DE-PoUJiE-SPlofi
	ROMAN-UIT-RUSUAND-door
	JÜMAXIM-GORKIÏÏ
	m■ RPMAhS-dcVEILEM-TQOMEtLB ■ ■SESChiEDÈniS-ÉVEM3BÊSCHRIJVin&«



	



	



	



	DE POLITIE-SPION



	



	DE POLITIE-SPION
	ROMAN UIT RUSLAND
	DOOR MAXIM GORKI
	Vertaald door J. P. WESSELINK—v. ROSSUM
	MEULENHOFF <S Co. – Damrak 88 – AMSTERDAM



	BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ G. J. THIEME, NIJMEGEN



	HOOFDSTUK I.
	Toen Jewssej Klimkow vier jaar oud was, werd zijn vader door den boschwachter doodgeschoten; en toen hij zeven jaar was stierf zijne moeder. Zij stierf plotseling op den akker, in den oogsttijd, en het zeldzame was, dat Jewssej niet eens schrok toen hij de doode zag. Oom Peter, die van zijn beroep smid was, legde zijn hand op het hoofd van den jongen en zeide:
	„Wat zullen wij nu doen?”
	Jewssej wierp een schuwen blik naar den hoek waar zijne moeder op een baar lag uitgestrekt en antwoordde bedeesd:
	„Ik weet het niet...
	De smid wischte zich met zijn mouw het zweet van het gelaat, bewaarde het stilzwijgen een poosje en zeide toen, zijn neef zachtjes van zich duwend:
	„Je kunt bij mij wonen. Misschien zendt men je naar school, zoodat je iemand niet zoo in den weg zijt. Ach, oudje ...



	Van dien dag af noemden alle jongens hem nooit anders dan „oudje”. Het woord paste bij hem, hij was voor zijn jaren buitensporig klein, hij had iets slaps in zijn bewegingen en een uiterst dun stemmetje. Uit zijn beenderig gezicht stak een kleine vogelneus naar voren, de ronde, kleurlooze oogen dwaalden angstig heen en weer en het weinigje blonde hoofdhaar groeide in onregelmatige bosjes; iets zwaks, in elkaar geschrompelds lag over zijn geheele wezen. De jongens in school lachten hem uit en sloegen hem, zijn vervelende, oudachtige uitdrukking en zijn uilengezicht prikkelden de andere gezonder en levendiger kinderen. Hij ontweek hen en leefde eenzaam voort, zwijgend, steeds ergens in de schaduw en in hoeken en gaten zich verstoppend, zonder dat hij gezien werd, terwijl zijn haar van angst omhoog stond, keek hij vandaar, met zijn ronde knippende oogen recht voor zich uit naar de menschen en als zijn oogen moe werden, sloot hij ze, zat dan lang alsof hij blind was en schudde zacht zijn mager lichaam heen en weer. Even onopgemerkt probeerde hij in het huis van zijn oom te blijven, maar dat was moeilijker hij moest het middagen avondeten met de anderen gebruiken en alsjewssej aan tafel zat, dan probeerde de jongste zoon van zijn oom, een dikke, roodwangige jongen hem op alle manieren te prikkelen of aan het lachen te maken, hij trok gezichten, stak zijn tong uit, stiet hem onder tafel met zijn voeten of kneep hem in zijn



	been. Het gelukte hem echter niet zijn neef aan het lachen te maken, maar dikwijls kromp Jewssej van smart ineen, werd zijn gele gezicht vaal en begon de lepel in zijn hand te beven.
	Dan vroeg oom Peter: „Wat scheelt je, oudje?”
	„Jaschka heeft mij geknepen,” deelde de jongen dan mede zonder zich te beklagen.
	Als oom Peter Jaschka dan een oorvijg gaf of aan zijn haren trok, sperde tante Agafja den mond wijd open en begon toornig te schelden :
	„Foei, jij klikspaan!” En daarna zocht Jaschka hem dan op in zijn hoek en sloeg hem vol verbeten woede op zijn rug, zijn zijden en zijn buik. Jewssej nam de slagen als iets onvermijdelijks op : zich te beklagen over Jaschka hielp niets, omdat tante Agafja, zoodra oom Peter zijn zoon sloeg die klappen aan haar neef met rente terugbetaalde en zij sloeg veel pijnlijker dan Jaschka. Als Jewssej zag, dat Jaschka kwam maakte hij zich vlug uit de voeten; maar de andere haalde hem bijna altijd in. Dan wierp „oudje” zich op den grond en trok zijn knieën zoo dicht hij maar kon tegen zijn buik, rolde zich als een klomp in elkaar, bedekte zijn gezicht met zijn handen en gaf zwijgend zijn zijden en zijn rug prijs aan de vuisten van zijn neef. Hoe geduldiger hij de slagen verdroeg des te meer wond Jaschka zich op; nu en dan huilde hij zelfs van woede, trakteerde den hulpeloos neerliggende op schoppen en riep :
	„Vervloekte worm, huil dan toch!”



	Eens vond Jewssej een hoefijzer en gaf het aan Jaschka, die hem de vondst toch afgenomen zou hebben. Door het geschenk zachter gestemd, vroeg Jaschka:
	„Heb ik je laatst erge pijn gedaan?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej.
	Jaschka dacht een oogenblik na, krabde zijn hoofd en zeide verlegen:
	„Nu, het doet niets, het zal overgaan!”
	Zijn woorden bleven echter in de ziel van Jewssej hangen en hij herhaalde fluisterend vol hoop;
	„Het zal overgaan!”
	Eens had hij gezien hoe bedevaartgangsters haar vermoeide voeten met brandnetels afwreven; hij probeerde eveneens zijn door Jaschka geslagen heupen er mede in te wrijven en het scheen hem toe, dat de pijn door de brandnetels verminderde. Als hij voortaan klappen kreeg, behandelde hij de pijnlijke plekken telkens grondig met de donsachtige bladeren van het lastige, door niemand geliefde kruid.
	Hij leerde slecht, omdat hij de school inging met levendigen angst voor klappen en die met een dracht beleedigingen weer verliet. De vrees voor slaag was voortdurend op zijn gezicht te lezen en wekte bij allen het onweerstaanbaar verlangen hem op vuistslagen te trakteeren.
	Het bleek, dat Jewssej een heel bruikbare altstem had, zoodat de onderwijzer hem in het koor der kerk opnam. Hij was nu minder thuis, maar met zijn



	schoolkameraden kwam hij nu op de zanglessen vaker samen, en die sloegen niet slechter dan Jaschka. De oude houten kerk viel in zijn smaak, zij had vele donkere, kleine hoeken; een magische betoovering trof hem steeds weer in haar warme, prettige stilte. Heimelijk verwachtte hij daar in den een of anderen hoek iets buitengewoon fraais te vinden, iets dat hem liefdevol zou omarmen, hem vriendelijk tegen zich aan zou drukken, zooals vroeger zijn moeder had gedaan. De heiligenbeelden waren zwart van het roet der kaarsen, dat in den loop der jaren zich er tegen had vastgezet en de gezichten der heiligen met hun goedhartig-strenge uitdrukking deed hem aan het gebaarde, donkere gelaat van oom Peter denken.
	In het voorportaal der kerk stond een beeld, hetwelk een heilige voorstelde, die juist een duivel gevangen had en dien nu slaat. De heilige was een sombere, groote man met lange armen, en de duivel een vuurrood, mager kereltje, dat op een geitebok geleek. In het begin keek Jewssej in het geheel niet naar den duivel, hij had zelfs wel lust stilletjes naar hem te spuwen, maar later kreeg hij medelijden met het ongelukkig duiveltje en als niemand in de buurt was, streelde hij zacht met zijn hand het door vrees en smart verwrongen geitebokkensnuitje van den boozen geest.
	Zoo ontstond het eerste gevoel van medelijden in den knaap. De kerk beviel hem ook, omdat alle



	lieden, zelfs de in het dorp bekende schreeuwers en twisters zich stil en ootmoedig gedroegen, als zij er in waren.
	Luide gesprekken verschrikten Jewssej; voor opgewonden gezichten en schreeuwende menschen vluchtte hij en verstopte zich, omdat hij eens op een feestdag had gezien, hoe de boeren, die in het begin slechts luid hadden gesproken eensklaps tegen elkaar begonnen te schreeuwen en elkaar gingen stompen en hoe ten slotte een hunner een paal had gegrepen, hem hoog in de lucht rondzwaaide en er mede op los sloeg. Een ontzettend gekerm en gekrijsch ontstond, velen renden weg en liepen Jewssej onderste boven, die met zijn gezicht in een plas viel. Toen hij opsprong zag hij, hoe een boer met zijn handen schermende op hem toekwam; in plaats van een gezicht zag men niets anders dan een roode, trillende vlek. Het was zulk een ontzettend schouwspel, dat Jewssej het uitschreeuwde en het gevoel had, alsof hij in een donkeren kuil was gevallen; men moest hem met water besprenkelen om hem weer tot bezinning te brengen.
	Ook voor dronkaards was hij bang. Zijn moeder had hem verteld, dat de duivel graag in dronken menschen voer. „Oudje” stelde zich dezen duivel voor stekelig als een egel, vochtig als een kikvorsch en bruinrood als een vos, met groene oogen. Hij kroop in het lichaam van den mensch, veroorzaakte daar verwarring en maakte hem krankzinnig.



	Er was nog veel meer moois in de kerk. Behalve de vrede, de rust en het gezellige schemerlicht vond Jewssej ook het gezang heerlijk. Als hij zonder muziek zong, sloot hij de oogen heel vast en als zijn heldere zwaarmoedig klagende stem met het geluid der andere stemmen samensmolt, zoodat men ze er niet meer tusschen uit kon hooren, voelde hij zijn Ik ergens ontvlieden, alsof hij in een liefelijken slaap verzonk. En in dezen half wakenden toestand scheen het hem, alsof hij uit dit leven wegzweefde en een vreedzamer, blijder leven naderde. In zijn ziel ontwaakten vage voorstellingen, die hij eens aan zijn oom op de volgende wijze beschreef:
	„Kan men wel zoo leven, dat men overal kan heengaan en alles kan zien, zonder zelf door iemand gezien te worden?”
	„Als een onzichtbare?” vroeg de smid; daarop antwoordde hij, na een poosje te hebben nagedacht: „Ik geloof niet, dat zooiets mogelijk is.”
	Daarna keerde hij zijn zwart gezicht naar zijn neef en voegde er ernstig aan toe:
	„Dat zou niet kwaad zijn... is het niet, mijn wees ?”
	Sedert het geheele dorp Jewssej nooit anders dan met „oudje” aanriep, noemde oom Peter hem „wees”. De smid was in alles een eigenaardig mehsch; zelfs als hij dronken was, kon men goed met hem omgaan, hij nam dan eenvoudig zijn muts van het hoofd, liep de straat langs, zwaaide met zijn muts en zong



	met zijn hooge, zwaarmoedige stem; hij glimlachte er bij en wiegde het hoofd heen en weer, waarbij de tranen nog overvloediger uit zijn oogen stroomden, dan wanneer hij nuchter was. Jewssej was er van overtuigd, dat zijn oom de verstandigste en beste boer in het geheele dorp was, en dat men met hem over alles kon spreken. Hij glimlachte vaak, maar lachte bijna nooit en sprak altijd zonder haast, stil en ernstig. Dikwijls sprak hij in de smederij in zich zelf, alsof hij zijn neef in het geheel niet opmerkte, of wel zijn aanwezigheid geheel had vergeten en dat beviel Jewssej zeer. In zijn alleenspraken had de smid steeds twist met iemand, sprak altijd tegen iemand:
	„Vervloekt vee,” bromde hij fluisterend, zonder zich overigens te ergeren.
	„Jij onverzadigbare wolf! Werk ik dan niet? Mijn oogen zijn uitgedroogd, spoedig zal ik blind worden, wat moet ik nog meer doen? Een vervloekt zwaar lot, dat men moet dragen men kent noch schoonheid noch vreugde...”
	Het klonk alsof oom overluid bij zichzelf iets dichtte, en het scheen Jewssej, alsof de smid den onzichtbare zag, met wien hij sprak. Eens vroeg hij: „Met wien spreekt u, oom?”
	„Met wien ik spreek?” antwoordde de smid, zonder hem aan te zien, daarna brak hij in een gedempt lachen uit en zeide:
	„Ik spreek met mijn eigen domheid.”



	Zelden gelukte het Jewssej met zijn oom aan het praten te komen. In de smederij was bijna altijd een vreemde en vaak buitelde ook de kogelronde Jaschka rond, die met zijn luid geschreeuw de hamerslagen en het knetteren van de kolen in den vuurhaard overstemde. Wanneer deze in de smederij was, dan waagde Jewssej het niet zijn oom op te zoeken.
	De smederij stond aan den rand van een niet zeer diepe kloof, op den bodem daarvan bracht Jewssej in het voorjaar, in den zomer en in den herfst, diep verborgen in het hout, zijn vrijen tijd door. Ook hier, in de kloof, was het stil en vredig ais in de kerk. De vogels sjilpten, de bijen en hommels gonsden, in de lucht trilde een schoon, zacht lied. Daar zat de jongen dan, wiegde zich zacht heen en weer en dacht over het een of ander na, waarbij hij de oogen vast gesloten hield; of hij doolde in de boschjes rond, luisterde naar het geraas in de smederij en sloop, zoodra hij merkte, dat zijn oom alleen was, naar hem toe.
	„Wél, wees,” luidde meestal de ontvangst van den smid en daarbij kneep hij zijn kleine betraande oogen dicht.
	Eens vroeg Jewssej den smid:
	„Kan de booze geest ’s nachts in de kerk komen?”
	De smid dacht een oogenblik na, daarna zeide hij:
	„Waarom zou hij niet binnenkomen? Hij kruipt overal in, dat is voor hem in ’t geheel geen moeite.”
	De jongen haalde de schouders op en betastte als



	het ware met zijn ronde oogen de donkere hoeken van de smederij.
	„Wees maar niet bang voor hem, ik bedoel voor den duivel!” zeide zijn oom bemoedigend.
	Jewssej zuchtte en zeide toen zacht.
	„Ik ben ook niet bang.”
	„Ze kunnen je niets doen,” zeide de smid, zoo beslist mogelijk, en tegelijk wreef hij met den zwarten vinger over zijn oogen. Daarna vroeg Jewssej:
	„En God?”
	„Wat... God?”
	„Waarom laat God den duivel in de kerk komen?”
	„Wat, gaat jou dat aan? Hij is toch geen koster.”
	„Woont Hij daar dan niet?”
	„God? Waartoe heeft die de kerk noodig? Hij vindt overal een plaats, wees. De kerk is voor de menschen.”
	„En de menschen, waarvoor zijn die er?”
	„De menschen ... die zijn er, wel... nu ... Voor alles ... zonder de menschen gaat het nu eenmaal niet... n ... ja...”
	„Zijn zij er... voor God ?”
	De smid keek zijn neef van terzijde aan en antwoordde na een poosje:
	„Natuurlijk...”
	Daarna veegde hij de handen aan zijn sloof af, en vervolgde, terwijl hij naar het vuur keek:
	„Ik weet van deze dingen niets af, wees... Daar moet je den meester maar naar vragen, of den pope ...”



	Jewssej veegde zijn neus af, met zijn hemdsmouwen, en zeide:
	Ik ben bang voor ze...
	„Spreek liever niet over deze dingen,” ried oom Peter, ernstig aan. „Je bent nog klein, speel maar flink, opdat je gezond en sterk wordt. Voor het leven is gezondheid noodig, als je niet sterk genoeg bent om te werken, dan is het uit met het leven. Dat is de hoogste wijsheid ... voor ons menschen. En wat God noodig heeft... dat weten wij niet...”
	Hij bleef een poosje zwijgen zonder de oogen van het vuur af te wenden en vervolgde toen ernstig in afgebroken zinnen:
	„Aan den eenen kant zie ik niets... aan den anderen kant begrijp ik niets... Men zegt dat Hij alles in zijn wijsheid heeft geschapen ... en toch klopt niet alles! Zij, die God de dikste kaarsen offeren, zijn vaak de ergste wolven in hun hart...”
	Hij keek in de smidse rond en toen hij den jongen in den hoek zag, zeide hij:
	,Wat, kruip je hier weg? Ga spelen zeg ik je!”
	Als Jewssej dan verlegen wegsloop, riep de smid hem achterna:
	„Er kan een vonk in je oogen vliegen en dan wordt je scheel. Wie kan een schele gebruiken?”
	Toen zijn moeder nog leefde, had zij Jewssej nu en dan sprookjes verteld. Zij vertelde ze hem gedurende de lange winteravonden, als de sneeuwstorm tegen de muren van de hut gierde, over het dak liep,



	alles zoekend, betastte en tenslotte in den schoorsteen kroop, waar hij op allerlei manieren begon te huilen en te snikken. Zijn moeder vertelde de sprookjes met zachte, slaperige stem, die dikwijls haperde en in herhalingen verviel. Het was den knaap dan, alsof hij alles, wat zij vertelde, in het donker zag, al was het ook vaag.
	De gesprekken met oom Peter, herinnerden Jewssej aan de verhalen zijner moeder; de smid scheen God en den duivel en het geheele vreeselijke menschelijke leven in het vuur der smidse te zien; daarom weende hij waarschijnlijk voortdurend. Jewssej luisterde naar zijn woorden, onthield ze goed, ze deden in zijn hart de siddering der verwachting ontstaan en onmerkbaar ontwaakte in hem de hoop, dat hij eenmaal iets zeer buitengewoons zou beleven, iets dat heel anders zou zijn, dan het leven in het dorp met zijn dronken boeren, zijn kijvende vrouwen en krijschende kinderen ... lets anders, zonder geraas, zonder boosheid, zonder vechten, iets liefelijks en ernstigs, zooals de godsdienstoefening in de kerk.
	De buurman van den smid had een klein, blind dochtertje, Tanja genaamd. Jewssej sloot vriendschap met de kleine, leidde haar het dorp door, hielp haar voorzichtig naar beneden in de kloof en vertelde haar, terwijl hare fletsblauwe oogen zich angstig opensperden, gaarne allerlei verhalen.
	De vriendschap tusschen de twee kinderen was in het dorp bekend geworden en viel algemeen in den



	smaak. Maar op zekeren dag kwam de moeder der blinde zich bij oom Peter beklagen; zij vertelde dat Jewssej Tanja door zijn geschiedenissen angstig had gemaakt; het kind wilde nu niet meer alleen blijven, weende, sliep slecht, wierp zich ’s nachts in haar bed heen en weer, sprong op en gilde dan.
	„Wat hij haar eigenlijk heeft wijsgemaakt is niet heel duidelijk, maar zij praat aldoor van duivelen, en dat de hemel zwart is en geheel met gaten doorboord, en door die gaten kon men vuur zien, waarin de duivels kopje over speelden en de menschen plaagden... Wat moet dat beteekenen? Mag men zoo iets aan een klein kind vertellen?’'
	„Kom eens hier,” riep oom Peter tot zijn neef.
	En toen Jewssej langzaam uit den hoek te voorschijn kwam, legde hij zijn zware, ruwe hand op het hoofd van den jongen en vroeg:
	„Heb je dat verteld?”
	„Ja!”
	„Waarom?”
	„Ik weet het niet...
	De smid duwde, zonder zijn hand weg te nemen, het hoofd van den jongen naar een zijde en zeide, terwijl hij hem recht in de oogen zag, op ernstigen toon:
	„Is de hemel zwart?”
	Jewssej mompelde zachtjes:
	„Wat zou dat... zij ziet hem immers toch niet.”
	Wie ziet hem niet?"



	„Wel... Tanja!”
	„Ach zoo,” zeide de smid, bedacht zich een oogenblik en vroeg toen;
	„En dat met het vuur, waarom heb je haar dat voorgepraat?”
	De knaap sloeg de oogen neer en zweeg.
	„Nu, spreek 0p... je zult niet geslagen worden... Waarom maak je haar zulke dingen wijs?”
	„Omdat ik medelijden met haar heb ..antwoordde Jewssej fluisterend.
	De smid duwde den jongen zachtjes weg en zeide: „Voortaan mag je niet meer met haar praten, versta je? Nooit meer!... Wees gerust, tante Praskowja! Wij zullen een eind aan deze vriendschap maken.”
	„Gij moest hem een oorveeg geven,” antwoordde de moeder der blinde. „Het meisje ging kalm haar gang, liep niemand in den weg, en nu kan men haar geen oogenblik alleen laten.”
	Toen Praskowja was vertrokken, nam de smid Jewssej zwijgend bij de hand, bracht hem naar buiten en zeide daar:
	„Praat nu verstandig, waarom heb je het meisje aan het schrikken gemaakt?”
	De stem van zijn oom klonk streng, al was ze niet luid. Jewssej werd bang en begon zich stotterend te verontschuldigen.
	„Ik heb haar niet aan het schrikken gemaakt... ik heb slechts z00... zij klaagde altijd... en zeide:



	ik zie niets dan zwart en jij... jij ziet alles... toen heb ik gezegd, dat alles zwart is, zoodat zij niet naijverig behoeft te zijn ... ik heb haar in het geheel niet bang gemaakt.”
	Hij snikte luid, omdat hij zich beleedigd achtte. Maar oom Peter zei met een stillen glimlach:
	„Domkop! Je had moeten bedenken, dat zij pas sinds drie jaar blind is. Zij is toch niet blind geboren! Zij heeft het uit de pokken gehouden. Zij herinnert zich dus nog hoe dit en dat er uitzag... Wat ben je toch dom!”
	„Ik ben niet dom. Zij heeft mij immers geloofd!” antwoordde Jewssej en veegde zijn oogen af.
	„Nu ... goed, laat je niet verder met haar in .. Versta je?”
	„Ik zal het niet meer doen ...
	„En dat je weent, komt er niet op aan. Laat men maar denken, dat ik je heb geslagen.”
	De smid gaf Jewssej een duw tegen zijn schouder en voegde er lachend bij:
	„Wat zijn wij beiden toch een paar spitsboeven!...
	Toen legde de jongen het hoofd tegen de heup van zijn oom en vroeg met bevende stem:
	daarom plagen alle menschen mij?”
	„Dat weet ik werkelijk niet, wees,” zeide Peter, na een oogenblik peinzen.
	De beleedigingen begonnen den jongen echter gaandeweg een eigenaardig, smartelijk genoegen te geven, in hem begon vaag de overtuiging te leven.



	dat hij niet als anderen was en dat men hem daarom krenkte. Hij zag, dat alle menschen kwaad waren, dat zij vergingen van boosaardigheid, dat zij elkaar bedrogen, zich bedronken, elkaar sloegen, elkaar grove beleedigingen toevoegden, dat ieder heerschappij over den ander wilde voeren en zichzelf toch niet kon beheerschen. Hij kende geen mensch, die niet voor het een of ander bang was, het geheele leven was vervuld van vrees, die de menschen van elkaar verwijderd hield.
	Het dorp lag op een heuvel. Aan gene zijde van de rivier strekte zich een onbegaanbaar moeras uit. In den zomer, op warme dagen, steeg uit de moerassen een lila kleurige, verstikkende nevel en in het verschiet, achter het lage woud, verhief de maan zich spookachtig aan den hemel en keek als een onheilspellend oog door den nevel. Het moeras blies zijn vuilen adem naar het dorp en bracht den menschen wolken van muggen. Het gonzen en zoemen van de ontelbare muggenzwermen klonk door de lucht als smartelijk geween, en de woedende menschen zuchtten onder hun steken en krabden zich tot bloedens toe.
	Het scheen Jewssej, alsof de maan ginds hem schrik en ongeluk voorspelde. Hij was bang voor het roodachtig, morsig gezicht en verstopte zich als hij het boven het moeras zag verschijnen, maar ’s nachts plaagden hem benauwde droomen. In menigen nacht zweefden lekkende, blauwe vlammen boven het moeras, men zeide, dat dit de dwalende zielen waren



	der zondaren. De fflenschen beklaagden ze en zuchtten boetvaardig. Maar met de levenden hadden zij geen medelijden.
	En toch zouden zij anders kunnen leven, in verdraagzaamheid en opgeruimdheid. Dat had Jewssej zelf eens gezien. Bij den rijken boer Weretennikow was ’s nachts op den korenzolder brand uitgebroken; de jongen liep naar den moestuin, klauterde in een wilgeboom en keek naar het vuur. Het scheen hem, dat het gevleugelde, buigzame lichaam van een schrikkelijken roet-zwarten vogel met vurigen bek in de lucht steeg. Den rooden, flikkerenden kop naar den grond gebogen, rukte de vogel met zijn scherpen, gloeienden snavel begeerig het stroo weg, knaagde aan het hout en lekt er aan met honderden gele tongen. Zijn rookerig lichaam kronkelde zich spelend door de zwarte ruimte des hemels, streek dan weer op het dorp neer, kroop over de daken der hutten en verhief zich zonder den vlammend rooden kop van de aarde te nemen, weder prachtig en vroolijk in de lucht, snoof dan, wierp garven van vonken naar alle zijden, floot nijdig, zong en zuchtte diep, sperde den woedenden muil altijd meer open en omklemde het hout steeds weer met roode banden van vlammen.
	Tegenover het vuur waren de menschen tot nietige zwarte wezens geworden. Zij spoten water in zijn muil, staken er lange stokken in, trokken de brandende schoven tusschen zijn tanden weg, trapten ze met hun voeten uit, en hoestten, snoven en niesden in den
	2



	dichten walm. Zij schreeuwden en huilden, vermengden hun stemmen, met het knetteren en fluiten van het vuur en drongen steeds meer op hem aan, zijn laaiend rood hoofd met een zwarten levenden ring omgevend, alsof zij een strop om hem vast trokken. De strop scheurde hier en daar, werd echter dadelijk weer aaneen geknoopt, men trok hem steeds vaster en nauwer en hij verstikte het vuur, dat zich woedend heen en weer wierp en opsprong; het lichaam zwol, blies op, kromde zich als een worm, als een slang, gaf zich alle moeite het door de menschen vastgehouden hoofd van den grond op te heffen en viel eindelijk krachteloos, vermoeid en somber op de naburige korenschuur, kroop door den moestuin en zakte ten slotte gescheurd en verzwakt, ineen.
	„Flink er maar op los!” riepen de mannen elkaar aanmoedigend. „Geeft water!’’ klonk het uit den mond der vrouwen. De vrouwen stonden naast elkaar en vormden een keten van de plaats van den brand tot beneden aan de rivier. Vreemden en bloedverwanten, vrienden en vijanden allen waren vereenigd. Onafgebroken gingen de met water gevulde emmers van hand tot hand.
	„Flink, vrouwen, flink!”
	Prettig en hartverheffend was het zien van dezen eendrachtigen strijd tegen het vuur. Allen bemoedigden elkaar, prezen wederkeerig eikaars handigheid en kracht, en losten elkaar vriendschappelijk af. Uit hun geschreeuw was alle boosheid verdwenen het was



	alsof zij tegenover het vuur slechts goedheid in elkaar zagen, alsof zij elkaar gaarne mochten lijden. En toen eindelijk het vuur vermeesterd was, waren allen vroolijk en onbezorgd. Zij hieven liederen aan, lachten en schertsten en pochten tegenover elkaar, over hetgeen zij hadden gedaan. De ouderen dronken een slok brandewijn, om zich te versterken, terwijl de jongeren bijna tot aan den morgen op straat rondwandelden kortom: alles was mooi en goed als in een droom.
	Jewssej hoorde geen enkel boos woord, zag geen enkel grimmig gezicht. Gedurende den geheelen brand had niemand door smart of beleediging geweend, niemand het dierlijk gebrul dier woeste boosaardigheid uitgestooten, welke zelfs tot moord bereid is.
	Den volgenden dag zeide Jewssej tegen oom Peter:
	„Wat was dat prachtig gisteren ..
	„Nu ... ja, wees, prachtig!... Nog een poosje ... en het vuur zou het halve dorp hebben verteerd!”
	„Ik spreek... van de menschen,” zeide de jongen. „Hoe zij vriendschappelijk aaneengesloten zijn gebleven. Waarom leven zij niet altijd z00?... Was er toch maar altijd brand!”
	De smid dacht een poosje na en vroeg toen verbaasd :
	„Hoe dan... ge zoudt dus willen dat er altijd brand was ?”
	Hij wierp Jewssej een strengen blik toe en zeide, met den vinger dreigend:



	„Hoor dien leeperd, neem je in acht! Wacht je voor zulke zondige gedachten! Kijk eens... die heeft pleizier in brand!...”
	Toen Jewssej uitgeleerd was, zeide de smid tot hem:
	„Waar moet ik je nu onderbrengen? Hier ben je niets nut. Naar de stad met jou! Eerstdaags rijd ik naar de stad om nieuwe blaasbalgen te koopen... dan neem ik je mee, wees.”
	„Zult u er mij zelf heenbrengen?” vroeg Jewssej.
	„Ja. Valt het je zwaar, het dorp te verlaten ?”
	„Neen. Maar van u weg te gaan, valt mij zwaar.”
	De smid stak een stuk ijzer in het vuur, stiet met de tang de kolen bijeen en zeide toen nadenkend:
	„Waarom? Wat ben ik eigenlijk voor je? Ik ben een boer... zooals alle anderen ..
	„U zijt beter dan de anderen," fluisterde Jewssej zacht. Oom Peter had deze woorden klaarblijkelijk niet gehoord, hij antwoordde er ten minste niet op, maar nam het gloeiende ijzer uit het vuur en begon te smeden, zoodat de vonken rondspatten. Daarna hield hij plotseling op, liet langzaam de hand, waarin hij zijn hamer had, zakken en zeide lachend; „Ik zou je nog een paar goede lessen... op weg mede moeten geven... hoe men moet leven en zoo dit en dat..
	Jewssej spitste de ooren in afwachting van de goede lessen. Maar de smid stak opnieuw het ijzer in het vuur, veegde de tranen van zijn wangen en had, terwijl hij in het vuur keek, zijn neef blijkbaar



	vergeten. Er kwam een boer met een gesprongen wielband. Jewssej daalde in de kloof, ging daar tusschen de struiken zitten en wachtte tot zonsondergang of zijn oom dan eindelijk alleen zou zijn in de smederij.
	Maar hij wachtte vergeefs.



	HOOFDSTUK 11.
	De herinnering aan den dag van het vertrek verbleekte later in het geheugen van den jongen. Hij herinnerde zich slechts, dat het donker en buitengewoon drukkend was geweest, toen zij in het open veld kwamen. De wagen schokte erg en aan beide zijden van den weg stonden zwarte, onbeweeglijke boomen. Maar hoe verder zij reden des te ruimer en lichter scheen hem de aarde. Zijn oom was den ganschen weg in slechte stemming en antwoordde op de vragen vanjewssej slechts onwillig en onvolledig.
	Zij reden den geheelen dag en overnachtten in een klein dorp. Des nachts speelde daar iemand zeer langdurig en mooi op een harmonika, een vrouw weende en nu en dan schreeuwde een vertoornde stem haar toe:
	.Zwijg toch!”
	Waarop een vuile vloek volgde.
	Terwijl het nog nacht was, vervolgden zij hun weg. Twee honden, die in het duister keffend naast den



	wagen liepen, deden hen uitgeleide en toen zij het dorp uitreden, liet in het woud, dat aan de linkerzijde lag, een roerdomp zijn weemoedig, klagend geroep hooren.
	„De vogel brengt ons, naar ik hoop, geluk,” mompelde de smid.
	Jewssej sliep in en werd pas wakker toen zijn oom hem zachtjes met de zweep op zijn voeten klopte.
	„Heidaar, jij wees, zie eens daar is de stad!”
	Voor de slaperige oogen van den jongen geleek de stad een ontzaglijk boekweitveld dicht en bont strekte zij zich eindeloos uit; de vergulde koepels der kerken, in haar midden, geleken gele boterbloemen en de donkere strepen der straten, voren in de akkers.
	„Oho hoe groot!” riep Jewssej, toen hij nauwkeuriger toezag. Nog eens keek hij er naar, toen vroeg hij aarzelend aan zijn oom :
	„Zult u mij ook opzoeken?”
	„Je opzoeken? Dat is ook wat! Zoodra ik in de stad kom is mijn eerste gang naar jou. Zoodra je wat verdient kom ik en vraag je om geld... Geef aan je oom, zeg ik dan ... geef hem ... nu, laat ons zeggen drie roebel!”
	„Ik zal u alles geven,” verzekerde Jewssej.
	„Alles behoef je mij niet te geven, geef zoo veel als je graag geeft, als je je oom liefhebt..
	De stad werd grooter en grooter en steeds bonter. Groen, rood, grijs en verguld schitterde zij en de stralen der zon spiegelden zich in de ontelbare venster-



	ruiten en in het goud van de koepels der kerken. Zij scheen het een of ander te beloven en wekte in het hart van den jongen nieuwsgierige vrees, de vage verwachting van iets buitengewoons. Jewssej knielde in den wagen, hield zich met de hand aan den schouder van zijn oom vast en keek onafgebroken vooruit, terwijl de smid tot hem zeide;
	„Onthoud wat ik je zeg; doe wat men je beveelt, en houd je overigens kalm. Neem je in acht voor brutale lieden; van tien brutalen heefteen misschien geluk, de anderen breken hun hals!”
	Hij sprak weifelend, alsof hij het niet met zichzelf eens was of hij wel het meest juiste had gezegd en in gedachten naar iets anders, gewichtigers zocht. Jewssej luisterde ernstig en aandachtig, in de hoop, iets te zullen vernemen, dat hem tegen de verschrikkingen en gevaren van het nieuwe leven zou kunnen wapenen.
	De smid zuchtte en vervolgde na een kort stilzwijgen zekerder en geruster: „Wees, zij hebben mij indertijd op het bureau bijna gegeeseld, ja! Ik was toen bruidegom ik wilde trouwen, zij wilden mij echter afranselen. Het is hun onverschillig, zij trekken zich niet veel aan van de aangelegenheden van anderen. Ik heb mij toen beklaagd bij den gouverneur, waarop zij mij vier en een halve maand in de doos stopten en mij bovendien sloegen ...
	Flinke klappen waren het... ik heb zelfs bloed gespuwd en sinds dien tijd tranen mijn oogen. Een



	politieagent, zoo’n kleine roodharige, sloeg met iets op mijn hoofd.”
	„Hè,” zeide Jewssej zacht, „spreek er toch niet over...”
	„Waarover moet men anders spreken?” riep oom Peter glimlachend. „Ik weet niets anders, wees...”
	Jewssej liet moedeloos het hoofd hangen. Afzonderlijk staande, morsige huizen die walgelijk stonken, vertoonden zich en trokken paard en wagen met de inzittenden steeds dieper in hun verwarde netten. Boven de roode en groene daken staken de schoorsteenen als wratten uit, terwijl de blauw-grijze rook traag omhoog steeg. Verscheidene schoorsteenen verrezen regelrecht uit den grond tot op spookachtige hoogte en spuwden een dikken, donkeren walm uit. De vastgetreden aarde scheen vermengd met zwart vet, van alle kanten drongen zware angstwekkende geluiden door de rookerige lucht en maakte haar drukkend ergens steunde, dreunde en floot iets, het ijzer rinkelde en rammelde schril, het was, alsof men het schorre hijgende ademen hoorde van een monster uit eene sage.
	„Wanneer komt u dus terug?” vroeg Jewssej zacht.
	Zijn oom hoorde de vraag niet, maar zeide, terwijl hij aandachtig voor zich uit keek:
	„Dat is de stad nog niet... dat zijn de fabrieken; het is de voorstad ...”
	Nu sloegen zij een breede straat in, aan welker beide zijden houten huizen stonden. De oude, solide



	gebouwde, geverfde huizen, boden een vreedzamen, gezelligen aanblik. Ze waren mooi, met voortuinen zoo zindelijk en net, als hadden zij groene boezelaars om de lenden.
	„Wij zijn er dadelijk,” zeide de smid en sloeg een smalle straat in. „Je behoeft niet bang te zijn, wees ..
	Hij hield stil voor de open poort van een groot huis, sprong van den wagen en liep de binnenplaats op. Het huis was oud en vervallen en onder de kleine, doffe vensters drongen, door den druk van het dak, de uitgeperste balken naar voren. Op de groote, morsige binnenplaats stonden vier droschken elk met één paard bespannen en vier boeren stonden rondom een schimmel, klapten met de vlakke hand op het paard en schreeuwden hard. Een hunner, een dikke man met kaal hoofd, grooten vaal-gelen baard en rood gezicht, spreidde de armen wijd uit toen hij oom Peter zag en riep :
	„A ... ah !”
	... Zij zaten in een smalle, donkere kamer en dronken thee. Oom Peter vertelde van het dorp en de kaalhoofdige viel om van het lachen en schreeuwde daarbij zoo luid, dat het servies op de tafel rinkelde. Het was zwoel in de kamer en het rook er erg naar versch gebakken brood. Jewssej wilde slapen en keek steeds naar den hoek, waar achter een vuil gordijn een groot bed met verscheidene kussens te zien was. Een menigte zwarte vliegen bromden in het rond, snorden tegen het voorhoofd van den



	jongen, kropen over zijn gezicht en kittelden onaangenaam zijn bezweete huid; maar Jewssej had geen lust ze te verjagen.
	„Wij zullen je goed onderdak brengen,” schreeuwde de” kaalhoofdige hem toe en knikte vergenoegd met het hoofd. „Dat is in een oogwenk bezorgd! Natalia, heb je om Matwjeitsch gezonden?”
	Een weelderige vrouw met zwarte wenkbrauwen, kleinen mond en vollen boezem antwoordde kalm, met welluidende stem;
	„Voor den hoeveelsten keer vraagt gij dat ?” ...
	Zij droeg het hoofd trotsch en recht overeind en als zij de armen bewoog, knapte het rosé katoen van haar nieuwe jakje coquet. Zij scheen een gestalte uit een mooien droom of een sprookje.
	„Nu, vriend Peter, hoe bevalt je Natalia? Zuivere honing uit de raat, is ’t niet?” schreeuwde de kaalhoofdige oorverdoovend.
	Oom Peter glimlachte het scheen, dat hij de vrouw niet durfde aanzien. Zij schoof een warmen, met kaaswronget gevulden roggepannekoek naar Jewssej en zeide :
	„Eet maar, eet maar flink! In de stad moet men goed eten...”
	Op de tafel stond een glazen flesch met confituren, honing op een klein schaaltje, bruin gebakken anijskransjes, worst, augurken, brandewijn ... Dit alles vervulde de lucht met sterke geuren. Jewssej kreeg een drukkend gevoel van verzadiging, maar hij waagde



	toch niet te weigeren en kauwde deemoedig alles wat men hem voorzette.
	„Eet,” schreeuwde de kaalhoofdige, daarna wendde hij zich tot oom Peter: „Dat is, zeg ik je, een buitenkans ! Het is acht dagen geleden, dat het paard den jongen heeft doodgedrukt. Hij ging naar de herberg om kokend water te halen en op eens..
	Ongemerkt en geluidloos trad nog een man binnen, ook kaalhoofdig, maar klein en mager met een donkere bril op zijn grooten neus en een lang bosje grijs haar aan zijn kin.
	„Wat is er, menschen?” vroeg hij zoo zacht, dat men hem juist even kon verstaan. De waard sprong van zijn stoel op en begon luid te schreeuwen en te lachen, zoodat het Jewssej zeer angstig te moede' werd.
	De magere had de lieden in de herberg met „menschen” aangesproken en daarmede iedere toenadering afgesneden. Hij nam op eenigen afstand van de tafel plaats, schoof in het bijzonder van den smid af en liet, terwijl hij den dunnen, mageren hals langzaam bewoog, zijn blik door de kamer dwalen. Aan het hoofd, even boven het voorhoofd, had hij aan den rechterkant een groote buil; de kleine, puntige ooren, vlijden zich dicht tegen den schedel, alsof ze zich in het korte, grijze haar bij zijn slapen wilden verstoppen. Geheel de man had iets stils, grijs, stoffigs over zich. Jewssej trachtte hem onder zijn bril door in de oogen te



	zien, maar het gelukte hem niet en dat maakte hem onrustig.
	„Gij begrijpt het toch, een wees!” riep de waard den nieuwen gast toe.
	„Dat komt mij goed te pas,” zeide de man met de bril. Hij zat met de kleine, 'donkere handen gesteund op zijn puntige knieën, en sprak maar weinig. Nu en dan vernam Jewssej een paar woorden, die hem zeer gewichtig toeschenen.
	Eindelijk zeide de magere:
	„De zaak is dus afgedaan...” Oom Peter schoof zwaar op zijn stoel heen en weer.
	„Nu heb je een betrekking, wees... En dat is je meester!”
	Daarna wendde hij zich tot den oude:
	„Ik zeg u, mijn waarde, de jongen kan lezen en schrijven, is in ’t geheel niet dom, en zoo voorts. Ik zeg het niet, omdat ik niets met hem weet aan te vangen, maar omdat het de zuivere waarheid is... Hij is zelfs een zeer weetgierige jongen ...”
	„Weetgierigheid heb ik niet noodig,” zeide Jewssej’s patroon, en schudde ontkennend het hoofd.
	„Het is bij hem niet opdringerig. In het dorp noemde men hem nooit anders dan oudje... Van dat soort is hij namelijk.”
	„Wij zullen zien!” De man met de buil schoof zijn bril recht, keek Jewssej onderzoekend aan en zeide:
	„Ik heet Matwjej Matwjeitsch ..



	Daarna bracht hij het glas thee aan zijn mond, dronk het geruischloos leeg, stond op, groette zwijgend en vertrok.
	Toen Jewssej later met zijn oom op de binnenplaats in de schaduw der paardenstallen zat, zeide de smid voorzichtig, alsof hij met zijn woorden iets onbegrijpelijks betastte:
	„Je zult het zeker goed bij hem hebben. Hij is een stil oud mannetje. Heeft zijn tijd uitgediend, heeft alles meegemaakt en leeft nu nog slechts om zijn stukje brood te verterén en te snorren als een oude kater.”
	„Is hij geen heksenmeester?” vroeg de jongen.
	„Waarom? Ik zou zoo denken, dat er in de steden geen heksenmeesters zijn ..
	Na een oogenblik peinzen, vervolgde hij:
	„Jou kan het trouwens onverschillig zijn. Een heksenmeester is ook een mensch. Denk er aan, de stad is gevaarlijk! Ze leert de menschen allerhande slechte dingen, bijvoorbeeld; gaat de vrouw naar de godsdienstoefening, dan neemt de man dadelijk de keukenmeid in haar plaats en maakt gekheid met haar. Zoo iets zal je bij den oude niet zien. Daarom zeg ik ook, dat je het bij hem goed zult hebben. Hij zal een beschuttende struik voor je zijn; je zult er achter zitten en er doorheen kijken ..
	„En als hij sterft?” vroeg Jewssej aarzelend.
	„Dat zal, naar wij hopen, niet zoo spoedig gebeuren ... Wrijf maar flink olie op je hoofd, dat je haar niet zoo borstelig blijft.”



	Tegen den middag liet zijn oom Jewssej afscheid nemen van de lieden in de herberg, nam hem bij de hand en voerde hem de stad in. Zij liepen lang, het was drukkend, en zij vroegen dikwijls aan voorbijgangers, hoe men op het „Ronde Plein” moest komen. Jewssej keek met zijn uilenoogen naar alles en drukte zich dicht tegen zijn oom aan ... De deuren van de winkels werden hard dicht geslagen en het gedruisch van de straat, het geratel der droschken, het zware gerommel der vrachtwagens, het geschreeuw der kooplieden, het geschuifel en gestamp der voeten vloeiden als het ware samen tot een zware, stoffige wolk. De menschen liepen hard, alsof zij bang waren ergens te laat te komen en gingen onder de koppen der paarden door over de straat. De rustelooze bedrijvigheid vermoeide de oogen, nu en dan sloot de jongen ze, struikelde en zeide tot zijn oom:
	„Loop harder!...”
	Hij zou graag naar een plek, een hoek zijn gegaan, waar het niet zoo druk, niet zoo onrustig en warm was. Eindelijk kwamen zij op een klein plein, dat door oude huizen was omringd, het scheen, alsof zij zich alle stevig en dicht tegen elkaar aandrukten. In het midden van het plein stond een fontein, op het plaveisel zag men vochtige plekken en het geraas scheen hier meer gedempt.
	„Kijk,” zeide Jewssej, „niets dan huizen! Schuttingen zijn er in het geheel niet...”
	De smid antwoordde met een zucht;



	„Het is eng... Lees de uithangborden ... waar is de winkel van Raspopow?”
	Zij gingen naar het midden van het plein, bleven bij de fontein staan en Jewssej begon, terwijl hij rondkeek de lippen te bewegen.
	Er waren veel uithangborden, zij staken van ieder huis af, als bonte lappen op den kiel van een bedelaar. Toen de jongen op een der uithangborden den gezochten naam vond, voer een huivering door zijn leden en hij begon, zonder zijn oom iets te zeggen, het uithangbord aandachtig te bekijken. Het was klein, door roest verteerd en boven een deur geplaatst, die naar beneden, in een donker gat voerde; voor de deur was in het trottoir een kuil, aan beide kanten daarvan was een laag ijzeren hek. Het huis, waarin de winkel zich bevond, had vier verdiepingen, was smal en had drie vensters aan den straatkant. Het was vuil, geel geschilderd en de pleisterkalk was gesprongen. Het scheen alsof de voorgevel blind was en bovendien dicht getimmerd, het geheel zag er onvriendelijk uit.
	„Nu, hoe staat het er mede,” zeide de smid, „heb je nog niet gezien, waar het is?”
	„Hier,” zeide de jongen en knikte met zijn hoofd in de richting van het huis.
	„In Godsnaam dan, laten wij gaan!...”
	Zij daalden de steenen treden, het waren er vijf, tot aan de deur af. De smid nam zijn muts van het hoofd en keek voorzichtig den winkel in.



	,Kom er in!” klonk een krachtige stem.
	De patroon zat aan de tafel bij het venster en dronk thee. Hij had een zwart zijden mutsje zonder klep op het hoofd.
	„Neem een stoel, boer, ga zitten en drink een glas thee. Haal een glas, jongen... ginds van de plank aan den muur.”
	De patroon wees met de hand naar de donkere diepte van den winkel. Jewssej keek in die richting, maar zag niets. De patroon keerde zich om:
	„Nu, wat talm je? Ben je misschien geen jongen?”
	„Hij is nog niet gewend,” zeide oom Peter zacht. De oude wees weer met zijn hand naar den achtergrond van den winkel.
	„Het tweede vak rechts! Hij moet door een half woord raden wat zijn patroon wil, dat is zoo de gewoonte.”
	De smid slaakte een zucht. Jewssej had in het halfduister het glas gevonden en bracht het nu vlug aan den heer des huizes, waarbij hij struikelde over een stapel boeken, die op den grond lagen.
	„Zet het op tafel! En waar is de schotel?”
	„Ach jij!” riep oom Peter. „Hoe kan je nu zoo doen ... de schotel...”
	„Hij is erg lomp,” zeide de patroon en keek den smid doordringend aan.
	„Kijk den winkel nu goed rond en let op, waar alles ligt, jongen!”
	Jewssej kreeg het gevoel, alsof er iets in zijn
	3



	lichaam was gekropen, dat hem geheel de baas was en hem naar eigen goedvinden bestuurde. Hij rolde zich als een egel in elkaar, trok het hoofd tusschen de schouders, spande al de kracht zijner oogen in en begon, terwijl hij luisterde naar de woorden van den huisheer, den winkel te bekijken. In den winkel was het koel, schemerig en stil. Het geraas der stad scheen slechts onwillig in afgebroken geluidgolven hierheen te verdwalen. De smalle, een graf gelijkende winkel, was van veel planken voorzien waarop een ontzaglijke massa boeken stonden. Op den grond lagen eveneens groote pakken boeken, achter in den winkel, reikten zij bijna tot aan het plafond. Behalve de boeken vond Jewssej nog een ladder, een parapluie, een paar overschoenen en een witten pot, met gebroken handvat. Er was veel stof, waardoor waarschijnlijk die duffe lucht in de ruimte werd veroorzaakt.
	„Ik ben een eenzaam stil mensch, en als hij hier bij mij gewend zal zijn, kan ik hem misschien volkomen gelukkig maken,” zeide de patroon tegen oom Peter.
	De smid antwoordde:
	„Natuurlijk! Zoo als u wilt!”
	„Ik ben zeven en vijftig jaar, heb mijn geheele leven eerlijk en rechtschapen doorgebracht en zou oneerlijkheid nooit vergeven. Als ik zoo iets zou bemerken, lever ik hem onmiddellijk aan het gerecht over. Tegenwoordig veroordeelt men ook minderjarigen, men heeft zelfs, om hen af te schrikken,



	een gevangenis voor hen ingericht, de zoogenaamde kolonie voor minderjarige misdadigers. Dus voo" kleine dieven ..
	Zijn knorrige, gerekte woorden brachten Jewssej in de war en deden bij hem het schuchter verlangen ontstaan, zich bij den oude zeer geliefd te maken, en hem te voldoen.
	„Neemt nu afscheid van elkaar, de jongen moet aan het werk!”
	De smid stond op en slaakte een zucht.
	„Nu, wees... vaarwel dus! Wees gehoorzaam aan je meester. Hij zal je ongeluk niet willen,... waarom zou hij dat ook? Hij zal je steedsche kleeren koopen... ja ... treur dus niet!”
	„Nee,” zeide Jewssej.
	„Het is: neen en niet nee,” verbeterde zijn patroon
	„Neen,” herhaalde Jewssej.
	„Vaarwel dan,” zeide de smid, legde zijn ruwe hand op den schouder van den jongen en vertrok, nadat hij hem vriendelijk de hand had geschud, snel, alsof hij eensklaps van iets was geschrokken.
	Jewssej kromp ineen, diepe treurigheid overviel hem. Hij ging naar de deur en vestigde zijn ronde oogen vragend op het gele gelaat van den heer des huizes. De oude draaide met zijn vingers het grijze bosje haar aan zijn kin en nam onderhand Jewssej van top tot teen op.
	Het scheen den jongen, dat hij in een paar groote dofzwarte oogen keek. Verscheiden minuten stonden



	zij zoo, alsof zij iets van elkaar verwachtten en in het gemoed van den jongen begon zich een vreemd gevoel van angst te verheffen. De oude nam een boek van de boekenplank, wees met zijn vinger naar den omslag en vroeg:
	„Wat is dat voor een getal?”
	„1873” antwoordde Jewssej en boog het hoofd diep over het boek.
	„Juist.”
	De heer des huizes raakte de kin van Jewssej met zijn knokige vingers aan.
	„Kijk mij aan!”
	De jongen hief zijn hoofd op en mompelde met gesloten oogen:
	„Oompje, ik zal altijd gehoorzaam zijn, men behoeft mij niet te slaan ..
	Hij stond als versteend zonder de oogen op te slaan.
	,Kom hier...”
	De oude zat op zijn stoel met de uitgespreide handen op de knieën gesteund. Hij nam zijn calotje van het hoofd en veegde met zijn zakdoek zijn kale kruin af. Zijn bril was op de punt van zijn neus gegleden en daarover heen keek hij Jewssej recht in het gezicht. Het scheen nu, alsof hij twee paar oogen had, de werkelijke oogen waren klein, onbeweeglijk, donker van kleur en met roode oogleden. Zoo zonder bril geleek het gezicht van den patroon magerder en gerimpelder, het scheen niet zoo streng, maar opgewonden en in zijn oogen lag niets



	griezeligs meer; alleen de bril scheen grooter te zijn.
	„Heeft men je dikwijls geslagen?”
	„Ja,” zeide Jewssej zacht.
	„Wie deed het?”
	„De jongens ..
	„A-ah!”
	Hij schoof den bril voor zijn oogen, smakte met de dorre lippen en zeide:
	„De jongens zijn hier ook vechtersbazen. Ga niet met hen om, versta je?”
	„Ik versta het.”
	„Neem je voor hen in acht! Het zijn ruziemakers en dieven. Hier bij mij zal je niets slechts leeren, laat je dat gezegd zijn 1 Voor mij behoef je niet bang te zijn. Ik ben een goed mensch, van wien men moet houden. Indien je van mij houdt, zal je het zeer goed bij mij hebben. Heb je het begrepen?”
	„Ja, ik zal alles doen ...”
	Het gelaat van den heer des huizes nam weer de vroegere uitdrukking aan. Hij stond op, nam Jewssej bij de hand, bracht hem den winkel verder in en zeide:
	„Hier is in de eerste plaats werk voor je. Je ziet daar die boeken. Op elk boek staat het jaartal en elk werk bestaat uit twaalf deelen. Zet ze in de rij, hoe zal je dat doen?”
	„Ik weet het niet...”
	„En ik heb het je gezegd. Je kunt lezen en schrijven en moet het zelf vinden. Ga aan het werk!”



	De droge, gelijkmatige stem van den ouden man was als een zweep, die boven Jewssej zweefde. Ze verjoeg het smartelijk gevoel der scheiding van zijn oom en in plaats daarvan kwam de levendige wensch zoo snel mogelijk met het werk te beginnen.
	De tranen terugdringend begon de jongen zoo vlug en stil mogelijk de pakken los te maken. Telkens als een boek klappend op den grond viel kromp hij ineen en keek angstig rond. De heer des huizes zat aan de tafel en schreef. De pen kraste zachtjes. De menschen liepen haastig de deur voorbij, voeten doken op en verdwenen, hun schaduwen vielen in den winkel en wipten daarin op en neer. Uit Jewssej’s oogen rolde traan op traan; hij schrok er van, veegde haastig met zijn stoffige handen over het gezicht en begon, vervuld van sombere vrees, de boeken ijverig uit elkaar te nemen. In het begin viel het hem zwaar, maar reeds na enkele minuten verviel hij weer in zijn gewonen toestand van gedachteloosheid, van geestelijke leegte, die hem telkens onweerstaanbaar omhulde, als hij na slagen en beleedigingen eenzaam in een hoek zat. Zijn oogen zochten de jaartallen en namen der maanden, maar zijn handen plaatsten werktuigelijk de boeken in volgorde; terwijl hij op den vloer zat, wiegde hij het lichaam heen en weer en zonk steeds meer in den afgrond van een half bewuste vergetelheid. En, als steeds in zulke oogenblikken, ontvonkte diep in zijn binnenste een vage hoop op iets, dat geheel anders was dan



	hetgeen hij zag en hem omgaf. Nu en dan lichtte in zijn bewustzijn als een zoete troost het veelzeggende woord:
	„Alles zal voorbijgaan .
	Dit woord omvatte zijn hart warm en teer en scheen hem iets buitengewoons te beloven. De handen van den jongen begonnen zich onwillekeurig sneller te bewegen en de tijd ging onmerkbaar voor hem voorbij.
	„Zie je nu heb je begrepen, hoe het moet!" zeide zijn patroon.
	Jewssej schrok op uit zijn droomen hij had de nadering van den oude niet bemerkt. Terwijl hij neerkeek op zijn werk vroeg hij:
	„Is het zoo goed?”
	„Zeker! Wil je thee hebben?”
	„Ik wil geen thee.”
	„Je moet zeggen „dank u” of „ik dank u vriendelijk,” en niet: „ik wil geen thee,” zeide de patroon. „Ga dan maar door met het werk...”
	Hij ging naar de tafel terug. Jewssej keek hem na en zag in den winkel een bejaarden, baardeloozen man, die zijn ronden hoed diep op het hoofd gedrukt en een stok in de hand had. Hij zat aan de tafel en zette daar heel vreemde zwarte en witte figuurtjes op. Toen Jewssej weer aan het werk was, drongen afgebroken woorden van den gast en zijn patroon tot hem door:
	„Kasteel...”



	„Schaak aan de koningin ..
	,Te vroeg..
	Het verward geraas der straat drong gedempt in den winkel en de vreemde woorden der twee klonken daar doorheen als het kwaken der kikvorschen in den poel.
	„Wat voeren zij uit ?” dacht de jongen angstig en zuchtte zacht; hij gevoelde, dat hem niets dan vreemde dingen omgaven, maar ze hadden geen van alle iets gemeen met hetgeen hij schuchter verwachtte. Het stof hechtte zich op zijn gezicht, kriebelde zijn neus en oogen en knarste tusschen zijn tanden. Hij herinnerde zich de woorden, die zijn oom over den ouden man had gesproken:
	„Hij zal als een beschuttende struik voor je zijn .. je zult achter hem uitkijken ..
	Het werd donker.
	„Schaakmat!” riep de gast met zijn diepe stem en zijn patroon klapte met de tong en riep luidde:
	„Jongen, den winkel sluiten!”
	De oude bewoonde twee kleine kamers op de vierde verdieping van hetzelfde huis, waarin de winkel zich bevond. In de eerste kamer, die één raam had, stond een groote kist en een kast.
	„Hier slaap je,” zeide hij tot den jongen.
	De beide vensters van de andere kamer zagen op de straat uit; men kon er de eindelooze, ongelijke vlakte der daken zien en den rose-getinten hemel. In den hoek voor de heiligenbeelden trilde een vlam-



	metje in de blauwe glazen lamp. In den anderen hoek stond een bed, waarover een roode deken uitgespreid lag.
	Tegen de muren hingen bontgeschilderde portretten van den czaar en van eenige generaals. Het was benauwd in de kamer, maar helder en het rook er als in een kerk.
	Jewssej stond bij de deur en bekeek de woning van zijn patroon; de oude stond naast hem en zeide:
	„Let goed op, hoe alles hier ligt en staat; zoodat alles blijft zoo als het is.”
	Tegen den muur stond een breede, zwarte divan, bij een ronde tafel en rondom de tafel stonden drie zwarte stoelen. Deze geheele hoek der kamer zag er somber en weinig huiselijk uit.
	Een lange vrouw met bleek gelaat en oogen als een lam kwam binnen en vroeg met zachte, zingende stem;
	„Zal ik voor het avondbrood dekken?”
	„Dek ... ja dek, Raissa Petrowna ...”
	„Een nieuwe jongen?”
	„Ja, een nieuwe ... hij heet... Jewssej
	De vrouw verwijderde zich.
	„Sluit de deur,” zeide de oude en toen Jewssej het had gedaan vervolgde hij, zijn stem latende dalen: „Zij is de eigenares van het huis, ik heb van haar de kamers gehuurd met middag- en avondeten, begrepen?”
	„Ja...”



	„Voor jou bestaat natuurlijk alleen je patroon .. begrepen ?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej.
	„Je hebt dus alleen mij te gehoorzamen. Doe de deur open! Ga naar de keuken en wasch je!”
	De stem van den heer des huizes drong koud en droog in de ziel van den knaap en .deed zijn hart kloppen. Het was hem of achter de woorden van den oude iets gevaarlijks lag, dat hij vreesde.
	Terwijl Jewssej zich waschte in de keuken, trachtte hij in stilte de huiseigenares op te nemen, die juist zonder eenig geraas de toebereidselen voor het avondeten trof door op een groot presenteerblad borden en brood te plaatsen. Haar groot rond gezicht met de fijne wenkbrauwen had iets goedhartigs. Het gladgekamd donkere haar, de kalme, vaste blik der oogen en de breede neus deden bij den knaap de gedachte ontstaan: „Die schijnt heel vriendelijk te zijn...”
	Toen hij bemerkte, dat ook zij, de dunne, roode lippen vast op elkaar klemmend, hem gade sloeg, werd hij verlegen en morste water op den vloer.
	„Veeg op!” zeide zij zonder meer, maarniet boos. „De dwijl ligt onder den stoel.” «
	Toen hij in de kamer terug kwam, keek de oude hem onderzoekend aan en zeide;
	„Wat heeft zij tegen je gezegd?’”
	Maar Jewssej kon niet antwoordden, want de vrouw kwam met het presenteerblad binnen, zette het op de tafel en zeide:



	„Nu ga ik uit,
	„Het is goed,” antwoordde de patroon.
	Zij streek het haar bij de slapen glad, haar vingers waren lang en smal. Daarna verliet zij de kamer.
	Zij zetten zich voor het avondeten. De patroon at langzaam, smakte hoorbaar en slaakte nu en dan een vermoeiden zucht. Toen zij aan het fijngehakt gebraden vleesch kwamen, zeide hij tegen Jewssej:
	„Je ziet, wat goede kost het hier is. Ik eet nooit anders dan goede waar...”
	Na het avondeten beval hij Jewssej het servies naar de keuken te brengen, wees hem, hoe hij de lamp moest aansteken en zeide toen:
	„Ga nu slapen. In de kast zal je een vilten matras vinden, een kussen en een deken. Die zijn voor jou. Morgen zal ik je een nieuw pak koopen, een mooi pak! Ga nu!”
	Toen Jewssej reeds half in slaap door al de nieuwe indrukken, juist was gaan liggen, kwam de oude nog eens naar hem toe en vroeg:
	„Wel, lig je goed?”
	De kist, waarop Jewssej lag, was wel is waar hard maar toch zeide hij;
	„Ja, heel goed ...”
	„Als je het te warm vindt, zet dan het raam open.”
	De jongen volgde den raad dadelijk op. Het venster zag uit op het dak van het naburige huis. Jewssej telde de schoorsteenen het waren er vier, de een precies als de andere. Jewssej keek met den wee-



	moedigen blik van een vreesachtig diertje, dat men in een kooi had opgesloten naar de sterren; maar de sterren hadden niets tot zijn hart te zeggen. Hij strekte zich uit op de kist, trok de deken over het hoofd en sloot de oogen vast. Dat benam hem den adem ... hij stak het hoofd er weer uit en luisterde, zonder de oogen te openen. Hij hoorde in de kamer van zijn patroon een eentonig geprevel... een luide, duidelijk verneembare stem sprak:
	„Ik leef met de hulp van den Allerhoogste, onder bescherming van den hemelschen G0d...”
	Jewssej begreep, dat de oude in het Boek der Psalmen las. .. En terwijl de knaap naar de voor hem bekende, maar onbegrijpelijke woorden van Koning David luisterde, sliep hij in.



	HOOFDSTUK 111.
	Eentonig gleed het leven van Jewssej voort. Hij wilde zijn meester in het gevlei komen, gevoelde dat het hem wel gelukte en begreep, dat het voordeelig voor hem was, maar gedroeg zich toch jegens den oude voorzichtig en bleef op zijn hoede, zonder genegenheid te toonen. Zijn vrees voor de menschen deed hem hen ter wille zijn en eiken dienst bewijzen. Dit was voor hem een middel tot zelfverdediging en afweer van vreemde aanvallen. De voortdurende vrees voor gevaren ontwikkelde in hem een scherpe opmerkingsgave en deze eigenschap versterkte in zijn vergiftigd hart nog meer het wantrouwen tegen de menschen.
	Zonder het te begrijpen sloeg hij het zonderlinge leven in het huis gade, dat van den kelder tot het dak met menschen was volgepropt. Van den vroegen morgen tot laat in den avond wriemelden zij er dag aan dag in rond, even als kreeften in een mand. Er werd hier meer gewerkt dan in het dorp en als de menschen vertoornd waren, schenen zij heftiger en



	boozer, hun leven was vol onrust, geraas en haast nu en dan scheen het, alsof zij hun werk sneller wilden eindigen, of een feestdag verwachtten, waarop zij zich frank en vrij in rustige vreugde en vreedzaamheid zouden kunnen bewegen. Het hart van den jongen kromp ineen en een vraag dook bedeesd op:
	„Zal zulk een feestdag wel ooit komen?”
	Maar hij kwam niet. De menschen dreven en hitsten elkaar aan, twistten en sloegen elkaar en spraken eiken dag kwaad van elkaar.
	’s Morgens ging zijn patroon naar den winkel, terwijl Jewssej in de woning achterbleef om de kamer in orde te maken. Als hij daarmede gereed was, waschte hij zich, ging naar de herberg om kokend water te halen en dan naar den winkel, waar hij met den heer des huizes de ochtendthee dronk.
	En bijna altijd vroeg de oude:
	„Nu wat is er voor nieuws?’ ..
	„Niets...”
	„Dat is niet veel,” zeide de oude.
	Één keer echter luidde het antwoord;
	„Vandaag heeft de horlogemaker tegen de keukenmeid van den bontwerker gezegd, dat u gestolen goed k00pt...”
	Hij zeide het onverwacht, zonder bedoeling en liet onmiddellijk, van angst sidderend het hoofd hangen.
	De oude lachte stilletjes. Daarna zeide hij langgerekt, zonder een spoor van ergernis:
	„De schurk!”



	Zijn donkere, droge lippen trilden.
	„Ik dank je, dat je het mij hebt gezegd, ik dank je. Nu zie je, hoe weinig men van mij houdt!”
	Sedert dat oogenblik begon Jewssej aandachtig te luisteren naar de gesprekken in huis en vertelde dadelijk alles, wat hij hoorde, met zachte, kalme stem aan zijn meester over, dien hij daarbij recht in het gelaat zag.
	Eenige dagen later vond hij bij het opruimen der kamer op den vloer een in elkaar gefrommeld muntbiljet van een roebel en toen de oude bij de thee aan hem vroeg: „Wel, wat nieuws is er?” antwoordde hij:
	„Hier dezen roebel heb ik gevonden.”
	„Zoo ... jij hebt een roebel gevonden en ik ... heb goud gevonden,” antwoordde zijn patroon lachend.
	Op een anderen keer raapte hij bij den ingang van den winkel een stuk van twintig kopeken op, dat hij eveneens aan den heer des huizes gaf. De oude schoof zijn bril op de punt van zijn neus en keek, terwijl hij het geldstuk tusschen zijn vingers wreef, een paar minuten zwijgend naar het gezicht van den jongen.
	„Volgens de wet behoort aan jou een derde deel van het gevondene, dus zes kopeken...”
	Hij zweeg een oogenblik, zuchtte en zeide:
	„Ja, je bent toch een merkwaardige jongen..
	Maar de zes kopeken gaf hij hem niet.
	De stille, onbeduidende, voor ieder dienstvaardige jongen, vestigde de aandacht der menschen bijna in



	het geheel niet op zich, terwijl hijzelf, die door ieder, die hem ontmoette weer dadelijk vergeten was, hen met zijn leege, fletse uilenoogen opnam.
	Van den eersten dag af stelde hij levendig belang in de zwijgende, kalme Raissa Petrowna. Eiken avond trok zij een donkere, ruischende japon aan, zette een zwarten hoed op en ging ergens heen; ’s morgens, als hij de kamer in orde maakte, sliep zij nog. Hij zag haar slechts ’s avonds voor het eten en niet eens eiken dag; haar leven scheen hem geheimzinnig en over het geheel wekte deze zwijgende vrouw, met haar bleek gelaat en de strak starende oogen, in hem de gedachte aan iets bijzonders.
	Onmerkbaar vormde zich in hem de meening, dat zij beter leefde en meer wist dan de anderen en een gevoel van genegenheid ontwaakte onbewust in zijn hart voor haar. Eiken dag vond hij haar schooner.
	Eens werd hij in de ochtendschemering wakker, ging naar de keuken om te drinken en hoorde eensklaps dat iemand de deur opende. Verschrikt liep hij naar zijn kamer terug en ging liggen, trok de deken over het hoofd en drukte zich zoo dicht mogelijk tegen de kist. Toen hij enkele oogenbiikken later zijn oor weer vrij maakte, hoorde hij in de keuken zware schreden, het ruischen van een japon en de stem van Raissa Petrowna.
	„Ach, gij schurk ...” zeide zij.
	Hij stond op, liep voorzichtig naar de deur en keek de keuken in.



