BIBLIOTHEEK RU GRONINGEN 0525 3303 DIE CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT AMSTERDAM MCMXVII UITGEGEVEN VOOR DEN NIEUWEN KRING BIJ SWETS EN ZEITLINGER JAN VAN RUUSBROEC DIE CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT * ECCE SPONSUS VENIT EXITE OBVIAM EI * PROLOGHE „Siet, die brudegom comt. gaet ute hem te ontmoeten Dese woerde bescrijft ons Sinte Matheus die Ewangeliste ende Christus spracse te sin en jongheren ende tote allen menschen in enen ghelikenisse datmen leset vanden magheden. Dese brudegom es Christus; ende menschelike nature es die bruut, die God ghemaekt hevet tot den beelde ende tote den ghelike sijns selfs. Ende hi hadse gheset, inden beghinne, in die hoechste stat ende in die scoenste ende in die rijcste ende in die weldichste van ertrike: dat was inden paradise. Ende hi hadde haer onderworpen alle creaturen; ende hi hadse ghechiert met gracien; ende hi hadde haer ghegheven een ghebod dat si, met ghehoirsamheden, hadde moghen verdienen ghestadicht ende ghevest te werdene met haren brudegom in ewigher trouwen ende nemmermeer te vallene in enighe swaerheit ofte in enighe sonde. WL Doe quam een scalc, die viant vander hellen, die dit beneet, ineens serpents ghelike dat behendich es ende bedroech dat wijf; ende si beiden bedroeghen den man, daer die nature te male in bestoet. Ende hi ontscaecte die nature, die bruut Gods, met valschen rade; ende si wart verdreven ineen vremt lant, arm ende ellendich ende ghevaen ende bedruct ende beseten van haren vianden, alse nemmermeer te lande noch te soenen te comene. Maer doet Gode tijt dochte ende hem dies doeghens sire gheminder ontfarmde soe sant hi sinen een gheborenen sone in ertrike, in een rikelike sale ende in enen gloriosen tempel dat was die lichame der maghet Marien. Daer troude hi dese bruut, onse nature, ende verenichde se met sinen persone, vanden puersten HIER BEGHINT DAT lERSTE BOEK VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT bloede der edelder maghet. Die priester die de bruut troude dat was die heilighe Gheest; die inghel Gabriel dede die ghebode; die gloriose maghet gaf dat consent. Aldus heeft Christus, onse ghetrouwe brudegom, met hem verenicht onse nature ende heeft ons ghevisenteert in vremden lande ende gheleert met hemelschen seden ende met volcomender trouwen; ende hi heeft ghearbeit ende ghestreden alse een kempe yeghen onse viande; ende hi hevet dat ghevankenisse te broken ende den strijt verwonnen ende onse doot ghedoot met sire doot ende ons ghelost met sinen bloede ende ghevrijt inder dopen met sinen watere ende rijc ghemaect met sinen sacramenten ende met sinen gaven: op dat wi uutgaen met allen doechden (alsoe hi sprect) ende hem ontmoeten inde sale der gloriën ende sijns ghebruken sonder einde inder ewicheit. Nu sprect die meester der waerheit Christus: „siet, die brudegom comt, gaet ute hem te ontmoete”. In desen woerden leert ons Christus, onse minnare, viere dinghe. Inden iersten gheeft hi een ghebod, in dien dat hi sprect: „siet”. Die blint bliven ende dit ghebod versumen die sijn alle verdoemt. Inden anderen woerde toent hi ons wat wi sien selen, dat es die toecomst des brudegoms, daer hi sprect: „die brudegom comt”. Ten derden male leert hi ons ende ghebiet wat wi doen selen, in dien dat hi sprect: „gaet ute”. Inden vierden male, daer hi sprect: „hem te ontmoete”, bewijst hi ons profijt ende orbore al ons werkes ende al ons levens, dat es een minlijc ontmoet dies brudegoms. Dese woerde willen wi bedieden ende ontbinden in drien manieren: inden iersten na ghemeinre wijs van enen beghinnenden levene dat heet een werkende leven dies allen menschen noet es die behouden willen sijn. Ten anderen male willen wi dese selve woerde ontbinden van enen innighen verhavenen begheerliken levene, daer vele menschen toe comen overmits doghede ende die gracie Gods. Ten derden male willen wise verclaren van enen overweseliken godscouwenden levene, dat lettel menschen ghereiken in deser wijs ofte ghesmaken connen, overmits hoecheit ende edelheit des levens. I m HIER GAET AEN DAT WERKENDE LEVEN m Nu dan vanden iersten. Christus, die wijsheit des Vaders, die sprect ende heeft ghesproken inwendichlike, na sire godheit, van Adams tide allen menschen toe: „siet”. Ende des siens es noet. Nu merct met erenste: soe wie dat sien sal, lijflike ofte gheestelike, daer toe behoren drie dinghe. Dat ierste es, sal die mensche lijflike sien van buten, soe moet hi hebben uutwendich licht des hemels, ofte ander materilijc licht; dat dat middel, dat es die locht, verclaert werde, daermen dore sien sal. Dat ander es ene vriwillicheit dat hi late die dinghe herbeelden in sijn oghe die hi sien sal. Dat derde es dat die instrumente, die ghesont sijn ende sonder vlecke; alsoe dat die grove lijflike dinghe subtijllijc daer in herbeelden moghen. Ghebrect den mensche een van desen drien, hem faelgiert sijn lijflijc sien. Van desen siene en willen wi nemmeer spreken; maer van enen gheesteliken overnatuerliken siene, daer al onse salicheit in gheleghen es. Soe wie dat gheestelike ende overnatuerlike sien sal, daer toe behoren oec drie poente: dat ierste dat es licht der graden Gods; dander es een vri toeghekeert wille; terde es ene onbesmette consciencie van cfbotsonden. Nu merct dan: want God een ghemeine goet es ende want sine grondelose minne ghemeine es hier om gheeft hi sine gracie in tween manieren: die voirlopende gracie ende die gracie daermen in verdient ewich leven. Die voirgaende gracie hebben alle menschen ghemeine, heidene ende Joden, goede ende quade. Overmits sine ghemeine minne die God hevet tote allen menschen soe hevet hi sinen name ende verlossenisse menscheliker naturen doen prediken ende openbaren in allen einden van ertrike. Die keren wilt hi mach bekeren. Alle die sacramente, beide des doepsels ende alle die andere sacramente, sijn ghereet allen menschen diese ontfaen willen, yeghewelc na sijn behoeven; want God wilt alle menschen behouden ende nieman verliesen. Want inden daghe des ordels en sal hem nieman beclaghen moghen hem en si ghenoech ghedaen hadde hi willen keren. Hier omme es God een ghe- meine schijn ende een ghemeine licht dat verlicht hemelrike ende ertrike, ende yeghewelken na sijnre noet ende na sijnre weerde. Ê& Maer, al es God ghemeine ende al schijnt die sonne ghemeine op allen bomen, menich boem blijft doch sonder vrucht ende selc boem draghet wilde vrucht te deinen orbore der menschen. Daer omme pleghet men die bome te versnidene ende te potene met riseren van vruchtbaren bomen, op dat si goede vrucht draghen van goeden smake ende orberlijc den menschen. Een vruchtbarich rijs dat comt uten levenden paradise dies ewichs rikes dat es dat licht der gracien Gods. Negheen werc en mach smakelijc ofte orberlijc sijn den mensche, het en wasse ute desen rise. Dit rijs der gracien Gods, dat den mensche Gode bevallijc maect, daermen in verdient ewich leven, dat wert allen menschen gheboden; maer het en wert in allen menschen niet gheplant, want sine willen de wiltheit haers boems niet afsnideiï,~dat es onghelove ofte een verkeert onghehoirsam wille toten gheboden Gods. Maer, sal dit rijs der gracien Gods in onse siele gheplant werden, daer toe behoren van node drie dinghe: die vorelopende gracie Gods ende een vri toeghekeert wille ende suveringhe der consciencien. Die voregaende gracie die roert alle menschen, want die ghevet God; maer vri toekeer ende suveringhe der consciencien die en gheven alle menschen niet; ende daer omme ontblivet hem die gracie Gods daer si in verdienen souden ewich leven. Die voregaende gracie Gods die roert den mensche van buten ofte van binnen. Van buten: in siecheden; ofte in verliese van uutwendighen goede, van maghen ofte van vrienden; ofte met openbare scanden; ofte hi wert beroert in predicacien ofte in goeden exemplen vanden heilighen ofte van goeden menschen, van haren woerden ofte van haren werken; soe dat hem die mensche bekennende wert. Dits dat roeren Gods van buten. Bi wilen wert die mensche oec beroert van binnen: in herdinkene der pinen ende des doeghens ons Heren ende dies goets dat hem God ghedaen heeft ende allen menschen; ofte in aensiene sire sonden, cortheit des levens, vrese der doot ende vrese der hellen, ewighe pine der hellen ende ewighe vroude des hemelrijcs, ende dattene God ghespaert hevet in sine sonden ende beidet na sijn bekeren; ofte hi merct dat wonder dat God ghescapen heeft in hemelrike ende in ertrike, in allen creaturen. Dit sijn werke der vorecomender gracien Gods, die den mensche beweghen van buten ofte van binnen in menigher wijs. Ende oec heeft die mensche een natuerlijc i grontneighen te Gode overmits die vonke der sielen ende die overste redene, die altoes begheert dat goede ende haet dat quade. Met desen poenten roert God alle menschen na dat sijs behoeven ende yeghewelken na sine noet; alsoe dat die mensche hier met bi wilen gheslaghen wert ende berespet, ende versaghet, ende in vresen, ende blijft staende in hem selven merkende op hem selven. Noch eest al die vorelopende gracie ende niet verdienende. Aldus maect die voregaende gracie ene ghereetscap te ontfane die andere gracie, daer men in verdient ewich leven. Alse die siele aldus ledich staet van quaden wille ende van quaden werken, ende berespt ende gheslaghen ende in vresen wat si doen sal, merkende op haer selven ende op Gode ende op hare quade werke: hier af comt een natuerlijc leet sijn der sonden ende een natuerlijc goet wille. Dits dat hoechste der vorecomender gracien. Ik Alse die mensche dat sine doet dat hi vermach ende hi niet voirder en mach van eighenre crancheit, dan behoirt der grondeloser goeden Gods toe dat si dat werc volbringhe. Ik Soe comt een hogher licht der gracien Gods rechte alse een blic der sonnen ende wert ghestort in die siele onverdient ende onbegheert na weerdicheit; want in desen lichte ghevet hem God van vrier goeden ende miltheden dien ghene creature verdienen en mach eer sine heeft. Ende dit es een heimelijc inwerken Gods inder sielen boven tijt ende beweecht die siele met al haren crachten. Hier met eindet die voircomende gracie ende hier beghint die andere gracie dat es dat overnatuerlijc licht. Ik Dit licht es dat ierste poent ende hier uut ontsprinct dat ander poent ende dat es van der sielen weghen : dat es een vrie toekeer dies willen in enen oghenblicke dies tides ende daer ontspringhet caritate inder vereninghen Gods ende der sielen. Dese twee poente hanghen te gadere alsoe dat dat een niet volbracht en mach werden sonder dat ander. Daer God ende de siele vergaderen in enicheit der minnen daer ghevet God sijn licht boven ti;t ende de siele ghevet den vrien keer overmits cracht der gracien in enen corten nu dies tides: ende daer wert caritate gheboren in der sielen van Gode ende vander sielen; want caritate es een minnen bant tusschen Gode ende de minnende siele. Ute desen tween poenten, dats uter gracien Gods ende uten vrien kere des willen verlicht met gracien, ontspringhet caritate, dat es godlike minne. Ende ute godliker minnen ontspringhet dat derde poent, dats suveringhe der consciencien. Dese drie poente lopen te gadere al soe dat dat een niet staen en mach sonder dat ander enighe langhe ure van tide; want soe wie dat godlike minne heeft die hevet volcomenen rouwe van sonden. Doch mach men hier verstaen de ordinancie Gods ende der creaturen, alsoe alse hier bewiset es. Want God ghevet sijn licht ende overmits dat licht ghevet de mensche den willighenvolcomenen keer: ute desen tween comt volcomene minne te Gode. Ende ute minnen comt volcomen rouwe ende suveringhe der consciencien. Ende dat gheschiet inden nedersiene op die misdaet ende op de vlecken der sielen: ommedat hi Gode mint soe comt in hem een mishaghen sijns selfs ende alle sire werke. M, Dits dordinancie inden bekeerne. Hier af comt ghewarich rouwe ende volcomen leet sijn dat de mensche nie misdede ende een heet wille nemmermeer sonde te doene ende emmermeer Gode te dienene in oetmoedigher ghehoirsamheit; ghewarighe biechte sonder decken ende twevoldicheitende veinsen; volcomen ghenoechdoenna eensbeschedens priesters rade: ende dan die doghede te beghinnene ende alle goede werke. Dese drie poente, alsoe ghi ghehoirthebt, behoren van node te enen godlikensiene. Hebdi dese drie poente, soe sprect Christus in u: „siet”; ende soe sidighewaerlikesiende.H&Ditesdatierstepoent vanden vieren principalen dat Christus onse here sprect: „siet”. II rn. HOE WI MERKEN SELEN DIE TOECOMST CHRISTI Nu toent hi voirt wat men sien sal, in dien dat hi sprect: „de brudegom comt”. Christus onse brudegom sprect dit woert in latijn „venit”. Dit woert besluut in hem twee tide : den tijt die leden es en deden tijt die nu yeghenwoirdich es; ende noch tan meint hi den tijt die toe te comene es. Ende hier omme selen wi merken aen onsen brudegom Jhesum Christum drie toecomste. Inder ierster toecomst es hi mensche worden, omme des menschen wille, van minnen. Die andere toecomst die es daghelijcs, dicke ende menichwerf in elke minnende herte, met nuwer gracien ende met nuwen gaven na dats die mensche ontfenclijc es. Inder derden merctmen die toecomst ten ordele ofte in die ure der doot. In alle dese toecomste sijn te merkene drie dinghe: die saké ende de waer omme, die wise van binnen, ende die werke van buten. §& Die waer omme dat God dinghele ende den mensche schiep dat was sine grondelose goede ende edelheit dat hijt doen woude: op dat die salicheit ende die rijcheit die hi selve es gheopenbaert werde der redeliker creaturen, op datse sijns ghesmaecte inder tijt ende ghebruucte boven tijt inder ewicheit. Die waer omme dat God mensche wart dat was sine onbegripelike minne ende alre menschen noet; want si verdorven waren met den valle der erfsonden ende si en mochtens niet ghebeteren. S& Maer die waer omme dat Christus, na sire godheid ende oec na sire menscheit, alle sine werke in ertrike wrachte diere waer omme es viere: dat es sine godlike minne die onghemeten es; ende die ghescapene minne, die caritate heet, die hi hadde in sire sielen overmits vereninghe des ewighen woerdes ende volcomene gaven sijns Vader; ende die grote noet menscheliker naturen; ende die ere sijns Vader. Dit sijn die waer omme der toecomst Christi, ons brudegoms, ende alle sijnre werke uutwendich ende inwendich. Nu behoevet ons te merkene aen Christum onsen brudegom, op dat wi hem volghen willen in dogheden na onser macht, die wise die hi voerde van binnen ende die werke die hi wrachte van buten, dat sijn doghede ende werken der dogheden. Die wise die hi hadde na sijnre godheit die wise es ons ontoeganclijc ende onbegripelijc; want dat es dat hi gheboren wart vanden Vader sönder onderlaet ende dat die Vader in hem ende overmits hem bekent ende schept ende ordineert ende regheert alle dinc inden hemel ende inder erden; want hi es die wijsheit des Vader ende si gheesten enen gheest dat es één minne die een bant haerre beider es ende alre heilighen ende alre goeder menschen in hemelrike ende in ertrike. Van deser wisen en willen wi nemmeer spreken; maer van dier wisen diehihaddevan godliken gaven endenasiregescapenremenscheit. Derre wisen es sonderlinghen vele. Want alsoe menighe inwendighe doghet alsoe menighe inwendighe wise hadde Christus; want elke doghet hevet hare sonderlinghe wise. Derre doghede ende derre wisen waren in Christus siele boven verstaen ende boven begrijp alre creaturen. Maer wi nemenre drie, dat es oetmoedicheit ende caritate ende liden ofte doeghen inwendich ofte uutwendich in verduldicheden. Dit sijn drie principale wortelen ende beghinne alder doghede ende alder volmaectheit. 111 §& VAN OETMOEDICHEDEN IN CHRISTO staet: twee manieren van oetmoedicheden vint men in Christo na sire godheit. Die ierste es dat hi mensche werden woude; ende, die nature die verbannen ende vervloect was tote inden gront der hellen, dat hi die selve nature ane nam ende na sire persoenlicheit een met sijn woude; alsoe dat yeghewelc mensche, quaet ende goet, mach spreken: Christus die sone Gods es mijn broeder. Die andere oetmoedicheit na sire godheit es dat hi ene arme joncfrouwe coes te sire moeder; niet eens conincs dochter; alsoe dat die arme joncfrouwe Gods moeder sijn soude, die een here eshemelrijcs ende ertrijcs ende alre creaturen. Voirtmeer: alle die oetmoedighe werke die Christus ye ghewrachte die mach men spreken datse God wrachte. Nu nemen wi doch die oetmoedicheit die in Christo was na sijnre menscheit ende overmits gracie endrgodlike gaven. Soe was sine siele met al haren crachten hare IV m. VANDER CARITATEN IN CHRISTO gfc. Dat ander poent was caritate, beghin ende oirspronc alre doghede. Dese caritate hilt die overste crachte der sielen in ene stilheit ende ineen ghebruken der selver salicheit dier hi nu ghebruket. Ende dese selve caritate hiltene sonder onderlaet op gherecht te sinen Vader met reverencien, met minnen, met love, met weerdicheden, met innighen ghebeden om alder menschen noet, met op draghene al sire werke ter eren sijns Vader. §& Noch dede dese selve caritate Christum nedec vlieten met minliker trouwen ende met onste tote alder menschen noet, lijflike ende gheestelike. Ende hier omme gaf hi exempel allen menschen met sinen levene, hoe dat si leven souden. Hi spijsde alle menschen; gheestelike, met ghewarigher leren van binnen, dies ontfenclijc waren; ende met miraculen van buten naden sinnen ende met wondere; ende bi wilen spijsde hise oec met lijfliker spisen, daer si hem na volghe- nederboghende in reverencien ende in weerdicheden vore di hoghe moghentheit des Vader; want een neder gheboecht herte dats een oetmoedich herte. Hier omme dede hi alle sine werke ter eren ende ten love sijns Vader ende en sochte sine glorie na sijnre menscheit in ghenen dinghen. S& Hi was oetmoedich ende onderdanich der ouder wet ende den gheboden; ende bi wilen der costumen, alst orberlijc was. Ende hier omme wart hi besneden ende ten tempele ghedraghen ende gheloest na die ghewoenheit; ende hi gaf cheins denkeiser ghelijc den anderen Joden. Ende hi was oetmoedich ende onderdanich sijnre moeder ende heren Joseppe; ende hier omme diende hi hem met gherechter nederheit na al haren behoeften. Hi coes arme verworpene liede te sijnre gheselscap met te wandelene ende die werelt te bekeerne: dat waren die apostelen. Ende hi was neder ende oetmoedich onder hen ende onder alle menschen. Ende hier omme washi allen menschen ghereet in wat node dat si waren van binnen ofte van buten, rechte als een dienstknecht alder werelt. Dit es dat ierste poent dat in Christo was, onsen brudegom. den inder woestinen ende sijs niet ontberen en mochten. Hi dede die dove horen ende die cropele rechte gaen ende die blinde sien ende die stomme spreken ende die viande uten menschen vlien: hi dede die dode leven. Dit sal men lijflike ende gheestelike verstaen. Christus, onse minnare, heeft om ons ghearbeit van buten ende van binnen, in gherechter trouwen. Sine caritate en moghen wi te gronde niet verstaen; want si vloyde uter grondeloser fonteinen des heilichs Gheests boven allen creaturen die ye caritate ontfinghen; want hi was God ende mensche in enen persoen. Dit es dat ander poent, vander caritaten. V m VAN DOEGHEN MET VERDULDIGHEDEN IN CHRISTO §& Dat derde poent es doeghen in verduldicheden. Dit poent selen wi merken met erenste, want het chiert Christum onsen brudegom in al sinen levene. Want hi began vroech te doeghene, doen hi gheboren was: dat was armoede ende coude. Hi wart besneden ende storte sijn bloet; hi wart ghevlocht in vremden lande; hi diende heren Joseppe ende sijnre moeder; hi leet hongher ende dorst, scande endeversmaetheit.onweerdighe woerde ende werke der Joden. Hi vaste, hi waecte, ende hi wart becoert vanden viant. Hi was onderworpen allen menschen; hi ghinc van lande te lande, van stade te staden, met groten arbeide ende met groten erenste, prediken dat Ewangelium. Ten lesten wart hi ghevaen vanden Joden, die sine viande waren ende hi haer vrient. Hi wart verraden, bespot ende bescherent, ghegheselt ende gheslaghen, ende met valschen ghetughe verordelt. Hi droech sijn cruce, met groten wee, in die hoechste stat van ertrike. Hi wart ontcleet al moedernaect. Soe scone lijf en sach nie man noch wijf soe sere mismaect. Hi leet scaemte, smerte, coude, vore al de werelt; want hi was naect ende het was cout ende die hare vloech hem in sine wonden. Hi wart ghenaghelt aen dat hout des crucen met plompen naghelen ende gherect dat hem die aderen scoerden. Hi wart op gherecht ende neder ghestuyct dat hem sine wonden bloeden. Hem was sijn hooft ghecroent met doemen; sine oren hoirden die felle Joden roepen: „cruustene, cruustene”, ende menich onweerdich woert. Sine oghen saghen die eenwillicheit ende die quaetheit der Joden ende die ellendicheit sire moeder. Ende sine oghen verghinghen van bitterheit der pinen ende der doot; sijn nase roec der vuulheit die si worpen ute haren monde in sijn aenschijn. Sijn mont ende sijn smaec wart ghedrinct met edicke gheminghet met gallen. Alle sine ghevoellijcheit was dorewont met gheselen. W, Christus, onse brudegom, ghewont toter doot, ghelaten van Gode ende van allen creaturen, stervende ane dat cruce, hanghende als een stoc dies nieman en achte, sonder Maria sine arme moeder, die hem niet ghehelpen en mochte! Noch doeghede Christus gheestelijc, ane der sielen, vander versteender eenwillicheit der Joden ende der gheenre diene doden; want, wat si tekene ende wonders saghen, si bleven in hare quaetheit ; ende hi doeghede om hare bederfenisse ende om die wrake sijnre doot, wantse God wreken soude, ane siele ende ane lijf. Noch doeghede hi omme den jammer ende om die ellendicheit sire moeder ende sire discipulen, die in groter droefheit waren. Ende hi doeghede om dat sine doot ane menighen menschen verloren soude bliven; ende om dieondanclijcheit menichs menschen ende om die quade ede die menich sweren soude hem te verwitene ende te scanden die om ons van minnen starf. Ende sine nature ende sine nederste redene doeghede om dat hare God onttrac deninvloetsijnregavenendesijns troests ende hise liet op haer selven staen in selker noet. Ende des beclaechde hem Christus ende sprac: „mijn God, mijn God, waer toe hebstu mi ghelaten”. Al des doeghens ghesweech onse minnare ende riep sinen Vader ane: „Vader, vergheef hem, want si en weten niet wat si doen”. Christus wart ghehoirt van sinen Vader om sine reverencie; want diet van onbekentheden daden worden lichte namaels alle bekeert. £&> Dit was Christus inwendighe doghen: oetmoedicheit, caritate, ende liden in verduldicheden. Dese drie heeft Christus onse brudegom ghehouden al sijn leven; ende hi esser met ghestorven ende heeft onse scout betaelt met gherech- ticheden ende heeft sine side ontploken in mildicheden. Daer ute vloyen die rivieren van weldicheden ende die sacramente der salicheit. Ende hi es in moghentheden op ghevaren ende sit ter rechter hant sijns Vader ende regneert in ewicheit. Dits dierste toecomst ons brudegoms die volcomelijc leden es. VI m. VANDER ANDER TOECOMSTE CHRISTI m Die andere toecomst Christi ons brudegoms die gheschiet daghelijcs in die goede menschen, dicke ende menich werf met graden ende met nuwen gaven in alle die ghene diere hem toevoeghen na hare vermoghen. Hier en willen wi niet spreken vanden iersten bekeerne des menschen, noch vander ierster gracien die hem ghegheven wart doe hi hem bekeerde van sonden toe den dogheden. Maer wi willen spreken van enen toenemene in nuwen gaven ende in nuwen dogheden van daghe te daghe ende van ere yeghenwoirdigher toecomst Christi ons brudegoms, daghelijcs, in onse siele. §& Nu staet ons te merkene die saké ende die waer omme, die wise ende die werke, deser toecomst. Derre waer omme sijn viere: Gods ontfermherticheit ende onse noetorfticheit, Gods miltheit ende onse begheerlijcheit. Dese vier doen wassen die doghede ende die edelheit. §& Nu verstaet: alse die sonne gheeft hare rayen ende haren schijn in ene diepe valeye tusschen twee hoghe berghe, ende die sonne dan staet in dat hoechste des firmaments alsoe datse beschinen mach den bodem ende den gront vander valeyen, soe gheschien daer drie dinghe; want die valeye wert claerre ende wederblickende vanden berghen ende si wert meer verhit ende si wert vruchtbaerre dan een plain elfen lant. Alsoe ghelikerwijs: alse een goet mensche staet op sine cleinheit in dat nederste sijns selfs; ende hi bekent dat hi niet en heeft, noch niet en es, noch niet en vermach van hem selven, noch staende bliven noch voirtgaen, ende oec dicke den dogheden ontblivet ende goeden werken: soe bekent hi sijn armoede ende sine noet, soe maect hi een dal der oetmoedicheit. Ende want hi dan oetmoedich es ende in node; ende want hi sine noet bekent: soe toent hi ende claghet sine noet der goeden ende der ontfermherticheit Gods; soe merct hi Gods hoecheit ende sine nederheit; soe es hi een neder dal. Ende Christus es ene sonne der gherechticheit ende oec der ontfermherticheit die staet in dat hoechste des firmaments, dats ter rechter hant sijns Vaders, ende schijnt inden bodem der oetmoedigher herten; want Christus wert altoes beweecht van node als mense claghet ende toent met oetmoede.Dan wassen daertweeberghe,dat es tweerhandebegheerte: die ene, Gode te dienene ende te lovene met weerdicheden; die andere, doghede te vercrighene in edelheden. Dese twee berghe sijn hoghere dan die hemele; want dese begheerten roeren Gode sonder middel ende begheren sijnre liberaelre miltheit. Dan mach hare die miltheit niet onthouden, si en moet vloyen; want dan es die siele hebbelijc ende ontfenclijc mere gaven. §& Dit sijn die waer omme van nuwer toecomst met nuwen dogheden. Dan ontfaet dit dal, dat oetmoedighe herte, drie dinghe: het wert meer verclaert ende verlicht met gracien ende verhit in caritaten ende vruchtbaerre in volcomenen dogheden ende in goeden werken. Aldus hebdi de waer omme ende de wise ende de werke deser toecomst. VII rn. HOE MEN DAGHELIJCSTOENEEMTOVERMITS DIE HEILIGHE SACRAMENTE !§& Noch es ene toecomst Christi ons brudegoms die daghelijcs gheschiet in meringhen der gracien ende in nuwer gaven. Dats alse de mensche enich sacrament ontfaet met oetmoedigher herten ende sonder contrarie dies sacraments. Soe ontfaet hi nuwe gaven ende mere gracien overmits sine oetmoedicheit ende overmits Christus heimelijc inwerken inden sacramente. Contrarie der sacramente dat es onghelove inden doepsele, sonder rouwe inder biechten, ende met dootsonden ofte met quaden wille ten sacramente dies outaers gaen; ende alsoe vanden anderen sacramenten. Dese en ontfaen niet nuwe gracie; maer si sondighen noch meer. Wi Dits die andere toecomst Christi ons brudegoms die ons nu daghelijcs 2 yeghenwoirdich es. Dese selen wi merken met begheerliker herten, opdat si in ons gheschie; want dies es noet, selen wi staende bliven ende voirtgaen in dat ewighe leven. VIII W. VANDER DERDER TOECOMSTE CHRISTI m Die derde toecomst, die noch toe te comene es, dat es ten ordele ofte in die ure der doot. Die waer omme deser toecomst dats bequamelicheit der tijt, behoirlicheit der saken, gherechticheit dies rechters. S& Die bequamelike tijt deser toecomst dats die ure der doot ende ten lesten ordele alder menschen. Doe God die siele schiep van niete ende verenichde met den lichame doen sette hi hare enen ghesetten dach ende ene sekere ure, die hem allene cont es, dat si de tijt begheven moet ende openbaren sire yegenwoirdicheit. §&> Behoirlicheit der saken; want die siele moet redene ende antwoerde gheven van woerde ende van al den werken die si ye ghedede, vore die ewighe waerheit. Gherechticheit des rechters; want Christo behoirt dat ordel ende dat vonnisse; want hi es des menschen sone ende die wijsheit des Vader, welker wijsheit alle ordel toebehoirt, want haer sijn claer ende openbaer alle herten inden hemel ende inder erden ende inder hellen. Ende hier omme sijn dese drie poente saké der ghemeinre toecomst inden joncsten daghe ende oec der sonderlingher toecomst elkes menschen in die ure sijnre doot. IX rn HOE HEM CHRISTUS HOUDEN SAL IN DAT LESTE ORDEL Die wise die Christus onse brudegom ende onse rechtere heeft in desen ordele dat es lonen ende wreken na gherechticheit; want hi gheeft eiken na sijn verdienen. Hi gheeft den goeden menschen om elc goet werc dat in Gode ghedraghen es enen onghemetenen loen dat hi selve es; dien ghene creature verdienen en mach; maer want hi dat werc mede werket inden creaturen soe verdient die creature in sijnre cracht hemselven te lone. Ende met behoirliker gherechticheit gheeft hi den verdoemden ewich wee ende ewighe pine; want si hebben versmaet ende verworpen een ewich goet om een verganclijc goet. Ende si hebben hem vrilijc afghekeert van Gode, yeghen sine ere ende yeghen sinen wille, ende hebben hem toeghekeert ten creaturen. Ende si werden metgherechticheden verdoemt. Die tghetughe draghen ten ordele dat sijn die inghele ende die consciencie des menschen. Ende die adversarijs dats deviant vander hellen; ende die rechtere dat es Christus dien nieman bedrieghen en mach. X VAN VIVEN PARTIEN VAN MENSCHEN DIE COMEN MOETEN TEN ORDELE Vive manieren van personen moeten openbaren voir desen rechtere. Sk Die ierste ende die quaetste dat sijn die kerstene menschen die in dootsonden sterven sonder rouwe ende sonder leet sijn; want si hebben die doot Christi. ende sine sacramente versmaet ofte te vergheefs ende onbehoirlike ontfaen. Ende si en hebben die werken van ontfermherticheden niet gheoefent in caritaten ane haren evenkersten naden gheboden Gods. Ende hier omme sijn si diepst inder hellen verdoemt. Die andere dat sijn onghelovighe menschen, heidene ofte Joden, die moeten alle openbaren vore Christum; nochtan warense alle haer levedaghe verdoemt, want si en hadden in haer tijt nie gracie noch godlike minne. Daer omme woenden si altoes in die ewighe doot der verdoemenissen; maer si selen min ghepijnt werden dan die quade kersten menschen, want si min gaven van Gode ontfaen hadden ende min trouwen Gode sculdich sijn. !