HET OUDE NEDERLANDSCHE LIED HET OUDE NEDERLANDSCHE LIED WERELDLIJKE EN GEESTELIJKE LIEDEREN UIT VROEGEREN TIJD TEKSTEN EN MELODIEËN VERZAMELD EN TOEGELICHT DOOR FL. VAN DUYSE TWEEDE DEEL •SGBAVENHAGE MARTINUS NIJHOFF ANTWERPEN DE NEDERLANDSCHE BOEKHANDEL 1905 HET OUDE NEDERLANDSCHE LIED WERELDLIJKE EN GEESTELIJKE LIEDEREN UIT VROEGEREN TIJD TEKSTEN EN MELODIEËN VERZAMELD EN TOEGELICHT DOOR Fl. van DUYSE TWEEDE DEEL •SGBAVENHAGE MARTIN US NIJHOFF ANTWERPEN DE NEDERLANDSCHE BOEKHANDEL • 1905 INHOUD VAN HET TWEEDE DEEL. I. Het wereldlijk lied (vervolg). Bladzijde : 7. Liederen betreffende het huiselijk en maatschappelijk leven (vervólg) . . . Nr. 247—293 801 1046 8. Ghesellinnen en GHEsrEELKENS » 294—296 1050—1060 9. Ghildekens en Deinkeks » 297—319 1064—1147 10. Scherts en Klucht . . 320-341 1149-1233 11. Feest- en Dansliederen . ...... • 342—364 1237—1304 12. Kinderliederen (Kleine Keuze) .... . 365—402 1307—1495 13. Verscheidenheden 403—411 1500—lo-3 14. Liederen van historischen aard .... > 412—473 1525—1825 ALPHABET1SCH REGISTER DER LIEDEREN. Nrs. 247—474 (Deel II). A. ^ Blad/.. 298. Ach gheldeloos ghy doetmy pijn 1007 395. Agter 409. Als wy den handel wel doorzien 1 ">14 247. Als wy soldaeten t' saem te velde gaen 89/ Sr Hl»(lz. 320. Altijd is Kortjakje ziek . . .1188 389. Al van den droogen haring willen wy zingen 1438 255. Anne-Marietje, mijn lief kind 927 399. A ri a ri a ruite, geeft den koeiewachter en stuite . . 1482 323. Avonds (s) in een klaer maene schijn 1108 323. Avonds ('s), in 't klaar maneschijn 1170 c. 340. Compt al ter kermis wie gliij sijt 12°* 418. Const gaet voor eracht (Krijgslied tegen Frankrijk, 1522). loOO 298. Cruyceloos ghy doet my pijn. 10tx D. 384. Daar ging een patertje langs de kant 1408 400. Daar komen al twee kanonnekens aan. Savits savits sa- vats! 1480 400. Daar komt al een kanoniken aan; van ieletie, van alefa, kanonike 148-> Kr. Bladz. 373. Daar komt de vurige Pinksterbloem 1335 400. Daar komt een kanonneken aan, hoge, joge, jis! . . . 1484 400. Daar kwam eens een kanonnikje aan, van eifrank, van oliefrank-kanonnikje . . . 1486 370. Daar was er eens een mannetje! dat was niet wijs .... 1371 286. Daar was er laatst een mooi maagdetje fijn 1021 286. Daar was laatst een meisje loos 1022 284. Daar zat nen uil en spon . . 1014 384. Daer glünc een paterken langs den kant 1415 267. Daer ginck een meyt om water uvt 959 384. Daer ging een pater langs het land 1409 367. Daer is it kindje geboren op 't toppeltje van 't huys . . 1313 366. Daer is ii kindje in 't water gevallen 1310 390. Daer is een ezelinne, haer ooren zyn zoo lang 1440 367. Daer is een kindeken geboren op het tjoppelken van 'thuis 1313 384. 1 >aer wandeld' a patertje langst de kant 1411 284. Daer was a wuf die spon . . 1017 395. 1 >aer was een boom, de schoon¬ ste boom 1456 325. Daer was eenen man. eenen fraeyen man 1183 329. Daer was een kwezeltje, die 't al wil verstaen .... 1198 376. Daer was laetstmael een jongman, een edelman . . . .1371 329. Daer was lestmael een kwesel- ken — wilt my verstaen . 1199 371. Dag vrouw, dag man, dag al te gaer 1321 Nr. Blad/. 328. Dans, nonneke, dans!. . . . 1195 328. Danst, danst, kweselken. . . 1196 373. Dao kum' wie met den pinkster- broet aon 1331 472. Dat Melpomena deze droeve dood beschreyt. dezer tijd (Pieter Jan en Benjamin Bart, 1759) 1818 312. Datmen eens van drincken spraeck 1104 285. Dat meysjen had een bootsman lief. 1019 289. Dat meysken opter laden lach. 1034 250. Dats wildi vander waerheyt hoeren singhen, God vanden hemel (Een liedeken van Sint Jacob) 909 250. Dats wildi vander waerheyt horen singen? rijc heere God (Een liedeken van Sint .1 acob) 906 272. De boerinnetjes van 't Eikenhout zij hebben't al te doene 981» 395. De boom, die stond in 't aerd- rijk, en hij groeide so skoan 1461 340. De brugge die is in 't water gevallen 1229 462. De Geusen zijn in Bomler Weerdt ghevallen (1600) . 1773 272. De meysjes van het Eykenhout zy gaen al geem in 't groene 979 395. Den boom, den boom. den god- delijken boom 1456 395. Den boom groeyt in den zavel. en bloeyt er mooy .... 1454 454. Den dertichsten Mey. op 1'inxterdach creghen die Vlissinghers wat te doene(1574) 1744 399. I>en hemel is den onzen! . . 1480 394. Den krepelaer ging wandelen, en hy nam er Ballotje meè. 1451 341. Den uil die op nen pereboom zat 1235 Bladz. f 341. Den uil die wou uit jagen gaan 1234 ■ 341 Den uyl die op den pereboom zat." 1233 i 348. Den walvisch speelt niet mis. 1267 260. Den winter comt aen, den mey is wt 938 316. Den Zundag. den Zundag, 't is de dag van sHeere .... 1123 373. De Pinksterbruid, die gaat vooruit 1334 376. Des avonds in den reine, rein, des ochtends achter 't ho- veken 1369 288. Des hadde een Swave een dochterlijn (Schoon Elsselijnl 1029 372. De Vastenavont die komt an, wy singen ho man ho! . . 1327 442. De vogel wert gelockt, gefluyt, des vangers pyp geeft soet geluyt (De vergadering te Dordrecht, 1572) . . . . 169< 360. Die bruyt en wou niet te bedde 1289 305. Die my dit bekerken schencken deet 1088 273. Die nachtegael die sanck een liedt, dat leerde ick . . . 983 307. Die wijn maect vrolijck ende rijck ! 1092 365. Doe, doe kinneke, doe, doe, slaapt 1309 315. Drink ik a pintje 1121 E. 249. Edel artisten koen, ghy jonge dom van sinnen 903 337. Een kalemanden rok ... . 1222 366. Een kindje in 't water, ik heb het hooren plompen . . . 1310 263. Een oude man sprack een ionck meysken an 948 391. Een oud mannekie wilde vrycn. 1444 Sr. 325. 386. 364. 384. 351. 335. 376. 284 395. 300 Nr Bladz. 125. Een schoone man, en een zoete man 1183 Ï86. Een wijf had een kabaas . . 1428 364. Ei, wie kan de zevensprong . 1304 384. Ei. wy zingen de mei, sasa . 1410 351. En als daer Sint' Anna nuchten komt 12^3 335. En als de boer een paar blokskens heeft 1218 376. En als ik wil gaan huishoün 1374 284. En daar zat eenen uil en spon 1015 395. En de boom, en de goddelijke boom, die staat in d' eerde 1455 300. Ende wil wi tavont ghenoechlic sijn 1073 316. En e Maandag, en e Maandag, dan wou ik een pintje drinken 1125 393. En ('k) etwat in my koffertje, een nieuw ivooren klater- spaen 1449 301. En 's avonds, en 's avonds, en 's avonds is het goed. . . 1075 355. En wy gingen al naer de zee 1281 316. En Zondag, en Zondag, dan is 't de dag des Heeren. . 1124 367. Er is een kindetje geboren op 't tippeltjc van 't huis. . . 1314 384. Er wandeld' een patertje langs de kant I"112 i 384 Et ging 'ne pater langs te kant 1416 i 148. Eylacen, ick mach wel claghen tot u, o mijn oude vaer (Klaaglied van Don Fre- derico, 1573) 1"1® 373. Ey luytjes, wilt wat wijeken (De fiere 1'incxster-blom) . 1330 423. Eyn nye ledt wy heven an (Landsknechten-lied, 1531). 1580 F. 474. Fransche ratten, rold uw mat- Kr. Bladz. . ten, wild naerhuysnukeeren (1814) 1829 467. Fred'riek Hendrik van Nassou, prince van Orangien (Verovering van Grol, 1627) . 1*93 G. 372. Geeft wat om den rommelpot 1323 445. Geween ('t), 't gehuyl, 't gekryt op dees tyt gaet nu, Heer, evenseer weder aen (Mechelen geplunderd, 1572). . . 1709 298. Gheldeloos ghi doet mi pijn . 1066 297. Glieldeloze volghet mi . . . 1064 302. Ghi sotten ende sottinnekens (Van den boonkens) . . . 1076 443. Ghy hoenderen, eenden en duyven, wilt u verblijden al (Vos en gans, 1572) . . . 1700 H. 390. Heb ('k) eenen ezel aen rayn hand 1440 387. Heb ('k) hier een blauwe bloem in mijn hand 1430 372. Heb ('k) zoolang met den foekepot geloopen .... 1325 372. Heb ('k) zoolang met den rommelpot geloopen . . . 1326 364. Hedde niet gehoord van den zeuven (De zevensprong) . 1304 434. Helpt nu u self, soo helpt u Godt (De tliiende penninck, 1570) 1664 383. Hensken deur, hensken deur. 1404 295. Het ghinghen drie gespeelkens spaeeeren in dat wout . . 1057 309. Het haentgen van den wijne. 1097 268. Het jaer doe ick een out wijf nam 961 Nr. Blad*. 291. Het voer een lantsknecht spa- ceren 1040 404. Het voer oen scheepken over Rijn 1502 293. Het was een fraey rijck borgers kint 1046 288. Het was oen hubs bruyn El- selyn 1032 292. Het was een proper knechtken royn 1042 274. Het was op eenen avond laet. 986 412. Het was op eenen maendag, eenen maendag al soo vroeg (Dood van .lacob van Arte- velde. 1345) 1525 412. Het was op eenen maendag. eenen maendag alzoo vroeg (idem) 1528 412. Het was op eenen maendag, op eenen maendag vroeg (idem) 1526 279. Het windetje die uyt den Oosten waeyt 998 279. Het windje dat uyt den Oosten waayd 909 251. Hier beghinnen wi nu an een nyeuwe liet te singhen (Vanden regulier moninck) . . 916 373. Hier is die schoone vierpink- sterbloem 1331 373. Hier komt onze viere 1'inkster- blom 1329 431. Hoe groot, ó Heer, en hoe vervaerlic staet nu ons leven vol verdriet? (Alva's komst, 1567) 1608 406. Hoe ligh ick hier in dees ellende 1506 447. Hoe salich sijn die landen, daer diewijshevtregeertlO. 1573) 1715 455. Hollant, Zeelant weest nu verblijt (Vredehandel van Hreda, 1575) 1748 Bladz. Bladz. Nr. ^ ' .. . -i .. irco if.1; w;i te lande wt rijden, 459. Hoogmoedig gees wi op^ - sprack daer den Ouden Grijs v al lerT verklaard, 1581) . . 1759 (Alvasafseheidsgroet ,1573) 1735 453 Hoort alle gaer, int openbaer 413. leper, ö leper hoe toont gy u " , b, ' ,, . verheugd (Liedeken van den (Van den flach voor Berghen I! J ,000, 1530 rj ik7j.\ 1738 Thuyndag, 1383) °P 00 ' i 313 ik drink den nieuwen most . 1108 450. Hoort mannen ende vrouwen, , , •• v. 307 ik heb den meiboom in myn jonck, oudt, arm ende njck ■«/. ik u ., 14g0 (Alkmaar belegerd en held- hand. . . . . • • haftig verdedigd. 1573) . . 1728 387. Ik heb een bloem al in mijn ^ S25. Hop Mariannetje.drinkte'kan. „jn netJe' h,ni 1431 325. Hop Har jannetje, „.g »n kan- ^ ^ ne je . .... vvoore lierken . . 1450 ^9*1 Hon Mariannet e, kothekan- 6 •> Hop, Aiarjanne j 254 Ik hoorde dees dagen een maa- netje .. nor. 325 Hop, Marjannetje, stroop in 't 8etJe klagen". 1184 253. Ik hoorde lest in deze dagen kannetje litvt 922 325 Hopsa Jannetje! stroop in 't (Nonneklachten) .. . .»- . . ng5 368. Ik kwam Cecilia tegen al op kannetje 110J . , 1315 383 Huiben komt uit, Huiben komt nen waterkant. . — uit dat hoeken 1407 282. Ik quamper lestmael op hooge bergen getreden luw> 284. Ik voer al over Rijn .... 1009 284. Ik voer al over zee ... • 1010 , • . » 003 tb wil van dezen avond nog 275. Ic rede eenmael in een bossche - ... ino7 , . ggg eens uit vrijen gaan . . • , 1 öqq iïö'2 Ik zoude nu zoo geiren naer 248. Ic weet een reyn casteel . . 899 Mi. ik zouue u b o65 Ic wil gaen om mijn ghewin. 952 Engeland gaen varen ... 139 Zb5. ic wil gaen uit 1 6 ]oeit er eenen 403. Ich aen ghegheven hertze ende 0J0. ,n a 1460 zin an eene vrouwe goet . 1500 boom. . . • • • • * * . . Qnr. t.. mijnen hof, daar staat een 308. Ick breng mijn naeste gebeur •>»•>. in mijn , 1 . 1094 boom, een sehoone boom . 14j7 een dronc. . ... • • miinen hof daar staat er een 278 Ick ahinc noch ghister avont oVü. in mijnen J,B. UK gninc iiuc 6 schoonen boom. 1458 so heymelijck eenen ganck. 990 dooi», *. 260. Ick hebbe ghedraghen wel 413. Iper, o Iper, 0 gy tï | v ot verheugt (Iiiedeken van d©n seven mer (Roosen lesen) . •'o'1 = , 1505 427 Ick hope, dat den tijt noch Ihuyndag, ' ' ' comen sal 11506) . . . .1592 405. Isabelle. mijn dochterken, wae. 262. Ick quam tot eenen dansse . 944 liebde gy eeren naeije. ^ , x QQft Ta (de bazinne \an al ue 256. Ick vryden op een tijd een soet -'38. Is (, ) „ • . 929 bazinnen 308. Ick breng mijn naeste gebeur een dronc 278. Ick ghinc noch ghister avont so heymelijck eenen ganck. 260. Ick hebbe ghedraghen wel seven iaer (Roosen lesen) . 427. Ick hope, dat den tijt noch comen sal (1566) . . . . 262. Ick quam tot eenen dansse . 256. Ick vryden op een tijd een soet Menniste susje 929 ... . Vr Blad/., llladz. >r. 811. Is dit niet wel een vreemde gril ? 1101 282. k Kwam laatstmaal over ber318. Isser iemant uyt Oost-Tndien gen en dalen . . . . . . HHK> gecomen, die wat weet? . 1136 409. 'k Kwam laestmael in een hof 354 Is ('t) Sint' Anna die komt aen. 1279 gegaen • ° 352. Is ('t) van dago Sint'Annadag. 1275 284. 'k Kwam lestmaal over den Rijn 327. Klaes die sprak zyn moeder aen 1190 327. Klaes en trouwt uw leven niet. 1192 252. .Tan broeder vrijt een meisje 395. Kleen, kleen kleuter-gat, wat zoet 818 joet gy Vlier in huys? . .1471 323. Jan de mulder, met zynen 39g Kleen, kleen kloterspaan, wat leeren kulder 1174 (loet j'hier in mijn hof? . 1468 326. Jan, mijne man, dat is 'ne vent. 1188 39Q Kleen, kleen kreukelzetje, wat 326. Jan. mijne man, is altijd ziek. 118< gy in dat hof? . . . 1468 324. Janminemaniseengoetbloet. 1179 39,3 Klein, klein kleuterken. wat 324. Jan, mynen man. zou ruiter doedegy in mynen hof? . . 1467 worden 11' ' 396. Klein, klein kleutertje, wat 330. Jan Plompaert en zy wuvetje (joe jij jn niijn hof? . . . 1469 ze stougen ii keer vroeg op. 1203 Klinkaart en zijn wijveken 380. Jofvrouw, bewaert uw purpe- djp waren vroeg opgestaan. 1205 ren lint 1393 g30 Klompertjen en zijn wijfje, die 359. Jonge dochter, en wilt niet zouen vroeg opstaan . . . 1206 treuren 1288 3^4 -jj ïfemen uyt het glazeken 357. Jubilate gloria.vive la memoria. 1284 1H9 317. Komt al byeen, gy vrouwkens bly van geeste (De thee- vrouwkens! 1188 333. Karei. Karei tsiep tsiep tsiep. 1214 322. Komt hier al by aenhoort 333. Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip 1214 dees klucht (Pierlala). . .1160 393. 'k En etwat in mv koffertje, een 381. Komt hier, gy proper rnaeg- nieuw ivooren klaterspaen . 1449 detje, komt, danst met my. 1396 390. 'k Heb eenen ezel aen myn 323. Kort en lang en de snyders- hand 1M0 bank ...1178 387. 'k Heb hier een blauwe bloem 345. 'k Passeerde voor de v.ssche- in mijn hand 1430 merkt 372. 'k Heb zoolang met den foeke- 399. Kriole, kriole! al m, knole pot geloopen 1325 Viva den akkerman . 1481 372. 'k Heb zoolang met den rom- 399. Kyreleise, kyreleise! os de boe- melpot geloopen 1326 rinne wafels bakt 1481 353. Kindertjes, steekt yulderkeele- 382. k Zoude zoo geeren gatje 0p 1277 Engeland varen 1 Bladz. T ^r' . 471. Marquis Prié, wat heb ik u mis- Biadz. daen? (Anneessens, 1719). 1809 399. Laat ons te samen vroolijk zijn ^ 374 Martijn ! turref in de murref (De hemel is de onze) . . 1479 ;n de maneschijn 1338 399. Laet ons eeten en drinken, en 383. Ma seurtje, gae ye meê, als wy vroelyk zyn (De hemel is jagen rond de stee? . . • 140- de onze) 1480 449. Maximilianus de Bossu ben ick 350. Laet ons met lofzangen pryzen een (Jraef geheeten (Een onze moeder Anna zoet. .1271 claegh-liedeken van den 439. Laet sang en spel, tambour en Grave van Bossu, 1573). . 1721 Huyt nn klincken tot (iods 277. Meideken jong, meideken fier. 994 eer (.Den Briel, 1572). . . 1686 277 Mejsken jong, mijn maegdeken 329. Laetsmael een kwesele — wilt my verstaen I201 435. Men brand, men blaeckt. 392. Langs een groenheidetjekwam men schend, men moort ik getreden 1447 (1569—1571) 1667 392. Langst een groen meuletje 466 Merck toch hoe sterek nu int kwam ik getreden .... 1446 werek sich al steld (Berg 343. Lieve gebierman, goade-ge meê. 1239 0p Zoom, 1622) .... - 1781 343. Lieve gebierman,goy-e-gai mee. 1238 415. Met luste willen wi singhen 343. Lieve gebuerenian komde gy ende loven dat roomsche 1238 rijck (Van Keyser Maximi- 339. Lintje en Trientje, en Bellotje liaen, 1491) en Martintje 1227 iU Met iuste willen wi singhen, 303. Loopt, loopt, gesellen (Van schoon lief, al bider hant Sint Keyn-uyt) 1082 (Van de drie Lantsheren. 363. Luchtige maeghden, dat men 1450) • • u vraeghden I300 326. Mietje-Wantj' is altijd ziek . 1187 436. Mijn siel verblijdt haer inden fjr Heer (Slag bij Heiligerlee, M- 1570) I671 398. Maar tusschen Thourout en 259. Mijn vader gaf my enen pariis 1476 man 0 316. Maendags ('s), en 's maendags, 257. Moeder, ik wil heb en een ^ dan ginc ik om eenpintjen. 1122 man. . . • • • • ' ' ' ' 470. Maestrichtgyschoone stede, gy 258. Moeder, is nog nu. 8 peirel van Braband (1673). 1805 397. Mol, mol waar is dt mol. 269. Man, en gij moet (ere) naar Naar Amsterdam. ^ huis toe gaan 967 397. Mol, mol, waar zit-je? - De ^ 463. Maraen, hoe moogt gy spies nl° " m Z1J" . . „ ' De en lans verheffen tegentiod? 397. Mol, mol waar z.t-je? - De (Slag bij Nieuwpoort. 1600). 1776 mol »t in zijn pitje . . .14,4 N. Nr. Bladz. j 314. Nemen ('k) uyt het glazeken een 1119 j 261. Noch weet ik eenen ouden kouden man • . 942 407. Nu ick de werelt ken beclaegh ick my te recht 1509 306. Nu wil ick een liedeken singhen 1090 378. Nu wil ick eerw omme gaen, roosen aen mijn hoedeken ! 1381 373. Nustkoek, nustkoek, zitst dou zoo diep in de vaerren . . 1332 O. 269. Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan 966 269. Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan 964 269. Och, vrouwken, ga naer huis . 969 298. Och weerelt loos ghy doet my pijn 1068 416. Och, wie wilt hoeten zynghen een droetlic nuwe lied (Van den Coninck van Castilien, 1506) 1554 319. O geurig dampje, dat vioolen en lckk're roozen tart in geur 1147 460. O Heer, die daer des Hemels tente spreyt (1585). . . . 1762 441. O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals? (Moord te Rotterdam, 1572) .... 1695 379. Onder de groene linde daer ley een krebbeling 1390 379. Onder de lindeboom groene, daer ryde ik naer mijn lief 1389 450. O Nederland, let op u saeck, de tyt en stont is daer (1576) 1751 468. Onlangs sijnde vol onrusten, door den seer benauden tijt (1635) . . . 1797 I Nr. Bladz. 446. Ontwaeckt, ghy Christen alle, recht wel in deser tijt (Nieuwjaarslied, 1573). . . 1712 373. Op eenen pinksteren mariedag 1333 ; 370. Op Nieuwejaarsavond, de bakker sloeg zijn wijf .... 1320 421. O radt van avontueren, hoe wonderlijck draeyt u spille (Van die coninghinne van Denemercken, 1526) . . . 1569 290. O roosken root, vol melodijen (Van Pieronelle) 1037 390. ()uden, ouden ezele, uw ooren zijn zoo lang! 1441 P. 373. Pilenkste broet, de wien is oet 1335 345. Passeerde ('kl voor de vissche- merkt 1250 361. Pliebus is langh over de zee 1292 373. Pinksterbloed, Oranje-zoet. . 1332 330. Plompaert en zy wuvetje ze zyn te merkt agaen . . . 1204 457. Prijst God, ons aller Heer (Zeeland verlost, 1576) . . 1753 R. 426. Hijst wt den slape, die sijt beswaert (Vrede van CateauCambresis, 1559) .... 1590 374. lvood, rood rokje, Sinte-Maar- tens stokje 1345 378. Koozebloemen op mijnen hoedl 1385 ! 378. Rosa, willen wij kiezen, kiezen, Rosa? 1383 378. Rosa, willen wy dansen? danst Rosa 1382 378. Rosa, willen wy kiezon? Kiest, Rosa, zoet 1383 jjr> Bladz. 346. Hos ('t) Beyaerd doet zyn : ronde 1252 046. Ros ('t) Beyaert is verheven. 1255 ! 378. Hozen groeien op mijnen hoed. 1384 s. 385. Sa, boer, gaet naer den dans. 1426 411. Sa, laat ons vrool ijk wezen op Sint Antonius feest . . . 1523 356. Sala moet er nu gezaeyen zyn 1283 431. Sal ick [noch] langhe in heete tranen 1612 384. Sa. pater kiest er een nonne- ken uit 1413 323. Savonds in een klaer maene schijn 1168 323. ?s Avonds, in 't klaar niane- schiin 1170 377. Schaepwacliter, schaepwachter, waerom laet gy uw schaepkens niet nvt? . . . 1378 388. Schoenlappertje zou uit lappen gaan 1437 420. Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne (Vrede van Madrid, 1526) 1567 304. Scinc her den wijn; gheselle mijn 1086 461. Seglit, ghy Bergsche soldaten, hoe waert ghy so gesint (1589) 1766 375. Sente Xiklaai die zal gaan komen, lekker en bon. . . 1359 374. Sin' Martin, lioule, boule, hoiile. 1346 358. Sint Anna-dag is deure. . . 1287 374. Sinte Maarten is zoo koud . 1339 374. Sinte Maartcns-avond, en mijn torre gaat mee naar («ent. 1339 374. Sinte-Maertens vogeltje al met syn rood keuveltje .... 1338 Bladz. 374. Sinte Maertens vogeltje is niet zyn rood kapeugeltje . . . 1336 374. Sinte Merten vandere genuch- ten, hij met zijnen grijzen baard! 1341 375. Sinte Niclaai van Tolentijn. breng m'een schuitje met lekkeren ding 1353 375. Sinte Niclaes Bisschop, goet heylig man, wilje wat in mijn schoentje geeven . . 1353 375. Sinte Nicolaes, nobele baes, brengt wat in myn schoentje. 1358 375. Sinte Niklaes kapoentjen, ryd wat in myn schoentjen . . 1357 375. Sinterklaas, goed heilig man, trek je beste tabbert aan . 1355 375. Sint Nicolas, eerweerdighe pre- laet, spieghel van deuclit . 1363 375. Sint Niklaasje, bi-ba bon, gooi wat in de regenton. . . . 1360 365. Slaap, kindje, slaap; daar buiten loopt een schaap . . . 1307 365. Slaept, kindeken, slaept; iu vader lied ii schaepje . . . 1307 429. Slaet op den trommele van dirredomdeine (o. 1566) . . lo99 316 's Maendags, en 's Maendags, dan ginc ik om een pintjen. 1122 334. Snyd den boer zyn hair af . 1216 320. Soet, soet ltobbertjen, mijn hart lijdt felle pijn. . . . 1149 464. Spaensche ('t) gedrocht, met liaer gespuys (Beleg voor Oostende, 1601 — 1604) . . 1781 422. Springht alle zeer wijfs ende mans (Geboorte van l'hilips II, 1527) 1578 332. Springt hoog en toont uw i schoen 1212 332. Springt op en toogt uw schoen. 1211 ! 362. Sullen wy aldus stille staen . 1293 T. jjr Tiladz. 294. Tandernaken al opden riin, daer sach ic twe meiskeyns. 1052 294. Tandernaken. al op den Rijn, daer vant ic twee maecli- dekens 1050 336. Te Duynkerk' gaet het al verkeerd 1221 281. Te Haerlem in den Houte — keert de raolenaer om . . 1003 272. Te Kieldrecht, te Kieldrecht, daer zijn de meiskens koene. 978 287. Te mey, als al de vogelen singen 1024 445. 't Geween, 't gehuyl, 't gekryt op dees tyt gaet nu, Heer, evenseer weder aen 1 Mechelen geplunderd, 1572). . . 1709 338. 't Is de bazinne van al de bazinnen 1225 354. 'tls Sint' Anna die komt aen. 1279 352. 't Is van dage Sint' Anna- dag 1275 349. Toontje, myn zoontje ('t Kleyn peird) 1269 346. 't Ros Beyaerd doet zyn ronde 1252 346. 't Ros Beyaert is verheven . 1255 408. Tsa laet ons koopen nieu logen- boeck (Nieuwjaarslied) . . 1511 464. t Spaensclie gedrocht, met haer gespuys (Beleg van Oostende, 1601 —1604) .... 1781 376. Tsooren was een rijk man, een koopman 1372 374. Turret' in de murref en de maan die schijnt 1339 39S. Tusschen Keulen en Parijs, leit de weg naar Rome . . 1476 410. 't Was al in de feesteweke, dat wi mosten bovengaan. . . 1521 370. 't Was op een nieuwjaar avond. de bakker sloeg zijn wijf . 1319 <^r Hladz. 370. 't Was op een nieuwjaer-aven; den bakker sloeg zyn wuf. 1318 417. 't Was op een Zondag na den noen (Dood van Filips den Schoone, 1506) 1557 u. 419. Uut vreughden werdt hier een liedt ghesonghen (Van den slag van 1'avia, 1525) . . 1563 V. 374. Vandaag is 't sinte Merte' en morgen is 't de kruk . . . 1342 374. Van daeg is 't sinte Merten, en morgen is 't de kruk . . . 1341 346. Van Gent tot in den ommegang, daar wandelt een reus . . 1259 401. Van waar komt gij gedreven. machichel, machochelke? . 1492 401. Van waar komt gij getreden, lirunelle gezelle, Hrunel- leken? 1492 401. Van waar komt gij getreden, Massouffel ? 1491 310. Van waer compt ons den coelon wyn? 1099 372. Vastenavond, goede gebuer, ik heb nog geenen man. . . 132< 372. Vastenoavend die komt aen, looit die meisjes vreug op- staen 1324 425. Verblijdt u, Vlaenderlant, schoon blomme (Van den vrede van „Aeyghersmoor- te", 1538) 1587 347. Vraegt, vraegt, vrienden (De knaptand 1201 269. Vrouw, je moet naar huis toe gaan 9^9 -yjf Sr. bi«i«. 269. Wel, man, gij moet er naar 383. Waar zullen wij dat hazetje »» huis toe ?aan ■ ■ ' • 963 gaan jagen ? 1403 437. Wie dat sich selfs verheft 465. Waer datmen sich al keerd of te met (Alva's standbeeld. wend (Vertrek der Engelsche 15691 " " garnizoenen, 1616) .... 1783 424. Wie was die ghene die die 428. Waerom zijt ghy soo langhen looverkens brac (Van den tijdt (DeBeeldenstorm, 1566) 1596 storm van Munster, lo34). 1583 388. Waerom zond' ik het dansen 296. Wie wil hooren een goet n.eu laten 1435 Het (De twee gespeelkens). 1060 299. Waer sal ie mi henen keren, 440. Wie wil hooren een nier,i ge- ic arrem broederlijn? . . . 1070 sanck (Den Bnel, 1572) . 1689 276. Waer staet jou vaders huys 451. Wie wil hooren een n.eu het, en hof? 990 en dat sal ick ü singhen, van 410. Was Ct) al 'in de feesteweke, den ouden man, enz. (Alva's dat wi mosten bovengaan . 1521 vertrek, 15,3). . . ... 1731 370. Was ft) op een nieuwjaar- 444. Wie wil hooren een nieuw l.edt avond, de bakker sloeg zijn (Amsterdam bl.jft den Ho- ..f 1319 ning getrouw, 15<2) . . .17U4 370. Was Ct) op een nieuwjaer' 416. Wie wil hooren singhen een aven ; den bakker sloeg zyn druckelijc men liet (\ an j 1318 den Coninck van (.astihen, 417. Was Ct) op een Zondag na 1506) ljd3 den noen (Dood van Filips 271. Wie wil horen een goet n.eu den Schoone, 1506). . . . 1557 Het? (Van den onape van- 331. Wat doet gy al in 't groene den huyse) . . • • • • ' ,j 1209 451. Wie wilt er hooren een nieu 407. Wat is de werelt dort.'dan een " 'iedt? Hoort toe, ick sal 't u l'andoras doos 1508 singhen, van d' ouden man, 473. Wat sollen ons patriot jens éten. enz. (Alva s vertrek lo78). 1.32 als sei in 't laeger sein? 270. Wie wilt hooren een h.stone (1787) .... 1825 (Van den jongen smid) . . ,'71 346. Wat' voor 'vyand 'derft ons 402. Wie zit er in mijn torre? Hom, naeken, vier gebroeders op | l'omi *••••■" ° een peerd! 1258 348. Wijwarenlaatstopeenendries, 473. Wat zullen onze patriotjeseten. op een begijnt jes kerremis . 1419 als zij in 't leger zijn. . . 1826 369. Wij zijn al b., een zotte ka- 321 Weduw' vrouwkensnltemaele. 1155 dullen (De kadulletjes) . . 1317 458. Weest nu verbijt te deser 433. Wilhelmus van Nassouwe (O. tijt (Pacificatie van Gent, het einde van 1»68) . . . 1620 1576^ 1755 | 380. Wil my uw cransken leenen, 342. Wel 'ekomen, kerremisvolk! . 1237 »o reene 1394 fir. 270. Wilt gy weten een historie (Van ilen jongen smid) . . 972 419. Wt vreughden werclt hier een lied t ghesonghen (Van den slag van 1'avia, 1525) . . 1563 438. Wy (ieuskens willen nu singhen in dese Meyes tijt (Den Briel, 1572) 1679 280. Wy willen nog niet seheyden. 1001 369. Wy zyn al byeen, al goe kadulletjes (De kadulletjes). 1316 Z. Sr. B"d'- 328. Zeg, kwezelken, wilde gy dansen? 1194 410. Ziet de arme peerdebeesten, die daer langs de strate gaen 1520 382. Zoude ('k) zoo geeren naar Engeland varen 1399 378. Zou ik niet mogen ingaen ? Rosabloemen op mynen hoed 1386 369. Zyn we niet al byeen, jong kadullekens (De kadulletjes) 1317 247. Als wy soldaeten t'saem te velde gaen. pyn (ineen Dly-aer locni; u»i -- 1. Als wy soldaeten t'saem te velde gaen. trompetten, trommelen seer lustigh slaen. den boer geeft ons den wijn, al ist hem pyn. (iheen blvder tocht; dat 'taltydt dueren mocht. 2. Maer als wy liggen in 's vyandts gewest, om ons te moorden ieder doet syn best; windt, leghen, hitt' en vorst, hongher en dorst. Zelden genucht, die niet en wordt beslicht. Tekst en melodie. Oio. Giacomo Gastoldi, Balletten wet dry Memmen, ghestelt op ltaliaensche rijmen: nu tot vermoert van de Xeder-h.ndtscl,' j^d wet Sederduyttche uoorden verciert, enz. Antw„ by de erfgenamen van Peeter Ihalesius, 1641 (Janlus, bl. 13, met het opschrift : ,Soldaeten' en de wijsaanduiding: l m ch'avrö* - Op de keerzijde van het titelblad, vindt men een ,N.nnet , opdracht aan de „Minnaers vande konst", geteekend: .Vanden llossche in t veldt Over de verschillende Italiaansche en Nederlandsche uitgaven van de werken van den contrapuntist Giovanni Giacomo (iastoldi, geboren te Caravaggio. o. 1.156, gestorven in 1622, zie Kon. Eitheb, Qudlen-Lexicon, IV (1901) bl. 168 vlg. De Canltis (bovenstem) waaraan de melodie hier is ontleend, stemt, wat de muziek betreft, heel en al overeen met Gastoldi's Ballelli a Ire voci, ron snot rcr.it per cantate, «mare e ballare, bij de voornoemde erfgenamen verschenen in 1031. Heide uitgaven bevatten zestien liederen en hebben dezelfde pagineering. Ziehier de aanvangstrophe van het als wijs opgegeven Italiaansche lied, op zijne beurt tot titel dragend: „In Costante*: Fin ch'avrö vita vó seguir Amor. Segua che vuol ehe sempr'il vó servir, Ch'o spem' un giorno ancor per lui gioir. De Nederlandsche tekst is dus geeno navolging van den Italiaanschen. en natuurlijk blijft zijn vervaardiger verantwoordelijk voor de manier waarop hij de Nederlandsche metriek verstond. De melodie is oorspronkelijk genoteerd in de uitgave van 1031, met C i 'n die van 1641, met (£ •>. 248 Ic weet een reyn casteel. 1. Ic weet een reyn casteel 4. De poorten van dat slot in een seer schoon landouwe. zijn weerd.ch om lauderen, novt suyverder juweel, voor trouwehjcste lot de" mueren zijn van gouwe, * mach ment «stameren, canteelen altemael, als fij" rob'Jnen root ,, f saphiers orientael. e"d' oock d.amanten bloot •t fondament is van cristael. en ammerauden z.jn «y groot. 2. Kontom dat schoon pallays >'• Op der rivieren cant daer stroomt een schoon riviere. «taen fiolierken* groene, het isser altijt pays, goutbloemkens oock gheplant men hout daer goe mamerej ™ olijftaxkens groene: mocht ick eens smaken de vloet wt jonsten versaomt snel, van dat rivierken soet, groeyt in deuchden wel, soo sou mijn jonck hart scheppen moet. zijt g™t.eus deur s gheests bevel. 3. Die brug is excellent, 6. Al roem ick in t ghetal seer constich boven maten, "iet meer dan dees dne spruyten, ghewrocht op't water jent men noemtsc noch met al van gou. en silveren platen; «eer groot van v.rtuyten, carbonckel steenen pleyn. bloemkens noch cruyt men vint, ooc peerlen groot en cleyn, 'let 's <*aer ,e ln ' . . . en saphieren gesteken reyn. ** recht dat men dat slot benunt. 7. Binnen 't casteel playsant staen lustige salon, hlinckende triuniphant, schoonder dan gulden schalen; die vroed' des Heeren net heeft (iodt daer in gheset, wijsheyt en is daer niet belet. 8. Trou en belcefthevt wordt oot-k aen t' slot bevonden, liefde daer niet en scheyt, seer snyver ist van gronden, t'is weert lof, eere en prijs, gratieus is zijn advijs, het is een hemels paradijs. 9. Dit slot liooge vernaemt, dat is een niaghet puere; sy en werdt noyt beschaemt, al sien haer nijders stuere; wou my dat edel graen voor haer dienaer ontfaen, so waer mijn treuren heel gedaen. 10. Viel my doch dit ghelue, dat sy my consent gave te spreken sonder druck, dees maeeht, daer ick om slave; ic hope dat sy sal blusschen myn groot misval, en my troosten in 't aerdsche dal. 11. Edel l'rincesse weert, moet ic u aenschijn derven, soo sal des droefheyts sweert mijn treurich hart deurkerven: dus geeft my, liefste, raet. reyn bloemken delicaet. die u bemint in liefde staet. 1, 6. t.: saphins. — 5, 5. Wt jowsten versaemt, zinspreuk der Violieren van Antwerpen en ook van het Jenette bloemken van Lier; doch het geldt hier de zinspreuk der Violieren, die met de Goudbloem en den Olijftak, insgelijks van Antwerpen. genoemd worden in 5, 3 — 4. Tekst. AWi Aematelrtdams amoreus tb., 1 ">89 (beschreven door J. Boi.te, 'rijdschrift voor nederl. taal- en letterk., Leiden 1891. bl. 175 vlg.i, bl. 88b, „op de wijse: Cupido triumphant"; — Xieu Amslélredams H>„ 1591, bl. 84, zelfde wijsaanduiding, tekst hierboven weergegeven. Het lied is eene liefdesverklaring aan de „Magliet Rhetorica*. Varianten van het eerste vers, „Ic weet een reyn casteel", zijn: a. „Ic weet noch een casteel", stemaanduiding opgegeven door Den niet/uen verbeterden hist-hof, 1007, bl. 2:!. voor: „Alleen mijn sinnen staen" ; b. „Ik weet een schoon casteel", aangegeven door K. van Mander, l)e gulden liarpe, Haerlem, 1627, bl. 381, voor: „Liefd' is de christen wet"; — c. „Noch weet ic een casteel", wijsaanduiding te vinden in liet prieel iler yheestelijcke melodie, Drugge, lt)09, bl. 28, voor: „fthegroet soo moet ghv sijn"; — zelfde wijsaanduiding in l>e tclttdt-kiste der jihilosophen, Mechelen 1621, bl. 16, voor: „Bachus der vrueghden Godt"; — „Noch weet ic een casteel" of „Gegroet so moet gliy svn", in K'eangelinrhe leemrerrk, Antw. 1682, II. 236. voor: „Hoe schoon is dat geslacht". De tekst: „Cupido triumphant// aenhoort mijn lamenteeren", met wijsaanduiding „alst begint", komt voor in Heit Aemst, umor. lb„ bl. 15b, en in Xieu Amst. Ib., bl. 51. Het lied „Ghegroet soo moet ghy zijn", waarvan wij onmiddellijk hierna de eerste stiophe mededeelen, met de melodie, is ook te vinden bl. 100, in eene gedrukte Uederverzameling. exemplaar zonder titelblad, waarvan de meeste liederen voorkomen in verschillende uitgaven van Een meu deroot yeest. Ib. door Niooiaeh anssens un Koosendael, geest, goedk. 1594. A l)r. Laicd, Luitb. ran Thgtius, nr. 47, met opschrift: .Noch weet ick een castcel* en deze aanteekening: .de bewerking door Mr. Eman (Emanuel Adnaensen , uitgever van het luitb. Pratum „nmrum, Antw. 1584) heelt de melodie ietwat verduisterd". - De melodie A' heeft door de bijvoeging van onhebbelijke accidentale niet minder geleden: Z van kuis-hBeit wacht En nie ■ mant komt t' ont -stieh • ten. 249. Edel artisten koen. Naar Stauwert. Mll. | . i . 3. Kan sullen wy zijn vry 1. Edel artisten koen. un met rust moge„ praten. ghy jonge dom van «innen, K()mt met u liefken by, komt met u hef int groen, neemtse tot uwer baten; wy sullen gaen beginnen schenckt uyt Mercurins schalen Hethonca liantieren, pu drinckt vrouw Venus dranck, maken solaes en vreugt ^ ^ ^ ,laleu met Venus kamen,eren; P wijngaertrank. want onsen geest verheugt. ,. 4 lk sag de nimphen reyn 2. Den tijt is komen hier, r09ekrans bereyden; dat men sal vreugd beginnen; , ^ lustig, g) jonc e> » ging vermeyden : wi,t met genuchten singen; van dooren tleft op met soete alen £ nachtegaelken sanck. Kethoncam dehcaet, ^ ^ «oet om hoorei., op dat wy prijs behalen ^ „am ik de gank. van alle nijders (|uaet. 5. Kiende langs eenen kant een maget komen treden met bloemen in liaer liant, spelend met lustigheden, ick docht in mijnen sin wie dat sou mogen zijn? So ikse wel ging sien, was het de liefste mijn. 6. Doen ik mijn lief aensag onder liaer eerbaer oogen, bood ick liaer goeden dagli om revne min te toogen; schaemroot wiert sy soo seere, doen syt oog op my Rloeg, endc, uyt liefden teere, heuslijck sy op my loegli. 7. Seer minnelije, voorwaer, gingen wy daer spanceren. wy hadden genen vaer voor klappers of komeren; 't was uyt getrouwe minne en al met haren danek. dat sy met hert en sinne liaer trouwe aen my schank. 8. „Segt my, maegdelijk greyn, ben ick niet uwen beminden?' — „Ja ghy," sprack sy certeyn, ,geen liever kan ik vinden; 7, 7. al bijgev. mijns herten melody, mijn troost, mijn toeverlaet, schout alle vileyney en alle klappers quaet." 9. Seer aerdig van fatsoen en moedig van courage, was ick in al mijn doen als eenen kloecken page ; uyt enckel trouwigheyt gaf ick dees maget, siet, mijn trouw en eerbaerheyt; z' en refuseerde's niet. 10. Ick sagh Aurora klaer de duyster nacht verjagen, en 1'boebus koets daer naer met sijnen gulden wagen; ick sagh aen d' een contrey, door Ceres wijs verstant. over bergh en valev veel vruchten schoon geplant. 11. Paris seer excellent deed my om scheyden dencken; voor een eerlijck present ging ick de liefste schencken een laurier-taexken schoon aen eenen rosen-hoet: dit was dees blom te loon. Siet wat de liefde doet. Tekst. Hit Brabant/Is imrlileyaelken mei fijn ilri/erley gesamjh, Hrussel lO.'iC. bl. 70, „stem: Flora komt nu ten dans". Melodie. 1. Stai-paert, Extractum catholicum, Antw. 1631, bl. 48, en zelfde melodie, bl. 641, telkens met stemaanduiding: „Edel' artisten koen", voor de liederen: „Onsalig ercatuir", en „liechtvaerdig zydy, Heer", (iarisch andere zangwijs. ,op de wijse: Edel artisten koen", in Den bliiden requiem, 1631, bl. 180. Aangehaald als stem in Xicuic Geuunliedboek van van Lummel, bl. 431, voor: „hy steden stout en koen", te plaatsen tussclien 1011 (benoeming van den Arminiaan Vorstius tot hoogleeraar te Leiden en begin der bemoeiingen van etcden en Staten Generaal en 1'rins Maurits in de godsdiensttwisten) en 1619 (einde der Synode van Dordrecht en beslechting dier twisten); - De Schadt-kMe der phloxoiihen, Meeh. 1621, bl. 232, voor een lied: „Edele gheesten vroet", met zinspreuk : Timmert met liefde", en uitgaande van den „Knarp van de jonge \ reuchden Blo,„me binnen Bergen op den Zoom"; - I. Stalpaert, Oulde-iaers feest-dyen, Antw 1635, bl. 378, en 562, voor de liederen: „Ursmarus end Ermyn. en Cunera! hebt goe moed!' - H. G. Boloomno, Den .jheesteUjcken leeuwereker, Antw., 1645, bl. 479. voor: „Uie ick heb langh ghesocht"; — C. Maertsz, Stichtelijke qesannen, Hoorn. 1661, bl. 342, voor: „Mijn pen wil het ghebruyck'. - t Groot achter-hof ken, Alckmaar 1664, bl. 96, „stemme: Edel artisten koen ofte Ick heb gesien den tijdt**, voor: „Wat ot het eelste z) . 250. Dats wildi vander waerheyt horen singen? (Een liedeken van Sint .Tacob) A. 1. Dats wildi vander waerheyt horen singen? rije heere God, so latet mi volbringen die waerheyt, die ic u singlien sal van vader ende van sone een wonderlijek gheval. 2. Die vader sprack tot sinen sone met liste, een so goeden bevaert dat hi wiste al op den wech sint Jaeolis waert; hi wilde wel versoecken den milden onghespaert. :t. Mer doen si aenden wege quamen gaende, eens waertshuis dat si daer vonden staende. 1 >ie vader totten sone sprack: ,wi willen ons ghelt verteeren ende houden ons ghemack." 4. Die weert sprack tot alle sine gasten: „ick hebbe ons bereyt al vanden besten; eet, drinct, ende weset vro, wi willen genoeclite hantieren." Pat spraek die weert nlso. 5. Mer doen die goede broeders waren geseten. die dochter vanden buyse quam ghestreken cobtelijck in dier ghewaet; den alder ionesten broeder thoonde si een fier ghelaet. Die dochter sprac tot haren vader houden: „den alder ionesten broeder wil ie behouden: want hi is edel ende fijn; seheyt hi nu van henen, so swijeket dat herte mijn." 7. Die vader van sinen sone dat verhoorde; hi antwoorde met so soeten woorde: „myn sone met mi, ende ick met hem, wi willen sint .Tacob besoecken als waraehtich pellegrem." 8. Tsavonts, als die broeders slapen ginghen, die dochter peynsdo om haer valsce dingen ende si nam eenen vergulden nap, met vorradenissen stacken si in des vaders sack. 9. Tsmorgens, als die broeders waenden gangen so quam die valsche weert en dedese vangen Die weert tot sinen rechter sprac: ,dese heeft mi ghestolen mijnen vergulden nap." 10. Die sone van sinen vader dat verhoorde. Hi antwoorde met so soeten worden: ,ic wil voor mijnen vader staen : alle sine schulden wil ick op mi ontfaen." 11. Die heeren daer toe in rade ghinghen: den sone dat si voor den vader hinghen: den oudsten broeder lieten si gaen. Mer hoe dat spel ten eynde quam, dat sult ghi verstaen. 12. Mer doen die vader tot sint Jacob quani, hi sprac: „lieer sint Jacob, wat lieb ie misdaen? lek hebbe verloren mijnen sone, buvten sinen schulden. Helpt lieere od wten throone!" 13. Die vader offerde ende quite sijn bevaert, ende ginck wederom tsinen lande waert, daer bi sinen sone quani bi: „och sone." spraek hi, „sone, dese bevaert schencke ick dy." 14. l>ie sone tot sinen vader sprac wederomme: „die bevaert is u gheworden suer om doene, vcrblijt u nu ende weset vro: sinte Jacob heeft mi geholpen, Maria wt alder noot.'' 15. Die vader verhoorde dat so gheringhe, hi ghinck tot dier herberghe binnen. (laer laglien drie hoenderen biden vier, doen sprack tot hem die valsche waert: „wat dinghe doet ghi hier?" ll>. -- ,Ic ben die selve broeder die sint Jacobs ginc. doemen mijnen sone acnder galgen hinck; mijn sone leeft noch, hi en is niet doot; sint Jacob heeft hem geholpen, Maria wt alder noot." 17. Die valsche waert begon te grimmen: „waeroni liechdy met uwen schimmen ? Tis also waer, al overluyt, als den ghebraden hoenderen vlieghen ter doren wt." 18. Mer eer die waert dat woort wt sprack, deen hoen na den anderen vanden speet brac: si vloghcn opter straten; si vloghen op sinte Dominicus huys, daer alle die broeders saten. 1Mer doen die lieeren dat verhoorden, si riepen alle met luyde woorden: „ wel op, pastoor ende cappellaen, wi willen niet processie onder dat ghereehte gaen." •20. Mer doen si onder dat gerechte quanten, den ontschuldighen man dat si af namen; den waert datmen voor hem hinck; die dochter wert ghedolven. si haddet wel verdient. 21. Dit liedeken dat wi singhen is seker waer; sint Jacob dede groot miracel daer. Veel broederen tuyghent ooc met dien, die met hare ooghen dat wonder hebben ghesien. B. 1. Uats wildi vander waerheyt hoeren singhen, God vanden hemel dye laetse my volbringhen. dye waerheyt dye ick u singhen sall: van vader ende van soene, een wonderlyc ghevall. 2. Dye vader sprack tot zijne zoen rnit listen, van eender gueder bedevaert dye hij wiste, all opden wech Sint Jacobs waert, hy wilde wael besnecken den milden onghespaert. 8. Maer doen zy opten weghe quamen gheganghen, eens werders huys dat sij daer vonden standen; dye vader al totten soene sprack: „wye willen ons geit verteren en houden ons gemac." 4. Dye wert dye sprack tot allen zynen ghesten: ,ick hebbe gecoeckt, berevt all vanden besten; eet ende drinckt ende maeckt u vroo, \vy willen vrnecht hantiei'en," sprac hij dy wert alzo. 5. Maer doen dye broeders allen waere gheseten, dye dochter vanden huys dy qunm voert gestreken custelijck in liaer ghewaet; den alder ioncsten broeder toenden sy een tier gelaet. 6. Dye vader vanden soene das verhoerden hy antwoerde niet so soeten woerden: „my soen by, end ic met hem; Sint Jacob willen wy besoecken als waerachtich pelgrem.' 7 den alder ion[csten | want hij is och scheyt hij nu van henen, so brict dat horte myn. 8. Maer doen dye broeders allen slape gingen, dye dochter dacht op hare valsce dinghen, ind zij nam eenen vergulden napt: al met veraderyen stack syten in svaders sack. 9. Dye dochter sprack tot haren vader boude: ,den alderoutsten broeder den wil wyr houden, wy willen hem doen groet onghemack, want dees heeft gestolen das ovnen vergulden napt." ld. Des morgens, als dye broeders nieynde ganghen, doen quam dye valsche wert en deetse vanghen. Dye wert all totten rechter sprack: .dees heevet my gestolen das eynen vergulden napt." 11. Dye soen al vanden vader dat verhoerden; hv antwoerden met so soeten woerden: ,ick will vuer mynen vader staen. ind alle syne Fculden wil ie op my ontfaen." 12. Dye heeren inden raede daer toe ginghen: den soen alvoer den vader datsy hinghen; den alsten broeder lieten sy gaen: maer hoe dat spel voleynde, dat salstu wayl verstaen. 13. Maer doen dv vader in Sint Jacobs kerke i|uain : .o grote heere Sint Jacob. wat heb ic n mesdaen? ick heb verloren mynen soen albuyten syne sculden, helpt heergod uyten throen!" daer hij „och sone, lieve sone, dees lievaert scenck ick dij." 15. Dye sone sprack tot zynen vader wederomme: „dye bevaert is ,u. gewoerden suer om doene, verblyt u nu ende weeset vroo; Sint Jacob heeft my gheholpen. Maria uyt alder noet." 10. Dye vader keerden hem wederom geringhe, hv ghinck weder ter selver herberghen inne, 1 7 18 l>ve valsche wert in hij bestont te grimmen. „hoe staedy hier in Hecht mit luyder stemmen? Dat is soe waer all overluyt, ^ als dees gebraden honder vliegt ter doren uvt. 19. Maer eer dye valsce weert dat woert ten halven sprack, dat een hoen naden anderen al vanden speete brack;. sv vloghen daer ter dueren uyt, > t By vloghen op Sinte Dominicus huw; sy maecten een soete gelujt. 20. Dye heeren allen dat vernamen „welop, pastoer en cappellaen. wy willen met processien onder tgerichte gaen. 21 1 q. i o. 13 2 t • lo = u; vgl. 15, 3. — 4, 4. >nj irMen vnieeht vrueckl »,„il -'««rfrr,t™ ui 7 13 Wat hier ontbreekt is uit het Hs. verdwenen. , hand. - 7, 1-3. Wat hier on _ M j_3 VVat hier ontbreekt _ 9, - lt! 2-4 enz Wat ontbreekt is in het Hs. open is uit het Hs. verdwenen. — Ib, £-*, gebleven. — 18. 2. t.: hoe staedtj hier in licht, enz. Tekst A Antw. lb., 1544, nr. 20, bl. 26, „een liedeken van sint Jaeob' ; overg. door "ühland, VMdr., nr. «03; - aangeh. door Dr. Ka.,»-, Het » * "n ^ Hs' vroeger in l*t bezit van C. P. Öerrure. thans ter GentHche Itibhotheek berustend: door hem beschreven in d bi ÏÏ', Ï vlg., en aangeh. door Moss, Uebers.ht, 838. ^ ^J- eAet Ln ,historisch i-mr sisst:- Ueü noenu . wel (loor jlt geheugen werd gediend. Cr*"CÏ ZÏXm w -» r i» *?£££ iSsSSSSSSSfe plaats, waar ieder pelgrim een getuigschrift (eompostéla) van zijn bezoek ontving. Op hunne hoeden droegen do bedevaartgangers vroeger eene schelp, die den naam van St. .lacobsschelp verkreeg. Dr. KaltV, t. a. p., doet opmerken, dat, ofschoon bedevaarten in vroegeren tijd niet tot de zeldzaamheden behoorden, toch weinig pelgrimsverlialen onder onze liederen to vinden zijn. Andere St. Jacobsliederen hebben nochtans ten onzent bestaan, zooals blijkt uit de wijsaanduidingen: a. ,Wie Sint Jacobs broeder wilt zijn", aangeh. in Alle de Psalmen des II. coiiiiil.lyl.en l'ropheten Davidts, z. n. n. pl. 1567 (zie Wackernagel. Lieder der niederl. Reform., bl. 22—24), en in Schrift uerlicke liedekens, Leyden 1595, bl. 320 v° (vermeld door I)r. F. C. Wieder, l)e Schriftuurlijke Liedekens, 's-Grav., bl. 66 en /teilint. nr. 881, „Wie sint Jacobs broeder zijn wil"), voor: „Wie de ellendicheyt voldoen wil wel", navolging van het Duitsche lied: „Welcher das ellend bawen wil", te vinden bij BiUcme, Altd. Ib., nr. 6116, bl. 722, op zijne beurt eene geestelijke navolging van liet pelgrimslied: „Wer das elend bawen wil" (van el en land = ander, vreemde land; banen, oorspronkelijk = wonen, dus - wie in den vreemde wonen wil); — b. „Die na Sint .lacob wandelen wilt" (in Acm nieu liedenboeck, 1562, bl. 226 en in lilt tweede, liedeboeck, Amst. 1583, bl. 271. zie Wackernagel, bl. 14 en 80 en Dr. Wieder, bl. 66 en Itegist. nr. 159), voor: „Die wil nae dat nieuwe Jerusalem'; — r. „Wie Sint .Taeob besoecken wil" (in Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 313) voor: „I.aet ons in sheeren tempel gaen', een lied dat ook tot stemaanduiding heeft: „Te mey, als alle de vogelkens singhen". Zie dit laatste hierna. Ongetwijfeld hebben de wijsaanduidingen a, b, c betrekking op eenzelfde, de bovenstaande en hierna aangehaalde, melodie. Het reeds genoemde, ook het meest verspreide der Duitsche St. Jacobsliederen, gaf aanleiding tot verschillende geestelijke omwerkingen in „Jacobston". Zie Böhme, t. a. p., nrs. 610 en 611, bl. 718 en vlg., Erk u. Böhme, Deutscher Liederhori, III, nr. 2091, bl. 780 vlg. Over de St. Jacobsliederen bij de Franschen, zie Alexis Socard, Xoëls et cantiques imprimés 'I Troyes, I'aris, 1885. bl. 6'J vlg. Het, volgens E. u. B., reeds in de 14'le eeuw gezongen Duitsche lied , Wer das Elend", was en bleef zoo populair, dat Simrock het nog in 1850 te „Burgen im Moselthal" in eene vernieuwde lezing uit den volksmond mocht opteekenen. Indien het Nederlandsche St. Jacobslied zulke diepe sporen niet heeft nagelaten, toch waren in de XVIII4'- eeuw ten onzent de bedevaarten naar Spanje nog niet in onbruik geraakt. In een h'liichtiyli ende belacheh/ck cerliael-dicht ran allen het ghene men roept, simjht ende schreeuwt soit op de merekten, als straten ran de /trincetycke stailt lirusxel, Brussel 1708, leest men: Men vinter oock die achter straet loopen En roepen sonder iet te verkoopen, Dat zyn bedelaers die de stadt passeren En daer in gasthuysen logeren. Al oft sy uyt vremde landen quanten, Van S. .Jacob uyt Galicien, en seggen veel namen Van steden en plaetsen. en wat daer geschiet. En singhen aen ieder deur S. Jacobs liet, yuami nous pamtions Ie pont qui trambit, helas.' mon Dieu. Het roept en singter soo Mans als Vrouwen, •lae, selfs clyne kindors lioort men den thoon houwen; Sy draegen bordons van leir gegarniert, Met schelpkens en kruyskens verciert. Aen den riem draegen sy schoon callebassen, Die op de custen van Spagnien wassen. * lm hunnen dranck daer in te bewaren. En sy vercoopen oock somtydts al waeren, Beldekens en paternosters van houdt oft steen, Van amber oft eenigh fray been. Vakder Stbaeten, La mus, aux toys-Bas, VIII «1888,, 405 vlg., die dezen tekst insgelijks aanhaalt, trachtte te vergeefs het aangeduide lied op te sporen. Ook de melodie bleef hem onbekend. Het bovenstaande Franschc vers is eene variante van het begin der veertiende strophe van ,l.a grande chanson des Pelenns de Saint •Tacques''. Het lied vangt aan; Quand nous partimes de france en grand désir, Nous avons quitté Pi-re et Mére, tristes et marris. Au co'ur avions si grand désir D'aller ii saint Jacques. Avons quitte tous nos plaisirs, 1'our faire ce saint voyage; N'ous prions la Vierge Marie, son tils Jesus. l»e veertiende strophe luidt: (juand nous fiïmes au pont qui tremble, Uien étonnés, A nous voir entre deux montagnes. Si oppressés, D'ouir les ondes de la mer En grande tourmente, Compagnons, nous faut cheniiner Sans faire demeurance: Nous prions la Vierge Marie, son fils Jesus. Het lied werd herdrukt door Al. Socard, t. a. p„ bl. 75, naar: Les rha,ison.< ,!es Pflerinx de Saint Jaequm, kerk. goedk. Troyes, 1718. Maar het stuk moet ouder zijn Volgens Vander Straeten dagteekent (le eerste uitgave van liet h lucht,gh en belachelijk ver1,ad-dicht, van 1604. Het ,air des Pelerins" moest toen reeds zeer Ilekend zijn. Eene parodie daarvan wordt gevonden, met de melodie, ,n de door Ballard uitgegeven verzameling La clef (les chansonniers, ,ou Kecueil des Vaudevilles depuis cent ans et plus', Paris 1717, 1, 268, voor het lied: „Nous sommes de 1 amour tranquille // les pelerins". Aan het laatste vers der voorgaande strophen. hierboven diplomatisch teruggegeven, wordt echter door die zangwijs geene plaate verleend^ Verder vindt men den aanvang der voorzeide veertiende strophe en dezelfde melodie in tooneelstuk: Le tempte de l'ennui, «prologue represente a la forre Saint-Germain n 1'année 1716", voorkomend in res de Le Sa,je, lans, 1823, dl. XIII, bl. 2.0, nr. 153 der muziekbijlagen. Melodie. Alhoewel Hoffman» v. F., Gesel,, des deutschen h,rchenUedes 8uitg 1861. bl. 216, sprekende van het voormelde Duitsche en van het hier behandelde Nederlandsche St. Jacobslied, van meening is, dat beide liederen zijn : ,im Ton des Jacobsliedes gedichtet", bestaat er nochtans tusschen de twee teksten verschil in opzicht van het metrum. Het Duitsche lied heeft den vorm der oude Lindensmidstrophe: 4 — a, 4 — a, 3 b, 4 — x, 3 ^ b. Wér das élend bawen wil, der mach sich ;iuff und zieh dahin, wol iiuff sant Jacobs strusse, zwéy par schuh die müsz er han, ein schüssel lind ein flaschen. Volgens den algemeenen strophengang zou de Nederlandsche tekst hebben'tot schema i 4 — a. 4 — b» 4 — b, 3 w x, 3 w b. Dit verschil in metrum zal wel niet belet hebben, dat de hier besproken Nederlandsche tekst op de melodie van het Duitsche lied werd voorgedragen die ten onzent wordt teruggevonden in de zangwijs: „Ic weet nog eenen acker breit (zie nr. 37, bl 207 hiervoren, en vgl.: .Bistu een crijgher', nr. 221, bl. 808 insgelijks hiervoren). Overigens hebben de hierboven aangehaalde liederen: .Die wil nae dat nieuwe .Terusalem"; - „Wie de ellendicheyt voldoen wil wel"; - „Laet ons in sheeren tempel gaen", het metrum van het Duitsche „Wer das elend". wat natuurlyk ook. voor den aanvangsregel het geval is met de wijsaanduiding: „Wle Sint .Jacob besoecken wil . . , De Duitsche melodie is te vinden bij Böhmi, t. a. p.; - Erk u. Bohme,t a. p.. _ Baimker, Das kath. deutsche Kirchenl., II, nr. 88 en 184, bl. 144 en 203 en , nr 308 bl 606; - Zaiin, Die Melodien der deutschen evangehschen Kircheitldr., 1. nr 1707 bl 456. Ziehier de melodie, hierboven weergegeven naar dezen laatste en volgens eene verzameling van 1552, waar zij voor eene vergeestelijking dient: zieh da - hin und geh des Hev - ren Stras-se; Glaub und Ge - duld beid 251. Hier beghinnen wi nu an. (Validen regulier moninck) 1. Hier beghinnen wi nu an oen nyeuwe liet te singhen, ende singhen van eenen regulier moninck ende van eender nayerinne. 2. Die regulier in een waerts huys quani. hi vraeclide: «wat hebdy te eten ? ick soude tot eender naeyerssen gaen. het was mi bi na vergheten". 3. Doen hi totter naeyerssen quam, hi wert seer wel ontfanghen; si nam hem in haren witten arm ende si aten met makander. 4. Doent was aender middernacht, si hoorden dat clocxken clincken: staet op, staet op, goet regulier moninck, die metten moet ghi singhen. 5. Doen dat clocxken gheluydet was, hi soude gaen inder metten: „och wiste dit mijn heere den abt, hi soude mi selver wecken". 6. Doen die monine inden ommeganck quam, die abt die quam hem teghen: ,hona dies, bona dies. glii regulier monine, waer liebdy te nacht gheleghen?' 7. — „Daer ick te nacht gheleghen heb, dacr was ic seer wel ontfanghen; men schencte mi daer den coelen wijn, ic lach in mijns liefs armen." 8. Die abt al tot den moninck sprack met also soeten worden: „nu segt mi, goet regulier moninck, houden dat onse oorden?" 9. Doen die monine inder kereken quam, die broederen liepen te samen. die een monine al tot den anderen sprack. „desen moninck willen wi verbannen. 10. En dat verhoorde de regulier moninck. hi liet zijn capken vallen: .soudc mi die naeversse niet liever zijn. mer dan mijn broeders allen?" 11. Die ons dit liedeken heeft ghemaect. hi hevet seer wel ghesonghen; dat heeft ghedaan een regulier moninck. wt der cappen is hi ontspronghen. 5, 1. t.: gheluyt was. — 7, 1. t.: hebbe. Tekst. Antm. Ib., 1544, nr. 57, bl. 86. „vanden regulier moninck". Overgenomen door Hokfmann v. F., \iederI. Volhsldr., nr. 4,. bl. 123. Aangn. door Dr. Kalff, Het lied in ie M. K., bl. 405. Duitsche aanverwante tekst, „Was woln wir aber heben an , J strophen, va het jaar 1544, in Vulpius' Curiositeiten, VI, 475, herdrukt door B0h«,Altd Lb nr. 481, bl. 596, en door Erk u. Höhme, Deutwher Liederhorl. I, nr. 137a, bl. 4bl, die nog een anderen Duitschen 15^-eeuwschen tekst vermelden. Melodie. Böhme. t a. p.. uit Schüeltzbi., 1544. Quodlibet '20; Erk u. ItttHME, t. a. p. 252. Jan broeden vrijt een meisje zoet. 1. Jan broeder vrijt een meisje zoet, een meisje boven mate, en als haer vader niet thuis en is, hy gaet er al wat by praten. Hopsasa, ribedoebeda, hy gaet er al wat by praten. Fa, la. la! 2. Het werd nu twalef van den nacht, de klokken luidegen alle; dat meisje tegen .Tan broeder sprak: „ga en lees nu uw getyen. Hopsasa, ribedoebeda, ga en lees nu uw getyen." Fa, la, la! 3. — «Mijn getyen en lees ik niet, de tijd is al lang vergane; 'k ben liever al by mijn zoete lief, als by die inwoners alle. Hopsasa, ribedoebeda. als by die inwoners alle." Ka, la, la! 4. .Jan broeder over het kerkliot kwam, de preekheer die kwam hem tegen; de preekheer die tegen Jan broeder sprak: „waer hebt gy van nacht gebleven? Hopsasa, ribedoebeda, waer hebt gy van nacht gebleven?' Fa, la, la! 5 _ t\y«er ik van den nacht gebleven heb dat en zal my nooit berouwen, ze dronken daer bier en ze tapten daer wijn, en ze spraken daer al van trouwen. Hopsasa, ribedoebeda. en ze spraken daer al van trouwen. Fa, la, la! 6. -lan broeder in het klooster kwam, de inwoners badegen allen; den eenen die tegen den anderen sprak: „Jan broeder zal worden gevangen. Hopsasa, ribedoebeda, Jan broeder zal worden gevangen., Fa, la, la! 7. Als Jan broeder dat had verstaen, dat hy zou worden gevangen, met den eenen sprong hy de venster uit, en hy liet zijn kappe daer hangen. Hopsasa, ribedoebeda, en hy liet zijn kappe daer hangen. Fa. la, la! 8. Als hy een eind wegs geloopen had, toen keek hy nog eens omrae; hy riep: ,o kap, gy duivels kap, gy en krijgt my niet weeromme. Hopsasa, ribedoebeda. gv en krijgt my niet weeromme." Fa, la. la! 9. Die dit liedeken heeft gedicht, en ja ook heeft gezongen, hy was eenen pater en hy heetege Jan, en hy heeft zijne kap ontsprongen. Hopsasa, ribedoeheda. en hy heeft zijne kap ontsprongen. Fa, la. la! 6, 2. t.: badigen. Tekst. Willems, Oude VI. Idr., nr. 233, bl. 486, met deze aanteekening van Snellaert: „In de omstreken van Gent leeft dat lied nog onder het volk. l)e toonzetting der wijze ld. i. de notatiei ben ik verschuldigd aan de heuschheid van den lieer Reylof" (dezelfde, die de in Willems' verzameling uitgegeven .nieuwe wyze" van het lied „Des winters als het regent' noteerde (zie hiervoren nr. 229, bl. 842); tekst hierboven weergegeven; — Hoffmann v. F., Niederl. Yolksldr., nr. 50, bl. 12t. De lezing door H. v. F. als „Vlitmisch aus der Gegend von Antwerpen" medegedeeld, stemt, buiten zeer geringe afwijkingen in de spelling, heel en al overeen met den tekst van Willems. H. v. F. zelf bekent, dat luider/en, voor luidden, badegen, voor baden, lieetege, voor heette, tot het (ientsch dialect behooren. Overigens wordt het stuk in Snellaert'» Oude en nieuue liedjes, 2I,e uitg.. 1864, nr. 89, bl. 97, aangeduid als herkomstig van Destelbergen, een dorp gelegen in de nabijheid van ''ent In de voormelde verzamelingen wordt het lied voorafgegaan van deze stereotiepe strophe: Komt die wil hooren in een lied wat dat ik hier zal zingen: 't is waerlijk eene vieze klucht, die ik voor den dag zal brengen Hopsasa, ribedoebeda, die ik voor den dag zal brengen. Fa, la. la. Melodie. Willems; — Snellaert, t. a. p.; — Het slot der melodie is bij Willems tegendraadse!] genoteerd en daarenboven als eene druktout aan te zien. Dit slot wordt door Gevaert, ha mélupée antique, bl. 46. vergeleken met het slot van eene in Klein-Azië gevonden en van de eerste of tweede eeuw dagteekenende iastische melodie, waarvan de schrijver zegt: .La chute de tierce. en portamento, a la tin de 1'air. doit Otre comprise comme une sorte de pointe museale, propre peut-etre aux chansons d'un contenu humoristique." Voor een Duitech meilied: „Der Mai, «Ier Mai, der lustige Mei (aw nr 80 hl 375-8 hiervoren, „Die mey die ons die groente geeft"), vindt men een met he bovenstaande overeenkomstig refrein: „Faldera, vidubbe. dubbedub ; terwijl men bij Stalpabrt, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bi. 93, onder stemaandu.d.ng „Dibe dibe dou', voor het lied : „Marius en Martha met// twee sonen zijn gekomen , de volgende melodie aantreft, welke aan een danslied doet denken: Ook de fraaie in den ouden trant gecomponeerde „couplets*, met aanvang : „Wonjour Fanchon, Bonjour Suzon", in Givaert's opera Lv CapUatne Parijs, 1864, hebben een aan het bovenstaande lied ontleend, echter oorspronkelij gecomponeerd refrein: „Houp' sa sa, ribedoubeda 253. Ik hoorde lest in deze dagen. (Nonneklachten) 1. Ik hoorde lest in deze dagen een nonneken klagen van zijnen staet, maer 't was te laet. 't Zei: ,moet ik het hier al bezuren tusschen vier muren, ot' is er voor my geene raed'? Och neen, och neen, 't is al gedaen, 'k en mag niet spelen noch wandelen gaen. Ach, ach, ach, wat heb ik gedaen! 2. „Zy wisten my zoo zeer te vleijen. en te klappeijen; 't was al: mijn kind, 'k raed u als vrind; gy zijt vast tot den doek geboren, van God verkoren, gy zijt de bruid die hy bemint. Nog langer te wachten en is geen profijt, sa, laet u maer kleeden, het is meer dan tijd, dat gy ook een nonncken zijt.' 3. „En toen ben ik door zoete reden daer in getreden, al met der daed: proficiat! Zy waren my al zeer bevallig en liefgelallig, en toonden my een bly gelaet. Zy zeiden: „maseurken al valt het nu zwaer, en weest niet bedroefd, het en duert maer een jaer, 't is vreugden en spelen daer naer. 4. „Ik dacht: die vreugden en dat spelen zal mij vervelen, want ik wist wel een ander spel: achter do straten te gaen zwieren in de plaisieren, en nevens my een jong gezel; 'k zou lonken en pronken als een jonkvrouw, 'k zou nygen, dat 't hemdeken naslepen zou. Ach, ach, ach, ware ik eene vrouw! 5. „Nu lig ik heele lange nachten diep in gedachten, ik lig en gaep, doch zonder slaep, want als my God den slaep zou jonnen dan kloppen de nonnen, zoo dat ik seffens weèr ontwaek: „maseurken, de metten zijn al geluid! Dan moet ik al spoedig te beddewaert uit. Ach. ach, ach, hoe ben ik verbruid! 6. „Komt iemand om met my te spreken 't wordt afgeweken: „z' is in 't gebed, daer is belet; zeg my liet maer: of zijn 't secreten die ik niet mag weten?" En koom ik voor. ik zit in 't net; zijn 't naesten. zijn 't vrienden, men staet achter my; 'k en spreek van mijn leven geen woordeken vry. Ach, ach, ware ik uit de Iv! 7. „Is er dan niemand meer te vinden om my t' ontbinden ? Och neen. och neen ! ik blyf alleen, en altijd in dit droevig klooster zonder vertrooster; och. kwam er toch eindelijk een! Wist ik hem te vinden in kerk of' in kluis, of ware ik een vogel ik vlaog er hem t'huis. Ach, ach. ach, wat bitter een kruis! 8. .Oorlof, gy nonnen en beggijnen, die heilig schijnen. 't is niet al goud wat gv beschouwt. Daer zijn zoo vele creaturen tusschen vier muren aen wie de nonnendoek berouwt. Daerom. wie ook lust heeft tot zulk eenen staet. ik bid u zoekt langer naer beteren raed. Ach, ach, 't is zoo dikwijls te laet 1* Tekst en melodie. Willems, Oude VI. Idr. nr. 122, bl. 285. „Nonneklachten*: zonder bronaanduiding; Snellaebt, Oude en niemce liedjes, 1864, nr. 87, bl. 95. „XVIIi- eeuw". 254. Ik hoorde dees dagen. , , , 4 .Ik piaster 0111 to lachen, 1. Ik ^rde dees dagen ■ ^ ^ .fc mijn nngten ZJZ Ï.ÏE- ik verdragen? in traanen in traanen en klagten; I)ie mijn plagt te beminnen -mi" vreugd en genugten is veranderd van zinnen; Saat va» m«n vlJug^n' . n dat minnen, dat minnen van binnen. veranderd, veranderd m zugten. 2. „Wat kander mijn baaton „Wat kander mijn baten zijn vriendelijk praaten? honderd-duyzend ducaten, Nu ben ik, nu ben ik verlaaten; ais der, als ik der moet laten? door spreeken en smeeken, _\Ue mijn klugten is de liefde ontsteeken, zjjn veranderd in zugten och ik t>en schier, och ik ben schier wa>r za| |k. waar zal ik nu vlugten bez weeken. , v tj. „Gy was 'er bedrogen, Hv was er verheven, " * ' " " . hy kwam voor uw oogen, hy wou der my ge t , traanen u traanen af-droogen; zijn trouwtje, zijn trouwtte verheven; u traanen. u r Z3ZZX*,*».* - —" steelen. 7. „Houd op, dwaze zinnen, van u droevige minnen, als gy niet, als gy niet kund winnen: wild staaken u klagen, dat nagten en dagen u zieltje, u zieltje kwam plagen." 8. „Ach hy doet mijn sterven, wat wenst gy te erven die u zal, die u zal bederven ? Hy wenst naar u lijden, wild hem dan ook myden, die gy eerst, die gy eerst zo vryden. 9. „Daar zijn der meer ander verliefd op elkander, maar(Joden,maarGoden hoe schrander zou minnen en haaten, dat hem schijnd te baaten. wie kan dat, wie kan dat verlaaten?" 10. — „Neen, waarde Clarinde, die ik wel eerst diende, en jonger en jonger beminde, 'k en zal in mijn leven u nimmer begeven." — „6 Herder, 6 herder verheven." 4, 1. t.: laghen. — 6, 6. t.: laat staan, laat staan, lief u klagen. Tekst. Thirsis minnewit, Amst. I (1726), 1752, bl. 141, zonder wijsaanduiding; tekst hierboven weergegeven. — Snellaert op Willens, Oude VI. Idr., bl. 288, geeft den tekst in vijf twaalfregelige strophen. Volgens Snellaert duidt de aanhef aan: „dat de schrijver het lied van het Nonneken (zie het onmiddellijk voorgaande liedl voor oogen gehad heeft". Melodie. 11. Sweerts, Innerlt/kke ziel-tocUten, Amst. 2de druk, 1683. 4 if' druk 1702, bl. 287, „Toon: Semi la tormenti, of Ik hoorde dees dagen// een maagdeken, etc." I voor: „Minnaers der bloemen// diez' al weet te noemen"; hierboven weergegeven. Dezelfde zangwijs „Son mille tormenti, etc." is tweemaal te vinden in een 17de-eeuwsch liederboekje in Hs., in ons bezit, bl. 21 en 42 : voor „Gauw, herders, met vreden naer lïothleem" en „Sult gij dan mijn clagten, heel daeghen en nachten", verder in O. en n. Hollantse boerenlieties, 2d<' druk, Amst. c. 1700, nr. 264, met opschrift: „Se mille tormenti". — De stemopgave „Son mili tormenté" komt nog voor in Thirsis minnewit, II, Amst. c. 1752. bl. 17, voor: „Myn autaar. myn waarde*. 255. Anne-Marietje, mijn lief kind. >' ï j , — gu 1. „Anne-Marietje, mijn lief kind. waartoe zijt gij gezind ? 'k Zal u in een klooster besteden voor den tijd al van twee jaar, dan zult gij wezen klaar een nonnetje voorwaar. 2. , Ma mh-e, is dat uwen eeseli ? Ik en heb geen nonnevleeseh, het hangt van achter aan mijn hiele: maar 'k wil een frisschen jongman, die mij gauw door de trouw wil maken zijne vrouw.' 3. — .Dochter, wacht u daar wat van. want u en dient geen man. Dat het uw papa moest weten, hij waar al zoo zeer gestoord als hij hoort dat zijn dochter kleen geen nonnetje wil zijn. 4. Annc-Marietje met loosheid heeft haar te bed geleid. X' heeft den doktor dan doen komen om te weten wat haar let. I.isebeth, hare moeder teer, die weende daar zoo zeer. 5. De doktor gaf goeden raad en halam metter daad : „Haal daartoe wat maagdepalm en daarbij wat liefdekruid ; strooi dit al onder een, vergaan zal haar geween." ö. Ma im're heeft dit dra verstaan, zij heeft den doktor laten gaan; zij heeft haar dochter gaan besteden in het order van Ariaan, daar voorwaar onbelaan vier schoen voor 't bedde staan. 2, 4. 'A' teil bijgev. — 5, 4. halam = hall ent, alem, alaam, VI., voor allerlei gereedschap (Soiuermans, Idioticon), hier = geneesmiddel. — 6, 1. t.: dit daar, enz. — »>, 4. Ariaan, zie de aanteekening, bl. 194 hiervoren. Tekst en melodie. Lootens et Pevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. iG, bl. 146. 256. lek vryden op een tijd. EERSTE MELODIE. -+- 1. lek vryden op een tijd een soet Menniste susje. dien ick seer hoffelyck quam groeten met een kusje; roaer wat ick deed was wind; sy sey, by iao en neen : „dit vryen krenckt mijn eer, ick bidje gaet docli lieen. 2. 't Is onse snaters niet geoorloft te verkeeren 59 als by het fijnste volck, by broeders inden Heere." Ick lilaeghde van mijn brand, ick karmde van mijn smart, ick swoer: liaer liefde was gemetselt in mijn hart. 3. maer wat ick deed of liet, ick kon liaer niet bewegen ; ick sprack nauw, of sy wist daer oen Schriftuur-plaets tegen, en daer me dreef sy my gelijck de wind de plujm, want ick wist daer niet af; sy kond t al op haer duj ni: 4. s'had Moses in haer hooft, s'had David opgegeten, s'had in haer breyn geboud een klooster voor I ropheten, en al d'Apostelen die woonden in haer lijf. Ick docht: .Sint Feiten speelt met dit geleerde wijf." 5. Sv sagh niet aen my, of hot scheen haer te mishagen, dan was mijn hayr te lang, dan al te wild mijn kragen, pouvretten al te weyts, het stijfsel al te blaeuw, dan was mijn broeck te weyd, dan t wambas al te naeuw, 0. clck kousseband te lang, 'k had roosen op mijn schoenen . in 't kort, sy maeckten sond, so werltschen man te soenen. „Wel goeden avond dan, Iuttrou," seyd ick; en sy: „gaet in des Heerennaem, sijn wijsheyd blvf u by'."' 7. 't En was niet lang daer na, ick ciuam weer by haer treden, verandert beyd in spraeck, in wesen en in kleden . mijn mantel was gantsch slecht en swart, mijn hayr gekort, mijn wit-gestevt'n kraegh so plat gelijck een bort. 8. op al mijn kleeren sat niet een uytwendigh koordje, en daer quam uyt mijn mond niet een onheblijek woordje: „Vrede sy desen liuyse", seyd ick, en ick sagh gelijck Sint Steven deed, doen d'Hemcl open lagh; y. 't wit van mijn oogh om hoogh, ick noemd haer niet als suster, doen stelden sy isoo 't scheen i haer hartje wat geruster. Ick las haer altemets een schoon capittel voor, en lelden haer niet als van Gods-dienst aen het oor. 10. Dus kroop ick in haer gonst; sy toonden haer wat blyer, en ick wierd metter tijd wat stouter en wat vryer. Eens nam icks' inden arm, en sey: „ick wil het doen, by jae en neen!" en gaf haer op-sen Fries een soen. 11. Doen bloosde sy quansuvs, en sey: „ey laet dat wesen, men moet het klappen van lang tongde menschen vresen !" Ick swoer haer, dat ick wel so heymlyck en secreet was als de nacht, en sey: „voorsoker, datjo t weet; 12. ick wil de kaers uyt doen!" „ sweort niet," seyse, .trouwen doet uyt do kaers, op dat ghy uwen eed mooght houwen." Doen knoffeld' ick rondom in 't duyster, totter tijd dat ick een bedde vont; ick nam haer aen mijn zijd. 13. en zey: „voorwaer, niijn lief, hier willen wy met^ lusten cn vrolycke geneught van avond tsanien rusten." ,Sweert ghy voorwaer," zeyd sy, „daer ick u soo vermaen? o Broeder! had ghy niet dien swaren eed gedaen. 14. ick had om al de werld niet by u willen komea, maer uwe stoutheyd u ten quaetsten afgenomen." „So komt ghy dan," zeyd ick. — „Iae, seyse, al is 't my leedt, ick kom om dat ghy niet soud breken uwen oedt." 4 4 Sint Pelten, zie bl. 060 hiervoren. - 5, 2. Kragen: rijmshalve voor kraag (v. Vloten). - 5, 3. Pomretten, dat slechts eene drukfout schijnt voor Ponjet,en of puniëtten = 't Fmnsche poignets, manehetUs (vVI.). In zyn Wj Pastore!, het lied met aanvang: „Hoe komt Jetske, sis (zeg) het my , s r. o, g Starter zelf het woord „ponjetjes". - 12, 1.: trouwen = in waarheid, overigens. Tekst. Starter. Friesche lusthof, uitg. Amst. 1627, Boertigheden, bl. 22, „Menniste vryagio"; zonder wijsaanduiding; hierboven weergegeven. - Litg. van ür. J. van Vloten. Utrecht, 1864, bl. 487. Melodie. I. Den dingende zwaan, Leyden, 1728, bl. 259: .stem: Ik vryden op een tyd, een soet Menniste susje", voor het lied: „Te Oorschot is geteelt . II Jan van Elsland's Gezangen, Haarlem 1723, bl. 81, stem: „Ik vryde enz., voor: „Schep moed, myn ziel". - Starter', gedicht, dat niet door hem in strophen werd verdeeld en ook gecnc wijsaanduiding heeft, was dus oorspronkelijk met voor den zang bestemd. 257. Moeder, ik wil hebben een man. 1. ,Moeder, ik wil hebben een man, — warme garnars, smory! — die my den kost wel winnen kan; warme garnars, smory!" 2. — „Wel myn dochter, gy zyt te jong, — warme garnars, smory! — gy moet nog wagten een jaer ron'i ; warme garnars, smory! 3. — ,Moeder, ik ben oud genoeg. — warme garnars, smory! — myn Jan is knap en wel beproeft; warme garnars, smory!" Tekst en melodie. 1)e Cocssemaker, Chants pop. des F lam. de France, 1856, nr. 73, bl. 270, Warme garnars". opgeteekend te Duinkerke, hierboven weergegeven; — Sneli.aeiit, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1864., nr. 80, bl. 89. Ken aanverwante tekst (van Zwolle) en een andore uit het Atnbt'Ctser Lb. van 1*>82, worden vermeld door Dr. Kai.ff, Het lied in de At. K, bl. 430. — Vgl. Hoffmann v. F., Siederl. Volktldr., nr. 134, bl. 245 (naar het Hs. van Weimar. 1537): .Moeder, lieve moeder, nu gheeft mi enen man, die mi desen couden winter so waermkens decken can! Alle mijn leden beven, beven, alle mijn leden beven mi, enz. Zie mede Fibmenich, Germaniens Völke,Mmn,en, III, bl. 6:.9, het lied in lSrabantseh dialect: „Moeder geef ma enen man, ik bin al achttien jore." — „Lieve dochter, swaig dervan." „Ja, moeder, as ik kan. De O. e>, n. Hollantsche boeren Mies, 2*« druk, Amst. z. j., c. 1700, bevatten, onder nr. 330, met het opschrift: „Moeder ick moet hebben een man , de volgend zangwijs: - 0—, 258 Moeden, is 't nog niet gedaan? 1. „Moeder, is 't nog niet gedaan, mag ik nog niet trouwen met mijn ouden vrijer Jan, die zoo vele kan? Hij kan alle ambachten, waarom moet ik wachten? want ik g'heele nachten poize op oen man. 't Is een engel in mijn zin, hij draagt schoone kleeren: moeder, b'lieft het u en God, trouwen is mijn lot." 2. — „Ja, Colletje, trouw er mee, doe te gaar uw beste, doe gelijk uw vader dee, en leef in paais en vree." Maar in d'eerst' acht dagen, 'k kreeg wel viermaal slagen, 'k moest het al verdragen, 'k was er mee getrouwd, 'k <»ing al oin patientiekruid naar de Kapucienen. Daarmee is mijn liedjen uit, Colletj' is de bruid! 1, 5. t : Hij kan ui, enz. der gheettt. melodue, Brugghe 1609, bl. 205, bevat een liedje dat aanvang . Patiency' is soo goeden cruyt, het staet nu in saysoene, want hare eracht en haer virtuyt gpoeyt u tot plucken coene dat edel cruyken soet. Sluytet in het herte dijn, denct het sal eens beter zijn, steret in Godt uwen moed. 259. Mijn vader gaf my enen man. 1. Mijn vader gaf my enen man, van ouden was hem sijn baert soe grijs; der mynnen spel hy niet en can, sijn lijf es couder dan een ijs. Wanneer hy rust. soe crighic lust te ligghen al in den aermen sijn — nieshouwet, soe is den name mijn ! 2. Maer als hy sclapen compt met my, dan duuct hy onder, hy doet my seere. ende hy crupt achter, dat dunct my vrij, als ic vrintseap aen hem hegere. Hy es soe stedich, nltoes leyt hy ledich. ende ic soude soe gerne vrolich sijn — meshouwet, soe es den name mijn! 3. Dan leyt hy en ronct allen den nacht ende altoes sclaept hy, den ouden catijt. als die myns niet seere en acht; gheen tijt en compt hem vruccht int lijf. ende maect hem siec, den ouden griec, hv ronct al waert een everswijn — meshouwet, soe es den name mijn! 4. Waer hy my syet, hy en betrut my niet. hy doet micli wachten nacht ende dach, dus liit mijn hertte groet verdriet; maer dat ic noch myn gheliden mach. en cannic niet verdraghen. dat siin grote sclaghe die hy mi glieeft, den ouden kaitijf — meshouwet, soe es den name mijn ! 1, 1. t.: nader. — 1, 4. t.: yes. — 1, 8. meshouwet = mishuwd. — 8, 4. t.: ahen 'tijt en eompt hem vrucht, enz. - 3, 5. t.: ende mact. — 4, 1. t.: uaer hy my seyt. - 4, 2. wachten = bewaken, bespieden. - 4, 2. t: nach ende dach. 4, 4. myn = min, minder. — 4. 8. t.: meshouvet. Tekst. I)r. Kalff. Tijdschr. voor Sedert. taal- en lettert., IX (1890) blz 1(9. naar een Hs. toebehoord hebbende aan .1. H. Bormans. thans berusten,! in de Amsterdamsehe Universiteitsbibliotheek, en met weglating der platte slotstrophe. Melodie. Souterl., Antw. 1540, I's. 58. „nae die wise: Mijn moerken gat mi eenen man // van ouderdom was sijn baerken grijs", met vereenvoudiging der driemaal herhaalde niet meer tot den volkszang behoorende melismutische tiguur. die ook verschilt volgens de uitgaven van de Souterl.. Wij geven hier de oorspronkelijke melodie naar de driestemmige uitgave van ( lemen* n. p. : 260. Den winter comt aen, den mey is wt. k. k V. 1. ,I)en winter comt aen, den mey is wt, die bloemkens en staen niet meer int groene ; die nachten zyn lane door des winters vertuvt, nu lust mi wel wat nieus te doene; mijn ionghe iuecht is nu in saysoene, mijn man on is niet wel mijn vrient : ey, out grisaert, al sliept ghi totter noene, ghi en liebt niet dat mi dient. 2. „Het was mi van te voren gheseyt, dat ghi waert van slutsaerts bende; u spel mi oock niet en ghereyt int beghinsel noch int eynde; waer ick mi keere oft ick mi wende, mijn man en is niet wel mijn vrient: ey, out grijsaert, dat ic u oeyt kende, want ghi en hebt niet dat mi dient. 3. „Vermaledijt so moeten si zijn die dat houwelijc van hem voortbrochte, het schoon coluer, den reynen maechdom mijn dat die grieeke aen mi verlochte; mi en roex hoe ick van hem gerochte, mijn man en is niet wel mijn vrient. ev, out grysaert, dat vlees ic te dier cochte. want ghi en hebt niet dat mi dient." 4. _ ,En weent niet meer, mijn soete liet', ick hebbe genoech voor u behagen: silver ende gout, van als u gherief. daer toe bereyt u levensdaghen, van mi en liebdy dan niet te claghen. ghi segt, ic en ben niet wel u vrient. . .* nEy) out grisaert, dat beenken moettv knagen, want ghi en hebt niet dat mi dient. 5. „Had ic pampier, schoon parkement, penne ende inct, ick schreve daer inne aen die liefste prince bekent, dat hi soude comen tot zijn vriendinne, dien ic met goeder herten beminne; want mijn man en is niet wel mijn vrient : ey, out grisaert, al soudi daer om ontginnen, ic heb een ander liefken die mi dient." 2 5 t.: ,caer ick mi km* oft wende. - 3, 4. gritck = valschaard. - 3, 5. m en rocx, of ,-oec.i = het kan mij niet raken, schelen hoe ik van hem geraa 4, 4. u lece. Tekst Anlic lb.. 1544, nr. bl. 37, hierboven weergegeven; - Ken Aemst. amor. 1589 (beschreven door J. Boute, Tijdschr. coor Xe,Ierl. taal- en MterK 1891 bl 175 vlg.i, bl. 26an sidt hi aen den dissche, die mi ten besten riet; hi heeft van als genoech, een ander hebbe ic verworven, van wiltbraet ende ooc van vissche. des lijdt mijn herteken verdriet. veel meer dan hijs behoeft. Si gaven mi eenen ouden man; Hi sidt en babbelt al waert een gans al om dat goeykens wille, hi en heeft in alle sinen mont ginc ic, evlaes. dat houwelic an. och, niet meer dan eenen tant. > „Dit claghe ic u, lieve ghespele, 6. „Die oude man u ghestorven, och, lieve ghespeelken goet, den ouden en die w doot; dat ic myn ionge leven eenen .onghen heb .c verworven, aldus verslieten moet geeft nu slaghen so groot; ende al met eenen ouden man; Jan dencke ic op den ouden man. dan moet icker bi te bedde gaen, och, vonde ick weder zijns ghel.jcke, die genuechte noch vruecht en can. nemmermeer en scheyde icker van. i 5-6 t • ick boot hoer vriendelike // mijn groete, si homles mi. 2, 7. eijlaes, bii-ev' - 3, 3. schoen, meervoud, ten onrechte door H. v. P. veranderd .n schoenm. 3 5. mosselen, mazelen, vlekken, puisten. - 3, 7. Och, bijgev. Z.e 4, 7. Tekst Antu:. Ih., 1544, nr. 85, bl. 128, ,een oudt liedeken"; - Hokfmann v. F.. Xiederl. Vollsldr., nr. 135, bl. 246. - Aangeh. door Dr. Kalff, ,/, U F bl. 415 420, die verzendt naar het 15««-eeuwsche lied aangehaald door H v K ' t a. P.. bl. XXIX: ,1c reet aen enen danse// daer ic veel vroukyns vant' - Volgens eene welwillende mededeeling van Dr. J. Holte, komt deze wijsaanduiding voor in het vroeger aan H. v. F. behoord hebbend, thans te Herlijn berustend 15d0-eeuwsch Hs„ Man. germ. 8» 198, bl. 1196, voor het hed waarvan de eerste strophe luidt: Wt hartelike gheren, mit rechter vrolicheit, so wil ic iubileren mit alre soeticheit. Al wort mijn leyt al hier verbreyt, in Rorghen ende in sertn, this dicke gheseit, een cort verbeyt dat staet te prisen mere dan grote haesticheit. Dit lied bestaat uit 10 strophen, met de aanvangletters W W 1 L H E L M l > ; daarbij de aanteekening: „Dit liedekyn heeft ghemae^ broeder^^m van Ajrsjoo^ i:e vicarius der minre broederen, op syn naem Wilhelmus . P verachiU dus tel en al met den vorm van nr. 85 Antu, 11, De bovenstaande tekst integendeel heeft verwantschap met een in 1586 gedrukten Du.tschen tekst e vinden onder nr. 51 van de door J. Meier in 1892 herdrukte lier;,re,hen tz.e ,1. Holte, Bilderbogen «es ld. Jahrl,, Tijdschr. voor Ndl. taal- en letterk., \I\, 1895, bl. 143»: „Ein hilbscher liergkreye von eynem alten man : 1. Ich kam mir zü einem tantze, da ich das frewleyn fand. Ich sahe sie mir traurig sitzen auss neid und auss hass. ♦10 Ich bot ir freuntlich ineynen gruss; sie dancket niir mit eitten. wie wol gefiel mir das! 2. Ich thet sie weyter fragen dasselbig Frewleyn feyn, Das sie mir das wolt sagen, was gebrechen an ir möcht seyn: „Güter gesell: wilt wissen das, tritt mir wenig neher bass, so wil ich dir sagen das." . Mein müter ist mir gestorben, die mir das beste riet. Mein vater had ein andere erworben, die mir nit zü hertzen gehet. Mein freund liaben mir durch gelts willen geben ein alten man zü diescr zeit. der mir weder lust noch freud geyt. 4. Hor, was ich dir sagen wil, das weiss ich und meyn gespil. Seyn messer wil nymmer schneyden, er liat der scliarten vil. Wenn er ist in dem hefft entzwey, den wandel, den es an im tregt, der ist gar mancherley. 5. Seyn riick ist im gepogen recht wie ein sichel krumb, Hat runtzel an der stirnen, ain leyb ist er ungesund. Wenn er ist rauch wol umb sein maul. des nachts in meinem bette schnarcht er wie ein ackergaul. G. Wenn er zü morgens frn auff steet und er zü seynem tische gehet, Hat wildtpret und auch vische. er mag gepraten keins. Er murfelt recht wie ein alte geyss, die in irem halse keyn güten /.an nicht weiss. Stund kaum an ein lialb viertel jar, ich wider zü dem Frewlein kam: Ir trauren war vergangen gar, das sag iel) oftenbar. Der alt man was gestorben todt, die fraw het ein jungen erworben. dem alten genad Got. 8. Also geschicht dem alten man. wenn sie ein jungen erwirbt. Mein hertz begert ein .jungen knaben, der ein schneltes pterdte reyt. Lust und freud gibt er mir genug, er schwingt mir meyn gefider, wo ich es haben wil. 9. Der uns dises I.iedlein sang und newes gemachet hat, Das hat gethan ein hawer zü sant Annaberg in der Stat; Der singt uns das und noch vil mer. Got behüt allen junckfrawen ir zucht und auch ir ehr! In het Hs nr. 1042 van Meerman, na 1525, thans nr. 2631, 2- serie der 263. Een oude man sprack een ionck meysken an. meysken an. 1. Een oude man sprack een ionck meysken an: „schoon lief, wildi beteren myn verdriet?" .Neen ic", seydese, „lieve Jan. van uwen biere en dorst mi niet ; tis beter «lat ghi van mi vliet, ghi doet doch al verloren pijn : mijn boelken moet een ionck man zijn.' 2. _ „Schoon lief, ick soude mi geerne paren, waert u beliefte nu ter tijt." — „Spreect een oude quene van tseventich laren. oudt ende verrompelt also ghi zijt; aen u en is doch gheen profijt, ghi en tapt niet dan verscliaelden wijnj mijn hoelken moet een ionck man zijn.' j( „o mijne waerde suver iuecht, herte ende sin hanget al aen dy!" „Stelt u te vreden oft ghi moecht, wi én dienen niet te samen ick ende ghy; oudt ende versleten dunct ghy my, wat soudt ghi schrijven in mijn francijn < Mijn boelken moet een ionck man zijn. 4, _ „Schoon lief, wilt doch doen nnjn avijs, so sal ic u maken van goede rijc. — „Een ionc man staet badt in mijnen prijs, ghelijc soect altijt zijn ghelijck; wat soudt ghi doeghen op eenen tijt. dan droncken drincken als een «wijn ? Mijn boelken moet een ionck man zijn. 5. _ „Ic mach wel claghen mijn verdriet, ic minne ende en worde niet ghemint." „Nu swijghet," seyt si, „luerefaes. vrijdt elders daer ghi troost ghewint: ic hebbe bemint een ionghelinck. mijn herte verblijt in zijn aenschijn; mijn boelkcn moet een ionck man zijn." 1 1 ionck biigev. naar aanleiding van de stemopgave in de Souterl. - 3, 1 ■ . ' , ' o c francijn Mnl. frunnijn, van Mlat. francenum, zelfst. g . ;r»» ™ »»v'™ini!o°hM (Prof. J. Vmcovllie, Etymologisch Wdft.t. >i ikii *1» ^7 hl V2 een nveu liedekenhierboven weer- T,kst- «.«. _ *»*** STS: iJTZ m - *». «• «• «'• - «rst 11 "" - t--. 264. Als ik was in het huis van mijne moeden. 1. Als ik was in het huis van mijne moeder, ik was daar altijd liber ende vrij; waren er pleizieren, ik ging er met mijn liroeder. of de jongman* die kwamen al om mij, en zij leidden mij, zij leidden mij naar een zoo blijden bal, waar wij zongen, waar wij klongen onder het geluid van een zeer blij geseind. 2. Philidan wilde met mij paren, en ik zei altijd dat ik niet en wou; mijn moeder zei: .dochter, gij krijgt uw jaren, trouw, en gij zult wezen een vrouw; want ik vreeze, dochter, houd het maar wel in uw gedacht, want ik vreeze, want ik vreeze, ^ trouwt gij niet, dat gij nog lange wacht. 3. En ik, uit vrees hem te verliezen, gaf den jonker al gauw het woord van ja. Hij kwam mij voor zijne bruid te kiezen en hij noemde mijn moeder zijn mama. En ik paarde. en ik paarde met dien Philidan, met den jonker, met den pronker, al met den jonker, maar ik weet waarvoor. 4 Hij noemde mij: „Mootje, mijn lief, mijn engel, "tis voor u alleen dat ik wierook brand." Maar de liefde is veranderd in een bengel, zoohaast als ik trok aan een wiegeband, want het verveelde 't kindetje te hoorcn en 't mamaatje te zien; het is grollen, het is prollen van 's morgens vroeg tot 's avonds als het is tien. 5. Jonker die slaapt en ik moet het kindje paaien. Jonker die gaat met andre op zijn rond, 'k moet zijn kousen stoppen, 'k moet zijn kleeren naaien, en ik, Bellootje, blijf t'huis als eenen hond. Ach, dat paren, ach, dat paren brengt mij in 't verdriet! Ach, waar ik niet, ach, waar ik niet ach. waar ik niet getrouwd, en ik en trouwde niet. 4, 1. t.: Motje. - 5, 2. t, ,net ander. - 5, 3. ontbreekt in den tekst. 5, 4. t.: Bellotje. _ Vierstemmige bewerking in onze 4 Oude Xederl. ld,., tent. 265. Ic wil gaen om mijn ghewin. 1. „Ic wil gaen om mijn ghewin en soecken Hansken ende Gille: ick heb eenen man naer mijnen sin. hi laet mi doen al dat ick wille. Als iet al besorghe op dit termijn, dan segt hi: „een vrou van eeren suldi zijn." 2. „Ic loo[ie rincketten aen elcken cant en ic doe mijn keelkcn clincken; ic gheve mijnen man eenen penninc in de hant, daer me so gaet hi sitten drincken. Als ic ghelt thuys brenge, cust hi mijn. dan segt hi: „een vrou van eeren suldi zijn." 3. „Ick sitte heel naeliten op die banck. niet aclitie op der lieder snater ; ick hebbe eenen man naer mijnen danek. hi draecht mi gans duer vier en water. Als ic hem hou gaende te bier, te wijn, dan segt hi: „een vrou van eeren suldi zijn.' 4. „Al werdick beclapt, men vinter meer, daer af en maect mijn man gheen voerc; hi kijft so ruvterlic voor mijn eer en segt: „mijn wijf en is geen hoore." Ick belove liern een paer cousen fijn. dan segt hi: „een vrou van eeren suldi zijn. 5. „Hi laet mi nu mijn willeken doen so langhe als ieket al betale; coop ic nyeu cousen of trijpen scoen. hi en vraghet mi niet waer dat iet hale; al doe ick al dit. ten is hem gheen pijn, dan segt hi: „een vrou van eeren suldi zijn." i rincketten = raketten; zie Schcermans, VI. Idioticon, bijvoegsel. 8, 2."t. : op der lieder snoer', cf. op ulieder gezondheid. - 4, 2. roere - voer, wagenvracht. Tekst. AnUc. lb., 1544, nr. 198. bl. 805 „een nyeu liedeken\ met weglating der laatste twee strophen. Aangeh. door Dr. Kalff, Hel l,ed m de M. L.. bl. 41.. Melodie. 1- Fruytkrs, teclesiastirus, 1565, nr. 68, bl. 182, „op de wijse. „an seyt sv man van eeren weest ghegroet', stemaanduid.ng ontleend aan het refrein van'str. 2-4 van nr. 208, bl. 322. Antw. lb.: „Wy mogl.en wel loven en dancken den tijt", - „een nyeu liedeken', tegenhanger van nr. 198, aangeh door Dr Ka1ff t.' a- p., bl. 415, 423, 539 en 661. Ziehier deze overigens onvolledige strophe: • .Het snuchtens als die clocke achste slaet, dan gae ick maken den pottagie, ick leyde mijn wijf ter kereken wnert spreect si mi toe, ic weer mijnen hoet: ^ dan segt si: „man van eeren. weest ghegroet.' Het slot der melodie geven wij hierboven weer naar haren algemeenen gang en liet metrum van den laatsten versregel. De bij den sleutel, op den tweeden notenbalk, heeft geen zin, zooals overigens blijkt uit de variante voorkomende bij Stalpaert, Extract. <--, aangeh. door Dr Kalft', t. a. p.. bl. 415, staat in onmiddellijk verband met de liederen: ,1c wil gaen om mijn ghewin" cn „Wy moghen wel loven en dancken den tijt", en werd zonder twijfel op dezelfde melodie voorgedragen. 266. lek hebbe ghedraghen wel seven iaer. (Koosen lesen) 1. „Ick hebbe ghedraghen wel seven iaer een paexken van minnen, tvalt mi te swaer. ick ben bedroghen: ick waendc den wilden vale hebben gevangen, hi is mi ontvloghen." 2. — „Joncheer, wildi daer loon af hebben, so coemt noch tavent tot mijnen bedde: sijt seker dies. mijn man die is van huys ghereden, tis zijn verlies." 3. — „Joncfrouwe, ghi hebt so feilen honden, oft si mi beten diepe wonilen, waer u dat lief? Op u mans bedde en come ic niet. wat mijns geschiet." 4. — ,.Joncheere. mijn honden sal ic doen binden; aen gheen groen heyde daer staet een linde in eenen boomgaert; daer sullen wi twee genoechlijck wesen stout onvervaert." 5. In gheenen boomgaert dat hi quant, in sinen armen dat hijse nam; si riep: „aymi! dat ic u oeyt so lief gecrege, seer rouwet dat mi.' 6. - „Joncfrouken, en roepet niet so seere! Ghi sult een goede vrouwe wederom keeren tot uwen man, ende segt dat ghi waert roosen lesen int soete dal.' 7. — „liooskens te lesen is bi manieren in ghenen velden so nienighertieren. des seker zijt! Al soude mijn man zijn ooghen wt crijten. hi is mijns c|uijt.* 1 4. Stereotiepe middeleeuwsche beeldspraak, waarbij de minnaar wordt voorgesteld onder de gedaante van een valk (Dr. Kalff, Het lied in t e 193 4, 382). - 6 1. t. : e« roep,. - 6. 4. Over de dubbele beteekems van roosen lesen. zie Dr. Kai.ff, t. a. p., bl. 346, aant. Tekst Mw. Ib., 1544, nr. 90, bl. 135, ,cen oudt liedeken', hierboven - »..««« v. F, I— , ». «. « door Dr. Kalff, Het lied in de 31. bl. 194 en 415. _ Melodie. I. Fbuytiebs, Ecclesiastiem, Antw. lo65, nr. •>, - • eerste maten geven de melodie weer van het lied: „Een boerman hadde^d;;2 s sin' (zie nr. 39, bl. 312 hiervoren). Reide zangwijzen staan mverband met Uevaekt <(e melodie van het Seder . ie< , Eer dat ick wert ver • leyt in mijn iuecht // Soo socht ick de Aang. als wijs: Veelderhande liedekens, 1569 (zie Wackïrnauel, Lieder der niederl. Hef., bl. 125, en Dr. F. C. Wieder, üe Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Regist, nr. 9f>), voor liet lied: .Broeders en susters, en vreest docli niet". Zie mede liet lied: „Ick hope. dat den tijt nocli comcn sal". 267. Daer ginck een meyt om water uyt. 1. Daer ginck een meyt om water u^t, om water wel alsoo laet, en alse t'halver weghe quam, brack se haren water stoop: „ey, daer sijnder nogh meer te coop." 2. En als de meyt acn thuya <|uam de basinne die sagli soo suer: ,ist om dat ick gebroken heb, gebroken uw water stoop? ey, daer sijnder nogh meer te coop. 3. De meyt die sev: „hasinne. basinne, gheeft my mijn huer. die ick den gantschen winter lanck gewonnen heb alsoo suer; ey, basinne, gheeft my mijn huer. 4. _ „Wat huer moet ick u gheven? wat huer moet ghy hebben dan.J gl,y die den gansche winter lanck geslapen hebt by mynen man; ey, wat huer moet ghy hebben dan?' 5. De meyt, die scy: „basinne, basinne, wat dat ghy seght: als uwe man niet thuys en is, slaept ghy by den mulder sijn knecht; ey, basinne, wat dat ghy seght!" 6. De basinne die sey: „klappeye, klappeye, en klapt niet meer, want door het klappeyen van onse twee, verliesen wy beyden ons eer; ey, klappeye, en klapt niet meer." Tekst. < >nder de liederen in Hs. aangetcekend door mijn vader. Van denzelfden inhoud, echter met anderen strophenbouw, en zonder wijsaanduiding, is een ,liedeken van Matteken", met aanvang: „Wie wil hooren een nieuw liedt // van een soo sotten sangho*. te vinden in Haerlems o»dt II)., Haerlem. Vincent Casteleyn, z. j.. bl. 60. Melodie. Mondelinge overlevering. Gent, 1887. 268. Het jaer doe ick een out wijf nam. 1. Het jaer doe ic een out wijf nam, si was berorapen; ic conde haer niet ghehelpen, der ouder trompen. 2. Ic glimc wel hen ter kerken, ic claechde God mijn noot: help, rike God van den hemel, och waer dat out wijf doot! 3. Ende doe ic weder van kerken quam dat oude wijf was doot; help, rike God van hemel! verwonnen is al mijn noot. 4. Ic spande aen ininen waghen wel vijf en twintieh ros, daer met so ghinc ic jaghen al naer den kerkhof. 5. Ende doe ic op den kerkhof <[uam, dat graf was haer bereit. Ende soudic daer oin truren? het was mi jo niet leit. 1, 2. berompen, voor berimpeld. - 1, i. oude tromp, = oud vel, is nog W.-Vl. bekend. ,, Tekst. Hoffmann v. F., Niederl. VolkMr., nr. 122, bl. 230, Weimarsch Hs., 1537. — Aangeli. door l)r. Kalfk, Het Heil in de M bl. 422. — Duitsche aanverwante tekst, H. v. F. u. Ernst Richter, Schlesische VMsldr., 1842, bl. 231, „Da ich mein altes Weib nahm", naar een vliegend blad uit het begin der X\IJt eeuw. — Een andere Duitsclie tekst: „Da icli mein erstes Weib nam", naar een 16e.eeuwsch Hs. en een los blad. werd herdrukt door Uhlakd, Volksldr., nr. 292; — zie mede: Bohme, Altd. Lb. nr. 247, bl. 324; — F.rk u. Böhme, Iktitscher Liederhort, II, nr. 913, bl. 700. Melodie. Böhme, t. a. p., nr. 473. bl. .'.89, getrokken uit Forster, II. 1540, nr. 16; — Ehk u. Böiime, t. a. p., II, nr. 901, bl. 690. 269. Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan. 1. „Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe die is ziek, wel man!" — „Is ze ziek, laat ze ziek, en daarmee ben ik uit het verdriet; en ik en ga niet meer naar huis." 2. _ „Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe die is berecht, wel man!" — „Is ze berecht, laat ze berecht, en daarmee heeft zy haar recht; en ik en ga niet meer naar huis." 3. „Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe ilie is ilood, wel, man!" — „Is ze dood, laat ze dood, en daarmee ben ik uit don nood: en ik en ga niet meer naar huis." 4. — „Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe is in de kist. wel, man!" — „Is z' in de kist, laat z' in de kist, als ze maar wel gespijkerd is; en ik en ga niet meer naar huis." 5. — „Wel, man. gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe die is in 't graf, wel, man!" — „Is z' in 't graf, laat z' in 't graf, en daarmee hen ik er van af; ik en ga niet meer naar huis." 6. — „Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw huis die is alleen, wel, man !" — „Is 't alleen, 'k en laat het niet alleen, en nu is 't tijd al van te scheen; en nu gaan ik naar mijn huis." 1. „Och. man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw, die is zoo ziek. nIg ze zij zoo ziek. laat ze dan maar ziek, daarom en sterft ze zij nog niet... en naar huis en gaan ik niet." 2. — „Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan. uwe vrouw, die is berecht." „Is ze zij berecht, laat ze dan berecht, dan heeft ze den pastoor voor haren knecht... en naar huis en gaan ik niet. 3 _ ^Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw, die is al dood.*, — „Is ze zij al dood, laat ze dan maar dood, dan is zij bevrijd van den hongersnood .. . en naar huis en gaan ik niet. ' 4. — „Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw ligt in de kist." — ,I,igt zij in de kist. laat ze dan in de kist, als ze dan maar wel genageld is ... en naar huis en gaan ik niet. ">. „Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan. uwe vrouw is in do kerk. — „Is zij in de kerk. laat ze dan in de kerk. dan heeft de pastoor weeral zijn werk ... en naar huis en gaan ik niet." 6. — „Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan. uwe vrouw, die ligt in t graf.' „Ligt ze zij in 't graf, laat ze maar in t graf, dan ben ik voor altijd van haar af ... en naar huis en gaan ik niet." 7. — „Och, man. ge moet er gij naar huis toe gaan. want uw huis, dat wordt verkocht." — „Wordt mijn huis verkocht, zoo laat het maar verkocht, dan wordt het geld op mijnen schoot gebrocht. .. en naar huis en gaan ik niet!' r rrT'T^T niet, en naar huis en ga ik niet.'' 1. „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan. uw vrouwken dat is ziek!" „Is zij ziek, dan blijft zij ziek, dat is voor Jantje geen verdriet! En naar huis en ga ik niet." Wij spelen hier op den boemlala. boemlala, boemlala, wij spelen hier op den boemlala. boemlala sasa ! 