	De anders zoo kalme vrouw zat bij het venster en zette haar hoed af. Haar gezicht was nog bleeker dan anders en tranen stroomden uit haar oogen. Het lichaam wiegde zij heen en weer en haar handen bewogen langzaam.
	„Ik ken jelui!...” zeide zij met een verachtelijke beweging van het hoofd, tegelijkertijd stond zij op, zich steunende aan de vensterbank.
	In de kamer van den heer des huizes kraakte het bed. Jewssej sprong haastig weer terug naar de kist, ging liggen en trok de deken vast om zich heen.
	„Men heeft haar beleedigd,” dacht hij vol medelijden. Tevens verheugde hij zich in stilte over haar tranen... het kwam hem voor, dat hij door die tranen nader kwam tot deze kalme vrouw, die zulk een geheimzinnig nachtelijk leven leidde.
	Het was, alsof er iemand langs hem heen was geslopen, onwillekeurig hief hij het hoofd op.
	Een schrille, toornige stem klonk in zijn oor:
	„Ga weg!”
	Jewssej sprong op. Er volgde op den kreet gefluister en gemompel. De patroon kwam in nachtgewaad uit de keuken, bleef staan en zeide sussend tot Jewssej.
	„Slaap, slaap... wat wil je? Slaap toch!..”
	Den volgenden morgen vroeg de oude hem in den winkel:
	„Ben je vannacht erg geschrokken?"
	„Ja...”
	4



	„Zij had gedronken dat gebeurt haar dikwijls.”
	Jewssej zou hem heel graag gevraagd hebben, wat zij dan toch eigenlijk uitrichtte, maar hij waagde het niet. Een poos later begon de oude zelf:
	„Bevalt zij je?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej.
	„Nu dan,” begon zijn meester streng, „weet dan, dat zij een slecht wezen is. Zij is zwijgzaam, maar bovendien slecht. En... zij is een zondares... ja! Weet je, wat haar vak is? Zij is muzikante, zij speelt op de piano ...”
	Hij legde zeer uitvoerig uit, wat een piano is en vroeg toen plotseling:
	„Weet je wat een publiek huis is?”
	Jewssej wist er reeds iets van door de gesprekken op de binnenplaats tusschen den bontwerker en den glazenmaker, maar wilde nog meer weten en antwoordde:
	„Ik weet het niet...”
	De oude legde het hem uit... hij sprak heel langzaam, heel duidelijk, zelfs eenigszins hartstochtelijk. Nu en dan spuwde hij, fronste het voorhoofd en drukte daardoor zijn tegenzin uit tegen die afschuwelijkheden. Jewssej keek met zijn waterige oogen den oude aan en wilde om de een of andere reden niet in dien tegenzin gelooven.
	„In zulk een huis speelt zij eiken avond en bij haar muziek dansen dan de liederlijke vrouwen met de dronken mannen. De mannen echter zijn allen dieven, misschien zelfs moordenaars ...”



	Hij zuchtte afgemat, veegde het bezweet gelaat af en voegde er aan toe:
	„Vertrouw haar niet al te zeer, versta je? Ik zeg je, ze is doortrapt... zelfs gemeen!...”
	De jongen geloofde alles, wat de patroon van de piano en het publieke huis zeide, maar geen woord van hetgeen hij over Raissa vertelde, was henvduidelijk. De beschrijving welke de oude van haar slechtheid gaf, vermeerderde slechts het wantrouwen van den jongen tegen den man zelf, terwijl Raissa Petrowna in zijn oogen er door in aanzien won en de stralenkrans van het buitengewone, die haar omgaf, haar voor hem nog aantrekkelijker maakte.
	Naast Raissa wekte de glazenmakersleerling Anatolij ook de belangstelling van Jewssej. Wat was dat een mager, tenger kereltje, met verward haar, stompen neus, geheel doortrokken van een vetlucht, vuil en altijd opgeruimd. Hij had een hooge, helderklinkende stem en Jewssej had er bijzonder pleizier in naar de halfgezongen uitroepen van den jongen te luisteren:
	„Glasruiten inzet... ten!”
	Hij sprak Jewssej het eerst aan. Deze veegde juist de trap, toen hij eensklaps beneden de luide vraag hoorde:
	„Hè, jij, uit welk gouvernement kom je?”
	„Uit dit,” antwoordde Jewssej.
	„En ik ben uit dat van Kostromaschen. Hoe oud ben je?”



	„Dertien.”
	„Precies zoo oud als ik, kom je mede?’
	„Waar naar toe?”
	„Naar de rivier om te baden.”
	„Ik moet in den winkel...”
	„Vandaag is het toch Zondag!”
	„Dat is bij ons precies hetzelfde.”
	„Nu, hale je de duivel!”
	En de glazenmaker verdween, zonder dat Jewssej boos op hem was om zijn vloeken.
	Overdag dwaalde Anatolij met zijn glazenmakerskist door de stad en kwam altijd weer terug op het uur, waarop de winkel werd gesloten; den geheelen avond liet hij op de binnenplaats zijn onvermoeide stem, zijn lachen, fluiten en zingen hooren. Allen scholden hem uit, allen fopten hem en lachten om zijn guitenstreken. Jewssej was verbaasd over de vermetelheid, waarmede deze bengel met zijn stompen neus en verwarde haren tegenover de volwassenen optrad; een gevoel van afgunst kwam bij hem op, als hij zag, hoe de brocaatnaaisters over de binnenplaats liepen en met den vroolijken vechtersbaas krijgertje speelden en ten slotte trok een gevoel van hoogachting hem met geweld tot den kleinen glazenmaker. Als Jewssej zich verdiepte in zijn droom van een vredig, rein leven vond hij er ook plaats voor dezen omstuimigen, verwaaiden jongen. Na het avondeten vroeg Jewssej nu dikwijls aan zijn meester:
	„Mag ik naar de binnenplaats gaan?”



	Norsch zeide de oude:
	„Ga! Maar blijf niet lang weg. Versta je?”
	En dikwijls voegde hij er bij:
	„Daar is niets goeds voor je te halen!...
	Snel liep Jewssej de trappen af, ging ergens in de schaduw zitten en sloeg van daar Anatolij gade. De binnenplaats was klein, aan alle kanten omringd door de hooge muren der huizen, tegen de muren lag op hoopen allerhande oude rommel, waarop de menschen zaten om zich te ontspannen... dienstboden, arbeidsters, arbeiders en te midden van hen gaf Anatolij zijne voorstelling.
	„De bontwerker Sworykin gaat naar de kerk,” riep hij uit. Jewssej zag verbaasd den kleinen dikken bontwerker met hangende onderlip en verdrietig saamgeknepen oogen. Den buik naar voren, het hoofd op zij, liep Anatolij met kleine pasjes, maar oogenschijnlijk tegen zijn zin, tot aan de huisdeur en de toeschouwers volgden hem met de oogen onder lachen en bijvalsbetuigingen.
	„Sworykin komt uit de herberg,” kondigde de jongen aan en zwaaide over de binnenplaats, waarbij hij krachteloos met handen en voeten slingerde, de oogen opensperde en deed uitpuilen en op weerzinwekkend belachelijke manier zijn lippen opende. Hij bleef staan, sloeg met de handen op zijn borst en zeide met klagende, huilerige stem. „Ach, lieve God... Hoe ben ik met alles tevreden!... Wat is alles toch m ... ooi in deze wereld en aan ... aangenaam aan



	uwen knecht, Jakow Iwanitsch, o God! Maar... de glazenmaker Kusin... die is een schurk... en een booswicht voor mijnen God... en een stuk vee voor alle menschenl... Dat is de waarheid... o God!”
	Het publiek brulde van het lachen, alleen Jewssej lachte niet. Een gevoel half van bewondering, half van nijd drukte hem, terwijl hij met spanning wachtte op de nieuwe streken van Anatolij, ontwaakte tevens bij hem de wensch, dezen jongen verootmoedigd te zien. Hij vond het onaangenaam, dat de glazenmaker de menschen niet gevaarlijk, doch slechts belachelijk voorstelde. Hij zat er met open mond bij. Zijn gezicht kreeg een domme uitdrukking, zijn uilenoogen verwijdden zich.
	„De glazenmaker Kusin komt,” riep Anatolij.
	Voor Jewssej stond een mager, half dronken man met rood gelaat, rossigen in tweeën gescheiden baard en hoogopgeslagen, morsige hemdsmouwen. De rechterhand had hij achter het borststuk van zijn voorschoot gestoken, met de linker streek hij voorzichtig over zijn baard en zoo ging hij langzaam, somber en norsch verder, terwijl hij met krakende, schorre stem zeide:
	„Je scheldt weer, oude ketter? Hoe lang moet ik dat nog aanhooren, zeg? Krijg een beroerte, vervloekeling...”
	„De gierigaard Raspopow!” kondigde Anatolij aan.
	Nu ging, zijn beenen onhoorbaar verzettend, de buigzame, kleine gestalte van Jewssej’s patroon voorbij.



	Hij snuffelde met zijn neus in de lucht, alsof hij iets rook, knikte snel met het hoofd en snoot zijn neus, terwijl hij zijn kleine hand met een zwaai langs zijn baard omhoog bracht. Er lag iets walgelijks, jammerlijks, buitengewoon belachelijks in deze caricatuur. Jewssej’s ergernis nam toe. Hij wist zeer goed, dat zijn patroon niet was, zooals de kleine glazenmaker hem voorstelde.
	Nadat Anatolij den patroon van Jewssej had voorgesteld, nam hij een onwillekeurig persoon uit het publiek. Tot laat in den avond liet hij onvermoeid zijn schril stemmetje, als een helder klokje klinken en liet de toeschouwers vroolijk en argeloos lachen. Nu en dan sprong de een of ander, dien hij tot doelwit had gekozen op hem toe en dan volgde een hevige jacht.
	Jewssej slaakte een zucht.
	Toen Anatolij hem bemerkte trok hij hem aan de hand naar het midden van de binnenplaats en stelde hem voor:
	„Daar heeft u, mijne heeren en dames: Kandijsuiker met zeep! Het levend evenbeeld van den gierigaard, Raspopow!”
	En terwijl hij de magere gestalte van den jongen ronddraaide, uitte hij een mengelmoes van woorden, waarin sprake was van zijn patroon, van Raissa Petrowna en van Jewssej zelf.
	„Laat mij los!” smeekte de jongen zachtjes, terwijl hij poogde zijn hand vrij te maken uit de krachtige



	vuist van den glazenmaker. Maar ondertusschen luisterde hij aandachtig naar hetgeen hij zeide en deed zijn best de toespelingen, waarvan hij de hatelijkheid wel gevoelde, te begrijpen.
	Toen hij Jewssej wat al te heftig aan den arm trok, riep het publiek, in den regel de vrouwen.
	„Laat hem toch 105!...”
	Haar tusschenkomst was voor Jewssej in het geheel niet gewenscht, want daardoor werd Anatolij nog meer geprikkeld, begon hem te stooten en te knijpen en daagde hem tot een kloppartij uit. Eenigen der mannen riepen:
	„Nu, pakken jelui mekaar toch ... We zullen zien, wie de sterkste is!”
	De vrouwen zeiden echter;
	„Wat hebben jelui daaraan! Laat de jongens met rust!”
	En weer voelde Jewssej in haar woorden iets onaangenaams.
	Ten slotte duwde de glazenmaker Jewssej verachtelijk op zij en riep hem na: „Ach, jij lafaard!...”
	Na zulk een scène ontmoette Jewssej op zekeren morgen Anatolij, toen hij met zijn kist vol vensterglas over de binnenplaats ging. Onwillekeurig ontsnapte hem:
	„Waarom maak je je altijd vroolijk over mij?”
	De glazenmaker keek hem aan en vroeg:
	„Waarom zou ik niet?”
	Jewssej wist niet, wat hij moest antwoorden.



	„Wil je met mij vechten?” vroeg Anatolij verder. „Kom vanavond bij ons in de loods ... Vanavond, zal je?”
	Hij zeide het heel kalm en zakelijk.
	„Neen ... ik wil niet vechten,” zeide Jewssej zacht.
	„Het dient ook nergens toe, want ik sla je toch bont en blauw!”
	Jewssej kon niets doen dan zuchten; hij begreep dezen jongen niet. En pogend hem tot eiken prijs te leeren begrijpen, zeide hij voor den tweeden keer zachtjes:
	„Ik bedoel... waarom of je je altijd vroolijk over mij maakt?”
	De scène scheen pijnlijk voor Anatolij te worden, hij knipte met zijn vrijpostige oogen, lachte en riep tot slot met toornige stem: „Loop naar den duivel! Wat maak je het mij lastig? Je kunt dadelijk een pak rammel krijgen . .
	Jewssej liep gauw den winkel in en voelde nu den geheelen dag den steek van een onverdiende beleediging in zijn hart. Daar werd wel is waar de stille genegenheid niet door verminderd, die hij voor Anatolij gevoelde, maar hij vermeed voortaan de binnenplaats, zoodra hij er Anatolij ontdekte. En hij schakelde den glazenmaker uit zijn droomerijen.
	Kort na deze mislukte poging om een mensch te naderen, werd hij des nachts door stemmen gewekt in de kamer van zijn patroon. Hij luisterde ... Raissa Petrowna was bij den oude. Jewssej stond zachtjes



	op, liep naar de stevig gesloten deur en gluurde door het sleutelgat.
	Zijn slaperige oogen vielen in de allereerste plaats op het licht der kaars, hetwelk hem een oogenblik verblindde. Daarna zag hij op den zwarten divan het groote lichaam der vrouw. Zij lag geheel ongekleed op haar rug. Zij had het haar over de borst uitgespreid en vlocht het langzaam met haar lange vingers. Op haar witte leden trilde de weerschijn van het licht en het groote, zindelijke, helle lichaam scheen zoo licht als een wolk en ging op en neer onder het ademhalen.
	De patroon zat in nachtgewaad op een stoel voor den divan en schonk wijn in een glas; zijn hand beefde en het grauwe bosje haar aan zijn kin beefde eveneens. Hij had zijn bril afgezet en zijn gezicht had iets afstootends.
	„Ja, ja,” zeide hij. „Nu zie je, wat voor een je er bent!”
	Jewssej verwijderde zich van de deur, ging weer liggen en dacht:
	„Zij zijn getrouwd.”
	Hij had medelijden met Raissa Petrowna, omdat zij de vrouw was geworden van iemand, die kwaad van haar sprak en ook omdat zij naakt op den divan lag en in elk geval moest bevriezen. Een leelijke gedachte kwam bij hem op, maar hij onderdrukte ze, omdat ze de woorden van den oude omtrent Raissa slechts zouden hebben bevestigd.
	Den avond van den volgenden dag bracht Raissa



	Petrowna als gewoonlijk het avondeten en zeide op haar gewonen toon:
	„Ik ga heen ..
	En even gewoon, droog en achteloos als altijd, sprak de patroon haar aan.
	Er gingen verscheiden dagen voorbij, zonder dat zich iets had gewijzigd in de betrekking der twee. Jewssej begon te gelooven, dat hij de naakte vrouw in den droom had gezien. Hij wilde voor geen geld 'geloof schenken aan de woorden van den heer des huizes omtrent Raissa Petrowna.
	Eens kwam, geheel onverwacht, oom Peter op bezoek. Hij was grijs en gerimpeld geworden en scheen kleiner te zijn dan vroeger.
	„Ik word blind, wees,” zeide hij, terwijl hij hoorbaar zijn thee van het schoteltje opslurpte en met zijn vochtige oogen glimlachte. „Ik kan niet meer werken, dus moet ik bedelen. Er is geen huis meer te houden met Jaschka ... hij wil beslist naar de stad. Laat ik hem niet goedschiks gaan ... dan loopt hij weg!... Zoo is hij!”
	Alles, wat de smid zeide, klonk zoo vervelend en troosteloos. Zijn oom scheen dommer te zijn geworden, er lag iets van schuldgevoel in zijn oogen en Jewssej had een pijnlijke gewaarwording, hij schaamde zich tegenover zijn patroon voor zijn oom Peter. Toen hij weer vertrok, stopte Jewssej hem stilletjes een banknoot van drie roebel in de hand en deed hem met verlicht hart uitgeleide.



	Al stootte hem ook iets in zijn meester af, Jewssej deed toch als steeds zijn best het hem naar den zin te maken. De winkel, die met zijn boeken op een graf geleek, deed gaandeweg in den jongen een onbestemden achterdocht ontstaan. De boeken zagen er alle gekreukeld uit, alsof zij uitgekauwd en uitgezogen waren en een duffe, muffe lucht ging er van uit. Er werd weinig verkocht, waarover Jewssej zich niet verbaasde, wel werd zijn nieuwgierigheid gewekt door de verhouding van zijn patroon, zoowel tot de koopers, als tot de boeken.
	Vaak speelde zich de volgende scène af.
	De oude man nam een boek in de hand en doorbladerde voorzichtig de half vergane bladzijden, streelde met zijn donkere vingers den band, alsof hij het boek als iets levends liefkoosde, alsof hij er mede speelde, zooals met een kat of een hondje. Wanneer hij las was het, alsof hij op grommenden, fluisterenden toon er mede babbelde, precies als oom Peter met het vuur in de smidse; zijn lippen trilden daarbij goedhartig en spottend en glimlachend prevelde hij bij zich zelf:
	„Zoo, z00... kijk toch eens! Aha... Dat is het dus? Haha ... Wel, wel, wat ’n onbeschaamdheid... Begrepen, begrepen ... Dat mag niet gebeuren ... neen! Haha! Oh?”
	Deze zonderlinge uitroepen schenen tot een bepaald persoon te zijn gericht en verbaasden en verschrikten Jewssej, terwijl zij tegelijkertijd iets geheimzinnigs toonden in het leven van den oude.



	„Je leest geen boeken?” zeide op zekeren dag zijn patroon. „Dat is goed, hoor. Omdat een boek altijd iets ontuchtigs is, het kind van een ontuchtigen geest. Het spreekt over alle mogelijkheden, windt de fantasie op, verwart en verontrust onnoodig. Vroeger waren er goede geschiedkundige boeken, die door kalme menschen waren geschreven, verhalen uit het verleden, nu wil ieder boek u echter tot vijandschap tegen het leven opzetten en den mensch openbaren, die toch afgesloten voor zich zelf moet leven, zoowel naar lichaam als naar geest, opdat hij zich zelf bescherme voor den duivel der nieuwsgierigheid en de booze verdichtsels, die hem zijn geloof ontnemen. Het boek is dan pas onschadelijk voor den mensch, als hij oud is en zijn menschelijk verstand hem voor overrompeling vrijwaart.”
	Jewssej prentte zich deze woorden wel in, ofschoon ze onbegrijpelijk voor hem waren, hem geen belang inboezemden en slechts het gevoel versterkten, voor het noodlottige iets, waarin het geheele menschenleven scheen gehuld te zijn. Als de oude een boek verkocht, sloeg hij het met treurigen blik gade, besnuffelde bijna den kooper, sprak met hem op steeds veranderden toon, luid en snel, of dempte de stem tot den fluistertoon, terwijl zijn oogen vast en star op het gelaat van den kooper waren gevestigd. Niet zelden gebeurde het, als een student vertrokken was, die een boek had gekocht, dat hij achter diens rug mompelde en vreemd met het hoofd knikte en



	eens maakte hij zelfs een dreigende beweging met zijn vingers achter een knappen, kleinen, jongen man met zwart kneveltje op het bleek gelaat. De meeste boeken werden door studenten en dergelijken gekocht; nu en dan kwamen er ook oude lieden, die lang in de boeken zochten en hardnekkig op den prijs afdongen. Bijna eiken dag kwam een man met een ronden, stijven hoed, hij had een breeden, met puisten bedekten neus op het glad geschoren, gemeen gezicht. Hij werd Dorimedont Lukitsch genoemd, droeg aan de rechterhand een grooten gouden ring en als hij met den patroon schaak speelde, snoof hij luid door zijn neus en trok altijd met zijn linkerhand aan zijn oor. Vaak bracht hij boeken en rollen papier mede, de heer des huizes nam ze aan, knikte goedkeurend met het hoofd, lachte stil en legde ze in de lade der tafel of plaatste ze in een hoek van de plank achter zijn rug. Jewssej zag niet, dat de heer des huizes deze boeken betaalde, in elk geval verkocht hij ze weer.
	Een tijdlang kwam een lange student met blauwe oogen en rossigen knevel, met in den nek geschoven muts en hoog blank voorhoofd, bijzonder dikwijls in den winkel. Hij sprak met diepe stem, lachte luid en kocht telkens veel oude dagbladen.
	De heer des huizes bood hem eens een boek aan, dat Dorimedont had gebracht en terwijl de student het zwijgend doorbladerde, vertelde hem de oude iets op haastigen, fluisterenden toon.



	„Zeer interessant,” riep de student en glimlachte vriendelijk. „Gij oude zondaar! Zijt gij niet bevreesd?”
	Raspopow liet een zucht hooren en zeide toen;
	„Als men op een niet te betwisten waarheid stoot, moet men haar met zijn zwakke krachten tot de overwinning brengen...” Zij fluisterden lang met elkaar en ten slotte zeide de student:
	„Het blijft er dus bij. Schrijft u het adres goed op!”
	De oude schreef het adres op een bijzonder stukje papier. Toen Dorimedont kwam was zijn eerste woord:
	„Wat is er voor nieuws, Matwjeïtsch ?”
	De oude liet hem het papier zien en zeide meesmuilend :
	„Hier... een nieuwe ...”
	„Zo ... o! Nikodem Archangelskij,” las Dorimedont, „een mooi zaakje! Wij zullen dezen Nikodem eens meer van nabij bekijken ...
	Een tijdje later zeide hij tot den patroon, terwijl hij aan het schaakbord plaats nam:
	„Deze Nikodem heeft zich als een echte vette visch laten kennen, wij hebben allerhande tuig bij hem gevonden, een heele hoop ..
	„Breng mij de boeken terug,” zeide de heer des huizes zacht, terwijl hij een stuk vooruitschoof.
	„Beslist,” antwoordde Dorimedont en blies door zijn neus.
	De student met de blauwe oogen verscheen niet meer, de kleine jongeman met het zwarte kneveltje



	was ook verdwenen, nadat de heer des huizes aan Dorimedont zijn adres had medegedeeld.
	Dat alles was zeer vreemd, voedde den argwaan van den jongen en deed hem geheimzinnige en raadselachtige dingen vermoeden.
	Eens, toen de patroon in den winkel was, bekeek Jewssej onder het afstoffen der planken de boeken, die Dorimedont had meegebracht. Zij waren niet groot en zeer afgesleten en gescheurd. Hij vermoedde er iets gevaarlijks in en plaatste ze weer voorzichtig in dezelfde volgorde, waarin ze hadden gestaan. In het algemeen stelde hij geen belang in boeken, hij beproefde ze te lezen, maar kon toch nooit zoo heel goed zijn gedachten er bij bepalen. Als hij werkte, zich bewoog, kon hij in het geheel niet denken, de beweging verscheurde het weefsel zijner gedachten. Jewssej deed zijn werk langzaam, maar stipt en nauwgezet als een machine. Maar hij legde er niets eigens in en begreep ternauwernood den dieperen zin er van.
	Als hij vrij was en onbeweeglijk neerzat, overviel hem een aangenaam gevoel, alsof hij wegvloog in een doorzichtigen nevel, die het geheele leven omhulde, alles verzachtte, alles subtieler maakte, zoodat de geraasmakende werkelijkheid in een stille harmonische sluimering veranderde.
	In deze stemming gingen de dagen snel voor hem voorbij. Zijn uiterlijk leven was eentonig; gebeurtenissen die te denken gaven, kwamen zelden voor en



	op zijn hersenen legde zich onmerkbaar het kleverig stof van het alledaagsche leven. Hij kwam niet dikwijls in de stad en ze beviel hem ook niet.
	Het eeuwig haasten en jagen vermoeiden de oogen en haar geraas vervulde het hoofd met een drukkenden, afmattenden nevel.
	Als Jewssej naar het bont gedwarrel van het straatleven keek, zag hij daarin niets dan trieste verveling ...
	Wanneer hij ’s morgens de kamer van zijn patroon opruimde, stak hij graag enkele minuten het hoofd uit het raam, keek neer in de diepte der lange, smalle straat, zag steeds dezelfde menschen en wist reeds wat elk hunner binnen een uur of in vier en twintig uur zou doen. De koetsiers der droschken reden allen op dezelfde trage manier en zaten precies eender, gemakkelijk en breed uit op den bok. De winkeljongens kende hij allen, hij mocht hen niet lijden en was bang voor hun twistzucht. leder mensch scheen aan zijn werk geketend als een hond aan zijn hok. Nu' en dan glipte er iets nieuws voorbij zijn oogen en ooren, maar het was moeielijk het vast te houden en even snel als het opgedoken was, verdween het weer in de dichte massa van bekende en gewone dingen, die hem zoo tegenstonden.
	De kerken der stad bevielen hem ook niet. Het huiselijke ontbrak er aan, het licht was te schril en zij rooken te sterk naar wierook, olie en zweet. Jewssej kon niet tegen sterke geuren, zij gaven hem
	5



	een duizelachtig gevoel en riepen onbestemde wenschen in het leven, die hem verschrikten.
	Nu en dan sloot de patroon op Zondag den winkel en wandelde met Jewssej de stad door; zij liepen lang met langzame schreden rond; de oude wees Jewssej de huizen der rijke en aanzienlijke lieden en vertelde van het leven, dat zij leidden. Er kwamen in zijn verhalen veel getallen voor, hij sprak ook veel over vrouwen, die van haar man waren weggeloopen, over gestorvenen en begrafenissen. Dit alles vertelde hij op een plechtigen, drogen toon, sprak zijn oordeel en zijn afkeuring over alles uit en werd pas levendig, als hij over de dooden sprak en hoe en waaraan zij waren gestorven alsof ziekte en dood de gewichtigste en belangwekkendste dingen op de wereld waren.
	Na elke wandeling dronk hij met Jewssej thee in een koffiehuis, waar een orchestrion speelde. ledereen kende den oude, men bewees hem een soort vreesachtigen eerbied. Onder het gehuil en geraas der muziek, in een wolk van geuren, verviel Jewssej hier in een soort bezwijming.
	Eens bracht de oude hem in een huis, waarin schoone voorwerpen uit goud en zilver vervaardigd, merkwaardige wapenen, kleeren van zijde en brocaat in grooten getale bijeen waren. In de herinnering van den jongen ontwaakten plotseling de lang vergeten sprookjes zijner moeder en blij herleefde in hem de hoop. Lang liep hij zwijgend door de vertrekken,



	knipoogde verstrooid met zijn verhitte oogen en toen zij thuis waren, vroeg hij aan zijn patroon:
	„Aan wien behoort dit alles?”
	„Aan de kroon, den czaar,” zeide de oude op onderrichtenden toon.
	De jongen vroeg verder:
	„En wie droeg deze kleeren en sabels?”
	*,,De czaren, de bojaren... en vroegere keizerlijke lieden ..
	„Zijn die er dan niet meer?”
	„Waarom niet? Zeker zijn er dienaren der heerschers, zonder hen komt men er niet. Zij kleeden zich nu alleen anders.”
	Waarom?”
	„Omdat het goedkooper is. Vroeger was Rusland rijker, maar nu plunderen de vreemdelingen het uit... de Joden, Polen, Duitschers.”
	Hij sprak er nog lang over, dat niemand Rusland liefhad, dat allen het bestalen en al wat slecht is toewenschten. Maar hoe hij ook sprak Jewssej begreep hem niet en geloofde hem ook niet. Toch vroeg hij:
	En ik... ben ik ook een keizerlijke?”
	„Zeker! Bij ons is alles keizerlijk. De gansche aarde is Gods land, geheel Rusland echter... is keizerlijk!”
	Voor de oogen van Jewssej draaiden in hel-bonte rijen deftige, schoone menschen, in schitterende gewaden en een ander, legendarisch leven dook voor zijn geest op. Met deze voorstelling legde hij zich



	te slapen en te midden van dit bonte leven zag hij zichzelf in een blauw, met goud doorwerkt gewaad, in rood marokijnen schoenen ... Raissa Petrowna liep echter in een met edelsteenen versierd brocaat kleed naast hem.
	„Dus alles gaat voorbij,” dacht hij.
	Dien dag riep deze gedachte in hem niet de hoop in het leven op een andere betere toekomst, maar rouw over het verleden.
	Achter de deur werd de droge, eentonige stem van den patroon vernomen:
	„O, Heer die in den hemel troont, verstoot uw zondigen dienstknecht niet..



	HOOFDSTUK IV.
	Spoedig beleefde Jewssej iets, wat hem te denken gaf; toen hij op zekeren avond met zijn patroon, nadat zij den winkel hadden gesloten, op de binnenplaats kwam, hoorde hij plotseling een angstkreet van Anatolij:
	„Ik zal het niet meer doen, oompje, n0... n0... oit
	Jewssej kromp onwillekeurig ineen. Het gaf hem voldoening het angstig schreeuwen te hooren van den overmoedigen, door allen geliefden jongen en hij vroeg aan zijn patroon:
	„Mag ik op de binnenplaats blijven?”
	„Het is tijd voor het avondeten. Maar ik wil ook wel eens zien, hoe de wildzang een les krijgt...”
	Achter de stoep van het huis, naast de naar de loods voerende deur, had zich een menigte menschen verzameld; uit de schuur werden zware klappen en de smartelijke stem van Anatolij vernomen:
	„Oompje, ik heb er geen schuld aan ... o God ... ik doe het niet weer... laat mij... om Christus’ wi1!...”



	De horlogemaker Jakubow zeide, terwijl hij een cigarette aanstak:
	,Zoo is het goed... geef hem er nog wat bij!...
	De schele brocaatnaaister Sina viel den langen holwangigen horlogemaker bij;
	„Misschien zal hij nu zijn mond leeren houden, op de geheele plaats heeft niemand rust van hem..
	„Men vertelt, dat hij meesterlijk de menschen naaapt?” vroeg Jewssej’s patroon.
	„En of!” antwoordde de keukenmeid van den bontwerker, „zoo’n kleine duivel, hij drijft met alles den spot!...”
	Uit de loods klonk een dof geraas, alsof een oude, met iets zachts gevulde zak heen en weer over den vloer gesleept werd. Daartusschen klonk de krakende stem van Kusin, en Anatolij’s steeds zeldzamer, steeds schorder klinkend geschreeuw:
	„Vergeef mij... o ... heb erbarmen ... ik zal het niet weer doen... o God!”
	Zijn woorden werden steeds onverstaanbaarder en vloeiden samen tot een klagen, steunen en snikken... Jewssej kromp onwillekeurig ineen; hij dacht aan de klappen, die hij zelf had gekregen. Het gesprek der toeschouwers wekte in hem een onbestemd gevoel, het was angstaanjagend, zoo midden tusschen menschen te staan, die zich gisteren nog over de grappen van den vermetelen jongen vroolijk hadden gemaakt en vandaag met genoegen zagen, hoe hij werd geslagen. Nu schenen deze half zieke, door



	arbeid uitgeputte, verbitterde menschen hem begrijpelijker, hij was er van overtuigd, dat geen hunner zich anders voordeed dan hij gevoelde, terwijl zij zoo met ware nieuwsgierigheid de smarten van een mensch gadesloegen. Hij had wel een beetje medelijden met dezen Anatolij, maar aan den anderen kant vond hij het niet onaangenaam zijn gekerm te hooren.
	„Nu zal hij vredelievender worden en eerder vriendschap met mij sluiten,” dwarrelde het door zijn hoofd.
	Eensklaps verscheen een der bontwerkers, Nikolaj, een kleine man met zwart haar en lange armen. Brutaal en niets ontziend als altijd, stiet hij de toeschouwers op zij en ging de loods binnen, waaruit weldra zijn ruwe stem werd vernomen.
	„Laat hem los! Weg!”
	Hij riep het tweemaal achter elkaar. Allen sprongen eensklaps van de deur. Kusin stormde de schuur uit, ging op den grond zitten, greep met beide handen zijn hoofd en jammerde, met wijd opengesperde oogen met zijn schorre stem:
	„Politie-agent!”
	„Laat ons gaan, Jewssej, weg van de zonde!” zeide zijn patroon en wendde zich van het tooneel af. De jongen trok zich terug naar een hoek bij de stoep en sloeg van daar het verder verloop der dingen gade.
	Nikolaj kwam weer te voorschijn. Hij droeg het krachteloos lichaam van den jongen. Hij legde hem op den grond, richtte zich op en riep:



	„Hei daar, jelui vrouwen. Breng water, lui pak!” Sina en de keukenmeid liepen weg. Kusin, die nog steeds op den grond zat, wierp het hoofd in den nek en mompelde:
	„Moord en doodslag... politie-agent!”
	Nikolaj ging tot hem en gaf hem een schop tegen zijn borst, zoodat hij op zijn rug viel; daarna schreeuwde hij luid, terwijl zijn zwarte oogen bliksemden:
	„Gespuis. Een kind wordt doodgeslagen en dat is voor jelui een genoegen. Ik sla jelui allen de hersens in ...”
	Van alle kanten werd hij met luid geschimp beantwoord, maar niemand waagde hem te naderen.
	„Ik zal naar de politie gaan!” zeide Jewssej’s patroon.
	Toen de jongen alleen was, voelde hij, dat zijn afkeer voor Anatolij verdwenen was. Hij spande zijn slappe hersens zooveel mogelijk in, om zich zelf duidelijk te maken, wat hij zoo juist had gezien: het scheen maar, dat de vroolijke Anatolij geliefd werd door de menschen, feitelijk was dit niet het geval. Allen hebben de neiging anderen te slaan, of er naar te kijken hoe anderen geslagen worden, kortom allen zijn wreed. Nikolaj trad alleen voor Anatolij in het strijdperk, omdat hij er genoegen in schiep, Kusin te slaan, hetgeen hij trouwens bijna eiken feestdag gewoon was te doen. Omdat hij moedig is en sterk, kan hij wien hij wil in huis slaan... en daarvoor slaat men hem zelf weer op het politiebureau. Of men stil



	of luidruchtig leefde: op mishandelingen en beleedigingen liep alles altijd uit.
	Er gingen verscheiden dagen voorbij. Op de binnenplaats vertelde men elkaar, dat de glazenmakersleerling, die naar het ziekenhuis was gebracht, zijn verstand had verloren. Nu herinnerde Jewssej zich, hoe vreemd de oogen van den jongen bij zijn voorstellingen hadden gegloeid, hoe levendig zijne gebaren waren geweest, hoe plotseling zijn gezicht placht te veranderen en een angstwekkende gedachte dook bij hem op: dat Anatolij misschien reeds altijd krankzinnig was geweest.
	In de regenachtige herfstnachten klonken op het dak bij het venster van Jewssej’s kamer allerhande zachte suizende geluiden. Ze stoorden hem in den slaap en maakten zijn hart onrustig. Op zulk een nacht hoorde hij de vertoornde stem van den patroon:
	„Schandelijk vrouwmensch!” schreeuwde hij.
	Raissa Petrowna antwoordde als altijd met zachte, zingende stem:
	,Ik kan het u niet toestaan, Matwjej Matwjeitsch..
	„Slet! En het vele geld, dat ik je betaal!...”
	De deur naar de kamer van zijn patroon was niet geheel dicht, de stemmen kon men duidelijk hooren. Een fijne regen zong buiten zijn huilerig lied. De wind kroop over het dak; evenals een groote, door noodweer afgematte vogel, die geen nest had, zuchtte hij en streek met zijn vochtige vleugels over de vensterruiten, De jongen richtte zich op in zijn



	bed, sloeg de beide armen om zijn knieën en luisterde met bevend hart.
	„Geef mij de vijf en twintig roebel, dievegge!” riep hij.
	„Ik ontken niet, dat ik ze heb, maar Dorimedont Lukitsch heeft ze mij toch gegeven!...”
	„Aha! Zie je, jou bedelaarster!”
	„Toch niet,... toen u mij beval dien heer gade te slaan...”
	Pst! Waarom brul je zoo luid?”
	De deur werd gesloten, doch ook door den muur kon Jewssej bijna alles hooren.
	„Denk er aan, jou satanswijf, dat je in mijn macht bent!” zeide zijn patroon en scheen tegelijkertijd met de vingers op de tafel te slaan.
	„Als ik merk, dat je met Dorimedont gemeene zaak maakt...”
	De stem der vrouw was week en buigzaam en sloop als het ware als een kat rondom de vertoornde woorden van den oude.
	Raissa Petrowna was in haar recht, haar rustig optreden was daarvan voor Jewssej het bewijs. Hij was nu reeds vijftien jaar en zijn schuchtere neiging voor de stille, schoone vrouw veranderde gaandeweg in een behagelijk, onrustig gevoel. Hij zag Raissa maar zelden en altijd slechts gedurende enkele oogenblikken ... dan keek hij haar vol stille, vreugdevolle beschaming aan en zij zeide vriendelijke woorden tot hem, hetgeen in zijn hart een gevoel van



	dankbaarheid wekte, en hem steeds met meer kracht tot haar trok,
	Reeds toen hij nog in het dorp was, kende hij de groote waarheid omtrent de betrekking tusschen man en vrouw; de stad voegde het vuil bij deze waarheid, maar het gemoed van den knaap bleef onberoerd door dit vuil. Angstig als hij was, durfde hij niet gelooven wat van de vrouwen werd gezegd, al deze gesprekken oefenden op hem geen verleidelijke bebekoring, maar wekten slechts afschuw en tegenzin in hem. Zooals hij nu op zijn bed lag, riep hij in zijn herinnering terug, het goedhartig glimlachen en de vriendelijke woorden, waarmede Raissa hem altijd ontving. Hij zat nog geheel verdiept in deze herinnering, toen eensklaps de deur van de kamer zijns patroons werd geopend en Raissa voor hem stond... half ontkleed, met los haar en de handen op de borst gedrukt.
	Hij schrok en zat als versteend, Raissa wilde terug gaan naar de kamer van den patroon, zij stak haar hand reeds naar den knop uit, bedacht zich echter eensklaps en, terwijl zij Jewssej lachend met haar vinger dreigde, ging zij met snelle schreden naar haar kamertje. Met een glimlach op de lippen sliep Jewssej in.
	Toen hij ’s morgens de keuken aanveegde, zag hij Raissa bij de deur der kamer staan.
	„Goedenmorgen,” zeide zij, „wil je met mij koffie drinken?”
	Verheugd en tegelijkertijd verward, antwoordde de jongen;



	„Ik heb mij nog niet gewasschen, ik kom dadelijk!”
	Eenige minuten later zat hij bij haar in de kamer aan tafel en zag niets anders dan het bleek gezicht met de fijngeteekende wenkbrauwen en de goedige, glimlachende oogen.
	„Val ik in je smaak,” vroeg zij.
	„Ja,” antwoordde de jongen.
	„Waarom ?”
	„Omdat gij goed en mooi zijt.”
	Hij zeide het als in den slaap. Haar vraag klonk hem vreemd, haar oogen keken hem met dwingende macht aan, alsof zij alles wilde weten, wat in zijn ziel leefde.
	„En ... houd je van Matwjej Matwjeitsch ?” vroeg Raissa zacht, met haperende stem.
	„Neen,” antwoordde Jewssej eenvoudig.
	„Werkelijk niet? Hij houdt wel van jou... hij heeft het mij zelf gezegd.”
	„Neen,” herhaalde de jongen en schudde het hoofd.
	Zij trok de wenkbrauwen op, schoof dichter naar hem toe en vroeg:
	„Geloof je mij niet?”
	„U... geloof ik, maar van mijn patroon geloof ik niets..
	„Waarom? Waarom?” vroeg zij tweemaal haastig en schoof nog dichter naar hem toe. De warme straal harer oogen drong in de ziel van den jongen en wekte tal van kleine gedachten in hem, die hij nog tegen niemand had uitgesproken en nu gejaagd voor Raissa uitsprak.



	„Ik ben bang voor hem... ik ben voor iedereen bang, behalve voor u ...”
	daarom ben je bang?”
	„Gij weet toch ...”
	„Wat weet ik?”
	„Gij wordt toch ook beleedigd... niet alleen de heer des huizes... ik zag hoe gij weendet. Gij weendet laatst niet, omdat gij beschonken waart... ik begrijp veel... ik kan alleen den samenhang niet begrijpen... Elk afzonderlijk ding zie ik tot in het laatste plooitje en ik zie en begrijp ook veel, dat in het geheel niet bij het andere past... maar wat beteekent dat alles? Het eene is in strijd met het andere, komt niet overeen met het andere... Er is naast dit leven nog een tweede leven ...”
	,Wat praat je daar?” Vroeg Raissa verbaasd.
	„De waarheid ..
	Gedurende eenige oogenblikken keken zij elkaar aan. Het hart van den jongen klopte sneller en hij bloosde van verlegenheid.
	„Nu, ga nu!” zeide Raissa zacht en stond op. „Ga, anders zal hij vragen, waarom je zoo lang wegblijft. Zeg hem niet, dat je bij mij waart, versta je?”
	Ja.”
	Blij gestemd door den vriendelijken klank harer stem en gesterkt door haar deelnemenden blik, verliet Jewssej de kamer. En den geheelen dag weerklonken nog in zijn hoofd de woorden der vrouw



	en vervulden zijn hart met een gevoel van stille vreugde. Deze dag scheen Jewssej bijzonder lang toe. Boven de daken der huizen en over de binnenplaats hing onbeweeglijk een grijze wolk, de afgematte, vale dag scheen in deze vochtige massa te zijn blijven steken en stond eveneens stil. Na het middageten kwamen twee koopers in den winkel, de eene was eenigszins gebogen en mager en had een langen grijsachtigen knevel, de ander had een rossigen baard en hetzelfde hoofdhaar en droeg een bril. Beiden snuffelden lang opmerkzaam in de boeken, de magere floot den ganschen tijd zacht bij zichzelf terwijl zijn knevel bewoog, en de rossige met den heer des huizes sprak. Jewssej schoof de doorgekeken boeken in de rijen, met den rug naar boven en luisterde naar de woorden van den ouden Raspopow.
	Hij wist reeds van te voren alles wat de patroon tegen de koopers zou zeggen, hoe hij zou spreken en uit verveling, in afwachting van den avond, legde hij er zich op toe, na te gaan of de oude het ook werkelijk zeide.
	„Koopt u voor een bibliotheek in ?” vroeg Raspopow vriendelijk.
	„Ja voor de bibliotheek van de onderwijzersvereeniging,” antwoordde de rossige. „Waarom?”
	Nu zal hij hem prijzen, dacht Jewssej en hij had zich niet vergist.
	„Gij hebt met groote kennis van zaken gekozen..



	Het doet mij genoegen te zien, hoe goed u de boeken weet te waardeeren ...”
	,Zoo, geeft u dat genoegen?”
	Nu zal hij dadelijk glimlachen, dacht Jewssej.
	„Zeker,” zeide vriendelijk glimlachend de oude. „Men raakt zoo gewoon aan zijn waren, men gaat er zelfs van houden! Het is dan ook geen hout, maar het product van den geest, als men dan ziet, dat ook de kooper het boek weet te schatten, dan verheugt men er zich over. In het algemeen zijn onze boekenklanten vreemde gasten, men komt en vraagt: „Hebt gij niet het een of ander interessant boek?” Het is precies hetzelfde wat men leest, men verlangt slechts tijdverdrijf, speelgoed om zoo te zeggen, maar geen nut. Nu en dan wordt ook wel plotseling naar verboden boeken gevraagd.”
	„Hoe z00... naar verboden,” vroeg de rossige en kneep de kleine oogen dicht.
	„Naar die, welke voor de bibliotheek verboden zijn, die in het buitenland verschijnen of in het geheim in Rusland worden gedrukt.”
	Xomen zulke boeken in den handel?”
	„Nu zal hij zeer zacht spreken,” zeide Jewssej, die zich verschillende dergelijke scènes herinnerde, bij zich zelf. En weer had hij zich niet vergist.
	Hij had de oogen vast op het gelaat van den rossige gericht en zeide fluisterend:
	„Waarom niet? Men koopt dikwijls een geheele bibliotheek, nu en dan is er van alles onder.”



	„Heeft u zulke boeken in voorraad?”
	„Er zullen er wel eenigen zijn.”
	„Laat mij eens zien!” zeide de rossige.
	„Ik moet u echter de strengste geheimhouding verzoeken ... Het is niet om het voordeel te doen, maar meer uit hoogachting ...”
	De man met den gebogen rug hield op met fluiten, schoof zijn bril recht en keek den oude aandachtig aan.
	Vandaag was de patroon Jewssej al heel antipathiek, den geheelen dag sloeg hij hem met ingehouden, koelen toorn gade en toen de rossige met den oude naar het achtergedeelte van den winkel was gegaan en hem daar boeken liet zien, zeide Jewssej eensklaps, half bewust, fluisterend tegen den tweeden kooper:
	„U moet die boeken niet koopen ..
	Hij schrok heftig van zijn eigen woorden. Onder den bril keken twee heldere, flikkerende oogen hem vragend aan.
	„Waarom niet?”
	Na een poosje antwoordde Jewssej met zichtbare inspanning.
	„Ik weet het niet...”
	De kooper schoof zijn bril weer recht, wendde zich van Jewssej af en begon harder te fluiten, terwijl hij van terzijde den oude opnam. Daarna hief hij het hoofd op, waardoor hij opeens veel rechter en flinker scheen, hij streek over zijn grijzen knevel en zonder zich verder te bezinnen, liep hij naar zijn



	vriend toe, nam hem het boek uit de hand en wierp het op de tafel. Jewssej volgde hem met de oogen en verwachtte dat er nu iets ontzettends over hem zou losbarsten. Maar de gebogene raakte slechts de hand van zijn vriend aan en zeide kalm:
	„Laat ons nu gaan ...”
	„En de boeken?” riep de rossige uit.
	„Laat ons gaan ... hier zal ik niet koopen ..
	De rossige keek hem aan, daarna den patroon, knipoogde een paar maal met zijn kleine oogen en ging naar de deur, die op de straat uitkwam.
	„Wilt u niets koopen?” vroeg Raspopow. Jewssej merkte aan den toon, dat de oude zeer verbaasd was.
	„Neen,” antwoordde de kooper en keek daarbij vast in het gezicht van den oude. Deze trok zijn hoofd tusschen de schouders, ging weer achter zijn tafel staan en begon, terwijl hij levendig gesticuleerde, plotseling met onnatuurlijk luide stem te spreken, zooals Jewssej nog niet van hem had gehoord.
	„Natuurlijk zooals u wilt... maar ik kan dat, u moet het mij vergeven, niet begrijpen ~.”
	„Wat kunt u niet begrijpen?” vroeg de gebukte glimlachend.
	„Twee uur of nog langer hebt u hier rondgezocht... op den prijs der boeken afgedongen... en nu opeens... waarom dat?” riep de oude heftig opgewonden.
	„Misschien omdat ik mij uwe weerzinwekkende fratsen heb herinnerd... Zijt gij nog niet kapot? Dat is werkelijk jammer!”...
	6



	De gebukte zeide deze woorden langzaam ... niet luid, maar duidelijk en verliet toen, zonder zich te haasten, met zwaren, luid weerklinkenden stap den winkel.
	Een oogenblik keek de oude hem na, daarna sprong hij plotseling van zijn plaats, trippelde op Jewssej Klimkow toe, greep hem bij den schouder en begon haastig en fluisterend te spreken:
	„Loop hem gauw na je moet te weten komen, waar hij woont! Zonder dat hij het merkt, versta je? En zoo gauw mogelijk!”
	Jewssej wankelde van den eenen kant naar den anderen en zou zijn gevallen, als de oude hem niet had vastgehouden. Hij voelde een leegte in zijn borst en de woorden van den oude veroorzaakten daar een droog geraas, evenals erwten in een rammelaar.
	„Waarom beef je zoo, domkop! Versta je niet wat ik zeg?”
	Klimkow voelde, dat de hand van den oude hem losliet en liep naar de deur.
	„Wacht... schaapskop!” ...
	Hij bleef staan, verschrikt door het geroep.
	„Hoe kon ik zoo dom zijn... Je deugt toch tot niets ... Ach, mijn God ... Ga uit mijn oogen ...”
	De jongen sprong terug naar zijn hoek. Voor het eerst zag hij den oude boos en begreep, dat onder deze boosheid ook heel wat vrees was verscholen ... een gevoel, dat hij maar al te goed kende. En ofschoon bij hem zelf de schrik nog in zijn leden zat, voelde



	hij toch bevrediging over de opwinding van zijn patroon. .
	De kleine, stoffige oude liep den winkel op en neer, als een rat in een val. Hij liep naar de voordeur, stak zijn hoofd op straat, rekte zijn hals uit, keerde weer in den winkel terug, betastte zich met zijn onrustige, slappe handen en mompelde en siste afwisselend, waarbij hij het hoofd zoo schudde, dat zijn bril heen en weer sprong op zijn gezicht.
	„N ...nu ... jij schurk, ja ... a ... ik leef nog .. leef...”
	Eenige oogenblikken later riep hij Jewssej toe:
	„Sluit den winkel!”
	Toen hij zijn kamer inging, maakte hij een kruis, zuchtte diep en viel neer op den zwarten divan. Zijn gewoonlijk glad gezicht was met rimpels bedekt en scheen ineengeschrompeld; het was, alsof zijn kleeren hem plotseling te groot waren geworden... zij hingen in plooien aan het zenuwachtig trillende lichaam.
	„Zeg aan de huishoudster, dat zij mij een glas brandewijn met peper moet geven ... een groot glas.”
	Toen Jewssej het glas bracht, nam zijn patroon het op, ledigde het in een teug en keek met wijd geopenden mond Jewssej lang aan. Daarna vroeg hij:
	„Begrijp je, dat hij mij heeft beleedigd?”
	„Ja,” zeide Jewssej.
	„En begrijp je ... waardoor?”
	.Neen ...”



	De oude hief de hand op, dreigde zwijgend met den vinger en zeide met gebroken stem:
	„Ik ken hem... ik ken velen, zooals hij!” ...
	Hij nam zijn zwart mutsje af, wreef met de handen over zijn kalen schedel, liet zijn oogen door de kamer dwalen, wreef weer over zijn hoofd en ging op den divan liggen.
	Raissa Petrowna bracht het avondeten en vroeg, terwijl zij de borden op tafel zette:
	„Bent u moe?”
	„Ik gevoel me niet heel goed... ik geloof dat ik koorts heb... Geef mij nog wat brandewijn. Kom bij ons zitten, het is nog te vroeg voor je om uit te gaan ..
	Hij sprak met zekeren haast. Toen Raissa had plaats genomen, schoof de oude zijn bril op het voorhoofd en keek haar wantrouwend van top tot teen aan.
	Onder het avondeten zeide hij plotseling, terwijl hij zijn lepel neerlegde:
	„Ik heb geen trek in eten ... ik wil u wat vertellen ... het gebeurde eens...”
	Het hoofd diep over zijn borst buigend, zweeg hij een poos, alsof hij overlegde: „Zal ik het vertellen of niet?” Daarna begon hij diep ademhalend:
	„Laten wij zeggen, daar leefde een man, die had een vrouw en een eigen huis, niet juist een groot huis ... daarbij een vruchten- en moestuin. Er was ook een koe. Alles had hij door den arbeid zijner eigen handen verkregen... En nu verschijnt er een



	jongmensch, zwak en teringachtig, huurt een zolderkamer en komt in de kost bij den huiseigenaar... bij de huiseigenaars.”
	Raissa hoorde het verhaal kalm en opmerkzaam aan, terwijl Jewssej zich verveelde. Hij keek strak in het gelaat der vrouw en gaf zich moeite te begrijpen, wat er toch eigenlijk dien dag in den winkel was gebeurd. Het was alsof onverwacht een lucifer aangestoken was, waarvan het nietige vlammetje eensklaps iets ouds, dat lang verdord was, in brand had gestoken. Akelig plotseling was het opgelaaid en zou bijna hemzelf met zijn flikkerenden gloed hebben gezengd.
	„Ik moet zwijgen,” dacht hij bij zichzelf.
	„Waart gij die man?” vroeg Raissa aan den oude, die snel zijn hoofd ophief.
	.Waarom... ik?” vroeg hij.
	Hij sloeg zich op de borst en riep vertoornd:
	„Het gaat niet om menschen, maar om de wet. Moet de mensch de wet in acht nemen ? Ja, dat moet hij! Zonder wet is geen leven mogelijk... gij dom volk! Daar de mensch in alles op het dier gelijkt, is hij begeerig, slecht en wreed ...”
	De oude stond op, zijn kale kruin werd rood, terwijl hij Raissa zijn woorden toeschreeuwde. Jewssej Klimkow hoorde zijn geschreeuw en geloofde hem niet. Hij verbeeldde zich, dat de menschen door onzichtbare draden omstrikt waren; raakt men toevallig zulk een draad aan dan spartelt de mensch, ergert zich en schreeuwt... en hij zeide tot zich zelf:



	,Men moet heel voorzichtig zijn.”
	„Woorden doen geen kwaad, als men er niet naar luistert,” sprak de oude verder. „Maar toen de jongeman haar ziel begon te verwarren ... zij was een jonge, domme vrouw... en de andere, zijn vriend, die ... die heden ...”
	De oude zweeg op eens en keek naar Jewssej. Daarna vroeg hij zacht, achterdochtig:
	„Waaraan denk je?”
	Jewssej stond op en antwoordde verlegen:
	„Aan niets ...
	„Nu, ga dan ... Je hebt je avondeten gehad, ga dan! Ruim de tafel op!”
	Om zijn patroon te ergeren, nam Jewssej met opzet langzaam de tafel af. De oude riep hem nu woedend toe:
	„Ga toch! Ach, die schaapskop!”
	Jewssej verliet de kamer en ging op den koffer zitten; hij had de deur niet geheel gesloten, zoodat hij de haastig vertelde geschiedenis van den oude duidelijk kon verstaan.
	„Midden in den nacht werd hij gehaald. Zij verschrok en beefde over haar gansche lichaam. Zij begreep, op welken weg deze lieden haar hadden gebracht... ja! Ik zeide tot haar...”
	„Gij waart het dus toch?” vroeg de vrouw luid.
	De oude begon zacht, bijna fluisterend, te spreken. Daarna klonk weer Raissa’s duidelijke vraag:
	„Is hij gestorven?”
	„Wat komt dat er op aan?” riep de oude opge-



	wonden. „Van de tering kan men niet genezen .. weg is weg!”
	Jewssej zat op den koffer en wiegde zich heen en weer, terwijl hij naar het zacht gefluister daar binnen luisterde. Eensklaps hoorde hij dicht naast zich een stem:
	„Wat zit je daar?”
	Hij wendde zich om, de oude had het hoofd door de deur gestoken en keek hem aan.
	„Ga liggen en slaap!” riep hij.
	Het gezicht van den patroon verdween, de deur werd stevig gesloten. Jewssej ging zitten en dacht in stilte:
	„Wie kan er dan toch zijn gestorven?” De dorre woorden van den oude warrelden en warrelden, als herfstbladeren, die op een graf vallen. Steeds duidelijker voelde de jongen, dat een sombere cirkel van huiveringwekkende geheimen hem omgaf. Nu en dan verviel de oude in een toornigen toon en schreeuwde luid ... dat stoorde Jewssej in het nadenken en deed hem niet inslapen. Het speet hem voor Raissa, die op het geschreeuw van den oude slechts zweeg. Eindelijk ging zij naar haar kamer. Eenige oogenblikken bleef het stil in de kamer van den heer des huizes, toen klonk opnieuw zijn stem, nu weer rustig als altijd:
	„Wel hem, die niet gaat in het pad der goddeloozen, noch op den weg der zondaren ..
	Bij den klank van deze, met overtuiging gesproken, woorden, sliep Jewssej in.



	Den volgenden morgen riep Raissa hem weer in haar kamer. Toen hij was gaan zitten vroeg zij glimlachend:
	„Wat was er gisteren bij jelui in den winkel te doen?”
	Jewssej vertelde haar alles heel uitvoerig en zij lachte tevreden, daarna kneep zij opeens de oogen toe en vroeg den jongen:
	„Begrijp je nu, wie hij is?”
	„Neen ..
	„Hij is een stille agent, een spion 1” zeide zij, haar oogen angstig opensperrend.
	Jewssej zweeg. Toen stond zij op, liep naar hem toe en zeide, terwijl zij over zijn hoofd streek, nadenkend en vriendelijk:
	„Wat ben je toch een dom kereltje!... Je begrijpt niets!... Je bent bepaald belachelijk ... Wat heb je onlangs ook weer gezegd? Je sprak van een ander leven...”
	Opeens werd hij blijder en voelde den drang daarover te spreken. Hij hief het hoofd op, keek haar met zijn starende, waterige oogen aan en begon te vertellen:
	„Zeker bestaat er een tweede leven ... Van waar komen anders de sprookjes?” ...
	Raissa streek lachend met haar vinger door zijn haar.
	„Je bent een kleine dwaas 1”
	Daarop zeide zij ernstig, zelfs streng.
	„Men neemt ons en brengt ons waar men wil, en maakt van ons wat men wil... dat is het geheele leven.”



	Jewssej knikte zwijgend met het hoofd ten teeken, dat hij met de woorden van Raissa instemde. Zij zuchtte en keek uit het venster de straat op; toen zij zich daarna weer tot Jewssej keerde, keek hij verwonderd in haar veranderd gelaat het was rood en de oogen waren kleiner en donkerder. En zij zeide met matte, doffe stem;
	„Als je ... wijzer waart en vroolijker ... dan zou ik je misschien wat zeggen. Je bent zulk een onschuldig jongetje... Je meester echter... dien moest men wurgen ... Je moogt het hem oververtellen ~. je brengt hem toch alles over, is het niet?”
	Jewssej stond op, beleedigd door haar woorden, boog het hoofd en mompelde:
	„Over u zal ik nooit wat zeggen ... aan niemand.. ik houd heel veel van u... zelfs al worgdet gij hem .. het doet er niet toe! Zooveel houd ik van u ...”
	Hij liep werktuiglijk naar de deur, maar de armen der vrouw omvatten hem als witte, warme vlerken en duwden hem weer terug.
	„Heb ik je beleedigd?” klonk het in zijn oor. „Nu vergeef mij dan ... als je wist, wat voor duivel hij is en hoe hij mij kwelt... Ach jij...”
	Zij drukte zijn gezicht aan haar borst en kuste hem tweemaal.
	„Je houdt dus van mij?'
	„Ja,” fluisterde Jewssej. Het was hem, alsof hij ronddraaide in een heete warreling van niet vermoede vreugde.



	„Hoe veel houd je van mij?”
	„Ik weet het niet... Ik houd heel veel van u...”
	Lachend liefkoosde zij hem en zeide:
	„Dat moet je mij vertellen ... ach jij... jongetje!”
	Terwijl hij de trap af ging hoorde hij haar tevreden lachen en glimlachte ten antwoord. Het draaide hem alles in het hoofd, zijn geheele lichaam was door zoete matheid bevangen, hij liep zacht en voorzichtig de treden af, alsof hij vreesde de plotselinge zaligheid van zijn hart te verjagen.
	„Waar blijf je zoo lang?” vroeg de patroon hem, toen Jewssej in den winkel kwam.
	De jongen keek naar hem op, maar zag slechts een onbestemd vormloos iets voor zich.
	„Ik heb hoofdpijn,” antwoordde hij langzaam.
	„Dat heb ik ook ... Waar komt dat toch van? .. Is Raissa opgestaan?”
	„Ja...”
	„Heeft zij met je gesproken?...”
	„Ja... a...”
	„Waarover?” vroeg zijn patroon snel.
	De vraag ging als een zweepslag over het gelaat van Jewssej Klinkow; hij beheerschte zich echter en antwoordde loom:
	„Zij heeft gezegd, dat ik de keuken slecht heb aangeveegd...”
	Eenige oogenblikken later hoorde Jewssej hoe de oude in stille wanhoop bij zich zelf sprak:
	„Een gevaarlijke vrouw... ja, ja... zij weet



	iemand uit te hooren,... ontlokt iemand dingen, die men in het geheel niet moest zeggen.”
	Jewssej keek op een afstand naar hem en koesterde den stillen wensch:
	Als je toch maar krepeerde!..



	HOOFDSTUK V.
	De dagen snelden als een verwarde, gejaagde zwerm voorbij, alsof zij in de toekomst vreugde verwachtten en de eene dag scheen nog meer haast te hebben dan de andere.
	De oude was norsch en zwijgzaam geworden, hij keek met vreemde, verwilderde oogen rond en als hij dan eensklaps uitbarstte, schreeuwde, jankte en huilde hij angstig als een zieke hond. Hij klaagde voortdurend over hoofdpijn. Misselijkheid plaagde hem, bij het middageten besnuffelde hij wantrouwend de spijzen, brokkelde met bevende handen het brood in kleine stukjes en hield de thee en den brandewijn telkens onderzoekend tegen het licht, ’s Avonds trok hij steeds vaker op Raissa los en dreigde haar in het verderf te zullen storten, maar zij antwoordde op zijn uitvallen steeds kalm en zacht...
	Bij Jewssej groeide de liefde voor haar en tegelijkertijd een smartelijke, stekende haat jegens zijn patroon.



	„Denk je, dat ik niet weet wat je beoogt, ellendeling?” schreeuwde de oude haar in machtelooze woede toe. „Waar komt mijn ziekte vandaan? Je vergiftigt mij!”
	„Wat zegt u daar, wat zegt u daar?” riep Raissa en in haar kalme stem klonk een trilling. „Uw ziekte is niets dan de ouderdom!”
	„Je liegt! Je liegt!”
	„En dan die eeuwige angst...”
	„Ach jij vervloekt vod! Zwijg!”...
	„Gij hebt uw jaartjes mede te dragen ..
	„Je liegt..
	„Het is tijd voor u om aan den dood te denken...”
	„Aha... dat zou je dus willen? Je zult je zin niet hebben! Je hebt niets te hopen! Je geschiedenis is niet alleen aan mij bekend... Ik heb haar ook aan Dorimedont verteld ..
	En weer jammerde hij huilerig en luid.
	„Ik weet het wel... hij is je minnaar! ... Hij heeft je opgestookt mij te vergiftigen. Denk je, dat je het bij hem beter zult hebben? Onzin. Precies het tegendeel!”
	En nu gebeurde op zekeren keer in den donkeren nacht, dat na een dergelijke scène Raissa, half ontkleed, met ontblooten, weelderigen boezem, een licht in de hand, uit de kamer van den oude kwam. Zij liep alsof zij sliep, wankelde onder het gaan en slofte met haar groote voeten onzeker en krachteloos over den vloer; haar oogen waren half gesloten, de vingers van de uitgestrekte hand bewoog zij krampachtig in



	de lucht. De vlam der kaars flikkerde voor haar borst, de roode vlam raakte bijna het hemd aan en belichtte de vermoeide, krampachtig geopende lippen en de glinsterende tanden.
	Toen zij Jewssej voorbij ging zonder hem op te merken, sloop hij haar onwillekeurig na, liep naar de keukendeur, keek naar binnen en verstijfde van schrik; het licht stond op de tafel, Raissa hield een groot keukenmes in de hand en beproefde met haar vingers er de scherpte van. Daarna boog zij het hoofd en betastte met haar handen haar vollen hals achter het oor, scheen daar iets met haar slanke vingers te zoeken, legde daarna met een zwaren zucht het mes zacht op de tafel en liet haar handen slap naast haar lichaam hangen.
	Jewssej greep de post van de deur; bij hetgeruisch kromp zij ineen, keerde zich om en fluisterde boos:
	„Wat wil je?”
	Jewssej antwoordde, terwijl hij zwaar ademhaalde:
	„Hij sterft spoedig. Waarom wilt gij u ongelukkig maken? Dat moogt ge niet... ik smeek u!”
	„Stil!” viel zij hem in de rede en ging, terwijl zij den jongen met de hand aanraakte, alsof zij zich op hem wilde steunen, de kamer van den patroon weer binnen.
	Weldra kon de oude niet meer van zijn bed opstaan, zijn stem, die reeds meer op rochelen geleek, werd zwakker en zwakker. Zijn gelaat werd zwart, de krachtelooze hals kon het hoofd niet meer dragen



	en het grijze haarbosje aan zijn kin, stak zonderling naar boven. Eiken dag kwam de dokter en telkens, als Raissa den zieke een drankje gaf, rochelde hij:
	„Gift, is het niet? O, jij ellendeling!”
	„Indien gij niet wilt drinken, gooi ik het weg,” zeide Raissa zacht.
	„Neen, neen ... laat maar... maar morgen roep ik de politie. Ik zal vragen, waarmede je mij vergiftigt ...”
	Jewssej stond voor de deur en bracht nu eens zijn oor, dan weer zijn oog voor het sleutelgat en kon maar niet bekomen van verbazing over Raissa’s geduld. In zijn borst groeide onbedwingbaar het gevoel van medelijden met haar en de hartstochtelijke wensch den oude dood te zien. Het ademhalen viel hem zwaar, als op een drogen, vorstigen dag.
	Het bed kraakte en de lepel rinkelde schril tegen het glas.
	„Roer maar, feeks, roer maar!” fluisterde de oude.
	Dagelijks herhaalden zich dergelijke scènes tusschen de twee.
	„Draag me naar den divan!” beval hij haar op zekeren dag.
	En Raissa nam hem op haar armen en droeg hem licht als een kind, er heen. Zijn geelachtige schedel lag op haar rosen schouder en zijn donkere, magere beenen bengelden dor langs haar witte rokken.
	„O, God!” begon hij smartelijk te steunen, terwijl hij zich op den breeden divan omwentelde.



	„O, God, waarom hebt gij uw knecht in de handen van deze booswichten gegeven? Zijn mijn zonden dan erger dan hun zonden o, Almachtige? Kan het wezen, dat mijn doodsuur reeds is gekomen?”
	Zijn adem vlood heen, hij begon te rochelen en vervolgde daarna met piepende stem:
	„Weg jij IJe hebt er al één vergiftigd... ik heb je van den dwangarbeid gered en nu zal je mij vergiftigen 1... Ah ... ah! Lieg niet!”
	Raissa trad langzaam terzijde; Jewssej zag het kleine, magere lichaam van zijn patroon; het lijf zwol op en zakte weer ineen, de beenen trilden, de mond vertrok krampachtig in het grauwe gezicht, de oude opende en sloot afwisselend de lippen en lekte er met zijn dunne tong aan. De met zweet bedekte wangen en het voorhoofd glommen, maar de kleine oogen, die nu groot en diep schenen, volgden Raissa voortdurend.
	... „Er is niemand ... niemand op aarde, die mij na is. Er is geen ware vriend. ... Waarom? O, God!”
	Het kwam er jankend uit, daarna zweeg hij.
	„Jij liederlijke deerne... zweer bij het heiligenbeeld, dat je mij niet vergiftigt!” Raissa keerde zich naar den hoek met de heiligen beelden en maakte een kruis.
	„Ik geloof je niet... ik geloof het niet!...” krijschte hij, terwijl zijn handen krampachtig naar zijn borst, het linnen, de leuning van den divan grepen.



