GRÜNFELD VERDEDIGING EN SGH A AKPR ACT IJK
	Beschouwingen, aan meesterpartijen ontleend, overeen veelgespeelde opening v Met tal van diagrammen
	N.V. Uitgeversmaatschappij „De Tijdstroom”, Lochem
	BIBLIOTHEEK – \o<s ~ ~ 5Q
	MDV 064
	Jerlandse sport federatie in karnebeeklaan 6 – den haag- telefoon (0/0) C3 29 63
	LOD. PRINS
	¥



	Blz. 35, 11de regel v.0.: pag. 35, moet zijn: pag. 36. Blz. 42, 9de regel v.b.: pag. 36, moet zijn: pag. 34. Blz. 51, 7de regel v.0.: wits, moet zijn: zwarts. Blz. 55, Iste regel moet zijn: 8. Le2, c5, 9. dcs:, Le 6! 10. Dbs, TcB, 11. c 6 (11 Db7: dan Pcs:,
	KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK I 111 111 ■ 111 ■ 111 I 111 ■ 111 I II II lil I II II II II I 1111111 lil
	1249 9874
	ERRATA.



	



	



	Grünfeld-verdediging en schaakpractijk



	



	GRÜNFELD VERDEDIGING
	EN
	SCHAAKPRACTIJK
	Beschouwingen, aan meesterpartijen ontleend, overeen veelgespeelde opening
	Met tal van diagrammen
	N.V. Uitgeversmaatschappij „De Tijdstroom”, Lochem
	LOD. PRINS



	



	Meermalen verzoeken lezers mijner sehaakrubriek in het Algemeen Handelsblad om illustratie van de een of andere opening door middel vaneen partij, veronderstellende, dat aldus de belangrijkste geheimen der speelwijze in kwestie kunnen worden belicht. Dat is ook zeker het geval met enkele zeer bijzondere gambieten, waarin tengevolge van het drastische begin de keuze aan beide zijden tot het uiterste beperkt is; doch een gewone, alledaagsche opening zooals bijvoorbeeld het dame-gambiet vordert zonder twijfel even zoovele illustreerende partijen als zij varianten en vermeldenswaardige subvarianten telt, hetgeen heel wat wil zeggen.
	Toch heb ik een poging gewaagd, een en dezelfde opening op deze ongebruikelijke maar instructieve manier het onderwerp eener bespreking te maken door de hoofdvarianten uitte stippelen en die, steeds aan de hand vaneen volwaardige meesterpartij, nader toe te lichten. Als proefobject meende ik niets beters te kunnen kiezen dan een verdediging, die in het middelpunt der belangstelling staat en toch voldoende onontgonnen gebieden bevat om de aandacht te blijven prikkelen: de Grünfeld-verdediging.
	Het object blijkt inde smaak te zijn gevallen en zoo ziet dan die collectie Handelsblad-artikelen, ruimschoots bij gewerkt met nieuwe gegevens en partijen, in boekvorm het licht.
	VOORWOORD



	



	Gronddenkbeeld. Vijftien a twintig jaar geleden ontdekte de Weensche schaakmeester en theoreticus Ernst Grünfeld een methode om het voor zwart al te
	defensieve Oost-Indische systeem (1. d4, Pf6; 2. c4, g 6; 3. Pf3, Lg7; 4. Pc3, d6; 5. e4 etc.) door wat meer actie te verlevendigen. Hij gaf zich er rekenschap van, dat het grootste gevaar voor zwart, nl. wits sterke centrum-formatie c4—d4—e4 slechts dank zij den zet Pbl—c3 tot stand kan komen en dat juist die zet zwart een tegenactie door middel van d7—ds vergemakkelijkt.
	Het is bekend, dat inde opening, en dikwijls ook in het middenspel, centrum-pionnen een belangrijker rol spelen dan hun partij genooten aan den rand van het bord. Vandaar, dat wit na de zetten 1. d4, d5; 2. c4, Pf6 (?) in het algemeen gunstige ervaringen zal opdoen met zijn voorloopig pionnenoverwicht in het centrum na 3. cds:, Pds:, een overwicht dat door middel van e2—e4 zoo spoedig mogelijk zal worden geaccentueerd.
	Inde Grünfeld-verdediging staan de zaken eenigszins anders. Na. 1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds
	(zie diagram op pag. 8)
	kan wit zich hetzelfde overwicht in het centrum verschaffen als waarop boven gezinspeeld werd, doch: hij kan er niet zoo gemakkelijk van profiteeren. Dit schijnt een verklaring te vinden in de omstandigheid, dat zwart na 4. cds:, Pds:, 5. e4 geen tijd behoeft te verliezen met paardzetten, maar op c3 ruilen en oogenblikkelijk met c7—cs het witte centrum onder vuur nemen kan.
	Bedoeling'. Het bovenstaande is uiteraard slechts een negatieve motiveering der Grünfeld-verdediging, waarmede alleen wordt verklaard, dat zwart inde genoemde omstandigheden den zet d7—ds zonder steun van e7—e 6 of c7—c6 kan spelen en toch
	DE GRÜNFELD-VERDEDIGING



	Zwart.
	niet dadelijk in belangrijk positioneel nadeel geraakt. De positieve motiveering gaat natuurlijk van andere overwegingen uit. Zooals reeds opgemerkt wil zwart de Oost-Indische formatie (g 6, Lg7, 0—0) voltooien zonder wit de gelegenheid te geven met e2—e4 een breed en sterk centrum te vormen. Zwarts geheele opzet blijft dus berusten op de voornaamste karakteristiek der formatie, t.w. het fianchetto van LfB. Deze looper oefent druk op de zwart gekleurde centrumvelden en het ligt dus voor de hand, dat zwart inden loop der partij zal streven naar het versterken of accentueeren van dien druk door c7—cs of e7—es. Uit de practijk zal blijken, dat de gelegenheid tot eerstgenoemden zet zich gemakkelijker en vooral ook gunstiger voordoet dan e7—es, zoodat we bij onze beschouwingen van het standpunt zullen uitgaan, dat de zet c7—cs of c6—cs, voor zwart als een criterium in het uitwerken van Grünfelds schema moet worden beschouwd. Het voornaamste doelwit is d4 en in dit verband kan ook het te rechter tijd openen der d-lijn door d5Xc4 een rol spelen.
	Van bedoelingen van wit kan moeilijk worden gesproken. Het was niet wit, die het initiatief nam om de zeer karakteristieke situatie na ...d5 in het leven te roepen en zijn doeleinden moeten dus veeleer onder
	consequenties van zwarts opzet worden behandeld. Eender meest algemeene, maar daarom niet minder essentieele consequenties is wel, dat de Grünfeld-verdediging in geenen deele



	het gebruikelijke gesloten karakter der d4-openingen draagt en soms zelfs tot zeer scherpe situaties, die met open spel een bedrieglijke overeenkomst vertoonen, aanleiding kan geven.
	Het spreekt vanzelf, dat pion d5, die het in alle eenzaamheid op zich heeft genomen, den vijand in het centrum tegen te houden, aan heel wat druk bloot zal komen te staan. Met dien druk als uitgangspunt ontwikkelt zich dikwijls een zeer gecompliceerd spel, waarin zwart de mogelijkheden e7—e6, d5Xc4 of c7—c6 wel zeer nauwkeurig tegen elkaar moet afwegen.
	Vooral wanneer zwart er in slaagt c7—cs door te zetten, is het resultaat dikwijls, dat hij „de pionnenmeerderheid op den damevleugel” verkrijgt en dus zijn kansen in het eindspel mag verwachten, terwijl wit een sterk centrum handhaaft, ten opzichte waarvan zwarts pressie op d4 niet altijd een voldoende tegenwicht beteekent.
	Als terrein van actie voor de torens speelt de c-lijn gewoonlijk de voornaamste rol.
	Indee 1 i n g. Inde serie te analyseeren partijen, de Grünfeld-verdediging betreffende, zullen wij van het volgende schema uitgaan:
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds (4. Pgl—f3, LfB—g7) ;
	I. 4. (5.) c4Xd5. Deze variant geldt tegenwoordig als geheel bevredigend voor zwart. Zie pagg. 10 en 14.
	11.4. (5) Lel—gs. Vgl. pag. 18.
	111. 4. (5.) Lel—f4. Eender sterkste en nog steeds zeer populaire voortzettingen. Zie pag. 22.
	IV. 4. Pgl—f3, LfB—g7;
	5. e2—e3. Een eenigszins op den achtergrond geraakte variant. Pag. 36.
	5. Ddl—b3. Door dr. Euwe aanbevolen en tegenwoordig
	van alle mogelijkheden verreweg het meest toegepast. Pag. 40.
	V. Inde Schlechter-variant speelt zwart vrijwillig ...c7—c6, in weerwil van het feit, dat een voorkeur voor c7—cs door de stelling wordt voorgeschreven. Een zeer passieve voortzetting dus. Pag. 48.
	Ik hoop ter analyse partijen te hebben opgespoord, die zooveel mogelijk den stempel der Grünfeld-verdediging dragen, d.w.z. dat de handeling in het middenspel wordt bepaald door uit die



	opening in het bijzonder voortspruitende verhoudingen en spanningen en dat het eindspel wordt beheerscht dooreen pionnenverdeeling, die eveneens voor „Grünfeld-Indisch” karakteristiek is. Den lezer zij geadviseerd het bovenstaande steeds bij de partijen te raadplegen.
	DE voortzetting 4. c4Xd5, vermeldt pag. 9, levert zwart een bevredigend spel op. Dat beteekent niet, dat hij in het voordeel zou zijn. Doch aan een variant, waarin zwart
	reeds van den eersten zet af alle openingsmoeilijkheden kan vermijden, wordt tegenwoordig nog nauwelijks aandacht geschonken: er zijn immers te vele openingen bekend, waarin zwart uit alle macht moet zwoegen om „gelijk spel” te bereiken! In 1922, toen Grünfeld zijn schepping ten doop hield, waren de meesters echter nog geenszins van oordeel, dat wit met 4. c4Xd5 allerlei troeven uit handen gaf. Zoo kon het gebeuren, dat Kostic te Teplitz Schönau tegen Grünfeld de onderstaande partij met deze variant verloor. Juist doordat wit zijn kansen niet goed waarnam (om de eenvoudige reden, dat hij geen flauw vermoeden had van de latente ressources der zwarte stelling) kunnen wij in deze klassieke partij de onopgesmukte en onvertroebelde schematische ontwikkeling van Grünfelds idee gemakkelijk waarnemen. Zwart verschaft zich de pionnenmeerderheid op den damevleugel, wit, tevreden met zijn sterk centrum, is er van overtuigd dat de rest vanzelf wel komt. Maarde rest komt in het geheel niet en allengs zien wij wit naar een verloren eindspel af glijden. Men lette op de doorslaggevende beteekenis der c-lijn. Wit: B. Kostic. Zwart: E. Grünfeld. 1. d2—d4 PgB—f6 2. c2—c4 g7—g6 3. Pbl—c3 d7—ds 4. c4Xd5 Pf 6X d5 5. e2—e4 PdsXc3 6. b2Xc3 LfB—g7 In onze dagen speelt men liever dadelijk 6. ... c5, omdat wit anders met 7. La3 eenigszins kan tegenwerken. 7. Pgl—f3 c7—cs 8. Lfl—bsf



	Wit moest rekening houden met LcB—g4, waarmede de druk tegen d4 zou worden verhoogd, en tracht den looper in kwestie dus af te ruilen. Grünfeld zelf beveelt 8. Le2 aan, zooals prof. Becker tegen hem speelde inde allereerste partij, waarin de Grünfeld-verdediging werd toegepast. In aanmerking komt ook 8. Lc4 (Engels-Aljechin, zie pag. 14).
	8 LcB—d7 9. LbsXd7f DdBXd7 10. o—o c5Xd4 11. cBXd4 PbB—c6 12. Lel—e3 o—o 18. Tal—bl
	Zwart: Griinfeld.
	Ziedaar de standaardstelling van deze variant. Wit heeft zoojuist pion d4 ontpend doch in weerwil van den druk tegen dien pion zal hij zoo lang mogelijk trachten, de phalanx in het centrum intact te houden, immers dit waarborgt hem een terreinvoordeel, dat hij zich misschien ten nutte kan maken alvorens zwart zijn pionnenmeerderheid op den damevleugel aan de orde heeft kunnen stellen. 13 Pc6—as 14. d4—ds Ofschoon deze zet door de vorige opmerking is veroordeeld, zou het niet billijk zijn, hem vaneen vraagteeken te voorzien.
	Wit: Kostic.



