Jw Ludvig Holberg i Jeppe-op-den-Berg



	BIBLIOTHEEK DER RIJKSUNIVERSITEIT TE GRONINGEN UIT DE BOEKERIJ VAN Ds. L A. BAHLER
	BIBLIOTHEEK RU GRONINGEN
	0444 5686



	



	BIBLIOTHEEK DER RIJKSUNIVERSITEIT TE GRONINGEN UIT DE BOEKERIJ VAN Ds. L.A. BAHLER
	BIBLIOTHEEK RU GRONINGEN
	0444 5686



	



	



	JEPPE-OP-DEN-BERG
	BLIJSPEL IN VIJF BEDRIJVEN
	Uir HET DEENSCH
	DOOR
	B. A. MEULEMAN
	H. PRAKKE, NIJMEGEN MCMXXV
	LUDVIG HOLBERG



	



	JEPPE-OP-DEN-BERG OF DE HERSCHAPEN BOER BLIJSPEL IN VIJF BEDRIJVEN



	



	JEPPE-OP-DEN-BERG, inde oorspronkelijke uitgaven Holbergs vierde stuk, werd in het najaar van 1722 te Kopenhagen voor ’t eerst opgevoerd. De stof voor dit blijspel, die reeds van ouden datum is zie Inleiding bl. XV ontleende Holberg, volgens eigen mededeeling, aan de Utopia, een anecdotenverzameling van den duitschen juzuïet Jacob Bidermann(l64o). Devertalingis geschied naar den tekst zooals die bij Martensen (dl. 111 bl. 99-158) en bij Roos (dl. I bl. 157-197) is afgedrukt. Het stuk is inde drie oudste uitgaven (1723, 172-1 en 1731) vrij wel onveranderd gebleven.



	Personen.
	JEPPE-OP-DEN-BERG. NILLE, zijn vrouw. SCHOENMAKER JAKOB, een kroegbaas. BARON NILUS.
	De Sekretaris.
	De Kamerdienaar. ERIK, lakei.
	Een tweede Lakei. De Rentmeester.
	De Vrouw van den rentmeester. Twee Doctoren.
	De Rechter.
	Twee Advokaten.
	Drie gewapende Mannen. MAGNUS.
	PlaaLf der handeling: een dorp in Seeland.



	5
	EERSTE TOONEEL. NILLE alleen.
	’k ’Leuf bekans dat er niet een zo-n ’n luien lamzak in heel den omtrek is as miin man. Ik kan ’m haast niet wakker kriigen ’s merges, al trek ik ’m bij de hoaren ’t bed uut. Vandoag wit de lummel dat ’t merkdag is en toch ligt ie evenwél nog zóo lang te maffen. Onze domenie1 zei onlangs teugen me: Nille, zeid’ ie, ge zijt al te hard tegen oeën man; hij is toch heer in huus en dat mot ie ook wezen. Maor ik zei: Domenie, zei ik, as ik miin man ’njoar lang in huus z’n gang liet gaon, dan kreeg noch ’t heerschop ziin pacht noch domenie wat 'm toekumt, want hij zou in dien tiid al wat in huus was verzupen; zou ik dien kerl in huus laoten betijen, die astrantig genog is om ziin huusroad, ziin vrouw en ziin kinders, ja z’n eige-zelvers te verkoopen veur brandewiin? Toen zweeg domenie gansch stil en streek zich es over z’n bakkes. De rentmeester, die houdt het met miin, en die zeit: Let er maor niet op, moederke, wat de-n domenie oe veurprêêkt; d’r steet wel in de katechismes da’ ge oe man onderdaonig en gehoorzaom mot wezen, maor an den anderen kant
	1 In ’t oorspr.: Hr. Poul. De predikant werd alleen met den voornaam aangeduid.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	6
	steet erin oe pachtkontrakt en da’s veul nuwer —• da’ ge oe hoeve mot onderholden en oe landpacht mot opbrengen, en da’ kunde ommers onmeugelijk doen as ge oe man niet iederen dag aon de haoren trekt en ’m afrost dat ie an ’t werk geet. Nou trok ik ’m ’t bed uut en toen ging ik es efkes de schuur in om te kiiken hoe ’t met ’t werk stong. En toen ik weerum kwam daor zat ie me-n op de stoel te ronken met z’n boks, met verlof gezeid, an z’n eene been. Jao, toen most ik wel de karwats van den haok nemmen en ik smeerde miin goejen Jeppe d’rmee öf, tot ie klaor wakker wier. Het eenigste daor ie bang veur is, da’s meester Erik zoo nuum ik de karwats. Hei, Jeppe! biest da’ ge bint! zijde nog niet inde kleeren? Hedde lust om nog es met meester Erik te spréken? Hei Jeppe, kom heer!
	TWEEDE TOONEEL.
	JEPPE. NILLE.
	JEPPE. ’k Mot toch tiid hebben da’k miin ankleej, Nille. ’k Kan toch niet naor stad gaon as ’n zwiin, zonder miinen boks en miin wammes? NILLE. Haddege-n al geen tien boksen an kunnen trekken, gij smeerkanis, sinds ik oevanmergenriep? JEPPE. Hedde meester Erik weggeleid, Nille? NILLE. Jao, dat hê’k; maor ik wit ’m aonstonds weer te vinden, as ge nie’ vort makt. Hierheer! Kiik ’m es krupen! Hierheer, zeg ik oe. Ge mot naor stad en me twee pond groene zeep koopen. Kiik, daor is ’t geld. Maor heur, manneke! as ge binnen vier uur niet weerum bint, dan zal meester Erik 'enen polka op oeën rug dansen, da’ zeg ik oe! JEPPE. Maor hoe kan ik nou vier miil in vier uur gaon, Nille? Da’ géet toch niet. NILLE. Wie zegt da’ge gdon zult, gij hoornbiest!
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	7
	Vliegen zulde! Gezeid is gezeid, en doe nou maor waor ge zinnigheid in hêt.
	DERDE TOONEEL.
	JEPPE alleen.
	Nou geet dat zwiinjak naor binnen d’r ontbijt opvrêten, en ik, arme sukkel, mot vier miil vort en kriig nat noch dreug inde maog! Zou d’r wel een manskerl zoo’n karonje van ’n wiif hebben ? ’k 'Leuf warentig da’ zij en de-n duvel zusters-kindere bint. De minschen hier op ’t darp die zeggen wel dat Jeppe an de zuup is, maor ze zeggen niet waoriim Jeppe an de zuup is. Want ik heb inde tien jaor da’k bij ’t miletêr bin ewest1 nooit zooveul strieps ehad as nou op éen dag van dat serpent. Zij slaot me, de rentmeester driift me-n as ’n biest naor ’t werk en de koster makt me tothoorndraoger. M&t ik dan niet drinken? Mot ik dan niet gebruuk maoken van de middelen die de natuur ons gift um de zorgen te verdriiven? ik ’enen zot, dan zou ’k me zoo-iets zoo niet antrekken; dan likte-n ik ’m ook niet. Maor ’t is ’n uutgemakte zaok da’k ’n verstandig man bin. Daorum vuul ik zoo-iets meer as ’n ander, en daorum mot ik ook drinken. Miin buurman Moens Christoffersenzeit dukkels teugen me ■— want die is m’n goeje vrind —: De-n duvel vaore in oe dikke pens, zeit-ie, ge most van oe afslaon, dan wier dat meraokel wel weer goed. Maor ik kin niet van me-n afslaon, en datum drie redenen niet. Ten eerste umda’k geen koeraosie heb. Ten tweede um die verdulde meester Erik, die achter ’t bed hangt en daor miin rug niet an denken kan of
	' De diensttijd in Denemarken was, krachtens de verordening van 1701, niet tien maar zes jaar.
	EERSTE BEDRIJF



	8
	ie mot hulen. En ten derde umda’k, al zeg ’k het zelf, ’n goeje sul bin en ’n kristenminsch die zich nooit zoekt te wreken, nog niet ins up de koster, die me de-n eenen hoorn nao den anderen up de kop zet; en toch alle drie z’n heiligendaogen' kriigt ie wa’k ’m offeren mot up de koop toe. En hij? D’r zit nog niet zóoveul eergevuul in ’m dat ie me éen kroeske bier gift in ’t heele jaor! Niks dee’ me meer piin as die venijnigheid daor ie me verleje jaor up trakteerde: toen ik vertelde dat ’n wilde stier, die nooit veur ’n minsch bang was, d’r ens veur miin vandeur was egaon, toen antwoordde-n ie: Begripde dat niet, Jeppe? Die stier zag da’ ge grooter horens had as die van z’n eige, ’t was baos boven baos en daor most ie niks van hebben!2 'k Nim oe tot getuige, goeje minschen, of zulke woorden ’n eerlijk man niet deur merg en been mot gaon. En toch bin ’k nog zoo schikkelijk da’k miin wiif nooit dood ewenscht heb. Vlak umgekeerd! Toen ze verleje jaor ziek lag, mit de geelzucht, toe’ wou ’k da’ ze maor in ’t léven bleef, want waor de hel toch al vol is van zulk tuug kon Lucifer d’r wel es terug sturen, en dan wier ze veul erger as ze nou is. Maor as de koster ’t huuksken umging, dan ha’k miin draoi, zoowel um me-zelf as um de andere minschen want ie doet mii-n maor beroerdigheid an en de gemeente is ie tot geen nut. ’t Is ’enen dommen duvel; hij is nog niet ins in staot de makkelijkste wijs te houën, gezwegen nog dat ie geen behoorlijke waskaors gieten kan.3 Nee, dan was z’n veurganger, Kristoffer, da’ was ’n andre kerl! Die zong boven
	' Kerstmis, Paschen en Pinksteren. . – Verhaal ontleend aan Arlequin Alercure galant een komedie uit Gerhardi’s Théalre Ilalien. ® ’t Gieten van waskaarsen voor kerkgebruik behoorde ook tot de taak vaneen koster.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	9
	twaolf kosters uut in ziin tiid, zóo’n stem had ie. Ens, toen nam ik me toch veur um de koster es op z’n plaots te zetten. Nille was d’r zelf bij dat ie me veur hoorndraoger schold, en ik zei: De-n duvel mag oe hoorndraoger ziin, koster Mads! Maorwa’ gebeurde? Meester Erik most aonstonds van de wand um ’t geschil te beslechten, en miin rug wier zóo braof afgesmeerd deur miin ouë da’k den koster um vergiffenis most vraogen en nog danken ook da’ zo-n 'n gestedeerd man miin huus die eer an wou doen. Nou, en sinds dien tiid hê’k nooit meer an tegenstand edocht. Jao jao, Moens Christoffersen, gij en andre boeren, ge het goed praoten: oe wiif hêt geen meester Erik achter ’t bed hangen. Had ’k ’n wensch in deuze wereld, dan zou ’k verzuken dat 6f miin wiif geen ermen had 6f ik geenen rug; d’r bekwerk mag ze gebruken zooveul as ze wil. Maor nou ’k toch op weg bin, zal ’k es bij schoemaoker Jaokob anloopen. Die gift me wel ’n slokkie up krediet, want ik mot iets hebben om me keel te smeeren. Hei, schoemaoker Jaokob! Binde al up? Doe es open, Jaokob!
	VIERDE TOONEEL.
	SCHOENMAKER JAKOB in hemdsmouwen. JEPPE.
	J AKOB. Wie drommel wilalzóo vroegnaarbinnen? JEPPE. Goejemergen, Jaokob! JAKOB. Morgen, Jeppe; nu, ge zijt gansch vroeg op ’t pad! JEPPE. Och gif me veur ’n schelling brandewiin, asteblief! JAKOB. Bestig! Geef mij de schelling dan maar. JEPPE. Die zulde mergen hebben, a’k weerumkom. JAKOB. Ja maar schoemaker Jakob bórgt niet!
	EERSTE BEDRIJF