	„Drink toch, het zal u goed doen,” zeide Raissa plotseling bijna op huilenden toon.
	„Goed doen...” herhaalde de oude. „Mijn lieve... je bent de eenigste mensch, dien ik heb... je bent mijn alles ... ik laat je alles na ... mijn lieve ... Raissa...”
	Hij strekte de knokige hand naar haar uit en beproefde haar met zijn zwarte, bevende vingers tot zich te trekken.
	„Ah, ik heb genoeg van je, vervloekte!” riep Raissa met gedempte stem. Zij trok het kussen onder zijn hoofd uit, wierp het over zijn gezicht, ging met het geheele gewicht van haar lichaam daarop liggen en hield de in de lucht spartelende, magere armen omlaag.
	„Je staat mij tegen ... tot walgings toe... naar den duivel, ga... ga ...”
	Jewssej liet zich op den grond glijden. Hij hoorde een benauwd rochelen, zacht jammeren, doffe slagen en hij begreep, dat Raissa den oude wurgde en drukte, terwijl die zich met zijn beenen tegen den divan steunde. Hij koesterde voor den oude noch medelijden, noch vrees, toch zou hij graag hebben, dat alles heel gauw ging; oogen en ooren hield hij met de handen dicht.
	Eensklaps werd de kamerdeur van den oude snel geopend en kreeg Jewssej een stoot in zijn zijde. Hij sprong op Raissa stond voor hem; zij streek het losgeraakte haar, dat over haar schouders viel, terug.
	7



	„Nu, heb je het gezien?” vroeg zij barsch. Haar gezicht was rood, maar toch reeds kalm en haar handen beefden niet.
	„Ja,” zeide Jewssej, terwijl hij met zijn hoofd knikte; hij liep dichter naar haar toe.
	„Geef het bij de politie aan, als je wi1...”
	Zij keerde zich om en ging de kamer in, waarbij zij de deur open liet.
	Terwijl Jewssej op den drempel stond en zich moeite gaf niet naar den divan te kijken, vroeg hij fluisterend:
	,Is hij goed dood?”
	„Ja ...” antwoordde de vrouw.
	Toen wendde Jewssej het hoofd om en keek met oogen, waarin geen deernis blonk, naar het kleine lichaam van zijn patroon, dat glad op den zwarten divan gekleefd scheen, keek naar Raissa en zuchtte verlicht.
	In den hoek, dicht bij het bed, sloeg de klok tegen den muur zacht, als het ware aarzelend: „een, twee.” Raissa kromp driemaal ineen, hield toen den schommelenden slinger met onzekere hand tegen en ging op het bed zitten. Zij steunde de ellebogen op haar knie en drukte de palmen van de hand tegen haar hoofd; het haar ging opnieuw los, omhulde haar armen en bedekte haar gezicht als met een dichten, donkeren sluier.
	Jewssej ging naar Raissa toe. Hij raakte met de teenen zijner bloote voeten nauwelijks den grond om



	de griezelige, plechtige stilte niet te storen, ging naast haar staan en keek zwijgend naar haar blanke, ronde schouders. Haar houding wekte bij hem den wensch, iets troostends te zeggen en hij zeide zacht en ernstig:
	„Zoo is hem geschied, wat hij verdient..
	„Doe het raam open,” zeide Raissa ruw. Maar toen Jewssej zich verwijderde, hield zij hem met een zachte vraag terug:
	„Je bent zeker wel bang?”
	„Neen ...”
	„Werkelijk niet ? Anders ben je toch zoo vreesachtig.”
	,Als gij bij mij zijt, ben ik niet bang.”
	„Heb je medelijden met hem?”
	„Neen ...”
	„Ga dan en doe het raam open.”
	De nachtelijke koelte drong de kamer binnen, woei er als een wervelwind doorheen en bluschte het lamplicht uit. Tegen de muren glipten vluchtige schaduwen en verdwenen weer. Raissa hief het hoofd op, waarbij haar het haar over de schouders viel, richtte zich daarna recht op, keek met wijd geopende oogen Jewssej aan en zeide weifelend:
	„Waarom moet ik zoo slecht worden? Waarom ga ik zoo te gronde? Zoo was mijn gansche leven: uit den eenen kuil in den anderen ... de eene dieper dan de ander...”
	Jewssej kwam weer naast haar staan en beiden zwegen lang. Eindelijk sloeg zij haar zachte, koude



	hand om zijn lenden en vroeg, terwijl zij hem zacht tegen zich aan drukte:
	„Zeg eens, zal je er iets van vertellen?”
	„Neen!” antwoordde hij en sloot de oogen.
	„Je zult niets zeggen. Tegen geen mensch? Nooit?” zeide de vrouw nadenkend.
	„Nooit,” zei hij zacht, maar vast.
	„Zeg niets, ik zal ook weer wat voor jou doen,” beloofde zij vriendelijk en streelde zijn wangen.
	Zij stond op, keek om en zeide:
	„Kleed je aan, het is koud. De kamer moet in orde worden gebracht... Ga, kleed je aan.”
	Toen hij terugkwam zag hij, dat het lijk van zijn patroon van den schedel af met een deken bedekt was, terwijl Raissa half aangekleed gebleven was. Dat trof hem. Zonder zich te haasten bracht zij de kamer in orde, waarbij zij elkaar vaak aankeken. Jewssej voelde, dat deze zwijgende bezigheid midden in den nacht, in de kleine kamer, hem meer en meer met deze vrouw verbond, die even eenzaam was als hijzelf en even goed vrees kende. Hij gaf zich moeite in haar nabijheid te blijven en vermeed naar het lijk van den oude te zien.
	Het werd dag. Raissa luisterde naar de geluiden van de ontwakende stad en van het huis. Zij riep Jewssej tot zich:
	„Ga nu liggen en slapen. Ik zal je spoedig wekken en met een briefje naar Dorimedont Lukitsch zenden. Ga!...”



	y-Zij bracht hem naar den koffer, waarop hij sliep, streek met haar hand over de legerstede en zeide:
	„O, wat lig je hier hard!”
	Toen hij was gaan liggen ging zij bij hem zitten en terwijl zij hem met haar zachte, gladde hand streelde, zeide zij op zangerigen toon:
	„Je geeft het briefje af en mocht hij je vragen, hoe de dood gekomen is, dan zeg je, dat je het niet weet, dat je geslapen hebt, en niets hebt gezien ..
	Zij zweeg en fronste de wenkbrauwen. In slaap gewiegd door de warmte van het vrouwelijke lichaam en de zachte woorden viel Jewssej in een lichte sluimering.
	„Neen,” vervolgde Raissa, „dat is niet het juiste. Zeg liever zoo ...”
	En zij zeide hem kalm en duidelijk wat hij moest doen. Haar warme teedere liefkoozing wekte bij hem de herinnering aan zijn moeder, hij gevoelde zich behaaglijk en glimlachte.
	„Dorimedont is ook een politie-spion ...” hoorde hij haar slaapwekkende, effen stem zeggen. „Wees voorzichtig als hij je uitvraagt. Anders zeg ik, datje alles weet en mij bij alles hebt geholpen en dan word je ook opgesloten.”
	Nu glimlachte ook zij, terwijl zij herhaalde: „Opgesloten en veroordeeld tot dwangarbeid ... heb je het begrepen ?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej zacht, terwijl hij haar met zijn reeds half gesloten oogen aankeek.



	„Je slaapt al in? Nu slaap dan maar!” hoorde hij reeds half ingesluimerd haar stem en hij was gelukkig en dankbaar. „Zal je niet vergeten, wat ik je heb gezegd? Wat ben je toch zwakjes... en hoe mager... Nu slaap maar!”
	Hij sliep in.
	Maar spoedig wekte hem een strenge stem.
	„Jongen, sta toch op, fluks! Hè... jongen!”
	Hij sprong overeind en rekte de armen uit. Naast zijn bed stond Dorimedont met een stok in de hand.
	„Hoe kan je slapen? Je patroon is gestorven en jij slaapt!”
	„Hij is vermoeid,” zeide Raissa. „Wij hebben den ganschen nacht gewaakt.”
	Zij keek uit de keuken de kamer in. Zij had haar hoed reeds op en de parasol in de hand.
	„Vermoeid? Op den sterfdag van zijn weldoener moet men weenen en niet slapen... kleed je aan!”
	Het effen, met puisten bedekte gezicht van den stillen agent keek heel streng. Zijn woorden deden Jewssej dadelijk opstaan, zij hadden den invloed op hem evenals die van den teugel waarmede een mak paard gemend wordt.
	„Loop naar de politie, jongen! Hier is een briefje, verlies het niet!...”
	Nog suf van den slaap, kleedde Jewssej zich langzaam aan en snelde de straat op. Hij moest zijn oogen met geweld openhouden en liep, tegen de voorbijgangers aanstootend, over het trottoir.



	„Hij moet heel gauw begraven worden,” dacht hij. „Dorimedont zal haar in het nauw brengen en zij zal hem alles vertellen... dan kom ik ook in de gevangenis ... Met haar samen is dat niet zoo erg... Maar zij heeft hem toch zelf gehaald... zij heeft mij niet gezonden... het speet haar wel, mij te moeten wekken... Of was zij bang ? Maar waarvan moet ik nu leven? ...”
	Toen hij weer thuiskwam, zat daar reeds een politiebeambte met zwarten baard en een oud man met grijs haar in een langen rok. Dorimedont sprak met den politiedienaar op commandotoon:
	„Luister toch, Iwan Iwanowitsch, wat de dokter zegt! Dus kanker... aha! Daar is de jongen... hé, jongen, ga een paar flesschen bier halen! Rep je wat!”
	Raissa zette in de keuken koffie en maakte een eierkoek... Zij had de mouwen van haar hemd hoog opgeslagen en haar blanke armen roerden zich snel en handig.
	„Als je terugkomt zal ik je op koffie trakteeren,” zeide zij glimlachend tot Jewssej.
	Hij was den ganschen dag tot den avond op de been, aldoor in het menschengewoel en had geen tijd om te letten op wat er in huis gebeurde. Toch voelde hij, dat alles goed stond voor Raissa. Dien dag was zij mooier dan ooit en allen lieten met genoegen hun oogen op haar rusten.
	’s Avonds, toen Jewssej bijna ziek van vermoeidheid,



	met een onaangenamen kleverigen smaak in den mond te bed lag, hoorde hij, hoe Dorimedont streng en gebiedend tegen Raissa zeide:
	„Hij moet niet uit het oog verloren worden.. hoor je? Hij is dom.”
	Daarna ging hij met Raissa de kamer van Jewssej binnen. De spion strekte met een gewichtige uitdrukking de hand uit en zeide hijgend tegen den jongen?”
	„Sta op! Nu, zeg eens, wajt zal je nu beginnen?”
	„Ik weet het niet...”
	„Je weet het niet? Wie moet het dan weten?”
	De oogen van den speurhond puilden uit, zijn wangen en neus waren rood gekleurd, hij ademde zwaar en luid en geleek volkomen op een gloeiende kachel.
	„Ik weet het,” zeide hij bij zichzelf, terwijl hij zijn met ringen versierde vingers opstak.”
	„Je zult hier bij ons blijven ... bij mij,” zeide Raissa vriendelijk.
	„Ja, je zult bij ons blijven, ik zal een goede betrekking voor je zoeken.”
	Jewssej zweeg.
	„Nu, wat is er?”
	„Niets ...” zeide Jewssej aarzelend
	„Je moet dankbaar zijn, schaapje,” zeide Dorimedont nederbuigend.
	Het was Jewssej, alsof de kleine, grijze oogen van den stillen agent hem voor goed wilden vastspijkeren.



	„Wij zullen beter dan bloedverwanten voor je zijn,” zeide Dorimedont, toen hij, een geur van bier, zweet en vet achterlatende, de kamer verliet.
	Jewssej voelde een benauwenden, pijnigenden druk... hij opende het venster en luisterde een poosje in den stillen nacht. Daarna ging hij liggen en begon te kreunen, terwijl zijn groote, angstige oogen in de duisternis staarden. Het was alsof hij in een benauwden hoek werd gedrukt, waaruit geen ontkomen was.
	De stille agent brulde en lachte in Raissa’s kamer.
	„Nu ben je dus de mijne... oho, oho, doet niets 1.. dat schikt zich, haha, zal je aan wennen!”
	Jewssej stak het hoofd onder het kusssn om die zegevierende uitroepen niet te moeten hooren.
	Na een oogenblik sprong hij ademloos op ... voor hem glipten de dorre, donkere beenen van zijn patroon, wiens kleine, roode oogjes glinsterden.
	Jewssej schreeuwde het uit en sprong met uitgestrekte handen uit bed. Hij duwde er mede tegen de deur van Raissa’s kamer en begon zacht te huilen.
	„Ik ben bang ...”
	Twee groote, witte lichamen bewogen zich door de kamer en een er van brulde verschrikt en boos tegen hem:
	„Ga je weg!”
	Jewssej viel op de knieën en spartelde op den grond aan hun voeten, als een opgeschrikte hagedis, terwijl hij steeds weer riep:



	„Ik ben bang ... ik ben bang ...”
	Nu volgden de drukke dagen der begrafenis en daarna de verhuizing van Raissa naar de woning van Dorimedont. De gedachten van Jewssej fladderden als een kleine vogel in een wolk van donkeren angst heen en weer.
	„Wat zal er van mij worden?” ging onophoudelijk door zijn hoofd.
	Hij zou ergens hebben willen heenloopen en zich verstoppen... maar overal ontmoette hij de speurende oogen van Dorimedont, hoorde hij zijn rauwe, zware stem.
	„Doe het wat vlug, jongen!”
	Dit commando weerklonk ergens in zijn binnenste en duwde hem nu hier dan daar heen, geheele dagen liep hij met boodschappen, nu hier dan ginds heen. ’s Avonds kwam hij vermoeid en afgebeuld thuis om in een zwaren, door vreeselijke droomen gekwelden, slaap te vallen.



	HOOFDSTUK VI,
	Uit dit leven ontwaakte Jewssej in het halfdonker van een groote kamer met lage zoldering, waarin een tafel stond met morsig groen zeildoek bedekt. Voor hem lag een dik, half vol geschreven boek en eenige bladen onbeschreven, gelinieerd papier; in zijn hand trilde een pen; hij begreep niet wat er met al deze dingen gedaan moest worden en keek hulpeloos rond.
	Er stonden verscheiden tafels in de kamer, waarachter twee of vier personen zaten; vermoeid en boos voegden zij elkaar enkele woorden toe, schreven haastig en rookten veel. De bijtende, blauwe damp zweefde naar de luchtopeningen der vensters en onafgebroken drong van de straat een verdoovend verward geraas naar binnen. Een massa vliegen snorden boven de hoofden, kropen op de „aankondigingen” aan den muur en over de tafels, tikten tegen de ruiten en geleken in hun bedrijvigheid op de menschen, die deze zwoele, vuile kooi vulden.



	Aan de deur van de kooi stonden politiesoldaten, kwamen en gingen officieren, verscheiden menschen kwamen binnen, groetten, glimlachten onderdanig en zuchtten diep. Onophoudelijk werden hun op haastigen, klagenden toon uitgesproken woorden gehoord, die werden afgebroken en overschreeuwd door barsch geroep der beambten. Den hals over de tafel uitrekkend en zijn waterige blauwe oogen wijd opensperrend, keek Jewssej uit zijn hoek de kamer in en nam de beambten op.
	Hij deed moeite zich hun gezicht en gestalte in te prenten en koesterde den stillen wensch onder hen iemand te vinden, die hem zou kunnen helpen.
	De drang naar zelfbehoud was in hem ontwaakt en bracht alle onderdrukte gevoelens, alle verscheurde gedachten samen in een bewust pogen; zich zeer spoedig aan te passen aan deze lieden, om zoodoende onder hen onopgemerkt te blijven.
	Al de beambten, de jonge zoowel als de oude hadden één trek gemeen. Zij hadden allen iets verfrommelds en verwelkts. Zij keken allen even somber, wonden zich allen gauw op, schreeuwden dan, waarbij zij de tanden lieten zien en met de armen zwaaiden.
	Er waren veel ouden en kaalhoofdigen, eenigen met rood haar en twee reeds geheel grijs, een dezer laatsten was een lange man met lang haar en grooten knevel hij zag er uit als een geestelijke, wien men den baard afgeschoren had; de ander had een



	rood gezicht, een ontzaglijken baard en kalen schedel.
	Deze had Jewssej de plaats in den hoek gegeven, het boek voor hem neergelegd, en terwijl hij met zijn vinger op het boek klopte, hem bevolen daaruit af te schrijven!
	Zooeven stond voor dezen grijsaard een geheel in het zwart gekleede oude vrouw, zij jammerde treurig:
	,Va ... dertje! Wel Edele Heer!”
	„Gij stoort mij!” riep de oude, zonder naar haar te zien.
	En op de bank bij de deur zat een mager jong meisje in een rosé kleedje en snikte, terwijl zij met haar witten boezelaar haar gelaat bedekte:
	„Maar ik ben niet schuldig..
	„Wie mokt daar?” vroeg een snijdende stem.
	En overal klaagden en smeekten sommigen, terwijl zij zich rechtvaardigden en op de knieën liggend onderdanig en huilerig spraken, terwijl de anderen zaten en tegen hen schreeuwden, vol smaad, tot vervelens toe.
	Het papier ritselde, de pennen krasten en door al dat geraas drong het zachte weenen van het jonge meisje.
	„Alexej!” riep de oude met den grijzen baard. .Breng die vrouw weg...”
	Zijn oogen bleven op Jewssej gevestigd, hij trad snel op hem toe en vroeg verbaasd, op barschen toon; „wat voer je uit, hè? waarom schrijf je niet?”
	Jewssej zweeg en liet het hoofd hangen.



	„Nu, daar heeft men ons een echten domkop gezonden!” zeide de oude, haalde de schouders op en verwijderde zich terwijl hij riep:
	„Hè, Sarubin!” ...
	Een magere jongen met smalle borst en zwarte lokken op den smallen schedel, laag voorhoofd en evendig rondkijkende oogjes, ging naast Jewssej zitten stiet hem met de ellebogen in de zijde en vroeg fluisterend:
	„Wat is er?”
	„Hier... dat begrijp ik niet...” zeide Jewssej Klimkow zacht en angstig.
	Ergens in het binnenste van den ander, waarschijnlijk in de diepte van zijn maag klonk een dof afgebroken steunen:
	„Oef!”
	En zacht, alsof hij een gewichtig geheim onthulde, begon hij te spreken:
	„Ik zal je helpen en daarvoor moet je mij een halven roebel geven... Heb je een halven roebel?”
	„Neen...”
	„Maar als je je salaris krijgt... afgesproken!”
	De krullebol nam een blad papier en vervolgde even geheimzinnig;
	„Zie je, in het boek zijn de voor- en achternamen met roode punten aangegeven! Nu, die schrijf je op dit blad over; als je klaar bent, roep je mij maar, dan zal ik nakijken of je iets verkeerd hebt gedaan. Ik heet Jakow Sarubin.”



	Hij stak het hoofd vooruit en verdween, waarbij hij handig tusschen de tafels doorglipte. Hij boog zich bij het gaan voorover, drukte de ellebogen in de zijden en de polsen tegen zijn borst, draaide zijn zwart rond hoofd heen en weer, terwijl zijn kleine oogen fonkelden. Nadat Jewssej hem opmerkzaam met de oogen had gevolgd, doopte hij aandachtig zijn pen in den inktpot en begon te schrijven. Spoedig was hij weer in het gewone, aangename gevoel van zelfvergetelheid geraakt hij zag niets van zijn omgeving, was geheel in zijn eentonigen arbeid verdiept en verloor daardoor zijn vrees.
	Hij was spoedig gewoon aan zijn nieuwe positie. Werktuigelijk voerde hij alle werkzaamheden uit, was steeds voor ieder dienstvaardig om des te sneller vrij te zijn, was aan allen met de grootste onderdanigheid ondergeschikt en verstopte zich handig achter zijn werk voor de koude nieuwsgierigheid en ruwe aanvallen van zijne omgeving. Zwijgzaam en ongemerkt schiep hij zich in zijn hoek een onopgemerkt bestaan, een duisteren observatiepost en hij leefde als een nachtvogel zonder de beteekenis van den dag te begrijpen, die bont en vol geraas aan zijn ronde oogen, zonder uitdrukking, voorbij trok.
	Eiken dag hoorde hij geklaag, gesteun, verschrikte uitroepen, barsche woorden van de politie-officieren en opgewonden gemor of boozen spot van de schrijvers. Vaak werden de menschen in het gezicht geslagen, de deur uitgeworpen en niet zelden vloeide er bloed,



	nu en dan brachten de politie-agenten lieden binnen, die, met koorden aan elkaar gebonden, vreeselijk geslagen waren en van pijn brulden. De dieven gedroegen zich in de kanselarij eenigszins verlegen, maar glimlachten ieder als een goeden bekende toe. De prostituées glimlachten ook uitnoodigend en allen streken hun kleeren met dezelfde handbeweging glad. Zij, die geen pas hadden, zwegen norsch en keken somber en hopeloos. Zij, die als politiek verdacht onder toezicht stonden, kwamen trotsch aanloopen, redetwistten, schreeuwden, groetten nooit en gedroegen zich tegenover ieder minachtend en vijandig. Er werd veel over hen gesproken in de kanselarij bijna altijd spottend, nu en dan ook boos; toch gevoelde Jewssej in den spot en de boosheid eene verborgen belangstelling en iets als eerbiedige vrees voor deze menschen, die met allen zoo open en onafhankelijk spraken.
	Meer dan al het andere wekten de agenten der politieke politie, menschen met onbestemde gelaatsuitdrukking en die zwijgzaam en barsch waren de belangstelling der beambten. Over hen en de kolossale sommen welke zij verdienden, sprak men met jaloerschheid; men vertelde elkaar met een uitdrukking van vrees, dat hun alles bekend en openbaar was, hun macht over het leven der menschen hield men voor onbegrensd; zij konden, zoo heette het, het lot van elk mensch zoo besturen, dat hij, waarheen hij zich ook keerde, in de gevangenis kwam.
	Aandachtig beproefde Klimkow alles te begrijpen,



	wat aan zijn oogen voorbijging. Onopgemerkt hoopten zich in zijn ziel ervaringen op; zijn zwak verstand kon ze wel niet tot een harmonisch geheel samenvoegen, maar bracht, de wet der zwaarte gehoorzamend, er een zekere beteekenis in en schiep een onbewusten drang naar nieuwe waarnemingen. Het scherpte zijn nieuwsgierigheid en bracht hem tot onverwachte gevolgtrekkingen, die hem zelf soms door hun vermetelheid verschrikten. Rondom hem koesterde niemand welwillendheid of medelijden tegenover den ander, ook Jewssej kende voor de menschen geen warmere gevoelens. Het scheen hem, dat allen zich anders voordeden, zelfs als zij steunden en weenden onder de ontvangen slagen. In de oogen van ieder afzonderlijk zag hij iets verborgens, wantrouwends en vaak ving zijn oor een zacht gemompelde bedreiging op:
	„Wacht maar... ook in onze straat zal het wel eens feest worden!”
	Als hij ’s avonds thuis, bijna altijd alleen, in de groote kamer zat en zich de indrukken van den dag herinnerde, scheen alles hem overbodig en onecht, alles was zoo onduidelijk, hinderde, verwarde en prikkelde de menschen slechts. Allen schenen te weten, dat men stil, zonder slechtheid moest leven, maar niemand wilde aan een ander deze geheime wetenschap van een beter leven kenbaar maken, zij vertrouwden geen van allen elkaar en stookten elkaar wederzijdsch tot liegen aan. Helder en klaar zag men
	8



	de algemeene zenuwachtigheid door dit leven, allen klaagden er luid over, ieder zag slechts in den ander den gevaarlijken vijand en in ieder lag die ontevredenheid over deze strijdigheid met het leven, het wantrouwen tegen de menschen, en verscheurde hem de ziel.
	Klimkow voelde steeds duidelijker de disharmonie en den druk der omgeving, waarin hij leefde. Soms overviel hem een smartelijke, afmattende verveling. Zijn vingers werden slap, hij legde de pen naast zich en zijn hoofd op tafel, staarde lang in de schemering der berookte kamer en tastte voorzichtig in de diepte zijner ziel naar iets, dat hem houvast kon geven.
	Dan schreeuwde zijn chef, een oud man met langen neus, grijzen snor en glad geschoren wangen, hem hard toe:
	„He! Klimkow! Ben je ingeslapen?”
	Jewssej nam zijn pen weer op, zuchtte en dacht bij zichzelf;
	„Het zal voorbijgaan.”
	Tehuis was het nog vervelender en troosteloozer dan in de kanselarij van de politie.
	In de groote kamer hoestte en spuwde Dorimedont, zijn grove diepe stem klonk nu nog zelfbewuster dan vroeger. Bij het middag- en avondeten smakte hij luid, likte zijn lippen, waarbij hij zijn groote, dikke tong ver uitstak en knorde vergenoegd, terwijl hij de spijzen, die voor hem stonden, bekeek, voordat



	hij er nog van begon te eten. Zijn roode, puisterige wangen begonnen te glimmen en de grijze oogjes gingen als twee koude kevers vlug over Jewssej’s gezicht en veroorzaakten hem een onaangenaam gekriebel.
	„Ik ken den last des levens,” zeide hij. „Ik weet wat den mensch een pond goeds of een pond kwaads kosten... n...ja! Voor jou is het geluk op eens gekomen ... Ik heb je op je plaats gebracht en zal je steeds vooruit schuiven, tot de voor jou bereikbare, hoogte. Natuurlijk alleen, als je geen domkop bent...”
	Onder het spreken schudde hij zijn plomp lichaam; de stoel, waarop hij zat, knarste en kreunde treurig. Jewssej voelde, terwijl hij naar zijn woorden luisterde, dat deze man hem iedere slechte daad zou kunnen doen begaan.
	Nu en dan vertelde de politie-spion zelfvoldaan en pocherig:
	„Vandaag heeft Filipp Filippowitsch, de chef, mij weer bedankt. Hij heeft mij zelfs de hand gereikt...”
	Eens vertelde hij onder het avondeten, terwijl hij, zooals gewoonlijk aan zijn oor trok:
	„V00r... twee maanden, zit ik in een restaurant aan het station en zie, dat een man een karbonade eet, telkens omkijkt en op zijn horloge kijkt. Nu moet je weten, Jewssej, een eerlijk, vreedzaam mensch, kijkt niet zoo naar alle kanten rond, de menschen kunnen hem niets schelen en hij weet ook altijd hoe laat het is. Slechts geheime agenten en misdadigers



	slaan de menschen gade. Ik merkte dezen heer natuurlijk dadelijk op. Juist komt de buurttrein binnen; er verschijnt nog een heertje in het restaurant; hij heeft bruin haar en een baardje; hij is klaarblijkelijk van Joodschen oorsprong, in het knoopsgat draagt hij twee bloemen, een roode en een witte. Een afgesproken teeken! Ik zie, dat zij elkaar door het knippen hunner oogen begroeten. Aha! denk ik bij mij zelf. De zwarte bestelde iets, dronk een flesch Selzerwater en verwijderde zich, de andere volgde hem langzaam. Ik hen natuurlijk achterna ...”
	Hij blies zijn wangen op en zijn naar vleesch en bier ruikende adem kwam recht in Jewssej’s gezicht. Deze wankelde op zijn stoel, maar de spion lachte, rispte luid op en vervolgde, terwijl hij zijn dikken vinger opstak:
	„Een maand en drie en twintig dagen heb ik hem achtervolgd... ja! Eindelijk maak ik mijn rapport op; ik heb het spoor ontdekt van de verdachte lieden. Wij reden er heen. „Wie zijt gij?” De blonde, hij, die de karbonade had gegeten, zeide: „Dat gaat je niets aan.” De jood gaf zijn juisten naam op, en de nasporingen brachten aan het licht, dat hij iemand was, dien wij reeds lang zochten. Met hem namen wij nog een zijner kennissen in hechtenis... die ons reeds voor den derden keer in handen viel. Wij gingen her- en derwaarts en zochten hen allen bij elkaar als champignons in het bosch. Alle menschjes, die wij reeds lang kenden. Ik was destijds verbitterd



	op den blonde, maar eensklaps noemde hij gisteren zijn naam, en toen bleek, dat hij een zeer gewichtig heer was, uit Siberië ontvlucht... n. .. ja. Met Nieuwjaar krijg ik stellig een belooning ...”
	Raissa keek, terwijl zij luisterde, over het hoofd van den spion heen en kauwde langzaam een korst wittebrood, waarvan zij kleine stukjes afbeet.
	„Gij pakt ze, pakt ze... en ge krijgt toch niet allen!” zeide zij loom.
	De spion glimlachte en zeide gewichtig;
	„Je begrijpt niets van politiek en daarom praat je onzin, mijn lieve. Wij willen in het geheel niet, dat deze lieden voor altijd worden uitgeroeid,... zij zijn voor ons de vonken, die ons wijzen waar de brand op het punt van uitbreken is. Dat zegt Filipp Filippowitsch, die zelf een voormalige politikus is. Het is een zeer fijn spel!”
	Jewssej’s blik dwaalde afgemat door de nauwe kamer, waarvan de muren met geel behangsel waren beplakt. Overal hingen portretten van czaren, van generaals en naakte vrouwen. Deze bontgekleurde, opgezwollen, naar voren springende vlekken staken schril in de oogen en deden aan de wonden en gezwellen op het lichaam van een zieke denken. De meubelen waren dicht tegen de muren gedrukt, alsof zij zich ver wilden houden van de menschen; het rook in de kamer naar brandewijn en warme, vette spijzen.
	De lamp wierp door de groene kap doodsbleeke



	schaduwen op de gezichten. Eensklaps kwam Jewssej, hij wist niet hoe... een oude bedelaar in de gedachten, dien hij bijna eiken dag, als hij naar zijn werk ging, tegen kwam. Ziek met ingevallen neus en onrustige misdadigersoogen, deed hij zich voor als een door en door blijde en zong, terwijl hij de hand voor een aalmoes uitgestrekte, in snel tempo:
	„Hier staat een brave bedelman
	En bedelt alle menschen an...
	O, geef hem toch, den armen man
	Opdat hij brandewijn koopen kan.
	Een vaatje tegelijk;
	Een goed werk zekerlijk!”
	De spion stak zijn hand over de tafel en trok Jewssej aan zijn haar:
	„Als ik spreek, moet je luisteren ...”
	Hij sloeg Klimkow dikwijls en ofschoon zijn klappen geen pijn deden, voelde deze ze toch als een beleediging, alsof hij niet op zijn gezicht werd geslagen, maar op zijn ziel. Vooral vond Dorimedont het prettig Jewssej met zijn ring op het hoofd te slaan, dan kromde hij zijn vinger en klopte met den zwaren ring zoo, dat er een droog knappend geluid werd vernomen. Telkens als Jewssej een klap kreeg, fronste Raissa haar wenkbrauwen en zeide achteloos:
	„Doe het niet, Dorimedont Lukitsch laat het toch!”
	„Nu... ja, zal hij er kapot van gaan? Men moet hem toch onderrichten!...” Raissa was mager geworden, zij had blauwe kringen onder de oogen



	gekregen en ze werden met den dag strakker en doffer, ’s Avonds, als Dorimedont niet thuis was, liet zij Jewssej brandewijn halen, dronk dien uit kleine likeurglaasjes en vertelde iets, met eentonige stem, verward en onbegrijpelijk, ze hield dikwijls op en zuchtte. Haar groot lichaam rekte zich daarbij uit, gaandeweg opende zij knoop na knoop, maakte de banden los en draaide, half gekleed, op haar stoel.
	„Ik verveel mij,” zeide zij en schudde het hoofd. „Ontzettend vervelend! Als je knapper waart of tenminste ouder, dan zou je mijn verdriet kunnen verjagen... och, wat ben je toch een overtollige jongen!”...
	Jewssej boog zwijgend het hoofd, een stekend, koud gevoel van beleediging kwam over zijn hart.
	„Je bent zoo slap, zoo nietig!” hoorde hij haar zwaarmoedig, klagende stem. „Andere jongens van jouw leeftijd hebben reeds lang hun liefje, genieten ten volle van het leven en jij... Ach, wat ben je toch een zwakkeling!”
	Nu en dan als zij brandewijn had gedronken, trok zij hem naar zich neer, kneep en kittelde hem en wekte een gevoel bij hem van vrees, schaamte en schuchtere nieuwsgierigheid. Hij sloot de oogen en gaf zich over aan haar schaamtelooze groote handen, zwijgend en willoos, gedrukt door het voorgevoel van het afschuwelijke, dat hem dreigde.
	„Ga, ga slapen... Ach mijn God!” riep zij ontevreden en stiet hem verachtelijk van zich. Hij verliet



	haar en ging naar de voorkamer, waar hij sliep. Steeds werd zij hem vreemder en steeds meer verliet hem het onbestemd, warm gevoel, dat hij vroeger voor haar had gekoesterd. Terwijl hij in smartelijke opwinding te bed lag, hoorde hij, hoe Raissa met haar diepe, kirrende stem een melancholiek lied zong, altijd weer hetzelfde en hoe de flesch tegen het likeurglas rinkelde ...
	Eens echter, midden in den donkeren nacht, toen de fijne stralen van den herfstregen tegen het venster naast Jewssej’s bed sloegen, gelukte het Raissa in den halfvolwassen jongen den hartstocht op te zweepen.
	„Zoo is het goed,” zeide zij en-lachte dronken. „Nu ben je mijn minnaar... Zie je nu, hoe heerlijk dat is. Hè?”
	Hij stond voor het bed, alsof hij plotseling dronken was geworden en keek, alsof hij stikken zou, met een trilling in zijn beenen en zijn borst, neer op haar log, week lichaam en het breede, in een lach vervloeiend gelaat. Hij had geen schaamte meer, maar zijn hart was vervuld van rouw over een niet te herkrijgen verlies en hij zou het liefst hebben willen huilen, maar zweeg in het neerdrukkend besef, dat deze vrouw hem vreemd en hatelijk was; dat al het goede, al het vriendelijke, hetwelk hij in zijn hart voor haar had gevoeld, op eens, door haar begeerig lichaam, was verslonden en zoo spoorloos in hem was verdwenen als een regendroppel in een donkeren poel.



	„Wij zullen samen leven en den goeden Dorimedont, den zwijnhond, te slim af zijn ..
	„En als hij het bemerkt?” zeide Jewssej zacht.
	„Ach, jij lafaard, kom hier!” Hij waagde niet, zich tegen haar te verzetten en trad nader. Maar nu kon de vrouw de in hem ontwaakte vijandigheid niet meer overwinnen. Zij trok hem lang heen en weer en lachte spottend, daarna stiet zij zijn mager lichaam ruw van zich, schold flink en ging heen.
	Toen Jewssej alleen was dacht hij hopeloos;
	„Nu zal zij mij in het verderf storten, dat vergeeft zij mij niet... Ik ben verloren ...”
	Hij keek het venster uit, achter de ruiten beefde en trilde iets in het donker, iets vormloos, angstigs, dat weenend en angstig tegen de ruiten sloeg, aan de muren krabde, op het dak rondsprong en vandaar klagelijk steunend op de straat viel. Zacht, heel zacht kroop een schuchtere gedachte lokkend bij hem binnen:
	„Als ik morgen aan kapitein Iwanowitsch zeg, dat zij den oude heeft geworgd?”
	Jewssej schrok voor deze vraag en kon ze toch gedurende langen tijd niet van zich zetten.
	„Zij zal mij op de een of andere manier in het verderf storten,” zeide hij, zonder bij deze gedachte rust te vinden.
	Den volgenden morgen scheen Raissa den voorgaanden nacht echter te zijn vergeten. Zij bracht hem loom en onverschillig zijn koffie en brood, was als altijd half ziek van katterigheid en zinspeelde met geen woord



	of blik op de veranderde betrekking tusschen hen.
	Hij ging eenigszins gerustgesteld naar het bureau en begon van nu aan overuren te maken. Hij ging langzaam naar huis terug om zoo laat mogelijk te komen. Het was hem pijnlijk alleen met Raissa te zijn, hij was bang met haar te praten en verwachtte nog steeds, dat zij over dien nacht zou spreken, waarin zij het zwakke, maar dierbare gevoel voor haar vernietigd had.
	In den regel bleven voor de avondwerkzaamheden in de kanselarij, behalve hij, ook Jakow Sarubin en zijn chef, de grijsaard met zijn grooten snor, achter. Kapitein Iwanowitsch, dien allen achter zijn rug bij den spotnaam „Fluitje” noemden.
	Zijn gladgeschoren gezicht was met een dicht net van roode adertjes overdekt, in de verte scheen het gekleurd en van nabij als met een fijne roede geslagen. Onder de grijze wenkbrauwen en de slappe oogleden fonkelden vol grimmigheid de verdrietige oogen; hij sprak norsch en rookte onafgebroken dikke, gele sigaretten. Boven zijn grijs hoofd golfde steeds een wolk van blauwachtigen damp, die hem van al de andere beambten in de kanselarij onderscheidde.
	„Wat ziet hij er waardig uit,” zeide jewssej eens tegen Sarubin.
	„Hij is half gek,” antwoordde de bruine Jakow. „Hij heeft bijna een jaar in het gekkenhuis gezeten. Maar hij is niet gevaarlijk.”



	Jewssej zag, dat „Fluitje” nu en dan uit den zak van zijn lang grijs buis een klein zwart boekje nam, het dicht bij zijn gezicht bracht en iets bij zich zelf mompelde, terwijl zijn knevel trillend heen en weer ging.
	„Heeft hij daar een gebedenboek?”
	„Ik weet het niet.”
	Het bruine gezicht van Sarubin trilde krampachtig. Zijn kleine oogjes vlamden en terwijl hij zich naar Jewssej boog, fluisterde hij zacht:
	„Ga je naar de meisjes?”
	„Neen...”
	„Waarom niet?”
	Jewssej antwoordde verlegen:
	„Ik ben bang...”
	„O! Dan zullen wij samen gaan ... afgesproken ? Het kost niets, men behoeft voor een paar flesschen bier slechts vijf en twintig kopeken te betalen. Als wij zeggen, dat wij van de politie zijn, hebben wij alles voor niets. Zij zijn bang voor ons, spionnen. Voor ons trouwens is ieder bang.”
	En nog zachter, maar met nog meer nadruk, vervolgde hij:
	„En wat voor meisjes zijn daar! Dik, warm als donzen bedden. Dat is het schoonste op de wereld... de meisjes... bij God ... Vele liefkoozen je als je eigen moeder... Streelen je het hoofd, totdat je inslaapt... Wonderlijk heerlijk!...”
	,Heb je nog een moeder?”
	„Ja, maar ik woon bij mijn tante. Mijn moeder



	deugt niet. Zij is liederlijk en wordt door een slager onderhouden. Ik ga niet naar haar toe, de slager wil het niet. Eens ben ik er heen gegaan, maar toen heeft hij mij zoo’n trap gegeven ... oef!”
	Sarubin’s kleine muizenooren trilden en zijn smalle oogen trokken zich op een vreemde manier onder zijn voorhoofd terug. Met zijn beweeglijke vingers trok hij aan het zwarte dons op zijn bovenlip en sidderde daarbij van opwinding.
	„Waarom ben je zoo stil? Men moet vermeteler zijn, anders laden ze je hier alle werk op den hals. In het begin was ik ook bang, toen zijn ze allen op mij los gevaren ... Kom, laat ons vrienden zijn voor het geheele leven!”
	Hij viel niet in den smaak vanjewssej; zijn beweeglijkheid wekte allerhande angsten in hem op, maar toch zeide hij ten slotte:
	„Ja, wij zullen vrienden zijn!”
	„Hier is mijn hand! Afgesproken! Dus morgen gaan wij naar de meisjes?”
	„Ik ga niet..
	Zij hadden niet gemerkt dat „Fluitje” hen was genaderd; met norsche stem vroeg hij:
	„Nu, Jakow, wie van u is de sterkste ?”
	„Wij vechten toch niet!” zeide Sarubin ruw en oneerbiedig.
	„Werkelijk niet?” zeide Fluitje. „Laat hij er je niet onder krijgen, Klimkow, versta je?”
	„Ja,” zeide Jewssej en stond eerbiedig voor hem op.



	Een gevoel van achting en nieuwsgierigheid trok hem tot dezen man. Op zekeren dag vermande hij zich, zonder dat hij er zelf op voorbereid was om „Fluitje” aan te spreken:
	.Kapitein Iwanowitsch ..
	Wat is er dan?”
	„Ik zou u graag wat vragen.
	„Vraag maar op,” zeide Fluitje aanmoedigend, zonder hem aan te zien.
	„Waarom leven de menschen zoo in onmin met elkaar?” bracht Jewssej met groote inspanning uit.
	De oude sloeg de zware oogleden op, keek Klimkow in het gezicht en vroeg van zijn kant:
	,Wat gaat jou dat aan?”
	Jewssej werd verlegen, de vraag van den oude gaf hem letterlijk een stoot door de vanzelfsprekende eenvoudigheid.
	„Aha!” zeide de oude zacht.
	Daarna fronste hij het voorhoofd, nam het zwarte boekje uit zijn zak en zeide, terwijl hij er met zijn vinger op klopte:
	„Het Evangelie... Heb je het gelezen ?”
	„Ja.”
	„En begrepen?”
	„Neen,” antwoordde Jewssej verlegen.
	„Lees het nog eens... trouwens..
	De oude stak, terwijl hij zijn knevel bewoog, het boek in zijn zak.
	Jk lees dit boek reeds voor den derden keer... ja,



	den derden keer... Niemand begrijpt het... Het is een boek voor kinderen, voor hen, die rein van hart zijn ... Niemand kan het begrijpen ..
	Er lag iets vriendelijks in zijn gebrom en Jewssej voelde lust hem nog iets te vragen, maar hij kon zijn gedachten niet snel genoeg onder woorden brengen. De oude stak een sigarette aan, hulde zich in een rookwolk en scheen den kleinen hulpschrijver reeds te zijn vergeten. Klimkow verwijderde zich zacht, zijn genegenheid voor Fluitje was aan het groeien en hij dacht:
	„Wat zou het mooi zijn, dichter bij hem te zitten!”
	Dat was nu zijn droom, Jakow Sarubin had echter andere droomen.
	„Weet je wat, Klimkow?” zeide hij op zekeren dag haastig fluisterend, „wij zullen trachten onder de politieke spionnen te komen. Daar zouden wij beiden kunnen opleven, oef!”
	Jewssej zweeg, de politieke spionnen maakten hem bang met hun strenge blikken en het geheimzinnige, dat hun sombere werkzaamheid omgaf, had voor hem iets angstaanjagends.



	HOOFDSTUK VII.
	Tehuis was een ongeluk gebeurd. Dorimedont was op een nacht, met gescheurde kleeren, zonder hoed en stok verschenen, met stuk geslagen gezicht en geheel met bloed bedekt. Zijn zwaar lichaam sidderde, over zijn opgezwollen gezicht vloeiden de tranen; hij snikte en sprak somber:
	„Alles is uit... ik moet weg van hier... naar een andere stad ... maar gauw ..
	Raissa waschte zwijgend, bedaard, zijn gezicht af met een handdoek, die in brandewijn en water was gedoopt. Een huivering doorvoer hem daarbij en hij steunde;
	„Voorzichtig! Ach, die beesten, wat hebben zij mij geslagen! Met stokken, ah! Een mensch met stokken slaan! Voorzichtig! bid ik je. Dat kan je niet..
	Jewssej bracht versch water, trok de schoenen van de voeten van den spion en luisterde met heimelijk pleizier naar zijn steunen. Met voldoening zag



	hij de tranen en het bloed. Hij was er aan gewoon, bloedig geslagen menschen te zien en hun gesteun trof hem niet, ofschoon hij zelf heel goed wist, hoe klappen smaakten.
	„Wie heeft u zoo toegetakeld?” vroeg Raissa, toen Dorimedont in bed lag.
	„Wel, die... zij spoorden mij op, omsingelden mij... in de voorstad bij de garenfabriek... Ik moet naar een andere stad ... ik zal overplaatsing aanvragen ... anders slaan zij mij dood ...”
	Toen Jewssej naar bed was, begonnen Dorimedont en Raissa luid met elkaar te kibbelen:
	„Ik ga niet mee,” zeide de vrouw met ongewone beslistheid.
	„Zwijg!... Wind een zieke niet op!” riep de stille agent met huilerige stem.
	„Ik reis niet mee!”
	„Ik zal je dwingen!”
	Den volgenden morgen maakte hij uit het koppige gezicht van Raissa en de toornige opgewondenheid van den spion op, dat de twee het nog niet eens waren geworden. Na het avondeten brak een nieuwe strijd uit. Dorimedont, die zich gedurende den dag had hersteld, vloekte, zijn gezwollen, blauw gelaat was vreeselijk om te zien, zijn rechterhand hing in een verband en met de linker gesticuleerde hij dreigend.
	Raissa luisterde bleek doch behalve de ronde, rollende oogen, volkomen kalm en gaf hem eigenzinnig en kort, bijna altijd hetzelfde ten antwoord:



	„Ik ga nergens heen!”
	„Waarom niet? Hè?”
	„Ik wil niet..
	„Dan zal ik ]e in het verderf storten...”
	„Het is mij hetzelfde!”
	„Je zult meegaan!”
	„Ik doe het niet..
	„Dat zullen wij zien! Weet je, wie je bent? Ben je het vergeten?”
	„Mij is alles precies hetzelfde . ..”
	„Goed!”
	Na het avondeten wikkelde de politie-spion zijn gezicht in een sjaal en ging zwijgend ergens heen. Raissa liet Jewssej brandewijn halen. Toen hij een flesch brandewijn voor haar had gehaald en nog een tweede met likeur, schonk zij uit beide flesschen een theekop vol, slurpte dien geheel uit, bleef daarna lang met gesloten oogen staan en streek met de vlakke hand over haar hals. Daarna vroeg zij Jewssej, terwijl zij met het hoofd naar de flesch knikte:
	„Wil je drinken? Niet... Drink toch eens... het is toch alles hetzelfde... drink!”
	Jewssej keek naar haar reeds zeer verwelkte borst, naar den kleinen mond en de ronde, doffe oogen; hij herinnerde zich, hoe zij er vroeger had uitgezien en ontwaarde een pijnlijk gevoel van medelijden met deze vrouw.
	Ach Jewssej,” zeide zij, „als men zijn leven toch
	9



	maar met een rein geweten kon doorbrengen..
	Krampachtig trilden haar lippen; opnieuw schonk zij brandewijn in en bood ze hem aan.
	„Drink!”
	Hij schudde ontkennend het hoofd en zij lachte hem stilletjes uit.
	„Jij lafaard... Je hebt het slecht genoeg in het leven ... dat begrijp ik .., maar waarom je leeft, dat begrijp ik niet... Waarom toch? Zeg!”
	„Zoo!” antwoordde Jewssej somber. „Ik leef. Wat moet ik anders doen?”
	Zij keek hem lang aan en zeide toen vriendelijk:
	„Ik denk, dat je je zult... ophangen ...”
	Jewssej gevoelde zich beleedigd, zuchtte slechts en ging somber op zijn stoel zitten.
	Raissa ging, loom, met onhoorbare schreden de kamer op en neer; bleef voor den spiegel staan en keek lang, strak, zonder met haar wimpers te trillen, naar haar gelaat. Zij tastte met haar handen naar den vollen, blanken hals, een huivering liep over haar schouders, zij liet haar handen zwaar neervallen en liep weer, met haar heupen wiegend, geruischloos door de kamer. Zij begon het een of ander te zingen, zonder den mond te openen. Haar stem klonk bedrukt en geleek op het kreunen van iemand, die kiespijn heeft.
	Op de tafel brandde de met een groen scherm bedekte lamp, door het venster gluurde van den ijlen hemel de ronde schijf der maan, die ook groen



	scheen, even onbeweeglijk als de schaduw in de kamer was en niets goeds beloofde...
	„Ik zal gaan slapen,” zeide Jewssej en stond van zijn stoel op.
	Zij gaf geen antwoord en keek niet naar hem. Hij liep naar de deur en herhaalde zachter:
	„Goedennacht! Ik ga slapen.”
	„Ga... wie houdt je tegen? Ga!”
	Jewssej begreep, dat zij niet goed gestemd was, en hij had behoefte haar iets vriendelijks te zeggen. Terwijl hij aan de deur bleef staan, vroeg hij:
	,Hebt gij niets noodig?”
	Zij keek hem met vermoeide, slaperige oogen aan en zeide na een poosje zacht:
	„Neen, niets.”
	Lang liep zij de kamer op en neer. Men hoorde het zacht geritsel harer rokken, den zwaarmoedigen klank van haar lied en het schrille gerinkel der flesschen. Nu en dan hoestte zij.
	In de ooren van Jewssej klonken nog steeds haar kalme woorden:
	Jk denk, dat je je zult ophangen.”
	Zij drukten smartelijk op zijn hart als een zware steen.
	Des nachts werd hij door de ruwe stem van den politie-spion gewekt:
	„Waar is Raissa?” vroeg hij, heesch fluisterend. „Waar is zij heengegaan, nu? Is zij reeds lang weg?... Je weet niets?... Ach, jij domkop!”



	Hij ging gauw naar zijn kamer, stak het hoofd door de deur en zeide streng:
	Wat heeft zij hier uitgevoerd?”
	„Niets..
	„Heeft zij brandewijn gedronken?’
	„Ja...”
	„Het zwijn!”
	Dorimedont trok zich aan het oor en verdween.
	„Waarom spreekt hij zoo fluisterend?” dacht Jewssej.
	De lamp flikkerde en rinkelde. De stille agent schimpte luid en begon lucifers aan te steken. Ze vlamden op, verlichtten eensklaps de duisternis en doofden weer uit. Daarna drong uit de kamer tot het bed van Jewssej een bleeke lichtstraal, die schokte en onzeker flikkerde en iets in de smalle voorkamer scheen te zoeken ...
	Dorimedont kwam er opnieuw uit. Een oog was nog door de zwelling gesloten, het andere keek onrustig naar binnen, gleed snel langs de muren en bleef rusten op het gelaat van Jewssej:
	„Heeft Raissa je niets gezegd?”
	„Neen ..
	„Wat een domme vrouw ...
	Het was Jewssej pijnlijk te liegen in de tegenwoordigheid van den stillen agent; hij richtte zich op.
	„Blijf liggen, blijf liggen!” zeide Dorimedont snel en ging aan het voeteneind van Jewssej’s bed zitten.
	„Indien je ouder in jaren waart,” begon hij buitengewoon vriendelijk op peinzenden toon, „dan zou ik



	je bij de politieke politie onder brengen. Dat is een goede dienst! Het salaris is niet groot, maar voor goede resultaten worden hooge belooningen gegeven. En een vrij leven... je gaat waar je wilt, loopt rond ... nu ... ja!... Zeg eens... Raissa is toch een mooie vrouw?”
	„Ja, heel mooi,” stemde Jewssej toe.
	„Ja ... al”
	Dorimedont zuchtte, glimlachte zonderling, schoof met zijn linkerhand het verband op zijn hoofd recht en betastte zijn oor.
	„Een vrouw... nooit heeft men genoeg van haar... De aartsmoeder der verleiding en zonde... Waar is zij heengegaan?... Wat denkt gij?”
	„Ik weet het niet...” antwoordde Jewssej zacht en begon ergens angst voor te gevoelen.
	„Zij had toch geen minnaar,... er komen hier in het geheel geen mannen ... Weet je wat, Jewssej... bemoei je nog niet met de vrouwen! Daar kom je altijd nog bij terecht... Zij komen iemand duur te staan, mijn waarde... Ik heb duizenden verdiend, en waar zijn zij?”
	Zwaar, omzwachteld, wiegde hij zich voor Jewssej’s oogen heen en weer en deed elk oogenblik vreezen, dat hij uit elkaar zou vallen. Zijn doffe stem klonk onrustig en met de linkerhand betastte hij voortdurend zijn hoofd en zijn borst.
	„Veel te veel heb ik mij met haar afgegeven,... n ... ja,” zeide hij en keek daarbij achterdochtig in



	de donkere hoeken der kamer. „Dat geeft zooveel onrust, maar men kan het niet laten... er is niets mooiers op aarde. Velen zeggen, dat het kaartspel meer pleizier geeft, maar ook zij kunnen niet zonder de vrouwen leven... Zelfs de jacht beschermt iemand niet tegen de vrouwen ... niets redt je voor haar!”
	’s Morgens zag Klimkow, dat de politie-spion aangekleed op den divan sliep, de lamp brandde nog, de kamer was vol rook en petroleumlucht. Dorimedont snurkte, zijn groote mond was wijd geopend en zijn gezonde arm hing op den grond, het was weerzinwekkend en jammerlijk om hem aan te zien.
	Het werd dag en door het kleine raam keek een vierkant stukje van den bleeken hemel naar binnen; in de kamer ontwaakten de vliegen, die tegen den grauwen achtergrond der kamer heen en weer glipten. Behalve de petroleumlucht vervulde nog een andere, adembenemende geur de geheele woning.
	Jewssej doofde de lamp uit, waschte zich, kleedde zich en ging naar het bureau. Tegen den middag zeide Sarubin eensklaps tegen hem:
	„Zeg eens, Klimkow, Fialkowskaja, RaissaPetrowna, is toch immers de minnares van je huisheer, Lukitsch?”
	„Ja...”
	.Nu, a1z00!...
	„Wat is er met haar?” vroeg Jewssej snel.
	„Zij heeft zich doodgestoken.”
	Jewssej sprong op, alsof hij plotseling een slag op den rug had gekregen.



	„Men heeft haar juist op zolder gevonden. Willen wij eens gaan kijken?”
	„Ik ga niet,” zeide Jewssej en viel op zijn stoel neer.
	Sarubin snelde weg en deelde onderweg aan de schrijvers mede:
	„Ik zeg, zij was de minnares van Dorimedont Lukitsch.”
	Het woord „minnares” schreeuwde hij bijzonder luid, alsof hij het nog op zijn tong naproefde. Jewssej keek hem met groote oogen na, voor zijn ziel verrees het hoofd van Raissa, waarvan het weelderig zwart haar als een waterval naar beneden viel. Haar gezicht was bleek-groen, haar lippen op elkaar geklemd, en op de plek der oogen zag men donkere, diepe vlekken. Het doode gelaat verduisterde al het omringende en Jewssej, door angst en medelijden aangegrepen, was niet in staat het te bannen.
	„Waarom ga je niet eten?” vroeg Fluitje hem. In de kanselarij was bijna niemand meer. Jewssej antwoordde met een zucht:
	„De huishoudsrer heeft zich doodgestoken.”
	„Ah... ja! Nu, ga dan naar een restauratie.”
	Fluitje ging voorzichtig op zij, maar Jewssej sprong op en greep hem bij zijn mouw.
	„Neemt u mij toch!..
	„Goed, laat ons gaan ..
	„Neen, ik bedoel: neemt u mij geheel bij u,” vroeg Jewssej smeekend.
	Fluitje boog zich naar hem toe;



	,Wat wil dat zeggen, geheel?”
	„In uw huis ... bij u wil ik wonen ... altijd ...”
	„Aha, aha! Nu, laten wij voorloopig gaan middagmalen, laten wij gaan!”
	In de restauratie zong den geheelen tijd een kanarievogel zijn schril lied. De oude at zwijgend zijn gebakken aardappelen. Jewssej kon echter niet eten en keek hem vol verwachting in het gelaat.
	„Je zoudt dus bij mij willen wonen?... Nu wat mij betreft.. . probeer het..
	Toen Jewssej deze woorden hoorde was het, alsof hij op eens van zijn huidig, afschuwelijk leven afscheid nam. Hij vatte moed en zeide vol dankbaarheid :
	Jk zal uw laarzen poetsen ..
	Fluitje stak zijn lang been met de gescheurde laars onder de tafel uit, keek er naar en zeide:
	„Dat is niet noodig. Wat voor vrouw was je huishoudster?”
	De oogen van den oude keken vriendelijk en openhartig en het was, alsof zij vroegen: „Zeg de waarheid ...”
	„Ik weet het niet,” zeide Jewssej en boog het hoofd; voor het eerst gevoelde hij, deze woorden al te dikwijls te herhalen.
	„Zoo, zoo,” zeide Fluitje, „je weet het niet...”
	„Ik weet in het geheel niets,” zeide Jewssej, ontevreden op zichzelf. Daarna vermande hij zich eensklaps: „Ik zie zoo dit en dat, maar wat het



	is, en waartoe het dienst, dat kan ik niet begrijpen. Er moet nog een tweede leven zijn ..
	„Een tweede leven?” herhaalde Fluitje en kneep de oogen dicht.
	„Ja. Het moet anders zijn dan dit leven hier.” Fluitje lachte zacht, daarna tikte hij met zijn mes op tafel en riep den kellner:
	„Een flesch bier! Je denkt, dat het anders moet zijn? Zeer belangwekkend! Niet zóó, denk je dus: Altijd vechten en zien wie de sterkste isl?”
	„Mag ik bij u wonen,” vroeg Jewssej nog eens.
	„Goed, we zullen het probeeren ... goed!”
	Jk kom vandaag naar u toe ...”
	„Kom maar, kom ...”
	Fluitje begon zwijgend zijn bier te drinken. Toen zij in de kanselarij terugkwamen, trof Jewssej daar Dorimedont zelf. Zijn verbanden waren los gegaan, zijn oog was met bloed doorloopen. Hij ging snel naar Jewssej en vroeg geheimzinnig:
	,Raissa... heb je het gehoord?”
	„Ja, ik heb het gehoord.”
	„Dat heeft zij in dronkenschap gedaan,... bij God!” fluisterde de stille agent, terwijl hij zijn gewonde hand op zijn borst legde.
	„Ik ga niet meer naar huis,” zeide Jewssej.
	„Waar dan heen? Waar wil je dan gaan?”
	„Ik ga bij kapitein Iwanowitsch wonen..
	„Wel, wel?”
	Dorimedont keek bezorgd en wendde zich om.



	„Pas op, hij is niet recht bij zijn verstand!... Men houdt hem hier uit medelijden ... hij is zelfs een gevaarlijk mensch... Wees in elk geval voorzichtig met hem en spreek niet over hetgeen je weet.”
	Jewssej had verwacht, dat de stille agent hem zou uitschelden, hij was daarom zeer verbaasd over zijn vertrouwelijk gefluister en luisterde aandachtig naar hem.
	„Ik verlaat deze stad,” zeide hij. „Ja, vaarwel, ik wil met mijn chef over je spreken, als hij een nieuwen man noodig heeft zal men aan je denken ... Wees niet bezorgd... Haal je bed en wat je nog meer hebt uit de woning, haal het vandaag nog. Ik zal van avond naar een ziekenhuis gaan. Hier heb je vijf roebel... ze kunnen je van nut zijn... En zwijg! Begrepen?”
	Hij fluisterde lang en haastig; zijn oogen gingen daarbij voortdurend achterdochtig naar alle kanten en als een deur werd geopend, sprong hij van zijn stoel op, alsof hij wilde wegloopen. Hij rook naar zalf en het scheen, dat hij minder zwaar en kleiner was geworden en zijn gewichtigheid had verloren.
	„Vaarwel,” zeide hij en legde de hand op den schouder van Jewssej. „Wees voorzichtig! Vertrouw de menschen niet en de vrouwen het minst. Leer de waarde van het geld kennen. Koop met zilver, berg goud op, veracht het koper niet, sla met ijzer om je heen, zoo luidt een spreekwoord der kozakken. Ik ben ’n kozak, n ... ja!...”
	Het trof jewssej onaangenaam den veranderden



	toon zijner woorden te hooren. Hij vertrouwde den spion in het geheel niet en was als altijd bang voor hem. Toen hij weg ging, gevoelde hij zich opgelucht; hij ging snel aan het werk, waardoor hij de herinnering aan Raissa en alle gedachten aan haar trachtte te verbannen.
	Er had een verandering in hem plaats gehad en iets nieuws was op dien dag in hem ontkiemd. Hij gevoelde te staan aan den vooravond van een ander leven en sloeg Fluitje, die gehuld in een wolk van grijzen rook over zijn tafel gebogen zat, aandachtig gade. Onwillekeurig dacht hij; „Hoe dat alles zoo gegaan is, zoo op eens! Zij heeft zich doodgestoken... en nu word ik ... misschien ...”
	Hij kon zich niet voorstellen wat „misschien” met hem zou kunnen gebeuren, begreep niet, wat noodig voor hem was en in de onrustige verwachting van den avond, werkte hij zoo hard mogelijk om den tijd maar door te komen.
	’s Avonds ging hij met Fluitje over straat en zag dat bijna alle menschen den oude nakeken, nu en dan bleven zij zelfs staan.
	Fluitje liep niet hard, maar met groote passen, zijn lichaam wankelde onder het gaan en boog naar voren, terwijl zijn hoofd knikte als van een kraanvogel. Hij liep geheel voorover met de handen op den rug, terwijl de panden van zijn jas van elkaar flapten en als gebroken vleugels aan zijn zijden hingen.



	De opmerkzaamheid, die de menschen den ouden man schonken, deed hem nog meer in de achting van Klimkow stijgen.
	„Hoe heet je?”
	„Jewssej Klimkow ..
	„Johannes is een mooier naam,” zeide de oude, en streek zijn gekreukelden hoed glad. „Ik had een zoon, die Johannes heette.”
	,En waar is die?”
	„Dat gaat je niet aan,” antwoordde de oude kalm. En na enkele schreden voegde hij er op denzeifden toon bij:
	„Als men tegen je zegt: ik had, dan wil dat zeggen: hij is er niet meer! Dus hij is er niet meer...”
	Hij stak zijn onderlip naar voren, krabde haar met zijn pink en zeide zacht:
	„Wij zullen eens zien, wie'de sterkste is!”
	Daarna zeide hij, terwijl hij in Jewssej’s oogen keek:
	„Vandaag komt een vriend bij mij, ik heb een vriend, slechts één. Wat wij spreken, wat wij doen, dat gaat je niet aan. Wat je weet, dat weet ik niet en wat je uitvoert, dat wil ik niet weten. Zoo moet het ook blijven. Onvoorwaardelijk...”
	Jewssej knikte zwijgend.
	„Ik raad je, handel zoo tegenover alle menschen. Niemand weet iets van je, zoo moet het zijn, en jij weet ook niets van de anderen. De weg van het menschelijk verderf is het door den duivel gezaaide



	weten, maar het geluk, is het niet weten. Dat is toch duidelijk.”
	Jewssej luisterde aandachtig, terwijl hij hem in het gezicht zag. De oude bromde, toen hij het bemerkte ;
	„In jou schuilt, zooals ik zie, iets menschelijks...:
	Plotseling viel hij zichzelf in de rede en zeide:
	„In de honden schuilt ook iets menschelijks ...”
	Zij kropen een smalle trap op, die eenige kronkelingen had, naar een koele verdieping, waar het donker was en naar stof rook. Fluitje overhandigde Jewssej een doosje lucifers, beval hem bij te lichten en ontsloot een deur, die met beschadigd wasdoek en aan flarden gescheurd vilt bekleed was. Jewssej lichtte bij en de lucifers verzengden het vel van zijn vingers, maar in zijn borst ontvlamde nieuwe hoop.
	De oude woonde in een lange, smalle, witte kamer, welker plafond op het deksel van een doodkist geleek. Tegenover de deur lichtte mat een venster, in den hoek, links van den ingang, stond geheel verscholen een kleine kachel, tegen den linkermuur zag men een bed, daar tegenover, stond tegen den anderen muur een halfverganen, rossigen divan. Het rook sterk in de kamer naar kamfer en gedroogde kruiden.
	De oude opende het venster en slaakte een zucht.
	„Het is goed als de lucht rein is,” zeide hij. „Je kunt daar op den divan slapen. Hoe heet je ook weer? Ik ben het vergeten, Alexej?”
	„Jewssej...”



	„Goed, heel goed ..
	Hij nam de lamp van de tafel, hield ze in de hoogte en wees met den vinger naar den muur.
	„Daar... Johannes, mijn zoon!”
	In een smalle, witte lijst, die bijna niet werd opgemerkt tegen den muur, hing een met bleeke potloodstrepen ontworpen portret... een jong, maar streng gezicht met hoog voorhoofd, spitsen neus en trotsch saamgeperste lippen. De lamp in de hand van den oude beefde en de lampenkap tikte tegen het glas... dat gaf een zachten, klagenden toon als van weenen.
	„Johannes !” herhaalde de oude, terwijl hij de lamp op de tafel zette. „De naam van een mensch kan veel beteekenen!”
	Hij stak zijn hoofd buiten het raam, haalde met veel geraas de koude lucht op en zeide tot Jewssej zonder hem aan te kijken, dat hij den samowar gereed moest maken.
	Terwijl Jewssej bij de kachel bezig was, kwam een gebocheld man de kamer binnen, zette zwijgend zijn stroohoed af en zeide, terwijl hij zijn hoed als waaier gebruikte, met welluidende borststem:
	„Het is zwoel, al is het reeds herfst...”
	Zij gingen naar het venster en begonnen zacht met elkaar te spreken. Jewssej begreep, dat zij over hem spraken, spitste de ooren, maar kon niets verstaan. Zij gingen aan tafel zitten en Fluitje schonk de thee in. Jewssej sloeg in stilte den gast gade... zijn gezicht was glad geschoren, zijn mond met dunne



	lippen was buitengewoon groot. De donkere oogen lagen diep onder het hooge, effen voorhoofd, geheel de kale schedel was hoekig en groot. Hij trommelde den ganschen tijd met zijn lange vingers op tafel.
	„Lees nu!” zeide Fluitje.
	„Van het begin af?”
	„Ja...”
	De gebochelde nam uit den zak van zijn jas een bundel papieren en wikkelde ze uit elkaar.
	„De titulaturen zal ik weglaten, luister wat bekend gemaakt is!”
	Hij hoestte, sloot de oogen half en begon te lezen:
	„Wij, ondergeteekenden, lieden, die niemand kent en die reeds hoogbejaard zijn, werpen ons aan de voeten van Uwe Majesteit... met de smartelijke bezwaren, die zich uit de diepte van ons door het leven gemarteld, maar toch nog altijd aan het heilig geloof in de goedheid en wijsheid van uw Majesteit, vasthoudend hart, uitstorten... Is het zoo goed?”
	„Ga verder,” zeide Fluitje.
	„Voor ons is Uwe Majesteit de vader van het Russische volk, de bron aller wijsheid en de eenige macht op aarde, die geschikt i 5...”
	Beter: in staat i 5...” merkte Fluitje op.
	„Wacht af!... macht, die geschikt is, in Rusland orde en gerechtigheid in te voeren en te bevestigen... Hier moet voor de welluidendheid nog een derde woord staan, ik weet alleen niet welk...”



	„Voorzichtig met de woorden,” zeide Fluitje zacht. „Denk er aan, dat ze voor elk mensch een afzonderlijke beteekenis hebben ..
	De gebochelde keek naar hem op en schoof zijn bril recht.
	„Ja ... nu, daarover later ... Het groote Rusland valt uit elkaar. Ongelooflijke en schrikkelijke dingen gebeuren er, de menschen worden gedrukt door leed, armoede en ellende, de harten zijn door nijd verbitterd, de geduldige en zachtmoedige Rus verdwijnt, een begeerig geslacht van hartelooze wolven werd geboren. Het geloof is vernietigd, uit hun heiligste vesting verdrongen, staan de volkeren op en overal dringen losbandige lieden op de weerloozen in, nemen hen met duivelsche sluwheid gevangen en voeren hen op den weg der misdaad in tegenspraak met al uwe wetten. O, gebieder van ons leven !...”
	,Te omstandig,” fluisterde Fluitje.
	„Bevalt het u niet?”
	„Neen. Het moet anders uitgedrukt worden ...”
	„Hoe dan?”
	Men moet het hem onomwonden zeggen..
	„Er ontstaat een algemeene ontwrichting onder de menschen en daarom moet gij, die door God zijt geroepen ...”
	De gebochelde schudde afkeurend het hoofd.
	„Wij kunnen er slechts op wijzen, maar hebben het recht niet raad te geven.”
	,Wie is onze vijand en welken naam draagt hij?



