9Êsmt 0827 6633



















DE ZWARTE WOLF.















DE ZWARTE WOLF
DOOR
E. GERDES.
Zesde Druk.
GEÏLLUSTREERDE UITGAVE.
NIJKEKK. - G. F. CALLENBACH



/ KONINKLIJKE \ I BIBLIOTHEEK I



EERSTE HOOFDSTUK.
Waarin wij met den zwarten wolf kennis maken, zonder hem nog te kennen.
Er is een tijd geweest, dat men in ons vaderland nog niet wist wat aardappelen waren en het gebruik van spelden onbekend bij de vrouwen was, daar deze nuttige voorwerpen door fijne dorens en houten pennetjes vervangen werden, als men een doek had vast te maken. Maar in de dagen, toen de spelden uitgevonden waren, zag men met minachting neder op de geslachten, die in lang verloopen eeuwen deze landen bewoonden, en men rekende zich veel beschaafder, veel geleerder, veel knappei en vernuftiger dan toen geringe burgerlieden een lederen hemd droegen en het buskruit nog niet uitgevonden was, toen men nog aan een walvischbaard kloof en zeehondenspek op de tafels der rijken als een fijne schotel pronkte.
Welnu, het lust mij heden eens die lang verloopen eeuwen voor uw geest te schilderen, in den vorm van een verhaal, dat, wat de hoofdpersonen en voornaamste
DE ZWARTE WOLF. 1



gebeurtenissen betreft, streng historisch zal zyn namelijk in zooverre als de historie ze ons m zeer korte en, helaas, flauwe trekken wedergeeft. W ant gij moet niet vergeten, dat de geschiedenis der eerste tien eeuwen (na Christus' geboorte) meestal slechts op overleveringen berust, daar men toenmaals beter met spies zwaard en boog kon omgaan dan met pen en in Iemand, die toen lezen en schrijven kon, was een heele bol — een monster van geleerdheid, zouden wij ans zeggen - de beoefening der letterkunde was geheel m handen van de geestelijkheid, en deze — schoon wij dankbaar mogen zijn, dat zij iets deed — is nimmer bijzonder vlijtig geweest in het verzamelen van gedenkwaardige historische stukken.
Ik heb mij bij het samenstellen mijner vaderlandsche
verhalen vooral beijverd u met den geest, de zeden en gewoonten dier oude tijden bekend te maken, en zoo Soms onder het lezen glimlachen mocht over de onkunde der handelende personen, vooral wat de dingen des hemels betreft, zet dan de borst met hoog, maar dank God, die u in gelukkiger tijden heeft doen geboren worden, in tijden, waarin kunst en wed¬
ijveren om ons het leven aangenaam te maken maa waarin ook meer dan ooit de roepstem van God tot n komt om uw hart Hem te geven.



De weg, die van Duurstede*) naar Utrecht liep, was op den 3den April 1018 tamelijk levendig en bont van allerlei soort van wagens en karren, meestal getrokken door ossen of ezels. Die wagens waren van een jammerlijk maaksel, en ik verzeker u, dat, als gij dien weg van vijf uren op zulk een hobbeligen, muilen zandweg en in zulk een ellendig voertuig hadt moeten afleggen — verwend als gij zijt — gij alsdan meer dood dan levend in de oude Domstad zoudt aangekomen zijn. Doch hoe gebrekkig zulke voertuigen wezen mogen, zij zijn onmisbaar voor de kooplieden, die hun goederen ter jaarmarkt brengen. Over drie dagen wordt het Paaschfeest binnen Utrecht gevierd, een der vier groote kerkelijke feesten2); dan stroomen tal van vreemdelingen de oude veste binnen, minder om geestelijk voedsel te ontvangen, dan wel om hun koopwaren aan den man te brengen, welke koopwaren zij in daarvoor opzettelijk gebouwde en ingerichte huizen, in de benedenstad, de Stathe, uitstallen en opstapelen. De wagens zijn dan ook met allerlei soort van waren beladen: die hooge tweewielige kar, die met groote inspanning door een span
!) Duurstede. Het oude Dorestad, vroeger een der aanzienlijkste steden van ons vaderland, vooral tijdens Karei den Grooten, werd door de Noormannen zóó herhaaldelijk geplunderd en verwoest, dat zij gedurende de regeering van graaf Dirk III een stad van slechts weinig beteekenis was geworden.
2) Vier kerkelijke feesten. In de elfde en twaalfde eeuw — wellicht ook later, vierde Utrecht vier groote kerkmissen (kermissen): op OnzeLieve-Vrouwe-geboorte, Paschen, St. Jan en op St. Maarten. Zie Van Mieris Charterboek I, 88.



ossen wordt voortgetrokken, bergt onder de witte huif eenige goed gevulde zakken met granen; gindsche wagen kraakt en rammelt onder het gewicht van metalen voorwerpen, die uit Saksen herwaarts gevoerd worden en aan inkomend recht van elke vier last een denarie, volgens de marktkeure, opbrengen l); het volgende voertuig draagt lichter vracht, namelijk vlas, door de Hamburger kooplieden ter markt gebracht; weder een andere wagen brengt beren-, rendieren- en marterhuiden, vogelveeren, walrus- en walvischbeen naar de stad, waarnaar de handelaars reeds gretig uitzien. En zoo bergt ieder voertuig een min of meer kostbare lading: leder van Konstantinopel, kruiden en specerijen, kleedingstukken, lijn borduursel voor kerksieraden, lijnwaad, wijn en allerlei eetwaren, tot den oud-hollandschen haring toe.
Doch niet alleen wagens nemen de richting naar de vermaarde stad — o neen, want behalve een menigte groote en kleine schepen en schuiten, beladen met handelswaren, die ook ten verkoop bestemd zijn, trekt menig koopman, met een mars op den rug of een pak onder den arm, de een vroolijk, de ander zuchtend over den modderigen weg, stadwaarts. Bedelaars met allerlei gebreken, mannen, vrouwen en kinderen, allen belast en beladen, sukkelen langzaam voort, zooveel mogelijk gelijken tred houdend met een karavaan van kooplieden
*) Evenals thans werd oudtijds van iederen koopman, ]die zijn waren op de markt bracht, bij gelegenheid eener kermis, staangeld gevorderd; gewoonlijk vier denariën. De kerk beschermde de markten zeer, en schonk den vreemden bezoekers huisvesting en herberging.



die, te paard gezeten, een zwaar bepakten wagen vergezellen, terwijl de zwaarden langs de zadels hangen, ter verdediging tegen rooverij, die niet zelden op de groote wegen gepleegd wordt, zelfs in tegenwoordigheid van vrome pelgrims en monniken, die, hun rozenkrans prevelende, het Paaschfeest in de stad wenschen te vieren.
Bont en grillig, soms ook deftig en ernstig, is de kleeding van al die rijdende en wandelende kooplieden, die uit alle oorden van Europa hier te zamen stroomen, want Utrecht is bij den aanvang der elfde eeuw de voornaamste markt van de Nederlanden. Duurstede heeft zijn oude glorie verloren en is slechts een kleine havenplaats geworden. Dordrecht, met het nieuwe Merwetolhuis, bestaat slechts sedert drie jaren: Tiel is een weinig afgelegen; Deventer aan den Gelderschen IJsel, Stavoren aan het Vlie en Muiden aan den Vecht-mond, hoewel geen onbelangrijke plaatsen, moeten toch onderdoen voor het middelpunt des algemeenen handels: de bisschopsstad, die ten teeken, dat zij de kooplieden gaarne in haar midden ontvangt en hun veiligheid en bescherming aanbiedt, aan den Rooden Toren met koperen dak, ter plaatse van de Tolsteegpoort, een rood houten kruis heeft aangeslagen, dat ieder van verre zien kan — een teeken, dat zelfs den verbannen misdadiger welkom is, daar hij gedurende den tijd, dat de jaarmarkt gehouden wordt, ongehinderd de stad mag bezoeken.
Wij willen onze aandacht niet wijden aan gindschen voortvarenden Duitscher, die, gekleed in grijswitten lijfrok, hozen en mantel, naast het paard stapt, dat bij elke tien passen een oogenblik stilhoudt om even uit te



rusten. Ook willen wij niet vertoeven bij dien ringbaardigen koopman, wiens bonte muts een weinig scheef op het hoofd staat, die den harigen pelsrok om de lenden torst, alsof het nog midden in Januari was, en wiens scharlaken broek den pronkzieken Noorman verraadt — nog minder bij al die vreemde gasten, die een in ons oog zonderlinge, doch niettemin schilderachtige kleeding dragen — liever verzoek ik u den man te volgen, die een kistje onder den arm en een knaapje van hoogstens twaalf jaren aan de hand houdt. Zijn kleeding duidt aan, dat hij niet tot den arbeidersstand behoort; veeleer geeft de donkere muts, de lange bruine mantel, die tot op den enkel afhangt, te kennen, dat hij een koopman is in heilzame kruiden en vluchtige oliën, ten dienste van alle zieken, ouden en jongen. Hij schijnt moede, misschien wel krank te zijn, zoodat dan op hem wel het spreekwoord van toepassing zou zijn: „medicijnmeester, genees u zeiven." Doch hoe het zij, moede of krank, dit schijnt althans zeker te zijn, dat hij verdrietig en somber gestemd is. Gebukt is zijn hoofd, gerimpeld de wang, vochtig het oog, en een smartelijken zucht slakende, blijft hij stilstaan, leunende tegen een zwaar beladen wagen, waarvan de paarden een weinig rusten moeten, en zegt tot den knaap:
„Theuwald, spoedig zullen wij het doel onzer reis bereikt hebben. Geve God, dat wij slagen."
„Dat hoop ik ook, vader," antwoordde het kind. „Ik ben moede en hongerig. Hoe lang moeten wij nog loopen?"
De oude man heft het hoofd op en richt zijn somberen blik in de verte.



,,Nog slechts twee uren," is 't aanmoedigend antwoord.
„Nog slechts twee uren!" klaagt de knaap. „Kunnen wij hier niet eerst een wijle rusten en een stuk brood eten?"
„Gij moet een weinig meer geduld en volharding hebben, Theuwald; wij zullen er wel komen, en dan kunt gij zooveel eten als gij wilt en zoolang rusten als u goeddunkt. Denk liever aan de smart, die ons heeft getroffen: Uw lieve zuster, mijn eenige dierbare dochter, men heeft baar ons schandelijk ontroofd."
De oude man liet het hoofd dieper op de borst zinken en zijn blik werd nog droeviger dan daar straks.
„Wie heeft dat gedaan, vader?" vroeg de knaap. „Gij weet, ik was toen niet bij u, maar bij mijn oom in Keulen."
„Helaas," antwoordde de oude man, „ik ken de personen niet, die dat snoode stuk bedreven hebben, en durf ook niet gissen, wie de daders zijn. Maar ik hoop in Utrecht bij den eerwaarden heer deken Waldebold hulp en verlossing te vinden."
„Maar, vader," hernam de knaap, „hoe is het dan gebeurd, dat mijn zuster Anna geroofd werd?"
„Ik zal u zeggen, wat ik er van weet. Gelijk gij weet, moet uw vader, wegens zijn handel in geneeskundige kruiden, fijne oliën, tincturen en mixturen dikwijls groote reizen doen naar de landen, waar hooge "bergen zijn, op wier kruinen de zeldzaamste planten groeien, die een geheimzinnige kracht bezitten tot heeling van allerlei booze krankheden. Op die reizen kondt gij mij niet vergezellen, en om u voor den handel op te leiden, zond



ik u naar mijn broeder te Keulen, terwijl Anna bij haar moeder te Tiel bleef. Op mijn reis naar de Helvetische bergen stierf uw moeder — en Anna, die zich te zwak gevoelde om alleen te zijn, trok naar Buren, waar de zuster harer moeder woonde. Dit was ten minste haar voornemen, gelijk zij het aan een paar buren bekend maakte, schoon zij nimmer te Buren is aangekomen en men haar daar niet heeft gezien. Toen ik nu een paar weken geleden te Tiel kwam, in de verwachting mijn vrouw en dochter te omhelzen, vond ik mijn kleine woning verlaten, het weinige huisraad verstrooid, en vernam ik van een paar vrienden de treurige waarheid, dat ik weduwnaar geworden was en gij een moeder verloren hadt."
De medicijnmeester — want zoo zullen wij hem voortaan noemen — zuchtte diep en deed vergeefsche pogingen zijn tranen te weerhouden.
„Ik bracht droevige dagen door, gelijk gij wel denken kunt, Theuwald," vervolgde hij, „maar de smart werd gelenigd door de hope des eeuwigen levens, en daar ik nog vaderlijke plichten te vervullen had, reisde ik allereerst naar Buren, in de hoop daar mijn Anna te vinden. Doch stel u mijn schrik en ontroering voor, toen ik van mijn schoonzuster vernam, dat zij Anna niet gezien had. In het eerst dacht ik, dat zij dit slechts zeide om mij een aangename verrassing te bereiden na zulk een smartelijk verlies — maar weldra bleek het mij, dat ook deze slag mij treffen moest en dat ik een lieve dochter te beweenen had."
„Maar Anna is immers niet dood!" zeide de knaap.



„Neen, kind, dat hoop ik niet; maar ware dit het geval, dan zou ik veel geruster zijn, omdat zij alsdan bij God was. Maar nu hebben haar booze mannen ontvoerd — en ik weet niet waarheen."
„Hoe zijt gij dit te weten gekomen, vader?" vroeg de knaap.
„Zoo spoedig mogelijk vertrok ik weder naar Tiel," was het antwoord, „om daar te vernemen welken weg Anna had genomen, en op mijn terugreis vernam ik, dat eenige bisschoppelijke ruiters het meisje opgelicht en met haar den weg naar Bodegraven ingeslagen hadden."
Op dit oogenblik kwam er een lichte beweging binnen in den wagen, waartegen de medicijnmeester leunde, zonder dat deze het merkte. Het grijze huifdoek werd een weinig opgelicht, en door de gemaakte opening verscheen het gelaat van een man, die hoogstens dertig jaren oud scheen te zijn. Dat gelaat verried groote schranderheid, hoewel het thans meer nieuwsgierigheid uitdrukte; doch het merkwaardigst van dit gelaat was de donkere kleur, de bruine oogen, de dikke zware wenkbrauwen en het pikzwarte haar, dat, kort afgesneden, nauwelijks het voorhoofd aanraakte. De kleeding van dezen man was niet te zien, maar te oordeelen naar de wijze, hoe het hoofd onder de huif te voorschijn kwam, had zich de nieuwsgierige plat in den wagen — wellicht op een paar zakken — nedergelegd, om aldus getuige te zijn van het tooneel, dat onder hem voorviel.
„Ik begaf mij oogenblikkelijk naar Bodegraven," vervolgde Theuwalds vader, „maar al mijn pogingen om iets van mijn dochter te weten te komen, bleven vruch-



teloos. Bodegraven, gelijk gij weet, behoort tot het gebied van den bisschop en niet van den graaf van Holland, en daar men mij met schimp bejegende, in plaats van mij te helpen mijn dochter op te sporen, wist ik geen ander middel dan mij naar Utrecht te begeven, om
De wagen zette zich in beweging, en de medicijnmeester, nu gestoord in zijn mededeeling, zag zich genoodzaakt met zijn zoon de wandeling voort te zetten, tot groot verdriet van den laatste, die erg vermoeid scheen te zijn, want hij strompelde meer dan hij ging, en bromde binnensmonds: „wat heb ik een honger!'
„Theuwald," zeide de oude man, „ik heb u reeds meer gezegd, dat gij een weinig meer geduld en volharding moet hebben. Over een paar uren zijn wij ter bestemde plaatse."
„Maar, vader," zeide de knaap, „dan is het donker. De zon gaat onder, en als wij nog een uur verder zijn gegaan, zal het volslagen duister wezen. Hoe komt gij dan aan brood en eieren, want met de vasten zullen wij nog tot overmorgen moeten wachten, voordat wij vleesch te eten krijgen."
„0, warm bier met eieren en brood is ook een kostelijke maaltijd voor een hongerige maag, sprak de oude man.
„Dat is ook zoo, vader; had ik het maar!
„Gij moet geduld hebben — doch wacht, ik weet goeden raad. Op een half uur afstands van hier, aan de Rijnzijde, staat het groote tolhuis, waar ik verzekerd ben bij Govert den tolgaarder, die van ieder schip een kleine



tolheffing ontvangen moet, een veilig dak en een goed onderkomen te vinden. Daar kunnen wij uitrusten — en gij uw honger stillen," voegde hij er half verwijtend bij. ,,lk heb Govert eens van een zware ziekte gered. Hij leed aan geelzucht, en met behulp van een afkooksel van rosmarijn, dat ik hem gaf, is hij weder hersteld Ha, ginds zie ik reeds, bij den glans der ondergaande zon, zijn woning!"
„Waar — waar?" vroeg Theuwald.
„Daar!'' antwoordde de oude man, met den vinger voor zich uit wijzende, „ziet gij niet ginds een witte vlag wapperen met een rood kruis er op?"
Of de knaap te moe was om te zien, dan wel of de honger hem het gezicht benevelde, ik kan het niet zeggen; alleen weet ik, dat Theuwald niets zag, doch op zijns Vaders woord vertrouwende, spande hij al zijn krachten in om nog een kwartier te loopen.
Herbergen voor den reizenden man waren toen ter tijde bij ons te lande even zulk een zeldzaamheid, als snoeken, die aan boome'n groeien, maar voor pelgrims, geleerde'n en igeestelijken h'adden de klo-osters steeds een geopende deur, en daar de medicijnmeester met zijn zoon tot geen dezer drie klassen behoorde, was hij blijde bij zijn vriend Govert een onderkomen gevonden te hebben. Dat onderkomen was wel niet bijzonder roemenswaardig, want de tolgaarder had zijn huis vol gasten, die omstreeks dezen tijd gewoon waren kamers, keuken, zolder, kelder, schuur en hooiberg in beslag te nemen,



een gewoonte, die den goeden Govert wel zeer lastig was, maar hem toch eenige oneen aan geld opbracht1).
De oude man en zijn zoon hadden nog een klein hoekje in de schuur gevonden, waar zij, te midden van. andere gasten, zooveel plaatsruimte gekregen hadden, als noodig was om hun vermoeide leden behaaglijk uil te strekken. Theuwald, onbekommerd dat het pikdonker in de schuur was, sliep reeds meer dan een uur. Hij had zich den wel wat mageren, maar toch overvloedigen maaltijd goed laten smaken, en misschien droomde hij thans van de heerlijke eierkoeken en ham, waaraan hij op Paschen hoopte te smullen.
De medicijnmeester evenwel kon niet slapen. Met het hoofd leunende op zijn kistje vol zalven, tincturen en andere geneesmiddelen, dacht hij aan de gebeurtenissen, die zulk een donkere schaduw over zijn levensbaan geworpen hadden, en zijn handen vromelijk vouwende, bad hij tot God hem toch den juisten weg te wijzen, dien hij in moest slaan, om weder in het bezit van zijn geliefde dochter te komen. Al de drukte en het gewoel om hem heen hinderde heim, en ofschoon hij gewoon was ieder jaar het Paaschfeest, te Utrecht bij te wonen, waar hij door den verkoop zijner geneesmiddelen en kruiden zijn buidel zag zwellen, zoo zag hij thans tegen die jaarmarkt op, als tegen een berg van moeite en
!) Wie iets over het geld tijdens de eerste graven wenscht te weten, leze Hofdijk, Ons Voorgeslacht, deel III, bladz. 366 en verv. Dat het geld zeldzaam en meer waarde had blijkt uit het feit, dat men tijdens de regeering van Dirk 111 een vet schaap voor acht penningen kon koopen.



