EE== HET MOEIELIJKE BEGIN
	DOOK NANNIE VAN WEHL
	L. J. VEEN AMSTERDAM



	



	



	



	HET MOEIELIJKE BEGIN



	



	831 E 15
	HET MOELIJKE BEGIN
	■H'y $ >iD i <o m Ijl
	W q) AM.ST^ü'a4i



	BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ G. J, THIEME, NIJMEGEN



	VOOR ANNETJE



	



	EERSTE HOOFDSTUK.
	De middag was mooi, zoo zonnig en warm; bosch en duin lagen in den helgouden zomerglans en toch waren een aantal jonge menschen bijeen in een groote, heete zaal, hoog in een somber gebouw. Ze zaten op kleine bankjes met de teekenplanken op de knieën of stonden aan schuinoploopende tafels en toekenden stijve blokken en cylinders, of wat sierlijker plaatfiguren.
	Onder degenen, die bij de tafels stonden te teekenen, was er hier en daar een, die meer hing over het werk, dan stond ’t was de laatste middag van de week, en deze jongelui, allen onderwijzers of onderwijzeressen, hadden een week hard werk achter zich. Overdag voor de klasse, s avonds op den Hoofdcursus of thuis aan de studie. En nu den heelen middag hier, nu ’t binnen bijna onhoudbaar en buiten zoo over- en overschoon is.
	Onder de meisjes was er eene, die nog niets scheen te voelen van het wicht van gansch een week harden, onafgebroken arbeid. IJverig teekende ze voort, ging nu en dan enkele schreden achteruit, om haar werk met ’t voorbeeld te vergelijken en haar gestalte werd nog strak en recht gedragen door de lichtstappende voeten.
	„O foei, zuchtte een werkster, hangend op de tafel, met de neergeworpen teekenpen en wiek voor haar voeten:
	Het moeielijke begin.
	1



	„O foei, ik ben dood-op. Let, schei alsjeblieft eens uit je maakt me nog warmer met je ijver.”
	„Doe ik?” lachte Let ongeloovig. „Arme ziel maar ik wou die teekening zoo graag afhebben —”
	„Zeg Let,” hervatte de ander. „Ik zou wel eens willen weten, wanneer je ook eens moe bent. Nooit, geloof ik.”
	„Neen,” zei Let, „nooit! Dat geloof ik ook.
	„Hè, hoe heerlijk om dat ellendige gevoel niet te kennen.”
	Let’s frisch, lachend gelaat veranderde eensklaps van uitdrukking.
	„0, maar ik ken ’t wel,” zei ze plotseling zóó ernstig, dat haar gezellin haar verwonderd aanzag. Doch toen Let dezen verwonderden blik ontmoette, ging ze, opeens weer lachend, voort: „Zoo min moet je nu niet over me denken, dat ik dht niet zou kennen ik ken alles. Hola, ga eens opzij, je staat me leelijk in den weg, juffrouw luiaardje.”
	Ze duwde het meisje opzij en zocht een nieuw stuk houtskool in haar teekendoos.
	„Ik wou, dat ’t vier uur was,” zei ze onderwijl.
	„0 zoo,” zei de andere met blijkbare voldoening: „jij verlangt toch ook naar het einde.”
	„0, lieve deugd,” gierde Let te luid, want de leeraar, die gebogen stond tusschen de blokteekenaars, zag op en keek zoekend rond, wie daar zoo het rustige geroezemoes aan de tafels verbrak.
	„Ik zou niet blij zijn, dat ’t vier uur was! Yoor wat een heilige zie je me nu aan Ik snak ernaar! Ik smacht en hunker ernaar! Maar wat helpt ’t me? Hoe meer je daarover zeurt, hoe langer ’t duurt, daarom teeken ik maar zoo hard als ik kan. Je zal me eens een luchtsprong zien doen, als ’t vier uur is ik beu ’t eerst van allemaal de trap af en naar buiten Vort,



	nou sta je me aan dien kant weer in den weg *
	-hn t meisje werd verjaagd naar de andere zijde.
	Let teekende door, een bedrijvig figuurtje in haar witte japon met het bonten schort en de bonte morsmouwen.
	Maar ’t verjaagde meisje zette ’t gesprek op haar nieuwe standplaats voort.
	„Je doet het volgend jaar examen, hè?”
	„Natuurlijk.”
	„Dat ’s zoo natuurlijk niet. Ik doe ’t niet. En ik geloof, dat jij en Minnie Doorwerth de eenigen zijn van dit jaar, die den volgenden zomer examen doen. Zeg werk je ’s Zondags al?”
	„Neen, dat doe ik pas na de vacantie. Dat kan nog lang genoeg duren.”
	„Minnie komt er nooit, als ze zoo doorgaat.”
	} »Neen, zuchtte Let. „Vanmiddag is ze er weer niet ’t is matinée op ’t Kurhaus. Hoera, daar heb ie den beloofden luchtsprong, Willy!”
	De bel luidde door het gebouw, de altijd met vreugd begroete bel, maar die toch nooit zoo’n schoonen, helderen klank had als op den Zaterdagmiddag om vier uur.
	Let wierp haar teekenpen en wiek in den koker, klapte haar boek dicht, rukte zich het schort en de mouwen af, rolde ze ineen en vloog na een korten groet in ’t ronde, het lokaal uit.
	Ze rende de trappen af, overgelukkig in het bezit van haar vrijheid.
	In haai witte japon, met den blos op de wangen, met de schitterende oogen, met het verwarde, blonde haar vormde ze een sterk contrast tegen de somberheid van ’t de stoffige trappen, de donkere benedengang. Ze leek een zonnestraal, een fleurige zomerbloem.
	Onder een afdak op de binnenplaats stond haar fiets.



	Ze bond er haar boeken op, nam ’m aan de hand en reed ’m door de breede marmeren voorgang, de twee bordestrappen af.
	Daar stond ze in de nauwe straat met de hooge huizen, haalde diep adem in de buitenlucht, zoolang gemist.
	Overal de warmte-verzadiging van den zomermiddag. Stil hingen kleine vlokwolkjes tegen het hooge blauw van den hemel; stil blakerden de kroonlijsten der hooge huizen in den zomerzonnegloed. Let hief ’t hoofd op naar den blauwen hemel en haar gelaat straalde van vreugd en verwachtende blijdschap, als van een gevangene, die nog in zijn cel is, maar de deur zijner gevangenis reeds opengeworpen ziet. Voort mag hij, voort! Naar de schoone bosschen en velden, naar de duinen en de zee!
	Verdiept in haar blijdschap zette ze reeds den rechtervoet op den trapper om op te springen, gereed om zóó heen te vliegen, toen een jonge man, die op zijn rijwiel geleund, haar aan had gestaard, verwachtende, dat ze hem zien zou, nu zich oprichtte en in de stilte van de verlaten straat zijn stem verhief, een vriendelijke, welluidende stem, maar met een tint van matheid en moeheid: „Ik wou, dat je weer even op aarde terugkeerde, Let totdat we in het Bosch zijn, tenminste.”
	„Hallo!” juichte Let. In eene uitbarsting van dolle vroolijkheid wipte ze hoog op, zat op ’t zadel en reed in woeste vaart heen.
	De jonge man glimlachte even, slingerde zich op kwajongensmanier op zijn fiets en schoot haar, onhoorbaar, in één vliegensvluggen haal achterop. Toen vatte hij haar arm, temperde hun beider vaart tot een zeer gematigde, en zei, licht verwijtend: „Kom Let over tien minuten mag je uitrazen. Nu eventjes bedaard, anders rij je een kerk vol ouwe vrouwen en een bewaarschool vol kleine kinderen om.”



	„Ja, ik zal nu wel bedaard rijden,” beloofde Let, „maar ik heb ook zoo gesnakt naar vier uur! Zeg, hoe kom je ertoe, met dit mooie weer me tot bij school te halen was toch buiten gebleven, dan had ik je wel gevonden.”
	„Ik ga nu pas uit,” antwoordde haar makker. „Ik heb tot nu toe gewerkt.”
	„Dat’s nergens voor noodig,” decreteerde Let. „Ik zou die nonsens nu maar laten. Heb je ooit —” ging ze voort met stijgende verontwaardiging „om met dit heerlijke, levenaanbrengende weer thuis te blokken ’t is dwaasheid!”
	„En jij dan, Let?’ vroeg hij kalm.
	„Ik o dat ’s heel wat anders.”
	Plotseling zweeg ze en beet zich op de lippen, terwijl ze een kleur van verlegenheid kreeg.
	Hij had haar losgelaten en verwijderde daardoor zijn wiel iets van ’t hare.
	„Ja, dat vergat ik dat ’s heel wat anders,” zei hij strak, terwijl een stroeve, bijna harde trek op zijn gelaat kwam. Zwijgend reden ze voort, bijna alsof ze ieder alleen waren. Het stadsgewoel verwijderde hen nu en dan van elkaar. Dan wierp Let tersluiks een blik op hem, of de wolk nog niet voorbijgedreven was, doch zijn bleek gelaat stond strak, bijna zonder uitdrukking; alleen het voorhoofd was even gefronst, en de wenkbrauwen bogen zich moede over de donkere, starende oogen.
	Eindelijk gleden hun fietsen de breede Boschlaan in. Let reed op dat oogenblik achter en ze slaakte een zucht van verlichting, nu ze uit de drukte en de menschen waren.
	Met even een aantrapje schoot ze vlak naast hem en legde haar hand op zijn schouder.
	„Kom Leo, nu gaan we genieten. Je hebt ’t me natuurlijk allang vergeven, dat ik je pijn deed en je



	weet ook wel, hoe ik ’t meende, nietwaar? Mijn lieve jongen ’t is toch ook wel een beetje dom, om nu op den kostelijken Zaterdagmiddag alweer te werken, nadat je van de week zoo poot-aan hebt gespeeld. Ja ik moet ’t ook doen, maar ik ben nu eenmaal zoo’n bonk ijzer, dat voor mij een tikje is, wat anderen een mokerslag lijkt.”
	„Ben je nu klaar, vervelende meid?” vroeg Leo lachend en trachtte onder haar hand weg te komen. „Excuses bovendien, nadat ik tien minuten geboudeerd heb als een preutsche jongejuffrouw
	„Neen, lieve Letje, ik werd niet boos en stil, omdat je me deed voelen, dat we verschillen, doch ’t was, omdat je den spijker zoo op den kop sloeg.”
	Hij richtte zich op en dwong zich, vroolijk en opgewekt te kijken. „Luister,” ging hij voort, om haar te toonen, hoe gelijk ze had, „ik ben op dit oogenblik zoo verschrikkelijk moe en heb zoo’n berstende hoofdpijn, dat ’t me niets zou verwonderen, als ik straks voorover van mijn fiets sloeg. Ik ben waarlijk een ezel geweest van de week maar ik wilde me weer eens tegen mezelve verzetten.”
	Zwijgend reden ze toen voort over den Leidschen straatweg. Let had haar lievelingsplekje in gedachten, en daar reed ze recht op af. Daar, met ’t uitzicht op de duinen, zou Leo kunnen rusten. Hij had zich tegen zichzelf verzet voor de zooveelste maal, en boette ’t voor de zooveelste maal ook eerlijk met uitputting en pijn en toch kon ze hem er geen verwijt van maken, al trachtte ze dit zoo nu en dan te doen. Hoe natuurlijk was ’t hoe in-natuurlijk!
	Zij allen werkten hard, om door ’t moeielijke begin van ’t Leven heen te komen. De een was voorspoedig, de ander niet. De een was vol lust, de ander niet. Doch voort moesten ze allen. Zij had lust en kracht en



	moed en haar toekomst leek stralend genoeg. Hij moest voort als zij, doch zijn kracht was weinig, spaarzaam moest hij er mee omgaan, wilde hij ze niet opeens geheel en al derven.
	Let vond éen groote fout in de wereldorde: dat je veel kunt wegschenken, geld, goed, vertrouwen, liefde, vriendschap, geheimen maar dat je ’t waardevolste zoo geheel en al zelf moet houden je kracht; al geloofde je, met minder toe te kunnen; al zag je een ander neerzinken uit gebrek daaraan.
	Daar was ’t lievelingsplekje. Een heuvel, aan den kant van den weg, begroeid met knoestige eiken.
	En dan achter dien heuvel de groene weilanden, en achter die weilanden de blonde duinen, met hier en daar het klimmen van een dennenboschje tegen hun zandige zijden.
	Ze legden hun fietsen op elkaar in ’t gras. Leo wierp er zich dichtbij neer, doch Let trad met enkele schreden den lagen heuvel op, bleef staan tegen den zwaarsten eikeboom, die door het heuvelje gedragen werd.
	Breed en machtig bouwde de eik zijn dak van takken. Goudgroene schijn en gouden zonneplekken speelden om Let’s gestalte. Ze hief ’t gelaat tegen den wind, die uit de weilanden langs den boschrand kwam aaugezweefd.
	Leo hield zijn blik niet van haar af. Haar oogen straalden van levenslust, de blos op haar wangen werd dieper. Ze sloeg de armen uit, als een vogel zijn wieken, wanneer hij zich gaat verheffen naar de wijde luchten; een glimlach van verrukking gleed om haar lippen.
	Toen kroop hij naar den voet van den heuvel, hief ’t hoofd op en vroeg: „Waar denk je aan, jij zonnestraal?”
	Ze wendde zich naar hem toe en haar oogen schitterden van tranen.
	„Aan Het,” antwoordde ze. „Aan dat ik nu anders



	ben. Ach Leo, je weet ’t net zoo goed als ik ik heb je dat lied al zoo vaak voorgezongen,”
	„Zing ’t maar weer,” zei hij dringend. „Ik gun dat geluk alleen aan degenen, die me bewijzen, dat ze ’t waardeeren. Zing ’t maar weer Let.”
	Hij had gezien dat ze even aarzelde, doch nu begon ze:
	„Ik dacht natuurlijk aan den ouden boozen tijd aan den nieuwen goeden meteen. O Leo, wat heb ik hier vaak gestaan, te ellendig en te moe om terug te keeren! En dan moest ik tóch. Wat was ik een akelig, klein, verschrompeld ding Ik wist nooit raad met mezelf. Als ik met mijn gedachten terugga en ik zie mezelve als veertien-, vijftienjarig meisje, bij mijn kennisjes of bij de een of andere tante, bij mijn vader en moeder zelfs, dan denk ik opeens met ergernis, dat ik daar niet hoorde en de anderen hinderde Mijn God, ik had toch inhoud, ik moest toch ruimte innemen Alleen bij jou kon ik urenlang zitten, zonder dat ik ’t gevoel kreeg, teveel te zijn. Als ik bij die uren terug ben, voel ik geen ergernis. Jij scheen de eenige te zijn, die me werkelijk met geduld verdroeg. Weet je nog? Dan zat ik in den grooten schommelstoel op je kamer, en je werkte of las, je ging de kamer in en uit; soms bleef je heele tijden weg, en ik zat er maar, ineengedoken, blij, dat ik ergens een hoekje had, waar niemand me opjaagde, door me te laten merken, hoe vervelend ie me vond.
	In mijn lange koortsnachten dacht ik altijd maar weer aan dien schommelstoel; en zoo akelig en pijnlijk kon ik niet wezen, of in dien stoel look ik weer wat op.”
	Ze zweeg, de glimlach was van haar gelaat gegaan. Ze staarde met een droeven trek om de lippen voor zich uit. Plotseling liet ze zich in het gras naast hem neerglijden, sloeg de handen voor ’t gelaat, en begon te schreien als een bedroefd, klein kind.



	„’t Was ’t lied der oude, booze tijden, en dat had ik niet gevraagd —” zei Leo. Toen bleef hij stil zitten, keek haar zoo nu en dan aan, maar deed of zei niets. Hij kende deze oogenblikken zoo goed, want ze kwamen meermalen; ze kwamen vaak na een zoo extatische vreugdebui als daarnet. Hij kende ook de theorie ervan, door Let zelve opgesteld: Het vale Verleden greep haar dan weer met zijn klemmende klauwen en op zulk een oogenblik zei ze met de diepste overtuiging! „Daar is geen Verleden, Alles blijft en op een gunstig oogenblik vliegen ons de oude smarten weer regelrecht naar de keel,”
	Terwijl hij haar zoo stil liet uitschreien, mijmerde hij over de Let, die hij kende, en de Let, die ze ginder was. Hij had haar jeugd van ziekte en zwakte meegemaakt ; hij was een der weinigen, met wie ze had omgegaan in die booze tijden. Sterker als nu was hij toen, maar toch de zwakste uit haar omgeving. En dat had haar tot hem gedreven. Langzamerhand had hij haar zien worden wat ze nu was, de gezonde, krachtige Let, die vroolijk leefde en hard werkte in een wijden kring van vriendinnen en vrienden, welke later pas om haar was gekomen, en waarvan vele leden niet eens wisten van dat donkere verleden. En die ’t wel wisten, hadden er zoo weinig van gezien, dat ze ’t bijna heelemaal vergeten waren.
	Daarginder was ze de kalm-blijmoedige, die altijd in evenwicht was, in gemoedsruste. Doch tegenover hem sprak ze over ’t verleden, in zijn tegenwoordigheid leefde ’t weer op, zoodat hij haar buien zag, die de nawerkingen ervan waren. Bij Leo was ze soms uitgelaten vroolijk of dof-terneergeslagen, in juichende extase of schreiende melancholie, alnaardat ze in heden of verleden toefde. Bij Leo zei ze vele dingen, die daarginder niemand als uit haar mond zou herkend hebben.



	De bui dreef eindelijk over. Ze glimlachte even tegen hem, met een blik om vergeving vragend en ze zei weer in den gewonen gesprektoon:
	,Morgen die heerlijke pic-nic van Minnie Doorwerth, op Meiendaal. Hoe jammer, dat jij en Minnie niet intiemer bent, dan was je ook gevraagd.”
	„Hoe jammer, dat jij en Minnie zoo intiem bent,” zei hij in denzelfden toon. „Dan ging je morgen met mij en Nol naar Noordwijk dat hebben we al zoolang op ’t oog. En dan ’t is toch jammer, dat jij en Minnie zulke vriendinnen bent.”
	„Hè, nu vind ik je hardvochtig Je weet heel goed, hoe lang en goed ik Minnie ken die heb ik altijd gekend, en ik was al twee jaar, toen jij in Den Haag kwam wonen en bij ons aan huis kwam. Je weet heel goed, dat Minnie mij niet lichtzinnig en oppervlakkig zal maken. Ik vind ’t flauw van je, dat je altijd zoo tegen haar ben. Nu ja, ze doet weleens domme dingen, maar je moet denken, ze heeft ook geen moeder —”
	„Ik heb ook geen moeder, maar daarom doe ik nog geen domme dingen.”
	„Jawel,” zei Let beslist. „Dat doe je wel! Vanmiddag nog —”
	Ze vond ’t onderwerp van gesprek, en den toon, die erin kwam, te ontroerend voor den schoonen zomermiddag en eindigde daarom lachend:
	„En je zou er nog meer doen, als ik je niet zoo altijd achterna zat. Nu, Minnie moet ik zoo nu en dan ook eens achter de vodden rijden. Ik heb wat te stellen met zoo’n paar lastposten als jullie —”
	En ze keek heel boos.
	„Stil moeder Let,” zei hij. „En stap op en ga mee. M ant ’t is al bij half zes. Om zes uur eten we, dat wil zeggen, Sanne en ik. Vader is niet thuis.”



	„Poer boy,” lachte Let.
	Omdat ze hem zoo beklaagde, begon hij om een gunst te smeeken, meenende, dat nu ’t oogenblik zeer geschikt was:
	„Zeg, kom je me vanavond troosten in mijn eenzaamheid met Sanne?”
	Ze trok een bedenkelijk gezicht.
	„Nu, dat weet ik zoo net niet. Ten eerste wou ik nog wel wat werken en ten tweede heb ik zoo’n idéé, dat ik voorloopig maar uit Sanne’s nabijheid moet blijven.”
	„Heb je weer wat uitgehaald!
	„Ach neen, maar laatst op ’t strand, toen droeg Sanne precies zoo’n blouse als ik, ze had ’t zoo slim aangelegd, om achter ’t adres van den winkel te komen. ’t Was zoo’n dunne witte, met een vierkante open hals Sanne is haast twee keer zoo oud als ik En toen moesten Bertie en ik zoo verschrikkelijk lachen toen ze met mijn doodsvijand voorbijkwam en toen keek ze ineens op. En Doodsvijand keek zoo kwaad! Je zal der weer wat van beleven, als hij bij ons komt. ’t Zal mislukte hatelijkheden regenen —”
	„En Bertie zal juist-gemikte terug doen kletteren, wees daar maar van verzekerd. Arme Doodsvijand! Hij kan maar niet in de gunst komen!”
	Ze waren opgesprongen en reden in matige vaart naar de stad terug.
	Let sneed een verder gesprek af over Doodsvijand, een der leden van haar kring, wien ze dezen naam gegeven had, omdat ze zoo’n hekel aan hem had en vroeg: „Maar als ik niet bij je kan komen en jij ’t zoo vervelend heb bij ouwe Sanne —”
	„Een beetje meer respect voor mijn zuster, asjeblief riep hij streng.
	„Nu dan, als ’t gezelschap van juffrouw Susanna Falckenaer je niet geheel bevalt kom dan bij ons.”



	«Neen Let dan werd ik heelemaal gek," antwoordde hij.
	„Ben je t nu dan half?” vroeg ze lachend, hem niet dadelijk begrijpend. Maar toen ze hem aanzag, hoe bleek hij was en hoe eigenaardig zijn donkere oogen uitkeken onder de zwarte wenkbrauwbogen, zei ze:
	„ Och —is ’t heelemaal niet overgegaan?”
	„Niet veel, antwoordde hij met een geduldig lachje.
	„Een knappe kerel ben je, als je nog een woord uit me krijgt,” sprak ze en sloot de lippen op elkaar. Toen kwam ze vlak naast hem rijden en legde de hand op zijn schouder. En zwijgend reden ze voort, terwijl hun voorwielen zoo precies bij elkaar en gelijk bleven, alsof ze door één kracht in beweging werden gebracht.



	TWEEDE HOOFDSTUK.
	Een half uur later gleden ze de brug van de Laan van Nieuw-Oost-Indie af, reden de breede laan in. Toen ze Let’s huis naderden, begonnen ze te bellen, alsof er brand was.
	„Nu adieu,” zei Let en steeg af, hem haar hand toestekend. „Derangeer je niet.”
	Hij reed door, naar zijn huis, een paar nummers verder.
	Let wierp ’t hekje van den voortuin open, reed haar fiets op de huisdeur toe en luidde weer met haar fietsbel.
	Boven, op ’t groote balcon der eerste verdieping, vertoonde zich een lange, slanke meisjesgedaante en een hooge, heldere stem riep: „Ga maar, waar je vandaan komt, Let. De hond is in de pot —*
	„Dan eet ik jou op,” antwoordde Let, waarop een gouden lach klonk en het meisje tot antwoord riep; „Dan kreeg je bepaald je bekomst! Zeg kom je nooit boven?”
	„Ze doen niet open,” bromde Let. Maar ze deden wel open, de deur werd met een smak opengetrokken en Let’s jongste broer, twaalf jaren oud, bijzonder groot, bijzonder wild en bijzonder aardig, sprong op zijn oudste zus af en omhelsde haar zoo hartstochtelijk, alsof ze regelrecht uit Indië terugkwam. Tusschen elke twee of



	drie zoenen in hield hij zich onledig met: „hoera' hoera! te brullen.
	Let bleef doodbedaard onder dit alles. Zich kalm latende kussen, zette ze de fiets onder de trap, terwijl Broer haar nasprong om haar wang te kunnen blijven bereiken. oen zette ze zich op de eikenhouten gangbank neer en trok hem op haar schoot.
	»Nu en wat is er nu?”
	”Niets, zei hij, plotseling kalm. „Je ben een lieve meid en morgen is ’t Zondag en dan gaan we naar Meiendaal.”
	„Luister eens, Broer,” zei ze, van zijn milde stemming gebruik makende. „Als je jouw fiets nakijkt zie dan afstoffen8 m^ne‘ beetje oppompen’ een beetJe
	uw orders, juffrouw Menke,” antwoordde Broer.
	„Mijn flets ook,” riep de hooge meisjesstem van boven en een zware stem volgde daarop: „En de mijne!”
	zal Jullie aan zien komen,” gilde Broer naar Tboren- ”Alleen de fiets van Letje, van mijn lieve zus Letje!
	Gearmd kwamen ze de trap op en traden ze in de voorkamer, waarvan de deuren, die op ’t balcon uitkwamen, wijd openstonden.
	„Is de tafel al gedekt?” vroeg Let, zich opeens schuldig voelend, dat ze zoo vlak voor ’t eten thuiskwam, en Bertie met den boel had laten zitten.
	„Natuurlijk,” antwoordde Bertie en kwam voor haar staan.
	Let slaakte een kreet yan verrukking.
	„O kind, kind!* riep ze. „Wat zie je er uit! Hoe beeldig, hoe snoezig! Om te schilderen! Moeder, hoe vindt u ’t?’
	Mevrouw Menke kwam juist binnen en waarschuwde Let met een bezorgden blik, dat ze haar geestdrift wat



	moest temperen. Let was altijd in verrukking over haar zuster, en moeder meende vaak, dat ’t Bertie kwaad zou doen.
	In antwoord op moeders zwijgend-bevelenden blik riep Let: „ach moesje, grootsch wordt ze toch niet, nietwaar kind?”
	Bertie schaterde weer om het verklappen der heimelijke wenken en moeder wendde zich, even geraakt, af.
	Let draaide Bertie om en om.
	,0,” zei ze, „zoo moet je vanavond naar Leo; hii zal ervan genieten —”
	Bijna ontroerd zweeg ze en beschouwde het slanke, sierlijke figuurtje harer zuster, dat zoo volmaakt tot zijn recht kwam in de witte neteldoeksche japon.
	Hoe was de teere, soepele stof in volkomen overeenstemming met liet broze, buigzame van de tengere gestalte ! De japon had een vierkant stuk van zachte klossenkant en de hals, door die kant omsloten, was bijna even sneeuwwit als de kant.
	Let trok in verrukking het blanke gezichtje tot zich, streek over ’t weelderige, goudroode haar en kuste haar zus, eerbiedig bijna, op ’t voorhoofd.
	„Kind, kind en vanavond Constantijn naast je Wat een beeldig span zullen jullie zijn O, ik zou jullie de zaal wel willen zien binnenkomen —”
	„Ga ook mee,” stelde Bertie voor. „Nol wil natuurlijk niet, maar Klaas komt misschien hier vanavond, en als je die vraagt om mee te gaan, is hij dadelijk bereid.”
	„O lieve deugd,” zei Let en kroop in een hoekje van de canapé om haar eigen gestalte, die haar te breed en te forsch toeleek bij deze hooge elfengedaante, zoo klein mogelijk te maken. „Ik en Klaas met jou en Constantijn mee dat de heele menschenwereld op ’t Kurhaus ons aan zou wijzen en zou zeggen: Parisien Parisienne, Marker en Markerin! ”



	„Leve de Marker en de Markerin,” riep Nol, die in de andere kamer zat te lezen en nu in de deur kwam staan. „Ik verkies dat geslacht ver boven ’t brooze artistengoedje Let, laat die lui toch nog niet meer verbeelding van zichzelf krijgen, dan ze al hebben,” waarop Bertie ’t hare antwoordde en Let weer een woordje, een paar woordjes zei, en toen Papa en Mama Menke hun troepje kwamen roepen om te eten, vonden zij ze in de levendigste discussie, afgewisseld door schaterbuien van Bertie en schreeuwerige uitroepen van Broer.
	Daar stonden ze alle vier midden in de kamer, alle vier zoo groot, zoo rijzig, zoo kloek en gezond, zoo tintelend van geest en vernuft.
	Van hun vader hadden ze hun hooge gestalte gekregen, zoodat moeder t „ukkie” was in dezen kring van grooten, hoewel ze ergens anders nooit klein genoemd zou worden.
	Ze werden met moeite de eetkamer binnengedreven, en langzamerhand bedaarde ’t vuur van ’t gesprek.
	Papa Menke had haast, als altijd. Niemand had ooit Papa Menke zonder haast gezien. Hij maakte na ’t eten vlug, dat hij wegkwam, naar de fabriek, waarvan hij directeur was, en waar hij voor den invallenden Zondag nog heel wat te doen had.
	Mama bleef met de vier over, aan de Heidenen in handen geleverd.
	Toen ze gegeten hadden, legden ze alle vier hun armen op tafel, en keken elkaar met hun ondeugende oogen aan, alsof ze zeggen wilden: „Wat nu? Welke grap volgt, voor de spijsvertering?”
	't Was wonderlijk, welk een esprit de corps hun vieren bezielde.
	Ze telden twaalf, zestien, achttien en negentien jaar, maar als ze in vrijheid bij elkaar waren, was er in hun doen en laten volstrekt geen leeftijdsverschil op te mer-



	ken. Let had gezag noch waardigheid onder haar jongeren en Broer had precies zooveel te vertellen als Nol.
	Let stoorde ’t afwachtende zwijgen, door te beginnen : „Ja moeder wat zou ik morgen aantrekken, voor de pic-nic van Minnie?”
	„Schoon wit piqué,” ried moeder.
	„Hé, daar ben ik in eén dag door en ik zou Woensdag met Leo naar ’t strand gaan. Dan ben ik zoo graag in ’t wit.”
	„Je blauwe dan.”
	„Die staat me zoo leelijk. Ik wou niet al te erg bij Bertie afsteken.”
	„Je wit-voile dan.
	„Verbeeld u, mijn aller-paasch-beste die ik van den winter aan moet, als ik soms uit ga —”
	„Ja, dan geef ik ’t op,” zei moeder ongeduldig.
	„Hè” klaagde Let.
	„Ik zal je wel helpen,” riep Broer, „Doe die zwarte aan, van van den winter, die staatje zoo mooi —”
	„Dat ’s een idee!” riep Bertie, „ Of je groene fietspak!—”
	Schaterend gelach. Dat groene fietspak was een lievelingsstuk van Let. Ze was er al twee jaar uitgegroeid, haar armen staken er ver uit, rok noch lijf kon meer dicht, doch ’t hing trouw in haar kast, ze kon er niet van scheiden.
	„Ik vraag ’t woord,” riep Nol door ’t lachen heen. „Ik vraag ’t woord” doch toen niemand acht op hem sloeg, sprong hij op zijn stoel, zette zijn voet op tafel, alsof hij naar Hooglandsche wijze een toast wou slaan en riep weer: „Ik vraag ’t woord!”
	Nu zwegen ze stil, luisterend, wat hij te vertellen zou hebben’
	„Let schijnt geen kleeren te hebben voor de pic-nic,” begon hij. „We zullen haar dus dienen te leenen. Ik geef mijn oude cape wie biedt meer?”
	Het moeielijke begin.
	2



	„Ik mijn nieuwe pofbroek,” gilde Broer.
	„Een jas, een broek!” telde Nol op zijn vingers. „Wie nog?”
	Jk, een onderrok!”
	„Ik, een paar overschoenen
	„Ik vraag ’t woord?” gilde Bertie nu en sprong ook op een stoel. Maar toen Nol ’t woord behield, meende ze, dat ze ’t krijgen zou, als ze nog hooger stond dan hij en ze wipte boven op de tafel,
	„Let moet als Lady Macbeth gaan, in nachtkostuum. Ik heb een mooie lange pon, van toen ik uit logeeren ging, en onze schoonmaakster draagt zulke heerlijk sierlijke mutsen —”
	Dat was haar toast.
	„Ik vraag ’t woord! Ik laat me niet langer voor den gek houden!” riep Let en sprong naast Bertie op tafel.
	„Kinderen, kinderen, komt er af,” smeekte moeder. Maar niemand luisterde naar haar. Nol en Broer voegden zich naast hun zussen, en daar stonden ze alle vier en vertoonden een pantomime, door Nol opeens geïmproviseerd, door hen drieën dadelijk begrepen.
	„Hooge boomen vangen veel wind!” Ze stonden gearmd, en hunne gestalten zwaaiden heen en weer, juist in de maat, als op den adem van een regelmatig aanblazenden storm.
	*O, wat is onze moeder zóo een ukkie,” riep Broer.
	7 i * „Kinderen, kinderen, komt er toch af Jullie zult de lamp aftrekken —”
	„Moeder vraagt ’t woord!” riep Let en sprong op den grond. „Moeder vraagt ’t woord!”
	In een wip waren ze van de tafel af en verdrongen zich om hun moeder, met eerbiedige gebaren.
	«Mama verlangt ’t woord! Wat zal ’t wezen, lieve kleine? Stap op, kleutertje een redevoering houdt men op een stoel. Heisa-hop ! ”



	Daar stond de arme moeder, bijna onmachtig van ’t lachen.
	„Nu, waarom spreekt u nog niet? Nog niet hoog genoeg, vrouwe moeder? ’t Is waar ook een rede houdt men op een tafel! Heisa hop!”
	Acht sterke armen hieven haar omhoog, en toen ze op de tafel stond, rende ’t viertal op eens weg, verborg zich achter gordijnen, achter stoelen, en vermeide zich in den aanblik van hun hulpelooze moeder, die schaterend van ’t lachen boven op de tafel stond, zonder een woord uit te brengen.
	Van achter de groene crapaud in den hoek klonk ’t: „Ze zegt niets. Zou ze niet durven? Misschien wil ze wel niet. ’t Is een treurige tijd De ouders staan tegen de kinderen op. Kom, als ze toch niets zegt, moet ze der maar af. Wat zou ze wel denken? Staan, daar op onze mooie eikenhouten tafel? ’t Blad beschadigen? Neen maar zusje nu moet ze der af.”
	Daar kwamen de vier kwelgeesten weer te voorschijn en droegen haar zachtjes en behoedzaam van de tafel, zetten haar in de groene crapaud. Toen lieten ze haar aan haar lot en aan een welverdiende ruste over. Let ging werken; Nol, die pas zijn eindexamen H.B.S. had gedaan en dus de weelde der ruste mocht kennen, ging fietsen met Minnie Doorwerth, die altijd voor alle pretjes beschikbaar was. Broer kwam bij Let zitten met zijn huiswerk en Bertie wachtte op haar cavalier voor ’t Kurhaus, Constantijn van der Willigen, een collega van haar, want ze waren beiden „in de mesiek” zooals Nol ’t noemde.
	Toen Leo door Let verlaten was geworden, had hij spoedig zijn eigen huis bereikt. Hij zette zijn fiets in het rek en ging de trappen op.
	„Is mijn zuster al thuis?” vroeg hij aan de meid, zich over de trap buigend.



	„De juffrouw is in haar eigen kamer, meneer,” antwoordde de meid.
	„Dank je,” en hij ging regelrecht naar de eetkamer toe, hopend, dat Sanne niet dadelijk zou komen om te dineeren, want hij had graag even gerust, in de vensterbank.
	Maar nauwelijks was hij in het vertrek, of hij hoorde de deur van Sanne’s kamer en ze trad binnen.
	„Bonjour Leo.”
	„Bonjour Sanne.”
	Ze schelde, dat de meid op zou brengen, en bekeek zichzelve even in den spiegel, voor ze zich neerzette.
	Ze was een flinke, tamelijk knappe dame, maar op haar gelaat lag een harde, stuursche uitdrukking, die dadelijk afstiet, en in haar manieren en kleeren had ze al het geaffecteerde, het gewilde, wat de echte, oude vrijster kenmerkt.
	Leo en zij waren de kinderen van meneer Falckenaer, die een collega van Let’s vader was.
	Twee kinderen had hij tusschen hen verloren, en toen Leo nog geen half jaar was, stierf zijn vrouw en bleef hij achter met zijn veertienjarig meisje en het kleine kind.
	Toen waren er huishoudsters gekomen, twee, drie na elkaar, maar in geen van haar vond ’t jonge meisje een moederlijke vriendin.
	Sanne had nooit veel zachtheid in haar aard gehad, t Weinige, dat ze bezat, had haar moeder met groote zorg aangekweekt Doch toen die moeder gestorven was, bleef er voor Sanne niemand over, die in staat was, dat kleine vonkje liefde tot een vuurtje te maken.
	banne was gaan werken op de teeken-academie. Ze had haar droomen gehad van roern en eer maar ze bleek slechts een middelmatigen aanleg te bezitten, zoodat ze door haar wilskracht een geschikte leerares werd.
	Sanns had misschien ook wel andere droomen gehad,



	doch niets van dat alles was vervuld geworden. En zoo was ze geworden, wat ze was; een harde, strenge vrouw, die goed 'thuishouden haars vaders leidde, maar voor dien vader geen koesterend zonnetje der dochterliefde had eenliefdelooze zuster, die zich nooit zeer aangetrokken had gevoeld tot 't kleine broertje en in wie nog nawerkten de uren van verbittering jegens haar vader, als hij al zijn zorg en teederheid wijdde aan het kind, dat door zijn zwakke gezondheid hem vaak angsten deed uitstaan. Vroeger, toen Leo klein was, had ze zich nooit bekommerd om de kinderen Menke, zijn speelkameraden, en hun verdere kornuiten. Thans, nu ze jongelieden waren geworden, trachtte ze zich in dien kring te schikken als eén der hunnen. Ze noemde de jongelui bij hun voornamen en wilde ook aldus genoemd worden. Maar voor velen bleef ze juffrouw Falckenaer, de juffrouw Falckenaer, die hen vroeger vaak met booze oogen aankeek, als ze teveel drukte maakten in Leo’s speelkamer.
	De Menkes en hun allerintiemsten waren zoo bedeesd niet; die dachten: „nu, als ’t dan persé Sanne moet wezen, dan zal ’t Sanne zijn en zelfs Broer noemde haar zoo.
	Nu zat Sanne met Leo aan tafel, stijf rechtop in haar nauw sluitende, lichte japon, en merkte koel tegen haar broer op:
	„Je ben tamelijk laat vandaag.”
	»Ja,” zei hij op een toon, alsof hij met dit antwoord ’t gesprek wilde sluiten: „Let is pas om vier uur vru.”
	Sanne’s oogen flikkerden even ongeduldig.
	„Let Let,” zei ze vertoornd. „Eeuwig en altijd die Let Ik begrijp me niet, dat Let altijd zoo met jongelui gezien wil worden.”
	Leo voelde behoefte, om even de hand tegen de bonzende slapen te drukken, maar de beweging leek hem te tragisch, te lijdend tegenover zijn ijzeren zuster, die



	daar zoo rechtop zat, zoo blozend en sterk. Hij bedwong zich geheel en al, richtte zich ook op en at door, strak voor zich ziende.
	Sanne wachtte, of hij niets zou zeggen, maar toen hij zweeg, ging ze voort:
	„Dhn is ze heele dagen met Nico Menke op de fiets, dan zwiert ze op de Kurhausconcerten rond met Constant en dan weer zie je ze overal met dien luitenant de Kruyff. Soms ben jij goed genoeg.”
	Almaar door verweerde Leo zich tegen zijn stijgende drift, wetend, dat die drift hem folterende pijn zou kosten. Hij bedwong zich zóó, dat hij ijzig kalm, nonchalant kon zeggen;
	„Let heeft nogal tijd, om al die dingen uit te halen, die jij daar opnoemt. Maar toe, Sanne, laten we wat voortmaken, ik moet naar boven.”
	Hij snakte naar den divan op zijn kamer, doch hoopte, dat zijn zuster zou meenen, dat hij naar boven moest om te werken.
	Ze sloeg echter geen acht op zijn woorden, maar ratelde door, allerlei kleine ergernissen te berde brengend, die ze tegen de meisjes Menke had.
	Ze zag niet, hoe haar broer krijtwit werd en hoe langer hoe meer met zijn vork zat te spelen, inplaats te eten.
	Eindelijk kon hij ’t niet langer uithouden en zei, nog luchtig en nonchalant: „Sanne, als je eens zweeg Ik heb hoofdpijn Ik ga naar boven, als je niet ophoudt!”
	Maar nog vóór hij uitgesproken had, ratelde ze weer opnieuw.
	„Ja, dat kennen we. Nu heb je hoofdpijn. Maar je kunt wel uren weg met Let fietsen en mij alleen laten zitten, met de thee Dan heb je geen hoofdpijn —”
	Als hij zijn ingeving van dat oogenblik had gevolgd, had hij haar een klap gegeven. Maar hij stond zwijgend



	op, verliet de kamer en snelde naar boven. Daar gooide hij zich op den divan.
	En de pijn bereikte haar hoogtepunt, na den dwang, dien hij zichzelve had opgelegd. Zijn slapen bonsden, om zijn oogen trokken zich gloeiende ringen; zijn oogleden sloten zich over ballen van vuur.
	Hij was onmachtig om op te staan, iets tot lafenis te nemen, een glas water of wat eau-de-cologne.
	Sanne at voort, zeer ontstemd over deze „kuur” van haar broer. Ze liet ’t eten wegnemen en de meid zag het bijna onaangeroerde bord staan voor Leo’s plaats.
	„Moet meneer niet meer eten?” vroeg ze, met een lichte bezorgdheid om „den jongen meneer”, die er nooit al te voordeelig uitzag.
	„Neen, meneer is al gaan werken boven. Neem maar mee.” En in haar gedachten voegde ze er aantoe:
	„Als meneer honger heeft, zal hij zich wel aanmelden. Wat verbeeldt hij zich toch?”
	Toen nam ze de portefeuille, die ’s Zaterdags kwam en ging naar haar boudoir.
	’t Werken vlotte Let maar een uurtje. Toen werd de invloed van den naderenden Zondag haar te machtig; ze deed haar boeken dicht en zag er opeens een liggen, dat aan Sanne toebehoorde.
	„Ik zal ’t haar even gaan brengen,” dacht ze, „dan loop ik met Leo nog wat op en neer op de Laan, o wat een heerlijke avond! ”
	Even daarna liep ze op straat onder de hooge ruischende populieren. Aan de overzijde hielden de huizen gauw op, maar hun rij was nog ver doorgebouwd, tot op geringen afstand van den Yoorburgschen tol.
	Ze stak de straat schuin over en bleef naast ’t laatste huis bij den trottoirrand staan.
	Over de weilanden zag ze de stad liggen, wier silhouet



	’t schoonst is, gezien van de Laan van Nieuw-Oost-Indie. Boven de stad blonk de vuurbol der dalende zon. De weiden lagen in roodgouden schijn.
	Ze draaide zich om, teneinde vlug Leo te halen, mee* mee, den weg op, waar ’t silhouet almaar mooier wordt, hoe verder je van de stad afben.
	„Waar is de juffrouw?” vroeg ze aan Daatje, de meid der familie Falckenaer.
	„In haar kamer, juffrouw,” antwoordde deze.
	Let trad bij Sanne binnen, met bepaald vriéndelijke gevoelens bezield. Het weer is zoo mooi morgen is ’t Zondag vanavond is men lief tegen alle menschen
	„Goedenavond, Sanne!” zei ze opgeruimd. „Ik kom Je dat boek eens terugbrengen. Ik heb ’t al een schandelijk langen tijd. ’t Was erg mooi; ik dank je wel. Mag ik bij je komen zitten?”
	Ze had al een stoel genomen, en schoof dien naast Sanne’s fauteuil.
	„O, Moderne Kunst een heerlijk tijdschrift, hé?”
	„’t Gaat nogal,” zei Sanne en keek ternauwernood op van haar platen.
	„Waar is Leo?’ vroeg Let, verwonderd dat hij nog niet gekomen was. Hij moest toch haar stem gehoord hebben.
	Sanne sloeg met een onverschillig gebaar een blad om.
	„O meneer pruilt een beetje op zijn kamer, denk ik. Ik heb ’t durven wagen, hem onder ’t oog te brengen, dat meneers vriendin nog wel andere vrienden heeft.”
	Let kreeg een kleur van boosheid en angst. Ze wist wel, hoe ’t ging, als Sanne je wat onder ’t oog wou brengen
	En Leo had juist zoo’n hoofdpijn! Arme jongen, dat zou er niet beter op geworden zijn
	Let stond op. „Wel, wel, Sanne, dat ’s onderhoudend discours geweest!” sprak ze scherp. „Nu zal meneer voor



	mijn woorden wel niet meer toegankelijk wezen na zooveel nieuws en zooveel geestigs”
	En vóór Sanne eraan dacht, te antwoorden op deze bittere, verwijtend-klinkende woorden, was ze de trap opgesneld en tikte aan Leo’s studeerkamer.
	Geen antwoord. Zou hij uitgegaan zijn, alleen ? Of en ze dacht aan den divan.
	Voorzichtig opende ze deur en trad op de teenen de kamer binnen.
	Leo lag achterover, ’t hoofd te weinig gesteund door het kleine divan-kussentje. Zijn wenkbrauwen waren samengetrokken, zijn voorhoofd gefronst van pijn. Onder zijn oogen brandden twee vuurroode strepen.
	Let balde de vuisten van woede tegen hartelooze Sanne, die hem zoo had laten liggen. Ze zag rond naar een tweede kussen; maar vond ’t niet. Toen ging ze zijn slaapkamer binnen, haalde ’t kussen van zijn bed. Behoedzaam trok ze ’t kleine kussentje onder zijn hoofd vandaan en schoof er ’t groote onder. Hij sloeg de oogen op, maar scheen zich niet bewust, wat er met hem gebeurde. Doch toen ze zijn hoofd neer liet glijden op ’t kussen en hij ’t koele van ’t bedlinnen voelde, werd zijn bewustzijn helderder, en zag hij, wie er bij hem was.
	Een glimlach gleed over zijn gelaat. „Dank je, Letje. Ga maar weg. ’t Is goed zoo.”
	„Wil je een kop thee?”
	„0 ja ja,” zei hij gretig.
	Ze ging naar beneden, weer naar Sanne toe. „Kan ik een kop thee voor Leo inschenken?” vroeg ze.
	„Ga je gang. Waarom komt hij niet hier?”
	„Hij is bijna onmachtig van hoofdpijn. Zoo erg heeft hij ’t in lang niet gehad. Heeft hij de antipyrine boven?”
	„Neen, die staat hier. Neem de doos maar, ginder op dat tafeltje.”
	Ze ging met de thee en de poeders naar boven.



	„Hier kind,” zei ze, „ik heb de antipyrine meegebracht. Nu eerst je thee —”
	Stilletjes ging ze op den rand van den divan zitten, terwijl hij de thee uitdronk, met zichtbaar welbehagen.
	Toen gaf ze hem een poeder en hij zonk terug met ’t hoofd in ’t koele kussen.
	„Nu, nacht jongen,” en ze streek hem met de hand langs ’t gelaat.
	„Nacht, moeder Letje,” zei hij zacht.
	Terwijl ze nog even bij Sanne stond, om goedenavond te zeggen, werd er buiten gefloten en ze hoorde aan ’t fluitje, dat ’t de Kruylf was. Even daarna werd er gebeld. De Kruyff kwam met een boodschap van mevrouw Menke, of Leo en Let daar wilden komen, daar er niemand thuis was dan zij met Broer.
	„Adieu Sanne,” zei Let kort. „Daar is een van de vrienden van meneers vriendin.”
	Maar bij de deur gekomen, bleef ze staan, had reeds spijt van haar scherpe woorden.
	„Toe Sanne,” zei ze, met een weinig smeeking in de stem. „Ga tegen elf uur eens even naar Leo zien. Dan is de antipyrine zoowat uitgewerkt. En hij moet naar bed als je niet gaat, zal hij den heelen nacht zoo blijven liggen.”
	„We zullen zien, we zullen zien!” antwoordde Sanne droog.
	En daarmee kon Let heengaan.



	DERDE HOOFDSTUK.
	Den volgenden morgen reden de vier Menkes onder luid geklingel en geklank hunner bellen de Laan af, ’t Bosch in.
	Hier en daar kwam een gelaat voor de ramen en een hand wuifde ze toe; men mocht de vier Menkes wel; en menigen oude leken ze de incarnatie van Jeugd en Leven.
	Hoog bouwden de hoornen zich langs de Yijverlaan en vormden een koepelboog, waaronder de vier zoo klein leken, zoo nietig. Hun bellen zwegen en zelve zwegen ze ook; reden langzaam, dat ze konden genieten van het onbeschrijfelijk mooie gezicht op de vijvers. Ze reden vlak bij elkaar met rustige bewegingen, soms even de hand leggend op den schouder van een ander, om niet in eikaars wielen te raken.
	,0,” zuchtte Let, „dit is haast teveel genot voor een arme gevangene als ik geweest ben een paar weken lang! Maar nu is ’t uit nu noem ik me vrij —! Ik kan me niet voorstellen, dat de zomervacantie zoo dichtbij is. ’t Lijkt me te zalig! Zeg Nol als ik me al zoo zalig voel, wat moet jij dan wel niet ondervinden? Vrij als de vogels in de lucht, tot October!”
	„Nou, maar dan ook Dan zal ik moeten vossen en hengsten als ik nog nooit heb gedaan. Want den



	volgenden zomer wil ik weer klaar zijn. Kom nu harder rijden.”
	Ze waren ’t Bosch uit en op ’t Kanaal. En voort stoven ze, t Kanaal langs, den Waalsdorpschen weg in, naar de vlakte van Waalsdorp, waar ze verzamelen zouden. In ’t begin van den Waalsdorpschen weg reden ze langzaam weer en zagen naar de bloembegroeide oevers van de beek, of keken langs de hooge hellingen der duinen, die hier bosschen van laag struikgewas op hun zijden dragen, en plekjes als uit tooversprookjes verborgen houden.
	Maar toen ze aan dat deel waren gekomen, dat in de heete zon ligt en waar de duinen hoog, blank en naakt liggen, versnelden ze hun vaart, reden al maar harder, den boog van laag eikenhout onderdoor, die hun eene flikkerende gouden lichtplek als einde vertoonde ; dat was de vlakte.
	Toen de weg in ’t zand verliep, sprongen ze af en staarden over de wijde wijdte van blank zand, omringd door lage duinen. En dan ver, ver aan den horizon, daar leken de duinen donkerder, daar begonnen de bosschen van Meiendaal, waar ze heen moesten.
	Langs een zijpaadje brachten ze hun fietsen in de groote rekken voor de kampwachterswoning.
	ür is daar op de vlakte, die als militair oefeningsveld gebiuikt wordt, een wachtpost gevestigd en een sergeant heeft er steeds zijn vaste woonplaats. Deze is de algemeene vriend van de Haagsche jongelui, die bosch en duin kennen. Bij hem zetten ze hun fietsen, als ze verdei de duinen ingaan, hij wacht ze na hun zwerftochten op met bier en limonade, en, willen ze bij hem blijven, op de groote grasvlakte of onder de boomen der naastbij gelegen duinhellingen, dan haalt hij ballen en netten en touwen uit de loods, kortom alles, wat voor openluchtspelen noodig is.



	„Goedenmorgen sergeant!’ riepen de Menkes, „zijn er al meer?’
	Ofschoon hij de namen niet kende van al zijn tientallen bezoekers, wist hij toch wel zoowat, wie er bij elkaar hoorden.
	„Ja, ja, u zult ze wel vinden, ze zijn op’t grasveld,” zei hij.
	Nol en Broer renden vooruit, terwijl Bertie Let, die ook mee wou vliegen, tegenhield.
	„Zeg, ik ga eens een beetje waardigheid ophouden. De Witt heeft gezegd, dat hij ons zoo graag samen ziet; nu moet je eens netjes bij me blijven; voor één keer kunnen we hem weleens een pleziertje doen.’
	„O jij ijdeltuit,” lachte Let. „Die wil zelfs hier, onder den blooten hemel, op het groene grasveld, haar entrée de salon maken! Maar ik ben tot je orders.’
	En rustig kwamen ze aan over het grasveld, in haar bijna gelijke en gelijkvormige, witte japonnen.
	Minnie Doorwerth, de gastvrouw, was er al. Naast haar op een boomstam zat Doodsvijand en Let gaf Bertie een duwtje van ergernis, dat Doodsvijand nu ’t eerste was, wat ze ontmoette.
	Minnie Doorwerth was een tenger meisje, van Let’s leeftijd, maar een heel stuk kleiner. Ze was een en al sierlijkheid, een en al lichtheid en vlugheid, maar ze had er wel wat fleuriger kunnen uitzien. Waar ze zat of stond, daar praatte, lachte en plaagde ze, en als men haar zag, kon men onmogelijk gelooven, dat ze in staat zou zijn, ernstig werk te verrichten.
	Ze geloofde, dat ze er wel toe instaat was. Ze meende zelfs, dat ze dat doen kon, zonder eén uurtje van haar plezier op te offeren. Ze was onderwijzeres als Let, maar, terwijl deze „in werkelijken dienst’ was, op een der stadsscholen, was zij aan een school op een villa



	ergens in de Boschjes, waar ze drie leerlingetjes had de heele eerste klasse.
	Toen Let, eenvoudig uit overtuiging, dat ze vooruit moest, aan de Hoofdacte was begonnen, had ze haar voorbeeld in een bui van dolle eerzucht gevolgd, maar den heelen winter had ze er niet eén avond van uitgaan, comedie of opera, om verzuimd, niet eén uitnoodiging ervoor afgeslagen.
	Let waakte over haar, zooals een groote hond tracht te waken over een sierlijk schoothondje. En als dan ’t oogenblik van wegloopen komt, dan durft de groote hond toch niet zijn poot op ’t kleine beestje te leggen, om ’t tot blijven te dwingen, want hij is veel te bang het kleine sierlijke ding pijn te doen.
	Lets waken bepaalde zich dan ook tot ’t haar nadragen van sommen en dictaten, tot ’t maken van een enkele opmerking: „We gaan nu aan de evenredigheden beginnen * of „de letterkunde-les wordt heusch interessant. ”
	Maar Minnie liet haar stil praten, en bleef telkens opnieuw weg.
	Let maakte zich bezorgd over haar. Ten eerste over ’t denkbeeld, dat Minnie ’t volgend jaar zeker zakken zou en dan zoo’n vreeselijken knak in haar eerzuchtig hartje zou voelen en dan om Minnie’s gezondheid, die te teer was, om op den duur bestand te zijn tegen dit koortsachtig jagen: uitgaan, uitgaan, uitgaan, en dan opeens als een dolle werken, met ’t plan, de geleden schade te herstellen.
	En nu Doodsvijand! Hij was een zeer lang, zeer deftig jongmensch met een mooien naam, Jonkheer de Witt van Grave. Maar met zijn lengte, zijn deftigheid en zijn naam scheen hij te vinden, dat hij genoeg presteerde op deze wereld; dat verweet Bertie hem weleens.
	Ha heel veel tobben, veel extra-lessen, na lang wachten



	was hij eindelijk eens door zijn eindexamen gymnasium gekomen, juist dezen zomer en hij dorst ’t wagen, bij dat eenige, wat hij tot stand had gebracht, nog twee en twintig jaar te tellen.
	Twee en twintig! Dat was heel oud, vooral als je nog niets gedaan hebt, meenden de Menkes. Twee en twintig, zoo oud was Klaas Menke ook en die Lieve Hemel, die had wel driemaal zooveel uitgevoerd als de jonker.
	Let noemde hem haar doodsvijand, maar eigenlijk vond ze hem de moeite niet waard, om zulk een mooien naam te dragen. Ze had hem dien naam eens gegeven, toen met Leo ze over hem aan ’t kibbelen was. Leo had weleens gedurende zijn gymnasiastentijd met hem in dezelfde klasse gezeten en verbeeldde zich nu maar, dat er wel ernstige redenen zouden bestaan, om zulk een aartsluiaard te zijn als de jonker was. Hij hield Let ten opzichte van de Witt honderdmaal de les voor oogen:
	„Oordeelt niet,” wat natuurlijk tot resultaat had, dat Let nog een haartje vinniger en scherper oordeelde. De Witt had het niet prettig bij de Menkes, hij kon geen vinger in de asch steken, of hij kreeg ervoor en toch kwam hij er iederen dag terug.
	Minnie en de Witt stonden van hun boomstam op, begroetten de zusters Menke. En ze praatten even heel vredig, terwijl Broer en Nol al aan ’t sjotten waren met een voetbal, die in ’t gras lag.
	Maar binnen vijf minuten had Doodsvijand al een hatelijkheid beet, hoe mooi ook de zon scheen, hoe zacht en mild de duinwind over de vlakte kwam strijken.
	Hij had zijn fietspet op de knieën gehad en toen hij opstond, was ’t ding gevallen. Daardoor was zijn naamkaartje, dat in den rand gestoken zat, er uit gewipt en Bertie raapte ’t witte kartonnetje op uit ’t gras.
	„Jonkheer de Witt van Grave, juridisch student,” las



	ze hardop. En toen zoekend rondziende: „Hë wie is dat? waar is hij?”
	„Geef hier, Bertie!” vroeg de Witt en wilde haar ’t kaartje uit de hand nemen.
	„Pas op, meneer, dit kaartje is niet van u!” riep ze dreigend. En toen: „jongens, ga eens zoeken naar een juridisch student hier op de vlakte, hij heet hok de Witt van Grave —”
	„Hola, Bertie! geef hier!”
	Hij trok haar ’t papiertje uit de hand en stak ’t weer in den rand van de pet.
	Bertie veinsde de allergrootste verbazing en verontwaardiging: „Foei, de Witt,” zei ze, „hoe leelijk van je, om je zoo maar een titel aan te matigen. Jij, jij, die in den komenden winter net zoomin als ik ’t plan hebt, de juridische colleges te volgen —”
	„Natuurlijk niet,” zei hij minachtend. „Maar ik heb niettemin ’t recht, me juridisch student te noemen.”
	„Pfff je ben nog niet eens ingeschreven. Ik ga den rector magnificus waarschuwen. En dan zeg ik: „Lieve rector, er zal een jongetje komen, die is pas twee-en-twintig jaar en wil nu al student zijn, vlak na zijn eindexamen stuur hem nog een beetje weg, lieve rector, heusch, hij zal zich overwerken.”
	Schaterend gelach verhief zich. Een troepje nieuwaangekomenen lachten mee. Ze hadden niet precies gehoord, wat Bertie zei, maar ze hadden de lange, slanke gedaante zien staan beweren en de Witt als altijd zwijgend en machteloos tegenover haar. Ze wisten wel, dat als Bertie zóo aan ’t woord was, men niet voor niemendal lachte
	Luide begroetingen, druk gepraat klonk rond. Minnie telde de hoofden, er ontbraken er nog twee. Daarom wachtten ze allen nog, in groepjes verspreid staande op ’t grasveld.



