BIBLIOTHEEK KITLV
	0020 8171



	



	



	



	UITGAVE M.V. UJ. D. m EInEIKRIIDELFT -i. _ . iK? . ' " 73L i* .. >



	



	GUUS DE DURFAL



	MET ÉÉN SPRONG STOND HIJ OP DE RAILING DOOK 'T VOLGENDE OGENBLIK WAS HIJ ONDER WATER VERDWENEN (ZIE BLZ. 73)



	GUUS DE DURFAL DOOR E. VAN BEEK geïllustreerd door jan lutz
	TWEEDE DRUK
	NAAMLOZE VENNOOTSCHAP W. D. MEINEMA DELFT
	[1938]



	



	Hoofdstuk 1. ♦ Het grote nieuws.
	Heel Vliswijk stond er van overeind! ’t Gerucht was als een lopend vuurtje door het dorp gegaan .. .. sommigen hadden de stoute schoenen aangetrokken en bij meester Haarse aangebeld om te vragen of het waar was .... Op 't schoolplein werd natuurlijk over niets anders geboomd.... de jongens van de zesde en zevende hingen als klitten aan Henks jas, Henk, dat was het oudste zoontje van mijnheer Haarse om toch vooral niets te missen van het laatste nieuws .... de kleintjes, die wel de klok hadden horen luiden, maar niet wisten waar de klepel hing, luisterden op gepaste afstand gretig mee.... de dorpsbarbier moest z'n slachtoffers drie maal zo lang inzepen als anders, omdat hij 't mes niet bij hun gezicht durfde brengen zolang ze niet uitgepraat waren .... kortom Vliswijk was vol van het grote nieuws—: Meesters broer zou eerstdaags uit Indië terugkomen en zich voorlopig te Vliswijk vestigen! Dat was iets gans ongewoons voor 't rustige dorpje aan de IJsel, waar men bij mensenheugenis nog nooit iemand gezien of gesproken had, die lange jaren in 't verre, geheimzinnige Oosten had gewoond, tussen zwarte mensen met donker kroeshaar, en met tulbanden om 't h00fd!.... Welke vreemde talen moest zo iemand daar wel gesproken hebben!.... hoe had hij *t zo lang uit kunnen houden in dat hete land, waar je bovendien nog allerlei rare ziekten had, zoals cholera, (koléra, zeiden ze in Vliswijk), en malaria, en pest.... Vast en zeker kwam hij nu voor zijn gezondheid naar



	En zijn vrouw en zijn twee kinderen (een ferme jongen vaneen jaar of twaalf en een allerliefst meisje van acht) zagen er even opgewekt en flink uit als rasechte Vliswijkse buitenmensen! ~'t Is daar niet zo'n slecht land, hoor!" had meester telkens en telkens weer gezegd. „Die verschrikkelijke hitte .... ? Ja, volgens onze begrippen is Indië een warm land, maar er zijn toch ook streken waar 't blijkbaar verre van heet is. Mijn broer heeft me meermalen geschreven dat hij 't 's nachts, inde bergen, met twee wollen dekens op z'n bed, geducht koud had gehad!" De bezoekers hadden toen heel ongelovig gekeken. „Hoe is 't mogelijk .... hoe is 't mogelijk, zou je zeggen!" Natuurlijk waren ze ook al gauw te weten gekomen wat meesters broer ginds, in dat zonnige land, eigenlijk dééd voor de kost. Want 't mocht er dan al niet zó verschrikkelijk wezen als zij zich hadden voorgesteld, de gebraden duiven en ganzen zouden je daar wel net zo min inde mond vliegen als in Vliswijk! „Mijn broer is planter!" had Meester hun gezegd. „Boèr dus!?" meende Merksein 't Vliswijks te kunnen vertalen. Mijnheer Haarse had er smakelijk om moeten lachen. „Zo iéts wel, maar toch weer heel anders ook, hoor. Hij heeft een groot stuk land, werkelijk een héél groot stuk, wel acht honderd a duizend bunder, zou je hier zeggen en daarop verbouwt hij koffie en rubber. Maar dat doet hij natuurlijk niet zélf.... kan je begrijpen.
	't goede Holland terug, hoewel op ’t kiekje, dat Mijnheer Haarse zijn belangstellende bezoekers had laten zien, stond een forsgebouwd man, met heldere, tintelende ogen, die allesbehalve een ziekelijke indruk maakte!



	Hij heeft enige honderden Inlanders in z'n dienst en een paar Europese opzichters. Wie wéét.... Mijnheer Haarse had er zelf om geglimlacht toen de gedachte in hem opkwam wie weet.... ? Als jullie hem binnenkort zelf horen vertellen van zijn werk en van de toestanden daar, hoe mooi de natuur ginds is en hoe vruchtbaar het land .... misschien maakt hij jullie dan wel zó warm, dat half Vliswijk met hem méé wil als hij weer teruggaat!.... Och, toen hadden ze alleen maar meewarig het hoofd geschud. De gedachte alleen a1!.... Hoe kon het in Meesters brein opkomen!.... Stel je voor: een rechtgeaarde Vliswijker naar de Oost! Nee, nee, nee dat zou niet gebeuren. Voor alles waren altijd wel mensen te vinden, en dat was maar goed ook, maar Vliswijkers behoorden inde Krimpenerwaard te blijven, en boter en kaas te maken! Al zou Mijnheers broer hun koeien met gouden horens beloven, hij zou géén Vliswijker warm krijgen.... Dat stond als een paal boven water! Tenminste!.... Even was er toch bij sommigen een vaag idee van twijfel opgekomen. Ze beweerden dat nu wel heel stèllig, maar zou 't niet kunnen zijn dat onder de jongeren .... ? 't Was zo'n rare tijd tegenwoordig .... heel anders dan vroeger .... Toen waren de jongeren er trots op dat ze in niets van het voorbeeld der ouderen afweken... Was dat ook niet de reden geweest waarom ze zich zo lang tegen het gebruik van kunstmest, auto's en dorsmachines hadden verzet ? .... Hun ouders en grootouders hadden 't zonder die dingen gedaan, dus ....



	„Ó dierbaar plekje grond, waar eens mijn wieg op stond!"
	Die jeugd van tegenwoordig! Op school al begon het. Ze leerden dingen, waar je vroeger 't bestaan niet van geweten had. Stond er niet inde hoogste klas een grote kast met glazen buisjes en flesjes, die allerlei geheimzinnige vloeistoffen bevatten ? En nog een andere kast met opgezette vlinders, brokjes steen en erts, en allerhande rare dingen meer ... ? Wat hadden ze eigenlijk aan al die snorrepijperijen! Ze zouden immers later toch allemaal boer worden!
	Voor professor waren de Vliswijkers niet inde wieg gelegd en 't ontdekken van vreemde landen lieten ze graag aan lui als Columbus en Jan Pietersz. Coen over! Stel je voor, zo'n struise gast als Klaas Verrijk,.... afstammeling in rechte lijn vaneen eeuwenoud boerengeslacht .... die zou ’t toch nooit in z'n hóófd halen
	om naar Indië te gaan! En Bas Veerman, die liever lui dan moe was, nog veel minder! „Koffie kan je in 't winkeltje van Hartens ook krijgen," zou hij zeggen, „daarvoor hoef je niet naar de koppensnellers te gaan!" Aart Govers dan? Ha ha ha, die goeiige dikkerd naar de Oost?! Die zweette in Holland al met liters
	tegelijk. In Indië zou hij vast wel als sproeiwagen dienst kunnen doen!
	Nou, wie had je verder nog meer .... o ja, Wimpie
	Hartens, dat kleine ventje waar Meester zo mee wegliep, omdat hij zo goed leren kon. Een wijs ventje was dat inderdaad. Waar had hij 't
	Ja, dat was nu toch wel een beetje anders geworden. Onder de jongeren waren er tegenwoordig verscheidene, die wel eens nieuwe wegen wilden inslaan. Die hadden ontdekt dat de wereld groter was dan het stukje grond aan de Hollandse IJsel, waarop zij hun kinnen hielden!.... al zongen ze noe zo roerend van



	vandaan, zou je zeggen, want z'n vader was toch maar een doodgewone kruidenier-in-een-dorpswinkeltje. Nou, Wimpie hoefde vast niet over ontdekkingsreizen te piekeren, want hij had een lichaamsgebrek: hij liep mank.
	De enige, ja maar dan ook de énige, waar ze niet voor honderd procent zeker van waren, dat was Guus Hagesteyn, de pleegzoon van den ouden Woerdel, den dorpscaféhouder. Dat was er nu net zo eentje Guus dan die altijd uit de band wou springen. Een echte Vliswijker was hij trouwens niet.
	Zijn vader, een gepensionneerd sergeant, had zich een jaar of tien geleden in Vliswijk gevestigd met het doel daar een hoenderfokkerij te beginnen. Maar kort daarop was hij gestorven. Een moeder was er niet in het gezin en zo was Guus, nauwelijks drie jaar oud, wees geworden. Gelukkig had Woerdel zich toen over het ventje ontfermd en hem als pleegkind aangenomen. Een goeie, beste baas, die Woerdel. Ja, dat was zo, maar voor Guus zou 't toch eigenlijk beter zijn geweest als hij ergens anders in huiswas gekomen. Want Woerdel liet zich aan de opvoeding van zijn pleegkind weinig gelegen liggen. Niet dat hij hard voor hem was, of hem te weinig eten en kleren gaf! 't Tegendeel was eer het geval. Guus kreeg alles waar hij maar om vroeg! En als er eens geklaagd werd over de streken die het „lieve jongetje" had uitgehaald, vergoelijkte z'n pleegvader 't altijd met te zeggen: „och, zo'n arme wees mag ook niks, hè!"
	Verbieden deed hij hem nooit. „Die jongen wordt vanzèlf wel wijzer," was zijn standpunt. „En als hij op school gaat, zal de meester wel een méns van hem maken!" Zolang Guus 't niet al te bont maakte vond



	hij ’t allang goed. En verscheidene cafébezoekers hadden aan deze „opvoeding” braaf meegeholpen door 't „leuke joch” steeds maar weer aan te sporen tot het uithalen van allerlei kattekwaad .... Over godsdienst werd in het huis van Woerdel nooit gesproken. Dat was iets waar je ’t toch nooit over eens werd, vond hij. Hij zelf „deed er niet aan!” O, natuurlijk stond hij niet vijandig tegenover de godsdienst.... met enige trots verklaarde hij altijd dat hij veel öp had met echtgodsdienstige mensen, zoals meester Haarse, en Hartens de kruidenier.... brave mensen waren dat, hoor, niéts op aan te merken .... Och, voor de kinderen was ’t wel goed dat ze op school uit de Bijbel hoorden vertellen .... maar och, later zie je, dan kwam er zoveel kijken in ’t leven, dan had je zoveel andere dingen aan je hoofd .... En zo was Guus tot z'n zesde jaar in totale onwetendheid aan hogere dingen opgegroeid. Toen hij op school kwam er waste Vliswijk alleen een Christelijke school had hij voor ’t eerst van het bestaan van God gehoord. Gretig had hij geluisterd als de juffrouw van Jozef en zijn broeders, van David en Saul, van Elia en Achab vertelde. Wat kon hij zich nijdig maken om dien Jozef, die zich door z’n broers zomaar ineen put liet gooien! Hoe was ’t mogelijk dat hij niet eens z'n klomp had uitgetrokken .... en er op los geslagen had!.... Neen, dan David, die was niet bang geweest, wat had die koning Saul er fijn tussen genomen .... Nou, en Simson dan, die was zelfs voor een leeuw niet weggelopen... kon je begrijpen hij, Guus, zou ’t óók niet gedaan hebben .... als je zó sterk was!.... Maar toen had hij ook van den Heere Jezus horen
	vertellen, die uit de hemel op aarde was gekomen, die



	geleden had en gestorven was voor de zonden der mensen. In 't begin had Guus daar weinig van begrepen. Maar geleidelijk aan was hem toch duidelijk geworden dat de Bijbelse geschiedenis niet maar een verhaal is van vechten en roven alleen.... Mijnheer Haarse trachtte de jongens ook iets te doen beseffen van het verschrikkelijke van de zondeval, waardoor de mens vaneen vriend, een vijand van God was geworden. O, hoeveel ellende en jammer had de zonde niet in de wereld gebracht. De mens was hovaardig geworden, hij wilde zijn eigen weg gaan, in zijn verblindheid niet ziende dat hij achter Satan aan liep! Alleen wie door genade in Jezus had leren geloven, die werd weer een vriend, ja, een kind van den Hemelsen Vader .... die wist dat zijn zonden hem vergeven
	waren .... en die wilde dan ook niets liever dan achter
	den Heere Jezus aan gaan, wetende dat dat alleen een veilige weg is, waarvan het einde eeuwige zaligheid betekent....
	Als Meester zo aan ’t vertellen was, ontging 't hem niet hoe verschillend zijn woorden door de jongens werden opgenomen. In Wim Hartens’ ogen zag hij soms een stille glans verschijnen als van blij begrijpen.... Klaas kon vaak
	net kijken of ’t hem alles te gróót, te wonderlijk was .... Guus zat meestal stil te luisteren met een gezicht of hij 't zich weinig aantrok» Maar dat was slechts schijn. In zijn hart werd strijd gevoerd. Hij was nu opgegroeid tot een grote, forse knaap, een ferme jongen, die lust in 't leven had, en van wien Zeker niet gezegd kon worden: foei, hoe suffend sta je daar!
	Wat lichaamskracht aanging behoorde hij tot de sterksten; als ’t op durven aankwam was hij de éérste! Bang voor niemand en niets! Haantje de voorste! De



	Was hij laatst niet, zonder zich een ogenblik te bedenken, gekleed en wel, inde IJsel gesprongen om Geert Branders, den groten knecht van Boer Harmse, uit het water te halen ?!
	Inde ene hand een pook, inde andere hand z'n klomp —zó was Guus op hen afgestoven ....
	Die kon nog niet eens zwemmen en had zich, bij een poging om het te léren, te ver van de kant gewaagd. 't Was geen peulschilletje geweest.... maar Guus
	had hem aan de kant gekregen! En dan dat geval onlangs met die twee brutale cafébezoekers, die zijn pleegvader hadden uitgescholden!
	Inde ene hand een pook, inde andere hand z'n klomp zó was Guus op hen afgestoven, en öf ze
	durfal, zo werd hij vaak genoemd. En zeker niet zonder reden.



	benen gemaakt hadden! Want als hij zich opwond nou, bèrg je maar, was dan het wachtwoord! Toch vals was hij niet, en een vriend inde steek
	laten, dat zou hij nooit! Je kon op hem aan! ,/t Is een jongen met een goede inborst," placht de de oude Woerdel te zeggen. Trots was hij óók niet; hij had maar één hartstocht: hij wilde onbetwist de éérste zijn .... vóóraan gaan ...
	nooit achter een ander aan .... dat kon hij nu eenmaal
	niet!
	En als Meester aan 't vertellen was, o, dan voelde hij maar al te goed dat diens woorden ook hèm wilden bereiken, niet alleen in zijn oor, maar ook van
	binnen, in zijn hart! En hij begreep best waar het om ging: de Guus die daar van binnen ’t baasje was, zou zich moeten overgeven!.... de eerste plaats afstaan aan een Ander! Hij voelde wel: dan zou 't goed zijn! Maar .... Dat was de strijd, die Guus te voeren had. Bijna niemand wist daar iets van. Want zijn gelaat stond meestal onverschillig, onbewogen, en hij sprak er met niemand over.
	Alleen Mééster doorgrondde hem, en die bad voor Guus....
	Henk Haarse werd voor schooltijd met vragen bestormd.
	„Zeg, is 't waar, is je oom gisteren aangekomen ?" „Is 't een aardige baas?" „En je tante ... „Oók een aardige baas!" zei Henk leukweg. „Hè, flauw, zeg!" „Hoe zit ’t, spreken ze Hollands, 0f.... ?"
	„Hollands en Turks door elkaar!" verzekerde Henk met een stalen gezicht.
	„En je neef, wat is dat er voor een ?" „Kan je goed



	met hem ópschieten?" „Hoe heet hij ook weer?" „Hoe oud is hij ?" „Frans is 12 jaar, 9 maanden en 13 dagen 0ud1.... Ongevéér tenminste," liet Henk er met een knipoogje op volgen. „Sterk is hij, nou en of! Dat komt van 't bananeneten, zegt hij. En bang uitgevallen is hij ook niet. Als je ’m hoort vertellen wat hij allemaal meegemaakt heeft, rijzen je haren steil overeind! Hij ...." Guus Hagesteyn had zich tot nu toe niet in het gesprek gemengd. Hij had iets onverschilligs in zijn blik, alsof hij goed wilde laten merken dat de zaak hem weinig interesseerde. Henks laatste woorden schenen echter zijn belangstelling plotseling te hebben opgewekt. „Zeg Henk!" wendde hij zich met een stevige klap op de schouder tot zijn makker, „je moet je neef vragen of hij bij ons clubje wil komen .... Zo'n stamgenoot kunnen we er best bij hebben .... Doe je 't ?" „Vast hoor!" beloofde Henk lachend. „Maar denk er aan geef Frans niet zo'n mep op z'n hals als je kennis met hem maakt, want dan krijg je er drie terug!" Guus gaf er niet eens antwoord op.



	Inde stilte van de zwoele zomermiddag scheen het vlakke polderlandschap te sluimeren als overweldigd door de drukkende hitte.
	Op de hoge IJseldijk tussen Gouda en Haastrecht was geen levend wezen te bekennen. De bladeren van de appel- en perebomen op de dijkhelling hingen loom en slap; slechts nu en dan, wanneer een zacht windzuchtje langs de kruinen streek was er enige trage ritseling inde dichte bladermassa's
	waar te nemen.
	Boven de uitgestrekte weiden van de Krimpenerwaard trilden de luchtgolven als boven een gloed van laaiend vuur.
	Aan de andere zijde van de dijk, voorbij de brede
	uiterwaard met z'n hoogopgaand gras, achter een rij verweerde knotwilgstammen, gleed langzaam en traag het watervlak van de IJsel langs lage bosjes lisdodden en plompe, helgele dotterbloemen. 't Was drie uur inde middag. Geen enkel ruw geluid verstoorde de vredige rust van het dromende landschap. Op de boerenhoeven, die je van de hoge dijk af tot ver in het lage polderland kon zien liggen, was nergens enige beweging te be-
	speuren. ’t Leek of alle levende wezens zich schuil hielden
	voor de blakerende zonnegloed. Straks, als de zon ter kimme ging nijgen, zouden overal.... Sstt! Stil!.... Bewoog daar niet iets achter die
	hoge struik aan de voet van de dijk ? .... de takken
	wuifden opeens zo verdacht.... wind is er nog steeds
	niet.... en ginds, aan 't eind van de uiterwaard, bij
	2 Guus de durfal.
	Hoofdstuk 2. * De polder-indianen.



	die groep peppels en knotwilgen, schijnt het ook niet pluis te zijn!.... daar kringelt rook omhoog .. ♦. vast en zeker zijn daar .... Achter de struik wordt zachtjes gefluisterd. „Zouen ze nog haast niet komen, zeg? 't Is al over drie, aan de zon te zien!” „Ach jó, Henk heeft zich misschien een beetje verlaat .... 'k ben benieuwd of die Frans, eh— hoe heet hij ook weer ... ♦” „Nou, jij bent ook een goochemerd, zeg! Frans Haarse, natuurlijk. Z'n vader is immers een broer van den Meester. Wist je dat nog niet ??....” „Ja, da's waar ook. Afijn, ik ben benieuwd of hij èrg schrikken za1....” „Zeg, wat denken jullie, zou hij Guus de baas kunnen als 't eens op vechten uitliep ? .... Die meent nou wel dat hij iederéén aan kan, maareh ....” „Ja, wie weet wat voor kunstjes die Frans in Indië geleerd heeft....” „Sst... Stil, lui! ’k Hoor stappen op de dijk! Denk er dus aan, als ik te voorschijn spring, kruipen jullie gauw achter hem, dan kan hij niet meer terug .... Bas, jij neemt Henk voor je rekening! Aart en ik zullen Frans bij z'n kladden pakken! Heb je 't touw bij de hand ? We zijn twee tegen één, dus .... Eigenlijk is 't niet éérlijk, nou afijn ....” „Zeg, als Henk nu eens èrg te keer gaat ?” Bas trok een benauwd gezicht.... „’k Heb niks geen zin om met dit warme weer een pak op m’n falie te krijgen, hoor!” „O, als 't koud is zeker wél!” bromde Klaas. „Och jö, Henk weet er immers alles van! Die zal ’t je heus niet moeilijk maken .... Sst! Hou je mond n0u,.... ze komen de dijk al af” .... Het dappere drietal luisterde gespannen ....



	De twee jongens, die zo juist het voetpad hadden ingeslagen, dat van de berm van de dijk in schuine richting langs de helling omlaag voerde, bleven halverwegen even stilstaan. „Kijk, ginds is het ,hol'!” wees Henk met uitgestrekte arm. „Waar je die rook ziet opstijgen. De ,stam' is present, hoor! Als je nou even hier wacht, zal ik het Opperhoofd gaan vragen of jij zijn jachtveld mag betreden! Anders ....” „Toe zeg!” klonk het lachend terug! „Als jij hier mag komen, dan ik óók! Een bordje met ,Verboden Toegang' zie ik nergens, dus eh ....” Henk hield hem verschrikt tegen. „Ja maar.... dat gaat zó maar niet! De ,Groene Adelaar' zal wel wachtposten hebben uitgezet ♦... wee, als die je te pakken krijgen!.... iedere indringer wordt subiet eh .... 'k zal 't maar niet zeggen .... Niemand mag weten waar onze geheime schuilplaats i5!.... Zelfs boer Horst, eh .... 'k bedoel de ,Witte Reus van achter de heuvel', weet het niet, en die is notabene de eigenaar van het land hier!.... Wacht nou even, dan ga ik ....” „Ach wat, jö!" merkte Frans spottend op, „die ,Adelaar' van jou zal me heus niet bijten! Laten we maar 'ns gauw gaan kijken wat hij uitspookt.... Hij schijnt z'n jachtveld in brand te willen steken! Kijk 'ns wat een rook!” „Nu eh, je moet het zelf weten!” waarschuwde Henk voor 't laatst. Er was een ondeugende tinteling in z'n oog, maar dat zag Frans niet! „Als je overvallen en gescalpeerd wordt.... brr!.... 't Krioelt hier van wilde Polder-Sioux!.... Nu vooruit dan maar. We zullen voorzichtig langs dit pad sluipen .... misschien lukt het wel ongemerkt de wigwam te naderen!” Frans grinnikte van pret, maar volgde toch onwil-



	alle kanten rondturend of nergens iets verdachts te bespeuren viel.... Tien nieter ging het goed .... twintig meter .... dèrtig toen gaf Henk eensklaps een harde schreeuw
	lekeurig het voorbeeld van zijn neef door zo geruisloos mogelijk het pad af te dalen, onderwijl scherp naar
	„Nou? zeggie altemet wat?”



	van schrik, en meteen ging hij er met een vaartje van door.
	Even stond Frans beteuterd te kijken.
	Vlak voor hem was plotseling een vreemdsoortig menselijk wezen uit de struiken opgedoken, dat in onvervalst Indiaans de vraag stelde: „wa mot jij hier?" Het wezen zag er inderdaad afschrikwekkend uit. Voor zijn borst hing een groene lap goed, met uitgerafelde randen. Om z'n voorhoofd prijkte een vuilwitte band waaruit een krans van kippeveren steil omhoog stak. Z’n gezicht was met groene vlekken bespikkeld.
	Een geweldige knots werd dreigend opgeheven .... „Nou? zeggie altemet wat?" Frans lachte z’n aanrander vierkant in 't gezicht uit. „Die is goed, zeg! Jij bent zeker een van de Polder-Sioux, niet? Wijs me dan maar eens gauw waar je opperhoofd uithangt; ik heb ’m wat te ...." Verder kwam hij niet, daar hij op 't zelfde ogenblik onverhoeds van achteren werd vastgegrepen. Eer hij goed wist wat er gebeurde was er een touw om z'n armen geslagen, dat door twee andere Indianen stevig werd vastgehouden. „Ajo, brutale spion!" hoorde hij zich bars toevoegen. ,/t Moet nou maar eens uit zijn met je praatjes. De Groene Adelaar zal korte metten met je maken.... Kom mee!"
	„Zullen we hem eerst niet scalperen?" stelde een van het drietal grijnzend voor. „Nee, daar zullen we nog even mee wachten!" besliste de aanvoerder liefjes.
	Frans begreep dat tegenstand bieden geen zin had. Drie tegen één de overmacht was tè groot. Gewillig liet hij zich voortduwen en trekken tot ze bij het geheime „hor’ achter de wilgebomen aankwamen.



	Het „hol" was een gezellig, beschut plekje tussen het riet en de wilgebomen vlak bij de oever van de IJsel. Langs de kanten lagen knotsen en bogen, bosjes kippeveren, een paar oude ketels en pannen, twee roeispanen en een rommelig hoopje lappen en doeken. Tussen drie keistenen op de kale plek in het midden van het hol knetterde een lustig vuurtje, waarboven, ineen oude braadpan, erwten werden „gepiept". De Groene Adelaar zat ijverig met een houten stok inde blakerende pan-inhoud te roeren. „Agas ardakos zitteras!" bromde hij nors. „Dat is Indiaans!" legde een van Frans' geleiders uit. ~'t Betekent dat je mag gaan zitten." „Moet de gevangene gebonden blijven ?" vroeg Henk op een toon waarin diep medelijden klonk. De Adelaar schudde het hoofd.
	„Ontdoe dèn blankèn broeder van zijne banden! gelastte hij langzaam en plechtig. „Maar deel hem eerst mede dat hij bij ontvluchting drie maal gescalpeerd zal worden en vervolgens twee maal geroosterd, enne ...." Meer verschrikkelijks wist hij blijkbaar niet te bedenken!
	„Kijk jij nou 'ns naar de erwten, prefesser!" beval hij toen den naast hem hurkenden Indiaan. „Maar laat ze niet aanbranden, zoals laatst, want dan smaken ze precies als houtskool!...."
	Langzaam schreed hij op Frans toe en legde z'n rechterhand op diens hoofd.
	Het Opperhoofd keek ternauwernood van zijn werk op, toen het luidruchtige groepje met den gevangene in hun midden, de wigwam binnendrong. Ineen van de twee Indianen die naast den Groenen Adelaar op de grond gehurkt zaten, herkende Frans onmiddellijk zijn neef Henk! Maar deze trok net een gezicht of hij voor ’t eerst van z'n leven een blanke van dichtbij te zien kreeg!