	14. .: TfB—cB 15. Le3—d4 Lg7Xd4 16. DdlXd4 b7—b6 17. Pf3—es Dit is echter een ernstig verzuim: wit had op de c-lijn moeten
	opponeeren, bijv. 17. Tbcl. Grünfeld verzuimt zijnerzijds van de gelegenheid te profiteeren, hetgeen hij had kunnen doen door 17. ...Dc7! om op 18. Pg4 Dc3! te antwoorden. 17 Dd7—d6 18. Pes—g4
	Voor het laatst had wit de gelegenheid met 18. Tbl—cl de kritieke lijn te bezetten.
	18 Dd6—f4! 19. Pg4—e3 TcB—cs
	20. Tbl—cl
	Te laat. Zwart blijft heer en meester op de c-lijn. 20 TaB—cB
	21. TclXcö
	Of: 21. Dd2, Dc7.
	21 TcBXcs 22. f2—f3
	Men merke op, dat wit geen gelegenheid krijgt, succesvol met zijn centrumpionnen op te rukken, bijv. 22. g3, Dc7, 23. e5, Pc4! 24. Pc4: (d6, dan ed6:, 25. Pds, des:!), Tc4:, 25. Dd3, Tc3, 26. Dd4, Dc4, 27. Tdl, Dd4:, 28. Td4:, KfB, 29. Td2, f6! en zwart komt in het voordeel.
	Maar 22. g3, Dc7, 23. f4! kwam zeer sterk in aanmerking. 22 h7—hs 23. g2—g3 Df4—c7
	(Zie diagram op pag. 13).
	Wie deze stelling voor het eerst oppervlakkig beschouwt zal zeker evenmin als Kostic dadelijk tot de slotsom komen, dat wit bepaald in het nadeel is. Toch is dat het geval. Met zijn laatsten zet heeft zwart Pg4 uitgeschakeld en nu staat de voor wit onverkwikkelijke actie Pc4 voor de deur. Bijv. 24. f4, Pc4, 25. Pc4:, Tc4:, 26. Dd3, Dcsf, 27. Khl, Dd4 etc. Of: 24. Tf2, Pc4, 25. Pfl, Des, eveneens ten voordeele van zwart.
	Wit geeft slechts eenige troeven uit handen doch moet daarom de partij nog niet verliezen. Intusschen behoeft het geen betoog, dat bijv. 14. De2 de voorkeur zou hebben verdiend.



	Zwart: Grünf eld.
	Ten einde raad verliest wit toch zijn geduld en wordt volgens de regelen der kunst teleurgesteld.
	24. e4—es ? Pas—c4!
	25. Pe3Xc4 TcsXc4 26. Dd4—e3 Tc4—c3 27. De3—d4 Tc3—c4
	Nog sterker zou 27. ..., Dc4 zijn geweest (vgl. opmerking 22sten zet).
	28. Dd4—e3 Tc4—c2 29. es—e6
	Verhindert althans Ta2:, waarop zou volgen: 30. ef7:f, KfB (Kf7: dan De6f, Kg7, d6), 31. Dh6f, Kf7:, 32. Dh7f enz. Niet 29. Tf2, wegens Tf2:, 30. Kf2:, Dc2f, 31. De2, Dcsf enz.
	Intusschen zijnde witte centrumpionnen reeds te ver van hun basis afgedwaald. Zwart forceert een toreneindspel, hetwelk hij op voorbeeldige wijze tot winst voert.
	29. ..., Dc7—cs! 30. De3Xcs, Tc2Xcs, 31. Tfl—dl, f7Xe6, 32. d5 X e 6, Tcs—as, 33. Tdl—d2, KgB—g7, 34. f3—f4, Kg7—f6, 35. Td2—e2, g6—gs, 36. f4Xgsf, Kf6Xgs, 37. Kgl—g2, Kgs— 38. Kg2—f3, Tas—a3f.
	Hier had zwart ook reeds door 38. ..., Tes kunnen winnen. 39. Kf3—g2, Ta3—as, 40. Kg2—h3(!), Tas—a4, 41. Te2—b2.
	Wit verkeerde in zetdwang, want op 41. Kg2 beslist Te4. 41. ..., KfsXe6, 42. Tb2—bs, Ta4Xa2, 43. TbsXhs, Ta2—b2,
	Wit: Rostic.



	44. Ths—hß, a7—as, 45. Kh3—g4, as—a4, 46. Thß—aß, Tb2— b4f, 47. Kg4—f3, b6—bs, 48. h2—h4, Ke6—f6, 49. g3—g4, Tb4—b3f, 50. Kf3—e4, a4—a3, 51. Taß—a6f, Kf6—g7, 52. Ke4 —fs, bs—b4, 53. Ta6—a7, Tb3—f3f, 54. Kfs—e4, Tf3—f2, 55. Ke4—e3, Tf2—b2, opgegeven.
	Zooals hierboven reeds opgemerkt: een maatstaf voor de variant in haar geheel is deze partij uiteraard niet. Zij brengt slechts de ressources der zwarte stelling aan het licht. Thans zullen wij dit licht meer op wits kansen laten vallen.
	IN de vorige partij zagen wij zwart een afwachtende houding aannemen en wits pogingen om het initiatief te nemen weerleggen. Hier zien wij juist het tegenovergestelde: zwart wil
	twee vliegen in één klap slaan door met zijn damevleugelpionnen op te rukken en tegelijkertijd te trachten, wits centrum op te blazen. Het resultaat is, dat hij op den damevleugel zelf, alwaar hij overeen meerderheid beschikte, in moeilijkheden geraakt, waaruit het kwaliteitsoffer op den 22sten zet hem niet meer zonder schade kan redden. Wij zien dus, dat noch wit noch zwart zich inde 4. c4Xd5-variant kan veroorloven veel te riskeeren het beste bewijs voor de gelijkwaardigheid der posities.
	Wit: L. Engels. Zwart: dr. A. Alj echin. (Uit het toernooi te Dresden, 1936).
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds; 4. c4Xd5, Pf6Xds, 5. e2—e4, PdsXc3; 6. b2Xc3, c7—cs; 7. Pgl—f3, LfB—g7; 8. Lfl—c4.
	Indien wit dezen looper niet, zooals inde vorige partij, wil af ruil en, is c4 ongetwijfeld de meest aggressieve standplaats. Of de tekstzet echter in het algemeen moet worden geprefereerd boven 8. Lbsf is twijfelachtig, want ook de zwarte looper kan een goed veld vinden om zich te ontwikkelen (t.w. b7; niet g4, dat op den tienden zet ontoegankelijk wordt gemaakt, terwijl dadelijk 8. ... Lg4 zou falen wegens 9. Lf7:f). Wel wordt, door het achterwege blijven van vereenvoudiging, het karakter van den strijd verscherpt.



	8 PbB—c6 9. Lel—e3 o—o
	10. h2—h3 c5Xd4 11. c3Xd4 b7—bs
	Een manoeuvre, geheel in overeenstemming met de eischen der stelling, ofschoon niet geheel zonder schaduwzijden. Om den b-pion later te dekken moet zwart zich spoedig tempoverlies getroosten en bovendien heeft hij wit een aanvalsobject op den damevleugel verschaft.
	Hoe de zaken zich na 11. ...b6 kunnen ontwikkelen hebben wij, zij het onder iets andere omstandigheden, inde vorige partij gezien. Door Paul Keres wordt 11. ...Dasf of 11. ...Pas aanbevolen.
	12. Lc4—e2 LcB—b7 13. o—o Pc6—as 14. Ddl—bl!
	Men ziet, dat de meesters tegenwoordig beter op de hoogte zijn dan bijna twintig jaar geleden: Engels handhaaft de pionnenphalanx in het centrum zoolang het gaat en dienstig is.
	14 a7—a6 15. Tfl—cl
	Om TcB, gevolgd door Pc4, te verhinderen. Op 15. a4 volgt b4!
	Zwart: Aljechin.
	Er is thans weer een voor deze variant uiterst karakteristieke
	Wit: Engels.



	stelling ontstaan, welker kenmerken gemakkelijk zijn te vinden: een sterk wit centrum, met de verplichtingen, daaraan verbonden; op den achtergrond: zwarts pionnenmeerderheid op den damevleugel, eveneens in het vooruitzicht, te worden bedreigd (a4 etc.).
	Men zou nu een verloop inden geest van 15. ...Dd7, 16. Db4, Pc6, 17. Dd2 mogen verwachten. Aljechin echter acht het effect van f7—fs aequivalent met dat van a2—a4 en moet tot zijn schade ervaren, dat hij het meeste risico op zich heeft genomen („zooals begrijpelijk is”, commenteert een Duitsch toernooiboek, „omdat bijna alle zwarte pionnen hun grondlijn verlaten”). Men merke op, dat wits dame dank zij de nu volgende transactie niet meer aan de dekking van e4 gebonden is.
	15 f7—fs
	16. e4Xf5! TfBXfs
	17. a2—a4 Lb7—ds
	18. Pf3—d2 e7—es
	Zwart is eenigszins in het nadeel. Het beste zou nog 18... TbB zijn geweest. De tekstzet ziet er fraai uit, doch blijkt slechts als een boemerang te werken.
	19. d4Xe5 Lg7Xes
	20. Tal—a3
	Nu pion d4 is opgeruimd kan zwart niet meer op a4 slaan wegens Lb6. Hij moet dus een pion verliezen. Relatief het beste zou nu wel 20... Pc6 zijn geweest (na 20... TbB, 21. abs:, abs:, 22. Lbs: is het feitelijk al kritiek), maar zwart zou dan toch materieel en positioneel in het nadeel zijn gekomen, resp. gebleven (21. abs:, abs:, 22. Td3 etc.).
	20 bs—b4
	21. Ta3—d3!
	Met de dubbele dreiging Db4: en Lg4 (Tf6, Lgs Tf7, Le 6)
	21 Les—c3 22. Le2—g4 DdB—f6!
	23. Lg4Xfs Df6Xfs
	(Zie diagram op pag. 17).
	24. Td3 Xc3 ?
	Dit was geheel onnoodig en maakt de zaken slechts moeilijker voor wit. Correct is 24. Lb6, bijv. Pc6, 25. Pfl! (Le4, 26. Db3f), waarmede wit zijn voordeel consolideert. Vgl. ook 24. Lb6, Dgs, 25. Pf3, of: 24... Ld2:, 25. Td2:, Dgs, 26. f4 etc.



	Stand na 23. ... Df6Xfs.
	Zwart: Alj echin.
	24 b4Xc3 ?
	Zwart repliceert prompt met een tegen-beleefdheid, zoodat het eindspel toch nog voor hem verloren gaat. Door 24. ... Dbl: had hij de verzwakking van zijn pionnenstelling kunnen ontgaan en in verband met de ongelijke loopers een goede kans op remise kunnen behouden.
	25. DblXfö g6Xf5 26. TclXc3 Pas—c6
	Al het overige is voor onze bedoeling niet van zooveel belang, te minder daar de karakteristieke pionnenverdeeling in het middenspel is verstoord. Er volgde nog: 27. Pd2—fl, KgB—f7; 28. Pfl—g3, TaB—gB; 29. Tc3—cs, Pc6—e7; 30. h3—h4, Kf7—e6; 31. Le3—gs, fs—f4; 32. Pg3—e2, Pe7—g6; 33. LgsXf4, Ld5X g2; 34. Pe2—d4f, Ke6—d7; 35. Tcs—c7f; Kd7—eB; 36. Lf4— g3, Lg2—e4; 37. Kgl—fl (beter 37. Th7:), Pg6—fB; 38. Kfle2, TgB—g6; 39. Ke2—e3, Le4—ds; 40. Tc7—a7, PfB—d7; 41. Pd4—fs; Tg6—c6; 42. a4—as, Lds—g2; 43. Ke3—d4, Lg2—h3; 44. Pfs—d6f, KeB—e7; 45. Pd6—c4, Ke7—e6; 46. Pc4—e3, Pd7—f6; 47. Lg3—es, Pf6—d7; 48. f2—f4, h7—hs; 49. Pe3—ds, Tc6—c2; 50. Ta7Xa6f, Ke6—f7; 51. Pds—e3, Tc2—d2f; 52. Kd4—c3, Td2—e2; 53. Les—d4, Te2—f2; 54. Ta6—h6, Tf2Xf4; 55. as—a6, Tf4—f2; 56. a6—a7, Tf2—a2; 57. Th6—h7f, Kf7— e 8; 58. Th7—hBf, Pd7—fB; 59. Ld4—cs, Lh3—cB; 60. Pe3—c4,
	Grünfeld verdediging 2
	Wit: Engels.