2. — „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan. uw vrouwken dat is berecht!" — „Is zij berecht, dan blijft zij berecht, dan heeft zij den pastor voor heuren knecht! En naar huis en ga ik niet." Wij spelen, enz. 3. — „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is dood !" — „Is zij dood, dan blijft zij dood, daarmee is Jantjen uit den nood! en naar huis en ga ik niet." Wij spelen, enz. 4. — „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat leet in de kist! „Leet zij in de kist, dan blijft zij in de kist, als zij maar wel genageld en is. En naar huis en ga ik niet. Wij spelen, enz. 5. _ „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is in de kerk! — „Is zij in de kerk, dan blijft zij in de kerk, dan heeft de pastoor weer zijn volle werk. En naar huis en ga ik niet." Wij spelen, enz. (5. — „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan. uw vrouwken die leet in t grat — „Leet zij in 't graf, dan blijft zij in t graf, dan is zij voor altijd de wereld af. En naar huis en ga ik niet." Wij spelen, enz. 7. — „Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan. uw huis dat wordt verkocht!" — „Wordt het verkocht, dan blijft het verkocht, dan "wordt het geld op mijnen schoot gebrocht. En naar huis en ga ik niet." Wij spelen, enz. D. 1. „Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is ziek!" — „Is zij ziek, dan is zij ziek! En daarmee ben ik uit het verdriet! Naar huis en ga ik niet!" 2. „Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is berecht.' — „Is zij berecht, dan is zij berecht! Als zij haar biecht maar wel en sprckt! Naar huis en ga ik niet!" 3. — „Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is dood!" — „Is zij dood, dan is zij dood ! Zij heeft mij Iang(ere) genoeg gestoord! Naar huis en ga ik niet!" 4. — „Man, en gij moetlere) naar huis toe gaan: uw vrouw leit in de kist!" — „Leit zij in de kist, dan leit zij in de kist! Als ze er maar vast in genageld en is! Naar huis en ga ik niet." .">. — „Man, en gij moetlere) naar huis toe gaan: uw vrouw die leit in tgraf!" „Leit ze in 't graf, dan leit ze in 't graf! dan hebben de pieten er deugd maar af! Naar huis en ga ik niet." 5, 4. pieten = pieren, wormen. Tekst en melodie. A. Lootens et Fbys, C'hants pop. flnmands, 1879, nr. hl, bl. 179, hierboven weergegeven. — Hoffmann v. F., Niederl. f'olksldr., 185(1. nr. 147, bl. 200, uit de omstreken van Dendermonde, medegedeeld door J. de St. (ienois in Mone's Ameiger, 1835, Sp. 337. Duiten enkele varianten geeft deze le/.ing de eerste vijf strophen van den tekst A terug; — B. Volkskunde, Gent, I (1888), bl. 1">5, te Denderleeuw en te Wambeke opgeteekend door A. de Cock en l'oi. de Mont; — C. Ons volksleven, Drecht, IX (1897), bl. 73, opgeteekend te St. Antonius door J. Cornelissen. Het refrein — een later bijvoegsel — wordt dooide melodie niet weergegeven. De aanvang van de melodie is hier metrisch hersteld; — D. 1. Bols. llundenl oude Vlaatnsche Idr.. 1897. nr. 72, bl. 177. Het volgende lied te vinden in Ilel taelctt'bond, Antw. ÏX (18->3), eerste deel, bl. 149, uit de omstreken van Gent, medegedeeld door J. Heuemans, met eene Westfaalsche en eene l'altzsche lezing, naar Mone, strekt tot tegenhanger aan de voorgaande teksten : 1. „Och, vrouwken. ga naer huis. Jan uwe man is krank." — „Is hy krank. God zv dank! Hopsasa! hopsasa! Dansen, dansen, ja!" 2. — „Och, vrouwken. ga naer huis. Jan uwe man gaet sterven." — „Laet hem sterven, 'k kan dan erven'. Hopsasi!" enz. 3. — „Och, vrouwken, ga naer huis, •Tan uwe man is dood — „Is hy dood, hy 's uit den nood. Hopsasa!" enz. 4. — „Och. vrouwken ga naer huis. thuis wacht er u 'ne vryer.* — „Wacht me 'ne vryer? dat maekt me blycr. Hopsasa !* enz. Nog heden zingen de kinderen, bij het touwtjespringen (zie C. .1. Hoekekooues, Onze rijmen, bl. 72): 1. „Vrouw, je moet naar huis toe gaan, want je man die is ziek." — „Is hij ziek, laat hem ziek. nog een dansje, dan ga ik heen." 2. — „Vrouw, je moet naar huis toe gaan. want je man die is dood." — „Is hij dood, laat hem dood, nog een dansje, dan ga ik heen." 3. — ,Vrouw, jo moet naar huis toe gaan, want je man gaat naar 't graf." — „Is het waar, laat hem (laar, nu geen dansje, maar ik ga heen." Over de aanverwante Duitsche teksten : „Frau, du solist nach Hause koinm n , - Vch Mann, du solist", enz., zie Erk u. Büume, Deutscher Liederliort, II, nr. 910, bl «96 vlg en Joh. Lewalter, Deutsche Volksldr. „in Niederhessen aus dem Mumle des Volkes gesammelf, Hamburg, 1890-94, dl. IV, nr. 36, bl. 58, het lied: „Madam! Was dann?", en de aldaar voorkomende aanteekeningen. 270. Wie wilt hooren een historie. (Van den jongen smid) A. 1. Wie wilt hooren een historie al van eenen jongen smid, die verbrand had zijn memorie, daeglijks by het vuer verhit, kloppende, kloppende met zijnen hamer, kloppende, kloppende met geweld op zijn aembeld. 2. ,'k Geef den bras van alle het smeden, ik ga naer den franschen zwier. 'k wil my tot de trouw begeven, g' hebt nooit sehooner vrouw gezien, nimmer meer. nimmer meer met mijnen hamer, nimmer meer. nimmer meer met geweld op mijn aembeld. 3. ,'t Is de schoonste van de vrouwen, maer nooit was er zoo 'n serpent: nooit kan zy lieur bakkes houen, nooit is zy eens wel content. Was ik nog, was ik nog met mijnen hamer, was ik nog, was ik nog met geweld op mijn aembeld. 4. ,Nooit mag ik een pintje drinken, nooit mag ik eens vrolijk zijn, nooit mag ik iemand beschinken met een glaesje bier of' wijn. Was ik nog. enz. „Wordt er somtijds eens gewasschen. dan moet ik het kind gaf» slaen dan moet ik op 't eten passen, zeep en styfsel halen aen. Was ik nog, enz. 6. .Aen de wieg moet zijn gezongen, alles dient tot mijn verdriet, anders greist de kleine jongen. of ik moet zingen een lied. Was ik nog, enz. 7. ,'k (ieef den bras van al het trouwen: wierd ik maer eens weeuwenaer, 'k zou my in een lioeksken houen. en my stellen uit gevaer. W as ik nog. enz. B. 1. Wilt gy weten een historie al van eenen jonge smit, ik heb verbrant gants mijn memorie, ik ben dagelijks verhit: kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. 2. 't Is nu vijftien jaer geleden, dat ik 't smeeden heb geleert, ik heb verbrand schier al mijn leden, dagelyks bij het vuur verkeert: kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. 3. Nooit mag ik een pintje drinken, nooit mag ik rijs vrolijk zijn, nooit mag ik mijn lief beschenken, met een glaasie roode wijn : kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. 4. Op het frist al van mijn dagen, ik heb den bras van 't smeeden in t vuur, ik wil doen na myn behaage, en gaan na de france zwier: nimmermeer, nimmermeer met een hamer, nimmermeer, nimmermeer met geweld, op den ambeld. 5. Ik ben op 't leste daar gekomen, naar het geen ik heb getragt, ik heb een schoon jong wijf genomen: maar ik beklaag mijn dag en nagt: waar ik nog. waar ik nog met mijn hamer, waar ik nog, waar ik nog met geweld, op den ambeld. 6. Ik heb de booste van de wyven, daar is nooit zulk een serpent, 't is altoos knorren en kyven. nooit is zy in 't minst kontent; waar ik nog, waar ik nog met een hamer, waar ik nog, waar ik nog met geweld, op mijn ambeld. 7. Dagelijks met haar gezelle, drinken bier, wijn, koffi, thee, beste pons met volle snelle. tirandi'wijntje de brulle, siesertier, siesertier met Cornelle, siesertier, siesertier met geweld, mijn zoon zijn geld. 8. Aan de wieg moet ook gezongen : al is liet tot mijn verdriet, zoo dra huijlt de kleine jonge, of ik moet zingen het lied: die du dou, die du dou, mijn lieve kind, die du dou, die du dou, mijn kindje teer, mijn keel doet zeer. 9. Het kind zijn g.. moet ik ook vegen, pappie voeren pertinent, luijers waszen wel ter degen, of zy schopt mijn voor mijn krent; was ik nog kloppende met een hamer, was ik nog kloppende met geweld, op mijn ambeld. 10. Nu is gansch mijn schat vervlogen, geld en goed is alles op, wie heeft met mijn mededogen ? want ik geef mijn wijf de schop; wederom, wederom met mijn hamer, wederom, wederom met geweld, op mijn ambeld. ti, 4. t.: in winst. — 7, 3. = beste punch met volle kannen. — 7, 4. brulle, voor brulé, gebrand (met suiker). — 10, 1. gansrh, bijgev. Tekst en melodie. A. Willems, Oude VI. Idr., nr. 121, bl. 283, met de volgende aanteekening van Snellaert: ,Dit te Antwerpen nog algemeen bekend lied, bezorgde my myn vriend J. F. Heremans. De wyze noteerde de dichter .7. van Heers." Wij herstellen deze notatie, die in Willems' verzameling op den slag aanvangt. Tekst. B. J. H. Scheltema, Sedert, liederen uit rroegeren tijd. Leiden 1885, nr. 109, bl. 244. naar De Amsterdamsehe kermis-vreugd, Amst., z. j., bl. 37, Scheltema brengt dezen tekst op de melodie hierboven. 271. Wie wil horen een goet nieu liet? (Van den cnape vanden huyse.) i i:«ff L2; »n lio.ton nem met sla-pen ai-iee cna-pe van-den nuy - se ..c, - (1) Clemess s.p.:je bei a g f. 1. Wie wil horen een goet nieu liet van dat Thantwerpen nu is gesciet, al van drij vroukens reene? Si hadden den cnape vanden huyse so lief, si en lieten hem niet slapen alleene. 2. Deen dat was die dochter fier, de tweetste was de camenier, die derde machmen ooc wel noemen : het was dat schoonste onder ionckwijf, een schoone roose Moeme. 3. Die maechden alle waren beducht, want si waren alle dry bevrucht, en al met cleynen kinde; deen al totter ander sprack: den vader sullen wi wel vinden . 4. Als vader en moeder dat vernam, si waren alle bey seer gram al »m des dochters wille; al sonder die cleyne kinderkens sy hadden wel gesweghen stille. 5. Maer sniorgens vroech als twas seoon daeh, den vader totten cnape spreken men saeh, en al met grammen sinne: „hout daer, mijn cnape. daer is u ghelt, eiule en comt hier niet meer inne." f>. Als die dochter dit heeft aenhoort, haer herte beswaerde rechtevoort, si en cost een woort niet spreken; si sach de liefste ten huyse wt gaen, haer herteken docht haer te breken. 7. Die dochter en vergat haer selven niet, si dede dat haer die cnape riet. si streeck hem na met lusten; si nam hem in haren witsen arm: ,by n, lief, wil ic noch eens rusten." 8. Maer alst den landeken heeft verhoort, van herten was hi zeer verstoort, en al om des meesters wille; hy heeft den cnape by hem ontboden: oft hy de wewe trouwen wille? !». .Heer landeken, hoor na mijn bed iet: die wewo die en beghere ick niet, ken ben daer niet in gehouwen; maer tis die dochter vanden huyse. ick soude haer gherne trouwen.' 10. Uie landeken aen hoorde dwoort, hy was opten cnape so seer gestoort om dat hyse niet en wil trouwen, ende hem leyden op den steen, daer wil hi hein eewelijek houwen. 11, Wacht u, ghi meiskens groot en cleyn, bcwaert altoos u eerken reyn, wacht u van groote buicken; wanneer (lat willeken is gedaen, dan is die vrienschap wte. 1 4. cnape van den huyae = huisknecht. — 3, -■ *' "lle d'H 5 1 «£ bijgev. _ 5. 2. t, cnaep. - 6, 5. „ hijgev. - 8 1. enz. Mta landdeken, hier de rechter. - 10, 4. t.: ende ; ,n de = en deed. Tekst A>,hr lb„ nr. 218, hl. 838, „een nyeu liedeken'. - Aangeh. door !),• Kalfk 'liet lied in de M. E., bl. 414. waar de schrijver /.egt: „De gang van het verhaal is mij niet geheel duidelijk. Misschien moet ...on echter u aanmerking nemen dat dergelijke liederen gedicht werden voor een publiek, dat d.kwyls ,en half woord genoeg had, omdat het op de hoogte was van de feiten. _ Melodie. Souter). 1540, Ps. 149: „Wilt singhen den Heer een nieuwe het na lo l van Pottere»: Wie wilt hooren een nieuwe liet// wat IWwerpen is geschiet" - Twee 16^-eeuwsche componisten, wier wellicht verfranschte naam met E van „Potteren" overeenstemt^ PoÏifT Van' ^ heiden "werden compositien te Antwerpen gedrukt. In 1599 verscheen »ldaar de eerste uitgave eener mis van Matthias Pottier, en in 1553, een werk van Chr Potier (zie A. (Ioovaebts, HM. et bibliogr. de la t„po;,r. Niets bewijst echter dat de naam „van Pottere.,' een componist zou aanduiden. 62 272. Te Kieldrecht, te Kieldrecht. 1. Te Kieldrecht. te Kieldrecht, daer zijn de meiskens koene; 7.y vrijen tot den middernacht, en slapen tot den noene. Ik maei. is dat niet fraei? en slapen tot den noene. 2. Al ze ojistaen. al ze opstaen, dan kijken ze in (le wolken; zy zeggen: „wel hoe laat is t al? mijn koe staet ongemolken. Ik maei, is dat niet fraei? mijn koe staet ongemolken." 3. Als ze uitgaen. als ze uitgaen. komt haer de koster tegen: „wel koster, zeg hoe laet is t al? wat uer is 't daer geslegen? Ik maei, is dat niet fraei ? wat uer is 't daer geslegen ?" 4. — „Het uer dat daer geslegen is, dat kunt gy wel bemerken; de hoogmis is al lang gedaen en 't volk komt van der kerken. Ik maei, is dat niet fraei? en 't volk komt van der kerken." 5. En als zy komen in de wei, zy zeggen : „koeiken blare 1 ik tien hier met mijn lieveken. en zal u dat niet varen? Ik maei. is dat niet fraei? en zal u dat niet varen?* De meysjes van het Eykenhout. B. 1. De meysjes van het Eykenhout zv gaen al geern in 't groene; zy vryen tot tien middernacht; zv slapen tot den noene. En yoep, zey zy, nog il keer, zey zy, zy slapen tot den noene. 2. Als ze opstaen, als ze opstaen, zy kvken naer de sterren: „wel heere! zey ze, e boerinnetjes van 't Eikenhout zij liebbon 't al te doene, zij vrijen tot den middernacht zij slapen tot den noene. Hoepseisei, hoepseisa, nog een keer. seisa, zij slapen tot den noene. 2. 'k Kwam over de eekhoutbrugge gegaan, en 'k kwam een molenaar tegen: _wel molenaar hoe laat is t al, hoe laat is 't al geslegen? Hoepseisei, hoepseisa, nog een keer, seisa, hoe laet is 't al geslegen ?* :l. — .Hoe laat het al geslegen is, dat kunt gij wel bemerken; de klok is bij den elf en half. hei volk komt van de kerke. Hoepseisei. hoepseisa. nog een keer, seisa, het volk komt van de kerke.' Tekst A. willems, Oude VI. Idr., nr. 124, bl. 291, hierboven weergegeven; Ho,Ir; F., Niederl VoWMr., nr. 136, bl. 248;-Snella«t.Oudeen,,,™* ÏÏIH852, nr. 64. bl. 37. en 1864, nr. 85. bl. 93; - B. D. „op. de, Flamand* de Franee, nr. 133, bl. 380, w«s van Be«e (M), _ c. Loote*s et feys. Chants pop. fiam., nr. 11-, bl. ^uo I)r Kalft Het lied in de M. £,, bl. 431. . , ' Melodie. A. W.llems, «. a. p„ en mondeling,, overlever,ng. ,mmer> ik de melodie van mijn vader leerde: - B. De Coussemakf.h, t. a. p„ het sic t verband gebracht met de metriek; met dit slot ontstaat eene natunrhjke vertraging, die door geene notatie aan te duiden is. — C. Lootens et Feys, t. a. p. — Volgens eene aant. van Willems, medegedeeld door Snellaert, werd dit lied vroeger gezongen op de wijs: „Tsavents sprack liy tot der maecht", te vinden in Kruytiebs' Ecdesiasticus, Antw. 1565, nr. 63, bl. 124, voor liet lied: „Alsoo ghy best muecht telcker tijt." Waarop Willems' bewering steunt, is ons niet bekend. Ziehier deze melodie: Deze zangwijs heeft de meeste overeenkomst met de melodie door (Jasteleyn gebruikt voor het lied: „Springht alle zeer wijfs ende mans" (1527); zie onder de historische liederen onzer verzameling. De in A en B hierboven voorkomende melodische vorm c f e <1 c doet zich reeds voor in Duitschland in de Wio eeuw (zie Höhme, Altd. Lb., nr. 298, bl. 382, en Erk u. Höhme, Veutsrher Liederliorl, II, nr. 933, bl. 714): 273. Die nachtegaal die sanck een liedt. 1. „Die naehtegael die sanck een liedt, (lat leerde ick, ick hebber een verholen lief, die vrijde ick; en die wil ick niet laeten, iae laten; ick hope noch een cort halt nacht in myns liefs arm te slapen." •2. Die moeder van den bedde spranc, ontstac haer licht; sy vant haer jongste dochter op haer bedde nicht: „waer is sy nu ghegangen. ia gangen? Nu is myn jongste dochter weech met een soo vreemde manne. 3 Hy en was my alsoo vreemde niet, hy had my lief; hy voerde my al over die hey, hy misdede my niet. Hy voerde my over die heyden, iae heyden; daer twee schoon liefkens t samen gaen, boe noode ist dat sy scheyden. 4. Daer twee goe liefkens t'samen aen den danse gaen, hoe vriendelic dat sy haer oochskens op malcander slaen, ghelyck die morghen sterre, iae sterre; myn herteken is van sulcker aert: bruyn oochskens sie ick gaeren. 5. „Myn harteken is veel wilder dan een wilt conyn: dat en mach niemant temmen dan die liefste mijn; dat en mach niemant temmen, jae temmen, en waer die alderliefste myn; dat is so fraeyen gheselle. Och waren alle duyvels so, en ick voer in der helle!" 1, 2. t.: ick hei) een. — 3, 2. t.; my over die het/den. — 3, 3. t.: die hei/den, t'su hei/den. — 4, 3. t.: ghelyeken. — 5, 4. t.; dun den alderliefxten. Tekst. Xieit Am.tl. Ib., 1591, bl. 63. „op de wijze: alst begint"; F. A. Sneu.aert. Oude en nieuue liedjes, 1852, nr. 82, bl. 51, en 1864, nr. 62. bl. 67. gemoderniseerd. — Op het eind der laatste strophe moet ook in de muziek eene herhaling hebben plaats gehad. Melodie. Souterl. 1540, I's. 127, „Welsalich zijnse hier op aerden levende" — ,na die wise van een dansliedeken; Die nachtegael die sanck een liedt ;/ dat leerde ick»; _ I. Fmjvtiers, Eecletuuticus, nr. 88, bl. 167, minder goede lezing; — Tiieodotls. liet paradijs der yee.it. en kerrk. lof-zanyen, 2A>' druk. 1627. bl. 686, de zangwijs aanvangend met <■ helt van den modernen durtoonaard naar den dorischen modus over: Deze twee lezingen leveren het beste bewijs, dat «le notatie der Souterl.: hier wel tot de of g-maat, de populaire dansmaat, terug te brengen is. „Die nachtegael" enz., wordt o. a. aangehaald: Nhy doch eis fray // comt maeckt een ray* ; - „Dit hef ick an// en drincket man : - .\erbhjt den gheest // in desen feest." - Het lied: ,Dat oude jaer . en«., benevens een ander' Myn bert met lusten pryst dit nieuwe gulden jaer", beide met wijsaanduiding „De nachtegael". enz. zijn te vinden bl. 160 en 246 van het 17--eeuwsche Hs. van Wouter Verhee. beschreven door Dr. Kalff, Tijdschr. voor Nedtrl. taal en letterkunde. V (1885). bl. 137 vlg. - Het eerste komt ook voor met dezelfde wysaanduiding in Ken Am*. «vorens Ib.. 1589 (beschreven door J. Holte in hetzelfde tijdschrift 1891, bl. 175 vlg.), bl. 52i; - Veelderhande SchrifluerUjcke n,euue liedekens. Utrecht, 1593, bl. 479. voor een lied met aanvang: Trijnken / Stijnken Zaerkon / dacobs dochters vroedt Wilt neerstich doch aenhooren vast in u ghemoedt Wat ick u sal voort bringen / int singen lek wensch u Gods ghenade goedt I,ietlick voor alle dinghen. Den nieuwen verbeterden lusthof, Amst. 1607, bl. 74. voor: ,Dees soete tijdt // elck een verblijdt". — u , . , In de verzameling getiteld Seecktre nieuwe liedekens. enz.. Antw. Heyndii-k Wouterszoon, 1623. Hijvoegsel, sign. A. vindt men .een gheestelyc l.edeken op < e wijse: Een nachtegael die sanck een liedt". met aanvang: O .lesus schoon der maechden kroon ghebenedijdt: ghy zijt dat loon in '«hemels throon die 't al verblijdt: u maechden wilt toch gheven te leven in haren st-aet / na uwen raet in suyverhevt verheven. Volgen 14 strophen, waaronder men leest: „Approbavit S. S. O. Böhhe, Altd. IA, nr. 308, bl. 390, geeft de zangwijs van i's. 1-7 Souterl., zonder tekst en voegt er bij: „sehr hübsche, klargeformte Melodie 274. Het was op eenen avond laet. schier geen ster - re • ken en zag. 1. Het was op eenen avond laet, dat ik gong wandelen al langs de straet: en de maen die scheen er zoo duister, jae, jae, jae duister, dat ik schier geen sterreken en zag. 2. „Och doeget open, myn engelin. och doeget op, laet uwen minnaer in! Ik heb hier zoo lang staen wachten, jae, jae. jae wachten, dat ik schier vervroren ben.' 3. „Ik doen er voonvaer niet op, ik en laet er geenen minnaer in; gy moest er niy (lan ook zeggen, jae, jae, jae zeggen, of gy my bemint alleen.'' i. — „Ik bemin u maer alleen, zoete lieveken, ook anders geen. Ik heb hier zoo lang staen wachten, jae, jae, jae wachten, dat ik schier vervroren ben." 5. Maer 's nachts, te midden van de nacht, op haer slaepvensterken quam haer een slag, en de moejer die dat hoorde, jae, jae, jae hoorde: „lieve dochter, wat is dat?" 6. „Moejer, 't is dat katjen klein, dat daer speelt met het muiselyn, en de muis die is er gevangen, jae, jae, jae gevangen, en zy heeft er recht moeite gekost." 2, 1 en 2. t.: or doeget. - 5, 1. Maer '» nachts, maer 's nachts, maer V middel, enz. Tekst en melodie. BCschino u. von dek Hauen, Saminluny deulscher Volklieder, 1807, Anhang, nr. 1, bl. 309, Hrusselsche tongval met Duitsch doorspekt-, _ Hoffmakn v. F., A-ieder). Volhsldr., nr. 125, bl. 234. herstelde lezing, hierboven weergegeven. 275. Ic rede eenmael in een bossche dal. 1. Ic rede eenmael in een bossche dal: 4. Jonefrouken laet mi onbcghect. ic vant gescreven overal. ic ben mijns goets een arm knecht, hoe dal een schoon maechdeken ware. ic waer wel ws gelijcke: Te Brnynswijck staat een hooghe huys, een rijcke coopman wort wel arm. daer ic so gaeme ware. een arme lantsknecht rijcke. 2. Te liruynswijck staet een hooge huys, 5. Adieu ioncfrouwe. ic vaer daer heer. daer siet een tijn maecht ter veynster wt ie sette u al in mijn deer, met haer bruyn oogen clare. door eenen roosen gaerde; De selfde maecht ic hebben moet. daer sal ick u wachten een cleyne wijl. tcost mi wat het wille. daer sal ick u verwachten. 3. Si sach mi over de oxel an, 6. Uie dit liedeken eerstwerf sanck. si seyt: ic waer geen edel man. een vroom lantsknecht is hl ghenaemt; ic en waer niet haer gelike; hi hevet wel ghesonghen; si wil hebben een edel man, hi drinct veel liever den coelen wijn een schoon ende ooc een rijcke. dan twater wter bronnen. 1. 3. t.: waer. - 1, 5. t.: waer. - 2, 3. t.: eloer. - 2, 4. t.: wil ic hebben. 2 5, t.: wil. — 4, 4. t.: rijt. — 4, 5. t.: wort wel rijcke. Duitsche tekst: „Em armer Keuter reiche*. — 5, 2 = met doernis neerzien op. medelijden hebben, prendre en pitié. — 6, 5. t.: wier donnet!. Tekst. Antw. lb, 1544, nr. 84, bl. 127, ,een nyeu liedeken" hierboven weergegeven; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 102, bl. 241_ r' lied in 'Ir M E., bl. 448. komt tot de slotsom, .lat het lied naar Duitoche voorbeelden is bewerkt, alhoewel het geen van deze op den voet volgt. Voor de Du^he bronnen zie Krk u. BOiime, DevUcher Liederhort, III, nrs. 1-507-8. bl.^198. ,Ich einmal zu Braunschweig aus" en ,Ich reit einmal zu Buschwert an . Te Brunswijck stoet een liooghe huys". aanvang van e weeie op hierboven, wordt aangehaald als stem: Paradii* der «heest, neuehden, Antw. 1617. bl 1!.H voor: ,Hoort m. al 't samen / bidt en waeckf, en voor een der v.er liederen beschreven door W.ok.b^ Ld, der nlederl. Hef bl. 13 2- kol., name « he lied- ,\dam was een verloeren man", ook vermeld door Dr. F. C. Wieder, d Schriftuurlijke liedeken*, s-.irav. 1900, He,is,., nr. 34, en msgel.jks voornoemde Partuliis, bl. 77, ditmaal : „op de wijse van t hedeken van Zie voor dit laatste lied: „Wie was die ghene die die looverkens brac Melodie. Soulerl., Antw., 1540. I's. 83. „Hoe schoon, l.oe^ goet, hoe wel ahedaen" - ..na die wise: Te Munster stoet een steynen huys , nagenoeg de aanvang 'van de tweede strophe hierboven. In de wijsaanduiding der Souier is Munster" in de plaats getreden van „Brunswijck", wellicht uit onvrijwillige herinnering aan het lied van den Storm van Munster --voor de -nelode oorspronkelijk zal gediend hebben: - I. Frcytuws, MeirusAn, w. lo65 „r 1') bl. 46, variante „op de wijse: Hoort toe ghy menschen, Te Munster staet, etc" 'voor: „Wie hier 7-, ,Te Munster", enz., wordt aangehaald als wijs door Cooknhert Lb. (1575), nr. 15, voor: „In elck mensch is by een verghaert . 276. Waer staet jou vaders huys en hof? 1. „Waer staet jou vaders huys en hof, Adelijn bruyn madelijn, moy mevsje fijn?' — „Aen geen groen heyden, aen geen groen stof. daer staet mijn vaders huys en hof. Swijght al stille, mijn lief. en laet jou vragen zijn." 2. — «Hoe kom ik op jou kamertjen, Adelijn liruyn madelijn. moy mevsje tijn?" — „Neemt jou toffeltjes in jou hant, kous-voetelingh maeckt soo soeten gangh. Swijght al stille, mijn lief, en laet jou vragen zijn." 3. — .En of dat deurtje kraeckte, Adelijn bruyn madelijn. moy mevsje tijn?' — „\Vv sellender een pont seep aen slaen, het deurtje sel solider kraecken op-gaen. Swijght al stille, mijn lief, en laet jou vragen zijn." S - i 4. _ „Hoe kom iek op jou beddetje, Adelijn bruyn madelij», moy meysje fijn?" — .Neemt jy het deecken en ick het laken, wy sellen wel op het beddetje raken. ^ Swijght al stille, mijn lief, en laet jou vragen zijn. 5. — „Hoe kom ick by jou onder. Adelijn bruyn madelijn. moy meysje fijn?" — „Leght jou narmpjens over de mijn. het sal Sint Ian wel somer sijn. Swijght al stille, mijn lief. en laet jou vragen zijn. 1 1 en volg. str. t.: bruyn Smadéijn; Haerl. Ik.: bruyn ,naeghdelijm. - 1, 3 Haerl'. lb, a», geen groen lof. - 3, 1. En bijgev. naerHaerl. V, - 5 4. Haerl. lb ■ dan ml 'I Sint Jan in de somer z>jn. - \ gl. nr. ,, A, 4. , . . Leste lezing ware: ,'t zal St. Jansdag somer sijn', in de algemeene beteekenis van. dan zal plaats hebben wat op dien dag, in die omstandigheden moet geschieden. Tekst W. IX Hooft, Ian Salg (klucht), 3"« druk. Amst. 1644. sign. A\ waar het lied dat geen wijsaanduiding heeft, wordt voorgedragen door Martijntje, .een swanger vryster, singende aen de was-tobbe*. hierboven weergegeven; - Haerlem* „udt lb °7sle druk, 1716, bl. 75, zonder wijsaanduiding; — Willems, Oude l.ldr W. »» Haerkmnch », n»t »o8l.lin|, «,m-r ,«1. m.t : m* te tal» strophe die bij W. D. Hooft echter niet te vinden is. - Aangeh. door Dr. Kalft, Hel lied in de M. £., bl. 432, met de woorden: „Onder vele vermeld ik slechts a s een staaltje het dartele liedje van den minnaar, die zich onwetend houdt De Klucht van Willem Dirkz. Hooft - die aanleiding gat tot hetwoord .Janmlie, d. i. een droomerige, onnoozele jongen - dagteekent van 16-2, Witsen Oeysbeek, Biogr. Wbd., Hl. 1822. bl. 307. Dit toneelstuk bevat nog drie andere liederen; het eerste, dat het ontsluit: „Jan saly, Jan saly, hoe dus verby": een ander: „Mijn vriest hier. mijn vriest daer, mijn vriest alsoo seere no» een ander: „Ick weet een aerdigh vroutje // die garen de bruyt waer . Nanhet lied „Mijn vriest hier", komt de melodie voor in Stalpaert's Gulde-,aer* Antw. 1635, bl. 268, waar zij dienst doet voor „Jesu kroont Felicitas . en ook wordt ianeehaald bl. 1057, voor „Singht den Heer. inde eer*. Duitsche bronnen: Böhme, AM. Lb., nr. 483. bl. 598, en Ek u. H^hme. Deutscher Liederhort, II, nr. 460,,, bl. 281. naar Melchior Fbanck, Omnvwm 1621 en naar een vliegend blad van 1602. De Duitsche tekst die aanvangt: .Wo find ich dann dein Vaters Haus? // sauberliches MUgdleindie ook voorkon* op. vliegend blad van het einde der XVI- eeuw en in H. Skucck» lb. van was reeds in de eerste helft der XVI- eeuw bekend: immers ,n Schmeltzel (1544) vindt men een fragment van de tweede strophe. „Wh komb vor dem Hund hinein? Du auserwiiltes frewelein." De Duitsche tekst gaf aanleiding tot eene vergeestelijking: ,Wo tind ich deines Yaters Haus// allerliebstes .lesulein ?*, die zich reeds in 1646 voordoet en tot op het einde der XVIIId" eeuw in geestelijke liederboeken stand hield. Melodie. Böhme en Erk u. Böhme, t. a. p., samengesteld, naar M. Franck, uit superius en bas. (iaarne zal men instemmen met H. die het door Fr. 111 de tweede maat aangebrachte verhoogingsteeken willekeurig acht. Het refrein „moy meysje fijn*, bestaat niet in den Duitschen tekst, zoodat de noten a g ;/ « in de Duitsche zangwijs niet worden herhaald. Dit lied, zoowel als het Nederlandsch onmiddellijk volgende, wordt door I!. en door E. u. li. met den naam van .Alter •lohannistanz* bestempeld. — Böhme, (leschichtr 'lex Thnze», l, bl. 164. brengt den „Johannistanz" in overeenstemming met de vroeger ten onzent onder de kroon gedanste liederen. Dit was werkelijk het geval te Dendermonde met het lied: ,Meisken jong. mijn maegdeken teer* (zie hierna). 277. Meisken jong, mijn maegdeken teêr. A. 1. .Meisken jong, mijn maegdeken teér, lioe komt men in dit huizeken néér?" — „Trek aen het koordeken van de klink, dat het deurken openspringt," sprak dat lodderig meisje. 2. — .Meisken jong, mijn maegdeken teêr, waer leg ik mijne kleederen neer?" — Achter mijn beddeken is een hoek, werp daer in uw kleed en broek," sprak dat lodderig meisje. 3. — ,Meisken jong, mijn maegdeken teer, hoe kom ik in dit beddeken neer?" „Daer voor mijn beddeken staet een bank, spring er op en wacht niet lang, sprak dat lodderig meisje. 4. — , Meisken jong, mijn maegdeken teêr, waer leg ik mijn voetekens neer?" „Leg uwe voetekens by de mijn! 't Zal Sint-Jans-Dag kermis zijn," sprak dat lodderig meisje. 5. — „Meisken jong, mijn maegdeken teer, waer leg ik mijn bandekens neêr?" „Leg uw handekens op mijn hert! 't Zal verdrijven pijn en smert," sprak dat lodderig meisje. Meideken jong, meideken fier. B. 1. „Meideken jong, meideken tier, waer staet uw vaders huiseken hier?" — „Ginders aen de groene wei, voor de deure staet een mei," sprak dit loddelyk meisje. 2. — „Meideken jong, meideken tier, hoe geraken wy in dit huiseken hier?" „Trekt by het koordeken van de klink, dat het deurken open springt," sprak dit loddelyk meisje. 3. — „Meideken jong, meideken fier, hoe geraken wy in dit beddeken hier?' „Voor het beddeken staet een plank, springt daerop en wacht niet lang," sprak dit loddelyk meisje. 4. — „Meideken jong, meideken fier, wat doen wy in dit beddeken hier?" „Legt uw hoofdeken op myn kussen, dat zal uw jong harteken lusten," sprak dit loddelyk meisje. 5 — ,Meideken jong, meideken fier, waer steek ik nu myn voetjens hier? — „Steekt uw voetjens by de myn, het zal t' sint Jansmis zomer zyn," sprak dit loddelyk meisje. 6 _ „Meideken jong, meideken fier. waer leg ik nu myn handjes hier i „Legt uw handekens op myn hart, het zal verdragen met u pyn en smart, sprak dit loddelyk meisje. Tekst en melodie. A. Willkms, Oude VI Idv.. nr. 234, bl. 489, „medegedeeld door den heer Lemaire, lid der Gentsche Fonteimsten". Tekst B J W Wolf, W odana. Gent 1843, bl. 18b, medegedeeld door .Taak van de Velde, met deze aanteekening: „Het lied wordt te Dendermonde o„^ * kroon gezongen. De knechtjes en d<.meisjes houden ^ vast en dansen in eene ronde : — Hoffmank . , bl 272 naar Wolf. - Aangeh. door I)r. Kalff, Hel Ued m de M. E., bl. 43J. Een aanverwante Üuitsche tekst: „Wie kumm ich denn d.e Poorts hennR ' .alter Johannistanz" (vgl. nr. 270 hiervoren), is te v.nden b.j Ebk u. Bohme. Deutsrher Liederhort, II, nr. 460/', bl. 282. 278. lek ghinc noch ghister avont. 1. lek ghinck nocli ghister avont so heymelijck eenen ganek, al voor mijn» liefkens dore, die ic ghesloten vant; ie clopte so lijselijc aenden rinek: ,staet op, mijn alderliefste, staet op en lat et mi in.' 2. — „lek en sal u niet in laten, iek en laet u, ia, niet in; gaet tlmyswaert en gaet slapen, daer is een ander in." Si lieten mi daer alleyne staen. lek salt haer noch wel loonen, maeh ick noch leven een cort half iaer. ;i. ») Venus, thoont u eueren, want ick u dienaer si. Maeh si mi nyet ghebueren den doot ben ick seer by. lek en hadt betrout in gheender stont; al moet ick van haer scheyden. si hout mijn herteken doorwont. 4. Men hoort ghemeynlick segghen, — dies ben ic bedruct tot inden gront — die zijn sinnen aen vrouwen wilt legghen. hi vint hem selven ter dood ghewont; want si hebben eenen loosen gront. Ic vinde mi nu bedroghen. si oosten mi so menich pont. 5. Na dat bi nijders tonghen mijn lief is mi ontvreemt, so wort van mi ghesonghen dit liedeken, in dancke neemt, van die alder liefste mijn. God wil haer wel bewaren, ick en mach bi haer niet zijn. 1 2 f» heqmelijcken renen tjattrk. - 1, 6. alderliefsle lief. 4, 1. t.: Thix iraer 'dat men ghemeynlick seyt. - 4, 3. t.: die sulcke zijn «innen „en rrmwen leyt. Tekst Ant,r. Ib.. 1544, nr. 94. bl. 141, „een nyeu liedeken", str. 1-5; str 6-8 behooren tot een tweede lied (zie nr. 122, bl. 477 hiervoren); - Hel meeste musyek hoexken, Antw.. Tielman Susato, 1551, tekst herdrukt door 3. C M. vak Riemsdijk, Tijdsrhr. der Vereenigim, voor N.-K. mzysch., III (1891), nr ƒ, bl. 93, eerste strophe. - Aangeh. door Dr. Kalff. Het lied in de M. h, bl. 432. onder de liederen waarin nachtelijke bezoeken woidei. bezongen. Vgl str. 2 van: .Die vogelkens in der muten" (achtregelig.' stropliei, nr. 9H. bl 412 hiervoren. en str. 3 en 4 van: „Wy willen nog niet scheyden" (zevenregelige strophe) nr. 280. bl. 1001. hierna. - .Ick ghinck noch ghister avont // soo ustelijck eenen ganck etc.", wordt aangehaald in Refereynen en liedekens, Hmessele 1563, bl. 151 v°, voor: .Waer af is strijt en kijven". Melodie. Naar de verschillende lezingen voorkomende SotUerl. Io40, lot>4 en uitg. Clemens k. 1556-7, I's. 11; ,0 Heer, wilt my behouwen" - .na de wise: Ick ghine noch gister avont. soe heymelijck enen ganck ; - I. Irumieks. 1565. nr. 69, bl. 134, voor: .Tvolck die hun hier verlaten"; - Het tweeste musyek hoexken voornoemd, vierstemmige bewerking van Carolun Soiliaeri ok in de tafel van het meerstemmig Kamperlb. (zie Dr. Kalff, t. a. p.. bl. > uont tui lied: .Ick ghenc noch ghister navent", van een onbekend componist, vermeld. 279. Het windetje die uyt den Oosten waeyt. A. 1. Het windetje die uyt den Oosten waeyt, lief, en waeyt niet ten allen tyde. Als ik in myn zoete liefs armen lag, het wasser zoo bedroeft om te scheyden; liefste wonder, eenling zoet, het wasser zoo bedroeft om te scheyden. •2. 's Nachts, het was omtrent de middernacht, ik ging kloppen aen myn zoete liefs deure: „slaept gy of waekt gy, myn overzoete lief, staet op, en later my toch binnen. Liefste wonder, eenling zoet, my denkt dat ik hoore uw stemme.' 3. ,'k En slapt', noch k en wake niet vast, noch 'k en lig in geen zware ilroomen; gy zoude veel beter naer huys toe gaen, naer huys al om te gaen slapen, liefste wonder, eenling zoet, want ik en zal u niet binnen laten." 4 _ „Staet er een ander lief in t hert van u, en wordt ik dan door u versteken? Dat gy maer wiste wat ween het my doet. ik zoude het zoo dikwyls verweten. Liefste wonder, eenling zoet. ik heb menig tyd voor u versleten." 5. _ „Jongman, schepter moed ende bloed, 't is een matroos zeer jong van jaren ; hy ligter te Kotterdam op de ree, naer staet moet hy gaen varen, liefste wonder, eenling zoet, en zyn jong hertje die leeft in bezwaren.' 6. Die dit liedeken heeft gedicht, 't is een zeeman, jong van jaren; en als de liefde van een komen moet. het is zoo zwaer om te dragen, liefste wonder, eenling zoet. ja, het is zoo zwaer om te dragen. B. 1. Het windje dat uyt den Oosten waayd, dat waayd tot allen tyen, al die daar in zijn liefs armen leyd, die mag hem wel verblyen, lief mondelijn-rood, die hoeft 'er niet meer te vryen. '2. Hy ging 'er voor zijn liefs venstertje staan, met een zo droeve zinne : .slaapt gy der of waakt gy, mijn zoete lief; staat op en laat mijn inne, lief mondelijn-rood, en my dunkt ik hoor jou stemme.' 3. 't Meysjen uyt haar slaap ontsprong: „wie klopt hier alzo laate ? gy nieugt wel weder na huys toe gaan. gaat t'huys wat legge slape, lief mondelijn-rood, ik zal der u niet in laate." 4. — .Staat daar een ander in u hert geprent, van de min word ik gesnieeten; mogt ik weeten wie dat 't my doet, 't word mijn dikmaals verweeten. lief mondelijn-rood, wat hebben wy een tijd versieeten." 5. Zy zey : .jonkman houd goede moed. kiest een ander jonk van jaaren. als de liefde van een kant komen moet. zo vald het zwaar te dragen, lief mondelijn-rood. mogt ik vangen dat ik jagen.' 6. — „Dat gy jaagt en dat vangt gy wel. lief. en wild daarom niet treuren, al waaren wy duyzend mijlen van een, dat (iodt voegt zal gebeuren, lief mondelijn-rood, laaten wy daarom niet treuren. Tekst en melodie. A. I>e CoüfwEMAKER, Ckunts pop. den Flnmund« dr Franee. nr. «6, bl. 253: ,Het afscheid", uit den mond van het visschersvolk te I luinkerke; de melodie door ons in nader verband met de taalmetriek gebracht. — Snellaekt, Dietsche Warande, 1851», bl. 09, "> eene recensie van 1 >e Coussemaker s werk. is van meening, dat men in de vijfde strophe moet lezen: „>aer straet , in plaats van .naer staet". daar „de walvischvangers werden ,^«,^vaerders geheeten, naar de straat van Da vis tusschen (iroenland en de Oost-kust van Noord-Amerika . De zin schijnt eenvoudig te zijn, „naer zijnen staet", d. i.: .volgens zijn staat, zijn stand, zijn stiel, moet hy gaan varen". Tekst. B. Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, bl. 24, zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; - Willem», Oude VI. Idr., nr. 75, bl. 191 ; - Hoffxaknv. K, Niederl. Volkddr., nr. 126, bl. 235. — Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 432. 280. Wy willen nog niet scheyden. 1. „Wy willen nog niet scheyden, het is nog een paar uurtjes te vroeg; den teyd willen wy verbeyden van nu tot morgen vroeg: waar heeft 'er mijn liefje zo lange geweest? ik heb om haarent wille zo zeer verslagen geweest.' 2 . „Hebt gy om haarent wille zo zeer verslagen geweest, gaat maar na huys toe stille en toond u onbcvreest ; want het rouwt mijn en 't is mijn leed. dat u dat moye meysje zo zeer hedrogeu heeft.' 3. — „lk ging nog gister avond zo heymelik aan den dans, al voor mijn zoete-liefs deurtje, die ik 'er gesloten vand ; ik roerde en klopte aan de ring : staat op, mijn alderliefste. staat op en laat my in!" 4. — „Ik doe voor u niet open. en ik laat u ook niet in : mijn deurtje is gesloten, en daar mag niemand in; daar leyd 'er een ander veel liever als gy. gaat t'huys wat leggen slapen, en peynst er niet meer om mijn " 5. — „Is daar een ander lief inne, die ik niet spreeken mag, blijft by malkander in minne, en slaapt te zaam tot den dag! ik zal ras weder na liuys toe gaan, mijn koeyen zijn ongemolken, en mijn werk leyd ongedaan." Tekst. Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, bl. 56, „Amoreus lied. Op een aan"ename vois" ; hierboven weergegeven ; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 76, bl. 193, ,üe afzegging'; - Hoffmann v. F., Niederl. VoUcsldr., nr. 128, bl. 238. De eerste vier regelen van ons lied worden door H. v. F. teruggevonden in de laatste vier van str. 5 van: „Hoe wonder zijn de werken" (Tliirsis minnewit, t. a. p.. bl. 27). Doch dit lied, dat werd voorgedragen op de wijs: „Ik zag Cecilia komen (zie nr. 172. bl. 636 hiervoren), heeft ganseh anderen strophenbouw. Str. 3 van den hier besproken tekst is bijna letterlijk terug te vinden in str. 1 van „lek ghinck nog ghister ovont// so heymelijck eenen gang; (zie nr. 278, bl. 996, hiervoren, en vgl. nog str. 2 van dit laatste lied met str. 4 hierboven). Het is echter zeer wel mogelijk, dat de jongere tekst: „Wy willen nog niet scheyden", uit Thirsis minnewit, eene eigen, ook jongere melodie dan de twee laatstgenoemde liederen had. 281. Te Haarlem in den Houte. 1. Te Haerlem in den Houte — keert de molenaer om — daer woont een meysken stoute. Om en om en wederom, en keert de molenaer om; pott'a ! 2. Dat hoorden een der knapen — keert de molenaer om — die woud by 't meysken slapen. Om en om en wederom, en keert de molenaer om; poffa! 3. — „Dat mijn moeder dat wiste — keert de molenaer om — sy sloot my in een kiste". Om en om en wederom, en keert de molenaer om; poffa! 4. — «Men sal uw moeder schelleken wijn — keert (1e molenaer om — sy sal soo wel te vrede sijn." — Om en om en wederom, en keert de molenaer om ; poffa! Tekst. Amnt. vreuylide-strovm, Amst. 1(35">, 1, 2rte druk, bl. 181. VVillems, Oude VI. Idr., nr. 23-">, bl. 490. naar dezelfde verzameling, uitg. 1654, zonder liet refrein: „poffa". Wellicht is dit refrein of liever deze uitroep af te leiden van: poffen, met een doffen slag op den grond neerkomen of doen neerkomen, zooals nog gebeurt aan het einde van een kinderdans-eouplet of ook telrijm, waarbij de kinderen gezamenlijk neervallen of gaan neerhurken. Melodie. Naar de zangwijzen voorkomende bij l)r. Land, Luitboek van Thysius, nr. 30, waar gewezen wordt op de melodieen te vinden bij Looteks et Feys, Chants pop. /lam., nrs. 108, 132 en 139, met aanverwanten aanvang. 282. 'k Kwam laatstmaal oven bergen en dalen. V 'k Kwam laatst-maal o - ver her-gen en da - len. en ik zag er van ver-re mijn zoe-te lief staan, en ik wenk-te haar met mijn snel-lebruin oog-jes, en ik vraag-de aan 'tmeisj'of zij wil • de mee-gaan. A. 1. 'k Kwam laatstmaal over bergen en dalen, en ik zag er van verre mijn zoetelief staan, en ik wenkte haar met mijn snelle bruin oogjes, en ik vraagde aan 't meisj' of zij wilde meegaan. 2. „Voor nu en wil ik niet wandelen," zei zij, „voor nu en wil ik niet wandelen gaan, maar kom t' avond, schoon lief, als het maantje schijnt klare, en dan zullen wij samen uit wandelen gaan." 8. 't Wierd noen, 't wierd avond en het maantje schong klare, en ik nam mijn schoon zoetelief bij der hand, en ik leidde haar onder een lindeboom groene, alwaar het nachtegaaltje zoo liefelijk zong. 4. Nachtegaaltje, zoete kleen vogeltje kleene, gij zingt er en klingt er zoo menig half jaar en gij verliest er uw stem . . . 5. l)e vuile commeeren zij klappen zoo vele, zij klappen en snappen van iedereen kwaad: "t ware beter dat elk in zijn hof ging wieden, om te weten wat voor onkruid er staat. 3, 1. t: klaar. — 5, 3. t.: ging maaien. B. 1. Ik quaniper lestmael op hooge bergen getreden, van verre sag ik er myn soete lief staen, en ik vroeg oft dat sy met my wou reysen of spelen, en of dat sy met my uyt wandelen wou gaen. 2. — „Met u en wil ik niet reysen of spelen, niet u en wil ik niet uyt wandelen gaen. maer komt t' avond, schoon lief, en als het maentge schynt klare, dan zulde gy van my, schoon lief, antwoord onttaen." 3. Ik quamer savons, het maentje scheen klare, ik namper myn soet lief by haer hand, ik leyde haer onder een linde boom groene, waer het achtergaelje soo moey sat en sang. 4. O achtergaeljen. kleyn vogelken diere, gy singter gy klinkter soo menig half jaer; maer ik hope gy sulter in 't korte nog wel treuren als deez liere niaghet van liefde gaet swaer. 5. Dees fiere moey niaghet ging sware van kinde. haer vader en moeder en wisten dat niet. sy hield het, ja. maer een half jaer gedoken; langer verborgen en konde sy niet. 6. Wat grooter droefheyd kan er op d aerd niet wesen als liefde te dragen en geenen troost? maer als ik was met myn soete lief onder de aerde, dan sou ik van alle tongen haest syn verlost. 1, 3. t.: rijnen. — 2, 3. schijnt klaer. — 3, 1. t.: xeheynt Haer. — 3, 3. t.: ik lag. — 3, 4. moey = mooi. — 5, 1. t.: van een kind. — 5, 2. haer bijgev. — t.: uitt. — 5, 3. t.: sy die houd het, ja. Tekst en melodie. A. Lootens et Feys, Chants pop. fiamands, nr. 75. bl. 145, „Avondwandeling"; - B. Tekst naar een XVIII^-eeuwsch Hs. in ons liezit, zonder wijsaanduiding. 283. Ik wil van dezen avond. 1. Ik wil van dezen avond nog eens uit vrijen gaan, om mijn zoete lief te spreken; of mijn jonger hert zal breken, moet ik voor liaar venster staan. 2. .Slaapt gij ofte waakt gij, mijn lief, mijn toeverlaat? of legt gij in een droome, zoo peist dog aan een perzoone, die hier voor uw venster staat! 3 — „Ik slaaper en ik waaker maar alzo vaste niet; ik hoor wel aan uw treuren: gij en raeugt mij niet gebeuren, ik en ben de liefste niet. 4. — .Klappers en klappeyen die zaaien haren zaad; ik zal u wel verwinnen, zoete lief, verkeert uw zinnen, want ik zoek eenigen raad." 5. — „Klappers en klappeyen en hebben 't u niet gedaan; gaat bij u lief verheven en die zal u wel troost geven, blijft dog hier niet langer staan." ti. — „Lief, doet uw deurtjen open al zonder (piaad vermoen! 't is alzoo kleine zaake, ei, schoon lief, staat mij te spraake, want gij zult mijn vriendschap doen." 7. — „Ik en wil mijn deurtjen voor u niet open doen, nog mijn venster niet ontsluiten; stouten ruiter, staat er buiten, kiest een ander die 't gaaren doen." 8. „Zoo mag ik dan wel wandelen, zoo mag ik dan wel gaan en dolen op der straaten? lief, gij woudt mij niet inlaten en wat heb ik u misdaan?' y. — „Wilt gij dan zoo gaan wandelen en wilt gij dan zoo gaan, keert nog eens herwarts omme, lief, ik zal u wel bij komen, blijfter nog een weinig staan." « . <• .11 r/. i..1 —— u .. L1 i «m Kiiouu — i i. i. ; '//. x" v,,iev" ' «rhiHtn bijgev. 7. 5. t.: yn-i/vi. — 8, .">. « bijgev. — 9, 5. t.: blijft nui/, enz. Tekst. I'hii'six minneirit, Anw. 1752, l, bl. 139; Ho>i-mann v. t. \ietlerl. Volktlieilr.. nr. 123, bl. 231, onder den titel: „bs is nicht so bose gememt hierboven weerireeeven. Melodie. Stai.I'AKRT, ruth. 1631, bl. 522. „stem: k Wil van dezei avond", voor: „Zullen niet verrijzen// de dooden?". Aangeh. door denzelfde, Gublr foer* feest-iliii/m, 1635, bl. 903, voor: „l.inus Paus van Komen". 284. Ik voer al over Rijn. A. I. Ik voer al over Iiijn, en dat ik hier buyten ben." - was ik 'er alleyn - Wat groets u, mijn heer, enz. al met een saly-bladertje; — swarts-bruyns maagdelijn — 5. L>e meyd die veegden 't huys, dat was mijn schepekijn. — was ik 'er alleyn — Wat groets u, mijn heer van Swit-sen- raad wat sy in haar besem vand, burg, — swarts-bruyns maagdelijn — wat geef'k u goeden swiere, liere, lier, een penning met een kruys. wat geef 'k u goeden dag, ach, ach,ach. Wat groets u, mijn heer, enz. Switsenburg, swiere, liere, lier, wat geef 'k n goeden dag. j}e vrouw die nam een brand, — was ik 'er alleyn — 2 Kn doen ik over kwam, en sy smeet de arme dienst-maagd, - was ik 'er alleyn - - swarts-bruyns maagdelijn doen krayden al de haanetjes, de penning uyt haar hand. swarts-bruyns maagdelijn — Wat groets u, mijn heer, enz. en den ligten dag kwam aan. Wat groets u, mijn lieer van, enz. 7 „ Vrouw, dat mag so niet sijn," — was ik 'er alleyn — 3. Ik kwam voor mijn liefs deur. al wat ik in mijn besem vand, - was ik 'er alleyn - - swarts-bruyns maagdelijn liet deurtje was gesloten, dat, dogt ik, was het mijn. swarts-bruyns maagdelijn — ^ groets u, mijn heer, mz. en de grendel was 'er veur. Wat groets u, mijn heer van, enz. 8. Kaar sat een hoer en span, — was ik 'er alleyn — 4. Ik seyde: .lief, laat in,' «1 met een .ilv'ren «pilletje, - was ik 'er alleyn - - swarts-bruyns maagdelijn - „en laat 'er u erbermen ik kan er niet meer van. swarts-bruyns maagdelijn - Wat groets u, mijn heer, enz. Tekst A. Groot Hoorns lb.} Amst. (waarschijnlijk uit liet eerste kwart (lor XVlIde eeuw), I. bl. 214, met opschrift Si'iritsenburgs-groet, stem: „Cristijntje benje krank", hierboven weergegeven (de wijsaanduiding vindt men terug in Ajiollo* nieuiie-jaers yift, 's-Grav. 1742, bl. 71: „Christienke bist toe krank", voor het lieil: „Al over langen tijd"); — Knchuyser lied-boeexken (c. 1650). bl. 106. lied herdrukt door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., ld. 433, onder de liederen waarin van een nachtelijk bezoek verhaald wordt. Aangehaald als stem door I). 1'. 1'ers, Bellerophon, 1657. bl. 86: „lek voer al «ver lfhijn of Snel Hebei" (deze laatste wijs ontleend aan het lied dat volgt) voor: „Als .luno met haer kroon"; — J. C. May-vooel, Vermakehjcke brui/loftskroon, Amst., c. 1699, bl. 121, voor: „Nu laet ons dese feest". Het refrein daargelaten, vindt men denzelfden strophenbouw in een in de XVI: .Amoureus gezang, stem: „als 't begint'. Het refrein „van snel, rebel en rompompom", dat wij hierboven door Pers gedeeltelijk zagen aangehaald, „werd zeer dikwijls gebruikt om de wijs van een lied aan te duiden, vooral in de 1T'10 eeuw" (Pr. G. Kalfk, t. a. p., bl. 434). Melodie. D. de I.anoe, J. 0. M. van Riemsdijk, Dr. Kalff, Nederl. volkslb., uitg. door de Maatsch. tot nut van 't algemeen, Amst. 1896, nr. 127, bl. 168, drie strophen; str. 1, 2 en variante van str. 12 hierboven: De meid die veegde 't huis, lariduis! en de meid die veegde 't huis; wat vond zij in haar bezempje, bezempje, bezempje, bezempje, een penning met een kruis. Alhoewel zich een sprookje herinnerende, waarin wordt verhaald van een oud vrouwtje dat op dezelfde wijze een geldstuk vindt, kan Dr. Kalff niet zeggen vanwaar in den Nedertandschen tekst de meid komt, die onder het aanveegsel een penning met een kruis vindt. Uit eene aanteekening in het Nederl. rMM. blijkt, dat het aldaar opgenomen lied (vgl. het hierboven genoemde aanverwante: „Ich fuhr einmal aul Sitt") gezongen wordt bij het pandspel. Het komt ook voor onder de Nederlandache baker- en Kinderrijmen van Dr. J. van Vi.oten en M. A. Hrandts IU ys, vierde uitg., Leiden. 1894, bl. 144, waar men benevens den voorgaanden driestrophigen tekst nog twee varianten vindt. De eerste strophe van een dezer luidt: Zoowel als ^ daar kroop zij 's avonds in. \ Tekst en melodie C. .1. Bow, Honderd oude Vlaamsche liedr., nr. <•>, bl 182, „van eene slordige vrouw''; gezongen te Kapelle-ten-Bosch. De uitgever vermeldt, naar Volk en taal, 7*" j. 1895, bl. 112, een lied zonder zangwijs: „Daar was een vrouwke dat spon". In dit lied wordt insgelijks gefloten. HHI 9 1. Daar zat nen uil en spon, spon, spon, daar zat nen uil en spon, al op c zilvren wageltje, — faderide riigeltje — al op e zilvren wageltje, waar hij zijn kost op . . . won. 2. En «le meid die keerde das haus wieder aus. en de meid die keerde das haus, en wat vond zij onder dat bessemke — faladiridam besseinke — en wat vond zij onder dat bessemke? een penning met een ... kruis. 5. En de vrouw die pakte het brand in de hand, en de vrouw die pakte het brand, en ze sloeg die arme dienstmeid, — faladiridam dienstmeid — en ze sloeg die arme dienstmeid den penning uit haar .. . hand. Tekst en melodie D. 't Daghet in den Oosten, Hasselt, IN ÜSUl», < jaarg hl. 53. met de voorafgaande aanmerking: ,'t Volgende heken word gezongen on, te zien, wie het gelag zal betalen. Die de eerste maal het laatste woord uitspreekt, of het den tweeden keer met uitspreekt, is verloren . En daar zat eenen uil en spon. E. u i-TT _ 1. En daar zat eenen uil en spon, willewon, en daar zat eenen uil en spon; en al op een zilveren wieleke, wiele wiele wiele wiele wieleke, daar hij zijnen kost mee won, en al op een zilveren wieleke. wiele wiele wiele wiele wieleke, daar hij zijnen kost mee won. 2. En de meid die keer' 'et lmis, wellewuis, en de meid die keer' 'et huis; en wat vond zij onder haren bessem, hessem bessem bessem bessem bessem? eenen penning met een kruis! en wat vond zij onder haren bessem. bessem bessem bessem bessem bessem? een penning met een kruis! 3. „Sa, pachterken, hoe is het met uw vlas, willewas, en hoe is het met uw vlas?" — „Wel het is nu toch wat weer beter, beter beter beter beter l>eter. als het gepasseerd jaar was, wel het is nu toch weer wat beter, beter beter beter beter beter, als het gepasseerd jaar was." Tekst B. Ons volksleven, 15recht. III (1891). bl. 109. variante uit St. Antonius Brecht (Antwerpsche Kempen), medegedeeld door .T. Cornelissen, die in den volgenden jaarsang, bl. 12!», de melodie doet kennen. Een fragment uit Antwerpen, door den Heer Vervliet medegedeeld, luidt aldus: Daar was een vrouw die spon. girregirregon; al op een houten sponnenwiel. waer z' haren kost op won, girregirregon. In hetzelfde tijdschrift, IV (1892), bl. 131, vindt men eene variante uit Langemark (West-VI.). die den zanger insgelijks verplicht „pand in te leggen", indien hij sommige woorden uitspreekt. Daer was & wuf die spon. F. 1. Daer was il wuf die spon al op een houten spinnewiel; daer was geen toortelt jen aen. Vive la peperbusse, Vive la spa, tra la la la, gyze, gaze, gouze, ron tlon flouze, traderadera. 2. Haer niutze stoeg verdraeyd, gelyk een hollandsch nioleken die met alle windeke draeyt. Vive, enz. 3. Dat wuf had eenen zin; als zy 's nugtens buyten kroop, 's avonds kroop zy in. Vive, enz. 4. Dat wuf had eenen man; 't zondags heet hy Pieter. en 's maendags heet hy Jan. Vive. enz. Tekst en melodie F. De Coussemaker, C'hants jioji. 'les hlamandz de France, nr. 91, bi. 297, ,Het wyf die spon'. De C. brengt tekst en melodie in verband met een lied: „aus Norddeutschland" te vinden bij A. W. vos Zuccalmaglio, Deutsche roUsMr. Berlin, II, 1840 (vervolg op Kretzschmeb), nr. 321, bl. >82. Doch er bestaat geen verwantschap tusschen den Nederlandschen en den Duitschen tekst, maar wel tusschen de beide melodieën: 285. Dat meysjen had een bootsman lief. 1. Hat meysjen had een bootsman lief en sy wou van hem niet scheyden, al luidde dat nachtje een jaertje geduert, en sy soud wel overbeyden, overbeyden. 2. De moeder tegen de dochter sprack : „en gy sult bedrogen wesen, ick siender aen u bruyn oogjes soo wel en gy draegt een kint met vresen, kint met \resen 3. _ „üat kint dat ick met vresen draegh, dat is soo hupsen boots-geselle: ick hoop onsen rijeken Heere God en hy sal 't noch wel vergelden, wel vergelden." 4. Dat meysken deur de hogaert ging al met liaer goud gekruysde hayre; een vingerling root die hy haer boot en by een fonteyn was klaere, ja, was klaeie. 5. De vingerling was root, t fonteyntje was klaer. dat heeft dat meysken wel bevonden, met een sprack daer de vrome lantsknegt: „en mijn ros die staet ongebonden, ongebonden. <1. „Mijn ros die ongebonden staet daer sal ick selver noch op rijden :" hy seyde, „vrouw inaegt bind op uw hayr al met een streng van zijde, streng van zijde." 7. — „En is het al van zijde niet, soo is het van rooder goude; eens 's jaers als ick goe maget was en doe deed' ick dat my ronde, dat my roude." 8. „Eens jaers als ick goe maget was, doen was ick alsoo hoog van moede: nu ben ick met een kleyn kinde bezwaert, en nu ben ick laeg van moede, laeg van moede." !>. Hy setten de ladder aen het liuvs om dat moy meysken te beklimmen ; doen weende al dat 'er inne was. en sy hoorden den nachtegael singen. ja, singen. 10. I»en nachtegael songh. den hoorn die blies, van den avond tot den morgen : ja wie 'er in zijn liefs armen leyt waerom soo wil hy sorgen, wil hy sorgen. 11. .la, wie 'er in zijn liefs armen leyt, waerom soo wil hy dan noch treuren V daer gaet 'er soo meenigen vromen lantsknegt. het mach hem niet gebeuren, niet gebeuren. 7, 3. t.: om 'n jaera. Tekst. /tf o/irechte Sundt-vooi'dei1 speel-tc(iffen, Amst. 1730, bl. 73, „stemme: alst heghint'' en, met zelfde wijsaanduiding en eenigszins jongere spelling, in De(n) rermakelijke bwjsmaii ofte kttddige hoots'j/eselh'tje, Amst. 1*24, bl. 21. Melodie. Stawaert, Extract urn cath., 1031, 1)1. 284, „Een meisjen liadd' een bootsman lief", voor: „De reden evscht // En God verzocht". — Aangehaald als stern door denzelfde: (jtthip-tnrï* feest -dat/en, 163o, bl. 1181, voor: „ 1 zijn sterke beenen, sprak Xicaers". Tekst en melodie zijn oud en behooren ten minste in de XVI*« eeuw thuis. Dat de tekst veel te lijden had, bewijst str., !> waar de „bootsman" in „lantsknegt" is herschapen. 286. Daan was er laatst een mooi maagdetje fijn. 1. Daar was er laatst een mooi maagdetje tijn. zij zou zoo gaarne matroosje zijn. 2. Zij nam er dienst aan al voor zeven jaar, om te ;?aan varen met haren minnaar. 3. Zij moest er klimmen al op den mast, zij bond de zeilen en touwen vast. 4. Maar eer liet schipje was aan liet strand was er een kleine matroosje bij d liand. 5. Ach, lieve moeder, en stratt mij toch niet, ik ben weest varen gelijk of ge ziet. 0. Hoort, lieve meisjes, hoort vrij en loos («i», wilt er nooit varen als lichte matroos. Daar was laatst een meisje loos. B. 1. Daar was laatst een meisje loos, die wou gaan varen voor matroos. 2. Zij nam dienst voor zeven jaar. omdat zij vreesde geen gevaar. 3. Toen bragt zij liaar goed aan boord, gelijk er een brave matroos behoort. 4. Zij moest klimmen in de mast, maken de zeilen met touwtjes vast. 5. Doch door liet stormen van liet weer sloegen de zeilen van boven neer. C. Nu werd zij gebonden voor de mast met haar handen en voeten vast. 7. Zij riep: kapteint je, sla mij niet. ik ben uw liefje, gelijk gij ziet. 8. Maar eer het scheepje was aan wal, was er het jonge matroosje al. 9. Toen zij nu weer kwam in de stad, waar zij nog eene moeder had, 10. Riep zij: moeder, wordt niet boos, ik heb gevaren voor jong matroos. 11. Bij een, die mij opregt bemind, heb ik dit klein onnoozel kind. 12. Maar eer het weder l'inkster is, word ik zijn vrouwtje, dat is gewis. Tekst en melodie A. Mondelinge overlevering uit Gent, met de herhalingen door de zangwijs aangeduid : - Tekst B. Het vrolijke bleekmeisje, Amst. € van der Linden, z. j., bl. 22, .Het matrozen meisje, op een vrolijke wijs . delfde herhalingen als in A. - Aangeh. door Dr. Kalff, Jlet lied w de M. K, bl. ,44, onder de liedjes, die honderd of bijna tweehonderd jaar oud zijn en nog altijd in den smaak vallen. Eerste strophe aangeh. door G. J. Boekenoooes, Ome rijmen, Lenen 1893. bl. 4, als „vervormd uit het nog niet geheel vergeten lied: .Daar was ereis een meisje loos", enz. Melodie. I>. de Laxoe, j. C. M. van Riemsdijk en Dr. U. Kalff, Wilandsch voUslb. uitg. door de Maatsch. tot nut van t algemeen, 2"' druk, 18.17, nr. 112, bl. 151. 287. Te rney, als al de vogelen singen, EERSTK MELODIE. 1. ,To mey, als al «le vogelen singen, de bloemen uyt der aerde springen, soo denke ick om de soete : en sal ick nu den bitteren doodt alleen bestieren moeten ?* •2. _ „Den bitteren dood suldy niet besueren; ik souder veel liever gaen op avontueren en al op Godts genaden, en komt noch t' avont daer ick ben : ick ben tot u geraden." 3. — „En of ick t' avont tot u quam, u lieve moeder dat vernam, die ick met hert beminne ; zo moest ick uyt den lande gaen, en koiner daer niet weer inne." -1. Het gincker al op een veynster sluyten, hy was daer in, hy was 'er niet buyten, liy was daer waerlik inne ; al in een duyster kamerken daer speelde sy 't spel van minne. .">. Mer 's nachts omtrent den middernacht, als sy op haer eere dacht, hoe wee was haer te moede : ,sal ick nu mijn geel gekruyst haeyr alleen op binden moeten ?" tl. — „Bindt op, bindt op u geel gekruyst haeyr, ghy zijt van my met kinde zwaer, wat batet langh gezwegen ; daer ick gister avont om bad, dat heb ick nu verkregen." 7. — „Al ben ick van een hondt gebeten, ick en ben noch niet opgegeten, hy heeft my laten leven, en als dat kint gebooren is, ick sal 't den vader geven." 8. — „Geeft my dat kint, ick sal 't doen houden met silver en met rooden gouden, recht of het waer een heere : adieu mijn oversoete lief, strijd altijdt voor u eere." _ 9. Wat gaf hy (lat roeysjen voor liaer eer. twee hondert gulden, min noch meer, en al van rooder goude : „en als dat kint gebooren is, sal ick dat selfs doen houden." 10. Die dit liedeken heeft gedicht, dat was een geselleken van herten licht, hy heeftet wel gesongen; hy heeft het van sijn schoon lief gedicht tot spijt der nijders tongen. 11. Hy heeftet gesongen, hy singet wel moer, ten geeft den lansknecht prijs noch eer. Godt laet hem verwinnen de schande; als hy dat meysken bedrogen heeft, soo wijkt hy uvt den lande. 1, 4. t.: nu bijgev. - 3, 1. En bijgcv. - 3, 3. ick bijgev. - 5, 1. Mer bijgev. — 5, 4. geel bijgev., vgl. 6, 1. — 6, 1. bindt op, enz, vgl. hiervoren 1, nr. 31, bl. 177, str. 9. — 9, 1. t.: Wat gaf gy, enz. Tekst, llaerlems oudt lb., 27° druk, 1716, bl. 47, stem: „van de vroukens van Haerlem". - De wijs: ,Te mey", ook ,Te meyen", enz. wordt o.a. aangehaald : Een nicu liedenboeek, 1562, en in Alle de l'sahnen des H. Conincklycken I',-oplieten I)atidts, enz. (Frankf. 1567), zie Wackebnaoet., Ldr. der niederl. Reform., bl. 17 en 24; - Veelderhande liedekens uit den O. en N. Testamente, Amst. 1599, bl. 7'", 5< en 240VO, voor: „Aenhoort een liedt ghy Adams zaet", — „Een nieu liedt wy heffen aen // o menschen', - „Ontwaeckt ghy menschen overal- (zie Dr. F. C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Regist. nrs. 6, 185 en 734); - voor de liederen : „Nu heffen wy een nieu liet aen" (zie onder de Schriftuurlijke ldr. hierna) ; „Hoort toe nu menschen in desen tijdt" (13elog van Alckmaer. 1573); - „Mauritz ons Prins, den vromen heldt", 1619; - „Looft Godt den Heer die 't alle geeft" (zie Van Lu mm ei., Nieuw Geuzen-lb., bl. 140, 453 en 512); - „Wie wil hooren een meu liedt" (Amsterdams trouw. 1572); zie onder de historische ldr. hierna; - Coorn.iert, Lh.y Amst. 1575, nr. 22, voor: „Door wissel van liefde myn leven verliueght", ook té 'vinden in Nieu Amst. lb., bl. 59, met wijsaanduiding: „Te mey*, enz.: Veeiderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 313, voor: „Laet ons in shceren tempel gaen", zie bl. 912 hiervoren; - Bredero, Boertigh lb., 1622, uitg. Amst. 1890. bl. 294, voor: * Licht vaerdige minne neemt u afscheyt"; — De gheesteIt/cke rrgagie, Brussel 1624, I, bl. 243, voor: „Myn lieff is soet en suyverlijck (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling); lil. 324, voor: „Myn herteken glieeft soo menighen sucht"; bl. 332, voor: „Al ben ick in druck en groot ghequel ; N. If.. bl. 267, _ Tilburgsch lis., beschreven door H. Roes, Diets,he Warande, I (1897), N. H.,bl267, ,u • i. striiden"; — Groot Hoorns tb., c. 1ü_ü, „Myn wit op deze Dru>ioi _ gTAL1>AEBT o,ilde-iaers feest-dage», ak de ï£/ w : 3Ïo6 voor • S,l)at Sergy "l'auli goede faem'; - Theodotc», Het Antw. 168o, W. 810. . »!. ^ ^ ^ Antw. 1(U8, bl. 597, voor Parad,js .. /prte ,eeft soo men'gen sugf, dut op zijne beurt tot «3SÏL gediénd hebben , „V»er - «. •« «— \nt.w. 1611, bl. 1« 4 . h STir;Sir-S'. f'M' d" Land, J,«itóorf~r«N 1'^, nr. 55, zelfde melodie voluit m TvT'Zu: Te Me, als alle. etc.- geeft de volgende zangwijs: E. u. B., t. a. p., III, nr. 1307, bl. 193, naar Theodotus, voor: „Ich reit einmal zu Braunschweig aus" (zie nr. 275, bl. 988 hiervoren : ,Ick rede eenmael in een bossche dal"). II. Den boeck der gheest. sanghen (Den bliiden requiem), Antw. 1631, bl. 38, op de wijse: „Den Mey als al de voghels singhen" : 288. Des hadde een Swave een dochterlijn. (Schoon Elsselijn) 1. Des hadde een Swave een dochterlijn, si en woude niet langher dienen; rock ende mantel woude si haen, twee schoenen met smale riemen. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 2. Des wildy rock ende mantel haen. twee schoenen met smale riemen ? so gaet Tausborch in die stadt ende groote heeren dienen. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 3. Doen si Tausborch binnen quani al op die enghe straten, si vraechde na den besten wijn daer ruytere ende lantsknechten saten. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 4. Doen si inder stoven quam, men broclite haer eens te drincken; si liet haer ooghen omme gaen, den beker liet si sincken. •la, schoon isser mijn Elsselijn. 5. Si namen die terlinghen inde liant, si begonnen daer te spelen ; die daer die meeste ooghen worp, die sliep bider schoonder vrouwen. •Ia. schoon isser mijn Elsselijn. 6. Hi nam schoon Elsselijn bider hant, bi haer snee witte handen ; hi leyse daer hi een beddeken vant, dat groene wout ten eynde. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 7. Hi sette haer neder op die banc, si en dede niet dan weenen : „noch hebbe ic stoute broeders drie, eenen rijeken vader tsoheyme." •la. schoon isser mijn Elsselijn. 8. — „Data hebdy stoute broeders drie, eenen rijeken vader tsoheyme, so moechdy dit iaer een huerlinc zijn, ghi en slaept niet gheren alleine." Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 9. Mer doen si opter gassen tradt, haer bekende hare broeder; die eerste vrouw die hi aensach, dat was sine liefste suster. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 10. „Och suster," sprac hi. .suster mijn, hoe is die reyse verganghen, dat den roe van vore corter is, ende achter veel te langhe?" Ja, schoon isser mijn Elsselijn. U, _ „Och broeder," sprac si, „broeder mijn, du riedeste mi aen mijn eere: hadde mi dat een ander gliedaen, hi soudes mi wederonime keeren." Ja, schoon isser mijn Elsselijn 12. Die dit liedeken eerstwert' sanc, hi hevet geerne ghesonghen, een vroom lantsknecht is hi genaemt Tausboreh binnen der stede. .Ta, schoon isser mijn Elsselijn. 2, 3. Augsburg, hoofdstad van het Beiersche district Swaben en NeuWrg. 3 3 t • vraechdeu. - 4, 1. stoce, zie de aant. hiervoren I, bl. 835. - ■->, J. meeste ü h«.g«. geUl, * teerlingen. - 8. 4. : — -*• —, tsoheinie. — 8. Duitsche tekst: Und hast du stolzer brilder drei, cin reichen vater daheimen, so magst du wol ein nieidlin sein, du schliifst nit gern alleine. 9, 3 en 4 bijgev. naar het Duitsch. — 12, 4. t.: Tausboorcli. Tekst 1 »(«•• lb., 1544, nr. 29, bl. 42, „een nyeu liedeken»; hierboven weergegeven: - Ken Aemst. amoreus lb., 1589 (beschreven door J. Bolte, ipjrir. « Yrtt taal- en Mlerk., 1891, bl. 175 vlg.), bl. 24h, ,een schoon overlants lied van schoon Elselyn, op de wijse: alst beghint", 12 strophen. - Dit .overlants hed is aan het DuiS ontleend , zie Dr. Kai.ff, He, ft* ft. de M. E., aldus doet kennen : ,Het, lied bevat het verhaal van een mesje, dat onder de rui te Augsburg geraakt: deze dobbelen om haar en hij die de meeste haar met zich. De noodlottige gevolgen blijven voor haar met lang • Duitsche lezingen, zie Böhme, Altd. Lb., bl. 133 vlg., en Erk u. BohmeLiederhort I bl. 425 vlg. - Str. 6 van den Nederl. tekst behoort eigenlijk niet bij het verhaal Eene dergelijke str. vindt men elders in onze liederen terug, en o. a. ta het lied: „Het worp een knaep" enz., nr. «3, bl. 319, hiervoren str. 4. waar „dat groene wout ten eynde* insgelijks wordt vermeld. Men vergel|)ke nog Oostlant wil ic varen", str. 2, en ,Ic heb om vrouwen wille', str. 4, nr. o3 en 71, b,a^lrdlu JTZ:;. bl. 437, naar het -Hem. Wnt Castrlevn z i bl. 76, de eerste strophe van eene tweede lezing mede, die met tekst van' het Ant.c. lb. nogal verschilt, maar zeer zeker ook naar Duitsche bronnen bewerkt is. Ziehier den volledigen tekst, de herhalingen duiden wij alleen voor de eerste stroplie aan: 1. Het was een hubs bruyn Elselyn, zy wou so garen dienen, dienen, dienen, zy wouder draghen mantel en rock. schoenen met smalle riemen, riemen, riemen, van slensterdomdent. schoenen met smalle riemen. 2. Wilt ghy draghen mantel en rock, schoenen met smalle riemen ? soo moetje te Straesburg binnen gaen, heeren en ruyters dienen. 3. Als zy te Straesburgh binnen quam, al op des heeren straten, zy vraeghden al nae een herbergh, vat, daer drie lantsheeren saten. 4. En als zy inde stove quam, men boot haer eens te drincken al uyt een silver becckerkijn; bruyn oogjens liet zy blinckcn. 5. „Nou, haelt eens hier een ticktackbert. al met twee dobbelstienen, wie datte hooghste oogjes werpt, die sal moy Elsje dienen." (i. Doen wierp die eerste van de drie. en hy. wierp die oogjes vijve: „och Elsje." seyd' hyer, „mijn soete lief, gy moet hier noch wat blijve." 7. Doen wierp de tweede van de drie, en hy wierp die oogjes achte: „och Elsje," seyd' hyer, „wel soete lief, ghy moet hier noch wat wachte." 8. Doen wierp de jongste van de drie, en hy wierp de oogjes alle: „och Elsje," seyd' hyer, „wel soete lief, ghy bent mijn ten deel gevallen." 9. — „l)nt ick u toeghevallen ben en dat is immer ware, ick hebber nocli wel een sustertje jonck, die gerieft de lantsknechts gare." 5. 1. tirktackbei-t = trictrac, liet nog heden zeer bekende spel, volgens Yoltaire (z. Litïkk), van Indisehen oorsprong. Melodie. Höhme, Altil. Lb„ en EliK u. BOhme, Deutscher Liederhort, t. a. p„ naar Jieutterliedlin, 1535, nr. 2. — E. en B., wien de navolging nr. 2!' Antw. Ut., naar liet schijnt, onbekend bleef, zien een aanverwant lied in: „Een goet man had een dochterkijn", te vinden onder de geestelijke liederen onzer verzameling. Dit laatste zonder refrein, en op eigen melodie berustend, zal zeker wel in de^XV^ eeuw thuis liehooren en heeft geene overeenkomst met het lied van „Elsselijn . 289. Dat meysken opten laden lach. 1. Dat meysken optor laden lach, si weende also seere: „luidde io nu enen knape die mi dat luytken sloecli, ende ic een kindeken van liem droecli." 2. Pat verhoorde een ionghe knaep; een knaep ende die was stout, hi dede een veelken maken van sil ver ende van roode gout: ,ay mi, lieve meysken, u'hi valt mi seer bout.'' 3. Doen dat veelken ^hemaket was, hi ghinck voor zijns liefs dore: ,schoon lief, zijt ghi daer binnen, daer binnen, so comt hier vore; ai mi, lieve meysken, hoe beval ic dy?' 4. — ,Ghi bevalt mi wter maten wel, met dy vaer ic van hen, al over die groen lieyde, mijn vader ende moeder te leyde, ai mi, lieve lantsknecht, ic ben bereit." 5. Als si op der lieyden quam, die lievde was lanck ende groot: „had ic nu ros ende waghen die mi een weynieh droech; ay mi, lieve lantsknecht, ic ben so moe.'' 6. „Ros ende waghen en heb ic niet, maer eenen bedelaers sack: mach ic u daer mede helpen, ic hanghen u aen den hack; ay my, lieve meysken, hoe bevalt u dat? 7. _ „lek en ben gheen bedelersse. noch oock gheen bedelaers kint: ick ben eens coopmans dochter te Covelens al op den Rijn; ay mi, lieve lantsknecht, ic vaer van dy." 8. — „Sidy eens borghers dochter te Covelens al op den Rijn, so ben ick een visschers sone te Valckenborch al op die merct: ay mi, lieve meysken, hoe beval ic di?* 9. Die ons dit goede liedeken sanc ende wel ghesonghen had, hi hevet wel ghesonghen, God gheve hem een goet iaer, een schoon vrou had hi met hem gaen. 1 1 Duitsche uitdrukking, om laden stehen, voor: aan het venster staan; Dr. Kalff, Het lied in de M. bl. 438 - 1, 3. t.: knaej, - 1, •>. t.: Du,tsche tekst„und ein kleins geiglin mit im trüg" = „ende d.e een veelken met hem droech. '» 2 ende bijgev. — 4, 2. enn hen = henen. — 4, 3. al byge\. 4, . .) ;;jg;v. - 5 48 b^;. - 5,5. t, «**. - «^..^-rf-hieiDepu^hc tekst heeft l«U». — 7, 4. al bijgev. z. str. 8, 2; Covelens - Coh\em. »" bijgev. - 8. 4. t : Walckenborch, door H. v. F. veranderd. Tekst. Antw. tb., 1544, nr. 31, bl. 45, „een nyeu liedeken"; — Uhlakd, Volksldr., nr. 254 B: - Willems, Oude VI. Idr., nr. 81, bl. 203; — Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 74, bl. 108. Over deze navolging van een Duitsclien tekst, te vinden bij Uhland, t, a. p., nr. 254 A, bij Bühme, Altd. Lb., 58a, bl. 143. en bij Erk u. Bühme, Deutscher Liederhort, I, nr. 110a, bl. 416, zie Dr. Kalfk, Hel lied in de M. E., bl. 437-8. Melodie. Bühme, en Erk u. Bühme. t. a. p., uit lïeutterliedlin, 1;>35, nr. 12. 290. 0 roosken root, vol melodijen. (Van Pieronelle) 1. ,0 roosken root, vol melodijen, mijn jonk-hert hebdy in u bedwanck; o mocht ick my eens gaen vermeyen, aldaer de liefste te woonen plag." 2. Pieronelle liet een keursken maken, daer toe een lijfje met fijn Huweel; haer koussen waren root scharlaken, liaer schoenen na do nieuwe snee. 3. Als doe is sy haer gaen vermeyen, aldaer die schoone bloemen staen; met datse quam aen de groen heyen, quamen daer drie Francoysen aen. 4. Sy seyden: „suyver schoon jonkvrouwen, ghy zijt gekleet op 't nieu fatsoen, soudy de lantsknegt niet willen trouwen, met hem spanceeren gaen in 't groen?" 5. Maer Pieronel docht te selve uere: het dunckt my fraye gasten te zijn ; ick wil met haer gaen avontueren, tty drincken garen de koele wijn. fi. l'ieronel had drie broeders kloecke, die waren alsoo fier van moet, dees gingen l'ieronelle soecken, al soudet kosten haer lierten bloedt. 7. Sy sochten daer van stede tot stede, ja, over der heyde wijt ende breet: „hebdy niet gehoort van de schone l'ieronelle, die van de drie Francoysen is weg geleyt?* 8. Sy sochten daer door bos en bevo; op 't laetste quam sy voor den dagli, en sy reedt op een hackenye. die sy daer na te drincken gaf. <1. Doe hoorde sy de akers klincken, daer sy dat paerdeken mee schanck; sy liet haer hackeneye drincken al uyt een klare fonteyne blanck. 10. Sy gingen aen met schoone woorden, achoono woorden vielen daer confuys. en seyden: „suster l'ieronelle, wildv met ons niet weer na huys?" 11. ,0 broeder," sevde sy, .broeder bouwe, na Duytslant daer en kom ick niet; hadt mijn vader my laten trouwen, so waer ick in de schande niet. 12. „Ick wil niet t: huys al om de werelt, veel minder om de scliande breyt; het volk sou seggen: daer komt Pieronelle, die van de Francoysen was weg geleyt. 13. „Dan groet my mijne moeder seere, mijn lieve suster Magrita mee; dat sy haer eerken bet bestelle, als Pieronelle, haer suster, dee. 14. „Dan groet my mijne moeder verkooren, mijn vader die en acht ick saen; of ick mijn eer schoon had verlooren, sou ick dan moeten barvoet» gaen? 15. „Ick bid u, broeders in 't gemeene, en segt dit mijnen vader niet: maer raet mijn jongste suster kleene, dat sy wat beter voor haer siet. 16. „Gy zyt mijne gebroeders stoute, die also geerne by nachte gaen: by daegh kont gliy met u lief niet kouten, dat hebben klappers tongen gedaen." 17. Sy stack haer peerdeken met spooren, reed over bergen ende dal; sy reedt so menigen stouten mijle, tot datse by de Francoysen quani. 18. Wie Pieronelle wil aenschouwen, komt tot Antwerpen in den Kroon, daer staetse gemaelt van fijnen goude, aen beyde zijden even schoon. 1, 3. o bijgev. - 2, 1. t: keurken = keurs. - 6, 1. t.: kloeck - 7, 3. t..: iW. - 8. 1. daer bijgev. zie 7, 1. - 9, 2. t.: daer t „aerdeken schanek. - 11, 4. t.: lek traer in. enz. - 14, 1. t.: dan groet wijn moeder terkooren. 14. 2. die bijgev. — 15, 2. t,: mijn. Tekst. Ilaerltm» ondt Uk, 1716, bl. 50: „van Pieronelle', stem: Wilder dan wilt. wie salder, etc.*, tekst hierboven; - Willem*, Oude VI. Idr. no. 106, hl. 249, naar dezelfde bron. - De wijs „van Pieronelle, oft: Cornelis neve , wordt aangeh. in Het tweede liedeboeek van dirersche liedekens ghemaeckt ut den o. ende n lesta- n.ente Amst. 1583, bl. 286, voor een lied: „lek hebbe, eylaes, a.s een scnae, «... < « . L • I nn iww.llw \'i lltl'U'l )I111 dwaelde", met zelfden strophenbouw als net nier in 1562; zie I)r. F. C. Wieder, l>e Schriftuurlijke hedekens, s-Grav. 1900. Itegist., " Melodie. Zie hiervoren, I, nr. 146, bl. 550. het lied: .Ey, wilder dan wilt". _ Eene andere melodie, te vinden in Souterl. 1540, I's. 2 „na de wijse: Roosken root, seer wijdt ontloken" (variante in Fruvtiebs' EccletnasUcus, lo6», no. .3, bl. 110, „op de wijse: „Och roosken root'), berust op denzelfden strophenbouw als het bovenstaande lied. 291. Het voer een lantsknecht spaceren. 1. Het voer een lantsknecht spaceren so verre aen ghenen Rijn; wat vant hi aen gheender heyden? een maechdeken met witte cleyden, lii groetese seer vriendelijck. 2. Hi badt haer also seere al om een slapen bi; si sprac: „van herten geerne, du bist mijn morghen sterre, och, lief. slaept desen nacht bi mi.'' 3. Den dach die quani ten eynde; ontrent der vespertijt die lantsknecht quam daer ghegangen met sinen rooden wanghen, si liiet hem Gods willecom zijn. 4. Hi spreyde sinen mantel al in dat groene gras, si speelden een spel van goeden; die dochter die weckte haer moeder: ,och, lieve dochter, hoe weet ghi mi"? 5. — „ En de soude ic u niet wecken, ghi en slaept noch niet so vast, mijn decksels zijn mi ontvallen, ick moetse wederom langhen, och lieve moeder, nu slaept bi mi.' _ „Die decksels die u zijn ontvallen, dat is den goet wille dijn: ghi hebt hem in ghelaten den lantsknecht al vander straten, och den alder liefste dijn." 7. — „Dat ic hem heb in ghelaten den alder liefste mijn, dat moet ic nu misghelden met vloecken ende met schelden, ick arm bruyn maechdelijn.' 8. Die ons dit nyeuwe liedeken so wel ghesonghen heeft, hi is van dier natueren, hi slaept so gaerne bi vrouwen luyden ; och,men vint der lantsknechten so veel. 3, 1. die bijgev. — 4, 1. Stereotiepe uitdrukking, zegt Dr. Kalft, bl. 439; de verteller is vergeten, dat het minnende paar zich in huis bevindt. - 6, 1. t.: die « ontvallen zijn. - 6, 3-6. Vgl.. nr. 74, bl. 344 hiervoren, het lied: Het vlooch een clein wilt voghelken", str. 3, v. 5-7. - 7, 1. t.: hem in ghelaten heb. 8, 1—2. t.: Die ons dit nyeuwe liedeken sanck // hevel so teel ghesonghen. Tekst. Antw. lb., 1544, nr. 68, bl. 102, „een nyeu liedeken'. - Dr. Kalff, Het lied in de M. K., bl. 438-9, acht dit stuk eene zorgelooze vertaling van „Es wollt gut jager jagen // wolt jagen die wilden schwein'. De Duitsche tekst komt voor in Ambraser Lb. (1582). Vgl. Böhme, Altd. Lb. nr. 438, bl. 544. Melodie. Naar de mei. van: „Es wollt ein Jager jagen//jagen vor einem holz", door Böhme, AUd. Lb., t. a. p„ aan Fokster (1556) ontleend, met weglat.ng der in het Altd. Lb. aangeduide reprise. Zie mede hiervoren I, nr. 31, bl. 17 . 292. Het was een proper knechtken reyn. 1. Het was een proper knechtken reyn en die sou gaen ten bossche, daer vant hy een meysken cleyn en die sach wat na tlossche; een meysken waert, soo ick u sey, sy wort ghevrijt, oni een crauwey daer sy ghinck op de laye. Lijsken en heeft niet langh ghelet, raaer sey terstont: „comt, gaen wy met, dat ons God bey beraeye". 2. Als Lijsken had gheraept haer hout, naer huys stack zij haer deure, maer trouwen desen vrijer stout die volchde op Lijskens speure, cort aen haer hielen, al scheent abuys, tot recht voor haerder vrouwen huys; twas Lijsken een goet behaghen. Haer vrouwe die heeftse van verre begreyst; nochtans heeft Lijsken om thaer ghepeyst en den vryer int huys ghedraghen. 3. Lijsken, die leyen, om haer gerieff wat rouwelijck, in een cave; dit wijff die riep quansuijs: «een dieff!" en quam de trappen ave; sy hadde ghemerckt Lijskens bedrijff, want twas een out doortrocken wijff: sy sprack tot Lijsken met liste. „haest u doch rasch, oft ickt vergaet, ghy moet my helpen draghen opt straet, ick wil vercoopen dees kiste." 4. Dit vryerken was seer qualijck te vreen, dat hy 800 quam ten brande; de kiste brack hem by na de leen, noch vreesde hy voort voor schande; al was hy noch soo elen greyn, hy was der kisten casteleyn, hy en dorst een woordt niet kicken; hy hadt seer quaet, den aermen comuyt, want wat hy de, hy en eest niet uyt, van vreesen moest hy ontsticken. 5. De caeffkiste es op strate ghebrocht; een vrouken met lichten sinne, die heeft die oude cave ghecocht al met den vryer daer inne. Dees vrou die haeste haer metter spoet om thuis te voeren, dat docht haer goet, maer sy was soo seer veriaeyen. Haer vrou die sprack: „ick wil nu dat ghy haer sult helpen trecken wat ;" en Lijsken die deet met staeyen. 6. Die vrou die cruyde, Lijsken die track, al hevet haer wat verdroten; den vryer door trammeien by na brack sijn beenen, sijn knuysen, sijn coten, tot dat hy quani, met herten coen, daarmen de kiste open sou doen. Hy practiseerde te deghe; het was wat doncker inder nacht, hy spranck daer uyt met grooter cracht en liep soo voort eweghe. 7. Die vrou, dit siende, die wert bevreest: „och Lijsken, waer selen wy blijven?" — „Och, och," sey Lijsken, „het is eenen gheest, wat sal ick toch nu bedrijven?" Den vrijer vervloogh door zijn opset, en dit behaechde Lijsken seer net; sy liep, met corten verhale, naer huys, daer sy haer vrouwe vant, en wou haer thoonen groot samblant, maer Lijsken die creech haer male. 8. Neemt danckelijck, 1'rince, dit slecht bediet, dat begheirt Faes op elcken. Al is trefereyn gheworden een liet, hy en wilt gheen duyven meer melcken. Al is hy slecht in zijn opstel, Rhetorica behaecht hem wel, hy wilt haer noch vercieren, hy wilt noch wesen met haer verheucht door Tcorenbloemken, Jeucht sticht vreucht, ghy edel Violieren. 1, 4. en bijgev. — 1, 6. rrautcey = Fr. conée. — 1, 7. op de laye = hout laden. - 2, 4. 'die bijgev. - 2, 8. begrenst = grijnzend aangezien. - 3, 2. cave = kist. - 3, 8. rergaet = vergat. - 4, 6. casteleyn = inwoner. - 4, 8. cornuyt = sukkel. — 4. 9. de = dede. — 4, 10. t.: ontstricken; ontsticken = verstikken. — 5 7 verloven = geladen. - 5, 10. met sta,jen = langzaam aan. - 7, 10. creech haer male = kreeg haren zak, haar congé. - 8, 3-4. De inhoud der Factie (klucht) die het lied voorafgaat, komt hierop uit: Faes heeft een referein ged.cht; maar twee Retorisijnen" verzekeren hem, dat hij er beter een lied zou van maken. Faes noodigt een hunner uit om dit zelf te doen en het lied te zingen; hij zal dansen. Intusschen treedt „dwijf" van Faes op en roept haren echtgenoot toe: „waer blijfdy met de duiven?" Doch Faes wil nu den stiel van duivenmelker laten varen om voortaan Rhetorica te hanteeren. Tekst. Spelen run sinne, „ gespeelt... den vierentwintichsten dach Augusti int .laer ons Heeren 1561", Antw., M. Willem Silvius, 1562, Sign. O II, hedeken, uit de Factie gespeeld door Tcorenbloemken van Bruisel, Jeucht sticht vreucht , en waar Faes de Cuypere de voornaamste rol in vervult, „op den voys: Tis heden den dach van vrolijckheyt", hierboven weergegeven; — Le Jeune, Volkszangen, 's-Grav. 1828, nr. 8, bl. 106, in moderne spelling gebracht. ^ Melodie. Zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling: „Tis heden , enz. 293. Het was een fraey rijck borgers kint. 1. Het was een fraey rijk borgers kint woonagtig binnen Leyden, een vlaenische meyt had hy besint, alsoo hy selver seyde; hy vryde haer uytwendigh, maer sy was seer behendigh, al wat hy socht moest zijn onknocht; dees maegt wel anders docht. Eerst sprak hy van sijn groote goet waarop hy gingh braveeren: „schoon kint, als ick u hebben moet, so wilt toch consenteeren; ik ga u seer beminnen; tot u strecken mijn sinnen ; O maget reyn, in 's werelts pleyn gy zyt mijn lief alleyn." 3. Hij bood haer daer sijn trouw seer ras op sijn ouders behagen: „jongman 't en geeft alsoo geen pas, wilt het haer eerst gaen vragen; ghy zijt my veel te rijcke, wilt na een ander kijcke, ghy komt slechts hier om u pleysier," sprak daer het vlaemsche dier. 4. Den jongman sprak met woorden saen: ,'k sal u evenwel trouwen, al zoud ick uyt den lande gaen, al zoud 't my eeuwig rouwen; ick leev' op u genaden, wilt doch my niet versmaden;" sijn suf hy boodt van goude rood: „helpt my uyt desen nood." 5. „Mijn suf, mijn trou, hier wel op acht, sal aen mijn lief beklijven; , ey, laet my nu nog desen nacht by u mijn liefjen blijven; ick zoud' wel durven wedden, mijn ouders zijn te bedden, dat ic nu magh, voor het is dagh, meer slapen als ick plagh." 6. De dochter sprak met woorden wijs : „hier en mach niemant blijven, gaet vry naer eygen logijs, mijn ouders zouden kijven; ick wilje niet verstooren, want ick zoud' moeten hooren, dat ick en ghy, verstaet wel my, hadden geslapen by. 7. — „Jonkvrouw, 't sal blyven in 't secreet, laet ons te samen slapen." — „Jonghman, 't waer mijn van herten leet, wat soud ic by u rapen? Een kintje also kleine, en gy liet my alleyne; myn eer subijt, die ik waer quijt; haes op, jongman, 't is tijdt". 8. Princesse, dochter, voor u siet, wacht u tot allen stonden; al schijnense schoon, men kentse niet. zy zijn zoo valseh van gronden: vertelt dit voor geen kluchten, wilt sulcke vryers vluchten; 't zy jonck of out, dit wel onthout, slaept by als 't is getrout. 1, 3. t.: een vlams meysken. — 2, 4. toch, hijg. 3, 2. t.. ouder. 7, 8. haes op. Uitdrukking aan de jacht ontleend, zooveel als tceij, voort (IVdb. der Sedert, taal). Tekst. Haerlems oudt lb„ 27» druk, 1716, bl. 46: „Toon: O schalckwijk machtig, etc.' ; — Hs. nr. 986, der Gentsche Biblioth., met wijsaanduiding „Courante vin et eau". n Melodie. Het geestelijk lied: „Het was een maghet suyver en net werd voorgedragen „op de wijse: Het wasser een rijck". üeze zangwijs (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling) is in den grond dezelfde als degene die men aantreft bij Valeriu*. Xeder-landtsche gedenck-rlanck, 1626, bl. 154, voor het lied „Begeerten» lust baert altyt quaet" - stem: ,Het was een ryck mans burgers zoon, etc." die hierboven is weergegeven. Het lied van Valerius en het hier besproken uit het Haerlems oudt lb., hebben denzelfden achtregeligen strophenbouw met binnenrijm in het zevende vers. ^ Eene andere melodie, „op de wijze: Het was een fraey rijcks borghers kindt , wordt gevonden in den Iiliiden requiem, Antw. 1631, bl. 87: Dr. A. D. Loman op Valerius, bl. 36, vermeldt een .Nieuw kluchtlied op de voys: Het was een fray ryck borghers kindt (te vinden in nr. 168 der straetliedboekjes in de curieuse verzameling op de bibliotheek van Ned. Lett. te Leiden, onder nr. 2610 aanwezig), dat geheel dezelfde versmaat heeft als het lied bij Valerius". Dezelfde versmaat hebben een lied van Bredero, De groote bron der minnen (Amst. 1622), uitg. Amst. 1890, bl. 453, „Ach strenghe liefd ghy schijnt seer soet", met wijsaanduiding: „Het was een rijck burgers kint", en een lied van Stalpaert. Gulde-jaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 334, .Die met goe kennis weten wil.' met steinaanduiding: .Het was een fraey rijck borgers kind". Het lied van Theodotus, Hel Paradijs der geest, en kerck. lofsangtn, uitg. 's-Hertogenb. 1627, bl. 457, met aanvang: „Oominice// Gods trouwen knecht", en stemopgave: .Het was een rijcke koopmans soon", zoowel als het lied: .Het was een rijck boermans sone" uit het Anti*', ib., nr. 63, bl. 94, hebben andeien strophenbouw. 294. Tandernaken, al op den Rijn. =4= 1. Tandernaken, al op den Rijn, daer vant ic twee maechdekens spelen gaen; die eene dochte mi, aen haer aenschyn, haer ooghen waren met tranen ombevaen: „nu segt mi, lieve ghespele goet, hoe sweert u herte, hoe truert uwen moet, waer om ist, dat woudys mi maken vroet?" — „Ic en cans u niet gesagen; tis die moeder diet mi doet, si wil mijn boel veriagen, veriagen." 2. — „Och lieve ghespele, daer en leyt niet an, den mey die sal noch bloeyen ; so wie zijn liefken niet spreken en can, die minne mach hem niet vermoeyen." „Och, lieve ghespeelken, dats quaet sanck, den mey te verbeyden valt mi te lanc; het soude mi maken van sinnen also cranc. ic soude van rouwe sterven. Ic en weets mijnder moeder geenen danc, si wil mijn boel verderven, verderven." 3 — „Och, lieve ghespele, daer en leyt niet an, nu schict u herteken al in vreden." — „Mijn moeder plach te spinnen, des en doet si niet, den tijt en is niet lange gheleden; nu schelt si mi hier, nu vloect si mi daer, mijn boelken en dorf niet comen naer, daer om is mijn herteken dus swaer; ist wonder dat ic truere? ende ic en mach niet gaen van haer, ter veynster, noch ter duere, noch ter duere. 4. _ „Och, lieve ghespele, dat waer wel quaet, wilt suiker tale begheven, , hadde ic ghedaen mijns moeders raet, ic waer wel maecht ghebleven. Nu hebbe ic sinen wille ghedaen, mijn buycxken is mi opghegaen, ende nu so is hi mi ontgaen ende gaet elwaerts spelen. Des moet ic laten so menighen traen, ic en cans u niet gehelen, gehelen." 5. — „Ghespele, wel lieve ghespele goet, en sidy dan gheen maecht?" — „Och neen ic, lieve ghespele goet, ende dat si ons heer God gheclaecht." — „God danck, dat ic noch maghet si; spiegelt u. lieve gespeelken, aen mi ende wacht u, oft ghi en zijt niet vrij, ten sal u niet berouwen; coemt hem nemmermeer niet na bi oft ghi wort gheloont met trouwen, niet trouwen." 6. — „Ghespele, hi seyt dat hi mi mint." — „Die minne plach mi te lieghen; en ghelooft die clappaerts niet en twint. si staen al na bedrieghen." Doen loech si nen groten schach; dat was die maghet die op mi sach. Ic boot haer minnelic goeden dach. ic groetese hoghelike. God gheve dat icse vinden mach bi mi, in hemelrijcke, in hemelrijcke! 1, 1. al bijgev. naar de door tekst 13 en door Een dev. en prof. boeexken aangegeven wijsaanduiding. — 1, 3. t.: die een. — 1, 7. t.: is. — 3, 2. t.: nu sedt. nu schiet, enz. — 4, 6. t.: opgheresen. — 5, 5. t.: Mer dal mer wint so veel god danck, enz. — 6, 1. t.: Ghespele, ghespele. hi. - 6, 5. t.: sineti, in één woord. — 6, 8. t.: hoochlike. B. 1. Tfanderjnaken al opden riin, daer s[a]ch ic twe meiskeyns spelen gaen; die een docht my. aen haer aenschijn, [haer oo]chkens die waren met tranen bevaen: [ca]nstu, liever ghespelen goet, |my swaerjt myn hertte, my swaert myn moet, [com]pt dat, gespele goet, des vroet ? niet ghesaghen; [m]oeder diet my doet, boel verjaghen. i i h 2 [gh]espele, dats groot verdriet [herjtte te vreden mynnen en dede sij niet eest wonder dat ic truere? noch ic en wet hem spreken tuwer ter veinsteren oft ter doeren." 3. — „Och, liever ghespele, daer en leet niet aen, die meye die sal noch groe[nen]; die dan sijn lief ken spreken mae[h]; siin hertte mach hem vermoejen." — „Och, liever ghespele, dats quaet sanc, tot mey te beyden es my te lanc; het soude mijnder hertten maken kranc, ic soude van rouwe sterven; al en wets myn moeder ghenen danc, myns boel wille salie verwerven." 4. — „Och, liever ghespele, dat's al quaet, wilt suiker talen begheven, hadde ick gedaen myns moeders raet, ic waer och maghet bleven. Nu hebbe ic myns boels wille ghedaan, en hy wilt aller weghen gaan, noch hy en wilt my gheen gaer mer slaen, want hy gaet elders spelen; ach lasen, dat cost my soo meneghen traen, ic en cans niet langher gehelen.' 5. — „Ghespele, so en sijdi dan gheen maecht?" — „Och nenich, liever ghespele, dat moet dan God siin gheclaecht — „God danc, dat ich noch maghet ben; castyt u, liever ghespele, by my, en tert den ruiter niet te by." — „Dat cost my alsoe menegen traen." — „Het en sal u niet beruwen, en laet u niet sijns te vri, ghy en syt gheloent met trouwen." 6. — „Ghespele, hy seet dat hij my mint; die minne plecht sij te lieghen?" — „En ghelovet dese klappaerts niet en twint, Sij staen al na hen bedrieghen." Hij was versien al daer hy lach. Doen loech hij lude enen sterken scliach Ten was ghen maghet gebleven ; Hij groetser seer huyslike. God geves dat icse spreken mach ende vinden in hemelricke. 1, 2. t.: spie yiien. — 1, 11. Volgens het Hs. was deze strophe van 11 verzen. Wat ontbreekt is of afgescheurd of afgesneden. — 5, 5. t.: mayht. — 5, 7. t.: een tert. — 5, 9. t.: beruden. — 5, 11. trouwen. — 6, 6. t.: en ut schach. Tekst. A. Antw. lb.} 1544, nr. 149, bl. 222, „een oudt liedeken"; — B. Hs. der Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, beschreven door Dr. Kalff, Tijdsr.hr. voor Ndl. taal- en letterk. Leiden, IX (1890) bl. 161 vlg.; zie bl. 164 en 178. — Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 332, 441 en 540 onder de 15de-eeuwsche liederen waarin een paar vriendinnen zich vertrouwelijke mededeelingen doen. Met Böhme, Altd. Lb.. nr. 311, bl. 392, noemt Dr. Kalff, bl. 540, het stuk een liefde- en danslied. Dat wij hier met een danslied te doen hebben, blijkt door de driedeelige maat, best in moderne notatie weer te geven door de J- of de ^-maat. In dit lied is hoegenaamd geen spraak, zooals door Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, nr. 484, bl. 304, wordt beweerd, van een zwervenden speelman aan wien een gevallen meisje („(iesprach zwischen einem Wanderer, fahrenden Spielmann", enz.) haar ongeluk vertelt. — Het tweede en het vierde vers in de eerste strophe hebben vier, in al de andere strophen slechts drie accenten; wat echter niet belet de verschillende strophen op dezelfde melodie voor te dragen, door te zingen in str. 2 b.v.: Melodie. A. Van deze zangwijze zijn verschillende bewerkingen bekend: a, voor stemmen; b, voor speeltuigen. a. Het Odhecaton van Petrucci, Venetië, 1501 — 1503, bevat drie bewerkingen van Obrecht, Agricola en Lacipida. Zie over deze meerstemmige liederen onze verhandeling Het eenstemmig ... lied, bl. 146 vlg. Hierboven geven wij de melodie naar den tenor van Obreciit's bewerking. De tenorstem van een te Maestricht berustend Hs. van c. 1476, naar dewelke J. C. M. van Riemsdijk, Vier en twintig liederen, enz. 1890, nr. 11, bl. 18, de melodie in «imdeelige maat uitgaf, verschilt met de bewerking van Obrecht, doch berust mede op rfricdeelige maat. Echter geven wij, zoowel als v. R.. onze lezing voor eene betere. Eene driestemmige bewerking van Agricola, met opschrift: „To andernaken up dem Eyn" door Eitner, Bibliogr. der MusikSammelwerke, bl. 367, genoemd, is misschien dezelfde als degene, welke men aantreft in het Odhecaton. Eitner, Monatshefte, VI (1874), bl. 133, vermeldt, naar een Hs. aangelegd door Egidius Tschudi (1505—1572), en ter bibl. van St. Gallen, Zwitserland, berustend, eene meerstemmige bewerking „Andernacken ligt an dem Rhin", van Obrecht. Zoomin als van de andere Duitsche bewerkingen mag men van de door Eitner genoemde afleiden, dat het hier een oorspronkelijk Duitsch lied geldt. Een Duitsche volledige tekst is overigens niet bekend. De aanhef „Tandernaken op den Rijn // daer vant ic", doet Dr. Kalff, bl. 442, denken, dat ook een Duitsche tekst van dat 15^-eeuwsche lied zal bestaan hebben: doch de schrijver voegt er bij, dat niets in den Nederlandschen tekst daaraan herinnert. Aan hunnen kant noemen Erk u. Böhme, t. a. p., het hier besproken stuk „ein im 15. und 16. Jahrhundert sehr beliebtes Lied der Niederlilnder und auch in Deutschland gekannt". b. Ernst Radeckb, Das deutsche weltliche Lied in der Lautenmusik des 16. Jahrh., Leipzig. 1890, vermeldt zes luitbewerkingen: .Tandernaken", „Tannernack* en „To Andernaken up den Ryn"; naar Francesco Spinacino, in 1507 te Venetië gedrukt; eene naar P. Hoffheymer (1457—1537), twee naar onbekende luitenisten; eene naar Obrecht en eene andere naar A. Agricola, de laatste vijf in 1536 te Neurenberg verschenen. Agricola's luitbewerking, aangehaald door Böhme t. a. p., doet ons het lied in tweedeelige maat hooren. Luscinius, Musurgia sive praxis musica, Strasburg, 1536, bl. 6, drukt er op, dat eene der voormelde bewerkingen in driedeelige maat klinkt. ,Et quidein temporibus quoddam est Perfectum quale videlicet ternario numero conficitur: cujus generis temporum exstat insigne carmen 1'auli Hofhaymer, quod 1 andernacken inscribitur." Nog worden van Paul Hofheimer - wiens naam men op verschillende wijzen schrijft — in den Catalogus der Bibliotheek te Basel, Zwitserland (Sionatshefte, bijlagen 1892, bl. 33, 42), twee orgelbewerkingen genoemd: „Andernack vf dem rin lag" en „Tandernack*. Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 112, bl. 140, bevat „die wise van Tandernaken al opten rijn. Daer sach ick twee maechden spelen gaen", voor het lied waarvan de eerste strophe met de melodie volgt. De cursief gedrukte herhalingen tellen niet voor het metrum, dat, na weglating van diezelfde herhalingen, gelijk staat met het metrum van nr. 149, Anhc. Ib.: \ olgens hen dev. en pr. boecxken en naar luid der steinaanduiding van nr. 50, uitg. D. J. Scheurleer, bl. 69: „Dits die wise van Tandernaeken al opten rijn", werd Brugman's lied: „lek lieb gheiaecht al mijn leven lanc" (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling!, alhoewel verschillend in vers- en strophenbouw. insgelijks voorgedragen op de melodie: „Tandernaken". 