	„Blanke broeder," sprak hij plechtig, „je bent welkom inde jachtvelden van den Groenen Adelaar als je tenminste met goede bedoelingen bent gekomen! Geef eerlijk en duidelijk antwoord op al mijn vragen... misschien blijft je pruik dan op je hoofd zitten! Anders ....! Daar stroomt de . ♦.. de A, Ar,.... Ar-
	ma ♦ ♦ ♦ ♦
	„Amazone!" hielp de prefesser, zonder van z’n erwtenpan op te kijken. „O, juist eh, de Amazone! En die stort z’n wateren inde Misistiepiet.... nou, als je daar te land komt!.... Afijn, wat ik dan maar zeggen wou ...." „Ga er bij zitten, Groene Scharrelaar, pardon eh .... Adelaar bedoel ik!" zei Frans spottend. Het Opperhoofd keek donker-dreigend naar den vrijpostigen gevangene maar was toch zo wijs diens raad op te volgen. Ook de andere stamgenoten waren er op hun gemak bij gaan liggen. „Waar zijt ge vandaan gekomen, blanke broeder?" begon de Adelaar zijn verhoor. „Van Pematang Siantar, Gouvernement Oostkust van Sumatra, per adres Nederlands-Indië!" klonk het
	prompt terug. „Tjonge! da's een hele mond vol!" gaf het Opperhoofd verbaasd te kennen. „Uit Indië, zeg je? Eigenlijk heb je dus allang onder Indianen verkeerd?" „Nee, er wonen alleen maar nétte mensen daar!"
	meende de ander te moeten opmerken. „Zó, bedoel je soms .... ? Nou, afijn .... zeg dan
	maar eens of je tot de stamgenoten behoort van dien blanken heer, die bij het strenge „Opperhoofd van het Lager Onderwijs" logeert!" Frans lachte hartelijk met de anderen mee. „Jawel, Groene Smokkelaar, dat is mijn papa!" „Ha, dat dacht ik wel," knikte de ondervrager. „En



	gebouwen, waar de jonge Indianen zich iedere dag moeten komen oefenen in het gebruik van dunne pijlen met een scherpe punt, die in potten met blauwe inkt, eh .... bloed bedoel ik, gedoopt worden en waar
	hun arme hersens volgestopt worden met gemene delers en gemene veelvouden, zodat hun scalpen er bol van gaan staan ....?"
	„Edele Heer, die gebouwen zijn er ginds ook wel," deelde Frans mee, „maar niemand wordt daar gedwongen er heen te gaan!" De Groene Adelaar rolde bijna om van verbazing. „Wat zeg je me nou! Wat een heerlijk land moet het daar dan zijn! Maar eh nu jij hiér bent verzeild
	geraakt moet jij toch zeker óók eh .... ?"
	„Neen, Grote Spijbelaar, ik hoef niet naar zo’n martelinrichting toe!" zei Frans gnuivend. „Tenminste vóór September niet!" liet hij er direct op volgen. „Dan zal 't met mijn goeie leventje ook wel gedaan zijn. Maar tot zo lang heb ik vacantie!" „Wat een boffer!" klonk het van alle kanten.
	„Dat moest ons 'ns overkomen!" zuchtte de Adelaar.
	„Maar eh, wat wou ik ook weer zeggen .... ? O ja,
	om 't nu maar kort te maken kijk eens vriend, je bent gevangen genomen terwijl je in ons jachtveld spionneerde. We kunnen je natuurlijk niet zomaar levend laten terugkeren naar je eigen wigwam! Er zit niks anders op, dan eh ...." „Zeg, jullie zijn toch geen menseneters?" vroeg Frans kwasi-verschrikt.
	„Zwijg, blankvel!" klonk het kortaf terug. „Weet je wat?.... Je mag kiezen: lid van onze
	stam worden, öf ...."
	„Wel, dan maar lid!" besloot de gevangene zonder aarzelen.
	vertel nu eens: bestaan er bij de stammen, waar je in Indië onder verkeerd hebt, ook zulke vierkante stenen



	Zes paar handen applaudisseerden, dat de lucht er van daverde. Op z'n Indiaans, natuurlijk. Maar dat bleek precies eender te gaan als op z'n Hollands! De groene Adelaar knikte goedkeurend. „We zullen je de ,Boffer uit het Oosten' noemen!" besliste hij na even nagedacht te hebben. „Je mag onze namen nu natuurlijk ook weten. Ik ben Guus Hagesteyn, oftewel de Groene Adelaar, het doorluchtige Opperhoofd van de stam der Polder-Sioux! Hier naast me zit het onder-opperhoofd, de ,Blauwe Haai' genaamd, omdat hij zo vraatzuchtig ...." „Zeg, verkoop nou geen smoesjes!" interrumpeerde Henk nijdig. „Ik heb die naam eerlijk gekregen omdat ik het beste Zwemmen kon, toen we verleden jaar in Gouda ...." De Adelaar krulde zijn neus. „Jij 't beste zwemmen ? Nou goed dan .... naar beneden, bedoel je zeker! We zullen nog wel 'ns zien, man! En hou nu je mond tot ik uitgesproken ben .... Let op, Boffer! Zie je die bleekneus, die de erwten heeft laten aanbranden? Dat is Wim Hartens, anders gezegd de Prefesser." Die weet alles! Hij is nog knapper dan de Meester, geloof ik." „Kom, kom, Guus, niet zo óverdrijven, jö," zei Klaas vaderlijk. „Eer hij zó ver i5!...." „In ieder geval, hij is een bolleboos in 't vierkant!" hield Guus toch vol. „Thuiszit hij altijd te snuffelen ineen stapel oude boeken, die z'n vader op een verkoping heeft gekocht. Daar schijnt hij zijn geleerdheid uit op te vissen, is 't niet, Prefesser?"
	„Guus, Guus, wat sla je weer door!” merkte de



	in Vliswijk, met een zak vol geld, zoals je dat inde verhaaltjes altijd leest! En als hij dan hoort dat jij zo graag verder wil leren .... nou, dan komt alles voor mekaar!" Wim glimlachte ongelovig. „Eén ding is zeker," vond Guus, „als Wim geen advokaat of dominé wordt is 't zijn schuld niet." „Da's een feit!" viel Bas hem direct bij. Hij richtte zich een weinig op z'n elleboog op om den prefesser beter in 't gezicht te kunnen zien. „Als je 't mij vraagt, jongelui," was zijn conclusie, „ik vind dat Wim net een gezicht heeft om dominé te worden! 't Enige wat hem nog mankeert is een klein sikkie ...." „En een paar bakkebaardjes!" vond Aart. Toen 't gelach wat bedaard was schoot 't Guus te binnen dat de „voorstellerij" nog lang niet afgelopen was. Frans wist nog steeds niet wie zijn aanranders waren. En juist met hén wilde de Boffer wat graag kennis maken!.... Hij zou 't ze op een keer wel eens inpepe... „Die dikkerd met dat eigenwijze gezicht noemen ze thuis Aart Govers!" lichtte Guus in, „maar hier heet hij ,Bal gehakt', omdat z'n omtrek vier maal de straal van zijn middellijn is .... zeg ik 't goed, prefesser ? .... Naast hem zie je de grootste gemeenste deler van
	aangesprokene bedaard op. „Frans zal nog wel heel wat meer weten dan ik. Jij gaat zeker naar de H.8.5., of naar het Gymnasium, hè?’’ wendde hij zich rechtstreeks tot het nieuwe vriendje, ~’k Wou dat ik ....’’ De rest van de zin bleef onuitgesproken; zijn ogen zeiden echter genoeg. De anderen wisten trouwens wel, wat Wims hartewens was. „Och jo, wie wéét!’’ probeerde Klaas hem te troosten .... „misschien komt er nog wel ’ns een toverprins



	de hele school, Klaas Verrijk. Die wil later glazenwasser aan een wolkenkrabber worden en 't dan zonder ladder doen! Bij ons heet hij de ,Kwattareep', omdat hij nou, dat vertel ik op een andere keer wel eens. Heb ik ze allemaal gehad? O nee, dat exemplaar nog, dat er 't luist van allemaal bij ligt.... Dat is natuurlijk Bas Veerman, oftewel de Tienvingerige Luiaard!... Bas bleef smakelijk op z'n grassprietje kauwen en grinnikte welvoldaan. „Zie je wel?" zei Guus, „hij is nog te lui om behoorlijk te lachen; hij kan alleen maar grijnzen. Je Zult eens zien, vanmiddag .... als wede paarden wegbrengen .... hij zit er altijd ’t éérst op, en ... „Ligt, bedoel je!" verbeterde Henk. „Ja, ligt, kan je wel zeggen.... Maar we zullen 'm straks wel krijgen! Dan moet hij de schimmel maar es ...." Frans zette een paar grote ogen op. „Gaan jullie heus paardrijden? Waar haal je die beesten vandaan?" „Die vissen we uit de IJsel op!" zei Bas doodleuk, terwijl hij nog een beetje gemakkelijker ging liggen. Guus vertelde hoe de vork inde steel zat: „Om half vijf zowat komt boer Horst van de Goudse markt terug en dan mogen wij z'n paarden naar de wei brengen. Jij moet maar bij Henk .... of eh, als je liever zélf? Héb je al 'ns op een biek gezeten?" „Zéker wel," zei Frans; ~'k ben dikwijls genoeg met Vader mee geweest, de rimboe in, op hertenjacht en zo. Maar in Indië zijnde paarden veel kleiner dan hier, hoor. ’k Weet niet of ik wel op zo'n olifantspaard durf ...." „Durf? Dürref?" Guus' neus krulde omhoog. „Nu je tot de Polder-Sioux behoort, moet je alles



	durven, jö! Wij zijn nóóit bang!.... wij .... als 't moet, gaan we op een nijlpaard zitten ....!” „O zo, Koos!" beaamde Bas heldhaftig. „Eh, wat Zei je ook weer .....?"
	De Adelaar begreep dat hij in 't ootje genomen werd. „Met jou reken ik nog wel eens af, lui exemplaar!” beloofde hij grimmig. „Als we weer es in ....” Aart wist het gesprek gelukkig gauw een andere wending te geven. „Zèggeris lui, is Frans nu lid van de stam of niet?” brulde hij boven alles uit.
	„Ja natuurlijk!” klonk het van alle kanten. „Moet hij dan z'n uniform niet 'ns passen?” Klaas, Henk en Bas waren meteen al overeind. „Da's waar ook, we zullen 'm eens netjes optuigen!” Frans liet zich de „behandeling” goedmoedig welgevallen. Klaas bond hem een reep oud linnen strak om 't hoofd, Bas tooide hem met een verenkrans, Aart speldde een gerafelde groene doek voor z'n borst en Henk verrichtte met een kwastje en wat groene waterverf het nodige schilderwerk op zijn gezicht. Binnen drie minuten was hij ineen rasechte Indiaan
	veranderd!
	Met een toepasselijk woord overhandigde Guus hem een van de knotsen:
	„Alstublieft, Boffer uit het Oosten! Ontvang deze strijdbijl als teken van je waardigheid! Je bent thans inge .... eh, ingelegd, nee, hoe heet het ook weer ? ....
	Toe Prefesser, zeg jij 't maar, jij kan beter kletsen dan ik ” IA ♦ ♦ ♦ ♦
	Wim kwam z'n Opperhoofd onmiddellijk te hulp. „Nu ben je ingelijfd bij de Polder-Sioux, Frans, en we hopen dat je een waardig stamgenoot zult zijn, altijd dapper, altijd trouw aan den Groenen Adelaar,../' „Hóór je ’t?” onderstreepte Bas.



	~ ... .altijd behulpzaam voor je stamgenoten, nooit bang voor den vijand, en als je voor een overmacht komt te staan fluit je gauw op je twee vingers!" „Hoe moet dat?" vroeg Frans lachend. „Dat zullen we je nog wel leren!" beloofde Guus. „Je wéét 't dus, je kunt altijd op ons aan .... wij laten elkaar nooit, nóóit inde steek!" „Réken maar van Jetje!" bevestigde Bas grijnzend. „Leve de Boffer uit het Oosten! Hiep, hiep, hoera!" Zette Wim geestdriftig in. De kikvorsen inde omtrek staakten van schrik hun gekwaak!....



	„Wat nü?” vroeg Klaas, toen 't gejuich eindelijk uitwas.
	„Blijven we hier zitten tot we wortel schieten, of
	gaan we er nog op uit? Ik zou zeggen ....” „Ik zeg maar zo: ik zeg niks!” besloot Bas. Hij was er al lang weer op z’n gemak bij gaan liggen, heerlijk languit, met de benen kruiselings over elkaar geslagen. „Jö, we liggen hier best!.... Ajo, Wim, schuif die
	erwtenpan een eindje mijn kant 0p!.... Ga jij maar
	hardlopen, Klaas! 't Is er fijn weertje v00r!.... Ik
	drijf bijna de IJsel in van 't zweten dat ik d0e!.... 'k Weet veel beter zeg: laat Frans ons maar es een boel vertellen van de Óóst! Misschien ga ik ....” Guus keek of hij 't in Keulen hoorde onweren. „Wat? Wou jij naar de Oost? .... Zulke luie wezens
	als jij kunnen ze daar heus niet gebruiken, jochie!” „O, dus jij denkt Bas richtte zich halverwege op en deed meteen een flinke greep inde erwtenpan jij denkt dat ze daar hard werken ? In die hitte ? Man,
	wees wijzer, 'k Heb laatst nog gelezen dat de mensen in Indië allemaal ’s middags slapen!.... Is dat zo, Frans? Toe jö, vertel eens ....”
	„Ja zeg, vertel ’ns wat van Indië!” klonk het nu van links en rechts.
	„Is ’t daar heus zo warm? Zoals ’t nu is? 0f....”
	„Nog véél heter natuurlijk!” meende Klaas. „De mensen zijn daar immers allemaal zwart gebrand van de zon!” ....
	„Zo, en Frans dan!? Die komt er pas vandaan en is net zo blank als wij!”
	Hoofdstuk 3. ♦ Kameraden.



	Frans zat glunderend het geredekavel aan te horen. „Jullie vragen zo veel op eens," zei hij toen. ~'k Wil natuurlijk best wat van Indië vertellen, maar eh, je moet niet vergeten dat ik daar altijd heb gewoond. Voor mij is er niet veel bijzonders aan. Als je me nou eerst 'ns zegt waarvan jullie iets willen weten ...."
	„Wel, van de ménsen daar," zei Bas direct, „van die Inlanders. Zijn dat gevaarlijke lui? Ben je nooit bang voor hen geweest?" „Bang geweest?" herhaalde Frans. Aan de toon waarop hij 't zei was wel te horen hoe verbaasd hij was, dat hem zó’n vraag gesteld werd. „Waarvóór moest ik dan bang geweest zijn?" Bas begreep nu zelf ook wel dat zijn vraag een vreemde indruk moest maken op iemand die in Indië „geboren en getogen" was. Hij begon gauw over wat anders.
	„Jumbo (zo heette onze olifant) moest helpen om de bomen weg te slepen.”



	„Hoe zit ’t nu eigenlijk met die wilde beesten daar? Zijn die er heus zo veel ? Heb je wel 'ns een olifant gezien ?” „We hebben er zelf een gehad!” luidde het verrassende antwoord. „Een prachtbeest was ’t, en zo mak!’' „Hè, wat moest je met dat beest uitvoeren?” vroeg Klaas nieuwsgierig. „Wel, Pa liet toen een stuk bos omkappen om er een nieuwe rubbertuin bij te maken,” vertelde Frans. „Jumbo (zo heette onze olifant) moest helpen om de bomen weg te slepen. Hij trok er met gemak drie tegelijk. Maar toen 't werk klaar was heeft Vader hem weer verkocht; ’t was een veel te dure kostganger, zei hij. Eten, dat die beesten doen .... wel vijftig kilo hooi per dag!” „Heb je er wel eens een in 't wild gezien ? Of maakte je nooit tochten door de bossen?” vermoedde Aart. Frans glimlachte toegeeflijk. „In ’t wild heb ik ze nooit gezien, olifanten tenminste niet; wel krokodillen, slangen en apen en zo. In ’t Batakland zijn er bijna geen olifanten meer in 't wild. Anders had ik ze we1.... ’k ben vaak genoeg inde bossen geweest, hoor! Als ik met Pa op de hertenjacht ging .... Eén keer ben ik ook 'ns met een troepje soldaten mee geweest,.... op patrouille. Leuk was dat.... ’s nachts sliepen we ineen bivakje in ’t b05....” De ogen van Guus begonnen te schitteren. „Toe zeg, vertel daar es wat meer van!” drong hij aan. „Is er toen gevochten? Mocht je méé doen? ....” Frans wist niet hoe hij ’t had. „Gevochten? Wel nee jö, hoe kom je er bij! Daar was geen sprake van. Dan had ik immers niet méé mogen gaan! Jullie schijnen te denken dat er in Indië iedere dag nog gebakkeleid wordt! Dat was vroeger misschien zo, maar tegenwoordig niet meer, hoor. Nee, ’t was een gewoon wandeltochtje, iedere dag



	een flinke tippel, dwars door bossen en ravijnen, en overeen paar bergen heen ...." Er schoot hem plotseling iets te binnen. „Da’s waar ook, ik heb toen een heleboel kiekjes genomen. Zal ik jullie die eens laten zien? Ze liggen in m’n koffer. Als we weer bij elkaar komen zal ik ze meebrengen. En dan vertel ik er wel het nodige bij ...."
	ja, dat was een goed idee, vonden ze allen. „Volgende week Donderdag dus?" veronderstelde Frans.
	Ze spraken op eens allemaal door elkaar. Frans kon er geen touw aan vastknopen. „Donderdag ? .... Nee, dat kan niet.... Of misschien, als we wéér .... Ja maar dat weten we van te voren niet.... Woensdagmiddag is beter ....”
	Henk legde hem uit wat eigenlijk de kwestie was. „Anders komen we altijd 's Woensdags bij elkaar. Dan hebben we ’s middags vrij. Vandaag is 't een uitzondering, zie je. We hebben nu vrij gekregen voor de warmte!"
	„Voor de wat?" vroeg Frans verbaasd. „Krijgen jullie vrij omdat 't warm is?"
	Zó iets geks had hij nog nooit gehoord! „Ja, hoor 'ns! we zijn hier niet inde Oost!" hoorde hij zich van alle kanten toeroepen. Jij vindt 't nu zeker lékker weer!"
	„Nou eh.... eerlijk gezegd, wij óók, hoor!" liet
	Bas er gauw op volgen. „Maar ’t schijnt dat de Mééster er niet goed tegen kan, dus eh ...."
	Henk schoot in vuur en vlam.
	„Nee, Basje, daarom niet! Dat weet je ook wel! Vader kan er best tegen, maar jullie hersens lijken met dit weer wel van boter te zijn! Zeg es eerlijk wiè zat er vanochtend onder taal te maffen als een os?
	Jij! Waar of niet?'' De „Tienvingerige" gaf het volmondig toe.
	3 Guus de durfal.



	Guus schamper af. „We zullen het dus maar op Woènsdag houden, Frans, dan weten we tenminste zeker, dat we ....” „0ch,.... Donderdag zou óók wel kunnen!” liet Henk zich uit de mond vallen. Ze keken er allen verrast van op. We1.... ? Hoe dat zo .... ? Henk weifelde even, beseffend dat hij zijn mond voorbij gepraat had. ,/k Weet eigenlijk niet, of ik 't wel zeggen mag, 1ui.... hélemaal zeker weet ik 't trouwens niet.... 'k hoorde vader gisteren met Merkse praten .... jullie weet wel, die is Secretaris van het Schoolbestuur .... als ik ’t goed begreep wilden ze Donderdag naar Den Haag gaan.... de hoogste klassen hebben dan vrij!.... maar denk er aan, 't blijft onder óns, hoor ....” „Nou zeg, zou dat een bof zijn!” riep Aart stralend. „Dan ga ik fijn naar de Goudse markt!.... ik mag zes kippen verkopen van vader .... wa'k er voor krijg, is voor mij .... voor m'n spaarpot!....” „Wel, dan ga ik mee,” besloot Guus onmiddellijk. „Horst heeft me laatst gevraagd of ik die twee geiten van hem niet ’ns aan den man kon brengen. Dat zou een prachtige ....” „Zeg, als we allemaal eens meegingen!” stelde Klaas voor. „Inde wagen van Horst is plaats genoeg, en hij vindt 't vast wel goed.” Ja, dat was een reuzen idee, vonden ze allen. Frans, jij gaat toch óók mee, hè ? ’t Is daar wat leuk, zeg.
	,/k Kon 't heus niet helpen, jö! Ik zat een opstel te maken over „Een geliefkoosde bezigheid", nou ik schreef dat slapen een zeer geliefkoosde bezigheid van de meeste mensen is, en daar raakte ik zó in verdiept, dat eh ... „Ja, ho maar! De rest weten we al, luilak!" sneed



	Dan gaan we op de kippenmarkt kijken en op de varkensmarkt en bij dien man die kiespijnpoeders verkoopt .... daar lach je je een kriek gewoon!.... Frans begreep zo gauw ’t verband niet tussen kiespijn en „je een kriek lachen/' maar verklaarde dolgraag van de partij te zullen zijn. „En wat voeren jullie nu eigenlijk uit, als je 's Woensdags bij elkaar komt/' wilde hij op zijn beurt ook wel eens weten. „Je zult toch wel niet altijd hier in dit hol blijven plakken?" „Nee, kan je net denken!" zei Guus. „We weten heus wel wat anders te doen." En hij begon op te sommen: 's zomers zwemmen en vissen inde IJsel we hebben een fijne roeiboot, man! Nu ja, eigenlijk is hij van Horst, maar wij mogen ’m gebruiken zoveel we willen —; in ’t najaar op de appel- en perejacht je hebt toch wel gezien dat 't langs de dijk vol staat met appel- en perebomen? en 's winters schaatsrijden op de slootjes bij Stolwijk ...." „Nou, en inde vacantie!" vulde Aart het relaas aan, „dan gaan we nog veel verder op stap! naar Gouda, Oudewater, en naar Rotterdam!.... Da's een reuze – stad, man! Je zal eens zien als we van de zomer .... ja, hoe zit 't daar eigenlijk mee .... weten jullie al wanneer we vacantie krijgen?" „Overeen week of vijf zowat," schatte Henk. ,/k Meen van 18 Juli tot 15 Augustus!" „O, dus na de vacantie nog twee weken school," concludeerde Guus .... „en dan, dan!...." „Wat bedoel je?" vroeg Frans verwonderd. Aart zuchtte.... Guus zuchtte.... Klaas zuchtte.... Daar werd Frans niet veel wijzer van. Mensen, mensen, 't schijnt ernstig te zijn, begreep hij. Maar Guus liet hem niet lang in onzekerheid. „Dan is 't met het goeie leventje gedaan, Frans!" deelde hij op sombere toon mee. „Jij en Henk mogen



	Bas liet het deze keer niet over z'n kant gaan. „Zijn Edele kletst maar wat, hoor. Ik mag niet van school omdat ik 1 September nog geen dertien ben. Dat komt doordat ik met m'n sde jaar al naar school
	ben gegaan en zij pas met hun zesde! Zó leergierig ben ik altijd geweest! En als beloning krijg ik nu een jaar gratis les er bij! O zo, Koos!" „Zal jij even geleerd worden!" smaalde Guus. „Hij wordt zo wijs als Salomo's kat!" voorspelde Klaas.
	„En jij zélf, Guus?" schoot het Frans opeens te binnen. „Wat ga jij doen ? Of heb je nog geen plannen ?" Er kwam een norse trek op het gezicht van den „durfal". ~'k Weet nog niet!" bromde hij kortaf. Z'n schouders schokten op en neer. ~'t Kan me ook niks .... 'k Zal
	nog wel zien!..." „Je moet knecht bij Merkse zien te worden, jö!" ried Aart gemoedelijk. „M'n broer is daar ook. Een bovenst-beste baas, hoor. Afijn, dat weet je zelf net zo goed als ik ...." Guus schudde zwijgend het hoofd. „Wil je niet inde zaak van je pleegvader komen?" vroeg Klaas onnozel. „Kan je fijne potjes bier tappen, jö,.... en borreltjes schenken!...”
	Guus trok een gezicht of hij iets vies' inde mond proefde.
	dan nog Indiaantje blijven spelen, de anderen ...." Guus zuchtte diep. „Nou, wat?" hield Frans aan. „Wel, Aart gaat de koeien van z’n vader inde weg lopen! Klaas gaat uien planten! en Wim gaat krenten wegen! en Bas—o nee, da's waar ook, die mag nog niet van school. Da's heel goed bekeken van den meester want die luilak heeft van de zeven jaar er zes zitten dutten!...."



	,/k Zei je toch al, da’k 't zélf nog niet weet” .... gaf hij stuurs te kennen, ,/k Wou .... als dat maar k0n.... och, jullie begrijpen dat toch niet....” „Ajo zeg, kom er ’ns mee voor de dag!” drong Aart aan. ,/k Geloof dat ik 't wel snap .... je wou zeker óók naar Indië, hè ? Maar dan zal je toch eerst nog een boel moeten leren, man! Je kunt maar niet zo van de Lagere school naar Indië .... is ’t niet, Frans ?” ’t Was op Guus' gezicht te lezen dat Aart de spijker op de kop had getikt. „Dat is ’t ’m juist,” gaf hij eerlijk toe. ,/k Heb niks geen zin om verder te leren! En toch .... Hè, ’k wou dat ’t nog net als vroeger was .... In 1600 en zo. Toen kon je als arme jongen overal naar toe .... de hele wereld rond!.... nieuwe landen ontdekken .... Michiel de Ruyter en Jan Pietersz. Coen waren toch ook maar gewone jongens!.... hadden diè zoveel geleerd ? als je toen maar durf had .... dan kon je alles worden! Maar tegenwoordig ....!” „Tja.... tegenwoordig is 't anders!” stemde Frans toe. „Tenminste er zijn een heleboel Hollanders in Indië op de plantages .... en in 't leger ... en op de boten .... of die allemaal op de H.B.S. zijn geweest geloof ik toch óók niet!.... ’k Zal ’t eens aan Pa vragen! wie weet.... ? Maar je zal dan toch wel een paar jaartjes ouder moeten zijn, denk ik ....” „Jij gaat toch in ieder geval weer terug, hè ?” mengde Wim zich nu in ’t gesprek. „Zeker als je de H.B.S. doorlopen hebt?” Frans knikte.
	„Nou, eerlijk gezegd,” bekende Wim ronduit, „ik Zou er best óók naar toe willen ...
	„Nee zeg, nou zullen we ’t hébben !” riep Bas spottend. „’t Lijkt wel een besmettelijke ziekte! Frans naar



	terug. „O, gelukkig!" zuchtte hij opgelucht. „Dan blijf ik tenminste niet helemaal alleen in Vliswijk achter.
	Laten we nu maar uitscheiden met dat gepieker over de Oost, lui! Als jullie anders niks weten!" „Weet je wat, Bas, zing Frans ons clublied maar 'ns voor!" gaf Henk lachend in overweging. „Jij hebt immers zo'n lieflijke sopraanstem! Moet je goed luisteren, Frans, dan kan je bij 't tweede couplet al meegalmen. ’t Is zo'n beetje de wijs van „Wat zullen onze patriotjes eten!" Dat ken je wel, hè?" Bas was er direct voor te vinden. „Als jullie me maar niet alléén laat blijven kraaien, hoor! Bij de derde regel allemaal méédoen!" Lustig zette hij in: O wat zullen de Polder-Sioux zweten Als ze eenmaal van school afzijn! Zeven jaar hebben ze inde bank gezeten En meester denkt dat ze de hele mikmak weten! Guus en Henk, Klaas en Bas Dikke Aart, kleine Wim, Boerenjongens allemaal, Kameraden, Kameraden! Bas herhaalde geestdriftig: „Karbonaden.... karbonaden!" ....
	„De péérden ... !" brulde Aart er dwars doorheen.
	de Oost nou, dat is te begrijpen,.... Guus naar de 005t!.... als wat wéét hij niet eens!.... en nu krijgt de prefesser 't ook al op z'n heupen!.... Ajo, wie volgt! Jij, Henk? Jij Aart?" „Nee, merci!" Dank je feestelijk!" klonk het prompt



	Ineen ommezien waren de vederbossen van 't hoofd gerukt, de borstlappen op een hoop gegooid en de gezichten met IJselwater schoon gewassen. Guus ging er, nog met druipende haren, inde looppas vandoor; de anderen holden hem, zo hard zij konden, achterna, eerst een meter of vijftig langs het hoge oeverriet en vervolgens overeen laag dijkje tussen de uiterwaarden, die aan 't eind steil tegen de hoge IJseldijk opliepen. Vlak daar tegenover, inde diepte aan de binnenvoet van de dijk, stond de grote boerderij van Horst: „Hof Welgelegen". In deze tijd van het jaar zag je, op de dijk staande, van het hele huis niets anders dan een stuk van het dak met een verweerde stenen schoorsteen. De voorgevel ging volkomen schuil achter de brede kruin van een statige kastanje en de zijmuren werden door de dichte bladermassa's vaneen rij vruchtbomen aan het oog onttrokken, ’t Gekef vaneen paar jonge hondjes en 't gekakel vaneen honderdtal over het erf rondscharrelende kippen, waren echter voor den voorbijganger „inde hoogte" een zeker teken dat zich onder en achter het lommerrijk gebladerte „inde diepte" een menselijke nederzetting moest bevinden. Toen de jongens hijgend en blazend bij de wagenschuur aankwamen hadden Horst en zijn knecht de paarden juist uitgespannen. „Bel bel!" riep de goede man verwonderd, „wat binne m'n huzare vandaag loat! Aers stoan julle altied op den baas te wachte', en noe, nee moar, julle bloaze krek as postpeerde.... Wat mag de reden doarvan wel zijn? Eh toch niet school motte' blie-
	Hoofdstuk 4. ♦ Vrienden.



	met een effen gezicht. „De meester is vanmiddag reusachtig tevreden over ons geweest!.... hij heeft geen geluid van ons gehoord!" „Noe, dat doet me biester veul plezier!" verklaarde Horst. „Moar eh ...." „Als 't zo warm blijft, hebben we morgenmiddag wéér vrij!" liet Klaas zich nu domweg uit de mond vallen. „Waat zeg je? Vrij?" Horst keek of hij 't op de zon zag regenen. „Aha ....! de heren zijn niet eens op school gewéést dus! Vrij gekregen voor dat bietje warmte....? Julle hebben een veuls te goeien meester, da' gleuf ik. Doar hawwe vroeger eens mee an motte komme' .... om vrij te vragen as 't zunnetje scheen!.... 'n pak op de broek zouden we vrij gekriegen hebben, en verders geen nuuws!" „Ja, maar verder mocht je toen thuisblijven wanneer je wou!" merkte Henk ondeugend op. ~'k Heb 't van Pa zelf gehoord .... er was toen immers nog geen leerplicht!.... Hè, zo moest 't nou nog zijn!" „Bel, bel, bel!" verbaasde zich Horst. „Wat 'n ondankboare jeugd toch tegenzwoordig. Noe hebben ze 't zó goed en zó best, en nog ....! Ajje maar weet dat de meesters vroeger allemaal eelt op d’r handen hadden van ’t broeken uutkloppe' en da' ze dat allenig dejen as ter .... Moar bel, bel, wat zie ik, is dat niet 't neefie van Meester .... hoe hiet je ook weer, o ja, Frans hè ? Geef me 'n haand, jong .... joa, we wrieven hier niet de neuzen tegen e1k0ar...., zo doen de zwartjes ommers, he 'k wel es gehoord. Hier geven we mekoar de vief...."
	ven, hoop ik ? Denk er an, a’k hoor dat julle 't bie den meester te bont moakt, krieg je van mien een pak rammel, dasse 't in Haastert kenne' horen!... „Nee Horst, dat hoeft heus niet!" verzekerde Bas



	„Aau!” zei Frans onwillekeurig. „Tjonge!” schrok Horst. „Je bent toch niet van porcelein, jonk!? Och ja, zeker alleen maar rijst gegeten ginder, hè?” begreep hij wel. „Je moet moar een flinke poos in 't goeie Holland blieven, hoor. En dan stevig peerdevleis eten, en spek met mosterd!.... dan sterk je gauw genoeg an!.. .. Moar kom, jongelui, ik mot noe heus weg, hoor; de koeien zelle niet weten woar ik blief! Breng de peerde moar weer inde wei van Verhoag. De schimmel is nog altied een bietje kriegel, da' weet je, hè! Afijn, jij ken 'm wel de baas, Guus. De tomen geef je maar aan Kees Verhoag en as je 'm niet ziet hang je ze wel inde schuur op. Noe, julle vinden ’t dus wel, hè ? Ga eerst nog maar even een praatje mit Kee maken, misschien is er voor de man nog net een gloaske melk overgeblieven .... moar zet de boel niet zo op stelte' als onderlest, want 't goeie mins heeft gezeid, dat ze je dan heel wat aers zou geven as melk en je weet, ajje 't met Kee an de stok kriegt!.. ..” Lachend verdween hij inde schuur. „Kom, lui, even kijken of Kee een goeie bui heeft!” stelde Guus voor. De oude meid verwelkomde haar bezoekers met een bezem inde ene, en een dweil inde andere hand! „Zo, lastposte, bin julle doar weer?” klonk het hun „vriendelijk” toe. „legentlijk most ik julle moar 'ns met de bezem tractere’ voor wat je me lest angedoan het!”
	Maarde glazen met melk stonden netjes op een rij al klaar, en bij ieder glas lag een dikke plak snijkoek!.. . 't Ging er in als klokspijs. „Welbedankt hoor, Kee!" speechte Bas gewichtig „en we hopen je nog vele malen na dezen tot last te mogen zijn!"