	Een jonge reuzengestalte trad op Let toe. ’t Was Klaas Menke, haar neef.
	„Goedenmorgen Nicolette,” zei hij met een stevigen handdruk.
	„ Goedenmorgen, Nicolaas.”
	Minnie keek naar hen, zonder dat ze ’t merkten.
	„Zeg, Charles,” zei ze tegen de Witt, die weer bij haar stond, „heb je ooit iets flinkers gezien, dan dat span daarginder, die neef en die nicht? Daar zijn jij en ik toch magere, uitgemergelde karkasjes bij,” en ze stampte met de voeten en legde een hand tegen haar achterhoofd.
	Bijna minachtend keek de Witt naar de twee Menkes.
	„Te grof, te reusachtig,” zei hij. „Zeg Minnie, heb je weer pijn daar?”
	Minnie klemde haar tanden op elkaar.
	„Zwijg, oogenblikkelijk, hoor je? En als ik merk dat je er iets van tegen Let gezegd heb —”
	Hem met de vuist dreigend, trad ze op een der groepen toe.
	Nico had even met Let gepraat over ’t weer en den mooien Zondag; toen bespiedde hij haar plagerig en zei: „Wel is je bleeke, zwarte schaduw niet bij je?”
	„Neen Nicolaas, je hebt dezelfde onhebbelijkheid als Nol om alles, wat niet evenveel als jullie lijkt op een ossenslachter, te bespotten.”
	„Lijk ik op een ossenslachter, Nicolette?”
	„Volmaakt, Nicolaas.”
	„Maar Letje, weet je wel, dat je sprekend op mij lijkt, veel meer dan Anne?”
	„Ja, Klaasje.”
	Hier zat Let leelijk in haar eigen woorden vast. Ze moest ja zeggen om ’t grievende te ontnemen aan de beleediging, hem toegediend. Doch ja te zeggen waar zóovelen bij waren, die ’t hooren konden, leek haar de allergrootste pedanterie.
	Het moeielijke begin.
	3



	Nicolaas werd door allen „een prachtige kerel” gevonden en zijzelve vond dat ’t allermeest.
	’t Was onweersprekelijk waar, ’t viel ieder in ’t oog, zelfs hun beiden, dat ze zoo op elkaar leken. „Als twee druppelen water,” zeiden een paar oude, overdreven juffrouwen, vriendinnen van Sanne. „Ja maar, een druppel met een snor en een zonder snor,” had Nol daaraan toegevoegd. Hij had niet graag, dat er over die gelijkenis zoo geredekaveld werd. Hij vond, dat Let, als een behoorlijke zuster, ’t meest op hem te lijken had, dat ze een deel van haar zusterplichten vergat, door zulk een gelijkenis te vertoonen met „maar een neef.”
	„Wel wel Let, nu heb je er jezelf toch raar ingewerkt,” meende Klaas.
	„Volstrekt niet,” zei ze koel.
	„Let Menke werkt zich nooit ergens in,” riep Minnie. „En al is ze erin dan geeft ze nog niet toe. Maar wat heeft ze uitgehaald?”
	„Kom hier, Minnie,” riep Nico als antwoord. „Mag ik je even voorstellen meneer de ossenslachter, mevrouw de ossenslagerin.”
	„C’est le terme, c’est la formule,” fluisterde Charles Minnie in, maar hij oogstte niets dan een boozen blik.
	„Waar is Anna?” vroeg Let. „Anna! Anna!”
	De zesde Menke kwam aanloopen, Nico’s zuster, met wie hij samenwoonde. Ze had ook het echte Menke-type ze was rijzig, krachtig en blozend, maar heur haar en oogen waren donkerder, en van de zes wilde Menkes was zij de minst wilde. Ze was twee jaar ouder dan Let en Nico telde drie jaren meer. Beiden hadden ze wel eenig gezag over de vier anderen, vooral Nico, Deze was reeds twee jaar ingenieur, een jaar als assistent aan de P.S. te Delft en daarna had hij eene betrekking in Den Haag gekregen. Anna was daar Ambtenaar bij de Telegrafie en ze hadden samen een tehuis ingericht, dat



	een zeer geliefd verzameloord werd der zes Menkes.
	Daar was Nico de huisheer en Anna de gastvrouw, daar had de jeugd heel en al het roer in handen, was er vaak nog een beetje wilder dan thuis, maar ook vaak ernstiger en wijsgeeriger. Als jonge menschen zeker weten, dat ze niet door ouderen gestoord zullen worden, dan komt er heel wat aan de oppervlakte van hunne harten, dat anders in de diepte zou blijven, uit vrees te goed en te nobel gevonden te worden, te zeer geprezen te worden.
	O, die heerlijke avonden, die uren van den voornacht zelfs, dat de vier oudste Menkes samen zaten en de wereld bestuurden naar hun zienswijze, de toekomst knipten naar hun model, alle menschen en alle dingen beschouwden in hun licht!
	De twee, op wie men gewacht had, waren aangekomen. Minnie telde de hoofden opnieuw allen waren present.
	„Op marsch dan!” riep de gastvrouw, en de stoet stelde zich in beweging, na een koor van groeten voor den sergeant.
	„Een zee van limonade asjeblief als we terugkomen!” riep Minnie nogeens. „En een oceaan van water,” schreeuwde Nol. „Plus een berg handdoeken!”
	„’t Zal er wezen, juffrouwen, heeren.”
	En de vriendelijke kampwachter keek den stoet glimlachend na, die zich weldra in kleine troepjes verdeelde, ’t Was een langzaam gedans van lichte kleedjes over de groene, heuvelige vlakte, een langzaam wegsterven van heldere stemmen in de wijde luchten, die over ’t duinlandschap lagen.



	VIERDE HOOFDSTUK
	Koninginnedag! Dat’s voor de Haagsche schooljeugd en oudere jeugd de dag, die de vacantie uitluidt. Sommige scholen zijn dan al begonnen, maar op dien dag staken ze alweer en kunnen degenen, die er wat mee te maken hebben, nogeens voor ’t laatst genieten, eer ’t beste werktijdperk van ’t jaar ingaat, de tijd van één September tot Kerstmis.
	Na twintig Augustus beginnen op Scheveningen de veege teekenen al, die wijzen op de naderende periode van rust en verlatenheid, doch op Koninginnedag is ’t strand weer woelig en druk als op de hoogtij-dagen van den volzomer.
	De wegtrekkende ebbe had ’t strand breed en vlak laten liggen. Nóg stond ’t overgroote deel der stoelen in ’t mulle zand, waar ze door den vloed heen waren ' 0 gebannen, maar enkelen bevonden zich reeds op ’t pas drooggekomen deel. Vlak aan zee stond een groote halve cirkel van twaalf, veertien badstoelen.
	Daar zaten ze allen, de zes Menkes, Leo en Sanne, de Kruyff, Minnie Doorwerth, Charles de Witt, een paar cadets en wat jonge meisjes, kennisjes van Bertie of Minnie.
	Broer had zich verdienstelijk moeten maken. Hij had zijn schop mee moeten nemen, al vond hij zichzelven reeds te groot om er mee te graven, en nu had



	hij hier en daar voor de stoelen een hoop fijn wit zand gelegd, dat hij had gedragen, heelemaal van ’t droge deel tot aan zee. Dit was eensdeel om het witte schoeisel der dames niet al te zeer te laten doorweeken en anderdeels om aan enkele laatkomers, die geen stoelen meer konden krijgen, een droog zitje te verschaffen.
	Let lag achterover in haar stoel, en beschouwde in stille verrukking de zee, de oneindigheid en ontzaglijkheid gevat in de half-omcirkeling van den badstoelenrand.
	Ze was alweer een week op school, maar haar eigen werk had ze uitgesteld tot na Koninginnedag dit was nu de laatste van al de heerlijke dagen, die ze zich, zoo kort geleden, nog droomde.
	De droomen waren allen werkelijkheid geworden en ze was tevreden, vol moed voor de toekomst van hard, hard werk.
	Aan haar voeten, op ’t neergespreide laagje droog zand, zat Leo, de knieën opgetrokken, de handen erom heen geslagen en keek ook uit over de blauwe watervlakte, die even brieste en witkrulde voor zijn voeten.
	Bertie zat de Witt weer in ’t vaarwater, Minme stoeide met Broer en Nol. De Kruyff, in groot tenue, de chako met de wapperende witte vederbos op de knieën, vertelde Nico van de parade, die net was afgeloopen, en hoe hij zich gehaast had, hierheen te komen.
	Sanne onderhield zich met een paar cadets, kleine broekjes nog, die pas geslaagd waren en nu op ’t strand zoo graag kwamen in hun fonkelnieuwe pakje. Leo hoestte wat. Hij had kou gevat bij een nachtelijken tocht, dien de oudste Menkes georganiseerd hadden; een tocht over de weilanden, slapende onder hun deken van witte dauw.
	„Ik moet voelen, dat ’t geen water is,” had Let dien avond geroepen, toen de weilanden lagen in den maneschijn en een vlakte leken als een kalm, spiegelend meei. Nu, ze hadden gevoeld, dat ’t toch wel water was,



	want met doorweekte randen aan de rokken, aan de pantalons, met natte schoenen en kousen waren ze thuisgekomen, en nu hoestte Leo.
	Toen hij ’t even wat erger te kwaad kreeg, boog Let zich uit haar stoel voorover en zei, hem bij een oor trekkend: „Zeg wat een geluk, dat je Papa op reis is, en nog lang niet terugkomt. De arme man wat zou hij zich ongerust maken.”
	Sanne, die „in ’t huis daarnaast woonde,” zooals Broer ’t noemde, had Let’s woorden gehoord en wierp haar een boozen blik toe en Leo ging weer eens voor bliksemafleider spelen.
	„Wel,” zei hij, „wat heb je daar een aardig broche aan, Let! Yan luitenantsknoopen! Biecht eens op: van welken militairen aanbidder?”
	„Yan een aanbidder van Bertie natuurlijk,” antwoordde ze, zonder Sanne haar blik terug te hebben gegeven. „Ik heb nooit aanbidders.”
	Ze liet zich weer achterover vallen en had in vollen ernst gemeend, wat ze zeide.
	„Poor darling!” lachte Leo. „Geen aanbidders! En ik dan!”
	Met een lichten kreet van verontwaardiging en schrik kwam ze overeind en riep driftig en dringend;
	„Lieve God, Leo kom tot bezinning! Ik geloof waarachtig, dat je flirten gaat!”
	„Ach loop!” zei hij, op zijn beurt verontwaardigd. „Maar je hoeft je op ’t punt van aanbidding heelemaal niet achtergezet te voelen bij je zus en dat doe je altijd. De beste van ons allen van wie houdt die meer, van jou of Bertie —”
	Hij sprak van Nico, in wien hij een van God begenadigde zag.
	„Nou ja, dat is de leeftijd. Maar hij is geen aanbidder van me daar is hij te flink voor.”



	De „beste” stond juist op uit zijn stoel, ging eens wat heen en weer loopen, alsof ’t zitten hem te lang had geduurd, en riep toen tegen den halven cirkel: „Wie gaat er mee, een wandeling doen ? Niet te gauw terug —*
	Hij zag Let aan.
	„Ik zal Nico’s woorden vertalen,” zei de Witt, die eens grappig wou zijn. „Gaat Let eene wandeling met me maken, niet te gauw terug?”
	Let had zich al bij haar neef gevoegd en deze maakte dadelijk front naar ’t Noorden om op weg te gaan, zoodat hij ieder ander den pas afsneed, om zich bij hen te voegen.
	Bertie keek de Witt minachtend aan.
	„Hè wat kan jij knap vertalen,” zei ze. „Nu eens zien, of je mij ook zoo goed begrijpt. Pas op. Wie gaat er met mij een wandeling maken? Nu, Charles, vertaal.”
	„De Witt, ga je met mij mee?” zei hij, probeerend, of hij ’t haar naar den zin kon maken.
	„Glad mis,” zei ze. „’t Beteekent „de Witt, blijf je hier en pas een beetje op mijn broertje Leo, ga je mee?” Ze stak Leo haar hand toe, en hij sprong overeind, klopte zich ’t zand wat af.
	„Visites maken?” vroeg ze.
	„Mij goed. Wacht, zie ik er zoo fashionabel uit?”
	„Kranig. Nu lui, tot straks. Als jullie ook aan den wandel trekken, zal er dan een achterblijven om op de stoelen te passen?”
	Ze gingen heen, visites maken. Hier vleiden ze zich eens neer bij een ander jong troepje en babbelden een beetje; daar stonden ze, een beetje ceremonieel, een beetje plechtig te praten voor de eene of andere oude dame. Toen mengden ze zich in ’t gewoel op de plank en gingen voetje voor voetje voorwaarts, een groet roepend, groeten ontvangend.



	Terwijl waren Let en Nico langs het strand gegaan, vlak langs de zacht briesende zee.
	Langzamerhand verstierf ’t geroezemoes van ’t drukke strand. Ze waren alleen in zonneschijn, in wijdte, onder diep-blauweu hemel.
	Rechts van hen, ver, ver weg door de allergrootste breedheid van ’t strand, lagen de duinen, eerst blank van zand, verderop groen wordend, ook aan de zeezijde. Want zoo heel ver komen de gewone strandbezoekers niet; en buiten hun gebied hebben de helm en de zeedistels weer gelegenheid te groeien.
	Zoo nu en dan wendde Let ’t hoofd, om te zien, hoever dit hen nu al weggedragen had, dit lichte gestap, dit vlugge voortgaan. En ze zag heel de woeling van gebouwen en gebouwtjes langs de zee al onduidelijker en vager worden, tot alles gesmolten was om een, dat zichtbaar bleef, de ronde koepel van ’t Kurkaus.
	Toen wees Nico op een hoog duin en sprak: „Laten we daar opgaan.”
	Ze gingen over het vlakke zandplaveisel naar rechts. Maar hun stappen werden zwaarder, want ’t zand werd mul en droog. Ze begonnen te klimmen tegen de steile helling en toen Let niet zoo vlug voort kon als Nico, omdat ze haar japon op te nemen had, sloeg hij zijn sterken arm om haar heen, en juichend liet ze zich dragen tot op den hoogen rand, waar de heerlijkheid van ’t land voor hen lag.
	Lang zwegen ze, overweldigd door deze plotselinge openbaring der wondere geheimenissen achter dien steilen, eenvormigen, zwijgenden duinrand. Toen zei Nico opeens, hartstochtelijk: „Let, de wereld is zoo mooi —ik kan niet rusten, voor ik haar heb doorgereisd, van Oost naar W est, van Noord naar Zuid lk wil weg, ik kan hier niet langer gevangen blijven op een duin-



	top, aan een stukje zee op een vierkantje land.”
	Ze zag, hoe hij doorgestormd werd van kracht, die zich uiten moest, en die toch te groot is voor uiting.
	Ze kende dit ook zulk een kracht was ook de hare maar ze kende beter ’t wezen ervan en kon hem daarom beter temmen.
	Hoog sloeg ze de armen uit, lei ze toen achter haar hoofd en staarde in den diepblauwen hemel, zoodat ze duizelend en wankelend eenige schreden achteruit moest doen.
	„Ga maar!” riep ze luid. „Ga maar, en je zult zien, dat je gevangen blijft. Dit hier is de wijdste wijdte, die je vinden zult altijd zal er een horizon om je zijn, of je in de ijsvelden gaat zoeken naar de vrijheid of in de woestijnen 0; ik ken dit! ik ken dit! Wij we voelen ons zelfs door den wijdsten horizon omklemd! En als je dan overal geweest ben, en alle horizonnen doorzocht hebt dan weet je precies, hoe klein onze gevangenis is hoe we gebonden zijn aan een klomp leem en steen in het Heelal! ”
	De zomerbries joeg een doorzichtigen, witten sluier langs ’t blauw van den hemelkoepel.
	Let volgde dien met de oogen, zich steeds verder achterover buigend, tot ze ’t gevoel kreeg, alsof de aarde onder haar voeten den gang van den voortgedreven nevel volgde.
	Toen stortte ze achterover neer en bleef liggen, in een roes van zon en lucht en wind, in haar hoofd nog de duizeling der wijde, hooge luchten, in haar hart het ontembare verlangen naar vrijheid, dat getemd moet worden, wil men het als gewoon menschenkind op aarde uithouden.
	Een half uur later waren ze weer tot de orde teruggekeerd.
	„En waar wou je dan heen?” vroeg Let.



	„Ik weet niet. Ver weg wij kunnen immers overal gebruikt worden. Naar Chili, of naar Mandsjoerije, of naar Afrika ”
	„En dan je goede betrekking hier opgeven, en een rollende steen worden, die geen mos gaart,” zei Let practisch.
	„Och ja daar is ’t weer, dat ellendige gevoel van gebonden zijn. Maar toch, deze gevangenschap is beter te verdragen, dan die andere, waar jij van sprak. Ik kan immers gaan, als ik wil. En als mijne positie beter dan hier wordt, ga ik zeker.”
	„Dat ’s tenminste verstandige taal. Zeg, als we eens teruggingen?”
	Drie kwartier later waren ze weer bij hun gezelschap.
	Let nestelde zich in haar stoel en Leo kwam bij haar zitten. Sanne fixeerde Let met een gezicht als azijn, en haar booze blikken golden ook haar broer, die nu weer „goed genoeg” voor Let was.
	„Letje, mijn zus is boos op je,” zei Leo lachend, wijzend op Sanne’s onvriendelijk gelaat.
	„Jouw zus kan naar den drommel loopen,” antwoordde Let, die Sanne’s gelaatsuitdrukking allang gezien en begrepen had. „Mijn laatste uurtje van vrijheid en zomergenot gaat in, Leo —”
	Glimlachend zonk ze terug in haar stoel en staarde voor ’t laatst naar de blauwe zee, den zomerhemel, gevat in den gevlochten boog.
	Een uur later stond ze op, om met Minnie een paar boodschapjes te doen, aan de plank. Daarna zouden ze naar huis gaan.
	Minnie ging voor haar in het mulle zand. Met één hand tipte ze haar witvoile japon op, die haar vanachter ver nasleepte. En de andere legde zich telkens tegen haar achterhoofd.



	Let zag die beweging, en merkte opeens, dat Minnie zich allang bad aangewend, zoo te doen. Ze stond plotseling achter Minnie, greep haar kleine hand beet, die zich net weer ophief en zei, bruusk; „Wat heb je daar, Minnie?”
	„Pijn —” antwoordde Minnie kortaf.
	„En allang?”
	„0 wel twee maanden.”
	„Ben je bij den dokter geweest?”
	„Neen, natuurlijk niet. Die maken dadelijk zoo’n spektakel voor niets en ik heb geen tijd voor dokterskunsten.”
	„Geen tijd en je hebt pas vacantie gehad?”
	„Nu ja, die ga ik niet verknoeien met wat zoo’n pil je voorschrijft.”
	„Maar nu is de vacantie uit ga nu asjeblieft.”
	„Neen, van de week moet ik hard werken, om een beetje vooruit te komen. Want de daarop volgende week teek ent Riek Bartels aan en je weet, dan ben ik bruidsmeisje.”
	Riek Bartels was een jonge dame uit een geheel anderen kring dan zij allen. Minnie was de eenige van hen, die met dat trouwen iets te maken had.
	„En dan ga je dus veertien dagen niets doen dan fuiven?” vroeg Let.
	„Zoo is mijn plan.”
	„Minnie, je verdient, dat ik je vader waarschuw.”
	„Dat helpt toch niet. Als ik naar jouw waarschuwingen niet luister, doe ik ’t naa,r die van Papa nog minder.”
	„En je hebt besloten, niet naar mij te luisteren?”
	„Nh Riek’s bruiloft; dan zal ik de volgzaamste van je discipelen zijn. Niet eer. Trek zoo’n ernstig gezicht niet, Let ik heb geen plan, om me dood te werken en jullie loopen allen met dat lugubere plan rond.”
	Let vatte Minnie’s beide handen.



	„Kind, kind,” zei ze dringend, „jij alleen loopt met lugubere voornemens rond. Om zoo, met pijn, te gaan werken en natuurlijk weer als een dolle Om zóo, met pijn, te gaan feestvieren, niet minder dol ’t Is te bar, Minnie.”
	„C’est plus fort que moi, Let. Kom kom ik zal uitfuiven voor den heelen winter, je zult eens zien, hoe degelijk ik daarna word. Maar hier zijn we bij Eademaker. Wat lust je ’t liefst: Milka of Noisette?”
	„Noisette,” antwoordde Let verstrooid, altijd maar door bedenkend, wkt ze toch zeggen of doen moest, om Minnie tegen te houden van haar domme dingen.
	Maar ze vond niets dan een pakje noisette in haar handen. En ze verfoeide noisette al even erg als Minnie’s lichtzinnigheid.
	Doch, de laatste gaf tienduizendmaal meer zorgen; van de eerste hielp Bertie haar met een juichkreet af.



	VIJFDE HOOFDSTUK.
	Al zes weken lang was het werkenstijd geweest en zes weken aan één stuk had Let gewerkt, met niets vrij dan haar Zondagmiddagen. En omdat het op die Zondagmiddagen vaak geregend en gewaaid had, zooals de Herfst ’t soms kan laten regenen en waaien om maar gauw met zijn vernielingsarbeid klaar te komen, wks ’t er vaak een vrijheid naar geweest. Nu ja, wat langer babbelen dan anders bij het namiddagsche kopje thee, eens uitwippen naar Anna Menke, of naar Minnie, die ziek was geworden, maar meer niet. Geen uitgang had ze gehad met alle behoorlijke achterlating van zorgen.
	Nu was ’t weder tot bedaren gekomen en voor een paar dagen scheen het, of de lente haar intrede deed na stormen en regenvlagen, zoo zacht en mooi was het buiten.
	Roerloos stonden de hooge, bijna ontbladerde populieren der Laan. Dikke lagen der verkleurde bladeren stapelden zich tegen de trottoirranden neen, voorjaar was het niet, al was de lucht weer zacht en warm.
	De familie Menke at vijf uur precies; dan waren Let en Broer uit school; de anderen konden er ook zijn en de avond was lang.
	Na den eten gingen de vier uit elkaar, ieder naar zijn eigen werkcel, die meteen zijn slaapkamer was.



	Alleen Bertie bleef in de middenkamer der eerste verdieping, als ze piano moest studeeren. Doch als het de beurt van de viool was, werkte ze ook liever boven; dan klonk het gezaag minder door het huis.
	Soms zweeg „’t gezaag” even en zong er een innige melodie achter de gesloten deur van Bertie’s cel. Dan slopen Broer, Nol en Let uit hun kamers naar het portaal, waarop de vier vertrekken uitkwamen, gingen op de waschkist zitten, doodstil, en luisterden naar de viool, die zong; liederen vol zachtheid, vol teerheid en verlangen maar ook liederen, die een uitdrukking trachten te geven aan stormende jeugdkracht, alles trotseerenden moed
	Dat waren hun liederen, de liederen der zes; en ze vereerden Bertie en Constantijn, omdat ze hun deze liederen konden geven.
	Let had bijna een uur gewerkt op dien stillen herfstavond. En toen wierp ze haar boeken dicht en toen was het gedaan, gedaan met haar zelfbeheersching. Ze had een booze bui.
	Zes weken van inspanning lagen achter haar en al was haar kracht hiertegen bestand, haar geduld was dien avond uitgeput. Met de bedwelmende geuren van den herfstavond was het verlangen naar de gewone vrijheid in haar ontwaakt, en ze was in opstand gekomen tegen al, wat haar boeide en kluisterde, tegen al, wat de jeugd boeide en kluisterde.
	In de dagen, dat ze haar geduld en zelfbeheersching had, zei ze vol trots: „We werken allen als jonge paarden.” Maar op een avond als heden, sloeg ze de handen voor het gelaat en zuchtte: „Lastdieren zijn we, zwoegende lastdieren en we zijn nog zoo jong!”
	’t Werd haar te benauwd in haar kamer; ze ging eruit en trad op het portaal. Uit Bertie’s vertrek klonk het regelmatig „zagen” der viool; moeilijke accoorden volgden elkander op in steeds vlugger tpdmaat. Bertie’s



	voet klopte de maat op den vloer nu en dan mislukte een vol, zwaar accoord en verliep in een soort gejammer; dan zweeg de viool even en daarna begon de rij der accoorden opnieuw, van voren aan.
	Neen Bertie kon ze niet storen
	Ze legde de hand op Nol's deurkruk maar ook Nol zou het te druk hebben om naar haar te luisteren, haar te verstrooien. Nol had den ganschen dag College gehad, en daardoor nog niets uitgevoerd, zooals hij het noemde. Nol zat natuurlijk te blokken in wolken van rook en smook.
	En daar, achter die vierde, zwijgende, gesloten, ongastvrije deur, daar zat Broer; zij hoorde zijn eentonige stem, die de meervoudsvorming der Fransche substantieven opdreunde.
	Anne Menke had dienst; Klaas was komen zeggen, dat hij naar bed ging en dus niet te spreken zou zijn; hij was van ’s nachts drie uur af tot etenstijd aan één stuk bezig geweest, bij het leggen der rioleeringen ergens in de duinen
	Een groote woede kwam over Let, een stijgende toorn, die toch zijn hoogtepunt niet mocht bereiken
	Want het was slecht, om toornig en ontevreden te zijn o, ’t was slecht! Waarom zouden zij niet werken en niet verrichten het zwaarste en meeste, wat men van de jeugd eischen kan, zij, met hun lichamen als ijzer, en hun hoofden, klaar en vaardig als weinig anderen ?
	Toen wist ze opeens het middel, om zichzelve te redden uit dezen onhoudbaren toestand, om rust en vrede weer te vinden, en de zonde van den toorn en den onvrede uit haar hart te bannen.
	Ze snelde naar beneden, en liep zoo naar buiten, den achtertuin uit, het weiland op, dat doorsneden werd door een klinkerweg, die later straat zou worden, en die evenwijdig liep met de Laan, zoodat men vanaf



	dien weg de achterzijden der huizen op de Laan kon zien. In sommige huizen was het licht al ontstoken. De duisternis hing reeds over de wijde vlakte ginder kroop het licht van een verren trein langs den grond.
	Achter het huis der Falckenaers bleef Let staan, ze zag twee kamers verlicht; de huiskamer en Leo’s studeervertrek. Hij werkte dus en zij, zij luierde.
	Ze opende het tuinhek, sloop het pad op, zonder het grint te doen kraken en noemde met zachte stem den naam van de meid, voor ze de keuken binnentrad, zoodat deze niet schrok, gewend als ze was aan dergelijke invallen der Menkes.
	„Meneer boven?” vroeg ze en ging meteen door, de trappen op.
	t Was haar gelukt, zoo zacht te gaan, dat niemand haar gehoord had. Ze opende onhoorbaar de deur van Leo s slaapkamer, trad binnen in het duistere vertrek, waarin een streep licht viel tusschen de gordijnen door, licht uit zijn studeerkamer.
	Achter die gordijnen bleef ze staan en zag naar binnen.
	Leo zat aan zijn schrijftafel. Hij steunde het hoofd in de linkerhand, terwijl zijn rechter over het papier vloog en daar klaarblijkelijk de geheimzinnige teekeningen, de duistere formules neerzette, die Let zoo haatte. Ja, haat, dat was het, wat ze voor Leo’s vak koesterde, een haat, die hem vaak deed lachen, maar ook vaak verlokte tot extatische ontboezemingen over de schoonheid ervan. Als hij zoo uitvoer, dan lachte ze op haar beurt, en zei goedkeurende: „Uitstekend! Dat’s de eenige manier, waarop je me kunt overtuigen, dat de wiskunde-duivel geen vat op je heeft. Ik geloof natuurlijk geen woord van al wat je zegt en verafschuw er de wiskunde geen zier minder om maar ik zie, dat je nog niet uitgedroogd bent. Best zoo, over veer-



	tien dagen val ik weer aan, en zal angstvallig onderzoeken, of je nog met evenveel vuur pareert.”
	Nu rustte het potlood even; hij zag na, wat hij gedaan had. Toen ging er een kras door het papier werd verscheurd, een ander neergelegd en het potlood begon opnieuw.
	Let stond toe te kijken, en de tranen kwamen haar in de oogen. Hij zag zoo bleek en zoo moe, maar met zulk een uiterste gelatenheid, zulk een opperst geduld, dat ze zichzelve zwart van ondankbaarheid en verachtelijk van zwakte vond haar geneesmiddel werkte al.
	Let noemde zacht zijn naam en trad binnen.
	Hij legde zijn potlood neer en lachte haar blij-verrast tegen, want hij had haar in lang niet gezien.
	Ze zonk op haar knieën neer bij zijn stoel, zooals een boeteling neerzinkt bij zijn biechtvader en zei smeekend:
	„Mijn lieve Nummerkapel, ik heb een booze bui vandaag. Zegen me en zeg, dat ik werken moet.”
	Hij legde haar de hand op ’t hoofd met een toegevelijk glimlachje.
	„In den naam van den Arbeid en den Voortgang, zeide hij, in zijn rol.
	Even liet hij de hand op haar goudglinsterende haren ; toen stond ze op en zei: „Dank je. Nu ga ik zien, hoe ’t geholpen heeft.”
	Zij wilde heengaan, maar hij hield haar terug.
	„Vanavond niet. Je moet me gehoorzamen, anders helpt het niet. En beloond wil ik ook worden. Kom, kom ik kan ook wat ruste gebruiken, beloon me nu, Letje.”
	„0, jou,” lachte ze, maar een glans van blijdschap kwam op haar gelaat. Ze zou weer een goeden avond hebben, na heel wat zwoegen en onthouding.
	„Ga maar mee,” sprak ze. Ze gingen samen de trap-
	Het moeielijke begin.
	4



	pen af, naar de kamer, waar de piano stond. Leo stak de kaarsen aan en vleide zich toen neer in een donkeren hoek, op een vacht.
	Let zette zich aan de piano. Ze behoefde niet te vragen, wat hij wilde, dat ze spelen zou.
	Ze legde haar handen met een devote beweging op de toetsen ze had in zoolang geen noot aangeslagen.
	En toen steeg een zachte bedarende melodie op onder haar vingers, hun beider lievelingsmelodie, het Adagio Cantabile uit de Sonate pathétique.
	Bertie was kunstenaresse en Let speelde zelden of nooit in haar eigen huis anders, dan om Bertie te accompagneeren. Maar Leo verkoos Let’s vertolking van melodieën als het Adagio boven die van Bertie, want Bertie’s zorgelooze, leedlooze jeugd kon slechts de noten volgen en de teekens gehoorzamen, die de Meester eens in zijn kunstwerk had aan gebracht.
	Maar Let gaf er haar eigen ziel bij, Let uitte met de melodieën des Meesters haar eigen leed, haar eigen verlangen of haar eigen medelijden.
	Het lied steeg, steeg steeds in schoonheid, volgde zijn climax van uitdrukking tot ’t zijn hoogtepunt had bereikt, even vóór het slot. En in die laatste strofen der melodie zong Let dit keer al haar verlangen naar vrijheid uit, en de tonen namen dit folterende verlangen mee op hun vleugelen —.
	Toen Let’s vingeren niet meer bewogen, was haar oproerig hart rustig gespeeld.



	ZESDE HOOFDSTUK.
	Minme Doorwerth was eindelijk ziek.
	Als een dolle had ze gewerkt, als een dolle was ze daarna aan het feestvieren gegaan.
	En toen ze eindelijk „boven water” kwam, zooals de studenten van haar kring het noemden, toen ontstond er een verschrikt zwijgen, zóó zag ze eruit.
	Het kleine, magere gezichtje was nog kleiner en magerder geworden. De oogen stonden hol en gloeiden van een onheilspellend vuur. De kleine hand, die ze in de groote Menkehanden legde, was heet als gloeiende steen, droog als leder.
	„Mijn God, Minnie, ” zei Let, toen ze met haar alleen was: „hoe heb je het toch uitgehouden, drie weken feestvieren met zoo’n gezicht?”
	„Toen ik begon, had ik nog zoo’n gezicht niet,” repliceerde ze. „Maar hoe ik ’t uitgehouden heb, dat weet de duivel. Ik kon ’t niet opgeven; er was bij alles op mij gerekend; ik zou Riek doodongelukkig gemaakt en haar bruidsdagen bedorven hebben, als ik me ziek gemeld had. Daarom alleen ben ik toch niet gebleven Ik wou wel zoo. Maar ik dacht zoo nu en dan, dat ik gek werd van pijn ”
	„Nu ga je toch naar den dokter?”
	„Ik ben er al geweest.”



	„En?”
	„Hij trok een leelijk gezicht, en vroeg, of ik bezeten was, razend, krankzinnig, dat ik het zoover had laten komen. Ik zei, dat ’t zonder dat toch óok wel zoover was gekomen, want eerder was ik toch niet naar een dokter gegaan Dat ’s nou eenmaal mijn principe. Zie je, ik heb me eigenlijk verrekend; ik dacht, dat het wel over zou gaan, als ik er niet aan dacht. Dat zou me een hoop ellende bespaard hebben. Maar het ging niet over. Ze zeggen, dat ziekte inbeelding is en suggestie het eenige geneesmiddel Nu, ze liegen Ik heb mezelve gesuggereerd, dat ik beter was, en nu zie je, wat er van komt. Zeg maar aan Nol, dat hij nooit op zijn suggestievermogen behoeft te rekenen, als hij eenmaal dokter is, alleen maar op zijn mes.”
	Let greep Minnie bij den arm en schudde haar heen en weer; „Bah! bah!” riep ze, „Zeg toch zulke dingen niet! Je praat als een krankzinnige!”
	„Deed ik waarlijk?” vroeg Minnie. „Nu, dan zal die ouwe pil misschien gelijk hebben. Hij zei, dat ik gek kon worden, als ik me niet onmiddellijk onderwierp aan al zijn bevelen Ja, heb ik toen maar in Godsnaam gezegd, alleen voor vanavond niet. En zie je, daarom ben ik nu hier, om jullie even goedendag te zeggen. Morgen kruip ik in bed en dan regeert dokter Verkerk over me.”
	Toen ging ze heen, na van allen afscheid genomen te hebben en een „tot spoedig weerziens,” te hebben gehoord.
	Let liet haar uit.
	Ze was al op de stoep, toen ze zich weer tot Let keerde. In het duister tastte ze naar haar handen en haar stem fluisterde sissend aan Let’s oor:
	„Zeg, als ik niet gek worden wil, dan kan het toch niet gebeuren ? Als ik zóó, zóó blijf denken, en nadenken,



	en met al mijn kracht mijn verstand bewaak, dan kan t me toch niet ontglippen ?”
	„Neen, zei Let, terwijl haar ziel vol droeven twijfel was. „Neen, dan kan ’t niet.”
	Op dit oogenblik ontsnapte het jongste poesje van ’t huis en liep onder Let’s japon door naar buiten.
	Minnie zag het t eerst, knielde neer en greep het met beide handen om ’t lyfje.
	»*Ük, zei ze, terwijl ze haar handen om het katje klemde en het vol aandacht bezag: „als ik zóo, met al mijn kracht en al mijn wil, dat kleine beest vastheb, dan kan het ook Godsonmogelijk weg zoo zal ik op mijn verstand passen,”
	Ze stond op en wierp het poesje in de voorgang.
	„Adieu, zei ze kort. „Ik verwacht je eiken dag.99
	„Ik zal lederen dag komen/ antwoordde Let en drukte haar hand.
	Toen snelde Minnie den voortuin uit, de Laan op.
	Let zonk op de bank in de vestibule neer en bedekte baar gelaat met de handen.
	„Hier moet ik helpen,” zei ze in zichzelf, „O, God geef me de goede woorden, de gepaste daden ik weet niets op ’t oogenblik, dat helpen kan en ik moet!”
	Een paar dagen lag Minnie te bed, zonder dat er eenige verandering in haar toestand kwam.
	Het etensuur der Menkes was om harentwil een half uur verzet. Eiken middag kwam Let uit school bij haar, bleef een half uurtje en spoedde zich naar huis en naar haar werk.
	Maar na een week steeg de koorts en de pijn klom tot zulk een ontzettende hevigheid, dat ze gilde en kermde, uren aaneen.
	En eindelijk moest de dokter overgaan, tot wat



	hij in het begin al gevreesd had, een schedeloperatie.
	’t Was op een Woensdagmiddag om drie uur, dat hij aan Minnie zijn besluit meedeelde en een beroep deed op haar verstand en haar moed. Om zes uur zou ze per brancard naar het ziekenhuis vervoerd worden, om onmiddellijk geopereerd te worden.
	Maar de oude dokter scheen zijn beroep tevergeefs te hebben gedaan. Want ze kreeg een heftigen aanval van woede, om wat hij gezegd had; van wanhoop, toen ze merkte, dat haar vader reeds toegestemd had en ze voelde, dat het toch zou gebeuren, ondanks al haar tegenstand, haar beden en tranen.
	En toen kwam de doodsangst over haar. ’t Hielp niet, of de dokter zich over haar boog, haar bemoedigend toesprak, het had over beter worden, en de mogelijkheid van doodgaan mijlen ver verwierp.
	’t Hielp niet, of haar vader de operatie als zeer licht voorstelde en zeide, dat ze aan zulk eene operatie niet sterven kon. En ’t hielp al evenmin of de pleegzuster, die al die dagen bij haar was, haar vertelde van anderen, die haar ziekte gehad hadden en o, zoo prachtig genezen waren.
	Uitgeput van haar kermen en schreien lag ze even stil en toen zei ze opeens, half oprijzend:
	„Let Menke moet komen en jullie moet allen weg gaan.”
	Er werd dadelijk een boodschap naar Let’s huis gestuurd. Deze was daar, zat te werken, op haar vrijen middag. En toen de meid haar de boodschap kwam brengen, haar meteen mededeelend, dat de operatie tegen zes uur zou plaats hebben, voelde Let, dat nu het oogenblik gekomen was, dat ze helpen moest.
	Ze beefde, terwijl ze zich kleedde. Maar ze zeide tot zichzelve; „Nu, nu mejuffrouw Als er nu één procent werkelijke kracht is bij wat je dikwijls in je



	voelt razen en stormen, dan moet het nu blijken. Anders was ’t humbug hoor humbug, flut!”
	Volmaakt kalm trad ze bij de Doorwerths het huis binnen. De verpleegster ontving haar onder aan de trap.
	„Ze wil u alleen spreken en verdraagt niemands gezelschap meer,” zei het meisje. „Ik bid u, doe uw uiterste best om haar rustig te krijgen Een vreeselijke doodsangst benauwt haar —”
	„Zal ze sterven?” vroeg Let.
	„Als ze niet geopereerd wordt, stellig in het andere geval blijft de kans nog zeer groot.”
	Let ging de trap op en zei buiten de kamer reeds; „Hier ben ik, Minnie.”
	Een smartelijke juichkreet verwelkomde haar.
	Ze kwam de kamer binnen, met een stille, statige waardigheid, die haar ouder deed lijken.
	„Dag, Minnie,” zei ze kalm, plaatste onhoorbaar een stoel naast het ledikant en zette zich neer.
	Minnie draaide met een woeste beweging, die haar een wilden kreet van pijn ontlokte, het hoofd om.
	„Hebben ze ’t je al verteld?” riep ze. „Je weet ’t al, dat ze snijden gaan, nietwaar? 0, God, o God Maar ik wil niet, ik durf niet —”
	Ze kromp ineen en sloeg de handen voor ’t gelaat.
	Let streek haar de verwarde haren van het voorhoofd, schudde haar kussen op.
	„En als ik nu dood ga! 0, als ik dood ga!”
	Zachtjes legde Let haar koele handen om Minnie’s gloeiende, vermagerde vingers en trok ze van haar gelaat weg. En ernstig klonk haar stem:
	„Nu en als je nu doodgaat, wat dan nog?”
	Slap vielen Minnie’s handen terug en haar hoofd zonk in het kussen terug, bleef even rustig liggen. Het geluid van deze kalme heldere stem had gewerkt als olie op de golven.



	Minnie fluisterde Let’s woorden na: „Nu en als je nu doodgaat wat dkn nog?”
	Een groote verwondering sprak uit haar starende oogen. Ze herhaalde wel tweemaal: „Wat dan nog? Wat dan nog?”
	Dit was een nieuw gezichtspunt, De anderen hadden gezegd: „je gaat niet dood.” Hier deze, nam demogelijkheid dadelijk aan, en vroeg: „wat dan nog?”
	Zij, Minnie, had geschreid en gekermd om den dood. Deze kalme woorden voerden haar ’t beeld van den Dood opeens voor oogen en ze merkte, dat de Dood er heel anders uitzag, dan ze gedacht had, toen ze hem nog niet dorst aanschouwen.
	„Je heb gelijk,” sprak ze langzaam. „Dan hindert het feitelijk nog niet.”
	„Neen,” zei Let en boog zich over haar heen. „Dan hindert het nog niet. Zeg Minnie, wat was er aan dit leven, je leven van de laatste weken? Pijn, angst angst zelfs voor het ergste, wat een menschenkind kan overkomen Als men je niet genezen kan, zal je sterven Maar wie kiest den Dood niet verre boven zulk een leven?”
	Minnie lag zich eraan te gewennen, dat ze nu moed had om den Dood van aangezicht tot aangezicht te zien.
	„Je heb gelyk,” zei ze weer. „Van jou geloof ik dit en begrijp ik dit. Als er een ander was gekomen, die dit vertelde, dan zou ik zeggen: je heb mooi praten. Maar jij, je praat uit ondervinding. Ik weet een dag de dag. waarop je voor mij een Heilige werd, een heldin Je was ziek en ellendig maar zoo jong. Je wist, dat je bijna zeker sterven zou, toen ze je gingen opereeren en wat was je kalm!”
	„Weet je dat nog?” vroeg Let verwonderd.
	„Ik weet het weer,” antwoordde Minnie. „Ik heb er deze laatste twee jaar, nu je beter ben, niet meer aan



	gedacht. Maar nu herinner ik ’t mij. Vertel me nu, wat dacht je wel, toen je zoo stralend van blijdschap afscheid van ons kwam nemen? Wat dacht je dat de Dood zou wezen? lk weet er zoo weinig van. Ik heb er zoo weinig over nagedacht —*
	„Ik weet er ook weinig van,” begon Let. „De menschen leeren je er een heeleboel van Maar dat alles heeft me in den steek gelaten, toen ik er recht voorstond en moest zien, hoe ik mezelve redde. En ik heb nu nog ’t zelfde denkbeeld van den Dood behouden als toen.
	Je zult er misschien niets van voelen, van wat ik je zeggen zal maar ik voel ’t zoo en iets anders kan ik je toch niet geven.
	Kijk, ieder richt zijn hemel in, zooals hij het zelf ’t prettigst vind. Er zijn heel veel menschen geweest, die het de grootste zaligheid vonden om witte kleederen te dragen, met palmen te wuiven en lofliederen te zingen. Langzamerhand is dat toen het denkbeeld van den hemel geworden.
	Nu dat is voor ons geen hemel, nietwaar? Stel je voor, wij twintigste-eeuwers, wij met onze altijd bezige geesten, onze lichamen aan duizenderlei afwisseling gewoon zoo’n hemel had me niet gelokt, zelfs niet toen ik ’t ellendigst was.
	En je hoeft ook je hemel niet zoo precies omschreven te hebben. Ik heb nooit naar bizonderheden gevorscht. Maar één ding voel ik zeker; we zullen vrij zijn, vrij! vrij! We zullen verlost zijn uit onzen nauwen kerker, ons lichaam, dat ons zulke smarten en vernederingen kan aandoen,
	Dat alleen is voor mij al zulk een groote zaligheid, dat ik aan niets anders buiten dit denk. Vrij, vrij! Minnie, denk eens! Toen ik op dien dag voor het raam der ziekenkamer stond en de wereld voor ’t laatst zag, zooals ik toen zeker meende ik had immers



	te veel geleden om nog op herstel te durven hopen toen keek ik met een medelijdenden blik alles en ieder aan ach, zij zouden gevangen blijven nog vele jaren misschien en ik zou over een uur vrij zijn! Ik zou reizen, alle zonnestelsels door, ik zou weer terugkomen ook, en opzoeken, die ik achtergelaten had en helpen als ik kon Want dit geloof ik zeker, als je zoo vrij bent, dan kun je pas helpen, dan kun je pas doordringen tot de harten en de zielen.
	Soms als ik Leo zie tobben en lijden, dan denk ik: Arme jongen, ’t was voor jou beter, dat ik dood was gegaan. Dan zou ik je kunnen volgen op al je schreden, je bewaken bij dag en nacht ik zou voor je denken en je influisteren, wat ik bedacht had ik zou je koorts doen bedaren, en je moede hersens doen rusten —”
	Met een stillen glimlach luisterde Minnie toe. Let’s stem was bedaard gebleven, en zacht, ’t Was, als zong ze een wonderlijk lied, dat de arme zieke kalmeerde.
	„Gelooft Leo dat ook?” vroeg ze.
	„Ja,” zei Let. „We hebben het elkaar geleerd —”
	„Jullie zijn twee Heiligen,” fluisterde Minnie.
	„Gekheid we zijn twee kinderen, die zich door het leven moeten slaan. Mij werd het niet gemakkelijk gemaakt, maar ik ben door het ergste heen Leo heeft nog met duizend moeilijkheden te kampen. Nu, en in dien strijd moet je een Troost en een Belofte vinden in het Latere.”
	Ze bleven een geruimen tijd zwijgen, terwijl Minnie’s gloeiende hand in Lets beide handen lag.
	»Je blijft, tot ik weg moet?” vroeg Minnie nog, waarop Let zwijgend knikte.
	’t Duister viel langzamerhand. Buiten werd een lantaarn ontstoken en ’t licht gleed langs het plafond van de ziekenkamer.
	„Nu zal het wel bijna zes uur zijn,” zeide Minnie.



	„Roep Papa nu, Let maar geef me eerst een zoen, vóór Papa er is.”
	Let boog zich over Minnie heen, en kuste haar.
	„Goedendag!” zei ze „en tot weerziens, als ’t kan. En anders lieveling, gedenk Leo, als je vrij bent !*
	„Ja, ja,” fluisterde Minnie, en in haar stem klonk geestdrift en moed.
	Te middernacht kwam de tijding uit het ziekenhuis, dat de operatie zóo uitstekend geslaagd was, als niemand had durven hopen.
	Let had zitten wachten op bericht en nu de spanning voorbij was, zag ze weer terug op den middag.
	Ze sliep in met een zucht van tevredenheid en verlichting. Ze had moeten helpen, en ze voelde, dat ze geholpen had.



	ZEVENDE HOOFDSTUK.
	Beitie legde haar beide handen op Leo’s schouders en keek met een gewichtig gezicht op het papier, dat voor hem lag.
	„Wil je nu wel gelooven, dat ik daar geen sikkepitje van begrijp?”
	»,Ik geloof je direct,” zei hij lachend. „En eigenlijk benijd ik je een beetje, want vanavond begrijp ik ’t maar half en dat’s een hard gelag.”
	„Leg Le, dan zal wat ontspanning je goed doen. Constant en ik hebben zoo ons best gedaan in de afgeloopen weken, en nu verzoeken we jullie allemaal op een avondje, waar we de palmen onzer vrome vlijt zullen zwaaien. Kort en goed Zaterdagavond zullen we de Kreuzer-Sonate voor jullie spelen voor jullie allemaal. Kom je?”
	„Natuurlijk. Maar Bertie, kleintje d0 Kreuzer-Sonate, hoe zwaar, hoe zwaar —”
	„Alleen zou ik het nooit kunnen,” zei ze eerlijk. „Maai ik volg Constant. Als die eenmaal zijn viool onder de kin heeft dan begrijp ik alles veel beter. Adieu Leo.”
	„Adieu Bertie. Komt de Witt?”
	„Ik zal ’t hem vragen want zie je, hij loopt Zaterdagavond vaak bij ons aan, en als hij dan ineens



	een heele soirée georganiseerd vond, zou hij zich gegeneerd voelen. En hij is nogal hebbelijk geweest in den laatsten tijd; hij is voor Minnie erg aardig. En ’t is eigenlijk wel een beetje pikant, zie je, dat vreeselijke geharrewar en gekibbel. Ik scherp mijn vernuft op hem. Ik zal Zaterdag heel lief zijn maar, o wee als hij Constant te na komt! Zie je, dan maakt hij me toch zoo woedend! Want Constant is bij de Witt een jonge god vergeleken bij een koekebakker, een adelaar bij een zieke musch —”
	„Ik ben blij, dat ik Constant weer zal ontmoeten,” viel Leo haar in de rede. „Ik heb hem in zoolang niet gezien of gehoord.”
	„Nu, bereid je dan maar voor op dat genot. Zaterdag zeven uur. Adieu Lé dat ’s tweemaal.”
	„Dag kleintje.”
	En Bertie snelde de trap af, naar San nes kamer, om haar ook uit te noodigen. Doch Sanne kon niet komen en zoo was Bertie daar gauw uitgepraat.
	Zaterdagavond zeven uur.
	Let en Bertie kwamen gearmd de muziekkamer binnen, zetten zich neer op de canapé, Let blij als een klein kind, dat ze klaar en vrij was, tot Zondagochtend vroeg.
	Leo kwam bij haar zitten op een klein stoeltje en vroeg:
	„Is Constant er nog niet?”
	„Neen dat verwondert me. Hij zou hier komen, heel vroeg, om geen thee op zijn kamer te hoeven drinken, want ’t is net gootwater, zei hij.”
	Constants kamerondervindingen leverden altijd een onuitputtelijke bron van verhalen voor den kring op.
	Zijn ouders woonden in een Hollandsche provinciestad, en hadden hun jongen naar Den Haag gestuurd, waar hij vioollessen en zanglessen aan het Conserva-



	torium volgde. Zijn vader was zeer voor de zelfstandigheid der jongelieden en vond, dat vooral een kunstenaar niet te vroeg de waarde van het geld kon leeren. Daarom had hij zijn zoon een jaargeld toegezegd, en daar moest hij er van komen.
	Nu waren ze thuis niet rijk, en zoo heel groot was dat jaargeld niet. Constantijn had zijn inkomen in den laatsten tijd vermeerderd door lessen te gaan geven, hoewel hij zijn einddiploma nog niet had.
	Hij woonde op bescheiden kamers met al den aankleve van dien. Lastige, karige hospita’s, die hem afhaalden als een „snijboon” ; een hoop ongemakken en ontberingen, waarvan het verhaal de Menkes vaak deed schudden van ’t lachen, omdat Constant ’t met de komische zijde naar het front aan hen vertoonde
	Maar als hij weg was, hadden ze met hem te doen en beraamden middeltjes, om hem op de een of andere wijze bij te staan.
	„Ik wou, dat Constant nu maar kwam,” zei Bertie op de klok ziende. „Anders zijn al de anderen er, en ’t is veel leuker even een kopje thee vooruit te nemen, en petit comité.”
	Net had ze het gezegd, of de bel ging luid over, een juichkreet van Broer weerklonk beneden in de gang en een heldere, jongensachtige lach volgde.
	Toen snelden lichte voeten de trap op, twee treden overslaand, en Constantijn van der Willigen trad binnen, de vioolkist in de hand.
	Terwijl Bertie opsprong en hem tegemoet vloog, in opgewonden woorden hem onderhoudende over zijn laatkomen, en terwijl Leo haar volgde om Constant de hand te drukken, bleef Let rustig in haar hoekje zitten en keek Constant aan.
	„We zullen een goeden avond hebben,” dacht ze. „Wat is hij weer mooi, weer mooi! En als hij zóó kijkt,



	dan speelt hij het mooist. Wat zijn we toch banaliteitjes bij hem vergeleken bij hem, den kunstenaar bij de gratie Gods! Bertie is de eenige van ons, die hem nabij komt!”
	Constantijn was lang en slank als Bertie. Rustige waardigheid en vederlichte vlugheid kenmerkten al zijn bewegingen, zoodat het een genot was, hem gade te slaan, hem de viool op te zien nemen, zijn strijkstok te zien dansen over de snaren. Zijn gelaat was regelmatig schoon als van een Grieksch beeld. Het hooge, blanke voorhoofd was omlijst met kloeke donkerbruine krullen, die aan het gelaat kracht bijzetten, wat een jongensgezicht wel noodig heeft bij zoo groote schoonheid. Om den kleinen mond lag een hooghartige, besliste trek.
	Het mooiste aan hem waren zijn oogen. Als edelsteenen waren ze, ingekast in hun diepe holten. Hun kleur was blauw, en toch leken ze donker en fluweelig als rouwviolen. Soms, als hij stil zat te luisteren, schitterden en blonken ze als amandel vormige juweelen.
	Nu trad hij op Let toe. „Goedenavond, Nicolet,” zei hij en stak haar de hand toe.
	-Goedenavond, Constantijn. Foei, wat ben je laat.
	„Excuseer me en maak mijn hospita een standje.
	„Wat is er nu weer?” vroeg Bertie, die met thee voor hun vieren aan kwam.
	„Kom gezellig zitten, dan zal ik ’t je vertellen. Zoo, luister nu maar.
	Ik was van plan, heel vroeg te komen. Vijf uur maakte ik daarom, dat ik thuis was. Ik zeg tegen de meid, zoo’n kleine daghit; Zeg, wanneer kan ik eten?
	Over een half uurtje, meneer.
	Best. Ik wacht een half uur, drie kwartier. Er komt niets. Ik bel de duizendpoot.
	Hoe laat kan ik eten?



	Over een half uurtje, meneer.
	Zeg tegen je juffrouw, dat ze voortmaakt, want ik moet uit.
	Best meneer.
	Nu wacht ik tot half zeven. Nog niets. Ik bel de loopsjees weer.
	Kan ik nu haast eten?
	Ach, meneer over een half uurtje, heusch.
	In Godsnaam. Ik ga weer studeeren. Maar toen de klok van zevenen koud was, heb ik mijn viool neergegooid schrik maar niet Bertie, ze heeft ’t overleefd ben naar beneden gehold en heb den weg naar de keuken gezocht en gevonden. En daar vond ik nog meer: de kachel koud; er was niet eens vuur in geweest; nergens een korrel eten te zien en mijn hospita huilend en gillend erbij, met haar schort over ’t hoofd. Zoo’n ontzag had ik eronder, want ze sloeg het pas over haar hoofd, toen ik aankwam. Ik zeg:
	Wat moet dat hier?
	En ze kermt; 0, mijn beste meneer, ik kan der niets aan doen, maar ik heb sedert gisteren al geen cent in huis
	Nu toen draaide ik me maar weer om. Ik zei alleen: „Had dat dan eerder meegedeeld, dan had ik een dutje gedaan, maar nu is de slaap uit mijn oogen van kwaadheid op jou —*
	„Slaap je wel eens midden op den dag, Constant,” zegt Bertie verwonderd.
	„Welneen, daar hebben wij, werkmenschen, nogal tijd voor. Ik wou alleen het kunstje eens probeeren, want het spreekwoord zegt immers; „qui dort, dine —” Zeg, zullen we even het begin van onze Sonate repeteeren?” eindigt hij haastig, terwijl een lichte blos naar zijn wangen stijgt, alsof hij iets gezegd heeft, wat hem in verlegenheid brengt.



	Bertie stond op, niets vermoedend of narekenend, en ging naar de piano, maar Let stond eveneens op en zei: „Jawel, de Kreuzer-Sonate op een leege maag. „Zoo’n bohémien daar heeft hij niet eens gegeten.”
	Constant kleurde nog dieper van schrik, omdat Let alles begrepen had. Maar hij herstelde zich weer gauw en zei lachend: „Ik kon het niet helpen; er zijn, geloof ik, nog nooit zooveel snaren van mijn viool gesprongen, en al mijn schijven zijn meegedanst. Maar morgen betalen mijn kleine Joodjes, die altijd te vroeg komen. Ik heb ze verboden om vóór elf binnen te komen, en nu blijven ze toch om kwart over tien arriveeren, maar aanbellen durven ze niet meer. En dan zie ik ze drie kwartier lang tegenover ’t huis op de stoep zitten met hun vioolkistje op hun knietjes. Morgen haal ik ze direct naar binnen. Dus om kwart over tien kunnen jullie weer gerust over me zijn. Gezegend zijn alle kleine, vroegkomende Joodjes!”
	„Dat kan nu allemaal wel waar zijn, babbelaar,” sprak Let en nam hem bij een arm, „maar daar ben je vanavond niet mee geholpen. Hier, Bertie, ik geef hem aan jouw zorgen over, hou hem asjeblieft een half uur lang in de eetkamer, en zorg, dat hij al dien tijd geen gelegenheid heeft om één woord te zeggen.”
	Bertie loodste hem de trap af, ondanks al zijn tegenwerpingen, en daar in de eetkamer, bij één licht van den kroon, improviseerde ze een kleinen maaltijd, liep op en neer als een bedrijvig huismoedertje, tot hij van alles voorzien was, en kwam toen bij hem zitten, plukken en eten van een tros druiven en knabbelen aan wat biscuits.
	Alle gasten waren present, toen ze de muziekkamer binnentraden. Ze dronken eerst nog thee, en „’t spul zou beginnen”, zooals Broer zei.
	Bertie zat naast Constant en aan haar andere zijde
	Het moeielijke begin.
	5



	had ze de Witt, die de eerste vijf minuten weer heel hebbelijk was.
	Constantijn zat te praten over concerten en zei zoo tegen Bertie: „Naar Sarasate ben ik niet gegaan. Want ik kon geen vrijkaart krijgen.”
	De Witt boog zich naar hem toe: „En toen ben je niet gegaan?” vroeg hij. „Wel ik dacht, dat je de kunst diende en nu heb je niet eens een paar onnoozele guldens voor haar over.”
	„Wel” antwoordde Constantijn in leuk-nagemaakte verbazing en verontwaardiging; „Dien ik de kunst niet, omdat ik een vrijkaart wil hebben? ’t Is vrij wat meer kunst, om een vrijkaart te krijgen, dan een kaart te koopen —”
	Ze lachten allen, ook Bertie, die al lachend haar zachte gevoelens jegens de Witt weer liet schieten. Neen, die moest er noodig weer van langs hebben.
	Het kleine zwarte poesje kroop op haar schoot, en wipte ineens op haar schouder, zich als een bontje leggend om haar blanken hals. Bij dat fluweelzwarte kreeg heur haar den roodgouden schijn van de laatste stralen der herfstzonne, en leek haar gelaat als albast.
	Constant vestigde zijn blik op haar en zoo van terzijde zag de Witt zijn oogen stralen met een wonderen glans, als scheen de zon in klaar kristal.
	Toen bekroop hem weer zijn booze geest, die hem iets flauws, iets hatelijks liet zeggen, om een mooi kalm moment te verstoren en hij sprak:
	„Wat zijn katten lieve dieren! En toch ’t blijven katten.”
	Bertie nam het poesje van haar hals, knuffelde het en verborg ’t gelaat in het donkere vachtje.
	„Alleen zwakkelingen hebben handschoenen noodig om ze aan te vatten,” gaf ze ten antwoord. „Yoor hen alleen blijven het katten Constant!”



	Hij was opgesprongen en opende zijn vioolkist.
	En toen kwam het uur van genieten.
	Zij allen, liggend of zittend in fauteuils, op de canapé Bertie aan de piano. En dan midden in die kamer die hooge slanke gestalte, vederlicht in al zijn bewegingen.
	Nu zongen en schalden de melodieën des meesters en spoedig had Constantijn allen en alles om hem heen vergeten.
	De strijkstok zweefde over de snaren en hij luisterde met gebogen hoofd naar de wondere zangen, die uit de viool opstegen. En als het lied machtiger werd, schallend als een zegezang, dan richtte hij zich nog hooger op. Zijn gelaat straalde van bezieling en extase en zijn juweelenoogen schitterden als sterren in hun donkere kassen.
	Ja, een jonge god was hij dat voelden ze allen met eerbied. Een jonge god was hij die hun sprak van bovenaardsche dingen, in bovenaardsche klanken en ze waren hem allen zoo dankbaar, dat hij dit doen wou, zoo wezen voor hen, zoo spreken tot hen, die zoo verre beneden hem stonden.
	Alleen de Witt begreep hem niet; hun afstand was te groot. Toen Constantijn dien avond het eerst van allen heenging, en de Witt in de groeten en woorden der anderen voelde, hoe hoog ze hem stelden, toen hij bovendien nog bemerkte, hoe Bertie hem aanzag met een bijna dwepende vereering, toen zei hij nuchter tot Bertie:
	„Kan hij wel alleen naar huis? Groote geesten kunnen zelden alleen.”
	Bertie haalde de schouders op en zei:
	„O Constantijn gaat de groote geesten zelfs nog ver te boven,”



	’t Was een gejoel en gebabbel op de trap, toen de rest der soirée-gasten vertrok. Bertie rukte zich van Leo los, die haar plagend vasthield, omdat ze anders kwaad zou doen, zooals hij zei. Met haar vriendelijkste stem riep ze:
	„Charles, luister eens!”
	Aangenaam verrast keek de Witt op. Zóó vriendelijk was ze maar zelden.
	„Wil ik even Broers sportkar van zolder halen? Jij kunt natuurlijk niet alleen —*
	„Dank u, vermoei u niet,” zei hij sterk ontnuchterd.
	„Och, die vermoeienis weegt wel op tegen het voorrecht zidk een groote geest naar huis te karren! ” riep ze hem na.
	„Foei,” fluisterde Leo „en dat is het meisje, dat Constantijn volgde dat met den adelaar mee, het luchtruim insteeg en ook in de zon kon zien.”
	„Ach,” zei ze, getroffen door het verdiende van zijn verwijt. „Maar ’t is al anderhalf uur geleden en Constant is weg.”
	„Ga je mee, Falckenaer?” riep Nico beneden.
	„Ik kom al! ” en Leo rende de trap af.
	„Vooruit! allemaal eruit!” commandeerde Nol, ziende hoe de Kruyff nog altijd zijn handschoenen stond dicht te knoopen.
	Toen gaven de vier Menkes mekaar een hand, voerden een charge uit op de gang, renden hand aan hand de trap af en chargeerden nog eens in de vestibule en zoo was het huis spoedig van gasten schoongeveegd.



