ROTTERDAM - D, VflN SIJfl & ZOOM
NANN Y
DOOR
META VEDER















NANNY







NANNY
DOOR
META VEDER
ROTTERDAM - D. VAN SIJN & ZOON



p
ELECTRISCHE DRUKKERIJ — D. VAN SIJN & ZOON, ROTTERDAM



NANNY.
Er is zoo menig oude,
Bij wien om neus of mond Een rimpeltje zich vouwde, Dat in de jeugd ontstond.
Een blijde ochtendzon scheen in de straten van Rikmond, de grauwe stad van het laagland, die met haar grijze torens en fabriekspijpen staat tusschen veel wei, veel molens en veel water, gelijk een zwaar stuk krachtig arbeidend leven in het midden van een vredig-stille, vèrgroene vlakte. En met haar vroolijke stralen deed die gouden zon alles schitteren en glinsteren, en, hoewel het een der eerste Septemberdagen was, aan menschen, dieren en planten merken dat het nog volop zomer was. En zij konden die warmte best gebruiken, want na lange regendagen koesterden de menschen zich maar al te gaarne in den zonneschijn, en terwijl zij zich dien morgen naar hun werk begaven, voelden zij zich behagelijk en tevreden: de heerlijke zonnestralen schenen naar binnen te willen dringen om het daar ook zonnig te maken; ze deden den
Nanny. 1



mensch met veerkrachtiger stap gaan en het gezicht moediger, helderder stralen.
Verraste menschen!
Ze hadden gedacht dat de zomer voorbij was, doch ziet, nu was hij er weer; nu konden de door regen en wind bijna verlepte bloemen weer herademen, de knoppen ontluiken, de vruchten rijp worden; nu was de angst van tuinier en buitenman geweken.
En de ramen der huizen worden zoo hoog mogelijk opengeschoven, balkon- en tuindeuren geopend en de zonnestraal, die naar binnen valt, beschijnt menig aardig, vriendelijk tooneeltje. Hier valt hij in een somber, donker vertrek, waar menschen hard zitten te werken; schoenlappers zijn het, de gezichten staan ernstig en stroef; doch de zon lacht naar binnen en de menschen lachen mee. Daar bestraalt zij juichend uitgestrekte kinderhandjes, die vol blijdschap die gouden zon willen grijpen. Dankbaar staat de grijsaard in zijn zelf aangelegd stadstuintje en koestert zich in het zonnetje, dat zijne oude, stramme ledematen zoo goed doet; en dankbaar is het zwakke meisje, op haar rustbank voor het raam: die zon geeft haar ziek gestel weer hernieuwde kracht. Dankbaar zijn alle zwakken, alle zieken, want de zon is het beste en schoonste geneesmiddel; kaatsen hare stralen toch ook niet naar binnen af?
Dankbaar, ja dankbaar zijn de bloemen, de planten, de dieren; dankbaar, o heerlijke zon! is de geheele wereld voor uwen lang-ontbeerden schijn.



Want gy schijnt ook in de harten der menschen; en vooral na treurige, droefgeestige dagen van onafgebroken regen, zijn zij weer dubbel dankbaar, want zij voelen dan duidelijk dat de mensch niet leven kan zonder een zachten, verkwikkenden zonnestraal op zijn pad.
Maar vooral scheen de zon dien morgen in jonge, vroolijk-kloppende kinderhartjes; want voor velen dier kleinen, die vroolijk door de straat trippelden, was het de gewichtige dag van den eersten schoolgang. Voor het eerst naar school! Wat verheugen de kleintjes zich daar altijd op! Wat schitteren de oogen, wanneer zij, al maanden vooruit, aan iedereen vertellen dat ze nu heusch met September zullen gaan! Met welk een kinderlijken trots wordt dan op den eindelijk aangebroken morgen de nieuwe schooltasch in de hand genomen en zoo hoog mogelijk gedragen, opdat alle voorbijgangers haar zullen kunnen zien.
Wat verwacht men al niet van de school!
Menig teer kasplantje werd er tot een sterke, weelderige plant; maar ook waren er, die langzaam wegkwijnden, daar ze te veel voedsel kregen, waartegen de teere, zwakke wortel niet bestand was.
De ouders staan hun kind aan vreemde zorgen af; tot nu toe scheen de zon altijd in het jonge hartje, was altijd genot en vreugde om het kleine persoontje heen; op school komen donkere wolkjes aan den helder-blauwen hemel; daar wordt de een bij den ander vergeleken, en het zal daar blijken of het kind waarlijk dat is, wat de ouders zich voorstelden.



De vacantie was nu voorDij en net scnooigeDouw zag er weer frisch en vroolijk uit. De lokalen waren nieuw behangen, de banken geverfd, hier en daar stonden vazen met pasgeplukte bloemen, zoodat alles leeraressen, zoowel als kinderen, vol moed tegenblonk.
Vooral in het lokaal der laagste klasse zag het er aardig uit. Het was eene, niet al te groote, gezellige kamer, met uitzicht op den tuin; in het midden drie rijen van kleine, lage bankjes; aan den muur hingen gekleurde platen, in den hoek stond een groot telraam, daarboven hing een bordpapieren klok. Deze dingen waren het echter niet die de aandacht trokken, neen, het aardigst waren de bewoonstertjes, die voor het eerst haar intrede in de schoolwereld deden, die kleine krullebollen, die met nieuwsgierige, glinsterende oogjes al het nieuwe en vreemde in zich opnamen.
Op de voorste bank zaten twee blondjes, vroolijke, guitige gezichtjes, die zich al geheel „thuis" schenen te voelen en druk aan het babbelen waren. In de bank daarachter zat een klein, tenger meisje met een bleek gezichtje, waar een paar groote donkere oogen uitkeken; een buurmeisje had zij nog niet. Dan volgden nog twee bankjes: in elk daarvan zaten twee meisjes. Het was een aardig troepje om te zien; Juffrouw Stolle, die voor het klasje stond, sloeg het met pleizier gade. Zij was benieuwd, wat er al in die kleine hoofdjes zitten zou en wat voor verschillende karaktertjes zij zou leeren kennen.
Het sloeg negen uur; de groote bel in de gang luidde, ten teeken dat de lessen beginnen zouden.



Voor degenen, die in de bovenlokalen zaten en al verscheidene jaren zoo^n eersten schooldag hadden meegemaakt, had die klank niets nieuws, niets vriendelijks meer; ze waren er aan gewoon en hare eenige klacht was, dat ze altijd veel te vroeg naar haar zin weerklonk. Meestal was het op een oogenblik, dat ze nog druk aan het spelen, babbelen of lessen nakijken op het schoolplein waren, en die bel was dan heelemaal niet welkom. De kleintjes echter hoorden haar nu voor het eerst, en die luide, vermanende klank deed hare popelende hartjes vol verwachting kloppen.
De les nam een aanvang; Juffrouw Stolle begon met de kinderen om de beurt iets te laten vertellen van hetgeen zij in den zomertijd hadden uitgevoerd. Nu raakten de tongen gauw los; bijna allen waren uit de stad geweest, de een aan de zee, een ander in de bergen of bosschen, en allen hadden veel pleizier gehad.
„Ik heb iederen dag ezeltje langs het strand gereden en zóó diepe kuilen in 't zand gegraven, dat het water er in kwam!" riep Lize, het vroolijke blondje in de voorste bank.
„En ik ben op hooge bergen geweest, waar sneeuw op lag, heelemaal in de lucht", riep haar buurmeisje Jetje, met de handen in de lucht, als om te toonen hoe hoog dat was.
„En ik heb boven op een hooiwagen gereden; het was o! zoo lekker zacht," klonk het weer van een anderen kant.
Het werd nu een algemeen gegons van stemmetjes; allen praatten druk door elkaar, alleen het kleine meisje,



met de donkere oogen, in de tweede bank, zeide niets. Het zat stil, verlegen voor zich uit starend, de handjes stijf gevouwen op den lessenaar.
Dat is er eentje, die moeielijker wennen zal, dacht Juffrouw Stolle, en vroeg vriendelijk: „Wel, jij heet Nanny, is het niet?"
Het kind knikte van ja en zag de juffrouw angstig aan. Men kon zien dat zij niet gewoon was in eene vreemde omgeving te zijn. Er zijn van die kinderen, die zich overal dadelijk „thuis" gevoelen; hun vroolijk gesnap en ongedwongen bewegingen worden door iedereen aardig gevonden. Ze zijn wèl te benijden, want ook als zij grooter worden, zullen zij zich overal flink en ongedwongen voor kunnen doen.
Maar er zijn ook andere kinderen, die bij vreemden verlegen en onbeholpen rondkijken, niet durven praten en zich in vreemd gezelschap liefst zoo dicht mogelijk bij moeder of een bekend persoon houden.
En tot de laatsten kon men al dadelijk merken, dat de kleine Nanny behoorde. Het was een zielig kindje, dat daar tusschen al die vroolijken inzat en op de vragen der juffrouw slechts met een ja- of neenknik antwoordde. Juffrouw Stolle begreep, dat zij onmogelijk eenig geluid uit de stijfgesloten lipjes kon krijgen; ze staakte dus haar gevraag, en draaide zich naar het bord om eenige letters en woordjes, de eerste beginselen van haar onderwijs, op te schrijven. De andere kinderen stootten elkander aan en begonnen zachtjes te lachen.



„Ze heeft zeker geen tong in haar mond, fluisterde het gewikste Liesje, Jetje in het oor, en, zich omdraaiend, trok zij een gek gezicht tegen Nanny, waardoor een algemeen gegiechel ontstond.
De kleine Nanny merkte wel, dat zij uitgelachen werd; ze wist niet hoe het kwam, maar zij had een gevoel als zat haar tongetje vastgespijkerd en als lag er op haar oogjes een groot stuk zwaar ijzer, waardoor zij ze niet oplichten kon.
Tusschen de lessen in, hadden de kinderen een half uur vrij, om in den tuin te spelen. Daar was alles drukte en vroolijkheid!
Het was een heerlijke tuin om in te spelen: in het midden er van lag een groot grasveld, waarop het wemelde van kleine en groote kinderen, in witte, roode en bonte zomerjurkjes, die aardig afstaken op het groene grastapijt. De zon bescheen het vroolijke tooneel en maakte het geheel dubbel aantrekkelijk. Er werd besloten „kat en muis" te spelen. Lize en Jetje hoorden bij de muisjes en wisten vlug, door de verschillende hoekjes en gaatjes heen, aan de kat te ontkomen.
Nanny had zich in een hoekje achter de deur verscholen, om toch vooral niet opgemerkt te worden, want zij zag wel, dat ze niet zoo hard zou kunnen loopen als de anderen en dus dadelijk gepakt zou worden.
Op eens voelde zij zich door iemand op den schouder tikken, en toen zij zich schichtig omdraaide, stond Juffrouw Stolle voor haar, die haar bij de hand nam en vriendelijk



sprak: „Kom, Nanny, jij moet ook meespelen; ga maar gauw bij de muisjes, je zult eens zien, wat een prettig spel het is!" En meteen schoof zij het kind in den kring.
Nanny deed haar best om ook vlug weg te kruipen toen de kat aankwam, maar juist had zij een mooi gaatje gevonden, toen het vlugge Liesje aankwam, haar op zij duwde en er zelf doorging. Het gevolg was dat Nanny gepakt werd en kat moest zijn.
Er ontstond nu een groot pleizier onder de anderen, want alle muisjes waren de kat te vlug af. Een trok haar aan het haar, een ander aan haar mouw of jurk, doch wanneer zij ze grijpen wilde, waren ze alweer luid lachend naar een anderen kant gevlogen. Het pleizier om Nanny's vergeefsche pogingen werd steeds grooter en het arme kind kreeg tranen in de oogen. Gelukkig kwam Juffrouw Stolle aan, die al dadelijk zag wat er gaande was, en voorstelde dat een der anderen weer eens kat zou zijn.
Dat gebeurde, en Nanny voelde zich bevrijd. Met een dankbaren blik op de juffrouw, die alweer verder was gegaan, trok zij zich in haar hoekje achter de deur terug, waar zij het overige gedeelte van het speeluur stil verscholen zitten bleef.
Arme, kleine Nanny! Zij had het dien eersten schoolmorgen al bij hare kameraadjes verbruid; niemand bemoeide zich meer met haar en ook Juffrouw Stolle beschouwde haar als een zwak, zielig kindje, een sukkeltje, want ook in de lessen sprak ze niet mee en toonde niet veel te weten.
En toch had het kind er zich zóó op verheugd om naar
%



school te gaan! Ze was dien morgen al héél vroeg uit bed gekropen en had juichend de kamer rondgesprongen, totdat eindelijk de tijd daar was, dat zij, de eene hand in die harer moeder en de andere stijf om de nieuwe schooltasch geklemd, naar de school toestapte. En dit was nu die heerlijke school, waar zij zoo reikhalzend naar had uitgezien!
Waarom lachten zij haar toch uit, en waarom kon zij ook niet zóó hard loopen als die anderen?
Voor haar had het schoolleven dien eersten morgen reeds alle aantrekkelijkheid verloren.
Wat was zij blij, toen de klok eindelijk twaalf sloeg! Het kon haar niet meer schelen, of de anderen ook lachend met den vinger naar haar wezen; vlug zette zij haar hoedje op, en was eene van de eersten die op het schoolplein verscheen, waar zij door de oude Anna werd afgehaald.



O, dat men smarflijke gedachten Afschudden kon, gelijk een boom zijn loof!
Die groenend spreekt: „mijn oude blad'ren, Zij hadden elk een worm — nu zijn ze stof."
A. Meissner.
Onderweg zeide zij niet veel en gaf op de vele vragen van Anna maar een kort antwoord. Wat gek, dacht deze bij zichzelf, wat is ze nu anders dan vanochtend. Het is haar zeker tegengevallen; ik heb het mevrouw wel gezegd: het is geen kind om naar school te zenden. Anna was eene oude, getrouwe dienstbode; zij was al lang bij Mevrouw Rogers en had goed meegeholpen om de kleine Nanny, die altijd een zwak poppetje was geweest, erg te vertroetelen.
Mevrouw Rogers stond verlangend voor het raam, naar haar kleine lieveling uit te zien en opende, vol blijdschap, de deur.
„Wel, hoe heb-je het gehad?" riep ze vroolijk.
Met een: „Mama, ik wil nooit meer naar school!" vloog Nanny schreiend in haar armen.
Verschrikt zag mevrouw Anna aan, die onthutst de schouders optrok, en, toen ze zag niet meer van dienst te kunnen zijn, naar de keuken slofte, om zich aan een kopje koffie te goed te doen.



Toen Nanny nu aan de koffietafel zat, kwam langzamerhand alles er uit.
„Mama, waarom zijn ze allemaal zoo heel anders dan ik; waarom plagen ze me toch?"
Mevrouw Rogers bedekte het bleeke gezichtje met kussen en liefkoozingen. Voor haar was Nanny het mooiste, knapste kind, dat er bestond, en het was nog niet in haar opgekomen, dat haar klein vertroeteld popje niet was zooals andere kinderen.
Zij woonde pas sedert een jaar in Rikmond. Vroeger had haar man eene betrekking als ingenieur in het Zuiden van Rusland, en zij woonden daar in een klein afgelegen dorp, zoodat zij heel blij was, toen hij besloot naar Holland terug te gaan.
In dat verre, eenzame dorp was Nanny geboren; daar had zij hare eerste levensjaren doorgebracht. Het was eene groote vreugde geweest, toen daar in het witte dorpshuis een kind geboren was, eene vreugde, waarin alle dorpelingen hadden gedeeld.
Hoewel eenigszins stug en weinig toeschietelijk, hielden ze toch veel van den vreemden ingenieur en zijne vrouw, die altijd zoo vriendelijk voor hen waren.
Toen Mevrouw Rogers eens, met het kind op den schoot, voor het huis zat, kwam een oude grijsaard voorbij, een man, in heel het dorp bekend als een kundig waarzegger, wiens profetieën, volgens de dorpelingen, altijd precies uitkwamen. Hij hield stil, maakte een praatje en bewonderde het kind.



„Wat zegt ge er wel van?" had Mevrouw Rogers hem lachend gevraagd.
De man had het kind toen zéér lang aangekeken en geantwoord: „Als zij ouder wordt, zal zij een bijzonder menschenkind worden, mevrouw; ze heeft oogen, die veel zullen zien en doorgronden in het leven, waardoor dit niet gemakkelijker voor haar zal zijn, want zulke zeldzame oogen moeten veel weenen, veel lijden zien of sterven jong!"
Toen had hij de oude, gerimpelde handen als ten zegen uitgestrekt over het kind en was met vriendelijken, ernstigen groet verder gegaan. Zijn uitspraak maakte Mevrouw Rogers angstig, zij vond het een vreemd gezegde. Het was zoo'n geheel andere voorspelling dan de oude man gewoonlijk gaf. Meestal sprak hij over geluk, rampen, rijkdommen, of liefde; bij haar kind niets van dat al.
Toen zij het haren man vertelde, had hij hartelijk gelachen en uitgeroepen: „Wees toch niet zoo dom, om waarde te hechten aan de vertelsels van zoo'n half onwijzen man!"
En hoewel zij probeerde het te vergeten, moest zij toch onophoudelijk, wanneer zij haar kind in de mooie, diepe oogen zag, denken aan dien ouden man, en het deed haar moederhart soms zoo angstig kloppen.
Eenige dagen later was de man gestorven. Het geheele dorp was in rep en roer toen de dorpsprofeet begraven werd, en nog lange jaren daarna werd verteld, dat hij 's nachts uit het graf opstond en door het dorp wandelde om het leven der pasgeboren kinderen te voorspellen. Niemand had geweten wie hij eigenlijk geweest was; sommigen



zeiden dat hij een ontslagen Boeddhistisch prediker was. Die veronderstelling was niet zonder grond, want hij had iets priesterlijks in zijne manier van spreken en handelen, iets Boeddhistisch in zijne sombere levensopvatting, in zijn leer en voorbeeld van geduldig, zachtmoedig lijden, in zijn leven van zelfverloochening en onuitputtelijke zorg voor menschen en vooral voor dieren. Hij had de dorpsbewoners dikwijls geholpen, had de zieken verpleegd, en stond bekend als een wijs man, bij wien men altijd om raad kon komen, iemand die in ontwikkeling en menschenkennis hooger stond dan de onontwikkelde, bijgeloovige dorpelingen en daardoor voor hen als iets geheimzinnigs gold. Hoewel hij bij hen bemind was, waagde niemand het, om na zijn dood het huisje, waarin hij geleefd had, te bewonen. Dit stond een goed eind buiten het dorp, aan den rand van een donker pijnbosch. Men vond er na zijn dood slechts een veldbed, eenige van ruw hout zelf vervaardigde meubelen, een paar oude, geel geworden boeken en timmergereedschap. Dat was zijne geheele bezitting geweest.
Mevrouw Rogers had in de stad nog niet veel kennissen gemaakt en daardoor kwam Nanny maar zelden met andere kinderen in aanraking. Daarbij kwam nog de groote angst der moeder voor haar eenige lieveling. Wilde, luidruchtige spelen, die voor kinderen altijd een genot zijn, had Nanny nooit mogen doen. Wanneer zij speelde, was dat altijd op kalme manier, met poppen, legkaarten of prentenboeken. Zoo was zij geworden tot een kalm, vroeg-wijs kind, met



iets ouwelijks in het smal, bleek gezichtje. Zij was het middelpunt der familie, de kleine engel van het huis, die door moeder, vader en een ieder, die er in vertoefde, om het hardst werd verwend.
Toen Nanny nu aan het eten was, kwam het geheele verhaal van dezen eersten schoolmorgen los; ze vertelde van de juffrouw en de kinderen, van het spelen in den tuin en van de les, van de mooie muurprenten en de bloemen.
Indien Juffrouw Stolle haar zoo had zien zitten, had ze misschien toch wel gedacht dat zij niet zoo'n sukkeltje en wellicht een beter opmerkstertje was dan een dier andere klasgenooten.
Na de koffie kwam Anna Nanny halen, want het was weer tijd om naar school te gaan. Met tranen in de oogen kuste Nanny moeder goedendag, die haar nog even in het oor fluisterde:
„Zal je nu een flinke meid zijn en ook meepraten, als de anderen spreken? Je kunt het net zoo goed, hoor!" Nanny antwoordde niet meer, want Anna trok haar vlug met zich mee. Mevrouw Rogers liet haar uit en keek haar na, totdat het kleine figuurtje om den hoek der straat verdwenen was. Ze dacht aan den uitroep: „Mama, waarom zijn ze allemaal zoo heel anders dan ik?" ze dacht aan de voorspelling van den ouden Rus, en sloot de deur met een diepen zucht en een angstig, bangkloppend gevoel in het hart.



Wo wie ein unergründlich Meer,
Ein Kindesauge blaut,
Hast du dem Herrn, o schaue her! Ins Auge selbst geschaut.
Ein Kindesblick, ein Bliek des Herrn,
Vor dem das Herz erschrickt, Ein Bliek des Herrn, ein Friedensstern, Der Trost und Ruhe blickt.
W. Wackernagel.
Een maand was voorbijgegaan. De zon scheen nu minder vriendelijk dan op dien eersten schooldag in September; zij kwam weinig meer te voorschijn en meestal begeleid door hevige najaarsstormen! De boomen onttakelden meer en meer: gele, bruine en bonte bladeren dwarrelden in het rond en bedekten den grond met een bruinrood fluweel tapijt, waarover van tijd tot tijd een matte bleeke zonnestraal gleed. Alles zag er zoo moede, zoo stervende uit in de natuur, als wilde zij den mensch toeroepen: „Ziet, hoe alles en iedereen zijn voorjaar, zijn zomer en zijn herfst heeft; hoe alle menschen en alle dingen een tijd van opkomst, bloei en verval hebben! En de herfst is de voorbode van den winter, en na den winter komt het voorjaar weer. Zoo wisselt steeds alles, zoo rolt de tijd verder en spoedt het leven voort. En meestal vertoonen



de boomen hunne knoppen weer, eer menschen nog aan lente denken!"
Nanny had gedurende die maand trouw de school bezocht. De eerste week had het arme kind veel van de anderen te verduren gehad.
Kinderen zijn soms, zichzelf onbewust, zoo wreed tegenover elkaar.
Nanny was op school aller mikpunt: de andere klasgenootjes schepten er het grootste vermaak in haar hoed of schrift weg te stoppen, haar leesboekjes te bekladden of de punt van haar griffel of potlood te breken, waardoor zij dan niet schrijven kon.
Eens was dat weer gebeurd. Juffrouw Stolle werd boos: Nanny was de eenige, wier boeltje niet in orde was; zij noemde haar een slordig meisje en gaf haar een slecht punt op de lijst.
Die eerste slechte punt vergat het kind nooit, ze was juist zoo netjes op haar lessenaar en Anna sleep de punten van griffels en potlooden altijd zoo mooi! Ze durfde de anderen echter niet aanklagen en was dien dag en nog vele daarna, erg bedroefd geweest, daar nu ook Juffrouw Stolle, die haar anders wel beschermde, boos op haar was.
Het verdriet van kinderen duurt soms zoo lang, het kinderhart is zoo fijn en teer, er zijn van die plekjes in, die zoo gauw gekwetst worden door een enkel boos woord en waar dan altijd een bittere, donkere vlek zal



blijven, die door ontwikkeling en tijd niet kan worden uitgewischt.
En juist in de gevoeligste harten zijn zooveel van die vlekken aanwezig. Wanneer die kinderen tot menschen geworden zijn, dan worden ze soms door één bitter gezegde weer aan die vlek herinnerd en dan merken ze dat de plekken, in de kinderjaren zwart geworden, altijd zoo zullen blijven, dat die nooit weer helder kunnen worden; latere zullen worden uitgewischt, die eerste nooit.
En 's avonds kon men op de kamer waar Nanny sliep soms nog lang van onder de dekens het snikken van een klein, bedroefd kind hooren, dat schreiend aan de engelen, op de boven het bed hangende plaat, vroeg, waarom zij toch niet was als andere kinderen.
Dan sloot Vader Slaap de oogjes meestal vlug dicht en bracht haar troost in gelukkige kinderdroomen!
Gelukkig was er gauw een einde aan die plagerijen gekomen, want Nanny had een vriendinnetje gevonden.
Het was geheel onverwachts en tot verbazing van allen gebeurd.
Toen Nanny op zekeren morgen op school kwam en als gewoonlijk stil in haar bankje ging zitten, zag ze dat de plaats naast haar door een nieuw meisje bezet was. Het was een groot, sterk uitziend kind, met vroolijke, guitige kijkers en lichtbond haar; zij scheen al dadelijk goed met de kinderen bevriend te zijn. Binnen eenige dagen was zij dan ook de lieveling van juffrouw en kinderen geworden,
Nanny. 2



doch had zich van den eersten dag af ook bijzonder aan haar buurmeisje Nanny gehecht. Toen ze zag dat Nanny onder het spelen alleen in een hoekje stond, verliet zij den kring en ging naar haar toe. Ze vertelde dat zij Ella Knozee heette, en begon druk te babbelen. Toevallig woonde ze in Nanny's buurt.
„Dan kunnen we samen naar huis gaan!" riep ze vroolijk uit.
Nanny wist niet, hoe ze het had; het arme kind was er zoo aan gewoon geraakt dat niemand zich met haar bemoeide, dat ze maar niet begreep waarom Ella, die toch bij iedereen zoo in den smaak viel, juist op haar afkwam.
En wat was ze gelukkig, toen ze om 12 uur, arm in arm met Ella, de school uitstapte! Wat schitterden haar oogen vol trots, toen Lize, Jetje en de andere klasgenootjes haar zoo verwonderd en spottend nakeken!
Wat was ook Mevrouw Rogers blij, toen zij haar dochtertje zoo vroolijk babbelend aan zag komen!
„U zult eens zien, hoe het ding nu op zal knappen, Mevrouw!" zei Anna dien avond, en dat gebeurde werkelijk. De vriendschap der twee meisjes werd met den dag grooter; zij gingen iederen dag samen naar school en kwamen op vrije middagen bij elkaar spelen. Nanny's gezichtje kreeg allengs eene meer vroolijke, kinderlijke uitdrukking, en, als Ella's vriendin, waagde men het niet meer haar te plagen. Een ieder verwonderde er zich over, hoe die twee, zoo geheel verschillende naturen, vriendinnetjes waren. Des-



niettegenstaande bleef Nanny stil op school, doch dat zou niet veranderen.
Zij behoorde niet tot die levendige, luidruchtige soort van kinderen, die, zoodra hen iets in de gedachte komt, dit dadelijk uiten, wat meestal juist hunne groote aantrekkelijkheid uitmaakt. Neen, Nanny was een stil, klein meisje, dat liever onder de les niet sprak dan wel; maar dat een paar groote, donkere oogen bezat; oogen, waaraan niets voorbij ging, die al wat ze zagen in zich opnamen. En het waren zulke oneindig schoone oogen!
Er zijn van die zachte, vragende kinderoogen, die men als het ware aan kan zien, dat ze niet oud zullen worden; het is alsof hun glans te helder schijnt voor de menschenwereld. Van die oogen vol uitdrukking, die als van den hemel schijnen gezonden om te troosten en met hun vriendelijken blik ieder bedroefd en somber menschenhart te verwarmen en op te beuren.
Zulke oogen bezat Nanny, en waar zij kon, daar troostte zij er mee op haar eigenaardige, stille kindermanier.



Der ist beglückt, dem ewig, unveraltet, Erinn'rung stets zur Hoffnung sich gestaltet.
ScHULZE.
Eenige minuten verwijderd van het huis der familie Rogers, stond dat van Mevrouw Knozee. Het was een ouderwetsch, somber uitziend huis, dat het wel noodig scheen te hebben door blij klinkenden kinderlach en vroolijk gehuppel te worden verhelderd. Want de kamers waren groot en donker, de gangen klonken zoo hol en ongezellig, de ouderwetsche, zware meubelen vertelden van vroegeren rijkdom. Mevrouw Knozee was een ziekelijke dame, die den meesten tijd liggende op eene rustbank doorbracht; haar man was reeds jaren dood.
Eigenlijk was het huis voor haar en hare twee kinderen véél te groot, doch het was haar zóó dierbaar, dat zij er onmogelijk toe had kunnen besluiten het te verlaten. Hare ouders hadden er in gewoond, zij was er in geboren, had er hare kinderjaren in doorgebracht en was er uit getrouwd. Toen later de ouders kort na elkaar stierven, had zij er met haren man zulke in-gelukkige jaren doorgebracht, dat het haar tot een onmisbaar pand geworden was, een oord vol herinneringen, een ware troost in haar smart.



En voor haar tweetal, Ella en Frits, bestond er geen prettiger huis. Ze bewogen zich vrij in die ouderwetsche kamers, speelden verstoppertje in de nissen der lange gang en genoten volop van den heerlijken tuin. Daar brachten zij bij goed weer het grootste deel van den dag door, want Mevrouw Knozee kon zich niet veel met hen bemoeien.
Zij bewoonde eene groote kamer der bovenverdieping, haar rustbank stond daar voor het raam, dat uitzag in den tuin. Die kamer sprak het meest tot haar; zij had eene lange geschiedenis, een ernstig doorleefd verhaal te vertellen, gelijk iedere kamer, ieder voorwerp en ding in een ons lief geworden huis ons iets te zeggen heeft.
Eigenlijk was het de kinderkamer; hier had de wieg van Frits gestaan, zijn eerste stappen had hij hier gezet, en Ella eveneens. Langzamerhand was de „kinderkamer" veranderd in „Moeders kamer" en voor Ella en Frits was dit de mooiste, die er bestond. Ze kwamen er veel, want moeder was nooit moede hunne lange verhalen aan te hooren en vertelde zelve zóó mooi, dat de kinderen maar al te graag bij haar waren. En terwijl zij daar lag, dacht Mevrouw Knozee menigmaal aan den tijd, toen ze zelve kind was; toen was die kamer óok kinderkamer geweest. Al die vroolijke oogenblikken, al het pleizier en de vreugde van dien tijd, kwamen haar dan weer voor den geest.
Ze zag de meubelen die er toen stonden, de drie bedjes, van haar en hare twee zusjes, tegen den muur;



in het midden stond een groote, ronde tafel, daarboven hing een vroolijk-brandende lamp en rondom stonden de aardige, grappige poppenmeubeltjes. En ze zag zichzelve en de zusjes in witte nachtponnetjes, des avonds, vóór het naar bed gaan, ronddansen en wedijveren om op vaders rug te klimmen en, zóó hoog gezeten, de kamer rond te gaan, hetgeen iederen avond gebeurde.
Maar boven alles zag zij in die oogenblikken een paar van genot stralende oogen, die aan het geheel nog helderder licht gaven dan de lamp: het waren de oogen harer moeder! En die vriendelijke oogen zag zij telkens weer voor zich, het was alsof hun glans haar altijd vergezelde.
In de donkerste en droevigste oogenblikken van het leven blijft daar altijd een lichtend punt, een helder wolkje aan den donkeren hemel: dat is de herinnering aan tooneeltjes uit de kinderkamer, aan den blijden, onbezorgden kindertijd. De jonge, reeds zoo vroeg met smart bekende vrouw, was dankbaar voor die gelukkige herinneringen.
Menigmaal vergeleek zij haar eigen vroolijke jeugd bij die harer kinderen, en er kwam dan eene groote droefheid in haar hart bij de gedachte, dat de laatste lang niet zóó zonnig en kleurrijk was als de eerste. Helaas! zij kon haar tweetal slechts van haar rustbank gadeslaan, slechts van daar af hun jonge leven besturen; zij moest altijd zwak nederliggen, terwijl zij andere moeders zoo blij met hare kinderen zag wandelen en spelen.
Hoe gaarne zou zij dat óók doen! Ja, wèl was het hard voor haar, te weten, dat zij haar kinderen altijd ten



deele aan vreemde hulp zou moeten overlaten, terwijl ook geen vaderoog over hen waakte; haar zoon zou den zoo onontbeerlijken vaderlijken raad nooit kunnen inroepen.
En toch waren ze altijd zoo blij, zoo gelukkig, dat aardige tweetal, Ella en Frits. Ze deden altijd zoo gedwee wat hun gezegd werd, en moeders wensch was hun gebod. Helder en vroolijk klonk hun lach en gebabbel in de ziekenkamer, waar bij hun binnentreden alles zonnig werd. Met hen toch viel ook een van die gouden stralen in het vertrek, die hunne gezichten deed stralen en ook dat der moeder verhelderde.
Daar was Frits, een groote, stevige knaap van negen jaar, die nu al drie schooljaren achter zich had, en met zijn open, frisch jongensgezicht, waarin een paar levendige oogen staken, haar alle schoolgrappen en ondervindingen, vol van het gewicht harer belangrijkheid, vertelde. En daar was Ella, die nu naar school ging en verlangend plannetjes maakte.
Zij waren gewoon alles aan moeder te vertellen; de eerste gang bij hunne thuiskomst was altijd naar haar kamer, want zij deelde in al hunne vreugde en hun kinderleed en volgde hen in gedachten overal. Zij waren haar alles: de bron van haar geluk, het licht dat over haar leven straalde en waardoor dit zoo groote waarde voor haar bezat. Want naaste familieleden bezat zij niet veel; na den dood harer ouders was het vroolijk kringetje van broers en zusters langzamerhand uit elkaar geraakt; de broers waren de wereld ingetrokken en hadden zich in andere



steden gevestigd, eene zuster was getrouwd en woonde in Indië, terwijl de andere, hare lievelingszuster, reeds onder een met groen en bloemen bedekten heuvel op het kerkhof rustte.
Ja, al die vriendelijke figuren, die hare jeugd zoo schoon en rijk hadden gemaakt en zoo gelukkig in dat oude huis hadden geleefd, die de poëzie en de bloemen in haar leven hadden gebracht, zij waren reeds weggedragen uit het oude huis, om er niet weer in terug te keeren. En met den laatsten die ging, had het huis het meest getreurd; dat was de zwaarste slag geweest, die nog viel binnen de oude muren, want men had een jongen man weggedragen. De echtgenoot, op wiens krachtigen steun en hulp de jonge vrouw bouwde als op een rots, was plotseling door eene hevige ziekte besmet geworden en na weinige dagen ook bij de anderen onder den groenen heuvel gebracht. De smart der weduwe was groot geweest; maar bij haar zwak gestel bezat zij eene wondere sterkte aan geest en zelfbeheersching, die haar hielp om onder het drukkendst en zwaarste lijden nog met een glimlach in de toekomst te blikken, om in den donkersten nacht nog licht te zien schijnen. En zij geloofde aan dien glimlach en aan dat licht, want zij zag die in hare kinderen. Zij wijdde zich geheel aan hen; nooit kwamen Ella en Frits tevergeefs met een wensch of vraag bij haar, en niemand dan moeder wist zoo goed de deur te vinden en te openen, die toegang gaf tot de jonge, vroolijke hartjes.



Waar kinderstemmen juichen,
En kindervreugde woont,
Daar wordt der oud'ren zorgen Met hooger heil bekroond.
Toen Ella na den eersten schooldag thuiskwam, riep ze haastig de oude Kaatje goedendag, wierp haar hoedje met een: „Vang maar op, Kaat!" de gang in en liep vlug de trap op, naar boven.
Oude Kaatje bromde en pruttelde in zichzelve: „Is dat nou een manier van doen! Ze mochten het juffertje nu op school ook wel eens wat manieren leeren! Waarvoor dient anders ook zoo'n school!" Toen mevrouw klein was, diende Kaat ook al in huis; toen was ze nog „jonge Kaat," en zou zij zich zoo iets nooit hebben laten zeggen, hoor! Enfin, mevrouw zou zoo iets ook niet gedaan hebben, die was altijd zoo netjes! En toch was het juffertje nu een nog veel liever diertje dan mevrouw, toen ze zoo klein was; en het kind had zoo'n saai, stil leventje!
Enmet een plotseling gevoel van medelijden met „hetlieve diertje," eindigde Kaatje haar gepruttel, hing Ella's hoed aan den kapstok, en ging naar de keuken, om met eene waardigheid, die al de belangrijkheid van haar ambt als meid-huishoudster en oude getrouwe van het huis te kennen gaf, eenige raadgevingen aan het pasnieuwe werkmeisje te geven.



Kaatje had de geheele geschiedenis van het huis meegeleefd en meegeleden; als kind van veertien jaar was zij er als loopmeisje begonnen en nu op haar zestigste jaar had zij het bestier over de huishouding. Want Mevrouw Knozee kon zich er niet mee bemoeien en liet het gerust over aan Kaatje, die haar steeds diende met de vaste trouw van haar liefhebbend, oud hart.
Een flinke klop op de deur, een zacht „ja" ten antwoord, en Ella stapte met een stralend gezichtje moeders kamer binnen.
Na een hartelijke omhelzing zette zij zich op haar lievelingsplekje, tusschen de rustbank en het raam in, neer, en begon druk te vertellen van haren eersten schooldag.
Vooral van Nanny vertelde ze veel, ja sprak zelfs van haar als van haar „vriendin"!
„Weet u, waarom ik zooveel van haar houd, moesje?" riep ze vol vuur uit, „omdat de anderen haar allemaal uitlachen; ze is niet zoo vlug en kan zich niet verweren als zij haar plagen, en u heeft me toch geleerd, dat men de zwakken beschermen moet, is het niet?"
Mevrouw Knozee wierp een gelukkigen blik op haar kind, en zeide: „Ja zeker, Ella, je moet nooit vergeten, dat zij het niet helpen kan dat zij zwakker is dan de anderen, en je moet altijd aan de overigen toonen, datje graag met haar omgaat. Zal je dat?"
„O, mama, ik houd nu al veel meer van haar dan van een van die anderen. U zult haar ook zeker heel aardig vinden. Mag zij eens gauw hier komen?"



„Ja, laat mij maar eens gauw met haar kennis maken; ik verheug er me op, haar te zien!" antwoordde Mevrouw Knozee, en streek met haar zachte, witte handen over Ella's goudblond krulhaar.
Na een poosje kwam Frits binnen.
Ook hij had zijn vast hoekje naast de rustbank. Daar zat hij iederen middag en maakte er zijn schoolwerk, want hij zat al in de vierde klas en leerde nu Fransch. Ella benijdde hem wel een beetje, ze zou graag ook al zooveel weten als Frits wist, en dikwijls kon men haar langen tijd zien zitten, met een heel wijs gezichtje turende in zijne schoolboeken, totdat zij er eindelijk genoeg van kreeg, het boek weg legde en den tuin inliep om met Frits en Bruno, den grooten jachthond, die, na Frits, haar beste kameraad was, krijgertje of bal te spelen, een spel, waarin Frits haar maar zelden de baas was en dat zij daarom het liefst speelde. Nu hij Ella zooveel over het nieuwe vriendinnetje hoorde vertellen, werd Frits ook verlangend om Nanny te zien en zij spraken af dat Ella haar den volgenden middag na school mee zou brengen.
Dat gebeurde. Arm in arm stapten de twee kinderen van uit school naar het groote huis.
Het eerste oogenblik vond Nanny het wel een klein beetje griezelig; het kind was niet gewoon bij vreemden in huis te komen. Met een kloppend hartje volgde zij Ella de breede trap op, tot voor de kamerdeur.
Doch toen zij die was binnengegaan, werd zij zóó aardig door Mevrouw Knozee ontvangen, dat de verlegen-



heid dadelijk week, en het gewoonlijk zoo schuchtere kind, dat zooveel moeite had gehad om op school te wennen, en het altijd angstig vond om daar iets te zeggen, voelde zich in deze stille, vriendelijke kamer dadelijk thuis en zat, naast Ella, tegen de rustbank aangeleund, Mevrouw Knozee op haar aardige manier te vertellen, gelijk zij dat thuis ook zoo gezellig doen kon.
Na dien eersten keer kwam zij dikwijls terug; het hoekje naast de rustbank werd ook voor haar een geliefkoosd plaatsje. Zij hield veel van Ella's lieve mama, die zoo aardig met haar praatte en die met zachte, vriendelijke stem zulke mooie verhalen vertelde.
Mevrouw Knozee was ook zeer ingenomen met het kleine meisje en was blij dat zij Ella's vriendinnetje was. Zij vond het prettig, om de kinderen, terwijl zij speelden, gade te slaan. Bij goed weer speelden zij meestal Zaterdagsmiddags in den tuin. Frits bracht dikwijls een vriendje mee en het viertal vormde dan een aardig, vroolijk groepje om naar te zien. De jongens groeven dan een diepen kuil in den grond en maakten daarin eene vesting; de meisjes waren de vijand en trachtten de vesting te veroveren.
Onder de breede takken van den kastanjeboom zat Kaatje met haar naaiwerk en hield de wacht. De oude oogen wierpen van tijd tot tijd, over de groote brilleglazen heen, een gelukkigen blik van het spelende troepje naar het raam der bovenkamer, en die blik werd dan vriendelijk lachend beantwoord. Hij scheen te vragen: ziet ge wel, hoe vroolijk en gelukkig uwe kinderen zijn?"



En Mevrouw Knozee zag het.
Zij zag in dat aardige troepje en hoorde in dien gezonden kinderlach, die omhoog steeg en in haar luisterend oor zoo welkom klonk, het mooie, blijde lied, dat van onbezorgde, gelukkige kindervreugde, van stralende, in alles behagen scheppende en alles genietende, onschuldige kindergezichten zingt.
En dat nieuwe lied vormde met de oude, welbekende tonen, die in haar kamer leefden en vooral in haar hart weerklonken, een wonderschoon geheel: het lied van haar leven, dat stil, weemoedig tot haar zong van innige liefde en van diepe smart, dan weer van geduldig lijden en hopen, maar bovenal van krachtig gelooven en vreugdevol vertrouwen, van moedergeluk en kinderliefde, en naar welks vredig ruischen zij nooit moede werd te luisteren.
Als de kinderen moe van het spelen waren, zetten zij zich onder den boom bij Kaatje neer, die dan limonade schonk, en zelfgebakken koekjes ronddeelde.
Het was een soort trots van Kaatje, om de kinderen eens goed en lekker te doen eten. Zij wist alles zoo heerlijk toe te bereiden, dat vond een ieder die in het huis te gast was, en Kaatje zelf vond het vooral. Toen zij Nanny's bleek gezichtje, dat zoo bij Ella's roode wangen afstak, voor het eerst zag, kreeg zij dadelijk medelijden met haar.
„Dat arme kind eet zeker niet genoeg!" riep zij verontwaardigd uit, toen zij dien avond bij Mevrouw was; „ze moest maar eens een poosje hier zijn, dan zou oude Kaat wel maken, dat zij er gauw net zoo goed uitzag als Ella, hoor!"
Mevrouw had haar toen getroost, door te zeggen dat



Nanny dikwijls 's middags zou komen spelen, en Kaatje besloot om het kind dan op die middagen eens goed wat toe te stoppen.
Ook met Anna kon Kaatje goed opschieten; ze vond het altijd een prettig oogenblik wanneer Anna Nanny s middags kwam halen, en het was merkwaardig, zooveel als die twee menschen in korten tijd konden afbabbelen! Kaatje sprak het liefst over het huis, welks geschiedenis immers ook de hare was; eene andere kende zij niet. Haar werk, haar levenservaring, hare vroolijke dagen waren altijd tusschen die oude muren beperkt geweest. En het deed haar goed, haar hart er eens over aan Anna te kunnen luchten.
Voor een deel was het dus misschien ook aan Kaatje's goede zorgen toe te schrijven dat Nanny er vroolijker en beter uit ging zien.
Niemand was daar dankbaarder voor dan Mevrouw Rogers, die de verandering in haar dochtertje met vreugde gadesloeg. Ook bij haar kwam Ella veel spelen en het vermaakte haar om naar het grappige kind te luisteren.
In hare anders zoo kalme, stille kamers klonk dan een gulle kinderlach, want wie Ella hoorde lachen, moest onwillekeurig meelachen. Dat vroolijk geluid en het begeleidend guitig gezichtje vond overal eene prettige, goede ontvangst.
Wie toch ziet niet gaarne een vroolijk, helder kindergezicht en hoort niet dankbaar den gullen, blijden lach, die zoo rechtstreeks uit een ruim, open hart schijnt te komen?



I remember, I remember The fir-trees dark and high; I used to think their slender tops Were close against the sky.
Hood.
Er brak nu een recht gelukkige tijd voor de kleine Nanny aan. Op den guren, natten herfst was een mooie winter gevolgd. Als dan de sneeuw de straten en daken der huizen bedekte, deed zij er natuurliefhebbers naar snakken eens even, al was het slechts voor een oogenblik, buiten, ver van het stadsgewoel te zijn en daar de oogen te laten genieten van het prachtig gezicht van sneeuwbedekte velden, heuvels en bosschen, wier berijpte boomen, verlicht door een fijnen zonnestraal, schitterden als bezaaid met duizenden van fonkelende sterren. Want wie zoo'n indrukwekkend schoon winterlandschap aanschouwd heeft, in den vroegen ochtendstond, voordat de zon kracht genoeg heeft om geheel door te breken, en alles in het rond zoo plechtig, zoo ernstig is, de heele natuur zoo huiveringwekkend stil, als onder den indruk van haar doodskleed, — die mensch voelt de verhevenheid, die in die stilte rust; voelt, dat wat hij aan oogenweelde ontvangt, doordringt tot diep in de herinneringsgroeve van zijn gemoed, waar alle goede, edele levensindrukken en ervaringen rusten en samenwerken tot één dankbaar, onuitwischbaar geheel.



Buitenmenschen klagen niet vaak over de sneeuw, die hunne velden en hunne landerijen dekt, want zij genieten er van, doch de stedelingen zijn anders. In de stad verandert de sneeuw gauw in modder, die de straten vuil en glibberig maakt, het verkeer belemmert, en voor de meeste stadsbewoners heeft zij niet de minste bekoring.
Voor kinderen is het echter een feest, wanneer zij 's morgens, bij het ontwaken, die witte vacht op straat en in den tuin zien liggen. Want wat is voor een gezond en levenslustig kind grooter genot dan baantje glijden, sneeuwballen gooien of sleetje rijden?
Ook Ella en Nanny genoten er volop van als ze des morgens naar school gingen en in de vrije speeluren. Als het flink gesneeuwd had, speelden zij 's middags in den tuin van Mevrouw Knozee en maakten poppen en allerlei figuren van sneeuw. In het begin was Nanny wel wat bang voor die groote ballen, waarmee Frits haar achterna liep, doch al gauw was het kind er aan gewend geraakt en had er evenveel pleizier in, om eens flink met reine sneeuw te worden ingewreven, als de anderen.
Wanneer Mevrouw Rogers haar dan thuis zag komen, met door het stoeien roode wangen .en tintelende oogen, moest zij Anna gelijk geven, die gezegd had dat de omgang met anderen het kind goed zou doen.
Het was moeilijk voor Anna geweest, om mevrouw te bewegen het kind, wanneer er sneeuw lag, toch naar school te laten gaan. Mevrouw was bang dat het kou zou vatten in zoo'n weer, doch haar man had er op aangedrongen



en Nanny zelf had zoo gesmeekt toch wèl te mogen gaan, dat zij eindelijk, na het kind in twee mantels en een dikken omslagdoek te hebben gewikkeld, hare toestemming gaf.
Doch toen de sneeuw dagen lang bleef liggen en telkens weer opnieuw verscheen en Nanny töch flink en vroolijk bleef, mochten de twee mantels en de omslagdoek langzamerhand in een manteltje veranderd worden en kon Nanny evenals de anderen van Jhet sneeuwvermaak genieten, vrij en luchtig. Het kind was nu zoo in-gelukkig, het kleine hart klopte zoo vreugdevol, zoo blij onder al het kindergenot, dat het meer en meer kennen leerde.
Op een morgen in de Kerstvacantie, toen de sneeuw weer in groote vlokken naar beneden viel, stond Nanny voor het raam der huiskamer, en hare groote, donkere oogen tuurden vol verrukking naar buiten, doch kregen plotseling eene ernstige, nadenkende uitdrukking.
Mevrouw Rogers zat aan de tafel te naaien en sloeg het kind van tijd tot tijd met moederbewondering gade.
„Lieveling," zei ze na een poosje, „je staat daar al zoo lang te kijken, kom nu eens bij me zitten en ga die plaatjes eens in je album plakken!"
Plotseling uit haar droom opgewekt, draaide Nanny zich om en vroeg peinzend: „Moesje, waar komen al die vlokken vandaan? Komen ze allemaal uit den hemel? We hebben laatst op school een verhaaltje gelezen, waarin stond dat de hemel vol engelen was, die hielden de sneeuw in hunne hand en strooiden ze naar beneden! Is ■dat waar, Mama?"
Nanny. 3



„Zeker, Nanny," lachte mevrouw, verrukt over die kinderlijk onschuldige vraag.
„Is de hemel ver-af, Mama? Ik zou toch zoo graag eens even zien hoe engelen er uitzien!"
Ze ziet er zelf uit als een engeltje, dacht Mevrouw Rogers, en antwoordde: „Ja, heel ver, Nanny; heel onbereikbaar ver!"
De donkere oogen blikten naar boven, naar de grijze, volle lucht, waaruit telkens weer dikke vlokken neervielen.
„Kijk, Mama," zei het kind nu weer, „wanneer men twee hooge ladders op elkaar bond en daarop klom, dan zou men toch op het laatst wel in den hemel komen! Wat zal het daar mooi zijn! In het verhaaltje stond ook, dat een paar engeltjes op de harp speelden, terwijl de anderen aan het strooien waren!"
Liefkoozend trok mevrouw het kind op haar schoot. „Neen, Nanny, al bond-je nog zooveel ladders op elkaar, den hemel zou je toch niet kunnen bereiken; dat kan niemand, kind! Ga nu gauw je plakalbum halen, anders is daar geen tijd meer voor!"
Met een bedrukt gezichtje en eene half peinzende uitdrukking in de mooie oogen, waaraan men zien kon, dat zij haar plan, om dien mooien hemel te bereiken, nog lang niet kon opgeven, gehoorzaamde het kind en ging naar de kast, om het plakboek op te zoeken.
Die eerste groote vraag: „Waar komt alles vandaan? Waar komen sneeuw, regen, zonnestralen, licht vandaan?



tast, wanneer zij het kind begint bezig te houden, ook iets van de kinderlijke onschuld aan. Gelukkige kinderen, die door hunne moeders hierover bevredigd worden, wier kleine, zich ontplooiende ziel door zachte hand is gevormd en gereed gemaakt om ze ten goede uit te werken, zoodat het kind toch „kind" kan blijven. Want op die eerste vraag volgen er zoo vele; steeds komen er meer het vroolijke, jonge gemoed beknellen en het gaandeweg tot ontwaken brengen!
Nanny kwam aan de tafel zitten met plakboek, lijm en penseel.
Het was hare geliefkoosde bezigheid, de plaatjes uit te zoeken, ze dan in het album te rangschikken en op te plakken. Dien ochtend was zij er echter niet zoo in verdiept als anders, telkens dwaalden hare oogen af naar het raam, naar de voortdurend vallende vlokken. „Mama," klonk het na een poosje weer, „zou ik nu toch heusch die engelen nooit kunnen zien? In het verhaaltje zijn ze toch wel gezien! Kijk, de hemel lijkt nu toch niet veel hooger dan de groote kastanjeboom in den tuin, en zulke hooge ladders bestaan er toch ook wel."
„Neen, Nanny, de hemel is veel hooger; kom, geef mij nu een kus en denk eens aan andere dingen, kind!"
Er werd aan de deur getikt, die, zonder dat er op het gebruikelijke „ja gewacht werd, openging en waardoor vier vroolijk stampende kindervoeten binnentraden.
Het waren Ella en Frits, beiden in donkerblauwe, hier en daar nog met sneeuwvlokken bedekte, capes gehuld,



dito mutsen op en met vroolijke, van genot stralende gezichten.
„Dag, mevrouw; dag, Nan!" klonk het vroolijk; „ga je mee sneeuwballen gooien, Nan; het is zoo heerlijk buiten!"
„Mag ik, maatje?" vroeg Nanny.
„Zeker kind; ga je maar gauw aankleeden, hoor!"
In een wip was Nanny de deur uit. Ella en Frits bekeken het plakboek. „Dat is mooi!" riep Frits, op een plaatje wijzend, waarop een jachtwagen, bespannen met prachtige, vurige paarden stond, bont aangekleede heeren en dames, en wild door elkaar stuivende honden. Het geheel gaf den indruk van iets levendigs, rumoerigs, druks.
„Houd-je van die soort prentjes?" vroeg mevrouw; „Nanny juist heelemaal niet. Anna plakte dit er voor haar in; doch toen zij het zag, was ze boos op Anna en wou het er uitscheuren. Toevallig schijnt het er nog te zijn ingebleven; zij heeft er zeker niet meer aan gedacht. De andere stellen vogels, bloemen of kindertjes voor: daar houdt zij meer van!"
„Ja, ik vind dit prachtig," zei Frits, terwijl hij er zijne fonkelende oogen bijna op drukte, om het nog beter te zien; „wat moet het heerlijk zijn, om boven op zoo'n wagen te zitten en zelf met vier paarden te rijden; wat zal je dan alles om je heen goed kunnen bekijken! Als ik oud ben en veel geld heb, koop ik er ook zoo een; dan ga ik ook op de jacht, en ik zal véél, heel veel schieten, vooral hazen; die vind ik het lekkerste!" En hij richtte zich hoog op, als voelde hij zich reeds als „heer" boven



op zoo'n wagen zitten en keek met een heerschenden blik de kamer rond.
Doch eensklaps gaf Ella hem een geduchten slag, waardoor hij plotseling uit zijn droom ontwaakte en haar door de kamer achterna vloog. Er volgde nu een ware jacht tusschen broertje en zusje; Frits boos, Ella lachend, schaterend. Ze konden elkaar maar niet krijgen. Mevrouw had er pleizier in en lachte luid. Door Nanny's binnenkomst werd de jacht gestoord; Frits gaf Ella een kneepje in den arm, en de verzoening vond plaats. Vroolijk en vlug spoedde zich het drietal nu naar buiten, naar den tuin van Mevrouw Knozee.
Daar stond een half voltooide sneeuwpop, en zij hadden druk werk om die nog vóór koffietijd af te maken.
Frits, zich, als een jongen, grooter en sterker voelend dan de meisjes, droeg de sneeuw aan, terwijl Nanny en Ella druk aan het kneden en rollen waren.
De pop stond vlak tegenover het raam der moeder, die er met aandacht naar lag te kijken en van tijd tot tijd tegen het raam tikte, om door een handgebaar te kennen te geven dat zij haar heel mooi vond.
Dan straalde het drietal van pleizier en bouwde vol moed verder aan den man, wiens hoofd hun zooveel moeite kostte, daar het telkens weer van den romp afviel. Toch gelukte het hun, en toen de klok twaalf sloeg, stond daar een prachtige sneeuwman, met een pijp in den mond, pikzwarte krentenoogen en een stroohoed scheef op het hoofd. Het was waarlijk zooals Frits vol trots zeide: „precies een heusche man!"