§£ Die derde partie dat sijn goede kerstene menschen die bi wilen ghevallen sijn in sonden ende weder opghestaen sijn met rouwe ende met boeten van penitencien ende en hebben die boete niet voldaen na gherechticheit. Dese behoren ten vagheviere. Wk Die vierde partie dat sijn die menschen die Gods gheboden ghehouden hebben; ofte, hebben sise oec te broken, si sijn weder ghekeert te Gode met rouwe ende met penitencien ende met werken van caritaten ende van ontfermherticheden ende hebben volbrocht die penitencie; alsoe dat si van monde te hemele varen sonder vaghevier. Die vijfte partie dat sijn die ghene die boven alle uutwendighe werke van caritaten hare wandelinghe hebben inden hemel ende verenicht ende versonken sijn in Gode ende Godin hem; alsoe dat tusschen Gode ende hem niet en middelt dan tijt ende stat der stervelijcheit. Alse dese ontbonden werden vanden lichame inden selven oghenblicke ghebruken si hare ewigher salicheit ende si en werden niet gheordelt; maer si selen ordel gheven, ten lesten daghe, met Christo over die andere menschen. Ende dan sal al sterfelijc leven ende alle tijtlike pine in ertrike ende oec inden vagheviere einde nemen; ende alle die verdoemde selen sinken ende versinken inden gront der hellen, in enen verderfnisse ende ineen ewich vervaren sonder einde, met den viant ende met sire gheselscap. Ende die ghebenedide selen in enen oghenblicke sijn in die ewighe glorie met Christus haren brudegom ende selen scouwen ende smaken ende ghebruken der grondeloser rijcheit dies godlijcs ’vyesens ewelike ende emmermeer. S& Dit es die derde toecomst die wi alle ontbeiden, die noch met ons toe te comene es. Die ierste toecomst dat God mensche wart ende leefde in oetmoede ende starf in minnen om onsen wille, diere toecomst selen wi volghen van buten met volcomenen seden der dogheden ende van binnen met caritaten ende met ghewarigher oetmoedicheit. Die andere toecomst die yeghenwoirdich es, dat hi comt met graden in elke minnende herte, diere toecomst selen wi begheren ende bidden daghelijcs op dat wi staende bliven ende toenemen in nuwen dogheden. Die derde toecomst, ten ordele ofte in die ure onser doot, die toecomst selen wi ontbeiden met verlanghene, met toeverlate, ende met reverencien; op dat wi ontbonden werden van deser ellenden ende comen in die sale der gloriën. Dese toecomst in desen drien manieren es dander poent vanden vieren principalen dat Christus sprect: „sponsus venit”, „die brudegom comt”. XI W. VAN EEN GHEESTELIJC UUTGAEN IN ALLE DOGHEDEN Nu verstaet endemerct: Christus sprect, inden beghinne des sermoens, „siet”; dat es overmits caritate ende ene suvere consciencie, alsoe ghi horet inden beghinne. Nu heeft hi ons ghetoent wat wi sien selen, dat sijn dese drie toecomste. §& Nu ghebiet hi ons wat wi doen selen voirt ende sprect: „gaet ute”. Hebdi dat ierste poent dat ghi si ende sijt in graden ende in caritaten; ende hebdi te rechte wel ghemerctuwen exemplaer Christum ende sijn uutgaen: soe ontsprinct in u, ute caritaten ende ute minliken merkene uwen brudegom, ene gherechticheit dats dat ghi hem begheert te volghene in dogheden. Dan sprect Christus in u: „gaet ute”. Dit uutgaen moet sijn in drien manieren. Wi moeten uutgaen te Gode ende tot ons selven ende tot onsen evenkersten; ende dit moet sijn met caritaten ende met gerechticheden; want caritate crighet altoes opwert tot den rike Gods, dat es God selve, want hi es die oirspronc daer si sonder middel ute ghevloten es ende overmits ening'ne in blivende es. Gherechticheit die ute caritaten ontsprinct wilt alle die seden ende alle die dogheden volvoeren die den rike Gods, dat es der sielen, eerlijc ende tamelijc sijn. Dese twee, dats caritate ende gherechticheit, legghen een fondament inden rike der sielen daer Godin wonen sal ende dit fondament es oetmoedicheit. Dese drie doghede draghen al den last ende al dat ghestichte alre doghede ende alre edelheit; want caritate hout den mensche altoes vore die grondelose goede Gods, daer si ute vloyt, op dat hi Gode eerlijc leve ende staende blive ende toeneme in allen dogheden ende in gerechter oetmoedicheit. Ende gherechticheit hout den mensche vore die ewighe waerheit Gods, op dat hi der waerheit ontdect si ende verclaert werde ende alle doghede volvoere sonder dolen. Maer oetmoedicheit hout den mensche altoes vore die hoghe moghentheit Gods, op dat hi altoes cleine ende neder blive ende hem op Gode verlate ende van hem selven niet en houde. Dit es die maniere hoe hem die mensche houden sal vore Gode dat hi altoes toeneme in nuwe doghede. XII m HOE OETMOEDICHEIT EEN FONDAMENT ES ALRE DOGHEDEN Nu verstaet: want wi oetmoedicheit hebben gheleghen tenen fondamente soe willen wi van oetmoede spreken inden beghinne. Oetmoedicheit, dat es nedermoedicheit ofte diepmoedicheit, dateseeninwendichnederbughen ofte nederneighen des herten ende des ghemoedes vore die hoghe weerdicheit Gods. Dit hetet ende ghebiet gherechticheit; ende overmits caritate en cans de minnende herte niet ghelaten. Alse de oetmoedighe minnende mensche merket dat hem God heeft ghedient soe oetmoedelijc, soe minlijc, ende soe ghetroulijc; ende God dan soe hoghe es ende soe machtich ende soe edel; ende de mensche soe arm es ende soe cleine ende soe neder: hier af ontsprinct in dat oetmoedighe herte soe grote reverencie ende weerdicheit te Gode; want Gode ere bieden met allen werken van binnen ende van buten dat es dat ghelostichste werc ende dat ierste der oetmoedicheit ende alre smakelijcst der caritaten ende alre behoirlijcst der gherechticheit. Want de minnende oetmoedighe herte en can Gode niet ghenoech eren ghebieden, noch sire edelre menscheit; noch haer selven niet neder ghenoech ghesetten na hare begheerte. Ende hier omme dunct den oetmoedighen dat hi altoes ontblivet inder eren Gods ende in oetmoedighen dienste. Ende hi es oetmoedich ende hevet reverencie toter heiligher kerken ende toten sacramenten; ende hi es ghenoechsam in spisen, in dranke, in woerden, in antwoerdene yeghewelken, in wandelinghen, in abite, in nederen dienste, in oetmoedighen ghelate, sonder gheveinstheit ende sonder ghemaectheit. Ende hi es oetmoedich in oefeninghen, uutwendich ende inwendich, vore Gode ende vore allen menschen; alsoe dat nieman overmits hem ghearghert en wert. Ende aldus verwint hi ende verdrijft hoverde, die saké es ende beghin alre sonden. Overmits oetmoedicheit werden ghescoert die stricke des viants, der sonden, ende der werelt. Ende die mensche wert gheordent in hem selven ende gheset in die eighene stat der doghede. Ende hem wert die hemel gheopent ende God es gheneighet sijnghebet XIII VANDER GHEHOIRSAMHEIT ïïb. Ute deser oetmoedicheit comt ghehoirsamheit; want nieman en mach inwendich ghehoirsam sijn dan die oetmoedighe mensche. Ghehoirsamheit dat es een neder onderdanich ghebruucsam ghemoede; ende ene gherede willicheit tote allen goeden dinghen. Ghehoirsamheit maect den mensche onderdanich den gheboden ende den verboden ende den wille Gods; ende si maect die sinne ende de veelike crachte onderdanich der overster redenen; alsoe dat die mensche tamelijc ende redelijc levet. Ende si maect den mensche onderdanich ende ghehoirsam der heiligher kerken ende den sacramenten ende den prelaten ende harer leren ende haren gheboden ende haren raden ende alle der goeder ghewoenten diere men pleghet inder heiligher kerstenheit. Si maect den mensche oec ghereet ende ghebruucsam onder alle menschen in rade, in dade, in dienste lij flike ende gheestelike; na dats yeghewelc behoeft ende na beschedenheit.S&Ende siverdrivet onghehoirsamheit, die ene dochter es der ho ver den ende meer te scuwene es dan venijn ofte verghiffenisse. Ghehoirsamheit van wille ende van werken die chiert ende bereidet ende openbaert oetmoedicheit des menschen. Si maect vrede in sameninghen. Esse inden prelaet alsoe alst hem toebehoirt, si trect die ghene die onder hem sijn, si hout vrede ende effenheit met den ghenen die ghelijc sijn: ende diese hout hi wert ghemint vanden ghenen die ghebieden ende boven sijn ende hi wert ghehoghet ende gherijcketvanGode met sinen gaven, die ewich sijn. XIV rn VAN VERTYINGHEN EIGHENS WILLEN m Ute deser ghehoirsamheit comt vertyinghe eighens willen ende eighens goetdunkens; want nieman en mach sijns willen vertien in allen dinghen ineens anders wille dan die ghehoirsame mensche; te gehoirne ende hi wert vervult met gracien. Ende Christus, die vaste steen, es sijn fondament: die daer op doghede sticht in oetmoede hine mach niet dolen. al machmen de uutwendighe werke werken ende eighenswillen bliven. Vertyinghe eighens willen doet den mensche leven sonder verkiesen dit of dat in doene ofte in latene in vremder wisen ofte onghelijc den heilighen, hare lere ofte haren levene; maer altoes na die ere ende na de ghebode Gods; ende naden wille sijnre prelaten; ende na raste alder menschen daer hi bi es, na gerechter beschedenheit. S& Overmits vertyinghe eighens willen in doene, in latene, ende in lidene wert materie ende ocsuin der hoverden te male verdreven ende oetmoedicheit volmaect inden hoechsten graet. Ende God wert des menschen gheweldich na alle sinen wille, ende des menschen wille wert met Gods wille soe één dat hi niet anders en can ghewillen noch begheren. Dese heeft uut ghedaen den ouden mensche ende ane ghedaen den nuwen die vernuwet es ende ghemaect na den liefsten wille Gods. Van desen sprect Christus: „salich sijn die arme des gheestes, dat es die verteghen hebben haers eighens willen; want dat rike der hemele es hare”. XV m. VAN VERDULDICHEDEN m, Ute ghelatenheden van wille comt verduldicheit; want nieman en mach volcomen verduldich sijn in allen dinghen dan die sijns eighens willen verteghen heeft onder den wille Gods ende alder menschen in orberliken ende in behoirliken dinghen. Verduldicheit dat es ene ghesate verdrachelijcheit alle der dinghen die op den mensche vallen moghen van Gode ende van allen creaturen. Den verduldighen en mach gheen dinc ontsaten: verlies van ertschen goede, van vrienden, van maghen; siecheden, noch scanden, noch leven, noch doot, noch vaghevier, noch duvel, noch helle; want hi heeft hem ghelaten onder den wille Gods in gherechter caritaten. Want hi niet berespt en wert van dootsonden daer omme eest hem licht al dat God met hem ghebiet in tijt ende in ewicheit. Met deser verduldicheit wert oec de mensche ghechiert ende ghewapent yeghen gramscap ende haestighen toren ende onghedout in lidene, dat die mensche dic- wile ontsaet van binnen ende van buten ende ene ghereetscap maket te menigherhande becoringhen. XVI §& VAN SAECHTMOEDICHEDEN m. Ute deser verduldicheit comt saechtmoedicheit ende goedertierenheit; want nieman en mach saechtmoedich sijn in wederspoede dan die verduldighe mensche. §& Saechtmoedicheit maect inden mensche vrede ende pais van allen dinghen. Die saechtmoedighe mensche mach wel liden vreselike woerde ende vreselike maniere ende vreselijc ghelaet ende vreselike werke ende alle ongherechticheit yeghen hem ofte yeghen sine vriende ende alles tevreden bliven: want saechtmoedicheit esdoeghenmetvreden. Overmits saechtmoedicheit blijft die toernighe cracht onberoert in ere stilheit; die begheerlike cracht die wert in dogheden verhaven; ende die redelike cracht die dit bekent si wert verblijt; ende die consciencie die des ghesmaect si blivet in vreden, want die andere dootsonde, toren ende abolghe ende gramscap, es in hare verdreven; want die gheest Gods rast inden oetmoedighen saechtmoedighen mensche; ende Christus sprect: „salich sijn die saechtmoedighe, want si selen die erde besitten”; dat es hare eighene nature ende ertsche dinghe in saechtmoedicheden ende hier na die erde der levende in ewicheden. XVII m. VAN GOEDERTIERENHEDEN m Ute desen selven gronde der saechtmoedicheit ontsprinct goedertierenheit; want nieman en mach goedertieren sijn dan de saechtmoedighe mensche. Dese goedertierenheit doet den mensche gheven minlijc ghelaet ende lieflike antwoerde ende alle goedertierne werke den ghenen die verbolghen sijn, eest dat hi hopet dat si hem bekennen ende beteren selen. Overmits ghenadicheit ende goedertierenheit blijft die caritate levendich ende vruchtbaer inden mensche; want dat herte dat vol es goedertierenheden es ghelijc der lampten vol edelre oliën: want die olie der goedertierenheit die licht den verdoelden sondare met goeden exemplen, ende sisalvet ende ganset die ghequetst sijn van herten ende bedroeft ofte verbolghen met troesteliken woerden ende werken, ende si berret ende licht clare den ghenen die in dogheden sijn in brande der caritaten; ende hare en mach niet gherinen mismoghen ofte ononsticheit. XVIII §& VAN COMPASSIEN Sk Ute goedertierenheden comt compassie ende ene ghemeine mededoeghen met allen menschen; want nieman en mach doeghen met allen menschen dan die goedertieren es. §& Compassie dat es een inwendich beweghen des herten met ontfermicheden tote alre menschen noet, lijflike ofte gheestelike. Dese compassie doet den mensche liden ende doeghen met Christum in sinen doeghene alse dese mensche merket die waer omme sijnre pinen, die wise ende sine ghelatenheit, die minne, die wonden, sine tederheit, die smerte, die scaemte, sine edelheit, die ellende, die scande, sine versmaetheit, die crone, die naghele, sine goedertierenheit, verderven ende sterven in verduldicheit. Dese onghehoirde menichfoldighe pine Christi ons verlossers ende ons brudegoms die beweecht den goedertieren mensche in compassien ende in ontfermicheden met Christo. Compassie doet den mensche hem selven aensien ende merken sine ghebreken ende sijn ontbliven in dogheden ende inder eren Gods, lauheit ende traecheit, menichfoudicheit sire ghebreke, verlorenheit der tijt, yegenwoirdich ontbliven in dogheden ende in volcomenen seden: dit doet dat die mensche sijns selfs ontfermt in gherechter compassien. Voirt doet compassie merken dolinghe ende dwalinghe der menschen, onachtsamheit haers Gods ende haerre ewigher salicheit, ondanclijcheit al dies goets dat hem God ghedaen heeft ende alle der pinen die hi dore hem gheleden heeft; ende dat si vremde sijn ende onbekent ende ongheoefent in dogheden, behendich ende scalc in alre quaetheit ende in ongherechticheit, hare nauwe merken dat verlies ende dat ghewin ertscher dinghe, onachtsam ende roekeloes Gods ende ewigher dinghe ende haerre ewigher salicheit. Dit ghemerc maect inden goeden mensche grote compassie tot alre menschen salicheit. ïïk De mensche sal oec merken met ontfermherticheden lijflike noetdorft sijns evenkersten ende menichfoldich liden der naturen; alse de mensche merket der menschen hongher, dorst, coude, naectheit, siecheit, armoede, versmaetheit, bedructheit der armer in menigher wijs; bedroeftheitvan verliese van maghen, van vrienden, van goeden, van eren, van rasten, van ontelliker swaerheit die op die nature der menschen valt. Dit beweghet den goeden mensche te compassien ende hi doeghet met allen menschen; maer sijn meeste doeghen es dat die menschen hier in onverduldich sijn ende haren loen verliesen ende dicwile die helle verdienen. Dat es dat werc der compassien ende der ontfermicheit. S& Dit werc der compassien ende der ghemeinre minnen verwint ende verdrijft die derde dootsonde, dat es haet ende nijt; want compassie es ene quetsure der herten die minne maect ghemeine tot allen menschen ende niet ghenesen en mach alsoe langhe alse enighe doghet inden mensche levet; want God heeft hare allene rouwe ende seer bevolen vore allen dogheden. Ende daer omme sprect Christus: „salich sijn die bedroeft sijn, want si selen ghetroest werden”. Dat sal sijn als si met vrouden mayen dat si nu overmits compassie ende mededoeghen in droefheden sayen. XIX VAN MILDICHEDEN Ute deser ontfermicheit comt mildicheit; want nieman en mach overnatuerlike milde sijn met ghemeinre trouwen ende met onste dan die ontfermhertich es; al machmen sonderlinghen personen dien mens aen wel mildelike gheven sonder caritate ende overnatuerlike mildicheit. !§£> Mildicheit dat es een milde uutvlieten des herten dat beweecht es in caritaten ende met ontfermicheden. Alse de mensche met compassien merket dat doeghen entie pine Christi hier uut ontsprinct mildicheit, die doet gheven Christo van sire pinen ende van sire minnen lof ende danc ende ere ende weerdicheit ende ene blide oetmoedighe onderworpenheit van siele ende van live, in tijt ende in ewicheit. Alse de mensche merket met compassien hem selven, ende in ontfermene sijns selfs, ende dat goet dat hem God ghedaen heeft ende sijn ontbliven: soe moet de mensche vlieten op de mildicheit Gods, op ghenade ende op trouwe ende op toeverlaet, met volcomenen vrien wille emmermeer hem te dienene. Die milde mensche die de dwalinghe ende die dolinghe ende de ongherechticheit der menschen merct hi begheert ende bidt Gode met innigher trouwen dat hi sine godlike gaven late vloyen ende pleghe sijnre mildicheit in allen menschen, op dat si hem bekennen ende keren ter waerheit. De milde mensche merct oec met compassien lijflike noet alre menschen; hi dient, hi gheeft, hi leent, hi troest yeghewelken na sijn behoeven ende na dat hi vermach ende na beschedenheit. Met deser mildicheit pleghet men te oefenen die seven werke der ontfermicheit; die rike met haren dienste ende met haren goede; die arme met goeden wille ende met gherechter onste, dat sijt gherne daden op dat sijt hadden. Soe es die doghet der mildicheit volbracht. Overmits mildicheit van gronde werden alle doghede ghemenichfuldicht ende alle die crachte der sielen ghechiert; want die milde mensche es altoes blide van gheeste ende onbesorghet van herten ende overvloedich inder begheerten ende alle menschen ghemeine in doghedeliken werken; want die milde es ende ertsche dinghen niet en mint, hoe arm hi es, hi es Gode ghelijc; want alle sine inwendicheit ende sijn ghevoelen dat es ute vloyen ende gheven. Ende alsoe heeft hi die vierde dootsonde, vrecheit ende ghiericheit, verdreven. Van desen sprect Christus: „salich sijn die ontfermhertighe, want si selen de ontfermherticheit navolghen”; inden daghe alsi die stemme selen hooren: „comt, ghi ghebenedide mijns Vaders, besit dat rike dat u bereit is, overmits uwe ontfermherticheit, van beghinne der wereld . XX Sh VAN ERENSTE ENDE VLITICHEDEN W, Ute deser mildicheit ontsprinct overnatuerlijc erenst ende ene vliticheit tote allen dogheden ende tote alre behoirlijcheit. Nieman XXI m VAN MATE ENDE SOBERHEDEN W. Ute desen erenste comt mate ende soberheit van binnen ende van buten; want nieman en mach wel gherechte mate houden in soberheden hi en si sonderlinghe vlitich ende erenstachtich te bewaerne siele ende lijf in gherechticheden. Soberheit die schedet die overste crachte entie veelike crachte ende bewaert den mensche van onmaten ende van overtollicheden. Soberheit en wilt niet smaken noch weten die dinghen die niet gheoirloeft en sijn. §&> Die onbegripelike hoghe nature Gods die onthoghet allen creaturen inden hemel ende inder erden; want al dat creature begripet dat es creature: want God es boven allen creaturen ende buten ende binnen allen creaturen; ende alle ghescapen begrijp es te en mach des erenst ghevoelen dan ene vlitende milde mensche. Dit es een inwendich onghedurich drift tote alre doghet ende ter ghelijcheit Christi ende sijnre heilighen. In desen erenste begheert die mensche herte ende sin, siele ende lijf, ende al dat hi es ende al dat hi heeft ende al dat hi vercrighen mach, inder eren ende inden love Gods te voeghene. §& Dese erenst doet den mensche waken in redenen ende in beschedenheden ende de doghede werken met siele ende met live in gherechticheden. Overmits desen overnatuerliken erenst werden alle die crachte der sielen Gode gheopent ende tot allen dogheden bereit. Die consciencie wert verblijt ende die gracie Gods wert ghemeret, de doghede wert met loste ende met vroude gheoefent, die werken van buten werden ghechiert. Die desen levenden erenst van Gode heeft vercreghen in hem es die vijfte dootsonde verdreven, dat es traecheit des ghemoedes ende verdriet ten dogheden die van node moeten sijn. Ende bi wilen verdrijft dese levende erenst swaerheit ende traecheit der lijfliker naturen. Van desen sprect Christus: „salich sijn dien honghert ende dorst na de gherechticheit, want si selen ghesaet werden ; dat es alse die glorie Gods hare openbaren sal ende yeghewelken vervullen na mate sijnre minnen ende sijnre gerechticheit. inghe hem te begripene. Maer, sal die creature God begripen ende verstaen, soe moet si ghetrocken sijn boven hare selven in Gode ende begripen God met Gode. Die dan weten woude wat God ware ende daer na studeren, dat es ongheoirlovet: hi soude verwoeden. Siet, aldus faelgiert al ghescapen licht in wetene wat God es. Die watheit Gods onthoghet allen creaturen; maer dat hi es dat tughet nature ende scrifture ende alle creaturen. Die articule des gheloefs die salmen gheloven ende niet willen weten; want het es onmoghelijc alsoe langhe als wi hier sijn: dat es soberheit. Die verborghene behendighe lere der scrifturen, die de heilighe Gheest ghedicht heeft, die en sal men niet onghelijc den levene Christi ende sire heilighen ontbinden noch verstaen. Die nature ende die scrifture ende alle creaturen sal de mensche merken ende nemen daer ute sijn profijt ende nemmeer: dat es soberheit des gheestes. Die mensche sal houden soberheit inden sinne ende die veelike crachte sal hi bedwinghen met redenen; alsoe dat die veelike ghelost niet te sere en vervliete op den smaec der spisen ende .des drancs; maer dat de mensche neme de spise ende den dranc alsoe die sieke neemt dat pocioen omme sine noet, sine cracht mede te behoudene ende Gode daer mede te dienen: dats soberheit des lives. De mensche sal maniere houden ende mate in woerden ende in werken, in swighene, in sprekene, in spisen ende in dranke, in doene, inlatene: na manieren der heiligher kerken ende exempel der heilighen. §& Overmits mate ende soberheit des gheests van binnen behout de mensche vastheit ende ghestadicheit des gheloefs ende puerheit des verstennissen ende ghesaetheit der redenen waerheit te verstane, bekeersaemheit na den wille Gods tote allen dogheden, vrede van herten ende onbeworrenheit der consciencien. Ende hier met besit hi ghestadighen vrede in Gode ende in hem selven. Ende overmits mate ende soberheit der lijfliker sinne van buten behout de mensche dicwile ghesonde ende ghesaetheit der lijfliker naturen, eersamheit inder wandelinghen van buten, ende eersamheit sijns namen. Ende aldus heeft hi vrede in hem selven ende met sinen evenkersten; want hi trect ende ghenoeghet allen goetwillighen menschen, overmits mate ende soberheit. Ende hi verdrijft de seste dootsonde, dat es onmate, overaet, ende gulsicheit. Van desen sprect Christus; „salich sijn die vreedsame, want si selen Gods sonen werden gheheten”; want si den Sone ghelijc sijn, die vrede ghemaect heeft in allen creaturen dies begheren; ende die overmits mate ende soberheit vrede maken dien sal hi delen dat erve sijns Vader: dat selen si met hem besitten inder ewicheit. XXII Sb VAN REINICHEDEN Sb Ute deser soberheit comt reinicheit van siele ende van live; want nieman en mach volcomelike reine sijn ane lijf ende ane siele dan die sober es aen live ende aen siele. Sb Reinicheit des gheests es dat die mensche ane ghene creature en cleve met gheneigheder ghelost; maer ane Gode allene; want men sal alle creaturen orboren ende Gods allene ghebruken. Reinicheit des gheests doet den mensche ane Gode cleven boven verstaen ende boven ghevoelen ende boven alle die gaven die God storten mach inder sielen: want al dat de creature ontfaet in haer begrijp ende in hare ghevoelen dat wilt si liden ende rasten in Gode. Men sal ten sacramente des outaers niet gaen om smaec, noch om begheerte, noch om ghelost, noch om vrede, noch om ghepaitheit, noch om soeticheit, noch om gheen dinc dan om die ere Gods ende om toenemen in allen dogheden. Dit is reinicheit des gheests. Sb Reinicheit des herten es dat de mensche in elke lijflike becoringhe ofte beweghinghe der naturen, met vriheden sijns willen, met nuwen toeverlate, sonder twivel hem te Gode kere, met nuwer trouwen ende met starken wille emmermeer met Gode te blivene. Want consent gheven ter sonden ofte ter ghelost, die de lijflike nature begheert alse ene beeste, dat es een scheden van Gode. Sb Reinicheit des lijfs es dat hem die mensche onttrecke ende hoede van oncuischen werken, in welker wijs datse sijn; ende hem consciencie tughet ende wroeghet dat oncuischeit ware ende yeghen dat ghebot ende die ere ende den wille Gods. Sb Over- mits dese drie wisen der reinicheit wert verwonnen ende verdreven die sevende dootsonde, dats oncuischeit. Dat es: een ghebrukelijc ave neighen des gheests van Gode op yet dat ghescapen es ende oncuische werke des lives buten oirlove der heiligher kerken ende lijflike woninghe der herten op smaec of op ghelost enigher creaturen wat dinghe dat si. (Ic en meine niet snelle beweghinghe des believens ofte der ghelost dat nieman beweren en mach) Nu suldi weten dat puerheit des gheests hout den mensche in ene ghelijcheit Gods, onbecommert van creaturen, in Gode gheneighet ende met hem verenicht. §& Reinicheit des lijfs ghelijct men der witheit der lelien ende der puerheit der inghelen. Inden wederstane ghelijct mense der roetheid der rosen ende der edelheit der martelaren. Indien datment van minnen Gode te eren doet, soe eest volmaect. Ende soe ghelijctmense der goutbloemen; want het es ene die hoechste chierheit der naturen. Reinicheit van herten doet vernuwen ende toenemen de gracie Gods. In reinicheit der herten werden ghedicht ende gheoefent ende behouden alle doghede. Si hoedet ende bewaret die sinne van buten; si dwinghet ende bindet die veelike ghelost van binnen; ende si es een chierheit alle der inwendicheit. Ende si es een slot der herten vore ertsche dinghen ende vore alle bedriechelicheit ende een opdoen tote hemelsche dinghen ende tote alre waerheit. Ende hier omme sprect Christus: „salich sijn si die reine sijn van herten, want si selen Gode sien”; in welken siene bestaet onse ewighe vroude ende al onse loen ende inganc onser salicheit. Hier omme sal de mensche sober sijn ende mate houden in allen dinghen ende hoeden hem van wandelinghe ende van allen ocsuin daer reinicheit der siele ofte des lives af besmet mochte werden. XXIII m, VAN DRIEN VIANDEN TE VERWINNENE OVERMITS GERECHTICHEIT §& Eest dat wi nu willen dese doghede besitten ende hare contrarien verdriven, soe moeten wi hebben gherechticheit; ende die moeten wi oefenen ende behouden tote in onse doot in reinicheden van herten; want wi hebben drie moghende wedersaken, die ons becoren ende aenvechten in allen tiden ende in allen staden ende in menicher manieren. Eest dat wi met enighen van desen drien vrede maken ende gevolchsam sijn, soe werden wi verwonnen; want si draghen overeen in alre ongheordentheit. Dese drie wedersaken dat es deviant ende de werelt ende onse eighene vleesch, dat ons alr'e naest es ende diewile alre scalcst ende alre scadelijcst; want onse veelike ghelost dat sijn die wapene daer onse viande op ons mede striden. Ledicheit ende onerenstachticheit ter doghet ende ter eren Gods dat es saké ende oesuin des striden. Maer crancheit der naturen ende onbehoetheit ende onbekennisse der waerheit dit es dat sweert daer onse viande bi wilen ons mede quetsen ende selke stont verwinnen. Ende hier omme moeten wi in ons selven partie maken ende ghedeelt sijn. Ende dat nederste deel ons selves, dat beestelijc es ende ons contrarie es ten dogheden ende van Gode scheden wilt, dat moeten wi haten ende persequeren ende pinighen met penitencien ende met hartheden van levene; alsoe dattet altoes bedruct blive ende onderworpen der redenen ende datgherechticheit met reinicheden van herten altoes die overhant behoude in allen doechdeliken werken. Ende al dat liden ende doeghen ende persecucie dat God op ons ghestaet van allen den ghenen die contrarie sijn der doghet dat selen wi gherne liden Gode ter eren ende door die ere der doghet ende om gherechticheit te vercrighen ende te besittene in reinicheden van herten; want Christus sprect: „salich sijn die persecucie doeghen om die gherechticheit, want dat rike der hemelees hare”; want daer gherechticheitghehoudenwertindoeghene ende in doechdeliken werken dat es die penninc die ghelijc weghet den rike Gods, daer met vercrighet men dat ewighe leven. Met desen dogheden gaet de mensche ute te Gode ende te hem selven ende te sinen evenkersten in goeden seden ende in dogheden ende in gherechticheden. 3 XXIV m. VAN DEN RIKE DER SIELEN m Soe wie dese doghede vercrighen wilt ende behouden die sal sine siele chieren ende besetten ende ordineren ghelijc enen conincrike. Die vrie wille dat es die coninc inder sielen. Die es vri van naturen ende noch vrier van ghenaden. Die sal ghecroent sijn met eenre cronen die heet caritate. Die crone ende dat rike salmen ontfaen, besitten, regheren, ende houden van denkeiser die here es ende ghebiedere ende coninc der coninghe. Dese coninc, die vrie wille, sal wonen in die overste stat des riken, dat es in die begheerlike cracht der sielen. Ende hi sal ghechiert sijn ende ghecleet met enen ondersnedenen clede: die rechte side met ere godliker gaven die heet stercheit, op dat hi stère ende machtich si alle hinder te verwinnene ende inden hemel te wandelne in dat paleis des oversten keisers ende sijn ghecroende hooft met liefden te neighene vore den oversten coninc met toeghevoegder begheerlijcheit (dat es eighen werc der caritaten): daer met ontfaet men die crone ende daer met verchiert men die crone ende daer met behout men dat rike ende besittet inder ewicheit. Die slinke side des cleets sal sijn ene cardinale doghet die heet sedelike stercheit. Met hare sal die vrie wille, dese coninc, alle onseden dwinghen ende alle doghet volbringhen ende machtich sijn rike besitten tote in sine doot. §& Dese coninc sal kiesen raetghevers in sijn lant, die wijste van sinen lande. Dat selen sijn twee godlike doghede, const ende beschedenheit, verclaert met lichte der gracien Gods. Die selen wonen naest den coninc ineen paleis dat heet die redelike cracht der sielen. Ende si selen ghecleet sijn ende ghechiert met eenre sedeliker doghet die heet ghemaetheit, op dat die coninc altoes met rade doe ende late alle dinc. Overmits const sal men die consciencie purgheren van allen ghebreken ende chieren met allen dogheden; ende met beschedenheden salmen gheven ende nemen, doen ende laten, swighen ende spreken, vasten ende eten, horen ende antwoerden, ende alle dinc doen na const ende na beschedenheit, ghecleet met ere sedeliker doghet die heet ghetempertheit ofte ghematicheit. Dese coninc, die vrie wille, sal oec setten in sijn rike enen rechtere dat sal sijn gherechticheit: dit es ene godlike doghet alsi uut minnen comt ende het es ene die hoechste sedelike doghet. Dese rechtere sal wonen in dat ghemoede, in midden inden rike, inder toernigher cracht. Ende hi sal ghechiert sijn met ere sedeliker doghet die heet vroetheit; want gherechticheit en mach niet volmaect sijn sonder vroetheit. Dese rechtere, gherechticheit, sal dat rike dore varen met crachte ende met ghewoude dies conincs ende met wijsdomme dies raets ende met vroetheden sijns selfs. Ende hi sal setten ende ontsetten, doemen ende verordelen, doden ende leven laten, verminken, blinden ende siende maken, opheffen ende nederdrucken, ende alle dinc na recht beschicken, gheselen ende castien, ende alre ondoghet vertien. §8» Dat ghemeine volc des riken dat sijn alle die crachte der sielen, die selen ghefondeert sijn in oetmoede ende in godliker vresen, onderworpen Gode in alle doghede, yeghewelke cracht na hore behoirlijcheit. Die dat rike sire sielen aldus besit ende bewaert ende gheordent heeft hi es uut ghegaen met minnen ende met dogheden te Gode ende te hem selven ende te sinen evenkersten. Dit es dat derde poent vanden vieren principalen. XXV rn. VAN ENEN GHEESTELIKEN ONTMOETEN TUSSCHEN GODE ENDE ONS m. Alse de mensche siende es overmits die gracie Gods ende ene pure consciencie heeft, ende hi ghemerct heeft die drie toecomste Christi ons brudegoms, ende hi ute ghegaen es met dogheden: daer na volghet dat ontmoet ons brudegoms, ende dat es dat vierde poent ende dat leste. In desen ontmoete leghet al onse salicheit ende beghin ende einde alre doghede; ende sonder dit ontmoet en wert nie doghet ghedaen. §& Soe wie Christum ontmoeten wilt als sinen gheminden brudegom, ende besitten wilt in hem ende met hem ewich leven, hi moet nu inder tijt Christum ontmoeten in drien poenten ofte in drien manieren. Dat ierste poent es dat hi Gode meinen moet in allen dinghen daer hi ewich leven in verdienen sal. Dat ander es dat hi niet daer bi en sette dat hi boven Gode ofte ghelijc Gode meine ofte minne. Dat derde es dat hi in Gode raste met allen vlite, boven allen creaturen ende boven alle Gods gaven ende boven alle doechdelike werke ende boven al dat ghevoelen dat God storten mach in siele ende in lijf. Nu verstaet: wie dat Gode meinen sal hi moet Gode yeghenwoirdich hebben onder ene godlike redene. Dat es dat hi dien allene meine die een here es hemelrijcs ende ertrijcs ende alre creaturen, die om hem ghestorven es ende ewighe salicheit gheven mach ende wilt. In wat wisen ofte in wat namen hi Gode vore neemt, alse enen here alre creaturen, hem es altoes recht. Neemt hi enighen godliken persoen in gronde ende in moghentheden godliker naturen, hem es recht. Neemt hi Gode behoudere, verlossere, scheppere, ghebiedere, salicheit, moghentheit, wijsheit, waerheit, goetheit; al onder ene grondelose redene godliker naturen; hem es recht. §& Al es der namen vele die wi Gode toe eighenen, die hoghe nature Gods es een eenvoldich, een onghenaemt van creaturen; maer om sine onbegripelike edelheit ende hoecheit gheven wi hem alle dese namen, om dat wine niet volnoemen noch volspreken en connen. Dit es die maniere ende dat kennisse hoe wi Gode yeghenwoirdich hebben selen inder meininghen; want Gode meinen dat es gheestelike Gode sien. Tot deser meininghen behoret oec liefde ende minne; want Gode bekennen ende sijn sonder liefde dat en smaect niet noch en helpt noch en vordert. Hier omme sal die mensche altoes op Gode neighen, met minnen in al sinen wérken, dien hi meint ende mint boven alle dinc. Dits Gode ontmoeten met meininghe ende met minnen. Sal de sondare bekeren van sinen sonden in weerdigher penitencien, hi moet Gode ontmoeten met rouwe ende met vrien toekere ende met gherechter meininghen emmermeer Gode te dienene ende nemmermeer sonde te doene. Dan ontfaet hi in desen ontmoete vander ontfermherticheit Gods seker ghetrouwen ewigher salicheit endeverghiffenissesijnresonden; ende hi ontfaet dat fondament alre doghede: ghelove, hope, ende minne; ende goetwillicheit tote allen dogheden, Sh Sal dese mensche voirtgaen in lichte des gheloefs ende merken alle die werke Christi ende al sijn doeghen ende al dat hi ons ghedaen ende gheloeft heeft ende doen sal tote inden daghe des ordels ende inder ewicheit; sal de mensche dit merken orberlijc te sire salicheit: soe moet hi echter Christum ontmoeten ende yeghenwoirdich hebben met danke, met lo ve, met weerdigher reverencien om alle sine gaven ende om al dat hi ghedaen heeft ende doen sal inder ewicheit. §& Dan wert sijn ghelove ghesterket ende hi wert innigher ende meer beweecht tote allen dogheden. Sal hi dan voirtgaen in doechdeliken werken, soe moet hi oec Christum ontmoeten met vertyinghen sijns selfs: dat hi hem selven niet en soeke, noch ghene vremde waer omme en sette; maer dat hi bescheden si in sinen werken ende Gode meine in allen dinghen, in sinen lof ende in sine ere, ende dat volvoere tote in sine doot. Dan wert sine redene verclaert ende caritate ghemeret, ende hi wert devoter ende ghereder tote allen dogheden. Men sal Gode meinen in allen goeden werken: in quaden werken en can mens niet ghedoen. Men en sal niet twee einden setten inder meininghen, dat es dat men Gode meine ende yet daer toe; maer al dat de mensche mede meint dat dat si beneden Gode, niet in contrarien Gode, maer in eenre ordenen ende in hulpe ende in vordernissen te bat te Gode te comene: soe es den mensche recht. S. Men sal oec rusten op den ghenen ende inden ghenen dien men meint ende mint; meer dan op alle sine boden die hi sendet, dat sijn sine gaven. Die siele sal oec rusten in Gode boven alle die chierheit ende die presente die si met haren boden senden mach. S. Der sielen boden dat sijn meininghe, minne, ende begheerlijcheit: dese draghen te Gode alle goede werke ende alle doechdelijcheit. Boven al dit sal die siele rusten in haren gheminden: boven alle menichfoldicheit. Dit es die wise ende die maniere hoe wi Christum ontmoeten selen in al onsen levene ende in al onsen werken ende in al onsen dogheden, met gherechter meininghen, op dat wine ontmoeten moghen in die ure onser doot in lichte der gloriën. Dese wise ende dese maniere, alsoe ghi ghehoirt hebt, heet een werkende leven: dies es allen menschen noet; ten minsten dat si gheenre doghet contrarie en leven, al en hebben si alle doghede in deser volcomenheit niet. Want, contrarie ten dogheden leven, dat es in sonden leven; want Christus sprect: „die met mi niet es die es yeghen mi”. Die niet oetmoedich en es hi es hoverdich; die hoverdich es ende niet oetmoedich die en behoirt te Gode niet. Ende alsoe van allen sonden ende van allen dogheden; men moet emmer de doghet hebben ende in gracien sijn ofte hare contrarie ende in sonden sijn. Elc mensche proeve hem selven ende leve alsoe hier bewijst es. XXVI m. HOE MEN BEGHEERTTEBEKENNENEDEN BRUDEGOM IN SIJNRE NATUREN SL Die mensche die aldus leeft in deser volcomenheit alsoe hier bewijst es, ende al sijn leven ende alle sine werke opdraghende es ter eren Gods ende ten love Gods, ende Gode meint ende mint boven alle dinc: hi wert dicwile gheroert in sijnre begheerten te siene, te wetene, te kennene wie dese brudegom Christus es; die om sinen wille mensche worden es, ende in minnen ghearbeit heeft toter doot, ende sine sonden ende den viant ute hem verdreven heeft, ende hem selven ende sine gracie in hem ghegheven heeft ende sine sacramente hem ghelaten ende sijn rike ghelovet ende hem selven te enen ewighen lone, lijflike noetorft, inwendighen troest ende soeticheit, ende ontellike gaven na alre wijs dat menre behoeft. Alse de mensche dit ane siet, soe wert hi utermaten sere beweecht Christum sinen brudegom te siene ende te kennene wie hi es in hem selven. Al kent hine in sinen werken, dat en dunct hem niet ghenoegh. Dan sal hi doen alsoe die publicaen Zacheus dede, die Jhesum begheerde te siene wie hi ware. Hi sal vore lopen alle die scaren, dat es menichfoldicheit der creaturen, want die maken ons cleine ende cort dat wi Gode niet ghesien en connen. Ende hi sal dimmen op den boem des gheloefs, die wast van boven nederwert, want sine wortele es inder Godheit. Dese boem heeft twelef telghere, dat sijn die twelef articulen. Die nederste spreken vander menscheit Gods ende van dien poenten die te onser salicheit behoren ane siele ende ane lijf. Dat overste des boems sprect vander Godheit, van drieheit der personen ende van eenheit der naturen Gods. Op die eenheit sal hem die mensche houden in dat hoechste dies boems, want daer moet Jhesus liden met allen sinen