	KeB—d7; 61. ThBXfB, LcB—b7; 62. Pc4—a3, Ta2—h2; 63. Lcs—f2, Kd7—e7; 64. TfB—f4, Th2—h3f; 65. Kc3—b4, Th3 —f3; 66. Tf4Xf3, Lb7Xf3; 67. Kb4—cs, opgegeven.
	TOEN nu was gebleken, dat met 4. cds: de Grünfeld-verdediging niet kon worden weerlegd, deden spoedig allerlei andere weerleggingspogingen opgeld. Eender allereerste
	was 4. Lel—gs, waarmede pion d5 al dadelijk indirect onder bedreiging wordt gesteld. Het is merkwaardig, dat men ten tijde van de introductie van Grünfeld-Indisch, omstreeks 1922, zelfs geen andere mogelijkheid in overweging liet komen, getuige een noot bij de partij Kostic-Grünfeld in het toernooiboek van Teplitz Schönau.
	De bewuste uitval (4. Lel—gs) heeft een belangrijke schaduwzijde, t.w. dat Lgs onmiddellijk zelf door het bedreigde paard kan worden aangevallen. Gewoonlijk ontspinnen zich hieruit tactische verwikkelingen van zeer uiteenloopenden aard, die in wits nadeel blijken uitte vallen. Zwarts pion op e4 (na 4. Pf6—e4, 5. Pc3 Xe4, d5Xe4) belemmert de ontwikkeling van den „witten” koningsvleugel, zoodat wit gewoonlijk besluit, lang te rocheeren om daarna de verwijdering van pion e4 ter hand te nemen. Na o—o—o speelt echter Lg7 een dubbel belangrijke rol. Grootmeester Spielmann die 4. Lel—gs bij voorkeur placht toe te passen, is dan ook van deze variant teruggekomen.
	Wit: R. Spielmann. Zwart: Jhr. mr. dr. J. H. O. van den Bosch.
	(Laatste partij van den tweekamp, 1934). 1. d2—d4 PgB—f6 2. c2—c4 g7—g6 3. Pbl—c3 d7—ds 4. Lel—gs Pf6—e4! 5. Pc3Xe4
	Wel het beste. Zou wit zwart op c3 laten slaan dan ontstaat de soort stelling, die onder 4. cds: is behandeld. *) En 5.cd5:, Pgs:, 6. h4, Pe4! 7. Pe4:, Dds: is evenmin bevredigend. lets anders staan de zaken wanneer de zetten 4. Pgl—f3, Lf8—g7
	*) Bijvoorbeeld: 5. Lf4, Pc3:, 6. bc3: (van Doesburgh—Prins, Leeuwarden, 1940), 6... Lg7 enz. (7. cds:, Dds:, 8. Lc7:? Dc6).



	5 d5Xe4 6. Ddl—d2
	Zwart: v.d. Bosch.
	Zie de inleiding tot deze partij. 6. e3 zou wegens h6, 7. Lh4, g5, 8. Lgß, e5! niet gelukkig zijn en ook 6. f3, Lg7, 7. e3, c5 is niet aan te bevelen. 6 c7—cs! Sterk en correct. Zwart baant alvast de diagonaal voor zijn looper, doch verliest nog geen tijd met LfB—g7 zelf, met het oog op de mogelijkheid Lgs—h6, die zijn plannen inde war zou sturen. Voor dit probleem vond overigens Flohr een goede oplossing in zijn partij met Alatorzeff uit het toernooi Leningrad—Moskou, 1939: 6 Lg7, 7. o—o—o, h7—h6, 8. Lf4, c5, 9. dcs:, Dd2:, 10. Ld2:, Le 6, 11. e3, Pd7, 12. f3, Pcs:, 13. Lb4,
	zijn ingelascht, omdat Lgs dan gedekt staat. Er kan volgen: 6. cds:, Pgs:, 7. Pgs:, e 6, 8. Pf3, eds:, met ongeveer „gelijk spel” (Lasker—Botwinnik, Nottingham, 1936). Vergelijk ook: 6. cds:, Pgs:, 7. Pgs:, e 6, 8. h4, eds:, 9. e3, o—o, 10. Ld3, c5, eenigszins in het voordeel van zwart (Cukierman—Prins, Parijs, 1939). Tenslotte: 6. c4Xd5, Pe4Xgs. 7. Pf3Xgs, e7—e6, 8. Ddl—a4f. Volgens een analyse der Nederlandsche vertegenwoordigers in den landenwedstrijd te Buenos Aires, 1939, komt zwart in deze variant door 8... c7—c6! 9. d5Xc6, PbBXc6, 10. Pgs—f3, LcB— 11. Da4—dl (Dc4 dan TcB), DdB—b6 in het voordeel.
	Wit: Spielmann.



	TcB, 14. Kbl, Pa 6, 15. Las, o—o, 16. b3, Pcs, 17. Le2, b5, 18. cbs:, ef3: opgegeven! (19. gf3:, Lfst, 20. e4, Pe4:!).
	Ineen partij Reshevsky—Prins, Yarmouth, 1935, geschiedde 6 PbB—c6, 7. e2—e3, h7—h6, 8. Lgs—h4, g6—gs, 9. Lh4—g3, e7—es (dreigt Lb4), 10. o—o—o, LfB—g7, 11. d4—ds, Pc6—e7, 12. f2—f3, LcB—fs, 13. f3Xe4, LfsXe4, 14. Lfl—-d3, Le4Xd3, 15. Dd2Xd3, f7—fs, 16. e3—e4, DdB—d7, 17. Pgl—e2, c7—cs, 18. e4Xf5, Pe7Xfs, 19. Thl—fl, ThB—fB, 20. Pe2—c3, o—o—o, 21. Tdl—el, TdB—eB, 22. Pc3—bs, Pf5X g3, 23. Dd3Xg3 en nu had zwart met a6, 24. Pc3, Tfl:, 25. Tfl:, e4 in het voordeel kunnen komen.
	7. d4—ds
	Of 7. dcs:, Dd2:f; 8. Ld2:, Lg7; 9. Tbl, e3!; 10. Le3:, Lfs; etc.
	7 PbB—d7
	Te verkiezen was misschien 7. ... h6, teneinde den LfB ongestoord op g7 te kunnen zetten. Veel kwaad kan de tekstzet overigens niet, want na 8. Dc3, TgB heeft Lg7 dubbele kracht.
	8. f2—f3 DdB—b6!
	9. f3Xe4 LfB—g7
	De diagonaal komt prachtig tot haar recht. Wit had vermoedelijk het beste 10. Tbl kunnen spelen, doch bijster aanlokkelijk is dat niet, bijv. h6; 11. Lf4, Pf6! en nu moet wit den pion al teruggeven (12. Dc2, Dasf en Da2:), want 12. e5?. Pe4 is nog onpleizieriger.
	10. o—o—o Db6—a6
	11. b2—b3
	Het eindspel na 11. Kbl, Dc4; 12. Dc2, Dc2:f; etc. zou voor wit niet goed staan, zooals gemakkelijk is in te zien.
	11 h7—h6 12. Lgs—h4 b7—bs!
	Daar het reeds duidelijk is, dat zwart het beste deel der kansen voor zich heeft weten op te eischen en de inferioriteit van 4. Lel—gs dus in meer dan een opzicht is aangetoond, zou de analyse gevoegelijk kunnen worden afgebroken. Doch de fraaie manier, waarop van den Bosch den aanval doorzet, verdient ongetwijfeld een speciale vermelding. Wit kan den pion niet slaan wegens (13. cbs:) Da3f, 14. Kbl, c4! 15. bc4: (Del, dan Da3— d6—es), Pd7—cs—a4 en zwart wint.
	13. e2—e3 Pd7—b6!



	Zwart: v.d. Bosch.
	15 Pb6 X d5!!
	Met de dreiging Pc3f, terwijl 16. eds: wegens Lfsf, 17. Ld3, Ld3:f zou falen. Zonder schaak zou Pds echter niet kunnen worden verzet in verband met DdB mat. Een gepeperde stelling!
	16. Pgl—e2 o—o
	Meer voor de hand liggend is 16 Lg4, waarmede zwart de partij snel en in passenden stijl had kunnen beslissen. Bijv. 17. Del, Dcl:f (17... Db4 dan 18. Td4! door dr. Euwe aangegeven), 18. Kcl: (gedwongen, daar 18. Pel: zoowel als 18. Tel:, Le2:, Pc3f de kwaliteit kost), Pe3:, 19. Td2 (anders Pfl: en Le2:), c4 (dreigt c3), 20. bc4:, Pc4: 21. Tc2, Pe3, 22. Td2 (steeds gedwongen), TcBf, 23. Kbl, Pc4, 24. Td3, Pd6 en de aanval, die ongestoord verder gaat, moet in weinige zetten tot winst leiden.
	Na den tekstzet duurt het iets langer en kost het ook iets meer moeite.
	17. Dd2—cl Da3—b4
	Dit paard (merkt dr. Euwe in het tijdschrift van den K. N. S. B. op), dat tot dusverre veld e5 heeft geobserveerd en in sommige varianten gereed stond, via f6, resp. via c5 in te grijpen, beslist de partij tenslotte nog met een vierden pijl op zijn boog. Er dreigt bc4:, gevolgd door Da3f etc. 14. c4Xb5 Da6—a3f 15. Kcl—bl
	Wit: Spielmann.



	18. Del—c4 Db4Xc4 19. b3Xc4 PdsXe3
	De dreigingen Pdl:, Pc4: en Lb7 leveren zwart nu een pion op. Er volgde nog: 20. Tdl—d3, Pe3Xc4, 21. Lh4Xe7, TfB—eB, 22. Pe2—g3, Pc4—es, 23. Td3—dB, TeBXdB, 24. Le7XdB, LcB— 25. LdB—as, Pes—c4, 26. LflXc4, Le6Xc4, 27. a2—a4, Lc4 —b3, 28. Thl—cl, Lb3Xa4, 29. TclXcö, TaB—bB, 30. Kbl—cl, TbBXbs, 31. Tcs—cBf, KgB—h7, 32. Las—c3, Tbs—b6, 33. Lc3 Xg7, Kh7Xg7, 34. TcB—aB, a7—a6, 35. TaB—a7, La4—bs, 36. Kcl—d2, Tb6—d6f, 37. Kd2—e3, Td6—d3f, 38. Ke3—f2, Td3— d2f, 39. Kf2—f3, h6—hs, 40. e4—es, Td2—d7, 41. Ta7Xd7, LbsXd7, 42. Pg3—fl, Ld7—c6f, 43. Kf3—f2, a6—as, 44. Pfld2, as—a4, 45. Pd2—c4, Lc6—ds, 46. Pc4—a3, g6—gs, 47. g2—g3, Kg7—g6, 48. Kf2—e3, Kg6—fs, 49. Ke3—d4, Lds—e6, wit geeft het op. * * *
	VAN de overige (ontwikkelings-) zetten, die voor wit in aanmerking komen als hij de centrumspanning wil laten bestaan, wordt, men vindt het op pag. 9,4. Lel—f4 een
	der sterkste geacht. Wij zullen bij de behandeling van deze en alle andere varianten van het standpunt uitgaan, dat de zet c7—cs essentieel is voor het geheele Grünfeld-schema en dat c7—c6 alleen in geval van nood wordt gespeeld. Men verlieze vooral niet uit het oog, dat zwart inde Lf4-variant pion c7 eenige zetten lang aanbiedt (4..., Lg7, 5. cds:, Pds:, 6. Pds:, Dds:, 7. Lc7;) en dat het offer correct is bevonden. Aldus bezien moet ieder effect, dat met den c-pion kan worden bereikt als een extra kans worden opgevat. Het zou onredelijk zijn te beweren, dat c7—c6 een bepaald onvoldoende verdediging vormt, doch met een dergelijke passieve variant behoeven wij ons niet lang bezig te houden indien er een veel meer logische en daarbij geheel bevredigende voortzetting ter beschikking staat. Bovendien komt de zet c7—c6 inde later te illustreeren Schlechter-verdediging voor.
	Er moet worden onderscheiden (4. Lf4, Lg7):
	a. 5. e2—e3, O—O, 6. Pgl—f3, resp.
	5. Pgl—f3, O—O, 6. e2—e3 (pag. 23);
	b. 5. e2—e3, O—O, 6. c4Xd5 (pag. 25); c. 5. e2—e3, O—0? 6. Ddl—b3 (pag. 27);



	Wit: E. Eliskases. Zwart: S. Flohr.
	(Uit den wedstrijd te Baden, 1937). 1. d2—d4 PgB—f6 2. c2—c4 g7—g6 3. Pbl—c3 d7—ds 4. Lel—f4 LfB—g7
	4. ..., dc4: blijkt na 5. e3 geen enkel nut te hebben en is ook niet in overeenstemming met zwarts bedoeling, in het centrum stand te houden.
	5. e2—e3 o—o 6. Pgl—f3
	Vergelijk de inleiding tot deze partij.
	Ik vind den factor: mogelijkheid van pionwinst op c7, van voldoende belang om er in het kort een partij aan te wijden. Zie voor 6. cds: etc. dus Keres—Lilienthal, pag. 25.
	6 c7—cs!
	Het beste. Interessant doch onvoldoende is 6. ..., Pc6 („dreigend” dc4: gevolgd door Phs en e7—es) wegens 7. h3, waarna zwarts plan is verijdeld en de c-pion voorloopig geblokkeerd blijft.
	7. c4Xd5
	7. dcs: dan Das, met de dreiging Pe4, terwijl natuurlijk dc4:, gevolgd door Dcs: eveneens aan de orde is.
	7 Pf 6 X d5 8. Lf4—es
	Na ruil op d5 zou de druk tegen d4 zich onaangenaam doen gelden. De nu volgende afwikkeling kan ook ineen andere gedaante optreden doch is in beginsel onvermijdelijk.
	8 PdsXc3 9. b2Xc3 c5Xd4
	10. LesXg7 KgBXg7 11. c3Xd4
	d. 5. e2—e3, O—O, 6. Tal—cl (pag. 31); e. 5. Pgl—f3, O—O, 6. Tal—cl (pagg. 33 en 34). Allereerst een partij met voortzetting a, welke te Baden, 1937, door Flohr met den meest logischen zet dermate krachtig werd bestreden, dat iedereen er dadelijk door werd overtuigd, dat wit op deze wijze zeker geen openingsvoordeel kan behalen.