La vie est un combat, la vie est un arène,
Oü le devoir grandit du devoir obtenu;
C'est le sentier qui monte et pas a pas nous mène,
Aux sommets d'oü la vue embrasse 1'inconnu.
Mme De Pressensé.
Gelukkig! dacht Mevrouw Rogers, toen het troepje de deur uit was; dat verdrijft meteen Nanny's gedachten weer wat. Het arme kind zou anders heusch nog gaan tobben over dien hemel en de engeltjes! Hoe ze er aan komt? Ze moet maar veel met de anderen spelen, dan zal ze wel veranderen. Ze is toch al zooveel opgevroolijkt sinds ze schoolgaat. De sneeuwballen zullen nu hare gedachten van vanmorgen wel wegwisschen!
Doch daarin vergiste zij zich.
Er zijn oogenblikken in het kinderleven, wier ernst hoog en belangrijk is voor de toekomst. En in zulke oogenblikken kent eene moeder haar kind het best of het minst van allemaal; weet zij het minst of het best, wat er in het kleine hart omgaat en welke gedachte het drukt.
Want toen Nanny dien avond, — na den middag vroolijk met Ella en Frits te hebben gespeeld, — bij het naar bed gaan het gebruikelijk avondgebedje opzeide:



„ k Bid U: wil mij nu beschermen,
Bij het nad'ren van den nacht;
'k Leg gerust mijn hoofdje neder,
'k Slaap in Uwe hoede zacht
voegde zij er met een angstig, fluisterend stemmetje aan
toe: „En, lieve Heer! geef dat ik ook eens even, al is het
maar heel eventjes, Uwen hemel en de engeltjes zal mogen
zien; dat zou ik toch zoo heel graag!"
Dien nacht had het kind een wonderlijken droom. Zij droomde dat zij waarlijk op een ladder stond, en steeds hooger klom; aan het eind stonden twee engelen, niet zooals ze in het verhaaltje beschreven waren, maar véél, véél mooier. Zij hadden groote, doorschijnend witte vleugelen; in de eene hand hielden zij reine bloemen, terwijl zij haar de andere tot hulp toestaken. En uit de verte klonk harp- en orgelmuziek, die Nanny zoo graag hoorde en het zachte ruischen van een lied, dat klonk als een stille, murmelende beek , zoo fijn en zacht. Vol verrukking stond Nanny stil om te luisteren, de engelen staken haar de hand toe, doch zij greep mis en viel. . . .
Met een luiden gil werd het kind wakker en keek verbaasd in het rond. Er was dus niets waar geweest van al dat heerlijk-mooie; zij lag als altijd in haar bedje en had slechts gedroomd! Gedroomd, dat zij de engeltjes zag, dat zij die wonderheerlijke muziek hoorde, en toen misstapte en viel.
Maar ze wist nu toch, hoe engelen er uitzagen. Wat was het toch mooi geweest!
Den geheelen volgenden dag, op school, onder het



spelen, ja, overal en altijd, dacht zij er aan; doch ze vertelde het aan niemand, zelfs aan haar moeder of aan Ella niet. Ze was bang, dan uitgelachen te worden, bang, dat, door er anderen over te spreken, er aan dien wonderschoonen, heerlijken droom geschonden zou worden!
Na dien nacht had Nanny nooit meer een dergelijken droom, zag nooit meer engelen, maar zij vergat hem nooit. Toen zij ouder en wijzer werd, en begon te begrijpen dat het geen engelen zijn, die de sneeuwvlokken neerwerpen en dat de hoogste ladder nog niet den hemel bereikt, bewaarde zij hem steeds vast gesloten in haar hart, en dacht er aan terug met een gevoel van dank voor de aanwijzing van het schoone en verhevene, dat zij in dien nacht had aanschouwd. In treurige, weemoedige oogenblikken was hij haar steeds tot troost. Zij spon en bouwde verder op dat visioen, en trachtte er in waarheid naar die onzichtbare engelenhand te grijpen, die haar tot een engel voor hare huisgenooten en vrienden en haar het plekje aarde, waarop zij zich bewoog, tot een schoonen hemel maakte.
Gelijk Nanny op een hooge ladder wilde klimmen om den hemel te zien, zoo ziet iedere mensch, — den kinderschoenen ontwassen en aan den ingang van zijn leven staande, — voor zich die hooge, steile ladder, die hij moet opklimmen, indien hij verder wil. En wij moeten immers verder; wij mogen niet stilstaan, noch teruggaan naar het
i



paradijs der kinderjaren; de mensch moet opwaarts, naar den verren hemel klimmen, indien hij iets bereiken wil.
En ieder menschenkind blikt naar boven, wil weten wat daar, verheven boven de wereld van menschenlijden, menschenvreugde en menschengedachten, te vinden zal zijn.
De hooge torens der kerken, wier spitsen zoo waarschuwend naar boven wijzen; de bergen, op wier kruinen men ruimer, zuiverder adem haalt, zijn zij niet gidsen voor ons, kleine menschen, om ook onzen weg naar boven te zoeken? Doch de ladder is steil en moeilijk, en niemand klom hoog zonder veel moeite en veel zwaren strijd. En hoe hooger een mensch klimt, des te hooger wordt ook de ladder en steeds verder-af schijnt het eindpunt hem. Sommige menschen blijven staan op de eerste sporten,, anderen gaan hooger, enkelen zelfs met overhaasten spoed vooruit: zij wekken daardoor de verwondering op der achterblijvenden, tot — plotseling de voet uitglijdt en zij opnieuw moeten beginnen.
En weer anderen gaan gestadig, langzaam-aan, maar zeker. De jaren gaan voor hen voorbij, stille, vredevolle jaren zijn het, of drukke, moeilijke, vol strijd, waarin het karakter zich vormt, waarin zij langzaam maar zeker opwaarts klimmen.
Dat voortdurend „klimmen" noemen de menschen: streven naar een doel, een ideaal, want wat daar aan het eind der ladder geschreven staat is: „Volmaaktheid."
De menschen streven naar volmaaktheid. En zij, die het hoogst geklommen zijn, de verhevene, edele karakters,,



worden dikwijls door anderen verkeerd begrepen. Zij staan zóó hoog, en de wereld van vermaak en vertoon lijkt hun zóó nietig toe, dat die hun niet meer kan behagen. Wat hun als zeer begrijpelijk en natuurlijk voorkomt, lijkt de wereld onnatuurlijk of bovenzinnelijk. Hunne plannen en gedachten vinden weinig ingang in den kring der wereldmenschen ! Hoogstaande, verhevene zielen moeten veel en eenzaam lijden, zij leven als het ware alléén, zonder steun, zonder medegevoel in die groote, oneindige wereld der gedachten, die hen de werkelijke steeds armer en troosteloozer doet schijnen. En hoe hoog zij ook staan, hoe gelukkig zij zich ook voelen in het streven naar schoone idealen, — het hooge, reine hemelblauw bereiken ook zij niet, de volmaaktheid is nog door niemand, hoe hoog ook geklommen, bereikt.
Streiten und Schreiten und Stehen und Fallen,
So klingt der Spruch von den irdischen Wallen,
Rastlos und endlos im Ernst und im Spiel,
Wahnst du das Ende der Bahn zu erreichen,
Gleich siehst du's dammern und fliehen und entweichen, Mensch! hier auf Erden erreichst du kein Ziel.
Arndt.



What the leaves are to the forest, With light and air for food,
Ere their sweet and tender juices Have been hardened into wood, — That to the world are the children; Through them it feels the glow Of a brighter and sunnier climate Than reaches the trunks below.
Longfellow.
De Kerstvacantie was voorbij. Voor het kleine drietal was het een tijd vol genot en vreugde geweest. Bij Nanny's ouders hadden zij een mooien, hoogen kerstboom gezien, volgeladen met cadeautjes en allerlei schitterende en lekkere dingen.
Door de langdurige sneeuw hadden ze nog veel poppen gemaakt, sleetje gereden enz., en ze hadden het héél jammer gevonden toen de vrijheid uit was en ze weer naar school moesten. De tijd ging nu kalm voorbij , de dagen volgden elkaar geregeld op, de kinderen schikten zich in het schoolleven en waren vroolijk, gelukkig onder elkaar.
Ella en Nanny waren bemind onder hare kennisjes; vooral de eerste had het voorrecht, in alle grappen, in alle gewichtige voorvallen der schoolwereld betrokken te worden en ook de algemeene lieveling der onderwijzeressen te zijn.



r-r weraen verschillende kinderpartijtjes gegeven, waar het tweetal altijd tegenwoordig was.
Ella vermaakte zich op zulke feestjes uitstekend, het kind had overal pleizier. Nanny daarentegen vond het niet altijd prettig; bij vreemde, onbekende menschen kwam hare aangeborene verlegenheid weer in sterke mate boven; ze bewoog zich niet vlug, niet vroolijk onder de anderen; men kon zien, dat zij zich niet „thuis** gevoelde en meestal blij was, wanneer het feest ten einde liep en ze weer onder Anna's veilige hoede naar huis kon gaan.
Thuisgekomen ging zij dan dadelijk naar de huiskamer..
„Heb-je een prettig middagje gehad?" vroeg Mevrouw Rogers.
Het kind antwoordde: „ja, heel prettig," dan vlijde zij
zich meestal op echt aanhankelijke, klein-kinder manier op moeders schoot, sloeg de armen om haren hals en fluisterde haar zacht in het oor: „Ik ben toch zóó blij, dat ik nou weer bij u ben!"
Mevrouw noemde haar dan schertsend „mijn troetelpopje!" Mijnheer Rogers noemde haar „een verwend, klein meisje," maar ging 's avonds, na het eten, nooit naar zijne studeerkamer terug, eer „het verwende, kleine meisje" op zijn knie geklommen was, en de kleine handjes vroolijk trokken aan zijn langen baard.
Nauwelijks zat Nanny daar, of het klonk: „Toe, Pa, vertel een verhaaltje!"
„Ik heb op 't oogenblik weinig tijd, kind; morgen!'*



„Hè, nee, Paatje, ik wil het nü hooren; toe, vertel u dat mooie nog eens van laatst!"
Mijnheer Rogers dacht na, en trok daarbij een heel gewichtig gezicht.
„Dat van den wolf en den vos?" vroeg hij eindelijk.
„Nee, dat niet, dat is flauw; ik wil dat andere hooren, dat van dien herdersjongen."
„Maar dat heb ik al zoo dikwijls verteld, Nanny; dat ken je zoo goed!"
„Maar ik vind het mooi; u moet het nog eens vertellen; toe, doe het maar!"
De vader fronste de wenkbrauwen, kuchte eens even, en begon dan op zijne eigenaardige, prettige manier te vertellen van den mooien, blonden herdersknaap David, die den sterken, forschen reus Goliath versloeg. Nanny was geheel en al gehoor; ieder woord nam ze in zich op en bewaarde het goed in haar geheugen. Ze had dat verhaal al zoo dikwijls gehoord; telkens vroeg ze er weer om, en wanneer haar vader even met vertellen ophield, wist ze precies wat er komen moest.
Hare oogen schitterden, toen David den steen naar het hoofd van Goliath slingerde; ze klapte verrukt in de handjes en riep: „Dat was goed, dat was echt mooi, hè, Paatje!"
Wie zoo 's avonds, na het eten, eens in de huiskamer der familie Rogers naar binnen blikte, zou zeker zeggen, dat het er daar recht gezellig, huiselijk uitzag. De niet al te groote, vriendelijk ingerichte kamer, werd zacht verlicht



door een lamp in den hoek, die achter een fauteuil stond, waarin de heer des huizes op zijn gemak zat, zijn dochtertje, gretig naar zijne vertellingen luisterend, op de knieën. Zijne vrouw, de courant lezend, zag telkens eens even naar die twee, die zoo geheel in hun verhaal schenen op te gaan. Men kon zien, dat het kleine meisje het middelpunt was, de vreugde der ouders; een stil, maar o, zoo warmschijnend zonnetje in huis!
En dat was ook haar vriendinnetje Ella; hoewel op geheel andere manier dan Nanny.
Wanneer die thuis kwam van partijtje of feest, dan was het of plotseling alles begon te leven, alsof het stille huis opeens door stralen van volle, echte kindervreugd en frisschen levenslust beschenen werd.
Als de voordeur geopend was, stormden daar twee vlugge voetjes naar binnen, met veel drukte en beweging de trap op, waardoor die luid kraakte, en dan naar de welbekende kamer, waar in het hoekje bij de rustbank alles aan één stuk door werd afverteld.
Mevrouw Knozee had er pleizier in, en hoorde met geduld de lange, opgewonden verhalen over het dansen, de spelletjes, de lekkere taartjes enz., aan. Hoe helder straalden, onder 't vertellen, Ella's groote, blauwe kijkers ; het geheele kind scheen een en al gezonde levenslust.
„Mama, we hebben ook kat en muis gespeeld, en slofje onder; kent u dat, Mama? Het is zoo'n heerlijk spel! En stoelendans, en ik heb het gewonnen, ik zat toen de muziek ophield!" En vroolijk danste zij de kamer



rond. Frits, haar hoorende, liet beneden, waar hij bij Kaatje, met zijn bouwdoos, bezig was, deze in den steek en repte zich ook naar boven. Ella dansend ziende, vloog hij op haar toe, en vroolijk sprongen broer en zusje de kamer rond.
„Wat een lawaai weer daar boven!" bromde oude Kaat; „het wordt tijd, dat ik me er eens mee ga bemoeien." En de daad bij het woord voegend, slofte zij naar boven tikte aan de deur, en stapte eerwaardig naar binnen.
„Wel, me lieve mevrouwtje, wat maken ze het u weer druk; u zult wel doodmoe zijn!" sprak zij op meewarigen toon.
Maar de moeder lachte hartelijk en keek verrukt naar het aardig, dansend paartje.
Op het zien van Kaatje hielden de kinderen er dadelijk mee op, en Ella vloog naar haar moeder toe. „O, moedertje!" klonk het nu op een geheel anderen toon,, „hebben we u moe gemaakt?" Angstig zagen de heldere oogen haar aan, en een zacht, mollig handje lag op moeders slanke, witte hand. Ook Frits stond berouwvol te kijken, doch moeder stelde hen gerust.
„Wel neen, kinderen, je maakt me heelemaal niet moe; danst maar vroolijk door, ik kijk er graag naar!"
En als echte, gerustgestelde kinderen begonnen zij dan weer opnieuw. Kaatje ging dan maar kalm in een hoekje zitten, en keek met evenveel pleizier als hare mevrouw naar de wonderlijke toeren, die Ella en Frits. uitvoerden. Heerlijk, om daar te zitten bij mevrouw en de



kinders! En als zij dan zoo eens van den een naar den ander blikte, voelde zij zich zoo echt gelukkig; het deed haar zoo goed, te weten, dat zij, — de oude, brommige, goedhartige Kaat — ook aan dit huis behoorde; te voelen dat hare hulp er onontbeerlijk was.
Toen de kinderen naar bed waren, en zij alleen bij mevrouw was, zei deze: „Wat ben ik toch gelukkig met mijn tweetal; vind-je ook niet Kaatje, dat ik bij al mijn verdriet, toch dankbaar mag zijn voor zulke schatten?"
„Zeker, zeker, mevrouw," antwoordde Kaatje, „u mag zeker wel tevreden zijn; het zijn ook bijzonder lieve kinderen, hoewel ze soms wel eens wat al te druk naar m'n zin zijn. Nanny b.v. is heel anders, die is me weer te stil!"
„Ja, Kaatje, je hebt gelijk, kinderen moeten bovenal vroolijk zijn. Ik ben blij dat Nanny Ella's vriendinnetje is; ik hoop dat zij het altijd goed samen zullen kunnen blijven vinden, want die omgang zal voor beiden heel goed zijn. Nanny is een lief, teer meisje, maar o, zoo stil. Ik houd heel veel van haar, en toch zou ik mijne Ella niet voor haar willen ruilen. Ella en Frits zijn wel erg druk, maar hunne vroolijkheid klinkt door geheel dit oude huis en doet het opleven; en wanneer ik dat gezellige, gezonde lachen, hun vroolijk gestommel op de trap en in de gang hoor; die jongensachtige, wilde spelletjes en vechtpartijtjes; hunne geestige streken en hunne hartelijkheid zie, dan wordt alles om mij heen plotseling helder en mooi, de kamer is



vol zonneschijn, ik gevoel minder pijn en koester de stille hoop, dat zij tot flinke, krachtige menschen zullen opgroeien!"
En Kaatje's grijze krullen, die hier en daar van onder haar witte muts te voorschijn kwamen, en eerwaardig over haar ooren en haar oud, gerimpeld voorhoofd vielen, bewogen zich toestemmend knikkend op en neer, als wilden zij zeggen: „wij geven u gelijk; wij voelen het ook net zoo."
Nanny.
4



O, blijde jeugd, vol zonneschijn,
O, moog ze lang zoo duren I Gij telt uw dagen bij het spel En bij gelukkige uren.
Nicht Bertha zou komen.
Nicht Bertha was eene ongetrouwde nicht van Mevrouw Knozee, die in Brussel woonde en haar vast éen keer per jaar kwam opzoeken. Voor Ella en Frits was zoo'n bezoek iets heerlijks en gewichtigs; een punt, waard om te worden opgeteekend in het denkbeeldig dagboek hunner jeugd. Want ze hielden veel van Nicht Bertha, die héél rijk was en hen altijd overlaadde met vele fraaie geschenken.
Het was op Woensdagmiddag; het trof dat zij dan niet naar school gingen en ook Nanny, zooals gewoonlijk, zou komen spelen en dus met de nicht zou kunnen kennis maken.
De drie kinderen waren op de speelkamer bezig, toen een rijtuig voor de deur stilhield.
„Daar heb je d'r!" riep Frits, en vloog naar het raam, gevolgd door Ella en Nanny.
„Kijk, nou stapt ze uit!" riep hij opgetogen; „wat heeft ze veel pakjes! Kijk eens dat groote daar, en nog een taschje, en een doos, en nog, nog meer!"



„Toe, Frits, laat mij nou óok eens kijken; ik wil óok zien." Ella duwde hem flink op zij.
Kaatje deed open, en vloog op het rijtuig af om taschje en pakjes aan te nemen.
Nicht Bertha, eene groote, forsche gestalte, in langen bontmantel gehuld en een grooten hoed met wapperende veeren op het hoofd, trad het huis binnen, zonder omhoog te hebben gezien naar de nieuwsgierige kindergezichtjes voor het bovenraam. Kaatje volgde met de bagage.
„Hè, hè!" zuchtte Ella, „ze is binnen!"
„Ze leek in dien mantel precies op een bruinen beer uit de diergaarde," schaterlachte Frits.
„Nou, 't was toch wel een héél mooie," klonk nu Nanny's fijn stemmetje; „ik verlang er erg naar, om haar verder te zien!"
„Ja," zei Ella, „ik hoop nu maar dat maatje ons gauw binnenroept; van wachten houd ik niet."
„Dat zul je toch wel moeten, juffertje-ongeduld," sprak Kaatje,- die inmiddels was binnengekomen met een nog rood gezicht van de ongewone emotie; „jullie moet maar weer kalm gaan spelen, want het zal nog wel een poosje duren. Ik ga naar beneden, want ik moet nog het een en ander voor het eten in orde maken. Nicht Bertha zal een paar dagen blijven."
„Blijft ze logeeren?" riep Frits opgetogen, „dat is leuk!"
Vlug liep hij Kaatje, die al op weg naar beneden was, achterna, haalde haar halverwegen de trap in en strekte zijn stevige armen voor haar uit, zoodat ze niet verder kon.



„Wel heere m'n tijd, jongen, je doet me schrikken! wat valt je in?" schreeuwde het oude mensch onthutst. Met beide armen om haar gerimpelden nek, fluisterde Frits haar héél zachtjes in 't oor: „Zeg, Kaat, we eten zeker héél lekker vanmiddag; wat krijgen we?"
„Ik weet er niets van, hoor!" bromde Kaat; „jongen, je stikt me bijna, laat me los, ik moet verder."
„Nee, Kaat, ik laat je niet los eer je 't me zegt, hoor!"
Kaatje, nog steeds worstelende om los te komen, moest ten slotte toegeven.
„Akelige dwingeland! ik zal het je dan maar zeggen, anders zou door jou het eten nog aanbranden: je krijgt roode kool!" Ze grinnikte luid over haar grap, want roode kool was een groente, waar Frits niet van hield.
„Het is niet waar, Kaat, want je weet dat ik geen roode kool lust; neen, houd me nu maar niet voor den mal; we krijgen zeker flensjes?"
„Nou, goed geraden; laat me nou gauw door!"
„Het is lekker, hoor!" Frits maakte met zijn lippen een smakkend geluid, als proefde hij ze reeds. „Wat we verder krijgen, kan me niks schelen; daarom zal ik je nou maar laten gaan; je bent een goede, oude Kaat," en, terwijl hij zijn armen van haar aftrok, gaf hij haar een klinkenden zoen op de oude, rimpelige wangen.
Blij dat ze vrij was, dribbelde Kaatje vlug naar de keuken, om haar oog nog eens te laten gaan over het klaarmaken van het middagmaal, want als er bezoek kwam, sloofde zij zich nog meer dan gewoonlijk daarvoor uit. Intusschen



was Frits op de speelkamer teruggekomen bij de meisjes, die bezig waren met het nakijken van poppenkleeren.
„Bah! die poppenrommel van jullie!" zuchtte Frits, en gingmet een voornaam gezicht, den rug naar haar toegedraaid, met de vingers op de vensterruit staan trommelen.
Wat zou Nicht Bertha voor me meegebracht hebben? peinsde hij; het liefst had ik wel een bouwdoos, of een geweer, of zoo iets. Mijn bouwdoos is niet mooi meer; er zijn zooveel blokken van weg. Ik zou een kasteel willen bouwen, met een grooten paardenstal er naast.
„Wat duurt dat toch lang!" riep hij, zich plotseling omdraaiend, ongeduldig uit; „ik ga eens luisteren, of ze nou nog niet samen uitgepraat zijn!" Hij liep naar de tusschendeur en wou er zijn oor tegen aanleggen, maar Ella was hem voor.
„Foei, Frits, dat mag je niet doen!" riep ze verontwaardigd uit, terwijl ze hem haar vingertje bestraffend voor hield; „het zou moesje verdriet doen als zij dat merkte!" Ook Nanny stond met verbaasde, verwonderde oogjes toe te zien.
Frits was niet gewoon zijn jonger zusje te gehoorzamen; maar nu zag hij toch ook in, dat afluisteren leelijk was, en hij liet zich ongeduldig op een stoel neervallen. „Jullie zijn ook zoo saai vanmiddag; laat dien poppenrommel toch zitten!" bromde hij.
„Ja, maar het is heusch noodig, dat Baby's kleertjes eens nagezien worden, want ze heeft waarlijk niets heel meer aan 't lijf," sprak Nanny gewichtig.



„Kaat kijkt jou goed ook ééns in de week na, en dat van Baby was in geen halfjaar nagekeken!" riep Ella, die eigenlijk geen erge poppenvriendin was en ze alleen te voorschijn haalde wanneer Nanny bij haar speelde.
„Zeg," zei Frits nu, op een geheel anderen toon dan te voren, „wat zou jullie doen wanneer je heel rijk was; zoo rijk als Nicht Bertha bij voorbeeld?"
„O, zooveel," zei Ella, „ik weet al niet wat; wat zou jij dan wel doen?"
„Ik," zei Frits, met schitterende, fonkelende oogen, gemakkelijk achterover leunend in zijn stoel, en zijn beenen los heen en weer bengelend, „ik weet wel wat ik doen zou: ik zou een héél groot huis bouwen, een reuzenhuis, met tuinen, en stallen vol paarden, en dan ging ik met jou daarin wonen, Nanny!" Dat zou pas eens leuk zijn, hè?"
„Ja, heerlijk," juichte Nanny, „ik houd zooveel van mooie tuinen en van paarden; alleen," voegde zij er angstig aan toe, „zou ik bang zijn dat ik verdwaalde in zoo'n groot huis!"
„Nee, ik zal op je passen!" en van pleizier maakte Frits een buiteling over den grond.
„En ik danvroeg Ella bedrukt, „mag ik er dan óok niet komen wonen; ik houd ook veel van paarden?"
„Natuurlijk, jij hoort er vanzelf bij," antwoordde hij goedhartig.
„Zeg, Nans, wat zou jij doen als je rijk was?" vroeg Ella, die dat „plannen maken" wel aardig vond.



Nanny dacht even na, toen zei ze met een gewichtig gezichtje: „Ik zou allereerst zoo'n dikken, bonten mantel en een mof voor Anna koopen; mama heeft die, maar Anna loopt altijd met haar handen onder haar schort, en die zien soms zoo rood en zoo paars als het koud is. Ik heb haar al eens gevraagd of ze geen mof zou willen hebben; maar ze zegt dat ze met zoo'n ding niet over weg zou kunnen; en toen ik er moesje over sprak, zei die dat zoo'n mantel en mof erg duur voor Anna zijn. Maar ik geloof toch, dat, als ze er een had, ze er erg blij mee zou zijn.
En dan," ging ze met vuur voort, „dan zou ik nieuwe, zondagsche jurken koopen voor de kinderen van Leentje, de schoonmaakster. Ze vertelde me laatst dat die arme stumperds al tweemaal een kop koffie en een kom met vet over haar mooie jurken gegooid hebben, zoodat die nu heelemaal bedorven zijn, en ze tot straf vooreerst geen nieuwe krijgen. En het moet toch naar zijn, hè, niet eens een zondagsche jurk te hebben! En dan zou ik . . ."
Hier werd het gesprek afgebroken doordat de tusschendeur openging en Nicht Bertha binnenkwam. Zij was eene statige, deftige dame van om de veertig jaar, met een mooi, maar zeer trotsch gezicht; hare houding en de uitdrukking der geheele persoonlijkheid lieten duidelijk lezen: „Zie mij aan: ik ben de rijke, alom geachte juffrouw Holderma, de mooie dochter van den met aardsche goederen over-gezegenden Jacobus Holderma, die een der mooiste villa's in de Avenue Louise te Brussel bewoont." Doch toen zij op de kinderen toetrad, lag er een goed-



hartige, vriendelijke glans in hare anders zoo trotsche oogen, en hartelijk drukte zij Frits en Ella een kus op het voorhoofd. Ook Nanny werd vriendelijk door haar begroet, en lachend streek zij met de hand over de gitzwarte krullen, die zij zeer scheen te bewonderen.
„Wel, kinderen, wat ben ik blij, jullie weer eens te zien; wat is het lang geleden dat ik hier was, he? Je bent bepaald erg gegroeid Frits, en Ella ook!" En zich tot Nanny wendend: „En dit is nuje vriendinnetje, zegje; vertel me eens hoe je heet, liefje?" Nanny noemde haar naam en sloeg de groote, donkere oogen vol vertrouwen tot de deftige dame op, die zich een gouden lorgnet op den neus plaatste om het kind daardoor eens goed te bekijken.
Het scheen haar nogal te bevallen, want met eene goedkeurende beweging werd het lorgnet afgenomen, in de blouse gestopt en zette Nicht Bertha zich neer in den leuningstoel, Nanny en Ella bij zich op schoot trekkend, terwijl Frits voor haar op den grond hurkte. Op eigenaardige wijze vertelde zij van Brussel, van hare reis, van haar paarden en honden thuis, enz., en de kinderen luisterden welgevallig.
Op hunne beurt moesten ze vertellen van school en partijtjes, en ze deden het, maar niet met dat vuur en die opgetogenheid waarmee ze het gewoon waren; neen, ze hadden respect voor die statige Nicht Bertha in haar mooie kleeren, die zoo geheel anders was dan hun eenvoudig moedertje. Hunne vroolijkheid kroop angstig weg voor al dien opschik en bijouterieën, waarmee Nicht Bertha omhangen was; voor die drukke gebaren, die zij onder 't vertellen



maakte. Gedwee zaten de kleintjes terneer en luisterden, en gaven hunne bewonderende oogjes den kost.
O, Nicht Bertha hield veel van kinderen, dat vertelde ze graag aan iedereen; ze hield er van ze te liefkoozen, ze aan te halen en ze te bederven met mooie geschenken en lekkers, waartoe haar beurs haar zoo goed in staat stelde; doch haar ontbrak het kenmerk der ware kindervriendin; zij miste het altijd-jonge, eenvoudige maar warmvoelende hart dat weet mee te leven met de kinderen in hun lief en leed en daardoor hun vertrouwen wint. Neen, eene „kindervriendin" kon men die elegante Brusselsche dame niet noemen; dat was Mevrouw Knozee, maar Nicht Bertha niet.
Toen nu Nanny gehaald werd, kuste Nicht Bertha het vriendelijk gezichtje hartelijk goedendag en beloofde haar en Ella den volgenden middag uit school te komen halen, en dan gezamenlijk te gaan wandelen.
's Avonds mochten Ella en Frits haar helpen bij het uitpakken van den koffer. Toen deze geopend werd, lag bovenop een groot pak, voor Frits bestemd. Vol spanning trok hij de touwtjes er van los, scheurde het papier er af en, waarlijk, daar kwam een prachtige bouwdoos te voorschijn. Overgelukkig sprong hij rond, viel eerst Nicht Bertha om den hals, liep toen naar moeders kamer, dan naar Kaat, naar de keuken; door het geheele huis liep hij er mee om het overal te laten zien.
Ella kreeg een groote, prachtige, op Fransche manier aangekleede pop, die echte oogharen had en spreken kon.



„Hè, zoo'n pop vind ik pas mooi!" riep Ella opgetogen, „wat zal Nanny die ook prachtig vinden! Ik neem haar morgen mee naar school, dan kan ik haar iedereen laten zien; ik geloof niet, dat Lize of Jetje of een der anderen zoo'n mooie zal hebben." Nicht Bertha had er pleizier in, doch toen Mevrouw Knozee haar kind dat hoorde zeggen, zag zij haar even bedroefd aan en wierp een stillen, halfverwijtenden blik op Nicht Bertha.
Ze had zoo graag dat haar kinderen nederig bleven, ze voedde ze zoo eenvoudig mogelijk op, en nu zou hare nicht dat willen veranderen! „Het is maar goed," dacht zij, „dat ze niet te dikwijls overkomt; dat zou mijn tweetal geen voordeel doen!"
Toen de kinderen dien avond, opgewonden over hunne geschenken, naar bed waren en de beide nichten samen zaten, zei Mevrouw Knozee: „Je zult mij pleizier doen, Bertha, niet meer zulke groote cadeaux voor de kinderen mee te brengen. Het is zoo verkeerd voor hen, ze gaan er zoo licht mee bluffen tegen hunne vriendjes. Geef liever een kleinigheid, daar zijn ze even blij mee als met die kostbare geschenken!"
„Maar, lieve Dora, gun mij toch het eenig, groot genoegen dat ik heb: ik zie zoo graag gelukkige gezichtjes. Ik vind je kinderen allerliefst, maar je overdrijft het heusch een beetje met je eenvoudigheid. Kinderen uit onzen stand mogen toch wel iets moois hebben. De kinderen van mijn nicht Louise en die van mijn vriendin Ravenbroek worden



ook eenvoudig opgevoed, maar hebben toch mooi speelgoed; en dan," voegde zij er zachter bij, „dan zouden zij ook niet om mij geven. Nu maak ik tenminste nog even een korten indruk."
„Ze zouden zeker wèl om je geven," viel Mevrouw Knozee haar hartelijk in de rede, „ik durf wel zeggen dat mijn kinderen tenminste je even hartelijk zouden ontvangen al bracht je een peperkoek of niets voor ze mee. Ik hoop hen altijd te leeren, dat de waarde van een geschenk niet in de grootte of duurte, maar in het hart der geefster schuilt!"
„Dat alles is mooi in theorie, maar in practijk gaat het anders," lachte Nicht Bertha, „en kinderen zijn toch maar kinderen!"
„En moeten er daarom vooral als kinderen reeds op gewezen worden, waarin de waarde der dingen schuilt, willen zij later de waarde van het leven begrijpen, lieve Bertha. Hebben zij in hunne jeugd het kleine lief, dan zullen ze er altijd voor blijven voelen, want is het leven niet juist een aaneenschakeling van kleinigheden, nietige dingen, op zichzelf gering, maar die, met elkaar verbonden, samenwerken tot onthulling van al wat goed, edel en mooi is in ons leven?"
Even sloeg Nicht Bertha de oogen neer en tuurde verlegen naar de schitterende diamanten, fonkelend aan haar vingers, lachte flauwtjes en begon dan weer op gewonen toon over oude kennissen en familie te praten.



„Een aalmoes!" bidt het bibb'rend kind En steekt het handjen uit.
Fel snerpt de koude Noordenwind, En geeselt pui en ruit.
Schimmel.
Volgens afspraak stond Nicht Bertha den volgenden middag om vier uur voor de school om de meisjes af te halen. Al gauw kwamen Ella en Nanny de deur uit, Ella's nieuwe pop — die door allen om het hardst bewonderd was — trotsch tusschen haar indragend.
In elke van Nicht Bertha's licht-gehandschoende handen stak zich een klein, mollig handje en vroolijk stapte zij — zich blij en gelukkig voelend tusschen twee zulke aardige kinderen in, — met ze voort.
„Waar zullen we nu eens heengaan?"
Geen van beiden wist het, ze vonden alles prettig en dus wandelden ze de stad in en bleven stilstaan voor het raam van een grooten speelgoedwinkel, waar zij haar oogen volop den kost gaven. Wat was daar veel moois! Nicht Bertha ging den winkel in en bestelde voor elk der kinderen een poppenpiano, zooals er een in de étalagekast stond, 's Avonds zouden ze worden thuisbezorgd; de kinderen waren opgetogen. Ella danste, tot groot vermaak der winkeljuffrouw, den winkel rond.



Na nog een paar boodschappen te hebben gedaan, ging Nicht Bertha een banketbakkerswinkel binnen, zette zich met de kinderen aan een tafeltje in het salon en liet een schotel taartjes brengen.
Het kwam niet dikwijls voor, dat Ella en Nanny ergens taartjes gingen eten, en met glinsterende oogen beet elk in een lekkeren, vetten roomhoorn. De winkel stond in een drukke, rumoerige straat; het vermaakte de kinderen vooral om onder 't eten naar buiten te kijken, en Ella juichte toen ze Juffrouw Stolle en een paar klasgenootjes voorbij zag gaan, die haar, door de dichte gordijntjes van het salonnetje heen, niet zien konden. Nu zou ze dien kinderen morgen op school zeggen dat ze haar gezien had en ze laten raden waar. Ze zouden het natuurlijk onmogelijk raden. Daar zou ze pret over hebben!
Het begon donker te worden; lantaarns werden aangestoken. Vlak onder het winkelraam stond een armoedig kleutertje, een klein meisje met bleeke, ingevallen wangetjes, blootshoofds, het haar slordig verward en niet veel kleertjes aan het lijf, met gretige, begeerige oogen te turen naar al dat lekkers in de winkelkast.
En telkenmale, wanneer rijkgekleede dames en nuffige jonge meisjes uit den winkel kwamen, hief het een mager handje smeekend op en vroeg op onverstaanbare wijze om het een of ander. Maar de dames letten er niet op, — er is zóóveel van dat bedelvolk! — zij sloegen hare zware bonten, voor den snerpenden wind, wat steviger om den hals en gingen haastig door. En moedeloos zakte het handje



weer slapjes op het dunne kleedje neer, waar de wind steeds pijnlijker door henen blies.
Plotseling kreeg Nanny het kind in het oog; het taartje, waarin ze juist happen wilde, viel op het schoteltje terug en tranen vulden hare donkere oogen.
„Wat is er?" vroeg Nicht Bertha, verschrikt door de plotseling veranderde uitdrukking van het kindergezichtje.
„O, kijk eens!" riep Nanny, „wat een arm kindje daar staat; 't heeft zeker honger en zou graag een taartje hebben. Mag ik er haar eentje brengen, Nicht; toe, mag ik haar 't mijne brengen?" Meewarig zag Nicht Bertha naar het stumperige ding en Ella kauwde langzamer op het stukje, dat zij in den mond had.
„Dan is 't beter dat je haar een stuk brood geeft; het kind ziet er uit of het in geen acht dagen eten heeft gehad," zei Nicht Bertha.
„Maar ze zal toch ook wel van taartjes houden," zangzeurde Nanny's fijn stemmetje.
„Straks dan, wanneer we weggaan, geven we haar meteen wat!" Zwijgend aten ze verder; Ella's oogen dwaalden weer spoedig in den aanlokkelijken taartjesschotel rond; Nicht Bertha gluurde weltevreden in haar beurs of ze wel uit zou komen; maar voor Nanny was het pleizier er af, ze wilde niet meer eten en haar oogen bleven voortdurend op het kind in de straat gericht, als was zij bang dat het verdwijnen zou, eer zij weggingen.
Eindelijk had Ella het laatste brokje in den mond gestoken; zij stonden op en Nanny mocht, terwijl Nicht



Bertha betaalde, iets voor 't arme kind uitkiezen. Ze koos een dik besuikerd krentenbroodje. Stralend stapte ze er mee toe op 't kleutertje, dat nog een hoofd kleiner was dan zij.
In die begeerige, flets-blauwe oogen van het straatkind kwam een flauwe flikkering; gretig trok het het broodje uit Nanny's handje en hapte er gulzig in.
Nanny zag het verbaasd aan; zij had zich voorgesteld vriendelijk het broodje aan het kind te geven, en nu werd het haar zoo opeens, zonder dat ze nog een woord had kunnen zeggen, afgepakt.
„Hoe heet je; vind-je 't lekker?" vroeg ze; maar het kind gaf geen antwoord.
In een paar happen had het 't broodje naar binnen gewerkt; toen zag het weer onverschillig voor zich.
„Hè, wat een smerig bedelkind!" zei Nicht Bertha, die nu ook met Ella buiten gekomen was, geërgerd; „wat een vuil kind!"
Ook Ella trok haar klein neusje op. Doch Nanny scheen niet afgeschrikt; integendeel, ze stak haar handje uit en drukte hartelijk 't koude, magere knuistje van het kind, terwijl ze nog eens met haar medelijdend, lief stemmetje vroeg: „Was 't lekker; had-je zoo'n honger?"
Verschrikt trok Nicht Bertha haar weg en zei angstig: „Je moet nooit zoo dicht bij zoo'n kind komen, Nanny! en het vooral geen hand geven; zoo'n vies bedelkind kan van alles bij zich hebben; als je thuis komt dadelijk goed je handjes wasschen, hoor, want men kan nooit weten ..."
Neen, men kan nooit weten! Men kan nooit weten,



wat voor smet die bruine, smoeselige stompjes kunnen overbrengen op de fijne, reine handjes van Nanny.
En toch, men kan ook nooit weten hoeveel warmte, troost en liefde er kan worden overgebracht en ontstaan in het arme, verstooten kinderhart, door de zachte aanraking en den warmen druk van het blanke, mollige op het magere, geschuwde knuistje van het kind van de straat!
Want het arme stumpertje wist niet hoe zij het had, het werd nooit door eene hand beroerd dan om geslagen te worden, wanneer het niet genoeg centen thuis bracht, of om meedoogenloos ruw te worden op zij geduwd, wanneer er eten onder de groote broers werd verdeeld, waarvan het dan eerst later de schamel overgebleven restjes, die zij niet lustten, kreeg.
Doch bij de vriendelijk-zachte aanraking van Nanny's handje ging een siddering door het teere lichaampje heen, en het kindje voelde, als had het iets warms, iets goeds en lekkers ontvangen, dat niet alleen door het smakelijk krentenbroodje, een lekkernij waarin het nog maar zelden gehapt had, kwam; neen, het voelde zich een oogenblik, zooals het zich slechts een heel enkelen keer 's zomers voelde, wanneer het, moe van het rondslenteren in de warme stoffige straten, zich verschool tusschen de boomen achter in t boschje van het stadspark, waar het, al luisterend naar musschengetjilp en bevangen door warmstralende zomerlucht, ongestoord insliep op het gras onder de linden, die zoo heerlijk geurden, terwijl de wind zacht ruischte, en waar het dan droomde, zoo mooi! Helaas, dat warm-zachte gevoel duurde slechts heel



even, heel kort, want plotseling voelde het kind een ruwen stoot in den rug en een barsche mannenstem bromde: „Maak dat je weg komt, kind; je staat hier een ieder in den weg!"
Toen was de juist-opgewekte gewaarwording weer geheel verdwenen; de onaangename, stugge uitdrukking lag weer in de fletse oogen en, schichtig vooruitschuivend, het handje tot iederen voorbijganger smeekend opgeheven, ging het verder door de steeds drukker en kouder wordende straten, totdat het donker was en het rust zocht in een armelijk slopje, in een donkere, vuile achterbuurt, waar het thuis hoorde. En meestal werd het met een pak slaag ontvangen door moeder, die zoo vaak dronken was, en de luie broers, die slechts leefden van stelen.
Moe, en menigmaal zonder eten, viel het arme kind dan eindelijk in slaap, op een oude deken of zak, in een hoek van het kamertje, en den volgenden morgen vroeg werd het weer wakker geschud en de straat opgestuurd om centen op te halen in de rijke winkelbuurten.
Zoo was het leven van het bedelkind, dat in Nanny's warmkloppend hartje zoo'n grooten indruk en zooveel medelijden gewekt had. Want terwijl Ella onder het naar huis gaan druk babbelde over alles wat ze zag en opmerkte, dacht Nanny altijd-door maar aan dat andere, dat arme meisje, waarmee ze zoo graag eens zou hebben gepraat, en stil liep ze voor zich uit te staren, een klein droomstertje, niet wetend waar ze ging, geleidelijk voortgetrokken door Nicht Bertha's hand.
„Kom, kleine Nans, wat ben je stil geworden; zeker wat moe, hè? Nu, we zijn er gauw!" zei goedig Nicht Bertha, bij
Nanny. 5



wie het niet opkwam dat het kind over iets liep na te denken, en die het straatkind al lang weer vergeten had. Maar voor Nanny was het pleizier van dien prettigen middag af, en toen 's avonds de poppenpiano thuisbezorgd en door allen erg bewonderd werd, ging ze er wel voorzitten en tokkelde er wat met haar vingertjes op, maar toonde niet meer die ware vreugde, die zich 's middags, bij het uitzoeken in den winkel, van Ella en haar had meester gemaakt. Ze moest er nu telkens over denken of dat arme meisje misschien ook niet graag zoo'n piano'tje hebben zou, en 's avonds in haar bedje nam ze het besluit om, wanneer ze uitging, -Anna te vragen eens door die straat en langs dienzelfden winkelte gaan, wellicht zou het kind er dan weer staan. Anna zou het wel goed vinden dat zij er mee sprak en dan had zij het veel te zeggen en te vragen, veel, o zooveel! Vol blijdschap over dit voornemen klapte zij in de handjes en trapte juichend met de voetjes tegen den rand van het ledikantje aan.
Anna, in de naastgelegen kamer, hoorde het en vertelde lachend aan Mevrouw Rogers dat Nanny erg opgewonden was over die nieuwe piano.
Dien nacht droomde Nanny dat het arme kind en zij; samen op de nieuwe piano speelden, en voor haar stond een schotel met taartjes, waarvan ze telkens hapten.
Ze ontwaakte blij.
Maar, helaas! hoe dikwijls zij ook met Anna door de bewuste straat en langs dien winkel ging, Nanny zag het bedelkind nooit, nooit meer!



Lente vloog aan met suizende gebaren, Met heftig wuiven van het groen gewaad.
Het was April.
Steeds bleef het koud en guur. Alles verlangde naar de verkwikkende lente, die niet scheen te komen dat jaar. Doch ziet, het werd plotseling helder en licht in de vale, grijze lucht, en uit de verre verte zag men iets zachts en lichts aanzweven, een wonder jong en schoon kind, gedragen op wolken van sneeuw.
En naderbij gekomen, duwde het eensklaps met wondere kracht de sneeuwwolken van zich af en zweefde op teere wieken verder, door de lucht zich banend een weg van licht.
En de donkere, zwarte wolken pakten zich haastig samen en vluchtten, en de koude winden kropen angstig weg voor het teere kind van het licht, dat vlug en blij voortdreef op helder blauwe zonnelucht, totdat het de vleugels slap hangen liet en zacht neerstreek op de aarde.
En bij het aanschouwen stegen dankbare lof- en jubeltonen op van de aarde en vol juichende blijdschap vielen de menschen aan de voeten van het schoone, gezegende kind.
Dat kind was de Lente.
Wees welkom, vriendelijke Lente, bode van nieuw,



jong leven, van zonneschijn, herademing en verkwikking voor alles wat daar gedrukt en moe en krank is; wees welkom in ons land en in ons huis en in ons hart. Blijf steeds rondzweven boven onzen grond; spaar het jonge, fijne groen en de teere bloesems voor storm en vorst, opdat zij zullen worden tot krachtige planten en sappige vruchten, en leer ons zoo hoopvol en geduldig wachten op den tijd van den vollen bloei en van het volle geluk - op den gouden zomertijd. Geef dat die boven alles rijk en schoon zal zijn; eene bekroning op uw werk, Lentekind!
Ja, voorjaar, lekker warm lenteweer, daar had ook Mevrouw Knozee naar verlangd. En nu was het dan eindelijk lente; nu kon zij gerust het raam, waarvoor haar rustbank stond, geheel openschuiven en volop inademen zac te, verkwikkende lentelucht.
Wat deed haar d&t goed!
Den geheelen winter had zij daar gelegen, zonder in aanraking te komen met de lucht van buiten, maar nu had zij ze nu vervulde ze geheel hare kamer, drong zelfs tot in de kleinste hoeken door. De donkere, ouderwetsche meubelen en de deftige, zwaaromlijste schilderijen aan den^ wand geleken minder somber, minder zwaar; alles in t rond straalde nu zoo vroolijk en blij alsof er geen lijden meer was, en zij zelve voelde zich zoo dankbaar en gelu ig gestemd, als om mee te juichen en te danken voor de komst
van het Lentekind.



Ella en Frits kwamen stralend en blij, omdat het nu eindelijk weer eens mooi weer was, uit school; oude Kaat lachte, ze had minder last van rheumatiek; Bruno strekte zich behagelijk uit in het zonnetje in den tuin, waar vroolijk tjilpten de musschen en alles straalde in beginnende lenteschoonheid.
De familie Rogers had het in dezen tijd erg druk, want nu het waarlijk lente was, maakte zij aanstalten om weer naar haar zomerhuis, een familiegoed in Doorle, op de Brabantsche heide, te vertrekken. Voor vier maanden zou zij er heengaan en mevrouw en Anna liepen bedrijvig heen en weer om koffers te pakken en alles voor het vertrek in orde te brengen.
Juffrouw Boksma, de directrice van Nanny's school, vond het goed dat Nanny verzuimde, en indien ze maar wat werk meenam om buiten te doen, zou zij toch naar de tweede klas kunnen overgaan. De directrice was in den laatsten tijd erg met het kleine meisje ingenomen, dat, hoewel het niet makkelijk leerde, altijd zoo haar best deed en goed oplette. Nanny zelf scheen er zich niet zoo op te verheugen om naar buiten te gaan. Het was als zag zij er tegen op, om voor zoo langen tijd afscheid te nemen van Ella, het vriendinnetje waarmee ze iederen dag samen leerde en speelde. Ella vond het ook wel jammer dat Nanny wegging, maar zij had Frits en vele andere schoolkennisjes om mee te spelen; zij kon ook zonder Nanny pleizier hebben.



Toen Mevrouw Rogers merkte, hoe Nanny zich het afscheid aantrok, maakte zij — die slechts aan het pleizier van haar kindje dacht — een aardig plan, n.1. Mevrouw Knozee te vragen om met Ella en Frits de vacantie in Doorle te komen doorbrengen. Haar man vond het ook een goed idee: er was plaats genoeg in het groote landhuis; een beetje meer leven, drukte en beweging zou er héél welkom zijn. Toen zij het Nanny vertelde, was het kind haar vol blijdschap om den hals gevallen, en had juichend uitgeroepen: „O moesje, wat zou dat heerlijk zijn; dol, dol!"
Mevrouw Knozee had eerst eenige bezwaren. Voor een weekje zou zij het graag doen, maar de heele vacantie, dat was waarlijk te lang; zij kon zoo weinig meedoen; zij zou den anderen maar tot last zijn; men zou zoo bitter weinig aan haar gezelschap hebben!
Mevrouw Rogers wilde echter van geen tegenwerpingen weten; wanneer ze een plan gemaakt had, dan wilde zij dat ook uitgevoerd hebben, en daar zij de loffelijke kunst verstond van iemand geheel te kunnen bepraten, had zij er Mevrouw Knozee al spoedig toe overgehaald om de maanden Juli en Augustus op Huize „Rust in Doorle te komen doorbrengen. Ella en Frits vonden het een heerlijk plan. Zij waren nog niet veel uit de stad geweest. Wel toen ze heel klein waren, toen vader nog leefde; toen waren ze eens een zomer aan de zee geweest. Ella herinnerde zich daar niets meer van; Frits waren nog eenige vage indrukken van dien tijd bijgebleven, o. a. dat hij



met bioote voetjes in zee liep terwijl de golven zoo zacht kwamen aanruischen en vroolijk opdansten tegen zijn beentjes, en dat hij een enkelen keer bij vader mocht zitten op vaders paard en dat zij dan samen reden en draafden over de duinen heen. En dat vader dan zei: «Zit je goed? Flink vasthouden, kleine man! Houd vader maar vast!"
Dat behoorde tot het weinige, hetwelk Frits zich van zijn vader en van het verblijf aan zee herinnerde.
En nu zou hij weer naar buiten gaan: in plaats van zee, zou hij nu bosch en heide zien. Dat zou weer iets heel nieuws zijn. En Nanny vertelde hem zooveel van Doorle, van een ezelwagen, van een vijver, waarop men schuitjes kon laten varen, en van een hertenkamp, en een boerderij, waar men lekkeren room kon eten! O, hoe verheugde hij er zich op!
Toen de familie Rogers een der eerste Meidagen vertrok, en Ella en Frits aan het station kwamen om afscheid te nemen, vertoonden zich wel even een paar kleine waterlanders in Nanny's oogen, doch moedertje wist die spoedig weer te verdrijven door allerlei prettige plannetjes te maken, die zij over twee maanden met Ella en Frits ten uitvoer zouden brengen.



It is sweet to know, there is an eye will mark Our coming and look brighter when we come.
Byron.
Eenzaam en stil, verscholen op de uitgestrekte Brabartsche hei, voor het gezicht van den spoorweg door een dennenbosch verborgen, lag het klein dorp Doorle.
Rustig en kalm ging het leven er zijn gang. De menschen, grootendeels boeren en turfgravers, woonden er tevreden in hunne huisjes en op de hoeven; ze deden hun werk zonder morren, eenvoudig, gelijk het moest. De eene dag volgde den anderen op, zonder veel afwisseling of gebeuren. Een kanaal, voor den afvoer van turf, scheidde het dorp in twee deelen, die door een ophaalbrug met
elkaar verbonden waren.
Aan den weg langs het kanaal stond het vriendelijke kerkje; groot weerspiegelde het torentje met houten kruis in het water. Het was een Roomsch kerkje, het toevluchtsoord voor vele bewoners, want grootendeels waren zij katholiek. De meesten gingen met hart en ziel in hun godsdienst op, offerden hun zuinig verdiende en opgespaarde geld steeds gaarne aan het kerkje, opdat het van binnen rijk en mooi zou worden: een eenig huis van weelde, van pronkweelde, te midden der oneindige natuurweelde



van hei en bosch. In dit, met vele hel-geschilderde heiligenbeelden, gekleurde kaarsen, papieren bloemen en bonte tapijtjes opgesmukte kerkje, preekte Zondags, op heiligendagen, en verder iederen morgen in de vroegte voor de mis, Pastoor Leeflang. Deze was een man van middelbaren leeftijd, met bleek, mager gezicht. Zijn groote, donkere oogen gaven echter eene verzachtende uitdrukking aan de stroeve trekken van zijn denkersgelaat. Hij bezat eene groote mate van welsprekendheid, waarmee hij veel invloed op de zeer geloovige dorpelingen uitoefende. Buiten de kerk zag men hem niet veel in het dorp; bezoeken bracht hij zelden; slechts bij uitzondering, wanneer er iemand geboren, getrouwd of gestorven was. Verder leefde hij teruggetrokken met zijne zuster in de stille pastorie naast de kerk, waarheen de dorpelingen menigmaal een haas of snip, jonge groenten of fruit brachten. Want wanneer zij iets goeds geschoten of geplukt hadden, dan wilden ze dat Mijnheer pastoor er ook van proeven zou; volgens hen hoorde dat zoo, het was van oudsher de gewoonte geweest en ze deden het vol eerbied en liefde. Wat Mijnheer pastoor gebood, was hun wet, en daar was niemand, die het ooit zou wagen iets in te brengen tegen zijn verordeningen. Doch niet alle bewoners waren Roomsch; er waren ook Protestanten, en er was een Protestantsch kerkje. Dat stond een goed eind gaans van het dorp af, aan den grindweg, die door de heide van Doorle naar Holden liep. Het was een klein, vierkant gebouw, dat daar eenzaam en verlaten troonde op de verre, ruwe heivlakte.



De Protestanten uit Holden en Doorle kwamen er Zondags samen; de dominee der beide gemeenten woonde te Holden, omdat dat grooter gemeente en dichter bij de
kerk was dan Doorle.
Veel moois had het gebouwtje niet, maar het had itoch een toren, welks spits naar boven wees, en dat vonden de menschen genoeg.
De binnenmuren waren kaal en wit; de preekstoel en banken van eenvoudig geverfd hout; alleen de eerste bank in den zijhoek was met donkergroen fluweel bedekt en er lagen een paar bijbels. Die bank was eenter gedurende den geheelen langen winter iederen Zondag onbezet geweest. Het was de familiebank van Huize „Rust."
Huize „Rust" was het groote, oude huis, dat op een heuvel achter Doorle lag. Het was een statig, ouderwetsch gebouw, omgeven van een grooten tuin, die aan een dennenbosch en aan de heide grensde. Aan weerszijden van de breede oprijlaan stond een rij dennen; die laan begon reeds in Doorle en was een kwartier gaans tot aan het huis.
Den geheelen winter was het huis gesloten geweest; alleen de huisbewaarster bewoonde een paar kamers der benedenverdieping om het te onderhouden, en dat had de dorpelingen wel wat norsch gemaakt, want het was stil in Doorle, stil en eentonig, wanneer van het huis op den heuvel geen vriendelijke tonen aanruischten en weerklonken rondom. En zoolang de oudste Dooriers zich herinnerden, was Huize „Rust" bewoond geweest, zomer en winter, altijd. Een oud paar had er lange jaren vreedzaam, stil en



eenvoudig geleeld. Ze waren bemind geweest, die vriendelijke oude mevrouw en die stugge, maar goedhartige oude heer, want ze hadden veel goed gedaan en veel hulp verleend in Doorle. In dien tijd waren het tonen van vriendelijke, vredig-stemmende muziek geweest, die zacht neergleden van den heuvel in het dorp.
Toen nam de dood, even rustig en stil als de oudjes geleefd hadden, beiden kort na elkander weg, en de muziek zweeg.
Daar het paar geen kinderen had, verviel het huis met grond, bosch en alles, wat er bij behoorde, aan een neef van den ouden heer, die er als jongen veel gelogeerd had. Deze »vas uit Rusland, waar hij woonachtig was, overgekomen, had het huis, dat met zijne bewoners oud en vervallen geworden was, op laten knappen en had er met vrouw en dochtertje den zomer doorgebracht. Het waren aardige menschen, die veel voor de Dooriers over hadden, dat vond een ieder, en hoewel ze Protestant waren, deden ze evenveel voor de Roomsche als voor hun eigen Kerk. Ja, zelfs Marianne, het dochtertje van den streng-roomschen schoolmeester Kersenmakers, in Doorle de eenige vriend van Mijnheer pastoor, diende, met toestemming van den laatste, als werkmeisje op het huis, en had het er o, zoo best. Maar dat de familie in het najaar weer naar stad trok en zich den geheelen winter niet meer vertoonde, dat vergaven de Dooriers haar niet. 's Winters was het toch óok mooi buiten en de denneboomen bleven immers altijd groen!
Doch nu was het Mei, en in Mei zouden ze terugkomen!