	Als antwoord maakte Kee een dreigend gebaar met de dweil. Toen maakten ze maar gauw dat ze wegkwamen! Buiten stonden de vier paarden. Guus overlegde snel. Ze waren nu met z'n zevenen. Klaas en Wim konden op Bles; Henk moest Frans maar bij zich nemen op de vos. Aart reed 't liefst op de Bruine! Bleef over Bas .... die moest dan maar bij Aart achterop want de schimmel hield hij natuurlijk voor zichzélf! De anderen durfden daar immers toch niet op, behalve Klaas dan. Ja, zo moest 't dan maar. Of wacht eens, flitste 't door z'n hoofd ....: als Frans eens .... dan wist je meteen óf hij inderdaad durf had .... 't zou een mooie gelegenheid zijn om de krachten eens te méten!.... hij kón immers rijden!... Guus beklopte kalmerend de hals van de schimmel. Even ging er een zenuwachtige trilling door het grote lichaam, maar 't dier bleef toch stil staan; 't kénde z'n jongen baas al. „Nou, Frans/' wendde hij zich dan tot z'n makker, die 't fraaie paard met bewonderende blikken stond te keuren, „wil je 't met den déze eens proberen? Kwaad is tie niet hoor, alleen een beetje kriegel, zoals Horst zegt!" ~'k Zou 't maar niet doen, Frans!" ried Henk af. „Die knol heeft kuren, hoor. En jij bent zeker niet gewend zonder zadel te rijden, is 't wel ?" „Och, wat geeft dat," meende Guus, „zoveel te gemakkelijker kan je je er laten afrollen ... ." .... „als hij je er tenminste voor die tijd al lang niet afgesmeten heeft!" vulde Bas nuchter aan. Guus haalde de schouders op. „Ja, hoor eens, als Frans nou niet rijden kón ....



	maar hij zei immers zelf.... Weet je wat de hele kwestie is, Frans? je moet de teugels strak houden, hij moet voélen dat je 'm vast hebt.... dan is tie zo bedaard als een slepersknol! Wil je 't zien?” Met één wip zat Guus al op de naakte paardenrug. De schimmel maakte even een schichtige beweging ... Aart en Henk weken angstig op zij .... maar Guus hield de teugels strak aan, en er gebeurde niets. Met een kort rukje zette hij het dier tot lopen aan, waarop hij stapvoets het grote erf rond reed. „Nu, je hebt het gezien, hè ?” zei hij enigszins nors, toen hij weer bij de groep terugkwam. „D'r is heus geen kunst aan .... maar als je geen Zin hebt....” Ja, dat had Frans toch eigenlijk wél! „La' me 't maar eens proberen, Guus!” besloot hij kordaat. ~'k Weet alleen niet hoe ik zonder laddertje er op moet komen!” Maar dat was geen bezwaar. Terwijl Guus de teugels vast hield, gaf Klaas Frans een zetje de hoogte in! Hup, hij zat. Guus' voorbeeld van zo-even volgend hield hij onmiddellijk het toom strak in .... een kort rukje, ja hoor, 't ging prachtig .... de schimmel stapte gewillig het erf rond. Fijn was 't! vond Frans. Hij had in Indië al zo vaak gereden, maar wat een echte biekjes waren die Indische paardjes toch eigenlijk! Hitten of poney's zouden ze in Holland genoemd worden. Dit was pas echt paardrijden! Wat zat je heerlijk, zo hoog inde lucht.... wat was zo'n paardenrug breed!.. .. 't Enige wat minder prettig was zo zonder zadel voelde je tè goed dat een paard ook een ruggegraat heeft!.... Nu ja, de rit duurde geen dag!....



	't Ging best, hoor. Goed dat hij 't toch maar geprobeerd had. Gek, dat die anderen 't niet durfden. Ze hadden natuurlijk niet geloofd dat hij al zo dikwijls gereden had .... en Guus, wat was dat toch een rare snuiter.... zou die zich heus verbeelden dat hij alléén maar wist wat durf was ? . ... nou, dan wist hij nu ineens dat hij zich vergist had!.... ’t Hele stel was inmiddels opgestegen. Guus was bij Henk achterop gaan zitten. Stapvoets ging het tegen de oprit op die naar de kruin van de dijk leidde. Bij de dijk gekomen sloegen ze rechts af; ongeveer een kilometer verder oostwaarts zouden ze weer de polder in moeten, maar dan waren ze ook vlak bij de wei van Verhaag. 't Beloofde een fijn ritje te worden. Aart begon een deuntje te fluiten en Bas zette weer lustig in: „O wat zullen de Polder-Sioux zweten!....” En toen gebeurde het!.... „Ho!” gilde Frans opeens. Verschrikt hielden de andere rijders hun paard in. Op 't zelfde ogenblik ging de schimmel er met een vaartje vandoor, alsof hij plotseling met de zweep er van langs gekregen had. „Trékken, Frans!” gilde Guus hem achterna. Maar jawel de draf werd een galop .... de galop een woeste ren .... de schimmel was op hol geslagen! Totaal verbouwereerd lieten de achtergeblevenen zich van hun paard glijden. „Daar héb je 't nou!” riep Bas ontdaan. „Wat nü?” vroeg Henk half huilend. „Als hij zich nou maar vasthoudt!” hoopte Klaas vurig .... „en niks tégen komt!” Guus kreeg 't eerst z'n zinnen weer bij elkaar. „Of we hier al staan te jammeren, daar schiet hij ook niet veel mee op! We moeten hem achterna! Vooruit, öpstij



	Hè! wa's dat!" schreeuwde hij opeens verbaasd. „Daar komt hij weer! Hij zit er nog öp!.... Wat.. ? Vooruit! Wèg jullie allemaal!" gelastte hij opgewonden. Vlug dan toch! Van de wèg af! Ik zal 'm ...."
	Met twee, drie grepen had hij z'n blouse al uit.... Frans stond doodsangsten uit. Toen de schimmel er zo onverwachts vandoor ging, had hij de teugel uit zijn hand laten schieten. Gelukkig had hij onmiddellijk de manen van het paard vastgegrepen, zodat hij, hoe schuddend en bonkend ook, tenminste zitten bleef. Op 't zelfde ogenblik voelde hij echter dat z'n linkervoet inde lange lus van de
	„Trékken, Frans!” gilde Guus hem achterna.



	als ik nu val, word ik méégesleurd .... Krampachtig hield hij zich aan de harde haarbundels vast; hij probeerde de leren riem van z’n voet af te schudden, maar dat lukte niet. Dan opeens, met een korte heftige schok stond het paard stil. Een of ander blinkend voorwerp had het doen schrikken, 't Volgende ogenblik had het zich omgewend en begon de woeste ren opnieuw. Briesend en snuivend vloog het dier over de weg .... de hoefslagen kletterden als hamerslagen op een ijzeren plaat.... wat ging er gebeuren .... ’k hou het niet vol, 'k hou het niet vol, kreunde Frans in steeds stijgende angst. Hij voelde zich duizelig worden .... zijn gedachten vervaagden .... nog even, en zijn handen zouden loslaten .... Als dooreen nevel zag hij opeens, vlak voor zich, een mensenfiguur opspringen ....
	Guus had geen ogenblik geaarzeld. Hij wist: om een hollend paard midden in z'n ren tot stilstand te brengen, moet je het laten schrikken! En de schimmel mocht geen kans krijgen om een zijsprong te maken want dan zou hij de steile dijk afvliegen, en dan .... Met één sprong stond hij midden op de weg. Wild zwaaide hij z'n blouse door de lucht.... 't Briesende paard steigerde en wilde op zij springen. Maar Guus schoot als een veer naar voren en greep het bij de teugel. Onmiddellijk trok hij het ineen cirkel rond, een, twee maal, toen liet het zich aan de teugel meevoeren. Henk en Bas schoten haastig toe. Ineen oogwenk was Frans' been uit de leren streng losgewerkt. „Laat je maar vallen, zeg! ’k Vang je wel op!” riep Henk hem toe.
	leidsel zat.... Met een schok ging het door hem heen:



	Nog half versuft liet Frans zich van het paard glijden. Even zakte hij inde knieën door, maar Henk hield hem stevig vast. „Je moet op de been zien te blijven, Frans," betoogde hij nadrukkelijk. ,/t Is gelukkig bést afgelopen! Je ging er ook zó hard vandoor ...." „Ja, zeg dat wel, buurvrouw!" stak Bas er de gek mee. „Ik dacht vast: dat gaat naar Den Bosch toe, zoete lieve Gerritje!" Frans lachte alweer met de anderen mee. „Goed zo!" constateerde Bas tevreden; „je begint al aardig bij te trekken, hoor! Over vijf minuten ben je weer het ventje! En dan kom je maar bij mij op de Bruine zitten. Dan gebeurt er niks, want dat beest is net als ik ....: ’t heeft een afgrijselijke hekel aan hardlopen!" 't Bleek al gauw dat hij 't bij 't rechte eind had gehad. Toen Frans een paar minuten tussen Henk en Bas heen en weer gedrenteld had verklaarde hij monter dat 't nu wel weer gaan zou. Z’n benen trilden al niet meer en z'n hoofd was weer helder.
	„Opstijgen dan maar weer!" commandeerde Guus of er niets gebeurd was. Frans zag er natuurlijk toch wel een beetje tegenop, ondanks Bas' geruststellende verzekeringen! Maar Guus bracht hem onder ’t oog dat hij zich daar overhéén moest zetten!.... als je zo iets had ge-
	had moest je direct wéér op een paard gaan zitten, anders durfde je een volgende keer helemaal niet meer!....
	Vooruit dan maar! liet Frans zich bepraten. „Welja ...." hielp Bas mee, „zet je tanden maar flink op elkaar,.... als 't puntje van je tong er maar niet tussen steekt!.... Hüpsa!.... zit je goed?"
	Ja, Frans zat best. Tersluiks keek hij toe hoe Guus, met een gezicht of er geen vuiltje aan de lucht was, zich op de schimmel werkte. De ogen van het dier fonkel-



	aan! Wat een durf, wat een durf! moest Frans bewonderend erkennen. ’t Kalme ritje naar de wei van Verhaag bekwam hem best. De Bruine liep zó rustig-gelijkmatig en Bas stuurde zó secuur dat Frans geleidelijk alle angst voelde wijken. En nü pas drong het goed tot hem door wat er daarstraks gebeurd was .... en wat er had kunnen gebeuren, als Guus niet.... Toen ze even later in groepjes van twee en drie naar huis terugkeerden, ging Frans naast Guus lopen. Vlak achter hen volgden Henk en Wim. Een poosje liepen ze zwijgend naast elkaar. „Ik .... eh, be ... bedank je nog wel, Guus!" begon Frans toen opeens, hakkelend. „Jö, klets niet!" weerde Guus nors af. „Ha 'k je soms moeten laten voorbij rezen x).... en m'n pet voor je afnemen!" Frans wist zo gauw niet wat hij daar op zeggen moest. Die Guus nam 't zó laconiek op! Weer bleef het een poosje stil tussen die twee. „Eh .... kijk es ....," begon toen Guus op zijn beurt te hakkelen, ,/t was eigenlijk .... mijn schuld, Frans.... ik had je niet op dat paard .... maar 'k haalde je expres over.... om eens te zien ...." „Nee, Guus," sprak Frans resoluut tegen, ~'t was mijn schuld! ’k Had niet zo eigenwijs moeten zijn .... maar ik wou je wel eens laten zien .... En jij jij
	waagde toch maar je leven voor me ...." „Ach, wat....!" deed Guus onverschillig.
	‘) Racen.
	den.... de oren draaiden zenuwachtig naar voren en naar achteren .... Guus trok zich er geen zier van



	Ze waren nu vlak bij het café van Woerdel gekomen. Guus wilde al „tabeh" zeggen maar Frans hield hem bij de mouw van zijn blouse vast. „Guus, 'k zal aan Pa vragen hoe dat zit met zo'n betrekking in Indië .... je weet wel, waar we 't vanmiddag over hadden .... en als ik ooit wat voor je doen kan .... hier, m'n vriendenhand er op!" .... Gretig greep Guus de toegestoken hand. „Accoord!" zei hij alleen maar. Toen liep hij vlug weg. Alleen Wim had gezien dat Frans en Guus elkaar de hand gaven. „Net of ze een verbond sluiten!" merkte hij bij zichzelf op. Maar hij zei er niets van tegen Henk. „Als ik nu eens de derde in het verbond kon zijn!" hoopte hij in stilte. Die avond bleef de lamp inde studeerkamer van Meester Haarse heel lang branden. Toch zat meester niet over zijn boeken gebogen. Hij was trouwens niet alleen inde kamer. Zijn broer zat inde gemakkelijke stoel aan de andere kant van de schrijftafel. Toen de andere leden van het gezin reeds lang sliepen, bleven die twee mannen nog maar steeds doorredeneren. Wat zouden de „Sioux" geglunderd hebben als ze 't gesprek om een hoekje van de deur hadden kunnen afluisteren! Want 't ging over hèn! Tenminste .... Meester Haarse knikte heel tevreden .... „Heus, je zult er nooit spijt van hebben .... Die jongen leert zó gemakkelijk .... hij wordt, om zo te zeggen, wat hij wi1.... Tegen jou gezegd, ’k geloof dat hij ’t liefst dominé zou willen worden . . . . 't Zal je anders aardig wat kosten, hoor .... och, je kunt het doen,
	4 Guus de durfal.



	hè .... Dankbaar zal hij je zijn.... daar kan je van op aan!...." „En die andere gast ? .... waar de jongens 't vanmiddag zo druk over hadden .... eh, Guus heet hij immers? .... Frans stelde 't voor of die hem het leven
	had gered!.... Is dat heus zo'n branie?" Meester zuchtte. Ja, dat is hij zéker!.... Ze noemen hem niet voor niets de durfal!.... 'k Vrees alleen.... dat hij
	te veel op eigen kracht vertrouwt.... dat hij 't zélf in 't leven zal willen klaarspelen .... 'k heb hem al zo vaak voorgehouden dat hij niet op zijn durf mag vertrouwen .... dat ook hij achter Jezus aan moet
	gaan .... maar .... Neen, verder leren wil hij vast niet.... wel zal hij alles willen aanpakken .... wat er van hem worden zal ?"....
	Meester zuchtte diep ....



	Frans kwam ogen en oren te kort. Hoe een Indische pasar er uitzag wist hij opperbest: ergens op een groot veld stond een rij open loodsen (meest alleen maar uiteen dak op palen bestaande) waarin de Inlandse verkopers rustig-zwijgend achter hun, op tikars x) uitgestalde koopwaar zaten. Hier en daar hurkte een kooplustige bij een van de „stalletjes" neer om belangstellend naar de prijs van het begeerde artikel te informeren. Die werd dan heel nonchalant
	opgegeven .... doorgaans een 200 of 300 % te hoog
	maar met de nuchtere mededeling er bij, dat de koper mocht afdingen! (boleh tawar, zeiden ze dan). Van welk voorrecht natuurlijk ruimschoots gebruik werd gemaakt! Wat er zo al te koop werd aangeboden wist Frans ook wel: rijst, maïs, groenten en vruchten, vlees, spaanse peper, kippen en eieren, klapperolie, baadjes en broekjes, kammetjes, spiegeltjes, sirih, en al zulke dingen meer. Als de loodsen geheel bezet waren werd ook op het open terrein er rondom handel gedreven, 't Kon er heus gezellig druk zijn, op zo'n Indische pasar, die door honderden, soms door duizenden mensen werd bezocht. Maar 't ging alles toch even rustig en bedaard toe. Je hoorde geen geschreeuw en gegil, en gedraaf en gedrang zag je er n00it!.... Nu liep hij met Henk en Wim op de Goudse markt. Wat was daar een boel te zien en te horen!
	Voor sommige kramen, waar blijkbaar èxtra-koopjes
	‘) Matten
	Hoofdstuk 5. Boeren,burgers en buitenlui!



	„Daar staan alleen maar lapjeskramen!" wees Henk met een breed armgebaar. „Cent een èl! Cent een èl! Uitzoeken maar!" hoorden Ze een schelle vrouwenstem gillen. Ze liepen er vlug voorbij. De koekjes- en kaaskramen aan de andere kant van het stadhuis vermochten evenmin de kooplust van de jongens op te wekken. „Niks voor ons, hoor!" vond Henk. „We zullen nu eerst maar ’ns op de kippenmarkt gaan kijken of Aart en Bas al klaar zijn, en dan gaan we naar de veemarkt."
	„Hé, wat is dat?" vroeg Frans verbaasd, toen ze de laatste kraam voorbij waren.
	Midden ineen dichte drom mensen stond een man op een hoog tafeltje drukte gesticuleren en te oreren. Wat hij zei scheen bij het publiek nogal in goede aarde te vallen want er klonk herhaaldelijk een hartelijk gelach uit de rijen der omstanders op. „O, dat is de eksterogen-koopman!" herkende Wim direct.
	„Nou, die kan kletsen tot het geel en groen voor je ogen wordt!" Blijkbaar was hij juist aan het slot van zijn rede-
	te „halen" waren, stond zo'n drom mensen dat er bijna geen doorkomen aan was. Verderop was het wat rustiger: daar trachtten de kooplui in oud-roest hun opgepoetste kachels en driemaal overgelakte fietsen voor een zacht prijsje van de hand te doen. Langs de rij huizen rondom het marktplein bewoog zich een stroom pratende en lachende mensen tussen toeterende auto's en ratelende boerenwagens. En hoog boven het roezemoezige straatlawaai uit klonk speelskleppend een vrolijk carillondeuntje uit de toren van de Sint Janskerk.



	voering bezig toen de jongens onder zijn gehoor kwamen. Ze zagen hem bukken en met een vlugge beweging een klein flesje uiteen koffer opdiepen. Triomfantelijk vertoonde hij ’t nietige dingske aan het nieuwsgierige publiek. „Hier is het nu, geachte aan- en afwezigen!" brulde hij met een stentorstem, „het tovermiddel dat u en uw hele familie van uw kwelgeesten kan verlossen.... het grootste wonder van de twintigste eeuw .... drie maal met de Nobelprijs bekroond!.... En wat dat kost ? .... Eigenlijk is het onbetaalbaar, maar vandaag wil ik voor reclame aan twee dozijn personen een flesje uitreiken .... U betaalt mij geen rijksdaalder, geen gulden en geen halve gulden .... geen veertig, dertig, twintig, negentien, zeventien, zestien cent...." „Kom zeg, laten we maar doorlopen," stootte Henk z’n makkers aan. ,/k Heb geen dubbeltje en geen tien, Zeven, drie, twee centen, en geen halfje zelfs voor die viezigheid over! Als we niet voortmaken lopen we Aart en Bas mis." „Waar is de kippenmarkt ergens ?" informeerde Frans. „O, hier vlak bij .... als we tussen die hokken met schapen doorgaan zijn we er zo!" „Daar gaat Bas!" zag Wim opeens. „Alleen! Zou hij ook naar Aart lopen zoeken ?" Een schel fluitsignaal op de vingers deed Bas verwonderd omkijken. Haastig kwam hij naar het drietal toelopen. „Alles al verkocht, lui!" deelde hij opgetogen mee. „De kippen voor ƒ 3.50 en de duiven voor ƒ 2.—. Ik krijg er een dubbeltje van, omdat ik ...." „Zeg, waar hangt Aart uit?" wou Henk liever weten. „Die is even de kippen gaan wegbrengen, 'k Heb met hem afgesproken dat ik hier inde buurt zou wachten tot hij terugkomt."



	delingen van zo-even terug dacht. Was me dat een goocheme koper, zeg! Eerst wou hij beweren dat ’t allemaal hanen waren, maar meteen vroeg hij of ze flink eieren legden! „Nou, daar zal je van schrikken!" zei Aart. „’t Hangt er maar vanaf welk voer ze krijgen. Bruine bonen met spek lusten ze wat graag, en als je zo nu en dan een bordje karnemelkse pap met stroop in d'r leghok zet, zijn ze er niet vandaan te slaan!" Daar had die gast nog nooit van gehoord! Nou, toen rekende ik hem voor dat een jaar 365 dagen heeft en dat 365 keer zes keer vijf cent ƒ 109.50 is, dat wordt in tien jaar ƒ 1095.—.... als ze alle zes iedere dag een ei leggen!
	Maar ’k geloof niet dat hij ’t goed snapte, want hij zette een paar ogen op als soepborden. Aart had er vier gulden voor gevraagd en dat waren ze wel waard ook, maar 't eind van ’t liedje was dat hij ze voor ƒ 3.50 wegdeed .... ha, daar hèb je ’m al, achter die vracht-
	auto
	„Hallo, hallo!" riep Aart z'n makkers uit de verte toe. Je kon aan zijn gezicht zien dat hij in z'n knollentuin was. „Drie en een halve pop, lui! En nog een duppie voor 't thuisbrengen! Is tie fijn? ’k Had maar op drie gulden gerekend. Dat ’s dus een extraatje voor 't spaarvarken. Hier, Bas, jij je duppie voor ’t vasthouden van de mand. Ziezo, da's achter de rug; zullen we nu 'ns gaan kijken hoe ver Guus met z’n geiten is? ’k Ben benieuwd wat hij er voor gemaakt heeft!" Met z’n vijven gingen ze op zoek. Ze moesten achter elkaar lopen want 't was daar inde buurt van 't waaggebouw een drukte vanjewelste. Gelukkig was 't aan de andere kant minder vol.
	Toen ze nog maar een kort eindje de veemarkt opgelopen waren hield Aart z'n makkers plotseling met de hand tegen.
	Bas schoot weer inde lach nu hij aan de onderhan-



	„Daar staat hij, lui! Laten we hier even wachten; hij is net aan ’t onderhandelen. Kijk 'm opscheppen!" Guus stond blijkbaar alle deugden van zijn geit op te sommen. Hij wees naar de poten, streek met de hand over de kop, betastte de harige flanken van het dier en redeneerde ondertussen als Brugman. Naast hem stond een lange, magere stadsjongen, dien je 't zo wel kon aanzien dat hij van geiten net zoveel verstand had als een kleermaker van dorsmachines. 't Vijftal slaagde er in onopgemerkt wat dichterbij te komen. Nu konden ze 't verloop van de onderhandelingen nog beter volgen. „Stóót hij niet?" hoorden ze het jongemens vragen. Guus keek bepaald verontwaardigd. „Man, hoe kóm je er bij! Ja, die andere, die ik daarstraks heb verkocht, dat was een rakker.... maar déze!.... 't Lieve dier zou tranen in z’n ogen gekregen hebben als hij je verstaan had!" „En geeft hij véél melk?" wou de ander ook graag weten. „Hij ? Hij ?" herhaalde Guus smalend. „Weet je nog niet eens dat geit vrouwelijk is? Jij hebt ook niet veel geleerd op school, zeg! Maareh, wat zei je ook weer ? of hij veel mèlk geeft ? .... Heb je een gróte emmer thuis?" .... Guus gaf met een paar handgebaren de vereiste afmetingen aan zo iets als een wasteil! De ander ging er maar niet verder op in: „Eh wat vraag je eigenlijk voor dat beest?" schoot hem dan opeens te binnen. „Alstie boven m'n portemonnaie gaat, hoeven we verder niet te ...." Guus krabde zich eens achter de oren en trok een heel bedenkelijk gezicht. „Ja, kijk eens, maat, eigenlijk moet ie een tientje opbrengen. Istie waard óók.... Maar omdat jij 't



	Je kunt 'm voor drie Riks meenemen maar dan moet je gauw ja zeggen, anders ...." „Hoor 'ns, ik bied er vijf gulden voor!" besliste het jongmens, na het dier nog eens aan alle kanten bekeken te hebben. „Daar is tie dik mee betaald, zou ik denken!"
	Guus gaf met een blik van verachting te kennen dat zo'n bod het overwegen niet waardwas. Hij wilde zich al omkeren, doch scheen zich op 't laatste ogenblik weer te bedenken. Met opgeheven rechterhand trad hij op den jongeman toe .... ook
	die stak de hand uit, precies zoals hij dat de echte veekopers vaak had zien doen. Guus' hand kwam kletterend neer. Pats! „Zéven
	gulden dan!" De jongen trok even een pijnlijk gezicht, maar klapte toch terug. „Vijf en een half!" Guus dacht even na. Z'n hand ging weer omhoog. Nou, hier dan, m'n laatste woord .... voor minder
	krijg je 'm niet!.... Zijn eeltige hand kwam met een
	dreunende slag op het tengere handje van den stadsjongen neer. „Zès pop dan!" „Aaau!" klonk het kreunend terug, ,/k Ben geen aambeeld, zeg! Je hoeft m'n hand niet tot moes te slaan!" ....
	„Mensen, mensen, wat ben jij kleinzerig!" hoonde Guus.
	De ander voelde niet de minste lust meer voor een
	volgende klappartij! ,/k Zal 'm dan maar nemen!" gaf hij met een benepen stem te kennen. Z'n portemonnaie kwam al te voorschijn.
	,/ns kijken of ik wel genoeg geld bij me heb! Eén riks, drie gulden, een kwartje, een dubbeltje,... nog een stuiver .... hoeveel is dat al ?"
	bent, een gesjochte jongen, wil ik wel wat van de prijs laten vallen.



	Guus rekende hem „haarfijn" voor dat het samen vijf gulden negentig was. „Nou heb ik nog net één duppie over!" constateerde de jongen met een bedrukt gezicht. „Weet je wat, hou dat maar!" bood Guus royaal aan. „Dan kan je tenminste een potje zalf kopen om
	op je zere hand te smeren! En hier heb je de geit. Geluk er mee, hoor!" De jongen nam met een blij gezicht het touw over—maar hoe hij ook trok, het dier verzette geen poot! „Ja hoor eens, dat gaatzo niet!" kwam Guus snel tussenbeide. „Als jij z’n kop er aftrekt moet je er niet op rekenen dat hij
	morgen nog melk geeft! 't Dier is nog niet aan je gewend, dat kan je toch ook wel begrijpen! Draag 'm nou eerst een eindje, dan merkt ie dat je ’t goed met hem voor hebt!" Het jongmens voelde er echter weinig voor met een geit in z'n armen door de stad te gaan zeulen. Gelukkig kwam er al gauw hulp voor hem opdagen. Op de markt lopen altijd wel jongens rond te slenteren die graag een „grijpstuiver" willen verdienen. Een van dat „gilde" kwam haastig toelopen en bood aan
	....maar hoe hij ook trok, het dier verzette geen poot!



	„Je moet kóópman worden, jö!" vond Wim. Guus trok z'n neus op. „Niks hoor! Denk je soms dat 't zo aardig is als maar praatjes tegen een ander te verkopen tot hij eindelijk .... Nou was dit een pracht-
	beest, hoor!" viel hij zich zelf inde rede. „Er mankeerde niks an. Maar als je nou es een beest hebt, dat wat
	schéélt, al zie je ’t zo direct niet,...."
	„Dat moet je juist twee keer zo hard aanprijzen!" vond Aart.
	Z’n opmerking lokte heftige protesten uit. „Da’s niet eerlijk!" „Dat zou bedriegerij zijn!” „Zo heeft de meester 't ons niet geleerd, Aart!" bracht Wim z'n makker zacht-verwijtend in herinne-
	ring. Henk trachtte ’t nog wat te vergoelijken „och, hij flapte er maar wat uit, hij méénde 't natuurlijk niet!" „Dat denk ik ook!" zei Bas .... „hij is heus niet zo
	gemeen als hij er uitziet!" Daar moesten ze toch allen weer om lachen. „Waar gaan we eigenlijk heen?" vroeg Frans toen, om het gesprek op wat anders te brengen, „’t Is pas 11 uur, en we zouden immers tot 12 uur op de markt blijven?" „Zullen wede kramen nog eens langs lopen?" stelde Wim voor.
	Maar daar voelden de meesten weinig voor. Dan
	voor de civiele prijs van één duppie het halsstarrige dier bij het jongemens aan huis te bezorgen. „Inde brievenbus maar doen, hè ?" veronderstelde hij met een knipoogje. Guus had inmiddels z’n makkers in het oog gekregen. „Zó, afkijkers!" groette hij joviaal. „Heb je ’t gehoord? Vijf negentig! Voor de andere heb ik vijf vijf en zeventig gemaakt, 'k Moet aan Horst tien gulden afdragen. Netto winst dus ƒ 1.65. Moeder de vrouw zal wel lachen!"



	nog maar liever naar den kwakzalver! „Of naar den kiezentrekker!” opperde Bas. „Daar staat hij anders altijd .... hè, jammer, hij is er vandaag niet!”
	„Ja, hij is er wel!” meende Henk. „Kijk maar, z’n tafeltje staat er nog; met z'n koffer er op. Misschien is hij even gaan koffiedrinken. Dadelijk zal hij wel komen opdagen.” Bas kreeg opeens een ondeugende inval. „Zeg Guus,” stootte hij z’n buurman aan, „jij durft immers zoveel ? Ga jij nou es op dat tafeltje staan!.... Laat eens zien, wat je kan!” „Durft hij immers niet!” .... wist Aart zeker. „In Vliswijk heeft hij een boel praatjes, maar hiér ....” Guus voelde het als een belediging! „Niet durven? ’k Zou niet weten waarom niet!” .... Zijn blik gleed speurend naar links en naar rechts. „Als jullie dan maar waarschuwen, als die baas ankomt!” .... Met een flinke sprong stond hij meteen al op het wankele tafeltje. „Hoe ... .oe ....! Hoe .... oe . ...! Lalalalala...! Hoe .... oe!” begon hij krijsend te schreeuwen. Daarna beschreef hij, met vooruitgestoken wijsvinger, geheimzinnige tekens inde lucht.... Binnen enkele minuten had hij al een twintigtal mensen om zijn „stand” verzameld: een slagersjongen met de fiets aan de hand, een paar meisjes met boodschappentassen, 't groepje Vliswijkse kameraden, een oud vrouwtje dat de hand aan ’t oor hield om beter te kunnen horen, een stuk of wat lanterfanters .. .. en de schare groeide nog steeds aan. „Hierzo! Hierzo!” brulde Guus met een schorre keel. „Boeren, burgers en buitenlui! Hiér moet je zijn! Hier vin-je genezing voor alle kwalen! Wintertenen, slechte kiezen, vuile nagels en vette haren!.... Hier allemaal! Bij den wonderdokter van Lutjebroek!