	10
	Ik weet ge hebt minstens ’n schelling of twee om te betalen. JEPPE. Schand genog, Jaokob, maor ’k hebniksas die paor schellingen die ’t wiif me gaf um in stad iets te koopen. JAKOB. Maar ge kunttochwel ’n paar schellingen afdingen op wat ge koopt. Waar gaat het om? JEPPE. ’k Mot twee pond groene zeep haolen. JAKOB. Nou, kunt ge dan niet zeggen da'ge voor ’t pond ’n schelling of twee meer most geven as ge betaald hebt? JEPPE. ’k Bin zoo bang dat ’t wiif het te weten kumt; en dan zit er wat op! JAKOB. Klets! Hoe zou ze ’t te weten komen? Kunt ge d’r geen eed op doen da’ge al oe geld uitgaf? Ge zijt zoo dom als ’n beest! JEPPE. Gelijk hêdde, Jaokob; da’ kan ’k doen. JAKOB. Geef op dan die schelling. JEPPE. Daor. Maor ge mot er miin éen teruggeven. Jakob af. JAKOB komt terug met een glas, drinkt hem toe. Seint} eS, Jeppe! JEPPE. Ge dronk daor as ’n schelm! JAKOB. Nou, ’t is toch de gewoonte dat’n waard z’n gasten toedrinkt. JEPPE. Jao, da’ wit ik. Maor de-n duvel haole-n ’m die dat uutevonden hêt. Jaokob, op oe welziin! JAKOB. Dank, Jeppe! Ge zult den andren schelling ook wel verteren; ge kunt ’m toch niet terugbrengen of ge moest ’n glas brandewijn te goed houën tot ge weerkomt. Want warachies, ik heb geen enkle schelling. JEPPE.Mij-n’nzorg! Maor zalzedantoch verteerd worre, dan ok daodelijk maor, dan kan ’k tenminste vulen da ’k iets inde maog kriig. Maor drinkt gij d’r van mee, dan betaol ik niks niemendal!
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	11
	JAKOB. Santjes, Jeppe! JEPPE. God zegen’ onze vrinden; onze vijanden die haole de-n duvel! Hê, da’dee’goed! Ach ach! JAKOB. Veul plezier op je tocht, Jeppe! JEPPE. Wel bedankt, Jaokob!
	VIJFDE TONEEL.
	JEPPE alleen; hij wordt vroolijk en begint te zingen.
	Een witte hen en ’n bonte hen, Die gingen ’n haon bevechten!1
	Ach kon ik d’r eentje niramen nog maor! Ach kon ik d’r eentje nimmen nog maor! ’k ’Leuf ik doe ’t. Nee, daor kumt maor ongeluk van. As’k nou erst dien herberg maor uut ’t vezier kreeg, dan was er geennood meer; maor’tis krekofme d’réeneterughoudt. ’k Mot er weer hen. Maor wa’ beginde nou, Jeppe? ’t Is of ’k Nille op den weg zie staon mit meester Erik inde hand. Nee, ’k zal maor weer umkeeren. Ach kon ik d’r eentje nimmen nog maor! Miin maog zeit: ge zult; miin rug: ge zult niet. Wde mot ik nou ziin zin geven? Is miin maog niet meer as miin rug? ’k Zou zeggen van jao. Zal ’k aonkloppen? Hei, Jaokob, schoemaoker, kom d’r uut! Maor da’ vervluukte wiif komt miin al weer veur d’ oogen. As ze nou nog maor zóo sloeg dat de ruggegraot er geen schaoj deur leej, lala maor ze slaotas... Ach God help mii-n, armen donder, wat mot ik doen? Bedwing oe natuur, Jeppe!2 Is ’t geen schand oe in ’t ongeluk te storten veur zoo’n armzaolig glas brandewhn? Nee, da’ zal nie’ gebeuren deez’ keer; ’k mot vort. Ach kon ik d r
	Oorsprong onbekend; waarschijnlijk een oud volkslied. —■ 2 Vgl. Gen. 43:31.
	EERSTE BEDRIJF



	12
	eentje nimmen nog maor! ’t Was miin ongeluk da’k er de smaok van beet kreeg; nou kan ’k hier niet meer wegkommen. Vort, vuuten] De-n drommel zal je as ge nie’ vort makt. Nee, de karnalie’s willen warentig niet; ze willen naor de kroeg terug. Miin lejen kommen in upstind teugen mekaor: de maog en de beenen willen naor den herberg en de rug wil naor stad toe. Wilde ge wel es gaon, gij honden, gij biesten, gij smeerlappen! Nee, ’t is of de-n duvel er achter zit, ze willen weer naor de kroeg, ’k Heb meer last met miin beenen um ze van den herberg af te brengen as met miin knol om ’m uut de stal te kriigen. Ach kon ik d’r eentje nimmen nog maor! Wie weet of Jaokob me niet ’n schelling of twee zal borgen, as ’k er erg op aondring. • Hei, Jaokob, nog ’n slokkie, veur twee schelling!
	ZESDE TOONEEL.
	JAKOB. JEPPE.
	« JAKOB. Zoo Jeppe, ben je daar weer? ’k Docht al, ge hadt te weinig gehad. Wathelptnou’nstuver brandewijn? Die kanzelfs ’t keelgat niet door, wel? JEPPE. Da’s waor, Jaokob. Gif miind’r nog eentje veur ’n stuver. Alleen. As ik maor erst gedronken heb, dan mot ie me wel borgen, of ie wil of niet. JAKOB. Hier is ’n stuver brandewijn, Jeppe; maar . eerst van dctt! gebaar van geld tellen. JEPPE. Ge kunt me toch zachts borgen zoolang ik zuup, as ’t spreekwoord zeit.1 JAKOB. Nee, spreekwoorden daar koop je niks voor. Wilt ge niet vooruit betalen, Jeppe, dan krijg je geen druppel. Da’seens vooral, dat doen we niet; zelfs niet voor de rentmeester.
	* ’t Bedoelde spreekwoord luidt: „Zoolang iemand een glas drinkt, kan men hem wel borgen.”
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	13
	JEPPE grienend. Mii-n kunde toch wel borgen; ’k bin toch ’n eerlijk man! JAKOB. Ik borg geen mensch. JEPPE. Daor hedde dan oe stuver, gij armoedzaoier! . Nou ’t toch zoo is, drink nou maor, Jeppe! . Hê, dat dee’ goed! JAKOB. Ja dat kan ’n schelm inwendig verwarmen. JEPPE. Da’s nou ’t alderbeste mit brandewiin, da’ge d’r laoter zo’n koeraosie deur kriigt. Nou denk ik niet meer an miin wiif en niet meer an meester Erik; zóo veranderd bin ik deur dat laotste gleske. Kende dat wijsie, Jaokob?
	Kristienken en heer Peter die zaoten an den disch.
	[Peteheia! Ze spraoken d’r zoo mennig oolijk1 woord, dat is [gewis, Polemeia! Inde zommer dan zingen de spreeuwen allemaol, [Peteheia! Dat de-n duvel dat karonje, die Nille maor haol’! [Polemeia! Ik liep d’r al in ’enen grunen warand, Peteheia! De-n koster dat is er ’n vulen klant, Polemeia! Ik reed d’r al op miinen knol vandeur, Peteheia! De-n koster dat is me-n ’n fiine sinjeur, Polemeia! En wilde ge weten de naomvanmiinwiif, Peteheia! Dan hiet ze, dat felle gemeene keitief, Polemeia! 2
	Dat wijsie hê’k zelf emakt, Jaokob. JAKOB. Ge hebt wat! JEPPE. Jeppe is zoo dom niet as gedenkt.’k Heb ook ’n wijsie gemakt up de schoemaokers. Da’sdit: De schoemaoker met ziinen bas en viool, filepom [filepom!
	* Inden zin van „laag”, „gemeen”. 2 Verhaspeling van een oud volkslied: „Hr. Peder og liden Kirsten de sadde over Bord” enz.
	EERSTE BEDRIJF



	I*l
	JAKOB. Och gij zot! Dat is op speellui gemaakt. JEPPE. Krek zoo! Kum, Jaokob, gif menogmaor es veur ’n stuver brandewiin. JAKOB. Bestig! Nou kan ik zien dat ge ’n braaf man zijt die m’n huus nog wel ’n schelling gunt. JEPPE. Toe Jaokob, gif miin nog maor es veur vier schellingen. JAKOB. Met alle plezier! JEPPE zingt weer:
	De aorde drinkt waoter,
	De zee drinkt zon, De zon drinkt zee,
	Alles drinkt inde werreld
	Waorum zou ik dan Niet drinken mee? 1
	JAKOB. Santjes, Jeppe! JEPPE .Jlirzu! JAKOB. Daar ga je met de helft! JEPPE. Ich danke, Jaokob! Trink nur, dat dich den Tüfel hol’) – dat ifl oe wel egund! JAKOB. ’k Hoor ge kunt ook Duitsch klappen, Jeppe? JEPPE. Jao, warentig; da’s nog von al lers her. Maor ’k spreek het nie’ graog, behalve as ’k onder de-n olie bin. JAKOB. Nou, dan spreekt ge ’t toch minstens eens per dag. JEPPE. 'k Bin tien jaor bij ’t miletêr ewest en zou ’k dan miin taolen niet verstaon?5 JAKOB. Ja dat weet ik, Jeppe. We hebben immers twee jaar samen ’n kampanje meegemaakt.
	1 Naar Anakreon: bê i]C melaina pinei enz. – In ’toorspr. dat dig die Dgvel baat (platduitsch: „dat di de Duwel haal”). 3 J)e kommando-taal in ’t deensche leger was ’t Duitsch.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	15
	JEPPE. Krek, nou rappeleer ik me: gij werdt ommers eens op-ehangen, toe’ ge bij Wismar de plaot poetste ?1 JAKOB. Ik zóu gehangen worden, maar ik kreeg pardon. As je d’r zóo na aan toe bent, kom je d’r vaak nog goed af. JEPPE. Jammer genog. Maor was ge ook niet in dien Aktion daor up de hei, ge wit wel? JAKOB. Ja, waar ben ik al niet geweest! JEPPE 'k Vergêt nooit dien ersten psalm die de Zweden afschoten, 'k ’Leuf daor vielen er op eene keer drieduzend, jao as ’t er geen vierduzend waoren. Daó ging verduveld z«, Jaokob! Du kannstwoldao erinnern? Ich kaan nicht ontkennen daóz icb ja bange war in die Scblacbt.2 JAKOB. Ja ja, de dood is ’n hard ding. Gewordt zoo godvruchtig as ge de vijand tegemoet moet trekken. JEPPE. Jao, da’s waor, ’k wit niet waor ’t van kumt; wént den heelen nacht veur de-n Aktion zou beginnen lag ik te lézen inde psalmen Daovids. JAKOB. Maar ’t verwondert me toch dat gij, zoo’n ouë soldaat, oe nu door oe wijf laat koejeneeren. JEPPE. Ik? Had ik ’r maor hier, ge zoudt es zien oe ikhaorbasteneerenzou! Nog ’n gleske, Jaokob! Bij zichzelf: ’k Heb nog acht schellingen over; as die op binnen, drink ik up de pof. Luid: Gef me-n ook ’n gleske bier!
	In Leipsig war een man, In Leipsig war een man, In Leipsig war een lederen man
	' Wismar werd in 1716 op de Zweden veroverd. —• 2 I)e slag bij Helsingborg (1710) of die bij Gadebusch (1712).
	EERSTE BEDRIJF



	16
	In Leipsig war een lederen man In Leipsig war een man. Die man die nam een Frau, enz.l
	JAKOB. Santjes, Jeppe! JEPPE. Hei! He...i! He...i! Oe welziin enmiin welziin en alle goeje vrinden d’r welziin! He .. .i! He...i!
	JAKOB. Drinkt ge niet op ’t welzijn van de rentmeester? JEPPE. Jawel! Gif miinnog maor veur vier schellingen. De rentmeester is een schikkelijk man: as we-n ’m ’n daolder in depootenstoppen,danzweert ie bij z’n ziel en zaoligheid veur ’t heerschop da’we de pacht nie’ kunnen betaolen. —■ En nou mag ’k ’n schelm ziin a’k nog meer centen heb. Ge wilt me toch wel borgen veur ’n stuver of twee? JAKOB. Nee Jeppe, ge kunt nou niet meer verdragen. Ik ben geen man die z’n gasten dwingt om meer te drinken als goed voor ze is. ’k Gaf nog liever m’n heele nering d’r an; want dat is zonde. JEPPE. Toe nou, veur éene stuver! JAKOB. NeeJ eppe, ik schenk je geen druppel meer. Bedenk dat je nog ’n lange weg vóór je hebt. JEPPE. Hondsvot! Karonje! Biest! Lummel! Hei! He...i! JAKOB. Vaarwel, Jeppe! En veul plezier!
	ZEVENDE TOONEEL
	JEPPE alleen.
	Ach Jeppe, ge zijt zoo zat as ’n biest. M’n beenen willen me nie’ meer draogen. Wilde staon of niet, karnalies? Hei sa! Hoe laot is ’t? Hei, Jaokob
	1 Oude duitsche studentenwijs; „leder(e)n” in ’t studentenjargon: „verachtelijk”, „jammerlijk .
	JEPPE-OP-DEN-BKRG