verdriet, en zoo hij geen ander doel aan zijn bezoek te Utrecht verbonden had, zou hij gewis te Tiel gebleven zijn, om op het graf zij'ner vrouw de bitterste tranen te schreien.
Een zacht tikken op zijn arm stoorde hem in zijn overpeinzingen, en niet wetende wat dit beduidde, noch van waar dit kwam, daar hij niemand zag, richtte hij zich verschrikt op, en had een luide vraag op de lippen, toen hem zachtjes toegefluisterd werd:
„Vrees niet, ik ben uw vriend. Houd u stil en beantwoord slechts mijn vragen, die ik u in uw belang doe." Theuwalds vader aarzelde, doch de herhaalde verzekering, die hij ontving, en vooral de zachtmoedige toon der stem van den onbekende deden hem besluiten, gehoor te geven aan diens uitnoodiging. Nochtans legde hij zich niet neder, maar behield zijn zittende houding, terwijl hij het hecht van een scherp mes, dat onder zijn mantel verborgen was, in zijn vuist vastklemde. Hij was een reiziger uit de elfde eeuw, en moest dus bedacht wezen zijn leven desnoods te kunnen verdedigen.
„Ik verzeker u nogmaals, dat u geen leed zal geschieden," fluisterde dezelfde stem, terwijl de oude man den adem van den spreker langs zijn oor voelde glijden. „Zeg mij, zijt gij niet dezelfde man, die hedenmiddag tegen een wagen leunde en daar aan uw zoon uw wederwaardigheden vertelde."
„Ja," antwoordde de oude man, verrast en verbaasd. „Hoe weet gij dat?"
„Het spreekwoord zegt," was het wederantwoord, „dat muren ooren hebben, maar in dit geval heeft de wagen



ze gehad. Ik heb alles gehoord, en, begaan met uw lot, wil ik u helpen."
„Maar wie zijt gij dan?" vroeg de medicijnmeester.
„Dat doet er op dit oogenblik niets toe," antwoordde de fluisterende stem. „Zeg mij liever, welk plan gij hebt gemaakt om uw dochter terug te bekomen?"
Theuwalds vader weifelde weder een oogenblik. Die vraag kwam hem eeniigszins verdacht voor. Behoorde de vrager misschien tot de personen, die zijn dochter ontvoerd hadden? En zou het dan wel wijs zijn hem zijn plannen mede te deelen? Zou de vrager dan niet zijn best doen die plannen te verijdelen?.... Maar neen, die stem was niet die eens boozen mans; die stem klonk zoo eerlijk, zoo oprecht, zoo belangstellend,, dat hij niet langer twijfelen mocht aan de goede bedoeling van den vrager.
„Ik zal u zeggen wat ik mij voorgesteld had te doen," antwoordde de oude man, fluisterend. „Nu een paar jaren geleden bevond ik mij te Keulen, en door een samenloop van omstandigheden gewerd mij de eer in het bisschoppelijk paleis aldaar toegelaten te worden, waar ik den deken Waldebold aantrof, die op 'dat tijdstip zeer krank was. Nadat men mij met den aard zijner ziekte had bekendgemaakt, slaagde ik er in den eerwaarden heer van zijn ongesteldheid te genezen, waarvoor hij zich ook zeer erkentelijk heeft betoond, door mij een aanzienlijk geschenk te geven. Sedert de smartelijke gebeurtenis, die met mijn dochter heeft plaats gehad, is mij de ontmoeting met den deken sterker dan ooit voor den geest getreden, en ten laatste was het mij alsof ik gedrongen



werd mij tot Waldebold te begeven. Ik heb aan dien drang geen weerstand kunnen bieden, en ben thans op weg hem te gaan opzoeken en hem te smeeken bij den bisschop mijn voorspraak te willen zijn, opdat ik weder in het bezit mijner dochter kome."
„Ik dank u voor uw m/ededeeling," fluisterde de stem, „maar vergun mij te doen opmerken, dat zoowel deken Waldebold als bisschop Adelbold niet te Utrecht zijn, daar zij zich beiden te Nijmegen bevinden, waar keizer Hendrik II het Paaschfeest zal komen vieren."
„Dat weet ik," hernam de medicijnmeester, „maar zij komen toch na de andere week binnen de stad."
„Dat is ook zoo, doch denkt gij, dat Waldebold naar uw klachten zal luisteren, en, zoo hij dit ook al mocht doen, meient gij dan; dat u dit iets zal baten? Het rijksgebied van den bisschop is groot en hij is niet verantwoordelijk voor hetgeen zijn ruiters doen. Daarbij weet gij, hoe gaarne de geestelijke heer de kloosters met nonnen gevuld ziet, en als uw dochter eenmaal achter kloostermuren is, is het zelfs 'den bisschop onmogelijk er haar uit te verlossen, zonder machtiging van den bisschop van Keulen, die in rang en waardigheid boven hem staat."
„Maar weet gij dan, dat mijn dochter in een klooster is?" vroeg de oude man met sidderende lippen.
„Dat weet ik niet zeker," was het antwoord; „doch vrees, dat er reden bestaat dit te vermoeden. Vraag mij nu echter niets meer, maar wat ik u raad is dit: doe geen pogingen bij de geestelijkheid om uw dochter terug be bekomen, want, zoodra gij dit doet, zal alle hoop voor u vervlogen zijn haar ooit weder te zien."



„Maar wat dan?" vroeg de medicijnmeester met een zucht. „Moet ik deze smart dan maar met onverschilligheid dra<gen? Is mijn dochter niet mijn kind, dat mij behoort? Als de bisschop of deken Waldebold mlij mijn dochter niet teruggeven, wie zal het dan doen?"
,,Ik," antwoordde de stem.
„Gij? Maar wie zijt gij dan?"
„Ik heb u reeds gezegd, dat mijn naam hier niets ter zake doet. Ik geef u de verzekering, dat ik uw vriend ben en dat ik u uw do'chter zal weergeven, onder één voorwaarde."
„En die is?"
„Dat gij mij, terwijl gij u in Utrecht ophoudt, zoolang in uw dienst neemt. Dat wil zeggen, dat gij mij, — hoe gering dan ook — eenige kennis verschaft van uw kruidkunde, en ik door uw tusschenkorrist toegang krijg tat deken Waldebold of tot den bisschop."
„Uw voorwaarde komt mij vreemd voor, en zal moeilijk...."
„Doch ook de eenige zijn, waardoor gij uw wenscb zult bevredigd zien," viel hem dezelfde stem fluisterend in de rede.
„Maar hole zal ik het mogelijk maken, dat gij toegang tot den deken krijgt?" vroeg de medicijnmeester.
„Niets is gemakkelijker," was het antwoord. „Zoodra die deken zich in de stad bevindt, doet gij hem weten, dat gij hem gaarne wenschtet te spreken om hem uw schat van heilzame kruiden en tincturen te toionen. Waldebold, die lijdende is, zich uwer herinnerende, zal u ongetwijfeld bij zich ontbieden, en op den bepaalden



dag geeft gij mij uw kistje met geneesmiddelen — en ik ga naar het paleis."
„Gij ?" vrofeg de oude verwonderd.
„Ja, in uw plaats, omdat gij wegens de een of andere ongesteldheid verhinderd zijt. Neemt gij mijn voorwaarde aan?"
„Kan ik er geen kwaad bij ?" vroieg Theuwalds vader aarzelend.
,,\ olstrekt niet en ter belooning zal ik zorgen, dat gij uw dochter terugkrijgt."
„Ik neem uw voorstel aan," sprak de medicijnmeester langzaam. ^God en alle heiligen mogen u en mij beschermen."
„Dat zullen zij ook, waar het geldt het onrecht te keer te gaan en schuldigen te straffen."
„Blijft gij thans hier ? vroeg de oude man, eenigszins door deze woorden bevredigd.
„INeen, ik kan niet. Ik heb gewichtige zaken te regelen, doch zoo spoedig mogelijk zal ik u opzoeken. Zeg mij slechts, waar ik u vinden kan."
„Gij weet, waar de Waag, het houten gebouw, op de markt staat? Welnu, daar vlak tegenover, waar zich de pakhuizen der kooplieden in wijnen bevinden, zult gij een klein, stevig houten huis zien, veel sterker gebouwd dan eenig huis van de benedenstad; dat huis is kenbaar aan een rond getralied venster in den gevel. Daar neem ik gedurende mijn verblijf te Utrecht mijn intrek, en kunt gij mij de gansche paaschweek vinden, tenzij ik bij kranken ontboden worde."
„Goed, ik weet nu uw woning, en zal niet in gebreke
DE ZWARTE WOLF. o



blijven u op te zoeken. Daar hebt gij mijn hand, tot onderpand dat ik het oprecht met u meen, terwijl gij mij de verzekering geeft u aan de voorwaarde te houden."
De oude man drukte de hem toegestoken hand, en antwoordde:
„Ik beloof het u."
„Welnu, dan tot wederziens," fluisterde de stem.
„Nog iets," sprak de medicijnmeester haastig, „waaraan zal ik u herkennen?"
„Aan drie woorden: de zwarte wolf.'
"üe zwarte wolf!" riep de oude man verbaasd uit, en wilde nog meer vragen, maar een zacht gedruisch over het stroo, dat door de schuur verspreid lag, en een donkere gedaante die hij straks door een opening zag sluipen, waren voor hem teekenen, dat zijn vragen thans ijdel zouden zijn, en zich achterover buigend met het hoofd op het medicijnkistje, deed hij zijn best om zachtjes in te slapen, wat hem ook spoedig gelukte, al was zijn slaap niet bijzonder verkwikkend, want gedurig werd hij met een schrik wakker, daar hij droomde van zwarte wolven, die een slede voorttrokken, waarin een non zat, en die onder een woest gehuil op hem toesprongen.



TWEEDE HOOFDSTUK.
Waarin zich het zeldzaam verschijnsel voordoet, dat een zwarte wolf binnen de muren van een bisschoppelijk paleis komt.
Het is geenszins mijn plan u in het tolhuis of in de schuur te laten. Neen, beter vind ik het met u binnen Itrecht te gaan en daar de jaarmarkt te bezoeken, doch om er niet lang te blijven, wijl wij ons haasten moeten in kennis te komen met voorname personen uit ons verhaal.
Reeds voordat wij de stad binnenkomen, zien wij, dat wij met een veste te doen hebben, getuigen de dikke muren, waarmede zij omringd is en vooral de sterke ronde toren, die door bisschop Balderik is gebouwd en nog diens naam draagt. Zoodra wij de Rijnbrug over en de poort door zijn, zien wij, na eenige straten doorgewandeld te hebben, het fraaie kerkgebouw, bekend onder den naam van Domkerk, de oudste in rang, maar niet aanzienlijker dan de Sint-Salvator. De Domkerk wordt evenwel nog niet gebruikt, zij is niet gereed en moet nog voor den dienst gewijd worden, hetgeen bisschop



Adelbold spoedig hoopt te doen. De Sinte-Marije-kerk, de edelste der stichtingen van keizer Hendrik IV, bestaat nog niet1), zoodat wij dus haar geen bezoek kunnen brengen. Doch het is heden jaarmarkt, en wij willen ons dan derwaarts haasten. Wij behoeven niet naar den weg te vragen, want alles stroomt daarheen, en gelukkig dat het niet regent, want anders zouden we onder den drup der huizen zonder goten komen, en in de modderige slijkstraten vonden wij zeker geen droog plekje voor onze voeten. De markt is vol, en het verwondert ons geenszins een groot aantal monniken tusschen de bonte menigte te zien wandelen. Landmeisjes met korven vol groenten, bakkers, die schreeuwende hun versch baksel aanprijzen, kuipers, schoenmakers, linnenhandelaars, ijzerkramers en anderen staan in lange rijen bij en rondom de waag. Stede- en dorpelingen uit den omtrek, bewoners der afgelegenste oorden van het Sticht, uit de omliggende deelen des lands, zelfs uit Denemarken, Duitschland, Italië en Frankenland — zij allen bewegen zich door de joelende menigte, of staan te kijken naar eenige kunstenmakers, die hun ballen en messen in de hoogte werpen en ze zonder eenig letsel opvangen. Oude vrouwtjes en eerzame landlieden luisteren met gebogen hoofden naar de predikatie van gindschen pelgrim, die van het Heilige
') De kerk van Sinte-Marije, de Mariakerk, werd eerst in 1088 voltooid. Zij werd gesticht door keizer Hendrik IV, die uit leedwezen, dat zijn soldaten bij de verovering van Milaan de schoone kerk van Santa-Maria verbrand hadden, een gelofte deed, om te Utrecht een tegenhanger dier kerk te bouwen, aan welk werk omstreeks het jaar 1082 begonnen werd. Zie het tijdschrift van Utrecht, I, 199.



graf vertelt, dat hij bezocht en van waar hij eenige steentjes en bloempjes medegebracht heeft, die hij voor eenige denariën laat kussen.
Doch niet slechts burgers, vrijen en onvrijen, doorkruisen bij deze gelegenheid de stad. Ziet gij ginds niet eenige mannen, wier kleeding zeer afsteekt bij die der overige voetgangers? Gedost in mantels van purper en goudkleur, met hermelijn omzoomd, hangende over hun lange, met goud geborduurde lijfrokken en hun met parelen versierde schoeisels, zijn ze licht herkenbaar als edelen, die tot de hofhouding van den bisschop of van den burggraaf behooren. Zij hebben hier ook iets op de jaarmarkt gezien, dat zij wenschen te bezitten, en begeven zich nu, vergezeld van hun knapen en knechten, naar het groote steenen huis, waar eenige Italianen hun zijden stoffen hebben uitgestald, en andere kooplieden verschillende soorten van zwaarden te koop bieden.
Gelukkig dat er nu een weinig ruimte komt, zoodat wij de markt kunnen oversteken, de Stahte verlaten, en nabij de brug, die van den Steenweg over de Oude gracht in het opperdeel der stad voert, het statig gebouw aanschouwen, waar de bisschoppelijke zetel verrijst, bekend onder den naam van het bisschopshof. Gesticht door de Friesche koningen tot een koninklijk verblijf, maar door de Noormannen verwoest, zorgde bisschop Balderik, die in 994 stierf en in de Domkerk begraven ligt, dat het gebouw waardiglijk uit de puinhoopen verrees, en hoezeer dit hof min gunstig afsteekt bij de beide u reeds genoemde kerken in zijn onmiddellijke nabijheid, toch is liet der bezichtiging overwaard, vooral heden, nu het



hooge geboomte, dat het gebouw omgeeft, reeds de aankondigers van het voorjaar tusschen zijn bloesems en teedere bladen verbergt.
Het was drie uren op den namiddag van den 12den April 1018, dat een man in een bruinen mantel gehuld en zonder eenige opzichtige kleeding, den weg naar dit bisschopshof insloeg. Het komt ons voor, dat wij dien man reeds meer gezien hebben. Zijn gelaat herinnert ten minste eenigszins aan dat van den man, die zoo nieuwsgierig van uit den huifwagen den medicijnmeester en diens zoon begluurde. Of hij de kunst heeft verstaan den bruinen gloed zijner wangen te verzachten en aan de zwarte wenkbrauwen een lichtere kleur te geven — misschien wel — maar hoe goed hij zich ook heeft vermomd, toch is hij dezelfde, die des nachts door de schuur sloop en Theuwalds vader zoozeer verschrikte. Bedrieg ik mij niet, dan draagt hij hetzelfde kistje, dat de medicijnmeester op den weg stadwaarts torste. Hij stapt zeer deftig het plein over, dringt eenige ruiters en landsknechten voorbij, en de blauwe steenen trappen van het paleis betredende, komt hij in een soort van voorhof, dat het licht van een binnenplaats ontvangt. Daar wemelt het van krijgsknechten en bedienden, die de kleur des bisschops dragen. Onze man schijnt geen acht op deze personen te slaan, maar zich eerbiedig buigende voor een geestelijke, die juist uit het binnenportaal te voorschijn komt, verzoekt hij hem in de gelegenheid te stellen deken Waldebold te spreken. De geestelijke heer ziet hem verwonderd aan, en heeft de vraag op de lippen, met welk recht hem dit verzoek gedaan wordt, toen hem



door onzen bruinmantel toegefluisterd wordt dat deken Waldebold zijn meester, Herman den medicijnmeester, heelt uitgenoodigd heden op het bisschopshof te verschijnen. De geestelijke heer schijnt dezen naam te kennen, althans hij glimlacht even, knikt welwillend met het hoofd en roept een dienaar, wien hij eenige bevelen geeft. De dienaar ziet den bruinmantel aan, denkt een paar oogenblikken na en geeft hem een wenk om te volgen. Hij leidt den gast door een menigte vertrekken, donker en kil, sommige met gebeeldhouwde deuren en kapiteelen, en houdt ten laatste stand in een langwerpige kamer, rondom bezet met gekussende banken. Een hoog, maar smal boogvenster, waarvan de bovenste kleine ruitjes gekleurd zijn, werpt een somber licht in dit vertrek, en doet ons eenige scherpe contrasten opmerken, namelijk eenige bidstoelen, een grooten wij-waterbak, een paar heiligen-beelden en verscheidene wapenrustingen, zwaarden, banieren en schilden, die als tropeeën aan den wand hangen, en den bezoeker den indruk moeten geven, dat hij zich in de woning bevindt van een man, die in de linker- den mijterstaf en in de rechterhand het krijgszwaard geklemd houdt.
De gast zet het zware kistje op een tafel, en zorgende, dat het vensterlicht niet op zijn gelaat valt, wacht hij af wat de dienaar hem verder zal gelasten te doen.
„Gij wilt den eerwaarden heer deken spreken?" vraagt de dienaar.
„Zooals ik reeds gezegd heb, ja; zijn eerwaarde heeft mij uitgenoodigd herwaarts te komen."
„Ik geloof, dat gij op een ongelegen uur zijt versche-



nen," zegt de praatzieke bediende, „want daar straks is heer Waldebold bij zijn hoogheid den bisschop ontboden, bij wien zich ook de markgraaf van Bodenlo (Bodegraven), heer Dirk Bavo, bevindt."
De dienaar kon wegens den stand, dien de bezoeker had ingenomen, niet zien, dat diens oogen bij deze woorden begonnen te glinsteren. Het was ook slechts een oogenblik, waarna de dienaar vervolgde:
„Ik zal ook moeilijk gelegenheid hebben u bij heer Waldebold aan te dienen — want ge begrijpt wel — moeilijke dingen zijn niet gemakkelijk, en "
De bezoeker greep onder zijn mantel, en een muntstuk in de hand van den knecht latende glijden, fluisterde hij hem toe:
„Het zou mij zeer lief zijn den eerwaarden heer te spreken, doch ik kan wel eenige oogenblikken wachten, daar ik vermoeid ben. Misschien is heer Waldebold niet ver van hier."
„O neen," was het antwoord. „Hier vlak naast is de bisschoppelijke zaal."
De bezoeker deed alsof hem deze mededeeling onverschillig was, maar een goed opmerker had toch wel de lichte ontroering bij hem kunnen zien en de fijne trilling zijner gelaatstrekken.
„Een mooi vertrek is dit!" zeide de bruinmantel, zijn oog langs de wanden latende glijden. „Jammer maar, dat er slechts één uitgang is. Ik had dit niet in een bisschoppelijk paleis verwacht."
De dienaar, die volstrekt niet begreep dat de bezoeker hem slechts wilde uithooren, glimlachte en antwoordde:



„Ja, dit mogen onkundigen zeggen, maar ik weet het beter. Zie eens hier," vervolgde hij, den gast naar de overzijde van den ingang geleidende, „zoudt gij hier wel ergens een deur vermoeden?"
„Een deur!" riep de bruinmantel op onnoozelen toon uit. „Neen, die kan hier onmogelijk zijn."
„En toch is er daar een," bevestigde de dienaar, niet weinig fier op zijn wetenschap: „zie slechts."
En met zijn handen langs den wand, bijna op den grond, strijkende, zeide hij met een trek op zijn gelaat, alsof hij de wijsheid alleen in pacht had:
„Hier is een veer; als ik daarop druk, schuift de deur vanzelf in de hoogte en opent een ingang naar de bisschoppelijke kapel. Wil ik het u eens toonen?" vroeg hij, nogmaals het geldstuk op zijn hand latende springen, even alsof hij beduiden wilde, dat hij zich gaarne voor den nieuwen dienst of moeite beloond zag. Doch de bruinmantel scheen niets met die deur te maken te willen hebben, en antwoordde:
„Ik dank u. Het mag voor een bouwkundige eenige waarde hebben, maar voor mij, wiens wetenschap zich slechts tot kruiden bepaalt, is deze deur zeer onverschillig. Ik verlang niets meer dan bij heer Waldebold toegelaten te worden. Valt het u moeilijk? Welnu, doe dan wat gij kunt. Ik hoop zoolang te kunnen wachten, totdat gij mij van hier naar zijn eerwaarde geleidt, en ik zal mij geenszins vervelen, want ik heb heden, wegens de drukte van de jaarmarkt, eenige gebeden verzuimd, waartoe mij nu de gelegenheid in gindschen bidstoel wordt, aangeboden.