gaven. S& Hier comt Jhesus ende siet den mensche ende sprect hem ane in lichte des gheloefs: dat hi na sijnre godheit onghemeten es ende onbegripelijc ende ontoeganclijc ende afgrondich ende onthoghende allen ghescapenen lichte ende allen ghemetenen begripe. Dit es dat hoechste kennisse Gods dat die mensche hebben mach in werkenden levene, dat hi dat bekent in lichte des gheloefs, dat God onbegripelijc es ende onbekenlijc es. In desen lichte sprect Christus toter begheerten des menschen: ~ganc neder haestelike, want mi behoirt heden te wonen in dinen huse”. Dat nedergaen haestelike daer hem God toe roept en es anders niet dan een nedergaen met begheerten ende met minnen inden afgront der Godheit, dat negheen verstaen in ghescapenen lichte ghereiken en can. Maer daer verstennisse buten blijft daer gaet begheerte ende minne in. Daer die siele hare aldus neighet met minnen ende met meininghen in Gode boven al dat si verstaet, hier met rastet si ende woent in Gode ende Godin hare. Daer die siele met begheerten op climt boven menichfoudicheit der creaturen ende boven werc der sinne ende boven licht der naturen, daer ontmoetse Christum in lichte des gheloefs; ende si wert verclaert ende si bekent dat God onbekenlijc ende onbegripelijc es. Daer si hare met begheerten tot dien onbegripeliken God neighet, daer ontmoetse Christum ende wert vervult met sinen gaven. Daer si mint ende rastet boven alle gaven ende boven haer selven ende boven alle creaturen, daer woent si in Gode ende Godin hare. Dit es hoe wi Christum ontmoeten selen in dat hoechste van werkenden levene. Hebdi gherechticheit ende caritate ende oetmoedicheit gheleghet tenen fondamente; ende hebdi daer op ghesticht ene woninghe, dat sijn die doghede die hier bewijst sijn; ende hebdi Christum ontmoet met ghelove, met meininghen, ende met minnen: soe woendi in Gode ende Godin u, ende ghi hebt beseten een werkende leven. Ende dit es dat ierste daer wi afspreken wouden. HIER GAET UUT DAT lERSTE BOEC VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT PROLOGHE Die vroede joncfrouwe, dat es die reine siele die ertsche dinghen heeft begheven ende Gode leeft in dogheden, si heeft ghenomen inden vate haerre herten olie der caritaten ende godliker werke metter lampten der onbesmetter consciencien. Maer wanneer Christus die brudegom merret in troeste ende in nuwen invlote van gaven soe wert die siele slaperich ende slapende ende traghe. In midden der nacht, dat es als mens minst moedet ende waent, soe wert een gheestelijc gheroep ghemaect inder sielen: „siet, die brudegom comt, gaet ute hem te ontmoetene”. Van desen siene ende van ere inwendigher toecomst Christi ende van enen gheesteliken uutgane des menschen inden ontmoete Christi daer af willen wi spreken; ende bedieden ende ontbinden dese viere poente van ere innigher begheerliker oefeninghen, die velen menschen ghereiken overmits sedelike doghede ende inwendighe erensticheit. In desen woerden leert ons Christus viere dinghe. Inden iersten wilt hi dat onse verstennisse verclaert si met overnatuerliker claerheit Dat merken wi in dien wo,erde dat hi sprect: „siet”. Inden anderen toent hi wat ons behoirt te siene, dat es die inwendighe toecomst ons brudegoms der ewigher waerheit. Dat verstawi daer hi sprect: „die brudegom comt”. Ten derden male ghebiet hi ons uut te gane in inwendigher oefeninghen na gherechticheit; ende hier omme sprect hi: „gaet ute”. Inden vierden poente toent hi ons dat einde ende die waer omme alle des werkes; dat es dat ontmoet ons brudegoms Christi in ghebrukeliker enicheit der Godheit. HIER BEGHINT DAT ANDER BOEC VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT I mHOE MEN OVERNATUERLIKE SIENDE WERT IN INNIGHER OEFENINGHEN §& Nu dan vanden iersten. Christus sprect: „siet”. Soe wie dat sien sal overnatuerlike in inwendigher oefeninghen, daer toe behoren van node drie poente. Dat ierste es licht der gracien Gods in hoghere wijs dan mens ghevoelen mach in uutwendighen werkenden levene sonder innighe erensticheit. Dat ander poent es ene ontblotinghe vremder beelden ende onledicheden van herten; dat de mensche vri ende onverbeelt ende onghehachtet si ende ledich si van allen creaturen. Dat derde poent es een vrie keer dies willen met vergaderinghen alre crachte, lijfliker ende gheesteliker, ontcommert van alre ongheordender liefden, invlietende in die enicheit Gods ende in die enicheit der ghedachten; op dat die redelike creature die hoghe enicheit Gods vercrighen ende besitten moghe overnatuerlike. Daer omme heeft God hemel ende erde ghescapen ende alle dinc; ende daer omme es hi mensche worden ende hevet ons gheleert ende gheleeft ende selve dien wech ghewiset in die enicheit. Ende hi es ghestorven in banden van minnen ende op ghevaren ende heeft ons ontsloten die selve enicheit daer wi inne moghen besitten die ewighe salicheit. II §& VAN DRIERHANDE ENICHEDEN DIE IN ONS ES VAN NATUREN ü&Numerctmeterenste: drierhande enicheit vint men in allen menschen natuerlike ende daer toe overnatuerlike in goeden menschen. §& Die ierste ende die hoechste enicheit des menschen es in Gode; want alle creaturen hanghen in deser enicheit met wesene, met le vene, ende met onthoude: ende, scheden si in deser wijs van Gode, si vielen in niet ende worden te niete. Dese enicheit es weselike in ons van naturen, weder wi sijn goet ofte quaet. Ende si en maect ons sonder onse toedoen noch heilich noch salich. Dese enicheit besitten wi in ons selven ende doch boven ons alse een beghin ende ene onthout ons wesens ende ons levens. §& Ene andere eninghe ofte enicheit es oec in ons van naturen. Dat es enicheit der overster crachte, daer si haren natuerliken oirspronc nemen werkeliker wijs in enicheit dies gheestes ofte der ghedachten. Dit es die selve enicheit die in Gode hanghet; maer men neemtse hier werkelike ende daer weselike. Noch tan es die gheest in elke enicheit gheheel, na alheit sijnre substancie. Dese enicheit besitten wi in ons selven boven sinlij cheit; ende hier ute comt memorie ende verstennisse ende wille ende alle die macht gheesteliker werke. In deser enicheit heetmen de siele gheest. Wk Die derde enicheit die in ons es van naturen dat es eighendoem der lijfliker crachten in enicheit des herten, beghin ende oirspronc dies lijflijcs levens. Dese enicheit besit de siele inden live ende inde levendicheit des herten; ende hier ute vloyen alle lijflike werke ende de vive sinne; ende hier af heet de siele siele: want si des lives forme es ende si den lichame animeert; dat es dat sine levende maect ende levende onthout. Dese drie eninghen staen inden mensche natuerlike alse een leven ende een rike. Inder nederster es men ghevoellijc ende beestelijc, inder middelster es men redelijc ende gheestelijc, inder overster wertmen onthouden weselijc. Ende dit es natuerlijc in allen menschen. Nu werden dese drie enichede, alse een rike ende ene ewighe woninghe, overnatuerlike ghechiert ende beseten met sedeliken dogheden in caritaten ende in werkenden levene. Ende het wert noch bat ghechiert ende eerliker beseten met innigher oefeninghen tot enen gheesteliken levene. Maer alre eerlijcste ende salichste wertet ghechiert metenen o ver natuerlijc scouwenden levene. Die nederste enicheit, die lijflijc es, die wert ghechiert ende beseten overnatuerlike met uutwendigher oefeninghen in volcomenen seden na die wise Christi ende sijnre heilighen ende dat cruce te draghene met Christo ende die nature te druckene onder die ghebode der heiligher kerken ende onder die lere der heilighen na macht der naturen in beschedenheden. §& Die andere enicheit, die inden gheeste es ende te male gheestelijc es, die wert gechiert ende overnatuerlike beseten met den drien godliken dogheden, ghelove, hope, ende minne; ende met invlote der gracien ende der gaven Gods; ende met goetwillicheden tote allen dogheden, na te volghene den exemple Christi ende der heiligher kerstenheit. Die derde enicheit ende die hoechste, die es boven onse verstendighe begrijp ende doch weselike in ons, die wert overnatuerlike van ons beseten alse wi in al onsen doechdeliken werken Gods lof ende sine ere meinen ende in hem rasten boven meininghe ende boven ons selven ende boven alle dinc. Dit es die enicheit daer wi creatuerliker wijs ute ghevloten sijn ende weselike in bleven sijn. Dit sijn die doghede die dese drie enichede chieren in werkenden levene. Nu willen wi voirt spreken hoe dese drie enichede hoghere ghechiert ende edeliker beseten werden met innigher oefeninghen toten werkenden levene. Alse hem die mensche overmits caritate ende op gherechte meininghe op draghende es in allen sinen werken ende in al sinen levene tote der eren ende tot den love Gods, ende raste soekende es in Gode boven alle dinc: dan sal hi in oetmoede met verduldicheden ende in ghelatenheden sijns selfs met sekeren toeverlate altoes verbeiden nuwer rijcheit ende nuwer gaven, ende altoes onbecommert weder God ghevet ofte niet en ghevet. Aldus maectmen ene bereitscap ende ene bevallijcheit een inwendich begheerlijc leven tontfane. Als dat vat bereit es, stortmen daer in edele licore. Het en es gheen edelre vat dan die minnende siele, noch orberliker dranc dan die gracie Gods. Aldus sal die mensche Gode op draghen alle sine werke ende al sijn leven met eenvoldigher opgherechter meininghen, ende rasten boven meininghen ende boven hem selven ende boven alle dinc in die hoghe enicheit daer God ende die minnende gheest gheenicht sijn sonder middel. 111 m. VANDEN INVLOTE DER GRACIEN GODS IN ONSEN GHEESTE Sk Ute deser enicheit, daer die gheest verenicht es sonder middel met Gode, hier ute vloyt gracie ende alle gaven. Ute deser selver enicheit, daer die gheest rast boven hem selven in God, soe sprect Christus die ewighe waerheit: „siet, die brudegom comt, gaet ute hem te ontmoetene”. Christus, die dat licht der ewigher waerheit es, hi sprect: »siet ; want overmits hem werden wi siende; want hi es dat licht des Vader ende sonder hem en es gheen licht in hemel noch in erde. Dit spreken Christi in ons en es anders niet dan een invloyen sijns lichts ende sijnre gracien. Dese gracie valt in ons in die enicheit onser overster crachten ende ons gheests daer die hoechste crachte ute vloyen werkelike in allen dogheden, overmits cracht der gracien, ende weder inkeren in dat selve in bande van minnen. In deser enicheit leghet de macht ende beghin ende einde alles creatuerlijcs wercs, natuerlike ende overnatuerlike, alsoe verre alst ghewracht wert creatuerliker wijs overmits gracie ende godlike gaven ende eighene macht der creaturen. Ende daer omme gheeft God sine gracie in die enicheit der overster crachten; op dat die mensche altoes doghede werke overmits cracht ende rijcheit ende driven der gracien; want hi gheeft gracie omme werken ende hem selven boven alle gracie om ghebruken ende om rasten. Enicheit ons gheests dat es onse woninghe in godliken vrede ende in rijcheit der caritaten; ende alle menichfolcucheit der doghede sluten hem daer ende leven in die eenvoldicheit des gheests. Nu es die gracie Gods, die uut Gode vloyt, een inwendich driven ofte jaghendes heilichsGheests die onsen gheest drivet van binnen ende stoect in allen dogheden. Dese gracie vloyt van binnen, niet van buten* want God es ons inwendigher dan wi ons selven sijn; ende sijn inwendich driven ofte werken in ons, natuerlike of overnatuerlike, es ons naerre ende innigher dan ons eighen werken; ende daer omme werct Godin ons van binnen uutwert ende alle creaturen van buten inwert. Ende hier omme comt gracie ende alle godlike gaven ende Gods inspreken van binnen in enicheit ons gheests, niet van buten mder fantasien met sinliken beelden. IV HOE WIINNICHEIT FONDEREN SELEN IN ONVERBEELDER VRIHEIT m Nu sprect dan Christus gheestelike inden toeghekeerden mensche: „siet . Drie poente, alse ic voirseide, maken den mensche siende in innigher oefeninghen. Dat ierste es dat inlichten der gracien Gods. Die gracie Gods inder sielen es ghelijc der keersen inder lanteernen ofte in enen ghelasenen vate; want si verlicht ende verclaert ende doreschijnt dat vat dat es den goeden mensche. Ende si openbaert hare den mensche diese binnen heeft op dat hi innich es in merkene hem selven. Ende si openbaert hare oec anderen menschen, dore hem, in dogheden ende in goeden exemplen. Die inblic der gracien Gods roert ende beweghet den mensche inwendich van binnen haestelike; ende dat snelle beweghen es dat ierste poent dat ons siende maket. Ute desen snellen beweghene Gods comt dat ander poent van smenschen weghen, dat es ene vergaderinghe alle der crachten van binnen ende van buten in enicheit des gheestes in bande van minnen. Dat derde poent es vriheitdat hem die mensche inkeren moghe onverbeelt ende onghehindert alsoe dicke alse hi wilt ende hem sijns Gods ghedinct. Dat es dat de mensche ontcommert si van lieve ende van lede, van ghewinne ende van verliese, van verhefïene ende van verdruckene, van vremder sorghen, van vrouden ende van vresen, ende onghevaen si van allen creaturen. Dese drie poente maken den mensche siende in inwendigher oefeninghen. Hebdi dese drie poente, soe hebdi een fondament ende een beghin innigher oefeninghen ende innichs levens. V rn VAN DRIERHANDE TOECOMSTE ONS HEREN INDEN INNIGHEN MENSCHEE Al waren die oghen claer ende dat ghcsichtc subtijl, cn dacdt die minlikc ghclostighc voir~ worp, dat claer sien en ghenoeghede noch en vorderde niet ofte lettel. Ende 'hier omme toent Christus den verclaerden verstendighen oghen wat si sien selen, dat es die inwendighe toecomst Christi haers brudegoms. Drie manieren van sonderlingher toecomst Gods vintmen inden menschen die hem met devocien oefenen in inwendighen levene; ende elke toecomst van drien hoghet den mensche in enen hogheren wesene ende in innighere oefeninghe. W. Die ierste toecomst Christi in innigher oefeninghen die drivet ende jaghet denmensche ghevoellijc van binnen; ende si trect den mensche met alle den crachten opwert te hemele ende eischt hem enicheit te hebbene met Gode. Dit driven ende dit trecken ghevoelt men in dat herte ende in die enicheit alle der lijfliker crachte ende sonderlinghe inder begheerliker cracht. Want dese toecomst roert ende werct in dat nederste deel des menschen; want dat moet te male ghesuvert ende ghechiert ende ontvonct werden ende in ghetrocken. Dit driven Gods van binnen: het gheeft, het neemt; het maect rike ende arm, weldich ende onweldich; het doet hopen ende onthopen; het maect hitte ende coude. Die gaven ende die werke die hier in gheschien, in contrarien, die sijn onsegghelijc enigher tonghen. Dese toecomst, met der oefeninghen, deelt hare in vieren wisen, die ene hoghere dan die andere, alsoe wi namaels tonen selen. Ende hier met wert ghechiert dat nederste deel smenschen in innighen levene. Die andere maniere der inwendigher toecomst Christi in hoghere edelheit ende ghelijcheit sijns selfs ende in meren gaven ende claerheden dat es een invloyen in die hoechste cracht der sielen met rijcheden van godliken gaven die stadighen ende verclaren ende maken den gheest rike in menigher wijs. Dit vloyen Gods in ons eischt een ute vloyen ende ene wedervloyen met alle der rijcheit inden selven gronde daer dat vloyen ute comt. In desen vloyene gheeft God ende toent groet wonder; maer hi eischt der sielen alle sine gaven weder ghemenichfoldicht boven al dat creature gheleisten mach. Dese oefeninghe ende dit wesen es edelre ende gheliker Gode dan dat ierste; ende hier met werden ghechiert die drie overste crachte der sielen. W. Die derde maniere der inwendigher toecomst ons Heren dat es een inwendich roeren ofte gherinen in enicheit des gheests daer die overste crachte der sielen in sijn ende ute vloyen ende weder keren ende altoes enich in bliven overmits bant van minnen ende enicheit des gheests van naturen. Dese toecomst maect dat innichste ende dat hoechste wesen in inwendighen levene ende hier met wert ghechiert die enicheit des gheests in menigher wijs. §& Nu eischt Christus in eiker toecomst een sonderlinghe uutgaen ons selfs met levene na die wise sijnre toecomst. Ende daer om sprect hi gheestelijc in onse herte in eiker toecomst: „gaet ute met levene ende met oefeninghen na die maniere dat mine gracie ende mine gaven u driven”; want na die wise dat ons die gheest Gods jaghet ende drivet ende trect ende in vloyt ende gheroert soe moeten wi uutgaen ende wandelen in inwendighen oefeninghen, selen wi volcomen werden. Maer, weder stawi den gheest Gods met onghelijcheden van levene, wi verliesen dat inwendighe driven; ende dan moeten ons die dognede ontbliven. Dit sijn drie toecomste Christi in innigher oefeninghen. Nu willen wi elke toecomst verclaren ende ontbinden sonderlinghe. Nu merct met vlite erenstelike; want dies noyt en ghevoelde hi en saelt niet wel verstaen. VI m DIERSTE VAN DEN DRIEN HEEFT VIERE WISEN ENDE DIE VOIRSTE STICHT INNICHEIT m Die ierste toecomst Christi in begheerliker oefeninghen dat es, als voirseit es, een inwendich ghevoellijc driven dies heilichs Gheests, die ons stoect ende drivet tote allen dogheden. Dese toecomst es in vieren wisen. Die ierste wise willen wi gheliken den schine ende der cracht der sonnen die in enen oghenblicke van daer si opgaet verlicht ende dore schijnt ende verhit alle die werelt. Alsoe ghelikerwijs blict ende schijnt die ewighe sonne Christus die woent in dat overste des gheests ende verlicht ende ontvonct dat nederste deel des menschen, dat es dat lijflike herte ende die ghevoellike crachte; ende dit gheschiet in corteren tijt dan in enen oghenblicke, want Gods werc es snel; maer dien dit gheschien sal hi moet inwendich met verstendighen oghen siende sijn. Die sonne die schijnt in overlant, in midden die werelt yeghen dat gheberchte, si maect daer vroegher somer ende vele goeder vruchte ende sterken wijn ende dat lant vol vrouden. Die selve sonne gheeft haren schijn in nederlant, in dat einde van ertrike: dat lantscap es coudere ende die cracht der hitten es mindere; nochtan bringhet si daer vele goeder vruchte, maer men vint daer lettel wijns. Die menschen die wonen in dat nederste deel haers selfs, biden uutwendighen sinnen ende doch met goeder meininghen in sedeliken dogheden met uutwendigher oefeninghen ende inder gracien Gods, si bringhen vele goeder vruchte der dogheden in menigher wijs; maer des wijns inwendigher vrouden ende gheestelijcs troests ghevoelen si cleine. §& Die mensche die nu wilt ghevoelen den schijn der ewigher sonnen, die Christus selve es, die sal siende sijn ende wonen in dat gheberchte in overlant met vergaderinghen alle sire crachte ende op verhaven sijn met herten te Gode, vri ende ontcommert van lieve ende van lede ende van allen creaturen. Daer schijnt Christus die sonne der gherechticheit in die vrie verhavene herten, dat sijn de berghe die ic meine. Christus, die gloriose sonne ende die godlike claerheit, in sijnre inwendigher toecomst verlicht ende dore schijnt ende ontvonct in crachte sijns geests dat vrie herte ende alle die crachte der sielen. Ende dit es dat ierste werc der inwendigher toecomst in begheerliker oefeninghen. Ghelikerwijs dat die cracht ende die nature des viers ontvonct de materie die bereit es den viere, alsoe ontvonct Christus die bereide vrie verhavene herten met invierigher hitten sire inwendigher toecomst; ende hi sprect in deser toecomst: „gaet ute met oefeninghen na wise deser toecomst”. VII rn. VANDER ENICHEIT DES HERTEN M, Ute deser hitten comt enicheit des herten; want wi en moghen niet ghewarighe enicheit vercrighen en si dat die gheest Gods sijn vier ontvonke in onser herten. Want dat vier maect één ende sijn ghelijc in alle die dinc diet verweldighen ende overformen mach. Ék Enicheit es dat hem die mensche ghevoelt vergadert van binnen met allen sinen crachten in enicheit sijns herten. Enicheit maect inwendighen vrede ende raste van herten. Enicheit des herten es een bant die te gadere trect ende omme vaet lijf ende siele, 4 herte ende sin, ende alle die crachte van buten ende van binnen in enicheden van minnen. VIII Sb HOE DIE DOGHEDE UTE ENICHEDEN VOIRT GAEN Sb Ute deser enicheit comt innicheit; want nieman en mach innich sijn hi en si enich vergadert in hem selven. Innicheit es dat die mensche inwendich van binnen ghekeert site sijnre eighenre herten, op dat hi verstaen ende ghevoelen moghe dat inwerken ofte dat inspreken Gods. Innicheit es een ghevoellijc vier van minnen dat de gheest Gods ontvonct heeft ende stoect den mensche van binnen; ende hi en weet wanen het comt ofte wat hem gheschiet es. IX Sb VAN GHEVOELLIKER MINNEN Sb Ute innicheden comt ene ghevoellike liefde die smenschen herte dore gaet ende die begheerlike cracht der sielen. Dese begheerlike liefde met ghevoelliken smake des herten en mach nieman hebben hi en si innich van ghemoede. Sb Ghevoellike minne ende liefde dat es ene begheerlike smakende ghelost die men heeft te Gode alse tote enen ewighen goede daer al goet in besloten es. Ghevoellike liefde gheeft oirlof allen creaturen nader ghelost, niet nader noet. Innighe liefde ghevoelt hare gherenen van binnen met ewigher minnen dier si emmer pleghen moet. Innighe liefde vertijt ende versmaet lichtelike alle dinc, op dat si vercrighen moghe dat si mint. X Sb VAN DEVOCIEN Sb Ute deser ghevoelliker liefden comt devocie te Gode ende te sire eren. Want nieman en mach begheerlike devocie hebben in sire herten dan die mensche die ghevoellike liefde ende minne te Gode draecht. Devocie dat es alse dat vier der minnen ende der liefden sine vlamme der begheerten op gheeft te hemele. Devocie roert ende stoect den mensche van buten ende van binnen ten dienste Gods. Devocie die doet bloyen lijf ende siele in eren ende in weerdicheden vore Gode ende vore XI Wk. VAN DANCLIJCHEDEN §& Ute innigher devocien comt danclijcheit; want nieman en can Gode alsoe wel danken ende loven alse de innighe devote mensche. Wi selen met rechte Gode danken ende loven; want hi ons, verstendighe creaturen, ghescapen heeft, den hemel ende die erde, ende die inghele in onsen dienste gheordent ende ghevoeghet heeft; dat hi om onse sonden mensche worden es; dat hi ons gheleert ende gheleeft ende ghewiset heeft; ende dathi in oetmoedighen abite ons ghedient heeft ende ene versmade doot om ons leden heeft ende sijn ewighe rike ende hem selven te lone ende oec te diene ghelovet heeft; ende dat hi ons in onsen sonden ghespaert heeft enHe daer na te male vergheven wilt ofte vergheven heeft ende sine gracie ende sine minne in onse siele ghestort hevet; ende dat hi in ons ende met ons ewelike wonen ende bliven wilt; dat hi ons al onse levedaghe met sinen edelen sacramenten na al onser behoeften visenteren wilt ende ghevisenteert heeft; ende dat hi ons sijn lijf ende sijn bloet in spisen ende in dranke na yeghewelcs begheerliken appetijt ghelaten heeft; ende dat hi ons die nature ende de scrifture ende alle creaturen tenen exemplare ende tenen spieghele vore gheleghet heeft, op dat wi merken ende leren hoe wi al onse werke bekeren selen in dogheden; ende dat hi ons ghesonde, cracht ende macht, ende bi wilen siecheit, om orberlijcheit verleent heeft ende uutwendighe noetorft ende inwendighen pais ende vrede in ons ghesticht heeft; ende dat wi kerstene name draghen ende van kerstenen menschen gheboren sijn; hier af selen wi Gode hier danken, op dat wi hem daer boven ewelijc danken. Wi selen oec Gode loven met al dat wi gheleisten moghen. Gode loven dat es dat die mensche ere ende reverencie ende weerdicheit biede der godliker moghentheit in alle sinen levene. Gode allen menschen. Devocie eischt God van ons in alle den dienste dien wi hem doen selen. Devocie purgheert lijf ende siele van al dien dinghen die ons letten ende hinderen moghen. Devocie wijst ende gheeft den rechten wech der salicheit. loven dat es dat eighenste ende dat properste werc der inghele ende der heilighen in hemelrike ende der minnender menschen in ertrike. Gode sal men loven met begheerten, met opgherechten crachten, met woerden, met werken, met live, met sielen, ende met goede, in oetmoedighen dienste van buten ende van binnen. Die Gode hier niet en loven selen ewelike stom bliven. Gode loven dat es dat ghenoechlijcste ende dat blijtste werc der minnender herten. Die herte die vol es des loves si begheert dat alle creaturen Gode loven. Gode te loven dies en wert gheen einde; want dat es onse salicheit: met rechte selen wine loven inder ewicheit. XII m VAN TWEERHANDE WEE UUT INNIGHEN DANKE SPRUTENDE Ute innighen danke ende love comt tweerhande wee van herten ende pine inder begheerten. Dat ierste wee es dat men ontblivet in danke, in love, in eren, in Gods dienste. Dat ander es dat men niet toe en neemt na dat mens begheert in caritaten, in dogheden, in trouwen, in volcomenen seden; op dat men weerdich werde Gode te dankene ende te lovene ende te dienene na behoirlijcheit. Dit es dat ander wee. Dit sijn beide wortelen ende vrucht, beghin ende einde, alre inwendigher doghede. Inwendighe smerte ende wee van ontblivene in dogheden, inden love Gods, dat es dat hoechste werc in deser ierster wisen inwendigher oefeninghen; ende hier met wertse volcomentlike volbracht. XIII m EEN GHELIKENISSE HOEMEN DIE lERSTE WISE OEFENEN SALI&Nu merket ene ghelikenisse hoe dese oefeninghe sijn sal. Alse dat natuerlike vier overmits sine hitte ende sine cracht op ghedreven heeft dat water ofte andere licore toe den walle, dat es sine hoechste werc. Soe drayt dat water ende valt weder op den selven gront ende wert dan weder op ghedreven tot den selven werke van crachte des viers: alsoe dat dat water altoes wallende si ende dat dat vier altoes drivende si. Si Alsoe ghelikerwijs werct dat inwendighe vier des heilichs Gheests. Het drivet ende stoket ende jaghet dat herte ende alle die crachte der sielen tot den walle; dat es Gode te dankene ende te lovene na die wise die ic vore seide. Ende soe valt men weder op den selven grond daer de gheest Gods berret: alsoe dat dat vier der minnen altoes berne ende dat dat herte des menschen altoes danke ende love met woerden ende met werken ende altoes in nederheden blive; soe dat men groet achte dat men doen soude ende dat men gherne dade, ende cleine achte dat men doet. XIV m NOCH EEN EXEMPEL VANDER SELVER OEFENINGHEN §& Soe, wanneer die somer naect ende die sonne hoecht, soe trect si die vochticheit uter erden dore die wortelen ende dore dat selve bloc des boems inde risere; ende hier af comt loef, bloeme, ende vrucht. !§& Alsoe ghelikerwijs: alse die ewighe sonne Christus hoghet ende op gaet in onser herten, alsoe dattet somer werdein chierheden van dogheden, soe gheeft hi sijn licht ende sine hitte in onser begheerten ende trect dat herte van alre menichfoldicheit ertscher dinghe ende maect enicheit ende innicheit ende doet dat herte groyen ende loeven met innigher liefden ende bloyen met begheerliker devocien ende vrucht bringhen met danke ende met love ende die vrucht ewelike behouden in oetmoedighen wee altoes van ontblivene. Hier eindet die ierste maniere innigher oefeninghen vanden vieren principalen die dat nederste deel des menschen chieren. XV m VANDER ANDERE WISEN DIE MET OETMOEDE INNICHEIT HOGHET m Maer, want wi nu dese viere wisen der toecomst Christi gheliken den schijn ende der crachte der sonnen, soe vinden wi noch selke virtuit ende selc werc der sonnen die de vrucht sere doet haesten ende menichfoldighen. §& Alse de sonne sere hoghet ende si comt in gemini, dats inden tweelinc, dat es een twevoldighe dinc van eenre naturen, dat es in half meie: dan heeft die sonne dubbele cracht in bloeme ende in crude ende in alle dien dinghen die in der erden wassende sijn. Alse dan die planeten, die de nature regheren, wel gheordent sijn na dat die tijt vanden jare behoevet soe gheeft die sonne haren schijn opter erden ende trect die vochticheit op inder locht. Hier af comt dau ende reghen, ende de vrucht neemt toe ende wert sere menichfoldich. Alsoe ghelikerwijs; alse die clare sonne Christus ghehoghet es in onser herten boven alle dinc, ende dan die eischinghe der lijfliker naturen die contrarie den gheeste sijn wel bedwonghen ende gheordent sijn met beschedenheden, ende die doghede beseten sijn na die maniere die ghi ghehoirt hebt inder voirster wisen, ende overmits hitte der caritaten al die smaec ende al die raste diemen ghevoelt in dogheden met danke ende metlove inGode gheoffert ende op ghedragen werde: hier af comt bi wilen soete reghen nuwes inwendighes troests ende hemelsche dau godliker soeticheit. Dit doet wassen ende dobbeleert alle doghede twevoldichlike, es hem recht. Dit es een sonderlinghe nuwe werc ende ene nuwe toecomst Christi inder minnender herten. Ende hier met wert die mensche ghehoghet in ene hoghere wise dan hi vore hadde. In deser hoecheit sprect Christus: „gaet ute na wise deser toecomst”. XVI m VANDER SUVER GHENOECHTEN DER HERTEN ENDE DER GHEVOELLIKER CRACHTEN m Ute deser soeticheit comt weldicheit der herten ende alle der lijfliker crachte, alsoe dat den mensche dunct dat hi omhelset si van binnen met godliken omvanghe in liefden. Dese weldicheit ende dese troest is mere ende ghenoechlikere in siele ende in lijf dan al de weldicheit die ertrike gheleisten mochte, al mochtse oec al een mensche ontfaen. In deser weldicheit sinct hem God inder herten, overmits sine gaven, met alsoe vele smakelijcs troests ende vrouden dat dat herte van binnen overvloyt. Dit doet den mensche merken hoe ellendich si sijn die buten minnen wonen. Dese welheit es een vervlieten des herten dat hem de mensche niet onthouden en mach van volheden der inwendigher vrouden. XVII m VAN GHEESTELIKER DRONKENHEDEN m. Ute deser weelden comt gheestelike dronkenheit. Gheestelike dronkenheit es dat de mensche meer ghevoellijcs smaecs ende welheden ontfaet dan sijn herte ofte sijn ghelost begheren ofte ghevaten mach. Gheestelike dronkenheit maect inden mensche menighe vremde maniere. Selke mensche doetse singhen ende Gode loven van volheden der vrouden ende selke doetse grote tranen wenen van welheden des herten. Selken maectse ongheduricheit in alle sine lede soe dat hi moet lopen, springhen, trepudieren. Selken noept dese dronkenheit alsoe sere dat hi moet met den handen preken ende plauderen. Selc roept met luder stemmen ende toent die volheit die hi ghevoelt van binnen; selc moet swighen ende smelten van weelden in allen sinnen. Bi wilen dunct hem dat al die werelt dies ghevoelt dies hi ghevoelt; selke wile dunct hem dat nieman dies en ghesmaect daer hi in gheraect es. Dicwile dunct hem dat hi dese welheit nemmermeer verliesen en mach noch en sal; bi wilen wondert hem dat alle menschen niet godlijc en werden. Bi wilen dunct hem dat hem God allene al es ende niemene alsoe vele alse hem. Bi wilen wondert hem wat die weldicheit si ofte wanen si comt ofte wat hem gheschiet si. Dit es dat weldichste leven nader lijfliker ghevoellijcheit dat enich mensche vercrighen mach op ertrike. Bi wilen wert die welheit soe groet dat den mensche dunct dat sijn herte scoren sal. Van alle desen menichfoldighen gaven ende wonderliken werken soe sal de mensche loven ende danken, eren ende weerdighen, met oetmoedigher herten, den Here, die al dit vermach, ende danken hem met innigher devocien dat hijt doen wilt. Ende altoes sal die mensche merken in sire herten ende spreken met den monde ende met gherechter meininghe: ~Here, des en bin ic niet weerdich; maer uwer grondeloser goeden ende uwes ont- houts behoevic wel”. In desen oetmoede mach hi wassen ende toenemen in hoghere doghede. XVIII rn. WAT DEN MENSCHE HINpEREN MACH IN DESER DRONKENHEIT S& Maer; want nu dese toecomst ende dese wise selken menschen ghegheven wert biden beghinne (alsi hen vander werelt keren, eest dat si enen ghehelen keer doen ende begheven allen troest der werelt, opdat si Gode al gheheel sijn ende al leven); nochtan sijn si noch teder ende behoeven melc ende soete dinghen, niet sterke spise, grote becoringhen, ende van Gode ghelaten te sine. Rijm ende nevel hindert dicke desen menschen in desen tide, dat es in desen wesene; want het es rechte in midden den meie na lope inwendichs levens. Rijm dat es yet willen sijn ofte yet wanen sijn ofte yet van hem selven houden, ofte datmen des troests verdient hebbe ofte weerdich si. Dit es rijm die soude benemen bloemen ende vrucht alre doghede. Nevel dat es datmen rasten wilt op inwendighen troest ende op soeticheit. Dat maect die locht der redenen donker; ende die crachten die open souden sijn ende bloyen ende vrucht bringhen souden die luken: ende hier omme verliest men kennisse der waerheit. Nochtan behout men selke wile valsche soeticheit die gheeft deviant, die in dat einde den mensche verleit. XIX m EEN EXEMPEL HOE HEM DE MENSCHE OEFENEN ENDE DRAGHEN SAL IN DESER WISEN m. Ene cleine ghelikenisse willic u segghen op dat ghi niet en doelt maer u wel regheert in desen wesene. Soe seldi merken ende doen alse die wise bie: si woent inder enicheit, met vergaderinghen haerre gheselscap, ende vaert ute, niet in storme maer in stillen ghesaten wedere, in schinen der sonnen, op alle die bloemen daermen soeticheit in vinden mach. Si en rust niet op ghene bloeme noch op ghene scoenheit ofte soeticheit; maer si trect daer ute honich en de was, dat es soeticheit ende materie der claerheit, ende voertet in die vergaderde enicheit op dat si vruchtbaer werde in XX O. VANDER DERDER WISEN DER GHEESTELIKER TOECOMST CHRISTI Sb Alse die sonne des hemels comt in dat hoechste dat si comen mach (dat es in cancro, dat heet inden creeft, om dat si niet hoghere en mach maer achterwert beghint te gane), dan es die hitte meest van alden jare. Ende die sonne trect op die vochticheit ende dat ertrike wert droechst ende die vrucht rijpt meest. Alsoe ghelikerwijs; alse Christus die godlike sonne in onser herten wert ghehoecht ten alre hoechsten, dat es boven alle gaven ende troest ende soeticheit die wi van hem ontfaen moghen, soe dat wi op neghenen smaec en rusten dien Godin onser sielen storten mach hoe groet hi si; maer eest dat wi ons selfs gheweldich sijn ende altoes weder inkeren, alsoe voren bewijst es, met oetmoedighen love ende met innighen danke tot den selven gronde daer alle gaven ute vloyen na noet ende na weerde der creaturen: dan staet Christus ende es ghehoecht in dat hoechste onser herten ende wilt alle dinc in hem trecken, dat sijn alle onse crachte. Alse dus der minnender herte smaec noch troest verwinnen noch gheletten en can, maer allen troest ende alle gaven wilt liden op dat si den groter orberlijcheit. §& Dat ontplokene herte daer Christus die ewighe sonne in schijnt daer doet hi groyen ende bloyen ende vloyen dat herte ende alle die inwendighe crachte met vrouden ende met soeticheden. Soe