	17
	Hondsvot, Scbujterl Hei, nog veur ’n stuver! Wilde wel bliiven staon, gij honden! De-n duvel haol’ je, as ge niet staon wilt. Dank, schoemaoker Jaokob, gif ons d’r nog maor eentje. Heur es, kameraod, waor is de weg naor stad? Bliif staon, zeg ik oe! Ziet es, ’t biest is zat. Ge dronk daor as ’n schelm, Jaokob! Is dat veur’n stuver brandewiin? Ge meet het af as enen Turk. Terwijl hij zoo spreekt, valt hij om en
	blijft liggen.
	ACHSTE TOONEEL.
	BARON NILUS. DE SEKRETARIS. DE KAMERDIENAAR. TWEE LAKEIEN. JEPPE.
	BARON, ’t Schijnt ’n vruchtbaar jaar te zullen worden. Kijk eens hoe dik de gerst staat. SEKRETARIS. Ja dat is zoo, uwe genade; maar dat wil zeggen dat ’n ton gerst van’t jaar niet meer op zal brengen dan 5 mark. BARON. Dat is van geen beduiden. De boeren staan er inden goeden tijd toch altoos veel beter voor.
	SEKRETARIS. ’k Weet niet hoe ’t komt, uwe genade, maarde boeren klagen toch altijd en willen zaaikoren hebben, of ’t jaar vruchtbaar is of niet. Als ze iets hebben, drinken ze des temeer. D’r woont hier inde buurt ’n kroeghouër, schoemaker Jakob; die draagt er machtig toe bij om de boeren arm te maken. Ze zeggen dat ie zout in z'n bier doet, dat ze dorstiger worden hoe meer ze drinken. BARON. Dien kerel moeten we hier weg zien te krijgen. Maar wat ligt ddar? Dat is ’n doode! Men hoort van niets anders als ongelukken. Gaat eens een van u zien wat dat is. Gauw! EERSTE LAKEI. Dat is Jeppe-op-den-Berg, die 13
	EERSTE BEDRIJF



	18
	dat kwaje wijf heeft. Hei, Jeppe! Op! Nee, al sloegen we-n ’m ook en al trokken we-n ’m bij de haren, wakker wordt ie toch niet. BARON. Laat hem maar liggen; ik had wel lust om es ’n grap met ’m uitte halen. Gijlieden zijt gewoonlijk nog al rijk aan inventies. Kunt ge niet iets verzinnen om mij te diverteeren met dien sinjeur? SEKRETARIS. Mij dunkt, ’t zou niet onvermaaklijk zijn als we’n papieren kraag om z’n hals bonden of ’m ’t haar afknipten. KAMERDIENAAR. En ik vind, ’t zou nog vermaaklijker zijn als we z’n gezicht metinkt insmeerden en dan iemand op wacht zetten om te zien hoe z’n wijf hem onthalen zou als hij inzoo’n toestand thuiskwam. BARON. Ja dat is niet slecht. Maar als Erik nu eens iets bedacht had dat nóg aardiger is? Kom zeg op, Erik, wat denkt gij er van? ERIK. Ik zou zeggen, we moesten ’m naakt uitkleeden en ’m in mijnheer de baron z’n beste bed leggen. En als ie dan morgen wakker wordt, moesten we allen om hem heen gaan staan, alsof hij de heer des huizes was, zoodat ie niet weet hoe hij ’t heeft. En als we hem dan zoo hadden wijs gemaakt dat hij de baron was, dan moesten we hem weer net zoo dronken maken als hij nu is en hem dan in z’n ouë plunje weer leggen op diezelfde mesthoop. Als zoo-iets met beleid volbracht wordt, dan moet het ’n wonderlijke werking hebben. Hij zal zich verbeelden óf dat ie gedroomd heeft van z’n gelukzaligheid, óf dat ie werkelijk in ’t paradijs geweest is. BARON. Erik, ge zijt ’n groot man, en als ge iets bedenkt dan is ’t ook altijd wat bizonders. Maar als ie nu es ineens wakker werd? ER IK. D aar ben ik zeker van dat ie dit niet doet, uwe genade; want deze zelfde Jeppe-op-den-Berg
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	19
	is een van de zwaarste slapers in heel het kerspel. Ze hebben ’t verleden jaar geprobeerd ’n raket aan z’n nek vast te binden; maar toen die inde lucht vloog, werd ie nog niet wakker!
	BARON. Laten we’t dan doen. Sleep’m maar gauw weg, trek ’m ’n fijn hemd aan en leg ’m zoo in m’n beste bed.
	EERSTE BEDRIJF



	20
	TWEEDE BEDRIJF.
	EERSTE TOONEEL.
	JEPPE all een.
	Hij ligt in het bed van den Baron; op den stoel voor het bed een goudgestikte kamerjapon. Hij wordt wakker en wrijft zich de oogen uit, kijkt om zich heen en schrikt; wrijft nog eens zijn oogen, tast naar zijn hoofd en krijgt zijn met goud geborduurde slaapmuts in de hand. Hij smeert speeksel op zijn oogen, wrijft ze weer, kijkt naar zijn fijne hemd, naar zijn kamerjapon, naar alles; maakt wonderlijke grimassen. Men hoort een zachte muziek, Jeppe vouwt de handen samen en huilt; als de muziek ophoudt, begint hij te spreken. Ach wat is dat toch? Wa’s dat veur ’n heerlijkheid en hoe bin ik daortoe ekommen? Dreumikofwaok ik? – Nee, ’k bin klaor wakker. Waor is miin wiit? En miin kinders? Waor is miin huus en waor is Jeppe? Maor ’t is alles veranderd, ik zelf ok. Wat is dat toch? WAt is dat toch? Roept zacht en met schroom:Nille! Nille! Nille! ’k ’Leuf da’k inden himmel bin an-eland, Nille, en dat heelegaor buten miin toedoen. . Maor... bin ik het wel? —’k Zou zeggen van jao en ’k zou zeggen van nee. A’k miin rug vuul, die nog piin doet van d’ opstoppers die ’k ekregen heb, a’k me heur spreken, a’k vuul an miin holle tind, dan zou ’k zeggen: ’k bint. Maor a’k dan weer kiik naor miin muts, naor miin hemd, naor al de-n heerlijkheid die ’k veur miin oogen zie, en ’k heur die mooie mesiek —■ dan mag ’k verdrêjd wezen a‘k in miin kop kan kriigen dat
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	21
	ik het bin. —• Nee, ’k bin ’t niet. ’k Mag duzendmaol ’n karnalie ziin as ’t zoo is. Maor dreum ik dan? Neen-ik. ’k Zal es probeeren mii-nin den erm te kniipen. Doet het geen zeer, dan dreum ik; doet het zeer, dan dreum ik niet. Jao, ik vuulde-n het; ik bin wakker! Wis bin ik wakker; da' kan niemand miin uut ’t hoofd praoten. a’k nie’ wakker was, dan kon ’k ok niet... Maor hoe kan ’k wakker ziin, as ’k alles goed bepeins? D’r is toch geen vergissing meugelik da’k Jeppe-up-den-Bêrg bin? ’k toch, ’k bin ’n armen boer, ’nslaof, ’enen lummel, ’n hoorndraoger, ’n kaolen neet, 'n wurm, ’n karnalie. Hoe kan ’k nou tegeliik ziin ’n keizer en heer up ’n kasteel? <— Nee, ’t is toch maor ’n dreum. Daorum is ’t het best da’k wat geduld heb tot ik wakker wor’. De muziek begint opnieuw en Jeppe gaat weer huilen. Ach, kü’j dan toch zoo-iets heuren in oe slaop? Da’s toch nie’ meugelik. Maor is ’t ’n dreum, dan wou’k da’k nooit meer wakker wier; en bin ik gek geworre, dan wou’k da’k nooit weer miin verst&nd kreeg. Want ’k zou den dokter dagvoarden die me gekereerd had, en ’k zou vervluken die me gewekt had. Maor ’k dreum nie’ en 'k bin ook nie gek, want ’k wit nog alles wat me-n overkommen is. ’k Rappeleer me toch dat miin vaoder zaoliger dat was Niels up-den-Bêrg, miin grootvaoder Jeppe-up-den-Bêrg, en miin wiif hiet Nille, d’r karwats meester Erik, miin zoons die hieten Jens, Niels en Christoffer... Maor stil! nou bin ’k er achter wat ’t is: ’t is ’t andere léven, ’t is ’t Paradiis, ’t is den Himmel! ’k Heb miin gister misschien kapot ezopen bij schoemaoker Jaokob, ’k gong ’t huuksken um en kwam zoo direk in ’t Himmelriik! Den dood mot toch zoo arg nie’ ziin as ze mekaor wiis maoken, want ik vuulde d’r niks niemendal van. Nou staot den
	TWEEDE BEDRIJF



	22
	domenie misschien wel in ’t eigensten oogenblik up den prêkstoel ziin liikpredikaosie euver miin te houën en zeit ie: Dat was nou ’t end van Jeppe-upden-Bêrg; hij leefde-n as ’n soldaot en ie stierf as ’n soldaot. Ze kunnen d’r euver dispeteeren of ik up ’t land stierf of in ’t waoter, want ik gong taomelik vochtig de werreld uut. Ach Jeppe, da’s wat anders as vier miil naor stad te sjouwen um zeep te koopen, en up strooj te liggen, en strieps te kriigen van ’t wiif en horens van de koster! Ach, in wat ’n gelukzaoligheid ziin niet al oe moeite en oe zure daogen veranderd! Oik mot hulen van plezier, veural a’k denk da’ me dat zoo onverdiend overkumt. Maor éen ding stikt miin inde krop: dat is da’ k zoo dorstig bin dat miin lippen op mekaor kleven. A’k me weer in miin leven terug wênschte, dan zou ’t allinnig ziin um nog ’n kruukste bier te kriigen veur miin dorst, want wa’ gêft miin nou al die heerlikheid veur oogen en ooren, a’k weer opnieuw van dorst krepeeren mot? ’k Rappeleer me dat den domenie zoo dukkels gezeid hêt da-j noch hongeren noch dorsten zei in ’t Himmelriik, net as da-j daor al oe gesturven vrinden zei ontmoeten. Maor ’k mot hier van dorst versmachten en ’k bin ok heelegaor alleen, ’k zie geen sterveling, ’k Most op z’n minst toch miin grootvaoder ontmoeten, da’ was toch zo-n ’n schikkelijke man, die z’n heerschop geenen schelling schuldig bleef. En ’k weet er nog ’n heele zooj die net zoo schikkelijk gelêfd hebben as ik; waorum zou Ik dan alleen inden Himmel kommen? Daorum, ’t kan den Himmel nie ziin. Maor wa’ kan ’t dan wfel ziin? Ik slaop niet, ik waok niet, ik bin niet dood, ik leef niet, ik bin nie’ gek, ik bin nie’ wiis, ik bin Jeppe-up-den-Bêrgenikbin geen Jeppe-up-den-Bêrg, ik bin arm, ik bin riik, ik bin ’n ongelukkigen boer, ik bin keizer. A...A...A... Hulp!Hulp!Hulp!
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	23
	Op zijn luid geschreeuw komen er eenigen binnen, die zoolang op de loer hebben gestaan om te zien hoe hij zich hield.
	TWEEDE TOONEEL.
	DE KAMERDIENAAR. LAKEI ERIK. JEPPE.
	KAMERDIENAAR. Ik wensch uwe genade een recht goeden morgen! Hier is uw kamerjapon, als uwe genade gelieft op te staan. Erik, gauw, haal de handdoek en de lampetkan! JEPPE. Ach hoogwelgeborenheerkaomerdienaor, ’k wil graog upstaon; maor ’k bid uwes, doetuwes me toch geen kwaod! KAMERDIENAAR. God behoede ons er voor onzen heer kwaad te doen!
	JEPPE. Ach, veurda’ge me doodslaot, wilde zoo goed ziin te zeggen wie ’k bin? KAMERDIENAAR. Wbet de heer baron niet wie hij is?
	JEPPE. Gister was ’k Jeppe-up-den-Bêrg, maor vandaog.... Ach, ’k wit niet wa’k zeggen zei. KAMERDIENAAR, ’t Is ons recht aangenaam dat uwe genade zich vandaag in zoo’n goed humeur bevindt dat zij gelieft te schertsen. Maar goede hemel! waarom schreit uwe genade? JEPPE. ’k bin oeë genaode niet. Bij miin ziel en zaoligheid, ’k bin ’t niet! Want zoover ’k me rappeleer bin ik Jeppe Nielsen up-den-Bêrg, éen van de pachters van de beron. Stuur maor um miin wiif, dan zulde 't heuren. Maor laot ze meester Erik niet mitbrengen.
	ERIK. ’t Is vreemd. Wat is dit toch? Mijnheer de baron moet nog niet wakker zijn, hij is niet gewoon ooit zóo te schertsen. JEPPE. Of ’k wakker bin of niet, da’ zou ’k niet
	TWEEDE BEDRIJF