	Zwart: Flohr.
	De thans bereikte stelling vertoont weer een voor de Grünfeldverdediging uiterst karakteristiek resultaat: zwarts pionnenmeerderheid op den damevleugel verzekert hem een miniem voordeel in het eindspel. Van moeilijkheden inde opening is geen sprake geweest.
	11. ..., DdB—asf; 12. Ddl—d2, PbB—c6; 13. Lfl—e2, TfB— 14. Dd2Xas, Pc6Xas; 15. o—o.
	Volgens dr. Euwe slaat wit hier den verkeerden weg in; de koning moet later (zie 18den zet) toch naar het centrum terug en had daar dus beter kunnen blijven. Dank zij den tekstzet neemt de waarde van zwarts damevleugelpionnen toe.
	15. ..., LcB—e6; 16. e3—e4, Le6—g4; 17. Tfl—dl, e7—e6; 18. Kgl—fl, Lg4Xf3; 19. Le2Xf3, TaB—cB; 20. Tdl—d2, e7— e5! 21. d4—ds, Pas—c4; 22. Td2—e2, Pc4—d6; 23. Tal—bl, TcB—c4; 24. g2—g3, TdB—cB; 25. Lf3—g2.
	(Zie diagram op pag. 25).
	Met groote kennis van zaken heeft Flohr aan zijn klein voordeel eenige voordeelen toegevoegd; vooral wits slechte looper is een ernstige handicap. Wij bemerken ook in deze partij weer het gewicht van de c-lijn. Indien zwart zich nu met b5 en a5, gevolgd dooreen koningsmarsch naar het centrum op het eindspel zonder torens voorbereidt, kan de winst hem nauwelijks meer ontgaan. Inde partij ruilde Flohr de torens te vroeg, doch slaagde er niet-
	Wit: Eliskases.



	Zwart: Flohr.
	temin inde partij te winnen nadat zijn tegenstander op den 42sten zet een remise-voortzetting had verzuimd.
	25 Tc4—elf; 26. TblXcl, TcBXclf; 27. Te2—el, TclX elf; 28. KflXel, f7—fs; 29. f2—fB, f5Xe4; 30. f3Xe4, b7—bs; 31. Kei—d2, a7—as; 32. Kd2—d3, Kg7—f6; 33. Lg2—f3, Kf6— e7; 34. h2—h4, h7—h6; 35. Lf3—dl, Ke7—dB; 36. a2—a4, bSX a4; 37. LdlXa4, KdB—c7; 38. La4—c2, Kc7—b6; 39. Kd3—c3, Kb6—bs; 40. Kc3—b3, Kbs—cs; 41. Kb3—a4, Pd6—c4; 42. Lc2 —b3 (42. Lblf Pd2, 43. Ld3, Kd4 ? 44. d6 was de redding), Pc4— d2; 43. Lb3—c2, Pd2—fl; 44. Ka4Xas, PflXg3; 45. Kas—a4, Pg3—hs; 46. Ka4—b3, Kcs—d4; 47. Kb3—b4, Phs—f6; 48. ds— g6—gs; 49. h4Xg5, h6Xg5; 50. Kb4—bs, gs—g4; 51. Lc2— dl, g4—g3; 52. Ldl—f3, Kd4—e3; 53. Lf3—hl, Ke3—f2; 54. Kbs—c6, g3—g2; 55. LhlXg2, Kf2Xg2; 56. d6—d7, Pf6Xd7; 57. Ke6—d7, Kg2—f3; wit geeft het op.
	Volledigheidshalve volgt nu een partij, waarin wit onder zoo gunstig mogelijke omstandigheden den pion op c7 accepteert.
	Wit: P. Keres. Zwart: A. Lilienthal. (Leningrad—Moskou, 1939).
	1. d2—d4, Pgß—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds;
	Wit: Eliskases.



	4. Lel—f4, Lfß—g7; 5. e2—e3, 0—0; 6. c4Xd5, Pf6Xds; 7. Pc3Xds, DdßXds; 8. Lf4Xc7, Pbß—c6.
	Na 8... PbB—a6, 9. LflXa6, DdsXg2, 10. Ddl—f3, Dg2Xf3, 11. PglXf3, b7Xa6 (Flohr—Botwinnik, A.V.R.0.-toemooi, 1938) ontstaat een moeilijke stelling met, naar het schijnt, ongeveer gelijke kansen. Zwart heeft het looperpaar, wit de beste pionnenstelling, welke echter te juister tijd met e7—es zal worden bestookt.
	9. Pgl—e2!
	De gunstigste variant. Als het paard op f3 staat kan de zwarte dame niet worden verdreven en heeft de opstelling Lfs, TcB, Pb4 een buitengewoon gevaarlijke uitwerking. Vergelijk ook 9. Pf3, Lg4, 10. Le2, TacB, 11. Lg3, Das, 12. Pd2, Le2:, 13. De2:, e5, Gilg—Helling, Leipzig 1928).
	Na den tekstzet dreigt wit met Pc3 uit de impasse te geraken. 9. ..., LcB—g4, 10. f2—f3, TaB—cB, 11. Lc7—f4 (?)
	Door 11. Pc3! kon wit in het voordeel komen. Daarentegen niet 11. Lg3, Lfs, 12. e4, Dasf, 13. Pc3, Ld7, 14. Lf2, e 5,15. d5, Pd4 met prachtig spel voor zwart.
	11. ..., Dd5—asf, 12. Pe2—c3 (Dd2 dan Pb4, dreigend Pc2f), e7—es! 13. d4Xe5, Lg4—e6, 14. Lfl—e2, Pc6Xes, 15. o—o, Pes—c4.
	Zwart oefent geweldigen druk op den damevleugel en slechts dank zij de grootste voorzichtigheid kan Keres nadeel
	vermijden.
	Zwart: Lilienthal.
	Wit: Keres.



	Opmerkelijk! Het verdient vermelding, dat Keres deze variant voor wit aanbeveelt. * * * IN de Grünfeld-Indisch verdedigde toernooipartijen van tegenwoordig wordt zwart veelal spoedig gedwongen een besluit te nemen ter zake van de rol, die hij in het centrum zal
	spelen, en wel door Ddl—b3, waarmede wit den druk in het midden hinderlijk verhoogt. Wat de opstelling Lel—f4 betreft, zwart schijnt zich daartegen, geheel volgens programma, het kansrijkst met c7—cs (op het geschikte moment) te weer te stellen, zooals door Flohr in verschillende belangrijke partijen is aangetoond. Op pag. 23 is een dier partijen behandeld; hieronder thans een voorbeeld van de variant, waarin wit Lf4 met Db3 combineert: 4. Lel—f4, LfS—g7, 5. e2—e3, o—o, 6. Ddl—b3, c7—cs! Zwart is weer bereid, voorloopig een pion af te staan ten behoeve van een snelle ontwikkeling en in het bijzonder van de vergroote werkingsfeer van Lg7. Er ontspint zich een buitengewoon gecompliceerd spel; en weer is het de c-lijn, die den doorslag geeft of althans had kunnen geven.
	Wit: J. R. Capablanca y Graupera. Zwart: S. Flohr.
	(Uit het A.V.R.0.-toernooi, 1938).
	1. d2—d4, PgB—f6, 2. c2—c4, g7—g6, 3. Pbl—c3, d7—ds, 4. Lel—f4, LfB—g7, 5. e2—e3, o—o, 6. Ddl—b3, c7—cs!
	Een merkwaardig alternatief bestaat in 6. ..., dc4:, 7. Lc4:, Pc6, waarmede zwart zich een keus voorbehoudt tusschen: Phs, gevolgd door e5, en: Pas, gevolgd door c5. Bijv.:
	A. 8. Ddl, Phs, 9. Lgs (anders e5), Dd7! 10. Le2, Pf6, 11. Pf3, Pd5,12. Pds:, Dds:, 13. Lf4, e5! met gelijke kansen (Tartakower—Prins, Soest 1937);
	B. 8. Le2, b6, 9. Lf3, (Pf3, dan Phs, gevolgd door e5), Pas, met bevredigend spel voor zwart (Landau—Prins, V.V.G.A.- wedstrijd, 1939).
	16. Le2 X c4, Le6Xc4, 17. Tfl—f2, TfB—dB, 18. Tf2—d2, TdB Xd2, 19. DdlXd2, TcB—dB, 20. Dd2—c2, b7—bs, 21. Lf4—gs, TdB—d3, 22. Tal—cl, h7—h6, 23. Lgs—f4, g6-—gs, 24. Lf4—g3, Td3Xe3, 25. Dc2—fs, Te3—eB, 26. Lg3—f2, Das—a6, 27. Dfs— Da6—e6, 28. Dd7Xe6, TeBXe6, 29. b2—b3, Lc4—d3, 30. Tel—dl, Lg7Xc3, 31. TdlXd3, Lc3—f6, 32. Lf2Xa7, Te6—a6, remise.



	7. d4Xc5
	Uit den tweekamp Löwenfisch—Botwinnik, 1939, is het bekend hoe zwart na 7. cds: moet voortzetten, n.l. cd4:, 8. ed4:, Pbd7, 9. Le2 (d6, dan Phs!), Pb6, 10. Lf3 en nu had zwart met Lg4, 11. Lg4:, Pg4:, 12. Pf3, Pf6 den pion kunnen heroveren: 13. d6, ed6:, 14. o—o, Dd7 met gelijk spel. Zeer effectief lijkt mij echter de volgende gambietvoortzetting, welke zwart wel moet toepassen wanneer Lfl niet naar f3 doch naar g2 wordt gebracht, n.l. (zie boven) 9. g3, Pb6, 10. Lg2, e 6! (d6, Phs). Bijv. 10. ..., e 6, 11. de6:, Le 6:, 12. Ddl, Pfds met prachtig spel voor zwart (13. Le3, Pe3:, 14. fe3:, Dgs). Het alternatief 7. Pf3, dat Capablanca in het A.V.R.0.-toemooi tegen Botwinnik koos, is zeker nog minder aanbevelenswaardig. Er volgde: 7. ..., cd4:, 8. Pd4: en nu verkreeg Botwinnik met 8. ..., dc4:, 9. Lc4:, Pbd7, etc. goed spel. 7 Pf6—e4! Niet 7 Das, 8. Dbs! Er dreigt nu eenvoudig Das, gevolgd door Pcs: en na 8. Pe4:, de4:, zou zwart wegens de dubbele dreiging Dasf en e7—es, Lg3, f5 etc. in het voordeel zijn. 8. c4Xd5 DdB—as 9. Pgl—e2 Pe4 Xcs 10. Db3—c4 Het ergste gevaar bestaat in Pd3f, zoo noodig voorbereid door Lfs. Wit zijnerzijds schijnt gereed te staan tot b2—b4. 10 PbB—a6 (?) (Zie diagram op pag. 29).
	Flohr verzuimt zijn opzet door 10. ... e5! (11. b4, Db4:!) te bekronen. Toch is het resultaat van den tekstzet wel een voor de gekozen voortzetting typische stelling. In ruil voor den pion kan zwart een fraai figurenspel ontplooien en heeft hij uitstekende kansen op den damevleugel: de werking van Lg7 is onmiskenbaar en zoo spoedig mogelijk gaat ook de c-lijn een rol spelen.
	Er dreigt b5! (Dbs:, Dbs:, Pbs:, Pd3f etc.) eventueel ook Lfs, gevolgd door TcB.
	11. Pe2—d4 LcB—d7
	Inleiding tot een diepe combinatie. Wederom was e7—es te overwegen, al is het effect reeds aanzienlijk geslonken: 11. ..., e5?! 12. de6:, Pe6:, 18. Pbß, Lc3:f, 14. bc3:, Da 3,15. Lh6, TdB, 16. Le2, Ld7, etc.



	Stand na IX). ... PbB—a6 (?)
	Zwart: Flohr.
	12. Tal—bl TfB—cB! 13. b2—b4 Das—dB 14. b4Xc5 TcBXcs 15. Dc4—b3 Dd8—a5 16. LflXa6 Men ziet, dat wit ook nu nog slechts dank zij zeer accurate
	verdediging den dans kan ontspringen. Op 16. Tel volgt natuurlijk TacB.
	Zwart: Flohr.
	Wit: Capablanca.
	Wit: Capablanca.