sal die wise mensche doen alse die bie ende sal vlieghen met ghemerke ende met redenen ende met onderschede op alle die gaven ende op alle die soeticheit diere hi ye ghevoelde ende op alle dat goet dat hem God ye ghedede, ende met den strale der caritaten ende innichs ghemercs proeven alle die menichfoldicheit des troests ende des goets, ende niet rasten op ghene bloeme der gaven, maer al gheladen met danke ende met love weder vlieghen in die enicheit daer si met Gode rusten ende wonen wilt in ewicheit. Dits die andere wise in innigher oefeninghen die chiert dat nederste deel des menschen in menigher wijs. ghenen vinde dien si mint: hier ontsprinct die derde wise innigher oefeninghen daer de mensche mede ghehoecht ende ghechiert wert nader affectien ende naden nedersten dele sijns selfs. Sk Dat ierste werc Christi ende dat beghin deser wisen dat es dat God dat herte trect ende die begheerte ende alle die crachte der sielen opwert te hemele ende eischt verenicht te sine met hem ende sprect gheestelike inder herten: „gaet ute u selven te mi na wise dat ic u trecke ende eische”. Dit trecken ende dit eischen en canic niet wel bewisen groven onbevoelliken menschen; maer het es een inwendich herte noden ende eischen te sire hogher enicheit. Dit inwendich noden es ghenoechlijc der minnender herten boven alle dinc die si ye ghevoelde. Want hier af ontspringhet ene nuwe wise ende ene hoghere oefeninghe. Hier ontpluuct hem dat herte in vrouden ende in begheerten, ende alle die aderen gapen, en dealle die crachte der sielen sijn bereit ende begheren dat te volbringhene dat wert gheeischt van Gode ende van sire enicheit. Dit noden es een inschinen Christi der ewigher sonnen ende maect soe grote ghenoechte ende vroude inder herten ende doet dat herte soe wide ontpluken dat ment niet wel en can gheluken. Hier af wert die mensche van binnen int herte ghewont ende ghevoelt quetsure van minnen. Ghewont te sine van minnen dat es dat soetste ghevoelen ende die swaerste pine die men draghen mach. Ghewont te sine van minnen dat es een seker teken datmen ghenesen sal. Die gheestelike wonde die maect wel ende wee in enen tide. Christus die ghewarighe sonne die blict ende schijnt weder in dat ghewonde opene herte ende eischt echter enicheit. Dit vernuwet die wonde ende alle die quetsuren. XXI m, VANDER QUALEN ENDE ONGHEDURICHEDEN DER LIEFDEN gg. Dit innighe eischen ende dit noden, ende dat hare die creature op recht ende biedet ghereet met al dat si gheleisten mach ende nochtan die enicheit niet ghereiken noch vercrighen en can: dit maect ene gheestelike quale. Alse dat innichste des herten ende de oirspronc des levens es ghewont van minnen, ende men dies niet vercrighen en mach datmen boven al beqheert ende men daer emmer bliven moet daer men niet sijn en wilt: ute desen tween soe comt die quale. Hier es Christus qhehoecht in dat hoechste des ghemoedes ende worpet sine godlike raven in die begheerlike niedicheit ende in die ghelost des herten, ende die schijn berret ende droghet ende verteert al die vochticheit dat es cracht ende macht der naturen. Die ghelostighe opene herte ende dat inschinen godliker rayen maken ene ghedurighe quale. Wi. Alse men dan Gods niet vercrighen en can ende men sijns niet ontberen en wil noch en mach, ute desen tween ontspringhet oirwoet ende ongheduricheit in selken mensche van buten ende van binnen. Die wile dat die mensche sus woedich es soe en mach hem ghene creature te goede werden in rasten noch in gheenre saken, in hemel noch in erden. In desen woede werden selke wile ghegheven van binnen ende dore ghesproken hoghe orberlike woerde ende sonderlinghe leringhe ende wijsheit. In innighen oirwoede es men bereit al dat te lidenedatmen liden mach op datmen vercrighen moghe datmen mint. Oirwoet van minnen dat es een inwendich ongheduer dat node der redene pleghen ofte volghen wilt het en si vercreghen dat men mint. lnnich oirwoet eet des menschen herte ende drinct sijn bloet. Hier es die ghevoellike hitte van minnen meest van al smenschen levene, ende smenschen lijflike nature wert heimelijc ghequetset ende verteert sonder arbeit van buten, ende die vrucht der doghede npet ende haest hare alre seerst boven alle die wisen die vore ghetoent sijn. W, In desen selven tide vanden jare comt die lijflike sonne ghelopen in leone, dats inden libaert, die hevet enen feilen aert, want hi es here van allen dieren. Alsoe ghelikerwijs: alse de mensche comt in desen wesene, soe staet Christus die clare sonne inden libaert; want die rayen sire hitten sijn soe heet dat inden woe~ dighen mensche sijn herte bloet verwalt. Ende dese woedighe wise, alsi regneert, meestert si ende vercrachtet alle wisen, want si wilt sijn wiseloes, dat es sonder maniere. Bi wilen valt die woedighe mensche ineen verlanghen ende in ene onghedurighe begheerte ontbonden te sine vanden kerkere sijns lichamen, op dat hi verenicht werde metten ghenen dien hi mint. Soe slaet hi sijn inwendighe oghen op ende scouwet die hemelsche sale vol gloriën ende vrouden ende sijn lief ghecroent daer binnen uutvloyende in sine heilighen in riker weelden; ende hi des derven moet. Hier comen bi wilen in selke menschen uutwendighe tranen ende groet verlanghen. Soe siet hi neder ende merket dit ellende daer hi in ghekerkert es ende dies hi niet ontgaen en mach: soe vloyen tranen van droefheden ende van jammere. Dese natuerlike tranen saten ende coelen des menschen moet ende si sijn orberlijc der lijfliker naturen om cracht ende macht te behoudene ende die woedighe wise over te liden. Al menichföldich ghemerc ende oefeninghe met wisen es orberlijc den woedighen mensche om macht te behoudene ende langhe in dogheden te levene. XXII m VAN OPGHETOGHENHEDEN ENDE OPENBARINGHEN GODS Ute deser woede ende ute ongheduricheden werden selke menschen ghetrocken bi wilen boven sinlijcheit inden gheeste; ende hen wert toe ghesproken met woerden ofte ghetoent met beelden ende met gheliken enighe waerheit dierehemnoet es ofte anderen menschen, ofte toecomende dinghe. Dit heten revelacien ofte visioene. Sijnt lijflike beelden, hi ontfaetse inder imaginacien. Dit werct die inghel wel in4en mensche overmits die crachtGods. Eest verstendighe waerheit ofte gheestelike gheliken daer hem Godin vertoent grondeloes, hi ontfatet inden verstane; ende hi macht voirt bringhen met woerden alsoe verre alstmen woerden mach. Bi wilen mach oec die mensche ghetrocken werden boven hem selven ende boven den gheeste (maer niet buten hem selven na alre wijs) ineen onbegripelijc goet dies hi nemmermeer ghewaerden noch ghetonen en canna die wise dat hijt hoirde ende sach; want horen ende sien es één in dien eenvoldighen werke ende in dien eenvoldighen ghesichte. Ende en mach nieman werken inden mensche dan God allene sonder middel ofte sonder mede werken enigher creaturen. Dit hetet raptus, dat es alsoe vele gheseit als gherovet ofte overghenomen ofte wech ghevoert. Bi wilen ghevet God selken mensche corte bhcke inden gheeste rechte als de blicseme des hemels Soe cornet ene corte blic ere sonderlingher claerheit, ende die schijnt u°e e« eenvoldigher bloetheit. Ende soe wer. ie ghe«t v«haven boven hem selven in enen oghenblicke, ende te hans es dat S leden ende die mensche comt te hem selven Dit werct God selve ende het es seer edel, want dit werden dicwile verlichte menschen. B>, Ene andere maniere hebben bi wilen dese men”hen die in woede van minnen leven; want m hem schijnt b. wilen eenrehande licht ende dit werct God met middele. In desen lichte verheft hem dat herte ende die begheerhke aachbyeghen dat licht; ende inden ghemoete dies lichtses die ghelost orde dm ghenoechte soe groet dat dat herte met a>>ehd«.,en can maer met vrouden berstet ute met ere stemmen: ende dit heetjubileren ofte iubilacie; dats ene vroude diemen met woerden met ghe – nen en can. Ende des en machmen niet ghehoeden; wiltmen met od aherechter openre herten dat licht ontmoeten, daer en moet die stenune na volghen alsoe langhe alse de oefemnghe ende die wL du™. Selke innighe menschen werden gheleert overmits haren inghel ofte overmits andere inghele in drome selc wde van menSherhande dingen dies hem noet es. Men vint oec selke menschen die vele invals hebben ofte insprekens ofte dunkens ende nochtan blivende inden sinnen van buten, ende hem dromet wonder- maer dese en weten van woede van minnen niet, want si sijn menichfoldich ende onghewondet van minnen. Dit mach natuerlijc sijn ofte vanden viant; ofte ™nden,?° en'ohêhic es^nde hier omme, alsoe verrealstderhedigher scrifturen es ende der waerheit, soe mach menre af hotten ende me' meer. menre meer afhouden men werdet lichte bedroghen. XXIII rn VAN TWEEN EXEMPLEN DIE LEREN HOEMEN GHEHINDERT WERT IN DESER DERDER WISEN ÏÏL Nu willic u tonen hindernisse ende scade der menschen die in woede wandelen. In desen tide, alsoe ghi ghehoirt hebt, loept die sonne inden libaert; endet es die onghesontste tijt van al den jare al es hi orberlijc; want hier beghinnen die hontdaghe, die met hem bringhen menighe plaghe. Dan wert selc stont die tijt soe onghenatuert ende soe heet dat in selken lande verdorren ende verdroghen crude ende bome, ende in selken wateren versmachten ende sterven sommighe vissche, ende op ertrike quelen ofte sterven sommighe menschen. Ende des en es niet allene saké die sonne; want soe waert in allen landen ghemeine ende in allen wateren ende in allen menschen. Maer des es selke wile saké onaerdicheit ende onghetempertheit der materiën daer die sonne in werket. Alsoe ghelikerwijs: alse de mensche comt in desen onghedurighen wesene, soe valthi rechte inde hontdaghe; ende die schijn godliker rayen berret soe sere ende soe hete van boven, ende die minnende ghewonde herte wert soe ontvonct van binnen alse de hitte der affectien ende ongheduer der begheerten alsoe sere ontvonct wert, dat de mensche valt in onghedure ende ongepaitheden rechte alse ene vrouwe die in arbeide es van kinde ende niet ghenesen en can. Wilt dan de mensche scouwen sonder onderlaet in sine eighene ghewonde herte ende inden ghenen dien hi mint, soe meret dat wee altoes. Soe langhe meret die quale dat de mensche ane der lijfliker naturen verdorret ende verdroghet rechte alse die boem in heten lande; ende hi stervet in woede van minnen ende vaert sonder vaghevier te hemelrike. Al stervet hi wel die van minnen stervet, nochtan alsoe langhe alse die boem goede vrucht dragnen mach soe en sal menne niet afhouwen ende verderven. Bi wilen soe vloyt God met groter soeticheit in die woedighe herte; soe swemmet dat herte in weelden ghelijc den vissche inden watere, ende die innichste gront des herten berret in woede ende in caritaten uut weldighen swemmene inden gaven Gods ende ute weldigher onghedurigher hitten der minnender herten. Ende hier in langhe te blivene verdervet die lijflike nature. Alle woedighe menschen moeten in dien wesen guelen; maer si en sterven niet alle, connen si hem wel regheren. XXIV VAN EEN ANDER EXEMPEL Noch willic u waernen eens dincs daer grote scade in gheschien mochte. Bi wilen valt in desen heten tiden honich dau eenrehande valscher soeticheit die de vrucht besmet ofte bedervet te male; ende hi valt gherne in midden den daghe met claren sonne schine met groten droppen; endehi es subtijl te onderkennene yeghen reghen. Alsoe ghelikerwijs moghen selke menschen berovet werden harer sinne van buten overmits eenrehande licht dat die viant werct. Ende in dien lichte wert men beheimt ende omvaen; ende selke stont werden hier ghetoent menigherhande beelden, loghene ende waerheit, ende toeghesproken in menigher wijs: ende dit wert ghesien ende ontfaen met groter ghenoechten. Ende hier vallen bi wilen honich droppen valscher soeticheit daer hem die mensche wel in behaghet. Die hier af vele houden wilt hem werdes vele ghegheven, soe wert de mensche lichte besmet, want, wilt hi houden onghelike dinc der waerheit vore waer om datse hem vertoent sijn ofte toe gesproken, hi valt in dole ende die vrucht der doghede wert verloren. Maer die de weghe op ghegaen sijn die hier vore bewijst sijn, al worden si van selken gheeste ende van selken lichte beeoert, si soudense wel kennen ende het en mochte hem niet ghescaden. XXV m ENE GHELIKENISSE VANDER MIEREN m Een cort ghelikenisse willic gheven den ghenen die in woede wandelen, op datse die wise edelijc ende behoirlijc liden ende comen in hoghere doghede. Men vint een cleine wonnkijn dat heet ene miere. Si es stère ende wijs ende si sterft node. Ende si woent gherne in der vergadertheit haerre gheselscap in heten droghen lande. Ende si arbeit den somer ende gadert spise ende coren yeghen den winter. Ende si clievetet in tween op dattet niet en quiste noch en bederve; maer datment orbore als men niet winnen en mach. Ende si en maect ghene vremde weghe; maer si gaet al enen wech. Ende als si des tijts verbeit soe can si vlieghen. Sb Aldus selen dese menschen doen: si selen stère sijn in ontbeidene der toecomst Christi, wijs yeghen dat tonen ende dat inspreken des viants. Si en selen niet kiesen te stervene; maer altoes Gode lof ende hem selven nuwe doghede verwerven. Si selen wonen inder vergadertheit haers herten ende haerre crachte ende volghen den eische ende den nodene godliker enicheit. Si selen wonen in heten droghen lande, dat es in sterken woede van minnen ende in groter ongheduricheit. Ende si selen arbeiden inden somer deser tijt ende gaderen vruchte der doghede yeghen de ewicheit ende clievense in tween. Dat een deel es dat si altoes selen begheren die hoghe ghebrukelike enicheit; dat ander deel es dat si met redene hem selven dwinghen selen alsoe verre als si moghen ende verbeiden dies tijts dien hen God gheordent heeft: soe blivet die vrucht der doghede behouden inder ewicheit. Ende si en selen niet maken vremde weghe ofte sonderlinghe wisen; maer der minnen wech houden dore alle stormen daerse minne gheleidt. Ende als men des tijts verbeit ende met allen dogheden volhert soe machmen contempleren ende vlieghen in Gods verborghentheit. XXVI m. VANDER VIERDER MANIEREN DER TOECOMST CHRISTI Ë& Nu willen wi voirt spreken vander vierder manieren der toecomst Christi die den mensche hoghet ende volmaket in innigher oefeninghen naden nedersten dele des menschen. Maer, want wi alle die inwendighe toecomste hebben ghelijct den schine der sonnen ende haerre cracht na voirtgane des jaers, soe willen wi voirt spreken na lopedes tijts van anderen manieren ende van anderen werken der sonnen. §& Alse de sonne sere beghint te dalene vanden hoechsten ten nedersten wert soe loept si ineen teken dat hetet in virgine, dat es in die maecht om dat die tijt ondrachtich wert ghelijc der maecht. In desen tide voer te hemele die gloriose maghet Maria, de moeder Christi, vol vrouden ende rike van allen dogheden. In desen tide beghint die hitte te minderne; ende die tidighe ghedurighe vruchte, diemen in langhen tiden orboren ende verteren mach (alse coren ende wijn ende vruchte die ghedurich sijn, die des tijts verbeidet hebben), die pleghet men dan te vergaderne yeghen dat langhe jaer. Ende vanden selven coerne pleghet men dan te sayene, op dattet ghemenichfoldicht werde in orbore der menschen. In desen tide wert volmaect ende volbracht al dat werc der sonnen van alden jare. Alsoe ghelikerwijs: alse die gloriose sonne Christus in smenschen herte ghehoecht es ten alre hoechsten, alsoe ic leerde in die derde maniere; ende hi dan beghint te daelne ende dat inschinen sire godliker rayen te berghene ende den mensche te latene: soe beghint die hitte ende dat ongheduer van minnen te minderne. Dat hem Christus aldus verberghet ende onttrect dat inschinen sijns lichts ende sire hitten dat es dat ierste werc ende die nuwe toecomst in deser wisen. Nu sprect Christus gheestelike in desen mensche: „gaet ute na die wise die ic u nu tone . Soe gaet die mensche ute ende vint hem arm, ellendich, ende ghelaten. Hier wert alle storm ende woet ende ongheduer van minnen vercoelt ende vanden heten somere wert een herfst ende van allen rijcdome groet armoede. Soe beghint die mensche te claghene van jammer sijns selfs: waer de hitte van minnen, innicheit, danken, loven met ghenoechten, ghevaren si; inwendich troest, innighe vroude, ende die ghevoellike smaec, waer hem die ontbleven si; stère woet van minnen ende alle die gaven die hi ye ghevoelde, hoe hem die ontstorven sijn. Soe es hi rechte alse een ontleert mensche die cost ende arbeit verloren heeft. Hier wert die nature diewile ontcust van alselken verliese. Bi wilen werden dese arme liede beroeft van ertschen goede, van vrienden ende van maghen; ende ghelaten van allen creaturen, ende onbekent ende ongheacht van alre heilicheit; ende al hare werke ende al hare leven verwandelt men in onghelijeheit; ende si werden ver- 5 smaet ende verworpen van allen den ghenen die bi hen sijn. Ende si vallen bi wilen in menigherhande plaghe ende siecheit; ende selke vallen in lijflike becoringhe ofte in gheestelike (dat bovenal gaet). Ute deser armoede comt sorghe van valle ende eenrehande half twivel. Dit es dat leste poent daermen staende in mach bliven sonder onthopen. Dese mensche soect gherne goede menschen ende claecht hem ende toent sijn ellende ende begheert hulpe ende ghebet der heiligher kerken ende alregoedermenschen. XXVII m WAT DE GHELATEN MENSCHEDOEN SAL Hier sal de mensche merken met oetmoedigher herten dat hi van hem selven niet en heeft dan ghebrec; ende hi sal spreken in verduldicheden ende in ghelatenheden sijns selfs dat woert dat die heilighe man Job sprac: „God gaf, God nam: alsoe alst den Here behaghede, alsoe eest gheschiet. Die name Gods si ghebenedijt”. Ende hi sal hem selven laten in allen dinghen ende spreken ende meinen metter herten: „Here, alsoe gherne willic arm sijn van alle dien dies ic berovet bin alse rike, Here, op dat ghijt wilt ende u eerlijc si. Here, niet mijn wille nader naturen maer u wille ende mijn wille naden gheeste die moeten gheschien. Here, want ic u eighen bin ende alsoe gherne sijn wille in die helle alse inden hemel op dattet u loffelijc si, doet u edelheit, Here, met mi”. Van allen doeghen ende van alre ghelatenheit sal die mensche ene inwendighe vroude maken ende offeren hem in die hande Gods ende verbliden hem dat hi doeghen mach in die ere Gods. Es hem recht in deser wisen, soe en smaecte hi noyt soe innighe vroude; want gheen dinc en es ghenoechlikere den minnare Gods dan dat hi ghevoelt dat hi sijns liefs eighen es. Ende es hi rechte op ghegaen inden wech der doghede tote in dese wise, al en heeft hi alle die manieren niet ghehadt die hier vore ghetoent sijn: dies en es ghene noet op dat hi den gront der doghede in hem ghevoelt; dat es in werkene oetmoedighe ghehoirsamheit ende in lidene verduldighe ghelatenheit. In desen tween bestaet dese wise in ewigher sekerheit. In desen tide vanden jare loept de sonne des hemels in libra, dats inde waghescale; want dach ende nacht staen dan in eenre ghelijcheit ende die sonne deelt dat licht yeghen die donkerheit. Alsoe ghelikerwijs staet Christus met den ghelatenen mensche inde waghescale. Ghevet hi soete ofte suer, donkerheit ofte claerheit: wat hi op leecht, de mensche weghetet effene; alle dinc staen hem ghelijc sonder die sonde allene, die sal te male verdreven sijn. Alse dese ghesate mensche aldus alles troests berovet sijn ende rechte na haren dunkene alre doghede quite sijn ende van Gode ende van allen creaturen ghelaten sijn (eest dat si wel gaderen connen): alrehande vrucht, coren ende wijn, es nu volbracht rijp ende tidich. Dat es wel in schijn: al dat de lichame doeghen mach, in welkerwijs dat si, dat sal men Gode gherne offeren vrilike sonder wedersegghen dies oversten willen. Alle die uutwendighe ofte die inwendighe doghede diemen ye in brande van minnen met gheloste oefende die salmen nu na datmense bekent ende vermach oefenen met arbeide ende met goeder herten ende offerense Gode: soe en warense Gode noyt soe weert. Si en waren oec noyt soe edel noch soe fijn. Alle dies troests die God ye ghegaf dies salmen gherne ontberen ende ledich sijn op dattet Gode eerlijc si. Dit es die vergaderinghe des corens ende alrehande tidigher vruchte daermen ewelike af leven sal ende rike sijn met Gode. Aldus werden de doghede volbracht ende mestroest wert ewich wijn. Van desen menschen ende van haren levene ende van hare verduldicheit werden ghebetert ende gheleert alle diese kennen ende die bi hem sijn; ende alsoe wert dat coren haerre doghede ghesayt ende ghemenichfoldicht in orbore alre goeder menschen. Dit es die vierde maniere die den mensche naden lijfliken crachten ende naden nedersten dele sijns selfs chiert ende volmaect in innigher oefeninghen; niet alsoe si en moghen sonder onderlaet toenemen ende volmaecter werden; maer want dese menschen van Gode ende van hem selven ende van allen creaturen sterkelike besocht ende gheproeft ende becoert ende bestreden werden hier omme es hem die doecht der ghelatenheit ene sonderlinghe grote volmaectheit. Nochtan es ghelatenheit ofte verteghenheit eighens willen inden wille Gods van node noet allen menschen die behouden willen sijn. XXVIII m EEN GHELIKENISSE HOEMEN GHEHINDERT MACH WERDEN IN DESER VIERDER WISEN Wantet nu in desen tide vanden jare evennachtich es, soe nedert die sonne ende vercoelt die tijt. Ende soe laden selke onbehoede menschen quade humore die vervullen de maghe ende maken onghesonde ende menigherhande siecheit; ende si doen verliesen die ghelost ende den smaec alre goeder spisen. Ende selken mensche bringhen si ter doot. Van quaden humoren ontaerden selke mensche ende laden dat water, daer si langhe af quelen ende sommighe af sterven. Van overtollighen humoren comen sochte ende reden daer vele menschen af quelen ende bi wilen af sterven. Also ghelikerwijs: alle die menschen die van goeden wille sijn ofte die Gods ye ghesmaecten ende daer na sneven ende verdolen van Gode ende vander waerheit die quelen alle in gherechten voirtgane ofte si sterven der doghede ofte ewichs doots van enich derre siecheden ende selke van allen drien. Ende sonderlinghe in deser ghelatenheit behoeft de mensche groter stercheit ende hem te oefene na die wise die ic u te hants leerde: soe en wert hi niet bedroghen. Maer die onwise mensche die hem qualike regheert hi valt lichte in dese siecheden; want die tijt es in hem vercoelt. Hier omme vertraecht de nature in dogheden ende in goeden werken ende begheert ghemac ende saechtheit des lichamen, selke wile onbeschedelike ende meer dan noet es. Ende selke namen gherne troest van Gode mochte hi hem werden sonder cost ende arbeit. Ende selke soeken solaes in creaturen, daer dicwile grote scade na volcht. Ende selken dunct dat si cranc ende teder sijn ende al verteert ende dat al hare noet es datse vercrighen connen ofte dat si haren lichame in rasten ende in ghemacke ghedoen moghen. Alse de mensche aldus hem neighet ende volcht onbeschedelike lijfliken dinghen XXIX ïïk. NOCH VAN ENER ANDERE HINDERNISSE Sk Alse de mensche aldus in onghesontheden ende in vercoutheden valt, soe laedt hi bi wilen dat water dat es ene gheneichtheit uutwendigher hebbinghen ertscher dinghen. Soe dese mensche meer vercrighen soe si meer begheren, want si laden dat water. De lichame dat es de appetijt ende de ghelost dat wert hem sere groet ende de dorst en mindert niet; maer dat aenschijn der consciencien ende der beschedenheit wert smal ende magher, want si maken hinder ende middel den invlote der gracien Gods. Eest dat si dat water ertscher hebbinghen laden bider herten, dat es dat sire met ghebrukeliker liefde op rasten, soe en moghense niet wandelen in werken van caritaten; want si sijn cranc, die inwendighe gheest ende die adem es hem te cort, dat es die gracie Gods ende innighe caritate ghebrect hem. Ende hier omme en moghense des waters ertscher rijcheit niet losen; maer dat herte werter mede omvaen; ende dicwile gheschiet dat sire ewichs doots in versmachten. Maer die dat water ertscher dinghe verre beneden der herten laden, alsoe dat si des goets gheweldich sijn dat sijs losen moghen daers noet es: al quelense langhe in ongheordender gheneichtheit, si moghen doch wel ghenesen. XXX VAN VIERE MANIEREN VAN REDEN DIE DEREN MOGHEN DEN MENSCHEN m In viere manieren van reden vallen bi wilen dese menschen die vervult sijn met quaden humoren, dat es met ongheordender gheneichtheit lijflijcs ghemacs ende vremts troests van creaturen. Die ierste rede diehetet daghelijcs, dat es menichfoldicheit van herte; want dese menschen willen van alle dinghen weten ende te allen dinghen spreken ende alle dinc callingheren ende berechten ende haers selfs verghetense dicwile. Vremder sorghen draghen si vele; dic- ende lijfliken ghemacke, dit sijn al quade humoren die vervullen de maghe dat es des menschen herte ende benemen hem den smaec ende de ghelost alre goeder spisen dat es alre doghede. wile moeten si haren on wille horen; met deinen ocsunen mach mense storen. Haer ghepeis es menigherhande, nu dus nu soe, nu hier nu daer: het gheliket den winde. Dit es een daghelijcs rede; want hiermede sijn si becommert ende onledich ende menichfoldich van smorgens toten avonde ende bi willen snachts slapende ende wakende. Al mach dit bestaen metter gracien Gods ende sonder dootsonde, het hindert doch der innicheit ende inwendighe oefeninghe ende smaec van Gode ende van allen dogheden. Ende dit es ene ewighe scade. Ë& Die ander rede comt over anderen dach. Die hetet onghestadicheit. Al merret hi langhere, hi es dicwile sorchlikere. Dese rede es tweerhande; die een comt van ongheordender hitten ende die ander van couden. Den ghenen die van onghetemperder hitten comt dien hebben sommighe goede liede; want, alsi gheroert werden van Gode ofte die gheroert hebben gheweest ende daer ghelaten werden van Gode, soe vallen si some in onghestadicheit. Alse nu kiesen si ene wise, alse morghen ene andere; ende, alse in desen tide willen si swighen, enen anderen tijt willen si spreken. Nu willen si in dese ordene gaen, nu in die andere. Alse nu willen si al hare goet om Gode gheven, alse nu willen sijt behouden. Alse nu willen si achter lande lopen, alse nu willen si hem in ene cluse sluten. Alse nu willen si dicke ten sacramente gaen, ende daer na in corten tiden achten sijs lettel. Selke wile willen si harde vele lesen, ende daer na in corten tide vele swighen. Dit es algader nieuvinghelheit ende onghestadicheit die den mensche hindert ende let te verstane inwendighe waerheit; ende si beneemt den gront ende de oefeninghe alre innicheit. Nu verstaet waer af dese onghestadicheit comt in goeden menschen. Wanneer die mensche sijn meininghe ende sinewerclike drift van binnen meer set op doghede ende op utewendighe wisen dan op God ende op enicheit met Gode, al blijft hi inder gracien Gods (want hi meint God inden dogheden), doch es sijn leven onghestadich; want hi en ghevoelt hem niet rastende in God boven alle doghede. Ende hier omme heeft hi dies hi niet en weet; want dien hi soect in dogheden ende in menichfoldigher wisen dien heeft hi in hem selven boven meininghe ende boven doghede ende boven alle wisen. Daer omme: sal dese mensche dese onghestadicheit verwinnen, soe moet hi leren te rastene boven alle dogheden in Gode ende in die hoghe enicheit Gods. Die ander rede der onghestadicheit, die van coudencomt, dien hebben alle die menschen die Gode meinen ende yet daer bi setter! dat mede ghesocht ende ghemeint wert onordenlike. Dese rede comt van couden; want daer es cleine die hitte der caritaten daer vremde dinghen met Gode de werken der doghede driVen ende herwecken. Dese lieden sijn onghestadich van herten; want in alle dinghen die si doen soect nature heimelike dat hare, ende dicwile sonder hare weten, want si en kennen hem selven niet wale. Dese menschen kiesen ende vertien alse nu ene wise, alse nu ene andere; alse nu willen si den enen te biechten ende te rade gaen van al haren levene, ende alse morghen kiesen si enen anderen. Van allen dinghen willen si raets vraghen ende selden yemants raets volghen. Al datmen hem mispriset ende lachtert dat souden si gherne onsculdighen ende versconen. Scoenre woerden hebben si vele, maer daer es lettel inne. Gherne namen si dicwile ere van dogheden met deinen werken. Si begheren dat hare dogheden openbare werden ende hier omme sijn si idel ende en smaken hem noch Gode niet. Andere menschen willen si leren ende node willen si gheleert ofte berespt sijn. Ene natuerlike gheneichtheit op hem selven, ende ene verborghene hoverde, maect dese onghestadich. Dese lieden gaen op den boert vander hellen: misterden si yet meer, si vallen daer inne. §& Ute desen rede der onghestadicheit comt bi wilen, in selken menschen, de vierden dach rede: dat es ene vervremtheit Gods ende sijns selfs ende der waerheit ende alre doghede. Ende soe valt de mensche in ene dwalinghe dat hi niet en weet waer hijt heeft ofte wat hi doen soude. Dese siecheit es sorchlikere dan enighe der andere. ]§& Ute deser vervremtheit valt die mensche bi wilen in enen rede die hetet die dobbel quaerteine: dat es on- achtsamheit. Dan wert die vierde dach ghedobbeleert ende cume mach hi meer ghenesen; want hi wert roekeloes ende onachtsam alles dies hem noet es ten ewighen levene. Soe mach hi in sonden vallen ghelijc enen die noyt van Gode en wiste. Mach hem dat gheschien die hem qualike regheren in deser wisen der ghelatenheit, soe moghen si hem sere ontsien die nie van Gode noch van innighen levene en wisten noch van enighen smake dien goede menschen hebben in haerre oefeninghen. XXXI rn EEN EXEMPEL HOE WI IN CHRISTO DESE VIERE WISEN VINDEN VOLCOMEN m. Wi moeten wandelen inden lichte, op dat wi niet en dolen, ende merken Christum die ons dese viere wisen gheleert ende voir ghegaen heeft. Christus die clare sonne die ghinc op inden hemel der hoghere Drievoldicheit ende inder dagheraet sire glorioser moeder der maecht Marien, die ene dagheraet ende ene beghin was ende es des daechs alre gracien daer wi ewelike in verbliden selen. Nu merket: Christus hadde ende heeft noch wel die ierste wise, want hi was enich ende verenicht. In hem waren ende sijn vergadert ende verenicht alle die doghede die ye ghedaen werden ende emmermeer ghedaen selen werden ende daer toe alle de creaturen die de doghede wrachten ofte werken selen. Aldus washi enich Sone des Vader ende verenicht menscheliker naturen. Ende hi was innich; want hi brachte dat vier in ertrike dat alle heilighen ende alle goede menschen ontvonct heeft. Ende hi droech ene ghevoellike liefde ende trouwe tote sinen Vader ende tote alle den ghenen die sijns ewelike ghebruken selen. Ende sine devocie ende sine minnende op draghende herte begheerde ende berrede vore sinen Vader omme alre menschen noet. Al sijn leven ende al sine werke, van buten ende van binnen, ende alle sine woerde dat was danc, lof, ende ere sijns Vader. Dit es die ierste wise. §£> Die minlike sonne Christus die blicte ende scheen noch claerre ende hetere; want in hem was ende es volheit alre gracien ende alre gaven. Ende hier omme vloyde Christus herte endc sine maniere ende sine wandelinghe ende sijn dienst in goedertierenheden ende in saechtmoedicheden ende in oetmoedicheden ende in mildicheden; ende hi was soe gracioes ende soe minlijc dat sine wandelinghe ende sijn wesen alle menschen trac die goeder naturen waren. Hi was die onbesmette lelie ende die ghemeine veltbloeme daer alle goede menschen honich ewigher soeticheit ane laden ende ewichs troests. Van allen den gaven die der menscheit Christi ye ghegheven worden soe dancte ende lovede Christus na sire menscheit sinen ewighen Vader, die een vader es alre ghiften ende alre gaven; ende raste naden oversten crachten sire sielen boven alle gaven in die hoghe enicheit Gods daer alle gaven ute vloyen. Aldus hadde hi die andere wise. Christus die gloriose sonne blicte ende scheen noch hoghere ende claerre ende hetere; want alle sine leefdaghe waren sine lijflike crachte ende sine ghevoellijcheit, herte ende sin, gheeischt ende ghenoedt vanden Vader tot diere hogher gloriën ende weelden dier hi nu ghevoellike naden lijfliken crachten ghesmaect; ende hi wasser selve toe gheneicht nader affectien, natuerlike ende overnatuerlike; nochtan woude hi verbeiden in deser ellenden dies tijts dien die Vader inder ewicheit vore ghesien ende gheordent hadde. Aldus hadde hi die derde wise. Doe die bequamelike tijt quam dat Christus alle die vruchte der doghede die ye ghewracht worden ende emmermeer ghewracht souden werden, doen hi die voeren ende vergaderen woude in den ewighen rike, doen begonste die ewighe sonne te daelne; want Christus nederde hem ende gaf sijn lijflike leven inde hande sire viande. Ende hi wart onbekent ende ghelaten van sinen vrienden in selker noet; ende der naturen wart onttrocken alle troest van buten ende van binnen, ende op hare wart gheladen ellende ende pine, versmaetheit ende last, ende bordene ende coep alre sonde te betaelne na gherechticheit. Ende hi droecht in oetmoedigher verduldicheit ende hi wrachte die stercste werke van minnen in deser ghelatenheit. Ende hi heeft daer met hercreghen ende ghecocht onse ewighe erfachticheit. Aldus es hi ghechiert inden nedersten dele sire edelre menscheit; want daer in heeft hi leden om onse sonden desen arbeit. Ende hier omme hetet hi behoudere der werelt ende es verclaert ende glorificiert ende verhaven ende gheseten ter rechter hant sijns Vader ende regneert in moghentheit; ende alle creature boecht hare knien, hemelsche, ertsche, ende helsche, vore sinen hoghen name in ewicheit. XXXII m HOE DIE MENSCHE LEVEN MOET, SAL Hl VERCLAERT WERDEN Die mensche die in sedeliken dogheden leeft naden gheboden Gods in gherechter ghehoirsamheit ende daer toe hem oefent in inwendighen dogheden na wise ende drift des heilichs Gheests in allen treckene ende in sprekene na gherechticheit; ende die sijns niet en soect in tijt noch in ewicheit, ende donkerheit ende swaerheit ende alrehande ellendicheit effene weghen ende draghen can in gherechter verduldicheit, ende Gode danct van allen, ende offert hem op in oetmoedigher ghelatenheit: hi heeft die ierstetoecomstChristiontfaen na wise inwendigher oefeninghen. Ende hi es met innighen levene ute ghegaen ende heeft in hem selven ghechiert met riken dogheden ende met gaven levendicheit dies herten ende die lij flike ghevoellike enicheit. Alse die mensche wel ghepurgheert ende ghesaet es ende in ghetrocken es naden nedersten dele, soe mach hi inwendich verclaert werden alst Gode tijt dunct ende hijt ghebiedt. Ende oec mochte hi herde saen verclaert werden biden beghinne sijns keers, opdat hi hem gheheel opdroeghe inden wille Gods ende verteghe alre eighentheit sijns selfs: daer ane gheleghet