295. Het ghinghen drie gespeelkens. 1. Het ghinghen drie gespeelkens spaceeren in dat wout; si waren alle drie bervoet, den haghel ende snee was cout. 2. Die een die weende seere, die ander hadde huebschen moet, die derde begonste te vraghen wat heymelijck boelschap doet. 3. „Wat hebt ghi mi te vraghen wat heymelijck boelschap doet? het hebben drie ruytersche knechten gheslaghen mijn lief ter doot." 4. _ .Hebben drie ruytersche knechten gheslaghen u lief ter doot? 1, 1. t.: gespeelkens goet. een ander boel sult ghi kiesen, ende draghen huebschen moet." 5. — „Soude ick een ander boel kiesen, dat doet mijnder herten so wee: adieu, mijn vader ende moeder, ghi en siet mi nemmermeer! 6. .Adieu, mijn vader ende moeder ende mijn ioncste susterkijn, ick wil gaen ter linden groene, daer leyt die alder liefste mijn." 7. Die dit liedeken dichte dat was een ruyter fijn, sinen buydel was seer lichte, daer om drinct hi selden wijn. Tekst. Antw. lb„ 1544, nr. 80, bl. 119, „een nyeuliedeken", hierboven weergegeven; - Willems, Oude VI. Idr., nr. 69, bl. 176; — Hoffmann v. F„ Niederl. Volksldr., nr. 118, bl. 225. - Aangeh. door Dr. Kalff, Hel lied tn de M. £., bl. 442 en 163, waar de schrijver wijst op de woorden van Bartsch, Alle framösische Volkslieder, 1882, bl. XXVII: „Das Motiv der Drei ist ein alt volkstümliches." Over ditzelfde punt leest men bij Götzinger, Reallericon, 1885, bl. 1096: Drei bezeichnet das abgeschlossene, vollendete, vollstiindige. In Volksliedern finden sich drei Hosen, drei Reiter zu Pferd, drei Haslein, drei Wolken am Himrael, drei Gans im Haberstroh, drei Bursche, die über den Rhein ziehen, und vieles andre." Melodie. Souterl. 1540, Ps. 109: „Die Heer tot rainen Heere// die sprac — na de wise: „Het waren drie ghespelen// si waren vroech op ghestaen". Bij een van de laatste stukken der Souterl.: „Pater noster", vindt men de melding: „na de wise: Het ginghen drie ghespeelkens goet // spaceren in. Soectse (nl. de wijs) vore (d. i. hiervoren) opten 109 Ps."; zoodat de melodie van dezen Ps. wel degelijk diende voor nr. 80, Antw. Ib.. Misschien is de bij Ps. 109 aangeduide wijs de aanvang van het „out." liedeken, dat tot het „nyeu" aanleiding gaf. Wij laten de melodie volgen naar de Souterl. 1540, met aanduiding der variante voorkomende bij Clemens n. p., volgens Commer's uitgave: Onder nr. 156 van Ken dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, uitg. D. F. Scheurleer, bl. 188, treft men, met het opschrift: „Het souden drie ghespeelkens goet / spaceren gaen in dat wout", eene melodie aan door Erk u. Bühme, Deutscher Liederhort, II, nr. 477a, bl. 296, weergegeven in aeolischen modus: d d d f g a a, enz. Daar in de uitgave van 1539 de sleutel en ook de aanvangsnoten te hoog op den notenbalk zijn geplaatst, moet men naar onze meening lezen: c c c e f g g, enz. Aldus bekomt men, door transpositie van c in f, eene melodie niet zonder overeenstemming met do voorgaande: Stalpaert, Gulde-iaers feesl-dagen, Antw. 1635, bl. 1199, „stem: ab't begint", heeft de volgende zangwijs: Het woord „goef, na het woord „ghespeelkens", in de wijsaanduidingen van 6—<, onder de liederen der .Gildekens", met deze aanteekening: „Kiliaan vertaalt het woord zeer juist met: nepos, decortor. Het Nederlandsche woord vereenigt ongeveer dezo begrippen in zich: verkwister, doorbrenger, slemper, pretmaker. 298. Gheldeloos ghi doet mi pijn. A. 1. Gheldeloos ghi doet mi pijn, al mijn vruecht doet ghi verdroogen; ick soude so gaerne vrolijc zijn, woudt mijnen buydel ghedooghen. 2. Het was mi van te voren gheseyt, ick en wouder niet na hooren; hadde ick een pennincxken wech gheleyt, dat mochte ick nu oorboren. 3. Ick plach te sitten op die bierbanck, waer is den tijt ghevaren? al buytens weechs leyt mijnen ganc; niet hebben doet veel sparen. 4. Doen ic goet geldeken had in mijn tas, doen ghinc ic metten goey ghesellen; mer nu mijn ghelt is al verteert, nu moet ik boomkens tellen. 5. Wanneer ic in die taverne com, ter tafelen ben ic haest geseten; dan make ic mi van achter wt, dat die goey ghesellekens niet en weten. 6. Pot ende kanne het is al verteert, waer sal icx meer gaen halen? Die vrouwe die mi te borghen plach, die moet ic nu wel betalen. 7. Eten ende drincken is mijn motijf, te sitten metten vollen balghe; als iet ghebrenghen can int lijf, voor die dore en staet gheen galghe. 8. Het was mi van te voren gheseyt, , ic salder noch langhe op dincken: als ic mijn buyexken hebbe ghevult so gae ic te Walem drincken. 4, 4. boomkens tellen = neerslachtig zijn; denkelijk mag men er mede verge lijken het hedendaagsche de straatsleenen (gaan) tellen, t. w. uit verveling {Wdb der Ndl. taal, op Boom 1, col. 408). — 5, 1. t.: come. - 8, 4. sic H. v. F.; t. Walem duncken. Waelhem, bij Mechelen (Brabant). B. Cruyceloos ghy doet my pijn, mijn vruecht doet ghy verdrooghen; ick zou soo geerne vrolijck zijn, wout mijn buydel ghedoogen. 1, 1. Cruyceloos, van kruys - geld. c. Ach gheldeloos ghy doet my pijn, ghv die doet mijn vruecht verdrogen; ic zou zo gherne vroylic zijn, myn buerse wild niet ghedoghen. Ic plach te zitten by den banc; waer es den tijd bevaren? daer buten maec ic mijnen ganc; niet hebben doet wel sparen. Tekst A. Antu-, Ib., nr. 51, bl. 74, „een oudt liedeken", tekst hierboven; — Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., 169, bl. 304. — Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 456. „Kenschetsend", zegt Dr. K., „voor het land waar veel gegeten en gedronken wordt, zijn de luchtkasteelen die de arme drinkebroer zich bouwt". — Het 16de-eeuwsche door Rabelais (Fantagruel, II, 16) aangehaalde lied vangt aan in denzelfden trant als het hier besproken: Faulte d'argent, c'est douleur non pareille. Si je le dis, las, je scay bien pour quoi. Sans de quibus il s'en faut tenir coi, Femme qui dort pour argent se réveille. B. Superius der vierstemmige bewerking van een onbekend componist, te vinden in Livre septième des chansons rulgaires de divers autheurs, Anvers, Phalèse, 1613. Eitner, Bibliogr. der Musik-Sammelwerke, bl. 305, vermeldt eene vierstemmige bewerking: „Cruyceloos* enz., waarschijnlijk dezelfde, te vinden in Septième livre, 1'halèse, 1636; — C. Van Maldeohem, Trisor musical, X (1874), nr. 28, bl. 45, vierstemmige bewerking onder den naam van Ant. Brumel, zonder verdere aanduiding; tekst hierboven; — Hs. te Doornik, vermeld door Mone, Anzeiger, V (1836), bl. 351, inet eene melodie ontleend aan eene andere meerstemmige bewerking dan die van Brumel; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 238, bl. 494, geeft denzelfden, echter achtregeligen tekst naar Livre septième, Anvers, 1'halèse, zonder het jaartal der uitgave te doen kennen; doch in Bibliotheca Willemsiana II, onder nr. 4813, bl. 165, vermeld met het jaartal 1542; — Hoffmann v. F., t. a. p., nr. 170, bl. 305, naar Willems; — Dit lied gaf aanleiding tot eene vergeestelijking te vinden in het Hs. gevoegd bij een exemplaar der Suuterl., 1540, berustend in de Bibl. der Leidsche Hoogeschool, beschreven door P. A. Tiele, Dietsche Warande, 1869, bl. 583: 1. Och weerelt loos ghy doet my pijn, ghy doet mijn ziele dooghen; natuerken sou gherne vrolick sijn, wout mijnen gheest ghedooghen. 2. Natuerken ghy hebt gerne der vruechden ganck, tsy stil oft openbare; den gheest dy wilt ter kercken waert die sermoonen hooren verclaren. 3. Die gheest hoort gherne verraaenen en de scriftuere vertellen, naetuerken es gheerne int solaes van alle goeden ghesellen. 4. Dat mij natuerken leeren wilt daer en mach ic niet op dencken; soude ic al haeren raet volbrenghen, myn ziele mocht versincken. 5. In sonden heb ic myn juecht verteert, den tijt en can ick niet verhaelen; ic bidde God, doer sijn bitter leet, dat hijt voer my wil betaelen. 6. Die preeckers segghent my alle den dach, ic en wilder niet nae hooren; maer dedick duecht in deser tijt, die sou my naemaels wel vromen. 7. Die dit liecken heeft ghemaeckt, och God die wil haer gheeven sijn heylighe gratie in deser tijt, en hier nae sijn eewich leven! 3, 3. t.: int solaers. Melodie. De zangwijze hierboven op den tekst van nr. 51, Antu\ lb., gebracht, naar den superius van Livre septime, 1613. - De door Brumel gebruikte melodie is uit de verschillende stemmen niet op te maken. — Voor de melodie „Faulte d'argent", zie J. Tiersot, llist. de la chanson pop. en France, bl. 233 en 469. 299. Waer sal ic mi henen keren. ! Waer sal ic mi henen keren, ic arm broederlijn ? Wes sal ic mi gheneren? mijn goet is veel te cleyn; als ic een wesen haen. 80 moet ic balde van daen; dat ic nu soude verteeren, dat heb ic te voren verdaen. Ic ben te vroech gheboren; al keer ic mi om ende om mijn geluc coemt mi eerst morgen; al had ick een keyserdom, daer toe den tol vanden Rijn, ende waer Venegien mijn, het waer doch al verloren, het moeste versluymet zijn. 3. So en wil ick dan niet sparen, ende of iet al verteer, ic en wil daerom niet sorghen, God besorghes mi morgen meer; wat helpt my dat ic spaer? al licht verloor iet te gaer; tsou mi een dief ontdragen, het roude mi wel een iaer. 4. Ic wil hem laten sorghen die dat ter herten gaet, mijn geit wil ic verbrassen, versluymen vroech ende spae; ic neme tot een voorbeelt so menich dierken wilt, het springhet opter heiden. God hoedet in den noot. 5. Ic sie op gheender heyden menichte van bloemen staen, si zijn so wel ghecleydet, wat sorghen soude ic haen, als mijn goet over quam? ic ben so frisch ende ionck; sou mi die doot bedwingen, ic en truerde daer niet om. 6. Geen beter dinc op aerden dan een goet leven haen, geen beter dinc en weet ic dan sluymen vroech ende spae; daer toe eenen vrijen moet; ic en stae niet seer na tgoet, als menich rijcke borghere na grooten woecker doet. 7. Hi wint zijn goet met slaven, daer toe met sorghen groot, wanneer hi rust sal haven, so leyt hi al waer hi doot; so ben ick frisch ende ionck, God geve mi veel terstont! God hoede mi, ionge knape, dat mi gheen homoet en coemt. 8. Die voghelen laet ic sorgen al teghen desen winter calt; wil mi de weert niet borgen, mijn rock gheve ic hem balt, myn huyckelijn ooc daer toe; ic en heb noch rast noch rou des avonts ende des morgens tot dat iet al verdoe. 9. Heer weert, steect aen het ghebraden, daer toe die hoenderen ionck; daer toe mach ons beraden eenen frisschen coelen dronck; brengt hier den coelen wijn, ende schenct ons dapper in: mi is een buyt beraden, die moet versluymet zijn. 10. Drie worpen ende een caerte dat is die wapen mijn; ses huebsce vroulijns hertzen, op elcke side drie; coemt hier du schoonste wijf, ghi verblijt dat herte mijn; lief, mocht ic bi u slapen, so waer mijn herte bly. 11. Dat swaert aen mijnder siden, ick make mi haest van daen; en heb ick niet te rijden, te voet so moet ick gaen; het en wil niet zijn ghelijck, ic en ben ooc niet so rijck, ic moet den tijt verbeyden ende verwachten dat goet arffelic. 12. Die dit liedeken schoone ghesonghen heeft, voorwaer, dat heeft gedaen een sluymer, God geve hem een goet iaer; al inden coelen wijn hi wilde altijt vrolijc zijn, sijn geit heeft hi verbrasset met schoone vrouwen fijn. 1, 1. Men schreef arm; men zong arrem met svarabhakti (d. i. ontwikkeling van een (doffen) klinker tusschen twee medeklinkers, waarvan een liquida of nasaal is (cf. Fr. canif uit knijf). — 2, 3. mi bijgev. — 2, 8. verslui/met = verdronken, verbrast. — 3, 2. t.: ende wil dat ooc verteeren. — 3, 6. t.: billicx iet verlooft te gaer. — 4, 5—8. t.: ende ic ben even blij // bi die menighe waer dat si // het springet opter hei/den // God behoede zijn geschil. — 6, 2. t.: wanneer ic goet leven hae. — 6, 3. t.: en weet ic meer. — 6, 7. t.: rijek. — 8, 5. t. hueyckelijn. — 8, 8. beyde. — 10, 1. t.: inder caerten. — 11, 1. t.: op mijnder siden. — 11, 2. t.: haest daer van. — 11, 3. te bijgev. Tekst. Antw. lb., nr. 166, bl. 249, „een oudt liedeken'; enkele veranderingen aan den Nederl. tekst toegebracht door middel van den Duitschen, voorkomende bij Uhland, Volksldr., nr. 213. — Vermeld door Dr. Kai.ff, Het lied in de M. K.. bl. 458—9, als vrij gebrekkig vertaald uit het Duitsch. Voor de Duitsche bronnen zie verder: Böhme, Altd. Lb., nr. 358, bl. 430; — Erk u. Böiime, Deutscher Liederh., III, nr. 1170, bl. 91. — In het Antw. lb. is de volgorde van de bovenstaande strophen: 1 — 5, 10, 8, 6, 7, 9, 11, 12. — R. von Liliencron, Deutsehes Leben i'm Volkslied tini 1530, nr. 69, bl. 217, geeft den Duitschen tekst: ,Wo sol ich mich hin keren", met de vierstemmige bewerking van Fokster (1540) in partituur gebracht. Melodie. Souterl. I's. 107, ,0 God, mijn hert. mijn sinnen" — „nadiewise: Wes sal ick mi gheneeren // ick arme broeder mijn"; vgl. den derden versregel van de eerste strophe hierboven. Voor de Duitsche varianten zie IJ., en E. u. B., t. a. p,, wien Nederlundsche tekst en melodie onbekend bleven. 300. Ende wil wi tavont ghenoechlic sijn. 1. Ende wil wi tavont ghenoechlic sijn ende drinken den rijnschen couden wijn; als dat wintjen wait — wi willen niet scheiden, wi willens verbeiden, als dat haentjen crait. 2. Nu wil wi hebben een vrischen moet, verteren een weinich van onsen goet; als dat wintjen wait — wi willen, enz. 3. Och haddic vijfentwintich bedden, te meie woud icker niet een pluimken van hebben; als dat wintjen wait — wi willen, enz. 4. Haddic mijn vrientjen in minen arm ; ware si cout, ic maecte si warm! als dat wintjen wait — wi willen, enz. 68 Tekst. Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 171, bl. 306, .Immer lustig", zonder wijsaanduiding, naar het Weimar-Hs. van 1537. — In Coormiert's Liedboeck, Amst. 1575, vindt men, nr. 32, de wijsaanduiding (vgl. str. 3 hierboven): Al hadden wy XXV bedden, wy zouden daar te Mey niet een pluym af hebben, omdat het dus waayt, voor „Wy dancken den waard // omdat hy ons voet", een drinklied dat ook voorkomt op bl. 36 van Nieu Amst. tb., 1591. Melodie. Een Duylsch musyck boeck, Loven-Antw., 1572, nr. 23, „Al hadden wij vijv-en-veertich bedden', enz., variante van str. 3 hierboven, vierstemmige bewerking van Joan de Lattre, gest. na 1576, ook bekend als Delatre (Claude Petit Jean), Petit Jean zonder meer, P. Jehan, of De Latre. De Lattre, De Latere (zie Rou. Eitner, Bibliogr. der Musik-sammelwerke, 1877. bl. 513). De melodie in superius; zie onze partituur-uitgave in Tijdschrift der Vereeniging voor X.-N. mzgseh. Amst., III (1890), bl. 173. — Eene bewerking van hetzelfde lied, door denzelfden componist, te vinden in Livre septième, Anvers 1636, en 1641, wordt door Eit.ner. t. a. p., vermeld. 301. En 's avonds. 1. En 's avonds, en 's avonds, en 's avonds is het goed. En 's avonds hebben wy geld by hoopen, en 's morgens geen om brood te koopen. En 's avonds, en 's avonds, en 's avonds is het goed. 2. En 's avonds, enz. en 's avonds zouden wy geernen trouwen, en 's morgens nugtens vroeg berouwen. En 's avonds, enz. 3. En 's avonds, enz. en 's avonds zullen wy koeken bakken, en 's morgens tegen uw ooren plakken. En 's avonds, enz. De Coussemaker, Chants pop. des Flamand» de France, 1856, nr. 79, bl. 277. 302. Ghi sotten ende sottinnekens. (Van den boonkens) 1. Ghi ratten ende sottinnekens, ghi meyskens also net, al sidy sot van sinnekens, ghi hoort doch altemet; en wat dinghe dat u let? ghi clappaerts ende clappeyen, die haren clepel breyen en die den sotten man leyen. in weelden met ons reyen; ghesellekens, wacht u ghy; alser die boonen bloeyen, ghi coemt hem veel te by. 2. Ghi iongers van quaden lucke, u selven qualijc besteet. ghi hebt al vanden rucke veel meer wel dan ghi weet, in u is een deel ghespeet; al sidy van poveren dijcke, ghi maect u selven ri.jcke; al en hebdy bed noch tijcke, ghi en kent nau ws gelike; nu hoort alte samen vrij: alser die boonen bloeyen, enz. 3. Aechtken ende Nelleken, die, met den koers beroet, besoecken aent cappelleken al daermen kermesse hot, ende so paeyen si den sot; Hanneken ende Lijsken si singhen gelijck een cijsken, si volghen met een rijsken, dan gaen si met een wijsken, en spelen ghinghen si; alser die boonen bloeyen, onz. 4. Dan zijnder dese schoonen ioncfroukens so magher als een vloo, si terden met haren voetkens ten tween wel over een stroo, ende si scheren den sot also; siedy op haer stipkens. si douwen toe haer lipkens, men sietse maeyen vitsekens, oft si vercopen haer trouwekens ; och, kinders, hoe flau sidi; alser die boonen bloeyen, enz. 5. Dan isser menich polleken so aerdich op den tre, si draghen een silver dolleken, een mesken fraey van sne, ende een bonten calierken me; dan trouwen si een motteken oft een ghebroken potteken, si torten so lief int rotteken, men vint so menich sotteken, al segghen die lieden: tfy! alser die boonen bloeyen, enz. 6. Ghi sotten stijf inde kaken, die roeren haren duym, men sal haer twee oren maken, haer kaken zijnder ruym, en ghi zijt so vrijen sluym; ghi trect te stijf die schuyte, die blaser dye is seer lanck, u keel is wijt, u voet is manc; wanneer dye clepel hevet sinen swanck, hoe ruyterlijc fluyten si by; alser die boonen bloeien, enz. 7. Mans met witte cransen, si trouwen een ionck wijf, die op twee crucken dansen, is dat niet een sot bedrijf? ende haer leden zijn also stijf; si hebben haer cans verkeken, tfledercijn dat zyn de treken, haer nose, haer ooghen leken, si en connen die vrouwen gebreken niet meer gepaien vri; alser die boonen bloeyen, enz. 8. Een lamme dove poppe, een out verrompelt vel, ende die haer speten oppe om eenen ionghen ghesel, en ghi ketelt u dat ghi lacht, u lippen ende u toten syn u te seer ontschoten, u rompen ende u toten, u fronsen zijn gestoten; och, pittekens, hoort na mi; alser die boonen bloeyen, enz. 9. Ghi moniken met grote hopen, die sot van weelden wert, baghinnen wt gheloopen, bogaerden wit ende swaert, en al om een commeermert, si doen int coren hinder, so dat die bastaert kinder loopen hier ende ghinder; ghi broeder Ian de minder, bagutte, wie dat si, alser die boonen bloeyen, enz. 10. Ghi weeuwen die altijt moeten hebben eenen man, si seyt dat si haer voeten ooc niet verwarmen en can. hout al aen dat selfs krakeel, coemt met die sotten int prieel, wacht u van de boefkens heel; ghi hebt al wat die meesten deel, het si ooc wie dat si, alser die boonen bloeyen, ghi coemt hem veel te by. 1, 5. t.: en uaddinghe. — 1, 7. clepel = tong; breyen = breyden, bekend maken, verspreiden. Cf. Mnl. „die mare breiden" (Verdami. — 1, 9. reyen = dansen, rondloopen. — 1, 11. t.: als die boonen bloeyen, de muziek eischt voorslag. — „De sterke geur van de in het voorjaar bloeiende bloemen der groote of Roomsche boonen heeft volgens het getuigenis van oudere en jongere schrijvers eene bedwelmende, ja verdwazende uitwerking: wie op of nabij een bloeiend boonenveld zich te slapen legt of te lang vertoeft, wordt daardoor bevangen en duizelig en verward in het hoofd, of raakt, naar het oude volksgeloof, geheel aan 't malen... . Vandaar verschillende oude spreekwoorden, b.v.: „Als de boonen bloeien, de zotten groeien*; „Wacht u van de boonen...* Verg. inzonderheid het lied Vanden boonkens (Anttc. Liedb. bl. 78), waarin menschen van allen stand, leeftijd enz. gewaarschuwd worden niet te dicht bij de boonen te komen (W'db. der Nederl. taal, op Boon, kol. 444). — 2, 1 iongers van quaden lucke. In het gedicht „van der Blauwe Scute" (zie hierna aant. op 6, 6) noemt de heer van de schuyt zijne kinderen : „van den Quaden Belede* (beleid, beheer, bestuur), dus van het slechte bestuur, ook „van het quade regiment". Reeds in den aanvang van het gedicht worden zij „verloren kinderen" geheeten, d. i. die hun leven wijden aan den dienst van Venus en Bacchus, „singhen, springhen ende clincken .. . ende die ghaerne belleren (een wisselvorm van baleeren — dansen, ten ware men moest lezen: boeleeren) mit sconen vrouwen". — 2, 2. u selven qualijc besteel, zich besteden = zich eene betrekking verschaffen. — 2, 3. vanden rucke, cf. Hgd. verriickt — verbijsterd, zinneloos (?). — 2, 5. gespeet, bijvorm van spatten, spetten ? Dus: in u is een deel losgespat, bij u is iets los (?). — 2, 6. van poveren dijcke; dijk = land, kant, dus van een armen kant; cf. Westvl.: „aan een dijk of een kant", en het lied hierna; „Daer ging een patertje langs de kant*. — 3, 2. met den koers beroet, met vellen mantel of kleed voorzien. — 3, 4. hot = houdt. — 3, 9. t.: wijfken. — 4, 5. t.: ende fischeren. — 4, 8. men sietse maeyen vitsekens moet hetzelfde beteekenen als inde boonen loopen; cf. hij is in de boonen en plukt erwten, en zie Wdb. der Nederl. taal, t. a. p. — 5, 1. polleken, bijvorm van boel, boelken = vrijer. — 5, 5. bonten calierken - pelskraag (kolierken), zie Stallaert, Glossarium. — 5, 6. motteken. Bij Kiliaan en andere schrijvers; zog zeug-, overdr. hoer (Sohüebmans, Idioticon). - 5, 7. ghebroken potteken, eene vrouw waarop iets te zeggen valt. - 5, 8: int rotteken, in de rei der gehuwden. 6, 1. solten stijf in de kaken; nu: met stijve kaken = onbeschaamd. — 6, 2. die roeren haren duym; in sommige gevallen van krankzinnigheid, zooals gebeurt bij melancholie of waanzin, doen de zieken systematisch den eenen duim om den anderen draaien. Sommigen brengen den ganschen dag door met het plooien van een neusdoek, wat ook eene onophoudelijke beweging van den duim veroorzaakt (?). - b, 3. men „al haer twee oren maken = de zotskap opzetten. - 6, 4. haer kaken zijnfderJ ruym =■■ hun hoofd is groot, er is dus plaats voor die ooren. — 6, 5.sluym, van het woord sluymer = slampamper, brasser; zio hiervoren, nr. 299, bl. 10/0 het lied. „Waer sal ic mi henen keren, 2, 8; 4, 4, enz. - 6, 6. ghi tred te stijf du schuyte, gij trekt te zeer de blauwe schuit, het narrenschip, carrus navalis (carnaval). ^Waren de ambachtslieden, de neringdoenden en zoovele anderen in gilden verêenigd, ook de „ghildekens*, zegt Dr. Kalff, Het lied in de M. E„ bl 464, wilden het hunne hebben. Dat dergelijke vereenigingen hier te lande werkelijk bestonden, is aangeduid door Verwijs in zijne wetenswaardige verhandeling over het gilde der Blauwer Scuten* (Van vrouuen ende van minne, Biblioth. van Mnl. letterk., 4e en 5* aflev. Gron. 1871). „Het gedicht van Jacob van Oostvoorne, in den vorm eener oorkonde geschreven, door Dr. Verwijs uitgegeven, leert hoe het gilde „vande Blauwe Scute" in het jaar 1413 op Vastenavond in Brabant ingevoerd, met handvesten en keuren begiftigd werd. Die oprichting was niet anders dan een Vastenavondgrap, en geschiedde bij gelegenheid dat er een steekspel werd gehouden tusschen die van Brabant en die van Hoedekenskerk, eene heerlijkheid op ZuidBeveland, met een vroeger vrij groot en aanzienlijk dorp van dien naam \Vordt de eerste melding van de ,Blauwe Scute" eerst in 1413 gevonden, het gedicht zelf van Jacob van Oostvoorne leert ons, dat zulk gilde reeds veel vroeger bestond: Mer dit ghilt was langhe te voren tAntwerpe verheven ende vercoren, eert die van Brabant ophieven, Alhoewel Sebastian Braüts Narrenschif eerst in 1495 verscheen, is de verwantschap met de „Blauwe Scute" hier niet te ontkennen, te meer daar Heinnch der Teichner, een Oostenrijksch dichter, omstreeks 1465 insgelijks een allegorisch ge ïc it schreef, das schijf der flust, d. i. „das schiff der verlust", het schip des verderfs. welke uitdrukking aan de „verloren kinderen" van het Nederlandsche gedicht herinnert. Nog haalt Friedr. Zarncke, in de Inleiding tot zijne uitgave van het Narrenschif van Brant, eene Oratio quodlibetica, eene academische klucht aan. die tusschen de jaren 1480 en 1489 door Jod. Gallus te Heidelberg werd vertoond onder den titel van „Monopolium (d. i. gilde) et societas des Liechtschiffs . l)e bemanning van het lichtschip bestaat uit „leviticati" (de door hunne brassenjen van hunne goederen verlichte, ontslagen) „unde non incongrue ab inhabitonbus illud navi nostrae nomen impositum est, ut Hchtschiff (sic) vulgariter dicitur." Volgens Dr. Verwijs zal men den eersten oorsprong van het denkbeeld der Schuit misschien in de Zuidnederlandsche gewesten moeten zoeken, waar bij de ommegangen behalve reuzen en draken ook schepen eene groote rol spelen. — Nog heden komen in de \ laamsche ommegangen wel geen Blauwe Schuiten, maar dan toch nog schepen voor; te Mechelen heeft men nog: „het Schip Lands welvaren, met zijn manschap", te Dendermonde: het „Schip, bemand met matroosjes". Aan zijnen kant is Dr. Kalff. t. a. p. bl. 467, van meening, dat het denkbeeld van al die .verloren kinderen" als de bemanning eener schuit, voor te stellen in een schip, waarschijnlijk eene herinnering aan de Germaansche mythologie voor zich heeft en dat het schip van den zonnegod Fro, of misschien het schip van Nehalennia prototype van het Narrenschip was. Zie mede J. ter Gocw, ,De volksvermaken'', bl. 192—194. — 6, 7. bietser = trompet (?) — 6, 10. hoe ruyterlijc flui/ten si by = hoe krachtig begeleiden zij met de fluit (den blaser), of misschien wel te lezen in plaats van fluyten, sluyten, en te verstaan als: hoe dapper komen zij bijgeloopen. — 7, 1. rransen = haar, coma, ca;saries (Kil. op kranls). — 7, 3. twee cruycken. — 8, 1. Ken lammen, enz. — 8, 3. haer speten oppe = zich opsmukken. — 8, 6 en 8. toten = monden of borsten, misschien wel den eersten keer mond. — 8, 7. ontschoten — hebben geen kleur meer. — 8, 8. u rompen ende u toten = uw lijf en uwe borsten. — 8, 9. « fronsen zijn gestoten = uw rimpels zijn ingevallen. — 8, 10. pittekens = lichtekooien. — 9, 3. haghin = begijn. — 9, 4. bogaerd = beggaert, hogguert, mannel. vorm van 't woord begijn; oorsprong onbekend (J. Vercoullie, Ktymol. udb.). — 9, 5. eommeermert, hier het werkwoord commeermerten, afgeleid van het subst. eommeermert = commeerderij, bijeenkomst van commeeren en compeeren; zie Kihaan, op marekt en de Bo, op markt, waar over samenstellingen met dit woord wordt gehandeld. — 9, 9. ghi broeder Ian de minder = gij minderbroeder Jan. — 9, 10. bagutte = begutta, beghina, Lat. vorm van begijn. — 10, 1. t.: Ghi veeuuen. — 10, 5. ontbreekt. — 10, 6. krakeel — geschreeuw, rumoer. — 10, 7. roemt... int prieel = komt u verlustigen. — 10, 8. wacht u, enz. = wees niet bang voor de zotten, maar hoed u voor de echte boeven. Vgl. het gedicht „vande Blauwe Scute", v. 195 vlg. en inzonderheid 214 vlg.: Dat onse ghilde en sal niement ghenaken, noch in onse ghilde wesen, die een punt heeft van desen: als moerdbranders, dief of moerdenaer, enz. — 10, 9 en 10. ghi hebt al, enz. = wie gij ook zijt, gij hebt allen min of meer een slag van den molen. Tekst. Antw. Ib., 1544, nr. 54, bl. 78, „vanden boonkens". -— Aangeh. door I)r. Kalff, liet lied in de M. E., bl. 353 en 470. Zooals deze schrijver leert, moeten wij nog andere dergelijke boonenliederen gehad hebben. In Een der. en prof. boeexken. Antw. 1539, nr. 167, uitg. D. F. Scheurleer, bl. 200, wordt als wijs aangegeven: „Meysken gaet wten boonen, ia boonen,// u eerken hangt daer an", voor het lied: „Int soetste vanden iare", wijsaanduiding waarvan men den aanvang terugvindt in Een nieu liedenboeck, 1562 (zie Wackerkagel, Lieder der niederl. Reformier ten, nr. 50, bl. 123, en Dr. F. C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Begist. nr. 444), voor: „lek wil een lied gaen singhen// en dat met goeden moet*. Ook bij Stali'aert, Extract, cath., Loven, 16-31, bl. 378, vindt men, met de melodie, de stemopgave: „NVat zou'k met all' de boonen doen?" voor het lied: ,'tls zeker wel een wonderwerk". De stemaanduiding: „Honen plucken", die men aantreft in J. van Lodensteyh'b Uyl-spanuingen, Amst. 1695, vijfde druk, bl. 378, voor het lied op Al va: „Doe 'tland in dertelheden", moet insgelijks van een boonenlied voortkomen. — De wijsaanduiding van Een dev., enz., is nog geen bewijs, dat, zooals Erk u. Böhme, Deutscher Liederh., III, bl. 99, meenen, „irn niederlandischen Volksglauben die Bohne auch Beziehung auf jungfrauliche Ehre* gehad heeft. Het gevaar, dat de boonen in dit opzicht konden opleveren, vloeit voort uit het algemeen gevaar, dat volgens het vroegere volksgeloof voor alle standen uit de nabijheid der in bloei staande boonen ontsproot. — Over de 16dc-eeu wsche Duitsche Bohhenlieder, die allen met min f meer verschil tot refrein hebben: „Nun gang mir aus den bohnen", zie Böhme, Alld. Lb., nr. 361, 362a, 3626, bl. 435—7, en Erk ü. Böhme, t. a. p., nrs. 1174— 76, bl. 97—99. — Volgens B., en E. u. B„ die hier Mittler aanhalen, zou het refrein „Nun gang', enz. beteekenen: „laat mij in mijne dwaasheid met vrede, ik wil een zot blijven". Melodie. I. Fruytiers, Ecclesinstirus, Antw. 1565, nr. 52, bl. 108, „op de wijse: „Ghy sotten ende sottinnen', voor: „Verdrietich boven maten", lied met achtregelige strophe, wat ons hierboven verplicht het tweede deel der melodie te herhalen. — Volgens de uitgave van D. F. Scheurleer, Amst. 1898, bl. LI, is de wijs „Ghy sotten", enz. voorgeschreven in Nieu groot Amstelredams lb., 1605. — Zij wordt ook aangehaald door D. V. Coornhert, Lb., 15<5, nr. 28, als „Danslied^, op de wijs „Ghy zotten", enz. voor: „Nu hoort na my, van liefde wil ick zingen". 303. Loopt, loopt, gesellen. (Van Sint Iteyn-uyt) 1. Loopt, loopt, gesellen, die 'tsoo aenstellen, dat ghy, oock by vrienden, geen crediet kondt vinden, en die noch munt, noch cruys verborgen hebt in huys, naeckt ende bloot, sonder broodt, comt al in't schuyt van Sint Reyn-uyt. Den caelsten van u al 'tscliip alderminst doen sincken sal. L- 2. Wilt u bereyden om stracx te scheyden, ick moet sonder faelen noch veel ander haelen: die heden syn in pracht, syn morgen van myn vracht, want geldt en goed smilten moet, daer ieder gaet hooch boven staet. Ick cryg' aen elcken kant de meeste neering van het landt. Tekst en melodie. Gio. Giacomo Gastoldi, Baletten met dry stemmen, Antw. 1641 (zie bl. 897—8 hiervoren), Cantns, bl. 15, met het opschrift: „'tSchuyt van S. Reyn-uyt", en de wijsaanduiding: ,0 che diletto". \olgens de hiervoren t. a. p. vermelde uitgave van 1631, met Italiaanschen tekst, vangt deze aan: O che diletto M'ingombr'il petto, Mentr' io ti vagheggio ; Vorrei cent' occh' haver, Quand' io ti sto a veder, enz. Zoomin als voor het lied: „Als wij soldaten" (nr. 247) is de Nederlandsche tekst eene navolging van den Italiaanschen. Wij geven de melodie, waarop de vervaardiger van het Nederlandsch lied zijne verzen schoeide volgens zijne begrippen van de metriek, onveranderd terug. Het schip van Sinte Reynuyt is eene herinnering aan de hiervoren, onder nr. 302 bl. 1079 besproken „Blauwe Scute*. De bemanning van beide vaartuigen is ongeveer dezelfde. Dr. Kalff, Het lied in de il. E., bl. 461 en 467-8, vermeldt verschillende andere liederen van zelfden aard, en wel namelijk: a) Een lied uit het Kamper-lb. (vóór 1542, zie Tijdschr. voor X.-N. nizgscli. III (1891) bl. 125 vlg.\ waarvan ons slechts de eerste strophe van den tekst is overgebleven: Xae Sinte Reynwt soe moeten wij varen, dat hebben ons meest die vroukens ghedaen, diet ons soe ruyte[r])ick hebben helpen sparen, dat men met stucken ter merct moet gaen. So helpen sijt ons duer de billen slaen. Noch moeten si ghecleet gaen als een bruyt, soe is ons vermaen, wij moeten varen nae sinte Reynwt. b) „Een nyeu liedeken", nr. 174, bl. 263, Antw. Ib. 1544: „Al ben ic van den scamel ghesellen". In str. 4 en 5 worden nog „Sinte Noywerc* en „Sinte Luyaert" aangehaald, heiligen die mede door de bemanning van „Sinte Reynuyt" worden aanbeden. Str. 6 luidt: Dus ben ic vast te schepe gheseten int luysich schip van sinte reynuyts, en metter ghilde mijn daghen versleten, dus geeft mi elcken toch wat cruyts; hi laet ons scincken en clincken, en laet ons maken den dobbelen liaen; mijn keelken moet wijncken drincken, al sou mijn voetken barvoets gaen. 2. luysich = lui. — 6. maken den dobbelen liaen = zeer bijzonder goede sier maken Wdb. der Nederl. taal, V, 1384). c) „Een nyeu liedeken" uit laatstgemeld liederboek, nr. 50, bl. 73, met aanvang: Ghesellekens van herte coene, weest vrolijck nu ter tijt, die somer coemt in saysoene wi moghen wel zijn verblijt. Die boomen (boonen?) beginnen te bloeyen, die sonne climt so hooge, die sotten beghinnen te groeyen, die weghen worden drooghe. In str. 4 van dit zeer vrije liedeken, treedt „Sinte Reynuyt" te voorschijn: Trompers, pijpers ende tamboeren, die metten meelbuydel bestoven zijn, die gaerne den elleboghe roeren, si drincken so geerne den wijn; wilt sinte reynwts vaert varen, tschip leyt buyten der stadt, al soudt wijf en kinderen ontsparen, jaghet vry door u gadt. di Een „liedeken voor 't schip St. Reynuyt', te vinden in De Mei/ blom, een volksliederboekje van 1672, bl. 8, „stem: Den boer betaeld het al", eene wijsaanduiding niet te verwarren met degene van „Den boer zal 't al betaelen", die men eerst aantreft in de XVIIIde eeuw (zie onze verhandeling: Het eenstemmig lied, 1896, bl. 338). De aanvang luidt: Za, komt hier nu altemael, die door 't zuipen zyn zeer kael, weest nu vry vrolyck en verheugt, schoon u Neering niet en deugt, want een schoon schip nooyt gehoord, te Texel leyd aen boord. In de Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 50, komt een schriftuurlijk lied voor: „Die vreucht in Gods woort rapen / vant slapen", dat gezongen werd „na de wijse: Wy varen na sinte Reynuyt", en dat reeds in eene vorige uitgave van 1595 werd gedrukt (zie Dr. F. C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Regist., nr. 158). Dr. Land, Het luitboek van Thysius, deelt onder nr. 8 eene melodie mede, die tot opschrift voert: „Compt ghy ghesellekens coene", en vermeldt dezelfde wijs, als: „Brande Lommermeer", terwijl door hem onder nr. 106 nogmaals dezelfde melodie wordt gegeven met het opschrift: „L'homnie armé (Brande)". — Ook in Fruytiers Ecrlesiasticus, 1565, nr. 35, bl. 95, vindt men deze melodie met het opschrift: „liedeken op de wijse van 1'homme armé, een dans, oft Tot my soo wilt u keeren . De zangwijs door Fruytiers medegedeeld is geheel anders dan de beruchte oude Fransche zangwijs. — Michel Brenet, Monats/u fte für Musik-Gescliichte, XXX (1898), bl. 124 vlg., leert, dat deze laatste uit fragmenten bestaat van drie verschillende oude populaire liederen. 304. Scinc hen den wijn. 1. Scinc her den wijn; gheselle mijn, wi willen vroilic leven; het mach sulc zijn noch up den Rijn, die ons gheluc mach geven, al moeten wi nu sneven. 2. Wat saelt ghetruert' de sulc bezuert, een ander moet bezoeten; wat mi ehebuert ic willecuert. God saelt noch tjaren boeten, dat wi nu trueren moeten. 3. In vruechden vro sine wi also, wi willens ons verbliden. Wine achtens jo een averstroo; die ons daer om beniden God geve hem al ons liden. 4. Gode geve hem heil met vruechden geil, wie metten vrauwen hoven; al heift een veil den wint in tzeil, hi mach hem wel beloven es hi des nijts te boven. 5. Wel op, wel aen, laet niden staen, ende leven wi metter eere; met niders gaen, onnere ontfaen; van haren bozen kere elc man hem hoeden lere. 2, 4. t.: tcat nu ghebuert; verbetering voorgesteld door J. Verdam, in Tijdschr. voor Xdl. taal- en letlerk. IX (1890), bl. 273 vlg. Tekst en melodie. Oudvlaetnsche liederen der XIV' en XV' eeuwen, uitg. door C. Carton (Maetsch. der Vlaemsche bihliophilen), Gent, z. j. (1849), nr. 56, bl. 122. Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 473, als „een echt drinklied uit de XIVd« eeuw". 305. Die my dit bekerken schencken deet. 1. Die my dit bekerken schencken deet, die sal ic beminnen, al wasset haer leet; dat syer my boot, dat syer my boot — dat had ick veel liever — haer mondelyn root. 2. Al heb ick het meysken niet goets genoech, het isser voor jonghe luy ymmer te vroech om t' goetgen te raen, om t' goetgen te raen; daer laet ick de oude luy mede begaen. 3. Re rijckdommen steken veel sorghen in, hoe weyniger goets, hoe vrolijcker sin; sy binnen al vroo, sy binnen al vroo diet bedde verteeren en slapen int stroo. 4. Die myner dit croesgen sal doen bescheyt, die sal ick beminnen, al wasset haer leyt, en dencken daer an, en dencken daer an, als icker vro morgens niet slapen en can, 3, 3. binnen = bennen, zijn. wam Tekst. Nieu Amst. Ib. 1591, bl. 26, „op de wijse: Het waren twee ghespelen stout*. — Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 477, en Id., Gesch. der Nederl. letterk. in de 16',e eeuw, II, 147. Melodie. Naar Ps. 8, Souterl., Antw. 1540. ,0 Heer, ons alderliefste Heer' — ,na die wise: Het waren twee gespeelkens goet"; zie nr. 296, bl. 1060 hiervoren. Aanverwante wijsaanduiding en gelijke strophenbouw noopten ons om den tekst op deze melodie te brengen. 69 306. Nu wil ick een liedeken singhen. 1. Nu wil ick een liedeken singhen, tlaer mede de liefste toebringhen een kroesgen lijn, met wijn. 2. Dat kroesgen is ledigh gedroncken. het salder weer worden gheschonken voor u, lief reyn, serteyn. 3. Hout daer, schoon liefken, in deuchden. ontfanckter dat kroesgen met vreuchden, van uwen knecht, oprecht. 4. I'rincesse, laet liefde my blijcken, 800 en sal ick u niet beswijcken, schoon edel vrou, op trou. Tekst. Nieu Am ut. lb., 1591, bl. 28, „op de wijse: Dat reeder een ridder wt jaghen, // drie uurtjens voor den daghen*. Aangeh. door Dr. Kalff, Gesch. der Kederl. letterk. in de 1G'1' eeuw, II, bl. 147. — Böhme, Altd. Lb., nr. 437, bl. 543, en Erk u. Böhme, Deiilsrher Liederhort, III, nr. 1438, bl. 299, 17de-eeuwsche NederduitBche lezing: „It wold ein gut Jeger jagen // dre Uren vor dem Dage". Van eene Hoogduitsche lezing is alleen de eerste strophe bekend. — „Het voer een ridder uyt jaghen", wordt aangehaald door K. van Mander. De gulden harpe, 1627, bl. 389, voor: „Myn ziele zucht in ellende", een lied met zelfden strophenbouw. Het reedt een ruyter wt jaeghen', wordt als wijs vermeld in Veelderhande Schrift,lerlijeke nieuwe liedekens, Utrecht, 1593, bl. 419, voor het lied: „Nu laet ons int vergaren', insgelijks met zelfden drieregeligen strophenbouw. In laatstgenoemde verzameling, bl. 482, in plaats van 782, zooals bl. 46 hiervoren, bij misslag, is gezeid, vindt men nogmaals dezelfde stemopgave, „ofte met ses reghelen te singhen . „N'oseroyt on dire', voor: „Troost die moet u doch wesen*. Melodie. Böhme, en Ekk u. Böhme, t. a. p., naar M. Frakck, Fascic. quodlib., 1611, nr. 6. 307. Die wijn maect vrolijck ende rijck! 1. Die wijn maect vrolijck ende rijck! Ick min een meysken suyverlijck, zoo suyverlijck, zoo suyverlyck van wesen; my dunct, ick vint gheen liaers glielijck. 2. Wel aen, laet maken ghoede cier! .Mijn liefken is niet verre van hier, niet verre van hier, niet veer van hier gheseten, ick ben in duysent vreuchden schier. 3. O Venus, geeft my Paris macht, dat ick mach rusten eenen nacht, den eenen nacht, den eenen nacht aen dandor in haren blancken armen sacht. 4. Princes, als ghy wat ghoets verbreyt, bedryf ick niet dan vrolijckheyt, dan vrolijckheyt; dan vrolijckheyt moet wijeken, als u ionck hertjen truerich schreyt. 3, 4. t.: die. — 4, 5. t.: hert. Tekst. A'en Aemst. amor. Ib., 1583, bl. 22h, „op de wijse: Het reghende seer en ick worde nat." Tekst herdrukt door J. Holte, in Tijdschr. v. Nederl. taaien letterk., Leiden, 1891, bl. 190, en hierboven weergegeven; — \ieii Amst. W., 1591, bl. 27, zelfde tekst en wijsaanduiding. Melodie. Zie het lied: „Het reghende seer", I, nr. 215, bl. 787 hiervoren. 308. lek breng mijn naeste gebeur een dronc. 1. Ick breng mijn naeste gebeur een dronc, ick hoop hy sal dat wachten; ick gunt hem wt mijns hertsen gront, met vrolijcke ghedachten. Wijn, wijn, fijn edele wijn, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenijn van wonderlijcke crachten. 2. Als ick den edelen wijn aanschou, vergeet ick mijn labueren, en voeg het in de beste vou, en laet fiolen trueren. Wijn, wijn, fijn edelen wijn, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenijn, men moet u dick besueren. - 3. Den wijn die proefmen by den smaeck, als ons die oude leeren; hy verdrijft soo menich mensch den vaeck, die by nacht bancketeren. Wijn, wijn, lijn edelen wijn, * sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghij fenijn en wilt den mensch regeeren. 4. De wijn is wt, den kroes is leech, een ander doe ick schencken, my dunckt ick creech so wel mijn deech, ick can gheen droefheyt dencken. Wijn, wijn, fijn edelen wijn, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenijn, en doet de hont wel hincken. 5. Ontfangt van mijn den beker net, mijn vrienden wtvercoren, en drinckt het wt met eenen set, als ick u dede te voren. Wijn, wijn, fijn edelen wijn, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenijn, ghy doet ons vreucht oorboren. 6. Nou die heeft den wijn gheplant al door t' bevel des Heeren; God den Heer sy lof en danck, diet al hier doet vermeeren. Wijn, wijn, fijn edelen wijn, den menschen hart verheucht ghy fijn; ghy zijt een goede medecijn, als ons die Schrift doet leeren. 1, 2. t.: sy. — 1, 7. dnilers sóo zijt ghy fenijn, ware te verbeteren door: ,'mders zijl ghy (jróot fernjn, of iets dergelijks. — 2, 4. t.: treuren. Tekst. Een Aemst. amor. Ib., 1583, bl. 100», „op de wijze: Jeught en deught"; - Sieu Amst. Ib., 1591, bl. 33, zelfde tekst en wijsaanduiding, tekst hierboven; — Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 28, bl. 37, in moderne spelling. Melodie. Zie het lied „Yruecht en duecht", I, nr. 159, bl. 590 hiervoren, dat twee verschillende zangwijzen heeft. Wij brengen de oudste, die van 1572, onder bovenstaanden tekst. Dr. Land, Luitb. run Thysiwt, nr. 32, geeft, met het opschrift „lek brengh mijn naeste ghebuer een dronck", de volgende melodie, ,zeker een aloflde formule, als bij do kinderspeelliedercn" : 309. Het haentgen van den wijne. 1. 't Haentgen van den wijne, dat isser van mijnen mont, al quam ick sieck te sijne, daer aff werdt ick gesont; al quam ick sieck te sijne van eenighen falsce fenijn, de puer geneest die smerte — o wijn, weest wellecom wijn! 2. Men mach die wijn wel prijsen, sij isser wel prijsenswaert, schoone vrouckens eer bewijsen, sij sijnder wel eere waert; ick hebbe veel meer van doene dan dit cleijn croeselijn, hierom wil ickse proeven — o wijn, weest wellecom wijn! 3. Den wijn die comt soo verre, soo menighen mijl gereen op wagens en op kerren tot Delft al binnen der stee, sij comt al uyt den lande van Colen al over den Rijn, getont in volle vaten — o wijn, weest wellecom wijn! 4. Als die wijn sprinckt om hoghe, soo isser van goeder aert; vreucht en smaeck brenckt sij in d'ooge, daer mede sijn wij bewaert, als mense dan wert drincken met schoone vrouckens fijn, ut schalen, die daer blincken — o wijn, weest wellecom wijn! 5. Gesellen en wilt niet sorgen, al hebben wij nu geen geit, de waert sal ons wel borgen, hout u clouck in het velt! Wij willen ons laten in schrijven en stellen in een fransijn, wij willen noch tavont hier blijven — o wijn, weest wellecora wijn! 1, 1. t.: tliaentgen van den wijne isser, enz., waar haentgen — haantje, beteekent de beste; vgl. Wdb. der Nederl. taal, V, 1380: haantjes-muskaat = puik = beste muskaat. — 1, 4. t.: icelcom; vgl. de volgende strophen. Tekst. Hl. 154 van het Hs. van Wouter Verhee (1609), beschreven door Dr. Kalff, Tijdschr. voor Nederl. taal- en letterk., Leiden, 1885, bl. 137 vlg., „op de wijze: alsoot begint*. Melodie. Den singende swaan (Antw. 1655), Leyden, 1728, bl. 240, „stem„Het aertje van de wijnen". — Dezelfde wijs „ofte: Komt laet ons 't huwelijck prijsen", wordt aangehaald bij .1. C. May-Vogel, Vennakelijrke bruiloftskroon, Amst. z. j., c. 1699, bl. 135, voor: „Zalich is hy bevonden". — Het lied „Komt laat ons 't huwlijk prijsen", enz., „stemme: Het aardje van den wijn", wordt gevonden in H Groot Hoorns lb., Amst., z. j., bl. 11. 310. Van waer compt ons den coelen wyn? 1. Van waer compt ons den coelen wyn, en van waer compt ons den coelen wyn, en van waer dom daer, en van waer compt ons den coelen wyn? 2. Hy compt van Ceulen over den Ryn. 3. Hoe compt die meyt al aen den wyn? 4. Die vrouw' die gheeft de meyt dat ghelt. 5. Hoe compt die vrouw' al aen dat ghelt? 6. Den man die gheeft die vrouw' dat ghelt. 7. Hoe compt den man al aen dat ghelt? 8. Den boer die gheeft den man dat glielt? 9. Hoe coinpt den boer al aen dat ghelt? 10. Den boer die saeyt en maeyt dat velt, en van daer soo cryght den boer dat ghelt, en den boer en den man en die vrouw' en die meyt en den wyn en den Ryn, en van daer compt ons den coelen wyn. Tekst en melodie. Naar een lb. in Hs. van het begin der 18do eeuw (Ms. Blankenb., twee bundels: 125 — 126, fol. bibl., te Wolfenbiittel met een- en tweestemmige melodieën, en Fransche, Italiaansche, Spaansche en Nederlandsche liefde-, dans- en drinkliederen, bundel 125, bl. 16"). De oorspronkelijke eigenaar van het Hs., misschien ook de verzamelaar, wordt aangeduid door het opschrift: „Je suis appartenant a Monsieur Charles Cousin". Van hem ging het over aan den Hertog Lodewijk Rudolf von Braunschweig (1671—1750). Dr. J. Holte gaf het stuk uit in het Jahrburh des Vereins für niederdeulsche Sprachforschung XVIII (1892), bl. 18, vanwaar het hier werd overgenomen. Liederen met dergelijke herhalingen bezitten wij meer. Zie o. a. in onze verzameling: „Den boom groeit in den zavel", en het nog heden gezongen: „'s Avends al in den maneschiin". 311. Is dit niet wel een vreemde gril? 1. Is dit niet wel een vreemde gril? 't Sou hier goed liaver saeijen syn: 't geselschap is dus wonder stil in 't midden vande wijn: de wijn die veders hart ontfonckt, en alle swarigheyd verlicht, daer by sit men nu noch en pronckt met een heveynsd gesicht. Ey waerom doch dus stom en bedeckt ? Door goe vreughd wierd de deughd noyt bevleckt. Hey! wilt dat staken, en u vermaken met al wat lust verweckt. 2. Wy zijn in 't soetste van ons jeughd, in 't allerschoonste van ons tijd; ey, dat wy die niet sonder vreughd dus klack'loos worden quijt! Wanneer den grysen ouderdom de groente van ons jeughd verdort, dan komen all' onse lusten om, ons vreughd word opgeschort. Dus wel an, laet ons dan, wylmen mach, en de tijd sullix lijd, tot den dagh recht lustigh wesen, vreughd word ghepresen, en 't lachen in 't ghelagh. 3. Tsa jonghmans of jongh-vrouwen, seght aen wien ist dat de roemer staet? Men sal over dien houwen recht, die hem niet omgaen laet. Want ick weet een die dorstigh is en garen drincken sou zijn deel, vermits hy heel aeni-borstigh is, en 't drooght seer in zijn keel. Drinckt liet leegh, met een veegh, soo is 't wel, d'elen baes, die word haes, daerom sel hy 't u wel na doen, en sich wat dra spoen, hy eyscht gants gheen uytstel. 4. Waerom hcgind ghy maeghden niet? My dunckt een yeder prijckt om 't seerst. Ey, naeste buurtje, singht een lied, begindt ghy liever eerst: soo wordt u hoofd met vreughd bekranst. en soo ick yet van 't liedtjen weet ick sal u helpen als een lanst, en singhen dat ick sweet. Weest niet stil, ist u wil, toond u aerd, vanght eens aen, laet het gaen. geen vreughd spaerd; want wy om kluchten, vreughd en genuchten alleen hier zijn vergaerd. 1, 2. Windstil weder is voor het zaaien van de haver vereischt, gewenscht. Vandaar, wanneer er in een gezelschap eene stilte heerscht, de zegswijze: 't Is hier goed haver zaaien" (ll'db. (Ier Nederl. huil, V, 147). — 1, 7. zit men nu nog te pronken. — 2, 4. klack'loos = zonder klak of klap, zonder gerucht te maken,^ of opzien te baren. Vandaar verder onverwachts of onvoorziens, A. C. Oüdemans, Wdb. op Bredero. — 4, 7. lanst = lansknecht. Tekst en melodie. Starter, Friesehe lust-hof, 1621, bl. 8, „Inleydingh, tot vreughd en gesang, op de wyse: van d'Engelsche indrayende dans Londesteyn"; — Willem8, Oude VI. Idr., nr. 178, bl. 401. W. Chappell, The ballad literature and popular music of the olden linie, II, bl. 776, ziet de aangeduide wijs aan als zijnde: „The turning dance of London" en noemt deze melodie „another version" van de „Pavane d'Espagne'. \\el is de aanvang („the two first bars"), zooals Chappell zegt, dezelfde, maar dat de „Engelsche indravende dans" eene andere lezing zou zijn van de „Pavane Espagne", is niet aan te nemen. Zie wat deze laatste betreft het lied: „Al mijn begeerlijckheden", I nr. 164, bl. 610, hiervoren en bij de daar aangehaalde bronnen voeg: Böhme, Geschiehte des Tanzes, II, nr. 194, bl. 124, en L. Celler, Les orijines de ïopêra, Paris, 1868, bl. 60 en 74. 312. Datmen eens van dnincken spnaeck. 1. Datmen eens van drincken spraeck, sou (lat syn so vreemden saeck? ick denck wel neen, of 't so gevil, want al de glasen staen hier stil. 2. Wel dit neem icker eerst by op. Ha! dat edele klare sop, wist ick wie my bescheyd doen wou, so wist ick wien ick het brengen sou. 3. Dit syn de tranen die Bacchus schreyd, als hy (door liet parssen) scheyd van de druyf syn bolle Moer, die in vaten herwaerts voer. 4. Als dese traen leyd daer sy hoord, soo brengtse vreemde kluchten voort, den een die praet, den ander springht, de derde soete deuntjes singht. 5. Men sal noch tavond een van drien, (acht ick) van myn sien geschie'n: dus wysheyd duyckt, ik ben u moe, adieu tot morgen ochtend toe. 6. Wy willen doch t'avond by de wyn onbeveynsd en vrolick syn. Wie weet of wy weer in een jacr dus vergaren by melkaer. 7. Buurman, weet ghy wat dit beduyd? maer, dat geld u schoontjes uyt, ey, setter u kleyne vinger aen, en siet eens wat ick heb gela'en. 8. Ruymt wat op myn huysgesin, daer med' komter een Fransman in. (drinckt) Ho, ho, liy leyd al in myn huyd, dies de kloek van vreughde luyd. (keerd cm) 9. Datmen het nu soo vol weer schonck, als het was eer ick het dronck, waer nodigh: want myn med'gesel sou 't hem anders belgen wel. 10. O het is geen nobele geest, die voor sulcken roemer vreest; ons ouders over honderd iaer maeckten sulcken geut wel klaer. 11. Dus, buurman, tast het vrolyck aen, doet gelyck ick heb gedaen, hiet het glaesjen wellekom, drinckt het leegh en keerd het om. 8, 2. een Fransman = Fransche wijn, brandewijn. — 8, 4. kloek, het ledige glas bij het omkeeren; zie I»r. C. H. Ph. Meijer, Bloemlezing uil de liederen van J. Jz. Starter, Zutphen, z. j., bl. 64 en 120. Tekst. Starter, Friesehe lust-hof, 1621, bl. 99, „Drinck-liedeken". Melodie. A. Starter, t. a. p., zonder wijsaanduiding: B. Valerius, Nederl. gedenck-clanck, 1626, bl. 198, „stem: Engels Woddecot, ofte: Datmen eens van drincken spraeck* ; — Dr. Loman, Oude Xederl. Idr. uit Valerius, bl. 58. Dr. L. vergist zich, wanneer hij meent, dat Starters liedje andere voetmaat heeft dan dat van Valerius; in beide liederen hebben al de verzen vier accenten: E. Corn. de Leeuw, Christelynke plicht-njmen, Amst. 1619, bl. 160: „Zangh: „Dat men eens van drincken sprack", enz.: P. Chappell, ,The ballad UUrature and popular music of the olden time', II, bl. 793, aangeh. door Dr. Land, Tijdschr. der Vereenig. voor A.-A. nugsch., I (1885), 25. Het door Valerius gebruikte „Woddecot" is eene verbastering van Woodg C., bl. 268, voor een lied van J. de Regt: „Dat Sinter-Klaas / dien ouden baas" ; ook te vinden in Thirsis minnewit, Amst. c. 1752, III, bl. 46 (zie hierna het lied: „Sinte Niclaai van Tolentijn"). 's Maendaegs, 's inaendaegs, Dan gaen wij om een pintje' enz. wordt aangehaald door J. tek Gouw, De volksvermaken, bl. 557, t. p., waar de schrijver van het „maandag maken", naar het Fransch „faire le lundi", over: .maandag vieren" der ambachtsknechten spreekt, een gebruik dat de „zittende ambachten 't langst volgehouden hebben". Naar het schijnt is het „maandag maken" in Holland nog niet verloren gegaan, vooral bij de werklui van het bouwvak, van daar genaamd „maandaghouwers"; heel België door wordt de „maandag" nog wekelijks gevierd. 317. Komt al byeen. (De theevrouwkens) 1. „Komt al byeen, gy vrouwkens bly van geeste, op deze waterfeest»: oud en jong, groot en kleen, ik nood u al gemeen; sa, stelt u op de been! Ik heb in 't zin van u eens te trakteeren, wy zullen wat kommeeren; komt en u neder zet, — tirelet, in mijn salet. 2. „Fraei Jacquemijn, maek vuer zonder getater, en hang den moor vol water; want Maeiken en Cathlijn, Bellotjen en .Jozijn, Mapriet jen en Francijn, en Petronel, zyn hier al by malkander; daerom voor d'een als d'ander, elk een thee-tasken net, — tirelet, op tafel zet! 3. „Sa, lustig Klaer! neem dan een suiker-klontjen en steekt het in u montjen; maer zeg my eens, gevaer, hoe gaet het van dit jaer met uwen troetelaer?" — „Ach! mijn compeer, ik moet van droefheid klagen, dien dronkaerd geeft my slagen en menigen soufflet, — tirelet, voor mijn banket." 4. — „Gebuervrouw San, wil eens den pot opvullen, en laet ons kokerullen; maer zwijg van uwen man: ik ben er slechter an met mijnen kranken Jan; 't is wel een maend dat hy niet en kan winnen, 'k en weet niet wat beginnen, ons kleêrs en lijnwaet net, — tirelet, 't is al verzet." 5. — „En klaeg mij niet van zoo een kleine ellende, die God u komt te zenden, ik lijde meer verdriet; want mijnen deugeniet altijd naer andre ziet, en laet my t'huis gelijk een arme sloore; daer by speelt hy den dooven des avonds alzoo net, — tirelet dien stroön cadet." 6. — „Wat 's dit Catlijn? hebt gy uw competentie? vindt gy daer in diff'rentie in 't water, zegt het mijn?" — «Och neen ik, Jacquemijn; maer 'k heb het hoofd vol pijn, als ik bepeins dat ik my ging versmooren met mijnen droogen Jooren. 'k Ben als een visch in 't net, — tirelet, zoo kael gezet." 7. — „'k Heb al genoeg theewater in mijn mage. Mijn Klaeis heeft beter dagen; want van des morgens vroeg, zoo zit hy in de kroeg, en zuipt daer als een zoeg: en met de kaert verzeirt hy al ons schijven: 'k laet ook het werken blijven. Sa een poerloetjen net, — tirelet, daer op gezet!" 8. — „Wat wilt gy hier uw man zoo zeer uitstrijken!" — „Kom eens en wil bekijken hoe dat mijn slonken Pier is heele dagen schier vol brandewijn en bier; en ik, eilaes! weet niet waer ineé te leven; mijn kinders daer beneven die worden alzoo net, — tirelet Nals een piket." 9. — „'k Bid u, houdt op, theevrouwkens of kommeeren, uw mans zoo droog te scheeren; gaet henen, kookt uw zop, eer dat gy voor uw kop of bakhuis krijgt fraei klop. Moet gy uw man als vlas door d'ekel trekken, of als konijnen rekken? 't Waer beter dat m'u zet, — tirelet, in 't raspuis net. 10. „Orlof hier meè, en wilt u niet verstooren; men vindt veel brave slooren, zoo wel te land als steê, die met een baksken thee haer houden, wel te vreê, zonder haer mans te leggen op den rooster; neemt dan dit lied voor trooster: die niet en is besmet, — tirelet, heeft 't aenzicht net." 3, 4. t.: 't gevaer. — 4, 3. kokerullen = stil spreken, van 't Fransch chucholer (Schuermans, Idioticon). — 4, 11. verzet = in pand gegeven tegen geld. — 5, 11. stroón = strooien, van stroo. — 7, 7—8. Aangeh. door Schuermans, t. a. p., op Verzei-den = verteren, verkwisten, verspillen, nog heden heel Vlaanderen door bekend. — 8, 5. t.: ja heele, enz. — 9, 11. raspuis = rasphuis, gevangenis, waar men vroeger brazieliehout raspte. Tekst en melodie. Willems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 241, bl. 498, „De theevrouwkens', zonder bronaanduiding; — Ssellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 112, bl. 122, „XVIIIe eeuw". 318. Isser iemant uyt Oost-Indien gecomen? 1. „Isser iemant uyt Oost-Indien gecomen, die wat weet? Heeft hy niet van den toeback vernomen? segget my bescheet: Oft hy is goet voor t'menschen bloet en oft hy haer oock deucht doet, segt my dat vroet! * 2. „De vroukens synder seer veleynich tegen den toeback; sy achten syne deucht seer weynich, gheven hem een lack; seggen daer van, als dat den man daer deur verdroogen can, is daer iet van?" 3. — „Sou dien toeback alsoo verdrooghen smans natuer? De Indische vrouwkens hebbent wel gedoogen dach ende uer: al even coen cant den man doen, t'savonts, s'morgens en noen, t'vrouwen sermoen." 4. „Sout gy den toeback soo verneren? neen, vrou, neen; t'mennich siet men daer deur floreren, alsoo ik meen; seylen met sin ter zeevaert in coopmans om haer gewin; drinckt niet te min." 5. „Toeback gedroncken is medesyne, stelt u te vree! De asschen is goed voor de tant pyne, vryftse daer me! Soo is den roock voor den man oock veel beter dan het loock, al ist maer smoock." 6. „Tot alle dingen is goet mate naer t'swyfs bevel! te veel gedroncken is beter gelaten, weten wy wel; maer drincket slechts hier op u plaisier, een pypken dry of vier, by wyn of bier!" 1, 1. Oost bijgev. naar de wijsaanduiding bij Valeriüs: Isser yemant uyt OostIndien gekomen. — 2, 1. t.: syder. — 2, 3. t.: syn. — 2, 4. t.: lack, Kiliaan = tituperium, blaam. — 3, 2. t.: natur. — 4, 7. drinckt = rookt; cf. 5, 1. — 5, 1. t.: medesyn. — 5, 2. t.; voor den tant jnjn. ■— 5, 6. Eschlook, allium ascalonirum noemt Ovidius herba salax, en Martialis getuigt van eene plant van denzelfden aard; Cum sit anus conjux et sint tibi mortua membra, nil aliud bulbis quam satur esse potes. Tekst. Lb. met emblemata, Hs. nr. 19544 der K. Brusselsche bibliotheek, geschreven c. 1635, bl. 61, met wijsaanduiding: „Daer sou een meysken mosselen 72 rapen // op de cordewaghe bruch", tekst hierboven; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 40, bl. 93: „De tabak" („op 't einde der 10de eeuw*), met willekeurige veranderingen en weglating der vierde strophe ; — Snïllaert, Oude en nieuwe liedjes, ]»<« nitg., 1852, nr. 49, bl. 27 ; 2rt« uitg., 1864, nr. 99, bl. 106, telkens naar Willems; — Hoffmann v. F., Volksldr., 1856, nr. 174, bl. 310, naar Willems. .Dies Tabakslied", zegt H. v. F., „ist nicht so jung wie es aussieht: es stammt mindestens :ius dem zweiten Jahrzehend des 17. Jahrhunderts. .. . Damals wurde erst das Tabakrauchen allgemeiner, seit englisclie Kriegsvölker im J. 1620 aus ihren kleinen irdenen Pfeifen rauchend Holland durchzogen waren. S. Kusdorf, Consilia et negotia jiolilira, p. 284." Dit stemt nagenoeg overeen met Winkler Prins, L'nryclopaedie, op het woord Tabak: „In 1622 brachten Engelsche en Nederlandsche soldaten het tabakrooken over naar de Rijn- en Mainstreek, vanwaar het zich eerlang over andere gewesten van Duitschland uitbreidde ... In 1626 werd de tabak, voor 't eerst in Europa, in Nederland verbouwd ; iets later in Engeland". In Bredero's Klucht van den Molenaer, „ghemaeckt in 't jaer 1613", toont Aeltje Melis, 's molenaars vrouw, zich mede „seer veleynich tegen den toeback". Op Trijn Jans vraag : „Hoe out is het jongste", antwoordt Aeltje : Dat is nou goelijckjes twie jaer; songt die tijt heb ick noyt etwijffelt, of ick was noyt swaer. Ick loof niet datter mijn mans goetje langher sel toe doghen. Want hy drinckt te veel Toeback en die (seggen de luy) doet opdroghen, enz. In zijn gedicht „Tot den toubac drinckers" (1622) schrijft Willem van der Elst. Pastoor van liouchaut en Waterdijck: K'en mach hier niet voorby: maer moet gaen ondersoecken wat den touback is: en uyt wat vremde hoecken hy ons is komen by. Het gaet toch ront en vast, dat desen nieuwen vondt niet mindert, maer meer wast, enz. De dichter besluit: Het is toch sotten raes, 't zijn leugens goet om tasten, 'tzijn steenen, en geen broot, voor die met hongher vasten, te seggen dat hij drooght, veel vuyligheden quijt: de herssenen verlicht: de watersucht verbijt: en meer gelijcken klap, enz. Onder Starters Boertigheden treft men een gedicht aan, getiteld : „Den oorsprong van toback-drincken", dat het eerst verscheen in de 4de uitgave van 's dichters Friesche lust-hof, Amst. 1627 (1), en aldus aanvangt: (1) De vroegere uitgaven dagteekenen van 1621, 1622 en 1624. Voor de derde uitgave is het jaartal echter niet zeker. De groote Iupiter had op een tijd de Goden door zijn gewieckten bood doen op een gastmael noden: want Cere», op 't vereoeck van Mars, van Hemelsch Mout had lecker Hemelsch Bier, Bredasche Vocht gebrout. De Goden worden soet, de kelen raken open, de kracht van 't Mout begint liaer in het hooft te lopen: maer d' hinckende Vulcaen, de Godt van roock en vyer, most hebben smoock op 't werck, Toback by t varsche bier. De Goden keken toe, hy haelden uyt sijn sackje sijn doosjen en sijn pijp, en dronck daer een Tobackje. „Toebak drinken", zegt Hoffmann von F., t. a. p., bl. 311, „so auch in Deutschland früher, und noch jetzt in vielen Gegenden des Südens, im baier. (iebirge, im badischen Oberlande". - Die uitdrukking wordt nog heden bij de Maleiers en in enkele deelen van Britsch-Indiü gebruikt. Bij de Mahomedanen is het gebruik van tabak gedurende den lïamadan strengelijk verboden, dewijl de vasten daardoor wordt verbroken. Over het verbruiken van tabak in vroeger tijd, zie mede W. J. Hofdijk, Ons voorgeslacht, uitg. 1875, VI, bl. 34, 230, 232. Melodie. Valerius, Nederlandtsclie gedenck-clanck. Haerlem, 162(5, bl. 164, .stem: Isser yemant uyt Oost-Indien gekomen oft: Est ce le Grand Dieu des alarmes, etc.", voor een lied waarin gebeurtenissen van het jaar 1595 worden r.r>r> . Deze zangwijs van Franschen oorsprong, komt voor onder de Airs de different* autheurs, mis en tablet,ire de luth par Gabriel Bataille, quatrième livre, Paris, 1'ierre Ballard, 1613, in 4°, bl. 6vo, waar zij tot opschrift draagt: .Ballet pour Madame*. Ziehier de melodie met den tekst der eerste strophe, en de luitbegeleiding in moderne notatie gebracht: I 2. D'estre aussi Cupidon, il me semble qu'il n'a pas tant de grace et de beautés ensemble n'y d'apas: c'est plus tost un soleil radieux que Cupidon qui n'a point d'yeux. 3. Le soleil n'a pas tant de lumiere, et ne peut rendre 1'ame d'un corps prisonniere quand il veut: et ces yeux d'Amour mesmes vainqueurs prennent les ames et les coeurs. 4. Insensé! maintenant je m'avise, que ces yeux sont les yeux de la belle Marphise, chère aux Dieux: scuur de Mars, tille d'un grand soleil, qui luit icy bas sans pareil. 5. Grand soleil qui reluis a la France, et qui fais sous la juste et la douce asseurance de la paix, quo les lys sous ton nom fleurissant, n'iront plus de peur pallissant. 6. Grande Reyne de qui 1'on adore la vertu, vertu dont la beauté se décore puisse tu, favorite du ciel en tout temps. voir toujours tes desirs contens. De vijf eerste strophen, met betrekking tot den bovenstaanden tekst in de volgorde 1, 2, 3, 5, 4, komen voor, met het jaartal 1617, op bl. 4vo van het liederenhandschrift 986' der Gentsche Bibl. Zij zijn ongetwijfeld aan Bataille ontleend, daar zij onmiddellijk gevolgd zijn van een fragment van den tekst: „Si ceste malheureuse bande"; zie onder de historische liederen: „t'Geween, 'tgehuyl, 'tgekryt*. Ongetwijfeld slaat dit lied op Hendrik IV en Maria de Medici, en hebben de strophen deel uitgemaakt van een ballet ter eere van de koningin, ballet dat voor den dood van den koning (14 Maart 1610) en misschien wel in zijne tegenwoordigheid werd opgevoerd. J. Tiersot, ittnestrel, Paris, nrs. van 29 December 1895 en 8 Januari 1896, haalt, naar de „Collection Philidor", eene melodie van 1601 aan, met opschrift Ballet des nègres dansé en 1601: De tekst „Est ce Mars', werd herdrukt in Le trésor des chansons amoureuses, Rouen, 1614, bl. 129. De eerste vier strophen komen ook voor in het Hs. nr. 303, 2d. Serie der Brusselsche K. Bibliotheek, met de in het Lb. met emblemata vermelde wijsaanduiding: „Het zou een meysken mosselen rapen II op die corde wagen brugge"; eindelijk vindt men nog de eerste strophe aangehaald in de Comédie des chansons, 1640. De melodie diende voor de Fransche geestelijke liederen, te vinden in de verzameling van Maistrï Toussaint le Roy, A'oëlz tiotiveaux, nu Mans 1615, sign. B IIII: „Cet enfant que je voy plein de larmes" (melodie in do uitgave van 1664); — La pieuse alouette, Valencienne, 1621, II, p. 405: „E't ce la ce grand foudre de guerre", met de melodie; — Cent Xoëts oh cantiques nonveaux composez par Pierre Binard, Parisien (1621), en Unit cantiques spirituels sur Ie mijstère de l'Incarnation, au Mans (c. 1621). De melodie van „Est ce Mars* en van het Tabakslied was ook zeer populair in Nederland. Men treft ze o.a. in de volgende verzamelingen aan : Gheesteliick Paradiisken der wellusticheden, enz. bedeelt in ses deelen door den Eertc. H. P. G. D. P. (Pater Glillielmus de Pretere) S. J. Antw. 1619 (met kerkelijke goedkeuring van den 7en Nov. 1618), Het vierde deel inhoudende Het lelie veldeken, enz., 1619, bl. 42, lied met aanvang: „Weest ghegroet zeesterre claer// blijde moeder Godts", en met opschrift: „Een nieu liedeken van Maria op de wijse Van de France Ballet". Echter vindt men hier alleen het begin van de melodie, zonder tekst: Starter, Friesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 95, „stemme: Est ce Mars le grand Dieu des allarmes, etc.", voor het lied: „Had ick duysend ysere tongen". Tekst en melodie werden herdrukt naar de uitg. van 1634, door J. H. Scheltema, Nederlandsche Idr. uit rroegeren tijd, Leiden, 1885, bl. 126. De tekst van dit lied komt reeds met dezelfde wijsaanduiding voor in Starter s Daraide, „eerst vertoont op de Leeuwarder Camer: Och mocht het rijsen, den 11 Sept. 1618 ende nu weder hervat op d'Amsterdamsche Camer, den 13 Maart 1633", 3e druk, Amst. 1633, sign. C III*°: 9 B. van Haeften, Den lust-hof der christelijcke leeringhe, Antw. 1622, bl. 72—74, ,op de wijse: Est ce Mars", enz., voor: „Komt heyligh Geest, Heere Godt almachtig", geestelijk lied herdrukt, met de melodie, in Den yheestelijken nachtcyael, Antw. 1634. I 102 en zonder de melodie, in Den blijden-uegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 141, en in Den gheestehjcken ,peel-wagen, Antw. 1671, bl. 136; - Camphuysen, SUchtelyke ruinen, 1624, bl. 103 „zang: „Est ce Mars' enz., voor: „Moet m in alles zich verzaken"- — I. Ysehmaks, Triumphus Cupidinis, Antw. 1628, bl. 121, „op de wiise: Meysken wilt ghy trossenteren', voor het lied: „Nymphen wilde ghy vreuchd.ch leven" ; — Melodieën gevoegd bij het zoogenoemd Hs. van Anna Bijns, Bibl. Brussel, nr. 19547, bl. 154TO, zelfde lezing als bij Ysermans, met de melding: „Nimphe wilt „ij» Ysermans' tekst wordt teruggevonden in Het Brabandts nachtegaelken met sijn dryerley gesangh, enz., Brussel, 1656, bl. 19, „stem: Meysken wildy trotsenteren". De voorlaatste noot (d) ontbreekt bij Ysermans en in het voornoemde Hs dat hier van dezen laatste is afgeschreven; - D. P. Pers, Bellerophon, Amst. 1633 bl. 132, stemme: Est ce Mars le grand Dieu, etc.", voor het lied: „Wil van het honighbycken sin gen'; — Stalpaert, Gulde-iaers feestdaghen, Antw. 1635, bl. 1127, stem: Hadd' ick duysend yzere tonghen (aanvangsregel van Starter's lied)" voor: „Conraed. die door Gods ghenade / van Constans'; - Cornelis de Leeuw, Christel,,cke plichtrymen, Amst. 1649, bl. 197, „zangh: Est ce Mars, ofte Isser ymant uyt , enz. voor: „Alle menschen sterck begeeren". Deze verschillende lezingen stemmen nagenoeg overeen met de oorspronkelijke melodie, wat niet meer het geval is met diegenen, welke voorkomen in: Den singende suaan, (Antw. 1655) Leyden 1728, bl. 177, „stem: Jupiter was seer met tooren ontsteken": 76. nr. 742, met aanduiding: .Courante mars", die dan toch sterk aan de oude Fransehe wijs herinnert: Als wijsaanduiding vindt men in den Nieuwen jeught spiegel, zonder n. noch pl„ c. 1620, aangehaald door Dr. Loman, op Valeriüs, bl. 38, nr. X, „Est ce Mars" tweemaal opgegeven voor de liederen: .Echo helpt my klaghen nu // van eene niaecht", en „Myn hert dat met liefde was bevanghen // is verheucht". De volledige strophe vindt men telkens bij Loman, die doet opmerken, ten bewijze hoe vrij men met het aanpassen van melodieën omging, dat de twee liederen tamelijk ongelijke versmaat hebben; — Bredero, De groote bron der minnen (Amst. 1622), uitg. Amst. 1890, III, bl, 375, „op de voys: Est ce Mars le grand Dieu des allarmes", Amoureus lied met aanvang: „Waer is nu dat hart? waer de gedachten?// Waer 't gemoet?"; — Amst. Pegasus, 1627, bl. 42: „stemme: Est ce Mars le grand Dieu etc ", voor liet lied : „Velden, schakers van mijn lusten // Beemden oock*. In de Dietsche Warande, 1891, bl. 363, onder den titel: Xederlandsche en andere oudheden, in eene bijdrage over Laureys van Papenbroeck (den vader van Pater Daniël, genaamd Papebrochius), Geslachtsboom, rijmwedstrijden en huisboek. door J. F. Kieckens, S. J„ komt voor een in 1622 vervaardigd liedeken, „op de wyse: Mars ce grand Dieu des alarmes", waarvan de eerste strophe volgt: Silvanen ende Naiaden nimphen alleghaer, deurwandelt eens die paden, ghy zult vinden daer in 't midden van 't groen, een nieuw plantsoen van een alsoo schoonen maecht, die nu bladeren draeeht. Reeds met het jaar 1617 was onze melodie in Duitscliland bekend. Zij komt namelijk voor in een Hs., met dit jaartal, van het Staatsarchief te Aurich. De aanvang der melodie luidt daar, evenals in den hierboven aangehaalden Bellerophun Zie over de Duitsche toepassingen: Bühme, Volksthiimliche Lieder der Deutaclien, 1895, nr. 730, bl. 556, die hier van eene .internationale" melodie gewaagt, doch wien de oorsprong dezer zangwijze onbekend bleef. Van onze melodie bestaan bewerkingen voor de luit, voor het klavier en voor den beiaard: Het luitboek van Nicolaas Vallet, Amst. 1615—16, bevat, in het eerste deel: twee „Courante's de Mars" en in het tweede: een „Est ce Mars, a 4 luts, suitte" en een „Courante de Mars a 4 luts, suitte" (zie Dr. Max Seiffert, Vierteljahrsclirift, 1891, bl. 202 vlg. en D. F. Scheurleer over Vallet, Tijdschrift der Vereeniging voor N.-Ned. mzgesch., Amst. V, (1897), bl. 13); — Jan Pieteksz. Sweelinck, 1562—1621 (zie diens Werken voor orgel of klavier, ten deele voor het eerst uitgegeven door Dr. M. Seiffert, uitgave van de Vereeniging voor N.-X. mzgesch., Amst. I, (1894), bl. 113), schreef acht variaties op het thema „Est ce Mars" ; — Samuel Scheidt, Sweelinck's leerling (zie Tabulatura nova 1623, opnieuw uitgegeven door Dr. M. Seiffert, Leipzig, 1892, p. 113), schreef tien variaties op hetzelfde thema; — Het Gentsch 17^-eeuwsch beiaardboek van Pater Wyckaert (Gentsch archief) bevat, bl. 22, eene bewerking: „A ce Mars, etc. Half ure ghestelt A° 1662. 25 Aprilis", en, bl. 81, een fragment van de melodie „Quartier voor d' ure seer goet. Ghestelt 30 octobris a° 1685". Zie deze beide bewerkingen in onze bijdrage te vinden in Bulletin de l'académie royale de Belgique, t. XX\ II (1894), bl. 978 vlg., en t. XXXI (1896), bl. 217 vlg. De aanvang der melodie in de Monatshefte, XXV (1893), bl. 36, opgegeven, ter plaatse waar naar den oorsprong der oude Fransche zangwijze wordt gevraagd, behoort niet bij de oorspronkelijke melodie, maar is de aanvang van Gevaert s bewerking van die zelfde zangwijze, voorkomende in de heerlijke cantate: Jacob van Artevelde (Gent 1863), gecomponeerd op het gedicht van Nap. Pestanberg. Deze melodie, heel België door populair, is ook het officieele Brusselsch stadslied geworden : 319. O geurig dampje. r c r zM 1. O geurig (lampje, dat vioolen en lekk're roozen tart in geur, gy hebt myn hert en zin gestoolen, al zyt gy wonder slegt van kleur. 2. Gy tart de beste medianen, door uwe wonderbaare kragt, gy hebt my, waarvan ik ging kwynen, door uw parfuim te regt gebragt. 3. Zy leeven die u maar gebruiken. Een slaapend krygsman wordt gewekt alleen maar door uw geur te ruiken, wyl elk uit u zyn voedsel trekt. 4. g' Ontfonkt my, door uw offerhanden gestadig tot een frissen moed, en doet met u de liefde branden ontstooken door den minnengloed. Tekst en melodie. T'ermaakhjk buitenleven, Haarlem, 1716, bl. 46, zonder wijsaanduiding; samenspraak tusschen Jogchim, Govenl en Teeuwis, twaalf strophen, waarvan de vier eerste hierboven; — zelfde verzameling, volksuitgave, zonder melodieën, Amst. 1716, bl. 42, „op een nieuwe voys"; — Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 100, bl. 107, zonder bronaanduiding. — De zangwijs behoort niet tot den volkszang. 320. Soet, soet Robbertjen. 1. Roeland. Soet, soet Robertjen, mijn hart lijdt felle pijn. Robert. Gebuurman, lieve Roeland, wat mag er toch wel zijn? Rl. Klokluider Jan mint Grietje, des voel ik felle smert. Rb. Stel u gerust, vriend Roeland, 't is enkel voor de pert. 2. Rl. Op 't kerkhof zijn ze samen. Rb. Welnu, wat geeft u dat? Rl. Ik vrees dat ze daar toovren en doen 'k en weet niet wat. Rb. Stel u gerust, vriend Roeland, en luister naar mijn raad. Rl. Dat zij daar samen kwamen, dat maakt mij desperaat. 3. Kb. Leg u daar neer, verberg u, en hoor wat ik u zeg. Rl. Ja, dra zal ik weer opstaan en 'k jaag dien deugniet weg. Rn. 'k Laat u alleen, vriend Roeland. Rl. Wat zijt gij dan van zin ? Ru. Mijn sluwheid zal u helpen. Rl. Dien deugniet sla ik blind. 4. Jan. Wat scheelt er, lieve Grietje die mij zoo vreemd bekijkt? Margrietje. Wel 't is omdat uw liefde niet op de mijn' gelijkt. J. Bemint ge nog dien Roeland? M. Lang is die liefde heen. J. Nu zijt gij vast de mijne, Rl. Die hier ligt, die zegt neen. 5. Rb. Beware u God, lief Grietje, ik breng u een slecht nieuws. M. Wat is er, beste Robert, maak mij dat seffens dietsch. Rb. Uw Roeland is gestorven. M. Och Robert, wat gedaan? Rb. Omdat gij Jan bemindet. J. Laat hem voor goed nu gaan. 6. Rb. Gij onbarmhartig Grietje, de schuld van Roelands dood. J. Vergeet hem, zoete liefje, of 'k geef u slagen groot. M. Ach, 't is mij zoo een rouwe, Rb. Ge drijft met mij den spot. J. Lief Grietje, schenk me uw trouwe. Rl. Dien deugniet sla ik dood! 7. Rb. Daar ligt hij thans ter neder die u zijn liefde bood. M. Vergeef het mij, mijn Roeland, mijn smarte is overgroot. J. Kom, wil die tranen stelpen, lief Grietje, volg me nu. M. Wjj kunnen hem niet helpen, mijn Jantje, 'k ga met u. 8. J. Thans vieren we de bruiloft! M. Wel zeker, lieve maat! Rl. Een woordje Jan, mijn buurman, al voor gij henen gaat: Wie mindt ge Margerietje? M. U, Roeland, liefste mijn! Rl. Ga nu de klokken luiden 't Zal nu mijn bruiloft zijn. 9. M. 'k Min u alleen, mijn Roeland, Rl. Gij deugniet, pak u weg. J. Zou Grietje mij verlaten? M. Ge zijt een dwaze gek. J. Geen losse meisjes wil ik. Rl. Ga Jantje, delf uw graf, nu is Margriet van Roeland en gij hebt uw ontslag! Tekst. De oorspronkelijke Engelsclie tekst van het „Rowland's" lied werd tot hiertoe niet teruggevonden. Die tekst behoort tot de kluchtspelen met muziek (Jigg's), een soort van operette in Engeland ontstaan met het einde der XVIde eeuw. door de Engelsche comedianten al dadelijk overgebracht naar de Nederlanden en vandaar naar Duitschland. Van eene Nederlandsche navolging van dit lied, eigenlijk een klein kluchtig zangspel, waarin optreden Roelant, Robert, Griotje en de klokluider Jan, bleef slechts de aanvangsregel: „Soet, soet Robertjen" bewaard. Eene Duitsche 17de-eeuwsche navolging ,0 nachbar lieber Robert", is ons integendeel bijgebleven. De verschillende Duitsche bronnen worden aangeduid door Dr. J. Holte. Das Liederbuch des Petrus Fabricitts, Jahrhuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, XIII (1887), bl. 64, nr. 22 „Der engellandische Roland" en in de verhandeling van denzelfden schrijver, Die Singspiele der englisclten Kotnüdianten iind ihrer Xachfolger in Deutschland, Holland und Skandinavien, Theater-geschichtliche Forschungen herausgegeben von Berthold Litzmann. VII (1893) bl. 8—11. Het Duitsche stuk, waarvan wij hierboven eene navolging mededeelen, vindt men herdrukt in Böhme's Altd. Lb., nr. 85, bl. 174 en in Erk u. Büiime's Deutscher Liederhort, II, nr. 488, bl. 308. De wijs: ,0 neighbour Roland", zegt Dr. Bolte, wordt voor 1600 aangehaald in The Roxburghe ballads, uitgegeven door Ch. Hindley, III, 1880, 104. Onder den naam van „Rowland" komt zij voor bewerkt door William Byrd (1588 — 1523), in het na 1620 geschreven zoogenaamde virginaalboek van koningin Elisabeth j zie J. A. Fi'ller Maitlaxd and W. Uakclay sgrire, Tlie FUtwilliam rirginal book. 1889, II, bl. 190. Daarentegen draagt dezelfde melodie in Lady Neville's Yirginalboek (1591), in dat van William Fors ter (1624) en in Robinson's School of miisie (1603). den titel van „Lord Willobies wellcome home", naar een lied ter eer van 1'eregrine Bertie Lord Willoughby of Erresby (gest. 1601), die in 1587 Leicester opvolgde als bevelhebber der Engelsche troepen in de Nederlanden tijdens den strijd tegen Spanje. I)r. Bolte veronderstelt dat de Engelsche tooneelspelers, die Leicester's gunst genoten daar zij door deze in 1586 bij Koning Frederik II van Denemarken werden aanbevolen, insgelijks aan zijn opvolger zochten te behagen en op de melodie van een ter eere van dezen laatste gedicht lied het beruchte „Singspiel* (Jigg) maakten, dat naderhand, ook in den vreemde, zulken buitengewonen bijval verwierf. Melodie. De zangwijs door Chappell, The ballad literature and poptilar music of the olden time, 1855—59, I, bl. 114 (zie mede II, bl. 770), gebracht op het lied ter eer van Lord Willoughby: „The fifteenth day of July", is ontleend aan Valerius (zie hierna) met verwaarloozing van de groote sexte in de tweede, en door herhaling ook in de zesde maat, die bij Chappell kleine sexte wordt. De Duitsche lezingen der melodie dagteekenen van 1603, 1611 en 1613 en zijn te vinden bij J. Bolte, Das Liederbuch des Petrus Fabricius, Musikbeilage, bl. 8, nr. XXII, en bij Erk u Büiime, t. a. p. Een „Paduan" (Pavane) voor vijf snaarspeeltuigen, Niirnberg 1604, door Valentin Haussmann, in partituur uitgegeven door Böhme, Gesch. des Tanzes, 1886, II, nr. 169, bl. 89, is niets anders dan eene bewerking van het hier besproken lied. De aanvang luidt: c. Valerius, Nederl. yedenck-clanck, 1626, bl. 83, „stom: boet soet Robbertgen , voor: .Prijst God ons aller Heer*. In de tafel wordt „Soet Robbert" onder de Engelsche stemmen aangeduid: .Soet Kobbertgien" of .Soet Robberken" wordt aangehaald als wijs in: Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. (1602) 1607, bl. 43 en 69 voor de liederen: .Door een alleen" en „Om te versinnen"; — Wouter Verhee's Liederboek, aangelegd in 1609, Hs. der Hamburger Stadsbibliotheek, besproken door Dr. J. Holte, (Tijdschr. roor Xdl. taal■ en letterk., VIII (1888), bl. 237 vlg.), een vervolg op de bespreking van hetzelfde Hs. door Dr. Kalff in het voornoemde tijdschr., V (1885), bl. 137 vlg.: „Een nieu liedeken op den voys van soet Robbergen: Door liefden reijn verwonnen ic blyven moet". — Lb. met emblemata, Hs. nr. 19544 ter K. Brusselsche bibl., voor het lied nr. 17 (7 strophen), dat aanvangt: O Venus camenierken, vercoelende fonteyn, blust toch t'vierken, dat my aendoet dees pijn; anders moet ick verbranden, ten zij dat Godt my geeft 't hert van den Salemander, dat door die minne leeft. 73 In Isaak Vos' klucht van Robbert Leverworst (Amst. 1650, bl. 36), zie Dr. Bolte. Die Singspiele, enz., bl. 9, wordt als een naklank van het bedoelde Engelsche kluchtspel vernomen, ter plaatse waar de buurvrouw Heymerich den held van het stuk naar zijn naam vraagt en op diens antwoord: ,'k Hiet Robbert", in verwondering uitroept„Hoe na, benje een Engels-man?" De wijs „Gaillarde Hoelant" wordt aangehaald door G. Guil. Bolognino, Den gheestelycken leeuwercker, Antw. 1645, bl. 339, voor: „Catbarinam looft te gaer" ; in Den eereltjcken pluk-vogel, 8sU'n druk, Antw. z. j. (kerk. goedkeuring 1669), bl. 60. voor: „'k Quam lest by mijn Roosemond"; in Den blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 162, en in Den gheestelycken speel-waghen, Antw. 1671, bl. 159, waar het heet: „op de wijze vande gillaerde Roelandt", voor het lied: Iesus uwen naeme goet". Geen van deze liederen past op de melodie „Soet, soet Robbertgen". Eene anderi' zangwijze, met opschrift: Gaillarde Roelant, komt voor in het 17de-eeuwsche klein beiaardboek, berustend op het stedelijk archief te Gent: Te oordeelen naar de vele Fransche melodieën in dat beiaardboekje opgenomen, is deze zangwijze insgelijks van Fransche afkomst. 321. Weduw' vrouwkens al te maele. 1. Weduw' vrouwkens al te maele stelt u droefheydt aen een kant, ick sal u wat gaen verhalen gheschiet in ons Ylaenderlant, van een weduw' vrouw, eylaes, die haer man ghestorven was seven weken en dry daghen; hoort eens hoe aldaer quam vraghen een schoen-maecker naer logijs, die quani reysen van Parijs. 2. Deze vrouw uyt charitate was den armen goedertier; sy sey: „vrient, komt vander straete, sit in huys wat by het vier." Hy sprack haer met goe woorden toe: „vrouken lief, ick ben soo moey." Sy vraeghden hem met goede reden: vrint, van waer komt ghy ghetreden?* — „Van Parijs," sprack desen knecht, „ilaer het alles gaet seer slecht." 3. — „Komt ghy van 't paradijs ghetreden? Vrint ghy zijt my willecom! Mijn man is oock overleden, maer hy en komt niet eens wederom, en den pastoor maeckt my wijs dat hy is in 't paradijs. Sijt ghy nu van daer ghekomen, hebt ghy toch hem niet vernomen? Het was eene rossen man, die wel kloeffen maecken kan." 4. — „Jae, ick ken hem wel ter deghen," sprack dien fijn gheslepen knecht, „hy heeft op mijn logijs ghelegen, och, het gaet met hem soo slecht: hy is wel in het hemels perek, maer hy loopt daer sonder werek; want, dit zijn de meeste plaghen, niemant magh daer kloeffen draghen, dus soo loopt hy sonder schoen en sonder kleers om aen te doen." 5. — „Lieven Heer, mijn leden beven," sprack de vrouw gheheel belaen, ,hy kost hier soo weldigh leven, moest hy daerom van my gaen? t' Is waer, hy was gheheel nackt ghestelt, sonder kleers of sonder ghelt." — „Ey, swijght togh van hem te spreken," sprect den knecht, „mijn hert moet breken, want hy is gelijck eenen doodt door de arremoede groot." 6. — „Vrient, keert ghy haest wederomme? 'k sal terstont maecken ghereet twintigh guldens ghelt in somme, en daer by zijn beste kleet; 'k sal het steken in een sack, ghy kont draghen met ghemack." — ,'k Sal 't doen," sprack hy, „sonder faelen; maer dat moet ghy my betaelen." — Zy seyd': ,k' en weygher u gheen glielt, siet dat ghy 't maer wel bestelt." 7. Zy maeckten de accordatie, dat sy gaf een patacon. Doen sprack dese vrouw: „eylacie! dat s' noch ghelt dat mijn man won." s' Heeft het pack hem op gheleyt en hy heeft adieu gheseyt. Doen ginck sy bij haer ghebueren vertellen haer avontueren, wat sy al van haeren schadt aen haer inan ghesonden hadt. 8. — „Wel wien drommel sou dit eerde," sprack een man, „ghy zijt al quyt, t' en zy dat daer een te peerde met'er hacst seer achter ryt." Hy spronck op zijn peert aldaer, en hy reet hem achter naer; maer den knecht keeck dickmaels omme, en doen hy dat peert sach komen, stack het pack daer in een gracht, en hy wenscht' hem goeden dagh. 9. „Vrient. hebt ghy niet een vernomen met een groote sack ghelaen?" — „Jae," sprack hy, ,k' heb hem sien komen, maer hy is in 't bosch ghegaen." Hy seyd': .hout mijn peert dogh wat, 'k zal hem loopen achter 't gat." Dit was dat den knecht begeerde j hy spronck haestelijck te peerde, met het pack soo red' hy voort, dat van hem noyt is ghehoort. 10. Doen hy 't bosch wel hadt doorkeken is hy wederom ghekeert; maer den man stont sonder spreken, als hy hem vont sonder peert; dus bedocht hy 't zijnder baet eenen slinimen goeden raet; hy ginck aen de vrouw verkonden: „ach, ick heb den bod' ghevonden: ba, ghy hadt immers ghelijck, dat hy quam van 't hemelrijck. 11. „Ach, hy scheyde schier van 't leven, somtijdts viel hy op zijn knien; 'k heb hem noch mijn peert ghegeven om dat hy noch soude rien; want hy was soo swaer ghelaen dat hy niet en konden gaen." — „Och, ghebuer, ick sal 't u loonen, dat ghy 11 goet hert ginckt tlioonen; 'k wil betaelen stracks u peert, seght maer wat het u was weert?" 12. Zij betaelt hem 't peert midts desen, en sy sprack gheheel verblijt: „nu en hoef ick niet te vreesen, want hy sal in korten tijdt in het paradijs daer zijn. mijn man helpen uyt den pijn." Dus waren sy alle drye seer vrolijcke ende blije; 't vrouwken was gherust ghestelt. Elck lacht, daer men dit vertelt. 1, 2. een bijgev. — 1, 3 ontbreekt in de hierna vermelde vijfde uitgave. — 1, 5. t.: weduwe vrouw. — 2, 1. t.: De vrouw. — 2, 5. t. goede woorden. — 2, 9. sic L. en F. en Volkskunde. Jac. de Ruyter heeft hier „van Paradijs", gewis een drukfout. — 3, 10. kloeffen = klompen. — 5, 3. weldigh, voor: weeldig. — 5, 5. nackt voor naakt; zóó spreekt men nog te Veurne (West-Vlaanderen) waar Jac. de Kuyter woonachtig was, naar luid van den titel van zijn Nieuw Ib. genaemt den Maegdekranx (Duynkercke z. j., geest, goedk. 1712). — 5, 9. t.: is ontbreekt. — 5,10. t.: armoede. — 6, 1. haest bijgev. sic, L. en F. — 7, 2. palacon = een geldstuk, ongeveer vijf frank van onze munt. — 7, 9. al bijgev. — 8, 1. eerde, voor heerden of herden = harden, uitstaan. — 11, 4. rien voor rijden; West-VI. uitspraak. — 11, 10. u bijgev. Tekst. Jac. iie Riyter, Den vroolijcken speeluaghen, vijfden druk, Antw. z. j. (eerste uitg. 16.17), bl. 102, „nieuw liedeken van een goede eenvoudighe vrouwe aen haer overleden man*. Op de wijse: „Met een pluymken op zijn mutsken", tekst hierboven; — Van I'aemel, Gent, los blad, nr. 56, zelfde wijsaanduiding; — De tweede nieuwe Overtoornsche marktschipper of Durktrdammer kramer, Amst., G. van der Linden, z. j., bl. 19, zelfde wijsaanduiding. - Lootens et Feys, Chants pop. flamands, nr. 86, bl. 162; - Pol de Mont, Volkskunde, VIII (1895-96), 1,1. 92, naar een vliegend blaadje gedrukt „tot Gend, by 0. A. Kimpe, by de Capucynen". De tekst behoort tot het klein getal populaire liederen der voorgaande eeuwen, waarvan de naam des schrijvers bekend is. Nog andere liederen van Jac. de Ruyter, „Clerck van de weeserije der stede en casselrije van Veurne*, werden door de losse bladen verspreid en verwierven eene uitnemende populariteit. Melodie. L. et F., t. a. p. met |-maat. Laatstgenoemde uitgevers vergelijken deze zangwijs met de melodie van het Kerstlied „Une étoile singuliere*, op de wijs: „Valdee, ce grand capitaine', te vinden, zonder verderen tekst, in Airs des noels lorrains door R. Grosjean, Saint-Dié des-Vosges, 1862, nr. 59, bl. 34. Deze laatste melodie heeft inderdaad gemeenschap met de voorgaande: De aangehaalde wijs: „Met een pluymken', enz. wordt ook vermeld in J. de Ruyter's Nieuw lied-boeck genaemt den Maegdekrans, voormeld, voor: „Wie wilt hooren, 'k zal 't u zingen // hoe lest met behendigheyt" („Nieuw ende kluchtigh liedeken van twee gauw-dieven", enz.). 322. Komt hier al by, aenhoort dees klucht. (Pierlala) 0-r-è-# 111 Pier -la - la! Komt liier al by, aenhoort (lees klucht: het is van Pierlala, een drollig ventjen vol genueht, de vreugd van zyn papa. Wat in zyn leven is geschied, dat zult gy hooren in dit lied: 't is al van Pierlala, sa sa! Zoo zeer was Pierlala bemind van vaertje en moertje t' saem; zy zeyden: ,hoort eens, lieve kind, ons eenigen erfgenaem, gy word haest meester van ons goed; daerom ziet wel toe wat gy doet!" — ,'t Is wel," zey Pierlala, sa sa! 3. „Papatjen, maek u maer van kant, dat ik uw schyven heb; ik zal my draegen heel galant gelyk een water-snep. 'k Wil met den bek in 't nat ook zyn, altyd verheugd in bier of wyn! 't Moet op!" zey Pierlala, sa sa! 4. Maer als nu was den vader dood, och armen! Pierlala die heeft zyn vrienden al genood op 't uytvaerd van papa. Hy hielt niet veel van lekkerny, hy gafze t' eten pap en bry; ,'t is bon," zey Pierlala, sa sa! 5. De vrienden smeirden daer in huys, voorwaer zoo lange, tot liy docht: nu wil ik dit gespuys wéér voeren naer hun kot, eer ik raeke al myn schyven kwyt, want 't is, ma foi, al meer dan tyd; „adieu!" zey Pierlala, sa sa! 6. Als Pierlala nu was alleen, wilde hy uyt vreyen gaen: hy docht: ik zal zoo wel getween als maer alleen bestaen; en ziende een meysjen na den zwier, vroeg: „wilde trouwen, gy lodderlyk dier? Zeg jae!" zey Pierlala, sa sa! 7. „Ik hebbe geld en goed genoeg voor u," zey Pierlala ; waer op dat aerdig meysjen loeg en zeyde aenstonds: „jae, maer 'k wil dat gy my preuve doet en blyk van uw opregt gemoed." „Sa, komt!" zey Pierlala, sa sa! 8. Dus Pierlala bood geld courant en trouwde met de bruyd; hy hield ook bruyloft heel plaisant; maer 't was haest blydschap uyt, als hy alomme wierd gevraegd en van haer crediteurs geplaegt, „Dat 's kael!" zey Pierlala, sa sa! 9. Daer van wierd Pierlala zoo dul, dat hy raekte op den loop, en met zyn makkers in den krul liep zuypen stoop by stoop. Als hy dan t' huys kwam vol en zat, hy gaf zyn wyf een schop in 't gat. „Hou daer!" zey Pierlala, sa sa! 10. Omdat dit hem stak in den kop, heeft hy veel geld vertiert; maer als zyn schyven waeren op, sprak hy: „ik ben geleerd hoe dat van trouwen komt profyt; ziet daer, ik ben myn schyven kwyt. 't Is op!" zey Pierlala, sa sa! 11. Als hy had al zyn geld verbruyd, dan wist hy geenen raed; als hy om troost ging, elk was uyt: dan stak hy zich soldaet. Maer, als hy exerceerde dan, en aenleyd op een halven man: „poef, paf!" zey Pierlala, sa sa! 12. Als Pierlala stond op schildwagt met zyn gelaeden roer, hy zag in 't duyster van den nagt den duyvel of zyn moer; hy riep al beven: „(jui va la?" maer 't spook en vraegde daer niet na. „0 dood!" zey Pierlala, sa sa! 13. Hij klom van angst op eenen boom, en hy viel op den grond; ja, zoo vol schrik en grooten schroom, liep hy van daer terstond; zag een weirdinneken in haer deur met eenen witten voorschoot veur: „hier in!" zey Pierlala, sa sa! 14. „Sa tapt al gauw een kanne bier of wel een pinte wyn! want ik ben door oen leelyk dier geraekt in angst en pyn." 't Weirdinneken zette hem by liet vier en kookte een zuypken met plaisier. „Sa bon!" zey Pierlala, sa sa! 15. Want Pierlala die deelde geld, zyn moeye die was dood; hy docht: ik ben nu weer hersteld en raeken uyt den noot, waer ik van de soldaetery! maer hoe zal ik nu raeken vry? „'k Weet raed," zey Pierlala, sa sa! 16. Als hy dat zuypken g'eten had, sprak hy: ,'k ben nog meer krank! 't Is aen myn hart, 'k en weet niet wat, 'k en leef geen ure lang!" Hy maekte dan zyn testament aen al de vrienden die hy kent. „Ik sterf," zey Pierlala, sa sa! 17. Alsdan wierd Pierlala gekist met bey zijn billekens bloot; want niemand anders docht of wist of Pierlala was dood. Hy werd begraven met de trom, de klokken luyden al bim bom bom. ,'t Gaet fraey," zey Pierlala, sa sa! 18. Als men dan nacr de kerke kwam, elk zey: ,'t is Pierlala!' Men hem al van de baere nam en leyden by zyn papa. De vrienden zeyden al: .kom, kom! de dooden en komen niet wederom!" — „Ik wel!" zey Pierlala, sa sa! 19. Als hy nu was in 't graf, den tyd van ontrent een halve uer, de vrienden gingen meer verblyd als droef te saemen deur; hy schupte 't deksel van de kist en kroop er uyt dat 't niemand wist: „Ik leef!" zey Pierlala, sa sa! 20. En Pierlala ging regt naer huys en vond zyn naeste bloed en vrienden, met een groot gedruys daer twisten om zijn goed. Hy greep den bessetn met'er haest; al die hem zag, stond zeer verbaest! „Hier uyt!" zey Pierlala, sa sa! 21. Als Pierlala nu was hersteld, verzoende hy met zyn vrouw; hy kwiste voorts niet meer zyn geld, maer leefde in liefde en trouw; en als'er van zyn volk noch kwam hem vragen: „zyde op ons nog gram?" — ,Dat 's uyt!" zey Pierlala, sa sa! 22. Maer als de vrienden hem consuys flatteren kwamen, dan zey Pierlala: „ik ben hier t' huys voorwaer als eerlyk man; als ik zocht troost in mynen nood, niemand gaf my een bete brood. Foert, foert!" zey Pierlala, sa sa! 23. En was er iemand stout genoeg van nog te komen na, om hem te vraegen, laet of vroeg: „jaegd weg!" zey Pierlala. Dus leefde hy voords in peys en vré tot een exempel van de sté. ,'t Was best!" zey Pierlala, sa sa! 24. Dus vrienden, die dees raere klucht hebt g'hoort van Pierlala, volgt hem in 't goed doen met genucht, maer niet in 't kwisten na; wilt gy in vrede leven hier, met Pierlala verlaet den zwier. Scheyd uit! met Pierlala, sa sa! 1, 3. Willems, sic; t.: drollig deuntjen. — 1, 2 en verder, t.: Pier la la. — 1, 7. t.: Pier la la ha ha. — 2, 2. t.: vaertjen en moertjen. — 2, 3. t.: hem neyden. — 2, 6. t.: wat dat. — 3, 2. t.: uue. — 5, 3. nu, bijgev. — 6, 6. t.: gij lodeh/k. — 12, 5. t.: boven; 1.: beven, voor bevend. — 14, 6. t.: kokte een zuypken; zuypken = Fr. chaudeau; Ndl. kandeel, warme drank met eieren en suiker. — 15, 4, raeken, Westvl. 