	ACHTSTE HOOFDSTUK.
	„Let,” zei mevrouw Menke op een Woensdagmiddag, toen haar oudste dochter zich klaar maakte om naar haar cel te trekken en niet terug te komen voor den eten : „Let nu moet je toch waarlijk eens je garderobe nazien, ’t Is al begin "November, en je loopt nog in je katoenen huisjapon —die wollen van verleden jaar kun je heusch niet meer aan.”
	„Ik heb geen tijd, moeder mijne,” antwoordde Let onverschillig, zonder in ’t minst na te denken over de waarheid van haar moeders woorden. En ze greep al naar den deurknop.
	Maar mevrouw Menke ging er lachend voor staan en belette haar den doorgang.
	„Je moet luisteren, Let. Je loopt voor schandaal met die katoenen, en je hebt een flinke, dikke noodig om ’t boven uit te houden Dan moet je ook eens naar je hoeden en mantels zien.”
	„Dat doe ik in geen geval,” zei ze beslist. „Mijn schoolhoed en mijn mantel zijn goed genoeg, en anders zal ik toch niet dragen van den winter, want ’s Zondags blijf ik voortaan thuis.”
	„Nu neem dan eens een flink besluit als een knappe meid en ga dadelijk op weg. Als je uitstelt, komt er weer niet van. En ik heb net zoo’n heerlijke



	donkerroode japon zien staan, Let Warm als bont en rood staat je goed.”
	„Goog!” zuchtte Let kreunend. „Ja, dan zal ’t wel dienen. Maar ik moet eerst Broer aan ’t werk zetten, daar helpt geen moedertjelief aan.”
	„Je moederlief zal je heusch wel laten begaan,” sprak mevrouw. „Maar zeg, je moet meteen eens uitkijken naar zoo’n eikenhouten tobbetje voor mijn plant hè, ik kan geen boodschap uit jullie handen krijgen tegenwoordig —”
	„Ach, tobbetje,” troostte Let haar kleine, ronde moeder, „wat heb je het hard tegenwoordig!”
	En ze liep naar boven om Broer aan ’t werk te zetten.
	Want Broer moest in den zomer daarop examen voor de H. B. S. doen. ’t Was toen nog in den oertijd; de examens bestonden nog en Let’s gedril was in October al begonnen. Want ze vreesde dat Broer, speelzieke, nonchalante Broer er anders niet komen zou en welk een ramp zou dat voor de vier zijn!
	Ze vond Broer en Nol op het portaal boven. Ze lagen op hun buik en namen proeven met een nieuw model erwtenschieter. Zoo prachtig kon je er mee mikken, dat je met het*, heel e portaal als doelafstand, kleine prulletjes kon afschieten van een plankje.
	Let zag, dat die prulletjes waren haar speldendoosje en Bertie’s naaldenkoker, plus nog wat petits riens van hare kamers.
	„Vooruit Broer! Nu ga je in mijn kamer zitten en je maakt, dat je me genoeg vertoonen kan als ik terugkom, hoor! Ik moet uit!”
	Nol fluisterde achter haar rug, maar toch zeer hoorbaar: „Ik zal je wel helpen, Broer, Als ze dan thuiskomt, ouwe Letje, dan zal ik maken, dat je op je hoofd kan staan en het vogelnestje kan maken aan



	haar lamp en kan balanceeren met haar inktpot Dan vertoon je zeker wel genoeg.”
	„Hè Nol, maak hem toch zoo druk niet,” smeekte Let, toen Broer schaterend over het portaal rolde. „Ik heb er maar den last van.”
	Ze pakte Broer zonder veel complimenten bij zijn arm en duwde hem in haar kamer, waar hij bleef staan, zooals ze hem neerzette, als een ledepop, die ze neergeplant had.
	Toen ging ze in ’s hemelsnaam weg, hopend, dat zijn plichtgevoel zou ontwaken, als hij in zijn eentje was, dat hij zou werken en Nol hem met rust zou laten.
	Ze ging naar beneden, kleedde zich en verliet het huis.
	’t Schoot haar te binnen, dat Anna Menke juist dien middag en avond vrij van dienst was en ze ging haar dus halen.
	Anna was gauw bepraat. Samen togen ze de stad in, die al zoo’n beetje in de Sint-Nicolaas stemming kwam: goed verzorgde etalages achter de winkelruiten en overal bekende gestalten en gezichten in de straten.
	0, Den Haag in die twee maanden, voor en tusschen de feestdagen! Den Haag in November en December! Let en Anna genoten er zoo van, dat ze veel langer wegbleven dan eerst hun plan was. Met lichte schreden gingen ze de straten door, hier en daar binnengaand voor haar boodschappen. Vriendelijk lachend groetten ze overal, wisselden ze soms een luiden groet, sloten zich aan bij een vroolijk jong troepje of werden eens een eindje vergezeld.
	Ze zagen de Kruyfï, die met haar medeliep en haar vermaakte met verhalen over vrienden en bekenden van haar beiden en hem, die nu onder hem dienden. Hoe hij den milicien Emiel Lanen, een van Leo’s vrienden, een standje had moeten maken voor



	ongopo6tst6 knoopen, en lioe Prits Deelen, een verwaand fattig gymnasiastje en nu een van zijn „kiproals”, dien morgen ’t land gehad had als een stier, toen hij het commiesbrood moest gaan rondbrengen bij de gehuwde militairen, en hij een schaar meisjes van de H. B. S. ontmoette, die geboft hadden.
	Ze kwamen Sanne tegen in gezelschap van de Witt en gingen met hun allen taartjes eten bij Bakker. De Witt zei, dat hij ’s avonds even bij Nol zou komen en maakte zich toen verdienstelijk met de drie dames op het Plein in de tram naar de Laan van Nieuw-Oost-Indie te brengen, daar Hans de Krujff hen wegens dienst onderweg in den steek had moeten laten.
	Toen Let thuiskwam, vond ze tot hare ontzetting Broer in de huiskamer, met „Nilia de Commandante” op zijn knieën en zulk een heeten blos op de wangen, dat ze wel kon begrijpen, hoelang hij al aan Paul dTvoj’s meesterstuk gesmuld had.
	„Jou luie vlegel,” zei ze. „Laat eens kijken, wat je uitgevoerd hebt vanmiddag.”
	Hij bracht haar zijn schrift twee kleine thema’s, dat was zijn gewin voor dien middag.
	„Wel foei,* zei ze, „nu had ik zóó gehoopt, datje me flink wat zou laten zien. Ik had je gezegd rustig te werken, en je weet hoe dat is: één uur werken en vijf minuten rusten, dan weer één uur, weer eens vijf minuten rusten zoo, tót ik thuis kom.”
	Anna, Bertie en mevrouw stonden er om heen met ernstige gezichten, blijkbaar onder den indruk van Lets strenge woorden.
	Ook Nol was getroffen. Schuchter hief hij het hoofd op en zei bedeesd, als wou hij zijn broertje uit zulk een perijkel helpen:
	„Och Let hij heeft maar een kleine vergissing begaan. Een eenvoudige verwisseling, niets anders. Hij



	dacht, dat je van hem vroeg, vijf minuten werken en een uur rusten en weer vijf minuten werken en weer een uur rusten, tot nu toe. En Let, dat heeft hij 'm kranig geleverd.”
	Ze proestten ’t allen uit, zonder terughouding. Alleen Let trachtte zich te beheerschen, ofschoon ’t haar vrijwel mislukte. En de jonge candidaat schreeuwde tusschen zijn schaterbuien door, zwaaiend met zijn armen: „Maar ik hep gewerkt! Ik hep, ik hep!”
	Anna bleef eten dien dag en Nico kwam toen ook natuurlijk. Let bleef tot na het eerste kopje thee in den huiselijken kring; dan zou ze naar Leo gaan om te werken, want thuis werd ’t haar te woelig. Nol kreeg twee studenten op bezoek, om te studeeren zoogenaamd, maar Let was wel eens gestoord geworden in haar werk door geluiden uit Nols kamer, die wèl vertelden, dat er drie studenten binnen waren, maar van drie studeerenden zeiden ze niets.
	Constant kwam bij Bertie spelen en bracht een klein cellistje mee, een meisje van nauwelijks vijftien jaar, dat zich toch al in de muzikale kringen van de stad naam had gemaakt door haar kranig spel en dat onvermoeid de gansche stad doorzeulde met haar instrument, bijna zoo groot als zij zelf, zoodat ze ook daarom bekend was, en ieder een glimlachje of een groet over had voor de grappige verschijning van ’t kleuterachtige, pittige, talentvolle ding, schuilgaand achter de goed ingepakte cel.
	Ze zaten allen rondom de tafel in de huiskamer. Leo was Let komen halen, De Witt en Hans de Krujff waren een kopje thee komen vragen aan moeder Menke en maakten den kring dus voltallig.
	Toen bracht de meid een groote doos binnen, en aan den geschilderden naam erop zag Let, dat het haar



	nieuwe huisjapon was, die daar arriveerde, die mooie roode, die haar zoo goed zou staan en zoo warm als bont was.
	„Zet maar in de andere kamer,” zei Let.
	„Wat zit erin?” vroeg Bertie nieuwsgierig.
	„Een nieuwe huisjapon, voor van den winter, weet je. Zoo’n lekkere dikke, dat ik het nu kan uithouden, al vriest ’t steendik, zonder mantel of cape.”
	’t Was namelijk Let’s gewoonte om bij de felste kou zonder kachel te zitten werken. Ze beweerde, dat haar hersens verstopt raakten, als ze warm werden en zoo zat er op Lets kamer vaak een verschijning te brommen en hardop te leeren, die regelrecht vanuit Lapland gekomen scheen te zijn, zoo ingepakt was ze in doeken en bont.
	„Alweer een huisjapon,” vroeg Nol plagend. „Nu is het dozijntje vol, geloof ik.”
	„Ach, jongen, bemoei je met je eigen garderobe,” bromde Let. „En een dozijn! ’t Mocht wat!”
	De meisjes zaten op een kluitje. Anna, Bertie, Let en Liel, ’t cellistje.
	En ze merkten opeens, dat al de jongens de hoofden bij mekaar staken, toen Nol wat gefluisterd had.
	„Bertie!” riep Nol, Bertie kwam, liep over tot den vijand, zooals Let bij zichzelve dacht, want ze voelde opeens, dat er daar een grap tegen haar beraamd werd.
	„Liel!”
	Ook Liel ging en stak haar hoofd tusschen al die bijeengestoken hoofden, terwijl Anna en Let geheel geïsoleerd bleven zitten.
	Anna en Let deden, of ze ook heel wat te verhandelen hadden, maar brandden van nieuwsgierigheid, wat er uitgespookt zou worden.
	Plotseling stonden ze allen op, de jongens en de



	twee meisjes. Ze slopen weg, de kamerdeur uit eu even daarna hoorde mevrouw en de beide achtergeblevenen hun zachte schreden op de bovenverdieping.
	„Wat zullen ze nu weer uitvoeren?” zuchtte mevrouw. „Het zeil is pas geboend en nu al die rakkers naar boven.” Plotseling gierde Let ’tuit: „O, ik geloof, dat ik het weet. Nol had het immers over mijn huisjaponnen nu, ik heb er boven een heele boel, want ik draag ze al vier jaar en heb er nog nooit een afgedragen of weggegooid. Ik gebruik ze voor stofkleeden over mijn beste japonnen, of bewaar ze als herinnering maar zoo’n jongen kan je niet aan ’t verstand brengen, dat het eigenlijk geen japonnen meer zijn. Ik ben benieuwd, hoeveel ze er zullen vinden. Gauw, gauw Anna! Ik trek mijn nieuwe aan, en jij neemt mijn blauwe van nu, die hangt hier toevallig. Je zult zien, ze komen verkleed terug.”
	Ze vlogen de andere kamer in, ontpakten de nieuwe peignoir, zochten de blauwe en hielpen toen elkaar om erin te komen, de wijde, losse japonnen zoo maar over haar kleeren heen.
	Op de trap klonk een schrikkelijk gestommel en gebons.
	„Ze kunnen er natuurlijk niet mee overweg,” fluisterde Anna in verrukking. „Al die sleepen o, ik lach me dood, als ik Klaas in jouw ochtendjapon zie —”
	„Of Charles stel je voor?”
	Nu klonken de onzekere schreden op de gang, en men kon hooren, dat er zoo nu en dan een tegen den muur bonsde, onmachtig van het ingehouden lachen.
	Daar ging de kamerdeur open en een lange, bonte rij trad de kamer binnen, eerlijk geschikt naar de grootte. Anna en Let schaterden luid en mevrouw ging er bij zitten, om op haar gemak te lachen, maar de deelnemers aan den optocht schenen het bevel gekregen te hebben, niet te lachen, want ze smoorden hun geschater



	en liepen met gebogen hoofd, rood van inspanning om zich goed te houden, achter elkaar voort. Nico voorop als de grootste, Liel achteraan als de kleinste. Ze liepen netjes om de tafel heen, steeds in de rij en bogen, als ze voorbij het verbijsterde drietal kwamen, dat op elkaar leunend tranen lachte en met luide uitroepen elkaar de gekste typen uit de rij aanwees.
	Nico droeg de rood-wollen van den vorigen winter. De japon kon niet dicht om zijn breede schouders en daarom had hij ze maar achterste-voren aangedaan, zoo dat de breede Watteau-plooi hem recht voor’t lijf hing en de sleep zich tusschen zijn voeten door boog.
	Dan volgde Leo, wiens tengerheid toegestaan had, dat Let’s lichtblauw cachemiren japon, met witte kant opgemaakt, behoorlijk dichtgehaakt werd. Maar uit de wijde geplisseerde lappen, die als mouwen dienst deden, en die zoo heerlijk terugglijden langs blanke meisjesarmen, staken de mouwen van zijn colbertpak, met de manchetten.
	De Witt droeg een donkergroenen saut-de-lit en speelde bevallig met het dikke wollen koord, dat in pompoenen eindigde. Nols vrienden waren gedost in twee gelijkvormige bebé-jurken, de een rosé, de ander lila. Hans de Kruylï had geprobeerd een jurkje aan te trekken uit den eersten tijd, dat Let zich de weelde van huisjaponnen veroorloofde. Maar het reikte hem nog niet tot de knieën en stond zoo wijd open, dat zijn epauletten zelfs nog te zien waren en zijn goudgestreepte armen staken allerdolst uit een paar halflange pofmouwen met kant.
	Let had even bezinning genoeg om te tellen en ze vond er negen, negen ochtendjaponnen, die haar „aan den lijve,” vertoond voorbij défileerden, terwijl zij en Anna in de nieuwe roode en de laatst-gedragen blauwe gehuld, het aantal japonnen tot elf deden stijgen.



	Nu floot Nol de negen poppen maakten front naar het midden en reikten mekaar de hand. Nico en Leo, die juist voor den stoel stonden, waarop de twee laatste japonnen zaten, trokken de draagsters ervan mee in de rij en daar dansten ze allen een wilden rondedans om de tafel heen en zongen: „Hei, ’t was in de Mei zoo blij! *
	De lange wijde gewaden wapperden en wuifden alsof er elf serpentine-danseressen om de tafel zweefden. Al doller werd de dans, al wilder zwierden de gestalten rond in hun bonten tooi, in hun potsierlijken dos hier en daar struikelde er een over een lange sleep, van zijn eigen kleed of van dat van zijn buurman, maar door zijn naasten werd hij weer op de been geholpen en de dans ging voort, het luide juichende lied klonk voort
	Niemand had gehoord, dat er gebeld was, niemand hoorde, dat er schreden de trap op waren gekomen. Mevrouw Menke lag ademloos van ’t lachen in haar fauteuil.
	De deur ging open en op den drempel stonden de oude heer Falckenaer en Sanne.
	Toen staakte de dans, door den invloed van die twee paar oogen, die uit twee verbijsterde gezichten keken.
	Dans en lied losten zich op in zulk een luid geschater, dat hooren en zien verging, de bacchanten zonken tegen elkaar aan, zonken ineen van pret-vermoeidheid.
	„Ik heb ’t altijd wel gezegd. Een gekken-huishouding is het bij de Menkes een gekken-huishouding!” dacht Sanne, maar meneer Falckenaer lachte luid mee, zocht in dien verwarden hoop zijn jongen, die onder lag en vischte hem eruit op, terwijl hij de titels en waardigheden opnoemde dergenen, die hij op zijde moest duwen, eer hij Leo beet kreeg, die lag



	te schateren, als zijn vader niet dacht, dat hij lachen kon.
	„Drie studenten in de medicijnen, een onderwijzeres, een officier, een ingenieur en eindelijk heb ik dan toch mijn cijfervlinder! ”
	Let vond nog kracht om weer te lachen om dien „ cijfervlinder ”. De oude heer had haar wel-eens tegen Leo hooren zeggen „nummerkapel”, en nu, in ’t vuur zijner rede, vertolkte hij dien bijnaam zóó.
	Eindelijk kwamen ze een beetje tot bedaren.
	„Ik ben bang, om naar boven te gaan,” steunde Let. „O wat zal ik een boeltje vinden al die gekke ouwe dingen hebben ze van mijn beste japonnen en van mijn wintergoed afgehaald. Weet je wat, ik ga een half uurtje ruimen. Dan bekoel ik een beetje en ben instaat om te werken. Want nu ben ik geen duit waard help je een handje, Anna?”
	Samen gingen ze naar boven en vonden Let’s gansche garderobe op de mangeltafel, nogal netjes op elkaar gelegd, dat moesten ze toegeven. Daar hadden Leo en Bertie voor gezorgd.
	Ze hingen de kleeren, voorloopig zonder hun beschermende omhulsels, weer in de kast. Toen ze beneden kwamen, was Sanne en meneer Falckenaer al weg, de Witt en Hans namen juist afscheid. Mevrouw Menke joeg de pianist, den violist en de cellist in de muziekkamer. Nol maakte zich gereed om met zijn collega’s naar boven te trekken en Nico, Anna, Leo en Let verlieten samen het huis.
	In de huiskamer zat na enkele minuten mevrouw Menke met Broer alleen, terwijl uit de muziekkamer onharmonieuze geluiden tot haar doordrongen, van twee instrumenten, die gestemd werden. Daarna begonnen ze hun samenspel. Maar ze moesten studeeren, en genieten deed mevrouw Menke dus niet.



	Leo en Let brachten den broer en de zus naar huis. Toen gingen ze voetje voor voetje de Laan weer terug, en de Novemberwind koelde hun gloeiende wangen.
	En daarna zaten ze den ganschen avond zwijgend tegenover elkaar, onder ’t licht van Leo’s studeerlamp. Maar als ze het hoofd ophieven, om na te denken of ’t gelezene in hun gedachten te verwerken en hun oogen ontmoetten elkaar, dan moesten ze weer glimlachen over het spektakel van den vooravond.



	NEGENDE HOOFDSTUK.
	Eindelijk, eindelijk gaf de dirigent het sein, dat hij voor vanavond voldaan was en de repetitie als geëindigd beschouwde.
	Een zucht van verlichting werd geslaakt hier en daar. De leden van het orkest waren moe, en zenuwachtig van hun ijver, om het Onzen Lieven Heer naar den zin te maken maar, die was erg lastig geweest vanavond, vonden ze.
	Toen ze buiten kwamen, huiverden ze, want de avond was nog kouder geworden, dan ze verwacht hadden. En als je uitgeput bent, en zoo warm bent geworden onder al die lichten bij de muzieklessenaars, dan valt de kou op je, slaat zich om je als een knellende boei.
	Yijf violisten en een cellist spoedden zich te zam6n weg. Onder hen was Constantijn, de kraag hoog op, de eene hand diep in den zak, zijn kostbare linkerhand, de andere droeg de vioolkist. Constantijn liep gebogen, zijn gelaat was bleek, hij was afgevioold, zooals de technische term der Menkes luidde. Hij bleef huiveren en rillen, ook toen hij al eenigen tijd in de buitenlucht was, en mengde zich niet in het gesprek der anderen.
	Dat gesprek bepaalde zich maar tot twee der overigen, want de rest was moe en afgewerkt als hij en had daardoor niet veel lust te denken en gedachten te uiten.



	Eindelijk kregen de twee, die nog praten konden, quasi ruzie en ze liepen elkaar na, tusschen de anderen door, kregen hier en daar een vermanenden stomp om zich rustig te houden. De cellist beschuldigde den violist, dat deze alleen maar gestreken had, als Onze Lieve Heer keek en anders niet, De violist wou vechten en gaf zijn viool aan een ander, die hem geduldig aannam.
	Toen moest de cellist zijn handen ook vrij hebben en hij reikte zijn cel aan Constantijn:
	„Stant, hou jij de bas eens vast!”
	„Geef je aschbak maar hier,'7 sprak Constant, nam 't gevaarte aan, doch zette het doodkalm tegen een muur, wat pas door den eigenaar opgemerkt werd, toen ze al een paar meters verder waren.
	De oproerige cellist moest toen terug om zijn toestel weer in zijn bezit te krijgen en het gevecht eindigde, faute de combattants.
	„Van der Willigen, heb ik gespeeld of niet —” riep de beleedigde violist.
	„Ik denk ’t niet,” antwoordde Constant droog. „Als je gespeeld had, zou je nu zooveel praatjes niet maken.”
	Ze gingen zwijgend voort, alleen ’t violistje mopperde nog een beetje.
	Constantijn dacht aan de kachel op zijn kamer. En hij dacht eraan met een stijgende woede.
	Eerst had hij een hoop gezanik met zijn hospita gehad, eer het daar stond. Ze was natuurlijk verplicht, hem een kachel op zijn kamer te geven, maar ze had het aanhoudend op de lange baan geschoven, alsof ze, naar Constants beweren, leven moest van de rente, opgebracht door den uitgespaarden kachelprijs.
	Eindelijk, na veel vermaningen, standjes, bedreigingen, stond er dan toch een vulkachel, en de kleine micaruitjes spraken wondere beloften van rooden gloed, die
	Het moeielijke begin.
	6



	er door zou stralen, van een lekker vuurtje, dat er achter zou knetteren.
	Maar de kachel had geen pijp gehad en was dus onbruikbaar als een viool zonder snaren.
	Toen weer aanmaningen, standjes, dreigementen om een pijp.
	Al dien tijd leed Constantijn ’s avonds kou. Nog wel niet erg, want ’t weer hield zich tamelijk goed, maar behagelijk was het toch niet in een kamer, waar volstrekt niet gestookt werd.
	De pijp arriveerde ten laatste ook, maar aan aanmaken werd niet gedacht. Drie morgens achtereen had hij bij ’t weggaan zijn hospita aangemaand, vandaag dan toch eindelijk de kachel aan te maken drie avonden achtereen was hij thuisgekomen en vond de kachel lichtloos koud de kachelpot leeg, en drie avonden achtereen had hij gehuiverd en gerild en was abnormaal vroeg naar bed gegaan.
	Dien morgen had hij opgespeeld als nooit te voren en nu, op dezen avond, was ’t zoo koud, als hij ’t nog niet gehad had, en hij voelde zijn woede stijgen. Want hij vreesde, dat er weer geen kachel zou branden. Als ze hem dkt toch leverde, dat ellendige wijf slaan zou hij ze kunnen.
	Hij kalmeerde zichzelf. Wat een onzin, zich zoo kwaad te maken om een kachelhistorie!
	Slaan dat deed hij immers toch niet. En ’t gekste was, dat hij zich vooruit al boos maakte. Wie zei nu, dat de kachel weer niet brandde! Misschien wel snorde hij lustig, straalde zijn warmroode gloed door de mica-ruitjes. En dan ervoor zitten, goed uitrusten en inwarm worden en dan ’t zoo goed hebben en zoo rustig, dat de melodieën weer kwamen en zongen in zijn brein, klaar en duidelijk. En dan een potlood en een papier



	Hij had zijn huis bereikt. Met een korten groet nam hij afscheid van de anderen, ontsloot de deur, vond in zijn verlangen naar welbehagen kracht, om tegen de trap op te vliegen.
	Hij trad zijn kamer in
	Hoera, schijn in de kachel! Hoera, victorie ! De hospita was gezwicht, daar brandde het vuurtje en nu zou alles komen, warmte, welbehagen, rust en zangen ! ’t Vuur was bepaald pas aangemaakt, ’t Brandde flauw; niets van warmte kwam hem tegen, nu hij de kamer binnentrad. Maar hij zou stoken, en opporren en poken
	Eerst zijn viool neergezet, zijn jas en hoed op een stoel gegooid, het licht opgestoken.
	Wat brandde die kachel flauw! Nu het licht op was, scheen er bijna geen glans door de ruitjes. Als hij het vuur nog maar kon ophalen! Als het kwaad wou, ging het nog uit, waar hij bij stond.
	Hij naderde de kachel, spreidde even zijn ijskoude handen erlangs uit, om de warmte te voelen streelen langs zijn verkleumde vingers, eer hij ging poken.
	Maar hij werd geen warmte gewaar.
	Toen opende hij met een ruk het kacheldeurtje, en vloekte hardop
	Want in zijn kachel stond een kaars, hief trots het vlammenpuntje omhoog in de holte van den leegen pot
	„Ben je gek,” had de hospita tot het dienstmeisje gezegd, „denk je, dat ik me druk maak om dien muziekjongen? Zoo komt ie thuis, en zóo gaat ie naar bed, ’t Is zonde van de kolen Hij let er toch niet op, of die brandt of niet, als hij maar schijn ziet. Want hij is ’s avonds zoo moei als een hond en denkt aan niets als zijn bed. Laat jij mij maar begaan, Sientje.”
	De jufirouw had heelemaal niet gedacht, dat haar



	list mislukken kon. In haar goed ver warm de kamer wist ze ook niet, dat ’t buiten zóó koud was. Toen ze daarom boven den muziekjongen hoorde bellen als een razende, wist ze in ’t eerst niet, wat er aan ’t handje kon zijn. Toen schoot haar de kachelomstandigheid te binnen.
	„Ga eens hooren, wat er is, boven,” zei ze tegen de meid.
	Sientje ging en trof den armen moeien muziekjongen aan, zóo woedend, als hij nog niet één keer geweest was, bij al zijn standjes en bedreigingen.
	„Dadelijk de kachel aanmaken!” commandeerde hij.
	„Maar meneer,” stamelde Sientje. „’t Is bij twaalven.”
	„Dat dondert niet! Je hebt me verstaan, hé?”
	„Jawel meneer,” en Sientje haastte zich de trap af, perplex gewoon door de houding van dien meneer, die anders altijd zoo fijn en netjes was. Hoe gek, om dien meneer te hooren vloeken!
	Constantijn liep de kamer op en neer, als een getergde leeuw. Hij stampte om zijn voeten warm te krijgen en blies in zijn verkleumde handen.
	Maar de kou sloot zich almaar dichter om hem heen; ’t was, of zijn bloed in zijn aderen verkilde. De kou legde zich als een klemmende kap om zijn moe hoofd en hij voelde het bonzen tegen die beklemming aan; ’t bonsde en hamerde in zijn hersens, dat zijn ooren suisden.
	En opeens overweldigde hem zulk een groot gevoel van verlatenheid en moedeloosheid, dat zijn hart hem pijn deed of het zou breken, dat hij geen moed voelde voor den komenden dag, de komende tijden, het komende leven.
	Dit was als een overrompeling van ziel en lichaam beiden. Nu bleef er niets meer over dan maar ineen te zinken, zoo op den vloer en ja en dan?
	Hij kreeg eenigermate zijn zelfbeheersching terug



	door den tocht, die onder de reet van de deur blies en hem pijnigde als met een ijspegel. En hij zag, dat hij op den grond lag, dat hij gedaan had, alsof hij gek was. Hij merkte, dat hij aanhoudend aan een laatsten regel van een verhaaltje had gedacht; „Nu blijft er mij niets meer over dan neerzinken aan den weg en dan sterven, —”
	Bah! bah! Wat een comedie! Wat een lafheid en zwakte! Naar bed, naar bed. domme dwaas, eer je nog verdere erbarmelijkheden begaat!
	Hij rukte zich de kleeren van ’t lijf, draaide het licht uit en wierp zich neer op zijn bed in den hoek der kamer.
	Toen hoorde hij langzame schreden de trap opkomen, hoorde tegen de treden bonzen, als van een zwaren emmer.
	Een emmer gevuld met kolen, hout en turf En dan lucifers, en dan een vuurtje, roodglanzend door de ruitjes. Ja, nu nu het niet meer noodig was.
	Een bescheiden klopje aan de kamerdeur.
	„Ruk uit!” schreeuwde hij, in een laatste oplaaiing van drift, „Ruk uit, zeg ik je!"
	„Heb ik ’t je niet gezegd," zei beneden de hospita tot de meid, die braaf knorrig van boven kwam. „Als hij ’s avonds thuis komt, is ie te moe, dat ie kijkt. Hij gaat dalijk naar bed. Bij ongeluk is die kaarsenhistorie nu uitgekomen. Maar ’t is toch maar goed, dat ik het gedaan heb. Dat ’s voor vanavond weer uitgewonnen.”



	TIENDE HOOFDSTUK.
	Mirmie Doorwerth zat in een groeten leuningstoel en mijmerde, met het nog verbonden hoofd leunende tegen de sluimerrol.
	Om haar klein persoontje, weggedoken in den grooten stoel, gewikkeld in een bonten omslagmantel, rezen de vier hooge, kale muren van een ziekenhuiskamer. Hol en ongezellig is zoo’n kamer, met de ingelegd-houten vloer, de geverfde wanden, het raam op ongewone hoogte, de warm waterbuizen.
	Maar vlak om Minnie was toch een kringetje van gezelligheid. Een klein tafeltje stond voor haar, waarop de afternoon-tea was klaar gezet, een grooter stond op zij en droeg vazen vol bloemen, droeg sierlijke pakjes versnaperingen en al die aardige, kleine dingen, die de wereld een jong, wereldsch, herstellend meisje kan sturen.
	Op Minnie’s gelaat rustte een vriendelijke, zachte glimlach, ’t Was heerlijk, ’t leven weer in je terug te voelen keeren, en te voelen, dat het beter terugkomt dan ’t was, toen het heen dreigde te gaan.
	Nu ze haar hoofd weer zoo licht en frisch voelde, zoo volmaakt pijnloos, nu haar bloed weer rustig was en haar handen koel nu merkte ze pas, hoelang ze eigenlijk van de wijs was geweest, hoevele maanden vergald waren geworden door lichaamslijden.



	En ze merkte ook, dat ze om meer dingen gaf, daarginds in de wereld, dan ze totnutoe geweten had, maar ze had haar liefde bijna verstikt onder het najagen van pretjes en ijdeltuiterigheden.
	Ja ze hield innig veel van haar ouden vader en heel lang had ze gedaan, alsof hij niet voor haar bestond hnders, dan om haar geld en kleeren te geven. Ze hield van haar werk, en niet om haar eerzucht alleen. Ze hield ook van diegenen onder haar bekenden, die haar nooit geholpen hadden in haar wereldsche genoegens. Ze voelde, dat ’t haar goed zou doen Broer Menke te knuffelen, met Bertie kalmpjes te praten, of bij Anna Menke heel bedaard een avond te gaan handwerken.
	Als ze nu terug was, dan zou alles heel anders gaan. Ze zou meer thuis blijven, meer werken
	Maar, ze mochten niet van haar denken, dat ze dit deed, omdat ze bang gemaakt was, bang voor weer ziekworden, voor weer doodsangst hebben
	Want ze kon niet bang meer zijn, noch voor ziekte, noch voor dood. En dat was ook iets, wat haar blij maakte in de vele uren, die ze nu tot overdenking had.
	Ze was door het dal der doodsschaduwen gegaan en het was daar licht geweest. Dit was een heerlijke geruststelling, voor nu en altijd.
	Er werd aan de deur getikt en Let kwam binnen.
	„O!” riep deze in blijde verrassing. „Al op? Daar heeft Zuster Agnes me niets van verteld. —”
	„Ik had gevraagd, of ze het niet zeggen wou,” zei Minnie, een hand stekend uit haar bont-mantel. „Ik wou je verrassen. Is ’t niet leuk? En nu mag ik visite hebben bij meer dan mondjesmaat. Dat vind ik nog ’t heerlijkst. ”
	„Zoozoo,” plaagde Let. „Begon het gezelschap van mijn moeder en mij je te vervelen ? Goed, dat ik ’t weet



	nu kom ik niet terug, voor je me bezweert te komen.”
	„Dan bezweer ik je dat dadelijk,” zei Minnie. „En je moet nog iemand meebrengen ook.”
	„Wie?”
	„Baad eens.”
	„Broer?”
	„Dat kun je wel doen, maar dien meen ik niet.”
	„De Witt van Grave ?”
	„Loop heen, ik durf me aan hem niet te vertoonen, nu ik zoo’n half geschoren schaap ben.”
	Ze speelde met de eene dikke vlecht, die ze overgehouden had. De andere was onder de schaar gevallen, en in haar ijdele buien dacht ze er wel eens met angst en schrik aan, wat ze toch met zulk een coiffure aan moest vangen.
	„Nico dan? Die kijkt niet naar kapsels.”
	„Ook al niet. Ik zal ’t je maar zeggen, wantje raadt ’t toch niet.... Falckenaer.”
	„Heusch?” vroeg Let verwonderd.
	„Heusch. Kijk Let ik heb altijd zoo’n idee, dat hij me niet goed uit kan staan. En als ik nu weer terug kom, dan wou ik zoo graag wat meer bij jullie zijn —”
	„0 liefje,” juichte Let „en laat je dan Riek Dartels met al haar rompslomp van partijen en dogcass en nietsdoen in den steek?”
	„Niet heelemaal, dat kan niet. Maar de rompslomp laat ik wel in den steek. En als ik nu meer bij jullie ben dan zou ik natuurlijk Falckenaer meer zien en ik zou ’t niets prettig vinden, als ik hem dan hinderde met mijn beuzelachtige tegenwoordigheid. Kijk, Letje, als je hem nu eens meebrengt, hier op de thee, en we praatten zoo’n beetje met z’n drietjes, dan leer ik misschien mijn verlegenheid tegenover hem af, en hij zal me zoo vervelend en beuzelachtig niet meer



	vinden misschien. En dan Letje ik wou hem toch graag zien want ik heb zoo’n heel ander denkbeeld van hem gekregen, sedert je hem in mijn hoede heb opgedragen. Weet je nog wel ik kan ’t niet helpen, Letje, dat hij het zonder schutsengel moet stellen —*
	Let lachte even en boog zich tot Minnie over, om haar te kussen.
	„0 kleintje, kleintje,” zei ze. „Wat ben ik blij, dat hij zonder schutsengel is, en dat jij hier in levenden lijve voor me zit! Hoor eens morgen komen we samen, Leo en ik. Maar zal je hem nooit, nooit van die schutsengelenhistorie vertellen?”
	Den volgenden dag kwamen ze samen, Let en Leo.
	Minnie drukte hun beiden de hand en stak op haar eigen cordate manier van wal.
	„Goedendag, Falckenaer,” zei ze. „Ik wou, dat je me een beetje minder onuitstaanbaar vond.”
	Er was op ’t oogenblik niets onuitstaanbaars in het kleine figuurtje met ’t even blozende gezichtje onder het hoofdverband.
	„Je hebt ’t maar voor ’t zeggen,” zei Leo lachend en ging naast haar zitten.
	„Let, even een apartje,” verzocht ze. Toen boog ze zich tot hem over en fluisterde:
	„Vergelijk me niet altijd met Let want dan blijft er nooit een stuk aan me heel. Word niet ongeduldig, als ik nog niet dadelijk ga werken als een trampaard, of als jullie. En laat me Leo zeggen. Want zie je, ik heb altijd in toepassing gebracht: „les amis de mes amis et ce qui suit.”
	„Afgesproken,” glimlachte hij. „Nu mag je weer luisteren, arme Let ze heeft veel kwaad van je verteld. —”



	ELFDE HOOFDSTUK.
	„Constantijn, dkt heb ik je te zeggen, dat, als je niet voor ons allen kaarten ziet te krijgen ’t kan me niet schelen hoe je eraan komt dat we geen van allen naar je om zullen kijken, een jaar lang.”
	„Top! ik zorg voor geen enkele kaart. Dan heb ik een heel jaar rust. Dat komt me best toe na al mijn beslommeringen van den laatsten tijd.”
	Hij steunde ’t hoofd in de handen en zag er naar uit, of zijn laatste woorden de zuivere waarheid bevatten, al had hij ze schertsend gezegd.
	Bertie leunde achterover in haar stoel en verzon, wat ze toch moest doen, om aan genoeg kaarten voor hen allen te komen. De groote avond van het Conservatorium naderde, de avond, waarop de einddiploma’s in ’t publiek werden uitgereikt na een concert, te geven door het orkest van de school en enkele solisten, die dien avond hun einddiploma zouden ontvangen.
	Constantijn zou klaar komen voor viool. En in den vooravond zou hij een symfonie dirigeeren, die hij zelf gecomponeerd had. Daar moesten ze toch allen bij tegenwoordig zijn, allen van hun kring, nu er één van hen zóo zijn werken bekroond zag, zóo zijn talent erkend!
	Bertie zelve kreeg twee kaarten als leerlinge. En nu moest Constantijn de rest leveren. Maar hij moest er tijdig



	bij zijn, want anders was er geen kaart meer te krijgen.
	Ze zaten in de duister-wordende kamer. Constantijn staarde in het -vuur en het rossige schijnsel verlichtte zijn gelaat, deed zijn oogen glanzen als de sterren.
	„Meneertje,” riep Bertie hem wakker uit zijn mijmeringen. „Mooi meneertje, waar denk je aan?”
	„Ik ben moe en suf en ik moet gaan verhuizen en ik heb geen lust,”
	„Waarom verhuis je dan?” vroeg ze.
	„Wel, ’t is bij deze weer niet uit te houden. Ik krijg ternauwernood eten en de kachel brandt zoowat nooit.” En Maar plotseling verveelde hem zijn eigen stem, walgde hij van het verhaal zijner kleine ergernissen, dat hij op de lippen had, De dansende vlammetjes in de kachel vertelden hem opeens weer een zot verhaal en hij vertelde het na, om zijn muizenissen te verdrijven en weer vroolijk te zijn.
	„En” ging hij voort, „gisterenavond heeft mijn Juffrouw me den doodschrik op ’t lijf gejaagd. Je kent haar wel, die oude dikke tante? Nu en ik stond voor het raam van mijn slaapkamer en keek zoo eens naar het plat tegenover me, waar haar slaapkamerraam op uitkomt. Wat zie ik daar? Voorzichtig, voorzichtig werd het raam opengeschoven, ze stapte eruit. Ze droeg een vuurrood kleed, zoo’n gewaad als Walpurgis draagt in haar naamnacht. Ze nam haar kleed op en ging dansen over het plat, een wilden, woesten dans! En daar zag ik, dat ze bokspooten had, ik wou, dat je het gezien had! Haar haren hingen los, ze waren lang en zwart! Haar oogen blonken als gloeiende kolen. En ze danste, danste! Haar bokspooten trippelden over het plat, het roode kleed wapperde in den wind toen zong ze!”
	Hij sprong op, greep zijn viool, lei hem onder de kin en speelde een woeste improvisatie.



	Bertie luisterde toe met gloeiende wangen en schitterende oogen.
	Toen het lied uit was, bleven ze lang zwijgend zitten tot mevrouw Menke binnentrad en het licht opstak.
	Ze ontwaakten beiden uit hun fantastische mijmeringen, nu alles weer gewoon om hen heen was en Bertie vroeg: „Kan ik erop rekenen, dat jij voor kaarten zorgt voor ons allemaal?”
	„Ja hoor!” zei hij. En hij stond op om heen te gaan.
	Bertie liet hem uit.
	„0,” zei ze, lachend hem bij den arm grijpend, „hoe vreeselijk, dat je terug moet gaan, naar die Walpurgis met haar bokspooten ik gaf een dubbeltje, als ik wist, waar het kleine korreltje waarheid zit, waaruit deze groote leugenplant is opgegroeid.”
	„Nu,” antwoordde hij, „ik zal het je wijzen. Kijk ze had nu wel geen bokspooten maar van den duivel bezeten is ze toch. Geef op, je dubbeltje!”
	De groote zaal van ’t Gebouw vulde zich langzamerhand.
	’t Was de avond van het Conservatorium en wie er luisteren kwamen, dat waren vaders en moeders, broers en zusters, vrienden en kennissen van de leden der jonge schare, die zoo dadelijk op ’t podium zou komen. Het tooneel was ingericht, zooals het Gebouw dat altijd doet voor een concertavond. De zaal telde een gansche loge méér, en het tooneel werd omsloten door den gestukadoorden ronden achterzaal wand. In dien wand sloot het hooge kerkorgel, dat bespeeld zou worden door een klaargekomen organist.
	De vleugelpiano stonds rechts vooraan. Ylak daarbij de kleine verhooging, waarop Onze Lieve Heer zou staan en zijn stok zwaaien. In groepen waren de lessenaars geschikt op de langzaam stijgende treden van



	het tooneel, zoo, dat de spelers zonder moeite den blik konden opheffen naar den dirigeerstok.
	En dan vlak recht vooraan tusschen de groep der eerste en der tweede violen, zeven harpen, als een groot, gouden hekwerk.
	De kring der Menkes had zich een weinig verdeeld, om niet allemaal als „Lange lijzen” tegelijk binnen te hoeven komen. Wel hadden ze hun plaatsen allen naast elkaar besproken, zoodat het publiek ze toch allemaal bij mekaar zou zien, maar Bertie had verordineerd, dat ieder moest luisteren naar het commando „duiken” en dan onmiddellijk moest gaan zitten. Ook had ieder erop te letten, dat hij dat commando op den rechten tijd geven zou, om een behoorlijke lijn in hun groep te houden. „Waar een mensch toch al niet op letten moet in deze moderne tijden!” bromde Nico. „Ik vind het juist prachtig, zoo’n rij lange enden. Op eikaars schouders geklommen, zouden we den Hemel kunnen bestormen en dat doet geen groep in heel Den Haag ons na.”
	Meneer en mevrouw Menke schoven met Broer het eerst in de rij stoelen. Toen ze eenigen tijd gezeten hadden, kwamen Let en Nico. Let bleef even voor haar stoel staan en zag de zaal rond, hier een lachenden groet, daar een stemmig knikje gevend.
	„Duiken,” beval Broer en trok haar aan haar rok.
	’t Was nog niet noodig, want zij en Nico waren nog de eenige „heipalen”. Maar ze zag Anna met Leo en Hans op het balcon staan praten met de ouders van Constantijn, die voor de plechtigheid waren overgekomen, en toen ging ze vast zitten.
	Even daarna schoven ze bij hen in, tegelijk met Charles de Witt, die als cavalier seul was gekomen. Eén stoel bleef open, voor Bertie, ingeval ze even komen kon en wilde. Constant zou den ganschen avond onbereikbaar zijn.



	Let zat tusschen Nico en Leo in, Anna naast den laatste en naast Hans.
	Toen begonnen de executanten te komen.
	Vlugge meisjesgestalten, in lieve toiletjes, met aardige, hier en daar wat excentrieke kapseltjes, wipten over de vlakke treden van het podium naar haar lessenaars. Toen volgden de jongens, die ver in de meerderheid waren, zoodat de licht gekleede meisjesfiguren met de violen te beter uitkwamen.
	’t Publiek wees er hier en daar een aan, die reeds ster was, of ster beloofde te worden, en een vriendelijk murmelen, luider dan bij het intreden der anderen, ging op, toen Liel binnenwipte, klein en dartel als een poppenspeelmeisje, in een geplisseerde witte bébéjurk, een grooten witten strik, die een ganschen achtergrond vormde voor haar klein gezichtje, in het donkere haar.
	Dit keer zwoegde ze niet onder haar „aschbak.” Hij werd haar galant nagedragen door Constant, die hem tegen haar lessenaar zette en achter den vleugel om naar zijn plaats ging, vooraan bij de eerste violen.
	En het gemurmel steeg nog wat luider op, omdat iedereen hem den ander aanwees: „Kijk, dat ’s van der Willigen die straks dirigeeren zal.” „Heb je ooit zulk een beeld van een jongen gezien,” fluisterden de meisjes in de zaal tegen elkaar. „Je moet hem zien, als hij speelt, ’t Is een figuur van Balastrieri je zult ’t zien!”
	Constant zag niet naar de zaal. Hij wendde zich naar de andere zijde en begon een gesprek met den violist achter hem. Toen ving hij Hertie op, die langs hem kwam om naar haar plaats te gaan. „Wat heb jij ’t makkelijk vanavond,” zei hij. „Meespelen in ’t orkest, meezingen op solfège, nergens angst voor —”
	„Aansteller,” zei ze boos. „Jij bent natuurlijk ook nergens bang voor. Doe maar niet, alsof ik ongelijk



	heb. Straks kom je op een hoogtepunt van geluk en ik blijf stil beneden.”
	„Ik meen, wat ik zeg, Bertie,” antwoordde hij ernstig en ze zag hem verbleeken. „Mijn hart klopt in mijn keel ik heb een gevoel of ik ziek zal worden van angst en straks in het wilde rond zal slaan met den stok. Ach neen, angst is ’t toch niet alleen huivering voor ’t onbekende ’t nog niet ondervondene. Zal ik succes hebben, Bertie ? O, God, als ze eens niet applaudisseerden, als ’t mislukt! Als zij allen, die hier voor mij zitten, zich niet door mij bespelen laten, zooals ik wil; zooals ik hoor, dat ze klinken moeten!”
	Bertie vond het beter, ’t gesprek af te breken, teneinde hem de gelegenheid te ontnemen, zijn zenuwen den vrijen teugel te laten.
	„Ze zullen applaudisseeren daarginder,” zei ze, met het hoofd knikkend in de richting der zaal. „En wij zullen ons rustig laten bespelen, dat weet je wel we zullen klinken, zooals jij ’t gehoord hebt ’t Is op de repetities toch ook goed gegaan en we bewonderen je teveel, dan dat we ons niet zouden onderwerpen. Adieu ” Ze ging verder, haar viool geheven, om die te redden van de stooten aan de stoelleuningen.
	Maar hij stond op en greep haastig haar hand, zoo, alsof hij een laatste aanwijzing had te geven, een onverschillig boodschapje:
	„Denk aan me in mijn ontzettende eenzaamheid straks. Alleen moet ik naar de hoogte, alleen me daar zien te handhaven —”
	„Ja,” antwoordde ze eenvoudig en drukte hem de hand kalm en krachtig, zag hem diep en rustig in de oogen en toen voelde hij den storm zich neerleggen in zijn hart.
	Nu was ’t orkest voltallig en alle loges, alle gaanderijen opgepropt met luisterenden.



	De directeur hief zijn stok, tikte even.
	“ ~ / De violen en strijkstokken werden geheven, de cellisten bogen zich over hun instrumenten, de zeven harpmeisies strekten haar handen naar de gulden snaren
	Daar sloeg de dirigeerstok neer en de ouverture uit de Meistersinger begon de zaal te vullen met zyn stortvloed van klanken.
	„Ik vind ’t gemeen, dat Constant nu ook mee moet spelen,” fluisterde Anna tegen Leo. „Ze moesten hem nu met rust laten want straks —”
	„Zóó is ’t beter,” antwoordde Leo even, zichzelf, noch anderen willende storen met een langer antwoord. Hij vond, dat Constant zóo eerder en makkelijker den tijd zou doorkomen, die hem nog scheidde van de stonde van zijn avond.
	Na de ouverture een zangeres. Ze zong verrukkelijk; haar volle diepe alt beheerschte de gansche zaal. Als klaroengeschal klonk haar stem, toen ze Troje de verwoesting aankondigde:
	Ilium, Ilium! Du sinkst in Asche zusammen!
	Constant zat in de bestuurskamer, het hoofd in de handen en luisterde naar die machtige klanken
	Hij had liever gewild, dat de jubelende sopraanstem, die later op den avond zou zingen, hem en zijn symfonie vooraf was gegaan, dan dit sombere lied.
	Maar hij schudde dapper de beklemming van zich af; dacht aan Bertie’s rustige groote oogen, aan haar kalmen handdruk.
	Het lied zweeg.
	Hij stond op, ging de gang door, bleef even staan, waar hij door een openstaande deur op ’t tooneel kon zien. Hij zag de orkestleden zich schikken, zooals hij ze noodig had voor zijn werk.
	Men kwam hem roepen, zeggend, dat alles gereed was voor ’t volgend nummer.



	Toen brak de tijd aan zijner eenzaamheid, der ontzettende, meedoogenlooze, onverbiddelijke eenzaamheid.
	Terwijl hij over ’t tooneel ging en werktuigelijk zijn buiging maakte, strak, onverschillig, gevoelde hij zich van God en de menschen verlaten. Niets, niets was er meer dan zijn eigen kracht, en de klanken van zijn eigen werk. Daarop was hij aangewezen hij moest zich daarmede zien te redden
	Hij trad op ’t podium, kreeg den indruk van een eindelooze verwarring, ver beneden om hem heen, wit en zwart en helkleurig, glinsterend van goud en koper.
	Toen hief hij den stok, en vertwijfelde bijna in dit vreeselijk alleen-zijn.
	En het was alleen zijn gedresseerd lichaam, zijn lijf, gedrild door het moeten, dat hem de eerste beweging liet uitvoeren dat de eerste nederdaling aan den dirigeerstok gaf.
	Toen begonnen de violen een lied te zingen, een zacht, liefelijk lied, dat rust schonk. En dat was zijn eigen lied Hij voelde zich bedaren, zijn bewustzijn herleven. Zijn slag kreeg vastheid en bezieling. Nu het lied om hem heen zong, bedarend, opbeurend, nu zkg hij weer hij zag twee heldere oogen, die zich tot hem ophieven, en de invloed dezer oogen was als het Lied.
	Ach, hoe kon dat anders? Ze waren immers aan elkaar verwant!
	Toen het zweeg, het zingen der klanken, toen hoorde hij achter zich een beginnend gerucht. En het schoot hem als een bliksemstraal door zijn hersens: „Dat is het publiek, het vergeten publiek! ’t Wil applaudisseeren. Maar nu niet!"
	Hij hief den stok met klaar bewustzijn, wetend nu dat het gaan zou, ook het moeilijkste, het zwaarste wat nog wachtte het derde deel zijner symfonie.
	Het moeielijke begin.
	7



	Nu daalde de stok en de strijkstokken vlogen over de snaren.
	Yroolijke, parelende wijsjes hupten en tipten rond. Soms even ernstig, met iets dwepends in de zachte klanken dan weer dartelend, dansend, springend, als blijde kindertjes in den Meizonneschijn.
	Hij zag een slanke hand dansen boven een kleine wemeling van kant. Hij zag een lief meisjesgelaat glimlachen
	Die lach was als de parelende melodieën Ze waren immers aan elkaar verwant!
	Nu zwegen de dartele wijzen en het stijgend gerucht begon opnieuw.
	Dit keer bedwong hij het niet, want al zijn denken concentreerde zich op wat volgen moest, het „Allegro Appassionata”. Maar hoe anders verwachtte hij nu dit, dan daarnet het geheele werk! Nu was alles rustig in hem en blij, wetend dat meer blijdschap zou komen. Hij liet ’t applaus even voortduren, zonder zich den tijd te gunnen, om te zien.
	Toen herinnerde hij zich zijn plicht tegenover de arme vergetenen, tegenover het publiek, wendde zich om, boog.
	En hij hief den stok voor den laatsten aanvang, boog zich even over tot de cellisten, zag Liel aan met een blik van verstandhouding. Want hkar was een belangrijk deel toevertrouwd van het Allegro, en de melodie, welke zij moest vertolken, was hem zeer lief.
	De cellen begonnen een lied, dat klonk met gedempten hartstocht. Eerst schuchter en aarzelend, later openhartiger, voegden de violen zich hierbij, en de blaasinstrumenten.
	Toen steeg het lied; het steeg, tot ’t een klankenzee was; het zwol, tot ’t de gansche zaal vulde —’t scheidde zich in meerdere liederen; en alles zong van jong, krach-



	tig leven, bruiste van jonge, overvloeiende kracht, van duizend verlangens van een jong hart. En de melodieën scheidden zich af, vloeiden weer samen, de klankenzee steeg steeg
	Toen begon een sonoor lied te zingen in deze klankenmassa, en al het andere werd begeleiding, daalde daarom, hield terug in eerbiedige demping van geluid.
	Na de onbestemde verlangingskreten van daarnet was ’t, of het hart tot rust was gekomen en nu wist, wat ’t begeerde.
	Want verlangen en smeeking dit was in iedere strofe, in iedere modulatie.
	Hij wendde zich tot Liel alleen, vergat de begeleiding. Zoo nu en dan hief Liel het gebogen hoofdje op en hun blikken vonden elkaar. Dan legde ze het gelaat als met een liefkoozing weer tegen den steel van haar cel en luisterde in verrukking naar de klanken, die eruit opstegen
	Ze speelde goed, dat voelde ze. Constant kon tevreden zijn. En zijn gelaat begon zich te kleuren, zijn hart sloeg blijde kleine Liel had hem volmaakt begrepen; zóó had hij zich gedroomd, dat ’t klinken zou.
	Nu zweeg de melodie en Liel boog ’t hoofd nog dieper, in ruste genietend van haar hartelijke blijdschap, dat ze dit zoo had mogen doen.
	De violen verhieven haar zang weer.
	En voor de laatste maal steeg de klankenzee in jubeling van geluiden, als van een hart, dat zijn innigste verlangens heeft uitgestort en zich nu verlicht voelt, verlicht en blij.
	Want van hopeloos verlangen zong het niet!
	Hoe schalden de zegezangen! Hoe wies de zee van blijde klankstroomen ! Constant had zich hoog opgericht, zijn wangen gloeiden, zijn oogen kregen hun juweelenglans.



	Bit, dit was zijn werk, dit waren zijn blijde gedachten !
	Ademloos had Let geluisterd, ademloos hem gevolgd in al zijn bewegingen.
	Nu stootte ze Leo aan en fluisterde te midden der galmende jubelliederen ; „Zie zie daar staat een menschenkind op den top der geluksbergen! 0, de uitverkorene! Wij zijn niet ongelukkig, neen maar wie van ons zal ooit zóo hoog stijgen? Alleen nog Bertie, als ze spelen zal.
	Hij knikte toestemmend, met een moeden glimlach.
	Want hij was moede geworden, omdat hij zijn krachten zooveel minder voelde, dan de krachten, die zich daar geuit hadden.
	En ’t succes, dat hij wellicht eenmaal behalen zou, nadat hij zich bijna ten doode had uitgeput en vermoeid hoe klein leek ’t naast dit, dof naast het guldene!
	Hij hoorde thuis in de schaduw van het leven maar hij moest zich afleeren om naar de zonzijde ervan te zien en daar moede van te worden. Want de raenschen waren nu eenmaal in tweeën verdeeld, sterken en zwakken.
	Doch kómen moesten ze er allen.
	Het losbarstend applaus haalde hem uit zijn droeve overpeinzingen. Het applaus vulde de heele zaal, werd oorverdoovend; in het handgeklap mengden zich bravokreten. ’t Was een algemeene extaze; alles wendde zich naar die eene jonge, slanke figuur, die in verbijstering byna, boog voor ’t publiek, zich omwendde en zijn kameraden dankte, voor hij heenging.
	Hij ging recht door naar de bestuurskamer, liet zich op een stoel neervallen, ’t gelaat in de handen en een snik van blijdschap wrong zich uit zijn keel.
	In de verte hoorde hij ’t applaus nog ’t Hield niet op. Hij dacht er niet aan, wat dat beteekende, die volhouding, die stijging tot ’t uitgelatene.



	Toen kwam de direkteur hem zelf halen, beduidde hem, dat hij teruggeroepen werd, dat hij komen moest.
	Hij stond op en liet zich leiden, de lange gang door, hoorde ’t applaus toenemen, uitbarsten weer, nu hij op ’t tooneel trad.
	Hij boog weer, ging terug, maar moest weer komen en weer tot men hem eindelijk genoeg gedankt had en hij terug kon snellen naar de verlaten bestuurskamer.
	In een volgend orkestnummer was zijn plaats ingenomen door een ander.
	Hij werd nog eenmaal het middelpunt van allen en alles, toen hij bij zijn diploma den Mcolai-prijs ontving, dien zoo nu en dan uitgereikt wordt als een „ster” klaarkomt.
	’t Is niet de gewoonte, om den jeugdigen artisten bloemen te geven, op den Conservatorium-avond. Maar de kring-leden hadden Constant toch niet zonder bloemen kunnen laten.
	Toen hij nu thuiskwam, tot op zijn kamer gebracht door zijn opgewonden vader en zijn schreiende moeder, vond hij het vertrek herschapen in een lusthof. Zij allen hadden aan hem gedacht en hun huldigingen bedwelmden hem met hun zoete geuren, bedwelmden hem ook, omdat hij er zoo blijde om was.
	Een klein mandje, gevuld met paarse violetten en dartele witte narcisjes, dansend ieder op een dun steeltje, zeven dunne steeltjes aaneen tot een dikken stengel, droeg een naamkaartje met: „Bertie Menke,” erop.
	En hij moest weer denken aan haar oogen, rustig en lief als de violetten, aan haar lach, dartel en helder als deze trillende narcisjes en toen zongen zijn melodieën hem weer door ’t hoofd.



	TWAALFDE HOOFDSTUK.
	’t Was een triestige winter, dat jaar.
	Let Menke keek door de ramen van haar schoollokaal. Ze had zitten corrigeeren; ’t was nu kwart over een, maar haar klasse kwam pas om half drie; die had gymnastiek, ’t Was droog. Ze voelde behoefte aan wat frissche lucht en wat vrijheid. Yan ’s morgens zes uur was ze nu al in touw geweest; alleen de tijd voor ontbijten en koffiedrinken eraf. En dat ging altijd nog maar te hooi of te gras. Bovendien was het al Vrijdag en de heele week was het poot-aan geweest. Ze mocht best dat vrije uurtje hebben.
	Ze lachte om al de excuses, die ze tegen zichzelf maakte, kleedde zich en ging de stad in. Tegen half twee was ze op de Prinsenstraatbrug, liep den Princessewal op.
	Want van Duinoord, uit de Indische Archipel, uit de Zeeheldenbuurt stroomde nu de schooljeugd aan, allemaal over den breeden wal heen, om in de stad hun leerverblijven op te zoeken: de drie H. B. Ssen, ’t gymnasium, de particuliere scholen.
	Ze liep langzaam voort, groetend hier en daar met een vroolijken lach een bekende, die ze in lang niet gezien had.
	Soms liep ze een eindje mee, als ze meer wou heb-



	ben dan een lachend gezicht en een vriendelijken groet. En ze genoot van de kleine nieuwtjes, die ze hoorde, of zuchtte eventjes, als ze wat vernam, dat niet zoo prettig was.
	Zoo landde ze om kwart voor tweeën aan op den vluchtheuvel van het Piet-Heinplein.
	’t Was een aardig gezicht om hier de stroomen van drie kanten te zien samenkomen, en dan als één stroom van jonge, zich reppende menschenkinderen verder te zien gaan langs het water, of over het breede trottoir langs den Koninginnetuin.
	Daarom ging ze staan bij een tramhalte-bordje, listiglijk doend of ze met een tram mee moest, maar met de feitelijke bedoeling, voorloopig hier te blijven, tot de stroom voorbij was.
	Emiel Lanen kwam langs haar op zijn fiets. Hij sprong af en zei; „Als je even wacht, zal je Falckenaer zien. Hij zit op mijn kamer, hij kwam wat halen, en zal gauw hier zijn. Ik heb geen tijd meer adieu.”
	„Adieu,” zei ze, keek hem na, hoe hij zich voegde in den stroom van fietsers, die tusschen de tramrails reden, voortvlogen soms, als ze door een blik op den staltoren verschrikt waren. Een heel rijtje meisjes reed haar voorbij, zeven naast elkaar en ze schenen van geen wijken te weten.
	Alles week voor haar, zooals ze daar naast elkander voorttrapten, de boekentasschen over het stuur, haar lange regenmantels aan, die een weinig nawapperden. Sommigen hielden een geopend boek in de hand en fietsten zóo door over de glibberige keien, zonder op te zien, en haar lessen brabbelend.
	Een oude dame zag ze na, hoofdschuddend om zulk een verregaande roekeloosheid, maar toen kwam er een jongen aan, die ’t nog erger maakte. Geheel los zat hij op het zadel, sloeg met ’t kalmste gezicht ter



	wereld een blad om, wierp zich bijna zonder ópkijken in het dichtste van den menschenstroom. Maar vallen deed hij niet; vallen doen ze betrekkelijk heel weinig, die roekelooze rakkers. Van ongelukken daar, op die tijden van den dag hoor je juist nooit. De jeugd leert het ook niet af, ondanks de heftige stukken, die er zoo nu en dan in de couranten staan. Van half twee tot tweeën hooren die wegen hun, en mekaar zullen ze niet om verrijden.
	Toen Let daar zoo stond en genoot van de drukte en de steeds grooter wordende haast, die in alles begon te komen, want de onverbiddelijke wijzer der klok ging steeds voort trad er van de overzijde der brug en oud heer op haar toe. Hij was rechtop als een kaars; zijn bewegingen hadden hun jeugd nog ongerept behouden. Hij was een prettige, eigenaardige verschijning met zijn spierwitte haar en baard, zijn nog zoo heldere oogen en zijn jonge bewegingen.
	Hij lachte, alsof hem een groot geluk weervoer, nu hij daar dat meisje in ’t oog had gekregen, dat meisje met haar vroolijk gelaat, omlijst door losgewaaide krulletjes, onder den kastoren hoed.
	Let lachte ook, toen ze hem zag naderen. Hij was nu eens heusch een echte „aanbidder” van haar. Hij had drie luie domme dochters, die de plaag van zijn leven en zijn beurs waren, en hij kon nooit nalaten, die drie domooren te vergelijken bij Let Menke, waardoor zij altijd maar door in zijne achting steeg, en zijn drie dochters altijd maar door daalden. En omdat Let Menke goed wist, dat de oude heer haar zoo aardig vond, kon ze nooit nalaten, damesachtiger tegen hem te doen dan ze ooit ergens anders was. Soms, als ze met hem praatte, in een toon, die niets verschilde van den gewonen flirttoon, die een onbeduidend dametje erop nahoudt tegen een jong meneertje, waaraan ze behagen wil, dacht ze



	op eens aan Klaas Menke. Hij zou haar een klap kunnen geven, als hij haar zóó zien kon of hij zou verbijsterd van verbazing weg gaan en boos op haar worden voor altijd.
	De oude heer stond eindelijk voor haar, nadat hij ’t kranige stuk had geleverd, om zonder een spatje op zijn verlakte laarzen de modderige straat over te steken.
	„Wel juffrouw Menke,” begon hij, „hoe vaart u toch? En wat doet u daar? juist op deze tochtige plaats?”
	„Uitstekend, majoor, dank u. Ik houd hier receptie.”
	„Wel zoo en word ik ook ontvangen?”
	„Stellig en zeker majoor, zelfs met het allergrootste genoegen.”
	„Zoo, zoo! ei ei! Juiïrouw Menke, waren er al veel gasten?”
	„Dat ging vrijwel, majoor. Ik heb complimentjes uitgedeeld en standjes gemaakt en eerlijk mijn deel terug ontvangen. ”
	„Van de standjes, juffrouw Menke ? Wel en wie heeft ’t gewaagd, u, ü een standje te maken ?”
	„O majoor, dat zeg ik u toch niet. Vooral niet, als u zoo dreigend kijkt. Want daarmee zou ik den schuldige rechtstreeks aan de wrekende hand van mijn trouwen ridder overleveren, nietwaar?”
	„Waarachtig, juffrouw Menke, u hebt gelijk. Doch bij eene receptie hooren bloemen. Vergunt u me, dat ik u er aanbied?”
	„Zeker, majoor!”
	Hij ging enkele schreden terzijde, kocht het halve mandje leeg van een arm klein kind, dat hen al dien tijd smeekend had staan aanzien. Eigenhandig schikte hij de kleine bouquetjes violetten tot een grootere en bood die Let met een sierlijke buiging aan.
	„U is wel vriendelijk, majoor. Dank u. Weet u wie ik ook op receptie heb gehad? Uw eigen zoon.