	De atheïst, de socialist, de revolutionnair, een drievoudige naam, de verstoorder van het gezin, die ons onze kinderen ontrooft, de voorlooper van den antichrist.”
	„Wij beiden gelooven toch niet aan den antichrist,” zeide de gebochelde zacht.
	„Het doet er niet toe! Wij spreken in den naam van velen, die nog gelooven aan den antichrist... wij moeten de wortels van het grootste kwaad, blootleggen. Waar zien wij ze? In de propaganda voor het nihilisme ...”
	„Dat weet hij zelf..
	„Wie zegt hem de waarheid? Zijn kinderen werden nooit door de strikken van den waanzin geworgd ... Waarop wortelt dan hun propaganda? Op de algemeene armoede en de verbittering daarover. Wij moeten hem ronduit zeggen: gij zijt de vader des volks. Gij zijt rijk ... geef uw volk den rijkdom, dien gij verzameld hebt, daarvoor zult gij de wortelen van het kwaad vernietigen en alles zal door uw hand worden gered.”
	De gebochelde schudde de breede schouders, trok zijn mond tot een groote, smalle spleet en zeide:
	„Daarvoor kunnen wij tot dwangarbeid worden veroordeeld.”
	Eerst keek hij Jewssej en daarna den heer des huizes aan; Klimkow had aandachtig geluisterd en het voorgelezene, evenals het onderhoud der twee had hem als een sprookje geklonken. Hij gevoelde,
	10



	dat al deze woorden in zijn hoofd drongen en zich daar voor altijd vastzetten. Met halfgeopenden mond en groote oogen keek hij nu naar den een, dan naar den ander en zelfs, toen de sombere blik van den gebochelde den zijne ontmoette, werd hij niet verlegen, maar zat als betooverd, door hetgeen hij had gehoord.
	„Maar dat stoort,” zeide de gebochelde tegen Fluitje.
	„Wat voer je daar uit, Klimkow?” zeide deze, terwijl hij zijn voorhoofd fronste.
	Jewssej’s keel was geheel droog, pas na een poosje antwoordde hij:
	,Ik luister...”
	En eensklaps merkte hij aan hun blik, dat zij hem niet vertrouwden en hem vreesden. Hij stond op van zijn stoel en begon te spreken, maar wat hij zeide, was geheel verward:
	„Ik zal tegen niemand iets zeggen... Ik had ook reeds zulke gedachten ... sta mij toe te luisteren ... Ik heb u reeds gezegd, kapitein Iwanowitsch, dat het noodig is alles anders in te richten ...”
	„Ziet gij ?” zeide Fluitje, terwijl hij met zijn vinger naar Jewssej wees. „Ziet ge, Anton?... Daar... Wat is dat? Nog een groene jongen, en hij zegt het ook: het moet anders worden... een ander leven moet komen. Daaruit putten die anderen hun kracht..
	„N ... ja,” zeide de gebochelde.
	Jewssej werd bevreesd en viel weer op zijn stoel neer. Fluitje begon met somber saamgetrokken wenk-



	brauwen te spreken, waarbij hij zich tot den jongen wendde;
	„Je moet namelijk weten ... wij beiden schrijven een brief aan den czaar, en smeeken hem de strengste maatregelen te willen nemen tegen hen, die wegens politieke onbetrouwbaarheid onder toezicht staan, begrijp je?”
	„Ik begrijp het,” antwoordde Klimkow.
	„Deze lieden,” zeide langzaam en duidelijk de gebochelde, „zijn agenten van buitenlandsche staten, voornamelijk van Engeland; zij krijgen een reusachtig salaris voor het opruien van het Russische volk en het v.erzwakken van ons rijk. De Engelschen doen het om ons te verhinderen Indië aan hen te ontnemen.”
	Zij spraken beiden om de beurt met Jewssej; hield de een op, dan begon de ander en Jewssej luisterde en spande zich in om hun moeielijke redeneeringen te onthouden. Hij werd tenslotte geheel afgemat en beneveld door den ongewonen hersenarbeid. Het was hem, alsof hij nu dadelijk, reeds het volgend oogenblik, over alle menschen, over al hun ongeluk en boosheid licht zou verspreiden. Hij vond het hoogst aangenaam, dat twee verstandige mannen met hem als met een volwassene spraken en hij had een levendig gevoel van dankbaarheid en vereering voor deze mannen, die arm en slecht gekleed waren en zich aftobden over het scheppen van een nieuw leven. Toch werd zijn hoofd zwaar, alsof het met



	lood was gevuld en door een lastige beklemdheid in de borst sloot hij onwillekeurig de oogen.
	„Ga slapen,” zeide Fluitje. Klimkow stond bescheiden op, kleedde zich langzaam uit en ging op den divan liggen.
	De herfstnacht woei een warme, prikkelende vochtigheid de kamer binnen; aan den zwarten hemel trilden steeds hooger en hooger stijgend, duizenden fonkelende sterren en het licht der lamp trilde en scheen eveneens omhoog te streven. De twee mannen lazen en spraken met elkaar, voorover gebogen, heel zacht met veel gewichtigheid. In het rond was alles zoo geheimzinnig en het was den luisterenden jongen of daar iets nieuws, goeds, opheffends werd geboren.



	HOOFDSTUK VIII.
	Reeds nadat hij eenige dagen met kapitein Iwanowitsch had samen gewoond, was het zelfbewustzijn van Klimkow vrij wat gegroeid. Vroeger had hij met de in de kanselarij dienstdoende politie-soldaten altijd maar zacht gesproken; maar nu riep hij den ouden Butenko op strengen toon tot zich en berispte hem ernstig:
	„Kijk eens, in mijn inktpot liggen vliegen ... Hoe moet ik nu schrijven?”
	De in den dienst grijs geworden, met kruizen en medailles behangen soldaat, verklaarde met zijn gewone onverschilligheid en spraakzaamheid:
	„Inktpotten zijn er hier vier en dertig, vliegen echter in de duizend. Zij willen allemaal drinken, daarom kruipen zij in een inktpot. Wat moeten ze anders doen?”
	„Wasch den inktpot uit en doe er nieuwen inkt in,” beval Klimkow, ging daarna naar de kleedkamer, ging voor den spiegel staan, bekeek aandachtig zijn



	vaal, hoekig gezicht met den kleinen spitsen neus en de dunne lippen. Hij zocht op de bovenlip naar de voorteekenen van een knevel en keek in zijn waterige, onzeker starende oogen.
	„Ik moet mijn haar laten knippen,” zeide hij bij zich zelf, toen het hem niet gelukte, de lichte, dunne bosjes haar op zijn hoofd glad te strijken. „En dan moet ik gesteven boorden gaan dragen, anders lijkt mijn hals te dun!”
	Denzelfden dag nog liet hij ’s avonds zijn haar knippen, kocht twee boorden en gevoelde zich nu meer mensch.
	Fluitje was vriendelijk en voorkomend tegen hem, maar vaak flikkerde een spottend lachje in zijn oogen, dat Klimkow verlegen en angstig maakte. Als de gebochelde kwam, kreeg het gelaat van den oude een bezorgde uitdrukking, zijn stem klonk streng en op al wat zijn vriend zeide, beantwoordde hij slechts met afgebroken woorden:
	„Niet zoo gewichtig ... niet zoo ... neen, gij zijt niet verstandiger dan ik? Uw hersenen zijn als een slecht schietend geweer, het verstrooit de gedachten naar alle kanten; schiet toch zoo, dat de geheele lading het doelwit raakt!”
	De gebochelde schudde somber het hoofd en antwoordde met zijn diepe stem;
	„Wacht af, wat goed moet worden, moet langzaam worden gemaakt... Men moet er aan werken ...
	„De tijd gaat heen... de vijand wordt sterker!”



	„Ik heb daar een mensch opgemerkt,” zeide op zekeren dag de gebochelde, „hij heeft niet ver van mij een woning gehuurd. Een lange man met spits sikje en toegeknepen oogen; hij loopt snel. Ik vroeg aan den huisheer, waar hij dient, volgens hem was hij gekomen om een betrekking te zoeken. Ik schreef dadelijk een briefje aan de politie om een oogje op hem te houden.”
	Fluitje viel hem in de rede met een afwerende beweging van de hand.
	„Dat is onbelangrijk,” zeide hij. „Het is vochtig in huis, daarom zijn er keldermotten in. Zoo raakt ge ze niet kwijt, daarvoor moet het uitgedroogd worden.”
	„Ik ben soldaat,” ging hij voort, en klopte met de vinger op zijn borst. „Ik heb een peloton gecommandeerd en begrijp den gang des levens. Wij moeten het reglement, de wetten vast in ons geheugen prenten, dat geeft eenstemmigheid. Wat verhindert ons de wetten te kennen? De armoede ... want de domheid komt door de armoede. Waarom strijdt hij niet tegen armoede en ellende? Daarin ligt de wortel van alle menschelijke dwaling en alle vijandschap tegen hem, den heerscher...”
	Jewssej verslond gretig de woorden van den oude en geloofde hem, ook hem scheen de oorzaak van alle ongeluk in het menschelijk leven de armoede te zijn. Dat was heel duidelijk. Uit haar komen voort nijd, slechtheid, wreedheid, uit haar alle hebzucht



	en die vrees, welke alle menschen gemeen hebben, die, voor het leven en voor elkaar. Het plan van Fluitje was heel eenvoudig, de czaar... is rijk, het v01k... arm, als de czaar dus zijn rijkdommen aan het volk geeft, zullen allen voldoende hebben en goed worden.
	Jewssej’s verhouding tot de menschen veranderde nu, hij bleef wel even dienstwillig voor iedereen als vroeger, maar hij was nu moediger geworden en begon op allen uit de hoogte neer te zien, met de oogen van iemand, die het geheim van het leven heeft begrepen en wijzen kan waar de weg tot vrede en rust ligt...
	Hij had behoefte met zijn kennis te pralen en zoo verklaarde hij op zekeren dag aan Sarubin, met wien hij in de herberg het middagmaal gebruikte, met trots, wat hij van den oude en zijn gebochelden vriend had gehoord.
	De kleine oogjes van Sarubin fonkelden, hij draaide heen en weer, schudde zijn hoofd, stak zijn beide handen in het haar en zeide fluisterend:
	„Dat is waar, bij God! Duivel, dat is werkelijk zoo. Hij heeft duizenden van millioenen en wij krepeeren hier! Wie heeft je dat geleerd?”
	„Niemand,” antwoordde Jewssej beslist. „Ik heb het zelf uitgedacht.”
	„Neen, zeg de waarheid! Waar heb je dat gehoord ?”
	„Ik zeg toch, dat ik er zelf op ben gekomen.”



	Jakow keek hem met een weifelend lachje aan.
	„Als dat zoo is, dan ben je een verstandige kop. Maar je liegt!”
	Jewssej voelde zich beleedigd.
	„Het kan mij niet schelen, geloof het voor mijn part niet! Des te erger voor j0u...”
	„Voor mij?” vroeg Jakow, terwijl hij in luid lachen uitbarstte en vergenoegd zijn handen wreef.
	Twee dagen later kwam Komow, de hulp van den districtsopzichter naar de tafel van Jewssej, hij had een heer met grijze oogen, rond glad geschoren hoofd en norsch, geel gezicht bij zich.
	„Gij gaat mee naar de politieke afdeeling,” zeide Komow zacht, maar met onheilspellende duidelijkheid tegen Jewssej. „Is uw tafel gesloten?”
	„Neen ...”
	Jewssej stond op, zijn beenen wankelden en hij ging weer zitten. De geschorene kwam dichter naar hem toe.
	„Permitteer,” zeide hij, terwijl hij de lade uit de tafel trok en alle papieren, die er in waren, bijeen nam.
	Klimkow begreep er niets van en was geheel terneergeslagen. Men bracht hem in een half donkere kamer, waar een met groen doek overtrokken tafel stond. Angst vervulde zijn gemoed, de grond wankelde onder zijn voeten en de muren der kamer, die in een groenachtig halfdonker was gehuld, draaiden in het rond. Achter de tafel zag hij een gezicht, dat



	met een dichten, zwarten baard was omlijst en waarin twee blauwe brilleglazen glinsterden.
	Jewssej keek onafgebroken in deze glazen, in deze blauwe, bodemlooze donkerheid, die hem tot zich schenen te trekken en het bloed uit zijn aderen te zuigen ... Zonder eerst vragen af te wachten, begon Klimkow zacht te vertellen van Fluitje en zijn gebochelden vriend, hij herinnerde zich precies hun gesprekken en gaf ze uitvoerig en in geregelde volgorde weer.
	Een hooge, snijdende stem viel hem in de rede:
	„Dus is de keizer de schuld van alles, denken deze ezels?”
	„Ja.. ”
	De man met den blauwen bril strekte, zonder zich te haasten, de hand uit, nam den hoorn van de telefoon en vroeg spottend:
	„Bjelkin, zijt gij daar?... Ja?... Zorg er voor, mijn waarde, dat nog hedenavond twee schurken worden gearresteerd, eh... de politiebeambte kapitein Ussow en ... en de ambtenaar van het Kroondomein Anton Drjagin .. . Wat?... Nu ja... natuurlijk...”
	Jewssej voelde een doffe pijn in zijn oogen en moest zich aan den rand der tafel vasthouden.
	„Zoo, mijn vriend,” zeide de man met den zwarten baard, leunde in zijn stoel achterover, streek met beide handen door zijn baard, speelde met zijn potlood, wierp het daarna op tafel en stak de handen in zijn broekzakken. Hij zweeg pijnlijk lang, daarna



	vroeg hij streng met scherpen klemtoon op elk woord:
	„Wat zal ik nu met u doen?”
	Vergeef mij,” smeekte Jewssej fluisterend.
	„Klimkow?” zeide de man met de brillenglazen, als het ware bij zich zelf. „Het is mij, alsof ik dien naam reeds meer heb gehoord ...”
	Vergeef mij,” herhaalde Jewssej.
	„Voel je je heel schuldig?”
	„Ja, zeer...”
	„Dat is goed... En waar bestaat je schuld in?”
	Klimkow zweeg. De zwartharige man zat zoo behaaglijk en rustig, dat het scheen, alsof hij Jewssej nooit uit deze kamer zou laten.
	„Je weet het niet?...” vroeg hij en maande hem aan: „Denk eens na...” Toen haalde Klimkow diep adem en begon van Raissa te vertellen en hoe zij de oude had gewurgd.
	„Lukitsch?” vroeg onverschillig geeuwend de man met den blauwen bril.
	Aha! Dus vandaar is mij je naam bekend!”
	Hij stond op, trad op Jewssej toe, hief met zijn vinger diens kin omhoog, keek hem eenige oogenblikken in het gezicht en drukte toen op den knop van de bel.
	Op den drempel verscheen een groote, pokdalige man met reusachtige polsen; de vingers hield hij wijd uitgespreid en hij keek somber naar Jewssej.
	„Neem hem mede, Ssemenow ...”
	„In de boekcel?” vroeg de pokdalige gedempt



	.Ja • •
	„Kom mede,” zeide Ssemenow.
	Klimkow wilde op de knieën vallen, zijn beenen hield hij reeds gebogen, maar de kerel pakte hem onder den arm en sleepte hem mede door een lange gang, en dan langs een omlaaggaande trap.
	„Zeg eens, jongetje? Je bent zeker wel geschrokken?” zeide hij, terwijl hij Jewssej door een kleine deur stiet. „Zoo’n armzalige jongen, niets dan vel over been, en dat zet tot oproer aan!”
	Zijn woorden verpletterden Jewssej geheel.
	Met de handen vooruit liep hij door, stiet tegen den muur, hoorde hoe de ijzeren deur met zwaar geluid werd gesloten en ging op den grond zitten. Hier zat hij met zijn armen om de knieën geslagen en liet het hoofd hangen. Een doffe stilte omringde hem. Het was, alsof hij het volgend oogenblik zou moeten sterven. Hij sprong op en begon als een muis zacht door de cel te sluipen, terwijl hij voortdurend zijn handen bewoog. Hij betastte de slaapbank, die met een ruw kleed was bedekt, de tafel, den stoel, liep naar de deur en bemerkte in den muur tegenover de deur een klein, vierkant venster, waar hij haastig heen liep. Het bevond zich onder den vloer in een gleuf, die van boven met dik ijzer traliewerk was bedekt, waardoor de sneeuwvlokken tegen de morsige ruit vielen. Hij keerde zonder geraas te maken naar de deur terug, drukte er zich met kracht tegen aan en fluisterde in zijn wanhoop:



	„Vergeef mij... laat mij er uit...
	Daarna zakte hij weer neer op den vloer; zijn bewustzijn verdween, werd als het ware overstroomd door een golf van wanhoop! Langzaam, als grauwe en zwarte strepen gingen de dagen en nachten voorbij en scheurden de ziel van den gevangene als het ware in stukken, door hun verslappende eentonigheid. Zij kropen in de zwijgende stilte voort, vervuld van onheilspellende bedreigingen en vermoedens en niets wees er op, dat hun langzaam vervloeien, eens een einde zou nemen. In Jewssej’s ziel was alles verstomd en verstijfd; hij waagde niet meer te denken, kon het niet meer.
	Op den tienden dag bracht men hem eindelijk weer voor den man met den blauwen bril en dien anderen, die hem hierheen had gebracht...
	„Het is daar binnen niet goed... is het wel, Klimkow?” vroeg de zwartharige, terwijl hij met zijn dikke, roode onderlip smakte. Zijn hooge stem sloeg vreemd over, alsof hij inwendig lachte. In de blauwe brilleglazen werd het electrisch licht weerspiegeld en zij zonden in het onbeschreven gemoed vanjewssej hun dwingende stralen, die hem met slaafsche bereidwilligheid vervulden om alles te doen, wat er maar van hem verlangd zou worden, om daardoor maar snel een einde te maken aan het weerzinwekkend verblijf in de donkere cel.
	„Laat mij vrij!” smeekte hij zacht.
	„Ja. Dat zal ik doen. En wat meer is: ik neem je



	in mijn dienst en nu zal je zelf menschen zetten daar waar je vandaan komt. Daarin... en nog in een ander gezellig kamertje!”
	Hij lachte hartelijk en smakte daarbij met zijn lippen, terwijl Jewssej zwijgend voor hem boog.
	„De gestorven Lukitsch heeft zijn invloed voor je gebruikt en als aandenken aan zijn eerlijke diensten, geef ik je nu zijn plaats. Je krijgt vijf en twintig roebel in de maand, voorloopig ..
	Jewssej wist niet wat hem overkwam en boog nog eens zwijgend.
	„Hier... Peter Petrowitsch zal je chef en onderwijzer zijn. Je moet alles doen, wat hij beveelt... Begrepen?... Dat is dus afgedaan... moet hij bij u wonen?”
	„Ja,” antwoordde opvallend luid de man met de grijze oogen. „Dat zal voor mij gemakkelijker zijn.”
	„Accoord.”
	Opnieuw begon de zwartharige tegen Jewssej te spreken en er lag nu iets troostends, bemoedigends in zijn stem. Jewssej spande zich in om zijn woorden te onthouden en volgde, zonder met de wimpers te knippen, de trage bewegingen zijner lippen.
	„Denk er aan, je hebt nu den heiligen persoon van den heerscher voor aanvallen op zijn leven en zijn goddelijke macht te beschermen... Begrepen?”
	„Ik dank u onderdanig,” zeide Jewssej zacht.
	Peter Petrowitsch hief zijn hoofd op en zeide haastig:



	„Ik zal hem alles uitleggen ... Nu moet ik gaan.”
	„Ga, ga. Jij kunt ook gaan, Klimkow. Dien braaf, mijn waarde, dan zal je tevreden en gelukkig zijn. Maar vergeet niet, dat je deel hebt aan den moord van Raspopow, den handelaar in oude boeken... je hebt het zelf bekend, en ik heb je bekentenis opgeschreven. Begrepen? Nu, tot weerziens!”
	Filipp Filippowitsch knikte met het hoofd. Zijn onbeweeglijke als uit hout gesneden baard verschoof daarbij, hij stak Jewssej zijn blanke, ronde hand, met gouden ringen aan de korte vingers, toe. Jewssej sloot zijn oogen en deed een schrede terug.
	„Wat ben je toch een lafaard, mijn waarde!” riep Filipp Filippowitsch met zijn fijne stem en liet een klinkenden lach hooren. „Nu heb je niets en niemand meer te vreezen; je bent nu een dienaar van den czaar en moet rustig en moedig zijn... Nu sta je op vasten bodem... Begrepen?”
	Toen Jewssej op straat kwam, kon hij geen adem halen,... hij wankelde en zou zijn gevallen. Zijn begeleider sloeg den kraag van zijn jas hoog op, keek rond, wenkte met zijn hand een droschke en zeide zacht;
	.Rijdt mij naar huis, je weet...
	Jewssej keek hem van terzijde aan en zou het bijna hebben uitgeschreeuwd: op het glad geschoren gezicht van Peter was eensklaps een klein, licht snorretje gekomen.
	,Nu, waarom sper je je mond zoo open?” vroeg



	Peter ontevreden, toen hij de verbazing van Jewssej opmerkte. Jewssej liet het hoofd hangen en deed moeite den nieuwen meester van zijn lot niet in het gelaat te zien. Deze had intusschen gedurende den ganschen rit zwijgend gezeten en het een of ander op zijn vingers berekend, waarbij hij den eenen vinger na den anderen kromde. Hij trok de wenkbrauwen somber samen, beet op de lippen en riep nu en dan den koetsier boos toe:
	„Rijd toch harder!...”
	Het regende en sneeuwde, in de lucht zweefden vochtige geluiden, het was koud en het scheen Jewssej, dat het voertuig den ganschen tijd van een steilen berg snel in een donkere, vuile kloof rolde. Zij hielden voor een groot huis van drie verdiepingen stil. Tusschen de drie rijen blinde, donkere vensters blonken een paar ruiten, die van binnen door een mat geel schijnsel werden verlicht. Van het dak stroomden klokkende waterbeken.
	„Ga naar boven!” beval Peter. Hij was nu weer zonder knevel.
	Zij beklommen de trap en gingen door een eindelooze gang langs witte deuren. Jewssej meende, dat het een gevangenis was, maar een scherpe lucht van gebakken uien en schoensmeer weersprak dit, daar het niet in overeenstemming was met het begrip gevangenis.
	Peter opende haastig een der witte deuren, draaide in de kamer, die hij binnenging, twee electrische



	lampen op, keek opmerkzaam in alle hoeken en begon, terwijl hij zijn bovenkleeren aflegde, haastig op drogen toon te spreken.
	„Als men je vraagt, wie je bent, dan antwoord je, dat je mijn neef bent uit Zarskoje Selo en hier een betrekking wilt zoeken. Denk er aan en verspreek je niet..
	Zijn gezicht was opgewonden, zijn oogen niet vroolijk, zijn woorden afgebroken; zijn smalle lippen waren vertrokken en trilden voortdurend. Hij trok aan de bel, opende de deur, stak zijn hoofd op de gang en riep:
	„Den Samowar, Iwan!...”
	Jewssej stond terneergeslagen in den hoek der kamer, keek rond en verwachtte iets.
	„Kleed je uit en ga zitten!” zeide Peter tot hem. „Je zult in de kamer hiernaast wonen ...”
	Hij zette haastig een speeltafel uit, nam uit zijn zak een notitieboek en een spel kaarten en vervolgde, nadat hij ze voor vier „partners” had verdeeld, zonder Klimkow aan te zien:
	„Je begrijpt natuurlijk, dat onze dienst een geheime is. Wij moeten ons verschuilen, anders slaan ze ons dood, zooals men Lukitsch heeft gedaan.”
	„Men heeft hem doodgeslagen?” vroeg Jewssej zacht.
	„Nu ja,” zeide Peter onverschillig.
	Hij bekeek, terwijl hij zijn voorhoofd afwischte, de uitgegeven kaarten.
	11



	„Spel duizend twee honderd en veertien ... Ik heb hartenaas, en zeven, klavervrouw ...”
	Hij schreef iets in zijn notitieboek en vervolgde toen, zonder het hoofd op te heffen, afwisselend op twee verschillende tonen sprekend, zijn rede. Hij sprak onduidelijk en bezorgd als hij de kaarten telde, daarentegen duidelijk en snel, als hij Jewssej onderrichtte.
	„De revolutionnairen zijn vijanden van den czaar en van God... ruitentien en drie, schoppenboer. Zij zijn door de Duitschers omgekocht om Rusland te vernietigen. Wij, Russen, zijn begonnen alles zelf te fabriceeren en de Duitschers... Koning, vijf, negen, de duivel hale het! Het zestiende samenkomen !”
	Hij werd eensklaps vroolijk, zijn oogen fonkelden en op zijn gezicht weerspiegelde zich iets weeks, tevredens.
	„Waarover heb ik gesproken?” vroeg hij aan Jewssej, terwijl hij hem aankeek.
	!Over de Duitschers ..
	„Ach ja. De Duitschers zijn begeerige menschen. Zij zijn vijanden van het Russische volk, willen ons onder het juk brengen; zij willen, dat wij alles, alle waren bij hen inkoopen en hun ons graan afgeven, de Duitschers hebben namelijk geen graan ... Ruitenvrouw ... zeer goed, hartentwee, klavertien ...”
	Hij sloot de oogen half, keek naar het plafond, zuchtte en schudde de kaarten.



	„Trouwens... alle buitenlanders benijden Rusland zijn rijkdom en zijn macht... Twee honderd vijftigste spel... Zij trachten bij ons muiterijen te doen ontstaan... den czaar van den troon te stooten, en ... drie azen ... hm ... wel... en overal hun ambtenaren, hun regenten over ons aan te stellen om ons te berooven en te ruïneeren ... Dat wil je toch niet, is het wel?”
	„Neen, dat wil ik niet,” zeide Jewssej zonder te begrijpen, waarom het ging en volgde werktuigelijk de snelle bewegingen der vingers van den spreker.
	„Nu, ja... dat wil niemand!” zeide Peter, deelde opnieuw de kaarten uit en wreef nadenkend zijn wang.
	„Je bent een Rus en kunt niet willen dat... dat gebeurt... Daarom moet je tegen de revolutionnairen strijden, die agenten van de buitenlanders zijn, terwijl je de vrijheid van Rusland, de macht en het leven van den heerscher verdedigt. Dat is alles. Begrepen?”
	„Ja...”
	„Hoe dat moet gebeuren... zal je later... zien... Maar wees niet lui en leer stipt uitvoeren wat je wordt bevolen... Wij moeten van voren en van achteren oogen hebben... anders krijgt men van voren en van achteren k10p... Schoppenaas, ruiten-- zeven, klavertien ...”
	Er werd aan de deur geklopt.
	„Doe open!” beval Peter.



	Een jongen met rossigen krullekop kwam binnen met een blad en den samowar.
	„Dit is mijn neef, Iwan,” zeide Peter. „Hij zal hier wonen, maak de kamer hiernaast in orde!”
	„Goed. Mijnheer Tschischow is gekomen,” deelde Iwan zacht mede.
	„Is hij dronken?”
	,Een beetje... Hij wilde binnenkomen.”
	„Maak de thee warm, Jewssej,” zeide de spion toen de knecht zich verwijderd had. „Schenk je zelf in en drink... Hoeveel salaris kreeg je bij het politiebestuur?”
	„Negen roebel...”
	„Je hebt zeker geen geld?”
	„Neen...”
	„Je moet zien dat je wat krijgt, je moet een pak voor je laten maken. Men mag hier niet lang in hetzelfde pak loopen... Je moet op alle menschen letten, maar niemand mag jou opmerken ...”
	Hij begon opnieuw, terwijl hij de kaarten telde, bij zich zelf te prevelen en Jewssej deed moeite, terwijl hij de thee inschonk, zich de vreemde indrukken van den dag te verklaren. Maar het viel hem moeielijk en hij gevoelde zich ziek. Hij huiverde, zijn handen beefden, hij zou het liefste in een hoek zijn gaan liggen, de oogen sluiten en zoo, lang, onbeweeglijk zijn blijven liggen.
	lemand sloeg heftig op de gangdeur. Peter hief het hoofd op, en vroeg:



	„Ben jij het, Sascha?”
	Achter de deur weerklonk het vertoornde: „Ja, doe toch open!”
	Toen Jewssej de deur opendeed, stond een lange man, die op zijn beenen waggelde, met stoppeligen knevel, waarvan de punten op zijn kin neerhingen, voor hem. Hij nam zijn muts van den kalen schedel, wierp ze op het bed en wreef met de palmen zijner hand krachtig over zijn gezicht.
	„De muts is nat, en zoo werp je ze op bed,” zeide Peter.
	„De duivel hale je bed!” zeide de gast.
	„Jewssej, hang de jas op!”
	De gast nam plaats op een stoel, stak zijn lange beenen uit en vroeg, terwijl hij een cigaret aanstak :
	„Jewssej? Wat is dat voor een nieuwen snaak?”
	„Mijn neef... wil je thee?”
	„Van Adam’s wege zijn wij allen neven... Is er brandewijn?”
	Peter beval Klimkow een flesch brandewijn, met wat eten te halen. Jewssej gehoorzaamde en ging daarna zoo achter den samowar zitten, dat de gast zijn gezicht niet kon zien.
	„Hoe staan de aandeelen, valsche speler?” vroeg de gast en keek naar de kaarten.
	Peter stond plotseling op en zeide levendig:
	„Ik heb het geheim gevonden ... heb het werkelijk gevonden!”



	„Zoo ... heb je het gevonden?” vroeg de gast en, terwijl hij zijn hoofd heen en weer bewoog, zeide hij gerekt:
	„Een dom ... m ... kop ben je!”
	Peter nam zijn notitieboek en sprak hartstochtelijk fluisterend, terwijl hij met den vinger op de borst van zijn gast stiet:
	„Wacht af, Sascha! Ik heb reeds de zestiende maal overeenstemming, begrijp je? En ik heb in het geheel slechts twaalf honderd en veertien spelen geteld. Nu herhalen de kaarten zich vaker. Twee duizend zeven honderd vier spelen zijn te maken... begrijp je? Twee en vijftig maal twee en vijftig. Dan neemt men dit getal dertienmaal... naar het getal kaarten in elke kleur... dat geeft vijf en dertig duizend honderd twee en vijftig. En dit getal neemt men weer viermaal ... volgens het getal der kleuren ... dat geeft honderd veertig duizend zes honderd en achtmaal.”
	„Ah ... ah ... schaapskop!” zeide de gast met zijn neusgeluid, schudde het hoofd en vertrok spottend de lippen.
	„Waarom wordt er geen brandewijn gebracht?” vroeg Sascha met het puisterig dronkemansgezicht ontevreden, terwijl hij het eindje van zijn cigaret op den grond wierp.
	„Jewssej, ga, zeg het...” zeide Peter haastig, maar er werd reeds aan de deur geklopt:
	„Drink je weer?” vroeg Peter glimlachend.
	Sascha stak zijn hand naar de flesch uit.



	„Neen... ik drink nog niet, maar ga dadelijk drinken.”
	„Maar dat is toch slecht voor je ziekte!”
	„Brandewijn, is ook schadelijk voor gezonde menschen,... brandewijn en de fantasieën ... Jij zult bijvoorbeeld spoedig een idioot worden ..
	„Dat word ik niet, stel je gerust...”
	„Je wordt het toch! Ik ben bekend met de rekenkunde en zie, dat je een dwaas bent.”
	„leder heeft zijn eigen rekenkunde,” zeide Peter ontstemd.
	„Zwijg,” zeide Sascha, dronk langzaam het glas leeg, rook aan een stuk brood en schonk zich nog een glas in.
	„Vandaag heb ik,” begon hij, terwijl hij het hoofd liet hangen en de ellebogen op zijn knie steunde, „nog eens met den generaal gesproken. Ik heb tegen hem gezegd: geef mij de noodige middelen en ik zoek de vereischte lieden bijeen ..sticht een letterkundige club en visch er de grootste schurken uit... Allen ... Hij blies zijn wangen op, stak zijn buik naar voren en de ezel zeide tegen mij: Ik weet zelf, mijn waarde, hoe ik het moet doen ... Hij weet het zelf, hè, hè! Maar dat zijn liefje voor den heer von Putsen naakt heeft gedanst, dat weet hij niet... en dat zijn dochter een kind heeft laten afdrijven ... dat weet hij ook niet...!”
	Hij ledigde het glas weer en schonk zich opnieuw in.



	„Alles gespuis, dat iemand niet laat leven ... Eens beval Mozes, dat drie en twintig duizend syphilislijders neergesabeld moesten worden. Toen was er nog niet veel volk, moet je weten! Als ik er de macht toe had... dan zou ik millioenen laten ombrengen ..
	„Je zelf toch het eerst?” vroeg Peter glimlachend.
	Zonder te antwoorden, sprak Sascha, als ijlend, voort: „Al deze liberalen, generalen, revolutionnairen, ontuchtige vrouwen ... Ik zou een grooten brandstapel maken om hen te laten verbranden! De aarde met bloed drenken, haar met asch bemesten, ach! Dat zou een oogst geven!... De boeren zouden verzadigd worden en een verzadigde overheid voor zich kiezen. De mensch is een dier en heeft sappige weiden, vruchtbare akkers noodig... De steden ... moet men vernietigen ... En alle overdaad,... alles wat mij en jou verhindert, zoo eenvoudig te leven als de geitebokken en de hanen, dat alles mag naar den duivel loopen.”
	Zijn taaie, slechtriekende woorden zogen zich als het ware in Jewssej’s hart en kleefden het vast... weerzinwekkend en gevaarlijk was het ze aan te hooren.
	„Plotseling zal men mij roepen en vragen, wat heeft hij gezegd: Misschien spreekt hij opzettelijk zoo, opdat ik het h00r... en daarna nemen zij mij weer gevangen..
	Een huivering doorvoer hem, hij schoof op zijn



	stoel heen en weer en vroeg zacht aan Peter:
	„Kan ik gaan?”
	„Waarheen?”
	Slapen ..
	„O, ga maar.. i”
	„De aap is geschrokken,” zeide Sascha zonder het hoofd op te heffen.
	„Ga maar, ga,” herhaalde Peter.
	„Loop naar alle duivels!” riep Sascha den vertrekkende na.



	HOOFDSTUK IX.
	Zonder licht te ontsteken in zijn kamer, kleedde Klimkow zich stilletjes uit en hulde zich dicht in het vochtige, koude laken. Hij wilde niets zien en niets hooren en rolde zich geheel in elkaar tot een klein kluwen. In zijn geheugen klonken de woorden van Sascha echter na. Hij meende zijn vieze lucht te ruiken en den rooden krans op zijn geel voorhoofd te zien. Ergens door den muur klonken opgewonden woorden tot Jewssej’s ooren door;
	„Ik ben van geboorte een boer... ik weet, wat er noodig is ..
	Onwillekeurig luisterde Jewssej, overpeinsde angstig, aan wien deze boosaardige zieke mensch hem herinnerde en kon er toch niet opkomen.
	„Ik zou in een klooster willen gaan,” dacht Klimkow zwaarmoedig.
	En eensklaps dacht hij aan God, wiens naam hij, sedert hij in de stad woonde, slechts zelden had gehoord. In zijn voortdurend door angst en beleedi-



	gingen bezochte ziel was geen plaats voor hoop op de barmhartigheid des hemels, nu echter, nu ze eensklaps verscheen, werd zijn gemoed met warmte vervuld, die er de zware, doffe vertwijfelingen verbande. Hij sprong van zijn bed op, knielde neer, drukte de handen tegen zijn borst, wendde zich zwijgend naar den donkeren hoek der kamer en wachtte met gesloten oogen, terwijl hij naar het kloppen van zijn hart luisterde. Hij was zeer vermoeid, het was koud en deze koude drong door zijn huid met honderd dunne spelden, totdat ze in zijn lichaam een rilling deed ontstaan. Hij ging weer te bed liggen. En toen hij ontwaakte, zag hij, dat in den hoek waarheen hij zijn zwijgend gebed had gericht, geen heiligenbeeld was. Er hingen daar wel twee platen ... maar op de eene kuste een jager met een groene veêr op den hoed een stevige boerenmeid, terwijl de andere een blonde vrouw met bloote borst, die een bloem in de hand hield, voorstelde.
	Hij zuchtte, kleedde zich aan en waschte zich. Daarna nam hij onverschillig zijn woning op, ging bij het raam zitten en begon de straat op te kijken. Het trottoir, de rijweg, de huizen, alles was vol modder. Rustig, met den kop knikkend, draafden de paarden voort en op de bokken zaten koetsiers en schudden slaperig heen en weer, alsof zij uit elkaar waren geschroefd.
	Als altijd liepen de menschen haastig ergens heen; zoo met slijk bespat en doornat als zij waren, schenen zij minder gevaarlijk dan anders.



	Jewssej had honger, maar hij wist niet, of hij het recht had thee en brood te bestellen; hij bleef onbeweeglijk als een steen zitten, totdat hij eensklaps tegen den muur hoorde kloppen.
	Hij ging Peters kamer binnen, maar bleef bij de deur staan. De spion lag te bed en vroeg hem:
	„Heb je thee gedronken?”
	„Neen ..
	„Bestel dan wat!”
	Hij liet zijn bloote beenen buiten het bed bengelen, bewoog zijn teenen en bekeek ze.
	„Wij zullen theedrinken en dan samen uitgaan ...” zeide hij geeuwend. „Ik zal je overdragen, dat wil zeggen: ik zal je een man wijzen, dien je moet volgen. Waar hij heen gaat, ga jij ook, begrepen? Als hij een huis ingaat heb je op te schrijven, hoe lang hij er in blijft. Als hij het huis uitkomt met iemand of op den weg een ander ontmoet, let je goed op het uiterlijk van dien ander.... En dan ... in een keer zal je het trouwens toch niet begrijpen.”
	Hij nam Klimkow op, floot zacht bij zich zelf, keek voor zich en vervolgde, terwijl hij zich achteloos afwendde:
	„Nog iets... Sascha... die heeft hier gisteren gebabbeld... over dit en over dat, hij schimpt op alles... Denk er niet aan, daarover te praten hoor je? Hij is ziek en een drinker, maar tegelijkertijd is hij een macht! Hem kan je niets doen, hij kan jou echter wel in het verderf storten, denk daaraan! Hij was zelf student, mijn waarde, en kent al hun ge-



	heimen op zijn duimpje, hij heeft zelfs wegens onbetrouwbare gezindheid in de gevangenis gezeten ... Nu krijgt hij maandelijks honderd roebel en niet alleen Filipp Filippowitsch, maar zelfs de generaal wint bij hem raad in ... n ... ja!”
	Het slaperige, slappe gezicht van Peter werd somberder en de grijze oogen keken ontstemd. Hij kleedde zich aan en sprak met norsche diepe stem:
	„Onze dienst is geen gekheid ... Ja, als men de menschen zoo maar, zonder meer, bij de keel kon nemen. Maar men moet eerst een a twee mijlen achter iemand aanloopen, of nog langer. Men moet weten, waar hij op elk tijdstip was; wien hij ontmoette, ... en over het geheel moet men alles weten ... alles!”
	Den vorigen dag had Peter, ondanks al de opwindingen van den dag, Jewssej toegeschenen een belangwekkend, handig mensch te zijn, nu hadden zijn woorden iets sleepends, hij bewoog zich langzaam en alles liet hij uit de handen vallen. Dat gaf Klimkow moed en hij vroeg;
	„Moet men zoo den geheelen dag door de straten loopen?”
	„Dikwijls wandel je ook gedurende den nacht rond... bij dertig graden vorst... Onze dienst is door een echt boozen duivel uitgedacht.”
	„En als ze allen gepakt zijn?” vroeg Jewssej •verder.
	„Wie?”



	„Nu deze... onbetrouwbaren... deze vijanden...”
	„Zeg revolutionnairen of politici... Het zal wel moeielijk zijn allen te vangen ... het schijnt wel, of zij altijd als tweelingen worden geboren ...”
	Na de thee sloeg Peter zijn boekje open, keek er in en werd op eens levendig. Hij sprong van zijn stoel op, deelde haastig de kaarten op hoopjes en begon te tellen:
	„Duizend twee honderd en zestiende spel... ik heb schoppendrie, hartenzeven, ruitenaas...”
	Toen hij uitging, droeg hij een zwarte overjas, een muts van schapenvel en had hij een portefeuille in de hand. Hij zag er uit als een ambtenaar en beval Jewssej streng:
	„Loop op straat niet naast mij en spreek ook niet tegen mij... Ik zal een huis binnen gaan, jij gaat intusschen de portierswoning in en zegt, dat je op Timofejew moet wachten. Ik ben spoedig weer terug.”
	Jewssej was bang Peter onder de menigte voorbijgangers te verliezen en liep daarom vlak achter hem, zonder de oogen van hem af te wenden. Eensklaps was Peter echter verdwenen. Klimkow was geheel in de war, hij liep hard door en bleef eindelijk, tegen een lantaarn geleund, staan. Tegenover hem stond een huis met tralies voor de vensters der eerste verdieping, die in het duister lag. Door de smalle koetspoort zag men een verlaten half duistere binnenplaats, die met groote steenen was geplaveid. Klimkow was bang er binnen te gaan en keek onrustig, nu eens



	op het eene, dan op het andere been staande naar alle kanten uit. Met haastige schreden kwam een man het huis uit; hij had een wollen buis aan, een diep over het voorhoofd gedrukte muts op en een rossen baard; hij knipoogde tegen Jewssej met zijn grijze oogen en zeide zacht:
	„Kom hier... Waarom ben je niet naar den portier gegaan ?”
	„Ik was u kwijt geraakt,” bekende Jewssej.
	„Kwijt geraakt? Zie eens, daarvoor moest je eigenlijk een oorveeg hebben. Luister nu: drie huizen van hier is de provinciale griffier. Dadelijk zal een man, die daar in betrekking is, naar buiten komen, hij heet Dmitri Iljitsch Kurnossow,... onthoud dat! Dien volg je, begrepen? Laat ons gaan. Ik zal je hem wijzen.”
	Benige minuten later liep Klimkow, als een kleine hond, snel op het trottoir achter een man met versleten overjas en gedeukten, zwarten hoed. De man was groot en sterk, hij liep hard, zwaaide zijn stok en stiet er hevig mede op het asphalt. Onder zijn hoed golfde over hals en ooren het zwarte reeds eenigszins met grijs gemengde haar.
	Jewssej had zelden medelijden met een mensch, maar nu was het toch plotseling bij hem opgekomen en spoorde hem gebiedend tot waarschuwen aan.
	Hij zweette van inspanning, sprong vlug met kleine passen naar de andere zijde der straat, liep voort, stak de straat weer over en liep nu den man vlak tegen het lijf. Een donker, gebaard gezicht met saam-



	getrokken wenkbrauwen glipte hem voorbij, een vluchtig glimlachje lag in de blauwe oogen, waarboven zich een breed, met rimpels doorploegd, voorhoofd welfde. De man zong bij zichzelf of sprak met zichzelf, zijn breede lippen bewogen zich.
	Klimkow bleef staan, veegde met den rug der hand zijn met zweet bedekt gezicht af, trok zijn schouders op en volgde den man, hij keek naar den grond en sloeg de oogen maar zelden op, om het voorwerp zijner waarneming niet uit het oog te verliezen.
	„Hij is niet jong meer,” dacht hij. „Een arme kerel, dat is hem aan te zien, alles komt door het werk ... en door den angst...”
	Hij herinnerde zich Fluitje en kromp ineen.
	„Die zal het mij nog eens betaald zetten,” dacht hij en begon medelijden met Fluitje te krijgen.
	De huizen keken uit vermoeide, droevige oogen op hem neer en in zijn ooren kroop opdringerig het straatrumoer en het kletsen en spatten van den vloeibaren modder. Hij gevoelde zich zoo eenzaam en verlaten; hij dacht aan Raissa en werd ergens terzijde getrokken, weg van de straat. De man, dien hij volgde, bleef voor de stoep van een huis staan, drukte met zijn vinger op den knop van de bel, nam zijn hoed af, verkoelde zijn gezicht en zette den hoed weer op, die in zijn hals gleed en daardoor een kalen schedel liet zien. Jewssej stond vijf pas van den trottoirband en keek medelijdend naar het gezicht van den man, hij werd onwillekeurig gedwongen iets



	tegen hem te zeggen. De ander had hem opgemerkt, fronste de wenkbrauwen en wendde zich af. Jewssej werd in de war gebracht; hij ging op den hoeksteen zitten en dacht;
	„Als hij mij iets had gedaan... maar zoo zonder eenige schuld... Neen, dat is niet eerlijk, niet eerlijk...”
	„Behoort gij tot den veiligheidsdienst?” hoorde hij een zachte, heesche stem zeggen. Een lange, rossige man met vuilen boezelaar’en een bezem in de hand, richtte die vraag tot hem.
	„Ja,” antwoordde Jewssej zacht, maar op hetzelfde oogenblik bedacht hij, dat hij het niet had moeten verklappen.
	„Weer een nieuwe,” zeide de huisknecht, want deze had de vraag gedaan. „Je loopt zeker Kurnossow achterna?”
	„Ja...”
	„Zoo. Zeg dan aan je chefs, dat van morgen van het station een gast bij hem is gekomen met drie koffers. Hij is nog niet bij de politie aangegeven, hij heeft nog vier en twintig uur den tijd. Het is een kleine, knappe, met een knevel... netjes gekleed...”
	De huisknecht zweeg, streek eenige keeren met zijn bezem over het trottoir, bespatte daarbij de laarzen en broekspijpen van Jewssej en zeide:
	„Gij wordt hier gezien. Dat zijn ook geen domkoppen, zij merken ons dadelijk op. Gij moet liever in de poort gaan staan ...”



	Jewssej ging gehoorzaam naar de huisdeur.
	Eensklaps zag hij Jakow Sarubin aan den anderen kant der straat. Met een stokje in de hand, nieuwe overjas en handschoenen, liep Jakow, met een zwarten, stijven hoed overmoedig naar een kant geschoven over het trottoir, hij liet zijn oogen rond gaan en glimlachte als een straatdeern, die overtuigd is van haar schoonheid.
	„Goeden dag,” zeide hij, terwijl hij Jewssej opnam. „Ik ben gekomen om je af te lossen... Ga naar de herberg van Somow, in de Lebjaschaja straat. Vraag daar naar Nikolai Pawlow ...”
	„Ben je dan ook bij den veiligheidsdienst?” vroeg Jewssej.
	„Ik ben er tien dagen voor jou in dienst getreden.. Waarom vraag je dat?”
	Jewssej keek in zijn stralend zwart gezichtje.
	„Jij hebt dat indertijd van mij verteld?”
	„En jij hebt Fluitje verraden?”
	Jewssej dacht een oogenblik na en zeide toen somber:
	„Dat was later... Ik heb het alleen aan jou verteld.”
	„En Fluitje is woedend op je... Wacht maar!”
	Jakow lachte luidkeels en sloeg Jewssej op zijn schouder.
	„Kom, loop wat sneller, jou slaapmuts!” zeide hij toen.
	En met zijn stokje zwaaiend, liep hij naast hem voort.



	„Het is een mooie dienst, dat is naar mijn zin, hoor! Men kan leven als een heer... gaan wandelen, de wereld bekijken. Daar kijk eens een mooi costuum is het niet? Nu zullen wij eens naar de meisjes kijken!..
	Hij nam spoedig afscheid van Jewssej en ging haastig terug, terwijl Klimkow hem een vijandigen blik nazond en in gepeins verzonk. Hij hield Jakow voor een liederlijk mensch, een leeghoofd en het deed hem onaangenaam aan, hem zoo fatterig aangekleed en tevreden te zien.
	„Hij heeft mij aangeklaagd... Toen ik dat van Fluitje heb verteld, deed ik het uit angst. Maar hij... Waarom gaf hij mij aan?”
	En dreigend riep hij in gedachten:
	„Wacht!... Wij zullen zien, wie het laatst lacht 1”
	Toen hij in de herberg naar Nikolaj Pawlow vroeg, wees men hem de trap op. Hij beklom haar en bleef voor een deur staan, waarachter hij de stem van Peter hoorde;
	„Twee en vijftig kaarten zijn in het spel... In mijn stadsdistrict zijn duizenden menschen... en ik ken van hen misschien eenige honderden. Ik weet, waar ieder woont en bij wien ieder dient... En daarbij wisselen de menschen voortdurend, terwijl de kaarten altijd hetzelfde blijven ...”
	Behalve Peter en Sascha was er nog een derde man in de kamer. Hij was lang en slank, stond bij het raam een courant te lezen en verroerde zich niet, toen Jewssej binnenkwam.



	„Wat een dom gezicht,” zeide Sascha, terwijl hij Jewssej met een boozen blik opnam.
	„Dat moet veranderd worden, hoort ge, Maklakow?”
	De lezende wendde het hoofd om, nam Jewssej met zijn groote, heldere oogen op en zeide:
	„Ja, dat moet wel..
	Opgewonden, met verward haar zat Peter daar en vroeg Jewssej wat hij had gezien, terwijl hij met een ganzepen zijn tanden stookte. Op de tafel stonden de overblijfselen van het middageten, een geur van vet en zuurkool drong in Jewssej’s neus en prikkelde zijn eetlust. Hij stond voor Peter en vertelde hem op onverschilligen toon, wat de huisknecht hem had verteld. Bij zijn eerste woorden had Maklakow de handen met de courant op zijn rug gelegd en met gebogen hoofd geluisterd, waarbij hij zijn opvallend blonden knevel bewoog. Zijn hoofdhaar was ook opvallend wit, zilverachtig met een licht geelachtig waas. Het ernstig gezicht met de blanke huid, het gerimpeld voorhoofd en de rustige oogen, de zelfbewuste bewegingen van het krachtig, door een solied, goed passend costuum omsloten lichaam, de volle basstem, dat alles onderscheidde Maklakow zeer tot zijn voordeel van Sascha en Peter.
	„Heeft de huisknecht den koffer naar binnen gedragen?” vroeg hij aan Jewssej.
	„Hij heeft er niets van gezegd ...
	„Dan heeft hij hem niet binnen gedragen, anders zou hij gezegd hebben of hij zwaar of licht was



	geweest... Zij hebben hem dus zelf binnen gedragen,” zeide Maklakow. Hij voegde er aan toe:
	„Blijkbaar... is het..
	„De drukkerij?” vroeg Sascha...
	„Neen... de literatuur. De eerstvolgende nummers.”
	„Hm, het zou het beste zijn, huiszoeking te doen,” zeide Sascha norsch en vloekte gemeen, terwijl hij iemand met de vuist dreigde.
	„Ik moet een drukkerij vinden,” schreeuwde hij.
	„Geef mij maar letters, kinderen... dan richt ik zelf een drukkerij in. Ik zal er wel ezels voor vinden, zal hun al het noodige verschaffen,... en dan pakken wij hen en zullen geld hebben als water!”
	„Het plan is niet slecht,” riep Peter.
	Maklakow keek Jewssej aan en vroeg hem:
	Hebt gij reeds gegeten?”
	„Neen..
	Met een knik naar de tafel beval Peter:
	„Eet gauw!”
	„Waarom moet hij de klieken eten ?” vroeg Maklakow kalm, liep naar de deur en riep:
	„Hé, voor een persoon middageten!”
	„Probeer het toch eens,” zeide Sascha door zijn neus tegen Peter, „dien idioot Afanassjew over te halen, ons de drukkerij te geven, die het vorige jaar in beslag werd genomen!”
	„N...ja, ik zal het probeeren,” zeide Peter nadenkend. Maklakow keek de twee aan en draaide zwijgend aan zijn snor.



	Het middageten werd gebracht. Tegelijk met den kellner verscheen een gezette, pokdalige, kruiperige man. Hij glimlachte allen vriendelijk toe, schudde Jewssej de hand en zeide tegen hem:
	„Ik heet Ssolowjow... heeft u het al gehoord, mijne heeren, heden avond heeft er in de zaal van Tschistow een feestmaal der revolutionnairen plaats. Drie onzer gaan er heen als kellner, gij ook, Petruschka.”
	„Ik weer!” riep Peter woedend en zijn gelaat werd overdekt met vlekken, waardoor hij er ouder en boozer uitzag.
	„In twee maanden voor den derden keer kellner spelen... vergeef mij, dat wil ik niet!...”
	„Zeg dat aan iemand anders, maar niet aan mij,” zeide Ssolowjow vriendelijk.
	„Wat moet dat beteekenen, waarom moet ik altijd kellner zijn?”
	„Je past juist voor die rol,” zeideSaschaglimlachend.
	„Drie mannen zijn er voor bestemd,” herhaalde Ssolowjow, „zullen wij geen slok bier nemen?”
	Peter opende de deur en riep barsch:
	„Vijf flesschen bier!”
	Hij liep naar het venster en wrong de handen zoodat zijn gewrichten kraakten.
	„Ziet gij Maklakow,” begon Sascha, „bij ons wil niemand echt ernstig en met toewijding werken. En bij hen gaat alles voortreffelijk, feestmalen, congressen, een regen van literatuur, op de fabrieken openlijke propaganda...



	Maklakow zweeg en keek ter zijde.
	De dikke Ssolowjow begon met zachte stem en een vriendelijken glimlach:
	„En ik heb vandaag op het station een meisje met boeken gesnapt. Ik had haar al in de zomervacantie opgemerkt, maar dacht toen: ga nog een beetje wandelen, lieve!... En vandaag loop ik in de hal van het station op en neer, zonder iets bijzonders van plan te zijn, daar zie ik haar eensklaps met een koffertje gaan... Ik trad op haar toe en sloeg haar beleefd voor: „Komt u als het u blieft voor een paar woordjes mede!” Ik zie; zij krimpt ineen, verbleekt en verstopt het koffertje achter haar rug. Ach denk ik, domoortje, gij zijt er toch al ingeloopen! Wij brachten haar dadelijk in het recherchelokaal openden haar koffertje en ziet: de laatste nummers der „Bevrijding”, en allerhande dergelijk slecht tuig. Ik bracht het meisje in de veiligheidsafdeeling wat moet men doen? Karpers vangt men zoo gemakkelijk niet, dan is men tevreden met kwabben. Toen zij met mij wegreed hield zij haar gezichtje afgewend, de wangetjes brandden en in haar oogen blonken tranen. Maar zij zeide geen woord. Ik vroeg: Zit u gemakkelijk, juffrouw? Maar zij gaf geen geluid!”
	Ssolowjow lachte zacht en gedempt en zijn pokdalig gezicht werd overdekt met trillende rimpeltjes als stralen.
	„Wie is zij?” vroeg Maklakow.
	„De dochter van doctor Melikow.”



	„A-ah,” zeide Sascha lang gerekt. „Ik ken den oude..
	„Een solied man, hij heeft zijn ridderorden, de Wladimir en de Anna-orde” zeide Ssolowjow.
	„Ik ken hem,” herhaalde Sascha. „Een kwakzalver als al de anderen. Hij heeft beproefd mij te genezen ..
	„God alleen kan u genezen,” zeide Ssolowjow vriendelijk lachend. „Met uw gezondheid gaat het hard achteruit..
	,Loop naar den duivel!” riep Sascha.
	Maklakow keek het venster uit en vroeg zonder om te zien:
	„Heeft het meisje geweend?”
	„Neen. Zij was natuurlijk niet zeer verheugd. U begrijpt, dat het mij altijd onaangenaam is, een meisje gevangen te nemen, ten eerste, omdat ik zelf een dochter heb ..
	„Waar wacht gij nog op, Maklakow?’ vroeg Sascha norsch.
	„Hij moet eerst eten. Ik heb den tijd ..
	„Hè jij, slik wat vlugger!” riep Sascha Klimkow toe.
	„Ja, ja, haast je,” zeide Peter droog.
	Jewssej had, terwijl hij at, aandachtig naar de gesprekken geluisterd en de aanwezigen gadegeslagen, die hem, op Sascha na, in het geheel niet zoo slecht leken, in elk geval niet slechter en vreeselijker dan al de anderen.
	De wensch, zich voor deze lieden dienstvaardig te



	toonen werd nu levendig bij hem, hij wilde onontbeerlijk voor hen worden. Hij legde mes en vork neer, veegde de lippen met het vuile servet gauw af en zeide:
	„Ik ben klaar...
	De deur ging eensklaps open en in de kamer stormde, zich bukkend, een verloopen, beweeglijk man.
	„Spreek zacht!” fluisterde hij.
	Hij stak zijn hoofd op de gang, luisterde en zeide toen, nadat hij de deur zorgvuldig had toegemaakt:
	„Kan ze niet gesloten worden? Waar is de sleutel?”
	Hij keek de kamer rond, zuchtte diep en zeide:
	„Goddank!”
	„Ach, jij hansworst!” zeide Sascha verachtelijk. „Wat is er dan gaande, hebben ze je weer willen slaan?”
	De man sprong naar hem toe en begon ademloos gesticuleerend en het zweet van zijn gezicht wisschend, fluisterend te prevelen:
	„Ja, dat wilden zij! Natuurlijk! Zij wilden mij met een hamer dooden, het waren twee mannen. Zij liepen achter mij aan, van de gevangenis af. Ik had daar een samenkomst, ik kom buiten en daar staan zij reeds bij de deur! Twee mannen, de een houdt den hamer in zijn zak gereed ...”
	„Misschien was het een revolver,” zeide Ssolowjow droog en strekte den hals uit.
	Neen een hamer.”



	„Hebt gij hem gezien?” vroeg Sascha met een spottend lachje.
	„Ach, ik weet het toch; zij hebben besloten mij met een hamer te dooden ... zonder geraas... op eens...”
	Hij schoof zijn das recht, maakte de knoopen van zijn jas dicht, zocht iets in zijn zakken en streek zijn krullend haar glad, zijn handen streken onophoudelijk snel over zijn lichaam en het scheen, alsof zij op staanden voet zich zouden losrukken. Het beenderig, grijze gezicht was met zweet overdekt, de donkere oogen dwaalden onrustig naar alle kanten, waren nu eens dicht geknepen, dan weer wijd geopend en bleven eensklaps strak en onbeweeglijk met een uitdrukking van plotselingen schrik, op het gelaat van Jewssej gevestigd. De man week terug naar de deur, terwijl hij, op Jewssej wijzend, met heesche stem vroeg:
	„Wie... is dat, wie?”
	Maklakow ging naar hem toe en greep zijn hand.
	„Wees gerust, Elisar. Dat is een der onzen, een nieuweling..
	„Kent gij hem?”
	„Stommeling!” zei Sascha opgewonden. „Je moet je laten genezen!”
	„Heeft men u reeds een keer onder de tram geduwd? Neen? Wacht dan als ik je verzoeken mag met je schimpen. Hebben onbekenden je al eens midden in den nacht murw geslagen?”



	„Neen? Aha. Gij hoort toch, onbekenden! Zulke onbekenden zijn er honderd duizend in de stad. Zij zijn overal... en ik... ik ben geheel alleen onder hen... Ik ben voortdurend in hun midden, hoort gij?”
	„Het is tijd, dat wij gaan,” zeide Maklakow en raakte Jewssej’s schouder aan. Op straat, toen hij reeds naast Maklakow in de droschke zat, zeide Jewssej zacht, op somberen toon:
	„Ik deug niet voor dit werk ...”
	„Waarom?” vroeg Maklakow.
	„Ik ben zoo bang ....”
	„Dat zal overgaan!”
	„Niets gaat over!” zeide Jewssej snel.
	„Alles gaat over," antwoordde Maklakow kalm.
	Op straat was het vochtig, koud en donker. In de plassen weerspiegelde het licht der lantaarns, de menschen en paarden verstoorden echter de glinsterende spiegelingen, terwijl zij met de voeten in de gouden vlekken traden. Lang bleven zij zwijgen. Jewssej gevoelde, terwijl hij gedachteloos voor zich uitstaarde, dat Maklakow zijn trekken opnam.
	„Gij zult er aan wennen,” zeide Maklakow. „Maar als gij een anderen dienst hebt... ga dan dadelijk. Hebt gij dien?"
	„Neen...”
	„Zijt gij reeds lang in de veiligheidsafdeeling?”
	„Sedert gisteren ...”
	,Zoo!”
	„Waar zal ik nu heen gaan,” vroeg Jewssej zacht.



	Maklakow antwoordde niet, maar vroeg verder:
	„Hebt gij bloedverwanten?”
	„Neen, ik heb niemand.”
	De spion schoof op zijn plaats heen en weer, maar zeide geen woord. Zijn oogen waren half gesloten, hij ademde snuivend door zijn neus en de fijne haren van zijn knevel trilden.
	Door de lucht trilden de diepe, teere, warme klanken van een klok. Zware wolken bedekten de stad als met een dikken, donkeren deken. De melancholieke tonen van het metaal vonden den weg niet naar omhoog, maar sleepten zich treurig voort over de daken der huizen.
	„Morgen is het Zondag,” zeide Maklakow. „Gaat gij naar de kerk?”
	„Neen,” antwoordde Jewssej
	„Waarom niet?”
	„Ik weet het niet... z00... Het is daar zoo benauwd ...”
	„Ik ga er graag heen. Dat wil zeggen naar de vroegmis. De koorknapen zingen en de zon kijkt door de ramen ... Dat is altijd mooi.”
	De eenvoudige woorden van Maklakow gaven Jewssej moed en hij werd er door gedrongen over zichzelf te spreken.
	„Het gezang is mooi,” begon hij. „Toen ik een jongen was zong ik in de kerk bij ons in het dorp... Als men zingt vergeet men geheel waar men is. Het is, alsof men er in het geheel niet was...”



	„Wij zijn er,” zeide Maklakow. Jewssej slaakte een zucht bij het zien van het lange stationsgebouw, waarvoor zij stilhielden, het was plotseling voor zijn oogen opgerezen en versperde hem als het ware den weg. Zij gingen het perron op, waar reeds een talrijk publiek was en bleven daar, tegen den muur geleund staan. Maklakow had de oogen half gesloten, alsof hij ingesluimerd was. De sporen der gendarmen rinkelden. Een goed gebouwde vrouw, met zwarte oogen en bruin haar, lachte helder en jeugdig.
	„Houd de persoon, die daar lacht en den ouden man naast haar in gedachte!” fluisterde Maklakow zijn metgezel toe. „Zij heet Sara Lurje, is vroedvrouw en woont Sadowaja Nr. 7a. Zij heeft in de gevangenis gezeten en is ook verbannen geweest. Een zeer handig persoon ... De oude is ook een voormalig banneling, een journalist...”
	Eensklaps kromp hij ineen, schoof zijn muts met een snelle beweging, dieper op het voorhoofd en vervolgde zachter:
	„De groote ginds, met de zwarte overjas en de ruige muts, de roodharige, ziet gij?”
	Jewssej knikte met het hoofd.
	„Dat is de schrijver Mironow. Hij zat reeds vier maal in verschillende steden in de gevangenis... Leest gij boeken?”
	„Neen
	„Dat is jammer! Hij schrijft belangwekkend.”
	„De zwarte, lange, ijzeren worm, met den hoorn



	op den kop en de drie vurige oogen, wentelde juist hijgend en proestend zijn ontzaglijk lichaam langs het perron, bleef toen staan en begon onder boosaardig sissen de lucht met zijn dichten, witten adem te vullen. Een warme, brandende damp sloeg Klimkow in het gelaat en voor zijn oogen glipten donkere, bedrijvige menschen vlug heen en weer, die naast den geweldigen kolos van den trein zeer klein leken.
	Maklakow liet een lichten kreet hooren.
	,Wat is er?" vroeg Jewssej.
	„Niets,” zeide de spion boos. Een blos overtoog zijn wangen, hij beet zich op de lippen. Uit zijn blik maakte Jewssej op, dat hij den schrijver gadesloeg. Onverschillig zijn knevel draaiend, liep deze naast een forsch gebouwden ouderen man, met losgeknoopte overjas en een zomerhoed op het groote hoofd, zonder haast op en neer. De oudste lachte luid en riep, het gebaarde gezicht opheffende;
	„Gij begrijpt het toch, hè?... Hij reed en reed..
	De schrijver nam zijn muts af om den een of ander te groeten ... Zijn haar was kort geknipt, zijn voorhoofd hoog, het gelaat had vooruitstekende kaakbeenderen, een breeden neus en smalle oogen. Dit gezicht leek Klimkow grof en onsympathiek; de zware, rossige knevel gaf hem iets soldaatachtigs-ruws.
	„Komt,” zeide Maklakow. „Die zullen in elk geval samen rijden. Wij moeten zeer voorzichtig zijn, de aangekomene is een man van ervaring...” Op straat



	nam hij weer een droschke en zeide barsch tot den koetsier:
	„Rijd ginds rijtuig na!”
	Hij zweeg lang, terwijl zij reden. Eindelijk zeide hij zacht:
	„Het vorig jaar, in den winter, was ik bij hem op huiszoeking..
	„Bij den schrijver?” vroeg Jewssej.
	„Ja, rijd door, koetsier,” beval Maklakow haastig, toen hij bemerkte, dat het voorgaande rijtuig stilhield.
	Na een minuut sprong hij uit het voertuig, betaalde den koetsier en zeide tot Jewssej:
	„Wacht 1”
	Hij verdween in de vochtige duisternis. Men kon zijn stem hooren:
	„Mag ik vragen, is dat het huis van Jakowlew?” lemand antwoordde norsch;
	„Neen, het is het huis van Perzew.”
	„En waar is het huis van Jakowlew?”
	„Dat weet ik niet...”
	„Ik vraag excuus ...
	Tegen de heining geleund, telde Jewssej de langzame schreden van Maklakow en dacht bij zich zelf:
	„Het is toch heel eenvoudig de menschen zoo na te gaan...”
	De spion kwam bij hem en zeide op ontevreden toon:
	„Hier is niets voor ons te doen... Morgen vroeg



	trek je een ander pak aan en houd je dit huis in het oog.”
	Hij stak de straat over en in Klimkow’s ooren klonken zijn snelle woorden als trommelslagen.
	„Prent goed in uw gedachten de gezichten, de kleeren en den gang der menschen, die in dit huis komen. Menschen, die precies gelijk zijn, vindt men niet, ieder heeft iets bijzonders. Gij moet leeren in eens dat bijzondere in den mensch op te nemen, het ligt in de oogen, in de stem, in de wijze, waarop iemand onder het loopen de handen houdt, hoe hij bij het groeten zijn muts afneemt. Deze dienst eischt bovenal een goed geheugen ...”
	Jewssej was het te moede alsof de spion met verborgen vijandschap tegen hem sprak en dit stemde hem treurig.
	„Gij hebt een gezicht, dat men licht opmerkt, vooral uw oogen vallen op. Dat deugt niet, gij moogt niet zonder masker loopen. Naar uw houding en trouwens over het geheel zoudt gij voor een marskramer kunnen doorgaan. Gij moet u een mars met waren, spelden, linnenband, haarlinten en dergelijke snuisterijen aanschaffen. Ik zal er voor zorgen, dat men u een mars met waren geeft, dan kunt gij in de keukens gaan en met de dienstboden kennis maken.”
	Hij zweeg, nam zijn baard af, schoof zijn muts recht en liep langzamer.
	„De dienstboden zijn altijd bereid hun meester de



	een of ander onaangenaamheid te bezorgen, men kan hen gemakkelijk uitvragen. Vooral de vrouwen, keukenmeiden, kindermeisjes, kamermeisjes. Zij babbelen graag. Maar ik ben geheel bevroren,” eindigde hij plotseling met veranderde stem zijn onderricht en vroeg aan Klimkow:
	„Zullen wij een café ingaan?”
	„Ik heb geen geld ..
	„Dat beteekent niets!”
	In het café zeide hij met een voornaam neusgeluid.
	„Een grooten cognac en twee glazen bier. Wilt gij cognac drinken?*
	„Neen, ik drink niet,” antwoordde Jewssej verlegen.
	„Dat is goed!"
	De spion keek Jewssej opmerkzaam aan, sloot een oogenblik de oogen en strekte zijn beenen uit, zoodat de gewrichten kraakten. Toen hij den cognac uitgedronken had, begon hij opnieuw fluisterend te spreken;
	„Dat is ook goed, dat gij zoo zwijgzaam zijt. Waaraan denkt gij eigenlijk z00... hm?”
	Jewssej boog het hoofd en antwoordde aarzelend:
	„Aan alles ... aan mij...”
	„Wat dan al zoo?”
	Maklakow’s oogen straalden met een zachten glans en Jewssej antwoordde oprecht:
	„Ik denk, dat het misschien beter voor mij zou zijn in een klooster te gaan.”
	12



	.Waarom?”
	„Zoo..
	„Gelooft gij aan God?”
	Jewssej dacht een oogenblik na en zeide toen, bijna op verontschuldigenden toon:
	„Ja, ik geloof. Ik zou het echter niet om God doen, maar om mijzelf... Wat ben ik voor God?”
	„Nu kom, laat ons drinken!”
	Klimkow dronk moedig een glas bier uit... het was koud en bitter en deed hem huiveren. Hij likte zijn lippen en vroeg toen plotseling:
	„Slaat men u dikwijls?”
	„Mij? Wie zou mij slaan?” vroeg verbaasd en tegelijk beleedigd de stille agent.
	„Niet u, maar over het geheel... de spionnen ...”
	„Men zegt: agenten en niet spionnen,” verbeterde Maklakow hem glimlachend... „Of men hen slaat? Ja, men slaat hen wel. Mij heeft men nog nooit geslagen
	Hij verviel in gepeins; zijn schouders zakten daarbij, zijn rug werd gebogen en over het bleeke gelaat glipte als het ware een schaduw.
	„Onze dienst is hondenwerk... de menschen zien tamelijk minachtend op ons neer,” zeide hij zacht, terwijl hij zich eensklaps, glimlachend tot Jewssej boog. „Slechts één keer in vijf jaar heb ik een mensch gezien, die zich menschelijk tegenover mij gedroeg... Dat was Mironow. Ik kwam in de uniform van



	districtopzichter met gendarmen bij hem, was toen ziek, had koorts, kon ternauwernood op mijn beenen staan. Hij ontving mij beleefd, scheen een weinig verlegen, lachte bij zich zelf... Gij hebt hem toch gezien: zoo’n groot mensch, met lange armen en een snor als van een kater... Hij ging met ons van de eene kamer naar de andere, zeide tegen allen „u” en als hij tegen iemand aanstiet, maakte hij zijn verontschuldiging. Het was ons allen pijnlijk te moede, den overste, den procureur en ons, de geringeren. Allen kennen hem, in de dagbladen geeft men zijn portret, in het buitenland moet hij zelfs bekend zijn... en wij kwamen ’s nachts naar hem toe... het was, zooals gezegd, pijnlijk. Ik zie, hoe hij de oogen op mij had gevestigd... Toen komt hij dicht naar mij toe en zegt: „Zoudt u niet willen gaan zitten? Gij zijt blijkbaar ziek, gaat u zitten!” Deze woorden wierpen mij bijna 0m... Ik ging zitten en dacht in stilte: Laat mij met rust. Maar hij zeide: „Wilt gij geen poeder innemen?” Allen zwijgen en ik bemerk... dat niemand naar ons beiden ziet...”
	Maklakow lachte zacht bij zich zelf.
	„Hij gaf mij quinine in een capsule, maar ik heb ze doorgekauwd... In mijn mond proef ik een afschuwelijken, bitteren smaak, in mijn ziel... een oproer. Ik voel, dat ik op den grond moet vallen, als ik nu opsta... Thans mengde zich de overste er in en beval mij, naar het bureau te gaan... trouwens de huiszoeking was geëindigd. De procureur



	verontschuldigde zich bij hem: „Ik moet u arresteeren ...”
	„Nu, wat mij betreft,” zeide hij, „arresteer mij: leder doet, wat hij kan...” Dat zeide hij zoo rustig met een glimlach ...”