	16 TcsXc3
	Deze onnauwkeurigheid, door welke zwart in het nadeel geraakt, is voor onze beschouwingen niet van principieel belang. Wat ons interesseert is, dat zwart met éérst 16. ... Ld4:, 17. ed4: en dan pas Tc3:, 18. Db4, Db4: 19. Tb4:, ba 6: eenigszins in het voordeel had kunnen blijven, hetgeen na de onnauwkeurigheid op den tienden zet wel niet anders dan voor de variant 6. ..., c5 kan pleiten.
	Er volgde nu nog: 17. Db3—b4, DasXb4, 18. TblXb4, b7Xa6.
	Ofwel: 18. ... Tclf, 19. Kd2, Thl:, 20. Lb7:, TfB, 21. Pc6 etc. ten voordeele van wit.
	19. Kei—e2, Tc3—cs, 20. Thl—bl, h7—h6.
	Beter is 20. ..., Ld4:, 21. Td4:, Lbsf, waarna zwart nog altijd niet geheel verloren zou hebben gestaan. In het vervolg der partij wikkelt Capablanca onberispelijk af.
	21. e3—e4, TaB—cB; 22. Lf4—e3, Tcs—as; 23. Tb4—b7, Tas Xa2t; 24. Ke2—f3, Ld7—a4; 25. Tb7Xe7, Ta2—a3.
	Zwart: Flohr.
	26. Pd4—c 6, La4 X c 6; 27. d5 X c6,Ta3—c3; 28. Tbl—b7, TcB Xc6; 29. Te7Xf7, Tc6—f6f; 30. Tf7Xf6, Lg7Xf6; 31. Tb7Xa7, Tc3—a3; 32. Kf3—e2, Lf6—g7; 33. f2—f4, h6—hs; 34. e4—es, Lg7—fB; 35. Ta7—aB, Ta3—a2f; 36. Ke2—f3, KgB—g7; 37. Le3—d4, opgegeven.
	Wit: Capablanca.



	DOOR de partijen Eliskases- en Capablanca—Flohr gewaarschuwd voor zwarts ressources inde 4. Lf4-variant, heeft men getracht nieuwe versterkingen voor wit te vinden. In het bijzonder de partij Capablanca—Reshewsky (A.V. R.0.-toemooi, 1938), waarin na 1. d2—d4, PgB—f6, 2. c2—c4, g7—g6, 3. Pbl—c3, d7—ds, 4. Lel—f4, LfB—g7, 5. e2—e3, o—o voor het eerst 6. Tal—cl werd beproefd, schijnt als basis voor theoretische onderzoekingen te zijn gebruikt. Deze variant zal ik met de volgende levendige partij uit het toernooi te Moskou, 1939, illustreeren. Wit: Toloesj. Zwart: Botwinnik. (De eerste zetten als boven). 6 c7—cs Zoo speelde Reshewsky inde genoemde partij tegen Capablanca en het schijnt, dat zwart met dezen „sleutelzet” der Grünfeldverdediging ook in dit geval het evenwicht kan bewaren. 7. d4Xc5, DdB—as, 8. c4Xd5, TfB—dB.
	Zwart: Botwinnik.
	9. Ddl—d2 Capablanca bracht het na 9. Da4, Da4:, 10. Pa4:, Pds:, 11. Lbs (op 11. Lc4 volgt Le 6, zie volgende alinea), Pf4:, 12. ef4:, Le 6 al evenmin verder dan gelijk spel, daar zwart het initiatief neemt indien wit zou trachten den pluspion te behouden, bijv.
	Wit: Toloesj.



	Een tijdlang is als versterking van Capablanca’s denkbeeld 9. Lfl—c4 gepropageerd, maar ook daartegen kan zwart zich m.i. naar genoegen verweren, t.w. als volgt: 9. Lc4, Le 6, 10. Da4, Da4:, 11. Pa4:, Pds: (deze stelling had ook inde partij Capablanca—Reshewsky kunnen ontstaan na 11. Lc4, zie boven);
	A. 12. Pf3, Pf4:, 13. ef4:, Lc4:, 14. Tc4:, b5! en zwart wint den pion met rente terug.
	B. 12. Lg3, Pb4 etc.
	C. 12. a3, Pc3, 13. Pc3:, Lc4:, 14. Pge2, Pd7, 15. b4, TacB, gevolgd door b6 etc. lets dergelijks dreigt zich in nog sterkere mate voor te doen na 12. LbB:, TbB:.
	Rest nog, melding te maken van de partij Landau—Prins, Hilversum, 1940: 9. Lc4, Le 6, 10. b4! ? Db4:, 11. Db3, Db3:, 12. Lb3:, Lfs (zelfs Pds:, 13. Pds:, Tds:, komt in overweging, zij het ook slechts indien remise zwarts hoogste doel is), en wit bevindt zich merkwaardigerwijze in moeilijkheden, omdat PbB via a6 gevaarlijk dreigt in te grijpen. Er volgde 13. d6, ed6:, 14. Pbs en nu had zwart met Pe4! van zich af kunnen bijten en na 15. Pc7, Pa 6! een zeer kansvol spel kunnen ontplooien.
	De tekstzet leidt een verrassende combinatie in, welke niet minder verrassend wordt weerlegd. Wegens de dreiging e3—e4 moet zwart op d5 nemen.
	9 Pf6Xds
	10. Lf4—c7!! ? Das Xc7
	11. Pc3Xds TdBXdsü
	12. Dd2Xds LcB—e6 13. Dd5—d2 PbB—c6
	Hierna kan wit zwart de diagonaal el—as niet met succes betwisten, moet dus de rochade verliezen en komt aan een formidabelen aanval bloot te staan.
	14. Tel—dl, TaB—dB, 15. Dd2—cl, Dc7—asf, 16. Tdl—d2, Td8—d5! (dreigt alle damevleugelpionnen te winnen), 17. Pgle2, TdsXcs,lB. Pe2—cB, Lg7Xc3,l9. b2Xc3, TcsXc3, 20. Delb2, Tc3—a3, 21. Db2—bs, Das—c3, 22. Dbs—b2, Dc3—cs, 23. Db2—bl, Le6Xa2!
	13. a3, Lb3, of: 13. b3, Lds, 14. f3 (C. bereikte met 14. Pf3 nog minder), Pc6, 15. Lc6:, Lc6:, 16. Pc3, b6, 17. cb6:, ab 6:, 18. a4, b5! enz.



	Zwart: Botwinnik.
	De bekroning van dezen fraai gevoerden, zij het ook gemakkelijk te voeren aanval. Als wit op b7 slaat volgt 24. ... Delf, 25. Tdl, Dc3f, 26. Td2, Le 6 en goede raad is duur.
	24. Td2Xa2, Dcs—asf, 25. Ta2—d2, Ta3—al, 26. Lfl—d3, Tal Xblf, 27. Ld3Xbl, Pc6—es, 28. Kei—e2, Das—bsf, 29. Lfl—d3, PesXd3, 30. Td2Xd3, a7—as, 31. Thl—dl, Dbs—c4, 32. Ke2—f3, b7—bs, 33. Td3—d7, as—a4, 34. Td7—a7, bs—b4! 35. Tdl—dBf, KgB—g7, 36. TdB—aB, a4—a3, 37. g2—g3, Dc4— b5, wit geeft het op.
	DAT zwarts looper op g7 in bijna alle varianten, ook die met 4. Lf4, de held van den dag is, kan niemand verbazen, die de inleiding op pag. 8 heeft begrepen. Men heeft van
	„witte” zijde getracht er een passende compensatie voor te vinden, zonder het denkbeeld 6. Tal—cl (in combinatie met 4. Lf4) te laten varen. Tot dit doel is door dr. Euwe in zijn partij tegen Barcza te Boedapest, 1940, 5. Pgl—f3 (i.p.v. 5. e3) geprobeerd, ten einde zich in kritieke situaties de mogelijkheden Lf4—es en Lf4—d2 voor te behouden. Vergelijk opmerking bij wits negenden zet inde partij Toloesj—Botwinnik.
	Ziehier de practijk: Landau—De Groot, V.A.S.-achtkamp, 1940, 1. d4, Pf6, 2. c4, g 6, 3. Pc3, d5, 4. Lf4, Lg7, 5. Pgl—f3, o—o, 6. Tal—cl, c7—cs, 7. d4Xc5, DdB—as, 8. c4Xd5, PbB—a6
	Grünfeld verdediging 3
	Wit: Toloesj.



	(nogmaals: vergelijk wits ressources inde partij Toloesj—Botwinnik op grond van wat hierboven is opgemerkt), 9. e2—e3, Pa 6 X c 5,10. Lfl—c4, Pf6—e4,ll. Lf4—es, Lg7Xes,l2. Pf3Xes, Pe4Xc3, 13. b2Xc3, en ofschoon zwart met 13... Lfs nog wel tegenstand had kunnen bieden is zijn compensatie voor den verloren pion toch onvoldoende.
	Landau—Cortlever, Leeuwarden, 1940: 5. Pgl—f3, o—o, 6. Tal—cl, c7—cs, 7. d4Xc5, d5Xc4 (naar omstandigheden waarschijnlijk nog het sterkst), 8. DdlXdB, TfBXdB, 9. e2—e3, PbB —a6, 10. cs—c6! b7Xc6, 11. LflXc4, Pa6—b4, 12. o—o, Pf6— d5, 13. Lf4—es, Pd5—b6, 14. Lc4—e2 en al had zwart zich met 14... Le 6 vermoedelijk wel staande kunnen houden, de geïsoleerde c-pion verzekert wit toch het initiatief (C. speelde 14... Lg4 en bleef na 15. Lg7:, Kg7:, 16. a3, Pd3, 17. Ld3:, Lf3:, 18. La 6, Lds, 19. Pds:, cds:, 20. Tc7 in het nadeel).
	Voorwaar dus een geschikte voorzorgsmaatregel tegen c7— c5. Doch de medaille heeft een keerzijde, t.w. het achterwege blijven van e2—e3. Dit kan zwart benutten door 6... d5Xc4, een zet, welke altijd overweging verdient, wanneer wit onmachtig is, een pionnencentrum d4—e4 te vormen èn te handhaven tevens. En dit schijnt hier het geval te zijn, zie de partij van Schel tinga —Prins, V.V.G.A.-achtkamp, 1940, hieronder.
	Na (6... dc4:) 7. Da4, c 6, 8. Dc4: zou een stelling zijn ontstaan, welke wit ook kon bereiken inde partij Klein—Szabo, zie aldaar (pag. 41) en wel door 8. Tel te spelen. Er zou kunnen volgen: 8. ... Das en daar nu e2—e4 is verhinderd mag zwart, gegeven mogelijkheden zooals b7—bs—b4, eventueel in combinatie met Le 6, niet klagen.
	Zie na (6... dc4:) 7. e3 nog bijv. c5, 8. Lc4: (dcs: dan Das), cd4:, 9. ed4: (Pd4: dan Phs), Lg4; zwart staat bevredigend.
	Wit: T. D. van Scheltinga. Zwart: L. Prins.
	1. Pgl—f3, PgB—f6, 2. c2—c4, g7—g6, 3. Pbl—c3, LfB—g7, 4. d2—d4, d7—ds, 5. Lel—f4, o—o, 6. Tal—cl, d5Xc4, 7. e2—e4, c7—cs, 8. d4—ds (dcs: dan Das), b7—bs, 9. e4—es (Pbs: dan Dasf, 10. Pc3, Pe4:, 11. Les, Pd6!), 9... Pf6—hs, 10. Lf4—e3.
	(Zie diagram op pag. 35).
	10.... LcB—g4 (op a6 volgt 11. h3, dreigend g4), 11. Lfl—e2?
	Beter is 11. Pbs: ofschoon zwart na Dasf, 12. Pc3, Pd7, 13. Lc4:, Pes:, 14. Le2, Pf3:t, 15. Lf3:, Lf3:, 16. Df3:, TabB het



	Stand na 10. Lf4—e3.
	Zwart: Prins.
	initiatief behoudt. Na den tekstzet sneuvelt het witte centrum onverminderd zwarts materieel overwicht.
	11.... PbB—d7, 12. es—e6.
	Nu zou op Pbs: TbB, 13. Da4, Lf3: etc. zijn gevolgd; en ook na 12. h3, Lf3:, 13. Lf3:, Pes:, 14. Le2, Das! krijgt wit geen gelegenheid op adem te komen.
	12.... Lg4Xf3, 13. Le2Xf3, Pd7—es, 14. e6Xf7f, TfBXf7, 15. Lf3—e2, Phs—f4, 16. Le3Xf4, Tf7Xf4, 17. Pc3Xbs, TaB—bB, 18. Pbs—c3 (Da4 dan Dd7, 19. Pc3, Pd3f!), 18... Tf4—d4, 19. Ddl—c2, Pes—d3f, 20. Le2Xd3, c4Xd3, 21. Dc2—d2.
	(Zie diagram op pag. 35).
	21.... Lg7—h6, 22. Dd2Xh6, d3—d2f, 23. Kei—fl, d2XclDf, 24. DhöXcl, DdB—b6, 25. b2—b3, cs—c4, 26. h2—h4, c4Xb3, 27. a2Xb3, TbB—cB, 28. Thl—h3, Db6—a6f, 29. Kfl—gl, Td4 —d3, 30. Th3Xd3, Da6Xd3, 31. Del—el, Dd3Xc3, 32. DelXe7, Dc3—elf, 33. Kgl—h2, Del—c7f, wit geeft het op.
	TOT nu toe hebben wij alleen de overbekende varianten, t.w. 4. cds:, 4. Lgs en 4. Lf4 de revue laten passeeren en de slotsom luidde dat zwart met de resultaten tevreden
	mocht zijn, dank zij den essentieelen opmarsch c7—cs, waarmede hij zich in alle voorbeelden steeds opnieuw ten minste „gelijk”
	Wit: van Scheltinga.