	„Kiespijn!? Da’s iets verschrikkelijks. Wou iemand van jullie soms beweren dat hij niet weet wat kies-
	pijn is? Jij soms, zus ?....” Hij wees naar een meisje in de voorste rij, dat met verbaasde ogen en wijd-open mond stond toe te luisteren.
	„Heb jij n00it.... ? Aha .... 'k zie het al! Twee slechte tanden links boven en een holle scheurkies rechts beneden!.... Kom jij maar 'ns hier, lieve kind!"
	't Meisje had inderdaad vaak kiespijn gehad. „Hoe zo’n ,dokter’ dat toch maar ineens aan je zién kon, hè?” vroeg ze zich verbijsterd af. Gehoorzaam deed ze een paar passen naar voren. „Wijd-open je toet, kind!” commandeerde Guus. 't Meisje dééd het.... Goed zo, goed zo, knikte de „dokter” tevreden. „Hier heb je nu een prachtig voorbeeld, mensen,” richtte Guus zich nu weer tot het publiek, „vaneen totaal verknoeid gebit! Dat komt er nu van als je akijd maar chocolaadjes en koekjes loopt te smikkelen! Gelukkig dat mijn wondermiddel....” Hij bukte zich een weinig tot het meisje over. „Weet je wat jij doen moet?” fluisterde hij haar
	Wèg met alle holle kiezen, zeg ik. Weg met alle tandenborstels! Spoel je mond met zeepsop en je hebt nooit meer last van kiespijn!....” Hij moest even pauzeren om op adem te komen. ’t Publiek was inmiddels aangegroeid tot een dichte drom. Sommigen lachten vermaakt; die hadden natuurlijk direct begrepen dat 't een grapwas. Anderen stonden den jeugdigen koopman met open mond aan te gapen. „Och, och, wat beleef je tegenzwoordig al niet!” Zuchtte het oude moedertje medelijdend. „Moet me zo’n jong kereltje zelf z'n kostje al zien te verdienen!” Guus zette z'n rede weer voort:



	vertrouwelijk t0e,... „beter je tanden poetsen,. ♦. minder snoepen .... en gauw naar den tandarts gaan! dan heb je .. ♦ „Guus! Guus! Daar hèb je 'm!" werd er opeens ergens achter inde menigte geschreeuwd. De „kwakzalver" sprong subiet van het podium af en werkte zich, met de ellebogen vooruit, door het publiek heen! Er ging een daverend gelach op. Van de andere zijde drong eveneens iemand door de mensenmenigte .... de echte kiezentrekker! Eerst keek hij heel verbolgen, maar toen hij de situatie snapte, lachte hij hartelijk mee. Dat was hem nog nooit overkomen, zo begon hij zijn toespraak, dat het geachte publiek in zo groten getale op hem stond te wachten en zijn komst met gejuich begroette!.... „Ja, da's nou net iets voor den durfal!" zeiden de mensen in Vliswijk tot elkaar toen het nieuws „wereldkundig" was geworden. „Zo'n brutale snuiter toch!" Maar meester Haarse keek er niet eens boos om! Die wist, dat Guus nog wel méér durfde....



	't Was een echt fietstochtje! Bas reed voorop als gids. Achter hem volgden eerst Aart en Henk, dan Klaas en Wim, terwijl Guus en Frans de stoet sloten. Bas moest voortdurend alle mogelijke deuntjes fluiten, om „de pas er in te houden"! Klaas had tot taak er voor te zorgen dat Wim niet „uit het spoor liep". Erg druk hoefde hij zich er niet om te maken want kleine Wim trapte er, ondanks z'n lichaamsgebrek even lustig op los als de anderen. 't Was stralend zomerweer,.... de grote vacantie was nog geen week oud .... geen wonder dat ze allen inde beste stemming waren! 't Doel van de tocht was Rotterdam. Op Frans na waren ze allen daar wel eens meer geweest; natuurlijk wisten ze er toch de weg niet.... stel je voor, in zo’n grote stad met een half millioen inwoners maar dat maakte niets uit! Wat ze niet wisten konden ze vragen! Ze hadden zeven-grote-monden en twee maal zoveel scherpe ogen bij zich. „Alles zal reg kom!" verzekerde Henk op z'n Afrikaans. 't Reisplan was nauwkeurig vastgesteld. Eerst het fietstochtje over Gouda, Nieuwerkerk en Capelle,.... in Rotterdam „de stad bekijken” en een beetje rondneuzen inde Diergaarde .... 's middags een boottochtje op de Maas en daarna terug naar honk. Tegen punt 3 het boottochtje had Aart in het begin heftig gesputterd. Of Henk al betoogde dat dat juist het fijnste van de hele „trip" was de dikke had er in 't geheel geen oren naar gehad, totdat op een gegeven moment bleek dat er een misverstand in
	Hoofdstuk 6. Het uitstapje naar Rotterdam.



	het spelwas! Aart had namelijk gedacht dat het de bedoeling was ineen roeibootje op de Maas te gaan ronddobberen, en daar was hij uiteraard hij kon zwemmen als een baksteen! doodsbenauwd voor
	geweest! Wat hadden ze er om moeten lachen, toen de aap uit de mouw kwam. Henk had hem de zaak toen nog eens precies uitgelegd: 's Zomers liggen er altijd een paar grote boten aan de Oosterkade (dat is vlak bij het Maasstation) die pleziertochtjes door de havens maken. Er konden wel een paar honderd mensen met zo'n boot mee. 't Kostte de man vijf en dertig cent.... maar
	dat was in hun geval geen bezwaar, want Frans had van z'n Pa opdracht gekregen zéven kaartjes te kopen. „Hiep hiep hoera voor mijnheer Haarse!” had Aart toen het hardst van allen gebruld!.... 't Fietstochtje op zichzelf was ook al iets heerlijks. Vooral voor Frans, die niet aan zulke wijde vergezichten gewend was. In Indië had hij altijd tegen de bergen opgekeken; je wist eigenlijk nooit goed of daar nog land achter lag! Hier leken de vlakke verten tot in het oneindige door te lopen! De andere jongens hadden daar zo geen oog voor. „’t Landschap was hier al krek net eender als in de Krimpenerwaard,” vond Klaas. „Allemaal gras, gras en nog eens gras, met vieze slootjes er tussen en zwetende boeren er öp!... .” Onder gezellige kout werd kilometer na kilometer afgelegd. Henk deed een vermakelijk verhaal van wat hij eens in Rotterdam had beleefd, toen hij op een avond met zijn vader over de Coolsingel wandelde. Vlak bij het Calandmonument stond een man met een geweldig grote sterrenkijker. Voor een duppie mocht je er door kijken, ~'t Was heus interessant, hoor; je zag de maan wel zo groot als een schoolbord,



	scheiden."
	„Zeg, was het daar niet erg vól?" riep Bas er heel belangstellend tussendoor. „Vol? Wat bedoel je?" vroeg Henk zonder enige
	argwaan. „Wel, alles wat hier op de wereld wegraakt, komt immers daar terecht?!" merkte Bas onnozel op. „Zag je mijn zwembroekje er soms niet liggen? Dat moet er óók zijn!" Henk zei maar gauw dat hij daar niet speciaal op gelet had. „Maar moet je horen," vertelde hij verder, „toen ik uitgekeken was kwam er een oud heertje bij staan. Nee lui, gelachen dat ik heb! Wat die allemaal niet verkondigde ....!!
	Wat je door die kijker zag, kon de maan niet zijn, beweerde hij. Er zou natuurlijk wel een papiertje voor in die buis zitten, met bobbels en vlekken.... Toen
	hij zowat vijf minuten had staan gluren en turen liep hij boos weg. Allemaal bedriegerij, maat! snauwde hij den eigenaar van de kijker toe. Ik heb alle hoekies afgezocht en nergens 't mannetje zien zitten!...." Ze schaterden 't allen uit. Die was goed, zeg! Aart bracht het gesprek toen op een heel ander chapiter. „Nu Henk zo aan 't vertellen is, moet ik weer aan
	schóól denken, 1ui...."
	„Hoe is 't inde wereld mogelijk!" schrok Bas. „Nu ja, 'k bedoel niet aan ons schoolwerk!" verdui-
	delijkte Aart gauw, maar aan die paar keer dat Frans z'n pa is komen vertellen. Zeg Frans, je moet eens aan je vader vragen of hij dat na de vacantie wéér wil doen. We hebben dan nog maar twéé wéékjes!" Ja, zeg, dat zou fijn zijn!" vielen de anderen hun makker bij.
	maar dan rónd natuurlijk. Duidelijk kon je de uitgedoofde kraters en de grote vlakten op de planeet onder-



	„Dan moet je vragen of hij weer van die militaire mars wil vertellen die hij meegemaakt heeft.... waar was ’t ook weer o ja, in Djambi!.... en van die
	nachtelijke overval van hun bivak!" zei Guus. „Of anders van zijn tocht naar het Tobameer, toen hij dien zendeling, die zo ernstig ziek was, medicijnen ging brengen en door zijn Bataksen gids inde steek gelaten werd!" bracht Wim in herinnering. Frans glimlachte, ~'k Zal jullie wensen en verlangens overbrengen, hoor. Meer kan ik niet beloven!...." Om half negen werd Rotterdam bereikt. Last van bandenpech hadden ze gelukkig niet gehad. 't Eerste wat ze deden was de fietsen ineen rijwiel-
	stalling opbergen! Dat was een héél verstandige daad, want als je niet gewend bent in 't overweldigend drukke stadsverkeer te rijden, loop je véél kans met de wielen van een of ander vehikel in onzachte aanraking te komen. Lijn 5 bracht de club via Oude Dijk en Goudse Singel naar het Hofplein, waar ze uitstapten vlak tegenover de Delftse Poort, een van Rotterdams bekendste historische bezienswaardigheden. „Hier zien de eeuwen op ons neer!" citeerde Bas plechtig uiteen of ander geschiedenisboekje. Ze geloofden het allen graag, maar toen ze een paar minuten naar het beeldhouwwerk inde voor- en achtermuur hadden gekeken vonden ze dat ze er nu genoeg van hadden gezien. „Nu gaan wede moderne tijd maar eens opzoeken!" kondigde Henk aan. „Volg me maar; op de Coolsingel weet ik de weg wel." Hij wees hun het monumentale raadhuis (met het beeld van Johan van Oldenbarneveldt inde voorgevel), het geweldig grote postkantoor en aan 't eind van de Coolsingel het monument dat daar ter ere van Caland is opgericht (de ingenieur onder wiens leiding de Nieuwe Waterweg is gegraven).
	5 Guus de durfal.



	verder de binnenstad in te gaan, maar over het trottoir aan de andere zijde van de Coolsingel terug te wandelen. Om bij de Diergaarde te komen was dit trouwens de kortste en zekerste weg. Frans begreep maar niet waar toch al die honderden mensen, die ze hier passeerden, vandaan kwamen, of heen gingen, of wat ze inde vroege ochtend hier op de Coolsingel nu eigenlijk uitvoerden! „Och, 't zullen wel meest mensen „van buiten" zijn,
	die Rotterdam eens komen bekijken!" veronderstelde
	Klaas. „Net als wij, hè!" Aart geloofde er niets van. „Moet je maar 'ns zien, wat een haast al die mensen hebben ...."
	„.... en wat een dorst!" voegde Bas er aan toe. „Kijk maar es links van je! 't Is nu al vol in die restaurants.
	Allemaal mensen die bang zijn dat ze zullen uitdrogen! Eh Prosit, hoor!" wenste hij „en passant" een mijnheer toe, die juist een groot glas bier naar de mond bracht.
	„Als ik jou was. zou ik maar gauw de andere kant ópkijken!" raadde Guus hem aan. „Anders krijg je er zelf ook dorst van. Weet je wat we doen lui/' stelde hij meteen voor, „we gaan nu eerst naar de Diergaarde. Als we daar een uurtje rondgeneusd hebben kopen we een flesje melk en dan gaan we fijn op een bank zitten. Die zijn daar inde buurt genoeg. En 't is prachtig weer voor een diner inde open lucht! Als onze stikkenzakjes leeg zijn, kuieren we op ons gemak naar de Oosterkade en dan Guus' fantasie begon opeens geducht te werken! dan verstoppen we ons ineen van die grote Oceaanstomers .... we wachten tot de
	boot de Nieuwe Waterweg uit is ... dan komen we plotseling te voorschijn .... overrompelen de beman-
	ning .... zetten het hele zwikkie ergens op een onbe-
	woond eiland aan wa1.... en wij varen naar Brazilië,.
	Om niet aanstonds te verdwalen besloten ze niet



	of Australië, of een van de Stille Zuidzee-eilanden ..."
	„en worden daar door de kannibalen opgepeuzeld!” fantaseerde Bas dapper mee. Frans zei lachend, dat hij 't een prachtig „reisplan” vond, maareh hij moest er toch eerst nog eens een nachtje over slapen! 't „Uurtje” dat Guus voor het rondneuzen inde Diergaarde had bestemd bleek nog al rekkelijk te zijn! ’t Duurde tenminste zeker wel 140 minuten! Er was ook zóveel te zien .... leeuwen, tijgers, olifanten, beren, apen, slangen, schildpadden, zeeleeuwen, krokodillen, kangoeroes.... en nog honderden andere diersoorten .... ze raakten gewoon niet uitgekeken. Bas had natuurlijk heel wat aan te horen toen ze voor de kooi stonden waarin een drievingerige luiaard aan een boomtak „hing” te slapen. Hij trok er zich niets van aan, hoor. Heel monter gaf hij de verzekering dat hij 't thuis óók zo eens zou proberen! Een mens is nooit te oud om te leren, vond hij. Eigenlijk hadden ze best een paar uurtjes langer willen blijven, maar tjaa .... dan zou het boot-
	tochtje er bij inschieten,.... en daar hadden ze nu
	eenmaal óók hun zinnen op gezet. Henk wist een heel goede oplossing: „we hebben nog drie weken vacantie voor de boeg; we kunnen best nog eens een keertje naar Rotterdam gaan en dan rekenen we op minstens een halve dag voor ons bezoek aan de Diergaarde." Daar gingen ze natuurlijk allen mee accoord. „En nu flink de pas er in, lui!" liet hij er onmiddellijk op volgen. „Om twee uur vaart er een boot van de Oosterkade af. Die kunnen we nog net halen, als we geen oponthoud hebben bij de bruggen."
	„Nu voel ik me net Piet Hein!" verzekerde Aart



	delen jullie de vloot, en ik het zilver!" Bas zei dat hij liever inde schoenen van Michiel de
	Ruyter stond! „Tjonge zeg, als we eens een piratenschip tegenkwamen .... dan liet ik de hele boel met boter in-
	smeren!"
	„Met margarine, jö!" verbeterde Klaas. „Da's veel goedkoper!" „Hoor zulke ventjes eens een praats hebben!" merkte een van de passagiers fluisterend tegen een ander op. „Echte boerejochies zeker, die voor 't eerst water zien! Die zullen zich inde klei beter thuis voelen dan
	op een schommelende boot!" Gelukkig verstond de „club" dit gefluister niet. En het fantaseren staakten ze al gauw. Zodra de boot van wal was gestoken hadden ze nog alleen maar aandacht voor de werkelijkheid.
	In 't begin snapten ze de situatie niet goed. Ze voeren nu op de Maas .... ja, dat was zo klaar als een
	klontje, maar waar waren nu die beroemde havens
	van Rotterdam?
	„Kijk 'ns!" wees Henk; „daar staat iemand met een
	opengevouwen plattegrond van Rotterdam inde hand. Als we eens ...."
	De anderen begrepen zijn wenk. Onopvallend stelden ze zich zo dicht mogelijk bij den man „met de kaart" op. Naast hem stond een jongen zijn zoontje blijkbaar die aandachtig de kaart bestudeerde en telkens met luide uitroepen van zijn bevindingen kennis gaf. Dat een zevental weetgierigen zijn „inlichtingen en uitleggingen" met grote belangstelling volgden, scheen hij niet eens te merken!
	trots, toen ze de loopplank naar de „Stad Rotterdam" over gingen. „Komt mannen! Op ten strijde voor 't lieve vaderland! Misschien pikken we straks wel weer een Zilvervloot aan de haak! Dan zullen we eerlijk



	„Aha, nu gaan we zeker om het Noordereiland heen," veronderstelde het jongmens; „ja hoor, de boot zwenkt al. Is dit nu de Koningshaven, Pa?" Pa bevestigde het. „Dadelijk komen we voorbij de Wilhelminakade, waar de boten van de Holland-Ame-
	rikalijn aanleggen." „O, 'k zie er al een!" juichte de jongen. „Wat een kanjer, hè ? Welke zou het zijn ?" Geleidelijk werd de naam op de achterplecht leesbaarder.
	„S .... Sta .... Staalham .... o nee .... Staten-
	dam", las de jongen. Ze voeren er op korte afstand langs. De „Stad Rotterdam" leek wel een notedopje bij het geweldige zeekasteel vergeleken! Daarna werd achtereenvolgens een „bezoek" gebracht aan de Rijnhaven en aan de veel grotere Maashaven.
	„Wat een boel schepen!" riep de jongen een en al bewondering. „En wat een rare namen!" merkte Henk fluisterend
	tegen Frans op. Dat is zeker een Noor .... en dat een
	Rus .... en dat een Japanner .... Haast alle zeeva-
	rende naties bleken vertegenwoordigd te zijn. Uit de Maashaven komende wendde de „Stad
	Rotterdam" de steven weer naar de Noordzijde van
	de Maas om haar passagiers een kijkje te gunnen op de Parkhaven, de Sint Jobshaven en de Schiehaven. Ook bij de Sint Jobshaven lag een geweldige oceaanreus: de Indrapoera, het allernieuwste schip *) van de Rotterdamse Lloyd. Full speed ging het toen weer naar de overzijde. „O, nu komt de Waalhaven aan de beurt!" begreep het jongmens.
	*) Toentertijd!



	„Waalhaven .... Waalhaven ?...." fluisterde Frans nu op zijn beurt tegen Henk. „Die naam heb ik meer gehoord .... maar 'k herinner mij niet in welk ...." Henk hielp hem vlug uit de droom. „Hier vlak achter ligt het bekende vliegveld Waalhavenl Daar zal je wel eens inde krant van gelezen hebben!...." Na nog een eindje verder Westwaarts te zijn gevaren
	(voorbij de kleinere havens zoals de IJsel-, Lek-, Keile-, en Merwehaven .... 't begon de jongens langzamerhand te duizelen van al de namen die ze hoorden!) maakte de „Stad Rotterdam" met een grote boog ( rechtsomkeert om de terugtocht naar de Oosterkade aan te vangen.



	Bijna een uur had de reis nu al geduurd. De jongens konden ’t haast niet geloven .... er was ook zóveel
	te zien, vooral voor zulke echte landrotten als onze Vliswijkse kameraden waren! „Nee, kijk nu eens!" riep Frans opeens verbaasd, „Diè durven! lets voor jou, Aart!" De „dikke" keek, en voelde meteen een koude rilling over zijn rug gaan. „Brrr! Zij liever dan ik!" Een eindje voor de boot uit dobberde een ranke kano, met twee personen bemand. De beide inzittenden pagaaiden wat ze konden om zo ver mogelijk buiten het vaarwater van de „Stad Rotterdam" te komen. „Tjonge! Toch gewaagd spul, hoor!" vond Henk. „Als dat maar goed af100pt...." „Och, die gasten zullen toch zeker wel kunnen zwèmmen!" veronderstelde Guus. „Als dat ding omslaat is het nog zo erg niet...." „Zeg Aart, dat gaan wij samen ook eens doen, hè?" nodigde Bas heel vriendelijk. „Jij roeien, en ik sturen! En als onze wigwam omkiepert hou ik me aan jou vast want jij drijft toch op je vet! Nou? wat...." Hij bleef midden in zijn vraag steken. Guus was plotseling verschrikt opgesprongen. Hij alleen had de blik vaneen der kanovaarders opgevangen .... Angst.... doodsangst had hij er in gelezen! Het kleine vaartuigje schommelde en wiebelde op een vervaarlijke wijze. De roeiers hadden geen kans gezien hun huikje ver genoeg buiten de deining, welke de snelvarende „Stad Rotterdam" in het water ver-
	oorzaakte, te brengen. Groter en groter werden de schommelingen. Verscheidene passagiers van de rondvaartboot stonden, tegen de railing geleund, in spanning toe te kijken hoe het „geval” zou aflopen. Toen, opeens, gebeurde het.... Een flinke golf wipte het nietige vaartuigje öm ....



	kant naar boven gekeerd, dobberend rond .... Op de grote boot werd geschreeuwd en gegild ... Stoppen!.... Een ongeluk!.... Er verscheen een hoofd boven water.... twee
	armen grepen de kano stevig vast.... een paar meter
	verder kwam nog een hoofd boven .... er klonk een
	angstige gil over het water .... toen zonk het hoofd
	weer weg .... „Die verdrinkt! Help, help!" werd er op de boot
	geschreeuwd. Guus voelde een schok door zich heen gaan. Wéér had
	hij die blik van angst, van vertwijfeling, gezien. Nu bedacht hij zich geen seconde meer. „Op zij!" snauwde hij Bas en Henk toe. Met één sprong stond hij op de railing .... dóók ... 't volgende ogenblik was hij onder water verdwenen....
	Op de brug had men inmiddels ook gemerkt wat er
	gaande was. Onmiddellijk gaf de Kapitein het commando: „Volle
	kracht achteruit!"
	Het water om de boot kolkte en bruiste toen de
	schroef zo plotseling in omgekeerde richting werd
	aangedreven. Maarde vaart verminderde zienderogen.
	Drie minuten later had de boot de steven al gewend
	en stoomde toen op halve kracht naar de plaats waar
	het ongeluk gebeurd was. Er ging een diepe zucht van verlichting onder de
	passagiers op. „Hij hééft 'm! Hij hééft 'm!" werd er opgewonden
	geroepen. Guus hing met één hand aan de punt van de kano;
	met de andere hand hield hij het hoofd van den dren-
	keling boven water. Het reddingswerk verliep nu verder vlug en vlot.
	't voleende ogenblik dreef de kano. met de bolle onder-



	De Kapitein had gedurende zijn langjarig bestaan op de rivier al verscheidene waaghalzen uit het water „opgevist”, vertelde hij grimmig. Want waaghalzerij en niets anders was het om in een kano de Maas op te gaan. Eigenlijk moest je zulke 1ui....
	Maar daar meende hij natuurlijk niets van!
	Toen Guus weer aan boord was geklauterd kreeg hij een ferme handdruk van den Kapitein. „Ga maar gauw met den machinist kennismaken," zei hij vriendelijk, „die maakt van zulke natte poedels binnen het uur weer fatsoenlijke mensen! Die twee waaghalzen moeten voor straf maar in hun natte plunje aan dek blijven rondlopen tot ze warm worden!...."
	Maar toen hij de twee „durvers", bibberend en druipend aan dek zag verschijnen, en in hun ogen las hoeveel angsten ze hadden doorstaan— och, toen streek hij toch maarde hand over 't hart!
	„Verdiend hebben jullie heel wat anders, rakkers!" gromde hij bars. „Verdwijn gauw uit m’n ogen .... en ga je redder maar gezelschap houden!"
	„En ? is 't een gezellig uitstapje geweest V* vroeg Mijnheer Haarse, toen Frans om zeven uur thuiskwam. Frans lachte geheimzinnig. „Héél gezellig, Pa .... én avontuurlijk!.... die Guus!...." „Wat heeft die nü weer uitgehaald ? Toch geen ritje op een nijlpaard gemaakt?" Frans schudde lachend het hoofd. „Dat niet Pa .... maar 'k zie hem op een keer er best toe in staat!.... die Guus die durft a11e5!..."



	„Ja, daar zitten we nu, mannenbroeders! Zou 't heus de laatste keer zijn ?" ... ♦ Terwijl hij het zei keek Bas de vriendenkring vragend rond, maar niemand gaf antwoord. „Mensen, mensen, 't is treurig, hoor!" vervolgde hij meewarig. „Jullie kijken net of je je niet lékker v0e1t!.... Laat je tong eens zien, groot edele Ade-
	laar!
	Guus stak z'n tong uit, maar niet op de manier zoals Bas bedoelde!
	„Och mannen, ons lot is bang, Men denke hier aan geen keren! Elk ogenblik zal nog de nood vermeren ...." citeerde Henk uiteen gedicht van Tollens. En hij Zette er een gezicht bij of hij in acht dagen niet gegeten had. „Tja .... volgende wéék!" zuchtte Klaas met een benauwd gezicht. „Nog maar drie daagjes, hè ?" rekende Aart uit. „Wel, dan is de vacantie öm, en gaan we weer naar school! Moeten jullie daarom....?" Bas deed of hij
	’t de gewoonste zaak van de wereld vond. „En dan nog twee weken !" liet Aart er bedrukt op volgen. „Dan zit ik ineen groen-groen-knollen-knollenland," neuriede Klaas op de wijs vaneen bekend kinderliedje. „En ik op de H.8.5." zei Henk. „Ik idem dito net eender!" hoopte Frans. „Nu, jullie zitten dan tenminste nog!" merkte Aart jaloers op. „Ik zal wel achter de koeien lopen, denk ik.
	Wim.
	Hoofdstuk 7.



	Vader vindt dat ik nou lang genoeg gelanterfant heb, en .♦. ." „Gelijk hééft hij!" meende Bas. „En onze kleine Wim,.... die gaat maar fijn naar 't Gym!" begon Klaas nu te neuriën. De „Prefesser" glunderde. „Vin je ’t heus fijn?...." „Ja zeker, hè?...." „Jij leert immers graag ?...." „Had je ook nooit kunnen denken, hè ? ...." De jongensstemmen klonken verward door elkaar. Ze wisten al lang hoe de vork inde steel zat. Meester had bij z’n broer een goed woordje voor Wim gedaan. En die had royaalweg Wim's opleiding voor zijn rekening genomen. Eén ding was zeker: ze gunden 't hem allen graag! Diep in hun hart waren ze er zelfs trots op: hun kameraad, een heel gewone dorpsjongen toch ook maar, zou gaan studéren .... voor dominé!.... Was me dat even wat!.... En Henk en Frans dan? Nu ja, dat was toch weer heel wat anders! Die gingen naar de H.B.S. Henk zou later wel naar een kantoor gaan, of misschien onderwijzer worden; en Frans moest natuurlijk een boel leren om later in Indië een betrekking bij het Bestuur te krijgen. Wat dat eigenlijk voor een baantje was, snapten ze niet goed. Maar dominé! Denk je in hun kameraad zou later in zo'n mooie, grote pastorie wonen, net als dominé Van Aaiden! 's Zondags zou hij op de kansel staan en een preek houden .... Zou 't heus gebeuren ? .... Daar moest je toch óók durf voor hebben .... om zomaar tot een kerk-vol-mensen te spreken!.... Of, durf dat was het rechte woord eigenlijk niet.... Neem nou Guus, diè had toch zeker wel een grote portie durf in



	z'n body!.... Maar zelfs diè zou vast niet op een préékstoel.... Wat hij nu eigenlijk van planwas te gaan doen, daar hadden ze geen van allen enig idee van. „Heb jij nog steeds niks op het oog, Guus?” informeerde Aart belangstellend. Guus haalde de schouders op. De jongens kénden dat gebaar wel. Zijn blik ging de kant van Frans uit, maar daar zochten de anderen niets achter. „Vader heeft laatst met Mijnheer Hagendam uit Gouda gesproken,” deelde hij hun dan toch mede. „Jullie weet wel: die hier altijd komt jagen. Hij zoekt iemand die toezicht op zijn jachtterrein wil houden. Maar daar zal ik natuurlijk nog wel te jong voor zijn, hè.” „Tjonge, dat zou anders net wat voor jou zijn, Guus!” vond Henk. „Kon je fijn méé op jacht gaan, en achter de stropers aan zitten ... en ....” .... „en misschien schiet er dan voor ons ook wel es een hazeboutje over!” meende Bas te mogen veronderstellen. Maar Guus sneed alle verdere fantasieën met een korte ruk van z'n schouders af. „Dachten jullie soms dat 't zo fijn is om dag in dag uit door de polder te lopen sjouwen ? .... achter zo'n Mijnheer aan ?....” „Ja hoor 'ns, jij wil natuurlijk liever baas dan knècht zijn!” begreep Klaas. „Zo zijn er méér, jö! Maarde peultjes liggen niet overal voor 't opscheppen!.... 'k Zou maar aanpakken wat ik krijgen kon!” liet hij er vaderlijk-vermanend op volgen. Bas wist ’t nog beter: „Je moet zien dat je rentenier wordt, Guus! Dan wil ik graag compagnon bij je worden!....” „Maak jullie je nu maar niet druk over mij!” wees Guus nors af. „Ik zal heus m'n eigen boontjes wel



	doppen, ’k Heb twee handen aan m'n lijf; bang ben ik niet...♦" Bas schoof verschrikt een eindje op zij. „Zeg, waar gaat dat op los ? .... Je wordt toch geen struikrover ? We zullen je inde gaten houden, mannetje!...." Ze lachten er allen hartelijk om. Guus zelf niet 't minst. O wat zullen de Polder-Sioux zweten! Zette Bas meteen lustig in. De anderen zongen uit volle borst mee. Kameraden .... Kameraden!... Dat waren ze immers ? .... Dat zouden ze toch blijven ook ? .... In Wims ogen was plotseling een eigenaardige glans gekomen. Zag hij vérder dan de anderen ? ... Begreep hij alleen wat ware kameraadschap inhield ? ... „En nu flink de pas er in, lui!" commandeerde Guus. Hij was al opgesprongen. „Als we die tippel over Stolwijk en Haastrecht nog willen maken, moeten we een beetje voortmaken .... ’t is een heel eind h00r,... vast wel twee en een half uur!.... Hoe laat is 't nu, Henk?" „Bij half drie!" las Henk op z'n polshorloge af. „Dat komt dan net mooi uit," berekende Frans; „ik moet om zes uur thuis zijn .... Eh, ga jij niet mee, Bas?" Ze waren allen opgestaan, op de tienvingerige na. Die zat pas overeind. Met een weemoedige blik keek hij naar de knotsen, de veerkransen en wat er nog meer tot de inventaris van het hol behoorde. „Vaarwel, dierbaar hol!" fluisterde hij op plechtige toon. „Je hebt ons heel wat pret bezorgd .... en nu verlaten we je voor goed .... maar we vergeten je niet.... nóóit!...."