	En verbeeldt u, mijn vader fietste me voorbij, zonder notitie van me te nemen.”
	„Ach, mijn lieve juffrouw Menke, is dat raogelijk? Zonder notitie van ü te nemen?”
	Plagend, flirtend, uitdagend antwoordde Let: „Majoor wie neemt er nu van mij notitie?”
	Ze voelde, dat ze keek en praatte, om niet éen klap, maar een heele dracht slagen tegelijk van Klaas Menke te verdienen. Maar ze amuseerde zich met den majoor en met haar eigen strafwaardigheid.
	„Fishing for compliments, juffrouw Menke?”
	„Die ik oudertusschen niet krijg, majoor,” antwoordde ze klagend.
	„Nu dan; ge zijt zóóveel notitie waard, mejuffrouw Nicolette Menke, dat ik niet begrijp, hoe een van al deze lieden het in ’t hart kunnen nemen, u voorbij te gaan, zonder u hunne hulde te betuigen en bloemen aan uw voeten te leggen.”
	„Als die voeten in overschoenen steken, is de kans op bloemenhulde uiterst gering; alleen u excuseert ze, die nuttige, maar leelijke dingen.”
	„Ik excuseer van u alles. Maar juffrouw Menke, waar drijft u me heen? Wat hebt u me laten zeggen? Dat ik van u alles excuseer? Wat een dwaasheid! Daar is nooit iets te vergeven, noch iets te excuseeren in ’t geen juffrouw Menke doet.”
	Let moest inwendig lachen. Ze dacht: „Vertel dat eens aan Sanne Falckenaer,” want Sanne was een vriendin van zijn dochters. En ze wist wel, dat die vier allicht iets in haar doen en laten zouden vinden, dat vergeving en excuses eischte, maar vergeven en excuceeren, daar deed het viertal niet aan.
	„Oudertusschen,” babbelde de majoor voort; „ik zie daar iemand, die nog liever, bij mijn ziel, nóg liever dan ik door u ontvangen wenscht te worden.”



	Hij vatte haar hand en wendde haar om, zoodat ze Leo in het gelaat zag, die geduldig op zijn fiets geleund, op eenigen afstand achter hen had staan wachten, maar door den levendigen ouden heer gezien was geworden.
	„Dus, juffrouw Menke, mes compliments! mes compliments! De groeten aan de familie! Adieu! adieu! *
	Hij schudde haar hand lang en hartelijk.
	„Adieu, majoor, ik hoop, dat u deze receptie niet met een stijven nek zult boeten.”
	Ze boog stemmig, terwijl hij eenige schreden achteruit ging, boog, zijn hoed zóo diep afnam, als gold zijn groet de Koningin in eigen persoon. Daarna wenkte hij Leo met de hand een groet toe en verwijderde zich in de richting van de stallen.
	„Zoo Leo,” zei Let. „Dat treft leuk. Breng me eeus gauw naar school.”
	„Breng jij me liever eens naar den trein.”
	„Dat kan ik niet. Ik moet om half drie weer in mijn lokaal zijn.”
	„En ik half drie aan ’t station. Nu, dan loop ik mee tot de Prinsenstraat.”
	Hij nam zijn fiets aan de hand, reed die langs den trottoirrand voort en ze drentelden den nu stilgeworden Princessewal terug.
	’t Was over tweeën. Allen, die daarnet hier zoo gedrenteld, gebabbeld, gedraafd en gerend hadden, waren netjes opgevangen, opgeborgen in de scholen van de stad.
	„Ik kom vanavond bij jou werken,” zei ze. „Is ’t goed?”
	„Neen,” zei hij lachend, een ander antwoord overbodig vindend.
	Ze stoorde er zich dan ook volstrekt niet aan en ging voort:
	„Want zie je, Nol krijgt zijn studenten weer en dan dringt de tabakswalm tot in mijn kamer. Dat’s



	nu zoo erg niet, want daar kan ik wel tegen, maar Liel en Constant komen bij Bertie studeeren. Ze spelen immers na Nieuwjaar op die liefdadigheidssoiree. Nu en dan kan ik mijn gedachten niet bij mijn werk houden. Maar kom jij nu eerst een kopje thee bij ons halen ”
	Toen waren ze aan de brug gekomen, waar hunne wegen scheidden.
	Leo sprong op en reed naar ’t station toe, waar hij zijn fiets in de bewaarplaats zette en de trappen opsnelde, twee treden tegelijk, want de trein stond al voor.
	Hè, dat was toch zoo’n vervelend gezet college-uur! Je heele middag was er door gebroken en voor één enkel uur naar Leiden te gaan, kostte zoo erbarmelijk veel tijd
	Hij zag in de verte een heelen groep medische studenten, die juist uit den trein waren gestapt, op het andere perron.
	Net wilde hij instappen, toen hij het fluitje van Nol hoorde. Nol kwam aandraven en riep: „Hola! Je prof is ziek, haast je maar niet!”
	„ Dat ’s nog eens een buitenkansje voor een arm mensch, ” riep hij verrast uit, en zag met een zucht van verlichting den trein wegrijden.
	Toen ging hij met Nol terug en ze fietsten naar huis, met een langen omweg door het Bosch, want Leo vond, dat het nu wel lijden kon en wat Nol betrof, die had nog niet zoo’n haast.



	DERTIENDE HOOFDSTUK.
	Dien avond zaten ze bij elkaar, de vier Menkes, Liel en Leo, toen Constant binnenkwam. Nauwelijks was hij gezeten en had zijn kopje thee uit moeder Menkes handen in ontvangst genomen, of Liel en Bertie bestormden hem met vragen.
	„Staat je advertentie erin? Staat ’t mooi? ’t Klinkt deftig, hè C. van der Willigen violist einddiploma Koninklijk Conservatorium. Heb je er al wat van gehoord? Zijn er al brieven op gekomen of boodschappen ? ’
	Constant maakte een komisch gebaar van afmatting. „Zwijg stil van die advertentie. Ik ben doodop ik kan niet meer. Gisterenavond stond ze in de nieuwe Courant en in het Vaderland en het liep storm vanmiddag, storm! Je weet wel, die lange gang bij mijn hospita en dan mijn kamer aan ’t eind Nu, daar stonden ze mannetje aan mannetje, de heele gang vol, de trap vol
	Beneden gaf mijn kostjuffrouw volgnummers; haar man stond boven aan de trap, om ze in de rij te houden en te zorgen, dat niemand voor zijn nummer ging. Het dienstmeisje controleerde midden in de gang de nummers weer en als een onafgebroken stroom kwamen ze door mijn kamer, chique dames, deftige heeren. Ik



	had geen tijd om met ze te onderhandelen ik schreef de namen maar op en zei „ik zal om u trachten te denken.” Dan wilden ze nog wel eens iets zeggen, zoo iets van: „Mijnheer van der Willigen, ik betaal u tweemaal den prijs, dien u zult vragen —” maar dan had ik ze al met de hand een afscheid toegewuifd.
	Ze mochten niet denzelfden weg terug, daar had levensgevaarlijk gedrang van gekomen. De oppasser van Hans de Kruyff heb ik terleen gehad en die stond aan de verandadeur, wees ze ’t tuinpoortje, waardoor ze in een zijstraatje terecht konden komen en in een rij ging ’t dan de glibberige tuintrap af. Vier inspecteurs met twintig agenten zorgden, dat de rijtuigen in de file bleven als de dames uit het tuinpoortje kwamen, moesten ze zelf maar haar équipage gaan zoeken.”
	Onder luid gelach had hij zijn verhaal ten einde gebracht en nu leunde hij afgemat in zijn stoel.
	Toen ze uitgelachen waren, zei Bertie: „Hè, zeg nu eens meen en s heb je er al iets van gehoord —.”
	„Vraag me dat straks nog eens, kindlief,” antwoordde hij met rustige waardigheid en een tikje geheimzinnigheid op den koop toe. „Straks, als ik wegga.”
	„Hè toe, hè toe! Je krijgt niets van mijn borstplaat, als je ’t niet vertelt hè toe —!”
	„Je hebt gehoord, wat ik gezegd heb – nietwaar?” vroeg hij hoog. „Je kunt ’t me nog eens vragen, als ik wegga. Laat ’t mij nu niet weer herhalen.”
	Huiverend van ontzag kropen Bertie en Liel ineen.
	„O,” fluisterde „Wat waait ’t hier! Ga je mee Liel, onze borstplaat maken?”
	Bertie had namelijk in de laatste weken een soort manie. Tusschen haar viool- en pianostudies in, scharrelde ze met potjes en pannetjes, probeerde ze alles te maken, waarvan ze ’t recept kon opvangen, maar had



	’t totnutoe nog niet heel ver gebracht in de edele pannetjesbrouwkunst.
	Liel had een heerlijk recept voor borstplaat gekregen, en nu zouden ze het dien avond vóór, tusschen en na Bach’s preludiëu, samen probeeren ten uitvoer te brengen.
	„Ga je mee, Leo?” vroeg Let opstaande. „Zeg Bertie, als je een mooie groote borstplaat klaar heb breng je hem dan naar nummer vijftig hier op de Laan? Falckenaer, staat daar op de deur. Da,ar zitten twee kindertjes zoo hun best te doen; die mogen best eens verblijd worden.”
	„Ik zal al blij zijn, als ik een leelijke kleine in mijn vormen zie verschijnen,” gaf Bertie ten antwoord. „En die eten we dan zelf op, Liel en ik.”
	Toen Constant dien avond wegging, vroeg, want hij moest nog ergens anders spelen, liet Bertie hem uit en liep op de trap achter hem, leunend met beide handen op zijn schouders.
	„Nu en?” vroeg ze. „Nu en?” herhaalde hij.
	„Je zou me vertellen, wie er op je advertentie is gekomen, of geschreven heeft?”
	„Wel niemand!”
	„Hè —” zei Bertie verontwaardigd. „Dat’s niet aardig neen, da’s gemeen. Daar ben ik me al dien tijd zoo nieuwsgierig, en al blij vooruit. Bach moge me vergeven, maar ik dacht meer aan die advertentie, dan aan den inhoud van zyn fuga’s. En nu heb je me zoo voor den gek gehouden. Ga maar weg ik wil niets van je weten voorloopig.”
	„Toe Bertie, vergeef ’t me maar.”
	„Volstrekt niet. Wat zou je wel denken, dat je me zoo voor den gek kunt houden?”
	„Lieve Bertie, ik zal het nooit meer doen. Vergeef ’t me alsjeblieft maar.”



	„Geen quaestie van. En hier hier is ’t vierkant© ga,t. Maak maar gauw, dat je weg komt. Ik moet naar mijn borstplaten. Die zijn veel mooier dan jij en veel liever. Die houden me niet voor den gek. Ben je nu nog niet weg?*
	Al pratend had ze hem de deur uitgedrongen. Hij streefde nog tegen, zette als een arme verjaagde bedelaar zijn voet er tusschen, maar ze bleef onvermurwbaar, schopte den voet weg, gaf hem een duwtje in de borst, sloot de deur. Ze hoorde hem steunen:
	»Au nu breek je mijn hart.*
	Maar ze deed niet weer open om den patiënt naar binnen te halen en te genezen yan zijn hartepijn.
	loen ze halverwege de trap was, hoorde ze op de deur kloppen. Dat kon Klaas wel wezen, die de deur had zien dichtgaan. Ze trok aan het touw. En Constants ondeugend gezicht kwam om een hoekje en zijn smeekende stem zei:
	„Ach toe Bertie, vergeef me dan de helft maar, als je me niet alles kunt schenken. Dan slaap ik ten minste de helft van den nacht.*
	„Niets daarvan.”
	„Een kwart dan maar, Bertie een achtste! Ach, mag ik dan heelemaal niet slapen ?”
	Ze stoof de trappen af, gooide de deur voor zijn nqus dicht en riep: „Niets niets! ”
	„Dan kom ik bij je spoken vannacht!* klonk het in gefingeerde woede buiten.
	Lachend ging Bertie naar boven en wijdde zich wel een uur lang met hart en ziel aan haar potjes en pannetjes in gezelschap en met de hulp van Liel.
	Toen Let thuiskwam, stond Liel net op het punt zich door Nol naar de tram te laten brengen.
	” zei Let klagend. „Ik heb niets gehad, dan



	een kopje thee van Sanne en biscuits en Haagsche hopjes van meneer geen enkel stukje borstplaat.”
	„Wij ook niet,” klaagden Nol en zijn collega’s.
	„Nu, en wij ook niet,” zei Bertie driftig, „’t Staat net in de vormen, we danken den hemel, dat we klaar zijn.”
	„Mag ik even kijken?” vroeg Let gretig en ging vast naar de keuken.
	Daar stonden de kleine, aardige vormpjes uit den tijd, dat de meisjes Menke nog een poppenfornuis hadden en zelf pudding maakten.
	Ze bevatten een donker- of lichtroode gekleurde zelfstandigheid, die wezenlijk heel aardige borstplaat beloofde te worden.
	Let boog er zich over om beter te zien.
	„Pas op,” waarschuwde Bertie. „’t Is gloeiend heet.”
	,0, ja?” zei Let. „Dan zijn ze zeker net volgegeten?”
	„Zoo is ’t, zusje.”
	„Wat een aardige modellen, en hoe glad is de oppervlakte,” zei Let bewonderend. Ze verloor in haar bewondering heelemaal uit ’t oog, dat die dingen heet waren.
	„Ik moet eens even voelen, of ’t al hard gaat worden,” zei ze en vóór Bertie het kon verhinderen, stak ze de hand uit
	Een luide gil klonk door de keuken en riep de jongens op een drafje naar de aanrechtbank. Let’s vinger, die zich zoo netjes prepareerde om maar eens eventjes te tikken op de oppervlakte, die er hard uitzag, verzonk in een weeke massa, en Let werd zeer gevoelig herinnerd aan Bertie’s waarschuwing; „Pas op,’t is gloeiend heet!”
	De jongens waren gauw gerust gesteld, eveneens mevrouw Menke, die wat later de keuken bereikte, omdat ze zoo hard niet kon draven.
	Let danste nog wel van pijn, maar tusschen haar kermen schaterde ze om haar vreeselijke sufheid en om Bertie, die almaar riep:
	Het moeielijke begin.
	8



	„Ezel! suffert! Waar waren je hersens? Ik zeg ’t je nog zóó!”
	„Laat ik eens kijken, is ’t erg?” vroeg Nol, als medisch student, deelnemend.
	Let had haar gebranden vinger geklemd tusschen haar arm en haar lijf, omdat ze er geen raad mee wist van pijn. Maar nu haalde ze hem te voorschijn.
	Een luid geschater ging op en Let lachte zelf ’t hardste, vallende tegen de keukenkast, en almaar dien gekken vinger in de hoogte houdend.
	Want de dikke strooperige suikerpap had zich eraan gekleefd en was, bij de plotselinge afkoeling, hard geworden, zoodat er om de eerste twee leden van den vinger een bruine koker sloot, als van dun, donker glas.
	„Nu eet jij warempel ’t eerst van onze lieve borstplaat, ” zuchtte Bertie, toen ze Let wanhopige pogingen zag doen, om er het glazen kokertje af te bijten.
	„Een merkwaardig geval,” merkte Randers, een der twee collega’s op. „Versuikering van een wijsvinger nie dagewesen. Morgen aan den prof vertellen, Menke. ”
	„Ach moedertje, die leelijke plagen,” steunde Let, die niets opschoot en zichzelf flink pijn deed. „Kom u me nu maar eens te hulp. Zij met al hun wijshéid kunnen me toch niet van mijn suikerdevingerlijn afhelpen.”
	Daar dacht mevrouw Menke precies eender over en ze verliet dus met haar oudste dochter het gezelschap. Na lang betten in warm water liet de suiker los en kwam er een deerlijk gehavende vinger voor den dag, beblaard aan alle kanten, en toen werd hij netjes in de watten verpakt.
	Zwijgend lag de stad in den windstillen Decembernacht.



	Zwijgend stonden de laatste huizen En daarachter lagen de weilanden, een eindeloosheid van duisternis en leegte, in den windstillen Decembernacht.
	De hemel boog zich over die wijdte, maar er was geen horizon. Hemel en aarde eindigden in diep nachtzwart. Door de nevels drongen de sterren hun licht en iedere star was er grooter om, een vlak van licht, inplaats een punt, maar het licht was verdoft, mat, weifelend.
	Toen begon er in die groote, die dubbele stilte, stilte van geluid en stilte van wind, een lied te zingen, een innig lied, vol verlangen en smeeking.
	’t Was, of de stilte zong, of de duistere eindeloosheid zong of ’t geboren werd boven de weilanden uit niets, uit een deining der nevelen.
	Toch stond daar een menschenkind in de eenzaamheid van den nacht, buiten den kring der menschenwoningen. Een gestalte van vleesch en been en bloed, een werktuig van hout en gespannen draden, dat was ’t, wat het lied voortbracht. De deinende nevelen, de duistere eindeloosheid, de stilte zong het niet.
	Dat menschenkind was gekomen om grappen te maken, om dartele serenades te spelen, waaraan je dadelijk kon hooren, dat een jong, vi’oolijk menschenkind ze speelt op een instrument van hout en gespannen snaren.
	Maar de stille nacht, de tot vlakken verschemerde sterren hadden het anders gewild. En nu zong het lied daar, of het de zang was der diepe duisternis, der deinende dampen.
	Toen de morgen gerezen was, de zon scheen, de lucht blauw was, toen de weilanden daar lagen lokkend met hun vrijheid, inplaats dreigend met hun gevangenis der duisternis, toen ontmoetten zij, die dat lied gehoord



	hadden, het menschenkind, hetwelk het speelde in dien nacht.
	Maar ze spraken er niet éen enkel woord over. Ze zagen elkaar maar even aan. ’t Was het werk geweest der schemerende sterren, het werk van den windstillen nacht.
	En daar kan men niet over praten als de zon weer schijnt, en een flinke bries sidderingen jaagt over het korte gras.



	VEERTIENDE HOOFDSTUK.
	Kerstmis en Nieuwjaar waren voorbij. Alles was weer aan ’t werk, zelfs de studenten, die pas beginnen als de rest van het menschdom alweer vergeten heeft, dat ’t vacantie geweest is.
	Alle hoop op ijs was vruchteloos geweest. De Kerstvacantie had bijna een Paaschvacantie geleken, zóo mak was ’t weer. Let had zich de weelde gepermitteerd om haar wintermantel in de kast te laten hangen en kleinere, korte mantels te dragen, die haar aardiger stonden. Toen ze nu zwaar verkouden werd, kreeg haar ijdelheid de schuld. Zij beweerde, dat ze toch wel verkouden zou geworden zijn, want het zat nu eenmaal in de lucht, zoo omstreeks Kerstmis en Nieuwjaar.
	Ze was niet de eenige, die aan die kwaal leed. Bertie hoestte, Liel was ontoonbaar, Leo had een week te bed gelegen. En triomfantelijk herhaalde Let, dat Bertie en Liel met October haar wintermantels al voorgoed hadden aangetrokken, en dat Leo’s vader voortdurend op zijn zoon gepast had. „Dus” zoo eindigde ze telkens haar redevoeringen, „een wintermantel heeft met de zaak niets uitstaande en mijn ijdelheid nog minder,”
	Toen echter de anderen allang beter waren, bleef ze hoesten en zich vervelend voelen. Nu kroop ze in haar



	dikke winterpij, deed zelfs een bont om, spelde een dichte voile om haar hoed, zoodat geen tochtje haar wangen kon koelen. En zoo scharrelde ze voort telkens hopend op „morgen”, als ’t wel een beetje beter zou zijn, of op den Zaterdag en Zondag, als ze eens rustig zou thuisblijven en ’t laten uitvieren.
	In de laatste week van Januari kwam ze ’s avonds even bij Leo. Ze had haar atlas en haar aardrijkskundeboeken vergeten, toen hij haar den laatsten keer de wiskundige-aardrijkskunde had uitgelegd.
	Meneer Falckenaer zat bij zijn jongen en ze praatten gezellig een beetje, hun leunstoelen geschoven bij den haard.
	„Hè, blijf even?” vroeg Leo en schoof een crapaud aan.
	„Ik heb zoo weinig tijd Maar enfin, eventjes.”
	Ze zette zich neer tusschen vader en zoon.
	„Doe dat gekke ding af,” zei Leo, wijzeud op haar voile. „Je bent de schrik van mijn droomen tegenwoordig met je zwarte gezicht.”
	Ze lachte, gaf hem zijn zin, knoopte de voile los en wierp ze over haar hoed.
	De oude heer keek haar aan.
	„Foei, Nicolette,” zei hij ernstig. „Nu had ik gedacht, dat je verstandiger was. Kind wat zie je eruit! Een Menke en dan bleek, met blauwe kringen onder je oogen ben je nu nog niet beter? Dan moet je haar bed gaan en er voorloopig niet uitkomen.”
	Let had de woorden klaar om met een grap te pareeren, maar ze voelde, dat ze hoesten ging en wilde het juist op dit oogenblik volstrekt niet doen. Daarom klemde ze de lippen op elkaar en lachte schouderophalend.
	„Zoo,” zei Leo. „Nu ben ik blij, dat je het van een ander ook eens hoort. Papa, nu hoest ze al vier weken minstens, en ze gaat er hoe langer hoe slechter uitzien, en als ik zeg, dat ze naar bed moet, dan lacht ze me uit. Kijk, nu is ze rood – die rakkert, ze wil



	niet hoesten —. Daar krijg ik nog grijze haren van, Papa!”
	Let zag eruit of ze stikken zou, zoo benauwd.
	Leo schudde haar door elkaar. „Hoest in ’s hemelsnaam,” beval hij. „Maak ’t je toch zoo lastig niet, we weten toch wel, dat je een koppig, eigenwijs ding bent Asjeblieft, hoesten!”
	Ze moest het opgeven en hoestte, haar gelaat in haar zakdoek verborgen, hoestte zwaar, schrijnend, zoodat haar hand zich klemde tegen haar pijnlijke borst.
	„Meisje, meisje!7’ zei Leo medelijdend, schonk wat water voor haar in en scharrelde in een la naar de Emserpastilles van zijn laatste verkoudheid.
	Toen ze eindelijk klaar was, sprak meneer Falckenaer met aandrang:
	„’t Is werkelijk onverantwoordelijk, Let, zooals je doet. Daar is de beste gezondheid niet tegen bestand. Je moet naar bed. Wat zegt je dokter?”
	„Niets,” zei ze kalm. „Ik heb het hem niet gevraagd. ”
	„Maar kind en waarom niet?
	„Och die stopt je zoo gauw erin. En luister eens, meneertje toe, wees nu niet boos en luister eens. Ik kan niet ziek worden. Op school zijn er toch al zooveel ziek, meneer zou geen raad weten, als er weer een wegbleef. En dan moest er een kweekeling in mijn klas. Dat kan waarachtig niet, heusch niet. En mijn werk dan, en de Hoofdcursus. Ik doe immers van den zomer examen.
	Luister nu nog even. Ik weet wel, dat ’t misschien onverantwoordelijk is, dat ik door blijf loopen. Maar dat is niet zeker. Misschien trekt het vanzelf weer bij. En verbeeldt u eens, dat ik nu op bed ging liggen, en een ander voor mijn klas liet tobben, en die kinderen ’t vervelend liet hebben, en meneer last aandeed, en



	van den Hoofdcursus wegbleef, en niet studeerde en ’t had vanzelf over kunnen gaan ? Dat was immers leehjke luiheid geweest. Waarachtig, ik moét door blijven gaan, tot ik niet meer kan, eerder heb ik rust noch duur op mijn bed. Mijn vader en mijn moeder hebben natuurlijk al lang hetzelfde gezegd als u, maar ik moét ze laten praten, daar helpt niets aan. Er is nóg een reden, die gelooft u misschien niet Maar ’t wordt van ons, de sterke bonken van Menkes, nooit geloofd dat we ziek zijn, voor we totaal óp zijn, En we worden niet graag voor kleinzeerig aangezien. Heusch, ik moet op de been blijven.”
	„Maar kind,” zei de oude heer, „vertel me nu eens, wat versta je onder niet meer kunnen? Me dunkt, zooals je nu bent, zoo kan je niet meer. Moet je dan persé een toeval krijgen of in elkaar slaan?”
	„Och,” zei ze knorrig. „Ik zal wel zien, wat ik daaronder te verstaan heb. Vroeger dan viel ik flauw, maar ik geloof niet, dat ik dat nog kan,”
	Ze bleef stilletjes in het vuur kijken, en over haar gebogen hoofd zagen vader en zoon elkaar even aan. Die knorrige toon was wel het beste bewijs, dat ze abnormaal was.
	’t Was toen Vrijdag en den Woensdag daarop, tegen halftwee in den namiddag, belde ze weer bij de Falckenaers aan.
	Ze kwam op de trap Sanne tegen, die les ging geven en dat beviel haar bijzonder, want ze wilde eens heelemaal rust hebben, zich trakteeren op louter aangename dingen, dien heelen middag, dien heelen avond en dan eens zien, of ze nog niet beter was. En ’t was wel zoo aangenaam met Leo alleen op zijn eigen kamer, dan bij Sanne beneden, of in haar boudoir.
	Ze hing haar hoed en mantel op den kapstok, deed



	een wit schortje voor, ontrolde een borduurwerkje en zoo, als de dochter des huizes, trad ze binnen, terwijl hij zat te werken.
	„0,” riep hij verheugd opstaande. „Wat zijn we gezellig en huishoudelijk vandaag! Die zwarte japon staat je ’t best van alles, meisjemaat, en met dat witte schortje zie je er net uit als een bedrijvig huismoedertje. En een borduurwerkje geen vraagstukken op de globe?”
	„Neen,” zei ze. „Ik wil eens genieten vandaag. Als je werken moet, ga je gang maar. Ik kruip in den schommelstoel en ga borduren, en dan zal ik thee voor ons zetten en blijf den heelen middag. En dan zal ik eens zien, of ik mijn narigheid niet te boven kan komen. Ik ga net doen, of er niets van aan is en jij doet maar net, of je mijn hoesten niet hoort. En dan ga ik van avond vroeg naar bed en neem thee met rum en als dat niet helpt, ben ik glad uitgestudeerd Ik heb mijn heele moeders-apotheek doorloopen.”
	„Dan gaan we doen, waarmee we hadden moeten beginnen! zei hij vermanend. „Dan gaan we naar den dokter. ”
	„Gekheid ik heb ’t zoolang uitgehouden, ik zal me nu wel verder redden, denk ik. Opgelet de gezelligheid begint.”
	Ze ging in den grooten schommelstoel zitten.
	„Ik moet nog even dit afmaken,” zei hij. „Dan leg ik er voor vanmiddag ook eens het bijltje bij neer. Wat een ongedacht buitenkansje! Vanavond zal ik mijn schade inhalen.”
	Hij boog zich weer over zijn boek en zij legde het bonzende hoofd tegen de sluimerrol.
	Zoo zat ze dan weer in den schommelstoel, om haar narigheid te vergeten. Wat had ze daar vele, vele uren in doorgebracht, met hetzelfde doel! En altijd had ’t iets geholpen!



	Ondanks haar hoofdpijn en haar benauwdheid gleed een blijde glimlach over haar gelaat. Zoo eens heelemaal doorgerameid te worden van koorts en hoofdpijn en benauwdheid was toch eigenlijk niets, vergeleken bij de ellende van haar kinderjaren, die lange, lange jaren Tan slepend ziek zijn ! Toen had haar ziek lichaam haar geest voortdurend gekneld in een ijzeren vuist. – Nu voelde ze lichaam en geest twéé en ze kon lachen van blijdschap bij haar hoofdpijn en ziekvoelen.
	Leo was klaar, zette zijn boek in de kast, kwam bij haar zitten.
	Ze nam haar borduurwerk en begon. Hij volgde het spel van haar vaardige hand, volgde het flauwe glanzen van den zilveren vingerhoed.
	Toen bestudeerde hij haar gelaat, dat glimlachend gebogen was naar haar werk toe.
	„Dapper ding,* dacht hij, „ik geloof niet, dat ’t je veel helpen zal. Wat zie je er echt ziek en vermoeid uit H°e naïef toch eigenlijk van zoo’n groote geleerde dame om te denken, dat ze een zware ziekte verjagen kan met een borduurwerkje, een kopje thee, met wat prettigs. Maar ik zal haar een beetje helpen en wat aan het genot toevoegen.*
	Hij nam Reuter uit de kast, hun lievelingslektuur als ze vacantie hadden, wilden genieten zonder zich in te spannen.
	Toen legde hij twee voetkussens op elkaar naast haar schommelstoel, zette er zich op neer met ’t boek opengeslagen op de knieën.
	,0,” riep ze, „wat ben je toch een goede, beste jongen !*
	Hij begon te lezen en zocht er de beste stukjes uit, waar je om kon lachen zonder te schateren, of waar je je even om geroerd kon voelen, zonder te snikken,
	’t Randewoe in de watersloot was ’t eerst aan de



	beurt en toen de vrijage van den „petist” en den „du wel vechter”.
	Zijn zachte stem klonk prettig en opgeruimd, Let lag zoo heerlijk in den stoel en zag de mooie letter onder haar handen langzaam maar zeker grooter en mooier worden; ’t water van den theeketel raasde, ze zou zoo dadelijk een lekker kopje thee schenken
	Maar onder al die heerlijkheden door kon ze zich niet ontveinzen, dat ze zich zieker voelde, dan in de doorgesukkelde weken, die achter haar lagen.
	Om halfvijf bracht hij haar thuis.
	„Toe, zeg niet, dat ik niet gewerkt heb,” smeekte ze. „’t Was schandelijk lui van me, maar, zoo heerlijk!”
	„En hielp het?” vroeg hij lachend.
	Toen gaf ze zich, ineens, eerlijk over.
	„Ik begin voor ’t eerst eraan te wanhopen, dat ik het op mijn eigen houtje klaar speel,” zei ze. „Maar szzt ik geef ’t nog niet op.”
	Toen de familie Menke gegeten had, en het gewone dessertgejoel begon, sloop Let stilletjes in de muziekkamer en ging op de canapé liggen.
	Haar hoofdpijn was zoo verergerd, dat ’t was of haar hoofd zou barsten. En ze voelde haar bloed als dol door haar aderen vliegen.
	„Och ik heb wat koorts,” dacht ze. „Daar komt al dat gehamer en geklop van. „Als de koorts weg is, zal ’t wel beter gaan.”
	Ze bleef stil liggen, maar haar pijn en ’t jagen van haar bloed werd met de minuut heftiger en doller.
	Na een half uurtje schoof Bertie de deuren open en Let voelde ’t licht in haar oogen priemen, dat ze met een lichten kreet de handen voor ’t gelaat sloeg.
	„Ben jij hier?” vroeg Bertie verwonderd. „Ik dacht, dat je al aan ’t werk was. Luilak, wat doe je daar op de



	canapé ? Maar wat een hoofd heb je, als een pioen! Zou je nu tóch nog ziek worden?”
	«Lieve deugd ik begin het te vreezen. Ik weet geen raad, geen hemelschen raad Ik kan niet ziek zijn !”
	Ze stond op, maar ze was zoo duizelig, dat ze weer op de canapé zitten ging.
	„Wees maar gerust, liefje de pil zal het je wel leeren, troostte Bertie, die een hartgrondigen hekel aan doctoren had, cynisch.
	„Wat moet de pil hier onderwijzen?” vroeg de aanstaande pil en kwam de kamer in.
	Maar toen hij zijn oudste zuster zag zitten, kwam hij bezorgd op haar toe en greep haar pols.
	Dat kon hij al, verzekerde Broer wel eens vol trots.
	„Vervloekt!” riep hij, heftig geschrokken, toen hij den polsslag voelde jagen en hameren onder zijn tastende vingertoppen. „Dat ’s veertig graden op zijn minst! Hier moet dadelijk de dokter komen! En jij naar bed ingerukt!”
	„!Nou bedaar maar, bromde Let. „Ik zal er niet dood van gaan.”
	Mevrouw Menke en Bertie waren verschrikt naar de canapé gekomen.
	»Ja” zei moeder berustend. „Ik heb ’t je wel gezegd ”
	„Stil maar, verzocht Let. „Ik ga nu dadelijk naar bed. Wie weet, hoeveel beter ik morgen ben. En anders nu, dan leg ik ’t bijltje er bij neer dat heb ik u ook gezegd.”
	Ze stond op en wilde de kamer uitgaan, maar Nol hield haar tegen met een hartig:
	„Uilskuiken! Nu zóó over de koude gang!”
	Hy sloeg haar zijn eigen cape om, en ze ging naar boven, zeggend: „Zoenen zal ik mijn moeder maar niet daar ik verkouden ben, zooals jullie ziet.”



	„Spook!” riep moeder haar achterna, en Bertie zei: „Dat rijmt nog o, dan zal ’t best met haar schikken.”
	Maar dien avond schikte het alvast niet.
	Toen ze eindelijk huiverend en klappertandend onder de dekens kroop, steeg de koorts weer en raasde ’t haar zoo door het hoofd, dat ze den dokter pas bemerkte, toen hij over haar gebogen stond.
	„Wat hebben we nu, Let?” vroeg hij. „Ziek? dat ’s je in lang niet overkomen.”
	Hij voelde haar pols, luisterde aan haar jagende borst, keek nogal ernstig en schreef wat voor, poeiers, Emserwater met heete melk.
	„En nu voorloopig, voorloopig in bed blijven commandeerde hij. „Je hadt er minstens veertien dagen in moeten liggen!”
	„Dokter,” zei ze angstig, „ik kan niet, waarachtig, ik kan niet. Ik heb zooveel te doen —”
	Hij was een driftig, kort aangebonden man, die geen onredelijkheid van zijne patiënten kon verdragen. Maar Let was een van zijn uitverkorenen. Hij kende haar van hare geboorte. Wat had hij met haar doorgemaakt, en welk een heerlijk succes had hij met haar gehad!
	Hij werd niet boos, zei niet, zooals hij ergens anders gezegd zon hebben: „Je moet.” Maar hij ging op den rand van haar bed zitten, nam haar gloeiende hand in de zijne.
	„Hoor nu eens kind,” begon hij. „Je bent heel ziek, veel erger dan je denkt. Je moet rusten en buiten tocht blijven, en je heelemaal als een zieke laten vertroetelen. Want anders verwoest je die mooie gezondheid, die je nog niet zoo heel lang hebt, dat ze je al verveelt is ’t wel? Je moet een leuze aannemen, mijn kind: Niemand kan ijzer met handen breken. Met die leuze denkt menige luiaard zich vrij te koopen en aan zoo’n luiaards-ziekbed beveel ik die spreuk ook nooit aan.



	Maar jij moet m leeren. Je moet ’m opzeggen, den heelen avond, je moet er den heelen nacht van droomen en dan morgen, dan zeg je ’m hardop; Niemand kan ijzer met handen breken en je blijft lekkertjes in je bed, je laat den heelen boel waaien.”
	„O Goden,” fluisterde ze, half lachend, half in wanhoop.
	En toen de dokter weg was, zei ze de spreuk toch niet na. Ze hoopte op den morgen mijn hemel, dan had ze van ’s avonds zeven tot ’s ochtends zeven op bed gelegen, me dunkt, dat ’t dan mooi was!
	Toen ze den volgenden morgen wakker werd, een lucifer opstak en op haar horloge keek, was ’t juist zeven uur.
	Ze gloeide niet zóo als den vorigen avond. Haar hoofdpijn was ook wel wat minder. En ze dacht opeens; „Als ik toch eens instaat was, om op te staan? Als de dokter het eens te erg had ingezien ? Ik ben immers zoo sterk! ”
	Ze stapte uit haar bed en wilde naar den spiegel gaan. Maar haar knieën knikten, ze wankelde. Haar hoofdpijn steeg weer tot zijn hoogtepunt van den vorigen avond, haar oogen gloeiden, dat ze traanden. Ze moest zich aan de stoelen vasthouden, om zonder vallen voor den spiegel'te komen.
	„O, lieve deugd!” zei ze verschrikt en toch lachend om het domme van de hoop, die ze gekoesterd had.
	Want t gelaat vóór haar zag er uit, zoo ziek als ’t maar kon, vaalwit, en dan met diep-getrokken blauwpaarse groeven onder de oogen.
	De kou maakte haar aan ’t rillen en ze kreeg een vreeselijke hoestbui, zoodat de waschtafel, waarop ze steunde, rammelend schudde.
	doen gaf ze het op. Ze zei halfluid: Niemand kan ijzer met handen breken.



	Even bleef ze nog staan om geheel tót haar te laten komen de ruste der onderwerping.
	En toen ze zich heelemaal onderworpen had, vloog ze met een juichkreet terug in bed.
	O, wat was het daar goed! Hoe zalig, om hier voorloopig te liggen, te slapen zooveel als je wilde, niet meer in de kou te hoeven, niet meer te hoeven praten met je heesche stem, zoodat ’t je van inspanning is, of er een last op je borst drukt!
	Ze liet „den boel waaien.” Haar zorg voor haar werk plaagde haar niet meer. En ze sliep weer in, tot den middag, at even, en sliep weer tot den avond.
	„Makkelijker zieke dan die Let, heb je nog nooit gezien,” zei Mevrouw Menke tot Sanne. „Ze doet niets dan slapen je moet haar wakker maken om haar te laten eten. Ze wordt nooit ongeduldig, al kom je in geen uren naar haar kijken. Ze taalt naar geen gezelschap, en je moet weten, dat ik ’t me soms wel eens verwijt, dat ik haar zoo lang alleen moet laten. Dat arme kind, nu kun je eens echt zien, hoeveel ze toch eigenlijk teveel heeft gedaan in den laatsten tijd. Maar die rakkers van mij, die denken maar, dat je ijzer met handen kunt breken. Nu, Let zal wel tot andere gedachten gekomen zijn!”



	VIJFTIENDE HOOFDSTUK.
	„Een brug is geen symfonie,” zei Nico Menke in zichzelve. „En toch . . .
	Hij maakte zijn zin niet af. Hij sloot de directiekeet, die daar buiten op de weilanden stond, waar een gansche stadswijk moest verrijzen. Hij wierp een inspecteerenden blik rondom zich; alles was duister en verlaten, alleen glom hier en daar een licht in een roode lantaarn, achtergelaten bij een hoop balken, bij een diepen kuil.
	Toen ging hij nog even naar de nieuwe brug toe, zijn brug, gemaakt naar zijn ontwerp, gebouwd onder zijn leiding, zijn eerste werk. En wie hem had zien staan in de eenzame duisternis, en zijn oogen had zien schitteren, nu hij zijn werk daar klaar voor zich zag bij het schijnsel der twee roode lantaarns, die had den volzin kunnen afmaken, welke hij halfluid zeide bij het sluiten der directiekeet: „een brug is geen symfonie en toch ... .”
	Zooeven was de laatste hand gelegd aan het werk en was de brug klaar om geopend te worden. Morgen, heel vroeg, in tegenwoordigheid van den hoofdingenieur en den directeur der bouwmaatschappij zou de nieuwe brug beproefd worden.
	’t Was goed, zijn eerste werk, Floe zorgvuldig had



	hij alles nagerekend, hoe lang had hij over de teekentafel gebogen gestaan!
	Morgen, als de handen aan de hefboomen geslagen werden, zou de hrug langzaam openbreken; de begane weg zou aan twee zijden in de hoogte gaan, tot hij naar het luchtruim voerde. En de hefboomen zouden wèer bewogen worden, de wegen zouden dalen, de brug zou sluiten.
	Een klemmende boei van angst wrong zich opeens om zijn hoofd.
	Als ze eens niet sloot? Als de banen eens naar de lucht bleven wijzen, als de brug niet luisterde naar de handen aan de hefboomen, als ze niet dalen wilden, die twee wegen!
	’t Was meer gebeurd. Ergens in een provinciestad herinnerde hij zich een brug, toegetakeld met zware looden rollen. Die moesten aan gewicht bijbrengen, wat ze te weinig bezat om te dalen. Die brug was ook het eerste werk van een jong ingenieur geweest En die had misschien ook wel gestaan bij zijn werk aan den vooravond der proefneming en had gedacht; „’t is goed, dit werk! *
	Hij legde de hand op den hefboom, die ’t dichtst bij hem was en onwillekeurig drukte hij hem neder.
	Maar de kou van het ijzeren handvat gaf hem zijne bezinning terug. Alleen kon hij de brug toch niet openkrijgen. Dwaas, die hij was!
	Hij schudde het hoofd en lachte hoorbaar. Ads ze hem zoo eens konden zien staan, het werkvolk, dat voor „meneer den ingenieur” op zij ging als voor een wonder vol onfeilbaarheid; de onderbazen, die voor ’t minste of geringste aan de deur der directiekeet klopten en raad vroegen aan meneer Menke, die zelf de brug geteekend had en uitgerekend
	Toen ging hij weg, stapte voort over de smalle dijk-
	Het moeielijke begin.
	9



	wegen tusschen de weilanden met snelle schreden en naderde de stad, die daar lag als een breede neerbrokkeling van zwart, waarop ontelbare lichtpuntjes gloeiden.
	Anna zat te wachten op haar broer, ’t Was al laat, over zevenen, en ze moesten nog middageten. Straks als hij kwam, zou hij wel zeggen : „Maar kindlief, waarom ben je niet vast begonnen! Je zult wel uitgerammeld wezen.”
	Ze meende echter, dat, als hij zoolang moest wachten, zij ’t ook best doen kon, en dan ’t was zoo dol, dolgezellig samen te eten! ’t Gebeurde niet zoo heel vaak. Dat hing af van haar diensttijd en van de indeeling van zijn werk. In den laatsten tijd was ’t al heel weinig gebeurd. Meest at hij tegen tien uur ’s avonds, als hij thuis kwam. Dan moest hij van zijn bezorgde zuster allerlei aanhooren over de nadeelen van dineeren voor je naar bed gaat. Pfff daar luisterde hij niet eens na. ’t Kon niet anders, en daarmee uit. Hij ging dan nog een beetje op de canapé liggen, rookte een sigaar, las de courant, maar al spoedig dansten de letters voor zijn oogen en voelde hij op zijn gelaat den blos branden, die een gansche dag in de buitenlucht je bezorgt, als je eenmaal warmpjes thuis ben en in de ruste.
	Dan moest hij voortmaken, om niet op de canapé door den slaap overvallen te worden, en hij wierp zich te bed, sliep als een roos, den ganschen nacht door, alle theorieën omtrent dat dineeren voor ’t naar bed gaan ten spijt.
	’t Liep er in den laatsten tijd overheen met het werk. Zoó kon geen sterfelijk wezen het uithouden, dacht Anna, al was het dan ook zoo’n reus als haar broer. Maar anderen waren ziek en anderen waren verhinderd en anderen niet zoo geschikt, zoo actief. En daardoor kwam steeds meer op de schouders van haar broer neer.



	Anna vond, dat de wereld te veel van de sterken vergde. Ze waren maar in zoo’n klein aantal voorhanden en ze moesten bij werken en inhalen, wat al die zwakken om hen heen lieten liggen. En ook moesten ze steeds meer verrichten om hun plaats in de elite der menschheid te behouden.
	Daar hadt je nu Let, Let, die niet ziek durfde zijn, omdat er zoovele anderen ziek waren, of niet in staat haar werk te doen, en nu was ze veel langer en erger ziek, dan haar overkomen zou zijn, als ze eerder den boel had laten waaien.
	Daar hadt je nu Nol van den zomer deed hij zijn eerste natuurkundig, en zijn vader wilde toch nog dezen winter van hem hebben, dat hij zijn meesterschap op sabel en degen haalde. O ’t was erg aardig, om zulk een kranig schermer te zijn, en ginds in het Corps het recht te hebben, den statiedegen te dragen; maar tegelijk met zijn examenstudie was ’t toch wel een beetje veel gevergd. Nol deed ’t toch, want de oude heer Menke had zeker niet uit den mond van zijn grooten, stoeren jongen willen hooren ; „Papa, dat is te veel, dat maakt me te moe. ” Nol zelf zou zich over die woorden geschaamd hebben.
	En nu studeerde hij en schermde, en schermde en studeerde en gisteren lag hij als een blok op de vacht van hun canapé, zoodat ze over hem struikelde, toen ze in ’t donker thuiskwam. Hij sliep als een os en schaamde zich zeer, toen hij betrapt was op een dutje bij werkenstijd. Hij had gedacht, dat zijn nicht nog in lang niet thuis zou komen. Een geluk nog, dat haar hospita gezegd had: „Meneer uw neef wacht op u, boven * anders had dat een aardige schrik kunnen zijn.
	Zij, Anna, had het feitelijk nog het makkelijkst van de zes. Acht uren dienst per dag, en ze begon al geroutineerd te worden.



	Toen ze eenmaal zoover met haar overpeinzingen gekomen was, wierp ze zich achterover in haar stoel, legde ’t hoofd tegen de leuning, en een droeve trek vertoonde zich op haar blozend, lief gelaat.
	Ja, zij had ’t het gemakkelijkste maar ze haakte ernaar, het zwaarste werk te doen van hen allen. Zij was de eenige der zes, die naast den rechten levensweg stond, die langs zijpaden moest voortgaan, daar de hoofdweg haar verboden neen, dat woord was te kras maar dan toch ontzegd was.
	Dit werk begeerde ze niet te doen! De vijf anderen streefden regelrecht naar hun ideaal. Let zou niet kunnen leven zonder onderwijzeres te zijn en te studeeren; als men haar die toekomst, dien werkkring ontnam, zou het met al haar energie gedaan zijn.
	Nol wenschte dokter te worden, en hij wenschte het met hart en ziel.
	Broer deed zijn best voor zijn examen, voorzoover zulk een kleine bengel al zijn best kan doen, en zijn eigen speelschheid in bedwang houden en dat alleen om eenmaal te worden, wat Nico was.
	Bertie haar werk en haar kunst waren haar leven.
	Zoo zeker als de vijf anderen, zóo zeker had Anna altijd geweten, wat haar ideaal was, wat de eenige werkkring was, waarin ze gelukkig kon zijn, omdat ze dien al haar krachten waardig vond.
	Ze had altijd gewenscht, pleegzuster te worden.
	Haar ouders hadden haar tegengehouden. Ze konden het denkbeeld niet verdragen, dat hun mooi, flink, krachtig meisje, zich zou gaan opsluiten daar, waar de ellende der wereld haar hoogtepunt bereikt.
	Ze voerden haar op andere banen, lieten haar leeren voor een ander beroep. Ze verboden haar niet rechtstreeks haar wil te volgen. Ze zeiden alleen:
	„Je bent nog zoo jong. Je weet nog zoo weinig wat



	het inhoudt, het mooie, lieve leven. Je weet nog zoo weinig wat je daarginder vinden zult, in het oord van je verlangen. Word eerst iets anders, leer het leven van zijn beide zijden later kun je immers nog altijd veranderen.”
	Toen was ze wat anders geworden, en zij hadden voor haar gekozen, ’t Was haar nu tóch onverschillig. En ze vertelden haar veel van al het verschrikkelijke wat ze zien en ondervinden zou, als ze daar was, waar ze wilde zijn.
	Ze dachten haar af te schrikken. Maar ze ging hoelanger hoe meer voelen, hoe ze daar hoorde. God, als er dan zoovéél ellende was, dan moesten er toch handen zijn om te lenigen! Haar handen waren sterk genoeg, ze zou werk verrichten voor twee, drie anderen!
	Ze sprak er wel met Let over. Let hoorde haar huiverend aan, bang voor een toekomst, waarin Anna haar wil zou door zetten.
	Eens had ze, tot het uiterste gedreven door Anna’s vasthouden aan haar ,verfoeilijk ideaal” gezegd:
	„Groote God een van ons daarginder! Een Menke daar, afgesneden van het volle heerlijke leven! Anna, Anna, daar ben je te goed voor.”
	En Anna had geantwoord:
	„Te goed?” Hoe kan ooit iemand te goed zijn voor ’t menschelijkste, ’t nuttigste van alle beroepen? Letje dit zeg je uit medelijden met mij, daarom zal ik je geen verwijt maken over je monsterachtig-hardvochtige en zelfzuchtige woorden. En ik zal ook maar niet praten over al het heerlijke, dat ik in dit bestaan vind, want dat maakt toch geen indruk op je. Ik wil je alleen een praktische stelling voorhouden en daar moet je eens over nadenken. Ach, ik wou, dat je zóo nadacht, dat je ook met me meeging, daarheen! Luister;



	van onderwijzeressen loopt de wereld over en naar pleegzusters snakt ze!”
	Toen was Let uitgepraat.
	O “X Doch allen waren ze tegen Anna, allen zouden ze zich heftig keeren tegen haar als ze eenmaal haar ideaal zou verwezenlijken. En dit zou ze doen! Nu nog niet, nu was ze hier nog van nut. Ze bereidde Klaas een gezelliger thuis, dan hij alleen op kamers zou hebben gehad. Maar hij zou niet altijd in Den Haag blijven. Als zijn naam eenmaal bekend was geworden, als hij kon toonen, wat zijn werk was, dan lag immers de wereld voor hem open. En dan met hem mee weg te trekken, dat ging niet, want om heel eenvoudige financieele redenen kon ze haar ontslag niet nemen. Als hij nu ergens anders benoemd werd, dan zou zij haar eigen weg kunnen gaan, en ze zou zich door niets laten weerhouden.
	„Maar kindlief, heb je nu zóólang gewacht!” Zijn heldere stem schrikte haar op uit haar mijmeringen. Daar stond hij op den drempel, groot, krachtig, met een stralenden blik in de oogen.
	Ze vloog op, hem tegemoet. „0!” riep ze, „is’t klaar ?*
	„Ja, ’t is klaar. Morgenochtend om zes uur de proefneming.”
	„Ik feliciteer je,” zei ze, ging op haar teenen staan, sloeg de armen om zijn hals en kuste hem op de wangen, vochtig van den avondmist.
	„Ho, ho, zusje, feliciteer me pas morgen. Verbeeld je, als ’t ding eens in de hoogte bleef staan, zóó, rechtop, uittartend, onwrikbaar —”
	Nu sloeg ook de angstboei om haar hoofd. Eene seconde maar. Toen lachte ze.
	,0 jij nederige hoogmoedige! Dat weet ie ook wel beter ”



	De hospita bracht ’t eten op.
	Toen ze klaar waren, zei Klaas: „Zou ik even naar de Laan gaan? Of neen, laat ik het liever morgen doen, als het ding tenminste is neergevallen Let slaapt toch. Hoe was ’t vandaag?”
	„Ze hoest erg en de koorts neemt niet veel af. Maar ze doet niets dan slapen en lachen en zich verkneuteren, dat ze zoo lekker ligt. ’t Is eigenlijk een koddige zieke. De dokter heeft gezegd, dat het een heel lang grapje zal worden: vóór ’t weer niet voorgoed wat beter is geworden, mag ze niet uit. ’t Kan best April worden. Dat weet ze nog niet, want dan had ze rust noch duur. Verbeeldt je, ’t is pas de laatste week van Januari.”
	Ze dronken samen thee en werden toevallig den heelen avond alleen gelaten.
	Toen Anna dien avond op haar slaapkamer was, kreeg ze een rol papier uit haar kast. Ze streek ’t papier glad; ’t was een lichtdruk van ’t ontwerp van Nico’s brug. Op ’t harde blauw van den ondergrond kwamen de samengestelde witte lijnen scherp uit en gaven den indruk van iets ontzettend geleerds, iets alleen maar door een genie of een toovenaar te ontcijferen.
	Ze tuurde er lang op, al begreep ze er bijna niets van. Want zoo’n bouwkundige teekening lijkt voor den leek al heel weinig op wat het voor moet stellen.
	Toen sloot ze de rol weer zorgvuldig weg en zei:
	„Een brug is geen compositie en toch Ik ben net zoo trotsch op de brug van mijn broer, als Bertie maar kan zijn op de symfonie, die Constant haar opdroeg.”
	Zes uur de proefneming vijf uur uit bed.
	Dat was Kico’s gewone klok en hij ging heen, na een boterham gegeten en een glas melk gedronken te



	hebben. Kon ’t lijden, dan kwam hij om acht uur wel eens zijn zuster aan de ontbijttafel verrassen en genoot in der haast een kop thee.
	Kwart over vijf zat hij aan tafel en schonk de ijskoude melk in. Toen hoorde hij zachte schreden op de trap; Anna kwam naar beneden, in haar nachtjapon, met haar avondmantel omgeslagen.
	„Ik wil niet, dat je vandaag zonder thee weggaat,” zei ze. „Kom ’t is goed voor de zenuwen.”
	„Zenuwen ” lachte hij. „Zeg zusje, zie ik eruit als een man, die zenuwen heeft?”
	Hij hief ’t hoofd op en zag haar aan met een hooghartigen blik in zijn heldere oogen en terwijl bonsde zijn hart.
	„Nu, stil maar,” zei Anna, schoof een keteltje water op de gloeiende kolen in de vulkachel, nam zijn koude melk weg.
	Binnen een kwartier zette ze een kop dampende, geurige thee voor hem klaar, dronk zelf ook mee.
	Hij had gegeten en stond op.
	„Nu, tot ziens. Ik geloof haast niet, dat ik om acht uur terug kan komen; je weet, ’t is Vrijdag, en dan moet ik de ronde doen op ’t heele werk. Maar ik heb nu toch thee gehad. —”
	„En de brug dan?” vroeg ze pruilend. „Hoe weet ik ’t dan van de brug?”
	„Ach kindlief, die valt neer, ponk, ponk dat zal ik je vanavond wel vertellen.”
	Hij kuste haar tot afscheid en zei: „Nu drommels gauw in je bed, klein ding, en nog gaan slapen. Ik zal vanavond aan de juffrouw vragen, hoe laat je zelf ging ontbijten. Dank je voor je goede zorgen —”
	Weg was hij.
	Nauwelijks was de straatdeur achter hem dicht gevallen, of ze sprong op, pakte twee boterhammen mee op



	een bordje, vloog naar haar slaapkamer. Haar wijden mantel wierp ze af, haar nachtjapon rukte ze zich over ’t hoofd heen. Daaronder was ze gekleed tot op haar japon na. Met van haast bevende vingers haakte ze de taille dicht, wierp de rok over, at terwijl even van het meegebrachte brood. Heur haren waren reeds eenvoudig opgemaakt. Ze zette haar bontmuts op en greep haar mantel.
	En toen snelde ze de trappen af, de deur uit, denzelfden weg op, dien Nico voor haar gegaan was.
	Buiten de stad gekomen, sloeg Anna den kraag van haar mantel hoog op, stopte haar handen in de mantelzakken.
	IJzig koud blies de nachtwind nog over de velden,
	’t Was bij zessen. Ginder zag ze de lichten al glimmen van het werk. Ze wist, dat er op eenigen afstand van de directiekeet een oude, vervallen schutting stond, die eens een moestuin had afgeperkt. Achter die schutting wilde ze trachten te komen zonder gezien te worden. Daar zou ze goed ’t oog hebben op de brug.
	Ze voelde zich hoog gedragen op den dijkweg tusschen de weilanden door. En ze was bang, dat zij daarginder haar zien zouden, een lange vrouwenfiguur hoog op den dijk.
	Daarom daalde ze door de dorre distelstruiken neer langs den berm en zette haar weg voort in het weiland zelf.
	’t Was geen gemakkelijke manier om voort te komen. Want hier beneden miste ze de leiding van het glimmende licht en moest haar weg vervolgen over scherven, steenklompen, over bundels verdroogde distelstruiken, bij het kille licht van een wintermorgenmaan, telkens onderschept door een voorbijtrekkende wolk. En dan restte haar niets dan de flauwe, allereerste schemering van den dag.



	Maar eindelijk stond ze dan toch achter haar schutting en keek uit, door een groot gat in de havelooze planken.
	Ze kon ’t heele werkterrein o verzien. Ze zag ook de brug liggen, een breed lang vlak, over het water, dat de worstelende maan, de trekkende wolken weerspiegelde.
	Eenige gestalten bewogen zich heen en weer. Ze kon werklieden onderscheiden, zag enkele heeren staan.
	Daar, vlak bij de keet, daar stond Klaas. Ze kon zich onmogelijk vergissen, die hooge donkere schaduw kon hij alleen wezen.
	Nu zag ze wat meer drukte in hun bewegingen komen. Ze zag en hoorde twee mannen over de brug gaan. En haar hart klopte opeens zoo heftig in haar keel, dat ze meende te stikken van angst. 0 God, als ’t niet ging! Al haar koelbloedige redeneeringen tegen zichzelf hielpen niets, de angst bleef haar omklemmen.
	De twee mannen waren aan deze zijde gekomen. Eén ervan stelde zich in postuur. Aan de overzijde zag ze ook een figuur zich buigen.
	De heeren waren naderbij gekomen, de hooge gestalte bleef terzijde staan, alleen. Hij had de eenzaamheid noodig om zichzelve te verwenschen, want hij vond zich weergaloos kinderachtig. Enfin ’t was de eerste keer maar wat zenuwachtigheid betrof, moest ’t nu maar de laatste zijn. ’t Was te gek.
	Daar klonk een kort bevel uit de groep der heeren. ’t Effen vlak brak. Langzaam en statig rezen de deelen omhoog, tot ze bijna loodrecht stonden en Anna niets meer kon zien van de groep aan de overzijde.
	Haar blikken hingen aan het hooge, donkere vlak, zoo hoog en donker tegen de nu maanlichte lucht. Dreigend stond het naar omhoog.
	Nu was het oogenblik gekomen. Haar oogen brandden, haar keel schroeide bijna van angst.
	Toen klonk er weer een kort bevel



	Ze zag naar den rand van het donkere, staande vlak, zooals die zich scherp afteekende tegen de lichte lucht.
	„Dalen! dalen!” bad ze.
	De rand daalde, daalde langzaam, regelmatig. Het vlak verkortte. Nu zag ze den anderen rand ook weer, juist boven den eerste.
	„Ponk, ponk!” In twee seconden na elkaar waren de beide helften neergevallen, de randen hadden zich aaneengesloten, het breede lange vlak lag weer over het water, dat aan beide zijden den hemel met de drijvende wolken weergaf.
	„O, God zij gedankt! God zij gedankt!” jubelde ze. Ze zag de kleine groep toetreden op die eenzame hooge gestalte.
	Toen snelde ze weg naar de stad.
	Toen ze dien middag van haar kantoor terugkeerde, kocht ze in een bloemenwinkel een paar tuberozen, schikte ze tusschen kloeke vuurlelies en veel stevig groen want teere bloemen wilde ze niet hebben voor deze bestemming.
	Ze zette de bloemen in een hooge vaas naast zijn bord.
	Hij kwam thuis, zag de bloemenpracht en vroeg: „Wie heeft jou zoo goed bedacht?”
	„Ze zijn voor jou,” antwoordde ze lachend.
	„Voor mij? Waarom?”
	„Omdat de brug dicht is —” juichte ze en viel hem om den hals.
	„Jou kleine rakkert hoe weet jij dat?”
	„Dat gaat je niets aan. Zóo viel hij : ponk, ponk. En toen gingen ze allemaal naar je toe en hebben je zeker verteld, dat je een onhandige domme jongen bent, nietwaar?”