„Goed," sprak de dienaar, die het geldstuk op de hand woog en het met een glimlach bezag. „Ik zal mijn best doen."
Hij vertrok. De gast bleef alleen, doch scheen volstrekt niet vermoeid te zijn, want zoodra had hij zich niet overtuigd, dat de dienaar zich verwijderd had, of hij sleepte, bijna zonder gedruisch, en hierdoor bewijzende, dat hij groote kracht bezat, een. der zware bidstoelen naast den wand der aangrenzende kamer, zette het kistje in den donkersten hoek, en plaatste zich zóó diep in het houten heiligdom, dat iemand, die onverwacht in de kamer kwam, hem onmogelijk zou opgemerkt hebben.
„Ziezoo," fluisterde hij bij zichzelf — en in deze fluistering herkennen wij dezelfde stem, die in de schuur met den medicijnmeester sprak — „ziezoo, tot dusver gaat alles naar wensch. Als mij nu mijn scherp gehoor te hulp komt, zal mij niets ontgaan van al hetgeen de drie mannen in de kamer hiernaast spreken."
Hij boog zich een weinig uit den bidstoel voorover, klemde het oor tegen den wand en luisterde met aandacht.
Wij zullen onzen luistervink in den bidstoel stilletjes laten zitten, om onzichtbaar het aangrenzende vertrek binnen te treden, dat — de dienaar heeft het daareven gezegd — de bisschoppelijke zaal wordt genoemd. De bouwstijl van dit groote vertrek is volkomen in harmonie met het geheele bisschopshof: eenvoudig, somber en zwaar. Aan beide zijden rijzen twee groote achtkante pilasters met gebeeldhouwde kroonlijsten, uit den grond en schragen de zware, donkerbruine eikenhouten balken,



die in het midden een kruis vormen. Drie hooge vensternissen, tusschen beide pijlers, laten het zonlicht toe, door de kleine, in lood gevatte ruitjes op den gladhouten vloer eenige flauwe lichtstralen te werpen.
Een groote open schoorsteenhaard, rustende op twee kolommen en versierd met allerlei fijn beeldwerk, verspreidt een aangename warmte door deze grootsche zaal, wier wanden met heiligen-beelden, borduursel in zijde en goud en met verschillende wapentuigen behangen zijn. Rijk gebeeldhouwde stoelen en tafels, de eerste van roodzijden kussens voorzien, luisteren de zaal op. Dicht bij den warmen schoorsteenhaard zit een man op een lagen leunstoel, en houdt het gewelfde voorhoofd door de rechterhand ondersteund. Toch laat deze bedekking nog ruimte genoeg om ons in staat te stellen het aangezicht van dezen man te kunnen onderscheiden. Dat gelaat, hoewel thans in droevige plooien gewikkeld, geeft ons den indruk van een edel, zachtmoedig man, die weinig lust heeft zich in strijdvragen te mengen, maar, geheel overeenkomstig zijn roeping, vrede wil verkondigen en dien handhaven. Een breede plooi trekt om zijn mond, en de toegeknepen lippen wijzen op hevige pijnen, die hem nu en dan bevangen. Toch schijnt hij al dat leed met geduld te dragen; althans geen klacht komt uit zijn mond dan deze: ach, dat alle menschen den vrede liefhadden 1
Van een tegenovergesteld gevoelen schijnen de beide andere mannen te zijn, die een druk gesprek met elkander voeren, en door hun bewegingen verraden, dat zij geheel iets anders beoogen dan vrede te prediken. Eén



hunner is de doorluchtige hoogwaardige heer bisschop Adelbold, die in het jaar 1008 Anfrides op den bisschoppelijken stoel heeft vervangen. Fries van geboorte, zeer gezien aan het keizerlijke hof, waar hij aanzienlijke ambten bekleedde, bezat deze man een onverzadelijke eerzucht, en zijn onrustig, prikkelbaar gestel deed hem bijna altijd het gezegde van Ambrosius vergeten, dat gebeden en tranen de wapenen der bisschoppen moeten zijn1). Uit zijn daden toch bleek het ten duidelijkste, dat hij meer geschikt was het zwaard dan de staf te voeren, en, meer dan ooit een ander kerkvoogd, oefende hij een tweesoortig gezag uit: de handhaving van den christelijken godsdienst binnen zijn kerkelijk gebied,, dat zich over het Nedersticht (Utrecht) en het Oversticht (Overijsel) over Holland, Friesland, Zeeland, Groningen en Drente uitstrekte — en het bewind over de goederen en landen„ tot zijn bisdom behoorende. Ware hij nu een zachtzinnig man geweest, dan had hij de welvaart zijner onderhoorigen zeer kunnen bevorderen,, en vooral had hij de zegeningen des Evangelies kunnen verspreiden,, want ik verzeker u„ dat er in het bisdom nog honderden, ja duizenden waren, die niets wisten van een zaligheid uit genade door de verdiensten van onzen Heere Jezus Christus. Ik zal u eens een uittreksel geven van den toestand der kerk, de leer der geestelijken en leeken uit dien tijd, zooals ons dien de geschiedenis geboekt heeft. Boxhorn, in zijn Nederlandsche historie, bladz. 11,
Zie F. Halma, Tooneel der Vereenigde Nederlanden, op het artikel Adelbold.



verhaalt het volgende: „Omtrent het duizendste jaar na de geboorte onzes Heeren was de kerk, niet alleen in Nederland, maar ook door geheel Europa, in de dikste duisternis gehuld; de leer en het leven der geestelijken waren op het hoogste bezoedeld, en weinige overblijfselen te vinden van waarheid en godzaligheid." Ook Roomschgezinde schrijvers stemmen hiermede overeen. Veldenaar, een beroemd schrijver, betuigt: „het Christelijk geloof begon te vergaan; in vele kerken hield men noch de Sacramenten, nóch de wet des Heeren in waarde. De menschen gaven zich over aan tooverij en wichelarij." Een ander Roomschgezind schrijver, Johan Andries Heynshelman zegt: „De priesters waren van kwade manieren en vele van een ongoddelijk leven. De rechtvaardigmaking voor God werd met de gewaande goede werken en verdiensten verknocht. De voorspraak der heiligen, voornamelijk van de Maagd Maria, werd met bidden afgesmeekt en zeer hoog geacht. De doop werd bediend niet bijvoeging van een kruisje op 't voorhoofd, de borst, de oogen, ooren, neus en mond, alles met het speeksel des priesters. De mis werd gehouden als een offerande voor de levenden en voor de dooden, die in het vagevuur lagen. Zij, die op sterven lagen, werden met olie bestreken, doch bleven zonder de vertroostingen des Evangelies. De reliquieën van martelaren werden alom opgezocht, ten toon gesteld, gekust, aangebeden, rondgedragen en tegen den vijand in den oorlog gevoerd. Allerlei zonden, misdaden, zelfs doodslag kon men door geld ongedaan maken. De mirakels, die door de vadsige monniken verdicht werden, waren zóó menigvuldig, dat vele vrome



lieden daarvan een walg en afkeer hadden. De beelden werden sierlijk opgepronkt en kwamen in groot aanzien."
Ik zou hier nog meer kunnen bijvoegen en dingen verhalen, die van den jammerlijken toestand der toenmalige kerk getuigen, maar ik mag uw gevoel niet kwetsen. Mij dunkt echter, dat ik niet te veel gezegd heb, toen ik hierboven de opmerking maakte, dat bisschop Adelbold beter had gedaan met het Evangelie te verkondigen, dan er op bedacht te zijn door middel van het zwaard zijn grenzen te verdedigen of uit te breiden. Want dat hij zich met deze gedachten bezighield, bewijzen de woorden, welke hij den derden persoon toevoegde, die zich mede in de zaal bevond, en die niemand anders was dan de reeds genoemde markgraaf Dirk Bavo1). Deze Dirk Bavo had zijn burg te Bodegraven en was een aartsvijand van graaf Dirk III, in welken haat ook de bisschop deelde.
Bisschop Adelbold was niet in zijn ambtsgewaad; anders zoudt gij hem gezien hebben in zijn lichtgroene dalmatiek, die met gouden borduursels overvloedig was opgesmukt; dan zou hij zijn mijter of krootse in de hand gehouden en fluweelen schoenen gedragen hebben. Thans echter heeft hij, zoowel in houding als in kleeding, meer het voorkomen van een krijgsman dan van een geestelijk heer. Hij is gehuld in een linnen wapenrok, door een bontgekleurden gordel omgespt. Bondom de beide schouders hangt een korte mantelkraag, rood van kleur en
') Zij, die op last van hun leenheeren de marken of grenzen des rijks beschermen moesten, werden markgraven genoemd.



op de borst gescheiden. Groene lakensche hozen, aan de enkels bevestigd, en schoenen, van boven met gouden doppen versierd, gaven hem iets eenvoudigs, en het eenige teeken zijner hooge waardigheid is een lang gouden kruis, dat op de borst afhangt. Markgraaf Dirk Bavo steekl zeer bij den bisschop af, dat wil zeggen, zijn kleeding is veel prachtiger en opzichtiger dan van zijn leenheer1), doch wijl ik u de kleederdracht der edelen reeds op de jaarmarkt beschreven heb, behoef ik er thans niet op terug te komen.
Dirk Bavo hield de rechterhand geleund op het boveneinde van een der stoelen, en het oog onafgewend gericht op den bisschop, die nu en dan met groote stappen de zaal op- en nederging, en ten laatste vlak vóór den markgraaf staan bleef en hem toornig toeriep:
„Gelijk ik u reeds gezegd heb, Bavo, het gaat niet langer. De Graaf (hij bedoelt Dirk III) betwist mij niet alleen voortdurend mijn rechtmatige aanspraken op de nalatenschap van den overleden graaf van Teisterbant, namelijk de Tieler- en Bommelerwaard, Buren, Kuilenburg en de landen van Vianen, Arkel, Heusden en Altena tot aan de Oude Maas2); hij heeft niet slechts een vesting (Dordrecht) opgeworpen, zeker met het doel om zich daarbinnen met zijn Friezen3) te nestelen, en
') Dirk Bavo of Bavo's zoon was leenman van bisschop Adelbold, en had van hem het graafschap Bodenlo (Bodegraven) in leen, waarover hij als derde markgraaf het bewind voerde. Zie Arend III, blz. 58.
2) Zie Wagenaar, Deel II, blz. 138.
3) De naam van Hollanders en Friezen wordt dikwijls verward, ot liever aan een en hetzelfde volk gegeven. Onder Friesland (West-



ons, waar hij kan, afbreuk te doen; maar hij belet mij zelfs van mijn recht mij door den keizer verleend, gebruik te maken om in de monden van de Maas en Waal te visschen en in de daarbij gelegen landstreek (Merwede) te jagen, waardoor aan mijn onderhoorigea groote schade wordt berokkend. En om de kroon op zijn euveldaden te zetten," ging hij, ziedende van toorn voort, „heft hij thans een tol van al de schepen, die van Engeland komen of derwaarts heengaan. Dit mag ik niet dulden, want hierdoor wordt de handel onzer goede stad Tiel zeer belemmerd, en de kooplieden hebben verklaard dat, als deze tol niet spoedig opgeheven werd, zij veel schade zouden lijden en den keizer de gewone schatting niet zullen kunnen opbrengen. Wat dunkt u?"
„Ik denk, dat uwe hoogheid volkomen gelijk heeft met den belager uwer rechten, den vermetelen graaf Dirk, hiervoor te straffen," antwoordde Bavo. „Als gij dit alles zoo zoetsappig toelaat, dan is hij in staat eerlang binnen deze stad te komen, en u te zeggen, dat Utrecht hem van rechtswege toekomt. Uwe hoogheid kent den graaf nog niet. Zijn veroveringszucht kent geen grenzen en, trotsch als hij is, vermeet hij zich zelfs mij, markgraaf van Bodenlo, bisschoppelijk leenman, bij iedere gelegenheid te hoonen en te tarten. Zulke ongehoordheden gaan te ver en moeten met geweld te keer worden gegaan."
Friesland) verstond men oudtijds de landstreek van Kennemerland tot aan het Vlie. De streek beoosten het Vlie werd Oost-Friesland geheeten. Eerst sedert Dirk 111 en Dirk IV werd de landstreek Merwede (ZuidHolland) Holland genoemd, maar tijdens de stichting van Dordrecht in 1015 noemde men nog de bewoners der nieuwe stad Friezen.



„Zeer juist," sprak de bisschop, wiens drift nog niet beteugeld was, „en zoo heeft de Duitsche keizer er ook over gedacht. Gij weet, ik ben sedert eergisteren van Nijmegen teruggekeerd, waar zich de keizer bevond, en deze, van oordeel zijnde, dat de handel onbelemmerd moest blijven, heeft Godfried, hertog van Neder-Lotharingen, gelast Dordrecht te slechten en de onderdanen van Dirk III uit die sterkte te verdrijven."
„Dat was een keizerlijk woord en een keizerlijke daad!" riep Bavo uit. „Mij dunkt, nu zal Dirk III wel spoedig als een slak in zijn schulp kruipen."
„Ha, ha, ha!" lachte de bisschop boosaardig. „Daar straks zeidet gij, dat ik Dirk III niet kende. „Maar nu blijkt het, dat gij althans hem nog minder kent! Hij is zulk een vermetel man, zulk een dwingeland en roofgierige, zulk een.... ja, ik weet niet, welke namen ik hem al in mijn toorn kan geven — dat het alle begrip te boven gaat."
„Hoe zoo?" vroeg Bavo.
„Hoe zoo! vraagt gij dat nog? En verlangt gij van mij, dat ik het u uitleggen zal? Weet gij dan niet, hoe zwaar hij mij beleedigd heeft, zoodat slechts zijn bloed deze beleediging kan uitwisschen? Al wilde hij zich ook de zwaarste penitentiën opleggen en een rond jaar vasten, ja, al wilde hij zelfs barrevoets naar Jeruzalem wandelen, om op het graf onzes Verlossers boete te doen voor zijn snoode handelingen, toch zou ik, ik Adelbold, bisschop van Utrecht, daarmede niet bevredigd zijn. Weet gij wat die hooghartige mij durfde toevoegen?"
En met groote stappen op Bavo toeloopende, bleef hij
DE ZWARTE WOLF. 3



plotseling vóór hem staan, en brullende van toorn, riep hij uit, terwijl hij de vuist balde:
„Hij lachte mij schamper in het aangezicht uit, en op den hooghartigsten toon, dien hij kon aannemen, voegde hij mij toe: „Ik zal wel een middel weten, om mijn goed recht te verdedigen en de uitvoering van het keizerlijk bevel te verijdelen."
„Welk een hoon!" riep Bavo uit.
„Maar die niet ongewroken zal en mag blijven schoon mijn raadsman, deken Waldebold, van een ander gevoelen schijnt te zijn," voegde hij er spottende en op eenigszins minachtenden toon bij, terwijl hij met de richting zijner oogen Bavo op den steeds stil mijmerenden Waldebold wees.
„Hoe is het mogelijk!" riep Bavo, blijkbaar verontwaardigd uit.
„Hoe dat mogelijk is 1" sprak de bisschop nijdig, „vraag
het hem zelf."
„Ja," zeide Waldebold, beide handen op de knieen
leggende, en Bavo ernstig aanziende, „ik ben van een ander gevoelen. Ik wil niet andermaal uiteenzetten, dat het nog niet rechtskundig bewezen is, dat zijn hoogwaarde, de bisschop, aanspraken heeft op de goederen van den overleden graaf van Teisterbant; evenmin wil ik mij thans opnieuw verstouten te bewijzen, dat graaf Dirk III vrijheid heeft van handelen, als hij doet, wat hij te Dordrecht eischt, maar dat is mijn betoog: „wij geestelijken, zijn niet van God geroepen om vermeend of niet vermeend recht met het zwaard te handhaven. Jezus zegt: die met het zwaard omgaat zal door het zwaard











vallen. O, ik mag er niet aan denken, hoevele tranen er weder geschreid zullen worden, hoeveel bloed er zal stroomen, als de oorlogskreet door het land zal schallen; als steden, dorpen en woningen met stervenden en verwonden worden opgevuld.... en," liet hij er op zachtmoe-
digen, doch klagenden toon op volgen „dat alleen
om eenige denariën en een paar luttele woorden!"
De bisschop had moeite zich in te houden. Zijn geheele lichaam kwam in beweging. De handen beefden, de voeten trippelden, de schouders werden met schokken opgeheven, de oogen schoten vuurvlammen — en hij stond op het punt in woede los te barsten doch hij bedwong zich, strekte den rechterarm dreigend uit, wierp het hoofd in den nek, en een uitdagende houding aannemende, zeide hij met een minachtenden blik op Waldebold:
„En toch zal het keizerlijk bevel uitgevoerd worden! En toch" — met verheffing van stem — J;zal Dordrecht worden geslecht, zijn muren afgebroken, zijn inwoners verjaagd en toch," ging hij bijna schreeuwende voort, „zal bisschop Adelbold zich niet als een onmondige laten, behandelen. Wjij zullen den graaf eens toonen, dat wij ons niet ongestraft laten beleedigen."
„Uwe doorluchtigheid vergeve het mjij," liet zich de zachte stem van Waldebold vernemen, „dat ik u opmerkzaam make op het woord der Heilige Schrift: „Vergeldt niet kwaad met kwaad; hebt uw Vijanden lief; zegent hen, die u vloeken." Zoo graaf Dirk III u beleedigd heeft en g|ij hem weldoet, zal hij weldra tot u komen en u vergiffenis vragen. Zoo hij een onrechtvaar-



dige daad heeft bedreven — God zal de gevolgen daarvan op zijn eigen hoofd doen nederkomen. Als hij tegen
den keizer "
„Houd maar op, houd maar op!" nep bisschop Adel-
bold zijn raadsheer toe. „Ik ken nu eenmaal uw
gevoelens, en gij behoeft ze mij niet herhaalde malen
op te vijzelen. En om uw ziel te vertroosten," liet hij
er met een schamperen lach op volgen, „zij u gezegd,
dat ik alle verantwoording voor hetgeen ik doe, op mij
neem. En wat u aangaat, markgraaf van Bodenlo, gij
zult morgen een samenkomst hebben met de riddeis
Algar en Zweer, en met de graven Wikind en Gade zon,
die ik herwaarts heb ontboden. Die samenkomst zal ik
bijwonen, en daar zullen wij het plan en punt van
aanval vaststellen.... Uw gelaat heldert op, heer
Bavo?"
„En zou het niet?" riep de markgraaf uit, die zijn vreugde niet kon verbergen. „Betere tijding heb ik m geen jaren ontvangen, en ik doe in deze ure de belofte, dat ik op den dag, dat de kreet „te wapen!" zal klinken, tien pond waskaarsen aan onze Lieve Vrouwe zal offeren. En niet alleen ik verheug mij, doorluchtige heer en bisschop, maar ik ben verzekerd, dat, als ik het bericht van onzen aanval op graaf Dirk, om hem voor zijn vermetelheid te straffen, aan mijn onderhoorigen zal overbrengen, de gansche Rijn, van Woerden tot Alphen, weergalmen zal van de vreugdekreten mijner krijgslieden. Deze allen toch branden van begeerte om zich met de vermetele West-Friezen en Hollanders te meten. Terwijl uwe doorluchtigheid daar straks de zaal doorliep, be-



raamde ik reeds in mijn geest het punt, van waar wij den aanval niet goed gevolg konden beginnen."
„En dat is?" vroeg hem de bisschop met een begeerigen blik.
„Ik zal mijn manschappen en de hulpbenden ■— vooral uwe beroemde ruiterij, die uw doorluchtigheid mij toezenden zal, op twee punten bij Alphen den Rijn doen oversteken, en van Bodenlo en Zwammerdam een uitval wagen, meer met het doel om den graaf derwaarts te lokken, dan om hem daar aan te vallen. Is dit mij gelukt, dan zal ik hem aan de rechterzijde, van Alphen uit, omsingelen en... de victorie zal ons zijn!"
„Braaf gesproken, heer Bavo!" zeide de bisschop, in goede luim zijn leenman op den schouder kloppende. „Met zulk een goed overlegd plan kan het niet missen of de zege zal ons ten deel vallen. Ik verzoek u dat plan nogmaals te overwegen en het morgen den krijgsraad voor te leggen. Gij kunt u verzekerd houden, dat ik het ondersteunen zal.... Doch nu wachten mij andere bezigheden, en moet ik vertrekken. Gij gaat zeker met mij mede, niet waar?"
De marktgraaf boog toestemmend.
„Tot wederziens, heer Waldebold!" riep de bisschop zijn deken in 't voorbijgaan toe. „Gij komt met uw vrome bespiegelingen geen haarbreed verder. Gij zijt geen man •— geen held!"
„Uwe hoogheid vergeve het mij, zoo ik het wage u te zeggen, dat ik meen grooter held te zijn dan de bisschop van Utrecht," zeide Waldebold, bescheiden en toch fier.