al. Maer hi moeste namaels die wisen ende die weghe op gaen die hier vore ghetoent sijn, beide in uutwendighen ende in inwendighen levene; ende dat soude hem lichtere sijn dan enen anderen die van beneden opwert gaet; want hi hadde meer lichts dan die ander menschen. XXXIII VANDER ANDER TOECOMST CHRISTI Nu willen wi voirt spreken vander ander wisen der toecomst Christi in inwendigher oefeninghen daer die mensche met ghechiert ende verclaert ende gherijct wert naden drien hoechsten crachten der sielen. Dese toecomst willen wi gheliken eenre levender fonteinen met drien rivieren. §&> Dese fonteine, daer dese rivieren ute vloyen, dat es die volheit der gracien Gods in enicheit ons gheests. Daer hout hare die gracie: weselike naden inblivene alse ene volle fonteine, werkelike naden utevloyene met rivieren in elke cracht der sielen na haren behoeven. Dese rivieren dat sijn sonderlinghe invlote ofte inwerkinghen Gods in die hoechste crachte, daer Godin werket overmits middel der gracien in menigher wijs. XXXIV mHOE DIERSTE RIVIERE DESER FONTEINEN CHIERT DE MEMORIE ïïb. Die ierste riviere der graden die God vloyen doet in deser toecomst dat es ene pure eenvoldicheit die lichtet inden gheeste sonder onderscheet. Dese riviere neemt haren oirspronc inder fonteinen in enicheit des gheestes ende vloyt rechte neder ende doregaet alle die crachte der sielen, die overste metten nedersten, ende verheftse boven alle menichfoldicheit ende onledicheit endemaect inden mensche eenvoldicheit ende toent ende gheeft hem inwendighen bant in sijns gheests enicheit. Aldus wert die mensche verhaven nader memorien ende ontslaghen van vremden invalle ende van onghestadicheden. Sk Nu eischt Christus in desen lichte een uutgaen na wise des lichts ende deser toecomst. Soe gaet de mensche ute endemerket ende vindet hem selven, overmits dit eenvoldighe licht dat in hem ghestort es, ghevoeghet ende ghestadicht ende dore gaen ende onthouden in enicheit sijns gheests ofte sire ghedachten. Hier wert de mensche ghehoecht ende gheset ineen nuwe wesen, ende hi keert hem in ende stelt sine memorie op bloetheit boven alle invalle sinliker beelden ende boven menichfoldicheit. Hier besit de mensche weselike ende overnatuerlike enicheit sijns gheests alse sine eighene woninghe ende sijns selfs ewighe persoenlike erfachticheit. Altoes heeft hi natuerlike ende overnatuerlike neighen in die selve enicheit; ende die selve enicheit sal hebben overmits die gaven Gods ende eenvoldighe meininghe een ewich minlijc neighen toe dire hogher enicheit daer die Vader ende die Sone in bande des heilichs Gheests verenicht sijn met allen heilighen. Ende hier met es hi der ierster rivieren, die enicheit eischt, ghenoech. XXXV rn. HOE DIE ANDERE RIVIERE VERCLAERT DAT VERSTENNISSE Wk Overmits inwendighe liefde ende minlijc neighen ende godlike trouwe ontsprinct de andere riviere van volheden der gracien in enicheit dies gheests, ende dat es ene gheestelike claerheit die vloyt ende licht inden verstane met onderschede in menigher wisen. Want dat licht toent ende gheeft inder waerheit onderscheet in allen dogheden. Maer dat en leecht niet al in onser macht; want, al hebbewi dit licht altoes in onser sielen, God doetet swighen ende spreken; ende hi maecht vertonen ende berghen, gheven ende nemen, in tide ende in stade; want dat licht es sine. Ende daer om werket hi in desen lichte ende alse hi wilt ende daer hi wilt ende dien hi wilt ende dat hi wilt. Dese menschen en behoeven gheenre revelacien van node, noch datse ghetrocken werden boven den sinnen; want hare leven ende hare woninghe ende hare wandelinghe ende hare wesen es inden gheeste boven sin ende boven sinlijcheit. Ende daer toent God desen mensche wat hi wilt, dies hem noet es ofte anderen menschen. Nochtan mochte God, woude hi, desen menschen beroven haerre uutwendigher sinne ende tonen hem van binnen vremde geliken ende toecomende dinghe in menigher wisen. Sk Nu wilt Christus dat dese mensche uutga ende wandele inden lichte na wise des lichts. Nu sal dan dese verclaerde mensche utegaen ende merken sin en staet ende sijn leven van binnen ende van buten ofte hi een volcomen ghelijc draghet Christi na sire menscheit ende oec na sire godheit. Want wi sijn ghescapen tot den beelde ende tot den ghelikenisse Gods. Ende hi sal sine verclaerde oghen op heffen in verstendigher waerheit met verlichter redenen ende merken ende anesien creaturlikerwijs die hoghe nature Gods ende die grondelose eighenscape die in Gode sijn; want ere grondeloser nature behoren grondelose doghede ende werken. ïïk. Die hoghe nature der Godheit wert ghemerct ende ane ghesien: hoe si es simpelheit ende eenvoldicheit, ontoeganclike hoecheit ende afgrondighe diepheit, onbegripelike breide ende ewighe lancheit, ene duistere stille ende ene wilde woestine, alre heilighen raste in enicheit, een ghemeine ghebruken sijns selfs ende alre heilighen in ewicheit. Noch mocht men merken menich wonder inder grondeloser see der Godheit; al eest dat wi sinlike gheliken setten, om grofheit der sinne, dien wijt van buten tonen: dat wert doch inder waerheit van binnen ghemerct ende ane ghesien een grondeloes goet sonder wise; maer, alse ment van buten tonen sal, soe gheeft men hem gheliken ende wisen in menigher wijs, na dat dies menschen redene verclaert es diet toent ende voirtbrinct. Dese verclaerde mensche sal oec merken ende anesien die eighenscap des Vader inder Godheit: hoe hi es almachtighe cracht ende moghentheit, scheppere, beweghere, onthoudere, beghin ende einde, alre creaturen saké ende iersticheit: dit toent die riviere der gracien der verlichter redenen in claerheden. Si toent oec eighenscap dies ewighen Woerts: afgrondighe wijsheit ende waerheit, exemplaer alre creaturen ende levendicheit, die ewighe regule sonder wandelbaerheit, een anestaren ende een dore sien alre dinc sonder bedectheit, een dore schinen ende een verclaren alre heilighen in hemel ende in erde na weerdicheit. Want nu dese riviere der claerheit gheeft menighe wise in onderschede, soe toent si oec der verlichter redenen eighenscap des heilichs Gheests: onbegripelike caritate ende mildicheit, ontfermherticheit ende ghenadicheit, ongheeinde trouwe ende onsticheit, onbegripelike grote uutvloyende rijeheit, ende afgrondighe goede dorevloyende alle hemelsche gheeste in weldicheit; ene vierighe vlamme diet al verberretinenicheit; ene vloyende fonteine, rike van allen smake na yeghewelcs begheerlijcheit; een bereiden ende een inleiden alre heilighen in hare ewighe salicheit; een omvaen ende een doregaen des Vaders ende des Soens ende alre heilighen in ghebrukeliker enicheit. Dit wert al gemerct ende ane ghesien onghedeelt ende sonder partie in ere eenvoldigher naturen der Godheit. Ende noch tan staen dese eighenscape persoenliker wijs na onsen ghemerke inmenichfoldich onderscheet. Want, moghentheit ende goetheit ende miltheit ende waerheit, in desen es na onsen siene groet onderscheet: nochtan staet al in enicheit ende onghedeelt inder hogher naturen der Godheit. Maer de wederdraghinghe die de persoenlike eighenscape maken die bestaen in een ewich onderscheet. Want die Vader ghebaert onderscheet. Want de Vader ghebaert sinen Sone sonder onderlaet, ende hi en wert selve niet gheboren; ende die Sone wert gheboren, ende hi en mach niet baren: ende aldus heeft die Vader altoes enen Sone inder ewicheit ende die Sone enen Vader. En dit sijn die wederdraghinghen dies Vaders toten Sone ende dies Soens toten Vader. Ende die Vader ende die Sone gheesten enen Gheest, dat es haerre beider wille ofte minne. Ende dese Gheest en baert noch en wert gheboren; maer hi moet ewelike uutvloyende van hen beiden ghegheest werden. Ende dese drie persone sijn één God ende één Gheest. Ende alle die eighenscape met uutvloyenden werken sijn ghemeine alle den personen, want si werken in crachte ere eenvoldigher naturen. XXXVI m, HOEMEN COMT IN EEN VERWONDEREN VAN DEN GHEMEINE UTEVLOYENE GODS W. Die onbegripelike rijcheit ende hoecheit ende uutvloyende milde ghemeinheit godliker naturen die trect den mensche ineen verwonderen, ende sonderlinghe verwondert desen mensche die ghemeinheit Gods ende sijn uutvloyen boven alle dinc; want hi siet dat onbegripelike wesen een ghemeine ghebruken Gods ende alre heilighen. Ende hi siet diegodlike persone eenghemeine uutvloyen ende werken in gracien ende in gloriën, in naturen ende boven nature, in allen staten ende in allen tiden, in heilighen ende in menschen, in hemel ende in erde, in allen creaturen die redelijc ofte onredelijc ofte materilijc sijn, na yeghewelcs weerde ende behoefte ende ontfenclijcheit. Ende hi siet ghescapen hemel ende erde, sonne ende mane, ende die viere elemente met allen creaturen, ende den loep des hemels ghemeine. God es ghemeine met allen sinen gaven; die inghele sijn ghemeine, die siele es ghemeine in allen crachten ende in alle den live ende in allen den leden ende in eiken lede al; want men en machse niet delen het en si na redene. Want die overste crachte ende die nederste, gheest ende siele, hebben onderscheet na redene: nochtan eest één inder naturen. Aldus es God yeghewelken al ende sonderlinghe ende doch ghemeine allen creaturen; want overmits hem sijn alle dinc; ende in hem ende ane hem hanghet hemel ende erde ende alle nature. Alse de mensche aldus merket die wonderlike rijcheit ende die hoecheit godliker naturen ende alle die menichfoldighe gaven die hi gheeft ende biedet sinen creaturen, soe wast inwendich in hem een verwonderen van alsoe menichfoldigher rijcheit ende hoecheit ende ongheeinder trouwen die hi hevet te sinen creaturen. Hier ute ontsprinct ene sonderlinghe inwendighe vroude des gheests ende een hoghe toeverlaet in God, ende dese inwendighe vroude omvaet ende doregaet alle die crachte der sielen ende innicheit des gheests. XXXVII m HOE DIE DERDE RIVIERE STADICHT DEN WILLE IN ALRE VOLMAECTHEIT Overmits dese vroude ende volheit der gracien ende godlike trouwe ontsprinct ende vloyt die derde riviere in deser selver enicheit des gheests. Dese riviere ontvonct den wille ghelijc den viere ende verslint ende verteert alle dinc in enicheit ende overvloyt ende dorevloyt alle die crachte der sielen met riken gaven ende met sonderlingher edelheit, ende si maect inden wille ene subtile gheestelike minne sonder arbeit. Nu sprect Christus inwendich inden gheeste overmits dese berrende riviere: „gaet ute met oefeninghen na die wise deser gaven ende deser toecomst”. Overmits die ierste riviere, dat es een eenvoldich licht, soe es die memorie verhaven boven sinlike invallen ende gheset ende ghestadicht in enicheit des gheests. Overmits die andere riviere, dats inghestorte claerheit, soe es verstennisse ende redene verlicht te bekennene alrehande wise der doghede ende oefeninghe ende heimelijcheit der scrifturen met onderschede. Overmits die derde riviere, dat es ene inghegheeste hitte, soe es die hoghe wille ontvonct in stilre minnen ende ghegavet met groter rijcheit. Aldus es dese mensche een gheestelijc verlicht mensche worden; want die gracie Gods hout hare alse ene fonteine in enicheit des gheestes, ende de riviere maken inden crachten een uutvloyen met allen dogheden, ende die fonteine der gracien eischt altoes een weder vloyen inden selven gronde daer dat vloyen uut comt. XXXVIII m HOE DIE MENSCHE DIE GHESTADICHT ES UTE SAL GAEN IN VIER MANIEREN m Nu sal de mensche, ghestadicht in bande van minnen, wonende bliven in enicheit sijns gheests; ende hi sal ute gaen met verlichter redenen ende met overvloedigher caritaten in hemel ende in erde ende merken alle dinc met clare beschedenheit ende gheven alle dinc ute gherechter miltheit ende ute godliker rijcheit. S& In vier wisen wert dese verclaerde mensche gheeischt ende gheneicht uut te gane. Die ierste wise es te Gode ende tote allen heilighen; die andere wise es ten sondaren ende te allen verkeerden menschen; dat derde ute gaen es inden vagheviere; ende dat vierde es tote hem selven ende tote allen goeden menschen. XXXIX m DAT lERSTE UTEGAEN SAL SIJN TE GODE ENDE TOTE ALLEN HEILIGHEN m Nu verstaet: de mensche sal uutgaen ende merken Gode in sire gloriën met allen heilighen. Ende hi sal anesien dat rike milde vloyen Gods met gloriën ende met hem selven ende met onbegripeliker weelden in 6 alle heilighen na alre gheeste ghelost ende hoe si weder vloyende sijn met hem selven ende met al dat si ontfaen hebben ende gheleisten moghenin dieselve rike enicheit daer alle weelde utecomt.ES> Dit vloyen Gods eischt altoeseenwedervloyen; want God es ene vloyende ende ebbende see die sonder onderlaet vloyt in alle sine gheminde na elcs behoeven ende weerde; ende hi es weder in ebbende alle die ghegaeft sijn, in hemel ende in erde, met al dat si hebben ende vermoghen. Ende selken eischt hi meer dan si gheleisten connen, want hi toent hem soe rike ende soe milde ende soe grondeloes goet; ende in desen tonene eischt hi minne ende ere na sine weerde. Want God wilt van ons ghemint sijn na sine edelheit, ende hier in faelgieren alle gheeste, ende aldus wert de minne sonder wise ende sonder maniere; want si en wetent hoe gheleisten noch toebringhen. Want alre gheeste minne es ghemeten; ende hier omme wert die minne altoes van iersten begonnen, op dat God ghemint worde na sinen eisch ende na hare begheerte. Ende hier omme vergaderen alle gheeste sonder onderlaet ende maken ene berrende vlamme in minnen, op dat si dat werc volvoeren mochten dat God ghemint worde na sine edelheit. Redene toent clare dat dat onmoghelijc es den creaturen ; maer minne wilt emmer minne volbringhen ofte versmelten ofte verberren ende te niete werden in haer faelgieren. Nochtan blijft God onghemint na weerde, van allen creaturen; ende dat es der verlichter redenen ene grote wellost ende ghenoechlijcheit dat hare God ende hare lief soe hoghe ende soe rike es dat hi allen ghescapenen crachten onthoecht ende van niemene ghemint en es na sine weerde dan van hem selven. §& Dese rike verclaerde mensche ga vet alle chore ende alle gheeste ende eiken sonderlinghe na sine weerde uter rijcheit sijns Gods ende ute mildicheden sijns selfs gronts die verclaert es ende overvloyt met groten wondere. Hi vaert omme alle chore ende alle love ende alle wesene ende merket dat in wonen Godsnayeghewelcs edelheit. Dese verclaerde mensche vaert snel gheestelike omme ende dore alle hemelsche scaren, rike ende overvloyende in caritaten, rike ende overvloedich makende aldathemelschehereinnuwer gloriën: ende al uter riker overvloedigher drieheit ende eenheit godliker naturen. Dit es dat ierste uutgaen te Gode ende te sinen heilighen. XL m DAT ANDER UTEGAEN SAL SIJN TOTE ALLEN SONDIGHEN MENSCHEN §& Dese mensche sal bi wilen nedergaen ten sondaren met groter compassien ende met milder ontfermherticheit ende draghense te Gode met innigher devocien ende met groten ghebede ende vermanen Gode alle dies goets dat hi es ende dat hi vermach ende dat hi ons ghedaen ende gheloeft heeft, rechte alse ofte hijs vergheten hadde: want hi wilt ghebeden sijn. Ende caritate wilt al hebben dat si begheert; nochtan en wilt si niet crighelijc noch eenwillich sijn; maer si bevelet al der riker goeden ende der miltheit Gods: want God sonder mate mint, ende hier in blijft de minnende best tevreden. Want nu dese mensche ene ghemeine minne draecht, so bidt hi ende begheert dat God late vloyen sine minne ende sine ontfermicheit in heidene ende in Joden ende in alle onghelovighe menschen; op dat hi ghemint ende bekent ende gheloeft werde in hemelrike ende dat onse glorie ende vroude ende vrede ghemeret werde in allen einden van ertrike. Dit es dander uutgaen ten sondaren. XLI m. DAT DERDE UUTGAEN SAL SIJNTOTE SINEN VRIENDEN IN DEN VAGHEVIERE m, Bi wilen sal de mensche anesien sine vriende inden vagheviere ende merken hare ellende ende hare verlanghen ende hare sware pine. Dan sal hi anebeden ende aneroepen die ghenadicheit ende die ontfermicheit ende die miltheit Gods ende tonen haren goeden wille ende hare grote ellende ende hare verlanghen na diere riker goeden Gods ende vermanen dat si ghestorven sijn in minnen ende al hare toeverlaet staet in sire passien ende in sire ghenadicheit. §& Nu verstaet: bi wilen mochte geschien dat dese verlichte mensche mochte werden geeischt sonderlinghe vanden gheeste Gods vore een dinc te biddene, vore enen sondare ofte vore ene siele ofte vore enighen gheesteliken orbore; alsoe dat de mensche wel mercte ende proefde dat ware een werc des heilichs Gheests, niet crijch noch eenwille noch nature. Soe wert die mensche bi wilen soe innich ende soe ontvonct in sinen ghebede dat hi ontfaet ene gheestelike antwoerde dat sijn ghebet ghehoirt es. Ende inden selven tekene chesseert die drift des gheests ende dat ghebet. XLII m. DAT VIERDE UUTGAEN ES TE HEM SELVEN ENDE TE ALLEN GOEDEN MENSCHEN m. Nu sal die mensche comen te hem selven ende tote allen menschen die van goeden wille sijn ende smaken ende merken die vergadertheit ende die eendrachticheit die si hebben in minnen; ende sal begherenende bidden Gode dat hi late vloyen sine ghewoenlike gaven, op dat si ghestadicht bliven in sire minnen ende sire ewigher eren. Dese verclaerde mensche sal wisen ende leren, berespen ende dienen, in trouwen ende na beschedenheden, allen menschen; want hi draecht ene ghemeine minne. Ende daer omme es hi ene middelere tusschen Gode ende allen menschen. Ende hi sal hem inkeren met gheheelheden, met allen heilighen ende met allen goeden menschen, ende besitten in vreden die enicheit sijns gheests ende daer toe die hoghe enicheit Gods daer alle gheeste in rasten. Dit es een ghewarich gheestelijc leven; want alle wisen ende alle doghede, inwendighe ende uut wendighe, ende die hoechste crachte der sielen werden hier mede ghechiert overnatuerlike na gherechter behoirlijcheit. XLIIIWL HOE MEN DIE BEKENNEN SAL DIE GHEHINDERT WERDEN IN GHEMEINRE MINNEN W. Eenrehande menschen vintmen die herde subtijl sijn van woerden ende behendich te bewisene hoghe dinghe; nochtan en smaken si niet derre verclaerder wisen noch derre ghemeinre minnen in mildicheden. Op dat dese menschen hem selven leeren kennen ende oec van anderen menschen bekent werden, soe willicse tonen met drien poenten. Inden iersten moghense hem selven bekennen. Inden anderen twee poenten machse elc mensche bekennen die verstendich es. §& Inden iersten poente: daer een verlicht mensche eenvoldich es ende ghestadicht ende sonder ghemerc overmits een godlijc licht, daer sijn si menichfoldich ende onghestadicht ende vol studerens ende ghemercs ende si en smaken gheenre inwendigher enicheit noch onverbeelder ghesaetheit; ende hier in moghense hem selven bekennen. Dat ander poent es: daer die verclaerde mensche heeft van Gode ene inghestorte wijsheit daer hi die waerheit in bekent met onderschede sonder arbeit, daer heeft dese mensche subtile invalle daer hi op imagineert ende dicht ende merct met behendicheden; maer hi en es niet grontrike noch milde in voirtbringhene van leringhen, ende sine leringhe es menichfoldich ende van vremden dinghen ende subtijl; ende si breit ende hindert ende ontcust innighe menschen, noch si en leit noch si en wijst niet te enicheden; maer si leert behendich merken in menichfoldicheden. Dese liede sijn crighelijc hare lere ende haren sin te bewarene, al ware een ander sin alsoe goet alse hare; ende si sijn onoefenachtich ende roekeloes in allen dogheden; si sijn gheestelike hoverdich in al haren wesene: dit es dat ander poent. Dat derde poent es: daer die verclaerde minnende mensche vloyt ghemeine in caritaten in hemel ende in erde (alsoe ghi ghehoirt hebt) daer es dese mensche sonderlinghe in allen dinghen. Hem dunct dat hi die wijste ende die beste es. Hi wilt dat men van hem ende van sijnre leringhe vele houde. Al dat hi niet en leert noch en raedt, noch die sine wise niet en voeren ende aen hem niet en hoofden, hem dunct rechte dat si dolen. Hi es wijt ende gherume inder noetorft, ende cleine ghebreke en weecht hi niet sere. Dese mensche en es noch gherecht noch oetmoedich noch milde noch dienstachtich den armen noch innich noch erenstich noch ghevoellijc godliker liefden; noch hi en weet van Gode noch van hem selven in gherechter doechtsamheit. Dit es dat derde poent. Dit merct ende leert ende scuwet in u selven ende in allen menschen daer ghijt in bekent; ende, in XLIV m HOE CHRISTUS EEN GHEMEINE MINNARE WAS ENDE ES ENDE BLIJFT SONDER EINDE m Op dat wi dese ghemeine wise besitten ende beghercn boven alle wisen daer wi af ghesproken hebben (want si die hoechste es), soe willen wi Christum nemen tote enen exempelare die herde ghemeine was ende es ende blijft inder ewicheit; want hi was ghemeine ghesent in ertrike allen menschen te profite diere hem toekeren willen. Nochtan sprect hi selve dat hi niet en es ghesent dan ten scapen die verdorven sijn vanden huse van Israël. Dat en sijn niet allene die Joden maer alle die ghene die Gode ewelike bescouwen selen, die behoren ten huse van Israël ende nieman meer; want die Joden versmaden dat Evangelium, ende die heidene quamen in ende ontfinghent: ende aldus es al Israël behouden, dat sijn alle die ewighe uutvercoerne. §& Nu merket hoe Christus hem selven gaf ghemeine in gherechter trouwen. Sijn innighe hoghe ghebet was uutvloyende te sinen Vader ende ghemeine alle den ghenen die behouden willen sijn. Christus was ghemeine in minnen, in leringhen, in berespene, in troestene met saechtmoedicheden, in ghevene met miltheden, in verghevene met ontfermherticheden. Sijn siele ende sijn lijf, sijn leven ende sine doot, ende sijn dienst was ende es ghemeine. Sine sacramente ende sine gaven sijn ghemeine. Christus en ontfinc nie spise noch dranc ofte enighe noetorft sijns lichamen hi en meinder mede ghemeinen orbore alder menschen die behouden selen sijn, tote ane den lesten dach. Christus en hadde niet propers noch eighens maer al ghemeine, lijf ende siele, moeder ende discipule, mantel ende roe. Hi at, hi dranc, om onsen wille; hi leefde, hi starf, om onsen wille. Sine pine ende sijn doeghen ende sijn ellende was hem proper ende eighen; maer dat profijt ende die nutscap die daer af comen es die es ghemeine. Ende die glorie sijnre verdienten sal ewelike ghemeine sijn. niemene en ordelt alselke dinghe, ghi en bevindet met den werken; want het soude u herte ontreinen te bekennene die godlike waerheit. XLV m EEN BERESPEN ALLE DER GHENE DIE VAN GHEESTELIKEN GOEDE LEVEN ENDE ONGHEORDENT SIJN §& Nu heeft Christus sinen scat ende sine renten ghelaten op ertrike. Dat sijn die sevene sacramente ende uutwendighe goet der heiligher kerken, dat hi met sire doot verarbeit heeft: ende dat soude ghemeine sijn. Ende sijn knecht'e die daer af leven si souden ghemeine sijn. Alle die ghene die van aelmoesenen leven ende in gheesteliken state sijn si souden ghemeine sijn, ten minsten in ghebede: alle gheestelike lieden ende alle die in cloesteren ende in clusen sijn. Inden beghinne der heiligher kerken ende ons gheloefs soe waren pause, bisscoppe, ende priesteren ghemeine; want si bekeerden dat volc ende stichten die heilighe kerke ende onse ghelove, ende si besegheldent met haren bloede ende met hare doot. Dese waren simpel ende eenvoldich, ende si hadden ghestadighen vrede in enicheit des gheestes. Ende si waren verlicht met godliker wijsheit, rike ende overvloedich in trouwen ende in caritaten te Gode ende te allen menschen. Maer nu eest al contrarie; want die nu dat erve ende die renten besitten, die den ghenen ghegheven werden van minnen ende om hare heilicheit, die sijn onghestadich van gronde ende onghesaet ende menichfoldich; want si sijn te male uut ghekeert ter werelt ende en merken niet die dinghe no de saken te gronde die si in handen hebben. Hier omme beden si met den lippen; maer dat herte en smaect niet watte bediedet, dat es dat heimelike wonder dat inder scrifturen ende inden sacramenten ende in haren ambachte verborghen es, des en ghevoelen si niet. Ende hier omme sijn si grof ende plomp ende onverclaert in godliker waerheit; ende si soeken somwijl eten ende drinken ende ghemac des lichamen onmanierlike; ende vergave God dat si reine waren van lichame. Alsoe langhe alsi aldus leven en werden si nemmermeer verclaert; ende alsoe alse die ghene milde waren ende uutvloyende in caritaten ende niet en behielden, alsoe sijn si nu some vree ende ghierich ende hem en machs niet ontbliven. Dat es al contrarie ende onghelijc den heilighen ende der ghemeine wisen daer wi af ghesproken hebben. Ic spreke op den staet na ghemeinen lope: yeghewelc sie hem selven ane ende lere ende berespe hem selven, eest dat hijs behoeft; en behoeft hijs niet, so neme hi vroude ende raste ende vrede in sire goeder consciencien ende diene ende love Gode ende si orberlijc hem selven ende allen menschen inder eren Gods. XLVI W. HOE HEM CHRISTUS GHEMEIN GHELATEN HEVET INDEN SACRAMENTE DIES OUTAERS Want ic dese ghemeine wise sonderlinghe prisen ende loven wille, soe vindic noch een sonderlinghe cleinode dat Christus inder heiligher kerken ghelaten heeft allen goeden menschen inden avont etene ter hogher feesten van Paesschen, dat Christus overliden woude van deser ellenden te sinen Vader, doen hi dat paeschlam gheten hadde met sinen jongheren ende die oude wet volbracht was. In dat einde vander maeltijt ende vander feesten woude hi gheven een sonderlinghe entelmoes dies hi langhe begheert hadde. Ende daer met woude hi die oude wet einden ende die nuwe beghinnen: ende nam broet in sine weerdighe eersame hant ende consacreerde sinen heilighen lichame ende daer na sijn heilighe bloet ende gaeft ghemeine sinen jongheren ende liet ghemeine allen goeden menschen in ewighen profite. Dese gave ende dit entelmoes verblijt ende verchiert alle hoghe feesten ende alle waerscap in hemel ende in erde. In deser gaven gheeft ons Christus hem selven in drien manieren: hi gheeft ons sijn vleesch ende sijn bloet ende sijn lijflike leven ghegloriflciert vol vrouden ende soeticheden; ende hi gheeft ons sinen gheest met den hoechsten crachten vol gloriën ende gaven, waerheden ende gherechticheden; ende hi gheeft ons sine persoenlijcheit met godliker claerheit die verheft sinen gheest ende alle verclaerde gheeste in die hoghe ghebrukelike enicheit. Nu wilt Christus dat wi sijns ghedinken alsoe dicke alse wi sinen lichame consacreren, offeren, ende ontfaen selen. Nu merket hoe wi sijns ghedinken selen. Wi selen merken ende anesien hoe hem Christus neighet tote ons met minliker affectien ende met groter begheerten ende met liefliker ghelost, met herteliken vervlietene in onser lijfliker naturen; want hi gheeft ons dat hi van onser menscheit ontfaen heeft, dat es vleesch ende bloet ende sine lijflike nature. Wi selen oec merken ende anesien desen preciosen lichame ghemartelijt ende doregraven ende dorewont van minnen ende van trouwen om onsen wille; hier mede werden wi ghechiert ende ghespijst naden nedersten dele onser menscheit. Hi gheeft ons oec inder hogher gaven des sacraments sinen gheest vol gloriën ende riker gaven der doghede ende onsprekelijcs wonders van caritaten ende van edelheden; ende hier mede werden wi ghespijst ende ghechiert ende verclaert in enicheit ons gheests ende in die overste crachte, overmits dat inwonen Christi met ai sire rijcheit. Noch gheeft hi ons inden sacramente des outaers sine hoghe persoenlijcheit in onbegripeliker claerheit; ende hier mede werden wi verenicht ende overghevoert toten Vader, ende die Vader ontfaet sinen vercoernen sone met sinen natuerliken Sone, ende aldus comen wi tote onsen erve der godheit in ewigher salicheit. Alse de mensche dit weerdichlike herdacht ende ghemerct heeft, soe sal hi Christum ontmoeten na alle dier wijs dat Christus te hem comt. Hi sal hem verheffen Christum tontfane met herten, met begheerten, met ghevoelliker liefden, met al sinen crachten, ende met begheerliker ghelost. Ende aldus ontflnc Christus hem selven. Ende dese ghelost en mach niet te groet sijn; want onse nature ontfaet hare nature, dat es Christus menscheit gheglorifïciert, vol vrouden ende weerdicheden. Hier omme willic dat de mensche in desen ontfane versmelte ende vervliete van begheerten, van vrouden ende weelden; want hi ontfaet ende werdet verenicht met denghenen die de scoenste ende die gracioeste ende de minnelijcste es boven allen sonen der menschen. In desen begheerliken toevoeghene ende in deser ghelost es den mensche dicwile groet goet gheschiet ende menich heimelijc verborghen wonder gheopenbaert ende ontdect vander riker goeden Gods. Alse de mensche herdinct in desen ontfane der martelien ende dies lidens dies precioes lichamen Christi dien hi ontfaet, soe comt hi bi wilen in selke minlike devocie ende ghevoellike compassie dat hi begheert met Christo ghenaghelt te sine aenden cruce ende dat hi begheert sijn hertebloet te stortene in die ere Christi. Ende hi druct hem in die wonden ende in die opene her te Christi sijns behouders. In deser oefeninghen es den mensche dicwile vele vertonens ende vele goets gheschiet. Dese ghevoellike liefde met compassien ende die sterke imaginacie met innighen ghemerke in die wonden Christi die mochte soe groet sijn dat den mensche soude dunken dat hi ghevoelde der wonden ende der quetsuren Christi in sijn herte ende in alle sine lede. Ende, soude enich mensche ghewaerlike die tekene der wonden ons Heren ontfaen in enigher wijs, dat soude dese mensche sijn. Ende hier mede doen wi Christum ghenoech naden neder sten dele sire menscheit. Wi selen oec wonen in enicheit ons gheests ende uutvloyen met wider caritaten in hemel ende in erde, met clare beschedenheit. Ende hier met draghen wi een ghelijc Christi naden gheeste ende sijn hem ghenoech. Wi selen oec, overmits die persoenlijcheit Christi, met eenvoldigher meininghen ende met ghebrukeliker minnen overliden ons selven ende Christus ghescapenheit ende rasten in onse erve, dat es dat godlike wesen in ewicheit. Dit wilt ons Christus altoes gheven gheestelike, alsoe dicke alse wi ons aldus oefenen ende hem in ons ene bereitscap maken. Ende hi wilt dat wi hem sacramentelijc ende gheestelijc ontfaen, alst tamelijc ende behoirlijc ofte redelijc es. Al en heeft die mensche altoes niet alselc ghevoelen noch alselke begheerte, op dat hi Gods lof ende sine ere meint ende sijns selfs toenemen ende sine salicheit: hi mach vrilike gaen ter tafelen ons Heren, heeft hi ene suvere consciencie van dootsonden. XLVII m. VAN ENICHEIT DER NATUREN GODS IN DRIEHEIT DER PERSONEN Sb Die hoghe overweselike enicheit godliker naturen, daer die Vader ende die Sone hare nature besitten in enicheit des heilichs Gheests, boven begrijp ende verstaen al onser crachte in dat bloet wesen ons Gheests, in dier hogher stillen onthoecht God allen creaturen in ghescapenen lichte. Dese hoghe enicheit godliker naturen es levendich ende vruchtbaer; want uut deser selver enicheit wert dat ewighe Woert gheboren vanden Vader sonder onderlaet. Ende overmits dese gheboirte bekent die Vader den Sone ende alle dinc inden Sone. Ende die Sone bekent den Vader ende alle dinc inden Vader, want si sijn eenvoldighe nature. Ute desen ondersiene des Vaders ende des Soens in ere ewigher claerheit vloyt een ewich wel behaghen ende ene grondelose minne, ende dat es die heilighe Gheest. Ende overmits den heilighen Gheest ende die ewighe wijsheit neicht hem God tote eiker creaturen met onderschede ende gavet ende ontvonct in minnen eiken na sine edelheit ende na sinen staet daer hi in gheset es ende vercoren overmits doghede ende die ewighe voirsienicheit Gods. Ende hier af werden beweecht alle goede gheeste in hemel ende in erde in dogheden ende in gherechticheden. XLVIII m EEN GHELIKENISSE HOE GOD DIE SIELE BESIT ENDE BEWEGHET NATUERLIKE ENDE OVERNATUERLIKE Nu merct: een ghelikenisse willic u tonen hier ane. God heeft ghescapen den oversten hemel ene pure eenvoldighe claerheit ommeringhende ende ommegaende alle hemele ende al dat God ye lijflijc ende materilijc gheschiep; want hi es ene uutwendighe woninghe ende een rike Gods ende sijnre heilighen vervult met gloriën ende met ewigher vrouden. Want nu dese hemel es ene onvermingde claerheit, soe en es hier tijt noch stat noch beroeringhe noch nemmermeer verwandelinghe; want hi es ghestadicht ende onwandelbaer boven alle dinc. Die naeste sphere des invierichs hemels heet die ierste beroeringhe. Hier ontsprinct alle beweghinge uten oversten hemele overmits die cracht Gods. Uut desen beweghene loept dat firmament omme ende alle die planeten; ende hier af leven ende wassen alle creaturen, elke in hare cunne. Nu verstaet: alsoe ghelikerwijs es dat DIE MENSCHE GHECHIERT MOET SIJN, SAL Hl DIE INNICHSTE OEFENINGHE ONTFAEN W. Nu merct met erenste hoe wi die innichste oefeninghe ons gheests in ghescapenen lichte vervolghen ende besitten moghen. Die mensche die wel ghechiert es met sedeliken dogheden in uutwendighen levene ende in edelheden op ghegaen es met innigher oefeninghen ende in godliken vrede besit enicheit sijns gheests verlicht met overnatuerliker wijsheit, ute vloyende in milder caritaten in hemel ende in erde, ende opdraghende ende wedervloyende met eren ende met weerdicheden inden selven gronde ende in die hoghe enicheit Gods daer al vloyen ute comt; want elke creature, na dat si meer ende meer ghegaeft es van Gode, daer na heeft si meer ende meer opdraghender minnen ende innichs toevoeghens in haren oirspronc, want God ende alle sine gaven eischt ons in hem, ende overmits caritate ende doghede ende ghelijcheit willewi in hem. Overmits dat minlike neighen Gods ende sijn innighe werken in enicheit ons gheests, ende overmits onse berrende minne ende ghehelen indruc al onser crachten in wesen der sielen een gheestelijc rike Gods vervult met godliker claerheit, onthoghende allen onsen crachten (het en si eenvoldigher wijs, dies ic nu swighen wille). Siet: onder dit wesen der sielen daer Godin regneert hout hare die enicheit ons gheests rechte alse die ierste beweghinghe, want in deser enicheit wert de gheest beweecht van boven inder cracht Gods natuerlike ende overnatuerlike; want wi en hebben van ons selven niet inder naturen noch boven nature. Ende dit beweghen Gods, alst overnatuerlijc es, dan eest die ierste principale saké alre doghede; ende inden beweghene Gods werden ghegheven selken verlichten menschen die sevene gaven dies heilichs Gheests, rechte alse sevenplaneten, die'verclaren ende vruchtbaer maken al smenschen leven. Dit es die wise hoe God besit die weselike enicheit ons gheests alse sijn rike; ende hoe hi werket ende ute vloyende es met gaven in onse moghelike enicheit ende in al onse crachte. die selve enicheit daer Godin woent, soe ontsprinct die derde toecomst Christi in innigher oefeninghen: ende