	méé, zeg. De rest vertel je onderweg maar!” Zuchtend liet Bas zich overeind trekken. ,/k Geloof dat jullie kameraadschap van slappe was is!” merkte hij verwijtend op. ,/k Heb wel eens in een boek gelezen vaneen jongensclub, daar moest ieder lid plechtig beloven dat hij de club altijd trouw zou blijven! En die gasten hielden hun woord ook! Toen ze groot waren kwamen ze nog vaak bij elkaar .... één was dominé gewrorden, en één barbier ....” „En gingen ze dan weer Indiaantje spelen?” vroeg Klaas onnozel. „Nee, natuurlijk niet, uilskuiken ....” Een stevige kneep inde arm riep hem onmiddellijk tot de orde! „Zo was mijn clubnaam niet, waarde heer! Ben je nü al vergeten dat ik Kwattareep heette .... en jij de Tienvingerige 1ui....” Bas liet hem niet uitspreken. „Hoor eens, da's uit nu! En dat is ook zo erg niet.... Als jullie overeen poosje de hele club maar niet vergeten! Want dan is ’t met de vriendschap óók uit!....” „Hé zeg!” „Hoe kom je d'r bij, man?” „Hoe haal je 't in je hoofd?” klonk het protesterend. Maar Bas liet zich niet van de wijs brengen. „Ik kan een beetje inde toekomst zien, snap je? Dat wisten jullie niet, hè? Dacht je soms dat Frans later Aart nog aankijkt? Of ....” „Nee, vast niet!” gaf Frans spottend toe. „Als ik in Indië ben kijk ik hem beslist niet aan zolang hij hier is ....” De anderen lachten, maar Bas ging rustig verder: „Of dacht je soms dat Henk later nog weet dat hij met Guus en Bas en Klaas in Vliswijk de boel op stelten heeft gezet ?....” Henk lachte hem vierkant in 't gezicht uit.... „Je
	Aart rukte hem ruw aan z’n arm. „Ajö, kom nu maar



	schijnt geen hoge dunk van mijn memorie te hebben, jö!" Nóg gaf Bas het niet op! „Je zal eens zien, als Wim eenmaal dominé is, dan wil hij natuurlijk niéts meer te maken hebben met Guus, den struikrover, en met Bas, den turfboer, en ...."
	Nu werd het Guus toch al te bar.
	Met iets dreigends in zijn blik richtte hij zich tot den zwartgalligen toekomstvoorspeller. „Is 't nu genoeg? .... Wat Henk en Frans en Wim
	later willen doen of laten moeten ze zélf weten! Ik
	vergeet niets 1.... En hou nu verder je eigenwijze
	praatjes vóór je of ik gooi je levend van de dijk af < " <XL ♦ ♦ ♦ ♦ ♦
	„Bij voorbaat mijn dank, hoor!" zei Bas heel be-
	leefd.
	Maar hij was toch zo wijs zich niet meer aan voorspellingen te wagen!
	't Was inderdaad een flinke tippel. Voor de Vliswijkse jongens was dat geen bezwaar. Die waren in 't lopen getraind. Ondanks de drukkende middaghitte zetten zij er flink gang achter! Frans had er al gauw spijt van dat hij zijn fiets niet meegenomen had.
	Maar ja, hij zat in 't schuitje en roeide nu maar mee met de riemen die hij had!
	't Eerste uur ging het nog wel. Hij floot lustig mee met de anderen en lachte monter als er een iets grappigs vertelde. Toen kreeg hij opeens het gevoel of er een okkernoot onder z'n linkervoet begon te groeien! „Trek je er maar niets van aan, hoor!" troostte



	Klaas op zijn manier. „Die dingen verdwijnen altijd van zélf weer!...."
	Maar Frans merkte al gauw dat hij zijn makkers nog maar nauwelijks kon bij houden. 't Scheen trouwens wel of Guus 't er om dééd!.... zijn passen werden steeds groter en zijn stappen vlugger. ’t Werd gaandeweg een beetje al te bont, vond Frans. „Zeg, je bent toch niet van plan een record te maken ?” riep hij uit het achterste gelid vandaan. Als antwoord wees Guus met z'n rechterduim naar de lucht. Nu zag Frans het pas. Donkerdreigend kwamen loodgrijze wolken naar ’t Westen opzetten. Doordat de zon nog steeds scheen had hij er niet eerder op gelet. „Nu ja, een buitje!” wilde hij nog zeggen. Maar op ’t zelfde ogenblik rolde een dofrommelend geluid door het grauwe luchtruim. Sneller en sneller naderden de zwarte wolken; spoedig was de lucht van ’t Noorden tot het Zuiden één donkere massa geworden. En wéér brak een dreunend gerommel uit de wolkbanken los, dichter bij dan zo-even. Frans dacht al niet meer aan z'n pijnlijke voet. Zonder een woord te zeggen liep hij met de anderen in de pas mee. Vlugger, steeds vlugger ging het. „We halen ’t niet, hoor!” merkte Guus even later spijtig op.
	„Kijk maar, 't begint al te regenen ... ." „Hoe ver is 't dan nog?" vroeg Frans hijgend. „Zeker nog wel een half uur, als we zó door blijven lopen tenminste. En dat...." Hij zweeg plotseling. Een felle lichtflits sprong kronkelend uiteen hoge wolk naar omlaag. Vlak erop ratelde een scherpe donderslag door de lucht. De bui was losgebarsten.



	den vinden.
	Rondturend ontdekte hij meteen dat er een honderd meter verder nog een betere schuilplaats was: een oud schuurtje,dat vroeger dienst had gedaan voor ’t opbergen van materialen, toen er aan de weg gewerkt werd. Om er ’t vlugst te komen moesten ze dwars over 'n groot weiland heen. „Wie gaat er mee” ? vroeg hij haastig,
	zelf aarzelend. Alleen Wim volgde hem. „Vlug dan, Wim!.... Wacht, geef me een hand!” drong Guus aan. Naast elkaar holden ze over ’t weiland. Ze waren al zowat halverwegen toen opeens een scherpe knal weerklonk, onmiddellijk gevolgd dooreen verschrikkelijk gekraak. Op geen tien pas van hen afwas de bliksem ineen boom aan de kant van de weg geslagen. Radeloos van angst liet Guus zich plat op de grond neervallen, Wim aan de hand meetrekkend.
	6 Guus de durfal.
	Even waren de jongens, verschrokken, blijven staan. Toen zetten ze het op een 10pen.... „daar, daar!" wees Henk met de hand vooruit,.... „onder dat afdak! ....” De anderen renden hem achterna. Vlakbij gekomen zag Guus dat ze met z'n allen ternauwernood een droog plaatsje onder het afdak kon-
	Naast elkaar holden ze over ’t weiland.



	De onweersbui woedde nu in volle hevigheid; met tussenposen van slechts enkele seconden volgden de knetterende slagen elkaar op. Nog steeds hielden de jongens elkaar vast, Wim voelde dat Guus over z'n hele lichaam trilde .... hij hoorde hem zachtjes kreunen .... o .... o .... Wim ik ben .... zo bang!.... Als we .... toe Wim .... bidden!.... En Wim bad, fluisterend:.... „Heere, wil ons toch allemaal sparen.... om Jezus wi1.... amen ....” Hoe lang ze daar bleven liggen wisten ze zelf niet. Vijf minuten ....? tien minuten ....? een kwartier? Ze dachten aan geen tijd .... aan niéts dachten ze trouwens! Tot het geleidelijk tot hun bewustzijn doordrong: de slagen zijn nu verderaf .... 't gevaar is minder geworden .... Langzaam richtte Wim 't hoofd een weinig op. „Nu kan het wel, Guus!" stootte hij zijn makker aan. In het schuurtje werd weinig tussen die twee gesproken. Guus zat geruime tijd stil naar buiten te staren. Och, Wim begreep wel wat er nu in zijn hoofd omging .... ze waren béiden bang geweest.... Guus misschien het méést!.... zou hij straks .... Inde verte hoorde hij de stemmen van de andere jongens. Blijkbaar hadden die hun schuilplaats al verlaten en liepen ze nu hun kameraden te zoeken.
	Toen, ineens, sprong Guus overeind. Met uitgestoken hand kwam hij naar Wim toe, en
	greep diens hand inde zijne. „Wim, wij blijven altijd vrienden, hè?" zei hij met
	schorre stem. „Wat er ook gebeurt.. In Wims ogen las hij het antwoord.



	Op 't ruime speelplein naast de school, waar het anders voor negen uur zó druk en levendig kon toegaan, dat meesters knokkels wel eens een waarschuwende
	roffel op de ruiten moesten trommelen, heerste nu een eigenaardige, gedrukte stemming. Zes grote jongens stonden ineen groepje bij elkaar onder de kastanjeboom inde hoek van het plein. Vijf even grote meisjes liepen zwijgend, arm in arm, zo maar wat rond te drentelen over de speelplaats. „Die gaan vandaag van school af!” fluisterden de kleintjes elkaar geheimzinnig toe. De toon waarop het gezegd werd verried duidelijk dat ze 't iets gewéldigs vonden. Denk je in van schóól af!.... Dat zoiets je in je leven kon overkómen!.... Niet te
	gelóven haast!.... Dan was je gróót.... dan ging je aan 't wérk, net
	als vader en moeder en de grote broers en zusters! Dan gaf de meester je een hand, heus .... en dan waren er wel eens meisjes die met een betraand gezicht van de juffrouw inde laagste klas afscheid kwamen nemen... De jongens huilden natuurlijk niet, maar hun gezicht kon toch ook wel vreemd-strak staan als ze voor de laatste maal de schooldeur achter zich dichttrokken
	en, buiten gekomen, met een brede armzwaai de achtergebleven klassen hun vaarwel toewuifden!.... „Zeg Klaas, hoe voel je je nou?” vroeg Bas plagend. „Vin-je 't fijn, dat je nu van de breuken en de gemene delers af bent ? En geen opstellen meer hoeft te maken ? Weet je nog dat laatste opstel van jou over ,Vacantie': En toen gingen we naar Rotterdam, en toen naar Schoonhoven, en toen naar Haastrecht en toen begon
	Hoofdstuk 8. ♦ Scheidende wegen.



	het te onweren, en toen .... Eigenlijk moest jij nog
	niet van school af mogen! Je bent nog lang geen professor! Wil je niet ruilen met mij ?...." Klaas schudde dromerig van neen. „De meester weet heus wel wie ’t 't hardste nodig heeft, jochie!" „Die zit!" lachte Henk.
	„Toch eigenlijk wel jammer dat we Bas straks alleen achter moeten laten," vond Aart. ~’t Zou leuker zijn geweest als we met z'n allen tegelijk ...." Maar Bas nam 't helemaal niet zwaar op. „Alléén, zeg je?" Met een forse armzwaai wees hij het speelplein rond. „Meer dan tachtig lotgenoten, man!"
	„Nou ja, die ukkies!" merkt Aart uit de hoogte op. „Wij waren toch maar een echt clubje samen, waar
	of niet?"
	„Tja, da's uit nu!” stelde Henk vast. „Hoe zeggen Ze dat ook weer inde boeken ? .... we zetten heden
	een dikke streep onder het verleden!.. .."
	~.... En richten de blik hoopvol naar de toekomst!" liet Wim er aanstonds op volgen. „Tjonge, prachtig gezegd hoor!" prees Bas. „Jullie schoolgeld is tenminste niet weggegooid! Als je nog een jaartje langer . ♦.." Ting .... ting .... tong-tong .... ting .... klonk
	het opeens vriendelijk-kleppend uit het kleine torentje boven het schooldak.
	De kleintjes haastten zich vlug naar binnen. De Zes jongens en de vijf meisjes, voor wie het vandaag zo’n buitengewone dag was, gingen als laatsten de deur in.
	Op een wenk van Mijnheer Haarse begaven zij zich regelrecht naar de bestuurskamer. „Ga maar vast zitten, jongelui!" zei hij vriendelijk. „Ik ga eerst even de zesde aan 't werk zetten, en dan



	Daar zaten ze nu.
	Een vreemd gevoel had hen bekropen toen ze de deftige kamer binnentraden. Gedurende zeven jaren waren ze daar dagelijks voorbijgelopen. Ze hadden er immers niets te maken! Meester ontving daar altijd zijn bezoekers, en eens inde maand werd er vergadering in gehouden. ’t Midden van de kamer werd geheel ingenomen dooreen grote, langwerpig-vierkante tafel, met groen laken bekleed; daaromheen stonden een twaalftal zware
	eiken stoelen met leren zittingen. Op de tafel lag een antieke Statenbijbel en een mooi-bewerkte zwarthouten-hamer. Dat was de voorzittershamer natuur –
	lijk. Zonder iets te zeggen hadden ze op de deftige stoelen plaats genomen. Bas was helemaal aan 't eind van de tafel gaan zitten. Hij voelde wel dat hij er eigenlijk niet bij hoorde, maar ja .... Begrijpelijkerwijs was hij 't
	minst onder de indruk.
	„Zal ik nu alvast eens een toespraakje tot jullie houden?" stelde hij grinnikend voor. „Dan zou ik je toch wel eens even onder je neus willen wrijven wat voor streken jullie in die zeven jaar hebt uitgehaald ... en hoe slecht jullie altijd je les hebt geleerd!.... Eigenlijk hadden jullie vandaag allemaal wel thuis mogen blijven van schaamte!... ." Maar toen kwam Mijnheer binnen.
	„Dat wordt vandaag een korte schooldag, hè?" merkte hij rustig-glimlachend op, terwijl hij inde voorzittersstoel plaats nam. „Nu je eenmaal alles weet, hoef ik er eigenlijk niets
	kom ik dadelijk bij jullie. Kijk alvast je geschiedenis, of aardrijkskundeles maar na o nee, dat hoeft niet meer, hè?" lachte hij guitig. „Nu, leg dan de boeken die je nog moet inleveren maar gereed. Een ogenblikje, h00r!...."



	meer aan toe te voegen. Jullie bent nu volleerd! Ja ja, dat wil heel wat zéggen!.... Je kunt nu beginnen met weer een heleboel te vergéten van wat je geleerd hebt. 'k Weet wel hoe dat gaat, h00r....” De jongens en meisjes glimlachten verlegen. Ze dachten aan wat ze thuis hun grotere broers en zusters Zo vaak hadden horen zeggen.... „och, die schoolgeleerdheid, daar onthou je later toch geen steek van!... .” „We zullen daar nu maar niet verder op ingaan,” vervolgde Mijnheer rustig. „Er is iets van veel hoger belang waar ik over spreken wil. Eén ding staat vast: onze wegen gaan nu scheiden! Nü!.... Déze ochtend!.... Zodra jullie deze kamer
	verlaten hebben!.... Al geef je jezelf er misschien
	niet zo duidelijk rekenschap van, jullie voélt het toch ook wel: dat is juist het bijzondere van deze dag,.... van dit halfuurtje. O zeker, we zullen elkaar nog vaak genoeg zién, als God ons in het leven spaart. Maar toch verandert er iets!
	Tot vandaag gingen we allemaal dezelfde weg; jullie hadden allen maar één doel, en ik liep naast je om je te helpen dat doel te bereiken. Nu is het bereikt.... nu gaat ieder van jullie z'n
	eigen weg verder .... nu krijgt ieder van jullie een eigen d0e1.... en ik ga niet verder met je mee!... Misschien klinkt het je een beetje vreemd inde oren, maar je zult me toch wel begrijpen als ik het zó zeg: Jullie gaan nu over naar een andere school de Levensschool!
	In 't begin lijkt alles daar o zo aardig en prettig, maar je zult gauw genoeg ervaren dat ook in die school hard gewerkt en veel geleerd moet worden. Geloof me de vraagstukken welke je in die school worden voorgelegd, zijn heel wat moeilijker op te lossen dan de sommen die je bij mij moest maken!



	altijd begonnen? Met gebed immers! O, denk daar toch altijd aan in je verder leven ♦ ♦ ♦. geen ding gaat er zonder bidden goed! Ik ga niet verder met jullie mee.... maar gelukkig je houdt toch een Meester, die je door alle moeilijkheden wil heenhelpen,.... tot Wien je altijd weer je toevlucht kunt nemen! Maar, bedenk wèl dat die Meester ook iets van jullie vraagt, van je eist zelfs! Namelijk: dat je achter Hèm aan zult gaan .... Hem zult volgen!.... Dat is niet zo'n geringe eis, hoor jongens. Weet je, wat daar voor nodig is? Jezus heeft het zelf duidelijk gezegd: Zo iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelf, en neme zijn kruis dagelijks op, en volge Mij ... En dat is iets, dat precies tegen onze natuur ingaat! Wij zetten immers zo graag ons eigen ,ik' op de tróón .... wij willen vooraangaan .... wij willen gelijk hebben .... wij willen in eigen kracht voorwaarts gaan!.... Maar toch, jongens, Jezus heeft het recht om ons die eis te stellen, want Hij, de Eeuwig Goddelijke, heeft Zichzelf ook voor ons geofferd .... Daarom moeten we ons aan Hem overgeven, en Hem als onzen Koning erkennen. En als we dat doen .... o jongens, dan merken we zo gauw dat we een goede keuze hebben gedaan!.... dan ervaren we dat we achter Jezus op een volkomen veilige weg zijn!.... dan ondervinden we dat Zijn juk zacht en Zijn last o zo licht i5!.... En aan 't einde van die weg .... wacht ons de eeuwige heerlijkheid!.... Dat is het laatste wat de meester jullie wilde zeggen, jongens. Onze wegen scheiden zich. Voor ieder van
	jullie staan nu twéé wegen open! Kies de veiligstel”
	Maar jullie weet wel hoe wij ons werk schoo



	Diep onder de indruk van Mijnheers ernstig woord namen de kinderen afscheid van hun meester.
	Bij 't weggaan kreeg ieder een fraai gebonden zakbijbeltje en een mooi wandschilderijtje, in „gouden" lijst gezet, waarop in sierlijke lettervorm het versje gedrukt stond dat Meester Haarse altijd z'n „lievelingslied" noemde ....
	Achter Hem aan.
	Wandel maar stillekens achter Hem aan, Achter den Heiland: Hij wijst u de wegen; zijn die niet altoos zo lieflijk gelegen als gij zoudt wensen, wil ze toch gaan: Hij gaat vooraan!
	Wandel maar stillekens achter Hem aan, Hij kent uw krachten, Hij richt uw schreden, Wel moeilijk vaak voor wie ze betreden, toch nooit tè moeilijk is er de baan:
	Hij gaat vooraan!
	Wandel maar stillekens achter Hem aan, is het ook duistere nacht om ü henen, Hij is met hemelse glorie omschenen; veilig is steeds, voor wie Hèm volgt, de baan: Hij gaat vooraan!
	Wandel maar stillekens achter Hem aan, volg Hem gewillig, volg onverdroten: weldra ziet gij u de hemel ontsloten, die gij al jubelend binnen zult gaan: Achter Hem aan!



	Vliswijk, Juni 19 .... ♦ Aan den Heer G. Haarse, Pematang-Siantar, Gouvernement S. O. K. Waarde broeder, Ned.lndië. Je weet het blijde nieuws natuurlijk al! Frans zei me dat hij je een telegram had gestuurd. Ik zat eergisteren nog in grote spanning, maar nu kunnen we elkaar feliciteren, hoor. Mijn Henk is ook voor zijn eindexamen geslaagd, 't Is me een pak van 't hart, dat begrijp je. God heeft alles wèl gemaakt. Wat een veranderingen zal dat binnenkort geven! Frans gaat in September naar Leiden om voor Indisch ambtenaar te studeren, 't Zal voor Henk in 't begin een heel gemis zijn! De jongens gingen dagelijks met elkaar om, hè, ze fietsten samen naar school, ze studeerden altijd samen en ze sliepen in één kamer, 't Is wel jammer dat daar nu een eind aan komt. Henk voelt niet voor verdere studie. Vermoedelijk zal het me wel lukken hem in Rotterdam op een handelskantoor geplaatst te krijgen. Over Wim Hartens, je Vliswijkse beschermeling, kan ik je weinig nieuws schrijven. Hij is natuurlijk overgegaan naar de 6de klas van het Gym. De Rector is bijzonder tevreden over hem. Die jongen „doorwandelt” het Gymnasium, zei hij me laatst. Dat hij volgend jaar voor zijn eindexamen zal slagen is, menselijkerwijs gesproken, een uitgemaakte zaak. Hij studeert zó gemakkelijk .... 't gaat er bij hem allemaal in als gesneden koek! Z'n leraren lopen met hem
	Hoofdstuk 9. ♦ Drukke correspondentie



	weg! En z'n medescholieren mogen hem ook graag lijden— alleen zit het sommige van die stadsheertjes wel een beetje dwars dat ze in zo'n eenvoudigen dorpsjongen hun meerdere in aanleg moeten erkennen! „Alle wegen staan voor hem open," verzekerde de Rector me. Hij kan dominé, advokaat, dokter worden....
	en als hij nog verder doorgaat met z'n studie groeit er later een professor uit hem. Let op mijn woorden!" 'k Moest er in mezelf toch om lachen. Je moet weten dat z'n kornuiten hem vroeger, toen hij nog bij mij op schoolging, al de „prefesser" noemden! Stel je voor dat hij dat heus wórdt! Maar laat ik me niet te veel
	in toekomstmogelijkheden verdiepen .... er kan nog
	Zoveel gebeuren eer 't zover is. Bovendien is het zeer de vraag of hij zelf die richting uit wil! Toen hij onlangs bij ons op visite was liet hij duidelijk merken dat het Zendingswerk hem sterk aantrok! Bepaalde plannen scheen hij nog niet te hebben; 'k denk dat hij rustig wil afwachten tot hij afgestudeerd is en dat hij er vóór die tijd nog wel eens met jou over praten zal. Nu, jij zult er natuurlijk geen bezwaar tegen hebben, en ik zal hem evenmin tegenhouden. Ik kan 't me anders bijna niet indenken: Wim Hartens, zo'n echte Vliswijkse jongen, als zendeling naar de Oost! 'k Hoor de dorpsgenoten al zeggen: hoe is 't meugelijk, hoe is 't meugelijk! Heeft hij je er soms al over geschreven? Met Guus Hagesteyn wil het nog maar niets worden. 't Spijt me toch zo voor dien jongen!.... Hij heeft
	een goed hart, is flink, durft om zo te zeggen alles alleen kan hij zich maar niet onder een ander schikken. Altijd weer komt z'n hartstocht om de baas te spelen boven en dat maakt dat hij 't in geen enkele dienst lang kan uithouden.
	Een paar jaar geleden is hij een poosje in dienst ge-



	’t Is niets geworden. Guus matigde zich zelf het jachtrecht aan en schoot hazen en fazanten naar believen. Die mijnheer meende 't heus goed met hem,
	maar toen alle vermaningen niets hielpen zag hij zich genoodzaakt Guus z'n congé te geven.
	Daarna is hij een tijdlang bij boer Verwaard in betrekking geweest, voornamelijk als veeverkoper.
	Nu, handelsgeest had hij wel, maar hij lag al heel gauw overhoop met den zoon van den boer. Die keek hem te veel op de vingers en daar was Guus helemaal niet van gediend! Toen is hij nog een blauwe Maandag chauffeur geweest bij Hoolingk, ook een veehandelaar. Maar dat liep al heel gauw mis! 't Scheen wel dat hij
	geen auto op de weg
	vóór zich kon zien! Als Hoolingk met hem mee reed bestierf hij het bijna van angst! Dat moest natuurlijk verkeerd aflopen. Toen hij op een keer met een wagen vol schapen en geiten van de dijk af tuimelde (wonder boven wonder
	weest bij een heer uit Gouda, die hem voor jachtopziener wilde opleiden.
	Guus matigde zichzelf het jachtrecht aan en schoot hazen en fazanten naar believen.



	kwam hij er heelhuids af!) was de maat vol en kon hij naar huis gaan. Enige tijd geleden deelde hij mij mede dat hij van planwas als koloniaal naar Indië te gaan. ’k Heb hem aangeraden daarmee te wachten tot hij zijn militaire dienstplicht heeft vervuld. Dan weet hij tenminste wat soldatenleven is! Hij liet duidelijk merken dat hij héél graag naar de Oost wi1.... „als 't niet
	als militair is, dan als wat anders,” zei hij resoluut!
	„Uw neef Frans heeft beloofd dat hij me helpen zal!” Toen ik het er later met Frans over had gaf deze grif toe dat hij vroeger, als jongen al, Guus beloofd had zijn best voor hem te zullen doen om hem aan een
	werkkring in Indië te helpen. Hij zou ’t nog eens aan z'n vader schrijven, voegde hij er aan toe. ’k Weet niet of hij dat al gedaan heeft; daarom begin ik er nu zelf over. Wat denk je er van? 'k Heb mezelf al afgevraagd: zou dit soms Gods weg kunnen zijn? De jongen wil zó graag de wereld in, Holland schijnt voor hem te kleinte zijn! Als hij eens in Indië aan de slag kon komen .... mogelijk onder jouw toezicht? ... Misschien groeit er dan een flinke, degelijke man uit hem .... als 't God belieft!....
	Amersfoort, 18 Juli 19 ♦. ♦ ♦ Aan den Heer F. Haarse, Student te Leiden. Mijnheer Frans, Toe zeg, als u wilt, schrijf dan nog eens aan uw Pa! Ik wil toch zo graag weg. 'k Ben nu al anderhalf jaar in dienst. In 't begin vond ik het wel aardig bij de huzaren. Je weet, ik kon vroeger al goed paardrijden, dus dat hoefden ze mij niet te leren. Maar al dat gecommandeer is me danig gaan vervelen, ’t Minste wat



	Toe zeg, probeer nu eens gauw of je een plaatsje in Indië voor mij kunt krijgen, ’k Beloof je dat ik hard Zal werken, net zo lang tot ik een eigen plantage heb. Misschien word ik dan wel een rijke mijnheer, net als je Pa. En als Wim dan dominé is, stuur ik hem een boel geld voor de armen, en Bas en Aart en Klaas krijgen dan een boerderij van me want ik vergeet vast niet dat we vrienden zijn geweest. Gaat u al gauw naar Indië terug? Wat zou het leuk zijn als we daar dicht bij elkaar kwamen te wonen. Wilt u de groeten aan uw Pa doen als u hem schrijft. En als u Wim soms in Leiden ziet doe hem dan ook de groeten. Of zou hij me niet meer willen kennen ? Hoogachtend, Guus Hagesteyn, Ie Regiment Huzaren, Amersfoort. * * * Leiden, 12 November 19 ...
	Beste Guus,
	Wat schrok ik toen ik je brief van 18 Juli j.l. opendeed! „Mijnheer Frans" zag ik er boven staan! Sinds wanneer ben je me zo deftig gaan vinden, zeg ? 'k Heb veel liever dat je me gewoon Frans blijft noemen .... 'k ben onze Indianentijd heus nog niet vergeten,
	‘) Straf.
	s) Strafcel.
	je tegensputtert heb je een douw *) te pakken, ’k Heb al verscheidene daagjes inde petoet2) gezeten! Die kapitein van mij doet niets dan brommen; ik kan geen goed meer bij hem doen. Gelukkig overeen half jaar is mijn tijd om! ’k Ben meester Haarse erg dankbaar dat hij mij heeft afgeraden als vrijwilliger te tekenen, ’k Zou ’t vast geen zes jaar in dienst hebben kunnen uithouden!



	ook dat ritje te paard niet, waar jij net op tijd een eind aan maakte! Maar nu ter zake. 'k Heb na ontvangst van je brief dadelijk aan Pa geschreven, want ik weet dat hij je graag wil helpen. Alleen, Guus, denk toch vooral niet dat Indië een vrijgevochten land is, waar je doen en laten kunt wat je wilt. Er zijn daar ook bazen èn knechten, hoor! Indië is een mooi land en er is prachtig werk te doen, maar verwacht niet dat iedereen voor jou uit de weg zal gaan! Je moet ook daar weten, waar je plaats is, anders . ...!
	Dit zijn enkele welgemeende raadgevingen die je eerst nog eens goed moet overdenken voordat je. ♦.. ja, nu moet ik met m'n nieuws voor de dag komen: Pa schreef me dat een vriend van hem, mijnheer Brieger, binnenkort een nieuwe plantage wil laten aanleggen inde buurt van Silaudjawa, dat is ongeveer 100 km. ten Oosten van Bangoen Raja (waar Pa z'n plantage heeft). Op zo'n afstand beschouw je elkaar op Sumatra nog als „buren"!
	Twee van Pa's opzichters gaan tijdelijk in dienst van Mijnheer Brieger over. Hij moet echter minstens drie employé's hebben en die derde man zou jij kunnen zijn!
	Denk niet dat het een makkelijk baantje is! Je komt midden inde wildernis te zitten! Er zit in die streek nog aardig wat wild, dus jagen kan je naar hartelust.
	Maar verder is er weinig afleiding. Zo nu en dan eens een uitstapje (te paard meestal) naar een plantage „inde buurt", daarmee is alles gezegd. Pa schreef ook dat je eerst een half jaar op zijn eigen plantage mag komen werken om „het klappen van de zweep" te leren.



	Nu zeg, denk er nog eens goed over na. Zodra je uit dienst komt, spreken we elkaar wel nader. Als je plan onveranderd blijft zal ik je natuurlijk helpen bij het regelen van de reis. Ingesloten vind je een briefje van onzen vriend Wim. Die had z’n oud-opperhoofd ook nog wat te schrijven, zei hij. Je moet weten: Wim en ik wonen dicht bij elkaar, we zien en spreken elkaar bijna dagelijks.
	Nu, tot ziens dan,
	Met hartelijke groeten
	Frans Haarse.
	Guus' hand beefde van blijdschap toen hij de brief had uitgelezen. Haastig maakte hij het smal-opgevouwen briefje van Wim open. Wat zou die schrijven ?
	Beste Guus,
	Dacht je heus dat ik je niet meer zou kennen? Wat een lelijke gedachte, jö! Vrienden vergeten elkaar toch zo gemakkelijk niet! Vrienden mogen elkaar ook wel eens aan de mouw trekken, vin-je niet? Dat deed jij vroeger immers óók, als ik „schots en scheef" op m'n paard zat. Weet je 't nog? Of ik nu jou dan aan je jasje wil trekken? Ja Guus. Hierom: Frans heeft me je brief van Juli laten lezen en 'k weet ook wat hij je geantwoord heeft. Er stonden
	Of ik daar ook inde buurt kom wonen ? Die kans is maar héél klein, hoor. Als Bestuursambtenaar moet je afwachten waar je geplaatst wordt. Dat kan op Sumatra's Oostkust, maar evengoed op Nieuw-Guinea zijn! 't Lijkt me méér waarschijnlijk dat je op Silaudjawa wel eens een anderen kameraad zult.... o, daar „versorak" ik me bijna!



	immers geen geheimen in. Als God wil zal je dus binnenkort je wens in vervulling zien gaan. 'k Hoef je natuurlijk nu nog niet te bedanken voor al dat geld dat je me later hoopt toe te zenden voor de armen Guus, Guus, 'k vond 't toch leuk dat je dat schreef. Maar weet je wat ik toen meteen dacht? O, wat een grote plannen, en wat een goede voornemens en wat een boel durf!.... of dat verkeerd was? Neen, Guus, tenminste .... nu moet ik je toch eerst 'ns even wat vragen. Weet je nog wat Meester ons zei, die laatste ochtend op school ?Nu scheiden zich onze wegen .... voor ieder van jullie staan twéé wegen open.... kiest de veiligste, jongens!.... achter Jezus aan. Als Hij je de weg wijst, kom je nooit verkeerd uit!.... Gemakkelijk is die weg niet altijd; je zult vaak inde verleiding komen om een zijpaadje in te slaan ... . maar dan raak je steeds verder van Jezus af!.... Toe Guus, denk daar óók nog eens aan! Of ik dan vind, dat je niet naar Indië moet gaan? Nee, nee, dat zeg ik niet, hoor. 't Kan zijn dat God ook jouw weg naar Indië leidt.... evenals —de
	mijne!
	ja Guus, dat is nu het geheim waar Frans in zijn brief op zinspeelt: ik hoop ook naar Indië te gaan! Als zendeling. Overeen paar jaar pas, want ik moet eerst afstuderen. Er is natuurlijk heel wat gesproken en geschreven, en gebeden, eer ik m'n besluit genomen had.
	Maar nu staat het vast.
	Vrij zeker kan ik in Goenoengmoeda geplaatst worden.
	Als jij dus naar Silaudjawa gaat, wonen we volgens Indische begrippen niet ver van elkaar en kunnen we van tijd tot tijd eens gezellig bij elkaar komen „buurten." Voor jij weggaat kom je toch zeker nog wel even afscheid nemen ? Of wil je met den aanstaanden



	dominé niets meer te maken hebben ? .... Eigenlijk moest ik deze zin maar gauw doorstrepen, want dit is nu van mij een lelijke gedachte, hè! Tot ziens, bij leven en welzijn
	Je vriend Wim.
	* * *
	Aan boord s.s. Goentoer.
	20 April 19 ....
	Geachte Meester,
	We zijn nu inde Rode Zee; de reis begint dus al aardig op te schieten .....
	’k Ben toch zo blij dat ik deze betrekking heb gekregen! U en Mijnheer Haarse zal ik altijd dankbaar blijven .... 'k Beloof u dat ik flink m'n best zal doen.
	Ik wil vooruitkomen!
	'k Zal ze daar in Indië eens laten zien wat een Hol-
	landse jongen kan ....
	Meester Haarse zuchtte diep toen hij 't las. Guus, Guus ....! En hij dacht aan het Schrift-
	woord: Wat baat het een mens zo hij de hele wereld gewon en leed schade aan zijn ziel!....
	7 Guus de durfal.