1P persoon — ik raak. — 16, 1. g'eten voor: gedronken. — 17, 5. t.: den trom. — 18, 1. Willems sic: tekst: kiste. — 18, 3. al, bijgev. — 20, 1. Willems, sic; t.: Voords ging Pierlala regt, enz. — 20, 2—3. noeste bloed en vrienden — nauwe en verre verwanten. — 21, 3. Willems, sic; t.: en hg kwiste niet, enz. 22, 3. t.: 'k ben. — 23, 3. t.: hem vragen vroeg en laet. Tekst. Los blad, Van Paemel, nr. 51, «Kluchtig lierteken op het wonderbaer leven en dood van den beroemden Pier la la. Stemme: Als Pier la la in 't kistjen lag met zijn twee billekens bloot", wijsaanduiding ontleend aan eene variante van str. 17 hierboven, de eenige thans nog algemeen in Vlaanderen bekende: Als Pierlala in 't kistje lag, al met zijn billekens bloot, niemand die wist of beter dacht of Pierlala was doot, de klokken die luidden al bim bom bom, de dooden en komen niet wederom! „Ik wel," zei Pierlala, sa, sa! „Ik wel," zei Pierlala. Sedert, tb. uitg. door het Willems-Fonds, Gent, 1892, II, nr. 81, bl. 165; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 129, bl. 300, tekst van Van Paemel, met eenige veranderingen en inlassching van enkele Fransche woorden meer bij het refrein, en met weglating van str. 4, 5, 8, 9, 22, 23 en 24; — Snellaert, Oude en nieuue liedjes, Gent, 1852, nr. 57, bl. 32, en 1864, nr. 75, bl. 83, tekst naar Willems, met weglating van str. 5 (str. 7 van Van Paemel); - Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., 1856, nr. 161, bl. 281, naar Willems; — Lootens et Feys, Chants pop. flamumls, 1879, nr. 87, bl. 166, tekst naar V. I'., met nieuwere spelling en enkele varianten; — Erk u. Bühme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1756, naar Willems. Salomon van Rustiso, Vol-geestige werken, Amst. 1693, bl. 344, geeft een „Lietje van S' Jutmuts, bequaem om in verscheiden voorvallen gezongen te worden", met aanvang: „Wy zyn er wel beestigh mee gebruyt", en aanduiding: „opdevois: Pier la la lagh in de kist". ,S' Jutmuts* zal wel hetzelfde zijn als „S' Juttemis". ,'t Gebeurde t", zegt J. teb Gouw, De volksvermaken, bl. 190: „dat op Vastelavonrt „het ijs nog in 't water lag", dan had men 't Karneval op 't ijs, waardoor de vreugil verdubbeld werd. En vermoedelijk is de oude spreekwijs: „Te St. Juttemis als de kalven op 't ijs dansen", daarvan afkomstig. Daar een „jut" een dwaas beteekent, i» St. Juttemis een narrefeest, en past volkomen op den Vastelavond." Volgens Pr. van Dcyse, Spreuken aan geestelijke zaken ontleend, in Belgisch Museum, V (1841), bl. 219, wijst de bedoelde spreekwijs op een tijd „die nooit komt*. Aan zijnen kant leert Prof. J. Vercoullie, Ltgm. Wdb., 2a' uitg., dat S' Jutmis zooveel beteekent als: „op den dag van de mis van S( Jut", d. i. van S* Johanna. Jut is het triesche diminutief van Johanna, en de hier bedeelde Johanna is de pausin Johanna. In de eerste uitgave der Volgeestige werken, 1665 — Van Rusting's rijmelarij beleefde in 1712 eet» vierden druk — treft men ,'t Lietje van S' Jutmuts" niet aan. Het lied „van Pierlala" was dan toch reeds voor het einde der XVIIdo eeuw bekend en kan, zooals door Willems, t. a. p., wordt gezegd, opgekomen zijn sedert de invallen van de Franschen onder Lodewijk XIV (van Maart tot September 1678). W. voegt er bij: „De tekst neemt by elke nieuwe gewigtige gebeurtenis een nieuwe vorm aen, doch telkens staet Pierlala uit zyn graf op en spreekt zyn vonnis uit over de plaets hebbende omstandigheden. Hy vertoont zich dan als een Waelsche Epimenides, die den Vlaming komt bezoeken om hem tegen dreigend gevaer te waerschuwen. Zyn refrein beBtaet veelal uit een paer fransche woorden." Een feuilleton (van P. Müllendorff) uit de Külnische Zeitung van 26 Juli 1895, legt Pierlala uit als een Vlaming die, ofschoon met de Fransche taal weinig bekend, steeds Fransche uitdrukkingen in den mond had, als ma foi; c'est bon; M, la; ra, fa of r'est ra, van waar zijn naam. Cf. Van Paemel's Pier la la. Parodieën van ons lied vindt men o. a. in Het Brabandsch nachtegaeltjen, Antw., Thys, z. j., bl. 47: „Liedeken van Peer la la // op eene vermaekelyke wyze" ; aanvang: „Peerlala reyst de wereld rond"; — bij de Coussemaker, Chants pop. den flam. de France, 1856, nr. 93, bl. 303: „Als Pierlala nu ruym twee jaer" ; lied op de Fransche omwenteling van 1789. en ten tijde van De C. nog bekend; — bij Pol de Most, Volkskunde, Gent, III (1890), bl. 219: „Hoort, Pierlala is weergekeerd", onder den titel: Pierlala uit Holland wedergekeerd, eene platte, grove parodie, uit de jaren 1830—1831. „Pierlala" wordt aangehaald als stem in: De zingende koddenaar, Amst. 1771 (Ikte druk), bl. 87, voor: „Komt vrienden luistert na de klugt*; — Het zingende nachtegaaltje, Amst., F. G. L. Holst, z. j., bl. 51, voor: „Gij vergt mij, dat ik zingen zal*; — De jonge pellekaen, Amst. B. Koene, z. j., bl. 3, lied „op het vinkje van Pierlala, op een fraaie voys", met aanvang: „Als Pierlala met min doorwond"; verder, bl. 22 en 40, „stem van Pierlala", de liederen: „Ik heb laatsmaal eens overdacht" en „Goede avond! lieve bolle meid"; — Liedekens op den bly-geestigen xang-meester, Hrussel, 1 (1800—01), bl. 5, 16, 63; —Snoecks liedjesboek, verzameling van liederen verschenen van 1830 tot c. 1880, Gent, bl. 16, 32, 46, 67; — Volksliedjes, getrokken uit het weekblad Het Gentsch vosken, 1848, bl. 1; — De dulle Griete, Vlaemsclie liedekens op den tijd, dooi• een waren volksvriend (P. LebrocqüY), z. j. (1848), bl. 20 „Pier, onze oude goede vriend", hetzelfde lied als het hierboven vermelde uit Snoeck's lb., bl. 16; — Uit vader Bergmunn's gedenkschriften, Gent, 1895, bl. 208, De Belgische Pierlala, 1830; — Gentsch museum, Gent, I (1895), bl. 146: De zeven-jaerige ronde tan Pier-la-la binnen de stad Gent (1821): „Met de feeste der maend august. — In verschillende Gentsche nieuwsbladen bij gelegenheid van verkiezingen rondgestrooid, zooals in De vrije kiezer van 28 October 1894, ltoelandt van 7 Novemlier 1895 en Stadsuelzijn van 16 November van hetzelfde jaar. vindt men nog politieke liederen op de wijs van „Pierlala". In het Gentsch dagblad La Flandre libérale van 29 Juni 1903, komt onder den titel Notes et souvenirs een belangwekkend artikel voor van Prosper Claeys, over de te Gent verschenen „Pierlala"-liederen. Onder deze worden vermeld: een lied op het vertrek der Franschen, die eene eerste maal Gent hadden bezet (12 November 28 Maart 1793), en verschillende liederen dagteekenend van de Fransche oveiheersching. De schrijver vond geen enkel „Pierlala -lied van den tijd van het Hollandsche bewind; wat hem doet gelooven dat „Pierlala . zooals de meeste zijner Gentsche medeburgers, over Koning Willem's bestuur tevreden was en hetonnoodig vond ook een oogenblik uit zijn graf op te staan. Het hierboven aangehaalde liedje van 1821 verzet zich tegen die zienswijs niet, wel integendeel. Andere „Pierlala -liederen door Pr. Claeys aangehaald slaan uitsluitend op politieke gebeurtenissen van 1848, 1856, 1857, 1875, 1877, 1879, 1882. De schrijver besluit met van „Pierlala" te zeggen: „C'est un gantois de vieille race, franc du collier, van den ouden stempel en recht voor de vuist, ne ménageant pas ses expressions et disant franchement son opinion sur les choses et les hommes de son temps." Ons lied waaide, doch ingekort, naar Duitschland over. Eene vijfstrophige lezing uit Oldenburg: „Pierlala war ein einzger Sohn*. komt voor, met eene andere dan do voorgaande melodieën, bij L. Erk, Deutsche Vólksldr., II, dl. attev. 4 .» (l84o), nr. 14, en bij denzelfden Volksldr. fiir Miinnerstimmen, II, nr. 77, vierstemmig. — In de Duitsche studentenliederboeken werd onze held tot een „Bierlala ; zie het Commersburlt van Max Friedlaender, Leipz. 1892, nr. 32, bl. 34: „üer Bierlala war der einz'ge Sohn". Met de Duitsche melodie en het opschrift: „Vlamisches Volkslied", vindt men eene tienstrophige, aan Willems, en aan Hoftmann ontleende lezing, in A iederdeultches Lb., Hamb. u. Leipz., 1884, nr. 54, bl. 64. Melodie. A. Mondelinge overlevering (zie hierboven); — B. Willems, t. a. p.; — Ssellaert, t. a. p., uitg. 1852: Wat in zijn Zelfde melodie bij Snellaert, uitg. 1864, t. a. p. — Het Duinkerksche lied: „Ali, aio, pour Mashero" (De C., bl. 271) heeft gelijken aanvang. E. Lootens et Fevs, bl. 167, „autre air": P. J. Bolte, Jalirbucli des Vereins für riiederdeutsche Sprachforschung, XVIII (1892), overdruk, bl. 17, en nr. 5 der muziekbijlagen, geeft naar nr. 32 van het 18d6-eeuwsche Hs. 34, der Amsterdamsche Manisch. tot bevordering der toonkunst, eene op de eerste strophe van Willems' tekst gebrachte zangwijs, zangwijs die overigens ook te vinden is in het gedurende de XVIIIde eeuw aangelegde Hs. 45, bl. 63b, der zelfde maatschappij. Deze zangwijs is eene variante van E: Ook onder de Nederl. baker- en kinderrijmen van Dr. J. van Vloten en M. A. Bkandts Bcys, 4dl' uitg. 1894, bl. 38, vindt men een liedje aanvangend met eene variante van str. 17 van den Van Paemelschen tekst. Het slot der melodie herinnert aan het refrein: ,Den boer zal 'tal betaelen" (zie onze verhandeling: Hel eenstemmig , . . lied, Gent 1896, bl. 338 en 373): 323. Savonds in een klaen maene schijn. A. 1. Savonds in een klaer maene schijn, steekt mijn de meyd in 't venster mijn; maene schijn, venster mijn, wagenaer is; dat is de vogel, dat is de vogel die bedriegelijk is, dat is de vogel en dat is de vis die bedriegelijk is. 2. Dat is de Turk en dat is de snavel, en dat is onse kruyers wagen; de Turk en de snavel, en dat is onse kruyers wagen, de maene schijn, de venster mijn, wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 3. En dat is de kok en dat is de keuke, hie leyd de knegt met de meyd aan 't beuke; de kok in de keuke met de meyd aan 't beuke, en de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schijn, en de venster mijn, wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 4. Dat is de worst en dat is de rooster, en dat is onse meyd haar trooster; de worst en de rooster en de meyd haer trooster, de kok in de keuke en de meyd aan 't beuke, de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schijn, de venster mijn, en wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 4. Uat is kort en dat is lank, en dat is onse snyders bank; kort en lank, onse snyders bank, de worst en de rooster, en de meyd haer trooster, de kok in de keuke en de meyd aan 't beuke, de Turk en de snavel en de kruyers wagen, en de maene schyn, en de venster mijn, wagenaer is; en dat is de vogel, dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 5. Uat is het glas en dat is de kan, en dat is onse verdronken man, glas en kan, en verdronken man, kort en lank, en de snyders bank, de worst en de rooster, en de meyd haer trooster, de kok in de keuke en de meyd aan 't beuke, de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schijn, en de venster mijn, en wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 6. Dat is de schipper en dat is de stok, en dat is onse gesegende brok; schipper en de stok, gesegende brok, het glas en de kan. verdronken man, kort en 't lank, en de snyders bank, en de worst en de rooster, en de meyd haer trooster, en de kok in de keuke, en de meyd aan 't beuke, en de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schijn, en de venster mijn, en wagenaer is; en dat is de vogel, en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 7. Dat is onse biere waare schous, bier waere schous ont schilt hangt er aus, dat is de schipper en dat is de stok, en dat is onse geseegende brok, dat is het glas en dat is de kan, en dat is onse verdronken man, 74 dat is kort en dat is 't lank, en dat is onse snyders bank, dat is de worst en dat is de rooster, en dat is onse meyd haer trooster, de kok in de keuke, en de meyd aan 't beuke, de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de inaene schijn. de venster mijn, en wagenaer is; dat is de vogel, dat is de vis, dat is de vogel die bedriegelijk is. 1, 3 en vlg. str., Wagenaer = voerman, een woord dat Van I>ale verouderd noemt. In Uredero's Klucht van de koe, leest men: „lek slacht de oude wagenaer». hoor garen 't clappen van de swiep". Naar een welwillende mededeeling van den lieer J. H. Scheltema, wordt het woord Wagenaar te Scheveningen nog wel gebruikt in de beteekenis van: voerman, wagenmenner, koetsier. — 7, 1. tcaare schous is het Duitsch irahres hans. 's Avonds, in 't klaar maneschiin. B. EERSTE MELODIE. 1. 's Avonds, in 't klaar raaneschiin, wil de knecht in de venster ziin. De mane die sehiint te vensteren in. Wagen dat is! Hier is de vogel en daar is de viscli, die bedriegelik is, in de mane. 2. Dit is kort en dat is lank, en daar is de sniders-bank. Het kort ende lank en de sniders-bank. De mane die sehiint, enz. 3. Hier is Je pruum en den abriko, en daar staat matante Bello. De pruum, abriko, en matante Bello; het kort ende lank, en de sniders-bank. De mane die schiint, enz. 4. Hier is de worst en daar is de rooster, en daar is de maagdentrooster. De worst en de rooster, en de maagdentrooster; de pruum, abriko, enz. 5. Hier is de pot, en daar is de pan, en daar is dien zotten Jan. De pot en de pan, en de zotte Jan; de worst en de rooster, enz. 6. Hier is de kat, en daar is de muus, en daar is het wafelhuus. De kat en de muus, en het wafelhuus, de pot en de pan, enz. 7. Hier is de pater, en daar is de broèr, en Kautje die vaagt den vloer. De pater en broer, en Kautje en de vloer; de kat en de muus, enz. 8. Hier is den uul, en daar is de vink, en daar is dat mager dingk. Den uul en de vink. en dat mager dingk; de pater en de broèr, enz. 9. Hier is het rok, en daar is het wiel, en daar is lange Machiel. Het rok en het wiel, en lange Machiel; den uul, enz. 10. Hier is de wafel, en daar is de koek, en daar is de pastors broek. De wafel, de koek, en de pastors broek; het rok, enz. 11. Hier ziin de koetjes in de wee, en de schipkens in de zee. De koetjes in wee, de schipkens in zee; de wafel, enz. 12. Hier is de bru gom en daar is de bruud, en daarmee is 't liedjen ook uut. De bru'gom, de bruud, en 't liedjen is uut; de koetjes in wee, de schipkens in zee; de wafel, de koek, en de pastors broek; het rok en het wiel, en lange Machiel; den uul en de vink, en dat mager dingk; de pater en de broer, en Kaêtje en de vloer; de kat en de muus, en het wafelhuus; de pot en de pan. en de zotte Jan; de worst en de rooster, en de maagdentrooster; de pruum. abriko, en matante liello; het kort ende lank, en de sniders-bank; de mane die schiint te vensteren in. Wagen dat is! Hier is de vogel en daar is de visch, die bedriegelijk is, in de mane. Kort en lang. C. 1. Kort en lang en de snydersbank, en den wagen die ryd. Hier is de vogel, de vogel, de vogel, en daer is het visch die bedriegelyk is. 2. Hier is de veël en daer is de savel, en daer is den verschen kavel. Kort en lang, enz. 3. Hier is de zon, en daer is de maen, en daer is den schoonen haen. Kort en lang, enz. 4. Hier is de schup, en daer ia de rooster, en daer is de maegdentrooster. Kort en lang, enz. 5. Hier is de pot, en daer is de kan, en daer is de dronken man. Kort en lang, enz. 6. Hier is de man, en daer de vrouw, en daer is de luyzekrauw. Kort en lang, enz. 7. Hier is het schip, en daer is de mast, en daer is den schippersgast. Kort en lang, enz. 8. Hier is den aep, en daer is de zot, en daer is de schytpot. Kort en lang, enz. 9. Hier is de meyd, en daer is de stier, en daer is een tonne bier. Kort en lang, enz. 10. Hier is de tafel, en daer is den wyn, en daer is het vette zwyn. Kort en lang, enz. 11. Hier is de kerne, en daer is de pap, en daer is de boer die gaept. Kort en lang, enz. Wage dat is! Hier is de vogel en daer is het visch, die bedriegelyk is — in de mane, in de mane. Jan de mulder. D. 4 pis, en daer is den vo • gel die be - drie - ge - lyk is. 1. Jan de mulder, met zynen leeren kulder en zyn leeren broekjen aen, zoude zoo geiren zonder lanteren zoude zoo geiren te vryen gaen. Hier is het vleesch en daer is het visch, en daer is het Mannekenpis. Vleesch ende visch, Mannekenpis, en daer is den vogel die bedriegelyk is. Jan de mulder, enz. 2. Daer is de zon en daer is de maen, en daer is den kraeyenden liaen. Zon ende maen, kraeyenden haen, en daer is den vogel die bedriegelyk is. Jan de mulder, enz. 3. Daer is het glas en daer is de kan, en daer is den dronken Jan. Glas ende kan, enz. Jan de mulder, enz. 4. Daer is den hond en daer is de kat, en daer is d' Oostindische rat. Hond ende kat, enz. Jan de mulder, enz. Tekst. A. Het speel-schuytje met vrolijke naay-meysjes. „Zingende en queelende de aldernieuwste gezangen, alle op zoete en aengenaeme voysen. Den derden druk. In 's Grav., by Corn. van Zanten, Stads-drukker, woonende op 't Spuy 1751", lil. 9: „Een seer vermakelyke klugt, die daer is voogevallen (sic) tussen een Switzer en den Vogel, binnen Amsterdam. \ oys als 't begint"; hierboven weergegeven; — Het speel-schuytje met vrolijke naay-meisjes. „Waer in te vinden zyn de aldernieuwste liederen / die hedendaegs gezongen worden. De acliste druk (sic), 't Amst. By S. en W. Koene", z. j., bl. 10: „Een zeer vermakelyke klugt, die er [is] voorgevallen", enz., zooals hierboven. — Beide drukken in k. 8V", voorhanden in de Universiteits-Bibl. te Leiden. Deze, de tot hiertoe oudst bekende lezing, wordt aangehaald door .T. H. Scheltema. Nederl. Idr. uit vroet/eren tijd, 1885, bl. VII. Tekst en melodie. Bl. Sxellaert, Oude en nieuwe liedjes, 2e uitg. 1804. nr. 120, bl. 128; — J. H. Scheltema, t. a. p„ nr. 118, bl. 267. „Het lied", zegt de verzamelaar, „behoort tot die liederen, welke ik reeds aan moeders schoot hoorde zingen. De woorden (in de lezing volgens Sch.) zijn aangevuld naar den tekst door Snellaert medegedeeld . . . Bij dit lied behoort een zeil, waarop de voorwerpen staan afgebeeld, welke onder het zingen met een stokje worden aangewezen." — Ook in het Maamsche land wordt het lied nog voorgedragen, met een zeil of doek, in den aard van de „schilderijen" onzer liedjeszangers. — B*. Medegedeeld door Prof. J. Vercoullie te Gent. — C. De Coussemaker, Chants pup. des Flamand.i de trance, nr. 87, bl. 290, „De vogel". — Bij deze teksten sluit zich de lezing aan uit Elewijt (Brabant), met andere melodie, te vinden bij J. Bols, Ilonderd oude 17. Idr., nr. 67, bl. 163, „De 1'oetsemscheer", waar varianten uit St. Genesius-Kode, Mechelen en Brasschaat worden aangeduid; — D. De Coussemaker, t. a. p., nr. 86, bl. 288, „Jan de mulder", uit Belle. 324. Jan, mynen man, zou' ruiter worden, 1. Jan, mynen man, zou' ruiter worden, kosti g'raken aen e peird; 'k pakke den brandei uit den eird, daer éé Jan. mynen man, e peird. Hupsa, jonker Jan, die wel ruiter worden kan. 2. Jan, mynen man. zou' ruiter worden, kosti g'raken aen 'en za'el; 'k breek een ei, 'k geef hem de schael, daer éé Jan, mynen man, 'en za'el. Hupsa, enz. 3. Jan, mynen man, zou' ruiter worden, kosti g'raken aen 'nen toom; 'k neme myn hembde, 'k scheur den zoom, daer éé Jan, mynen man, 'nen toom. Hupsa. enz. 4. Jan. mynen man, zou' ruiter worden, kosti g'raken aen een spoor; 'k breke 'nen pot en geef hem d'oor, daer éé Jan, mynen man, 'en spoor. Hupsa, enz. EERSTE MELODIE. 11=3^=5= ggsgann Tekst. Moxe, Anzeiger, 1838, bl. 385, medegedeeld door C. Serrure, hierboven weergegeven j de schrijfwijze geeft min of meer den Gentschen tongval weer. Varianten: Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1852, nr. 69, bl. 41; 2de uitg. 1864, nr. 91, bl. 99, met de melding: „Gent*; — Hoffmann v. F., Niederlündische Volk-tldr., nr. 162, bl. 285; — De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de Franee, nr. 139, bl. 397; — Lootess et Feys, Chants pop. flamands, nr. 105, bl. 199; — 't Daghei, Hasselt, 1888, bl. 188, opgeteekend te Beverloo; de melodie heeft geen andere maataanduiding dan het woord „rap', d. i. vlug; - Xederlandsch Ib. uitg. door het Willems-Fonds, II (1892), nr. 85, bl. 180; — Xederlandsch volkslb., door ü. pe Lange, J. C. M. van Riemsdijck en l)r. G. Kalff, 1896, nr. .122, bl. 163, opgenomen onder de kinderliedjes. — Dr. J. van Vloten, Nederlandsche baker■ en kinderrijmen, 4de uitg. 1894, bl. 44, met eene melodie van L. F. Brandts Büys ; — F. E. Delafaille, Gesch. van Meclielen, Mech. z. j. [1903], II, bl. 69. Duitsche varianten worden vermeld door Hoffmann v. F., Schlesische Volkslieder, nr. 261, bl. 302, waar tekst en melodie van eene tienstrophige variante met aanvang: „Unser liruder Malcher der wult a Keiter warn", te vinden zijn. De melodie heeft met bovenstaande niets gemeen. — Voor verdere Nederduitsche varianten, zie Firmenich, Germaniens Völkerstimmen, I, 124, 125; II, 284; III, 58, 113, waai men ook, bl. 658, eene lezing in Brabantschen tongval aantreft. — B. J. Docen, Miseellaneen, II, 257, vermeld door Mone, Uebersicht, bl. 204, S 291, geeft zeven vierregelige strophen van een lied van c. 1580, die alle, zooals ze hier volgen, met ,Jan mine man" aanvangen: 1. Jan mine man is een goet bloet, al heb ik wat bedreven, hy hebbet mi vergeven al op den standen voet. 2. Jan mine man die is seer fin. al gaen ik groet van kinde, tsi van wi dat ich vinde hi wilt den vader sin. 3. Jan mine man als is hy gram, nochtans so moet ik wesen die eerbarste gepresen die noch int Landt en kam. 4. Jan mine man hoert wat hy doet, al doet men dickmal blieken dat kint hen nit geliken, noch nimnit hiet al vergoet. 5. Jan mine man het sik verkeert, dat heb ick konnen macken, verstaet seer wel die saken, duer mie weert hy geert. 6. Jan mine man siet welgemoet, die roes van allen vrouwen, duer voer moet men mi howen 7. Jan mine man wet nergent van, al siet hyt mit syn ogen, noch hout hyt vor gelogen 'tis recht, dat hy heet Jan. Melodie. I. De Coussemaker, t. a. p., — II. Snellaert, t. a. p., ook te vinden in Nederl. Ib. van het Willems-Konds, t. a. p. Deze melodie is ontleend aan een liedje uit de opera in een bedrijf: deux petits saioyards (Paris 1789), woorden van Marsollier, muziek van Dalayrac, bl. 91 der partituur: In de eerste helft der vorige eeuw zong men op diezelfde melodie eene Histoire de CendriUon „racontée par le caporal Gobin a son retour d' Afrique, sur 1' air: Ramonez-ci, ramonez-lii", woorden van Ch. de Lange, begeleiding van Ch. Plantade; Parijs, J. Meissonnier et fils. Deze zangwijs treft men ook aan, ofschoon ingekort, in La clef du caveau (1811), onder nr. 612. Het refrein: „Ramonezmoy ma cheminée", was overigens reeds in de XVIde eeuw bekend. Men vindt het voor eene zeer vrije strophe, waarschijnlijk de eerste, van een liedje: „Une dame la matinee", in La fleur de la poésie francot/se, Parijs, 1543; zie Weckerlin, L'ancienne chanson populaire en France, Paris, 1887, bl. 428. Rob. Eitner bracht in partituur de bewerking van dit lied, te vinden onder de van 1538 tot 1.>49 te Parijs, bij P. Attaingnant, verschenen vierstemmige chansons. De partituuruitgave met eene bijgevoegde vertaling van de oude Fransche teksten in moderne Fransche taal. door Dr. J. Bolte, komt voor onder de verzameling: 60 Chansons zu vier Stimmen, enz. „Publication alterer praktischer und theoretiker Musikwerke herausgegeben von der Gesellschaft filr Musikforschung, Jahrg. XXVII (1897), Band XXIII", bl. 55. Hetzelfde refrein vindt men o. a. terug voor een lied: ,On dit que j ai pour devise („L'air du ramoneur, etc.") in La clef des chansonniers van Ballard, Parijs 1717, II, bl. 232 (de daar voorkomende melodie ging, doch niet ongedeerd, over in: Les parotlies du nouveau théatre Halten, Paris, 1738, II, nr. 73, bl. <2 der muziekbijlagenl, en voor een ander lied: „\ous allons femmes et tilles // vous revendre des coquilles , op de nederlaag in 1690, bij Stafarda, door den maarschalk Nic. de Catinat, toegebracht aan den Hertog van Savoye, in Le nouveau siècle de Louis XIV, Paris 1857, bl. 137. Eene variante dezer melodie diende insgelijks voor een rondedansliedje: .Pietje \ erbond zat op den toren// Lulleman speelde op zijn trompet", te vinden bij A. de Cock en Is. Teirlinck, Kinderspel en Kinderlust, II (1903), bl. 94. Eene variante van den tekst van dit liedje ving aan, naar eigen herinnering: „Lamme Paret zat op den toren // en hij speeldege op zijn trompet // ret, tet, tet"; zij werd voorgedragen op de wijs van een jachtlied, het welbekende „Hallali". — In Den sinyende suaan (Antw. 1655), Leyden 1728, bl. 353, vindt men de wijsaanduiding: „(irobbendoncq sat op den toren", die wel eenige gemeenschap met het voornoemde rondedansliedje zou kunnen hebben. De melodie, hier naar de metriek van den tekst genoteerd, dient voor een geestelijk lied en is weer anders: fi h . III. Lootens et Feys, t. a. p.; — IV. 'I Dayliet, t. a. p. ; — V. Sederlandsrh l olkslb., t. a. p. 325. Daer was eenen man, eenen fraeyen man. Daer was eenen man, eenen fraeyen man, eenen man van complaisantie, en hy wiegt het kind, en hy roert den pap, en hy laet zyn vrouwtje dansen. B. Een schoone man, en een zoete man, en een man van complaisance. Hij roert zijn pap, en hij wiegt zijn kind, en hij laat zijn vrouwtje dansen. En hij gaat naar de markt en hij koopt drie blauwe schorten, eene voor mij, eene voor u, en eene voor Bonaparte. Bonaparte met al zijn knechten, hij wilde tegen de reuze gaan vechten, maar de reuze was al te kloek, en Bonaparte scheurde zijn broek. O. Hop Mariannetje, drinkt e' kannetje, Iaet je vrouwtje dansen. En ik ben e' man en e' goeje man en e' man van complaisance. D. 1. Hop, Marjannetje, koffiekannetje hop, Marjannetje Jansen, hij wiegt het kind en hij roert de pap, en Iaat zijn hondje dansen. 2. Hop, Marjannetje, tap me een kannetje, tap me een hallef pintje; een goede man en een brave vrouw, en ook een heel lief kindje. 1, 1. Ook wel: „nog een kannetje', en mostertkannetje*. — 1, 4. Ook wel „Hij veegt den vloer en hij roert de pap // en laat de vrouw maar dansen'. E. 1. Hop, Marjannetje, stroop in 't kannetje, laat de popjes dansen; eertijts was de Prins in 't land en nu die kale Franschen. '2. Hop, Marjannetje, stroop in 't kannetje hop Marjannetje Jansen. Hij wiegt het kind, hij roert de pap en laat zijn hondje dansen. P. Hop Marjannetje, nog een kannetje, nog een hallef pintje; 't is niet voor mijn, maar voor Katrijn, en voor haar beste vrindje. G. Hopsa, Jannetje! stroop in 't kannetje, moeder, mag ik eens likken? Een goeie man en een brave man, en een man van complaisance: hij roert de pap en hij voèrt het kind, en laat zijn vrouwtje dansen. Tekst. A. De Coussemaker, Chants pop. des flamands de France, nr. 78, bl. 276; — B. Lootens et Feys, Chants pop. flam., nr. 131, bl. 223, „air: Marie trempe ton pain". De eerste vier regelen behooren alleen tot den oorspronkelijken tekst; wat volgt is een later bijvoegsel, waarin „de reuze* voor „den Rus" wordt gebruikt; — C. Variante uit Veurne (West-Vlaanderen); mondelinge overlevering; - D-G. Dr. van Vloten en M. A. Brandts Buys, Xederlandsche baker■ en kinderrijmen, 4d0 druk, 1894, nrs. 41—44, bl. 107. Dr. Kalff, Het lied in de M. K., bl. 424, vergelijkt dit lied met nr. 208, Antir. Ib., aangehaald bl. 953 hiervoren, waar een ongelukkig echtgenoot klaagt: Ic wassehe, ic backe, ic vage den vloer, enz. Het kinderprentje van Jan de Wasscher, dat men onder de vroegere Zantjes- Wale aantreft, geeft denzelfden huwelijkstoestand terug. Jan de Wasscher, zoo noemt men in Vlaanderen een man die „onder den rok staat", wiens teedere wederhelft „de broek draagt". — Zantje of Santje-Wale = image franraixe (d'Épinal), Fransch prentje. Zantje is letterlijk een prentje, waarop een Sant, een heilige afgebeeld is, vandaar prentje in 't algemeen. Een aanverwante tekst: „Hopp Marjanken, hopp Marjanken" — „Tanzreim, sonst zum „Zweitritt" gesungen, jetzt noch Liedchen fiir kleine Kinder — aus dem Elsass und vom Rhein, seit dem Anfang des 19. Jahrh. in ganz Deutschland gekannt", is te vinden bij Böhme, Deutsches Kinderlied und Kinderspiel, 1897, nr. 545, bl. 121; zie de daar aangegeven bronnen; zie mede Firmenich, Germaniëns Vülkerstimmen, I, 457, en Dr. G. Eskuche, Hessische Kinderliedchen, Kassei, 1891, bl. 15. Melodie. De Coussemaker, t. a. p.; — Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Buys, t. a. p., onder de „Spring- en dansrijmen", bl. 107, met deze variante voor het tweede deel: Eene andere variante diende voor eene lezing „vom Rhein (1800)*, zie Err u. Böhme, Deutscher Liederliort, III, nr. 1833, bl. 589. Bi'hime deelt deze zangwijs 75 T ook mede als „Zweitritt oder Schreiter", in zijne Geschichte des Tanzes in Deutschland, II, nr. 277, bl. 170. Deze melodie is van Franschen oorsprong. In La clef du caveau, Paris 1811, waar zij, bl. 57, nr. 61 van de tafels, „Air de la Sauteuse (walse) du vaudeville d' Ida* wordt genoemd, vindt men, onder nr. 777, deze zangwijs: Volgens Larousse, op het woord Sauteur, was de „sauteuse" een snelle dans „& deux temps de danse et non a deux temps de musique". Ida ou Que deviendra-t-elle? is de titel van eene „Comédie anecdotique en deux actes et en prose mêlee de vaudevilles", door J. B. Radet (1751—1830), voor de eerste maal vertoond te Parijs op ,1e théatre du Vaudeville", den 28 frimaire an X (14 Dber 1801). In dit stuk komt een couplet voor op de wijs van „La valse sautée": Un hasard heureux Vaut mieux qu' esprit, savoir, prudence, Un hasard heureux Souvent prévient, remplit nos voeux. Doch daar de slotregels „Eertijds was", enz., zooals door G. J. Boekenoogen, Onze rijmen, Leiden, 1893, bl. 5, wordt gezeid, van o. 1795 dagteekenen, — het eigenlijke liedje .Hop Marjannetje* kan nog eenige jaren hooger opklimmen, — moet de melodie reeds voor het verschijnen der genoemde „Comédie anecdotique" zijn bekend geweest. Inderdaad dezelfde zangwijs, evenals de bovenstaande Nederlandsche varianten met ®-maat gezongen, dient voor het thans nog bekende, wellicht oudere, Fransch kinderliedje hierboven als stem aangegeven, dat men o. a. aantreft in VVeckerlin's Chansons de France pour les petits Francais, Paris, z. j., bl. 9, en waarvan de tekst aanvangt: Tremp' ton pain, Marie, tremp' ton pain (2 maal) dans la sauce; tremp' ton pain, Marie, tremp' ton pain (2 maal) dans le vin. Ook in Wallonia, Luik, III (1895), bl. 110, vindt men eene variante van onze melodie voor een wiegeliedje: „Abéye 1' éfant, abéye 1' éfant". 5* 326. Jan, mijne man, is altijd ziek, A. Jan, mijne man, is altijd ziek, g'heele de weke, g'heele de weke; Jan, mijne man, is altijd ziek, g'heele de weke, 's zondags niet. Mietje-Wantj' is altijd ziek. B. Mietje-Wantj' is altijd ziek, geheel de week en 's zondags niet. 's Zondags staat zij aan haar deur om te verwachten haar serviteur, serviteur met twee roo kaken. Maatje, wilt gij mijn broek vermaken? Roekedoekdoek, roekedoekdoek, kus de bille van Assebroek. Tekst en melodie. A. Sneu.aert, Oude en nieuwe liedjes, 2C uitg., 1864, nr. 117, bl. 126, één strophe. Eene tweede strophe is nog heden te Gent algemeen bekend : 's Zondags, zit hij aan zijn deur, om te verwachten, om te verwachten, 's zondags, zit hij aan zijn deur, om te verwachten zijn maseur. Een „Gentsch volksliedeken" getiteld „Jan, mijne man", gedicht door Pr. vanDuyse, is te vinden op bl. 75 van Volksalmanak voor 1853, uitgegeven door het Willemsfonds te Gent. Maar bij wordt aangeduid dat alleen de laatste zes verzen van de eerste strophe te Gent gezongen worden. Ziehier deze strophe: .Tan mijne man, dat is 'ne vent aan het werken, aan het werken — Jan mijne man, dat is 'ne vent aan het werken niet gewend. 's Sondags zit'i aan zijn deure, om te wachten zijn maseure; 's maendags zit'i an den trap, om te wachten 'en schotel pap. Jan, mijne man, is altijd ziek, g'heel de weke, g'heel de weke, Jan, mijne man, is altijd ziek, g'heel de weke, en tsondags niet. B. Lootens et Feys, Chanls pop. flam., nr. 221, bl. 217, die, op den slag aanvangend, de melodie tegendraads noteeren. Hier insgelijks heeft de tekst slechts één strophe. Onder de Xederlandsche baker- en kinderrijmen van Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Büys, vierde druk, 1894, vindt men bl. 58 het liedje: Altijd is Kortjakje ziek, midden in de week, maar Zondags niet. Zondags gaat ze naar de kerk, met een boek met zilverwerk. °f: Zondags dan gaat zij ter kerken midden in de week kan zij niet werken, altijd is, enz. G. J. Boekenoogen, Onze rijmen, 1893, bl. 6, sprekende van verschillende 18^-eeuwsche volksliedjes tot kinderrijmen vervormd, herinnert aan het welbekende: „Altijt is Kortjakje ziek", ontleend aan „Een nieuwe lied Van Kortjakje, of t leve en bedrijf van een secrete vrouw in dese stad, die so gaere de borrel had . In het oorspronkelijke luidt het: Altijd is Kortjakje ziek, midden in de weeck en Sondags niet. Dan gaet zij haer hert versterken, midden in de weeck wil zy niet werken. Altijd is, enz. In O. en n. Hollantse boeren lielies, 2* uitg. Amst,, c. 1700, komt, onder nr. 357, met opschrift: „Kort Jakie is weer levendigh geworden", eene melodie voor met aanvang: 327. Klaes die sprak zyn moeder aen. A. 1. Klaes die sprak zyn moeder aen als dat hy wilt gaen trouwen: „Klaes, wat zal u overgaan, en hoort naer myn vermaen; 't trouw'n is op zyn besten vol zorg en groot dangier; daer stek'n in veel nesten al voor een kort plaizier. Klaes en trouwt uw leven niet, of gy komt in ellenden; Klaes en trouwt uw leven niet, of gy komt in 't verdriet." 2, — „Moeder, ik ben wys genoeg, en tot myn rype jaren ; all' de meysjes van de stad die zyn my achter 't gat." — „Klaes, wilt u bedaren, het huwelyk is pyn, vol ruzie en groot bezwaren, alzoo men komt te zien. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 3. „Al de meysjes van de stad die steken vol gebreken ; d'eene is lekker, d'ander leêg; dat blykt aen veel ter deeg'. Trouwt gy met een ryke, dan hebt g' altyd verwyt; trouwt gy met een arme, gv dan versteken zyt. Klaes en trouwt, enz. 4. .Trouwt gy met een kermispop, die kost veel van pareeren; een die snaerig dansen kan, all' plagen voor den man. Trouwt gy met een roste, z' heeft een stinkenden geur; trouwt gy met een brunettje, die heeft een zwart koleur. Klaes en trouwt, enz. 5. „Als gy met een spinster trouwt, het huys is vol miserie; of een die uyt naeyen gaet, 't is al tegen den draed. Trouwt gy met een waschter, die mag wel brandewyn; trouwt gy met een ligtedant, die wilt by vryers zyn. Klaes en trouwt, enz. 6. „Trouwt gy met een spelwerkeeg, die kan niet wasschen en naeyen; of een breidster, Klaes, myn maet, die zyn altyd op straet. Trouwen dat zyn plagen, met een bedroge meyd, waer gy in korte dagen kok en vader zyt. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 7. Trouwt gy met een kamerier, of met een keukemeysen, lekker moet het kostjen zyn: die mogen bier en wyn. Trouwt gy met een vette, g' hebt een luyerpak; trouwt gy met een mager, g' hebt eenen beenen zak. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 8. „Die een wyf met kinders trouwt, die is altyd geschoren, zoo wel wyf als weduwaer, aenziet dit aerdig paer! slaet hy op de vruchten, zoo slaet hy op het wyf; het huys is vol genuchten, met vloeken en gekyf. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 9. „Trouwt gy met een schoon jonkwyf, die moet gy wel bewaren; trouwt gy met een oud kattyf, g' en hoort niet als gekyf. Trouwt gy met een kreupel', 't is: hay! hay! hay! myn been! trouwt gy met een scheel marot, die ziet er twee voor een. Klaes en trouwt uw leven niet, enz." 10. Klaes die kreeg de vrees in 't lyf al door zyn moeders woorden; hy en wil noch vrouw noch bruyd: zoo Klaes die schoot daer uyt. Klaes moet Klaesje blyven, 't is Klaes zyn g'heel lyf deur; hy vreest voor kwade wyven, voor last, en krevecceur. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 11. Men vind op des weirelds baen wel duysent van die Klaesjes, die vervaert zyn van de trouw en van een groot berouw. Meysjes, bruyd en vryster zou moe'n gesuykerd zyn, om voor den asschevyster koken suyptjea met wat wyn. Klaes en trouwt zyn leven niet, want hy vreest voor ellenden; Klaes en trouwt zyn leven niet, want hy vreest voor verdriet. 6, 1. spelwerkeeg = speldenwerkster, kantwerkster. Klaas en trouwt uw leven niet, of gij komt in ellende; Klaas en trouwt uw leven niet, of gij komt in verdriet. Trouw-je met een manke, ze springt al op een been ; trouw-je met een schele, ze ziet er twee voor een. Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chants pop. des Flam. de France, nr. 136, bl. 385, „Klaesje" ; — B. Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 118, bl. 126, éen enkele thans nog bekende strophe. Deze melodie is ontleend aan: Lücile, „Comédie en un acte" (1769) van Marmontel en Grétry, bl. 125 der oorspronkelijke partituur : Ook het liedje: „Mitte (Marie) confitte, kom t' avond t'huis" (Lootens et Feys, t. a. p., nr. 117, bl. 211) berust op deze melodie. Firmenich, Germaniena Völkerstimtnen, III, bl. 86, aanverwante Nederduitsche tekst (dialect van Strelitz): „Moder, wat dilnkt ju? scholde ich woll frien". 328. Zeg, kwezelken, wilde gy dansen? A. 1. «Zeg, kwezelken, wilde gy (lansen? ik zal u geven een ei.' — .Wel neen ik,* zei dat kwezelken, „van dansen ben ik vry ; 'k en kan niet dansen, 'k en mag niet dansen, dansen is onze regel niet, begyntjes of kwezelkens dansen niet." 2. — «Zeg, kwezelken, wilde gy dansen ? ik zal u geven een koe." — „Wel neen ik," zei dat kwezelken, „van dansen word ik te moe; 'k en kan niet dansen, enz. 3. — „Zeg, kwezelken, wilde gy dansen? ik zal u geven een paerd." — „Wel neen ik," zei dat kwezelken, ,'t en is my 't dansen niet waerd ; 'k en kan niet dansen, enz. 4. — „Zeg, kwezelken, wilde gy dansen? ik zal u geven een man." — „Wel ja ik," zei dat kwezelken, ,'k zal al doen wat ik kan; ik kan wel dansen, ik mag wel dansen, dansen is onze regel wel, begijntjes en kwezelkens dansen wel." Dans, nonneke, dans! B. 1. „Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een muts." — „Neen," zei dat aardig nonneke, „ik heb er een van me zus. 'k Wil niet dansen, 'k zal niet dansen, dansen is men order niet; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet." 2. — „Dans, nonneke, dans ! dan zal ik je geven een huis." — „Neen," zei dat aardig nonneke, „daar ben ik niet van thuis. 'k Wil niet dansen, 'k zal niet dansen, dansen is men order niet; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet." 3. — „Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een zoen." — „Neen," zei dat aardig nonneke, „daar wil ik 'et niet voor doen. 'k Wil niet dansen, 'k zal niet dansen, dansen is men order niet! nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet." 4. — „Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een man.* Toen zei dat aardig nonneken: ,'k zal dansen al wat ik kan. 'k Wil wel dansen, 'k zal wel dansen, dansen is men order wel; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen wel." Danst, danst, kweselken. O. 1. „Danst, danst, kweselken, ik zal u geven een peerd;" daar sprak dat loddelyk kweselken: „dat is het dansen niet waerd; ik en kan niet dansen, ik en kan niet springen, dansen is onzen regel niet, nonnen en paters dansen niet." 2. — „Danst, danst, kweselken, ik zal u geven een koe;* daer sprak dat loddelyk kweselken : „ik ben het dansen moe; ik en kan niet dansen, ik en kan niet springen, dansen is onzen regel niet, nonnen en paters dansen niet." 3. — „Danst, danst, kweselken, ik zal u geven 'ne man ;* daer sprak dat loddelyk kweselken; „ik zal al doen, wat ik kan; ik kan wel dansen, ik kan wel springen, dansen is onzen regel ook, nonnen en paters dansen ook." Tekst. A. willems, Oude VI. Idr1848, nr. 123, bl. 290, met deze aanteekening van Snellaert: „Dit lied wordt nog in verscheidene streken van Braband en Vlaenderen gezongen'; tekst hierboven weergegeven; - Hoffmann v. Xiederl. Volksldr., 1856, nr. 143, bl. 256; - De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de. France, 1856, nr. 134, bl. 382; - Snellaert, Oudeenmeuwehedjes, 1852, nr. 63, bl. 37; 1864, nr. 83, bl. 92; - Dr. van Vloten enM.A. Brandts Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4" uitg. 1894, bl. 150; - B. Hildebrand, Camera obscura, 3" uitg. 1852, bl. 84; - Hoffmann v F., ia. p„ nr. 144, bl. 257; — O. J. W. Wolf, Wodana, Gent 1843, bl. 81; — Hoffmann v. F., t. a. p., nr. 145, bl. 258. . Aanverwante Duitsche teksten: Hoffmann v. F. u. Ernst Richter, Schlemche Volksldr., 1842, nr. 118, bl. 143, „Kappelmünch willst de tanzen//eich war der gan a Schauf". H. v. F. leert, dat een lied: „Ei Münchlein, willt du tanzen /, soschenk ich dir 'ne Kuh", van Jacob Ayrer of eigenlijk Eger (gest, 1605), een tijdgenoot van Hans Sachs, reeds op het einde der XVI" eeuw bekend was; - Erk u. Bomme Deutscher Liederhort, II, nr. 978, bl. 744: „O Münn.ch, w.llst du tanza?»/,ch ga d'r glei a Schoof", uit de omstreken van Haynau in Schlesien. \ gl. Schiet)ische Volksldr., nr. 119: „Spinn, spinn, meine liebe Tochter!", waar de moeder om hare dochter tot werken aan te sporen haar een man belooft. ..... Melodie. Willems, t. a. p.; - De Coüssemaker, t. a. p., die, buiten de eerste maat, stellig Willems' lezing heeft weergegeven. - Anders zijn de melodieën van de aanverwante Duitsche liederen. 329. Daer was een kwezeltje. A. 1. Daer was een kwezeltje, die 't al wil verstaen, die meynde zachtjes in den hemel te gaen op hare zokjes, schoetjes, houten blokjes; maer onzen Heere, die 't alles wel voorziet, en wilde deze kwezel in den hemel niet. 2. „Wel lieven Heere, wat heb ik gedaen, dat ik niet in den hemel en kan gaen? 'k en hebbe noyt gezongen, gedonsen, noch gesprongen, by den wil dat ander' naer den dans zyn gegaen, heb ik in 't geheym myn potje kafé gedaen. 3. „Wel Sinte Pieter, mynen lieven vriend, heb ik u niet altyd zeer wel gediend? 'k heb uw beeld gaen bezoeken, met zeven kerkeboeken. 'k En hebbe noyt uyt de kerke gegaen, zonder tzeventig keeren op myn borst te slaen. 4. Sinte Pieter sprak met goed fatzoen: „wat zullen wy met kwezels gaen doen? stelt deze kwezel op eenen ezel! dat zy nu gaet, waer dat zy mogen zal; 'k en trekke my geen kwezels, noch geen ezels an. 5. „Lucifer hy heeft het zelf verklaert, dat hy in d'hel geen kwezels en vergaert. Z'en doen niet anders of kwellen, de helle in roere stellen. En hy riep al met een groot getier: hondert duyzend kwezels moet'r in 't vagevier." 2, 4. t.: gedongen; gedomen = gedanst. Daer was lestmael een kweselken. B. 1. Daer was lestmael een kweselken — wilt my verstaen — (lie ware toch so gheren naer den hemel ghegaen op haere sockskens, kouskons. holleblockskens; maer onse lieve Heer, die aller hert doorsiet, en wilde dese kwesel in syn hemel niet. Faloedrie tra lalala, (2 maal) maer onse lieve Heer, enz. 2. Die kwesel sprack: „och Heer, wat heb ick u misdaen, dat ick uw gouden poort niet en magh binnen gaen? Ick heb er nooit ghesongen, gheflickert nocht ghesprongen, ende als al d'ander meyskens naer de kermis syn ghegaen, heb ick er gantsch alleen myn potje koffy opghedaen." 3. Den grooten Sinte Pieter sprongh uyt bed by dit gherucht en quamp ter poort gheloopen in de volle vlught: „och Godt, neemt toch die femel niet op in onsen hemel! Daer synder in ons keucken nu so al een stuck of vier: sy maecken onsen hemel tot een vaghevier!" 4. Belzebub, die heeft my ghistren noch verkleert, dat hy al in der hellen gheene kwesels en begheert. Se en doender niet dan kwellen, heel d'helle in roere stellen, — en al syn duyvels riepen met een wreedt ghetier: „wegh met al die femels naer het vaghevier!' — 5. Maer nu sprack dese kwesel: , 'k heb hier noch so menigh vrint, ick heb den heilghen Joseph so godvrughtig ghedient. Ick ben hem gaen besoeken met seven kerkeboeken, en nooit en ben ick in of uyt de kerke ghegaen, sonder wel duysendt mael op myne borstekens te slaen." 6. ,Hoort eens," zei Sint Joseph, en den man was heel verstoordt, [wy houden niet van kyven hier aen d'hemelsche poort. Bij Godt is het besloten: „den hemel gaet niet open!' En al de Maeghden riepen al van op het hoogh balcoen: „wy hebben in den hemel gheene kwesels van doen!" 7. „Bon!' sprack toen Sint Ivo, met syn pots en tabbert aen, ^ [maer seght mij nu toch eens wat met die kwesel wordt ghedaen?" Antonius sei: „die kwesel, wel! set se op mynen esel! En laet se dan maer ryden waer se niet wilt gaen, wy trekken ons de kwesel of den esel niet meer aen! 7, 1. pots = Fr. bonnet grec. Laetsmael een kwesele. C. 1. Laetsmael een kwesele — wilt my verstaen — ze meende zachtjens naer den hemel te gaen op hare zokjens, kloufkens, holleblokskens, maer den Heer, die alles wel voorziet, wilde deze kwezel in den hemel niet. 2 _ „Wel, ons lieven Heere, wat heb ik u misdaen; dat ik met u naer den hefliel nie' mag gaen ? 'k En hebbe noit gezongen, gedanst of gesprongen; binst dat d'ander' naer den bal zyn gegaen, 'k heb in het g'heel 'en potje kaffé gedaen." 3. Sinte Pieter op dat gerucht kwam geloopen in éene vlucht, en zei: „wel lieven Heere, en wilt gy deze kweene? inden hemel zyn er stuk dry of vier; zy maken van den hemel éen vagevier." 4. — „Wel, Sinte Pieter, myne lieve vriend, ik heb u altijd zoo wel gediend. 'k Heb u belt gaen bezoeken, met zeven kerkeboeken, en noois int de kerke gegaen, sonder zeven keeren op mijn borstje te slaen." 5. — „Lucifer heeft 't zelve verklaerd, dat hy in de helle geen kwezels en vergaêrt. Ze en doen hem niet als kwellen, en d'hel in roeren stellen, en ze maken een groot getier, honderd duzend kwezels moeten in 't vagevier." Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chanls pop. des Flamands de France, nr. 135, bl. 383; — B. Pol de Mont, Volkskunde, VII (1894), bl. 121, „uit een XVIIIdeeeuwsch familiehandschrift". Het refrein „Faloedri", enz. herinnert voor de muziek aan het refrein van het Fransche liedje: „Un jour maitre Corbeau". De zangwijs van dit liedje, nagenoeg dezelfde als van het lied: „De oude lieden zeiden", te vinden bij Lootens et Feys, Chants pop. flam., nr. 90, bl. 177, werd, volgens hen te Brugge gezongen, jaren vóór de verschijning van het Fransche liedje. Het lied: „De oude lieden zeiden* is van het einde der XVIIIde eeuw; L. en F. vergeten echter te zeggen, wanneer het lied: „Un jour maitre Corbeau" het licht zag; — O. Naar mondelinge overlevering opgeteekend c. 1857, door Prudens van Düyse. De zangwijs „Het queesel", nr. 289 der O. en n. Hollantse boeren lieties. 2e uitg. Amst. c. 1700, heeft met de bovenstaande melodieën geen gemeenschap. 330. Jan Plompaert en zy wuvetje. 1. Jan Plompaert en zy wuvetje ze stougen a keer vroeg op; drie uertjes voor den dage, ja, ja, van farlala; drie uertjes voor den dage, zy gingen de merktweg op. 2. Als zy de merkt halfwegen kwam, de beuter viel in den gracht; toen braken al de eyers, ja, ja, van farlala; toen braken al de eyers; de beuter viel in den gracht. 3. „Maer Plompaert," zeyde zy, „Plompaert, gaet huyswaert, haelt een net; wy zull'n de beut'r uyttrekken, ja, ja, van farlala; wy zull'n de beut'r uyttrekken, vóór datze in gronde gaet. 4. ,'t En is wel om de beuter niet, 't en is maer om den doek ; 'k en scheurd' hem maer gistr'aven ja, ja, van farlala; 'k en scheurde hem maer gistr'aven van Plompaerts beste broek." 5. — „Hebt gy van myne beste broek een beuterkleed gemaekt? 'k en heb myn levensdage, ja, ja, van farlala; 'k en heb myn levensdage een zulk bot wuf gehad." 1, 2. stougen = stonden. — 1, 4 en verder, heeft de tekst farlala, terwijl men onder de melodie leest; fadrira. Plompaert en zy wuvetje. B. 1. Plompaert en zy wuvetje ze zyn te merkt iigaen, drie uertjes voor den dage, dage, dage, dage, drie uertjes voor den dage, ze zyn te merkt agaen. 2. Als ze te Burburg kwamen, te Burburg op de merkt, ze braken al de eyers, eyers, eyers, eyers, ze braken al de eyers, de butter viel in het slyk. 3. „Plompaert," zeyde zy, .Plompaert, loopt huyswaert, haelt den haek: wy zullen de butter uyttrekken, trekken, trekken, trekken, wy zullen de butter uyttrekken voor datze in gronde gaet. 4. ,'t En is wel om de butter niet, 't en is maer om den doek: 'k en scheurd' hem maer gister'n aven, aven, aven, aven, 'k en scheurd' hem maer gister'n aven van Plompaert's beste broek." 5. — „Hebt gy van myne beste broek een butterkleed gemaekt? 'k en heb myn levensdage, dage, dage, dage, 'k en heb myn levensdage een zulk bot wuf gehad." Klinkaart en zijn wijveken. O. ✓ V Klinkaart en zijn wij- ve- ken die wa-ren vroeg op - ge - staan, al met een stul-le-ken bo - te - re om naar de markt te gaan; 1. Klinkaart en zijn wijveken die waren vroeg opgestaan, al met een stulleken botere om naar de markt te gaan ; en Klinkaart die was zat, en de baantjes waren zoo glad, en Klinkaart en zijn wijveken die vielen op huider gat. 2. ,'t Is 't minste van mijn botere, maar 't meeste van mijn doek; en 'k heb hem gisteren avond gemaakt van Klinkaarts broek. En Klinkaart is een man, en hy heeft een broeksken aan met honderd acht en tachentig koperen knopjes aan." Klompertjen en zijn wijfje. D. 1. Klompertjen en zijn wijfje, die zouen vroeg opstaan, om eiertjes te verkoopen en na de markt te gaan. 2. Ze waren halleverwege, halleverwege den dijk, daar braken al der eiertjes, en 't bottertje viel in 't slijk. 3. Het speet er niet om de eiertjes, maar om er mooien doek, die ze gisteren nog gemaakt had van Klompertjens beste broek. Tekst. A. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 89, bl. 294, uit Belle (Bailleul) en omstreken. „Men ziet , zegt d. C ,da chansonnettes', waarin men met den Normandischen boer den draak steekt en Sedert eenige jaren in de Parijsche salons ingang vonden, mets nieuws bevatten. Sedert lang hebben de stedelingen met het eenvoudig en naïef karakter van d Vlaamschen boer den spot gedreven*. Of de Vlaamsche boeren thans nog zoo een voudig zijn, mag wel betwijfeld worden. Indien Plompaert en zijn wijveken nog leefden, zou de stedeling gevaar loopen hun „stulleken botere met .ongemargar neerd ter markt te zien aankomen; - B. De Coussemaker, t. a. p., nr. 90 bl. ZJ , variante uit Burburg en St. Winocksbergen; - J. H. Scheltema, uit vroeqeren tijd, nr. 121, bl. 274, die in de voorrede van zijn werk, bl. VII, do kennen dat de wijs van „Plompert en zijn wijveken', reeds wordt opgegeven in e Z2n, Haarlem 1628. Volgens A. J. va* lek Aa, Biog, Woordenb die waarschijnlijk steunt op eene aanteekening te vinden op het exemplaar berustend te Le verscheen eene vroegere uitgaaf in 1616. Op bl. 49 van deze verzag voorhanden in do bibliotheek van den heer D. F. Scheurleer, en waarvan de volledige titel luidt: Het Otterken, „waer in dat zijn vergaert/ liedekens / om zingen « daer sonderlingen // oock hebben Otters aert. Door M[arin] de Brauwer Haer em, vTncerclfeyn, z. j. vindt men: .Een nieu liedeken / na de wijse: Plompert en zijn wyveken / etc.*, met aanvang : Dit is de tweede male dat wy hier zijn vergaert / vrienden in 't generale tot sulck een ende ,, fier vergaert dees bende „ hier wt reynder liefden aert. De dertiende en laatste strophe luidt: Prince elck doet zijn beste om te behagen Godt / op dat elck mach in 't leste van God libralich ,, heel / naer desen een salich „ deel ontfanghen voor een lot. Dit lied is geteekend met de kenspreuk van M. de Brauwer: .Schickt u na den tijt". Scheltema, t. a. p.( bl. 383, vermeldt nog van denzelfde: Schalmeye,,„houdende veel geestelijcke liedekens, Haarl. 1611. Het hier behandelde liedje is nog heden bekend in het gedeelte van de Rijnlanden, dat voorheen tot Gelderland behoorde. Het komt voor bij Dr. Hans Zurmühlen, Des Diilkener Fiedlers Liederbuch, Viersen, 1875, nr. 71, bl. 62, met aanvang: „Plompert on sin Wieveke". Daar het reeds in den aanvang der XVIIde eeuw tot wijsaanduiding verstrekte, kan het wellicht in de XVIde eeuw worden thuis gebracht; — C. Lezing uit Veurne (West-Vlaanderen), mondelinge overlevering; — D. Hildebrand, Camera obscura, 13de druk, 1880, bl. 84, zonder wijsaanduiding. Melodie. A. De Coussemaker, t. a. p., de notatie in nader verband gebracht met de metriek; — B. Dezelfde, t. a. p.; — J. H. Scheltema, t. a. p.; — C. Deze variante werd voorgedragen op de melodie van: „Klaes die sprak zyn moeder aen" (zie nr. 327, bl. 1190 hiervoren). 331. Wat doet gy al in 't groene veld. 1. „Wat doet gy al in 't groene veld, mooy Bernardyn, mooy Exafyn?" — „Ik zoek hier geld, fier mooy meysje, ik zoek hier geld, mooy meysje." 2. — „En wat zal gy met dat geld doen, mooy Bernardyn, mooy Exafyn?" — „Koopen een koeye, fiere mooy meysje, koopen een koeye, mooy meysje." 3. — „En wat zal gy met de koeye doen, mooy Bernardyn, mooy Exafyn?" — ,'k Zal ze melken, fiere mooy meysje, 'k zal ze melken, mooy meysje." 4. — „En wat zal gy met de melk doen, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?" — „Maken bloempap, fiere mooy meysje; maken bloempap, mooy meysje." 5. — „Waarmeê zal gy den bloempap roeren, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?" — „Met den koesteert, fiere mooy meysje; met den koesteert, mooy meysje." Tekst en melodie. De Coissemaker, Chant.i pop. des Flamands de France, nr. 71, bi. 267, uit de omstreken van Bergues. Volgens d. C. — wat hoegenaamd niet bewezen is, — eindigt de melodie in a-mol. 332. Springt op en toogt uw schoen. 1. Springt op en toogt uw schoen ; 't is om te zien wat dat de oude mannen al doen. De oude mannen h én vele verstand; 't is om huider puptje te rooken den g'heelen dag. 2. Springt op en toogt uw schoen; 't is om te zien wat dat de oude wyven al doen. De oude wyven hen vele verstand; 't is om huider potje te roeren den g'heelen dag. 3. Springt op en toogt uw schoen; 't is om te zien wat dat de jonge knechten al doen. De jonge knechten h'èn vele verstand; 't is om huider pintje te drinken den g'heelen dag. 4. Springt op en toogt uw schoen; 't is om te zien wat dat de jonge meysjes al doen. De jonge meysjes h'ên vele verstand; 't is om huider cornetje te pypen den g'heelen dag. 1. Springt hoog en toont uw schoen, laet zien hoe dat 't de jonge, de jonge, springt hoog en toont uw schoen, laet zien hoe dat 't de jonge knechtjes doen. De jonge knechtjes zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, den heelen, zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, den heelen dag. 2. Springt hoog, enz. laet zien hoe dat 't de jonge meysjes doen. De jonge meysjes zyn vol beslag; zy kunnen byna nog hun tuytje niet aendoen, enz. 3. Springt hoog, enz. De jonge mannen zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun pintje drinken, enz. 4. Springt hoog, enz. De jonge vrouwtjes zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun pappotje roeren, enz. 5. Springt hoog, enz. d'Oude mannen zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun pyptje smooren, enz. 6. Springt hoog, enz. d'Oude vrouwen zyn vol beslag; zy kunnen niet dan goed kaffë drinken, enz. Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chants pop. des Mamands de Franee, nr. 137, bl. 390, lezing van Belle en Steenvoorde (Fran8^"Vlaa^eren)D. C. vangt op den slag aan en noteert tegendraads; - B. ld., t. a. p„ w. aai, lezing van Veurne (West-\ laanderen). 333. Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip. A. Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip, en hadde geen hemdetje aen zyn lyf, noch geen broekjen aen zyn gat; wat een armen Karei is dat! — .Meysje, met yoen witte schoen, wey ie Kareis broekje aendoen?" — Ermen uyt, en ermen in, 't was al naer Kareltjes zin. B. Ka - rel, Ka ■ rel tsiep tsiep tsiep, hij en heeft geen hemd al aan zijn lijf, noch geen hoed al op zijn kop, hij is er zoo a - rem als Job. 1. Karei, Karei tsiep tsiep tsiep, hij en heeft geen hemd al aan zijn lijf, noch geen broek al aan zijn gat, wat areme Karei is dat 1 Noch geen kousen, noch geen schoen, noch geen kleeren om aan te doen, noch geen hoed al op zijn kop, hij is er zoo arem als Job. 2. «Moeder, 't is Karei tsiep tsiep tsiep, die mij altijd liefde biedt." — „Saldermenten! dat is goed, dochter, trouw maar metter spoed." En omdat 't meisje was zoo rijk, trouwde zij met Karei tsiep tsiep. Al die kwamen op dees feest, waren fraai verheugd van geest. Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 141, bl. 399; — B. Lootens et Feys, Chants pop. flam., 1879, nr. 78, bl. 149. Het liedje, door d. C. onder de zeer verspreide kinderliedjes gebracht, wordt'door L. en F. onder de comische, satyrieke stukjes gerangschikt. L. en F. deelen den inhoud mede van het lied, dat zij vruchteloos trachtten te volledigen: een boer met geleende kleeren bekomt eene rijk uitgedoste boerin tot vrouw ; ifa het huwelijk zien zij, dat zij elkander hebben bedrogen en vervallen zij in de uiterste armoede. 334. Snyd den boer zyn hair af. Snyd den boer zyn hair af, snyd het niet te naer af, laet er nog een stresken acn, laet vry dien armen man. Wel twintig vesten heeft hy aen, een siamoisen kozakje; een hoed als een van op zyn hoofd, die dient hem voor een klakje. Tekst en melodie. De Coissemakeh, Chants pop. des Flamands de France, nr. 130, bl. 377, zooals het liedje te Duinkerke, te Helle en te Veurne wordt gezongen. Het tweede deel der zangwijs herinnert aan de melodie: „Al is ons Prinsje nog zoo klein*. In Amsterdam zong men indertijd, naar hetgeen me wordt medegedeeld door den heer J. H. Scheltema: ,Snijd den boer zijn neus af,// snijd 'm niet te kort — De melodie nr. 986: „Hakt de boer sijn sw.. van de O. en n. Hollanlse boeren lieties, Amst. 2e uitg., c. 1700, zal wel met een aanverwant liedje in verband staan. 335. Als de boer een paer kloefkens heeft. A. EERSTE MELODIE. 1. Als de boer een paer kloefkens heeft, dan is hy reeds content: een paer kloefkens met wat stroo daerin. die zyn zoo naer de boer zyn zin. Maer een boer, is maer een boer, keert gy hem om. hy blyft nog een loer. 2. Als de boer een paer koesjes heeft, dan is hy reeds content: een paer koesjes, met twee klinkjes in, een paer kloefjes, met wat stroo daerin. Maer een boer, enz. 8. Wanneer de boer een broekjen heeft, dan is hy reeds content: een broekje, met twee gespen aen, een paer koesjes, met twee klinkjes in, een paer kloefjes, met wat stroo daerin. Maer een boer, enz. 4. Als de boer een gileetjen heeft, dan is hy reeds content: een gileetje, met wat knopjes aen, een broekje, enz. 1. En als de boer een paar blokskens heeft, dan is de boer kontent: een paar blokskens met wat strooiken in, dat is den boer naar zijnen zin'. De boer, de boer, de boer, de boer, de boer. de boer! 2. En als de boer een paar kousen heeft, dan is de boer kontent: een paar kousen met wat tikkelkens in, dat is den boer naar zijnen zin'. De boer, enz. 3. En als de boer een broeksken heeft, dan is de boer kontent: een broeksken met een valdeur in. dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 4. En als de boer een zippeken heeft, dan ia de boer kontent: een zippeken met twee teschkens in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 5. En als de boer een krawatteken heeft, dan is de boer kontent: een krawatteken met een striksken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 6. En als de boer een lioeiken heeft, dan is de boer kontent: een hoeiken met 'nen neusdoek aan, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 7. En als de boer een kasken heeft, dan is de boer kontent: een kasken met een horlogeken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 8. En als de boer een paar wantjes heeft, (lan is de boer kontent: een paar wantjes met twee duimkens in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 9. En als de boer een smoeltjen heeft, dan is de boer kontent: een smoeltje met een siksken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer. enz. 4, 1. Zippeken, bovenvest, van het Fr. jupe. — 9, 3. siksken, van het Fr. chique. Tekst en melodie. A. De Coussemakek, ('haufs po/t. des Flainands de l'iance, 1856, nr. 129, bl. 374, Boei-entevredenheyd. De eerste melodie te Helle, de tweede te Veurne opgeteekend. I)e wanklinkende taal in beide zangwijzen: „Als dé boer een paer" — die overigens verdwijnt in de melodie van B: „En als de bóer een paar lilukskens hééft" — laat zich alleen begrijpen uit den overwegend populairon rhythmus der maat met 2. _ o B. .7. Bols, Honderd oude Vlaatnsche liederen, nr. 71, bl. 175, De boer. De laatste acht maten zijn aan de wijs „van den koekoek* ontleend; zie hiervoren I, nr. 209, bl. 750: ,'k Kwam laestmael door een groene wey". tene lezing van den tekst „gehoord te Asch in de Kempen", met aanvang: „En als de boer e paar blokskes heeft", vijf strophen, komt voor in 't Daijhet, Hasselt, 1890, bl. 143. 336. Te Duynkerk' gaet het al verkeerd. 1. Te Duynkerk' gaet het al verkeerd ; de meysjes zyn in 't franscli geleerd. Van lerelom larelom, joep, joep, joep; de meysjes zyn in 't fransch geleerd. Van iviva. 2. De meysjes dragen al zyden roks, de knechten dragen maer leeren broeks. Van lerelom, enz. 3. De meysjes dragen markynen schoens. De knechten dragen maer houten schoens. Van lerelom, enz. Tekst en melodie. 1>e Coissemaker, Chanls pop. des Flamands de trance, 1856, nr. 132, bl. 379: „De meysjes van Duynkerke". Ten tijde van d. C. was het lied onder de kantwerksters van Helle zeer verspreid. 337. Een kalemanden rok. Een kalemanden rok, een wit mantlyntjen d'rop; en weet ye waer da'k weunen? al in Sint Gillis dorp. Een lynwaden kazakje, een biezeboomen rok, en — zou 'k daermeé niet lachen? — de fruytpan op zyn kop. 1. Kalemanden = kalaniink. wollen stof; Fr, calmande of calamande. Tekst. De Cocssemaker, Chants pop. des Flamands de France, nr. 80, bl. 278; „'t Carillon van Puvnkerke*. Melodie. A. De Coüsnemakeh, t. a. p., zie hierboven; — B. Amusement De ) , stelt de vraag of deze melodie te Duinkerke geboren werd, dan wel of ze ook van elders herkomstig, te Duinkerke door den stadsbeiaard in omloop werd gebracht. Het schijnt hem nochtans buiten twijfel, dat die zangwijze van Hollandschen oorsprong is, daar ze voorkomt in de verzameling De Carnaval van Roomen of de Vastenavomh vermaakelykheden, te Haarlem gedrukt bij de Wed. H. van Hulkenroy, nan de Markt, m de letter A. 1718. De C. leert ons verder, dat ,1e carillon de Dunkerque' te Duinkerke en te Hergen (Bergues) gewoonlijk bij het sluiten van oen bal wordt uitgevoerd. Deze zangwijs schijnt wel van Franschen oorsprong. „Ce que nous appelons bcarillon de Dunkerque", zegt L. Celler, Lei origines de l'opéra, Paris, 1868, bl. 59. „doit venir de ce temps (XVI« eeuw) et n'est autre chose qu'un branie (reidans) • un branie célèbre, dit en faux bourdon, remontant >i lan 1540, existe dans la collection 1'hilidor (eene verzameling berustend in het I'arijsche Conservatorium en aanvangend met het tijdvak van Frans I); 1'harmonie nécessairement en est un peu variée, mais il montre le gout de ce temps pour les cloches et explique — car il n est pas le seul de ce genre — comment le nom de carillon a survécu avec quelques-unes de ces danses qui se sont conservées jusqu'a nous". Tekst en melodie zijn, naar d. ('., opgenomen met Duitsche vertaling, in Erk u. Bohme's Deutscher Lieden',ort. II, nr. 948, bl. 721. Zonder eenigen uitleg vindt men in Bühme's, Geschichte de* Tanzes, II, nr. 318. bl. 190, met het opschrift: „Uralter Volkstanz beim Maifest in lïuhla", de volgende melodie: Die hooge oudheid en de herkomst uit Kuhla, een vlek in het Thiiringer Woud, zijn te betwijfelen. Misschien wel wordt dezelfde melodie bedoeld door de wijsaanduiding: „De Marche van Duynkerke", voor het lied „Den elfsten dag van Mey" iSlag van Fontenoy), 1745, los blad nr. 50, gedrukt bij Van Paemel, te Gent. lil. 279, t. a. p., vermeldt d. C. de „carillons van Belle en van Cassel". en deelt het „carillon" van Ekelsbeke mede, met den tekst: „Adieu, Ekelsbeke // Adieu, gy schoone carillon , dat ook diende voor een Fransch liedje: „Dragon pour hoi re / on dit que vous avez le nom". Over de hier besproken melodie zie nog: Desroisseaux, Mwurs populaires de /'i flundre franraise, Lille 1889, II, bl. 179 vlg,, waar ook over de beiaarden van t Noorden van Frankrijk wordt gehandeld. 1 338. 't Is de bazinne van al de bazinnen. 't Is de bazinne van al do bazinnen, 't is de bazinne van boven; en ze drinkt zoo geiren ii druppeltje, dat ze valt acht'r om hooge. Tra la la, enz. Ue Coisskmaker, Charta pop. des Flaiitands de trance, 18->ü, nr. 77, bl. 275. Dit lied, zegt d. C., aan Duinkerke eigen, is zeer populair en wordt vooral gezongen op de vastenavonddagen. Bazinne beteekent vrouw van een visscher, die eene schuit bezit. Zij geniet in het door haar bewoonde kwartier en onder de visscherlui achting naarmate haar man's vermogen grooter is. Vroeger had de bazinne een bijzonder kostuum dat tamelijk kostbaar was, daar de kant, do gouden ketting, het diamanten kruis en andere kleinooden er niet aan mochten ontbreken. Poch reeds ten tijde van d. C. was het door de moderne kleederdracht vervangen, zoodat het in September 1853, tijdens een bezoek van Keizer Napoleon III en de Keizerin, eenige moeite heeft gekost om enkele bazinnen te bewegen het oude kostuum aan te trekken. In een liedje voorkomend bij Lootens et Feijs, t'hants pop. flamands, nr. 84, bi. 160, met wijsaanduiding: .Air de Cadet Roussel", vindt men in de derde echter onvolledige strophe, liet woord „bazinne" gebruikt in den zin van „de grootste" : 1. Ach! wat ben ik een arme man! zeide de bedrukte Jan. Ik heb eene kwade vrouwe, boos, vuil, leeg ende ontrouwe; ach! ach! o droeve dag, als ik eerstmaal dat schepsel zag. 2. Zij nimmer nooit een oortje 'n wint, en zij bunselt haar kleen kind, windt het in katoene schorten, al haar kleeren laat zij vorten ; ach ! ach ! enz. 3. . z' is do bazinne van al de commeeren, zij loopt iedereen blameeren, bij . ..bij Wann' en Marie alle vuile slonsen lijk zij. Volgens 1,. en F. heeft het woord ontrouwe (str. I) den zin van ,diefachtig". De welbekende melodie van het Fransche liedje: „Cadet-Kousselle a trois niaisons", is o. a. te vinden bij Laroisse, Grand (liet., op het woord .Cadet-Kousselle" : over dit lied kan men ook raadplegen onze aanteekeningen in WaUonin, I.uik, VIII (1890), bl. 110 vlg. 339. Lintje en Trientje, en Bellotje en Martintje. JW:| Lintje en Trientje, en Uellotje en Martintje, lieve Katotje en Sara, ze dronken te gare brandewyntje; lire boulire, lire boula! Ze dansten te samen in eene ronde, lire boulire, lire boula! Ze dronken elk een half pintje tot den gronde; lire boulire, lire boula! En Tlirese die zeyde: „wil me nog schenken, laet ons roepen: den koning drinkt!" En ze slokt dat maetje in haer kelegaetje; lire boulire, lire boula ! Tekst en melodie. De Coissemaker, Chants pop. des Flamands de France, nr. 121, bl. 356, Dtiinkerkseh vastenavondliedje. In zijne Chansons populaire» des provinces de France, door hem uitgegeven met J. IJ. Weckerlin, bl. 9, neemt <'hampfleury dit onnoozele liedje zeer euvel op: „La poésie populaire dans la Flandre francaise", zegt hij, „est plus matérielle qu'ailleurs, quand elle est matérielle". Hier wordt het liedje: „Drink ik ü pintje" aangehaald (zie hiervoren nr. 315, bl 1121) en de vraag gesteld : „Est-ce que ce refrain de Lire boulire! lire boula! ne ressemble pas aux refrains des négresses ivres de tafia?" Chatnpfleury ziet niet in, dat het hier een vastenavondliedje geldt. De melodie, door d. C. keeraafsch genoteerd en door ons hersteld, staat in verband met een aantal andere zangwijzen en namelijk met het Reuzeliedeken; zie mede hierna: ,'t Is Sint Anna die komt aan", „Komt hier, gy proper maegdetje; enz. 340. De brugge die is in 't water gevallen. De brugge die is in 't watre gevallen, falderi derire, falderi derire, de brugge die is in 't watre gevallen, falderi dera. Tekst en melodie. Snellaert, Oude en nieuue liedjes), 1864, nr. 119, bl. 12 r In Le musée de la conversation van Roger Alexandre, 34e uitg., Parijs 1897, leest men, bl. 69, onder het opschrift: „Les canards 1'ont bien pass.'", het volgende: „Chacun se souvient de 1'air sur lequel le refrain se chantait dans le Pont-cassé (dezelfde melodie als de bovenstaande), une des pièces les plus classiques du théatre des ombres chinoises. Nous transcrivons ce fragment de la sci'ne II, d'apri's Feu Séraphin, Histoire de re »pectacle depuis son origine jusqu'd sa disparition, 1770— 1H70 (Lyon. Scheuring, 1875): Le voyageur. Hé donc, c'est moi mon pétit bonhomme. Pourrais tu me dire si la rivière elle est profonde? ije i'etit gas. hes cailloux touchent ii la terre, Lire lire laire ! Les cailloux touchent a la tcrre, Lire Ion plia! Le voyageur. Eh! troun ile 1'air, je le sais bien . . . Dis-moi donc, mon pétit. si je pourrais passer 1'eau ? Le pétit (ias. Tiens, cette bétise! Pourquoi ne la passeriez vous pas? Les canards 1'ont bien passée, Lire, enz. Na le 1'ont-cassé, die eerst le Pont-rotnpu heette, te hebben toegeschreven aan Ch. J. Guillemai» (Parijs 1750—1799), denkt de schrijver van Feu Séraphin, dat het stuk wel zou kunnen uitgaan van L. Fr. Archambault, bijgenaamd Dorvigny (1742—1812), die reeds door Manke et Mf.netrier, Galerie historique de la troupe eeuw. samenspraak tusschen den koning en een minstreel: „Le dit du jongleur de Ely et de mon seignour le roi de Engleterre", aangehaald door Lerocx de Lincy, Becueil de chant» hisloriqiies franrain, 1841, I, bl. XXVI vlg. De Koning ondervraagt den minstreel en deze antwoordt: Waar is de kerk, mijn vriend? — Sire, in de stad Ely. — Waar ligt Ely? — Sire, op 't water. — Hoe noemt men (Comment appelle-t-on) het water? — Men roept het niet (On ne 1'appelle pas), inaar het komt altijd : ■ „Ou est le moster, bel ami — .Sire, en la ville de Ely." — „Ou est Ely, qy siet?" — „Sire, sur 1'evve estiet." — „Quel est le evve apelé, par amour?" — „lïem ne 1'apele pas, eynz vient tous jours." Het door J. H. Scheltema, Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, Leiden 1885, nr. 125, bl. 282, uitgegeven stuk, is eene navolging van le Pont-easst. Het voert tot titel : „Het nieuwste lied ofte zamen-spraek voorgestelt door twee personen, in vragen en antwoorden, staende elk aen een kant van een stukkende brug. — Op een aerdige wys." Ziehier de eerste strophe met de melodie : Scheltema ontleende den tekst aan Het vernieuwde Ib. van de Hond in de pot, 4.1e uitg., Amst. 1783, bl. 72 (er bestaat eene uitgave van 1776), de melodie, aan .1. W. Wilms, 21 zangwijzen van o. en n. Huil. ldr. en liedjes, Amst., bl. 3. J. ter Gouw, De volksvermaken, bl. 650, geeft ons met de melodie - de eenige melodie voorkomende in het fraaie werk, waarin zooveel liedjes worden aan gehaald — eene variante te kennen van de eerste strophe, ter plaatse waar hij schrijft : „Bij winteravond vertoonde de poppenkast de Chineesche schimmen op plein en brug, en 't klonk drie grachten ver, als de bruggeman zijn gezang aanhief: „Ik zal deze brug gaan maken". De melodie insgelijks met f-maat, doch met verdubbelde notenwaarde geschreven, is dezelfde als de onmiddellijk voorgaande, buiten het slot, dat luidt: Het door Snellaert medegedeelde liedje, ook in Holland bekend als: „Al mijn eendjes", nog heden in Vlaanderen verspreid, vooral te Gent populair door eene grove parodie, is dus, hoogst waarschijnlijk met de melodie, in Frankrijk ontstaan omstreeks het laatste kwartaal der XVIIId* eeuw. Deze zangwijs in Nederland bekend als: „Al mijn eendjes", kan dus geen gemeenschap hebben, zooals wordt vermoed door Dr. J. P. N, Land, Hel luitboek van Thysiu», nr. 9, met de melodie van liet oudere „Daer is een leeuwerck doot ghevalle"; zie hierna het lied: „Daer is il kindje in 't water gevallen". Het komt ons voor, dat deze melodie integendeel verwant is met den aanvang van een dans uit (ieKTRV's opera: La cararane dn Caire (Parijs 1783), bl. 242 der partituur: In de Inleiding op Willem*' Omle VI. Idr., bl. XXXIII, wordt door Snellaert de meening geuit, dat van ,sommige algemeen verspreide deuntjes, als daar zyn, „Waer kan men beter zyn", — „Klaes en trouw uw leven niet", — „De brug is in liet water gevallen", enz., de muzyk, misschien ook de woordentext, uit vreemde opera's is overgenomen." Het eerste lied is voor den tekst en de melodie — geen „deuntje", maar een van de fraaiste melodieën die bestaan — ontleend aan Grctry's Lueile, 1769, de melodie van het tweede is van denzelfde (zie nr. 327, bl. 1190 liiervoren), de Nederlandsche tekst is hier de tegenvoeter van den Pranschen; de derde zangwijs herinnert aan Grétry, maar heeft bij hem geen tekst. 341. Den uyl die op den peneboom zat. A. 1. Den uyl die op den pereboom zat, en boven zyn hoofd daer zat er een kat, van simme dondaine, van farilonla, en boven zyn hoofd daer zat er een kat, den uyl vivat! 2. 't Was daer dat hy zyn pootje brak; men prommelde hem al in eenen zak, van simme, enz. 3. Men droeg hem dan naer den doktoor, en jofvrouw die kwam zelve voor, van simme. enz. 78 4. Men trok hem wel zes oneen bloed. 't Is jammer dat hij sterven moet. Van simme, enz. 2, 2. t.: men prommelde liem al, enz. — Frommelen, volgens Schuermans, Idioticon = induffelen; het woord heeft hier de beteekenis van: al frommelend induwen. B. 1. Den uil die wou uit jagen gaan, (2 maal) hij vond veel muizen op de baan. Sobbedobbediere faldala. De muizen waren hem veel te ras, <2 maal) hij kreeg het kramp in 't kanefas. Van eiviva! 2. Men liep zeer ras naar den doctoor. (2 maal) Den ouden vos kwam zellef vóór. Sobbedobbediere faldala. Hij voelde hem naar zijnen pols (2 maal) en ordonneerde hem sop van mols. Van eiviva! 3. Den uil die gaf nu zijnen geest: (2 maal) wat denkt ge van zoo'n raren beest? Sobbedobbediere faldala. In 't sterfhuis was zoo groot misbaar, (2 maal) daar zaten de uilkes zonder vaar. Van eiviva! 4. In 't sterfhuis was het zeer plaisant (2 maal) daar kwamen alle gedierten uit bosch en kant. Sobbedobbediere faldala. Uilin en koekoek kreeg e jong, (2 maal) dat dag en nacht al koekoek zong. Van eiviva! 5. Men sleept den uil al naar het graf, (2 maal) maar trokken hem eerst zijn wammes af. 4, 1 teer bijgev. c. 1. Den uil die op nen pereboom zat (2 maal) en boven zijn hoofd, daar zat er een kat, van singeldonduilen, van faladera, en boven zijn hoofd, daar zat er een kat, den uil vivat! 2. Den uil, die schoot in eenen lach (2 maal) omdat hij het katjen heur vioolken zag, van singeldonduilen, van faladera omdat hij het katjen heur vioolken zag. den uil vivat! 3. Den uil, die schoot in eenen droom (2 maal) en viel van boven van den boom, van singeldonduilen, enz. 4. Den uil, die dan zijn pootjen brak, (2 maal) en ze staken hem in nen lijnwaden zak, van singeldonduilen, enz. 5. Ze dragen hem al bij den doktoor (2 maal) en d' uffra die kwam zelve voor, van singeldonduilen, enz. 0. Ze zetten hem al op eenen stoel, (2 maal) 't was juist op zijnen blooten kadoel, van singeldonduilen, enz. 7. Ze trokken hem zes oneen bloed: (2 maal) 't is spijtig dat hij sterven inoet, van singeldonduilen, enz. 8. Ze leiden hem een plaaster op (2 maal) van aan zijnen steert tot aan zijnen kop. van singeldonduilen, enz. 9. Den uil, die gaf dan zijnen geest; (2 maal) 't is spijtig van all) zoo een beest, van singeldonduilen, enz. 10. Ze droegen hem al naar het kerkhof (2 maal) en hij werd begraven al met een lof. van singeldonduilen, enz. 11. De koster met zijn droeve stem (2 maal) en zijn jongens zongen requiem, van singeldonduilen, enz. 5, 2. d' ii ff ra = de juffrouw, Brabantsche uitspraak. Tekst. A. De Coussemaker, Cliants pop. des Vlam. de France, 1856, nr. 88, W. 292. Overgenomen door Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 96, bl. 104; — B. 't Daghei, Hasselt, XIde jaarg. (1895), bl. 73; — C. A. de Cock, Volkskunde IX (1896—97), bl. 185, opgeteekend te Herdersem, bij Aalst, en waar ook gewezen wordt op eene variante voorkomende in Is. Teirlinck's Bloeiende rennen, Roeselaere, z. j. (1885), bl. 114. In het laatstgenoemde tijdschrift, X (1897—98), bl. 171, vindt men eene Iepersche variante (11 str.), aangeteekend door Alb. Blyau, met de melodie genoteerd door M. Tasseel, en eene lezing uit het Meetjesland (8 str.), aangeteekend door Josef de Cock. Nog in hetzelfde tijdschrift XII (1899—1900!, bl. 22 vlg. komen lezingen voor uit Wespelaar, met de melodie, variante van de melodie hierboven, uit Quaremont, uit Wambeek bij-Ternath en uit Antwerpen, medegedeeld door Pol de Mokt, die de vraag stelt, „of dit lied — en verscheidene andere van denzelfden aard — voor onze vooroudere niet eens eene andere beteekenis had dan voor ons heden, namelik — eene mythische of bijna mythische in stede van een enkel luimige beteekenis?" In denzelfden jaarg., bl. 182, treft men een lied aan: „Den ezel op den peere-boom sat", door A. de Cock uitgegeven, naar een Hs. van ± 1780. Deze navolging bewijst, zooals laatstgenoemde schrijver zegt, dat het „uil liedje" voor 1780 heel populair moest zijn, mits het reeds tot nieuwe thema's aanleiding kon geven. Kindelijk vindt men nogmaals in Volkskunde, XIV (1901 — 1902), bl. 158 vlg , telkens met de melodie, insgelijks varianten van de voorgaande zangwijs, eene lezing van den tekst: „Den uil die op", enz. uit Baardegem, bij Aalst, en eene andere uit Lieferingen, bij Niuove, beide medegedeeld door A. de Cock. Dr. Kalff, Het lied in de Af. E., bl. 375, doet opmerken, dat de uil in onze volkszangen er gewoonlijk slecht af komt, en haalt o. a. tot bewijs een lied aan uit Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, 30, met aanvang: „Een uyl van hooge jaaren", waarin wordt gehandeld van de bruiloft van den ouden uil en de jonge zwaluw. Het op het huwelijksfeest tot zingen uitgenoodigde pluimgedierte heeft nauwelijks op den uil, „dit soo leelyck beest", zijn oog geslagen, of 't is weggevlogen: daar bleef alleen op dit bezoek het vogeltje dat riep: koek-koek koek. In tekst B, str. 4 hierboven, wordt van de weduw geworden uilin en van den koekoek een „jong" geboren. Melodie. De Covssemaker, t. a. p., door Snellaert, t. a. p., overgenomen. Varianten van deze melodie zijn mede de zangwijzen medegedeeld door A. de Cock, Volksk. IX, 185, en Tasseel, t. a. p. 342. Wel 'ekomen, kerremisvolk! 1. „Wel 'ekomen, kerremisvolk! Wanneer ga je deure?* — „Als de koeken en taerten op zyn, al bleef ik maer een uere. 2. „Adieu goe bier, adieu goe wyn, adieu goe koeken en taerten; we zullen morgen vrolyk zyn, en overmorgen lang slapen.' Tekst en melodie. De Coissemaker. Chantt pop. des Flamands de France, 1856, nr. 82, bl. 281. Dit lied, zegt d. C., is bekend op alle plaatsen gelegen tusschen de Leie en de zee. — Herdrukt door Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1157, bl. 83. Te Duinkerke en te liurburg klonk het slot der eerste strophe: Met de barge van Veurne. Vgl. hierna de melodie: „Daer is 'e kindje in 't water gevallen" 343. Lieve gebierman, goy-e-gai mee? A. Lieve gebierman, goy-e-gai mee ons kermisvolk inhoalen? Komde gai nie, zoo blijfde gai doar, we selleder nie noa toalen. B. É Lieve gebuereman komde gij meè ons kerremisvolk gaen halen? Komen zij niet, zoo geen verdriet, wij zullen hen niet meer vragen. c. 1. Lieve gebierman goade-ge meè ons kermisvolk goan hoale? (loade nie meè, dan blaifde-ge thuis; we zulle er niet noar vroage. 2. Zaide-ge nie me mai ziester getraaid ? Zaide-ge nie mai zwoager! 'k Hen er getraaid, moar 't is mai beraaid, al op ne vastenoavond. 3. Vastenoavend is ne zot; Poasen is nen heere; Sinksen is nen edelman al me zaïn beste kliere. 2, 1. met mijn zuster getrouwd. — 3, 2. Paschen. — 3, 3. Pinkster. 4. met zijne beste kleederen. Tekst. A. Prudens van Dlyse, Nagelaten gedichten, II, Reinaard de Tos. op het vers: „Wat aanklacht mag daaromme wezen?" bl. 13 (naar W illems uitgave van Reinaert de Vos, v., 246: „Wat tale mach daeromme wesen!"), teekent aan: „De tekst stelt tale, in den zin van klacht: het verbum talen beteekent ook. in de volksspraak, vragen. In een oud, nog te Dendermonde, mijne vaderstad, voort levend kermisliedeken luidt het: „Lieve gebierman", enz. (zie hierboven), d. 1.: „lieve gebuurman, gaat ge mee ons kermisvolk inhalen? Komt gij niet, zoo blijft ge daar, wij zullen er niet naar vragen." Melodie. Zooals ik de zangwijs van mijn vader leerde. Tekst en melodie. B. Klkmkns Wytsmak, Anciens airs et chansons populaire* de Termonde, 1868, nr. 10, bl. 7. Volgens een hs. van ± 1880, uitgaande van Pieter Lodewijk Loret, gewezen beiaardspeler van Dendermonde, aldaar overleden den 8»'"1 Maart 1895 in den ouderdom van twee en negentig jaar, en dat mij door zijn zoon Enule Loret, thans beiaardspeler derzelfde stad, welwillend werd medegedeeld, klonk de zangwijs — hier zonder de bas weergegeven — in dezer voege: 343. Lieve gebierman, goy-e-gai mee? A. Lieve gebierman, goy-e-gai mee ons kermisvolk inhoalen? Komde gai nie, zoo blijfde gai doar, we selleder nie noa toalen. B. Lieve gebuereman komde gij meë ons kerremisvolk gaen halen? Komen zij niet, zoo geen verdriet, wij zullen hen niet meer vragen. c. 1. Lieve gebierman goade-ge meë ons kermisvolk goan hoale? (ioade nie meë, dan blaifde-ge thuis; we zulle er niet noar vroage. 2. Zaïde-ge nie me mai ziester getraaid ? Zaide-ge nie mai zwoager! — 'k Ben er getraaid, moar 't is mai beraaid, al op ne vastenoavond. 3. Vastenoavend is ne zot; Poasen is nen heere; Sinksen is nen edelman al me zain beste kliere. 2, 1. met mijn zuster getrouwd. — 3, 2. Paschen. — 3, 3. Pinkster. 3, 4. met zijne beste kleederen. Tekst. A. Pruoexs van Dlyse, Xagelaten gedichten, II, Reimard de Tos. op het vers: „Wat aanklacht mag daaromme wezen?" bl. 13 (naar \\ illems uitgave van Reinaert de Vos, v., 246: „Wat tale mach daeromme wesen!*), teekent aan: „De tekst stelt tale, in den zin van klacht: het verbum talen beteekent ook. in de volksspraak, vragen. In een oud, nog te Dendermonde, mijne vaderstad, voort levend kermisliedeken luidt het: „Lieve gebierman', enz. (zie hierboven), d. i.: „lieve gebuurman, gaat ge mee ons kermisvolk inhalen? Komt gij niet, zoo blijft ge daar. wij zullen er niet naar vragen." Melodie. Zooals ik de zangwijs van mijn vader leerde. Tekst en melodie. B. Klejiens Wytbmai», Anciens airs et chanson* populaire* de Ter monde, 1868, nr. 10, bl. 7. Volgens een hs. van ± 1830, uitgaande van Pieter Lodewijk Loret, gewezen beiaardspeler van Dendermonde, aldaar overleden den S*Wn Maart 1895 in den ouderdom van twee en negentig jaar, en dat mij door zijn zoon Emile Loret, thans beiaardspeler derzelfde stad, welwillend werd medegedeeld, klonk de zangwijs — hier zonder de bas weergegeven — in dezer voege: Tekst. C. Biekorf, „Dit is een leer- en leesblad voor alle verstandige Vlamingen" ... I, 1890, bl. 144: .Volksliedje dat voor dertig, veertig jaar in de straten van Dendermonde door de lustige jongens gezongen werd onder 't slaan van nen Dendermondsclien flikker"; — J. Hroeckaert, Dendermondiana, overdruk uit Gedenkschriften van den Oudheidskundigen kring . . . van Dendermonde, II (1894), bl. 17, zelfde tekst, doch niet in dialect, naar een afschrift van het einde der XVIIId<' of het begin der XIX4° eeuw. In het 17de-eeuwsche lb.: Den eerelycken pliick-vogel, Brussel, .1. van de Velde, z. j., vindt men bl. 243, als wijsaanduiding: „Lieven gebuer'man, gaedv niet mé, etc.", voor een lied met vijfregeligen strophenbouw. aanvangend : Weeldig Hansken, die qtiam my gister avont vryen, maer 't quam uyt op filtery : hy socht my „ als een pry, schandigh te verleyen. In dezelfde verzameling bl. 207, treft men aan als stemopgave: „ En hebdy niet myn suster ghetrouwt", voor een lied met achtregeligen strophenbouw: „Myn lief, mijn duyfken, mijn vriendin". Misschien slaan deze wijsaanduidingen op twee verschillende liederen, die in tekst C hierboven zijn ineengeloopen. 344. Al die daer zeidt: „de Reus die kom ! (Reuzelied l A. 1. Al die daer zeidt: ,de Reus die kom'!" zy liegen daer om. Keere weerom, Reusken, Reusken, keere weerom, Reuzegom'! 2. Sa moeder, zet den pot op 't vier, de Reus is hier. Keere weerom, enz. 3. Sa moeder, snijd een boterham, de ReuB is gram. Keere weerom, enz. 4. Sa moeder, tapt van 't beste bier, de Reus is gier. Keere weêrom, enz. 5. Sa moeder, stopt nu maer het vat, de Reus is zat. Keere weêrom, enz. 4, 2. gier = begeerig, inhalig (Willems). Als de groote klokke luyd. B. EERSTE MELODIE. uyt. Kee • re u e's om, Ueu-ze, Reu-ze, kee-re u e's om, Reu-ze-kom. 1. Als de groote klokke luyd, de Reuze komt uyt. Keere u e's om, de Reuze, de Reuze; keere u e's om, Reuzekom. 2. Moeder, hangt den pot op 't vier, de Reuze komt hier. Keere u e's om, enz. 3. Moeder, snyd een boteram, de Reuze is gram. Keere u e's om, enz. 4. Moed'r, ontsteekt het beste bier, de Reuze is hier. Keere u e's om. enz. 5. Moeder, stopt al ras het vat, de Reuze is zat. Keere u e's om, enz. 6. Moeder, geeft maer kaes en brood, de Reuze is dood. Keere u e's om, enz. Tekst. A. willems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 228, bl. 298, hierboven weergegeven ; — Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, uitg. 1852, nr. 65, bl. 38; uitg. 1864, nr. 86, bl. 94; — Hoffmann v. F., XiederI. VolkMr., nr. 180, bl. 319; Nederlandsch Ib. van het Willems-Fonds, Gent, 1891, I, nr. 34, bl. 135. Willems geeft nog deze variante van de eerste strophe: Die zeidt: wy zijn van reuzen gekomen, zy liegen daerom. Keert u eens om, Reusken, Reusken, keert u eenB om, Reuseblom. Vgl., bij F. E. Delafaille, Geschiedenis vim Mechelen, Mechelen, z. j., II [1903], bl. 50, den aanvang: Wij zijn al van reuze gekomen, van reuze gekomen; wij maken 'nen dans, keer u eens om, reuske, reuske, keer u eens om, reuzeblom. B. De Coüssemakeb. Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 44, bl. 139, lezing van Duinkerke en van Belle, met deze variante van de eerste strophe, voor Duinkerke: AI die zeggen, de Reuze kom', zy liegen daerom! Keere weerom, de Reuze, de Reuze, keere weerom, gy schoone blom. D. C. doet ons nog eene parodie uit Cassel kennen: Al die zeggen dat Titika kom', ze liegen daerom. Titika rydt te peirde, te pcirde," enz. De schrijver brengt den oorsprong van ons lied in verband met Scandinavisch!' herinneringen: , Quelques écrivains pensent, et avec raison selon nous, que cette chanson et cette cérémonie se rattachent a des souvenirs scandinaves. En effet, quand on interroge 1'Edda, on y trouve divers passages, oü il est question des guerres entre les Keuzes ou loten et les Ases ou Giids. Les Reuzes qui, suivant certains auteurs, n'étaient autres que les Finnois, avaient fait li plusieurs reprises des tentatives d'invasion sur le territoire occupé par les Ases. Ceux-ci avaient fini par les repousser dans les déserts. De la une antipathie de race qui parait avoir survécu chez les Joris oft den Reus", geeft deze zangwijs: Te Dendermonde hadden de drie gilden van S' Sebastiaan, S' Joris en S' Andries elk hunnen Reus, dien zij in den ommegang ronddroegen. Het gilde van S' Joris of van den Kruisboog genoot belangrijke voorrechten, welke door Philips den Goede, hertog van Bourgondië, in 1451 werden bevestigd. Reeds in 1394 nam dit gilde deel aan het landjuweel van Doornik. Het schijnt, dat de kruisboogschutters geen eigen lied hadden. Hun Reus, de .Kruisboogschutter', ging en gaat nog in den ommegang rond, terwijl het fluitje (fifre), door de trommel begeleid, de bovenstaande melodie laat hooren. Onze zangwijs stamt af niet, zooals beweerd wordt door Edm. vander Straeten, La musique aux Pays-bas, V (1680), bl. 7, en Le thêdtre villageois en Flandre, I (1881), bl. 185, van den Introïtus (ad tertiam Mistam in die Nativitaiis Domini) „Puer natus est nobis", waarvan de aanvang alleen toevallige verwantschap met het „Reuseliedeken" heeft, maar wel van de hymne: „Conditor alme siderum", in de XVIIde eeuw, ten tijde van Urbanus VIII, onder voorwendsel van metrische herstelling, tot: „Creator alme siderum" geworden. De Coussemaker, in zijne Ihstoirc de V harmonie au moyen-Age, 1851, bl. 104, bijlage nr. 44, alsmede in zijn gemelden liederbundel, bl. 141, had reeds op den echten oorsprong gewezen. F. A. Gevaert, La mélopée antique, Gent 1895, bl. 72 — 3, brengt den tekst „Conditor alme siderum" in de XIIIi0 eeuw thuis, terwijl, naar zijne meening, de melodie tot het Ambrosiaansche tijdvak kan opklimmen. Ziehier hoe de oorspronkelijke wijs door G. wordt medegedeeld : Deze melodie behoort tot den gespannen iastischen modus sluitend met de terts (zie hiervoren I, bl. XXII). In de melodie: „Sceiden, onverwinlic leit" (zio hiervoren I, nr. 183, bl. 679), hebben wij gemeend eene lezing van onze zangwijs te mogen zien, die echter met de grondnoot sluit. Eene andere lezing, sluitend met de terts, doet zich voor in de 15de-eeuwsche zangwijs: ,Kinder, nu loeft de maecht Marie" (zie hierna onder de geestelijke liederen). Ook op het einde der Souterliedekens treffen wij eene 16^-eeuwschc lezing aan, die wij naar de uitgave van Clemens n. p. laten volgen: Nagenoeg dezelfde lozing doet zich voor in Den singende zwaan (Antw. 16o5), l.eyden 1728, bl. 573, voor het lied: .Maria! Gy hebt voortgebracht". In den aanvang van den tweeden regel vinden we echter voor een deel den vorm van ons Reuzeliedeken terug: De door Stali-aert, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1138, gebruikte melodie voor het lied: „Alder besten Ian Baptist!", stemt overeen met de Souteri, buiten dit enkel verschil: Ook de varianten medegedeeld door Baumker, Das katholische deutsche Kirchenlied. 1886, I, nr. 4, bl. 247 vlg. — de oudste aldaar voorkomende lezing dagteekent van 1481 — sluiten zich aan bij de Souterliedekens. De vorm van het Keuzenliedeken treedt eerst klaar te voorschijn in de zangwijs zooals ze ons wordt voorgehouden door de Benedictijnen van Solesmes, Liber antijjhonarius, 1891, bl. 57 en bl. 26 van de llijmni de tempore, Solesmi 1885, van dezelfden. Wij geven die zangwijs weer met fj-maat: Het is ook onder dezen vorm, dat wij dien zang terugvinden voor een „noël* van Fran?oise 1'aschal: „Plaines, bois, arbres, arbrisseaux", voorkomend in eene liederverzameling verschenen te Parijs in 1670. Dit „noël" werd herdrukt met de melodie door Alex. Socard, Xoëls et cantiques imprimés r) Troijes, Parijs 1865, bl. 28. In O. en n. Hollantse boeren lieties, 2de uitg., Amst. z. j., c. 1700, vindt men wel is waar onder nr. 74 eene melodie met opschrift: „de Reus'; maar deze heeft met de bovenstaande niets gemeen: J. B. Stockmans, Deurne en Borgerhout sedert de vroegste tijden tot heden, Brecht 1897, II, bl. 110 vlg., beschrijft den „Ommegang der (vier) Keuzen', te Borgerhout in 1712 gesticht. Nog telken jare doen de Heus, de Bemin, Kinnebaba en de Dolfijn hunne ronde door de gemeente, op den Maandag der Borgerhoutsche kermis, 's Zondags na het feest van O.-L.-Vrouw-ter-Sneeuw (5 Augustus). Vroeger werden gedrukte liedekens van den ommegang gezongen en uitgedeeld, waarvan echter geen exemplaar meer voorhanden is. Frans Storms, in leven koster orgelist van O.-L.-Vrouwter-Sneeuw, zou in 1865 het Keuzenlied met den tekst hebben uitgegeven. Het eenigo thans nog bekende refrein luidt: En de boeren die maken de pap zoo dik, en eiken lepel dat is 'ne slik." Verder leert ons de schrijver hoe de Keuzen van Borgerhout worden bezongen in H. Conscience's „eerste pennevrucht", namelijk in do kluchtige volkslegende van De lange ]Vapj>er, voorkomend onder den vertaalden naam van H. Geweten, in De Fakkel van 5 Augustus 1836, een weekblad dat slechts twee nummers beleefde. „De Keuzendans van Borgerhout" met het jaartal 1712, uitgegeven door Stockmans, t. a. p., bestaat uit drie deelen met {j-maat en uit een vierde met 4 -maat (menuet). Wij laten het eerste deel volgen, dat nagenoeg met het tweede overeenstemt; het derde, in d evenals de eerste twee deelen, is ook van denzelfden aard als deze. Het menuet klinkt in i-dur. 79 345 'k Passeerde voop de visschemerkt. 1. 'k Passeerde voor de visschemerkt, 'k zag daer een mavrouwe staen; mavrouwe prop'r en net, bloemelala, tradrira, mavrouwe prop'r en net, met een tuytje wel opgezet. 2. 'k Zey: „Mavrouw, ye zyt mvne vriend, weet ye niet van waer ik zyn? Hebt gy logist voor my? bloemelala. tradrira, hebt gy logist voor my? dat ik weze wel kontent." 3. Straks de tafel wierd gezet, met wat lekkers opgezet: suyker, citroen en wyn, bloemelala, tradrira, suyker, citroen en wyn; wat kon er nog veel beter zyn? Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 72, bl. 268, „Nlavrouwe". Het is niet wel na te gaan, waar dit lied door d. C. werd opgeteekend. „Cette chanson", zegt hij, „est incomplete et peut-ètre corrumpue. Faut-il y voir un reste défiguré d'un chant, (|ui aurait été en usage autrefois a Courtrai a 1'occasion de la promenade de la géante „Mevrouwe van Amazonië*. Nous n'oserions l'aftirmer. Ce qui porterait ii le croire, ce sont moins les paroles de la chanson que 1'air qui a un caractère fort original ..." De melodie is inderdaad oorspronkelijk en fraai. Zooals blijkt uit Willems' aanteekeningen op het Reuzeliedje (zie bl. 1244 hiervoren), bestond er werkelijk te Kortrijk eene reuzin van dien naam, doch het eens daarbij behoorend lied was reeds vergeten, toen W illems werk in 1848 verscheen. In het Hrusselsch dagblad Le petU bleu, nummer van 19 Augustus 1896, is er spraak van den naam van „Mevrouw van Amazonië", voorkomend in oude kronieken. Te Kortrijk zelf kon ik alleen vernemen, dat daar vroeger eene cavalcade met eene reuzin was uitgegaan en dat eertijds eene der buitenwijken den naam van „Amazonië" droeg. 346. 't Ros Beyaerd doet zyn ronde. 't Ros Beyaerd doet zyn ronde in de stad van Dendermonde; die van Aelst die zyn zoo kwaed, om dat hier 't Ros Beyaerd gaet. De vier Aymons kinderen jent met blancken sweirt in d' handt, ziet ze ryden: 't zyn de schoonste al van ons landt. 't Ros Beyaerd hoog verheven, hy is in het vuer gebleven .... Ziet 't Ros Beyaerd hoog verheven, ziet 't Ros Beyaerd zeer charmant. 