	HOOFDSTUK X.
	Het verhaal was naar den smaak van Jewssej; het had zijn hart licht geroerd, het was als het ware geliefkoosd en opnieuw ontstond bij hem den wensch Maklakow aangenaam en nuttig te zijn:
	„Een goed mensch,” dacht hij, terwijl hij van ter zijde den spion aankeek.
	Deze slaakte echter een zucht, bestelde nog een glas cognac en dronk het langzaam uit. Eensklaps scheen hij in elkaar te schrompelen en liet hij het hoofd op de tafel zinken.
	Jewssej wilde spreken en vragen, maar de woorden gingen slechts verward door zijn hoofd en hij kon ze niet tot een helderen en duidelijken zin vormen.
	Eindelijk bracht hij, niet zonder inspanning, de vraag over de lippen:
	„Is hij ook in dienst van onzen vijand!”
	„Wie?” vroeg de spion, terwijl hij het hoofd ternauwernood ophief.
	„De schrijver..



	.Welken vijand? Wat dan?”
	Jewssej werd in de war gebracht. De spion keek voor zich. Een trek van hoon en minachting speelde rondom zijn lippen. Zonder het antwoord van Jewssej af te wachten stond hij op en wierp een zilverstuk op tafel. Hij zette zijn muts op en zonder Jewssej met een woord te verwaardigen, ging hij naar de deur. Jewssej liep hem op de teenen na en waagde niet eens zijn muts op te zetten.
	„Morgen te tien uur maakt ge, dat gij hier op het plein zijt, te twaalf uur zal men u aflossen,* zeide Maklakow op straat tegen hem, waarop hij de handen in de zakken van zijn jas stak en verdween.
	„Hij heeft geen goeden dag gezegd,” dacht Jewssej beleedigd, terwijl hij door de geheel leege straat liep. Telkens als hij in het licht der lantarens kwam, liep hij langzamer, terwijl hij de in het donker liggende einden onwillekeurig sneller trachtte te gaan. Hij gevoelde zich niet op zijn gemak, in het rond was het donker en koud; de bittere smaak van het bier drong van zijn mond naar binnen, zijn hart klopte onrustig en in zijn hoofd zweefden traag, evenals de zware vlokken van de herfstsneeuw, zijn matte gedachten.
	„Daar heb ik nu een dag uitgediend... Wat zijn de dagen toch alle verschillend! Als ik maar iemand had, die met mij ingenomen was!”
	’s Nachts droomde Jewssej, dat zijn neef Jaschka op zijn borst zat, zijn hals beet had en hem wurgde...



	Hij werd wakker en hoorde uit Peter’s kamer diens booze, droge stem:
	„Ik geef wat om het Russische rijk en al dezen onzin ..
	Een vrouw brak in luid gelach uit en een hooge fijne stem zeide;
	„Stt, schreeuw niet zoo!”
	„Ik heb geen tijd er over na te denken, wie gelijk en wie ongelijk heeft,... ik ben geen domkop... ik ben jong en wil leven ... En nu heb ik mij vier uur lang met alle mogelijk gespuis afgegeven en den dienaar gespeeld; mijn voeten vallen af en mijn rug doet pijn van de vele buigingen ... Indien jelui de alleen-heerschappij zoo dierbaar is, dan mag het geld jelui ook niet spijten; voor een paar groschen wil ik mijn trots niet aan de alleen-heerschappij verkoopen Laat de duivel haar halen!”
	Jewssej keek met slaperige oogen naar het raam, zijn blik verloor zich in den schemerachtigen herfstmorgen en, verblind door het vroege licht, gleed hij weer terug in de kussens, om opnieuw in te slapen.
	Een paar uur later zat hij op den hoeksteen van het Perzewsche huis. Hij liep lang op straat heen en weer, voor dit huis, telde de ramen, mat met passen de lengte uit, bestudeerde de door ouderdom grijs geworden voorgevel in bijzonderheden en werd eindelijk moe. Er bleef echter niet veel tijd om uit te rusten... de schrijver kwam de deur uit met een over zijn schouder geslagen overjas, zonder over-



	schoenen, zijn muts eenigszins scheef, hij liep regelrecht de straat over naar hem toe.
	„Daar zal er mij een neerslaan, ’ dacht Jewssej, terwijl hij naar de gefronste wenkbrauwen van den komende keek. Hij beproefde op te staan en weg te loopen, hij kon het echter niet en bleef van schrik als aan den grond genageld staan;
	„Wat zit gij daar?” klonk een toornige stem.
	„Z00...”
	„Ga heen!”
	„Ik mag niet.”
	„Hier is een brief... ga, geef dezen aan hem, die u heeft gezonden.”
	(Ik mag niet.”
	„Waarom niet?”
	De groote, blauwe oogen hadden iets zoo bevelends, dat Jewssej niet anders kon dan er aan gehoorzamen. Met afgewend gelaat fluisterde hij:
	„Ik heb er geen toestemming v00r,... iets van u aan te nemen ... of met u te spreken... ik zal gaan...”
	„Ja, ja,” beval de schrijver en glimlachte daarbij wonderlijk somber.
	Klimkow nam het grijze couvert aan en ging heen, zonder te vragen waarheen; hij ging, hield het couvert ter hoogte van zijn borst in de rechterhand, alsof het iets zeer gevaarlijks was, dat hem met een onverwacht ongeluk dreigde. Zijn vingers verstijfden als door vorst en in zijn hoofd hamerde de angstwekkende gedachte:



	„Wat zal er nu met mij gebeuren?...”
	Eensklaps zag hij, dat het couvert niet gesloten was; hij bleef staan, keek om, nam er gauw den brief uit en las hem.
	„Neem dezen lummel spoedig weg, Mironow.”
	Dat was de inhoud van den brief. Jewssej herademde verlicht.
	„Dit moet ik nu afgeven aan Maklakow,” dacht hij. „Die zal mij niet weinig uitschelden. Misschien moet ik weer ginds terugkeeren? Neen, dat is niet noodig, nu word ik toch gauw afgelost...” De vrees verdween; maar de gedachte drukte hem, dat hij voor dit werk in het geheel niet deugde, en dat het hem weer niet was gelukt, den spion, die hem zoo goed beviel van nut te zijn.
	Hij vond Maklakow bij het middageten in gezelschap van een kleinen in het zwart gekleeden, scheelzienden man. „Laat ik u voorstellen: Klimkow- Krassawin.”
	Jewssej stak de hand uit naar den brief in zijn zak en zeide verlegen:
	tHet is zoo gebeurd, dat...
	Maklakow viel hem met een beweging van de hand in de rede:
	„Vertel later. Ga nu zitten en eet eerst.”
	Hij zag vermoeid, zijn blik was somber en het witte, stugge haar in de war.
	„Hij is gisteravond zeker dronken geweest,” dacht Jewssej.



	„Neen, Timofej Wassiljewitsch,” begon koud en nadrukkelijk de schele. „Gij hebt beslist ongelijk. Elke zaak heeft haar aangename zijde, als men ze oprecht liefheeft...”
	Maklakow keek hem aan en dronk een groot glas brandewijn in één teug uit.
	„Zij zijn menschen en wij zijn menschen, maar dat zegt niets. De een spreekt zoo, de andere zoo, en overigens doe ik, wat mij aanstaat.”
	De schele zag, dat de heen en weer flikkerende oogen van Jewssej hem gadesloegen en zette zijn, in schildpad gevatte lorgnet op. Zijn bewegingen hadden iets zachts en sluipends als van een kat; zijn tanden waren klein en spits. Zijn neus recht en dun. Als hij sprak bewogen zijn rossige ooren. Zijn kromme vingers rolden voortdurend ijverig balletjes uit het brood, welke hij in het rond op den rand van zijn bord legde.
	„Een hulp?” vroeg hij, met het hoofd naar Jewssej wijzend.
	„Ja...”
	„Hoe gaan de zaken, jongeman?”
	„Ik ben gisteren pas begonnen...’
	„Aha!”
	Krassawin knikte met het hoofd en terwijl hij aan zijn dunnen zwarten knevel trok, sprak hij vlot verder:
	„Zeker, Timofej Wassiljewitsch, zijn noodlot kan men niet keeren. Volgens God s bestel groeien de



	kinderen en sterven de ouden ... dat gaat ons beiden echter niets aan, wij hebben onze bestemming gekregen en die luidt: Vangt hen, die de orde verstoren en de wet overtreden... verder niets! Een moeilijke zaak, die veel verstand eischt, als men het nauwkeurig beziet... zoo’n soort jacht...”
	Maklakow stond op van tafel, ging naar een hoek en wenkte Jewssej.
	Nu, wat is er?”
	Jewssej overhandigde hem het couvert.
	„Van wien is het?”
	Jewssej fluisterde verlegen
	„Hij gaf het mij zelf... op straat...”
	In afwachting van een scheldwoord of een klap had Jewssej onwillekeurig zijn hals ingetrokken, maar hij hoorde slechts een stil lachje en richtte voorzichtig het hoofd op. De spion keek vergenoegd lachend naar het couvert en zijn oogen straalden van vreugde.
	„Ach gij... wonderlijk mensch!” zeide hij: „Spreek er maar niet over, gij... Zonderling!”
	„Kan men met een goeden slag gelukwenschen?” vroeg Krassawin.
	„Ja, dat mag men,” zeide Maklakow overluid, terwijl hij naar hem toe ging.
	„Dat is braaf, jonge man,” zeide de schele opbeurend tot Jewssej. Zijn pupillen naderden het neusbeen, groene vonken spatten er in op en zijn neusvleugels trilden en verwijdden zich.



	„En de Japanners hebben ons toch afgeranseld, Gawrilo!” riep Maklakow vroolijk uit, terwijl hij zich in de handen wreef.
	„In dit geval kan ik uw vreugde in het geheel niet deelen!” zeide Krassawin, terwijl hij zijn ooren bewoog. „Al is het ook een les voor ons, zooals velen zeggen, er is toch Russisch bloed vergoten en een gemis aan kracht gebleken.”
	„En wie is de schuld ervan?”
	„De Japannees! Wat had hij met ons te beginnen? Elk volk moest binnen zijn grenzen blijven ...”
	Zij begonnen te twisten, maar Jewssej, die geheel vervuld was van vreugde over Maklakow’s gedrag, luisterde in het geheel niet. Hij keek in het gezicht van den spion, en dacht, hoe prettig het zou zijn met hem samen te wonen in plaats van met Peter, die op de overheid schold en daarvoor gevangen genomen kon worden, evenals Fluitje gevangen genomen was.
	Krassawin vertrok. Maklakow haalde den brief te voorschijn, las hem nog eens over... en begon, terwijl hij Jewssej aankeek, luid te lachen.
	„Dus, gij zegt hier geen woord van... aan niemand. Begrepen? Kwam hij zelf naar buiten?”
	„Ja, hij kwam naar buiten en zeide: Ga hier vandaan!” Jewssej glimlachte verlegen in het gevoel van schuld.
	„Ziet gij? Een ander zou in mijn plaats u een klap om de ooren hebben gegeven.”



	De spion kneep de oogen dicht, keek door het raam en zeide langzaam:
	„Ja...a... Gij moet u een mars aanschaffen, zooals ik reeds heb gezegd... Vandaag zijt gij vrij, ik heb verder niets meer voor u te doen. Ga wat wandelen! Ik wil zien, dat ik u dezer dagen anders gebruik. Tot weerziens!”
	Hij stak Jewssej de hand toe. Deze drukte haar vol dankbaarheid en ging overgelukkig heen.



	HOOFDSTUK XI.
	Na eenige weken begon Klimkow zich reeds vrijer en zekerder te gevoelen.
	Eiken morgen verscheen hij, warm en goed gekleed, in een der herbergen, waar de spionnen samen kwamen, of op het politiebureau, of ook wel in de woning van een der collega’s en daar gaf men hem eenvoudige, gemakkelijk te begrijpen opdrachten:
	„Ga dit of dat huis binnen, maak kennis met de dienstboden en vraag hen over het leven hunner meesters uit!”
	Hij ging en als het hem gelukte in de keuken van de betreffende woning binnen te dringen, dan deed hij zich moeite, dadelijk bij het allereerste bezoek de dienstboden door den billijken prijs zijner waren of door kleine geschenken om te koopen en vroeg hen dan voorzichtig uit over alles, wat hij moest uitvorschen. Als hij gevoelde, dat de inlichtingen niet voldoende waren, dan voltooide hij ze uit het hoofd, het ontbrekende aanvullend volgens een plan, dat hem



	de oude, dikke, gevoelvolle Ssolowjow geleerd had.
	„Deze menschen, in wie wij belangstellen,” had hij zoetelijk en zelfvoldaan gezegd ... „hebben alle dezelfde gewoonten: aan God gelooven zij niet; zij kleeden zich slecht, maar in den omgang zijn zij loffelijk. Lezen veel boeken, zitten ’s nachts laat op, hebben dikwijls gasten, drinken echter weinig wijn en spelen geen kaart. Zij spreken over vreemde rijken en staatsinstellingen, over het socialisme der arbeiders en de volle vrijheid voor de menschen. Zij spreken over het volk en dat het noodig is, tegen onze heerschers in opstand te komen, de gansche regeering te verdelgen, zich meester te maken van de hoogere ambten en door middel van het socialisme opnieuw de lijfeigenschap in te voeren, die henzelf de volle vrijheid verzekert.”
	De gemoedelijke stem van den spion haperde bij deze plaats en hij hoestte en zuchtte gevoelvol.
	„De vrijheid ... die is natuurlijk voor ieder aangenaam en ieder wil haar. Maar geef ze mij... en ik zal misschien de grootste booswicht op aarde worden! Zelfs aan een kind kan men onmogelijk de volle vrijheid geven; de heilige aartsvaders waren mannen Gods, maar zij waren toch onderhevig aan de verzoekingen des vleesches en zondigden sterk. Niet door de vrijheid, maar door de vrees wordt de samenleving in stand gehouden,... de onderwerping aan het gezag is voor de menschen onontbeerlijk. De revolutionnairen ontkennen echter het gezag. Zij



	vormen twee partijen... de eene wil dadelijk met bommen en andere middelen de ministers en andere lieden, die den czaar getrouw zijn, vernietigen, de ander zegt: dat komt later, eerst veroorzaken wij een algemeen oproer en dan maken wij allen op eens van kant.”
	Ssolowjow sloeg de oogen nadenkend op en vervolgde, nadat hij een poos had gezwegen: „Hur politiek goed te begrijpen is moeielijk voor ons, misschien begrijpen zij werkelijk iets, maar voor ons zijn het slechts schadelijke droomen. Wij volbrengen den wil van den czaar, den door God gezalfde. Hij is omtrent ons, tegenover God verantwoording schuldig maar wij moeten doen, wat hij beveelt. Om het vertrouwen nu van de revolutionnairen te winnen, moet men jammeren en klagen: het leven is te zwaar voor de armen, de politie kwetst en beleedigt ieder en op de wetten wordt geen acht geslagen. Ofschoon de menschen misdadige neigingen hebben, zijn zij toch lichtgeloovig, men kan hen met dit lokaas altijd vangen. Met hun dienstboden moet gij zeer slim omgaan, die zijn ook niet dom. Geef uw waren goedkooper waar het noodig is, opdat men zich aan u gewent; neem u echter in acht achterdocht te wekken! „Wat beteekent dat? Hij verkoopt zoo goedkoop en is zoo nieuwsgierig!” Gij doet het best u onder haar een paar vriendinnen te maken... zoo’n dartel, lief dingetje, dat zal u in elk opzicht goed doen. Zij zal uw hemden naaien. Gij kunt bij haar overnachten en



	alles wat gij wilt weten vertelt zij u, het lieve, kleine muisje, snuffelt alles uit. Door de gunst der vrouwen kan men zijn hand ver uitstrekken...”
	Toen Jewssej nog bij de politie in dienst was, sprak men van de spionnen als van menschen, die alles weten, alles in handen hebben, overal helpers en vrienden bezitten, alle gevaarlijke menschen op eens kunnen vangen, en het alleen niet doen, omdat daardoor zij èn hun dienst overbodig zouden kunnen worden. Bij het in diensttreden in de veiligheidsafdeeling legt ieder een eed af, niemand te sparen, noch vader, noch moeder, noch broeder en geen woord te zullen spreken over de geheimzinnige, vreeselijke zaak, die zij plechtig hebben gezworen, hun leven lang te zullen dienen. Jewssej had verwacht niets dan ruwe, zwijgende gedaanten te zullen ontmoeten, wier gesprekken voor gewone menschen onbegrijpelijk waren, die allen met elkaar de wonderbare scherpzinnigheid van een toovenaar bezaten, die de menschelijke gedachten kan lezen en alle geheimen van het leven kent.
	In werkelijkheid was hij er achter gekomen, dat deze menschen niets buitengewoons bezaten, zij schenen hem niet slechter en gevaarlijker toe dan alle anderen. Hij vond zelfs, dat zij vriendschappelijker leefden dan de menschen in het algemeen, dat zij elkaar openhartiger hun fouten en mislukkingen vertelden, dikwijls heel vergenoegd over zich zelf lachten; en allen, de een meer, de ander minder, heftig hun chefs uitscholden.



	Slechts enkelen namen hun dienst met toewijding, met den sportijver van den jager waar, een paar pochten op hun handigheid, tegenover de anderen en speelden voor held. Het meerendeel vervulde de betrekking zonder ijver.
	In hun gesprekken over de lieden, die zij als de dieren des wouds naspoorden, was slechts zelden die woedende haat aan het woord, welke als een schuimende bron in Sascha’s gesprekken bruiste. Zekere Melnikow onderscheidde zich hierin nog, hij was een plomp, harig man met een diepe, grommende stem. Hij verdraaide onder het gaan zijn hals zeer zonderling, zijn donkere oogen schenen steeds vol spanning op iets te wachten, hij sprak weinig, maar het scheen Jewssej, alsof deze man voortdurend aan iets schrikkelijks dacht. Krassawin viel door zijn koude boosheid op en Ssolowjow door het wellustig welgevallen, waarmede hij over kloppartijen, bloed en vrouwen sprak.
	Onder de jongeren legde Jakow Sarubin een zeer bijzondere werkzaamheid aan den dag. Altijd door opgewonden, vervolgde hij de geheele wereld met vragen, fronste grommig het voorhoofd, terwijl hij luisterde naar de gesprekken over de revolutionnairen en schreef altijd iets op in een klein boekje. Hij trachtte het alle vooraanstaande spionnen naar den zin te maken en viel blijkbaar bij niemand in den smaak; zijn notitieboekje scheen allen verdacht.
	Over den „revolutionnair” spraken de meesten on-



	verschillig, alsof het een onbegrijpelijk mensch gold, die hen lastig was, dikwijls spraken zij spottend over hem, als over een onderhoudenden zonderling, nu en dan ook boos, alsof het een onopgevoed kind betrof, dat straf verdiend had. Jewssej begon te gelooven, dat al deze revolutionnairen slechts leeghoofden waren, die men niet ernstig moest nemen en die zelf niet weten wat zij willen en slechts verwarring en wanorde teweeg brengen.
	Op zekeren dag vroeg hij aan Peter:
	„U heeft toch gezegd, dat de revolutionnairen door de Duitschers zijn omgekocht en nu zegt men iets heel anders!”
	„Wat dan?” vroeg Peter boos.
	„Dat zij arm en dom zijn. Niemand spreekt van de Duitschers ..
	„Loop naar den duivel, mijn vriend! Is je dat niet onverschillig? Doe wat je wordt bevolen, je kleur is ruiten, speel dus ruiten!...”
	Men sprak slechts oppervlakkig en ongaarne over dienstzaken en elk oogenblik hoorde men iemand zeggen:
	„Gij begrijpt er niets van, broeder..
	„En gij?...”
	„Daarom zeg ik ook niets ...
	Klimkow trachtte zich zoo ver mogelijk van Sascha te houden... de jodoform-lucht en zijn boos neusgeluid stieten hem af en het akelig gezicht van den zieke verschrikte hem.



	„De schurken!” schreeuwde Sascha, over de chefs uitbarstend. „Men geeft hun miüioenen en zij werpen ons een paar groschen toe, maar geven tevens honderdduizenden voor vrouwen en allerhande voorname heeren uit, die zoogenaamd in de „hooge wereld” werken... De revolutie wordt echter niet door de uitgaande kringen, noch door de voorname heeren gemaakt... dat moesten zij weten, de idioten! De revolutie groeit omlaag in de aarde, in het volk. Geef mij vijf millioen, en in één maand, haal ik de revolutie op straat en trek haar uit de donkerste hoeken aan het licht... Daar, worgt er op los!”
	Hij smeedde voortdurend vreeselijke plannen tot uitroeiing van alle schadelijke elementen, stampte daarbij met de voeten, en stak de bevende handen vooruit, alsof hij de lucht met zijn gele vingers wilde verscheuren. Zijn gezicht werd loodkleurig, de roode oogen werden vreeselijk dof,, het speeksel kwam hem op den mond.
	Men zag, dat allen met weerzin voor hem vervuld waren, doch hem tegelijk vreesden en de afschuw voor zijn ziekte trachtten te verbergen. Alleen Maklakow vermeed naderen omgang met den zieke en gaf hem noch bij de begroeting, noch bij het afscheid de hand.
	Terwijl Sascha al zijn overige makkers voor domkoppen uitschold en zich over elk hunner vroolijk maakte, stelde hij Maklakow klaarblijkelijk op een bijzondere plaats, sprak met hem ernstig en naar het



	scheen liever, dan met de anderen en beschimpte hem niet eens achter zijn rug.
	Eens, toen Maklakow heenging, zonder afscheid van hem te nemen, zeide Sascha:
	„Hij walgt van mij, de adellijke heer... Hij heeft er recht toe, de duivel hale hem! Zijn voorvaderen woonden in hooge kamers, ademden reine lucht, genoten gezonde voeding en droegen schoon linnengoed. En hij houdt er eveneens van... Ik daarentegen ben... een boer geboren en opgevoed als een dier, midden in vuil en ongedierte, met zwart brood en afval tot voedsel. Zijn bloed is beter dan het mijne, zeker... zijn bloed en zijn hersens. En de hersens ... is de ziel...”
	Hij zweeg en voegde er toen zachtjes op grommigen toon, zonder spot, aan toe:
	„De idioten, bedriegers, spreken van de gelijkheid der menschen. De edele heeren spreken over gelijkheid, omdat zij een krachtelooze bende zijn en zelf niets tot stand brengen ... Gij zijt precies zulk een mensch als ik! Maak dat ik beter kan leven, dat is de ware theorie der gelijkheid!...”
	Zijn woorden vonden geen weerklank bij de overige spionnen, zijn verbittering sleepte hen niet mede. Zij luisterden onverschillig naar het gejammer van Sascha, alleen de ruige Melnikow, wiens dienst hem in arbeiderskringen bracht, stemde norsch toe:
	„Ja, zij zijn alle bedriegers ...”
	En terwijl hij ter bevestiging met zijn ruig, don-



	ker hoofd knikte, balde hij de behaarde vuisten.
	Toen Peter, eens bij het kaartspel verloren had, zei hij vermoeid en boos:
	„Wanneer zal er eindelijk een einde komen aan dit vervelende leven?”
	Ssolowjow keek hem aan en smakte met zijn dikke lippen:
	„Het is onze zaak niet om over deze vraag na te denken, zeide hij. „Onze taak is zeer eenvoudig. Wanneer gij een gevaarlijk persoon gevangen hebt genomen, die u door de overheid werd aangewezen of dien gij zelf op het spoor zijt gekomen en alle onderzoekingen en opmerkingen zijn volgens de voorschriften gedaan, dan levert gij uw rapport in en de overheid mag doen en laten wat zij wil. Zij kunnen hen, wat mij betreft, levend villen, de politiek gaat ons niet aan. Bij ons heeft een agent gediend, hij heette Gtischa Ssokownin, die begon ook te disputeeren, en hij heeft zijn leven geëindigd in het hospitaal der gevangenis door tering...”
	Meesttijds nam het gesprek ongeveer het volgend verloop:
	De spion Wjekow, die van beroep kapper was en steeds veelkleurig en naar de mode was gekleed, maar overigens een bescheiden, kalm mensch was,’ begon te vertellen:
	„Gisteren zijn er drie mannen gearresteerd...”
	„Dat is ook een nieuwtje,” bracht iemand onverschillig in het midden.



	Wjekow wilde echter tot eiken prijs alles, wat hij wist, luchten. In zijn kleine oogjes glom stille koppigheid en zijn stem klonk gebiedend:
	„De heeren revolutionnairen schijnen weer iets in de Nikitskajastraat te beramen, zij zijn daar sterk in de weer..
	„Domme kerels! Daar zijn alle huisknechten ingelicht ..
	„De huisknechten zijn voor ons een grootehulp!”
	„Na ... ja ..
	„Maar men kan een huisknecht omkoopen,” zeide Wjekow voorzichtig.
	„En jou even goed. Elk mensch kan men omkoopen. Het is maar de vraag, hoe hoog de prijs is.”
	„Hebt jelui het gehoord, kinderen, gisteren heeft Ssjekatschow zeven honderd roebel gewonnen!”
	„Het is zeker nogal meegeloopen?”
	„Mogelijk. Hij is geen valsch speler, maar een jonge god.”
	Wjekow keek verlegen lachend rond en streek zwijgend zijn costuum glad.
	„Er is een nieuwe proclamatie verschenen,” vertelde hij op een anderen keer.
	„Er zijn een menigte proclamaties. De duivel moge weten of er een oud of nieuw i 5...”
	„Zij zijn echter een groote last.”
	„Hebt ge ze gelezen?”
	„Neen, Filipp Filippowitsch zegt het. „Dat is een nieuwe,” zeide hij en maakte zich boos,”



	„De heeren chefs maken zich altijd boos, dat is zoo de gewoonte,” zeide Grochotow met een zucht.
	„Wie leest deze proclamaties!”
	„Nu, ze worden toch gelezen! En wel heel ijverig!”
	„Nu... en? Ik heb er toch ook wel gelezen en ben er niet zwart van geworden, maar ben rossig gebleven, zooals ik altijd was. Het zwaartepunt ligt niet in de proclamatie, maar in de bommen ...”
	„Natuurlijk!”
	„De proclamatie ontploft niet...”
	Maar over bommen spraken zij klaarblijkelijk niet graag en bijna eiken keer, als iemand dit thema aanroerde, deden allen dadelijk moeite het gesprek op andere dingen te brengen ...
	„In Kasan zijn voor een waarde van veertig duizend roebel aan gouden voorwerpen gestolen!”
	„Dat is me toch wat!”
	„Veertig duizend, drommels.”
	Een der aanwezigen vroeg levendig;
	„Zijn de dieven gevat?”
	„Ze zullen wel gevat worden,” voorspelde norsch een ander.
	„Ja, maar wanneer? Ondertusschen leiden de luidjes een goed leven ..
	En allen vermeiden zich, vervuld van nijd, in bonte droomen van overdadige feestmalen, hoog spel en dure vrouwen.
	Melnikow interesseerde zich meer dan de anderen



	voor den gang van den oorlog en vroeg er Maklakow, die aandachtig de couranten-berichten volgde, dikwijls naar.
	„Krijgen wij nog altijd klop?”
	„Ja, nog altijd.”
	„Waaraan ligt dat eigenlijk?” riep Melnikow weifelend, terwijl zijn oogen uitpuilden.
	„Wij hebben te weinig menschen, dat is het?”
	„Er is niet genoeg verstand,” merkte Maklakow droog op.
	„De arbeiders zijn ontevreden. Die begrijpen niet hoe het toegaat, zij zeggen, dat de generaals omgekocht zijn..
	„Dat is zeker waar,” mengde Krassawin zich in het gesprek. „Het zijn niet allen Russen ...” Hij liet een paar vuile scheldwoorden volgen. „Wat kan hen ons bloed schelen?”
	„Goedkoop bloed,” zeide Ssolowjow en glimlachte vreemd.
	In het algemeen spraken zij niet graag over den oorlog, alsof zij elkaar niet vertrouwden, alsof ieder vreesde het een of ander gevaarlijk woord te zullen zeggen. In dagen van nederlagen dronken allen meer brandewijn dan gewoonlijk en terwijl zij dikwijls tot in het zinnelooze toe dronken, kibbelden zij over de een of andere kleinigheid. Op zulke dagen ging Jewssej, om klappen te ontloopen, ongemerkt naar huis, naar zijn eenzame kamer en dacht daar na over het leven der spionnen. Er waren er veel en steeds



	kwamen er meer bij, en allen waren naar Klimkow’s meening ongelukkig. Hij vond het prettig onder deze lieden te verkeeren en hun gesprekken aan te hooren. Als Sascha aanwezig was, barstte deze telkens los en schold:
	„Gij misgeboorten! Gij begrijpt den zin der dingen niet, kunt dien trouwens niet begrijpen ! Misgeboorten zijt gij!”
	Als antwoord glimlachten enkelen als ter verontschuldiging, terwijl de anderen somber zwegen. Nu en dan zeide iemand zacht:
	„Voor veertig roebel in de maand kan men niet veel begrijpen ..
	„Men moet jelui verdelgen,” krijschte Sascha verder.
	Klimkow zag, dat niemand van Sascha hield en daarom wendde ook hij zich steeds meer van hem af.
	Velen leden aan een voortdurende vrees voor slaag en voor den dood en verscheidenen, zooals den agent Elisar Titow, bracht deze vrees zelfs in het krankzinnigengesticht...
	„Daar speel ik gisteren in de club,” vertelde Peter eens zeer opgewonden, „en voel eensklaps, hoe mij van achteren iets benauwt en dat mij een huivering over den rug gaat. Ik kijk om, in den hoek staat een lange man en ziet mij aan, alsof hij mij met zijn oogen wil doorboren. Ik kon niet verder spelen. Ik stond van tafel op en zag, dat de man in den hoek zich ook bewoog. Ik snelde de achtertrap af,



	de binnenplaats over en de straat op. Verder kon ik onmogelijk gaan! Het was mij voortdurend, alsof hij mij achterna ging. Ik riep een droschke aan, ging schuin zitten en keek steeds achteruit. Eensklaps kwam hij, ik weet zelf niet hoe, ergens vandaan, liep de straat over, vlak voor het paard, misschien was hij het ook niet, maar op het oogenblik denkt men niet verder na. O, wat schreeuwde ik het toen uit! Hij bleef staan, ik sprong de droschke uit en liep hard weg. De koetsier zette mij na, maar ik liep, liep alsof de duivel mij op de hielen zat.”
	„Dat komt meer voor,” zeide Grochotow lachend. „Ik heb mij ook eens op de binnenplaats verstopt, maar toen werd het mij nog angstiger te moede. Eindelijk kroop ik op het dak en zat daar tot de ochtendschemering achter een schoorsteen... De mensch moet bang zijn voor den mensch, dat is de wet der natuur...”
	Krassawin kwam eens, bleek en met zweet bedekt aanloopen. Zijn oogen stonden strak en terwijl hij de handen tegen zijn slapen drukte, vertelde hij met zachte stem;
	„Denk eens aan, zij achtervolgden mij..
	„Wie?”
	„De een of ander... zij liepen ...
	Ssolowjow trachtte hem te kalmeeren.
	„Alle menschen moeten toch loopen, Gawriluschka...”
	„Ik hoorde aan de voetstappen, dat het mij g01d...



	Gedurende meer dan twee weken kreeg Jewssej Krassawin niet te zien. De spionnen behandelden Jewssej niet slecht en al lachten zij nu en dan om hem, toch beleedigde hem dit lachen niet. Toen hij zich eens over zijn fouten ergerde, troostten zij hem:
	„Je zult er aan gewoon raken. Dat gaat voorbij!”
	Hij wist niet, wanneer de spionnen zich eigenlijk met hun dienst bezig hielden, het kwam hem voor, dat zij het grootste deel van den dag in herbergen doorbrachten en de verkenningen aan de nieuwelingen en aan zulke eenvoudige menschen, als hij zelf was, overlieten ...
	Hij wist, dat achter al degenen, die hij kende, nog andere spionnen stonden, roekelooze en onbevreesde menschen, die zich bewogen onder de revolutionnairen zelf en die men provocateurs, lokagenten noemde. Zij werkten met meer inspanning dan al de anderen, zij bestuurden het geheele werk. Er waren er maar weinig, de overheid hield hen bijzonder in eere, de gewone straat-spionnen mochten hen echter niet lijden, omdat zij trotsch waren; zij benijdden hen.
	Op zekeren dag wees Grochotow Jewssej op straat zulk een kraan.
	„Kijk gauw, Klimkow ...
	Over het trottoir ging een breedgeschouderde, lange, blonde man. Zijn naar achteren gekamd haar golfde onder zijn hoed uit en viel over zijn schouders, zijn gezicht had groote, edele trekken en een zware



	knevel versierde het. Zijn degelijke kleeren vestigden een indruk, dat hij een voornaam heer was.
	„Daar ziet ge hem!” zeide Grochotow met trots. „Een deftige jongeman, hè? Onze garde, ja...a! Twaalf bommenwerpers heeft hij overgeleverd, hij heeft zelf met hen bommen gemaakt, zij wilden een minister in de lucht laten vliegen! Hij heeft hen zelf onderwezen en toen aangevallen. Slim gedaan, niet waar?”
	Jewssej zuchtte... de deftige spion wekte zijn nijd op.
	Bereid, het allen voor een goed woord en een vriendelijken blik naar den zin te maken, liep hij bedrijvig de stad rond, nam op, vroeg, maakte bekend en als hij het goed had gedaan, dan verheugde hij zich van ganscher harte en groeide in eigen oogen.
	Hij werkte ijverig, totdat hij niet meer kon van moeheid en had geen tijd om lang te tobben. Het scheen Jewssej, dat Maklakow beter en reiner was dan al degenen, die hij tot hiertoe had gezien. Hij koesterde steeds het geheim verlangen iets meer van hem te weten en hem iets van zich zelf te vertellen, zoo peinzend ernstig en vertrouwwekkend scheen hem het gezicht van den jongen spion.
	Eens vroeg hij hem:
	„Hoeveel salaris krijgen de revolutionnairen wel?”
	Over de klare oogen van Maklakow gleed een lichte schaduw.
	„Praat niet zulk een onzin, jongen,” antwoordde hij zacht, op geërgerden toon.



	HOOFDSTUK XII
	Midden in den winter schokte en laaide eensklaps alles op, alles begon te wankelen en te tuimelen; de menschen sperden opgewonden de oogen open, gesticuleerden heftig met de handen, begonnen grimmig te redetwisten en te schelden en draaiden als opgeschrikt op één plaats, alsof zij onverwacht door een slag gekwetst en verblind werden.
	Het was op zekeren avond begonnen, toen Klimkow met een haastig bericht in de veiligheidsafdeeling kwam en daar iets ongewoons en onbegrijpelijks vond de beambten, agenten en schrijvers hadden andere gezichten, allen waren heel anders dan gewoonlijk, verbaasden zich over het een of ander, schenen zich over iets te verheugen, spraken nu eens heel zacht en geheimzinnig, dan weer luid en kwaadaardig. Zij liepen doelloos van de eene kamer naar de andere, luisterden naar de gesprekken, die hier en ginds werden gevoerd, knepen achterdochtig de onrustige oogen toe, schudden zuchtend



	het hoofd, verstomden plotseling en begonnen opnieuw allen op eens met elkaar te twisten. Het was alsof een wervelwind van schrik en twijfel door de ruimte waarde, alsof hij de menschen als puin op hoopjes veegde, alsof hij speelde met hun macht. Klimkow stond in een hoek en keek met wezenlooze oogen naar deze algemeene ontsteltenis en luisterde in spanning.
	Melnikow stak zijn hoofd en krachtigen nek vooruit en greep de menschen bij den schouder met zijn behaarde hand.
	„Waarom doet het volk zoo iets?” dreunde zijn diepe, doffe stem.
	„Men zegt, dat er meer dan honderd duizend zijn!”
	„Nu en? Het volk moet leven, zooals het hem goeddunkt...”
	„Honderden zijn dood en nog veel meer zijn gewond,” schreeuwde Ssolowjow.
	De weerzinwekkende, snijdende stem van Sascha weerklonk:
	„De popen had men moeten inrekenen ... vóór al de anderen... die idioten!”
	Met zijn schele oogen naar alle kanten knipoogend, kwam Krassawin juist aan; hij had de handen op den rug gelegd en beet op de lippen. De stille Wjekow kwam naast Jewssej en zeide zacht, terwijl hij aan de knoopen van zijn vest futselde:
	„Dat hebben wij dus bereikt... Heere God 1 Bloedvergieten ... Wat zegt gij daarvan, wat?”



	„Wat is er dan gebeurd?” vroeg even zacht Jewssej.
	Wjekow keek voorzichtig om, nam Klimkow bij zijn mouw en vertelde hem fluisterend: „Van morgen ging te Petersburg het volk met een geestelijke en de kerkvaandels naar den czaar... begrijpt gij ? Maar men liet ze niet naderen, militairen waren opgesteld en het bloedvergieten begon.”
	De elegante, voorname heer Leontjew liep hen voorbij; hij keek door de glazen zijner lorgnet naar Wjekow en vroeg:
	„Waar is Filipp Filippowitsch ?” Hij verdween echter zonder antwoord af te wachten, maar Wjekow sprong op en liep hem na.
	Jewssej sloot een oogenblik de oogen en beproefde in de duisternis de beteekenis van het zooeven vernomen bericht te peilen. Een volksmenigte die in de straten een processie hield kon hij zich wel voorstellen, hij begreep alleen maar niet waarom de militairen geschoten hadden en kon het ook niet gelooven. Een vreemde onrust greep hem aan, die hem, even als de anderen, heen en weer dreef, hij kon alleen niet tot het besluit komen, naar een der bekende spionnen toe te gaan om te vragen wat er was, en zoodoende trok hij zich steeds dieper in een hoek terug.
	Anderen gingen hem haastig voorbij zij schenen ook spoed te maken om een rustige plek op te zoeken en hun gedachten te verzamelen.



	Maklakow kwam. Hij bleef in de deur staan, stak de handen in zijn zakken en nam met gefronst voorhoofd de aanwezigen op. Melnikow trad op hem toe.
	„Gebeurde dat om den oorlog?” vroeg hij.
	„Ik weet het niet...”
	„Waarom dan anders? Als het werkelijk het volk was... Maar misschien was het een vergissing? Weet gij niet, waarom zij hebben gevraagd?”
	„Om de constitutie,” antwoordde Maklakow.
	De sombere spion schudde norsch het hoofd.
	„Ik geloof het niet...”
	.Zooals gij wilt...”
	Lomp als een beer verwijderde zich Melnikow en bromde onder het gaan:
	„Geen mensch weet, wat er gaande is. Zij maken drukte, loopen heen en weer ...”
	Jewssej trad op Maklakow toe.
	„Wat is er?” vroeg de blonde.
	„Hier heb ik een rapport...”
	Maklakow maakte een afwerende beweging met de hand.
	Wat moet ik vandaag met rapporten?”
	Maar Jewssej ging nog dichter naar hem toe en vroeg:
	„Timofej Wassiljewitsch, wat wil dat zeggen, constitutie?”
	„Een andere levensorde,” antwoordde de spion zacht.
	13



	Bezweet en met rood gelaat stormde Ssolowjow Op hen toe.
	„Hebt gij niet gehoord of men ons naar Petersburg zal opcommartdeeren?"
	«Ik heb hog niets gehoord.”
	«Ongetwijfeld! Neen, zulk een gebeurtenis! dat is gewoonweg oproer, niet? Echt oproer!”
	«Morgen zullen wij het hooren.”
	„En hoeveel bloed er vergoten is... niet?”
	De oogen van Maklakow gingen onrustig heen en weer. Vandaag scheen zijn houding nog gebukter dan anders, de punten van zijn knevel hingen omlaag ... In Jewssej’s hersenen dwarrelden langzaam, zich steeds herhalend, de korte woorden van Maklakow:
	„Een andere levensorde, een andere...”
	Zij hadden hem tot in het hart getroffen en den levendigen wensch gewekt hun zin te doorgronden. Maar alles in het rond draaide, glipte heen en weer, en nadrukkelijk weerklonk de booze stem van Melnikow weer:
	„Eerst moet men weten, wat volk dat was! Indien het arbeiders waren dan is de zaak anders dan wanneer het eenvoudige burgers waren. Dat moet men onderscheiden ...”
	En Krassawin zeide duidelijk, met scherpen nadruk:
	„Als het volk tegen zijn heerscher opstaat, dan is het geen volk meer, maar een bende muiters..
	„Wacht het af. En als er bedrog is?”
	„Hè, jij, oude duivel,” fluisterde Sarubin Jewssej



	toe, „nu heb ik een mooie zaak op touw gezet! Kom mee, dan zal ik het je vertellen!”
	Klimkow liep zwijgend achter hem aan, maar bleef toch weer staan.
	„Waar wil je naar toe?” vroeg hij.
	„Naar een bierhuis. Weet je, daar is een meisje, ze heet Margarete, die kent een modiste en bij die modiste worden eiken Zaterdag boeken gelezen door studenten en dergelijke menschen. Die zal ik fijn inleggen... oei!”
	„Ik ga niet mede,” zeide Jewssej.
	„Ach, jij... oei!”
	Het plotselinge van de vreemde indrukken, die op Jewssej waren ingestormd, had zijn geest verward en hem verhinderd te begrijpen, wat er gebeurd was. Onopgemerkt ging hij naar huis in het angstig voorgevoel van een naderend ongeluk.
	Enkele dagen later waren de spionnen samen in de veiligheidsafdeeling en Sascha zeide barsch.
	„Genoeg van dien zotteklap! Het was eenvoudig een list der Japanners, die hebben den pope Gapon achttien millioen gegeven, opdat hij het volk tot oproer zou aanzetten. Begrepen? Op weg naar het paleis is het volk dronken gemaakt, de revolutionnairen hebben een paar brandewijnwinkels laten plunderen is het niet duidelijk?”
	Hij liet zijn roode oogen naar alle zijden gaan, alsof hij onder de toehoorders iemand zocht, die het niet met hem eens was.



	„Zij meenden, dat de czaar in zijn liefde voor het volk naar buiten zou komen en het was besloten, hem op dat oogenblik te dooden. Is het niet duidelijk?”
	„Heel duidelijk,” riep Jakow Sarubin en begon iets in zijn boekje op te schrijven.
	„Schaapskop!” barstte Sascha uit. „Ik heb het niet aan jou gevraagd. Begrijpt ge het nu, Melnikow?”
	Melnikow zat in een hoek, hield het hoofd met beide handen vast en wiegde heen en weer, alsof hij kiespijn had. Zonder van houding te veranderen antwoordde hij droog:
	„Alles bedrog!”
	„Nu, ja, bedrog ... zegt gij,” begon Sascha opnieuw en sprak haastig en vloeiend verder.
	„Maar als het bekend was, dat het volk werd bedrogen, waarom schiet men het dan dood?” vroeg Melnikow eensklaps.
	„Domkop!" riep Sascha. „Men vertelt je, dat ik de minnaar van je vrouw ben en je bedrinkt je en gaat met het mes op mij los, wat kan ik daar tegen doen? Daar, sla mij dood, ofschoon men je voorgelogen heeft en ik onschuldig ben ...”
	Melnikow stond plotseling op, rekte zijn ledematen en brulde luid:
	„Blaf niet, schurftige hond!”
	Jewssej wankelde bij deze woorden en de zwakkelijke Wjekow, die naast hem zat, fluisterde angstig:



	„O, God, houdt hem vast!”
	Sascha knarste de tanden, stak de hand in zijn zak en deed een schrede terug. Allen zaten zwijgend en onbeweeglijk en wachtten, terwijl zij Sascha’s hand met de oogen volgden, op hetgeen nu moest gebeuren. Melnikow zette zijn muts op en ging langzaam naar de deur.
	„Ik ben niet bang voor je pistool,” zeide hij.
	Hij sloeg de deur met veel geraas achter zich dicht, Wjekow stond op, sloot de kamer af en zeide, naar zijn plaats terugkeerende:
	„Een gevaarlijk mensch ...”
	„En dus,” vervolgde Sascha, terwijl hij een revolver uit zijn zak haalde en onderzoekend bekeek, „moet morgen vroeg ieder kloek op zijn post zijn, begrepen? Vergeet niet, dat er nu voor allen meer te doen is, een deel van ons gaat ten eerste naar Petersburg en daar is het nu dubbel oogen en ooren openhouden. De menschen babbelen allerhande over de oorzaken der Peterburgsche geschiedenis, de revolutionnairen worden steeds vermeteler, begrijpt gij?”
	„Als de een of andere ezel begint te babbelen, pakt hem dan bij zijn kraag, roept een politieagent en brengt hem op het bureau! Daar zijn reeds instructies gegeven, hoe men met de bende moet handelen... Hè, Wjekow, of een ander, bel eens, dat men een Selzer voor mij brengt!...”
	Jakow Sarubin snelde naar de bel.
	Sascha keek hem aan en zeide:



	„Hè, jij jonge hond, wees niet boos, dat ik zoo straks tegen je ben uitgevaren ..
	„Niet in het minst, Alexander Nikitisch ..
	„N ... ja ... ja,” zeide Grochotow, die in den hoek zat, nadenkend. „En toch zijn zij een macht. Wat hebben zij tot stand gebracht, wat? Honderd duizend menschen op de been te brengen ...”
	„De domheid is licht van gewicht, hen op de been te brengen is niet moeielijk,” viel Sascha in. „Alles was aanwezig om hen op de been te brengen... in de eerste plaats was het noodige geld er. Geef mij geld en ik zal u toonen, hoe men de zaak moet aanvatten.”



	HOOFDSTUK XIII.
	Jewssej kwam dikwijls in een huis, waar een dokter en een journalist woonden, die hij moest gadeslaan. Bij den dokter diende de min Mascha, een klein, dik, rond vrouwtje, met een opgeruimde uitdrukking in de oogen. Zij was zeer gezellig, sprak haastig en rekte enkele woorden, alsof zij zong. Zij was altijd helder in een witte of blauwe sarafen gekleed, droeg valsche parelen om haar blooten hals en had over het geheel iets verzadigds, gezonds in haar wezen, dat Jewssej zeer beviel. Een frissche, sterke geur van warm roggebrood scheen van haar uit te gaan; hij vond het prettig haar uit te vragen over het dorp harer geboorte en kende al haar bloedverwanten ... wist waar ieder woonde, waarmede hij zich bezighield en hoeveel hij verdiende.
	Ongeveer vijf dagen na de samenkomst der spionnen, waar Sascha de oorzaak van het oproer had verklaard, zag Jewssej de min weer. Zij zat op het bed in de kamer der keukenmeid naast de keuken, haar gezicht



	was gezwollen, de oogen rood, de onderlip stak grappig naar voren.
	„Goeden dag,” zeide zij onvriendelijk. „Wij hebben niets noodig, ga heen!”
	„Heeft mijnheer of mevrouw u beleedigd?” vroeg hij.
	Hij gevoelde, dat dit niet de oorzaak harer ontstemming was, maar hij hield het voor zijn plicht, die vraag te stellen. Nadat hij ze had gedaan zuchtte hij gedwongen en voegde er aan toe;
	„Zoo zijn ze altijd, men kan zijn leven lang voor hen werken ...
	De magere, strijdlustige keukenmeid Anfissa Petrowna begon eensklaps te schreeuwen; „Men heeft haar zwager doodgeslagen, en haar zuster met den knoet afgeranseld, zij ligt in het ziekenhuis ...”
	„In Petersburg?” vroeg Klimkow zacht.
	„Ja...”
	Mascha zuchtte en stiet een lang gerekt steunen uit, terwijl zij met de handen naar haar hoofd greep.
	„Waarom?”
	„Wie kan het zeggen? Wie kent de vervloekten?” riep de keukenmeid en rommelde kwaad met het vaatwerk: „Waarom hebben zij ginds allen doodgeslagen ?”
	„Hij is onschuldig!” zeide Mascha snikkend. „O God, ik ken hem! Hij is boekbinder, een godvruchtig man en drinkt niet... Hij verdiende veertig roebel, o God! Tanja hebben zij bijna doodgeslagen, en zij staat juist voor haar tweede bevalling, het is haar



	tweede... „Mocht het,” zeide zij, „een jongen zijn, dan zal ik hem Foma doopen, naar den vriend van mijn man.. Dien wilde zij ook tot peter nemen ... Maar hem hebben zij ook erg toegetakeld, zijn been hebben zij met een kogel doorschoten en zijn hoofd stuk gehakt. Allen hebben de vervloekten dood geslagen of verminkt. Geen slaap, geen rust zullen zij hebben, door gewetenswroeging zullen zij gepijnigd worden, in bloed zullen zij verdrinken, de duivels 1..
	Haar woorden en tranen vloeiden in beken, zij krijschte er vol woede wanhopig bij, krabde borst en schouders met haar nagels, wierp zich daarna op bed en begon, terwijl haar gansche lichaam beefde, luid te steunen.
	„Haar oom heeft haar een brief gezonden,” zeide de keukenmeid, die voortdurend van den haard naar de tafel en weer terugliep. „Wat hij al niet schrijft... Onze geheele straat leest nu dien brief... Niemand kan het begrijpen! Het volk liep met de heiligenbeelden ... popen waren er bij... alles op goed christelijke manier... Zij gingen naar den czaar en wilden hem zeggen; „Vorst, vader, verminder de overheid een weinig! Het is onmogelijk te leven met zulk een menigte ambtenaren, de belastingen zijn niet voldoende voor hun salaris en zij hebben zich een onbegrensde macht over ons aangematigd, wat zij willen, ontnemen zij 0n5...” Eerlijk en open was alles bij hen, zij hebben er zich lang op voorbereid,



	een geheele maand, de politie wist alles... en niemand hinderde hen ... zij gaan en eensklaps wordt op hen geschoten! Van alle kanten werden zij omsingeld, werd op hen geschoten, werd met sabels op hen ingehakt en verpletterde men hen onder de paardenhoeven, zelfs de kleine kinderen. Twee dagen lang sloeg men op hen in, denk eens aan! Wat beteekent dat? Dat wil toch zeggen, het volk is niet meer noodig, daarom moet men het verdelgen, niet?”
	Haar snijdende, onaangename stem daalde tot gefluister; men kon het vet op den haard hooren sissen, het water in den ketel zieden, het vuur knetteren en de ongelukkige Mascha kreunen. Jewssej voelde zich verplicht op de vragen van de keukenmeid iets te antwoorden; hij wilde Mascha troosten, hoestte omzichtig en zeide, zonder iemand aan te zien:
	„Men zegt, dat de Japanners dit alles hebben veroorzaakt ...”
	„Z00... o!” riep de keukenmeid hoonend. „Zoo-o de Japanners dus. Wij kennen deze Japanners, het zijn de onzen, inheemschen. Onze mijnheer heeft het ons uitgelegd, wat dat voor menschen zijn! Spreek maar met mijn broer over de Japanners, hij weet ook, hoe zij heeten. Het zijn schurken en geen Japanners...”
	Jewssej wist van Melnikow, dat een broer der keukenmeid, Matwjew Simin, op een meubelfabriek werkte en verboden boeken las. En plotseling kwam het verlangen bij hem op te zeggen, dat de gevoelens van Simin aan de politie bekend waren.



	Maar nu sprong Mascha van het bed en begon, terwijl zij het haar in orde bracht, te schreeuwen;
	„Natuurlijk, nu kunnen zij zich niet rechtvaardigen en daarom hebben zij dat van de Japanners bedacht!...”
	„Gespuis!” zeide langgerekt de keukenmeid.
	Mascha stiet met haar voet de keukendeur open en ging heen, terwijl Jewssej met de keukenmeid achterbleef. Zij gluurde naar de deur en begon toen fluisterend:
	„De arme vrouw treurt zoo erg, de melk in haar borst is reeds bedorven, het is reeds de derde dag, dat zij niet zoogt. Weet ge wat, koopman, aanstaanden Donderdag is het haar geboorte... en tegelijk mijn naamdag... wees dan onze gast en geef haar een mooien collier parelen ... men moet het arme schepsel toch op de een of andere manier troosten...”
	„Ik zal komen,” zeide Jewssej.
	„Zoo is het goed, ziet gij...”
	Klimkow ging heen en dacht in stilte na over alles, wat de beide vrouwen hem hadden gezegd. Hij begreep echter, dat in de woorden van deze twee vrouwen de algemeene verontwaardiging werd weerspiegeld en de vermetelheid der gesprekken bracht hem in de war.
	Overal verschenen in het geheim bladen en blaadjes, waarin de revolutionnairen de bloedige dagen van Petersburg beschreven, op den czaar scholden,



	en het volk opriepen, de regeering niet te gelooven. Jewssej las eenige van deze blaadjes; de taal ervan begreep hij niet, maar hij gevoelde, dat er iets gevaarlijks in stak; iets dat onwillekeurig in het hart drong en het verontrustte. Hij besloot ze nooit meer te lezen.
	Er was een bevel uitgevaardigd om de drukkerij op te sporen waar de bladen gedrukt werden en de lieden, die ze verspreidden, gevangen te nemen. Sascha schold geweldig en sloeg zelfs Wjekow om de een of andere nietigheid in het gelaat. Filipp Filippowitsch noodigde vrij dikwijls de spionnen bij zich en onderhield zich dan met hen. Gewoonlijk zat hij met de ellebogen gesteund op de tafel, die in het midden der kamer stond, of ging met zijn lange vingers over de tafel en betastte nu eens de potlooden dan weer de pennen en het papier. Aan deze vingers glinsterden bontgekleurde edelsteenen en onder den zwarten baard schitterde een gouden medaille. De korte hals bewoog hij langzaam heen en weer en de blauwe brilleglazen zogen zich, de rij langs, aan de oogen der menschen vast, die in eerbiedig stilzwijgen langs de muren zaten. Hij stond bijna in het geheel niet van zijn stoel op, alleen zijn vingers en zijn hals bewogen zich, en het dikke gezicht scheen geteekend, de baard er aan gelijmd.
	Klimkow was bang voor Filipp Filippowitsch en nam, om den verslindenden blik van den blauwen bril niet op zich te doen richten, zoo ver mogelijk van



	hem verwijderd, plaats, waar hij dan den ganschen tijd onbeweeglijk bleef zitten.
	„Mijne heeren,” klonk trillend de schrale stem door de lucht, als een flikkerende stalen roede... „Gij moet met aandacht naar mij luisteren en mijn woorden in uw geheugen prenten. In deze moeielijke dagen moet ieder onzer zijn geheele verstand, zijn gansche ziel in den strijd tegen den geheimen vijand leggen. Gij moet de bevelen gehoorzamen en streng ten uitvoer brengen, maar gij kunt ook zelfstandig werken. Vergeet niet, dat in den geheimen strijd voor het leven van onze moeder, Rusland, alle middelen geoorloofd zijn. De revolutionnairen laten geen middel ongebruikt, zij schrikken zelfs niet terug voor moord. Bedenkt, hoeveel uwer kameraden door hun hand zijn omgekomen 1 Ik zeg niet, doodt hen! Ik kan zoo iets natuurlijk niet aanraden. Een mensch te dooden is niet moeielijk, dat speelt elke domkop klaar. De wet is met u, gij werkt tegen de vijanden der wet, die te sparen is een misdaad. Men moet hen uitdelgen als schadelijk onkruid. Ik zeg, gij moet er zelf over nadenken, hoe gij met het beste succes, de toenemende revolutie kunt verstikken. Ik ben het niet die dit van u eischt, maar de staat en het vaderland...”
	Hij zweeg en keek naar zijn ringen.
	„Gij, mijne heeren, legt te weinig energie, te weinig toewijding en liefde voor onze eerlijke zaak aan den dag. Gij hebt bijvoorbeeld den ouden revolutionnair



	Ssaidakow laten ontsnappen. Ik weet, dat hij hier, in onze stad, drie en een halve maand heeft gewoond.' Dan hebt gij de drukkerij nog steeds niet gevonden ...”
	„Zonder provocatie is dat moeielijk,” zeide iemand op beleedigden toon.
	„Ik verzoek mij niet in de rede te vallen, ik weet zelf wat moeielijk en wat gemakkelijk is. Zoo hebt gij het ook nog niet klaar gespeeld, tegen een gansche reeks menschen, die om hun oproerigen geest bekend staan, ernstig materiaal voor een aanklacht te verzamelen, gij kunt mij geen reden aangeven, waardoor het mij mogelijk is hen gevangen te nemen.”
	„Dan doet gij het toch zonder reden!” zei Peter lachend.
	„Waarom deze scherts? Ik spreek in ernst. Als wij hen zonder reden arresteeren, moeten wij hen toch weer loslaten. En u, persoonlijk, Peter Petrowitsch, wil ik even herinneren, dat gij mij reeds lang iets hebt beloofd. Herinnert gij het u? En gij, Krassawin, hebt mij gezegd, dat het u gelukt is kennis te maken met iemand, die u aan de terroristen zou voorstellen. Nu, hoe staat het daarmede?”
	„Die man was een schurk... Maar heb geduld, ik zal mijn zaak wel in orde maken,” antwoordde Krassawin kalm.
	„Ik twijfel er niet aan, ik verzoek u allen alleen te begrijpen, dat wij krachtiger moeten werken. Wij moeten ons haasten!”



	Hij sprak lang, soms een geheel uur.
	Dikwijls vertelde een der chefs van de czaren, hoe goed en wijs zij waren, hoe de buitenlanders hen vreesden en haatten, omdat de Russische czaren verschillende volkeren bevrijd hebben uit de gevangenschap der buitenlanders, zoo bijvoorbeeld de Bulgaren en de Serviërs uit de macht van den Turkschen Sultan, de Mandschoeren uit de slavernij van den Chineeschen Keizer. De Duitschers en de Engelschen en de door hen omgekochte Japanners waren daarover ontevreden, zij wilden de door Rusland bevrijde volkeren weer aan hun macht onderwerpen. Maar zij weten, dat de czaar hen dat niet zal toestaan en daarom haten zij den czaar en doen moeite in Rusland een revolutie te verwekken. Jewssej luisterde met belangstelling naar deze gesprekken en wachtte maar steeds, of men niet eindelijk ook over het Russische volk zou spreken en verklaren, waarom alle menschen zoo vijandig en wreed zijn, waarom zij zulk een onrustig, onbehaaglijk leven leidden, en waarom overal zulk een armoede en vrees heerschten en zulk een machteloos gekreun. Maar daarover sprak juist niemand.
	En Melnikow, die nu nog norscher en zwijgzamer was en vermagerd rondliep, sloeg met de vuist op zijn knie en brulde luid:
	„Ik zou willen vragen, waar is de waarheid?”
	„Wat is er gaande?” vroeg Maklakow knorrig.
	„Wat er gaande is? Ik vat het zoo op: de over-



	heid is zwak geworden, namelijk onze overheid... Daarom verheft zich nu een nieuwe overheid over het volk. Dat is alles ..
	„Wat een onzin, dien gij daar weer uitkraamt,” zeide Maklakow lachend. Melnikow keek hem aan en slaakte een zucht:
	„Lieg niet, Timofej Wassiljewitsch. Gij liegt altijd, gij zijt een verstandig mensch, maar gij liegt... Ik begrijp het toch ...”
	De gedachten van Klimkow rijpten, onbewust voor zichzelf, in het duister van zijn ziel; hij bemerkte niet, hoe zij zich aan elkaar sloten, voelde hun stillen groei niet. Zij verschenen dan eensklaps reeds volkomen gevormd en klaar en verschrikten hem door hun plotselinge verschijning. Hij trachtte ze te verbergen, uit te dooven en een tijdlang gelukte hem dit ook, maar dan vlamden ze weer opnieuw op, straalden nog helderder en in hun licht scheen hem het leven nog verwarder en donkerder toe.
	De herhaalde gesprekken over de revolutionnairen bleven echter in zijn hoofd hangen en verwekten daar onmerkbaar een neerslag, een dunne laag nieuwen grond, voor den groei zijner dorre gedachten.



	HOOFDSTUK XIV.
	Toen Jewssej, gevolg gevend aan de uitnoodiging der keukenmeid, bij Mascha op bezoek ging, viel hem eensklaps in:
	„Daar zal ik vandaag den schrijnwerker Simin leeren kennen, hij is een revolutionnair..
	Hij was de eerste gast, gaf Mascha een collier valsche blauwe parelen en Anfissa een hoornen kam. Zij waren zeer ingenomen met zijn geschenken en wedijverden met elkaar om hem te goed te doen met thee en limonade. Mascha keek hem met een hartelijken glimlach op het gelaat aan, terwijl zij haar vollen blanken hals naar voren boog en haar oogen, die zijn hart teeder schenen te liefkoozen, maakte hem opgeruimd. Anfissa schonk thee in en zeide met een knipoogje:
	„Nu, waarde koopman, wanneer zullen wij op uw bruiloft dansen?”
	Jewssej werd in de war gebracht, wilde zijn verlegenheid echter niet toonen en zeide zacht, op vertrouwelijken toon:



	„Ik zal niet zoo gauw tot een huwelijk overgaan, dat is een moeielijke zaak...”
	„Moeielijk? Ach, wat zijt gij bescheiden. Hoort gij het, Mascha? Hij zegt, dat het moeielijk is om te trouwen!”
	Mascha glimlachte ten antwoord op het luide lachen der keukenmeid en keek daarbij Jewssej van terzijde aan.
	„Misschien vat hij de moeielijkheden op bijzondere wijze op!”
	„Juist, op bijzondere wijze,” zeide Jewssej en richtte het hoofd op. „Ik bedoel, dat het moeielijk is een mensch te vinden, met wie men ziel aan ziel kan leven, om zoo te zeggen zonder vrees. Het is moeielijk een mensch te vertrouwen ...”
	Mascha ging naast hem zitten, liet haar blik over haar borst en hals gaan en slaakte een zucht.
	„Als ik haar eens zeide, waar ik in dienst ben ..
	De gedachte deed hem huiveren en hij verborg ze met kracht. Daarna vervolgde hij, luider sprekende, met vuur:
	„Als de mensch het leven niet begrijpt, is het beter, dat hij alleen blijft...”
	„Alleen blijven is ook heel moeielijk,” zeide Mascha en schonk hem een glas likeur in. „Drinkt u toch eens uit!”
	Jewssej voelde den drang om veel en openhartig te spreken. Hij zag, dat er graag naar hem werd



	geluisterd en deze omstandigheid èn de likeur, welke hij had gedronken, vuurde hem aan. Maar daar kwam Lisa, het kamermeisje van den journalist; zij was in zeer opgewonden stemming en nam dadelijk de geheele opmerkzaamheid van Anfissa en Mascha in beslag. Zij was een beetje mager en keek scheel met het linkeroog, toch had zij iets aardigs in haar wezen, was goed gekapt en met smaak gekleed en maakte zoo een prettigen, innemenden indruk.
	„Mijn duivels hebben vanavond gasten genoodigd en wilden mij niet vrijlaten,” zeide zij, terwijl zij ging zitten. „Neen, zeide ik, doet wat gij wilt” en ging heen. Laten zij zich zelf plagen!”
	„Zijn er veel gasten?” vroeg Jewssej terloops, terwijl hij zich de plichten van zijn ambt herinnerde. J ... , .. 1 j
	„Heel veel! Maar wat zijn dat voor gasten! üeen dubbeltje hebben zij, voor lieden als wij, over. Zelfs met nieuwjaar heb ik niet meer dan twee roebel en dertig kopeken aan fooien gehad ..
	„Zij zijn dus niet rijk?” vroeg Jewssej.
	„Rijkdom bij hen! Geen een heeft een paar heele overschoenen.”
	„Wat zijn het dan... ambtenaren?”
	„Van allerhande.., de een schrijft in de courant, de ander is eenvoudig student... Ach, wat is er daar een knappe onder met zwarte oogen en een kneveltje, en witte gelijke tanden en hij is zoo vroolijk, zoo uitgelaten. Hij is kortgeleden uit Siberië gekomen en vertelt voortdurend van de jacht.”



	DE POLITIE-SPION.
	Jewssej keek Lisa aan en liet het hoofd hangen, hij zou haar het liefst hebben toegeroepen:
	„Zwijg toch!..
	Maar in plaats daarvan vroeg hij zacht, op onverschilligen toon;
	„Hij is zeker verbannen geweest?”
	„Ik weet het niet, het kan zijn. Mijn mijnheer is ook verbannen geweest, heeft de districtopzichter mij verteld.”
	„Ja, wie wordt tegenwoordig al niet verbannen!” riep de keukenmeid uit. „Ik was in dienst bij den ingenieur Popop, een rijk man, hij had een eigen huis, equipage, wilde juist trouwen ... Daar kwamen plotseling ’s nachts de gendarmen, namen hem gevangen en verstoorden alles. Daarna zond men hem naar Siberië...”
	„Ik veroordeel mijn mijnheer en mevrouw niet,” viel Lisa haar in de reden ... „volstrekt niet. Het zijn goede menschen, zij schelden niet, zijn niet gierig, zijn over het geheel niet als anderen. En daarenboven zijn zij zeer interessant, zij weten alles, spreken over alles.”
	Jewssej keek hulpeloos naar het blozend gezicht van Mascha en dacht:
	„Ik zou liever heengaan en haar later over haar heer uithooren. En toch zou ik ook weer liever blijven. Als zij maar wilde zwijgen, de zottin...”
	„Onze mijnheer weet ook alles,” zeide Mascha met trots.



	„Toen dat schrikkelijke gebeurde, dat oproer in Petersburg,” zeide Lisa levendig, „werd bij ons heele nachten lang geredeneerd ..
	„Mijnheer en mevrouw waren ook bij u,” bracht de min in.
	„Ja, zeker, ja! Er waren er velen en zij spraken, spraken en schreven klachten, en bij God, een was er zelfs, die weende!”
	„Er is ook reden om te weenen,” zuchtte de keukenmeid.
	Hij greep zijn hoofd en begon te snikken... „ongelukkig Rusland,” zeide hij, „wij zijn ongelukkige menschen...” Men gaf hem water en ook ik kreeg zulk een medelijden met allen, dat ik begon te weenen.”
	Mascha keek verschrikt rond, „God in den hemel, als ik aan mijn zuster denk ...”
	Zij stond op en ging naar de kamer der keukenmeid. De meisjes keken haar deelnemend na. Klimkow herademde echter verlicht en vroeg, tegen zijn wil, met haperende stem aan Lisa:
	„Aan wien hebben zij hun klachten geschreven?”
	Dat weet ik niet,” antwoordde Lisa.
	„En nu weent Mascha daar in de kamer,” merkte de keukenmeid op.
	De deur werd geopend en de broer der keukenmeid kwam hoestend binnen.
	„Het is buiten koud,” zeide hij, terwijl hij zijn roode das afdeed.