	„Sidin! Hallo Sidin!"
	„Saja, toean!" „Bawa koppi!Ajo, eh .... gauw een beetje!" „Hela, Hiemers! Van Baalde! Zijn jullie al wakker?
	Zeg 'ns, wat is „gauw" ook weer in ’t Maleis?" „Kerel, hou je kwebbel toch!" „Schop niet zo'n herrie, man!” klonk het nijdig terug. „Nee, zo is het niét!" lachte Guus monter. „Maar wakker zijn jullie tenminste wél! 't Is tijd, hoor!" waarschuwde hij dan nog eens nadrukkelijk. Vrolijk fluitend slofte Guus op z'n klepperende sandalen naar de open voorgalerij, waar hij zich languit ineen van de drie rieten wipstoelen liet neervallen. 't Krakend geluid van de vloerplanken inde slaapkamer, een bars gegrom, een langgerekte geeuw waren evenzoveel tekenen dat zijn waarschuwing door de beide collega's ter harte was genomen. Enige ogenblikken later kwamen ook zij op hun muilen de voorgalerij binnenstrompelen. „Moge!" „Mórge!" „Mogè!" klonk het in drie verschillende toonaarden.
	Van Baalde liet zich met een slaperig gezicht inde lege stoel naast Guus neerploffen; Hiemers ging boven op de houten balustrade zitten en begon onmiddellijk een cigaret te rollen. Dat was altijd z'n eerste werk 's ochtends na het opstaan.
	Guus ving handig het hem toegeworpen blauwe pakje shagtabak en volgde aanstonds het voorbeeld van zijn collega.
	*) Breng koffie. In Indië wordt door velen direct na het opstaan koffie gedronken.
	Hoofdstuk 10. ♦ In het oerwoud.



	„Zeg, komt die koffie nog?” vroeg Van Baalde grommend. „Sidin! Sidin!” brulde Guus nog harder dan zo-even. „Bawa koppi!”
	„Saja, toeaan!”
	In gouden glans verrees de zon boven de Oosterkim. De nieuwe dag was aangebroken. Vanuit de voorgalerij van het huis op de heuvel had men een schitterend, wijd uitzicht op het groen-glanzende boslandschap van Sumatra's geweldige laagvlakte, die zich naar ’t Oosten tot in het oneindige scheen voort te zetten. Een fris ochtendbriesje, dat van de berghellingen in 't Zuiden neerstreek, joeg de grijze nevels boven de
	De eerste minuten werd er niet gesproken.



	lage landen in lange slierten uiteen, en deed de mannen in hun dunne pyama's grillend huiveren. De eerste minuten werd er niet gesproken. Zwijgend genoot ieder op zijn manier van het heerlijke vroegmorgenkwartier. Hiemers en Van Baalde, beiden al meer dan tien
	jaar in Indië, genoten zichtbaar ’t meest van de geurige warme koffie, die Sidin zo juist had gebracht. Guus Hagesteyn, die ’t Indische natuurleven pas sinds een jaar meemaakte, vond iedere nieuwe dag in de tropen weer een nieuwe openbaring van heerlijke beloften.
	O zeker, ook in Holland had hij dikwijls de zon zien
	opkomen, ’s zomers even goed als ’s winters. Maar daar had ’t nooit veel indruk op hem gemaakt. Was het ginds een minder majestueus schouwspel dan hier? .... Of was hij toen te jong geweest om er
	oog voor te hebben ? .... „Toen ik nog ,zo’n broekie’ in Holland was ....’’ placht hij nu te zeggen als hij met z’n collega’s over „vroeger" sprak. Wat leek alles, wat je in Holland had meegemaakt, lang geleden gebeurd te zijn zodra je in Indië voet aan wal had gezet! „Dat komt door die wekenlange bootreis over zeeën en oceanen!" legde Hiemers hem uit. „Maareh" had hij er meteen waarschuwend op laten volgen, „verbeel je voorlopig nog maar niets .... zolang je
	je eerste pikol rijst in dit zweetland niet gegeten hebt, kan je nergens over meepraten!" Zijn woorden waren vergezeld gegaan vaneen veelzeggende blik, waar Guus de betekenis best van begreep: als je geen beschermeling van Mijnheer Haarse was zouden we zo’n broekie als jij bent wel gauw mores leren .... En met Indische mores, valt heus niet te spotten! Guus had 't rustig langs zich heen laten gaan. De eerste tijd had hij ook weinig gezegd, overwel-



	om dat.... ’t flitste soms in snelle opeenvolging door zijn gedachten: de schooljaren in ’t stille dorpje aan de IJsel, *... het Indianengedoe van de „club” . ♦.. z'n jachtopzienerstijd ... ♦ het ongeluk met die ouwe kaduke auto ... . het ruwe soldatenleven .... hij moest er in zich zelf om lachen; wat was dat alles toch eigenlijk onbetekenend geweest, toén was je er vol van, toén dacht je dat de hele wereld er mee gemoeid was! Nu, nu pas had hij het leven zien opengaan,.... het grote, échte Leven, vol rijke beloften voor wie durf had! En durf had hij .... niet zo'n beetje 00k,... als jongen immers al .... z’n kameraden wisten ’t .... meester wist ’t.... iedereen in ’t dorp wist 't.... Een stem in z'n binnenste fluisterde zachtjes: zie je wel, je was een flinke jongen, maar ze deden 't net voorkomen of je ’k weet niet wat voor wildeman was, waar 't later verkeerd mee moest aflopen!.... zoals meester Haarse altijd met z’n vermaningen ....! Maar een andere stem kwam daar dan toch nog tegenop: nee, nee, zó was ’t niet.... 't ging om wat anders!.... wees eerlijk .... denk maar 'ns aan wat Meester die laatste ochtend op school vertelde .... én aan wat Mijnheer Haarse zei voor zijn vertrek naar
	Holland, een half jaar geleden .... Ja, dat laatste gesprek ....! Gedurende de zes maanden die Guus op Bangoen
	digd als hij zich voelde door al ’t nieuwe en ’t vreemde dat zijn geest te verwerken kreeg. Soms leek het hem of alles maar een dróóm was! Langzaam aan was 't hem duidelijk geworden dat hij overgeplant was ineen geheel andere wereld dan waarin hij tot nu toe had verkeerd. Alles wat achter hem lag, och, dat was de kindertijd geweest!.... hij kon zich al haast niet meer indenken dat hij zich vroeger zo druk had gemaakt om dit en



	Raja had doorgebracht was er niets bijzonders voorgevallen. Hij had 't er best naar zijn zin gehad. Geen wonder Mijnheer Haarse had hem meer als logé dan als employé beschouwd! En een betere leermeester had hij zeker niet kunnen treffen. In heel korte tijd had hij ’t „klappen van de zweep" geleerd! Doch kort voordat Guus naar Silaudjawa zou vertrekken was mijnheer Haarse plotseling ziek geworden, ernstig ziek. Gelukkig was hij na enige weken weer op de been gekomen, maarde dokter had hem nadrukkelijk gezegd dat hij zo spoedig mogelijk naar Holland moest gaan, wilde hij niet opnieuw instorten. Of hij later ooit weer naar Indië zou kunnen terugkeren ? Op die vraag was de dokter het antwoord schuldig gebleven I Mijnheer Haarse had toen een lang onderhoud met Guus gehad. „Misschien wordt dit een afscheid voor goed, jongen!" had hij met bewogen stem gezegd. „Mijn weg voert van jou af, terwijl ik nog zo kort geleden jou naar mij heb toegehaald. Maar Gods wegen zijn altijd wijs en goed, al zien wij 't in onze kortzichtigheid dikwijls niet in.
	’k Had zo gehoopt jou nog jaren tot steun te kunnen zijn, en ook mijn tweede beschermeling hier aan 't werk te mogen zien gaan. Je weet, als God wil, komt Wim Hartens volgend jaar naar Goenoengmoeda. En nu zal ik je een bekentenis doen! Jullie twee hebben allebei een plaatsje in mijn hart veroverd! Frans heeft me inde loop van de jaren zóveel van z'n kameraden verteld en geschreven, dat ik van jullie ben gaan houden. En jou, Guus, heb ik 't meest als mijn zorgenkind beschouwd! 'k Zal je ronduit zeggen waarom. Je weet immers wel dat Jezus eens tot Zijn



	Mijnheers woorden hadden indruk op Guus gemaakt. Hij wist ’t wel: dat was de rechte weg. Op die weg ging Jezus vooraan,.... hoefde je zelf alleen maarte
	volgen .... 't Leek zo makkelijk en eenvoudig, maar je moest beginnen met jezelf óver te geven, jezelf te verloochenen!....
	En dat!
	't Beviel Guus best op Silaudjawa. Bij Mijnheer Haarse had hij geleerd hoe er op een plantage gewerkt wordt en hoe je met Inlanders en Chinezen moest omgaan. Hier, op Silaudjawa, was ’t werk natuurlijk weer enigszins anders. De plantage moest als het ware nog op het oerwoud veroverd worden. Inspannend, maar tevens interessant werk was dat, waar heel wat bij kwam kijken. Met z’n beide collega’s kon Guus ’t al heel gauw uitstekend vinden.
	Eerst had het daar weinig van weg gehad! Hiemers (die, als oudste, op Silaudjawa de scepter voerde en later administrateur van deze plantage zon
	discipelen zeide: Die gezond zijn hebben den Medicijnmeester niet van node, maar die ziek zijn!.... Welnu, Wim wéét de weg naar den groten Medicijnmeester al, maar jij, Guus, weet nog niet eens dat je ook tot de zieken behoort, die Hem van node hebben! Je waant jezelf nog te stérk, jongen. En toch zonder Hém kan je niets doen! Al kom je vooruit inde wereld, al zou je rijk en aanzienlijk worden, och, als ’t op eigen kracht berust is 't tenslotte allemaal waardeloos. Alleen wie op Hem vertrouwt, op Hem alleen, ziet zich omringd van Zijn weldadigheên. Dié kant moet je uit, jongen, zal ’t goed met je worden!....”



	worden) had er in 't begin weinig voor gevoeld met zo'n broekie uit Holland, zo’n versen „baar" J), opgescheept te worden. Hoe ter wereld kon hij daar nu iets mee beginnen! Maar ja, hij moest er wel in berusten, Mijnheer Haarse had het nu eenmaal zo geregeld. Van Baalde was het gloeiend met hem eens geweest dat ze dien bleken melkmuil dan maar 'ns flink moesten aanpakken om hem zo gauw mogelijk op de „vereiste temperatuur" te brengen! Niet al te hardhandig uiteraard, want eh 't ventje scheen een heel erg wit voetje bij Mijnheer Haarse te hebben, en al was die nu naar Holland vertrokken, je kon toch nooit weten!.... Maar zo'n Hollandse langslaper moét wel eens gewekt worden door z'n veldbed ondersteboven te keren, met inhoud en a1!.... En voor zo'n pap-eter is 't wel eens goed als hij wat warms inde mond krijgt!.... een behoorlijke portie fijngehakte sambal2), listig tussen de groenten en de andere toespijzen van de rijsttafel verstopt, is daar het aangewezen middel voor .... een flinke hap in dat lekkers en je krijgt het gevoel of er vlammen uit je keel slaan!.... anders gezegd: of je een compleet speldenkussen hebt ingeslikt!.... En zo’n vaderlandse geitenjager krijgt natuurlijk de stuipen op het lijf als hij, uit z’n slaapkamer komend, inde voorgalerij een krokodil met opengesperde muil ziet liggen, niet wetend dat het een geschoten beestje is, door z’n vrienden daar voorzichtig neergelegd! En als zo iemand in ’t begin nog angstig kijkt naar de tjitjaks 3), die in alle Indische huizen aan plafonds *) Pas-aangekomene. Afkorting van ’t Maleise woord: orang baroe. *) Spaanse peper. *) Hagedissen.



	Maar Guus Hagesteyns bed was nóóit omgekieperd, omdat hij, van jongsaf aan vroeg opstaan gewend, z'n collega's altijd vóór was geweest! En als zij zelf wel eens moeite hadden om van de horizontale tot de ver-
	ticale lijn over te gaan, was Guus onmiddellijk bereid hen met een kan water een handje te helpen! En de grote hap sambal, die voor Guus bestemd was geweest, had hij handig en vlug onder een groenteblaadje op Van Baaldes bord gedeponeerd, zodat deze midden onder de maaltijd, met een vuurrood gezicht, hoestend en proestend, de kamer was uitgerend! Met drie liter vloeistof had hij de brand in zijn keel eindelijk
	weten te blussen!
	Tjitjaks had Guus direct leuke diertjes gevonden, die hij graag inde hand nam, zoals hij dat vroeger met hagedisjes placht te doen, om ze dan inde hals van z'n buurman te laten overspringen. Hiemers en Van Baalde hadden spoedig moeten erkennen dat ze met dézen „baar” moesten oppassen om zelf niet in 't ootje genomen te worden. En toen dat eenmaal vaststond hadden ze hem gulweg de vriendenhand toegestoken ....
	Ruim een half jaar al deelden ze lief en leed in het
	oerwoud.
	Het lief dat was de harde, stoere arbeid, waar ze
	zich met hart en ziel aan overgaven,.... dat was het
	heerlijke, gezonde buitenleven ineen weelderige na-
	tuur.
	Maar er behoorde ook nog iets anders toe! Als het werk het toeliet werd wel eens een uitstapje
	en wanden te vinden zijn (de diertjes doen niemand kwaad, zijn integendeel als muskietenverdelgers zeer nuttig) komt het wel eens net zó uit dat zo'n beestje precies in z'n hals valt.... och, 't voelt alleen maar koud en griezelig aan!....



	naar Medan gemaakt, of een bezoek gebracht aan collega-planters op een naburige onderneming en deze kwamen op hun beurt ook wel eens op Silaudjawa binnenvallen. Dan was het een zogenaamd „gezellig" avondje, waarop zwaar geboomd, en flink gedronken, en tot diep inde nacht gekaart werd. In 't begin had Guus daar niet aan mee willen doen. Hij kénde trouwens geen enkel kaartspel. Maar 't „voor spek en bonen" er bij zitten beviel hem toch ook niét. En zo was hij al gauw belangstellend gaan toekijken, had hij zich de „knepen" van 't spel laten uitleggen, van 't een was 't ander gekomen, 't duurde niet lang of Guus kreeg óók een spel kaarten in handen .... och, eigenlijk was ’t toch maar een onschuldig tijdververdrijf, hè!.... wat moest je anders zo'n hele avond uitvoeren!.... Natuurlijk mocht de inzet niet te hoog zijn .... dan deed je 't niet meer voor 't spél alleen!.... 't Was net als met drinken .... een glas bier, twee glazen bier.... wat stak daar nu voor kwaad in .... daar werd je toch niet dronken van .... ? je moest maat weten te houden!.... Z'n collega's waren 't met die redenering volkomen eens. Maathouden, dat was in Indië 't geheim van alles. Scherpslijpers kon je inde rimboe niet gebruiken. „Geef ieder ’t zijne en zorg dat je zelf voldoende overhoudt!" was Hiemers’ lijfspreuk. Met de godsdienst was 't immers nét zo! Je had in Indië Christenen, Mohammedanen, heidenen, Boeddhisten en wat nog meer. Stel je voor dat ieder van die groepen nu eens strak en stijf op zijn eigen standpunt bleef staan! Dan had je toch zeker geen léven meer!?



	breder van opvatting zijn dan in Holland .... waar bleef anders de verdraagzaamheid ? .... Van Baalde verklaarde ronduit dat het inde Oost voor een gewoon mens te warm was om zich drukte maken over „godsdienst”. Dat moest je maar aan de zendelingen overlaten. Die verdienden daar weer hun broodje mee! Een tabaksplanter had heus wel wat anders te doen!.... Guus kwam hoe langer hoe meer tot de overtuiging dat er veel waars school inde redeneringen van zijn collega's. Zij spraken immers uit ervaring! O, er waren nog wel ogenblikken waarin hij een stem in zijn binnenste zacht-verwijtend hoorde waarschuwen .... en hij dacht ook nog wel eens aan meesters toespraak en aan Mijnheer Haarse's afscheidswoord .... diep in zijn hart lag nog een zaadje in goede aarde .... maar 't kreeg geen gelegenheid om te ontkiemen .... de doornen en distelen groeiden zó welig .... Dat was het Lééd van de rimboe.
	Hij, Hiemers, was óók Christelijk. Hij beroemde zich er zelfs op dat hij nóóit vloekte! Maar daarom hoefde je toch niet met je godsdienst te kóóp te lopen en anderen er mee te hinderen!.... In Indië moest je



	„Je herinnert je mijnheer Kostenaars zeker nog wel, Hagesteyn?” vroeg Van Baalde op een trieste Septembermiddag aan zijn collega. „Die van 't voorjaar bij ons op bezoek is geweest.” Guus knikte. „Je bedoelt dien driehonderdponder van Koealoe-Basa, die bijna door z’n paard zakte, toen hij ” „Hé! Hé, man!” maande de ander verschrikt. „Stel je voor dat hij 't hoorde! Kerel, mensen, hij schold je in twaalf talen de huid vol! 't Is geen collega van je!... hij is administrateur!.... Toean Besar!1). Weet je
	nog steeds niet dat zulke hoge omes door gewone schepsels als jij en ik amper aangekeken mogen worden ? Tjonge, wat moet jij nog een boel leren!....” „Best, best hoor!” stemde Guus lachend toe. „Maareh, waar wilde je 't nu eigenlijk over hébben ?” 'k Zal 't je haarfijn vertellen,” beloofde Van Baalde. „Kijk, de kwestie is deze: die Kostenaars is tóch
	geen kwaaie baas, als je maar met hem weet om te gaan! En nu heb ik gehoord dat zijn eerste employé bij hem vandaan gaat. Snap je 't al een beetje? Dat kon wel eens wat voor mij zijn. Je weet nooit hoe een koe een haas vangt. Hij moet iemand hebben met durf in z'n body, want 't is daar een lastige „hoek”, waar hij zit. Nou, wat dat aangaat jij bent niet bang aangelegd, maar ik óók niet! Jou vindt hij in ieder geval toch te jong, dus concurrentie doe je me niet aan. Anders zou ik 't je ook niet verteld hebben!. ...” es grote heer.
	Hoofdstuk 11. Een tochtje door de Rimboe.



	„Zó! Hartelijk!" gromde Guus. De ander ging daar niet eens op in. ,/k Ben van plan eens met hem te gaan praten .. .. heb je zin om mee te gaan? De regentijd is nog maar net begonnen. In October kan 't niet meer. 'k Zou zeggen als we morgen eens ...." „Hoe ver is 't zowat?" wou Guus wel graag weten. ,/k Denk een 80 a 90 kilometer. Dwars door het land. Te paard doen we 't gemakkelijk in anderhalve dag. De eerste avond kunnen we in Natar overnachten,
	bij het kamponghoofd. We nemen natuurlijk onze eigen veldbedden mee. 't Is heus een interessant tochtje!
	Er zit die kant uit nog aardig wat wild .... 't is ook
	mogelijk dat we geen kip zien, maareh zeker is zeker, we zullen zorgen dat wede ,spuit' bij de hand hebben! Nu —?"
	Guus' ogen glinsterden. „Graag!" zei hij -zonder aarzelen.
	De zon was nog maar nauwelijks boven de horizon verschenen toen de beide vrienden de volgende morgen te paard stegen. Een achttal koelies van de onderneming waren een uur tevoren met de, in blikken en hoezen verpakte barang *) op stap gegaan. Als men een tochtje door de rimboe gaat maken moet natuurlijk van alles en nog wat worden meegenomen. Veldbedden, dekens, kleren, lampen, petroleum, potten en pannen, borden, kommen, glazen, rijst, groenten, gedroogde vis, koffie, melk, suiker enz. enz. Hotels zijn er in het binnenland niet!
	't Kan gebeuren dat je ineen primitief kampong-
	l) Bagage.



	huis, dat alleen maar uit vier wanden, een vloer en een dak bestaat, moet overnachten. Samen is dat toch een huis, zal je zeggen .... ja, maar 't alang-alangdak van zo'n „huis” vertoont soms zulke bedenkelijke openingen dat je inde regentijd grote kans loopt midden inde nacht dooreen douche-bad in je slaap gestoord te worden! En de planken van de vloer liggen dikwijls erg los! Je hoeft heus niet raar op te kijken als plotseling een van de poten van je veldbed een eindje omlaag zakt! Wel, dan lig je wat dichter bij de vloer, daar kan je toch óók slapen! denk je misschien. Ja, dat zou kunnen, als 't eh .... in vele van die „hui-
	zen” niet krioelde van mieren, duizendpoten, kakkerlakken, schorpioenen, muizen en dergelijk kleinvee meer!
	Dat klinkt allemaal erg afschrikwekkend, maar wie een beetje aan het rimboeleven gewend is weet natuurlijk z'n maatregelen te treffen en zo iemand kan ook wel wat verdragen! Jonge heertjes, die bang zijn voor een paar vuile handen, kunnen beter op een eindje afstand van de Indische binnenlanden blijven. Of zou juist voor
	dat soort „Batavieren” een poosje dolen inde rimboe wel eens goed zijn ? .... Van Baalde en Hagesteyn reden een tijdlang zwijgend naast elkaar voort.
	Guus vond het ritje-te-paard in het vroege morgenuur heerlijk.
	't Was nu nog lekker fris buiten. Maar je wist: straks, overeen uur al, zou 't weer warm worden. In Indië hoef je niet eerst een kwartiertje naar de lucht te kijken om te kunnen voorspellen dat het een zomerse dag zal worden!
	Eer 't middag was zou de tropische hittewalm be-
	l) Bundels gedroogd gras.



	Veel bijzonders viel er 't eerste uur niet te beleven. Zo nu en dan schoot een grote hagedis schichtig weg tussen het struikgewas. Enkele malen bleven de paarden verschrikt stilstaan: dan kronkelde er een zwart en geel gevlekte slang, die onder de rottende bladermassa's op prooi had liggen loeren, plotseling dwars over de weg. Voor de beide ruiters was dat echter iets zo gewoons dat ze er nauwelijks aandacht aan schonken. De weg leidde van 't lage heuvelland naar een uitgestrekt bos. Tegen de middag pas zouden ze daar doorheen kunnen zijn. Maar dan kwam nog het zwaarste stuk van de reis: een paar uur dooreen boomloze vlakte waar alleen maar alang-alang groeide. Ze zouden daar ook een paar kali's *) moeten oversteken. Breed waren die wel niet, maar als ze bandjirden konden ze geducht te keer gaan.
	Morgen zou 't nog gekker zijn, vertelde Van Baalde. De plantage van Kostenaars lag aan de Oostzijde van de Koealoerivier. Dat was een kwaaie, hoor. Enfin, Kostenaars had aan de Westkant een aardig bivakje laten bouwen. Als de Koealoe 't te bont maakte konden ze daar zo lang hun tenten opslaan!....
	Ze reden nu door het oerwoud.
	Guus lette voortdurend scherp op, vooral als z'n paard de oren spitste. Zouden ze nog wild te zien krijgen ?
	*) rivieren.
	nauwd-drukkend over het land hangen. Soms kon 't net zijn of de vochtig-warme lucht vloeibaar was! Gelukkig bracht de avond altijd enige verkoeling, en 's nachts kon het wel eens bepaald kil zijn. Maar 't mooiste, 't heerlijkste deel van de dag was toch altijd de vroege morgenstond. En als je dan, zoals Guus nu, fijn te paard zat, en niets hoefde te doen dan rond te kijken! ....



	Met het geweer over de rug en een revolver inde koppelriem om zijn middel voelde hij niet de minste angst. „Wat een fijn leventje had hij toch!" flitste het in hem op. Als hij in Holland was gebleven zou hij nu misschien met een stelletje koeien op de Goudse markt hebben gestaan! Zo was ’t met Klaas en Aart immers ook gegaan .... Goocheme Bas was turfboer geworden!... Hij, Guus, had ’t dan toch maar verder geschopt!... En nu hij een beetje in 't Leven rondgekeken had wist hij allang wat hem te doen stond. Hij wilde .... en hij k0n.... hogerop!.... Zou dat baantje bij Mijnheer Kostenaars soms iets voor hèm zijn? Van Baalde dacht wel dat hij niet meetelde, maar wacht maar!.... Als Kostenaars inderdaad iemand wilde hebben met een flinke dosis durf!.... N0u!.... Trouwens, hij had nog méér pijlen op zijn boog! Frans mocht hem graag .... overeen paar jaar zou er wel een nieuwe administrateur op Bangoen Raja moeten komen .... dan wist hij ook weer zoveel meer dan nu, hè .... ’t zou al raar moeten lopen als hij dan niet.... Opeens dacht hij aan Wim. Die was nu Zendeling. Twee maanden geleden had hij een brief van hem gekregen uit Goenoengmoeda. ’t Beviel hem daar best, schreef hij. Och .... ieder z'n smaak, hè!.... Wim had zijn doel bereikt.... hogerop kon hij niet! Met Frans was ’t anders gesteld. Die zat nu ergens op Celebes als Bestuursambtenaar. Controleur was zijn titel. Later zou hij Assistent-Resident worden .... en wie weet, nog later misschien wel Resident of Gouverneur!.... En zo was dus ieder zijn eigen weg gegaan, achter nee, nee, daar nu maar niet aan denken! Meester Haarse had het heus wel goed bedoeld, maareh ....



	„Zeg, heb je al iets naders gehoord van dien vriend van jou?" vroeg Van Baalde opeens. „Die zou ons immers eerstdaags komen opzoeken? Wat is dat eigenlijk voor een type? Toch nietzo’nouderwetse dominé met een lange baard en een hoge hoed op, die ons ’ns even
	op onze verregaande tekortkomingen wil komen wijzen ? Dan blijf ik een
	eindje uit de buurt, hoor! Zoek jij 't alleen maar met hem uit!....” Guus trachtte zo onverschillig mogelijk te antwoorden. „Weet ik, wat voor type 't is ? 'k Heb hem in zoveel jaren niet gezien! Vroeger was 't een geschikte jongen... helemaal geen saaie Tinus! Maar of hij nu anders is geworden ? .... 'k Denk niet dat hij van plan is ons de les te komen lezen. In z’n brief liet hij daar niets van merken. Enfin, we zullen wel zien, hè!...
	't Onderwerp was hiermede afgehandeld. „Zeg, een ander praatje," begon Guus toen meteen, „zouden er hier nog olifanten zitten?"
	8 Guus de durfal.
	Tussen het wuivend gebladerte vaneen der bomen zag hij de loerende ogen vaneen geweldige orang-oetan op zich gericht.



	„Ja, wie weet!" lachte z'n metgezel. „Kalm laten zitten, hè! Die dieren doen je niks, als je ze niet voor de voeten gaat lopen, 't Beste is, om een straatje om te gaan als je ze tegenkomt!" Maar hoe Guus ook keek, er kwam geen enkele dikzak opdagen. Plotseling hield Van Baalde met een ruk aan de teugel z'n paard in. „Wat is er?" vroeg Guus verwonderd. Van Baalde zei niets, tuurde alleen maar scherp onderzoekend rond. Niet ver van hem vandaan klonk een dof, rochelend gebrom.
	„O, daar!" fluisterde hij heel zachtjes. Guus keek inde aangeduide richting en schrok toch even. Tussen het wuivend gebladerte vaneen der bomen zag hij de loerende ogen vaneen geweldige orangoetan op zich gericht. Het dreigende gegrom werd sterker. Duidelijk konden ze het boze flikkeren van de ogen zien. De volle, donkere baard om het brede gezicht verhoogde nog het angstaanjagend voorkomen van den „bosmens". ’t Scheen wel of het dier de krachten mat. Wat voerden die twee wezens-te-paard in hun schild ? Hadden ze 't op hem gemunt ? Waarom verroerden ze dan geen vin? „De Orang" trok een gezicht of hij zeggen wou: ik zal de wijste maar zijn en voor jullie uit de weg gaan! Z'n lange armen grepen een hoger liggende tak, waaraan hij zich grommend optrok. Nog eenmaal wierp hij, in z'n volle lengte opgericht, een nijdige blik naar de verstoorders van zijn rust. Toen vond hij 't blijkbaar welletjes. Rustig wandelde hij naar 't eind van de tak; juist toen deze begon door te buigen, slingerde hij zich lenig over naar een tak vaneen andere boom. Enige ogenblikken later was hij uit het gezicht verdwenen.