„En waarin bestaat uw heldhaftigheid dan?" vroeg Adelbold.
,.Dat ik mijzelf kan bedwingen en overwinnen," was het zachtmoedig antwoord.
De bisschop beet zich op de lippen en, heer Bavo een wenk gevende, verwijderde hij zich met snelle schreden.
Waldebold bleef alleen. Hij had den stoel niet verlaten, en toen de bisschop en heer Bavo vertrokken waren, liet hij het hoofd op de borst vallen, vouwde de handen op zijn knieën en bleef geruimen tijd in deze houding. Zijn ziel was vervuld van smart. Hij was een man des vredes en had duizendmaal liever het opzicht gehad over een kleine kudde in een nederige dorpsgemeente, dan deken te zijn van den krijgszuchtigen Utrechtschen bisschop. En toch vond hij geen vrijheid hem te verlaten. Hij hoopte altijd door een goed voorbeeld, door zachtmoedigheid en liefde, den opperkerkvoogd zóó te leiden, dat ook deze de krijgsklaroen zou wegwerpen, en menigmaal was hem dit ook gelukt, maar helaas, de bisschop was te onbestendig op het gebied des vredes.
Waldebold slaat zijn blikken ten hemel. Daar valt zijn oog op een Christusbeeld, en, hoe zwak hij is, toch staat hij op en knielt voor het beeld neder, terwijl hij klaagt: „Ach, Heer, neem mij weg van deze aarde. Gijzelf, toen Gij in Uw nederbuigende goedheid tot ons kwaamt, hebt de jammeren aanschouwd, die de zonde heeft teweeggebracht, en zeker ziet Gij thans van den troon Uwer Majesteit al het bloed en de tranen, die de ongerechtigheid nog voortdurend doet storten. Ach Heer, erbarm U over de zondaars en het gehenge U al die



ellende te voorkomen. Maar Heer, Uw wille geschiede!" Hij bad oprecht en innig, terwijl dikke tranen van droefheid langs zijn wangen biggelden. Opnieuw boog hij het hoofd ter aarde, en verzonk zóó in het deemoedig gebed, dat hij geenszins de nadering bemerkte van den dienaar, die op eerbiedigen afstand bleef staan wachten, totdat Waldebold zou oprijzen.
De deken stond eindelijk op, doch het kostte hem, ten gevolge van innerlijke ontroering, groote moeite, zoodat de dienaar hem te hulp schoot en bij den arm ondersteunde, wetende, dat hij zeer lijdend was.
„De middelen van Herman den medicijnmeester schijnen uw eerwaarde nog niet veel baat gegeven te hebben," zeide de dienaar medelijdend.
„Wat meent gij?" vroeg Waldebold, op zijn gewonen welwillenden toon. „Ik heb geen middelen van Herman den medicijnmeester gebruikt, en schoon ik weet, dat de man zich in Utrecht bevindt en mij begeert te zien, zoo heb ik hem toch niet gesproken."
„Wat — hoe! Wat — hoe? Uw eerwaarde heeft den medicijnmeester niet gesproken?"
„Neen Udolf," antwoordde Waldebold. „Maar waarom verwondert gij u daarover zoo?"
„Omdat ik hem zelf hier gebracht heb."
„In deze zaal?"
„Neen, uw eerwaarde — maar in het aangrenzend vertrek."
„Roep hem dan hier, want ik wenschte hem gaarne te zien."
„Hij is er niet!" riep Udolf uit, op een toon, die ver-



rassing en vrees te kennen gaf. „Als de man maar niet met de booze geesten in betrekking staat!"
Dit zeggende, sloeg hij haastig een kruis.
„Wat bedoelt gij?" vroeg Waldebold.
„Wel," antwoordde Udolf, terwijl hij angstig rondzag, „een uur geleden bracht ik den medicijnmeester in di<ï kamer, en toen ik hem daareven wilde roepen, was er geen spoor van hem te zien, niettegenstaande toch de deur van deze zaal gesloten was. Ik stelde mij echter spoedig gerust in de veronderstelling, dat uw eerwaarde met den man gesproken en hem daarna weggezonden had. Overtuig u zelf, eerwaarde," ging de dienaar voort, den deken zachtjes voortleidende naar het aangrenzende vertrek.
Udolf had gelijk. De kamer was ledig. Maar geen wonder ook — de dienaar had glad vergeten, dat hij den zwarten wolf den weg naar de kapel had aangewezen.



DERDE HOOFDSTUK.
Waarin wij den zwarten wolf in een aanzienlijk gezelschap aantreffen.
Het wordt tijd, dat wij u den man voorstellen, dien wij u reeds zoo dikwijls genoemd hebben, en dien zoowel bisschop Adelbold als markgraaf Bavo als hun grootsten vijand beschouwden. Ik bedoel Dirk III.
Doch voordat ik u dezen ridderlijken held, wiens naam met gouden letters in onze historie prijkt, voor oogen stel, is het, dunkt mij, niet onnoodig, u in korte trekken mede te deelen, hoe deze graaf aan het bestuur over ons land is gekomen. Ik begrijp wel, dat het niet de eerste maal is, dat gij zijn naam en dien zijner voorgangers verneemt, -maar ik geloof toch u nog eenige wetenswaardige bijzonderheden te kunnen verhalen, die uw aandacht alleszins waardig zijn.
Men heeft zich veel moeite gegeven, om te weten wie eigenlijk de eerste Dirk, als graaf van Holland is geweest, en talloos zijn de geschriften daarover, die gij — zoo gij lust hebt — kunt raadplegen. Ik wil uw geduld niet op de proef stellen door u een overzicht daarvan te geven,



maar zal slechts mededeelen, dat Karei, koning der Franken, op den 15den Juni 922 te Bladelle*) aan een van zijn getrouwen, Dirk genaamd, een giftbrief heeft geschonken, waarbij hem eenige landstreken, onder andere van Suithardeshage tot aan Fortrapa en Kinnem toe2), benevens andere bezittingen, ook die zijns vaders, als wettig bezit werden toegekend, en ofschoon men uit dezen brief niet kan afleiden, dat hij, als opvolger van zijn vader Gerolf, hierin door den Franschen koning werd bevestigd, zoo heeft men toch om veel verwarring te voorkomen, goedgevonden de rij der graven over ons land met dezen Dirk, in het jaar 922, te openen. De achtereenvolgende graven waren, zooals gij weet, Dirk II, die in 938 in hoogen ouderdom overleed en met zijn gemalin Hildegaarde te Egmond bögraven werd, Arnout, de Gentenaar bijgenaamd, die in een veldslag tegen de West-Friezen (998) op de vlakte van Winkelmade sneuvelde. Deze Arnout liet drie zonen na, Adelbert, die hem als burggraaf van Gent opvolgde; Dirk, die onder den naam van Dirk III de vierde graaf van Holland werd, en Sigfried of Sikko, die wij straks in ons verhaal zullen aantreffen.
*) Bladelle. Men weet niet, waar deze plaats gelegen heeft. Sommigen, b. v. Wagenaar, zoeken haar inde meierij van 's-Hertogenbosch; anderen, wellicht met meer recht, in het land van Beauvais.
2) Suithardeshage (landgoederen, die ten zuiden liggen en door een haag omsloten zijn) zoeken eenigen te 's-Gravenhage; anderen, met meer recht, indeomstreken van Hillegommerbeek.JFot<rapamoet ten noorden van Suithardeshage gelegen hebben, en Kinnem is het bekende riviertje de Kinheim bij Alkmaar. Zie Arend, Deel 11, bladz. 19 en 20, noot



Gedurende de regeering der voorgangers van graaf Dirk III hadden zich hun bezittingen aanmerkelijk uitgebreid. Onder andere schonk de Düitsche keizer. Otto III aan Dirk II vele goederen en landerijen in het tegenwoordige Holland, West-Friesland of Friesland aan deze zijde van het Vlie, en waarschijnlijk ook in Zeeland, zoodat men mag aannemen, dat de bezittingen der vier eerste graven zich uitstrekten van de Strijne (een tak der Schelde) tot aan het Vlie, en zelfs in Friesland, welke laatste hun echter door de Friezen steeds betwist werden, die zich als onderdanen van den Duitschen keizer aanmerkten en geen nevenvorst duldden. Deze betwisting was een bron van gedurige oorlogen. De WestFriezen werden wel door deze graven onderworpen, maar Friesland tusschen het Vlie en de Lauwers bleef gedurig de oude veete onderhouden.
Toen graaf Arnout stierf, was Dirk nog slechts een kind van nog geen twaalf jaren, en aanvaardde, onder voogdijschap zijner moeder Luitgarde, een bloedverwante van keizer Hendrik II, de regeering, zoodat hij, naar mijn gissing, bij den aanvang van ons verhaal (1018), niet ouder dan vijf en twintig jaar kan geweest zijn1). Ik zeg: naar mijn gissing, want de historie, voor zoover ik ze heb kunnen nagaan, geeft niet het geboortejaar van onzen graaf aan, evenmin zijn woonplaats. Het is wel waar, de geschiedenis bericht ons, dat de hofhouding
') Dat Dirk III nog zeer jong moet geweest zijn tijdens zijn strijd tegen bisschop Adelbold bewijst een uitdrukking van bisschop Dilmarus,die den graaf een rampzalig jongeling noemde. Bilderdijk, Deel II, bladz. 13.



ol het verblijf der eerste vorsten onzes lands nog aan geen bepaalde plaats verbonden was, en dat zg zich afwisselend op hun landgoederen of hoven, waarbij e slot of kasteel gevonden werd, zoolang ophielden otdat de voorraad van levensmiddelen, voor hun hofstede benoodigd, was verteerd - maar eerst bi] de latere graven, zooals koning Willem en de Flonssen, word hun woonplaats duidelijk aangewezen. Nochtans schi] er grond te bestaan om aan te nemen, dat Dirk II ergens tusschen den Rijn (bij Leiden) en Haarlem gewoond heeft, en wel te Hillegommerbeek, dat oudtijds naar het meest algemeen gevoelen Suithardeshage g noemd werd, en welke naam, onder andere, in do eersten giftbrief van 889 aan den stamvader d
landsche graven voorkomt.
Gü ziet het dus: het is slechts een vermoeden, maar daar Dirk III toch ergens moet wonen, zullen wij ons de vrijheid veroorloven u naar Hillegommerbeek te geleiden en daar een bezoek aan het hof van onzen graaf brengen. Wij kunnen dit te gemakkelijker doen, daar ik een beschrijving vóór mij heb liggen van een Hollandsch kasteel uit de elfde eeuw, en daar Dirk III nu en dan zulk eene versterkte hoeve of kasW Bewoond heeft, zal ik u in den geest daarbmnen
''wellicht hebt gij reeds meermalen een kasteel gezien een kasteel nit de» onden tijd - en n over
de ontzaglijk hooge en dikke muren, waaruit het opge trokken li. Doch ik twijfel er aan of er nog ergens in ons vaderland een kasteel - al ware het ook m



puinhoopen — uit de elfde eeuw bestaat, want zoo gij u voorstelt, dat een kasteel uit graaf Dirks tijden gelijkstaat met een, zooals b.v. van Teijlingen te Sassenheim of van Brederode bij Haarlem, dan zoudt gij u vergissen. Een kasteel toch was eigenlijk slechts een versterkte woonplaats van een hoog edelman, die uit vrees, van door een machtigen nabuur of door oproerige onderhoorigen overvallen te worden, zich achter palissaden en muren verschool. Maar naarmate de oorlogswerktuigen dreigender en geduchter werden, moesten ook de verweringsl nestellen en de kasteelen sterker worden. Dit bleek vooral bij de uitvinding van het buskruit en het kanon. Doch daar men in de elfde eeuw nog geen buskruit kende, en de strijd meer man tegenover man gold, behoefden ook de woningen niet zoo zwaar en reusachtig sterk te zijn als na het begin der vijftiende eeuw.
Stel u een vrij uitgestrekte ruimte gronds voor, die omringd van een breede gracht en aan de tegenovergestelde zijde van den oever omgeven is van dicht aaneengesloten puntig paalwerk. Over de gracht ligt een plankenbrug, die zóó gemaakt is, dat zij bij nacht en ontijden gemakkelijk kan weggenomen of opgehaald worden. Is men die brug over en de omheining der palen door, dan betreedt men een soort van plein, of liever een wijden cirkel gronds, die het eigenlijke kasteel omgeeft, dat echter nog weder door een gracht is afgesloten. Dit plein is een groote zandvlakte, bijkans zonder eenigen plantengroei, want de karige grasscheutjes, die het wagen zouden hun teedere halmpjes te verheffen, worden spoedig vertreden, daar het plein wemelt van allerlei lieden,



zoowel van personen, die belast zijn met de zorg voor de keuken en het vee, als van krijgslieden en bedienden, die tot het gevolg van den graaf en zijn hovelingen behooren. Vandaar dan ook, dat zulk een plein versierd — of liever ontsierd — is met een tal van kleine en grootere gebouwen, veestallen, schuren, kazernen, bergplaatsen van wapentuigen, pakhuizen en dergelijke. Trotsch, althans voor die tijden, verheft zich de burcht, de woonplaats van den graaf en zijn gezin met zijn grooten. Ook deze burg is van een gracht en palissaden omgeven, en zoo gij door de donkere poort daar binnentreedt, zult gij u eerst moeten gewennen aan de schemering, die u omringt, want onze voorvaderen, hiertoe gedwongen door de ruwe tijdsomstandigheden, waren niet in het bezit van zooveel licht en lucht in hun woningen als wij. Wel is de groote zaal hoog en lang, maar de vensters, zijn smal, de ruitjes uiterst klein, en de overige kamers zijn meestal hoekig, en gebouwd naar den vorm der buitenmuren. De vertrekken, vooral die door den graaf bewoond worden, zijn niet van kunstige versiersels ontbloot; de wanden zijn behangen met prachtige tapijten; kunstig gesneden en rijk met fluweel getooide stoelen en zitbanken staan in behaaglijke wanorde rondom de tafel of ter zijde van een paar pilaren, die eenige beelden dragen, personen uit de gewijde geschiedenis voorstellende. De vloer van glad hout is met groen en bloemen bestrooid, en eiken morgen wordt het verdorde groen weggeruimd en versch aangebracht.
Het zou u misschien vervelen, als ik u voor elke zaal of vertrek een nauwkeurige beschrijving gaf, en daar



het toch in mijn plan ligt in een later werk uitvoeriger over de kasteelen te spreken, zoo zal ik thans van dit onderwerp afstappen, om u liever met de personen zeiven bekend te maken.
Het was in de laatste dagen van Juni 1018, dat de omtrek van Hillegommerbeek wemelde van allerlei krijgsvolk, ruiters en voetknechten, in de bontste kleeding en met verschillend wapentuig toegerust. Een groot deel dezer manschappen was gelegerd in de bosschen, die de duinstreek van Sassenheim tot aan Warmond omgaven, en zich uitstrekten tot aan gene zijde van den Rijn bij Leiden. Anderen, en vooral de ruiterij, hielden zich meer in de nabijheid van het kasteel te Hillegommerbeek, terwijl er op korte afstanden voorposten geplaatst waren, als om uit te zien naar personen, die verwacht werden. Ook op het u daar straks beschreven binnenplein gingen krijgsknechten af en aan. Eenigen vernieuwden het paalwerk ; anderen diepten de gracht uit; wederom anderen waren in de stallen en schuren bezig, of zorgden voor den noodigen voorraad van pijlen, bogen, zwaarden, spietsen en andere wapens, ter verdeeling onder de nog komende benden. Bij de brug aan deze zijde van het paalwerk stonden eenige krijgslieden, die daar de wacht hielden; uit hun bewegingen bleek, dat zij iets verwachtten, althans gedurig waren hun blikken naar een der torens van het kasteel gericht, waar de torenwachter, die het oog naar het oosten gewend had, zijn verblijf hield. Plotseling klonk het lang verwachte horengeschal, en in



het volgende oogenblik draafden eenige ruiters over de brug, en sloegen den breeden zandweg in, die naar Sassenheim leidde. Inmiddels klonk het horengeschal voort, en n-u haastte zich alle man, om den weg, die van het voorplein naar den burg voerde, effen te maken en met groen te beleggen. Er werden dus gasten verwacht? Zeker, en hooge gasten ook. Ziet gij dan niet, dat de Hollandsche banier op den torentrans wordt geheschen? Graaf Dirk III is in aantocht, en wij behoeven niet lang op zijn komst te wachten, want ziet, de ruiters, die hem straks zijn te gemoet gereden, komen terug, om te bevestigen, dat de torenwachter goed gezien heeft.
Zij worden gevolgd door eenige andere ruiters, die tot den grafelijken sïoet behooren, en achter deze krijgslieden verschijnt de graaf zelf, aan de spits zijner hovelingen.
Het witte ros, dat den edelen graaf draagt, is geheel bedekt met schuim, ten gevolge van den forschen rit, doch dicht bij het kasteel gekomen, wordt het dier in zijn vaart gestuit, daar de graaf den teugel aanhaalt. Hoe fier zit de graaf te paard! Men kan het hem aanzien, dat hij geboren is om te regeeren, te strijden en te overwinnen. Zijn vurig oog getuigt van moed, zijn gesloten lippen van vastheid van wil, en hoe jong hij ook nog moge zijn, zoo boezemt zijn manlijke houding nochtans iedereen ontzag en eerbied voor hem in. Toch drukt zijn gelaat iets minzaams uit, en moge het oog stralen, het verteert niet, maar koestert en verwarmt. Dirk III staat in onze vaderlandsche historie bekend als een der dapperste, verstandigste en godvruchtigste regenten



van Holland1), en schoon men hem niet van eenige voorbarigheid kan vrijpleiten, zoo is deze hem evenwel zeer te vergeven, daar hij steeds meende in het belang des vaderlands te handelen.
Hij heeft, gelijk ik reeds zeide, den teugel zijns paards ingekort, en hierdoor hebben wij gelegenheid zijn kleeding en wapenrusting op te nemen. Een stalen helm, die spits uitloopt, sluit eng rondom het voorhoofd, terwijl het achterhoofd bedekt is door een lederen muts, van kleine blinkende plaatjes voorzien. Over den linnen lijfrok, die tot op de knieën nederhangt, draagt hij een bruinlederen kolder, op de vier zijden ingesneden, met de spits benedenwaarts. Deze kolder is met fijne stalen plaatjes bedekt en om het midden door een roodlederen gordel bevestigd. Een lang zwaard, in een houten scheede, hangt aan zijn linkerzijde. Lederen hozen sluiten eng tot op de voeten, die door een kort en van boven wijd uitstaand schoeisel omklemd worden. Geen enkel sieraad, goud noch zilver, is aan zijn kleeding zichtbaar, behalve het paar gouden sporen, die bij elke beweging in den zonneglans schitteren en hem als ridder doen kennen.
Naast hem rijden zijn beide broeders Sikko en Adelbert. De oudste broeder Adelbert, burggraaf van Gent, is tijdig door hem gewaarschuwd, en herwaarts gekomen, om den Hollandschen graaf met raad en daad ter zijde te staan. Hij is bijna zoo gekleed als zijn broeder, behalve dat hij, in plaats van een lijfrok, een blauwen maliënkolder, evenzoo geschubd, over de onderkleeding
1j Zie Arend II, bladz. 64.
DE ZWARTE WOLF.
4



draagt. Misschien zal deze of gene van mijn lezers meenen, dat ik hierbij een anachronismebega, daar ik den graaf en zijn hem vergezellende edelen een schubbenpantser omhang, een kleeding voor den minderen man, waaruit later het verachtelijke schobbejak geboren is. Doch in de elfde en twaalfde eeuw versmaadden de vorsten en edelen nog geenszins de dracht van een geschubd jak. Eerst later, toen de Belgische en Fransche harnassen meer in den smaak kwamen, tooiden zich de krijgslieden van minderen rang in den kolder met stalen schubben, en daarna droegen deze de knechten, vanwaar de benaming van schobbejak zijn oorsprong heeft.
Graaf Dirk III is de brug overgereden, en deze bezwijkt bijna onder den last van al die ruiters, edelen en grooten, die de beide graven vergezellen. Een luid gejuich verwelkomt den edelen vorst, die naar alle zijden minzaam groet, maar zich haast het plein over te steken en de brug over te stappen, die naar het kasteel geleidt. Daar aangekomen, werpt hij de teugels van het paard een dienaar toe, en, vergezeld van zijn broeder en de hooge officieren, treedt hij de gewelfde poort binnen. Eenige oogenblikken later treffen wij hem aan in de zoogenaamde steenen zaal, een groot, luchtig en eenvoudig gemeubeld vertrek. Al zijn officieren omgeven hem, en midden onder hen staande, spreekt hij hen aldus aan:
*) Anachronisme. Onder anachronisme verstaat men het maken van een tijdrekenkundig abuis. B. v., het zou een anachronisme zijn, zoo ik u verhaalde, dat de kooplieden op de markt te Utrecht in het jaar 1018 smakelijk een pijp zaten te rooken, of dat de muren van Dordrecht tijdens Dirk III met kanonnen beplant waren.