Eenige weken geleden was Mieke, de huisbewaarster, met een brief in de hand opgetogen bij den meester komen inloopen. Het was de verwachte brief met de blijde boodschap dat het huis in orde moest worden gemaakt, want den 5en Mei zouden ze komen.Toenhad Mieke het erg drukgekregen: alles moest nog eens een goede beurt hebben. Mananne, die 's winters moeder in 't huishouden geholpen had, moest dadelijk weer in dienst treden, want wanneer de familie kwam, zou Mieke zelf weer als keukenmeid fungeeren. Manus, de tuinknecht, was ijverig aan het opknappen van den tuin begonnen, Juffrouw Makkeboom, die een winkeltje van kruidenierswaren en huishoudartikelen hield, deed nieuwen voorraad op, want voor haar zaakje zou er nu een betere tijd aanbreken; kortom, bij het ontvangen van dien brief was er herleving in het doodsche dorpje
eekomen. .
En nu was het dan werkelijk de 5e Mei en Doone
prijkte in feestdos. Vroolijk wapperde de vlag van den
kerktoren en van het schoolmeestershuis; bij de oprijlaan
was een eerepoort van groen en bloemen gemaakt, en
een vriendelijke Meizon wierp hare gouden stralen over
het feestelijk dorpke heen.
Om drie uur zou de trein, waarmeê de familie kwam,
aankomen, en om half drie reeds stond Manus, die tevens
koetsier was, in ongeduldig wachten met het tentwagentje,
waarvoor de vos gespannen was, bij het station. Hij maa -te
een praatje met den chef, klopte vosje eens op den rug,
verfrommelde zenuwachtig zijn nieuwe zondagsche pet



tusschen zijn groote handen, haalde om de twee minuten zijn groot nikkelen horloge uit zijn zak en trok dan zijn scheeven mond nog wat scheever, want als de familie kwam zou hij toch, evenals de schoolmeester, een kleine toespraak moeten houden en dat ging den goeden man niet al te best af, daar zag hij leelijk tegen op. Langzamerhand vulde zich het stationnetje met groote en kleine Dooriers: het gewichtig oogenblik naderde.
„Ik hoor 'm al fluiten!" riep Kobus, de ondertuinknecht.
„Wel nee, jong, 't is de sneltrein; die moet eerst voorbij!" schreeuwde, van den overkant, lange Leendert. In volle vaart stoomde de sneltrein voorbij en was spoedig uit 't gezicht verdwenen. „Hè, hè, wat maakt dat ding toch een lawaai; je zoudt er draaierig van worden!" zuchtte de in zwartzijden japon, — eens haar bruidskleed, — uitgedoste schoolmeestersvrouw, en streek zich met de gehandschoende hand langs voorhoofd en oogen.
„Over vier minuten zal hij er zijn!" zeide haar man, terwijl hij zenuwachtig, zich beklemd voelend in de ouderwetsche zwarte jas, — die hem lang niet wijd meer was, — in de wachtkamer heen en weer stapte en in .zichzelf nog eens voor 't laatst zijn speech repeteerde.
Daar kwam langzaam de trein aangereden; kort en schril floot de locomotief en stond stil.
Mijnheer Rogers en mevrouw stapten uit, Nanny werd uit de coupé getild, en Anna volgde, beladen met tasschen en pakjes, in 't dragen bijgestaan door Kobus, die haar vlug ter hulp was gesneld. Vroolijk klonk het „hoera!"



hun tegemoet. Haastig trad de meester naar voren en stak op galoppeerenden toon zijn speech af. Hij heette mijnheer en mevrouw uit aller naam weer welkom in Doorle en wenschte de familie een gezegenden zomer toe. Daarna zeiden de dochtertjes van den bakker en den herbergier versjes op en gaven mevrouw een ruiker vol bonte bloemen.
Hartelijk dankten Mijnheer en Mevrouw Rogers en begroetten toen alle anderen; hielden met ieder der aanwezigen een praatje, gingen van den een naar den ander, en informeerden naar alles wat er dien winter in het dorp was voorgevallen.
En toen zij eindelijk in het tentwagentje stapten en Manus goedendag zeiden, was deze plotseling alles, wat hij had willen zeggen, vergeten en stamelde slechts eenige onverstaanbare woorden. En, zijn intusschen geheel verfrommelde pet weer op 't hoofd drukkend, klom hij vlug op den bok en reed, dankbaar dat het akelige oogenblik achter den rug was, het dorp in.
Rijden ging hem toch beter af dan spreken!
Vroolijk zat de familie Rogers in het wagentje; kleine Nanny hing, vastgehouden door Anna, met het bovenlichaampje uit het portier en wuifde en wierp kushandjes naar alle kanten; begeerig namen haar oogen alles en alles, wat aan hen voorbijgleed, in zich op. Ze reden langs den zonnigen dorpsweg, waar overal groepjes groote en kleine menschen stonden, netjes uitgedost; langs de aardige kleine huisjes, en dan de oprijlaan van Huize „Rust in,



waar alles hun toelachte en een blij en vroolijk welkomstlied zong.
En dankbaar zagen Mijnheer en Mevrouw Rogers alles aan; dankbaar waren ze voor de vreugde en de blijdschap dier gewoonlijk zoo stugge Dooriers en ze voelden dat ze weer thuis waren in Doorle. Want het doet immers goed, te weten dat er oogen zijn die verlangend naar onze komst uitzien en die helderder stralen wanneer wij komen?



Wat in de kinderjaren
Het harte boeit en tooit,
Blijft immer in 't geheugen En men vergeet het nooit.
V. Loveling.
Het was Augustusmaand; blijde tijd, door zoo velen vol verwachting tegemoet gezien; vacantietijd, maand van ontspanning, rust, afleiding, van op-reis-gaan voor oud en voor jong!
Het dorpje Doorle praalde in volle, rijpe zomerpracht. Het was een nog weinig bekend, doch wondermooi hoekje natuur, een kleine, schitterende diamant, maar nog niet geslepen door de stedelingen.
Vreemdelingen kwamen er heel zelden; het bezat ook geen hotel om bezoekers te bergen, alleen een herberg, waarvan twee bovenkamertjes wel eens als logeerkamers voor verdwaalde of rondtrekkende reizigers gebruikt werden.
En het stond daar, gelijk een onaanzienlijk, bescheiden koninkje, nederig en teruggetrokken, en toch zoo trotsch en hoog verheven in zijn verborgen rijkje van eenzame, schoon-bloeiende heide en fier-hooge, zacht-ruischende dennen! Over het algemeen was het een mooie zomer; de zon scheen veel, alles bloeide en groeide naar wensch en de bruine, strakke gezichten der Dooriers zagen niet



stroef meer, soms zelfs blij. Want de vriendelijke bewoners van Huize „Rust" hadden weer leven en vroolijken zonneschijn gebracht in het dorp.
Sinds vier weken logeerde er nu Mevrouw Knozee met haar tweetal, dat volop genoot. Zij zat meest in den tuin onder de dennen, waar zij het gezicht had op Doorle, en ademde daar de zuivere, frissche dennenlucht in, die, zij voelde dat, haar goed deed en versterkte.
Ella en Frits waren éen en al bewondering voor Doorle, dat zij van den eersten dag af aan al dadelijk het mooiste en heerlijkste plekje van de heele wereld noemden. Met Nanny dwaalden zij den geheelen dag rond door den tuin, het dennenboschje en over het aangrenzend heideveld, waar zij vrij rondloopen mochten en waar het nog héél wat prettiger spelen was dan in den stadstuin. Voor Nanny was het een feest om al die lievelingshoekjes en plekjes, die zij in 't voorjaar alleen ontdekte, nu aan Ella en Frits te laten zien.
Want voordat de logés kwamen had kleine Nann}' veel alleen rondgeloopen. Mevrouw en Anna hadden haar maar laten gaan, omdat ze wisten dat het kind het prettig vond en omdat het toch geen kwaad kon in tuin of boschje. Dat dennenboschje, een kleine wildernis achter in den tuin, was Nanny's lievelingsplekje geworden. Er stroomde een kleine beek door, en er was een heuveltje, waarop zij zich dikwijls liet neervallen op het zachte mos, terwijl zij vol bewondering luisterde naar al die kleine, fijne geluiden, die er weerklonken: het murmelen van het beekje, het
Nanny. «



geheimvol fluisteren van vogels tott eere mosbloempjes, of naar den wind, die vermanend zacht, maar soms ook zoo heel krachtig tot de kruinen der hooge dennen sprak. En Nanny's teer lichaampje trilde dan vol blijdschap, en langen tijd bleef ze dan heel stil zoo liggen, zelf een klein mosbloempje gelijk, dat sprak met de vogeltjes, waarvoor het beekje ruischte en dat, met de overige teere, fijne plantjes te zamen, werd gesusd en gewiegd door de zacht-ruischende stem van den wind. Want wanneer die stem hard, fel of stormvol werd, dan mocht Nanny nooit blijven in het boschje; dan hoorde ze Anna's stem, die haar zoo heel anders in de ooren klonk; dan kwam zorgzame Anna haar halen, omdat het te koud werd buiten.
Nu ging ze óok wel met Ella en Frits naar het boschje, maar die wilden daar nooit zitten of lang blijven, die o-ebruikten het alleen om verstoppertje of stuivertjewisselen te spelen en gingen liever naar de hei, waar het ruimer was, en waar ze meer plaats hadden voor ravotten
en rondspringen.
Dikwijls reden zij in den bokkenwagen. Dat vond vooral Frits zoo heerlijk. Manus moest dan meegaan om op den bok te letten en liep er naast. En wanneer bok midden in de hei niet verder wilde, dan stapten de meisjes uit, die liepen liever, en Frits reed alleen, en soms begon de bok dan werkelijk hard te loopen, zóó hard, dat Manus
moeite had om bij te blijven.
Wanneer zij zoo'n tochtje maakten, dan legden zij veelal even aan bij de hut van Vrouw Panne.



Vrouw Panne was een oud vrouwtje, dat eenzaam woonde in een hut op de hei.
Een tooverheksje van de hei!
Eigenlijk heette zij Anna van der Niet, maar omdat zij bij de kinderen beroemd was wegens haar lekkere pannekoeken, noemden deze haar eenvoudig „Vrouw Panne," en die naam was gebruikelijk geworden in het dorpje. Anna van der Niet kenden velen niet, Vrouw Panne echter kende iedereen.
Zij was een grappig, klein, oud vrouwtje, dat heel lang al woonde in die hut, en haar eenig gezelschap was een zwarte poedelhond, Polio genaamd, die haar beste vriend scheen te zijn. In Doorle of in Holden zag men haar weinig, zij kwam niet veel onder de menschen en de menschen kwamen niet veel bij haar. Alleen kinderen bezochten haar, en die hielden allen veel van Vrouw Panne, want zij kon mooie verhaaltjes vertellen en zulke lekkere pannekoeken bakken.
Wie zij was, vanwaar zij kwam, wat zij den geheelen dag deed, en hoe zij het uithield, zoo heel alleen winter en zomer op die uitgestrekte, eenzame heide, dat wist niemand. En toch scheen zij tevreden, tevreden, dat men haar rustig daar wonen liet met haar Polio en haar kippen.
De nieuwsgierige Dooriers hadden dikwijls geprobeerd uit te visschen wie zij was, maar zij kwamen het nooit te weten, het vrouwtje zweeg altijd daarover.
Ook de dominee had haar eens bezocht en naar hare herkomst gevraagd, maar zij had op al zijne vragen



ontwijkend geantwoord en hem zóó norsch behandeld, dat hij het bij dat eene bezoek liet en zich in het vervolg de lange wandeling spaarde. Het was toch alleen uit belangstelling voor het oudje dat hij het gedaan had, want zij behoorde niet tot zijne gemeente en kerkte nooit.
Een enkelen keer ging Vrouw Panne met Polio naar Doorle, waar haar kleine, gebogene gestalte, met den zak op den rug, welbekend was. Een ieder groette er haar vriendelijk; de kleine kinderen kwamen uit de huisjes loopen en aaiden Polio, want gelijk zij aller kinderen vriendin was, was Polio aller kinderen vriend.
Op den terugweg ging zij dan meestal langs Huize „Rust, waar zij vriendelijk door Mieke in de keuken ontvangen werd. En meestal kreeg zij een stukje vleesch of pudding, of het een of ander, dat Mieke over had, mee naar huis, dat zij dan dankbaar glijden liet in den zak op haar rug, waarin al hare inkoopen geborgen waren. Wanneer Mevrouw Rogers haar zag, dan sprak zij haar altijd even aan, want Vrouw Panne had van het begin af aan hare belangstelling gewekt. In het klein, gerimpeld gezicht en in de nette, bescheiden manieren van het vrouwtje had zij uitdrukkingen bemerkt, die niet konden zijn van een vrouw der ruwe heide, en uit de mooie, oude oogen sprak meer gevoel en meer smart, dan men verwachten kon van iemand, die haar leven in een afgelegen heihutje sleet, met, als eenig gezelschap, een hond en een paar kippen. En zij veronderstelde dat Vrouw Panne eens betere dagen gekend, maar dat het leven haar veel teleurstelling, droefheid en



leed gebracht had, en haar nu eindelijk, hier, op de eenzame hei, had leeren berusten in haar lot.
Toen Mevrouw Rogers pas in Doorle woonde, had zij haar eei^s opgezocht, en was verwonderd over de netheid van haar hut. Het was geen boerenhut, o neen, alles stond er netjes gerangschikt, en de weinige meubelen: een kast, ledikant en een paar tafeltjes en stoelen, waren zóó groot en zwaar, dat zij nauwelijks pasten in een hut en beter uit zouden komen in een der groote kamers van Huize „Rust," waar zij, wegens hun fraaie vormen en gebeeldhouwde pooten, een eereplaats onder alle overige meubelen zouden innemen.
Mevrouw had haar gevraagd, waar zij vroeger woonde, doch ontwijkend had het vrouwtje geantwoord: „Vroeger elders, ergens in de stad; nu al meer dan vijftien jaar hier!" En toen mevrouw boven het ledikant, onder een groot kruis van wit ivoor, een klein, verweerd kinderportret hangen zag naast dat van een man met lang, ernstig gezicht, en vroeg of dat soms man en kind geweest waren, had Vrouw Panne met tranen in de oogen zoo iets van „dood, lang dood" gemurmeld en zich haastig van haar afgewend. En Mevrouw Rogers begreep toen dat het vrouwtje eene geschiedenis achter zich had, waarmee zij voor goed had afgerekend, maar die, hoewel voor de wereld dood, toch steeds nog leefde in dat arme, oude hart. En zij vroeg niet meer.
Maar zij wist toen ook, dat het een goed, vertrouwbaar vrouwtje was, waar de kinderen gerust pannekoeken konden gaan eten.



Nanny, Ella en Frits vonden het heerlijk, om naar het hutje te gaan, en hunne vroolijke bezoeken waren Vrouw Panne's vreugde-uren.
Wanneer zij, uit de richting van Doorle, een zwart stipje op de hei aankomen zag, dan dacht zij al dadelijk: „Dat zullen de kinderen zijn!" En wanneer het stipje duidelijker werd, en zij den bokkenwagen van Huize „Rust" onderscheidde, dan liep ze vlug naar binnen en maakte haar kamertje heel netjes in orde en kamde Pollo's kroeskop nog wat op, want dan wist zij dat zij komen zouden. En ze haalde eieren uit het hok en maakte haar kacheltje aan om de koeken te bakken. En wanneer het wagentje al meer naderde, liep ze naar buiten, en wuifde en wenkte met de bruine, gerimpelde hand. De kinderen wuifden terug, Ella en Nanny kwamen op haar toegeloopen, terwijl Frits volgde in zijn equipage met Manus er naast. En gezellig zaten ze dan met elkaar voor de hut en lieten Polio kunstjes doen, luisterden naar een mooi verhaaltje van Vrouw Panne en smulden van de pannekoeken, die alleen zij zoo speciaal lekker klaarmaken kon. Kleine Nanny vond het 't prettigst wanneer Vrouw Panne verhaaltjes vertelde, terwijl Ella en Frits het liefst naar Pollo's kunstjes zagen. Hij kon er veel, zijn meesteres had ze hem geleerd en was er trotsch op om hem zijn geheel répertoire voor de kinderen te laten afwerken; tot belooning kreeg hij dan ook een groot stuk pannekoek.
Manus was altijd vol verbazing over Polio. Op den



terugweg vertelde hij den kinderen dat die hond, volgens zijn meening, zeker uit een paardenspel afkomstig was; want hij vond het onbegrijpelijk, dat Vrouw Panne hem al die mooie kunstjes zou hebben geleerd.
Als de kinderen weg waren, bleef Vrouw Panne net zoo lang kijken en wuiven, totdat het laatste tipje van het wagentje in grijzige verte verdwenen was; dan ging zij naar binnen, liefkoosde Polio, gaf hem de overblijfselen van den pannekoek, ging eens naar de kippen kijken en ruimde langzaam haar boeltje op.
En zóó sleet ze haar dag.
Soms gingen de kinderen met Anna mee naar het dorp, deden inkoopen bij Juffrouw Makkeboom en maakten onderweg een praatje met dezen en genen. Anna had al verscheidene kennissen onder de Dooriers, en wanneer zij in het dorp was, wipte zij altijd even aan bij Vrouw Wes, die aan het kanaal, dicht bij de Roomsche kerk, woonde. Anna kon goed met haar overweg en bleef gaarne geruimen tijd praten op de bank voor het huisje, terwijl Ella, Nanny en Frits met de kinderen van Vrouw Wes speelden. Er waren er zes, twee jongens en vier meisjes; de oudste was acht jaar, de jongste pas drie maanden oud. En daarbij had Vrouw Wes nog een blinde zuster in huis, die ook veel aan verzorging kostte, zoodat zij de handen vol werk had en graag eens over al hare zorgen en drukten met Anna sprak, die altijd geduldig luisterde.
De kinderen zagen er gezond uit, frissche, dikwangige boerengezichtjes; alleen de kleine, vijfjarige Dina was



minder voordeelig en met de jongste sukkelde Vrouw Wes ook steeds. Het kind groeide niet. Nog steeds was het niet gedoopt, want Vrouw Wes was Protestant en de Protestantsche kerk was zoo ver weg en daarbij zóó tochtig, dat zij het nog niet had aangedurfd haar zwak kindje daarheen te brengen.
Anna moest menig angstig verhaal aanhooren, want de Roomschen uit de buurt hadden gezegd dat het heidensch en onverantwoordelijk was, dat het kind nog niet gedoopt was en hadden Vrouw Wes erg bang gemaakt. „Verbeeld je," hadden ze gezegd, „dat het kind nu eens sterft, dan zou het warempel voor den duivel zijn!"
Als de arme vrouw dat aan Anna oververtelde, dan sprongen de tranen haar in de oogen en ze drukte het zielig stumpertje vast tegen zich aan, terwijl ze klagend, half-schreiend uitriep: „Neen, het zal niet sterven, — de duivel zal 't niet hebben, — ik zal 't wel behouden, — 't zal wel groeien; en waarom zou het niet? Wes en ik zijn toch ook beiden gezond. Neen, de duivel kan het niet krijgen, en, wat nood, ook Dineke werd na vijf maanden pas gedoopt, — het kind vat maar kou in zoo'n kerk."
En Anna gaf haar gelijk. Ze moest maar wachten totdat het kind heelemaal flink was, hoor! De kerk liep niet weg, en het was een heele wandeling en op dien open weg woei het bovendien altijd. En Vrouw Wes voelde zich getroost en opgebeurd door zoo'n praatje met die goede Anna.



JNanny hield het meest van blinde Neeltje, Vrouw Wes' zuster, en van Dineke Wes.
Neeltje was een nog jong meisje, pas even in de twintig, lang en mager, met bleek, lijdend gezicht. Sinds den dood harer moeder, nu twee jaar geleden, woonde zij in bij hare zuster, die, ondanks haar groot huishouden, niet gewild had dat Neeltje naar een blindeninrichting gaan zou en zich dadelijk over het blinde, hulpelooze zusje ontfermd had. En Neeltje had het goed; de kinderen waren lief voor haar, en stil en tevreden zat zij altijd bij goed weer op de bank voor het huisje, en bij slecht weer binnen, en was dankbaar voor eiken kleinen dienst, welken men haar bewees; dankbaar, wanneer de voorbijgangers een praatje met haar maakten, en overgelukkig, wanneer men een eindje met haar wandelen wilde. Anna had haar eens op een Zondagmorgen naar de kerk gevoerd, want Baas Wes, die door de week den geheelen dag aan het turfgraven was, bleef 's Zondagsochtends liever rustig thuis; Vrouw Wes kon nooit van Dineke en van het kleintje weg, en daar het niet gemakkelijk was, iemand te vinden, die Neeltje dien langen weg leiden wilde, bleef ook zij meestal thuis. Die keer met Anna was de eerste geweest, sinds moeders dood, dat zij in de kerk kwam. Wonderlijk tevreden en gelukkig had zij er zich gevoeld, en nog vele dagen daarna dacht zij aan al het mooie, dat zij er gehoord had. Dikwijls was het haar, als hoorde zij het orgel nog ruischen, en onwillekeurig opende ze dan de bleeke, fijne lippen, en zong zacht voor zich heen de



beginregels van het Gezangvers, dat zij toen gezongen had en uit het hoofd kende:
Heilig, heerlijk Opperwezen,
Die het groot heelal gebiedt!
Alles moog verdonk'ring vreezen,
Maar dat vreest Uw luister niet.
Zitten wij in treurig duister,
Nog behoudt dat eeuwig licht Al zijn glans en al zijn luister,
Waardig aller lof en dicht.
En dan dacht zij aan vroeger; aan vroeger, toen zij -er door moeder werd heengeleid! Anna had beloofd haar nog eens te komen halen, en blinde Neeltje verheugde zich.
Wanneer Anna praatte met Vrouw Wes en Neeltje, en Ella en Frits speelden met Arend, Dirk, Maartje en Doortje Wes, dan sloop Nanny dikwijls even naar binnen, waar Dineke Wes, vastgebonden op'een stoel, voor het raam zat. Want het kind mocht nooit alleen in het kamertje rondloopen; daar was de moeder te bang voor. Eens toch was het bijna verbrand, het had te dicht langs het fornuisje geloopen, de kleertjes hadden vlam gevat, en de moeder was er nog net bijtijds bij geweest. Sinds dien was het steeds vastgebonden aan den stoel.
Bij heel mooi weer mocht Dineke wel buiten komen, doch dikwijls gebeurde dat niet, want het tochtte en woei veel voor het huisje, en het kind vatte kou bij het geringste koeltje.
Het was een mager, klein meisje, dat men eerder twee dan vijf jaar geven zou. Ze was altijd aan het frutselen met plaatjes, blokjes en speelgoed, afkomstig van Nanny,



doch scheen geen begrip te hebben van hetgeen ze deed of wilde. Onnoozel tuurden de flets-blauwe oogjes in 'trond; onnoozel, doch onuitsprekelijk goedig zagen ze Nanny aan, en lachten, wanneer deze het kind een stuk chocolade of lekkere vrucht voorhield of een hoogen toren van blokken voor haar bouwde.
Nanny, zelve klein, teer en verlegen, en daardoor dikwijls verdrongen door sterkere en grootere kinderen op school, scheen het liefst om te gaan met, en het meest te houden van het zwakke en teere, ja, van al wat fijn en zacht was gelijk zij zelf. Het zwakke toch voelt zich altijd aangetrokken tot het zwakke, tot al datgene, dat aansukkelt achter de heerschende, regeerende wereldmacht der sterken, of, bang om niet met deze mee te kunnen, stil op den achtergrond blijft.
Maar de zwakken, saamverbonden, vormen ook een geheel, eene macht die, hoewel minder krachtvol van inhoud doch rijker aan gevoel dan de invloedrijke, sterke macht, toch met deze meeijvert en meestrijdt het leven door.



Come to me, O ye children!
And whisper in my ear,
What the birds and the winds are singing,
In your sunny atmosphere.
Longfellow.
Het was een warme namiddag.
De kinderen speelden op het heiveld achter het huis met de schoolmeesterskinderen en met die van de zuster van den predikant, die voor de vacantie bij hem logeerden en dagelijks speelden op Huize „Rust".
De zon brandde op hunne gezichtjes, doch dat scheen hen niet te hinderen, want zij waren druk aan het ballen,, en juichten en sprongen wild door elkaar. Kleine Nanny had eerst ook meegespeeld, doch al gauw vond zij het warm en vervelend op de hei. De visitekinderen waren zoo wild, het spel kon niet geregeld gaan, want ze schreeuwden en kibbelden zoo, verdrongen elkaar om den bal, schopten hem dan ver weg en renden er in volle vaart achteraan. Nanny zag dat zij er best bij gemist kon worden, en op een gegeven oogenblik, juist toen er weer een hevige verwarring over het bezit van den bal was, sloop zij stilletjes weg, naar haar dennenboschje, waar het vooral in de warmte zoo heerlijk was.
En daar lag zij nu, zoo zacht, op het mos van het



heuveltje, dicht bij het beekje, het gezichtje voorover, gesteund op de handjes, heel stil, half te droomen. En zij dacht aan wat Anna haar dien morgen verteld had, n.1. dat klein Anneke van Vrouw Wes een stuip had gehad en 's nachts gestorven was, en dat Vrouw Wes nu zoo erg bedroefd was. Later had ze er Mieke en Marianne over hooren praten, en Marianne had gezegd dat het vreeselijk was dat het kind niet gedoopt was, want nu zou het niet in den Hemel komen; het heele dorp sprak er over.
En in Nanny's hoofdje woelde het; het kind vroeg zich af waarom dat lieve, kleine Anneke nu geen engeltje worden kon, of dat nu werkelijk alleen zijn zou, omdat het nog geen droppel water op het hoofdje ontvangen had. Nanny had pas eens een kind zien doopen; juist dien eenen keer, toen zij voor het eerst naar de kerk was geweest — op haar eigen aandringen had zij voor een keertje met vader en moeder mee mogen gaan naar het Holdensche kerkje — was er een kind gedoopt. Zij had het goed kunnen zien en erg meelijden gehad met dat heel kleine kindje, want die droppel zou toch wel erg koud zijn; en zij geloofde bovendien dat het sliep, want het had de oogjes niet eens open gehad.
De hooge dennen boven haar zwiepten heen en weer; het beekje murmelde verder, eentonig en zacht; een verdord blaadje werd door den wind opgenomen en viel een eind verder weer neer. Een muschje zette zich vertrouwelijk naast Nanny, het tjilpte en scheen niet bang voor het kind.
Uit de verte klonk het rumoer der spelende kinderen,



maar Nanny luisterde er niet naar. Ze luisterde naar alles om haar heen, naar alles wat daar omging in die kleine, mooie wereld waarin zij zoo thuis was en die „dennenboschje" heette.
En dan kwam het plotseling weer in haar op: „het kindje van Vrouw Wes niet gedoopt en daardoor geen engeltje geworden"; en zij dacht: „Wat gek toch, dat de menschen in het dorp zich daar zoo ongerust over maken; misschien vergissen zij zich toch wel en is ze nu al hier hóóg boven in dien blauwen Hemel, dien moedertje zegt dat men met de hoogste ladder nog niet bereiken kan. Vreemd toch, vandaag lijkt hij me juist weer zoo erg dichtbij, zoo om dadelijk in te zijn!"
Het muschje naast haar tjilpte luid, als wilde het zeggen: „Ja, het gaat soms wonderlijk toe in die wereld der menschen; wij, vogels, worden niet gedoopt, maar wij kunnen vliegen, hoog vliegen, vliegen tot aan dien blauwen hemelrand, en ver, ver daarover heen, en dat kunnen de menschen niet. Neen, dat kunnen zij niet. Wij zingen en vliegen en in hooge, groene boomtakken rusten we en bouwen we ons nest. Ja, wij, vogels, door de menschen zoo klein en nietig gevonden, wij vliegen vrij en zorgeloos waarheen wij willen, en wanneer wij hoog in de lucht zijn, dan lijken de menschen ons zoo klein en dan zijn wij blij dat wij lichte, zingende vogels en geen langzaam voortkruipende, altijd naar iets zoekende menschen zijn!"
En vroolijk klapte het zijn wiekjes op en neer om te toonen hoe blij het daarover was.



Eensklaps werd Nanny uit haar droomerijen opgeschrikt door het roepen van haar naam.
„Nanny! Nans! waar zit je toch?" hoorde ze Frits en Jacob van den meester roepen. Zou zij opstaan en antwoorden? Neen, toch niet; zij zou net doen of zij ze niet hoorde. Ze konden best zonder haar spelen en ze bleef veel liever in haar boschje dan om mee te schreeuwen en te kibbelen bij het spel.
„Ze zit zeker weer ergens te droomen!" hoorde ze de schoolmeestersjuflfrouw tot Anna zeggen; „het is toch' zoo'n wonderlijk, vreemd wezentje!" „Ja, ja, een beetje vreemd; tenminste anders dan andere kinderen is ze wel!"' antwoordde Anna.
Even kwamen een paar tranen in Nanny's oogenr. want het kind voelde heel goed dat het niet was zooals de anderen, doch het vogeltje naast haar zag vertrouwend tot haar op en tjilpte: „Laat die maar praten; wij hier in het boschje begrijpen elkaar; wij willen hier samen blijven en luisteren, luisteren ....
Maar er ritselde iets bij den ingang, het kwam naderbij, en nu hoorde Nanny vlak achter zich een vluggen jongensstap. Het vogeltje vloog verschrikt naar een hoogen tak in den denneboom.
„Hoera! eindelijk gevonden!" jubelde Frits; „zeg, Nans, wat doe jij hier toch?"
Maar Nanny, angstig haar vingertje op den mond, fluisterde: „St, stil, Frits! jij hebt mijn vogeltje verjaagd; kijk, daar op dien tak kan je het nog net zien!" En dan



rtot het muschje in den boom: „Goed, lief vogeltje, kom toch weer hier; Frits zal je heusch geen kwaad doen!"
Maar het vogeltje was doof ditmaal; het vloog weg, ver en hoog, zoodat Nanny het uit het oog verloor.
„Hè, nou is het weg!" zei ze droevig; „het was zoo aardig."
„Nou, 't zal wel weer terugkomen, en er zijn nog genoeg andere over," zei Frits onverschillig, voorover liggend, met de beenen gelijkmatig trappend op en neer, terwijl hij met een afgebroken dentakje het mos omwoelde.
„Het is hier wel lekker koel om uit te rusten; hè, 'k ben zoo warm! Het was een dol spel, hoor, en ik heb het 't eerst gewonnen. Zeg, waarom doe jij toch niet mee?"
„Hier is het mooier en prettiger," antwoordde het
meisje droomerig.
Ongeduldig schopte Frits met zijn voeten. „Nou, ga je meê?" vroeg hij, opstaand.
„Ja, maar niet spelen; ik wou graag hei gaan plukken; van die mooie, heel lichte, die daar staat aan den anderen kant van 't boschje; en dan wou ik ze brengen bij Vrouw Wes, voor dood Anneke. Het is wel heel ver, maar als we hard loopen, kunnen we het toch nog wel doen, hè?"
„O, best!" riep Frits, die pleizier in het plan had, om alleen met Nanny zoo ver te gaan; „laten we dan nou gauw gaan!"
Vertrouwend legde Nanny haar handje in zijn stevige, groote jongenshand, en blij huppelden de twee kinderen samen voort, hand in hand, het bosch uit en de hei op, heuvel-



op, heuvel-af; van tijd tot tijd even stilstaand om naar een mooie kapel of bloem te kijken, en dan weer vlug verder, tot aan de plaats waar zij bloeide, die heel licht-rose hei, Nanny's lievelingsplant. Frits sneed met zijn zakmesje een paar van de mooiste takken af en bond ze, met een eind van zijn schoenveter, dat er, volgens hem, wel af kon, bij elkaar.
Nanny's oogen schitterden; zij vond dat Frits een prachtbouquet maakte.
„Nu gauw terug naar het dorp, Frits! naar Vrouw Wes; thuis zullen ze dan misschien niet eens bemerkt hebben, dat we weg waren!" riep ze opgewonden.
Frits stak zijn mesje in zijn zak, nam de bouquet onder den arm, greep Nanny's handje en trok haar vlug met .zich mee.
En zoo gingen ze, de blonde, sterke knaap en het teere, donkere meisje. Hij haar beschermend en veilig met zich voorttrekkend over de hei, zorgzaam de doornige braamstruiken vermijdend; dan over het mulle zandpad en den grindweg, tot aan het huisje van Baas Wes. Hij, trotsch, om zoover alleen met haar, zonder geleide van Anna of Manus, te zijn gegaan; zij, zich veilig en blij voelende voortgaan aan zijn stevige hand. Als twee heel jonge, blijde kinderen brachten ze hunne bloemen aan kleine, doode Anneke Wes.
In het huisje van Wes heerschten stilte en droefheid. De ramen waren gesloten, de kinderen bij een buurvrouw ondergebracht. In de zondagsche, dufriekende kamer zaten
N AN1TY. 7



Vrouw Wes, blinde Neeltje en eenige buurvrouwen; zij fluisterden zacht onder elkaar. Het was alles zoo gauw, zoo plotseling gebeurd; het kindje had het juist den laatsten tijd zoo goed gemaakt, en nu opeens, zoo wreed! ... De moeder snikte.
Daar klapte de huisdeur; met een flinken ruk werd de kamerdeur geopend en op den drempel stonden Nanny en Frits. Hand in hand, met gezichtjes warm en rood van het harde loopen en schitterende oogen stonden ze daar en zagen verlegen rond in die donkere rouwkamer, wier sombere gedruktheid verbijsterend werkte op de twee kinderen, komend van de zonnige heide, stralend van leven en licht.
Verbaasd zagen de vrouwen op; Vrouw Wes trad op het tweetal toe en wilde het binnenhalen, maar de kinderen bleven vast aan den drempel staan.
Haastig stopte Frits de bouquet in de hand der arme moeder, terwijl hij met zijn flinke jongensstem, die in de stilte hard klonk, zei: „Voor Anneke!" en Nanny heel zacht fluisterde: „Ik weet zeker, dat zij toch wel een engeltje zal worden, Vrouw Wes!"
Een algemeen „ach, hoe lief!" ging op onder de aanwezigen, en schreiend drukte Vrouw Wes Nanny's handje.
,,'t Is werkelijk te veel, lieve jongejuffrouw! Mevrouw heeft ook al zulke mooie, witte rozen laten brengen, en dat u en de jongeheer nu zelf komen, 't is te ...."
Zij had geen tijd om uit te spreken, want, na haastig



te hebben goedendag geknikt, waren Frits en Nanny weggevlucht.
Een der vrouwen had van Vrouw ^Ves de bouquet heibloemen overgenomen, die nu door allen bewonderd werd.
„Wat een lieve kinderen toch, en die Nanny is een kleine engel!" zuchtte schreiend Vrouw Wes. „Ja, een kleine engel, dat is ze, mompelden de vrouwen haar na; en sinds dien dag werd Nanny in het dorp „de kleine engel" genoemd.
Stil gingen de jongen en het meisje terug naar Huize „Rust ; ze huppelden niet meer, ze gingen nu met regelmatige, bijna zware groote-menschenstappen.
Voor het eerst in hun leven waren zij in een huis geweest, waar menschen treurden, omdat de dood er was binnengedrongen en hun een klein, dierbaar pand had afgenomen, dat zij noode wilden afstaan.
En die kille druk en huiverige koude, die de dood met zich brengt en die hangen blijven nog lang nadat hij ver, ver weg is, die maken indruk op het jong, gevoelig kinderhart; voor korten tijd verdrijven zij er den blijden lach, het levenslustige lied en maken het stil.
„Zouden we nog op tijd zijn, Frits?" vroeg Nanny, met pieperig, angstig stemmetje, terwijl zij den heuvel naar het huis opklommen.
„O, zeker! zei Frits; „kijk, ik zie den bal nog heen en weer gaan; ze zullen ons niet eens gemist hebben. Anders,



wanneer ze 't ons vragen, zeggen we dat we samen achter
't bosch gespeeld hebben."
En terwijl zij de gang ingingen, fluisterde Nanny hem nog even heel zachtjes toe: „Zeg, Frits, niet aan ma vertellen,
waar we geweest zijn!"
„Neen, niet aan ma vertellen," beaamde Frits.



De jeugd is schoon, die, wars van zorgen, Des levens blijheid gadeslaat;
Die 't Heden smaakt, en, rijk aan Hope, Den dag van morgen zorgen laat.
Vlug en snel gaan de jaren voorbij.
Spoedig zijn kinderen tot jonge menschen, volwassenen het middelpunt van het leven genaderd, terwijl de eens zoo krachtigen en machtigen tot ouden en afgeleefden, wier tijd bijna voorbij is, geworden zijn.
En telkenmale, bij het einde van ieder jaar, van iederen dag, bij elke belangrijke gebeurtenis in ons leven, houden wij eene kleine kraal in de hand, die wij rijgen aan den ketting der herinnering, die gaandeweg langer wordt: een lange, mooie rij van lichte, blinkende kralen. Want hetgeen wij eens hadden, wat eens is geweest, vinden wij altijd mooi; wij zijn vergeten dat er ook verdriet of zorg of ergernis was in die dagen en jaren die voorbij zijn en die nu prijken als fonkelende, kleine diamantkralen aan den ketting der herinnering, ons toeblinkend en roepend: „Zie, hoe mooi, hoe heerlijk waren wij!" Want de enkele doffe, donkere plekjes, die nog schuilen hier en daar, worden overschitterd, overglansd door al dat mooie!
En wanneer de zorgenvolle dag van heden tot



herinnering geworden en bij het snoer zal aangeregen zijn, dan zullen wij ook hem niet dof meer vinden en meer en meer zeggen gaan: „Dat was toch óók een mooie dag!
Zoo spreekt dan, kleine fonkelkralen, schoone herinneringen van het voorbijgegane, spreekt, en stemt dankbaar ons gemoed; spreekt vooral tot grijzende ouden, tot de stil-lijdenden, tot dezulken, die veel moesten ontberen en eenzaam zwerven, tot allen, die een moeilijken, zwaren tocht hadden door het leven, opdat zij aan het einde zullen kunnen zeggen: „Ons herinneringsnoer is lang en schitterend geworden, er zijn vele kralen aangeregen, die als zilver blinken, er is weinig dofheid; ons leven was toch een mooi leven, een zilverleven, vol zacht-schoonen glans! ....
Acht jaren waren voorbijgegaan.
Nanny was nu vijftien jaar oud. Zij was erg lang en smal voor haar leeftijd, en, evenals acht jaar geleden, had zij ook nu nog een mager, bleek gezichtje, waaruit haar groote, donkere oogen warm straalden in 't rond. Een vriendelijk, zacht meisje was zij; een ieder hield van haar.
De familie Rogers was in die jaren zóó thuis geworden op Huize „Rust" en had Doorle zóó lief gekregen, dat zij er iederen herfst noode van scheidde en alleen voor Nanny's school terugkeerde naar de stad.
Over twee jaar zou Nanny klaar zijn, en zij waren van plan om dan het huis in Rikmond vaarwel te zeggen en zich voor goed te vestigen op Huize „Rust." Nanny toch bleef steeds teer en zwak, maar na zoo'n zomer in Doorle zag



zij er altijd beter uit, en ook haar ouders konden 's winters niet gemakkelijk wennen in de stad van het laagland en verlangden steeds maar weer terug naar het vrije, ruime uitzicht dat zij hadden van af hun buitenhuis.
Mevrouw Knozee was nog sukkelend en bracht haar meeste dagen op haar rustbank voor het raam door, hoewel zij zich van tijd tot tijd toch beter en minder zwak gevoelde en trotsch en gelukkig was, dat haar tweetal zoo voorspoedig opgroeide. Frits was lang en stevig; hij leerde vlug, zat nu in de hoogste klas van het gymnasium en zou het volgend jaar student worden. Hij voelde zich daardoor erg gewichtig en speelde in huis „den grooten mijnheer."
Ella groeide zoowel in breedte als in lengte en beloofde groot en knap te worden. Zij was nog steeds vol grappen en vroolijkheid en had een guitig, lachend gezicht, dat een ieder voor haar innam en tot meelachen stemde.
Mevrouw Knozee had bijna eiken zomer met de kinderen bij de familie Rogers in Doorle gelogeerd. De band tusschen wederzijdsche ouders en kinderen was gaandeweg tot een hechte, onverbreekbare geworden. Nanny en Ella waren ook steeds vriendinnen gebleven; Ella had er nog een lange reeks bij gekregen, maar Nanny bleef toch altijd haar beste en trouwste vriendin. Beiden waren zij geregeld ieder jaar overgegaan en hadden pleizier in het leeren. Voor Ella ging dat altijd gemakkelijk, het kostte haar geen moeite. Dikwijls leerde zij haar les even op het schoolplein, vóór dat de bel ging, en zij kende ze even goed, ja soms zelfs beter dan Nanny, die



er langen tijd aan besteed had om ze uit het hoofd te leeren, maar bij het opzeggen toch vaak haperde.
Zij blokte soms zoo lang, Nanny; want zij wilde even goed mee als Ella, en door haar grooten ijver kon ze ook mee. Ze zaten met z'n tienen in de klas, grootendeels waren het allen vriendinnen, tenminste van Ella, en daardoor dan ook van Nanny, hoewel de meesten Nanny altijd zoo stil en saai vonden, nooit eens ondeugend in de klas, geen kind om pret mee te maken.
Ella was aller koningin; zij maakte door haar grappen de geheele klas aan den gang, en meermalen werd zij er uitgestuurd. De juffrouwen hadden het dikwijls hard te verantwoorden, maar toch konden zij nooit goed boos zijn op Ella; het was zoo'n grappig, hartelijk kind, met zoo'n open, rond karakter, dat nooit geniepigheden kon doen. Aan Ella vergaven zij altijd eerder iets dan aan een
ander ondeugend kind.
Een paar kinderen in de klas keken altijd van elkaar af, of hadden onder de les het boek open op de knieën liggen. Zulke dingen deed Ella nooit, dat vond zij laag. Voorzeggen, nu, dat ging, dat deed ze dikwijls; soms riep zij onder de aardrijkskundeles de arme stumperd, die voor de kaart stond en niet verder kon, de beginletters van de plaatsnamen luid toe of duidde ze haar met de vingers aan, waarvan de goedige aardrijkskundejuffrouw, die met den rug naar de klas gekeerd stond,
niets bemerkte.
Zelve hoefde Ella nooit geholpen of voorgezegd te



worden; zij onthield haar les wel, en had altijd voldoende* cijfers. Maar haar leergenootjes waren vol angst en beven wanneer Ella eens niet in de klas was, want men rekende op haar hulp, zij was de algemeene vraagbaak; daar was niemand, die zóó goed voorzeggen kon. Eens zag Ella onder de geschiedenisrepetitie dat een meisje het boekje op de knieën onder den lessenaar had en haar jaartallen gewoonweg afschreef. Zoo iets vond zij gemeen, dat kon zij niet velen, en in de vrije vijf minuten na de les stapte zij op het kind af, en zei het eens flink haar meening daarover. Er ontstond toen een vechtpartij, die de geheele klas in opschudding bracht: banken werden omver geworpen, boeken en schriften vlogen over den grond, een inktkoker viel in scherven neer en het zwarte, vettige vocht sijpelde op het roomkleurig jurkje van een onschuldig wicht, dat, luid-jammerend over de bedorven nieuwe jurk, in een hoek kroop. De goedige aardrijkskundejufïrouw, nu wit van drift, kwam haastig toegeschoten en trachtte vruchteloos, door het lawaai heen, orde in den boel te brengen. Kort daarop verscheen de statige directrice, en toen eindigde plotseling de vechtpartij, door Ella glorierijk gewonnen; want vechten kon ze, dat had Frits haar geleerd. Dien middag moesten Ella en haar vechtgenoote een uur schoolblijven en thuis honderd maal heel netjes uitschrijven: „II est défendu de se battre." Maar de reden waarom zij het klasgenootje had aangevallen, verzweeg Ella, en het andere kind sprak er ook niet over; doch na dien dag was het bang voor Ella en



waagde het nooit meer om met repetities een boek open op den schoot te nemen.
Aan die leelijke oneerlijkheid had Ella voor goed en flink een eind gemaakt.
De groote tuin van Mevrouw Knozee werd weinig meer gebruikt, want op vrije middagen en na school speelden de kinderen nu meestal tennis. Zij hadden een aardige club en een mooi veld. Het was niet ver van huis of school af, en voor allen makkelijk te bereiken. Verscheidene klasgenootjes van Ella en Nanny waren in de club. In 't geheel telde ze zestien leden: acht meisjes en acht jongens. Ella speelde uitstekend, Nanny had het minder vlug gevat en gaf er niet zooveel om.
Aan het eind van het veld stond een aardig huisje; daar werden stoelen, tafeltje, theeservies, net, ballen enz. in opgeborgen, 's Middags haalde men het tafeltje met theeservies en een paar stoelen naar buiten op het gras en dan werd na het spelen gezamenlijk thee gedronken. LJit de boerderij, waarachter het veld lag, werd kokend water en melk gebracht; thee en suiker waren steeds in voorraad en om de beurt brachten zij een zak koekjes mee.
Dan schaarden de meisjes en jongens zich om het theeblad, enkelen op stoelen, anderen op het gras, en keuvelden, lachten, schertsten samen en hadden veel pleizier. Nanny zat meestal naast Frits. Tegenover de andere jongens was .zij vaak stijf en terughoudend; de meesten vonden haar dan



ook saai en zoo zeurig soms; zij nieiaen zien liever met de vroolijke, levendige Ella op.
Frits scheen Nanny echter niet vervelend te vinden; hij was de eenige die altijd dadelijk op haar toekwam, met haar spelen wilde en nooit boos werd, wanneer zij den bal herhaaldelijk missloeg. En met hem was Nanny •even vertrouwelijk als met Ella; het drietal hoorde vanzelf bij elkaar, gezamenlijk werd het groot.
In de meeste vakken was Nanny den anderen ten achter, maar in de muziek was zij allen vooruit gestreefd. Mevrouw Rogers, zelf zeer muzikaal, was al vroeg begonnen Nanny te onderrichten; op haar achtste jaar kreeg zij geregeld les van een pianojuffrouw, welke na een paar jaar voor een eersten meester verwisseld werd, die al spoedig zag, dat er veel talent stak in het kind.
Nanny had haar piano zéér lief.
lederen dag speelde zij minstens twee uur; vlug vlogen de kleine, dunne vingertjes dan over de toetsen, en haar moeder had dikwijls veel moeite om haar s avonds van de piano af en naar bed te krijgen. En op partijtjes was het altijd Nanny, die voor de piano zat en vlug, uit het hoofd, een wals speelde, waarop de anderen dansten.
Ella en Frits deden ook aan muziek, maar zij waren er lang niet zoo ver in als Nanny. Frits speelde viool; hij had een mooi instrument, maar studeeren deed hij niet veel. Hij zeide er geen tijd voor te hebben.
Een enkelen keer begeleidde Nanny hem op de piano;



dan speelde hij meestal goed, dan scheen hij het prettig te vinden.
Ella nam pianoles, maar de juffrouw klaagde erg over haar slechte studeeren. Dikwijls kwam het voor, dat Ella, tusschen twee lessen in, geen vinger op de piano had gehad. Bij het begin van de les - iederen Woensdagmiddag van 2 tot 3 - speelde zij meestal goed; krachtig sloeg zij met haar stevige, bonkige vingers de eerste akkoorden aan, dan ging het steeds vlugger en vlugger, eindigend in galop. Wanhopig zat de juffrouw naast haar, sloeg de maat, telde hardop, riep er tusschen door: „Langzamer! langzamer! — je kunt het zoo toch niet volhouden, kindje!" - het hielp allemaal niets. Maar dan naderde het moeilijk eindje: de vijf maten waarboven de juffrouw in de vorige les een kruis en „tien maal overdoen" had gezet, en opeens stokte dan Ella in haar
wilde vaart, ze kon niet verder.
„Je speelt ook veel te gauw; dat is rammelen, maar geen spelen," bromde de juffrouw, „doe het nu nog eens
heel langzaam over."
Ella deed het, maar dan ging het heelemaal niet meer;
zij haperde al bij de eerste maten. De juffrouw gaf het op, liet het haar voor de volgende les nog eens overstudeeren en zette haar een ander stuk voor, dat dan ook weer even vlug en meestal met hetzelfde resultaat als het vorige
afgerammeld werd.
„Totaal geen maatgevoel; je bederft alle mooie gedeelten!" zuchtte de juffrouw. Tot slot werd een quatre-mains



gespeeld; dat vond Ella nogal leuk, maar toch was ze altijd dankbaar, wanneer de klok drie uur sloeg en de les weer voor een week gedaan was. Beleefd hielp zij de juffrouw bij het aantrekken van haar mantel, beloofde werkelijk eens goed in de komende week te studeeren — hoewel ze wist dat er niet veel van komen zou — en liet haar de deur uit. Dan vloog zij, gelijk een kooi-ontvluchte vogel, naar boven, kuste moeder goedendag, zeide, dat de les nog al tamelijk goed van stapel was geloopen, maar dat de juf weer, zooals gewoonlijk, uit haar humeur was; kreeg haar raket en ging naar de tennisclub, waar de meeste leden al bij elkaar waren en haar met gejuich ontvingen.
Elke jongen speelde het liefst met haar, want zij miste bijna nooit een bal, altijd was de winnende partij aan haar kant. Ja, op het tennisveld was Ella koningin, daar gaf zij den toon aan, daar was zij eerst recht in haar element.



Jong zijn in een jonge wereld,
Heeft voor ons gevoel den schijn. Of de dagen van het leven Slechts uit draden zijn geweven Die als gouden droomen zijn.
Het was weer winter.
Wederom een koude, gure winter, brengend veel ijs en veel sneeuw.
Oude Kaat bromde veel; zij was er met de jaren niet gemakkelijker op geworden, haar rheumatiek verergerde steeds. Van haar vroegeren ijver en werklust had zij veel verloren, maar ondanks pijn en brommerigheid had zij. behouden het goede, trouwe hart, de innige verknochtheid aan het oude huis en zijn bewoners. Want het huis en mevrouw verlaten en op een hofje gaan wonen, dat zou ze nooit doen; dan, zoo beweerde ze, was ze maar liever ineens dood. Ze kon nergens een beteren ouden dag krijgen dan ze had; neen, mevrouw verlaten, dat zou ze nooit. Ze vond het al heel naar dat, wanneer mevrouw 's zomers met de kinderen uit de stad ging, zij, die niet, zooals het werkmeisje, familie in Rikmond had, waarheen ze zoolang zou kunnen gaan, alleen moest achterblijven in het oude huis. Zij kon niet veel meer, arme Kaat! Ze had er in de keuken nog een hulpje bijgekregen, want nu de kinderen



grooter werden, kwam er dikwijls bezoek; ze hadden partijtjesen dan was er veel te doen voor Kaat. Eenmaal in de week hield Ella 's avonds met haar vriendinnen krans. Nanny en nog drie andere meisjes waren er in, meer wou Ella er niet bij hebben, want dan zou het niet meer „vertrouwelijk" kunnen zijn, vond zij. De meisjes brachten een handwerkje mee, Ella schonk thee, zij praatten druk onder elkaar en aten tusschendoor vele koekjes.
Meestal was de krans bij Ella; zij vond dat gemakkelijk en de anderen vonden het goed. Ella had er ook de prettigste, gezelligste kamer voor.
Er lag gewoonlijk een boek op tafel, maar dat bleef meestal ongeopend daar liggen; voor lezen hadden zij het altijd te druk. Nanny was de stilste van het troepje; zij zat soms langen tijd, zonder deel aan het gesprek te nemen, met haar groote, donkere droomoogen voor zich uit te staren, en wanneer men haar iets vroeg, dan schrikte zij op, als werd ze eensklaps uit het droomenland teruggeroepen in de werkelijkheid. Lachend beweerde Ella dan, dat ze zeker weer in verre gewesten was geweest. En Nanny, verlegen, met vuurroode kleur, probeerde het overige gedeelte van den avond zooveel mee te praten als ze maar kon en spande zich in om niet weer opnieuw af te dwalen.
Ook hadden Ella, Nanny en Frits een gezamenlijken muziekavond. Frits speelde dan viool, Nanny accompagneerde op de piano, en soms kwam Jan Rosmeyer, de vriend van Frits, die goed cello speelde, ook mee.
Ella behoorde meestal tot het publiek, luisteren deed ze



graag, maar zelf spelen heel zelden. Soms zong zij een beetje; zij had een goede stem, en later, wanneer zij van school af zou zijn, zou zij zangles krijgen; dat leek haar veel,
veel prettiger dan de pianoles.
En Nanny verheugde zich daar haast nog meer op dan Ella. Wat zou het prettig zijn, om Ella later te accompagneeren! Zij wist zooveel mooie liederen, die Ella dan zou moeten leeren. O, als Ella zangles hebben zou, en zij niet zulke onnoozele deuntjes, als zij nu voor de grap wel eens zong, maar mooie, ernstig-mooie liederen dingen wilde, dan zouden de muziekavonden eerst recht heerlijk worden, dacht Nanny.
Het was Januari nu.
Sinds veertien dagen was de ijsclub geopend. Het bleef altijd maar door vriezen, en Ella en Frits waren iederen dag op schaatsen. Nanny mocht het maar een enkelen keer doen, alleen wanneer er geen Noorden- of Oostenwind was, daar zij gauw kou vatte en dadelijk hoestte. Zij schikte er zich echter goed in; ze was immers van kinds af aan gewend geweest, niet zooveel te kunnen als anderen.
Maar toch, hoewel zij zelf bijna niet reed, was haar eerste gang iederen morgen naar den thermometer, om te zien of het 's nachts veel gevroren had, en 's avonds moest .zij altijd even kijken of het een mooie sterrenlucht was buiten, of de vorst aanhouden zou; want dat zouden Ella en Frits prettig vinden. Zij hoopte het zoo en verheugde zich op het langdurige ijs voor hen.



In begin Februari zouden de ouders van Jette Rosmeyer, een vriendin en clubgenootje van Ella en Nanny, zilveren bruiloft vieren en daarvoor een partij geven. De geheele tennisclub was gevraagd en had besloten gezamenlijk een comediestukje op te voeren.
De leden hadden het erg druk met vergaderen en bespreken van wat zij vertoonen zouden. Het moest iets goeds zijn, want er kwamen allemaal groote menschen! En het moest ook iets toepasselijks zijn. Een gewoon stuk, zoo maar uit een boek, dat was niet aardig.
Maar hoe dan aan iets toepasselijks te komen? Wie zou zoo iets kunnen maken? Na daar op een middag anderhalf uur over te hebben beraadslaagd, besloot men om Juffrouw Rosmeyer, Jette's tante, in het vertrouwen te nemen en om raad te vragen.
Ella, Nanny en Jette trokken er op een middag heen en werden heel hartelijk door Jette's tante ontvangen. Juffrouw Rosmeyer was eene vriendelijke, oude dame, met innemend, lief gezicht, zachte, blauwe oogen en glanzend wit haar, dat, zooals bij de meeste oude dames, in twee deelen gescheiden en glad langs de ooren weggestreken was. Zij zou heel graag helpen. O, zij had gegevens genoeg; daar was veel in het leven van het zilveren paar geweest, waarvan men een aardig stukje in elkaar kon zetten. Zij zou dadelijk beginnen, en zien of zij er iets van maken kon ; vroeger had zij wel meer comediestukjes gemaakt, maar dat was al zoo lang geleden — ze zou probeeren of het nu nog ging.
Nanny. c



Vol ijver zette de oude dame zich aan het werk en had binnen een week tijds waarlijk een alleraardigst stuk klaar, dat met gejuich door de club ontvangen werd.
Bij Juffrouw Rosmeyer aan huis werden de rollen besproken. Het stuk was voor tien personen. Niet alle leden zouden er dus in kunnen meespelen; maar dat was goed, want er waren een paar jongens en meisjes bij, die totaal geen gevoel of lust tot comediespelen hadden.
Natuurlijk zou Jette Rosmeyer de hoofdrol hebben,, en de overige rollen werden zoo goed mogelijk verdeeld.
Voor de voornaamste jongensrol werd met algemeene stemmen Frits aangewezen; hij zou Jette's bruigom zijn en met haar het bruidspaar van 25 jaar geleden voorstellen. Het was een lange rol en hij kreeg het erg druk met
instudeeren en repeteeren.
Ella zou een kleine rol vervullen en bij het slot van het stuk het bruidspaar een lied toezingen. Nanny zou niet spelen, maar achter de schermen voor het pianoaccompagnement zorgen, dat moeielijk en zwaar was, want tusschen de gesprekken op het tooneel in moesten telkens een paar akkoorden gespeeld worden. Zij was o, zoo blij, dat zij niet op het tooneel behoefde mee te spelen. Voor de muziek was zij nooit bang, op de piano voelde zij zich thuis, en hoewel het accompagnement heel lastig en zwaar was, zag zij er in 't geheel niet tegen op; neen, zij vond het wel prettig, eens iets moeielijks in te studeeren, en met een beetje goed vooruit oefenen zou het best gaan, dacht ze.