	„Nu... drink dan gauw uit!”
	„Goed zoo! Ik wensch u een goeden dag en veel geluk!”
	Hij was slank gebouwd, bewoog zich vrij rustig, en in zijn stem klonk iets waardigs, hetgeen niet in overeenstemming was met het blonde baardje en den hoekigen, reeds eenigszins kalen schedel. Zijn gezicht was klein, mager, en zijn oogen bruin en groot.
	„Een revolutionnair,” dacht Jewssej, terwijl hij zwijgend de hand van den bezoeker drukte. Eensklaps zeide hij:
	„Het wordt tijd, dat ik ga...”
	„Waarheen?” riep Anfissa en greep hem, zonder veel plichtplegingen, bij zijn hand. „Kom, koopman, verstoor de gezelligheid niet. Zie eens, Matwjej, wat mooi geschenk hij mij heeft gegeven!”
	Simin keek Jewssej aan en zeide nadenkend:
	„Gisteren hebben zij in onze fabriek nog een groote bestelling van vijftienduizend roebel aangenomen. Een eetkamer, kabinet, slaapkamer en salon, vier kamers. Dat alles bestellen de militairen, zij hebben geld bij elkaar gestolen en willen nu op grooten voet leven ...”
	„Hoor zoo een!” zeide Jewssej bij zich zelf. „Nauwelijks is hij binnen en daar begint hij al er op los te trekken! Ach lieve God!”
	In zijn ziel gevoelde hij een doffe pijn, alsof er iets verscheurd werd. Zonder er over na te denken, welke gevolgen zijn vraag kon hebben, vroeg hij den schrijnwerker;



	„Zijn er in uw fabriek ook revolutionnairen?
	Simin keerde zich plotseling, alsof hij door een wesp werd gestoken om en keek hem in de oogen. De keukenmeid fronste het voorhoofd en zeide zacht en ontevreden;
	„Die moeten nu toch overal zijn!...”
	„Zijn zij het uit domheid of door verstand?” vroeg Lisa.
	Jewssej kon den onderzoekenden blik van den schrijnwerker niet weerstaan, hij liet langzaam het hoofd zakken, maar nam toch in stilte den ander op. Simin vroeg beleefd, maar beslist:
	„Waarom stelt gij daar belang in?”
	„Ik vroeg het maar z00... zonder bedoeling,” antwoordde Jewssej. .. , i _ i
	„Ah, waarom komt gij dan tot die vraag?
	„Zoo!” zeide Jewssej en voegde er na een poosje aan toe: „Uit beleefdheid, om iets te zeggen..
	De schrijnwerker glimlachte. Jewssej voelde, dat drie paar oogen wantrouwend op hem gericht waren. Hij gevoelde zich in een pijnlijke positie, iets bitters zat hem in de keel. Mascha kwam weer te voorschijn met een glimlach van verontschuldiging. Zij keek van den een naar den ander en de glimlach verdween van haar gezicht.
	„Wat is er?”
	„Het is door deze likeur,” ging het door het hoofd van Jewssej. Hij stond wankelend op en begon:
	„Denkt u niets ergs. Ik vroeg het slechts, omdat



	ik uw zuster reeds lang wilde vertellen, over u namelijk..
	Simin stond eveneens op; zijn gezicht werd gerimpeld en geel en met waardigheid zeide hij:
	„Wat kunt gij over mij vertellen?”
	In Jewssej’s ooren drong het zacht gefluister van Mascha:
	„Wat is er toch?”
	„Stil, wacht even,” antwoordde Anfissa.
	„Ik weet,” zeide Jewssej en het was hem, alsof hij eensklaps van den grond werd opgeheven in de lucht, en daar licht als een veer zweefde en alles met verbazingwekkende duidelijkheid zag, „ik weet, dat gij vervolgd wordt. Ik weet. dat gij een revolutionnair zijt...”
	De keukenmeid viel op haar stoel en riep verschrikt:
	„Matwjej, wat is dat?”
	„Bedaar, zeide Simin, „dat is een ernstige zaak... ”
	Daarna zeide hij beslist en ernstig tot Jewssej:
	„Kom, jongeman, kleedt u aan. Gij moet naar huis gaan! En ik ook. Kleedt u aan!.. ”
	Jewssej glimlachte hulpeloos, het schemerde hem voor de oogen en in zijn mond had hij weer den scherpen, kittelenden smaak. Hij herinnerde zich later slechts heel onbestemd, hoe hij buiten was gekomen, maar dit wist hij, dat allen zwegen en niemand hem goeden dag had gezegd...



	Op straat stiet Simin hem met zijn schouder aan en zeide zacht, maar beslist;
	„Ik verzoek u niet meer bij mijn zuster te komen..
	„Heb ik haar dan beleedigd?” vroeg Jewssej.
	„Neen, niet in het minst..
	„Waarom dan?”
	„Wie zijt gij eigenlijk?”
	„Een koopman.”
	„Dat zie ik. En hoe weet gij, wie ik ben en dat men mij vervolgt?”
	„Een kennis heeft het mij gezegd ...”
	„Een spion?”
	„Ja ..antwoordde Jewssej.
	„Z00... En gij zijt ook een spion?’
	„Neen,” zeide Jewssej.
	Maar toen hij in het magere, bleeke gezicht van Simin keek, verbeterde hij het dadelijk.
	„Ja... ik ben er ook een ...”
	Zij gingen eenige schreden naast elkaar.
	„Ga nu,” zeide Simin eensklaps zacht en bleef staan. Zijn stem klonk zwaarmoedig en hij schudde vreemd het hoofd.
	„Ga nu ...”
	Jewssej leunde met zijn rug tegen een schutting en keek knipoogend den schrijnwerker aan. Simin nam hem eveneens op, terwijl zijn rechterhand heen en weer bewoog.
	„Maar ik heb u toch de waarheid gezegd, dat men u gadeslaat,” zeide Jewssej aarzelend.



	Nu ... en?”
	„En gij zijt boos op mij..
	De schrijnwerker boog zich tot hem en overstroomde hem met een vloed van sissende woorden:
	„De duivel hale u! Ik weet toch wel dat men mij gadeslaat! De zaken gaan zeker slecht bij ulieden, is het niet? Gij dacht mij om te koopen en achter mijn rug menschen te verraden? Ach, gij schurk? Loop naar den duivel, zeg ik u... ja! Anders geef ik u een klap in het gezicht!”
	Jewssej verwijderde zich van de schutting en ging heen.
	„Gemeene schavuit;” hoorde hij de afschuwelijke stem van Simin achter zich.
	Klimkow bleef staan en schold... voor het eerst van zijn leven ... een mensch met al de kracht zijner keel uit:
	„Gij zijt zelf een gemeene schavuit... een ezel!”
	De schrijnwerker antwoordde niet, zijn schreden waren reeds weggestorven. Een droschke gleed voorbij; onder het onderstuk van de slee knarste de sneeuw.
	„Hij is naar hen teruggekeerd,” dacht Klimkow, terwijl hij langzaam over het trottoir liep. „Hij zal het hun vertellen ... Mascha zal mij uitschelden ...” hij spuwde en zong toen zacht:
	„Ach, gij mijn tuintje, mijn groene tuintje...”
	Hij bleef bij een lantaarn opnieuw staan, hij gevoelde troost noodig te hebben.



	„Ik ga en mag zingen... Als een politie-agent mij hoort en zegt;
	„Wat brul je daar?” dan toon ik hem dadelijk mijn insigne van de veiligheidsafdeeling. Ach, vergeef mij, zal hij zeggen ... En als de schrijnwerker zingt, brengt men hem in het districtsgebouw en slaat hem ... Hij mag de rust niet verstoren ...”
	Klimkow glimlachte bij zich zelf, terwijl hij in het duister staarde;
	„Ach gij mijn tui... ntje, mijn tui... ntje, mijn groen tui... ntje” zong hij uit volle borst, terwijl hij de oogen sloot. Maar ook dat hielp niet, de scherpe, stekende tranen drongen door de oogleden en biggelden warm over zijn wangen.
	„Koetsier,” riep Klimkow met diepe stem, nog altijd bezig zijn moed aan te wakkeren. Toen hij echter in de slede zat werd zijn lichaam afgemat, alsof eensklaps verscheiden strak aangetrokken snaren gescheurd waren; hij boog het hoofd en terwijl hij in de slede heen en weer schudde, fluisterde hij:
	„Zij hebben mij niet weinig beleedigd ... Werkelijk niet weinig... Ik dank u! Ach, gij goede lieden, gij verstandige menschen ...”
	Deze klacht vond hij prettig en vervulde zijn hart met een bedwelmend liefelijk gevoel, dat hij vaak in zijn kindsheid had waargenomen; hij beschouwde zichzelf als martelaar en groeide daardoor in eigen schatting.



	HOOFDSTUK XV.
	Toen Jewssej den volgenden morgen in zijn bed lag, keek hij somber naar de zoldering en dacht, terwijl hij het voorgevallene weer in zijn herinnering terugriep, terneergeslagen:
	„Wat heb ik er mij ook in gemengd!... Neen, men moet de anderen niet gadeslaan, maar zichzelf...”
	De gedachte leek hem vreemd. „Hoe dan? Ben ik dan een misdadiger jegens mij zelf?”
	Hij herinnerde zich de grijze oogen van den schrijnwerker, de waardige uitdrukking van zijn mager gezicht en zijn rustige stem, toen hij zeide: „Het is buiten koud!” En eensklaps stiet hij in zichzelf op iets, dat hem vreemd was, dat bereid scheen met hem te strijden. Hij stond op, zuchtte en bleef staan, als het ware de lucht in zijn borst inhoudende, alsof hij daardoor al het zonderlinge in hem, alles wat hem verontrustte wilde verstikken.
	Maar de rust kwam niet. Hij begon zich langzaam aan te kleeden en dacht aan zijn dagtaak.



	Hij ging tegenwoordig zelden met waren uit, omdat er veel ander werk was: vandaag moest hij bijvoorbeeld naar de voorstad, waar de fabrieken stonden om daar de arbeiders gade te slaan en uit te vorschen, wie onder hen de proclamaties verspreidden.
	Hij wreef de handen in met roet en vet en waschte ze daarna met zeep af, waardoor op de huid een donkere, vettige glans achterbleef, zooals men ze bij metaalbewerkers vindt. Het was niet voorgeschreven om dit te doen, maar Jewssej vond het prettig zijn borstelig haar, wenkbrauwen en knevel te verwen. Deze kunstgrepen maakten in zijn oogen den dienst belangwekkender en gewichtiger. De kunst, gezicht en houding te veranderen, leerde hem de brave Grochotow, die hierin een meester was. Hij bezat een grooten voorraad baarden, knevels en pruiken, kende alle haarverfmiddelen, verstond de kunst schrammen en wratten op het gezicht te kleven en toonde zijn kameraden nu en dan verbazingwekkende kunsten; eensklaps, voor aller oogen, kon hij aan zijn gezicht, zijn stem, zijn houding een verbluffende gelijkenis geven met een of anderen chef, of hij kakelde, loeide, blafte en miaauwde op hoogst verdienstelijke manier. Allen lachten, bewonderden en prezen hem; hij zeide echter bescheiden glimlachend: „Dit is maar een begin ... wacht maar, als ik mij een jaar heb geoefend, dan ga ik naar het tooneel... ik zal alle beroemde lieden voorstellen, elk karakter nabootsen ...”
	Melnikow spuwde verachtelijk en zeide:



	„Nu, grappenmaker, stel dan een luis voor..
	„Dat is een stom dier,” merkte Grochotow op.
	„Nu, neem er dan een voorbeeld aan, eet en houd je mond!”
	Onder het kleeden herinnerde Klimkow zich dit gesprek. Anatolij, de leerling, kwam hem in de gedachte:
	„Die zou wel een goede, stille politie-spion zijn geworden. De schrijnwerker Simin daarentegen niet, hem herkent men dadelijk aan zijn oogen. Die wil het zeker met Mascha aanleggen ...”
	Jewssej bleef staan, deze laatste gedachte verdroot hem. Maar hij verdreef ze dadelijk met de hand.
	„Dat de duivel hen allen hale! Wat gaan zij mij aan.”
	Op straat scheen de zon, van de daken stroomde plassend het water en wiesch de roodachtige, morsige sneeuw af. De menschen liepen snel en vroolijk. In de vochtige, warme lucht zweefde gerekt de vertrouwelijke toon der klokken, die de groote vasten inluidden en hun galm in breede golven naar den bleek-blauwen horizon zonden.
	Nu ergens heen gaan, over de velden, de steppen in, dacht Jewssej, terwijl hij de nauwe straten der voorstad insloeg. Rondom hem verhieven zich, de een tegen den ander geleund, morsige, roodachtige muren; het blauw des hemels boven hem was zwart van de rook, de lucht verzadigd met den verstikkenden geur van warm vet. In de roetbedekte gezichten der arbeiders blonken hooghartig de witte tanden, alles in het rond



	was onvriendelijk en de oogen werden snel vermoeid bij het kijken naar de berookte, steenen kooien van den arbeid.
	Tegen den middag ging Klimkow vermoeid en ontstemd door alles, wat hij had gezien, een herberg binnen, waar hij zich aan een tafel bij het raam zette en een middagmaal bestelde. Onwillekeurig begon hij naar het gesprek der andere gasten te luisteren.
	Er waren er niet veel, niets dan arbeiders; zij aten en dronken, maakten nu en dan korte opmerkingen en slechts ergens uit een hoek drong een jeugdige, driftige stem tot Jewssej’s oor door:
	,Maar bedenkt toch, vanwaar komt de rijkdom?”
	De spreker was een breedgeschouderde jongeman, met krullend haar.
	„Al de rijkdom is dus opgehoopt door het geld, dat men op ons arbeidsloon beknibbelt. Laat ons een voorbeeld nemen ...”
	„Hebzuchtig zijn toch allen,” dacht Jewssej. „Wat heeft Mascha naar den snoer van glazen parelen gegrepen! Allen zijn gespuis. En de schrijnwerker heeft mij alleen niet geslagen, omdat hij bang was. Anders zou hij mij niet verschoond hebben. Hij vreesde slechts, dat ik de politie zou waarschuwen 1 Zij hebben er mij uitgejaagd, maar mijn geschenken hebben zij behouden. Als ik dan zoo’n vervloekte booswicht ben, dan geeft men mij toch mijn geschenken terug!... Bende!”
	Zijn gedachten werden geheel in beslag genomen



	door deze overwegingen en hij hoorde en zag niets van hetgeen in het rond gebeurde. Eensklaps klonk een vroolijke stem in zijn oor:
	„Jewssej Klimkow, is het niet?”
	Hij richtte het hoofd snel op en zag een jeugdigen, welbespraakten jongeman voor zich, dien hij niet kende.
	„Herkent gij mij niet? Herinnert gij u Jakow niet meer? Wij zijn toch neven!”
	De jongeman lachte, terwijl hij Jewssej de hand reikte en nam tegenover hem aan de tafel plaats. Zijn lach omhulde Jewssej als een warme wolk van herinnering aan de smidse, de kerk, de stille kloof en de gesprekken van zijn oom. Verlegen lachend nam hij de hand van zijn neef.
	Jk heb je niet herkend,” zeide hij.
	„Dat is te begrijpen,” riep Jakow uit. „In de stad verwaait het geheugen ... van alle kanten kruipt zoo allerhande in ons hoofd, zoodat er voor het oude geen plaats meer is. Hoe gaat het je?”
	„Nu, zoo, zoo ...”
	„Ben je zonder werk?”
	„Ja...”
	Klimkow antwoordde slechts aarzelend, hij moest eerst overleggen of deze ontmoeting ook gevaarlijk voor hem zou kunnen worden. Maar Jakow sprak voor twee, vertelde van het dorp en wel zoo snel, alsof hij vreeselijke haast had met zijn verhaal gereed te komen. In twee minuten deelde hij Jewssej mede,



	dat zijn vader blind was geworden, dat zijn moeder steeds sukkelend was en hij zelf reeds sinds drie jaar in de stad woonde en op een fabriek werkte.
	„Dat is mijn geheele levensloop,” eindigde hij.
	Jakow was geheel met roet en olie besmeerd, hij bewoog zich vrij, sprak luid en ofschoon zijn kleeren verscheurd waren, scheen hij toch goed van middelen voorzien. Klimkow keek met welgevallen naar hem, herinnerde zich zonder ergernis, hoe deze krachtige jongeling hem vroeger had geslagen en vroeg zich tegelijkertijd angstig af:
	,Zou hij ook een revolutionnair zijn?”
	„Nu, hoe leeft gij wel?” vroeg Jakow. Zijn rond, zwart gezicht glimlachte goedhartig, het noodigde tot openhartigheid, maar dat behaagde Klimkow niet. Hij gevoelde, dat in hem het nieuwe, vreemde groeide, hetwelk hij dien morgen in zijn ziel had ontdekt. Hij deed, alsof hij de vraag van Jakow niet had gehoord en begon zelf te vragen:
	„En hoe gaat het je?”
	„Zwaar werk, vroolijk leven,” zeide Jakow. „De stad bevalt mij zeer! Verstandig is zij, de stad... En alles is zoo eenvoudig in haar, zoo gemakkelijk te begrijpen... Het is waar, onsgelijken moeten werken, dat men kwaad zoo kunnen worden ... Er blijft geen tijd tot leven !... Voor de broodheeren ... den geheelen dag, het geheele leven; voor zichzelf slechts minuten! Men heeft in het geheel geen tijd een boek te lezen; men zou graag eens naar den schouwburg
	14



	gaan, maar wanneer moet men dan slapen? Lees jij boeken?”
	,lk? Neen,” antwoordde Jewssej.
	„Nu ja, je hebt er geen tijd voor, niet waar? Ofschoon ik er toch tijd toe vind. Er zijn van die boeken ... je neemt ze en je staat geheel verstomd, alsof je liefje je omarmde; werkelijk... Hoe vaar je bij de meisjes? Heb je bij haar geluk?”
	„Zoo, zoo!” antwoordde Jewssej.
	„Van mij houden zij... De meisjes hier ook ... Ach, wat is het leven toch rijk!... Ga je naar den schouwburg?”
	,lk ben er al eens geweest...
	„Ik ga er graag heen. Ik neem alles waar; alsof ik morgen moest vertrekken of sterven, werkelijk. Ik houd ook van muziek! De zoölogische tuin hier... is prachtig!”
	Door de vuile zwarte laag op Jakow’s wangen kwam de bios van opwinding te voorschijn. Zijn oogen vlamden en hij smakte met de lippen, alsof hij iets levenwekkends, iets frisch opzoog. In Jewssej ontwaakte langzaam de afgunst bij het gezicht van dit gezonde lichaam, dat zoo in staat was tot genieten. Hij herinnerde zich steeds levendiger, hoe Jakow hem met zijn krachtige vuisten had bewerkt. Maar iets weemoedig zachts hield deze herinnering nog tegen.
	Jakow’s snelle, opgewekte taal wilde maar niet tot zwijgen worden gebracht, zijn juichende woorden en uitroepen zweefden om Jewssej heen als de zwa-



	luwen. Met een onwillekeurig glimlachje hoorde hij deze levendige uitingen en hij zou zelf wel hebben willen spreken, maar hij vreesde zich te zullen verraden. De stijve boord omknelde zijn hals, hij wendde het hoofd terzijde en zag eensklaps door het venster, buiten op straat, het gezicht van Grochotow. Over den linkerschouder van den spion en op zijn armen, hingen gescheurde pantalons, vuile hemden, kielen; hij knipoogde Klimkow heimelijk toe en riep op knorrigen toon:
	„Oude kleer... koop ..
	„Het is mijn tijd,” zeide Jewssej en stond op.
	„Ben je Zondag vrij? Maar het is waar, je bent zonder werk, . .. zullen wij naar den zoölogischen tuin gaan ? Kom bij mij... Neen, het is beter, dat ik bij jou kom. Waar woon je?”
	Jewssej zweeg, hij wilde zijn woning niet noemen.”
	„Wat is er? Woon je misschien met een meisje samen? Dat geeft niets! Stel mij aan haar voor. Je behoeft je niet te schamen ...”
	„Ik woon in het geheel niet alleen ..
	„Nu ... en?”
	„Ik woon alleen niet met een meisje, maar met een ouden man.
	Jakow lachte luid.
	„Ach, je bent een grappige kerel. Nu een ouden man kunnen wij natuurlijk niet gebruiken. Ik woon met twee kameraden, dat is ook niet gemakkelijk.



	Laat ons dus afspreken, waar wij elkaar zullen vinden ..
	Zij spraken af en verlieten de herberg. Toen Jakow Jewssej bij het afscheid vriendschappelijk en krachtig de hand drukte, liep deze snel weg, alsof hij vreesde, dat Jakow terugkeeren en den handdruk weer opeischen zou.
	„Waar zal ik nu heengaan?” dacht hij somber, terwijl hij verder liep. „Naar den kant der stad waar het station is, kan ik niet gaan, daar ontmoet ik Simin, men zal mij slaan ... Hier is de plaats, waar zij het best eten ... hier moeten meer revolutionnairen zijn dan ergens anders. Maar Jakow zal mij storen... Ik kan niets beginnen, niet het minst...”
	Door zijn ziel glipte als een grijze schaduw de ergernis.
	„Oude kleer... koop! zong Grochotow achter hem en fluisterde;
	„Koop een hemd bij mij, Klimkow!”
	Jewssej wendde zich om, nam een der lompen in zijn hand en begon die zwijgend te bekijken terwijl de spion, zijn waren luid prijzend, fluisterend zeide.
	„Kijk, ge hebt juist in het zwart geraakt! Deze krullebol... ik heb reeds lang het oog op hem gevestigd... is een socialist! Houd je aan hem, met hem zijn veel anderen te vangen. Hij is een onbedachtzame jonge jongen, verstaat ge?”
	Daarna rukte hij de lappen uit Jewssej’s handen en schreeuwde luid op beleedigden toon:



	„Vijf kopeken? Voor zulk een stuk? Gij spot met mij, vriend, beleedigt mij zonder oorzaak ... ga heen, ga!”
	En zijn waren verder uitschreeuwend, liep hij de straat over.
	„Zoo, nu zal ik verder onder toezicht staan,” dacht Jewssej, terwijl hij naar Grochotow’s rug keek.
	Als een weinig ervaren spion met arbeiders bekend werd, was hij verplicht daarvan onmiddellijk kennis te geven aan zijn leider. Deze voegde hem dan een in het opsporen ervaren kameraad toe, of verscheen zelf onder de arbeiders. Van den veelbelovenden beginneling zeiden afgunstig veel stemmen: „Die wil zich vormen tot provocateur!”
	Zulk een rol werd gevaarlijk gevonden, alleen voor het aangeven van een gansche groep gevaarlijke lieden gaf de overheid belooningen in geld.
	Klimkow geloofde niet, datjakow werkelijk socialist was, hoewel hij het gaarne wenschte. Bij het gevoel van nijd, hetwelk zijn neef bij hem had opgewekt, had zich de ergernis gevoegd, dat hij hem in den weg getreden was. Nu kwamen de vroegere slagen ook in zijn geheugen terug.
	Dien avond stelde hij Peter, hem van ter zijde beloerend, met zijn kennismaking op de hoogte.
	„Nu... en wat verder?” vroeg Peter barsch.
	„Niets...”
	„Gij weet zeker niet, hoe gij u nu moet houden? Voor den duivel, waarvoor maakt men zich eigenlijk druk met u?”



	Hij ging ergens heen, verwilderd, mager, met donkere vlekken onder de oogen.
	„Hij heeft zeker weer bij het kaartspel verloren.” dacht Jewssej.
	Den volgenden dag hoorde Sascha van Jewssej’s succes. Hij hoorde hem nadrukkelijk over de zaak uit, dacht na en begon met weerzinwekkend gegrijns hem te onderrichten.
	„Wacht nog een poosje en vertel dan voorzichtig, dat gij als kantoorbediende aan een drukkerij zijt gekomen. Vraag niet veel, laat hen zelf spreken, waarschijnlijk zullen zij willen weten, of gij hun het noodige lettermateriaal zult kunnen verschaffen. Zeg ja, dat kan ik, maar zeg het heel eenvoudig, zoodat de menschen denken, dat het je precies hetzelfde is, of je het doet of niet. Vraag niet, waarom zij het wenschen. Doe je precies voor als de domkop, die je feitelijk bent. Maar bedenk, dat het je slecht zal vergaan, als je de zaak bederft... Na elke samenkomst vertel je mij, wat je hebt gehoord.”
	Jewssej gevoelde zich bij Sascha als een kleine hond aan een koord.
	Toen hij Jakow den eersten keer weer ontmoette, ontving deze hem met een cigarette in den mond en de muts scheef op het hoofd. Jewssej had een onaangenaam gevoel, toen hij hem zag, maar hij lachte hem toch vriendschappelijk toe:
	„Heb je werk gevonden?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej, maar hij dacht tege-



	lijkertijd, dat heb ik eigenlijk te vroeg gezegd.
	„Waar?”
	„Als kantoorbediende in een drukkerij.”
	Jakow liet een helder gefluit hooren.
	„Dat is gewichtig! Hoeveel salaris?”
	„Vijf-en-twintig roebel...”
	„In een drukkerij, zoo!” herhaalde Jakow nadenkend en werd eensklaps opgewekt. „Wil je vanavond met ons samenkomen? Een net gezelschap, twee meisjes, de eene is modiste en de andere spoelster in een garenfabriek, dan een slotenmaker, een jonge jongen, die zingt en op de guitaar speelt. Misschien nog twee of drie anderen, allemaal prettige menschen, zij hebben echter niet veel tijd op hun uiterlijk acht te geven.”
	Jakow sprak haastig en zijn oogen lachten alles vriendelijk toe, wat ze maar zagen.
	„Je bent toch een opgeruimde jongen,” zeide Jewssej goedkeurend,
	„Waarom zou ik het niet zijn? Ik heb bij de Kozakken leeren dansen, bij ons in de fabriek liggen namelijk twee eskadrons Kozakken. Onze menschen wilden namelijk aan het muiten slaan, heb je er niets van gehoord? Men heeft in de courant toch over ons geschreven! Daar heb ik dus leeren dansen, je zult verbaasd staan! Daarin sta ik mijn man!”
	„Waarom wildet gij eigenlijk muiten?” vroeg Jewssej, in de war gebracht door de vanzelfsprekendheid, waarmede Jakow over oproer sprak.’



	„Je vraagt: waarom?” Men verdrukt ons arbeiders. Wat moeten wij dan doen?”
	„En jij zoudt ook ..
	„Opstaan? Natuurlijk! Wat anders? Onzemenschen zijn goed, zij blijven aaneengesloten.”
	„En de Kozakken?”
	„De Kozakken? O, die zijn ook menschen. In het begin meenden wij, dat zij tegenover ons de overheid zouden uithangen, maar spoedig zeiden zij: Kameraden, geeft ons uw blaadjes ...”
	Jakow brak eensklaps af, keek Jewssej aan, fronste de wenkbrauwen, en liep een poosje zwijgend naast hem voort. Het noemen van de blaadjes herinnerde Jewssej aan zijn dienst en om een zeker iets te bannen, dat tusschen hem en zijn neef dreigde te komen, zeide hij zacht:
	„Ik heb die blaadjes gelezen ...”
	,Nu?” vroeg Jakow en ging langzamer loopen.
	„Ik begrijp ze niet. Waar dienen zij eigenlijk voor?”
	„Lees ze dan nog eens!...”
	,Ik mag niet...”
	,Waarom niet?”
	„Z00...”
	„Vind je ze niet belangwekkend?”
	„Neen...”
	Een poos liepen zij zwijgend naast elkaar.
	„Deze blaadjes bevatten gewichtige dingen, wij moeten ze lezen 1 Al de slaven van den arbeid moeten ze lezen!” begon Jakow met zachte, hartelijke stem.



	„Spreek daar niet over met mij..dacht Jewssej.
	Maar Jakow viel zichzelf in de rede:
	,Daar is de zoölogische tuin!...”
	Zij dronken een flesch bier aan het buffet en luisterden naar de muziek van de militaire kapel. Jakow stiet Jewssej met den elleboog in de zijde en vroeg:
	„Is het hier niet mooi?”
	En toen het orkest ophield met spelen, zeide hij:
	„Zij hebben „Faust” gespeeld. Dat is een opera. Ik heb ze driemaal in den schouwburg gezien, heel mooi. De tekst is dwaas, maar de muziek goed. En ook het gezang... kom laat ons naar de apen gaan kijken.”
	„Ja,” antwoordde Jewssej, die zijn oogen door den tuin liet gaan.
	De muziek, het verhaal van Jakow over den schouwburg, de mooie gezichtjes der meisjes, het lachen en praten der op zijn Zondags gekleede menigte en bovenal de met zonlicht vervulde voorjaarslucht, bedwelmden Klimkow en verruimden zijn hart.
	Zij stonden voor de apenkooi. Jakow zeide met een goedhartigen glimlach: „ik houd veel van verstandige dieren. Ik houd van alles wat leeft, alles! Kijk eens, zijn zij niet precies als de menschen, is het niet? De oogen, het gezicht, wat ligt er veel verstand in, niet? En de handen...”
	Hij zweeg eensklaps, luisterde een oogenblik en zeide toen:



	,Wacht eens, daar zijn onze menschen!”
	In een oogwenk was hij verdwenen, maar kwam het volgend oogenblik reeds weer terug met een meisje en een jongeman in wollen trui.
	„Zie nu eens aan!” riep hij geestdriftig, „gij hebt toch gezegd, dat gij niet hierheen zoudt komen 1 Zulke oplichters! Nu goed, deze heer is mijn neef,Jewssej Klimkow, ik heb jelui al van hem verteld. En daar is Olga, Olga Konstantinowna en deze heer heet Alexej Stepanowitsch Makarow.”
	Klimkow schudde onder verlegen zwijgen, met gebogen hoofd de handen van de nieuwe kennissen en dacht in stilte:
	„Die brengt er mij mooi in. Het verstandigst was, dat ik heenging.”
	Hij had intusschen in het geheel geen zin om te gaan. Weer tuurde hij rond of niet ergens een politiespion te zien was, maar hij zag niemand.
	„Hij is niet erg praatlustig,” zeide Jakow tegen het jonge meisje. „Een stille jongen, hij gelijkt in het geheel niet op mij, arme zondaar..
	„Voor ons behoeft ge niet verlegen te zijn, wij zijn eenvoudige lieden,” zeide Olga tot Jewssej.
	Zij was een hoofd grooter dan hij en het hooggekamde weelderige blonde haar deed haar nog langer schijnen. In het bleeke, ovale gelaat lachten kalm een paar blauw-grijze oogen.
	De jongeman in de trui had een verstandig, goedhartig gezicht, zijn oogen flikkerden, zijn ooren waren



	groot en hij bewoog zich met eigenaardige langzame zekerheid, waarbij zijn krachtig lichaam zich gelijkmatig van de eene zijde naar de andere wiegde. „Zullen wij hier nog lang ronddwalen als onboetvaardige zondaars?” vroeg hij met weeke basstem.
	„Wat moeten wij dan doen?” vroeg Jakow.
	„Wel, mij dunkt, ergens gaan zitten ...”
	Olga boog het hoofd en keek Klimkow in het gezicht.
	„Waart gij reeds vroeger hier?”
	(Neen, ik ben hier voor den eersten keer..
	,Vindt gij het interessant?”
	„Ja, het bevalt mij hier.”
	Zij namen plaats aan een tafeltje en bestelden bier. Jakow babbelde en Makarow nam, zacht fluitende, met saamgeknepen oogen het publiek op.
	„Hebt gij makkers?” vroeg Olga.
	„Neen, ik heb niemand.”
	„Dat dacht ik dadelijk al, dat gij alleen waart,” zeide zij glimlachend. „De eenzamen hebben een eigenaardigen gang en buitendien vallen zij op. Hoe oud zijt gij?”
	„Haast negentien.”
	„Daar ging een stille agent,” riep Makarow zacht. Jewssej sprong op, maar ging weer snel zitten, keek naar Olga en trachtte te raden, of zij zijn onwillekeurige, verschrikte beweging had opgemerkt. Hij kwam er echter niet achter. Hij volgde aandachtig de donkere gestalte van Melnikow; langzaam, haast met moeite, vervolgde de stille agent zijn weg langs de tafeltjes,



	keek met gebogen hoofd naar den grond en liet zijn armen hangen, alsof zij uit het lid getrokken waren.
	„Hij loopt daar als Judas,” zeide Jakow zacht.
	„Hij is in elk geval dronken,” beweerde Makarow.
	„Neen, zoo is hij altijd,” had Jewssej bijna gezegd en schoof op zijn stoel heen en weer.
	Melnikow wrong zich als een donkere steen midden in de menschenmenigte, in welker bonten stroom hij verdween.
	„Hebt gij opgelet, hoe hij liep?” vroeg Olga aan Klimkow.
	Jewssej knikte zwijgend met het hoofd.
	„Hij is natuurlijk een gemeene man, maar toch moet hij ongelukkig zijn en zich eenzaam gevoelen,” vervolgde Olga. Jewssej hief het hoofd op en keek haar vol spanning aan.
	„Voor een zwak mensch,” vervolgde zij, „moet de eenzaamheid iets vreeselijks zijn, ze kan hem tot het uiterste brengen.”
	„Ja,” fluisterde Klimkow, wien de woorden in de ziel troffen; hij keek dankbaar het meisje aan en herhaalde nog eens luid: „Ja.”
	„Ik heb hem vier jaar geleden reeds gekend,” vertelde Makarow.
	„Nu is zijn gezicht langer geworden en uitgedroogd, de beenderen steken uit; zijn oogen zijn grooter geworden en kijken strak in de verte. Hij heeft een student, die boeken aan ons gaf en een arbeider, Tichonow, aangebracht. De student werd verbannen



	en Tichonow zat ongeveer een jaar in de gevangenis en stierf daar aan typhus.”
	„Zijt gij bang voor spionnen ?” vroeg Olga eensklaps aan Klimkow.
	„Hoezoo?” antwoordde hij dof.
	„Gij krompt ineen, toen gij hem zaagt.”
	Jewssej wreef met kracht zijn hals en antwoordde zonder haar aan te zien:
	„Dat was maar zoo. Ik ken hem ook.”
	„Aha!” zeide Makarow langgerekt en lachte.
	„Ziet eens, een stil water!” riep Jakow uit.
	En allen schoven dichter bij Klimkow, alsof zij hem voor iemand wilden verstoppen.
	Hij begreep hun uitroepen, bewegingen en vriendelijke blikken niet en volhardde in zijn stilzwijgen, uit vrees, dat hij onwillekeurig iets zou kunnen zeggen, wat op eens den onrustigen, maar aangenamen halfslaap van deze minuten zou kunnen verstoren.
	Teer en stil daalde de kalme voorjaarsavond, de klanken en tinten verzachtend; de hemel was gedompeld in het avondrood, zwaarmoedig zacht klonken de koperen horens der muziekkapellen.
	„Nu, mijn lieven,” zeide Makarow, „blijft gij hier of gaat gij naar huis?”
	„Wat komt er hier nog?” vroeg Olga.
	„Een zangkoor, een solodanser en allerhande dingen van dat 500rt...”
	Zij besloten naar huis te gaan. Onderweg vroeg Olga, aan Klimkow:



	„Hebt gij reeds in de gevangenis gezeten?”
	„Ja..antwoordde hij, maar voegde er na een poosje aan toe:
	.Niet lang ..
	Zij namen een tram en ten slotte bevond Jewssej zich in een kleine, blauw behangen kamer. Het was er nauw en bedompt, maar toch heerschte er een opgewekte, nu eens vroolijke, dan weer zwaarmoedige stemming. Makarow speelde op de guitaar en zong liederen, welke Jewssej nog nooit had gehoord; Jakow sprak vrijpostig over alles en nog wat, lachte om de rijken, schold op de overheid en begon daarna te dansen, dat de muren der kamer weergalmden van zijn stampen, jubelen en fluiten. De guitaar tokkelde en Makarow vuurde Jakow met vroolijke woorden aan:
	„Altijd vroolijk, Jakow! Hij, die jubelen kan, van dien gaat de smart gauw voorbij!”
	Olga keek rustig en tevreden naar alles en vroeg slechts nu en dan aan Klimkow, terwijl zij hem toelachte:
	„Bevalt het u?”
	Dronken van een stil, hem onbekend genot, glimlachte Klimkow tot antwoord. Hij vergat zich zelf... slechts zelden, nauwelijks een seconde lang, doemden in zijn binnenste pijnlijke voorstellingen op, maar nog voordat het bewustzijn ze in klare gedachten had omgezet, verdwenen zij spoorloos.
	Pas toen hij thuis was, herinnerde Jewssej zich den plicht van zijn ambt, die hem dwong deze vroolijke menschen in handen der gendarmen over



	te leveren. Aangegrepen door een sombere treurigheid, bleef hij stokstijf gedachteloos in het midden der kamer staan.
	„Ik zal het hun zeggen... haar zeg ik het zeker, aan 01ga...”
	Maar daar viel hem den verachtelijken uitroep van den schrijnwerker Simin te binnen:
	„Gemeene schavuit..
	Klimkow schudde ontkennend het hoofd. .. – „ I Lr
	„Ik zal haar schrijven: wees op uw hoede ... Ik zal' ook over mijzelf schrijven ...”
	Deze gedachte beviel hem, maar het volgend oogenblik bedacht hij:
	„Bij de huiszoeking zal men mijn brief vinden en het schrift herkennen ... dan ben ik verloren.
	Een vreemde stem beval in zijn binnenste.
	„Gij kunt niets uit eigen wil doen... doe, wat gij moet.”
	Hij zat bijna tot aan het ochtendgrauwen aan het venster: het was, alsof zijn geheele lichaam zich naar binnen samentrok als een gummibal, waaruit de lucht ontsnapt. Van binnen zoog de droefheid aan zijn hart, van buiten drukte de duisternis, waarin duizend griezelige gedrochten loerden en te midden daarvan, aan een rooden bal gelijk, het afschuwwekkend gelaat van Sascha. Klimkow kromde ineen, hij kon niet helder denken. Eindelijk stond hij op, liep naar zijn bed en glipte zonder geruisch te maken onder het dek.



	HOOFDSTUK XVI.
	Jewssej had met verbazing gezien, dat er nog andere menschen waren dan die waarmede hij dagelijks omging ... vroolijke, eenvoudige menschen vol vertrouwen, die moedig de toekomst tegemoet gingen en onbezorgd over alle hindernissen en valstrikken aan den weg heenstapten, leder hunner was op zijn wijze goed en ieder sprak over hoogere ontwikkelingsphasen in de toekomst. Jewssej vergeleek deze menschen met de spionnen, die onwillig, vermoeid en angstig door straten en huizen slopen, om in den nacht onverwacht die anderen te overvallen en hen in de gevangenis te werpen. Hij zag duidelijk, dat de spionnen hun zaken niet verstonden, aan hun noodwendigheid niet geloofden en slechts gedachteloos, uit gewoonte, werktuigelijk, half ziek en dronken, gingen, waar duizend verschrikkingen en angsten hen heenjoegen.
	Olga’s kalme manier van spreken beviel hem, haar grijs-blauwe oogen en het levendige, sterke medelijden



	niet de menschen, dat in elk harer woorden klonk. Hem beviel de drukke, vroolijke, eenigszins snoevende en praatzieke manier van zijn neef Jakow en de zorgeloosheid van Alexej, die bereid was zijn laatste penning en zijn laatste hemd den eersten den besten, die er hem om vroeg, te geven. Hij ontmoette bij hen steeds meer menschen, wier aard hem nieuw was en terwijl hij gevoelde, dat in elk hunner het geloof in de overwinning hunner droomen levendig was, maakte hij zich zelf ongemerkt en onwillekeurig ondergeschikt aan dit geloof.
	Terwijl hij het snel verval dier macht gadesloeg, welke hij tot nu toe onderworpen had gediend, begon hij voor zich uit te zien, naar een weg, welke het hem mogelijk zou maken de aanklacht te vermijden.
	„Als ik nog meer naar hen toe ga,” dacht hij, „dan kan ik niet nalaten, hen aan te geven. Laat ik hen aan een ander over... dan is het nog erger. Ik zal het hun dus zeggen ... Zij worden nu toch sterker, ik vaar er beter bij, als ik op hun hand blijf...”
	En gevolg gevend aan den drang, die hem steeds sterker naar deze nieuwe menschen trok, begon hij steeds vaker Jakow te bezoeken, zocht hij steeds volhardender ontmoetingen met 01ga... en na elke bijeenkomst met hen bracht hij uitvoerig verslag uit aan Sascha, wat zij hadden gesproken, wat zij lazen en wat zij dachten te doen. En hij vond het prettig over hen te spreken, hij herhaalde hun gesprekken met stil welgevallen.



	„Ach, gij zijt een oud wijf,” zeide Sascha en keek Klimkow hoonend aan met zijn fletse oogen. „Ge moet ze zelf vooruitdrijven, als zij zoo weinig scherpzinnig zijn ... Probeer het toch, maak hun duidelijk, dat gij voor hen letterteekens kunt machtig worden, voor hen een drukkerij kunt inrichten Zoudt gij dat werkelijk niet klaar kunnen spelen?”
	Jewssej zweeg.
	„Antwoord, idioot! Kunt gij dat nu?”
	„Ik kan het..
	„Nu, wat talmt ge dan. Morgen slaat ge het hun al voor! Hebt ge mij verstaan?
	„Ja...”
	Het viel hem niet moeielijk Sascha’s bevel ten uitvoer te brengen. Toen hij hem van de bezoeken bij zijn neef verslag deed, had hij er niets van gezegd, dat zoowel Jakow als Olga hem reeds tweemaal voorzichtig hadden gevraagd, of hij geen letters zou kunnen machtig worden, maar hij had zich telkens zwijgend van hen afgemaakt.
	Den volgenden dag ging hij ’s avonds naar Olga in een sombere stemming, die hem steeds overviel in oogenblikken van zenuwspanning. De taak die hem was opgedragen, was hem door een vreemden wil opgelegd; zijn eigen wil bleef dus onberoerd. Het besluit ze te volvoeren, groeide onbewust, van zelf, in zijn binnenste en drong alle vrees, alle antipathie en sympathie op den achtergrond.
	Toen echter in de kleine, spaarzaam verlichte



	kamer Olga’s hooge gestalte voor hem stond en hij achter haar op den muur, haar groote, zich stil naar hem toebewegende schaduw zag, werd hij laf, geraakte in verlegenheid en bleef zwijgend bij de deur staan.
	„Ik ben zooeven uit de fabriek gekomen,” zeide Olga, terwijl zij hem de hand drukte. „Wij hadden vandaag weer een vergadering. Wat scheelt u? Zijt gij moe? Of niet wel? Kom hier, ga wat zitten. Wilt gij thee drinken?...”
	Zij draaide de lamp hooger, keek Klimkow glimlachend aan en vervolgde, terwijl zij het servies rechtzette:
	„Ik vind het prettig, zoo alleen met u thee te drinken ... Wij, ik en de kameraden ... wij spreken zooveel... Men moet zooveel spreken, dat men bijna niet tot denken komt. Het is belachelijk en dom, maar het is waar. En dan is het prettig, als men een zwijgzaam en denkend mensch ziet. Wilt gij melk drinken? Gij moest het dikwijls doen, gij schijnt mager te worden.”
	Klimkow nam zwijgend het aangeboden glas en dronk langzaam de dunne, smakelooze melk uit. Hij wilde de zaak, die hem hierheen had gebracht, sneller tot een eind brengen en begon:
	„Gij hebt onlangs gezegd, dat gij graag letters zoudt hebben.”
	„Ja, ik weet, dat gij ze ons zult geven.”
	Zij zeide deze woorden heel eenvoudig uit volle



	overtuiging en sloeg er Jewssej als het ware mede voor het hoofd. Verbluft wierp hij zich achterover in den stoel en vroeg na een wijle.
	„Hoe weet gij dat?”
	„Gij hebt destijds noch ja noch neen gezegd, dientengevolge dacht ik, zal hij zeker ja zeggen.”
	Jewssej begreep haar niet geheel en terwijl hij moeite deed, haar blik te ontwijken, vroeg hij nog eens:
	,Maar hoe kondt gij dat weten?”
	„Wel, omdat ik u voor een goed mensch houd, u ge100f...”
	„En, als gij u vergist?”
	„Hoezoo?” antwoordde zij en haalde de schouders op.
	Daarna voegde zij er kalm, na een oogenblik stilte, bij:
	„Een mensch niet gelooven, wil zeggen: hem niet achten, van te voren van hen denken, dat hij een leugenaar, een schurk is. Mag men dat?”
	„Dat moest men in elk geval,” fluisterde Jewssej.
	„Wat moest men,” vroeg het meisje.
	„Ik kan u... de letters geven,” antwoordde hij met een zucht. De taak was afgedaan. Hij zweeg eenige oogenblikken; het hoofd buigend en de vast op elkaar geklemde handen tusschen de knieën klemmend, luisterde hij achterdochtig naar het heftig kloppen van zijn hart.
	Olga had de ellebogen op de tafel gesteund en



	sprak er met gedempte stem over, waarheen men het door hem beloofde zou brengen. Hij prentte zich haar woorden in en herhaalde ze in stilte, om door deze herhalingen het opkomen van een smartelijk gevoel in zijn leeg binnenste te verhinderen.
	„Hebt gij opgemerkt?” vroeg het meisje zacht, „hoe snel de menschen nu veranderen? Hoe het vertrouwen in elkaar groeit, hoe snel zij met elkaar bekend worden? Allen zoeken vrienden en vinden ze, allen worden verstandiger, vertrouwelijker, openen hun ziel. Zie toch eens, hoe goed dat is!”
	Haar woorden fladderden voor hem op als nachtvlinders, elk apart woord had zijn eigen gezicht en zijn eigen gestalte, zij glimlachten allen, waren eenvoudig, vriendelijk, vol vertrouwen. Hij kon er niet toe komen Olga in het gelaat te zien en volgde over de schouders van het meisje haar schaduw tegen den wand, waarin zijn fantasie de blauwe oogen, den kleinen mond met de bleeke lippen en het ietwat vermoeid, ernstig en goedig gezicht teekende.
	„Zal ik haar nu zeggen, dat alles slechts een valstrik is om hen in het verderf te storten ?” vroeg hij zich af.
	En hij gaf zichzelf het antwoord:
	„Zij jaagt mij weg, scheldt mij uit en jaagt mij weg...”
	„Kent gij den schrijnwerker Simin ?” vroeg hij eensklaps.
	„Neen, waarom?”



	Jewssej zuchtte diep.
	„Zoo maar... Hij is een goed mensch. Een socialist..
	„Ja, wij zijn talrijk,” antwoordde Olga met overtuiging.
	„Indien gij den schrijnwerker had gekend,” overlegde Klimkow langzaam, „dan had ik u gezegd, dat gij hem naar mij moest vragen ... Dan ..
	Het was hem, alsof de stoel onder hem wegzonk, alsof hij elk oogenblik kwalijk zou worden. Hij hoestte, bekeek de kleine kamer en een gevoel van ontroering overviel nog eens zijn hart bij het zien van het zindelijk, armoedig vertrek. De maan keek door het venster, zoo rond als Jakow’s gezicht en het licht der lamp scheen hem overbodig en lastig toe.
	„Er worden steeds meer menschen geboren, die zich door het lot geroepen voelen een nieuw leven op te bouwen op het fundament van waarheid, van verstand,” dweepte Olga op haar eenvoudige manier.
	Steeds meer werd Jewssej onderworpen aan de zegevierende macht van het gevoel, dat hem dit meisje en haar stille, kleine woning inboezemde en hij dacht:
	„Ik zal het licht uitdoen, voor haar neervallen en haar alles bekennen. En dan zal zij mij een trap geven.”
	Maar deze laatste voorstelling hield hem niet terug. Hij stond loom van zijn stoel op en stak de hand naar de lamp uit, maar zijn arm viel slap neer, zijn beenen begaven hem en hij begon te wankelen.



	„Wat is er?” vroeg Olga. Hij wilde haar antwoorden, maar een gekreun ontsnapte slechts aan zijn mond en hij knielde neer en begon met sidderende handen naar haar kleed te grijpen. Zij hield echter haar gloeiende linkerhand tegen zijn voorhoofd, trok met een snelle beweging haar voeten onder den stoel terug en zeide streng:
	„Neen, neen, sta op! Ach, wat is dat onaangenaam. Ik kan het begrijpen, mijn waarde, gij hebt verdriet, het doet mij leed voor u. Gij zijt een best mensch. Ik kan niet. Gij vraagt toch geen aalmoes. Nu, sta toch op ...!”
	De warmte van haar krachtig lichaam wekte een sterken zinnelijken wensch in hem en de aanraking harer afwerende handen beschouwde hij als een aanmoedigende liefkoozing.
	„Zij is geen heilige,” ging hem door het hoofd en hij omvatte nog heftiger haar knie.
	„Ik zeg, sta op!” riep zij zacht, doch niet meer overredend, maar bevelend.
	Hij stond op zonder haar een woord te hebben gezegd, haar gedrag had alle wenschen, alle woorden en gevoelens, in hem verstikt en in plaats daarvan iets kwetsends, pijnlijk stekends gesteld.
	„Begrijp toch,” fluisterde hij en zwaaide met de handen in de lucht.
	„Ja, ja, ik begrijp het. Mijn God! Dat staat altijd in den weg!” riep zij uit en zeide, terwijl zij hem in het gezicht keek, streng; „Het is voor mij beleedigend,



	ik kan toch niet voor allen slechts de vrouw zijn! Ach, gij mannen, wat zijt gij toch jammerlijke wezens.”
	Zij liep naar het raam, tusschen haar en Jewssej stond de tafel. Een vage, koude twijfel maakte zich van hem meester en een pijnlijk gevoel van schaamte verzengde zijn binnenste.
	„Kom niet meer bij mij, ik verzoek het u. Het zal pijnlijk voor mij zijn, u te zien en voor u ook. Ik verzoek het u ...”
	Jewssej nam zijn muts, wierp zijn overjas over den schouder en vertrok in gebukte houding.
	Eenige oogenblikken later zat hij op de bank voor een huisdeur en mompelde, zich tot kunstmatigen toorn opwindend :
	„Gespuis ...”
	Hij zocht alle gemeene woorden bijeen, die een vrouw kunnen beleedigen en stapelde ze op de hooge, slanke gestalte van Olga, die hij geheel met modder wilde bezoedelen, van het hoofd tot de voeten zwart trachtte te maken, om haar gelaat en haar oogen niet te zien.
	Maar zijn scheldwoorden bleven niet aan haar kleven, zij stond daar kalm en waardig voor zijn oogen en strekte de blanke handen uit, om hem terug te stooten. Haar blik ontroofde aan zijn toornige woorden de kracht en ofschoon hij zijn haat met geweld trachtte aan te vuren, gevoelde hij toch slechts hartzeer.



	Hij keek lang naar den ronden, eenzamen bol der maan, zij scheen bij schokjes in sprongen aan den hemel te bewegen, als een groote lichte bal en hij meende het zachte geruisch harer beweging te hooren, dat op het kloppen van zijn hart geleek. Hij hield niet van dezen bleeken zwaarmoedigen kogel, die in de moeielijke oogenblikken zijns levens, hem met zijn oude opdringerheid scheen gade te slaan.
	Het was laat, maar de stad sliep nog niet, van alle kanten klonken verschillende geluiden.
	„Vroeger waren de nachten rustiger!” dacht Klimkow, stond op en ging verder, de overjas nog altijd los over zijn schouder en de muts naar achteren geschoven.
	„Nu, voor mijn part, maar wacht maar!” dacht hij, zichzelf bedwingend en nam eindelijk een besluit.
	„Ik zal hen allen aangeven en als belooning verzoeken, dat men mij naar een andere stad verplaatst. Uitgepraat!”
	Slechts ongaarne gaf hij toe aan den wensch zich op Olga te wreken en hij versterkte dien wensch met opzet, om eindelijk met zichzelf tot een besluit te komen. Maar de kalmte bleef niet lang, de heftige wensch, het meisje nog eens te zien, zwijgend naar haar gesprek te luisteren, bij haar in de kamer te zitten, kwam steeds weer boven. Het hielp ook niets, dat hij het beeld van Olga prijs gaf aan zijn vuile fantasie, dat hij zichzelf voorloog.



	„Als ik veel geld had, dan zou zij naakt voor mij dansen!”
	Onwillekeurig gaf hij zichzelf vol verbittering ten antwoord:
	„Je speeksel reikt niet tot haar... laat af van je ondernemen ..
	Zoo wankelde hij tusschen zijn begeerten heen en weer, zonder tot een vergelijk te komen. Zijn belofte volgde hij echter stipt op. In drie zware pakken overhandigde hij Makarow de letters voor de drukkerij, hoorde van hem, waar ze zou worden gevestigd en werd daarom door Sascha openlijk geprezen.
	„Een flinke kerel! Nu hebben wij zes van hen in handen. Niet slecht, Klimkow! Gij krijgt uw belooning.”
	Jewssej bleef onverschillig voor zijn lof en toen Sascha was vertrokken, viel hem het sprekend, zeer vermagerd gezicht van Maklakow op. De spion zat in een donkeren hoek der kamer op den divan en keek naar Jewssej, terwijl hij knorrig aan zijn knevel trok. In zijn blik lag iets, dat Jewssej in zijn ziel trof, zoodat hij zich afwendde.
	„Klimkow, kom eens hier!” riep de spion.
	Klimkow kwam nader en ging naast hem zitten.
	„Is het waar, dat gij uw broeder verraadt?” vroeg Maklakow zacht.
	„Mijn neef,” zeide Jewssej.
	„Ah... hebt gij er geen spijt van?”
	„Neen ...”
	Hij herinnerde zich den zin, dien zijn chefs hem



	zoo dikwijls hadden ingeprent en herhaalde nu zacht, op drogen toon:
	„Bij ons is het als bij de soldaten, wij hebben geen vader, geen moeder, geen broeder. Wij kennen slechts vijanden van den czaar en van het vaderland
	„Wel, natuurlijk”... zeide Maklakow glimlachend. En na een poosje voegde hij er aan toe:
	.Inderdaad, gij zijt... een flinke kerel!”
	Aan zijn stem en zijn glimlachen bemerkte Jewssej, dat de spion zich over hem vroolijk maakte. Hij gevoelde zich beleedigd.
	„Misschien spijt het mij ook wel..zeide hij.
	„Werkelijk?”
	„Maar als ik eerlijk en oprecht moet dienen...
	„Natuurlijk. Dat spreek ik niet tegen, zonderling!” Daarna stak hij een cigaret op en vroeg Jewssej:
	„Waarom zit gij nog hier?”
	„Zoo ... ik heb anders niets te doen ...
	Maklakow sloeg op zijn knie en zeide eensklaps:
	„Gij zijt toch een ongelukkig mensch, broeder!”
	Jewssej stond op.
	„Timofej Wassiljewitsch,” begon hij met bevende stem:
	„Nu, wat?”
	„Zeg mij!”
	„Wat moet ik u zeggen?”
	„Ik weet het niet...”
	„Nu, ik ook niet...
	Klimkow fluisterde zacht:



	„Het spijt mij voor mijn neef en er is ook een meisje ... ja, zij zijn allen ... beter dan wij, bij God 1 Werkelijk... beter!”
	De spion stond eveneens op, rekte zich uit en zeide, terwijl hij naar de deur liep, op koelen toon:
	„Loop naar den duivel!”
	Jewssej bleef alleen achter.
	„Daar heb je het weer!” dacht hij. „Zoo zijn allen, ze trekken je eerst aan en stooten je dan terug.”
	Het gevoel van wraak tegen Olga ontwaakte in hem en vloeide samen met zijn haat tegen alle menschen; en deze haat vond rijk vóedsel in zijn ziel, die te zeer vergiftigd was door de beleedigingen van het leven en te krachteloos om te weerstaan.



	HOOFDSTUK XVII.
	Spoedig kwam de nacht waarin Olga, Jakow en allen, die met hen in de drukkerij werkten, gevangen genomen zouden worden. Klimkow wist, dat de drukkerij zich achter in een tuin, in een bijgebouw bevond, dat een groote man met rossigen baard, Kostja genaamd, daar met zijn pokdalige dikke vrouw woonde en dat Olga als huishoudster bij hem in betrekking was. Kostja’s hoofd was glad geschoren en zijn vrouw had een grauw gezicht en onrustige oogen; volgens Jewssej waren beiden niet goed bij het verstand, zij geleken op menschen, die lang in het ziekenhuis hadden gelegen.
	„Wat zien zij er griezelig uit," zeide hij, toen op zekeren avond Jakow hem deze menschen in de woning van Makarow voorstelde.
	Jakow hield er van op zijn kennissen te pochen; hij schudde trotsch zijn krullebol en zeide met een gewichtige uitdrukking:
	„Dat komt door hun harde leven. Zij werken



	’s nachts in vochtige kelders, in slechte lucht en ontspannen zich in gevangenissen. Het zijn beiden vluchtelingen en leven hier onder vreemde namen. Zulk een lot kan een mensch geheel veranderen. Maar zij zijn opgeruimd. Als Kostja van zijn leven vertelt, dan is het bijna om te weenen, maar hij zegt het zoo, dat men daarna pijn in de zij heeft van het lachen. Zulke menschen zijn niet zoo gauw klein te krijgen.”
	Klimkow had verlangen Olga voor het laatst nog eens te zien. Hij hoorde door welke straten men de gearresteerden naar de gevangenis zou brengen en ging hen tegemoet. Hij beproefde zich wijs te maken, dat hem dit alles niets aanging en toen Olga naderde, dacht hij bij zichzelf:
	„Zij zal zeker schrikken. En zij zal weenen..
	Hij hield zich als altijd in de schaduw der straat, probeerde verscheiden keeren onbezorgd te fluiten, en kon de herinnering aan Olga toch niet verbannen... hij zag haar kalm gelaat, haar vertrouwende oogen, hoorde haar stem, die klonk, alsof er een veer in was en dacht aan haar woorden:
	„Gij hebt ongelijk, Klimkow, met zoo slecht over de menschen te spreken. Hebt gij u zelf geen verwijten te maken? Als ieder zoo zoude spreken als gij; mijn leven is moeielijk, omdat alle menschen slecht zijn; zou dat toch belachelijk zijn, is het niet? Stel u zelf zoo hoog, als gij wilt, maar verneder de menschen niet. Wie geeft u daar het recht toe?”



	Hij had steeds gevoeld, dat Olga juist oordeelde, hij twijfelde er ook nu niet aan, maar hij koesterde slechts den wensch haar verschrikt, jammerlijk, badend in tranen te zien.
	In de verte rolden de raderen van een equipage, op de steenen stampten de hoeven der paarden. Klimkow drong zich in de eerste de beste koetspoort en wachtte. Een rijtuig reed hem voorbij, hij keek onverschillig op en zag twee norsche gezichten, den grijzen baard van den koetsier, en daarnaast den grooten knevel van den districtsopzichter.
	„Dat is alles,” dacht hij. „Ik krijg haar toch niet te zien ...”
	Maar aan het begin der straat kwam reeds een tweede rijtuig aanrijden. Het kwam haastig ratelend nader, men kon de zweepslagen hooren op het lichaam van het paard en het vermoeide snuiven van het dier. Jewssej hoorde menschelijke stemmen. In een doek gewikkeld, zat Olga naast een jongen gendarme in de voorbijsnellende droschke; op den bok zat een politie-spion. Haar goedig, bleek gelaat glipte snel voorbij. Jewssej had nog, voordat hij haar had gezien, begrepen, dat zij volkomen kalm en in het minst niet verschrokken zou zijn. Door de een of andere oorzaak was hij eensklaps verheugd en als in dispuut met een onaangenamen partner, zeide hij in gedachten :
	„Zij zal niet weenen!”
	Met gesloten oogen, glimlachend, bleef hij zoo



	eenigen tijd staan, hoorde toen voetstappen en het gerinkel van sporen, begreep dat de gearresteerde mannen werden voorbij geleid, rukte zich los van zijn plaats, liep haastig de straat door, sloeg een hoek om en kwam, steeds hardloopende, vermoeid en met zweet bedekt, thuis.
	Den avond van den volgenden dag, zeide Filipp Filippowitsch, terwijl hij Klimkow met de blauwe stralen van zijn bril overstroomde, plechtig en met nog dunnere stem dan anders:
	„Ik wensch u geluk, Klimkow, met uw succes, en hoop dat het de eerste schakel is van een keten van meerdere successen!”
	Klimkow wiegde zich van den eenen voet op den anderen en gesticuleerde onzeker met de handen, alsof hij zich uit een net wilde bevrijden.
	Er waren in de kamer eenige spionnen... Zij hoorden zwijgend naar de toespraak en keken Jewssej aan; hij gevoelde, zonder op te zien, hun blik op zijn huid, en het was hem pijnlijk te moede.
	Toen de chef zijn toespraak had geëindigd, verzocht Jewssej zacht om overplaatsing naar een andere stad.
	„Dat is nu onzin,” zeide Filipp Filippowitsch droog. „Het is smadelijk een lafaard te zijn en nog wel in onze dagen... Wat is dat? Het eerste werk, dat succes had... en gij wilt wegloopen? Ik weet zelf wel, wanneer het tijd is voor overplaatsing... Ga!”
	„Daar zou ik nu mijn belooning krijgen,” dacht Klimkow terneergeslagen en beleedigd tegelijk.



	Maar hij vergiste zich, de belooning gaf Sascha hem.
	„Hè jij, mormel,” riep hij hem toe. „Daar heb je wat, pak aan ..
	En terwijl hij met een vochtige, gele hand die van Jewssej aanraakte, stak hij hem papierengeld toe. Jakow Sarubin sprong naar voren.
	„Hoeveel is het?”
	„Vijf.en twintig roebel” antwoordde Klimkow, terwijl hij het bankbiljet met wrevel uit elkaar vouwde.
	„Hoeveel menschen waren het?”
	„Zeven..
	„Zeven... oej!”
	Sarubin sloeg zijn oogen naar het plafond en fluisterde:
	„Tweemaal... neen driemaal zeven ... een en twintig... vier maal zeven ... dus drie en een halve roebel per hoofd!”
	Hij floot, keek om en zeide toen zacht:
	„Zij hebben Sascha honderd en vijftig gegeven en voor de gemaakte onkosten heeft hij een rekening van drie en zestig roebels ingediend. Zoo bedriegen zij ons, domkoppen! Nu, Jewssej... wat zoudt gij er van zeggen, als gij nu eens trakteerde! ?”
	„Laat ons gaan,” zeide Klimkow, terwijl hij loensch naar het geld in zijn hand keek en nog altijd niet kon besluiten het in zijn zak te steken.
	Zij gingen heen. onderweg zeide Sarubin:
	„Uwe menschen schijnen toch niet veel zaaks te zijn geweest...”
	15



	„Waarom?” vroeg Jewssej beleedigd. „In het geheel niet..
	„Men heeft heel weinig voor hen gegeven ... heel weinig! Och! Ik ken de bepalingen, mij bedriegt men niet! Krassawin ving een revolutionnair... en kreeg hier honderd roebel en honderd werden hem uit Petersburg gezonden! Ssolowjow kreeg voor een dame met valschen pas vijf-en-zeventig roebel ... ziet gij! En Maklakow? Och! Het is waar, hij beoefent het vangen onder advocaten, professoren en schrijvers, die hebben hun bijzonderen prijs ... Zij zijn niet gevaarlijk, maar het moet wel heel moeielijk zijn hen te pakken.”
	Hij babbelde onvermoeid en Klimkow had niets tegen zijn gebabbel in te brengen, het leidde zijn gedachten af van een zwaardrukkend iets, dat als een koude steen op zijn borst lag. Zij gingen een publiek huis binnen.
	Sarubin vroeg met de commandostem van een stamgast aan de magere, scheef gegroeide waardin;
	„Is Lida gezond? En Kapa? Jewssej maak jij kennis met Kapa ... dat is mij een meisje! Een duivelswijf!... Die zal je dingen leeren, die je zonder haar in honderd jaar niet leert... Geef ons limonade met cognac. Een fijne drank, Jewssej... zooiets als champagne, brengt je dadelijk in de stemming! Is het goed?”
	„Ik vind alles goed,” antwoordde Klimkow.
	Het was oogenschijnlijk een duur huis, voor de vênsters hingen prachtige gordijnen, de meubelen



	leken Jewssej buitengewoon kostbaar, de mooi gekleede meisjes trotsch en ongenaakbaar, dat alles bracht hem in de war. Hij drukte zich stil in een hoek.
	„Het zijn zeker studenten?” vroeg een roodharig meisje, terwijl zij naar de beide gasten knikte, aan haar vriendin, een dikke brunette met volle, naakte borst en een blauw lint om den hals. Die fluisterde haar iets in het oor en de roodharige trok een gezicht tegen Jewssej. Hij wendde zich van haar af en zeide boos tegen Sarubin:
	„Zij weten, wie wij zijn ...
	„Zeker, natuurlijk. Daarom betalen wij slechts de halve entrée en krijgen op de rekening vijf en twintig procent korting.”
	Jewssej ledigde twee groote glazen van den schuimenden, smakelijken drank en al werd hij er ook niet vroolijker door, hij gevoelde zich toch zekerder in de onbekende omgeving.
	Aan hun tafeltje namen twee meisjes plaats, de lange, flinke Lida, en de wanstaltige, lompe Kapitolina. Het gelaat van Lydia was niet in evenredigheid met haar lichaam; het was klein, had een smal voorhoofd, een spitse, sterk naar voren stekende kin, een ronden mond, met kleine visschentandjes en donkere, slimme oogen, terwijl Kapitolina uit verschillende kogels van onderscheiden grootte scheen samengesteld. De uitpuilende oogen waren eveneens kogelrond en dof als van een blinde. De zwarte Sarubin, onrustig als



	een vlieg, draaide het hoofd heen en weer, trappelde met de voeten, streek met zijn smalle, donkere handen over de tafel, betastte en besnuffelde alles. Jewssej had plotseling het gevoel, alsof Sarubin een heftige drift in hem opriep.
	„Afschuwelijke kerel,” dacht hij. „Voor mijn geld bezorgt hij mij zulk een misgeboorte en zoekt zelf een mooie uit!”
	Spoedig bemerkte hij, dat zijn toorn tegen Jakow toch nog een dieperen grond had. Hij schonk zich een groot glas cognac in, dronk het uit, opende den mond, dien hij verbrand had, terwijl hij de oogen verdraaide.
	„Dat was flink!” riep Jakow uit.
	De meisjes lachten, gedurende een oogenblik was Jewssej doof en blind, alsof hij ingeslapen was.
	„Jewssej, dat is Lida, mijn trouwe vriendin, een schrander, verstandig meisje,” met deze woorden wekte Jakow hem, terwijl hij aan zijn mouw trok. „Als ik wat in den dienst heb gespaard, haal ik haar van hier weg, trouw haar en richt voor haar een zaakje 0p... Is het niet, Liduschka? oei!”
	„Afwachten, daarna theedrinken 1” antwoordde het meisje en keek hem met haar oolijke oogen van terzijde aan.
	„Waarom ben je zoo stil, vriendje?” riep Kapitolina met haar basstem, terwijl zij met haar zware hand Jewssej op den schouder klopte.
	.Zij zegt tegen iedereen je,” zeide Jakow.



	„Dat is mij hetzelfde,” zeide Jewssej, zonder het meisje aan te kijken en schoof van haar weg. „Zeg haar maar, dat zij mij niet bevalt en weg kan gaan ..
	Eenige oogenblikken zwegen allen.
	„Dat de duivel jelui hale,” zeide Kapitolina in alle kalmte en terwijl zij met de hand op de tafel steunde, richtte zij langzaam haar lomp lichaam van den stoel op.
	Het hinderde Jewssej, dat zij zich niet boos maakte op hem. Hij keek haar na en zeide:
	„Zij ziet er uit als een olifant...”
	„Ach, wat onbeleefd!” zeide Lydia afkeurend.
	„Ja, werkelijk, Jewssej, dat is onbeleefd,” bevestigde Jakow vol overtuiging. „Kapitolina Nikolajewna is een zeer achtenswaardig meisje, allen, die er verstand van hebben, schatten haar hoog.”
	„En mij is alles hetzelfde,” zeide Jewssej. „Ik wil bier drinken!”
	„Hé, bier!” riep Sarubin. „Kapotschka, laat ons, als het u blieft, bier brengen!”
	Hij boog zich naar Jewssej en begon hem te onderrichten :
	„Zie je, Jewssej, het is hier natuurlijk een publiek huis en zoo voort... Maar de meisjes zijn precies zulke menschen als wij beiden, waarom haar beleedigen door overbodige grofheid? Niet allen zijn hier uit vrijen wil!”
	Laat mij met rust,\zeide Klimkow.