„Zoo zal dan weldra het pleit beslist zijn en de trotsche bisschop den handschoen oprapen, dien ik hem te Nijmegen toegeworpen heb. Gij allen weet het, gelijk God het weet, dat niet de zucht tot uitbreiding van mijn gebied mij drijft, om de wapenen tegen den Utrechtschen kerkvorst op te vatten. Ik word er toe genoodzaakt, om mijn goed recht te handhaven en de heerschzucht van den bisschop te beteugelen. Men wijst mij op Dordrecht, en men beschouwt het aanleggen dier sterkte als een daad van willekeur, als een schrede om mij aan het oppertoezicht des keizers te onttrekken; als een poging om mij van den handelsweg van Brittanje naar Gelderland en omgekeerd meester te maken; als een middel om mijn inkomsten te vergrooten door het heffen van een tol op de Merwede. Maar gij, mijn getrouwen, gij zijt overtuigd, dat al deze redeneeringen en aantijgingen valsch zijn. En als bisschop AdelLold eerlijk en oprecht ware, als hij sprak naar de stem van zijn geweten, dan zou hij — in mijn plaats zijnde — niet anders gehandeld hebben, want hij is zich ten volle bewust, dat ik niet uit zucht tot overheersching Dordrecht heb gesticht, maar om daar een bolwerk te hebben, zoowel tegen de Friezen, de Noordsche zeeschuimers, die ons nu en dan nog met hun bezoek lastig vallen, als tegen de benden van den bisschop zelf. En dat ik een tol hef, waarlijk mij komt het heffen daarvan gewis toe, al ware het slechts om de kosten voor den aanleg der sterkte goed te maken. De keizer was bekend met mijn plannen, en zeker zou hij mij nooit gedwarsboomd hebben, zoo de Tielsche kooplieden en de bisschop zelf Hendrik II



niet tegen mij opgehitst hadden. Oordeelt zelf of de Tielsche kooplieden wel zooveel reden hebben van klagen. Vooreerst vinden zij in mijn sterkte een veilige plaats, als zij te een of anderen tijd mochten worden aangevallen. Ten anderen kunnen zij hun koopwaren binnen Dordrechts veste opslaan, waardoor Dordrecht het middelpunt en de hoofdstapelplaats van den handel zal worden — een zaak, die waarlijk voor hen van meer belang is dan voor mij, want het geldelijk voordeel is voor mij van luttel waarde. Doch het zij hoe het zij, zoowel de keizer als de bisschop willen mij thans noodzaken Dordrecht te slechten, en hertog Godfried van Lotharingen is door mijn leenheer aangewezen om mij te tuchtigen. Maar zoo gewis als ik de zoon van Arnout ben, zoo gewis zal noch keizer noch bisschop mij ooit Dordrecht ontweldigen. Ik zal mij tegen hen handhaven, en, verzekerd van uw hulp, heb ik mijn volk ter heirvaart. opgeroepen. Ik dank u allen voor uw opkomst, en nu ik mij van u omringd zie, gereed om den naderenden vijand te bestrijden, ben ik zeker, dat wij met de hulpe Gods en Zijner heiligen slagen zullen."
De graaf zweeg en thans haastten zich al de edelen, ridders en officieren, die een kring rondom hem gesloten hadden, den vorst hun hulde te betuigen.
„En gij, mijn broeder Sikko," vervolgde de graaf, „het verheugt mij u hier te zien. Thans moeten alle oude veeten vergeten worden, en gijzelf zult u zeker niet het allerminst beijveren om nieuwe lauweren te voegen aan onze grafelijke kroon."
Sikko drukte de aangeboden hand zijns broeders, en



zoo iemand, dan was voorzeker hij het, die reden had erkentelijk te zijn voor de gunst, die de graaf hem bewees1).
„Mijn waarde heer en broeder," sprak Sikko, wiens driftig karakter bekend was en die wel eens niet op de juiste woorden lette, „mijn waarde broeder, hier is niet alleen mijn zwaard, maar ook mijn hart; beide behooren u toe en met beide hoop ik uw vijanden te verslaan."
Graaf Dirk glimlachte.
„Dat zou een harteslag zijn, Sikko," zeide hij, „en ik vrees, dat, als uw hart zich met dat van den bisschop zou willen meten, gij er te kort bij zoudt komen, daar de kerkvoogd zeer hooghartig is. Doch ik vat u, waardste broeder, en zoowel gij als onze broeder Adelbert, die met zijn Gentenaren ons te hulp is gesneld, zult ons door uw ijver en krachten steunen. Evenwel zult gij het mij, hoop ik, niet ten kwade duiden, Sikko, zoo ik u vraag welke berichten gij van gene zijde des Rijns hebt ontvangen, en op welk punt de bisschop zijn benden zal samentrekken om ons aan te vallen? Gij zult toch gewis uw maatregelen genomen hebben, denk ik."
') Deze Sikko of Siegfried, de tweede broeder van graaf Dirk, schijnt een zeer lastig heer geweest te zijn, maar buitengewoon dapper en onversaagd. Melis Stoke verhaalt ons van hem, dat hij met een vrouw trouwde, ver heneden zijn stand, en waarschijnlijk is hij uit hoofde <lezer echtverbintenis genoodzaakt geworden den graventitel en het grafelijk gebied af te staan, welke hij als medeopvolger van zijn vader Arnout, naar geboorte en erfrecht bezat. Hij ligt met zijn vrouw in <le Egmonder abdij begraven, en in zijn grafschrift staat uitgedrukt, dat hij „den graventitel heeft nedergelegd, en door na te jagen hetgeen hij beminde, minder geworden is dan hij van zichzelf was."



„Dat heb ik, heer en broeder," antwoordde Sikko met een veelbeteekenenden blik, „en ofschoon mij nog een en ander niet duidelijk is, zoo twijfel ik er geenszins aan of nog heden zullen wij volkomen op de hoogte gebracht worden."
„En wie is de persoon, van wiens diensten gij in dezen
hebt gebruik gemaakt?"
„Van den hoofdman der speerknechten, Robbert, de
zwarte wolf bijgenaamd.
J;0, dien ken ik," hernam de graaf. „Hij is immers dezelfde, die kort na Paschen de stoutmoedige list gebruikt heeft om in het bisschoppelijk paleis te Utrecht door te dringen en daar den aanslag te vernemen, dien
Adelbold tegen ons beraamde."
„Juist, waarde heer en broeder," was het antwoord. „Maar waarschijnlijk heeft de bisschop onraad geroken, 'en om die reden den aanslag gewijzigd en uitgesteld."
„Het was wel jammer," sprak burggraaf Adelbert, „dat Robbert niet met meer omzichtigheid te werk ging."
„Ik heb er te weinig van vernomen," zeide graai Dirk, „om te kunnen oordeelen of Robbert anders had kunnen handelen. Kunt gij, waarde Sikko, er ons eenige bijzonderheden van mededeelen?"
„Zeer gaarne," antwoordde Sikko. „Mijn heer en broeder weet, hoe het Robbert, in de kleeding van een Duitschen medicijnmeester, gelukte ongezien de samenkomst van Adelbold, Waldebold en markgraaf Bavo bij te wonen. De domme dienaar, die hem in het aangrenzende vertrek gebracht had, en hem later daar niet terugvond, meende dat Robbert zich door een verbond met den Booze onzicht-



baar gemaakt had — maar neen,, ik vergis mij, de bisschop geloofde dit, toen hem het voorval was ter ooren gekomen. Waldebold, die een verstandig man is, begreep echter terstond de toedracht der zaak, en toen men den verborgen ingang naar de kapel onderzocht, vond men sporen, dat zich iemand langs dien weg uit de voeten had gemaakt. Nu was dus het geheim der samenkomst verraden, en de deken was zoo gelukkig voorloopig van den bisschop uitstel te verkrijgen tot den aanval. Vraagt gij mij nu, of Robbert niet omzichtiger had kunnen handelen, dan moet ik mijn ouderen broeder antwoorden, dat er onder de zeevaarders een spreekwoord in gebruik is, dat wij hier van toepassing kunnen brengen, dat namelijk de beste bisschoppen — ik verspreek mij — de beste stuurlui aan wal staan. Wij kunnen zoo moeilijk oordeel en over den toestand, waarin anderen zich, onder dergelijke omstandigheden, bevinden, tenzij wijzelf eerst hun plaats innemen. In ieder geval, wij hebben door Robberts list zooveel gewonnen, dat wij ons bijtijds hebben kunnen wapenen, en men ons niet onverwachts zal kunnen overvallen."
„En waar bevindt zich thans uw beschermeling?" vroeg graaf Dirk.
„Gij meent den hoofdman Robbert, mijn heer en broeder," antwoordde Sikko; „eerlijk gezegd, weet ik het niet, maar waar hij is, daar doet hij een goed werk, en ik ben verzekerd, dat, zoodra hij eenig wild op 't spoor is, hij het ons ter goeder ure zal komen berichten."
Op dit oogenblik klonk de horen des wachters van den toren, en op last van den graaf verwijderde zich een der



hoofdlieden, om te vernemen wat er gaande was. Een kwartier later trad de officier weder binnen met het bericht, dat er buiten twee vreemdelingen stonden, een oud man met zijn zoon, die dringend begeerden heer
Sikko te spreken.
„En hoe is de naam van den ouden man?" vroeg
Sikko.
„Hij noemt zich Herman, de Duitsche medicijnmeester," was het antwoord.
„Hij is mij onbekend," sprak Sikko. „En ik zou niet
weten wat hij van mij wilde, doch met uw verlof,
heer en broeder," vervolgde hij, zich tot graaf Dirk wendende, „nu valt mij iets in. Had zich Robbert niet vermomd in de kleeding van een Duitschen medicijnmeester? Wie weet, of deze vreemdeling niet in betrekking staat tot onzen hoofdman. Zoo het u goeddunkt, zal ik mij verwijderen om met hem te spreken.
„Dat is niet noodig, Sikko," zeide de graaf, „alles wat uw beschermeling betreft, boezemt ons allen belang in, en, mits gij geen bezwaren hebt, kan die oude man met zijn zoon hier komen, dan vernemen wij allen iets."
„Zeer goed — zeer goed," sprak Sikko, die daarop bevel gaf om de beide vreemdelingen naar binnen te geleiden, die dan ook spoedig verschenen.
Wij kennen reeds den ouden Herman en zijn zoon, daar wij beiden eenige maanden geleden op den weg naar Utrecht aantroffen. De medicijnmeester droeg nog denzelfden bruinen mantel, dien hij bij onze eerste kennismaking aanhad, en in deze kleeding vertoonde



hij zich, met de ruige muts in de hand, voor de verzamelde edelen en vorsten, thans in de zaal aanwezig. De oude man was niet in het minst verlegen zich in zulk aanzienlijk gezelschap verplaatst te zien; zijn gelaat kenteekende echter iets neerslachtigs en droevigs.
,.Begeert gij mij te spreken?" vroeg Sikko, zoo minzaam mogelijk.
„Als gij heer Sikko zijt, dan ja," was het antwoord van den ouden man. ,,Ik kom uit naam van iemand, die mij tot u zendt met een voor u belangrijke boodschap."
„En hoe heet die persoon?" vroeg Sikko.
„Zijn ware naam is mij onbekend," antwoordde Herman. „maar misschien zult gij wel weten wie de zwarte wolf is?"
„De zwarte wolf!" riep Sikko verwonderd uit. „0 ja, dien ken ik zeer goed," en zich tot zijn broeder Dirk wendende, fluisterde hij dezen toe: „de zwarte wolf is
niemand anders dan mijn hoofdman Robbert Ga
voort, oude man. Welke boodschap hebt gij ? En wat is de reden van uw zoo droevig gelaat?
Herman zuchtte.
„Ach heer," zeide hij, „men heeft mij mijn geliefde dochter ontroofd, en de bisschoppelijke ruiters hebben haar weggevoerd, zonder dat ik weet waarheen. Doch verleden week heb ik eenig licht in deze duistere zaak gekregen, en met uw verlof zal ik u dit mededeelen.
Sikko knikte toestemmend en de oude man vervolgde:
„Als medicijnmeester het land doortrekkende, kwam ik nu vier dagen geleden tusschen Montfoort en IJsel-



stein. Ik had mijn zoon, die hier staat, bij mij, en ons plan was naar laatstgenoemde plaats te wandelen, waar eenige oude bekenden van mij wonen. Terwijl wij door een boschje gingen, hoorden wij onverwachts, kort bij ons, wapengekletter, en vreezende dat wij er tusschen zouden geraken, bleven wij waar wij waren en verscholen ons in het geboomte. Doch in plaats van veiliger te wezen, kwamen wij meer in gevaar, daar de strijdende partijen ons naderden, en het duurde niet lang of wij bevonden ons tusschen eenige bisschoppelijke voetknechten en ruiters, die handgemeen waren met Hollandsche krijgsknechten. Aan vluchten was geen denken, en vertrouwende, dat men ons, die hier vreemdelingen waren, niet in den strijd zou mengen, wachtten wij stil, hoewel niet geheel zonder vrees, den uitslag af. Eensklaps zie ik twee ruiters op één paard in vollen draf aankomen. Ik kon slechts vluchtig een blik op hen slaan, daar zij mij als een pijl uit den boog voorbijrenden: toch was die blik voldoende om mij te overtuigen, dat de ruiter, die het dichtst op den hals van het paard zat, geen man, maar een vrouw was, want vooreerst zag ik haar kleeding 'onder een donkeren mantel uitsteken, en ten anderen hing zij meer dan zij zat, terwijl de achterste ruiter haar ondersteunde. Ook verbeeldde ik mij, dat deze vrouw, wier gelaat ik onmogelijk zien kon, evenmin als dat van den ruiter, op hetzelfde oogenblik, dat zij mij voorbijrende, een kreet slaakte en de handen naar mij uitstrekte. Voordat ik nog den tijd had om nauwkeurig toe te zien, zag ik eenige bisschoppelijke ruiters, die de beide vluchtelingen achternajoegen, en deze, nog



voordat ze uit mijn gezicht verdwenen waren, inhaalden. De ruiter, die de vrouw met de linkerhand op het paard moest vasthouden, kon slechts met moeite het zwaard gebruiken om zijn vijanden te keeren, en zeker zou hij onder de overmacht bezweken zijn, zoo er niet tijdig hulp voor hem opgedaagd ware. Het waren Hollandsche voetknechten, die zijwaarts uit het bosch hun aanvoerder te hulp snelden. Thans ontstond er een hevig gevecht, maar hoe dapper zich ook de voetknechten weerden, toch vermochten zij niet te beletten, dat hun aanvoerder omsingeld en met de vrouw van het paard gesleurd werd. Midden in dit gevecht zag ik, hoewel altijd van verre, dat een der voetknechten van een gunstig oogenblik gebruik maakte, zich met de vrouw op het paard wierp en zoo snel mogelijk de vlucht nam. De bisschoppelijke ruiters wilden dit wel trachten te beletten, maar werden hierin door de voetknechten gedwarsboomd, daar deze met alle kracht de ruiters aanvielen. Thans scheen het evenwel, dat de laatsten de overwinning behaalden, want de voetknechten werden het bosch ingedreven, waar de ruiters hen vervolgden. Wat er van den aanvoerder geworden was, kon ik uit de verte niet waarnemen; waarschijnlijk lag hij, zwaar gekwetst, ter aarde. Geruimen tijd wachtte ik met mijn zoon uit onze schuilhoek af, of de ruiters zouden terugkomen, maar toen er twee uren verliepen en nog geen ruiter verschenen was, waagde ik het behoedzaam voorwaarts te gaan, en kwam weldra ter plaatse, waar de strijd gewoed had. Verscheidene krijgsknechten lagen dood tusschen de paarden; andere waren zwaar gekwetst, en zoo snel mogelijk



haastte ik mij de wonden van sommige te verbinden en met olie te verzachten. Te midden van mijn arbeid hoorde ik mijn naam noemen. Verwonderd wendde ik mij om en zag den aanvoerder, in wien ik thans denzelfden persoon herkende, die mij omstreeks Paschen op den weg naar Utrecht was ontmoet, en die zich van mijn kleeding en aanbeveling bediend had om bij deken Waldebold toegelaten te worden. In één woord: het was dezelfde persoon, die mij eenmaal toegefluisterd had, de zwarte wolf te zijn."
Hier moest de medicijnmeester een oogenblik ophouden, daar bijna al de aanwezigen hun verbazing en deelneming te kennen gaven.
„Herman," riep hij mij toe — dus vervolgde de oude man — „zie eens naar mijn been en naar mijn linkerarm. Die goddelooze huurlingen van den bisschop hebben mij vreeselijk toegetakeld, en als gij mij niet spoedig helpt, zal ik door bloedverlies bezwijken." Nu, aan mijn goeden wil ontbrak het niet, en met de weinige hulpmiddelen, die ik bezat, verbond ik de gapende wonden, en versterkte hem met eenige krachtige medicijnen, wat zeer noodig scheen te zijn, daar hij op 't punt was van in zwijm te vallen. „Herman," zeide hij op zwakken toon, „laat mij nu hier stil liggen; met Gods hulp zal ik het bloedverlies wel te boven komen. Geef mij slechts een fleschje met eenig versterkend vocht, en haast u dan om heer Sikko, den broeder van onzen graaf op te zoeken. Zeg hem, dat de zwarte wolf.... Meer zeide hij op dat oogenblik niet, en daar hij rust noodig had, oordeelde ik het ook beter hem stil te laten liggen, hoe



gaarne ik iets naders omtrent mijn dochter van hem vernomen had. Ik dekte hem met mijn mantel toe; mijn zoon legde eenig mos onder zijn hoofd, en wij verwijderden ons van die rampzalige plaats, terwijl ik hoopte in de eerste de beste buurtschap eenige mannen te vinden, die den zwarten wolf naar hun huis wilden vervoeren. Doch dicht bij IJselstein werden wij door de bisschoppelijke ruiters ingehaald, en toen deze vernamen wie ik was, werd ik door hen in beslag genomen, om al hun gekwetsten, die zij medegevoerd hadden, te verbinden. Drie dagen dwongen zij mij bij hen te blijven, en helaas, ik kon in dien tijd geen gelegenheid vinden den armen zwarten wolf hulp te zenden, te meer daar ik vreesde hem aan zijn vijanden te verraden. Zoodra ik echter vrij was, snelde ik terstond naar de treurige plek, waar ik juist eenige mannen bezig zag met de lijken van menschen en paarden in kuilen te werpen. Nu was er voor mij geen twijfel, of ook de arme zwarte wolf had een dergelijk lot ondergaan, en...
„Daarin vergist gij u toch, vriend Herman," viel hem plotseling een stem in de rede, en wel van iemand, die bijna ongemerkt het vertrek was binnengekomen en hem op den schouder tikte. De oude man wendde zich eenigszins verschrikt om, en gij kunt u voorstellen, hoe verbaasd hij opzag den zwarten wolf in eigen persoon voor zich te zien staan.
„Alle heiligen mogen mij bijstaan!" riep hij uit, „ik dacht niet anders of gij rusttet naast al de lijken in den kuil. Zijt gij dan uit de dooden opgestaan?"
„Dat schijnt bijna zoo," antwoordde Robbert, die zich



inmiddels eerbiedig voor den graaf en diens broeders gebogen en eenigen der edelen de hand gedrukt had, „ik dacht ook in het eerst niet anders, of mijn donkere huidkleur zou binnenkort onder de aarde verbleekt zijn, maar, dank zij God en uw versterkende medicijnen, sta ik weder hier onder de levenden. In het kort zal ik u vertellen, hoe het mij gegaan is. Zooals gij weet, sliep ik spoedig in, en toen ik, na den geheelen nacht geslapen te hebben, wakker werd, brak juist de morgenstond aan. In het eerst wist ik niet, waar ik mij bevond, en kon mij van zwakte nauwelijks bewegen, terwijl ik overal pijn gevoelde. Gelukkig schoot mij het fleschje met versterkende druppels, dat gij mij gegeven hadt, in de gedachten, en toen ik deze gebruikt had, was het mij alsof er nieuwe levenskracht door mijn aderen stroomde. Nu zag ik ook, waar ik mij bevond, en een rilling voer mij door de leden, toen ik in mijn onmiddellijke nabijheid drie — vier dooden zag liggen. Ik begreep ook, dat ik hier volstrekt niet veilig was, en dat, als een bisschoppelijke bende door het bosch trok en mij daar vond, ik spoedig aan den eersten den besten boom zou opgeknoopt worden. En om de waarheid te zeggen, bekoorde mij dit uitzicht in geenen deele, zoodat ik op middelen zon uit deze ongelegenheid te geraken. Doch hoe dit te doen? Daar viel mij een gelukkig denkbeeld in. Dicht bij mij zag ik een bisschoppelijk soldaat, en daar mij zijn rood wollen kap en overkleed van dienst kon zijn, om mij daarin te vermommen, ontdeed ik hem daarvan, en kroop vervolgens, meer dan ik ging, wegens de pijn in het been, zoo spoedig mogelijk ver van de plaats



des onheils. Gij kunt denken, dat ik niet snel vorderde, maar toch gelukte het mij veilig te ontkomen. En nu nog een enkel woord, dat u persoonlijk aangaat. Om uwentwil hoofdzakelijk heb ik al die ellende doorstaan, want gij zult u wel de belofte herinneren, die ik u gaf, dat ik u uw dochter zou terugverschaffen — welnu, gedeeltelijk is het mij gelukt "
„Dus waart gij het, die met mijn dochter te paard mij voorbijsneldet?" viel de oude man hem vragend in de rede.
vDat zal wel zoo zijn," antwoordde Robbert, „doch hoe het zij, ofschoon het mijzelf niet mogelijk was, haar buiten het bisschoppelijk gebied te voeren, zoo kan ik u toch verzekeren, dat zij in veiligheid is, en het eenige wat mij spijt is, dat ik u thans nog niet zeggen kan waar zij is. Heb evenwel nog slechts eenige dagen geduld, en dan zult gij uw dochter in uw armen kunnen drukken."
De oude Herman kon geen woorden genoeg vinden om zijn blijdschap en dankbaarheid te betuigen, doch Robbert, die gewichtiger dingen had mede te deelen, minder geschikt voor de ooren van oningewijden, gaf hem te verstaan, dat het hem lief zou zijn, zoo hij zich met zijn zoon verwijderde, waaraan deze ook in alle bescheidenheid voldeed.
„En thans, heer graaf," ging Robbert voort, „acht ik mij gelukkig u te kunnen melden, dat ik mij van den last, mij door heer Sikko opgedragen, gekweten heb. In de kleeding van den bisschoppelijken soldaat gehuld, slaagde ik er in Montfoort te bereiken, waar ik mij wist



te verbergen en er tot mijn verrassing in den burg markgraaf Bavo aantrof, die daar met de ridders Zweer en Algar *) een samenkomst had. Hoe geheim die samenkomst ook was, toch lekte er genoeg van uit om mij te doen besluiten nog eenigen tijd op den burg te vertoeven, schoon ik dikwijls in gevaar kwam van herkend te worden. Mijn moeite werd evenwel ruimschoots beloond, en ik ben nu in staat u volledige inlichtingen te kunnen geven over de plannen van den markgraaf Bavo. „En deze zijn?" vroeg graaf Dirk met belangstelling. „Dat de benden van den leenman des bisschops op drie punten te gelijk uw gebied zullen indringen. De ridders Zweer en Algar zullen oostwaarts, van Hoogewoerd en Woerden aanrukken, terwijl Bavo met zijn bende bij Bodegraven over den Rijn zal trekken.
„Juist zooals ik gedacht heb," zeide Sikko, zich vergenoegd de handen wrijvende, „en als het gebeurt voorspel ik den graaf een goede ontvangst.
Wij hebben dit voorzien," hernam graaf Dirk ernstig, en zooals gij, Robbert, wel zult opgemerkt hebben, 'zal ons de bisschoppelijke leenman niet ongewapend en onvoorbereid vinden. Ik heb al mijn getrouwen opgeroepen, en met behulp van deze en mijn beide broeders zullen wij onze vijanden wel voor ons uit rijven, zoo zij het wagen ons grondgebied te betreden. Ik kan
M Deze ridders worden door Vossius in zijn jaarboeken, bladz. 38 genoemd, zonder eenige nadere bijzonderheden van hun leven of betrekking. Ik geloof, dat zij leenplicht.gen van b.sschop Adeibold geweest zijn, burg- en markgraven van het Stich .