Er brak nu een drukke tijd voor allen aan. Tweemaal per week werd bij Juffrouw Rosmeyer gerepeteerd, en er was veel te bespreken over de kostuums en de inrichting van het tooneeltje. Frits moest zee-officier zijn, en kreeg daarvoor een mooi pak en blinkende sabel van Jette's neef, die zee-officier was, ter leen. Het paste hem goed en stond hem prachtig; hij was er een man in. Ella, als Zeeuwsch boerinnetje, kreeg ook een aardig pakje, met fluweel keurslijf en kap met gouden ijzers. Jette Rosmeyer zou een witte japon met langen sleep aandoen. Verder kwamen er een groentevrouw, een dienstmeisje, een paar bloemenmeisjes en politieagenten in het stuk voor.
Nanny was de eenige, die voor geen kostuum te zorgen had. Om achter de schermen aan de piano te zitten was dat natuurlijk niet noodig. In dat opzicht had zij het dus gemakkelijk.
Zoo naderde onder allerlei drukten de gewichtige dag, de 5de Februari!
Het was op Zaterdag.
Den vorigen avond was de groote repetitie in de zaal geweest; de meeste ouders en familieleden waren toen wezen kijken. Ook Mevrouw Knozee had er zich per rijtuig heen laten brengen. Bijzonder goed was de repetitie niet gegaan. Er was nogal eens gehaperd, vooral door Jette en Frits. En hoewel Juffrouw Rosmeyer eene verdienstelijke souffleuse was, had men het „niet verder



kunnen" toch gemerkt in de zaal. Het piano-accompagnement was uitstekend geweest. Nanny had vlug en zonder een enkele fout gespeeld; maar de menschen letten meer op de woorden die van het tooneel kwamen, en zij dachten er niet aan, hoe moeielijk die krachtige, na ieder gesprek invallende akkoorden zijn moesten voor een nog zoo jong, teer meisje. Alleen Mevrouw Rogers, die wist hoe Nanny er urenlang op had zitten studeeren, hoe de muziekmeester in 't begin gezegd had, dat het een te zwaar stuk voor haar was, dat zij het onmogelijk zou kunnen, en hoe hij er haar ten slotte mee gefeliciteerd, en het „kranig" genoemd had dat zij het toch onder de knie had gekregen, — Mevrouw Rogers voelde voor haar kind, en was dankbaar dat zij het er zoo goed had afgebracht.
En nu was de dag daar!
Den geheelen namiddag liepen Ella en Frits bedrijvig door het huis heen en weer; Ella met papillotten in het haar, want 's avonds moesten aan iederen kant van haar gezicht drie lange krullen uit de muts te voorschijn komen. Zij neuriede de wijs van haar lied en oefende zich in het
buigingen maken.
Frits, steeds met z'n rol in de hand, aldoor maar voor zich heen repeteerend en er tusschendoor denkend aan Jette Rosmeyer, de aardige blondine, die zijn meisje was in het stuk en met wie hij in den laatsten tijd door het gezamenlijk repeteeren zooveel pleizier had gehad.
Half acht begon de partij. Om zeven uur kwam het



rijtuig voor Ella en Frits voor; ze zouden Nanny even gaan halen. In hunne pakjes gingen ze er heen, want ze zouden niet eerst in de zaal, maar dadelijk achter het tooneel gaan om de partij te openen door hun opvoering. Frits zag er in zijn uniform vorstelijk uit en het boerinnepakje stond Ella allerliefst. De krullen waren prachtig uit de papillotten te voorschijn gekomen en vielen sierlijk uit de witte kap langs het ronde, vroolijke gezicht met de kuiltjeswangen op het zwarte keurslijfje neer.
Kaatje zou in het rijtuig meegaan, om nog wat te helpen achter het tooneel. Zij sloeg de handen ineen toen zij de kinderen in hunne pakjes zag; ze kon er maar niet over uit, zoo mooi als zij ze vond!
„Het juffertje was nu heusch precies een echt boerinnetje, en de jongeheer zoo'n knap officier!"
Opgewonden en van pleizier stralend, stapten de officier en het boerinnetje met haar in het rijtuig.
Ella, bang dat haar stijfgesteven rok kreuken zou, nam de breede voorbank in beslag. Frits zat op de achterbank, en Kaatje, ontzag hebbend voor zijn blinkende sabel, maakte zich zoo dun mogelijk en kroop in een hoekje tegen het portier aan. Toen zij Nanny's huis naderden, trok Ella de plooi van haar rok een beetje naar zich toe, opdat Nanny bescheiden naast haar zitten kon.
Gelukkig, dat die zoo mager was. Eenvoudig, in een wit japonnetje, met een paar licht-roze anjers opgestoken, stapte Nanny in.
Met stralende oogen zag zij van Ella naar Frits en van



Frits weer naar Ella; ze vond hunne kostuums toch zoo aardig, zoo mooi! Maar Frits noch Ella beantwoordde haar uiting van bewondering, beiden waren te benauwd, te bang voor het komende! Nanny daarentegen was in 't geheel niet zenuwachtig of bang voor haar deel op de piano, want ze voelde en wist dat zij het accompagnement vast in de vingers had.
Nu waren zij er!
In de kleedkamer was het al vol. Een bont door elkaar gewemel van kleurrijke kostuums; een gegons van jonge, opgewonden stemmen. Juffrouw Rosmeyer, in zwart zijden japon, fijn, wit tulen mutsje met lila biezen op het zilvero-lanzend haar, was druk in de weer, ordende alles voor het opgewonden gezelschapje, dat in zenuwachtige haast alles juist verkeerd deed, en maakte zich innerlijk wel een beetje angstig voor het slagen van het stuk.
Jette Rosmeyer, in wit-zijden japon met langen sleep en met opgestoken haar, stelde de bruid voor en zag er snoezig uit. Ook de bloemenmeisjes en de overige meespelenden waren fraai uitgedost.
Eindelijk was alles gereed. Jette en Frits, die beginnen moesten, zaten op het aardig ingericht tooneeltje, Juffrouw Rosmeyer in haar souffleurshoekje, Nanny aan de piano, de handen klaar, om, op het gegeven sein, de eerste akkoorden van het bruidslied aan te slaan; de gasten al en in de donkere zaal, het zilveren paar op versierde stoelen
vooraan. Op ging het scherm!
Misschien kwam het door de emotie van het gewichtig oogenblik, misschien ook door de stille plechtigheid van



zoovele nieuwsgierige, op het tooneel gerichte oogen.dat de voorstelling zoo bijzonder vlot en goed, ja beter dan zij bij repetities ooit gegaan was, van stapel liep.
Niets ging verkeerd, een ieder kende zijn rol, kwam op tijd op en de muziek viel precies na ieder gesprek in. En toen Ella tot slot met heldere stem haar lied zong en het zilveren paar door de bloemenmeisjes omkransd en met rozen en groen bestrooid werd, ging er een daverend applaus en gejuich op uit de zaal. Frits en Jette, die de hoofdrol hadden vervuld, moesten opkomen en buigen, en toen zij voor den tweeden keer teruggeroepen werden, haalden zij Juffrouw Rosmeyer uit haar hoekje en trokken haar tusschen hen in, mee op het tooneel.
Hartelijk werd de oude dame door allen toegejuicht; Ella kwam naar voren, en dankte haar voor de hulp, en reikte haar uit naam der Tennisclub een mooie, groote bloemenmand. En de bloemenmeisjes wierpen ook haar met rozen, slingerden een tak witte anjers over haar zwart-zijden japon, en staken een theeroos tusschen de kant van het coquette mutsje, in het witte, zilverglanzende haar.
Stil, de handen nog steeds op de piano, zat Nanny in haar hoek achter het tooneel.
Zou men haar en haar aandeel in het goed slagen van het stuk dan vergeten zijn?
Van het tooneel en uit de zaal klonk gelach, gejuich, gejubel en handengeklap; maar stil nog zat de musicienne van den avond daar. Doch zij gaf er niet om, zij was zoo



dankbaar; hare oogen straalden, straalden van blijdscnapr van trots dat alles zoo goed gegaan was, dat Ella zoo toegejuicht was, en Jette en Frits!
En zij nam de muziek in de hand en neuriede nog eens zacht na het lied, dat Ella zoo goed en zoo zuivei
gezongen had.
Doch op eens voelde zij zich stevig bij den arm gevat, voortgetrokken door twee politieagenten, en vóór zij het wist, stond zij in het midden van het tooneeltje en werd ook zij met bloemen geworpen. Het zilveren paar juichte en klapte haar vroolijk toe, maar de menschen in de zaal begrepen niet wat dat meisje, dat zij in t geheel niet hadden zien meespelen, er ineens bij te maken had, en met verwonderde gezichten handenklapten zij flauwtjes na.
Mevrouw Rosmeyer kuste en dankte allen nog eens recht hartelijk voor de verrassing; toen verspreidde men zich in groepjes, de stoelen werden weggeschoven en het bal begon.
Frits danste de eerste wals met Jette en de tweede ook, zij schenen het samen best te kunnen vinden; moeder Rosmeyer zag dat met pleizier.
Nanny deed den eersten dans met een der politieagenten en den tweeden met een fatterigen tennisclubjongen. Na den dans deed deze zich te goed aan limonade en taartjes, die zijn aandacht meer in beslag namen dan
zijne buurdame.
Nanny liet hem met zijn taartjes in rust; zij verveelde zich. Onwillekeurig dwaalden hare oogen telkens in de



richting van r rits, naar het hoekje waar hij zat met Jette. Ja,, die twee schenen het wel heel goed samen te kunnen vinden; zij lachten veel en Jette's rond gezichtje glom van pleizier.
Bij het begin van den derden dans maakte Nanny's heertje haastig zijn afscheidsbuiging en repte zich naar Ella, die, schuin tegenover Nanny gezeten, grappige manualen tegen haar maakte, en juist op het oogenblik dat het fatje diep voor haar boog, aan den arm van een ander wegwalste. De arme jongen keek leelijk op z'n neus; hij nam geen ander meisje, maar om zich te troosten haalde hij nog een taartje van het buffet, en installeerde zich gemakkelijk in een hoekje om het te verorberen.
Voor den volgenden dans kwam Frits Nanny halen. Vroolijk en licht voelde zij zich rondgaan met hem. Met Frits dansen, dat was toch iets héél anders dan met andere jongens, die telkens uit de maat raakten of op je teenen trapten, dacht Nanny; met Frits was dansen iets heerlijks, dan werd men er nooit moe van.
Voor den volgenden dans en voor de quadrille vroeg hij haar ook.
„Ja, maar Frits," zei ze lachend, „moet je dan niet meer met Jette dansen; zij is toch je meisje vanavond?"
„Alleen maar in het comediestukje, hoor! Want dansen zooals jij, dat kan zij in het geheel niet," lachte hij vroolijk,. terwijl hij in gedachten dikke, ronde Jette bij slanke, fijne Nanny vergeleek, en hij sloeg den arm om Nanny heen en trok haar met zich, voortglijdend op de maat der muziek, door de zaal.



Nanny genoot; hare donkere oogen straalden, en van het dansen had zij een warmen blos op de gewoonlijk zoo
bleeke wangen.
Moeder Rosmeyer zag het vlugge paartje na en wierp dan een spijtigen blik op haar Jette, die minder vlug met een politieagent aan het rondspringen was.
Onder het dansen vloog de tijd.
Om elf uur zouden de ouderen soupeeren, de jongeren
naar huis gaan.
Half elf kwam Kaatje, om het drietal te halen. Zij
moest een poosje wachten in de gang en stond daar met
nog een paar kinderjuffrouwen, die gluurden, door de
groene portière heen, in de zaal. Kaatje vond ook een
luchtgaatje in het gordijn en keek er door. Een oogenblik
was zij verblind door al die lichten daar binnen, die
muziek, bloemen en ronddwarrelende menschen; die
mooie dames in lichte, ruischende japonnen met lange
slepen en die fijne heeren in stijven rok met opengewerkte
kousen en verlakte schoenen aan.
Het deed oude Kaat denken aan een tijd die lang, heel lang geleden was: toen haar mevrouw jong was en er veel partijen waren, en er wel eens gedanst werd in het oude huis, en zij ook jong was en de mantels van de dames aannemen moest. Aan den tijd, toen Kaatje een vroolijke deerne was en wel eens werd geknepen in de ■ronde, blozende wangen; toen de lange, roodharige brievenbesteller haar wel mocht en in 't voorbijgaan altijd even



tikte aan haar keukenraam en een blik wierp naar binnen. Dat alles was heel lang geleden nu; die brievenbesteller was zeker lang reeds grootvader of misschien wel dood, en Kaatje was trouw gebleven aan haar eerste en haar grootste liefde: het familiehuis Knozee.
Warm en opgewonden kwamen de kinderen uit de zaal
Het kostte Kaatje, beladen met mantels, capes en omslagdoeken, veel tijd en moeite, eer Ella en Nanny volgens haar meening stevig en zorgvuldig tegen de kou waren ingepakt.
Onder het naar huis rijden sprak geen van drieën veel; zij waren moe en slaperig en daarbij toch spijtig dat die heerlijke, zoo lang met vreugd verbeide avond nu voorbij was. Ella, warm en droomerig, leunde makkelijk tegen Kaatje aan; haar mooi boerinnepakje was erg verfrommeld, hier en daar gescheurd en vol vlekken van een roomtaartje, dat er overheen had gedanst. Haar blonde krullen waren niet meer zoo gelijk, drie aan iederen kant van het hoofd, maar hingen verward en los door elkaar aan alle kanten uit de kap. Frits, naast Nanny, keek uit het portierraampje, en, wanneer een der straatlantaarns het rijtuig even verlichtte, naar zijn witte glacé handschoenen, die nu zwart waren, en gaapte dan zóó luid, dat de goede Kaat er van opschrok. Alleen Nanny scheen niet moe en zag met stralend-groote oogen naar de verschillende bouquetjes, naar de papieren muts en het waaiertje op haar schoot, allemaal van het cotillon, allemaal gekregen van Frits.



Ella had ook veel bouquetjes, ja zelfs nog veel meer dan Nanny, maar zij scheen er niet om te geven; achteloos en onverschillig had zij ze naast zich op de bank gegooid; zij had ze ook van verschillende jongens gekregen, elk
weer van een anderen.
Nanny had ze allemaal van Frits, van Frits alleenï O, zij had echt pleizier gehad, zij had niet gedacht dat de partij zoo prettig zijn zou.
En toen zij eindelijk, na eerst alles even in het kort aan moeder te hebben verteld, in bed lag, kon zij langen tijd niet inslapen van pleizier. Zij wist niet hoe het kwam, zij hield wel van Jette Rosmeyer en was in 't geheel niet jaloersch; maar toch, het was prettig, het was heerlijk, te weten dat Frits veel meer met haar had gedanst dan met Jette, — die toch zijn meisje in het stuk was en met wie hij het meest had behooren te dansen - te weten, dat hij haar toch liever had dan Jette!



Wie als een kind zijn dag geniet,
Zal nooit zijn dag beklagen,
En schept, wat kome, in 't nieuw verschiet Weer altijd nieuw behagen!
De Génestet.
Wederom was het Lentekind zegenend neergedaald op de aarde.
Ook in Doorle had het den winter verjaagd, en er alles weer mooi gemaakt, bezield met jong en frisch leven.
Einde Mei was de familie Rogers weer uit de stad teruggekeerd op Huize „Rust" en, gelijk ieder jaar, hartelijk ontvangen door de Dooriers.
Er was in die acht jaren niet veel veranderd in het dorpje. Er waren een paar kleine huisjes langs het kanaal bijgebouwd, er was een nieuwe stationschef gekomen en een nieuwe herbergier. Ook hadden er zich een schoenmakertje en een nieuwe broodbakker, die fijne koekjes en tulband maken kon, gevestigd.
Pastoor Leeflang woonde nog steeds stil en afgezonderd in zijn rustige pastorie; Meester Kersemaker was nog trouw en geduldig bezig de kinderen te onderwijzen; zijn dochter Marianne diende als tweede meisje op het Huis, waar Mieke nog 's winters huisbewaarster en 's zomers gebiedster in de keuken was.



Manus, koetsier en huisknecht, maar nu niet meer palfrenier van den bokkenwagen, want daar waren de kinderen te groot voor geworden.
Ook het heksje van de hei leefde nog! Vrouw Panne en haar Polio woonden steeds nog in hun hut op de eenzame vlakte, gelijk acht jaar geleden; zij nog veel gebogener en gerimpelder, Polio veel grijzer en suffer nu.
En in het huishouden van Wes was het verlies van Anneke door drie kleintjes vergoed, die allen gezond en tierig waren en de moeder veel tijd en veel zorg kostten.
In kleine Dina's toestand was verbetering gekomen. Wel was het kind nog achterlijk en onnoozel, maar toch ontwikkelde het zich beter dan men had durven hopen, het was niet zoo zwak meer en bezocht nu ook de school, waar het met het zes-jarig zusje in dezelfde klasse zat. Veel leerde Dina er niet, maar ze zat er goed en veilig tusschen andere kinderen in en het was een rust voor de moeder, dat ze uit huis was en er niet zoo voortdurend op haar gelet behoefde te worden.
Blinde Neeltje was steeds nog op de bank voor het huis of in haar hoekje binnen te vinden. Aan haar was niets veranderd; traag waren de jaren langs haar heengegaan, zonder haar iets anders te brengen dan stilte en berusting, steeds meer berusting in haar lot. Alleen nog wat magerder en bleeker dan voor acht jaar was ze toch.
Mevrouw Rogers bezocht alle dorpelingen, bracht wijn en soep aan de zieken, speelgoed en lekkers aan de



kinderen, en Nanny vond het heerlijk om haar moeder op die tochten te vergezellen.
„De kleine engel van 't Huis" hadden de Dooriers haar eens, lang geleden, genoemd, en zij was dat gebleven', want alle dorpelingen, de oudsten zoowel als de jongeren, de stugste en verlegenste, zoowel als de ondeugendste en lastigste kinderen hielden allen zooveel van de vriendelijke Nanny, de goede juffer van 't huis op den heuvel. En Nanny voelde zich nergens beter en gelukkiger dan in Doorle.
O, ze was zoo blij dat die stadswinter weer voorbij was! Wel miste zij Ella en Frits, maar die zouden in Juli weer met hunne moeder komen logeeren, en het weerzien van haar Doorle vergoedde dat gemis ruimschoots. Vrij liep zij rond door het dorp en over de hei, en in haar dennenboschje droomde zij gelijk zij acht jaar geleden deed. Het dennenboschje was precies zoo gebleven als toen; op haar wensch was er nooit iets aan veranderd, en lange middagen bracht zij op haar lievelingsplekje, het mosheuveltje naast het beekje, door. Zij nam dan een boek mee en begon te lezen, maar na korten tijd kon zij al niet meer blijven bij haar verhaal, dan gleed het boek haar achteloos van den schoot en ze gaf zich over aan haar droomen, aan die heerlijke droomen, die haar nooit loslieten en die het haar in de stad, in gezelschappen of op school, soms zoo lastig maken konden.
Maar in Doorle kon zij ze leven, haar droomen; door het dorp, over de hei en waar ze ging, daar gingen ze



met haar, en in het dennenboschje had zij tijd om uit te droomen, haar gedachten door te droomen!
En wanneer zij na zoo'n mooien middag thuiskwam, dan zette zij zich, nog geheel en al vervuld van die droomen, aan de piano en speelde, speelde al maar door, totdat zij al die droomen uitgewerkt en in tonen en klanken •weergegeven had. Zoo gaf zij ze leven.
De morgenuren bestemde ze voor studeeren en voor haar schoolwerk, dat zij mee had gekregen, om, ondanks de verzuimmaanden, toch naar de hoogste klas te kunnen overgaan; de middagen waren voor wandelingen, voot haar zelf, voor het droomenland.
Dikwijls maakte zij met haar vader verre wandelingen over de hei en door de bosschen. En dan spraken ze er samen over, hoe heerlijk het zijn zou om over een jaar voor goed op Huize „Rust" te wonen, voor winter en voor zomer; om dan altijd buiten te zijn!
Ja, Mijnheer Rogers vond het prettig; hij verkoos het rustige buitenleven verre boven het drukke, rumoerige stadsleven, maar hij vreesde wel dat het voor Nanny heel stil zou zijn; ze moest dan maar veel uit logeeren gaan. En ieder jaar zouden ze een mooie reis maken; een paar van de wintermaanden zouden ze altijd weg zijn. Nanny had nu nog niet veel gezien van de wereld, want van Rusland kon zij zich niets herinneren; maar wanneer ze voor goed thuis was, dan zou het reizen beginnen! Blij en gelukkig huppelde Nanny naast hem en luisterde naar zijne reisverhalen en naar de vele toekomstplannen, die hij maakte.



„Het volgend voorjaar zullen we het druk hebben; dan zullen al onze stadsmeubelen met ons hierheen komen en dan zal ons huis hier nieuw ingericht en eerst recht gezellig worden. Wat zal dat een dubbel drukke, heerlijke lente zijn; de lente is toch de mooiste tijd, hè vader?" riep ze vroolijk, terwijl haar oogen straalden en ze een mosbloempje afplukte, dat zij in het knoopsgat van zijn jas stak.
»Ja, en in die lente zal het jou zeventiende verjaardag zijn, Nanny; dan zullen moeder en ik een volwassen dochter hebben!" zei hij gelukkig en kuste haar en noemde haar lachend: zijn lentekind, zijn lente-lieveling!
In Juli kwam Mevrouw Knozee met Ella en Frits. Die brachten veel vroolijkheid weer.
Frits had zijn eindexamen glansrijk gedaan en zou na de vacantie naar de academie gaan.
Het vroolijk drietal genoot van die vacantie. Zij speelden tennis, roeiden op den vijver en in het kanaal, maakten groote wandelingen, hadden pic-nics en troffen bijna voortdurend goed weer. En wanneer er eens een regendag tusschen kwam, dan wijdden zij dien aan de muziek. Dan bespeelde Frits zijn viool, waarop hij goede vorderingen maakte en die hij steeds meer liefkreeg. Nanny accompagneerde hem en soms zong Ella een lied. Voor Nanny waren die dagen even prettig, ja bijna nóg prettiger dan de mooiweer-dagen, want die brachten .zij den geheelen dag buiten door en dan bleef er weinig
Nakny. y



tijd over voor muziek. En Nanny vond het zoo heerlijk om Frits te accompagneeren, het samenspelen ging zoo goed, veel beter dan bij tennis of eenig ander spel.
In plaats van in den bokkenwagen, reden zij nu in een aardige hittenkar naar Vrouw Panne. Frits mende zelf, maar om de beurt mochten de meisjes hem eens aflossen, en Manus behoefde niet meer mee te gaan, want het was veilig toevertrouwd aan Frits.
Maar aan Vrouw Panne hadden ze niet zooveel meer als vroeger. Wel toonde deze blijdschap als ze kwamen, en bakte zij pannekoeken, maar een paar van haar kippen waren dood, zoodat ze niet zooveel eieren meer had, en het bakken ging haar niet zoo vlug meer af.
Sprookjes vertellen deed ze ook niet meer, en haai Polio was te oud en te suf geworden om kunstjes te doen: gelijk zijn vrouw haar sprookjes, zoo scheen hij zijn kunstjes vergeten.
Samen waren de vrouw en de hond nu zoo oud en moe geworden; ze konden niet ver meer voort; samen voelden ze naderen hun laatsten dag.
Nog steeds had niemand kunnen uitvinden wie Vrouw Panne was en vanwaar zij kwam, maar men deed er ook geen moeite meer voor. Men begreep, dat het een onoplosbaar raadsel was. De dorpelingen dachten er niet meer aan, men begon het vrouwtje te vergeten, want zij werd zoo oud en kwam nog maar heel zelden in het dorp.
Mevrouw Rogers bezocht haar van tijd tot tijd, zij.



had zoo'n meelijden met het verschrompelde, oude menschje, dat daar steeds maar, van jaar op jaar, bleef voortleven in die eenzame heide-hut. En ieder najaar dacht zij haar voor het laatst te hebben gezien en toch vond zij haar elke lente weer terug, hoewel steeds kleiner, gekromder en met doffer oog. Nanny ging nog altijd graag naar Vrouw Panne, maar Ella en Frits vonden het er vrij vervelend en gingen liever ergens anders heen. Dikwijls reden zij den weg langs het kanaal naar Holden, legden daar even in de pastorie aan en zochten dan, achter Holden om, nieuwe wegen over de hei terug. Frits vond het zoo prettig, om telkens weer eens een anderen weg te nemen en iets nieuws te zien.
Soms bracht zoo'n weg hen in verkeerde richting en dikwijls reden ze langen tijd rond eer ze den weg naar huis terugvonden.
En Vrouw Panne, voor haar hut gezeten, zag in de verte een zwarte stip over de hei gaan; soms onderscheidden haar oude oogen vaag de hittenkar, en dan hief ze den gerimpelden arm omhoog en probeerde te wenken met haar stramme hand.
Maar van af de hittenkar kon men haar niet zien, men dacht niet meer aan haar; kleiner en kleiner werd de donkere stip en weldra was zij weer verdwenen voor haar oog.
Zij kwamen dus niet tot haar! Hare vreugde-uren werden schaarscher steeds.



Maar 't sterft niet licht, wat eens in 't harte leefde;
En slaapt de smart soms in — zoo wordt ze toch Licht wakker, en zij fluistert met haar bleeke Geestenlippen: „Ik ben er nog!"
A. Meissner.
De vacantie was bijna ten einde. Mevrouw Knozee, Ella en Frits waren half Augustus van Doorle vertrokken om nog een poosje aan zee door te brengen, vóór dat Ella's school begon. Het was de eerste dagen na hun vertrek stil op Huize „Rust," maar Nanny en haar ouders wenden spoedig daaraan, want, hoe prettig de logés ook waren, het was toch altijd gezellig om weer met z'n
drietjes alleen te zijn.
Nanny legde zich vol ijver toe op haar schoolwerk
en haar muziek; Mevrouw Rogers hervatte haar dorps- en
ziekenbezoeken; haar man had het druk met ontginningen
in den omtrek.
Nanny " zeide Mevrouw op een der laatste Augustus-
dagen, „vandaag moeten wij eens naar Vrouw Panne.
Volgens Manus gaat zij bij den dag achteruit. H.J reed er
gisteren langs, en zegt dat zij niet goed was en Polio zoo
suf en zoo zwak in de pooten, dat hij niet meer voort kon,
ia zelfs niet meer blaft wanneer iemand voorbij gaat. We
zullen dus vanmiddag maar gaan, ik heb den tentwagen



besteld en zal wat wijn, soep en vruchten voor het arme oudje meenemen."
Nanny vond het een goed plan; zij had ook in langen tijd het hutje niet bezocht.
Om twee uur reden ze er heen.
Het was een mooie middag, 's Morgens had het geregend, maar nu was de zon doorgekomen en bescheen alles zoo lachend, zoo blij. De hei stond in vollen bloei; op de fijne, rose bloempjes en op de dennetakken glommen hier en daar regendroppels, tranen, die de zon nog niet had weggekust.
Nanny en haar moeder genoten van haar ritje.
Zij naderden de hut, maar de kleine gestalte met den wuivenden arm was niet, als gewoonlijk, reeds van verre te zien. En toen zij er vlak voor waren, was er nóg geen Vrouw Panne, die op het geluid van het ratelend wagentje naar buiten kwam geloopen.
Waar zou ze zijn?
„Ze zal uit zijn, misschien naar het dorp!" zei Nanny.
„H'm, ze gaat weinig meer uit; ze kan niet zoo ver loopen!" riep Manus; „ze zal achter zijn bij d'r kippen."
Ze stapten uit.
En werkelijk, daar kwam ze van den zijkant aangestrompeld; maar het was niet meer Vrouw Panne, de altijd zoo blijde Vrouw Panne, wier oude oogen zoo opflikkeren konden wanneer Nanny kwam. Ze zag heel oud nu en reikte de bezoeksters zwijgend haar bevende, zwakke hand.



„Maar Vrouw Panne! goed oudje, wat scheelt er aan? ' riep mevrouw verschrikt. Het vrouwtje schudde het oude hoofd droevig en wees naar achteren en wenkte mevrouw en Nanny om haar te volgen daarheen.
En achter gekomen, zagen ze Pollo's mand staan; Polio lag er in, maar hij was dood. „Arme hond; wat een gemis zal het voor je zijn, Vrouw Panne! zei Nanny zacht. „Hoe is het gebeurd?" vroeg mevrouw.
„Ik vond hem vanmorgen zoo in z'n mand, gestorven van ouderdom," lispelde het vrouwtje, en zij knielde op de oude, stramme knieën neer bij het doode dier en aaide den zwarten kop, de mooie, lange ooren, terwijl ze weeklaagde: „Zie, nu is ook hij me ontvallen, nu heb ik niets meer over; hij was mij altijd zoo trouw, trouwer dan de menschen mij waren!"
Even een kleine, drukkende stilte, toen vervolgde ze: „Maar mijn goede Polio, mijn arme hond, de vrouw zal jou gauw volgen; het wordt nu tijd voor haar ook, Polio!"
Mevrouw Rogers greep haar zacht bij den arm en richtte haar op, terwijl ze zei: „Kom, Vrouw Panne, het is niet goed voor je om zoo lang hier te liggen; ga met ons meê naar binnen, dan praten we wat; en Manus kan Polio voor je begraven, hier dicht in de nabijheid van je hut, onder gindschen denneboom. Dat vindt ge goed, nietwaar?"
Het vrouwtje knikte, en na een laatste liefkoozing, een laatsten blik naar hem, liet zij zich gewillig tusschen



mevrouw en INanny in naar binnen leiden en neerzetten in haar leuningstoel.
„Proef nu eens wat van den wijn, dien wij voor je meebrachten; dat zal je goed doen!" zei mevrouw.
Maar zij wilde niet en zuchtte slechts: „Ja, trouwer dan de menschen is hij mij geweest!"
Stil zaten mevrouw en Nanny naast haar en wisten niet wat te zeggen.
Maar toen op eenmaal richtte het vrouwtje zich hoog op in haar stoel, en het was of zij plotseling langer, forscher werd, of de oude oogen hun dofheid verloren. Met een heldere stem, die men niet meer van haar verwachten zou, sprak ze: „Vergeef me maar, dat ik zoo doe, ik ben blij dat u gekomen bent, mevrouw; want u bent goede menschen, en ik zal u vertellen wie ik ben en wie hij is en wie zij is!" Daarbij wees zij naar de twee verweerde portretten aan den wand.
Mevrouw en Nanny schoven als vanzelf wat dichter bij, terwijl het vrouwtje, na een paar keer te hebben geslikt, vervolgde: „Ja, ik heb het eens goed gehad in de wereld; net zoo goed als jij het nu hebt, Nanny! De menschen die, toen ik klein was, zich schaarden om mijn wieg en mij bewonderden, zullen zeker nooit gedacht hebben dat ik eenmaal eindigen ^ou in een heihutje. Want ik was een begaafd, jong kind, een eenigst kind, had een uitstekende opvoeding en kreeg alles wat ik maar wenschen kon. Ik zal het kort maken, anders zou het te lang zijn en te treurig voor die jonge Nanny!" brak ze even af.



„Vertel ons alles, alles, Vrouw Panne! Nanny kan het best mee aanhooren, ze wordt nu langzamerhand volwassen," zei mevrouw hartelijk, en Nanny drukte vluchtig een kus op het oude, perkamentachtige gezichtje.
„Nu dan!" Wederom probeerde het vrouwtje den gekrornden rug hooger op te richten en hervatte met gloed . „Ik had een jeugd gelijk ieder ander kind, waarvoor de ouders geen kosten sparen om het pleizier te geven, maai op mijn achttiende jaar achtten zij den tijd gekomen om het pleizier een weinig aan kant te schuiven en aan andere, ernstiger zaken te gaan denken, namelijk om mij uit te huwelijken. Ik werd veel meegenomen naar partijen, concerten, bijeenkomsten, en al spoedig was er dan ook een man gevonden die, naar het oordeel mijner ouders, familie en bekenden, de ware voor mij zijn en mij gelukkig maken zou. Hij had een knap uiterlijk, was jong en vroolijk, beleefd en hoffelijk en daarbij gefortuneerd, hoewel dat laatste er nu juist voor mij niet bij noodig was, daar ik zelf „een rijke partij" was, zooals men dat noemt. Wij mochten elkaar wel; ik voor mij had nog nooit voor iemand iets bijzonders gevoeld, maar wanneer ik dezen man op partijen ontmoette, vond ik hem een aardigen man.
En zoo werden al spoedig onze handen voor altijd in elkaar gelegd en gezegend, en beloofden wij, geknield voor een altaar vol bloemen en brandende kaarsen en te midden eener uitgebreide schaar van fraai-uitgedoste, sierlijkopgesmukte familieleden, kennissen en nieuwsgierigen, elkaar trouw te blijven en samen te gaan het leven door.



Ik was toen negentien jaar oud, maar met allen ernst deed ik de belofte, en ook hij deed ze vol liefde en vastberadenheid.
Kort na ons huwelijk stierf mijn vader, en mijn moeder volgde hem weldra. Men sprak er van, dat het gelukkig was, dat zij mij nog zoo goed getrouwd hadden gezien. Ja, dat was gelukkig; . . och, het was nóg gelukkiger, dat zij niet veel langer hebben geleefd."
Een kleine stilte; even moest het vrouwtje opnieuw adem verzamelen; toen vervolgde zij: „Wij waren erg gelukkig; we bewoonden een mooi, groot huis; gingen veel uit, gaven schitterende partijen, hadden equipage en maakten verre, interessante reizen. Mijn man had geen betrekking, hij leefde voor zijn liefhebberij in schilderijen, sport, enz. Hij stelde in alles belang, was, evenals ik, in rijkdom opgevoed en wilde altijd alles van het beste hebben. Onze salons waren prachtig; steeds bracht hij er nieuwere, mooiere meubelen, schilderijen en pronkstukken bij; alles wat nieuw was, dat moesten wij hebben, en wanneer ik hem soms vroeg, of wij niet wat al te groot leefden, dan antwoordde hij lachend, dat ik dat maar aan hem overlaten moest; wij konden het immers doen! En ik was gerustgesteld door zijn vertrouwden lach. Onze feesten waren wegens hun schitterende weelde bekend; aan vrienden en gasten ontbrak het dan ook nooit; telkens werden wij met nieuwe ingezetenen, die onzen omgang wenschten, in kennis gebracht.
Na vijf jaren werd ons eene kleine Francine geboren.



Dat scheen het toppunt van ons geluk. Maar daarmee was het ook ten top gestegen, want met Francine kwamen de ons nog zoo onbekende zorgen mee.
Een paar maanden na hare geboorte zeide mijn man mij, dat wij zuiniger leven moesten, want wij hadden in het laatste halfjaar zware geldelijke verliezen geleden, die hij voor mij verzwegen had. We moesten kleiner wonen gaan; het rijtuig en veel, heel veel van onze pracht wegdoen. Ik schrok bij die tijding - de stem van het oudje beefde — maar was dankbaar dat hij bijtijds gewaarschuwd had. Hij zocht eene betrekking en kreeg die, als directeur van een bank. Wij ruimden veel van onze overbodige meubelen op, huurden een aardig, klein huis, en richtten dat gezellig in. Voor mij was de verandering zoo erg niet, want wij konden toch nog goed leven, en ik had mijn kleine Francine, die alles vergoedde. Maar voor mijn man, die nooit gewend was geweest om te werken, altijd over een ruime beurs beschikte en zijn dag ingedeeld had gelijk hij het wenschte, was het een moeielijke, harde tijd. Dat geregelde kantoorleven viel hem zoo zwaar.
De omgang met kennissen was ook niet druk meer, nu wij geen feesten meer gaven, bemerkten wij dat we toch niet zooveel vrienden hadden als wij dachten. Langzamerhand trokken zij zich van ons terug, de een na den ander, en er bleven maar heel enkelen ons trouw. Maar in de jaren, die volgden, waren we toch erg gelukkig; ja toen leerde ik mijn man eerst recht liefhebben, en kleine Francine groeide zoo goed, zij werd zoo aardig en zoo flink. Maar



mijn man werd ernstiger en somberder, hij ging er moe en zwak uitzien, en wanneer hij 's avonds van kantoor thuis kwam, zat hij soms langen tijd met dof, duister oog voor zich uit te staren, zonder te antwoorden op mijn vragen of op Francine's liefkoozingen. Dit werd langzamerhand «rger en ik maakte mij ongerust; maar hij zeide dat het niets was, zakenzorgen alleen; over een poosje zou alles wel weer goed worden.
En toen, na een paar jaar, kwam de dag, de dag dien ik nooit vergeten zal, die mij op eenmaal grijze haren bracht!
Als gewoonlijk was hij 's morgens vroeg naar kantoor gegaan, dien dag zelfs opgewekter dan anders. Kleine Francine was nog even op zijn knie gesprongen om een kus en samen deden wij, gelijk iederen morgen, papa uitgeleide tot aan de voordeur, en lang wuifden wij hem na. Maar op het gewone koffieuur kwam hij niet thuis; wel kwam er 's middags een vreemde heer om mij te spreken, die kwam zeggen, — o, — zeggen dat hij was gevangen genomen; — valsche handteekeningen. Woetbel, — ge kent dien naam natuurlijk, wie kent hem niet? — Woetbel was mijn man."
Het oude hoofd zonk op de borst, de oude hand viel slap neer, als na een hevige krachtsinspanning. Want dat was het geweest, kracht had het haar gekost om uit te spreken dien naam, ook haar naam. Verschrikt zag Mevrouw Rogers haar aan. Ja, zij kende dien naam. Zij wist van dat vreeselijk geval, van die groote opschudding in heel het land, toen de bank van Woetbel fout was.



Toen het gebeurde, was zij nog heel klem, maar later had ze dikwijls hooren spreken over die schandelijke daad van Woetbel, die zoovelen ongelukkig en straatarm gemaakt had.
„Mevrouw Woetbel!" riep ze in verbazing. Maar het vrouwtje hief met smartelijk gebaar den arm op, als wilde zij afweren dien naam, als kon zij hem niet meer hooren uit den mond van een ander. En snel vervolgde ze: „Ik mocht hem niet meer zien; voor tien jaar werd hij opgesloten, mijn man. Ik heb het ware, het waarom, nooit begrepen, nooit willen begrijpen!
Met mijne zes-jarige Francine stond ik verstooten en zonder iets bij den weg. Maar er kwamen toch nog een paar vrienden, die mij helpen wilden. Ik wou geen hulp hebben, vroeg alleen om het behoud van een paar meubelen, afkomstig uit mijn ouderlijk huis en waaraan ik erg gehecht was. Die kast en dat bed, die tafel en deze leuningstoel zijn het, die ik behield; ze zwierven overal met mij mee, en ik ben dankbaar dat ik mijn laatste levensjaren ook
tusschen hen slijten mag.
In een goedkoop provinciestadje betrok ik met Francine
twee kamertjes. Ik naaide hard voor particulieren, vertaalde voor couranten en pakte van alles aan; maar veel verdienen deed ik niet. Mijn arme Francine!
Bij hare geboorte bracht zij zorgen mee, en in zorgen, niet anders dan in zorgen, altijd maar in zorgen heeft zij hare moeder gekend. Ik heb mijn kind weinig zon, weinig



vreugde kunnen geven. Zij vroeg voortdurend naar papa. Waar papa toch was? Zij verlangde zoo naar papa. En dan vertelde ik haar dat hij op reis was, dat hij ver weg was. En zij vroeg, wanneer hij dan zou terugkomen, hij was al zoo lang weg. Of hij dan niet vóór haar verjaardag komen zou? En soms wist ik niet wat te antwoorden. Eéns zou ik het mijn kind toch moeten vertellen. Eéns zou zij moeten hooren dat zij de dochter van dien Woetbel was. En wanneer haar moeder het niet vertelde, dan zou de wereld het haar zeggen. Zij was zoo lief, mijn Francine! O Nanny, toen jij klein was, deed-je mij zoo aan haar denken! En wanneer ik je nu aanzie, dan stel ik mij voor hoe zij zou zijn geweest als zij grooter geworden was. Ook zoo donker en zoo teer was ze. En daarom houd ik zooveel van kleine kinderen, en vind het zoo heerlijk wanneer ze bij mij komen, want dan denk ik aan Francine en ik zie haar weer voor mij; dat maakt me zoo gelukkig.
Helaas, ik mocht haar niet behouden! Het was niet noodig dat ik mijn plannen maakte om haar, zoo zacht mogelijk, vóór dat kinderen op school het vóór mij doen zouden, te vertellen wie en waar haar vader was; want op haar achtste jaar kreeg zij roodvonk en stierf.
Haar laatste vraag was naar papa. IJlend, in hevige koortsen, riep zij om hem. Altijd scheen zij in gedachten met hem bezig te zijn geweest. Hoewel mijn kind mij nu ook ontnomen was, zoo werkte ik toch voort; voor later was het, dat ik wat spaarde, voor de toekomst!
Na tien jaar kwam hij terug! Hij was vrij en wij vonden



elkander weer. Verouderd, vergrijsd en vermagerd was hij; de eens zoo lange, krachtige gestalte was in elkaar gezakt en kon niet recht-op meer gaan.
Zijn eerste vraag was naar Francine! En Francine was niet meer. Zelfs zijn kind kon ik hem niet weergeven. Beiden hadden wij veel verdriet gehad; veel, veel was er gebeurd, veel vreeselijks en ontzettends; maar wij lieten dat rusten, lieten voorbij zijn datgene waaraan niets meer veranderd worden kon; en samen gingen wij weerverder door 't leven, gelijk wij het eens hadden beloofd. Want wij dachten aan onze belofte bij het altaar; de bloemen waren verwelkt en verdord, maar onze kaarsen brandden nog, en in 't midden stond het kruis, kaal en naakt, nu alle bloemen er met zoo ruwe hand waren afgetrokken.
Wij trokken naar een klein plaatsje in Duitschland, waar hij probeerde schilderlessen te geven. Vroeger was schilderen zijn liefhebberij geweest. Veel verdiende hij niet, maar ik had wat overgespaard en maakte handwerken of kleedingstukken voor een vereeniging, die vrij goed betaalde, en'zoo konden we samen zuinig leven, gelijk het paste aan twee menschen, door de wereld veracht.
Na een paar jaar werd hij ziek; hij kon niet meer, mijn arme man! Ik verpleegde hem maandenlang, aan zijn ziekbed heeft hij mij veel verteld. Hij leed zooveel, en ik wil en kan nooit gelooven dat hij schuldig was,, hoewel hij het zelf bekend heeft. Na zijn dood zwierf ik vele jaren eenzaam rond. Ik had verschillende betrekkingen, als gezelschapsdame, huishoudster, kinderjuffrouw, kamei-



verhuurster, ja zelfs als loketjuffrouw in een schouwburg, maar ik had overal tegenslag en daalde steeds lager af. Ik zag veel van de wereld, leerde menschen kennen van verschillend gehalte, en het verschafte mij soms een genot om ze gade te slaan in hun bedrijvige doenerij van belangrijke grootheid en blufferige bedilligheid.
Soms zag ik onderweg bekende gezichten, menschen die vroeger kwamen schitteren in onze salons. Nu vermoedden zij niet dat het juffertje, dat hen aan het loket een kaartje voor de voorstelling verkocht, of dat, een wagen met schreeuwende kinderen voortduwend, in den dierentuin van de eene kooi naar de andere sjouwde, hunne eens zoo mooie, gevierde gastvrouw was. Zij letten niet op de moede, sjofele kinderjuffrouw, en hielden de ooren dicht voor het gejank der zeurende, dwingerige wichten.
Eindelijk, na vele jaren van rondtobben, zwerven en ellende, had ik genoeg van de menschen; ik trok weer naar Holland en noemde mij Anna v. d. Niet, boerendochter. En toen ik hier op de hei een leegstaand hutje vond, trok het mij aan als een geschikte plaats om alleen en ongestoord uit te leven en uit te zingen mijn leed. En ik heb berusting gevonden, ik kan vredig sterven nu. Aan de hei heb ik alles toevertrouwd en de hei heeft zich ontfermd over mij, arme; zij leerde mij berusten, begraven, steeds meer dooden, en begraven, al maar begraven hier van binnen: zoo werd ik een heiheksje. Wanneer 's winters de hei onbegaanbaar was door dikke sneeuw, wanneer de storm bulderde om mijn hut



en ze deed kraken en rammelen en schudden heen en weer, dan voelde ik me eerst recht eene kluizenaarster, afgezonderd, onbereikbaar voor de menschenwereld. En in het gieren en bulderen van den storm mengden zich de zwakke klaagtonen van mijn leed, en de storm nam ze op en droeg ze met zich, ver, over de verre vlakte! En wanneer 's zomers de hei in bloei stond en de zon zoo helder scheen, dan was ik dankbaar, en als de kinderen mij dan kwamen opzoeken, voelde ik weer iets van vreugde, van die blijde, warm-makende vreugde, die ik in mijn zwerversjaren nooit smaken mocht.
Wanneer het mij soms te eenzaam werd in mijn hut, dan ging ik met Polio naar Doorle, kocht daar het een en ander voor mijn onderhoud, want ik bezit nog een overgespaard sommetje van mijn werken, en sprak dan wat met de menschen daar, met die eenvoudige, goede boerenmenschen, die vriendelijk voor mij waren, die niets wisten van mijn verleden en mij hielden voor hun gelijke,
ja zelfs minder dan dat.
En dat ben ik dan ook geworden, minder dan zij. een heiheksje, levend gelijk de planten en bloemen, die 's morgens wakker worden als de zon ze wekt, en slapen gaan wanneer de zon ondergaat, die kalm, rechtopstaand, op hun stengel worden heen en weer gewiegd door den wind, gedrenkt door de regenbuien, en dan weer gedroogd door een zonnestraal, en zoo langzaam uitbloeien en dor worden, als niet een storm komt, die ze neerknakt, een hand, die ze afbreekt, of een voet, die ze vertrapt..."



vrouwtje had uitgesproken en het was Mevrouw Rogers en Nanny geweest als hoorden ze een lang verhaal voorlezen op éénzelfden, steeds zachter en zachter wordenden toon. Nu was het verhaal uit, en uitgeput door zooveel inspanning zakte de vertelster achterover in haar stoel; ze kon niet meer.
„Arme, lieve mevrouw!" sprak Mevrouw Rogers hartelijk, „wat hebt ge veel beleefd en geleden; zeg ons wat wij voor u doen kunnen; niets zal ons te veel zijn."
Toen richtte het vrouwtje zich nog even op en sprak: „Ja, doorleefd heb ik veel, mevrouw; u is heel vriendelijk, maar u kunt niets voor mij doen; éen ding alleen had ik graag, en dat is: aan niemand vertellen wie Vrouw Panne
was, vergeten wat ik verteld heb .... en dan ik zal
het nu niet lang meer maken, dat voel ik heel goed 
och, laat mij dan begraven zooals het Anna van der Niet past, .... want Mevrouw Woetbel is lang geleden al begraven .... en dan, die meubelen, die trouwe gezellen, verkoop die en geef van de opbrengst aan de Dooriers, die 't noodig hebben, of een beetje pleizier aan de kinderen maar zeg niet dat het van Vrouw Panne komt .... laat Vrouw Panne vergeten zijn .... Dat is het eenige wat
ik wensch, en dan die portretten, verbrand die, en
dat kruis van ivoor met goud, dat is voor jou, Nanny,
wanneer je wilt. Ik kreeg het bij mijn eerste communie, 
mijn eerste, heilige communie . . . ."
Het vrouwtje zakte dieper en dieper in haar stoel, ze kromp weer meer en meer in, het hoofd zakte lager en
Nanny.



lager de lippen prevelden al maar door, zachter en zachter steeds: .neen, hij was niet schuldig, - de menschen waren slecht, - mijn Ernest - mijn lieve Francine,
mijn arme
Het gefluister werd onverstaanbaar; de arme vrouw verviel in& dof gepeins. Haar wonder levensboek, dat zij dacht voor goed te hebben afgesloten, lag nu nog eenmaal voor haar opgeslagen en zij doorlas, doorleed en doorleefde nog eens al die dichtbeschreven, volgekrabbelde bladzijden uit het verleden, van begin tot eind; maar bij de middelste was het papier het zwartst, daar zag men bijna geen wit meer tusschen de regels, daar bleef zij het langst bij st.L En haar oogen vielen half dicht en haar lippen prevelden nog maar altijd verder onverstaanbare, fluisterige klanken.
Zoo zat zij, en over het oud, diep-genmpeld gelaat spreidde zich een zachte, gelukkige glans; zij scheen de tegenwoordigheid van Nanny en haar moeder geheel vergeten en was zeker bezig aan een bladzijde waarop iets heel moois te lezen stond, want de glans op haar gelaat werd helderder en helderder, breidde zich uit over het geheele persoontje, maakte even plaats voor een hoogen gelukstraal die er langs henengleed; werd dan tot vredeglans en zij glimlachte mooi.
Mevrouw Rogers wenkte Nanny.
Kom kind, laat ons gaan en haar alleen laten in haar
mooi' herdenken; laat ons heel zacht weggaan, zonder haar
te storen," fluisterde zij.
Onhoorbaar openden zij de deur en verdwenen.



riet was laat geworden. Manus begreep niet wat de dames daarbinnen zoo lang hadden gedaan. Polio was begraven, een klein heuveltje onder den denneboom toonde zijn graf. Manus had het met wat mos en takken bedekt. Zijn mand stond schoongemaakt tegen den achterkant van het hutje aan; de kippen waren stil en schenen reeds te gaan slapen.
De zon scheen niet meer; een fijne motregen viel neer en een natte, vochtige nevel breidde zich over de hei uit. Alles was zoo kil, zoo akelig somber in 't rond, zoo heel anders dan toen zij 's middags uitreden.
Moeder en dochter huiverden toen zij buiten kwamen en lieten de zeiltjes van den tentwagen neerhalen.
Stil reden ze naar huis.
„Arme Vrouw Panne! Hoe wonderlijk gaat het toch soms in 't leven; wie zou zoo iets bij dat oude, verschrompelde heivrouwtje hebben gezocht! Je hebt vandaag wel veel treurigs gehoord, Nanny," zei mevrouw zacht.
Nanny knikte. Ze lag gemakkelijk tegen moeder aangeleund, die den arm om haar kind had heengeslagen als om het te beschermen tegen al dat droeve, tegen dien grauwen, zich steeds verdikkenden nevel. Nanny's hoofdje rustte zacht en veilig tegen moeders schouder.
Het was toch zoo heerlijk, vooral in droefheid, om dicht bij moeder te zijn!
Oud en gebogen, zwaar steunend op haar stok, telkens eens stilstaand om even te rusten en op adem te komen,



strompelde zij nog eenmaal den langen weg naar net
dorpje af. .
Nog eenmaal wilde zij Doorle zien, een praatje maken
met de menschen en gaan naar Juffrouw Makkeboom, hoewel zij geen inkoopen meer had.
Nog eenmaal wilde zij den heuvel opklimmen, die leidde naar Huize „Rust" en dan teruggaan naar haar hut, om daar te sterven, alleen. . .
Vrouw Panne!
Maar de menschen in het dorp begonnen haar al te vergeten, want ze kwam zoo héél zelden meer. En de kleine kinderen kwamen niet meer, zooals vroeger, op haar toegesprongen, want ze kenden haar niet meer; sommigen zelfs waren bang voor het heksje en kropen
schuw of huilend voor haar weg.
Zij was te oud geworden voor de kinderen, en Polio
was er ook niet meer om ze door zijn kunstjes te lokken.
De moeders stuurden hare kleinen op haar af om een han je
te geven, en groetten zelf vriendelijk, terwijl zy zoo
meewarig op haar neerzagen. Wat was ze oud
klein geworden! Ze zou het nu wel niet lang meer
maken!
Op Huize „Rust" werd ze hartelijk ontvangen, maa ze wilde er niet lang blijven, even maar goedendag zeggen, even uitrusten van het klimmen, en dan weer
verder gaan.
Mevrouw bood haar het rijtuig aan om terug te rijden,



want het was nog zoo'n eind en ze had nu al zooveel geloopen, ze was in den laatsten tijd niet meer gewend om zoo ver te gaan.
Zij wilde niet.
Toen zeide mevrouw dat Manus met haar zou gaan, want het begon al donker te worden en de weg was zoo lang, ze kon dan op hem steunen wanneer het te moeilijk werd.
Ook dat wilde ze niet.
Te voet en alleen, gelijk zij het altijd gedaan had, wilde zij ook nu teruggaan naar haar hut. Alleen, zonder hulp, alleen over de donkere, eenzame heide, met haar stok als steun.
Mevrouw en Nanny brachten haar tot aan het eind van het dennenboschje. Toen nam het vrouwtje afscheid, verder wilde zij niet gebracht worden.
Alléén, nog eenmaal alléén wilde zij gaan!
Langen tijd stonden Nanny en haar moeder aan den rand van het boschje en zagen Vrouw Panne na, totdat het al donkerder en donkerder werd en de kleine, zoo héél langzaam en moeilijk voortstrompelende figuur, in donkerte en heiigen nevel verdween.
Zij hadden zoo'n meelij en konden niets doen voor die arme, arme Vrouw Panne! ...
Toen Manus haar den volgenden morgen soep en wijn kwam brengen, vond hij haar dood in den grooten leunstoel.



Thuis gekomen, was zij daar oververmoeid in neergezakt
en scheen zóó ingeslapen.
Den volgenden middag begroef men haar op het kerkhof te Holden, heel eenvoudig, zonder toespraak, zonder bloemen; zoo eenvoudig als zij het gewild had, zooals het paste aan Anna van der Niet.
Het was spoedig gebeurd, en de enkele dorpelingen
die bij haar graf waren, gingen heen.
,,'t Is maar gelukkig, want ze had nu tóch mets meer aan d'r leven; maar 't was een goed mensch, hoewel sommigen zeiden dat ze behekst was; ze deed niemand kwaad!" zeiden ze, onder 't huiswaarts gaan.
Neen, ze had nooit iemand leed gedaan. Daar waren ze 't allemaal over eens in 'tdorp, en dat was al veel, vonden de Dooriers, die er nogal van hielden om van
elkander kwaad te spreken.
Stil en eenzaam was het op het kleine kerkhof toen de menschen weg waren. Stil en langzaam liep de dag ten einde. De zon, die 's morgens alles zoo helder bestraalde, ging nu schuil achter grijze wolken en verdween meer en meer.
Alles was zoo rustig; geen ander geluid dan het o-etjilp van een paar musschen, die op het zandpaadje en over de steenen tippelden, het zacht windgesuis van dennen, die hier en daar verspreid stonden tusschen de graven. Veraf klonk het geluid van voetstappen; zij naderden,
waren dichtbij nu.
Nanny ging met vader en moeder over het kerkhof
heen. Zij droeg een krans van rozen en sparregroen. Even



stonden zij stil bij het graf van Anna van der Niet. Nanny legde er haar krans op, zij spraken een paar woorden, dan gingen zij verder en waren spoedig verdwenen.
En toen was alles weer stil, avondstil; steeds zwakker en matter en bleeker werd het licht, het werd schemertijd. Een kille, grauwe nevel breidde zich over de hei; koud en somber, door niets gestoord, lag het kerkhof daar.
Op hei en kerkhof ging alles slapen. De vogels zochten hunne nesten op, de bloemen vouwden dicht haar blaadjes en lieten de kopjes hangen.
Nog even vloog een leeuwerik hoog over de graven heen en jubelde.
De duisternis viel, de nevel werd dichter en dichter, en omhulde boomen, bloemen en vogels, zerken, steen en zand, het levende en het doode, te zamen in een grauw, zwartachtig waas. Plechtige avondstilte omsluierde alles geruischloos in 't rond.
In de donkere, wolkenbedekte lucht flonkerde héél flauw één enkele ster en wierp een teeren lichtstraal over het jongste graf.
Alles één vrede, één rust.
Het einde van den dag.
En dan: „Goê-nacht!"