	ZESTIENDE HOOFDSTUK.
	Na een dag of tien raakte Let zoowat uitgeslapen en was ze weer zoover, dat ze „een veer van haar mond kon blazen”. En toen werd ze weer genadiglijk in den kring van ’t huishouden opgenomen.
	Ze mocht nog volstrekt niet uit haar bed, maar als zij niet naar den huishoudelijken kring toe kon komen, dan zou die kring wel bij haar komen. En zoo liepen ze vaak storm naar haar kamer, vertelden haar hun grappen of deden ze nog eens over; bepraatten met haar duizenderlei goede plannen of booze streken, en zagen met veel genoegen, dat ze afgeleerd had, om in te dommelen, terwijl ze op den rand van haar bed met haar zaten te praten.
	Ze wist, dat de brug dicht was; ze wist, dat Minnie Doorwerth ruzie had gehad met de huishoudster van haar vader; ze wist, dat de Witt van Grave voor ’t eerst, ’t was einde Januari op de juridische colleges gezien was geworden; ze wist, dat Constantijn een les had en weer net zoo hard zang studeerde als eerst viool. Kortom, ze wist weer alles, ze was er weer in, na eene volslagen afwezigheid van tien dagen.
	’t Was een dag in ’t begin van Februari, een Donderdag. Dan kwam Leo altijd koffiedrinken, omdat zijn



	papa en Sanne beiden dien dag omstreeks koffietijd uit waren.
	Hij belde wat vroeger dan anders aan. Want na koffie moest hij dadelijk naar Leiden, en dan ging hij vóór ’t dejeuner even boven bij Let zitten. Hij was trouw iederen dag geweest en had ’t zoo vreemd gevonden, daar te zitten, naast ’t bed, bij een zwaarzieke en die zwaarzieke was Let!
	Ze had niet veel notitie van hem genomen tien dagen lang, maar sedert ze weer wat beter was, vond ze ’t heel gezellig, als hij een half uurtje bij haar kwam babbelen.
	’t Dagmeisje, de hulp van de groote, deed hem open. Hij snelde de trappen op, maar vond niemand in de huiskamer. Toen liep hij de muziekkamer in niemand. Bertie’s viool lag neergeworpen, de muziek stond klaar op de piano. In de eetkamer niemand, in de keuken, niemand. Hij tikte even aan de deur van Mevrouws slaapkamer, of zij daar soms was om zich te kleeden, maar hij kreeg geen antwoord.
	Toen wipte hij de trap naar boven op.
	Een gedempt, verward gerucht kwam hem uit de verte tegemoet en een vaag vermoeden rees bij hem, een vermoeden, dat hem door de lange gang over het portaal deed snellen, alsof er iets te redden viel. En naarmate hij verder kwam, hoorde hij ’t geraas en ’t lawaai aangroeien ’t kwam uit Lets kamer.
	Hij sloeg ’t gordijn weg en bleef even staan, om het tooneel te overzien.
	Daar stonden ze allemaal in de niet groote kamer; de drie Menkes met hun moeder, de meid, Minnie Doorwerth. Let zat rechtop in bed. Mevrouw Menke hield een opgewonden rede, dat Bertie veel te veel uitging tegenwoordig, dat ze het om Bertie’s eigen bestwil verbood, dat Bertie maar niet dadelijk boos moest worden.



	Broer zwaaide met zijn armen en riep: „Diemeides' die meides! Die grienen dadelijk, als ze der zin niet krijgen Die meides!” En dan begon hij weer opnieuw. De meid beduidde hem luide, om in het spektakel verstaan te worden, dat hij zijn mond had te houden, want dat er _ met hangooren niet gerekend werd’ waarop Nol, die de kalmste was, luide applaudisseerde en bravo! en da capo! riep. Let zat met heesche stem te betoogen: „Ach, laat ze voor dit keer nog maar gaan! maar ze bracht haar betoog geen enkelen keer ten einde, omdat ze zoo hoesten moest, en begon daarom telkens opnieuw. Bertie huilde en riep; Ik wil al niet eens meer! Denk je, dat ik zóo nog wil? Let, hou je mond maar. Ik ga al niet eens! ’ En Minnie hep van den een naar den andere, voelde zich schuldig, dat zij, door haar uitnoodiging, dit spektakel gaande had gemaakt en betoogde, dat men ’t haar vergeven moest en een ieder weer kalm moest worden TT' • i
	hrgerms, tegen zijn wil en zijn dank gemengd met iMt tot lachen, stond op Leo’s gelaat te lezen. Toen vei hief hy zijn stem boven al dit spektakel, en riep: „JNoJ, waar zitten je doktershersens? Zóó had ie moeten doen, als je een behoorlijke dokter in spe was —”
	Hij trad op de meid toe, vatte haar bij den arm en zei hoogst beleefd, doch zeer dringend:
	„Mag ik u verzoeken? Ik meende, dat het hier een ziekenkamer was.”
	Hij zette haar buiten de deur, ging naar Broer.
	„Mag ik u verzoeken?” En Broer wandelde naast hem voort tot op ’t portaal.
	■ lk U verz°eken ? als medisch student Zie • ’ 200 113,(1 je ’k zaakje moeten aanpakken. * En Mmme Doorwerth liet zich kalmpjes wegvoeren.
	toen kwam Bertie aan de beurt en eindelijk Mevrouw, die met de meeste onderscheiding behandeld werd: een



	buiging vóór, een buiging na, maar eruit gezet werd ze toch.
	Ze lieten zich gewillig uitzetten, want ze voelden, dat het wel een beetje te bar was geweest, zulk een scène te vertoonen in een ziekenkamer.
	En ze gingen allemaal naar beneden, meteen hun mond houdend. De zaak was afgepraat, Bertie mocht niet, en ze wou al niet eens meer.
	Leo trad naar het bed toe. Let hoestte als een razende, klemde haar handen tegen haar borst van pijn en benauwdheid.
	Hij liet haar stil begaan, zocht naar het Emserwater. ’t Glas, dat altijd bij haar bed klaar stond, was in het tumult omgevallen, een plasje lag op den grond. Hij vond de kruik onder de tafel, schonk opnieuw in, reikte het Let, hield het voor haar vast, terwijl ze dronk.
	Met zijn vrije linkerhand schudde hij de kussens achter haar op.
	Toen ze eindelijk wat tot bedaren was gekomen, zei hij, wijzende op de kussens, en het dek voor haar ophoudend: „mag ik u verzoeken —?”
	Ze ging liggen met een vermoeid, dankbaar lachje. Hij dekte haar toe, stopte haar in, zooals een moeder ’t haar ziek kind zou doen en zei:
	„Probeer wat te slapen, meisje. Slaap lekker!” Ze knikte hem toe, zonder een woord te kunnen zeggen en sloot de oogen, doodop door het tumult.
	Toen hij beneden koffie had gedronken, kwam hij nog eens naar boven, om te zien, of ze in slaap had kunnen komen.
	Ja, ze sliep. Hij bleef even naar haar zien. Heur blonde haren waren glad weggestreken; de vlecht lag over haar schouder; een paar kleine lokjes krulden om haar voorhoofd. Ze zag er uit als een kind, zoo jong.



	Opeens voelde hij met zijn geheele ziel, met al de vezelen van zijn hart, dat dit meisje het eenige schepsel ter wereld was, dat verteederiug kon brengen in zijn streng gemoed, dat blijdschap gaf in zijn somber leven. De eenige ster aan zijn donkeren hemel was ze de eenige bloem in zijn dorren tuin.
	Toen boog hij zich voorover, en kuste haar hoog, blank voorhoofd.
	Dien dag en den volgenden lieten ze Let met rust. Maar twee dagen later waren ze weer innig overtuigd, dat Let nu lang genoeg ziek was geweest, en ze werd weer lid van ’t huisgezin met al den aankleve van dien.
	Er was een ver familielid gestorven en Nol moest zich kleeden om ter begrafenis te gaan. ’t Was heelemaal geen treurig sterfgeval; een eenzame oude man had ’t tijdelijke met ’t eeuwige verwisseld en Nol moest mee, als oudste zoon van den oudste onder de Menke-broers en -zusters.
	Hij kwam bij zijn zuster op de kamer zijn toilet maken. En toen hij in den spiegel keek vleide hij zich niet met schoonheid, en was het een gepaste ijdelheid, die hem deed zeggen:
	Js mijn haar niet te lang? Zie ik er niet gek uit?”
	Eigenlijk had zijn brosse-carré allang de bepaalde lengte overschreden, maar hij had ’t zoo druk, de arme knaap!
	Let troostte hem daarom: „Neen, hoor, je ziet er heusch wel ééns gekker uit!” welke troost hem om deed kijken, de tong deed uitstéken en hartgrondig deed zeggen: „Leelijkert! Spook!”
	Zware stappen naderden over ’t portaal, ’t Was Papa, die eens naar zijn zieke oudste kwam zien en kwam onderzoeken, waar of Nol bleef.



	Hij vond hem gereed en gekleed, in zijn zwarte pak, bezig zich te scheren voor Let’s spiegel.
	„Ben je nu dwaas, Nol?” vroeg papa. „Je te scheren in ’t zwart, met je hooge boord —”
	„Pardon, mijn boord is niet zwart,” antwoordde Nol nuchter. Toen opeens, in gefingeerde wanhoop neerknielend naast zijn zusters hoofdeneind:
	„Lieve Letje, mijn boord is toch niet zwart?”
	„Welnee,” stelde ze alweer gerust.
	Papa informeerde even naar haar gezondheidstoestand, klopte haar zóó op den schouder, dat ze aan ’t hoesten ging en zei: „Dat gaat alweer! Dat gaat alweer best!”
	Toen ging hij naar beneden. Nol riep hem na: „Papa, stuur Bertie eens boven om mijn das te strikken, en Broer moet mijn handschoenen opscharrelen! ”
	Het gepreste tweetal kwam oumiddellijk daarop naar boven en begon zijn werkzaamheden.
	Let legde even ’t boek terzijde waarin ze las, nam een blikje Haagsche hopjes van den stoel naast haalbed en mikte naar ieder een hopje, zoodat Bertie haar strik halverwege in den steek liet en Nol begon te trappelen van ongeduld.
	Broer was niet vangsch geweest, zijn hop was weggerold. Hij kon hem niet vinden en kroop op zijn knieën de kamer rond. Toen de strik af was, hielpen Bertie en Nol mee zoeken. Ze hadden de hop dadelijk, maar het zoeken beviel hun zoo, dat ze door bleven zoeken. Misschien kwam er dan hier of daar nog wel een hop voor den dag, meenden ze met een schuin oog op de zieke, die alweer rustig lag te lezen.
	Zoo kropen ze rond, als drie reuzenkikkers, zochten op de onmogelijkste plaatsen, rezen toen onhoorbaar op en begonnen plotseling op het bed zelf te zoeken. Ze scharrelden met hun handen over de deken, beukten Let’s knieën, krasten met hun nagels tegen het cretonne
	Het moei el ij ke begin.
	10



	van de voering der matrassen, dat Let er wee van werd, maar ze bleef doorlezen, wou niet lachen.
	Hup, daar vloog haar ’t boek uit de handen. „Slapen gaan, slapen gaan!’ zong een trio en Bertie spreidde zegenend de handen over Lets hoofd uit: „Slapengaan du süsser Engel du! Rusten, rusten!”
	Ze dekten met hun drieën hun oudste zuster, tot ze ingepakt lag als een paal, als een plank. Toen lieten ze de jaloezieën zakken. Maar de zonnige winterdag bleef helder schijnen in de kamer door de reten heen.
	Dit verhinderde het drietal volstrekt niet, om te doen, alsof het pikdonker was.
	Met de armen tastend voor zich uit, liepen ze door de kamer, bonkten tegen elkaar aan, vroegen: „He, meneer, u hier?’ „Juffrouw, wat verschaft me’t genoegen, u te zien?’
	„Pardon, meneer, voelen meent u, want zien doe ik niets in deze Egyptische duisternis.’
	„Ach, meneer, weet u misschien ook den uitgang van dit dit hol ? Ik moet naar eene begrafenis, ziet u. ”
	„Ik ben een juffrouw,” zei Bertie, die door Nol aangeklampt was geworden. „En ik geloof, dat ik hier zoo iets van een deur te pakken heb.”
	Ze draaide het slot om van Let’s boekenkast, opende de deur. Toen wou ze over den drempel stappen.
	Allernatuurlijkst bonsden ze tegen elkaar aan, tornden tegen de boekenplanken op, kermden, wreven zich de gekneusde ledematen. Nol steunde:
	„Dat is leelijk van u, juffrouw, dat u ons zoo misleidt ik moet naar een begrafenis, ziet u.”
	Toen probeerden ze ’t bij de ramen, vlogen er tegen op, dat de jaloezieën klapperden.
	Let lachte tranen, en hoestte weer braaf daarbij.
	Eindelijk waren ze voor ’t gordijn van de deur aangeland, verdrongen zich ervoor, deden alsof ze een zwaar



	gegrendelde deur moesten openen, stompten, duwden en rameiden mekaar, zoodat Let’s bed mee geduwd en gerameid werd.
	Plotseling sloeg ’t gordijn weg voor hun oogen en Leo stond op den drempel.
	„Wel voor den duivel,” riep hij. „Kunnen jullie haar dan niet met rust laten ? Kijk ze nu toch weer hoesten. Jullie mama moest de zieke maar verpachten, dan pachtte ik ze.”
	Ze slopen als geslagen honden zoo deemoedig de kamer uit en hij trad, onwillekeurig lachend, op het bed toe, waar Let, ingestopt als een reusachtig bakerkind lag te hoesten en te lachen.
	„0 Leo, ’t was te dol!” riep ze en schaterde en hoestte en probeerde ’t te vertellen.
	Maar hij legde haar de hand op den mond.
	„Stil maar, ik kan ’t me voorstellen, hoe ze hier weer gespookt hebben. Daar hoef je dien rommel maar voor aan te zien. Waarachtig, er mocht hier wel een Engel met een vlammend zwaard staan om op je te passen.”
	Buiten klonk Bertie’s bedeesde stem : „Meneer, luister eens is een Engel met vlammende haren ook goed?”
	„Ach meid! maak je niet druk, er staat al een Engel met een vlammend hart!” riep Broer, al de jongensblague bij elkaar uitende, die hij op zijn nieuw school, een zoogenaamd drilschool, had opgedaan.
	Nol gaf hem een paar klinkende oorvijgen en sloot hem in zijn kamer op.
	Zulke dingen mochtem bij de Menkes nooit gezegd worden. Dat je ze dacht, was al erg genoeg.



	ZEVENTIENDE HOOFDSTUK.
	„Mag ik je onze kamergeleerde voorstellen?”
	Dat was de mop, die Nol zoo nu en dan tapte, gedurende de weken, dat Let wel op, maar nog niet uit de kamer mocht.
	De kamergeleerde werkte als een kamergeleerde, maar zag er spoedig alweer uit als een bloeiende roos.
	Toen ze eindelijk, tegen April, naar school mocht, was ze bepaald ermee verlegen, om zoo eruit te zien, en toch een herstelde van een lange zware ziekte te zijn.
	Ze dreef op school den spot met zichzelve en haar blozende wangen, om den anderen geen gelegenheid te geven, het met hakr te doen en haar collega’s schaterden, als ze imploreerend zei: „Ik ben pas ziek geweest dat merkt u wel —”
	Ze was heerlijk met haar werk opgeschoten in al die vrije, rustige weken en zag zonder vreeze en beving den zomer naderen, wat haarzelf betrof.
	Broer, dat zou ook wel gaan. Nol, nog beter, maar Leo was de eenige der vier examencreatuurtjes, die reden tot bezorgdheid had. Zijn gezondheid had den ganschen winter bijna alles te wenschen overgelaten en telkens was hij daardoor gestoord en opgehouden.
	Op een avond in het begin van April zaten Let en



	Leo op voetkussens in zijn studeerkamer. Ze hadden de groote globe tusschen zich in staan en Leo berekende, zette krijtstrepen, verklaarde, begon opnieuw als Let het niet begrepen had.
	De verandadeuren stonden wijd open, en als Let even de oogen ophief van de globe, zag ze den stralenden voorjaarshemel, die verduisterde, langzaam aan, langzaam aan, wordende van hel goud verdoft goud en dan geel
	’t Voorjaar werkte in haar hoofd, ’t voorjaar zong in haar hart. Ze hield haar gedachten niet bij de droge, strenge wetenschap, die Leo haar met eindeloos geduld zat toe te dienen.
	Als hij sprak van de evenlange nachten en dagen aan den evenaar, dan dacht ze aan een heerlijke beschrijving van een Indischen sterrennacht, welke een overzeesche vriendin haar had gezonden. Ze bleef droomend dwalen in de oneindigheid van den Grooten Oceaan, toen hij den gordel der windstilten voor haar teekende en toen hij haar een vraagstuk opgaf over den zonnestand en zonnegang in Kaapstad, keek ze mijmerend naar de breede zuidpunt van Afrika, verdoolde geheel en al met haar gedachten en zei plotseling, als een blij kind, dat wat bijzonders heeft ontdekt:
	„Hier Warmbad, dat was ’t.”
	Hij richtte zich op uit zijn gebogen houding, die hem vermoeid had, leunde tegen de laden van ’t bureauministre en zei, met een klein zuchtje, omdat Let vanavond niet bij ’t werk was te houden: „Wat was wat?”
	Ze boog zich deemoedig diep voor hem neder, zoodat haar handen, waarin ze haar lachend gelaat had verborgen, den grond raakten, en smeekte: „Och meester, vergeef ’t me maar! Ik ben vol van andere dingen, ik zal u een geschiedenis vertellen. De avond is zoo



	schoon, mijn meester maar ik ga in den schommelstoel zitten; ik weet niet wat u doet.”
	Ze stond op van den grond en hij verkoos ook zijn schrijfstoel boven ’t voetkussen.
	„Nu dan, gisteravond weet je wel, toen waren we alle zes bij Minnie Doorwerth. Tusschen twee haakjes, ik heb je gelukwenschen overgebracht. Het speet haar, dat je zelf niet kon komen.
	Er waren heel veel lui, ik kende ze niet eens allemaal. Toen merkte ik een jongen man op, die Minnie even feliciteerde, zich niet liet voorstellen en weer spoedig scheen weg te willen gaan. Maar bij de deur ontmoette hij Klaas, en ze zeiden elkaar opeens zoo hartelijk goedendag, alsof ze goede bekenden waren, die elkaar in geen jaren gezien hadden. Later hoorde ik, dat dit ook zoo was.
	Klaas en hij bleven heel lang praten, tegen den deurpost geleund. En zoo, vanuit de andere kamer, waar de gasten zaten, kon ik gemakkelijk zoo nu en dan naar ze kijken.
	De vreemdeling leek me bepaald belangwekkend. Hij was zoo groot als Klaas en zoo breed gebouwd, maar hij zag er erbarmelijk slecht uit, bleek en ingevallen, met groote holle oogen, die vermoeid en treurig keken, ’t Stond hem zoo vreemd, net alsof Klaas bleek en treurig en slecht eruit zou zien.
	Ik kon niet nalaten, Minnie even te vragen, wie hij was.
	„O, ken je hem niet?” zei ze. „Dat is Rudolf Doorwerth, mijn neef. Hij is twee jaar lang krijgsgevangen op Sint-Helena geweest. Hij is pas hier, maar hij brandt alweer van verlangen om weg te gaan. Hij wacht op zijn permit, weet je.”
	Krijgsgevangen ! Dat klonk zoo romantisch ! Ik merkte, dat Klaas en hij verdwenen waren, en Minnie vond ze op de bank in de vestibule, waar Doorwerth aan Klaas



	zijn lotgevallen verhaalde. Nico vertelde ze ons over, aan Nol, Anna en mij, toen we op hun kamer nog wat bleven napraten.
	Verbeeld je, die arme Doorwerth, hij was stationschef in Warmbad en had zich daar net zoo prachtig geïnstalleerd. Zijn heele huis keurig gemeubeld, alles op orde
	Toen kwamen de Engelschen en namen hem gevangen, terwijl hij aan ’t telegraaftoestel stond om hun komst te melden aan het volgende station.
	Dat lijkt me juist zoo verschrikkelijk, dat hij me daar beet gepakt en gebonden werd, gezonden naar Sint-Helena, vóór hij nog één schot had kunnen lossen. Kijk, als je een jaar als een duivel heb meegevochten, en je wordt dan gevangen genomen, dan kan ik me begrijpen, dat ie je er bij neerlegt, maar zóó
	Toen hebben de Engelschen voor zijn oogen zijn heele huis en have vernield. Zijn keurig ameublement, dat hij uit Europa had laten komen, daar gingen ze op zitten en rukten het pluche van de stoelen met de sporen van hun laarzen. Zijn piano hakten ze aan stukken. Zijn vier paarden schoten ze dood, ook dat eene, dat hem iederen avond urenlang droeg door de wijde vlakten en dat hij zou hebben bereden, als hij eenmaal van zijn post had weggekund en zich had kunnen voegen bij ’t Boerenleger.
	Toen heeft hij daar twee jaar gezeten. Twee jaar allerlei ellende en ontberingen doorstaan. Ze hebben hem daarop naar Londen gestuurd en van Londen kwam hij hierheen, berooid van alles. Zijn moeder wil hem hier net zoo lang houden, tot hij zijn verloren gezondheid weer heeft teruggewonnen. Maar hij is niet tot blijven te bewegen. Hij haakt naar zijn permit, om weer naar Zuid-Afrika te mogen gaan, en dan zal hij heelemaal opnieuw beginnen Hij zal ’t moeilijke begin weer óverdoen —”



	Ze leunde achterover in haar stoel en dacht aan de moreele waarde, die dit verhaal voor hun vieren had, en die haar plotseling helder voor den geest stond. En ze herhaalde nog eens, luisterend naar haar eigen stem :
	„Hij zal ’t weer overdoen —”
	Leo had toegeluisterd en zijn glimlach bewees, dat hij moraliseerende Let begrepen had. Maar plotseling gleed de lach weg van zijn gelaat en hij zeide in antwoord op haar niet uitgesproken les:
	„Maar als je geen tijd hebt, om het over te doen, wat dan?”
	„Geen tijd?” vroeg ze verwonderd. „Geen tijd? Maar daar is immers al je tijd voor —”
	Opeens begreep ze hem en een heete blos van angst en schrik vloog haar naar de wangen.
	Hij wendde het gelaat af en zei zacht:
	„Ik ben soms zoo moe, dat slapen me niet meer helpen kan. Daar helpt alleen doodgaan aan. Doodgaan is niet erg, dat weten jij en ik wel, maar zoo heen te gaan, zonder iets gedaan te hebben dat wou ik liever niet. En daarom moét ’t mij van den zomer lukken, want ik mocht eens den tijd niet meer hebben, om ’t over te doen. —”
	Daarbuiten verduisterde de voorjaarshemel en éen groote ster ging twinkelen in de nog glanzende lucht.
	„Wat geeft ’t, of je vrienden bent?” dacht Let in stille wanhoop. „Helpen kun je elkaar toch niet.’t Komt per slot van rekening net eender uit, als dat je stuk voor stuk ingemetseld was tusschen onbeklimbare, ondoordringbare muren —”
	En ze bleef zwijgend staren naar de beweginglooze gestalte, naar het gebogen hoofd, dat rustte in de handen, tot de omtrekken der troostelooze figuur uitgewischt werden door de toenemende duisternis, en door haar tranen.



	„Kom,” zei ze na een poos, en stond op. „Kom, ga mee en laten we mystiek zijn.”
	Ze gingen naar beneden, den tuin uit, kwamen op den dijkweg tusschen de weilanden, en langs een kleinen omweg op de Laan, die tusschen de populieren voortloopt tot aan den spoorweg.
	Toen ze op den spoordijk stonden, keken ze rond en de schoonheid der dingen om hen heen deed hen beiden weer glimlachen.
	Boven de stad hingen donker-violette strepen tegen de lucht, die zacht glansde. Overal schitterden de lichten reeds; als een lange snoer van helle kralen lag ginder de Rijswijksche weg door het land heen. Aan de Oostzijde was de hemel reeds donker, en de sterren twinkelden er allen.
	De wachter kwam uit zijn huisje om de hoornen dicht te doen: van beide zijden naderde een trein, nu nog niet veel meer dan een licht, dat langzaam voortgeschoven werd over den grond.
	Ze moesten dus weg, betraden het gedeelte der Laan, dat door dicht hout aan beide zijden omgeven is.
	Hier was het zeer donker. Een lantaarn geleidde nu en dan. Door de kale struiken schenen de sterren of blonk de laatste schijn van den westelijken hemel.
	Langzaam liepen ze voort over het smalle voetpad langs de elzen, als kleine kinderen, hand aan hand. Toen bleven ze beiden staan. Want door het dichte struikgewas heen, kwamen bedwelmende bloemengeuren tot hen en ’t leek een zeer groot wonder, zulk een rijkdom aan bloemengeuren te voelen aanzweven door de nog kale struiken.
	„Kom,” zei Leo en stapte in de dorre blaren, die even ritselden, hield voor Let de takken der elzen uit elkaar, boog de vogelkersstruiken uiteen, terwijl de



	jonge, zachte blaadjes zijn handen tot nog grooter voorzichtigheid maanden.
	Nu waren ze beiden buiten het struikgewas aan den slootrand. Over het water heen lagen de bloemvelden met lichte en donkere bloemen. Veel lichte waren er, alsof een dunne laag sneeuw over de velden lag. En de geuren stegen zoo wonderzoet. Het gouden licht van den Hemel scheen door de duizende Hemelvensters. Maar geen aardschen blik werd vergund daar dóór te zien naar het Beloofde Land van rust en vrede, want voor de arme aardsche oogen straalt het licht te hel.
	Let hief het gelaat op naar de fonkelende sterren. En toen voegde ze bij het stijgen der geuren, bij het tintelen der sterren haar zachte stem, die eerst zong voor haar makker, en even later voor hen beiden. Want ieder heeft op zijn beurt noodig de troost en de bemoediging van het sterrenlied:
	über die Sternen ist Ruh !
	Was dich zum Wunden geschlagen
	Must es geduldig ertragen
	Dorten genesest auch du,
	Dorten im ewigen Prieden
	Lachelt nur Wonne dir zu.



	ACHTTIENDE HOOFDSTUK.
	Begin Juni, Zondagmorgen.
	Het gelui der klokken vloeide door de openstaande ramen der slaapkamers van Nol en Let, en in dat gerucht ontwakend, voelden beiden iets van Zondagsstemming over zich komen, iets van kalme gerustheid, zooals je zes dagen van de week niet hebt. Dat is de gerustheid, die ontstaat uit het weten, dat je nu eens kalm en ongestoord zult kunnen werken, zonder uit te moeten loopen om les te geven en les te nemen. Dat’s de Zondagsstemming der examentijden.
	De zomerzon scheen in al haar glorie in Let s kamer, door niets tegengehouden. Want Let had bij t naar bed gaan de gordijnen wijd open geschoven, de jaloezieën hoog opgetrokken, teneinde het maanlicht ongehinderd te laten binnenstroomen. Zaterdagavond, dan mag dat; op andere avonden dien je zoo gauw als je kunt in slaap te komen.
	Let lag te genieten van de mogelijkheid om net zoo lang te blijven dutten, tot elk restje van slaap verdwenen was, tot haar oogen vanzelf zich helder en klaarkijkend openden en ze straks in den spiegel eens geen slaapdronken gezicht zon behoeven te zien.
	Om echter in niet al te zuiveren staat van verrukking te raken, kwelde ze zich een beetje met het verwijt,



	dat ze nog, nu de zon al zoo hoog aan den hemel stond, op haar bed lag en het lekker vond • foei!
	„Goede Hemel!” dacht ze opeens, „ik heb Bertie zoo half en half beloofd, mee naar de vroegpreek te gaan nu is ze zeker bij mijn bed geweest en heeft zich vermaakt met mijn slaapdronken manieren. Hu, enfin, Bertie heeft niet tot één uur zitten leeren. Hè, de vroegpreek, ik wou toch eigenlijk maar, dat ik gegaan was. Maar men kan niet hebben en goêshouden
	Een rustige lange Zaterdagavond om te werken, een Zondagochtend om uit te slapen, mijn liefje, wat wil je nog meer?’
	Intusschen zat Bertie in de vroegpreek.
	In het schip der kerk zelf heerschte een heerlijk koel, gouddoorglansd schemerlicht. Bertie zat recht voor den preekstoel; alleen als jong meisje tusschen de oude juffrouwen, op de stoelen.
	Ze leek een bloem tusschen dorre eikeblaren, in haar lichtblauwe katoenen japon, haar hoed met veldbloemen op en een roos, die ze in de vroegte van Lets kamer had gekaapt, tusschen de kanten van haar blouse.
	Eigenlyk hoorde Bertie, als niet-oude, niet-doove juffrouw een eindje verder van den preekstoel, op de banken, waar nog een paar jonge meisjes zaten. Maar op dezen stoel had Let gezeten, toen ze bevestigd was tot lid der gemeente en Bertie trachtte hem alvast te pachten voor haar eigen bevestiging, als die in dezelfde kerk plaats mocht hebben. Dan zou ze tegen de stoelenjuffrouw zeggen; „Ik zit hier altijd. —*
	Bertie zag links en rechts de gaan-zittende juffrouwen devoot de handen vouwen, het hoofd buigen, wat prevelen.
	Maar Bertie had het niet gedaan. Want thuis, toen de morgenzon haar gewekt had en ze tot bewustzijn kwam, dat het Zondag was, toen was ze neergeknield



	voor het raam. En met groote open oogen opziend naar den stralenden zomerhemel had ze gezegd:
	„Ach lief Vadertje, wat is het nü toch mooi weer! Help Arnold en Let en Broer en Leo, we zullen zoo’n heerlijken zomer hebben, als ze er komen! En laten we dan vanavond allen naar Scheveningen gaan, als we hard gewerkt hebben ! ”
	En nu had ze niets meer te bidden, hier.
	Links van haar bouwde de kerk zich uit tot een hoog koor. Houten wanden rezen bescheiden van den grond op, om ’t koor van de eigenlijke kerk te scheiden. Tegen die scheidsmuren aan waren de ouderlingen-banken. En dan rees achter die houten wanden hoog en forsch het koor, bouwde zich in een sierlijke bocht naar achter uit.
	Hoog in de hooge gebogen witgepleisterde muur was een rij langwerpige, éven gekleurde kerkramen daar viel de morgenzon door naar binnen en vierde hoogtij in gansch bet koor.
	Met haar handen gevouwen in haar schoot staarde Bertie in dezen koepel, overvloeiend van gouden glans. Zóó lang staarde ze, dat alles geelgroen voor haar oogen was, toen ze, gewekt door de stem van den voorzanger, haar blik onttrok aan den lichtlusthof.
	„Is Let en Nol al op?” vroeg Bertie, om half negen de trap thuis opvliegend, de kamer binnen stuivend.
	„Nog niet, juffrouw,” antwoordde de meid, het ontbijt liep klaar te zetten. „Broer slaapt ook nog.”
	„Lieve menschen, wat een luilakken,” pruttelde ze, voor de grap met veel vertoon van drukte haar handschoenen uittrekkend. Toen ging ze voor den spiegel staan, zette haar hoed af, stopte met nuffige vingertjes haar krulletjes terecht. Ze was heelemaal een prettig figuurtje van opgewektheid en netheid, van opschieten, vooral nu



	in die kamer, nog echt Zondagmorgenachtig rommelig, haar moeder binnentrad, in haar peignoir, ’t haar glad naar achteren gekamd, het theekopje in de hand, welks inhoud ze op bed genoten had.
	»Ik ga even naar Let,” zei ze tegen haar moeder, die ze vóór kerktijd had goedenmorgen gezegd.
	„Ik bleef maar hier, als ik u was,” sprak de meid, met dat moederlijk air, dat ze zich had aangewend door haar langen diensttijd. „Juffrouw Let dacht nog niet aan naar bed gaan, toen ik al lang en breed klaar was en mijnheer ook niet.”
	„Kom zeg, nu moet ’t dutten maar eens uit zijn,” decreteerde Bertie, er niet in kunnende komen, dat je nou nog behoefte aan slaap kon hebben goede Hemel, zij had al een stuk dag achter zich!
	En ze ging toch naar boven, klopte bij Let, stak het hoofd naar binnen.
	Let was klaar wakker. „Kom er maar in,” zei ze lustig. „Ik ga me aankleeden.”
	In een oogwenk stond ze voor haar schrijftafel, duwde bij wijze van morgengroet haar neus in de bloemen.
	„O, zei ze tot Bertie, „jij heb weer eens achter mijn rozen heengezeten, gauwdief!”
	„O,” antwoordde Bertie in denzelfden toon, „jij weet weer eens niet, dat ik heel netjes om half zeven ben komen vragen of ik een blommetje mocht om naar de vroegpreek mee te nemen. Natuurlijk, je dutte weer, al wou je me met een gemaakt-wakker gezicht van het tegendeel overtuigen. Ik zou maar gauw mijn mond houden wie had er zoo’n beetje beloofd, mee naar de kerk te gaan ? En geen van al die verwarde haren op je hoofd heeft eraan gedacht.”
	„Ach neen,” bekende Let ootmoedig, „hou je mond maar, dan mag je nog een roosje.”



	Met een luiden vreugdekreet maakte Bertie zich meester van ’t haar toegewezene. Toen ging ze weg, omdat ze zoo rammelde van den honger.
	Let begon zich met veel omhaal te wasschen, genietend van het tijd-hebben, plassend en sproeiend en bettend en wrijvend, zooals alleen een jong meisje op een mooien zomermorgen dat doen kan, als ze zichzelve telkens frisscher en aardiger ziet worden in den spiegel voor haar.
	Toen ze heur haar gedaan had, nam ze haar schoonen lichtblauwen peignoir uit de kast, en verdween even in de zware wolk van lichtblauw katoen, dat ruim langs haar neergleed, tot op den grond, en zich dan in een lange sleep neervleide.
	Die sleep was Let’s glorie, maar Nol’s antipathie. Let beweerde wel eens, dat Nol de helft van zijn vernuft aan haar slepen te danken had.
	Zoo, frisch als de zomermorgen zelve, klopte ze bij Nol’s kamer aan, trad er binnen, voor de toestemming gekomen was.
	Hij lag nog te bed, sliep nog half.
	„Foei,” zei ze berispend en zette zich neer op den rand, „foei Nol, nu mocht je er toch wel uitkomen.”
	„Goedenmorgen,” zei Nol.
	„Ja, dat’s waar, dat vergat ik. Goeden morgen jongen, wat zullen we vandaag hard opschieten.”
	Haar heele houding teekende kalme, in-krachtige opgewektheid, en Nol voelde er zich door meesleepen, maar hij kon toch niet nalaten, haar eens te plagen, door haar geestdrift niet te deelen.
	„Kaal plezier,” bromde hij.
	„Nou, enfin wat zul je eraan doen?” zei Let opstaande. „Ik ben er voorloopig mee tevreden,” en de glans op haar gelaat verminderde niet, al kwam even de herinnering bij haar op aan andere zomerzondagmorgens,



	met luidruchtiger vreugde begroet die toch eigenlijk meer waren, zooals het hoorde.
	Let ging naar beneden en Arnold stapte zijn bed uit.
	Na het ontbijt bleef ze nog even een beetje ronddolen, alleen maar omdat ze zich niet behoefde te haasten.
	Nol was alweer naar boven. Doch werken deed hij nog niet. Let hoorde een vreeselijk lawaai boven haar hoofd, Nol en Broer waren aan ’t stoeien en stampten zoo nu en dan op den grond, of ze er dóór wilden.
	Eigenlijk plaagden ze de meid een beetje, wat Nol nog altijd niet beneden zijn studenten waardigheid vond, hoe vaak Mama hem dat onder ’t oog trachtte te brengen. Ze dansten als heidenen op een olferfeest rondom Mina, die voortzwoegde met de kit vol schoon water. Nol’s hoofd kwam telkens gevaarlijk dicht bij de balken, maar noch Broer, noch Mina, noch Nol hadden daar erg in. Ach, was Let nu maar boven geweest, dan had ze het kostbare hoofd, zoo vol broodnoodige geleerdheid, kunnen behoeden voor te harde aanraking.
	Doch Let droeg beneden de groote kristallen tumblers, wier gansche inhoud in de jonge, gezonde magen verdwenen was, één voor één van de tafel naar ’t buffet, liet ze dansen tusschen de uiterste toppen harer slanke vingers, tot ze haast haast vielen liet de zon in hun geslepen onderhelften spelen.
	Plotseling verstomde het donderend lawaai boven. Let herademde. Nu zou Nol toch aan het werk gaan, nog vóór hij warm en opgewonden was gespeeld.
	Doch Broer kwam haastig de trap af, rende de lange gang door, de huiskamer in en stond toen plotseling stil, met een heidenuitdrukking op zijn verhit gezicht, zooiets van: „Nu zal je toch eens zien, hoe koelbloedig en kalm ik blijf onder zulk een ernstig geval.”
	„Waar is Mama?” vroeg hij dringend aan Let.



	De toon van zijn stem deed Moeder al angstig te voorschijn komen uit de zijkamer.
	Hij ging op haar toe en vatte haar hand.
	„Ga maar eens mee, ” zei hij troostend en bemoedigend, „ga maar eens mee —” en hij trok haar met zich voort.
	„Wat is er gebeurd ?” vroeg Moeder doodelijk verschrikt, en twee hooge, angstige stemmen herhaalden die vraag.
	„Niets, niets, ga maar mee,” bleef Broer zeggen, zijne moeder meetrekkend en zoo grappig zijn rol van rustigte-midden-der-baren spelend, dat Let er later om proesten moest.
	Maar nu, terwijl zijn moeder vuurrood werd van angst en schrik, nu greep Let hem in zijn kraag en schudde hem heftig heen en weer, om er de comedie uit te schudden.
	„Zeg ’t dan, jongen!” beval ze kort en heftig. „Zie je dan niet, dat je Ma nog veel meer doet schrikken! ”
	De arme Broer merkte opeens, dat Let gelijk had en dat hij redenen te over had, om zich niet meer als koelbloedige in-orde-brenger voor te doen.
	„Nol is tegen een balk aangekomen, hij heeft een gat in zijn hoofd hij is in de keuken.”
	Zijne moeder slaakte een half onderdrukten kreet en snelde de gang door, terwijl Let verbleekte en even met het gelaat in de handen fluisterde: „O, God, en morgen zijn tweede tentamen! ” Ze dacht aan een buil, die zij ook eens tegen een balk had opgeloopen, en die haar een ganschen dag hoofdpijn had bezorgd.
	Bertie was met een klein gilletje opgevlogen en wilde haar moeder nasnellen, doch Let hield haar even terug.
	„Laten we niet als dolle kippen erop afvliegen,” zei ze vermanend. „Een gat in je hoofd is op zichzelf zoo erg niet, de Hemel geve nu maar, dat hij werken kan vandaag.”
	Toen gingen ze beiden bedaard naar de keuken en bleven, zonder iets te zeggen, toezien.
	Het moeielijke begin.
	11



	Nol stond over den gootsteen gebogen, terwijl zijn moeder, nu kalm en praktisch, omdat ’t moest, wat boorwater deed in een kommetje, een zacht klein sponsje zocht, warm water inschonk.
	Bertie had wezenlijk moeite, een uitroep van schrik te onderdrukken, want de wond maakte lawaai genoeg. Uit Nol’s dikke blonde kuif welde voortdurend het donkerroode bloed op, had zijn gelaat overstroomd, en op zijn reis naar beneden zijn overhemd geheel bezoedeld.
	Let leunde bleek en stil tegen den deurpost aan, voortdurend denkend; „Het tentamen! het tentamen! Ik had één dag hoofdpijn, en ik was twee dagen suf en toch had ik nog maar een buil!’
	Het was of de gewonde de schandelijke, hardvochtige gedachten van zijn zuster raadde, want wraakzuchtig plagend stak hij zijn tong uit, tusschen twee gudsende straaltjes bloed, die hij zelf nog wegbette.
	Toen Broer die beweging zag, geloofde hij weer aan Nols redding en volmaakt herstel, want hij dorst halfluid de opmerking te maken, dat Nol nu veel leek op den man uit het hofje achter zijn school, die van zijne vrouw met de pantoffel had gehad een lugubere opmerking, waarvoor hij door Bertie buiten de deur werd gezet.
	Nu was het warme boorwatermengsel klaar en moeder begon de wond uit te wasschen. Het bleek een lange snee te zijn, en het duurde vrij lang, eer het bloeden op hield.
	Let en Bertie keken almaar toe, met de armen om elkaar heen geslagen, totdat Moeder zei: „Zeg, meisjes, vóór staat het water voor de kopjes koud te worden gaan jullie die nu eens wasschen.”
	„Ja,” zei Let. „Dadelijk, maar zeg Nol zou je kunnen werken?”
	„Geen spier,” verzekerde Nol plechtig. „En morgen moet ik natuurlijk op bed blijven —”



	Maar zijn vroolijke, stellige toon nam Let een pak van ’t hart.
	„Verbeeld je,” zei ze op de gang tegen Bertie, „verbeeld je, dat hij zoo suf was geweest, als ik op dien Vrijdagavond hè, dat ’s goed afgeloopen —”
	„Ik geloof, dat ’t heele geval je alleen maar schelen kan om het tentamen,” merkte Bertie eenigszins verwijtend op.
	Let lachte zachtjes, want ze vreesde, dat Bertie reden had voor hare opmerking. Ja, ’t was waar, al haar gedachten hadden om ’t tentamen gedraaid, doch dat was per slot van rekening toch alleen maar, omdat ze Nol wou zien, stralend in de glorie der overwinning.
	Een kwartiertje later kwam Nol in de huiskamer. Zijn hoofd was flink en netjes verbonden. Zijn blozend gelaat, nu beroofd van de kloeke, blonde kuif, keek zoo zot uit onder den strakwitten kap, dat Bertie en Let begonnen te proesten van ’t lachen, als hij ze maar even aanzag.
	„Foei, dat ’s niet mooi van jullie,” zei hij met een droeve stem. „Is dat nu zusterlijke liefde? Is dat nu menschelijk mededoogen?”
	Toen lachten ze nog harder en Broer kwam zijn schrille jongensstem daarbij voegen en toen moeder den boel in de keuken opgeruimd had, vond ze haar viertal in een kringetje ronddansen en het spelletje spelen van: „vier oude wijven, die mekaar niet krijgen konden,” want Broer had Nol een molenaar genoemd om zijn witte muts.



	NEGENTIENDE HOOFDSTUK.
	Nol opende de rij der overwinningen.
	Zóo zei Minnie, toen ze boorde, dat zijn vierde tentamen ook gelukt was en hij zich dus als geslaagd kon beschouwen.
	Maar drie waarschuwende handen gingen de hoogte in, van de drie andere slachtoffers.
	Broer en Let lachten daarbij en ze meenden het; Leo lachte daarbij ook, maar hij meende het niet.
	Toen volgde Broer.
	Op een Dinsdagmorgen in het begin van Juli stapte hij naar Bleyenburg, om te hooren „of de heeren hem hebben wilden.”
	Hij kon zoo wat tegen half een thuis zijn en tegen dien tijd hing er uit ieder raam van het wachtende huis een bovenlijf met een lachend gezicht, dat zoo nu en dan even ernstig werd. Verbeeld je, hij moest er eens niet zijn !
	Mevrouw Menke, Let, Bertie en Anna hadden ieder een raam op de eerste verdieping. Klaas, Nol, Leo en Minnie lagen boven en rekten zich steeds verder uit het raam om de eer te verwerven, den jongen triumfator het eerst te zien.
	Mina stond beneden aan de open deur en Constant, die even kwam oploopen, om te hooren of Broer al thuis was, bleef daar ook, toen hij zag dat alle ramen bezet waren.



	Mevrouw riep naar beneden: „Als hij rookt, dan is ’t in orde.”
	Zoo hadden ze afgesproken. Als Broer zou slagen, mocht hij zijn eerste cigaret aansteken en die zou dan meteen zijn overwinning verkondigen.
	„Ze denken, dat ’t mijn eerste is!” had hij den avond te voren tegen Nol gefluisterd.
	„Nou, wees blij, dat ’t je eerste niet is,” zei deze diepzinnig. „Anders bekwam die je misschien slecht, en dat nogal als je het feestvarken bent! ”
	lederen keer, als ze iets zagen verschijnen, dat op een spichtigen, knokkigen jongen leek, dan riepen ze : „Daar heb je ’m!” En dan lagen ze zóóver uit’t raam, alsof ze zich voor de voeten van den verwachte wilden neerstorten.
	Toen, eindelijk; „Daar heb je ’m! En hij rookt! hij rookt! hoera! hoera! ”
	Nu vlogen ze allen van de ramen weg, hem tegemoet. De bezoekers van den tweeden rang deden de boventrap daveren van hun schreden.
	Bertie bleef nog even aan ’t raam en stak twee vlaggetjes uit, vlaggetjes van Broers opgeborgen speelgoed en Broer moest nog harder lachen, toen hij opeens dat Oranje en rood-wit-blauw zag kwispelen uit ’t raam, waar daarnet nog zijn zus uit had gehangen.
	Hoera! hoera!
	Als dol dansten zij om Broer, die gezoend en gepakt werd door zijn moeder en de zussen.
	„Dat’s numero twee,” zei Mevrouw Menke met een zucht van verlichting. „Wie is nu aan de beurt?”
	„Ik!” riep Let en nam meteen Leo mee naar boven. Ze wist niet of zij werkelijk ’t eerst aan de beurt was. Leo had den datum van zijn examen niet gezegd en ze meende, dat hij ’t prettiger zou vinden, als niemand er hem naar vroeg. Daarom nam zij nu maar de beurt.
	Toen ze boven even alleen waren, zei hij kort:



	„Ik eerst.”
	„Zoo,” antwoordde Let.
	’t Was een drukkend heete Julidag, de tweede Woensdag na Broers overwinning.
	Let had een uur gewerkt in den middag. Toen vond ze ’t welletjes, ’t Was zoo warm, en de ontspanning, die het naderend examen haar gaf, deed zich reeds gelden. Den volgenden Woensdag en Donderdag moest zij onder ’t mes, en ze wilde frisch en uitgerust op ’t examen verschijnen.
	Ze liet haar luieren op dezen warmen Woensdag beginnen. Wel een beetje vroeg, maar als het wat koeler was, kon ze desnoods Zaterdag nog aanpakken.
	Tegen half drie ging ze naar nummer vijftig, naar de Falckenaers.
	Ze had Leo sedert Zondag niet gezien. En ze berekende, dat het nu toch iederen dag kon zijn, dat candidaatsexamen. Want tot zoo heel lang in Juli duren die examens nooit.
	Als hij eens voor haar stond, geslaagd! 0, hoe heerlijk, hoe heerlijk zou dat wezen!
	Maar en haar hart neep dicht van angst als ze hem nu eens plotseling vond, en hij was gezakt
	Ze vouwde haar handen onder de kanten van haar blouse: „0, God!” bad ze, „dat mag niet! dat kan niet! Want hij zal wellicht de kracht missen het over te doen. En hij moet rusten! Hij ziet eruit als een geest!”
	„Zijn we aan ’t lanterfanten, Letje?” klonk de stem van Nico achter haar en hij temperde zijn fietsvaart door haar bij den schouder te vatten en haar te dwingen, even mee te loopen.
	„Ik zou eraf komen, onbeleefde jongen,” zei ze onderrichtend.



	„Geen tijd, nicht! Ik kan mijn tijd niet verbeuzelen, zooals jij op ’t oogenblik. Ik moet even naar Voorburg, adieu!”
	Voort stoof hij en ze volgde hem met haar blikken, lachte om zijn haast. Hij zag het aankomen, dat ze de boomen van den overweg gingen sluiten en hij reed als een renner, haalde het nog net, verdween achter den neervallenden boom uit haar gezicht.
	Toen belde ze bij nummer vijftig aan, en dacht, hoe prettig het zou zijn, als ze zelf op haar fiets was geweest. Dan was ze meegevlogen, ondanks de warmte, ’t Was zoo leuk, zoo’n grooten jongen te laten zien, dat een meisje ook nog wel wat kan! Klaas en Nol mochten best eens wat hoogere gedachten omtrent meisjeskrachten koesteren.
	Ze vond Sanne in haar boudoir. Sanne ontving haar met zulk een ontevreden gezicht, dat Let dadelijk dacht: „O wat heb ik nou weer misdreven?”
	Maar ditmaal was ze zichzelf van niet de minste schuld bewust.
	„Goedendag, Sanne,” zei ze. „Hoe maak je ’t? Ik heb je in lang niet gezien.”
	„Goedendag Let. ’t Is anders pas vier dagen geleden, maar dat ben je zeker alweer vergeten.”
	„Waar is Leo?” vroeg Let, geen verontschuldiging voor haar slecht geheugen noodig vindend.
	„Dat weet ik niet,” zei ze norsch. „Hij is nergens meer te vinden. En we zullen onweer krijgen, kijk maar eens wat een lucht. Als Papa hoort, dat hij nu uit is, weet hij weer geen raad van bezorgdheid. En Leo is gezakt voor zijn candidaats.”
	Ze zag het blozende gelaat daar voor haar verbleeken ; ze zag de heldere oogen opkijken, groot en star worden van schrik.
	„Wanneer?” vroeg Let heesch, zonder zich rekenschap te geven, waarom ze dit vroeg.



	„Vanmorgen.”
	Let draaide zich om, ging voor het open raam staan, ’t Was, of haar een mokerslag op het hoofd getroffen had.
	„Gezakt,” zei ze in zichzelve. „Gezakt. —”
	Maar ze kon zich niet indenken, dat dit vreeselijke waar was.
	Gezakt en ’t kon niet. ’t Mocht niet. Hij had zich afgepijnd tot ’t uiterste, ’t was zoo heel wel mogelijk, dat zjjn krachten hem zouden begeven nu en dan had hij niets in ruil daarvoor gekregen.
	Sanne had zich neergezet in een fauteuil, tikte ongeduldig met de kwasten op de leuning. Daar voor het raam stond Let onbewegelijk, den rug naar haar toegedraaid. Wat was dat nu toch voor manier van doen?
	„Ben je van plan, daar voorgoed te blijven?” vroeg Sanne na eenigen tijd scherp. „Ik moet uit, dus ik dien je te verlaten.”
	Let zag naar haar om. „Waar is hij?” vroeg ze weer.
	„Ik heb je immers gezegd, dat ik ’t niet weet.” antwoordde Sanne ongeduldig. „Mijn God, kijk toch niet zoo tragisch. De jongen zelf neemt het ook al op, alsof zijn zieleheil ermee gemoeid is, geloof ik. Hij zei wel niets, maar hij heeft zijn fiets genomen en is weggestormd, den kant van Voorburg uit, alsof de duivel hem op de hielen zat. Kom hij kan ’t immers over vier maanden overdoen. Maar op het oogenblik wilde ik toch wel, dat hij thuis was. Want we zullen noodweer krijgen en als hij flink nat is geweest, dan kan je de poppen weer met hem aan ’t dansen krijgen.”
	„Ik zal hem gaan zoeken,” zei Let.
	„Een naald in een voer hooi! Maar ga je gang, ’t is licht te probeeren. Om half zes dineeren we. Als je maakt, dat hij dan thuis is, ben je de beste. En zeg als je nu een beetje je tragiek kunt afleeren, kom dan



	hier eten en vraag thuis of er nog een paar komen vanavond. Dat zal den avond een beetje helpen passeeren. Papa is thuis, vanavond! En ’t is nergens voor noodig, dat we dan als drie uilen in doodsnood bij elkaar zitten. Papa zelf vindt het zoo vreeselijk niet, maar hij is bang, dat de jongen ’t zich te erg aan zal trekken. Wat een lucht! Ik neem mijn regenmantel op mijn arm mee. Als ik niet afgesproken had, bleef ik thuis. iSTu, ’t beste. Ik wensch je een detectieveneus. En anders tot aan tafel.”
	Ze gingen samen de trap af.
	Let haalde haar fiets. Er was niemand thuis, en zoo kon ze niemand vertellen, wat haar zoo bedroefd had.
	Plotseling viel ’t haar in, dat het beter zóó was. Dan konden ze beter, den avond helpen passeeren.”
	Ze zei tegen Mina: „Ik ga fietsen. Zeg aan moeder, dat ik bij de familie Falckenaer blijf eten, en dat juffrouw Sanne gevraagd heeft of Bertie en Broer daar vanavond komen. Bertie met haar viool.”
	Toen sprong ze op en reed de Laan af naar Voorburg.
	En als ze nu aan het dorp was, waar dan heen? Dan kon hij zoovele wegen ingeslagen zijn.
	Ze moest echter aanhoudend aan één en denzelfdeu weg, aan één en hetzelfde plekje denken.
	Even voorbij Leidschendam lag een scheepstimmerwerf, waar je heerlijke roeibootjes kon huren. Vaak gingen ze daar heen, stalden hun fietsen in de werkloods en roeiden een eind de vaart naar Leiden op.
	Een groot halfuur roeien verder lag aan de overzijde der vaart een lang-gerekt eilandje, dicht met wilgen bezet, en met ruischend riet aan de kanten.
	Daar bleven ze meestal halt houden, stuurden hun booten tot diep onder de wilgen, dat de takken er zich geheel over sloten en ze languit moesten gaan liggen.



	En Let geloofde vast en zeker, dat hij daarheen was, naar de Wilgen.
	Daarom reed ze Voorburg door, den straatweg naar de Wijkerbrug op. De zon scheen nog. Maar waar ze een vrij uitzicht op de lucht had, zag ze die donker-leiblauw worden tegen de zonnestralen in.
	weer buiten ’t dorp was gekomen, naderde haar een groote schare fietsrijders en rijdsters. Ze hield rechts en bleef met onverminderde vaart voortgaan zonder te zien, dat er kennissen bij waren.
	Ze hoorde enkele uitroepen en merkte, dat hier en daar een pet ging.
	Heel even keek ze om, groette in ’t vage, vloog voort.
	„Wat heeft Let Menke een haast!’ zei een meisje tot haar buurman. „Heb je ooit iemand zoo woest zien rijden, als de meisjes Menke? Alle drie dan ! Papa zegt, ze zullen er nog eens een hartkwaal van krijgen.’
	„De meisjes Menke en een hartkwaal!’ lachte er een. „Zeg, de Witt jij kent ze het beste daar is geen gevaar voor, hè? En toch geloof ik, dat jij wel zou willen, dat een van de vrouwelijke Menkes een hartkwaal had. —’
	„Wie, wie? wie van de Menkes ?’ vroegen de anderen. Een zong:
	„Die ronde, die blonde,” en een ander:
	„Die rooie, die mooie! —’ Charles de Witt was bijna verlegen geworden. Hij trachtte even het wegsnellende meisje na te zien, maar ze was reeds te ver. Toen zei hij; „Zou ze al weten, dat Falckenaer geveegd heeft?”
	„Och heeft hij?’
	Een koor van meewarige meisjesstemmen verhief zich. De jongens vroegen: „Hoe weet je dat, de Witt?”
	„Ik was vanmorgen in Leiden, juist om er naar te hooren. —’
	„Ach dat’s zielig! Die arme jongen heeft er zijn



	laatsten druppel bloed voor gegeven * zuchtte een klein sentimenteel ding.
	„Nu Magda, ik verzeker je, dat hij nog wel wat over heeft,” troostte een medisch student. „Maar beroerd is ’t allemachtig beroerd. Ik had Falckenaer zoo van harte het pleziertje gegund!”
	Na een klein half uurtje was Let bij de scheepstimmerwerf. Ze sprong af, reed haar fiets door het bleekveldje heen naar de loods.
	De baas, die haar goed kende, kwam haar al te gemoet.
	„Is meneer Falckenaer hier geweest?” vroeg ze haastig.
	„Jawel, juffrouw. Meneer heeft nummer negen mee. Hij is de vaart op.”
	„Hoelang houden we het nog droog?”
	Baas Ruil nam zijn pet eens af, krabde zich langs het hoofd, keek naar de zwarte lucht boven Gouda,
	„Dat zal wel meevallen, denk ik,” deelde hij eindelijk mee. „De wind zit er nog niet onder, ziet u maar als ’t eenmaal zóo ver is, dan krijgen we er ook van langs, ’t Zou me echter verwonderen, als we vóór vijven meer dan een paar druppels kregen. —ln alle geval zou ik de juffrouw maar raden, om gauw naar huis te gaan, want je kunt nooit weten. —”
	„Ik kan er tegen,” zoo stuitte ze zijn woordenvloed. „Is acht vrij?”
	„Jawel, juffrouw!”
	„Nu, leg er dan eens gauw de riemen in.”
	„Moet de juffrouw alleen erop uit? Zal ik mijn Hannes meegeven?”
	„Hou je Hannes maar bij je, je weet, dat ik roeien kan.”
	„En of —” zei de man, nam de riemen en legde ze op de ijzeren punten.
	Let sprong in de boot, greep de riemen.



	Met een paar fiksche slagen was ze de brug onderdoor, was op de vaart.
	Toen roeide ze gelijkmatig voort.
	Ze zat nu met haar rug naar de buienlucht toe, en had ’t volle gezicht op het nog zuivere deel van den zomerhemel. Dat gaf haar moed om Leo nog droog thuis te brengen en „de beste” te zijn bij Sanne. Na een kwartier keek ze om, kreeg ze de Wilgen in ’t oog. En ze roeide weer, dat ’t zweet haar langs de slapen vloeide.
	Toen voelde ze opeens haar hart in haar keel bonzen. Ze was bang. Bang om een menschenkind te ontmoeten in zóo groot verdriet. Maar ze moest.
	En ze werd nog banger, nu ze voelde, dat er geen ontkomen aan was.
	Daar waren de Wilgen, geen tien minuten roeien meer weg Daar zou hij wel zijn en dan moest ze heel bedaard wezen, net doen, of het hier niet erger was, dan ergens anders, dat zakken voor een examen.
	Ze roeide voort, tot ze op een twintigtal riemslagen van de Wilgen verwijderd was. Toen liet ze de riemen los, veegde zich het gelaat droog, kamde het haar op, wachtte tot ze niet meer hijgde. Want ze wilde bij hem komen of het een spelevaart gold
	Ze greep de riemen weer, roeide zachtjes.
	De eerste wilgentak streek haar over het hoofd.
	Ze bukte zich, zag onder haar arm door in de koele, groene schemering achter haar.
	Nummer negen lag vastgebonden aan denzelfden boom van altijd.
	Ze deed een Hinken riemslag en bukte zich dieper.
	De boot vloog voort, de takken schoven haar ritselend over den hoed. Ze legde een riem neer, hield de ander klaar om niet op ’t land te loopen
	En vaart verminderend liep de boot het kleine



	haventje binnen in de gouddoorglansde, groene schemering, gleed vlak langs nummer negen
	„Goedenmiddag, ” zei ze.
	Hij lag achterover, met de handen gevouwen onder ’t hoofd en staarde naar den blauwen hemel, die door de takken schitterde.
	Zoo lag hij al twee uur, ten doode afgemat van den wilden, woesten strijd, dien hij met zichzelve had gestreden ; van den woesten opstand, waarin hij gekomen was tegen ’t Lot.
	Nu was hij heel bedaard, omdat hij eenvoudig de kracht miste, anders te zijn. Hij was te moe om aan naar huisgaan te denken, te moe zelfs om het hoofd op te lichten en te zien, vanwaar de stoornis kwam, toen hij een boot hoorde naderen onder de wilgen door.
	Een soort verdooving was over hem gekomen.
	Daar schoot de boot langs de zijne; daar hoorde hij die welbekende stem, zoo rustig en kalm zeggen: „Goedenmiddag. ”
	En de blik van de heldere oogen verbrak den boei om zijn bewustzijn.
	„Let!” riep hij verwonderd, blijde, wanhopig, beschaamd.
	Toen kreeg schaamte de overhand en hij sloeg den arm voor ’t gelaat, dat ze hem niet zien zou, den onwaardige, die niets was en niets kon en niets bezat, zelfs niet de kracht om het mislukte over te doen.
	„Kom mee, Leo,” zei ze en trok den arm weg. „Weet je wel, dat we een donderbui zullen krijgen van belang? Dkarom kom ik je halen, want je Papa zal zoo ongerust zijn, als je in dat weer buiten bent. Kom nu, jongen en laten we net doen, of er niets van aan is, want we moeten naar huis. —”



	Hij richtte zich overeind, en werd kalm door den invloed van die kalme oogen, die dwingende stem.
	En hij greep de riemen, toen hij ’t haar ook zag doen. Ze maakte het touw van zijn boot los en hun eerste slagen dreven hen onder de Wilgen vandaan.
	„Zie eens!” riep ze verschrikt, daar de buienlucht zeer gewonnen had op den zomerhemel. „We moeten ons haasten. Vooruit!”
	Haar boot vloog voort en ze wendde zich naar hem om.
	Hij had de lippen op elkaar geklemd en trachtte haar bij te houden. Maar ze zag, dat hij zich tot het alleruiterste inspande en ten doode vermoeid was.
	„Ik weet wat!” zei ze, stuurde haar boot naar den kant en bond ze vast aan den laatsten wilg: „Kom hier, we zullen in één boot op de beurt roeien.”
	Ze sprong in de zijne, nam hem de riemen af en duwde hem weg, toen hij tegenstreefde.
	„Ga jij nu op den voorsteven liggen en kijk uit.”
	En hij ging voorover op den voorsteven liggen, zooals ze dat altijd om beurten mochten doen op hun blijde spelevaarten.
	„Nu mijn beurt,” zei hij na een poosje en draaide zich om.
	„Ga heen, gauw!” snauwde ze. „’t Gaat nu juist zoo heerlijk! ”
	Met een zuchtje liet hij zich terugvallen en gaf toe. Hij kon wel niet anders dan toegeven.
	Toen ze aan de werf gekomen waren, rekende Let met Ruil af: „Stuur Hannes maar om nummer acht, die ligt bij den laatsten wilg vastgebonden,” zei ze.
	Leo had hun fietsen uit de loods gehaald.
	„Zouden we niet met de tram gaan?” vroeg ze.
	„Zeg, dat kan ik nog wel,” antwoordde hij korzelig.
	Toen brak even haar starre houding.