	Hij wilde, dat alles rondom stil werd, dat allen zwijgend op hun stoel zouden zitten en daar onbeweeglijk blijven, dat het pianospel eindelijk ophield, dat de gordijnen voor de vensters niet zoo vreemd bewogen, alsof er van de straat af een onzichtbare, vijandige hand aan trok. En dan zou hij willen, dat Olga op den drempel verscheen, geheel in het wit gekleed... dan zou hij opstaan, de geheele kamer doorloopen en zijn armen ver uitstrekkend ieder in het gezicht slaan ... ja, laat Olga maar zien, dat hij allen hatelijk vindt en dat zij ongelijk heeft en niets begrijpt.
	In zijn ooren hadden de verwijtende woorden van Sarubin zich vastgezet:
	„Wij zijn hier gekomen om ons te amuseeren, en gij maakt hier schandaal.”
	Jewssej keek hem met zijn doffe oogen aan, en eensklaps zeide hij tot zichzelf:
	„Door dezen hond ben ik in den strop geraakt.. alleen door hem!”
	Hij nam een volle flesch bier, schonk een glas in, dronk het uit en stond toen op, zonder de flesch uit de hand te zetten.
	„Het is mijn geld en niet dat van jou, jou schurk!” riep hij.
	„Wat maakt dat uit. Wij zijn toch kameraden ...”
	Sarubin wierp het zwarte, kort geknipte hoofd driest naar achter en Jewssej zag de slimme, schitterende oogjes in het bruine gezicht met de scherpe tanden.



	„Wacht maar, jij... ga zitten!” riep Sarubin hem toe. v
	Klimkow nam echter een zwaai met de flesch en sloeg er, op de oogen mikkend, Sarubin mede in het gezicht. Met een olieachtigen glans, stroomde het roode bloed en wekte bij Klimkow een woeste vreugde. Hij nam nog eens een zwaai, maar begoot hierdoor zichzelf slechts met bier. Allen schreeuwden, krijschten en liepen door elkaar, spitse nagels boorden in Klimkow’s wangen hij werd aan handen en voeten gegrepen, van den grond opgeheven en ergens heen gesleept. lemand spuwde hem warm, kleverig speeksel in het gezicht, drukte zijn hals en trok hem aan de haren. Op het politiebureau kwam hij tot bezinning. Hij was geheel gehavend, gekrabt en doornat, herinnerde zich dadelijk alles, wat gebeurd was en dacht zonder eenigen schrik:
	,Wat zal er nu gebeuren?”
	Een politiebeambte, die Jewssej kende, ried hem het gezicht te wasschen en naar huis te rijden.
	„Zal ik voor het gerecht worden gebracht?” vroeg Klimkow.
	„Ik weet het niet,” zeide de politiebeambte met een zucht en voegde er nijdig aan toe: „Het zal niet licht gebeuren, dat men u ter verantwoording roept De overheid is een macht, alles is haar toegestaan, en natuurlijk ook aan u ... gij zijt bij den veiligheidsdienst, men zal voor u opkomen ...”
	Jewssej glimlachte.



	Verscheiden dagen later riep Fillipp Filippowitsch Jewssej bij zich en hield een lange, krachtige strafpredikatie.
	„Gij, idioot, gij moet de menschen een goed voorbeeld geven, inplaats van schandaal te maken, bedenk dat! Als ik nog eens iets dergelijks hoor, dan geef ik u een maand arrest! Hebt gij verstaan?”
	Klimkow liet zich bang maken, maakte zich zoo klein als hij maar kon en begon stil en zwijgend, door niemand opgemerkt, voort te leven; er slechts op bedacht, zoo vermoeid mogelijk te worden, om verder aan niets te denken.
	Toen hij Jakow Sarubin ontmoette, zag hij onder diens rechteroog een schram; deze nieuwe trek op het beweeglijk gezicht van den jongen spion was hem aangenaam en het bewustzijn, dat hij in zich de kracht en schranderheid had gevonden een mensch te slaan, deed hem in eigen oogen stijgen.
	„Waarom hebt gij mij geslagen?” vroeg Jakow hem.
	„Z00...” zeide Jewssej. „Ik was dronken...”
	„Ach, gij duivel! Gij weet toch, wat juist voor onze betrekking het gezicht beteekent! Hoe kan men het zoo misvormen?”
	En Sarubin verlangde, dat Jewssej hem op een goed middagmaal trakteerde.



	HOOFDSTUK XVIII.
	Na elkaar kwamen alle spionnen in de kanselarij bezweet, vuil, vermoeid en terneergeslagen. Allerhande opmerkingen werden gemaakt. Maklakow verscheen, toornig en somber, zijn oogen hadden iets scherps en uitdagends. Met saamgeknepen oogen ging Krassawin snel naar het bureau en sloeg de deur hard achter zich dicht.
	„Er is een nieuwe organisatie gevormd!” zeide Sascha tot Peter. „Wij zullen een geheime vereeniging oprichten, en zij, die wij bestrijden, zullen toonen, dat zij idioten zijn. Zoo, nu weet gij het? Hè, dat niemand weg gaat, er zal een conferentie plaats vinden!”
	Allen werden kalmer en zwegen. Jasnogurski kwam het bureau uit, een breede lach speelde om zijn grooten mond, de vleezige ooren staken ver van zijn hoofd en de geheele mensch scheen glibberig als een stuk zeep.
	Hij wandelde tusschen den zwerm spionnen, drukte



	allen de hand, knikte gluiperig vriendelijk met het hoofd, trok zich daarna plotseling in een hoek der kamer terug en begon daar met huilerige stem te spreken:
	„Gij, goede dienaren van den czaar! Tot u richten zich mijn woorden, die uit een met kommer vervuld hart komen, tot u, gij onbevreesden, gij mannen zonder blaam, gij trouwe kinderen van onzen vader, den czaar en der rechtzinnige kerk, uwe moeder..
	„Nu huilt hij er op los..fluisterde iemand in de nabijheid van Jewssej; hij zelf was van oordeel, dat Jasnogurski vrij beleedigend had gesproken.
	„Gij kent de nieuwste list reeds der vijanden, hun nieuw, verderfelijk plan; gij hebt de bekendmaking van minister Bulygin gelezen, volgens welke onze czaar den wensch koestert, van de macht, hem door God en het Russische volk geschonken, afstand te doen. Dit alles, waarde kameraden en broeders, is het duivelsche spel van lieden, die hun ziel verkocht hebben aan buitenlandsche kapitalisten, is een nieuwe poging het heilige Rusland te gronde te richten. Wat willen zij met hun beloofde doema bereiken ? Waarop doelen zij met de constitutie en de vrijheid, die zij verkondigen?”
	De spionnen schoven dichter naar elkaar toe.
	„In naam des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes! Laat ons de listen des duivels in het licht der waarheid plaatsen, laten wij ze peilen met ons eenvoudig Russisch verstand en wij zullen zien, hoe



	ze onder onze oogen tot stof vergaan. Ziet eens men wil den czaar van zijn goddelijke kracht berooven en hem de macht ontnemen, het land volgens hemelsche aanwijzingen te besturen; men wil verkiezingen uitschrijven, opdat het volk zijn afgevaardigden naar den czaar zendt en dezen daardoor wetten afkondigen en de macht van den czaar verkorten. Zij hopen, dat ons onontwikkeld, aan den drank verslaafd volk, zich door brandewijn en geld zal laten omkoopen, die lieden naar de vertrekken van den czaar te zenden, die deze verraders, de liberalen en revolutionnairen zullen aanwijzen, namelijk;Joden, Polen, Armeniërs, Duitschers en dergelijke buitenlanders en vijanden van Rusland...”
	Klimkow zag, dat Sascha, die achter Jasnogurski stond, smalend glimlachte, maar hij boog het hoofd, om door den zieken spion niet te worden opgemerkt.
	„Deze bende van omkoopbare schurken zal den stralenden troon van onzen czaar omringen en zijn wijze oogen sluiten voor het lot van ons volk. Zij zal Rusland in handen der niet-Russische volkstammen en buitenlanders leveren. De joden zullen in Rusland hun rijk stichten, de Polen het hunne, eveneens de Armeniërs, de Letten en dergelijke bedelaars, die Rusland tot nu toe met zijn sterke hand heeft beschermd. Dan blijven wij alleen, wij Russen, geheel alleen ... dan bijgevolg...”
	Sascha, die naast Jasnogurski stond, fluisterde hem



	iets in het oor. De oude weerde hem vertoornd af en begon luider te spreken:
	„Dan zullen de Duitschers en Engelschen zich plotseling op ons storten en ons met hun begeerige klauwen pakken... De vernietiging van Rusland wacht ons, waarde kameraden, mijn vrienden, weest op uw hoede!”
	Hij schreeuwde de laatste woorden uit, zweeg daarna een oogenblik, hief de handen boven het hoofd en begon opnieuw:
	„Maar onze czaar heeft vrienden, die zijn macht en heerlijkheid bewaken als trouwe honden, trouw en onomkoopbaar en dezen hebben een vereeniging gesticht, om te strijden tegen het vloekwaardig optreden der revolutionnairen, tegen de constitutie, en al dergelijke, voor waarachtig Russische lieden, verderfelijke schanddaden. In deze vereeniging bevinden zich graven en vorsten, die beroemd zijn door hun verdiensten jegens den czaar en het erfdeel van den heiligen ouden tijd zijn toegedaan en misschien zelfs de grootvorsten zelf...”
	Sascha viel Jasnogurski weer in de rede; de oude luisterde naar hem, zijn gezicht werd vuurrood en eensklaps schreeuwde hij onder heftig gesticuleeren:
	„Zeg eens... wat is dat? Wie geeft u daar het recht toe?... Ik wil niet...”
	Hij sprong op, stiet de verzamelde spionnen uit elkaar en liep weg. Nu kwam Sascha in zijn plaats... groot en gebukt stak hij het hoofd naar voren, nam



	allen zwijgend op met zijn roode oogen en wreef zich de handen.
	„Nu, hebt gij iets begrepen,” klonk snijdend zijn vraag.
	„Jawel... wij hebben het begrepen...” antwoordden enkele stemmen aarzelend en zacht.
	„Dat zou ik denken!” riep Sascha spottend uiten begon verbluffend duidelijk, vol boosheid en kracht te spreken:
	„Luistert nu... en de slimsten kunnen mijn woorden aan de domkoppen onder u uitleggen! De revolutionnairen, liberalen en over het algemeen ons Russisch heerendom heeft gezegevierd... begrepen? De regeering heeft besloten hun eischen in te willigen, ze wil een constitutie geven. Wat is de constitutie voor u? De hongerdood ... omdat gij luilakken en ledigloopers zijt, niet te gebruiken om te werken; voor velen echter zelfs... de gevangenis, omdat velen uwer dat verdiend hebben; voor sommigen het ziekenhuis, het krankzinnigengesticht, omdat onder u een hoop halfdwazen en geestelijk zieken zijn ... De nieuwe orde zal, indien ze wordt ingevoerd, u allen beslist uitdelgen. Het departement van politie wordt afgeschaft, de veiligheidsafdeeling opgeheven en u werpt men op straat. Is u dat duidelijk?”
	Allen zwegen en stonden als versteend: Klimkow dacht echter;
	Dan zal ik wel ergens heen gaan ...”
	„Ik geloof, dat het duidelijk genoeg is!” zeide



	Sascha na een oogenblik stilte en liet zijn blik over de toehoorders gaan. De roode kring op zijn voorhoofd had zich uitgebreid over geheel zijn gezicht, dat anders met een lood-grijze kleur was overdekt.
	„Gij moet inzien, dat deze nieuwe levensorde voor u onvoordeelig en overbodig is... dientengevolge moet ze nu bestreden worden... niet waar? Voor wien, voor wiens belangen zult gij strijden? Nu dan... voor u zelf en uw eigen belangen, voor uw recht, zoo te leven, als gij tot nu toe hebt gedaan ... Is u dat duidelijk? Wat hebt gij dan te doen? Daar mag ieder zelf eens over nadenken!”
	In de zwoele kamer ontstond eensklaps een dof geraas, alsof een hevige zieke zuchtte en steunde met een vermoeide borst. Een gedeelte der spionnen ging norsch en zwijgend heen; iemand bromde somber:
	„Inplaats van onzin te praten, moesten ze iemand liever zijn salaris geven.”
	„Altijd maar bang maken, bang maken ...”
	In den hoek, waar Sascha stond, had zich een dozijn mannen verzameld; Jewssej liep zacht naar hen toe en hoorde de verrukte stem van Peter:
	„Zoo moet men praten ... tweemaal twee is vier, en alle vier zijn ... apen ...”
	„Neen, ik ben niet tevreden,” zeide Ssolowjow zoetelijk en tegelijk loerend. „leder moet zelf nadenken... wat moet dat beteekenen? Zeker moet ieder op zijn wijze over de zaak nadenken... maar wijs maar eerst, wat er te doen is!”



	„Dat is al gezegd!” riep Krassawin ruw.
	„Ik heb het niet begrepen,” zeide Makiakow kalm.
	„Wat... gij ?” riep Sascha. „Gij liegt, gij hebt het begrepen!
	,Neen ...”
	„En ik zeg gij hebt het begrepen. Maar gij zijt laf... Gij zijt een adellijke ... o, ik ken u !...”
	„Het kan zijn ...” zeide Makiakow ... „Maar weet gij dan, wat gij wilt?”
	Hij vroeg het zoo koud en snijdend, dat Jewssej plotseling ineenkromp en dacht:
	„Nu zal Sascha hem slaan.. . Maar deze vroeg slechts op zijn beurt met krijschende stem:
	„Ik? Of ik weet, wat ik wil?”
	„Ja..
	„Ik zal het u zeggen!” riep Sascha dreigend, met verheffing van stem. Ik verrek spoedig, behoef niemand te vreezen, sta om zoo te zeggen, buiten het leven ... Ik leef van haat tegen de voorname lieden, voor wien gij in gedachten op de knieën ligt... Hoe? Is dat niet waar? Gij liegt. Gij... gij... zijt een slaaf, een knechtsziel, een lakei, ofschoon gij een adellijke zijt... ik ben echter een boer en ofschoon ik de universiteit heb bezocht, heb ik mij toch door niets laten omkoopen ...”
	Jewssej gevoelde, dat de woorden van Sascha zich in zijn hart boorden, het als een spin met kleverige draden omwonden, het ipeendrukten, ketenden en



	naar Sascha drongen. Hij schoof naar voren en ging naast de twistenden staan, om hun gezicht te zien.
	„Ik ken mijn vijand ... en dat zijt gij... gij adellijke heeren! Gij zijt als spion nog de edele heer, staat mij overal in den weg, ik haat ze of het mannen, of vrouwen, schrijvers of spionnen zijn ... En ik ken een middel tegen u, mijne heeren ... tegen dat heerendom ... Ja, ik ken het, ik weet, wat men met u moet beginnen, hoe men u moet uitdelgen ...”
	„Dat vind ik interessant, niet uw hysterie,” zeide Maklakow met de handen in zijn broekzakken.
	„Zoo, dat vindt gij interessant? Goed... ik zal het zeggen ...
	Sascha wilde blijkbaar gaan zitten, hij schommelde heen en weer als een slinger, liet zijn oogen in het rond gaan, terwijl hij onafgebroken sprak en door het snelle spreken geheel buiten adem raakte.
	„Wie richten het leven in en regelen het? De heeren! Wie heeft dit lieve, goede wezen, den mensch, te gronde gericht, hem tot morsig vee, tot een ziek dier gedegradeerd? Gij, de heeren! En daarom moet men alles, alles, dit geheele leven, zoo inrichten, dat het tegen u is gericht, moet men alle etterzweren van het leven openen, om u in hun giftig uitvloeisel te verdrinken. Vervloekt zult gij zijn! De tijd van het strafgericht, der vernietiging is voor u gekomen, alles, wat door u is verminkt, zal tegen u opstaan en u verstikken, verdrukken. Hebt gij het begrepen?



	Ja, zoo zal het worden! En zoo is het reeds! Reeds heeft men in eenige steden de stevigheid van den kop der heeren onderzocht... Weet gij dat? Ja?”
	Hij wankelde terug, steunde met den rug tegen den muur, strekte zijn handen uit en stiet een heeschen lach uit, die hem weldra in de keel bleef steken. Maklakow keek naar de menschen, die naast hem stonden en vroeg, eveneens lachend, met luide stem:
	„Hebt gij begrepen, wat hij heeft gezegd?”
	„Men kan alles zeggen,” antwoordde Ssolowjow, maar voegde er snel aan toe: „In zijn eigen kring natuurlijk. Het meest interessant zou nu echter zijn te vernemen, of zich in Petersburg werkelijk zulk een vereeniging heeft gevormd en waartoe?”
	„Dat moeten wij weten,” zeide Krassawin uitdagend.
	„En ook, wat voor lieden er in zijn.”
	„Het klopt dus, broeder, de revolutie betrekt een nieuw kwartier!” riep Peter hoogst vergenoegd en levendig.
	„Als in die vereeniging werkelijk vorsten zijn,” zeide Ssolowjow besluiteloos en nadenkend, „dan moeten onze omstandigheden beslist verbeteren
	„Gij hebt toch buitendien uw twintigduizend op de bank liggen, oude duivel.”
	„Misschien zijn het dertigduizend. Tel het liever nog eens na!” zeide Ssolowjow beleedigd en ging heen.
	Sascha hoestte schor. Maklakow keek hem somber aan en Jewssej bevrijdde zich gaandeweg uit het



	fijne net van toenadering tot den zieken spion, welke plotseling in hem was ontwaakt Zijn toespraak, welke Klimkow eerst zoo had gepakt, loste zich nu in niets op en verdween in zijn ziel, als stof onder den regen.
	„Wat staart gij mij aan?” schreeuwd Sascha Maklakow toe. Deze wendde zich om en ging heen, zonder hem te antwoorden, terwijl Jewssej hem werktuigelijk volgde.
	„Hebt gij iets begrepen?” vroeg Maklakow eensklaps aan Jewssej.
	„Het beviel mij niet..
	„Waarom niet?”
	„Hij maakt zich altijd b005... En zonder dat is er al boosheid genoeg.”
	„Dat is zoo,” zeide Maklakow en knikte met het hoofd. „Boosheid hebben wij genoeg.”
	„En men kan niets begrijpen,” vervolgde Jewssej, terwijl hij voorzichtig omkeek, „de een spreekt zus; de ander zoo ...”
	Hij zeide het, schrok over zijn woorden en keek van terzijde naar het gezicht van Maklakow. De spion veegde peinzend met zijn zakdoek het stof van zijn hoed en scheen de gevaarlijke woorden niet te hebben gehoord!
	„Nu, tot weerziens,” zeide hij en stak Jewssej de hand toe. Deze wilde met hem gaan, maar de spion zette zijn hoed op en vertrok, aan zijn snor draaiend, zonder verder op Jewssej acht te slaan.



	Maar in de stad groeide onweerstaanbaar iets vreemds, nieuws, als een fantastisch droombeeld. De menschen hadden alle vrees verloren, op de kort geleden nietszeggende en onderworpen gezichten kwam nu scherp en duidelijk een bewuste en levendige uitdrukking. Zij deden allen denken aan timmerlieden, die voorbereidselen troffen om een oud huis af te breken en nu zaakkundig overlegden aan welk eind ’t best was met het werk te beginnen.
	Bijna eiken dag belegden de fabrieksarbeiders der voorsteden openbare vergaderingen, waarin, aan de politie en de veiligheidsafdeeling, bekende revolutionnairen verschenen en scherp tegen het bestaande lostrokken.
	In het manifest over de instelling der rijksdoema, zagen zij slechts een poging om het opgewonden volk te kalmeeren, om het daarna des te zekerder te bedriegen en zij maanden de toehoorders aan, zooals tot nu toe, niemand te vertrouwen dan hun eigen verstand.
	„Het volk is alleen de ware, wettige heer van het leven! Aan hem behoort de geheele aarde en de geheele vrijheid,” riep op zekeren dag een der opruiers uit en als antwoord klonk een luid gebrul achter Jewssej's rug.
	„Heel juist, broeder, heel juist!”
	Jewssej keerde zich om: achter hem stond Melnikow, zijn oogen gloeiden, hij zag er geheel zwart en bestoven uit, sloeg de handen tegen elkaar, als een



	raaf zijn vleugels en brulde aan een stuk door:
	„Heel... juist!”
	Klimkow trok hem verbaasd aan zijn jas en fluisterde zacht: „Wat doet gij? Het is een socialist, die daar spreekt: hij staat onder toezicht!”
	Melnikow knipoogde en vroeg:
	„Werkelijk?”
	En zonder antwoord af te wachten, schreeuwde hij opnieuw:
	„Hoera! Juist!..
	Tegen Jewssej zeide hij echter met grimmigen spot:
	„Loop heen, het is hetzelfde, wie de waarheid spreekt...”
	Bij het hooren van deze nieuwe woorden glimlachte Jewssej angstvallig, keek hulpeloos rond en zocht in de menigte of hij iemand vond met wien hij oprecht zou kunnen spreken; als hij dan echter een prettig, vertrouwenswekkend gezicht vond, zuchtte hij en dacht:
	„Gij spreekt hem aan ... en hij zal dadelijk raden, dat gij een politie-spion zijt.”
	Jewssej verheugde zich over den weelderigen groei van den opstand, hij bezat alleen niet de kracht zich er geheel bij te voegen; hij geloofde wel de woorden, maar de menschen niet, droombeelden wondden zijn geest op, maar zij stierven, voordat zij zijn hart hadden aangeraakt. Als angstvallig toeschouwer liep hij langs den oever van den stroom, zonder den wensch te koesteren, zich in de zielverkwikkende



	golven te storten. Tegelijkertijd wenschte hij vurig, dat iemand overwon, dat iemand het leven rustig en aangenaam inrichtte en ook hem een prettige plaats er in aanwees.
	In het begin scheen het hem onbegrijpelijk, dat zoowel de revolutionnairen, als de chefs der spionnen, op dezelfde wijze de ministers uitscholden, op dezelfde wijze verzekerden, dat iemand het volk wilde bedriegen, toen echter het volk zelf de straat opging en begon te spreken, dacht Jewssej er niet meer over na.
	De spionnen liepen langzaam en traag rond. Zij waren voor elkaar vreemd geworden, zwegen norsch en ieder keek wantrouwend in de oogen van zijn kameraad, alsof hij van hem iets kwaads verwachtte. De chefs waren stil geworden, verborgen zich, ontwikkelden geen plan van actie meer en wisten niets nieuws.
	„En hoort men niets meer van dien Petersburger vorstenbond,” vroeg bijna eiken dag Krassawin.
	Eens deelde Peter opgeruimd mede;
	„Kinderen! Sascha is naar Petersburg geroepen! Daar zal hij wat op touw zetten, let maar op!”
	Wjachiew, de rossige spion met den adelaarsneus, merkte bovendien op:
	„Aan het verbond van het Russisch volk is het toegestaan, vereenigingen te vormen om de revolutionnairen te dooden. Ik treed toe. Ik ben een goed schutter op het pistool...”



	„Met het pistool is het gemakkelijk schieten,” merkte iemand op. „Men schiet en loopt weg...”
	„Wat spreken zij onschuldig over alles!" dacht Jewssej. Hij herinnerde zich onwillekeurig de woorden van Olga en Makarow, die van zulk een geheel anderen aard waren, maar hij beproefde met geweld zijn gedachten in een andere richting te leiden.
	Sascha keerde bepaald gezonder uit Petersburg terug, in zijn fletse oogen flikkerden groene vonken, zijn stem klonk voller en zijn geheele lichaam scheen rechter en krachtiger.
	„Wat zullen wij doen?” vroeg Peter hem.
	„Gij zult het spoedig hooren,” antwoordde Sascha en liet hem de tanden zien.



	HOOFDSTUK XIX.
	De herfst was als altijd stil en zwaarmoedig gekomen, maar de menschen bemerkten zijn komst niet. Gister moedig en met veel geraas, gingen zij heden nog moediger, nog meer van hun kracht bewust, langs de straten en versterkten daardoor het geloof van Jewssej Klimkow in een zegepraal, in de nadering van een kalm, aangenaam leven.
	Maar toen volgden zulke sprookjesachtige, vreeselijke en daarbij wonderbare dingen, alle menschen hielden op met werken en het gewone leven, dat door zijn wreed, doelloos spel hen allen zoo lang in den ban had gehouden, stokte opeens, stierf plotseling, als ware het in een machtige omhelzing verpletterd. De menschen weigerden hun meesteres, de stad, brood, vuur en water en gedurende eenige nachten lag zij nu hongerig, dorstig, norsch en beleedigd in het duister.
	In deze duistere nachten ging het arbeidende volk zingend door de straten, met kinderlijke vreugde in de oogen, de menschen zagen voor het eerst klaar



	en tastbaar hun kracht en verbaasden er zichzelf over, zij begrepen hun macht over het leven en juichten bij het zien dier niet verlichte huizen, dier onbeweeglijke, doode machines, der politie, die het hoofd was kwijtgeraakt, der verschrikte gezichten van al diegenen, die er van hielden goed en veel te eten, zonder zelf te werken en zich daarom als de voornaamsten beschouwden. In deze dagen was de macht over het leven aan hun krachtelooze handen ontvallen, de wreedheid en de list was hen echter gebleven. Klimkow zag, dat deze lieden, die anders aan het bevelen gewoon waren, zich nu zwijgend onderwierpen aan den wil der hongerige armen, ongewasschenen; hij begreep, dat de heeren het leven nu onverdraaglijk vonden, maar dat zij hun ontevredenheid wisten te verbergen en dat zij, terwijl zij de arbeiders opwekkend toespraken, het in werkelijkheid voorlogen en er bang voor waren. Maar hem scheen het toe, dat het verleden niet meer zou terugkeeren, dat nieuwe heeren van het leven waren verschenen; en dat, indien zij sterk genoeg waren, opeens den gang van het leven te doen ophouden, zij ook sterk genoeg moesten zijn, een ander te vormen, vrijer en lichter voor zichzelf en alle anderen.
	Het oude, akelige, slechte week uit de stad; het smolt weg in de duisternis, die het verborg, de menschen werden merkbaar beter en al waren de nachten ook zonder licht, ze waren toch luidruchtig vroolijk als de dagen.



	Overal verzamelden zich scharen menschen en spraken levendig in vrije, moedige woorden over de nabijzijnde dagen van triomf, van recht; zij geloofden er hartstochtelijk aan; die er echter niet aan geloofden, zwegen, keken naar de nieuwe gezichten, luisterden naar de nieuwe woorden. Klimkow bemerkte vaak temidden der menschengroepen spionnen op en daar hij niet door hen gezien wilde worden, verwijderde hij zich telkens snel. Het meest ontmoette hij Melnikow, deze man wekte zijn bijzondere belangstelling.
	Rondom hem verzamelde zich telkens een dichte menschenmassa, dan stond hij in hun midden en liet zijn woorden den vrijen loop.
	„Daar, kijk ! Het volk wilde en alles werd. Het wil, en neemt alles in zijn handen! Dat is het, de ware kracht! Denk er aan, o volk, laat, wat gij hebt bereikt, u niet uit handen nemen, neemt u in acht. Hoedt u vooral voor de list en sluwheid van verschillende heeren, weg met hen, jaag hen naar den duivel en als zij zich verzetten, slaat hen dood!”
	Toen Klimkow deze woorden uit den mond van Melnikow hoorde, zeide hij bij zichzelf:
	„Voor zulke toespraken kwam men vroeger in de gevangenis. Hoeveel hebben zij er daarheen gebracht! En nu... spreken zij zelf zoo!”
	Hij zwierf van den vroegen morgen tot laat in den nacht eenzaam door de menigte, nu en dan voelde hij een onweerstaanbaren drang tot spreken, maar zoodra hij dezen drang bespeurde, liep hij onverwijld



	ergens een verlaten straat of donkeren hoek in.
	„Begin ik te spreken, dan herkennen zij mij.. Deze kwellende gedachte vervolgde hem onophoudelijk en hij troostte zich, terwijl hij zeide: „Ik kom er vroeg genoeg toe, zal nog genoeg van het spreken krijgen...”
	Toen hij eens ’s nachts door de straten liep, zag hij Maklakow. Verscholen bij de voordeur richtte de spion het hoofd naar boven en keek naar het verlichte venster van een huis aan den anderen kant der straat, zooals een hongerige hond doet, die een lekkere bete verwacht.
	„Hij krijgt nooit genoeg van zijn dienst,” dacht Jewssej en vroeg Maklakow:
	„Wenscht gij, dat ik u aflos, Timofej Wassiljewitsch?”
	„Jij? Mij?” riep de spion zacht en Klimkow kreeg een vermoeden, dat het een of ander niet in orde was; voor het eerst sprak de spion hem met jij aan, en zijn stem klonk vreemd.
	„Niet noodig... ga!” zeide hij tot Jewssej.
	Anders altijd glad geschoren en elegant, zag de spion er nu ontredderd, en niet netjes uit, zijn haar hing verward over zijn voorhoofd en hij rook naar brandewijn.
	„Vaarwel,” zeide Jewssej, nam zijn muts af en ging langzaam heen. Maar reeds na enkele schreden hoorde hij achter zich zacht roepen:
	„Hoor eens ...”



	Jewssej wendde zich om; de spion had hem zonder eenig geraas ingehaald en stond naast hem.
	„Laat ons samen gaan ..
	„Hij moet wel zeer beschonken zijn,” dacht Jewssej.
	„Weet je, wie daar in dat huis woont?” vroeg Maklakow, een blik achterwaarts werpend.
	.Neen ...”
	„Mironow... de schrijver, herinner je het je?”
	„Ja..
	„Wel, dien kunt gij toch niet zoo snel vergeten zijn, hij heeft je immers een lummel genoemd!”
	„Ja...” stemde Jewssej toe. Zij liepen langzaam en zacht, zoodat men hun schreden ternauwernood hoorde. In de kleine, smalle straat was het verlaten en koud.
	„Laat ons terugkeeren,” stelde Maklakow voor. Daarna schoof hij zijn muts recht, knoopte zijn jas dicht en zeide peinzend;
	„Ik vertrek naar het buitenland, mijn waarde .. naar Argentinië, dat ligt in Amerika ...”
	Klimkow hoorde uit zijn woorden iets hopeloos, zwaarmoedigs en ook hij gevoelde zich treurig en smartelijk te moede.
	„Waarom gaat gij... zoo ver weg?” vroeg hij.
	„Het moet zoo ...”
	Hij bleef weer tegenover het verlichte venster staan en keek zwijgend naar boven.
	In den zwarten, schuinen voorgevel van het huis, geleek het venster op een groot eenzaam oog, waaruit een rustige lichtstraal in de duisternis stroomde.



	„Dat is het raam van Mironow,” zeide Maklakow zacht. „Daar zit hij gedurende de nachten eenzaam en schrijft... Laat ons gaan!”
	Een groep menschen kwam hen tegen, zij zongen zacht een lied:
	„Dat wordt de laatste strijd,
	Zal de beslissing zijn ...
	klonk het lied peinzend, bijna vragend ...
	„Zullen wij niet naar den overkant gaan?” vroeg Jewssej.
	„Je bent zeker bang?” vroeg Maklakow, maar ging toch het eerst van het trottoir den rijweg op. „Je behoeft niet bang te zijn ... Deze menschen met hun liederen van strijd en dergelijke dingen zijn heel vreedzaam. Wilde dieren zijn er, naar ik meen, niet onder... Wat zou het nu goed zijn ergens warm te zitten in de herberg... maar alles is gesloten! Alles als afgesneden, broeder...”
	„Kom mee naar huis,” sloeg Klimkow voor.
	„Naar huis? Neen dank je... Ga, als je wilt...”
	Maar Jewssej bleef in deemoedige afwachting van eenig onheil, hetwelk hij niet kon ontgaan.
	Van den anderen kant van het trottoir klonken stemmen.
	„Gelooft gij er werkelijk niet aan, Mischa ...” vroeg een welluidende, heldere stem.
	En een weeke basstem antwoordde:



	„Ja, ik geloof er aan, maar ik zeg: het zal toch niet zoo spoedig gaan ..
	„Zeg eens, wiens geesteskind zijt gij eigenlijk?” vroeg Maklakow eensklaps en stiet Jewssej met den elleboog aan. „Ik sla je reeds lang gade en je zet altijd een gezicht, alsof je iets leelijks had ingenomen.”
	Jewssej was blij eens openhartig over zich zelf te kunnen spreken en fluisterde haastig:
	„Ik ga weg van hier Timofej Wasseljewitsch ... Zoodra alles weer op orde is, zal ik weggaan... Ik zal met handel in mijn onderhoud voorzien en rustig voor mij zelf leven ...”
	,Zoodra alles weer op orde is ... hoe bedoel je dat?”
	... „Wel, alles... het nieuwe leven ... als het volk alles zelf in handen neemt...”
	„A ... ch!” riep de spion met een afwerende beweging, lachte spottend en verstikte door dit lachen den wensch van Jewssej om zich uit te spreken.
	Zij gingen weer zwijgend verder en keerden opnieuw terug. Een pijnlijke stemming beheerschte beiden.
	„Zeg eens,” begon Maklakow eensklaps norsch, toen zij weer bij het huis kwamen, waar de schrijver woonde. „Ik ga werkelijk op reis... voor altijd, weg uit Rusland... begrepen? En ik moet aan dezen schrijver zekere papieren overhandigen... Zie je, hier is het pakket...”
	Hij liet Jewssej een groot vierkant pakket zien en vervolgde fluisterend: „Ik ga zelf niet naar hem toe... Ik leg reeds den tweeden dag op de loer, of hij niet



	naar buiten komt... Maar hij is ziek, gaat niet uit. Anders zou ik het hem op straat hebben overhandigd... Ik kan het niet over de post zenden, zijn brieven worden geopend, gestolen en bij ons in de veiligheidsafdeeling gebracht... Naar hem toegaan kan ik niet, zooals ik reeds zeide ...Heb je begrepen?”
	De spion drukte het pakje aan zijn borst en boog zich naar voren terwijl hij Jewssej in de oogen keek.
	„Hier in dit pakket is mijn geheele levensgeschiedenis ... zoo’n vertelling... wie ik ben en zoo meer... ik zou graag hebben, dat hij het doorlas ... hij heeft de menschen lief...”
	Hij greep Jewssej met zijn krachtige hand bij den schouder, schudde hem en beval:
	„Ga hem dit geven. Hem zelf, persoonlijk, in handen. Ga ... zeg, er is een ...”
	Maklakow zweeg een oogenblik.
	„Een spion der veiligheidsafdeeling zendt u deze papieren en verzoekt onderdanig, zeg het zoo, vergeet het niet... verzoekt onderdanig, ze door te lezen. Ik zal je hier op straat wachten ... ga! Maar zeg hem niet, dat ik hier ben en als hij het vraagt, dan zeg je, dat ik ontvlucht ben, naar Argentinië afgereisd, zeg het na!”
	„Naar Argentinië afgereisd ...”
	„Goed en vergeet niet; verzoekt onderdanig!”
	„Ik vergeet het niet...”
	„Ga, gauw, gauw!”
	Hij gaf Klimkow een duwtje in den rug en liep



	met hem mede naar de huisdeur, trad toen een weinig terzijde en bleef staan kijken.
	Bevend van opwinding, geheel onder den invloed van Maklakow, wiens bevel hem in de ooren klonk, drukte Jewssej den vinger op den belknop en stiet daarbij, om zich zoo snel mogelijk voor den spion te verbergen, met de knieën tegen de deur. De deur ging open, in den verlichten kier stond een sombere man en vroeg kort:
	„Wat verlangt gij?”
	„Ik wensch den schrijver, den heerMironow persoonlijk te spreken. Hier is een brief, een pakket, dat voor hem bestemd is. Als het u blieft snel!” zeide Jewssej, onwillekeurig den spreektoon van Maklakow volgend.
	In Jewssej’s hoofd zag het er bont en verward uit. De woorden van den spion lagen er als iets vreemds wits en kouds in, als doodsbeenderen. Boven zijn hoofd klonk een doffe stem:
	„Waarmede kan ik u van dienst zijn, jongeman?”
	Jewssej antwoordde werktuigelijk, als een automaat:
	„Een agent der veiligheidsafdeeling zendt u deze papieren en verzoekt u onderdanig ze te willen doorlezen. Hij is afgereisd naar Argentinië.” Het vreemde woord bracht Jewssej in de war, en hij voegde er zachter aan toe:
	„Argentinië, dat is in Amerika ...”
	„Ja, en waar zijn die papieren dan?”
	De stem klonk vriendelijk. Jewssej hief het hoofd op,



	herkende het soldatengezicht met den rooden knevel, nam het dikke pakket uit zijn zak en reikte het over.
	„Nu, gaat u zitten ..
	Klimkow nam plaats en boog het hoofd.
	Toen het papier werd opengescheurd, kromp hij onwillekeurig ineen. Zonder het hoofd op te heffen, keek hij angstig naar den schrijver, die voor hem stond, den inhoud van het pakje bekeek en zijn knevel bewoog.
	„Gij zegt, dat hij op reis is gegaan?”
	„Ja...”
	„En gij zelf zijt ook een spion?”
	„Ja,” antwoordde Jewssej en dacht: „Nu zal hij dadelijk op mij gaan schelden...”
	„Uw gezicht komt mij bekend v00r...
	Jewssej deed geen moeite hem aan te zien, toch gevoelde hij, dat hij glimlachte.
	„Het kan wel,” zeide Jewssej zuchtend.
	„Gij hebt mij... hier gadegeslagen?"
	„Ja, eens... en toen heeft u mij uit het venster opgemerkt, zijt op straat gekomen en hebt mij een brief gegeven.”
	„Ja, ja, ik herinner het mij: Ach, duivels ja, dat zijt gij dus? Nu vergeef mij, vadertje! Ik geloof, dat ik destijds op u gescholden heb?”
	Jewssej stond op, keek achterdochtig in het lachende gezicht en zocht alvast in het rond naar een schuilplaats.
	„Het doet er niet toe,” zeide hij toen zacht.



	Het was hem buitengewoon pijnlijk deze ruwvriendelijke stem te hooren, maar niettemin vreesde hij, dat Mironow hem toch nog zou uitschelden en wegjagen.
	„Nu, ziet gij, op wat vreemde manier wij weer samen zijn gekomen! Niet?”
	„Ja... en verder niets?” vroeg Jewssej verlegen.
	„Neen, verder niets! Maar gij schijnt vermoeid. Ga toch zitten. Rust wat uit!”
	„Ik zal gaan
	„Zooals gij wilt. Ik dank u. Tot weerziens!”
	Hij stak hem zijn groote, met rood vlashaar bedekte, hand toe. Jewssej raakte haar even aan en zeide toen zeer onverwacht:
	Staat u ook mij toe, u mijn leven te vertellen...
	En daarna dacht hij bij zichzelf: „Dat is de man, met wien ik moet spreken! Als zelfs Timofej Wasseljewitsch hem vereert, die toch zoo verstandig is en zooveel beter dan ik, en de anderen ..
	Toen hij aan Maklakow dacht, keek hij onwillekeurig door het raam en werd een oogenblik onrustig, omdat de ander nu buiten moest wachten. Daarna zeide hij echter tot zichzelf: „Het doet er niets toe, het is niet voor den eersten keer, dat hij koude lijdt...”
	„Nu vertel dan, indien gij er toe wordt gedrongen. Maar doe uw jas toch uit... Wilt gij misschien thee hebben? Het is koud.”
	Jewssej zou graag hebben geglimlacht, maar hij waagde het niet.
	16



	Eenige oogenblikken later vertelde hij met gesloten oogen en dezelfde stem, waarmede hij in de veiligheidsafdeeling zijn mededeelingen deed, den schrijver uitvoerig van zijn geboortedorp; van Jakow en de smederij en sloeg daarbij Mironow door zijn wimpers gade.
	De schrijver zat op een breede tabouret naast een groote tafel, hij had het eene been over het andere geslagen, de ellebogen op de tafel gesteund en trok hevig aan zijn knevel. Zijn rond, gladgeschoren hoofd, werd door twee kaarsen verlicht, zijn oogen keken opgewonden en scherp ergens in de verte, als het ware door Klimkow heen.
	„Hij luistert niet,” dacht Jewssej en begon luider te spreken, terwijl hij tegelijk zijn oogen door de kamer liet dwalen, om zve daarna weer op het gelaat van den schrijver te vestigen.
	In de kamer heerschte halve duisternis. De met boeken gevulde planken maakten de muren als het ware dikker en lieten het rumoer der straat niet in deze kleine kamer doordringen. Tusschen de rijen planken glommen in het nachtelijk koude duister... dof de vensters, en stak de witte omlijsting der deur af. De met een grijs kleed bedekte tafel stond midden in de kamer en alles in het rond scheen in denzelfden donkergrijzen tint te zijn gehouden. Jewssej had in een hoek op een met hard leder bekleeden stoel plaats genomen; hij steunde met zijn hals tegen de hooge leuning van den stoel en liet zich zoo lang-



	zaam naar beneden glijden. De kaarsen hinderden hem, hun gele tongen schenen den ganschen tijd door zwijgend met elkaar te praten, bogen zich langzaam naar elkaar toe, trilden, richtten zich opnieuw op en hieven zich recht omhoog.
	Achter den schrijver boven den divan, hing een groot portret, het gele gezicht met het spitse baardje keek somber en streng.
	De schrijver begon langzaam aan zijn knevel te draaien. Zijn blik ging nog altijd ergens de kamer uit. Dit alles stoorde Jewssej en verscheurde de draden van zijn geheugen. Hij sloot de oogen om meer ongestoord te kunnen spreken en toen hem de duisternis omringde, zuchtte hij zacht en zag zich eensklaps verdeeld in twee menschen, in een, die leefde en een ander... die van dien anderen als van een vreemde vertelde.
	Zijn woorden vloeiden nu rustiger. Zijn stem werd sterker en de gebeurtenissen zijns levens sloten zich meer samenhangend aan elkaar, ontwarden zich gemakkelijk als een kluwen van grijze draden, zoodat de zwakke, kleine ziel zich bevrijd en verlicht gevoelde van al de vuile, zware lompen van zijn leven. Hij vond het prettig, zoo van zichzelf te vertellen, hij hoorde zijn eigen stem met lichte verbazing, sprak naar waarheid en zag duidelijk, dat hij nergens schuld aan had, hij had zijn dagen niet doorleefd, zooals hij wilde! Men had hem steeds gedwongen al dit onaangename, nuttelooze te doen, wat hij had gedaan,



	beklaagde zichzelf oprecht, was het weenen nabij en bewonderde zich zelfs ...
	Als de schrijver hem naar het een of ander vroeg begreep hij de vraag niet en zeide zonder de oogen te openen, somber en zacht:
	„Wacht... Ik moet op de rij af vertellen ...
	Hij sprak zonder moe te worden en toen hij aan het oogenblik van zijn ontmoeting met Maklakow was gekomen, hield hij eensklaps als voor een kuil op, opende de oogen en zag in het venster het vale schijnsel van den herfstmorgen en de kale, grauwe oneindigheid van den hemel. Zwaar zuchtend richtte hij zich 0p... hij had een gevoel alsof hij innerlijk was uitgegroeid, zoo buitengewoon licht, zoo vreemd leeg en zijn hart was dadelijk weer bereid ootmoedig nieuwe bevelen in ontvangst te nemen en nieuwen dwang te verduren.
	De schrijver hief zich geruischloos op, wrong de handen, zoodat zijn vingers kraakten en liep daarna naar het venster;
	„Wat denkt gij nu te gaan doen?” vroeg hij, zonder naar Klimkow te kijken.
	Jewssej stond voor hem en herhaalde vol overtuiging, hetgeen hij reeds tot Maklakow had gezegd;
	„Zoodra het nieuwe leven maar is ingericht, zal ik een handel beginnen. Ik ga naar een andere stad, geld heb ik opgespaard, honderdvijftig roebel...”
	De schrijver wendde zich langzaam tot hem:
	„Zoo,” zeide hij, „gij koestert geen andere wenschen ?”



	Klimkow dacht na en antwoordde:
	„Neen!”
	„En gelooft gij aan dat nieuwe leven? Gelooft gij, dat het komen zal?”
	„Maar hoe dan ?... Als het gansche volk het wenscht?... Zal het misschien niet komen?”
	„Ik zeg niets.”
	Hij wendde zich opnieuw naar het venster, streek met beide handen over zijn knevel en zweeg. Jewssej verwachtte iets, stond onbeweeglijk en luisterde naar het leege in zijn borst.
	„Zeg gij mij eens,” vroeg de schrijver zacht, „hebt gij niet een weinig medelijden met die menschen ... het meisje, uw neef, zijn kameraad ... ?”
	Klimkow liet het hoofd hangen en trok aan zijn buis.
	„Nu weet gij toch, dat zij gelijk hadden, is het niet?” vervolgde Mironow.
	„Vroeger heb ik medelijden met hen gehad ... Mijn geweten drukte mij wel... Maar nu heb ik geen medelijden meer...”
	„Niet? Waarom?”
	Klimkow antwoordde aarzelend en zacht;
	„Wel, het zijn goede menschen en zij hebben bereikt, wat zij verlangden...”
	„En gij hebt nooit gedacht, dat zij een slechte zaak dienen?” vroeg de schrijver.
	Jewssej zuchtte diep en antwoordde:
	„Mij bevalt ze toch niet... Ik doe, wat men mij beveelt..



	De schrijver liep op hem toe en ging toen terzijde. Klimkow zag, dat Mironow’s oogen op de deur waren gericht, waardoor hij was binnengekomen.
	,Ik moet wel gaan,” dacht hij.
	„Wilt gij mij nog het een of ander vragen?” vroeg de schrijver.
	„Neen ... nu ga ik ..
	„Vaarwel.”
	Hij wendde zich van hem af. Jewssej ging op zijn teenen de kamer uit en trok juist zijn overjas aan, toen de deur der kamer weer werd geopend en de vraag zacht weerklonk:
	„Luister eens... waarom hebt gij mij dit alles verteld?”
	Jewssej draaide zijn muts in zijn handen en antwoordde na eenig nadenken:
	„Wel, zoo ... Timofej Wassiljewitsch, die mij heeft gezonden, koestert groote achting voor u.”
	De schrijver glimlachte.
	„Aha... is dat alles?”
	„Werkelijk... waarom heb ik het eigenlijk verteld?” vroeg Klimkow verbaasd aan zichzelf en keek knipoogend onafgewend in het gezicht van den schrijver.
	„Nu, vaarwel,” zeide Mironow en keerde zich, in de handen wrijvend, van den gast af.
	Jewssej boog beleefd.
	„Vaarwel!”
	Toen hij op straat kwam en rond keek, zag hij geheel aan het eind in de ochtendschemering, eensklaps



	de zwarte gedaante van een mensch, die met gebogen hoofd langs een schutting sloop.
	„Hij wacht nog," dacht Klimkow, balde zich ineen als een egel en zeide bij zichzelf: „Hij zal mij uitschelden, zal zeggen, dat ik te lang ben weggebleven ...”
	De spion had zeker in de ochtendstilte den stap op den bevroren grond gehoord, want nu hief hij het hoofd op en ging snel, bijna in looppas, Jewssej tegemoet.
	Heb je het afgegeven? Ja?”
	„Ik heb het afgegeven.”
	„Waarom bleef je zoo lang weg? Heeft hij met je gesproken? Wat heeft hij gezegd?”
	Maklakow rilde, zijn wangen waren geheel blauw, zijn neus rood. Hij greep Jewssej bij zijn jas, liet die echter dadelijk weer los, blies op zijn vingers, alsof hij zich had gebrand en trappelde met zijn voeten, zoo bevroren, kwam hij Jewssej niet gevaarlijk voor.
	„Ik heb hem ook mijn geheele leven verteld,” zeide Jewssej luid.
	Het was hem een voldoening, dit aan Maklakow te vertellen.
	„Nu? En heeft hij niets over mij gevraagd?”
	„Hij heeft gevraagd, of gij reeds op reis waart gegaan.”
	„En wat heb je gezegd?”
	„Ja, hij is op reis gegaan, heb ik gezegd.”
	„Verder niets?”



	„Neen...
	„Laat ons nu gaan... Ik ben geheel bevroren, broeder...”
	Hij stormde met snelle schreden vooruit, de handen in de zakken van zijn jas en het bovenlijf voorovergebogen.
	„Je hebt hem dus je leven verteld?”
	„Alles, van het begin af... tot op heden!” antwoordde Jewssej en hij had weer het aangename gevoel, dat hem in zijn oogen ophief tot den spion, dien hij vereerde.
	„Wat heeft hij tegen je gezegd?”
	„Hij heeft niets gezegd...” fluisterde Klimkow verlegen.
	Maklakow bleef staan, hield Jewssej bij zijn mouw vast en vroeg zacht op strengen toon: „Heb je mijn papieren ook werkelijk afgegeven ?”
	„Doorzoek mij, Timofej Wassiljewitsch,” riep Jewssej oprecht.
	„Ik geloof je,” zeide Maklakow peinzend. „Nu ... Vaarwel! Ik verdwijn nog heden ... Neem mijn raad aan ... ik geef hem, omdat ik medelijden met je heb, verlaat zoo spoedig mogelijk dezen dienst! Dat is niets voor je, dat begrijp je toch zelf. Ga heen ... Nu is het nog mogelijk weg te gaan, je ziet, wat voor tijden het nu zijn! De dooden staan op, de menschen gelooven elkaar, zij kunnen in zulke dagen elkaar veel vergeven... Ik geloof dat zij alles kunnen vergeven ... Ga vooral Sascha uit den weg... hij is



	ziek, krankzinnig! Hij heeft er je al eens toe gebracht je neef te verraden... hij was het! Men moet hem doodslaan als een schurftigen hond! Nu, vaarwel broeder!”
	Hij greep met zijn koude vingers Jewssej’s hand en terwijl hij ze vast drukte, vroeg hij nog eens:
	„Je hebt hem dus de papieren gegeven? Je vergist je niet, is het wel?”
	„Bij God, ik heb ze afgegeven! En toen hij mij aankeek, herinnerde hij zich dadelijk ..
	„Goed, ik geloof je ... Spreek ginds, tegenover de anderen, een paar dagen niet over mij... wil je ..
	„Ik ga er niet meer heen... den twintigsten ga ik mijn salaris halen ...”
	„Dan kan je het zeggen ... Dan ben ik al ver weg. Vaarwel!”
	Hij sloeg haastig een hoek om. Jewssej keek hem na en dacht wantrouwend;
	„Hij gaat op reis. Hij heeft zeker iets tegenover de overheid gedaan en is bang... Hij ziet er uit, alsof hij geslagen is ...”
	Het speet hem te moeten denken, dat hij Maklakow niet meer zou ontmoeten,tegelijkertijd vond hij het echter prettig den eens zoo kalmen, zelfbewusten spion nu zoo zwak, zoo bevroren en onrustig te hebben gezien. Maklakow had zelfs met de chefs van de veiligheidsafdeeling moedig, als een gelijke in rang gesproken, hij scheen alleen steeds vrees te hebben gehad voor den, onder politietoezicht staanden, schrijver.



	En ik, nietig mensch, dacht Jewssej, terwijl hij eenzaam door de straten liep, ik ben voor allen bang geweest, de schrijver heeft mij alleen niet bang kunnen maken. Ik heb bij hem thee gedronken terwijl Maklakow op straat van koude gerild heeft.
	En Klimkow glimlachte, hoogst voldaan over zichzelf.
	„De schrijver kon mij niets zeggen ..
	Hij gevoelde zich opeens weer zoo weemoedig en ging langzamer loopen om er over na te denken, waardoor dit kwam.
	„Waarom heb ik hem dit verteld?” vroeg hij. „Ik had het liever indertijd aan Olga moeten vertellen ...”
	De stad ontwaakte en Jewssej wilde slapen. Een onbehaaglijk gevoel overviel hem... het zag er in zijn ziel uit als in een klein vertrek, waaruit men oude meubelen heeft gedragen en dat nu leeg met afgescheurd behang, groene vlekken op de muren en zwijgende spleten en barsten staat.
	Hij wilde slapen, maar het was hem pijnlijk naar huis te gaan en onwillekeurig ging hij langzamer loopen.



	HOOFDSTUK XX.
	Tegen den middag wekte hem de treurig kijkende Wjekow ... hij stond met overjas en muts, hield zich vast aan den rug van het bed, schudde het en zeide met gedempte stem;
	„Klimkow, sta op! Wij zijn allen opgeroepen naar de kanselarij. Hè, Klimkow. De constitutie is afgekondigd, alle agenten worden uit hun woningen gehaald. Filipp Filippowitsch heeft het bevolen. Luister Klimkow.” De woorden vielen als groote regendruppels van zijn lippen en zij klonken treurig. Zijn gezicht was vertrokken alsof hij kiespijn had en de telkens knippende oogen schenen te willen weenen.
	„Wat is er?” riep Jewssej en sprong op in zijn bed.
	Wjekow sperde jammerlijk de lippen open en zeide:
	„Hoe kan men alles begrijpen? Gisteren heette het, dat de czaar een constitutie zou geven en heden... is de proclamatie er! Ja werkelijk, hij geeft ze!... Bij ons in de veiligheidsafdeeling gaat het, als in een krankzinnigengesticht... Die Sascha is zoo ruw ...



	verbazend!... Hij schreeuwt aan een stuk door; „Slaat hen dood, steekt hen neer!..en zoovoorts... Vergeef mij... Ik kon er niet eens toe komen, iemand voor vijf honderd roebel dood te slaan... en hier moet men voor veertig roebel in de maand moorden! Het is weerzinwekkend, zulke woorden te hooren ...”
	Hij blies zijn wangen op, zuchtte en ging voort, terwijl hij in de kamer op en neer liep, met zijn uiteenzettingen:
	„En het is ook om bang te worden... kleedt u maar gauw aan, wij moeten gaan ...”
	Terwijl Jewssej zijn pantalon aantrok, vroeg hij peinzend;
	„Wie willen ze doodslaan?”
	„Wel, de revolutionnairen. Dat wil zeggen, voor zoover men nu van revolutionnairen kan spreken, daar toch door de ukaze van den czaar de revolutie schijnt geëindigd. Zij zeggen echter ginds, dat zij het volk op de straten moeten verzamelen, met een vaandel rondtrekken en, „God bescherme den czaar” zingen. Waarom zou men niet zingen, als de vrijheid toch is gegeven? Maar zij zeggen, dat wij er bij moeten schreeuwen: „Weg met de constitutie!” Vergeef mij... maar dat begrijp ik niet... wij zullen dan tegen de proclamatie en tegen den wil van den czaar handelen! Voor velen is dat onbegrijpelijk, niet alleen voor mij..
	Zijn stem klonk protesteerend, weerstrevend, zijn gang was onzeker en hij scheen om zoo te zeggen



	slap alsof de beenderen uit hem waren genomen.
	Ik ga niet,” zeide Klimkow.
	„Waarom gaat gij niet?”
	„Ik ga eerst de straten eens door, om te zien wat zij daar uitvoeren.”
	Wjekow zuchtte opnieuw en floot.
	„Ja, natuurlijk, gij staat alleen... maar als men een gezin heeft... dat wil zeggen een vrouw, die dit en dat verlangt... dan gaat men zelfs daarheen, waar men niet wil... Men gaat eenvoudig. De nood van het leven kan iemand zelfs tot koorddanser maken...
	... Als ik dat zoo zie, loopt mijn hoofd om en ik voel in het hart pijn. Ik denk echter bij mij zelf: als het niet anders gaat, moet ook jij, Iwan Petrowitsch Wjekow, op het koord kruipen... Ja! Wij, arme menschen, moeten ons hart tegenover onze wenschen harden, zoo is eenmaal de wet der natuur, zooals Grochotow zegt.”
	Hij liep haastig in de kamer op en neer, stiet tegen de tafel, tegen de stoelen, mompelde bij zich zelf en blies zijn rosé wangen op, waardoor zijn klein gezicht geleek op een blaas, waarin de kleine oogen en de roodachtige neus bijna verdwenen. Zijn jammerende stem, gebukte houding en hulpelooze woorden, ... dat alles wekte bij Jewssej slechts ergernis, hij keek zijn kameraad van terzijde aan, en zeide:
	„Spoedig zal alles anders worden ingericht... Er is dus nu geen reden tot klagen.”



	„Maar wij verlangen toch geen verandering!” riep Wjekow, heftig gesticulerend, terwijl hij voor Jewssej bleef staan.
	Deze wendde zich onrustig op zijn stoel om en wilde iets antwoorden, kon echter geen woorden vinden en begon heftig snuivend zijn laarzen aan te rijgen.
	Sascha schreeuwt: „Slaat hen dood, toont hen de vrijheid... dat zij er voor schrikken” zegt hij. „Wjachirew laat revolvers zien... „ik zal” zegt hij, „recht in de oogen schieten.” Krassawin verzamelt een bende vertwijfelde lieden en spreekt eveneens over messen, doodslaan en dergelijke dingen... Tschaschin treft voorbereidselen om den een of anderen student dood te slaan, die hem zijn liefje heeft ontnomen ... Dan is er nog een nieuwe gekomen, een scheve, die altijd glimlacht, met stukgeslagen tanden ... een vreeselijk gezicht 1... Alles schijnt mij krankzinnig ..
	Hij dempte zijn stem tot een gefluister en zeide geheimzinnig:
	„leder moet zijn bestaan verdedigen... dat is begrijpelijk... Maar het kan toch zonder doodslag gebeuren 1 Want als wij moorden, zal men het ons ook doen ...”
	Wjekow kromp ineen en wendde het hoofd naar het venster; hij luisterde, hief de hand zwijgend en gebiedend op en verbleekte.
	„Wat is er?” vroeg Jewssej.



	Een dof geraas sloeg met zachte, gelijkmatige stooten tegen de ruiten, alsof het die ongemerkt wilde indrukken en zich in de kamer storten. Jewssej stond onrustig op en keek vragend Wjejow aan, die, terwijl hij zich terzijde hield, de hand naar het venster uitstrekte; blijkbaar was hij bang om van de straat opgemerkt te worden en op hetzelfde oogenblik drong een breede stroom geluiden, voor welke het blijkbaar op straat te benauwd werd, de kamer binnen, golfde rondom de spionnen, stiet tegen de deur, opende haar en stroomde machtig, triomfeerend, gebiedend door de gang.
	„Wat jubelen zij," zeide Wjekow zacht, met een huivering.
	„Kijk toch eens wat er gaande is,” raadde Jewssej, terwijl hij snel zijn jas omwierp.
	Maar Wjekow keek reeds door het venster, wendde elk oogenblik den hals snel om en meldde in afgebroken zinnen;
	„Het volk marcheert 0p... een geweldige menigte, ontelbaar, en alle standen, alles bont door elkaar... zelfs een officier... en de pope Uspenski, zonder mutsen, Melnikow met een vaandel... onze Melnikow, kijk maar!”
	Jewssej sprong naar het venster, en keek naar buiten, daar stroomde, de geheele straat vullend, een dichte volksmenigte. Voor zijn oogen glinsterden talloos veel gezichten, die straalden als de sterren van den Melkweg. Boven de hoofden der menschen



	fladderden de vaandels als roode vogels en, verdoofd door het opborrelend geraas, zag Klimkow in de eerste rijen, de breede, gebaarde gestalte van Melnikow. Hij hield met beide handen den korten stok van het vaandel, zwaaide het heen en weer en nu en dan omhulde de roode stof van het doek zijn hoofd als een rooden tulband. Onder zijn muts kwamen de donkere haren te voorschijn en vielen over voorhoofd en wangen, vereenigden zich met den woesten baard. De spion zag er even ruig uit als een dier, en het scheen, dat hij schreeuwde, want zijn mond stond wijd open.
	„Waar gaan ze naartoe,” vroeg Klimkow fluisterend aan zijn kameraad.
	„Wat jubelen zij,” herhaalde Wjekow, zonder acht te slaan op de vraag van Klimkow en staarde, het voorhoofd tegen het venster drukkend, de straat op.
	Beiden zwegen, volgden opmerkzaam den bonten stroom van menschen en grepen met scherpe ooren uit het algemeen geraas enkele kreten op.
	Wjekow schudde het hoofd en zeide:
	„Welk een macht, niet? Die menschen leefden ieder voor zich, en plotseling sloten zich allen aaneen... Welk een ongehoorde gebeurtenis!”
	„Dat wil zeggen, zij zijn verstandiger geworden, zij zijn de heeren van het leven,” zeide Jewssej glimlachend. Op dit oogenblik geloofde hij werkelijk wat hij zeide.
	,En onze Melnikow... hebt gij het gezien?”



	„Hij kwam altijd op voor het volk,” verklaarde Jewssej onderrichtend en verwijderde zich van het venster; hij gevoelde zich dicht bij het doel.
	„Nu zal alles goed worden; niemand wil toch, dat een ander hem beveelt. leder verlangt slechts te leven, zooals het hem behaagt, stil, vreedzaam, op ordelijke manier,” zeide hij bij zichzelf en keek daarbij in den spiegel naar zijn spits gezicht. Het stond kalm, bijna vroolijk en beviel hem heden. Hij wilde het aangename en voor hem zoo nieuwe gevoel der tevredenheid met zichzelf nog verhoogen en dacht na, waardoor hij zich in de oogen van zijn kameraad een bijzonderen stralenkrans zou kunnen geven. En eensklaps zeide hij geheimzinnig:
	„Weet gij het al? Maklakow is naar Amerika gevlucht ...”
	„Zoo, zoo,” riep de spion onverschillig. „Nu, hij is ongetrouwd...”
	Waarom heb ik het toch gezegd? berispte Jewssej zichzelf en verzocht toen eenigszins onrustig aan Wjekow;
	„Spreek er, als het u blieft, niemand over...”
	„Van Maklakow? Goed. Nu moet ik naar de kanselarij. Gaat gij niet mee?”
	„Neen ... Laat ons samen weggaan ...”
	Op straat zeide Wjekow met ingehouden opwinding en gedempte stem:
	„Wat is het volk toch dom! Inplaats van met vaandels en liederen rond te trekken, moest het, als



	het zich werkelijk zoo sterk gevoelt, bij de overheid de onmiddellijke opheffing van alle politiek verlangen ... En dan moest het zoo zijn, dat ze allen hadden te leven, wij, evenals de revolutionnairen ... Wien het toekomt, zoowel de onzen als de hunnen, moesten belooningen gegeven worden en er moest geproclameerd worden: „Politiek wordt niet meer toegelaten!...”
	Hij verdween eensklaps om den hoek, zonder van Klimkow afscheid te nemen. Jewssej ging verder als iemand, die zich niet heeft te haasten en dacht:
	Ik heb honderdvijftig roebel, eenigen aanleg voor den handel en weet iets van de zaak. Een vrije zaak. Weldra krijg ik nog vijf en twintig roebel.
	Op straat bewoog het volk zich opgewonden; allen spraken luid, alle gezichten glimlachten vroolijk en de sombere herfstavond geleek bijna een Paaschzondag. Hier en ginds klonken liederen in de schemering der straten, waaruit plotseling de luide kreet klonk :
	„De vrijheid leve!”
	Overal klonk helder gelach, hoorde men blijde stemmen.
	Dat beviel Klimkow, hij maakte beleefd plaats voor hen, die hem ontmoetten, en keek hen met een welwillenden vroolijken glimlach in het gezicht, terwijl hij zijn toekomst met heldere, warme kleuren schilderde.
	Op den hoek kwamen lachend twee menschen



	aanspringen, een hunner stiet Jewssej aan, nam echter dadelijk zijn muts af en riep:
	„Ach, vergeef mij!”
	„Het doet er niets toe..antwoordde Klimkow wellevend.
	Voor Jewssej stond de politie-spion Grochotow. Netjes geschoren, straalde hij over zijn gansche gelaat en zijn oogen gingen loensch naar alle kanten.
	„Denk eens aan, ik ga langs den boulevard, zie een menschenmenigte en in het midden een spreker. Nu, ik ga er heen, blijf staan en luister. Heel eenvoudig! Het volk houdt niet van schertsen...”
	„Het volk is vertrouwelijk geworden,” zeide Pantelejew peinzend. „Het is zachter van hart geworden.”
	.Wie?”
	„Wel, het volk!”
	Jewssej ging zwijgend eenige schreden verder en vroeg toen:
	„Heeft men dat toegelaten?”
	„Nu ja ..
	„Hebben zij allen vrijgelaten?” vroeg Klimkow.
	„Ja allen.”
	„Er waren al een paar zeer onaangename en zelfs gevaarlijke ontmoetingen... zoo moest Tschaschin bijvoorbeeld met den revolver dreigen, omdat men hem op zijn oog sloeg. Hij stond heel rustig, totdat eensklaps een dame met den vinger naar hem wees en tegen het publiek zeide;



	„Daar, ziet... een spion!” zoodat hij zich met zijn wapen moest verdedigen. „Dat is nu niet voor ieder mogelijk, niet iedereen heeft een revolver op zak ..
	„Er is besloten aan ieder een revolver te geven ..
	„En al is dat zoo, dan is daarmede nog niet veel verbeterd. Zoo’n wapen is te lastig... het trilt iemand in de hand ...”
	„Tot ziens...” zeide Jewssej. „Ik ga naar huis.”
	Hij nam zijn weg door de zijstraten en als hij zag, dat hem iemand tegenkwam, liep hij naar den overkant en trachtte in de schaduw te blijven. Een voorgevoel, dat hij Jakow, Olga of iemand uit dien kring zou kunnen tegenkomen, verliet hem niet meer.
	„De stad is groot, er zijn zooveel menschen,” zeide hij tot zichzelf, maar telkens als vóór hem schreden weerklonken, kromp hij ineen en zijn beenen sidderden en verloren de kracht hem te dragen.
	„Men heeft ze losgelaten,” dacht hij ontstemd, „zonder meer losgelaten... Maar wat gaat mij dat aan ? Is het mij dan niet onverschillig, waar zij zijn?”
	Het was reeds donker. Voor de poort der politiewacht brandde eenzaam een lantaarn. Jewssej liep er op toe, eensklaps klonk een stem zacht:
	„Hier heen ... naar de binnenplaats ...”
	Klimkow boog zich, kroop door de kleine poort en liep door de donkere gang op een mat licht toe, dat ergens op den achtergrond van de binnenplaats brandde. Het geraas van voetstappen was verneembaar en een bekende, weerzinwekkende stem klonk over de plaats.



	Ergens uit een hoek klonk eentonig als het geneurie van den koster der kerk de stem van Sascha:
	„Telkens, als gij de kerels met de roode vanen tegenkomt, dan slaat ge op hen los! Slaat eerst hen, die de vaandels dragen... de anderen zullen dan vanzelf uit elkaar loopen.”
	„En als zij het niet doen?”
	„Gij zult revolvers krijgen. Eveneens, als gij lieden ziet, die u bekend zijn door hun deelname aan geheime vereenigingen of zulken, die gij destijds hebt vervolgd en die heden door de eigenzinnigheid van het teugelloos gepeupel uit de gevangenissen zijn ontslagen... verdelg hen allen onmiddellijk met elkaar!”
	Jewssej sloop naar een hoek van de binnenplaats, leunde daar tegen een stapel hout en luisterde, terwijl hij onzeker rondkeek.
	Donkere, dikke muren van verschillende hoogte omsloten het plein aan alle kanten, de wolken zweefden langzaam er over heen en in de muren glinsterden dof de vierkante omlijstingen der ramen. In een hoek van de binnenplaats zag Klimkow een kleine stoep, waarop Sascha stond met dichtgeknoopte jas en opgeslagen kraag, de platte muts diep in den nek geschoven. Boven zijn hoofd schommelde het licht van een kleine lantaarn, trillend en angstig, alsof het zoo gauw mogelijk zou willen uitdooven. Achter den rug van Sascha zag men een donkere deur, een paar zwarte gestalten zaten op de treden der stoep aan zijn voeten en een lange man met grijzen mantel stond in de deur.