immers op ulieden rekenen?" vervolgde de graaf, al de aanwezige ridders, edelen en officieren vragend aanziende.
„Zeker — zeker — heer graaf!" klonk het als uit één mond.
„Welnu dan," hernam hij, „laat ons dan onze maatregelen nemen en onzen vijand te gemoet trekken, want gij kunt verzekerd zijn, dat Bavo niet lang toeven zal."
„Goed gesproken, waarde heer en broeder!" riep Sikko uit. „Bavo, zoowel als de bisschop, moeten weten, dat wij in staat zijn ons goed recht te handhaven, en als ik mijn wensch mag uitspreken, dan geve de graaf mij nog heden het bevel, om mijn benden onverwijld aan gene zijde van den Rijn samen te trekken, terwijl broeder Adelbert zich haasten moest om den Zwadenburgerdam te bezetten, en gij, Robbert, naar Ter Gou1) moet snellen, om onze achterhoede te dekken, zoo het den bisschop eens mocht goeddunken ons van de oostzijde te bestoken."
„Ik vind uw voorstel niet ongeschikt," zeide de graaf, „maar gij, mijn waarde broeder, vergeet, dat ik niet gezind ben een bloot toeschouwer te blijven. Zoo de vijand mijn land en onderdanen bedreigt, mag ik wel de eerste zijn, die mij aan de spits stel om hem te keer te gaan!"
„Hoera! Hoera voor den graaf!" riepen de edelen juichend uit.
„Het is niet meer dan plicht en liefde tot mijn land
*) Ter Gou was reeds in 900 als buurtschap bekend.
DE ZWARTE WOLF.
5



en onderdanen, die zulks gebieden," vervolgde de graaf. „Ik stel mij dus aan het hoofd, waarde Sikko, en gelast u nog heden de benden, die onder uw bevel staan, te vereenigen, om gezamenlijk langs den duinkant, o\er Rijnsburg tot aan de grenzen van het bisdom, den markgraaf te gemoet te trekken. En wat u aangaat, Robbert, dus ging de graaf voort, minzaam de hand leggende op den schouder van den zwarten wolf, „ik ben zeer tevreden over uw moed en de inlichtingen, ons gegeven. Gij zijt, naar ik zie, evenwel nog niet geheel van uw wonden genezen. Rust eerst uit, en als gij weder krachtig zijt, spoed u dan ons achterna, opdat wij van uw goede diensten kunnen gebruik maken."
„Heer graaf," antwoordde Robbert niet zonder fierheid, „al zou ik moeten kruipen, totdat ik in het gezicht van den vijand kwam, het zou mij niet te veel zijn. Ook ik brand van verlangen mij met de leenplichtigen van den trotschen kerkvoogd te meten, en het zal mij een eere zijn onder uw bevel den vijand te verslaan. Wat overigens mijn wonden betreft, stel u gerust, heer graaf; zij doen mij nog wel een weinig pijn, maar beletten mij geenszins het zwaard te dragen. Ik stel mijn leven voor de verdediging van land en vorst.'
Graaf Dirk was aangedaan, en toen al de aanwezigen, als bij vernieuwing, hem van hun trouw en aanhankelijkheid verzekerden, moest hij zich eenige oogenblikken uit de zaal verwijderen, opdat de mensch niet de zegepraal behalen zou op den vorst.



VIERDE HOOFDSTUK.
^ aarin de zwarte wolf heldendaden verricht, die niet door allen geroemd worden.
Als gij in het begin van Juli 1018 in den omtrek van Rijnegom, oostwaarts van Leiden, geweest waart, zoudt gij getuige zijn geweest van het uittrekken van een grooten heirtocht. Krijgslieden van allerlei stand en wapenen, zoowel te voet als te paard, gingen of draafden af en aan, en achter hen kwam een gansche stoet van wagens, zóó zwaar beladen, dat de sterke paarden onder dien last hijgden. Het was het heir van graaf Dirk en zijn vazallen, dat haastig ten strijde trok tegen den markgraaf Bavo, wiens benden reeds bij Alphen den Rijn waren overgegaan en nu het omliggende land plat liepen. Groot is zeker het verschil tusschen het uittrekken van een ten oorlog toegerust leger van de elfde en dat der twintigste eeuw. Niet alleen dat er thans meer orde en geoefendheid, meer tucht en vaardigheid onder onze krijgslieden heerscht, maar ook is de kleeding en toerusting thans veel beter dan in die oude grafelijke tijden.



Men had toenmaals nog geen staande lege s en als de vorst ten strijde wilde trekken, dan nep h n et sh zijn dienstmannen en lijfeigenen op, maar al zijn de poorters en de vrije mannen waren verplicht hem met gewapende krijgslieden te dienen en, toegerust tot den oorlog, zeil op te komen. Ieder moest in oorlogstij dienen en wanneer de banklok Inidde, kwamen de herbanschuldige mannen bij de kerk, behoorhjk en naa vermogen gewapend, bijeen. Van daar trokken z,, m slaande trommen, krijgsmuziek en vliegend:evaandels t veld De poorters en de vrijen waren gekleed m de dub bete kleuren hunner steden, en gij kunt n voor tellen, hoe bont en soms ook, hoe verward allen door elkander wemelden; geen wonder dan ook, dat de vreemdelingen Te onze llndstroepen zagen, hen spottenderwijze b ou e
k r a a i e n noemden. Ik heh u reeds hierboven iets gezeg,
van de kleeding der edelen en der gewapende krijgslieden- de mindere man, de lijfeigene, zag er vrij po\er «es üi't meestal droeg hij zijn daagsch pak, een grove r en het eenige. wat hem in oorlogstijden van gewone tijden onderscheidde, was het wapentuig, bestaande schild en speer, boog en pijlen, of ook wel een dikke knots met prikkels. Niettegenstaande dit menge moes va krijgslieden en de schijnbare wanorde, die er in de sam stelling van zulk een leger heerschte, waren er toch benden die „iet alleen regelmatig gekleed, maar ook regelmatige wapens droegen. De ridders, die op last van den graaf hun onderhoorigen wapenden, verschenen g ÏeX'an het hoofd van al "
knechten, en gevolgd door een twintigtal gewapende



ruiters, welke kleine bende den naam droeg van g 1 a v i e of s p e e r. De boogschutters vormden afzonderlijke afdeelingen, en de slingeraars, die dikke steenen uit losse touwen tegen den vijand slingerden, maakten meestal de voorhoede uit. Deze boogschutters waren de kanonniers der twaalfde eeuw, en ik verzeker u, dat hun pijlschichten vergelijkenderwijze een even zoo groote verwoesting aanrichtten als de bommen en granaten, die onze tegenwoordige artilleristen in de vijandelijke legerdrommen werpen. Achter al die bonte kraaien, benden speerknechten, zwaar gewapende ruiters, knotsdragers en boogschutters kwam de eigenlijke geschuttrein, die wel hoofdzakelijk moest dienen om daarmede steden en burgen te beschieten, maar toch ook wel gebruikt werd om geduchte steengevaarten op de sterke legerafdeelingen te werpen. Dat geschut bestond vooral uit reusachtige houten gevaarten, die zóó ingericht waren, dat men daarmede ontzaglijke zware pijlen en steenen kon afschieten. Wat het eigenlijke belegeringsgeschut betreft, hierover hoop ik in een ander werk te kunnen spreken.
Welnu dan, op den hierboven beschreven tijd trok het leger van graaf Dirk III, zuidwaarts van Rijnegom, de moerassige landen van Benthuizen door, den koers richtende naar de streek, waar wij thans Boskoop (Busch) zouden zoeken. Daar gekomen, hield de graaf stand, terwijl zijn beide broeders, Adelbert en Sikko, zich, volgens afspraak, oostwaarts begaven naar den Zwadenburgerdam, op korten afstand van Bodegraven. Robbert daarentegen was reeds vroeger vertrokken, en had zich met zijn benden tusschen de rivier de Gou en het land van



Steijn gelegerd, om niet alleen de achterhoede van Sikko en Adelbert te dekken,, maar ook in tijd van nood aanvallenderwijze te kunnen te werk gaan.
Toen de legerbenden van den graaf Boskoop bereikten, zagen zij de buurtschappen van Kalslagen en de Zane in lichterlaaie staan, ten bewijze, dat Bavo's knechten reeds den Rijn overgetrokken en des graven landen binnengedrongen waren.
Van alle kanten kwamen de landlieden aan, die met hun vee voor den naderenden vijand vluchtten, en jammerden over de verwoesting, welke hun op het veld staande gewassen ondergingen. Dirk III besloot evenwel niet aanvallenderwijze te werk te gaan, maar zich te bepalen bij de verdediging der stelling, die hij ingenomen had. Weldra daagde de vijand op, doch de graaf, op zijn hoede zijnde, had zijn speerknechten doen post \atten, om de ruiterij, aan wier hoofd zich Bavo zelf bevond, tegen te houden. Van beide zijden werd er dapper gestreden, maar eindelijk gelukte het den ruiters van den markgraaf een opening in de speerbende te maken, waardoor deze wijd en zijd verstrooid en op de vlucht geraakte. Zoodra de oversten van den graaf dit zagen, zonden zij de boogschutters te hulp, die met hun pijlen een geduchte slachting onder de ruiters teweegbrachten., maar daar inmiddels Bavo ook versterking had ontvangen, drongen de bisschoppelijke benden met groote overmacht op de grafelijke krijgsknechten in, en Bavo zelf, vermetel als



hij was., haastte zich vooruit, in de hoop den graaf te bereiken, dien hij alsdan dacht neer te vellen.
De kans stond dus voor onzen graaf ongunstig, en met even weinig goed gevolg hadden zich zijn broeders op de Broekvelden van Zwadenburg kunnen staande houden tegen de bisschoppelijke legers, onder bevel van de ridders Zweer en Algar, die, zoowel van den kant van Bodegraven als van Woerden, het Hollandsch gebied waren binnengedrongen. Zooals gij weet, voerden hier Sikko en Adelbert het opperbevel, doch, het zij nu, dat zij hun maatregelen niet met de vereischte nauwkeurigheid genomen hadden, of dat de eerste aanval der bisschoppelijken zóó krachtig was, dat zij er geen weerstand aan konden bieden — hoe dan ook, weldra noodzaakten Zweer en Algar de grafelijke benden tot wijken, en gewis zouden deze gedwongen geweest zijn de Gouwe over te steken, en het geheele land tusschen Bodegraven en Gouda in handen des vijands te laten, zoo niet ter rechter ure hulp ware gekomen.
Van het oogenblik dat Robbert door zijn verspieders kennis had bekomen van de nadering en den aanval der vijanden, had hij zijn legerbenden zoo wijd mogelijk uitgestrekt, om bij het eerste teeken óf de Gouwe over te steken en graaf Dirk te hulp te snellen, of zijn overste Sikko bijstand te verleenen. Dat teeken duurde hem evenwel veel te lang en te onrustig van aard zijnde, om werkeloos te blijven en slechts tot dekking eener achterhoede te dienen, riep hij de uitgelezenen zijner manschappen bijeen, krachtige lieden, met ijzeren knotsen gewapend, en trok met deze oostwaarts naar de



omstreken van het latere Hekendorp, om zoo mogelijk den ridder Algar van achteren aan te grijpen. Gejaagd als hij was, alsof hij een voorgevoel had van het onheil, dat Sikko treffen zou, snelde hij met verdubbelden marsch voorwaarts, zonder nog een vijand te zien, en dat niettegenstaande hij zich daags te voren verzekerd had, dat de bisschoppelijke benden den Rijn bij Woerden overgetrokken waren. Hij wist niet, wat hij hiervan denken moest, en vreezende dat de vijanden, van zijn nadering onderricht, hem in een hinderlaag zouden lokken, wilde hij met zijn mede-hoofdlieden een krijgsraad beleggen, toen eenige speerdragers, tot de glavien van Sikko behoorende, hem te hulp riepen. Nu draalde Robbert geen oogenblik langer en onder den uitroep „voor den graaf en 't land!" trok hij met zijn leger voorwaarts. Ridder Zweer, die volstrekt geen vijand in zijn rug verwachtte, wist niet wat het krijgsgeschreeuw te beduiden had, dat hem zoo onverwachts in de ooren klonk, maar hem werd geen tijd vergund te onderzoeken van wien dit kwam, daar eensklaps de knotsdragers van Robbert, met den zwarten wolf aan het hoofd, hem zóó onverhoeds op het lijf vielen, dat hij niet eer tot bezinning kwam, voordat het grootste gedeelte zijner manschappen in overhaaste vlucht den Rijnoever bereikt had. Doch dit was slechts het begin der ramp, die over de bisschoppelijken kwam. Robberts benden hadden zich met zulk een vaart op de indringers geworpen, dat alle wederstand verijdeld werd, en de knotsdragers weldra het punt bereikten, werwaarts Bavo den graaf teruggedreven had. Het was ook ten hoogste tijd, want de markgraaf, wiens doel het was



zich van Dirk III meester te maken, had dezen den weg naar Leiden afgesneden, en gewis zou het voor onzen graaf noodlottig zijn afgeloopen, zoo niet de zegevierende benden van Robbert diens verzwakt leger waren te hulp gesneld. Als een stroom, dien geen tegenstand vermag te stuiten, bruisten de dappere mannen van den zwarten wolf op den vijand in, en de speerdragers van Dirfc III, door deze onverwachte uitkomst aangemoedigd, werden nu, in plaats van verdedigers, aanvallers, met dat gevolg dat ook Bavo spoedig zijn heil in de vlucht moest zoeken. Sikko en Robbert vervolgden de vluchtenden, die als hazen over veld en akker renden, en zoozeer voor de pijlen, speren en knotsen der grafelijken vreesden, dat zij zich hals over hoofd in den Rijn wierpen en al zwemmende den tegenovergestelden oever trachtten te bereiken. Dit gelukte slechts aan weinigen, en Bavo zelf, ternauwernood aan het gevaar ontsnappende, kwam — gelijk een geschiedschrijver meldt — met een deerlijk gelaat en vuil begruisd kleed te Utrecht aan.
De bisschop, woedend over deze nederlaag, brengt terstond al zijn weerbare mannen onder de wapenen, snelt naar den Rijn, verzamelt daar de verstrooide benden van Bavo, Zweer en Algar, en valt nu met verdubbelde krachten op de grafelijke legers aan. Maar Dirk III, Adelbert en Sikko hebben inmiddels tijd gehad zich tot tegenweer voor te bereiden, en daar zij nu eenmaal door de overwinning bezield waren, hadden zij niet noodig hun krijgslieden aan te vuren, die, wetende, dat het de verdediging van eigen haard gold, als leeuwen vochten. De strijd duurde lang, maar tegen zonsondergang werd de zege



ten voordeele van den graaf beslist, die thans als overwinnaar den Rijn overtrok en van de geheele landstreek, van Alphen tot "Woerden, bezit nam.
Deze beide veldslagen staan in onze vaderlandsche geschiedenis opgeteekend als de eerste, die door de Hollanders tegen de bisschoppelijken gevoerd werden, en dat zij bloedig moeten geweest zijn, blijkt uit de mededeeling, dat zoowel Zweer als Algar, benevens een groot aantal ridders en burggraven, den heldendood aan de oevers van den Rijn zijn gestorven.
Den elfden Juli 1018, een dag na dezen vermaarden slag, toen de zon nauwelijks opgegaan was, zwierf een eenzaam man langs den weg, die van de Broekvelden Van Zwadenburgerdam naar Bodegraven liep. Hij had den bruinen mantel, die gewoonlijk tot op zijn voeten afhing, thans over den linkerschouder geworpen, en van tijd tot tijd stond hij stil bij een voorwerp, dat op den grond lag. 't Was een lijk, deerlijk misvormd door de knotsslagen van Robberts mannen.
„Arme krijger!" zuchtte de man met den bruinen mantel. „Zoo jong nog, en nu reeds moet u zulk een lot wedervaren! Ach, wie weet hoe uw moeder om u jammert en hoe uw vader de handen wringt van stomme smart! O, welk een onheil brengen toch hoogmoed en hebzucht te weeg, en hoe ongelukkig de volken, die genoodzaakt zijn de luimen hunner vorsten te volgen!"
Hij ging weder een paar stappen verder, en nu zag



hij zich omringd door zulk een groot aantal lijken, dat hij ze niet meer tellen kon. Toch sloeg hij er geen over, en hoe afschuwelijk van de meesten de aangezichten waren, door de stuiptrekkingen des doods ontsteld, met wijd geopende oogen uit de bloedige kassen starende — ieder lijk werd door hem betast, en als het hem toescheen, dat er nog eenig leven in het lichaam was, knielde hij neder, ontblootte de borst van den gevallene, wreef de plaats, waar het hart moest slaan, en voelde of luisterde zoolang, totdat hij mistroostig het hoofd schudde en zuchtte:
„Niets dan lijken! En ik had gehoopt levenden te zullen vinden. Maar ik zal niet rusten: het slagveld is groot en de dag is lang. Wie weet, of God mij niet gebruiken wil om nog een stervende bij te staan, of een, die den dood nabij is, te verlossen. Hoe dankbaar zou ik Hem zijn! Waar de hartstochten den eenen mensch zóó verblinden, dat zij hem tot moordenaar van ^ijn naaste maken, daar is het de roeping van den anderen om de wonden te Verbinden en de smarten te heelen. Daartoe heeft God dan ook een tal van kruiden doen wassen, en ik verheug mij ze te kennen. 0, kon ik onder al de lichamen, die hier liggen — alsof het wilde dieren waren — slechts één vinden,... doch stil! hoor ik daar niets?"
Hij hief het hoofd op en wendde het in de richting, van waar het vermeende geluid tot hem gekomen was. Had hij zich bedrogen? Dat moest zoo zijn, want hij hoorde niets meer.... maar neen, daar klonk het weder: een zacht gekerm, een geroep; en toen hij nogmaals



omkeek, zag hij in de verte een hand, die omhooggeheven werd. Zou er derhalve nog een levende zijn, buiten hem, op dit groote kerkhof ? Zoo snel als het hem mogelijk was, haastte hij zich naar de aangewezen plek, en vond daar, liggende tegen een gebroken wagenrad, een bisschoppelijk krijgsman, wiens rechterarm door een pijl was doorboord en wiens borst door een zwaren slag was getroffen. De arme man leed groote smarten; hij had den ganschen nacht tusschen dooden gelegen, en was niet in staat geweest de plek, waar hij lag, te verlaten om een druppel water te zoeken. Herman — gij hebt den ouden medicijnmeester reeds aan zijn bruinen mantel herkend — kon het raden, waaraan de gekwetste thans de meeste behoefte had, en derhalve haastte hij zich uit een nabijgelegen vliet een weinig water te scheppen in een der helmen, dien hij op de aarde vond liggen. Die dronk verkwikte den krijgsman, en dankbaar was de blik, dien deze op zijn helper sloeg, vooral toen de medicijnmeester hem eenig versterkend vocht aan de lippen bracht en een verzachtenden balsem op de borst legde. Doch Herman moest meer doen dan lafenis geven. De pijl, die in den arm stak, veroorzaakte den soldaat groote smarten en bloedverlies, en zoo dat moordtuig niet werd verwijderd, moest de gekwetste noodzakelijk sterven. De oude man sprak hem toe, brak zoo goed hij kon de spiets met den weerhaak af en nu trok hij zachtjes den pijl uit de wond, die hij uitwiesch en verbond.
Ik dank u — ik dank u," stamelde de soldaat, die den ouden man zachtjes de hand drukte — het eenige