1, 1. tekst: maeckt zijn ronde (zie bl. 1256). Tekst. Klemens Wïtsman, Anciens airs et chansons populaire* de Termonde, Gedenkschriften van den Oudheidskundigen kring.. . van Dendermonde, 1868; overdruk bl. 16; — Nederl. lb., uitgegeven door het Willems-Fonds, Gent 1891, I, nr. 35, bl. 138. — 't Ros Bayaert, van het Franseh Cheval Bayart, is het paard van Reinout van Montalbaan, het oudste der vier Aymons- of Heemskinderen. — I)e roman van Reinout van Montalbaan of De tier Heemskinderen, van Krunschen oorsprong, dagteekent van den tijd der Carlowingen, toen het leenwezen tegen het koningdom streed. Zie Gaston Paris, La littêrature franchise au moyen-age, Parijs 1888, bl. 45, § 25. — Onder de 13d"-eeuwsche rondeaur van Adam de la Halle (zie De Coussemakeb, Oeuvres complètes du trouvère A. de la 11., Paris 1872, bl. 122, en H. Lavoix, Recueil de motets francais, Paris 1883, II. bl. 111), komt het volgende driestemmig lied voor: Or est Baiars en la pasture, Hure! Des deux piés defferrés, Des .II. pies defferrés; II porte souef 1'anibleüre; Or est Baiars en la pasture. Avoir li ferai couverture, Hure! Au repairier des prés, enz. ,11 porte souef 1'ambleilre" beteekent dat hij een zacht telganger is. Het woord baiars van bai (bruin) heeft hier den algemeenen zin van paard. Zoo had men ook in het Mnl. bayaert, Mlat. bayardus = roodbruine paard = vos. In speciale toepassing werd Bayaert de eigennaam van 't Ros der vier Heemskinderen. — In een Hs. der Bibliotheek te Bern, beschreven door Julikn Havet, Bulletin de la société des anciens textes francais, 1886, nr. 2, bl. 82-90, treft men een fragment aan van een lied uit het einde der XIVde eeuw: Et Baiart qui me portes, je vous feray bien ferrer. Kiliaan op het woord rosbeyaerd, zegt: „Equus beyardus; equus quatuor filiorum Haymonis, tempore Caroli Magni: de quo ridiculce feruntur fabuUe: qiiibusdam ros baeyaerd. q. equus badius sive balius dicitur. Oall. rouge bayart." Over de Nederlandsche navolgingen van den Franschen roman cn het Nederlandseh volksboek dat er van bestaat, kan men raadplegen: Dr. .Tan te Winkel, Gesch. der Nederl. letterkunde, 1887, I, bl. 57, 138 — 139, 143, en denzelfden schrijver: Maerlants werken, enz., 2d« druk, 1892, bl. 7, aant. 3: „De sage der vier Heemskinderen is echt Belgisch en behoort tehuis in het Ardennerwoud — dit in den uitgestrektsten zin genomen. Nog is daar de herinnering aan de vier Heemskinderen levendig". Voor de studie van den roman en de daar aangeduide bronnen, zie mede Dr. Kalff, Gesch. der Nederl. letterkunde in de 16d' eeuw, I, 374, II, 384, en Auu. Gittée, De sage der vier Heemskinderen (Nederlandseh Museum, 1888, II, 162—167). In den Courrier de la Dendre, Dendermondsch weekblad, van het jaar 1835, nrs. 6 en 7 wordt door Pr. van Duyse schertsend de vraag gesteld: hoe en waarom 't Hos Deyaert met zijn vier ridders in den Dendermondschen ommegang prijkt en voornamelijk in die stad burgerrecht heeft verworven? Het antwoord luidt: In zijne Flandria illustrata I, 593, leert Sanderus, dat Dendermonde waarschijnlijk reeds vóór den tijd van Karei den Groote bestond, toen Aymond met Vorsia, dochter van den Koning van Tongeren, in den echt trad. In de uitgave nu van den volksroman, bij Heyligher te Antwerpen verschenen, wordt, bij den aanvang van het verhaal, over „Aymon grave van Dordoen" gesproken, terwijl aan het slot van hetzelfde verhaal te lezen staat: „Die van Dormonde hebben het lyk van Reynaert aen den bisschop van Keulen gevraegd". Geen twijfel, ,Dordoen" en „Dormonde" zijn bedorven lezingen van „Dermonde" of „Dendermonde"; de sage der vier Heemskinderen behoort dus te Dendermonde thuis, zooveel te meer daar Lindanus zich genegen gevoelt om den naam van „Dendermonde" van „Dordona" af te leiden. De legende van 't Ros Beyaert werd dan ook, ter verheerlijking van 's dichters geboortestad, door Pr. van Duyse in verzen gebracht en in voornoemd weekblad (nr. 33, van den 14den Augustus 1835) uitgegeven. Naderhand werd dit gedicht herdrukt in het Nederduitsch letterkundig jaarboekje, Gent, 1838, bl. 62, dan weer later door den dichter, wien alles wat op Dendermonde betrekking had nauw aan het hart lag, omgewerkt en opgenomen in zijne Vaderlandsche poezy, Gent, 1840, I, bl. 30. Bij het verhaal der Vier Heemskinderen sluit zich nog eene Dendermondsche legende aan, insgelijks in den Courrier, nr. 6, vermeld en door Maria von Ploennies, Die Sagen Belgiens, 1846, Eisenach, bl. 77, in het breed en in het lang verteld. Een wegens manslag ter dood veroordeelde beeldhouwer zou den houten door de wormen half verslonden kop van 't Ros Beyaert, op zulke meesterlijke wijze herbeiteld hebben, dat hij daardoor genade bekwam. Klemens Wytsman, steunend op eene stadsrekening, is van meening, dat het beroemde Dendermondsche paard — buiten den kop die, zooals hij nu nog bestaat, voor het lijf te klein schijnt — tijdens den grooten ommegang van 1754, heel en al werd vernieuwd. In den Courrier van den 13den Februari 1835 deelde Pr. van Duyse de eerste strophe mede van den tekst die volgt, als de eenige toen nog bekende; terwijl door hem, in liet volgend nummer van dit blad (20sten Februari), de volledige tekst werd uitgegeven als teruggevonden in een oud Hs.: 1. 't Ros Beyaert is verheven, hy heeft hem in 't vier begheven en 't Ros Beyaert is een peird met een striek op synen steirt. 2. 't Ros Beyaert doet syn ronde in de stad van Dendermonde, die van Aelst die syn soo quaet, als by ons 't Ros Beyaert gaet. 3. 't Ros Beyaerts ooghen vonckelen, syne breede manen kronckelen en hy wend hem fraey en vlugh met vier broers op synen rugh. 4. Hun harnas, schild en lancen blincken by de sonneglansen, en den beyaerd 't voisken geeft, daer het ros syne eer in leeft. 5. O Dendermondenaren, blyft altyd den roem bewaren van het peird, soo wyd vermaerd als den grootsten man op aerd. 6. 't Ros Beyaert is ons glorie, en benydt ghe ons dio victorie, Aelst, ghy hebt nog min verstand als ons ridderros vaillant. 7. 't Ros Beyaert is verheven; hy heeft hem in 't vier begeven, en het week, op 't oorlogsveld, alles voor syn groot geweld. Deze tekst werd ook herdrukt door J. Bfoickaert, in Gedenkschriften van den Oudheidskundiyen kring ... van Dendermonde, 1896, bl. 120. „Die van Aelst die zyn zoo kwaad" (tweede strophe hierboven) zou, volgens laatstgemeld nummer van den Courtier, zinspelen op de veete die vanouds tusschen Dendermondenaren en Aalstenaren bestond, alhoewel de twee steden tegen elkan er nooit werkelijk oorlog voerden. Zooals blijkt uit eene aanteekening van P. v. D„ is dit terugvinden van den tekst slechts .fictie", en is het lied, buiten de bekende regels, van hemzelf. Het üendermondsch Ros-Beyaerdlied is eigendom van de nog bestaande corporatie der Punders (hommes de peine), stukwerkers, die thans nog het recht genieten in den ommegang het paard rond te dragen. Onder het met linnen omspannen dier gedoken, voeren zij dit met zijne vier ridders, gewoonlijk vier broeders van den bloede, op hun schouders, rond de stad. Het zijn dus eigenlijk de Pjnders, die hun „ronde doen". — Wytsman schrijft ten onrechte: „'t Hos Beyaerd maakt zijn ronde", een Gallicisme. Nooit heb ik mijn vader anders hooren zingen dan: „'t Ros Beyaerd doet zijn ronde". Melodie. Wijtsman, t. a. p., bl. 1. Het tweede deel met ^-maat zou volgens \V. bij de oorspronkelijke zangwijs zijn gevoegd tijdens den grooten ommegang van 1754, waarvan het programma tot titel voert: .Ommegang ende cavalcade noyt voor desen gesien binnen de Stadt Dendermonde, ten op-sigte van het negen-hondert-jarig jubilé over het inbrengen der gebeenderen van hunnen Apostel en Voor-bidders de HH. Hilduardus ende Christiana Patroon ende Patronersse der voornoemde stad, uyt de handen van de barbaarsche Noord mannen tot Dickelvenne, verciert met verscheyde Triumph-wagens &. &. Sal geschieden den 15. September 1754. ende volgende dagen." Op dit programma in verzen, door W. t. a. p., bl 33 vlg. herdrukt, prijkt o. a.: »Het Ros-beyaert-peird met de 4-Aymons-kinderen", dat dan ook zijn rijmpje krijgt. Ter gelegenheid derzelfde ,negen honderdste verjaring", verscheen nog een .Liedeken van den Ommegang van Dendermonde", dat door J. Broeckaert in de voormelde Gedenkschriften, IVd0 dl., 2de reeks, 1892, bl. 227 vlg., insgelijks werd herdrukt. Het bestaat uit achttien coupletten in metrum verschillend. Elk gilde heeft daar zijn couplet, dat waarschijnlijk met eigen melodie werd voorgedragen. Voor „De vrije Pijnders, alias Drinkebroers", vindt men deze variante van ons lied: 't Ros Beyaert hoog verheven, heeft hem in het vuer begeven; 't is als een held er door gedreven, en men zag het domineren, langs de straeten hoog Hanqueren en veel heeren salueren, kloek van moed als 't altyd doet. Wijtsman's meening, dat het eerste gedeelte der melodie zou zijn: „un | franc d'allure, mais sans originalité aucune", zal zeker weinig instemming vinden. Wij houden integendeel dit eerste gedeelte, dat in de XVIIde eeuw moet thuis behooren, voor eene der eigenaardigste zangwijzen van onzen ganschen liederschat. Even als Dendermonde en Aalst, lagen St.-Nieolaas en Temsche vroeger in veete. Om „die van Temsche" kwaad te maken, hadden „die van St Nicolaas" slechts het volgende liedje te zingen. Het werd ons in September 1889 medegedeeld door den heer Camille Maillet, geboortig van St.-Nicolaas, die het uit zijne kinderjaren had onthouden: Sint A ■ mei - ber • ges ka - pel • le ■ ken, dat heb - ben zij ge-bouwd Al met een an • ders gel • le ■ ken en met ge • sto • len hout. Onder nr. 4 van de losse bladen door Van Paemel te Gent, en nr. 41 van die door J. Thys te Antwerpen gedrukt, vindt men, zonder wijsaanduiding, een „Liedeken oft Lofdicht, ter eere van de Heylige Amelberge, Maegd 1'atroonersse van de Heerlyklieyd en Burgt van Themsche", met aanvang: „Komt hier den lof vermeeren// gy Vlaemsche burgers al". Het lied bedraagt drie en vijftig strophen en werd nog voor weinige jaren herdrukt met uitleggingen en eene vrij onbeduidende melodie, bij Schuermans-Boeykens te Temsehe. Ook te Leuven en te Mechelen is het Kos Beyaert bekend. Volgens de Reiffen»er(j, in zijne uitgave van Philippe Mousket's Cronique riwée, Brussel 1836—38. (Inleiding, bl. ccvi), ging in 1490 te Leuven eene beroemde processie uit, die, naar men verzekert, werd ingesteld ter herinnering aan de nederlaag der Noormannen, en die insgelijks plaats greep in 1656, 1660, 1663 en 1681. Achter het korps der Universiteit trad het Ros Beyaert met de vier Heemskinderen. Willem Boonen, Leuvens secretaris, in zijne Geschiedenis van Leuven geschreven in de jaren 1593 en uitgegeven door Ed. van Even, Leuven 1880 (zie aldaar bl. 252), beschrijft die processie, waarin ook optreedt het paard door hem genaamd: „^ oelbaijaert", en doet ons tevens een „Sanck voor die vier Haijmanskinderen' kennen: 1. Compt al ter kermis wie ghij sijt, tis nu al vreucht en al jolijt; diemen in langhen niet en sach sijn hier vergaert op eenen dach. 2. Sijt willecom nu alle ghelijck, heer, vrouw, en knaep. aerm ende rijck: wie dat sij sijn, tsij van wat staet, wij en begeren niemant quaet. 3. Maer wacht u wel, tot elcken keer, van die schouvaegers sonder leer, en die daer lagen dach en nacht, dat sij niet met en hebben bracht. 4. Hier mede sluijten wij ons liet, maer en vergeet d' accijse niet. Weest dan vrolijck in sLovens pleijn Godt ter eeren en sijn Moeder reijn. 3, 3. lagen, misschien te lozen: dagen. De uitdrukking „die schouvaegers sonder leer" beteekent, volgens Boonen's uitgever: „de krijgslieden van het leger der Staten*. Dezelfde uitdrukking komt voor in het lied: „Ie sou studeeren in eenen hoeck", waarin gehoord worden de verschillende straatroepen, te vinden in Een Duytsch musijek boeck, Loven —Antw. 1572, nr. 32, tekst herdrukt in Tijdselir. roor A'.-JV. mzgsch., III (1891), bl. 144. Bij den tekst van het lied voegt Boonen deze „Nota": „De vier Haijmanskinderen, onder den 15en hertoghe van Brabant, anno 500, te weten Carolus Nason, die eene dochter hadde, Veraja genoeinpt, die tot eenen man hadde een edelman vuijt Ardennen, genoempt Haijmo, waer hij van hadde iiij sonen genoempt' Heijnault, Rogier, Olicier ende Adeleert, die men noempt die iiij Haijmanskinderen, die een poert hadde genoempt Voelbaijaert. Auctor Atnandus Sirixzeus. Leest die oude Cronjcke van Brabant, vande iiij Haijmanskinderen, folio 32 verso, opt eijnde." In Ed. van Even's uitgave, bl. 34 der bijlagen, vindt men ook eene plaat van den tijd, voorstellende Voelbaijaert bestegen door de vier Haijmanskinderen. Een speelman met doedelzak gaat het paard voor, dat wordt gevolgd door „Coninck Caerel" te peerd. Ziehier thans, met de zangwijs naar mondelinge overlevering, ons welwillend medegedeeld door den heer Josepii Denyn, den talentvollen beiaardspeler, het Mechelsche Vier-gebroederslied. De tekst, waarvan de schrijver onbekend is, komt voor in het Jubilê-boek van den ommegang van 1825, Mechelen 1825, Van VelsenVanderelst, bl. 56: 1. Wat voor vyand derft ons naeken, vier gebroeders op een peerd! Ider moet het vegten staeken als wy speelen met ons zweerd. Wy en achten geene slagen, geene scheuten in den stryd; want ons harnas kan 't al draegen daer een ander zich voor tnyd. 2. Wy en zyn van honderd mannen wel gewapend niet bevreest; als wy maer den toom ontspannen, dan weerd zich ons peerd het meest; het kan loopen, het kan springen, het kan vliegen door het zand, geenen menscli en kan het dwingen want 't heeft altyd d' overhand. 3. Sa, Ros-Bayard, toont uw' kragten en spaart uwe beenen niet, toont dat ider hem moet wagten die uw' sterke togten ziet; slaet van agter en van vooren, regt u op, 't is ons bevel; als wy steken met de spooren toont dat gy voor ons zyt snel. 4. Wy en zullen niemand wyken, wat voor vyand ons komt aen; ider moet zyn wapens stryken, als wy met ons zweerden slaen; onzen iver is te agten om 't geluk en onderstand, die wy zoeken en betragten voor het Mechelsch vaderland. Onder de door Lootens en Feys, Chants pop. flamands, uitgegeven tellingen — een samenraapsel van fragmenten van liederen — leest men, bl. 289, de volgende regelen, die reeds voorkomen in Hond den heerd, Brugge, III (1868), bl. 8: Van Gent tot (sic) in den ommegang, daar wandelt een reus en een' reuzin met den olifant. Z' en wandelen niet alleene, met hunne kinderen kleene, met hunne kinderen wel bewaard van 't ros Beiaard. 't Ros Beiaard, 't ros Beiaard, was 't schoone peerd! Er hangen drie bellen aan zijn steert, en een flambeeuw op zijn kop, er zitten drie eelmans kinderen op. 1. Hond den heerd: Te Gent, in den ommegang, enz. Dat liet Hos Beyaert vroeger in het Noorden mede was bekend, blijkt o. a. uit Dr. Hermans' Geschiedenis der Rederijkers uit Noord-Braband (Bijdragen tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunsten der Provincie NoordBraband, 's Hertogenb. 1845), bl. 23—28, waar deze de Bossche-processie ter eere van de H. Maagd Maria beschrijvend, zegt: „In de rekeningen van de stad of van het Lieve-Vrouwe Broederschap wordt geene melding gemaakt van nationale vertooningen, zoo als de reuzen, het ros Beyaert en het rad van avonture. Denkelijk werd aan de gilden van Rhetorica voor dergelijke spelen in eens die stadstoelage gegeven, zonder dat het noodig was in bijzonderheden te treden." 34 7. Vnaegt, vraegt, vrienden. (De knaptand) Vraegt, vraegt, vrienden, moest de knaptand daer ook zyn? Kon de vreugde niet gelaten, maer hy was daer maer in schyn. Door zyn hoogo wetenschap van gedurig knap, knap, knap, kwam veel inenschen te vermaeken; maer het draeideg' op zyn kap. Tekst. Klehens Wytsman, Anciens airs el chansons pop. de Termonde, 1868, afdruk, bl. 7 en 22. — In een fragment van een oud stuk: De properheden der steden van Vlaenderen, uitgegeven door Mone, Anzeiger für Kunde der deutschen Vorzeit, 1835, bl. 299, en dat volgens den uitgever tusschen de jaren 1347 en 1414 moet geschreven zijn, wordt van do .makeleters van üendermondo* gesproken. Ook in Den langen Adieu van Eduwairt de Dene, een stuk dat dagteekent van 1560 |voor het eerst gedrukt door Baron J. de St. Genois. Messager des sciences historiques, Gand, VI (1838), bl. 19 vlg.; naar een beter Hs. uitgegeven door Willems, Belgisch Museum, (ient, III (1839) bl. 102; herdrukt door Aug. Gittée, Volkskunde, Gent, V (1892), bl. 128], wordt die benaming teruggevonden: Adieu van Dendennonde Mackeleters. Volgens Jacob vande Vei.de (Belg. Mus., III (1839, 176) is liet woord af te leiden van makker of makkei, een Scheldevisch, „nog tegenwoordig een geliefde viscli der Dendermondenaers". Later moeten de Dendennondenaren den naam van knaptander» gedragen hebben. Laatstgenoemde schrijver deelt, in Wolf's Wodana, Gent 1843, bl. 189, dit „oud liedje" mede: 1. Ik kwam lestmael langs de Lombaerdstraet, en ik vond daer een mooi meisken staen, jolie, jolie, ons Katoken heette Benjamine. Ik kwam lestmael langs de Lombaerdstraet; ik vond daer eenen Brusselaer staen, kiekenfreten, kiekenfreten, zei de Brusselaer; jolie, jolie, ons Katoken heette Benjamine. 2. Ik vond daer eenen Antwerpenaer staen, kauwetter, kauwetter, zei de Antwerpenaer. In de volgende strophen heet het: „op sinjoorken, zei de Lovenaer"; — „bluscht de niane, zei de Mechelaer"; — „stroppendrager, zei do Gentenaer": — „pelt ajuinen, zei de Aelstenaer"; — „sluit de poorten, zei de Ninovenaer"; — „stookt den oven, zei de Eecloonaer", terwijl de negende en laatste stroplie luidt: Ik vond daer een Derremondenaer staen, gy knaptandor, gy knaptander, zei de Derremondenaer. „De vrouw, welke my dit lied voorzong", zegt .1. vande Velde, „gaf mv, overleveringshalve, de verklaring der verschillige spotnamen, waarop dit lied gegrond is . . . Knaptander. Dy de Dendermondsche volksfeesten der vorige eeuwen, was de knaptand zoo onontbeerlijk als 't moedige llos Beijaert, en diende om de toegesnelde menigte op eenen respectieven afstand te houden, wanneer 't gedrang den eerstoet niet verwarring bedreigde Hy bestond namelyk in een houten hoofd ten top van eenen langen stok vastgemaekt. Door een verborgen werktuig, dat de drager bestuerde, kon men het hoofd of doen gapen of doen knappen. Wanneer dus iemand den stoet te naby kwam, deed de knaptand zyn ambt en knapte den hoed of de muts van den nieuwsgierige vast, welke vervolgens, by 't opgaen van een schaterlach, tusschen liet volk werd geworpen." Dat middeltje tot handhaving van de goedo orde, wordt eenigszins anders uitgeleid door Wytsman: „Le Knaptand est une tête de loup ou d'un animal quelconque, s'ouvrant et se referniant vivement et dont se coiftait 1'un ou 1'autre gari;on. Pour bien remplir le róle qui consistait a enlever adroitement les coiffures des paysannes ainsi que les chapeaux antédiluviens des bons campagnards, et ii les rejeter dans la foule, aux acclamations des assistants, il fallait des gars agiles et solides, ne craignant ni les horions ni les querelles." Nog heden tijdens den ommegang, laat de knaptand, die werkelijk op de schouders wordt gedragen, zijne tanden zien, maar knapt noch mutsen noch hoeden meer, en het schijnt niet, dat de orde van den stoet bij dit nieuwe stelsel te lijden heeft. Overigens is het hoofdsieraad der boeren uit de omstreken van Demlermonde, zoowel als van elders, thans ook al gemoderniseerd, en zijn de .chapeaux antédiluviens" zoo goed als verdwenen. Ofschoon de knaptanden, want de ommegang bevat er meer dan éen, op het programma van den stoet van 1754 (zie bl. 1256 hiervoren) niet vermeld zijn, toch hebben zij, in het „liedeken" van dien stoet, hun couplet met het opschrift: «Den roemzuchtigen opgehangen en verrezen Dendermondschen Knaptand." Dit couplet is eene variante van het voorgaande: Zonder laten moest den knaptand ook daer zijn; kon de vreugde niet verlaten, schoon hij daer maer was in schijn; [door zijn hooge wetenschap] van gedurig knap, knap, knap, deed veel boeren retireren maer het draeide op hunne kap. De regel, dien wij tusschen haakjes brengen, ontbreekt. Dit couplet staat zeker in betrekking met het feit door den Aalstenaar Cothem begaan, die een knaptand had genomen en opgehangen; wat aanleiding gaf tot Latijnsche en Nederlandsche epigrammata, mede door Wytsinan, t. a. p., herdrukt, onder den titel van: „Aerdighe knie dichtiens teghen sekeren quidam genoemt Oothem hebbende willen ten spot voeren den onnooselen opgehangen Cnaptandt binnen Aelst." Ziehier een van die „kniedichtiens" : Aelst, in het fransch Alost, is soo veel als alsot'. soo past den naam wel op hun reénloos redenslot. Syn die van Aelst al sot, en gy een Aelstenaer, soo Byt gy Cothem sot, oft niet seer verr' van daer. De kna/itand wordt insgelijks genoemd in str 15 van Het steden niis-verstant (1087), voorkomend bij F. E. Dei.afaille, Geseh. van Mechelen, Mech. z. j. [1903], II, bl. 170. Melodie. I. Wytsman, t. a. p., hierboven weergegeven. — Verschillende lezingen: — II. Den zingende zwaan (Antw. 1655), Levden, 1728. bl. 298, stem. „(iavotte italiene (sic) ofte: O Valenchiene, ofte: Aras, ofte: Iuffrouw Maryken . voor het lied: ,0 Sinte Anna, moeder van de waerdste vrouwe", en bl. 321, voor: ,0 Stanislae! wat zyt gy een eed'le spruyt": III. O. en ii. Hollanlse boeren lielies, 24e uitg., Amst., z. j. (c. 1700), nr. 130: , Lalande", en nr. 280: „Marleburgh" : I ka u>iicaoniliii<1in» \f atOahurrvVi * wnrdt nnnfftthanlil ilnnr .T \V' ïlvscilFnv U/iih ori t i n Tii<1e July 1711. - Lanck 16 voeten 2 duimen; den steert 4 voeten; de vlimmen eenen voet vierkant; dick 7 voeten; hebbende 36 tanden". — Op bevel van den magistraat werd die visch, eene soort van dolfijn, opgevuld om aldus vereeuwigd in den ommegang te worden rondgevoerd. In liet liedeken van den stoet van 1754 (zie bl. 1256 hiervoren), wordt de bovenstaande strophe toegeschreven aan het gilde van „De vischverkoopers". „Le Walvisch", zegt W., .placé sur un petit chariot et garni d'un Neptune enfantin, égayait le public en lanyant des flots d'eau par les narines. C'est sur ces paroles absurdes," voegt de schrijver er bij, „que le compositeur Termondois de 1754 trouva une mélodie d'un motif tellement distingué, que nous en sommes a nous demander, si elle nest pas empruntée aux oeuvres d'un bon maitre de 1'époque. Toutefois, jusiju'a preuve contraire, nous la revendiquons comme originale." Deze zangwijze is afgeleid van de melodie voorkomend onder Jan van Elslano's Gezangen, enz., 4™ druk, Haarlem, 1738, bl. 145, onder den titel „Knipluis." Stem: De frissche boer, met tempo: „(iavotto", aangehaald door J. W. Enschedé, Marsrhrn en marschnniziek, enz. in Tijdschr. voor N.-N. mzgsch., VI (1900l, bl. 68: In 1'. d'Acosta'h fjisai de pltilologie musirale, Cent 1896, bl. 134, vindt men mede eene verkorte lezing van deze melodie. 349. Toontje, myn zoontje. ('t Kleyn peird) Toontje, myn zoontje, met zyn kleyn peirdje; 't heeft eenen kop, maer 't heeft geen steirtje; ziet het regt van allen kant, Toontje, myn zoontje, g'heel charmant. Tekst en melodie. Klemens Wytsman, Ancienx airs et chansons populaire* de Termonde, 1868, afdruk, nr. 6, bl.4 en 18, ,'t Kleyn peird"; liedje van den Dendermondschen ommegang. „Par quelle étrange conception," zegt KI. W., „ce petit cheval était-il dépourvu de son appendice caudal. Doit-on y voir une allusion au pauvre peuple pressuré par les impóts et réduit au strict nécessaire i Het volgende vers, voorkomend op het programma van den ommegang van 1754 (zie bl. 1256 hiervoren), zou volgens W. bewijzen, dat bet „peirdje* zonder .steirtje" inderdaad eene zinspeling op de proletariërs is: Hét Peird dient voor den heer, en voor een' boer zyn acker, en valt het wat te traeg, de sweep die maect het wacker. Een boer die op zyn tyd de pachten niet betaelt, krygt mede van de sweep als men zyn goed af-haelt. Ondanks die uitlegging blijft de tekst duister, en heeft het lied noch kop noch staart; daarentegen klinkt de melodie bevallig. Wellicht slaat dit stukje op de eene of andere thans vergeten gebeurtenis. In het ,Liedeken van den Ommegang van 1754" (zie mede bl. 1256 hiervoreu), wordt de volgende strophe toegekend aan het gilde van „De schrijnwerkers, stoel«raeijers enz.": loontje, mijn zoontje, met zijn kleyn peirdje, t had er een kopken, 't en had geen steirtje, 't was vol blijdschap en jolijt omdat altijd, omdat altijd hem wierd gegunt de liberteyt met zijn kloterken te spelen voor de heeren van do stad; maer 't en kost hem niet vervelen als hij zag dees vrolijkheyd, die op dees tijd hier wierd bereid, waardoor de stad was g'heel verblijd. Aan een anderen kant wordt in hetzelfde „liedeken", aan het gild der ,Meesters schoenmakers en lappers", een couplet toegekend, waarin nogmaals ,'t Kleyn peirdjen" wordt bezongen: t Kleyn peirdjen, 't kleyn peirdjen zag men van blijdschap dansen, doch voor sijn groote neerstigheyd kreeg het niet veel te schransen; noch hooy noch haver, strooy noch klaver; 't en kreeg niet veel te schransen. 350. Laet ons met lofzangen pryzen. 1. Laet ons met lofzangen pryzen onze moeder Anna zoet, en haer lof en eer bewyzen, want zy is ons naeste goed. Heylige Anna, moeder Anna, die ons droefheyd hebt gezien, heylige Anna, moeder Anna, na zuchten geeft verblyd. 2. Als wy nu gaen openbaren hare groote heyligheyd, wy moeten dan ook verklaren hare groote weerdigheyd. Heylige Anna, enz. 3. Gy zyt van Uod verkoren om zyn zoons grootmoeder te zyn, en de gebeden te liooren van elk die in droefheyd zyn. Heylige Anna, enz. 4. Gy hebt aen God opgedragen, in hare teere jongheyd, uw dochter van drie jaren, uwen waren troost en vreugd. Heylige Anna, enz. Tekst en melodie. L)e Coussemaker, Chants pop. des fimnunds de France, Gent, 1856, nr. 94, bl. 309. Volgens d. C. werd dit lied met andere S' Anna liederen, uitsluitend te Belle gezongen door de kantwerksters, op den naamdag hunner patrones Anna (26 Juli). Dezelfde tekst is echter ook te vinden in Rond den heerd, lirugge, V (1870). bl. 274, als wordende jaarlijks op den 268te" Juli voorgedragen door de Brugsche naaisters. - Nog in andere plaatsen, zooals te Brussel, zie Baronde Heinsberg-Düringsfeld, Culendrier beige, II (1862), bl. 56, werd de S«' Annadag door kantwerksters en naaisters gevierd. Het slot der zangwijs, die, volgens d. C., niet hooger opklimt dan de eerste helft der XVII*> eeuw, herinnert aan het slot van Havdn's „Gott erhalte Franz, den Kaïser", waarover men kan raadplegen W. Tappert, U'andernde Melodie», 2d« uitg., 1890, bl. 7-12. 351. En als daer Sint' Anna nuchten komt. 1. En als daer Sint' Anna nuchten komt, ons hertje die vol blydschap is, en wy gaen al naer de werke, en van de werke naer de kerke. 2. En wy gaen al t' samen paer en paer om met wassenkeersen te offer'n gaen, en wy hooren de hoogmisse; wy kiezen Sint' Anna voor patroonisse. 3. En als daer de misse wierd gedaen. wy zyn al zoo blyde van deure te gaen; en wy komen al van de kerke, en van de kerke naer de werke. 1, 1. nuchten = ochtend. Tekst en melodie. De Coussemaker, CItants pop. 6, nr. 97, bl. 313. Dit liedje, zoowel als het voorgaande, zegt d. C., wordt gezongen te Belle, te Cassel en te Steenvoorde in de werkhuizen of gedurende de wandelingen op S,e Annadag. Het lied sluit gewoonlijk met den uitroep: „Viva S,e Anna!" 354, 't Is Sint' Anna die komt aen. 1. 't Is Sint' Anna die komt aen. Hé! courage, viva! Wy zullen t'samen dansen gaen. Hé! courage, viva, sa sa! Hé! courage, viva! 2. .Dochter, hebt gy een vryer?" Hé! courage, viva! — „Ja moeder, 'k heb er twee." Hé! courage, enz. 3. — «Dochter, kiest den ryken, Hé! courage, viva! en laet den arinen kyken." Hé! courage, enz. 4. — »Den ryken, moedor, wil ik niet. Hé! courage, viva! Den armen is myn zoete lief.' Hé! courage, enz. 5. „Den ryken draegt zyn ooren bloot. Hé! courage, viva! den armen ligt op mynen schoot. Hé! courage, enz. 6. „Den ryken draegt gekleurde schoen. Hé! courage, viva! Den armen heeft dat niet van doen." Hé! courage, enz. 7. — .Dochter, uw fortuyn is goed. Hé! courage, viva! Let wel op wat dat gy doet." Hé! courage, enz. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de Franee, Gent 1856, nr. 99, bl. 316, opgeteekend te Belle. — La chanson franraise illuslrée, Paris, L. Houlanger, z. j. bl. 596, Fransche tekst aanvangend: „Voici la féte a Sainte Anno", en zelfde melodie. Het lied daar vermeld als „originaire de la Flandre", is ontleend aan Chansons populaires des provinces de Franee door Ciiampfliüry en Wcckerlin, Paris 1860, bl. 11, die het op hunne beurt van de Coussemaker hadden overgenomen. Dit belet echter niet, dat het in deze laatste verzameling heet: „musique recueillie et transcrite avec piano par J. 1). Weckerlin". — Dezelfde melodie dient voor het „Paterliedje" (wijze van Kortrijk, medegedeeld door Snellaert; zie hierna „Daer ging een paterken"). De Fransche tekst, waarschijnlijk vertaald door ('hampfleury, luidt: Voici la fête a sainte Anne, Eh ! courage, vivat! Au bal déja 1'on se pavane, Eh! courage, vivat! enz. En Champfleury teekent heel ernstig daarbij aan: „Mais toutes (les chansons) ne sont pas aussi tlaniandes (als het drinkliedje: Lintje en Trientje, en Bellotje en Martintje; zie hiervoren nr. 339, bl. 1227) dans le sentiment de Brawer (d. i. in den trant van Adriaan de Brouwer) et je donne la chanson de la „Fête de Sainte Anne" comme un modèle de passion et d'emportement tout espagnols . . 355. En wy gingen al naep de zee. 1. En wy gingen al naer de zee, en wy gingen al naer de bonte zee, naer de bybela bonte zee, en wy gingen al naer de zee. 2. En wat deden wy in de zee? en wat deden, enz. 3. En wy vonden daer eenen mol, en wy vonden, enz. 4. En wat deden wy met den mol? en wat deden, enz. 5. En wy stropten daer af zyn vel, en wy stropten, enz. 6. En wat deden wy met dat vel? en wat deden, enz. 7. En wy maekten daer van een beurs, en wy maekten, enz. 81 8. En wat deden wy met de beurs ? en wat deden, enz. 9. En wy staken daerin ons geld, en wy staken, enz. 10. En wat deden wy met dat geld? en wat deden, enz. 11. En wy kochten daarmeó een koe, on wy kochten, enz. 12. En wat deden wy met de koe? en wat deden, enz. 13. En wy staken de koe in 'tstal? en wy staken, enz. 14. En wat deed de koe in 't stal ? en wat deed, enz. 15. En de koe gaf daer ons melk, en de koe, enz. — Enz, enz. Tekst en melodie. De Ooussemaker, Chansons pop. des Fluinunds de France, 1856, nr. 111, bl. 336: „Naer de zee"; wellicht een rondedans gezongen door de kantwerksters van Helle, tijdens hun gewoon jaarlijksch reisje naar de Duinkerksche zee, op den dag van St. Anna, hun patrones. — Erk u. Böhme, Deutseher Liederhort, III, nr. 1566, bl. 399—400, fragment van een Nederduitsch aanverwant vlasbewerkerslied „voni Niederrhein". De melodie, door E. u. It. „hiibseh" geheeten. is met ons Paterliedeken verwant en wordt overigens met enkele afwijkingen in Deutseher Liederhort, II, nr. 977a, bl. 743, gevonden voor: „Et gieng en Paterke langs te Kant", een lied dat daar insgelijks „vom Niederrhein" wordt genoemd. 356. Sala moet er nu gezaeyen zyn. 1. Sala moet er nu gezaeyen zyn, sala, sala, sala, sala, sala, sala moet er nu gezaeyen zyn. 2. Sala moet er nu gesneden zyn, sala, enz. 3. Sala moet er nu verlezen zyn, sala, enz. 4. Sala moet er nu gewasschen zyn, sala, enz. 5. Sala moet er nu gedroogen zyn, sala, enz. 6. Sala moet er nu gezouten zyn, sala, enz. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. dei Flamands de France, 1856, nr. 112, bl. 338, rondedans van de kantwerksters te Belle, die, zooals <1. C. zegt, alleen door zijn vrijen, lossen rhytlimus populair is kunnen worden. 357. Jubilate gloria. „Jubilate gloria, vive la memoria, per seculi per secula, vive la memoria! Vuyle Cato, vuyle Maro, Mortjes oven zullen wy roven. Vuyle Cato, vuyle Maro. Mortje, wanneer gaet zondag zyn?" — „Da ye me 'tsondags maer en zage, 'k zyn al veel sclioonder als van dage. met een tuytje fyn." — „En wat gaet nog al zyn, Jofvrouw van 'tPaleryn?" — „Eenen rok van een pond groote, daerop een gebloemde schoote en een tuytje fyn." — „En wat gaet nog al zyn, Jofvrouw van 't Paleryn?" 17 en 22. Jofvrouw van 'tPaleryn, door d. C. vertaald: „Mademoiselle du l'ilori". — Van lichtekooien en dieveggen werden de ooren afgesneden en aan de kaak gespijkerd. Zie J. ter Gouw, De oude tijd, Haarlem 1872, bl. 30.>, waar aan gehaald wordt Breeró, die, in zijn Spaanschen Brabander, een gemeen wijf al scheldende en tierende laat zeggen: En of in de stadt van Hoorn mijn ooren staen an de kaeck, en offer mijn vat r gheiiangen is, is dat so grooten saeck t Tekst en melodie. Me Coussemakeu, Chants pop. des Flamands de trance, 1856, nr. 83, bl. 282. — De uitgever noemt dit lied, dat te zijnen tijde, te Helle, op het Ste Anna-feest (het feest van de kantwerksters) zeer populair was, een deioorspronkelijkste door hem verzameld, en voegt er bij: „Le texte, probablement tronqué, offre un specimen de ce style burlesque que Vadé a voulu, maïs en vain, faire entrer dans la littérature fran^aise." Het komt ons niet waarschijnlijk voor, dat die tekst zou bedorven ot vervalscht zijn. Lang voor Vadé (1720-1757) zijne „chansons bachiques, bouquets poissards, parodies", enz. schreef, kende men liederen samengesteld uit fragmenten aan andere liederen ontleend, en waarin de zanger gedurig van den os op den ezel springt. Zulke fragmenten, elkander opvolgend zonder eenige orde noch zin, meerstemmig bewerkt, werden in de XVI"' en in de XV1I*« eeuw bij de Duitschers quodlibet, bij de Italianen messanza, mestichama genoemd. Bij de Kranschen waren zij evenmin onbekend. La Bataille, la Cliasse au lihre, le Caquet des femmes van Jannequin (aanvang der XVIde eeuw) behooren insgelijks tot dit slag. Weckerltn, L'ancienne chanson populaire en France, Paris 1887, bl. 363, deelt naar eene verzameling van 1602, den tekst van zulk een lied mede dat aanvangt: N'a vous point veu la Peronnelle, que les gens d'armcs ont amenée? Et ou? Waarop dadelijk volgt de aanvang van een ander, hiervoren I, bl. 296, reeds vermelde, lied: Sur le pont d'Avignon j'ay ouy chanter la belle, qui en son chant disoit une chanson nouvelle: et quelle? „Le coq-a-l'ane," zegt de verzamelaar, bl. 366, „était trés cultivé au XVI® et XVIIe siècle; nos aïeux trouvaient cela spirituel, le peuple en raffolait." Terloops zij hier gemeld, dat een nader onderzoek van het lied van, la Peronnelle" ons zijn verwantschap deed inzien met het lied : O roosken root, vol melodijen" („van Pieronelle") te vinden hiervoren, nr. 290, bl. 1037. De Fransche tekst werd herdrukt o. a. door J. Tiersot, Histoire de la chanson pop. en France, Paris 1889, bl. 12. In de Brunettes ou petits airs tendres, verzameld en uitgegeven door Chr. Ballard, Paris, 1711, III, bl. 302, treft men, met het opschrift „Pot-poury", een eenstemmig lied van zelfden aard aan, op zijne beurt aanvangend met het 15de eeuwsche: „Sur le pont d'Avignon". Ook in IJet nieuwe vermakelijke Thirsis minnewit, Amst. 1731, II, bl. 118, vindt men een stuk in dien trant. Het voert tot opschrift: „Waar zal ik inyn klagt volenden, of Piet en Trein", en vangt aan : Daar waar een maget vol berouwen. En za trompen en trompet. Van Wilhelmus van Nassouwen. Dan van niet na bed, na bed. Dan alweer een zarabanden. Dan myn lever en myn long. Een Bahylon met onverstanden. En het jaartje doen ik nog jong. De laatste versregel — om slechts dit voorbeeld aan te halen — slaat op het lied: „Het jaertje doe ick jonck en nog reynder maghet was", dat men aantreft bij Willems, Oude VI. Idr., nr. 88, bl. 215, en aangehaald vindt bij Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 388. — Overigens is deze soort van liederen, althans bij de l'ranschen, nog heden niet geheel buiten den smaak gevallen. 358. Sint Anna-dag is deure. 1. Sint Anna-dag is deure, 2. De schoolvrouw komt te vragen: 'k ben mijn geldetje kwijt; „wel duiv'1, hebt gy geen zin. nu zit ik hier en treure Een perkment in acht dagen, met kleinen appetijt; » dat geen schoon gewin? k en heb geen zin van werken, - „Mijn kussen aen de galge, het werken doet my pijn; mijn boutjes aen 't perlonn; 'k wilde dat 't heele dagen 'k wilde, dat 't heele dagen Sint Anna mogte zijn. Sint Anna mogte zijn. 2, 3. Perkment = perkament = het kant-patroon. — 2, 6. D. C. vertaalt terecht „mes 'fuseaux au pilori." De zin is: „mijn kantkussen aan de galg! Mijn klos aan de kaak!" Tekst en melodie. Willems, Oude VI Idr., nr. 257. bl. 581; in 1840 medegedeeld aan W. door de Coussemaker. die later het lied opnam in zijne Chansons nop. des F lam. de France, nr. 98, bl. 315, zie ook bl. 313. - Vgl. hierna de melodie: „Maestricht, gy schoone stede*. — Snellaert op W., t. a. p., teekent aan. „Ook in de omstreken van Kortryk is het eerste couplet bekend, doch op de kermis toegepast." 359. Jonge dochter, en wilt niet treuren. r-fi- -U-_ . ^ . 1. Jonge dochter, cn wilt niet treuren, 2. En Sinf Anna die gaet deure, tig Sint' Anna die komt aen; Zy gaet naer een ander land; en 't zal nog wel eens gebeuren, en wy zitten hier en treuren en den dag die zal vergaen. met ons geldjen heel van kant. I.aet ons dansen, laet ons springen, En wy zitten in de kamer, laet ons maken groot plaisier, met ons kussen op de knien- en dat met contentement, is dat niet een groot verdriet? zoo een leven, zoo een eind'. geerne werken on doen ik niet. Tekst en melodie. De Coussïmaker, Chants pop. des Flamands de France, ' nr> 100, W* 318, ^Iet (,it liedje, dat ons in korte woorden, zegt d. C. de vreugde der kantwerksters voor het St. Annafeest doet kennen, en hun spijt na'het verloopen van dien dag, sluit de reeks der St. Annaliedjes. 360. Die bruyt en wou niet te bedde. „Die bruyt en wou niet te bedde* is de door I's. 150, Souterl., Antw. 1540, bewaarde aanvangsregel van een tot hiertoe niet teruggevonden gedanst bruiloftslied, dat. voor den tekst, ten minste in den aanvang der XYIde eeuw thuis behoort. — I)r. J. P. N. Land, Het Inilb. van Tlnjsius, nr. 19, onder den titel: „Ey de bruyt lach op haer bedde", deelt eene andere zangwijs mede, die overeenkomt met het door hem t. a. p. uitgegeven nr. 289: „Den boeren dans", en voegt er bij : „wie slechts de Trouiclieden van Starter kent (zie nr. 303 hierna: „Luchtige maeghden. datmen u vraeghden"), weet dat men gewoon was, de bruid „te bedde te dansen"." — Erk u. Bühme, Deutscher Liederhort, II, nr. N74, bl. 667, vermelden naar H. L. Haszler s Lustqarten, 1600, een door dezen gecomponeerd aanverwant lied: „Ein Briiutlein wollt nicli gelin zu Bett // nit weiss, ob sie es hiitt' verredt etc." — Ziehier de melodie van de Souterl. naar den tenor van de uitg. van Clemens n. p., 1556—7, melodie hierboven weergegeven naar de metriek van de Souterl. en van den bewaarden aanvangsregel: Het eerste gedeelte van bovenstaande melodie is heel en al terug te vinden onder nr. 108, bl. 105, van Chansons du XV' siècle, uitgegeven door G. Pakjs en Al'o. Gevaert, Paris, 1875 : Zooals in Frankrijk reeds werd aangemerkt (zie Recue des Traditions pop., I'aris, IX (1894) bl. 4, aant.), berust het oude Kerstlied: „Chantons je vous en prie* met wijsaanduiding: „Hélas! je 1'ai perdue celle que j'aimois tant",op dezelfde zangwijs, doch aanvangend met het tweede gedeelte. De tekst voorkomend onder de Xoëls de Lucas Le Moigne, verschenen in 1520, is ook te vinden onder de Noëh et ranliijues nouveaujr, composez par P. Binard, Parisien (1621), Troyes, 1741, bl. 13; de melodie, zonder bronaanduiding, en als vóór 1550 thuis te brengen, komt o. a. voor bij Weckeblin, Kchos du temps passé. Paris, z. j., I, nr. 14, bl. 28, die echter in zijne Chansons pop. du paijs de France, Paris 1903, I, bl. 56, de oorspronkelijk 15de-eeuwsche zangwijs vermeldt: De aanvang „Chantons je vous en prie" diende op zijne beurt tot wijsaanduiding voor een ander Kerstlied: „Nous voici dans la ville // oü naquit antrefois , te vinden in La grande bible des Koels, uitgegeven door Mgr. Victor 1'elletieb, 2 « uitg., Orléans 1877, bl. 42, en onder nr. 48 van de in 1882 te Orleans afzonderlijk ui gegeven melodieën, alsmede onder nr. 6 van Noëls anciens, première serie [«. n uitgegeven door Pieter Busschaert (1840-92), pastoor te Vichte bij Kortrijk], Bruges, Societé St. Augustin, z. j. 361. Phebus is langh over de zee. 1. Phebus is langh over de zee; glinsterende gator Diana vertoonen, leydend' wel duysent sterren mee, die haer kuysche goddinne versehoonen, wiens versilvert aenschijn blinct, dat het gheselschap gheheel omrinct van blyschap huppelt en sprinct. 2. Ghy danssers springt onl>edwongen om ilanssend' boven de blinckende sterren; waer zijn u vreemde spronghen krom? hoort ghy de speel-lieden niet van verren? danst u beswaerd' wijn wat neer, dat de spijse te beter verteer, 't is tijt hoe langher hoe meer. 3. 't Is langh over (le middernacht, helpt den bruydegom mede ghedooghen, lnstich jonckvrouw' hier doch om lacht, siet hoe lodderlijck staender svn ooghen oftmen wat van danssen spraeck? datter dit paerken te bedde raeck, want de bruyt krijcht groote vaeck. 4. Weeldighe nymphe spoet u ten dans, doet u teere ledekens beven, draeyter u kleederkens datse bykans recht oft sy levend' schenen te sweven ; treedt u teere tredekens net, dat men den bruydegom niet en belet; want de bruyt moet doch te bet. 5. Oftmen hier tusschen 't legher op sloech, daer dit paerken zal komen te rusten? Seker sy wachten langh ghenoech, waerom belet men de liefden haer lusten ? d' Hemel, dunct haer, 't bedd' bereyt; vraecht den bruydegom, ick wed hy seyt: 't is veel te langhe ghebeyt. 6. Prince, voorwaer, ic scgh het u klaer, oftmen de koets bespreyde met roosen, gheeft haer een kusken int openbaer, datter haer wangskens staen en bloosen; roosen, blomkens zijn al niet, als den bruydegom de bruyt aensiet, is de vreucht van roosen niet. 3. 2. Schenkt den bruidegom compassie. — 4, 5. t.: leer. — 6, 4. t.: icangsken. Tekst. Nieuwen Jeucht spieghe), verciert met veel schoonne nieuwe figuren en liedekens te voren niet in druck geweest. Ter eeren van de jonge dochters van Nederlant, z. pl., n. j., bl. 82. Boven aan het lied de titel: „Den sleutel der liefden , daaronder: i wille „Twee van een | wesen I herte I ehevoelen Alsulcke liefde kan selden verkoelen" «laarbij: „Nieu liedeken. op de wijse: alzoo 't beghint". Onder den tekst, hierboven weergegeven, leest men : Door kloeck „ versoeck, in eer en deucht, wort doeck „ en broeck, by een gheveucht. Volgens Snellaert's lijst, in Oude en nieuue liedekens, Gent 1864, bl. XI, is deze verzameling gedrukt te Amst., o. 1620; volgens Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 522, verscheen ze misschien o. 1600. — Hs. van de XVIIae eeuw, nr. 303, ter K. Brusselsche Bibl., bl. 15vo, „Bruyloefts liedeken, nae de wyse: int Engels van Faustus droom", 6 strophen, de eerste vijf, buiten enkele afwijkingen en het verschil in spelling, gelijk met de eerste vijf van den voorgaanden tekst, echter met betrekking tot deze in de volgorde: 1—3, 5, 4, terwijl hier de voorlaatste strophe met aanvang: .Weeldighe nimphe spoeyt u ten dans", wordt voorafgegaan door het woord „Princesse", en de slotstrophe luidt : Prince. Prince, bruydegoin, treet voort met de bruyt om brandt te blusschen ; hiernevens staet voor die poort, speelt, genootkens, ondertusschen, spreyt dat beddeken schoon verciert, en met Venus fackel viert; dit paerken naer bedde stiert. Volgens Dr. Kalff. t. a. p., die dit lied vergelijkt met Starter's .Luchtige maeghden / datmen u vraeghden" („Een ronden-dans, om de Bruydt te bedde te danssen", h'riesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 123) zie nr. 363 hierna, behoort het waarschijnlijk nog in de XVI46 eeuw thuis. De zangwijs „Phebus, enz." moet zeer populair zijn geweest; zij wordt o. a. aangehaald : Geuzenliederen, voor een lied van 1613 (Van Lummel, nr. 172, bl. 424): .Ras ontwaekt liefhebbers vrij"; — 't Groot Hoorns lb., Amst., z. j., (eerste kwartaal der 18de eeuw), I, bl. 25, 26, 84, 124, II, 243, voor: „Fama die komt ons onverhoed", — „Fama heeft immer de waarheyd verklaart", — .Jeugdige nimphen", enz., het hierna genoemde lied van Starter, — «Herders kind het geeft my vreemt" (zie biervoren I, nr. 171, bl. 634); — „Herderinnetjens weest niet schouw"; --- Het Brabandts nachtegaelken, Brussel 1656, bl. 80, voor: .Gebeden / seynt heden / dijn leden tot Godt" met kenspreuk : „Levende sterf ick" (Alex. van Fornenbergh) ; — Bredero, De yroote bron der minnen (1622), uitg. Amst. 1890, bl. 381 en 564, voor: „Nu dobbert inyn liefje op de ree* en .Salige zieltjes die soo verblijd"; — Zaender bloeme-stralen, Wormerveer 1649, bl. 60, voor: ,Hoe langh mijn lieve liefjen". Melodie. I. Starter, Friesche lust-hof, 1621, bl. 9, .stemme: .Phu'bus is langh over de zee, etc.', voor: „Jeughdige nimphen, die 't boerten bemind"; — J. H. Scheltema, Xederlandsche liederen uit vroegeren tijd, 1885, nr. 52, bl. 130, die, bl. 154, nogmaals de melodie geeft met bovengenoemden tekst: „Hoe langh mijn lieve liefjen". — De wijs „Phcebus", enz., wordt nog aangehaald door Starter, t. a. p., 1621, bl. 125, voor: „Dartele schaepjes gaet weyden in 't groen" : III. Valerils, Nederlandtuche gedenck clanck, 1G26, bl. 11U, „stem: angels Uara vastres drom (in de tafel vooraan het boek: „vostres") of Phn-bus is lang over zee", voor een lied slaande op gebeurtenissen van het jaar 15<9: m Van de melodie niet de onuitgelegde wijsaanduiding: „Bara Faustus dreame , waarop men een anderen tekst placht te zingen, doet zich reeds met den aanvang der XVHde eeuw eene Engelsche bewerking voor. — Nog in de Oude en nienue Hol la ntse boeren lieties, 2e uitg., Amst., c. 1700. vindt men onder nr. 757, met aanduiding: „Phebus die lag onder de zee', deze ontaarde lezing: In laatstgenoemde verzameling treft men ook aan, onder nr. 414. met opschrift: „De bruydt werdt na bedt gebrocht", den volgenden bruiloftszang of bruiloftsdans: i ■ ■ 1 362. Sullen wy aldus stille staen. 1. Sullen wy aldus stille staen? dat can geen vreucht voortbringen ; liey, laet ons altijdt omme gaen. al salt niet constich zijn ghedaen, nochtans sal ick voorsinghen. 2. Een meysgen dat seer soetgens singt, houdt mijn jonck liart bevanghen ; mijn hart van vreuchde my ontspringt, als sy my eens lieflijck toe winckt, soo blijf ick haer ghevanghen. 3. Sy lacht soo soet, t' sal nu wel zijn, sy sal mijn jammer blusschen; hcy, waer sy eens de liefste mijn, soo sou ick vrolijck haer aenschijn nae mijn behnghen cussen. 4. Jae, al de lieve langhe nacht sou ick ghenoecht vermeeren. en soenen haer haer wangskens sacht, vreucht en solaes sou zijn verpacht nae haer en mijn begheeren. 5. 1'rincesgen denckt om dit gheneucht, wilt u by u lief paren: maer kiest voor ghelt oft schat, de deucht: soo suldy met u Prins in vreucht doorbrenghen uwe jaren. Tekst. Nieu Amst. Ib, 1591, bl. 110, „op de wijse: Als de Heer verkeeren wou, etc.". Het „omine gaen", 1 str., v. 3, wijst op een rondedans. Melodie. Soulerl., 1540, Ps. 125, „Als die Heer", enz., „nae die wise van een dansliedeken: Den lancxten doch van desen jaer // die brengt ons vruechden cleyne". — Al de verzen, buiten het eerste vers der eerste strophe, hebben voorslag. Bühme, Altd. JJb., nr. 3106, bl. 392, en Erk u. Büiime, Veiitscher Liederh., II, nr. 941c, bl. 719, leiden uit laatstvermelde aanvangsregelen af, dat de tekst en de daarbij behoorende melodie tot een „Johannis- oder Sommerwendfesttanz kunnen behoord hebben. 363. Luchtige maeghden. Io.NtiMANS. 1. Luchtige maeghden, dat men u vraeghden, wat dat dit droevigh treuren beduydt, ghij kond wel veynsen, maer u gepeynsen syn: wy waren so garen de bruydt. 't Sal noch wel komen, sit niet te dromen, 't sal noch wel komen in 't leste besluyt. Dochters. '2. I >at is wat bysters, scheld ghy de vrysters, die doch de meeste vreughde hroe'n; twee van ons spelen, singen en quelen soeter als twintigh iongmans doen. Wat, dese vryer» sitten als snyers: wat, dese vryers die syn niet groen. ionomans. 3. Dit (loet de donder, is dit geen wonder, dat ons de meysjes quellen so? Laet ons eens singen, danssen en springen, hippelen rondom als een vlo; laet u geleijen, meysjes, aen 't reijen, laet u geleijen, of doet ghy 't no? Dochters. 4. Weest niet verlegen van onsent wegen, maer de bruydt most met ons gaen. Bruydt, weest wat soetjes, rept doch u voetjes, steld u me voorlijek op de baen. Nu jongelingen dan. wil g'er wat singen van, nu jongelingen dan vangt het an. Iongmans. 5. Nu dan eens rustigh, toond u wat lustigh, vrolycke bruydt springht lustigh om, 't veynsen wild staken, en u vermaken met ons en uwen bruydegom, die u met kusjes, die u met lusjes, die u met kusjes heet wellekom. 6. Nu, waerom lachje? ist wijl het nachje van uwe vreughd voorhanden staet? 'k Acht datmen waer seyd, dus maeckt geen swaerheyd. maer u met blijdschap voeren laet, daer ghy met lusten vrolick sult rusten, daer ghy met lusten en vreughd omgaet. 2, 6. snyers = kleermakers. De zin is: deze vrijers zijn huisduiven, zijn sedentair. 2, 8. groen = dartel, wellustig. — 3, 1. de donder = de duivel. Tekst. Starter, triesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 123, „Een ronden-dans, om de bruydt te bedde te danssen, stemme: O myn Engeleyn, ö mvn Teubeleyn. etc.", hierboven weergegeven. — Aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in r. 6. Kalff, Hel lied in de M. K., bl. 536. Melodie. Naar Nederl. volkslb., uitgegeven door 't Nut van 't algemeen (1896) nr. 132, bl. 173, en zooals deze zangwijs mij, met liet refrein: „dat is een", enz., ook werd voorgezongen door Dr. Kalff, die ze had geleerd van iemand, die ze op zijne beurt had gehoord in liet kantonnement in Brabant, tijdens den Tiendaagschen Veldtocht van 1830—31, en wel door een man die liet lied zong en danste om er geld mede te verdienen. Tekst. B. I>r. Kalff, t. a. p. Melodie. Dr. J. Bolte, Niederd. u. niederl. Volkstceisen (Jahrbuch des Vereins für niederd. Sprachforschung, XVIII, 1892, bl. 15 vlg.), naar een c. 1770, aangelegd Hs. der Maatsch. tot bevordering der toonkunst te Amsterdam. — Vgl. Böhme, Geselt. des Tanzen, II, nr. 316, bl. 190, mei. „aus der Mark" ; ërk u. Böiime. Deutscher I.iederhort, II, nr. 992, bl. 756, A en B, die ook. onder H, de door Bolte uitgegeven melodie herdrukken. — Naar eene mededeeling van Dr. Kalff, zong men te Zwolle het liedje van den „Zevensprong" op de wijs: „Tusschen Keulen en Parijs* ; zie dit lied. In De zingende Koddenaer, Amst. 1771, bl. 39, vindt men als stemaanduiding: „De zeven sprong" voor een nieuw lied met aanvang: „Juffertjes die hondjes streelen". De zevensprong, zegt Böiime, Gesch. des Tanzes, I, bl. 155. een nog vóór weinigen tijd „in Schwaben, Bayern, ain Rhein. in Westfalen, am Harz und in deiMark" bekende dans. stamt af uit het heidendom en heeft eene godsdienstige beteekenis. Het was een offerdans der Germanen tijdens het feest der lente. In Westfalen toch werd hij op den eersten Paaschdag gedanst, wat op zijn oorsprong als lentedans schijnt te wijzen; echter werd hij bij de Kristenen meestal uitgevoerd met den oogsttijd, op kermis- of op hoogdagen. Zie nog Böiime, Deutsche* Kinderlied und Kinderspiel. nr. 601, bl. 131. Ook in Denemarken, in Zwitserland en in Frankrijk was deze dans bekend. Dr. Bolte, t. a. p., leert ons de eerste strophe en melodie kennen van een I'ransch lied van dien aard, met aanvang: „Ton amant, Philis. ne me plait guére*; het voert tot titel: Les se/>l sauts (contredanse), en komt voor in Nouveau rerueil dt chansons choisies, I,a Have, VI (1732), bl. 21. Te Chimay (Henegouwen), wordt de „danse des sept sauts" nog jaarlijks gedanst op de markt, bij gelegenlieid der kermis. Zie Walloma, Luik, III (1895), bi. U8. I'erwijl het volk zingt en springt, speelt het orkest de hieronder staande melodie. Op het woord „saut", blikken de dansers neer om dadelijk weer op te staan. Naarmate de melodie wordt herhaald, neemt het tempo in snelheid toe: 365. Slaept, kindeken, slaept. Slaept, kindeken, slaept; iu vader lied il schaepje; en 't draegt al witte voetjes, en 't drinkt de melk zoo zoetjes; 't drinkt de melk zy tiuikje vol, en 't slaept gelyk ii mol. 1. Slaap, kindje slaap; (laar buiten loopt een schaap, een schaap met witte voetjes, dat drinkt zijn melk zoo zoetjes; slaap, kindje slaap. 2. Slaap, kindje slaap ; daar buiten loopt een schaap, daar buiten loopt een bonte koe. het kindje doet zijn oogjes toe: slaap, kindje slaap. Tekst en melodie. A. L)e Oocssemaker, Chants pop. den Flamands de Vrance, 185t>, nr. 144, bl. 402; — B. Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Boys, Nederl. baker- en kinderrijmen. Leiden, 1894, bl. fl, die nog de volgende varianten geven — de tweede, met de aanduiding .Limburg" : Slaap, kindeke, slaap! Daar buiten loopt een schaap, een schaapje met witte voetjes, dat drinkt de melk zoo zoetjes; melkje van de bonte koe, kleine Dina, doe er je oogjes toe. Slaop, kindeke slaop! I)ao boète liip ei schaop, dat het zoo'n witte vötjes, het drinkt de melk zoo zütjes, het het zoo n witte wol, wol, wol, en 't drinkt zien buukske vol. Vgl. 'I Dai/liet, Hasselt, XIX110 jaarg., 1903, bl. 41. F. E. Delafaille, Geseh. van Mechtlen, Mcchelen, z. j. [1903], II, bl. 38, deelt o. a. dezen tekst mede: Doe, doe kinneke, doe, doe, slaapt en doet uw' oogskens toe; hebt ge geenen vaak, gij moet niet slapen, hebt ge geenen honger, gij moet niet gapen, doe, doe kinneke, doe, doe, slaapt en doet uw' oogskens toe. Ons is de aanvang bekend van een dergelijk vroeger te Gent gezongen liedje: Aan dien aanvang herinnert, ten minste wat den rhythmus betreft, een Fransch wiegeliedje door F. A. Gevaert gebruikt in de ouverture van zijne comische opera Le capitaine Henriot (Parijs 1864): Vgl. Weckerlin, Chants pop. dn paijs de France, l'aris 1903, II, bl. 202. In de O. en tl. Hollantse boeren-lieties, Arnst. c. 1700, vindt men onder nr. 389, met aanduiding: „Slaep, kintie slaep", deze melodie (oorspronkelijk in <•): Een aanverwant liedje is vanouds in Duitschlanu bekend, zooals men o. a. ziet bij Erk u. Böhmb, Deutscher Liederhort III, nr. 1806—8, bl. 579 vlg., die een fragment aanhalen uit M. Franck, Fase. iptodl. 1611, nr. 2. De aanvang herinnert aan de onmiddellijk voorgaande melodie: Zie mede bij Höiime, Dtutschex Kinderlied und Kindertpiel, bl. 1 vlg., de talrijke Duitsche varianten. 366. Daer is & kindje in 't water gevallen. „Daer is ii kindje in 't water gevallen, h'ii yet niet liooren plompen ?" — „Ja, govaer, ik komen van daer. liet is byna verdronken." " '•: ''' " 'Jet' voor be ie 'i heb je het. — 3. govaer = in 't Franse-li: compère. Tekst en melodie. I>e Coussemaker, ('hants pop. des flam. de France, nr. 140, bl. 404, behoort tot de bakerliederen. — G. J. Boekïkoooen, Onze rijmen. 1893, bl. f>9, variante van den tekst, die hier eene .cynische wending" aanneemt: Een kindje in 't water, een kindje in 't water, ik heb het hooren plompen. Had het zijn hoofdje maar boven gehouden, dan was het niet verdronken. Met de bovenstaande zangwijs vgl. nr. 342, bl. 1237, hiervoren, de melodie: „Wel 'ekomen kerremisvolk". Aanverwante teksten zijn in Duitschland bekend (zie Bohme, Al hl. Lb., nr. 464. bl. 581, nr. 168, bl. 260; — J. Holte, Das Liedbnch des Fabriehii (Jahrburh des I'ereins fitr niederd. Sprachforschung, VII (1888), bl. 64, nr. 21; - Erk u. Böiime. Deutscher Liederhnrt. III, nr. 1718, bl. 514; Böhme, Deutsches Kinderlied u. Kin derspiet, nr. 1070, bl. 217. Zoo heeft men: „Es ist ein Kaur in Brunn gefalln// ich hab ihn horen plumpen"; — „Es ist ein Mann", enz.: — „'s Ist ein Jud", enz.; — „Es ist ein Mftnch", enz., die zieh aansluiten bij het 16^-eeuwsche lied: „Eiu schreiber war in ein weinfass gefalln // und siclier darin ertrunken*. Al deze liederen schijnen voor Böhme, bl. 581, afgeleid van een ander 16de-eeuwsch lied, Kuekuks Fall, met zelfden (vierregeligen) strophenbonw, waarvan de melodie hierop uitkomt: De door l)r. Kalff, Het lied in4 de M. E, bl. 371, vermelde wijsaanduiding: „Daer is een liewerck doot ghevallen", naar Nieii Amst. W., 1591, bl. 65, dient voor het lied, niet met vier-, maar met zevenregeligen strophenbonw, waarvan de aanvangsstrophe volgt : Dewijl wy aldus stille staen, woud' ic wel vreucht voortbringhen, cond' ick, als ghy wel hebt gedaen, soo lustelycken singhen, en dansen als een proper dier twee treetjens fier, in een sausier, hoe lustlich wou ick springen. Deze tekst is verwant met het lied: .Sullen wy aldus stille staen* >zie liiervoren nr. 362, bl. 1298), en kon, mits herhaling van de muziek der eerste twee versregels, op dezelfde melodie als dit laatste worden gezongen. Oudemans, Iiijdraye tot een Middel- en Oiidndl. wdb., VI, bl 39, haalt aan Paffenrode, Uo/>man Ulrich (Boertige Comedie), 1670, bl. 36: „Hebje wel gesien hoe nau datse treed, se sou wel twee schreden doen in een sauriër*, d. i. in een schoteltje of klein bordje. In Dr. Land's Lnitb. ran Thyaius, treft men onder nr. 9, en het opschrift : „Daer is een leeuwerck doot ghevalle", deze melodie aan : Dr. I.and stelt de vraag, of deze zangwijs dezelfde is als die van het liedje: .De brug is in het water gevallen" (zie hiervoren, nr. 329, bl. 1210). Het schijnt ons niet, dat de vraag bevestigend moet worden beantwoord. Men kan alleenlijk zeggen, dat beide melodieën van populairen aard zijn en uit eene zeer gebruikelijke aanvangsformule werden geboren, zoowel als de insgelijks door Dr. Land aangehaalde melodie uit J. Wanmng's Sententiae, 1584 (uitg. van de Maatsch. tot berorderini/der toonkunst, Arnst, 1875), nr. 4, bl. 25: 367. Daen is een kindeken geboren. Daer is een kindeken geboren op het tjoppelken van 't huis; het had zijn mutseken verloren, en 't liep al krijschende naer huis: „och speelman, spele wat zoete, mijn moeder is zoo ziek, en zij eet zoo geerne kapoentjes, maer de beentjes en mag zij niet.' B. O. Er is een kin-de-tje ge-bo-ren op 't tip-pel - tje van 'thuis, enz. Tekst en melodie. A. Mondelinge overlevering, Gent; J. W. Wolf, Wodana, 1843, bl. 89, tekst insgelijks opgeteekend te Gent, met aanvang: „Daer wierd een kindeken geboren", en deze variante voor regels 5—6: speelt, speelt er wat zoetjes, uw moederken die is er zoo ziek. B. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 145, bl. 403. - O. Lootens et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 130, bl. 223: behoort tot de gewone formulen der kinderliederen. Vgl. de mei. A hierboven met de zangwijze: «Maria ging zware van kinde', J. Bols, Honderd oude VI Idr nr. 15, bl. 22. P. van i)en Broeck en Am. d' Hoooe, Kinderspelen uit het land van Dendcrmonde, 1 irecht, 1902, geven een versje uit fragmenten van verschillende liederen samengesteld, waarvan de aanvang afstamt van ons lied : Mijn moeder was zoo ziek, en ze eet zoo geerne konijntjes, de billekens mag ze niet. 368. Ik kwam Cecilia tegen. Ik kwam Cecilia tegen al op nen waterkant, met strikskes op haar schoenen, met bloemen in heur hand. Wat zegde gij, Cecilia, wat zegde gij, die bloem? Haha, Cecilia, 't is tijd genoeg! (2 maal) 't Is nog niet morgen vroeg. Zij stond al in haar deur, met ne witte voorschoot veur, met twee gebloemde kanten aan en de mode van veur. Tekst en melodie, 't lkujhet in den Oosten, tijdschr., Hasselt 1891, 7do jaarg., bl. 90. De fraaie 17de-eeuwsche melodie (zie hiervoren I, nr. 172, bl. 636) is hier door het gewone kinderthema (d e d t,) vervangen, thema dat men zoowel in de Duitsche als in de Nederlandsche kinderliederen terugvindt. ; i 3 'Vol 369. Wy zyn al byeen. (I>e kadulletjes) Wy zyn al byeen, al goe kadulletjes, al goe kadullen; wy zyn al byeen, al goe kadulletjes, groot en kleen. Zou me nie meugen ft pintje drinken, zonder daerom ft dronkaerd te zyn? Zou me nie meugen ft tutje nemen, zonder daerom ft dief te zyn ? Wy zyn al byeen, enz. 1, 2. Kadiil, in 't VI. een troetelkind, en Kadiilletje, een dik, vet kind. Vanhier kadidien = troetelen. Kadid, volgens Schuermans, Idioticon, komt van liet nnddeleeuwsch Latijn cadulus (van cadere, vallen), bijv.: iets of iemand die gedurig valt of dreigt te vallen, zooals een uitgeleefd menscli of als een kindje. Prof. J. V ercoullie acht de veronderstelling van De Ho, Idioticon, waarschijnlijker. Deze vergelijkt kadul met het Eng. doll = pop. Dan ware ka het bekende pejoratief voorvoegsel. — 7. tutje = tootje, kusje. B. Zyn we niet al bveen, zyn we niet al byeen, jong kadullekens, jong kadullekens, jong kadullekens ondereen? Zoude we niet mogen e mondje geven, zoude we daerom 'nen deugniet zyn? Zyn we niet, enz. c. 1. Wij zijn al bij een, zotte k ad uilen, zotte kadullen, wij zijn al bij een, zotte kadullen ondereen. Zouden wij niet mogen een kuske geven, zouden wij daarom 'nen deugeniet zijn ? Wij zijn al bij een, enz. 2. Wij zijn al bij een, enz. Zouden wij niet mogen een pintje drinken, zouden wij daarom 'nen zatterik zijn? Wij zijn al bij een, enz. 3. Wij zijn al bij een, enz. Zouden wij niet mogen een vischken eten, zouden wij niet mogen een uurken vrolijk zijn? Wij zijn al bijeen, enz. Tekst. A. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 149, bl. 406. — B. J. W. Wolf, Wodana, 1843, bl. 87, medegedeeld door 1'rudens van Duyse. — C. F. F. Delafaille, Gesch. van Mechelen, Mech., z. j. [1903], II, bl. 74. Eene variante van het refrein komt voor in het gedicht: Slijttijd, te vinden in den dichtbundel De vlasgaard van René de Clercij, Gent, 1902, bl. 82. Melodie. A. De Coussemaker. t. a. p. 370. 't Was op een nieuwjaen-aven. A. 't Was op een nieuwjaer-aven; den bakker sloeg zyn wuf, al met de heete pale zoodanig op heur lyf. Winn' zal me den bakker geven al voor zyn nieuwejaer? it kinnetje in de wiege, mii schoo' gekrulde hair. Bakker alhier, bakker aldaer, 'k wenseh u a zalig nieuwejaer. 't Was op een nieuwjaar-avond, de bakker sloeg zijn wijf, al met een heete pale, zoo deerlijk op haar lijf. Wat zoun wij den bakker geven al voor zijn nieuwejaar? Een kindetjen in de wiege met schoon gekreukeld haar. Hoe zoun wij dat kindetjen heeten'? Jan Baptiste. Suiker in de kiste, vleesch in den pot. •lan Baptist' is een groote zot. Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Cliants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 148, bl. 405. Voor den vijfden en zesden versregel herinnert de zangwijs aan het Fransche: „Au clair de la lune* ; — B. Lootens et Feys, 1879, Chants pup. flamands, nr. 139, bl. 231, die verzenden naar de varianten te vinden in Kond den heerd, Brugge, I, bl. 40; II, bl. 35; XI, bl. 66, en in Wolf's Wodana, bl. 193 — In l)r. van Vloten'» Baker- en kinderrijmen, 4de uitg., Leiden 1894, bl. 65, vindt men de volgende lezing: Op Nieuwejaarsavond, de bakker sloeg zijn wijf. al met een dikken knuppel zoo danig op haar lijf; de knuppel en wou niet breken, de vrouw en wou niet spreken; de knuppel die brak, de vrouw die sprak ; liet wijf kroop in den oven. de bakker haar achternaar j zij waren zoo bestoven — een zalig nieuwejaar! G. J. Uoekenoooen, Ome rijmen, Leiden 1893, bl. 12, doet opmerken, hoe een versje van „Krullebolletje ging uit wandelen" de nagalm is van eene in middeleeuwsclie liederen gebezigde strophe. Het bedoelde versje eindigt met : Maar wat zal ik voor je koopen al voor je Nieuwejaar ? Een heel mooi poppetje met lang en krullend haar. In nrs. 22 en 129 Antw. Ib. (1544), met aanvang: „Daer soude haer een maget vermeyden" en „Och, moeder, seyde si, moeder", vindt men telkens deze strophe, die wel van het eene lied in het andere kan geslopen zijn : Wat gaf hy haer te loone tot haren nieuwen iaer? Een kindeken inder wiegen met sinen gecrolden hayr. In tekst A en B is de overeenkomst met deze strophe nog meer in 't oog vallend. 371. Dag vrouw, dag man. 1. Dag vrouw, dag man. (lag al te gaer, ik kom u wenschen een nieuw jaer. Deur dik, deur din, ik kom loopen. Heb ge niet een wafertje of twee, ik en gaen ze niet verkoopen. 2. 't Ts een goed vrouwtje die me dat geeft; 't is te wenschen dat ze nog 't naeste jaer leeft. Goed vrouwtje, goed vrouwtje, heb ge niet een wafertje of twee, ik steken ze al in myn mouwtje. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chanls pop. des Flamands de France, 1856, nr. 33, bl. 94, „Nieuwjaerwensch". — Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 183, bl. 324, tekst naar d. C. In Revue des Iraditions pop., Paris IX (1894), bl. 158, Les types duns la chanson pop. franraise, doet J. Tiersot, naar H. de la Villemarqué, Barzaz-Breiz, bl. V der muziekbijlagen, de gedeeltelijke overeenkomst uitschijnen van deze zangwijze met „La marche d' Arthur", eene melodie uit Itretagne, overeenkomst die zeker wel aan bloot toeval to danken is: a a 372, Geeft wat om den rommelpot. 1. Geeft wat om den rommelpot, 't is zoo goed om hutspot; van de liere, van de laere, van de liere, liere om la; vrouwtje, geeft het Godsdeel. (God help 'je!) 2. God heeft my zoo lange geholpen, dat myn koetjes zyn gemolken; dat myn schaeptjes zyn geschoeren; van de liere, van de laere, van de liere, liere om la; vrouwtje, geeft het Godsdeel. (God bewaer ye!) 3. God beeft my zoo lange bewaerd, dat ik draeg een gryzen baerd; van de liere, van de laere, van de liere, liere ora la; vrouwtje, geeft het Godsdeel. 1, 5. Het „Godsdeel" beteekent zooveel als Gods aandeel, d. i.: liet deel van den arme. In dien zin is het woord ook in Fransche Driekoningenliederen bekend. Zie biervoren I, bl. 647, de eerste strophe van het lied: „Salut ii messieurs et dames d' honneur" (La part tl Dien); zie mede Revue (les traditions popuhiires, Parijs, III, (1888), bl. 7; IV (1889), bl. 38; V (1890), bl. 29 en 30. Tekst en melodie. De Coissemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 32, bl. 93. Dit lied, dat ten tijde van d. C. te Belle en in de omstreken nog zeer populair was, werd op Driekoningenavond (5 Januari) gezongen: — Rondden heerd, Brugge, V (1870), bl. 42, zelfde tekst gehoord langs de zeekusten te Duinkerke, daarbij nog deze strophe tot slot: God zegene 't je! God geeft ons al lang zijn zegen, Want hij geeft ons zon en regen. Van de liere, enz. Dit lied werd voorgedragen met begeleiding van rommelpot. De rommelpot is een met water gevulde en met eene blaas overspannen aarden pot; midden in die blaas brengt men een stroohalm of een rietje, waar langs men de natgemaakte vingeren en duim strijkt en op die wijze den rommelpot doet ronken. Baron de Heinsbero-Dürinosfeld, Calendrier beige, 1860, I, 127, leert, dat de rommelpot ook op vastenavond gebruikt werd, en deelt in Limburgsehen tongval het volgend lied uit Maaseik mede: Vastenoavend die komt aen, looit die meisjes vreug opstaen, zy keiken hier, zy keiken daer, zy keiken ronune dromme. Moeder, staet me mutske wel, me lief zal dezen oavend koine ; kumt ze dezen oavend neet, dan komt ze den hielen vastenoavend neet, dan trouw ig met noaber Jensehe. Noaber Jensehe zal op de dromme sloan, de gek zal lierre danse. Hoarrtte, dievelanskette, woa zulle we die auw wiever opzette? Op ein auw kokepan. Dit joar eine schilling, het anger joar eine penning. Vrouw en meister blieft gezond. Zet die leyer aen die wan. sniet het spek drie elle lang; loat bet metske zenke doer die vette scherike, loat het metske valle doer die vette halle. Hei! vrouw, eine gooye vastenoavendsbroog. Ig heb zoo lang niet de rommelspot geloupe, ig heb ge gelsch om brood te koupe. Konimelspotterie, rommelspotterie, geuf mig ein oirtsche dan goan ig verbie. Een dergelijk vastenavondlied wordt ons ook bekend gemaakt door Dr. J. van Vloten en M. A. Branbts Biys, Neder!, baker■ en kinderrijmen, druk. Leiden, 1894, bl. 68: foe - ke - pot • te - rij, geef inij een oor • tje, dan ga ik voor-bij. De regelen: „Hier woont een rijk(e) man", enz., ook te vinden in de lezingen A en B van het hierna gebrachte S'-Maartenslied, worden aangehaald door O. J. BiiEKEKOOdEN, Onze rijmen, Leiden (1893), bl. 32 en 34 als sporen dragend van het stafrijm en als voorbeeld van het oude metrum. De zangwijze herinnert voor een deel aan de tweede melodie, variante van „Tusschen Keulen en Parijs" (zie hierna), die op hare beurt verwantschap heeft met de zangwijs van het Paterliedeken. Dij dezelfde schrijvers vindt men nog deze lezing: 'k Heb zoolang met den rommelpot geloopen, 'k heb geen geld om brood te koopen; rommelpotterij, rommelpotterij, geef mij een oortje, dan ga ik voorbij. Dan ga ik naar de heeren, en laat mijn potje smeren; dan ga ik naar de Fransehen, en laat mijn potje dansen; dan ga ik naar den smid, wat is mijn potje wit! Moeder, speld mijn doek wat net, t' avond komt mijn vrijer; komt hij niet, ik haal hem niet, dan slaapt hij in mijn armen niet; dan haal ik Jacob Jansen, die speelt al op den rommelpot, en ik zal daar bij dansen. Uaron de Heinsberg-Düringsfeld leert ons nog een rommelpotlied van Turnhout kennen: Vastenavond, goede gebuer, ik heb nog geenen nian. Ik heb nog een klein lioentjen dat moet er t' avond aen, enz. J. tek Gouw, De volksvermaken, wil dat de rommelpotliedjes, dit eigenaardige hadden, dat er altijd van een pannekoek inkwam, en dat het refrein was: ,ho, man ho*. Dat er uitzonderingen op dien regel waren, blijkt reeds aan het liedje door de Coussemaker aangeteekend. „Heet het ding in Holland rommelpot zegt ter Gouw, .in onze oostelijke provinciën heet het foekepot (van foeken = stooten «trommelen), wat eigenlijk 't zelfde beteekent; maar de Hollandsche naam heett door Vondels „Rommelpot" eene letterkundige vermaardheid verkregen. In Limburg heet die bedelpartij fooien jagen... .* J. H. Scheltema, Kederl. Idr. uit vroegeren tijd, Leiden 188o, m. 1>I. 41, deelt een „Vasten-avonds-liedt" mede: „Ieuchdigh volckje, ras, ras, ras", met de melodie- „Qn'il est bon bon bon bon bon", waar in de tweede strophe de „rommelpot" voorkomt, en een tweede lied, nr. 21, bl. 48: „Vasten-avont. Vois: Liereman waarvan het eerste couplet volgt. In den voorlaatsten regel van elke strophe wordt het snorkend geluid van den rommelpot weergegeven: De Vastenavont die komt an, wy singen ho man ho'. Geeft ons een pankoek uit de pan. en so menheer al so. En nu 't Vasten avont is nu zijn alle keeltjes fris, dirdon, dirdon, dirdon van dirdon deyne, het spelen gaat gewis. Onder nr. 42 der O. en n. Hollantse boeren lieties, vindt men eene melodie: „de Hommelpot", die echter ver beneden de eigenaardige melodie uit FranschVlaanderen staat: De „rommelpot" is mede in Duitschlaiul bekend. „Rummeltopf-" of „Knurrpott liederen, die op Kerstnacht en op Vastenavond werden gezongen, vindt men bij Erk u. Böhme, Deutsche r Liederhort, III, nr. 1202, 1203, 1212, 1213. De schrijver» leeren ons, dat de rommelpot, die bij Praetorius, Syntagma musicum, 1619, is afgebeeld, ook in Spanje, onder den naam van „Zambemba" bekend is. — Een vastenavond-rommelpotlied" vom Niederrhein" met aanvang: „Rau, rau, Rommelsdiippen", en met de melodie, treft men ook aan bij A. Wilh. von Zuccalmaglio, vervolg op Kretzschmer, Deutsche Volksldr., II, nr. 276, bl. 501. 373. Hier komt onze viere Pinksterblom. Hier komt onze viere Pinksterblom, en zij komt het lange jaar niet wederom. Tekst en melodie. Welwillende mededeeling van den heer E. Brandsma te Hilversum, die zich de eerste strophe met de melodie herinnerde van het lied door hem in zijne jeugd te Bolsward gehoord. Daar werd het, alleen op Pinksteren gezongen, langs de huizen, door kinderen op primitieve wijze met bloemen getooid. Volgens den opgegeven aanvangsregel heet het: „onze viere Pinksterblom*, doch uit hetgene volgt, blijkt, dat men ook zong: .onze fiere Pinksterblom". De melodie, welke zonder twijfel oud is, is ook de eenige ons bekende oude zangwijs bij een Pinksterlied behoorend. De scansie: „Hier komt", voor: „Hier komt", is ongewoon; doch wij geven de melodie zooals wij ze ontvingen. Evenals de komst der lente al zeer vroeg zinnebeeldig werd voorgesteld (abel spel „Van den Winter ende van den Somer" ; half Nederlandsch, half Duitsch lied „Van den zomer und van den winter"), werd de naderende lente ook verbeeld, zegt Dr. Kalff, Het lied in de M. K, bl. 299, onder de gedaante van een jong meisje, dat met bloemen bekranst in een plechtigen optocht werd ingehaald. In lateren tijd, - zegt dezelfde schrijver, bl. 300,-werd deze inkomst der Pinksterbloem niet veel meer dan eene bedelpartij. Van de oude liederen bij de inhaling gezongen vond Dr. Kalff geen voorbeelden. Alleen in een geestelijk Nieu Medenblicker liet-boeck, 1631, bl. 86, trof hij een lied aan ,op de wijs: van 't Pincxterbloems sang. Het reed een ridder etc."; 'daarbij nog een ander onder den titel: „Van de Pincxter-blom", voorkomend in Olipodrigo ofte Dordrechts-Verinakelyckheydt, 1646, bl. 122. 84 Het eerste, naar de uitgave verschenen te Wormer-veer, 1646, bl. 86, vangt aan: Mijn ziele looft den Heere / mijn geest verheugt u in u heylant ende prijst Godt meer ende meere / die u heeft aensien in uwen stant. Het bedraagt zeven strophen en is onderteekend: „Al u doen denct na". Op bl. 145 van de eerstgenoemde verzameling leest men: „Dese voorghestelde liedekens zijn ghestelt bearbeyt en ghemaeckt door Jan Claessoon Westerman", — en op bl. 146: „Dese navolghende liedekens zijn ghemaect van verscheyden personen." Het tweede lied, waarvan de eerste strophe wordt medegedeeld door Dr. Kalft, werd, volgens de uitgave van 1676, bl. 121, gezongen op de wijs: „Mijn engel is vol vreughde, etc.". Ziehier den volledigen tekst : 1. Ey luytjes, wilt wat wijeken, en staet een weynigh om, siet hoe hier komt aen-strijeken de fiere Pincxster-blom. Laet ons nu een deuntjen queelen, op dese Pincxster-feest; dit soet geluyt kost maer een duyt, laet het u doch niet verveelen; luytjes, jy hebt mee jonck geweest. 2. 't Is beter te aenschouwen de soetheydt van de jeught, als dat men met de ouwe luy heeft veel ongeneught. Wilt ons met geen stooters loonen en speelt soo niet het beest; want soo ghy ons loont met een gons, gierigheydt sult ghy betoonen; luytjes, jy hebt me jonck geweest. 3. Dit moy vercierde kroontje, dat munt soo kostelijck uyt, daer heeft mijn suster Proontje oock me geweest de bruydt; hadt jyse eens sien trede, en sy stingh soo bedeest, sy stondt te prijck, en sagh gelijck dese Pincxster-blom oock mede; luytjes, jy hebt mee jongh geweest. 4. Siet al ons mooye goetje, is 't niet wel net en reyn? Ons leydsman is geen bloetje, al is hy jonck en kleyn; onse Karelmelcks dief-leyer is een soo nobelen geest; siet hem eens aen, siet hem eens staen ; 't is geen Joost noch drooge vrijer; luydtjes, jy hebt me jonck geweest. 5. Nu Pincxster-blom set vaerdigh jou montje in de plooy, en beyd' jou hantjes waerdigh, en beyd' jou zijtjes mooy; wie sal ons nu helpen singen? 'k Singh dat mijn keel is hees; als daer geen vreught is by de jeught, wel dan zijnen 't slechte dingen; luydtjes, jy hebt mee jongh geweest. 6. Dit hempje heeft mijn susje 7. Prince, wilt hier op mercken. selfs oock uyt-gesoopt; aensiet de kindtsheydt, want sy s.1 my geven een kusje kindera doen kind re wenken, want sy op duytjes hoopt. zy toonen haer verstandt, Poppe-goetje sullen wy koopen, die u doen oock ginck beschouwe ; 'k wou dat jy 't dan wat prees; 't schoeyt al op eenen leest, dit mooye goet hierora met vllet is 't dat ons doet veracht het niet, met de Pincxster-blom te loopen; wilt het ons ten goede houwe, luydtjes, jy hebt mee jongh geweest. luytjes, jy hebt mee jonck geweest. Naar aanleiding van hetgene wordt gezeid door P. H. Witkamp, in zijn Handboekje der aardrijkskunde van Koord-Holland, nl. dat het Pinksterbloemzingen te Schermerhorn zeer lang heeft stand gehouden, wordt door Bouman, De navorst:her II (1852), bl. 186, medegedeeld, dat dit gebruik „nog heden ten dage op vee Noord-Hollandsche plaatsen is bewaard gebleven", en wordt ook de vraag ges e < of iets dergelijks in andere Provinciën plaats heeft en vanwaar het zijn oorsi.rong neemt. De vraag wordt van verschillende zijden beantwoord in jaarg. III (18o3 , bl. 184 vlg.. Daar verneemt men, dat deze gewoonte ook heerscht in Noord-Brabant in Limburg en in Overijssel, waar een klein meisje met linten en bloemen opgesier , door een troep jongens en meisjes wordt begeleid, die het volgende liedje opdreunen: Dao kum' wie met den pinksterbroet aon, we kumt maor iemnoal ien 'tjaor. Aol, die ons nie gieven wol, den kan ons laoten staon. Een zeer aandoenlijk lied op eene zeer aangename wijs', naar hetgeen door den correspondent L. G-T. wordt verzekerd. De melodie is echter achterwege gebleven. Volgens hetgeen wij nu vernemen van Chaloeda [M. Roest Mz.], bestont, voor eenige jaren, hetzelfde gebruik ook te Heeswijk en te St. Oedenrode , Het geschiedde niet troepsgewijze, noch door jongens. Een meisje, in 't wit gekleed d. i. door een hemd over hare kleeding te trekken, met allerlei bont papier beplakt, en opgesierd met bloemen, en met een zoogenaamden bloemenkrans tot hoofdtooisel, ging lang. de huizen rond, om al zingende eenige centen bijéén te garen welke zij dan met hare kornuitjes in allerlei brasserijen verteerde". Haar liedje luidde: Hier is die schoone vierpinksterbloem. Waar komt zij af gegangen, met een rozenkrans om haar hoofd, met twee geblazen wangen. Mooi meisje, als ge niet deugen wilt, zal ik u gaan verkoopen, en brengen u voor de spelmakersdeur, en laten het velleken stroopen. «iraf maak het mij (?) en maak het graf wat wijder, daar zal een koningsche dochter komen liggen met een klein kind ter zijde. Keer u nog eens om, Pinksterblom, een stuiver of een halve in de kom. Verder wordt, t. a. p., vermeld eene bijdrage van D. H. van der Scheer, voorkomend in Drenthsche volksalmanak, 1843, bl. 193—6, onder het opschrift: ,Kindergewoonte op 't Pinksterfeest te Koevorden". Op den eersten Pinksterdag vergaderen de kinderen van beider geslacht in de algemeene weide en letten op welke koe, van den stal komend, de laatste de weide binnentreedt. Het dier wordt met groen omhangen en door de kinderen, onder het zingen van het volgende liedje, de stad binnengeleid: I'inksterbloed, Oranje-zoet, hoe zit je zoo diep in de veeren? Had je wat eerder opgestaan, dan had je geen nood gekregen. Volgens eene aanteekening van den correspondent beteekent ,I'inksterbloed" zooveel als „Pinksterluijaard", en hoort men ook : „Pinksterbroed", d. i. .Pinksterbruid". In denzelfden almanak voor het jaar 1844, bl. 120, wordt het volgende medegedeeld: „Het kind, dat op Pinkstermaandag het eerst de koeijen van stal gedreven en in het land heeft gebragt, is .vroegrijp", het tweede „daauwworm", het derde .midden in den ton", en dat ze het laatst van stal heeft gedreven en in het land gebragt, „nustkoek" of .langslaper". — De overigen hebben geene bijzondere namen, maar er is een kleine jongen bij, die op een horen blaast, totdat hij een hoofd krijgt zoo dik als een bullekalf. Deze opgenoemden worden allen met bloemen en groen gestrikt en alzoo binnen het dorp geleid, onder het algemeen geroep: Nustkoek, nustkoek, zitst dou zoo diep in de vaerren, kanst het geroup niet heurren, hast dou geen oogies van kiekerdekiek, komst ja te laat met de koen' op den diek. En zoo gaan de kinderen geheel Zuidlaren door en ontvangen bij ieder huis voor hun gezang iets, hetgeen zij naderhand onder elkander verdeelen." Van Dale (Groot Wdb. der Xdl. taal, vierde druk, 1898) verklaart het woord Pinksterbruid aldus : ,v. (gen.) op Pinksterzondag begeven zich op sommige plaatsen de melksters naar de weide om de koeien te melken; na het melken komen zij op eene bepaalde plaats bijeen, waar zij eene koningin (Pinksterbruid) kiezen en zich met jonge mannen vermaken." Verder wordt in Den narorseher, 1853, t. a. p., naar D. Bcddingh s Verhandeling over het Westland, bl. 210, 211 en 351 medegedeeld, dat de jonge dochters in Gelderland zich op den Pinksterdag met de uivers- (ooievaars) bloem sieren, waaruit men moet afleiden, dat de Pinksterbloem onder het getal der gewijde bloemen behoord heeft. „Waarom was zij aan den heil-leuver gewijd?" De Geldersche benaming schijnt het aan te duiden. „ Zoowel als de Duitsche: „Pfingstritt , het „Pfingstschiessen, Pfingstbier", beschouwt Buddingh' onze „Pinksterfeesten", gelijk vooral ook „St. Jansdag mid-somer" (in het Friesch „Sumers-nachte" en „mids-zomer" genoemd) benevens de feestvreugde op die tijden, als overblijfsels van vroegere ,Baldr's- of midzomerfeesten". — „St. Jan trad in de plaats van Balder, den goeden en schoonen, den god, wien de langste dag van 't jaar gewijd was, en die zijnen zetel had in den glanzenden burg „Breidablik", het zinnebeeld (bij de Germanen) van den helderen zomerhemel" (J. ter Gouw, De volksvermaken, bl. 235). Nog vindt men in Den navorscher, V (1855), bijblad, bl. XX\ II, vier liederen door 0.... e opgeteekend te Zalt-Bommel, doch waarin al zeer weinig herinneringen aan het Pinksterlied te vinden zijn. Het eerste: „Herderinne, waar wilde gij heen? is een zuiver 17de-eeuwsch herderslied; het tweede: „Langs de[r] velden bedaauwde wegen" is van dezelfde soort. De vierde strophe: Heer Koning 'k wil uw hof niet laten, al voor geen herderinne zoet; maar voor den herder met zijn schapen, daar ben ik voor opgevoed, behoort bij een lied in den aard van „Ey, schoone nimph" (Koning en herderin, zie I. nr. 58, bl. 302 hiervoren); het derde: „Daar reed een heer, hij was alle gemoed", is eene zeer bedorven lezing van een oud ridderlied. De „heer", waarvan spraak is: draagt er een wandelstok in zijne hand, hij reist er al meé door het morgenland. Het morgenland. Wat staat voor mijn deur ? Daar staan twee liupsche mooije meisjes veur. De eene die was hupsch en de andere fijn en de derde slaapt mij er een kransje alleen. Dus een lied in den trant van „Het voer een ridder jagen"; zie I, nr. 31, bl. 177 hiervoren. Het vierde, t. a. p., medegedeelde lied luidt: 1. Op eenen pinksteren mariedag zoo veeng in alle vreemde landen 't mooi meisje al in de kraam lag. 2. Wat vond zy in haren wegen in haar wegen, wegen staat? een maagd van zijden zijden kleeren roode roosjes te plukken zou gaan. 3. Zij plukte maar allo de rozen niet meer als eenen rozenhoed, van finkei goud anderhande rozen die den ruiter zoo mooijelijk stond. 4. Van goud zoo was er het duifje, van zijde zoo was er de snoer, dat zijn er maar ligtelijke vrouwen die de dochter sprak tegen de moer. Hier hebben we alweer met fragmenten van eene oude ballade te doen. Noch de uitleggingen van den uitgever, noch de verklaring van J. ter Gouw, t. a. p., bi. 228, dat „het middeleeuwsche mysticisme de Pinksterbloem of Pinksterbruid, evenals den Meiboom, op de H. Maagd toepaste", zijn in staat om aan die regelen een zin te knoopen en hun een nieuw leven in te blazen. Overigens deelt laatstgenoemde veel bijzonderheden mede over de „Pinkstervreugd", en doet ons ook als een „proeve van kinderachtigen onzin* een Groenloosch Pinksterliedje kennen, dat „als eene kleine bijdrage voor de litteratuur in Den navorscher (IV [1854], bijblad, bl. XXV), opgenomen, maar door Dr. G. D. J. Schotel (Het Oud-Holl. huisgezin, Haarlem 1868, bl. 212) aan de weeskinderen te 1'urmerend gegeven is: De Pinksterbruid, die gaat vooruit, haar voetjens die willen niet hooren; en als ze dan niet hooren wil, dan gaat de bruid verloren." J. ter Gouw voegt er bij: En 't zou in 't minst geen schade zijn, ging ook dit lied verloren, en besluit, in tegenstrijd met Buddingh, dat men in die „fiere Pinksterbloem" van de middeleeuwen geene Germaansche godin te herkennen heeft, daar bij onze heidensche voorouders geen spoor te ontdekken is van een godsdienstig feest, dat den grondslag der Pinkstervreugd zou kunnen uitmaken, en dat deze ook niet is af te leiden van de Floralia der Romeinen. Onze voorouders, zegt ter Gouw, konden evengoed als de Romeinen zien wanneer de natuur zich met bloemen tooide, en konden dus wel een zomerfeest vieren zonder een Romeinsch exempel noodig te hebben. De navorscher van 1885 bevat de zangwijzen van de vier aangeduide liederen, doch er is hoegenaamd geen bewijs, dat deze zangwijzen ooit bij Pinksterliederen hebben behoord. Op de volgende strophe gezongen te Sittard en voorkomende in De Maasgouw, 1 «te jaarg., nr. 44 (men vindt ze mede in 't Daghet, Hasselt, 2do jaarg. 1888, bl. 1<6), was de heer J. H. Scheltema zoo goed onze aandacht te roepen: Piienkste broet, de wien is oet, tappe, tappe bijer; Hat er gei geljt mee in de tesch, üa[n] kümp er ouch neit wijer. Melden we nog ten slotte het liedje, dat ons wordt bekend gemaakt door G. J. Boekenoooen, Onze rijmen, bl. 61: Daar komt de vurige Pinksterbloem, daar komt zij aangegangen met een schoon rozenhoedje op, al met twee bloeiende wangen. Dit zingen de vogeltjes jong en oud, zij dansen en zij springen. Allee, allee, als goud amathee, zoo fijn, zoo fijn als rozemarijn. Pinksterbloem is opgestaan, alleen, alleen naar bedde gegaan, al met twee bloeiende wangen, al met een gouden zweepstok, met een schoon rozenhoedje op; en al mijn geld en goed is op. Over de Duitsche Pinksterliederen, waarin ook spraak is van de „Pfinkstkau* (Pinksterkoeï en ja van den „Pfingstochs" (Pinksteros), zie Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1243, bl. 145 vlg.; - Böhme, Deutsches Kinderlied und Kmderspiel, nr. 1638, bl. 350 vlg. 374. Sinte Maertens vogeltje. A. m ?i=i=£Ei 1. Sinte Maertens vogeltje is met zyn rood kapeugeltje gestoven, gevlogen regt over den Kyn, waer datter vette verkens zyn. Goed vrouw, geeft ons wat, alle henners leggen wat. 2. Hier weunt een ryken man. die ons wel wat geven kan: veel zal hy geven; lang zal hy leven; zalig zal hy sterven, het hemelryk beërven. 3. De maerte loopt den trap naer op; zy tast wel in den notenzak. Zy tast wel niet daer nevens; zy zal ons wat gaen geven. Geeft wat, houd wat, 't naeste jaer weder wat. 4. Boven in de vorsten daer hangen lange worsten. Geeft ons de lange, laet de korte hangen. En laet ons niet lange staen; wy moen nog een huys voorder gaen. Geeft wat, houd wat, 't naeste jaer weder wat. A". Sinte-Maertens vogeltje al met syn rood keuveltje is gebooren in wit satyn! De plumkens die van vooren zyn zullen zyn voor Benjamyn. Martijn! turref in de murref. B. 1. Martijn ! turref in de murref in de maneschijn, gooi in de mos, gooi in de wijn! hier woont Sunte Martijn. 2. Martijn had een schaartje, dat wou niet knippen, Martijn had een messie, dat wou niet snijen, Martijn had een touwetje, dat wou niet knoopen. Geef me-n-een turrefie of een houtjen en laat me daarmee loopen. 3. Hier woont 'n rijkman, die veul geven kan, veu! kan i geven, zalig zei i leven, zalig zei i sterreven, de hemel zal i erreven, God zal em loonen met honderdduizend kroonen. met honderdduizend rokkies an! hier komt Sunte Martijn an. B2. Turref in de murref en de maan die schijnt. De meid is mooi al is ze wat zwart. De molen is verbrand. Daar is geen beter meid in Holland. De brand vliegt in de lantaren, de vonken vliegen er uit. Wie heeft buurman dronken gemaakt? Steven van der Klokken! Sinte Maarten is zoo koud. B3. Sinte Maarten is zoo koud, geef m' een turfjen of een hout, om mij wat te warremen met mijn blanken arremen! Geef wat, houd wat! 't Ander jaartje weêr wat. Een zakje met zemelen, een zakje met kruid — hier hangt de gierige duivel uit. Sinte Maartens avond. C. Sin • te Maar-tens • a - vond, en mijn tor - re gaat mee, en mijn Sinte Maartensavond, en mijn torre gaat mee naar Gent. En als mijn moeder koeken bakt, 'k zitten er geern omtrent. Stook vier, maak vier ter eere van sinte Maarten is hier. In zijn bloote arremen, hij zou zoo geeren warremen. 'k Zetten hem in een hoekje, 'k geven hem daar een koekje; 'k zetten hem onder de tafele, 'k geven hem daar een wafele; 'k zetten hem onder den trap, 'k geven hem daar een schotel pap. Sint9 Merten vandere genuchten. D. (1) Variante. Sinte Merten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard! Juffrouw, wil ons kabasken wat vullen, en laat ons niet lang meer staan; dan zullen wij lustig smullen! Adieu, juffrouwken, tot het naaste jaar! 1, 1. vandere = van de. Van daeg is 't sinte Merten. B'. Van daeg is 't sinte Merten, en morgen is 't de kruk, wy komen uit goeder herten, en helpt ons uit den druk. Wy zullen zyn leven van hier niet gaen, of wy hebben wat opgedaen: hout, hout, turf en hout, och! wy zyn zoo zeer verkoud; kloeren kloeren haentje, een tuifken, of een spaentje: hoe ver zal dat vliegen? over de Merk en over den Rhyn, 't zal nog wel een goede sinte Marten zyn. E2. (Gezongen). 1. Vandaag is 't sinte Merte' en morgen is 't de kruk. Wij komen uit goeder herte, en helpt ons uit den druk. Wij zullen van ze léve van hier nie gaan, of wij hebben wat opgedaan. (Gesproken). Krij' 'k wat a's te blieft? (Gezongen). 2. Ik weet nog wel 'en goei vrouw, die ons nog wel wa' geve' zou. hoelank zal ze léve? honderd jaar en eenen dag. zooiank ze kéès en brood mag. (Gesproken). Krij 'k wat a's te blieft? (Gezongen). 3. Haut, haut, turf en haut, 'n turfken of e' spaantje, kloerekloeren haantje? hoe wijd zal da' vliege'? over de mer't en over de mijn, 't zal nog wel 'ne goeie sinte Merte zijn. Wanneer ze niets krijgen : (Gezongen). 3. Ginder aan dat hoog huis, daar hangt 'ne zak inee zemelen uit, zoo menige zemel, zoo menige luis, schupt da' wijf in 't sch . . . huis! Tekst en melodie. A. De Coissemaker, Chanls pop. des Flamands de France, nr. 34, bl. 96, ,Sinte Martens-lied". 6. J. Boekenoogen, Onze rijmen, bl. 25, geeft de lezing: Sinter Maarten heeft een veugeltje met een rood keuveltje, met een rood rood rokje an, dat is Sinter Maartens man. Keuvel, kovel, voegt de uitgever er bij, beduidt kap, maar de beteekenis van het woord is nu bij de meesten vergeten, van daar dat men met de oorspronkelijke lezing .keuveltje" aan het knoeien is gegaan. Te Groningen, op St. Maartensavond (10 November), liepen de jongens met brandende lantaarns op een stok en zongen: Kip, kap, kogel, Sinte Meertens vogel! Welk een vogel was dit? Een gans, of een goudhaantje? J. teb Gouw, De volksvermaken, bl. 240, laat aan de Groningers de zorge dat zelve uit te maken, ofschoon hij overtuigd is, dat zij op St. Maarten liever een gans dan een goudhaantje op de tafel hebben. Alhoewel in de eerste strophe van A wordt gesproken van den Kijn en ofschoon van A' eene Duitsche lezing van de Rijnstreek (d. C., t. a. p„ bl. 98—9) bekend is, moet men onzen tekst daarom niet als van Duitsche afkomst aanzien. D. C. houdt integendeel den door hem medegedeelden Duitschen tekst voor eene vertaling van den Nederlandschen. De tweede strophe van A en van E' wordt nagenoeg teruggevonden onder de rommelpotliederen (zie hiervoren, bl. 1325: ,'k Heb zoolang met den foekepot geloopen"). St. Maartens- en rommelpotliederen 't liep al, vanwege de jongens, op een schooien uit. A'. D. C., t. a. p., bl. 99: dikwijls wordt nog bijgevoegd (vgl. het volgende lied): Sinte-Nicolaes van Tolentyn, brinkt een koekje van lekkerdynk, lekkerdynk met saffraen zal al in myn koffertje gaen. Myn koffertje is te verkoopen tien pond en een half. Een koeye en is geen kalf, een kalf en is geen zwyn, 't gae morgen Sinte-Maerten zyn. J, ter Gouw, t. a. p., bl. 243, deelt de volgende Medembliksche lezing mede: Sinte Maertjens veugeltje zat al op ien heuveltje, zat al op ien stokkie, met zijn rood rood rokkie, enz., en ia van meening dat „rood rood" hier voor „rood goud" staat, en dat hier zeker geen gans, maar een goudhaantje bedoeld wordt. Firmenicii, Germaniens Volkerst itn men, I, 139, geeft inderdaad een Martins-Lied („Mundart der Altmark") met aanvang: Martens, Martens Vüagelken, Met dien vergulden Flöfigelken. In den Reinaert, ter plaatse waar Tybeert de vaart naar Maupertuis, Keinaert's slot, onderneemt, leest men, naar Dr. VV. L. van Helten's uitgave, v. 955 — 60: Doe zach hi (Tybeert) van verren ende vernam, waer Sente Martins vogliel ghevloghen quam, ende riep: „al heil, edel voghel, kere herwaert dine vloghel ende vliech te miere rechter hant!" ■T. F. Willems, in zijne uitgave van den Reinaert, bi. 43, v. 1047, teekent aan : „Sente Martins vogel, de kraai en volgens sommigen de gans*. Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 378, steunende op Simrock, Handbuch der deutschen Mythologie, bl. 534, neemt den St. Maartens-vogel voor de kraai of den op de kraai gelijkenden zwarten specht. Zie hiervoren I, nr. 90, bl. 391, het lied: „Het wayt een windeken", str. 6, v. 4. Zie nog J. ter Gouw, Noord en Zuid, VII, 1, waar St. Maartensvogel = gans of bergsijsje, en Verdam, Mnl. Wdbk., i. v. Marlijn, volgens wien „de verklaring niet vast staat". Reeds in de oud-fransche bronnen van den Reinaert, namelijk in Méon's uitgave (zie van Helten, t. a. p., bl. XV vlg.), komt de door Tybeert ontmoeten vogel, „1'oisel Saint Martin" voor. Maar ook de Franschen zijn het over den aard van dien vogel niet eens. Larousse, legt het woord „oiseau de St. Martin" uit door „busard", in het Nederlandsch : buizerd of muizenvalk ; in Revue des tradit. pop , Paris, VI (1891), bl. 204, heet het: „1'oiseau diversement identitie, de Saint Martin." B. Hoff.mann v. F., yieder!. Volksldr., nr. 181, bl. 321, overg. uit Den navorsclier, I, bl. 64. Zoo zongen de kinderen te Amsterdam in de eerste dagen van November en zamelden turf, hout en geld in. — Zelfde tekst, J. ter Goüw, t. a. p., bl. 240 vlg., wien wij de hier volgende aanteekeningen ontleenen. Vanouds werden op S' Maartensavond, groote vuren ontstoken waarbij men danste en sprong, wat soms aanleiding gaf tot baldadigheden, in zoo verre dat eene Dortsche keur van 1443, ten gevolge van de „veel onrelikheden* door „die jonge boefkens" op S' Maartensfeest bedreven, de ouders aanmaant om op hunne kinderen te passen, met bedreiging van zware straffen tot besluit Tot in 1830 werden in Noord Brabant nog schier in elk gehucht of elke wijk, op een heuvel in de heide of in een akkerveld, Sint-Maartensvuren gebrand (P. N. Panken, On.i Volksleven, Brecht, VII, 1895, bl. 181 (lees 121). — Sedert vele jaren reeds werd het Sinte-Mertenvuur te Werchter (Brabant) door het gemeentebestuur verboden, omdat de kwajongens niet ver genoeg van de mijten en schuren der verontruste boeren verwijderd bleven (J. Bols, Honderd oude Vlaamsche liederen, 1897, bl. 249). — Zie mede Dr. G. D. J. Schotel, „Leven van Martimis (Bisschop der Galliërs), zijne vereering na zijn dood in het St. Martinsfeest", in Tilburgsche avondstonden, Amst. 1850, bl. 3—96. Murref in het Amsterdamsch, zegt ter Gouw. is mond, maar niemand steekt turf in zijn mond, 't woord is dus hier alleen gebruikt om t rijm en de alliteratie tot hulp te komen. — 't Schaartje, mesje en touwtje, zou men kunnen toepassen op het afsnijden van St. Maartens mantel en het toeknoopen van denzelfden mantel, maar 't heeft allen schijn dat die dingen betooverd waren en door het vuur moesten gezuiverd worden. — De .honderdduizend rokkies i rokjes) zijn de belooning van den man, die zelf kan lijden om anderen te dekken. - „Gooi in de mos', namelijk: in uw keel. In Frankrijk drinkt men op St. Maartensfeestdag nieuwen most en nieuwen wijn; in Holland deed men 't ook. Daarom zong men: Sint Martijn, Sint Martijn, 't avond most en morgen wijn. In 't Noorden van Duitschland stond de St. Maartensdronk in hooge achting: Wer sich vol sauffen kann, wird ein rechter Martins-mann. Ook in 't Zuiden werd hij niet minder vereerd. De Italiaansche Pontanus schreef in de tweede helft der XV"- eeuw. dat de ijverige vereerders van St. Maarten het eene schande achtten op zijn feest niet dronken te zijn. En nog ten tijde der Kerkhervorming wekte het vermoeden van ketterij, als iemand den St. Maartensdronk weigerde. Dr. .1. Winkler, Iets run St. Maartensdag in de Noordelijke gewesten (Rond den Heerd, 27 91'" 1887), leert ons de volgende lezing kennen: Iiood, rood rokje, Sinte-Maartens stokje, Sinte-Maarten is zoo koud, Geef 'em een turfken of een hout, Om 'em bij te warmen Met sien bloote armen. Het „Rood, rood rokje" treedt hier weer te voorschijn. Nu. wat het stokje betreft, volgens Dr. Winkler staat het in verband met de op stokken gevestigde brandende keerskens, door de jongens al zingende rondgedragen, keerskens die zij in uitgeholde en handig uitgesneden groote rapen zetten, om te beletten dat die lichtjes zouden uitgebluscht worden door den wind. De heer J. H. Scheltema deed mij opmerken, dat de mantel van St. Maarten rood wordt afgebeeld, en dat 't wapen van Utrecht, verbeeldend den mantel van dien heilige, voor de rechterhelft rood, voor de linker wit (blank) is, omdat die helft is afgesneden. Zoo dit stokje daar maar niet staat voor 't lieve rijm ? Ten ware het betrekking liad op de St. Maartens-kruk, waarover verder. Te Veurne (West-Vlaanderen) zijn de uitgeholde rapen ook in eere (Uabon de Reissburg-DCbingsfeld, Calendrier beitje, 1862, II, bl. 268), wat niet belet dat de papieren lantarens daar mede sinds lang in gebruik traden. Nog jaarlijks op den avond van St. Maarten, loopen de Veurnsche kinderen met hunne brandende kaarskens de markt rond. terwijl ze onophoudelijk zingen: .Sin' Martin, boule, boule boule", enz. Dit liedje dat, naar ik van mijn vriend Prof. J. Vercoullie vernam, insgelijks te Oostende en te Nieuwpoort bekend is, wordt daar gezongen verschillende weken vóór het feest, dagen achtereen. Ongetwijfeld is het uit Frankrijk overgewaaid, want Veurne ligt bijna aan de Fransche grens. De heer Cesar Depagie te Veurne was zoo goed het voor ons te noteeren: Desrousseaux vertelt, naar V. Dehode. Uistoire de Dunkerijue, hoe St. Maarten eens zijn ezelken had verloren en het dier hem door de kinderen werd teruggebracht, en hoe „pour les remercier, Saint Martin les gratifia des dragees (ju avait produites sa monture, et qu'il ehangea en délicieuses pralines". „Croquandoules" waren eene vroegere Duinkerksche lekkernij, eene soort van „macaron* : B% J. teu Govw, t. a. p., bl. 246, Hoornsche lezing. Wat die mooie zwarte meid, die verbrande molen, die dronken buurman beteekenen, waarom Sint Maarten te Hoorn in Augustus gevierd wordt, weet t. G. niet te verklaren. Naar zijn vermoeden ligt hier eenig vergeten feit der Hoornsche geschiedenis ten grondslag. We zagen hoe te Oostende en te Nieuwpoort wordt met de papieren lantarens ter eere van St. Maarten rondgcloopen, niet onmiddellijk vóór zijn dag, maar einde Augustus en begin September. B3. Hoffmann v. F., t. a. p., lezing van Leiden, ontleend aan l>en unvomcher, I, bl. 227. Te Utrecht zong men (zie teu Goiw, bl. 243): Stookt nu vier, maakt nu vier, Sinter Maarten die komt hier, al met zijn bloote armen hij zou 'm gaarne warmen. Eerst wanneer men hun ile deur voor den neus toesloeg, zongen de jongens: Een zakje met zemelen, enz., eene verwensching, door ter Gouw, bl. 242, uit de tijden van 't ketterbranden afgeleid. Aan de ongelukkigen toch. die men ten brandstapel voerde, werd een zakje met kruit onder liet kleed, voor de borst gehangen en 't zakje met zemelen drukt „ broodsgebrek " uit. . 