	24
	kunnen zeggen. Maor dit wit ik en dit kan ’k zeggen: da’k éen van de pachters van de beron bin, die Jeppe-up-den-Bêrg hiet, en da’k miin léven daogen geen beron of graof bin ewest. KAMERDIENAAR. Erik, wat kan dat zijn? Ik vrees dat zijne genade ziek is geworden. ERIK. Ik verbeeld me dat ’t zoo-iets als slaapwandelen is. ’t Gebeurt dikwijls dat menschen uit hun bed opstaan, zich aankleeden, spreken, eten en drinken, alles in hun slaap. KAMERDIENAAR. Neen, Erik, ik merk dat de heer baron fantazeert als ’n zieke. Haal fluks ’n paar doktoren! Erik gaat. Ach, uwe genade moet zulke gedachten uit het hoofd zetten. Uwe genade jaagt daardoor het gansche huis schrik aan. Kent uwe genade mij niet? JEPPE. Ik ken me-zelf niet; hoe zou ’k oe-lu dan kennen? KAMERDIENAAR. Ach, is ’t mogelijk dat ik zulke woorden van uwe genade moet hooren en u in zulk een toestand moet zien! Ach, ons rampspoedig huis, dat van zulke tooverij bezocht wordt! Kan mijnheer de baron zich niet herinneren wat hij deed, gistren, toen hij ter jacht uitreed ? JEPPE. ’k Bin nooit geen jaoger ewest, en ook geen streuper; want ik wit: dan kumde in ’t gevang terecht.1 Ginnen lévenden ziel zei me kunnen bewiizen da’k ’n haos ejaogd heb up ’t goed van miin heer. KAMERDIENAAR. Maar uwe genade, ik was immers zelf gistren met u ter jacht! JEPPE. Toen zat ik bij schoemaoker Jaokob en
	' In ’t oorspr.: jcgvcd.al det er Brcmerholnur Arbeid, „ik weet dat dat werk is op Bremerholm ”. Strooperij werd n.l. gestraft met dwangarbeid op de scheepswerf aldaar.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	25
	dronk veur twaolf schellingen brandewiin. Hoe kon ik dan op de jacht ziin? KAMERDIENAAR. Ach ik bezweer uwe genade op m’n bloote knieën, laat u toch zulke praatvaren! —■ Erik, is er'om de dokters gestuurd? ERIK. Ja, die zullen wel seffens hier zijn. K AME RD I EN AA R. Laat ons dan den heer baron z’n slaaprok aandoen; misschien als hij inde lucht komt wordt het beter. . Belieft uwe genade haar slaaprok aan te trekken? JEPPE. Nou,wat graog,heur! Gekuntmetme doen wél’ ge wilt, as ge me maor niet doodslaot. Want ik bin zoo onschuldig as ’n kind in z’n moêrs schoot.
	DERDE TOONEEL.
	TWEE DOCTOREN. JEPPE. DE KAMERDIENAAR. ERIK.
	EERSTE DOCTOR. Wij hooren metdegrootste smart dat de heer baron onpasselijk is. KAM E RDI EN AAR. Ach ja, dokter, zijne genade is in ’n ellendige toestand. TWEEDE DOCTOR.Hoegaathet.uwegenade? JEPPE. Heel wel. ’k Bin alleen maor wat dorstig van die brandewiin gister bij schoemaoker Jaokob. As ge me maor ’n kruukske biergêftenmedanlaot gaon, dan magge ze oe-lu veur miin part uphangen met al de andere dokters d’r bij; want ik heb geen mediciin van noode. EERSTE DOCTOR. Dat noem ik eerst recht fantazeeren, heer collega!
	TWEEDE DOCTOR. Hoe sterker het is, hoe schielijker ’t uitraast. Laat ons de pols eens voelen. Qitu) tibi videtur, domine frater ?’
	1 „Wat dunkt u, collega?”
	TWEEDE BEDRIJF



	26
	EERSTE DOCTOR, ’k Hou’ 't er voor dat hij onmiddellijk gelaten moet worden. TWEEDE DOCTOR. Ik ben niet van die gedachte. Zulke gansch zonderlinge zwakheden moet men op andre wijze cureeren. Zijne genade heeft ’n booze, ’n zeldzame droom gehad, die het bloed in beweging gebracht heeft en de hersens zoodanig ontsteld, dat hij zich verbeeldt ’n boer te zijn. Wij moeten zijne genade trachten te diverteeren met de dingen waarin zij het meest behagen pleegt te scheppen, hem de wijnen en de spijzen toedienen waar hij 't meest smaak in vindt, en de stukken voor hem Spelen die hij ’t liefst wil hooren.Een vroolijke muziek begint. KAMERDIENAAR. Dat was toch uwe genades lijfstukje? JEPPE. Best meugelik. Is ’t hier altiid zoo’n lollige boel? KAMERDIENAAR. Zoo dikwijls 'tmijnheerde baron behaagt, hij geeft ons immers allen kost en loon. JEPPE. Maor ’t is toch ’n wonderlik ding da’k me niet kan rappeleeren wak vroeger edaon heb. TWEEDE DOCTOR.Deziektebrengtmee.uwe genade, dat men alles vergeet wat men vroeger gedaan heeft. Ik herinner me o.a. dat ’n paar jaar geleden éen van mijn buren zóo inde war geraakte door sterke drank, dat hij zich twee dagen lang verbeeldde dat ie geen hoofd had. JEPPE. ’k Zou tevrêje ziin as rechter Christoffer ’t zelfde wou doen. Maor die mot ’n ziekte hebben die net umgekeerd is, want die verbeeldt zich ’enen grooten kop te hebben en ie hêterheelemaolgeen; kiik z n vonnissen maor. Allen lachen. TWEEDE DOCTOR, ’t Is 'n genot uwe genade zoo te hooren schertsen. Maar om op die historie terug te komen: die man liep de heele stad af en
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	27
	vroeg iedereen of ie z’n hoofd niet gevonden had. Maar hij kwam gelukkig weer tot zichzelf en nu is hij klokkeluier in Jutland. JEPPE. Da’ kon ie immers ook wel worren, al had ie z’n hoofd niet eVOnden.Weer algemeen gelach. EERSTE DOCTOR. Herinnert ge u nog, collega, wat daar ’n tiental jaren geleden gepasseerd is met dien man die zich verbeeldde dat z’n hoofd vol vliegen zat? Hij kon die grillen maar niet kwijtraken, wat men ook deed, tot ’n verstandig dokter hem op de volgende manier kureerde. Hijleihem’npleister op ’t hoofd, die bestrooid was met doode vliegen, en toen ie hem die na eenigen tijd er weeraftrok en ’m die vliegen liet zien, verbeeldde de man zich dat die uit zijn hoofd getrokken waren en hij daardoor weer gezond was. Zoo hoorde ik ook van ’n ander, die na ’n lange koorts het waandenkbeeld had dat als hij urineerde, het heele land zou overstroomen. Niemand kon hem datuithethoofdpraten, hij zei maar datie sterven wou voor de gemeenschap. Nu, die man werd gekureerd op deze manier. Men stuurde hem ’n boodschap, zoogenaamd van den kommandant, of, waar de stad ’n belegering vreesde en er geen water inde gracht was, hij die niet zou willen vullen om den vijand den doortocht te verhinderen. De zieke was toen erg in z’n nopjes dat ie z’n vaderland en zichzelf kon helpen en raakte zoo z’n water kwijt en z’n ziekte meteen. TWEEDE DOCTOR. Ik kan als exempel aanhalen ’n historie die in Duitschland gepasseerd is. Een edelman kwam eens in ’n herberg, en toen ie gegeten had en naar bed wilde gaan, hing ie z’n gouden keten, die hij gewoon was om den hals te dragen, aan de wand. De waard sloeg daar nauwlettend acht op, bleef nog ’n oogenblik bij ’m en wenschte hem goedenacht. Toen hij merkte dat de
	TWEEDE BEDRIJF



	28
	edelman sliep, sloop hij naar binnen, nam 60 schakels van de keten af en hing die toen weer aan de wand. De gast staat ’s morgens op, laat z’n paard zadelen en kleedt zich aan. Maar toen ie de keten wilde omhangen, zag ie dat er de helft aan ontbrak en hij zette ’n keel op, nee maar! Ik ben bestolen, ik ben bestolen! riep ie aldoor. De waard, die op de loer had gestaan, komt terstond naar ’m toe, doet of ie gansch ontdaan is en roept: Ach welk ’n schrikkelijke verandering! En als de gast hem vraagt wat ie bedoelt, zegt hij: Ach mijnheer, uw hoofd is ééns zoo groot geworden als het gistren was; waarop hij ’n valsche spiegel te voorschijn haalde, die alle dingen ééns zoo groot liet zien als ze in werklijkheid waren. Toen nu die edelman z’n hoofd inde spiegel zóo groot zag, barstte hij in huilen uit en riep: Ach, nu merk ik waarom mijn keten zoo kort is geworden! Waarop hij z’n paard besteeg en z’n hoofd in z’n mantel wond, opdat niemand het zien zou. Men zegt dat ie zich daarna nog ’n langen tijd in huis hield en die gril maar niet kwijt kon raken: hij geloofde stelligdal deketenniettekortwasgeworden, maar z’n hoofd te groot. EERSTE DOCTOR. Er zijn tal van exempels van zulke inbeeldingen. Ik herinner me ook dat ik heb hooren spreken van iemand die zich in ’t hoofd had gezet dat z'n neus tien voet lang was en allen waarschuwde die hij tegenkwam dat ze niet te dicht bij hem zouden komen. TWEEDE DOCTOR. Domine frater heeft zeker wel gehoord die geschiedenis van die man die zich verbeeldde dat ie doodwas? ’n Jonkman verkeerde inden waan dat ie gestorven was, legde zich daarom op ’n lijkbaar en wilde eten noch drinken. Z’n vrienden hielden hem voor, hoe dwaas hij handelde, en stelden alles in ’t werk om hem tot eten te bewegen,
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	29
	maar tevergeefs: hij wees hen al lachend af, onder voorwendsel dat het met alle regel in strijdwas dat dooden aten of dronken. Eindlijk nam ’n ervaren medicus op zich, hem te kureeren, en wel op deze manier. Hij nam ’n bediende, die zich ook dood zou houden, en liet die met groote statie naar dezelfde plek brengen waar de kranke lag. Zoo lagen ze ’n heele poos elkaar aan te kijken; ten slotte begon de zieke den ander te vragen waarom hij daarheen was gekomen, waarop de ander antwoordde: omdat ie doodwas. Vervolgens begonnen ze elkaar te vragen over de wijze waarop ze gestorven waren, ’t geen ieder breedvoerig vertelde. Daarop kwamen eenigen, die daarvoor waren gehuurd, den bediende z’n avondmaal brengen, waarop hij uit z’n kist oprees om zich te goed te doen, zeggende tot den ander: moetje ook niet haast eten? De zieke verwonderde zich daarover en vroeg of het ’n doode wel paste te eten, maar kreeg ten antwoord dat, daar hij niet at, hij ook niet meer dood kon zijn. Hij lietzich daarom overhalen, eerst om te eten met den ander, daarna om te slapen, op te staan, zich aan te kleeden . ja hij aapte den ander in alles na, tot ie weer levend werd en even verstandig als ie geweest was. Ik zou tal van exempels van zoodanige inbeeldselen kunnen geven, en zoo staat het ook met uwe genade: ’t is enkel verbeelding dat u ’n arme boer is; uwe genade moet zich die gedachte uit het hoofd zetten, dan wordt u terstond weer gezond. JEPPE. Maor kan ’t dan meugelik ziin dat ’t inbeeldsel is? DOCTOR. Gewisselijk! Mijnheer heeft uit deze historie gezien wat inbeelding al niet vermag. JEPPE. Ben ’k dan niet Jeppe-up-den-Bêrg? DOCTOR. Gewisselijk niet! J EPPE. Is dan dat serpent van ’n Nille miin wiif niet?
	TWEEDE BEDRIJF