dit es een inwendich roeren ofte gherinen Christi in sire godliker claerheit in dat innichste onsgheests. Die andere toecomst daer wi af ghesproken hebben die ghelijctewi ere fonteinen met drien rivieren. Maer dese toecomst willen wi gheliken der aderen inder fonteinen. Want ghene riviere en es sonder fonteine noch fonteine sonder levende adere, alsoe ghelikerwijs soe vloyt die gracie Gods in die hoechste crachte met rivieren ende drijft ende ontvonct den mensche in allen dogheden. Ende si hout hare in enicheit ons gheests alse ene fonteine, ende si valt inder selver enicheit daer si ontsprinct rechte alse ene levende wallende adere ute enen levenden gronde der rijcheit Gods, daer nemmermeer trouwe noch ghenade ghebreken en mach: ende dit es dat gherinen dat ic meine. Ende dit gherinen doeghet ende lidet de creature; want hier es eninghe der overster crachte in enicheit des gheests boven menichfoldicheit alre doghede. Ende hier en werct nieman dan God allene van vrier goetheit, die ene saké es al onser doghede ende al onser salicheit. In enicheit des gheests, daer dese adere walt, es men boven werken ende boven redene maer niet sonder redene. Want die verlichte redene, ende sonderlinghe die minnende cracht, ghevoelt dat gherinen; ende redene en can niet begripen noch verstaen wise noch maniere hoe ofte wie dit gherinen si; want dit es een godlijc werc ende oirspronc ende inval alre gracien ende alre gaven ende dat leste middel tusschen Gode ende de creature. Ende boven dit gherinen, inden stillen wesene dies gheests, swevet ene onbegripelike claerheit; ende dates die hoghe Drievoldicheit, daer dit gherinen ute comt: daer leeft ende regneert God inden gheeste ende de gheest in Gode. L m. VANDER DERDER TOECOMST CHRISTI, DIE ONS VOLMAECT IN INNIGHER OEFENINGHEN; ENDE VANDEN INNICHSTEN UTEGANC DES GHEESTS OVERMITS EEN GODLIJC GHERINEN Nu sprect Christus inwendich inden gheeste overmits dit gherinen: „gaet ute met oefeninghen, na wise des gherinens”. Want dit diepe gherinen trect ende noet onsen gheest in die innichste oefeninghe die creature gheleisten mach creatuerliker wijs in ghescapenen lichte. Hier verheft hem die gheest overmits die minnende cracht boven werken in enicheden daer dese levende adere des gherinens walt. Ende dit gherinen eischt den verstane Gode te bekennene in sire claerheit, ende het trect ende noet de minnende cracht Gods te ghebrukene sonder middel; ende dit begheert de minnende gheest natuerlijc ende overnatuerlijc boven alle dinc. Overmits verlichte redene verheft hem de gheest in innighen ghemerke ende scouwet ende merket in dat innichste sijns gheests, daer dit gherinen leeft. Hier faelgiert redene ende al ghescapen licht in voirtgane; want die boven swevende godlike claerheit die dat gherinen maect die verblindet in haren ghemoete alle ghescapene ghesichten, omdat si afgrondich es. Ende alle verstane, in ghescapenen lichte, houden hem hier alse die oghe der vledermuis in claerheit der sonnen. Nochtan wert die gheest altoes van nuwes gheeischt ende ghewect van Gode ende van hem selven om dit gront roeren te grondene ende te wetene wat God si ende wat dit gherinen si. Ende verlichte redene es altoes in nuwen vraghene wanen dit come ende in nuwen grondene om vervolghen die honich adere in haren gronde; maer alsoe wijs es si dies op den iersten dach alse sijs nemmermeer wert. Ende hier omme sprect redene ende al ghemerc: „ic en weet wat es , want die boven swevende godlike claerheit wederslaet ende verblindet alle verstane in haren ghemoete. §& Aldus houdet hem Godin sire claerheit boven alle gheeste in hemel ende in erde. Ende die haren gront dore graven hebben met dogheden ende met innigher oefeninghen tote in haren oirspronc, dat es die dore des ewichs levens, si moghen des gherinens ghevoelen. Daer schijnt die claerheit Gods soe groet dat redene ende alle verstennisse faelgieren in voirtgane ende liden ende wiken moeten der onbegripeliker claerheit Gods. Maer die gheest die dit ghevoelt in sinen gronde, al eest dat redene ende verstennisse faelgiert yeghen die godlike claerheit ende buten vore die poirte blivet, die minnende cracht wilt nochtan voirt; want si es gheeischt ende ghenoet ghelijc den verstane, ende si es blint ende wilt ghebruken, ende ghebruken leghet meer in smake ende in ghevoelene dan in verstane. Hier omme wilt minne voirt daer verstennisse buten blivet. LI rn. VAN ENEN EWIGHEN HONGHERE DIEN ONSE GHEEST GHEVOELT TE GODE Sb Hier beghint een ewich hongher die nemmermeer vervult en wert, dat es een inwendich ghieren ende crighen der minnender cracht ende dies ghescapens gheests ineen onghescapen goet. Ende, want de gheest ghebruken begheert ende hi daer toe van Gode gheeischt ende ghenoet es, soe wilt hijt emmer volbringhen. Siet, hier beghint een ewich ghieren ende voirt crighen ineen ewich ontbliven. Dit sijn die armste liede die leven; want si sijn ghierich ende gulsich ende si hebben den mengherael. Wat si eten ende drinken, si en werden nemmermeer sat in deser wijs; want dese hongher es ewich. Want een ghescapen vat en can gheen onghescapen goet ghevaten: hier omme es daer een ewich hongherich crighen, ende God vloyt al over ineen ontbliven. Hier sijn grote gherechten van spisen ende van dranke dies nieman en weet dan dies ghevoelt; maer volle ghesadicheit in ghebrukene dat es dat gherechte dat daer ontblijft, ende hier omme vernuwet altoes die hongher. Nochtan vloyen inden gherinene honichriviere vol alre weelden; want, na alre wijs dat die gheest ghedinken ende ghevisieren can, soe smaect hem dese weelde: maer dit es al creatuerliker wijs ende onder Gode, ende hier omme eest een ewich hongher ende ongheduer. Al gave God desen mensche alle die gaven die alle heili- Lil gg. VAN ENEN MINLIKEN STRIDE TUSSCHEN GODS GHEESTE ENDE ONSEN GHEESTE gg. In desen storme van minnen striden twee gheeste: die gheest Gods ende onse gheest. God, overmits den heilighen Geest, neighet hem in ons; ende hier af werden wi in minnen gherenen. Ende onse gheest, overmits Gods werc ende de minnende cracht, druct ende neighet hem in Gode; ende hier af wert God gherenen. Van desen tween ontsprinct der minnen strijt in dat diepste ghemoeten; ende in dat innichste ende scarpste besoeken wert elc gheest van minnen meest ghewont. Dese twee gheeste, dat es onse gheest ende Gods gheest, blieken ende lichten die een inden anderen, ende elc toent den anderen sijn aenschijn. Dit doet eenpaerlike die gheeste met minnen den enen inden anderen crighen: elc eischt den anderen dat hi es, ende elc biedet ende nodet den anderen dat hi es; dit doet de minnende vervlieten. Gods gherinen ende sijn gheven, onse minlike crighen ende onse wedergheven, dit hout ghestade de minne. Dit vloyen ende dit wedervloyen doet overvloyen die fonteine der minnen. Aldus wert Gods gherinen ende onser minnen crighen ene eenvoldighe minne. Hier wert de mensche van minnen beseten, dat hi sijns selfs ende ghen hebben ende al dat hi gheleisten mochte, sonder hem selven nochtan bleve die gapende ghier des gheests hongherich ende onghesaet. Gods inwendighe roeren ende gherinen maect ons hongherich ende doet ons crighen; want die gheest Gods jaghet onsen gheest: soe meer gherinens, soe meer honghers ende crighens. Ende dit es minnenleven in haren hoechtsten werken, boven redene ende verstaen; want redene en mach hier der minnen gheven noch nemen, want onse minne es van godliker minnen gherenen. Ende, na minen verstane, en es hier van Gode nemmermeer gheen scheden. Gods gherinnen in ons, alsoe verre alse wijs ghevoelen, ende onse minlike crighen es beide ghescapen ende creatuerlijc: ende hier omme maecht wassen ende toenemen alsoe langhe als wi leven. Gods moet vergheten endë niet en weet dan minnen. Aldus wert die gheest verbernt int vier der minnen ende comt soe diepe in Gods gherinen dat hi wert verwonnen in al sijn crighen ende gaet te niete in al sijn werken ende werct hem ute ende wert selve minne boven alle toevoeghen ende besit dat innichste sire ghescapenheit boven alle doghede daer alle creatuerlike werken beghinnen ende einden. Dit es minne in haer selven, fondament ende gront van allen doechden. LUI VANDEN VRUCHTBAREN WERKEN DES GHEESTS DIE EWICH SIJN m. Nu es onse gheest endedese minne levendich ende vruchtbaer in dogheden; ende hier omme en moghen die crachte in enicheit des gheests niet gheduren. Want die onbegripelike claerheit Gods ende sine grondelose minne houdet hare boven den gheest ende roeret de minnende cracht; ende de gheest valt weder in sijn werken, in hoghere ende in innighere crighen dan hi ye te voren was. Ende, soe hi innighere ende edelre es, soe hi hem snelre uut werket ende te niete in minnen ende valt weder ineen nuwe werken: ende dit es hemelsch leven. Altoes waent die ghierighe gheest Gode eten ende verswelghen; maer hi blivet in Gods gherinen selve verswolghen ende faelgiert in al sijn werken, want in enicheit des gheestes es eninghe der overster crachte. Ende hier es gracie ende minne weselike boven werken, want dit es die oirspronc der caritaten ende alre doghede. Hier es een ewich utevloyen in caritaten ende in dogheden ende een ewich inkeren in innighen honghere om Gods te ghesmakene ende een ewich inbliven in eenvoldigher minnen. Ende dit es al creatuerliker wijs ende beneden Gode; ende dit es die innichste oefeninghe diere men pleghen mach in ghescapenen lichte in hemel ende in erde, ende boven dit en es niet dan een godscouwende leven in godliken lichte ende nader wisen Gods. In deser oefeninghen en machmen niet dolen noch bedroghen werden; ende si beghint hier inder gracien ende sal ewelike duren inder gloriën. LIV m. HOE WI GHEESTELIKE GODE ONTMOETEN SELEN MET MIDDELE ENDE SONDER MIDDEL ïïk. Nu hebbic u ghetoent hoe die vrie verhavene mensche overmits die gracie Gods siende wert in innigher oefeninghen. Ende dat es dat ierste poent dat wi merken dat Christus van ons eischt ende begheert in dien dat hi sprect: „siet . Dat ander poent ende dat derde, daer hi sprect: „die brudegom comt, gaet ute , daer hebbic u bewijst drie manieren van inwendigher toecomst Christi; ende dat die ierste toecomst hevet viere wisen, ende hoe wie ute selen gaen met oefeninghen na alre wijs dat ons God van binnen in sire toecomst ontvonct, leret, ende beweghet. Nu behoret ons te merkene dat vierde poent ende dat leste: dat es dat ontmoet Christi ons brudegoms; want alle onse inwendighe gheestelike sien in gracien ofte in gloriën ende al onse doghetlike ute gaen in wat oefeninghe dat si, dat es al om een ontmoet ende een verenighen in Christo onsen brudegom; want hi es onse ewighe raste ende einde ende loen al ons arbeits. §S> Ghi weet wel dat al ontmoet es ene vergaderinghe van tween personen die comen van diversen staden die in hem selven contrarie sijn ende ghedeelt. Nu comt Christus van boven alse een here ende een milde ghevere die al vermach. Ende wi comen van beneden alse arme knechte, van ons selven niet vermoghendemaerallesbehoevende.Christuscomt in ons van binnen utewert; ende wi comen tote hem van buten inwert: endehier omme moethier gheschien een gheestelijcontmoet. Ende dit comen ende dit ontmoeten van ons ende van Christo es in tween manieren: dat es met middele ende sonder middel. LV Sfe VAN DEN WESELIKEN ONTMOETE GODS IN BLOTER NATUREN, DAT SONDER MIDDEL ES m, Nu verstaet ende merct met erenste: die enicheit ons gheests in Gode houdet hare in tween manieren, dat es weselijc ende werkelijc. Ghi selt weten dat de gheest na weseliken sine ontfaet die toecomst Christi in bloter naturen sonder middel ende sonder onderlaet. Want dat wesen ende dat leven dat wi in Gode sijn, in onsen 7 ewighen beelde, ende dat wi in ons selven hebben na weseliken sine, dat es sonder middel ende onghescheden. Ende hier omme ontfaet die gheest na sinen innichsten hoechsten dele in bloter naturen indruc sijns ewichs beelts ende godliker claerheit sonder onderlaet ende es ene ewighe woninghe Gods, die God besit met ewighen insine ende die hi altoes visiteert met nuwer toecomst ende met nuwen inschine nuwer claerheit sire ewigher gheboirt. Want daer hi comt daer es hi ende daer hi es daer comt hi. Ende daer hi noyt en was daer en comt hi nemmermeer, want in hem en es toeval noch wandelbaerheit. Ende al dat daer hi in es dat es in hem, want hi en comt buten hem selven niet. Ende hier om besit die gheest weselike Gode in bloter naturen ende God den gheest; want hi leeft in Gode ende Godin hem. Ende hi es hebbelijc na sinen hoechste dele die claerheit Gods te ontfane sonder middel ende al dat God gheleisten mach. Ende overmits claerheit sijns ewichs beelts, dat weselijc ende persoenlijc in hem licht, ontsinct die gheest hem selven naden hoechsten dele sijnre levendicheit in dat godlike wesen ende besit daer blijflike sine ewighe salicheit ende vloyt weder ute met allen creaturen overmits die ewighe gheboirte des Soens ende wert gheset in sijn ghescapen wesen overmits vrien wille der heiligher Drievoldicheit. Ende hier staet hi ghelijc den beelde der hogher drieheit ende eenheit daer hi toe ghemaect es. Ende na sire ghescapenheit es hi lidende den indruc sijns ewichs beelts sonder onderlaet, rechte als die onbesmette spieghel, daer alle weghe dat beelde in blivet ende sonder onderlaet dat bekennisse met nuwen aensiene in vernuwet in nuwer claerheit. Dese weselike enicheit ons gheests met Gode die en bestaet op hare selven niet; maer si blivet in Gode, ende si vlietet ute Gode, ende si hanghet in Gode, ende si keret weder in Gode alse in hare ewighe saké. Ende si en scheet nie van Gode noch nemmermeer en doet na deser wijs; want dese enicheit es in ons van bloter naturen; ende, schede de nature van Gode, si viele ineen pure niet. Ende dese enicheit es boven tijt ende stat ende werct altoes sonder onder- laet na die wise Gods: sonder allene indruc haers ewichs beelts ontfaetse lidende alse dat Gode ghelijc es ende creaturen in hem selven. Dit es die edelheit die wi hebben van naturen in die weselike enicheit ons gheests daer hi natuerlike verenicht es met Gode. Dit en maect ons heilich noch salich; want dit hebben alle menschen in hen, goede ende quade; maer dit es wel die ierste saké alre heilicheit ende alre salicheit. Ende dit es dat ontmoet ende die vereninghe Gods ende ons gheests in bloter naturen. LVI m. HOEMEN GODE GHELIJC ES OVERMITS GRACIE OFT ONGHELIJC OVERMITS DOOTSONDE m Nu merket met erenste desen sin; want, verstadi wel dat ic nu segghen wille ende dat ic u nu ghesecht hebbe, soe seldi verstaen alle die godlike waerheit die u enighe creature leren mach ende verre daer boven. In eenre andere wijs houdet hem onse gheest in deser selver enicheit werkelike ende bestaet bi hem selven alse in sijn ghescapen persoenlijc wesen. Dit es dat eighendoem der overster crachte, ende hier es beghin ende einde alles creatuerlijcs werkes dat creatuerliker wijs ghewracht wert beide inder naturen ende boven nature. Nochtan en werket die enicheit niet alsoe alse si enicheit es; maer alle die crachte der sielen, hoe si werken, si hebben alle hare macht ende hare moghentheit in haren eighendome, dat es in enicheit des gheests daer hi staet in sijn persoenlijc wesene. §£ In deser enicheit moet de gheest emmer ghelijc sijn Gode, overmits gracie ende doghede; ofte onghelijc, overmits dootsonde. Want dan nu de mensche ghemaect es toten ghelikenissen Gods, dat es tot der gracien Gods, want si es een godformich licht die ons dore schijnt ende ghelijc maect ende sonder dit licht dat ons ghelijc maect en moghen wi niet verenighen overnatuerlike, al en moghen wi dat beelde niet verliesen noch die natuerlike enicheit met Gode. Eest dat wi dat ghelike verliesen, dat es de gracie Gods, soe werden wi verdoemt. Ende hier omme, soe wanneer God yet hebbelijcheden in ons vindet sine gracie te ontfane, soe wilt hi ons van vrier goeden levendich maken ende hem ghelijc overmits sine gaven. Dat es altoes alse wi met ghehelen wille ons tote hem keren; want in dien selven oghenblicke comt Christus tote ons ende in ons met middele ende sonder middel, dat es met dogheden ende boven alle doghede. Ende hi druct sijn beelde ende sijn ghelikenisse in ons, dat es hem selven ende sine gaven, ende loest ons van sonden ende maect ons vri ende ghelijc hem selven. Ende, in desen selven werke dat ons God loest van sonden ende ghelijc ende vri maect in caritaten, soe ontsinct die gheest hem selven in ghebrukeliker minnen. Ende hier gheschiet een ontmoet ende ene vereninghe die sonder middel es ende overnatuerlike, daer onse hoechste salicheit in gheleghet. Al eest Gode al natuerlike dat hi van minnen ende van vrier goeden ghevet, het es ons toevallich ende overnatuerlike na onser wijs; want wi vore vremde ende onghelijc waren ende namaels ghelijc ende enicheit met Gode vercrighen. LVII ïïk. HOEMEN GODE BESIT IN ENICHEDEN ENDE RASTEN BOVEN ALLE GHELIJCHEIT DER GRACIEN Sfe Dit ontmoet ende dese enicheit,'die de minnende g heest in Gode vercrighet ende besit sonder middel, die moet gheschien inden weseliken begripe, diepe verborghen al onsen verstane het en si werclijc verstaen na wise der eenvoldicheit. In deser ghebrukeliker enicheit selen wi altoes rasten boven ons selven ende boven alle dinc. Ute deser enicheit vloyen alle gaven natuerlike ende overnatuerlike; nochtan rastet de minnende gheest in deser enicheit boven allen gaven, ende hier en es niet dan God ende die gheest verenicht sonder middel met Gode. In deser enicheit werden wi ontfaen vanden heilighen Gheest, ende wi ontfaen den heilighen Gheest ende den Vader ende den Sone ende die godlike nature te male (want men en mach Gode niet delen). Ende die ghebrukelike gheneichtheit des gheests, die raste soeket in Gode boven alle ghelijcheit, si vercrighet ende besit overnatuerlike in haren weseliken sine al dat die gheest ye LVIII W, HOE DER GRACIEN GODSNOET ES, DIE ONS GHELIJC MAECT ENDE SONDER MIDDEL LEIDET TOT GODE. Nu gheleghet alle heilicheit ende alle salicheitdaer ane dat die gheest, overmits ghelijcheit ende middel der graden ofte der gloriën, werde ingheleit in rasten in die weselike enio heit; want die grade Gods es de wech dien wi emmer liden moeten selen wi comen in dat blote wesen daer hem Godin gheeft sonder middel in alle sire rijcheit. Ende hier omme sijn de sondaren ende de verdoemde gheeste inder duisternissen om dat hem de grade Gods ontbrect diese verclaren soude ende leiden ende wisen4ot der ghebrukeliker enicheit. Nochtan es dat weselike sijn dies gheests alsoe edel dat die verdoemde niet ghewillen en connen dat site niete ghinghen. Maer die sonde maect middel ende duisternisse ende onghelijcheit soe groet tusschen crachte ende wesen daer Godin levet dat de gheest niet verenighen en can in sijn eighen wesen, dat hem eighen ware ende sine ewighe raste en daedt die sonde. Want die sonder sonde levet hi levet in ghelijcheden ende in gracien ende God es sijn eighen. Ende aldus es der gracien noet, die de sonde verdrivet ende den wech bereidet ende al onse leven vruchtbaer maket. Ende hier om comt Christus altoes in ons met middele, alse met gracien ende met menichfoldighen gaven; ende wi gaen oec te hem met middele, natuerlike daer inne ontfinc. Dit hebben alle goede menschen; maer hoe dat dit es dat blijft hem verborghen al haren leven eest dat si niet innich en sijn ende ledich van allen creaturen. In desen selven oghenblicke dat hem de mensche van sonden keert soe wert hi van Gode ontfaen in die weselike enicheit sijns selfs, in dat overste sijns gheests, op dat hi in Gode raste nu ende emmermeer. Ende hi ontfaet gracie ende een ghelijcheit Gods in dat eighendoem sijnre crachte op dat hi altoes wasse ende toeneme in nuwe doghede. Alsoe langhe alse die ghelijcheit bestaet in caritaten ende in dogheden soe bestaet die enicheit in rasten. Ende si en mach niet verloren werden het en si met dootsonden. alse met dogheden ende met menigherhande oefeninghen. Ende, soe hi innighere gaven ghevet ende subtijllikere beweghet, soe onse gheest innighere oefeninghe ende ghelostighere hevet (alsoe alse ghi wel ghehoirt hebt in alle die wisen die vore ghetoent sijn). Ende dit es altoes ineen vernuwen, want God gheeft altoes nuwe gaven ende onse gheest keert hem altoes weder na diere wisen dat hi van Gode gheeischt ende ghegavet es; ende in dien ontmoete ontfaet hi altoes een hoghere nuwe, ende aldus neemt men altoes toe ineen hogher leven. Ende dit werkelike ontmoet es al met middele; want die gave Gods ende onse doghede ende die werkelijcheit ons gheests maken dit middel; ende des middels es noet alle menschen ende allen gheesten, want sonder middel der gracien Gods ende minlijcs toekeers met vriheden en wert nie creature behouden. LIX W. VANDER VISITATIEN GODS ENDE ONS GHEESTS IN ENIGHEDEN ENDE IN GHELIJCHEDEN §& Nu siet God die woninghe ende die raste ane die hi met ons ende in ons gemaect hevet, dat es die enicheit ende die ghelijcheit. Ende die enicheit wilt hi visenteren sonder onderlaet met nuwer toecomst sire hogher gheboirt ende met riken vloyen sire grondeloser minnen, want hi wilt in weelden wonen in die minnende gheeste. Ende die ghelijcheit ons gheests wilt hi visiteren met riken gaven, op dat wi gheliker ende claerre werden in dogheden. Nu wilt Christus dat wi in die weselike enicheit ons gheests wonen ende bliven, rike methem bovenalle creatuerlike werc ende boven alle doghede, ende dat wi werkelijc inder selver enicheit bliven, rike ende vervult met dogheden ende met hemelschen gaven. Ende hi wilt dat wi die enicheit ende die ghelijcheit visenteren sonder onderlaet met yeghenwelken werke dat wi werken: want in eiken nuwen nu wert Godin ons gheboren; ende ute diere hogher gheboirt soe vloyt die heilighe Gheest met allen sinen gaven. Nu selen wi di gaven Gods ontmoeten met ghelijcheden ende die hoghe gheboirt in enicheden. LX W. HOE WI GODE ONTMOETEN SELEN IN ALLEN ONSEN WERKEN §& Nu verstaet hoe wi in eiken werke Gode ontmoeten selen ende toenemen in mere ghelijcheit ende edelikere besitten die ghebrukelike enicheit.Yeghewelc goet werc, hoe cleine dat es, dat met minnen ende met opgherechter eenvoldigher meininghen wert ghedraghen in Gode verdient mere ghelijcheit ende ewich leven in Gode. Die eenvoldighe meininghe trect die ghespreide crachten te gadere in enicheit des gheests ende voeghet den gheest in Gode. Die eenvoldighe meininghe es einde ende beghin ende chierheit alre doghede. Die eenvoldighe meininghe offert Gode lof ende ere ende alle doghede, ende si lidet ende doregaet haer selven ende alle hemele ende alle dinc, ende si vindet Gode inden eenvoldighen gronde haers selfs. Die meininghe es eenvoldich die niet en meint dan Godin alle dinc in ordinen te Gode. Die eenvoldighe meininghe verdrivet ghevenstheit ende twevoldicheit; ende de mensche salse houden ende oefenen in allen sinen werken boven alle dinc; want si houdet den mensche yeghenwoirdich Gode, claer in verstane, erenstachtich in dogheden, ende vri van vremder vresen, beide hier ende inden daghe des ordels. Die eenvoldighe meininghe dat es die simpele oghe daer Christus af sprect, die al den lichame, dat sijn al smenschen werke ende al sijn leven, lichtende ende puer van sonden houdet. Die eenvoldighe meininghe dat es des gheests inwendighe verlichte minlike neighinghe: si es dat fondament alre gheestelijcheit; si hevet in hare besloten ghelove. hope, ende minne; want si ghetrouwet Gode ende si es hem ghetrouwe. Si terdet die nature onder die voet, ende si maect vrede, ende si verdrivet murmereringhe des gheests, ende si behoudet levendich alle doghede. Ende si ghevet vrede, hope, ende coenheit te Gode, beide hier ende vore dat ordel Gods. S& Aldus selen wi wonen in enicheit des gheests, in gracien ende in ghelijcheden, ende altoes Gode ontmoeten met middele der doghede ende offeren hem al onse leven ende al onse werke in eenvoldigher meininghen: soe werden wi alle uren in eiken werke ghe- likere. Ende, overmits den gront eenvoldigher meininghen, so liden wi ons selven ende ontmoeten Gode sonder middel ende rasten met hem inden gront der eenvoldicheit: daer besitten wi dat erve dat ons bereit es van ewicheit. Alre gheeste leven ende doechdelijc werken bestaet in ghelijcheden met eenvoldigher meininghen; ende al haer hoechste rasten in eenvoldicheden boven alle ghelijcheit. Nochtan onthoghet yeghewelc gheest den anderen in dogheden ende in ghelijcheden ende besit sijn eighen wesen in hem selven na sine edelheit. Ende God is yeghewelken ghenoech in ere sonderlincheit; ende yeghewelc soeket Gode inden gronde sijns gheests, na mate sijnre minnen, beide hier ende inder ewicheit. LXI m ENEORDIN ANTIE ALRE DOGHEDE OVERMITS DIE SEVEN GAVEN DES HEILICHS GHEESTS m, Nu merket de ordinen ende de grade alre doghede ende alre heilicheit hoe dat wi Gode ontmoeten selen in ghelijcheden: soe moghen wi met hem rasten in enicheden. Ë& Alse de mensche inder vresen Gods levet in sedeliken dogheden ende in utewendigher oefeninghen ende ghehoirsam ende onderdanich es der heiligher kerken ende den gheboden Gods, willich ende bereit tote allen goeden dinghen in eenvoldigher meininghen: soe es hi Gode ghelijc overmits trouwe ende eendrachticheitsijns willen in doene ende in latene naden wille Gods. Ende hi rastet in Gode boven ghelijcheit; want overmits trouwe ende eenvoldighe meininghe volbringhet de mensche den wille Gods min ende meer, na wise sire ghelijcheit, ende overmits minne rastet hi in sinen gheminden boven ghelijcheit. Ende oefent hi hem wel in dat dat hi van Gode ontfaen heeft soe gheeft hem God den gheest der goedertierenheit ende der mildicheit. Soe werdet hi milde van herten, saechtmoedich ende goedertieren. Soe es hi levendere ende ghelikere; ende hi ghevoelt hem meer rastende in Gode, widereende diepere in dogheden, dan hi te voren dede. Ende die ghelijcheit ende die raste smaect hem bat in alsoe vele alse hi ghelikere es. Ende oefent hi hem hier wel, met groten erenste ende met eenvoldigher meininghen ende met stride yeghen die contrarien der doghede, soe vercrighet hi die derde gave, dat es const ende beschedenheit. Soe werdet hi redelijc ende weet wat hi doen sal ende laten ende waer hi sal gheven ofte nemen. Ende overmits eenvoldighe meininghe ende godlike minne soe rast dese mensche in Gode boven hem selven in enicheit; ende hi besit hem selven in ghelijcheit ende alle sine werke in mere ghelosticheit, want hi es ghehoirsam ende onderdanich den Vader ende redelijc ende bescheden den Sone ende milde ende goedertieren den heilighen Gheest: ende aldus draghet hi een ghelijc der heiligher Drievoldicheit, ende hi rast in Gode overmits minne ende sire meininghen eenvoldicheit. Ende hier in bestaet al dat werkende leven. Aldus sal hem de mensche oefenen met groten erenste ende volghen sire eenvoldigher meininghen met beschedenheden. Ende hi moet hem hoeden van allen contrarien der doghede ende voeghen hem altoes neder ten voeten Christi in oetmoedicheden: soe neemt hi alle uren toe in dogheden ende in ghelijcheden; ende, houdet hi hem aldus, hi en mach niet dolen. Nochtan blijft hi altoes na dese maniere in enen werkenden levene. Eest dat hem de mensche meer houdet ende oefent in onleden van herten ende in menichfoldighen werken dan in die saké ende in die waer omme der werke, ende blivet hi meer met oefeninghen op die sacramente ende op die tekene ende op de costume van buten dan inder saken ende inder waerheit die daer mede betekent es, soe blijft hi altoes een uutwendich mensche; ende in sinen goeden werken met eenvoldigher meininghen blijft hi behouden. LXII m. VANDER GAVEN DER STERCHEIT m. Endehier omme, eest dat de mensche Gode naken wilt ende verhoghen sine oefeninghe ende sijn leven, soe moet hi in gaen vanden werken toter waer omme ende vanden tekenen toe der waerheit: soe wert hi meester sijnre werke ende bekennere der waerheit ende comt ineen innich leven. Ende God gheeft hem die vierde gave, dat es den gheest der stercheit; so mach hi verwinnen lief ende leet, ghewin ende verlies, hope ende sorghe van ertschen dinghen, ende alderhande middel ende menichfoldicheit. Ende aldus wert de mensche vri ende onghevaen van allen creaturen. Alse de mensche onverbeelt es soe es hi sijns selfs gheweldich ende werdet lichte, sonder arbeit, enich ende innich ende keret vrilijc sonder hinder te Gode, met innigher devocien, met hogher begheerten, met dank ende met love, ende met eenvoldigher meininghen. Soe smaken hem alle sine werke ende al sijn leven, inwendich ende uutwendich; want hi staet vore den troen der heiligher Drievoldicheit, ende dicwiie ontfaet hi van Gode inwendighen troest ende soeticheit. Want, die te selker tafelen dient met danke ende met love ende met innigher weerdicheit, dicwiie drinct hi vanden wine ende smaect vanden relieve ende vanden broeken die van des Heren tafelen vallen: ende altoes heeft hi inwendighen vrede overmits sijnre meininghen eenvoldicheit. Eest dat hi vore Gode vaste staende wilt bliven in danke ende in love ende in opgherechter meininghe, soe wert die gheest der stercheit in hem twevoldich; soe en ontsinket hi hem selven niet nader lijfliker affectien ende nader ghelost op troest noch op soeticheit noch op ghene gave Gods noch op raste ende vrede sijns herten, maer alle gaven ende alle troest wilt hi liden op dat hi den ghenen vinde dien hi mint. Aldus es hi stère die onlede van herten ende ertsche dinghe laet ende verwint ende twevoldich stère die allen troest ende hemelsche gaven overlidet ende verwint. Aldus onthoghet die mensche allen creaturen ende besit hem selven moghende ende vri, overmits de gave gheesteliker stercheit. LXIII m. VANDER GAVEN DES RAETS W, Soe wanneer dat den mensche en ghene ghescapene creature verwinnen noch gheletten en can, hi en blive in sire eenvoldigher opgaender meininghen, vaste staende ende inden love Gods ende God soekende ende meinende boven alle sine gaven overmits dese stercheit, soe gheeft hem God die vijfte gave, dat es de gave desraets. In deser gaven trect de Vader den mensche van binnen ende eischtene te sire rechter siden met den vercoernen in sire enicheit. Ende de Sone sprect gheestelike in hem: „volghet mi te minen Vader; eens es noet”. Ende die heilighe Gheest doet dat herte ontpluken ende ontvonken in berrender minnen. Ende hier afcomt een woedich leven ende ongheduricheit van binnen; want die desen raet ghehoirt hi wert verstormt in minnen ende hem en can niet ghenoeghen dan God allene. Ende hier omme laet hi hem selven ende alle dinc op dat hi den ghenen vinden moghe daer hi in levet ende alle dinc een met sijn. Hier sal de mensche Gode eenvoldichlike meinen ende hem selven met redenen dwinghen ende al sijns willen vertien ende verbeiden vrilike diere begheerder enicheit tote ane dien daghe datse God gheven wilt. Soe werket die gheest des raets in hem twevoldichlike; want hi es groet ende volghet der ordinen ende den rade Gods die hem selven laet ende alle dinc ende sprect met der onghepayder woedigher berrender minnen: ~toecome ons dijn rike”. Ende hi es noch mere ende volghet bat den rade Gods die sijns selfs wille verwint ende vertijt in minnen ende sprect te Gode in onderworpender weerdicheit: „dijn wille gheschie van allen dinghen, niet die mine”. Doen Christus, onse lieve Here, sinen doeghene naecte doen sprac hi dit selve woert te sinen Vader ineen oetmoedich vernieten sijns selfs; ende het was hem dat ghenoechlijcste woert ende dat eerlijcste ende ons dat orbérlijcste ende den Vader dat minlijcste ende den duvel dat scandelijcste woert dat Christus ye ghesprac; want in vertyinghen sijns willen nader menscheit sijn wi alle behouden. Aldus werdet dat willen Gods den minnenden oetmoedighen mensche sine hoechste vroude ende sine alre meeste ghelosticheit na gheesteliken bevoelene, al voer hi oec inde helle, dat onmoghelijc es. Ende hier es nature ghedruct ten nedersten ende God verhaven ten hoghesten; ende de mensche es ontfanclijc alle der gaven Gods want hi hevet sijns selfs verloechent ende sijns willen verteghen ende al om al ghegheven. Ende daer vore en eischt hi noch en wilt hi niet dan dat God gheven wilt, wat God wille dat es sine vroude; ende die hem overgheeft in minnen dat es die vrijste die levet. Ende hi leeft sonder sorghe; want God en mach sijns niet verliesen. Nu merket: al kent God alle herten, nochtan wert selc mensche besocht van Gode ende gheproeft ofte hi sijns selfs vrilijc verloechenen conne; soe mach hi verclaert werden ende Gode eerlijc leven ende hem selven orberlijc. Ende hier omme settene God bi wilen vander rechter siden tot der slinker siden, vanden hemele inde helle, van alre weelden in groter ellenden; ende het schijnt ofte hi ghelaten ende versmaet ware van Gode ende van allen creaturen. Hevet hi dan sijns selfs ende sijns willen vore verloechent in minnen ende in vrouden, dat hi sijns niet en soeket maer den liefsten wille Gods: hi verloechent oec lichte sijns in pinen ende in ellenden, dat hi oec sijns niet en soeket maer altoes die ere Gods. Die willich es grote dinghen te werken, hi es willich grote dinghen te lidene; maer doeghen ende liden in ghelatenheden es edelre ende Gode weerdere ende onsen gheeste ghenoechlikere dan grote werke inder selver ghelatenheit, want het es onser naturen meer contrarie. Ende hier omme werdet die gheest meer ghehoghet ende nature meer ghedruct in swaer liden dan in groet werken in gheliker minnen. Blivet de mensche in deser ghelatenheit sonder ander verkiesen rechte alse een die niet anders en wilt noch en weet, soe hevet hi den gheest des raets twevoldich; want hi es den wille ende den rade Gods ghenoech in werkene ende in lidene ende in ghelatenheit sijns selfs ende in onderworpenre ghehoirsamheit, ende die nature es ghechiert ten hoechsten. Ende hi es hebbelijc verclaert te werdene naden gheeste. LXIVm VANDEN lERSTEN GRADE DER GAVEN VAN VERSTENDICHEIT Wk Ende hier omme ghevet hem God die seste gave, dat es den gheest der verstendicheit. Dese gave hebben wi vore gheliket eenre fonteinen met drien rivieren; want si stadicht onsen gheest in enicheit ende si openbaert die waerheit ende si maect ene wide minne in ghemeinheden. Dese gave es oec wel ghelijc den schine der sonnen; want de sonne met haren schine vervult de locht met eenvoldigher claerheit, ende si verclaert alle ghedaenten ende toent onderscheet van allen verwen. Ende hier met gheeft site bekennene hare eighene macht; ende haer hitte es ghemeine in al de werelt, in orbore ende in vruchtbaerheit. Also ghelikerwijs, die ierste inblic deser gaven maect inden gheeste eenvoldicheit. Ende die eenvoldicheit wert dore schenen met sonderlingher claerheit, rechte alse die locht des hemels met lichte der sonnen; want die gracie