	„Ach, Leo,” smeekte ze en stak haar hand naar hem uit.
	Hij legde zijn beide handen om de smeekende hand heen en keek haar in de oogen, waarin tranen opwelden.
	„Niet doen, meisje alsjeblieft niet!” zei hij kort, maar niet meer boos.
	Ze reden naar huis, in bedaarde vaart.
	Toen ging de zon schuil achter de zware wolken en ze overtogen het gansche hemelgewelf. Overal dreigden de donderkoppen, boven de stad, boven het Bosch, achter hen.
	Ze gingen even voorbij den tol den weg door het weiland op, om hun huizen aan de achterzijde te bereiken.
	En toen zei Let opeens: „Kijk eens Leo, wat een mooie distels! Laten we die onthouden, dan ga ik ze straks plukken.”
	Hij was al afgesprongen. „Hou mijn fiets maar vast,” zei hij en Let sprong ook af.
	„Zoo had ik ’t niet bedoeld,” zei ze.
	„Maar ik wel,” antwoordde hij. Hij ging het veld in over de steenen en scherven, bukte zich, plukte de mooie hooge distels.
	„Maar Leo dan toch!” riep Let. „Neem je mes alsjeblieft! Ik word er wee van. Foei, schei uit!”
	„Ik heb het verloren!” antwoordde hij onverschillig.
	„Kom hier, dadelijk! Ik heb een schaar!”
	Ze stampvoette van ongeduld en wilde de beide fietsen neerwerpen op de keien. Doch de laatste mooie distel was geplukt en hij kwam terug, gebogen zich voortslepend tusschen de steenen en scherven en de distels.
	Toen bond hij ze aan haar stuur met een eind touw, dat hij tusschen de scherven had opgeraapt en greep naar zijn fiets.



	Ze streelde zijn hand open, voelde die ruw van ontelbare ingedrongen prikkels, terwijl groote druppels bloed kraalden aan de toppen
	En ’t leek haar een apotheose van troosteloosheid, wat ze gezien had; onder de duizendvoud dreigende donderlucht deze gebogen, zich voortslepende gestalte, die met bebloede handen distels droeg, distels geplukt had op ’t dorre veld.
	’s Avonds zaten ze bij elkaar, terwijl de hemel zijn duizendvoudige dreigingen vervulde.
	Meneer Falckenaer had de pluche gordijnen geheel en al toegetrokken, zooals midden in den winter. Nu werd het schelle bliksemlicht buiten gehouden. Maar dan kwam de donder ook zonder waarschuwing, barstte los, scheen zoo nabij, dat ze soms sidderend het hoofd bogen, als dreigde werkelijk een van die knetterende slagen hen te treffen.
	Ze zaten dan bij elkaar, om den avond te helpen omkrijgen. En het ging vrijwel. Daarnet, tusschen twee buien in, had Bertie viool gespeeld en Sanne had haar op de piano begeleid. Maar toen de donder opnieuw ratelde, had Bertie haar viool neergelegd. Leo had een boek voor zich. Veel bladen sloeg hij niet om. Hij zei nu en dan wat, trachtte Broer te plagen of de kat op te vangen, telkens als zijn vader een bezorgden blik wierp op zijn doodsbleek gelaat. Maar soms staarde hij opeens voor zich uit, als zag hij een Medusahoofd oprijzen. En dan luisterde hij naar den schellen noodkreet in zijn hersens;
	„Gezakt, gezakt!”
	Twee uren zat hij nu al op zijn stoel, achter hetzelfde blad van zijn boek. Ontelbare malen had hij nu al een flauwiteit gezegd tegen Broer, of had met eenzelfde automatische beweging zich gebukt om de kat te grijpen
	De donder barstte steeds opnieuw los.



	Toen kreeg hij opeens een groot, overweldigend verlangen naar de donkere serre achter de pluche gordijnen.
	Daar zou de bliksem flitsen; daar zou hij het land kunnen zien, dat gegeeseld werd door den regen en telkens weerloos lag in ’t helle bliksemlicht.
	Hij stond op, verdween achter de gordijnen, sloot ze zorgvuldig achter zich dicht. Maar toen hij alleen in de duisternis stond, voelde hij zijn woede en wanhoop weer over alle dijken en dammen van zijn zelfbeheersching slaan, en in vertwijfeling klemde hij de handen tegen den mond om geen vloek en geen kreet te slaken.
	Let zag hem na. En ze zag ook Sanne’s ontevreden blik.
	Sanne dacht: „Nu gaat de tragiek tóch nog beginnen. Wat zijn dat nu voor kuren, om daar te gaan staan, waar je sterft van angst om al dat licht!”
	Als Sanne niet zoo gekeken had, was Let hem dadelijk achterna gegaan. Want iets zeide haar, dat ze misschien noodig was, daarginder.
	Maar nu nam ze een groot plaatwerk voor zich, ging naast Broer zitten en ze begonnen samen te kijken.
	’t Onweer nam almaar in hevigheid toe.
	Ze legde Broer de platen uit. Haar stem hokte telkens even, als een slag over het huis ratelde.
	Ze vertelde eentonig. Ze maakte veel fouten. Want ze zag inplaats van de platen de donkere serre en dan die eenzame gestalte, waarlangs ’t bliksemlicht nu danste met één, twee, drie venijnige sprongen
	En ’t was of hij haar riep. Ze streed lang tegen dien dwang naar hem toe te gaan. Sanne zou zoo boos zien!
	Maar toen een donderslag zoo fel en zoo ratelend losbarstte, dat het huis ervan dreunde, toen bekommerde ze zich niet meer om Sanne en haar boosheid. Ze duwde Broer van zich af, en verdween ook achter de gordijnen.
	Het moeielijke begin.
	12



	Hij stond met den arm tegen den raamstijl en het hoofd in de hand te staren in de duisternis. En juist op het oogenblik, dat Let de gordijnen weer dichtschoof, zag ze de duisternis verscheuren, zag de gansche vlakte voor zich liggen, zag aan den horizon de kerktorens spookachtig opleven, een-twee-driemaal, in roodachtig, in bleekgeel, in zwavelgeel licht.
	Zóo ineengezakt stond hij geleund, dat het leek of hij dadelijk neer zou zijgen.
	En toen ging haar gansche ziel hem tegemoet en voelde ze alle terughouding wijken voor haar medelijden.
	Ze sloeg den arm om hem heen en trok hem naar zich toe. En zoo bleven ze nog even een volgend spel van den bliksem aanzien. Toen zei ze smeekend: „doe, ga naar bed ’t Is zoo naar, om te weten, dat je zoo moe bent en niet rusten kan —”
	„Ach ’t helpt me toch niet ” antwoordde hij dof en het klonk als een hartbrekende klacht.
	„Ga toch, probeer het ik bid je ach toe! ’t Is toch beter dan hier zóo te hangen, kunt niet meer, arme jongen. Doe ’t dan voor mij.
	„Ja,” zei hij zich overgevende. „Nacht meisje
	Ze liet hem los en hij trad op ’t gordijn toe. Doch hij keerde zich opeens om, greep haar handen, drukte ze hartstochtelijk tegen zijn lippen, even maar
	Na een half uurtje was ’t onweer wat bedaard.
	„Nu moesten we maar heengaan,” stelde Bertie voor. „Net tusschen twee buien door misschien.”
	Sanne hield ze niet terug. Nu Leo toch naar bed was, was ’t zwaarste achter den rug.
	Bertie en Let traden samen het huis uit. Broer bleef aan de deur stoeien met Sanne.
	Bertie sloeg plotseling haar arm om Let’s hals en barstte in snikken uit.



	»Hij^is gezakt, nietwaar? O, hij is gezakt!”
	„Ja, antwoordde Let en kon zich toen ook niet langer bedwingen.
	Schreiend gingen ze onder de ruischende populieren, toen Broer hen inhaalde.
	Hij zag ze aan met groote verwondering. Daarnet hadden ze gelachen en gepraat en nu
	Maar hij was wat bang van meisjestranen en ook wat gekrenkt, dat zij hem niet in vertrouwen hadden genomen, en hij met al zijn vernuft niet kon narekenen, wat de oorzaak van haar verdriet was.
	Hij snelde ze op een drafje voorbij en stoof eindelijk boos bij zijn moeder de kamer in.
	„Waar zijn de zussen?” vroeg Mevrouw Menke verwonderd.
	„De meides loopen buiten te huilen die sierlijke idioten —” antwoordde hij in zijn weergalooze jongensblague.
	„Dan is Leo gezakt,” fluisterde Mevrouw Menke.
	En even later kon Broer nog boozer worden, als hij wou, want toen schreide zijn moeder ook.



	TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	„Is je broer ziek?” vroeg de Witt van Grave aan Sanne, toen hij haar op het Bezuidenhout tegenkwam, zij opweg naar de stad, hij naar de Laan.
	„Ja, voor de verandering,” zuchtte Sanne. „Hij is den dag na dat verwenschte examen flauw gevallen bij het opstaan. Zeg, haal jij in Godsnaam zulke streken niet uit, als je zakt voor je candidaats! ”
	„Dat heeft nog den tijd!” stelde hij haar gerust. „Maar en toen ”
	„Nu _ en toen Ik was al de deur uit, ik sta vrij wat vroeger op dan hij. En Papa was Goddank niet thuis, anders had die misschien ook een flauwte gekregen van den schrik. Onze meid is toen nogal slim geweest; ze heeft Mevrouw Menke gehaald, en die heeft Broer naar den dokter gestuurd, en toen heeft de dokter gezegd, dat hij op bed moest blijven of op den divan als ’t te warm 'is. Je weet niet, hoe vervelend het is. Papa haast zich aan tafel om gauw naar boven te gaan, eer hij naar zijn bureau terug moet. Nu, en dan ’s avonds met de thee, dan vind ik ’t wel wat hard, om de meid met thee naar boven te sturen, en dan ga ik zelf maar, met mijn eigen thee ook maar opwekkend gezelschap is hij niet.”
	„Of jij ’t zou zijn?” dacht de Witt bij zichzelf en hij



	voelde iets in zich om een klein preekje te houden zoo’n heel kleintje maar, over geduld, en „toch zielig zijn.” Maar hij werd gestoord door Broer Menke, die als een dolle aan kwam fietsen, zoo verschrikkelijk hard, dat een agent hem woedend nakeek. Toen hij Sanne en de Witt zag, nam hij zijn pet af, zwaaide ermee en schreeuwde: „Ze is er door! ze is er door! Hoera!”
	Maar toen hij bij ’t hoera! was gekomen, was hij al twintig huizen verder.
	Hij deed dienst als ijlbode naar Mevrouw Menke toe, die met popelend hart stond te wachten aan de deur.
	„Zeg,” zei Sanne tot de Witt, „ik ga bij mevrouw Barger dineeren, zeg jij alsjeblieft tegen Let, dat ik wel kom, maar wat laat, halftien of zoo iets. Je gaat zeker ook.”
	Toen ze op de hooge brug over het Kanaal gingen, die naar de Heerengracht leidt, zagen ze een feestelijken optocht naderkoraen, een gang van jeugd en vreugd door de breede zonnige straat.
	Enkele deelnemers liepen, de meesten waren op de fiets en reden met de handen op eikaars schouders of op die van de voetgangers.
	’t Was een kleurig gewirwarrel van lichte kleedjes, een geschitter van de zon op nikkelen sturen, nikkelen veilingen, een geschater van blijde stemmen.
	Midden in den groep liep de hoofdpersoon, Let. Nol vond, dat ze een moderne Meikoningin was, zooals ze daar ging, tusschen haar onderdanige onderdanen op of naast de fietsen. Ze droeg bloemen in de hand, die Anna al vooruit voor haar had durven koopen. Nico liep naast haar, met zijn fiets aan de hand, en Nol reed aan haar andere zijde. Hij hield zijn zuster om den arm vast en liet zijn voorwiel telkens gevaarlijk dicht bij haar witte japon zwenken, als hij nog beter wilde luisteren naar haar verhaal van de twee lijdensdagen.



	En daarom heen Bertie, Constant, Anna en Minnie, Hans de Kruyff, Liel en wat kennissen van Lets school.
	De Witt en Sanne gingen aan den rand van het trottoir staan en wuifden den deelnemers aan den optocht toe. Let wees, dat ze niet bij hen kon komen door de fietsen en ze riepen terug:
	„Tot vanavond!”
	Broer had zijn telegramdienst ook uitgestrekt tot nummer vijftig, zoodat Leo het goede nieuws al wist, voor Let blozend, hijgend en lachend voor hem stond.
	Ze bleef maar even en toen ze de trap af was, viel ’t hem in, dat hij haar zijn nieuws nog niet had verteld, dat de dokter hem naar buiten verbannen had en dat hij gaan zou, zoo gauw hij zich in staat voelde, een paar uur in den trein te zitten.
	Hij lag op den divan voor de opengeslagen verandadeuren van zijn studeerkamer. En nu hij blij was om Let, voelde hij zich weer een beetje opleven na die vreeselijke afmatting der laatste dagen.
	Toen de zon schuin naar binnen viel, roodgoud, toen hoorde hij verwijderd stemmengerucht tot hem komen in de stilte van den zomeravond.
	Hij wist wat dat was, ’t feestgerucht van de Menkes en hun gasten. Nu zaten ze daar allen in de veranda, in den tuin. Straks zou moeder Menke de lamp met de roode kap op de tafel zetten, en als je dan den tuin binnenkwam, zag je de veranda, als een heilig plekje, een kerkje der gezelligheid.
	O, die doodsche stilte van zijn eigen huis! Niets was er hoorbaar dan het rinkelen van ’t vaatwerk in de keuken, waar Daatje bezig was.
	Hij trachtte te slapen, lag roerloos een poos, telde van één tot honderd.
	Maar hij werd steeds helderder, hoorde scherper, hoorde duidelijk de zware stem van Nico, die iets riep van



	den weg af, hoorde snellende voeten door het grint van den tuin, waar feest was.
	„Ik ga erheen,” zei hij opeens en stond op.
	Terwijl hij wat toilet maakte, voelde hij zijn knieën knikken en ’t was of alles om hem heen zachtjes, zachtjes deinde.
	Maar hij ging toch. Op de trap, toen hij zich aan de leuning moest vasthouden door dat onveilige gevoel in zijn hoofd, dacht hij: „Nu moet ik Sanne daar ontmoeten dat zal een grap zijn!”
	„Maar meneer,” riep Daatje verschrikt, toen hij door de keuken kwam om naar den tuin te gaan „Ik dacht, dat u niet op mocht —”
	„Dat is ook zoo,” zei hij, lachend om haar gezicht, „maar ik wil ongehoorzaam zijn.”
	Ze bemerkten hem niet eer, voor hij het tuinhek binnenkwam. En toen zagen ze allen naar hem met verschrikte blikken. Even verstomde het blijde stemmengerucht. Ze wisten allen, dat hij ziek was en niet op mocht staan; hij zag er zoo moe en bleek uit; het was de eerste keer, dat ze hem zagen, na zijn ongeluksdag.
	Maar dadelijk verhief het stemmengerucht zich weer, want ze voelden, dat dit al heel onkiesch was tegenover hem; dat verschrikte kijken, dat zwijgen.
	Leo ging ’t eerst op Mevrouw Menke toe, feliciteerde haar en ze trok hem naar zich toe, fluisterde lachend: „Ik geloof, dat ik hier een heel ondeugenden jongen beet heb kom maar gauw bij me zitten, hier. —”
	Bertie schoof een leunstoel aan en zei: „Wat aardig, dat je gekomen bent —”
	„Is Sanne hier al geweest?” vroeg hij.
	Let kwam net naar hem toe en hoorde zijn vraag.
	„Neen, nog niet,” zei ze. „Wees maar zoet, we zullen je allemaal helpen tegen je booze zus. O, wat zal ze



	boos zijn! Maar jongetje, jongetje, hoe kreeg je ’t toch in je hoofd?”
	„Och, zoo maar,” zei hij. „’t Leek me hier zoo gezellig en ik heb een nieuwtje. Je was daarnet weg; voor ik het vertellen kon. De dokter heeft me verbannen, vanochtend en het vonnis wordt voltrokken, zoodra de delinquent niet te erg tegen een paar uur treinen op ziet Ik moet ergens heen, waar hei en dennen zijn. ”
	„Alleen?” zei Bertie en haar medelijden klonk door haar stem heen.
	„Ja, natuurlijk hoe anders? Papa en Sanne gaan naar Zwitserland. We zouden immers eerst met ons drieën gaan maar ik heb geen aasje moed of lust voor die reis, zoodat ik blij was, dat de pil het me vanochtend verbood. Papa wilde toen wel de heele Zwitsersche reis opgeven en met mij en pension gaan ergens op de hei. Maar verbeeld je, wat een uitspanning voor Papa na een heel jaar hard werk, om met halfzieken zoonlief op de hei te gaan koekeloeren. En dan, ik zou geen enkelen keer op mijn gemak kunnen hoesten en die weelde wil ik me toch permitteeren. Nu dan, ik heb net zoolang gepraat, tot Papa toegaf. Sanne hielp me, dat was nogal een goed ding. En nu is alles geschikt. Eerstdaags ga ik —”
	Een paar vertrekkende luidjes kwamen Let en Bertie opeischen om haar goedendag te zeggen en het een en ander met ze te bespreken.
	Mevrouw Menke was aan haar theetafel bezig, zoodat Leo even alleen zat en voor zich heen keek met een lusteloozen blik, want hij dacht aan den troosteloozeu zomertijd, die wachtte.
	Minnie en de Witt zaten buiten de veranda aan een klein tafeltje onder den pereboom.
	Minnie had Leo’s hand in het voorbijgaan gegrepen en nu keek ze naar hem met een lichte ontroering op ’t gelaat.



	De Witt zag naar haar en toen naar Leo.
	„Wat ziet hij eruit, he?” fluisterde hij minachtend. „Een gezicht als zeven dagen slecht weer. —”
	„Natuurlijk,” beet Minnie hem toe. „Hij daar heeft geprobeerd iets te doen. En dat is hem mislukt. En dan heb je zoo’n gezicht. Ik hoop jou van mijn leven eens te zien met net zoo’n gezicht, waar je op dezelfde eerlijke wijze aangekomen bent —”
	Toen stond ze op en ging naar Leo toe, liet de Witt achter met een gevoel, alsof hij een oorvijg had gekregen.
	„We zullen je allen helpen, als je booze zus komt,” had Let beloofd.
	Toen Sanne nu kwam, waren alleen de intiemen over. Ze keek raar op, toen ze het tuinhek binnentrad.
	Want Hans de Kruyff riep een commando, alsof hij voor zijn compagnie stond en opeens gingen allen, die ze zoo gezellig verspreid zag zitten, op een rijtje staan.
	Mevrouw Menke had juist wat rozen besproeid. Sanne feliciteerde haar, keek een beetje wantrouwend naar ’t rijtje lachende gezichten en zei: „Wat zullen we nu hebben?”
	„Jij heb niets,” riep Let, die middenin stond. „Maar wij hebben wat, iets goeds en liefs, dat we zorgvuldig bewaren en verdedigen zullen tegen aanvallen. En als je nu beloofd, dat je ook goed en lief zult zijn, dan mag je het zien.”
	Ze wachtte niet op antwoord, maar ging terzijde en Sanne zag door de bres heen, haar broer zitten.
	Ja, bonne mine a mauvais jeu, dat was toen het eenige, wat er voor haar opzat.
	Half Augustus kwam er een week, waarin alle zes de Menkes tegelijk vrij waren.



	In die week, zorgvuldig vooruit berekend, zouden ze met hun zessen gaan vagebondeeren op de fiets.
	Op een mooien zomerdag reden ze op den Woudenbergschen straatweg.
	Ze kwamen van Zeist, waar ze dien nacht gelogeerd hadden. En nu daalden ze de langzame hellingen van den schoonen weg af.
	Aan weerszijden lag de heide in den helderen zonneschijn. Hier en daar voerde de weg langs of door een dennenbosch en schouwden de zes reizigers in de verlokkende perspectieven, die zoo’n bosch kon geven, zich rijende goudbruine stammen en daarachter soms weer de zonneschijn der vrijheid.
	Rustig reden ze voort onder het schaduwgedans van het bladerdak. Ze zeiden niet veel, verdiept als ze waren in al de zomerweelde om hen heen.
	Soms gleed er een blijde lach over hun gelaat, als ze dachten aan de verrassing, die ze vandaag gingen brengen aan éen der hunnen.
	Zachtjes snorrend gingen de wielen over den weg. Bertie en Broer hadden hun voeten op hun voorvork gezet en hielden Nico ieder bij een arm. Deze had een freewheel aan zijn fiets en zoo voeren ze de lange helling af, alsof ze zweefden boven het schoone zonneland. Anna en Let deden met Nol precies eender. En als ze dan de helling afwaren, lieten ze los, groepeerden zich anders, reden soms als de weg breed genoeg was, correct, op een rij en van de zes voorwielen kwam er niet één ook maar een centimeter verder vooruit dan de anderen.
	„Dien zijweg ginds moeten we in,” zei Nico, die zich in Zeist over den weg had laten inlichten. „Wat een heerlijke laan!”
	Ze moesten achter elkaar rijden, naast een wagenspoor. De weg was heel lang; ze zagen de lichtgrijze



	grintbaan langzaam rijzen, de diepblauwe luchtbaan, afgebakend door de toppen der dennen, langzaam dalen. Als een oneindigheid van zomerheerlijkheid lag de weg daar met de dennenbosschen erlangs. Ze reden heel lang, tot Nico afsprong en zeide: „Nu hier in.”
	Een breed karrespoor leidde door laag akkermaalshout. Nol probeerde op het zadel te blijven en reed hortend en stootend door, maar hij zat al gauw in het zand vast. En zoo gingen ze nu achter elkaar voort, tot ze een groote boerenwoning zagen, die voor een dennenbosch lag.
	„Wat zou ik het leuk vinden, als hij niet daar in ’t huis was en we hem moesten gaan zoeken in het bosch ! ” zei Bertie.
	heb je alle kans op,” antwoordde Nol, die achter haar ging, „Want bij die bijen- en kippenteelt zal hij toch wel zijn dagen niet slijten.”
	Nu stonden ze alle zes op ’t voorplein van de boerderij. Een paar verlegen kinderen liepen weg en keken vanachter een hooiberg naar hen. Een boerenmeid, die melkvaten schuurde, liep het huis in en even daarna trad een gezellig boerenmoedertje naar buiten.
	„Goeiendag, dames en heeren!” beantwoordde ze vriendelijk de groet der zes.
	Nico deed het woord.
	„Wilt u ons eens zeggen, waar we meneerFalckenaer kunnen vinden?” vroeg hij.
	„Dat doet me plezier, dat u voor den jongenheer komt,” zei ze in haar aardig-klinkend Utrechtsch dialekt. „Want alleen is toch maar alleen. Jong volk anders dan meneer heb ik van het jaar hier niet. Wel een getrouwd span en dan twee ouwe dames. De jongeheer is erg op zijn eigen. Hij bemoeit zich maar weinig met de andere gasten. Ja, en waar hij nu te vinden is? Augie, kom eens hier —” en ze wenkte een klein



	meisje, dat niet heelemaal achter een den was weggekropen.
	„Heb jij soms den jongen meneer uit zien gaan vanochtend?”
	„Ja,” zei ’t kind, „daarheen is tie.”
	En ze strekte haar hand uit naar het dennenbosch.
	„Nu zullen de heeren en dames zelve maar moeten zoeken, net zoolang tot ze ’m vinden,” zei het vrouwtje. „Die karretjes wil u dan zeker wel hier laten, want dat is niets dan gesjouw door die dennenaaiden heen.”
	„Graag,” antwoordden ze allen en de boerin wees hun een groote schuur, waar zij ze zetten konden.
	Toen gingen ze het dennenbosch in.
	„Wij hebben den tijd aan ons eigen,” zei Nico. „We gaan een uur erin, en als we hem dan nog niet hebben, keeren we naar Je boerderij terug en wachten daar op hem.”
	Dat vonden ze allen het heerlijkste van hun vrijheid, dat ze den tijd aan zichzelf hadden. Bleven ze lang op de boerderij, dan zouden ze weer naar Zeist teruggaan dien avond, en anders zouden ze zien, op den Arnhemschen straatweg te komen.
	Ze liepen over den veerkrachtigen grond, onder de ruischende dennekronen, die zoo heel, heel hoog boven hun hoofd gedragen werden door de slanke, lichtbruine stammen.
	In dit deel van het bosch kon men ver rond zien, tot aan beide zijden de zonneschijn der heide weer schitterde. Maar weldra werd het bosch dichter, de dennegeur rees krachtiger op. ’t Werd een woud van Kerstboomen, zonder de onderste zware takken. En ook andere hoornen stonden hier en daar, groote statige beuken, die het zonnelicht geheel vingen op hun breede kronen, zoodat het daaronder zoo heerlijk was van koele schaduw.
	Nu werd het uitkijken moeilijker en ze verspreidden



	zich, doorzochten ieder een boschstrook, keken zoo nu en dan naar elkaar, of de ander nog niets gevonden had.
	Plotseling wuifde Anna met haar zakdoek en toen Broer dat beantwoordde met den luiden kreet: „Gevonden!” kwam ze aanloopen, hield haar vinger op den mond. Yer van de plaats, waar ze gewuifd had, ontmoette ze de vijf anderen en zei blij; „0 hoe leuk! Ik heb hem gevonden! Hij ligt daarginder in een hangmat, en hij slaapt! Nu moeten we allemaal om hem heen gaan staan en hem ineens wakker maken, wat een verrassing zal dat voor hem zijn! Ga nu gauw mee, maar stil!”
	Ze liepen voorzichtig voort, vermeden de dorre takken, die zoo vervaarlijk kunnen kraken in een stil bosch. Anna ging hen voor, naar een kleine ronde plek, bijna geheel omgeven door zware Kerstboomen. Een kleurige hangmat was geknoopt tusschen een van de dennen en een beuk, die midden op de ronde plek stond.
	En Leo lag in die hangmat met de handen onder ’t hoofd, de wenkbrauwen gefronsd, de lippen opeengeklemd.
	Dit, in de groote stilte van het woud gaf zulk een beeld van verlatenheid en weemoed, dat zij gansch ernstig en verdrietig er door werden. Maar Bertie verbrak hun stilzwijgen, verjoeg het beklemmende gevoel, dat op hen neerdaalde en hief jubelend en blij een geïmproviseerd lied aan, op de wijs van een geliefden psalm;
	„Ontwaakt, gij, die slaapt, want we zochten zoo lang
	Maar hebben je nn toch gevonden,
	Wat lig je hier goed en wat is ’t hier mooi!
	O, dat we voorgoed blijven konden!’
	Zóóver kwam ze later pas, toen ze het nog eens over moest zingen, want bij den tweeden regel gleed een glimlach over zijn gelaat. Hij opende de oogen, keek in den bladerenkroon boven zijn hoofd en fluisterde „Let!”



	„Neen, Bertie,” riep ze, haar lied af brekende en het zeer noodig vindend, dat hij nu dadelijk heelemaal wakker kwam. Ze merkte, dat Let schrikte.
	Toen richtte hij zich op en zag zes lachende gezichten om hem heen.
	.0! o!”
	Hij viel jubelend terug in zijn hangmat. „O wat verrukkelijk! wat een verrassing!”
	„Nu vadertje, dan zou ik eens opstaan, om mijn gasten naar behooren te ontvangen,” zei Nol gedecideerd. „Pas op, of we zullen je Jonassen.”
	„He, riep Broer, op een heerlijken inval komend. „Mag ik straks eens gejonast worden in die hangmat?”
	„Ja hoor,” beloofde Leo en sprong eruit. En toen verliepen er vele seconden met handen geven en blijdschapbetuigen en vragen van de eene partij hoe de andere partij het maakte en van de andere hoe of de eene toch opeens daar kwam, in de verlatenheid der heide.
	Ze hadden een verrukkelijken middag. Tegen een uur of één gingen ze op de boerderij koffiedrinken en ze besloten te blijven tot den avond.
	Ze doolden den heelen middag door het bosch en over de hei, zochten de mooie lange sparappels als souvenirs aan hun middag, jonasten Broer in de hangmat tot hij zelf „uitscheiden ! smeekte; stonden lang, lang op een heuvel, waar je zoo heel ver kon zien over het schoone land.
	Toen de zon ging dalen, bracht Leo hen het paadje af langs het akkermaalshout. Ze hadden graag hier den avond afgewacht, de duisternis zien nadersluipen onder de stammen en het avondrood zien gloeien boven de bruinpaarse heide.
	Maar ze moesten vóór donker op den bestraten weg zijn, waar ze aan hun lantaarns genoeg hadden. Bij den grintweg namen ze afscheid.
	„Tot wanneer?” vroeg Nico.



	„Ja, tot wanneer?” zei Leo schouderophalend. „Zeg Let, over veertien dagen komt mijn dokter hier met Papa. Jij kan nogal een potje breken bij den strengen heer pil. Vraag hem dan, of ik met hen mee terug mag. Zeg maar, dat je niet langer buiten me kunt.
	,0, lieve hemel, wat een jokkens!” nep Let. „-Niets daarvan jongetje! Ik zou dan twee zonden begaan \ooi één; jokken en je verwaand maken. Je zult hier lekker net zoolang blijven als de dokter wil.”
	Ze lachten en schertsten en namen vroohjk atscheid. En ze voelden alle zeven, dat het treurig was om daar zoo alleen achter te blijven en zes sterke, gezonde, jonge menschenkinderen te zien wegrijden in den schoonen zomeravond.
	„Je hoeft niet te denken, dat hij over veertien dagen naar huis mag,” zei Nol als medisch student, tegen zijn oudste zuster, toen ze uit het gehoor waren.
	„Dat denk ik ook niet,” antwoordde ze kort.
	En hij. die daar tusschen het akkermaalshout voortliep, de handen in de zakken, het hoofd gebogen, zoo moede na zulk een drukken dag, hij zelf dacht het ook niet.
	Hij kreeg pas verlof om thuis te komen, toen de herfst een groot eind gevorderd was, en het ruwe weer het veel buiten zijn onmogelijk maakte.
	Toen waren de colleges allang weer begonnen en hij liep er weer enkele in November.
	In het voorjaar zou hij weer examen doen. Maar m den werktijd, die achter hem lag, had hij ieder uur gedacht aan het doel, waarvoor hij zat te werken, en nu bevreemdde ’t hem soms, dat hij er zoo weinig meer aan dacht.
	„Wie weet, wat er dan weer is,” fluisterde hij soms in volslagen moedeloosheid.



	EEN-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	„Anna, ga je mee?” riep Bertie beneden aan de trap en deed wanhopige pogingen om haar fiets buiten de deur te laten, vast te houden en toch naar boven te kijken langs de treden.
	„Ik kom dadelijk!” en even daarna kwam Anna de trap af, nam haar fiets van den standaard en reed ’m naar buiten.
	„Wat een prachtig weer!”
	Ze haalde diep adem, vol genot, maar dacht er meteen aan, dat het toch al herfst was, wat ze voor fijns en geurigs rook in den wind, die haar langs de wangen streek.
	Ze sprongen op en reden naar het Bezuidenhout om in het Bosch te komen. En dan naar Scheveningen, dat zoo mooi kan zijn in de eerste Septemberweken, als zich in den zomerzonneschijn reeds iets doet vermoeden van wazige herfstnevels.
	Twee, driemaal reden ze den muur op en neer, langzaam zich latende veeren op de tallooze rijzingen en dalingen van het plaveisel.
	Toen sprak Bertie: „Weet je, waar ik zoo’n lust in heb ? Ik weet toevallig, dat de troepen op manoeuvre zijn in t Westland, en Hans is mee. Nu moeten we ze tegemoet rijden, ’t is zoo leuk om ze te zien langs komen.”



	„Goed,” zei Anna en zag op haar horloge. „We zullen het net kunnen halen, ’t is nu vier uur, dan kunnen we om halfvijf bij de Weimarbrug zijn en ze tegemoet gaan tot de Beeklaan.”
	Voort vlogen ze, den muur weer langs. Toen van den afrit de drukke dorpsstraat in, naar den Westduinweg.
	•Toen ze op de Suezkade reden en voor eenige oogenblikken geen stoomtram of omnibus de stilte verstoorde, zweefden even vage klanken aan op den wind. Bertie’s scherpe ooren hadden ze al opgevangen. „Daar komen ze,” riep ze. „Ik hoor de muziek al. Laten we nu maaibij de brug blijven, dan hebben we ’t volle gezicht erop.”
	Ze reden voort tot de Weimarstraat, sprongen toen af en bleven aan den rand van het trottoir staan, geleund op haar stuur. Er was nog niets te zien in de lange straat over de brug, maar de klanken kwamen nu duidelijker, werden kleine brokjes marschrauziek.
	Eindelijk, daar waren de troepen, eerst nog een eenvormige donkere massa, die de straat kwam vullen; spoedig daarop onderscheidde men rijen gestalten, gaande achter veel flikkeringen van koper.
	De meisjes keken scherp toe, dat niets van het eigenaardige van dit schouwspel, zoo vaak gezien en altijd weer opnieuw begeerd, haar ontgaan zou.
	Nu was de gansche straat tot de brug vol van een breeden menschenstroom en over de hoofden ging een golving naar het verre einde der straat toe. Hier vooraan verhief en daalde de golf juist op de maat der muziek, maar verderop niet meer en het golven van den menschenstroom kreeg daardoor iets ongeregelds, waarvan je ongeduldig werd, dat je met den voet de maat deed stampen en zeggen: „Kerels! Luister dan toch!”
	Daar trad de eerste rij muzikanten op de brug. Ze begonnen juist een nieuwen marsch en lustig schallende
	Het moeielijke begin.
	13



	barstte het los uit al de koperinstrumenten, zóo opgewekt, zoo stijvend, dat je je vanzelf weer op moest richten, als je gebogen liep en in de maat moest komen, als je eruit gesloft was.
	Nu ging de muziek langs de meisjes heen en het schetterde in haar ooren. Ze moesten lachen om al die opgeblazen wangen, om den ernst van die oogen, stijf gericht op het miniatuur-muziekboekje, dat met een klemmetje aan hun instrument vastzat. De witte papiertjes daalden en rezen op de maat van hun stappen.
	Toen de troepen zelf. De grenadiers eerst. Na iedere rij weer een, eindeloozen tijd lang, allemaal vuurroode of heel bleeke gezichten, afgemat van den langen zwaren marsch, allemaal stoffige uniformen, laarzen, die niet meer weten, dat ze zwart hooren. Hier en daar er een soldaatje tusschen, die nog plezierig rechtop loopt, wien een gansche dag in de duinen niet te erg is, Daar ging Emiel Lanen voorbij, een voetganger eerste soort, en ’t deed prettig aan, hem daar zoo makkelijk te zien loopen, tusschen al die moede gestalten, wien het in den pas loopen al zwaarder en zwaarder ging vallen.
	Emiel wendde even het gelaat naar den kant, waar twee paar oogen strak op hem gericht waren, en daar hij een beetje schroomvallig was, kreeg hij een kleur als vuur.
	Zijn luitenant zag het net, en Bertie proestte erom. Halfluid zei ze: „Groeten is verboden maar als je nu de wet ontduikt en een kleur krijgt wat dan?
	Wij zijn nu toch goedendag gezegd geworden.”
	„Houd je toch stil,” fluisterde Anna. „Die luitenant is een kennis van Klaas straks krijgt die nog een boodschap, dat hij zijn zuster en zijn nicht eens wat betere manieren moet leeren. Ach kijk nou, nu is van Renen ons onopgemerkt voorbij gekomen, en die kan nog harder rood worden dan Lanen.”



	„Laat Renen stil gaan,” sprak Bertie meelijdend. „Die arme ziel, hij is heelemaal niet sterk en hij wordt dooden doodop van al dat gesjouw, ’t Is wezenlijk knap van hem, dat hij nog loopt. Als ik hem was, had ik me allang ziek gemeld en dan kwam ik in dat gezellige ambulance-wagentje achteraan.”
	„’t Is toch eigenlijk zonde, dat Klaas en Nol vrijgeloot zijn,” overdacht Anna luide, toen een bijzonder groote reserveluitenant haar voorbij stapte, alsof hij aan het begin, inplaats aan ’t einde van zijn langen tocht was.
	„Neen maar!” riep Bertie verschrikt. „En hun werk dan? Groote góden, ik moet er niet aan denken! Kijk nu zoo’n Lanen eens, wat een kostbaren tijd het hem kost en van Renen dan! Neen, ’t is allerprachtigst bij ons geloopen! Constant en Leo erin, net diegenen, die maar raak konden loten. Hoe goed, dat Stant zooveel oudere broers had, die het pretje voor hem waargenomen hadden. En Leo kón ook blij zijn, die werd afgekeurd natuurlijk —”
	„En wat was die blij!” zei Anna ernstig.
	„Och!” riep Bertie geërgerd, maar door zichzelf. „Je weet wel, hoe ik het meen.”
	Ze keken even zwijgend naar de voorbijtrekkende soldaten en Bertie dacht weer aan den avond na de keuring. Let had dien dag weleens vol angst gezegd: „Verbeeldt je, dat hij niet afgekeurd werd. ’t Zou zijn dood zijn!”
	Toen was hij ’s avonds bij hen binnen gekomen en zag zóó somber, dat Let op hem toe was gevlogen met den kreet: „Toch?”
	„0, neen” had hij toen bitter geantwoord. „Wees maar gerust en blij. Afgekeurd! Wegens algeheele lichaamszwakte! Denk toch eens aan, wat een geluksvogel ! ”
	Anna stoorde Bertie’s mijmering. „Daar heb je dan



	toch eindelijk Hans!” zei ze. „De Grenadiers zijn al haast gGuaan!
	Hans kwam aan, rechtop, niets te moe om dien avond nog aan te komen, dat zag Bertie wel. Hij zag er zeer krijgshaftig uit en de meisjes vonden het grappig en interessant hem zoo te zien, want ze kenden alleen maar zijn groot en zijn gewoon tenu.
	Zijn kepi was ombonden met den breeden, witten herkenningsband, wat Bertie zachtjes deed vragen • Ben je vriend of vijand, luitenant?”
	De musette leek klein op zijn breeden rug en al wat aan hem hing: zijn veldflesch, zijn veldkijker, de revolver in het leeren foudraal, zijn patroontaschje, gaven hem iets kant- en klaars, alsof hij zoo gereed was om op verre reizen te gaan, wat hem allergewichtigst maakte m de oogen der twee, die op hem loerden om hem aan het lachen te krijgen.
	Maar hij lachte met, bloosde ook niet, doch stapte voort rakelings langs Anna’s fiets, keek ze met een plagend-koelen onverstoorbaren blik aan.
	„Doe nu maar niet, of je de bevelvoerende officier ben, pruttelde Bertie binnensmonds.
	i i?A s J-e, ben. en Je maS groeten, dan willen wij lekker met! zei Anna dreigend, zoo luid, dat hii het verstond. Maar ze had recht voor zich gekeken naar haar stuur en daarom verstond haar slachtoffer het alleen maar. Een gek figuur voor zijn manschappen wilde ze hem toch niet laten slaan.
	De muziek was allang weggestorven en dreunend klonken nu de zware stappen in de straat, altijd maar door altijd maar door.
	„Dat noemen ze nu een klein leger * zei Bertie. „Ik vind het vreeselijk groot; mijn éene been is moe van t staan, terwijl de Grenadiers voorbij kwamen. Nu ga ik mijn andere gebruiken voor de Jagers.”



	Even hield de menschenstroom op. Een paar officieren reden voorbij, een aangename afwisseling om te zien na de eentonige rijen van het voetvolk.
	Daar klonk de jagermuziek en de menschenstroom begon op nieuw.
	Maar eindelijk was dan toch alles de brug over, ook het „gezellige ambulancewagentje,* en de karren met leege bier- en limonadeflesschen, wier inhoud al de dorstige kelen had gelaafd.
	De meisjes reden naar huis. Bertie verzekerde onder het opstappen, dat ze bijzonder rustig zou slapen dien nacht, nu ze weer eens wist, hoe ’n groot leger we toch eigenlijk hebben.



	TWEE-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Een tafereel uit den ouden tiid.
	In den schommelstoel lag een klein meisje in ellende en smarten, en op den divan zat een jongen met de ellebogen op de knieën en de handen gevouwen, keek en overlegde, wat hij met zulk een wanhopig meisje moest beginnen.
	Hij keek kalm en welbewust, want hij was al zoo vaak gesprongen in de bressen, die het leed en de zorgen in haar jong hartje maakten, en geholpen had hij vaak.
	Nu wachtte hij, tot ze wat bedaarder was geworden en luisterde naar de hartstochtelijke klachten, die ze uitte, dat ze dood wilde zijn, dood, en dat haar gebeden nooit verhoord werden.
	»Ik wil niet meer voortleven,” zei ze. „Nu ben ik al acht jaar ziek, net de helft van mijn leven. Ik heb iederen keer gehoopt, dat ik beter zou worden, maar het was voor niets. En nu wil ik niet meer. Ik heb altijd gehoord, dat je krijgt van God, waar je om vraagt, als je het maar vurig genoeg vraagt, en vannacht heb ik gebeden, tot mijn knieën stijf waren en mijn hoofd bonsde van het erge denken. En vanochtend werd ik tóch weer wakker. Mijn geduld is op. Ik ben nu zestien, ik wil niet zoo n zieke hoop kleeren zijn ik wil wat doen en wat worden, en als dat niet kan, moet ik er maar uit.



	Ik ben de zon niet waard, die me beschijnt en de lucht niet, die ik inadem. En als ik Nol zie, en Bertie, of kleinen Broer, dan schaam ik me net zoo erg, alsof ik vuil zag.
	Ik geloof dat ik mijn eigen ga doodmaken. 0, dat geloof ik stellig. Weet je, waarom ik het nog niet gedaan heb? Omdat ze wel eens gezegd hebben, dat het zonde is, een doodzonde, en dat je naar de eeuwige hel gaat ”
	Ze rilde van ontzetting en rees overeind met starre schrikoogen.
	„Ik zou me natuurlijk verdrinken,” zei ze. „Maar ze zeggen, dat je dan geen rust kunt vinden, en dat het je per slot van zake niets helpt. 0, Leo, Leo, nu moet jij ’t me zeggen : kun je geen rust vinden, als je je verdronken hebt? En moet je dan naar de eeuwige hel? Als ik er zeker van ben, dat ’t dat niet is, dan O, wat zal ’t dan gauw uit zijn! Ik ben nu door ’t dolle heen en durf alle£ Leo, zeg het nu eerlijk, maar lieg niet hoor, om me terug te houden! ”
	Hij kwam naar haar toe, schoof haar een weinig terzijde en zette zich neer op den rand van den breeden schommelstoel. Hij nam haar gloeiende handen in de zijne en zijn kalme stem sprak:
	„Ik weet niet, of je naar de eeuwige hel moet, als je zelfmoord hebt begaan. En ik weet ook niet, of je geen rust kunt vinden, als je je verdronken heb. Ik geloof het niet, zie je. Want als je zoo jong bent, en je bent tot zoo’n uiterste gedreven dan heb je al zooveel ellende en verdriet gehad, dat de eeuwige hel je dan wel kwijtgescholden mag worden. Maar, luister eens, je vergeet wat. En dat is heel slecht van je, maar ik zal het je maar vergeven, omdat je zooveel verdriet en pijn heb gehad. Je vergeet al de menschen, die hier van je houden, en je wil stilletjes, zoomaar opeens, van ze weggaan *



	„Ze houden niet van me,” riep ze hartstochtelijk. „Ik ben een vervelend, ziek, lastig kind, ze hebben nooit wat anders aan me dan getob. Ze zijn zoo gezond en zoo sterk, zoo trotsch, en nu loopt er zoo’n Menke onder door, die hun schande aandoet. —”
	„Stil, maande hij. „Ik weet zeker, dat ze van je houden. En er zijn nog andere menschen ook, die het heel vreeselijk zouden vinden, als ze op een kwaden dag hoorden, dat die kleine Let Menke er niet meer is.
	En die bij jou thuis, die zouden pas goed merken, hoeveel ze wel van hun oudste houden, als die oudste eenmaal de onvergeeflijke daad gedaan had.
	On vergeeflijk. Ja. Je heb nooit nagedacht, hoe het voor een ander zou zijn, wat je wil gaan doen. Je hebt alleen maar aan jezelf gedacht. En het is best mogelijk, dat het voor jezelf prachtig uitkomt. Maar nu moet je aan de anderen denken en ik zal je helpen.
	Als je ’t dan eenmaal gedaan hebt dan zullen ze je vinden en ze zullen je thuisbrengen. Groote God kind denk eens aan, dan brengen ze een lijk thuis, uit ’t water gehaald, en dat lijk is geweest hun zusje, hun oudste dochter
	Dan volgen er drie ontzettende dagen. Dagen, waaraan ze later met een huivering zullen terugdenken. En dan zullen ze zeggen: „God, o God, hoe zijn we daar doorheen gekomen?”
	En dan komen de vreemde menschen en gaan praten tegen je vader en moeder en ze troosten, ze probeeren het ten minste. En dan praten ze over jou, en zijn bang zich te verspreken en doen net of ze niet weten, hoe je aan het Einde bent gekomen, en terwijl denken ze allemaal, de heele kamer vol; „Ze heeft zich verdronken! ”
	Nu, en dan eindelijk is die nachtmerrie-tijd om. En dan gaan de dagen verder. En als de menschen je moe-



	der dan zien, wijzen ze haar mekaar aan en zeggen: „Ze heeft pas haar oudste dochter verloren. Die heeft zich verdronken.”
	Ze zullen Bertie nawijzen en zeggen: „Die had maar één zuster en die heeft zich verdronken.” En niemand durft wat kwaad van de doode te zeggen, maar in hun hart denken ze allemaal: Hoe verschrikkelijk van haar, van dat zelfzuchtige onbezonnen kind! Als ze één, één uur goed had nagedacht, wat had ze dan haar moeder, en zuster zeeën van verdriet kunnen besparen!
	Nu praat ik nog niet eens van je vader en de jongens
	Stil, je moet verder luisteren. Blijf rustig zoo liggen.
	En als dan het jaar om is en dezelfde dagen komen weer, dan denken ze er thuis weer allemaal om. En ze huiveren weer van ontzetting. Al hun angsten, van toen je weg was, en hun afgrijzen, van toen je gevonden was, komen weer boven. En iedere datum brengt zijn leed van het vorige jaar weer mee.
	Zoo zal het alle jaren gaan. Hun heele leven door. Al wordt Nol nog zoo oud, op dien ongeluksdag zal hij weer met verschrikte oogen op den kalender zien en zeggen : „Zooveel jaren terug, toen heeft mijn oudste zuster zich verdronken.”
	Kun je het over je hart verkrijgen om het hen allen thuis zoo beroerd te maken, zooveel dagen en jaren lang ? Denk niet meer aan de eeuwige hel en de rusteloosheid, maar hieraan. Zie je, dit is de praktijk; de rest, dat ’s maar theorie. ”
	Ze was heel stil geworden onder zijn lange rede. Haar snikken had opgehouden, en ze trachtte telkens haar handen uit de zijne los te maken, maar hij gaf pas toe, toen hij uitgesproken had. En haar handen sloegen zich voor haar gelaat, dat van schaamte bloosde.
	„Ik wist niet, dat ik zóo dom was,” fluisterde ze



	na een lange poos. „Ik heb aan dit alles heelemaal niet gedacht. En nu zal ik het niet meer vergeten. Wat wat ben jij knap, om dit alles te weten. O *
	„Och, wat,” zei hij, opspringend en naar het venster gaande. Hij haalde diep adem; een trek van blijdschap en triomf kwam over zijn gelaat, want hij voelde, dat hij haar behouden had.
	’t Was prettig om zijn gedachten zoo klaar en helder te voelen in zijn hoofd en hart, meende hij. De medicijnmeester zou zichzelve genezen, als het noodig bleek.
	En nu, op een Vrijdagavond in het begin van December, nu zat de medicijnmeester zichzelve te genezen voor het haardvuur.
	Hij voelde zich vervelend en landerig. Gebonden aan tientallen van doktersvoorschriften; door het examen tot werken genoopt en door zijn vermoeidheid tot nietsdoen gedwongen. Onwil was in hem gekomen. Onwil om zich nog langer te onderwerpen aan al wat hem bond en hinderde.
	Gisteren was Nol even komen aanloopen en had gezegd, dat ze Zaterdagavond met hun zessen naar een partij zouden gaan, die gegeven werd door een tooneelvereeniging, waarvan ze alle leden kenden.
	En in zijn rebellie had hij gezegd: „Kun je voor mij ook een kaart krijgen ? Ik ben in geen twee winters uitgeweest. ”
	„Let ook niet,” zei Nol. „’t Is voor het eerst, dat ze weer in het publiek komt. Wat zal de Haagsche jonge wereld opkijken, als ze jullie ziet binnenkomen! Ga je tegelijk met ons?”
	„Neen, ik zou Zaterdag bij Lanen eten. Dan haal ik Constant af. Die woont daar in de buurt. Constant gaat natuurlijk ook?”



	„Ja, maar zeg ventje,” zei Nol vaderlijk. „Mag je eigenlijk wel zoo uitgaan voor den pil?”
	„We zullen het ’m niet vragen,” antwoordde Leo barsch. „Praat niet meer van een pil, of ik gooi je de trap af. Jullie gilde moest niet bestaan. Je maakt iemands bloed tot karnemelk. Ik kan niet veel meer dan doodgaan aan die partij, hé? Nu, en als ik zulk een wassen poppetje ben, dan verdien ik niet veel meer—”
	„Zeg, wat leuk, dat het is gaan vriezen,” vond Nol goed hem in de rede te vallen. „Dat wordt echte winterweelde! Zaterdagnacht ballen tot een uur of drie, en dan Zondags op de ijsbaan, met jezelfde danseuses ! We zijn van plan om het er alle vijf eens flink van te nemen. Broer gaat na de voorstelling naar huis.”
	„Zondag op de ijsbaan heerlijk!” riep Leo. „Ik neem het er ook van!”
	De wachtende heerlijkheid kon hem dien Vrijdagavond niet opbeuren. Hij voelde zijn hart overloopen van ergernis, verveling, rebellie.
	„Kwam er nu maar eens iemand —” bromde hij wrevelig. „Maar ze hebben het allen te druk met de toebereidselen voor morgenavond, denk ik. Sedert Donderdagochtend heb ik geen Menke gezien.”
	De bel ging over. Daatje kwam naar boven en deelde mede, dat juffrouw Menke daar was en meneer even wou spreken.
	’t Moest Anna zijn. Zij was de eenige juffrouw Menke, die niet naar boven vloog uit zichzelf. Ze kwam weinig alleen bij hem en het was dan ook met een licht gevoel van nieuwsgierigheid, wat ze kwam jagen, dat hij een stoel voor haar klaar zette.
	Nu trad ze binnen en hij zag, dat ze geschreid had. Maar hij deed, alsof hij het niet merkte, drukte haar de



	hand, noodigde haar uit om bij hem te komen zitten, daar, gezellig aan den haard, wachtte toen af, wat er komen ging. En zijn hart bonsde een weinig; Wat zullen we hebben?” dacht hij. „Verdriet zie ik zou Let daarbij betrokken zijn?”
	Anna begon eindelijk, met een eentonige stem, waar aan je hooren kon, dat ze haar best deed niet weer aan het schreien te gaan:
	„Vanmiddag om twaalf uur kwam ik thuis. En toen lag er een groote brief met lakken op tafel voor Nico.
	O ik wist al dadelijk, wat het was. Maanden geleden heeft hij gesolliciteerd naar een betrekking als ingenieur op een groote fabriek in Amsterdam. Hij deed het zoomaar, om eens een kansje te wagen. Want hij vond de betrekking eigenlijk veel te schitterend voor hem. Zie je, hij zei, dat dat geluk te groot zou zijn
	Nu, en m dien brief stond, dat hij groot genoeg was voor dat geluk. Hij is met één Januari benoemd.
	En nu weet je, wat ik ga doen.”
	Hij streek zich met de hand over het voorhoofd en heiinnerde zich, wat ze altijd gezegd had. Maar dat ze het werkelijk ooit zou doen, dat was nooit bij hem opgekomen. En nu versomberde zijn gelaat.
	De trek van welwillendheid, waarmee hij was gaan zitten luisteren naar het leed van Let’s nicht, gleed geheel weg. Koud en strak keek hij voor zich.
	Ze ging na eenige seconden verder:
	„Nu word ik ziekenverpleegster. Een uur geleden zijn we samen ons nieuws komen vertellen bij tante Menke
	En toen is het nog erger geweest, dan ik gedacht had, de opstand, het verdriet, de verwijten zelfs. Allen, allen zijn ze tegen me. Ook Nico, al zegt hij het minste, omdat hij t beste weet, dat er toch geen praten tegen is.



	Ze hebben geschreid en gesmeekt en gedreigd en zijn boos geworden. En ze zeiden zulke meedoogenlooze dingen, dat mijn hart er pijn van deed. ’t Is zoo vreeselijk, om Let en Bertie zoo hard en zonder medelijden te zien voor de zieke menschen, waar ik heen moet. Toen ben ik weggegaan.
	Aanstaanden Woensdag krijg ik een paar dagen verlof. Dan ga ik naar huis, er met vader en moeder over praten. Maar nu ze me daar op de Laan dat vertoond hebben, nu ben ik nog banger, voor wat me in Groningen wacht. En ik kreeg behoefte aan één, één die me niet tegen was, en geen harde meedoogenlooze dingen zou zeggen toen ben ik naar jou toegegaan.”
	Ze zweeg en hij vroeg dof: „En waarom juist naar mij ?”
	In verwarring keek ze op en een diepe blos kwam op haar gelaat.
	„Nu, nu krijg maar geen kleur. En je denkt dus, dat ik vóór je zal zijn, omdat ik ben, die ik ben?”
	Zwijgend boog ze het hoofd en wachtte op een enkel woord van waardeering en aanmoediging.
	„God in den Hemel!” barstte hij op eens los, sprong op van zijn stoel en begon woest de kamer op en neer te loopen.
	„Zulk een lichaam te hebben en er niets beters mee aan weten te vangen, dan het te gaan verwerken op de aschvaalt der wereld! Zulke handen, zulke oogen te hebben en ze niet te goed te vinden om er het vuil en den afval mee aan te raken, aan te zien, die de wereld je sturen zal!”
	Ze wierp haar verbijstering van zich af, sprong ook op, met driftige woorden op de lippen, maar hij trad op haar toe, vatte haar beide handen en belette haar het spreken, door voort te gaan met een van ziedende drift en van hartstocht verstikte stem:



	»Hiei, hier, geef mij dan je kracht, je mooie ijzersterke lichaam en neem jij dit karkas, dat ’s nog net goed genoeg voor daar ginder! Je longen zijn te sterk, je voeten te vlug voor de beperkte ruimte, waarin ze je zullen opsluiten. En ik, ik snak immers naar adem, zelfs aan het strand!”
	Ze kon eindelijk ook aan het woord komen. En ze riep: „Maar hoe kun jij toch die dingen zeggen, jij die het beste weet, hoeveel een mensch aan hulp noodig heeft, als hij ziek is —”
	„Ik wil sterven zonder hulp, als ik jou terug kan houden!” kreet hij. Maar op eens bedaarde zijn hartstocht en als beschaamd ging hij voort:
	„Dat lijken woorden, groote woorden, en het ligt niet in mijn hand, te bewijzen, dat ze waar zijn. Want ik kan mezelve geen kogel door den kop jagen, daar heb ik zoo mijn bijzondere theorieën omtrent. ”
	Ze knoopte haar mantel weer dicht, wist niets meer te zeggen dan: „Dag Leo. ”
	Maar haar gelaat was treurig om aan te zien van verbijstering en verslagenheid en medelijden en eigen verdriet. —-
	. ’^„us ?u ,fnoe*' Je °°k hier ongetroost vandaan, arm kind, zei hij zacht. „Goedendag en vergeef me, dat ik zoo heel hard en heftig was. Maar je lijkt zoo op Let en de gedachte, dat die ooit zou doen, wat jij nu gaat doen, gaf me het rechte begrip van de zaak. Wat, wat ben ik weinig hoffelijk vanavond.”
	„Dag Leo, zei ze weer en ging nu werkelijk heen met een zekerder vermoeden dan anders van den leedafgrond, die in zijn leven lag.
	Buiten sloeg ze de handen voor het gelaat en fluisterde: „Hoe ontzettend veel leed en ellende, hoe ontzettend veel nood te lenigen! Wie geeft me de jaren terug, die ik verspild heb met dit na te laten!”



	Toen er een nacht gegaan was over de heftige beroering der Menke-gemoederen en ze allen ontwaakten in het glorende licht van een hellen winterdag, toen besloten ze verstandig te wezen, te doen alsof er niets van aan was en ’s avonds toch uit te gaan. Ze hadden wel geen van allen een woord gerept over niet-gaan, maar bij de eerste gedachte aan hun uitgaan, vonden ze het zoo vreemd liggen, die Zaterdagavond op den Vrijdag.
	Leo ook zou gaan, al was het heel vreemd, Anna Menke nu te ontmoeten in een baljapon met bloemen zeker, en dan met haar te dansen misschien.
	Leo had in den afgeloopen nacht wakend en slapend gedacht aan Anna Menke en haar daad. En de rebellie tegen zijn lot, zijn woeste minachting voor zichzelf, zijn gevoel van verdrinken in een zee van landerigheid en ergernis ’t was er alles niet beter op geworden.
	’s Avonds zat hij in een van die gezellige hoeken van den foyer in ’t Gebouw tusschen Constant en Emiel Lanen en zag naar het binnentreden der jonge Haagsche wereld.
	’t Was overal een vroolijk begroeten met zachte lachjes en vriendelijke uitroepen, een wenken en drukke gebaren maken tegen elkaar, als men door de volte niet kon naderen.
	Door de open deur zag Leo de Menkes- het eerst. Ze stonden in den breeden corridor, praatten met een paar bestuursleden. Nu kwamen ze binnen, een prettige, flinke groep, die ieders oogen trok. Maar ieder van hen was zóo verdiept in de vijf andere, dat ze links noch rechts keken en daardoor alle opmerkzaamheid om hen heen volmaakt negeerden.
	Die niet voor hen waren in de Haagsche jonge wereld waren tegen hen, en rekenden hun vooral deze houding als een on vergeeflijke zonde aan.