	Stand na 21. Dc2—d2.
	Zwart: Prins.
	spel wist te verschaffen. Het is dus zonneklaar, dat de meesters er inde laatste jaren op uit waren deze hinderlijke centrum-actie te verijdelen en zij schijnen daarmede ten slotte een zekere mate van succes te hebben gehad.
	Zooals reeds opgemerkt, bestaat wits meestbelovende methode in het zoo spoedig mogelijk verhoogen van den druk in het centrum door middel van Ddl—b3. Wij bevonden deze methode inde variant 4. Lf4, Lg7, 5. e3, o—o, 6. Db3 ontoereikend (6 ..., c5! zie pag. 27) en moeten daaruit de conclusie trekken, dat in dit geval niet aan de voorwaarde „zoo spoedig mogelijk” was voldaan.
	Bij het wèl zoo spoedig mogelijk uitvoeren van Ddl—b3 treden de volgende overwegingen op:
	Na dadelijk 4. Db3 is wit genoodzaakt met de dame terug te nemen indien zwart op c4 slaat. Het liefst wil wit dus e2—e3 vooraf laten gaan, doch dan weer moet hij de insluiting van Lel op den koop toe nemen. Beide mogelijkheden komen echter in aanmerking, omdat zij in staat zijn c7—cs uitte schakelen. Men zie:
	4. e2—e3, LfB—g7 (4. c5, dan 5. dcs:, Das, 6. cds:), 5. Ddl—b3. Ook nu is 5...., c5 niet goed (wegens dcs:, 6. Das, Dbsf), zoodat zwart moet beslissen welke houding hij in het centrum wil aannemen.
	Wit: van Scheltinga.



	En ten slotte: 4. Pgl—f3, LfB—g7. 5. Ddl—b3. (Ter zijde: dit is de eenige variant waarin tusschen het wel en niet inlasschen van Pgl—f3, LfB—g7, een wezenlijk verschil bestaat: zetten wij die stukken nl. naar gl resp. f8 terug dan is hier dc4:, Dc4:, Le 6, Dbsf, Pc6! —er is nog geen dekking van d4! Pf3, Pds! mogelijk: Feigin—Flohr, Kemeri 1937. Er kan volgen: 8. e4, Pb4; 9. Da4, Ld7; 10. Ddl, e5! ? Gelijk men ziet een tamelijk speculatieve onderneming).
	Ook hier faalt (na 5. Db3) c7—cs en wel wegens 6. cds:, cd4: 7. Da4f (KfB, 8. Dd4:, Pds:, 9. Lh6!).
	Toch moet van dit materiaal alleen de laatstgenoemde variant worden beschouwd als die waarmede de Grünfeld-verdediging staat of valt, want 4. (of 5) e2—e3 moge al c7—cs elimineeren en in verband daarmede een tijdlang populair zijn geweest, toch is de zet wegens zijn passiviteit geleidelijk op den achtergrond geraakt. De meest overtuigende aanleiding daartoe vond ik in de partij Eliskases—Keres uit het toernooi te Baden, 1937, welke hieronder volgt. De Estlandsche meester demonstreert op de meest simpele wijze, hoe gemakkelijk het voor zwart is, tegen deze opstelling een gelijk spel te bereiken.
	Wit: E. Eliskases. Zwart: P. Keres.
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds; 4. e2—e3, LfB—g7; 5. Ddl—b3.
	Tegen 5. f4, 0—0; 6. Pf3 (Pirc—Capablanca, Moskou, 1935) beveelt dr. Euwe c 5,7. dcs:, Das, 8. cds:, Pds: aan.
	5 d5Xc4
	Zeer dubieus is hier 5. ..., e 6; 6. Pf3, 0—0; 7. Ld2, Pe4; 8. cds:, Pc3:, 9. bc3:, eds:; 10. c4, c5; 11. cds:, cd4:; 12. Pd4, Pd7 (Van Scheltinga—Prins, Zandvoort, 1937), of 12. e4, Pd7 (Salas Romo-—Prins, Buenos Aires, 1939).
	6. Lf 1X c4 o—o 7. Pgl—fß PbB—d7
	Vroeger placht men 7 Pc6 te spelen, vooral nadat jhr. Van den Bosch daarmede een beroemd geworden partij van dr. Euwe had gewonnen (8. Pes, Pes:, 9. des:, Pd7, 10. Lf7:f, Khß,ll. e 6, Pcs, 12. Dc4, Le 6:! etc.), doch wit behoeft die voortzetting na
	Of ook: 4. Pgl—f3, LfB—g7, e2—e3, (niet 5 c5, 6. dcs:, Das, 7. cds:, Pds:, 8. Dds:, Lc3:t, 9. Ld2! en wit behoudt den pion), o—o, 6. Ddl—b3 (c5?, cds:).



	8. Ddl niet te vreezen, bijv. Lfs, 9. o—o, Pe4, 10. Ld3, Pd6, 11. Lfs:, Pfs:, 12. d5 en wit is in het voordeel (Goglidze—Lilienthal, Moskou, 1937).
	8. o—o Pd7—b6 9. Lc4—e2
	Vergelijk 9. Ld3, c5 (altijd die zet!), 10. dcs:, Dd3:, 11. cb6:, Le 6, 12. Db4, Pds, 13. Pds:, Lds: met fraai spel voor zwart.
	9 LcB—fs
	Ook LcB—e6—c4 is hier dikwijls met succes gespeeld. 10. Lel—d2 Pf6—e4 12. Pc3Xe4 Lf 5X e4
	Zwart staat bevredigend, zelfs zonder dat hij c7—cs heeft doorgezet, zoodat deze zet vaneen noodzakelijke bevrijdende actie is gepromoveerd tot eendoor zwart in reserve gehouden extra ressource. Er „dreigt” overigens ook e5! (des:?, Lf3: en Dd2:). De passiviteit van 4. e2—e3 komt in deze variant wel scherp tot haar recht: het witte centrum is sterk doch weinig werkzaam en dientengevolge kan zwart ongestoord zijn eigen plannen uitwerken. 12. Ld2—c3 DdB—ds 13. Db3Xds Le4Xds 14. Tfl—cl TfB—cB
	Wit: Eliskases.



	15. Pf3—d2 Pb6—a4 16. Le2—f3 Anders verschaft zwart zich het looperpaar. 16 LdsXf3 17. Pd2Xf3 c7—cs
	Zwart: Keres.
	Het zal nu geen nader betoog behoeven, dat de beste kansen bij zwart moeten worden gezocht. Eliskases bleef echter goed stand houden en wist, toen Keres systematisch alle remise-voortzettingen uit den weg bleef gaan, zelfs in het voordeel te komen. Doch dat staat natuurlijk in geen enkel verband met de diagramstelling hierboven. Er volgde:
	18. Tal—bl, b7—b6; 19. Lc3—d2, c5Xd4; 20. e3Xd4, TcBXcl; 21. Ld2Xcl, TaB—cB; 22. Kgl—fl, b6—bs; 23. Kfl—e2, TcB— 24. Pf3—d2!, Lg7—h6; 25. Ke2—d3, Tc2—c7; 26. Pd2—b3, Lh6 X cl; 27. Pb3Xcl, Pa4—b6.
	Keres blijft op winst spelen; anders zou hij zonder twijfel door 27. ... Pb2: remise hebben geforceerd.
	28. Pel—e2, Pb6—ds; 29. a2—a3, KgB—fB; 30. g2—g3, KfB —eB (beter a6), 31. Pe2—c3, PdsXc3; 32. b2Xc3, a7—a6.
	(Zie diagram op pag. U0).
	33. a3—a4!, Tc7—b7; 34. d4—ds! e7—e6; 35. a4Xb5, a6X b5; 36. d5Xe6, f7Xe6; 37. Kd3—e4, KeB—f7; 38. c3—c4, bs— 39. Ke4—d4, Kf7—e7; 40. c4—cs, g6—gs; 41. Kd4—c4,
	Wit: Eliskases.



	Stand na 32. ... a7—a6.
	Zwart: Keres.
	Ke7—dB; 42. TblXb4, Tb7—f7; 43. Tb4—b2, h7—hs; 44. Tb2 —a2, KdB—cB; 45. Kc4—bs, hs—h4. 46. Kbs—b6, Tf7—f3; 47. g3Xh4, g5 X h4; 48. Ta2—aBf, KcB—d7; 49. cs—c6f, Kd7— e7; 50. TaB—hB, Tf3—b3f; 51. Kb6—c7, Tb3—b2; 52. ThB— Ke7—f6; 53. Kc7—dB, Tb2—d2f; 54. Th7—d7; Td2Xf2; 55. c6—c7, Kf6—gs; 56. c7—cBD; Tf2—fBf; 57. KdB—c7, TfB XcBf; 58. Kc7 X cB, e6—es; 59. Td7—e7, Kgs—f4; 60. KcB— es—e4; 61. Kd7—d6, Kf4—f3; 62. Kd6—ds, e4—e3; 63. Kds—d4, Kf3—g2; 64. Kd4Xe3, h4—h3; 65. Te7—g7f. Zwart geeft het op.
	NADAT de schaduwzijden van 4. (of 5.) e2—e3 zijn aangetoond zal het duidelijk zijn, dat wit het kleine nadeel van dadelijk 5. Ddl—b3, t.w. het eenigszins deplaceeren
	zijner dame na d5Xc4, Db3Xc4, gaarne op den koop toe neemt, indien hij althans de insluiting van Lel kan vermijden.
	Zwart staat daarna werkelijk voor een probleem: moet hij wit reeds dadelijk de vrije hand in het centrum laten door op c4 te slaan of moet hij toch tot c 6 besluiten (e 6 dan Lgs) ten einde na 6. Lel—f4 alsnog op c4 te nemen en met Le 6 voort te zetten (resp. na 6. e3, zich er mede tevreden te stellen dat wit zijn looper heeft ingesloten) ?
	Wit: Eliskases.



	Tot dusverre hebben wijden zet c7—c6 onveranderlijk verworpen en ik zou dat ook in het onderhavige geval het liefst blijven doen. *) Ten slotte heeft ook wit zijn verplichtingen na 5. ... d5 X c4, 6. Db3 X c4, o—o, 7. e2—e4 en het is de vraag of hij in staat zal zijn, c7—cs op den duur te verhinderen. Ontoereikend voor zwart is weliswaar 7 ... b7—b6, waartegen o.a. dr. Euwe waarschuwt wegens de voortzetting 8. e4—e5, LcB—e6, 9. e5Xf6, Le6Xc4, 10. f6Xg7, KgBXg7, 11. LflXc4 (een partij Kmoch—Prins, V.A.S.-achtkamp, 1940, verliep drastisch als volgt: 11.... Pc6, 12. Le3, Pb4, 13. o—o, Pc2, 14. Tadl, Pe3:, 15. fe3:, c 6, 16. Pgs, e 6, 17. Tf7:f, opgegeven!), doch een veelbelovende poging lijkt mij 7.... PbB—a6, waartegen het bovenbedoelde dameoffer (8. e5, Le 6, 9. ef6: etc.) geen succes zou hebben na bijv. 11.... Pb4.
	Dus: 7 ... Pa 6, „dreigt” c5! (dcs:, Le 6 of Das). Men zie: 8. b4, Le 6, 9. d5, Pe4:! resp. 9. Dbs, Pe4:, 10. Pe4:, Ld4:, 11. Tbl, La2: enz. Of, ten slotte: 8. Le3, c5, 9. dcs:, Pg4! etc. Zie ook pag. 54.
	Wat daarvan zij, in het toernooi te Hastings, 1939, verkoos Klein tegen Szabo van zijn andere troef in deze stelling, t.w. de bewegingsvrijheid van Lel, gebruik te maken. Daardoor wordt c7—c6 te eenenmale afgedwongen, doch wij zullen zien, dat wit niet tevens een gevaarlijk pionnencentrum kan formeeren (vgl. opm. bij zwarts zevenden zet), zoodat deze voortzetting geen weerlegging kan worden geacht.
	Zwart: L. Szabo.
	Wit: E. Klein.
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—d5; 4. Pgl—f3, Lf8—g7; 5. Ddl—b3, d5Xc4; 6. Db3Xc4, o—o.
	7. Lel—f4
	Hoe Szabo zich nog niet lang geleden de verdediging na 7. e4 voorstelde, blijkt uit zijn partij met Feigin te Kemeri-Riga, 1939 (7. ... c 6?; 8. Le2, b6; 9. Dd3, Phs; 10. o—o, PbB —d7, 11. e5!), doch daar hij die partij regelrecht verloor, zal hij intusschen wel van meening zijn veranderd.
	7 c7—c6
	!) In zijn boek „Gij en ik aan het schaakbord” behandelt Paul Keres uitvoerig de variant 5. ... c 6; 6. e3 (Lf4, dan dc4:, 7. Dc4:, Pds!), 6. ... 0—0; 7. Ld2, e 6; 8. Ld3, b6; 9. o—o,0—0, Lb7, welke hij voor zwart bevredigend acht.