	30
	DOCTOR. Ganschelijk niet, want mijnheer is weduwnaar. JEPPE. Is ’t ook niks as inbeelding dat ze-n ’n karwats hêt die meester Erik hiet?
	DOCTOR. Louter inbeelding! JEPPE. En is ’t ook nie’waorda’knaor stad most um zeep te koopen? DOCTOR. Wel neen! JEPPE. Ok niet da’k het geld bij schoemaoker Jaokob verzoop? KAMERDIENAAR. Maar uwe genade was immers gistren den geheelen dag met ons op jacht! JEPPE. Ok niet da’k hoorndraoger bin? KAMERDIENAAR. En mevrouw uw gemalin is immers al lang overleden! JEPPE. Ach ik begin miin dwaosheid al te snappen, ’k Wil niet meer denken an den boer, want ik merk nou dat ’n dreum miin in die dwaoling ebracht het. Maor ’t is toch meraokel hoe ’n minsch in zulke grillen vervallen kan!
	K AMERDI EN AAR. Behaagt het uwe genade om wat inden tuin te spanseeren, terwijl wij het ontbijt gereed zetten? JÉPPE. Jao bèstig heur! Maor dan ’n beetje gauw asteblief! Want ik heb honger, en dorst hê’k ok.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	31
	DERDE BEDRIJF.
	EERSTE TOONEEL.
	JEPPE. DE SEKRETARIS.1 DE KAMERDIENAAR.
	Jeppe komt uit den tuin, met gevolg; een tafeltje is voor liem gedekt. JEPPE. Ha ha! Ik zie, de taofel is al edekt. KAMERDIENAAR. Ja, alles is gereed; als uwe genade gelieft te gaan zitten... Jeppe gaat zitten. De anderen staan achter zijn stoel en lachen om zijn plompe manieren, als hij met de hand inden schotel tast, een boer laat, zijn vingers bevuilt, om ze dan aan zijn kleeren af te veegen, enz. KAMERDIENAAR, Wat voor wijn gelieft mijn heer te gebruiken? JEPPE. Ge wit ommers zelf wel wat veur wiin ik ’s merges drink. KAMERDIENAAR. Daar is Rhijnsche wijn, die mijn heer gewoonlijk 't liefst drinkt. Mocht die mijn heer niet smaken op dit oogenblik, zoo kan mijn heer seffens ’n andere wijn krijgen. JEPPE. Die’s me te zuur. Ge mot er wat meê in doen, dan wordt ze puikbest; want ik bin erg op zutigheid. KAMERDIENAAR. Hier is canari sec;2 als mijn heer die eens wil proeven... JEPPE drinkt. Da’s ’enen goeje. Santjes allemaol! Telkens als hij drinkt wordt er op trompetten geblazen.
	1 Wordt in dit bedrijf door den Baron gespeeld; zie 3e tooneel. 2 JTen wijnsoort van de Canarische Eilanden.
	DERDE BEDRIJF



	32
	JEPPE. Hei, pas op, kerls! Nog ’n gleske van die karnali sek, verstódde? —• Waor hedde dien ring vandaon daor an oe vinger? SEKRETARIS. Die heeft mijn heer zelf mij
	gegeven. JEPPE. ’k Rappeleer ’t me niet. Gêf’m miin terug; 'k mot ’m gegeven hebben toen ’k zat was. Zulke ringen gêf je ommers niet eweg. ’k Zei es naozien wat veur andere dingskes ge gekregen hêt. Bedienden, die motten nie’ meer hebben as kost en loon. Zoo warachtig-as-God, ik kan me niet rappeleeren da’k oe-lu iets aparts egêven heb. Waorum zou’k? Dien ring is ommers euver de tien riksdaolders weerd! Nee mannekes, da’ geet niet an; ge mot er geen misbruuk van maoken dat oeën heer wat diep in ’t gleske gekeken hêt. A’k zat bin, dan bin ik in staot om miin boks present te doen, maor a’k miin roes heb uuteslaopen dan nim ik miin present weer terug. Miin wiif Nille sloeg mii-n anders ’n ongeluk... Maor wat zeg ik? Nou verval ik weer in die gekkigheid, 'k Rappeleer me nie’ meer wie ’k bin. Nog ’n gleske van die sek! Santjes nog inslWeer trompetgeschal. Let er op wat ik oe zeg, kerls! A’k ’s aovends iets weggif, a’k zat bin, dan mot ge ’t me ’s merges teruggêven.1 As de bedienden meer kriigen as ze op kunnen vrêten, dan kriigen ze ’t hoog inde kop en zien d’r heerschop mit den nek an. • Hoeveul verdiende? SEKRETARIS. Mijn heer heeft mij steeds 200 rijksdaalders in ’t jaar gegeven. JEPPE. Ge zult um den duvel geen 200 riksdaolders hebben voortaon! Wat doede veur die 200 riksdaolders? ’k Mot zelf sjouwen as ’n biest en inde
	1 Een dergelijke schikking kwam in die dagen, zoowel in Denemarken als in Duitschland, Polen en Rusland, tot in de hoogste standen herhaaldelijk voor.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	241
	schuur staon van de mergen tot den aovend. Ik kan nog niet... Kiik, nou kommen die verdulde boeregrillen weerum. Gif miin nog ’n gleske! Drinkt weer; de trompetten klinken. 200 riksdaolders! M.aOT dat is z’n heerschop ’t vel euver de ooren trekken! Heur es efkes, vrinden, a’k egêten heb, bin ’k van plan oe-lu allemaol éen veur éen up te hangen hier in den hof. Ge zult het mérken dat er in geldzaoken mit miin niet te spotten valt! KAMERDIENAAR. We zullen alles teruggeven wat we van uwe genade hebben ontvangen. JEPPE. Jao jao, „oeë genaode”, „oeë genaode”! An kompelementen en strijkaosies geen gebrek. Ge smeert me oeë genaodes um de mond tot ge al miin duten hebt en ge zelf miin genaodes geworden bint. Oe bekwerk zeit wel: „oe genaode”, maor ’t hart zeit: „gij zot!” Ge zeit niet wa’ge meent, kerls, gijlu bedienden, ge zijt nou net as Abner, die Roland kwam goejendag-zeggen en toen zei: Heil oe, miin broeder! en meteen stikt ie ’m den dolk inde pens. 1 Gleuf maor vrij, ’enen zot is Jeppe nog lange niet! Ze vallen allen op de knieën en smeeken om genade.
	Stao maor weer up, kerls, tot 'k egête heb. ’k Zal laoter wel zien hoe ’t in mekaor zit, wie verdiend het te hangen en wie niet. Nou wil ’k 10l hebben. . Waor is miin rentmeester?
	KAMERDIENAAR. Die staat buiten. JEPPE. Laot ’m binnen kommen en gauw ok!
	TWEEDE TOONEEL.
	DE RENTMEESTER. DE ANDEREN.
	RENTMEESTER ineen rok met zilveren knoopen en met een sabel om Ket lijf. Heeft uwe genade iets te bevelen?
	' Verwart Joab, den moordenaar van Abner(2 Samuelll:23) met Roland, den paladijn van Karei de Groote. 14
	DERDE BEDRIJF



	34
	JEPPE. Niks as da’ gij upgehangen zult worre. RENTMEESTER. Maar ik heb toch geen kwaad gedaan, uwe genade; waarom moet ik dan worden opgehangen? JEPPE. Zijde niet de rentmeester? RENTMEESTER. Zeker, die ben ik, uwegenade. JEPPE. En ge vraogt nog waorum ge an de galg mot?
	RENTMEESTER. Ik heb uwe genade toch zoo trouw en eerlijk gediend en m’n ambt zoo vlijtig waargenomen, dat uwe genade mij altijd vóór al haar andere bedienden geprezen heeft. JEPPE. Jao zeker hedde oe ambt vliitig waorgenommen; da’ ku’j wel an oe zuivere roksknoopen zien. Wa’ kriide veur loon in ’t jaor? RENTMEESTER. Vijftig rijksdaalders. JEPPE loopt heen en weer. Viiftig riksdaolders? Jao, ge zult hangen, sebiet! RENTMEESTER. Minder kón het toch al niet, genadige heer, voor ’n heel jaar moeizamen arbeid! JEPPE. Juustement daorveur mot ge hangen, umda’ ge maor viiftig riksdaolders kriigt. Ge hêt geld veur ’n rok met zuivere knoopen, veur die frommelerie an oe mansjetten, veur ’n haorzak en ge hêt maor viiftig riksdaolders in ’t jaor! Modde dan niet stelen van miin, arme slokker? Want waor zou ’t anders vandaon kommen?
	RENTMEESTER op de knieën. Ach genadige heer, spaar mij toch voor m’n arme vrouw en m’n onmondige kindren! JEPPE. Hedde veul kinders? RENTMEESTER, ’k Heb zeven kindren inleven, uwe genade.
	JEPPE. Ha ha! Zeuven kinders inleven? Gauw, hang ’m up, sikketaoris!
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	SEKRETARIS. Ach, genadige heer, ik ben toch geen beul! JEPPE. Wa' ge niet bint da’ kunde worre. Ge ziet er uut of ge allerhand kunt. En as ge hem hét upgehangen, dan hang ik oe laoter ok up. RENTMEESTER. Ach, genadige heer, is er geen pardon ? JEPPE loopt weer heen-en-weei, gaat zitten om te drinken, staat weer op. Viiftigriksdaolders,vrouwenzeuvenkinders! geen ander oe uphangen, dan doe ’kheteiges. ’k Wit wel wa’ veur sloebers gij bint, gij rentmeesters! ’k W3t hoe ge hêt omesprongen met miin en andere boerestumpers... Kiik, nou kumt die vervluukte boeregril me weer inde kop. ’k Wou maor zeggen, ik ken oe wezen en hanteering op miin duumke, da’k zelf wel rentmeester kon ziin, as ’t most. Gij kriigt de room van de melk en ’t heerschop de vuiligheid, ’k ’Leuf as de werreld nog lang bliift bestaon, dan worden de rentmeesters jonkers en de jonkers weer rentmeesters. As de-n boer oe-lu of oe vrouwen iets inde knuusten stopt, dan is ’t as ge bij ’t heerschop kumt: De-n armen man is willig en vliitig genóg, maor verscheie ongelukken ziin ’m overkommen, zoodat-ie niet betaolen kan; ziin land is slecht, ziin vee is schurftig geworre, enzoovoorts. Met zulke praotjes mot ’t heerschop zich laoten afschêpen. Nee, me vrind, ik laot me zoo niet inde luren leggen; ik bin zelf ’n boer en ’n boerezoon... Kiik, daor hê’j die gekheid weer! Ik zeg ik bin zelf ’n boerezoon, want Aobraham en Eva, onze eerste ouërs, waoren boereminschen. SEKRETARIS valt ook op de knieën. Ach genadige heer, wees toch barmhartig voor ’m, om z’n arme vrouw! Waar zal die later van leven met de kindren, als hij er niet meer is ?
	243
	DERDE BEDRIJF