Gods, die een fondament es alre gaven, die houdet hare weselijc alse een eenvoldich licht in onsen moghenliken verstane; ende overmits dit eenvoldighe licht wert onse gheest ghestadicht, eenvoldich verclaert, vol gracien ende godliker gaven: ende hier es hi ghelijc Gode overmits gracie ende godlike minne. Ende, want hi ghelijc es ende hi Gode eenvoldichlike meint ende mint boven alle gaven, soe en laet hi hem niet ghenoeghen in ghelijcheit noch in ghescapenre claerheit; want hi heeft een gront neighen, natuerlike ende overnatuerlike, ineen afgrondich wesen daer hi ute ghevloten es. Ende die enicheit des godlijcs wesens heeft een ewich trecken alle ghelijcheit in hare enicheit. Ende hier omme ontvonct die gheest hem selven ghebrukelike ende vervlietet in Gode alse in sine ewighe raste; want die gracie Gods houdet hare te Gode alse die schine ter sonnen, ende si es middel ende wech die ons te Gode leit. Ende hier omme schijnt si eenvoldichlike in ons ende maect ons godvaer, dat es Gode ghelijc. Ende ghelijc ontsinct hem selven alle uren ende stervet in Gode ende wert met Gode een ende blijft een; want caritate doet ons werden met Gode een ende bliven ende wonen ineen. Noch tan behouden wi ewelike ghelijcheit in lichte der gracien ofte der gloriën daer wi ons selven werkelijc in caritaten ende in dogheden besitten. Ende wi behouden eenheit met Gode boven onse werken in bloetheit ons gheests in godliken lichte daer wi Gode boven alle doghede in rasten besitten. Want caritate inder ghelijcheit moet ewelike werken; ende eenheit met Gode in ghebrukeliker minnen sal emmermeer rasten. Ende dit es minnen pleghen; want in enen nu ende in enen tide werket minne ende rastet in haren gheminden. Ende dat een wert vanden anderen ghesterket; want soe hoghere minne soe mere raste, ende soe mere raste soe innighere minne: want dat een leeft in dat ander; ende die niet en mint hi en rastet niet, ende die niet en rast hi en mint niet. Nochtan dunct selken goeden mensche dat hi niet en mint noch en rast in Gode. Ende dat selve dunken comt van minnen : om dat hi meer begheert te minnene dan hi vermach soe dunct hem dat hi ontblijft. Ende in desen werke smaect hem minnen ende raste; want nieman en mach verstaen hoemen werkelike mint ende gebrukelike rast dan die ghelatene, ledighe, verclaerde mensche. Nochtan es yeghewelc minnare een met Gode ende in raste ende Gode ghelijc inder minnen werken ; want God, in sire hogher naturen daer wi een ghelijc af draghen, die houdet hem gebrukelike in ewigher rasten nader weseliker enicheit ende werkelijc in ewighen werkene nader drieheit; ende yeghewelc es des anders volcomenheit, want raste leghet in enicheit ende werken in drieheit, ende aldus blivet beide inder ewicheit. Ende hier omme, sal die mensche Gods ghesmaken soe moet hi minnen, ende wilt hi minnen soe mach hi smaken. Maer laet hi hem met anderen dinghen ghenoeghen soe en mach hi niet ghesmaken wat God es. Ende hier omme moeten wi ons selven besitten eenvoldich in dogheden ende in ghelijcheden ende Gode boven ons selven overmits minne in rasten ende in eenheden. Ende dit es dat ierste poent hoe die ghemeine mensche ghestadicht werdet. LXV W. VANDEN ANDEREN GRADE DER GAVEN VAN VERSTENDICHEIT §& Alsedielocht wert doreschenen met claerheden der sonnen, soe wert vertoent scoenheit ende rijcheit van alder werelt ende des menschen oghen werden verclaert ende hi werdet verblijt in menichfoldich onderscheet van verwen. Alsoe ghelikerwijs alse wi eenvoldich sijn in ons selven ende onse moghenlike verstaen wert verclaert ende doreschenen met den gheeste der verstendicheit, soe moghen wi bekennen die hoghe eighenscape die in Gode sijn, die oirsake sijn alle sire utevloyender werke. Al moghen die werke alle menschen verstaen ende Gode overmits sine werke, nochtan en mach die eighenscap der werke Gods nieman ghevoellike noch eighenlike verstaen na wise haers gronts het en si overmits dese gave. Want si leert ons speculeren ende bekennen ons selfs edelheit; ende si gheeft ons onderscheet in dogheden ende in alre oefeninghen, hoe wi leven selen sonder dolen nader ewigher waerheit: ende dien si verlicht hi mach wandelen inden gheeste ende met verlichter redenen merken ende verstaen alle dinc te rechte in hemel ende in erde. Ende hier omme wandelt hi inden hemel ende aensiet ende merket met allen heilighen die edelheit sijns minnaren, sine onbegripelike hoecheit, ende sine afgrondighe diepheit, lancheit ende breetheit, wijtheit ende waerheit, sine goede ende sine onsprekelike mildicheit, ende al selke minlike eighenscape die in Gode onsen minnare sijn sonder ghetal ende alle grondeloes in sire hogher naturen; want hi eest selve. Dan slaet die verclaerde mensche sine oghen neder op hem selven ende op allen menschen ende op allen creaturen ende merket hoese God ute sire vrier mildicheit alle ghescapen ende ghegavet heeft inder naturen in menigher wijs; ende hoe hise gaven ende rike maken wilt boven nature met hem selven, eest dat sijt soeken willen ende begheren. Alselc redelijc ghemerc in menichfoldich onderscheet der rijcheit Gods verblidet onsen gheest, eest dat wi overmits godlike minne ons selfs ghestorven sijn in Gode ende leven ende wandelen inden gheeste ende smaken diere dinghen die ewich sijn. Dese gave der verstendicheit toent ons die enicheit die wi in Gode hebben ende besitten overmits gebrukelike ontsonkene minne ende die ghelijcheit Gods die wi in ons selven hebben overmits caritate ende doghede. Ende si gheeft ons licht ende claerheit daer wi in wandelen moghen inden gheeste met onderschede ende speculeren ende bekennen Gode in gheesteliken gheliken ende ons selven ende alle dinc na wise ende na mate des lichts ende naden wille Gods ende na edelheit ons verstaens. Dit es dat ander poent hoe die ghemeine mensche verclaert wert. LXVI m VANDEN DERDEN GRADE DER GAVEN VAN VERSTENDICHEIT §& Na diere maten dat die locht wert verclaert van claerheit der sonnen daer na wert die hitte groet ende ghemeine in vruchtbaerheden. Eest dat onse redene ende onse verstaen aldus verlicht wert te bekennene met onderschede godlike waerheit soe wert de wille, dat es de minnende cracht, verhit in riken utevloyene in trouwen ende in minnen inder ghemeinheit. Want dese gave sticht in ons een wide ghemeine minne, overmits kennisse der waerheit dat wi vercrighen ute hare claerheit. Want die eenvoldichste dat sijn die ghesaetste ende alre best in vreden in hem selven; ende si sijn diepst versonken in Gode, ende si sijn alre claerst in verstane ende alder menichfoldichst in goeden werken ende alre ghemeinst in uutvloyender minnen. Ende si werden minst ghehindert, want si sijn Gode ghelijcst; want hi es eenvoldich in sinen wesene, claerheit in sinen verstane, ende ene utevloyende ghemeine minne in sinen werkene. Ende soe wi Gode in desen drien ghelikere sijn soe wi met hem meer verenicht sijn. Ende hier omme selen wi in onsen gronde eenvoldich bliven ende met verlichter redenen alle dinghen merken ende met ghemeinre minnen alle dinc dorevloyen. Alsoe alse de sonne des hemels blivet in hare selven dat si es eenvoldich ende onverwandelt, nochtan es hare claerheit ende hare hitte ghemeine in al de werelt. Sfe Nu verstaet hoe wi wandelen selen met verlichter redenen in ghemeinre minnen. Die Vader es een aenbeghin alder Godheit, na wesene ende na persone. Hier omme selen wi ons nederboghen naden gheeste in oetmoedigher reverencien vore die hoechheit des Vaders; soe besitten wi oetmoedicheit, die een fondament es alre doghede. Wi selen innichlijc s anebeden, dats ere ende weerdicheit bieden der moghentheit des Vaders; soe werden wi gheestelike verhaven, want hi in sire macht alle dinc van niete schepte ende onthout. Wi selen gheven lof ende danc ende ewighen dienst der trouwen ende der minnen Gods, die ons verlost heeft van den bande des viants ende van der ewigher doot; soe werden wi vri. Wi selen tonen ende claghen der wijsheit Gods blintheit ende onbekennisse menscheliker naturen ende selen begheren dat alle menschen verclaert werden ende kennisse der waerheit vercrighen; soe wert God van hem bekent ende gheert. Wi selen bidden der ontfermherticheit Gods vore die sondaren op dat si bekeert werden ende voirtgaen in dogheden; soe wert God van hem begheerlijc ghe mint. Wi selen gheven mildelike alle den ghenen dies behoeven uter riker goeden Gods op dat si alle vervult werden ende weder vloyen in Gode; soe wert God van hem allen beseten. Wi selen offeren den Vader in eren ende in weerdicheden al den dienst ende alle die werke die Christus na sijnre menscheit van minnen ye ghewrachte; soe wert al onse ghebet ghehoirt. Wi selen oec offeren den Vader in Christo Jhesu al dat innighe toevoeghen der inghele ende der heilighen ende alre goeder menschen; soe werden wi met hem allen verenicht inder eren Gods. Noch selen wi offeren den Vader al den dienst der heiligher kerken ende die hoghe sacrificie van allen priesteren ende al dat wi gheleisten ende verstaen moghen, inden name Christi, op dat wi Gode ontmoeten overmits Christum ende hem gheliken in ghemeinre minnen ende eenvoldich overliden alle ghelijcheit ende met hem verenighen in die weselike enicheit. Altoes selen wi met Gode in enicheden bliven ende met Gode ende met allen heilighen ewelike utevloyen in ghemeinre minnen ende altoes weder inkeren met dancbaerheden ende met loven ende in ghebrukeliker minnen ons selven ontsinken in weseliker rasten. Dit es dat rijcste leven dat ic weet; ende hier mede besitten wi die gave der verstendicheit. LXVII & VANDER GAVEN DER WIJSHEIT S& Nu verstaet: inden weder inkeerne houdet hare die ghebrukelike enicheit Gods rechte alse ene duisternisse ende ene onwise ende alse ene onbegripelijcheit. Ende overmits minne ende eenvoldighe meininghe soe keert hem die gheest in werkelike offerende alle doghede ende ghebrukelike offerende hem selven boven alle doghede. In desen minliken inkere ontsprinct die sevende gave dat es die gheest der smakender wijsheit; ende hi dore gaet die eenvoldicheit ons gheests, siele ende lijf, met wijsheden ende met gheesteliken smake. Ende dit es een gheestelijc roeren ofte gherinen in die enicheit ons gheests; ende het es inval ende gront alre graden ende alre gaven ende alre doghede. Ende in desen gherinene Gods smaect yeghewelken sine oefeninghe ende sijn leven na cracht des gherinens ende na mate sire minnen. Ende dit godlike roeren es dat innichste middel tusschen Gode ende ons, tusschen rasten ende werken, ende tusschen wise ende onwise, tusschen tijt ende ewicheit. Ende dit gheestelijc beroeren werket Godin ons ten alre iersten vore alle gaven; nochtan werdet van ons bekent ende ghesmaect ten alre lesten. Want alse wi Gode minlijc in allen oefeninghen ghesocht hebben tote in dat innichste ons gronts soe ghevoelen wi inval alre gracien ende alre gaven Gods; ende dit gherinen ghevoelen wi in die eninghe onser overster crachte boven redenen doch niet sonder redene, want wi vernemen dat whi gherenen worden. Maer willen wi weten wat het si ofte wanen het come soe faelgiert redene ende al creatuerlijc ghemerc. Want al es die locht verclaert met claerheden der sonnen ende al sijn die oghen subtijl ende ghesont, wiltmen den rayen volghen die de claerheit bringhen ende merken in dat rat der sonnen, die oghen moeten faelgieren haers werkes ende lidende ontfaen dat inschinen der rayen. Also ghelikerwijs soe es die wederblic des onbegripeliken lichts soe groet in die eninghe onser overster crachte dat al creatuerlijc werc, dat met onderschede werket, faelgieren moet. Ende hier moet onse werclijcheit lid en dat inwerken Gods, ende dit es oirspronc alre gaven. Want, mochte wi Gode ontfaen in onsen begripe, hi gave ons hem selven sonder middel: dat es ons onmoghelijc; want wi sijn te inghe ende te cleine hem te begripene. Ende hier omme stort hi ons sine gaven na mate ons begripes ende na edelheit onser oefeninghen. Want die vruchtbare enicheit Gods houdet hare boven die eninghe onser crachte ende eischt ons aitoes ghelijcheit in minnen ende in dogheden. Ende hier omme werden wi alle uren van nuwes gherenen, op dat wi alle uren nuwer ende gheliker werden in dogheden. Ende ute desen nuwen gherinene valt de gheest in honghere ende in dorste ende wilt dore smaken ende in minnen storme dore varen alle die afgrondicheit, op dat hi vervult werde. Ende hier af comt een ewich hongherich crighen ineen ewich ontbliven; want alle minnende gheeste begheren ende crighen te Gode, elc na wise sire edelheit ende na dat hi gherenen wert van Gode, nochtan blivet God ewelijc onbegrepen na wise onser werkeliker begheerten: ende hier omme blivet in ons een ewich hongher ende een ewich begheerlijc inkeren met allen heilighen. Ende inden ontmoetene Gods es die claerheit ende die hitte soe groet ende soe onghemeten dat alle gheeste faelgieren haers werkens ende versmelten ende verswinen in ghevoelliker minnen in die enicheit haers gheests. Ende hier moeten si liden dat inwerken Gods alse pure creaturen. Ende hier es onse gheest ende de gracie Gods ende al onse doghede ene ghevoellike minne sonder werc; want onse gheest heeft hem ute ghewracht ende es selve minne. Ende hier es die gheest eenvoldich ende ontfenclijc alre gaven ende hebbelijc tote allen dogheden. Ende in desen gronde der ghevoelliker minnen soe levet die wallende adere, dat es dat inschinen ofte dat inwerken Gods, dat ons alle uren beweghet ende stoket ende intrect ende ute doet vloyen in nuwe werke van dogheden. Aldus heb ic u bewijst den gront ende de wise van allen doechden. LXVIII m. VAN DEN HOECHSTEN GRADE DES INNICHSTEN LEVENS Sb Nu verstaet: dat onghemeteninlichten Gods met onbegripeliker claerheit, dat ene oirsake es alre gaven ende alre doghede, dat selve onbegripelike licht overformt ende doregaet die ghebrukelike neighinghe ons gheests met onwisen, dat es met onbegripeliken lichte. Ende in desen lichte ontsinket de gheest hem selven in ghebrukeliker rasten; want die raste es sonder wise ende sonder gront, ende men en machse niet bekennen dan met hare selven, dat es met rasten. Want, mochten wise bekennen ende begripen, soe vielse in wisen ende in maten: soe en mochse ons niet ghenoeghen; maer raste worde ene ewighe onraste. Ende hier omme maect die eenvoldighe ontsonkene minlike neighinghe ons gheests in ons ene gebrukelike minne, ende ghebrukelike minne es grondeloes. Ende die afgront Gods roept inden afgront, dat sijn alle die die verenicht sijn met den gheeste Gods in ghebrukeliker minnen. Dit inroepen es een overvloyen ere weseliker claerheit; ende dese weselike claerheit, in enen ommevanghe ere grondeloser minnen, doet ons ons selven verliesen ende ontvlieten in die wilde duisternisse der Godheit. Ende alsoe verenicht, sonder middel, een met den gheeste Gods: soe moghen wi Gode met Gode ontmoeten ende met hem ende in hem blijflike besitten onse ewighe salicheit. LXIXm VAN DRIEN WISEN DER INNICHSTER OEFENINGHEN §& Dit innichste leven wert gheoefent in drien manieren. Bi wilen keert hem die innighe mensche in eenvoldichlike nader ghebrukeliker gheneichtheit boven alle werkelijcheit ende boven alle doghede met enen eenvoldighen insiene in ghebrukeliker minnen. Ende hier ontmoet hi Gode sonder middel. Ende uter enicheit Gods schijnt in hem een eenvoldich licht; ende dit licht toent hem duisternisse, bloetheit, ende niet. Inder duisternissen wert hi omvaen ende valt in onwisen alse ineen verdolen. Inder bloetheit verliest hi ghemerc ende onderscheet van allen dinghen ende wert overformt ende doregaen met eenvoldigher clacrheit. Inden niete faelgiert hi al sijns werkes; want inden werkene der grondeloser minnen Gods wert hi verwonnen; ende inder ghebrukeliker neighinghen sijns gheests verwint hi Gode ende wert een gheest met hem. Ende in deser verenichtheit inden gheeste Gods comt hi in enen ghebrukeliken smaec ende besit dat godlike wesen. Ende hi wert vervult nader ontsonkenheit sijns selfs in sinen weseliken sine met der afgrondigher weelden ende rijcheit Gods. Ende ute deser rijcheit vloyt in die enicheit der overster crachte een omvanc ende ene volheit van ghevoelliker minnen. Ende ute deser volheit ghevoelliker minnen vloyt in dat herte ende in die lijflike crachte een ghenoechlijc dore gaende smaec. Ende overmits dese vloede wert de mensche onbeweghelijc van binnen ende sijns selfs onmachtich ende al sijns werkes. Ende hi en weet niet noch en ghevoelt niet anders in dat innichste sijns gronts, in siele ende in lijf, dan ene sonderlinghe claerheit met ghevoelliker welheit ende doregaende smake. Dit es die ierste wise, die ledich es; want si ledicht den mensche van allen dinghen ende si verheftene boven werken ende boven alle doghede. Ende si enicht den mensche met Gode ende maect ene vaste ghestadicheit der innichster oefeninghen dier men pleghen mach. Soe wanneer den goeden mensche enighe onlede ofte enighe oefeninghe der doghede vermiddelen ofte verbeelden mach des bloets inkeers alse hijs begheert, soe wert hi ghehindert in deser wisen; want dese wise es een overgaen alle dinc in ere ledicheit. Aldus hebdi die ierste maniere der innichster oefeninghen. §& Bi wilen keert hem dese innighe mensche begheerlike ende werkelike te Gode, op dat hi Gode ere ende weerdicheit biede ende hem selven ende al dat hi gheleisten mach offere ende vertere inder minnen Gods. Ende hier ontmoet hi Gode met middele. Dit middel dat es de gave der smakender wijsheit, die gront ende oirspronc es alre doghede ende eiken goeden mensche in dogheden stoect ende beweecht na mate sire minnen ende den innighen mensche bi wilen soe sere gherijnt ende ontvonct in minnen dat alle die gaven Gods ende al dat God gheven mach sonder hem selven dat es hem te cleine ende het en ghenoeghet hem niet maer het meret sijn ongeduer. Want hi hevet een inwendich vernemen ofte ghevoelen in sinen gronde daer alle doghede einden ende beghinnen ende daer hi Gode begheerlijc alle doghede offert ende daer de minne levet. Ende hier af wert hongher ende dorst van minnen soe groet dat hi hem alle uren overgheeft ende faelgiert sijns werkes ende werct hem ute ende wert te niete in minnen; want hi es hongherich ende dorstich Gods te ghesmakene ende in eiken inblicke Gods wert hi van Gode begrepen ende wert in minnen van nuwen ierst gherenen. Al levende soe stervet hi, ende al stervende soe wert hi weder levende. Ende aldus wert die begheerlike hongher ende dorst van minnen in hem alle uren vernuwet. Dit es die andere wise, die begheerlijc es, daer minne in ghelijcheden staet ende begheert ende wilt met Gode verenighen. Dese wise es ons orberlikere ende eerlikere dan die ierste, want si es saké der iersten; want nieman en mach comen in rasten boven werc hi en hebbe vore begheerlijc ende werkelijc minne ghemint. Ende hier omme moet de gracie Gods ende onse werkelike minne voregaen ende na comen, dat es dat si gheoefent moet sijn vore ende na; want sonder minne werken en moghen wi niet verdienen noch Gode ghecrighen noch dat selve behouden dat wi overmits minnen werken vercreghen hebben. Ende hier omme en sal nieman ledich sijn die sijns selfs gheweldich es ende minnen pleghen mach. Soe wanneer die goede mensche op enighe gave Gods ofte op enighe creature yet ghedurens hevet, soe wert hi ghehindert in deser innichster oefeninghen; want dese oefeninghe es een hongher dien niet ghenoeghen en mach dan God allene. §& Ute desen tween wisen comt die derde wise, dat es een inwendich leven na der gherechticheit. Nu verstaet: God comt sonder onderlaet in ons met middele ende sonder middel ende eischt ons ghebruken ende werken ende dattet een vanden anderen onghehindert blive maer altoes ghesterket werde. Ende hier omme besit die innighe mensche sijn leven in desen tween wisen, dat es in rastene ende in werkene. Ende in eiken es hi al ende onghedeelt: want hi es al in Gode, daer hi ghebrukelike rast; ende hi es al in hem selven, daer hi werkelike mint; ende hem wert alle uren van Gode gheeischt ende ghemaent beide, raste ende werc, te vernuwene. Ende gherechticheit des gheests wilt alle uren betalen dat hare van Gode gheeischt wert; ende hier omme, in eiken inblicke Gods, keert hem die gheest in werkelike ende ghebrukelike; ende alsoe wert hi vernuwet in allen dogheden ende diepere ontsonken in ghebrukeliker rasten. Want God ghevet in eenre ghiften hem selven ende sine gaven; ende die gheest ghevet in eiken inkere hem selven ende alle sine werke. Want, overmits dat eenvoldighe inlichten Gods ende ghebrukelike neighinghe ende ontvlotenheit van minnen, soe es de gheest gheenighet met Gode ende wert sonder onderlaet overghevoert in rasten. Ende, overmits de gave der verstendicheit ende der smakender wijsheit, soe wert hi werkelike gherenen; ende hi wert verclaert ende ontvonct alle uren in minnen. Ende hem wert vertoent inden gheeste ende vore ghehouden alle dies men begheren mach. Hi es hongherich ende dorstich, want hi siet der inghelen spise ende hemelschen dranc. Hi arbeit sere in minnen, want hi siet sine raste. Hi es pelgrim, ende hi siet sijn lantscap. Hi stridet in minnen om victorie, want hi siet sine crone. Troest, vrede, vroude, ende scoenheit, ende rijcheit, ende al dat verbliden mach: dat wert vertoent der verlichter redenen in Gode, sonder mate in gheesteliken gheliken. Ende, overmits dit vertonen ende Gods gherinen, soe blivet die minne werkelijc. Want dese gherechte mensche hevet ghesticht een ghewarich leven inden gheeste, in rasten ende in werkene, dat ewich bliven sal; maer het sal verwandelen na desen levene in enen hogheren state. Aldus es de mensche gherecht ende gaet te Gode met innigher minnen in ewighen werkene; ende hi gaet in Gode met ghebrukeliker neighinghen in ewigher rasten; ende hi blivet in Gode ende gaet nochtan uut tot allen creaturen in ghemeinre minnen, in dogheden ende in gherechticheden: ende dit es dat hoechste van innighen levene. Alle die menschen die rasten ende werken in eenre oefeninghen niet en besitten, si en hebben niet vercreghen dese gherechticheit. Dese gherechte mensche, in sinen inkere, en mach niet ghehindert werden, want hi keert hem in ghebrukelike ende werkelike; maer die mensche es ghelijc enen spieghele die dobbel es, die in beiden siden beelden ontfaet. Want naden oversten dele ontfaet de mensche Gode met alle sinen gaven ende naden nedersten dele ontfaet hi vanden sinnen lijflike beelden. Nu mach hi hem inkeren alse hi wilt ende pleghen sonder hinder der gherechticheit; maer de mensche es wandelbaer in desen levene, ende hier omme keert hi hem dicwile ute ende oefent hem inden sinnen sonder noet ende sonder dat ghebot der verlichter redenen ende valt in daghelijcschen ghebreken. Maer alle daghelijcsche ghebreken inden minliken inkere des gherechten menschen sijn rechte alse een droppel waters in enen gloyenden oven: ende hier met latic dat innighe leven. LXXMOE SELKE MENSCHEN LEVEN CONTRARIE DESEN DRIEN WISEN §& Nu leven selke menschen, die goet schinen, desen drien wisen contrarie ende allen dogheden. Nu merke ende proeve yeghewelc hem selven. Soe wat mensche die onghetrocken ende onverlicht es van Gode, die es van minnen ongherenen ende hi en hevet noch werkelijc toevoeghen met begheerten noch eenvoldighe minlike neighinghe in ghebrukeliker rasten. Ende hier omme en mach hi met Gode niet verenighen; want alle die sonder overnatuerlike minne leven die boghen op hem selven ende soeken raste in vremden dinghen. Want alle creaturen sijn natuerlike gheneicht tot rasten: ende hier om werdet raste ghesocht van goeden ende van quaden in menigher wijs. §& Nu merket: soe wanneer de mensche bloet ende onverbeeldet es naden sinnen ende ledich sonder werc naden hoechsten crachten, soe comt hi van bloter naturen in rasten; ende dese raste moghen alle creaturen vinden ende besitten in hem selven in bloter naturen, sonder die gracie Gods, eest dat si hem ledighen connen van beelden ende van allen werken. Maer hier en mach de minnende mensche niet in rasten; want die caritate ende dat inwendighe roeren der gracien Gods en leghet niet stille, ende hier omme en mach die innighe mensche in hem selven in natuerliker rasten niet langhe gheduren. Maer nu merket de maniere hoemen deser natuerliker rasten pleghet: dat es een stille sitten sonder oefeninghe van binnen ofte van buten in ere ledicheit op dat die raste vonden werde ende onghehindert blive. Maer raste gheoefent in deser wijs dat es ongheoirloeft; want si maect inden mensche ene verblintheit in niet wetene ende een neder sighen in hem selven sonder werc; ende dese raste en es anders niet dan ene ledicheit daer die mensche in valt ende vergheet sijns selfs ende Gods ende alre dinc na wise enichs werkens. Dese raste es contrarie der overnatuerliker rasten, diemen in Gode besit; want dat es ene minlike ontvlotenheit met enen eenvoldighen insiene in onbegripeliker claerheit. Dese raste in Gode, die altoes met innigher begheerten werkelike ghesocht wert ende in ghebrukeliker neighinghen vonden wert ende in ontvlotenheden van minnen ewelike beseten wert ende alse si beseten es niet te min ghesocht wert, dese raste es verhaven bo.ven raste der naturen alsoe hoghe alse God es verhaven boven allen creaturen. Ende hier omme werden alle die menschen bedroghen die hem selven meinen ende neder sighen in natuerliker rasten ende Gode niet en soeken met begheerten noch in ghebrukeliker minnen niet en vinden: want die raste die si besitten die leghet in enen ledighen sine haers selfs, daer si van naturen ende van costumen toe gheneighet sijn. Ende in deser natuerliker rasten en mach men Gode niet vinden; maer si bringhet den mensche wel in ene ledicheit die heidene ende Joden vinden moghen ende alle menschen, hoe quaet si sijn, eest dat si in haren sonden sonder berespen van consciencien leven ende hem van beelden ende van allen werken ledighen connen. In deser ledicheit es die raste ghenoechlijc ende groet. Dese raste in hare selven en es ghene sonde; want si es in alle menschen van naturen, waert dat si hem ledighen consten. Maer, wanneer dat mense oefenen ende besitten wilt sonder werke van dogheden, soe valt die mensche in ene gheestelike hoverde ende ineen behaghen sijns selfs daer men selden ave gheneset. Ende hi waent selke wile hebben ende sijn daer hi nemmermeer toe en comt. Alse die mensche aldus dese raste in valscher ledicheden besit ende hem al minlijc toevoeghen een hinder dunct, soe blijft hi met rasten op hem selven ende levet der ierster wisen contrarie, die den mensche met Gode verenicht: ende dit es een beghin van alre gheesteliker dolinghen. Nu merct een ghelikenisse hier ave: die inghele die hem minlike ende ghebrukelike in Gode keerden met al dien dat si van hem ontfaen hadden die vonden salicheit ende ewighe raste; maer die hem wederbogheden op hem selven ende sochten raste in hem met behaghene haers selfs in natuerliken lichte die raste was cort ende ongheoirlovet ende si worden verblint ende vermiddelt vanden ewighen lichte ende vielen in duisternissen ende in ene ewighe onraste. Aldus hebdi die ierste contrarie die men met rasten besit in valscher ledicheit. LXXIÊ& VAN DEN ANDEREN DIE HARE WERKE WERKEN IN CONTRARIEN DER ANDERE WISEN m Nu verstaet: soe wanneer die mensche enighe raste wilt besitten in ledichedensonderinnichbegheerlijctoevoeghen te Gode, soe heeft hi ene bereitscap tote allen dolinghen; want hi es ave ghekeert van Gode ende es gheneighet tote hem selven met natuerliker minnen ende soect ende begheert troest ende soeticheit ende dies hem ghelust. Ende dese es ghelijc den coman, want in allen sinen werken es hi wederboghet op hem selven ende soect ende meint sine raste ende sijn ghewin meer dan die ere Gods. Dese mensche die aldus in bloter natuerliker minnen levet die besit altoes hem selven onghelaten in eighenheden. Ende selc lidet een hartleven in groten werken van penitencien, op dat hi bekent ende vernaemt werde van groter heilicheit ende oec groten loen verdiene; want alle natuerlike minne es hare selven hout ende nemt gherne ere inder tijt en groten loen inder ewicheit. Ende selc mensche hevet vele verkiesens ende biddet ende begheert vele sonderlingheden van Gode. Ende dese werden dicwile bedroghen; want hem gheschien bi wilen overmits den viant die dinghen die si begheren, ende dan draghen sijt hare heilicheit ane, ende hen dunct dat si alles weerdich sijn, want si sijn hoverdich ende ongherenen ende onverlicht van Gode. Ende hier omme bliven si op hem selven; ende een cleine troest machse sere verbliden, want si en weten niet wat hem ontblivet. Ende si sijn te male gheneighet nader gnelost op inwendighen smaec ende op gheestelijc gherief der naturen. Ende dit hetet gheestelike oncuischeit; want het es ene ongheordende gheneichtheit in natuerliker minnen, die altoes wederboghet es op hare selven ende soect hare gherief in allen dinghen. Dese menschen sijn oec altoes gheestelijc hoverdich ende eenwillich; ende hier omme valt hare begheerte ende hare ghelost bi wilen soe sere op die dinghen die si begheren ende met crighe van Gode hebben willen dat si dicwile bedroghen werden ende some vanden viant beseten. Dese menschen leven alle contrarie der caritaten ende den minliken inkere, daer de mensche hem selven offert met al dien dat hi gheleisten mach inder eren ende der minnen Gods ende dien niet custen en mach noch ghenoeghen dan een onbegripelijc goet dat es God allene. Want de caritate es een minne bant die ons overvoert ende daer wi ons selfs in verloechenen ende met Gode verenicht werden ende God met ons. Maer natuerlike minne boghet op hare selven ende op hare gherief ende blivet altoes allene. Nochtan es natuerlike minne alsoe ghelijc der caritaten inden werken van buten alse twee hare op eenen hovede, maer die meininghen sijn onghelijc. Want die goede mensche soeket ende meint ende begheert met op draghender herten altoes die ere Gods; maer in natuerliker minnen meint de mensche altoes hem selven ende sijn ghewin. Soe wanneer dat de natuerlike minne verweghet de caritate in contrarien, soe valt de mensche in viere sonden, dat es gheestelike hoverde, ghiericheit, gulsicheit, ende oncuischeit. Ende aldus viel Adam inden paradise ende alle menschelike nature met hem; want hi minde hem selven met natuerliker minnen onordenlike, ende hier omme keerde hi van Gode ende versmade Gods ghebod in hoverdicheden. Ende hi begheerde const ende wijsheitin ghiericheden; ende hi sochte smaec ende ghelost in gulsicheden; ende daer na wert hi beweghet in oncuischeden. Maer Maria si was een levendich paradijs; si vant die gracie die Adam verloes ende vele meer daer toe, want sie es moeder der minnen. Si keerde haer werkelike in caritaten te Gode ende si ontfinc Christum in oetmoedicheden, ende si offerdene den Vader met al sinen doeghene in mildicheden, ende si en ghesmaecte noyt troest noch gheenre gaven in gulsicheden, ende al hare leven was in reinicheden. Die hare volghet hi verwint alle contrarie der doghede ende comt in dat rike daer si regneert met haren Sone inder ewicheit. LXXII m VANDEN DERDEN DIE SIJN CONTRARIE DEN DRIEN WISEN ENDE ALRE DOGHET m Soe wanneer de mensche natuerlike raste besit in ledicheden ende met allen sinen werken hem selven meint ende vaste blivet ongehoirsam in eighenheden, soe en mach hi met Gode niet verenighen: want hi levet sonder caritate, in onghelijcheden. Ende hier beghint die derde contrarie, die alre scadelijcst es; ende dit es een ongherecht leven vol gheesteliker dolinghen ende alre v?rkeertheit. Nu merket dit erenstelike, op dat ghijt wel verstaet. Dese sijn na haren dunkene God scouwende menschen ende si wanen die heilichste sijn die leven. Nochtan leven si contrarie ende onghelijc Gode ende allen heilighen ende allen goeden menschen. Nu merket desen sin, soe moghedise bekennen beide in woerden ende in werken: overmits die natuerlike raste die si ghevoelen ende besitten in hem selven in ledicheden, soe houden si dit dat si vri sijn ende met Gode sonder middel verenicht ende dat si verhaven sijn boven alle oefeninghe der heiligher kerken ende boven die ghebode Gods ende boven de wet ende boven al doechdelijc werken dies men pleghen mach in enigher wijs; want hem dunct dese ledicheit soe groet dat mense met ghenen werken hoe goet si sijn hinderen en sal, want de ledicheit edelre es dan alle doghede. Ende hier omme staen si in enen puren lidene, sonder enich werc opwert ofte nederwert, rechte alse dat ghetouwe, dat selve ledich es ende sijns meesters beidet wanneer hi werken wilt; want wrachten si yet soe worde God ghehindert in sinen werkene. Ende hier omme sijn si ledich alre doghede ende alsoe ledich dat si niet en willen danken noch loven Gode. Ende si en hebben bekennen noch minnen noch willen noch bidden noch begheren; want al dat si bidden ofte begheren mochten, na haren dunkene, dat hebben si beseten. Ende aldus sijn si arm van gheeste, want si sonder wille sijn ende hebben al ghelaten ende leven sonder eighenscap enichs verkiesens; want hem dunct dat si ledich sijn ende alles overcomen ende dat si beseten hebben daer alle die oefeninghe der heiligher kerken omme gheordent ende gheset es. Ende alsoe alse si segghen soe en mach hem niemen gheven noch nemen, noch God selve; want, na haren dunkene, soe hebbense alle oefeninghe ende doghede overleden ende sijn comen in ene pure ledicheit ende sijn alre doghede quite worden. Ende hiertoe hoirt mere arbeit, segghen si, datmen der doghede quite werde inder ledicheit, dan die doghede te vercrighene. Ende hier omme willen si vri sijn ende niemene ghehoirsam, noch pause noch bisscoppe noch prochiane. Al tonen sijt van buten inden schine, si en sijn van binnen niemene onderdanich, noch met wille noch met werken; want si sijn alle dies ledich na alre wijs daer die heilighe kerke met omme gaet. Ende hier omme, segghen si, alsoe langhe alse de mensche na doghede staet ende hi begheert den liefsten wille Gods te doene soe es hi noch een onvolcomen mensche, want hi gadert noch doghede ende hi en weet niet van deser gheesteliker armoede noch van deser ledicheit. Maer na haren dunkene soe sijn si verhaven boven alle chore der heilighen ende der inghelen ende boven al dien loen dien men in enigher wijs verdienen mach. Ende hier omme segghen si dat si nemmermeer toenemen en moghen in dogheden noch niet meer loens verdienen noch oec nemmermeer sonde doen; want si segghen dat si leven sonder wille ende dat si haren gheest Gode hebben ghegheven in rasten ende in ledicheden ende dat si sijn één met Gode ende te niete worden ane hem selven. Ende hier omme, soe wat die lijflike nature begheert dat moghen si werkelike doen, want si sijn ter onnoselheit comen ende hem en es ghene wet gheset. Ende hier