	„Dreigt” c5.
	9. e2—e3
	9 LcB—e6
	Zwart tracht het spel te verwikkelen, doch dat is niet het beste. Met 9. ..., c5 kan hij een geheel bevredigend spel verkrijgen.
	10. Db3—a3 a7—as
	Om, zoodra wit b2 dekt en dus op e7 dreigt te slaan, Db4 te kunnen spelen.
	11. Lf4—gs Le6—ds
	Dit intermezzo is eigenlijk minder voor ons doel geschikt. Zwart speculeert op tegenspel vaneen geheel ander karakter dan in deze opening gebruikelijk is, nl. na 12. Lf6:, Lf6:, 13.
	Thans zou op 8. e4 volgen: Das!, waarna de looper wegens de dubbele dreiging Pe4: en b7—b5—b4 wel naar d2 terug moet gaan (9. Dd3, dan dadelijk c6—cs!). Er volgt niettemin 9. ... b5; 10. Dd3, b4; 11. Pdl, c5 en zwart heeft zijn hoofddoel weer bereikt. Dit maakt wits volgenden zet begrijpelijk, die bovendien het voordeel heeft dat de dame, na een eventueel Le 6, niet haar looper inden weg behoeft te blijven staan. 8. Dc4—b3 (vgl. pag. 36) DdB—b6
	Wit: Klein.



	Pds:, cds:; hij hoopt dan langs de c-lijn iets te bereiken (veld c4). Later komt de partij echter weer binnen het kader van ons schema. 12. o—o—o Wit verliest zijn geduld. Door eenvoudig 12. Le2 had hij beter profijt kunnen trekken van zwarts ongemotiveerden negenden zet. Het verschijnen van wits koning inde schootslijn van Lg7 is koren op zwarts molen en vanaf dit oogenblik stuurt zwart dan ook consequent op het doorzetten van c6—cs aan. 12 h7—h6 13. Lgs—f4 Db6—b4 14. Pf3—es TfB—cB 15. Pes—d3 Db4Xa3 16. b2Xa3 PbB—d7 17. Lf4—es Pd7Xes 18. Pd3Xes c6—cs Het is er dus toch van gekomen. In het algemeen kunnen we daaraan toevoegen: zwart heeft minstens „gelijk spel”. In het gegeven geval is de opmarsch in kwestie echter niet veel minder dan beslissend. 19. Kcl—b2 c5Xd4 20. TdlXd4 Dat is natuurlijk een blunder. Na 20. ed4: staat wit slecht maar niet juist verloren. 20 Lds—e6 (Zie diagram op pag. Uh). Een voor de Grünfeld-verdediging uiterst karakteristiek strijdbeeld. Zeer dikwijls wanneer de pion-opmarsch naar c,5 met succes is doorgezet zien wijde open c-lijn of de diagonaal van Lg7, of beide, de hoofdrol spelen. Er dreigt Pds en zoo noodig ook Tc3:, Kc3:, Pdsf, Tds:, Lds: waarna zwart in overwe-
	gende stelling een pion wint.
	21. Lfl—c4 Le 6 Xc4 22. Pes Xc4
	22. Tc4: dan Pg4!
	22 TcB—cs
	Ook 22 PeB is afdoende doch tegen de belegering op de
	c-lijn is evenmin kruid gewassen.
	Het slot luidde: 23. Kb2—b3, TaB—cB; 24. Thl—dl. b7—bs;



	Stelling na 20. ... Lds—e6.
	Zwart: Szabo.
	25. Td4—dBf, KgB—h7; 26. Pc3Xbs, TcsXbsf; 27. Kb3—a4, TcBXdB; 28. TdlXdB, Tbs—gs; 29. g2—g3, Pf6—e4; 30. f2— f4, Pe4—c3f; 31. Ka4—b3, Tgs—bsf; 32. Kb3—c2, Tbs—cs; 33. Kc2—d3, Pc3Xa2, opgegeven.
	WIJ hebben kunnen vaststellen, dat wit na 1. d4, Pf6, 2. c4, g 6, 3. Pc3, d5, 4. Pf3, Lg7, 5. Db3, dc4:, 6. Dc4:, o—o met 7. e2—e4 voordeel zal behalen indien zwart
	er niet in slaagt tot c7—cs te geraken. En daar de oogenschijnlijk beste voorbereiding tot c7—cs, t.w. (7. e4) PbB—a6 tot dusver inde practijk bijna niet is voorgekomen mag de zet 7. e4 zich zeer inde gunst verheugen.
	Andere zetten dan 7. e2—e4 behoeven niet tot een bijzonder bevredigend resultaat voor wit te leiden; dit bleek bijv. uit de partij Klein—Szabo (pag. 41), waarin wij zagen, dat de zeer populaire zet 7. Lel—f4 (i.p.v. e4) zwart geen problemen van beteekenis stelt, althans indien zwart de juiste methode volgt. Hieronder nu een partij, waarin zwart zelf het heft in handen wil nemen en daardoor ineen onpleizierige situatie geraakt, van welke zijn tegenstander op treffende wijze profijt weet te trekken. Tot c6—cs komt het niet, ergo blijft ieder tegenspel langs de c-lijn uit, kortom, zwart verkrijgt geen enkele compensatie
	Wit: Klein.



	voor het sterke centrum, dat hij wit met zijn zesden, resp. negenden zet heeft verschaft.
	De partij is gespeeld in het toernooi te Leningrad—Moskou, 1939, en gewonnen dooreen der Russische coming men, die o.a. door klinkende overwinningen op Keres en Reshevsky de aandacht op zich heeft weten te vestigen.
	Wit: V. Makagonov. Zwart: S. Reshevsky.
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—d5;
	4. Pgl—f3, Lf8—g7; 5. Ddl—b3, c7—c6 (?), 6. Lel—f4
	Wit wil nu met 7. e2—e3 voortzetten en aldus een o.a. op pag.
	48 (opm. bij den vierden zet) genoemde gunstige variant langs een zijweg bereiken. Tengevolge van de afwijkende zetten-volgorde kan zwart aan deze variant nu nl. niet meer, zooals Flohr, door c7—cs ontkomen. Daarentegen kan hij, nu pion e2 nog op zijn plaats staat, de witte dame naar c4 lokken en dit leidt tot een stelling, die inde partij Klein—Szabo voor zwart bevredi-
	gend is bevonden.
	6. e3 is volgens de partij Eliskases—Keres (pag. 37) al even-
	min te duchten. Alles bijeengenomen lijkt mij 6. c4Xd5, e6X d5 (na 6... Pds; 7 e4, Pc3:; 8. bc3:, c5 heeft wit een vollen zet
	—Db3 meer dan inde „hoofd”-variant daar de c-pion den weg naar c5 in twee etappen heeft afgelegd), 7. Lel—gs! PbB —c6, 8. e2—e3, zooals Flohr te Kemeri-Riga, 1939, tegen Mi-
	kenas, en te Amsterdam tegen Cortlever speelde, het sterkst. 6 d5 X c4! 7. Db3 Xc4 LcB—e6
	Plausibel maar ontoereikend. De looper behaalt geen succes
	van belang en staat op e 6 bovendien niet gunstig. Beter is, zoo-
	als wij inde partij Klein—Szabo zagen, 7 o—o, ten einde
	8. e4 ? met Das te beantwoorden. Zwart heeft dan de voornaam-
	ste moeilijkheden achter den rug.
	8. Dc4—d3 Pf6—ds 9. Pc3 Xds
	Natuurlijk. Neemt zwart met den c-pion dan is iedere kans op
	tegenspel verkeken. En na Dds: of Lds:, waarmede die kans (t.w. op c6—cs) behouden blijft, vraagt het witte centrum voor
	alles de aandacht.



	9 10. e2—e4 11. Lf4—d2 12. Ld2—c3 13. Lfl—e2 14. o—o
	DdBXds Dds—asf Das—b6
	o—o
	TfB—dB
	Wit staat voortreffelijk. Het is wel duidelijk, dat de looper op e 6 onfortuinlijk is opgesteld, want niet alleen is zijn positie daar tamelijk onzeker (Pgs) doch ook werkt hij belemmerend t.o.v. een eventueel c6—cs, waarop nl. met kracht d5 zou volgen. Men merke op, dat wit het openen der c-lijn kan vermijden, hetgeen van niet gering belang is voor zoover het de beperking van zwarts tegenkansen betreft.
	14 a7—as
	Reshevsky schenkt geen aandacht aan de dreiging Pgs en tracht een vaag tegenspel op den damevleugel in te leiden. Beter was wel 14. ... h6 doch na 15. De3, gevolgd door Tadl en eventueel Ph4 en f2—f4—fs heeft wit zonder twijfel de beste vooruitzichten.
	15. Pf3—gs!! Lg7Xd4
	Speelt de andere looper dan volgt onaangenaam 16. Df3.
	16. PgsXe6!, f7Xe6
	Het eenige! Het dameoffer is volkomen correct, zooals blijkt
	Wit: Makagonov.



	17. Dd3—h3 c6—cs 18. Le2—g4 KgB—hB Beter was vermoedelijk nog 18... e5, waarop overigens 19. Khl, gevolgd door f4 etc. geen twijfel aan de inferioriteit van zwarts stelling kan laten. Er volgde nu nog: 19. Lg4Xe6, PbB—a6; 20. Kgl—hl, Pa6—c7; 21. Le6—g4, a5—a4; 22. a2—a3, Ld4Xc3; 23. b2Xc3!, cs—c4; 24. Tal—bl, Db6—c5 (beter Dc6); 25. TblXb7, TaB—bB; 26. Tb7XbB; TdBXbB; 27. Dh3—g3, TbB—b3; 28. Tfl—dl, Tb3—b6; 29. Tdl —dBf, KhB—g7; 30. h2—h4, Tb6—d6; 31. TdB—cB, e7—es; 32. h4—hs, Td6—d3; 33. Dg3—h4, h7—h6 (tegen de dreiging Le 6 of Lg6: bestaan geen reddende maatregelen), 34. h5Xg6, Dcs—d6.
	Zwart: Reshevsky.
	35. TcB—hB! Dd6Xg6; 36. Lg4—fs. Zwart overschreed hier den bedenktijd, doch hij zou ook hebben kunnen opgeven. Immers na bijv. 36... Dd6, 37, Th7f, KfB, 38. Th6: is iedere poging tot verdedigen nutteloos.
	uit 16 Lf2:f, 17. Tf2:, Td3:, 18. Ld3:, fe6:, 19. Lc4! c5 (gedwongen), 20. Tafl, P. speelt, 21. Tf7 enz. Een problematische valstrik!
	Wit: Makaganov.



	ALVORENS de resultaten onzer beschouwingen samen te vatten, willen wij volledigheidshalve de analyse bestudeeren vaneen partij, waarin het z.g. Schlechter-systeem
	wordt toegepast. Zwart speelt eigener beweging c7—c6 (soms zelfs nog alvorens tot g7—g6 over te gaan) en ziet dus voorloopig af van alle pogingen, de ontwikkeling van zijn looper juist naar g7 te rechtvaardigen. Inderdaad krijgt men gedurende de geheele partij den indruk, dat het geen buitengewoon groot verschil zou hebben gemaakt als de looper naar e7 i.p.v. g7 ware ontwikkeld. Zwart wil bewijzen, dat wie zich solide en niet al te gekunsteld opstelt, en daarbij inden beginne niets onderneemt, weinig te vreezen heeft, zij het dan dat hij zelf inde laatste plaats op eenig voordeel mag hopen. Het Schlechter-systeem ressorteert dus eigenlijk alleen onder de Grünfeld-verdediging wegens de voor die variant karakteristieke pionnenformatie. Met de essentieele bedoelingen er van heeft het weinig van doen.
	Wit: M. Botwinnik Zwart: G. Löwenfisch
	1. d2—d4 d7—ds
	2. c2—c4 c7—c6
	3. Pbl—c3 PgB—f6 4. e2—e3
	Door met dezen zet nog even te wachten en dus Lel nog niet op te sluiten kan wit practisch verhinderen, dat zwart tot de opstelling met g7—g6 overgaat. Dit demonstreerde dr. Euwe nog eens zeer duidelijk in zijn partij met Flohr te Amsterdam, 1939, waarin hij na 4. Pf3, g 6 (?), 5. Lf4! spoedig een overweldigend spel verkreeg. Men zal in deze variant de gewone Lf4- voortzetting herkennen, waarin zwart c7—c6 heeft gespeeld.
	4 g7—g6 5. Pgl—f3 LfB—g7
	Wij hebben nu als het ware te doen met de 4. (of 5.) e3-variant, waarin zwart vrijwillig, d.w.z. zonder door Ddl—b3 voor een besluit te zijn geplaatst, c7—c6 heeft gespeeld. Daardoor is Ddl—b3 ineen belangrijk opzicht overbodig geworden en dit kan voor wit besparing van tijd beteekenen.
	Laten wij hierop nog even nader ingaan. Ten gunste van alsnog 6. Db3 zou pleiten, dat zwart daarna wegens den druk tegen d5 niet Pbd7 kan spelen alvorens dooreen voorafgaand dc4: wit de vrije hand in het centrum te hebben gelaten. Edoch, ook