O treasure the thoughts of your early years,. Treasure them as they flow,
For all unmarked in these thoughts appears The path where you soon must go.
De nu volgende winter was een recht drukke en vroolijke voor Nanny en Ella. Het was haar laatste schooljaar. Zij zaten in de hoogste klas en zouden met
Juli voor goed van school gaan.
Ella werkte niet harder dan andere jaren, zij zou toch wel een goed einddiploma krijgen; maar Nanny blokte vol ijver, want zij wilde toch ook eervol de school verlaten.
Er werden veel gezellige avondjes, partijtjes en feestjes gegeven, alle ter eere van het laatste jaar.
Frits was student, maar kwam dikwijls van Zaterdag tot Maandag thuis. En de dagen, die hij thuis was, had hij het goed; dan liep een ieder hard voor hem en hij liet het zich zeer welgevallen. Want Mevrouw Knozee en Ella misten hem wel erg; het was zoo stil in huis zonder hem, zelfs oude Kaatje vond het saai. Och, de jongeheer was wel wild en kon haar soms wel eens zóó ruw aanpakken, dat haar oude botten kraakten; maar het was toch een goede, beste jongen! En wanneer Frits des Zaterdagsavonds thuis kwam, stond altijd zijn eenig



lievelingsgerecht, de onvergelijkelijk lekkere flensjes van Kaatje, voor hem op de tafel klaar, om zóo op aan te vallen. En dat deed hij dan ook flink.
Verschillende tennisclub-jongens waren dat jaar gaan studeeren of naar kantoor in 't buitenland getrokken; de partijtjes werden daarom veel op Zaterdagavond gegeven, dan konden vele jongens er voor overkomen. Frits deed dat altijd. Nanny vond het heerlijk wanneer hij er was. Want vooral op partijtjes voelde zij zich zoo eenzaam zonder hem. De andere jongens bemoeiden zich zoo weinig met haar. Frits en zij pasten als vanzelf bij elkaar; met Frits kon ze praten over Doorle en over muziek. Want muziek werd haar meer en meer iets heerlijks, en het liefste en mooiste wat zij doen kon was piano spelen, al maar piano spelen.
O, hoe verheugde zij er zich op, om met Juli voor goed van school af te zijn en zich dan te kunnen wijden aan haar liefhebberij; dan geen droge geschiedenis of taaie wiskundelessen meer te leeren, die toch nooit bleven hangen in haar hoofdje, maar zich geheel te geven aan die mooie studie — de muziek. O, hoe verheugde zij zich!
Ze nam nu lessen van den eersten muziekmeester uit de stad, en die had haar aangeraden later naar het Conservatorium in Keulen of in Dresden te gaan, want zij zou het ver kunnen brengen.
Nanny had wel in de lucht willen springen en den ouden, grijzen muziekmeester willen omhelzen, toen hij, dat zoo kalm zeide



En toen zij er vader en moeder over sprak, vonden die ;het ook heel aardig, en moeder had haar een kus gegeven, maar over het Conservatorium hadden ze verder niet gesproken. Ze moest eerst een paar jaartjes bij hen thuis in Doorle komen om flink sterk te worden; ze kon dan toch voor zichzelf studeeren en van tijd tot tijd eens naai Rikmond gaan om een les te nemen; later konden ze dan verder zien, - hadden ze gezegd. En Nanny merkte wel, .dat zij het naar vonden om al weer over een van-elkaargaan te spreken, nu ze nog niet eens voor goed bij hen thuis was, en ze nam zich voor om vooreerst niet meei te beginnen over het Conservatorium. En ze deed het niet, hoewel ze er soms naar hunkerde en het in haar brandde en popelde om eens even uiting te geven aan haar groot
verlangen.
Met Ella sprak ze er wel eens over, en die zei dan, dat ze het „heel leyk" vond; maar verder kon ze er niet over praten, want ze was niet muzikaal. Haar zanglessen had Ella ook nog niet, en ze geloofde niet dat zij ze later nemen zou; ze voelde meer voor teekenles. En dan begon zij weer luchtig over feestjes en grappige, fatterige jongens, die haar het hof maakten, te vertellen.
Dat was het, wat Nanny altijd zoo tegenviel in Ella; zij dacht zich zoo heelemaal in Ella's leven in, voelde voor al Ella's kleine belangen, maar Ella kon nooit eens praten over Nanny's liefhebberij, en deed er ook geen moeite voor, om Nanny's muziekgevoel een beetje te begrijpen. Frits voelde er wel voor, want hij hield van



zijn viool en maakte er goede vorderingen op en het gebeurde zelden dat hij overkwam zonder samen met Nanny te spelen.
Nanny mocht dit jaar naar veel concerten gaan. Meestal ging ze met moeder, want vader hield er niet veel van. Op die avonden genoot Nanny. Alleen vond ze het naar, dat in de pauze verscheidene kennissen op moeder en haar afkwamen en ze dan druk praten en lachen moest en theedrinken gaan in de foyer. Ze begreep nooit hoe die menschen, wanneer ze pas zoo iets moois hadden gehoord, dadelijk maar weer denken konden aan eten en drinken en praten, en zich warm maken over de gewoonste dingen, zooals japonnen en kapsels.
Het liefst zou zij met moeder alleen in stilte blijven zitten en overdenken al dat overweldigend mooie dat zij zoo pas had gehoord. Maar dat kon niet, dat hoorde nu eenmaal niet. Zoodra het stuk uit was, werden stoelen op zij geschoven, zijden slepen ruischten, stemmen gonsden, kellners vlogen bedrijvig met theebladen heen en weer; dan hadden de allermuzikaalste menschen genoeg van het lang stilzitten en luisteren, dan scheen er genoeg gevergd van hun geduld. En gelijk een troep blijde, eindelijk uit de kooi ontsnapte vogels, streken en fladderden zij door elkandei en zeiden elkaar dat het héél mooi was geweest. De een beweerde zeer veel van muziek te weten, maar een ander, die niet voor hem wilde onderdoen, zeide de mooiste maten te hebben onderscheiden, terwijl een derde zijn ongenoegen met de keus der gekozen werken uitsprak. En



zoo ratelden al maar voort de stemmen, die zoolang hadden
moeten zwijgen.
Ella ging dikwijls met Mevrouw Rogers en Nann>
mee, omdat haar moeder nooit uitgaan kon, en, hoewel niet'erg muzikaal, vond Ella het „naar concerten gaan" toch erg gezellig, gelijk zij alle uitgangetjes vond. Zy ging overal graag heen, had pleizier en genoot overal.
Eens op een Zaterdagavond was Frits ook mee naar een concert gegaan. Hij zat naast Nanny. Een nog jong violist speelde, hij werd door een dame geaccompagneerd. Toen die twee samen op het podium kwamen, had Nanny even moeten opkijken naar Frits, en Frits had haar ondeugend aangezien, en toen hadden ze beiden geglimlacht als begrepen zij elkaar en dachten beiden aan hetzelfde..
De Kerstvacantie bracht alle leden der tennisclub weer bij elkaar en zij hadden veel pleizier samen. Gedurende een week was er ijs en zij haalden het hart op aan schaatsen rijden. Ook Nanny profiteerde er van, zij mocht lederen dag rijden en zelfs een paar keer mee naar een avondfeest. En na de vacantie begonnen zij weer aan het werk, afgewisseld door aardige feestjes, en zoo snelde, onder allerlei drukte en pleizier, de winter voorbij.
Toen kwam de lente.
Tegen Paschen verhuisde de familie Rogers voor goed naar Doorle. Zij vond het heerlijk. Mijnheer en mevrouw waren recht blij, en druk in de weer om Huize „Rust" zoo gezellig mogelijk te maken, en op den laatsten



<lag sprong Nanny jubelend rond door de ongezellige, leege kamers van het uitgeruimde stadshuis. Ook Anna vond het prettig, want ze had zoo gaandeweg veel kennissen in Doorle gemaakt en kon best met het buitenleven overweg. De Paaschvacantie bracht Nanny in Doorle door, daarna ging zij voor de twee laatste schoolmaanden naar Rikmond terug en dien tijd bij Mevrouw Knozee logeeren, hetgeen zij erg aardig vond. Ella verheugde er zich ook zoo in, want Nanny had nog nooit bij haar gelogeerd en zij al zoo dikwijls bij Nanny!
Die twee maanden waren erg vroolijk en gezellig. Nanny voelde zich geheel thuis in het groote, oude huis. Ze was altijd graag bij Mevrouw Knozee en vond het prettig om middagen en avonden bij haar te zitten en te luisteren naar die lieve, zachte stem, wanneer zij vertelde of iets voorlas. Maar dikwijls gebeurde dat niet, want het was zomer, en Ella wou haar meestal mee uit hebben naar zwemschool of tennisclub. Bijna iederen avond gingen zij tennissen. Ella ging 's middags na school meestal ook, maar dan liet Nanny haar nogal eens alleen gaan, omdat ze anders geen tijd voor haar schoolwerk had, en dat verzuimen wilde ze niet. Ze begreep nooit, hoe Ella haar lessen steeds zoo goed kende, die leerde ze altijd zoo maar even tusschen de bedrijven door, bij het ontbijt of onderweg, want vroeg opstaan deed ze toch ook niet; Nanny was geregeld eerder bij de hand.
Die maanden Mei en Juni had Nanny nog nooit in de stad doorgebracht, en aan het eind was zij wel moe. Het



ochtend en middag op school zitten viel haar zoo moeilijk in die warme dagen en het voortdurend heen en weer loopen naar het tennisveld en daarbij nog pic-nics, fietstochtjes enz. op Zondag vermoeide haar erg. Zij had veel last van hoofdpijn en begon erg te verlangen naar Doorle, naar haar mooi, rustig Doorle. En wanneer zij 's middags met Ella naar school ging, door die warme straten, waar de zon zoo brandde, of naar het tennisveld in het vlakke weiland, waar geen enkele boom stond die schaduw bood, dan snakte zij er naar om eens even in haar dennenboschje te zijn, waar het op de warmste uren van den dag zoo heerlijk koel was op den heuvel bij het beekje!
Ella had het ook wel warm, maar het hinderde haat niet. In het saaie, duffe schoollokaal, met voor de zon neergelaten jaloezieën, onder een vervelende les, waarbij juffrouw en leerlingen er allen loom uitzagen en zich met moeite op en wakker hielden, klaagde zij er net zoo hard over als de anderen, maar zoodra zij aan iets prettigs bezig of aan het tennissen was, had zij er geen last meer van; dan voelde zij geen warmte meer en speelde vol vuur.
Jan Rosmeyer en Ella Knozee waren de beste spelers van de tennisclub. Ze speelden dikwijls samen, en vooral op warme middagen, wanneer geen der anderen er moed toe had en liever bleef zitten praten op het gras, sloegen zij hun bal voortdurend heen en weer en draafden en sprongen steeds maar verder, als was het 't koelste weer van de wereld! Jan Rosmeyer mocht Ella graag; hij probeerde altijd met haar samen naar huis te loopen en op partijtjes



en pic-nics naast haar te zitten. Hij scheen het in vertrouwen? aan Jette te hebben gezegd en Jette had het weer in geheim aan Nanny verteld, die er erg om gelachen had, want Ella vond Jan niet kwaad: „een goeden jongen" vond ze hem, maar ook niet meer dan dat. En alle jongens vonden Ella zoo aardig. Nanny merkte wel dat er onder de hofmakers verschillende waren, die bij Ella beter stonden aangeschreven dan Jan. Ella werd veel bij Jette ten eten gevraagd en dikke, stralende moeder Rosmeyer wist dan niet wat ze doen zou van hartelijkheid. Ze hield zooveel van Ella, ze vond haar de aardigste van Jette's vriendinnetjes en zorgde er dan ook steeds voor, dat haar Jan aan tafel naast Ella zat. Ella vond die middagjes meestal erg vervelend en was blij wanneer zoo'n lange spelletjesavond in den huiselijken Rosmeyerkring ten einde en zij er weer voor een poosje af was. Nanny was steeds bezig om Jan bij Ella te verdedigen, zeide dat hij toch zoo goed cello en zoo mooi tennis speelde, maar Ella gaf er niet om; tennissen deed zij graag met Jan, dat kon niemand beter dan hij; maar verder liet hij haar koud.
De laatste schooldag was aangebroken. Die einddagen waren dagen van spanning voor Nanny, want ze was bang dat haar werk in het laatste jaar misschien niet voldoende was geweest en zij dientengevolge geen einddiploma krijgen zou. En ze zou vader en moeder toch zoo graag een diploma mee thuis brengen. Ella zou er natuurlijk een krijgen, dat sprak vanzelf.
Op den laatsten morgen kwamen alle leerlingen nog



eens samen in de school en moest klas voor klas naar de directricekamer gaan om tQ hooren of zij waren overgegaan.
Voor velen was het een angstige morgen. Het was voor den eersten keer dat Nanny dien morgen meemaakte. Andere jaren was zij altijd buiten geweest. Ella had hem nooit verzuimd en vond het altijd een gezelligen ochtend.
Ieder meisje bracht een zak met snoep mee, en men at den geheelen morgen maar door: chocolade, ulevellen, boterkussentjes, zuurtjes enz., van alles door elkaar. Ook de juffrouwen waren dan vroolijk gestemd, blij in 't vooruitzicht van de aanstaande vacantie, en snoepten braaf mee van de meegebrachte heerlijkheden, waarvan de meesten zelf zooveel hielden, maar die zij in 't gewone leven onder de les met bedreiging van strafwerk verbieden moesten; hoewel zij soms, wanneer zij de kinderen zoo'n zakje met kleverige kussentjes of zuurtjes moesten afnemen, er zelf o, zoo'n trek in hadden!
Op zoo'n laatsten ochtend werd niets verboden. Men liep rond door het gebouw of in den tuin, maakte overal eens een praatje, en speelde krijgertje over de banken heen. Ella en Nanny waren er al om tien uur, hoewel ze pas om twaalf uur komen moesten. Ella was werkelijk ernstig dien morgen. Zij scheen het toch wel jammer te vinden, om nu voor goed te moeten afscheid nemen van school en schoolpleizier, want zij had er zooveel pret gehad.
Zij maakte een praatje met elk der juffrouwen; die vonden het ook jammer dat Ella wegging, want zij hielden allemaal van haar. Het was zoo'n vroolijk, gezellig kind.



Van Nanny hielden zij ook wel, maar bij dat meisje wist men nooit wat er in zat, ze was altijd zoo gesloten en stil; enkelen zelfs vonden haar in 't geheel niet aantrekkelijk ' zeiden dat zij iets geniepigs had, en weer anderen hadden medelijden met dat vriendelijk-zachte meisje met het bleeke gezicht en de groote, doordringende oogen, dat zoo haar best deed om mee te komen en er zoo slecht uitzag.
De natuurkunde-leeraar kon Nanny in 't geheel niet velen. Voor natuurkunde voelde zij weinig, die behoorde tot haar moeilijkste vakken. Dikwijls gaf zij domme antwoorden, die den man driftig maakten; maar soms ook werd hij boos op haar zonder reden en gaf haar de schuld van dingen, die zij niet had gedaan. Voor Nanny waren die lessen dan ook spookachtige verschrikkingen, die haar al dagen vooruit angstig en zenuwachtig maakten. De leeraar hield er niet van, om de dingen tweemaal uit te leggen, en wanneer Nanny hem iets vroeg, dat zij niet begreep, kon hij haar met zijn waterige oogjes door zijn grooten bril zóó akelig verwoed aanzien, dat Nanny bedeesd op haar schort tuurde en niet meer vragen durfde.
Nanny ging eerst naar den tuin en speelde wat met de kinderen uit de laagste klas. Toen die weg waren, liep ze nog wat alleen in den koelen tuin rond, ging daarna naar boven en schaarde zich bij een groepje vriendinnen dat rond de Fransche leerares zat, een jong, coquet meisje, met vriendelijk gezicht en mooie, glanzende oogen, waarvoor alle meisjes „schwarmten."
Nanny verveelde zich al gauw in dat gezelschapje
Nanny.



en ging Ella opzoeken. Die zat op haar gemak op een lessenaar in een der bovenlokalen met de aardrijkskundejuffrouw en juffrouw Stolle te praten. De aardnjkskundeiuffrouw was al veel jaren aan de school verbonden en, lang van stof zijnde, was zij onuitputtelijk in 't vertellen over oud-leerlingen, wier kinderen zij nu alweer les gaf. Juffrouw Stolle, altijd vriendelijk en zacht, hield veel van Nanny; zij gaf alleen aan de kleintjes in de laagste klasse les en herinnerde Nanny aan haar eerste schooljaar, toen
zij haar les gaf. .
„Wat is dat nu al lang geleden, hè! Al tien jaar.
Wat vliegt de tijd!"
Ja, dat vond Nanny ook, en terwijl Ella het druk had
met dé aardrijkskundige, van wie zij niet kon afkomen,
bracht Nanny een gezellig halfuurtje met Juffrouw Stolle door.
Om twaalf uur stapte zij naast Ella de directrice-
kamer binnen. En terwijl zij ging zitten op een der stoelen,
die in een kring waren geplaatst, zag zij ook voor haar
een diploma op het tafeltje liggen, en toen was het, als
viel er iets zwaars van haar hart.
Naar de toespraak van de directrice luisterde zij weinig. Ze zag een paar meisjes huilen toen die haar diploma ontvingen; ze vonden het zeker héél naar om van school te gaan. Neen, zij huilde n.et; als zij huilen kon, dan zou het zijn van blijdschap; maar zij kon
het niet.
Toen kwam het oogenblik, waarop zij een voor een Juffrouw Boksma bedankten. Dikke Jette Rosmeyer was



erg aangedaan, tranen liepen haar langs de ronde, roode
wangetjes. Ook Ella dankte hartelijk en uitbundig, en kuste
de statige dame een paar maal op het bruine, Indische
gezicht. Nanny deed het ook, maar zooals Ella kon zij
het niet. Zóóveel voelde zij niet voor Juffrouw Boksma;
zij was altijd een beetje bang geweest voor dat schrandere
gezicht met het hooge, breede voorhoofd en de donkere
krentenoogen. Toen dat afscheid achter den rug was,
gingen Ella en zij nog eens alle lokalen door, zeiden allé
juffrouwen goedendag, pakten het laatste hoopje boeken,
dat nog in haar lessenaar lag, onder den arm, en verlieten het gebouw.
Nanny was blij. Het afscheid had haar koud gelaten. Alleen het diploma, dat zij in haar zak droeg, maakte haar gelukkig. En nu was zij dan werkelijk van school af; nooit meer zou zij er behoeven heen te gaan, nooit meer! En morgen zou zij voor goed naar Doorle, naar huis gaan! En daar zou de muziek haar studie worden; haar muziek, haar alles! O, wat was ze blij!
Vlug en licht, met stralende oogen, liep ze voort; vlugger en lichter dan Ella, die er somber uitzag en telkens nog eens even omkeek naar het vierkante, witsteenen gebouw, waarin zij toch zooveel pret, zoo erg veel pleizier had gehad. Nu was zij er af; ze zou nog een poosje naar et buitenland gaan voor haar talen, maar dan was alles klaar. Het echte schoolleven was thans voorbij; ze zou nu netjes aangekleed, met lange rokken en opgestoken haar over straat moeten gaan. Ze werd nu een dame. Moeder



had haar dat vanmorgen nog gezegd, en moeder verheugde er zich zoo op, dat zij later voor goed thuis zou zijn en haar veel gezelschap houden zou. Die goede moeder! Maar Ella zag er toch wel een beetje tegen op, hoe zou zij er aan kunnen wennen om een dame te zijn! En zij draaide zich nog eenmaal om en wierp een laatsten blik op het stijve gebouw, dat de herinnering aan zooveel vermaak, guitige grappen en ondeugendheden, aan schoolblijfmiddagen en prettige lesuren, die zij zoo graag nog eens doormaken zou, in zich borg: al het genot van haar vroolijken, luchtigen schooltijd! En als echt schoolkind nog, met korten rok en los op den rug heen en weer bengelende vlecht, een boekenzeiltje onder den arm en een half leegen zuurtjeszak stekend uit den zak van haar mantel, zond zij de school haar laatsten, dankbaren afscheidsgroet, en zij vond het toch geen leelijk gebouw, zooals het nu verlaten stond op het vierkante plein, terwijl de zon op de gordijnlooze ramen
flikkerde.
„Het is toch wel jammer, hè, Nans, dat we er nu voor goed af zijn, dat we er nu nooit meer zitten en pleizier hebben en er alleen maar als groote dames voorbij wandelen zullen!" zei ze op spijtigen toon. Maar op Nanny, die zich gewoonlijk de zaken veel meer aantrok dan Ella, maakte dit geen indruk. Voor haar borg die school niets dan herinneringen aan „angstig zijn over het niet kennen van de les," akelige natuurkundelessen, onvoldoende cijfers op rapporten en hard tobben. Neen,



prettige herinneringen had zij er niet aan en ze voelde geen behoefte om nog eens om te kijken.
Vroolijk pakte zij Ella bij de hand, zeide dat het al laat was en dat moeder wachten zou met de koffie.
En toen zij thuis kwamen, was Ella ook weer blij en omhelsde moeder nog veel hartelijker en inniger dan zij het Juffrouw Boksma gedaan had.



To comfort and to bless,
To find a balm for woe, To tend the lone and fatherless Is angels' work below.
W. W. How.
Verheugd was Nanny op den dag na de schoolsluiting naar haar Doorle gereisd, waar ze vol vreugde was ontvangen.
En nu was ze dan eindelijk thuis. Wat waren die laatste maanden haar lang gevallen!
Ze zat gemakkelijk in een laag stoeltje voor het open raam van haar zitkamer. Met die kamer had moeder haar verrast.
Toen zij in de Paaschvacantie thuis was, waren zij nog in verhuisrommel; toen stond alles nog door elkaar gegooid, hier en daar verspreid; nu zag het er zoo
gezellig en vroolijk uit.
De moderne meubelen uit het huis in de stad hadden gemoedelijke plaatsjes gekregen tusschen de zware, ouderwetsche van Huize „Rust" en brachten wat meer licht en leven en nieuwetijdsgevoel in die groote, vierkante kamers
van het buitenhuis.
Toen Nanny thuiskwam was er een eerepoort voor het huis gemaakt en overal stonden bloemen, die de



Dooriers gebracht hadden als „welkom voor de juffer van het huis op den heuvel!" En nadat Nanny eerst beneden alles bekeken had, was moeder met haar naar boven gegaan en had het eerst de deur van deze kamer geopend.
„Die is nu heelemaal voor jou, voor jou alleen, lieveling!" had ze gezegd. En Nanny was verrukt, want het was een heerlijke kamer. Van uit het breed-openslaande raam had men het gezicht over de verre, ruime hei met de hier en daar verspreide, tot kleine boschjes gevormde groepjes dennen en hoopjes opgestapelde turf. In de verte zag men het kerktorentje en het dorp Holden, en op zij nog even de heen en weer wuivende toppen van de hooge dennen uit Nanny's lievelingsoord, haar boschje.
Daar was ze al een paar keer geweest; een van haar eerste gangen was daar heen geweest! En bij den schoolmeester, bij Wes, en bij de bakkersvrouw die pas tweelingen had, was ze in die twee dagen, die ze thuis was, ook al geweest. De kinderen van Wes, van Kersemaker en verschillende anderen hadden haar helgekleurde, bonte dahlia's, groote zonnebloemen, pioenrozen en fuchsia's uit hun tuintjes gebracht.
Zij zag haar kamer eens rond: wat was ze gezellig! Daar, in den hoek, stond haar eikenhouten schrijftafeltje, een cadeau van vader en moeder verleden jaar op haar zeventienden verjaardag. En tegen den muur haar boekenkastje, daarnaast haar theetafel en bij het raam haar piano. Dat was nog het mooiste van alles. Dat had zij niet durven hopen. Een eigen piano. Hoe heerlijk! Zij zou



nu altijd kunnen spelen, wanneer ze lust had, op haar eigen kamer! Het was de piano, die vroeger beneden stond; op haar plaats was nu de vleugel uit de stad gekomen. Wat stond haar piano daar goed! Om zóó op
aan te vallen!
Maar zij moest nu eerst een brief aan Mevrouw Knozee schrijven. Daarvoor was ze na de koffie naar boven gegaan. Om drie uur zou ze gaan wandelen met vader; het was nu pas half twee, ze had dus ruimschoots tijd voor haar brief. Op haar bureautje lag het blanco velletje klaar, met een enveloppe er naast. Maar ze was zoo lui, zoo droomerig van de warmte. Ze kon maar niet beginnen, bleef maar zitten in haar makkelijk leunstoeltje, al maar rond turend in haar mooi, nieuw
heiligdommetje!
Wat had moeder toch een werk gehad aan het m orde brengen er van! En wat had ze die kleuren goed gekozen: dat licht-blauwe behang, waarop de vergulde en eikenhouten lijstjes zoo goed uitkwamen; en dan die vroolijke, lichte gordijnen!
Zoo'n echte jonge-meisjeskamer was het. En daar, boven de piano, die mooie plaat in breede, eiken lijst: „Beethoven," naar de schilderij van Balestrieri. Die was een geschenk voor haar thuiskomst. Moeder wist wel, dat zij die altijd zoo bewonderd had; dikwijls hadden ze samen voor de winkelkast, waarin ze ten toon gesteld was, stil gestaan. Snoezig van moeder, er aan te denken, haar die nü te geven!
Nu scheen de zon er juist op en verlichtte goudig het



geheel, met die figuren zoo indrukwekkend schoon, zoo aandachtsvol. O, wanneer men er lang op keek, was het alsof die handen zich bewogen, alsof zij vlogen heen en weer over het klavier, en alsof men hoorde die klanken, zoo groot, zoo machtig!
Maar nu moest ze werkelijk aan dien brief beginnen; ze moest Mevrouw Knozee toch nog eens bedanken voor de prettige ontvangst al dien tijd. Mevrouw was zoo hartelijk geweest.
Ze dacht weer aan die laatste weken. Ze was blij dat ze nu thuis was, want ze was moe en kon niet tegen die drukkende warmte in Rikmond; maar gezellig was dat logeeren bij Mevrouw Knozee toch wel geweest.
Ze dacht aan dien laatsten Zondag, toen ze een pic-nic op het weiland achter het tennisveld hadden. Een ieder had wat meegebracht: de een limonade, de ander vruchten, weer een ander koekjes enz. Ella en zij hadden voor broodjes gezorgd. Vijftig hadden zij er moeten smeren; het was een heel werkje geweest, maar Mevrouw Knozee en Kaatje hadden goed meegeholpen.
Op een aardig plekje onder wilgen, dicht bij de sloot, hadden ze gezeten en hun maal verorberd. Wat was het vroolijk geweest! Nadat het eten verdwenen was, hadden ze eerst spelletjes gedaan, daarna waren ze gaan slootje springen in de weilanden. Nanny vond het daar te warm voor en had gezegd dat zij liever bleef zitten en op den boel passen. Frits had haar toen gezelschap gehouden, terwijl de anderen zich in het weiland verspreidden.



Wat hadden Frits en zij toen gezellig samen gepraat! Frits had gezegd, dat hij het zoo jammer vond om dezen zomer niet in Doorle te komen; hij moest met z'n moeder en Ella naar Zwitserland, naar een badplaats, die de dokters Mevrouw Knozee aangeraden hadden. Ella vond het erg prettig om mee te gaan, zij was nog nooit in Zwitserland geweest; hij óók wel niet, maar hij zou toch veel liever
weer naar Doorle gaan.
En toen had hij gevraagd of hij misschien toch niet zou mogen komen. Voor een weekje maar, vóór dat ze op reis gingen. Hij kon niet bij het inpakken helpen en zijn boeltje was al klaar. In Rikmond zou hij dus die laatste dagen, terwijl een ieder in huis zoo druk bezig was met pakken en de meeste vrienden weg waren, toch maar voor
niets rondloopen.
En Nanny, met haar gewone hartelijkheid, had gezegd dat hij héél welkom zijn zou; dat moeder en vader het zeker ook gezellig zouden vinden wanneer hij kwam. En samen hadden ze veel plannen gemaakt voor die eene week.
En toen hij en Ella haar op den morgen van haar vertrek naar den trein brachten, had hij er haar nog even aan herinnerd, dat hij nu spoedig komen en zijn viool meebrengen zou. Ze had het toen heel gewoon gevonden, maar nu ze er nog eens over nadacht, vond ze het toch wel grappig, dat hij alleen komen zou, Frits alleen!
Zou hij dan zóóveel van Doorle houden?
Maar ze vond het prettig dat hij kwam, want de



Knozee's zouden tot September wegblijven, en zoo'n zomer zonder Frits zou toch wel lang zijn. Zij dacht er niet aan dat Ella, haar beste, haar eenige vriendin, die andere zomers ook altijd kwam, nu niet zou komen, dat ze die in al dien tijd niet zien zou.
Daar zag ze in de verte den postbode op de fiets den Holdenschen weg afkomen. Ze schrok er van. Was het dan al zóó laat? Want hij kwam altijd om half drie en nam de brieven die weg moesten dan meteen meê. En haar brief was nog niet klaar. Het velletje papier lag daar nog steeds onbeschreven.
Vlug sprong ze op, zette zich aan haar bureautje en begon vol ijver te schrijven. Als de bode kwam, dan moest hij maar even wachten, want haar brief moest meê. Ze had al een dag gewacht met schrijven en mevrouw zou het niet aardig vinden, wanneer zij na drie dagen nog niets hoorde van haar goede aankomst in Doorle en — wellicht wachtte ook Frits op bericht. Misschien bracht de bode nu wel een brief van hem, want dezer dagen zou hij komen. Rad vloog haar pen over het papier, en weldra waren twee zijdjes volgeschreven.
Frits was gekomen! In plaats van een weekje, was hij elf dagen gebleven; vroolijke, blijde dagen waren het geweest.
En nu was de dag van zijn vertrek weer daar. Wat waren die dagen vlug voorbij gevlogen!
Het was nog vroeg in den morgen toen Nanny



opstond. Vroolijke zonnestralen, die haar kamer binnenvielen, en tjilpende musschen, die haar morgenlied zongen in het vensterkozijn, hadden haar wakker gemaakt en zij kon niet meer slapen. Vlug sprong ze uit bed; het was te mooi buiten om er zoo lang in te blijven. En terwijl zij uit haar raam naar buiten zag, waar alles zoo mooi en heerlijk straalde in vol gouden zonnegloed, vond zij het toch wel héél jammer dat Frits nu juist vandaag weg moest, vandaag, op zoo'n mooien dag!
Maar hij moest gaan; hij had zijn verblijf zoo lang mogelijk gerekt, en overmorgen ging hij met z n moeder en Ella naar Zwitserland.
Het zou toch saai zijn, wanneer hij weg was. Wat hadden zij prettige tochten en wandelingen gemaakt over de hei! En die twee regendagen hadden zij zich ook niet verveeld; die hadden zij aan de muziek gewijd. Hij vorderde goed op zijn viool; hij speelde met zooveel tact en gevoel! Dat hadden vader en moeder ook gevonden, want die hadden voortdurend met aandacht geluisterd als hij speelde.
Mieke, die al bedrijvig heen en weer liep in het onderhuis, schrok toen ze Nanny om zeven uur beneden zag komen.
„De juffer deed toch wel vreemd," zei ze later tegen Anna; „den eenen dag zag je ze pas om negen uur beneden komen, en dan was ze ineens weer zóó vroeg dat n mensch er van schrok!" En ze geloofde dat het in t geheel niet goed voor de juffer was, om zoo vroeg op te staan, zij, en de andere buitenmeiden waren er van haar jeugd af



aan gewena om vroeg op te zijn; die wisten niet beter. Maar als je zoo bleek zag als de juffer en dan 's avonds nog zoo laat muziek maakte als gister, dan had je warempel je slaap wel noodig, dan kon je 'm best gebruiken!
En Anna antwoordde dat Mieke groot gelijk had: de juffrouw moest 's avonds vroeger naar bed, dat had zij óók altijd gezegd; maar als ze eenmaal aan de piano zat, dan kon je er haar niet afkrijgen. Daar hielp nu eenmaal niets aan, dat was altijd zoo geweest en het werd er niet beter op, vooral niet als de jonge Meneer Knozee er was, die ook niet van uitscheiden wist, wanneer hij aan 't krassen en tokkelen ging. Maar om dan 's morgens zoo vroeg op te staan en naar buiten te gaan, als je er nog niets te maken had, ja, dat vond ook Anna vreemd. Zij, die nu langzamerhand een jaartje ouder werd, vond het wat lekker, wanneer ze eens een ochtendje uitslapen mocht.
Nanny liep den tuin door en maakte een morgenpraatje met Manus, die aan 't opharken der paden was. Hij vertelde dat de bliksem den vorigen nacht was geslagen in de leegstaande hut van Vrouw Panne, en die geheel had afgebrand. ,,'t Is maar goed, dat zij heelemaal leegstond en het oudje er niet meer in leeft, anders was het treurig voor d'r afgeloopen; nou is er niks aan verbeurd!" zeide hij.
Ja, dat vond Nanny ook. Een paar dagen geleden waren vader, Frits en zij op een wandeling langs de hut gekomen en toen hadden ze nog gesproken over die arme Vrouw Panne en over de prettige middagjes, die zij er hadden, vroeger, toen zij er heenreden in den bokkenwagen.



En nu was ook de laatste schuilplaats van Mevrouw Woetbel, de hut, waarin zij haar laatste, simpele levensjaren zoo vreedzaam sleet, in vlammen opgegaan! En er was niets, niets meer over van dat lang, beklagenswaardig, veelbewogen leven! De laatste rest verbrand! Alleen haar kruis van geelgeworden ivoor hing op Nanny's kamer, als herinnering aan de oude vrouw, het heiheksje, waarvan zij veel had gehouden en geleerd.
Om acht uur ontbeten ze, want om negen uur ging de trein. Frits zou met vader en moeder reizen, die voor een receptie en boodschappen naar Rikmond moesten. Zij hadden gevraagd of Nanny ook mee wilde gaan, maar zij had gezegd liever thuis te blijven, want het was zoo warm en zoo'n heelen dag naar stad, vermoeide haar altijd erg.
Zij bracht hen naar het station. Onderweg beloofde Frits haar veel mooie briefkaarten te zenden uit Zwitserland. Hij was heel vroolijk en Nanny geloofde dat hij het toch wel aardig vond om eens te gaan naar dat kleine land van hooge bergen.
Druk en hartelijk nam hij afscheid, en toen de trein zich in beweging zette en wegstoomde, zag zij nog lang zijn zakdoekje met het fijne, rood en wit gespikkelde randje, waarmeê ze hem zoo dikwijls plaagde, wanneer het coquet uit zijn vestzakje stak, naast den breeden, witten lap van vader uit het raampje zwaaien en wapperen.
„Als hij niet oppast, waait het nog weg uit zijn hand," dacht ze, in zichzelf lachend, terwijl ze vroolijk terugwuifde.



i oen veraween de trein om den hoek en met hem het wapperende, roode vlagje, dat zij nu vooreerst niet weer zien zou.
Langzaam wandelde Nanny terug naar Huize „Rust." Ze zou het wel stil hebben, zoo'n langen dag alleen, want vader en moeder zouden pas terugkomen met den laatsten trein. Maar het was immers haar eigen verkiezing om thuis te blijven?
In het gras langs het kanaal speelden een paar kindertjes, die, toen ze haar zagen, vroolijk op haar kwamen toegesprongen en een handje gaven. Zij nam ze mee naar het winkeltje van Juffrouw Makkeboom, dicht in de buurt, waar ze voor elk een plakje chocolade kocht. Met schitterende oogjes pakten zij het aan, bekeken het van alle kanten en hapten er dan in. Ze liepen een eindje met Nanny mee, tot bij de school; haastig gaven ze haar toen een van warmte en chocolade kleverig handje en liepen dan gauw naar binnen, bang om te laat te zijn.
Langs de pastorie komend, zag Nanny den pastoor statig heen en weer loopen in zijn stijf aangelegden tuin. Van zijn huis tot aan de heg, en dan weer van de heg tot aan het huis liep de pastoor, het hoofd gebogen, de handen op den rug gevouwen, met groote, afgemeten passen al maar heen en weer. Wat was die Mijnheer pastoor toch een wonderlijk man! Nanny herinnerde zich dat de predikant uit Holden haar eens had gezegd, dat er voor een priester veel te doen was hier op de hei.



Waarom hielp Mijnheer pastoor dan ook niet eens wat? En waarom besteedde hij niet wat van zijn tijd aan bezoek, om de menschen, waarvoor hij predikte, wat beter te leeren kennen; zooals de dominee dat deed? Waarlijk, dan zou hij meer en beter priester zijn. Daar kwam Coba, des pastoors zuster, naar buiten geloopen, in blauw-katoenen jak, met groot, bont schort voor en opgestroopte mouwen. Op het gras wierp ze haastig een bak met broodkruimels en rijstekorrels leeg voor de vogels, en repte zich toen weer naar binnen. Die Coba was een goed mensch. Toen Nanny laatst eens met Frits voorbijging en ze Coba druk aan het schuieren zagen, had hij gezegd: „Die kan ook d'r pleizier wel op!" En dat geloofde Nanny ook. Het was alom bekend in het dorp, dat die Coba van den pastoor geen prettig leven had. Van den vroegen morgen tot den laten avond werkte zij voor hem. Zij hield het vrij groote huis schoon, verzorgde de planten, den tuin, verstelde broers kleeren en maakte het eten klaar. Het laatste behoorde tot haar moeilijkste bezigheden; dat moest altijd precies op tijd en telkens variëerend zijn, want Mijnheer pastoor hield van smakelijk eten.
Coba sprak zelden iemand uit het dorp; door het eentonig leven was zij gaandeweg een beetje menschenschuw geworden, maar de enkele vrouwen, die haar uit medelijden of nieuwsgierigheid bij het uitgaan der kerk wel eens aanspraken en naar huis brachten, vertelden dat zij wel gemerkt hadden, dat Coba het den pastoor



moeuijK naar den zin kon maken; ontevreden en brommerig was hij vaak; een lekker, met zorg toebereid middagmaal echter bracht hem dikwijls in goede stemming terug. Haar helpen in haar drukke bezigheden deed hij zelden, hij dankte haar ook niet voor wat zij deed; volgens hem was het van-zelf-sprekend dat zij werkte en zwoegde voor hem. Een gewoon boerenmeisje moest immers blij zijn een broer te hebben en te mogen verzorgen, die het zoo ver gebracht had als hij.
Neen, Coba oogstte niet veel dank of gezelligheid voor haar voortdurend werken en zorgen, maar haar leven had dan toch een doel, het was toch geen onnut leven, dacht Nanny.
Nanny had zich voorgenomen, om op dezen vrijen dag eens goed te studeeren. Meestal, wanneer vader en moeder uit waren en zij zoo'n langen dag voor zichzelf alleen had, wijdde zij dien aan haar muziek; dan speelde zij een geruimen tijd achter elkaar door en rustte uit in haar dennenboschje. Maar vandaag voelde zij er niets voor; ze wist niet hoe het kwam, maar ze had geen lust in haar studie.
Thuisgekomen liep zij langzaam de trap op, ging naar haar kamer, haalde haar studieboek te voorschijn, zette het voor zich op de piano en viel zelf loom op de pianokruk neer, maar veel spelen deed ze niet.
Ze moest voortdurend denken aan de prettige, vroolijke dagen, die geweest waren. Al die vermakelijke grappen van Frits en zijn fijne geestigheden, waarmee hij een ieder
Nanny.



aan het lachen bracht en het vroolijk maakte waar hij kwam, schoten haar weer te binnen en zij hoorde zijn gezonden schaterlach. Ja, het waren wel blijde dagen geweest.
Na een poosje legde zij het studieboek weg; voor oefeningen had zij heelemaal geen hoofd, en als vanzelf gaf zij zich over aan haar phantasie, aan haar droomenwereld. Langzaam begonnen de klanken te komen; ze volgden elkaar op, vloeiden samen, vormden een geheel, een innig
schoone melodie.
Zoo liet zij zingen in zachte melodieën, dat, wat zij
voelde zoo diep!
Zij vergat zichzelf en phantaseerde al maar verder; de eene zang volgde de andere, totdat de morgen vervlogen en Anna aan de deur tikken kwam om te waarschuwen dat de koffietafel klaar was.
Angstig zag Anna naar Nanny's warmrood gezichtje met de groote, donkere glinsteroogen. „U mag zich met zoo'n warmte, als vandaag, toch heusch wel niet te veel
vermoeien!" zei ze goedig.
Nanny lachte vroolijk, stelde goede Anna gerust en ging vlug koffiedrinken, waarmee ze in tien minuten klaar was. De muziek had die luie, vervelende stemming van den morgen verdreven; in klanken en tonen had zij haar droomen uitgezongen en zij voelde zich nu weer recht
tevreden en blij.
's Middags wilde zij naar Vrouw Wes gaan en blinde
Neeltje halen om die wat vóór te spelen op de piano. Zij



had Neeltje al zoo lang beloofd haar eens te halen en mee te nemen naar Huize „Rust", om naar de piano te luisteren. Door het verblijf van Frits was er nog niets van gekomen; m die dagen had Nanny slechts aan Frits en eigen pleizier gedacht; maar nu wilde zij het niet langer uitstellen, en hoewel het een warme, zonnige weg was, ging zij er dadelijk na het koffiedrinken heen.
Blinde heekje had nog nooit een piano gehoord; zij hield zooveel van muziek en genoot altijd van het orgel in de kerk, dat zij toch zoo zelden hoorde. Vlug en licht liep Nanny den heuvel af en den langen, boomloozen weg langs het kanaal op. De zon brandde wel scherp, maar ze hinderde haar niet. Nanny was blij, dat zij toch niet mee was gegaan naar Rikmond, de stad van het laagland; blij, dat zij vrij door haar vriendelijk-kalm, heuvelig Doorle liep, waar de enkele voorbijgangers haar groetten; blij, dat zij nu vooreerst zoo rustig daar wonen zou.
Want niets ging toch boven Doorle!
Op zijn gemak achteroverleunend op een hoogen
keukenstoel voor het huis en verdiept in een oude krant,
de voeten lang uitgestrekt op de spijlen van den grooten.'
manden kinderwagen voor hem, waarin het jongste zusje
te slapen lag, zat de veertienjarige Arend Wes. En
wanneer het kind, wakker geworden, begon te kraaien,
dan bewoog hij, zonder van houding te veranderen of op
te zien van zijn krant, met zijn grooten voet het wiel van
den wagen langzaam heen en weer en suste het kind zoo weer in slaap.



Verdiept in zijn lectuur, bemerkte hij Nanny niet
voordat zij vlak bij hem was.
Verschrikt en haastig sprong hij toen op, scharrelde verlegen aan zijn hoofd, als om een pet te vinden, die er niet op was, repte zich dan naar binnen, luid roepend met zijn harde stem: „Daar is de juffer, daar is Juffer Nanny!"
En toen kwamen ze allen naar buiten geloopen, en met een hoera-kreet werd „de juffer van 't Huis", die in zoolang niet geweest was, binnengehaald.
Baas Wes schoof een stoel aan; Vrouw Wes maakte haar excuus over de onopgeruimde, met pannen en kommetjes beladen tafel; maar zij hadden net gedaan met eten en er was zooveel te doen. Blinde Neeltje, gezeten in haar gewone hoekje, strekte de lange, magere handen ver uit,
opdat Nanny ze grijpen kon.
Het zevental kinderen had zich rond Nanny s stoel geschaard en gaapte haar aan met hun bolle, verbaasde gezichtjes en groote, wijd-open mondjes.
„Neeltje, ik kom nu werkelijk eens om jou; kan je met me meegaan?" vroeg Nanny vriendelijk.
O, zij kon heel goed!
Het bleeke gezicht der blinde straalde. Zij pakte zenuwachtig haar blauwe huisschort, dat een beetje smoezelig was, vast, als wilde zij het aftrekken, en voelde toen aan het haarknoetje op haar hoofd, of dat wel netjes genoeg zat om met Juffer Nanny mee te gaan. Maar Vrouw Wes nam haar zorgend mee naar de achterkamer, en even later kwam zij keurig te voorschijn in haar Zondagsche japon



van donkerbruine stof, het haar netjes in een kuifje opgekamd, en den zwarten stroohoed op, die, zoo zelden gebruikt, al jaren en jaren achtereen zuinig bewaard in een vloeipapier in de kast lag.
„Maar Neeltje, je hebt je veel te netjes gemaakt; je hadt in die warmte beter gedaan met in je katoenen japon te blijven!" riep Nanny.
„Nee, Juffer; zóó zou ik niet durven komen op 't Huis!" zei Neeltje blozend.
Na nog een praatje met Vrouw en Baas Wes, nam Nanny Neeltje bij den arm en zoo gingen ze op weg.
Voor Nanny was het terug- lang zoo gemakkelijk niet als het heengaan.
Neeltje, warm en ongemakkelijk loopend in haar stijve japon, leunde zwaar op haar arm, en traag, met kleine pasjes, kwamen ze vooruit.
Baas Wes, zijn pijp in den mond, Vrouw Wes, beide handen in de zij, en de kinderen rond hen heen, stonden voor hun huisje en zagen het tweetal lang na.
„De juffer is toch maar drommels goed!" bromde Baas Wes met zijn basstem.
„Nou, dat is ze warempel!" beaamde zijn vrouw.
Heel langzaam klommen zij den heuvel naar het Huis op, want Neeltje was het klimmen niet meer gewend, en Nanny voelde, dat zij toch wel een heel warmen dag voor dezen tocht had uitgezocht.
Gelukkig was het lekker koel in de groote huiskamer want de jaloezieën waren neergelaten. Nanny vond het't best,



om daar maar te blijven; zij zou den vleugel bespelen, dan behoefde Neeltje ook geen trap meer op. Zij zette den grooten hoed van het warme hoofd af en gaf Neeltje een gemakkelijk plaatsje in een luien stoel.
En daar zat blinde Neeltje nu!
Zij was dan werkelijk op Huize „Rust," en zij zou muziek hooren, waarnaar zij al zoo lang had verlangd!
„Wil ik nu wat voor je spelen, Neeltje?"
„O, graag, juffer; graag! Ik hoor zoo graag muziek; maar piano heb ik nog nooit gehoord; wel eens viool en fluit, of hoe je die dingen noemt van voorbijtrekkende muzikanten. En dan 't orgel in de kerk; dat is 't mooiste wat ik hoorde in mijn leven! Maar 'k ben daar ook in lang niet meer geweest; 't laatst met Paschen.'
Nanny begon met een paar eenvoudige stukjes, daarna een paar ernstige: een preludium van Bach. Toen dat uit was, klapte Neeltje in de handen.
„Vind-je nu piano mooi?" vroeg Nanny.
„O, juffer, heel mooi! Vooral dat laatste; dat deed
denken aan de kerk, juffer!
Zij scheen zich wat meer op haar gemak te gaan gevoelen, ten minste zij zakte verder naar achter in haar stoel en trok de lange vingers niet meer zoo zenuwachtig in en uit.
„Wil ik nog wat spelen, Neeltje?"
„Graag juffer; 't was zoo mooi!"
Nanny nam een ander stuk, speelde het, en toen weer een ander, maar, zooals gewoonlijk, zij kon niet blijven bij het boek en verviel in eigen phantasieën. En toen ging het



al maar door, al maar verder; zij scheen Neeltje's tegenwoordigheid te vergeten en speelde zonder ophouden, gevend geheel haar innige ziel aan het geliefd instrument.
Blinde Neeltje zat heel stil en luisterde, luisterde.
Eindelijk hield Nanny op. Ze had lang, heel lang gespeeld; gegeven al wat zij in zich had; nu kon ze niet meer.
Lachend keerde zij zich naar Neeltje. Die zat daar onbewegelijk, in gedachten verdiept, de handen gevouwen in den schoot; over het zacht-bleeke gezicht lag een in-droeven glans als van stil weenen.
„Heb ik je niet erg verveeld met dat lange spelen, Neeltje ? Maar het gaat altijd zoo, zie je, als ik eenmaal begin kan ik niet eindigen, voordat ik alles, wat ik voel, heb weergegeven!"
„O juffer, wat heb ik genoten, 't was zoo heerlijk; ik zou er heel den dag wel naar kunnen luisteren!"
Nanny lachte vergenoegd en haalde een fleschje limonade met koekjes uit de kast, dat zij op een tafeltje voor Neeltje neerzette.
„Als je het werkelijk zoo prettig vindt, dan moet je maar eens méér komen, Neeltje!" zei ze hartelijk.
„Och," zei Neeltje zuchtend, ,,'k ben toch dankbaar dat ik nog genieten kan door hooren, want hooren is alles voor mij. Ik weet niet wat de menschen zien of wat ze niet zien kunnen; ik kan alleen hooren, hooren en voelen. Want 't is wel hard, nooit te kunnen zien; ik zou zoo graag eens zien hoe zoo'n piano er uitziet, en 't liefst zou ik u eens zien, juffer!"



„Ben je altijd blind geweest, Neeltje; heb-je nooit
kunnen zien?"
„Van mijn zesde jaar af ben ik blind, juffer!"
„En herinner je je niets meer van die eerste zes jaren -r
zeker niet, hè?"
„Neen, niet veel meer, en dan nog slechts vaag; zoo, als was 't van een ander leven, ver, ver weg. Alleen zie ik nog altijd voor me een grooten hond, die me bang maakte en die me nu 's nachts, in benauwde droomen,. soms nog bang maakt; en ook herinner ik me een lief gezicht met helder-blauwe oogen, en licht blond, uit witkanten muts naar voren springend haar; dat is moeders gezicht, juffer! En dat is 't eenige, dat ik nooit vergeet, omdat het 't mooiste is, wat ik heb kunnen zien in de lichtwereld, voordat 't voor altijd donker om mij henen werd."
„Is je moeder al lang dood, Neeltje?"
„Ja, al heel lang; de goede vrouw heeft vele jaren met mij getobd; ik was altijd bij haar en heb haar veel zorg gegeven, en toch heeft ze mij dikwijls ingefluisterd dat ik haar liefste kindeke was. En weet u, juffer, 't is vreemd, maar als ik muziek hoor, dan moet ik altijd aan haar denken. Ik verlang soms zóó naar moeder, juffer! Ziet u, m'n zuster durf ik niet te dikwijls over haar spreken, want dan zou die denken dat ik t nu niet goed had en terugverlangde naar 't leven van vroeger, en ik heb 't heusch best; maar ik verlang soms toch zóó om te zitten op moeders schoot, te voelen moeders armen



om me heen en m n wang te drukken tegen haar goed, lief gezicht. En om dan te hooren die blijde stem!
Nu zijn er geen moederarmen meer, die zich om me heen slaan wanneer 'k verdrietig ben; nu is er geen moeke meer, die me haar liefste kindeke noemt en me vertelt van den lieven Heer, die ons eens allen vroeg of laat tot Zich roepen en vereenigen zal in Zijn Vaderhuis! Och, juffer, zou dat waar zijn? Zou God ons waarlijk oproepen? Sinds moeder dood is, denk ik daarover iederen dag, en als 't waar is, juffer, dan hoop ik maar dat Hij mij spoedig tot Zich neemt en me weer bij moeder brengt. Want, ziet u, ik heb 't heel goed bij m'n zuster, en ze zijn lief voor mij, maar ze heeft een groot huishouden, en ik ben haar toch wel een last, ik, die niets helpen kan."
Hier werd het gesprek afgebroken door een kloppen op de deur, waarna dikke Anna, nieuwsgierig, wat de juffrouw daar toch zoo lang met Neeltje uitvoerde, binnenschommelde, vragend of zij wat uit de kast halen mocht. Natuurlijk moest zij tegelijk een praatje maken met Neeltje, en hooren wat er al zoo was voorgevallen in het gezin Wes, sinds zij er het laatst was geweest.
Nanny zag op de klok.
Het was bij zessen.
Zij trok de jaloezieën op en wierp de ramen open; het was nu lekker koel buiten, de frissche naar binnen stroomende lucht deed haar, van het piano-spelen verhit gezichtje, goed. Zij verlangde naar buiten.
„Neeltje, zou het nu geen tijd worden dat we weer



eens teruggingen; je zuster zal anders niet weten waar
je blijft!" zei ze.
Neeltje vond óok dat het haar tijd werd. Anna hielp haar den hoed opzetten en toen ging ze, aan Nanny's arm, het huis uit en den heuvel weer af.
„Wil ik haar soms naar huis brengen?" fluisterde Anna Nanny in 't oor.
Maar Nanny verheugde zich op een wandeling en veel te graag bracht zij zelf die arme blinde naar huis.
Anna keek het tweetal na.
„Het juffertje is toch wel goed en lief, om zoo'n heelen middag met die blinde stumperd bezig te zijn!" mompelde ze als tot zichzelf.
Onderweg sprak Neeltje niet veel meer; want hoewel ze geleid werd, spande het loopen haar, die niet zien kon, toch erg in; ze leunde zoo zwaar op Nanny's tengeren arm, en Nanny was blij, toen ze het huisje van Wes eindelijk bereikt hadden.
Daar was het, zooals gewoonlijk, druk en rumoerig.
Bedrijvig was Vrouw Wes in de weer; een paar van de kinderen speelden met buurtjes op den weg, terwijl het jongste nog in den wagen lag te slapen. Dineke, op de bank gezeten, begon op langzamen zeurtoon een uitvoerig verhaal aan Nanny te vertellen, terwijl de grappige tweelingen, Mieke en Jannetje, in witte nachtponnetjes, naar buiten kwamen geloopen om haar goedendag te zeggen. Haastig haalde Maartje, het oudste zusje, ze weer binnen, en toen moest Nanny ook meê naar het slaapkamertje



komen en met ze spelen, en zien hoe ze samen in bed kropen en schaterend solden en rollebolden tegen elkander aan. Eindelijk vond Maartje dat het genoeg was en toen gingen ze, de armen stijf om elkaar geslagen, de blonde hoofdjes dicht naast elkaar op het kussen, veilig in elkanders hoede, slapen. Nanny bleef niet lang, ze moest naar huis om te eten.
„Neeltje, heel gauw kom ik je weer eens halen, hoor!" zeide zij bij het afscheid nemen, terwijl zij het arme, eenzame meisje hartelijk de hand drukte.
„Graag, heel graag, juffer! en dank voor alles van vandaag, 't was toch zoo mooi!"
Onderweg moest Nanny telkens denken aan die twee blonde kinderhoofdjes, zoo vredig rustend naast elkaar op het kussen, en opeens was het haar, als ontdekte zij op dat oogenblik wat het was, waarnaar zij geheel haar jeugd verlangd had, wat zij altijd had ontbeerd: een zusje!
Een zusje, waaraan men geheimpjes vertellen, waarmeê men samen zitten kon op moeders schoot en alles deelen; waarmee men kon spelen en slapen op éen kamer en 's avonds bij elkaar kruipen en lachen en vroolijk rollebollen in een groot bed.
Een zusje, waartegen men zeggen kon: „jou moedertje is het mijne ook!"
Ja, dat was het! Daardoor kwam het, dat zij zich dikwijls zoo eenzaam gevoelde; dat was het, wat zij altijd had gemist in haar verwend leventje van eenigst kind.
Zij werd uit haar droomerig gepeins opgeschrikt door



het belgetjingel van een fiets achter haar. Het was Dominee Rietman uit Holden, die zijn avondtoertje deed. Hij groette vroolijk, stapte af en ging een eind weegs met haar. Ook hij genoot van den heerlijken, koelen avond na den drukkend-warmen dag. Zij spraken over Doorle en de Doorlesche menschen. Nanny vertelde hem van blinde Neeltje, die toch zoo beschaafd was, zooveel van muziek hield en zoo innig diep voelde; van Neeltje's heimwee naar haar moeder, en ze vroeg of het waar zou zijn dat Neeltje eens haar moeder weêrvinden zou. En hij zeide dat hij dat ook niet wist, dat niemand dat weten kon. Natuurlijk geloofde hij wel aan onsterfelijkheid, maar die hoop kon eerst werkelijk leven in een menschenhart, dat zich reeds geruimen tijd aan zijn levenstaak gewijd had.
Hij beloofde[ haar, blinde Neeltje eens spoedig op te zoeken, hij moest toch Vrouw Wes eens spreken over het doopen van het jongste kind en de bevestiging van Maartje, die op Palmzondag, tegelijk met die van Nanny, plaats vinden zou. Maar hij had het in den laatsten tijd zoo druk gehad; door de warmte waren er veel zieken in den omtrek van Holden, en daar er geen dokter in de onmiddellijke nabijheid was, werd hij nog al eens geroepen.
Nanny lachte. Zij wist dat de dorpelingen, wanneer ze ziek waren, altijd het eerst om dominee stuurden, die een geheel kamertje van de pastorie voor medicijnen en verbandmiddelen ingericht had; hoe hij steeds bereid was te helpen met zijn raad en eenvoudige huismiddeltjes en door zijn kalm geduld en hartelijk medelijden aller hart gewonnen



had. Nog kort geleden had hij twee lange nachten gewaakt bij een ouden, zwaar zieken man, die niet dadelijk verpleging krijgen kon, en toen er laatst een klein Doorle's kind hevige brandwonden had, was hij het, die het behandeld en verbonden had, en de dokter uit het naastbij gelegen stadje, die er eerst den volgenden dag bij kwam, had gezegd dat hij het niet beter had kunnen doen. Het leven van het kind was gered gebleven.
„U hadt eigenlijk dokter moeten worden, dominee!" zei ze vroolijk lachend.
Maar hij schudde het hoofd.
„Neen, als jongen heb ik wel veel voor de doktersstudie gevoeld, maar mijn roeping was toch evangelieprediker te zijn, en ik ben dankbaar en gelukkig dat ik daar gevolg aan gegeven heb!" antwoordde hij ernstig.
Al pratend waren zij de oprijlaan van het Huis genaderd en bij het afscheid nemen hield hij Nanny's hand even langer vast dan gewoonlijk, en drukte ze hartelijk, terwijl hij beloofde eens spoedig op Huize „Rust" te komen, dan konden ze nog eens verder samen praten.
En terwijl zij vlug den heuvel opliep, zag hij haar na, totdat ze in het huis verdwenen was; toen sprong hij weer op zijn fiets en reed langzaam terug naar zijn pastorie.
Dat was pas eens een aardig meisje; ernstig, maar toch ook vroolijk op haar tijd. En zoo muzikaal, zoo begaafd; zij zou het zeker ver brengen met haar studie. Zij was niet, zooals de meeste, gewone meisjes van haar jaren veelal waren: een vriendelijk, maar onbeduidend



lachbekje; neen, zij was haar leeftijd ver vooruit. Hij sprak altijd graag met haar, juist omdat ze geen gewoon meisje was.
Op de tafel in de eetkamer stond Nanny's middagmaal klaar. Anna bromde een beetje: de juffrouw was zoo lang weggebleven en nu was het eten koud geworden. Maar Nanny stoorde zich niet daaraan, ze had van het wandelen trek gekregen en het smaakte haar goed. Van af haar plaats zag zij door het breede, open venster naar buiten, waar de dalende avondzon goudglansde door de hooge, donkere dennen heen en haar laatste, purperen stralen deed flikkeren op het spitse kerktorentje en weerspiegelen in het stille, blauwe water van het kanaal.
Dadelijk na het eten ging Nanny weer naar buiten; gemakkelijk vlijde zij zich neer op de bank voor het huis, genietend van den zeldzamen zomeravond. Zij had zich toch niet verveeld en hij was gauw omgegaan, die dag alleen thuis. Zij had geen spijt, dat zij thuis gebleven was.
Wat lag Doorle daar toch stil en vredig en mooi aan den voet van Huize „Rust."
Arme Neeltje; dat die dat alles nu nooit meer zien, daar nooit meer van genieten kon! Wat miste zij veel, en toch, wat voelde zij diep en mooi! Wie zou zooveel gevoel verwacht hebben van dat eenvoudige, blinde boerenmeisje!
Langs den weg kwamen de menschen bij groepjes aan en gingen het kerkje in voor den avonddienst. Zij leken zoo klein; ook het kerkje zelf leek zoo klein en nietig, van den heuvel af gezien.