omme, eest dat saké dat die nature beweghet wert tote enighen dinghen dies hare ghelost ende soude die ledicheit des gheests daer af yet ghemiddelt werden ofte ghehindert, soe doen si der naturen ghenoech na hare begheerten op dat die ledicheit des gheests onghehindert blive. Ende hier omme en houdense van vasten noch van vierten noch van ghenen gheboden dan alsoe vele alse sijt doen omme der liede wille; want si leven sonder consciencie van allen dinghen. Ic hope men derre lieden niet vele en vint; maer diet sijn dat sijn die quaetste ende die scadelijcste die leven, ende bi wilen werden si beseten vanden viant ende dan sijn si so behendich dat mense met redenen niet wel verwinnen en can. Maer na die heilighe schrift ende die lere Christi ende onseghelove soe proeft men wel dat si bedroghensijn. LXXIII m VAN EENRE ANDER PARTIEN VERKEERDER MENSCHEN Noch vintmen ene andere partie van verkeerden menschen, die desen contrarie sijn in selken poenten; ende dese houden oec dat selve dat si ledich sijn alre werken ende dat si niet anders en sijn dan een instrument daer God mede werket wat hi wilt. Ende hier omme segghen si dat si sijn in enen puren lidene sonder werc ende dat die werke die God met hen werket edelre sijn ende meer verdienen dan enich ander mensche verdienen mach die sine werke selve werket inder gracien Gods. Ende hier omme segghen si dat si God lidende menschen sijn ende selve niet en werken maer God werket al hare werken. Ende dese segghen oec dat si ghene sonde en moghen doen, want God werket de werke ende si sijn alles ledich. Ende al dat God wilt dat wert met hem ghewracht ende anders niet. Dese menschen hebben hem ghelaten van binnen werkeloes, in ere ledicheit, ende leven sonder verkiesen enichs dinghes. Ende si hebben ene ghelatene, oetmoedighe wise; ende si connen sere wel doeghen ende liden al dat hen toecomt in effenheden, want hen dunct dat si sijn een instrument daer God mede werket na sinen wille. Dese sijn in vele wisen ende in vele werken ghelijc ghesedet na manieren goeder menschen, ende in selken dinghen sijn si contrarie: want alle die dinghen daer si van binnen toe ghedreven werden, weder si sijn ghelijc of onghelijc, dat houden si dattet al come vanden heilighen Gheest. Ende hier in ende in desen gheliken werden si bedroghen; want die gheest Gods en wilt noch en radet noch en werket in neghenen mensche onghelike dinghe der leren Christi ende der heiligher kerstenheit. Dese mach men qualike bekennen, en ware een mensche die verlicht ware ende onderscheet hadde der gheeste ende godliker waerheit; want si sijn some subtijl ende connen hare contrarie wel ontlixenen ende ghelosen; ende si sijn alsoe eenwillich ende hebben hem selven alsoe vaste beseten met eighenheden dat si eer sterven souden eer sie enich poent lieten van dat si begrepen hebben; want si houden hem selven vore die heilichste ende voir die meest verlichte die leven. Dese sijn contrarie den iersten in dien dat si segghen dat si toenemen moghen ende verdienen; ende die ierste die houden dat si niet meer verdienen moghen, want si hem in enicheden ende in ledicheden hebben beseten daermen niet meer hoghen en mach omme dat daer ghene oefeninghe en es. Dit sijn alle verkeerde menschen ende die quaetste die leven; ende si sijn alsoe sere te scuwene alse die viant vander hellen. Maer, hebdi wel verstaen die lere die ic u vore ghesegghet hebbe in menigher wijs, soe proefdi wel dat si bedroghen sijn. Want si leven Gode contrarie ende der gherechticheit ende allen heilighen; ende si sijn alle Antkersts vore boden, die sinen wech bereiden tot allen onghelove; want si willen vri sijn, sonder de ghebode Gods ende sonder doghede, ende ledich ende verenicht met Gode sonder minne ende caritate. Ende si willen godscouwende men- schen sijn sonder minlijc aenstaren ende die heilichste die leven sonder werke van heilicheden. Ende si segghen dat si rasten inden ghenen dien si niet en minnen. Ende si segghen dat si verhaven sijn inden ghenen dies si niet en willen noch en begheren. Ende si segghen dat si ledich sijn alre doghede ende alles toeghevens op dat si Gode niet en hinderen in sinen werkene. Ende si lien wel dat God schepper ende here es alre creaturen, nochtan en willen si hem danken noch loven; ende dat hi sonder einde machtich ende rike es, nochtan segghen si hi en mach hem gheven noch nemen noch si en moghen toenemen noch verdienen. Ende some houden si contrarie ende segghen dat si meer loens verdienen dan andere menschen; want God werket hare werke, ende si liden Gods werke ledichlike ende werden selve ghewracht: ende alsoe, alsi segghen, soe leghet hier ane dat hoechste verdienen. Ende dit es algader bedroghenisse ende onmoghelijc. Want Gods werken in hem selven es ewich ende onwandelbaer; want hi werket hem selven ende anders niet. Ende in desen werkene en es toenemen noch verdienen gheenre creaturen; want hier en es niet dan God, die noch hoghen noch nederen en mach. Maer die creaturen hebben haer eighen werken overmits die cracht Gods inder naturen ende inder gracien ende oec inder gloriën: ende alse die werke hier einden inder gracien soe duren si ewelike inder gloriën. Waert nu moghelijc, dies niet sijn en mach, dat de gheestelike creature te niete ghinghe ane haren werkene ende alsoe ledich worde alsi was doen si niet en was, dat es dat si een met Gode worde na alre wijs alsoe si doen was: soe en mochse niet verdienen, niet meer dan si doen en dede. Si en ware oec niet meer heilich noch salich dan een steen ofte een hout; want sonder ons eighen werken, minnen ende bekennen Gode, soe en moghen wi niet salich sijn. Maer God ware salich alse hi ewich was, ende dies en ware ons niet te bat. Ende hier omme eest al een bedroghenisse van deser ledicheit; want alle quaetheit ende alle verkeertheit willen si ontlixenen ende edelre ende hoghere setten dan enighe doghede. Ende dat quaetste willen si bemantelen met subtijlheden, alsoe dattet dat beste schine. Dese sijn contrarie Gode ende allen sinen heilighen; maer si sijn wel ghelijc den verdoemden gheesten inder hellen, want die verdoemde gheeste sijn sonder minne ende bekennen. Ende si sijn ledich dankens ende lovens ende alles minlijcs toevoeghens; ende dit es die saké dat si ewelike verdoemt bliven. Ende desen menschen en ghebrect oec anders niet dan dat hare tijt valle in ewicheit ende dan die gherechticheit gheopenbaert werde in haren werken. Maer Christus, de Gods Sone, die na sire menscheit ene regule ende een hoeft es alre goeder menschen hoe si leven selen, hi was ende es ende sal bliven emmermeer met allen sinen leden, dat es met allen heilighen, minnende ende begherende, dankende ende lovende, sinen hemelschen Vader. Nochtan was sine siele ende es verenicht ende salich in dat godlike wesen; maer tote deser ledicheit en conste hi nie comen noch nemmermeer en doet; want sine gloriose siele ende alle die salich sijn hebben een ewich toevoeghen in minnen, rechte alse die ghene dien honghert ende dorst ende Gods ghesmaect hebben ende nemmermeer ghesaet en moghen werden. Nochtan ghebruket die selve siele Christi Gods ende alle heilighen boven al begheren daer niet dan een en es. Dat es die ewighe salicheit Gods ende alle sire vercorenre. Ende hier omme, ghebruken ende werken dat es die salicheit Christi ende alle sire heilighen; ende het es dat leven alre goeder menschen, elcs na mate sire minnen. Ende het es ene gherechticheit die nemmermeer vergaen en sal. Ende hier omme selen wi ons chieren van buten ende van binnen met dogheden ende met goeden seden, alsoe die heilighen daden; ende wi selen ons minlijc ende oetmoedelijc oefenen vore den oghen Gods met al onsen werken: soe ontmoeten wi Gode met middele alle sire gaven. Ende dan werden wi gherenen met ghevoelliker minnen ende ghevult met ghemeinre trouwen. Ende soe werden wi utevloyende ende weder invloyende in gherechter caritaten ende ghestadicht ende vaste inblivende in eenvoldighen vrede ende in godlike ghelijcheit. Ende overmits dese ghelijcheit ende ghebrukelike minne ende godlike 9 claerheit soe ontvlieten wi ons selven in enicheit ende ontmoeten Gode met Gode sonder middel in ghebrukeliker rasten. Ende alsoe werden wi ewelike inblivende ende altoes utevloyende ende sonder onderlaet weder inkerende. Ende hier met besitten wi een ghewarich innich leven in alre volcomenheit. Dat ons dit gheschie dies helpe ons God. Amen. HIER GAET UUT DAT ANDER BOEC VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT HIER BEGHINT DAT DERDE BOEC VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT I m HOE MEN COMT IN EEN GODSCOUWENDE LEVEN Sk Die innighe minnare Gods die Gode besit in ghebrukeliker rasten ende hemselven in toevoeghender werkeliker minnen ende al sijn leven in dogheden met gherechticheden, overmits dese drie poente ende die verborghene openbaringhe Gods, soe comt die innighe mensche ineen godscouwende leven: ja die minnare die innich ende gherecht es, dien God ute sire vriheit verkiesen ende verheffen wilt tot enen overweseliken scouwene in godliken lichte ende na die wise Gods. Dit scouwen set ons in puerheit ende in luterheit boven al onse verstaen, want het es ene sonderlinghe chierheit ende ene hemelsche crone ende daer toe een ewich loen alre doghede ende alles levens. Ende hier toe en mach nieman comen overmits const ofte subtijlheit noch met gheenre oefeninghen; maer dien Godin sinen gheeste verenighen wilt ende met hem selven verclaren hi mach Gode bescouwen ende nieman meer. Die verborghene godlike nature die es ewich werkelike scouwende ende minnende na wise der persone ende altoes ghebrukende in enen ommevanghe der personen in enicheit des wesens. In desen ommevanghe inder weseliker enicheit Gods sijn alle innighe gheeste één met Gode in minliker ontvlotenheid ende dat selve één dat dat wesen selve es in hem selven na wise der ewigher salicheit. Ende in deser hogher enicheit godliker naturen soe es die hemelsche Vader een oirspronc ende een beghin alles werkes dat ghewracht werdet in hemel ende in erde. Ende hi sprect in die ontsonkene verborghenheit des gheests: “siet, die brudegom comt, gaet uut hem yeghen”. Dese woerde willewi nu ontbinden ende verclaren van enen overweseliken scouwene, dat een gront es alre heilicheit ende alle dies levens dat men leven mach. Tote desen godliken scouwene connen lettel menschen comen, overmits die onhebbelijcheit haers selfs ende die verborghenheit dies lichts daermen in scouwet. Ende hier omme en sal desen sin nieman eighenlike te gronde verstaen overmits enighe leringhe ofte subtijl ghemerc sijns selves; want alle woerde ende al datmen creatuerliker wijs leren ende verstaen mach dat es vremde ende verre beneden der waerheit die ic meine. Maer die verenicht es met Gode ende verclaert in deser waerheit hi mach die waerheit met haer selven verstaen. Want Gode begripen ende verstaen boven alle ghelikenissen alsoe alse hi es in hem selven dat es God sijn met Gode sonder middel ofte enighe anderheit die hinder ofte middel maken mach. Ende hier omme begheric van yeghenwelken mensche die des niet en verstaet noch en ghevoelt in die ghebrukelike enicheit sijns gheests dat hijs onghearghert blive ende laet sijn dat es: want dat ic spreken wille dat es waer ende Christus die ewighe waerheit hevet selve ghesproken in sire leren op menighe stat, waert also dat wijt wel openbaren ende voirtbringhen consten. Ende hier omme, die dit verstaen’sal hi moet sijns selfs ghestorven sijn ende in Gode leven ende keren sijn aenschijn toten ewichen lichte inden gronde sijns gheests daer hare die verborghene waerheit sonder middel openbaert. Want die hemelsche Vader wilt dat wi siende sijn, want hi es een vader des lichts: ende hier omme sprect hi ewelike sonder middel ende sonder onderlaet in die verborghenheit ons gheests een enich grondeloes woert ende niet meer. Ende in desen woerde sprect hi hem selven ende alle dinc. Ende dit woert en ludet anders niet dan „siet”. Ende dit es die uutganc ende die gheboirte des soens des ewichs lichts, daermen alle salicheit in bekent ende siet. II gg. HOE HEM DIE MENSCHE OEFENEN MOET, SAL Hl DAT EWIGHE LICHT ONTFAEN ENDE GOD SCOUWEN g& Sal nu die gheest Gode met Gode bescouwen, sonder middel, in desen godliken lichte, daer toe behoren van node den menschen drie dinghen. Dat ierste es dat hi moet wel sijn gheordent van buten in allen dogheden ende van binnen onghehindert ende alsoe ledich alre uutwendigher werke rechte ofte hiniet en wrachte; want es hi van binnen onledich met enighen werke der doghet soe es hi verheelt, alsoe langhe alse dat in hem duert soe en mach hi niet scouwen. l&Ten anderen male: himoet van binnen Gode ane hanghen met toeghevoegheder meininghen ende minnen rechte alse een ontsteken gloyende vier dat nemmermeer ghebluscht en mach werden. In dier tijt dat hi sijns selfs alsoe ghevoelt soe mach hi scouwen. Ten derden male: hi moet hem selven verloren hebben in ene onwise ende in ene duisternisse daer alle scouwende menschen ghebrukelike in verdoelt sijn ende hem selven nemmermeer creatuerliker wijs in connen vinden. Inden afgront deser duisternissen daer die minnende gheest sijns selfs in ghestorven es daer beghint die openbaringhe Gods ende dat ewighe leven. Want in dier duisternissen schijnt ende werdet gheboren een onbegripelijc licht, dat es die Sone Gods, daermen in scouwet ewich leven. Ende in desen lichte wert men siende; ende dit godlike licht wert ghegheven inden eenvoldighen siene des gheests, daer die gheest die claerheit die God selve es ontfaet boven alle gaven ende boven creatuerlijc werc in die ledighe idelheit des gheests, daer hi overmits ghebrukelike minne hem selve in verloren heeft ende ontfaet die claerheit Gods sonder middel: en hi wert die claerheit selve, sonder onderlaet, die hi ontfaet. Siet, dese verborghene claerheit daer men al in scouwet dies men begheert na wise des gheests ledicheit, dese claerheit es alsoe groet dat die minnende scouwere in sinen gronde daer hi in rast niet en siet noch en ghevoelt dan een onbegripelijc licht; ende nader eenvoldigher bloetheit die alle dinc bevaet soe vint hi hem ende ghevoelt dat selve licht daer hi met siet ende niet anders. Ende hier met hebdi dat ierste poent hoemen siende wert in godliken lichte. Salich sijn die oghen die aldus siende sijn, want si besitten dat ewighe leven. IIIW,HOE DIE EWIGHE GHEBOIRTGODS SONDER ONDERLAET VERNUWET IN EDELHEIT DES GHEESTS Alse wi aldus siende sijn worden, soe moghen wi in vrouden scouwen die ewighe toecomst ons brudegoms, dat dat ander poent es daer wi afspreken willen. Welc es nu die toecomst ons brudegoms die ewich es? Dat es die nuwe gheboirt ende een nuwe verclaren sonder onderlaet; want die gront daer die claerheit uut schijnt ende die claerheit selve es hi es levende ende vruchtbaer: ende hier omme wert die openbaringhe des ewichs lichts sonder onderlaet vernuwet in die verborghenheit des gheests. Siet, alle creatuerlike werke ende alle oefeninghe der doghede moet hier onderbliven, want hier werket God hem selven allene in die hoechste edelheit des gheests. Ende hier en es anders niet dan een ewich scouwen ende staren dat licht, metten lichte ende inden lichte. Ende die toecomst des brudegoms es alsoe snel dat hi altoes comende es ende inblivende met grondeloser rijcheit ende persoenlijc sonder onderlaet nuwe met alsulker nuwer claerheit comende es rechte ofte hi vore nie comen en ware. Want sijn comen bestaet sonder tijt in enen ewighen nu, dat altoes in nuwer ghelost ende in nuwer vroude wert ontfaen. Siet, die weelde ende die vroude die dese brudegom bringhet in sire toecomst die es grondeloes ende onghemeten, want hi eest selve. Ende hier omme sijn die oghen des gheests, daer hi met scouwet ende anestaret sinen brudegom, soe wide ontploken datse nemmermeer en werden gheloken. Want staren ende scouwen des gheests blivet ewich in die verborghene openbaringhe Gods. Ende dat begrijp des gheests es soe wide ontploken yeghen die toecomst des brudegoms dat die gheest selve die wijtheit worden es die hi begripet. Ende aldus wert God met Gode begrepen ende ghesien, daer al onse salicheit in gheleghet. Dit es dat ander poent, hoe wi die ewighe toecomst ons brudegoms in onsen gheeste sonder onderlaet ontfaen. V rn VAN ENEN EWIGHEN UTE GANE DAT WI HEBBENIN DIE GHEBOIRT DESSOENSMierontsprinct ende beghint een ewich ute gaen ende een ewich werc sonder beghin, want hier es een beghin sonder beghin; want, nadien dat die almachtighe Vader inden gronde sire vruchtbaerheit hem selven volcomelike begrepen hevet, soe es die Sone, dat ewighe Woert des Vaders, ute ghegaen, een ander persoen inder godheit. Ende overmits die ewighe gheboirt sijn alle creaturen ute ghegaen ewelike, eer si ghescapen waren inder tijt; soe heeftse God ane ghesien ende bekent in hem selven met onderschede in levenden redenen ende in ener anderheit sijns selfs; doch niet een ander in alder wijs, want al dat in God es dat es God. Dit ewighe ute gaen, ende dit ewighe leven dat wi in Gode ewelike hebben ende sijn sonder ons selven, dat es ene oirsake ons ghescapens wesens inder tijt. Ende onse ghescapen wesen hanghet in dat ewighe wesen, ende het es één met hem na weseliken sine. IV & HOE ONSE GHEEST WERT GHEEISCHT UTE TE GANE IN SCOUWEN ENDE IN GHEBRUKEN m. Nu sprect die gheest Gods in die verborghene ontvlotenheit ons gheests: „gaet ute” ineen ewich scouwen ende ghebruken na die wise Gods. Alle die rijcheit die in Gode natuerlijc es die besitten wi minlike in Gode ende Godin ons overmits die onghemetene minne die de heilighe Gheest es; want in diere minnen smaect men al dies men begheren mach. Ende hier omme, overmits dese minne, sijn wi ons selfs ghestorven ende ute ghegaen in minliker ontvlotenheid, in onwisen, ende in deimsterheden. Daer es die gheest in enen omvanghe der heiligher Drievoldicheit, ewelike inblivende indie overweselike enicheit in rasten ende in ghebrukelijcheden. Ende in die selve enicheit, na wise der vruchtbaerheit, soe es die Vader inden Sone ende die Sone inden Vader ende alle creaturen in hem beiden. Ende dit es boven persoenlijc onderscheet; wanthier verstaetmen met redenen vaderlijcheit ende soenlijcheit in levender vruchtbaerheit der naturen. Ende dit ewighe wesen ende leven, dat wi hebben ende sijn inder ewigher wijsheit Gods, dat es Gode ghelijc; want het hevet een ewich in bliven sonder onderscheet in dat godlike wesen. Ende het hevet een ewich uutvlieten overmits die gheboirt des Soens in ere anderheit met onderschede na ewigher redenen. Ende overmits dese twee poente eest Gode alsoe ghelijc dat hi hem sonder onderlaet bekent ende herbeelt in deser ghelijcheit na wesene ende na personen. Want, al es hier onderscheet ende anderheit na redenen, dit ghelijc es nochtan één met den selven beelde der heiligher Drievoldicheit dat die wijsheit Gods es, daer God hem selven in bescouwet ende alle dinc in enen ewighen nu, sonder vore ende na. Met enen eenvoldighen siene soe siet hi hem selve ane als alle dinc. Ende dit es Gods beelde ende Gods ghelikenisse ende onse beelde ende onse ghelikenisse; want hier in herbeeldet hem God ende alle dinc. In desen godliken beelde hebben alle creaturen een ewich leven, sonder hem selven, alse in haren ewighen exemplare; ende toe desen ewighen beelde ende toe desen ghelikenisse hevet ons ghemaect die heilighe Drievoldicheit. Ende hier omme wilt God dat wi ons selfs ute gaen in desen godliken lichte ende dit beelde, dat ons eighen leven es, overnatuerlike hervolghen ende met hem besitten werkelijc ende ghebrukelijc in ewigher salicheit. Want wi vinden wel dat die scoet dies Vaders es onse eighene gront ende onse oirspronc, daer wi ons levens ende ons wesens in beghinnen. Ende ute onsen eighenen gronde, dat es uten Vader ende ute alle dien dat in hem levet, soe schijnt ene ewighe claerheit, dat es die gheboirt des Soens. Ende in deser claerheit, dat es inden Sone, soe es die Vader hem selven openbaer ende al dat in hem levet; want al dat es ende al dat hi hevet dat ghevet hi den Sone, sonder allene die eighenscap der vader lij cheit: dat blijft hi selve. Ende hier omme al dat levet inden Vader onvertoent in enicheit dat levet inden Sone ute ghevloten inder openbaerheit; ende altoes blijft die eenvoldighe gront ons ewichs beelts in deimsterheden ende sonder wise. Maer die onghemetene claerheit die hier ute schijnt die openbaert ende bringhet voirt die verborghenheit Gods in wisen. Ende alle die menschen die boven hare ghescapenheit verhaven sijn ineen scouwenden levene die sijn één met deser godliker claerheit. Ende si sijn die claerheit selve; ende si sien ende ghevoelen ende vinden hem selven, overmits dit godlike licht, dat si sijn die selve eenvoldighe gront na wise haerre onghescapenheit daer die claerheit sonder mate ute schijnt in godliker wisen ende nader simpelheit des wesens eenvoldich binnen blivet ewelike sonder wise. Ende hier omme selen die innighe scouwende menschen ute gaen na wise des scouwens, boven redene ende boven onderscheet ende boven hare ghescapen wesen, met ewighen instaerne. Overmits dat ingheboirne licht soe werden si ghetransformeert ende één met dien selven lichte daer si met sien ende dat si sien. Ende alsoe hervolghen de scouwende menschen hare ewighe beelde daer si toe ghemaect sijn ende bescouwen Gode ende alle dinc sonder onderscheet in enen eenvoldighen siene in godliker claerheit. Ende dit es dat edelste ende dat orberlijcste scouwen daermen toe comen mach in desen levene; want in desen scouwene blivet de mensche alre best sijns selfs gheweldich ende vri ende mach toe nemen in hoecheden van levene in eiken minliken inkere boven al datmen verstaen mach; want hi blivet vri ende sijns selfs gheweldich in innicheden ende in dogheden. Ende dat staren inden godliken lichte houdet hem boven alle innicheit ende boven alle doghede ende boven al verdienen; want het es die crone ende die loen daer wi na haken ende dien wi nu hebben ende besitten in selker wijs; want scouwende leven dat es een hemelsch leven. Maer, waren wi verlèdicht ute deser ellenden, soe souden wi sijn hebbeliker na onser ghescapenheit die claerheit te ontfane ende soe mochte ons die glorie Gods bat ende edeliker na alre wijs doreschinen. Dit es di wise boven alle wisen hoemen ute gaet ineen godlijc scouwen ende ineen ewich staren ende hoemen ghetransformeert ende overformet werdet in godliker claerheit. Dit uutgaen des scouwenden menschen es oec minlijc; want overmits ghebrukelike minne lidet hi sine ghescapenheit ende vindet ende ghesmaect die rijcheit ende weelde die God selve es ende die hi vloyen doet sonder onderlaet in die verborghenheit des gheests, daer hi staet ghelijc der edelheit Gods. VI gfe VAN ENEN GODLIKEN ONTMOETE DAT GHEOEFENT WERT IN DE VERBORGHENHEIT ONS GHEESTS S& Alse die innighe scouwende mensche aldus vervolghet hevet sijn ewich beelde ende in deser luterheit overmits den Sone beseten hevet den scoet des Vaders, soe es hi verclaert met godliker waerheit; ende hi ontfaet die ewighe gheboirt alle uren nuwe, ende hi gaet ute na wise des lichts ineen godlijc scouwen. Ende hier ontspringhet dat vierde poent ende dat leste, dat es een minlijc ontmoet daer onse hoechste salicheit boven al in gheleghen es. Ê& Ghi selt weten dat die hemelsche Vader alse een levende gront met al dien dat in hem levet werkelijc es ghekeert in sinen Sone alse in sijns selfs ewighe wijsheit. Ende die selve wijsheit ende al dat in hare levet es werkelijc wederboghet inden Vader, dat es inden selven gronde daer si ute comt. Ende in desen ontmoete ontspringhet die derde persoen tusschen den Vader ende den Sone, dat es die heilighe Gheest, hare beider minne, die een met hem beiden es inder selver naturen. Ende si bevaet ende doregaet werkelijc ende ghebrukelijc den Vader ende den Sone ende al dat in hem beiden levet met alsoe groter rijcheit ende vrouden dat hier af alle creaturen ewelike swighen móeten; want dat onbegripelike wonder dat in deser minnen leghet dat onthoghet ewelike allen creaturen in verstane. Maer daermen dit wonder verstaet ende ghesmaect sonder verwonderen daer es die gheest boven hem selven ende één met den gheeste Gods ende smaect ende siet sonder mate alse God die rijcheit die hi selve es in enicheit des levenden grondes daer hi hem besit na wise sire onghescapenheit. Nu wert dit verweende ontmoet in ons na die wise Gods sonder onderlaet werkelijc vernuwet; want die Vader ghevet hem inden Sone ende die Sone inden Vader ineen ewich welbehaghen ende ineen minlijc behelsen: ende dit vernuwet alle uren in bande van minnen. Want alsoe ghelikerwijs alse die Vader sonder onderlaet alle dinc nuwe anesiet in die gheboirt sijns Soens, alsoe werden alle dinc nuwe ghemint vanden Vader ende vanden Sone inden uutvlote des heilichs Gheests. Ende dit es dat werkelike ontmoet des Vaders ende des Soens, daer wi minlijc in behelst sijn overmits den heilighen Gheest in ewigher minnen. Nu es dit werkelike ontmoet ende dit minlike omhelsen in sinen gronde ghebrukelijc ende sonder wise; want die afgrondighe onwise Gods die es soe duister ende soe wiseloes dat si in hare bevaet alle godlike wisen ende werc ende de eighenscap der persone inden riken omvanghe der weseliker enicheit ende maect een godlijc ghebruken indien abys der onghenaemtheit. Ende hier es een ghebrukelijc overliden ende een vervlietende inslach in die weselike bloetheit daer alle godlike namen ende alle wisen ende alle levende redenen die in dien spieghel godliker waerheitghebeeldet sijn vallen in die eenvoldighe onghenaemtheit in on wisen ende sonder redene. Want in desen grondelosen wiele der simpelheit werden alle dinc bevaen in ghebrukeliker salicheit; ende die gront blivet selve al onbegrepen, het en si met weseliker enicheit. Hier voren moeten die persone wiken ende al dat in Gode levet; want hier en es anders niet dan een ewich rasten in enen ghebrukeliken omvanghe minliker ontvlotenheit; ende dit es in dat wiselose wesen dat alle innighe gheeste boven alle dinc hebben vercoren. Dit es die donkere stille daer alle minnende insijn verloren. Maer, mochtewi ons aldus in dogheden ghereden, wi souden ons schiere vanden live ontdeden ende souden vlieten in die wilde seebaren: nemmermeer en mochte ons creature verhalen. §& Dat wi ghebrukelike besitten moeten die weselike enicheit ende eenheit claerlike bescouwen in drieheit dat gheve ons die godlike minne die en ghenen bedelare en ontseit. Amen. HIER GAET UUT DAT LESTE BOEC VANDER CHIERHEIT DER GHEESTELIKER BRULOCHT De tekst van deze uitgave van ‘Die Chierheit der Gheesteliker Brulocht’ is in hoofdzaak gelijk aan dien van de uitgave voor de Maetschappy van Vlaemsche Bibliophilen (Gent 1869). Maar omdat onze uitgave niet voor bibliophilen noch voor philologen is bestemd maar wel voor hen die een goed en in het Nederlandsch geschreven boek wenschen te bezitten om het te lezen (zooals dat uiteen is gezet in Het Journaal van Den Nieuwen Kring No. 25), daarom heb ik mij bij de verzorging daarvan veroorloofd om in driëerlei opzicht van den mij gegeven tekst af te wijken: (1) ik heb uniformiteit inde spelling gebracht en bijvoorbeeld doeghen (lijden) telkens doeghen en niet zoo nu en dan doghen (deugen) gespeld; (2) de aanteekeningen met de varianten der verschillende handschriften en met de vertaling van ‘moeilijke’ zinsneden in het Latijn van Surius heb ik weggelaten; (3) de indeeling in hoofdstukken, die niet van Jan van Ruusbroec zelven is, heb ik hier en daar zoo gewijzigd dat de opschriften bij den inhoud passen. De hierachter gevoegde woordenlijst en vertaling van enkele zinsneden kunnen hun nut hebben voor hen die met dit werk voor het eerst Middelnederlandsch te lezen krijgen en daarbij niet in het bezit zijn vaneen woordenboek. Bergen (N.-H.) April 1917 C. A. WIJNSCHENK DOM decken bemantelen deimsterheit duisternis dicke dikwijls doecht deugd doeghen lijden en doet ontbreekt doghet deugd draghen overeen zijn eendrachtig echter daarna, opnieuw eest is het eerlijc eervol, tot eer strekkend entelmoes nagerecht erenst ernst erfachticheit erfdeel es is faelgieren in gebreke blijven ghebmkelijc genotvol, zalig ghebruken genieten ghebruucsam genietend ghedurich duurzaam ghegaeft begiftigd ghelaten verlaten gheleisten volbrengen ghelijc (subst.) gelijkenis, vorm, gelijkvormigheid ghelijc (adj.) gelijkend, gelijkvormig ghelijcheit gelijkenis, gelijkvormigheid fi\ bdoofd ghelovet t ghelosen verbloemen ghemein (al)gemeen ghemerc bewustzijn, overweging (van allerlei) gheneighet toegenegen ghenoechsam weinig behoefte hebbend ghepaitheit voldaanheid adversarijs tegenstander, vijand abolghe verbolgenheid, toorn alse namelijk, te weten andere tweede anedraghen toeschrijven aan, toekennen aan bat beter bedieden verklaren beheimt bevangen behendich listig, subtiel behoirlicheit (der saken) overeenstemming (met de oorzaak) bequamelicheit gepastheid herren branden bescheden verstandig, oordeelkundig beschedenheit verstand, oordeel des onderscheids bescherent bespot bevallijc welgevallig beweren afweren, beletten bewisen aanwijzen, aantoonen boert boord, rand bordene last, verplichting breit breidelt, belemmert callingheren (in rechten) opeischen cheins belasting chesseren ophouden chore (hemelsche) koren coep koopprijs coman koopman costume gewoonte crighelijc weerbarstig crighen streven crijgh weerbarstigheid cume nauwelijks cunne geslacht, soort custen tevreden stellen en daedt ontbrak ghereden gereed maken gherenen aangeraakt, beroerd gherinen aanraken, beroeren ghesaet verzadigd ghesate nederig, ootmoedig ghesonde gezondheid ghestadicht bevestigd ghestaet legt ghevaen gevangen ghevaten omvatten ghevest gehecht ghevisenteert bezocht ghevisieren voorstellen ghewaerden waar maken ghewarich waarachtig gheweldich (met een gen.) meester over (iets of iemand) godvaer God gelijkend goede goedheid grontrike vruchtbaar harde 1 . , herde i zeer’ m hooge mate hare (subst.) scherpe wind hebbelijc geschikt, bekwaam hem hem, hen, hun, zich (enk. en meerv.) hervolghen achtervolgen hilt hield hoofden (aen hem) (hem) als hoofd erkennen hout (adj.) gunstig gezind iersticheit beginsel inslach wegzinking invierich allervurigst kempe kampvechter lachteren lasteren libaert leeuw li(d)en voorbijgaan, ondergaan, gaan, belijden locht lucht loeven loof dragen luken luiken, dicht gaan mach vermag (te) materilijc stoffelijk meinen bedoelen mengherael geeuwhonger meren vermeerderen meringhe vermeerdering merken waarnemen merren dralen, wegblijven mestroest wanhoop middelen inden weg staan mismoghen afgunst moet (subst.) gemoed nauwe nauwkeurig nederboghen nederbuigen nemmeer niet meer niedicheit gretigheid nieuvinghelheit nieuwtjesjagerij no noch nochtan dan nog, buitendien, nochthans (van) node noodzakelijkerwijs noetorft (natuurlijke) behoefte oesuin gelegenheid oirwoet hartstochtelijke ijver onaerdicheit verdorvenheid onbehoet onbehoedzaam onbekentheit onwetendheid onbeworrenheit zuiverheid (van geweten) (sonder) onderlaet (zonder) ophouden ondersien onderlinge aanschouwing ondersneden van tweeerlei kleur onghehachtet onbevangen queleti kwijnen quisten kiemen quaerteine derdendaagsche koorts rast rust reden(e) begrip, rede reden koorts relief rest, overblijfsel riseren takken roeren beroeren saen spoedig saké oorzaak scalc bedrieger selc sommig, de een en ander, de een of ander selen zullen scoren (scoerde, gescoerd) scheuren (scheurde, gescheurd) sluten ineen gaan, tezamen komen sochte ziekte soene verzoening some soms sonder behalve sonderlinghe bijzondere stawi staan wij te hans onmiddellijk ter den treden tidich rijp toecomst komst, advent {hem) toevoeghen (zich) overgeven trepudieren trappelen veelijc dierlijk verduldicheit lijdzaamheid verhalen achterhalen, terug krijgen vermanen gewag maken van vermiddelen belemmeren, afhouden van vernaemt vermaerd onghenatuert slecht, ongunstig ononsticheit ongunst onste gunst, genegenheid ontbinden uitleggen ontbliven wegblijven, achterblijven ontcusten verontrusten ontfaen ontvangen onthoghen te boven gaan , onthout onderhoud onthouden inhouden, onderhouden ontleert (iets of alles) vergeten zijnde ontlixenen ontveinzen ontmoeten tegemoet gaan ontpluken ontsluiten ontsaten verstoren, in verwarring brengen ontscaken schaken, ontvoeren ontseit afwijst op dat indien opdoen open doen opdraghen omhoog dragen openbaren verschijnen orberlijc nuttig orbore nut orboren nuttigen overaet onmatigheid in het eten, het eten van verboden spijzen overformen vervormen overlant ver af gelegen land overliden overgaan tot een ander leven overmits door middel van, ter oorzake van overweselijc bovenzinnelijk plauderen inde handen klappen pleghen (met een gen.) uitoefenen pocioen drankje preken met den handen gebaren maken publicaen tollenaar versmade smadelijke verswinen verdwijnen verteghen verzaakt vertien verzaken vertyinghe verzaking verwallen verkoken verwandelen veranderen verweende weelderige, kostbare verweghen in contrarien opwegen tegen verwoeden waanzinnig worden vierte kerkelijke feestdag vloyen vloeien voirder verder (voort) vorenemen voorstellen waernen waarschuwen waer omme (subst.) reden waarom blz. 2 dede die ghebode 2 dies allen menschen noet es 3 hem en si ghenoech ghedaen 4 het en wasse ute desen rise 4 soe dat hem die mensche bekennende wert 5 dan behoirt der grondeloser goeden Gods toe 6 dat de mensche nie misdede 10 hi wart ghevlocht 53 der minnender herten smaec noch troest verwinnen noch gheletten en can 66 achter lande loopen 67 misterden si yet meer 118 hi waent selke wile hebben ende sijn 124 dies en ware ons niet te bat waecscap feestmaal wallen koken, opborrelen wanen van waar want aangezien, daar, want watheid (Gods) antwoord op de vraag: wat is (God) wederblickende weerkaatsende (het licht) wederdraghinghe onderlinge betrekking wedersake tegenstander weldich rijk, weelderig wert wordt wiele draaikolk wise gesteldheid woedich hartstochtelijk worden werden bracht de boodschap dat alle menschen noodig hebben voor hem zij niet genoeg gedaan indien het niet uit dezen tak groeit zoodat de mensch zichzelven leert kennen dan is het eigen aan de grondelooze goedheid van God dat de mensch ooit zondigde hij werd in veiligheid gebracht genot noch troost het minnende hart overmeesteren noch hinderen kan het land afloopen deden zij nog eenen misstap, bleven zij nog iets meer in gebreke soms waant hij te hebben en te zijn dit zoude ons niet baten Blz. 52 2de regel v. o. voor ‘honich en de was’ lees ‘konich ende was’ ~ 54 15de regel v. b. voor ‘en dealle’ lees ‘ende alle’ ~ 75 2de regel v. b. voor ‘staten’ lees ‘staden’ DRUKFOUTEN GEDRUKT BIJ DUWAER & VAN GINKEL NO 735 AAN DE PRINSENGRACHT TE AMSTERDAM