	36
	JEPPE. Wie zeit dat ze motieven? Hang die maor tegeliik op! SEKRETARIS. Ach mijnheer, ’t is zoo'n snoezig wijfje. JEPPE. Zoo? Ge zijt misschien wel verkikkerd op ’r, da’ ge zoo veur d’r upkomt. Laot ze es hier kommen! DERDE TOONEEL. DE VROUW VAN DEN RENTMEESTER. JEPPE. DE ANDEREN. De Vrouw komt binnen en kust hem de hand. JEPPE. Zijde gij de vrouw van de rentmeester? VROUW. Ja, die ben ik, genadige heer. JEPPE grijpt naar haar borst. Ge zijt ’n lekker wiif! W’ilde vannacht bij miin slaopen? VROUW. Mijn heer heeft maarte bevelen; ik ben in zijn dienst. JEPPE tot den Rentmeester. Gêfde vergunning da’k vannacht bij de vrouw slaop? RENTMEESTER. Ik dank mijn heer dathij mijn nederig huisde eer aandoet. JEPPE. Hei, gêft er es ’n stoel! Ze mot mit miin éten. Ze gaat aan de tafel zitten, eet en drinkt met hem; hij wordt jaloersch op den Sekretaris en zegt: JEPPE. Pas op as ge naor d’r kiikt! Zoo vaak hij den Sekretaris aanziet wendt deze de oogen van haar af en kijkt naar den vloer. Hij zingt ’n ouërwetsch minneliedje terwijl hij met haar aan tafel zit; beveelt een poolschen wals te spelen en danst met haar, maar valt, dronken als hij is, driemaal tegen den grond; eindelijk, den vierden keer, blijft hij liggen en valt in slaap. BARON. Hij slaapt stevig. Nu hebben we ’t spel gewonnen, maar we waren zelf bijna ’t meest bedot geweest. Want hij was van plan ons te Eyranniseeren, en dan was de heele klucht in ’t water gevallen, 6f we hadden ons moeten laten mishandlen
	J EPPE-OP-DEN- BERG



	37
	door dien kinkel. Uit zijn gedrag kan men zien hoe tyranniek en hoogmoedig zulke luiden worden, als zij pardoes uit hun geringen staat tot eer en waardigheid geraken. Die sekretarisrol had me wel eens heel slecht kunnen bekomen: als ie me had laten afranselen, zou het ’n gekke geschiedenis geworden zijn; de menschen zouden mij niet minder hebben uitgelachen dan dien boerenpummel, ’tls best dat we hem nog ’n beetje laten slapen vóór we hem z’n vuile plunje weer aantrekken. ERIK. Ach heer, hij slaapt als ’n steen. Kijk es, ik kan ’m slaan, hij voelt er niets van. BARON. Breng ’m dan naar buiten en maak ’n eind aan de komedie.
	DERDE BEDRIJF



	miin bedienden rekenschap te laoten afleggen, maor nou mó’k zelf miin rug klaor houën a’k thuus kom en rêkenschap géven van den heelen orlement. ’k Docht toen ’k wakker wier, da’k ’n gleske karnali sekte pakken had, maor ’k kreeg vuiligheid an me fikken. Ach ach, Jeppe, dat wonen in ’t Paradiis was maor kort van duur, d’r kwam gauw ’nendan de pret. Maor God wit of dat zelfde me nie’ weer kan overkommen, a’k maor weer es ga maffen. Ach ach, a’k dat nog es mocht ondervinden, ach as ik daor nog es weer toe komen kon! legt zicli weer te slapen.
	TWEEDE TOONEEL.
	NILLE. JEPPE.
	NILLE. Za’k nou gleuven dat ’m ’n ongeluk overkommen is? Hoe kan ’t nou toch wezen? Of de-n duvel hêt ’m ehaold, 6f, waor ’k meer bang veur bin, hij zit inde kroeg en verzuupt het geld. ’k Was wel gek da’k den zupert twaolf schellingen tegeliik toevertrouwde. Maorwatzieik? Ligtiemedaor niet inde vuligheid te snurken? Ach ik arme vrouw, da’k zo-n ’n biest tot man hebben mot! Oeën rug zal ’t duur betaolen, manneke, as ge da’ maor wit! Sluipt stil naar hem toe, geeft hem een slag met meester Erik op zijn achterdeel.
	JEPPE. Hei hei! Hulp! Hulp! Wa's dat? Waor bin 'k? Wie slaot me? Waorum slaonzeme?Hei! NILLE. Ik zal oe seffens leeren wat ’t is! slaat tem opnieuw en trekt hem aan de haren. JEPPE. Ach miin goeje Nille, slao meniet langer! Ge wit niet wat me gepasseerd is. NILLE. Waor ziide zoo lang ewest, zuuplap die ge bint! Waor is de zeep die ge koopen most? JEPPE. Ik kon niet in stad kommen, Nille. NILLE. Waorum niet?
	247
	VIERDE BEDRIJF



	40
	JEPPE. ’k Wier onderweeg upgenommen in 't Paradiis. NILLE. In ’t Paradiis! slaat hem. In ’t Paradiis! slaat hem weer. In ’t Paradiis! slaat hem opnieuw. IVIot miin nog belaozeren up de koop toe!
	JEPPE. Au au au! Zoo waor ’k ’n eerlijk man bin, ’t is de waorheid! NILLE. Wat is de waorheid?
	JEPPE. Da’k in ’t Paradiis bin ewest. NILLE herhaalt: In ’t Paradiis! slaat weer.
	JEPPE. Ach, miin goeje Nille, slao me niet langer! NILLE. Zeg dan up waor ge ewest bint, gauw, of ’k vermoord oe! JEPPE. Ach, ’k wil graog bekennen waor ’k bin ewest, as ge me niet meer slaot, Nille. NILLE. Beken dan! JEPPE. Zweer me da’ ge me niet meer slaon zult. NILLE. Nee! JEPPE. Zoo waor as ’k ’n eerlik man bin en Jeppeup-den-Bêrg hiet, zoo waor is ’t da’k in ’t Paradiis bin ewest en dinger ezien heb daor ge beduusd van zoudt staon as ge ze heurde. NlLLEranselt hem en trekt hem bij de haren naar binnen.
	DERDE TOONEEL.
	NILLE alleen.
	Ziezoo, jou zuuplap! Slaop nou maor erst oe roes uut, dan zuwwe wel naoder spreken. Zo-n’nzwiin as gij bint, dat kumt niet in ’t Paradiis. Denk es an hoe dat biest ziin heele verstand verzopen hêt! Maor hêt ie zich op miin kosten te goed edaon, hij zeld’r eerlijk pinnitensie veur doen; want hij kriigtintwee daogen geen nat en geen dreug. In dien tiid zei ’t mit die gril euver ’t Paradiis wel edaon ziin.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	249
	VIERDE TOONEEL.
	DRIE GEWAPENDE MANNEN. NILLE.
	EEN DER MANNEN. Woont hier niet iemand die Jeppe heet?
	NILLE. Jao, die weunt hier. EEN MAN. Zijt gij z’n vrouw? NILLE. Jao jammer genóg. EEN MAN. We moeten ’m spreken. NILLE. Maor ie is zoo zat as wè.t! EEN MAN. Doet er niet toe. Haal ’m aanstonds hier of ’t heele huis gaat er an. NILLE gaat naar binnen en duwt Jeppe naar buiten met zoo’n vaart dat hij een van de drie mannen met zichzelf op den grond doet tuimelen. VIJFDE TOONEEL. JEPPE. DE DRIE MANNEN. JEPPE. Ach ach, miin goeje minschen, nou ziede es mit wat veur ’n wiif ik up mot trekken. EEN MAN. Ge verdient geen beter behandling; ge zijt ’n misdadiger! JEPPE. hê’k dan veur kwaod edaon? EEN MAN. Dat zult ge aanstonds te weten komen, als ’t gerecht zitting houdt.
	ZESDE TOONEEL.
	DE VORIGEN. DE RECHTER. TWEE ADVOKATEN.
	De Rechter komt op met een griffier en gaat op zijn stoel zitten. Jeppe, van achteren vastgebonden, wordt voor den rechterstoel gebracht. EEN AIAN treedt naar voren en beschuldigt hem als volgt. Hier is ’n man, heer rechter, van wie wij kunnen getuigen dat ie heimelijk is binnengeslopen in het
	VIERDE BEDRIJF



	45
	JEPPE. Ach, genaodige heer rechter, ’kwilgraog hangen as dien prókereur maor naost me hangt! TWEEDE ADVOKAAT Houd op met zulke praat< Jeppe! Gij bederft er uw zaak nog maar meer mee.
	JEPPE. Maor waorum antwoordt gij dan niet? zacht. Hij steet daor as ‘n stom verken. TWEEDE AD VOKA AT. Maar waaruit bewijst gij hier het furandi propo.iilum ?1 EERSTE ADVOKAAT. Quicunique in aedco altenaj noctu irrumpit tamquani fur aut nocturnus gra.uator exiótimanduo eet, atqui reus hic ita, ergo... – TWEEDE ADVOKAAT. Nego majorem, quod ecilicet irruperit.3 EERSTE ADVOKAAT. Ree manifeota eet, tot legilimué teotiluu exlantibuo ac confitento reo.4 TWEEDE ADVOKAAT. Quicunique oi vel melu coactud fuerit con fiteri...5 EERSTE ADVOKAAT. Nu, waar is die vij; waar is die metuol Dat zijn spitsvondigheden. TWEEDE ADVOKAAT. Neen, gij gebruikt spitsvondigheden. EERSTE ADVOKAAT. Dat zal geen eerlijk man mij verwijten] Ze pakken elkaar beet, Jeppe springt tusschenbeide en trekt den eersten advokaat de pruik af. RECHTER. Respekt voor’t gerecht, mijne heeren! Houdt op; ik weet al genoeg. Leest het vonnis voor:
	1 „de bedoeling om te stelen”. 2 „Wie des nachts in eens anders huis inbreekt, moet voor een dief of voor een nachtelijken straatroover gehouden worden; echter, met beklaagde hier staat het aldus... ” 3 „Ik ontken de eerste stelling, n. 1. dat hij zou hebben ingebroken. ' 4 „De zaak is duidelijk, èn door zoovele wettelijke getuigen èn door beklaagdes bekentenis.’ 0 „Wie, hetzij door geweld hetzij door vrees, gedwongen zou worden te bekennen...”
	VIERDE BEDRIJF



	46
	„Nademaal nopens Jeppe-op-den-Berg, zoon van Niels-op-den-Berg en kleinzoon van Jeppe-op-den-Berg, het overtuigend bewijs is geleverd, zoowel door wettige getuigen als door eigen bekentenis, van te zijn binnengesloopen in het slot van baron Nilus, diens kleeren te hebben aangetrokken, diens domestieken te hebben mishandeld, zoo is het dat wij hem veroordeelen dat hij door gif zal worden ter dood gebracht en dood zijnde zijn lichaam aan de galg zal worden gehangen.1 JEPPE op de knieën. Ach, ach, genaodige rechter, is d’r dan geen pardon? RECHTER. Neen, geenszins. Het vonnis zal aanstonds geëxecuteerd worden, in mijn presentie. JEPPE. Ach, mag ik dan niet erst ’n gleske brandewiin veur ik ’t vergift inslik, da’k mit koeraosie kan sterven? RECHTER. Ja, dat kan worden toegestaan. JEPPE drinkt drie glazen brandewijn, valt weer op de knieën en vraagt: Is d’r geen pardon? RECHTER. Neen, Jeppe, nu is ’t te laat. JEPPE. Ach, ’t is nog niet te laot. De rechter kan toch ’t vonnis veranderen en zeggen dat ie ’t mis had den ersten keer. Dat gebeurt zoo dukkels: we ziin toch allegaor minschen. RECHTER. Neen, ge zult zelf voelen binnen ’n paar minuten dat het te laat is, want ge hebt het gif al met de brandewijn binnen gekregen. JEPPE. Ach ik rampzaolig minschl Hê’k het gif al binnen? Ach vaarwel Nille —■ nee karnaolie, gij hêt ’t nie’ verdiend da’k afscheid van oe nim. Vaarwel, Jens, Niels en Christoffer! Vaarwel, miin dochter Marthe, vaarwel, miin eugappel! Van oe wit ik da’k vaoder bin, want gij werd gemokt véur den
	* Een straf inde deensche wetgeving onbekend.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	47
	koster hier kwam en gij hebt oe vaoder ziin bakkes; wij liiken as twee druppels waoter op mekaor. Vaarwel, miinen bles, en dank veur eiken keer da’k op oe gezéten heb. Naost miin eigen kinders hê’k geen biest zóo lief gehad as oe. Vaarwel, Fylaks, miin trouwen hond en deurwachter! Vaarwel, Mons, miin zwarte kat! Vaarwel, miin ossen, miin schaopen, miin verkes, en dank veur ’tgoeje gezelschap en veur eiken dag da’k oe-lu gekend heb. Vaarwel... Ach, noe kan ’k nie’ meer, ’k wor’ zoo zwaor, ZOO on. . mechtig. . . valt om en blijft liggen.
	RECHTER, ’t Gaat goed; de slaapdrank heeft al gewerkt. Nu slaapt hij als ’n steen. Hang hem nu op, maar zorg er voor dat hij er geen nadeel van ondervindt en dat het touw onder de armen doorkomt. Nu zullen we eens zien hoe hij zich houdt als hij wakker wordt en merkt dat hij aan de galg hangt!
	VIERDE BEDRIJF