1ftAQl Ook F. E. Delafaille, Gesch. van Mechelen, Mech., II, bl. .>9, z. j. [1VHMJ, haalt een couplet in denzelfden trant aan, door de kinderen die .niets krijgen", tot slot van hun St. Maartensliedje gezongen: Hier achter in dat hooge huys, daer hangt 'nen sack met semelen uyt; semelen in, semelen uyt, smyt dat vrouwken de vensteren uyt. In een St.-Truidensch Driekoningenlied uit het ineenloopen van verschillende liederen ontstaan, en te vinden in 'I Dagket, I (1886). bl. 115, worden de .zemelen" insgelijks vermeld. Als de jongens niets krijgen in het huis waar ze uit „heelen gaan, zingen ze: Ik kwam eene keer voorbij een deur der hoeng een zak met zemelen veur. zoo minnige zemel, zoo minnige luis, der zit eene gierige duvel in huis. Dezelfde bedelarij, met hare gelukwenschen - of verwenschingen - vindt men in sommige Fransche liederen terug. o. a. in een Nieuwjaarslied uit de omstreken van Montbéliard (Franche-Comté), voorkomend in Kevue des trad. pop., Parijs, XIV (1899), bl. 2—3. Waar zij iets ten beste krijgen, zingen de kinderen, tot slot: l)ue (God) bénisse cette mason, Monsieur X, ses bés gochons (zoontje*, garfons) Ses belles gaichottes (meisjes) tout di long. Ontvangen de jongens integendeel niets, dan luidt het : Due vos dene des raitt', aissai (muizen i« groot getal), Ne tchin (noch hond) ne tchait (noch kat) pou les aittropai, Point de baton pou lais tiuai (te dooden). Tekst en melodie. C. Lootens et Feys, Chants pop. flam., nr. 137, bi. 228, „Sinte Maartens-avond". — Heeft wellicht het woord „toren", vraagt t. G., bl. 245, hier denzelfden zin als in 't lied van den Ever: Ghi hebt te voren Ghedaen toren Den vorders miin, enz., „dan wenschen de Bruggelingen op Pt. Maartensavond alle haat en kwaad van zich en den Gentenaars op den hals". Maar die turen die naar Gent gaat, doet zich niet alleen voor te Brugge, maar ook elders in West-Vlaanderen (J. W. Wolf. Wodana, bl. 87), en te Veurne (Bahon de Reinsbirg-Düringsfeld, t. a. p., bl. 269); daarbij schijnt het moeielijk aan het woord torre, hier voorkomende in den Middelnederlandschen, nog heden in West-Vlaanderen voortlevenden vorm (Ohd. turra), den zin van toren, onrecht, toe te kennen. Naar de welwillende mededeeling van den heer Cesar Depagie te Veurne, zingen de Veurnsche jongens: Te Gheluwe vindt men dezelfde wijs voor elke twee verzen herhaald, terwijl men te Kortrijk zingt (beide lezingen in t Daghet, 1888, bl. 154): Sin • te Maer - tens a - ven, de tor - re ga meê na Gent. Zoo St. Maartens-snoeperij op veel plaatsen met de vette gans gepaard ging, in Vlaanderen bestond zij vooral in wafelen en in pannekoeken. ^ an waar die St. Maartens gans? Dat St. Maartensdag reeds voor de invoering van 't Christendom een Germaansche feestdag zou geweest zijn, is volgens ter Gouw, bl. 250, zeer te betwijtelen, want men kan geen Germaansch feest aanwijzen, dat op of omstreeks den eltden November gevierd werd. Ook de gissing dat de gans een der vogelen van W uodan zou geweest zijn, geeft geen licht. De ganzen worden op St. Maarten gegeten .omdat zij dan het vetst en het lekkerst zijn*. Maar blijft de vraag, waarom de Friezen en hun stamgenooten, de Hollanders, evenals de Engelschen, geen St. Maartens- maar een Kerstgans eten, terwijl de St. Maartensgans thuis behoort in die gewesten van ons land, waar (le bevolking van Saksische afkomst is gelijk ook in Duitschland? Op die Saksische afkomst doelt immers het liedje, dat Westendorp in Westerwolde hoorde zingen: Er kwam een gans uit Sassen, uit Sassen kwam die gans, hij was zoo wel gewassen, gewassen was die gans. Van dit liedje deelen wij, hierna, de eenigszins met die van het .Patertje" overeenstemmende wijs mede. In een Quodlibet ion der Vögel Namen, van 1578 (Hoffmahk v. F., Die Deutsche Geseisd,aftslieder, 1844, bl. 256), treden „Enten" van allerlei aard „zu besten sanct Martins Tag" te voorschijn. De St. Maartensvuren hebben sommigen doen denken aan de Germaansche, waar om gedanst en gesprongen werd (ter Gouw, bl. 13, 14, 19), en daarom ook al aan eene heidensche afkomst van het St. Maartensfeest; maar die vuren werden gewoonlijk ontstoken op dezelfde plaatsen waar ook de Paaschen St. Jansvuren brandden (ld. 247). Misschien kan men in die vuren eene herinnering zien aan de legende volgens welke op zekeren dag, terwijl de heilige de mis deed, een vlammende vuurbol boven zijn hoofd verscheen. Een beroemd schilderstuk van Lesueur, van het jaar 1651, La mem de St. Martin, geeft die legende weer. Tekst en melodie. D. .T. Bols, Honderd Vlaamsche liederen, nr. 100, bl. 245, „gezongen te Mechelen'; — F. E. Delafaille, Gesch. van ilechelen, Mech. z. j. [1903], II, bl. 02, aldus: Sinte M er ten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard, die in zijne oudere dagen nog uit liet zingen moet gaan. Jufvrouw, enz. Pol de Most, Iets over Sint-Marten, Sinter- Greef en Sint-Nikolaas, in Volkskunde, IV (1891), bl. 27, zelfde tekst als bij Delafaille, buiten den aanvangsregel, die luidt: „Sinte Merten van den negeristen*. Met Baron de Reinsberg-DCrinosfeld, Calendrier beige, Brux. 1862, II, 264, meent Delafaille, t. a. p., bl. 69 vlg., dat dit liedje en nog een paar andere van St. Maarten, waaronder: „Martintis had goey vrinden", liunne verbastering hebben gevonden in schimpliedjes gemaakt tegen Merten van Kossum, om de verwoestingen ten jare 1542 in het land en in de omstreken van Mechelen door hem aangericht en de gewelddadigheden op de borgers gepleegd. De hierboven aangehaalde tekst zou namelijk ontleend zijn aan deze strophe: Merten van Kossem vandere berugte, hy met synen grysen baert, die in syne oudere daeghen nog uyt swingelen moet gaen, borgliers wilt syn cabascken niaer vullen en laet hem niet langer staen, dan sal hy lustig smullen; adieu, borghers wacht u van syn schaer. Dezelfde schrijver haalt G. D. de Azevedo, Chronycke tan Mechelen aan, die na de door Merten van Kossum gepleegde gruwelen te hebben vermeld, er bijvoegt: „Uyt desen voorval is voortsgekomen dat de kinderen langhs de straeten jaerlijcks ontrent den Feestdagh van S. Marten plegen te roepen, onder andere de volgende woorden: „Marten van Kossem den ouden trawant", etc.; maer de selve kinderen, ofte om beter te seggen, de ouders dese historie niet kennende, seggen als nu seer onvoorsichtelijck : „Sinte Marten", etc., waer op men wel behoorde te letten." (Vervolgh iler Chronycke van Mechelen, van den jaere 1529 tot 1555, Loven, z. j.). Over een lied en andere gedichten tegen Maarten van Kossum, zie I)r. P. Frederici), Onze historische volksliederen, Gent 1894, bl. 84 vlg., en Cohnelia Cath. van de Gkaft, Middelndl. Iiistorieldr., 1904, bl. 189 vlg. E. J. W. Wolf, Wodana, bl. 196; — Ez. Ons volksleven, III (1891), bl. 28, uit Turnhout. Zie mede J. van Vloten, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4dl' uitg., bl. 78 vlg., waar inen zestien verschillende lezingen vindt, benevens een liedje gezongen te Graft en omstreken „op 12 Xov. (Dag na St-Maarten)": Keersje, keersje overloop, de wever is dood van Akersloot, Wanneer is hij gestorven? Gisteren avond bij de kaars. Volg mij maar achter mijn poepenaars. „Sint-kruk is een heilige en wel degene die 's daags na Sint-Marten valt. Immers daags na Sint-Marten te peerd, met zijnen mantel, valt Sinte-Marten met de kruk (zoo heeten ze thuis nog den biskopstaf)", zegt een ongenoemd schrijver in 't Dag het, 1888, bl. 142. — Zanter, in Volk en taal, 1893, bl. 57, noemt de „kruk* eene „draagberrie", waarop een knaap zit met papieren kasuifel aan, eenen mijter in verguld papier, eenen knevel, gelijk zijne dragers, eenen vergulden staf in de hand, die St. Maarten verbeeldt. Aan de kruk hangt een kabas of korf om er het ontvangene in te bewaren." — Delafaille, t. a. p., deelt nog dit liedje mede (ook te vinden in Calendrier beige, II, bl. 263), dat, naar zijne meening, insgelijks is afgeleid van een der liedjes op Merten van Rossem (of lïossum): Sinte Merten op de kruk, geeft me 'nen appel, ik geef u een stuk. Geef me een peer, ik geef u een smeer, Sinte Merten den babbeleer. Oorspronkelijk zou het geklonken hebben: Merten van Rossum is een kruk, geeft hem 'nen appel, hy geeft u(wi een stuk, geeft hem een peer, hij geeft u(w) een smeer, Merten van Rossum den grijzen beer. Hier worden Weiland en Huydecoper door Delafaille aangehaald tot bewijs, dat kruk beteekent: „knoeyer, broddelaar"; dat peer beteekent een „slag", en dat beer zooveel is als „verken en zwijn" of een „onbeschaamd mensch". — Stellig is het dat men zich, ook zonder het behulp dier eerbiedwaardige autoriteiten, gemakkelijk overtuigen kan, dat Merten van Rossum in die regelen geen complimenten worden toegezwaaid; maar of met die verklaringen de zoo eenvoudige als natuurlijke uitlegging van 't Daghet weerlegd wordt, is zeer te betwijfelen. Voor'de Duitsche St. Maartensliederen zie nog: Firmenich, Germaniens l olkerstimmen, Berlin I, bl. 140: „Martin, Martin Vögelken" („Mundart der Altmark ); id., bl. 281: „Dei Kinner k ra jolt" („Mundart in der Grafschaft Ravensberg ); III, bl. 170, „Silnt, Silnt Maten Vüegelken// met dat rauhe Kiiegelken" („Mundart von Dortniund"); — Böhme, Deutsches Kinderlied u. Kinderziel, nr. 1663 — 71, bl. 360 — 4, die ook de eerste strophe van bovenstaanden tekst A mededeelt en ten slotte zegt: „\ on mehr als einem halben Hundert Martinsreimen wahlte ich mir einige aus, weil die meisten doch zu dunim. gleichartig nnd langweilig sind." Zie nog de liederen medegedeeld door Ekk u. Bühne, Deutscher Liederhort, III, nr. 1148—1151, bl. 76, en nr. 2101, bl. 794, alsmede: M. Elisabeth Marriage, Geory Forsten Frische teutsche Liedlein, Halle a. d. S. 1903, de daar voorkomende „Martinslieder" en de aant. bl. 226. 375. Sinte Niclaes Bisschop. A. Sinte Niclaes Bisschop, goet heylich man, wilje wat in mijn schoentje geeven, Godt loont u dan. Geeft'temen een beurs met bellen, soo sal ickje niet meer quellen. Soo langhe als het Godt gelieiït. heb ick Sinte Niclaesjen lieff. De navortcher, I (1851), bl. 190, medegedeeld door J. J. Nieuwenhuijzen, met de aanteekening: „te vinden in: .Tacob Sceferus, Geschenck op ijeesijde St. Mcolaes avont aen allen imjesetenen ran Gouda. Gouda 1658, bl. 184"; — zelfde tekst, Dr. J. van Vloten en M. A. Brandt» Blys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4*11, uitg., Leiden z. j. (1894), bl. 76, nr. 10. Sinte Niclaai van Tolentijn. B. Sinte Niclaai van Tolentijn, breng m' een schuitje niet lekkeren ding, en een schuitje met safferaan, "k zal 't al in mijn koffertje slaan. Mijn koffertje staat te koopen voor tien pond en half. Mijn koe en is geen kalf, mijn peerd en is geen zwijn, 't zal overmorgen schippertjes mesdag zijn. Tekst. Lootens et Feys, Chants pop. flamands, ISruges, 1879, nr. 135, bl. 227, hierboven weergegeven; — Vgl. J. W. Wolf, Wndann, Gent 1843, bl. 198, lezing uit Yeurne medegedeeld door vrouw Pr. van Duyse, geboren Sophie Woutters; — Hond den heerd, Brugge, II (18H7), bl. 336; — De Coussemakkr, Chants pop. des Flamands de Fvance, Gent 1856, bl. 99, lezing uit Duinkerke, slot van een St. Maartensliedje te vinden bl. 1343 hiervoren; — Dr. J. van Vloten en M. A. Brandt» Büys, Xederl. linker- en kinderrijmen. 4dc druk, Leiden, z. j. (1894), bl. 74, nr. 1. Melodie. L. et F., t. a. p. De meeste Sinterklaasliederen werden of worden nog voorgedragen op de gewone kindermelodie rj a y e; vgl. hierna de zangwijs van „Sint Niklaas goed heilig man // doet uwen besten tabbaerd aan', tekst ontleend aan 't Daghet in den Oosten, Hasselt, ls,° jaarg. 1855. De volgende tekst ontleend aan Kunst- en letterblad, Gent, III (1842), bl. 98, heeft nagenoeg den aanvang van B: St. Niklaes van Tolentyn, breng my meê wat lekkerding, lekkerding van Spanje, drie appelkens van ((ranje, drie appelkens van Condé: breng myn broèrkens ook wat meê. Zie Baron de Reissberg-DCriniisfeld, Calendrier beige, Bruxelles, 1862, II, bl. 304, de varianten uit West- en uit Oost-Vlaanderen, en Hond den lieerd, IV (1869), bl. 19, eene andere variante uit Oost-Vlaanderen. Sinterklaas, goed heilig man. O. 1. Sinterklaas, goed heilig man, trek je beste tabbert aan, blief je wat te geven, 't is voor al mijn leven: al mijn leven heb ik je lief om een appel of om een peer, Sinterklaas kom morgen weer. 2. Voort, voort paardjen in den draf, morgen is het Zondag, dan komen de groote heeren met de mooie kleeren; dan komen de rijke vrouwen met de bonte mouwen; dan komt de akkerman met zijn paardje achter an. 't Daijliet in den Oosten, Hasselt, 19de jaarg., 1903, bl. 39; —Dr. J. van \loten en M. A. Brandts Buys, t. a. p., bl. 75, nr. 3, de eerste strophe. Vgl. u) Baron de Reinsbero-Dübingsfeld, t. a. p., II, bl. 305, lezing van Turnhout, en Bond den heerd, IV (1869), bl. 55, zelfde tekst, medegedeeld door O.: Sinte Niklaes, myn goeije man, wilt ge me wel wat geven, dan dien ik u al myn leven; geeft ge me niet, dan dien ik u niet, dan zyt gy myn sinte Xiklaesken niet. b) 't Dayliet, 1S,B jaarg., 1885, bl. 78, met verzending naar de melodie van het liedje: „Nieuwe jaarke zoete// het verken heeft vier voeten'', voorkomend aldaar bl. 76, melodie welke wij hier op onzen tekst brengen: Sint Siklaas, goeil heilig man, doet uwen besten tabbaard aan en rijd er meé naar Spaanjen. brengt appelkes van Oraanjen. pruimen van Damast, geef de kleine kindekes wat. r) I)e navorseher, t. a. p., bl. 199, mededeeling van H. T.: Sint Niklaas, goed heilig man, trekje beste tabbert an. rij der mee na Amsterdam, |van] Amsterdam na Spanje, appeltjes van Oranje, peertjes van de boomen. rijke, rijke oome! Rijke, rijke juffertjes, die dragen lange mouwen. Hansie willen we trouwen 'i Hansie sprong al over de sloot, en hij brak zen poot. Tien pond suiker, leg de lepel op de ketel, brandewijn met suiker. Zie mede De navorseher, t. a. p., bl. 361. mededeeling van £, en Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Blys, t. a. p., bl. 74. nr. 2. d) l)e navorseher, t. a. p„ bl. 361, nr. 2, lezing van Sluis, medegedeeld door .1. H. van Dale; overgenomen door Hoffmann v. F.. Xiederl. Volksldr., 1856, bl. 323, nr. 4: Sint Niklaas, goed heilig man, trek je beste tabbert an, rijdt er mee naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje. Twee appeltjes van Oranje, twee peertjes van den besten boom. 't Kind zal hebben een gouden kroon, een gouden kroon van dokkeblaren: 't kind zal naar Oost-Inje varen, van Oost-Inje weer naar Sluis, zoo komt dan het kind weer t'huis. V. 7, 9 en 11 wordt eigenlijk den naam van het kind genoemd. e) De navorscher, t. a. p„ bl. 361, nr. 3, medegedeeld door C. G. B.; - overgenomen door Hoffmann v. F., t. a. p., nr. 5: Sint Niklaasje! heilig man! trek je mooije tabberd an, lijd 'er met' naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje, drie appeltjes van Oranje, drie peertjes van een peerenbooni, Sint Niklaas is mijn oom. Hossen bossen paardje, met jou vlossen staartje, zóó rijden de heeren met haar' beste kleéren, zóó rijden de vrouwen met haer bonte mouwen, zóó rijdt de akkerman met zijn paardjen achter an. f) V Dat/het, -llle jaarg., 1888. bl. 121, medegedeeld door H M., en zelfde tekst, ib. bl. 122, medegedeeld door Hiib. Sw., beide lezingen uit Hasselt: Sinter Klaes, heilige man, doet eure beste tabbaerd an, geeft de kleine kindjes wat, geeft de grooten een schop onder t gat, laat ze doa bij loopen kousen en schoenen verkoopen. Zie mede: Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Buys, t. a. p., bl. 75, nr. 4, lezing uit Sittard; nr. 5 lezing uit Groningen; bl. 76, nrs. 6 en 8 lezingen uit Venloo; - Om tvlUeven, Brecht, IX (1897), bl. 95, nr. 3; bl. 96, nr. 6. Sinte Niklaes kapoentjen. D. Sinte Niklaes kapoentjen, ryd wat in myn schoentjen, een appeltjen of een citroentjen, een nootjen om te kraken, het zal zoo lekker smaken. Baron de Reinsbebo-DCrinosfeld, t. a. p., bl. 304, lezing uit Lier, hierboven weergegeven; — 't Dag hel, lst" jaarg., 1885, bl. 78, zelfde tekst, lezing uit Beeringen, en Ons Volksleven, IX (1897), bl. 95, nr. 1, nogmaals dezelfde tekst. Vgl. a) Kunst- en letterblad, Gent, III (1842), bl. 98, medegedeeld door Jaek van de Velde, en zelfde tekst als lezing van Dendermonde, te vinden bij Baron de Heinsberg-Dürinosfeld, t. a. p., bl. 305: • Sint Niklaes kapoentje, breng wat in myn schoentje; een appelken of een citroentje; Sint Niklaes kaboksken, breng wat in myn bloksken, een mandeken of een stoksken. b) De naiorscher, t. a. p., bl. 301, nr. 2, lezing uit Sluis, medegedeeld door J. H. van Dale, overgenomen door Hoffmann v. F., t. a. p., bl. 322, nr. 1 : Sint Niklaas, kapoentje, leg wat in mijn schoentje, al wat er niet inne kan, leg dat dan maar achteran, achter an het glaasje, 'k dankje, Sint Niklaasje! Zie mede Dr. J. van Vloten en M. A. Brandts Biïs, t. a. p., bl. 76, nr. 9; — Ons Volksleren, t. a. p., bl. 95, nr. 4; — J. M. Dautzenberu en I'b. van Düyse, Volksleesboek, Brussel 1854, bl. 23, brusselsche lezing, overgenomen door Baron de Reinsberg-Diiringsfeld, t. a. p., bl. 304. Sinte Nicolaes, nobele baes. E. Sinte Nicolaes. nobele baes, brengt wat in myn schoentje, een appeltje of een citroentje, een nootje om te kraken, dat zal wat beter smaken, een pintje om te drinken, dat zal wat beter klinken! J. W. Wolf, Hodana, Gent, 1843, bl. 195, lezing uit Hrussel (?) medegedeeld door C. Stroobant. — Hoffmann v. F., t. a. p., bl. 322, nr. 3, zelfde tekst. — Vgl. Baron de Reinsberu-Dirinusfeld. t. a, p., bl. 303—4, de lezingen uit Antwerpen, Lier en Mechelen. In Den narorscher, t. a. p., bl. 199, nr. 3, vindt men deze strophe, medegedeeld door H. T.: Sint Niklaas, dat is een baas voor kind'ren en voor menschen; hoe verlangen we naar die Klaas, dat i ons wéér komt wenschen. Zie mede I»r. J. van Vloten en M. A. Brandts Buyb, t. a. p., bl. <7, nr. 16, die nog onder nr. 12, deze lezing uit Leeuwarden mededeelen. Sinte Niklaas die speult den baas al op 't papieren souderke (zoldert je i; bij miende, dat ik 'r bang foor waar. en 'k beet 'm een stuk uut 't skouderke. Sente Niklaai die zal gaan komen. F. Sente Niklaai die zal gaan komen. lekker en bon, 'k He' der e staalke van vernomen, wellekom! Wellekom zoo inoet hij wezen, dien heilige man: 'k zalder zoo neerstig vooren lezen, bringt my wat an. Kousen en schoen die staan en pronken. in het hoekske van den heerd. Als ik slape dat ik ronke komt er e peerd, komt er e peerd zoo zeere geloopen. in het midden van den nacht: Sente Niklaai kom me' zijn karre, onverwacht! Hond den heerd, IV (1869), bl. 11, onder de liedjes en gebedekens, hierboven weergegeven. — Vgl. 1b. bl. 56, variante van het tweede deel. als .deuntje", dus als liedje medegedeeld door O. — J. M. Dabwmnbebo en Pb. van IK yse, t. a. p., bl. 24, lezing uit Hrugge; zie mede Looteks et Fbys. t. a. p., bl. 228, eene variante die werd voorgedragen op de melodie van tekst A hiervoren. Sint Niklaasje bi-ba-bon. O. Sint Niklaasje, bi-ba-bon (du bonbon?) gooi wat in de regenton, gooi wat in de huizen, voor al de ratten en muizen; geef wat, houd wat, een ander jaartje wéér wat. De nmurscher, t. a. p,, bl. 361, nr. 4, medegedeeld door C. G. B., overgenomen door Hoffmakn v. F., bl. 322, nr. 2; vgl. De navorscher, t. a. p, bl. 199, medegedeeld door H. T.; — Dr. J. van Vloten en M. A. Brandt* Bcys, bl. 76, nr. 6, de laatste vier versregels, lezing uit Venloo, en nr. 7. Van de ontelbare Sinterklaasliedjes deelen wij nog mede: o) Rond den lieerd, II (1867), bl. 322 (vgl. ib. IV (1869), bl. 12): Sinte Xiklaai van Tolentijn, bring me e schortje van lekkerding, is me schortje te kleene, me zün nog eentje gaan leenen, is me schortje te groot, smijt het in Maria's schoot. b) Ons volksleven, IX (1897), bl. 9."), nrs. 2 en 3, de laatste lezing uit Bergeik: Sint-Niklaas, goed, heilig man, maak dat ik goed leeren kan, en als ik dan goed, vlijtig leer, dan zal onze Lieve Heer mij beloonen met de deugd en hierna de hemelvreugd. Sinterklaas, goed heilig man, trek uwen besten tabberd an, rijd er mee naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje, appeltjes van Oranje, peren van den hoogen boom. De gouden kroon in vieren. De meisjes gaan te bieren, de jongens gaan te brandewijn daar alle mooie meisjes zijn. c) 't Dm/het, 1"« jaarg., 1885, bl. 78, lezing uit Beringen, de melodie zooals ze hierboven voorkomt voor: „Sint Niklaas, goed heilig man / doet uwen besten tabbaard aan* ivgl. Ons volksleven, t. a. p., bl. 96, nr. 7): Sinter Klaas kwam over de brug, met zijn zakken al op den rug, met zijn stokken al in de hand, zóó kwam Sinter Klaas in 't land. d) 't Daghet, 4de jaarg.. 1888, bl. 121; zelfde bl„ en 5<,e jaarg., 1889, bl. 36, lezing uit Beringen: Sinterklaes van Leven (Leuven) had een brief geschreven, met zijn linke hand, hij haer niet meer verstant. Sinter Klaes zen peerdje dat hiid eene kranke poot, laten we doa voor bejen (bidden) dat het biiter weurdt. Sinter Klaes, heilige man, doet oer beste schoenkes aan; als oer schoenkes versleten zijn dan loopt der op oer klonken; en als oer klonken versleten zijn dan loopt der op oer stompen. e) Dr. J. van Vloten en M. A. Branots Buys, t. a. p., bl. 77, nr. 11, lezing uit Venloo, en zelfde bl. nrs. 13, 14 en 15, lezingen uit Leeuwarden: Sinterklaas Nikkel, drie pond spikkel, drie pond spek, Sinterklaas is al te gek. Sinterklaasje, bon, bon baasje, geef me een stukje spikkelaasje, geef me een stukje zoete koek, Sinterklaas, die is zoo zoet. Sint Niklaas, goedige bloed, geef me een buil met suikergoed, niet te veel of niet te min; smijt het maar den schoorsteen in. 86 Sinterklaas, die goeie heer, die komt alle jaren wéér, met zijn paardjes voor zijn wagen, zoo komt Sinterklaas aanjagen. Allerlei aanhangsels werden en worden nog aan het liedje gevoegd, men ziet er een voorbeeld van in tekst C c) hierboven. Zoo zong men ook. na de strophe zooals ze zich hierboven voordoet, onder B (zie Rond den heerd, IV (1869), bl. 12): Schipperke, steek je schuitje van kant, en doe je meiskes zonder tant, en doe je knechtjes zonder baard, ze komen al lachen thuizewaard; thuizewaard om te eten, wa' ga' me de peerdetjes geven? Hooi en strooi, enz. St. Nicolaas, de Wonderdoener, leefde, naar ons wordt medegedeeld door Dr. Eelco Verwijs, (Sinterklaas, 's-Grav. 1863, bl. 10) in de eerste helft der IVde eeuw, tijdens Constantijn den Groote, te Myra, waar hij de bisschoppelijke waardigheid bekleedde. Men zegt, dat hij als grijsaard bij het Concilie van Nica>a, in 325, tegenwoordig was en deze gebeurtenis slechts weinige dagen overleefde. \ olgens anderen werd hij vervolgd onder Diocletianus en Licinius, en stierf omstreeks 342. De dag van zijn overlijden, 6de December, gaf aanleiding tot het bekende kinderfeest. St. Nicolaas van Tolentijn ontleent zijn bijnaam aan de plaats in Spanje, waar hij in de orde der Augustijnen trad. Hij stierf op den 10den September 1306. Eerst in 1446 werd hij door Paus Eugenius IV heilig verklaard. Ter wille van het rijm op „lekkerding", zegt J. ter Gouw, De volksvermaken, 1871, bl. 256, heeft men dezen St. Nicolaas in de plaats van den eersten geschoven. Het „lekkerding van Spanje" (zie bl. 1354» doet t. G. denken aan den handel der XVIde eeuw, „toen Spanje voor de Nederlanden nog bijna 't eindje der wereld was. en hun schepen er de fijnste kostbaarheden en de keurigste lekkernijen haalden", 't Is mogelijk, indien „Spanje" daar ook niet staat om te rijmen met „Oranje , zooals „Condé" met „meê". Zie overigens bij Snellaert, O. en n. liedjes, Gent. 1864, in „De roep van de strate", nr. 125, bl. 134, de „Oranjen, die komen van Spanjen'. Aan een anderen kant leest men in Rond den heerd, 13rugge, IV (1869), bl. 9: „Tolentino is een steedtjen in de gewezen pauselijke staten, Tolentijn, zeggen ze in 't vlaamsch, en Bari, 't oud Barium, is een ander steedtjen en zeehaven, hooge op in de Adriatische zee; beide steedtjes zijn vermaard om hunnen Sinte Niklaai, het eerste om Sint' Niklaai van Tolentijn, 10 September, het andere om Sint Niklaai van Patara, van Myrra, of van Bari, 6 December". In hetzelfde tijdschrift t. a. p., bl. 10, en IX (1874), bl. 2, wordt gezegd, „dat al deze Sint-Niklaaiplechtigheden, die nu nog in Vlaanderen worden gehouden, uit de heidensche doolingen van onze voorouders voortgesproten zijn, en verchristelijkt wierden door de missionarissen die Sint Niklaai gezet hebben in plaatse van den wandelenden afgod \\ oen of den eeuwigen Jager". Verdere bijzonderheden over de geschiedenis van den heiligen Bisschop en de hem betreffende legenden vindt men bij Dr. E. Verwijs en bij J. ter Gouw t. a. p. Men leze in Volkskunde, Gent, X (1897-98), bl. 183, de .Kroniek , ontleend aan de Nieuwe Amst. Ct., 17 Maart 1898, getiteld Sinterklaas, eene bespreking van het werkje over Sint-Nicolaas geschreven door Joës a Leydis, Amst. 1897, waar, tegenover de meening van dezen laatste, dat de Katholieke feestdagen niet 'van onze heidensehe voorouders zijn overgenomen, worden aangehaald de artikelen door Dr. G. Brom geplaatst in het tijdschrift De(n) Katholiek, die tegen deze bewering opkomt en integendeel heidensehe overblijfselen in de Sinterklaasgebruiken ziet. . Aan het slot van Den yheestelycken nachtegael, Antw. 1634, bl. -60, vindt men een „Kinder-liedt van S. Nicolas. 6. December. Anno 287" (sic), met het opschrift: „Dit gheven wy noch toe// de kind'ren in de schoei* Deze in strophen gebrachte, gedeeltelijk aan P. Ribadeneira's Fleur des vies de, saincts, uitg. Parijs 1606, bl. 698 vlg., ontleende biographie van den heilige, werd voorgedragen op eene melodie, zonder wijsaanduiding, die echter eene getiontureerde variante is van de vroeger zeer verspreide wijs: „Engelsche fortuyn", waarover Dr. J. P. N. Land, Luitb. van Thijsius, nr. 68: 1. Sint Nicolas, eerweerdighe prelaet. spieghel van deucht in woord en met der daet, die eenen liberalen vader zijt, en in ons kind'ren mondt ghebenedijt. 2. Al waert ghy van een treffelijck gheslacht, hebt ghy uyt moeders lichaem me gebracht de penitenty, nemende de borst eens 'swoondags en des vrydaegs voor den dorst. 3. Ghy groeyde met de jaren oock in deucht, vliende de zonden vande jonghe jeucht, speurende na de wetenschap met vlijt werd gliy volleert daer in in corten tijt. 4. Met vasten hebt ghy u lichaem getemt, 't vleys prickel met een hayren kleet gedemt; u ziel, een tempel vanden Heyl'gen Geest, is dach en nacht aen Godt ghehecht geweest. 5. Na dat ghy tot een priester zyt ghewijt, hebt ghy de deucht nog yverder bevlijt, tlichaem een swaren oorlogh aenghedaen, om dat het meer onder den geest sou staen. 0. Ghy sliept en adt veel minder als voorheen, en uwen dranck was claer water alleen, u kleed'ren waren slecht, evenwel net, den geest altijt becommert in't gebedt. 7. Wanneer u ouders beyden waren doot, hebt ghy van haer gheerft een schat seer groot, die ghy niet hebt onnuttelijck verquist of opghesloten in een ysre kist. 8. Den armen gaefdy mildelijck het haer, want ghy u niet en hielt als eyghenaer, maer als uytreycker vanden Heer gestelt, waer door men oock dees daet van u vertelt: 9. In Patara was een arm edelman, die by sijn vrou drie schoone dochters wan; dan soo sy nu geworden waren out, cond' hy haer niet meer doen haer onderhoudt. 10. Soo heeft hy haer ghegheven eenen raet, die voor haer ziel was doodelijcken quaet, dat sy om een stuk geit haer suyverheyt souden bevlecken met oneerbaerheyt. 11. Soo haest Sint Nicolaes sulcx hadt verstaen, is hy by nacht na 'tselve huys gegaen, wierp, 't venster in, een knoppeldoeck met gout, waer door die eene dochter is gehout. 12. Noch andermael keerd' hy na 'thuysghesin, en wierp noch eens het gout te venster in. waer door de tweede dochter wert getrout, soo grooten cracht hadt dit verborgen gout. 13. De derde dochter heeft hy me bedacht, en op een nacht het geit in huys ghebracht. waer door hy haer lichamen inde noot bewaert heeft, en haer zielen voor de doot. 14. O wijsen en barmhertighen prelaet, u is bekent ons slibberighen staet, waer door ons onbedachte jonge jeueht haest wert vervoert van haer onnoos'le deucht. 15. Vercrijcht ons van Godt een devoot gemoet, dat altijt suyver sijnen wille doot; geeft ons het gout der liefden in ons schoe, dat wy ontgaen de straffe van Gods roe. Of dat wel voor kinderen geschreven is? Maar,, andere tijden, andere zeden, en andere liederen! Een deel van de legende komt reeds voor in een Latijnsch liedje te vinden in Een dei-, en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 232 (uitg. D. F. Scheühleeb, bl. 267, en aant. bl. 337). Wij geven in moderne notatie de eerste van de acht strophen: Ni - co - la - i so -lem - ni - a su - a pre-ces fa - mi - li - a. Gau-de, gau-de, gau-de, gau-de, gau-de pa-ter Ni-co • la-e. In P. Croon'» Almanach roor lieden en morgen, Antw. 1665, bl. 296, vindt men van „S. Nicolaes dagh" eene beschrijving met „gheestelijcke bemerckinghen . De schrijver spreekt tot „Kedvnëe* : Ghy weet hoe een onnoosel kint den dagh van Sinte Claes bemint: hoe vroegh' het s'avonts slapen gaet, en s'morghens voor de sonn opstaet: en hoe't beneden haltï ghekleet komt affgheloopen, all ghereet om gaen te sien, wat Sinte Claes in sijne schoenen al voor aes voor hem, van geldt off leckerheydt den nacht voor leden heeft gheleyt: daer vindt het dan wat suycker in, wat geldt, wat frays, wat meer off min, naer dat het van te voren heeft naer vaérs en moeders wil gheleeft: want heeft het wat te seer de beest geschoren, en te quaet gheweest, sal Sinte Claes in sijnen schoen, in plaets van geldt, een roytie doen. En wat verder: lek sau' door desen schoen verstaen de zeden, daer wy mede gaen, den handel, ons manier van doen die sau ick nemen voor den schoen: den schoen van ons gheneghentheydt, gelyck my Augustinus seyt, die naemt den hartstocht eenen voet waer mé de ziele loopen moet, enz. Over de Sinterklaasliederen bij de Duitschers, zie Bühme, Deiitsches Kinderlied, u. Kinderspiel, bl. 367—8, nrs. 1678—84. Over diezelfde liederen in Waalsch-België, zie A. Haroi', in Revue des trad. pop., Parijs, III (1888), bl. 651, en O. Colson, in WaUoniu. Luik, V (1897), bl. 189. Wat t. a. p. wordt gezeid door Harou: „a Termonde et a Gand on apprend a combattre eet homme noir par les vers suivants: Klaasje, zoo ge niet wildt (sic) deugen, dan verschijnt de zwarte man, is minder juist. Ondanks een half dozijn uitgaven van Van Alphen's kindergedichtjes, verschenen te Kortrijk in 1828, te Gent en te Antwerpen in 1842 en 1844, zijn deze dichtjes bij de Vlaamsche «lieve wichtjes", nooit erg populair geweest. Overigens in de samenspraak tusschen .Klaasje en Pietje", komt Klaasje eerst aan de beurt om te zeggen: ,Pietje, zoo ge niet wilt deugen", enz. De Franschen hebben ecne .légende du grand saint Xicolas". waarover Weckerlin, Chansons populaires du pays de France, Paris 1903, I, p. 230. Sinterklaasliederen, geen kinderliederen meer, worden weieens in onze vroegere liederboekjes gevonden. Zoo hebben wij het door Dr. J. van Vloten, Kederl. lb., 1850, bl. 8, herdrukte, door J. ter Gouw, t. a. p., bl. 253, aangehaalde liedje uit J. de Beot'b Mengelgedichten, 1709, bl. 48, op de wijs van „Doenze, doenze" (zie de melodie bl. 1130 hiervoren) met aanvang: Dat Sinterklaas, dien ouden baas, moet loopen voor Sint Feiten; hij helpt, maar met een groot geraas, de heele stad op stelten. Anders doet hij niet, Fillis, Fillis, anders doet hij niet, gelijk je ziet. In Apollo's nieuwe-jaera-qifl .aen het bekoorlyke Hollandsche Jufferschap", 's-Grav. 1742, bl. 87, vindt men een „St. Nicolaes deuntje", met de aanduiding. „Sonder muziek, etc.*. De eerste strophe luidt: Sint Nicolaes, die onlangs liep het land door spoken, Sint Nicolaes, die goeye sul en milden baes, kwam my lest onverwagt verschynen, en opende myn bed gordynen, met groot geraes. Ook in Het nieuwe vermakelijke Thirsis minnewit, Amst. 1731, II, bl. 51, treft Ï» ,Ayr (air On, «gé. (,U™, « ff M>. "• —«■ Sinter-Niclaas, waarde vriendt, geeft my doch wat my dient, Sinter-Niclaas, etc. Mijn blommetje staat nu in zyn fleur, achtien jaartjes ben ik deur, het valt myn te lang, het valt myn te bang, wilt myn verhooren, of ik moet smooren, al myn leven lang. Nog vindt men in De Bloemendaler minnezangster, Amst. z. j, bl. 45, ,wijze Bell' Iris", eene ,Meisjes bede", die aldus begint: Sint Nicolaas, goed heilig man, hoort mijn bidden en mijn smeeken, voor die u in nood aanspreken, u roep ik heel droevig an; niet om zoete koek of vijgen of om kinder poppengoed, laat mij maar een vrijer krijgen die mijn minnelust voldoet. Verschillende Fransche liederen vingen aan: „Belle Iris". De hier aangeduide wijs slaat ongetwijfeld op de melodie te vinden o. a. in Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, I, bl. 176, en in La clef des chansonniers van Christ. Ballard, Paris 1717, I, bl. 120, met den volledigen tekst: ,Sommes nous pas trop heureux// belle Iris, que vous en semble". Deze zangwijs was ten onzent in de XVIIde eeuw zeer populair. Melden we nog, uit Pb. van Duyse's Gedichtjes roor kinderen, Gent 1849, bl. 9, het dichtstukje: „Sinte-Niklaas", en, met ter Gouw. t. a. p., P. A. de Génestet's gedicht: „De Sint-Nikolaasavond" en Dr. J. P. Heije's lied: „Zie, de maan schijnt door de boomen". Voegen we daarbij, .last not least", den zang door de Gentsche volksjongens op „Klaosdag", in een breed tempo, met kracht en klem voorgedragen, en die in hun mond als een echt triomflied klinkt: Klaos hee = Klaas heeft; — Isietse = beetje. — Die „Trommels en bellen", enz., moeten aan een „geroep van de strate" ontleend zijn. Vgl. het slot van het lied: „Ic sou studeeren in eenen hoeck", in Tijdschrift der Vereeniging voor K.-X. mzgsch., III (1891), bl. 144. 376. Des avonds in den reine. A. 1. Des avonds in den reine, rein, des ochtends achter 't hoveken: des morgens als ik was zoo rijk. en dat ik had een hinneken: alle lieden vraegden my hoe da 'k dat hinneken heeten zou? „Kriep!" zei mijn hinneken. 2. Des avonds, enz. en dat ik had een liaentje: alle lieden vraegden my hoe da 'k dat haentjen heeten zou? „Koekeloere!" zei mijn hane, „Kriep!" zei mijn hinneken. 3. Des avonds, enz. en dat ik had een zwane: alle lieden, enz. Langhals hiet mijn zwane, .Koekeloere!' enz. „Kriep!" enz. 4. Des avonds, enz. en dat ik had een hondeken: alle lieden, enz. Steertje-rond hiet mijn hond, Langhals hiet mijn zwane, ..Koekeloere!' enz. ,Kriep!* enz. 5. Des avonds, enz. en dat ik had een schaepken: alle lieden, enz. Kort-trapken hiet mijn schaepken, Steertje-rond, enz. „Koekeloere!" enz. „Kriep!" enz. 6. Des avonds, enz. en dat ik had een koeiken: alle lieden, enz. Nijp-gat-toe hiet mijn koe, Kort-trapken, enz. Steertje-rond, enz. 7. Des avonds, enz. en dat ik had een peerd: alle lieden, enz. Langsteert hiet mijn peerd, Nijp-gat-toe hiet mijn koe, enz. 8. Des avonds, enz. en dat ik had een wijveken: alle lieden, enz. Klein-bedrijf hiet mijn wijf, Langsteert hiet mijn peerd, Nijp-gat-toe hiet mijn koe, Kort-trapken hiet mijn sohaepken, Steertje-rond hiet mijn hond, Langhals hiet mijn zwane, „Koekeloere!" zei mijn hane. ,Kriep!" zei mijn hinneken. Daer was laetstmael een jongman. B. Daer was laetstmael een jongman, een edelman, die met zijn geldeken een koeiken koopen kam. Alle de lieden kamen vragen, hoe dat hy dat koeiken zou geven een' name? Waterbalg hiet mijn kalf, Lange Djane hiet mijn zwane, Koekerloekoe hiet mijnen hane, Piep ! zei mijn hinneken; 's avonds in mijn renne-kokenne, en 't morgens in mijn keveken. 1, 2. kam ='kwam. Daar was er eens een mannetje. C. 1. Daar was er eens een mannetje! dat was niet wijs, en die bouwde n-een huisje al op het ijs, en hij wou dat hij een hoentje had: tjiptjip mijn hennetje, 's avonds in de korte kooi en 's morgens in het rennetje. 2. Toen wou hij dat hij een haantje had: kokkelekaan zoo heet mijn haan, tjiptjip mijn hennetje, enz. 3. Toen wou hij dat hij een schaapje had: blê [zoo] heet mijn schaapje, kokkelekaan [zoo] heet mijn haan, enz. 4. Toen wou hij dat hij een kalf had : ducdalf zoo heet mijn kalf, blë [zoo] heet mijn schaapje, enz. 5. Toen wou hij dat hij een koe had: nametoe zoo heet mijn koe, ducdalf zoo heet mijn kalf, enz. 6. Toen wou hij dat hij een paard liad: vlasstaart zoo heet mijn paard, nametoe zoo heet mijn koe, enz. 7. Toen wou hij dat hij een wagen had: welbehagen zoo heet mijn wagen, vlasstaart zoo heet mijn paard, enz. 8. Toen wou hij dat hij een knecht had: alberecht zoo heet mijn knecht, welbehagen zoo heet mijn wagen, enz. 9. Toen wou hij dat hij een meid had : wel bereid zoo heet mijn meid. alberecht zoo heet mijn knecht, enz. 10. Toen wou hij dat hij een vrouw had: zeer getrouw zoo heet mijn vrouw, wel bereid zoo heet mijn meid, enz. 11. Toen wou hij dat hij een kind had: wel bemind zoo heet mijn kind. zeer getrouw zoo heet mijn vrouw, wel bereid zoo heet mijn meid, alberecht zoo heet mijn knecht, welbehagen zoo heet mijn wagen, vlasstaart zoo heet mijn paard, nametoe zoo heet mijn koe, ducdalf zoo heet mijn kalf, blé [zoo] heet mijn schaapje, kokkelekaan zoo heet mijn haan, tjiptjip mijn hennetje. 's avonds in de korte kooi en 's morgens in het rennetje. Tsooren was een rijk man. D. Tsooren was een rijk man, een koopman, een machtig man, wat kocht hij met zijn geldetje en goedetje? Een koeitje dan. Al de lieden vraagden aan mij, hoe da 'k mijn koeitje heeten wil. Blij toe, heet ik mijn koe, Vette klos, heet ik mijn os, Waterbalg, heet ik mijn kalf, Zuren azijn, heet ik mijn zwijn, Pottebezem, heet ik mijn ezel, Roo lapje, heet ik mijn schaapje, Lange krans, heet ik mijn gans, Langen hals, heet ik mijn zwane, Kokkelakok, heet ik mijn hane, Tik tik tik, mijn hennetje; 's avonds in dat kot, dat kot, en 's nuchtens weder in 't rennetje. En als ik wil gaan huishoün. E. 1. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een liin; en alle niensclien die vragen aan mij hoe da' 'k mijn hinneken heeten zou. l'reis heet mijn hinneken! En 's avonds op lieur kot, en 's morgens in lieur spinneken. 2. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben 'nen haan ; en alle de niensclien die vragen aan mij hoe da' 'k mijn haantje heeten zou. Koekelakaan heet mijnen haan! l'reis heet, enz. 3. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een kat; en alle de menschen die vragen aan mij hoe da' 'k mijn katteken heeten zou. Verbrandgat heet mijne kat! Koekelakaan heet, enz. 4. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben 'n hond; en alle de menschen die vragen aan mij hoe da' 'k mijn hondeken heeten zou. Roebedebont heet mijnen hond! Verbrandgat heet, enz. 5. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een koei, en alle de menschen die vragen aan mij hoe da' 'k mijn koeiken heeten zou. Blaar heet mijn koei! Roebedebont heet, enz. 6. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een peerd, en alle de menschen die vragen aan mij hoe da' 'k mijn peerdeken heeten zou. Langsteert heet mijn peerd! Blaar heet, enz. 1, 7. sjiinnehrn = spindeken, kast. Als we moeten gaan huishouden. F. 1. Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wij hebben een hindeken; Lea, de vrouw, die vraagt aan mij, hoe da' me dat hindeken heeten zoU(den). — „Schrip-schrap-schrens," heeten mijn' hindekens! 2. Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wij hebben een haneken; Lea, de vrouw, die vraagt aan mij, hoe da' me dat haneken heeten zou(den). J — , Koekei oekaan," heet mijnen haan; , Schrip-schrap-schrens," heeten mijn' hindekens! 3. Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wij hebben een peerdeken; Lea, de vrouw, die vraagt aan mij, hoe da' me dat peerdeken heeten zou(den). — , Lange steert," heet mijn peerd; .Rijdt naar den meulen" heet mijn veulen; ,Scheef en recht" heet mijne knecht; I ,Lango zeisen" heet mijn meisen; „Waterdalf* heet mijn kalf; „Stroeiboei" heet mijn koei; «Scheef of rond" heet mijnen hond; „Slaagt op heur gat" heet mijn' kat; „Koekeloekaan" heet mijnen haan; „Schrip-schrap-schrens" heeten mijn hindekens. 1, 3. Te Mechelen spreekt men uit voor vrouw, rra; voor mij, ma) voor zou, za; /.oodat die woorden met elkander rijmen. Tekst. A. VVillems, Oude VI. Idr., nr. 255, bl. 527, „Het hinneken"; — B. Ib. Kortrijksche lezing. Snellaert teekent hierbij aan: „Te Kortrvk is dit kinderlied slechts van een couplet"; — C. Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 184, bl. 324, „Ammenlied", overgenomen uit Den navorscher, II (1852), bl. 90, naar mondelinge overlevering uit Aardenburg in Zeeland; — D. Lootens et Ievs, Chantspop. flam., nr. 119, bl. 214, „Tsooren". — Vgl. Dr. van Vloten en M. A. Bbandts Buys, Xederl. baker- en kinderrijmen, 4de druk, bl. 138, onder de afdeeling: „Pand verbeuren" : „Daer was ereis een mannetje" (/.eeuwsch-Vlaanderen! en bl. 139, „Aleer ik was een edelman" ; — E. J. Bols, Honderd oude Vlaanisclie liederen, 1897, nr. 98, bl. 238, die daarbij eene variante van Kapelle-ten-bosch mededeelt, voorgedragen op eene melodie aanverwant met de Franselie zangwijs: „La faridondaine, la faridondon"; — P. Ons volksleven, Brecht, IX (1897), bl. 71, lezing uit Mechelen, medegedeeld door K. N. de Beck. Melodie. A. Willems, t. a. p.: — D. Lootens et Feys, t. a. p.; — E. .1. Bols, t. a. p.; — P. Ons volksleven, t. a. p. Een dergelijk lied is in Duitschland bekend. Zie: F. K. von Eklach, Die Volksldr. der Deutsrhen, IV, 425: „Als ich ein armes Weib war"; — Firmknich, Germaniens Völkerstimmen, I, bl. 125: „Als ick noch so kleene woar"; — bl. 130: „Als ick moal en riker Mann was"; — bl. 346: „Ick was situ lang en armen mann"; — II, bl. 814: „Ech woor en oorem Moan"; — III, bl. 65: „Als ick eenst n Huuswirt wir" ; — BOhme, Deutsrhes Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 1264, bl. 268, het voormelde : „Als ich ein armes Weib war". 377. Schaepwachter, schaepwachter. .Schaepwachter, schaepwachter, waerom laet gy uw schaepkens niet uyt?" — „Zy zyn benouwd van den ouden wulf." — „Den bouwulf zit in het riet, Waer dat hy hoort noch en ziet." — .Al uyt, myn schaepkens, loopt uyt." Tekst. De Colssemaker, Chints pop. des Flamands de Frame. 1856, nr. 150, hl. 407, .De bouwulf" (Westvl. boeirulf, waarin boe voorkomt als in boemati, kinderschrik), opgeteekend te Veurne. - Dühme, Kinderkist u. Kinderspiel, 1897, bi. 578, nr. :t97. Dit kinderlied gaat met spel gepaard. Een kind, den herder voorstellend, durft, uit vree» voor den wolf, zijne kudde, door andere kinderen verbeeld, niet laten uitloopen. Door den zang van het liedje gerustgesteld, laat de herder zijne kudde weiden. De wolf breekt los en springt op een der schapen, dat op zijne beurt do rol van wolf speelt. Varianten: «) J. W. Wolf, Wodana, Gent 1843, bl. XVIII, en Belgisch museum, Gent, VII (1843), bl. 81: „Herderke, laet u schaepkes gaen." — „Ik en darf niet." — „Waerom niet?" — „Ik ben verveerd." — „Van wie?" — „Van Mynheer de Wolf." — „Mynheer de Wolf zit gevangen tusschen twee yzere tangen, tusschen de zon en tusschen de maen: herderke, laet u schaepkes gaen." b) J. M. Firmenich, Germaniens Volkerstimmen, III, z. j. (1854), bl. 661, lezing uit Brabant: „Herder lot auw schoopkes goon. — „Ik en derre nit." — „Woorom nit?" — „Ik bin verveerd." — „Van wie?" — „Van Menhier de Wolf." — „ Woviiör?" — „Ha wil men schoopkes opeten." c) Dr. J. van Vloten en M. A. Biiandts Boys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4de uitg . Leiden, z. j. (1894), bl. 124: „Schaapherder, schaapherder, jaag deur je schapen." — „'k Durf niet." — „Waarom niet?" — „Om dien dikken ruigen wolf niet." — „Die dikke ruige wolf zit in banden, tusschen twee knijptangen, tusschen zon en maan; laat al je schapen vergaan." In eene variante uit Sluis, te vinden bij A. de Cock en Is. Teiklinck, Kinderspel en Kinderkist, I (1902), bl. 208, waar „Wolf en schaap" zijn besproken onder de „Loop- en sprookjesspelen", worden de „twee knijptangen" twee „koperen tangen". Aan de Zaan, zooals in variante a hierboven, zijn het twee „ijzeren tangen . Dr. G. J. Boekenoogen, die in Den nacorscher, 1891, bl. 107, eene studie aan dit kinderspel wijdt, is van gevoelen, dat hier heidensche overleveringen zijn bewaard. Zijne verklaringen dienaangaande worden door Dr. M. Sabhe, in Volkskunde, XV (19031, bl. 94—5, in 't kort weergegeven aldus: „In dit spel ligt een stuk oud-Germaansch geloof. Onze voorouders dachten dat hunne goden, de goden van het licht, door die van de duisternis zouden overwonnen worden en dat de wereld dan zou vergaan. I)e symbolische voorstelling van de macht der duisternis was een reusachtige wolf. De lichtgoden hadden hem geketend tusschen twee rotsen. De herder en zijn schapen stellen het lichtelement voor. Zeer dikwijls worden de schapen in de Germaansche mythologie gebruikt als voorstelling der wolken. Van daar dat de lichtgod of de zon als herder voorgesteld wordt. De wolf verbreekt zijn boeien; de strijd tusschen licht en duisternis breekt aan, de wereld moet vergaan. — Dit is de diepe zin van het onnoozele kinderspel. Er is geen twijfel mogelijk; wij hebben hier wezenlijk te doen met heidensche, oud-Germaansche overleveringen. De wolf ligt, volgens het aangehaalde rijmpje, gevangen .tusschen zon en maan"; er kan hier dus geen spraak zijn van een gewonen wolf. Wij weten ten andere, dat de heidensche Germanen zich voorstelden, dat zon en maan elk door een wolf vervolgd werden, die zocht ze te grijpen." A. de Cock en Is. Teiklinck, t. a. p., die nog een aantal andere varianten mededeelen, en op de Duitsche en Fransche bronnen wijzen, .denken veeleer hier met een spel te doen te hebben, dat aan welbekende en overal verspreide sprookjes zijn ontstaan heeft te danken, nl. aan die, waarin de wolf als veelvraat optreedt." Zie mede Böhme, t. a. p., bl. 572—3, en Willems, Belgisch museum, t. a. p., eene Westfaalsche variante: .Schaap, schaap, komt to Huus". Melodie. De Cocssemaker, t. a. p. Wij brengen de notatie in verband met de metriek der taal; buiten het refrein wordt de strophe gedeclameerd en dus in vrije maat voorgedragen. 378. Nu wil ick eens omme gaen. A. 1. Nu wil ick eens omme gaen, roosen aen mijn hoedeken! en sien of ick se vinden kan, roosen, roosen bloemen aen mijn hoet! hadden wy geit wy hadden goet! roosen aen mijn hoedeken. 2. Ick sey: schoon lief geeft my de hant, roosen aen mijn hoedeken! en treedt met my aen desen dans, roosen, enz. 3. Ick sey: schoon lief wy moeten knielen, roosen aen mijn hoedeken! ick hoop het sal ons wel gelieven, roosen, enz. 4. Ick sey: schoon lief wy moeten kussen, roosen aen mijn hoedeken! ick hoop het sal ons wel gelucken, roosen, enz. 5. Ick sey: schoon lief gy dient my niet, roosen aen mijn hoedeken! al benje wat zwart, gy smet my niet, roosen, enz. 6. Ick sey : schoon lief wy moeten scheyden, roosen aen mijn hoedeken! ick hoop 't sal ons wel geleyden, roosen, enz. 4, 3. Duitsche tekst: „das thilt die Jungfer lusten." — 5, 3. t.: sy smet. 6, 3. Duitsche tekst: „das thiit die Jungfer leide." Rosa, willen wy dansen? 1. Rosa, willen wy dansen ? danst, Rosa, danst, Kosa. Ros' he' bloemen op beuren hoed; zij hadde geld, maer weynig goed; danst, Rosa zoet. 2. Kosa, willen wy kiezen? Kiest, Rosa, kiest, Rosa. Ros' he' bloemen, enz. 3. Rosa, willen wy klissen? Kust, Rosa, kust, Rosa. Ros' he' bloemen, enz. 4. Rosa. willen wy kroonen? Kroont, Rosa, kroont, Kosa. Kos' he' bloemen, enz. 5. Rosa, willen wy knielen? Knielt, Kosa, knielt, Kosa. Ros' he' bloemen, enz. 6. Rosa, willen wy opstaen? en deure gaen, 't is al üèdaen. Ros' he' bloemen, enz. 8, 2. üfdatn — gedaen. Rosa, willen wij kiezen? C. I 1 v 1. Rosa, willen wij kiezen, kiezen, Rosa? Ros' had bloemen op haren hoed. Hadden wij geld, wij waren goed, Rosa, mijn hondetje. 2. Rosa, willen wij eten, enz. 3. Rosa, willen wij drinken, enz. 4. Rosa, willen wij wandelen, enz. 5. Rosa, willen wij kussen, enz. 6. Rosa, willen wij scheiden, enz. Rosa, willen wy kiezen? D. 1. Rosa, willen wy kiezen? Kiest, Rosa, kiest, Rosa. Rosa, willen wy kiezen? Kiest Rosa zoet, Rosa, met haer bloemenhoed. Danst, Rosa zoet. 2. Rosa, willen wy dansen? Danst, Rosa, danst, Rosa. Rosa, enz. 3. Rosa, willen wy minnen? Mint, Hosa, mint, Rosa. Rosa, enz. 4. Rosa, willen wy trouwen? Trouwt, Rosa, trouwt, Rosa. Kosa, enz. Rozen groeien op mijnen hoed. E. 1. Rozen groeien op mijnen hoed, alle die heerkens zijn zoo zoet, Roza, gij moet werken, werken gaan! '2. Rozen groeien op mijnen lioed, alle die heerkens zijn zoo zoet, Roza, gij moet knielen, knielen gaan! 3. Rozen groeien op mijnen hoed, alle die heerkens zijn zoo zoet, Roza, gij moet kussen, kussen gaan! 4. ltozen groeien op mijnen hoed, alle die meiskens zijn zoo zoet, Roza, gij moet opstaan, henengaan. Roozebloemen op mijnen hoed. P. Roo-ze-bloe-menop inij-nen hoed! Had den we geld en had-den we goed, enz. Roozebloemen op mijnen hoed! Hadden we geld en hadden we goed. Roozen op mijn hoedeke! Kiest wie ge wilt, de schoonsten uit den ring. Ziedaar eene juffrouw; dat is er een voor jouw. Tekst. A. Haerlems oudt lb„ 27',e" druk, 1716, hl. 85, „Roosen-dans-liedt", zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 12(1, bl. 295; — Hoffmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 138, bl. 250, die een Duitsehen, door hem in de omstreken van Bonn in 1820 gehoorden, tekst: „Jungfer giebt mir die weisze Hand*, aanhaalt en den Nederl. tekst voor eene navolging daarvan houdt. De melodie van de Duitsche liederen is te vinden o. a. in Ekk u. Böhme's Deutseher Liederhort, II, nr. 975a, bl. 741, en in Bühme's Deutsches Kinderlied u. Kinderspie), bl. 473, nr. 182 vlg. Doch onder de Duitsche lezingen is degene van 1820 de oudst bekende, terwijl de melodie reeds met de tweede helft der XVII118 eeuw, zoo niet nog vroeger, in Nederland moest populair zijn. Inderdaad, in Het geestelyek Iubilet van liet iaer O. II. MDCL, enz. door Ioannes van Samiseek P. D. S. I., Antw. 1663, vindt men, bl. 187, met de wijsaanduiding: „Roosen aen mvn hoedeken", een lied met denzelfden strophenbouw. Ziehier den aanvang van dit lied : Als het schaepje was verlooren van den helschen wolf verleyt, is den Herder ons gebooren, Jesus. Jesus in de middernacht ons in sijnen stal verwacht, en noch tot berouw verbeyt. Tekst en melodie. B. De Coussemakeb, Cliant$ pop. des Flamand» de Frunce, 1856, nr. 107, bl. 330. — Herdrukt door Ekk u. Bohme, Deutseher Liederhort, II nr. 9766, bl. 742. Volgens eigen getuigenis bezorgde d. C. aan Willems, Oude VI Idr nr 127, bl. 297, den door dezen met minder nauwkeurige melodie uitgegeven onvolledigen tekst. - Snellaert op W., t. a. p„ deelt de volgende variante van den tekst uit Kortrijk, mede, variante overgenomen door Hoffmann v. F., t. a. p., nr. 139, bl. 252: 1. Zou ik niet mogen ingaen? ingaen? Hosa-bloemen op mynen hoed, waren wy, waren wy al zoo zoet! Hosa-bloemen op mynen hoed! Kosa mijn alderzoet! 2. Zou ik niet mogen kiezen? kiezen? Rosa-bloemen, enz. 3. Zou ik niet mogen kussen? kussen? Kosa-bloemen, enz. 4. Zou ik niet mogen wafels bakken? wafels bakken? Kosa-bloemen, enz. 5. Zou ik niet mogen uutgaen? uutgaen? Hosa-bloemen, enz. c. Lootens et Feys, Chants pop. flam., 1879, nr. 113, bl. 208. De zangwijs is eene variante van de onmiddellijk voorgaande melodie. D. De Coussemaker, t. a. p., bl. 332, variante uit Veurne (West-Ylaanderen). E Pol de Mokt, „Eenige kinderspelen met zang", I olkskunde, II (1889), bl 120, met de volgende aanteekening: „Dit liedje wordt bij het kermisdansen rond het kaarsken gezongen. Een meisje staat in den kring, en voert regelmatig alles uit. wat de zangers haar opdragen. De great attraction is natuurlyk het derde het kus-koeplet." Nagenoeg op dezelfde manier wordt of werd het lied in Duitschland gezongen blijkens het opschrift van den hierboven gemelden Duitschen tekst. l)it opschrift, bij E. u. B„ t. a. p , bl. 741, luidt: „Eine im Kreise stehende Jungfrau hat Alles das zu thun, was die sie umtanzenden Burschen und Madchen singen . P. 7 Dagliet, Hasselt, II (1887-88), bl. 188, Kinderdans uit Weert (Limburg). I>e zangwijs genoteerd g a g d met ^-maat, is waarschijnlijk te lezen: g a ge met «-maat. zooals wij hierboven schrijven. Vgl. 't Daghei, t. a. p., bl. 148. Deze zangwijs die gemeenlijk voor zcgzels en verhalende stukjes dient en welke men wel het kinderporno/zou mogen heeten (nomos in den zin van oorthema), wordt mede in Duitschland gebruikt voor allerlei kinderliederen en kinderspelen; o. a. voor het met het hier besproken lied in verband staande: „Blau, blau Fingerhut". Zie Boiime, Deutsches Kinderlied, bl. 477, nr. 195, en nr. 227, bl. 490, de wijs: „Kote K.rschen _ess ich gern*. — Zie mede de kinderwijzen aangehaald in 't Daghei, I (1885 86), bl. 7b. In hetzelfde tijdschrift, II, bl. 169, vindt men nog deze variante uit Venloo: Rooze bloemen op mijn hoed! Had ik geld, dan had ik goed. Kozen op mijn hoedje! Kies wie gij wilt, de schoonste uit het kringetje: daar, schoone juffrouw, en zoo geef ik u den trouw. Ga nu van elkander scheiden met een kusje tusschen beide; zoo verlaat ik jou, schoone juffrouw. Zie verdere lezingen bij A. de Cock en Is. Teirlinck, Kinderspel en Kinderlust, II (1903), 219 vlg. Het „Kozendans-lied", ook ,Rozenhoed-" of „Kroonlied", is de naam van een rondedans waarmede het een of ander spel gaat verbonden; zie Dr. Kai.ff. Jlet lied in de M. bl. 521, waar tekst A wordt aangehaald. I)e Cousscmaker, t. a. p., bl. XIII, leert ons, dat in Fransch-Vlaanderen gedurende den ganschen zomer en voornamelijk op sommige feestdagen, op St. Jansdag (24 Juni), op St. Pieters- en Pauwelsdag (29 Juni), de kinderen, tegen den avond, bij zonsondergang, rondedansen uitvoeren met zang. Te Duinkerke noemt men ze „Roozenhoed-dansen", omdat ze worden gedanst en gezongen onder eene over de straat gespannen kroon met bloemenkransen. Die dansen gaan gewoonlijk vergezeld met spelen en zelfs met pantomimes, waardoor zij van de gewone rondedansen te onderscheiden zijn. Volgens den schrijver getuigen de melodieën, die ze vergezellen, van hoogen ouderdom. — De oude modus kan, naar onze meening, niet altijd gelden als een bewijs van oudheid; tot in de XVIde eeuw, en misschien nog later, heeft men in den ouden modus melodieën geschreven. Op bl. 324 doet de Coussemaker ons eene andere bijzonderheid kennen, namelijk dat ten allen tijde bij de .Rozenhoeddansen" een meisje door haar gezellinnetjes werd aangeduid om met linten en eene kroon te zijn getooid. Van zijnen kant leert Pol de Mont, Meigebruiken in Vlaams-Belgie} in ï olkskunde, Gent, XI (1898-99), bl. 10, dat vóór vijftig jaar te Wambeek ( Brabant), tijdens de ,Meiviering" en het kiezen der ,meigravin" of „meiinne", werd gedanst onder de kroon, op de woorden van het nu nog links en rechts als kinderrei bekende liedje: Rozen bloeien op mijnen hoed, al die heerkens zijn zoo zoet! Roza, gij moet knielen, knielen gaen. Het lied is hier ineengeloopen met het „Patersliedje"; vgl. A. de Cock en ls. Teiki.inck, t. a. p., bl. 210 het lied: „Pauline, Pauline ge moet kiezen". Iilijkbaai. zegt Bühme, Geschiclite des Tanzes in Deiitschland, I, 164, is de Kozenkroondans, .Rosenkronentanz oder Tanz unter der Krone", zooals de Joannesdans, een overblijfsel van het oud heidensch vreugdefeest bij 's zomers zonnekeerkring. Dit volksfeest, dat vroeger in verschillende streken van Duitschland bekend was, bleef het langst liewaard aan den Nederrijn en werd nog onlangs gevierd in Holland en in België. De schrijver verzendt o. a. naar de Coussemaker, t. a. p., bl. 123 en naar Wolf, tVodam', Gent 1843, bl. 103, waar men onder den titel „Ste Pietersfeest" leest: .Te Geeraerdsbergen (Oost-Vlaanderen) verzamelt men in eiken wyk of elke gebuerte. onder het afzingen van een zeker liedeken, eene tamelyke menigte hout, dat men dan ontsteekt en onder het geroep van: .vivat zinte Pieter! vivat zinte Pieternelle! djou, djou, djou, djou!" omdanst. Dit heeft plaets in den vooravond van het feest. Den volgenden morgen wordt de „roozenkroon" gewonden en in het midden van eene der straten van den wyk opgehangen. Des achternoens is [het] „bollenwerpen", en alle .leden" van den wyk, zoo mannen als vrouwen, nemen er deel aen. Op den navolgenden zondag wordt een dans onder de .roozenkroon gehouden : heimelyk maekt men zich eens (komt men overeen), welk paer der dansers .bruid en bruidegom" zyn zal; op hun hoofd laet men de roozenkroon vallen, en het paer is verpligt, een gelag te geven, waarby het natuerlyk niet aen bier en iets daer by behoorende ontbreekte (sic). — In Hekelgem, by Aelst (Oost-Vlaanderen) [1.: Brabant], wordt St. Pieter op eene andere wyze gevierd. De jongens en meisjes van het geheele dorp verzamelen zich (sic) en maken twee bloemenkransen: den „roozenhoed" en de kroon. Dan spelen de meisjes strooikentrek: die het langste strooiken heeft, verkrygt den „roozenhoed" en is eerste koningin, in welke eigenschap zy eenen koning verkiest; die het naestlangste behoudt, verkrygt de „kroon", is tweede koningin en zoekt zich ook cenen makker. Is dat gedaen, dan stemmen allen een liedeken aen en trekken tot aen den avond nacr de herbergen, waer zy by een lustig dansken den dag en het feest sluiten. Komt een vreemdeling den stoet voorbv, dan schreeuwt alles „djou! djou!" en klapt in de handen." Hiervoren (II, bl. 995) zagen wij, dat het lied: „Meideken jong, meideken fier", mede onder de „kroon" werd gedanst. 379. Onder de lindeboom groene. A. 1. Onder do lindeboom groene, daer ryde ik naer myn lief; (2 maal) en of ik ryde of' tyde, myn lief en was daer niet. (2 maal) 2. En of ik ryde of tyde, verdrooget moet gy zyn. (2 maal) Wy zullen t'avond wand'len en maken eenen hoed, ja maek'n een rozenhoed. 3. Een roozenhoed van bloemen, met een kroonelind of twee. (2 maal) Wat kwam myn lief te zenden van Parys over zee, ja, van Parys over zee? 4. Wat kwam myn lief te zenden? Een Parysbrievetje. (2 maal) Winne staet er in geschreven van binnen myn brievetje? (2 maal) 5. Winne staet er in geschreven : .jongvrouwe, leest den brief; (2 maal) al spreken de jongmans schoone en gelooft ze daerom niet. (2 maal) 6. „Al spreken de jongmans schoone, zy hebben een loozen zin. (2 maal) Den appel die op den bogaert staet, hy hevet wormen in, ja, hy hevet wormen in. 7. „Den bogaert is gesloten, daer in komt niemand in, (2 maal) niet anders als 't nachtegaeltje, het vliegt van boven in." (2 maal) 1 _ 3 = En of ik heenrijd of weertrek. — 2, 3. n. de lindeboom. 4, 3. Winne voor tcijiie, gemaakt met een suff. ne en wij een oud instrumentaal van icie, irie, wat. Dat wij heeft men in 't Mdn. twi = tot wat, naartoe, waarom. Onder de groene linde. B. 1. Onder de groene linde daer ley een krebbeling; zoo verre als dat ik ging en myn lief en was daer niet. 2. Heb ik myn lief verloren, spelen gaen ik nu doen. Wy gingen te samen wandelen en wy mieken daer een hoed van roozen al zoo zoet. 3. D' eene van winterroozen, d' ander van winter-sneeuw. Wy gingen te samen wandelen, en van Parys Tal] over zee. 4. Wat zond hy wederommeV Een Parys-brievetje, met twee vergulden letters, en van binnen een liedetje. 5. Wat stoeger in geschreven? Medegezellen leest den brief: „al zyn do knechten schoone en bemint ze daerom niet. 6. „Al zyn de knechten schoone, z' hebben een loozen zin. Den appel die in den bogacrt staet. hy hevet de wormen in. 7. „Den appel die in den bogaert staet. hy heeft de kaken rood: van buyten is hy schoon en van binnen is hy loos; zoo zyn de knechten boos.' 1, 2. krebbeliiKj = slaapstee van krebbe, d. i. krib in de bet. van wieg. Tekst en melodie. A. 1>e Coissemakeh, Chanls populaires des Flanumd* de France, 1856, nr. 53, bl. 185, opgeteekend te Duinkerke, Koozenhoed- of Kroonlied. — Erk u. Büiime, Deiitsclier Liederhort, II, nr. 409c, bl. 223, die het stuk inet Duitsche vertaling geven, teekenen daarbij aan: „Dies vliimische Lied mit seinem liaumgartenschluss (str. 7) is ein Nachkömmling des altniederliindischen Liedes von der Ostfahrt" („Naer Oostland willen wi ryden"); aucli die Melodie iihnelt der alten." Zooals wij het reeds vaststelden, behoort de bedoelde strophe niet bij het lied „Naer Oostland", enz., maar wel bij de liederen: „Naar lioosland zijn wij gevaren", of „De son is onder gegangen'; zie hiervoren I, bl. 721, nr. 198 B, str. 4, en bl. 723, nr. 199, str. 2. De melodie van nr, 379 heeft ook gansch andere cadensen dan de melodie „Naer Oostland", en kan dus moeielijk met deze worden in verband gebracht. B. De Coussemaker, t. a. p., nr. 52, bl. 183, uit Belle. Zooals d. C. het doet opmerken, leveren de bedorvenheid in den tekst en de recht oorspronkelijke melodie genoegzame bewijzen voor den ouderdom van dit lied. 380. Jofvrouw, bewaert uw purperen lint. Jofvrouw, bewaert uw purperen lint; het moet van u gedragen zyn in eenen dans der maegdetjes schoone, in eenen dans der maegdetjes. Wie wilt er in viole gaen, viole; wie wilt er in viole gaen zeer tjent. Jofvrouw, bewaert uwe kroone; zy moet van u gedragen zyn. 88 Tekst en melodie. I)e Coussemaker, Cliants pup. des Flamands de France, nr. 101, bl. 323, „Het purperen lint". Dit lied, aangeteekend te Helle, onder de omstreeks de Meimaand en gedurende den zomer gezongen liederen, behoort tot de reidansen van den „Uozenhoed". Bij dezen dans wordt een jong meisje door haar speelmaatjes uitgekozen om met linten en kroon of krans getooid te worden, wat ten allen tijde plaats had bij de dansen van den rozenhoed. Dr. Kalff, Het bed ui de M. E., bl. 527, meent dat men deze fragmenten te beschouwen heeft als overblijfselen van den „Dans der maechdekens". Zie onder de geestelijke liederen: „In den hemel is eenen dans". De rol van het meisje in het Vlaamsche fragment doet Dr. K. ook denken aan die van de Pinksterbloem; zie nr. 373 hierboven. V. 5—6 zinspelen op het feit, dat aan booze wijven en lichtekooien een viool als eerestraf om den hals gehangen werd. Van daar de Duitsche uitdrukking ,in der Geige stehen", waarmede ,in viole gaen" treffend overeenkomt (cfr. Heyne, beutsches Würterbuch, i. v. Geitje en Fiedel, alsook R. Meringer, ldg. Forsehungen, XVI, 134). De zin is dan: „Meisje, bewaar uwe kroon als bewijs van uwe maagdelijkheid; gij wilt toch niet tot lichtekooi gestempeld worden?" Het volgende stukje opgeteekend door I'rudens van Duyse, onder de Denderinondsche liedekens, kan als een tegenhanger van het voorgaande worden aangezien. De melodie is ons niet bekend: 1. „Wil my uw cransken leenen, so reene, wil my uw cransken leenen, so fijn." — „Wel neen, jonckheer, g' en bewaerdet, bewaerdet, wel neen, jonckheer, g' en bewaerdet niet wel." 2. — „Wil my uw cransken leenen, so reene, wil my uw cransken leenen, so fijn." — „Wel neen, jonckheer 't moet er van maegden, van maegden, in deugd en eer, hups ghedragen sijn." 3. — „lek ghevet op u vraghen, o maghet, ick ghevet op u vraghen, u weer." — „Hou daer, jonckheer, ei bewaret, bewaret, hou daer, jonckheer, ei, bewaret wel." 4. „'k En gheeft om heel de stede niet weder, 'k en gheeft om heel de stede niet weer." — ,0 ghy, joncklieer, 'k willet betalen, betalen, 0 jonckheer, 'k willet betalen fijn." 5. — „lek moet u ilriemael soenen, in 't groene, ick moet dan driemael soenen u mont. Hou daer, jonckvrou, ei, bewaret, bewaret, hou daer, jonckvrou, ei, bewaret wel." 381. Komt hier, gy proper maegdetje. —1 * i * —v—/ x—* /—t—w—1/—^—►»— - Komt hier, gy proper maegdetje, komt, danst met my! Gy zyt aen 't eerste koordetjo van mynen nieuwen wagen; houd al aen, wagen, wagen, houd al aen, wagen! — Wat zal ik hier gaen zoeken van achter in de hoeken? 'k Zal gaen zoeken overal, waer ik iemand vinden zal. Tekst en melodie. De Coissemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 102, bl. 324, „Den wagen", opgeteekend te Belle. Dit lied behoort tot de reiof rondedansliederen van den ,Rozenlioed", en gaat vergezeld niet pantomime. Terwijl de kleine meisjes ronddansen, staat een van hen buiten den kring met een zakdoek of ander voorwerp in de hand en raakt daarmede een harer gezellinnen aan, die zich dan achter haar moet plaatsen, en zoo verder totdat al de meisjes aangeraakt en achter haar geplaatst zijn om een nieuwen rei te vormen. Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 529, leert ons hoe een dergelijk spel, dat den naam droeg van „Houdwagen", nog voor eenige jaren te Zwolle bekend was. De kinderen zongen: Hoiidwagen éen béen, Zónder ziel of zaligheid, Zal ik ér op uitgaan. Naar 's schrijvers vermoeden, is dit laatste lied oud, en zou .houdwagen" wel eene verbastering kunnen zijn van een vroeger .houd aan, wagen!". Ook zou men wel in het woord wageti eene herinnering kunnen hebben aan den „Grooten Heer", den „Wagen", in Vlaanderen „Hellewagen" geheeten, dien de Germanen zich als voertuig van Wuodan dachten. Het slot der melodie is ontleend aan de Fransche wijs: „La Faridondaine"; zie hierna nr. 388, het lied: „Waerom zou ik het dansen laten". Erk u. Böhme, Deiitseher Liederhort, II, nr. 989, bl. 754, geven tekst en melodie naar d. C. met Duitsche vertaling. 382. Ik zoude nu zoo geiren naer Engeland gaen varen. Ik zoude nu zoo geiren naer Engeland gaen varen, al om myn eerste wieltje van mynen nieuwen wagen. Ik zal om een gaen zoeken, van hier naer de vier hoeken, van hier overal, waer dat ik hem vinden zal. Komt hier, myn proper maegdetje, komt, danst niet iny. Ye zal myn eerste wieltje van mynen wagen zyn. Ik wil h en, 'k wil eenen man, ik wil h'èn eenen wagenman. B. 'k Zoude zoo geeren naar Engeland varen, hadde ik nog een wielken aan mijnen wagen; 't jok is uit mijn wagene. (2 maal) Tekst en melodie. A. 1)e Coüssemaker, Chants pop. des Flamands ile France, nr. 103, bl. 325, „Pen nieuwen wagen". Herdrukt door Erk u. Bóhme, Deutscher Liederhort, II, nr. 988, bl. 753, met Duitsche vertaling. Deze reidans maakte te Duinkerke deel uit van den „Rozenhoed", als variante van het liedje: „Komt hier, gy proper maegdetje"; zie hiervoren, nr. 381, bl. 1394. — B. Mij voorgezongen door mijn vriend F. A. Gevaert, die mij verzekerde, dat dit liedje uit zijne kinderjaren, hem altijd levendig was bijgebleven. Deze normaal iastische melodie zal ten minste zoo oud zijn als de zangwijs medegedeeld door de Coussemaker. — Vgl. Gevaert, La milopée antique, bl. 310, thema 24: „Caro mea requiescet in spe". — In de O. en n. Hollantse boeren lieties, 2de Coi-ssemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 104, bl. 327, opgeteekend te Helle; Rozenhoedlied, zie d. C., Inleiding, bl. XIII. Volgens de beschrijving van d. C. gaat deze reidans vergezeld met een pantomime, die hierin bestaat: Kleine meisjes dansen in het rond of op cene lijn, elkander als schakels van eene ketting vasthoudende. Twee hunner vormen met de opgeheven armen eene soort van boog, waaronder al de anderen doorgaan elkander steeds bij de hand houdende, de voorlaatste moet zelf onder de brug doorgaan. Volgens eene mededeeling door Pr. van Duyse aan de Coussemaker gedaan, zong men en danste men, in den aanvang der verleden eeuw, te Dendermonde een rondedans — ook wel een jachtliedje, voor de natuurtonen van den jachthoorn geschreven — voor de woorden eenigszins aan den tekst van Belle herinnerend; zie hiervoren I, nr. 237, bl. 862: ,Willen wy 't haesken jagen". De melodie van lielle, voor een deel ontleend aan Alrione, „Tragedie mise en musique par M. Marais (1656—1728), ordinaire de la Musique de la chambre du Koy", voor de eerste maal opgevoerd te Parijs in 1706, doet zich voor zonder tekst, bl. 112—3 van de partituur, als „Marche pour les matelots", vervolgens, bl. 127, met het opschrift: „Une Matelottc", aldus: | | 2de maal. " noist son pou-voir, quand on con-noistson pou-voir. Deze melodie ging over in Tendresses bachiipies, Paris, Chr. Ballard, 1712, I, bl. 177, met den tekst: „Lautre jour Colin", en in Iieciieil de fobie* choisies, „dans le gout de M. De la Fontaine", Paris, 1749, „Chant 49, surl'air: Quelque vent qui gronde", aanvang van het tweede deel der bovenstaande stroplie, waar zij wordt aangehaald bl. 65, 72, enz. — Een herdruk van dit laatste werk, onder den titel: Trois eens fables, enz., verscheen op het einde der XVIIId0 eeuw, bij F. J. Desoer, te Luik. „. _ . B. Lootens et Feys, Chants pop. fiam., 1879, nr. 157, bl. -49, vo gen» wit het lied voor veertig jaar (o. 1840), te Brugge in verschillende parochieën op den feest- of' naamdag van den patroon der parochie door jonge meisjes werd voorgedragen, die hand aan hand de straat afsloten. De regel „laat hem los", doet de verzamelaars veronderstellen, dat de voorbijgangers verplicht waren het doorgangsrecht af te koopen, aan de kinderen tol te betalen. O. Dr. Kalff, Het lied in de M. bl. 531, zag en hoorde te Warnsveld (bij Zutfen) dit spel, zooals het door d. C. wordt beschreven, uitvoeren door jonge meisjes, en was zoo vriendelijk ons de melodie mede te deelen. Als een meisje doorgegaan was, klonk het tweede vers: Loat dat hensken maar deurmarseeren. Het is wel mogelijk, zegt Dr. K., dat dit „hensken" (hansken) eene verbastering zij van „haesken", want in een ander reilied, dat mij toeschijnt bij hetzelfde spel te behooren (Van Vloten, Xederl. baker- en kinderrijmen, nr. 57, bl. 111), lezen wij: 'k Wou zoo graag een ketting breien; dat gaat door de stad van Leien. Ha, haasje, knikker de knaasje, ha, haasje, door den dauw. Verder wordt door denzelfden schrijver de vraag gesteld, of het spel van het „haasken jagen" niet een overblijfsel zou zijn of samenhangen met het oude lied: „Ic arrem haesken in 't wilde wout* (zie hiervoren I, nr. 211, bl. 762 vlg.l, en o met ditzelfde spel, dat ook te Zwolle bekend is, niet eene historische herinnering gaat verbonden, nl. de aanslag door den Hertog van Gelderland, Karei van F.gmond, in 1524 tegen Zwolle ondernomen. «•_».• j Over het „Haschenspiel" bij de Duitschers, zie Böiime, Deutsche» Kinderlied u. Kinderspiel, 1897, nr. 368, bl. 560. o-a_q A. de Cock en Is. Teirlinok, Kinderspel en kinderlust, I, U0-, bl. ^->s », deelen, onder eene der afdeelingen van het „Bruggespelen', een Antwerpsch kinderliedje mede, dat met het door Dr. Kalff aangehaalde „Hensken deur' in verband staat: L>e laatste twee regelen worden ook gezongen: En zoo schieten wij ons konijn, met een glosken witte wijn! Aan den lieer organist Desideer van Reysschoot te Gent, hebben wij »le mededeeling van de volgende Gentsche variante te danken: Het .haasken" is hier tot „roske" geworden; het „trosken", tot „kroske", en het woordeken „trein" heeft ongetwijfeld de plaats genomen van „tuin", in den zin van het Fransche berceau. Op dezelfde melodie droegen de kinderen te Gent ook eene klacht voor op den dood van een „pietje" (vogeltje): O moeder, my pietjen es (is) dnud! (2 maal) En hoade (liadt ge) mij(n) pietjen ete(n) gegeve(n), mij pietje die oa (hadde) in 't leve(n) geblevetn), O moeder, my pietjen es duud! Deze laatste zangwijs brengt ons de fraaie melodie te binnen door F. A. Gevaert benuttigd in de finale van het eerste bedrijf zijner opera Quenlin Diirward, Parijs 1858, voor het lied: „Que ce beau jour// tout a Famour', enz., bl. 81 der pianopartituur. De meester noteerde deze melodie zooals hij ze in zijne eerste jeugd te Huysse (bij Oudenaarde!, zijne geboorteplaats, had aangeleerd en meegezongen, en was ook zoo goed ons den oorspronkelijken tekst van dit kinderliedje mede te deelen: Dezelfde melodie, bekend onder den naam van „Huyben komt thuis", bl. 206 vlg.), werd nog dit jaar (1903) op den Gentschen beiaard gesteld. — Te Gent zong men'ook op diezelfde zangwijs, ten minste op het refrein: „Drij boeren die Lieze loeren...". In Ons volksleven, Brecht, I (1889), bl. 68, vindt men onder de „rondedansliedekens uit Antwerpen", medegedeeld door J. B. Vervliet, de volgende ongetwijfeld met dit refrein in verband staande regelen, die ook worden aangehaald door A. de Cock en Is. Teirlinck, t. a. p., II, (1903), bl. 130: Drij boeren, Liske loeren, drij boeren die dansen; nog e'nen boer, van Liske loer, nog e'nen boer die danste. 384. Daan ging een patertje langs de kant. A. 1. Daar ging een patertje langs ile kant, hei, 't was in de Mei! en hij vatte zijn zoetelief bij de hand. Hei, 't was in de Mei zoo blij, hei, 't was in de Mei! 2. l'ater gij moet knielen gaan, hei, 't is in de Mei! nonnetje gij moet blijven staan. Hei, 't is in de Mei zoo blij, hei, 't is in de Mei! 3. l'ater spreid uw zwarte kap, hei, 't is in de Mei! daar uw heilige non op stap. Hei, 't is in de Mei zoo blij, hei, 't is in de Mei! 4. Pater geef uw non een zoen, hei, 't is in de Mei! dat moogje nog wel zesmaal doen, zesmaal, zesmaal, zesmaal doen. Hei, 't is in de Mei! 5. Pater beur uw non wéér op, hei, 't is in de Mei! en dans nu met uw kermispop. Hei, 't is in de Mei zoo blij, hei, 't is in de Mei! 6. Pater gij moet scheiden gaan, hei, 't is in de Mei! en moet uw nonnetje laten staan. Hei, 't is in de Mei zoo blij, hei, 't is in de Mei! 7. Nonnetje wilt nu kiezen gaan, hei, 't is in de Mei! neem nu een' anderen pater aan. Hei, 't is in de Mei zoo blij, hei, 't is in de Mei! 1, 1. Wat beteekent eigenlijk dat „langs den kant", of moet het zijn .langs liet land?" (vgl. lezing B), vraagt J. ter Gouw, I)e volksvermaken, bl. 140. Hildekdi.ik, Ocer een oud Amsterdamseli volksdeuntjen („Heer Heinderik //kapteinderik"), Leyden 1824, bl. 10, had reeds „langs den kant" verklaard door: „ons tegenwoordig ter :ijde, <)-part'. Beide uitdrukkingen hebben echter denzelfden zin; kant beteekent: boord of zijde van een stuk land met heesters of struikgewas beplant (Schuermans, Idioticon); dus zooveel als het woord land zelf. Daer ging een pater langs het land. Mei zoo zei, hei! 't was in de Mei. 1. Ilaer ging een pater langs het land, (2 mial) hy nam een nonneken byder hand; hei! 't was in de Mei zoo zei, hei! 't was in de Mei. 2. Sa pater, gy moet knielen gaen. (2 maal) maer nonneken, gy moet blijven staen; hei! 't is in de Mei, enz. 3. Sa pater, spreid uw zwarte kap (2 maal) daer uw heilige non op stapp'; hei! 't is in de Mei, enz. 4. Sa pater, geeft uw non een zoen, (2 maal) dat moogdy nog wel driemael doen; hei! 't is in de Mei, enz. 5. Sa pater, heft uw nonneken op (2 maal) en danst weêr vrolijk met uw pop; hei! 't is in de Mei, enz. 6. Sa pater, gy moet scheiden gaen, (2 maal) maer nonneken gy moet blyven staen; hei! 't is in de Mei, enz. 7. Sa nonneken, wilt nu kiezen gaen (2 waal) en neemt een' anderen pater aen; hei! 't is in de Mei, enz. 8. Sa nonneken, gv moet knielen gaen (2 maal) enz. Ei, wy zingen de mei, sasa. C. 1. Ei, wy zingen de mei, sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken neemt een nonneken mee; ei, wy zingen de mei. sasa, ei, wy zingen de mei! 2. Ei. wv zingen de mei, sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken doet u kappekon af. ci, wy zingen, enz. 3. Ei, wy zingen de mei, sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken geeft het nonneken een zoen; ei, wy zingen, enz. 4. Ei. wy zingen de mei. sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken laet het nonneken staen, ei, wy zingen, enz. Daer wandeld' a patertje. 1. I)aer wandeld' ii patertje langst de kant, en hy greep ii nonnetje by der iiand. Het was in den midderen dey, het was in den mev. 2. Sa. patertje, gy moet knielen gaen: en nonnetje, gy moet blyven staen. Het was, enz. :t. Sa. patertje, geeft uw nonnetje een zoen. Dat meugt gy nog wel driemael doen. Het was, enz. 4. 8a, patertje, gy moet scheyden gaen; en nonnetje, gy moet blyven staen. Het was, enz. 1, 3. dcy geeft, volgens <1. C., het Eng. day = duy, weer. Er wandeld' een patertje. E. 1. Er wandeld' een patertje langs de kant, en hij pakted' een nonnetje bij der hand. Hei! bazinne, de mei, zei, zei, en hei! bazinne, de mei. 2. Sa, pater, leg af uw zwarte kap, alwaar die weerdige non op zat. Hei! enz. 3. Sa, pater, en geef uw non een zoen, gij moogt 't nog wel zes keeren doen. Hei! enz. 4. Sa, pater, en kom al aan den dans, en kom al aan de kermisdans. Hei! enz. 5. Sa, pater, gij moogt deure gaan, en 't nonnetje die moet blijven staan. Hei! bazinne, de mei, zei, zei, en hei! bazinne, de mei. Sa, pater kiest er een nonneken uit. F. 1. Sa, pater kiest er een nonneken uit, <2 maal) die gij zult nemen voor uw bruid. Aai, bozinneken, aai mij mij, en aai. bozinneken mij. (2 maal) 2. Sa, pater, gij moet knielen gaan, en uwe non zal vóór u staan. Aai, enz. 3. Sa, pater, geeft u non' nen zoen, Dat moogt ge nog wel driemaal doen. Aai, enz. 4. Sa. pater, gij moet scheiden gaan, en uwe non zal blijven staan. Aai, enz. Het meisje, alleen gebleven in de ronde, kiest een jongen uit, en nu zingt men : 5. Sa, nonneken, kiest er een pater uit, die gij zult, enz. Tekst. A. J. C. W. i.e Jeune, Letterkundig ocerzigt, 's Grav. 1828, nr. 10. bl. 113, .mondelinge overlevering". In de inleiding van zijn werk, bl. 31, zegt le Jeune: .Het Patertje, daar deze en gene zijne onopbeurende geleerdheid ot zwarte nienschenkennis misschien wel voor geven zou, om het nog eens, in al de kinderlijke vreugde van zijne onbezorgde jaren, meé te dansen, het heeft mij nog eenige moeite gekost 0111 er het afschrift van bijeen te brengen, en ik geloof niet dat liet volledig is. Dit is wel meer het geval met dingen, die men, omdat zij zoo algemeen bekend zijn, verzuimt aan te teekenen en die daardoor voor later' tijd verloren zijn;* — Hoffmann v. F., Niederlandische Volksldr , 1856, nr. 140, bl. 253; — .T. H. Sciieltema, Xederl. Idr. uit vrwgeren tijd, 1885, nr. 123. bl. 278, met de melding „te 's-Gravenhage*; — Dr. J. van Vloten en M. A. Hrandts Boys, Nederl. baker- en kinderrijmen. Leiden, 4dc uitg. 1894, bl. 102, de eerste vier strophen, met bijvoeging van het woord „kom", als voorslag, in de tweede en de vierde strophe. Laatstgenoemde schrijvers geven nog, met het opschrift: „Anders", dezen tekst: 1. Daar ging een patertje langs den kant, hei, 't was in de Mei; hij nam er zijn nonnetje bij de hand, hei, 't was in de Hei zoo blij. hei, 't was in de Mei. 2. Kom, pater, geef je non een zoen, hei, 't was in de Mei; dat mag je nog wel zesmaal doen, hei, 't was, enz. De pater spreidt zijn zwarte kap, hei, 't was in de Mei, al waar hij met zijn non op zat, hei, 't was, enz. 4. Kom, pater, beur je non weër op, hei, 't was in de Mei. en dans er mee, gelijk een pop, hei, 't was, enz. 5. Kom, pater, jij moet scheiden gaan, hei, 't was in de Mei, en laten je non alleenig staan, hei, 't was, enz. li. Nonnetje, jij moet kiezen gaan, hei, 't was in de Mei, en de andere nonnetjes laten staan, hei, 't was, enz. Wanneer dan het nonnetje een pater gekozen heeft, en daarmee dezelfde vertooning gemaakt is, luidt het: 7. Nonnetje, jij moet scheiden gaan, hei, 't was in de Mei, en laten den pater alleenig staan, hei, 't was, enz. 8. /iet zoo'n lompert daar eens staan, hei, 't was in de Mei, hij durft niet eens een meisje aan, hei, 't was, enz. 4, 2. Of ook: En dans eens met je kermispop. — 8, 1. Of: lummel. — 8, 2. Of: geen meisje aan te slaan. De Noord-Nederlandsche lezing verschilt van de meeste Zuid Nederlandsche lezingen door dat de eerste regel onmiddellijk wordt gevolgd van het refrein: „hei, 't was in de Mei*. Consciknce in zijn roman In 't Wonderjaer [1566], Antw. 1837, bl. 182, deelt, op zijne beurt, vijf strophen van het lied mede, die van den tekst van le Jeune slechts verschillen door hunne oudere spelling, en de strophen 2—5, voor den eersten versregel den voorslag Sa aannemend, dien men in sommige ZuidNederlandsche lezingen aantreft, terwijl in de vijfde strophe het werkwoord .opbeuren door het bij de Vlamingen meerder gebruikelijke ,opheffen* is vervangen. Conscience s tekst, die aan le Jeune ontleend schijnt, wordt in den mond der razende Antwerpsche Beeldstonners gelegd. Deze hebben het door hen gestolen priestergewaad aangetrokken en zijn vergezeld door ontuchtige vrouwen als nonnen verkleed. I)e heiligschenners komen op de Groote Markt geloopen. Hier laten wij liet woord aan Conscience. „Intusschen hadden de heiligschenders de beelden, die op de plaets lagen, in eenen hoop geraept, - eenige houtbossen er onder gemengd en het alles in den brand gestoken. De rook ging als eene gryze nevelwolk ten Hemel. — Weldra kwam het vuer zich met zyne puntige vlammen vertoonen. — En het gejuich der aenschouwers honste tegen den marmeren gevel des gebouws. Nu begonnen ook de spotters hun duivelsch voornemen uit te werken. Zy als priesters gekleed zynde namen ieder een meisje by do hand en vormden eenen wyden kring om het vuer. Een van hen stond met eene vrouw in het midden. Zv begonnen dan met razende stemme, schreeuwend te zingen: 1. Daer ghinc een paterken langs den kant hey! 't was in de mey. Hy nam syn soete lief by d' hand. Hey! 't was in de mey / soo bly / hey! 't was in de mey. By iederen slotrym draeiden zy heviger en als dol rond. Zoodra de pater zyn zoete lief by de hand had, vertraegden zy hunnen loop en begonnen op nieuw: 2. Sa pater! ghy moet knielen gaen hey! 't was in do mey. Nonneken ! ghy moet blyven staen. Hey! enz. De pater knielde dan voor de non, en met vreemde gebaren betoonde hy, dat hy zeer op haer verliefd was. Uitzinnige lachen en weergalmende toejuichingskreten liepen over de duizend hoofden, als de wind die over een korenveld ryst. De spotters liepen zoodanig rond, dat de oogen er op verdwaelden: 3. Sa pater', spreyd de swarte kap hey! 't was in de mey. Daer uw heylige non op sta]). Hey! enz. De pater trok op dit gezang het priestorgewaed uit. Na hy hetzelve op den grond gespreid had, liep de non met beide voeten, ten teeken van verachting er over: 4. Sa pater! gheeft uw non een zoen / hei! 't was in de mey. Dit meught ghy noch wel sesmael doen. Sesmael sesmael doen / soo bly I hey 't was in de mey. Dan drukte de pater, bij onkuiselie woorden, liet onzedige venusdier tegen zijne borst en kustte ze menigmael: 5. Sa pater! heft de non eens op/ hey! 't was in de mey. En danst eens met uw kermis pop. Hey! 't was in de mey/ soo blij / Hey! 't was in de mey. Bij dit vers keerden velen het hoofd om, want het walgelykste schouwspel zagen zy . . . . O]) eens brak de kring: — en eene der heiligschendende vrouwen vloog in het vuer... .* Firmknich, Viilkerstimmen III, (1854). bl. 660, „Door gink e 1'oterke langst de kant" (.in der allgemeinen Mundart Brabants") en bl. 679, „Door ging een poterken langs den kant" („Mundart von Antwerpen"). Beide lezingen van vijf strophen, zijn stellig ontleend aan Conscience, zooals overigens blijkt uit de aanteekening, bl. 679: „Dieses Lied stammt aus dem sechzehnten .lahrhundert; es ward von den Geusen gesungen in der lievolution unter Philipp dem Zweiten.* — Nog eene andere lezing voorkomende in Viilkerstimmen, I, bl. 380 („Mundart von Kleve"), laten wij volgen; het refrein duiden wij slechts in de eerste strophe aan: 1. Et ging 'ne pater langs te kant, heys was in de mey? en noom en nönneke bei de hand. Heys was in de mey, mey, mey, heys was in de mey! 2. Och nönneke, willt gei mit minn gon. — allwor die mooie bliimkes ston? 3. Nou, pater, spreit ou swarte kapp! — allwor de frau de box (broek) mit lappt. 4. Pater, geft ou nonn en suun! — dat mögt gei noch wel sessmol duhn. 5. Pater, büürt ou nonn es op, — en danzt dermit as en kermespopp! 6. Och, pater, gei mott scheie gon, dat nönneke dat mott blieve ston. Dezelfde tekst „aus der Gegend von Cleve am Niederrhein" met eenige afwijkingen in de spelling (zie hierna) doet zich voor met de melodie in Erk's Detitscher Liederhort, 1856, nr. 179, bl. 382, van waar hij overgenomen werd door Ehk u. Böhme, Detitscher Liederhort, II, nr. 977a, blz. 743. Het lijdt geen twijfel of die Nederduitsche lezing, met refrein onmiddellijk na den eersten versregel, is aan den Nederlandschen tekst A ontleend. Ook in eene variante van de eerste strophe, door C. J. Boekenoogen, Onze rijmen, Leiden 1893, bl. 43, aangehaald onder reidansen, vindt men het refrein onmiddellijk na den eersten regel: Daar ging een patertje langs den kant, hei, 't was in de Mei! Hij vatte een nonnetje bij de hand, hei, 't was in de Mei zoo blij, hei, 't was in de Mei! En zoo blij waren zij! (bis). Dc Noord-brabantsche lezing medegedeeld door A. de Cock en Is. Teirlini k, Kinderspel en Kinderlust, II (1903), bl. 204-5, naar 1'. N. Panken, Ons volksleven, Brecht, IX (1897), bl. 58, geeft nagenoeg de lezing van le Jeune terug. Panken doet daarbij nog deze variante van de slotstrophe kennen: En zou dat dan zoo scheiden gaan. Hei! enz, En zonder een kusje laten staan? Hei, enz. Panken denkt, dat Conscience „in zijn Wonderjaar den oorsprong en verdere uitleggingen" van en over het Paterken geeft. Het komt ons waarschijnlijker voor. dat deze laatste door het liedje in andere spelling en dan nog met gothische letter gedrukt in zijn roman op te nemen, alleen den ouden rondedans heeft willen dramatiseeren en op die wijze zijn verhaal meer belang bijzetten. De Duitsche navolging: „Es ging ein Paterchen an dem lfand", te vinden bij O. L. B. Wolff, Proben althollandischer Volksldr., 1832, nr. 12, bl. 48, „aus miindlicher Ueberlieferung", heeft insgelijks den tekst van le Jeune tot grondslag. B. Willems, Oude VI Idr., 1848, nr. 125 bl. 293, zonder bronaanduiding, doch, volgens Snellaert op Willems t. a. p., opgeteekend in Brabant, hierboven weergegeven; — Snellaert, Oude en nieuwe liedje», 1852, nr. 62, bl. 37; 1864, ur. 82, bl. 91; — Hoffmann v. F., Nederl. VMuldr., 1856, nr. 141, bl. "254, zelfde tekst. Zooals ik de aanvangsstrophe, uit vaderlijken mond, niet dezelfde melodie leerde kennen, klonk het: Daar liep ne pater langs den kant, (2 maal) hij nam zijn nonneken bij lieur hand: hei! 't was in de Mei zoo blij, hei! 't was in de Mei! C. J. W. Wolf, IVodana, 1843, bl. 79, zonder aanduiding van plaats, met deze aanteekening: „Paterken staet in het midden van een ronddansenden kring (in den rei) van jongens en meisjes; na het slot van de laetste strophe treedt paterken tot de dansers en het lied begint al wéér van voren (begint opnieuw I, maer met dat verschil, dat men nu zingt: „nonneke neemt een paterken mee", waerop het in het midden staende meisjen zich een jongen verbiest." (Vgl. A, str. 7, en B. str. 7 8); tekst hierboven weergegeven. — Wolf voegt er in aanteekening bij: „Ik heb gezet „ei wy zingen de mei", want het „ei bazinne de Mei" (vgl. de Antwerpsche lezing hiervoren, de Duinkerksche en de Brugsche hierna), dat ik in de my over het liedeken medegedeelde notis leze. kan ik niet anders verklaren. — Het gansche is eene variante van Paterken langs de kant." Hoffmann v. F„ t. a. p., nr. 142, bl. 255, zelfde tekst. De door Wolf voorgestelde verandering schijnt H. v. F. „ganz richtig". D. De Cofssemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 105. bl. 328. (Belle). Door d. C., zie bl. XIII, gerangschikt onder de liozenhoed- ot' Kroonliederen. Te Duinkerke. luidt het refrein: „Hei bazinne de mey zoo zey, hei bazinne de mey. E. Lootens et Fevs, Chants pop. ftam. nr. 102, bl. 195. P. A. de Cock en Is. Teirlinik. Kinderspel en kinderlust, II (1903), bl. 289. Antwerpsche lezing. Snellaei t op Willems, t. a. p., leert, dat het Paterslied door W illems als een zeer oud lied beschouwd, door deze in de XYT13, dacht er heel anders over, wanneer hij het „Patertje langs den kant" noemde: „de liefste dans, die ooit is uitgevonden". Wij zagen hiervoren, bl. 1197, dat een liedje: „Ei, Miinchlein, willt du tanzen", tegenhanger van ons: „Zeg kwezelken, wilde gy dansen", reeds op het einde der XVIde eeuw bekend was: Erk u. Böhme, t. a. p., nr. 977b, bl. 744, vermelden naar Akwidsson, Scenska Fornsdngtr, III, bl. 188 en 243, „schwedischen Tanzlieder rait Mönch und Nonne". Dr. Kalff, t. a. p„ bl. 515, vermeldt, naar Uhland, een Deenscli kinderspeelrijmpje waarin wordt verhaald van den monnik, die op een zomerdag rozen plukt en de non wil grijpen; licht als een veertje springt zij weg, zwaar als een steen komt hij achter haar aan en beiden dansen lustig. Zooals elk ander oud lied, is het lied van het „Patertje" zoo niet uitgestorven dan toch bijna vergeten. A. de Cock en Is. Teirlinck, t. a. p., II, bl. 207, waar zij een refrein van de lezing van Denderbelle aanhalen: En hij durft niet, en hij zou 't zoo geren doen, enz., zijn van meening, dat het jonge volk zich hier en daar, onder het zingen van het „Patertje", verregaande vrijheden veroorloofde, die de kinderen nadeden, dat om die redenen de geestelijkheid op vele plaatsen ijverde (hetzelfde gebeurde in NoordNederland, zie J. ter Gouw t. a. p., bl. 146) om den ouden rondedans uit te roeien en het daaraan is toe te schrijven, dat hij, althans in Zuid-Nederland, grootendeel* is verdwenen. Misschien mag gelden als een bewijs, dat het oude lied in NoordNederland nog niet spoorloos verdwenen is, een bruiloftsliedje te vinden in De Bloemendaler minnezangster, enz., 3de druk, Amst., G. van der Linden, een nog in den handel zijnde volksliederboekje, voorkomend bl. 11, op de wijs: Daar ging een Patertje", enz., met aanvang: Daar ging een vreijertje proper en net, hei, 't was in de Mei, op een meisje had hij zijn zinnen gezet, hei, 't was in de Mei zoo blij, hei, 't was in de Mei. Melodie. A. J. H. Scheltema, t. a. p„ medegedeeld door W. F. G. Nicolaï. hierboven weergegeven; — Dr. J. van \ loten en M. A. Brandt» 13uys, t. a. p.. die tot slot van de vierde strophe, bij hen de slotstrophe, dit bijvoegsel doen kennen: Erk u. Böhme, Deulscher Liederhort, II, nr. 9776, bl. 743, geven, met Duitsclie vertaling, den tekst naar le Jeune, de melodie echter naar Willems, melodie welke zij vervolgens op den tekst zoeken te passen. Met meer recht leggen de Duitsclie schrijvers den aanvang van de strophe in den mond van den „Einzelner", den voorzanger. Het gebruik om den voorzanger, den solist, te laten begeleiden door het koor, dat gewoonlijk inviel bij het refrein, klimt tot de hoogste oudheid op (zie onze Verhandeling: De melodie run het Xederlandselie lied, bl. 203 4). B. Naar Willems, t. a. p., nr. 125, bl. 293, zooals deze wijs door ons werd genoteerd in A'dl. Ib. van liet Willems-Fonds, Gent, II (1892), nr. 79, bl. 158. D. De Coussemaker, t. a. p., nr. 105, bl. 328; — E. Lootins et Feys, t. a. p.; — P. A. de Cock en Is. Teiklinck, t. a. p. naar de notatie echter volledig in jj-maat, hun medegedeeld door den muziekleeraar K. van den Eynde te Antwerpen. — Zelfde lezing gebruikt door .Tan Hlockx in zijn lyrisch drama Thgl I 'i/lenspieijel (19(10), derde bedrijf, bl. 213 vlg. der pianopartituur, buiten een enkele noot. 11 in plaats van r op het woord die in den aanvang van den tweeden versregel. Te (ient wordt de eerste strophe van het Paterken door de kinderen en ook weieens door de volksklasse bij het „sluiten" van vastenavondbals, nog gedanst en gezongen. Evenals de Antwerpsche vangt de Gentsche lezing maar dadelijk met de strophen „van het kiezen" aan; de melodie heeft tamelijk geleden en met het refrein ziet het er nog erger uit: Met de Gentsche zangwijs kan men o. a. vergelijken (zie het volgende lied) de Duinkerksche melodie „Sa, boer gaet naer den dans". De aanvang van de melodie van het „l'atertje" behoort tot de vijfvoetige iambische maat; (lus zal men niet in doorloopende "-maat noteeren, zooals \\ illoms. <1e Coussemaker, en Lootens en Feys schreven: maar wel in 1Mr> - maat of, zooals wij hierboven deden, in Jj- met "-maat. Sommige wendingen van deze zangwijs worden reeds in 15de-eeuwsche melodieën gevonden; b. v. in deze fragmenten genoteerd naar Baumker's Siederl. ijeiull. Ijdr., 1888, nrs. 43 en 59: De oudste genoteerde bron voor onze meiouie uagieeiiuui >.ui r —■ XVII4* -eeuw en wordt medegedeeld door Dr. J. 1'. N. Land, //'' luitboek van Jhysins. l>e zangwijs, nr. 15, met oiischrift „Die gans die eompt wt Sassem", opschrift dat op een St. Martenslied wijst (zie Ehk u. Böiime, Deitücher Liederhort, III, nr. 1153, bi. 80; zie mede het lied: „Sinte Maertens vogeltje", aanteekeningen op tekst C), heeft inderdaad eene in 't oog vallende overeenkomst niet de wijs van het -1 atert je . Onder hetzelfde nr. 15, doet ür. Land ons melodische fragmenten kennen voorkomende in een 184e-eeuwsch schilderwerk te vinden op het deksel van een spinet van 1(>40, berustend in 't Koninklijk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam: Indien de (J-maat gemakkelijk tot de populaire J- of g-maat overgaat, omgekeerd, zooals men leert uit de melodie in de omstreken van Cleef, te vinden in Ekk's Deutsclier Liederhort, 1856, nr. 179, bl. 382, mede herdrukt door Erk u. BOhmk, Deutsclier Liederhort, II, nr. 977r. Kai.kf, Het lied in de M. K., bl. 515; zie hiervoren, bl. 1419. - Ebk u. BOhme, üeutscher Liederhort, II. nr. 987, bl. 752, en Böhme, Deutsche* Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 620, bl. 678—4, lialen een „brandenburgisch unJ thüringisch* lied aan, dat zij voor den tekst met het Duinkerksche liedje in verband brengen en dat aanvangt: Es fuhr ein Baur ins Holz, es fuhr ein Baur ins Kirmesliolz, sa, sa Kirmesholz! Es fuhr ein Baur ins Holz. Het Duitsche liedje behoort tot de optelliederen in den aard van de hierna besproken: „Agter des meijers huizeken*, en „In Holland staat een huis". 