	„Daar heb je de Menkes,” fluisterde een der drie domme majoorsdochters Sanne in, met wie ze gegaan waren. „Zou je niet denken, dat ze de wereld in pacht hadden? Kijk, dat rijtje daar wil groeten maar ze zien het niet eens. Er bestaat niets voor hen, dan hun eigen hoogheden!”
	„Daar heb je de Menkes,” zei Constant tot Leo. „Zes in getal, goed geteld.”
	„Och, merkte Lanen op, „voor jullie ieder komt er eigenlijk maar één Menke binnen. Wat een geluk, dat het niet dezelfde is!”
	„Ja, ja,” sprak Leo scherp en hoonend. „Een Menke, dat’s wel een goede partuur voor mij.”
	Constant zag hem van terzijde aan en herkende zijn bui. En hij had wel liever gehad, dat Leo thuis was gebleven. Want als hij zoo keek, was hij tot veel onvoorzichtigs in staat. Nu echter zat hij daar eenmaal, en er moest van de situatie gemaakt worden, wat er van te te maken viel.
	Hij richtte zijn groote heldere oogen strak op Let, ketende elk harer bewegingen met zijn blikken en beval haar in gedachten; „Kom hier, kom dadelijk hier. Je bent noodig.”
	Let stond in den tegenoverliggenden hoek en luisterde naar wat Nico bezig was te vertellen met ernstig gelaat. Het viel Lanen op, dat de Menkes dit keer geen van allen hun schitterenden kroon van blijheid en opgewektheid droegen. Ze zagen ernstig en het duurde lang, eer bij Bertie de gewone, vroolijke glimlach kwam doorbreken, nu ze door Liel en haar broer werd aangesproken.
	Eindelijk voelde Let den blik der dwingende oogen. Ze keerde zich plotseling om, zag Constant recht in ’t gelaat. Ze zeide enkele woorden tot Nico en hij volgde haar, geduldig voortgaande, waar ze den weg vrij had



	gemaakt tusschen ruischende toiletten en lange sleepen.
	De drie stonden op, maar vóór Let de gewone groeten wisselde, zei ze: „Leo, de schrikkelwals voor mij, hoor! Of ben je al bezet? —*
	„Domme vragen zijn onvergeeflijk,” antwoordde hij. „Ik heb niet eens een balboekje.”
	„Maar je blijft toch een beetje dansen?”
	„O ja, de schrikkelwals.”
	„Goedenavond, goedenavond!” begonnen ze toen, deftig eikaars handen drukkend en buigend voor Let.
	Emiel maakte zich verdienstelijk, balboekjes te gaan vragen bij een bestuurslid en terwijl spraken de vier anderen met korte woorden over de groote verandering, die komen ging, feliciteerden Nico.
	Ze kozen hun plaatsen allen bij elkaar. Anna naast Leo, nadat ze elkaar de hand gegeven hadden met het „J’y pense,” in de ernstige oogen.
	Bertie zong dien avond tusschen twee bedrijven van het blijspel in. Ze had het heerlijke Lentelied van Chamisso gekozen:
	Der Lenz ist gekommen, der Priihling ist da !
	Es gibt ja der Blumen genug !
	En ze jubelde het uit, dat het de gansche zaal doorklonk en ieder iets in het hart voelde van de heerlijke vreugde, neergelegd in die woorden en die melodie. Niemand hoefde te twijfelen aan de waarheid der laatste woorden, toen de jonge zangeres haar slanke gestalte hooger hief en als een juichkreet zong:
	Nun fühl ich so frisch mich und so jung!
	Reeds om halfelf werden de gasten in de buffótkamer en op de breede gangen gedreven door het bestuur. De foyer werd tot balzaal gemaakt.
	Het moeielijke begin.
	14



	De meisjes stonden allen met haar sorties of avonddoeken om, de jongens vroegen verlof een cigaret op te steken en ook menig clubje daalde de trappen af om een paar vroegweggaanden uitgeleide te doen, een oude moeder of tante, een jongere broer of zus.
	Broer Menke liep als een triumfator te midden van den optocht, die hem vergezelde, om hem tot in de vestiaire te brengen. Met opgeheven hoofde droeg hij de vernedering van: „naar huis gestuurd tê worden,” dat moet tot zijn eer gezegd worden. De meisjes vulden zijn zakken met bonbons uit haar pompadours, Nico en Nol hielden hem deftig zijn overjas voor en toen brachten alleen de heeren van den kring hem tot in het wachtende coupeetje. De meisjes moesten op hoog bevel achter de tochtdeuren blijven.
	Toen ze weer allen boven waren, was de entrée in de balzaal begonnen en ze haastten zich een gezellig hoekje op te zoeken, een kringetje te maken.
	Een polonaise, een troika, een mazurka, een pas de quatre Leo dacht er niet aan, mee te doen. Hij zat op de rood-bekleede banken, die langs de muren van den foyer loopen, en hield een oogje op de stoelen en tafeltjes, die hun kring voor zich gereserveerd had.
	Toen een pauze, waarin ze allemaal op hun stoelen kwamen neerstrijken, een slokje limonade dronken, wat eau-de-cologne namen.
	En de Valse bleue begon door de zaal te klinken, met lustig gezwier en gedans van modulaties, met overmoedig beweeg van wijsjes, als van slanke vingers, die spelen met kristallen ballen en ze voortdurend nèt, nèt grijpen, als ze op den vloer aan stukken dreigen te vallen
	„De schrikkelwals,” zei Let opstaande en buigend voor Leo.
	Hij bood haar den arm en ze wandelden voort, wachtend of er zich een rij van paren zou vormen.



	„Ik heb nog nooit zóo naar een dans gesnakt als naar deze,” zei Let. „Ik moet wat vergeten, Leo.”
	„Wat zullen we dan prachtig gelijk dansen, bij zulk een merkwaardige overeenkomst van gemoedsgesteldheid,” zei hij licht spottend. „Ik ook, ik moet iets vergeten heel veel zelfs —”
	De muziek zweeg even.
	Hij sloeg den arm om haar heen, greep haar hand.
	„Weinig paren,” zei hij. „Heerlijk!”
	Toen begonnen de vleiende, lokkende violen weer en ze walsten.
	Let walste graag. Twee jaren geleden had ze de ondervinding opgedaan, dat Falckenaer de beste van alle walsers was en met die herinnering had ze nu beslag op hem gelegd voor den schrikkelwals.
	Maar terwijl ze danste, dacht ze, dat het nu nog veel heerlijker was dan vroeger. Ze voelde al haar zorgen en verdriet wegglijden. De muziek lokte, vleide, dartelde. En ze gaven zich geheel over aan haar verlokkingen, lieten zich wiegen als door een deinenden stroom. De lichten rondom haar heen werden tot een schemerenden lichtkrans, de grond onder haar voeten scheen weg te zinken Ze danste niet meer, ze zweefde in gouden licht, en om haar zongen de klanken
	Ze legde het hoofd tegen zijn schouder, voelde, hoe zijn arm haar vaster omsloot.
	En ook hij was alles vergeten. Ook hij zweefde in gouden licht en in zijn sterken arm, weggedoken aan zijn borst, voerde hij mede het liefste, wat hij had. Alles was overwonnen, zwakte en tegenspoed zijn liefste was hèm hoe heerlijk haar te dragen door dit gouden licht, met haar zich te wiegen op den golvenden stroom der klanken
	Ze dansten nog alleen.
	„Magnifiek!” zei Majoor Barger tot Sanne. „Ik wist



	niet, dat je broer zoo’n uitnemend danseur was. Een van den ouden stempel waarachtig. Wat een prachtig paar, die twee ! Zij lijkt me mooier en eleganter dan ik haar ooit gevonden heb. Nu, nu, ben je niet trotsch op zoo’n broer! Mijn hart gaat altijd open, als ik een jongen zie, die nog dansen kan —”
	„’i Is de moeite waard, trotsch te zijn op het dansen van mijn heer broeder,” zei Sanne minachtend. „Enfin dan ben ik terminste ergens trotsch op, wat hem betreft. Ik gaf een lief ding, als Papa hem nu zien kon; dan zou hij toch wel eens eindelijk die overdreven bezorgdheid voor den jongen afleeren. —”
	De leden der kring hadden met stille verbazing Let en Leo gevolgd. Ze waren zelfs heelemaal vergeten, dat Leo danste. En de jongens erkenden allen, dat hij het beter deed dan een van hen.
	De muziek zweeg. De klanken droegen hen niet meer; wiegden hen niet meer en ze stonden stil, missend hun steun. De lichtkrans, de gouden schijn werd weer wat het was, telkens drie gloeilampen op gelijke afstanden langs de wanden. Onder hun voeten voelden ze den grond terugkomen, de verraderlijk gladde parketvloer. Hij liet haar los en beiden, gedrild door conventie, onder den invloed ook van al de oogen, die hen aanstaarden, namen weer de strakke houding aan van het paar, dat naar de plaatsen terugkeert de heer leidend de dame, tot waar hij met een buiging afscheid van haar zal nemen.
	Let legde haar vingertoppen op zijn arm en beiden richtten ze zich hoog op, trachtend niets te laten merken van de duizeling, die nadeinde in hun hoofden.
	En ze kwamen naar hun plaatsen terug, voelden zich zeer veilig toen ze eenmaal zaten.
	Leo boog zich tot Let en fluisterde:
	„Nun fühl ich so frisch mich und so jung!”



	„Neen," zei Constant tegen Leo. „Je hebt gelijk. Je bent geen partuur voor een Menke. —"
	Maar hij miste zijn doel. Want Leo antwoordde met een minachtende uitdrukking;
	„Bah omdat ik dansen kan —”
	„Ik vind, dat Falckenaer nu wel eens uit zijn hoek kon komen, en wat meer meisjes vragen, dan Let Menke alleen,” merkten een paar jaloersche kleine dingen op, die bij den volgenden dans als muurbloemen fungeerden. „Een jongen, die met dansen zitten blijft, dat ’s een vervelend stuk. Daarnet vergaven we het hem, omdat we dachten, dat hij het niet deed. Hij is immers niet sterk? Maar nu vinden we ’t aanstellerig van hem, om daar alleen te blijven zitten.”
	Sanne wierp woedende blikken naar haar broer. Ze oordeelde het beneden alles, dat hij haar en haar vriendinnen totaal liet zitten, nadat hij zich „zoo aangesteld had met die Let.”
	Maar Leo had eenparig met de andere jongelui besloten, uit Sannes nabijheid te blijven, al moest ze voor veertien dagen kwaad zijn. De drie dikke Bargers op te sleepen was meer dan men van een modern jongmensch kon verwachten, beweerden ze allen. En toch zou Sanne het daarheen zien te leiden, trotsch als ze soms zijn kon, dat ze zooveel jongelui kende.
	Tegen twaalf uur danste Leo met Bertie een tyrolienne. Toen hij haar op haar plaats kwam brengen, stond Let op en zeide fluisterend met een bezorgden blik; „Zou je nu niet heengaan?”
	„Pardon,” antwoordde hij strak, opeens voelend terugkeeren al zijn rebellie, zijn ergernis en landerigheid. „Ik was net aan het vergeten ’t is goed, dat je me weer wat herinnert.”
	Hij draaide zich om en wilde dadelijk gaan.
	Maar dit kon ze niet over zich krijgen, hem zóo te laten gaan, met bitterheid in ’t harte.



	„Leo,” sprak ze dringend en toen hij zich toch nog tot haar wendde, stak ze hem de hand toe, zei vastbesloten : „Nu zullen we dansen.”
	En in gedachten voegde ze eraan toe :
	„Er kome van, wat wil.”
	Yoorloopig kon er alleen boosheid van Hans de Kruyff van komen. Want het was zijn wals, die ze opeens wegschonk. Maar ze bracht het met een paar vleiende, smeekende woorden weer in het reine, beloofde Hans een extra-baan morgen op de Schenk, waar ze elkaar weer zouden ontmoeten.
	Toen voegden ze zich in de rij der paren, dansten weer, zweefden weer in den gouden lichtschijn
	„De volgende wals weer, Let?” vroeg hij smeekend, toen ze even ophielden, gestoord door de anderen,
	„Ja,” zei ze. En ze lieten zich weer opvangen door Bergers melodie: „Je suis lache avec toi. —”
	Ze vonden het allen onvoorzichtig van hem, om zoolang te blijven en zoo vaak te dansen. Maar ze hadden geen van allen den moed het hem te zeggen. En voor den derden keer gaf Let zich over aan de uiterste dansextase, maar toen ze dien keer begon, had ze nóg meer te vergeten dan den eersten keer; een wroeging, dat ze iets deed, wat niet in den haak was, en dat ze toch niet durfde veranderen. En het duurde dien keer langer dan tevoren, eer ze zich liet meesleepen.



	DRIE-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	„Papa,” zei Sanne den volgenden morgen a,an het ontbijt: „nu wou ik wel graag, dat u eens eindelijk uw overdreven bezorgdheid om den jongen afleerde, ’t Is bepaald jammer, dat u er niet geweest bent, gisterenavond, want nu gelooft u me toch nog niet. Hij heeft gedanst als de beste, en hij waagt bet zelfs, de mededinger van Nico Menke te zijn. Hij had gisteren zelfs heel wat op Menke voor, want die danst als de toren van Babel. —”
	„Och kind de mededinger denk toch niet dadelijk aan zoo iets. Maar ik wilde zeker, dat ik den jongen zoo gezien had. Hij ziet er immers slechter uit dan ooit en de uitdrukking van zijn gezicht bevalt me niet. Zoo somber, alsof hij zeventig is, inplaats net drie-en-twintig *
	„Kom, kom, zoo erg is het niet," zei Sanne ongeduldig! „Gisteren zag hij er anders niet als zeventig uit – maar precies als wat hij is. Enfin, u gelooft het toch niet. Dat’s nu eenmaal een hebbelijkheid van u, om altijd over dien jongen te tobben, reden of geen reden."
	„Ik heb nog zelden geen reden gehad, kind,” antwoordde meneer Falckenaer. „Maar ik wil eens probeeren, het van me af te zetten. Komt hij niet aan het ontbijt ?
	„Hij is later dan ik thuisgekomen, drie uur, denk ik.



	En straks gaat hij naar de baan op de Schenk, daar zouden ze allen van gisteravond verzamelen. Hij zal wel straks ontbijten laten wij maar vast beginnen.”
	Zoo deden ze. De oude heer las zijn ochtendblad. Maar telkens keek hij eens op, de landen over, waar reeds verscheiden figuren zich vertoonden, glijdend over de greppels. En dan dacht hij aan Sanne’s woorden met lichte blijdschap. Hoe heerlijk zou ’t toch wezen, om eens eindelijk zonder zorgen over zijn jongste te kunnen zijn, en te zien, hoe die genoot van het volle jeugd-leven !
	Leo ontwaakte dien morgen met een barstende, brandende hoofdpiju en een schroeiend heet gevoel op zijn borst, dat hem hijgend en kort deed ademhalen.
	„Vervloekt!” prevelde hij. „Van vijf dansen, vanéén nacht wat later dan anders. Béh bék!”
	En hij stond op, kleedde zich in woeste haast, wilde niet voelen, hoe moede hij was, zóó, dat zijn knieën knikten en het in zijn hoofd bonsde, als hij zich bewoog.
	Tien uur. Hij ging naar de eetkamer en vond er een ontbijt klaar staan. Hij at een reepje brood, schonk zich thee in.
	Toen kleedde hij zich om uit te gaan en kwam met de schaatsen rinkelend aan zijn pols bij zijn vader het vertrek binnen.
	„Goedenmorgen, papa!” zei hij, zoo vroolijk en helder als hij het zeggen kon.
	„Goedenmorgen, mijn jongen!” sprak zijn vader en legde zijn pen neer. „Kom eens hier.”
	Leo kwam voor hem staan en de oude heer leunde in zijn schrijfstoel achterover, beschouwde zijn zoon, die een aardige sportfiguur was, zooals hij daar stond in den korten jekker, de sportpet achterover op de krullen, zijn anders gebogen gestalte opgericht en met een lachend gelaat.



	„Wel, wel, maken we het wezenlijk zoo goed tegenwoordig?”
	„Uitstekend, papa.”
	„Sanne heeft me ervan verteld. Dat danst als de beste, en dan is dat nog niet eens moe, maar gaat weer dadelijk op het ijs. Ben je waarlijk niet moe, jongen ?”
	„Neen, Papa.”
	„Dan hebben we het misschien eindelijk gewonnen. Overdrijf nu niet en ga vanavond heel vroeg naar bed. Ik moet straks naar Rotterdam en kom pas laat thuis; ’t kan wel zijn met een van de laatste treinen. Maar ik kan er op rekenen, dat je vroeg naar bed gaat?”
	„Ja zeker, Vader,” zei hij en legde zijn hand in die van den ouden heer, met een diepe ontroering, die hem klemde in de keel en de oogen heet deed aanvoelen van naderende tranen, om zijn goeden vader, die zich zoo verblijdde met den schijn.
	Hij bond aan, vlak achter hun eigen tuin, waar een greppel langs liep. Over dien greppel reed hij naar de Schenk.
	Rondom heen lagen de weilanden, wit berijpt. Yau verre klonk hem reeds het gekras der schaatsen tegemoet.
	Spoedig was hij op de Schenk, reed voort naar het paradedeel, voorbij de Molensloot, waar de rijders van de Boschvijvers de mooie, lange Schenkkaan opkomen.
	Het was nu bij elven. De eerste, die hij op de baan zag, was Broer, beentje over rijdend met een meisje van zijn klas.
	Toen zag hij Let. Ze was alleen, Bertie reed een heel eind verder met Constant en de andere luidjes van den kring waren er nog niet.
	Hij sloeg uit en gleed haar op zij, stak met een de handen uit om kruislings te rijden.



	„Ben je daar nu al?” riep ze verschrikt. „Je hadt heel lang moeten blijven liggen. Ja, je zult het natuurlijk weer niet prettig vinden, dat ik het zeg, net zoo min als gisteravond. Maar nu moet ik het zeggen. Ga naar huis alsjeblieft.”
	„Neen.”
	Hij hijgde zoo, dat hij niet meer kon zeggen, en hield haar steeds zijn handen voor, doende, alsof hij een pantomine speelde. En ze legde er eindelijk de hare in. Langzamer dan hij gereden had, gingen ze nu door, zoodat hij zich weer een weinig herstellen kon.
	Ze spraken over den vorigen avond, ontmoetten Bertie en Constant, lachten en schertsten met hen en hun stemmen klonken blij en helder in de fijne winterlucht.
	Toen kwamen in de verte drie rijders en een rijdster aan, met prachtige gelijke slagen: Nol, Anna, Nico en Hans.
	Ze hadden afgesproken naar Leiden te gaan. Constant kon niet, die moest spelen in een kerk. Hij zou nu maar een beetje op de paradebaan blijven tot den middag.
	Krassend hielden die vier hun vaart in, begroetten het troepje met vroolijke kreten over het mooie weer, vroegen of ieder wel goed uitgeslapen was.
	„Op weg! Vooruit!” commandeerde Nico.
	„Jullie gaan toch allemaal mee op Constant na?”
	„Ja, zeg Leo, ga je mee?” riep Let tegen wil en dank. Ze hadden het afgesproken, toen hij al thuis was, en al zou ze het zeer onvoorzichtig van hem vinden, als hij meeging, ze wilde het hem nu toch niet aandoen, hem daar te laten staan.
	Maar hij voelde zich zoo moe en benauwd en duizelig, dat hij overwonnen zeggen moest:
	„Pardon, mejuffrouw, nu moet ik het opgeven.”
	„Nu, adieu dan!” riepen de anderen, die hem niet



	verstonden maar toch merkten, dat hij weigerde. Let keek hem verwijtend aan om zijn toon.
	En ze wendde zich nog naar hem om, toen ze meegenomen werd in de wilde vaart der anderen. Want dat eerste stuk van de baan, dat’s zoo’n heerlijk lang stuk, waarin je niet geplaagd wordt door bruggen, die je om moet stempelen.
	Voort vlogen ze door de wijde, witgerijpte vlakte, onder den lichtblauwen winterhemel.
	Leo keerde naar huis terug in ijlende vaart, zijn laatste krachten bijeenzamelend.
	Constant, die hem zoo zag heenvliegen en een blik wierp op zijn doodsbleek gelaat, rook lont, haastte zich hem in te halen.
	Met een langen slag vloog hij Leo voorbij en riep:
	„Waar moet dat heen, en zoo hard?”
	„Naar den duivel!” kreeg hij ten antwoord. Nu bleef Constant gelijk met hem en zei onverstoorbaar kalm : „Permitteer me dan, dat ik je vergezel ofschoon ik niet geloof, dat die thuis is op Zondag. Maar als je het eens wat kalmer aanlegde ik rij me niet graag buiten adem. ”
	Hij ging met Leo mee en was niet gerust, voor hij hem tot op zijn kamer had.
	„Ziezoo vriendje,* zei Constant. „Nu ben je tenminste buiten gevaar. Zoo’n kopstuk zou zichzelve nog een ongeluk bezorgen en rijden, tot bij in mekaar sloeg!*
	Doch de uitdrukking van zijn gelaat was geheel in tegenspraak met zijn ruwe woorden. Hij vergaf het arme kopstuk alles en maakte zich zeer bezorgd over hem.
	Leo wierp zich te bed en voelde den heeten koortsgloed opeens als een vlam in zijn gezicht slaan. Nu hij lang-



	uit lag, was het, of zijn borst uiteen gebroken werd, en alles vuur was daarbinnen.
	Hij raakte in een onrustigen slaap, door duizend wilde droomen gestoord.
	Maar tegen het vallen van den avond was ’t, of een kalm, liefelijk droombeeld hem kwam troosten en rustig maken. Let stond tusschen de plooien van de gordijnen. Hij zag den avondschijn boven haar blond hoofd, hij zag de blanke hand, die het donkere gordijn even weggeslagen hield
	Zóólang bleef het droombeeld voor zijn oogen, dat hij opeens tot de ontdekking kwam, dat hij waakte en Let daar werkelijk stond.
	„Nicolette,” zei hij zacht.
	Ze draaide zich om. Ze was bedroefd en bezorgd tegelijk, maar trachtte het alles te verbergen onder een masker van strakke boosheid en koelheid.
	En ijzig-kalm zei ze:
	„Hoor eens, ik kan me best begrijpen, dat je hier vandaan wilt, dat weet je wel. Je maakt echter wel wat onbeleefde haast. En dat ’s niet precies aardig van je, jegens de anderen niet, en jegens mij niet. Je weet, dat ik graag bij Leo Falckenaer ben, dat hij me tempert als ik te druk ben en een rustig plekje bereidt, als ik moe ben. En nu ben jij met boosaardig opzet bezig dien Leo Falckenaer te vernielen vóór zijn tijd. Dat lijkt heel veel op wat je mij eens onmogelijk hebt gemaakt, weet je ’t nog wel? O, wees maar niet bang, je zult toch wel dood gaan, maar spaar dat onbeleefde jagen ”
	Ze ging langs hem heen, de kamer uit; en hij zag haar wangen gloeien, haar oogen schitteren
	„O, Let!” riep hij smeekend en verwijtend. En toen kwam ze terug. En ze zag, dat ze het te erg had gemaakt, t Was gedaan met haar koelheid en toorn; ze wierp



	zich op de knieën neer voor het ledikant, nam zijn hand en fluisterde: „ik ben bang voor wat je te wachten staat. Daag het lot zoo niet uit; ’t moest eens nog erger komen, dan het zich laat aanzien. *
	Maar opeens verborg ze het gelaat in de sprei en jammerde:
	„O God! o God! ik ben zoo bang voor wat je overkómen kan! Al een paar dagen. Vannacht kwam ik ook naar je toe, omdat ik zoo bang was en toen was je boos, en later vergat ik mijn angst weer. En nu is het terug gekomen, en ik weet geen raad. Moet dan alles, alles tegelijk opbreken Nico weg, Anna naar die hel, jij zoo ellendig of dood misschien 0, o, ik ben zoo bang voor je. Blijf jij dan toch!”
	„Arm kind!” zei hij. „We moeten stil afwachten, nietwaar? Wees niet te bang om mijnentwille. Ik zelf vrees niets waarlijk niet. —”
	Dien nacht ontwaakte hij in stervensbenauwdheid. Maar bang was hij niet. En toen eindelijk de catastrophe kwam, dienzelfden nacht, en hij aan ellende alles moest lijden wat Let in haar somberste droomen voor hem gevreesd had, dacht hij aan haar, dat het goed was, dat ze dit niet hoefde te zien. Ook aan zijn vader dacht hij, en het was weer met de diepe ontroering van dien morgen, toen deze zich zoo over den schijn verheugd had. Ach, wat werd hij dadelijk en vreeselijk ontgoocheld
	De oude heer schrikte op uit zijn diepen slaap, dien konden Decembernacht. Sanne stond voor hem, klappertandend, bevend.
	„Papa, papa!” riep ze. „Word wakker Leo heeft een vreeselijke bloedspuwing gehad —”



	YIER-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Door de lamen, die matglazen platen leken, zóo zwaar bevroren, viel schel en scherp het licht van den helderen winterdag naar binnen, den tweeden dag van het nieuwe jaar.
	Anna Menke zat op den rand van haar bed. En zoo strak en koud als ze haar lichaam voelde worden, zoo strak en koud en onbewegelijk was het in haar ziel.
	Ze wilde niet ontroerd zijn; ze dorst hoop noch vreeze te voelen, ze wilde het nieuwe leven ingaan zonder tranen over het oude. En daarom ketende ze haar gedachten, beperkte ze tot de uiterlijkheden, die de dag mee ging brengen.
	„Nu moet ik me kleeden,” redeneerde ze. „En dan ontbijten, en hoed en mantel aandoen. En dan de deur uit, de straat uit, linksom slaan en weer rechts. Ik zal een half uur noodig hebben voor den weg. Om tien uur ga ik dus op stap ik moet naar de directrice vragen, dat heeft ze me uitdrukkelijk gezegd. —”
	Ze kleedde zich en telde terwijl de bloemen van haar behang. Want als ze niet oppaste, als een agent stond achter haar eigen dolenswillende gedachten, dan gingen ze terug naar den avond te voren, toen ze haar aandoeningen den vrijen teugel had gelaten, en niemand om zich heen beteugeld had.



	Bij tante Menke op de Laan was de „afscheidsreceptie” geweest. Yoor het laatst had ze gezeten in den vroolijken kring. O, ze zou wel nog bij tante Menke blijven komen in de weinige vrije uurtjes, die ze hield maar het toeval zou al heel gunstig moeten zijn, wilde het allen weer om haar voeren, die daar gisterenavond zaten.
	Haar nichtjes hadden niet kunnen laten te schreien, alsof ze haar ter dood zagen gaan en ze had ook geschreid, heete tranen, om al wat verbroken werd en zoo heerlijk geweest was.
	Toen eventjes naar Leo. Sedert enkele dagen mocht en kon hij weer een paar woorden zeggen en ze had zich over hem gebogen om zijn afscheidsgroet aan haar op te vangen;
	„Geluk ermee dapper ding!”
	,0, Leo,” riep ze, omdat hij haar met een glimlach zijn wensch gaf: „Ben je ermee verzoend?”
	Maar zijn gelaat verduisterde en hij schudde het hoofd. Toen vroeg ze maar niet meer en ging heen, wenschende, dat ze alvast kier aan het werk kon gaan óm lijden te verlichten.
	Ze had afgesproken, dat niemand van hen allen zou trachten haar den ochtend van haar vertrek te zien te krijgen.
	En Nico, dien ze wel zien moest, had ze streng de wacht aangezegd, om niets te doen of te zeggen, wat haar hare bedaardheid kon ontnemen.
	Nico zat beneden aan het ontbijt.
	De kamer was zoo goed als onttakeld; hun koffers gepakt. Maar overal, in vazen, in melkkannen, in potten en pannen zelfs, stonden bloemen, haar als afscheidshulde gestuurd.
	Let en Bertie zouden maken, dat die in het Ziekenhuis kwamen en Anna stelde zich voor, ze te plaatsen op de zaal, waar ze het eerst dienst zou moeten doen.
	Buiten gingen de kerkgangers, het was Zondag.



	Toen Anna aan het raam ging staan, zag ze een gansche schare bekenden gaan, de schaatsen in de hand of onder den arm.
	Hans de Kruyff en Minnie waren erbij, keken naar boven. Anna groette even heel gewoontjes Daar ontsnapte weer een gedachte ze bleef mijmeren zoowaar over de genotvolle Zondagen, die ze pas had meegemaakt ze bleef erover mijmeren, dat deze Zondag zoo heel anders was, en voortaan alle Zondagen zoo anders zouden zijn.
	Ongeduldig en beschaamd tegelijk draaide ze zich om, zette zich aan tafel. Ze aten beiden voor de leus, en hun stemmen klonken vreemd-koel, vreemd-onverschillig.
	Toen was het tien uur. Ze stond van tafel op, kleedde zich, nam een klein valiesje op. Ze stak Nico de hand toe en zei: „Nu, adieu.”
	„Adieu,” antwoordde hij, wilde haar uitlaten.
	„Blijf maar, ik zal er wel uitkomen. Adieu.”
	Ze ging de trap af, trok de huisdeur achter zich dicht. Hij mocht haar niet wegbrengen, had ze gezegd. En meer afscheid dan deze korte woorden waren niet noodig. Want gisterenavond had ze lang in zijn sterke armen gelegen, weggedoken aan zijn breede borst en had hem gedankt voor den heerlijken tijd, dat ze zijn huishoudstertje had mogen zijn, had haar afscheidssmart uitgesnikt en toch ook hoopvol en zielstevreden geglimlacht, omdat ze eindelijk ging, waarheen ze al zoolang geroepen was.
	Nu stond hij voor het raam en zag haar na, hoe ze zonder omzien voortging in de lange straat. Deze eenvoudige gang, alsof ze boodschappen ging doen en dadelijk thuis zou komen, deze gang leidde van het eène leven in het andere, van de zonzijde des Levens naar den Schaduwkant
	Nu was ze om den hoek verdwenen. Hij wendde zich om,



	staarde voor zich uit in de stille verlaten kamer en wasvoor enkele seconden een lafaard. Want hij wenschte, dat de tijden zonder verandering waren voorbij gegaan, dat het Leven hem en haar in hun schuilhoeken had gelaten en niet opgejaagd. En dat nogal, nu het Leven het zoo goed met hem meende.
	Hij zou laat in den middag naar Amsterdam vertrekken, en den tijd, die hem van dat oogenblik scheidde, op de Laan doorbrengen.
	Toen hij even voor het dejeuner de huiskamer der Menkes binnentrad, zaten Let en Bertie bij elkaar op de canapé te handwerken. Men kon aan beiden zien, dat ze veel geschreid hadden den avond en nacht te voren, maar nu begroetten ze hem, haar best doende gewoon te zijn.
	Ze waren beiden in het zwart, in japonnen, die hij anders veel te somber en te stemmig voor zijn vroolijke, blozende nichten oordeelde. Doch nu vond hij zijn nichtjes ontroerend mooi in haar nauwsluitende langslepende sombere toiletten; vond het lief van haar beiden gedacht, zich nu zóo te kleeden.
	Het dejeuner ging stil voorbij. Toen kwam er een rijtuig voor; Let en Bertie maakten zich gereed.
	„Hoe kom je bij mij het huis in, als mijn hospita uit is?” vroeg Nico. „’t Is Zondag. —”
	„Ik heb Anna’s sleutel;” en Let liet den sleutel zien.
	Er was werkelijk niemand thuis in Nico’s woning en ze liepen trap op, trap af, tot alle bloemen in het rijtuig waren, behalve een groote bos rozen, die Anna voor Bertie en Let bestemd had.
	„Naar het Ziekenhuis,” luidde het bevel aan den koetsier en voort ging het, de stad in.
	Let huiverde, toen ze voor het reusachtige gebouw stond, dat met al zijn vensters zoo wezenloos uitstaart op de wereld daar buiten.
	Het moeielijke begin.
	15



	De bel van de zijpoort ging met welluidenden klank over, weerklonk onder de gewelven van den doorrit.
	Bertie zou de bloemen aangeven en Let ze neerzetten, waar men er haar gelegenheid voor gaf.
	De portier opende en gaf hun te kennen, dat ze de bloemenschat maar zoolang moesten neerleggen op een bank voor zijn kamer.
	Toen zei Let: „Wilt u asjeblieft dadelijk aan juffrouw Menke zeggen, dat de bloemen voor haar er zijn dan kan ze er dadelijk voor zorgen.”
	„Als dat kan —” zei de portier.
	Let zag hem verwonderd aan. Hij haalde een boek uit zijn kamer, keek erin.
	„Dat gaat nu niet, tot mijn spijt,” zei hij welwillend, „Zuster Menke heeft dienst. —”
	Let verbleekte, zag op, of ze een hamerslag had gekregen. Toen vloog ze de zijgang uit, riep den koetsier toe: „Naar huis!” wierp zich op de bank naast Bertie en barstte in woeste snikken uit.
	Ze was zoo kalm geweest daarnet, dat Bertie haar met de grootste verwondering aanzag.
	„O,” riep Let woedend en hartstochtelijk, „verbeeld je, wat hij zei! Zuster Menke had dienst! Ze is er nog geen drie uur zuster Menke, zuster Menke! O, natuurlijk, ze grijpen daar, wat ze vangen kunnen en laten niet weer los! Zuster Menke had dienst. Wat een heerlijke buit! Ze mogen daarginder wel blij zijn! En of ze ook bang zijn niet te laat te komen! Drie uur achter die muren en nu kan Zuster Menke al niet eens meer naar haar bloemen omzien Gevangen, zuster Menke, gevangen! 0 God, o, God, hoe heeft ze het toch in haar hoofd gekregen! ”
	En Let schreide, alsof haar hart zou breken.
	Het rijtuig hield stil op de Laan en Bertie stapte eruit. Maar Let zei: „Ik wil me voor geen geld van



	de wereld zoo aan de lui boven en aan Nico vertooneu. Ga jij naar boven en zeg, dat ik de rozen ben gaan halen. lk knap me dan ginder wat op. lk zal wel terug zijn voor Nico weggaat. Zeg den koetsier even, waar hij heen moet.”
	En ze reed heen naar de verlaten kamers, stuurde den koetsier weg.
	Toen stond ze in de groote, holle, onttakelde kamer. Ze schikte de rozen bij elkaar, zag het vertrek nog eens rond, om afscheid te nemen.
	Voor den haard stonden de twee crapauds, waarin Anna en zij zoo menig uur hadden gezeten, en dan de jongens voor haar voeten op het haardkleed. Maar de haard was zwart en koud, de vachten waren weggenomen, de kleurige kussens lagen niet meer in de stoelen.
	Voorbij, voorbij, al wat zoo vertrouwelijk en zoo goed geweest was. Moest ze werkelijk hierom zulk een woeste smart, zulk een razende wanhoop voelen, als haar op dit oogenblik doorstroomde?
	Ze wierp zich neer met het hoofd op de leuning der crapaud en schreide en snikte als in vertwijfeling. Tot ze moe van het schreien was en stil bleef liggen, nu en dan even nasnikkend, zoo geheel verdiept in haar verdriet, dat ze den tred niet hoorde, die de trap op kwam en Nico pas bemerkte, toen hij bijna bij haar was.
	Ze sprong op, alsof ze op een misdaad betrapt was en hij zag haar hoofdschuddend in het heet-beschreide gelaat.
	„Letje, Letje,” zei hij zacht verwijtend. „Jij blijft hier Anna en ik gaan in eenzaamheid en je schreit zoo.”
	Plotseling voelde ze behoefte, een bepaalde reden op te geven voor haar verdriet, ook al was ze zelf nog verbijsterd om haar wanhoop en smart.



	„Weet je, wat ze daar ginder zeiden?” vroeg ze heesch : „zuster Menke heeft dienst.”
	Hij stampvoette en beet zich op de lippen, als om een vloek binnen te houden.
	Toen zei hij: „O —en al dat verdriet is dus om Anna.”
	„Ja, natuurlijk,” antwoordde ze.
	O ”
	Hij hoorde de verzwegen rest harer woorden. „Verbeeld je niet, dat ’t om jou is.” En haar houding deed hem vermoeden, dat hij die rest goed gehoord had. Want ze was nu geheel kalm, kamde zich het verwarde haar uit het gezicht, zette voor den spiegel haar hoed weer op schoof haar ceintuur terecht.
	En toen, bedaard, koud:
	„Ga je mee naar huis? 't Zal je tijd nu worden.”
	Een uur later hadden Mijnheer Menke, zijn beide zoons en Nico het huis verlaten. Bertie en Mevrouw schreiden weer opnieuw, maar Let was koel en kalm gebleven. „Ik ga een beetje naar Leo,” zei ze luchtig.
	Naast Leo’s bed op een voetkussen gezeten, met haar hoofd rustend tegen zijn peluw, schreide ze weer en altijd maar weer opnieuw. Het leek wel, of de oude booze dagen teruggekeerd waren.
	Hij liet haar stil begaan en staarde peinzend naar de figuren op het plafond, met een vreemden glimlach, bijna geheimzinnig alsof hij veel dingen wist, die anderen nog niet wisten!
	In Let’s gedachten keerde telkens hetzelfde drenzende deuntje terug: „Nu is hij mijn steun en mijn toeverlaat. —”
	Toen begon ze zulk een ontzettende leegte en verlatenheid om zich heen te voelen, dat ze voor zulk verdriet geen tranen meer had en stil en bleek voor zich



	uit zat te staren. Gaande onder afgronden van verlatenheid, gaande onder een zwerk van verlatenheid, had ze niets tot steun en toeverlaat dan een stervenden jongen.
	En als hij was heengegaan wat dan?
	Met een woeste beweging greep ze zijn hand, die op het dek lag, klemde die tusschen haar beide handen.
	Hij moest, hij móest blijven.
	Onder haar vingertoppen voelde ze zijn pols slaan, na iederen slag weer een. En het leek haar, of ze zijn leven zou kunnen terughouden, als ze zóo maar bij hem kon blijven.



	VIJF-EN-ÏWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Nu is het stil men hoort niets meer
	Dat was een straatdeuntje in die dagen, gezongen op een ondeugend tergend wijsje. Maar Nol floot het in de eerste weken van het Nieuwe Jaar telkens en telkens opnieuw, met een droevig rythme en huilerige uithaaltjes.
	’t Was stil, akelig stil geworden in den kring, waarvan de Menkes het middelpunt waren en men vond daarvan tien oorzaken voor éen.
	Nico en Anna weg, Leo hopeloos ziek, Minnie in zware zorgen voor haar hoofdakte, Bertie met haar einddiploma-piano en Constant met dat voor zang in het verschiet. Let was allang bezig voor Fransch en moest in dien zomer op. Ze werkte zonder ophouden, zonder omzien. Na Nieuwjaar had ze door ziekte van een onderwijzer een andere klasse gekregen, een groote, een hooge. Ze moest op school tweemaal zoo hard voort als anders en inplaats dat ze nu ’s avonds minder deed, werkte ze nog een graadje harder, teneinde de troostelooze lange avonden, waarin niemand meer deed, zooals hij placht te doen, om te krijgen.
	Bertie was eenvoudig niet meer van de piano weg te krijgen en de zware muziek verjoeg Let hoe langer hoe meer. Bovendien moest Bertie verscheidene malen



	accompagneeren op concerten en was er repetitie op repetitie in de muziekkamer der Menkes met allerlei halfbekende en onbekende muziekmenschen. In haar groote eenzaamheid had Let daarom meer en meer haar toevlucht gezocht bij Leo, die haar met een innige blijdschap ontving, want ze verloste hem van een gansche reeks eenzame avonduren en bracht huiselijkheid en gezelligheid in de groote, verlaten kamer, waar een arm menschenkind een langen dag alleen had doorgeworsteld.
	Sanne was, nadat de eerste schrik gesleten was, teruggekeerd tot haar oude gewoonten, Leo overlatend aan een gediplomeerde ziekenverpleegster. Met die verpleegster was hij echter heel raar omgesprongen. Ze moest oud zijn, had hij verordineerd, want hij wou geen jong wezen van hare vrijheid berooven. Ook moest ze verblijf houden in de voorkamer en daar doen en laten, wat ze verkoos; hij zou haar wel bellen, als hij haar noodig had.
	Zoodra hij iets beter werd, en de vrees voor herhaling van bloedspuwing wat kalmeerde, had hij zijn vader dringend verzocht, de zuster haar congé te geven. Er waren al zeker tien adressen opgegeven, die om haar verzochten en hij kon nu niet langer zóó zijn principes met voeten treden en tóch een verpleegster om zich heen dulden.
	Toen was er een blijvende schikking getroffen: Daatje, de oude meid, die zelfs nog bij zijn moeder gediend had, zou doen wat er te doen viel in de ziekenkamer, en er werd een tweede groote-meid gehuurd, inplaats Daatjes hulp, het kleine dagmeisje.
	Op de „chique” avonden, dat was, als hij zich tamelijk wel voelde, zat Let naast den divan, waarop hij „en grand seigneur” lag en leerde overluid, stond zoo nu en dan op om thee te schenken. Op de kwade dagen, dat hij te bed was gebleven, zat ze tegen het hoofdeneinde van zijn bed geleund en leerde hardop en schonk thee.
	Zoo gingen de weken voorbij. Het Nieuwe Jaar werd



	weer oud en gewend; ’t was Februari, voor ze het wisten en Let werd bleek en saai, vóór ze er erg in hadden.
	„’t Was ook geen doen,” dacht Leo, die overal erg in had. In zijn lange uren van stilte en eenzaamheid loste hij het probleem op, waarom Let Menke zoo krankzinnig bleef doorwerken en waarom ze moede werd. Verleden jaar zou ze niet moede geworden zijn, zelfs niet van giganten-arbeid.
	’t Was een avond in het begin van Februari. Let kwam van haar eigen kamer en wilde voor de variatie eens thuis blijven; ze had hoofdpijn en zag er tegen op buiten plotseling de kou om haar gloeiend hoofd te voelen klemmen. Ze zou Broer wel even naar Leo sturen.
	Maar toen ze door de gang liep, hoorde ze het lieve leven in de muziekkamer alweer gaande. Een viool werd gestemd, Bertie zat aan te tikken: a a aa.
	Daar begon een onbekende stem te zingen, een lieve, zachte stem. Let bleef luisteren, tegen den muur geleund:
	„Ninon Ninon, que fais tu de la vie.”
	„Ja, wat?” fluisterde Let. „Wat maak ik van mijn leven o!”
	Ze bleef luisteren, al voelde ze het starre, het gedwongene van de afgeloopen weken in haar deinzen; al voelde ze een verteedering in haar hart binnensluipen, die haar op te veel zou komen te staan:
	„Gomment vis tu, toi, qui n’as pas d’amour!
	Sur la mer sans étoile
	Au combat sans musique
	Ze rukte hoed en mantel van den kapstok af en riep naar binnen: „Ik ga toch maar!” sloeg de deur achter zich dicht en voelde de koude klemmen om haar gloeiend hoofd.



	Bij Leo gekomen, verloor ze geen minuut, begon dadelijk, leerde, leerde, eindelooze stukken grammatica uit de groote Dubois, zei ze dadelijk na, zonder haperen, als ze ze gelezen had en Leo amuseerde zich ermee, zoo vlug als haar het werk van de hand ging, of liever de boel haar in het hoofd vloog.
	’t Boek dicht en nu een lange preek houden, alles achter mekaar, met zotte gebaren, om zichzelf en Leo te amuseeren.
	Plotseling toch muziek. Sanne sloeg beneden wilde accoorden aan, en daverend klonk door het huis de Espana van Waldteufel, en toen de Yalse Caprice van Rubinstein.
	Sanne speelde altijd met bravoure genoeg, doch hard; zelfs het Schlummerlied werd onder haar handen iets, door smids op aambeelden jolig getikt.
	Let werd even gestoord, maar spoedig wende ze aan het geraas en dempte haar stem wat, om niet al te veel spektakel te maken bij een ziekbed.
	Leo echter balde de vuisten, toen de muziek alweer begon, voor den derden keer dien dag. Er zou een soiree bij Mevrouw Barger zijn en Sanne liet geen uur ongebruikt voorbij gaan, om er haar „nummertjes” in te pompen.
	Hij was heel moede, na een overwonnen aanval van hoofdpijn, doch voelde nu de pijn weer rijzen en een schrikbeeld stond voor hem, een slapelooze nacht.
	„Laat ze in Godsnaam dan nog maar eens overspelen,” dacht hij. „Maar dan mag het toch wel uit zijn voor vandaag. Nu dienen we dus nog de tweede Rhapsodie van Liszt met mannenmoed te verduren. En als ze dan weèr begint Kom, ze zal toch zelf ook eens eindelijk op raken —”
	De zware akkoorden beukten in zijn moede hersens; zijn ooren suisden en schalden ervan. Hij werd overspannen helder en lag te luisteren, hakend naar het slotaccoord



	’t Klonk eindelijk.
	„Goddank!” riep hij met zulk een zucht van verlichting, dat Let opkeek en verwijtend zei: „Had mij dan naar beneden gestuurd, als het je zoo hinderde —”
	„Ach, meisje, je moet Susanna Falckenaer nooit te na komen, als ze zoo in muzikale sferen is —” zei hij met een lichten glimlach. En beiden genoten van de stilte, die heerlijk om hen was gekomen na het vermoeiende rumoer.
	Maar opeens begon het weer, de Espana en dan natuurlijk de Valse Caprice en de tweede Rhapsodie Juffrouw Falckenaer deed nooit iets ten halve.
	Leo legde het hoofd in ’t kussen, drukte de handen op zijn slapen en Let hoorde hem tandenknarsen, van woede en van inspanning om bedaard te blijven.
	Toen stond ze op, rukte haar japon boos uit zijn hand, want hij had ernaar gegrepen, toen hij haar aanstalten zag maken om op te rijzen.
	Alsof Sanne nu nog langer haar pijnigingen zou mogen voortzetten
	Ze had Sanne wel door elkaar kunnen schudden, ze wilde het liefst haar op hoogen toon bevelen, haar met verwijten overladen
	Maar Let bedacht, dat het toch in alle opzichten beter was om binnen te komen en haar aan te spreken, zooals ze nu deed, als een wat schuchter, eenvoudig meisje, dat een groote gunst komt vragen.
	„Toe Sanne,” zei ze, haar hand op Sanne’s arm leggend, midden in een rij accoorden, waaraan de heele arm meewerkte : „Toe Sanne, schei alsjeblieft uit voor vanavond Leo is zoo moe ”
	Met een schrille dissonant eindigde de reeks. Sanne draaide zich om, vatte dadelijk vlam.
	„Neem me niet kwalijk, Let, maar dat vind ik toch wel een beetje veel gevergd door mijn Heer Broeder.



	De eerste weken, toen heb ik hem ontzien, en ik ontzie hem nog zooveel ik kan tenminste! Maar dit kan ik niet uitstellen, je weet heel goed, dat ik bij Mevrouw Barger spelen moet. En dan moe, moe wat zijn dat voor praatjes Hij doet immers den heelen dag niets niets. Hij zal eenvoudig niet „in de stemming” zijn; dat hebben die moderne mannetjes van koekedeeg meer. Maar ik ben wel in de stemming en ik moet zorgen klaar te zijn, komende week is ’t soirée. —”
	Let had haar uit laten spreken, bedaardheid puttende uit haar voornemen om nü Sanne eens niet meer te sparen, om nü te zeggen, wat haar in wilde drift op de lippen zou komen, als Sanne maar eerst zweeg.
	„Schaam je je niet?” riep ze heftig. „Schaam je je dan nooit? Jij, die nog nooit eene hand of vinger heb uitgestoken om Leo te helpen bij alles wat hij lijden moest! En denk je er dan heelemaal niet over, hoe je je toch wel voelen zult, als hij eenmaal dood is? ”
	Maar haar krachten waren niet toereikend voor een woede-aanval en haar aanklacht verliep in woeste snikken. Als ze niet opeens zoo diep en diep bedroefd voor Sanne gestaan had, de handen voor het gelaat en de tranen druppelend tusschen haar vingers door, dan had Sanne haar misschien bij een arm genomen en de kamer uitgezet, kalm meedeelende, dat ze zich door niemand de wetten liet stellen, en dat Let zich niet bemoeien moest met dingen, die haar niet aangingen.
	Doch nu begon Sanne:
	„Je zegt, dat ik me te weinig van den jongen aantrek Soit! Zelfs de teerhartigste went aan dat eeuwige doodgaan. Maar jij trekt er je teveel van aan. En jou wilde ik waarschuwen. Dat heb ik trouwens allang willen doen. Zeg, heb je jezelve al weleens rekenschap gegeven, wat je uitricht met dat eeuwige boven



	zitten bij den jongen? Luister dan: dien jongen maatje gek en je treitert er Nico Menke mee en ik geloof niet, dat dit laatste in je bedoeling ligt. Je moet voorzichtig zijn, Nicolet. —”
	„O God! O God!” gilde Let stampvoetend.
	„Nu, nu, ik zou een beetje bedaren —” zei Sanne quasi-sussend. Maar Let hoorde het niet meer. Ze vloog de trap op. Doch op het trapportaal kwam ze tot bezinning. Zóo mocht Leo haar niet zien. Ze bleef op de parapluiebak zitten, droogde haar tranen, en wachtte wat.
	En toen ging ze verder, naar boven, zette zich naast het bed neer, haar gelaat onder Leo’s blik vandaan houdend.
	Beneden begon de Espana opnieuw.
	Let wilde heel bedaard en gewoon zijn, kalm zeggen, dat Sanne niet uitscheiden kon.
	Maar toen ze eenmaal rustig zat, voer haar een heftige zenuwschok door de leden, haar gansche lijf schokte en een rillende zucht ontsnapte aan haar lippen.
	Leo greep haar aan de mouw, trok haar zoo, dat hij haar in ’t gelaat kon zien en zei zachtjes:
	„Let je bent dezelfde niet meer van vroeger.”
	„Neen,” antwoordde ze, „vroeger dan liet ik ouwe Sanne naar de hel loopen, en tegenwoordig stuurt ze er mij heen.”
	„Alsof dat het verschil is met vroeger —” sprak hij, haar steeds vasthoudend.
	De Espana was uit, daar beneden. En het bleef stil nu eindelijk voorgoed, hoewel er toch nog twee nummertjes op het programma van Mevrouw Bargers soirée stonden.
	Toen het stille tweetal overtuigd was, dat de muziek zou blijven zwijgen, hief Let de oogen uit haar boek, leunde met het hoofd tegen het ledikant en zei letterlijk om een praatje verlegen in deze stilte vol afwachting: „Verbeeld je ik was ook te



	moe voor muziek vanavond. lk word ook al moe
	„Zoo, zoo, meisje, worden we ook moe? Dat’s geen wonder waarlijk.”
	Hij zag haar onderzoekend aan en voor dien strengen, doordringenden blik sloeg ze haar oogen neer.
	„Kom eens hier,” zei hij toen zacht. „Niet zoo met je rug naar me toe, zooals altijd —”
	Ze knielde neer bij het ledikant en vlijde haar moe hoofd op de sprei. Ze wilde hem liever niet aanzien, en het was zoo heerlijk, om eventjes, eventjes te rusten.
	Hij legde de hand op haar hoofd en begon kalm te spreken, zoodat ze wel rustig en heel gedwee luisteren moest.—
	„Let Menke is moe! ’t Is waarlijk een fout in de wereldorde, dat Let Menke moe te maken is! Zoo’n jong menschenkind heeft het immers veel te druk! Bijna alle jonge menschenkinderen hebben het veel te druk! Zóo druk heeft Let Menke het, dat ze geen tijd gehad heeft om na te gaan, wat er toch wel eigenlijk binnenin haar omging. En zie je, dat maakt moe als ’t daarbinnen zoo’n huishouden van Moei Kea is en je kunt niet eens even van je werk loopen om te kijken, wat er aan het handje is
	Stil stil, blijf nu rustig liggen. Misschien kan ik je helpen en er wat orde inbrengen, want ik heb al den tijd.
	Zoo’n jong menschenkind heeft het zoo druk, omdat het ’t met twee levens tegelijk moet klaarspelen. Allereerst je zakenleven. Je moet hard werken en examens doen, en soms moet je bovendien nog werken om je brood te verdienen ook, zooals dat meisje hier en zooals Nico Menke. Dat’s op zichzelf al moeilijk genoeg, omdat het nieuw is, en alle begin is immers moeilijk
	En dan begint langzamerhand dat andere leven je op te eischen. Het Leven. En als dan je hoofd vol is van



	denken, hoe je toch wel klaar moet komen met je werk en je een dag van zestig uur zou willen hebben om te werken, dan is terwijl je hart zwaar van verlangen en liefde en je durft geen uurtje te nemen, om dat hart eens terwille te zijn en eens te zien, waar het toch naar verlangt, en wat het liefheeft
	Daar wordt je moe van vreeselijk moe. Daar is zelfs die sterke Let Menke niet tegen bestand. Ze heeft totnogtoe haar moeheid aan haar hoofd geweten, maar ik geloof, dat het ook aan haar hart ligt.
	Stil, stil. Je moet luisteren en niet tegenstribbelen. Kijk liever de waarheid eens flink onder de oogen, ik geloof, dat je dat al helpen zal en wat rustiger zal maken.
	Dat meisje hier heeft een schoonen, sterken Liefste. Zoo’n Liefste als uit het Hooglied die de banier boven tienduizend draagt.
	Ja, ja.”
	Let had schichtig het hoofd geheven, maar toen ze zag, dat hij dit zei, niet, omdat hij naar de waarheid zocht, maar omdat hij die al gevonden had, legde ze zich weder neer en het bleef even heel stil in de kamer.
	Toen ging hij voort:
	„Die liefste is heengegaan en ze mist hem zoo. En ze is moe van het verdriet en moe van het verlangen en moe van het lief gaan hebben. Dit alles is het begin van dat andere leven.
	En nu geloof ik, dat ze denkt, dat hij voorgoed is heengegaan. Maar daar zou ik niet bang voor zijn, als ik dat meisje was. Want zijzelf is ook een Liefste, dragende de banier boven tienduizenden een Prinsendochter.
	Ze moet maar eens denken aan haar verren Liefste, dat die ook zwoegt onder den last van het zware zakenleven en zijn hart zwaar voelt worden van verlangen.



	En nu moet ze wachten, tot hij ook weet, wat hij verlangt. En tot hij het zeggen kan. Want als ze nu eens heel materieel gaat denken, dan weet ze, dat een man als haar Liefste zooiets pas zal zeggen, als zijn proeftijd daarginder is afgeloopen en zijn toekomst verzekerd is.
	Dus geduld moet ze hebben. En haar hoofd en hart in evenwicht trachten te houden. En als ze te moe is, kan ze hier altijd komen uitrusten. Want ’t is bij mij goed en rustig, nietwaar ? Denk eens aan, hoe rustig! Met het zakenleven heb ik afgedaan, en met het leven van liefde en verlangen heb ik natuurlijk nooit iets te maken gehad.”
	’t Lange spreken had hem zoo vermoeid, dat alle klank uit zijn stem geweken was. Hijgend ging zijn ademhaling; zijn hand sidderde in heur haren. Toen voelde ze zich bevangen door heiligen schroom, zag hem aan zoo vol eerbied en ontzag, dat hij glimlachen moest.
	„Mijn God, Leo,” fluisterde ze, „hoe weet je toch hoe kun je toch —”
	„’t Is louter een quaestie van tijd of geen tijd, meisje. Kijk me niet aan, of Mohammed hier in bed ligt of een nog latere en grootere profeet.” -*-r 1 ‘1
	„Nu zal ik maar weggaan,” zei ze opstaande. „Want er ” blijft niets, niets meer te zeggen over. Ik ga naar bed en zal misschien rustiger slapen dan de vorige nachten. Want ik durf nu over alles te denken, en ik kon nachten lang niet slapen, omdat ik mijn gedachten van een verboden terrein moest houden. Nacht jongen.”
	„Nacht meisje, doe het licht eens uit. Dank je.
	Ze trad het huis uit.
	En meteen zag ze, dat een naderende gestalte, die



	juist in den lichtkring van een lantaarn kwam, Nico was.
	Haar eerste opwelling was, naar hem toe te snellen en zoo blijde, zoo blijde te zijn, omdat ze hem nu op eens zag, omdat ze hem voor het eerst na Januari terugzag.
	Maar haar hart vloog op tegen een killen, meedoogenloozen scheidsmuur en ze bleef op de plek, waar ze stond.
	Die muur was het werk van Sanne Falckenaer en Leo had er aan meegebouwd, al had hij het om bestwil gedaan.
	Ze trok zich in de portiek van een huis terug, hoorde zijn schreden naderen, en de bel van haar huis overgaan,, hoorde zijn welbekend fluitje.
	Nu zouden ze allen naar beneden stormen. En hij zou vragen: „waar is Let?” En ze zouden antwoorden: „bij Leo.” En als hij dan getreiterd wilde wezen, dan moest hij het in Godsnaam maar zijn.
	Toen hij binnen was gegaan, kwam ze uit haar schuilhoek, wendde zich van haar huis af en liep de duisternis tegemoet.
	Ze ging voort over den spoorweg heen, ze ging almaar voort in de duistere laan onder de kale, zwiepende boomen, tot de doodsche stilte om haar heen, waaruit het stadsgerucht weggestorven was, haar deed merken, hoever ze was. Toen keerde ze terug.
	Bertie vloog haar op de trap tegemoet.
	„Waar heb je toch gezeten?” riep ze. „Klaas is hier geweest hij is je bij Leo gaan halen, maar je was allang weg waar zat je toch in vredesnaam ? Hij moest met een bepaalden trein weg, omdat zijn patroon met hem afgesproken had. Hij heeft het ontzettend druk. Waar zat je toch?”
	„Ik had hoofdpijn en ben de Laan een eind op geweest,” zei Let dof.



	Ze dronk liet gereedstaande glas melk uit, zei hen allen goedennacht, lanterfantte nog wat in de huiskamer om toch maar heel gewoon te doen. Maar toen ze de deur van haar kamer achter zich had toegetrokken, snikte ze het uit van radeloozen spijt.
	Nadat Let van hem weggegaan was, bleef Leo stil liggen, met een lachje, dat heel veel op gewone tevredenheid leek, om de lippen.
	En hij fluisterde ooiijk: „Dus voorloopig, de eerste weken, is ze mijn meisje. En het zal alles net zijn, of ik haar jongen ben, want zoenen mocht ze me toch niet, al was ik het waarlijk. —”
	Toen kon hij niet langer den bloedigen spot met zichzelf voortzetten.
	In de stilte klonken zijn eigen woorden weer tot hem, snerpend herzegd: „En met het leven van liefde en verlangen heb ik natuurlijk niets te maken. —”
	Hij sloeg de armen uit in den duisteren nacht, in wild, ontembaar verlangen.
	Toen werd het voor hem een van die vreeselijke menschenleven-nachten, waarin je ieder oogenblik denkt, dat je nu waarlijk niet meer kunt. Maar het volgend oogenblik lijdt je nog heviger weer. En dan voel je, dat ’s menschen lijdensvermogen het eenige eindelooze, onbegrensde in hem is. Dan wordt je voortgesleept door afgronden van leed; na iederen afgrond komt er weer een, die je verzwelgt; iedere afgrond is toch opnieuw zonder maat en grens en bodem
	Zoo’n nacht is als een paradox, door Satan neergeschreven en bewezen. Want aan den lijve, aan der ziele wordt het je verklaard, dat je wel degelijk in een bodemlooze, maatlooze diepte van leed kunt verzinken, en na die diepte weer in een andere.
	Het moeielijke begin.
	16



	Toen de eerste schemering aanbrak, en daarbuiten het dagleven allang weer was begonnen, vielen zijn oogen dicht en sliep hij in. En alles, wat hij wakend geleden had, kreeg hij nog eens, nu in droomen en gedrochtelijke visioenen.
	Hij sliep zoo vast, dat Daatje noch zijn vader hem wekten, dien morgen. Hij werd pas wakker tegen den middag en zijn oogen ontmoetten die van Constant, die lang over hem heen gebogen had gestaan en gewenscht had, dat hij zou ontwaken. Want een slaap, die zoo het gelaat verwringt tot een wanhoopsmasque, die moet gestoord worden.
	„Hoe gaat ’t, ouwe jongen?” vroeg Constant, op den stoel bij het bed gaan zittend.
	Leo zag hem verwezen aan. Zeggen, hoe het ging, juist nu
	Doch plotseling voelde hij zich klaar wakker worden, voelde weer, dat er zoo iets bestond als jezelve een houding geven, maatschappelijk wezen
	„O, goed —” zei hij kalm.
	„Hm zeg, kan ik nu eens niets voor je doen?”
	„Welneen, kerel, ik zou niet weten wat.”
	„Boeken halen of brengen, of hier komen, als je niemand bij je hebt; ik geloof niet, dat je dood zal gaan aan overmaat van conversatie, is ’t niet? Voorlezen op mijn hoofd gaan staan desnoods. Kom Leo, wees nu eens toeschietelijk en vraag eens wat van me.”
	„Ga maar eens op je hoofd staan.”
	„Pardon, ik heb mijn mond voorbij gepraat. Dkt kan ik net niet. Maar ik zal aan Nol vragen om het mij te leeren morgen zal ik zorgen, dat ik het kan. Wil ik nu voor vandaag eens een moppie voor je spelen?”
	Hij bukte zich naar zijn vioolkist, die onder zijn stoel stond en Leo zag, hoezeer het hem ernst was, met zijn wil om hem wat te vertroetelen.