Daar sloeg de klok langzaam acht lange, dreunende slagen. Haar zilveren klanken galmden en golfden door de lucht, en klonken omhoog als innige dank- en loftonen van een ernstig, geloovend menschenhart.
De zon was ondergegaan, maar het purper bleef nog nagloeien en kleurde zoo teer de zachte schemeriucht.
Zacht ruischten de dennen.
De menschen waren verdwenen in het kleine kerkje, en leeg en eenzaam was weer de weg.
Het was als breidde een vol, mooi, wonderzachtstemmend geloof zich uit over het land; zoo rustig, zoo vredig, zoo heerlijk-schoon was alles rondom.
O, zou het toch waar zijn, dat blinde Neeltje eens haar moeder weervinden zal? dacht Nanny.
En zij zakte dieper in de bank, kruiste de armen achter het hoofd en, terwijl het schemerde meer en meer, bleef zij langen tijd zoo zitten, onbewegelijk, al overpeinzend wat het toch zijn zou, dat eeuwig-geheimvolle, dat oneindigschoone wonderding, dat leven heet.



Hoe arm is weelde,
Waar 't lot wel overvloed bedeelde,
Maar 't bij die enk'le gave ook liet!
Potgieter.
Kalm ging de zomer voorbij. Nanny studeerde veel piano en ging van tijd tot tijd eens naar Rikmond om een muziekles te nemen; verder genoten zij en haar ouders van hun heerlijk huis, van de mooie Doorlesche hei en de Doorlesche bosschen.
Begin October ging zij voor een poosje naar Brussel. Juffrouw Bertha Holderma, die getrouw ieder jaar bij Mevrouw Knozee logeerde, had Ella en Nanny al dikwijls bij haar gevraagd. Ella was eens een keer in de Paaschvacantie bij haar geweest; Nanny kon toen niet, omdat ze in Doorle was; maar nu had zij Nicht Bertha, gelijk Ella, zeide ook zij altijd Nicht Bertha - vast moeten beloven dat zij eind September of begin October komen zou. Nicht Bertha had er herhaaldelijk op aangedrongen, en Nanny, die in dien tijd thuis niets bindends had, kon gemakkelijk gaan; haar ouders vonden het ook een aardige afwisseling voor haar, om eens een poosje in Brussel door te brengen.
Ella was ook gevraagd en haar plan was dat zij



zeker zou gaan, maar Mevrouw Knozee was langer dan haar plan was in Zwitserland gebleven; de kuur had haar veel goed gedaan en de dokters hadden aangeraden om nog een nakuur in een Duitsch badplaatsje te doen, zoodat zij eerst tegen het eind van October terugkomen zou.
Frits was voor zijn studie naar huis gekomen, maar Ella bleef haar moeder gezelschap houden; zij kon dus niet mee naar Brussel gaan.
Het speet Nanny erg; zij had het nu willen uitstellen, maar Nicht Bertha wilde daarvan niet weten: van uitstel kon immers afstel komen? Neen, Nanny moest bepaald komen.
En dus ging Nanny alléén naar Brussel. Zij zag er wel een beetje tegen op, bij zulke heel vreemde menschen, in een vreemde stad. Ging Ella nu maar mee, dan zou het niets zijn; maar zoo alleen!
Het was haar meegevallen!
Nicht Bertha had haar hartelijk ontvangen, en voortdurend maakte zij aardige plannen, ging naar concerten en comedies met haar, en liet haar al de mooie gebouwen, kerken en de aardige winkelstraten zien. Heel den dag waren zij dan ook uit, en Nanny, die nog niet veel gezien had, genoot van dat alles.
Nicht Bertha en haar vader bewoonden een groote villa op een der mooiste boulevards van Brussel. Nanny vond het wel een reuzenhuis voor slechts twee menschen. En gezellig was het niet. Men verdwaalde bijna in die
Nanny.
lo



lange gangen en vele groote kamers, waarvan enkele gesloten waren, omdat ze toch nooit werden gebruikt.
De vader was een oud, statig man; mager en lang, met bleek, ernstig gezicht, waaromheen grijze, dunne krullen vielen, die de stroeve trekken van het gelaat wat verzachtten. Nanny zag hem alleen aan tafel; het overige deel van den dag sloot hij zich in zijn werkkamer, tusschen zijn boeken, op. Het uitpluizen van oude, geschiedkundige werken was zijn liefhebberij en bezigheid, ja, het eenige wat hem bond aan het leven; want om Bertha scheen hij weinig te geven. Zij kon zooveel geld uitgeven, zooveel uit- en op reis gaan, het groote huis zoo mooi inrichten als zij wilde, indien zijn kamer maar onveranderd bleef en hij zelf zijn gelijkmatig, eenvoudig leven, zijn eentonig denkersleven, zonder stoornis leiden kon.
Want van af het oogenblik dat Bertha geboren was, en dus niet, zooals hij gehoopt had, een jongen, had hij weinig om het kind gegeven, zich met haar opvoeding niet bemoeid. In de eetkamer hing een portret van zijne jong-gestorven vrouw, Bertha's moeder. Zij was eene groote, forsche vrouw, met mooi, zeldzaam mooi, maar o, zoo trotsch gezicht. Eens had hij die jonge, levenslustige, mooie vrouw, met de trotsche, donkere oogen liefgehad , liefgehad op zijn manier. Zij had hem ingepalmd, en hij had haar weggerukt uit den kring van luchtige, altijd pleizier makende, lachende en vroolijke Brusselaars, waarin zij zich bewoog en gelukkig gevoelde, en haar opgesloten in zijn groot, koud huis van rijkdom. En de jonge, wereldsche



vrouw, die den vroeg-wijzen, somberen, in zichzelfgekeerden denker naar alle waarschijnlijkheid huwde om zijn geld, had het huis grootsch en kostbaar ingericht en het gemaakt tot een der prachtigste villa's van de stad, maar zij was er nooit gelukkig in geweest.
In zijn ernstig leven van kamergeleerde kon zij zich niet indenken; zij had gehoopt op veel feesten, om haar schoonheid dubbel te doen schitteren in zoon omgeving van rijkdom en pracht; maar hij had dat nimmer gewild.
En weggerukt uit de sfeer, waarin zij zich thuis gevoelde, verloor zij gaandeweg hare vroolijkheid, haar lust tot het bezoeken van schouwburg en concert; zij werd pruttelig en ontevreden en maakte ook hem het leven niet aangenamer.
Kleine Bertha had haar dat gemis van uitgaan niet vergoed; te veel was zij er aan verslaafd geraakt om te willen schitteren, zij kon er niet buiten, en een paar jaar na de geboorte van het kind kwijnde ze weg en stierf.
Een gelukkige jeugd had Bertha niet gehad. Haar vader bemoeide zich weinig met haar; hij wilde niet door het kind gestoord worden; zorgde er voor dat zij een uitstekende gouvernante kreeg en leefde verder voort in zijn oudheidkundige geschiedenis.
Volgens hem waren alle meisjes gelijk, en dit kind zou ook wel worden zooals haar moeder was; hij dacht er niet aan, dat een meisje óók een goed, helder hoofd, lust tot werken en gevoel voor geschiedenis hebben kan, en hem zou kunnen helpen en bijstaan in zijn studies.



En Bertha, als kind, was altijd een beetje bang en verlegen voor dien hoogen, ernstigen vader, met zijn donker, strak gezicht, dat nooit eens lachte; bang voor zijn vasten,
zwaar dreunenden stap.
Haar jongemeisjes-jaren had zij op een strenge kostschool in Nederland doorgebracht, omdat haar vader Nederlander was. Op haar achttiende jaar was ze thuisgekomen en had het beheer over de huishouding gekregen, hoewel de oude huishoudster, die al die jaren aan het hoofd had gestaan, voor de gemakkelijkheid bleef en haar maar weinig van
hare werkzaamheden afstond.
Bertha kon precies doen wat zij wilde; haar vader, die zelf niets aan zijn rijkdom had en zijn geld alleen uitgaf voor het opkoopen van oude boeken, gaf haar de beschikking over een groot deel van zijn kapitaal. Hij had gedacht en gehoopt dat zij spoedig trouwen en hem dan weer met rust laten zou, maar Bertha trouwde niet; zij bleef bij hem, en langzamerhand was hij weer gewoon geraakt aan het samen eten en slapen onder één dak.
Familieleden en kennissen der gestorven moeder kwamen op Bertha af en haalden haar in hunne wereld; zij werd overal geïntroduceerd, moest veel uitgaan, veel zien en genieten, gelijk haar moeder ook had gedaan.
En dat leven beviel haar wel; zij geleek op haar moeder, even fier en rechtop droeg zij het hoofd, even koud en trotsch konden haar oogen flikkeren, maar even
mooi was zij niet.
Gedurende een lange reeks van jaren had zij zich nu



bewogen in die uitgaande kringen, zij was er geheel in thuis, had veel vriendinnen en voelde zich tevreden.
En toch was er eens een tijd geweest, waarin zij andere illusies, andere toekomstplannen had. Het was geweest toen zij als achttienjarig meisje van de kostschool thuis kwam, toen had het in haar jong hoofdje gewoeld van goede voornemens: zij wilde graag gaan studeeren, voor examens leeren; ja, wat wilde zij al niet!
Zij had haar leven willen wijden aan een doel; maar och, het was anders gegaan; haar vader had er niet van willen weten. Toen zij er eens met hem over sprak, had hij glimlachend het hoofd geschud en gezegd dat zij een meisje, een jongedame van goeden huize was; daaraan moest zij denken. En dat was de eerste en de eenige maal in haar leven geweest dat zij eens vertrouwelijk gepraat had met haar vader; daarna waagde zij het niet meer.
In dien tijd „stond" het nog in 't geheel niet en het kwam nog maar zelden voor, dat een meisje studeerde, en er kwamen personen, familieleden tusschen te staan, die er niets mee te maken hadden, maar het haar toch onmogelijk maakten om haar plannen door te zetten. En spoedig had zij zelf ingezien, dat het niet mogelijk en wel een beetje zot zou zijn, om die jongemeisjes-idealen ten uitvoer te brengen; zij had ze losgelaten, zij was rijk en mooi, rijkdom en schoonheid hadden haar een ander pad gewezen, en zonder nadenken, als een dartel kind, had zij zich daarop begeven. De balzaal had haar aangetrokken;



spoedig had zij al geen gedachten meer voor muuic ui examens en zij vergat ze geheel, terwijl ze zich al maar meer wierp in de armen van het genot, zich al maar meer leiden en beïnvloeden liet door den kring van wereldmenschen, kennissen en verwanten van haar moeders kant. Zij had gegrepen naar drukte van veel uitgaan, menschenzien en zelfvertoon en daarmee haar leven gevuld.
Maar soms, een heel enkelen keer, kwamen er nog zoo eens even gedachten boven uit haar mooien, lang vervlogen jongemeisjestijd, en dan gebeurde het wel dat zij zichzelve afvroeg, wat zij eigenlijk deed met haar leven, wat voor doel het had, en of het nu altijd maar zoo verder gaan zou tot het einde toe, - en dan bruiste en bromde en brandde het in haar: „Je hebt er niets mee gedaan, niets mee bereikt; nog steeds staat een vraagteeken achter je leven, dat niet meer is uit te wisschen, dat daar altijd zal blijven staan; want je hebt geluierd toen het tijd was van werken, en nu is de gegeven tijd gedaan, versleten, weg!"
Gelukkig werd Bertha niet dikwijls door zulke pijndoende, stekende gedachten gekweld en zij wist ze ook spoedig weer te verbannen en te doen plaats maken voor die vele, kleine, belangrijke overdenkinkjes en bemoennkjes, waarmee de vrouw der wereld zich bezig houden moet.
Maar vooral nu Nanny bij haar logeerde, Nanny, die zoo vol vuur sprak over haar muziek en dat zij later zou gaan studeeren op een Conservatorium; wanneer die zoo met stralende oogen zat te vertellen, dan kon Bertha het



jonge meisje soms zoo bedroefd aanzien, want dan dacht zij aan haar eigen lentetijd, waarvan niets gebleven was, en zij werd weemoedig.
Hoe velen zijn er niet die, evenals Bertha, het jonge leven ingaan met een hart vol grootsche plannen en schoone idealen, maar bij de meesten zijn de fundamenten van het schijnsterke gebouw hunner toekomst niet krachtig, niet diep genoeg gegrondvest; maar al te vaak is het mooie, hooge huis, waaraan zij bouwen willen, een broos luchtkasteel; dan komt opeens een koude, scherpe windvlaag en het schoone luchtkasteel, met al die mooie, zonnige toekomstplannen, wordt door een sterken ruk omvergeworpen, vernield, weggeblazen!
Nanny had genoegelijke dagen.
Zij genoot vooral van die heerlijke concerten, waar Nicht Bertha voor haar pleizier, want zelve hield ze niet van muziek, met haar heenging. Ze kreeg heel veel nieuwe indrukken, om op te nemen in haar hoofdje.
En toch was ze blij, dat de veertien dagen ten einde liepen, want langer zou ze niet graag blijven in dat groote huis van koude pracht.
Voor Nicht Bertha's vader voelde zij steeds ontzag en veel met hem spreken durfde zij niet. Aan tafel was het dan ook Nicht Bertha, die het gesprek ophield, die druk praatte, al maar door. En de oude man zat er bij in zijn stoel met hoogrechte leuning, het grijze hoofd gebogen op de hand, en sprak slechts van tijd tot tijd een paar woorden meê.



Nanny, gewoon aan gezellige tafelgesprekken thuis, met vader en moeder, vond die stijve maaltijden erg vervelend en was blij dat ze meestal spoedig weer afgeloopen waren. Terwijl Bertha's kraakstem voortratelde over onbeduidende, belanglooze dingen, zag Nanny dat de oude man vaak met somber oog opblikte van Bertha naar het portret boven den schoorsteenmantel, en zij begreep niet waarom hij nooit eens sprak over die vrouw, waarop Bertha zoo sprekend geleek. Het was wel een erg trotsch en koud gezicht, maar het was toch Bertha's moeder. En Nanny, thuis gewend aan zooveel hartelijkheid en een leven van opoffering voor elkaar, kon niet begrijpen hoe twee menschen, wonend in eenzelfde huis, zooals Nicht Bertha en haar vader, innerlijk zoo geheel van elkaar verwijderd, naast elkaar voortleven konden.
Dikwijls dacht zij daarover na, wanneer zij die twee verschillende levens gadesloeg, en steeds meer verbaasde het haar. Voor haar was het iets nieuws, onbegrijpelijks, nooit gekends, en het drukte haar soms; in zoo'n ongezellige omgeving zou zij op den duur niet tieren kunnen. Want het vriendelijke kind, met haar warm kloppend, liefdevol hart, opgegroeid in een gelukkig, vreedzaam thuis, had er nog geen besef van, dat er menschen kunnen zijn, die jaar-in, jaar-uit samen in één kamer, zelfs aan éénzelfde tafel, zitten, en toch steeds naast, niet met elkaar voortleven; die het goede en mooie in elkanders hart verdorren en versterven laten, omdat zij niet probeeren elkaar te begrijpen, en de kloof die hen scheidt steeds wijder en wijder laten worden,



zoodat ze niet meer te overbruggen valt; menschen, die innerlijk mijlen ver van elkaar verwijderd zijn en toch maar zoo voortgaan, ieder op zijn eigen manier, levend voor zichzelf alleen.
En de vriendinnen, de kennissen van Nicht Bertha, met welke Nanny bekend werd, behoorden ook niet tot die soort waarvan zij hield, waartoe zij zich voelde aangetrokken. Het waren meest dames van Nicht Bertha's model, die óók leefden in de groote uitgaanswereld en óók trotsch uit haar oogen zagen en voor niet veel anders belangstelling toonden dan voor stadsnieuwtjes en kleedij.
Eens in de week had Nicht Bertha ontvangdag en zij was er erg op gesteld dat Nanny dien middag binnen was en wat voorspelen zou. Nanny zag erg tegen dien middag op, maar zij durfde niet weigeren. Nicht Bertha scheen graag te pronken met haar begaafd logeetje; overal waar zij kwam, sprak en vertelde zij van haar en hemelde haar talent op. Dat verwonderde Nanny wel een beetje, aangezien Nicht Bertha er toch in 't geheel niet voor voelde. Wanneer ze alleen was met Nanny, vroeg ze haar nooit om voor te spelen, en als Nanny zich een enkelen keer, door innigen lust gedrongen, aan de prachtige, zelden-gebruikte en alleen maar voor ornament dienende vleugelpiano zette en speelde, dan deed Nicht Bertha wel alsof het haar veel belang inboezemde, probeerde ze aandachtig te luisteren, vroeg ook wel wat voor stuk het was enz., maar na een poosje zag Nanny toch dat ze heimelijk begon te gapen en het heel lang scheen te vinden.



Deftig kwamen de verschillende dames op Nicht Bertha's ontvangdag in hare equipages aangereden.
Nicht Bertha, in licht-grijze, met kostbare kant gegarneerde voile-japon gehuld, ontving ze statig in haar fraai, rijk salon.
Nanny terzijde, in een hoekje bij de theetafel, zag verbaasd naar al die opgesmukte, gepoeierde, als knipmessen buigende dames, waarvan de eene er nog potsierlijker uitzag dan de andere. Heimelijk werkte dat op haar lachspieren en de lieve glimlachjes beantwoordde zij met een iet-wat stijve buiging. O, ze was maar blij, dat ze theeschenken mocht, dat was tenminste nog een verzetje. Want met die dames had ze al heel weinig gesprek en het was haar een uitkomst, toen Nicht Bertha vroeg of het gezelschap het goed vond dat Nanny wat speelde. De dames vonden het heel prettig, en nadat elk nog een tweede kopje voor haar gekregen had, eindigden zij haar gepraat en zetten zich tot luisteren.
Nanny had een paar eenvoudige, luchtige salonwalsen klaargelegd en speelde die vlug na elkaar af.
Luid applaudisseerden de dames.
Nicht Bertha's buurvrouw fluisterde haar in het oor, dat Nanny werkelijk veel talent had; een andere moest wijsneuzig door haar lorgnet de muziek bekijken, weer een andere roemde de piano erg.
Nanny wist en voelde wel dat zij slecht, geheel zonder ziel gespeeld had; zij hield ook niets van die stukken, maar ze waren juist geschikt geweest voor dien



middag, voor dat gezelschap; de dames hadden het blijkbaar mooi gevonden en prezen haar nu. Zij moest bij haar komen zitten en vertellen van hare studie. Een paar dames raadden haar aan om op het Conservatorium in Brussel te komen, dat zou zoo aardig zijn en zoo gezellig voor Nicht Bertha. En lachend antwoordde Nanny, dat er nog niets van bepaald was. O, ze was dankbaar, toen eindelijk een der dames het sein tot weggaan gaf en ze opstonden en vertrokken, de eene na de andere. Nanny kreeg verschillende uitnoodigingen, om toch vooral vóór haar vertrek nog eens een middag aan te komen. Ze wilden haar toch zoo graag nog eens hooren spelen. En elk had een mooie piano thuis. Een dame kwam zelfs al met een invitatie voor een diner, een tweede met eene voor een concert en een derde met eene voor een tea aanzetten. En Nicht Bertha nam gretig voor Nanny aan.
Gedurende de volgende dagen sprak Nicht Bertha nog dikwijls over het Brusselsche Conservatorium. Dat zou toch wel heel aardig zijn, vond ze. Nanny moest dan natuurlijk bij haar aan huis komen en samen zouden ze naar alle concerten gaan. Nanny antwoordde niet veel op al haar aandringen, sprak er maar vlug over heen, zeide dat alles daaromtrent nog heel onzeker was. Voor goed met Nicht Bertha samenwonen, neen, dat zou toch niet gaan, dacht ze. Ze wist niet hoe het kwam, maar het was alsof ze niet meer zoo lief tegen haar zijn, niet meer zooveel van Nicht Bertha houden kon als voorheen, toen zij klein meisje was.



O, zij had veel afleiding in Brussel, genoot en zag veel; maar toch, die koude, vervelende gesprekken, die flauwe grappen en toespelingen op de muziek, die haar zoo lief was, die spottende opmerkingen van Nicht Bertha over geloof en ideaal, waarvoor zij niets meer scheen te voelen, maar die in Nanny's jong hart zoo innig, zoo groot leefden en bezig hielden haar door de muziek zoo ontvankelijk geworden ziel, die deden Nanny zoo pijn. En Nicht Bertha kon niet velen om te worden tegengesproken; wat zij zeide was waar, moest worden aangenomen, en wanneer zij aan 't afbreken ging van innige, fijne dingen, dan zweeg Nanny maar, wetend, dat als Nicht Bertha zoo stijf op haar stuk stond, het toch maar een vermoeiende, nuttelooze strijd werd, iets tegen haar in te brengen, want zij wist zóó te overreden, dat jonge Nanny het onderspit delven moest.
Nicht Bertha kon niet meer gelooven. Als kind was het haar nooit geleerd: niet door haar vroeg-gestorven moeder, niet door den geleerden vader, die er zich nooit meê opgehouden had, niet door haar gouvernante en niet door de familieleden. Op de kostschool had zij het leeren kennen, toen pas had zij er van gehoord wat het was en beteekende dat kleine woord „geloof." Daar had zij 's morgens en 's avonds uit den Bijbel hooren lezen, en met vele anderen te zamen gebeden, en iederen Zondag waren zij naar de kerk gegaan, en dat alles had indruk gemaakt op haar jong gemoed. Met verscheidene kostschoolvriendinnen te zamen had zij haar belijdenis



gedaan en met een hart vol kinderlijk geloof was zij van kostschool af en het leven ingegaan.
Maar de overgang van de stil-kalme kostschoolwereld naar dat groote, drukke leven was te kras, te overweldigend kras geweest, en daar er immers niemand was die het verzorgde of verpleegde, was het spoedig verwaarloosd en verstorven, dat heel kleine zaadje van kinderlijk geloof. Het mooiste wat Bertha bezat was gestikt in haar weeldeleven, want zij had het op zij gezet, beschouwd als bijzaak, en het zoodoende geheel verloren.
En nu kon zij er soms zoo ruw over spreken en het zoo veroordeelen, alsof er nooit iets van geleefd had in haar hart.
Eens beweerde zij dat jonge meisjes wel gelooven en naar de kerk konden gaan, maar dat oudere, die verstandig waren, dat niet meer deden; dat zag men altijd zoo. En daarbij zag zij uit de hoogte neer op Nanny's verlegen, verwonderd gezichtje, als wilde zij zeggen: „Daar weet jij niets van, jij bent daar nog te jong voor; maar ik, groote, levenswijze vrouw, ik weet het!" En Nanny, wetend dat tegenspreken niet hielp, sprak er los over heen, maar dacht tegelijk aan vader en moeder, die toch wel naar de kerk gingen , en aan zoovelen, die zij er dikwijls had zien zitten: ouden, met volle aandacht naar den preekstoel opgeheven hoofd en luisterend met een horentje aan het oor, dat reeds doof werd.
Zouden die dan allemaal dom zijn? Vader en moeder ook?



En was trotsche Nicht Bertha dan zoo knap, dat zij er zich boven verheven voelde?
Dan was het maar prettiger niet zoo heel knap, maar zoo als moeder te zijn.
En zij vergeleek die eenvoudige, hartelijke, altijd hulpvaardige en, waar zij kwam, zon brengende moeder, bij de koude, vormelijke, altijd pleizier en vertoon najagende en toch nooit-tevredene Nicht Bertha. O, dan duizendmaal liever niet knap, maar zijn zooals moeder is.
Nicht Bertha had haar eigene, speciale ideeën en theorieën over religie en geloof. Volgens haar had ieder mensch zijn eigen, zijn persoonlijken godsdienst, en daarvoor was het niet noodig naar de kerk te gaan; de kerken werden dan ook steeds leeger!
En Nanny wist wel, zij had het dikwijls hooren zeggen, dat het „kerkloopen" niets te maken had met 's menschen innerlijk geloof en dat vele niet-kerkgangers vaak gelooviger waren dan de trouwe weekbezoekers, die uit gewoonte, uit sleur gingen, — maar toch, wat zou er dan van al die mooie kerken worden, indien de menschen er niet meer heengingen? Zouden dan in de toekomst de kerken leegstaan op Zondag? En wanneer er nieuwe plaatsen, nieuwe steden verrezen, zouden die dan gebouwd worden zonder kerk in 't midden, zonder kerk met blinkende torenspits, uit het hart van druk, bedompt stadsgewoel en stadsgejammer, stil omhoog stijgend in de reine, blauwe lucht als een machtig vaandel van



geloof? De fijn-bewerkte, gebeeldhouwde ziel, die zich opheft hoog en klaar uit het groote, plompe lichaam?
Door een enkel woord kon Nicht Bertha met een ruwen ruk heel Nanny's idealenwereld zoo pijnlijk aantasten en omverwerpen, dat Nanny steeds banger werd om er over te spreken, zich niet meer uiten durfde, zooals in het begin, en zich voornam om over zulke ernstige, hoog-mooie onderwerpen niet meer te praten met Nicht Bertha. Het best was maar om over heel gewone, alledaagsche dingen, waarbij men wel den vrede houdt, maar die op den duur toch zoo erg vervelen, te spreken. Want wanneer men slechts die neutrale onderwerpen behandelen kan, wanneer men steeds personen, stadsnieuws enz. voor een gesprek noodig heeft en gedurende een lang samenzijn altijd aan de oppervlakte blijft en nooit eens dieper tot het wezen doordringen kan, och, dan raakt men toch ééns uitgepraat; want ook de alleronbeduidendste onbeduidendheden van familie- of stadsgeruchten weigeren soms ons bij te springen en laten ons zitten in den pijnlijken zwijgersnood, wanneer we, ten einde raad, zoo heel graag onze toevlucht tot hen zouden nemen, omdat zwijgen, stil zijn, vaak onbeleefd of onopgevoed is.
Dat ondervond ook Nanny, en het was haar alsof Nicht Bertha en zij, hoewel zij den geheelen dag samen waren, toch steeds meer vervreemdden van elkaar, alsof dat koude tusschen haar meer en meer groeide.
En blij, werkelijk blij was ze, toen de dag aanbrak, waarop zij weer teruggaan zou naar Doorle.



Nicht Bertha vond het heel jammer dat ze weg moest, ze had nog zooveel plannetjes, die niet ten uitvoer waren gebracht. Ook de dames van de „jour" waren nog lang niet allemaal door Nanny bezocht. Maar Nanny kon niet langer blijven, thuis begonnen ze ook weer te verlangen naar haar terugkomst.
Oude Vader Holderman was vriendelijk, toen Nanny hem in zijn kamer kwam goedendag zeggen en zeide dat zij nog eens terugkomen moest.
Ze was zoo'n kalm meisje, ze had hem nooit gehinderd door hard praten en lachen aan tafel of door schreeuwen en stommelen langs zijn kamerdeur, zooals andere logées wel gedaan hadden, en wanneer zij piano speelde, was dat te ver weg dan dat de tonen konden doordringen tot het stil, afgelegen vertrek van zijn werken en denken. Want vóór Nanny kwam, had Bertha er voor gezorgd dat de piano in de verst afgelegen kamer van den zijvleugel van het huis geplaatst werd, zoodat men er in de studiekamer niets van zou kunnen hooren. Neen, de oude, stroeve denker had geen last van Nanny gehad, hij vond haar een stil, vriendelijk meisje, zij mocht nog eens terugkomen, zij!
Nicht Bertha bracht haar naar het station en nam hartelijk kussend afscheid; men kon zien dat het haar speet, ze zou haar logeetje missen! En lang nog bleef zij staan op het drukke perron, met haar kanten zakdoek nawuivend den trein, die de overkapping langzaam uitstoomde, met zich wegvoerend Nanny.



En het was Nanny, als kwam er een gevoel van verlichting over haar, nu ze weer veilig in den trein zat. En terwijl ze makkelijk wegkroop in een hoekje der geheel leege coupé en tuurde naar de torens en huizendaken der groote, mooie pleizierstad, die al verder en verder af schenen en vaag wegschemerden in de verte, dacht zij aan Doorle, aan vader en moeder, aan den tuin en het dennenboschje, aan alles wat haar zoo lief was daar en dat ze weldra weerzien zou.
De reis ging spoedig voorbij. Zij had een boek bij zich en veel lekkers van Nicht Bertha om den tijd te korten, maar ze las noch at. Het vermaakte haar om al maar door het raampje naar buiten te turen, naar de weilanden, afgewisseld door stadjes en dorpjes en boschrijke streken, waar de trein voorbij snorde.
Aan de grens moest ze overstappen in een boemeltrein, die Doorle aandeed. En blij jubelde het op in haar, toen ze de ros-bruine, wijde hei weer zag en ze steeds meer naderde; ze telde de stationnetjes en halteplaatsjes op de vingers na; nu nog maar drie, nu nog maar twee, nu nog één en het dan volgende is het: zoo klonk en juichte het in haar. Van verre zag zij het blinkende torentje al, het huis op den heuvel, o, ze naderde meer en meer haar Doorle, haar rustig-mooie Doorle, waar zij weer zichzelf zou kunnen zijn!
Achter haar lag nu die wereld van drukte, vormen en vertoon; van onware, gedresseerde of opgeschroefde menschen, waarin men altijd maar voort moest, rennen
Nanky.



van het eene genot naar het andere, zonder te kunnen doordringen tot zichzelf, tot zijn eigen diepste zijn.
Doorle! Doorle! Ze was er! Blij en vroolijk sprong ze vlug de coupé uit, en kuste hartelijk vader en moeder en groette verheugd al die goede, eenvoudige Doorlesche menschen, die daar waren om haar af te halen.
Thuis was ze weer!
En toen ze op Huize „Rust" was aangekomen, was ze wederom de kleine Nanny van vroeger, die, wanneer ze van speelpartijtjes thuiskwam, zich op klein-kindermanier vlijde tegen moeder aan, de armen sloeg om moeders hals en haar zacht in het oor fluisterde: „Ja, ik heb heel veel pleizier gehad, maar ik ben toch zoo blij dat ik nu weer
bij u ben!"



Wo Liebe lebt und labt, Ist lieb das Leben.
Een flinke sneeuwstorm had gewoed over het heideland, en het sneeuwde, sneeuwde nog, sneeuwde al maar door. Wit was het dichtgevroren kanaal van Doorle, wit waren de huisjesdaken, wit de wegen en de velden, wit was alles rondom, zoo ver men maar zag.
Voor het raam van haar zitkamer stond Nanny, genietend van dat witte vergezicht. Gelijk het klein, dweperig droomkind zoo graag tuurde naar die witte vlokken, neerzwevende uit de lucht, sprong het nu zoo ernstig, diepvoelend jong-meisje altijd nog vlug op van het werk waaraan ze bezig was om zich te verdiepen in die mooie, blanke sneeuw, die gelijk kleine plokjes watten uit donzig watten wolkjes neerwarrelde op de aard. Het was voor de eerste maal dat zij Doorle in sneeuw zag. Wat lag het daar nu mooi en innig onder die witte vacht; geduldig liet het de vlokken op zich neervallen en zich steeds dichter bedekken, als was het dankbaar voor dat zachte, warme kleed in de strenge kou.
Dat was nog eens iets anders dan in de stad! Wat had het s nachts gebulderd! Wanneer nu de storm



bedaarde en het niet meer sneeuwde, dan zou ze vader vragen om vanmiddag te gaan sleden. Wat zou dat heerlijk zijn. Maar vader zou het wel te koud voor haar vinden, want ze hoestte weer in den laatsten tijd.
„Nans, help eens even!" klonk moeders vroolijke stem uit een hoek der kamer. Vlug draaide het meisje zich om naar een tafel, beladen met wolgoed en kinderspeelgoed, en waarbij moeder, boven een groote mand, bezig was met touwtjes-afwikkelen van postpakketten.
In deze laatste weken vóór Kerstmis liepen moeder en Nanny rond met een hoofd vol plannen.
Het zou de eerste Kerstmis zijn dat ze buiten waren.
Het eerste Kerstfeest buiten! En ze wilden er een feest van maken voor de Dooriers, een Kerstboom geven met cadeautjes en lekkers voor de kinderen en warme kleeren voor de behoeftigen. Een paar maal waren zij naar Rikmond geweest om inkoopen te doen, want er kwam heel wat kijken. En nu juist waren de postpakketten aangekomen en werd alles uitgestald op Nanny s tafel. Op den 24sten December, den avond vóór Kerstmis, zou het feest zijn in het schoollokaal. De boom zou in het midden van het lokaal staan en in den hoek een harmonium, waarop Nanny spelen zou. De meester was bezig de kinderen versjes te leeren, die zij zingen zouden. Moeder en Nanny verheugden zich erg op het feest, en stelden
er zich veel van voor.
Ella Knozee logeerde al een poosje in Doorle en hielp druk mee aan de toebereidselen. Zij vond het prettig
«



om buiten te zijn, vooral van de sneeuw genoot ook zij. Frisch, kerngezond kind als zij was, hield ze van den storm, liep ze door weer en wind en vond het heerlijk om onbegaanbare wegen en dikke, hoogopgestapeldesneeuw door te baggeren als was het haar dagelijksch werk. En Nanny met haar teer, zwak gestel, kou vattend bij de geringste aanleiding, benijdde Ella wel eens daarom.
Half Januari zou Ella voor een half jaar naar Berlijn, bij een Duitsche familie aan huis gaan om haar taal goed te leeren. In al dien tijd zou ze niet overkomen, zoodat ze het prettig vond om nu nog een poosje bij Nanny in Doorle te zijn. En zij verzon veel aardige spelen voor de kinderen en versieringen voor het lokaal; haar handige vingers knutselden menig aardig presentje in elkaar, zoodat zij zich nuttig maakte op Huize „Rust."
Tegen Kerstmis zouden Mevrouw Knozee en Frits komen; ook Nicht Bertha was gevraagd en had het aangenomen. Nanny vond het een grappig idee: Nicht Bertha, statige, steedsche Nicht Bertha in Doorle. O, zij had het zeker aangenomen voor een verzetje. Brussel gaf haar niet genoeg variatie. Hoe zou zij zich thuis voelen in het eenvoudige buitenleven? Wie weet, misschien zou ook mooie Nicht Bertha van mooi Doorle gaan houden, want een ieder, die bij hen gelogeerd had, had klein Doorle lief gekregen en wilde er steeds graag terugkomen.
De 24ste December, de dag van het feest, de zoo lang verwachte, was daar. De erge kou was voorbij, de



sneeuw weggesmolten. In den tuin van Huize „Kus en op koude, hooge plekken hier en daar waren nog kleine witte plekjes als laatste rest gebleven, maar verder was alles ontdaan van den witten tooi; zwartbruin en modderig lag de heide. En een bleeke zon, die laag aan grijzen, wazigen hemel stond, wierp haar matte stralen
stil over Doorle uit.
Nicht Bertha was gekomen. Mevrouw Knozee en F rits
waren gekomen.
„Wat jammer, dat het nu geen witte Kerstmis is!
zei Nanny spijtig, terwijl ze 's morgens met Ella en Frits
de modderige oprijlaan afging naar de school, om de
laatste toebereidselen te maken voor den avond.
Ella en Frits vonden het ook jammer, maar veel
tijd tot praten of rondkijken hadden ze geen van
drieën, in beslag genomen als ze waren door het dragen
van mandjes en pakjes en het voorzichtig loopen, het
oppassen om niet uit te glijden op den slibbengen,
dalenden weg. m
„H'm, 't zal aan 't feest toch wel niets afdoen! zei
na een poosje Frits.
En dat deed het niet. Het was een blij, een schitterend
feest, dat bij alle groote en kleine Dooriers nog lang
in mooie herinnering bleef. Het schoollokaal was zoo
opgesierd, dat het niet meer herkenbaar was. Langs
de witte muren hingen slingers van sparregroen, in 't
midden prijkte hoog de boom vol lichtjes, schitterende
goud- en zilverpapieren sterren, slingers en een engeltje



in den top. En tegen den muur stonden de lange tafels met geschenken en lekkers, zoo smakelijk uitgestald op witte servetten. In de rondte eenige rijen stoelen voor den pastoor en zijn zuster, Dominee Rietman, de familie van Huize „Rust" en de ouders van de kinderen. En in een hoek het harmonium, waarop Nanny een „Halleluja" speelde toen de menschen binnen kwamen.
Verwonderd, met groote oogen, zagen ze rond, verblind door al die lichtjes en die muziek. En Meester Kersemakers, in deftig zwarte jas, die het eerst was binnengekomen met aan zijn arm zijne van zijde ruischende vrouw en achter hem twee aan twee zijn kinderen, schaarde, toen allen aanwezig waren en het lokaal propvol was, de kinderen aan een kant en hief met hen aan de versjes, die zij nu allen kenden uit het hoofd:
„O denneboom, o denneboom!"
en het
„Ons is een Kindje geboren."
Maar de kleinen waren te beduusd door al dat flikkerende, dat mooie om hen heen; ze keken meer dan ze zongen, en heel flauw, heel gebrekkig klonken de stemmetjes. Toen, om er wat kracht bij te zetten, zongen de ouders en alle aanwezigen mee.
Daarna schonken Mevrouw Rogers en Nicht Bertha chocolade en limonade, Ella en Nanny brachten het rond met koekjes en suikergoed; en toen begonnen zij aan het uitdeelen der cadeautjes. Ouders in zondagspak, kinderen schoon gewasschen, sommigen met gedraaide krullen in het



haar, genoten van de lekkere traktatie en bewonderden al maar door dien prachtigen boom.
„Wat 'n werk, om van een doodgewonen den zooiets te maken!" „Heer m'n tied, wat 'nstuk!" „Wat 'n lichtkes!" hoorde men van verschillende kanten.
De kleinen dwaalden rond den boom en moesten om de beurt worden opgetild door Frits en zitten op zijn schouder om te zien die lichtjes en het engeltje, zoo hoog! En met goedig-tevreden lach zagen de ouders naar den forschen, knappen jongeman, die hun kinderen zoo geduldig optilde, een voor een, en ze dan weer voorzichtig neerzette op den grond, terwijl hij voor elk een chocoladering of suikerpopje of een in zilverpapier gewikkeld mandarijntje afknipte van den boom. Zij beschouwden hem reeds als den toekomstigen heer van Huize „Rust", want onder elkaar hadden ze al lang uitgemaakt dat hij en juffer Nanny later een paar zouden worden. Ze waren allebei nog wel jong, maar dat deed er niets toe; een paar waren ze toch al, dat stond vast bij de Dooriers. En ze hielden veel van dien jongen meneer; een ander zouden ze later nooit willen hebben als hun meester. En een beteren zou de juffer ook niet krijgen kunnen, dat was een uitgemaakte zaak, volgens hen.
Vol vreugde ontvingen de kinderen hun presentjes: de kleine meisjes poppen, de grootere vlecht-cartons of naaidoosjes; de jongens legkaarten, ballen, prentenboeken, soldatendoozen of knikkers. En de doffe oogen der armoedige, behoeftige Dooriers flikkerden dankbaar op,



toen ieder een pak vol warme, wollen kleêren kreeg. En toen zij, na nög eens goed getrakteerd te zijn, langzaamaan het schoollokaal verlieten, klopte menig dof-gelijkmatigtikkend hart sneller en warmer, en was er in hen iets nieuws, iets goeds ontwaakt; een gevoel van dank en liefde voor die goede menschen van Huize „Rust," die hen eens even hadden weggetrokken uit den gewonen sleurgang van hun arbeidsleven, om hun iets moois, verkwikkenden afglans van blijde Kerstvreugde, te laten zien, iets, dat zij nog niet kenden vóór dien.
En met lichteren stap en opgeklaard van binnen, de kleintjes zorgvuldig voerend aan de hand, opdat ze niet zouden vallen of door de modder hunne beste pakjes vuilmaken, gingen ze een eindweegs met elkaar over den breeden, donkeren dorpsweg, totdat elk gezin zijn eigen weg insloeg naar zijn eigen kluisje.
Nog een poosje bleef de familie Rogers en de gasten bijeen, om een beetje op te ruimen en de lichtjes uit te blusschen. Allen waren warm en moe, maar toch glinsterden en lachten aller oogen, zelfs die van Nicht Bertha en die van den pastoor, want allen waren het er over eens, dat het een mooie, blijde avond geweest was.
En toen de lichtjes al allemaal uit waren, zat Coba van den pastoor, beide handen in de zij, den mond wijd open en de bolle oogen, groot en verbaasd uit het roodglimmende gezicht, nog maar al door, al door te kijken naar dien reuzenboom, bijna tot de zoldering reikend, tot plotseling broer haar een flinke por tegen den arm



gaf, ten teeken dat zij opstaan en weggaan moest, want Dominee Rietman was ook al aan het afscheid nemen. Voor Coba was het ook een avond van wondere mooiheid geweest, zooals er niet vele waren in haar stil, somber leven.
Het rijtuig van Huize „Rust" bracht pastoor met Coba eerst naar huis, daarna haalde het de dames van het Huis. Mijnheer Rogers en Frits gingen loopen.
„Ella en Nanny, jullie hebt toch het meest gedaan voor het welslagen van het feest, en je hebt succes gehad, hoor!" zei onderweg, lief lachend, Nicht Bertha.
Ella, opgewonden, had veel te vertellen; veel grappige opmerkingen had ze gehoord van groote menschen zoowel als van kinderen. Ze deed allen in het rijtuig schaterlachen door haar kluchtig verhaal.
Nanny zat stil in een hoekje gedrongen naast haar. O, ze had óók veel gehoord dat ze zou kunnen vertellen, maar ze was het nu vergeten, ze was nu zoo moe, zoo warm, ze verlangde zoo naar bed; maar ze was blij en gelukkig, want het was een echt mooie avond geweest. Prettiger, veel prettiger en mooier nog, dan zij het zich had kunnen denken.
„Een volgend jaar doen we het weer, en dan nog een beetje anders dan nu, hè, moes!" zei ze zacht.
„Hè, ik hoop dat ik er dan weer bij zal zijn!" juichte
Ella.
„Dat hoop ik ook!" zei hartelijk Mevrouw Rogers.
Na een langen, gelukkigen nacht gingen bijna alle



Dooriers den volgenden morgen naar hun kerkje op. De Roomschen naar het hunne aan het kanaal, de Protestanten naar het Holdensche op de hei. De familie van Huize „Rust" kwam ook in het Holdensche.
Mevrouw Rogers ging met Mevrouw Knozee en Nicht Bertha per rijtuig, mijnheer met de jongelui te voet. De Kerstklokken luidden, luidden lang, en weergalmden ver over de gure, grijze hei. Sneeuwvlokken dwarrelden neer uit de grauwe, dikke lucht, al dalend smolten ze saam tot een gestadig, fijn motregentje.
„Kijk, toch een Kerstmis met sneeuw, hè, Nans!" zei Frits, terwijl hij, naast haar gaande, een parapluie ophield boven haar hoed; „alleen de zon ontbreekt er aan!"
Het kleine kerkje was geheel bezet toen zij binnenkwamen. Kerstdag was een dag waarop alle Dooriers, indien ze maar eenigszins van huis wegkonden, kerkwaarts gingen. En zij hoorden dat oude, oude Kerstverhaal, van het kindeke Jezus, dat daar geboren was in de kribbe te Bethlehem. Och, zij hadden dat verhaal al zoo vaak gehoord, vooral de ouderen, die kenden het wel haast van buiten; maar toch luisterden ze en vonden het mooi. In de nu geheel bezette familiebank van „het Huis op den heuvel" zat Nanny tusschen Ella en Frits in en luisterde aandachtig naar de eenvoudige woorden van den predikant. En menig oog dwaalde onder de preek af naar de lieve juffer van 't Huis, van wie alle Dooriers toch zooveel hielden.
Dominee vertelde van een kleinen jongen, het zoontje



van een dokter, die, toen een bezoeker kwam om zijn vader te spreken, die niet thuis was, op de vraag van den vreemde waar vader dan wel zijn zou, eenvoudig antwoordde: „Vader is altijd daar, waar zieken en gewonden zijn, waar hij helpen kan, en zal daar ook nü wel zijn!"
„Zijn wij wel altijd daar, waar wij helpen kunnen?" vroeg dominee.
Dat is mooi, dacht Nanny; en toen hij later vroeg of zij dan niet allen hunne moeder hadden liefgehad, moest zij even omblikken naar blinde Neeltje, die daar zat naast Anna, heel stil, de handen gevouwen in den schoot, het hoofd een weinig schuin in den nek gebogen, als om in te drinken al wat zij hoorde, om toch geen enkel woord te verliezen. O, Nanny wist het, voor Neeltje Was elk woord waarheid, het geheele Kerstverhaal; Neeltje geloofde dat alles, en deed zij, Nanny, dat wel? Haar gebeurde het zoo vaak dat zoo'n preek het eene oor in en het andere weer uitging; thuis, in gezelligen familiekring en opgaande in haar muziek, dacht ze meestal niet meer na over den inhoud er van.
Wat was blinde Neeltje dan toch rijk, rijk en tevreden, ondanks al haar ongeluk en droefheid. Over haar gezicht lag zoo'n stille glans van zacht, innig geluk; het was alsof de zon er op speelde, en toch was er geen zon. Zij dacht nu zeker ook aan moeder, vandaar die mooie glans op haar bleek gelaat; want wanneer Neeltje over moeder dacht of sprak, dan werd dat strakke gezicht altijd zoo



mooi, vond Nanny. Den vorigen avond was zij ook op het feest geweest, en hoewel zij niets zien kon van den boom met de lichtjes, had ze toch genoten en meegezongen met de kinderen; de versjes had zij van buiten geleerd, want zingen was haar vreugd, en ze had zoo'n goede, glasheldere stem.
En toen zij na de preek tot slot zongen:
„Vrede op aarde!
In menschen welbehagen!"
wist Nanny, dat in het dankend hart der stille blinde alles werkelijk vrede en dank en welbehagen was.
„Een echt ouderwetsche preek!" zei, onder 't naar huis gaan, Nicht Bertha, die alleen maar goedkeurde dat wat heel erg nieuw en modern was, of tenminste zoo werd genoemd; maar Nanny had het mooi gevonden.
Die Kersttijd was een aardige, vroolijke tijd voor de bewoners van Huize „Rust." Het sneeuwde weer goed en het vroor hard, zoodat zij een paar maal een sledevaart over de hei konden doen. Nicht Bertha, Ella en Frits gingen allen mee; het was iets nieuws voor hen en zij genoten. Maar door de sneeuw waren de bosch- en heiwegen onbegaanbaar, zoodat er niet veel van wandelen kwam en zij hunne dagen grootendeels binnenshuis doorbrachten met muziek of prettige gezelschapsspelen.
Nicht Bertha beviel het ook goed in Doorle, tenminste zij bleef er maar zitten en scheen over vertrek niet te denken. En ze was zoo opgewekt, vriendelijk en voor-



komend; Nanny hield veel meer van deze dan van de Brusselsche Nicht Bertha. Ze had niet gedacht dat zij zich zóó zou kunnen schikken en inleven in hun eenvoudig huis. Maar Nicht Bertha, die zoo weinig ware gezelligheid kende en niet wist wat huiselijkheid was, voelde zich behagelijk en geheel thuis in dien vroolijken, hartelijken kring van Huize „Rust."
Och, zij merkte wel, dat er toch nog iets ontbrak aan haar luxe-leven, dat ze niet gelukkig was en in Brussel langzamerhand moe werd van het drukke uitgaan, ontevreden door het luieren, lastig en vervelend voor anderen en voor zichzelf vooral. Nu, gedurende haar verblijf in dit huis, waar zij omringd was door onderlinge hartelijkheid en natuurlijke, gezonde levensblijheid, drong zij in kalme ruste weer eens door tot haar eigen diepste zelf, dat zij gewoon was altijd op zij te schuiven en te onderdrukken wanneer het boven kwam met kracht. Zij kwam meer en meer tot de ontdekking, dat zij behoorde tot die ongelukkige, beklagenswaardige menschen, die het geluk niet weten te vinden in zichzelf alleen; die niet weten willen dat zij een ziel hebben, die zij moeten opbouwen tot een hoog, kristalhelder huis vol schoone phantasieën en droomen van geluk, dat hecht en vast staat, zoodat, al gaan lente en zomer daar buiten voorbij, en komen stormen en najaarsvlagen, er niets aan vernield kan worden; tot die menschen, die altijd maar verder sukkelen, verder luieren en zich vervelen, totdat het leven hen niet meer voldoet en ze oud geworden zijn, gereed



om te verdwijnen, te sterven zonder iets te hebben verworven voor die koude, leege ziel in het welgedane lichaam, zonder het leven, dat schoone, rijke leven, dat we toch maar ééns kunnen leven, maar ééns kunnen besteden, te hebben geleefd.
Het verwonderde Mevrouw Rogers dat Bertha nooit aan haar vader schreef en ook geen brieven van hem ontving. Zij vroeg er haar eens naar, maar Bertha zei geruststellend dat haar vader nooit brieven schreef, wanneer het niet hoog noodig was en ze liever ook niet ontving, het lezen er van kostte hem maar tijd. De oude man was nu Kerstmis en Oudejaar alleen, maar hij gaf er niet om; hij zou er waarschijnlijk niet eens aan denken dat het Kerstmis was en den dag al werkend en zoekend in zijn oude boeken doorbrengen, gelijk iederen dag. Want wat een feestdag was, dat wist hij niet meer; hem waren alle dagen gelijk en hij leefde immers niet meer in het heden, maar in tijden, lang, lang geleden.
En de oude huishoudster was er, die precies, beter zelfs nog dan Bertha, wist wat hij noodig had en goed voor alles zorgde. Bertha kon dus best een poosje wegblijven.
Dominee Rietman had den Eersten Kerstdag gegeten op Huize „Rust." Nicht Bertha was zijn tafeldame geweest en Nanny en Ella hadden elkaar onder tafel even aangestooten en heimelijk gelachen, want zij geloofden dat Nicht Bertha hem heel aardig vond. Half naar hem toegedraaid, vertellend aan één stuk door met drukke gebaren,



had zij zitten praten tegen hem, en hy, een beetje veriegenlachend, trekkend en draaiend aan zijn mager puntbaardje, had verbaasd geluisterd naar die welbespraakte buurdame, die het hem zoo gemakkelijk maakte, dat hij den mond alleen maar behoefde te openen voor eten en drinken. En den geheelen verderen avond had zij geprobeerd te blijven in zijn nabijheid, evenals een paar dagen later, toen hij 's middags thee kwam drinken.
Opmerkelijk eenvoudiger was zij zich gaan kleeden ook. Haar bijouterieën had zij voor het meerendeel afgelegd; het breed-golvend haar droeg zij nu eenvoudig naar achter gestreken in een alledaagsch toetje opgemaakt en ze deed de minst-gegarneerde, donkerste japon aan, die ze bij zich had. En toen Nanny, Ella en Frits den dag na de theevisite 's middags op den weg langs het kanaal wandelden, zagen ze van uit de verte Nicht Bertha in korten rok, omgeslagen cape van moeder en oud, klein hoedje op, het huis uitkomen en langzaam den modderigen Holdenschen weg inslaan, het toepad, dat Dominee Rietman 's middags om dien tijd gewoonlijk afkwam, wanneer hij bezoeken in Doorle maken moest.
„Zou ze dan heusch wat geven om dominee; zou ze hem heusch hebben willen; zou het werkelijk ernst zijn?
zei Nanny angstig.
„Ja, maar dominee zal zoo dom niet zijn haar te nemen!
lachte Frits.
„En dat nog al Nicht Bertha! Hoe kan zij dan toch, zij, met al haar vastgespijkerde theorieën over God en



godsdienst, hoe kan ze die nu ineens wegcijferen?" zei verwonderd Nanny, denkend aan de pijnlijke gesprekken over die onderwerpen met Nicht Bertha in Brussel.
„O, die kan ze gauw even veranderen; een kleine moeite, wanneer ze daardoor een man krijgen kan!" spotte Frits, en Ella lachte luid; maar Nanny werd er stil van, zóó iets kon zij niet begrijpen.
„De Kerstpreek vond ze toch niet mooi, zelfs ouderwetsch!" zei ze na een poosje.
„Ja, maar toen kende ze den man nog niet; nu zou ze die preek waarschijnlijk wel mooi vinden!"
Werkelijk kwam Dominee Rietman het pad af; nu was hij vlak bij Nicht Bertha — in spanning zag het drietal, uit het hoekje, waar het zich geposteerd had, om het goed te kunnen zien, toe - hij groette beleefd, sprak even een paar woorden; zeker verwonderde hij zich er over, dat zij moed had om dat modderpad door te baggeren, — dan ging hij snel weer voort, Nicht Bertha boog en ging langs een ander pad naar het huis terug.
Het drietal had groot pleizier. Nanny vond het wel vreemd, maar ze moest er toch mee om lachen; ze deed te vermakelijk, die Nicht Bertha!
En bijna iederen middag maakte Nicht Bertha diezelfde wandeling; wanneer een der anderen met haar ging, wist zij ze altijd dien kant uit te krijgen, en meestal kwam ze den dominee tegen, die er zich over verwonderde, waarom dat kleine heipad haar lievelingswandeling scheen te zijn, er in de verste verte niet aan denkend dat die



middagwandelingen waren ter wille van hem, van hem alleen!
Nanny en Frits maakten samen veel muziek; s morgens studeerden ze en 's avonds speelden ze voor, terwijl de anderen luisterden, en dan werd het meestal heel laat, omdat ze er zóó in waren, dat ze niet eindigen konden. Frits werd steeds meer meester over zijn viool en het was Nanny alsof Frits en zij elkaar telkens meer begrepen, naderden en vonden in die schoone melodieënwereld.
Voor haar was het een heerlijke Kerstvacantie, dagen, die ze rekende tot de schoonste, wondermooiste van haar jonge leven. Want in rijke, altijd-werkende verbeelding hief zij ze op tot innige, zon-warme geluksdagen, waarin het voortdurend juichte en jubelde in haar en het haar was als ging ze door een gouden land, waarin alles even mooi en glanzend was, omdat voor haar oog een gouden vlies hing, waardoor de dingen haar nog mooier en lichter toeschenen dan voorheen. En ieder nieuw gevoel, elke nieuwe gedachte, die binnensloop in hare vroeg door de muziek en veelalleen-zijn ontwikkelde en voor indruk en ontroering zoo ontvankelijke ziel, spon ze op tot iets groots en moois, tot een hoogen jubel van oprechte levensblijheid.
Niet alleen het samen opgaan in de muziek, ook het praten, het wandelen, het lachen zelfs met Frits was zoo prettig. Met hem raakte ze nooit uitgepraat, zooals het haar met andere jongens zoo gauw gebeurde. O, het was toch prettig, te weten, dat er een jonge man was, die veel van je hield; iemand, met wien je vrijuit spreken kon



over dat, wat je voelde en dacht, en dan te merken dat je woorden weerklank vonden.
Het leven was toch heerlijk mooi.
Ella, steeds de vroolijke, hartelijke zus van altijd, die door haar grappige geestigheid aller harten won, was ook nu weer uitgelaten vroolijk en had veel pleizier in Doorle. En Mevrouw Knozee, gelukkig dat zij, door de badkuur sterker, wat meer kon dan vroeger, genoot van al dat gezellige, vroolijke leven om haar heen. En ze was toch zoo blij dat Ella altijd Nanny's vriendin gebleven was, want die Nanny werd steeds liever, aanvalliger en flinker; ze was nu een echt mooi, jong meisje, dat iedere goede moeder zich tot schoondochter wenschen zou. En wanneer Mevrouw Rogers en zij hare kinderen - die nu geen kinderen meer, maar hun leeftijd ver vooruit waren, in hun doen gelijk groote-menschen al - gadesloegen in hun vrijen, vroolijken, dagelijkschen omgang, vooral in hun samen opgaan in de muziek, dan zagen de twee moeders elkaar soms eens even gelukkig lachend aan, want dan wisten ze, dat hun beider hartewensch in vervulling komen zou.
Ze vlogen voorbij, die gouden dagen. De Oudejaarsavond kwam en met hem het eind van den feesttijd. Want na Nieuwjaar zou Mevrouw Knozee met haar kinderen vertrekken; Nicht Bertha zou misschien nog wel wat blijven, maar als de Knozee's weg waren, dan was met hen een deel van het vroolijk leven weg. O, het had Nanny nooit zoo gespeten dat de vacantie voorbij was als dit jaar.