	48
	VIJFDE BEDRIJF.
	EERSTE TOONEEL. JEPPE, kangend aan een galg. NILLE. Daarna DE RECHTER, met gevolg.
	NILLE rukt ziek ket kaar uit, slaat ziek op de borst en roept: Ach ach, is ’t meugelik da’k miinen braoven man zoo schandelik an 'enen galg mot zien hangen! Ach miin alderliefsten man, vergêf miin a’k oe kwaod edaon heb! Ach ach, nou wordt miin geweten wakker! Nou hê’k spiit, maor te laot, dtl’k zoo hard tegen oe ewest bin. Nou mis ik oe erst; nou begriep ik wat 'enen braoven man ik verloren heb. Ach kon ik oe maor van de dood redden mit miin eigen leven en bloed!
	Ze droogt zich de oogen af en weent bitter. Intusschen heeft de slaapdrank uitgewerkt en Jeppe wordt wakker, ziet zich aan de galg hangen, met zijn handen van achteren vastgebonden, en hoort zijn vrouw klagen. J EPPE. Bedaor maor, bedaor maor, miin schatteke, we motten alle die weg uut. Gao naor huus-toe, zorg veur ’t huushouën en pas up de kinders. Miin rooje trui die kimde wel laote vermaoken veur kleine Christoffer; wat er van euver blift mot Marthe hebben veur 'enen muts. Zorg vèur-alledingen da’t miinen bles an niks mankeert, want 'k heb van dat biest gehouën of’t miin eigenste bruur was. Was ik niet 'egaon, dan zou ’k oe nog heel wat vertellen.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	



	



	



	



	48
	VIERDE BEDRIJF.
	EERSTE TOONEEL. JEPPE alleen.
	Hij ligt op een mesthoop in zijn oude boerekleeren, wordt wakker en roept. H ei, sikketaoris! Kaomerdienaor! Lakeien! Nog zoo’n gleske karnali sek! kijkt om zich heen, wrijft zich de oogen uit, tast naar zijn hoofd, krijgt dan zijn ouden breedgeranden hoed inde hand, wrijft de oogen weer, keert den hoed naar alle kanten om, beziet zijn kleeren en herkent zichzelf weer; begint dan te spreken. Hoe lang was Aobraham in ’t Paradiis ? Ach herrejennig, nou ken ik alles weerum: miin nest, miin kiel, miin ouë hoorndraogershoed' en me-zelf. Nou Jeppe, da’s wat anders as karnali sek te zupen uut vergulde glaozen en antaofel te zitten mit lakeien en sikketaorissen achter oe stoel! Al die goeje dinger dat duurt nooit lang. Ach ach, dat ik, die zoo’n genaodige heerwas nogzoo kort geleje, d’r nou weer zoo miseraobelantoebin! Miinprachtig ledekant veranderd in ’n mesthoop, miin muts met al da’ goud in ’n ouë hoorndraogershoed, miin lakeien in verkes, me-zelf van ’n groote genaodigen heer weer veranderd in ’n armzaoligen boer! ’k Docht as ’k weer wakker wier, da’k an miin pooten niks anders zou vinden as gouë ringe, maor daor zit nou, met verlof ezeid, wat aörs an. ’k Docht
	* Zie bl. 151, aant. 2.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	42
	huis van de baron om zich voor den heer uitte geven; dat ie de baron z’nkleeren heeft aangetrokken en z’n bedienden getyranniseerd heeft. En omdat dit een ongehoord stuk is, zoo staan wij d’r op, in naam van onzen heer, dat dit uitzonderlijk gestraft worde, anderen boosdoeners tot exempel en afschrikking. RECHTER. Is het waar wat men u ten laste legt Jeppe? Zeg op wat gij tot uw verdediging hebt aan te voeren want wij willen niemand onverhoord veroordeelen. JEPPE. Ach ik ermen bliksem, wat zal ik zeggen? Ik beken da’k strafheb verdiend, maorallinnigveur ’t geld da’k verzopen heb en waor’k zeep veur most koopen. ’k Beken ook da’k zoo pas up ’n kasteel bin ewest, maor hoe ’k daor gekommen bin en hoe ’k er weer uut kwam, da’ wit ik niet. EERSTE ADVOKAAT. Hier hoort gij, heer rechter, uit zijn eigen bekentenis, dat hij zich bedronken heeft en in zijn dronkenschap ’n zoo ongehoord misdrijf heeft begaan. Nu is ’t alleen de vraag of ’n zoo groot misdadiger zijn wandaad kan verontschuldigen met dronkenschap. Ik meen van niet; op die manier zou hoererij noch moord gestraft kunnen worden: iedereen zou diergelijke uitvluchten zoeken en zeggen dat ie ’t in dronkenschap had gedaan. En al kan hij bewijzen dat ie dronken geweest is, zijn zaak wordt daar niet beter door, want het spreekwoord zegt: wat gij in dronkenschap begaat, dat moet ge nuchter boeten, ’t Is toch bekend hoe zulk ’n misdaad onlangs gestraft werd, schoon de misdadiger zich uit onnoozelheid liet verleiden zich voor ’n grootheer uitte geven.1 Maar zijn onnoozel-
	1 Slaat op een vertelling in Bidermanns Utopia, die H. later het onderwerp voor zijn blijspel Dc verpande boerenjongen aan de hand deed.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	43
	heid en onwetenheid konden hem niet redden van den dood: de straf is toch alleen ingevoerd andren ten exempel. Ik zou die historie wel eens willen vertellen, zoo ik niet vreesde het gerecht daarmee op te houden. TWEEDE ADVOKAAT. Heer rechter, deze zaak komt mij zóo zonderling voor, dat ik ze maar niet vatten kan, ook al waren er nog meer getuigen, ’n Eenvoudig boertje zou inde woning van ’n voornaam heer kunnen binnensluipen en voor dien voornamen heer kunnen spelen zonder dat hij in gezicht en voorkomen op hem lijkt? Hoe kon hij de slaapkamer van dien heer binnendringen? Hoe kon hij de kleeren van dien heer aantrekken zonder dat iemand zulks gewaar wierd? Neen, heer rechter, men kan wel zien dat het ’n verzinsel is van de vijanden van dezen armen man, en ik hoop daarom dat hij vrijgesproken zal worden. JEPPE huilend. Ach God zegen’ oe, edelachtbaore! ’k Heb ’n pietske tabak in miin zak, a’k oe daormee dienen kan: ze is zoo fiin as ze ’n eerlijk man maor kan kouwen. TWEEDE ADV OKAAT. Behoudje tabak maar, Jeppe. Dat ik ’t voor je opneem, dat is niet om giften of gaven, maar uit louter christelijk medelijden. JEPPE. Verekskeseer, meneerden prókereur, ’k had niet edocht dat oe-lu zóo eerlijk waoren. EERSTE ADVOKAAT. Al wat mijn collega tot verontschuldiging van dezen misdadiger aanvoert berust alleen op vermoedens, 't Is niet de vraag of ’t waarschijnlijk is dat zoo-iets kón gebeuren, maar ’t is bewezen dat het gebeurd is, zoowel door getuigen als door eigen bekentenis. TWEEDE ADVOKAAT. Wat ’n man bekent met vrees en beven heeft geen rechtsgeldigheid. Mij
	VIERDE BEDRIJF



	44
	komt het daarom ’t best voor, dezen eenvoudigen man tijd te geven om zich te bedenken en hem opnieuw te hooren. RECHTER. Hoor es, Jeppe, bedenk wel wat ge zegt. Bekent ge datgene waarvan menu beschuldigt ? JEPPE. Neen-ik! ’k Wil er miin zwaorsten eed op doen dat ’t allemaol leugens ziin wa’k erst gezworen heb, want ikbiningeendriedaogenvanhuusewest. EERSTE ADV OKAAT. Heer rechter, het is mijn onwrikbare meening dat niemand mag zweren wiens schuld door getuigen bewezen is en die daarna zelf zijn misdaad heeft bekend. TWEEDE ADVOKAAT. Ik meen van wel. EERSTE ADVOKAAT. En ik meen van niet. TWEEDE ADVOKAAT. Als het zoon zonderlinge zaak betreft.
	EERSTE ADVOKAAT. Hier helpen geen pourparler’s tegen getuigen en bekentenis. JEPPE zacht. Ach as die twee mekaor maor in ’t haor vlogen, dan zou ik onder-de-hand de rechter bij de lurven pakken en ’m zóo afsmeeren dat ie wet en verordening sebiet vergat. TWEEDE ADVOKAAT. Maar luister nu eens, collega! Al zou dan beklaagde zijn daad bekennen, hij heeft daarom nog geen straf verdiend, want hij heeft daar in dat huis niets kwaads uitgericht, hij heeft geen moord begaan of diefstal gepleegd. EERSTE ADVOKAAT. Dat zegt niets '.intentio furandi is hetzelfde als furtuni.’ JEPPE. Spréék oe moers taol, gij zwarten hond, dan kun’ we ’t eiges wel klaor spelen! EERSTE ADVOKAAT. Want of iemand gevat wordt als hij stelen wil of als ie gestolen heeft ’n dief is ie.
	* „het voornemen om te stelen is hetzelfde als de diefstal '.
	JEPPE-OP-DEN- BERG



	49
	NILLE. A... a... a... wat heur ik? Kan ’n dooje spreken? JEPPE. Wis nie’ bang, Nille; ’kzaloegin kwaod doen. NILLE. Ach miin alderliefste man, hoe kunde spreken as ge dood bint? JEPPE. ’k Wdt zelf niet hoe ’t kumt. Maor heur es, miin schatteke, haol me-n es as de weergao veur 8 schellingen brandewiin. ’k Heb nou nog meer dorst as toen ’k in léven was. NILLE. Foei, gij biest, gij vuilik, gij giftige zatterik! Hedde nog geen brandewiin genog in oe lévende lief gewerkt? Hedde nog dorst, gij smeerkaonis, nou ge dood bint? Zo-n’n zwiin! JEPPE. Hold den bek, gij sletvink, en haol me den brandewiin, gauw! As ge ’t niet doet, dan za’k veur den duvel iederen nacht in oe huus kommen spoken. Ge zult het wéten da’k nie’ bang meer bin veur meester Erik, want nou vuul ik er niks meer van. Nille vliegt naar huis, haalt meester Erik, komt terug, ranselt hem aan de galg af. JEPPE. Au, au, au! Schei uut, Nille, schei uut! Ge slaot me vanneies dood! Au, au, au! DE RECHTER. Hoor eens, vrouwke, ge moet hem niet meer slaan. Bedaar maar; we zullen om u je man z’n misstap vergeven en hem weer tot het leven veroordeelen. NILLE. Ach nee, genaodige heer, laot ’m maor hangen; hij ’s niet weerd dat ie lêft. RECHTER. Foei, ge zijt ’n kwaad schepsel; pak je weg, of we laten je naast hem hangen! Nille loopt weg.
	TWEEDE TOONEEL.
	JEPPE. DE RECHTER.
	Jeppe wordt weer van de galg afgenomen. JEPPE. Ach genaodige heer rechter, is ’t vast waor 14*
	VIJFDE BEDRIJF