	„Laat maar,” zei hij. „Als je nu werkelijk tijd hebt, om wat voor me te doen, zing dan.”
	„Ik heb toevallig wat zangmuziek bij me, want ik ga straks bij Bertie repeteeren. Kijk ’t Lied aan de Avondster, en ’t Prijslied of heb je zelf een paar nummers op je verlang-repertoire?”
	„Eén maar,” sprak Leo. „Zing: „Tch flüstre deinen ISlamen in stiller Nacht.”
	Constant dacht aan de rest van het lied, dacht aan veel ongezegde dingen. Hij ging verschrikt een stap achteruit, en zei toen, ontroerd en openhartig:
	„Dat durf ik niet, Falckenaer.”
	„Bah —,” antwoordde Leo en draaide het hoofd naar den muur. „Als ik het durf aanhooren, dan kun jij het toch licht durven zingen, vind ik zoo.”
	„Daar heb je gelijk in.”
	Hij nam zijn viool, legde ze als een mandoline op de knie en begeleidde zichzelf met enkele gegrepen accoorden. En zijn mooie, nog jongensachtige stem zong het gevraagde lied, vol ontroering, alsof het de uiting van zijn eigen ziel was:
	„Ich flüstre deinen Namen, so leiss und sacht
	Denn Keiner darf es wissen, wie weh mir ist
	Wie meinem armen Herzen du theuer bist.”
	Leo luisterde toe en voelde zijn gedachten verslappen, de storm zich neerleggen in zijn hart.
	En zijn oogleden sloten zich opnieuw, makkelijker en rustiger, nu zijn heete droge oogballen gekoeld werden door even aanwellende tranen.
	Constantijn sloop zachtjes en gerustgesteld weg, toen hij Leo eens aangezien had.
	Want eindelijk was de slaap gekomen, zonder verschrikkingen en visioenen.



	ZES-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Bertie was de eerste, die den moed had om Anna op te gaan zoeken in „den afgrond, die baar verzwolgen had.”
	De eerste weken was Anna een paar maal op de Laan geweest, in de haar spaarzaam toebedeelde vrije uren. Maar toen vertoonde ze zich in geen tijden en tegen het eind van Februari werd het de familie Menke toch te kras, want ze hoorden noch zagen iets van haar.
	Nol en Bertie boden zich gelijktijdig aan, om als afgevaardigde van de heele familie binnen te gaan dringen in het zwijgende graf van Anna. Bertie werd uitgekozen, daar zij meer zou opmerken en meer zou vertellen dan Nol, dis altijd uiterst sober in woorden was, als iets hem ontroerd of gehinderd had. En dat Anna zich in een toestand bevond, die ontroerend was, dat geloofden ze zeker.
	Op een avond even na achten, het uur, dat de dienst door de dagzusters wordt overgedragen aan de verpleegsters, die „de wacht” hebben, trad Bertie in de wachtkamer van het ziekenhuis binnen.
	Ze zette zich op de met leer overtrokken bank en deed, wat in zulk een kamer te doen gebruikelijk is: wachtte.
	Er was zeer weinig in die kamer, wat haar den tijd kon korten. Vier, kale, geschilderde muren, een kast, een tafel, wat stoelen, de bank, waarop ze zat, en een



	toestel, dat haar iets gruwzaams en ontzettends toeleek, iets als een folterwerktuig, waarop een arm menschenkind gevoerd wordt tot het hoogtepunt van lijden, om te probeeren of dan de beterschap wil komen doch dat bij kalmer beschouwing, verstandelijker overdenking het toestel der centrale verwarming bleek te zijn.
	,OJ • Bertie Menke, hoewel er teerder uitziende dan haar zuster, was nooit ziek geweest. En ze had de vaste overtuiging, dat ziekzijn zonder sterven een barre wreedheid was, het nutteloos stempelen van je ziel met een schroeiend en schrijnend stempel, dat je in je gansche leven na je herstel mee moet dragen. Wie zoover geweest was in het dal der doodsschaduwen, hem moest het terugkomen tot de wereld bespaard blijven; wie zóo vernederd was geworden, dat hij de ellendigheid van zijn broos lichaam had leeren voelen, hij moest ervan vrijgesteld worden om dat lichaam weer verder te dragen in de wereld.
	Ze had in de stille wachtkamer tijd genoeg om over al haar stellingen aangaande leven en dood na te denken, want het werd kwart voor negen en nog kwam Anna niet.
	Bertie wist, dat naar alle kanten van de wachtkamer af, zich de lanen-lange gangen uitstrekten, waarop de tallooze kamers en zalen uitkwamen.
	En dan achter iedere deur een bed of een groep bedden, en op ieder bed een menschenkind in ellende en smarten
	0, dat hopelooze, hopelooze zwoegen van de schare jonge meisjes en vrouwen, om weg te wasschen dien modder vloed, dien Ziekte en Ellende neer doen golven op het menschdom!
	Anna had eens verteld van een vreeselijken nacht, dien ze had meegemaakt; dat daar vier van de twaalf, over wie ze waken moest, hadden liggen worstelen met den dood en dat er geen gered was kunnen worden,



	hoe ook doktoren en verpleegsters zich hadden afgetobd, den langen nacht door. En ’t was die kleine keurbende een bitter verdriet geweest, dat alle vier werden weggedragen bij het rijzen van den morgen.
	Bertie had naar dit verhaal geluisterd in groote spanning en was blijde geweest om dien afloop. Alle vier in ruste alle vier aan het einde der rampen En ze vond het vreemd, dat Anna dit niet zoo voelde ja, ze kon er Anna dom om noemen.
	Toen Anna eindelijk kwam, omarmde Bertie haar onstuimig, vol innig medelijden met het arme, lieve nichtje, dat maar niet eender kon denken als zij en daardoor haar leven verwoestte
	„Waarom ben je er in zoolang niet geweest?” zei ze, en hield haar een eindje van zich af, om haar in het gelaat te zien; „Wat zie je bleek en o, dat costuum! Ik heb er je nog niet in gezien. O ben jij Anna Menke waarachtig ?”
	„Kom Bertie,” zei Anna, „laten we nu eens bedaard praten geen onzin, kind. Ik was te moe om te schrijven en ik kon niet naar jullie toekomen, omdat mijn voeten me zoo’n pijn doen. Dat hebben alle verpleegsters in het begin van het voortdurend loopen en staan. Ik ben een paar dagen vrij van dienst geweest maar nu heb ik schoenen, die op veel staan en loopen gemaakt zijn kijk, met stevige stutten in de holte van mijn voeten. Praat nu niet meer over mij en het Ziekenhuis, maar vertel me van jullie allen ik brand van verlangen om te weten, hoe ’t op de Laan gaat. Hoe is ’t met Leo, en met Let —?”
	Bertie steunde het hoofd in de handen, de ellebogen op de knieën, keek aandachtig in het lamplicht.
	„Nu je me naar daarginder vraagt,” begon ze, „nu voel ik eigenlijk pas goed, hoe verschrikkelijk alles toch veranderd is bij ons. Leo gaat langzaam achteruit;



	zijn vader is het eindelijk gaan inzien en laat hem sedert dien tijd meer met rust, wat allerlei nieuwe kuren betreft, die toch op niets uitloopen dan op vermoeienis en verveling voor den jongen. Meneer Falckenaer is wanhopend, zóo terneergedrukt en bedroefd, dat je hart ervan pijn doet, als je ’t ziet. Maar hij maakt me toch wel eens boos ook. Want hij wil maar niet gelooven, dat het zoo voor Leo ’t beste is, dat Leo reden te over heeft, om niet weer terug te willen. —*
	„En Let, hoe is ’t met Let? Ze zag er de laatste keeren, dat ik haar zag, zoo slecht uit. —”
	„Ja, Let —” en Bertie keek nog peinzender. „Wat Let mankeert, mag Joost weten. Ze werkt ontzettend hard, idioot hard maar daar hoefde ze toch nog niet zenuwziek van te worden. En ’t is te dol haast, om te denken, maar toch geloof ik, dat ze dien kant uitgaat. Ze schrikt van alles; ze loopt net als een hond weg voor onze muziek. Als ze zoo koppig niet was, dan kon ze misschien wel weer vanzelf opknappen maar zóo zal ze ziek worden, zoo zeker als tweemaal twee, vier is. Gisteren kwam ze uit school, heesch van vermoeidheid en haar knieën knikten. Ze was te moe om de trap op te komen. Ik zeg tegen haar; „Ga nu na den eten een half uur liggen.”
	„Neen,” zegt ze, „ik moet werken. Mijn werk voor Monsieur La Grange is nog niet af.”
	„Monsieur La Grange zal je niet ophangen, als je niet klaar bent.”
	„Neen,” zegt ze, „maar dan ben ik zelf nijdig en dat ’s nog veel erger. Ik moet immers klaar van den zomer.”
	„Dat’s volstrekt niet noodzakelijk,” zeg ik. „Je werkt je dood geef dat examen nu op.”
	„Neen,” krijg ik weer koppig ten antwoord. „Want ik moet in September met Engelsch beginnen, ik heb al afgesproken met den leeraar van Broer.”



	„Praat toch niet zulken onzin. Voor wie ter wereld moet je toch?”
	„Voor mezelve,” zegt ze. „Dat’s de eenige, door wie ter wereld ik me dwingen laat.”
	„Vraag dan een andere klas,” zeg ik.
	Verbeeld je, ze heeft veertig van die groote kinderen, bijna allemaal jongens. Dat geeft me een gesjouw met natuurkunde en een gedraaf met teekenen. En ze moet ze aanhoudend achter de vodden zitten, dat ze niet ondeugend zijn, want bij zoo’n juffrouw durven ze alles. —”
	„Ik een andere klas vragen —” zegt Let. „En dan te hooren zeggen: „Let Menke geeft ’t op. Die bonk van ijzer kan die klas niet meer aan. —”
	En toen pakte ze haar boeken en ging naar Leo. Die arme jongen komt zoo langzamerhand ook klaar voor zijn Fransche akte, want hij hoort avond aan avond ’t hardop leeren van Let geduldig aan. Wat moet ik nu met zoo’n zus beginnen?”
	„Niets daar is niets mee te beginnen,” sprak Anna overtuigd. „Ze moet in vredesnaam maar begaan, tot ze óp is. Zou ze misschien aanhoudend verdriet hebben, nu Leo zoover gekomen is?”
	„Neen,” antwoordde Bertie beslist. „Dat weet ik zeker. Ze denkt over Leo’s doodgaan precies eender als ik, en ze is er volmaakt op voorbereid. Ze zal hem natuurlijk vreeselijk missen, maar ze gunt hem zoo van harte zijn rust, dat ze niet eerder om hem zal schreien, dan als hij eenmaal weg is. Je weet, hoeveel ze al samen hebben doorgemaakt en hoe gewend ze er aan zijn, om over den dood te denken en te praten.
	Wat een vreemd span zijn ze toch eigenlijk, hè Anna? Daar snapt zoo’n gewone onbekommerde ziel als ik ben niets van.”
	„Ja,” sprak Anna tegen. „Je snapt er wel wat van, Bertie.”



	En Bertie moest toegeven: „Ja, wel wat maar dan blijft Let toch nog een raadsel.”
	„Dat’s waar.”
	Toen zwegen ze; haar gesprek was op het ongezegde gestrand en het duurde een poosje, eer het weer vlotte.



	ZEVEN-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Maart was al half verstreken, ’t Wachten, dat Leo haar had bevolen, begon Let hopeloos te lijken en ze ging gelooven, dat Leo, de onfeilbare, zich ditmaal vergist had en haar leelijk op een dwaalweg had gebracht. Want nadat hij haar aan haarzelve verklaard had, was ze vrij en frank aan het wenschen en hopen getogen, dat Nico terug mocht komen en haar zou zeggen, dat hij haar liefhad.
	Nu zat ze weer op haar oude plaatsje op het hooge voetkussen en leunde tegen den divan, zoodat Leo heur blond haar zag en de opgerolde vlecht, zooals iederen avond uren lang. Haar grammaire lag open op haar knieën, maar ze leerde niet. Geen zin kon haar arm, vermoeid hoofd meer begrijpen.
	„Neen —” zei ze tot zichzelf. „Leo heeft het mis gehad. En ik moet zien, dat ik weer op den rechten weg kom. Wat ben ik toch vreeselijk en verschrikkelijk moe! En ik moet aan het werk blijven, nu noodiger dan ooit. Want mijn gedachten moeten nergens anders meer heen.
	Leo had maar half gelijk. Ik had wel een Liefste, maar hij daarginder niet. Dat kan niemand helpen. En nu moet ik weer gewoon worden, en me niets verbeelden en niets hopen en verwachten, dat toch niet komt, —*



	Dat was heel moedig en kalm gezegd en besloten, maar wat Let erop liet volgen, was lang zoo moedig niet. Ze bedekte het gelaat met haar handen, en begon droevig te schreien.
	En ze dacht er met bitterheid aan, hoe akelig, tot vervelens toe, ze nu al geschreid had in de laatste weken.
	„Let,” begon Leo, als altijd gereed om naar afleiding te zoeken, „’t Lijkt tegenwoordig net precies op een tijdje van vroeger. —”
	„O God neen!” viel ze hem heftig in de rede, „dat is immers juist mijn bitterste verdriet, dat alles anders is geworden. ”
	„Toch Letje,” hield hij vol. ,’t Lijkt op den tijd, dat ik je leerde schaatsenrijden. Weet je nog wel? Je was niet zoo heel handig op schaatsen en vallen deed je onophoudelijk. Wat een werk had ik soms, om je staande te houden! Ik vocht letterlijk met je, en dan zei ik: „Staan staan zal je!” En hoe je zelf ook dacht, dat je wel vallen moest, meestal lukte het me, je overeind te houden. En mocht je al eens vallen, dan was het toch nooit zoo heel hard.
	Den heelen winter ben ik nu al bezig om te probeeren, je staande te houden. Staan, staan, zal je. Meisje, denk eraan, je hebt niet zoo heel veel tijd meer; je moet voor goed kunnen staan, eer ik wegrijd. ”
	„Jacht me niet, in Godsnaam met, zei ze smeekend. „Dan komt er niets van me terecht, ’t Beste, ’t heerlijkste zou zijn, dat ik meeging, Leo. _
	„En dit wil je, na twee maanden van beproeving.
	Een donkere blos van schaamte steeg haar naar de wangen.
	„Ja, een lafaard ben ik,” zei ze en dacht aan den langen tijd van beproeving, die hem het recht gegeven had, te vragen om heen te mogen gaan.



	„Staan, staan, zal je!” zei ze tandenknarsend tegen zichzelf dien nacht, toen ze niet slapen kon van verlangen en wanhoop.
	De grauwe Maartsche dag rees; met verdubbelde woede verhief zich de storm; de regen plaste tegen de ramen. Let voelde zich heet en koortsig na haar slapeloozen nacht; haar hoofd bonsde van de inspanning, die ze had om haar gedachten te bepalen bij het wachtend werk.
	Yoor haar klas ging het een paar uur beter door de afleiding, die ’t werk haar gaf en in overspanning vorderde de dag toch. Maar tegen een uur of drie voelde ze zulk een ontzettende afmatting op den loer liggen om haar te grijpen, als ze maar éven, even zich bloot gaf, dat ze in koortsigen ijver voortwerkte, duizend dingen zocht te doen, die hadden kunnen wachten, onnatuurlijk druk en vroolijk was tegen hare leerlingen en de lange rij de trap afleidde met veel meer woorden en bevelen dan anders.
	Toen ze weer in haar lokaal terug was, bleef ze als versuft en lamgeslagen op haar stoel zitten, een gansche poos, tot alle gerucht in het schoolgebouw zweeg.
	Ze stond op, om zich te kleeden. Maar haar knieën knikten; ze moest zich aan de banken vasthouden.
	Ze voelde, dat er iets gebeuren ging, iets als een uitbarsting van ellende. Hoe die komen zou, en waarin die bestaan zou, dat vroeg ze zichzelve in angst af.
	’t Was ver over vijven, toen ze de school verliet en den langen weg insloeg naar huis.
	Toen kwam het door haar moede hersens heen, dat ze niet naar huis kon gaan, maar naar het centrum van de stad moest. Om zes uur had ze les bij Monsieur La Grange, op dien dag at ze een broodje in een melksalon en kreeg pas warm eten, als ze tegen half negen, negen uur thuis kwam.
	Ze nam de tram en was na een half uur in de stad.



	Spoedig zat ze op haar eigen plaatsje in het melksalon en de juffrouw zette haar voor, wat ze altijd gewend was. Doch ze bleef roerloos zitten, zonder te eten of te drinken, zonder haar boek op te slaan, zooals ze altijd deed, om na te lezen, wat ze zoo dadelijk moest weten.
	„Lieve goede God, wat moet ik toch beginnen?” zoo klonk het in haar binnenste. „Nu kan ik wezenlijk niet meer. En ik kan toch niet hier blijven, op dezen stoel ”
	De klok had allang zes uur geslagen, De juffrouw, die bediende, had haar al telkens en telkens vol verwondering aangezien. Eindelijk kwam ze op Let toe: „Moet u niet weg, juffrouw?” vroeg ze. „’t Is zes uur en u hebt nog niets gebruikt. Bent u niet goed?”
	„Neen,” antwoordde Let eentonig, „Ik geloof, dat ik niet goed ben.”
	„U gelooft het, maar ik weet het zeker,” zei de juffrouw, die medelijden kreeg met het bleeke gezicht en de starende oogen. „Waar moet u naar toe?”
	„Naar huis!” antwoordde Let, Monsieur La Grange heelemaal vergetend.
	’t Eenige, wat ze nog voelde in haar verdofte hersens, dat was het verlangen om naar huis te gaan, naar bed. O, liggen, liggen!
	„Wil ik een rijtuig voor u bestellen?”
	Maar deze vraag gaf Let iets van haar zelf beheersching terug. Een rijtuig bestellen waarom? Wat was er dan met haar gebeurd? Niets immers nog niet. Ze was alleen maar moe. Ze zou de tram nemen op de Groenmarkt en naar huis gaan.
	„Neen, dank u,” zei ze, verlegen geworden. Ze stijfde zichzelf nog weer eens wat op, betaalde, wat ze onaangeroerd had gelaten en sleepte zich den winkel uit, naar de Groenmarkt toe.



	’t Was harder gaan regenen. De sombere half-schemering van den buiigen Maartschen avond was neergedaald. Let sjokte voort, geranseld door den wind, die haar den konden regen in het gelaat joeg. En het kille regenwater vloeide in haar hals. Ze sjokte voort door de plassen, door den dikken modder, die haar moede, trage schreden nog moeder en trager deed worden, en almaar door jammerde ze in zichzelf: „Nu kan ik niet meer. Maar wat wat is nu het einde hiervan?”
	Toen ze in de Nieuwstraat was gekomen, ging ze voort, met starende oogen gericht op het einde der straat. Daar moest de tram langs rijden, die haar naar huis zou brengen.
	Even voorbij de Nieuwstraat stopte de tram. Als ze ’m nu zag voorbijgaan, zou ze even hard loopen om ’m te halen.
	Ze had nog geen twintig meter in de straat afgelegd, of ze zag de tram voorbijrijden. De afstand was nu te groot om hem te halen. Doch dat berekende ze niet. Ze zag de tram, die naar huis ging en ze zette het op een loopen, alsof haar leven ervan afhing. Die tram moest ze halen, want ze wilde naar huis, naar huis! 0, God als ze ’m niet haalde en niet naar huis kon en hier moest blijven in regen en wind, zoo moe, zoo akelig, zoo bang voor iets, dat gebeuren zou en ze wist niet eens wat
	Ze snelde voort in krankzinnige haast en ze begreep niet, hoe ze zoo loopen kon, nu ze toch zoo moede was. Jk zal ’m niet halen! Ik zal ’m niet halen!” fluisterde ze in wanhoop, alsof dat de laatste tram was, die uit een woesternij naar huis voerde.
	Twee rijtuigen kwamen de straat inrijden, het een schuin achter het andere. Ze moest uitwijken, het midden der straat verlaten. Maar haar loome voeten hieven zich niet hoog genoeg op voor den blauwen trot-



	toirrand, en in haar ijlende vaart sloeg ze neer, met het hoofd op den rand, die haar verraden had.
	Toen, op de harde steenen, in den modder, die haar rok doorweekte, voelde ze opeens blijdschap en rust omdat ze eindelijk lag – en ze bleef liggen, het gelaat op de klinkersteenen van het trottoir, zich met bekommerende om het warme vocht, dat ze langs haar wang voelde vloeien.
	„Sjeesus, wat doet die juffrouw daar een smak riep een man aan de overzijde der straat. Hij keek hoe de juffrouw weer op zou staan, maar hij moest dadelijk aan zijn uitroep toevoegen een angstig: „En ze blijft liggen ook. —”
	Hij vloog naar de overzijde en met hem nog een paar menschen, die ’t meisje hadden zien vallen En hij tilde haar op, zag, dat ze de oogen nog open had en dus niet bewusteloos was.
	Let voelde een razende woede in zich, omdat ze gestoord werd. Maar toen ze opeens al die vreemde gezichten om zich zag, en bemerkte, dat een vreemde man, een straatslijper, haar droeg, toen gaf de schrik haar weer haar zelfbeheersching terug.
	„Ik kan wel,” zei ze. „Laat maar,” en ze tastte naar haar zakdoek, hield die tegen de bloedende wond aan haar slaap. Doch ze wankelde, toen de man haar losliet.
	Jk zal u hier in den winkel brengen, juffrouw,” zei hij” goedig. „Dan moet u daar maar een beetje tot uw positieven zien te komen, en ze zullen je daar wel een beetje opknappen. Want je drijft van de modder.^
	En hij bracht haar in een manufacturenwinkel, zette haar op een stoel.
	De verschrikte winkeljuffrouw, die naar voren kwam, kende haar, omdat ze wel kocht in dien winkel, en



	was geheel ontsteld, toen ze juist juffrouw Menke in zulk een radeloozen toestand zag.
	Let voelde zich meer en meer bijkomen, vooral nu ze ook de juffrouw herkende. Zoo was het niet zoo erg gek, om iemand overlast aan te doen.
	„Ik ben gevallen," zei ze. „Mag ik me aan den gootsteen een beetje afdoen? En hebt u wat om het bloeden te laten ophouden ? En wilt u dan een rijtuig bestellen? Het spijt me, dat ik u zoo’n last aandoe.”
	„’t Is niets, juffrouw,” verzekerde het meisje hartelijk. „Laat ik u toch helpen. —” En ze nam Let mee naar de keuken.
	Een kwartiertje later zat Let in een rijtuig naar huis. De eerste modderlaag was van haar japon afgebet, de wond aan haar slaap was uitgewasschen, en ze hield er een prop watten tegen. Ze had gezegd, dat haar broer haar wel zou verbinden volgens de regelen der kunst.
	Toen het rijtuig de Laan naderde, voelde Let zich bijna stikken van angst. Groote God, hoe had ze zich aangesteld! Als een krankzinnige gehold om de tram te krijgen een straatoploop veroorzaakt en nu moest ze thuiskomen en ze zouden haar bestormen met vragen en ze zou niet weten, wat te antwoorden. En ze móest op bed blijven, heel lang, maar hoe kon ze dat thuis? Ze was toch niet ziek Wat zouden ze om haar lachen, om die malle Let, die haar Franschen leeraar in den steek had gelaten en nu naar huis kwam heel deftig in een rijtuig, met een gat in haar hoofd.
	Ze klopte opeens als een bezetene aan het raampje.
	„Tot de Laan van Nieuw Oost-Indië," riep ze tegen den koetsier, die vragen kwam, wat er aan de hand was. De rest zou ze loopen. Yan dat rijtuig zouden ze dan niets te weten komen.
	Het rijtuig hield stil bij den ingang van de Laan en



	Let stapte uit. Toen ze een paar stappen gedaan had, merkte ze, dat het eind naar haar huis haar nog zwaar genoeg zou vallen. Langzaam ging ze langs de huizen. „O,” dacht ze, „als ik nu maar naar Leo kon gaan, inplaats naar huis! Diè zou niet lachen en me bedaard helpen Kon ik maar naar Leo!”
	Eindelijk stond ze voor haar huisdeur en zag op naar de verlichte ramen van de huiskamer. Doch muziekklanken drongen tot haar door en haar hand, die zich naar de bel gestrekt had, zonk weer terug; ze luisterde.
	Woest, als een bacchanten-dans klonk de wilde melodie van de Hezjre Kati naar buiten, gespeeld door twee, drie violen. Nu zaten ze allen om de executanten heen en begeleidden de muziek door ze te accentueeren met stampen. Tom tomtomtomtomtoratomtom tomtomtöm tomtomtóm
	Neen, hier kon ze niet komen. Dit kon ze niet storen.
	De muziek zou krassen in haar moede hersens, het gestamp zou beuken op haar hoofd.
	Ze keerde zich van de deur af, liep voort naar nummer vijftig, en was blijde, blijde omdat ze nu wel naar Leo moest, of ze wilde of niet.
	Ze liep harder, gedreven door haar blijdschap en verlangen.
	Zonder een woord te spreken, ging ze langs Daatje, die haar opendeed en haar verschrikt en verwonderd nastaarde, om haar beslijkte japon en den prop watten, die ze tegen den slaap gedrukt hield.
	Haar laatste krachten bij elkaar verzamelend, vloog ze de trap op, gebruikte haar beide handen om haar japon op te nemen, dat ze niet weer zou vallen. Ze voelde niet, dat de wond weer ging bloeden, nu de watten eraf waren genomen en haar hoofd zoo schokte.
	Nu snelde ze de gang door naar zijn studeerkamer, waar hij wel weer op den divan zou liggen.
	Het moeielijke begin.
	17



	En hij zag haar binnenkomen, een ellendige figuur, bemodderd, het bleeke gelaat met bloed overstroomd, de handen vooruit gestoken.
	„Leo,” kreet ze met een mengeling van blijdschap en wanhoop. „Leo ik ben ik heb —”
	Ze wilde zich op de knieën voor den divan werpen, maar terwijl ze zich neerboog, sloeg ze haar handen grijpend in de lucht en zonk ineen, op den grond, bewusteloos, met het gelaat in de plooien van het divandek.
	Leo was met een zachten kreet van schrik overeind gekomen.
	„Almachtige God,” fluisterde hij. „Daar hebben we de catastrophe. Wat zal er nu van haar terecht komen!”
	Hij stond op, knielde bij haar neer en legde haar met inspanning van al zijn krachten zoo, dat haar gelaat vrij kwam en het ruige divandek niet tegen de wond schuurde. Toen ging hij weer op den divan zitten, totaal uitgeput en even radeloos,
	„Ik dien Daatje te roepen,” dacht hij. „O, als ik ze nu zelf helpen en verzorgen kon Maar zulk een ellendelingetje als ik ben moet zelf geholpen en verzorgd worden.”
	Hij hief de hand op naar de schel, toen een gedachte hem door het hoofd vloog. „Sanne kan dadelijk thuis komen. Als ik nog vijf minuten wachtte? Ik ben Sanne nog nooit lastig gevallen misschien wil ze eens eén keertje helpen. —”
	Hij zag op zijn horloge. Sanne had al een half uur thuis kunnen zijn.
	„Vijf minuten precies wacht ik en dan moet Daatje in Godsnaam maar komen. —”
	Met het horloge in de hand bleef hij zitten en staarde in het bleeke gelaat, dat er nu weer zoo rustig uitzag. En zijn hart vloeide over van liefde en medelijden: „Mijn arme lieveling, je zult toch niet ten onder gaan bij het



	begin van het leven, zooals ik? Was jij dan ook al niet bestand tegen de moeilijkheden van het begin —”
	Drie minuten waren om, toen hoorde hij Sanne’s schreden op de gang. Ze zou langs zijn kamer gaan, zooals altijd. Maar tot hare verwondering hoorde ze de stem van haar broer roepen achter de gesloten deur.
	„Daar” dacht ze „nu krijgt hij straks een hoestbui. Hij had toch Daatje kunnen bellen en naar me toesturen —”
	Maar ze trad toch de kamer binnen, bleef met den deurknop nog in de hand staan, hevig verschrikt.
	„Doe de deur alsjeblieft dicht en help me,” zei Leo smeekend. „Ze is allang niet goed. Wat er met haar gebeurd is, weet ik niet. Ze is zoo bij me binnen gestormd en is toen flauw gevallen. Toe Sanne wil je haar helpen?”
	Hij zag haar aan met een innige smeekbede in de donkere oogen. Sanne deed de deur dicht en trad een schrede nader. En ’t stond haar klaar en helder voor den geest, dat hij haar nog nooit, nog nooit voor zichzelf iets had gevraagd, hoeveel ellende en pijn hij geleden had. Ze voelde voor het eerst haar hart verteederen, waarachtig medelijden erin binnen komen. Dat dit meisje zijn liefste was, dat wist ze allang, dat had ze vaak genoeg met bijtenden spot opgemerkt. Nu lag zijn lieveling daarneer, bewusteloos en bloedend en hij was niet in staat geweest om iets voor haar te doen. Hij moest haar laten liggen en wachten op de genade van een ander.
	„Ga maar gerust liggen, jongen,” zei ze en haar stroeve stem klonk vreemd van eene hartelijkheid, die ze toch nog wilde onderdrukken.
	„Ik zal haar naar bed brengen op de logeerkamer. Ze moet vannacht maar hier blijven. lk kom net van de Menkes vandaan, ’t is er muziekavond. Ze verwachten Let nog in lang niet thuis. Eigenlijk moest ik



	Daatje roepen om me te helpen dragen, maar dat geeft zoo’n vertooning. —*
	Ze deed de deur open, en die van de logeerkamer, aan het einde der gang.
	Toen hief ze de bewustelooze gestalte in haar armen op, droeg haar voetje voor voetje naar het groote logeerbed.
	Een goed halfuur later kwam ze bij Leo terug.
	„Ze is bijgekomen, en slaapt nu. Ze was natuurlijk heel verwonderd, dat ze op onze logeerkamer was. Ze laat je groeten hè, ik ben er moe van.”
	Hijgend ging ze op een punt van den divan zitten.
	„Ik dank je wel,” zei hij innig. „Zou ze ziek worden ?”
	„Ik weet het niet. Me dunkt, ze heeft alleen rust noodig. Ze had geen koorts. Als ik een beetje bekomen ben, ga ik naar Mevrouw Menke. En dan moet de dokter komen.”
	Een paar minuten later stond ze op.
	„Bel eens even,” vroeg Leo. „Daatje moet komen.”
	„Waarom?
	„Ik wil naar bed, men dient tegenwoordig mijn wankelende schreden te ondersteunen, zie je,” zei hij verlegen.
	„Misschien kan ik dat nu ook wel,” sprak Sanne langzaam.
	De broer keek de zuster aan met kalmen, onderzoekenden blik; de zuster zag naar haar broer, half beschaamd, half verwijtend.
	„Graag,” zei de broer toen, eenvoudig en hartelijk, en stak zijn arm door dien van zijn zuster.



	ACHT-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	De dokter kwam dien avond nog, gelijk met Mevrouw Menke. Maar hij vond niets verontrustends in Lets oogenblikkelijken toestand.
	„Ze is dood- en doodop,” zei hij tegen haar moeder. „Wat heeft ze van den winter weer uitgevoerd?”
	„Ze had een heele drukke klas en werkte hard voor haar examen en ze gaf nog les ook —”
	„Aha, de oude zonde. Ze heeft weer eens gedacht, dat ze alles kan. Morgen kom ik weer.”
	Hij was er den anderen ochtend heel vroeg, om acht uur. Let sliep nog. Maar toen hij aan haar bed stond en zijn strenge oogen op haar gericht hield, werd ze wakker.
	Hij liet haar even tot zichzelf komen en begon toen zijn verhoor, liet haar precies vertellen, hoe ze de laatste maanden zich gevoeld had en wat ze gedaan had.
	„Ziezoo,” zei hij. „Nu krijg je eens geen druppel medicijn van me, want ziek ben je niet. Maar je moet uitrusten, net zoolang als ik wil. Ga nu maar weer slapen, het zal je wel weer best lukken, dunkt me.”
	Geen tegenstribbelen. Geen geroep van: „Ik kan niet wegblijven van school.”
	Een zuchtje, en een glimlach van tevredenheid, dat ze weer slapen mocht.



	Toen ging de dokter naar de eetkamer, waar Sanne het ontbijt gereed maakte.
	„Luister eens,” zei hij. „Let is over- en oververmoeid. Ze moet rust en vrijheid hebben. Dat heeft ze thuis niet en dus dien ik ze weg te sturen, voor een heelen tijd. Kunt u ze nu nog een paar dagen houden, tot ze in staat is te reizen?”
	„Stellig,” zei Sanne. „Maar waar moet ze heen? Moet ze verandering van lucht hebben, zooals Leo van den zomer?”
	„Volstrekt niet noodig, ze moet alleen maar ergens zijn, waar het rustig is en waar ze volmaakte vrijheid heeft om te slapen en op te staan, te eten of niet te eten, te luieren zittend of liggend, precies zooals ze dat verkiest. ’t Eerste ’t beste huisje daarginder aan den horizon is geschikt misschien. —”
	„Maar dokter,” zei Sanne, „als ze dan hier eens bleef ”
	Hij zag haar aan.
	„Ja,” zei hij, even overdenkend, „hier zou ze alles hebben wat ze noodig heeft. Ik zou haar familie te wacht kunnen aanzeggen, dat ze niet te vaak komen moeten. Maar maar, drukt de ziekte van je broer haar niet?”
	„Ik geloof van niet.”
	„Je broer is een verstandige knaap. We zullen hem er zelf eens over interpelleeren —” en de dokter was reeds op de trap, wipte naar boven, trad bij Leo binnen en zei in korte woorden, wat hij voor Let noodig achtte.
	„Je broer is een verstandige knaap,” had hij tegen Sanne gezegd, omdat Leo zijn lot kalm en flink onder de oogen zag, zonder verbloeming of valsche hoop, hetgeen zijn verhouding tot den dokter, die zulk een hopeloos geval moest behandelen, bijzonder makkelijk maakte.



	Nu eindigde de dokter dan ook bedaard en openhartig zijn redevoering met de woorden:
	„Je zuster heeft aangeboden, om Let dit alles hier in huis te verschaffen. En dat is een zeer goed denkbeeld. Doch luister nu eens, mijn jongen. Ik weet, dat jij en Let al jarenlang op zeer goeden voet bent. En nu kan het zijn, dat jouw toestand haar te zeer zou kwellen om beter te worden. Dan moet ze dus weg, zoover ik haar sturen kan —”
	Leo’s oogen schitterden van blijdschap. Let bij zich, voortdurend bij zich, wekenlang!
	„Dokter,” zei hij. „Ik geef u de heilige verzekering, dat Let, als ze ergens beter kan worden, hier herstellen zal. Dat’s moeilijk te begrijpen, maar ik zal u een klein beetje helpen. Ik neem haar levensgeluk niet mee in mijn graf dat dacht u, geloof ik.”
	De dokter stak de hand uit en greep de magere hand, die op het dek lag.
	„Je bent een flinke kerel, Falckenaer.”
	„Ja, maar het helpt me niet veel,” antwoordde Leo bitter.
	Zoo werd Let ingekwartierd in den huize Falckenaer, en een zalig gevoel van rust kwam over haar.
	Haar moeder en Nol waren de eenigen, die voorloopig en dan nog maar een beperkt aantal keeren, toegang tot haar hadden. Maar Let verlangde naar niemand meèr.
	Nol had aan Nico geschreven, wat Let overkomen was en in den ochtend van den vierden dag stond Nico opeens voor Nol’s oogen.
	„Ik kom zien, hoe je zuster het maakt,” zei hij kortaf.
	„Zoo” antwoordde Nol even kort. „Ik heb toegang tot haar. Misschien wil je met me mee. Dan gaan we dadelijk.”
	Hij nam Nico mee door den tuin van de Falckenaers. Zachtjes stegen ze de trap op, tikten aan de deur van Lets



	slaapkamer. Maar ze kregen geen antwoord en Nol stak met broederlijke vrijmoedigheid het hoofd om de deur.
	„Ze slaapt,” zei hij. „Wil je haar even zien?”
	Nico trad op de teenen binnen en staarde lang op het gelaat, waarop weer de schijn van een blosje rustte, maar dat in zijn oogen zeer bleek was.
	Toen hij dat gelaat voor het laatst zag, bloeiden de rozen van jeugd en gezondheid op de wangen. En die pleister, die breede pleister langs den slaap hoe lijdend maakte die het eens zoo vroolijke gezicht!
	Nol wenkte hem zwijgend om weer mee te gaan. Toen 2e op het portaal waren, zei hij; „Wil je nu naar Falckenaer? Constant is bij hem, dan zie je dien ook,”
	En ze traden het studeervertrek van Leo binnen.
	Nico was geen zieken gewend. Daarboven was hij al geschrokken van een nog éven gekleurd gelaat en een pleister
	Maar toen hij nu de vreeselijke verwoesting zag, die drie maanden van ziekte en achteruitgang bij den jongen hadden aangericht, toen schrok hij zoo heftig, dat hij zich niet bedwingen kon en uitbarstte:
	„Dod-Almachtig Falckenaer!”
	Nol keek een beetje minachtend om den grooten knappen neef, die zoo weinig zelf beheersching had ; Constant zag met angstigen blik naar Leo, doch deze redde 'zelve den toestand door met een klein mondje een oude, anti-revolutionnaire dame te imiteeren, om wie ze zoovaak gelachen hadden vroeger:
	»Mijnheer menschen, die vlóéken, kan ik in mijn huis niet didden.” En toen weer gewoon: „Kom Menke trek je den boel niet aan, kom zitten en vertel me van de fabriek, ’t Is de eerste keer, dat ik je zie. Ik moet zeggen, dat het fraai is,”
	„’t Is de tweede keer, dat ik in Den Haag ben,” verontschuldigde Nico zich. „Ik had ’t zoo druk met erin



	te komen; heele Zondagen zat ik te studeeren. Maar nu is het eerste, het moeilijkste overwonnen.”
	„Stant, breng de crapauds eens hier; lui, maak ’t je makkelijk,” bedisselde Leo, blij met zooveel gezelschap opeens. En ze gingen in een half kringetje voor den divan zitten, heel op hun gemak. Leo richtte zich op zijn elboog wat overeind, wierp zijn deken weg, om meer een luierende, dan een zieke te lijken.
	En het kreeg zooiets van een recht gezellig babbeluurtje van vier vroolijke jongens, blij elkaar weer te zien.
	Leo informeerde naar alles wat Nico betrof. Hij wou hem houden, hier in zijn kamer, tot Let kwam. Die zou toch wel eens eindelijk zijn uitgeslapen dien ochtend. ’t Was al over elf. O, wat zou ze blij zijn en verrast!
	Met koortsige levendigheid praatte hij door.
	„Luister eens,” zei Nol en trok zijn elboog weg, zoodat hij achterover gleed, terug op de kussens „luister eens, al wil jij nu met alle geweld aan het hoesten trekken, wij bedanken feestelijk voor de eer, het aan te moeten hooren. Een beetje koester dus, of we loopen weg.”
	„Ach ik kan vanmiddag nog genoeg hoesten, en vannacht heb ik ook mijn portie gehad, ik zal nu wel een paar uur vrij blijven. Dat noemt de mensch een kansrekening, medisch studentje je ziet, de nummerkapel is nog niet dood in me. Ik moet nog even het woord hebben, en je neef onderhouden over zijn schandelijke nalatigheid ten mijnen opzichte daarnet is er overheen gepraat.”
	„Ik kon waarachtig niet eerder, Leo,” zei Nico weer opnieuw. „Ik ben bij Oom en Tante toch ook niet geweest. Maar ik zal mijn leven beteren. Want het ergste is achter den rug, mijn gansche proeftijd is er mee heengegaan die is om, tusschen twee haakjes en



	ik zal nu weer geregeld hier komen, zoo vaak ik ’s Zondags kan.”
	„Zoo” zei Leo, op zonderling stroeven toon. „Zoo.” Hij vestigde zijn blik strak op Nico’s gelaat en trof hem weer pijnlijk door de volslagen reddeloosheid, die deze las op het gezicht, dat met een vreemd snelle beweging tot hem opgeheven werd.
	Dadelijk daarna zei Leo weer gewoon:
	„Ga nu door, Menke de direkteur zei
	Nico ging door, vertelde een heel verhaal en Constant en Nol luisterden met aandacht. Leo hield steeds zijn oogen op Nico’s gelaat gevestigd, alsof hij in gespannen aandacht diens woorden volgde. Maar hij hoorde er niet eén meer, nadat hij verstaan had: „Mijn proeftijd is om nu kom ik weer zoo vaak ik kan.”
	„Zoo,” zei Leo in zijn gedachten tegen Menke. „Zoo en je proeftijd is om. Nu kom je weer vaak je bruid opzoeken nietwaar? Je proeftijd is om en nu maak je een eind aan haar wachten en haar verlangen, nietwaar? Je hebt er natuurlijk geen flauw vermoeden van, wat ze geleden heeft in dezen winter! Ik heb mijn best aan haar gedaan, Menke ik heb haar trachten op te beuren en staande te houden, alsof ze mijn eigen bruidje was! Menke, wat ben je toch mooi en groot en krachtig! Wat een koningspaar zullen jullie zijn, als zij weer beter is! Ik zie jullie al gaan langs het strand van den zomer. Ze moet die japon van wit laken dragen en dien grooten lichtblauwen hoed. Maar kom zoo nooit hier bij mij! Want mijn, mijn eigen lieveling is ze en ik weet niet wat ik doen zou van woede dan !
	Menke ik wTil één kwartier in jouw plaats zijn. Eén kwartier. Niemand kan nu toch zeggen, dat ik te veel vraag. Ik wil weten, hoe ’t is, om je zoo’n koningszoon te voelen, als jij bent, zoo rijzig, zoo forsch, met zoo’n kleur op je gezicht ik wil weten, hoe



	dat is, om jezelve haar waard te voelen. Want dat doe je en je mag ’t doen. O, ’t is niet eerlijk, dat net niet kan!”
	„Falckenaer, je bent een dankbaar toehoorder, maar je kijkt me wel een beetje aan, of je me wil opeten, zoo stoorde Nico zijn overpeinzingen.
	Leo lachte met een zenuwachtigen lach, zeide: „Deed ik dat pardon maar je ben nóg grooter en krachtiger geworden, geloof ik, en dat is voor mij een interessant schouwspel. Constant, vertel jij eens wat van de laatste opvoeringen en repetities met het orkest, dat is —*
	Hij hoestte even en Constant begon zijn verhaal maar, om hem ’t woord te ontnemen. Doch hij hoestte weer, erger dan de eerste maal, trachtte het in te houden.
	„Kom Klaas,” sprak Nol, die een aanval voorzag. „Laten we eens gaan zien of luie Letje nog niet op is. ”
	„Ach neen,” smeekte Leo, bang, dat hij Lets blijdschap mis zou loopen. „’t Is maar even blijf nog wat.
	Doch het hoesten herhaalde zich en hy deed wanhopige pogingen om den aanval te voorkomen.
	Constant zweeg telkens even. Nol en Nico wilden nu niet weggaan om hem niet te prikkelen, schoven hun stoelen wat achteruit en begonnen quasi samen te praten, doende alsof ze niets hoorden.
	Maar Leo voelde, dat er een heftige aanval nader kwam en dat al zijn pogingen vergeefs zouden zijn.
	Toen stak er een storm op in zijn ziel, alsot zijn lichaamslijden alleen nog niet voldoende was.
	Waarom moest hem dit nü juist overkomen, nu Menke het zien en hooren kon? Was de afstand tusschen hen nog niet groot genoeg? Waarom moest de Dood hem juist nü slag leveren, een van die doellooze slagen, altijd vooruit verloren door het arme lijdende menschenkind



	moest Menke goed zien, dat hij hem niet in den weg zou staan?
	Een ziedende toorn welde in zijn hart. Hij zóu en moést het dit keer winnen, en niet hoesten en weer gewoon zijn, als daarnet
	Hij klemde de lippen opeen, perste de handen op zijn hijgende borst, alsof ze het korte, gejaagde halen tot stilstand konden brengen dwong zich om roerloos achterover te blijven liggen. Hij verloor het natuurlijk, vloog overeind in doodsbenauwdheid
	„Vervloekt!” kreet hij woest en hoestte krijschend met lange, gierende halen, die zijne borst doorsneden, alsof er messen doorheen werden gehaald, witgloeiend.
	„Klaas, ga heen, jij bent dat niet gewend, Constant, zoek de kussens bij elkaar en leg ze achter hem en ga dan ook liever weg; jij past niet genoeg op jezelf —" zei Nol kalm. Hij was op den rand van den divan gaan zitten, liet Leo met den rug tegen zijn schouder leunen, sloeg zijn arm om hem heen, zoodat Leo zich gesteund en gedragen voelde door dien sterken vriendenarm.
	Constant bleef in den hoek van den kamer, voor ’t geval er nog meer hulp noodig was.
	Nico had ’t bevel opgevolgd en stond nu tegen de trapleuning. Daarbinnen bleef het krijschende, verscheurende hoesten aanhouden en het ging hem door de ziel. Hij begon net geen raad meer met zichzelf te weten, toen een deur aan het einde der gang openging en Let naar buiten kwam in een lang, donker huisgewaad, dat haar slanker en bleeker nog maakte.
	„Hè, Klaas, ben jij hier?” zei ze, met een vermoeid glimlachje. Hij zag haar verwonderd aan, dat ze niet verbaasder was en niet blijder. Maar ze scheen niet in te zien, hoe wonderlijk het eigenlijk was, Klaas hier, midden in de week, alleen op de gang van de Falckenaers.
	„Laten we hier binnen gaan,” zei ze en opende de



	deur van de huiskamer. „Veel om hem heen benauwt hem nog meer, als hij hoest.”
	Zij zei dit zonder eenige ontroering, kalm luisterend naar het doodelijk krijschen.
	„Wat is Leo vreeselijk achteruit gegaan,” sprak hij meelijdend.
	„Ja, zoo heel lang kan ’t nu niet meer duren ” antwoordde ze somber. , . x i 1 1 O»
	„Dus dus, hij moet sterven, Let, onherroepelijk.'
	„Ja natuurlijk,” en ze zag hem verwonderd aan. Toen huiverde ze en fluisterde:
	„Groote God, je gelooft dus nog, dat hij kan leven. Hoe vreeselijk zou dat zijn hoe vreeselijk, als hij nu nog niet weg mocht!”
	Maar Nico was niet door eigen of anderer lijden ingewijd in de doodsgeheimen, gemaakt tot vertrouweling van den Dood
	Hij sidderde nog van smart en ontzetting om den strijd van jong leven met den dood.
	Let sprak niet meer tegen hem; ze zat in den hoek van de sofa en staarde naar buiten, waar een eerste lentedag lachte door de Laan.
	Het hoesten had opgehouden.
	Nu Nico daar niet meer naar luisteren kon, begon de stilte in de kamer hem te benauwen. Hij zag Let van terzijde aan, zag, hoe ze bleek en lusteloos naar buiten keek, alsof niets haar aanging niets, ook hij niet.
	Toen stond hij op om een eind aan zijn bezoek te maken, voelde zich hopeloos onhandig en zonder menschenkennis, voelde zich onnoozel, omdat hij met zulke heerlijke woorden op de lippen naar hier was gekomen. Zij, wie die woorden golden, zat daar, alsof ze nooit eraan gedacht had, dat hij ze eenmaal tot haar zeggen zou, zat daar, als wist ze niet meer, dat ze hem toch



	vaak het recht had gegeven, te gelooven, dat ze hem eenmaal willig aanhooren zou.
	loert hij weer buiten was, voortging naast Nol, wiens taak bij Leo afgedaan was voor dien ochtend, zei hij:
	„Ik geloof, dat ik wel in Amsterdam had kunnen blijven. Je begrijpt zeker wel, dat ik niet uit mijn werk zou gebroken zijn voor een nichtje. —”
	„Neen, en jij begrijpt zeker ook wel, dat ik het ongeval met geschreven had aan een neef. Neven gaat zoo’n betrekkelijk kleinigheidje geen duit aan. Maar ik begrijp niet —*
	„ Waarom ik ’t land heb? Let sprak nog minder tegen me dan een nicht tegen een neef doet.”
	. »Aha” en Nol werd boos, „je hebt gedacht, dat je maar op ’t tooneel had te verschijnen en Let zou de oude weer zijn voor jou, terwijl ze voor ons allen anders is geworden? En en je hebt ’t toch niet m je hoofd kunnen krijgen om nu, nu ze doodop is, totaal geruïneerd wat haar zenuwen betreft om nu het een en ander aan haar te zeggen ? Luister eens, alle menschen kunnen geen dokters zijn, maar een beetje meer nadenken over de rampen en kwalen van ’t menschdom, dat kunnen ze wel, al heeft nooit iets van ziekte of kwalen hun ijzeren lichamen aangeraakt.
	Mijn zuster is ziek en je moet wachten tot ze beter is. Dat zal niet lang duren, want ze is van een gezonde natuur. Wacht drie weken, tot ze genoeg uitgerust is, om naar je te luisteren, je te begrijpen en gelukkig te wezen. Zie je, voor al die dingen is ze nu te moe. O wat een domoor ben je toch, jij knappe geleerde bol!”
	En toen begon Nico’s wachttijd.



	NEGBN-BN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK.
	Het Voorjaar kwam over de velden aan, kwam de huizen binnen gevaren, door al de openstaande ramen en opengeslagen deuren. Het voer door tot in de jonge harten achter die gastvrije-open deuren en ramen, zoodat de vroolijke harten nu uitgelaten werden en de bedroefde, vermoeide harten vroolijker en moediger.
	De lentezon daalde.
	Boven de stad stond de Aprilhemel, goudstralend; achter haar mooi silhouet wachtte de zee op de dalende zon.
	Let Menke zat in de huiskamer der Falckenaers, die aan de straat lag. Ze staarde over de velden naar het stadssilhouet en probeerde, of ze al in de zon kon zien. Maar die straalde nog te fel en ze bleef wachten, om straks het heerlijke schouwspel te zien van de zon, dalend achter de stad en dan de torens, de daken zich afteekenend tegen den voorjaarshemel, die zich verven zou met een weelde van teere kleuren.
	Drie weken rust hadden hun krachten aan haar welbesteed. Het voorjaar hielp mee en Let voelde zich als ontwaakt uit een boozen droom, vol nachtmerrie. Maar ze vond zichzelve niet terug, zooals ze was, toen haar booze droomennacht aanbrak.
	Ze was meer dan drie maanden ouder geworden. En



	een ander soort kracht was in haar gekomen. Niet meelde dolle, de onstuimige van de oude tijden, toen ze op de duintoppen mee wilde reizen met de voorttrekkende wolken, maar een stille bedaarde kracht, onwrikbaar en onoverwinnelijk.
	Indien ze haar verdriet moest houden, dan zou ze het meedragen, haar gansche verdere leven lang, maar het zou haar niet gebogen krijgen.
	Een peinzende glimlach kwam om haar lippen, De laatste week was ze uitgerust genoeg geweest om zich af te vragen: „Waarom is Nico opeens zoo gauw bij me gekomen, toen ik gevallen was? Zou hij weerkomen? En als hij niet weerkomt, en er niets, niets gebeurd van wat Leo gezegd heeft, wat dan?
	Dan ga ik naar de kinderen terug en laat me weer door Nol voor den gek houden en door Broer omver zoenen en ga met Bertie dwaasheden uithalen. En o, ze moeten goed voor me zijn en me weer heelemaal terug willen nemen, al heb ik langen tijd weinig aan ze gedacht dan heb ik niets meer dan hen. Mijn liefste en mijn vriend zijn dan weggegaan.”
	Toen bracht de post een brief van Nicolaas aan zijne Nicolette, want met het dalen der zonne zou de laatste dag van zijn wachten om zijn. Dan alleen nog eén nacht, en eén uur om naar haar toe te komen.
	Toen geen „chique” dagen voor Leo meer aanbraken, was zijn bed in de studeerkamer gedragen, gezet bij de balkondeuren. Zoo kon hij de lente zien komen van den horizon af over het land, het gras der weilanden groener en voller zien worden en de knoppende takken der seringen zien wuiven in den tuin.
	En hij genoot van de lente om haarzelve, want den zomer, dien ze brengen ging, zou hij niet meer zien. Hij genoot ook van Lets voortdurende nabijheid en van het



	weer opkomen van haar blos, het terugkeeren van het leven in haar oogen.
	Hij zeide vaak, dat zijn laatste weken de beste waren, die hij ooit gekend had. Hij had voor het eerst in zijn leven gevoeld, dat hij een zuster had, en zijne bezorgdheid en droefheid om zijn vader waren niet meer zoo bitter als eerst. Want nu Sanne ook bedroefd zou zijn om zijn dood, nu zou ze zeker meer voor haar vader zijn, dan Leo vroeger kon verwachten.
	Hij lag te staren naar den hemel, waar het goud wat loomer van glans werd, omdat de zon al heel aan den anderen kant stond, vlak boven de stad.
	Sanne was aan het lesgeven, zijn vader had het gewone uurtje na ’t diner bij hem doorgebracht en Let liet hem nu alleen, om hem wat te laten rusten. Doch nü kon ze wel weer komen, meende hij, en den lente-avond mee beleven. Waarom bleef ze nu zoolang weg? Ach, ze hoefde immers niet zoo zuinig met den tijd te zijn als hij!
	Daar hoorde hij haar tred op de gang, weer vlug en veerkrachtig. Daar kwam ze binnen, weer blozend, weer hooghoudend haar slanke gestalte. Wat een mooie oogen had ze toch gekregen, nu ze weer uitgerust en frisch van geest was. Hij had ze bestudeerd, uren en uren lang in de laatste weken. Zulke groote heldere oogen, dieper liggend dan eerst, kijkend met een rustigen, ernstigen blik, als van een sterke, die zijn hope verloren heeft, maar blijft staan zooals hij placht te staan.
	„0, lieveling,” dacht hij vaak, als die verandering in haar blik hem weer opviel: „Hoe zullen je oogen nu wel worden, als alles zich vervult, wat je niet eens meer durft hopen ? Als je niet zulk een korten tijd nog behoefde te wachten, zou ik er misschien weer aan te pas komen. Maar je zou me toch niet gelooven en ik zou je in twijfel jagen, en je vermoeien en verontrusten.”
	Het moeielijke begin.
	18



	Nu trad ze op hem toe en hij zag in haar oogen, wat ze te vertellen had.
	Ze ging op den kleinen stoel voor het ledikant zitten en zei het hem toch nog in woorden:
	„Leo, ik heb een brief van Klaas gekregen hij komt morgen en heeft me dan veel te zeggen —”
	Even stilte.
	Toen glimlachte hij en sprak: „Ik ben blij, dat ik dit nog weet, voor ik wegga. Want nu zal je me niet missen. Vergeet me niet heelemaal, meisje!”
	„0,” riep ze smartelijk. „Waarom heb je dat gezegd ? Hoe zou ik je ooit kunnen vergeten!”
	Ze zweeg even, geschrikt van het conventioneele, banale van haar laatste woorden. Maar ze vond geen andere, dan die woorden, honderd- en duizendmaal gelezen en gehoord: „Hoe zou ik je ooit kunnen vergeten!”
	Toch mocht ze nu wel andere hebben!
	Ze greep zijn hand en zei: „Al wilde ik je vergeten, dan kon ik niet. Denk eens na, hoeveel malen ik later zal zeggen: „Dit heb ik van Leo gehoord. Dat vond Leo ook. Dat heeft Leo me uitgelegd en Leo deed ’t me gelooven. Jouw stempel staat overal in mijn gedachten, op mijn ziel. Hoeveel jaren lang ben je mijn stuurman geweest en hebt me geholpen door zware stormen heen En als ik dan nu in een veilige haven ben en me sterk genoeg voel om zelf te sturen, indien dat noodig is, dan zou ik mijn trouwen, dapperen stuurman vergeten, nu hij met zijn eigen boot vergaan is in de stormen ? 0, jongen!” en haar stem brak van bitter verwijt.
	„Stil —” zei hij, „hoe kon ik ook weten, dat jij het zooveel vindt? Ik ben blij ’t te hooren. Dan heb ik toch iets gedaan in mijn drie-en-twintig jaren, maar het is niet te veel, waarlijk niet.”
	„Velen doen minder,” antwoordde ze. „Hoe weinigen zijn er immers geschikt om een vriend te zijn, een trouwe



	vriend in storm en noodweer ? En jij kon zelfs de vriend van een meisje zijn —”
	Er kwam een angstige blik in haar oogen, een blik vol bangen twijfel. Haar hart bonsde even bang, en ze dacht: „Nu of nooit meer. Nu moet ik zekerheid hebben —”
	„Want,” ging ze voort en bespiedde iederen trek van zijn gelaat: „jij en ik hebben bewezen, dat een jongen en een meisje vrienden kunnen zijn.”
	Hij wilde antwoorden met de oogen neergeslagen, zooals hij gelegen had, toen ze haar droeve verwijten tot hem richtte. Maar hij begreep, dat hij dan half werk zou doen, en hoe kon hij haar, den laatsten keer wellicht, dat hij haar moest helpen uit eene moeilijkheid, ten halve helpen ? Daarom sloeg hij de oogen op, zag haar vol en rustig in ’t gelaat en sprak plechtig:
	„Ja, dat hebben we.”
	En terwijl was het hem, of zijn hart in hem stierf onder den killen adem van zijn starre leugen.
	Ze gleed van den stoel neer op haar knieën, om vertrouwelijker nog bij hem te zijn, en zijn beide handen drukte ze tegen haar borst.
	„Dat wist ik wel,” zei ze met een zucht van verlichting. „Er waren er velen, die zeiden dat het niet zoo was, die zeiden, dat ik je vriendin niet was, maar .... Ik geloofde het niet en dacht dan, dat ze heel dom waren, om ons niet te begrijpen. Doch soms, een enkelen keer,, werd ik even bang dat het waar zou zijn! Want dat zou toch te erg geweest zijn. Je had verdriet genoeg!”
	„Ja, dat zou te erg geweest zijn,” prevelde hij. „O dat zou zeker te erg geweest zijn —”
	Hij wendde het hoofd af, sloot de oogen en zachtjes zijn handen losmakend uit de hare fluisterde hij hijgend: „Ga nu weg, meisje Yan avond ben ik zelfs voor jou te moe —”



	Ze trad op het balkon, liep langzaam voort tot aan den hoek, waar men het wijdste uitzicht over de landen had en leunde met de armen op de balustrade.
	De zon was ondergegaan, ginds achter de stad. Yan uit het Oosten was de duisternis nader gekomen, de teedere duisternis na een gouden lenteavond. In den hemel, nog niet geheel verdonkerd, kwamen de sterren staan, een langzaam aangroeiend heir. En de Zuidenwind, even gewekt uit zijn dommel, voerde bedwelmendzoete geuren aan van de bloemen, die daarginder licht en donker bloeiden achter de zwarte hoornen.
	In de groote rust om haar heen dacht Let na, en voelde een even groote ruste in zichzelve, als van eene, die een zwaar eind weegs achter den rug heeft, en weet, dat er nu niet meer een stuk zal komen, dat ze met zooveel moeite en inspanning te begaan zal hebben.
	Zoo was ze dan door het moeilijke begin van het Leven heen, en ze was er goed doorheen gekomen. Haar Liefste zou haar voortaan vergezellen en zijn begin was ook goed geweest.
	Maar hij, die zoo vaak naast haar gegaan had, en samen met haar had gezwoegd om verder te komen, hij had den strijd moeten opgeven en was neergezegen aan den rand van den weg.
	Toch was het Lot hem genadig want hij behoefde niet te blijven, waar hij neerviel, als een overwonneling, behoefde niet al zijn jongeren zegevierend langs hem te zien trekken. Hem wachtte de ruste. Hij kreeg spoedig de Yrijheid, die zelfs heerlijk en begeerlijk is voor de moedigen en sterken, de overwinnaars in het Leven.
	Nader sloop de schemering. De sterren stonden nu allen aan den donkeren hemel.
	Bedwelmender woeien de geuren aan en de zachte,



	gebalsemde Zuidenwind streek langs de wangen van het meisje, dat met haar ernstige oogen staarde in den lentenacht, den laatsten nacht van wachten.
	Toen zonk ze op haar knieën, liet het hoofd rusten tegen den balkonrand en schreide van geluk.
	EINDE.