386. Een wijf had een kabaas. 1. Een wijf had een kabaas, en als ze naar de markt ging, ze kocht een vorte kaas. Neh, neh. turelurelu, ze kocht een vorte kaas. 2. Een wijf had eenen zin, en waar zij 's morgens uit kroop, ze kroop er 's avonds in. Neh, neh, enz. 3. Een wijf had een schapraa, van boven stond de boter en van onder de sala. Neh, neh, enz. 4. Een wijf zat daar en spint al aan een houten wieltje, er was geen draaier in. Neh. neh, enz. 5. Manen zat in den hoek, al op een houten bankje, met een corinthe koek, Neh, neh, enz. 1, 4. Neh, uit nrm, imperatief van nemen, zooveel als tiens. — •>, 1. Manen = Emanuel. Tekst en melodie. Lootens et Feys, Chants pop. flumands, 1856, nr. 106, bl. "200. I)e zangwijs is eene variante van de melodie van het „Patertje''. — De door L. en F. bij de melodie gevoegde aanduiding: .Honda", bewijst, dat het liedje mede tot den rondedans behoort. 387. Ik heb den meiboom in myn hand. A. Ik heb den meiboom in myn hand, aen wien zal ik hem geven ? Aen de jufvrouw, die daer staet, zal ik hem presenteren. Danst eens, springt eens, gaet in de ronde, kust daer eens: als gy dat zult hebben gedaen, achter myn hondje zult gy gaen. 'k Heb hier een blauwe bloem in mijn hand. B. 'k Heb hier een blauwe bloem in mijn liand, aan wien zal ik ze geven? Geef z' aan de dochter die neffens u staat, opdat ze lang zou leven. Dans en spring, en ga daar uit de middel, en kus daar eene die u aanstaat, dat ze naar de rechterhand gaat. 5. de middel = het midden. Ik heb een bloem al in mijn hand. C. Ik heb een bloem al in mijn hand, aan wie zal ik haar geven? Aan een mooi meisje, dat naast mij staat, zal ik haar presenteeren. Ziedaar, schoone juffrouw, ik geef er de hand aan jou. Ik heb eene meiboom in de hand, aan wie zal ik hem geven? Aan mejuffrouw weinig land, en weinig land er neven. Ik heb 'nen meiboom in mijn hand. D. ,*»• » » f ï—f—*-P— i Ik heb 'nen meiboom in mijn' hand, aan wie zal ik dien geven? Aan de dochter van Zeeland, van Zeeland en Leven. Kiest eens, danst eens, juffers, doet uwen dans eens rond. Pater, gij moet knielen, pater, gij moet opstaan, pater, gij moet slapen gaan. En 't is van Japper, den aardigen knapper, en 't is van Japper, sta stil. En Jan heeft onder de trappen gelegen, en daar heeft hij de koorts gekregen. En 't is van Japper, den aardigen knapper, en 't is van Japper, sta stil. En waarom zou ik stil staan? Ik heb van mijn leven geen kwaad gedaan. En 't is van Japper, den aardigen knapper, en 't is van Japper, sta stil! 4. lAfctn = Leuven. Tekst. A. J. W. Wolf, Wodana, 1843, bl. 82, „West-\ laenderen , B. Lootens et Feys, Chants pop. flatnands, Bruges 1879, nr. 149, bl. 241; - C. Dr. J. van Vloten, Baker■ en kinderrijmen, 4de uitg., 1894, bl. 101, nrs. 29 en 30; — D. Pol de Mont, Volkskunde, II (1889), bl. 94. l>e tekst bevat fragmenten van 't „Pa terslied je" en van het „aloinbekende" (zie G. J. Boekenoogen, Ome rijmen, bl. 7): Ik zei er: wel Jaap, wat ben je een knaap. Ik zei er; wel .laapje sta stil! dat zelf eene vervorming is van het liedje getiteld: „ Kermis-vryagie tusschen l'iuy en Jaap" ~ „stem als 't begind", te vinden in De nieuwe Overtoomsehe marktschipper, Amst., 1793, bl. 6, met aanvang: Jaepje sta stil, Jaepje sta stil, hoord eens wat ik u moet vertellen, Jaepje sta stil, Jaepje sta stil, hoord eens wat ik u zeggen wil: daer liep ons Kaetje met Krelis, zoo mooitjes door de kramen in t stil; ik loof zy gingen aen de tril! Wat dunkje nou Jaepje sta stil? ,Japie sta stil" wordt door J. ter Gouw, De volksvermaken, bl. 343, aangehaald onder de 17de-eeuwsche bruiloftsdansen. Voor de talrijke varianten van het liedje van den „Meiboom , zie A. de ( ock en Is. Teiblinck, Kinderspel en kinderlust, II (1903), bl. 247 vlg., waar men niet minder dan zeven-en-twintig verschillende lezingen vindt, en waar ook aanverwante Fransche lezingen worden aangeduid. De schrijvers brengen dit liedje onder de „Rondedansen met alleenstaande danseres, die éene of verscheidene medespeelsters uit den kring uitkiest". Het spel, zooals het zich voordoet in C, wordt door hen beschreven: „Een meisje staat in 't midden van den dansenden kring met een of ander „meiboom" (masten- of dennetakje, palmtwijgje of iets dergelijks) in de hand. Achter het eerste orgelpunt vóór den tweeden alleenzang, moet dat meisje eene van hare meedansende vriendinnen uitkiezen; daarom blijft de zang daar een kort poosje stil, tot de keuze gedaan is. - De uitverkorene neemt den meiboom over en vervangt het eerste middelmeisje als meigravin.'' — Dit kinderliedje is in verband te brengen met de vroegere meigebruiken, en namelijk met het recht van den jongeling het tot „Meilief" gekozen meisje met bloemen te vereeren. J. E. Delafaille, Gesch. van Meehelen, Mech. z. j. [1903], bl. 48 -9, die insgelijks eene variante van ons liedje mededeelt, teekent daarbij aan, dat bij besluit van den Magistraat, van 15 Juni 1472, werd geboden, gedurende den tijd dat hertog Karei den .Stoute den oorlog zou voeren, de dans- en meispelen te staken. Melodie. Lootens et Feys, t. a. p., voor tekst B; Pol de Mont, t. a. p., voor tekst D. Vgl. de teksten hierboven het volgende liedje te vinden in Wallonia, Luik VI (1898), bl. 106: 388. Waerom zoud' ik het dansen laten. ~i—ftq m Waerom zoud' ik het dansen laten, omdat myn schoen' versleten zyn? Jan Schoenlapper is myn kozyn: hy legt daerop ii laptje fyn; a laptje van roo laken, omdat myn schoen zou n kraken. En 'k gaen daermeé ten danswaert in, en 'k zien wat dat er ommegaet; en 'k kies daer een die my aenstaet; en 'k kiezen menig keeren; en 't kiezen zal me leeren. Komt al dansen aen myne hand, g'lyk een dochter van eeren. Tekst en melodie. Du Coussemaker, Cliants pop. des Flamands de Vrance, 1856, nr. 113, bl. 339: „De keus". — Dit lied, zegt d. C., schijnt tot de rondedansen met gebaren te behooren. Nochtans gaat het te Belle, waar het vooral wordt gezongen, met geen spel gepaard. In de Inleiding van zijn werk, bl. XIII, brengt d. C. het lied ook onder de gezongen dansen van den , Koozenhoed". De zangwijs, die in verband staat met ons .Keuzeliedje" en de daarmee verwante melodieën (zie bl. 1276 hiervoren), herinnert ook aan de Fransche wijs: „La faridondaine", mede bekend als: „A la fa^on de Barbari, mon ami", beide aanduidingen ontleend aan hetzelfde refrein. Dit refrein vindt men reeds in 1700, voor een lied: „A la tin la mort a mordu // le morne roi Guillaume", ontstaan bij de voorbarige tijding van den dood van Willem III (1650—1702), den geduchten vijand van Lodewijk XIV, lied voorkomend in Le nouveau siècle de Louis XIV, Paris 1857, bl. 199. — Men heeft het refrein „La faridondaine" willen afleiden van de muzieknoten: „la fa", en van de woorden „ris, dondaino", voor: „ris (lach) la grosse dondon"; Littré ziet er niets anders in dan een refrein (Laroüsse, Grand dictionnaire). Zie ook Prof. J. Vercoullie, Etym. wdb.: Lariefari (zottepraat) verwant met Hgd. Larifari; vergel. bij Fichard: „Da sungen sie la re fa re ut in excelsis". In Volk en taal, jaarg. III, bl. 3, aangehaald door A. de Cock en Is. Teirlini k, Kinderspel en kinderlust, II, bl. 248, komt eene variante voor van het liedje „van den Meiboom" (zie het onmiddellijk voorgaande lied), variante waarvan de tweede strophe op hare beurt eene variante uitmaakt van de Coussemaker's lied nr. 113, zoodat dit laatste zelf wel tot eene lezing van hetzelfde liedje „van den Meiboom" zou kunnen behooren. Ziehier den tekst van Volk en taal, dat geene melodie heeft: 1. Alhier ne meiboom in mijn hand, aan wie zal ik hem geven? aan een jonk van neffens mij zal ik hem prezenteeren. Dansen en springen, kermis houden en zingen; al onz' werken zijn gedaan, wederom in den dans gegaan! Hoepsa! Falderiere! Hoepsa! Faldera! 2. Voor wie zou ik mijn dansen laten, dat mijn schoenen om stukken zijn? Dansen is geen karretarre karitate. Pier de Lapper is mijne kozijn; zet mij daar een lapken fijn, op den tip van mijne schoen, waar ik meest op dansen moet (moen(?))! Hoepsa! Falderiere! Hoepsa! Faldera! 1, 3. jonk = meisje. J. ter Gouw, De volksvermaken, bl. 343, aangeh. door Dr. Kalff, Het lied in de M. K, bl. 535, vermeldt een dans .Schoenlappertje", die in de XVII** eeuw op de bruiloft der deftigste lieden werd gedanst. In de Oude en nieuwe 1 Mant.ie boerenlieties (2de druk), c. 1700, treft men, onder nr. 484, met het opschrift „De Schoenlapper", de volgende melodie aan: Dr. -T. van Vloten, Neder/, baker- en kinderrijmen, 4 en E' met het latere geestelijke pastiche te verwarren en hun den geestelijken titel „Het boomken van Jesse" te geven. Eene vergeestelijking van denzelfden aard onderging het Duitsche lied: „Ach Tannebaum, ach Tannebaum". (Bühme, Altd. Lb., nrs. 491 en 656; Erk u. Bühme, Deutscher Liederhort, I, nr. 175 en III, nr. •2143). Dienvolgens meenen wij ons te mogen aansluiten bij de meening uitgedrukt door S. P. in het Belfort, Gent, V, 1»'* deel (1890), bl. 198: „Het lied „van den boom", is een lied zonder eenige beteekenis, en het heeft geen een van de kenmerken, die in de beschrijving van den oudgerniaanschen esch te voorschijn komen." Overigens was eene Fransche lezing van ons lied, lezing waarin niets aan geestelijke zaken doet denken, reeds bekend in de eerste helft der XVIde eeuw; zie J. Tiersot, Versions anciennes de la chanson „Le joli bois", in Revue des traditions populaires, Paris, VIII (1893), bl. 523 vlg.: Au bois, au bois ma dame, au joly bois m'en vois. En celuy bois, ma dame sfaves vo' qu'il y a? Un nid d'oyseau, ma dame, un nid d'oyseau y a. En celuy nid, ma dame, suaves vo' qu'il y a? Trois vifz, trois vifz, ma dame, trois vifz oyseaux y a. De meerstemmig bewerkte melodie welke dit lied vergezelt, dagteekent waarschijnlijk uit de XVde eeuw. In laatstgenoemde verzameling, bl. 519—522, vindt men, telkens met verschillende zangwijze, eene meer moderne „version de Haute Bretagne", eene andere „de la Bres8e", en eene derde „de la Franche-Comté", waarin slag op slag bosch, boom, tak', nest, ei, vogel, bed en vrouw worden vermeld. Andere Fransche lezingen met de hun eigen zangwijze, treft men aan in Becueil d'airs de cramiynons, enz., Luik, 1889, nr. 76, bl. 152 vlg. (zie aldaar de aant. bl. 490—4), en in Wallonia, Luik, III (1895), bl. 126—7. Over een Duitsch aanverwant lied: „Droben auf grüner Waldhaid* („Der Birnbaum. — Zfthlgeschichte"), zie Erk u. Bühme, Deutsclier Liederhort, III, nr. 1746, bl. 531. De aanvang van Willems' tekst (A) verschilt met den aanhef van al de tot hiertoe vermelde lezingen. Echter treft men, bl. 104, der Xederl. baker- en kinderrijmen, een lied aan van zelfden aard, voor den aanvang eenigszins met A verwant, in dien zin, dat in de eerste strophe insgelijks van een huis wordt gesproken : hop - sa ■ sa, in Hol - land staat een huis. hop • sa - sa, wie woont daar in dat huis? hop • sa - sa, daar woont een rij - ke heer. De heer krijgt eene vrouw; de vrouw, een kind; de heer krijgt een knecht; de vrouw, eene meid, enz. — Volgens eene andere lezing, t. z. p., woont in „dat huis', een boer, enz. De melodie is eene bedorven lezing van de fraaie zangwijs van het Fransche kinderliedje: ,11 était un' bergère", o. a. te vinden in Weckerlin's Chansons po/t. du pui/s de France, Paris 1903, II, bl. 208. Lootens et Feyb, t. a. p., nr. 114, bl. 209, geven deze lezing: In Holland staat een huis, in Holland staat een sin-gelinge-lan, van hoep sa-sa, van fal • de - ral - de ■ ra, in Hol - land staat een huis, in Hol - land staat een huis. De verdere strophen luiden : In dat huis woont er een man, enz.; — En die man heeft een kind, enz.; — En hij doet dat kind naar school, enz. Een tiental varianten uit Vlaanderen zijn te vinden bij A. de Cock en Is. Teirlinck, t. a. p., bl. 102 vlg. J. Lewalter, Deutsche Volksldr. (in Niederhessen verzameld), Hamb. V (1894), nr. 7, bl. 11, heeft een lied: „Da oben auf dem Berg", waarin „Berg, Haus, Hex, Kind, Kuh, Milch", enz., elkander opvolgen. „In Holland", enz. wordt aangezien door Max Friedlaexder, Commersbuch, Leipzig (1892), bl. 162, als nauw verwant met het studentenlied „beim Fuchsritt zu singen", met aanvang: „Was kommt dort von der Hüh'", dat in vroegeren vorm, volgens een Hs. van 1808, aldus begon: Zu Nürnberg war ein Mann, zu Nürnberg war ein lederner Mann, sassa, lederner Mann, zu Nürnberg war ein Mann. Der hatte einen Sohn, enz. Al de lezingen van het lied „In Holland", enz., hebben inderdaad denzelfden strophenbouw met refrein als derden regel. — Vgl. bij A. de Cock en Is. 'I eirlixck, t. a. p., het lied „van den mosselman": „Mijn vader werkt op zee", enz. Een dergelijk lied vindt men ook bij Fr. Rodr. Marix. Canto» populartg Espanoles, Sevilla 1882, t. I, p. 88: Esta es la Have de Roma. y toma. En Roma hay una calle. En la calle hay una casa. En la casa hay un patio, etc. Hierbij wordt tevens een ander lied opgegeven, p. 148 Esta es la bota Que buen vino porta De Cadiz a Rota. Aqui esta el tapon Que tiene la bota Que buen vino porta De Cadiz a Uota, etc. 396. Klein, klein kleuterken. A. Klein, klein kleuterken, wat doedegy in mynen hof? Gy plukt er al de bloemkens af, gy maekt het al te grof. Mamaken die zal kyven, papaken die zal slaen; klein, klein kleuterken, maek u maer gaeuw van daen. 1. Men zong ook: kleutergat en klaterspaan. Kleuter = vroolijk kindje, wordt afgeleid van kleuteren = ratelaar, geraasmaker (J. \er9, „Nieuwjaers-liedt. Stem: Vrolijcke gheesten die, etc.", hierboven weergegeven; - Willems, Oude VI. Idr., nr. 248, bl. 516, met deze aanteekening van Snellaert: ,Haerlemsch oudt lb., bl. 08. Dit belangrijk lied voor de kennis van de zeden der XVde (1.: XVId«) en XVIIde eeuwen, werd gezongen op de wyze: „ Lief wtvercoren, lief triumphant . Het lied komt in Haerlems oudt lb., Amst. 1716, niet voor. Melodie. De tekst „Lieff wtvercoren', enz. (van Puris tot Hele na), zonder wijsaanduiding, is te vinden bl. 516 van Aemstelr. amor. lb., 1589, beschreven door J. Boi.te, Tijdschr. v. Xdl. taal- en letterk., 1891, bl. 175 vlg. en in Nieu Amst. tb., 1591, bl. 87. De wijs wordt aangehaald voor: „Van achtentachtig// het nieuwe iaer", een lied dat men in beide laatstgenoemde verzamelingen aantreft; — in Hrederu s Groote bron der minnen (1622), uitg. Amst. 1890, M. 501, voor: ,'t Vertoont sich vrouwe ,, in alder ootmoet" ; — in Stalpaert's Gulde-iaers feestdagen, 1635, bl. 455, zonder de melodie, voor: „Den hoogh geleerden // theologant", en in verschillende verzamelingen opgegeven door Dr. Land, Luitb. van Tlnjsins, nr. 42, die nog eone lezing van den tekst vermeldt te vinden in „Amour, 68" (Drni/cen-tros der ainoureusheyt, 1602), en de melodie, hierboven teruggegeven, mededeelt „uit de bewerking door Mr. David". Anders is de zangwijs: „Lief uyt verkoore', nr. 31 der O. en n. HoUanlse boeren lieties, 2de uitg., Amst. c. 1700 (in de tafel van dit werk luidt het: „Lief uitverkoren"), insgelijks, t. a. p., medegedeeld door Dr. Land. 409. Als wy den handel wel doorzien. 1. Als wy den handel wel doorzien, zoo wel van jong als van getrouwde lien, ik en vinde niet een, onder groot of kleen, vry zonder gebreken; nochtans klapt men dikwils agter 't gat van d' een en d' ander, ik weet niet wat; maer daer word meest gezeyd onder de jongheyd, waer dat men mind of vreyd. 2. Ten eersten, vind men een jongman, die hem zoo stil houd als hy kan, en die zyn geld bespaert en byeen vergaert zonder te drinken, men zegt alom: het is een pry, zoo hy sterft wat heeft hy meer als wy; het is een zotten kwant, ja, een misverstand, die houd het voor een schand. 3. Vind men nog ergens eene maegd, die haer wat stil en eerbaer draegd, men hoort zoo dikwils aen: de waters die staen, zyn zoo diep van gronden; is een dochter geestig of plaisant, men zegt: het is een lichte dant; blyft zy lang zonder man, wat zegt men daer van? Dat zy geen krygen kan. 4. Spreekt er een jongman tegen een meyd, daer word ook genoeg van hem gezeyd ; men spaert geen faem of eer, ik heb het menig keer g'hoort en ondervonden, prineipael als het op trouwen gaetj Momus snuyter vliegt dan langs de straet, en spouwd daer veel fenyn; een ieder weet het zyn, zoo wel by groot als kleyn. 5. Den jongman is te groots, te pront, te zwart, te rost, to blont, hy is te stil, te zot, te dwaes of te bot, te ryk of te arm ; het zelve word ook van de bruyd gezeyd en g'heel haer familie uytgeleyd; den handel en gedrag komt dan al voor den dag, meer als men weten mag. 6. Als men dan ook eenen man vind, die zyn vrouw volgens plicht bemind, hy word begekt, bespot, men zegt: 't is een zot, 't is een vrouwenstreelder; vind men dan ergens een goede vrouw, die haren man bewyst eer in de trouw, dan komt er een deel van zin, die zegt: 't is een zottin zy volgt hem te zeer in. 7. Geen knecht, geen meyd, geen vrouw of man, die ieder een zynen zin doen kan ; maer die hier vroeg en laet van een ieder praet heeft de meeste fauten ; daerom al die hier bezyden staen, leert dit lied waer in ik u vermaen; dat ieder zynen hof reynigt van vuyl en stof: dan verdiend hy den lof. 7, 8-9. Vgl. hiervoren bl. 1006, r. 3, en A. Bij*. : „Uws selfs hof wilt wien", I, 11e. Tekst. Van Paemel, Gent, los blad, nr. 26, „Liedeken van den Handel. Hoe 't heden dags gaet. Stemme: eene aangename wijs*; tekst hierboven ; — Pol de Most Volkskunde, VIII, (1895-96), hl. 112, die denzelfden tekst, behoudens enkele varianten, mededeelt, meent, dat dit lied wel een meesterstuk van Joseph Sadones zou kunnen wezen. Deze liedjeszanger in 1755 te Opbrakel geboren en in 1816 te Geeraardsbergen overleden, heeft, naar men verzekert, niet minder dan drieduizend liederen gedicht. , De wijs „van den Handel" wordt aangehaald: bij \ak 1 aemel, los blad, nr. 16 voor • „Wel Luxembourg, gy schoone stad" („Over de kapitulatie en het overgaan der stad Luxembourg, op den 7 Mey 1795"); - nr. 38, voor: „Komt hier heden van goed gedagt" („Uouwklagt van den Dolfyn, zoontjen des konings van \rankrjk, verdrukt zynde en doende zyn beklag, in de gevangenisse den Toren des Tempels, binnen Parys"); - nr. 75, voor: „God toont zyn werken wonderbaer („Wonderbare geschiedenis van eenen voerman, die door de hulp van eenen armen mensch, op de baen van Uytrecht uyt zyn verdriet is verlost geweest"); zelfde tekst by De Coumkmaker, Chant» pop. de.s Flamands de Franee, 1856. nr. 61, bl. 221 ,De voerman; nr. 77, voor: „Het Heylig schrift dio toont ons aen" („Geschiedenis van t nieuw geboren sprekend kind" (1828); - J. Thys, Antw., los blad, nr. 32, „Kom luystert wat ik u verkon * („Liedeken op de dood van Napoleon1*, 16*21). Het lied „Wel Luxenibourg" (Van Paemel, blad 16), heeft daarenboven als wijs: „Catharina Lomaers" ; — Het Brabands naclite Margareta-, Victorinen- of Nieuwe klooster ten Groenen Briele, waarvan eene bul van Clemens VI in 1343 de stichting bekrachtigde, werd door de wet van 15 Fructidor, in het jaar IV (1 September 1796) geschorst. In uitvoering der wet van 16 Brumaire van het jaar V (6 October 1796) - naar luid van op het provinciaal archief te Gent berustende notarieele koopakten — werd het klooster in hetzelfde jaar verkocht aan Norbert de Schampheleire; eenige maanden later door dezen overgemaakt aan Johannes de Vos en Abraham Voortman, en in eene katoenfabriek herschapen. In 1834 werd deze fabriek de eigendom van Joannes Pieter Rosseel. . De inventaris van de Hss., door de commissarissen der Republiek in 1796 opgemaakt (zie V. van der Haeghen, Het klooster ten Wulk en de abdij van den Groenen Briel, (jent 1888, bl. XV), zou dus niet belet hebben, dat in eene „tot nog toe ongebruikte kamer, onder kloosterpapieren en keukenrekeningen", zooals Dr. Snellaert schrijft, cn zeven-en-twintig jaar na het opstellen van gemelden inventaris, immers in 1823, „op een zolder', zooals Eugenius Westendorp zich uitdrukt, de tekst van liet Artevelde-lied teruggevonden werd! Dr. Kalff, Het lied in de M. E„ bl. 116, was de eerste die de onechtheid der door de familie Westendorp geleverde liederen deed uitschijnen, ter plaatse waar door hem wordt besproken het lied van Roland en Godelinde. Dit lied, ook al door nonnen uit het klooster „ten Groenen Briele" bewaard, werd mede in het licht gezonden door Dr. Arnold, t. a. p., 5*> aflev., bl. 18, opgenomen door Bühme, AUd. Lb., nr. 8, bl. 43, en nogmaals herdrukt door Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, nr. 91, bl. 324. Dr. Kalff stelt vast, dat dit stuk in een mengelmoes van Duitsch en vrij nieuwerwetsch Nederlandsch geschreven is, cn komt tot de slotsom, dat het tot de namaakletterkunde behoort, waartoe Klaas Kolijn en de schrijver van het Oera-Lindenboek zulke verdienstelijke bijdragen leverden. Hetzelfde moet men zeggen van e liederen van „Roland" en van „Jan Borluut" (Dr. Crecelius, Zeitschrift der Rerysclten Geschichtsvereins, II, 1865; - J. W. Arnold, t. a. p.; - R. von Lilienuron, t. a. p., I, bl. 57; - Bühme, t. a. p., nr. 3646, bl. 438, eerste strophe met de melodie). — Dr. P. Fredericq, t. a. p., bl. 21, doet opmerken, dat de historische bestanddeelen dezer liederen aan Kervyn's Hisloire de Flandre (1847—53) en hun opgeschroefde taal aan Cokscience's Leeuw van Vlaenderen (1838) ontleend schijnen. Met weglating van het verhoogingsteeken, bij de voorlaatste noot gevoegd, kan de vijftonige melodie C als oud aangezien worden, en als behoorend tot den onvolledig-iastischen modus, sluitende met de quint, of tot den aeolischen modus, sluitende met de tonica. Maar zij kan ook al of bij een ander oud lied hebben behoord, of van de familie Westendurp uitgaan. Aan wien toch zal men doen gelooven, dat eene zangwijs zooals degene die ons voor het lied van Jan Burluut wordt opgedischt, ooit heeft kunnen populair worden. Onmogelijk droever, stroever zang uit te denken. I)e lezer oordeele: Het mocht ons niet gelukken meer inlichtingen te bekomen omtrent de „nicht van kanunnik De Smet," die aan Willems een „afschrift* van den door hem uitgegeven tekst ter hand stelde. Evenmin mochten wij iets naders vernemen aangaande „tante Ursula*, de registers inhoudende de namen der zusters van het voormalige klooster „ten Groenen Iiriele* niet meer voorhanden zijnde. „Nicht" en „tante*, nonnen van hetzelfde geschorste klooster, hebben het lied natuurlijk vóór de schorsing, vóór 1796 moeten aanleeren, toen kanunnik De Smet nog geen twee jaar oud was. Immers deze laatste, die zich als geschiedschrijver bekend maakte, doch nooit een woord van het Artevelde-lied repte, werd te Gent den 11 December 1794 geboren. Hij overleed in dezelfde stad den 13 Februari 1877. Engelbert Westendorp „vond" het lied o. 1823. Willems die, om zijne verkleefdheid aan de gevallen Regeering, op 17 Januari 1831, uit Antwerpen, waar hij Ontvanger der registratie was, naar Eekloo, een post van veel mindere opbrengst, werd verzonden en eerst in 1835 te Gent werd benoemd, zal het lied, misschien met de door hemzelf daarop gebrachte muziek, aan zijn vriend Dr. J. F. de Hoon in het naburige Kaprijk hebben medegedeeld, en aldus laat het zich begrijpen, dat ditzelfde lied door de dochter van dezen laatste, Mevr. Heremans, in hare jeugd werd gezongen. De melodie van li, variante, zooals wc zagen, van een Fransch zeer bekend liedje, kan ook wel uitgaan van de kinderen zelf die het Artevelde-lied vervormden tot een kinderlied met spel. Zeker is het, dat de acht eerste regelen van A en C uit ééne en zelfde „dichterlijke bronader" zijn gevloeid. In A treedt het modern Vlaamsche „cloeg" in de plaats van 't Mnl. „claghode" of „claechde"; „wouden", voor „wouden gaen", en het „geschoten al door zijn huid" lieel on al modern klinken; zoodat zelfs de echtheid van Willems' tekst zeer te betwijfelen valt. Dr. P. Fredericq, t. a. p., bl. 19, ziet C aan voor „een onbeholpen fabricaat, half bestaande uit slecht modern-Vlaamsch, half uit slecht Hoogduitsch, met brokken van Willems' lied aaneengeflanst". A kan ook een eerste product der familie Westendorp zijn, door de „nicht van kanunnik De Smet', alias „tante Ursula", aan Willems opgehangen, later door dezelfde familie „volledigd". 413. Ipep, ö Iper, hoe toont gy u verheugt. (Liedeken van den Thuyndag, 138-3) A. 1. Iper, ö Iper. hoe toont gy u verheugt, op uwe Thuyndagh-feeste siet men u in volle vreugt. Waernm, waerom, vraegh ick, dat gy dit doet? Gy snit my antwoordt geven: omdat het moet geschieden tot een danck van weldacdt u geduen door Onse-Vrouw van Thuyne, die u in noodt quam bystaen. 2. Die eertydts Iper heeft verlost, 't is klaer, waer af men heeft geviert 't Jubelee van drie hondert jaer, doen dese stadt sterckelyck was beleyt van den Engelsman, het wordt u hier geseyt. Maria siet het aen, die groot vermogen heeft; Maria is 't, die troost aen haere Iperlingen geeft. 3. Als Iper was twee maenden sterck heleyt, soo hebben de vyanden tegen malkander geseyt: „aensiet de stadt van onder tot de kruyn, 't schynt als besloten in eenen stereken Thuyn." s' Hebben geretireert. Iper g'abandonneert; looft Maria van Thuyne, die ons heeft gepreserveert. 4. Tot een dancksegging' van dese gratie, soo hou.lt men jaerelyckx noch de commemoratie, op den eersten sondagli van Oogst, dit wel verstaet, als binnen Ipre den Thuynschen ommeganck gaet; wanneer dat daer kommen by duysende lien om Onse Vrouw' te dienen en den ommeganck te sien. 5. Den lesten Thuyndagh tot ieders groot verblien, soo sal ick gaen verhaelen al het gonn' men heeft gesien : alle de ambachten gestaedigh gemaniert, met al hunne torssen ende keirsen verciert; alwaer dat naer volgt met eene feestelyckheydt de vier biddende ordens met allo de geestelyckheydt. 6. De torre van David is dan gekomen aen, waer op scheen te vertoonen menigh kloecken edel-man seer cierelyck gekleedt, met sweirden in de handt, die scheenen te vechten voor het vaderlandt; maer wat het wesen magh of wat het magh bedien, laet ick in het jugeren van geleerde en wyze lien. 7. De ghilde van Sinte Michiel die volgde naer, met harpen en met pluymen en met hun sweirden allegaer; kostelyk opgesteld van minste tot de meest, om te vereeren dese Thuyndagh-feest, en, soo ick meynde, dan so volgde na de koninclycke ghilde al van Sinte Barbara, 8. Die door hun musquetten maekten soo groot getier, soo dat men niet en hoorde noch en sagh door roock en vyer ; elck ghilde broeder scheen als een kloeck soldaet, die met hun geweire lustigh ommegaet; men soudo geseyt hebben, dit best noteert, dat sy hun leven dagen den krygh hadden gehanteert. 9. Den ouden Reuse is dan gekommen aen, die men somtydts sagh dansen ende somtydts stille staen, en korts daer naer soo quam, met groot gesagh, den nieuwen Ueuse soo deftigh als hy magh, met eenen panen justacorps seer treffelyck gekleedt, soo dat hy spant de kroone boven al de reusen vreedt. 10. De ketel-trommels ende trompetters, siet, wacren met pluymen ende speelden menigh liedt; twee nieuwe kemels quaemen daer aen-getreen, met elck twee jongskens die dansten vooren heen; het was een groote vreugt en oock een melody', als ick daer maer op peyse dan soo word myn hert noch bly. 11. Eenen grooten walvisch, meerminnen aen syn zy, met eenen zee-godt Neptunus als hebbende heerschappy over de baeren en visschen op de zee, die quaemen daer aen als uyt een nieuwe ree; en spoogh veel water onder veele lien ; veel wisten niet waer duycken ofte alwaer henen vlien. 12. D'helle met de duyvelen worden daer oock vertoont, die Godt al aen de quaede ende boose menschen loont; hierom doet het goedt en laet altydt het quaedt, op dat gy in de helle niet en gaet j de Ghilde van Sinte Sebastiaen met glans quaemen daer op-gestreken, meest gekleedt als edelmans. 13. Een konstich schip heeft men daer oock gesien, waer verwondert waeren een menigte van de lien ; want men sagh niet hoe het soo kost voorts-gaen, maer quam gevaeren als op den oceaen, met kabels en tauwen en met een zee-peirdt groot; op 't schip sat Onse-Vrouwe als een zee-sterre in den noodt. 14. Aenschauwt de garde van onzen nieuwen Reus, die aerdigh was gemaeckt zeer konstigh ende zeer pompeus; tot een beschermingh ende een lyf-wacht wordt dese garde den Reuse toegebracht; want hy siet veel vremt volck alwaer hy gaet of staet, en vreest voor conspirati' ofte wel eenigh verraet. 15. De konincklycke Ghild' van Sint Joris goedt is dan oock aengekomen prachtigli ende wel gemoedt, ende een draecke, 't dient hier oock verbreydt, die van een schoone maghet alhier wierdt geleydt, en daer volgde naer eenen wagen schoon, die naer myn best onthouden wort genamt Salomons throon. 16. Den schoonen opvaert een ieder wel beviel, die aerdigh wierdt gemaeckt, seer konstigh ende oock jentiel, hoe dat Maria met de engels schoon uyt 't graf verryst, en klimt naer 's hemels throon ; by duysende menschen hebben dit gesien en konnen niet begrypen hoe 't soo konstigh kan geschien. 17. Oorlof, ö Ipre, ö wydtvermaerde ste', hoe sagh men u floreren als gy waert in peys en vre'; 't schynt dat de goden en godinnen al verlieten Parnassus en quaemen in uw dal; Pallas, Minerva en Rethorica fier sagh men in u floreren met een oprechten bannier. 18. Die ons dit liedeken eerstmael heeft gedicht, liet isser eenen jongman, boekdrucken is syne plicht; is 't wel geconiponeert of is 't niet wel gedaen, 'k bidd' u, lief hebbers, en wilt het niet versmaen j ter eeren van den Thuyndagh doet dese eer, en wilt het my eens brengen, want het singen droogt soo seer. 5, 6. De vier in de XIIIde eeuw gestichte bedelorden van de Dominicanen, de Franciscanen, de Augustijnen en de Carmelieten. — 7, 2. sic. Hond den heerd; Vandeputte: met Karpen, enz. — 8, 5. t.: die best. — 9, 5. panen justacorps (1.: justaucorps) = fluweelen sluitjas. — 14, 3. t.: beschermigh. i 1. leper, ö leper, hoe toont gy u verheugd, op uwe Tuyndag-feeste ziet men u in volle vreugd. Vraegt men waerom gy al dien opstel doet, antwoord vrymoedig, dat het geschieden moet uyt een dankbaere pligt, voor 't weldaed u gedaen door Onse Vrouw van Tuyne, die in nood u by kwam staen. 2. 't Is sy die leper verlost heft uyt gevaer, wiens jubeley wy vieren héden van dry hondert jaer; dan was de stad rondom seer nauw berend door d' Engelsmannen en door 't oproerig Gent. Maria siet het aen, die groot vermogen heft, Maria troost en hulp aen haer lieve Ieperlingen géft. 3. leper twee maenden bevochten sonder vrucht. de bondgenooten seyden, sich bereydende ter vlucht: „van heel de stad men siet alleen de kruyn; sy is besloten in eenen sterken Tuyn !" Sy trokken schielijk af, bevreesd voor meerd'ren nood ; loft al de Tuynsche Maegd, die ons haren bystand bood. 4. Uyt dankbaer hert, voor soo krachtig gena, bied men Maria hulde pligtelyk jaer voor en na. In Oegst daer toe den eersten Sondag staet, als binnen leper het blyde klokspel gaet, wanneer er toeloop is van duyzende van liên om Onze Vrouw te dienen en den ommegang te sien. 5. 'k Moet nu verhaelen wat men vol eer en deugd alhier den laetsten Tuyndag heft gesien tot ieders vreugd : d'ambachten eerst in pronk-gewaed vergaerd met wassen torssen in dobbel rék geschaerd, waer achter volgden na tot elks gestichtigheyd de vier bédelend' orders met geheel de geestelykheyd. 6. Seffens de torre van David kwam alsdan, waer op men sag verschynen menig kloeken édelman, seer ryk gekleed, met sweerden in de hand, veirdig te vechten voor 't lieve vaderland en voor de suyvere telg uyt Davids bloed geteld, op wie godvruchtig wyst haer omgedregen sinnebéld. 7. Siet, hoe den ouden Reus vol van jongen moed valt hier en daer aen 't dansen, wyl liy syne ronde doet, en korts daer na, het wésen vol gesag, den nieuwen Beuse kwam deftig voor den dag, in 't edelste fluweel met fynste goud gekant, soo dat hy spant de kroone boven allen Reus van 't land. 8. Siet nu de lyfwacht van onsen nieuwen Reus, gekleed in silver harnasch, alle mannen groot en preus, met spies en helm strydveirdig in der daed om te beschermen dit pronkstuk voor verraed ; wie wét wat schuylen mag in een soo dikke wolk van alle slach van sinnen van het toegeloopen volk. 9. 't Manschap van Sint-Michiel bereyd ten slag, met blinkende slag-sweirden stapte toe tot meer ontsag, met pluymen op, al kostelyk om 't meest, om te vereeren de Jubel Tuyndagfeest; van eener vorm gekleed, hun volgde seffens na de koninglyke gilde van de Maegd liarbara. 10. Siet hun optrekken met een soo trotsch gelaet als immer konings bende naer een swaeren optogt gaet; rap aen 't geweir, soo rustig en soo koen als oude krygers in volle woede doen, en hun musket geschot maekte soo groot getier, dat niemand meer en hoorde nog en sag als rook en vier. 11. Ketels en trommels, trompetten komend uyt door ridders in schaer-laken, gaven schallende geluyd ; de Bogeniers van Sint-Sebastiaen sag men uytmuntende met gulde kokers aen; tot algemeene vreugd hun volgde van naby van fluyten en schalmeyen eene soete melody. 12. Jonge meirminnen van schoonen hupschen 'swier by eenen grooten walvisch, en den god van 't hoog bestier vaert op 't gewoel, en dieren van de see aldaer verscheenen als waerend' op de ree; den visch vél water schoot met vlaegen op de liên ; sy wisten niet waer kruypen om die groetenis t' ontvliên. 13. Duyvels en helle daer wierden ook vertoond, waer mede God de kwaede volgens hunne worken loont; te midden vreugd, het schrik-tooneel der hel déd men versoeten met een behaeglyk spel: twee kemels kwamen op met een geniéten stap; voor elk twee lieve jongens dansten éven schoon en knap. 14. Wederom héft men een konstig schip gesien, waer op verwonderd juychde heel de menigte van lién : een see-peird eerst als op de baeren klom, met blaeuwe seylen het schip daer achter swom, de vlag was suyver wit, de mast van goude rood, op 't schip zat Onse Vrouwe, waere see ster in den nood. 15. Dan kwam het glansig en luysterlyk vertoog van Sint-Joris gilde, 't géne schemerd' in elks oog, al snel te peerd, gewapend tot den tand; een feilen draeke voor hun wierd by der hand geleyd van eene Maegd, 't was wel verruklyk schoon, hun volgd' een gulden wagen, die verbeelde Salmons troon. 16. Onse Vrouwe opvaerd was van soo snégen vond, dat iederen aenschouwer suf en als verwésen stond. Maria scheen in 't meesterlyk vertoon hoog op door engelen gevoerd by haeren soon ; van véle duysend liên, dit hebbend' afgespeurd, geen eenen kon begrypen door wat konst het was gebeurd. 17. Oorlof, ö leper, 6 wyd vermaerde stee! Hoe hoog sag men u praelen als gy waert in rust on vreê; gy kwam naeby in rykdom en verstand de beste stéden van geheel Néderland ; de laken-wévery, der borgren groot getal bewysen die beruchtheyd met de kerken en de Hal. 18. Die ons dit liedeke voormaels héft gedicht, het was er eenen jongman, die boekdrukken had voor plicht; hy héft seer wel en lofïelyk gedaen ; hy hield daer mede d' eer van Maria staen, en d' eer ook van de stad en haer voorleden gloor; géft, leper, aen de jongheyd lof en dank alle eeuwen door. 5, 4. rék = reek, reeks. — 9, 1. de schermers gilde. — 9, 6. „de Busseniers." — 11, 3. de Hand-Rogeniers, handboogschutters. — 12, 5. Zie hiervoren, nr. 348, bl. 1267: „Den walvisch speelt niet mis". Tekst. A. Kanunnik Vandeputte, Ana pour servir & Vhistoire des fêtes de la Flandre Occidentale, in Annales de la Société d' émulation de Bruges, 2d' reeks, VI (1848), bl. 165, „stemme: La Vendosme". Dit 17d8-eeuwsche lied waarin het beleg van leper wordt bezongen, dat plaats greep in 1383, is geteekend: „Meer uyt jonst, als uyt konst', daaronder: „Vidit P. Vandermeersch, L. C. De uitgever achtte het nuttig, een lied te herdrukken dagteekenend van 1683 en waarvan de exemplaren zeer zeldzaam zijn; - Dr. J. van Vloten, Xederl. gesehiedzangen, 1852, I, bl. 61, de eerste vier strophen en de slotstrophe; - L. de Baeckeb, Chants histonques de la Flandre, 1855, bl. 189, 5 str. naar v. VI.; — Hond den heerd, Brugge, IV (1869), bl. 282, volledige tekst met verjongde spelling. — Vandenpeereboom, Ypriana, Brugge, V (1881), bl. 340, naar Vandeputte. B. Los blad, nr. 53, gedrukt te Ieperen bij LambinVerwaerde, „Tuyndag-liedje gemaekt in de dry honderdjaerige jubiley van 1383, stemme: La Vandöme , hierboven weergegeven; — vander Straeten, t. a. p., bl. 333; — Vandenpeereboom, t. a. p. bl. 354; — Nederlandsch Ib. uitgegeven door het Willems-Fonds, I (1891) bl. 144, de eerste vier strophen. Op hetzelfde los blad komt een tweede lied voor, geteekend „L*" van Ypre": getiteld: „Zang ter gelegenheid van de vyftigjaerige jubelfeest van het ontzet van Ypre, gebeurd den 8«' Augustus 1383, na een hardnekkig beleg van negen weken, door de Engelschen en Uendtenaers: deze jubelfeest gevierd den vierden en elfsten Augustus 1833," met aanvang: „Door tweedrag dreunde 't gewelf der roomsche kerk". Op zijne beurt werd dit lied gezongen op de wijs: „Ypre, ö Ypre, hoe toont gy u verheugd". Vandenpeereboom, die dit tweede lied mede herdrukte, leert, dat de tekst B, volgens de kroniek van Vereecke, in 1812 werd „ververscht" door leden van de letterkundige maatschappij: „Getrouwe herten", en, dat het lied: „Dooi tweedrag", enz., naar alle waarschijnlijkheid, werd vervaardigd in 1833 door den archivaris J. J. Lambin. Dr. P. Frf.deric(j, Ome historische volksliederen, 1894, nr. 13, bl. 32, haalt de schrijvers aan die men over het lied en zijne geschiedenis kan raadplegen en leert, dat het Engelsche leger onder het bevel van den bisschop van Norwich was aangeworven om in Vlaanderen tegen de aanhangers van den paus van Avignon eene soort van kruistocht to ondernemen namens den paus van Home. In een romantisch verhaal in de Fransche taal, getiteld Tuindag, zonder naam van schrijver, leper, Lambin 1854, leest men, bl. 4: „Cette fête (de jaarlijksche processie binnen leper) fut nommée Tuindag des deux mots flamands tuin, haie, et dag, jour; „cette ville [Ypres] n'était défendue que par de grands fossés, par un mur de gazon et une haie de pieux, a peu prés comme Strabun rapporte que les Beiges avaient coutume de fortifier leurs villes (Dervez, Histoire de la Belgique, torn. III; Lesbroussart, notes sur les Annales [de Flandre] de P. d' Oudegherst"). — Aan een anderen kant leest men in Hond den heerd, I (1866), bl. 280: „Het beleg duurde van den negensten Junij tot den achsten Augusti des jaars 1383. Op den elfsten Junij vonden eenige Engelschen, geloopen zijnde tot aen stads vesten buiten de boterpoorte geheeten de Lempe, eene jonge dochter van omtrent de dertien jaar, gelijk Sinte Agnes eertijds was, en die meende naar de stad te vluchten. Ja maar, zij vongen ze en wilden haar geweld aandoen, waarop het kind Maria ter hulpe riep, en uit hunne handen in 't wattr sprong van stads vesten. Zij dreef alzoo, altijd roepende en biddende, tot op een eilandeken in 't midden van 't water, en wierd eindelijk door Dries Paeldinck, captein van de boterpoorte, in de stad gehaald, tot groote blijdschap der inwoonders. Daarom en om veel andere redens schrijft nien het ontzet van Iper Onze Lieve Vrouwe toe en heet men den verjaardag van t geval Onzer Lieven Vrouwen Thuyndag: immers omdat Onze Lieve \ rouwe als een Thuya en staketwerk geweest heeft voor de stad, tegen 't geweld van hare vijanden.' Zie nog: Rond den hetrd, IV (1869), bl. 281. — Zie mede G'aruer, Le poete Salomon Faber et Notre Dame de Tune a Ypres (Bulletin du Comité flamand de France, Dunkerque I (1860). bl. 435 vlg. — Een stad ook een land wordt voorgesteld door eene maagd zittende in een „tuin" (cf. de uitdrukking llullands tuin). Het is niet onmogelijk dat de legende van O -L.-V. van Thuyne, die betrekkelijk jonger is dan de belegering, een „vrome" vervorming is van dit symbool. — Jaarlijks nog, op den eersten Zondag van Augustus, gaat de lepersche processie uit ter eere van O.-L.-Vrouw van Thuyne. Vanden Peekeboom kon in de registers der lepersche Kamers niet zien door wien de spreuk: „Meer uyt jonst, als uyt konst" werd gevoerd. Do „jongman die boekdrukken had voor plicht", waarvan in de slotstrophe van beide lezingen van onzen tekst wordt gesproken, zou, volgens Vandek Straeten, t. a. p., bl. 336, kunnen zijn de drukker Frans Bellet, in 1609 van St. Omaars gekomen, die, naar de stadsrekeningen, in 1634 eene geldelijke belooning ontving voor een gedicht „ghemaect ter eeren van myn heeren commissarissen ende myn heeren vander wet . Stellig was Bellet in 1683 geen zeer jonge boekdrukker meer. Melodie. Vander Straeten, t. a. p., naar eene mededeeling van Pu. Van den Beruiie te Meenen, zooals de zangwijs met tekst B nog heden het Iepersch stedelied uitmaakt; — E. de VVaeoenaere, „organist der St. Jacobskerk te Yper, Tuyndag-liedje, voor zang met begeleiding van piano", Gent, K. de Vylder, z. j. — Mederl. lb., uitg. door het WillemsFonds, t. a. p.; — Dr. P. Fredericq, t. a. p. — Deze zangwijs kan ontleend zijn aan een marsch of aan een ballet ter eere van den Hertog César de Vendöme, geb. in 1594, oudsten zoon van Hendrik IV en Gabrielle d'Estrée, die in 1631 na drie dagen het beleg van Brugge moest opbreken. — Paol Lacroix, Ballets et mascarades de cour, I, bl. 237, geeft de beschrijving van een in 1610 opgevoerd Ballet de Monseigneur le duc de Vendöme. 414. Met luste willen wi singhen. (Van de drie Lantsheren, 1450) EERSTE MELODIE. 1. Met luste willen wi singhen, schoon lief, al bider hant, van drie lantsheeren dingen, geboren wt nederlant, Cleve, Hoorne ende Batenborch ; haer namen zijn wel becant; met sanghe willen wijse prijsen, gaen wandelen al door dat lant. 2. Die heeren zijn wt glietogen al in dat gulden iaer, si en wouden niet weder keeren si en waren ridder geslaen. Te Venegien dat si quamen, si maecten een verdrach: si en wouden niet weder keeren, si en besochten dat heyliglie graf. 8. Si namen daer malcander al bider witser hant: „wi rijden nu te samen al door dat gulden lant." Si saghen int suytwesten al dat vergulden iaer; nier si waren vreemde gasten, te Jerusalem was haer begaer. 4. Die een heere sprack den stierman toe: „hout uwen ancker al vast, bewaert u schip met staden, siet wel tot uwen mast; ghi hebt drie heeren gheladen, het en is om gheen ghelt te doen, bewaer u schip van schaden, dat ons gheen ghebrec en coem." 5. — «Schip, roer ende provanden, alle dinck is wel ghestelt." — „Nu stieret van den landen al in des Gods gewelt, voor wint ende oock voor waghe: dat meyr is onghewelt, wi willen vrolijck waglien, het ghelt ons even dier. 6. Si seylden voor den wint ende ooc al voor die waghen, te Jerusalem aan dat lant. Salomons tempel dat si saghen. Si traden te Jerusalem al op dat heylich lant. Si traden op dat heylich graf, daer Maria so innich op lach. 7. „Ghi heeren, sidy daer om comen dat ghi ridders wilt gheslaghen zijn? Hout uwe scharen baren, ende laet den coopman varen, ende voert dat sweert met recht, ende beschermt weduwen ende weesen; so voert ghi een goet recht. Nu hebt ghi edelheyt ghecreghen." 1, 2. Volgens een 15de-eeuwsch Hs. vroeger aan Hoffmann v. F. behoord hebbende (Niederl. geistl. Ldr., 1854, nr. 107, bl. 211), heeft Brugman's lied: „Mit vroochden laet ons singhen", tot wijsaanduiding: „Het toghen uut drie lantsheren// al in . . aanvang van de tweede strophe hierboven, waarvan ook eene variante wordt aangegeven voor Brugman's pastiche in nr. 2 van het Hs. van Meerman, thans nr. 2631, 2ie ser. der K. Brusselsche Bibl.: „drie heren sijn uut ghetoghen in dat gulde jaer*. „De eerste strophe (van onzen tekst)", zegt Cornelia Cath. van de Graft, t. hierna a. p., bl. 87, „is verknoeid, en er misschien later geheel bijgedicht." Nochtans wordt de wijs: „Mit vrouden wille wi singhen// schoon boelken bi der hant ,/ van drien...", reeds aangehaald in de XVdc eeuw, voor een variante van Brugman's lied (zie H. v. F., t. a. p., nr. 108, bl. 214). — 2, 2. Wet gulden iaer of jubeljaar, dat vergezeld gaat van aflaat, ingesteld door Paus Bonifacius VIII in het jaar 1300. Later bepaalden achtereenvolgens de Pausen, dat ieder 50s,e, 33s,e en 25'te jaar een jubeljaar zou zijn. — 2, 4. sic Willems; t.: gheslaghen. — 5, 4. = in Godes macht. — 5, 5. waghe = vloed, golven, vgl. 6, 2. — 5, 6. onghewelt = rustig. — 5, 8. eren dier = evenveel. — 7, 1. Alleen de drie voornaamste edelen worden in het lied genoemd. In de laatste strophe wordt de Heer van Créquy sprekend ingevoerd (Corneua Cath. van de Graft, t. hierna a. p.). — 7, 3. W.: „Dat ia: houdt uwe vierscharen bare, houdt altyd uwe gerechtigheid open; ten zy men hier het Baergereclit hebbe willen bedoelen, waerover Grimm Deutsche Rechtsaltherthümer, bl. 930." Volgens het Baergerecht gingen de wonden van den vermoorde aan het bloeden, wanneer de moordenaar in tegenwoordigheid van het lijk werd gesteld. De eerste beteekeni9 zal wel de juiste zijn. Tekst. Antw. lb., nr. 109, bl. 165, „een oudt liedeken", hierboven weergegeven; Willems, Oude VI. Idr., nr. 26, bl. 56, „Die drie lantsheeren' ; — J. A. Alberdingk Thijm, Gedichten uit de verschillende tijdperken, 1850, I, bl. 150; — Dr. J. van Vloten, Sedert, geschied zangen, 1852, I, bl. 82; — Aangehaald door Dr. G. Kalff, Het lied in de M. E., 1884, bl. 409, onder de bedevaart- of pelgrimsliederen, met deze aanmerking echter, dat het stuk eer tot de geschiedzangen behoort; — Vermeld door Dr. P. Fredericq, Onze historische volksldr., 1894, nr. 20, bl. 38; — Cornelia Cath. van de Graft, Middelndl. historieldr., 1904, bl. 84 vlg., volledige tekst, met aanduiding van de historische bronnen, naar dewelke de schrijfster ons leert, hoe in het jubeljaar 1450, Hertog Johan I van Kleef zich met gevolg op reis begaf om op het H. Graf den ridderslag te verwerven, en hoe zich verder op de reis bij hem aansloten Frederik van I'alandt, Heer van Wittem, en verschillende Nederlandsche edelen, waaronder de Graaf van Hoorn en Dirk van Bronkhorst, Heer van Batenburg. Te Jerusalem troffen zij den Heer van Créquy uit Picardië aan, die reeds ridder van het H. Graf was en nu aan Hertog Johan den ridderslag gaf, die door den nieuwen ridder terstond gegeven werd aan den Graaf van Hoorn en den Heer van Batenburg, en vervolgens aan al de edelen van zijn gezelschap. Melodie. Het lied „van de drie Lantsheeren" werd reeds in de XVde eeuw gepasticheerd door Joannes Brugman (zie „Met vroechden laet ons singhen ,'/ ende loven die triniteit". Volgens Een dev. en prof. boecxken, 1539, nr. 5 (uitg. D. F. Scheurleer, bl. 24), werd Brugman's lied gezongen „op die selve wijse" als het daar voorkomende, nr. I, bl. 17; „Solaes wil ic hanteren", dat twee verschillende melodieën heeft, beide zonder wijsaanduiding. Die twee zangwijzen behooren thuis ten minste in de XVdc eeuw en kunnen beide voor het besproken lied gediend hebben. De tweede zangwijs, die aan de melodie „Veni creator" herinnert, maakt de eerste helft uit van eene zangwijs mede te vinden in Een dev. en pr. b., nr. 135, bl. 166, voor een geestelijk pastiche van het 15d'-eeuwsche: „Verlanghen, ghi doet mijnder herten pijn"; zie nr. 93. bl. 397 hiervoren. Nog zeven andere liederen uit laatstgenoemde verzameling werden voorgedragen „op die selve wise*: nrs. 2, „Och edel siele wilt mereken"; 3, „Ghenoechte willen wi hanteren"; 4, „Jesus soete minne"; 6, „Nu laet ons vrolijc sin gen// een liedeken...*; 7, „Ic wil mi gaen ontladen" (zie hierna); 8, „Ghi mannen ende vrouwen"; 9, „Met vruechden willen wi singen // in desen bliden tijt // Heer Iesus...". Nrs. 5, 6 en 9 komen ook voor in Dit is een suverlijc boecxken in uelcke staen scone leysen, Antw. 1508, de eersto twee met do wijsaanduiding: „Cleve hoome en batenborch". Brugman's lied is mede te vinden met de wijsaanduiding: .van Cleve, Hoorne en Batenborch", in Het Hofken der geest, liedekens, Loven 1577, bl. 64. — Dezelfde stemopgave doet zich nog voor in het 16'1e-eeuwsche Hs. nr. 901' der Gentsche Bibl., bl. 26vo en 28rt0, voor de reeds aangeduide, ook door Mone, Uebersicht, 1838, bl. 159, aangehaalde liederen: „lek will my gaen ontkleden", en „Ghy mannen ende vrouwen". Over de melodie door Willems op het lied van de „drie Lantsheren" gebracht, zie het onmiddellijk volgende lied „van Keyser Maximiliaen". 415. Met luste willen wi singhen. (Van Keyser Maximiliaen, 1491) 1. Met luste willen wi singhen ende loven dat roomsche rijck van coninck Maximiliaen, gheboren wt Oostenrijck ; die edel coninck. den edelen staet, hoe dat hi zijnder vrouwen wt Britanien beschreven haet. 2. Die brieven heeft si vernomen, die edel ioncfrou saert: „die met mi wil rijden, die maket hem op die vaert; ic moet rijden na dat duytsche lant tot minen edelen heere, hi is mi onbekant.' 3. Die bruyt sadt op met eeren, si reedt na dat duytsche lant, met suchten ende met beven, groot iammer quam daer van; dat dede die coninc van Vranckrijck : door zijn lant moeste si rijden, die ioncfrou was duechdelijc. 4. Doen reedt si een weynich voort; die coninc quam haer teghen ghegaen, van tranen werden haer ooghen nat, si wert seer ongedaen; hi seyde: „God groete u ioncfrou teer, u eere wil ic behouden, den Roomschen coninck te lee." 5. Si sprack : „dat en wil God nemmermeer, ghi hebt een ander wijf, ic hebbe eenen coninc tot een heere, gheboren wt Oostenrijck; hi is edel ende daer toe fijn, ter eeren van hem willic draghen van goude een cranselijn." 6. — „Mijn wijf en was niet oudt genoech, si en heeft maer neghen iaer; si was mi teghen minen wil gegheven, dat segge ic u voorwaer; het was een ioncfrou op desen dach, si was mi toe gheschreven, doen si inder wieghen lach. 7. „Die paeus nam dat ghelt van mi, hi scheyde mi van minen wive; hi scheyde ons beyde te samen, twee sielen ende eenen lijve; mer dat sal costen so menighen man, die daerom sullen sterven; luttel schulden hebben si daer van." 8. Si schreyde nacht ende dach; si screyde al om haer eer; van tranen so werden haer oogen nat, si versuchte so lancx so moer; si sprac: „Jat en wil God nemmermecr, ic sal mijn eere behouden den Roonischen coninck ter eer." 9. Die dit liedeken eerstwerf sanck, dat waren drie ruyters fijn, si hebbent so lichte gesongen, te Cuelen op den Rijn ; si trocken al door des conincx lant, om buyt so souden si gangen, si en hadden ghelt noch pant. 1. 7. t.: hae. — 6, 2. t.: iaren. Tekst. Antw. lb., nr. 115, bl. 174, „van Keyser Maximiliaen". Karei VIII verloofd met Margareta van Oostenrijck, dochter van Maximiliaan, zond deze tot haar vader terug en trouwde met Anna van Bretagne (6 December 1491). Zie Dr. P. Fredericq, Onze hisl. vólkddr., 1894, bl. 47, aant., en Cornelia Cath. van de Graft, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 16, bl. 113 vlg., volledigen tekst, met opgave der historische bronnen en aanduiding der plaatsen waar de wijs „Met lusten", enz., in de 16df, in de 17de en nog in de 18de eeuw wordt aangetroffen. De tekst is mede in het Duitsch bekend. Zie Erk u. Böhme, Deiitsther Liederh., II, nr. 251, bl. 42, en de daar aangehaalde bronnen. Alhoewel de oudst bekende Duitsche lezing van het einde der XVId« eeuw dagteekent, is de Nederlandsche tekst eene navolging van den Duitschen. Melodie. A. Soulerl., 1540, Ps. 141, „na die wise: Met lusten willen wi singhen // ende loven dat lïoomsche rijck": Erk u. Böhme, t. a. p., geven deze melodie naar een 16de-eeuwsch „Wolfenbiittel Hs.". B. Fbuytiebs, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 16, bl. 40 (zie in D. F. Scheurleer^ uitg., Amst. 1898, de aant. bl. Lil, nr. 16), met wijsaanduiding: .Hoort toe ghy menschen op des (der) aerden", minder goede lezing: De tekst: .Hoort toe gliy mensehen op der aerden", is te vinden in VeeIderhande liedekens (Leyden) 1599, bl. 116, met wijsaanduiding: .Met vreuchden willen wy singhen // end' loven dat Roomsche rijck', en ook in de vroegere uitgaven, Amst. 1582 en 1589; zie overigens Dr. F. C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 1900, Regist, nrs. 381—383. — Zooals Büiime, Altd. Lb., nr. 379, bl. 466, reeds deed opmerken, bracht Willems, Oude VI. Idr., nr. 26, bl. 56, ten onrechte deze op zevenregelige strophe berustende melodie, op het lied met zelfden aanvangsregel .van de drie Lantsheren", onmiddellijk hiervoren, dat op achtregeligen strophenbouw steunt. Daartoe was W. verplicht een deel der zangwijze te herhalen. — De wijs .van Keyser Maximiliaen" wordt ook aangehaald voor het lied: .Verheucht u ghy Nederlanden" (Een liedeken vande Cornel van Groeningen, Caspar Robles, Heer van llilly, 1576), waarvoor zie Van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 269. 416. Wie wil hooren singhen. (Van den Coninck van Castilien, 1506) A. 1. Wie wil hooren singhen een druckelijc nieu liet, van die coninc van Castilien, hoe dat hi wten lande schiet. 2. Trompetten ende claroenen dede hi so seere slaen, dat si alle souden comen die met hem wilden gaen. 3. Als si opt water quamen, daer geschieden iammer groot; die scepen vlogen van malcander, si waren alle in grooter noot. 4. Die coninc sprac: „Joanna, wel edel vrouwe mijn, dit is bi uwen schulden, dat wi in desen noode zijn." 5. Die coninc totten stierman sprac : „wel edel stierman fijn, nu brenget mi weder te lande; mi en roect niet waer wij zijn.' 6. Die stierman fyn totten coninc sprac : „wel edel heere mijn, ic en can u niet te lande gebrenghen, ic en weet niet waer wi zyn.' 98 7. Die conine viel ootmoedelijc op beyde zijne knien : lii badt gode van hemelrijck, dat hem gracie mocht geschien. 8. Die stierman totten coninc sprac: „wel edel here mijn, mi dunct ic hoore die vogelen singhen, ic hope het sal wel zijn." 9. Doen si in Engelant quamen, men hiet hem willecoem zijn; men scanc hem daer te drincken den alderbesten wijn. 10. Van daer so gingen si seylen al na dat Spaensche lant, met zijnder edelder vrouwen, al in behoudender liant. 1, 2. druckelijc = treurig. — 7, 2. tekst: zijn. — 10, 3. sic Willems; t tot zijnder, enz. Filips gemalin vergezelde hem op den tocht, zooals overigen blijkt uit str. 4. Och, wie wilt hoeren zynghen. B. 1. Och, wie wilt hoeren zynghen een droeflic nuwe lied, al vanden coninc van Castille, hoe dat hy in Spanghe reet. 2. Ze deden zyn claroenen, die trompetten slaen, om dat zy zouden comen die met hem te water souden ghaen. 3. Als zy te water quamen doe ghesciede dat iammer groet; die scepen vloghen van cante, och, zy waren in groeter noet. 4. „Och, stuerman", seit hy, „stuerman, och lieve stuerman fyn, och, helpt ons weder te lande, ic en weyet niet waer wy zyn.'' 5. — „Och, coninc van Castilie, ghenaedighe lieere myn, ic en can u niet te lande gebrynghen, ic en weet niet waer dat wy zyn. 6. „Och heere," sprac zyn stuerman, „ic ben in groeten druc, dat ic myn edel heere hebbe gebracht int ongeluck." 7. Die coninc viel oetmoedelic op beide zyne knien; hy bat God cnde Maria, dat hem zyn ghenaede mocht gescien. 8. Die stuerman sprac totten coninc: „nu hebbe ic goeden moet, ic hore die voghel zynghen, ic hope tsal al zyn goet." 9. Daer na quam hy in Spanghe, al in dat verre lant: och, wy zullen alle beweinen, dat hy oyt in Spanghe quam. 10. Och Hollant, Brabant, Zeelant, och Vlaendre boven al, wy sullen langhe beweinen, dat hy oyt in Spanghe quam. 1, 1. t.: wild. — 1, 2. ruwe leed. — 1, 3. van des. — Castile. — 1, 4. Spaghe, voor Spaghe = Spanghe. — 2, 1. clarone. — 2, 2. troepette sclaen. 2, 3. zoude. — 2, 4. te wale simde ghaen. — 3, 1. Ie wale. — 3, 2. doe ghesciel dat rama. — 3, 3. cate. — 3, 4. groete. — 4, 1—2. sturman. — 4, 2. fin. — 4, 3. weder, bijgev. — 4, 4. weyet, bijvorm van weet. — 5, 2. ghenaede. — 5, 3. ic en kan her, kan ook zijn haar, d. i. het schip. — 5, 4. warde wij zyn. — 0, 1. heere, bijgev. — sturman. — 6, 2. groete. — 6, 4. gebrach in ongeluch. — 7, 2. ob beide zyn knien. — 7, 3. en Marie. — 8, 1. totten, bijgev. — 8, 2. goede. — 8, 3. vogliele. — 8, 4. het tsal. — 9, 1. Spaghe. — 9, 2. verre, bijgev. — 9, 3. beweine. — 9, 4. noyt in Spaghe. — 10, 3. beweine. — 10, 4. noyet in Spaghe. Tekst. A. Antw. lb., 1544, nr. 167, bl. 252, „van den Coninck van Castilien'; — daarna Uhland, Volksldr., 1844, nr. 175; — Willems, Oude VI. Idr., nr. 27, bl. 59; — Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, 163; — L. de Baecker, Chants hist. de la Flandre, 1855, bl. 245. — Aangeh. door Dr. P. Fredericq, Onze historische volksldr., nr. 43, bl. 53. — Cornelia Cath. van de (iraft, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 19, bl. 126; volledige tekst, met aant. en opgave van de historische bronnen. Filips de Schoone, zoon van Maximiliaan I en .Maria van Bourgondië, in 1496 in het huwelijk getreden met Johanna, dochter van Ferdinand den Katholieke en Isabella van Castilië, aanvaardde na den dood van deze laatste (1504) het wapen en den titel van Koning van Castilië. In 1506 vertrok hij met zijne gemalin naar Spanje, ten einde bezit te nemen van het hem toegevallen rijk ; maar op zee door een zwaren storm overvallen, zag hij zich verplicht eene Engelsche haven binnen te loopen en werd gedurende drie maanden door Hendrik VII in Engeland opgehouden. B. A. Kicoür, Bulletin du Comité flamand de France, Dunkerque, I (1856), bl. 177, naar een 16de-eeuwsch Hs. van de Bibliotheek te Dowaai, dat echter niet terug te vinden is. Het lied „van den timmerman" (zie hiervoren I, nr. 40, bl. 217) heeft denzelfden aanvang en denzelfden strophenbouw ; de zangwijs van dit laatste zou hier dus kunnen toegepast worden. 417. 't Was op een Zondag na den noen. (Dood van Filips den Schoone, 1506) 1. 't Was op een Zondag na den noen, dat de Koning zoude vertrekken; hij zou vertrekken naar Spanjen, hij zou vertrekken met al zijn volk. 2. Als zij al verre gevaren waren : .stuurmannen," zei hij, .stuurmannen van mij, klimt eens op uw mastje, en steekt uw hoofd geheel diep in zee, en kijkt als wij haast in Spanje reên." 3. Hij klom eens op zijn mastje. hij stak zijn hoofd zeer diep in zee. hij keek als wij haast in Spanje réén, hij voelde een windje waaien, en hij hoorde een haantje kraaien, 't was teeken dat wij haast in Spanje waren. 4. Als wij tot Spanje binnen kwamen, jufvrouw Tsanne schonk ons den koelen wijn uit een kroes van goude fijn, uit een kroes van goude : maar op den grond 't was al venijn. 5. ,-Jufvrouw Tsanne," zei hij, .jufvrouw Tsanne van mijn, 'k voel het aan mijn hertje, Jat gij mij vergeven hebt met vuil venijn." 6. .Jufvrouw Tsanne," zei hij, .jufvrouw Tsanne van mijn, draag zorg voor al mijn kinderen fijn, dat zij te Rome schole zijn, dat zij te Home schole gaan, want bij vieren-twintig uren zal ik al in bare staan." 7. 's Avonds de heeren waren gezeten, zij hoorden wel zoo een groot gedruis, er waren twee sneeuwwitte duivetjes in huis, die onder den konings bedde kreesschen; om zijn zieltje was 't allermeeste, zij vlogen met den konings zieltje te vensteren uit. 8. Hollands heeren en Brabands, het zal Brugge nog wel rouwen, Vlaanderen nog al veel meer, van als de koning laatst in Spanje reed. 4, 2. Tsanne = Johanna. — 8, 1. door L. en F., naar aanleiding van str. 10, bi. 1555 hierboven, veranderd in .Holland, Zeeland en Brabant". Tekst en melodie. Lootkns et Feys, Chants pop. fiarn., Bruges 1879, nr. 40, bl. 74. — Aangeh. door Dr. P. Fkedekicij, Ome historische volksldr., 1894, nr. 44, bl. 54 ; — Cornelja Cath. van de Grakt, Middelndl. Iiistorieldr., nr. 20, bl. 130, volledige tekst met aanteekeningen en opgave van de historische bronnen. De schrijfster leert hoe Filips de Schoone, na zijne aankomst in Spanje door Castilië als vorst erkend en plechtig te Burgos ingehuldigd, zijn intrek nam in de nabijheid dier stad in het klooster Miraflores, bij eene feestelijkheid aldaar ziek werd door het drinken van koud water, nadat hij zich verhit had bij het kaatsspel, en kort daarop den 25s,e" September 1506 stierf. De beschuldiging in str. 5 door den koning tegen zijne gemalin Johanna van Aragon uitgebracht (er kan hier alleen spraak zijn van haari, acht juffr. van de G. ongerijmd, .want Johanna had haar gemaal hartstochtelijk lief." — De schrijfster doet ook het verband van gemelde str. 5 opmerken met str. 2 van het lied .van Tjanneke", te vinden bij Blyau en Tasseel, lepersch oud-lb., 2de atlev., Gent 1902, nr. 38, bl. 110: Dat schuitje kwam op de kaaie, juffrouw Barbara die schonk den wijn al uit een kroezetje van goud en van zilver, maar van binnen 't was al fenijn. Het lied „van Tjanneke" is eene variante van „Ach, Tjanne", zeyde hy, Tianne" (zie hiervoren I, nr. 42, bl. 226), variante waarvan de eerste twee strophen behooren tot eene verminkte lezing van: „lek stont op hooghe berghen' (zie, hiervor-en nr. 21, bl. 131), vgl. str. 2 van dit laatste lied. De door juffr. van de u. vast gestelde overeenkomst bestaat niettemin. Voor de melodie geven L. en F. deze formule: Volgens deze schrijvers werd het l.ed: „fcr was een neer e, ..y — ; (zie hiervoren I, nr. 34, bl. 196) voorgedragen op dezelfde wijs als de gepsalmodieeri c 7L M «. Filip. *. Schoon. . .... .Mi A.1,1 „ nochtans «enig vereehil lunchen J« door h.n genoteerd. formule, voor beide laatste liederen (vgl. de notatie bovenaan bl. 55 hiervoren). 418. Const gaet voor cracht. (Krijgslied tegen Frankrijk, 1522) 1. Const gaet voor cracht, lijc d' ouders ons scholieren: steld u nu op, die ryden noyt began; toogt vroom dijn vacht ende opent tsLeeus bannieren, let op tvirtuyt, ons welvaert hangter an. EIck edel man int vechten valt zeer coene; int groene recht dijn tenten gent. Maect u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. 2. Marchierd gheras, verbeidt noch tijt noch huere: Godt gheeft u weder puer naer weynschen kies. Tis nu rechts pas, de vruchten zijn in schuere, gheen landman crijght by u als nu verlies: Gods vriend Andries staet u wel te bevroene, te spoene pooght, hoept goeden hent. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. 3. Spijt ende orgueil laet op de Lely commen: den Inghelsman steket al omme in tvier boven Monstrueil, voort al dees zye der Sommen, mids Terowaen, t' roofhuys voor ons onghier, blijft int dangier, als nu zijnd' in seysoene, te goene dy ketst ende rent. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. 4. Sluert niet hier op, die zijt van sKeysers soorte, trect altijt voort als vindy wederstoot; biedt fray den erop tot Parijs voor die poorte, met eeren blijfdy voor den Keyser doot: vreest gheenen noot, maer wacht veur Ghuweloene, voor noene, is tfaict meest excellent. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. 5. D' hooghste van al, als Prince boven princen, diet al regiert, en weet al goet en quaet, kent elcs gheval in steden en provincen: dies zal hy u, mits goet recht, gheven raet. Sonder verlaet is goet recht wel te doene, te bemoene, pijnt zulck accident. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is conquest te doene. 1, 2.^scholieren = leeren. - 1, 3. Sleld enz., de zin is: „Ga nu aan den gang; begm nu', en in den samenhang: „Stijg nu te paard, die nooit gereden hebt.» 1, 6. let op tvirtuyt, tracht Hink, dapper te zijn. — 1, 10. convent, troep, leger. — -, 3. God gieft u goed weer, naar de keus van uwe wenschen, zooals ge zelf zoudt wenschen het te mogen kiezen. - 2, 7-9. Het staat u wel te bevroeden Gods vriend Andnes, d. i. het past u Gods vriend Andries (den patroon der Bourgondiërs) te gedenken; voorts, maakt spoed en hoopt op een goeden uitslag. — Misschien slaat liet woord , Andries" op het in November van het voorgaande jaar (in de St. Andriesinaand, zooals ze nog in West-Vlaanderen genoemd wordt) geteekende verdrag. — 3, 1. oigtteil, < ludfranseh = action, parole outrecuidante, outrageante; dus hier: spijt en smaad. — 8, 3. den Inghelsman = onze bondgenoot. — 3. 5. en verder door iet land deze zijde van de Somnie. — 3, 6. en midden door het voor ons woeste roofhuis. 3, 7. houdt stand in t gevaar. — 3, 9. om aan uw voordeel te komen, jaagt en loopt. — 4, 8. Juffr. C. C. van de Graft giste te recht, dat Ghuiceloene hier staat voor Ganelon = verrader; dus hoed u voor verraad; zie Eks. Lanolois, able des nomt propres. .. dans les chansons de geste imprimées, Paris 1904, bl. •i, 9. s morgens is het werk het best. — 5, 6. mits ijoet recht, mits te handelen zooals behoort, als ge rechtvaardig handelt. — 5, 9. ik geef 't u te bedenken, geeft u moeite voor zoo n voorval, geeft u moeite opdat zulks gebeure. Tekst .11 melodie. Matthijs de Castii.eyx, Diccrsche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 6, bl. 13 vlg., Krijgslied tegen Frankrijk. - Aang. door Dr. P. Fredekici*, Ome historische colksldr., Gent 1894, nr. 53, bl. 61-2. - Cobnelia Cath. van i>e Grapt, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 23, bl. 141, volledige tekst, aant. en opgave van de historische bronnen. Door het verdrag van Kales (November 1521) verplichtte endnk \ III zich Keizer Karei V te steunen in den oorlog tegen Frans I. Het hed wordt het Nederlandsche leger in den mond gelegd tijdens den veldtocht met het Engelsche leger op de Fransche grens (1522). Zooals het uit meer liederen van C'asteleyn blijkt (zie o. a. het onmiddellijk volgende lied: „Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen"), zijn de bij de Diversrhe ledekins gevoegde melodieën aan destijds populaire zangwijzen ontleend. De muziek op de woorden: „Maeckt u bekent int Vrancs convent', in de eerste strophe van het bovenstaande lied, wordt teruggevonden in de C'asteleyn's „Ghepeys, ghepeys, vol van envyen', namelijk op de woorden: „God gheve haer vreueht*, enz. Zie hiervoren I, nr. 149, bl. 563. — Vgl. nog I's. 103 der Gereformeerden: „Loof, loofden Heer , en zie onze verhandeling: De melodie van het Xederl. lied, 1902, bl. 131—2. 419. Wt vreughden werdt hiep een liedt ghesonghen. (Van den slag van Pavia, 1525) 1. Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen, den Keyser t' eeren, dat edel bloet, die nu zynen vyandt heeft ghedwonghen, en plat gheworpen onder den voet; die Lely zoet verliest den moet, liorbon vaillant bewaert ons zyde; den Vrancschen Coninck is in ons behoet; noyt quan» nieu mare int landt zoo blyde. 2. Bourgoignen en vreest nu glieen verstranghen, ghy ^ laenders Leeu schuwet swaer gheclaeh; den \ ranckschen Coninck die is ghevanghen: veur ons en quam noyt gheen blyder dach; daert menieh zach ghewieldt, o wadi, ontrent Pavyen binnen stryde was hy ghegrepen inden slach ; noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. 3. Als hem dus Fortune was besintich, en bleef glievanghen aen onsen cant, selireefmen duyst vijfhondert vierentwintich; La Motte vingh hem daer metter hant. Princen plavsant veertich vaillant b'ever glievanghen. wiet benyde, ende acht versleghen inden brant: noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. 4. Ghy Vlaminghen, weest tot vreughd gheneglien, niemandt ter weerelt en macht verbien; al tpeupel bleef meest daer doot versleghen, nauwe moditer eenich man ontvlien. Lof Godt van dien, diet liet ghesdiien; wy hopen nu van goeden tyde; lof heni, die ons dus can versien; noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. o. Prince Godt Vader, vol alder deughden, nu dancken wy u in elck conroot, dat ghy onslieden gaeft dus veel vreughden ; victorieus in ons exploot. In elcken stoot den Keyser groot bewaert altoos en zijn ghesmyde, ghelijck ghy ons nu helpt inden noot; noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. 2 1. verstranghen = verworgen. - 2. 6. ghewieldt. wielen = wentelen, dus gewield - omwenteld. — 2, 7. binnen = gedurende. — 3, 1 = als het lot aldus voor hem was gezind, hem tegenviel. - 3, 4. Frans I, ofschoon zijn paard onder hem was doodgeschoten en hijzelf op verscheidene plaatsen gewond, bleef heldhaftig te voet doorstrijden tegen de aandringende Duitschers en strijders. In dezen toestand werd de koning herkend door de la Motte, den hofmeester van den overgeloopen Karei van Bourbon, die aanstonds zijn heer waarschuwde. De la Motte keerde terug, gevolgd door Lannoy, den Onderkoning van >'apels, die zich volstrekt niet onderscheiden had, en aan hem gaf de Koning zijn degen over (Juffr. Catii. C. van de Graft, t. hierna a. p.). — 4, 2. verbien = beletten. — 5, 2. conroot = menigte, samenloop van volk, gevaarlijke toestand. — 5, 7. ghtsmyde = uitrusting, wapenen. Tekst. Matthijs de Casteleyn, Diversche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 16, bl. 37, lied op de overwinning behaald te Pavia (24 Februari 1525) door Karei \ op 1'rans I. Aang. door Dr. P. Fredericq, Onze hist. volksldr., 1894, nr. 53, bl. 61; — Cornf.lia Cath. van de Graft, Middelndl. historieldr., nr. 24, bl. 145, volledige tekst, met aant. en opgave van de historische bronnen. Willems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 28, bl. 61, naar een „los blad der XVI*" eeuw", met wijzigingen in de spelling, str. 1, 2. 4—5 van bovenstaanden tekst; daarna Dr. J. van Vloten, Nedcrl. geschiedzamjen, 1852, I, bl. 179; — L. de Baec kek, Chants hist. de la Flandre, 1855, bl. 255; - R. von Liliencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen, III (1867), bl. 439. Bij het overlijden van Keizer Maximiliaan dong Frans I, door eerzucht gedreven, met Karei V, reeds Koning van Spanje, naar de keizerskroon, doch moest voor dezen laatste de vlag strijken. Vandaar de oorlog die tusschen hen in 1521 uitbrak, en waaraan slechts een voorloopig einde werd gesteld door de gevangenneming van den Koning in den slag van Pavia. Voor Duitsche en Fransche liederen op den slag van Pavia. zie K. von Liliencron, t. a. p., nrs. 370—373, bl. 425 vlg. Erk u. Büiime, Deutscher Liederhort, II, nrs. 270, 271, 295, 302 en III, bl. 720; — Le Roux de Lincy, Recueil de chants hist. francais, II, nrs. 18—22, bl. 86 vlg.; — Recueil de chansons, poèmes et piices en vers francais relatifs aux Paijs-bas, publiés par les soins de la Société des biUiophiles de Belgique, III (1878), bl. 85—120, tien stukken. — Em. I'icot, Cliants hist. francais du XVI"" siècle, in lievue d' hist. littéraire, Paris, I (1894), nrs. 38—40, bl. 306 vlg.; II (1895), nrs. 42—44, bl. 36 vlg. Melodie. M. de Casteleyn, t. a. p. Deze zangwijs heeft niets gemeen met den Duitschen Pavierton, maar is verwant met de tijdens de XVI"1" eeuw zeer verspreide melodie: „Den lustelijcken mey is nu inden tijt" (zie hiervoren I, nr. 79, bl. 356). De zangwijze van de Casteleyn's nr. 7: „O slingher minne // seer wild van sinne", is in den grond dezelfde als die van „Wt vreughden", enz. De melodieën die in zijn bundel voorkomen onder nr. 10: „Venus eerdsche goddinne", nr. 14: „Fortune wien maect my vol zorghen", nr. 15: „Schoon Alaender-lant en nr. 30: „Verblyt u Vlaender-landt *, hebben insgelijks verwantschap met de melodie van: „Den lustelijcken mey". Waarschijnlijk schreef de dichter-rederijker deze liedekens op de door hem nu meer dan minder hertoetste wijze van het oude meilied, en dit volgens den door hemzelf opgegeven regel in Dc conste van rhetorjeken, uitg. 1573, § li4: Een clause zonder meer moet ghi eerstwaerf dichten, énde als ghi die hebt om dijns zins verlichten, maect den vovs daer op terstont metten ganghe, dan maect d' ander clausen met dien zanghe. Terecht mocht de dichter dan ook zeggen: .Leest mijn liedekin boucxkin vele ende langhe of muzijcke en woorden en sullen accorderen niet." Men moet bekennen, dat in het bovenstaande lied, zoowel als in andere liederen van de Casteleyn — men zie bijv.: „Verblijt u Vlaender-landt" — muziek en woorden tamelijk goed .accorderen". Overigens schijnt de Gentsche uitgave van 1574 de oorspronkelijke melodieën van de Casteleyn's liederen weer te geven. Immers leest men daar: „Den drucker tot den goetwillighen zangher saluyt. Lustighen zangher die ghenouchte schept int zinghen / hier hebdy Casteleyns Liedekins met de voysen oft wysen daer by ghevought / die ick met groote moeyte / cost ende arbeyt ƒ deur langhe ende veel zouckens vercreghen hebbe van zommighe liefhebbers binnen ende buyten Audenaerde / ende daer naer op musijck noten ghestelt, opdat / die de voysen niet en weten / te beter moghen daer aen gheraken." „Een nieuw liedeken, op de wijse van Pavien", voor : „Den geest is gewillich, maer t'vleesch is cranck", te vinden in Veelderhande Schrifturelijcke lei/senen, Antw., z. j., geest, appr, 1587, sign. H r., berust op anderen strophenbouw. 420. Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne. (Vrede van Madrid, 1526) 1. Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne, vervroeyt u nu al buyten keere, ghy hebt verworven paeys en minne, noyt mare vermaect dy dus seere : dijn lof end' eere wast lanck zoo breere, verblijdt u rasch nietten verheiighden : paeys is den oorspronck van alle vreughden. 2. Den Vlamingh mach nu zeer wel lusten, wat mocht hy meer aen Godt begheeren ? Met paeys zal elck op syn bedd' rusten, met paeyse zal hem elck gheneeren ; paeys zal beweeren (les vyandts deeren ; paeys sal ons houwen vul van deughden; paeys is den oorspronck van alle vreughden. 3. Veur niemandt durven wy ons veynsen, niemandt en zal ons nu vercleenen; paeys heeft beweert ons achter peynsen, paeys heeft ghebluscht ons druckich weenen : paeys sal verleenen meer dan wy meenen; paeys is tvoedtsel van alle ieughden ; paeys is den oorspronck van alle vreughden. 4. Almachtich Prince, Godt hier boven, wy dancken u met goe bescheede ; anders en meugh wy niemandt loven, ghy zijt regent int sweerelts weede; dees Princen beede bewaerdt van leede, niet meer werden wy van d'ontvreughden; paeys is den oorspronck van alle vreughden. 1, 2. Verheugt u nu boven mate. — 1, 6. groeit hoe langer hoe meer aan. — 2, 4. gheneeren, „tolerare vitam" (Kil.), genoegen hebben. — 2, 5. beweeren = afweren. 3, 1. durven = moeten, behoeven. — 3, 3. achter peynsen, Fr.: arrières pensees, zorgen. — 4, 4. weede = weide. — 4, 7. t.: ontweugliden. Tekst en melodie. Matthijs de Casteleyn, Dioersche liedekins, Ghendt 1574, nr. 15, bl. 36. Lied op den vrede van Madrid den 14 Januari 1526 gesloten tusschen Karei \ en Frans I. Bij dit verdrag liet de laatste zijne aanspraken op Napels, Milaan, Genua, Asti en de opperheerschappij over Vlaanderen en Artois varen, stond Hourgondië af, beloofde Eleonore, de zuster van den Keizer te huwen en leverde tot aan de uitvoering dier bepalingen zijne twee jongste zonen als gijzelaars. — Aangeh. door Dr. P. Fredericij, Onze historische volksldr., 1894, nr. 55, bl. 64; — Cornelia Cath. van de Graft, Middelnd!. historieldr., nr. 25, bl. 149, tekst met aant. en opgave van de historische bronnen. De melodie, hierboven met vermindering van de helft der notenwaarde teruggegeven, werd voorgedragen „op der zeiver wijs" als de Casteleyn's „Fortuna, wien maeckt my vol zorghen?* (nr. 14), en heeft zoowel als de onmiddellijk voorgaande : ,Wt vreughden werdt hier*, enz., verwantschap met de zangwijs van: „Den lustelijcken mei". Vgl. nog het slot van de bovenstaande wijs, met het slot van de melodie: „Verblijt u Vlaenderlant", te vinden hierna. — De hinderlijke scansie in str. I : „edel Gravinne', mag in de Casteleyn's liederen eene uitzondering heeten. 421. O radt van avontuenen. (Van die coninghinne van Penemercken, 1526) EERSTE MELODIE. 1. O radt van avontueren, hoe wonderlijck draeyt u spille: den eenen moet ongeluc gebueren, die ander heeft so wel sinen wille; van die coninghinne van Denemercke, Ysabeele, dat vrouwelijc graen, die elachte die si dede, — God verleene haer die eewige vrede, — dat siildi hier na verstaen. 2. ,0 coninck van Denemercken, niijn man, mijn here reyn, God wil u in duechden stereken ende alle mijn kinderkens cleyn; nu moet ic van u scheyden ende laten u in eenen soberen staet; God willet hem vergheven die ons dus hebben verdreven, oft daer toe gaf den eersten raet. 3. Mijn broeders zijn verheven ende mijn susters in staten groot: eylaes, wi zijn verdreven ende liggen hier in groote noot; o heeren ende prelaten, diemen hier al met ooghen aensiet, coemt doch alle mijn kinderkens te baten ; dat icse nu moet laten, dat is mi een groot verdriet." 4. Die Coninc sprac met weenenden ooghen: „och edel vrouwe en zijt niet versaecht, hoe salt mijn lierte ghedoghen, dat ghi dus deerlijc claecht; die kinderen sullen wel op gheraken, den Keyser wort haer onderstant, ic hope ic salt so maken, Gods gracie sal met mi waken dat ick sal comen in mijn lant. 5_ „Adieu vrou Janne, lieve moeder, God behoede u voor teghenspoet ende u, Kaerle, lieve broeder, dat edel keyserlijc bloet; hadde ic tegen u moghen spreken — mer ic moet sterven die doot ende claghen u mijnen ghebreken. dat mijn kinderen niet en worden versteken, so en ware mi gheen stervens noot. 6. „Adieu hertoghe van Oostenrijcke, Don Fernandus, broeder goet. ende Leonora dier ghelijcke, God behoede u voor teghenspoet! ende Katherijne, suster reyne, die ic noyt en hebbe gesien, adieu myn kinderkens cleine, adieu mijn vrienden alle ghemeyne, adieu mijn man, coninclijck engyen.' 7. Dit heeft die coninghinne ghesproken, te Swijnaerde, alst is bekent, daer haer herte is ghebroken, den Coninck daer zijnde present, den XIX. Januario tghewaghen, CCCCC . XXV . beleven ; hi machse wel beclaghen ende in zijn herte draghen, also langhe als hi inach leven. 7 5-6. tgeuaghen = Ie gewaghen, om te zeggen; voor het zesde vers heeft het M amor. ft., in plaats van beleven: besneven. Misschien ^ ^ zooJs iuffr C C. van de Graft gist. - CCCCC . XXV staat voor: M. CCCCC. XXV. Het jaartal 1525 is opgegeven in o. st.; vgl. den onmiddellijk volgenden Franschen tekst, waar het in de slotstrophe heet: 1526, n. st. Tekst. Antw. lb.. 1544, nr. 125, bi. 189, „van die coninghinne van Denemercken' (1526). — Eén Aemsl. amoreus lb., 1589, bl. 132a, beschreven door Dr. J. Bolte, Tijdschr. voor Ndl. taal en letterk., 1891, bl. 175 vlg. „op de wijse: Hoort, hoe Jesus na Galileen", zie hierna; — Dr. 1'. Frediricij, Onze historische volksldr., nr. 58, bl. 67, aant.; — Oornelia Cath. van de Graft, Middelndl. historieliederen, 1904, nr. 27, bl. 153, volledige tekst, met opgave van de historische bronnen. Isabella, de zuster van Keizer Karei, in 1501 te Brussel geboren, trad in 1514, op haar vijftiende jaar, in den echt met Christiaan II, koning van Denemarken, bijgenaamd den Booze. In 1523 door zijn volk verdreven, vluchtte de koning met Isabella en hunne kinderen naar de Nederlanden in de hoop, dat Karei V hem zijn troon zou doen herwinnen. De koningin, wier gezondheid door de gebeurtenissen gekrenkt was, ging zich op het einde van 1525 vestigen in het kasteel van den abt van St. Pieters, te Zwijnaarde bij Gent, waar zij den 19den .lanuari 1526 overleed. In dit zielroerend lied neemt de koningin afscheid van baar man. van hare bloedverwanten en de bij haar sterfbed aanwezige personen. — /ie C. 1'. Serklbe, Vaderlandsch museum, Gent, I (1855), bl. 270, „Christiaen, Koning van Denemarken in Belgie", waar een brief van den Koning te vinden is, gedagteekend van 19 Februari 1525 (o. st.), toegericht aan den hofmeester des Keizers, waarin hij klaagt, dat, niettegenstaande de beloften te Zwijnaarde gedaan, zijne dienaars en die van de ontslapen koningin, „les filles, officiers, serviteurs et servantes, tant de nous comme de feu la Royne, notre bonne compaigne, que Dieu absolve", nog geen rouwgewaad bezitten, „ne sont encore vestu en doeul, dont nous nous esmerveillons, car il nous avait esté dit ii Zwynaerde que chascun d'iceulx seroyent rabilliés seloing leur estat . . Eene Fransche vertaling van ons lied, medegedeeld door Emile Picot, in de Revue d'histoire littéraire de la France, II (1S95), bl. 48, is te vinden in Recueil de chansons, poèmes et piices en vers francais relatifs aux I'aijs-Bas, publiés par les soins de la Société des bibliophiles de belyique, III (Brux. 1878), bl. 150. Die vertaling voert tot titel: „Chanson nouvelle de la complainte de la royne de Dinemarehe, sur la voix: J'ay veu le temps que je soloie": 1. Perverse roue d'aventure. i-omment peulx tu ainsi tourné ? Car 1'un traveille oultre mesure, 1'autre a du tout sa voulenté, comme par pitoyal record ouir porés tout a present que la royne de Dinemarche fit a son dernier partement. 2. „O noble roy de Dinemarche, mon chier mari, mon bon seigneur, Dieu vous vueille donner sa grace et nos enfants paix et honneur! Or me convient de vous partir et vous laisser en sobre estat, en la glore puist parvenir, qui nous a causé tel barat! 3. „Mes deux freres sont eslevés, aussi mes sows pareillement. Helas ! nous sommes deprimés et nous fault vivre sobrement. O vous, prelatz et chiers seigneurs, escoutés par compassion : des enfants soiés adjuteurs que laisse en tribulation." 4. Le roy respondit larmoyant : .Dame, cesses te lamenter : comment pourra mon ca'ur souffrant telles complaintes escouter ? Nos enfants seront de 1'empereur assistés, sans doubtance avoir; aussi j'espere sans malheur mon royaulme bien tost revoir 5. — ,A Dieu, dame Jeanne, ma mere; Dieu vous soit garant de tout mal! A Dieu, Cliarle, mon treschier frere. O noble sang imperial, sy j'eusse peult a vous parler devant ma mort qui me surprent, pour mes enfans recommander, j'en mourroye plus lyement. 6. .A Dieu, dom Fernand, duc d'Autriche, mon bon frere que j'ayme bien ; a Dieu, chiere soeur Katlierine, qu'onques me veis: „Dieu vous doint bien A Dieu, mes chiers enfans petitz. a Dieu, tous les amis que j'ay, a Dieu, noble roy, chier marv; morir me convient sans delay !" 7. Ceste pitoyable complainte a Zwinaerde fut en doleur par la dame quy est fort plainte quant fut a 1'extreme langueur, de Janvier le dix et neuf, 1'an vingt et six et quinze cent. Le bon roy grant douleur en eult et fut tout inipourveu de sens. Zooals Emile Picot het t. a. p. doet opmerken, ia de Fransche tekst eene bijna letterlijke vertaling van den Nederlandschen. Of echter de Fransche steniopgave met de Nederlandsche overeenstemt en beide teksten aldus op dezelfde melodie voorgedragen werden, is te betwijfelen, te meer daar het Fransche lied uit achtregelige, het Nederlandsche uit negenregelige strophen bestaat. Het „Kadt van avonturen" komt in verschillende andere liederen voor: Antw. Ib., nr. 101, bl. 152, 5de (achtregelige) str. van het lied : „lek wil mi gaen verhuegen", zie hiervoren I, nr. 118, bl. 467, en Antw. Ib., nr. 139, bl. 207, 2de (negenregelige) str. van het lied : „Rijck God wie sal ick claghen", waarvan de eerste str. alleen achtregelig is; — ib.. nr. 93, bl. 140, 2de (zevenregelige) str. van het lied: „Ick arm schaepken aender heyden", zie hiervoren I, bl. 393, en vgl. nr. 27 (achtregelige str.) van Het ierste musyck boexken van Tielman Susato, Antw. 1551, teksten uitgegeven door J. C. M. van Riemsdijk, Tijdschr. der Vereenig. voor N.-N. mzgsch., III (1891), bl. 82; — H. J. van Lummel, Nieuw geuzen-lb., nr. 75, bl. 173: „O radt van avontueren // wilt ghy schier omme slaen" (Samenspraak tusschen Amsterdam en Enchuysen, 1578) achtregelige str., „op de wijze: van den ouden Hillebrant", aanvang: „Ick wil te lande rijden", zie hiervoren I, nr. 5, bl. 37 en 43. In 1506 had te Dordrecht eene groote processie plaats, waarin nevens tooneelmatige voorstellen uit den bijbel, in 't Legendenboek geput, de Reus en de Reuzin, 't Ros Beyaert der Aymons kinderen (zie hiervoren II. nr. 346, bl. 1252) en „'t Rad van avonturen" werden verbeeld (Pb. van Dvyse, Verhandeling over de Rederijkkameren. T. XI, Mémoires couronnés de l'Académie de Belgique, 1861, bl. 141, en Id., De liederijkkamers in Nederland, II, bl. 164). Nog ten huidigen dage is „'t Radt van avonturen" in de ommegangen van Dendermonde en Mechelen te zien. Te Dendermonde zit het stevig met ijzer beslagen rad of wiel, van drie meters breedte, schuins op eene spil, op hare beurt vastgemaakt in een zwaar houten blok. Het wiel sleept langs een kant op den grond; door paarden voortgetrokken verkrijgt het eene snel draaiende beweging. Op het rad staan wiemen poppen, die gekleed worden en verbeelden een boer, eene boerin, een soldaat en een procureur. Kl. Wijtsman, Anciens airs et chansons pop. de Termonde, 1868, nr. 8, deelt een liedje mede van ,*t Radt van avonturo" met aanvang: „Die 't ellendig radt van avontuer aanziet", doch waarvan tekst en melodie even onverstaanbaar zijn. — .1. ter Gouw, De volksmrmaken, 1871, bl. 488, sprekende over den jaarlijkschen „optogt* van Douai, vermeldt „het rad van avontuur op een wagen". Hoffmann v. F., Loverkens, Altniederliindisehe Ldr., Hor. Belg., VIII, bl. 19, op zijn eigen lied: „Ic ghinc mi eens vermeiden", str. 3: „O rad van Aventuren// wat hebbic u ghedaen?" teekent aan: ,Aventure" ïst die Fortuna bei den Deutschen IJichtern des 13. Jahrh. diu stelde, das Glück. Die Vorstellung des Glilcks auf einem sich walzenden Kade ward aus dem classischen Alterthume entlehnt. Sie findet sich bereits in 12. Jahrh.. Lamprecht in Alexander sagt: Fortuna diu ist só getan, ir schibe lazet si umbe gan, umbe loufet ir rat, dicke vellet der da vaste saz. S. Obimm s deutsche Mythologie, S. 505: „Eine alte AbbUdung des Glücksrade», früher in meinem Besitz (Bibl. Hoffmanni Fallerd., p. 51J i* jetrt m^k, lübliothek zu Berlin. Vgl. die Abhandlung Wilh. Wackkbnaoel .: Das Glücks, ad „nd die Kugel des Glücks, in Haupt's Zeitschrift, VI, 134-161. Aan deze monographie ontleende Dr. E. Götzinger, Reallextcon, 2 uitg. Le pzig, 1885 bl. 300, het artikel: Glücksrad und Kugel des Glücks, waaruit men leert, dat het rad of de kogel, door de poëzie en de kunst der Oudheid aan_d< symbolum toegekend, tot de middeleeuwen overging. In n^ddeleeuwsche handschnften en houtsneden vindt men de om en weer geslingerde stervehngen afgebeeld als koningen, of als menschen uit de zes levenstijden, of a s narren ezelskoppen. In eenHs van ülr.v. Hutten, den voorlooper en bevorderaar der Hervorming (148 . ziet men de Fortuin, onder de gedaante eener geblinddoekte vrouw een rad ron draaien waarop vier tiguren verbeelden den Paus, den Franschen Haan, den Venetiaanschen l.eeuw en den Rijksadelaar. En hierin bestaat het verschil tussche de middeleeuwsche opvatting van ,'t Rad der fortuin', en de manier waarop men het in de oudheid begreep. In de oudheid staat de verpersoonlijkte F ortu.n met een voet op een rollenden bol of wiel; in de middeleeuwen draait het wiel om eene spil worden de aan het wiel gekliste of daarop staande verschillende standen rondgeslinge i. L. Closet, EUment» d'iconographie chréltenne, Lille, z. j., bl. -88, „Lato , vermeldt een fragment van muurschildering in de hoofdkerk van Rochester ( eeuw), en beeldhouwwerken in de hoofdkerk van An.iens (XV<* eeuw) en de St.-Stephanuskerk te Beauvais (XVI*. eeuw), die het rad der Fortuin ^oM voorstellen. Over hetzelfde onderwerp zie mede: Mr. X. Bakb.er de Traité d'iconographie cHrétie»ne, Paris, I (1890), bl. 16!--4 «n I. JBUMog,en des 16. Jahrhunderts, in Tijdschr. voor Nederl. Taal- enletterk XIV (1895)' b1, ^ vlg ,l)er Tod und die vier Lebensalter* en „Der Lauf der Welt waar aangehaal wordt: K. Wex.nhold, Glücksrad und Lebensrad (Abhandlungen der Berliner Aka- 'lemlAangÜh' als wijs: Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nrs. 124 -132. uitg. D F. Scheurleer, bl. 154-163, voor: „Sijn vriendelijc oogen schinen ; - „1<* wil mijn herte keeren'; - „Maria, maghet schoone'; - Sanck, lof ende alle spelen'; - .O lacy, ic mach wel claghen'; - .Als .c beghin te, dencken „O Heere God leert ons heden'; - .Mine herte dwingt my om singhen , - ,R«<* God wien sal ic dagen*. Dit laatste lied (zie hiervoren I, nr. 184 bl. t>81)draag ook tot stemaanduiding: „oft op die wise alsoot beghint ; - Het larad„s de, yheest. treuchden, Antw. 1617, bl. 3, 51, 71, 111, 113, 209, voor: „Hecre Godt, leert ons heden' (voornoemd); — „Laet ons gaen mediteren" ; — ,0 vat vol swaerder sonden"; — ,Hoort toe ghy kersten sinnen"; - .Hoort hoe Christus na Galileen" (als wijs aangegeven door Een Aenist. am. lb., t. a. p.) ; „Menschen ghierich van aerde" ; dit laatste ook te vinden in Het prieel der geest, melodie hierna aangeduid; - Veelderhande liedekens, 1569, bl. 46, voor het lied : „Alsmen schreeft duyst vijfhondert en daertoe noch vijftich jaer" (Lied van de vier martelaren binnen Lier): „na de wijse, vant liet vanden Coninc van Denemerck. O Rat van avonturen", herdrukt door Pu. Wackernagel, Lieder der Niederl. Kef., bl. 126. Zie Dr. F. C. Wieder, I)e Schriftuurlijke liedekens, 1900, bl. 94 vlg. - J. H. van Lummel, t. a. p., bl. 151, voor: „Eylaes wy moghen wel claghen" (een claech-liedt van de paepsche soldaten, 1573), "ook genoemd, volgens Dr. H. Loman, Itegister der geuzeliedjes, nr. 34. wijs .van Job". In Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 109 ro., vindt men voor een lied met vijfregelige strophe, de wijsaanduiding: .van den Coninck van Denemerck oft den Lindensmit". De aanvangsstrophe luidt: Ghy Christen / hoort dit cleyn vermaen en wilt dit liedt in danck ontfaen / die Schrift doet het ons oorboren / dus wilt dit wel te recht verstaen / den arbeyt is anders verloren. De strophenbouw is gansch verschillend met dien van nr. 125, Antw. lb. ; de bovenstaande melodie past hier dus niet. Integendeel gaat die strophe zeer goed op de melodie van het Duitsche lied van den .Lindenschmid", dat zeer waarschijnlijk vroeger ook ten onzent bekend was (zie Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 247 8). Deze melodie is te vinden in de Souterl., Antw. 1540, Ps. 45, ,na die wise : Het voer een cnaepken over ryn"; zie hierna: .God is ons toevlucht inder noot'. Een lied: „Hoe draeyt het radt van avontueren", met stemaanduiding: .0 Kersnacht schoonder dan de daghen" (zie dit laatste hierna) komt nog voor in: Haerlemsche winterbloempjes, 1645. De wijs: .Hoe draait" enz. dient voor t lied : .Och dwaze mensche wilt doch aenmerken" (De doode tot gast genood), te vinden in De nieuwe Overtoomsche marktschipper, Amst. 1793, bl. 89, en uitg. 180o, bl. 75: „Ach dwaze", enz.. Deze laatste tekst, met eene thans nog gezongen melodie, werd herdrukt door Dr. G. J. Hoekekoooes, in Volkskunde, Gent, XV (1903), bl. 237. Melodie. I. Een der. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 124, uitg. D. F. Scheurleer, bl. 154, „dit is die wise van O radt van avontueren', voor het vermelde: „Syn vriendelijc oogen schinen" (zie dit lied onder de geestelijke liederen onzer verzameling). Wij brengen hierboven den tekst van het Antw. lb. op de melodie zonder voor de zekerheid der lezing te durven instaan, gezien de onduidelijkheid van den druk. — II. I. Fruytiers, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 20, bl. 48, „op de wijse: O rat van avontueren", hierboven weergegeven; — Hl. Het prieel der gheest. melodie, lirugghe, 1609, bl. 163, zonder wijsaanduiding: in de uitgave van 1620 echter wordt dezelfde melodie, bl. 149, aangeduid: ,0 radt van avonturen : Dezelfde lezing is te vinden bij Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635. bl. 403, voor: „Vreed" zy u Marce", en bl. 962, voor: „Den heyligh van Assijsen\ De zangwijs van Ps. 130 der Fransche lleformeerden: „Du fonds de ma pensée , een tekst die na het hier besproken lied ontstond, is niet zonder overeenkomst met e Bom, in Tijdschr. voor boek■ en bibliotheekwezen, Antw., I (1903), bl. 27 vlg. De tekst hierboven weergegeven naar het exemplaar der K. Brusselsche Bibhoth., dat insgelijks de melodie bevat, is eene navolging van Ps. 74: ,0 God! waarom verstoot Gij in eeuwigheid ?" - üe initialen onder de laatste strophe, beteekenen : „Vidit Cornelius de Witte, Oanonicus Antverpiensis et Arcbidiaconus". — Willems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 31, bl. 68, „De Beeldenstorm la0 1566. etc.)", elf strophen, met weglating der str. 5, 6, 7, 10, 13, 15 hierboven, met menigvuldige veranderingen en zonder de melodie, naar „een los blad der XVI^ eeuw, ook herdrukt achter een satyriek opstel van het jaer 1622" (het aangeduide nr. van de Nieuwe tijdinghen); ()r. J. van Vloten, Nederl. gesehiedzangen, I, bl. 286, naar Willems. Zie John Lothrop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink, 's-Grav. 1860, II, bl. 116 vlg.: „De kerkelijke bouwkunst in de Nederlanden. — De beeld storm ers", enz. (1566). Wij laten de oorspronkelijke notatie volgen : 429. Slaet op den trommels. (o. 15G6) EERSTE MELODIE. 