Dien Oudejaarsavond zouden ze nog eens prettig vieren onder elkaar. Eerst gingen ze naar het kerkje. Nanny was er nog niet bij avond geweest en zij vond het vriendelijker, behagelijker en warmer dan 's morgens, met die brandende lampen, die een zacht-rustigen glans wierpen over de menschen, flets verlichtend de stroef vertrokken gezichten.
Het was nog niet vol, toen de bewoners van Huize „Rust binnenkwamen, maar langzamerhand kwamen de menschen, gezin voor gezin, soms een paar tegelijk. Vriendelijk goedendag knikkend schoven ze op hunne plaatsen en menig woordje werd er gefluisterd over de juffer van 't Huis en den jongen mijnheer, die daar weer zaten naast elkaar in de familiebank. Daar kwam, met de linkerhand zwaar leunende op den schouder van zijn dochter, en de rechter op zijn dikken stok, Baas Sypkes binnengestrompeld. Zeven en tachtig was hij nu, en 't ging wel moeielijk, maar Oudejaarsavond wou hij toch naar t kerkje. Al voortstrompelend, het hoofd omlaag en de oogen een weinig dicht knippend voor het schelle licht en de warmte, die bij het binnenkomen hem zoo plots omving, ging hij tusschen de menschenrijen door naar voren, want zijn plaats was in de eerste bank, omdat hij een beetje doof was; hij, de man die eens de sterkste reus van het dorp was, tegen wien niemand op kon, hij liet zich nu leiden, zacht en stil, door zijne dochter, die ook al niet jong meer was; liet zich leiden gelijk een hulpbehoevend menschenkind. Oud en afgeleefd was hij nu; het leven had hem zoo langzaam-aan ten einde gebracht en vriendelijker en berustender werd hij



steeds, een waardig oud-man, dankbaar voor die laatste, stille rustjaren, die het leven hem nog als toegift gaf.
Zijn plaats was naast Baas Hemkes, ook al een drieen-tachtiger, die met hem tot de oudsten van het dorp behoorde, samen konden zij een woordje praten en denken over den goeden, ouden tijd, toen ze beiden jong waren en alles nog zoo rustig, zoo heel anders was in Doorle; toen dat nare, donkere treingevaarte nog niet snorde door hun heideland en zijn zwarten, vuilen rook uitspuwde over hun dorp. Baas Hemkes begroette kalm zijn buurman. Hij zat daar heel rustig; het grijze hoofd licht knikkend heen en weer, de oogen half gesloten, de verweerde, gerimpelde handen gevouwen op de knieën. De ruste van den ouden dag was over hem gekomen, maar toch, alweer zoo n Oudejaarsavond en dan al dat jonge goed om je heen, waar zijn de jaren gebleven? Hij wist het niet.
De dag verjoeg den dag,
Het jaar sloot aan bij 't jaar;
Hun lange snoer is gewonden Door mijn dun en grijzend haar.
En o, mijn dagen, waar bleeft ge,
En wat is er met u geschied?
Hij had ze toch niet laten verglijden, hij had ze al werkende doorgebracht, zijn jaren, turf gegraven en zijn land omgeploegd, en met wagens vol turf gesjouwd, van Doorle naar Holden, en verder over de hei; dag-in, dag-uit was hij gravend en ploegend en sjouwend geweest, totdat hij niet meer kon torsen en een eigen huisje kreeg met een tuintje, waarin hij werkte voor zichzelf.



En toch, waar bleven ze, de dagen en wat was er met hen geschied, dat ze nu ineens voorbij waren, alle?
„Ik weet het niet, ik weet het niet; 't is wonderlijk, wonderlijk!" schudde langzaam, meewarig het grijs-witte, van ouderdom zware hoofd. Och, de menschen die daar vredig bijeen waren in het kleine kerkje, ze begrepen het geen van allen, dat het nu al weer Oudejaarsavond was; ze wisten niet waar ze heen waren, die snel vervlogen dagen; begrepen niet, dat zij er reeds zoovele hadden geleefd.
Ge liept door mijn vingers als water,
Ik dronk u, maar proefde niet.
En wat valt van u te zeggen,
Van wat ge voor mij zijt geweest?
Voor de meesten vloog het leven daarheen als een droom, en het eind, dat zij zoo heel ver nog weg dachten, zouden ze hebben bereikt eer ze het begrepen!
Nanny zag het kerkje eens rond naar al die bekende gezichten. Daar zat het geheele huishouden Wes. De baas, de vrouw, Neeltje en de kinderen, allen, behalve de twee jongsten, waarover zoolang een grootmoeder, die voor Oud en Nieuw bij Wes op visite was, waakte.
Naast Vrouw Wes zat Dineke, met het stomme gezichtje en de groote holle oogen, de mond met de dikke lippen wijd open, onnoozel turend vooruit.
Arm Dineke! dacht Nanny; wat zit ze toch geduldig daar. En als de menschen de handen vouwen tot gebed, vouwt zij ook haar dikke, ronde handjes saam, maar waarom, waarvoor, dat beseft ze niet. Omdat moeder het



doet, doet zij het ook; want vooruit is het kind ingeprent precies alles te doen wat moeder doet en daarom, als moeder den zakdoek te voorschijn haalt om de van aandoening tranende oogen af te vegen, krijgt Dineke den hare ook uit haar jurkzakje en veegt eveneens langs de oogen heen, en als moeder verschuift op haar stoel, dan verschuift Dineke ook. Als moeder zingen gaat, zet Dineke den grooten mond nog wat wijder open, maar zingen, dat kan ze niet.
Arm Dineke; hoe meer Nanny keek naar het onnoozel kind, des te meer voelde zij er voor, en voor de moeder, die er héél haar leven door gebonden zou zijn. Want beter worden, och, dat kon Dineke toch nooit; zij was wel al veel opgeknapt bij vroeger, maar abnormaal blijven zou ze toch altijd.
Frits gaf Nanny een stootje om haar op te wekken uit haar gepeins, want Dominee Rietman was op den preekstoel gekomen. Kort en eenvoudig was de preek, misschien wat al te kort voor de dorpelingen, die er wel van hielden om lang te zitten in het warme, door lamplicht zoo gezellig-huiselijke kerkje en dan zoo ongemerkt eens even de oogen te sluiten en weg te soezen, om, wanneer dominee gedaan had met spreken, weer te worden gewekt door krachtvolle orgeltonen.
Maar Nanny was blij dat het kort was, want ze verheugde zich op den verderen avond thuis, die zoo gezellig worden zou. Voor haar was het afgeloopen jaar een goed en blij jaar, zooals tot daartoe alle jaren waren



geweest in haar gelukkig, jonge leven, en wie weet, misschien zou het nu komende nog rijker en mooier voor haar zijn. Want den vorigen avond was het geweest dat moeder, toen ze haar goeden nacht zeggen kwam, zeide, dat vader en zij het nu goed vonden van het Conservatorium, dat zij er binnenkort werk van maken zouden; dan kon Nanny er na Paschen heengaan. En Nanny had moeder dankbaar omhelsd, want ze wist wel dat het moeder was, die het had doorgezet, die het had gedaan gekregen van vader, en toch wist ze dat het een groote opoffering voor beiden was, want het zou veel stilte geven op Huize „Rust," wanneer zij weg was. Maar het was zoo heerlijk, het idee om goed vooruit te komen, om meer en meer te worden onderlegd en ingewijd in die schoone tonenwereld.
De oude meester uit Rikmond was een poosje geleden over geweest om Nanny les te geven; hij had er toen erg op aangedrongen, en ook Nicht Bertha had in dezen tijd telkens over een Conservatorium gesproken en Nanny had zooveel voorgespeeld, samen met Frits. Het een met het ander had zeker den doorslag gegeven en vóór het eind van het jaar had moeder het haar toen nog willen vertellen, opdat ze zich verheugen kon. Ze zouden er nog met niemand over spreken, voordat de stad van het Conservatorium bepaald en alles zeker zou zijn; voorloopig zou het een geheim blijven, een stil, mooi geheimpje tusschen moeder en haar, waarvan geen ander wist dan vader.
Er ging te veel om in Nanny's hoofdje, dan dat zij



haar aandacht bepalen kon tot de preek. Vaag, zonder door te dringen, gingen de woorden langs haar heen, tot ze op eens duidelijk dominee's heldere en toch zoo weemoedige stem hoorde zeggen: „En nu staat Hij daar voor u; het jaar is uit en Hij wil de vruchten zien. Welke zijn de vruchten?" En hij sprak verder over veel dat zij verloren en veel dat zij gewonnen hadden in het vervlogen jaar; maar dat hoorde Nanny al niet meer, toen was ze weer geheel verzonken in eigen denken.
Welke de vruchten waren? Haar leven had er niet vele nog gegeven! Het waren meest droomen geweest, muziekdroomen, waarmeê ze zich had bezig gehouden. Maar wie weet, misschien door degelijke muziekstudie en onderricht op het Conservatorium, zou ze zich zóó ontwikkelen kunnen, dat haar leven geen droomleven meer, maar een groote, mooie arbeid worden zou, een leven aan de kunst gewijd! O, indien ze het eens zoo ver bracht, wat zou dat heerlijk zijn! Dat zouden vader en moeder toch ook wel prettig vinden en de vacanties en Zondagen thuis zouden dubbel blij en mooi zijn.
En zoo droomde ze al verder, verzonk steeds meer en meer in zichzelve totdat de preek gedaan was en ze het orgel hoorde.
Halleluja! Dankt den milden Vader,
Die het weldoen nooit vergeet;
Dankt Hem, die de rijkste zegenader Dag aan dag ontspringen deed.
Nanny zong dien slotzang mee uit een dankbaar hart,



en Frits, naast haar staande, verhief hoog zijn krachtige stem uit volle borst. En het scheen dat alle menschen nog eens hun best wilden doen, nu voor de laatste maal van het jaar; zoo wijd mogelijk gingen de monden open, en ze zongen zoo luid en zoo zuiver als ze konden. En door het eenvoudige, stil-plechtige gebouwtje dreunden de galmende klanken als zware, weemoedvolle uitvaartstonen voor het jaar dat sterven ging.
Behalve Mevrouw Rogers en Mevrouw Knozee gingen ze allen te voet naar huis. Mijnheer Rogers liep voor met Nicht Bertha en Ella, Frits en Nanny kwamen als van zelf samen achter. Het had weer goed gesneeuwd en het was koud en glad op den weg. Even maakte Nanny een buitelende beweging, doch Frits hield haar
nog bijtijds op.
„Neem mijn arm maar!" zei hij goedig. En ze greep hem stevig vast, zich veilig gesteund voelende door zijn
gespierden arm.
En zoo gingen ze verder over den wit-besneeuwden heiweg, terwijl vóór hen de Dooriers haastig huiswaarts schreden, gelijk donkere, zwarte schimmen, die vlug voortgleden over de witte sneeuw, bestraald door het teer-
blanke licht van de maan.
„Een echte Oudejaarsavond, hè, Nans!" zei vergenoegd
Frits. Nanny knikte.
„Zeg, Frits," zei ze, nadat ze een poosje zwijgend waren voortgegaan, „geloof jij heusch dat Nicht Bertha iets om Dominee Rietman geeft; zou er wat van komen,



denk je? Ik denk het toch niet; in zijn preek liet hij er ten minste niets van merken en keek ook niet naar haar. En wanneer ze zoo heel graag wil, zou ze dan werkelijk nooit een man hebben kunnen krijgen; zij, die toch zoo rijk is en niet leelijk ook!"
„Maar hoe kan men verliefd worden op zoo'n trotsch, onaangenaam gezicht!" spotlachte Frits. „En dan die goede, eenvoudige Rietman! Ik zou hem beklagen hoor! Maar het zal niet opkomen in zijn hoofd, en Nicht Bertha is bovendien eenige jaren ouder dan hij en ziet er, nu ze niet zoo opgesmukt is als anders, nog veel ouder uit dan ze is!"
„Nicht Bertha, Mevrouw Rietman!" Nanny moest lachen toen ze het zei, want ze zag Nicht Bertha al, Nicht Bertha, zooals ze haar kende van Brussel, als goeddoende, altijd-hulpvaardige dorpsdomineesche rondgaan in armoedige dorpshuisjes of heikrotjes, waar veel vunzige kindertjes waren, — waarvoor ze op straat, altijd angstig en bang voor een besmetting, een eind weegs uitweek — en ze zag haar thuis, met groot, bont schort voor, in een heldere dorpskeuken bezig, met uit eigen tuin geplukte groente in te maken voor den winter, of zachte, lekkere kostjes te koken voor de zieken; ze zag haar warme kleeren naaien voor de armen en behoeftigen en iederen Zondagmorgen trouw zitten op haar plaats in het kerkje.
„Neen, Frits! dat zou te gek, te allerdwaast zijn; dan zou er eerst een wonder met haar moeten gebeuren!"
„Ja, zeg dat wel, een heel groot, een reuzenwonder zou dat zijn!" lachte hij, en zachtjes, opdat Nicht Bertha,



die een eind voor hen ging, het niet zou hooren, maakten ze samen pleizier en lachten om dat koddige denkbeeld: elegante, geheel in haar uitgaanswereld opgaande en van niet veel anders verstand hebbende Nicht Bertha als dorpsdomineesche, tusschen boeren en turfgravers, midden op de Brabantsche hei, ver van alles!
Blij, vergenoegd en gelukkig onder elkaar brachten ze die laatste leefuren van het langzaam verdwijnende jaar op Huize „Rust" door.
Gelijk iederen avond maakten ze ook nu wat muziek, Nanny en Frits samen viool en piano, terwijl Ella een paar liederen zong. Daarna hadden ze een klein souper, opgeluisterd door aardige vertellingen van Mijnheer Rogers en vroolijke grappen van Ella en Frits. En aller oogen dwaalden telkens verlangend naar de pendule op den schoorsteenmantel, tellend de minuten die nog verloopen moesten eer het einde daar zou zijn.
Nicht Bertha, die zich niet herinnerde ooit een Oudejaarsavond te hebben gevierd, — omdat, volgens haar meening, de overgang van oud- tot nieuwjaar gelijk stond aan het verglijden van den eenen dag in den anderen, wat toch ook niet gevierd werd, — vond het wel een beetje vreemd, dat men er zoo'n bijzonderen, zoo'n herinneringsavond van maakte; maar ze vond het toch wel aardig.
Even vóór twaalven begon de klok van het kerkje te luiden, en toen ook de kamerpendule zijn twaalf slagen hooren deed, stonden allen op, stootten met hunne glazen aan en wenschten elkaar veel geluk, veel voorspoed en veel



zegen in het nieuwe jaar. En toen Nanny en Frits samen klonken en elkaar vroolijk-lachend aanzagen, lag in beider oogen een gelukkige blik, de blik van twee nog heel jonge menschen, die toch al voor elkaar bestemd schenen en elkaar gevonden hadden!
Ella zag dien blik, en even kwam er een vleugje jaloezie in haar op. Het was toch wel aardig, zooals Nanny en Frits, die altijd van kind af aan samen waren geweest en zeker altijd zoo samen zouden blijven ook; toch misschien wel aardiger dan zooals zij, die telkens weer een anderen jongen aardig vond: nü knappen Kees Bakker, dan goedigen Jan Rosmeyer, dan weer grappigen Henk Beemstra of langen Piet Slovink. Een van die velen zou ze best krijgen kunnen. En toch zou altijd dezelfde haar op den duur zoo vreeselijk vervelen. Neen, ze wilde nog niet gebonden zijn; vrij wilde ze blijven voorloopig. Nu eerst een paar maanden naar Berlijn en dan daarna thuis, want ze bleef immers bij moeder, voor goed thuis bij haar zwak, sukkelend moedertje, om haar te troosten en op te beuren in haar lijden.
Dat zeide ze altijd wanneer ze geplaagd werd met jongens, die haar het hof maakten. En dat wilde ze ook. Ln met een innigen blik op haar zacht, lief moedertje, dat daar, met gelukkig-tevreden glimlach op het lieve gezicht, zat tusschen Mijnheer Rogers en Nicht Bertha in, zette ze met een ferm, gedecideerd rukje haar glas weer neer.
Buiten in den tuin gingen twee schoten af. Het was



Manus die het deed, gelijk het volgens oud gebruik gebeurde ieder jaar. Twee ferme, knallende schoten van het huis op den heuvel, om de menschen, die daar beneden in het stille dorpje of op de koude, kale hei reeds lang rustig sliepen in hunne huisjes en hoeven, te melden dat het oude jaar met al wat het bezat aan goed en jammer, aan vreugde en aan ellende, uitgeluid was, en daar voor hen lag een nieuwjaar met nieuwe hoop, nieuwen werkmoed en nieuwe kracht, dat kwam gelijk andere kwamen, en misschien evenzoo weer gaan zou ....
Een nieuw jaar, dat veel mooie vreugde en blijheid brengen, maar ook veel van het innige en vertrouwde, dat het oude droeg, nemen kon ....
En van het oude zou alleen de herinnering leven blijven, herinnering die nooit geheel sterven kan. Het zou er mee gaan als met een lieve doode, wier beeld soms in rustig-stille schemeruren plotseling weer oplicht voor ons oog; dan is het, als zien we naast ons het zoo innige, dierbare gezicht, als rust de oude, vertrouwde hand weer op onzen schouder en hooren we de zachte, bekende stem fluisteren: „Ken je me nog, denk je nog wel eens aan me, en weet je nog hoe lief ik je had?'
Maar dan komen de levenden weer, de levenden, die meer recht op ons hebben dan de dooden, en zij verdringen het stille beeld, dat langzaam wegzakt tot diep in ons hart, waar het eenzaam rusten blijft, maar nooit geheel verzinken kan. Zoo zou het ook zijn met het vervlogen, doorleefde jaar; al wat het gaf aan ontroering en innigheid,



waardoor het de menschen ouder gemaakt en misschien een rimpel in hun voorhoofd gegrift had, dat zouden ze in altijdblijvende herinnering bewaren, diep in hun hart, en nieuwe aandoeningen en gedachten zouden het wel verdrukken en verdringen, maar geheel wegzinken zou het nooit. Zonder dat ze het wilden, zou het soms onverwachts weer voor hen opleven, werpend een lichtstraal over het droeve of een schaduw over het zonnige heden.
Langen tijd nadat allen reeds ter ruste waren en niets de vredige nachtstilte in huis of daar buiten stoorde, stond Nanny nog voor haar venster, turend over de ver-witte, maanlichte hei met de groepjes besneeuwde dennen. Gewillig had het afgeleefde jaar zich laten overdekken door het alles-overstralende witte kleed; dood en begraven was het oude jaar. Het had opgehouden met sneeuwen nu, en alles zag helder en blank, zoo blank als het zijn moest bij den aanvang van een nieuw jaar. Vol verrukking stond Nanny tegenover die plechtige, rust-vredige nachtstilte.
O, het beloofde haar zooveel, dit nieuwe, pasgeboren jaar! Het Conservatorium en zoo veel, veel meer misschien nog dan waarvan ze nu wist.
Zou het dat alles brengen, wat het beloofde? Zou dat kunnen? En als het nu eens niet alles gaf wat zij er van verwachtte? Als het haar eens op andere wegen voerde, op nieuwe, onbekende en slechtgebaande wegen, die leidden naar een ander wit dan het zoo vurig



gewenschte? Zooals de jaren het Vrouw Panne gedaan hadden!
Vrouw Panne! Plotseling zag ze het oude, gekromde vrouwtje weer levendig voor zich, zittend in haar grooten stoel en vertellend haar lange leven ....
Een huivering doorvoer haar leden toen ze daaraan dacht; ze rilde, en merkend dat ze toch koud was geworden door het lange staan, sloot ze haastig de gordijnen dicht en kroop vlug in bed onder de warme dekens.



Wat mooi en zonnig leek, Wat veel ons deed verwachten, Hoe anders kwam 't vaak uit Dan wij het ons eerst dachten!
Nanny was met de Knozee's mee teruggegaan naar Rikmond. Er zou een groot bal zijn, waarvoor Ella, Nanny en Frits uitgenoodigd waren. Nanny had er eerst voor willen bedanken, en was liever stil in Doorle gebleven, maar moeder was er op gesteld dat ze het deed, en Ella en Frits hadden er op aangedrongen. Frits had beweerd dat het niets aardig zou zijn, wanneer zij er niet bij was, en daar zij tegen dat aanmoedigen van alle kanten niet op kon, had zij besloten om maar te gaan. Weer eens een paar dagen in de stad te zijn, was toch ook wel gezellig en zij kon dan meteen een muziekles van haar ouden meester nemen.
Ella was erg opgewonden voor het bal. Het trof, dat zij het nog net meemaken kon vóór ze naar Berlijn ging.
„Ons eerste groote-menschenbal, Nans!" riep ze maar steeds. En Nanny begon er zich ook meer en meer op te verheugen. Tot nu toe waren het nog maar kinder- en jonge-meisjesbals geweest, waar zij heengingen, hier echter
Nakht.



zouden ook veel oudere menschen komen. En het zou heel laat worden; het begon pas om negen uur.
Al vroeg begonnen de twee meisjes zich te kleeden, beiden werden ze gekapt, en lang voordat ze weg moesten zaten ze kant en klaar in de huiskamer. Zelfs Ella bleef recht en stijf zitten op haar stoel, lachende, maar toch niet goed durvende bewegen dat vreemd-voelend, gekapte hoofd.
Nanny had haar souper met Frits. Ze vond het een groote rust, dat ze dat ten minste had. Ella had het met Jan Rosmeyer; eigenlijk jammer, vond ze, want ze had het nu veel liever eens met een van die oudere heeren gehad.
Mevrouw Knozee zag tevreden, met iets van moederlijken trots, naar haar knappe dochter, die nu waarlijk groot-volwassen leek in haar witte sleepjapon en met het aardig blonde, in een enorme hoeveelheid krulletjes opgemaakte haar. En toch, hoe knap en frisch Ella er ook uitzag, Nanny was veel mooier. O, die zou zeker de mooiste van den avond zijn, dacht ze; dat lange, slanke meisje, met haar prachtige, donkere oogen en dik, zwart krulhaar, dat eenvoudig in een ronden, met licht-blauw lint doorvlochten knoet, heel laag in den nek was opgemaakt.
O, Nanny zou bewonderd worden! Het was jammer dat haar moeder haar nu niet eens even zoo kon zien,
dacht Mevrouw Knozee.
Hel en vroolijk brandden de lichten in de groote, versierde ontvangzaal van het huis der familie Bromberg.



In den hoek bij het raam stonden gastheer en gastvrouw Bromberg en ontvingen de binnenkomenden op de hun eigene, beleefde manier. Hunne drie dochters, — waarvan de oudste getrouwd, de tweede geëngageerd en de jongste, te wier eer de partij gegeven werd, pas voor goed thuis was — bewogen zich, druk pratend en groetend, van den een naar den ander.
Nanny kwam binnen met Ella en Frits. In het begin hield zij zich dicht bij Ella, een weinig schuchter voor die vele vreemde menschen, die elkaar verdrongen en zochten. Maar al gauw was ze haar kwijt en zocht toen naar bekende gezichten, die ze weldra vond, terwijl de balboekjes werden rondgegeven. Ze ging op een paar oudklasgenooten af, die met haar vieren op een rijtje stonden. Ze deed haar best om wat te praten met haar, hoewel zij merkte dat ze er geen van allen bij waren en maar wat zeiden om den mond aan den gang te laten, terwijl aller oogen angstig gingen naar de heerenrij, vragende: „Och, vul toch als-je-blieft dat balboekje van mij, dat nog steeds leeg is." Een paar heeren gingen voorbij, groetten, zagen het rijtje eens langs, zochten uit welke van die uitgestalde waar hun het beste leek, stapten er dan op af en vroegen beleefd om het boekje te mogen inzien.
Dora Kniezing, groot, hoekig meisje, met grof gezicht, was stralend toen een klein, oudachtig heertje haar om haar boekje vroeg en het souper invulde. Dat was er tenminste vast één: een pak van haar hart! Want al



dagen te voren, toen ze hoorde dat de meeste meisjes het souper hadden, had zij er zich angstig over gemaakt. Er waren wel altijd meer heeren dan dames en ze zou het dus wel krijgen, maar toch, het was niet prettig zoo te moeten wachten tot het laatste oogenblik.
Frits kwam op Nanny af. Hij vulde verscheidene dansen in; daarna kwamen Jan Rosmeyer en nog een paar heeren, zoodat haar boekje weldra vol was.
Om Ella verdrongen zich velen. Zij had geen dansen genoeg, want een ieder wilde er graag eentje met dat
aardige, jonge meisje.
„Tot de twintigste extra bezet," fluisterde ze lachend Nanny in 't oor, terwijl ze aan den arm van Jan Rosmeyer achter Nanny en Frits de trap opging naar de danszaal.
Vroolijk klonk de muziek en de animo tot dansen was groot. Nanny had pleizier, haar dansen gingen geregeld, de danseur kwam steeds precies op zijn tijd, bij het aanvangen der muziek, aanzetten, wanneer de vorige haar verliet.
„Een mooi meisje, een beelderig mooi meisje, die Nanny Rogers, la reine du bal!" fluisterden de verschillende mama's, gezeten in het chaperonneer-erkertje aan het einde der zaal, „maar ze ziet er wel een beetje al te
zwak en bleek uit."
„Een mooi gezichtje, prachtige oogen," zeiden ook de jongelui, „maar wij willen nog wel wat meer dan dat, en dansen liever met die frissche, vroolijke, altijd



gekheid makende Ella Knozee, dan met zoo'n stil, ernstig ding."
Toen de quadrille gedaan was, zaten Nanny en Frits samen uit te puffen in een hoekje bij de trap.
„Wel, hoe vind-je nu zoo'n groote-menschenbai, Nans? vroeg hij lachend en op de manier van iemand, voor wien zoo iets dagelijksch werk is, - „het bevalt je, geloof ik, wel, hè?"
»0 ja, 't is heel gezellig, maar ik wou dat het nu toch maar gauw gedaan was, want 'k ben al zoo moe!"
„Nu, we zullen wel gauw gaan soupeeren; het is al bij twaalven; nog één dans na dezen, dan heb-je tijd om uit te rusten, en dan, na het souper, beginnen we weer met verschen moed!"
Maar Nanny zag er toch tegen op. De volgende wals had zij met een der oudere heeren, die niet dol op dansen was en het heel prettig vond om maar kalm te blijven zitten en een praatje te maken over de mooie zaal, waar men veel prettiger danste dan in het oude, vervallen sociëteitsgebouw, waar in zijn tijd de partijen waren; over het aardige van het in je eigen huis te kunnen doen, maar het was er ook wel een zeldzaam geschikt huis voor, dit van Mijnheer Bromberg; over de vele jongeren die er waren en die hij zoo weinig meer kende enz., een praatje, dat hij dien avond klaar had voor elk meisje, waarmee hij dansen moest.
Men begon elkaar te zoeken voor het souper. Blij was Nanny, toen Frits er haar voor halen kwam. Ze was



zoo moe en toch moest ze vroolijk schijnen; dat hoorde zoo, daartoe deed een ieder zijn best en ze probeerde het zoo goed mogelijk. Ze had het meest met Frits gedanst dien avond, en toen ze aan zijn arm, de lange rij der ouders voorbij, naar de souperzaal ging, knikten eenige dames elkaar veelbeteekenend toe en zagen haar lachend aan, terwijl ze in 't voorbijgaan hier en daar mompelen hoorde: „Een aardig paartje is dat, hè!"
Het bloed steeg haar naar de wangen; beschaamd sloeg ze de oogen neer, en als om bescherming drukte ze Frits' arm vaster. Zij hadden een aardig tafeltje, met z'n achten, Ella en Jan Rosmeyer zaten ook meê aan. Ella was uitgelaten vroolijk, de staal-blauwe oogen schitterden uit het rood-warme gezicht. O, ze had zooveel pleizier, zooveel gedanst! En ze verheugde zich al weer op straks, op het cotillon; ze kende geen vermoeienis. Het ging erg vroolijk toe aan tafel, en Nanny zag al maar rond, voelde zich als in een droom te midden van al die druk pratende, lachende menschen; al die lichten, kleuren en bloemen, en dan die muziek, het orkestje, dat steeds nog speelde tusschendoor. Frits was druk, maakte veel grappen met z'n andere buurvrouw en Nanny lachte maar mee als de anderen lachten en sprak op haar tijd een woordje mee in het gesprek, hoewel eigenlijk niet goed wetend waarover het ging. Het waasde alles zoo vaag, zoo roezig langs haar heen; het was een groot gewarrel voor haar oogen en ze voelde een matte moeheid over zich komen.



Aan tafel werd veel gesproken en gelachen over Dina Dols en Jan van Vliet, die samen zaten aan een tafeltje, bestemd voor vier personen, maar niemand bij zich hadden kunnen krijgen. Want er waren nog wel twee heeren over, maar die hadden zeker niet willen zitten met Dina Dols, en samen een ander, opengebleven tafeltje voor zes personen, genomen. Nu noemde men die twee het nieuw geëngageerde paar. En Nanny lachte er maar om meê, hoewel ze toch medelijden had met Dina Dols, die er niet onaardig uitzag en toch niet gewild scheen bij de heeren. Ze was, na een angstigen vooravond, eindelijk blij geweest dat Jan van Vliet, die wel een paar jaar jonger was dan zij, — want zij was al in haar vierden uitgaanswinter — haar om het souper vroeg, en nu werd ze waarlijk nog besproken, omdat ze alleen moest zitten met hem. En Dina's groote, fletse oogen, waarin ze met moeite een kleine flikkering bracht, zagen angstig uit haar rond, rood-benauwd gezichtje op tot Jan, die telkens maar weer een gesprek begon. Maar het vlotte niet, en ten slotte was het „zwijgensrust" aan hun tafeltje; de spreekstof was op, en Jan van Vliet, die zijn best had gedaan, wijdde verder zijn aandacht aan de lekkere schotels!
Na het souper begon het cotillon. Manden vol bouquetjes werden binnengebracht en de heeren stoven er vlug op af, haalden er zooveel bloemen uit als ze dragen konden, en brachten ze aan de meisjes, die ze aardig vonden. Ella werd overstelpt met bloemen; Nanny kreeg ook veel bouquetjes, de meesten van Frits. Dora Kniezing had



er één; ook Theresa Bronink slechts een leelijke, gele narcis.
Toch wel zielig, dacht Nanny, toen ze die twee daar naast elkaar zag staan, en een weinig verlegen zag ze naar den bloemenschat in haar arm.
Er kwam een extra-extra toer, dien ook Nanny niet besproken had. Den laatsten had ze met Frits gedaan; ze hadden weer uitgerust in het verscholen hoekje bij de trap en toen hij weg was bleef ze er maar zitten. Hij had dien dans besproken, en haar gevraagd: „Wil ik iemand op je af sturen, want hier vinden ze je niet!"
Maar ze had gezegd, dat ze te moe was om te dansen en liever uitrusten bleef voor den volgende. Ze wilde naar de chaperonneerende mama's gaan, maar ze was zoo moe, ze bleef stil zitten; ze zat daar toch ongemerkt en had, schuin door een portière heen, een aardig gezicht in de zaal.
Er werd weer druk gedanst.
Tegen den muur aan zat Theresa Bronink alleen, nog steeds wachtend op een danseur, die maar niet komen wou. Arme Theresa! Nanny had meelijden met haar, maar toch moest ze even glimlachen als ze naar Theresa zag, die daar zat met vuurrood gezicht, smeekende blikken werpend naar de heeren, die daar stonden bij den ingang van de deur, elkaar aanporrend, en uitmakend wie van hen zich ontfermen zou over de muurbloem. Maar geen
van allen ging.
Arme Theresa, hoe zou het toch komen, dat geen der jongelui sympathie voelde voor haar? Ze was wel



leelyk, erg leelijk zelfs, maar dat waren er wel meer, en die waren allen gevraagd vóór Theresa!
Gelukkig, daar kwam een oude, getrouwde neef aangezet; die vroeg haar, en dankbaar liet zij zich een paar maal aan zijn arm rondtrekken door de zaal.
Theresa Bronink was niet zoo jong meer ; al vijf-entwintig — Nanny vond dat héél oud — en toch moest ze steeds nog naar alle bals! Ze werd er heen gestuurd door hare bedillige mama. Ook al zoo'n meisje, wier leven een mooi leven had kunnen zijn, wanneer ze niet altijd gesard en geplaagd was thuis en uitgelachen om haar liefhebberijen, die niet waren als die harer drie, uiterlijk knappere zusters; indien ze niet voortdurend pijndoende opmerkingen en berispingen te duchten had van een jaloersche moeder, die het maar niet velen kon dat •'dit kind, dat toch zooveel aan kostbare toiletten en balhandschoenen kostte, nog niet getrouwd of verloofd was, zooals haar vriendinnetjes. O, Nanny voelde voor dat soort meisjes, ze had er zoo'n meelijden mee!
Dora Kniezing was nu nog jong, maar één jaar ouder dan Nanny, maar met die zou het waarschijnlijk evenzoo gaan als met Theresa. Die behoorde tot hetzelfde soort en was ook al een paar maal muurbloem geweest dien avond. Oók zoo'n kind, dat het geheel had afgewend en afgeleerd om vrij uit te spreken; dat nooit durfde uitkomen voor haar meening, altijd maar verkroppen moest en zoodoende geheel haar vroolijkheid verloor. Want vroolijk was ze wel, — dat herinnerde Nanny zich van



school; toen was ze vroolijker en tlinker dan rManny geweest, — maar haar vroolijkheid vond geen weerklank in den kring, waarin ze zich bewegen moest; daar heerschte er een van andere soort. En zoo was ze geworden tot een meisje, dat eigenlijk door niemand begrepen werd; thuis een moeder, die geheel opging in haar huishouden, altijd maar klaagde over het vele dat zij te doen had, over de weinige hartelijkheid, die zij had van haar dochter, voor wier eten en kleeren zij zorgde, daardoor denkend dat zij was| een goede moeder, maar die nooit eens moeite deed om te leeren kennen dat bijzondere karakter van haar kind, door te dringen tot op den diepsten grond er van en wakker te roepen wat sluimerde daar, bewerend door haar druk huishouden geen tijd te hebben voor die dingen.
En zoo was Theresa'^ leven ook. Haar jong opbloeiend, naar veel weten snakkend leven, dat mooi en groot had kunnen worden, indien het goed was geleid, was in zijn groei verstikt, en zoo was zij geworden tot een nullerig danspopje, dat alles half kon, dat zichzelf ongelukkig voelde, omdat het niemand had aan wien het zich durfde uiten en toch altijd nog maar hopen en wachten bleef of er niet eens eindelijk iemand komen zou, die haar begrijpen en ook zoo denken en voelen zou als zij!
Dora Kniezing was eens een korten tijd intiem geweest met Nanny, en toen had zij haar wel verteld hoe bang ze soms was voor mama; hoe ze nooit iets zou durven vertellen; bang voor standjes, die voortdurend neerregenden op haar hoofd.



Dora had gaandeweg ook iets schuchters en wantrouwends over zich gekregen, zoo iets als durfde ze de menschen niet aankijken, hetgeen haar niet bekoorlijker maakte.
En Nanny dacht aan haar eigen moedertje, die al haar kleine, mooie geheimen deelde, haar den weg wees en haar innigste vertrouwde was. O, indien ze zoo'n moedertje als het hare niet had gehad, dan zou ze nu ook zeker net zoo geworden zijn als Dora en Theresa en zoovelen.
En terwijl ze daar stil, verscholen zat in haar hoekje, achter het gordijn, en zag naar al dat gewarrel in de warme, stoffige zaal, terwijl ze hoorde die dreunende, rammelende muziek, zag ze opeens voor zich haar dennenboschje, hoorde ze het zachte ruischen der hooge dennen, wanneer de wind er door suisde, en plotseling overviel haar een zacht, stil heimwee naar huis, naar dat dennenboschje met zijn frissche, zuivere lucht en vroolijk-kwinkeleerende vogels; naar haar eigen, lieve piano, om zich op uit te klagen en te juichen; naar al dat gelukkige, onbezorgde leven daar.
Dat alles was toch heel wat mooier.
O, hoe ze er weer naar verlangde! En zij dacht: Zouden al die menschen hier, al die oudere menschen vooral, nu nooit eens genoeg krijgen van zoo'n bal? Zouden ze het werkelijk prettig vinden, dat dansen; dansen al maar door, tot laat in den nacht of vroeg in den morgen? En nooit eens merken, hoe weinig ze er aan hebben, hoe nutteloos het is en hoe overmoê en ongeschikt voor hun werk zij soms lange dagen daarna nog zijn? Of zouden



het allemaal sterke menschen zijn, dat zij het niet voelden? En zouden ze misschien maar doen als vonden ze het prettig, omdat het er zoo bij hoorde?
Och, eigenlijk droeg ieder mensch een masker, Nanny zelve ook; zij ook deed zich op het bal niet voor zooals ze was. En niet alleen van avond op het bal, maar altijd door; heel het mooie leven door, waren de menschen maskerdragers. En de meesten waren zóó gewend aan het masker, dat zij het niet meer oplichten durfden voor elkaar, en het ook niet konden, omdat daaronder in den loop der jaren zooveel vergrijsd en vergrauwd was, dat zij er zelf niet meer uit wijs werden.
En toch, wanneer men het bij sommigen, bij Theresa Bronink b.v., eens even oplichten kon, dan zou er iets veel mooiers voor den dag komen, want haar maakte het masker zoo leelijk.
Al die rondfladderende, vriendelijk-buigende en lachend elkaar-toenijgende menschen, wanneer die elkaar later eens in het werkelijke leven, in oogenblikken van waren ernst of groote ontsteltenis, waarin eens even het oog der wereld vergeten wordt, ontmoetten, zouden ze elkaar dan herkennen zonder masker?
Dat pas-geëngageerde paar daar: Emma Bromberg met haar aanstaande; zij, vroolijk, jong ding, en hij, grappige jonge man, samen vroolijk pratend en lachend; zouden die twee elkaar nu ook vinden zonder masker, of zouden ze het heele, lange leven door voor elkaar blijven dragen dat masker van het bal?



Zich plotseling wegrukkend uit haar overpeinzingen, stond ze op en ging naar een in de nabijheid zittend groepje dames, meest chaperonneerende mama's, die ze nog eens moest aanspreken. Zij waren héél vriendelijk en praatten druk, maar Nanny merkte toch wel, hoe angstig, onder het lief-praten door, sommigen haar oogen door de zaal lieten dwalen, vol spanning zoekend of de respectieve dochters wel dansten, en met wien. En hoeveel keeren zij al hadden gedanst met denzelfden heer, en wie wel het meest met Kees Bakker, een zeer net en geliefd jongmensch.
O, hoe zenuwachtig klopten die moederharten! Nanny merkte het aan het stemhokken van Mevrouw Afting, naast wie ze zat. Mevrouw Afting was moeder van eene achttienjarige, voor het eerst uitgaande dochter.
Na een tijdje over het bal en de zaal te hebben gesproken, wist Nanny niet meer waarover te praten met die, haar tot heden toe nog geheel onbekende Mevrouw Afting, en gelukkig maakte juist op het goede oogenblik een heer een buiging voor haar, aan wiens arm ze, blij dat het praatje met Mevrouw Afting nu achter den rug was, weg walste.
Dikke moeder Rosmeyer was ook op het feest.
„Een echt gezellige praattante, die Mevrouw Rosmeyer, zeiden de jongelui, die haar voor het eerst ontmoetten. En dat was ze ook. Deftig in haar zwart zijden oude-damesjapon, zat ze in het erkertje; zij behoefde zich niet ongerust te maken, haar Jette viel



wel in den smaak, en genoegelijk liet zij haar kleine, glimmende oogjes rondgaan door de zaal. Jette, die steeds dikker en ronder en ma-gelijkender werd, maar er toch heel aardig uitzag, danste druk met Mijnheer Van Ronk, een net jongmensch, die een goede betrekking had, en daarbij gefortuneerd was; men vertelde, dat hij van zijn vader een millioen geërfd had. Als daar eens iets van komen kon! Dat zou naar haar zin zijn! Jette was nog wel jong, net achttien, maar het zou toch aardig voor haar zijn, te kunnen zeggen, dat zij de eerst geëngageerde van al de vriendinnetjes was. Frits Knozee zou óók een goed schoonzoon geweest zijn, maar die was nu meer met dat meisje van Rogers en hij had nog zooveel jaar te studeeren, dan zou Jette te lang moeten wachten. Neen, die Van Ronk was geknipt voor haar Jette. O zeker, het zou wel wat worden, nu zaten ze weer samen in een afgelegen hoekje en praatten zoo vertrouwelijk!
En wanneer Jan nu later die mooie Ella Knozee eens vroeg, — te lang zou hij er niet mee moeten wachten, want ze viel nog al in den smaak. Maar zij zou er wel voor zorgen, dat Jan bij d'r man op kantoor bleef en gauw wat meer verdiende, zoodat hij niet lang behoefde te wachten met trouwen. Want Ella moest haar schoondochter worden ; zoo'n knap, aardig meisje: echt iets voor Jan; en een beetje fortuin had ze ook; dat zaakje moest dus in orde worden gebracht. Vroolijke gedachten doorkruisten Moeder Rosmeyers brein. Ze had pleizier van haar kinderen!
De dans was ten einde. De paren zaten weer in



groepjes tegen den muur geleund; ook 1 heresa Bronink en haar oude neef. Even blikte Theresa zenuwachtig in haar balboekje en zag tot haar schrik dat ook de volgende dans niet was ingevuld. Welke goede genius zou zich dan over haar ontfermen? Misschien was er nog wel de een of andere oude neef of kennis, die haar halen zou. Anders maar weer naar de dames gaan. Gelukkig kwam er ditmaal bijtijds iemand op haar af.
Langzaam-aan liep het bal ten einde; de jongelui werden moê van het dansen en zaten in groepjes bij elkaar. Frits en Nanny amuseerden zich over Cora Klaassen, een bij-de-hand, drukte-makend dametje; lang niet mooi, maar in het bezit van kleine, pittige, donkere oogjes, een zwaren toet van springend zwart haar en een groote mate van geestigheid, die maakte dat de meeste heeren zich erg amuseerden met haar. Ook nu zat ze weer door velen omringd bij den ingang van het rookkamertje, druk bezig met het uitzoeken van sigaretten. Nanny hield niet van Cora: ze maakte altijd zoo'n lawaai, van ver hoorde men haar vermoeiende schreeuwstem al, en hoewel de heeren zich nu met haar amuseerden, lachten zij haar later toch achter den rug uit. Dat had Frits haar verteld.
Eindelijk kwam de slotdans en nog eens, nu voor het laatst, begonnen allen weer opnieuw. Theresa werd niet meer gevraagd, de heeren dansten dien laatsten voor hun pleizier, en ze zat weer op haar plaatsje aan den muur. Wat was ze innerlijk blij, dat dit nu werkelijk de laatste was. Daar zag ze, in den hoek tegenover haar, nog een andere



muurbloem, Dora Kniezing, zitten. Haastig trippelde ze op haar toe, en zette zich naast haar, blij, iemand te hebben gevonden om samen het lot meê te deelen. Doch net was ze gezeten en begonnen over het aardige van het bal, toen een heer langzaam voorbijging, beide meisjes eens opnam, bij zichzelf overlegde wie van de twee het best was, en zijn keus op Dora vallen liet. Verheugd walste die weg en Theresa zat opnieuw alleen, haar balboekje, waaier en die éene verlepte narcis van het cotillon, stijf in de hand geklemd. O! wat was ze dankbaar, toen eindelijk de muziek ophield en men afscheid nemen ging.
Ze bedankte de gastvrouw hartelijk voor den genotvollen avond, zeide dat ze heel veel pleizier gehad en het zoo geanimeerd gevonden had! O, Theresa wist zich zoo goed te schikken en te plooien in haar masker!
Ook Nanny was blij, dat het bal ten einde was, want ze was heel moe. Het was haar toch niet meegevallen, haar eerste groote-menschenbal. Ze was blij, dat ze door haar buiten-wonen en muziekstudie er niet dikwijls zou behoeven heen te gaan. Haar paste het balmasker nog niet, en ze was bang dat het haar nooit voegen zou. Ella was opgetogen; den geheelen avond door had ze gedanst en wist van geen vermoeienis. Ze vond het toch zoo jammer om weer naar huis te gaan. Ze had graag nog veel, veel meer gedanst. En bij het cotillon had zij de meeste bloemen gekregen; ze had wel gemerkt dat ze er nog veel meer had dan Nanny of een der dochters Bromberg.



Nanny was heel kalm en sprak niet veel onder het naar huis rijden. Ella kon zich niet begrijpen, dat iemand, na zoo'n avond, zoo kalm kon zijn. Het was toch wel waar, zooals sommige menschen zeiden, dat Nanny een klein beetje vreemd, excentriek soms, was. Want het was zonderling, wanneer je jong was en zoo iets niet prettig vond. Wat had zij toch verrukkelijk rondgezweefd op de tonen der muziek! O, ze wist wel, Nanny gaf daar niet veel om, die fladderde liever rond op de hei, tusschen die goedige, maar domme boerenmenschen, tusschen de kleine kinders en hoenders van Doorle.
Ella hield ook veel, heel veel zelfs van Doorle, maar zoo'n afwisselingetje was toch wel prettig, je zou anders nog menschenschuw worden!
Het vroor hard, de ijsbanen waren geopend en de gasten van het bal vonden elkaar den volgenden middag terug op het ijs. Het was een mooie wintermiddag. Drukvroolijk en wemelend van rijders waren de banen. Aan het begin stond een muziektent, daar omheen was een ruime rondte, de markt genaamd. Daar werden op de smalle, lage bankjes de schaatsen aangebonden ; daar kwam men, na een toertje rond te zijn geweest, altijd weer samen; daar stonden jonge meisjes, uitkijkend en wachtend wie haar eens vragen zou; jongelui, zoekend naar het meisje, waarmee ze rijden wilden; daar maakte men een praatje en rustte uit van het rijden.
Ijverig deden de muzikanten hun best, en wanneer
NA"T- 17



de vingers verkleumden, maakten ze al nuitena en uiazeuu een wandeltocht rond de baan, om ze weer warm te maken. Op het dijkje langs de baan wandelden mama's en oudere menschen, zich amuseerend met kijken naar die vroolijke sport, terwijl ook de groote glazen tent aan het eind, en de twee kleine tentjes, in het midden der baan opgeslagen, vol waren met toekijkende menschen, die zich daar op hun gemak hadden neergezet, met op het tafeltje voor hen een anisetje of andere versterking tegen de kou. Mama Rosmeyer schommelde ook welgemoed met een vriendin over het dijkje; haar door kou roode dopneus glom van pleizier, want het ging goed tusschen Van Ronk en Jette. Den geheelen middag reden ze samen, zoodat het den menschen wel opvallen moest. En Jette zag er zoo goed en aardig uit in die witte trui en het witbont mutsje, waaruit het donkere haar hoog golfde rond het frissche, blozende gezicht met de vroolijke, blauwe oogen. Dat zaakje kwam dus in orde en rustig klopte nu Mevrouw Rosmeyer's hart. Haar Jan was er niet; hij had geen vrij af kunnen krijgen van kantoor, de arme jongen! En nu juist was het de laatste middag van Ella Knozee; morgen zou ze weggaan voor lang. Hij had nu nog eens mooi met haar kunnen rijden. Het was heel jammer.
Op een der weinig bereden middenbanen reden heel kalm en rustig, zich niet storend aan andere menschen,
Frits en Nanny.
Frits met zijne Nanny!
Nanny was nog wel moe van den vorigen avond,



maar de frissche, koude lucht deed haar goed, en schaatsen rijden met Frits dat ging toch, want hoewel ze er niet veel van kende, hoefde ze er zich niet voor in te spannen ; hij, de groote, sterke jongen, trok haar als vanzelf voort en samen zwierden zij heel sierlijk en licht, zoodat het scheen als deed zij het prachtig.
Alléén durfde ze nooit goed, maar wetend dat Frits zoo stevig stond, dat hij haar nooit kon laten vallen, liet zij zich veilig gaan, genietend van het heerlijk voortglijden, licht steunend op hem.
Van de frissche beweging en van vreugde had ze een lichten blos op de bleeke wangen en zag er allerliefst uit in haar donkerbruin pakje met astrakan bontje en muts.
Na langen tijd zoo in stille verrukking samen te zijn voortgegleden, werd Nanny moe en gingen zij eens kijken op de markt, waar ze geen van beiden nog geweest waren.
Daar stond Dora Kniezing, evenals den vorigen avond op het bal, ook nü smeekende vraagblikken werpend naar de voorbijrijdende heeren, die, haar ziende, wel beleefd groetten, doch dan maakten dat ze wegkwamen en een ander meisje zochten. Als zij zoo een poosje had staan rondkijken, begon zij weer eens op haar eentje een baantje rond te sukkelen, want ze was een erge krabbelaarster en kwam héél langzaam vooruit. Na een kleine tien minuten landde ze weer aan op de markt en posteerde er zich opnieuw voor een tijdje. Och, van het ijs was voor haar het pleizier óok al af; voor zichzelf vond ze het zoo erg



niet, dat ze niet gewild was bij de heeren, maar voor ma, voor ma, die zoo weinig succes met haar dochter had. Want als ze straks thuis kwam, zou ma precies moeten weten met wie ze gereden had, en wanneer ze dan vertelde, dat ze alleen met een ouden neef en een klein neefje reed, zou ma op snibbig-verontwaardigden toon vragen. „En heb-je met geen andere heeren gereden?"
Ze vreesde die hatelijke, pijndoende opmerkingen van ma, die dèn volgen zouden; ze was er zoo bang voor, en soms bekroop haar de lust, om er maar eens even om te jokken, te zeggen dat ze wel nog met anderen gereden of dat ze de bekenden niet gezien had, maar tegelijkertijd vond ze het toch ook niet de moeite waard, er om te jokken en ze deed maar als bemerkte ze niet ma's speldeprikken, als trok ze er zich niets van aan. Maar innerlijk was ze héél ongelukkig, en zou ze blij zijn als het ijs maar weer gedaan was, want voor haar was het een angstige, zenuwachtige tijd, waarin ze dubbel voelde hoe leelijk, hoe
weinig gewild zij was.
Toen Nanny op de markt kwam, zag zij reeds van verre de roode pluim van Dora's hoed heen en weer wapperen, en, naderbij gekomen, viel het haar op hoe de altijd-lacherige, lawaaiige Cora Klaassen, druk pratend met een jongmensch, Dora achter den rug uitlachte!
En dat kon Nanny niet velen; ze hield niet van die herrieachtige, opgedirkte Cora, die altijd iets bijzonders schijnen wou; op haar mantel vuurroode rozen droeg en zich zoo vreemd mogelijk toetakelde! Nanny kon in t



geheel niet opschieten met Cora, die haar blijkbaar ook niet uitstaan kon.
„Toe, Frits, rij jij nu eens met Dora," zei ze zacht; „ze zou 't zoo heerlijk vinden; toe, doe het nu eens!"
,,'k Zou je lekker danken," antwoordde hij lachend, „'t is me nogal een aardig vrachtje om rond te sjouwen!"
„Toe, doe het nu; één baantje maar!" drong Nanny.
„Nou, om jou dan pleizier te doen; 't is anders geen pretje! En waar blijf jij dan?"
„O, ik zal wel iemand vinden; het een of ander meisje, en dan ga ik wat zitten en uitrusten. Toe, ga nu, Frits, anders rijdt ze weg."
Hij gaf zich gewonnen, draaide om met een fikschen zwaai en reed op Dora af.
Dora's oogen flikkerden op. Die knappe meneer Knozee, van wien ze zeiden dat hij in stilte geëngageerd was met Nanny Rogers, die kwam haar vragen? Waaraan had ze dat te danken? O, was nü ma maar hier, dan zou ze het kunnen zien! En vol vreugde en spraakzaam voor haar doen, liet ze zich de baan rond slepen door F rits. Nog zelden had ze gereden met iemand, die het zóó goed kon!
Theresa Bronink was er ook, maar die kon goed alleen voortkomen en het kon haar niet schelen, dat niemand haar vroeg. Op het bal was het iets anders, hier gaf het niet.
Frits was blij, toen hij, onder dankbetuiging, Dora weer op de markt had neergezet en hij zijn lichte, lieve Nanny



weer halen kon. Want hij was warm en zijn armen waren moe door het ophouden dier plompe, zwaarsteunende Dora.
Nanny en Frits reden nog een paar baantjes, en terwijl zij uitrustten op een bankje in het uiterste hoekje der baan, waar slechts een enkele rijder langs kwam, vertelde zij hem van dat, waarover ze nog met niemand, zelfs met Ella niet, gesproken had: het Conservatorium na Paschen. Ze had moeder beloofd, er nog niet over te spreken, eerst toch moest alles geregeld zijn, en het zou pas na Paschen gebeuren; nu echter voelde ze op eens een drang in zich om het aan Frits te vertellen; het scheen zoo juist een geschikt oogenblik er voor: ze spraken over muziek, ze kon het niet langer inhouden, en in verrukking, met groote fonkeloogen en zachte blij-trillende stem, vertelde ze het hem. „Het Conservatorium", ze sprak het woord zacht uit, als was het een heilig, een hoogheilig woord. En toen ze uitverteld had, zag ze op tot Frits, blij verwachtend wat hij zeggen zou.
Maar Frits was er niet zóó enthousiast over, als zij gedacht had.
„Heel aardig!" zei hij, en sprak er toen weer over heen.
„Vind-je het dan niet heerlijk voor me, Frits? Verbeeld-je dat ik het nog eens vèr breng! En de leeraar heeft gezegd dat dat best kan."
„Ja zeker, het is heel aardig voor je," antwoordde doodkalm Frits, terwijl hij tuurde naar een jongen Duitscher, die, op een kleinen afstand van hen, prachtige figuren reed.