	Guus was nog nauwelijks van zijn verbazing bekomen. „Dat heerschap keek verre van vriendelijk, zeg! Als hij nu eens op ons af gekomen was ?....” De ander grijnsde. „Als hij je bij je kladden had genomen, was er niet veel héél aan je gebleven, dat kan ik je verzekeren! Die knapen zijn ontzettend sterk. Zelfs voor een tijger gaan ze niet op de loop. Maar bepaald kwaadaardig zijn ze gelukkig niet. Als je ze hindert beginnen ze meestal met je een tak of een vrucht naar je hoofd te gooien. En als je dan de hele familie krijsend en gillend achter je aan krijgt kan je je pret heus wel op! 't Beste is altijd maar om je erg koest te houden.
	De tocht door het bos verliep verder zonder noemenswaardige gebeurtenissen. Maar toen kwam, zoals Van Baalde had voorspeld, 't zwaarste stuk van de reis nog. Tevens 't avontuurlijkste! Na een halfuurtje door het alang-alang veld gereden te hebben haalden ze de dragers met de barang in. 't Was de mannen aan te zien dat het pikollen inde bedwelmende hitte het uiterste van hun krachten vergde. „We zullen nu maar bij elkaar blijven!” stelde Van Baalde voor. „Dat houdt er de moed beter in!.... 't Is
	anders een zwaar karwei voor de luitjes, hoor!” liet hij er medelijdend op volgen. Guus beaamde het ten volle.
	De zon stond nu loodrecht boven hen aan de strak-
	blauwe hemelkoepel. Uit het manshoge, dorre gras steeg een benauwende hittewalm omhoog, die het ademen bemoeilijkte. Geen zuchtje wind bracht ook maarde minste verkoeling, ’t Zweet liep de mannen met straaltjes langs het gezicht.
	„Ziezo, dat hebben we al weer gehad!” constateerde Van Baalde tevreden.



	Een fikse regenbui zou eigenlijk wel zo aangenaam zijn geweest, vond Guus. Maar ja, dan had je natuurlijk weer zoveel temeer soesah bij 't oversteken van de kali's gehad.
	Twee waren ze er al gepasseerd. Dingen van niks, hoor. Vuil-bruine stroompjes, niet breder dan een meter of acht, tien, en in 't midden hoogstens een halve meter diep. Net diep genoeg voor de koelies om er zich een, twee, drie even in onder te dompelen. Die vonden 't wat fijn, zo'n lauw bad. Nu kwam de derde kali inzicht.
	Zeker weer zo'n vuile-goot-exemplaar, veronderstelde Guus.
	„Hela!" schrok hij opeens. Bijna was hij pardoes tegen het paard van zijn makker opgereden. „Wat is er nu weer aan de hand ?" Vlak voor de rivier hadden de dragers plotseling halt gehouden. Een paar wilden haastig rechtsomkeert maken maar Van Baalde wees hen resoluut terug. „Wat is er dan toch?" vroeg Guus nieuwsgierig. Uit het verwarde gepraat van de dragers kon hij niet wijs worden.
	Zijn makker wenkte hem dat hij wat naar voren moest komen. „Neushoorns!" fluisterde hij zachtjes. „Kijk, daar .... geen dertig meter van je af! Duw het riet maar een beetje op zij!" Guus kreeg ze nu ook in 't oog. Zulke monsters had hij nog nooit gezien! Drie waren er, twee volwassen dieren en een „baby". Midden op de kop, achter de neus, stonden twee puntige horens. De duimsdikke huid was met grijsachtig bruin haar bedekt. De twee grootste waren zeker wel anderhalve meter hoog en drie meter lang. Blijkbaar hadden ze van de nadering der mannen niets gemerkt. „De „kleine" plonsde speels door het water, terwijl de beide anderen rustig op de kant stonden toe te zien.



	uur wel soepvlees, zo had ik me aan die scherpe stengels bezeerd! Nee, ’t beste is zo stil mogelijk verder te gaan en net te doen of je van den prins geen kwaad weet. Laten we beginnen met af te stijgen. Jij kunt goed schieten, hè? Loop jij dan achter de groep aan en houd je geweer gereed. Denk er aan: als je schiet moet het raak zijn, anders ....! Je hebt
	niet met keeshondjes te doen, hoor!” Op een wenk van Van Baalde zette het groepje mannen zich weer in beweging. Natuurlijk kon het overtrekken van de rivier niet
	volkomen geluidloos geschieden. De neushoorns hoorden het geplas en kwamen nieuwsgierig naderbij om te zien wat er gaande was. Maar er gebeurde niets bijzonders. Veilig en wel bereikte het gezelschap de overkant. Van Baalde wierp z’n makker een tevreden knipoogje toe of hij zeggen wilde: zie je, ’t gaat prachtig! Toen!....
	Een van de achterste dragers scheen ’t plotseling met z’n zenuwen te kwaad te krijgen, ’t Kan ook zijn dat de man struikelde toen hij tegen de schuine, glibberige rivieroever op liep. Hoe dan ook, de zwiepende bamboelat, waaraan twee blikken met barang waren bevestigd, gleed van zijn schouder af en toen had je de poppen aan ’t dansen! Met een kletterende slag kwam het vrachtje op de grond terecht.
	„Wat nu?" vroeg Guus zachtjes. „Zullen we ze onder schot nemen? Jij de linkse, ik de rechtse!" „Ben je dwaas!" klonk het verschrikt terug. „Stel je voor dat je niet goed raakt!.... Dan heb je de poppen aan 't dansen!.... 'k Ben een paar jaar geleden ook eens voor zo'n knaap op de loop gegaan, dwars door de alang-alang. Man, m’n handen en m'n gezicht leken na een half



	„Ezel!" liet Van Baalde zich woedend ontvallen. De Inlanders beseften maar al te goed in welk gevaar ze nu verkeerden. Snel als de gedachte wierpen ook de anderen hun last van zich af. Ineen oogwenk was de groep naar alle kanten uiteengestoven. De dichtstbijzijnde neushoorn scheen het als een brutale uitdaging op te vatten. Dol van woede rende het dier, met de kop naar de
	grond gericht, z'n belagers achterna. Twéé waren er nog overgebleven! De roekelozen!.... 't Getergde dier zou hen in woeste vaart omver smakken .... z'n logge poten zouden hen vertrappen .... Guus voelde een koude rilling langs zijn rug gaan, maar aan vluchten dacht hij niet. 't Zou hem trouwens weinig gebaat hebben.
	Met een korte ruk bracht hij 't geweer tegen de schouder, mikte en schóót!
	Vlak er op knalde een tweede schot, nu uit Van Baalde's geweer.
	Met een korte ruk bracht hij ’t geweer tegen de schouder, mikte en schóót!



	De beide mannen slaakten een zucht van verlichting.
	Van Baalde kwam met uitgestoken hand naar Guus toe.
	„Dat was een benauwd ogenblikkie, zeg! We kunnen elkaar gelukwensen met de goede afloop. Als die twee andere nu maar niet...."
	Guus lachte overmoedig. „We hebben nog méér blauwe bonen in voorraad! Laat ze maar opkomen!.." Met het geweer inde hand bleven ze even luisterend wachten. Ze hoorden niets verdachts.
	Voorzichtig liepen ze toen voorbij het dode dier naar de oever van de kali. Hoe ze ook rondtuurden, de andere neushoorns waren in geen velden of wegen te zien. „Daar staan we nu!" gromde Van Baalde. „En daar ligt onze barang! 'k Ben benieuwd of er nog een bord héél gebleven is. Waar blijven die kerels nou? Wie weet hoe lang we hier kunnen blijven wachten!" Maar dat viel nogal mee. De vluchtenden hadden natuurlijk het schieten gehoord en daaruit de conclusie getrokken dat het gevaar geweken was. Die blanke toeans waren voor geen kleintje vervaard, wisten ze wel.
	„Ajo! Ajo! Kembali!" ‘) brulde Van Baalde een paar keer naar links en naar rechts.
	') Kembali = terug!
	't Geweldige dier bleef even, als versuft, stilstaan, ’t Volgende ogenblik echter zette het z'n wilde stormloop voort. Opnieuw knalden twee schoten, bijna gelijktijdig afgevuurd. Een van de kogels had het rechteroog geraakt en was inde kop gedrongen. Er ging een siddering door de logge massa. Waggelend deed het dier nog een paar stappen. Toen stortte het met een dreunende bons ter aarde.



	De een na den ander kwamen ze weer uit het alangalangveld te voorschijn, het gezicht en de handen vol bloedige striemen. „Ja, dat komt er nu van! Waarom liepen jullie ook Zo hard weg?” wees Van Baalde hen terecht. Maar ze begrepen best dat de Toean daar niets van meende. „Ga je maar gauw inde kali wassen!” liet hij er wat vriendelijker op volgen. „En wie zalf op z'n toet wil hebben kan bij mij komen!”
	Een kwartier later namen de mannen vrolijk lachend hun vrachtje weer op de schouder.
	't Speet Guus geducht dat ze de dode neushoorn daar zomaar moesten laten liggen. „O, maar die blijft hier niet liggen/’ wist Van Baalde stellig. We zijn maar een goed uur van Natar af; als de kapala *) straks hoort dat we een badak hebben geschoten, stuurt hij onmiddellijk de nodige mannetjes er op uit. Wat dacht je .... zo'n hapje vaneen paar duizend pond vlees laten ze zich heus niet ontgaan!... Man, je zal zien, vanavond is ’t feest in Natar. De huid is trouwens ook geld waard. En dan de horens,.... die pikt de kapala natuurlijk zélf in.” „Om ze op z'n eigen hoofd te zetten?” vroeg Guus spottend. „Nee, daar laat hij bekers van maken. Zulke dingen bezitten toverkracht, moet je weten. Als er vergif in de drank is gedaan merk je dat in zo’n beker direct, want dan gaat de drank schuimen! Of ’t waar is ....” ~.... zullen we maar niet verder uitzoeken, hè?” vulde Guus lachend aan.
	Twee uur later zaten ze, in pyama gekleed, op een omgevallen boomstam voor 't huis van den kapala. De thee smaakte een héél klein beetje naar petroleum, maar als je vlug dronk merkte je 't niet eens!
	‘) Dorpshoofd.



	In 't huis stonden de veldbedden al overeind en onder een afdakje achter de woning waren vrouw en dochter van 't kamponghoofd druk bezig met het bereiden vaneen maaltijd voor de „hoge gasten." Van Baalde wreef zich vergenoegd de handen. „We zitten hier best, hè?" merkte hij glunder op. „Zo'n rimboeleventje is nog zo kwaad niet! Vond je 't geen fijn tochtje vandaag? Kostenaars zal wel opkijken als hij hoort wat we beleefd hebben. Morgen Zullen we hem in geuren en kleuren .... maar laat ik nog niet te hard praten van morgen! 't Zou best kunnen gebeuren dat we bij de Koealoe halt moeten houden, en dan staan we daar met onze gebakken peren!...." Guus deed een paar flinke trekken aan z'n pijp. „Dus jij laat je door de eerste de beste kali tégenhouden ?" merkte hij spottend op. „Véél durf héb je dan toch niet!...."



	Vol goede moed zetten de beide ruiters de volgende morgen hun tocht naar ’t Oosten voort. ’t Landschap had nu een geheel ander voorkomen. Aan alleswas te zien dat ze dooreen bewoonde streek reisden.
	Klappertuinen wisselden af met sawahs (natte rijstvelden) waarop hard werd gewerkt. De regentijd was immers aangebroken en dan moet de grond in gereedheid worden gebracht voor de nieuwe aanplant. Een paar keer passeerden ze een kleine rubbertuin. Veel was er niet aan te zien maar juist aan déze cultuur schonk Van Baalde bijzonder veel aandacht.
	„Van rubber-planten heb ik net zoveel verstand als van sterrenkijken!” deelde hij Guus in vertrouwen mede. „Ik heb altijd inde tabak en inde koffie gewerkt. Nu ja, ik weet natuurlijk wel dat het sap uit de bomen wordt getapt en dat het gedroogd en gerookt wordt, maar hoe dat precies in zijn werk gaat moet je mij niet vragen!” „Nu, mij nog minder!” troostte Guus. „Maar ’k zeg maar zo: heksenwerk is ’t niet. Wat je niet weet, kan je leren. Als je je ogen maar goed de kost geeft. Maar een ander praatje, weet je ook hoeveel koelies Mijnheer Kostenaars op zijn onderneming aan ’t werk heeft?”
	Een kleine twee honderd ongeveer, schatte Van Baalde.
	„Maleiers en Chinezen! En tussen die twee „soorten” schijnt 't niet al te best te boteren! Je weet, Chinese koelies zijn prachtkerels, maar ze moeten strak aan de lijn worden gehouden! Met een pak rammel..
	Hoofdstuk 12. ♦ Toean Brani!



	Van Baalde schudde misprijzend het hoofd. „Wat loop je weer hard van stapel, Hagesteyn! Ik wilde juist zeggen: met een pak rammel bereik je óók niet veel! De luitjes moeten wéten dat je brani bent, maar dat hoef je ze niet met een eind hout aan 't verstand te brengen! Op een andere manier kan 't óók!" „Och ja, allicht!" gaf Guus onmiddellijk toe. Maar hij nam zich meteen voor die raad ter harte te zullen nemen!
	Onder genoeglijke kout werd de rit voortgezet. ’t Viel Guus al gauw op dat Van Baalde herhaaldelijk zijn blik naar het Zuiden richtte. Daar verhieven zich de hoge bergtoppen waarop de rivieren van Sumatra's Oostkust ontspringen: de Hapat, de Bolon, de Batoek, de Silau, de Asahan, de Koealoe, de Bila en zoveel andere meer.
	„Waar kijk je toch zo met alle studie naar ?" vroeg hij nieuwsgierig. „Ben je bang dat die bergen naar ons toe zullen komen?"
	't Antwoord klonk niet erg opgewekt, ,/t Is me daar te donker, vrind. Van ochtend vroeg was de lucht er ook al zo zwart!"
	„Bang voor een buitje dus!" spotte Guus. De ander scheen 't niet eens te horen. Zijn blik bleef
	strak naar het Zuiden gericht. „Ja hoor, 't is mis!" wist hij nu zeker. „Je zal zien, als we tegen enen bij de Koealoe komen, staat ie vol! Enfin, dan blijven we rustig aan déze kant, hè ..." „Nou nou!" zei Guus alleen. Van Baalde glimlachte toegeeflijk. „Jij hebt zeker nog nooit een heuselijke bandjir gezien, is 't wel ? Nou man, vandaag krijg je er een te zien, of ik zou me heel sterk moeten vergissen."
	O, wat dat betreft, ze kunnen van mij zoveel krijgen als ze lusten!” verzekerde Guus vastberaden, ,/s Morgens. 's middags en 's avonds!”



	Hij bleek het bij het rechte eind te hebben gehad. Toen ze bij enen het doel van de reis naderden maakte Van Baalde zijn jongeren collega attent op een eigenaardig rommelend geluid inde verte. „Hóór je dat?” Guus knikte. „Zouden we onweer krijgen?” „Nee, da's nu vriend Koealoe!” lichtte de ander in. „Tjonge, wat gaat hij tekeer! Kijk, hier is het bivak van Mijnheer Kostenaars. Ha, fijn, onze barang is er al. We hoeven in ieder geval geen honger te lijden. Mandoer!” brulde hij meteen. Een Inlander, ineen net wit pakje gekleed, kwam haastig aangelopen. „Bikin sedia makanan. Kami tinggal disini!” x) „Baik, toean!” 2) stemde de man gretig toe. Daar zat natuurlijk een aardig fooitje aan vast, begreep hij wel. Guus was inmiddels doorgereden. Een meter of vijftig verder maakte de weg een bocht. Toen hij zo ver was, stond hij opeens vlak voor de bandjirrende Koealoerivier. In wilde vaart golfde en bruiste de drabbige stroom voorbij. Kolkend en borrelend klotste het bruine water tegen de bovenkant van de oeverwal. Takken en bladeren, kleine boomstammen zelfs, werden wentelend en rollend meegesleurd. Een rommelend geluid, als van onweer op grote afstand, vervulde de lucht. ’t Was een machtig natuurschouwspel waar Guus met verbijstering naar bleef kijken. Van Baalde was hem achterop gekomen. „Nu, hoe vind je 't?” klonk het sarcastisch. „Een sprongetje van dertig meter is toch zo erg niet ? Maar 'k denk dat je eerder inde Chinese Zuidzee terecht zal komen dan aan de overkant. Als je tenminste voor
	*) Maak het eten klaar, wij blijven hier.
	2) Best, mijnheerl



	die tijd niet dooreen boeaja bent gegrepen. Die zitten hier met bosjes, hoor!" Guus moest eerlijk toegeven dat 't niet ging. „Nog niet, tenminste!" liet hij er direct op volgen. Straks misschien ? .... ’t Water zakte immers a1.... de achtergebleven laag vuil op de schuine oever wees precies aan tot hoe hoog het water 's ochtends gekomen was. Van Baalde betwijfelde het. 't Water mocht dan al een beetje zakken, de stróóm bleef voorlopig toch nog te sterk. Hij zou er z’n hachje niet aan wagen! „We zullen eerst maar 'ns een hap rijst gaan eten," stelde hij voor. „Straks zal je wel zien dat ik gelijk heb gehad."
	Tegen vieren gingen ze weer eens kijken. ’t Water was in die paar uur een flink stuk gezakt, zag Guus onmiddellijk, maar 't stroomde nog bijna even hard als zo-even.
	„Net wat ik je gezegd heb," bracht z’n makker in herinnering. „Hé, nee maar, wie komt daar ginds aan ?" riep hij opeens verbaasd uit. „Is dat Kostenaars niet? Ja hoor, ’t is de Baas in eigen persoon! Hallo! Hallo!" brulde hij met z'n hand als een koker voor de mond.
	De dikke heer aan de overzijde keek verwonderd op. „Hallo luitjes!" klonk het hartelijk terug. „Welkom aan gene zijde van de Koealoe! Wanneer zijn jullie aangekomen?" „Om één uur zowat!" schreeuwde Van Baalde terug. „We hebben al gedineerd, hoor. We wilden bij u op de thee komen, maar 'k geloof, dat we „op de koffie" zijn gekomen! Wat dunkt u, zouden we er vandaag nog óver kunnen?" Kostenaars keek eens naar het water, vervolgens naar de lucht, en trok toen een bedenkelijk gezicht. ~'k Zou maar wat gaan ganzeborden, als ik jullie



	was!" ried hij aan. „Er schijnt een nieuwe voorraad spuitwater op komst te zijn! Morgenochtend inde vroegte kan je ’t misschien wel wagen." Guus had inmiddels de situatie eens goed opgenomen. Tot halverwege de kali zou 't wel gaan, meende hij. Maar dan .... ? Ha, daar zag hij iets.
	Ongeveer dertig meter noordwaarts maakte de rivier een vrij scherpe bocht naar links. De stroom liep van het midden van de rivier schuin naar de holte van de
	bocht aan de overzijde en werd daar als het ware naar links weggestoten, je kon het aan ’t klotsen van het water duidelijk zien. Als de stroom je meesleurde zou je dus in die bocht vanzelf aan de overzijde terecht komen. Vlak aan de kant stond daar een dikke boom waarvan
	de takken bijna in het water hingen. Die moest je te pakken zien te krijgen!.... „Kom, ik wil het wel eens proberen!" besloot hij kort en goed. Van Baalde keek hem medelijdend aan. „Je moet zelf weten wat je doet, Hagesteyn!" waarschuwde hij ernstig. „Als ’t verkeerd afloopt heb ik mij niets te verwijten."
	Mijnheer Kostenaars merkte nu ook wat zijn be-
	zoeker van planwas. „Je waagt je leven, hoor!" riep hij verschrikt. „Doe het niét, man!"
	Maar Guus zat al te paard. Even huiverde het dier toen zijn berijder het met
	een ferme tik van de hakken het water in dreef. Na drie stappen reikte het water al tot kniehoogte, ’t Paard durfde niet verder,.... wilde schielijk om-
	keren. Maar Guus hield de teugels strak; dóórzetten was nu het parool. De bodem van de kali bleek naar ’t midden toe
	tamelijk steil af te lopen. Drié, vier stappen verder was het paard genoodzaakt te gaan zwemmen.



	tientallen koelies van Koealoe-Basa, die haastig waren komen toelopen toen ze merkten dat er op de rivier iets „te doen” was, sloegen met wijd-open mond de spannende worsteling-op-leven-en-dood gade. „Wah! Toean itoe berani betoel!”1) klonk het bewonderend. 't Was een zware worsteling. Dwars door de rivier ging ’t niet, merkte Guus al gauw. ’t Paard spande zich tot het uiterste in, maarde kracht van de stroom was tè sterk.
	„Je drijft af!” gilde Kostenaars ontzet. „Hièrheen! Ajö, zet 'm aan!” Guus schudde het hoofd. Hij voelde dat de krachten van het dier afnamen .... 't zou de strijd niet lang
	meer kunnen volhouden. Dan maar met de stroom
	méé! besloot hij snel. De toeschouwers op de kant hielden de adem in. „Daar héb je 't al!” mompelde Van Baalde ontdaan. „Hij moet 't opgeven ....” Maar Guus dacht niet aan opgeven! Hij had de lippen stijf op elkaar geperst en keek strak-gespannen voor zich uit naar de bóóm!
	In snelle vaart ging het op de bocht aan, maar nu was hij ook geen vijf meter meer van de overkant af. Met een korte ruk aan de rechterteugel zette hij het paard tot een uiterste krachtsinspanning aan .... drie
	meter scheidden hem nog van de reddende oever .... twee meter .... een meter .... daar was de b00m!...
	Bijna was hij er onderdoor geschoten .... op 't laatste
	nippertje kon hij nog net een van de takken grij-
	pen... Kostenaars had Guus' bedoeling begrepen en was, dooreen aantal koelies gevolgd, naar de bocht gesneld.
	*) Hoe diè meneer dürft!
	Kostenaars en Van Baalde hielden hun hart vast. De



	„Pegang toean poenja koeda! Ajo, lekas!” beval hij zijn mannen. Twee van de pientersten beseften gelukkig hoè dat moest!
	Een ging op de uiterste rand van de oever liggen, de ander liet zich, de uitgestoken hand van den eerste vasthoudend, kordaat in het kolkende water glijden. Toen was 't gauw genoeg gebeurd. Guus liet het paard onder zich vandaan trekken en werkte zich zelf, door de handen beurtelings naar voren te brengen, langs de tak naar de oever toe. Een forse sprong en hij stond op de grond. Vlak voor den driehonderdponder!
	*) Houdt mijnheers paard vast, vooruit, gauwl
	.... op ’t laatste nippertje kon hij nog net een van de takken grijpen ....



	jou gezegd .... zó ben ik vroeger óók geweest!.... Jij bent een kerel naar mijn hart, h00r!.... Neen maar, kijk eens, moet je daar zo'n Van Baalde in z'n eentje zien staan! Hij trekt een gezicht of hij zijn laatste oortje versnoept heeft!.... Toch eigenlijk een vent van niks, hè ? .... Kom mee, zeg, dan gaan we thuis een lekker glaasje wijn op de goede afloop drinken .... Enne ik wou ook nog iets anders met je bespreken!" De koelies weken eerbiedig op zij, voor den Toean Besar *), en voor den Toean Brani! „Dat is vast onze nieuwe baas!" zei er een. En hij wierp z'n makkers een veelbetekenende blik toe ♦ ♦ ♦ ♦ *) Titel van den Administrateur.
	9 Guus de durfal.
	Kostenaars drukte hem stevig de hand. „Kerel, kerel! Dat heb je 'm geleverd! Kranig! Kranig hoor!" prees hij bewonderend. „Waar haal je de durf vandaan! 'k Dacht stellig dat ’t verkeerd zou aflopen! Wat een brani, wat een brani! Ja zie je, ik mag zo'n beetje roekeloosheid we1!.... Eh tegen



	Met een forse trap op het rempedaal bracht de Inlandse chauffeur zijn wagen aan de voet van de heuvel tot stilstand. Een heer, in bruin khaki gekleed, maakte het portier open en stapte toen bedaard uit. Even bleef hij, op een knoestige wandelstok leunend, naast de auto staan. Zijn blik richtte zich naar de voorgalerij van het huis op de heuvel, waar drie mannen haastig uit hun stoelen waren opgerezen om beter te kunnen zien wie die onverwachte bezoeker toch wel mocht zijn. Een van het drietal uitte een kreet van blijde verrassing. „Hallo Wim, ben jij 't!" Met een paar kwieke sprongen was hij 't huis uit; enige tellen later drukte hij den nieuw aangekomene stevig de hand. „Man, hoe maak je 't? Wat ben je bruin geworden! Maar èrg veranderd bèn je toch niet! Tjonge, zeg,.... hoeveel jaren is het nu al geleden dat we .... Hij brak de zin plotseling af; zijn blik verstrakte. „Eh .... neem me niet kwalijk dat ik zo tegen je uitval.... eh jij bent nu Zèndeling, hè," herinnerde hij zich opeens;.... ,/k moet natuurlijk U tegen je zeggen .... 'k dacht er zo gauw niet aan!.. ♦" De ander keek verschrikt op. „Da's toch zeker maar gekheid, hè Guus?" waagde hij te veronderstellen. Of ben jij zo deftig geworden? .... Eh mag ik eigenlijk in dit khakipak wel bij je op bezoek komen? Zal ik me soms eerst even gaan ver ...."
	') Zendeling.
	Toean Pandita.
	Hoofdstuk 13.



	Nu was het Guus' beurt weer om te schrikken! „Man, schei uit!” weerde hij lachend af. „Als je in je badpak was gekomen had ik 't ook best gevonden! Dacht je dat ik .. ♦ „Nee, Grote Adelaar, dat dacht ik niét!” stelde Wim hem met een knipoogje gerust. „Dan is 't in orde, Prefesser!” lachte Guus. Ze wisten 't nu beiden weer: de vriendschapsband was héél gebleven .... ondanks alles! 't Was een echt gezellig avondje geworden.... Zonder kaartspel! Guus en Wim hadden elkaar heel wat te vertellen gehad. Hiemers en Van Baalde waren al gauw tot de conclusie gekomen dat hun gast een „gewoon mens” was, helemaal niet het type vaneen ouderwetse dominé! Hij dronk zelfs een glas bier mee! En wat kon hij gezellig bomen!.... Hij liet in 't geheel niet merken dat hij .... nu ja, voor 't eten had hij natuurlijk gebeden, en na 't eten gedankt.... zou hij heus niet gemerkt hebben dat de anderen 't niét deden ? .... Een bovenst beste baas, vond Hiemers hem direct. Eén, die z'n weetje wel wist! Maar gelukkig geen scherpslijper!.... De volgende morgen, heel inde vroegte al, maakten Guus en Wim een rondwandeling over het terrein van de onderneming. Guus ondervond al gauw dat de „Prefesser” nog even leergierig was als vroeger, 't Kon toch raar lopen inde wereld, merkte hij bij zich zelf op. Dat hij, Guus, z'n schoolkameraad op een tabaksplantage zou rondleiden .... wie zou dat nu ooit hebben kunnen denken! „Dit hier zijn onze bibitvelden,” wees hij met z'n rotanstok aan. „Je wist misschien al, dat tabak, net als rijst, eerst op kweekbedden wordt uitgezaaid? Als de



	plantjes zowat een maand oud zijn worden ze op het grote veld overgeplant. Alleen de mooiste, of beter gezegd de sterkste exemplaren natuurlijk. Ginds zijn Ze er juist mee bezig ... ♦" „Nu ?" vroeg Wim verwonderd. „En de regentijd is
	al bijna om!" „Dat is nu juist het verschil met de rijst!" legde Guus hem uit. „Tabak moet zon hebben, en vooral niet te veel water. Zullen we eens gaan kijken naar het uitplanten? Man, man, wat hebben we aan dat veldje een werk gehad! Met honderden koelies zijn Van Baalde en ik een paar maanden doende geweest om de boel open te krijgen. In Februari waren we
	daar mee klaar. Toen moest er nog geploegd worden en tot slot hebben wede hele lap nog eens een extra „schoonmaakbeurt" gegeven. Hiemers zorgde in die tijd voor het uitzaaien van de tabak op de kweekbedden. Een secuur werkje is dat. Maar ’k heb hem toch fijn de kunst afgekeken! Volgend jaar doe ik het misschien ...." „Bij leven en welzijn dan altijd!" vulde Wim aan.
	„Dit hier zijn onze bibitvelden,” wees hij met z’n rotanstok aan.



	o ja, zie je wel, dat bij het uitplanten terdege op de onderlinge afstanden wordt gelet?" „Daar keek ik juist naar!". De planten staan zowat 40 cm. van elkaar en de afstand tussen de rijen schat ik op een 70 a 80 cm." „Héél goed opgelet, hoor!" prees Guus lachend. „Hé, wat ga je nu doen?" liet hij er verwonderd op volgen, toen hij zag dat Wim een notitieboekje uit z'n
	zak haalde. „Wil je dat opschrijven? Je bent toch niet van plan om planter te worden?" „Nee, heus niet!" verzekerde Wim glunderend. „Maar 'k zal je zeggen waarom ik dit doe. Mijn voorganger heeft een paar jaar geleden achter zijn huis een grote tuin laten aanleggen, met de bedoeling dat de jongens van onze opleidingsschool daar wat practische kennis zouden opdoen van de voornaamste cultuurgewassen: koffie, tabak, suiker, rubber enz.
	Erg veel is er tot nu toe niet van terechtgekomen! Maarde tuin is er nu eenmaal en daarom wil ik proberen het werk voort te zetten, 'k Heb laatst een paar dagen op een koffieonderneming in Tapanoeli doorgebracht, 'k ben ook al bij een rubberplanter op bezoek geweest en nu wel, je begrijpt nu al waarom ik zo graag eens een kijkje bij jou inde tabak wilde komen nemen. Maar 't was niet de enige reden waarom ik naar Silaudjawa ben komen tuffen, hoor!" liet hij er gauw op volgen. Dat begreep Guus ook wel. „Als ik je soms met iets van dienst kan zijn zèg je 't maar, hoor!" bood hij gul aan. ~'k Wil wel eens komen kijken ook."
	„O, maar dat zou fijn zijn!" verklaarde Wim opgetogen. „Kunnen we niet afspreken wanneer je.... wacht, daar valt me iets in. Je weet immers al dat
	„Ja, eh .... dat spreekt vanzelf, hè!" gaf Guus direct toe. „Maareh wat wou ik ook weer zeggen ...