■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■I
wat hij doen kon om hem zijn dankbaarheid te betuigen. „Mocht ik ook in staat zijn "
„Gij moet niet spreken," viel hem Herman in de rede. „Zwijgen is u thans zeer noodig, om uw gekwetste borst rust te geven. Tracht een weinig te slapen. Misschien kom ik over een uur of twee terug, en zal dan zien, hoe gij het maakt. Wilt gij mij beloven u nu recht stil te houden?"
„Ja," knikte de gekwetste. „Maar nog slechts één woord moet ik u zeggen. Daar ginds" — en hier wees hij met den vinger op een krijgsman, die niet ver van hen op den grond uitgestrekt lag — „ligt mijn vijand, die mij met zijn knots de borst heeft stukgeslagen. Hij viel daarop, doorboord door een speer, ter aarde. Ik verblijdde mij er in het eerst zeer over, maar de ontzaglijke pijnen, die ik zelf geleden en de verschrikkingen van den nacht, dien ik doorgebracht heb, hebben mijn gemoed week gemaakt, en mij 't woord in herinnering gebracht: „hebt uw vijanden lief." Gaarne zou ik hem geholpen hebben, maar ik was machteloos. Daar straks hoorde ik hem nog kermen en zag ik hem bewegen. Och, wat ik u bidden mag, laat mij nu hier, en tracht hem te helpen; misschien is hij nog te redden."
Herman haastte zich naar de aangewezen plaats en vond daar een jongen krachtigen krijgsman, die tot de bende, onder bevel van Robbert, behoorde. Maar de hoop, die hij onder het heengaan had, verdween spoedig, toen hij den gekwetste onderzocht. Een speerworp had hem het onderlijf doorboord, en de arme man was stervende. De oude medicijnmeester zag spoedig in, dat hier alle hulp



vergeefsch was, maar toch nog iets willende doen om het lijden te verzachten, gaf hij hem een dronk water, wiesch zijn voorhoofd met eenig versterkend vocht, en toen de stervende zijn oogen opsloeg, knielde Herman naast hem en sprak tot hem van dien God, wiens oog over alle menschenkinderen gaat en die voor allen Zijn lieven Zoon heeft gegeven, om door Hem het eeuwige leven te ontvangen na een korten tijd van lijden.
De stervende scheen een weinig te herleven; het ging hem als een kaars, die, op het punt zijnde uit te gaan, nog eenmaal helder flikkert.
„Zijt gij niet de medicijnmeester — wiens dochter —" „Ja, ja," viel hem Herman in de rede, verwonderd en verblijd deze woorden hier te hooren.
„Nu, ik heb uw dochter — uit de macht der bisschoppelijke — ruiters — gered."
„En waar is zij thans?" vroeg Herman haastig, daar hij vreesde, dat het den stervende aan krachten ontbreken zou om verder te spreken.
„Zij is — zij is — ach, een nevel overvalt mij — een koude nevel! Zij is, ja — zij is te —"
Het waren zijn laatste woorden. Herman haastte zich hem iets versterkends te doen rieken, goot eenige druppelen zoogenaamd levenselixer op zijn lippen — maar de ziel was het lichaam ontvloden.
„Mijn dochter! Mijn Anna! Waar is zij? Waar is zij? O, zeg het mij!" riep Herman uit, terwijl hij het lichaam van den gestorven soldaat heen en weder schudde, doch tevergeefs: diens mond was voor altijd gesloten. Herman, de teleurgestelde en bedroefde vader, boog het hoofd,



en de smart had hem dermate overstelpt, dat hij niet eens kracht bezat om een klacht te uiten. Nu was de hoop, zijn dochter weder te vinden, geheel vervlogen, want Robbert, dien hij onlangs om inlichting vroeg, had de schouders opgetrokken en gezegd: de eenige, die het verblijf uwer dochter weet, is de soldaat, die in onzen strijd met de bisschoppelijke ruiters haar uit hun macht heeft gerukt.
En nu was deze soldaat dood. Wie zou hem thans zeggen, waar zijn dochter was?



VIJFDE HOOFDSTUK.
Waarin de zwarte wolf een nat pak krijgt, maar ook de overwinning voorbereidt.
Veertien dagen waren sedert den geduchten veldslag bij Bodegraven voorbijgegaan, en niet alleen had Dirk III van dezen korten tijd een goed gebruik gemaakt om de Rijnlanden te bezetten, maar ook een geduchte versterking naar Dordrecht gezonden, daar hij wel bevroeden kon, dat de bondgenooten van den bisschop eerlang een geduchte wraak zouden komen nemen.
En hierin had hij ook geenszins misgezien. Want gij herinnert u wel, dat keizer Hendrik II den hertog Godfried van Lotharingen had opgedragen, den Hollandschen graaf voor diens, in des keizers oog, oproerige daden te straffen, en Dordrecht, dien doren in het oog des bisschops, te slechten. Die opdracht was echter makkelijker gegeven dan uitgevoerd, want vooreerst had hertog Godfried zijn krijgsknechten noodig om den vrede op zijn eigen grondgebied te handhaven, maar ten anderen verliep er een geruime tijd, eer hij zijn onderzaten ter heirvaart kon dagvaarden, dat wil zeggen, hen in de wapenen roepen.



En bovendien, de Lotharingers waren een gansch ander slag van menschen dan de Hollanders en Friezen, die zich met de eenvoudigste kleeding vergenoegden, zoo zij slechts geschikte wapenen hadden. De Lotharingers meenden, dat zij niet anders ten strijde konden gaan dan van top tot teen geharnast en in staal gehuld. En ofschoon dit zijn goeden kant had in tijden, toen men elkander man tegen man met het zwaard in de vuist bevocht, zoo had het toch ook zijn schaduwzijde, want vooreerst kostte het veel tijd, geld en moeite om al die mannen zóó te wapenen, en ten tweede was het moerassig gedeelte van Holland niet zeer geschikt voor zulk een heir. En dat dit laatste waar was, zou spoedig door de uitkomst bewezen worden.
Misschien verwondert gij er u wel over, dat de keizer den Lotharingschen hertog de opdracht deed, om, vereenigd met den bisschop, den graaf van Holland te tuchtigen. Ja, dat moet u vreemd voorkomen, omdat gij Lotharingen zoo ver van Nederland zoekt, dat zelfde Lotharingen, dat ons indertijd zoo dikwijls in de ooren heeft geklonken, in den strijd n.1. tusschen Duitschland en Frankrijk. Doch Lotharingen lag oudtijds zoo ver niet van; de bezittingen van graaf Dirk III. Onder de regeering van Otto I, splitste de aartsbisschop van Keulen, een broeder van den Duitschen keizer, met diens goedkeuring, omstreeks de helft der tiende eeuw, Lotharingen in twee deelen, in Opper- en Neder-Lotharingen. OpperLotharingen omvatte al de landen tusschen Maas en Rijn, van den mond der Moezel zuidwaarts, uitgezonderd Mainz, Spiers. Worms en eenige andere plaatsen aan den Rijn,
DE ZWARTE WOLF. 6
■



derhalve den Elzas, het eigenlijke Lotharingen, Luxemburg en Trier; het werd toenmaals Mosellane genoemd, omdat de Moezel het geheel doorloopt. Neder-Lotharingen daarentegen omsloot de landschappen tusschen den Rijn, de Zuiderzee en den Oceaan, namelijk het aartsbisdom Keulen, Limburg, Gulik en Gelder, Luik, het hertogdom Brabant, Namen, Henegouwen, een gedeelte van het bisdom Kamerijk en Vlaanderen, aan deze zijde der Schelde, met de andere landen, welke de Schelde, de Maas en de Rijn naar hun monden doorloopen, met name Zeeland, een gedeelte van Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant. Bijgevolg grensden de bezittingen van Dirk III nauw aan Neder-Lotharingen, hoewel die grenzen niet zoo juist afgebakend waren om steeds het mijn en het dijn in het oog te houden. Doch nu zal er zeker een nieuwe vraag bij u oprijzen, en wel deze: Als Neder-Lotharingen een eigen hertogdom was en bovengenoemde landen omvatte, hoe kon Utrecht dan nog een afzonderlijk bisdom en Holland een eigen graafschap uitmaken? Laat mij u dit spoedig beantwoorden. De hertogelijke waardigheid van Neder-Lotharingen was oudtijds niet meer dan een bloote titel. Geen hertog van Lotharingen heeft ooit eenig gezag in Gelderland, Utrecht en Holland uitgeoefend, en het is gebleken, dat al de verschillende hertogen van Lotharingen slechts keizerlijke landvoogden waren, opperkrijgsbevelhebbers, die in tijd van nood voor den keizer in de bres moesten springen. Vandaar dan ook, dat, toen op den meervermelden rijksdag de klacht tot Hendrik II kwam, deze Duitsche keizer zijn opperbevelhebber, den hertog Godfried van Neder-



Lotharingen, bevel gaf, zijn onderhoorigen te wapenen en Dordrecht te slechten.
Hertog Godfried scheen nog niet geheel gereed te zijn met zijn krijgstoerustingen, maar toen bisschop Adelbold, gloeiende van wraak over het geleden verlies, hem de tijding der nederlaag liet toekomen, haastte hij zich om zijn ridders, knapen en manschappen te verzamelen, nmiddels hadden ook de bisschoppen van Trier, Kamerijk en Luik niet stilgezeten en een ontzaglijk leger op de been gebracht, welke strijdmacht te zamen met het overschot van bisschop Adelbolds benden en het leger van den hertog zich in de nabijheid van Nijmegen vereenigde, om van daar de richting naar Dordrecht te nemen' Dordrecht was echter van de landzijde niet zoo gemakelijk te genaken, daar het geheel van water omringd en bovendien met een tal van grachten doorsneden was. Dirk III had wel geweten wat hij deed, toen hij de sterkte van Dordrecht stichtte, en mochten de bouwkundigen, die hem daarbij hun hulp verleenden, zich ook met met onze hedendaagsche ingenieurs kunnen meten, schranderheid kan men hun in geenen deele in den aanleg der kleine vesting ontzeggen. Zij hadden uitmuntend partij getrokken van de hoogten en laagten tusschen de beide rivieren de Maas en de Merwede, en op een dier hoogten den aanleg der stad gegrondvest, zoodat geen vijand, te land of te water, ongezien en ongestraft de sterkte kon naderen.
Dirk III bevond zich te Dordrecht met de voornaamsten zijner krijgsoversten, behalve zijn broeder Adelbert dien hij te Bodegraven had achtergelaten. Sikko echter



was bij hem, en beide broeders treffen wij aan, terwijl zij een der muren aan de noordoostzijde der stad beklommen hebben, om van daaraf de bewegingen des vijands te kunnen gadeslaan. Het was zeer vroeg i den morgenstond; de fijne wolkjes, die door den dag raad rooskleurig waren verlicht, kleurden de waterplassen die van verre de stad omgaven. Talrijke vogels, door de opkomende zon uit hun slaap gewekt, klapten vroolijk met de vleugels, zongen hun morgenlied en vlogen daarop naar heinde en ver, om te zien waar hun God de tafel toebereid had. Alles rondom m de natuur verkondigde vrede. Slechts de mensch mocht dien niet genieten; integendeel, gewapend stond hi, hoewel op eenigen afstand, tegenover zijn natuurgenoot en wachtte slechts op het teeken om op hem aan Vctllön
De beide broeders volgden met hun blikken den loop der Merwede, zoover zij konden, maar zij bespeur en nergens een vijand. De eenige beweging, die zij^opmerkten was van hun eigen krijgsbenden, die zich bij het tolhuis en in een aangrenzend bosch ter verdediging der veste hadden gelegerd. Hun speren schitterden in den
glans der eerste zonnestralen.
Sikko," zeide de graaf, „het schijnt, dat men ons
heden met rust zal laten; althans ik zie noch bisschoppelijke noch keizerlijke benden. En zoover als mijn oog over de Merwede reikt, is er geen verdacht vaartuig in
hGt ifgeloof met u, waarde heer en broeder," antwoordde Sikko, „dat wij in de eerste uren niets te vreezen heb-



ben; maar wat niet is, kan nog komen, en daar de wind hun mee is, kunnen de vijandelijke vaartuigen, als zij gindsche kromming voorbij zijn, gemakkelijk binnen een paar uren aan den Noorlander dijk landen, om daar hun schepen te ontschepen."
„Gij bedoelt, om daar hun krijgsknechten te ontschepen," zeide Dirk glimlachende. „Doch," vervolgde hij, op ernstigen toon, „stel eens, dat dit gebeurt, zijn dan de maatregelen, die wij genomen hebben, van dien aard, dat wij hen zonder vrees kunnen afwachten? Gij weet, ik ben wars van bloedvergieten, maar waar het de handhaving mijner rechten en de verdediging des lands betreft, daar deins ik niet terug, om desgevorderd mijn eigen leven op te offeren."
„Stel u gerust, waarde heer en broeder," hernam Sikko, „wij zijn niet onvoorbereid, en zoowel de benden der vier bisschoppen als de geharnaste ruiters van hertog Godfried van Lotharingen zullen ons gereedvinden hen op alle punten terug te slaan. Gij hebt u met eigen oog daar straks kunnen overtuigen, dat wij voor geen vijand behoeven te vreezen, al ware hij nog tienmaal sterker dan de hertogen van Utrecht en de bisschoppen van Lotharingen."
„Gij vergist u weder, waarde broeder," zeide Dirk III op schertsenden toon, daar hij de zwakke zijde van Sikko kende, „doch ik hoop, dat gij uw verwachting niet te hoog stelt, want het is reeds meer gebeurd, dat men zijn vijand te licht geteld heeft. Intusschen verheugt het mij te kunnen bevestigen, dat de maatregelen, binnen deze stad genomen, een goede uitkomst beloven. De



b 1 ij d e n!) zoowel als de s p r i n g a 1 e n2) staan op de juiste plaatsen ...
„En zullen goed bediend worden, mijn heer en broeder," viel hem Sikko in de rede. „Want hebt gij wel de groote menigte steenen gezien, die bij elk werpgevaarte zijn nedergelegd? 't Was geen kleinigheid om zulk een groote hoeveelheid daar ter plaatse te verzamelen, maar alle man heeft er aan gearbeid — en de vrouwen niet minder. De bezetting is vol moed, en zij heeft gezworen, dat, zoo het den vijand mocht gelukken de muren te beklimmen, hij slechts over haar lijken den weg naar de stad zal vinden."
„Ik weet, dat mijn krijgslieden dapper en vol moed zijn," sprak Dirk, „doch gij hebt toch zeker gezorgd, dat de meest beproefde mannen den vijand buiten de muren afwachten?"
„Gewis, al de speren, die gij ginder in dat boschland en langs den oever der slooten en grachten ziet blinken, behooren tot de benden, onder mijn afzonderlijk bevel. Zij hebben reeds bij Alphen en Bodegraven den vijand
1) Blijden waren een soort van werpgeschut, samengesteld uit op een zwaar onderstel getimmerde balken, waartusschen een dwarsbalk aan het voorste gedeelte bevestigd was in een stevig samengedraaid touw, dat het achterste einde steeds naar boven wrong. Dit eindstuk werd met een sterk koord door een windas naar beneden getrokken en daar met een klink op het onderstel vastgemaakt. Dat eindstuk, van lepeivormige gedaante, werd belegd met een zwaren steen, die, wanneer de klink losgelaten werd, zich met geweldige vaart door de lucht bewoog — en wee dengene, dien hij trof.
2) Springalen waren ingericht, om groote pijlen, waarvan sommige met vier punten voorzien waren, af te schieten.



onder de oogen gezien, en ik verzeker u, dat het geen kinderen zijn, die met zich laten spelen."
„En is de ruiterij voltallig?" vroeg Dirk.
„Dat is zij, maar voorloopig kan zij ons niet dienen. De ruiters bevinden zich binnen de vesting, en kunnen eerst hulp verleenen, als de vijand nabij is. Deze landstreek is niet geschikt voor ruiterij, want hoewel wij midden in den zomer zijn, is de lage grond modderig, doorweekt van den laatsten regen, en zouden dus de ruiters, zoo zij zich te ver van de hoogten verwijderden, in gevaar komen van met hun paarden in de modder weg te zinken en een prooi van den vijand te worden.''
„Juist gezien, bikko.... doch reeds sedert gisteren heeft mij een vraag op de lippen gezweefd — waar is toch uw gunsteling, Robbert, de zoogenaamde zwarte wolf?"
„Ik weet het niet, waarde heer en broeder," was het antwoord. „Toen wij herwaarts trokken, verzocht hij mij verlof niet mede naar Dordrecht te behoeven te gaan. Hij hield zeide hij — niet van een belegerde vesting."
„Dus vreest hij voor den vijand en is hij lafhartig ?"
„O, zeg dat niet, heer en broeder," viel hem Sikko in de rede. „Robbert heeft reeds meer dan eens bewezen, dat hij geen lafhartige is. Ik vroeg wat hem noopte dat verlof te verzoeken? Maar hij verzocht mij ernstig niet verder daarop aan te dringen, en sprak: ik kan u alleen dit zeggen, dat ik nog eenmaal den bisschop met mijn bezoek wensch te vereeren."
„Een wonderlijk man!" riep Dirk uit. „Nu, wij zullen afwachten wat hij daarmede bedoeld heeft."
.



En langzaam vervolgden de beide broeders hun gang rondom de muren der stad, overal de krijgslieden aanmoedigende en aansporende zich dapper van hun plicht te kwijten.
Dien zelfden avond zat graaf Dirk alleen in een eng vertrek, dat volstrekt niet gebouwd en ingericht was om zulk een hoog persoon binnen zijn muren te ontvangen; veeleer diende het tot wachtkamer voor een der officieren, die met het opzicht over het werpgeschut belast was. Maar Dirk III versmaadde alle weelde en gemak, waar het gold voor het welzijn van het vaderland te waken. Schoon het tegen het einde der maand Juli liep, dus midden in den zomer, wanneer de dag bijna niet van den hemel wijkt, was het dien avond toch buitengemeen donker, en onze graaf zat bij 't licht van een eenvoudige, platte olielamp, aan de tafel, en volgde met belangstelling den loop van eenige witte strepen, die op de tafel geteekend waren en in ruwe omtrekken de ligging van Dordrecht moesten voorstellen. Het hoofd rustte peinzend in zijn hand, en nu en dan ontsnapte een
zucht aan zijn borst.
„0," riep hij uit, terwijl hij opstond en het kleine vertrek op en neder trad, „wat is het moeilijk aan het hoofd van een land, aan de spits van een leger te staan! Hoe zwaar drukt mij op dit oogenblik de grafelijke kroon het hoofd, en hoe gebukt ga ik onder het gewicht van de groote verantwoordelijkheid voor God,



die op mij rust. 0, zoo mijn vijanden het wisten, hoezeer ik lijd bij het gezicht van de verwoesting, die mijn arm land straks zal ondergaan, van de jammeren, die de krijg onder vaders en moeders, broeders en zusters, grijsaards en kinderen zal veroorzaken! Als zij dat beseften, als het hun diep — w a a r 1 ij k diep ter harte ging, zij zouden hier vrede in plaats van krijg zoeken. Maar helaas, ofschoon de Utrechtsche bisschop den hemelschen vrede op aarde verkondigen moest, bemint hij dien zelf niet. Zijn hart is met zijn roeping in strijd. En o, mijn God, Gij weet het: ik word gedwongen, gedwongen 'mijn land met het zwaard in de hand te verdedigen!"
Hij hield de beide handen tegen het edele voorhoofd gedrukt en bleef geruimen tijd in deze houding.
„Maar neen," hervatte hij, „ik mag niet toegeven aan zwakheid. Mijn geweten verwijt mij niet het onrecht gewild te hebben, en nu het gevaar nadert, moet ik man, graaf, krijgsbevelhebber zijn. Wist ik nu slechts van welke zijde der Merwede de aanval op mijn stad zal plaats hebben en welke plannen de bisschop en hertog Godfried hebben gesmeed! De twee spionnen, die wij uitgezonden hebben, zijn onverrichter zake moeten terugkeeren, en de vijand schijnt het punt zijner landing voor ons met een ondoordringbaar floers overdekt te hebben. Ach, ik vrees, dat wij in een nachtelijk uur plotseling zullen overvallen worden, en dat de schoone speerbenden, die tot bedekking van Dordrecht strekken, onverwacht in de armen des doods zullen worden geworpen. O, had ik slechts het vermogen om den sluier op te lichten! Maar helaas!"
DE ZWARTE WOLF.
6*



Hij zuchtte weder diep, en zette zich aan de tafel. Plotseling overviel hem een schrik. Hij stond op en sloeg een angstigen blik naar de deur. Zijn luisterend oor had eenige verwarde stemmen, een schreeuwen en roepen vernomen, en de spanning, waarin hij verkeerde, liet hem niet toe te onderscheiden, of het geluid der voetstappen de dragers eener jobstijding of van een aangenaam bericht aankondigde.
De deur werd met drift opengerukt, en Sikko met eenige hoofdlieden verschenen aan den ingang. De spoed, dien Dirks broeder maakte, had hem doen vergeten, dat hij het regeerend hoofd van den Staat naderde, en zonder zich over dit onverwachte binnenkomen te verontschuldigen, riep hij uit:
„Geloofd zij God! Nu weten wij alles!"
„Wat weet gij?" vroeg Dirk met belangstelling, daar hij zoowel aan den toon als aan de gebaren zijns broeders bemerkte, dat de tijding, die deze bracht, belangrijk en goed was. „Wat weet gij ?" herhaalde hij.
„Wij weten alle plannen van den vijand," antwoordde Sikko, tegen zijn gewoonte langzaam sprekende, en op ieder woord een bijzonderen nadruk leggende.
„En wie is de gelukkige, die u daarvan onderricht heeft?" vroeg de graaf.
„Hier is hij, waarde heer en broeder," antwoordde Sikko, die de hand van een zeer schamel gekleed man greep, en hem den graaf voorstelde.
„Robbert!" riep Dirk III uit. ,,Gij?"
„Ja, met uw verlof," antwoordde de zwarte wolf, terwijl hij zich het natte voorhoofd afwischte.