Teleurgesteld zag Nanny neer. Ze had een luiden verrassingskreet, een blijden gelukwensch van hem verwacht, omdat het er nu eindelijk door was dat ze gaan mocht; en naar het oogenblik, waarop ze het hem zou kunnen vertellen, had ze zoo verlangd, als naar een mooi feest, en nu was hij zoo koel, zoo vreeselijk koel, als vond hij het niets bijzonders! Onder het naar huis gaan was zij stil en hij, zelf moe en daardoor veronderstellend dat ook zij het was, zei ook niet veel.
Hij bracht haar tot aan de huisdeur, deed ze met zijn sleutel voor haar open en nam afscheid, want hij moest de stad nog in.
Uit de voorkamer klonk druk, rumoerig gepraat: er waren verschillende oud-ooms, tantes en kennissen gekomen, om afscheid te nemen van Ella, die den volgenden morgen wegging.
Nanny ging naar binnen, en na het gezelschap te hebben begroet, zette ze zich in een hoekje, dicht bij Mevrouw Knozee. Ze was moe van het rijden en had een vervelend gevoel van neerslachtigheid, van verlatenheid over zich. Ze voelde, als moest daar iemand zijn die haar eens iets heel moois en goeds vertelde. Maar daar was niemand in het gezelschap, die dat zou kunnen. Mevrouw Knozee was met een andere dame in druk gesprek over het dwaze opvoeren van dure kleeren voor kinderen tegenwoordig; een nicht van haar zat met een andere tante in een gewichtig gesprek over inmaak en het afsluiten



van jampotjes. De heeren verwikkelden zich in droge politiek en de ouderen maakten zich warm over de verkiezingen in den Gemeenteraad en klaagden en tobden over al die socialisten, die den boel opruiden in den tegenwoordigen tijd. En met Ella was ook al niets aan te vangen, die zat geduldig te luisteren naar een oud-tante, die lange verhalen vertelde uit haar eigen, langvervlogen kostschooltijd.
Allemaal niets voor Nanny, allemaal van die alledaagsche, gewone gesprekken, en niemand die zich bekommerde om haar. Een tijdje probeerde ze zich te interesseeren voor de jampotjes, maar het lukte niet; toen voor de kostschoolverhalen van de oude tante, dat ging óok al niet. Tot ze eindelijk besloot de kamer maar uit te gaan, men kon haar best missen; en op een gegeven oogenblik liep ze weg, vlug, als had ze iets vergeten, de trap op, naar boven, naar de kamer van Mevrouw Knozee, waar een piano stond. Het was er stil en schemerachtig al. Op de tafel lagen pakken en doozen voor Ella en van uit de zijkamer klonk gerammel van Kaat, die er aan het kofferpakken was.
In den hoek bij het raam, waar de piano stond, viel ze neer op de kruk; het donkere hoofdje verborgen in de smalle, witte handen, bleef ze een tijd zitten. Ze had 't land, voelde zich zoo eenzaam en verlaten. In levendige verbeelding had zij zich voorgesteld hoe Frits zijn zou, wanneer ze het hem vertelde van het Conservatorium. Enthousiast en hoog-blij had zij zich hem voorgesteld, en



nu had hij zoo koel, zoo doodkalm gedaan, als was het in 't geheel geen verrassing voor hem. En het verwonderde haar dat hij, die toch zoo muzikaal was en veel hield van haar, niet voelde voor dat, wat zoo groot en innig leefde in haar, voor dat wat haar alles was. Wanneer ze op die blijde, te vlug vervlogen avonden van de Kerstvacantie samen speelden en zich verdiepten in Beethoven, in Bach, dan was het haar geweest als waren ze beiden grooter en gingen samen hand in hand hoog op in het droomenland, naar een wonderbare sprookjeswereld. En wanneer hij daar dan zoo krachtig stond met zijn viool, langzaam meebewegend op den rhythmus van het klagend zingen, het gezicht warmrood van inspanning, de lippen saamgeperst, dan zag ze in hem een jong artist en ze was blij hem te mogen begeleiden.
Zou hij dan toch niets in zich dragen van artist en een heel gewone jongen zijn, net zoo gewoon, zoo alledaagsch als zijn vrienden en andere menschen? O, zou het dan nooit mogelijk zijn, dat twee menschen elkaar geheel begrepen? Zou dat behooren tot die onmogelijke wenschen, die het leven niet in vervulling brengt? Zou men dan altijd alleen moeten gaan, alleen met zijn vreugde en zijn smart? En wanneer hooge blijdschap het hart vervulde, zou die dan zijn voor dat eene hart alleen?
O, ze wist wel, dat ze nog te jong was om nu al te peinzen over zulke dingen; het was haar dikwijls gezegd dat ze te weinig jong-meisje was, dat ze vroolijk moest zijn, vroolijk en zich de dingen niet te erg aantrekken,



luchtig opnemen het mooie, jonge leven, zooals Ella en andere meisjes van haar leeftijd dat deden. Maar ze kon het niet helpen, ze kon het niet beschouwen als een lichte grap, het pakte haar reeds te veel, het leven, en droomen was haar hoogst genot. Zonder droomen geen leven. En ze boog zich heen over de toetsen en begon te spelen, heel zacht, opdat de menschen beneden het niet hooren konden. En dat gevoel van verlatenheid, van eenzaamheid en ontgoocheling, dat heimwee naar iets dat ver weg was, weende ze stil uit in een zachte, droeve melodie. Soms even sloeg ze de toetsen forscher aan, de tonen werden diep en rond en stierven dan langzaam weer weg. Zij klonken als schuifelende stappen van een eenzaam mensch, die bij somberen, grauwen winternamiddag gaat door een lange, lange straat en bij elke deur even stilstaat om te zoeken naar het huisnummer, dat hij niet vinden kan. En bij het eind der straat weer omkeert en opnieuw begint
en niet vinden kan En dan weer besluiteloos
stilstaat en bij iedere deur leest wat er boven staat, maar het nummer, waar hij zijn moet, dat is er niet. En andere menschen gaan haastig, vol spoed voorbij; zij weten waar zij moeten zijn en zien verwonderd naar dien eenen mensch, die al maar zoekt, overal stilstaat en nergens binnengaat. En zij begrijpen niet, waarom hij niet eens ergens aanbelt of aan een der voorbijgangers vraagt of die soms ook weet waar zijn nummer te vinden is.
Nanny speelde, totdat het geheel donker geworden



was in de kamer; toen stond ze langzaam op, deed de piano dicht en drentelde naar beneden.
De visite was vertrokken; in de kamer hing nog zoo'n warme nadamp van veel menschengepraat en beweeg.
Mevrouw Knozee, erg moe van het drukke bezoek, was naar haar kamer gegaan om vóór het eten nog wat te rusten; Ella met Kaatje bezig om meer plaats te vinden in de koffers, die te klein bleken voor het vele, dat ze mee wou nemen; Frits nog niet thuisgekomen.
Er hing een waas van ongezelligheid in de groote kamers, waar het gewoonlijk zoo vroolijk, zoo lachendblij was. Het was, als lag er een droeve druk op het oude huis, als treurde het, omdat het vroolijke kind er den volgenden dag voor geruimen tijd uit weggaan zou. En die druk bleef, den geheelen middag, aan tafel en den langen verderen avond. Voor het laatst zaten ze om de rustbank heen geschaard, ieder op zijn eigen vertrouwde plaatsje, zooals toen ze kinderen waren.
Nanny, Ella en Frits deden hun best om vroolijk te zijn, om niet te doen merken het klemmend, klimmend verdriet over het naderend afscheid, maar het lukte slecht, want allen voelden ze den wonderen weemoed over dat innige, dat scheiden ging voor langen tijd. Want zouden ze ooit weer zoo zitten bij elkaar? En wanneer het gebeurde, zou het dan nóg wel zoo innig en mooi zijn als nu?
Mevrouw Knozee zag op tegen het afscheid. Ella beloofde haar veel te schrijven, om den anderen dag als



het kon, en zij wist wel dat het kind, dat haar moeder altijd alles vertelde, haar ook alles schrijven zou; maar toch, hoe lang en hartelijk ze ook zouden zijn, die brieven, ze zouden haar toch niet troosten, niet vergoeden het wegzijn van haar kind. Maar ze wilde geen egoïstische moeder zijn, het was goed voor Ella, het zou haar daar in Berlijn zeker bevallen, een half jaar was zoo lang niet, en als ze daarna terug kwam dan zou ze ook volwassen en voor altijd thuis zijn.
Den volgenden morgen was het al drukte en beweging in het oude huis. Allen waren vroeg op, zenuwachtig-druk in de weer, bang om te laat te komen.
Een neef en nicht zouden Ella brengen naar Berlijn.
Mevrouw Knozee nam thuis van haar afscheid, Nanny en Frits reden meê naar het station. Daar waren vele vrienden en vriendinnen gekomen, om Ella goedendag te zeggen. Jette en Jan Rosmeyer waren er óok bij.
Nanny voelde zich gedrukt dien morgen en deed niet mee aan het vroolijk wuiven en groeten der anderen. Het was haar als moest ze Ella vaarwel zeggen voor heel langen tijd, voor veel langer dan een halfjaar. En toen de trein langzaam de overkapping uitstoomde, kwam eene nög grootere neerslachtigheid over haar; ze voelde als zou ze Ella niet weerzien meer, als had ze haar voor het laatst gezien, voor het laatst gekust, en lang nog bleef ze staan op het perron, nakijkend den trein, totdat hij verdween uit het gezicht en zij, zich omdraaiend, zag dat



de anderen zich reeds in groepjes verwijderd hadden en alleen Frits daar nog stond, ook onder den indruk over het weggaan van zij'n zusje.
Samen, ieder in eigen gedachten verdiept, gingen ze toen naar huis.
,,'t Zal wel verbazend saai zijn," zei hij, na lang zwijgen; „Ella weg en nu jij ook al naar een Conservatorium; 't zal stil zijn, hoor!"
„Maar Frits, ik ga toch pas na Paschen, dan is Ella bijna weer terug; en ik zal heel dikwijls overkomen, alle veertien dagen; voor jullie zal dat toch werkelijk zoo'n verschil niet maken, we zien elkaar nu toch ook niet meer dan om de veertien dagen."
„Ja, dat is wel waar, en het is ook heerlijk voor je, om naar het Conservatorium te gaan, want je zult het er zeker ver brengen!" zei hij, hartelijker, maar toch nog stroef, 's Middags ging ook hij weer terug naar zijn studiestad. Nanny bleef nog een paar dagen bij Mevrouw Knozee, om haar een weinig te vergoeden de stilte van Ella's vertrek. Van kind af had Nanny al zooveel gehouden van Ella's lijdende, zacht-lieve moeder, die behoorde tot die menschen die, door een zwak, ziekelijk gestel tot veel rust en alléén-zijn gedwongen, leven voor hun ziel alleen. En het waren een paar heel-rustige, stil-vriendelijke dagen, die zij bij haar doorbracht. Van die kalme dagen, waarvan Nanny hield.
Daarna reisde ze naar Doorle terug.



Wat wij wenschen, willen, streven, Hooger Geest gebiedt.
Vrije mensch, uw weg, uw leven Maakt ge u-zelven niet.
De Génestet.
In de dagen die Nanny doorbracht in Rikmond was Nicht Bertha weer vertrokken uit Doorle. Een beetje teleurgesteld en spijtig dat Rietman haar niet hebben wou, maar tevens toch inziende dat het leven van een dorpsdomineesche op den duur niets zijn zou voor haar, had ze vlug haar koffers gepakt, het haar weer golvend opgemaakt, haar sieraden voor den dag gehaald en aangedaan, en zoo was ze weer als de gewone, wereldsche Bertha afgereisd naar Brussel, waar ze zou hervatten het gewone leven van veel uitgaan en menschen zien, waarnaar ze toch weer begon te verlangen. Ze had een prettigen tijd gehad in Doorle, een blij, gelukkig intermezzo, waarin ze hartelijkheid en gezellige huiselijkheid had leeren kennen en geprobeerd had door te dringen tot haar eigen diepste zijn en dat te doen leven; maar op den duur maakte het haar te wee, te zwaarmoedig, en ze besloot terug te keeren tot het oude, vertrouwde, drukke leven, waarin ze zich thuisvoelde en dat haar meer succes gaf.
Nanny had gedacht haar stellig nog te zien; ze was



erg verwonderd toen ze hoorde van dat plotseling vertrek en ze had toch meelijden met Nicht Bertha.
Toen ze een paar dagen thuis was, werd Nanny ziek. Het begon met een gewone verkoudheid en erg hoesten; misschien had ze in de stad, op het bal of met schaatsenrijden kou gevat. Spoedig echter kwam er koorts bij, hevige koorts, en in enkele dagen was zij zwaar ziek. De dokter uit het naastbijgelegen stadje, die altijd tweemaal per week voor de zieken in Doorle kwam en dan meestal ook even aanlegde op Huize „Rust," kwam er nu iederen morgen al vroeg, en toen de koorts bleef aanhouden, de temperatuur steeds hooger steeg, werd de oude dokter, die Nanny in Rikmond altijd behandeld had, ook ontboden. Bij zijn eerste bezoek zag deze het reeds ernstig in, hij vreesde voor longontsteking.
„Hoe kom je daar nu aan?" zei hij met zijn vriendelijk bedaarde, vaderlijke stem; „zeker te veel feest gevierd in de stad, hé? 'k Heb er wel van gehoord!"
En Nanny, in die weinige dagen héél mager en bleek geworden, lachte flauwtjes, te afgemat om veel te zeggen.
Het wérd longontsteking.
Bijgestaan door Anna, waakte Mevrouw Rogers dag en nacht bij het ziekbed, maar toen de koorts al maar toenam en de zwakke patiënte steeds meer verzorging eischte, zag ze in dat het op den duur toch niet zoo zou kunnen gaan en besloot, op aandringen van haar man en de dokters, tot het nemen van een pleegzuster. Lange



dagen lag Nanny zwaar ziek ter neer, het jonge leven was in groot gevaar. Soms lag ze bewusteloos, ijlend in hevige koortsen; dan weer was ze bij kennis, zag alles om haar heen gebeuren, maar was te zwak om het in zich op te nemen . . .
De zuster was gekomen. Een klein, vriendelijk nonnetje, uit een kloosterziekenhuis op de hei, niet ver van Holden. Nanny had die groote, zware vrouwen, heelemaal in het zwart met breede kap op en rinkelenden rozenkrans om, wanneer zij ze soms tegenkwam in Doorle of op de hei, altijd een beetje griezelig, zoo donker en doodsch, geheel in tegenstelling met de lichte, levende natuur, gevonden.
Maar dit nonnetje was er geen om bang van te zijn! Neen, vriendelijk en stil-zacht liep ze door het huis of dwarrelde geruischloos rond het ziekbed en van uit de breede, witte kap kwam te voorschijn een lief, bleek gezicht met groote, zachte oogen.
Ze was maar een eenvoudig nonnetje, dat meest in arme heihutten en arbeidersgezinnen, waar veel ellende was, kwam; die het leven slechts kende van den treurigsten, droevigsten kant. En waar zij kwam, daar bracht ze rust en verlichting; kalm waarde ze rond: een stille, edele vrouw, wier leven was een gaan van het eene ziekbed naar het andere; een voortdurend in aanraking zijn met dien kouden, klepperenden vleugelslag van den dood; een kleine vrouw, die de smarten in zich droeg van heel een zieke, met den dood worstelende wereld .... en die toch



nooit werd terneer gedrukt door al dat leed, omdat ze voor zichzelve niets verwachtte, geen loon van de wereld, omdat ze slechts dienen wilde 
Dikwijls zag Nanny met een vriendelijk, dankbaar lachje om den bleeken mond op naar die donkere, in elkaar gedoken gestalte naast haar bed, naar het zachtlieve gezicht met de edele trekken, dat zooveel bad, bad voor Nanny.
De koorts hield aan. De vriendelijke, oude dokter kwam nu heel dikwijls, zooveel als hij naast zijn drukke praktijk in de stad maar komen kon, en èl bedenkelijker schudde hij het hoofd. Afgetobd en uitgeput was het zwakke lichaam en lang weerstand bieden zou het niet meer.
In Doorle heerschte groote neerslachtigheid. Heel den dag zag men menschen en kinderen den heuvel naar het Huis opgaan, om te hooren hoe 't ging met hun juffer, en iederen morgen vroeg ging Manus den heuvel af om in Doorle te zeggen hoe het was op het Huis, en altijd had hij dezelfde boodschap: „Nog steeds hevige koorts; de dokter vreest het ergste; of - de nacht rustig geweest, maar de juffer doodzwak."
Blinde Neeltje vouwde iederen avond en morgen de klamme handen saam, om te bidden voor het behoud der lieve juffer; Vrouw Wes en de kinderen deden het ook; in het Roomsche kerkje aan het kanaal werd onder het Lof voortdurend gebeden voor haar, en overal in het rond, waar moeders en kinderen woonden die bidden konden, daar baden ze voor haar. En zou dat dan allemaal niet
Nanny. 1fi



helpen? Zou ze dan tóch sterven moeten, de lieve juffer van het huis op den heuvel?
Van Mevrouw Knozee en Ella kwamen lange, opbeurende brieven en Frits was al een paar maal over geweest, maar het was hem zoo vreemd, in Doorle te zijn zonder Nanny, zonder te wandelen, te rijden of muziek te maken met Nanny. Met Mijnheer Rogers samen had hij gezeten in de benedenkamer, pratende over onverschillige dingen, die hen geen van beiden belang inboezemden en slechts dienden om het gesprek op te houden tusschen hunne angstig-droeve, bang-kloppende harten. Het was zoo treurig, zoo bedompt in Doorle en op Huize „Rust, waar alles draaide om die eene zieke in de kamer boven.
Doch na twee moeielijke, angstige weken nam de koorts langzaam af en de dokters herwonnen den moed. Wanneer nü het gestel nog maar genoeg kracht bezat, dan zou ze er wel bovenop komen, dan was het gevaar voorbij.
Een dankende vreugdegalm steeg op uit de harten der trouwe Dooriers, toen ze dat eindelijk hoorden. Ze zouden haar dus behouden, ze zou blijven leven, hun lieve, lieve juffer! Maar het zou heel lang duren eer ze haar weer zien zouden, heel lang. Want ze was erg zwak; de zwakte die zou het haar doen.
Nanny's leven bleef gespaard.
Langzaam, heel langzaampjes sterkte ze op en begon weer belang te stellen in de dingen, die gebeurden om



haar heen. Na een paar weken mocht ze opstaan en overdag liggen op een rustbank in haar zitkamer. En daar lag ze dan heel stil, de lange winterdagen, uit het raam turend over de verre, bruine hei. Geen kwestie van muziek maken, niet zich inspannen, niet veel lezen of praten en zooveel mogelijk slapen, dat was het voorschrift. De non bleef nog een paar weken, totdat haar hulp niet meer noodig was; toen vertrok ze weer, om elders ander lijden te verzachten. Men miste haar op Huize „Rust"; stil en kalm en toch zoo zorgend had ze rondgewaard; in den angstigen, verontrustenden tijd had ze Mevrouw Rogers stil-troostend gerustgesteld door haar voortdurend kalm blijven, en wanneer Nanny het erg benauwd had, zich zóó zacht over haar heengebogen en verlichting gebracht, dat moeder en Nanny zich erg hadden gehecht aan dat kleine Roomsche verpleegstertje en liefgekregen haar vriendelijk-zacht, meelijdend gezicht.
Traag gingen nu de dagen, de donkerdroeve, waarin Nanny veel leed. Pijnen had ze niet, de longaandoening was genezen, ze was alleen nog maar heel zwak. En daardoor was het ook niet dat ze leed, neen, ze droeg dat geduldig; maar alleen het gemis van muziek, het ontberen van haar studie, dat ze nu niet vooruit komen kon en door die lange rustkuur zou ten achter raken, dat maakte dat ze veel leed.
O, ze zou soms zoo graag eens even opspringen van het rustbed en gaan zitten aan de piano, aan die lieve, oude piano, die daar steeds ongebruikt stond, en haar alles toevertrouwen, alles wat zij had geleden en gevoeld in haar



lange ziekte; om zich uit te klagen en troost te zoeken bij haar; maar het mocht niet, in lang nog niet, het allerlaatst van alles zou d&t pas mogen.
„Arme piano!" zuchtte het somsin haar, wanneer ze zag naar den hoek, waar het instrument stond; „arme piano, wat sta je daar nu altijd somber gesloten in je hoek; wanneer zullen we weer samen kunnen weenen en jubelen en juichen, oude, getrouwe vriendin; zeg, weet jij het, wanneer?"
Maar zwart, stijf en stom bleef de piano en antwoord gaf ze niet.
O, dat ze niet spelen mocht, nu ze er soms zoo naar hunkerde; dat altijd maar liggen moeten, wanneer je zoo graag verder wou. Zooveel in je te voelen leven, en het niet te kunnen uiten. Soms sprak ze er over met moeder, die veel bij haar zat en vroolijk vertelde of grappige verhalen voorlas.
„Zeg, moedertje, zou het nog kunnen, het Conservatorium na Paschen? Het zal toch wel, ik zal dan wel heelemaal flink weer zijn, nietwaar?" Dat was de vraag, die ze telkens en telkens herhaalde, terwijl ze smeekend moeder aanzag. En Mevrouw Rogers ondersteunde dan Nanny's hoofdje met haar eene hand en streek met de andere over het witte voorhoofd en het donkere haar, terwijl ze zeide, dat het misschien wel gaan zou, als ze maar veel rustte en veel at, en haar best deed om gauw weer sterk te zijn. En zoo troostte ze haar, fluisterde zachte, blijde woordjes en Nanny liet er zich door kalmeeren. Door den



invloed van moeders lieve, warme stem werd ze geduldig en stil-tevreden weer, gelijk een kind, dat eerst dèn slapen gaat, wanneer het wordt ingesust door moeder. O, het Conservatorium, dat was het lichtpunt, waarnaar Nanny steeds uitzag. Het denken daaraan maakte haar gelukkig en kortte haar den tijd, in de lange dagen die ze terneer liggen moest.
En Mevrouw Rogers hield zich goed, sprak met belangstelling over de stad van het Conservatorium en de familie bij wie Nanny in huis gaan zou; want ze wilde niet laten merken, dat het zwakke meisje nooit in staat zou zijn tot die studie, waaraan alleen heel krachtige, zenuwsterke menschen zich kunnen overgeven. Ze wilde niet zeggen, dat de dokter de muziekstudie voor altijd afgekeurd en een lang winterverblijf in het Zuiden als eenig behoud voor de zwakke longen aangeraden had. En al zouden die geheel genezen, dan zou het meisje toch voor altijd tot de zwakken behooren; tot die schijnsterken, die veel droomen en verwachten van het leven en zichzelf in staat achten tot groote dingen, maar niet weten dat hun schoon ideaal nooit verwezenlijkt worden kan, omdat ze de onontbeerlijke lichaamssterkte daartoe niet bezitten. Neen, Mevrouw Rogers hield zich steeds goed, want die eenige illusie mocht ze haar kind niet ontnemen, die zou ze haar laten behouden tot het laatste toe, want die had het kind noodig om beter te worden.
Den eersten Zondag in Maart kwam Frits op Huize



„Kust en mocht hij INanny weer zien. tiet was juist acnt weken geleden, dat hij, op den dag van Ella's vertrek, 's middags afscheid van haar nam.
Veel was er gebeurd in dien tijd. Maar dit was een feestdag, een lang verbeide vreugdedag voor Nanny en voor hem.
„Schrik maar niet, wanneer je haar wat veranderd, erg mager en bleek geworden vindt, en laat het vooral niet merken, wees maar heel vroolijk," zei Mevrouw Rogers, terwijl ze hem voorging, de trap op, naar boven.
Frits had veel pakjes bij zich, kleine verrassingen van zijn moeder en van kennissen uit Rikmond; brieven van Ella, die Nanny zeker graag lezen zou, enz. Met blij-kloppend hart stapte hij achter Mevrouw Rogers de kamer binnen.
Hij had haar wel veranderd gevonden, was er innerlijk van geschrokken, zooveel magerder en bleeker was zij geworden in haar ziekte; maar hij had het niet laten merken, en op zijn prettige, nog jongensachtige manier druk en vroolijk verteld over studentengrappen, stadsnieuwtjes, het engagement van Jette Rosmeyer en Van Ronk, dat eerst nu publiek was en zooveel besproken werd, enz.
Nanny was geheel opgemonterd toen hij vertrok en hij beloofde de volgende week terug te komen.
„En breng dan ook je viool mee, dan kan je wat voorspelen, dat geeft wat afwisseling, die goed is voor een herstellende zieke!" zei Mevrouw Rogers.
Frits beloofde het.



Heel de week verheugde Nanny zich op dien komenden Zondag en ze was opgewekter en levendiger dan ze in langen tijd geweest was sinds haar ziekte. O, ze verlangde er zoo naar, om Frits' viool weer te hooren, die klagende, zingende, oud-bekende tonen. Terwijl ze daar lag had moeder haar wel van tijd tot tijd eens op de piano voorgespeeld, en Nanny had het prettig gevonden, het had haar goed gedaan, want moeder speelde mooi en vol gevoel, maar het waren allemaal oude stukken, oude liederen die zij speelde; met die nieuwe muziek kon ze het niet vinden, daar hield moeder niet van. En Nanny hield juist ook van de nieuwe, van de nieuwe vooral, en zag vol blijdschap uit naar den Zondag, waarop Frits komen en haar het nieuwste nieuws brengen en voorspelen zou.
Een heerlijke dag was die Zondag.
Een mooie, warme Maartdag, met iets van lente in de lucht. Het raam van Nanny's kamer was wijd opengeschoven, opdat ze inademen kon die zachte, verkwikkende voorjaarslucht. Frits was al vroeg gekomen met zijn viool en muziek. Hij had nieuwe stukken meegebracht, die speelde hij en Nanny genoot. Vroolijke, wilde klanken, overweldigend druk volgend op elkaar, en ook stille, droefzachte tonen, diep de ziel doordringend, gelijk weemoedig ruischende golfjes van een verre zee. Die laatste bevielen Nanny het best. Als ze uit waren, bespraken ze samen den inhoud en hij liet haar de pianobegeleiding zien. Die leek haar niet moeilijk, die zou ze wel kunnen , als ze maar beter



was, als ze maar weer spelen kon! En in zichzelf rekende ze uit wanneer dat zijn zou, wanneer ze weer het gewone leven zou kunnen hervatten. Ze dacht zichzelf al weer sterk genoeg om het te doen en den dokter al te voorzichtig, dat hij haar zoo lang liggen liet.
„Zeg, Frits," zei ze zachtjes, na een kleine stilte, waarin het scheen als waren ze beiden nog verdiept in de noten, „geloof jij óók, dat met dit leven alles uit is, dat we dan voor altijd slapen zullen en aan alles een eind is gemaakt?"
Verwonderd over die plotselinge wending van het gesprek, zag hij tot haar op, met een vreemden blik in zijn levendige oogen.
„Hoe kom je daar zoo ineens op, Nans? Ik wist niet, dat jij je met zulke ernstige dingen bezig hield!" zei hij onverschillig.
„Soms geloof ik het niet, en dan toch weer wèl," hervatte ze droomerig; „en het zou toch al heel vreemd zijn, wanneer we allemaal leefden en leden voor niets; want, weet je, Frits, wanneer je zoo heel ziek ben geweest, dan denk je wel eens na over die dingen, meer dan een gezond mensch. Niet in je ziekte, dan denk je aan niets, dan voel je je heel kalm en droomerig-soezend, als was je ver weg; maar als je dan beter wordt en je hoort dat je zwaar ziek was, dan begin je te denken en dan komt er zooveel in je op, waar je vroeger niet aan dacht."
Hij zag haar met nog vreemder oogen aan, wat was ze toch veranderd, wat was ze ernstig geworden!



„Ik weet het niet en dat weet eigenlijk niemand, Nans!"
„Maar Frits, voel jij dan niet zoo iets diep in je, een zachten klank, nauw hoorbaar, en toch als van iets eeuwigs, dat leeft in ons?"
Langzaam schuifelde hij heen en weer met zijn voeten, hij wist eigenlijk niet wat te zeggen. Want bij hem, den krachtigen, jongen man, leefde die klank ook wel; hij voelde hem goed, en misschien zou hij eens naar voren komen en tot overtuiging worden, wanneer hij zou zijn gerijpt tot ernstig-denkend man; nu echter wilde hij er nog niet voor uitkomen, sprak er liever over heen.
„Je moet niet te veel peinzen over zulke dingen, Nans; we kunnen toch niet doordringen tot het diepste; wachten moeten we," antwoordde hij na een poosje.
„Ik moet er nu eenmaal over nadenken, ik kan het niet laten, en het leven is zoo weinig mooi, men geniet er zoo weinig van, wanneer men er niet een beetje in doordringt, Frits!" zei ze ernstig zacht.
Er ontstond een stilte.
Toen, om een wending te geven aan het pijnlijk zwijgen, begon Nanny vlug, op meer vroolijken toon, over andere onderwerpen, over Ella, die het zoo prettig had en zooveel zag en genoot in Berlijn. En hij, blij dat de stilte verbroken en zij weer vroolijk was, vertelde van de lange, enthousiaste brieven, die iedere week kwamen en zijn moeder zoo gelukkig maakten. En onder het vertellen vloog de tijd. De mooie, lang verwachte dag was spoedig



ten einde, en toen Nanny 's avonds slapen ging, zag zij al weer uit naar den volgenden Zondag, hopend dat die zes lange weekdagen gauw voorbij zouden zijn.
Het begon werkelijk lente te worden. Nanny ademde volop den geur van het nieuwe, jonge groen, die haar wijdopen venster binnenstroomde en geheel de kamer vervulde; het deed goed aan haar longen en ze voelde zich sterker en krachtiger worden iederen dag. Met reuzenschreden ging ze vooruit; het was, als had de komst van de lente ook haar een krachtigen stoot tot beterschap gegeven; de dokter had niet durven hopen dat het zoo gauw gaan zou en was heel tevreden.
Al spoedig mocht ze opstaan, wandelen en een klein beetje piano spelen.
Wat was ze toen gelukkig!
Tusschen vader en moeder in, deed ze haar eerste wandeling door den tuin en het dennenboschje, haar oude vertrouwde boschje. En daar het warm en mooi bleef buiten, kon ze iederen dag een eindje wandelen, telkens wat verder. Langzamerhand mocht ze ook meer studeeren en ze was zoo blij dat haar vingers door de lange rust niet stijf waren geworden, dat zij ze nog even zoo gebruiken kon als vroeger. En ze voelde zich opleven, en sterker worden, nu ze zich weer uitjubelen kon op haar geliefd instrument.
En in de lange uren, die ze 's middags nog rusten moest, dacht ze na over het Conservatorium, over de



toekomst. Over vier weken was het Palmzondag, dan zou ze worden aangenomen. Daarop verheugde ze zich ook zoo, op het feest en alles wat daarmee samenging. Dominee Rietman had haar dikwijls bezocht in die laatste weken en zijn bezoeken had ze prettig gevonden. Wanneer hij aan het vertellen was, dan konden zijn gewoonlijk fletse oogen zoo opflikkeren en schitteren, dat geheel het gezicht er levendig en stralend door werd, zooals zij het slechts een heel enkelen keer gezien had op den kansel, wanneer hij in vuur geraakte, bezield door den gloed der overtuiging, en zijn handdruk was die van een goed man, een trouw vriend. Er waren nog nooit zooveel aannemelingen geweest als dit jaar, want er waren ook verscheidene ouderen bij, die gewacht hadden, om samen te worden bevestigd met Juffer Nanny.
Frits kwam bijna iederen Zondag over, dan wandelden of maakten ze samen muziek. Heerlijke, mooie Zondagen waren het. En spoedig zou Mevrouw Knozee, die het nu zoo stil thuis had, een poosje komen logeeren.
Nanny wist het sinds eenigen tijd, ze had het zelf wel gemerkt, dat van het Conservatorium met Paschen niets komen kon. Daarvoor was ze niet sterk genoeg. Maar ze was er heel kalm en niets ongelukkig door, — met October begint er immers weer een nieuwe cursus, zoo troostte ze zich steeds.
Soms was het haar, als hoorde ze zachte viooltonen klagen, fijne, innige klanken, die haar troosten kwamen in de uren, die zij liggend doorbrengen moest. En stil-gelukkige



droomen voerden haar dan ver weg, ver en hoog, naar rijke landen.
O, ze hoorde Frits' viool toch nog het liefst van alle. Als hij afgestudeerd had moest hij zich geheel wijden aan zijn viool, en ééns zou hij zeker een beroemd violist worden en voorspelen op concerten. En wanneer zij het dan zóó ver bracht, dat ze hem begeleiden kon, wat zou ze dan trotsch zijn! En als zij later eens alleen spelen moest voor het publiek, dan zou ze niet verlegen zijn voor die vele menschen in de zaal, want zij zou ze niet zien; ze zou alléén dien éénen zien, die tusschen hen in zat en luisterde; voor hem zou ze dan spelen, voor hem alleen!
En zoo maakte ze plannen, zonnige toekomstplannen, in verbeelding reeds verwezenlijkt, en alle draaiden ze om het Conservatorium en om Frits, zijn naam zweefde haar telkens op de lippen, want ze zag en droomde hem artist.
En gelijk daar buiten met den dag de knoppen aan de boomen meer uitbotten tot blaadjes en de frissche, groene blaadjes zich ontvouwden en grooter en grooter werden, zoo voelde ook zij iederen dag het jonge, blijde leven schooner en krachtiger bruisen en jubelen in haar.
Ook over Doorle was de blijheid weer gekomen, nu men de juffer van 't huis op den heuvel dagelijks wandelen zag en ze van tijd tot tijd weer eens de menschen opzocht. En ze zag er zoo goed uit, „hun lieve juffer," veel beter dan vóór haar ziekte; ze had nu meer kleur op haar wangen en haar oogen straalden zoo blij.
Maar niet aldoor ging Nanny zoo goed vooruit. Soms



kwamen er dagen, waarin ze weer te veel deed, te veel vergde van de pas herwonnen krachten, en dan voelde ze zich heel zwak en moest een paar dagen liggen blijven. Dan was ze droef en neerslachtig, want het was haar als hoorde ze diep in zich een stem die daar sprak: „Je zult er nooit komen; je zult niet bereiken kunnen dat, wat je zoo vurig wenscht en waarnaar je streeft."
O, dat zwakke gestel, dat altijd weer waarschuwde, altijd maar vermaande tot rust; dat niet mee kon met den rusteloozen ijver voor de muziek. Wat zou ze al ver kunnen zijn, wanneer niet altijd dat zwakke lichaam mee hoefde! Als ze eens zoo sterk was als Ella! Wat zou ze dan al niet bereiken kunnen! Maar ze wist het nu eenmaal: zwak zou ze altijd blijven, daar hielp niets aan; en het was niet goed om steeds maar te peinzen en te zuchten over wat had kunnen zijn, daarmeê kwam ze niet verder; neen, het eenige wat ze doen moest, was recht en klaar voor zich uit te zien, den weg dien ze gaan moest door het leven, den weg dien het zwakke lichaam meegaan kon!
Het was een zware stormdag geweest. Gebulderd en geraasd had de storm over het heideland, als wilde hij meedoogenloos boomen en huizen, menschen en vee omver werpen; alles, wat hij grijpen kon met zich voortsleuren en niets, niets sparen in zijn wilde, woeste vaart. Van de Doorlesche huisjes en hoeven hadden de deuren en ramen gekraakt, gerinkeld en gerammeld, als zouden ze er uitvallen. Maar de menschen waren er aan gewend;



de storm, de onbarmhartige, was geen zeldzame gast in hun land en rustig hadden ze hem laten uitbruisen en bulderen, kalm hun werk verrichtend binnenshuis.
En nu was het vier uur in den middag en hij had uitgeraasd; de zon was gekomen en het was bedaard alom. Als een hoog, helderblauw hemeldak, vol teer-zachte, wit-sneeuwige wolkjes, breidde de lucht zich uit over de zonnige, zorgenvrije hei.
Nanny kwam de voordeur van Huize „Rust" uit. Ze had den dag grootendeels samen met haar piano doorgebracht, en nu het buiten zoo bedaard was, wilde ze nog een luchtje scheppen. Moeder kon niet meegaan, ze had een paar brieven te schrijven, die nog mee moesten met de post, en vader was voor een dag naar Rikmond; dus ging ze maar alleen een eindje om.
Moeder, boven op het balkon, riep haar toe: „Niet te lang wegblijven, Nans, want als de zon weg is wordt het weer koud!"
„Neen, ik ga maar een klein eindje om, ben gauw weer terug, maar even frissche lucht happen!" lachte ze en wuifde vroolijk goedendag.
Het was zoo heerlijk buiten, alles zag zoo frisch en stralend van lang-verwachte zonwarmte. De hooge, donkere dennen, die 's morgens door den razenden storm zoo geducht werden gezwiept en gebogen heen en weer, zwegen stil nu. Rustige, plechtige stilte, die volgt na den storm, heerschte in het rond. Nanny voelde zich genezen en gelukkig. Blij en licht liep ze voort, den heuvel af en



den weg naar het kanaal op, genietend van de frissche, verkwikkende lucht. Het werd nu 200 echt lente, weldadige, krachtbrengende lente! Steeds verder voort liep ze, langs het kanaal, met zijn kalm blauw water, waarin helder weerspiegelde de zonnelucht.
Daar in de verte, aan den hoogen graswand van het kanaal, zag ze iets kleins, roodachtigs voortbewegen.
Wat zou dat zijn?
Zou het een kind zijn?
Een klein kind, zonder iemand er bij, daar tegen den steilen kant van het kanaal, waarin het ieder oogenblik zou vallen kunnen? Hoe gevaarlijk!
Nanny versnelde haar pas en scherpte de oogen om beter te kunnen zien. En waarlijk, even later zag ze duidelijk dat het een kind was, een klein kind, in een rood jurkje, dat daar bloempjes plukte en steeds lager ging. En ze herkende het kind: het was onnoozele Dineke Wes.
Ze zag hoe het dieper naar beneden zakte, uitgleed en zich niet meer houden kon .... En met een luiden ontzettingskreet snelde Nanny er heen, er niet aan denkend dat ze voor haar zwakke longen nog niet hard loopen mocht, slechts vóór zich ziende dat kleine, roode stipje, dat steeds verder zonk en spoedig in het water verdwenen zou zijn!
Vlug als de wind vloog ze voort.
Nu was ze bij den waterkant; het roode jurkje was onzichtbaar geworden; een zacht, kermend gekreun klonk op uit het water en een klein, bruin armpje stak er nog boven



uit, wanhopig vastgeklemd aan een plukje gras, dat weldra óok loslaten zou en met het kind verdwijnen in de diepte.
Nanny sprong naar beneden, probeerde haar voet stevig te zetten op een vast plekje van diepgeworteld gras; nog één sprong en ze was er: het handje had ze beet; ze trok omhoog .... doch, helaas! het kind was te zwaar, haar voet gleed uit in het glibberige gras . . ze verloor haar evenwicht en met een krijschenden hulpkreet plofte ze neer met het kind in de diepte 
Op haar eersten schrikgil waren een paar turfgravers, die daar bezig waren in de buurt, toegeloopen. Wat er gebeurd was, wisten ze niet, maar ze vlogen Nanny na langs den waterkant en zagen haar naar beneden springen, zakken en verdwijnen .... Zij begrepen toen.
En zij sprongen naar omlaag, maar zelfs voor die groote, sterke mannen was het moeilijk werk; doch alle krachten spanden ze in, want welke Doorier zou zijn leven niet op het spel zetten om haar te redden, die vriendelijke Nanny, de lieve juffer van het huis op den heuvel!
Beiden werden ze gered, Nanny en Dineke. Dineke's rond vuistje vastgeklemd in Nanny's lange, magere hand; zóó waren ze samen opgehaald.
Dineke was spoedig bekomen van den schrik. Vrouw Wes had het kind, toen het haar kletsnat en beverig was thuisgebracht, dadelijk met warme kruiken in bed gestopt, en den volgenden dag was het weer beter, en ging naar school, en speelde over den weg als altijd.



Maar Nanny lag wederom in zware koortsen neer; de hevige schrik, het verboden harde loopen, het koude bad en de lange tocht in natte kleeren, eer ze was thuisgebracht, waren te veel geweest voor het nog zoo zwakke, half herstelde meisje.
Opnieuw vreesde men voor haar leven.
Wederom was hij ontboden, de oude dokter uit Rikmond, de grauwe stad van het laagland, en toen hij neerzat bij het bed schudde hij bedenkelijk het grijze hoofd en een droef-ernstige trek doorplooide zijn vriendelijk gezicht. En meewarig zag hij naar die instorting en totale verwoesting van dat gestel, dat kort geleden met zooveel moeite behouden en boven verwachting weer opgekweekt was en dat hij nu zoo goed op weg van beterschap, ja bijna geheel genezen wist.
Maar wie had ook kunnen denken dat zoo iets gebeuren kon!
In dat rustige, gezonde heidorp, waar volgens zijn inzicht juist alles meewerkte om een zwakke spoedig weer krachtig te doen worden!
Helaas, de zachte hemellucht, die na het geweldig stormen een tijdlang zoo helderblauw en glanzend van zonlicht praalde over het heideland, was plotseling weer donker geworden; aangedreven kwam een stoet van zwarte wolkjes, die pakten zich saam en vormden een groote, onheilspellende massa, die dreigend hangen bleef, gereed om ieder oogenblik met hevigen schok los te barsten over het stil, vredig dorpke Doorle.
Nanny.
19



Gone before To that unknown and silent shore.
Lamb.
Klepperende vleugelslagen heeft de dood. Soms komt hij vlug en met veel geweld; van verre is dan hoorbaar de angstige, gevreesde vleugelslag. Dan weer nadert hij heel langzaam, zacht ritselend, nauw hoorbaar.
Het bosch ligt vol dorre, doode bladeren, die vormen en dekken de paden waarover de menschen gaan. Maar aan de boomen prijken iedere lente vele jonge, frischgroene blaadjes en lustig-blij zingen in de takken de vogels. — Er gaat een geritsel door het bosch, een zacht geruisch als van een stillen wind — zijn vleugelslag — en de jonge blaadjes, maar even bewogen, vallen af en zijn dood, het lied der vogels verstomt en het kleine kindje in de boschwachterswoning, dat vroolijk kraaide tot vreugd der jonge moeder, die het zong en wiegde in slaap, sterft.
En van het bosch vliegt zijn vleugel naar het bloemenveld waar eenige van de mooiste, teerste rozen verleppen en neerknakken.
Dan naar het land, het dorp, de stad . . .
En waar de vleugelslag gaat, daar wordt alles koud, kil en klam.



Een enkelen keer komt hij als een stille, zachte zegen, brengend lang-afgesmeekte genezing van te zwaar lijden; maar dat is heel zelden. Want ook de hevige lijder hecht aan het leven, het mooie, rijke leven, dat hij liefheeft en waarvan hij genezing hoopt voor zijn pijnen, hoewel hij weet dat het hem die niet meer geven kan.
Vanwaar komt ge en waarheen gaat ge, hard-klepperende ol zacht-ritselende vleugelslag?
Ondoorgrondelijke verwoester van al wat leven heet!
Rechtvaardige macht, die geen uitstel vraagt, maar gelijk nadert voor menschen, bloemen, dieren; voor alles en al wat leeft!
Daar is een tuin vol schoone bloemen.
Een tuinman gaat er door en plukt een bloem hier, een bloem daar, en van de rozestruiken snijdt hij de mooiste rozen, die den tuin zoo weelderig tooiden, en de teerste knoppen, die nog zooveel beloofden.
En de mooiste rozen en de fijnste knoppen worden juist het eerst afgeplukt, om elders te worden bewonderd, te verkwikken door hun schoonheid en te prijken in vollen glans. De tuinman heeft ze afgesneden met kalme hand.
Gebeurt zulks niet alle dagen en overal?
Daarom, wees niet toornig op de hand, die ze afbrak.
Ook de zon stoort zich niet aan de wenschen van het land en zijn bewoners. Soms verlangen wij dagenlang naar den warmen gloed van een enkelen straal, die opbeurt



en verkwikt, en dan weer vragen we de zon of ze zich niet schaamt haar vroolijk gouden stralen toch te doen schijnen op een plek van zooveel droefheid en rouw, zooals het dien morgen in Doorle was, toen bij haar eersten gulgouden gloed de boodschap kwam in het dorp dat hij, de wreede verwoester, de ondoorgrondelijke met den klepperenden vleugelslag, dien nacht was binnengedrongen tusschen de vaste muren van Huize „Rust."
Nanny, het lentekind, was gestorven.
In de stille kamer met de neergelaten gordijnen lag ze; op het witte kussen rustte het smalle, bleeke gezichtje met de zware, donkere vlechten; om den gesloten mond met de fijne lippen speelde een lichte glimlach, zoo weemoedig.
Drie dagen waren verloopen sinds dien treurigen stormdag, die zooveel onheil bracht, al die dagen lag ze in hevige koortsen en slechts een paar maal nog was ze bij kennis.
Den vorigen middag nog had zij eenige oogenblikken van helder bewustzijn, waarin ze zacht fluisterde tot moeder: „Zeg toch niet dat het redden van Dineke er schuld aan is, . . . zeg dat toch nooit . . . neen, Dineke heeft geen schuld; .... haar redding heeft m'n ziekte niet veroorzaakt, misschien een beetje verhaast en verergerd, maar een gezond mensch sterft niet door één koud waterbad . . . En 'k voelde al lang dat het komen moest, . . . dat het toch komen moest . . .
Toen had moeder haar zacht toegedekt, en uitgeput was ze weer vervallen in ijlkoortsen en niet meer bij kennis geweest.



Van uit de benedenkamers, waar Mijnheer Rogers, Mevrouw Knozee en Frits in sombere droefheid bij elkaar zaten en kalm de menschen ontvingen, klonk het geluid van gedempte stemmen en zacht voetgestap van hen die kwamen en gingen: Doorlesche menschen en vrienden overgekomen uit Rikmond; hier in de stille, halfdonkere kamer waren moeder en dochter voor het laatst bijeen.
Mevrouw Rogers wilde niemand ontvangen, in elkaar gedoken, als gekrompen van smart, lag ze voor het bed van Nanny.
En het geheele leven van haar kind, dat korte, mooie, jonge leven, van de geboorte in het verre Rusland af aan, al 't geluk en de vreugd die het haar gegeven had, overzag ze nu geheel. En dat alles was uit, afgesneden voor goed. Haar geboorteplaats, waar zij het volgend jaar waarschijnlijk zouden zijn heengereisd, en op welks weerzien zij zich zoo verheugde, om dan hoogerop te gaan naar Ruslands noordelijke streken en te zien het wondere noorderlicht, die middernachtzon .... te lang hadden ze het plan, daarheen te gaan, uitgesteld. De oude Rus was een ziener, hij heeft gelijk gehad, zijn voorspelling is uitgekomen. Zoo ging het door het hart der moeder.
Want Nanny was een bijzonder menschenkind, en haar donkere, vragende oogen wilden veel zien en zoeken, veel doorgronden, en diep hadden ze het leven ingeblikt; maar midden onder het zoeken, voordat ze nog iets



hadden kunnen vinden dat hen bevredigde, waren ze gesloten voor altijd; die prachtige, diep-diepe."
En zij boog zich heen over haar kind, dat stil en schoon als een belofte terneer lag en streelde het gezichtje, het donkere haar, en sprak het lieve, zachte woordjes toe; woordjes, die het nu niet meer hooren kon.
Het was een laatst, innig gefluister van de moeder tot haar kind.
„Mijn lieveling, heb ik je wel alles gegeven, je wel alles gegeven, wat je moeder je geven kon?"
Maar over het smal-bleeke gelaat met de gesloten lippen lag een stille, gelukzalige glimlach en het was haar als las ze er het antwoord op: „Ja, moedertje, mijn liefste vertrouwde waart gij, moeder mijn!"
Hoog stond de zon aan den blauwen hemel en bescheen het land, het dorp, het huis op den heuvel, dat stijf en stom daar stond met zijn dichte, witte ramen. En ondanks den zonnegloed, zag ook in Doorle alles zoo donker, zoo droef. Het was als hing een somber rouwfloers van het huis op den heuvel neer op het dorpje en ver in het rond.
Ze wilden, ze konden het niet gelooven de Dooriers, dat ze hun lieve juffer, „de kleine engel van het Huis," nu nooit meer zouden zien. In elke woning was rouw, maar in het huisje van Wes het allermeest. Vrouw Wes weeklaagde heel den dag en met iets van licht verwijt blikte ze naar Dineke, het onnoozel kind, de eenige die niets begreep



van al die droefheid om haar heen, en maar voorttuurde en speelde als altijd, niet beseffend dat zij voortaan met dubbel droeve oogen door de menschen zou worden aangezien, omdat, om haar arm leven te redden, een ander, mooi, veelbelovend leven zich den dood had gehaald.
Stil zat blinde Neeltje in haar hoekje bij het raam, de handen als in gebed in haar schoot gevouwen en zuchtte zacht: „Was ik nu maar gegaan in plaats van Juffer Nanny; om mij zouden ze niet zoo treuren, want zij heeft nog niets en ik al zooveel daar Boven!"
In den tuin van Huize „Rust" prijkten de eerste voorjaarsbloemen. De herten, gewoon iederen morgen brood te krijgen uit een zachte meisjeshand, hieven hunne koppen op en zagen vragend naar den kant van het huis, niet begrijpend waarom die hand niet meer verscheen de laatste dagen. En van uit het boschje klaagden de hooge dennen en de tjilpende musschen: „Waar blijft gij, lentekind! ge waart in lang niet hier; de mosbloemen bloeien, de vogels keeren alle weer, ook de nachtegaal is op komst; het is de tijd van luisteren nu; kom dan toch, kom!"
Maar er klonk geen antwoord, geen vroolijk geluid van het huis of uit den tuin; alles bleef stil en stom.
Het was de dag, waarop Lentelieveling voor altijd werd weggedragen uit Huize „Rust."
Voor het laatst ging ze nu den heuvel af, dien ze zoo dikwijls vlug was afgeloopen en waarvan ze zoo menigmaal lachend gezegd had, dat ze hem liever op dan af ging.
In het familiegraf, waar reeds velen harer voorouders



rustten, op het klein Holdensch kerkhof, werd ze begraven, midden op de eenzame, ruime hei; die ze zoo lief had en waaraan ze veel van haar liefste geheimen en droomen had toevertrouwd.
Bijna alle Dooriers waren gekomen om te brengen hunne laatste hulde. En rond het graf stonden ook al die jonge deernen, die op den komenden Palmzondag zouden worden bevestigd tegelijk met haar. Er waren vele oudere bij, die hadden gewacht om samen te worden aangenomen met de juffer van 't Huis, — nü zouden ze tóch zonder haar zijn!
Alles ging heel eenvoudig, heel stil.
„Rust in vrede, lieve Nanny!" dat waren de eenige woorden die men hoorde, hol en snijdend-koud weerklinkend tusschen al dat donkere, drukkende van zoovele droeve menschen.
Langzaam verdween de zon in het Westen. Haar laatste, rosse gloed verlichtte nog flauw de uitgestrekte hei en het kleine kerkhof, waar alles weer stil was, als ware er niets gebeurd, als waren niet zoovelen daar 's middags bijeen geweest. Slechts het mulle, omwoelde zand en de sporen van vele groote en kleine voeten op het pad, toonden aan dat velen daar gegaan waren.
Nu ging over dat kleine pad tusschen de graven door slechts een lange, donkere figuur, die langzaam voortschreed.
Het was Frits.



Lang bleef hij staan bij dat eene graf, overdekt door zooveel witte bloemen en groen; een wonder-teer bloembed gelijk.
En hij kon het niet begrijpen, dat het Nanny was, die rustte daaronder. Héél den dag, tijdens de begrafenis, had hij het gevoel gehad als begroeven zij een andere, een hem onbekende; en koud en onverschillig had hij gestaan tusschen al die weenenden.
En eerst nu, nadat alles voorbij was, de familie en bekenden uit de stad weer waren vertrokken, al die begrafenisdrukte achter den rug en hij nog eens even alleen was gegaan, nü eerst kwam hij tot besef, wie het was, die zij daar hadden weggedragen.
Zoo plotseling, zoo onverwachts en wondervreemd was alles gegaan. Blij, dat Nanny steeds zooveel beter en krachtiger werd, had hij zich weer geworpen in het volle, drukke leven van zijn studiestad; juist was hij met zijn vrienden vroolijk bijeen geweest, toen het telegram was gekomen, het noodlottig telegram van zijn moeder, dat hem plotseling naar Doorle riep, waar, toen hij aankwam, Nanny reeds gestorven was.
Zacht weende de wind door de hooge, donkere dennen heen, die klagend zwiepten heen en weer, als treurden ze mee met de menschen om het Lentekind.
„Gone before To that unknown and silent shorel"
Ze kwamen hem in de gedachte die woorden, die hij eens, als kleine jongen, ergens op een grafsteen gelezen en



altijd onthouden had. Weg, voor altijd weg, was nu zijne Nanny, hen allen voorgegaan. En daar was niemand die kende of wist van dat verre, stille strand!
O, waarom moest zij ook juist uitgaan op dien bewusten middag, en waarom dat kind van Wes daar spelen aan den waterkant! Was ze maar een anderen kant uitgegaan, dan zou die kleine wel verdronken, maar zij behouden zijn.
O, het was wreed, zij, die zoo ziek was geweest, om wie allen zoovele lange dagen in zorg en angst hadden doorgebracht en die toen eindelijk door veel moeite en kunst weer langzaam hersteld was, waarover ze zoo dankbaar en gelukkig was; zij, die zoo lief was, en zoo blij met haar leven, moest nu sterven, omdat ze redden wilde een onnoozel kind ....
Hij had er nooit aan gedacht, dat zoo iets gebeuren kon! Helaas, dat was het lot, dat toch het allersterkste van alles is, en zich niet stoort aan het plan of de kunst der menschen; het lot, dat menschen uit verre streken samenbrengt en dan voor altijd weer scheidt; het lot, dat beschikt over elke bestemming, iederen weg van het zoekende, verlangende menschenhart.
En hij, de sterke, jonge man, boog onwillekeurig de knie voor de overmacht van dat lot, naar welks wil hij zich zou leeren voegen in zijn leven.
Van verre klonk klokgelui hem in de ooren, het dampen en stoomen van een locomotief en het schorre schreeuwen van een paar mannen die een paard opzwiepten,



dat zwaar langs den weg naast het kanaal liep, trekkend een schuit vol turf ....
Het vertelde hem, dat het leven niet stilstaat, dat alles zijn gewonen gang gaat, werkt en strijdt en rust en lacht als altijd .... En ook hij moest verder, mee met het leven, voort moest hij.
Het leven staat niet stil,
Laat dooden bij de dooden.
En zij, die levend zijn Ter nieuwe toekomst spoênl
Een man moest hij worden, en hij voelde als was hij nu een man, zooveel ouder en wijzer dan een paar dagen geleden.
O, dat mooie, rijke leven, dat hij zoo liefhad, waarvan hij zich zooveel had voorgesteld en dat zoo dor en lichtloos hem leek nu hij Nanny's vroolijke stem en lieven lach er niet meer in hooren zou!
Hij richtte zich op en met een laatsten droeven blik naar dien stillen bloemenheuvel ging hij langzaam weg van het kerkhof en het heipad op; terug naar het huis op den heuvel!
Nu was hij bij de oprijlaan, en in gedachten verzonken klom hij den heuvel op, zoo bedaard, zoo langzaam-moeilijk, als torste hij iets, dat zoo zwaar was. . . Daar boven lag het huis; somber, koud en stom met zijn witte, neergelaten gordijnen. Zoo eenzaam en verlaten zag het er uit, omdat daar binnen nu geen schoone, verwarmende zonnestraal meer schijnen zou, omdat die er voor altijd uit verdwenen was.



Nog nooit was het hem opgevallen, dat die heuvel zoo hoog was, dien hij zoo menigmaal met haar had opgeklommen, dien hij haar dikwijls had opgetrokken of opgeduwd, wanneer ze huiswaarts keerden van een verre wandeling en zij zoo moe was. Hij herinnerde zich de laatste maal, een Zondag, nu bijna drie weken geleden; toen hadden ze eerst even beneden gerust in het gras, wijl zij had gezegd, dat ze niet verder kon. En lachend had hij haar toen bij de hand gevat en meegetrokken, half gedragen naar boven, en ook zij had gelachen, en al lachend waren ze boven aangeland.
Wat was ze toen toch nog zwak!
Hij dacht aan hunne idealen van vroeger, toen ze kinderen waren; zijn luchtkasteel van een groot huis met tuinen, jacht en stallen, een kasteel waarin hij wou wonen met haar; de latere idealen van samen spelen op concerten, samen opgaan in de muziek.
Verwoest, naar den grond gegooid waren al die hooge luchtkasteelen nu en aan den muziekhemel zou haar ster, die wellicht eens alle andere zou hebben overschitterd door haar wonder-zachte, innige straling, nooit blinken.
„Het leven is zoo weinig mooi, wanneer je er niet wat in doordringt, Frits!" had ze hem eens gezegd in een ernstig oogenblik, en toen had hij zijn schouders opgehaald; helaas! van nu af aan zou hij zich wel verdiepen in dat leven.
Hij was den heuvel opgeklommen en naderde het huis, het droeve, doodsche huis. Met een ruk wierp hij het



tuinhek open en ging zwaar over het krakend kiezelzand naar de voordeur, die, zooals gewoonlijk, openstond op een kier, opdat een ieder, die komen wou, kon binnengaan zonder schellen.
Dof en zwaar viel het hek achter hem dicht.
Huize „Rust" zou nu waarlijk slechts een huis van stille ruste zijn. En wederom, evenals vroeger, zouden er twee oude menschen wonen, die niets meer verwachtten van het leven, omdat het het liefste, wat het hun eens gaf, hun weer ontnomen had; een stil, oud paar, illusieloos. En weer zouden het weemoedige tonen van stille, vrederuischende muziek zijn, die van het huis op den heuvel zacht neergleden in Doorle. Want vroolijke dartelheid en blijde jubeltonen zouden niet meer zijn in het huis of in de tuinen, en zoo'n mooi, gelukkig Kerstfeest als dat eene geweest was, zouden ze nooit meer hebben, de Dooriers. Dat zouden ze bewaren moeten in altijd-blij vende herinnering, en hun kinderen zouden ze vertellen van dien prachtigen reuzenboom, die toen stond in het schoollokaal op dien blijden, vreugde-brengenden avond.
Misschien zouden eens na vele, vele jaren, wanneer het huis weer vervallen zou zijn aan den een of anderen neef, dartele vreugd en vroolijk gezang terugkeeren in het huis, den tuin en in het dennenboschje .... maar héél anders zou het dan toch zijn als de Dooriers het zich hadden voorgesteld.
En wanneer ze op lange winteravonden in hunne huizen en hutten, of 's zomers-avonds op den weg bij het



kanaal bij elkaar kwamen, dan zouden ze nog menigmaal over haar spreken en misschien zou bij sommige moeders ook wel eens een traan opspringen om haar, de lieve, de hartelijke, die zoo stil was weggegaan uit het leven. En met een zachten trek .van dankbaarheid in hunne gewoonlijk zoo harde, stugge gezichten, zouden ze dan roemen en de nieuwe bewoners vertellen van dien goeden, verleden tijd, toen het oude, stille paar van Huize „Rust" zoo gelukkig en jong nog was, en alles rondom als overgoten scheen met helderstralend, blij leven; toen die ééne nog leefde, die zooveel zonnewarmte gebracht had in hun eentonig arbeidsleven; hun goede juffer Nanny, de lieve juffer van het huis op den heuvel!