	50
	da’k weer lévend bin? Of bin ik nou ’n spook? RECHTER. Ge zijt springlevend; want het gerecht dat ter dood veroordeelen kan, kan ook weer tot het leven veroordeelen. Begrijpt ge dat niet? JEPPE. Nee, da’s miin te geleerd; ’k 'leuf al-z’nlêven da’k aon ’t spoken bin. RECHTER. Domkop! ’t is toch zoo klaar als de dag: wie je iets afneemt kan het je ook weer teruggeven. JEPPE. Mag ’k dan es probeeren meneerden rechter up te hangen, enkel veur d’ aorigheid, um te zien of ’k ’m weer tot ’t léven veroordeelen kan? RECHTER. Nee, dat gaatniet;gij zijt geen rechter. JEPPE. Maor bin ik dan weer lévend? RECHTER. Ja, dat zijt ge. JEPPE. Zooda’k dus niet spook? RECHTER. Gewisselijk niet. JEPPE. Of rondwaor? RECHTER. Nee. JEPPE. Zooda’k denzelfden Jeppe-up-den-Bêrg bin van veurheer? RECHTER. Ja. JEPPE. Zooda’k kein Geist bin? RECHTER. Nee, vast niet. JEPPE. Wilde d’r ’n eed up doen dat ’t zoo is? RECHTER. Ja ik zweer dat ge levend zijt. JEPPE. Zweer dan: den duvel haole me as ’t nie’ waor is! RECHTER. Geloof ons maar op ons woord en wees dankbaar dat we zoo genadig geweest zijn je weer tot het leven te veroordeelen. JEPPE. As ge me niet eiges up had ehangen, zou ’k graog Dank-oe hebben gezeid da’ge me weer van de galg verlost hét. RECHTER. Stel je gerust, Jeppe, en zeg het ons maar als je vrouw je nog meer slaat; daar weten
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	51
	wij wel raad op. Hier, daar heb j e vier riksdaalders; amuseer je d’r mee en vergeet niet onze gezondheid te drinken.
	Jeppe kust hem de hand cn dankt; de Rechter af.
	DERDE TOONEEL.
	JEPPE alleen.
	Nou bin ’k al viiftig jaor, maor in al dien tiid is me niet zóoveul overkommen as in deze twee daogen ’t Ziin verdulde histories a’k het goed bepeins: ’t eene uur 'enen dronken boer, ’t ander uur beron, dan weer ’n boer vanneis af an, nou dood, dan lévend an de galg • da’s nog ’t meest mirakeleuze Misschien as ge lévende minschen uphangt da’ze dan sterven en as ge dooje minschen uphangt da’ze weer upleven. ’k ’Leuf dat ’n gleske brandewiin daor goed op smaoken zei. Hei, schoemaoker Jaokob, kum d’r es uut!
	VIERDE TOONEEL.
	SCHOENMAKER JAKOB. JEPPE.
	JAKOB. Zoo, Jeppe, welkom terug uut stad! En heb je de zeep nu voor de vrouw? JEPPE. Phoe, gij lummel! Ge mot weten tegen wie ge sprêkt. De muts onder den êrm, want bij miin vergeleke, zijde ’n kamalie en niks meer! JAKOB. Jeppe! Dat liet ik me door 'n ander niet zeggen. Maar gij gunt mij ’n dagelijkschen duit en nu neem ik het maar zoo nauw niet. JEPPE. Muts onder den êrm, zeg ik! du Schtuflerl JAKOB. Maar wat is je op weg overkomen dat je zoo spaansch geworden bent? JEPPE. Ge mot wéten, ’k bin upehangen sinds ik ’t laotst met oe sprak.
	VIJFDE BEDRIJF



	52
	JAKOB. Nou, dat is zoo voornaam niet; ik gun je dat geluk! Maar hoor es, Jeppe, waar je je biertje gedronken hebt, spoel daar ook de droesem maar uit. Ge drinkt oe zat ergens anders, maar ge komt in mijn huis om ruzie te maken. JEPPE. Muts onder den êrm, lummel, gauw! Heurde niet hoe ’t in miin zak rinkelt. JAKOB met de muts onder den arm. Heere-gut, hoe kom je aan dat geld? JEPPE. Van miin beronschap, Jaokob. ’k Zal oe vertellen wat miin overkommen is. Maor gif miin erst es ’n gleske meê, want ik bin nou te grootsig um deensche brandewiin te zupen. JAKOB. Santjes, Jeppe! JEPPE. Nou zulde ’t heuren! . Toen’k van oe weg gong, viel ’k in slaop en toen ’k weer wakker wier was ’k beron en toen zoop ik me-n 'n ongeluk an karnali sek. Toen ’k zat wier van karnali sek, werd ik weer wakker up ’n mesthoop. Toen ’k wakker wier up ’n mesthoop, begon ik weer te maffen inde hoop ’n beronschap te kriigen deur de slaop. Maor ik merkte, dat lukt niet altiid, want miin wiif maokte me wakker mit meester Erik en trok me bij de haoren ’t huus in, zonder ’t minste respek veur zo-n ’n man as ik was ewest. ’k Was nog niet de kaomer in of ’k wier d’r al weer uut eduwd, de kop veuraon, en daor zag ik miin umringd van ’n heele zooi van die griipveugels,1 die miin den doodstraf gaoven, mit vergif, en toen ik doodwas wier ik upehangen, en toen ik upehangen was wier ik weer lévend, en toen ik weer levend wier kreeg ik vier riksdaolders. Da’s den historie, maor hoe zoo-iets gebeuren kon, zuuk dat eiges maor uut.
	1 In ’t oorspr.: en Hoben Gripomcnu.ter, waarschl. va.n i/ribe, fr. gripper „grijpen”, en bominej; bij Rabelais: grippeminaud.
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	53
	JAKOB. Ha ha ha! Dat ’s ’n droom, Jeppe! JEPPE. A’k die vier riksdaolders niet had, zou 'k ook zeggen dat ’t ’n dreum was. Gif me d’r nog eentje, Jaokob; ’k wil niet meer denken aan die gekheid, maor drink me liever weer es ’n eerlijken roes. JAKOB. Santjes, mijnheer de baron! Ha ha ha! JEPPE. Ge kunt het misschien niet begriipen, Jaokob? JAKOB. Nee, al ging ik op m’n kop staan. JEPPE. Daorumkan’tnogwelewaorziin, Jaokob, want gij zijt 'enen botterik; ge begript nog wel mekkelijker dingen niet.
	VIJFDE TOONEEL.
	MAGNUS. JEPPE. JAKOB.
	MAGNUS. Ha ha ha! Ik zal jullie es’n kostelijke historie vertellen, van ’n man die Jeppe-op-den-Berg hiet, die ze dronken en slapend op ’t veld gevonden hebben. Ze hebben ’m toen andre kleeren aangetrokken en ’m op ’t kasteel in ’t beste ledikant gelegd, en toen ie wakker werd, hebben ze-n ’m wijs gemaakt dat-ie de baron was. Ze maakten ’m toen weer dronken en leien ’m in z’n ouë spullen weer op de mesthoop, en toen ie weer wakker werd verbeelde-n ie zich dat ie in ’t Paradijs was geweest! ’k Heb me haast dood gelachen toen ik die geschiedenis hoorde van de rentmeester z’n volk. Warachies, ik had er wel ’n daalder voor over als ik dien zot eens te zien kon krijgen!
	JEPPE. Hoeveul is ’t, Jaokob? JAKOB. 12 schellingen.
	Jeppe veegt zich over den mond en gaat heel beschaamd heen. M AGNUS. Waarom ging die man zoo haastig weg? JAKOB. Dat ’s justement de man die ze die poets gebakken hebben!
	VIJFDE BEDRIJF



	54
	MAGNUS. Is ’t toch waar? Dan moet ik ’m na! ■— Hei, Jeppe! hoor es even! Hoe ziet ’t er inde andre wereld uit?
	JEPPE. Laot miin mit rust. MAGNUS. Waarom bleef je d’r niet langer? JEPPE. Wat geet oe dat aon? MAGNUS. Toe, vertel ons es wat van de reis. JEPPE. Laot miin met rust, zeg ik! ’k Begao anders nog ’n ongeluk an oe. MAGNUS. Toe, Jeppe, ’k wou daar zoo graag iets van weten.
	JEPPE. Hei, schoemaoker Jaokob! Laot ge miin zoo astrantig behandelen in oe huus ? MAGNUS. Ik mishandel je toch niet, Jeppe; ’k vraag alleen maar wat je inde andre wereld gezien hebt.
	JEPPE. Hei! Hulp! Hulp! MAGNUS. Zag je daar geen van m’n voorouders? JEPPE. Nee, oe veurouërs, die motten ergens anders ziin, waor gij en andere karnalies na d’r dood geëxperteerd wordt, hoop ik. rukt zich los en loopt weg.
	ZESDE TOONEEL.
	DE BARON. ZIJN SEKRETARIS. DE KAMERDIENAAR. TWEE LAKEIEN.
	BARON. Ha ha ha! Die historie was goud waard! ’k Had niet gedacht dat die grap zóo zou lukken. Als je me nog eens zoo kunt diverteeren, Erik, kom je bij mij in ’n goed blaadje te staan. ERIK. Nee, uwe genade, nog meer zulke komedies te spelen dat durf ik niet; want als ie mijn heer geslagen had, zou ’t ’n leelijke tragedie geworden zijn. BARON. Ja dat is zoo. Ik was er bang genoeg voor, maar ik had zoo’n schik in ’t geval dat ik me
	JEPPE-OP-DEN-BERG



	56
	liever had laten slaan, ja ik geloof zelfs dat ik me 1 eerder door hem had laten hangen, Erik, dan dat ik had verteld hoe de vork inde steel zat. Gij denkt er misschien wel net zoo over. ERIK. Nee, uwe genade, zich voor z’n plezier laten ophangen —• dat ’s tè gek. Dat plezier was me te duur gekocht. BARON. Kom, Erik, zoo-iets gebeurt toch alle dagen! De menschen benemen zich immers wel het leven louter voor hun genoegen, al is het dan niet juist op deze manier. Bijv. iemand is zwak van gestel en ziet vooruit dat hij door veel te drinken zijn gezondheid op ’t spel zet, en toch waagt hij leven en gezondheid vaak voor een avond van genot. Of, ’n ander voorbeeld: de groot-viziers in Turkije worden heel dikwijls gestranguleerd of geworgd denzelfden dag dat ze tot vizier benoemd zijn, andre misschien enkle dagen later. En toch vechten ze nog om dat baantje, alleen maar ommetzoo’n mooie titel opgehangen te worden. Nog ’n voorbeeld. De ofcieren olferen liefst eikaars lijf en leven op om toch maarden titel van held te mogen erlangen. Ze duëlleeren om niemendal, zelfs met wie ze weten dat hun de baas is en die hen sekuur naar de andere wereld zal helpen. Zoo geloof ik vast dat er wel honderd verliefden gevonden worden die voor ’t genot van éen nacht zich met alle plezier des morgens lieten dooden. Men ziet bij belegeringen dat soldaten bij hoopen deserteeren, naar de belegerde vesting loopen, die ze vooruit zien dat zich zal overgeven,
	1 Over de kwestie of hier in ’t oorspr. in pl. v. mig („mij”) zou moeten gelezen worden dig („jou”) zie: Harald Nielsen, HoLberg Aarboq 1922 bl. 200—201'; dez. Holberg I Nulit)sbely.fning bl. 78; Niels Möller, TiLrkueren 1924 I bl. 50; H. Logeman, Dan,tke Sludier 1924 bl. 36 vlg.
	VIJFDE BEDRIJF



	56
	en die om een dag goed te kunnen leven, zich den andren dag laten ophangen. Het eene is al even onwijs als ’t andre. Men heeft in vroeger dagen filozofen zich in ’t ongeluk zien storten, alleen om geprezen te worden na hun dood.' Daarom geloof ik vast en zeker, Erik, dat je jeliever noghadlaten ophangen dan deze mooie historie te bederven.
	Tot de toeschouwers.
	Leert, kindren, uit wat gij hier hedenzaagtgeschieden Dat de verheffing van geringe en domme lieden Niet min gevaarlijk is dan dat men hèn veracht. Die dapperheid en deugd tot grootheid heeft ge[bracht.
	Als boer of ambachtsman het land, het volkregeeren, Dan zal de scepter dra in eene roê verkeeren En uit tyrannen zal uw overheid bestaan: Een Nero zal elk dorp aan ’t overheerschen gaan.
	Wras Cajus, Phalaris2 voorheen meer macht be[schoren Dan dezen dronkenlap, in boerestulp geboren? Nauw zat hij in ’t gestoelt’ en werd als heer erkend Of zwaard en galg en rad was reeds zijn dreigement.
	Geen ploeger zullen wij ’t gezag meer op gaan dragen. Geen boer zij meer regent, zooals in vroeger dagen, Want hoe verlokkend ook dat voorbeeld zij in [schijn ■—■ Onduldbre tyrannie zou daar ’t gevolg van zijn.
	1 Met name Empedocles, die zich volgens de sage inden krater van den Etna gestort zou hebben om inde herinnering van het volk als een godheid te blijven voortleven. – Phalaris, tyran van Agrigentum, pl.m. 570 v. C.
	JEPPE-OP-DEN-BERG