	„Gij moet bedenken, dat de vrijheid u slechts is verleend, opdat gij den strijd tegen de revolutionnairen aanvaardt!” riep Sascha, de handen op den rug kruisend. Men hoorde het gedruisch van voetstappen op het plaveisel van de plaats en een droog, metaalachtig geknap en nu en dan uitroepen en bezorgde raadgevingen.
	„Jij... wees voorzichtig!”
	„We zullen ze nog niet laden!”
	Men kon hen nauwelijks in het donker onderscheiden, de een geleek opvallend op den ander. De stille, donkere gedaanten stonden in groepen bij elkaar,’ luisterend naar Sascha’s lijmerige stem, terwijl zij geluidloos, als door sterke windstooten bewogen, heen en weer dreven. Sascha’s woorden verslonden ten slotte alle andere geluiden en vervulden Klimkow’s borst met beklemmende koude en een gevoel van heftige vijandschap tegen den spion.
	„U is het recht gegeven,” sprak deze, „tegen de muiters in openlijken strijd te treden. U wordt de plicht opgelegd den bedrogen czaar met alle middelen te verdedigen en weet... u wachten rijke gunsten 1... Wie heeft nog geen revolver? Die treedt naar voren!”
	Verscheiden zachte uitroepen klonken.
	„1k... mij... ik...”
	De menschen begaven zich naar de stoep, Sascha trad terzijde en de grijze man in de deur hurkte op zijn teenen.



	„Kan men er geen twee ontvangen?” vroeg een zingende, zwaarmoedige stem.
	„Waartoe?”
	Voor een makker...
	„Maak, dat je wegkomt..
	De stemmen der spionnen klonken luider, moediger, opgeruimder.
	„Ik zal niet schieten ..zei een hunner.
	„Wees stil!”
	lemand beklaagde zich:
	„Hm... te weinig patronen! leder moest een heel pak ontvangen...”
	„In twee districten heb ik vandaag reeds alles in orde gebracht,” zeide Sascha. „Ik ben moe ..
	„Morgen zal het interessant worden!..
	„N ... ja ... ja..
	Alle woorden en geluiden gloeiden voor Jewssej’s oogen als groote vonken, die hun licht op den volgenden dag wierpen en tegelijkertijd zijn hoop op het eindelijk aanbreken van een nieuw, rustig leven, in rook deed opgaan. Hij gevoelde met zijn gansche lichaam, dat in de hem omringende duisternis, van deze lieden een kracht uitging, die zijn droomen en zijn doel vijandig was en hij gevoelde sterk, dat deze kracht hem opnieuw zou grijpen, hem weer op den ouden weg zou brengen en tot de oude verschrikkingen terugvoeren. In zijn hart ontstond een plotselinge haat tegen Sascha, het levendige, taaie wraakgevoel van den slaaf, die men eens met hoop op vrijheid



	heeft gepaaid. En verder aan niets denkend, reeds volkomen klaar er over, dat zijn verwachtingen beslist moesten sterven, sloeg hij Sascha met half gesloten oogen gade en ving begeerig zijn woorden op.
	De mannen verlieten snel bij tweeën en drieën de binnenplaats en verdwenen onder den grooten boog, die in den muur gaapte. Het licht hoven het hoofd’ van den spion flikkerde op en doofde daarna uit. Sascha sprong van de trap als in een kuil en zeide verder:
	„Vandaag zijn zeven man uit mijn afdeeling niet in de kanselarij verschenen... Hoe komt dat? De heeren schijnen te meenen, dat het voor hen nu vacantie is geworden! Domheid verdraag ik even min als luiheid... denkt daaraan! Ik zal streng de orde handhaven, ik ben geen Filipp! Wie heeft ook weer gezegd, dat Melnikow met een rood vaandel rondtrok! Wie was dat?”
	„Ja, hij liep er mede en brulde: „Vrijheid!”
	„Gij zijt Wjachirew?”
	„Ja, die ben ik ...”
	Nu de gestalte van Sascha in de duistere menschenmassa onderdook, groeide hij in Jewssej’s verbeelding tot een wolk die hem stil, in het donker, naderde. Hij liep naar den uitgang, zoo voorzichtig, alsof hij over een ijsvlakte ging, waar hij vreesde door te zakken. Maar Sascha’s stem hechtte zich hardnekkig aan zijn oor en hij meende een ijzigen adem in zijn rug te voelen.



	„Nu deze domoor zal de eerste zijn, die toeslaat, ik 'ken hem!” zeide Sascha en barstte in een schril gelach uit. „Ik heb voor hem een heel bijzonder parool. „Sla toe voor het v01k!...” En wie heeft zoo pas gezegd, dat Maklakow den dienst heeft verlaten ?”
	„De schurk weet alles!” dacht Jewssej, met een kalmte, die hem zelf verbaasde.
	„Dat zeide ik en Wjekow heeft het mij verteld, die het weer van Klimkow heeft gehoord ...”
	„Wjekow, Klimkow, Grochotow... dat zijn allen van die kerels, die ik behoorlijk in de gaten zal houden. Parasieten, misgeboorten, luilakken! Is een hunner hier?”
	„Klimkow moet wel hier zijn,” antwoordde Wjachirew.
	„Heidaar, Klimkow!” riep Sascha.
	Jewssej stak zijn arm vooruit en ging met onzekere schreden verder:
	„Klimkow!” riep Sascha herhaaldelijk.
	Jewssej hoorde, dat Krassawin zeide:
	„Hij is stellig reeds weg. Gij moest den naam niet zoo luid roepen!”
	„Ik wensch geen voorschrift! Wie niet wil, zooals ik wil, dien zal ik vernietigen ..
	„Ik zal jou vernietigen,” dacht Jewssej en klemde de tanden toornig op elkaar, zoo dat ze hem pijn deden.
	Toen hij echter buiten de poort kwam, greep hem



	het volle gevoel van zijn onmacht en nietigheid aan. !; gevoel 113(1 h'j in lang zoo drukkend niet gehad. Hij schrok er bepaald voor. Daar hij vreesde te bezwijken en om zich tegen dien druk te weren beproefde hij zichzelf moed in te spreken:
	„Misschien komt alles nog goed. Misschien gelukt het hem niet.. Maar hij geloofde zichzelf niet meer, zelf willoos, beoordeelde hij allen volkomen naar zijn eigen persoon en was er vast van overtuigd, dat Sascha gemakkelijk allen aan zijn wil zou onderwerpen.



	HOOFDSTUK XXL
	Den volgenden dag kon Jewssej gedurende langen tijd niet tot het besluit komen het huis te verlaten, hij lag te bed en staarde naar de zoldering der kamer. Voor zijn oogen zweefde echter het loodkleurig gelaat van Sascha met de matte oogen en den krans roode puisten op het voorhoofd. Dit gezicht herinnerde hem heden weer aan zijn kindsheid en de griezelige volle maan in den nevel boven het moeras.
	Hij gevoelde zich heden zoo leeg, zoo slap, zoo koud. Hij gaf zich geheel over aan het verdriet over zijn vervlogen droomen, die Sascha zoo lichtvaardig had vernietigd en verdiepte zich steeds meer in zijn haat tegen den spion. Hij zou hem met de tanden hebben willen verscheuren, hem de oogen willen uitsteken.
	Het schoot hem in de gedachten dat een der kameraden bij hem zou kunnen komen. Hij stond haastig op en verliet het huis, liep de straten door, werd



	echter op eens moe en bleef bij een halteplaats van de tram staan. Onafgebroken liepen de menschen hem voorbij; hij vermoedde, dat er heden iets nieuws voorviel en terwijl hij zich dwong naar de voorbijgangers te kijken, begreep hij dadelijk, dat dit nieuwe iets was, dat hij zeer goed kende, namelijk de onrust, de twijfel. De menschen keken wantrouwend, achterdochtig rond, zij keken elkaar niet meer met zulke goedige oogen aan als in den laatsten tijd, de stemmen klonken zacht, uit de woorden klonk toorn, ergernis, rouw, en men sprak over allerhande schrikkelijke dingen.
	Naast Jewssej bleven twee wandelaars staan; de een een kleine man met geschoren gezicht, vroeg den ander, die een grooten, zwarten baard had;
	„Hoeveel zegt gij, dat er zijn gedood?”
	„Vijf... Zestien zijn gewond..
	„Hebben de kozakken geschoten?”
	„Ja... Een jongen is ook gedood, een gymnasiast ..
	Jewssej keek naar de sprekers en vroeg droogweg:
	„Waarom?”
	De man met den zwarten baard haalde de schouders op en antwoordde barsch:
	„Men zegt, dat de kozakken dronken zijn geweest” 8
	„Dat heeft Sascha aangesticht,” zeide Klimkow vast overtuigd bij zich zelf.
	„En op de Spaszkibrug heeft een volksoploop een



	student geslagen en in het water geworpen,” vertelde de geschorene.
	„Wat voor een volksoploop?” vroeg Jewssej met nadruk.
	„Ik weet het niet... patriotten ..
	De man met den zwarten baard zeide:
	„Vandaag gingen al reeds vanmorgen vroeg in lompen gekleede kerels in kleine groepen door de straten met driekleurige vaandels; zij droegen beeltenissen van den czaar rond en sloegen alle fatsoenlijk gekleede menschen.”
	„Sascha!” herhaalde Jewssej bij zichzelf.
	„Men zegt, dat dit georganiseerd is door de politie in de veiligheidsafdeeling..
	„Natuurlijk!” riep Jewssej, maar klemde dadelijk de lippen op elkaar, keek tersluiks naar den zwartgebaarde en maakte aanstalten zich te verwijderen. Intusschen naderde de tram en hij stapte met de twee in.
	Ik moet meerijden dacht hij, anders raden zij, dat ik een politie-spion ben.
	In den wagen scheen het publiek Jewssej veel kalmer toe dan op straat. Hier zijn zij tenminste beschermd, al is het slechts door glas, zeide hij tot zichzelf, terwijl hij naar het levendig gesprek der passagiers luisterde. Een lange man met beenderig gelaat sprak op jammerenden toon, terwijl hij levendig gesticuleerde:
	„Ook ik heb den czaar lief en vereer hem. Ik ben



	hem hartelijk dankbaar voor de proclamatie en roep graag hoera zooveel men wenscht en ben ook bereid voor den heerscher te bidden... maar de ruiten inslaan uit louter patriotisme en de menschen de kaken verbrijzelen, waarom doen zij dat?”
	„Het is barbaarsch, wreed, op zulke dagen!” zeide een weelderige dame.
	„Ach, wat schuilt er toch veel schrikkelijks in dat volk!”
	En uit den hoek klonk een vaste stem met overtuiging.
	„Ik verzeker u, dat alles het werk der politie is!”
	„Maar hoe dan?”
	Allen zwegen een oogenblik.
	En ik weet het zeker, dacht Jewssej.
	Uit den hoek klonk opnieuw de stem van den overtuigde:
	„Zij bereiden een tegenrevolutie voor op Russische manier, zie toch, wie stelt de patriotische bekendmakingen? Verkleede politieagenten, spionnen der veiligheidsafdeeling 1”
	Jewssej hoorde deze woorden met vreugde en hij beschouwde stil het jeugdig, magere gezichtje van den spreker, met den beenderigen neus, den kleinen knevel en het bosje blond haar aan de eigenzinnige kin. Deze man zat met zijn rug in den hoek van den wagen gedrukt, had de beenen over elkaar geslagen en liet zijn verstandige, blauwe oogen langs het publiek gaan. Hij sprak als iemand, die macht over



	zijn woorden en gedachten had en aan hun kracht geloofde.
	Hij droeg een kort, warm buis en hooge laarzen en zag er uit als een arbeider, maar de blanke handen en fijne rimpels in zijn voorhoofd verrieden, dat hij tot andere kringen behoorde.
	Een vermomde! dacht Jewssej. Nu, mij is het ’t zelfde... Hij volgde met groote opmerkzaamheid de luide, zekere woorden van den blonden jongeling, keek in zijn verstandige helder-blauwe oogen en stelde vast, dat hij met zijn inzichten volkomen instemde. Eensklaps trok hij zich als een egel samen; op het bordes van den wagen, naast den conducteur, had hij door het glas een donkeren hals, een paar afloopende schouders en een smallen rug opgemerkt, die hem bekend toeschenen.
	De wagen schokte en de gedaante, die Jewssej bekend toescheen, bewoog zich om het evenwicht te bewaren, vlug heen en weer. Jaschka Sarubin ... vloog het door de hersens van Jewssej.
	Hij keek onrustig naar den jongeman in den hoek van den wagen, die juist den hoed afnam, met de hand door het blonde haar streek en zijn mededeelingen voortzette.
	„Zoolang onze regeering nog soldaten, politieagenten en spionnen heeft, zal zij het volk en de maatschappij haar rechten niet zonder strijd, zonder bloed afstaan, dat mogen wij niet vergeten!”
	„Dat is niet waar,” riep de man met het beenderig



	gezicht. De czaar heeft een volkomen constitutie gegeven ... ja, dat heeft hij, waag het niet.. ”
	„Maar wie organiseert de straatgevechten, wie schreeuwt: „Weg met de constitutie?” vroeg de jongeman koel. „Kijk toch eens naar de verdedigers der oude orde, daar komen zij!”
	De wagen schokte, kraakte, hield stil en toen het geraas van zijn beweging verstomd was, werden luide kreten vernomen:
	„Go-od, bescherme den czaar!”
	„Hoera-aa!” Uit een zijstraat stormde een schaar halfvolwassen jongens tot vlak voor den tramwagen; zij verspreidden zich zwijgend over den rijweg en' achter hen drong, verward dooreen, als een zwarte wig, een troep menschen met kleurige vaandels, woeste kreten klonken; „Hoer-ra! Halt kinderen!”’ „Weg met de constitutie!”
	„Wij wenschen ze niet!”
	„Go-od behoede den czaar!”
	iHoer-ra!”
	De menschen stieten en liepen elkaar omver, gesticuleerden met de armen en wierpen de mutsen in de lucht. Voorop, het hoofd gebogen als een stier, liep Melnikow; hij droeg een zwaren stok in de handen, waaraan een vlag met de nationale kleuren bevestigd was, hij had den blik op den grond gericht, beurde de voeten hoog op en stampte zwaar op den grond. Bij eiken pas kromp zijn lichaam ineen en zijn hoofd schudde zwaar op den romp. Zijn gebrul



	klonk dof boven het woest geschreeuw en gekrijsch der opdringende menigte.
	„Wij willen geen misleiding..
	Achter hem drongen springend en de halzen verdraaiend allerhande grauwe havelooze gedaanten over den rijweg, rekten armen en hoofden uit, keken in de vensters der huizen, sprongen op de trottoirs, sloegen de voorbijgangers de mutsen van het hoofd, liepen opnieuw naar Melnikow en schreeuwden, floten, grepen elkaar vast, terwijl Melnikow als bezeten het vaandel zwaaide en daarbij dreunde en gilde als een groote bel:
	„Weg met het oproer! Weg met de bedriegers!... halt!”
	,Die is zeker dronken?” dacht Jewssej koel.
	„Halt!” commandeerde de spion, hief het vaandel omhoog: „zingt allen!”
	En uit zijn breeden mond drong een wild en zwaarmoedig gebrul.
	„Go-od!” ...
	Doch zijn brullen werd dadelijk door een plotselinge, woeste warreling van stemmen onderbroken...
	„Een hoer-ra voor den czaar! De mutsen af, gij rechtgeloovigen! Naar oud gebruik! Weg met de verraders!”
	In den wagen werd het stil, allen stonden met de mutsen af en keken zwijgend en bleek naar de schare, die hen als een golvende ring omgaf. Alleen de vermomde blonde man nam de muts niet af,
	17



	Jewssej keek in zijn streng gelaat en dacht:
	Hij doet zich gewichtig v00r... Hij keek glimlachend door de ruiten op de straat. Hij gevoelde zeer goed de onbeduidendheid van deze rondspringende menschen en wist, dat niets dan sombere angst hen voortdreef, heen en weer joeg, dat zij tegen dezen angst streden en zich door hun luid geschreeuw bedwelmden, om door de anderen voor onbevreesd aangezien te worden. Zij liepen rondom den wagen als een koppel, pas van den ketting losgelaten honden, die door zinnelooze vreugde over de verkregen vrijheid er nog niet toe kunnen komen zich te bevrijden van de gewone vrees. Zij konden er blijkbaar niet toe besluiten de breede, lichte straat in te slaan, wisten zich niet te verzamelen, liepen haastig dooreen, brulden en keken onrustig rond, in afwachting van iets, dat komen moest.
	Vlak voor den wagen stond een mager boertje met spitsen baard en verscheurden pels, met het hoofd omhoog; hij schreeuwde, den hongerigen mond met de gele tanden opensperrend, met schrale stem.
	„Weg...! Niet noodig!”
	Door inspanning of angst stroomden de tranen hem over de wangen en het zweet stond op zijn voorhoofd. Toen hij met schreeuwen ophield, trok hij zijn nek in, keek wantrouwend rond, trok de schouders op en begon weer met gesloten oogen te schreeuwen, alsof iemand hem sloeg:
	„Ge... noe ... g!”



	Zoo zou ik er ook uitzien, dacht Jewssej bij het zien van den boer. Belachelijk scheen hem het mannetje, maar tegelijkertijd kreeg hij medelijden met hem en met zichzelf.
	Hij zag de hem bekende, altijd knorrige, gezichten der huisknechten, de hongerige oogen van halfvolwassen straatjongens, de verblufte physionomieën van verlegen boertjes en te midden van hen, een paar gedaanten, die al de anderen voorwaarts dreven, hun aanwijzingen gaven, deze willooze, blinde lichamen, met hun eigen wil, hun ziekelijke boosaardigheid bezielend. Hij begreep heel goed, dat al deze lieden, evenals hij zelf onder den schrik leefden en geen kracht genoeg bezaten, zich aan dien ban te onttrekken ... een sterkere komt eenvoudig en neemt bezit van hen en in plaats van den ouden schrik zijn zij onderhevig aan een nieuwen. Door de ruiten kon hij hen van terzijde en van boven bekijken, zijn oogen werden helderziende: alles werd hem tot moewordens duidelijk en een smartelijk gevoel, half verdriet en half toorn, begon aan zijn hart te knagen. Temidden van de bende glipte de kleine Jakow Sarubin heen en weer, nu liep hij naar Melnikow, trok aan zijn mouw, fluisterde hem iets in het oor en knikte daarbij met het hoofd naar den wagen. Klimkow keek snel naar den jongeman met de muts... hij was reeds opgestaan en ging met opgeheven hoofd en gefronste wenkbrauwen naar de deur. Klimkow liep dicht achter hem. Melnikow sprong nu



	op het bordes van den wagen, versperde met zijn groot lichaam de deuropening en brulde den wagen in:
	„De mutsen afl”
	De jongeman wendde zich barsch om en ging naar den anderen uitgang, maar daar stond Sarubin en schreeuwde met zijn schrille stem:
	„Hij, met de muts is het! Ik ken hem ... Hij maakt bommen. Neemt u in acht, kinderen!”
	In Sarubin’s hand blonk een revolver, die hij als tot verweer uitstrekte. Op het bordes klommen de wandelaars van de straat, terwijl de inzittenden naar den uitgang drongen en er ten slotte een algemeen gedrang ontstond.
	„De mutsen ... afnemen ... Wat valt uin ?” krijschte een dame.
	Allen schreeuwden luid dooreen, versperden elkaar den weg en staarden als zinneloos naar den blonde.
	„Ik schiet, uit den weg daar!” riep deze luid, terwijl hij Sarubin naderde. De politie-spion week terug, werd achter in den rug gestooten en viel op de knieën en terwijl hij zich met de eene hand op den grond steunde, stak hij de andere uit. Een schot knalde, nog een tweede... de ruiten rinkelden, en een oogenblik stond alles stom en verstijfd. Daarna zeide een vaste stem verachtelijk:
	„Schurken!”
	Opnieuw werd de lucht door een schot geschokt. „Oef!” riep Sarubin en sloeg met het hoofd op den grond, alsof hij zich voor iemand boog. Het werd



	stil in het rond, Klimkow zat in een hoek gedoken en dacht kalm:
	„Hij had mij kunnen raken ..Noch vrees, noch vreugde werd door deze gedachte in zijn ziel gewekt. Hij keek vermoeid rond... de man met de muts stond op het bordes van den wagen. Melnikow liep Jewssej voorbij en op hem toe, terwijl Sarubin met het gezicht naar beneden op den grond lag, zonder zich te verroeren.
	„Ik schiet je neer... ga op zij” klonk het hard en luid, maar Melnikow stapte over Jakow heen, greep den blonde om het middel, wierp hem op den rijweg en riep luid brullend:
	„Slaat hem dood!”
	Drie revolverschoten klonken snel na elkaar, daarna werden doffe slagen gehoord; er klaagde en steunde iemand jammerlijk als een kind:
	„A... ah! Slaat hem op zijn hoofd... ah 1... ah 1...” ... schreeuwde iemand schor en een schrale hysterische stem gilde vol verrukking:
	„Scheurt hem in stukken, kinderen! Worgt hem!... Hun tijd is voorbij... Nu zullen wij hen nemen... nu de beurt aan 0n5!...”
	Boven alle kreten klonk toch plotseling een smartelijke kreet vol diepe verachting.
	„Idioten!"
	Door zwakte op de beenen wankelend, gingjewssej op het bordes staan en zag van daar een bonte, wriemelende menschenmenigte. De ruggen gebogen,



	de armen en beenen in heftige beweging hijgden zij van inspanning, kronkelden en schoven op den rijweg heen en weer als groote, ruige wormen, sleepten het reeds verminkte, verscheurde lichaam van den blonden jongeman over het plaveisel, schopten hem, trapten op zijn gezicht en borst, rukten aan zijn haren, aan handen en voeten, en trokken hem gelijktijdig naar verschillende richtingen. Half naakt, geheel met bloed bedekt, sloeg hij week en zwiepend als een stuk deeg op de steenen en geleek na eiken slag minder op een mensch. Met ware toewijding spanden de anderen zich in om hem te verminken en het magere boertje beproefde tot eiken prijs zijn schedel in te drukken; hij trapte er op en jammerde:
	„Ah... ah! Nu is onze tijd gekomen!”
	Zij hadden hun werk volbracht en de een na den ander ging van den rijweg naar het trottoir. Een pokdalige jongeman veegde zijn handen aan zijn korten pels af en vroeg blijkbaar bezorgd naar den buit:
	„Wie heeft zijn revolver genomen?”
	De stemmen hadden nu iets vermoeids, slaps. Op het trottoir werd uit een groep die zich rondom een lantaarn had verzameld gelach vernomen. Een beleedigde stem riep heftig:
	„Je liegt... ik was de eerste! Toen hij viel, heb ik hem met mijn hak op zijn mond getrapt!”
	„De eerste was de koetsier Michaila... die heeft zich op hem gestort en toen heb ik hem onderhanden genomen,..”



	„Michaila heeft een schot in het been gekregen.”
	„Als het been niet geraakt is, heeft het niets te beteekenen..
	Zij hadden bloed geroken, werden moediger, keken begeerig met wellustige oogen naar alle kanten rond.
	Midden op straat lag iets, een vormlooze, donkere klomp, waaruit in de spleten van het plaveisel, het bloed langzaam stroomde.
	Zoo zijt gij dus, dacht Jewssej, terwijl hij naar de roode plekken op het plaveisel keek. In den donkerrooden trillenden nevel dook voor zijn oogen het behaarde gezicht van Melnikow, zacht en vermoeid liet zich zijn diepe stem hooren:
	„Daar... zij hebben hem doodgeslagen ..
	„Ja... wat ging dat snel 1...”
	„Vanmorgen hebben wij er ook een gedood.”
	„Waarom?”
	„Hij heeft toespraken gehouden. Hij stond bij den hoeksteen en sprak tot het volk. Tschaschkin heeft hem in den buik geschoten.”
	„Waarom?” herhaalde Jewssej.
	„Zij bedriegen het volk ... verspreiden een ondergeschoven proclamatie... Er is het volk niets verleend ...”
	„Dat heeft Sascha alles uitgedacht,” zeide Klimkow zacht en met overtuiging.
	Melnikow schudde het hoofd, keek naar zijn groote handen en mompelde als in een roes:



	„Er is altijd iemand, die bedriegt... Is Sarubin dood?”
	Hij ging den wagen in, boog zich over Sarubin, tilde hem op en legde hem met het gezicht naar boven op de bank.
	„D00d... daar heeft hij hem getroffen!...”
	Jewssej zocht in Sarubin’s gelaat het litteeken van dien slag met de flesch, maar vond het niet. Onder het rechteroor van den spion was een klein rood gat te zien, Klimkow kon zijn blik er niet van afwenden, het scheen zijn gansche aandacht tot zich te trekken en riep in hem een levendig medelijden met Jakow te voorschijn.
	„Hebt gij een revolver?” vroeg Melnikow.
	„Neen...”
	„Daar, neem dezen dan, die behoort aan Jaschka.”
	„Ik wil hem niet hebben, ik heb hem niet noodig..
	„Nu hebben wij er allen een noodig,” zeide Melnikow eenvoudig en stak den revolver in den zak vanjewssej’s jas. „Ja, daar bestond een Jaschka en nu is er geen meer!...”
	„Ik heb hem geteekend voor den dood,” dacht Klimkow, terwijl hij het gezicht van den jongeman bekeek. De wenkbrauwen van Sarubin waren somber saamgetrokken, in de troebele oogen lag als verstijfd een uitdrukking van ernstige bezorgdheid, het zwarte kneveltje stond rechtop op de opgetrokken lip, hij scheen opgewonden en het was, alsof men elk oogen-



	blik uit den halfgeopenden mond een snelle woordenstroom kon verwachten.
	Laat ons gaan,” zeide Melnikow.
	„En hij? Wat wordt er van hem?” vroegJewssej, die slechts met moeite zijn oogen van Sarubin kon losrukken.
	„De politie zal hem wegbrengen. Doodgeslagenen mag men niet medenemen... de wet verbiedt het! Laat ons ergens heengaan, om ons weer wat op te knappen... Ik heb vandaag nog niets gegeten... Ik kan niet eten, reeds sinds drie dagen... en slapen ook niet...”
	Hij zuchtte diep en zeide toen knorrig en kalm:
	„Men moest mij begraven... in de plaats van Jakow...”
	„Het is alles het werk van Sascha,” mompelde Jewssej tusschen de tanden. „Hij zal ons te gronde richten...”
	„Onze ziel is blind ...”
	Zij liepen door de straten zonder te zien wat om hen heen gebeurde. leder sprak slechts over hetgeen hen allen bezig hield en zij spraken gedempt als in een roes.
	„Waar is de waarheid?” vroeg Melnikow en stak zijn hand uit, alsof hij de lucht wilde betasten.
	„Daar hebben zij nu twee menschen doodgeslagen, ziet gij...” zeide Jewssej, alsof hij naar zijn eigen gedachten luisterde.
	„Ik geloof, dat er vandaag veel zijn gedood.. allen zijn blind ...”



	„Waarom heeft Sascha dit bloedbad aangericht?
	„Ik houd ook niet van hem ..
	„Men moest hem doodslaan!” riep Jewssej met bitteren wrok.
	Melnikow bewaarde lang het stilzwijgen, daarna stak hij dreigend de vuist in de lucht en zeide luid en vastbesloten:
	„Genoeg nu! Ik heb veel zonden op mij geladen! Aan gene zijde van de Wolga, heb ik een oom, hij is een oud man, mijn eenige bloedverwant op aard. Naar hem wil ik gaan. Hij is bijenhouder... Toen hij jong was werd hij veroordeeld voor het vervaardigen van valsche bankbiljetten ..
	En nadat hij een poosje had gezeten lachte hij stil bij zich zelf.
	„Wat is er?” vroeg Jewssej gemelijk.
	„Ik vergeet het altijd ... Mijn oom is reeds drie jaar geleden gestorven ...”
	Ongemerkt waren zij bij een kleine bekende herberg gekomen. Aan de deur bleef Jewssej staan, keek peinzend naar de verlichte vensters, en mompelde wantrouwend.
	Weer menschen... Daar ga ik liever niet binnen...
	„Laat ons gaan,” zeide Melnikow en nam hem bij de hand. „Alleen verveel ik mij... Ik ben ook bang geworden ... Niet dat ik bang ben, dat zij mij zullen dooden, wanneer zij mij als spion herkennen ... maar zoo, het is mij angstig om het hart...”
	Zij gingen niet in de kamer waar gewoonlijk hun



	collega’s bijeen kwamen, maar namen plaats in een hoek der gelagkamer. Er waren veel menschen, maar geen beschonkenen, desniettegenstaande werd er luid en duidelijk gesproken; er was een buitengewone opwinding te bespeuren. Klimkow begon, zooals zijn gewoonte was, naar de gesprekken te luisteren, maar de gedachte aan Sascha vervulde zijn hoofd geheel, dat door de indrukken der laatste dagen verward was en nu door den plotselingen haat tegen den spion werd opgefrischt.
	„Hij zal mij te gronde richten... te gronde..." Het somber gelaat van den gestorven Sarubin kwam hem voor oogen, en het vertrapte lichaam van den blonden jongeman; onderwijl keek hij als in verdooving naar de geraasmakende gasten. Alles scheen hem onsamenhangend, als een leelijken droom. Melnikow dronk zonder genot zijn bier, krabde zich en zweeg.
	Niet ver van hen verwijderd zaten aan een tafel drie jonge menschen, naar het scheen kantoorbedienden. Zij waren naar de mode gekleed, droegen bonte dassen en spraken druk. Een hunner, met bruin krullend haar en fonkelende, donkere oogen, was zeer opgewonden.
	„Zij wijzen op de verwildering van hongerige vagebonden om ons aan te toonen, dat de vrijheid onmogelijk is, omdat er te veel verwilderde menschen zijn. Maar met uw verlof de zeer verwilderde lieden zijn toch niet eerst sinds gisteren te voorschijn gekomen.



	Zij waren er altijd en boven hen stond de overheid, men wist hen binnen de perken der wet te houden. Waarom staat men hen nu tegenwoordig allerhande buitensporigheden en wreedheden toe?”
	Hij keek zegevierend in de zaal rond en gaf zich zelf antwoord op zijn vraag:
	„Omdat zij ons willen toonen; gij zijt voor de vrijheid, heeren? Daar is zij nu! De vrijheid is voor u van gelijke beteekenis als roof, moord, en welke uitspatting ook der menigte.”
	„Hoort gij het?” zeide Jewssej tot Melnikow.
	„Is dat niet Sascha’s plan?”
	De hartstochtelijke woorden van den spreker hadden in hem een stille hoop gewekt. Misschien blijft Sascha toch niet zegevieren ...
	Melnikow keek hem knorrig aan en antwoordde niet.
	De jongeman met den krullekop stond op en vervolgde, terwijl hij het glas brandewijn gelijkmatig in de lucht bewoog zijn toespraak:
	„En dat is niet waar! Ik protesteer er tegen! De vrijheid is voor eerlijke menschen noodig, niet om elkaar te verworgen, maar opdat ieder zich verdedigen kan tegen den benauwenden druk van ons wetteloos leven. De vrijheid is de godin van het verstand, zij hebben al genoeg van ons bloed gedronken. Ik protesteer er tegen. Leve de vrijheid!
	De aanwezigen schreeuwden en stampten met de voeten.



	Melnikow keek naar den spreker en mompelde bij zichzelf:
	,Wat een domkop.”
	„Hij zegt toch de waarheid,” zeide Jewssej boos.
	„Hoe weet gij dat?” vroeg de spion kalm en begon met langzame teugen zijn glas te ledigen.
	Jewssej had veel lust tot dezen plompen man te zeggen, dat hij zelf een domkop was, een blind dier, dat door de sluwe en wreede machthebbers was afgericht jacht op menschen te maken, maar Melnikow wierp het hoofd achterover, staarde Klimkow met zijn donkere akelige, uitpuilende oogen aan en zeide gedempt fluisterend;
	„Ik voel mij daarom zoo beangst, omdat ik in de gevangenis iets heb beleefd ...”
	„Stil toch,” zeide Jewssej, „stoor niet!”
	Door het doffe geraas werd een scherpe kopstem vernomen;
	„Hebt gij het gehoord?... Een godin zegt hij! Maar de Russen kennen toch maar eene godin; de heilige moeder Gods en Jonkvrouwe Maria! Zoo praten die krullekoppen!”
	„Gooit hem er uit!”
	„Zwijgt!”
	„Neen, met uw verlof, als de vrijheid ons reeds is gegeven, dan heeft ieder het recht...”
	„Hoort gij? Deze krullekoppen trekken door de straten en slaan het volk neer, dat opstaat voor de rechten van den heerscher tegen het verraad en wij,



	Russische rechtgeloovigen, mogen daar geen woord tegen zeggen! Is dat de vrijheid?”
	„Dat wordt een kloppartij,” zeide Klimkow angstig.
	„Zij zullen nog iemand doodslaan. Ik ga heen...”
	„Ach wat zijt gij voor een mensch! Nu laat ons gaan. Dat de duivel hen hale! Wat gaat het iemand ten slotte „aan?” Melnikow wierp het geld op de tafel en liep met gebogen hoofd, om zijn opvallend gezicht te verbergen, naar den uitgang.
	Op straat was het koud en donker. Zijn stem zoo mogelijk nog meer dempend, vervolgde Melnikow het begonnen verhaal:
	„Toen ik in de gevangenis zat, het was om een werkmeester, die bij ons in de fabriek was geworgd, is mij iets merkwaardigs gebeurd. Allen hadden mij gezegd, dat op worgen dwangarbeid zat, de rechter van instructie zeide het en de gendarmen, kortom, allen maakten mij bang... ik was nog jong en wilde van dwangarbeid niets weten... Ik heb zelfs dikwijls bitter geweend ...”
	Hij begon blaffend te hoesten en langzamer te loopen. „Eens kwam de cipier. Alexej Maximytsch een brave oude, hij hield van mij en had veel verdriet om mij. Ach, zeide hij, Ljapin, mijn ware naam is namelijk Ljapin, och broeder, ik heb echt medelijden met u, gij zijt een ongeluksvogel...”
	Zijn woorden vloeiden eentonig, zwaarmoedig en het was Jewssej, alsof ze hem even als een smal



	pad naar een duistere diepte voerde, in een rijk van huiveringwekkende, spannende sprookjes.
	„Hij komt dus bij mij. „Ik wil," zeide hij, „u voor een goed leven winnen. Op uw misdaad staat dwangarbeid, maar dat kunt gij ontloopen. Maar dan moet gij op u nemen, een mensch ter dood te brengen. Deze man is wegens een politieken moord veroordeeld, hij wordt volgens de wet opgehangen, in tegenwoordigheid van een geestelijke; men zal hem geven het kruis om te kussen zoo dat alles gaat zooals het behoort.” Ik zeide, als het met toestemming van de overheid geschied, en men er mij vergiffenis voor schenkt, dan zal ik hem ophangen, maar ik weet niet hoe ik het moet doen”... „Dat zullen wij u wel leeren,” zeide hij. „Er is bij ons iemand, die het kan, maar hij is verlamd, en kan het zelf niet doen. Nu, op zekeren avond stopten ze lompen in een zak, bonden dien met koorden vast, maakten een soort hals en ik trok den zak aan een haak naar boven en leerde het ten slotte. Vroeg in den morgen gaven zij mij een halve flesch brandewijn te drinken, brachten mij naar een binnenplaats, waar soldaten in het geweer stonden en ik zag dat het schavot reeds was opgericht, dat wil zeggen de galg en verschillende ambtenaren stonden er bij. Allen trokken zich als egels samen, het was namelijk koud, in November... Ik beklim het schavot en de planken wankelen en knarsen onder mijn voeten als tanden. Ik voelde mij toch zeer onaangenaam en ik zeide:



	„Geef mij nog meer brandewijn, anders ben ik bang.” Zij deden het. Daarna brachten zij hem naar buiten...”
	Melnikow begon opnieuw te hoesten en greep naar zijn hals, terwijl Jewssej zich tegen hem aan drukte en moeite deed met hem in den pas te blijven. Zijn oogen hield hij echter op den grond gevestigd en hij waagde het niet, vooruit of terzijde te kijken.
	„Ik zie, dat het een krachtige jongeman is. Hij staat vastberaden en zeker, en strijkt slechts voortdurend over zijn haar, van het voorhoofd naar zijn nek. Ik trok hem het lijkkleed aan en heb hem zeker pijn gedaan, kortom, hij zeide tegen mij, zonder een spoor van ergernis: „Voorzichtig, broeder!...” De pope geeft hem het kruis, maar hij zegt: „Geef u geen moeite, ik geloof niet. ..”
	En zijn gezicht zag er uit, alsof hem alles, wat na den dood komt, of het morgen, overmorgen of later is, precies bekend was... Op de een of andere manier, heb ik hem toen geworgd, ik beefde daarbij echter over het gansche lichaam, mijn handen waren geheel stijf, mijn beenen wankelden en heelemaal voelde ik mij vreeselijk naar. En dat alles door hem, omdat hij zoo kalm was, als een gebieder en heer over den dood daar stond!...”
	Melnikow zweeg, keek rond en ging sneller loopen.
	„Nu, en wat verder?” vroeg Jewssej fluisterend.
	„Nu, ik heb hem gehangen, dat is alles. Maar sinds dien tijd moet ik steeds als ik hoor, dat iemand ter dood is veroordeeld, aan hem denken.



	Naar mijn overtuiging wist hij heel alleen, wat de waarheid is. Daarom was hij ook niet bang. Vooral wist hij, wat in de toekomst zal gebeuren. Wat anders niemand weet... Luister, Jewssej kom vandaag nog bij mij, gij kunt bij mij overnachten. Afgesproken?”
	„Goed,” zeide Klimkow zacht.
	Hij was zeer blij over het voorstel, hij wilde niet meer alleen naar huis gaan, door al die in duisternis gehulde straten. Hij gevoelde zich beklemd en in zijn beenen lag een doffe zwaarte, alsof hij niet over de aarde liep maar langzaam en vermoeid in de aarde voortkroop, die hem op rug en borst, hoofd en lenden drukte en hem zwijgend als onvermijdelijk doel een plotseling graf voorspelde, waarin hij elk oogenblik zou kunnen vallen, om verder en verder in een eindelooze zwijgende diepte te storten...
	„Afgesproken” zeide Melnikow. „Alleen zou ik mij maar vervelen.”
	„Gij moet Sascha doodslaan,” zeide Jewssej onrustig.
	„Wat praat ge daar?” antwoordde Melnikow. „Denkt ge soms dat ik het doodslaan prettig vond? Later hebben zij mij nog tweemaal gezegd, dat ik iemand moest ophangen, een vrouw en een student, maar ik heb het geweigerd. Indien ik weer iemand koud maakte, dan zou ik met twee te doen krijgen inplaats van een. Die men gedood heeft verschijnen iemand ... Zij komen terug...”
	„Vaak?”



	„Dat hangt er van af. In veel gevallen komen zij eiken nacht. Hoe kan men zich tegen hen verweren? Ik kan niet tot God bidden. Ik ben de gebeden vergeten. Bidt gij?"
	„Ik ken de gebeden nog...
	Zij kwamen op een binnenplaats, waar zij lang rondliepen. Zij struikelden over planken, steenen en puin, en beklommen daarna een trap. Klimkow zocht tastend tegen de muren naar houvast en het scheen hem of er geen eind aan deze trap kwam. Toen zij eindelijk in de woning van den spion waren gekomen en hij ze bij het licht der ontstoken lamp bekeek, verwonderde hij zich over de menigte bonte platen en papieren bloemen. De muren waren er dicht mede beplakt en Melnikow scheen Jewssej in deze kleine, gezellige kamer, met het breede bed in den hoek achter het witte gordijn, een vreemdeling.
	„Dat heeft mijn vriendin alles zoo bedacht,” zeide hij, terwijl hij zich uitkleedde. „Het beestje is van mij weggeloopen, een wachtmeester heeft haar gelokt. Het is mij onbegrijpelijk ... hij is weduwnaar en heeft grijs haar, en zij is een jong ding en zoo manziek. Weg was zij op zekeren dag: Dat is de derde al, die van mij wegloopt... Kom, laat ons gaan slapen 1” Zij gingen naast elkaar liggen; het bed scheen onder Jewssej weg te zakken, steeds dieper zonk hij er in, zoodat de adem hem bijna werd benomen. Toen de spion verder vertelde, drukte het hem als een berg op de borst:



	„Olga heette zij, deze laatste ... Olga..
	„Hoe, Olga?”
	„Ja, 01ga... Waarom vraagt gij het?”
	„Zoo, maar..
	„Het was een klein, mager, vroolijk ding. Soms verstopte zij mijn muts, of iets anders. Ik zeg: „Olga, waar is de muts?” En dan zij: „Zoek maar, gij zijt toch een spion!...” Zij hield van zulke grappen. Maar zij was liederlijk; nauwelijks had men den rug gekeerd of zij hield het reeds met een ander. Ik was bang haar te slaan, want zij was zwak. Ik heb haar alleen aan haar vlechten getrokken. Men moet toch iets...”
	„Heere God!” riep Klimkow, zacht. „Wat moetik nu beginnen?”
	Zijn kameraad zweeg eerst, toen zeide hij dof en langzaam;
	.Precies zoo heb ik ook dikwijls gesteund.”
	Klimkow boog het gezicht in het kussen en klemde de lippen op elkaar om de onbedwingbare neiging tot schreien en klagen in zich te verstikken.



	HOOFDSTUK XXII.
	Toen Jewssej wakker werd, zat Melnikow reeds aangekleed en gewasschen, maar nog ongekamd bij den samowar. Hij kauwde traag als een stier een stuk brood en zeide:
	„Gij slaapt vast... Ik was ingeslapen en werd midden in den nacht wakker. Eensklaps voel ik een lichaam naast mij. Ik wist toch, dat Olga er niet meer was, ik had jou echter vergeten.
	Daar schijnt mij, dat „hij” naast mij ligt, dat hij is gekomen en naast mij is gaan liggen, dat hij zich wil warmen ..
	Hij barstte in onnoozel lachen uit, waarover hij zelf verlegen werd.
	„Neen werkelijk, ik spreek in ernst... Ik stak een lucifer aan en keek naar jou ... Ik geloof niet, dat je gezond bent, je hebt een gezicht zoo blauw, als ...”
	Hoesten belette hem verder te spreken, maar Jewssej ried, waarmede Melnikow hem had willen vergelijken en dacht bij zichzelf:



	Raissa zeide ook, dat ik mij zou ophangen.
	Deze gedachte verschrikte hem en eensklaps werd hem duidelijk, wat hij al deze dagen nog in het duister had willen laten. Een besluit was in hem gerijpt. Daarna trachtte hij hardnekkig, den een of anderen wensch te voorschijn te roepen, die hem misschien nog zou kunnen helpen om zichzelf te bedriegen, het onafwijsbare, reeds tot besluit gewordene, te omsluieren en hij vroeg;
	„Hoe laat is het?”
	„Elf uur...”
	„Zoo vroeg!” zeide Klimkow zacht.
	„Ja, het is nog vroeg,” bevestigde Melnikow en beiden zwegen. Daarna stelde Melnikow voor:
	„Zullen wij niet samenwonen... wat zeg je daarvan?”
	„Ik weet het niet?”
	,Wat weet je niet?"
	„Wat gebeuren zal..antwoordde Klimkow na eenig nadenken.
	„Er zal niets gebeuren ... Je bent een kalm mensch, spreekt weinig en ik ben ook niet praatziek. Als mijn leed mij overvalt, dan spreek ik, anders zwijg ik, altijd... als men de menschen naar iets vraagt, dan zegt de een dit, de ander dat, de derde nog wat anders ... dat de duivel jelui hale, denk ik. Woorden hebben jelui genoeg, maar het zijn de ware niet...”
	„Ja,” zeide Jewssej, om maar iets te zeggen.
	Men moet het een of ander doen, dacht hij, zich



	vermannend en kwam eindelijk tot een besluit. Eerst wil ik met Sascha afrekenen. Hij wilde er niet aan denken, wat daarna zou gebeuren en vroeg Melnikow:
	„Waar gaan wij naar toe?”
	„Wij gaan naar den dienst,” antwoordde de spion kalm.
	„Daar ga ik niet heen,” verzekerde Jewssej drooe en beslist. 6
	Melnikow krabde zijn baard, zweeg een poosje, schoof het servies van zich af en zeide, de ellebogen op tafel steunend, op nadenkenden, gedempten toon:
	„Onze dienst is zwaar geworden, alles muit, wie zijn echter de werkelijke muiters? Kom dat ee’ns te weten..
	„Ik weet, wie de grootste schurk en booswicht is ” fluisterde Jewssej.
	„Je spreekt over Sascha,” zeide de spion.
	Jewssej antwoordde niet, begon echter in stilte zijn plan van actie te ontwerpen. Nog eens vroeg Melnikow den jongeren collega:
	„Wij zullen dus samenwonen?”
	„Ja..
	„Wil je je goed vandaag nog hierheen brengen?”
	„Ik weet het niet..
	„Maar je wilt hier overnachten?”
	Jewssej dacht na en antwoordde toen-
	„Ja.”
	Toen de spion vertrokken was, sprong Jewssej op,



	keek verschrikt de kamer rond en begon plotseling door achterdocht aangegrepen te sidderen.
	„Als hij de deur van buiten heeft gesloten en naar Sascha is gegaan om mij aan te geven? Dadelijk zullen ze komen en mij gevangen nemen. Ik moet door het raam ontvluchten ..
	Hij snelde naar de deur. Ze was niet gesloten. Hij stelde zich gerust, maar hij dacht vol bitterheid bij zichzelf:
	„Kan men dan zoo leven? Men gelooft geen mensch ..
	Daarna bleef hij lang onbeweeglijk aan tafel zitten en spande al zijn scherpzinnigheid in om voor den vijand een val te zetten, die voor hem zelf niet gevaarlijk was. Hij had eindelijk een plan gereed. Men moest Sascha op de een of andere manier uit de kanselarij op straat lokken en met hem meeloopen en als men dan een groote volksmenigte ontmoette moest men schreeuwen; „Dat is een spion! Slaat hem dood.”
	Er moest dan met hem gebeuren, wat met den blonden krullebol was gebeurd.
	Indien de menschen echter niet tegen Sascha wilden optreden, zooals zij gisteren tegen den verkleeden revolutionnair hadden gedaan dan zou hij, Jewssej, hen met het goede voorbeeld voorgaan, hij zou eerst schieten, zooals Sarubin had gedaan, maar hij zou Sascha beter raken. Hij zou op zijn buik mikken. Klimkow gevoelde zich sterk en moedig, hij verlangde



	de zaak dadelijk uit te voeren. Maar de herinnering aan Sarubin bracht het ellendige plan, dat hij had uitgedacht in de war, hij herhaalde onwillekeurig in gedachte:
	„Ik heb hem voor den dood geteekend ..
	Hij maakte zich verder geen verwijten meer, maar het scheen hem toe, dat de een of andere geheime draad hem met den kleinen bruinen spion verbond, dat hij iets moest doen, om dien draad te verscheuren.
	„Ik heb geen afscheid van hem genomen ... Maar waar vind ik hem nu?”
	Terwijl hij zijn jas aantrok voelde hij den revolver in den zak. Het verheugde hem dien te bezitten, het versterkte zijn besef van kracht en vastberadenheid en hij ging met vaste schreden de straat op.
	Maar hoe meer hij de veiligheidsafdeeling naderde, des te meer vervloog zijn moedige stemming, verdween het gevoel van kracht en toen hij de smalle, duistere dwarsstraat bereikte en aan het eind daarvan’ het onvriendelijke huis met drie verdiepingen ontwaarde, gevoelde hij den onweerstaanbaren drang Sarubin te zoeken en afscheid van hem te nemen.
	Ik heb hem beleedigd, dacht hij, om zich jegens zich zelf te rechtvaardigen en sloeg snel een zijstraat in, die hem van zijn doel afvoerde.
	„Ik moet hem beslist opzoeken ..
	Tegelijkertijd had hij het vaag gevoel, dat hij het noodlottig besluit, hetwelk in hem tot rijpheid was



	gekomen, zijn gansche wezen beheerschte en hem den eenigen uitweg wees uit dezen schrikkelijken chaos, moest uitvoeren.
	Hij liep verscheiden uren van politiedistrict naar politiedistrict, vroeg naar Sarubin en hoorde eerst tegen den avond, waar zijn lijk lag. Het was reeds te laat om er heen te rijden en daarom ging hij naar huis, in stilte zeer verheugd, dat de dag voorbij was.
	Melnikow was niet thuis en zoo lag Jewssej den ganschen nacht alleen in het groote bed. Bij elke beweging bewoog het gordijn voor het bed, een vochtige lucht waaide in zijn gezicht, het bed kraakte en piepte en het was benauwd en ongezellig in de kamer. Jewssej lag onbeweeglijk. De muizen glipten heen en weer en het zacht geritsel, dat ze veroorzaakten, verscheurde het dunne net zijner gedachte, die met Jakow en Sascha bezig waren. Door de opening der gordijnen zag Jewssej echter in de doode, gapende leegte, die hem omgaf en waarmede de leegte zijner ziel trachtte samen te smelten.
	’s Morgens vroeg stond hij reeds in den hoek van een groote binnenplaats, voor het gele portiershuisje met het kruis op het dak. Een grijze gebochelde bewaker opende de deur en zeide:
	„Wij hebben hier twee mannen... de eene heeft men herkend, den ander niet. Men zal den onbekende dadelijk begraven!”
	Toen zag Jewssej het somber gelaat van Sarubin.



	Het was een weinig blauw geworden, doch anders niet veranderd. De wond was afgewasschen, en nu zwart geworden. Het kleine, slanke lichaam was naakt en rein, hij lag met het gezicht naar boven, strak als de snaar van een viool; de bruine handen waren op de borst gekruist en hij scheen grimmig te vragen:
	„Nu, wat is er?”
	Naast hem lag een donker, geheel verminkt opgezwollen lijk vol roode, blauwe en gele vlekken. lemand had zijn gelaat met hel blauwe en witte bloemen bedekt, maar daaronder zag Jewssej het schedelbeen, een door bloed saamgekleefd bosje haar en een afgescheurd oor.
	„Die daar is ternauwernood meer te herkennen, zijn hoofd is er bijna niet meer, en toch heeft men’ hem herkend. Gisteren kwamen hier twee dames, brachten de bloemen en bedekten daarmede de menschelijke ellende. De ander is onbekend gebleven.”
	„Ik ken hem,” zeide Jewssej hard. „Hij heet Jakow Sarubin en is van de veiligheidsafdeeling.”
	De bewaker keek hem aan en schudde het hoofd.
	„Neen, dat komt niet uit. De politie heeft ons ook gezegd, het is Sarubin. Ons bureau vroeg bij de veiligheidsafdeeling na en daar bleek, dat hij het niet is.”
	„Ik weet het toch!” zeide Jewssej op beieedigden toon.



	„Maar bij de veiligheidsafdeeling zeiden zij: wij kennen hem niet, zoo iemand heeft bij ons niet gediend.”
	„Dat is niet waar!” riep Jewssej driftig en boos. Van de binnenplaats kwamen twee jongemannen en de een vroeg aan den bewaker:
	,Wie is de onbekende?”
	„Deze hier.”
	De gebochelde wees met den vinger naar Sarubin en zeide tot Jewssej:
	„Ziet gij?”
	Klimkow ging terug naar de binnenplaats, gaf den bewaker een geldstuk en herhaalde met machtelooze koppigheid;
	„En toch is het Sarubin ...
	„Zooals gij wilt,” zeide de oude en schudde zijn bochel. „Maar als het werkelijk zoo is, dan zouden de anderen hem toch ook herkend hebben; gisteren kwam namelijk een agent, die zocht ook een doode, maar kende dezen niet. Waarom zou hij hem verloochenen ?”
	„Wat voor een agent?” vroeg Jewssej.
	„Zoo’n kaalhoofdige, dikke, met vriendelijke stem...”
	„Dat was Ssolowjow,” ried Jewssej en keek zwijgend, hoe het lijk van Sarubin in de witte, getimmerde kist werd gelegd.
	„Hij kruipt er niet in,” fluisterde een der jonge' mannen.
	„Buig hem de beenen dan toch, voor den duivel...”



	„De deksel zal niet dicht gaan ..
	„Op zijn zij... Leg hem dan op zijn zij, nu!”
	„Geen onzin, kinderen!” zeide de oude kalm.
	De jongeman, die het hoofd van het lijk vasthield, pufte en zeide;
	„Dat is een politie-spion, oom Fjodor!”
	„Een doode is niets anders dan dood,” zeide de gebochelde onderrichtend, terwijl hij naar hen toeging-
	De jongelieden zwegen en drongen het bruine lichaam, zoo goed het ging, in de smalle, korte kist.
	„Maar domkoppen, neemt toch een andere kist!” riep de gebochelde boos.
	„Het is hetzelfde,” zeide de een.
	Jewssej verliet de plaats met een bitter, verootmoedigd, beleedigd gevoel in het hart. Arme Sarubin, dacht hij bij zichzelf. Hij hoorde zeer duidelijk, dat de gebochelde tot de beide jongemannen, die het lijk wegbrachten, zeide:
	„Dat schijnt mij ook een twijfelachtig heertje... komt en zegt, ik ken hem. Misschien heeft hij hem wel op zijn geweten?” Bijna gelijktijdig antwoordden de beide mannen:
	„In elk geval ook een spion ...”
	„Wat gaat dat ons aan?”
	Klimkow sprong snel in een droschke en riep den koetsier toe:
	„Rijd hard ...”
	„Waarheen ?”



	„Rechtuit...
	Angstige, bittere gedachten hielden Jewssej’s hersenen bezig.
	„Als een hond stopt men hem onder den grond ... Niemand heeft hem meer noodig... En zoo zal men ook mij onder den grond stoppen ... zoo ...”
	De huizen joegen hem voorbij, de vensterruiten glinsterden, menschen liepen haastig door de straten... en zijn hart was aan alles vreemd. „Vandaag vernietig ik Sascha... ik ga hem dadelijk doodschieten,” dacht hij vastbesloten.
	Maar reeds het volgend oogenblik begon hij weer naar beweegredenen te zoeken:
	„Het moest gebeuren... En ten slotte is mij toch alles hetzelfde ...”
	Hij zond den koetsier heen en ging een lokaal binnen, waar Sascha, was het ook al minder dan in andere, dikwijls vertoefde. Hij bleef voor de deur der kamer staan, waar de spionnen gewoon waren samen te komen, en zeide:
	,Zoodra ik hem zie, schiet ik er op 105...!
	Zacht, met trillende hand, klopte hij aan en bleef stokstijf, koel, wachten, den revolver in den zak betastend.
	,Wie is daar?” werd achter de deur gevraagd.
	„Ik ..zeide Jewssej.
	De deur werd een weinig geopend en door den kier flikkerde vluchtig een oog en de roodachtige, kleine neus van Ssolowjow.



	„Ah!” riep de spion verwonderd. „En het heette toch, dat ze je hadden doodgeslagen!...”
	„Neen, zij hebben mij niet doodgeslagen,” antwoordde Klimkow norsch, terwijl hij zijn jas uittrok.
	„Ik zie het. Doe de deur dicht... Ja, men vertelde, dcit je met Melnikow waart samen geweest.”
	Hij kauwde bedaard aan een stuk ham, hetgeen hem in het spreken belemmerde. Zijn vette lippen lieten de woorden maar langzaam door.
	„Het is dus niet waar, dat je met Melnikow bent gegaan ?”
	„Waarom zou het niet waar zijn?” vroegJewssej.
	„Nu, z00... je bent toch nog in leven en hem is het slecht gegaan. Ik heb hem gisteren gezien...”
	„Waar?”
	De spion noemde het ziekenhuis, waar Jewssej zooeven was geweest.
	„Waarom is hij daar?” vroegJewssej onverschillig.
	„Dat is zulk een geschiedenis... Een kozak heeft hem met den sabel over zijn kop geslagen en de paarden hebben hem vertrapt... Hoe en waarom het is gebeurd, weet geen mensch. Hijzelf ligt bewusteloos en de dokter zegt, dat hij niet meer zal opstaan...”
	Ssolowjow vulde een klein glas met likeur, bekeek het met saamgeknepen oogen tegen het licht, dronk het uit en vroeg Jewssej:
	„Waar verstop je je eigenlijk?”
	„Ik verstop mij in het geheel niet..
	„Je hebt je toch in elk geval verstopt..



	In de gang viel ergens een bord; Jewssej kromp ineen, hij had vergeten den revolver uit zijn jas te nemen en stond op.
	„Sascha is woedend op je ..
	Jewssej zag in gedachte, de booze, roode, door violetten nevel omgeven schijf der maan, en stelde zich het neusgeluid, de eeuwig commandeerende stem van Sascha en de gele vingers zijner knokige handen voor.
	„Komt hij niet hier?” vroeg hij aan Ssolowjow.
	Ik weet het niet... waarom?”
	Het gezicht van Ssolowjow straalde, hij was blijkbaar over iets zeer tevreden, glimlachte vaker dan anders, en in zijn stem klonk de achtelooze vriendelijkheid van den voornamen heer. Dat alles stond Jewssej zeer tegen.
	Onsamenhangende gedachten glipten, elkaar belemmerend, door zijn hersenen.
	Gij zijt toch allen schurken ... Jammer van Melnikow ... Deze dikzak wilde Jakow dus niet kennen. Waarom?
	„Hebt gij Sarubin gezien?” vroeg hij overluid aan den politie-spion.
	„Wie is dat?” vroeg met opgetrokken wenkbrauwen Ssolowjow.
	„Gij weet toch ... Die ginds in het ziekenhuis in de lijkkamer lag ... Gij hebt hem toch gezien ..
	„Ja, ja, ja... hoezoo? Zeker heb ik hem gezien ...”



	„En waarom hebt gij daar niet gezegd, dat gij hem kent?” vroeg Jewssej barsch.
	De oude hief het kale hoofd op en vroeg heel verbaasd op spottenden toon:
	„Wa ... at?”
	Jewssej herhaalde de vraag, maar reeds minder barsch.
	„Dat gaat jou niet aan, mijn waarde, denk daar aan! Ik wil je domheid in aanmerking nemen en je slechts zeggen, dat wij geen domkoppen noodig hebben. Wij kennen hen niet, begrijpen hen niet, willen niets van hen ... Daar moet je, zooals ik zeide,’ aan denken, vandaag en eeuwig en voor het geheele leven ... knoop dat in je ooren en bind je tong met een koord vast!”
	Ssolowjow’s kleine oogen glinsterden koud als twee zilverstukken en zijn stem had een boozen, bijna wreeden klank. De spion dreigde met zijn korten, dikken vinger. De zinnelijke, blauwe lippen trachtten een strenge uitdrukking aan te nemen, maar ze boezemden geen vrees in.
	„Alles hetzelfde,” dacht Jewssej. „Allen met elkaar is het een bende schurken, allen moeten er aan gelooven.”
	Hij sprong snel naar zijn jas, haalde den revolver uit den zak, richtte den loop op Ssolowjow en schreeuwde dreigend:
	„Nu 1...”
	De oude zakte in elkaar als een groote hoop vuil,



	gleed van den stoel op den vloer, greep met een hand den poot der tafel, strekte de andere smeekend naar Jewssej uit en stotterde jammerlijk:
	„O, ik bid je ... neen, neen ... edele heer, dat niet..
	Klimkow drukte zijn vingers vaster en vaster om den trekker, een koude huivering doorvoer hem van inspanning en zijn haar ging recht overeind staan.
	„Ik wil gaan... ga morgen trouwen... ik zal gaan ... voor altijd ... zal het nooit meer doen ...” klonken de laffe woorden van den ander. Op de kin van den spion glom het vet nog en het servet op zijn borst trilde hevig. De revolver ging niet af, de vinger deed Jewssej pijn en de plotselinge schrik, die hem van het hoofd tot de voeten beving, belemmerde hem de ademhaling.
	„Ik kan u geld geven,” fluisterde Ssolowjow, „ik zal niets zeggen ... ik zal zwijgen ... voor altijd ... ik ga toch naar...”
	Klimkow nam een zwaai, wierp met de revolver naar den spion, greep zijn jas en liep weg.
	Twee zwakke kreten klonken achter hem:
	„O ... o ...”
	Als een paar bloedzuigers zogen zich deze uitroepen aan zijn nek vast en gaven aan zijn voeten vleugels door de waanzinnige kracht van een plotselingen schrik. Zij joegen nog lang achter hem aan en den ganschen tijd scheen het hem toe, alsof een menigte menschen zonder geruisch, zonder de aarde
	18



	te raken, hem nazetten, alsof tien lange, begeerige armen naar zijn hals grepen. De vervolgers speelden met hem, maakten zich vroolijk over hem, verdwenen en verschenen opnieuw. Hij huurde een droschke, reed een eind, sprong er uit en liep weer, nam opnieuw een droschke... Zij waren onophoudelijk achter hem, wel is waar onzichtbaar, maar daarom des te schrikkelijker.
	Hij gevoelde zich meer verlicht, toen hij een donkeren muur van boomen voor zich zag, welks kale takken zich naar hem uitstrekten. Hij dook snel tusschen hun stammen en ging steeds verder, met de handen achter zich, alsof hij de boomen achter zijn rug wilde samenschuiven. Hij daalde in een klove neer, ging daar op het kale zand zitten, stond weer op en liep, zwaar ademhalend, met zweet bedekt en als van schrik bedwelmd in de klove voort. Spoedig ontdekte hij echter voor zich een open plek ... hij luisterde voorzichtig, deed onhoorbaar nog eenige schreden en zag, dat voor hem de spoorlijn zich uitstrekte, achter hem stonden weer boomen, maar zij waren schaarscher, meer verspreid en tusschen hen schemerde het grijze dak van een gebouw.
	Hij liep snel terug; altijd hooger de klove volgend ... daarheen, waar het woud donkerder en dichter was.
	„Zij zullen mij grijpen,” steeg het ijzig in zijn verbeelding op. „Zij grijpen mij beslist... zoeken mij in eik geval reeds, loopen achter mij.”



	Door het woud weerklonk een zacht fijn geluid, het klonk in de nabijheid en bewoog de dunne takken, die in het halfdonker der klove schenen heen en weer te gaan. Onder zijn voeten kraakte droog het dunne ijs van de beek, die anders op den bodem der kloof stroomde; het water was weggevroren en het ijs bedekte als een dun huidje de grauwe droge holte harer bedding.
	Jewssej ging zitten, bukte zich, nam een stuk ijs in den mond en sprong dadelijk weer op. Met moeite kroop hij de steile helling van de kloof op, deed zijn gordel en bretels af en bond ze aaneen. Daarna beschouwde hij oplettend de takken boven zijn hoofd en peinsde met huiveringwekkende koelheid: Ik zal mijn jas niet uitdoen... die is zwaar, het zal sneller gaan...
	Hij haastte zich, zijn vingers beefden en zijn schouders trokken onwillekeurig omhoog, alsof ze zijn hals wilden verbergen. Maar door zijn hoofd schokte het aarzelend:
	„Ik volbreng het niet, zal te laat komen.”
	Aan den zoom van het bosch ijlde de trein voorbij, de boomen begonnen als het ware onwillig te ruischen, de aarde beefde, tusschen de takken verscheen witte damp en rook, die door de lucht zweefde en zich deelde alsof hij naar den mensch daar beneden uitkeek en zich voor diens oogen wilde verbergen.
	Meezen vlogen aan. Vermetel fluitend doken zij op tusschen het donker gewirwar der takken; hun



	haastig, bedrijvig gedoe, scheen aan de bewegingen der koude, weerbarstige vingers van Jewssej nieuwe aandrift te geven.
	Hij bevestigde den riem met een lus aan een tak en trok hem stevig naar beneden. Daarna maakte hij haastig een tweede lus van de saamgeknoopte bretels en toen alles gereed was, zuchtte hij diep:
	„En nu moet ik bidden ...”
	Maar de woorden van het gebed wilden hem niet invallen. Hij dacht eenige oogenblikken na. Enkele zinnen kwamen hem wel te binnen, maar verdwenen echter dadelijk weer, zonder zich tot een gebed samen te voegen.
	Raissa wist mijn 10t... ging plotseling door zijn hoofd en terwijl hij het hoofd door de lus stak, zeide hij zacht, zonder te beven; „In naam des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes ...”
	Hij stiet met zijn voet van den grond, sprong hoog op en boog zijn beenen in de knieën. Een smartelijk, scheurend gevoel kreeg hij achter de ooren, een vreemde, van binnen komende slag ging door zijn hoofd en verdoofd viel hij met zijn gansche lichaam op de harde aarde. Hij draaide zich om, rolde naar beneden, hield zich met de handen aan de boomwortels vast, stiet met het hoofd tegen de stammen en verloor het bewustzijn.
	Toen hij tot bezinning kwam, zag hij, dat hij beneden in de kloof zat; op zijn borst bengelden de gebroken bretels, zijn pantalon was gescheurd, de gekwetste



	bloedende knie was er door zichtbaar. Het geheele lichaam deed hem pijn, vooral zijn hals, en de koude rukte hem de huid als het ware van het lijf.
	Jewssej wierp het hoofd achterover en keek omhoog langs de helling; ginds onder den witten tak van een berk spartelde als een dunne slang de riem en lokte hem tot zich.
	Ik kan niet, dacht Jewssej wanhopend. Ik kan niets, ik weet niet eens, hoe ...
	Bittere tranen van onmacht kwamen in zijn oogen. Hij ging met den rug op den grond liggen en keek door de tranen naar den eentonig triestigen hemel, waartegen de zwarte takken afstaken.
	Hij zat daar lang, in zijn jas gehuld, door koude en smart gepijnigd, en, tegen zijn wil in, trok in een keten van donkere ringen als rook zijn ganschejzinneloos leven aan hem voorbij. Bij vlagen vloog het hem voorbij, trapte zonder erbarmen op zijn half doode.’ziel, sloeg haar met de zware slagen der herinnering, deed geen enkelen zwakken vonk van hoop in'zijn hart opvlammen... en stiet hem onmeedoogend in de aarde.
	In zijn borst trilde en klonk stil een melancholieke snaar, haar treurzang ging door zijn gebeente en het kleine, magere, ziekelijke, bevende lichaam kromde zich in de koude schemering tot een weerloos hoopje samen, vlijde zich steeds vaster tegen de harde, krachtige aarde.
	Benige keeren vervulden de treinen, die het woud voorbijsuisden, het bosch met hun geratel en gekraak,



	hun rookwolken en lichtstralen. Deze stralen kropen over de stammen der hoornen, alsof ze die wilden betasten, alsof ze er iemand tusschen zochten.
	En zij vonden hem ... Jewssej... en wekten hem op. Hij stond met moeite op en ging in het schemerlicht van het bosch hen achterna. Aan den zoom van het woud bleef hij staan, leunde tegen een boom, luisterde naar het verwijderd, ruw geraas der stad en wachtte. Het was reeds avond, de hemel was vaal en boven de stad hing een mat-roode glans. Men stak daar, in afwachting van den nacht, de lichten aan.
	Uit de verte kwam een huilend gonzen en galmen nader en nader; de rails begonnen te zingen en te klinken met de roode oogen knippend, ging een trein door de schemering, die echter snel weer samenvloeide en steeds dichter en donkerder werd.
	Jewssej klauterde, zoo snel hij kon, de spoorbaan op, viel op zijn knieën, legde zijn hals op de rails, dwars over de baan, en hulde zijn hoofd dicht in een pand van zijn jas.
	Eenige oogenblikken was het hem aangenaam het ijzer van de rails te voelen; het verzachtte de pijn in zijn hals, maar de rails dreunden en klonken steeds sterker, steeds opwindender, zij vervulden zijn geheele lichaam met zwaarmoedig smartelijk zuchten, en de door lichte stooten sidderende aarde kwam in beweging, zonk weg onder zijn lichaam en stiet hem van zich af.
	De trein rolde zwaar en langzaam verder; het gerinkel der koppelingen, het gelijkmatig botsen der



	raderen op de verbindingsstukken der rails, het zwaar rochelend snuiven verdoofde Klimkow en alles rondom hem en in hem sidderde, golfde stormachtig op en neer en rukte hem van de aarde los.
	Hij kon niet langer wachten, sprong op, liep langs de rails en riep met schrille, huilerige stem;
	„Ik ben schuldig... ik wil alles ... alles ... alles .. J
	Op het gladgeslepen metaal der rails gleden, Klimkow inhalend, de roodachtige stralen der lichten, zij laaiden schriller en schriller; de beide roode ijzeren strepen schenen te gloeien en strekten zich rechts en links van Jewssej uit, zijn loop bestemmend en hem meerukkend, de schemering in.
	„Ik wil toch ...” klaagde hij en schermde met de armen in de lucht.
	lets hards en breeds stiet hem in den rug, hij viel op de dwarsleggers tusschen de roode lijnen der rails en een kletterend rauw gekraak verstikte zijn zwakken kreet.
	EINDE.