	Samenvattend kunnen wij concludeeren, dat wit inderdaad 6. Db3 achterwege zal laten, dat zwart Pbd7 zal moeten voorbereiden, en dat de voltooiing zijner ontwikkeling nog het beste ineen soliden opbouw volgens het schema b7—b6 en Lb7 kan worden gezocht. 6. Lfl—d3 o—o 7. o—o e7—e6 Ten overvloede blijkt nog eens het defensieve karakter van den geheelen opzet. Zwart bereidt zich op een eventueele belegering voor en beoogt o.a. 8. e4 met de4:, 9. Pe4:, Pe4:, 10. Le4:, Pd7, gevolgd door c5 (of e5) te beantwoorden. Na slaan op d5 wil hij met den e-pion terugnemen. Ergo regelt wit de ontwikkeling van Lel op andere wijze. Vgl. 7 ... dc4: (?), 8. Lc4:, Pbd7, 9. De2! ten voordeele van wit (Najdorf—Keres, Buenos Aires niet het landentoernooi —, 1939).
	8. b2—b3 PbB—d7 9. Ddl—e2 TfB—eB 10. Lel—b2 b7—b6 Bevrijdingspogingen zooals 10. ... c5 zijn voorbarig: 11. cds: en zwart wordt opgescheept met een geïsoleerden pion op d5. Door 10. ... e5 zou hij dit kunnen ontgaan (er dreigt dan nl. e4) doch daarop geeft Löwenfisch zelf aan: 11. des:, Pes:, 12. Pes:, Tes:, 13. cds:, Pds:, 14. Pe4, TeB, 15. Lg7:, Kg7:, 16. Db2f, f6, 17. Tdl en wit is kennelijk in het voordeel.
	11. Tal—dl Lc8—b7 12. Pf3—es In deze partij blijkt goed hoe het mogelijk is, dat deze voor zwart zoo defensieve openingsvariant inde practijk heeft kunnen stand houden: wit heeft weliswaar langdurig het initiatief, doch het is buitengewoon moeilijk, zoo niet onmogelijk, de solide zwarte stellingen te nemen. De tekstzet is wel het meest aggressief.
	12 Pd7Xes
	Griinfeld verdediging 4
	zonder 6. Db3 is Pbd7 (zonder dc4:) niet aanbevelenswaardig, omdat het paard „na opening der c-lijn door ruil op d5 niet goed staat en de oorzaak is van veel tijdverlies, hetwelk wit zich ten nutte maakt door zijn zware stukken op den damevleugel te concentreeren” (Euwe, Openingen, deel 5).



	Anders speelt wit f4 en neemt eventueel op e5 met den f-pion terug.
	13. d4Xe5 Pf6—d7
	14. f2—f4 DdB—e7
	Zwart: Löwenfisch.
	1181 gillii*lll
	Wit: Botwinnik.
	Een moeilijke stand. Wit heeft de partij scherp opgezet en gezien zijn welgerichte batterijen krijgt men den indruk, dat zijn aanval op den koningsvleugel wel succes zal hebben. Doch deze indruk is werkelijk uiterst misleidend. Zwart bereidt de oprolling van wits pionnencentrum door middel van f7—f6 voor en dreigt aldus de meeste spanningen te doen verdwijnen. Zou wit niet dadelijk actief optreden dan kan hij van zijn beoogden aanval weinig verwachten.
	15. c4Xd5 e6Xd5
	15 cds: dan Pbs etc.
	16. e3—e4 ds—d4!
	17. Pc3—bl c6—cs
	18. Pbl—d2
	In dit zeer kritieke stadium vindt wit niet het juist plan en voelt zich geleidelijk alle houvast ontglippen. Wel bereikt het paard zijn doel (d6) doch zwart heeft tijd te over om zich tegenkansen te verschaffen.
	Volgens Löwenfisch was 18. Lc4 hier het sterkst. Wit kan



	dan nl. g5 beantwoorden met 19. e 6! fe6:, 20. f5 en op Pfß 21. e5!
	Na den tekstzet kan zwart definitief een tegenspel inleiden. 18 g6—gs! 19. g2—g3 g5Xf4 20. g3Xf4 KgB—hB 21. Pd2—c4 TeB—gB 22. Kgl—hl f7—f6
	Als bij tooverslag is wit ineen gevaarlijke situatie geraakt. Zwarts actie heeft niet alleen de witte pionnen verzwakt, maar bovendien verborgen ressources langs de g-lijn te voorschijn geroepen. Zou wit daar niets tegenover kunnen stellen dan stond hij nu reeds verloren. Doch de met zet 18 ingeleide paardmanoeuvre blijkt toch nog ergens goed voor te zijn geweest: het paard blijkt in staat te zijn het evenwicht te bewaren.
	23. Pc4—d6
	Dreigt behalve Pb7: nog Lc4 etc. Zwart heeft slechts één parade.
	23 f6Xe5 24. Pd6Xb7 e5Xf4!
	Dreigt met Pes de stelling te blokkeeren, waarna zwart overwegend zou staan. Wel kan wit met La 6 het stuk behouden, doch hij moet dan twee stukken afzijdig laten staan en kan dus ternauwernood aan den aanval weerstand bieden. Bijvoorbeeld 25. Tf4:, Pes, 26. La 6, Lh6, 27. Tfs, Le3, 28. Lel, Pg4 etc.
	25. e4—es!
	Het beste. Ten koste vaneen pion handhaaft wit de mobiliteit zijner stukken.
	25 Lg7 X e5 26. b3—b4
	Daarna gaat het witte spel ten slotte toch nog te gronde. Na 26. Le4 staan de partijen ongeveer gelijk: wit heeft een stuk tegen drie pionnen en kan tegenover de gedeplaceerde stelling van zijn paard de blokkeering van wits centrum stellen.
	De meest actueele pointe van 26. Le4 is natuurlijk, dat na 26. ... Pf6, 27. Lf3 het binnendringen van den lastigen rossinant kan worden verhinderd.
	26 Pd7—f6 27. De2—f3 Pf6—g4
	27. ... TbB, dan 28. Tel.



	TaB—bB
	28. Tdl—d2 29. Ld3—e4
	Zwart: Löwenfisch.
	29 d4—d3! Dreigt Lb2Tb2Pes en Tb7: 30. Df3Xd3 Het eenige. 30. Td3: dan Ph2:! etc. Er volgde nu nog: 30. ... TbBXb7, 31. Le4Xb7, De7Xb7f, 32. Dd3—f3, Db7Xf3f, 33. TflXf3, LesXb2, 34. Td2Xb2, Pg4— e5! 35. Tf3—fl, Pes—d3, 36. Tb2—g2, cs—c4, 37. Tg2—e2, b6
	—bs, 38. a2—a3, f4—f3! 39. Tc2—d2, TgB—g2! 40. Td2Xg2, f3Xg2f, 41. KhlXg2, c4—c3, 42. Kg2—f3, c3—c2, opgegeven.
	EEN onzer bekende schakers besloot eens een tiental lezingen over het damegambiet (1. d4, d5, 2. c4) met een simultaan-séance, teneinde zijn cursisten inde gelegen-
	heid te stellen, het geleerde in practijk te brengen. Tot dat doel mochten alle tegenstanders de witte stukken aanvoeren.
	Aan het eerste bord werd met 1. e2—e4 geopend.
	Dergelijke gevallen zijn uiteraard zeldzaam, doch minder zeldzaam is het verwisselen van twee gecompliceerde vertakkingen, een misstap, te wijten aan vermeende analogie, kortom: verwarring inden doolhof van variantenmateriaal.
	Wit: Botwinnik



	Het is op grond van deze overweging, dat op pag. 48 een resumé is aangekondigd, een resumé, waarmede voorts wordt beoogd, het behandelde uiteen andere hoek te belichten.
	Van meerendeels theoretisch belang zijn in het algemeen die varianten, waarin wit of zwart evidentelijk in het nadeel komt en die dus inde practijk bijna niet meer voorkomen. Bij de besproken voortzettingen der Grünfeld-verdediging, die hetzij tot remise-achtig spel, hetzij tot ongeveer gelijkwaardige kansen en tegenkansen leiden, kan het van belang zijn, het karakter der stellingen nog eens met een enkel woord te belichten. Bovendien moet zooveel mogelijk worden vastgesteld, welke situaties nog voor verrassende ontdekkingen vatbaar zijn en welke door algemeene overwegingen reeds geheel kunnen worden gekarakteriseerd. Men vergelijke ook de inleiding.
	1. d2—d4, PgB—f6; 2. c2—c4, g7—g6; 3. Pbl—c3, d7—ds (4. Pgl—f3, Lf8—g7).
	I. —4. (5.) c4Xd5, Pf6Xds, 5. (6.) e2—e4, PdsXc3, 6. (7.) b2Xc3, c7—cs.
	Deze variant wordt ook tegenwoordig nog gespeeld. Wits voornaamste troef bestaat ineen sterk centrum, hetwelk zwart zeer geruimen tijd noodzaakt voor allerlei offensieven op zijn hoede te zijn. Zwarts tegenkans, de „meerderheid op den damevleugel”, komt gewoonlijk het best tot haar recht, nadat op de c-lijn vereenvoudigingen zijn bewerkstelligd. Doordruk tegen zijn centrum wordt wit dikwijls verleid tot het verbreken van de pionnenphalanx, hetgeen niet in zwarts nadeel is. Vergelijk de partijen Kostic—Grünfeld en Engels—Aljechin, pagg. 10, 14.
	11. Van de groep 4. (5.) Lel—gs wordt tegenwoordig alleen de variant 4. Pgl—f3, LfB—g7, 5. Lel—gs, Pf6—e4, 6. c4X d5, Pe4Xgs, 7. Pf3Xgs, e7—e6, 8. Pgs—f3, e6Xd5 erkend. Zwart heeft het looperpaar, wit een klein overwicht in het centrum en de beste ontwikkeling. Zwarts streven naar c7—cs is evidenter dan ooit.
	Alle overige varianten in deze groep worden inferieur geacht. Zie Spielmann—Van den Bosch, pag. 18.
	111. lnde vertakking 4. (5.) Lel—f4 vraagt voor alles 4. Lel—f4, Lfß—g7, 5. e2—e3, o—o, 6. c4Xd5, Pf6Xds, 7. Pc3 Xds, DdßXds, 8. Lf4Xc7 de aandacht. Niemand minder dan



	Keres is nl. van oordeel, dat zwarts beste zet nu 8... Pbß—a6 is, omdat wit na het meer gebruikelijke 8 ... Pc6 door 9. Pe2! Lg4, 10. f3, Tcß, 11. Pc3! in het voordeel zou komen. Vgl. pag. 26.
	Daarentegen schijnt zwart zoowel na 4. Lf4, Lg7, 5. eS, o—o, 6. Pf3, c5! (Eliskases—Flohr, pag. 23), als na 4. Lf4, Lg7, 5. e3, o—o, 6. Db3, c5! (Capablanca—Flohr, pag. 27), als na 5. e3, o—o, 6. Tel, c5! (Toloesj—Botwinnik, pag. 31), als na 5. Pf3, o—o, 6. Tel, dc4:! (van Scheltinga—Prins, pag. 34) op goede vooruitzichten te kunnen bogen. Intusschen zijn vooral de laatstgenoemde varianten nog weinig onderzocht, zoodat de mogelijkheid van verbeteringen niet is uitgesloten. IV. Uit 4. Pgl—f3, LfB—g7 kunnen zich nog twee andere hoofdvarianten ontwikkelen, t.w. a. 5. e2—e3, o—o, 6. Ddl—b3, d5Xc4, 7. LflXc4, PbB—d7, 8. o—o, Pd7—b6, 9. Lc4—e2, LcB—fs met „gelijk spel” (Eliskases—Keres, pag. 37), b. 5. Ddl—b3, d5 X c4, 6. Db3Xc4, o—o, 7. e2—e4, PbB—a6 (vgl. pagg. 41 en 44).
	Zwart.
	Twee voorbeelden uit de practijk: 8. Le2, c5, 9. dcs:, Das, 10. e5! Pg4, 11. Lf4, Le 6, 12, Dbs (Kramer—Prins, Hilversum, 1940) en nu moet zwart met Dbs:, 13. Pbs:, Pcs:, liefst gevolgd door a6 het evenwicht trachten te bewaren.
	Wit.



	8. Le2, c5, 9. dcs:, Das, 10. e5! Pg4, 11. Lf4, Le 6, 12. Dbs 12. Da7:, Tc7! 13. Da3, Pd3f, 14. Kfl, Tc3:, 15. bc3: Dc3:, Pf2:! —, Pe4:), 11. ... Tc6:, 12. o—o (Db7: dan Tc3:! 13. bc3:
	La 6:, LcB! —, Pcs, 14. Da7Pfe4: etc.), 12 ... Dc7 en zwart kwam spoedig overwegend te staan (Kmoch—Prins, A.S.C.— A.S.B. 1940).
	Zoowel IVa als IVb is een dankbaar object voor huisvlijt en ongetwijfeld zal het dus nog wel eenigen tijd duren alvorens de geleerden het over deze varianten eens zijn.
	Vergelijk ook pagg. 41 en 45, waar een tweetal minder gezonde voortzettingen is uitgewerkt.
	V. De Schlechter-verdediging (bijv. 4. Pgl—f3, LfB—g7, 5. e2—e3, c7—c6) valt eigenlijk buiten ons schema der Grünfeldvarianten. Wie zich er speciaal voor interesseert zie pag. 48.
	Hiermede besluit ik mijn overzicht. Ik hoop deze belangwekkende opening voldoende te hebben toegelicht en in enkele opzichten zelfs te hebben gerehabiliteerd.