Hoe vuil en jammerlijk zag Robbert er uit! De plek, waar hij stond, droop van het water, dat uit zijn hozen sijpelde, en de armzalige kleeding, die hij droeg, was evenals een gedeelte van zijn baard, bedekt met kroos en kleine waterplantjes. Sikko, die de hand van den hoofdman nog steeds in de zijne geklemd hield, zag hem met verbazing aan, en riep uit:
„Als ik u niet aan uw stem herkend had, zou ik niet geloofd hebben, dat gij het waart, zoo haveloos en ellendig ziet gij er uit!"
„En zoo nat!" schertste Robbert. „Ja, het verwondert mij, dat mijn gelaat niet verbleekt is door het vele water, dat er mede in aanraking is gekomen. Doch ik gunde mij geen tijd om, hier gekomen zijnde, eerst van kleeding te verwisselen, daar ik van begeerte brand u mijn wedervaren mede te deelen, te meer d'aar mijn tijdingen van dien aard zijn, dat zij geen uitstel lijden. Met uw verlof, heer graaf, zal ik die meded-eelen."
Dirk III gaf gaarne zijn toestemming, en nadat al de aanwezigen een kring om hem gevormd hadd'en, begon hij aldus:
„Zoodra ik mij overtuigd had',, dat de bisschoppen en de hertog van Lotharingen toebereidselen maakten om zich van Dordrecht meester te maken, besloot ik, wat het ook kosten mocht, hun plannen te weten te komen. Ik beken, het was geen gemakkelijk werk, maar ik laat mij niet licht d oor hinderpalen terugschrikken, en begaf mij, als een arm visscher verkleed, naar Tiel, waar ik mij in een zwak bootje zóó lang ophield, tot de vloot der Bondgenooten d£ rivier was afgezakt. Toen roeide ik



haar achterna, en bekend als ik was met al de kreken en kleine inhammen der Merwede, viel het mij niet moeilijk mij zóó schuil te houden, dat men mij onmogelijk kon bemerken. En gebeurde het al eens, dat een der vaartuigen zóó dicht in mijn nabijheid kwam, dat mijn bootje niet ongezien kon blijven, welnu, dan zag de vijand niemand anders dan een armzaligen visscher, dien de honger noodzaakte uren lang op zijn lijn te turen, om een snoek of baarsje te verrassen.
„Intusschen gelukte het mij nog altijd niet zóó dicht bij de vloot te komen, dat ik iets anders kon hooren dan het zingen en schreeuwen der bisschoppelijke en Lotharingsche benden. Zien deed ik genoeg, ja meer dan mij lief was. Ik zag het vaartuig van den bisschop van Utrecht met het roode kruis in den top, en het scheepje, waarin zich hertog Godfried bevond', was kenbaar aan de banier met de zes kronen in het schuinsche veld. De geheeJe vloot wemelde van gewapende mannen, en zóó dicht was ik in hun nabijheid, dat ik zelfs het brieschen der paarden kon vernemen. Ik begon reeds te wanhopen of het mij gelukken zou iets te weten te komen, daar de vijand reeds meer en meer het punt naderde, waar de landing kon beproefd worden. De honger kwelde mij zeer, want sedert twee dagen had ik niets genuttigd dan een harde broodkorst. Nochtans kon ik niet besluiten mij uit mijn schuilhoek te verwijderen, namelijk uit een watertje, dat bijna geheel met riet begroeid was, waarachter ik op de loer zat met geduld eener kat en den honger van een leeuw.
_,,Ik hield onafgewend het oog op de beide voorste vaar-



tuigen gericht, en tot mijn vreugde bemerkte ik heden middag eenige beweging, die mij scheen aan te duiden, dat iets gewichtigs op til was. Ik zag namelijk mijn ouden bekende, den bisschop Adelbold, in een platboomd vaartuigje stappen, welk voorbeeld door hertog Godfried en een paar oversten gevolgd werd. De hertog bestuurde zelf de richting van het scheepje, zeker omdat hij geen andere ooren in zijn nabijheid wenschte te hebben en dus de hulp van roeiers kon ontberen, daar hij met den bisschop en twee zijner oversten een geheime samenkomst wilde houden, om den aanval met elkander te overleggen. Tot mijn innige vreugde hield het scheepje stil niet ver van de plaats, waar ik mij bevond, zoodat ik slechts door het rietboschje van hen gescheiden was. En daar, halverwegen in het water liggend, vernam ik alles, wat ik wenschte te weten en wat ons te pas kan komen."
,,En dat is?" vroeg Sikko haastig.
,,0, het plan, dat de slimme bisschop voordroeg en ook aangenomen werd, was zoo kwaad niet. Luistert. Het plan is dit: Zoodra morgen het leger der bondgenooten ontscheept is, worden eenige licht gewapende benden op de verschansingen en hoogten die deze stad omgeven, afgezonden, met het doel om de bezetting zóó lang te tergen en uit te dagen, dat deze haar sterkten verlaat en op den vijand losgaat. De bondgenooten zullen alsdan terugwijken, even alsof zij voor een veldslag vreezen, maar met geen ander doel dan om het geheele grafelijke leger buiten de stad en verschansingen te lokken, teneinde het alsdan plotseling te omsingelen en te verslaan, waarna de inneming van de stad een peuleschilletje voor hen is."



„Goed overlegd," sprak de graaf, „maar wij laten ons zoo gemakkelijk niet verlokken."
„En toch zou het mogelijk zijn, dat wij het deden, waarde heer en broeder," zeide Sikko. „Wij zijn nog onder den indruk van onze beide laatste overwinningen, en zoodra ons volk de bondgenooten zag terugtrekken, zou het hen gewis spoedig achtervolgen en...
„En dan in een vreeselijke hinderlaag vallen, die ons misschien allen het leven zou kosten," viel Robbert hem in de rede. ,,Nu wij het plan weten, kunnen wij de noodige toebereidselen treffen, zoodat wij ons niet door de schoonschijnende bewegingen van den bisschop en den hertog laten verschalken."
..Gij hebt gelijk," sprak Dirk III, „en daar morgen de door hen bepaalde dag is, hoop ik, dat gij allen het met mij eens zijt, om Robbert dank te zeggen voor pijn kondschap, en naar de bedreigde punten de noodige versterking te zenden. Wat mij betreft, ik zal mij niet ter ruste begeven, vóór ik overtuigd ben, dat alles in orde is! Tot wederziens!"
En minzaam groetende, verliet de graaf het vertrek.
Nauweljjks verlichtte de zon den volgenden morgen (29 Juli 1018) het aardrijk, of men kon van de muren der vesting duidelijk waarnemen, dat de vijand zijn plannen ging ten uitvoer brengen. De legers der bondgenooten werden ontscheept, en volgens hun listig overleg werden eenige lichte benden naar de verschansingen en hoogten



rondom Dordrecht gezonden, die de bezetting uittartten zich met hen in het open veld te meten. Overeenkomstig het door graaf Dirk beraamde tegenplan hield zich de bezetting ook zoo, alsof zij die uitdaging aannam en toog op den vijand af, die achterwaarts week om hen uit te lokken. Doch graaf Dirk zelf bleef met zijn keurbenden en zijn lichte ruiterij binnen Dordrecht, terwijl Sikko en Robbert zich reeds des nachts zuidwaarts buiten de stad begeven hadden, waar zij met een uitgelezen heir van knotsdragers en speerknechten, de bewegingen van den vijand konden gadeslaan en hem op een gegeven teeken omsingelen en aantasten. Deze laatste krijgslist bleek spoedig niet nutteloos te zijn. De bondgenooten toch begingen een grooten misslag, waarschijnlijk ten gevolge van verkeerd uitgevaardigde bevelen, of misschien ten gevolge van misverstand. Want toen de bezetting, in kleiner getale, uittrok, om — zoo het heette — den aangeboden slag aan te nemen, namen de achterste bisschoppelijke en Lotharingsche benden op zulk een verwarde wijze den terugtocht aan, dat de voorste krijgslieden in den waan verkeerden, dat de vlucht gemeend was, en naarmate de bezetting naderde en haar pijlen op de terugtrekkenden afschoot, ontaardde die aftocht in een volslagen vlucht. Dit was het gewenschte oogenblik voor graaf Dirk III, die thans met zijn geheele leger de vluchtelingen achternajoeg. Nu wisten de bondgenooten geen uitweg meer, vooral daar het gerucht verspreid werd, dat hertog Godfried doodelijk gewond was. De kreet klonk door het geheele leger der bondgenooten: „vliedt! vliedt!" en al wat slechts vlieden kon, trachtte zich door



de vlucht te redden. Maar dit laatste was bijna onmogelijk. De Lotharingsche benden, zwaar gewapend en onbekend met de moerassige en drabbige landstreek, waarin zij zich bevonden, smoorden letterlijk in de modder, en anderen, wien het gelukte tot aan de rivier te ontkomen, werden door de pijlen der grafelijke krijgers in den stroom gedreven, waar zij jammerlijk omkwamen, zoodat gelijk een schrijver zegt: „het water rood zag van bloed en de oever wit van de naakt uitgeschudde lijken." De bisschoppelijke benden hielden zich nog het langst staande, en Adelbold, woedend als hij was bij het vooruitzicht eener nieuwe nederlaag, vuurde zijn mannen met uitgetogen zwaard aan niet te wijken, maar op de Hollanders in te hakken. Doch ook hij zou de treurige kansen des oorlogs ondervinden. Plotseling klinkt in zijn nabijheid een veldgeschreeuw, en toen de bisschoppelijken zich verschrikt omwendden, zagen zij de speerknechten en knotsdragers van Sikko en Robbert achter zich aankomen, die zonder genade en barmhartigheid nedervelden wat hun in den weg stond. Nu moest ook de trotsche bisschop vluchten. Robbert deed alles wat hij kon om zich van den kerkvoogd meester te maken, maar het gelukte Adelbold in een bootje te ontsnappen.
Zoo eindigde de befaamde aanslag der bisschoppelijken en Lotharingers tegen Dirk III. Verschrikkelijk was de slachting. De wegen, moerassen, slooten en grachten lagen bezaaid met dooden, gewonden en stervenden. De meeste leenmannen van het bisdom, ridders en geestelijken, en bijna al de Luiksche en Kamerijksche benden waren gesneuveld. De historie voegt er bij, dat in de drie naast-



bijgelegen gewesten zich geen gezin bevond, dat niet ten minste het verlies van één der leden te betreuren had, en algemeen is men van gevoelen, dat sedert Karei den Grooten geen zoo groote slachting in deze gewesten heeft plaats gehad.
Maar was het ook bisschop Adelbold gelukt te ontsnappen, minder voorspoedig ging het hertog Godfried. Zwaar gewond zijnde, werd hij door graaf Dirk gevangengenomen en naar Dordrecht gevoerd, waar deze hem evenwel met groote onderscheiding bejegende en hem zonder losgeld de vrijheid schonk. Waarschijnlijk stemde deze handelwijze den hertog geheel ten gunste van z'ijn vroegeren vijand, want niet lang daarna wist hij een verzoening tot stand te brengen tusschen den Duitschen keizer en den bisschop met den Hollandschen graaf, een verzoening, die bekroond werd met uitbreiding van het grafelijk gebied, daar, niettegenstaande de tegenwerking, van den bisschop, graaf Dirk III het bezit verzekerd werd van het graafschap Bodegraven en het land Merwede, het tegenwoordige Zuid-Holland, welke beide landschappen de graaf voortaan aan zijn kroon hechtte, en ongetwijfeld aan het geheele graafschap den naam van Holland gegeven hebben.
Veertien dagen later wandelde een gelukkig drietal den grooten weg op, die van Nijmegen door het boschrijke Kleefland naar Xanten liep. Eén van hen is ons terstond kenbaar aan zijn bruinen mantel en het kistje,



dat hij onder den arm draagt. De ander, een knaap, loopt naast hem en bemoeit zich niet met het gesprek, dat er onderweg gehouden wordt, daar hij ijverig bezig is met den voorraad appelen, waarmede zijn zakken gevuld zijn, naar den mond te brengen. De derde hebben wij reeds meermalen in dit verhaal genoemd, maar eigenlijk nog niet in dit gezelschap gezien, en als gij het gelaat van den man in den bruinen mantel gadeslaat, dan treft het u zeker, hoe vergenoegd hij is. En geen wonder, want hij heeft eindelijk zijn geliefde dochter teruggevonden. De zwarte wolf had zijn woord gehouden en niet gerust, voordat hij vader en dochter vereenigd zag. Door onderzoek was hem gebleken, dat de soldaat, dien de oude Herman stervende op het slagveld vond, de dochter van den medicijnmeester veilig bij zijn moeder te Katwijk gebracht had, waar zij zóó lang bleef, totdat Herman haar daar kon afhalen. Van de vreugde des wederziens zal ik thans niet spreken, maar wel kan ik u verzekeren, dat vader en dochter elkander onderweg zooveel hadden te vertellen, dat zij geen vermoeienis ondervonden van hun langen tocht, en Theuwald eerst daarover begon te klagen, toen de laatste appel uit den zak in zijn groote maag verdwenen was. Te Xanten aangekomen, begaven zij zich scheep naar Keulen, waar, zooals gij weet, Hermans broeder woonde, en waar zij langen tijd wilden vertoeven, om uit te rusten van de vermoeienissen en wederwaardigheden, die zij wegens den oorlog tusschen Utrecht en Holland ondervonden hadden.
Ofschoon mijn verhaal hier ten einde is, daar ik mij slechts voorgesteld had u een episode uit het leven van



graaf Dirk III te vertellen, zoo wil ik toch niet de pen nederleggen zonder u eerst nog met eenige bijzonderheden van genoemden ridderlijken held bekendgemaakt te hebben.
Ik heb u reeds vroeger gezegd, dat de historieschrijvers verzuimd hebben ons eenig vast verblijf van den graaf aan te duiden1), maar het schijnt toch, dat Dirk III sedert de belangrijke overwinning van 29 Juli 1018 bij voorkeur Dordrecht tot zijn woonplaats verkozen heeft. Ter belooning voor de diensten, door hem bewezen, stelde hij Sikko aan tot landvoogd (stedehouder) over het noordelijk gedeelte zijns graafschaps, en het is niet onwaarschijnlijk, dat deze Sikko de stamvader is geworden der Brederode's 2), althans het bijschrift onder de beeltenis van Dirk III luidt in de Oud-Nederduitsche taal aldus:
Die derde Diederick werd Grave na dien:
Een vrouwe hiet Wijthilt had de prince ghoet,
Hertogh Otten Dochter van Sassen; bij vvien Hij won twee jonge Soonen seer soet,
Diederick Grave van Hollant (syt dies wel vroet)
!) Hofdijk geeft in zijn werk Ons Voorgeslacht, Deel III, bladz. 391, Vladertingen als den hoofdzetel van graaf Dirk III aan. De ligging van deze stad is duister, te meer daar men niet zeker is, dat daaronder Vlaardingen moet verstaan worden.
2) Sikko, de stamvader der Brederode's. Eenige schrijvers, o. a. Van Lennep, Vad. Gesch., Deel I, (8°) bladz. 35, meenen, dat Brederode beteekent: breed, groot, uitgestrekt land. Anderen daarentegen, zie Boxhorn in zijn aant. op de Kronijk van Veldenaar, bladz. 151, zeggen, dat Brederode zooveel wil zeggen als Landrech ter. Misschien is deze uitlegging wel de beste.



En Floris Grave van Oostvriesland, vroom van lede.
Nadat hij van de Utrechtsch zeghen quara metter spoet,
Reijsde hij te Jeruzalem met wijzer sede:
Maar in 't wedercomen hij sijn eijnde dede,
Als XLV1 jaar geregeert had met groot eere:
En werd 't Egmont begraven. Daar legt ook mede Sijn broeder, van Brederode die eerste heere.
Uit dit brokstuk van een oude rijmkroniek vernemen wij dus, dat Sikko de e e r s t e heer van Brederode geweest is. Hij schijnt ook in Kennemerland een zeer onrustig man gebleven te zijn, en ofschoon de historie ons weinige bijzonderheden dienaangaande mededeelt, kunnen wij ons verzekerd houden, dat, zoowel hij als zijn getrouwe hoofdman, Robbert de zwarte wolf, den goeden Kennemers veel moeite en last zullen veroorzaakt hebben, want Sikko hield van avonturen, en Robbert was zijn gedienstige geest, die hem den weg daartoe gemakkelijk maakte.
Verder leert ons bovenstaand rijmpje, dat Dirk III een gemalin had, Withilde of Othilde genaamd, de dochter van den hertog van Saksen, die hem twee zonen schonk: Dirk en Floris. De eerste volgde zijn vader later als graaf op over deze gewesten, terwijl Floris, na den dood van zijn oom Sikko, diens waardigheid als landvoogd in Kennemerland bekleedde.
Sommige geschiedschrijvers vermelden, dat graaf Dirk III in 1026 met de Friezen beoosten het Vlie in oorlog is geraakt, en hun vlekken en dorpen heeft verwoest; doch dit wordt door niets bevestigd. Daarentegen wordt de reis naar Jeruzalem, waarvan de rijmkroniek melding maakt, algemeen als waarheid aangenomen. Deze reis moet door onzen graaf aanvaard zijn na den dood van











Sikko (1030) en eerst in 1035 keerde Dirk III van daar terug, waarna hij de overige dagen zijns levens in rust en vrede doorbracht, en er zich vooral op toelegde de welvaart zijns volks te vergrooten. Hij ontsliep 27 Mei 1039 en werd in 'de Egmonder kerk1) begraven. Zijn gemalin stierf vijf jaren later.
Twaalf jaren vroeger was zijn doodvijand, bisschop Adelbold gestorven. In 1023 mocht deze de groote Domkerk te Utrecht inwijden, waarbij ook Hendrik II aanwezig was. Of de zachtmoedige en vredelievende Wald-ebold een en ander beleefd heeft, daarvan zwijgt de geschiedenis.
Wat Dirk III betreft, hoewel ik u slechts in korte trekken iets uit zijn levensgeschiedenis mocht verhalen, zoo is het toch genoegzaam geweest om u het beeld voor oogen te stellen van een ridderlijken, vromen vorst, en ook nog na ruim 800 jaren is het woord der Schrift op hem toepasselijk: „De gedachtenis des rechtvaardigen zal tot zegening zijn." Spreuken 10 vs. 7.
J) De grootvader van Dirk III, namelijk Dirk II, die ook in de Egmonder Abdij begraven ligt, schonk aan deze kerk een afschrift der vier Evangelisten, in een gouden, met edelgesteenten versierden omslag. Volgens Smits, Schatkamer der Oudheden, berust dit afschrift in een der Roomsche kerken te Utrecht. Hofdijk evenwel deelt mede, dat het thans op de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage te zien is.







INHOUD.
EERSTE HOOFDSTUK.
Bladz.
Waarin wij met den zwarten wolf kennis maken, zonder hem nog te kennen 1
TWEEDE HOOFDSTUK.
Waarin zich het zeldzaam verschijnsel voordoet, dat een zwarte wolf binnen de muren van een bisschoppelijk paleis komt 19
DERDE HOOFDSTUK.
Waarin wij den zwarten wolfin een aanzienlijk gezelschap aantreffen - 41
VIERDE HOOFDSTUK.
Waarin de zwarte wolf heldendaden verricht, die niet door allen geroemd worden 67
VIJFDE HOOFDSTUK.
Waarin de zwarte wolf een nat pak krijgt, maar ook de overwinning voorbereidt 80