	Frans naar Sumatra’s Westkust is overgeplaatst? Hij schreef me, dat hij 25 April te Padang hoopt aan te komen. Als we hem eens gingen afhalen ?....” Dat was een reuzen-idee, vond Guus.
	„Welnu, kan je dan niet een paar dagen vroeger, de 20ste bijvoorbeeld, van huis gaan? Dan blijf je tot de 24ste bij mij logeren .... 't omwegje van dertig km. naar Goenoengmoeda maakt op een afstand van meer dan 600 km. weinig uit, vin je niet?” Guus was er direct voor te vinden.
	„Als Hiemers niet al te veel bezwaren maakt.... maar dat zal wel niet. Laten we dus maar afspreken dat ik de 20ste, of de 21ste bij jou kom binnenvallen!”
	„Prachtig! Uitstekend!” zei Wim. „Zullen we dan nu onze onderzoekingstocht maar weer voortzetten? Of is er verder niet veel te zien? Als de planten goed en wel inde grond zitten kunnen jullie zeker wel op je lauweren gaan rusten?!” „Ja ja, dat denken er meer!” wist Guus wel. „Maar zo is 't niet! ’t Eigenlijke werk begint dan pas. ledere dag moeten de planten stuk voor stuk verzorgd worden. En dat houdt heel wat in, hoor! 't Zoeken naar wormen en rupsen, 't besproeien, 't ophogen van de aarde tegen de stengels, 't afsnijden van de slechte bladeren, en nog 't een en ander meer. Als ze wat groter zijn worden ze allemaal getoptx). Je begrijpt, dan groeien de bladeren beter uit en daar is 't ons immers om te doen.”
	„En wanneer oogsten jullie?" „In Juli beginnen we er mee. Dan zijnde planten een paar meter hoog. Stuk voor stuk snijden wede bladeren er af, de onderste 't eerst want die zijn natuurlijk 't eerst rijp ....” „Rijp? Noem je dat zo?” vroeg Wim verbaasd.
	*) De top van de stengel afgesneden.



	kale stengels staan. Dan komt nog het lastigste karweitje: Als de bladeren een week of drie inde droogschuur gehangen hebben gaan ze naar de fermenteerschuur waar ze op grote hopen worden opgestapeld en daarna toegedekt. Door de broeiing ontstaat er een soort gistingsproces inde massa. Je zou 't ook een rottingsproces kunnen noemen. Voortdurend moet dan de temperatuur worden opgenomen. Als die te hoog blijkt te zijn halen wede hoop uit elkaar. We leggen dan de binnenste bundels aan de buitenkant en stapelen de boel opnieuw op. Je merkt wel dat er heel wat bij komt kijken! Na het fermenteren worden de bladeren gesorteerd en vervolgens in grote pakken geperst. Zo'n pak weegt ongeveer 80 kilo. Wat er verder mee gebeurt weet je wel, hè? Via de Amsterdamse tabaksveiling komen ze inde sigarenfabrieken terecht, en dan Guus haalde een volle koker uit zijn zak en presenteerde zijn vriend een pittige „Havana met Deli zandblad" „steek eens op, zeg!"
	Drie dagen had Wim Hartens nu al in ’t huis op de heuvel doorgebracht. 'k Voel me hier echt thuis!"bekende hij glimlachend, toen hij de avond van de derde dag met Guus samen inde voorgalerij zat. Hiemers en Van Baalde waren om zes uur met de auto uitgereden om op een naburige plantage 't verjaringsfeest vaneen collega te gaan vieren. Wim had voor de uitnodiging om mee te gaan bedankt en Guus was
	*) Schuur, loods.
	Guus moest er eens hartelijk om lachen. „Jij denkt Zeker nog aan je natuurkundelessen van vroeger, hè? Wij noemen 't heus zo. ledere plant levert een 30, 35 bladeren, en die worden, in bossen gebonden, inde goedang1) te drogen gehangen. Na een week of zes zie je op het land alleen nog maar



	terwille van zijn vriend toen ook maar thuisgebleven. „Ja, ’t is hier een aardige tampat *),” stemde Guus toe. „Maar 'k zou toch niet graag m’n hele leven hier willen doorbrengen !” Wim keek hem vragend aan. „Heb je al iets anders op het oog ?” „Nee, dat niet.... tenminste ’k zou naar Koealabasa kunnen gaan .... ’k heb je die geschiedenis al verteld, niet ? .... maar die plaats lokt me niet erg aan.... och, er zal zich wel weer eens wat anders voordoen, .... kansen genoeg.... in ieder geval, hier blijf ik niét. En je weet hoe ik ben... als ik eenmaal iets wi1...” „Wat wil je dan eigenlijk?” vorste Wim. „Hogerop natuurlijk! Dacht je soms dat ik m’n leven lang knèchtje wil blijven?” Wim deed een flinke trek aan zijn sigaar. „Hoger, hóger .... steeds maar hoger! En dan ....” mijmerde hij half-hardop. Guus begreep er niet veel van. „Mag dat soms niet ?” vroeg hij enigszins bits. „Dat jij niet hoger kunt komen .... maar ik kan 't wel! En ik wil het ook! Steekt daar kwaad in?” „Absoluut niet!” zei Wim heel bedaard. „Tenminste .... .!” „Nu, ga door!” drong Guus aan. Wim keek z'n ouden schoolmakker recht in ’t gelaat. „Weet je ’t heus zelf niet meer, Guus ?” vroeg hij op zachtverwijtende toon. „Herinner je je die psalm niet meer, die we vroeger geleerd hebben: Vergeefs op bouwen toegelegd.... zo God Zijn hulp aan ’t werk ontzegt ? Ben je vergeten wat Meester ons altijd voorgehouden heeft ? Dat we achter Jezus aan moeten gaan .... en onze weg op den Heere moeten wentelen?
	‘) Plaats.



	Je wilt hogerop, Guus.... Met Gods hulp ? Heb je daar om gebeden? Of wil je 't in eigen kracht ondernemen! Steun je alleen op je durf, of op je verstand? Misschien kun je het daar heel ver mee brengen, als God 't toelaat.... maar wat dan, Guus ? Wat zal je met je durf beginnen als je eenmaal aan 't eind van je levensweg bent gekomen? Zou je dan ook voor God durven verschijnen ?...." Guus zat stil voor zich uitte staren. Even had hij een fel verzet in zich voelen oprijzen. Waar bemoeide Wim zich mee! Wat ging 't hem aan of hij, Guus, nog wel eens bad! Hij moest ’t hem nu maar eens ronduit zeggen, dat hij met al die dingen had afgerekend! „Maar dat is niet waar .... dat is niet waar!" hoorde hij toen een stem in zijn binnenste fluisteren. „Je weet wel béter .... je hebt niet gestréden tegen de zonde ... je hebt jezelf, je trotse natuur, nooit willen verloochenen .... je weet ook dat Wim gelijk heeft.... geef het liever eerlijk t0e!...." 't Scheen wel of Wim gedachten kon lezen. „Guus, zeg me eens eerlijk," vroeg hij bijna smekend, „voel je je gelukkig met het leven dat je nu leidt? Je bidt niet meer, heb ik gemerkt.... Laat je 't voor de anderen? Of meen je heus dat je 't zonder God kunt stellen ? Heb je er nooit aan gedacht waar dat op uit moet lopen?" 't Was Guus aan te zien dat er in zijn binnenste een hevige strijd werd gevoerd. Een paar keer deed hij zijn mond open alsof hij iets wilde zeggen, maar er kwam geen geluid over zijn lippen. Wim zei ook niets meer. Een hele poos bleven ze zo zitten, zonder elkaar aan te zien. Toen, opeens, scheen Guus het niet langer te kunnen uithouden.



	„Waarom niet, Guus?" viel z'n makker hem snel inde rede. „Waarom niet ? Moet je dat nog vragen ? .... Jij hebt makkelijk praten .... Wat dacht je dat ik van Hiemers te horen zou krijgen als ik weer ging bidden voor 't eten ...." „Dus," stelde Wim bondig vast, „je bent wel bang voor Hiemers .... en niet voor God ? Besef je niet hoe zwaar je daarmee zondigt ?" De ander boog beschaamd het hoofd. „Je kunt nog wèl terug, Guus!" verzekerde Wim nadrukkelijk .... ~'k Wéét dat het je strijd zal kosten... je zult jezelf moeten overwinnen .... en dat kan je zéker niet in eigen kracht.... je moet bidden, Guus, of God je hart vernieuwen wi1.... dan wordt alles anders!.... Toe zeg, zal je dat doen? .... wil je 't doen ? .... God heeft je nog niet losgelaten ...." Guus staarde somber voor zich uit. „Ik kan 't niet Wim!" fluisterde hij schor.... 'k Héb 't nog wel eens geprobeerd .... toen Mijnheer Haarse pas weg was .... maar ’k had zo veel andere dingen in m'n hoofd .... 'k vergat ’t telkens weer .... als jij toen hier geweest was .... dan zou 't niet zo ver met me gekomen zijn .... Kon ik nog maar terug!.... Kon ik nog maar bidden!...." Ontroerd lei Wim z'n hand op Guus' arm. „Zullen we 't dan samen doen?" Guus boog zwijgend het hoofd ....
	„Waarom zèg je dat allemaal V* riep hij met gesmoorde stem. „Je hebt gelijk!.... natuurlijk, je hebt gelijk! .... 'k wéét het we1.... ik ben m'n éigen weg gegaan.... maar wat gaat dat j0u.... 't is nu eenmaal zo .... 'k wil niet meer terug .... ik .... kan niet meer terug!"



	„Neen, da's óók niet in orde!” Guus wees met z'n rotanstok naar een groep spichtige boompjes ineen hoek van de tuin .... „die staan veel te dicht bij elkaar! Rubberbomen moeten een tussenruimte van minstens vier meter hebben. Je kunt beginnen met die kromme exemplaren er uitte laten halen, daar heb je toch niets aan.” „En hoe vind je dat m'n koffie het doet?” vroeg Wim hoopvol. „Dat ziet er beter uit!” moest Guus toegeven, ~'k Zou ze eerstdaags maar eens laten toppen. Anders worden ze te hoog! En laat er dan nog een paar schaduwbomen tussen planten!” Wim tekende 't in zijn notitieboekje aan. „Kijk maar niet naar m'n tabaksaanplant!” merkte hij ondertussen op. „Sinds ik bij jou geweest ben noem ik dat hoekje de knolrapentuin! Hoe jullie 't gedaan krijgen om ....” Guus glimlachte toegeeflijk. „Och, ieder z'n vak, hè! Maareh .... kijk eens die plant zit vol torretjes!.... en onder die krioelt 't van de mieren!.... en die twee daar zitten compleet onder de 1ui5!....” Wim zuchtte. „O, o, hoe krijg ik ooit de boel in orde!.... Had ik maar wat meer tijd!” „Kan je niet iemand in dienst nemen die wat van die dingen afweet?” gaf Guus in overweging. „Ja, daar heb ik ook al over gedacht, maareh Wim maakte het bekende gebaar met duim en wijs-
	x) Aardbeving.
	Hoofdstuk 14. ♦ Gempa 80emi....')



	vinger dat is de moeilijkheid! ’k Zou hoogstens honderd gulden per maand kunnen geven, en daar krijg ik natuurlijk geen Europese werkkracht voor ...." „Allicht niet," beaamde Guus, „die krijg je niet voor minder dan twee, drie honderd gulden. Maar je Zou ’t kunnen proberen met een Javaan of Ambonnees, die de Cultuurschool*) doorlopen heeft. Daar heb je pientere lui onder. Je moet in Padang maar eens informeren. Weet je wat je doet? Praat er eens met Frans over. Misschien kan die je overeen poosje aan iemand helpen." Wim knoopte 't in het oor. „Wat zal hij ’t leuk vinden zeg, als hij ons morgen in Padang op de kade ziet staan! Hij rekent er vast niet op. Hij schreef wèl dat hij z’n overplaatsing naar Sumatra fijn vond. Nu kom ik tenminste wat dichter bij m'n Vliswijkse kameraden te zitten, stond er in zijn brief. Maar over afhalen repte hij met geen enkel woord. „Heb je de laatste tijd nog iets van de anderen gehoord ?’’
	Wim begon te lachen. „Da’s waar ook," herinnerde hij zich nu, ~'k heb
	laatst een dikke brief van Bas gekregen, 'k Zal je hem dadelijk laten lezen, 't Gaat best met hem met zijn zaak —en met zijn vrouw, schrijft hij! Hij wil zich op de export van turf gaan toeleggen als ik goed begrijp, rekent hij er op, dat ik óók een flinke bestelling zal doen! Die Bas, die Bas! ’k Zie me hier al op een stapel turven zitten. Hoe krijgt hij ’t verzonnen! Verder schrijft hij dat Henk nog steeds kantoorkruk „is", hij bedoelt natuurlijk: op de kantoorkruk zit! Verleden jaar heeft hij akte M.O. Boekhouden gehaald en nu studeert hij voor „a contant"! Dat moet natuurlijk „accountant" zijn!
	*) Opleidingsschool ie Buitenzorg.



	Met Klaas en Aart gaat alles naar wens. Klaas heeft het al tot diaken gebracht! Je moest eens zien.... (dat schrijft Bas, hoor!) hoe handig hij 's Zondags met het kerkezakje hengelt! Net of hij op snoek vist!" Guus schaterde 't uit.
	„Echt iets voor Bas, zeg! Toe, laat me die brief eens lezen! We zijn hier nu toch uitgekeken!" „Best," zei Wim. Éven later zaten ze samen inde voorgalerij van het Zendingshuis. Wim zat stil voor zich uitte kijken terwijl Guus de
	brief las.
	„Die Bas, die Bas!" hoorde hij hem zachtjes mompelen. Wat zou hij wel van het P.S. op de laatste bladzijde zeggen? Wim wist nog precies wat Bas daar neergekriebeld had: „P.s. Zie je ons opperhoofd nog wel eens, Wim ? Doe hem dan de groeten van de achtergebleven Sioux en vraag hem hoe het komt dat we totaal niets meer van hem horen.
	De Adelaar vliegt] toch niet te hóóg? Als hij dan maar geen kramp in z'n vleugels krijgt! Informeer eens of hij het schilderijtje, dat meester Haarse ons bij het verlaten van de school heeft gegeven, nog altijd boven z'n bed heeft hangen! Zijnde letters misschien een beetje verbléékt inde Indische zon ? ? Dit
	is geen vraag van mij, maar van Klaas. Guus moet ’t hem maar niet kwalijk nemen! Als je diaken bent,
	hè liv ♦ ♦ ♦ ♦ ♦
	Zacht zoemend snorde de grote open Dodge over de kronkelende bergwegen van Tapanoeli. Om zeven uur waren Guus en Wim van Goenoengmoeda vertrokken. Als alles goed ging zouden ze Padang net vóór donker’) kunnen bereiken.
	*) Voor 6 uur dus.



	Als alles goed ging ....! Maar ze hadden nu al drie keer bandenpech gehad en zes keer moeten stoppen om water bij te vullen! Na ieder oponthoud had de chauffeur er een „schepje" öp gedaan om de verloren tijd in te halen. Hij had er echter weinig succes mee gehad doordat hij bij de talloze bochten telkens weer vaart moest minderen.
	„We halen ’t niét!" merkte Wim spijtig op toen ze om kwart voor zes door Padang-Pandjang reden. „Tot Padang is 't zeker nog zestig kilometer. Als we hier eens overnachtten, en morgenochtend vroeg de reis voortzetten?
	De boot komt pas om 9 uur aan; we hoeven dus niet bang te zijn dat we .... Hé, wa’s dat!" schrok hij opeens. De auto was plotseling op een eigenaardige manier gaan „hobbelen". „Stoppen!" schreeuwde Guus nijdig naar voren. ,/t Lijkt wel of je ...." Maar 't lag niét aan den chauffeur! Uit de huizen aan weerszijden van de grote weg kwamen de bewoners met angstig-vertrokken gezichten, haastig naar buiten snellen. De bomen en de telefoonpalen zwaaiden verdacht heen en weer.
	Zelfs de gevels van de huizen bewogen! Inde Inlandse kampongs werd verwoed op de tong-tong *) geslagen. Mensen renden zenuwachtig over de weg, van links naar rechts .... en van rechts naar links .... in hun
	verbouwereerdheid wisten ze niet meer wat ze deden. De chauffeur had z’n wagen gelukkig nog net bijtijds tot stilstand kunnen brengen. Wim en Guus waren
	*) Een hangend blok hout, waarop door de nachtwakers geslagen wordt als er iets bijzonders gaande is.



	hu, wat een vreselijke gewaarwording was dat. *.. Wim werd er duizelig van.... Guus beefde als een riet.... O, hield het toch maar op, hield het toch maar op, dat was het enige wat ze dachten .... de seconden leken uren te zijn .... Toen, opeens, merkten ze dat de grond weer tot rust gekomen was. De beving had nog geen halve minuut geduurd. „Hè hè, 't is voorbij, Guus! zei Wim met een zucht van verlichting. „Wat waren dat angstige ogenblikken! We zijn gelukkig gespaard gebleven, God zij gedankt!" „J .... ja!" klonk het stamelend terug .... „ik.... ik v0e1...." Wim wist niet hoe hij 't nü had! „Wat scheelt er aan, zeg?" vroeg hij verbaasd. „Voel je je niet goed?" Zou de angst hem zó hevig hebben aangegrepen .... dacht hij bij zich zelf. „Toe Guus, zèg dan eens wat! Wil je wat drinken ? Zullen we naar ’t hotel rijden ? ..." 't Scheen allemaal langs Guus heen te gaan. Hij hield zich met beide handen krampachtig aan het portier van de auto vast. Heel zijn lichaam schokte. „Koud .... zo .... koud," kreunde hij klappertandend. Nu begreep Wim opeens wat Guus scheelde. 't Was een malaria-aanval!x) Zelf had hij deze ziekte nog nooit gehad hoewel ze ook in Goenoengmoeda veelvuldig voorkwam. Hij kende 't verloop er van. Eerst koude rillingen, dan hoge koorts met algehele uitputting van krachten. Heel vaak verliep de ziekte dodelijk! *) De gevreesde malaria wordt dooreen bepaald soort muskiet —de Anopheles overgebracht. Twaalf dagen na de steek van de infecterende mug breekt de ziekte
	plotseling uit.
	vlug uitgestapt, en op 't zelfde ogenblik van schrik bijna tegen elkaar aan gevallen. Ze voelden de grond onder hun voeten golven....



	„Direct naar 't ziekenhuis, chauffeur!” zei hij vastberaden. „Toe, help me even, de toean is bewusteloos!” Met vereende krachten werd Guus opgetild en op de achterbank van de auto gelegd. Wim ging zó naast hem zitten dat hij 't hoofd van den zieke met beide handen kon ondersteunen. 't Ritje duurde slechts enkele minuten. Maar in die paar minuten ging o, zoveel om in Wims hoofd. Waartoe dit alles? vroeg hij zich angstig af. Dit.... ja, dit was Gods weg .... maar hij zag niet waar die weg op uitliep .... 't was of hij in 't donker rondtastte .... hij had immers zo gehoopt dat Guus... en God had hen daarstraks zo kennelijk gespaard .. ♦. waartoe dit nu .... als Guus toch eens stierf.... O God, laat dit niet het einde zijn, bad hij vurig... Frans keek de volgende morgen vreemd op toen hem in Padang, dooreen klerk van het Residentiekantoor, een telegram werd overhandigd met de woorden: uit Padang-Pandjang, mijnheer. Van wie kon dat zijn? Hij kende niemand in die plaats. Haastig scheurde hij de enveloppe open. 't Telegram luidde: Guus ligt in ziekenhuis Padang-Pandjang. Toestand ernstig. Kan je misschien even komen? Wim.



	Dagenlang zweefde Guus tussen leven en dood. Wim had de eerste nacht bij hem gewaakt. De koorts was ’s avonds al tot boven de 41 graden gestegen en tegen de ochtend nog niets gedaald. Die nacht zou Wim niet licht vergeten. Tot twaalf uur had hij stil naast het bed van den zieke gezeten. Guus had een paar keer gedronken en zo nu en dan enige onsamenhangende woorden gemompeld maar geen enkel blijk van herkenning gegeven. Toen, opeens, ging hij overeind zitten.... met glazige ogen keek hij zijn vriend recht in ’t gezicht.... Zou hij mij herkennen? ging 't als een schok door Wim. 't Leek wel zo want Guus begon plotseling tegen hem te praten! „Wat doe je hier, Wim ? .... Zeg 't maar ronduit... ’k Weet ’t wel, lachte hij schamper .... je hebt gelijk, hoor, je hebt gelijk!.... ja, ik ga terug!.... Hij ijlt, begreep Wim. „Toe Guus, ga nu liggen,” trachtte hij hem te overreden. Hij wilde hem aan de arm omlaag trekken maar de zieke weerde het ruw af. „Ga weg, Bas,” snauwde hij nijdig. „Waar bemoei jij je mee? .... 'k weet al lang wat jullie denken .... laat me los, zeg ik je,.... ik moet naar Frans .... harder, chauffeur, harder .... we halen ’t niet.... Nee .... nee .... begon hij toen te huilen, niet weggaan, Wim!.... ’t huis valt om .... help me dan t0ch,.... hu, ik zink weg .... toe Wim, bidden!. ... Wim had de hand op het gloeiende voorhoofd van
	10 Guus de durfal.
	Hoofdstuk 15. Zo iemand achter mij wil komen, die verloochene zichzelven....



	zijn vriend gelegd en hem in ’toor gefluisterd: ik zal voor je bidden, Guus.
	Onmiddellijk na ontvangst van het telegram was Frans ineen taxi gestapt en naar Padang-Pandjang gereden.
	Hij kwam er juist aan toen Wim het ziekenhuis verliet om in z’n hotel het middagmaal te gaan gebruiken. De begroeting tussen de twee vrienden was allerhartelijkst. Nadat ze elkaar stevig de hand hadden gedrukt was Frans’ eerste vraag natuurlijk hoe het met Guus ging. Wim keek zorgelijk. „De koorts is inde loop van de morgen tot 38-8 gedaald," deelde hij mede, „maar nu is ze weer boven de
	40. Volgens den dokter is het malaria tropica!" *) „En geeft hij nog hoop?" vroeg Frans op den man af.
	Wim haalde de schouders op. ,/k Heb 't hem gevraagd, maar hij gaf me een ontwijkend antwoord. Afwachten, mijnheer Hartens, zei hij alleen. Even later voegde hij er uit zichzelf aan toe: uw vriend heeft gelukkig een sterk gestel.... alles is mogelijk, hè .... moed verloren, al verloren!"
	Ja, dat is een weinig zeggend antwoord, vond Frans. „Gelukkig, wij weten dat we ook nog iets anders kunnen doen dan afwachten, is 't niet Wim?”
	Frans keerde 's avonds laat naar Padang terug. ,/k Weet niet wanneer ik wéér kan komen," zei hij bij 't afscheidnemen.
	,/k Heb ’t de eerste weken verbazend druk, dat begrijp je wel. Als 't sléchter met Guus mocht gaan stuur me dan direct een telegram. God geve, dat je ’t niet hoeft te sturen .... Wat zou ik blij zijn als je me
	’) De gevaarlijkste vorm van malaria.



	Zes dagen lang wisselden angst en hoop elkaar af. Wim bracht halve dagen en nachten in het ziekenhuis door. Hij hielp den verpleger bij 't verschonen van het beddegoed, nam vijf keer per dag de temperatuur van den zieke op, en stond den dokter kordaat bij als deze den patiënt een kinine injectie gaf. „Uw vriend is taai, hoor!" merkte de dokter de zevende dag bewonderend op. „Mijnheer Hartens, ik gelóóf, dat we een béétje winnen. We zullen nog maar niet te hard juichen, want eh .... alles kan, hè! Maar
	als ik me niet vergis, is het gróótste gevaar geweken!.."
	Drie dagen later schreef Wim midden inde nacht een brief aan Frans. Z'n hand beefde van blijdschap. „God zij gedankt, Frans, nü kan ik het eindelijk schrijven: Guus gaat vooruit! Vanmiddag zei de dokter: als de koorts vanavond niet boven de 38 komt hebben we het gewonnen. Zo juist heb ik de temperatuur opgenomen .... 't was 37-8, Frans! 'k Ben toch zó blij, je zult het wel aan m'n schrift kunnen merken! Guus overeen poosje weer beter! U zult zien, zei de dokter lachend, als uw vriend maar eenmaal koortsvrij is en weer gaat eten, is hij binnen een paar weken weer geheel de oude! Vanmiddag dacht ik er niet verder bij na, maar nu ... nu ik Guus daar zo rustig en stil zie liggen, komt de bange vraag in m'n hart op: zou Guus werkelijk weer de oude worden? Zou hij ook naar déze roepstem niet willen luisteren? Ik wéét dat er iets in zijn hart omgaat! Als hij wakker is ligt hij met peinzende ogen voor zich uitte staren. Waar hij dan aan denkt weet ik niet, en hij is nog zo z wak, dat ik 't hem niet heb durven vragen. Toen ik vanavond bij zijn bed neerknielde om te bidden zag ik wel dat ook hij z'n handen vouwde!. ...
	overeen paar dagen kon schrijven: Guus gaat vooruit!"



	Wil jij ook voor hem bidden, Frans? Of God hem niet meerde „oude” wil laten worden?” Onder de breedvertakte kemiriboom inde tuin van het hotel zaten drie mannen thee te drinken. Wim keek met een bezorgde blik naar het bleke gezicht van zijn „patiënt”. „Vin je 't hier heus niet te fris, zeg? Zullen we niet liever binnen gaan zitten ? Als je kou vat....” „Kom kom,” lachte Guus glunder, ~'k Ben gekleed als een Noordpoolreiziger, en met die dikke deken om m'n benen voel ik me net als een baby ineen kinderwagen!” „Ja ja, alles goed en wel, vrindje,” bracht Frans er tegen in, „maar je moet niet vergeten dat je vandaag voor 't éérst buiten bent. Je kunt heus nog niet veel hebben. Laten we maar doen wat Wim zegt!” „Goed dan!” stemde Guus gewillig toe. Hij stond al op. „Jullie hoeven je anders niet zo bezorgd over mij te maken, hoor! Ik voel me weer helemaal 't vèntje! 'k Heb immers drie weken fijn liggen uitrusten!...” „Veel te lang voor zo'n flinken kerel!” merkte Frans schertsend op. „Man, hoe hield je 't uit op bed! Had je zóveel te bepiekeren?” Guus gaf er niet dadelijk antwoord op. Even wisselde hij een blik van verstandhouding met Wim. Toen zei hij langzaam en 't klonk bijna als een bekentenis: „Ja Frans. Ik had héél veel te bepiekeren! 'k Zal je eerlijk vertellen waar het overging .... Toen ik op die verschrikkelijke avond naast Wim bij de auto stond, en de grond onder m'n voeten voelde wegzinken, stond ik doodsangsten uit! Ja heus,ik,Guus de durfal, was doodsbenauwd. Ik wist dat ik niet voor God kon verschijnen. Ik had Hem uit mijn leven gebannen .... ik had Hem hoogmoedig de rug toegekeerd.... Maar God spaarde mij. En nu, in deze drie weken van gedwongen rust, is ’t mij duidelijk geworden waarom Hij dat deed.



	O, 'k heb aan zoveel liggen denken.... aan mijn schooljaren .... aan Meesters vertellingen.... aan het afscheidscadeautje, dat hij ons gaf . . . . ’t Bijbeltje hèb ik altijd nog, maar 't andere ben ik kwijtgeraakt.... hoe vaak was ik al niet gewaarschuwd .... ook door jouw Pa, Frans, en toen weer door Wim, en zelfs door Bas .... waarom hield God zoveel bemoeienis met mij .... waarom liet hij mij weer herstellen van mijn ziekte .... Ik kon geen antwoord op die vraag geven. En zie toen heeft God zelf mij het antwoord gegeven! Wim las het mij voor —: Ik heb geen lust inde dood van den goddeloze, maar daarin dat hij leve, en zich bekerel Die woorden klonken als hemelse muziek in mijn oren .... ’k had het gevoel of ik uiteen diepe slaap werd gewekt dooreen lieflijke stem, die mij toériep: begin een nieuw leven! volg Mij maar! 'k Voelde mij op dat ogenblik zó gelukkig!....” Guus hield even op. Zijn blik versomberde. Toen zijn er donkere uren gekomen, Frans. ’k Ging wéér liggen denken. En 'k hoorde een andere stem fluisteren: wat verbeel je je wel? .... wou jij achter Jezus aan ? .... nu je zoveel jaren je eigen weg bent gegaan .... alleen je eigen eer hebt gezocht.... weet je wel, dat je een groot zondaar bent ? .... en wat moet er nu van je plannen terecht komen ? .... je wou immers zo graag hogerop ? .... ben jij nu zo’n durfal ? .... Eerst probeerde ik al die vragen stuk voor stuk te beantwoorden! 't Was om radeloos te worden .... telkens kwamen er weer nieuwe bij. Ik voelde dat ik 't öp moest geven. Maar toen kwam mij ineens een psalmvers inde gedachten, dat we vroeger op school hebben geleerd: „Mijn hart zegt mij, o Heer, van Uwentwegen: zoek
	door gebeên met ernst Mijn aangezicht."



	Daar greep ik mij aan vast als een drenkeling aan een reddingsplank. Verberg toch niet Uw oog van mij, o Heer! riep ik in mijn angst. Leer mij, o God, Uw weg in allen nood .... wees mij toch genadig, Heer!.... ik kon weer bidden! En toen waren plotseling alle vragen verstomd .... er kwam rust in mijn ziel.... ik wist dat ik weer op de goede weg was, dat Jezus mij vérder zou leiden .... ik kon 't wel uitjubelen: Maarde Heer zal uitkomst geven ....” In Wims hart jubelde 't nu óók,.... U alleen, U loven wij, ja wij loven U, o Heer .... „En wanneer denk je weer naar Silaudjawa terug te gaan, Guus?” vroeg Frans 's avonds, toen hij afscheid van zijn vrienden nam. Guus lachte geheimzinnig. „Misschien .... overeen jaar bij leven en welzijn!” Vier ogen keken hem verwonderd-vragend aan. Overeen jaar? Wat zou hij daarmee bedoelen? „Wat wou je dan in dat jaar uitvoeren?” vroeg Wim nieuwsgierig. Guus keek hem recht inde ogen. „Die tuin achter jouw huis moet beslist eens flink onder handen genomen worden, Wim! ’k Geloof zelfs dat ik daar in een jaar niet mee klaar kom ....” Wim kon zijn oren bijna niet geloven. „Wat zeg je nü ? .... Bedoel je, dat jij .... ? Maar 'k heb je toch gezegd dat ik niet meer dan honderd gulden ....!” Guus liet hem niet uitspreken. „Dat is eigenlijk nog veel te veel, Wim voor iemand als ik .... die helemaal van voren af aan moet beginnen .... achter Hem aanl .. ..”



	INHOUD. I. Het grote nieuws 7 11. De Polder-Indianen 17 111. Kameraden 30 IV. Vrienden! 39 V. Boeren, burgers en buitenlui! .... 51 VI. Het uitstapje naar Rotterdam 63 VII. Wim 76 VIII. Scheidende wegen 86 IX. Drukke correspondentie ....... 93 X. In het oerwoud . 102 XI. Een tochtje door de rimboe 112 XII. Toean Brani! ............ 122 XIII. Toean Pandita. ........... 130 XIV. Gempa boemi 139 XV. Zo iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelven.......... 145