1. Slaet op den trommele van dirredomdeine, slaet op den trommele van dirredomdoes, slaet op den trommele van dirredomdeine, Vive le Geus is nu de loes. 2. De Spaensche pocken, licht als sneeuw vloeken, de Spaensche pocken, loos ende boos, de Spaensche pocken, onder sPaus rocken, de Spaensche pocken groeyen altoos. 3. De Spaensche Inquisitie, voor Godt malitie, de Spaensche Inquisitie, als draecx bloet fel, de Spaensche Inquisitie ghevoelt punitie, de Spaensche Inquisitie ontvalt haer spel. 4. Vive le Geus! wilt christelick leven, Vive le Geus! houdt fraye moet; Vive le Geus! Godt behoed u voor sneven, Vive le Geus! edel christen bloet. 5. De Paus en Papisten, Godts handt doet beven, de Paus en Papisten, zijn teynden haer raetj de Paus en Papisten, wreet boven schreven, ghy Paus en Papisten soect nu oflaet. 6. Oflaet in tijts noch, Godts woort te krencken, oflaet in tijts noch, u godtloos spel; oflaet in tijts, och wilt u bedencken oflaet in tijts, en valt Godt niet rebel. 7. Tswaert is getrocken, certeyn Godts wraec naect, tswaert is ghetrocken, daer Joannes aff schrijft; tswaert is ghetrocken, dat Apocalipsis niaect naect, tswaert is ghetrocken, ghy wert nu ontlijft. 8. Tonschuldich bloet, dat ghy hebt verghoten, tonschuldich bloet roept over u wraeck; tonschuldich bloet te storten heeft u niet verdrooten, tonschuldich bloet. dat dronct ghy met den Draeck. Granveli.e. 9. U vleyschen arm, daer ghy op betroude, u vleyschen arm beswijekt u nou; u vleyschen arm, die u huys boude, u vleyschen arm wijekt van u schou. Prince. 10. 1'rincen der princelijcker Geusen 1'rince, princelick met u gheest haer doch regeert; princelick drijvense u eer, aldus bemintse, princelick wert u rijck alsdan vermeert. Tekst. Ken nieu Geusen lb„ 1581, bl. 96 r°, met opschrift: „Tghene hier nae volghet en is noyt in eenighe Liedtboecken ghedruckt gheweest. - Een Liedeken gemaect by M. Arent Dircxz. Vos / in zijn leven Pastoor inde Lier / ende soude wel voor in desen boeck behooren ghestelt gheweest te hebben: Op de wijse ƒ Bedructe hertekens etc.", tekst hierboven; - Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, I, bl. 3ob; Wackernagel, Liedcr der niederl. lteform., 1867, nr. 81, bl. 161, naar de uitg. van 1588, „op de wijse, Bedructe hertekens, etc."; - H. J. van Lummel, Nieuw Geuzen-lb.. nr 3 bl 5 op de wyse: Bedruckte harteken"; de uitgever leert, hoe de dichter van dit lied een der vier priesters was, die in 1570 te s-Gravenhage werden verbrand. Volgens zijne sententie had hij o. a. de beelden in zijne kerk afgeworpen en met een hamer het zilveren harnas van het beeld van St. Joris in de kerk van [De] Lier, dat met veel nagelen en schroeven in het hout was vastgehecht, losgemaakt, en de zilveren platen in een zak gedaan en naar zijn huis gebracht; verder, had hij met zijn eigen hand geschreven en bij zich gehad een „oproerich referein of rondeel", denkelijk het hier bedoelde liedje, waarschijnlijk in 1566 vervaardigd. "San I.umrne geeft geene bron op. Volgens P. Bor, De Nederl. historiën. Amst. 1679, I, bl. 312—3, werd Arent Dirkszoon, Pastoor in de Liere bij Delft, oud zeventig jaren, mot drie andere pastoors in 1567 in den Haag gevangen gebracht, „ter sake van dat sy beschuldigt waren van ketterie / en dat sy de Koomse Kerke verlaten en de Gereformeerde aengehangen hadden". Den 30"- Mei 1570, dus na bijna drie jaren gevangenschap, werden zij „d' een voor en d' ander na eerst geworgt aen een pael | en daer na voorts verbrand . . Melodie. I. Zie hiervoren I, nr. 124, bl. 483: ,Bedroefde herteken, wat moet ghy lijden", en vgl. t. a. p„ nr. 112, bl. 445: „Mijn oogkens weenen" Aangeh. Hel Paradiis der gheesl. treitchden, Antw. 1617, bl. b8: „Bedruckte hertekens" voor: „Mijn hert moet suchten // mijn oogen leken" ; — K. vak Mander, d* gulden harpe. Haerlem. 1627. bl. 86, „Bedruckte herteken etc.", voor: „Den tijdt van gratiën / is in saysoene", en bl. 307, voor: „Het jaer van gratiën is nu voorhanden ; - Vondels Poëty, Amst. 1650, bl. 574, „Bedruckte harteke", voor: „Nu gun, o (Jodt, op zijne bede" (Simeons lofzangk); — 't Geertelijck Kruydt-hofken, Alcktnaer lt>i>4, bl. 27, „Bedructe herteken, etc.", voor: „O christen menschen bedenckt dat ende*. II. Den boeck der gheest. sanghen (Bliiden requiem), Antw. 1631, bl. 291, lied „op de wijse: „Bedruckte hertekens": genoegzaam blijkt uit het tweede gedeelte der melodie en uit de volgende zangwijs, waar die rhythmus niet gestoord wordt; wij hebben hierboven getracht de kleine leemte aan te vullen. Bologsino, Den gheest. Iteuwereker, Antw. 1645, bl. 412, „op de wijse: „De blyde zielen // die daer verwielen", geeft deze melodie: Een ander lied: „Speelt op den trommel en maeckt gerommel" (1618), te vinden bij H. J. van Lummel, t. a. p., nr. 177, bl. 436, op het metrum van het bovenstaande gedicht, werd gezongen „op de wyse: Wilder dan wilt, wie sal myn temmen" (zie I, nr. 146. bl. 550 hiervoren). 430. Als men een duysent vijfhondert jaer. (Handel der Nederlanden, 1566 — 1584) 1566. 5. April. 1. Als men een duysent vijfhondert jaer en sessentsestich heeft gheschreven, versocht slandts adel alle gaer, om datmer vele brocht om tleven, vant straffe ghebodt [daer] wtghegheven [al] binnen Bruyssel, te zijn bevrijt; 4 July en in Hoymaent begostmen even Godts woort te predieken met vlijt. Int openbaer „ begost men daer 20 Allga. die beelden algemeyn „ seer reyn, van steen en hout „ silver en gout, te breken groot en cleyn. 1567. 21. April. 2. Wt Antwerpen tooch op dat pas den edelen Prins van Orangien; Duck Dalf binnen Bruyssel was; 16. Augu. Graeff Lodewijck quam wt Almangen; dus den Hertoch al van Albangen 1568. 5. Janij. Egmont en Hoorn heeft onthalst, 20. Sept. des Princen soon ghevoert na Spangen, en 's lants vryheden alsoo vervalst, j -,69 Tlandt was verneert „ hy heeft begheert 27. [211. Mart.| van als den penning thien „ te sien; maer sijn opset „ worde belet, twelck raenich dede vlien. 1572. 8. In Aprilis, den eersten dach, sachmen Lume inden Briel comen; April. den neghenden den Spaenschen slach wert binnen Rotterdam vernomen. Daer na werden vele vromen 1573. 13. Jolij. binnen Haerlem deerlick vermoort; maer den vijant most weer met schromen 11. Octob. van Alcmaer met sehanden voort. Den Grave nu „ al van Bossu 12. Octob. werde ter selver stee ,, op zee, doort langhe slaen „ lustich ghevaen, ghebrocht tot Hoorn mee. 1574. 4. Als den tyran na Spangen tooch, sach men den slach voor Bergen schieden, 24. Januarins. daer menich Spangiaert heenen vlooch, cruys-heeren en veel edel lieden. Doen moest Dragon daer oock bieden Febrna. die stadt Middelburch den Prins; dwelck corts daer na tontset bedieden 3. October. van Leyden door veel storm en wints. Maer eer niet lang „ wert door bedwang 1875. 8. Angn. Ouwater heel int sant „ verbrant; maer int Bolwerck „ te Krimperkerck, haelden sy weder schant. 1576. 21. Febro. 5. Antwerpen den maer wel vernam •I. Novem. door moort, roof, branden, vrouwen schoftieren ; 1577, daer na Don Jan tot Bruyssel quam, 2. Meye. thoonde corts zijn quae manieren. 1578—1582. Die lieden slants int regiercn 4. Janna. namen tot hulp den Franschen Heer. Daer nae werdt den Prins goedertieren ie. Mart. int hooft gheschoten, thgenas weer. Doen werde Lier „ door sweert en vier. 23. Septem. gewonnen met verraet „ seer quaet; daer teghen oeck „ Lochem seer cloeck ontset tot onser baet. 1583. 17. Janna. 6. Daer den Prins op hadde ghestelt sijn hoop en. na Godt, zijn betrouwen, Vilvoort. meende Antwerpen met ghewelt Dermont. tovervallen en te benouwen. Dnynkercken. Maer veel quamen daer door in rouwen. Dixiravden. die wel meenden te zijn verblijt; Dnck d'Alenson. den Hertoch, somen mocht aenschouwen, maeckte ons doen veel steden quijt. Den Prince eel „ werde gheheel 1584. 10 Juli). tot Delft' door een schoot ,, ghedoot van een godloos „ verrader boos, twelck menich mensch verdroot. 1, 4. t.: veel. — 1, 5. t. want. — 5, 11. ooek. Tekst. Een nieu deugen lb., 1588, bl. 79 r°. „Een nieu liedeken / vervatende int corte den handel der Nederlanden / Op de wijse: Schenckt my te drineken nae mijnen dorst* (1566—1584), hierboven weergegeven; — H. J. van Lummel, Nieuw Geuzen lb., bl. 313, „op de wyse: Geeft my", enz. .Schenckt my te drineken* (ook ,Geeft my", enz., zie Loman's lijst, Bouusteenen, II, bl. 222), waarvan de tekst ons onbekend bleef, wordt aangehaald als wijs o. a.: Nieu Amst. Ib. 1591, bl. 149 (daarbij de wijs: „De Fransoysen met wapenen aen"), voor: „Ghy onbedochte jeucht seer slecht": — Veelderhande schriftuerlike nieuwe liedekens, Utrecht, 1593, bl. 204 en 407, voor: „Gheloeft zijdt gy, o Heere Zebaoth", en „Matheus schrijft int seste claer"; — N. Janssens, Een nieu dev. geest, lb., Antw., geest, goedk. 1594, bl. 59, voor: „Aenhoort mijn lief, mijn vriendinne reyn", mede te vinden in De gheestehjeke vrgagie, Brussel, 1624, I, bl. 67; — K. van Mander, !>e gulden harpt, 1627, bl. 17, 52, 150, 548, 588, voor: „Al die om strijden hebben lust"; — „Al laghen wy ons leven lanck; — -Daer was een man in den lande Hus"; — „Tot Leeuwaerden op eenen dagh"; — „Veel boecken maken en heeft geen endt"; en nog in Het nieuwe vermakelijke Tliirsis minnewit, Amst. 1731, II, bl. 137, voor: „O maghet schoon, myn lief bemint". Melodie. Dell lust-hof der ehristelgeke teeringhe, Antw. 1622, bl. 104, tweestemmige bewerking, „op de wijse: Gheeft my te drineken naer mijn dorst ; „Malheureux monde je vous ay"; bl. 204, zelfde bewerking met enkele varianten, alleen met de Fransche wijsaanduiding, en verzending naar : „Alinachtigh' Heere", enz.: Het refrein van onzen tekst ontbreekt in beide lezingen der melodie. Anders is de insgelijks op achtregeligen strophenbouw berustende zangwijs: „Malheureux monde je vous ay". Men treft deze aan met haren tekst in: Les rossignuls spirituels, Valencienne 1616, bl. 88; — Het prieel der gheest. melodiie. Antw. 1617, bl. 253; — La pieuse ulouette, Valencienne, I, 1619, bl. 166, met verschillende wijsaanduidingen, waarvan de eerste: Amour, a toy longtans je tus. etc.*, wellicht de oorspronkelijke doet kennen; daarenboven vindt men ze, gebracht op het lied; .Verblijd u Eyland vander Goes", in Stalpaert's Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 973. — In Den boeck der gheest. sanghen (Den bliiden requieml Ghent 1674,' vindt men ook, bl. 15, voor het lied; „Naer een gheberght' trock die siel' voort", de stemopgaven: „O valschen werelt, ydel schijn, (oft) Malereux monde ie vous ai'. 431. Hoe groot, o Heen, en hoe vervaerlic. (Alva's komst, 1567) 1. Hoe groot, ü Heer, en hoe vervaerlic staet nu ons leven vol verdriet? Ons haters poogen t'saem eenpaerlic te dempen al, ghelijek men siet, het volck te saein, dat uwen naem, het volck te saem, dat uwen naem belijt; o Heer, in desen noot, ons doch bevrijt. 2. 'sl.ants sleutels en haer stale grendels smijt nu den Speek, met groot ghewelt, aen tween, en met soldaet en vendels sy 'tland schier maken dattet helt tot ondergangh, in Spanjaert's dwangh, tot ondergangh, soo daer niet haest verschijnt een hemels heyr, dat haer te saem verdwijnt. 3. Ghy zijt ons schilt, en hebt dijn ooghe. Heer, tot dijns naems eer, prijs en lof. op dijne schapen, die gh'om hooghe noch sult verheffen uyt den stof; daerom wil ick, vry sonder schrick, daerom wil ick, op u steetB mijne sorgh vast setten, ö mijn heil, mijn sterckt, mijn borgh! 2, 2. den Sperk. „Het lijdt geen twijfel", zegt Dr. Lomak, t. a. p., uitg. 1871, bl. 21, ,of dit woord was, even als het Spaansche „Maraen", 't welk, ook bij \alerius, telkens voorkomt en spek beteekent, een schimpnaam op de Spanjaarden, destijds hier te lande in gebruik. De oorsprong dier benaming echter is niet volkomen zeker". — ,'t Is bekend", leest men verder, dat de Mooren en Joden in Spanje, gedurende de vervolging waaraan zij bloot stonden sinds het eind der 15dc eeuw, bij duizenden hun geloof afzwoeren en o. a. ook het verbod, dat ten aanzien van varkensvleesch voor beiden gold, niet langer in acht namen." — Maraen (zie Littré i. v. marrane) is een scheldnaam van de Spanjaarden tegen Arabieren en Joden. Het = zwijn, zwijnenvleesch. Spek is dus de vertaling. De vijanden der Spanjaarden pasten op dezen dezelfde scheldwoorden toe. Tekst. Valerius, Neder-landtsche gedenck-clank, 1626, bl. 16, «op de stem: Sal ick noch langher met lieete tranen, etc." De melodie wordt door \ alerius, in de tafel van zijn boek, onder de „Nederlandsehe stemmen" gerangschikt. De schrijver verhaalt hoe ,Madama de Parma in Spanjen geoordeelt is geweest niet strenghe genoech tot strafte der Nederlanders gehandelt te hebben," en hoe de Koning het besluit neemt „na de selve Landen aft' te senden / in plaetse van die eenige versachtinge aen te doen / den wreeden / lang bekenden bloet-hond Dhc d'Alva, den selven bevel gevende / sich met veel crygsch-volck naer 't Nederlant te vervoegen; ende Madame, dat sy hare commissie ende staet soude aft leggen (1567)"; — Dr. A. Loman, Oud-Ndl. Idr. uit den Xdl. gedenek-clanck, Utrecht 1871, bijlagen, nr. I, aant. bl. 19, en tweede uitg. met J. C. M. van Kiemsdi.ik, s-Grav.-Leipzig, 1893, nr. I, bl. 2. Melodie I. Valerius, t. a. p.: I)r. Loman, lste en 2dr uitg., t. a. p., gebracht in ij-maat, zooals hierboven vooraan den tekst. II. Camphuysen, Stichtelijke rijmen, 1624, bl. 5, .zang: Zal ick noch langh m heete tranen"; tekst en melodie herdrukt door J. H. Scheltema, Nederl, Idr. uit vroegeren tijd, Leiden, 1885, nr. 24, bl. 53, die, bl. 54, insgelijks de melodie volgens Yalerius mededeelt: Zelfde melodie in Jas van Elsland's Gezangen, 4de" druk, Haarlem, 1738, bl. 78, „stem: Heeft iemand enz.", voor: „Wanneer zal ik die vreugde ontvangen". III. Stalpaert, Extractum catholicum, 1631, bl. 100, voor: „Wijst my eens aen, o fijne broeders" ; — In. Gnlden-iaers feest-dagen, 1635, bl. 118, voor: „Syonsche Musa! die de kercken', en bl. 731: „stem: De winter waeyt met", voor: „Treckt weer naer uw' verborghen holen', nagenoeg de lezing van Camphuysen. doch telkens in (r-maat: 151. 630 van hetzelfde werk vindt men daarentegen den tekst: .Een eenigli een", met wijsaanduiding: „Mijn ziel, wilt lof singen den Heere (met verzending naar bl. 434, waar men dezen laatsten tekst aantreft). Ofte: Als iek u eerst begon te minnen*. — Zelfde melodie in Evangelische leeuwerek, Antw. 1682, II, bl. 186, en, met bijvoeging dor maatstrepen, in Den singtnde ztcann, Leyden 1728, bl. 242 en 291. In deze laatste verzameling (zie mede bl. 381) vindt men bij onze melodie de volgende wijsaanduidingen: ,Een eenig een lieb ik verkooren" ; — „Sal ic nog langer in heete traenen *; — „Wanneer de Heeren musicanten* ; — „Sing nu van vreugden, gy Batavieren* ; — „Og of ik waerdig kon beschryven". V. Corn. de Leeuw, Christelycke plicht-rymen, Amst. 1649, bl. 287, „zangh: Sal ick noch langh in heete tranen": VI. Oudé en nieuwe hollantse boeven lieties, Amst, 2<1° uitg. o. 1700, nr. o44, met wijsaanduiding: „Wie sal ick dan": Aangeh. door l)r. J. P. N. Land, liet luitboek van Ihi/sius, nr. 59, als zijnde „in dezelfde maat" als de daar medegedeelde „Gaillarde", met opschrift: „Wie sal mij troetelen". De tekst, waarvan de aanvangsregel door Camphuysen als wijs wordt opgegeven, doet zitli voor, niet de aanduiding: „La Volte", in het Hs. nr. 986', uit den aanvang der XYII',e eeuw. berustende in de Bihlioth. der Universiteit te Gent: 1. Sal iek [noch] langhe in heete tranen getuyghen van myns herts verdriet, myn jeuchdich aensehijn moeten baenen sonder dat ghy my hulpe biedt? zal myn jonck hert smooren in sniert? Zal mijn ionck hert in zijnen brant vergaen, eer dat myn tonge zyn lyden doet verstaen ? 2. Twee jaren sijn nu overstreken, dat ick om u verteer myn bloet; ick heb u altyt vergeleken bij een welriekend roosken zoet, dat met wat pyn gepluckt moet zijn, dat in den eerst zijn scherpen dooren toont, maer dat daer naer te lieffelijcker loont. 3. Als ick u eerst begonst te minnen, waert ghij noch maer een cnopken groen, dat voor de zonne zoude beginnen zijn purper blaijkens op te doen, dat naer ons loopt meer groen als root. Twas my een vreucht, als ick u soinwylen aansach, dat een ryp hert in u groen boesem lach. 4. Nu is u roosken meest ontsloten des weerelts pleyn tot een cieraet, den hemel milt heeft het begoten met deucht en schoonheyt volle maet; het is ontluijckt recht tijd gepluckt, maer 't baet my niet dat ghij in schoonheyt bloeyt; met u, schoon lief, is u wreet hert gegroeyt. 1, 1. t.: Sal iek langhe int heete tranen. — 1, 3. baenen in de beteekenis van het Fr. sillonner, creuser; zie Woord, der Ndl. taal: „Banen, bij vergelijking van tranen gezegd die over de wangen vloeien*. Bökme, Gesch. des Tantes, 1886, I, bl. 140, noemt de .volte" eene soort van „galliarde" : „Die Volte gehürte zur Gattung der Galliarden (daher aueh Galliardische Volte genannt) und hatte wie diese immer Trippeltakt". Zie bij denzelfden II, bl. .",5, de voorbeelden van .volte", nr. 123, met j-maat; nr. 124, met ij-maat; nr. 125, met J-maat; zie mede hiervoren I, bl. 447, de aanteekeningen op: „Mijn oogkens weenen". De lezingen II en VI geven dus de oorspronkelijke maat terug, terwijl eene vergelijking van III met II, bewijst, dat de oorspronkelijk driedeelige maat in III, zooals ook bij Valerius, in tweedeelige maat werd vervormd. Terecht poogde Dr. liOinan, wiens voorbeeld wij volgen, Valerius' notatie te verbeteren door ze in ij-maat te brengen. — Eene aanverwante melodie is de zangwijs van een ,noi;l do Cour" of .vaudeville satirique", te vinden bij Weckerlin, La chanson pop., Paris 1886, bl. 44. Dezelfde melodie met opschrift: „L'air Marianne etoit coquette", voor het lied: ,Je ne suis né ny roy ny prince", komt ook voor, met varianten, in de verzameling uitgegeven door Hallard en getiteld: La clef des chansonniers, Paris, 1717, I, bl. 40. Het lijdt geen twijfel, of de door Valerius gebruikte melodie is van Franschen oorsprong en zal oorspronkelijk in ij-maat hebben geklonken. De wijs: ,Sal ick noch lang" of ,Sal iek langher", enz. vindt men aangehaald voor verschillende Geuzenliederen; zie H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 420, 461, 540: , May ken, mijn lief, wat sullen wy maken" (Klaaglied over het maken van ,'t Bestant", 1609): — „Het veldt en sal niet langer branden" (Van den advocaet Harneveldt): — ,0 lioogh beroemde Nederlanden" (Begrafenis van Tred. Hendr. van Nassouwe, 1647); — Breiiero, lioertigli lb., 1622, uitg. Amst. 1890, bl. 277, 308, voor: „Laetst als de Goden bancketeerden" en „Ghy wack're Nimphjens en Dryaden"; — Ii>. Aendachtigh lb., 1622, uitg. 1890, bl. .537, 541, voor: „Ghy moet de feest met vreught ver-eeren" en „Waen-wyse lieden, valscli van oordeel"; — Krul, Pampiere wereld, 1644, I, 106; IV, 58, 61. voor: „De mensehen zijn zoo vaek genegen"; — „Myn geest, 6 Heer! zoekt u te loven"; „Hoe zalig is de zoete minne"; — J. Westerbaen, Minnedichten, Amst. 1644, bl. 129, voor: „Goddin, die voor veel hondert jaren"; — J. C. May-Vogel, Vermakelycke bruyloftskroon, Amst. [1649], bl. 39, 118, 140, 196; — „Hoe langli mijn lief, mijn veltgodinne"; — „O eeuwigh licht in duysterheden" ; — „Ick heb bemindt, gevleydt. gebeden"; „Almachtigh Godt, vol heyl en zegen"; — 't Geestelijck kruydl-hofken, Alckmaer, 1664, bl. 189, voor: „O edel wesen uyt Godt gevloten"; — liet tweede deel der yheestelijcke sant/hen, Ghendt 1674, bl. 85, „op de wijse: „La volte (oft) Sal ick lange in 't herte [in heete (?)| tranen (oft) Ontwaect mijn bruyt myn wei-beminde (oft) lieq. 13" (Bliiden requiem, Ghendt 1674, bl. 13)", waar als wijsaanduiding voorkomen: „La volte" en „Ontwaeckt myn bruyt", enz. In de Antwerpsche uitgave, 1631, van dit laatste werk, vindt men bl. 20: „Op de wijse: „La volte", eene andere melodie met (£ 3 = 2 = 4. Gewoonlijk verschillen de zangwijzen van deze verzameling met degenen, welke men onder dezelfde benamingen in andere liederbundels ontmoet; — 't Groot hoorns lb., Amst., J. Kannewet, z. j. bl. 28, voor: „Wel op mijn harp, wilt vrolijk wesen"; — Het nieuwe vermakelijke Thirsis minnewit, Amst. (c. 1731), III, bl. 136, voor: „Gantsch slapperloot 'k moet weer uit vryen". 432. Als men schreef duysent vijfhondent. (Dood van Egmont en Hoorn. 1568) 1. Alsmen schreef duysent vijfhondert in dat achtentsestichste jaer, was menich mensch verwondert te Bruyssel int openbaer: vier Graven edel van bloede, [die] doode men in corten stont, daer toe seer rijck van goede: ick wilse u doen eondt. 2. Een heer van grooter machten en Grave van Egmont, als een schaep ginck hy ter slachten, want ghecomen was ure en stont. Men sach daer weenen en trueren so menich man en wyf te liruyssel binnen der mueren al om dit wreet bedrijf. 3. Cloeck ginck hy na der stede, daer hy moste sterven desolaet, en sprack: „ ghy hoeren en burghers mede, och isser nu gheen ghenaedt, soo ben ick een arme Grave daer toe gheen edelman.' Niemant hem antwoort gave; dies spraek den Grave: „nu wel an. 4. De Grave nam sonder trueren een cussen, hoort dit bedien, daer op hy den doot, wilde besueren, en booch daer op zijn knien; te samen leyde hy zijn handen, ten hemel siende seer soet, Godt doende zijn offerhande, die edel Grave goet. 5. Als zijn knien waren gheboghen en zijn handen waren ghevoecht, een heeft dat sweert wtghetoghen, daermen hem zijn hooft af sloech; sijn bloet sachmen daer stralen, edel van ordens verbont; Godt sal die wrake verhalen van die Grave van Egmondt. 6. Terstont daer na <[uam vooren, edel van stam en bloet, die edele Graef van Horen liefhebbende Gods woort soet. Lieflijck sachmen hem daer treden als een slachtschaep in noot, comende ter selver steden daer hij moste sterven den doot. 7. Egmont, die daer lach eenpare ghedeckt met een cleet dicht, wert hy aen zijn voeten geware, dies hy tcleet heeft opghelicht, en sprack met cloecke reden: „sijt ghy daer Egmondt? sijt ghy my voor ghetreden, so wil ick u volghen terstont." 8. Baals priester niet zijne duchten tradt tot den Grave groot: „gaet van my," sprack liv met suchten, .want ghy doet my nu aen den doot:* hy wist wiese waren al voren, des duyvels en sl'aus ghebroel van Antechristus gheboren, die daer dorsten na donnoose) bloet. 'J. Een cussen heeft hy ghevonden, daer hy op booch zijn knien al om to zijn verslonden ; tot den hemel sachmen hem sien. Hy voer wt dese warande, sprekende seer onbevreest: ,o Heer, in dees offrande, bevel ick u mijnen gheest." 10. Als hy zijn knien had gheboghen, en zijn handen had gbevoecht, een heeft dat sweert wtghetoghen. die den Grave zijn hooft af sloech. Aldus sachmen crincken den edele Grave minoot; o Godt, wilt toch ghedincken den tyran, die hem bracht in noot. 11. Twee broeders in goede zeden, van Batenburch twee heeren groot, liervoets sachmense treden en bloots lioofts al na den doot, singhende wt helder kelen wt David den sesten psalm: .straft my niet, Heer, in velen." Tot Godt quant haerlieder galm. 12. Vrymoedich int openbare aenriepen sy haren Schepper groot: de trommelen ginghen allegare en sloeglien daer al accoort; de jongste begost to treuren, hy liet soo menighen traen, om dat het niet mochte ghebeuren, dat die lieden hem conden verstaen. 102 13. Op den Sa vel zyn sy ghecomen dees tweo ionghe heeren soet, al waer sy met onvervromen moesten storten haer edel bloet; want men sach haer thooft afsmijten met noch thien edel mannen schoon: o Godt. mijn hert wilt splijten. als ick daer op denck ydoon. 14. Groot suchten ende claghen en weenen ghebrack daer niet : men hoorde mans en vrouwen ghewaghen: ,o Godt, wat grooter verdriet van dees Nederlandtsche heeren. diemen daer doot en brant, met so menich man, dwelck tsijnen vermeeren, door Duckdalve. den wreeden tyrant." 15. O Duckdalf met u ghenooten, sijt ghy niet sadt van tbloet dat ghy in Napels hebt vergoten en voor Mets soo menich man goet? Waren dat niet schelmsche wracken, dat ghy den onghelcsten kalck int broot hebt doen backen? o Nero, verrader end schalck ! 10. Al met u bloediglie tanden, als Pharao en Jesabel, coemt ghy in dees Nederlanden, als Herodes quaet en fel, lianghen, moorden en branden, ontlijven al mettcr spoet; dus coemt ghy met Babel ter schanden, al om tonschuldighe bloet. ■ { t ir li hut — 10 6. t. = minoot, zeer zeldzaam gebruikt voor imniool. — 14. 7- 8. Zelfde lezing bij Wackebkaokl. Van Vloten heeft hier: ,'twelck aldo* t sijnell vermeeren// Ducdalf, den wreeden tyrant, terwyl het dot der strophe b.j Vak K, nagenoeg'luidt, zooals in het 0^ W. Amst. 1656, bl. 21. waar men leest: van de heeren der Nederlanden, diemen daer doodt en brandt, en soo menigh man komt te schanden, door Duc d'Alve den wreeden tyran. Tekst. 1'len nieti Geusen lb. 1581. bi. 22 r", met opschrift: „Als nu dit inoetwillichste ende die fleur van Ducdalbens Krijchsvolck / die so lange binnen \lalte ende elders gheleghen hadden \ verslaglien was / Duckdalbe met zijn overghebleven Spaeniaerden / daerom seer verbittert zijnde / heeft de Graven van Egmondt Ünde van Hoorn ; met de Batenburghers ende ander ghevanghen Edelen doen «nthalsen. Op de wijse: Waect op ghy Christen al* (5 Juni 1568), tekst hierboven weergegeven; - Wackernaoil, Lieder der niederl. Reform., nr. 75, bl. 153, naar de uitg. van 1588, zelfde stemopgave; - l)r. J. van Vloten. Nederl. getchiedzangcn. 1 bl. 348; — H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-hoek•, nr. '29, bl. 57, ,op de wyze: Ontwaect ghy Christenen alle". — Willems, Oude I /. Idr., nr. 32, bl. i0, ingekorte tekst, negen vierregelige strophen: Luise vok I'loehnies, ReiseKrmnerungen au» België», 1845, bl. 181, Duitsche navolging. 17 str.; — Ubland, üeutscln Volksldr. I, nr. 356, „Als men schref vilCfteinhundert ,/ und acht und sóstich jar , Nederduitsche navolging aan een 17^-eeuwsch los blad ontleend, zeventien str., die. volgens BOhme, Altd. Lb., bl. 42, gezongen werden „im Ton des Grafen von Kom : /.ie hiervoren I, nr. 8, bl. 56, het lied: „Hoort toe gy arm en ryk", tweede melodie A. Een tweede Nederduitseh lied op Egmond en Hoorn: „Des van Egmunden trüw gemal". 1568, naar eon vliegend blad, dat met het jaartal 1569 insgelijks in liet Duitsch bestaat, wordt door Uhland medegedeeld onder nr. 355. Een lied op Egmond: „Och, hoe bedroeft is nu het Nederlant" - op de wijze des 16. 1'salms (van Dathenus): „Bewaert [my Heer, weest doch mijn toeverlaet J. komt voor onder de Geuzenliederen, en werd herdrukt door Van Moten, t. a. p. I. bl. 352, en door Van Lummel, bl. 60. — Nog een ander lied over denzelfde .Ghy, leeuwen jonck en teere", ontleend aan een 17^-eeuwsch Hs. wordt aangehaald door Dr. Paul Fredebicv, Onze historische volksliederen, 1894, bl. 99. — Zie mede ■loiiN Lothhop Motley, l'e opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van D. R. Bakhuizen van ben Brink, 2dc druk, 's-Grav. 1860, II, bl. 336 vlg. Melodie. De oudste bron voor den tekst „Waect op", enz. hierboven aangeduid als wijs, is een folioblad ter K. Bibliotheek van Berlijn (Wackeenadel, t. a. p.. nr. 14, bl. 12; — Dr. F. C. Wieder, t. a. p., bl. 134, nr. XXV, en Reyixt. nr. >,55). Ecne Nederduitsche lezing: „Waket up, gy Christen alle,/ waket up nut gantzen tiyth", komt voor in Lübecker Enrhiridioti, 1.>56; terwijl ook eene Duitsche lering van dit lied bestaat. Men weet echter niet, wanneer deze laatste voor het eerst werd gedrukt (Boume, Altd. Lb. nr. 397, bl. 497; - Erk u. Böhme, Deutseher liederhort, II, nr. 287, bl. 97). De latere Duitsche zangwijs met den Duitschen tekst door B. én E. u. B. herdrukt, zangwijs hierboven weergegeven, is eene variante van I's. 68, Souterl. 1540: „Waer is mijn alder liefste* = „Ie had", enz.. Zie I, nr. <0. bl. 335 hiervoren, en J. Zaiin, Die Mclodien der deutschen evangelische/! Kirchenldr.. III (1890), nr. 5372«- 5372c, bl. 392: zie ook hierna het Schriftuurlijk lied: „Het blijot nu alle dagen". 433. Wilhelmus van Nassouwe. iO. het einile van 1568) 1. Wilhelmus van Nassouwe ben ick van Duytschen bloet. . Mijn schilt ende betrouwen sijt ghy, o Godt myn Heer. op u soo wil ick bouwen, verlaet mij nemmermeer; dat ick doch vroom mach blijven u dienaer i aller stondt, die tyranny verdrijven die my mijn hert doorwondt. 7. Van ai die my beswaren, end mijn vervolghers zijn, mijn Godt wilt doch bewaren den trouwen dienaer dijn; dat sy my niet verrasschen in haren boosen moet, liaer handen niet en wasschen in mijn onschuldich bloet. 8. Al* l'aviil moeste vluchten voor Saul den tyran, soo heb ick moeten slichten met menicli edelman; maer Godt heeft hem verheven, verlost wt alder noot. een coninckrijck ghegheven in Israël, seer groot. 9. Na thuei sal ick ontfanghen van (iudt mijn Heer dat soet. daer na so doet verlanghen mijn vorstelick ghemoet; dat is, dat ick mach sterven met eeren in dat velt, een eewich rijek verwerven als een ghetronwe helt. 10. Niet doet my meer erbarmen in mijnen wederspoet, dan datmen siet verarmen des Conincks landen goet; dat u de Spaengiaerts crencken. o edel Neerlandt soet, als ick daer aen ghedencke, mijn edel hert dat bloet. 11. Als een Prins opgheseten met mijner hoyres cracht, vanden tyran vermeten heb ick den slach verwacht; die, by Maestriclit begraven, bevreesde mijn ghewelt; mijn ruyters sachmen draven seer moedich door dat velt 12. Soo het den willo des Heeren op die tijt had gheweest, had ick gheern willen keeren van u dit swaer tempeest: maer de Heer van hier boven, die alle dinck regeert, diemen altijt moet loven, en heeftot niet liegheert. 1-i. Seer prinslick was ghedreven mijn princelick ghemoet ; stantvastich is ghebleven mijn hert in teghenspoet; den Heer heb ick ghebeden. van mijnes herten gront, dat hy mjn saeck wil reden, mijn onschult doen bekant. 14. Oorlof, mijn arme schapen, die zijt in grooten noot. u herder sal niet slapen al zijt ghy nu verstroyt; tot Godt wilt u begheven. sijn heylsaem woort neemt aen. als vrome Christen leven, tsal hier haest zijn ghedaen. lö. Voor (iodt wil ick belijden end zijner grooter macht. (lat ick tot gheenen tijden den Coninck heli veracht, B. 1. Wilhelmus von Nassawe bin ich von teutschem blut. dem vaterland getrawe bleib ich bis in den todt: ein printze von Uranien bin ich t'rey unerfehrt, den kiinig von Hispanien liali ich allzeit geehrt. 2. In Hotte» foreht zu leben hab ich alzeit betracht, darumb bin ich vertrieben. umb land, und leut gebracht ; aber Got sol micli regieren als ein gut instrument, das ich mag widerkehren wol in mein regiment. :i. Leid euch. raein untersassen. die auffrecht sein von art. (Jott wird euch nicht verlassen, all seit jhr nun heschwert: wer from begert zu leben, der bitt Gott nacht und tag, das er mir kratYt wöll geben, das ich euch helffen mag. 4. Leih und gut als zusammen habe ich nit gespart, mein briider hoch mit namen haben euch auch verwart; Uraff Adolff ist geblieben in Friesland in der schlacht. sein seel im ewigen leben erwardt den jiingsten tag. dan dat ick Godt den Heere, der hoochster Maiesteyt, heb moeten obedieren inder gherechticheyt. 5. Edel und hochgeboren, von keyserlichem stamm, ein fitret des reichs erkoren. als ein from christenman, für Gottes wort geprisen hab ich frey unverzagt, als ein held sonder fofrjchten, mein edel blut gewagt. li, Mein schild und mein vertrawen bistu, o Gott mein herr, auff dicli so will ich bawen. verlas mich nimmer mehr; das ich doch from mag bleiben. dir dienen zu aller stund, die tyranney vertreiben die mir mein hertz durchwund. 7. Von allen, die mich beschweren. und mein verfolger sein, mein (iott, wölst doch bewaren den trewen diener dein ; das sie mich nit verrasc.hen in jhrem büsen mut, jr liende nit thun waschen in meim unschiildigen blut. 8. Als Uavid muste lliehon vor Saulo dem tyrann, so hab ich miissen weichen mit manchem edelman; aber Gott thet jhn erheben. erlösen aus aller not, ein künigreich gegebeti in Israël, sehr gros. 9. Noch sawr werd ich enipfangen aber der herr dort oben, von Gott meim herren das süsz, der alle ding regiert. darnach so thut verlangen ' den man alzeit mus loben, raein fürstelich gemiit; der hat es nit begert. das ich doch müge sterben , ., * • » n u 13. Sehr chnstlich war getrieben mit ehren m dem teld, . , , raein fürstelich geniüt; ein ewigs reich erwerben . ° . . , n. standhatttig ist geblieben als em getrewer heldt. . , , . mein hertz in widersput: 10. Nichts thut mich melir erbarmen den herrn hab ich gebeten. in meinem widersput, aus meines hertzen grondt. denn das man sicht verarmen das er mein sach wöll richten, des könig8 landen gut; mein unschuld machen kundt. das euch die Spanier krencken, . i <*> , , XT.j , j , 14. Urlaub, mein armen schaffen, o edel Niderland gut, . . . , , j i die sein m grosser not, wenn ich daran gedencken, ° , ! , . , ,, , ewer hirt der sol nit schlanen: mem edel hertz das blut. und, seid jhr nun verstrewt, 11. Als ein printz auH'gesessen zu (.iott wölt euch begeben, mit meiner heereskratt't, sein heilsam wort nempt au. wol von dem feind vermessen als fromme christen leben. hab ich die schlacht verwacht; sol hio bald sein gethan. der, bey Mastrich lag vergraben. ,, ...... , , lo. Vor (iott wil ich bekennen beforchtet mein gewalt; , , . . und seiner grossen macht, mein reuter sach man traben ... , . , , , das ich zu kernen zeiten sehr mutig durch das teld. , . . , , , den kiimg hab veracht. 12. So es der wil des herren denn das ich Gott den herren, auf die zeit wer gewest, der höchsten niaiestet, het ich gern wollen kehren hab mussen obedieren von euch dis schwere tempest; in der gcreehtigkeit. 9, 1. A'urh, sic. — 9, 4. t.: fiirntlich: vgl. 13. 2. 9, 8. t.: tweemaal ein. 11. 1. t.: eim. — 15, 3. t.: :n seinen. C. 1. Wilhelmus von Nassawe 2. In l.iottes f'urcht zu lebeu bin ich von deutschem Blut, hab ich allzeit betracht, dem Vaterland getrowe darumb bin ich vertrieben, bleib ich bisz in den Todt; umb Land und I,eut gebracht; ein Printze von Uranien abr Gott sol mich regirn bin ich frey unvermehrt. als ein gut Instrument, den Künig von Hispanien dasz ich mag widerkehren hab ich allzeit geehrt. zu meinem Kegiment. 3. Leidt euch, mein Untersassen, 4. Edel und hochgeboren. ilie auffrecht sind von Ort, von Keyserlichem sta...- öott wird euch nit verlassen ein Fürst desz Reichs erkoren, all die jhr seyd beschwert; als ein from Christen Mann. wer fro.n begert zu loben. fürs heylig Gottes wort der bitt Gott tag und nacht, hab ich frey unverzagt, . dasz er mir kratft mag geben, nis ein Held ohne forchte, ' dasz ich ench helften mag. mein Edel Blut gewagt. D. 1. Wilhelmus von Nassawe Graef Adolf ist geblieben bin ich von deutschem blut. in Frieslant in der bchlacht. dem Vatterlandt getrawe «ein Seel im Ewlgen leben bleib Ich bis in den doot; erwart den .lungsten tag. ein 1'rintze von Uranien bin icli gantz unverfohrt. 5. Edel und hoch geboren, den Konig von Hispanien von Kaiserlichem stam, hab ich allzeit geehrt. ein Furst des Keichs erkoren. als ein frum Christen man, 2 In Uottes fried zu leben fur Gottes Wort gepriesen hab Ich allzeit getracht. hab Ich frey unverzagt. darumb bin Ich vertrieben. ^ ™ Heldt ohne vres0"' umb Landt und Leuth gebracht; mein edel bluht gewagt. abr (iot wirdt inich regieren als ein gut Instrument, 6. Mein schilt und mein vertrawen das Ich einst wider keren bist du, ó Got mein Hen', word in mein Kegiment. auf dicli so wil ich bawen. verlaes mich nimmermehr: 3. Leidt Ewch, mein undersaessen, auf das ich frum müg bleiben die aufrecht sindt von art, n meim unschuld.gen bluet. 8. Orlaub, ibr arme schaetïen, aber der hüchst dort obcn, die seidt in grosser noot, der alle ding regiert, ewr Hirt der sol nicht schlaeft'en den man allzeit inuss loben, seidt Ihr sehon jetzt zerstrowt; der hatt solchs nicht begert. zu Got wölt Ewch begeben, sein heilsam Wort nembt an, 1Sehr Christlicli was getrieben als frumme Christen leben, mein Printzelicli gemuth: wirdt hie bald sein gethan. stanthafftig ist geblieben mein hertz in gegensputh : 9. Nix tliut mich melir erbarmen den Hernn hab ich gebetten. in moinem gegensputh, von meines hertzen grunt, dan das man sieht verarmen das er mein sach wol retten. des Konigs I,ander gut; mein nnschult machen kunt. das Ewch die Spanier krencken. o edel Nidrlandt gut, 14, Als Üavid muste tluchten wan lch daeran thu dencken vor Saulo dem Tyran, inein edel hertz das blutt. so |iab Ich mussen suchten mit manchem Edelman; Hl. Nacli sawr sol ich entfangen abr Got that ihn erheben. von Got meun Herrn das suss. erloest aus aller noot, darnach hat gross verlangen ein Konigreich gegeben mein 1'rintzelich gemuth; in Israhel. seer groos. das ist das ich miig sterben mit ehren auft dem veld. 15, Vor Got kan ich bezeugen ein ewig Reich erwerben und seiner grossen Macht, als ein getrewer Heldt. das Ich zu keinen zeiten den Konig hab veracht. 11. Als ein Print/, aufgesessen nur das ich Got dem Herren, mit meiner Hehres Kraffl, der hi'ichsten Majesteit, von dem Fcinde vermessen hab mussen obedieren hab ich die Schlacht erwart; in der Gerechtigkeit. die, bey Maestrieeht vergraben. beforchten meinen gwalt; ld. Werd Ich durch Gottes schickung mein ïeuter sah man traben Von Ewch genommen hin, sehr mnhtig durch das velt. sein Wort bleib Ewr erquickung, bewalir Ewch hertz und sin. 12. So es der will des Herren das Ihr zu keinen zeiten utl der Zeit weer gewest, den 1'faflen kompt ins netz; hatt Ich gern wollen keren (iotts Gnad wid Ewch geleiten, von Ewch den schwem tempest: das laes jch Ewch zur letz. 1. 2. t.: ItHilsch')i. — t». 8. t.: [ue sa force il me donne pour estre leur secours. 4. L Kternel peult cognoistre si de mon bien et corps ue vous ay faict paroistre iusqu'a meH freres forts: le Conté Adolf en Frise mourut en combatant, son ame és cieux transniise le dernier jour attent. 5. Ayant ma progenie des grands nobles empereurs, suis de la Germanie un des esleu seigneurs; parquoy sans crainte ou doute de Dieu tiendray la loy, voire tant qu'auray goute de noble sang en moy. (i. Mon bouclier et defence c'est toy, mon Seigneur Dieu, sur toy i'ay esperance. conduis moy en ce lieu, a tin ([u'en ton service ie demeure constant, et dechasse le vice du cruel inconstant. 7. Enten moy et me garde, mon Dieu, encontre tous qui apres moy font garde, car ie suis ton serf dous; garde moy de 1'outrage des tirants inhumains, t. qu'en mon sang leur rage ne lavent, et leur main-. ><. David fut mis en fuite par Saul le tirant; aussi ay-je eu poursuite, du danger me tirant uvec maint gentil-homme: mais Dieu 1'a relevé, luy donnant le royaume d'Israel eslevé. 9. Estant d'angoisses quitte, reccvray la vigueur de mon Dieu, qui m'aquito de misere et langueur; voila pourquoy desire, comme un bon campion. de mon corps au camp gire ]>our regner en Sion. 10. N'estoit que ie vous ainie o noblc Pays bas, pas ne feroy d'estirae do vous voir mis au bas; mais 1'Espagnol vous gaste o bon pays du Koy, o nations ingratte, mon cdeur pleure d'eeraoy. 11. Attendant la bataille comnie un prince romain, mes gents en plain camp baille pres Mastrecht, ou soudain le tirant, par grand erainte, son camp a remparez, ou mes reytres emprainte trotter en plain terrez. 12. S'il eust esté a 1'heure de Dieu la volonté, sans plus longue demeure du joug vous eusse osté; mais le Dieu debonnaire i|ui tout a ordonné, ne vous voulut complaire: srloire luv soit donné. 13. Si comnie un noble Prince tousiours estois poussez, or qu'angoisse m'advince nen futz oncq repoussez; mais prenant patience i'ay prié 1'Eternel, faire innocence. cognoistre que suis tel. 14. Adieu mes brebiettes, ne vueilles sommeiller; combien qu'esparses estes le pasteur veut veiller; vueilles donc tout ensuivre lesus Christ le parfaict; des paines d'icy vivre tantost serans deffaict. 15. Un jour devant la face de Dieu feray paroir que io n'ay par audace rien faict de mon voloir; mais mon Dieu me commando d'executer sa loy, voila pourquoy me bande, ne mesprisant le Roy. 4, 8. t.: attendant. — 5, '2. grand», hier voor liet metrum te veel. •>, ■>. erainte on doute. — 6, 1. bottelier, twee silben. — 10, 3. t.: pas ie ne, enz., ie tr veel voor het metrum. — 11, 8. trotter, waarschijnlijk voor: trottèrent. — 13, 7. onvolledig; de zin eiseht: faire voir Vinnocente, of iets dergelijks, voor: faire luite. faire éclater. 15, 1. t.: Un jolt, enz. Tekst. A. Ken nien (ieusen lieden boeexken / uiaerinne begrepen in, den gatUscheit handel der Nederlantseher geschiedenissen / deen voorleden jaeren tot noch toe //bedragen / eensdeels onderwijlen in druck wtghegaen, eensdeels nu nieu by-glievoech'. ;Vm nienlick vermeerdert ende verbetert. Anno 1581, bl. '24 v°. „Een nieuw christelick liedt gemaect ter eeren des Doorluchtichstö Hoerö/ Heere Wilhelm Prince van Oraen^ien / Grave van Nassou / Patris Patriafe], mijne G. Forsten en Heerê. Waer van deerste capitael letteren van elck veers / syner F. G. name metbrengë. Na de wijse van ('hartres*. Tekst herdrukt door Mr. J. Sciielte.ma, Geschied- en letterkund»/ mengelwerk, (Jtrecht, 1829, 111, st, III, bl. 176; — J. H. Scheltema, NederlandseU Museum, Gent, 1895, bl. 372—6, naar het door den uitgever teruggevonden, tlianter K. Bibl. in den Haag berustend eenig bekend exemplaar van den druk van 1581; hierboven weergegeven; — Wjllems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 33, lil. <2, zelfde tekst buiten enkele varianten en afwijkingen in tle spelling, naar liet ter K. Iirusselsche Bibl. berustend Hs. van Willem de Gobtter. Aan het slot leest men: D'eyndi1568 Ghecomponeert ende Gheraaeckt door ionckheer philips van marnicx heere van sinte Aldegonde excellent poeet. .Ghecomponeert ende ghemaeckt" is niets meer dan een pleonasmus, en beteekent: .gedicht, geschreven*. Ook op den titel van de hierna vermelde verzameling van Christofle do liourdeaux, luidt het: „liecueil de plusieurs belles chanson spiritu[e]lles, fuictes et composers contre les rebelles et perturbateurs du repos et tranquilhto de co royaulrae de France", enz. Nog in 1617 werden te Mechelen gedrukt de „Nederduytsche epigrammen .... ghecomponeert door Bichard Verstegen (zie F. E. Delafaille. Gesch. van Mechelen, Mech., z. j. [1903J, I, bl. 53). Verder komt de tekst voor in de jongere uitgaven der Geuzenliederboeken. behoudens de edities van 1645, 1659, 1671, en, met de hierna besproken veranderingen, bij Valebics, Xedrr-lafidlsrhc gedenek-cfonck, Haerlem 1626, bl. 46, waar men ook aantreft de melodie. In den modernen tijd werd liet Wilhelmus in ontelbare verzamelingen herdrukt. b. j. Bebgmann, Das Ambraser Lb. voni Jahre 15S2, Stuttgart 184ü, nr. 146. bl. 187: „Ein schön Lied, zun eliren gemacht dem Prinzen von Lranien. Im 1 hou wie der (iratt zu Bom*. Van dit in 1582 te Francfort gedrukte „Liederbüchlein" zijn nog negen andere uitgaven (z. j., 1578, 1580, 1582,1584,1599,1600) bekend, waarvan het getal der opgenomen liederen verschilt. De oudste druk (beschreven door B. W olkan. Euphorion, Wien-Leipzig, VI (1899), bl. 649), bevat 110 nrs., ofschoon de titel er >lechts 99 opgeeft. Daarin komt het Wilhelmus echter nog niet voor. Andere uitgaven hebben 257, 260, 262 liederen. — Vgl. Hoffmakk v. F., Findlinge, Leipzig 1 (1860), 150, bl. 371; — J. Bolte. Zeitsehrift für detitsches Alterlum, Berlin, XXXIV (1890), bl. 167; — Wolkrum, Sionu. Giitersloh, XXI (1896), bl. 46. ^ Opmerking verdient het. dat de iastische wijs „van den Graef van Bomen", z.ioals zij voorkomt hiervoren 1, nr. 47, bl. 261 (eerste melodie), zoowel als de wij, van Chartres. waarover hierna, op de trompet kon uitgevoerd worden. Zie over dit speeltuig F. A. Gevaert, Nouveau traité d'instrumentation, 1855, bl. 219 vlg. O. Meiihiob Franck, lieuterliedlein, Nürnberg, 1603 (vierstemmig), nr. 26. hierboven weergegeven; reeds herdrukt door J. W. Enschedé, Bulletin des Éfflüe* Wallotms, VII (1899), bl. 341 vlg. D. Onder den titel: Kin christlieh Heldenliedt, «gemacht zu ehren und wolgetallen dem weilant Durchlouchtigen und Hochgebornen Kriegsfilrsten Wilhelm von Nassawe", enz., met de aanteekening: „Und liat sein eigne inelodei", verscheen, zonder jaartal, cene andere Hoogduitsche vertaling van het Wilhelmus, te Heidelberg, bij Marcu('hristianus zum Lam. Volgens J. J. van Toorenenbergen, Philips van Marnix van St. Aldegonde godsdienstige en kerkelijke geschriften, 's-Gravenhage, 1878, bl. 188. door wien deze vertaling wordt medegedeeld, is het stuk waarschijnlijk van 1608: .althans bij denzelfden uitgever werd met dit jaartal en de daaronder staande spreuk geïncarneerd, een tegenhanger gedrukt, ter eere van Graaf Maurits, geheel o|> dezelfde wijs en ook met diens portret. Wat deze gissing te waarschijnlijker maakt is, dat de vertaler, om de plaat te vullen (het gedicht is in plano en in drie kolommen in koper gegraveerd), het getal coupletten met éen heeft vermeerderd, hetwelk blijkbaar na den dood van den Prins is gedicht". — lüj denzelfden drukker verscheen een in de Wilhelmusstrophe geschreven lied (planodruk voorhanden in de K'. Bibl. van den Haag) acrostichum, 16 str., ter eere van l'rins Maurits: ,Mit oinem vesten vertrawen // auff Got das höchste gut". De heer Dr. .1. Bolte te Berlijn, was zoo goed ons opmerkzaam te maken o|> de hier vermelde navolgingen: Tue schone L[e]der, dat Erste: Van Wilhelmo van Nassouw (15 str.). Pat Ander, lek rope dy myn hemmelscho Vader an (15 str.), 1613 (1 ierlin Ye 4016). Opmerking verdient dat de Prins steeds in den onvolmaakt verleden tijd spreekt: Str. 1, 2 nas. -- 4 blecff. — 6 was ick fry. — 8. hebb, enz.: — Ztcey schone newe Lieder: Das erst, Wilhelmus vö Nassawe, etc. (15 str.). lm 'l'hon, wie man den Graffen von Kom singt... Getruckt bey .Tohann Schröter | Basel | 1021, 4 Bl. 8° (Berlin Ye 4021); — Zwei Wrftliche Lieder. Das Erste, Es is nicht lang da es geschah, das man den Lindenschmidt . . . Das Ander, Wilhelmus von Nassawen, bin ich von Teutschem Blut. lm Jahr 1646. 4 Bl. 8° (lierlin Ye 1644). vermeld bij Em. Weller, Annalen der poetischen Nalional-Litteratur, 1862 64; .Vi'ederdeutsche Volksldr. gesammelt und hsg. vom Vereine fiir niederdeutsche Sprachforschung, Hamburg 1883, nr. 103: , Wilhelmus van Nassouwe" (15 str.), naar twee gedrukte onvolledige liederverzamelingen van het einde der XVIrt0 eeuw. Km. Wellek, t. a. p. (I, bl. 185, 86, 106, II, 519), haalt aan als „lm Thon: Wilhelmus van Nassawe', de-liederen : ,Wacht auff ihr Cöllschen alle" (1584); „Ach Gott, wir arme l'faffen", en de hierna vermelde planodruk van 1607 : „Aus Braunsweigischen stammen" : Joodsch-Duitsch Hs. geschreven c. 1595—1605 te Worms, nr. 54 (Rosekbebo, ('her eine Sammlung dtsch. Volks• u. Gesellschaftldr., Diss., Berlin. 1888, bl. 77). E. Chanson composee <) la loüange et honeur de Monseigneur le Prince d'Orangt: Üelon le translateur Flameng, dont la lettre capilalle de chacun vers porte le nu de son Excellëce. Et se chante sur la mesme vois. A scavoir de Chartre; planodruk z. j. noch pl. v. dr. (c. 1582), thans berustend in de K. Bibliotheek te 's-Gravenhage. — Herdrukt in Bibliotheca Belgica, F, 33 (1895), met vijf andere liederen voorkomende op hetzelfde planoblad. Aan het slot, na het zesde lied, eenc hevige satire tegen het H. Sacrament des altaars en de mis, leest men: Ie G. Fo'. M. (Je Gabriel Fourmennois). Espere mieux. — Een tweede planodruk insgelijks herdrukt in Bibliotheca Belgica, t. a. p., Discours touchant le meurt re . . . d< Monseigneur le Prince d'Orange (c. 1582), bevat zes andere liederen van denzelfden «lichter, die zich „soldat Tournisien" noemt. Deze laatste liederen slaan op gebeurtenissen loopend van 1574 tot 1582; zoodat het Fransche lied ter eere van den Prins, wel van o. 1582 dagteekent. Hetzelfde lmndteeken Ie G. Fo'., met dezelfde spreuk, doet zich voor in een gedicht: U triompke et entree de Monseigneur le Duc d, llrabant et d'Aniou, enz. (1582), zie Bibl. Belg., t. a. p., en in het bericht Aux lecteurx van de Ilarangne descriple au live don' de Mare Aurele Einpereur, verschenen te Utrecht in 1601 (J. W. Enschedé, Les origines du Wilhelmus, in Bulletin des Kglises Wallonnes voormeld). Fransche vertaling van den Nederlandschen tekst, bij JtRiES i>f. La Graviere. l.es Oueux de mer, in Rente des deux mondei, 1891, CVIU, bl. 114—116, die de melodie houdt voor „1'air «jui accompagna jadis 1'hymne de Charles-Quint*, en die van ons lied getuigt: ,Un peuple a qui on peut tenir un pareil langage est dans Uil état d'ame, qui défie a 1'avance toutes les tyrannies". De auteur run den Sederlandschen tekst. Willems, Belgisch Museum, I (1837), bl. 370-380, sprekende van het Hs. van W. De Gortter, geb. te Mechelen in 1585, zegt: „De bundel zyner werken bestaende uit refereinen, sonnetten, balladen, jaerschriften, retrograde» en liedekens, makende te samen 115 bladen in-folio. bevindt zich ter bibliotheek van den Heer Van Hulthem. ('at. Mss. nr. 199 (thans ter Brusselsche bibl., nr. 15662).... De meeste stukken van dien bundel zyn geschreven tusschen de jaren 1603—1618. blykens de dagtcekening onder verscheidene geplaetst... de dichter vertoont zich, door al zyne voortbrengsels, als eenen grooten orangist van dien tyd. Vele van zyne sonnetten en balladen zyn opgesteld tot lof van prins Willem, van Maurits en van Marmx van Sint-Aldegonde en men vindt ook in zyn handschrift het Wilhelmuslied van laetstcmelden by hetwelk De Gortter schreef: ,1568 ghecomponeert ende ghemaeckt door jonckheer Philips van Marnix, heere van Sinte-Aldegonde, excellent poi'et . Daer men nog onlangs, in Holland over den vervaerdiger van dit lied getwisl beeft, zoo acht ik eene zoodanige verklaring van De Gortter, nog een tydgenoot diens' beroemden burgemeesters van Antwerpen, van geen klein gewicht in deze zaek ." De door Willems bedoelde twist ontstond tusschen de schrijvers van de navolgende werken Oter hel volkslied Wilhelmus r. N., door 1!. H. van Someren. met "ene bijdrage door Mr. P. A. Brugmans, Utrecht, 1834, en: Gedachten over het oude volkslied Wilhelmus ran N. enz. door G. I). J. Schotel, Leyden, 1834. In De(n) narorscher, III (1853), bl. 338, zegt D. Biddinoh, in antwoord op de vraag gesteld II (1852), bl. 343, dat men in die twee werken alles vindt wat men omtrent den vervaardiger van het Wilhelmus verlangt te vernemen. Wij laten hier in het kort de beweegredenen kennen, door elkeen dier schrijvers ten voordcele hunner ineening in het midden gebracht. Van Someren wil ,niet Marnix maar reelerr Coomhert" als dichter van het W . verklaren. De bewijsgronden, die de schrijver voor zijn gevoelen meent te hebben. zijn: ,1°. uitwendige, 2". inwendige." 1". .Brandt, lhsl. der Reformatie, I, 535, steunende op een dagregister van .1. üytehbooairt (1557-1644). zegt: „Dirk Volkertsz. Koornhert (1522-1590) uit siin ballingschap in 't vaderlant gekeert (1572) en Secretaris .Ier Staeten van Holland geworden (die ontrent desen tijd het bekende liedt Wilhelmus van Sassouum hadt gedicht) kreeg te deser tijdt last, enz." Die bijzonderheid had Uytenbogaert vernomen ,uit den eigen mond van zijnen vriend Hugo de Groot* (1583—1645), die ze, op zijne beurt, van „geloofwaardige mannen', als zijn eigen vader Johan de Groot (1554—1640) kon vernomen hebben, zooveel te meer daar deze laatst. Coornhert, te Delft, moet gekend heblien. Immers, volgens Kok, Vadert. Woordenh., 10de Dl.. Was Coornhert in 1588 te Delft woonachtig. (Volgens F. 1). .I.^Moorrees. Dirck Volkertszoon Coornhert ...Levens- en Karakterschets, Schoonhoven 1887, vertoefd.' Coornhert te Delft, kort na zijn terugkeer in het vaderland (1576) en zette zich m 1577 neer te Haarlem. In 1588 nam hij zijn intrek te Delft, bij zijn vriend ( om. Hoomgaert Az„ doch werd na korten tijd verplicht die stad te verlaten, welke hem door de Burgemeesters ontzegd was. Bij Coornhert's biograaf wordt echter over hel Wilhelmus niet gehandeld; wellicht mag men daaruit opmaken, dat er volgens den schrijver, geene reden bestaat om het lied aan Coornhert toe te schrijven). .De tijdsaanwijzing bij Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 162(>: „In dese tydt (1572) heeft men gesongen dit volgende liedeken (het Wilhelmusl : 't welcke groote vrucht onder vele luyden schafte" pleit nog nader voor Coornhert, die van 1569 tot 1572, als s Prinsen bijzondere vertrouweling (intimus mnirus), door hem gebruikt werd tot het opstellen van allerlei geschriften ten nutte der goede zaak.... ..-ai „Het W. biedt den juisten weerklank aan van Coornhert s schriften en wei inzonderheid van zekere: „Waerschouwinge aan de Ingezetenen van dese Landen . onder den titel: Pro Lege, Itege et Orege. 2". „Marnix in zijn Psalmboek en wijders overal, volgens de gewoonte van zijne school en zijnen tijd, gebruikt den du, wat Coornhert vermijdt; Marnix spelt voir en doir, Coornhert schrijft voor en door. Nu toetse men aan dezen bij beide auteuren verschillenden speltrant, alsmede aan hunne onderscheidene wijze van afkorten en insmelten der woorden hot Wilhelmuslied, zoo als het in de oudst bekende drukken voorkomt, en men zal bevinden, dat terwijl er niets voor Marnix pleit, alles aan Coornhert doet denken. „Eenige bastaardwoorden die in het W. voorkomen, doen zich ook in de eerstv uitgaven van Coornhert voor. Wel is waar is het lied niet te vinden bij de overige gedichten en liedekens van Coornhert. en pleit dezelfde reden ook tegen Marnix. niaar Coornherts verzamelde werken werden „eerst veertig jaren na zijnen dood. uitgegeven bij Jacob Aertsz. Colom. te Amsterdam, 1630". P. A. Briomans, in zijne „Bijdrage", die op de studie van Van Someren volgt. werpt daartegen op: , «) Dat het lied „Kas. seventhien provincen" tijdens 's Pruisen tweeden optocht (1572) op de wijs van het W. gezongen werd, dat dit laatste dus bekend was vóór Coornherts terugkeer in het vaderland, dat deze het dienvolgens gedurende zijn ballingschap zoude gedicht en „herwaarts" gezonden hebben, waarvan echter niets bewezen is: b) bat andere dichters dan Coornhert en Marnix als schrijvers van het W. kunnen aangezien worden; van vele andere liederen, zooals het „Maximilianus de Bossu* en het ,Kas, seventhien provincen", kent men de dichters niet. Schotel is van meening „dat niet Coornhert, maar wel Aldegonde de dichter" van het W. is; en dit om de volgende redenen: „1°. Het oude volksgezang, Wilhelmus van Nassouwen, is een Troost- en iifscheidslied. — Hoe meer ik in den geest van dit lied dring en den toestand van ons Vaderland in die dagen in oogenschouw neem, hoe waarschijnlijker het mij voorkomt, dat hetzelve bij of even na het vertrek van den l'rins naar Frankrijk en Jhiitschland moet vervaardigd zijn geworden. Ik kan mij geen geschikter oogen blik voorstellen tot het uitgeven van dit hartelijk en godsdienstig gezang, waarin de l'rins niet slechts van zijne Landgenooten afscheid (oorlof) neemt, maar hen op God wijst, die alleen uitkomst geven kan, dan juist in die laatste noodlottige maanden van het jaar 1568, of het begin van 1569, wanneer door het vertrek van Oranje, op wien aller oog, aller hoop, gevestigd was, de gemoederen bijna tot vertwijfeling gebracht waren, en alleen door den godsdienst nog konden opgebeurd worden. „De geleerde .Tacobcs Scheltema is ook van dit gevoelen, in zijn Geschied- en letterk. mengehr. (t. a. p.) ... En niet weinig word ik in mijne gedachten versterkt door het opschrift boven het lied in de (ieuze-liedeboeken: „Corts na dat Grael l.odewijc van Groeningen opghebrokë ende van Gemminghen verdreven was (1568). is de Prince van Oraengien na de Ma se ghetoghen. Een nieuw Christelick Liedt. gemaect ter eeren des Doorluchtigstë Heerë,'' enz. „Eer Brandt het lied toeschreef aan Coornhert, werd het door Jacoji Verheiden, in zijn werk vooreerst uitgegeven in het Latijn, te 's-Hage in 1602, en het volgend jaar in dezelfde stad in het Nederlandse!], getiteld: „Afbeeldingen van sommighe in Godts Woort ervarene Mannen, die bestreden hebben den lloomschen Antichrist" enz., bl. 97, toegekend aan Marnix: „Men acht ook dat van desen man (Aldegonde), dat Liedeken eertijts gesongen ter eere van den Prince tiuilielmuivan Nassouwen, sy ghemaeckt ende uytghegeven, als den Hertoghe van Alba do Nederlanden was onderdrukkende. (De Latijnsche tekst luidt: „Ab hoe viro etiani profecta dicitur decantata illa cantilena composita in laudom Principis Cuilielmi Xassauii, ad Belgas Tyrannide Albani oppressos edita)." „Verheiden was een tijdgenoot van Aldegonde, heeft niet alleen eene levensbeschrijving van hem gegeven, maar ook verscheidene lofdichten op hem vervaardigd. „Toen Coornhert den 29 Oct. 1590 stierf, was Hugo de Groot, die den li» April 1583 geb. werd, een kind van zeven jaar oud. De Groot kan van zijn vader vernomen hebben dat Coornhert de schrijver van het W. was, daar Coornhert in 1578 (1. 1588) een jaar lang te Delft woonde, maar dit zeggen zal niet meer gezag hebben dan de opgave van Verheiden, die het van zijn broeder Willem, ot van Aldegonde zelf kan vernomen hebben. „Brandt zegt, t. a. p., Dl. I. bl. 842, 843: Aldegonde, seer bemind en hooggeacht van Prins Willem, die door hem steden en volken regeerde. „Dat Coornhert na zijne eerste ballingschap een bijzondere gunsteling van Oran je werd, is onbetwist- lianr, maar dat hij, gelijk Aldegonde een intimus milieus, een boezemvriend van denzelven, en wel viior zijne ballingschap geweest zou zijn. kan ik derhalve niet aannemen. „Wij zien Oranje en Aldegonde een en dezelfde zaak behartigen; door dezelfde zucht gedreven om Nederlands godsdienstige en burgerlijke vrijheid te vestigen; gelijksoortige rampen ondervinden; op een en denzeltden tijd gedagvaard (1567), veroordeeld en het land verlaten. Ook in hunne ballingschap stonden zij elkander met raad en daad bij en toonden dooi- hunne vriendschappelijke briefwisseling hoe zeer zij elkander behoefden, om aan dat groote werk, Nederlands verlossing, met goed gevolg te kunnen arbeiden. „Bij eene nauwkeurige en aandachtige lezing van bet Wilhelmus zullen wij opmerken, dat de dichter er van bijzonder met de godsdienstige en staatkundige gevoelens van den Prins vertrouwd, ja, meer dan een gewoon vriend, een boezemvriend van hem geweest moet zijn; en dat zulks Marnix geweest is, zal niemand betwijfelen, die de geschiedenis dezer rampzalige tijden gelezen heeft. ,2°. Eerst in 1580 (1'mUuen| heeft Marnix stelselmatig Dn voor Gij, Dij voor IJ, Dijne voor Utce gebruikt, in 1574 (.Bijencorf) en ook in 1569 volgde Aldegonde nog dikwijls de schrijfwijze, welke hij in 1580 afkeurde. „In Marnix' Psalmboek uitg. 1591, lezen wij meestal "i voor oo, doch in den eersten druk, 1580, lezen wij altijd oo en nooit ui. „Aldegonde was een groot liefhebber van het gebruik der e, als in rraclU, cruis, co»inek, verewen, waar Ooornhert I, zou gebruikt hebben. Maar Schotel wil deze opmerking voor eene betere geven, daar bij gebrek aan den eersten druk. denkelijk van het jaar 1568 of 1569, uit de spelling der woorden van het Wilhelmus, spelling die toen reeds vrij willekeurig was. de vervaardiger moeielijk kan opgemaakt worden. „De bastaardwoorden, welke men in het lied ontmoet, geven meel aanleiding om tot Aldegonde over te hellen, daar zij bij Coornhert in veel minder getal aangetroffen worden. „Opmerkelijk is het dat C. Koomgaert. de verzamelaar en uitgever van CoornhertV werken (bij J. A. Colom, Amst. 1030). niet zou geweten hebben, dat Coornhert de vervaardiger van het geliefd volkslied was. Hadde hij dit slechts kunnen vermoeden, dan zou hij. indien hij het bij de Liedekens in het Eerste deel, wegens het aan de erfgenamen van Adriaen Valerius, uitgevers van den Gedmrkclancl;, in 1626 gegeven privilegie, niet had mogen voegen, deze bijzonderheid zeker wel in het leven van Coornhert of in de Voorrede met een enkel woordje hebben aangestipt," Men vindt verder in I)e(n) wn-orsclier, t. a. p., opgesomd, grootendeels naar het werk van Schotel, de schrijvers die voor of tegen Marnix, voor of tegen Coornhert (partij kiezen. Onder de aanhangers of voorstanders van Marnix telt men; Jacobus Verhelden, Melehior Adam 11620», I'. Bavle (1692), Adriaan Pars (1701), Joannes van Spaan (1766). S. H. van Idsinga, Mr. G. Suikers, .loannes Prins, .1. Spex, Mr. Oale Isaae Gales, P O Witsen Geyslieek. H. Collot d'Kscury, Prof. N. G. van Kampen, John Bowring. 103 E Mllnch, Mr. 1'. 'S. Schuil. H. Hoffmann von Fallersleben, Dr. G. D. J. Schotel, Prof. V. (5. Lauts, l>s. W. Broes, l)r. J. van Vloten, Mr. .T. van Lcnnep, W. J. Hofdijk. Onder ile voorstanders van Coornhert behooren, behalve Hugo de Groot, als zegsman, .1. Uytenbogaert, Gerard «randt (1666), een zich noemende Modestinus 1'hilalethes, H. van Alphen (1766), Jan Wagenaar (1767). J. Kok, T. A. de Chalmot en R. H. van Someren. Als onzijdig in dit letterkundig geschil mag men beschouwen Franciscus Hidderns 116611, S. van [.eeuwen, de Hoogleeraren J. W. te Water en M. Siegenbeek. Mr. J. C. W. Ie Jeune en Mr. P. A. Brugman*. Worden nog vermeld: Dr. E. Miinch in eene zijner Aletheias ('s-. Sedert, ,/esrhieih., 1852, I, 365, was ingelijks van meening, dat de melodie van het lied op Karei V: „Jezund so woln wir singen auss frischem freien mut" (o. a. te vinden bij K. vos I.ii.iencrox. Dit hint. Volksldr. der Deulsehtn, IV, nr. 421, bl. 5| \uor liet Wilhelmus had gediend. .Maar zooals Dr. A. D. Lom.vn, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, toelichting nr. 4, deed opmerken, kon dit lied zoowel als andere bekende liederen op Karei V, met zelfde metrum, „im Veitenton" geklonken hebben, en was er geen bewijs zoolang men bij geen dezer Duitsche liederen de Wilhelmus-melodie genoteerd vond. In de ,Tafel der liedekens gaende op wereldtsche voysen" van S. Theodotds' verzameling : Het Paradys der ijheesl. en kerek. lofsanghen, uitg. 1638 (ls,c uitg. Antw. !621). wordt de melodie (zie hierna het geestelijk lied: „Het viel een hemels douwel: aangeduid onder den naam «Wilhelmus van Nassouwen". Ten onrechte heeft Bai mkek. Das Kath. deutsehe Kirchenlied, I (1886), nr. 100, bl. 358—9, daaruit willen afleiden, dat men hier met de oude Wilhelmus-wijs te doen heeft. In andere uitgaven van Hel Paradijs, zooals 's-Hert. 1627, bl. 4, en Antw. 1648, bl. 4, vindt men het lied: .O eeuwigh (iod almachtigb", enz., met de hierboven aangehaalde zangwijs, enkel met de aanduiding: „op de wijse: ,Het viel eens hemels douwe, etc. ofte: als het liier op nooten begint*. Dezelfde melodie komt ook voor in Ecamjelmhe Ueuwerck, Antw. 1582, II, til. met het opschrift: „Wijse: Het viel een hemels douwe. Wilielmus van Nassouwe" voor het lied „Germanus heyl'ge vader"; waaruit volgt, dat dit laatste lied op twee rerschillende melodieën kon gezongen worden. Dit blijkt nogmaals uit dezelfde verzameling II. 183, waar het lied : „Ghij Beemer-Catholijckeri" (zie bl. 1644). tot opschrift draagt: „Wijse: Wilielmus. Het viel een. etc.", en waar men de melodie aantreft die wij hierna geven. Overigens werden dezelfde teksten soms met vijf, zes wijzen aangeduid en konden ze op vijf. zes verschillende melodieën gezongen worden. Dit was het geval met liederen, die zooals het Wilhelmus een veel gebruikten -trophenbouw hadden. Zie Kvany. leeuwerek, I, bl. 101, 100, II. bl. 35. 114, 110, 140, waar de wijzen „Magne Joseph — Maxime Wilhelmus — La ('oquille Het viel O Tyranne" voor een zelfde lied aangegeven worden: zie mede 1$. van Haeften, Den lusthof der ChriMehjrke leerinyhe, Antw. 1622. bl. 27, waar 't Wilhelmus met zes andere wijzen wordt opgegeven. „De wijze van C'hartres", opgegeven door liet Geuzenlb. van 1581. is. zooals door ons vroeger werd gezegd, in Sederl. Museum, Gent XII'lon jaarg. (18011, 34ste deel der verzameling, bl. 177. die van een Fransch lied op liet beleg van de stad ('hartres. door den L'rins van C'ondé en zijne Hugenoten in den aanvang van 1568. Dit lied. met aanvang . „O la folie entreprise / du 1'rince de Condé", tot titel voerend: „Autre chanson de la ville de Chartres assiegee par Ie 1'rince de Comlc, sur un cliant nouveau", aangehaald door Leroux de Lincy, Ucrueil dr chants historii/ue* francais, 1842. II. til. 003. komt voor in: Ileeueil de phisienrs belles ehausons spiritufejlleg, „faictcs et composees eontre les rebelles et perturbateurs du repos et transquilite de ce royaume de Franee. . . qu'il a pleu a Dicu de donner a nostre tres-chretien Roy Charles, neuvième de ce nom" ; par Christofle de Boi-rdeaix, Paris, z. j. (c. 1570). Zooals door ons in het voornoemde tijdschrift mede werd aangetoond, doet de melodie zich voor met wijsaanduiding, „A (voor „Oh" of ,0") la tolle entrepriso du Prince de Condé", toegepast op een Marialied: „Toujour toute ma vie", in La pieuse almette avec sou lirelire, enz., Yalencienne 1619. bl. 104 (zie bl. 1640 hierna). Deze zangwijs levert het bewijs, dat de Wilhelmus-melodie werkelijk van de wijs van „Chartres" afstamt en aldus van Franschen oorsprong is. Weckbrlin, La chanson populaire, 1886, bl. 140, haalt van La pieuse aloucWeene uitgave van 1576 aan, die vervolgens nog eens door hem wordt vernield in i;ancien,ie chanson populaire en Franee, 1887, bl. 83. Of die uitgave van 1576 werkelijk bestaat, is zeer te betwijfelen. Overigens dagteekent de geestelijke goedkeuring van het werk eerst van 1619. In de naar tijdsorde gerangschikte biblingraphische aanteekeningen, die men vindt in La chanson populaire, wordt op bl. XXI le recueil des plus belles et excellentes chansons van Jeiian Chardavoixe alleen genoemd onder de in 1576 vorschenen liederverzamelingen. Het Marialied: „Tousiours toute ma vie', komt reeds voor, doch met andere melodie, in Les rosvijnoli spirituels, \ alencienne, 1616, bl. 17(>. De tekst: O la folie entreprise" werd voor de eerste maal herdrukt door .1. W. Kss< iiedé, De melodie van het Wilhelmus, in de revue Oud-Holland, XII (18941. bl. 173, naar het eenig bekende complete exemplaar van het voornoemde Recueil, berustend in de bibliotheek van den Duc d'Aumale te Chantilly, en naar oen afschrift aan den uitgever bezorgd door den heer Émile Picot te Parijs. De titel: Chansons faictcs et composees (vgl. het „ghecomponoert ende gliemaect* van De Gortter's Hs. > zou doen denken, dat al de in het bundeltjo voorkomende stukken van Christofle de Bourdeaux zijn. Doch naar hetgeen de heer Picot ons welwillend mededeelde, is dit niet liet geval met het lied van Chartres, daar liet niet met Chr. de B's naam is geteekend, terwijl al de andere in de verzameling voorkomende en van hem uitgaande liederen integendeel zijn naam dragen. Het beleg van Chartres werd aangevangen in •lanuari 1568: de vrede werd geteekend den 23»""' Maart 1568; zie .T. \V. Enschedk, Les origines du Wilhelmus run Sassainre „chant national néerlandais*. in liulletin des óglises wallones, 's-Grav. Vil 11899), bl. 341 vlg., die ons tevens leert ( vgl. Oud-Holland, t. a. p ), hoe, na het sluiten van den vrede, de Paltzgraaf Jan Casimir. die met Condé het beleg van Chartres had medegemaakt, naar Duisburg trok om den Prins van Oranje zijne krijgsbende aan te bieden, en hoe, ofschoon geldgebrek den Prins verhinderde van dit aanbod gebruik te maken, deze of anderen op zijn naam een deel van die krijgers hebben kunnen aannemen, waaronder er zich wellicht bevonden die het lied uit Frankrijk hadden meegebracht. De benaming „Folie entrepriso', in den zin van lichtzinnige of dwaze onderneming, was reeds vóór het beleg van Chartres bij de Franschen bekend. Lïrol'x de Liho , t. a. p . II. bl. 74 en 105, deelt eene ,Chanson de la folie entreprise des Hennuyers* lBeleg van Mézières, 1521) mede, en eene andere: ,De la folie entreprise des Klamans et Bourguignons" (Beleg van Saint-Quentin, 15361. h. Verschillende lezingen: I. Reuterliedlein van Melchioe Fbani k, Niirnberg 1003, meerstemmige bewerking. — De superius werd uitgegeven door Böhme, Altd. Ll>., 1877, bl. 511, nr. 410. — De vierstemmige getiorituurde bewerking van Franck werd herdrukt door Acu. üeissmann, Gesehichte des 1 teutseJien Liedes, Berlin 1874, nr. 10 der muziekbijlagen, en opnieuw in partituur gebracht, ditmaal met den Nederlandsehen tekst, door J. W. Enschedé, De melodie van het Wilhelmus, Oud-Holland. XII )l804"t, bij bl. 172 (separaatdruk, 2d" stuk, bl. 30): II. Planodruk van 1607, ter K. Bibl. te Berlijn: „Ein Lied von dem Hochwürdigen . . . Filrsten und Herren Ileinriehen .fulio postulirten Bisschort'e des Stiffts llalberstadt. . . . In der Melodey: Wilhelmus van Nassawen bin ich von Teutscheni Blut", vierstemmige bewerking ; de superius medegedeeld door Bülinie, t. a. p., nr. 109(1; voor do eerste maal in partituur uitgegeven door J. W. Enschedé, t. a. |>. (separaatdruk, 2'1" stuk, bl. 32): IV. Glieeslelifk Paradijen der wellostichedeh, enz., door den kerw. H. I. !>• I' S .1. ll'ater Guillielmus de Pretere, societ. Jesu (1578-1620), Antw. 10L, eerste deel bl 35, voor een lied „van den heylighen Willebrordus' met aanvang: „Holland, waer is ghebleven // « goedertieren aert", ,op de wijse: Guihelmus van Najouwen". en bl. 37, voor oen lied „van den H. Guüielmus" met aanvang: „W he mu. „„ verheven // al in des hemels throon*. ditmaal met wijsaanduiding: Wilhelmus van Nassouwcn*. - De verzamelaar deelt slechte de eerste maten der melodie mede, maten die volkomen den aanvang teruggeven van II : Uit de wijsaanduiding moet men afleiden, dat ten tijde van Valerius de Fransche oorsprong der melodie niet meer bekend was en dat, voor dezen schrijver, die in de tafel van zijn boek, de Wilhelmus-wijs, overigens met nog andere uitheemsche zangwijzen, onder de Nederlandsche stemmen brengt, het Wilhelmus zijne eigen melodie had. Valerius brengt willekeurige veranderingen aan den tekst (vgl. in zijne uitgave het vierde en het achtste vers der eerste strophe, met den tekst van 1581): in zijne notatie verliest hij de oorspronkelijke iambisehe versmaat uit het oog en scandeert: ECn Prince van Oranjën Ben Tck vry önvervéert, I)?n Cónïnck van Hlspanjen • lek illtvt hébb' gëéert. Op die wijs bekomt men naar Valerius' lezing : Str. 6, Ü dïenaer t' aller tvt. Str. 7. lii harén bóosén móet. Str. 9. Mët eérén In hét véld. Naar het gebruik der luitenisten brengt Valerius fiorituren aan de melodie toe. en weer andere tiorituren in de begeleiding (voor deze laatste, zie l)r. A. D. Loman, Ihid-Nederl. Idr. uit den Neder). Gcdenrk-clanck, Utrecht 1871. bijlagen, hl. l!<). Ile notatie van 1619: | li' TLtSS^TX^t fV I * m *r wordt in den Gedenck-clanch weergegeven door jj-maat, die met het oog op de ("•maat van het eerste deel, in moderne notatie weer te geven is door ^. Misschien heeft do uitgever hier, om aan dit tweede deel meer leven bij te zetten, er eene soort van nadans van willen maken, zooals men dien dikwijls ontmoet in de dansliederen van de XVde en de XVIde eeuw. In elk geval heelt Valerius tekst en versmaat, melodie en notatie willekeurig veranderd. Zijne eigen notatie is onlogisch; hij schrijft lieurtelings: iflgEgEfrËEgpf lê -i* I '■' ' O - ran - jen Hen ick vry, enz. Hi- span -jen. Ick al - tyt. enz. VI. Dr. .1. 1'. N. Land, Luitboek ran Thysiux, van het begin der XVlIde eeuw, ur. <10. De melodieën, welke men daar aantreft, behooren mede tot de gevarieerde, getiorituurde. gearrangeerde luitmuziek. Hij inzage van een dezer lezingen ontwaart men al dadelijk, dat aan het slot de muziek te kort schiet, en wel dermate, dat het onmogelijk is daarop liet laatste vers der strophe te brengen: L>r. Land deelt wel is waar naar hetzelfde luitboek andere redactiën van den laatsten regel mede, doch, zooals J. W. Enschedé, De melodie van hel IV., t. a. p. -t'ie aflev. (separaatdr. 2d" stuk, bl. 6), doet opmerken, kunnen die redactiën, juist 0111 hun veelheid, geen leiddraad geven tot eenig gewenscht resultaat. VII. Dr. Land, t. a. p. nr. 16, met opschrift: „De winter is ons verganghen (zie dit laatste lied hiervoren I, nr. 73, bl. 3411: Wij keeren op deze lezing terug, die reeds de nieuwere Wilhelmus-wijs in wording bevat (zie bl. 1658): VIII. J. J- Jauob van Eyik, Der /lm/ten lusthof, I en II. o. 1650 (melodie herdrukt door J. C. M. van Hiemsduk, Het Stads-mmiekcollegiete Utrecht, 1881, bl. <9>: Het in driedeelige maat gebrachte thema is natuurlijk te danken aan de luim van den arrangeur, die het Wilhelmus laat hooren als tweede gedeelte van eene compositie: ,l!atali*. Overigen» is de juiste notatie onder liet eerste deel van liet arrangement, nog heel goed te bespeuren: IX //*. van (i. II. Broekhuijzen, den vroegeren bezitter, die op een waarschijnlijk zelf geplakten omslag geschreven heeft: ,Oude melodien van 1068 en 1609; Wilhelmus van Nassau. Hoe heerlijk straalt de Morgenster en andere liederen", uitgegeven door J. H. Gahms Ju., Weekblad voor muziek, Utrecht, nrs. van den 3ir ilelodien der deutschen evangelische11 Kirchenlieder, Uütersloh, III (1890), bl. 417, nr. 5432, naar eene geestelijke verzameling van 1731; de aanvang stemt geheel overeen met ilozart's ,Ein Mildchen oder Weibchen", uit Die ZauberfliHe (Weenen 1791). Nauwelijks tien jaar oud, in 17fi5—6 tijdens zijn verblijf in Holland, had Mozart (27 Jan. 1756—5 Deo. 1791) variaties op het Wilhelmus <»i'srhr«>vpn • XIV. Lootens et Feys, Chants pup. flamands, liruges, 1879, nr. 50. bl. 98: zie hiervoren I, nr. 47. bl. 261, tweede melodie, het lied: „Aenhoort zonder vermijden" („(iriselle7). Zoo de wijs met de vorige lezingen van het Wilhelmus tamelijk verschilt, toch schijnt ze daaraan ontleend. c) 7 If'. als jachtlied beschouwd. In zijne Hollandische l'olksldr., 1833, bl. 100, haalt Hofkmans v. Fali.ersi.eiien de meening aan van Von der Hagen (Jen. Litt. Zeit. 1810, I, bl. 284), volgens denwelken : „die gegenwiirtig gesungene Melodie sei nur eine kleine V ariation von der Weise des deutschen Liedes: „Auf, auf, zuni frOhlichen Jagen!", een lied door • iottk. Henj. Hancke, II'eltliche Gedichte, 1727. bl. 114—117. geschreven, op de wijs van een Kransch jachtliedje: l'our aller u la ehasse. faut être matineux. In eene onder zijne handschriften gevonden bijdrage, gedagteekend van 22 Aug. 1828 en getiteld: „Meine Jiigerlieder", opgenomen in Hoffmann's GesammeUe Werkt. Iferlin, 1893, VIII, bl. 316 — 8. spreekt deze insgelijks van Haneke's lied. „lek kenne". schrijft hij, „nuf ein einziges Lied, das bis jetzt, zwar sehr abgckiirzt und geiindert, güng und gebc ist; es ist das bekannte: Frisch auf, zum fröhlichen .Tagen! was gewiïhnlich dem Hagedorn zugesclirieben wird, aber ganz fiilschlich: cin Schlesier von Geburt. der jedoch in Dresden lebte, G. B. Hancke dichtete es im .Jalire 1724 fiir das Hubertusfest, welches der Graf von Sporck anf seinen Gütern in Biihmen dem damaligen Kiinige August von Polen veranstaltete. Doch auch dies Lied ist nicht einmal originell, Hancke dichtete es, wie er selbst sagt, nach dein franzüsischen . . . Ziehier de melodie naar den oudsten druk. Büsching u. von deii Hagen, Melodie» :u der Saninilung detilscher Volh'xlieder, Berlin, 1807. nr. i4. bl. 20: ln 1810 zong men de nieuwere wijs van het Wilhelmus; doch B('ihme, Altd. IJ/.. 1877, bl. 554, houdt de melodie van Hancke's lied voor de echte wijs van een 16dt'-eeuwsch jachtlied, „der neue Jilgerston", aanvangend: „Mit Lust vor wenig Tagen". en is overtuigd, dat ze ook de echte wijs is van 't Wilhelmus. In de lateiverschenen verzameling, Deutscher Liederhort (1894), III, nr. 1448, bl. 308. (zie mede II. nr. 298, bl. 106), aangevangen door Erk, brengt Bühme den tekst: „Mit Lust", enz. niet meer op de melodie volgens Büsching u. von der Hagen, maar op die van 't Wilhelmus naar I)r. Land's Luitboek rau Thtjsius en Valebiis' GedenclHanck. Niet alleen heeft do melodie van Hancke's tekst op liet einde van het eerste halfvers eene andere cadens dan 't Wilhelmus, maar nog daarenboven kon noch de eene noch de andere zangwijs tijdens de XVIde eeuw als jachtfanfare dienst doen. om de goede reden, dat de oude, ook de 16d"-eeuwsche jachthoorn, slechts over een gering getal tonen beschikte en die zelden ^ 1 te boven ging (zie V. Ou. Maiiii.lox. Catalogue descriptif et analylique du nutste instrumental du Conseriatoire de Hruxellea, <;,and. I (1893), bl. 270. Dat de Waldhorn, trompe de chaxse, reeds voor de XVI4" eeuw in gebruik was (zie W. Kleefeui, Das Orche.iter der Hamburger Oper, in Sammelbünde der internationalen Musikgesellschaft, I (1900), bl. 279), neemt niets af van hetgeen door Mahillon van do uitgestrektheid van dit speeltuig wordt gezegd. De volle uitgestrektheid van den jachthoorn, eene uitgestrektheid gelijk staande met die welke de trompet sedert eeuwen en eeuwen bezit, dagteekent eerst van den tijd van I,odewijk XIV, die van 1643 tot 1715 regeerde. In een vóór eenige jaren verschenen niannen-quartet: Sons la ramée, woorden van J. Paonon, muziek van Alfrei» Dard, l'arijs, V. Ijory, komen de volgende regelen voor. echter met eigen melodie van den componist: l'our aller a la chasse Faut êtro matinal. Appelle 1'ribourg. j'appelle Tambour. appelle ton chien. j'appelle le mien. De heer Dard te St. Etienne. had de goedheid ons te laten weten, dat he t hem onmogelijk was eenige inlichting te geven nopens den oorsprong van dozen tekst, en dat zijn medewerker overleden was. Het overige van den tekst: «l'our aller a la chasse*, die op een 18dc-eeuwsch lied schijnt te wijzen, werd tot hiertoe niet teruggevonden. In Nouveau rerneil de chansons choisies, La Haye VI (1732), bl. 100, komt echter eene jachtfanfarc voor. die met het «Wilhelmus" veel overeenkomst heeft, en ook wel do eigenlijke melodie van liet bedoelde „l'our aller a la chasse" zou kunnen zijn: Dat het .Wilhelmus" — de eerste twee gedeelten natuurlijk — in de XVII'1" eeuw in Nederland als jachtfanfare diende, blijkt uit het versje in Jeroen Jeroenze s (Hier. Sweerts of' Zweert», 1629 db 1697) verzameling: Het derde en laatste deel der koddige en ernstige opschriften, Amst. 1685, bl. 142, v. o.. waar men leest, met het opschrift: ,Op een Jagt-Hoorn gesneden": Liefhebbers v.°a de jacht! Het word u toegebracht Op ons gevangen Haazen, Wel drinkt den Horen leeg, En wil dan eens ter deeg Kris op Wilhelmus blaazen. Dat eene hiermede aanverwante melodie nog in den loop der X\ III*10 eeuw ook in Duitschland bekend was, leert men uit de wijs van een geestelijk lied, herdrukt dooi W, Bavmker, Da< kathotische deiitsche Kirchenhed, III (1891). bi. 201, nr. 69. naar liederverzamelingen van 1777. 1781, 1786: I>o melodie, zegt B&umker, is van Norbeiit Hanner '174-> 18J7); zie I».. t. a. p.. bl. 352. Ten bewijze, hoo het thema, liet hierna besproken trompetnomos, waaruit de prachtige Wilhelmus-melodie opgroeide, zich aan de componisten bleef opdringen, twee eeuwen na het ontstaan van het lied van „Chartres', moge nog eene melodie strekken door Fr. L. Aem. Ki n/.kn (1761—1817) gecomponeerd op een tekst van .1. H. Voss: ,Ihr Stiidter, sucht ihr Freuden". Zij verscheen voor het eerst, mot eene Deensche navolging van den tekst van Voss, in Kukzen s Vmer orj Lyrinchi' Sange. Kiöbenhavn. 1786, bl. 60. Zij wordt mede gevonden bij Hofkmann v. F., Deutsche» Volksijexanfjbttrh, Leipzig, 1848, bl. 28. nr. 29, met een tekst van dezen dichter zelf: d) 't Wilhelmus als trompetsignaal beschouwd. De lezing van Ballard (zie XII) heeft kunnen dienen voor een lied gezongen met. hegeleiding van instrumenten, tijdens de ,entree', de intrede van den jongen koning I.odewijk XIII, op 30 Oct. 1610. Het woord .entree" beteekende ook een kort muziekstuk in den vorm (/, b, c, gewoonlijk met trompetten en keteltrommels uit • gevoerd, tijdens de intrede of inhaling van vorsten of groote heeren, bij tornooien, banketten, mommerijen of hofbals. Zulke „entree" noemde men, naar het Spaanschc woord: cntrada, in het Nederlandsch en in het Duitsch: „intrade ; in het Italiaansch . • ntrata. ,Entrees" waren dus eigenlijk trompetsignalen, en daar de trompet slechts over de natuurtonen, dus slechts over een deel der toonladder beschikt hare gewone uitgestrektheid bepaalt zich bij: laat het zich gemakkelijk begrijpen, hoe dezelfde noten op dit instrument vaak terugkeeren en hoe het, van de vroegste tijden af, zijne niet zeer menigvuldige formules of thema's had. Aan eene dergelijke formule is de Wilhelmus-melodie ontleend. Het komt ons voor, dat de wijs van „Chartres', de wijs van het door ('hristofle de Bourdeaux medegedeelde lied: ,0 la folie entreprise met aanduiding. „sur un chant nouveau", tot grondslag oen trompetsignaal heeft. Van een ander lied, uit het jaar 1569: „Las que dict on en Pranee II des bons soldats du roy?", voorkomend bij de Bourdeaux, met het opschrift: „sur un chant nouveau", kon Km. Picot, i 'hanls hint. francais, in Kevue d' hist. litt. de la France, I (1894). bi. 303, aangeh. door J. W. Gnschedk, t. a. p.. f}4* aflev. (separaatdruk ls,° stuk, bl. 12). aanwijzen, dat de aanvang reeds in 1523 had gediend voor een lied: „Que dictes vous en France de monsieur de Bourbon'. Het is dus zeer waarschijnlijk, dat de wijs van dit laatste 104 lied. aangegeven als: „Dictes moy qu'il vous semble de 1'empereur et du roy". ook voor liet lied van 1569 diende. Op een bekend en eenigszins voor den zang gewijzigd trompetsignaal, zal liet lied: ,0 la folie entreprise" gedicht zijn. Nog lieden brengen de soldaten van alle landen, woorden op de voor den dienst gebruikelijke signalen. Een voorbeeld daarvan vinden wij in een couplet opgenomen door Leroux de Lincy, t. a. p., bl. 290, als : .Chanson des Trompettes de 1'armée franeaise sur la mort du Prince de Condé" (1568), ontleend aan Hrantóme, in wiens (Euvres compléte», Paris, V (1876), p. 280, het luidt: „Les bons trompettes des Franoovs et reistres parmy leurs clairons sonnoient souvent ceste chanson et quinte": Le prince de (Jonde II a esté tué, Mais monsieur 1'admiral Est encore ii cheval, Avec La ltochefoucauld. 1'our cliasser tous ces papaux. Papaux, papaux! Iio lierbnlinir wiist duidelijk on het slot van eene sonnerie. zooals: „Ulairon et quinte', kunnen geene andere beteekenis hebben dan trompet en clarino. Over dit laatste speeltuig, de bovenstem der trompet, zie V. Cu. Maiiillon. t. a. p., I, (1893), bl. 278—9. In de verschillende hierboven medegedeelde lezingen der melodie, buiten VII en de laatste twee (XIII en XIV), zijn de oerste twee deelen (a, b) samengesteld uit natuurtonen, terwijl in al de lezingen, buiten VIII, het derde deel (c) ook andere dan natuurtonen bevat. Onder den invloed van den zang of van instrumenten, die over al de klanken van de toonladder beschikten (zooals de schalmei), zal dit derde deel. « n dit is reeds het geval met de lezing I (1603), veranderingen hebben ondergaan, die zich overigens bij eene reprise van hot eerste deel lichtelijk laten begrijpen. (>orspronkelijk moet de melodie van het lied van „Ohartres" geklonken hebben, staande het deel r gelijk met n: dl -4. ür. Loman, De melodie van het Wilhelmus, in Tijdschr. der Vereenig., enz., \ <1897), bl. 46 vlg., is van gevoelen — en wij zijn het met hem eens dat de wijs van 1607 (vgl. de lezing XII) niet van droogheid is vrij te pleiten. Die herhaalde slagen: , 7, |-maat N * vereischt, terwijl het slot der regels 2, 4, t> en N als notatie =_ of =—# vraagt, yioals wij schrijven bl. 1020 hierboven. f) Besluit. Dit hetgeen voorafgaat besluiten wij : 1°. de notatie van 't Wilhelmus, zooals die van het Nederlandsche volkslied in 't algemeen, voor zooveel het rhythmus of notenwaarde geldt, is op te maken uit den tekst, d. i. uit de natuurlijke taalmetriek, uit den versbouw: 2°. Het Wilhelmus is in de Kransehe getelde iambisehe syllabenmaat geschreven. Alleen het eerste vers der twaalfde strophe. in de uitgave 1.">81 : Soo het den willé dés Heeren, herinnert aan het Dietsche vers; doch iriUe zal daar, bij vergissing, voor wil staan, /.ooals men in latero uitgaven en ook bij Yalerius vindt. — De strophe liestaat uit vier verzen, samengesteld elk uit twee halfverzen van zes syllaben, niet bijgevoegde syllabe en ademhaling (caesuur. muzikale insnede) na elk eerste halfvers, en met tijdelijke rust op de laatste syllabe van het tweede halfvers: 3°. De Fransche melodie: „Pour aller a la chasse" en andere daarmede in verband staande melodieën van jachtliederen, zijn jonger dan de Wilhelmuswijs; 4°. Kaar alle waarschijnlijkheid ontstond de melodie van .Chartres" uit een trompetsignaal (ton net-ie); liet voor de trompet ongeschikte derde geüeelte, eene variatie van het eerste, kan slechts beschouwd worden als een later versiersel uit den volkszang geboren: 5°. De lezingen van Yalerius en Thysius staan onder den invloed der luit; in de eerste wordt daarenboven de taalmetriek geweld aangedaan. In zijn voormelden bundel (1871i gaf Dr. I.oman Yalerius' notatie diplomatisch terug. In een nieuwen druk (1893) uitgegeven niet de medewerking van J. C. M. van Riemsdijk, wordt de j-maat op het einde van den tweeden en van den vierden regel gebracht, waar ze geen reden van bestaan heeft; het tweede en het derde deel worden genoteerd met » aan den sleutel, maar feitelijk wat eene verbetering is met ^-maat, aldus in tweedeelige maat. Die JJ-maat ligt ook in de bedoeling van Valerius, want (fc gevolgd door 3 = de moderne "-maat. In de uitgave van 1893 wordt Valenu»' tekst door den tekst van het Geuzen-lb. vervangen, maar de verkrachte taalmetriok blijft behouden ; 6°. Zooals door .1. W. Enschede, Caecilia, t, a. p.. wordt gezegd, is „de notatie van 1607 tot nu toe de oudste bekende, practisch bruikbare Wilhelmus-wijs*: stellig laat de oude tekst zich zeer goed op deze melodie brengen, doeli die lezing schijnt ons minder geschikt voor do stem: 7°. Ten slotte schijnt geene enkele der tot ons gekomen notaties op zichzelf beschouwd, aan de vereischten eener vloeiende melodie te voldoen. Kaar die lezingen metrisch onder elkander gebracht (zie de daartoe opgestelde tabel in Tijdschr. der Vereniging coor N.-N. mzgsrh. V, 3"' stuk, 1897, gevoegd bij bl. 188), hebben wij de hierboven bl. 1620 voorkomende melodie teruggegeven, zooals wij ze vroeger noteerden in Nederl. museum, (ient, 1891. Naar onze meening kan de kleine fiorituur. die zich in den aanvang bij Valerius voordoet, bewaard blijven, omdat de melodie algemeen aldus bekend is, en omdat de aanvang zonder dit versiersel in honderd andere liederen voorkomt. ij) Aanhalingen als trijs. „Dat het Wilhelmus opgang maakte', schrijft Dr. Kalff, Gesch. der N(V. letter!,■. in de 16'1' eeuw, II, 124, „is wel begrijpelijk. Wij vinden het dan ook gedurig gebruikt om de wijze van andere liederen aan te geven. Ik telde in verschillende liederboeken twintig liederen welke op deze wijze gezongen werden, maar lang niet alle verzamelingen doorzocht ik niet dat doel. Zeker moet hier eclitei rekening worden gehouden met de fiere, oude melodie, welke aan de schetterende, opwekkende tonen der trompet doet denken." Zoo vindt men 0. a. onze wijs meermalen aangehaald onder de Geuzenliederen, en namelijk in de uitgave van Van Lummel, voor de liederen waarvan de aanhef volgt: bl. 114, „Itas seventien provincen* (1572), door Dr. van Toobexknberqbk. Marniriann anomjma, bl. 24. mede aan Aldegonde toegeschreven: bl. 182, „tl>\ 11. ghv afgodisten" („Ooiloff-liedeken des hooch-geboren lieere ende (irave van deiMare"); hl. 203, „Met Wilhelmus van Nassouwen* („Vant innemen van Middelburch', 18 Febr. 1574); - bl. 204, „Wilt nu ghy Nederlanden* („Vant overghaen van Middelburch"); — bl. 230, „Aenhoort ghy Nederlanden* („Vant ontset der vromer stadt Lejflen', 1574); - bl. 210, „Wilt nu t'saem vreucht bedrijven" (Huwelijk van den prins van Oranje met ('harlotto van Bourbon, l-w.>); bl. 251. „Ghy Brusselaers met couragie" („Vande couragieuse Brusselaers", 1576); — bl. 264, „Waeckt op ghy Nederlanden" („Claechliet van Antwerpen", Spaansche Furie 1576); bl. 284, „Ick heb droefheyt vernomen* (Aftocht der Spanjaarden uit Holland en Utrecht, 1577); — bl. 298, „Al naer een groot verblijden" („Claechliet van Don .Juan, 1570-78); -- bl. 359, ,ln 't jaer t'negentich zesse* („Yant innemen van Cal is Malis", 1596); bl. 396, „Aenhoort mijn broeders te samen" („Van de groote verraderye in Zeelant, van do stadt Vlissingen etc.*, 1600); bl. 451, „Met recht mach ick wel klagen" („Over de ondanckbaerheyt, ontrouwigheyt van de Arminiaensghesinde"); — bl. 495, „Als men schreef sesthien hondert // en acht-en-twintigh jaer" („Ter eeren van den Generael Pieter Pieterz. Heyn"); bl. ->li>, „Itoemt mi vive Orangien" („Inneming van Yendelo, Stralen*, enz.. 1032). Verder wordt de wijs o. a. aangeduid in : .1. B. Hoüwaekt, Sommare beschrytinghe, 1579, (zie hiervoren bl. 16-!->). voor: „Ghelyckerwijs vol rouwen" en Declaratie, 1579. van den /.elfden, waarin wordt aangehaald het ,Liedeken van syn Excelentie" (zie hiervoren bl. 1651). Keu Aemst. amoreus lb., 1589, bl. 150i (beschreven door J. Bolte, Tijdsein-, cour Sedert. laai- en letter!:., heiden 1891, bl. 175 vlg.) voor: „Siet hier, mijn liefste ghepresen in mijn jonck harte lijn". .Een liedeken, dancseggende ende biddende voor den staedt der landen, ende don eddelen lteerre Maurits van Nassau, wiens naem gemaect wert van de eerste letteren van elc vaersse. Op de voysse „Wilhelmus van Nassauwen". ofte „Kijc Godt. wien zal ie claegen, dat heymelic leyden" (zie hiervoren I, nr. 184. bl. 681), dates den 67en uutterssen Psalm, ofte „Mijn geest heeft my bedwongen*, dat es den -9"' uuttersen Psalm van Lacrens Jacobszoon Keael*, gedagteekend 1592, afgedrukt door Dr. Jon. C. BttEEN, in Bijdragen voor vaderlawlsche gesch. en oudheidk., reek*. \'I,le dl. (1899), bl. 113; aangehaald door .T. W. Enschede, Tyduchr. voor A'.-.V. mzgsch., VII, 1»>« st. (1901), bl. 27. Vtelderhande Schriftnerlijeke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 189, voor: „Ghy vrye Christus knechten"; — Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 111, voor: „Godt is een Godt der Goden"; — Somntighe Schrift nerlijeke liedekens, Leyden 1597. bl. 127, voor: „Als men aen 'treyn eersame*. Prof. l)r. P. .1. Blok, Verslag aangaande een coorloopig onderzoek in Engeland naar Archivalia, belangrijk voor de gesch, van Nederland, 1891, bl. 29, vermeldt een album berustend op de „University library* te Cantbridge, behoord hebhende aan .Lyntgen Jacobs dochter, wonende an die Coorenmarct" (15621; liet tweede deel. geschreven in 1599, bevat negen amoreuse liedekens en drinkliederen, waarvan nr. O: „Coompt, Seingnor, en laet u schencken* op de wijze van het Wilhelmus staat. Ken sugverlick boeexken „begrypende alle de gheestelicke liedekens, ghemaeckt eertijdts by de salighe Tonis Hakmansz. van War vers hoef*, Amst., z. j., c. 1600. sign. A2 r", voor „Een suyverlick gheestelick liedt: Ghy Christ'nen wtvercoren", enz. K. vax Mandek (1548—1606), De galden harpe, Haerlem 1627. bl. 22. voor: .Al schijnt menigh verlaten", en bl. 47. voor hel hierboven genoemde: „Als men aent reyn eersamo". Het Pura'liis iler glieestelicket' vreuchden, Antw. 1617, bl. 18, voor; „Wilt. Heere, ghebencdijden*; — bl. 19, voor: „Met vreughden laet ons singhen / den lieer*: — bl. 75. voor; „lek wil my gaen vertroosten // in Jesiis lijden soet* : bl. 233, voor: „Opent mijn lippen. Heere*; — bl. 243, voor: „Aenhoort wat ick tl singhe // o irtaechdelijck iuweel" j — bl. 245, voor: „Godt die neemt sijn behaghen" ; bl. 249, voor: ,0 eeuwich tiodt almachtich // tot u soo roepen wy". De sckadl-kistc der philosoplten ende poëten, Mechelen, 1621, bl. 67, voor: „Lest ijuain my in het groene", en bl. 141, voor: „Pallas wilt my verlichten'. Vondel (Van Lesnep-Uhger, 1621—25, bl. 1111 voor: „Frederick van Nassouwe ,'/ ben ick vroom Hollandsch bloed' (Princelied). — Sprekende van 't Wilhelmus, zegt .1. ter Gouw, De oude lijd, Haarlem 1872, bl. 337: .Natuurlijk zijn de woorden van dit lied onophoudelijk, naar tijdsomstandigheden, gevarieerd en gemoderniseerd: Vondel zelf borduurde in 1625 een „Frederick van Nassouwe" op 't patroon van .Wilhelmus": maar al was hij dan ook ,'s Lants grootste poëet", toch staat zijn „Prinee-Lied" oneindig ver beneden dat van Marnix". Pers, Belleroplion, 1633. bl. 34, voor: „De tijdt heeft hare tijden". Stali'aert, Gulde-iaers feent-dugen, Antw. 1635. bl. 236, voor: „Strijd vromelijck voor t wapen": bl. 274, voor: „Macgd', geefm' een droncksken waters*: bl. 548, voor: „Strick-baldum, die gheheeten I! werd Sibrand"; — bl. 669, voor: „Den koninghlijcken Govert": — bl. 711, voor: „De Zebedeesche moeder"; — bl. 960, voor: „Den grooten naem wilt singhen" ; — bl. 10 • > 1. voor: „Hollanders ende /eeuwen". Hij denzelfde vindt men bl. 544. als stem: „Graef Adolph is gebleven" (vijfde vers der vierde strophe van „'tWilhelmus"), voor: „Sint Adolph is ghebleven . Meer dan eene eeuw later vindt men nog onze wijs in Hel nieuwe Nassome trompetje, Amst. (1762), 1765. bl. 87, voor: „Wel op, gy vroome Leeuwen* („Van de zee-slag van Kapityn Veltmuys*), en bl. 93, voor het reeds vermelde: „Als men schreef zestien honderd ; en agt-en-twintig jaer' („Van de Zilver-Vloot van Piet Hein''). Tn Duitschlaml diende onze melodie voor een lied op Willem Lell, gedicht na 1568, verschenen in 1613: „Wilhelm bin ich der Tclle II von heides mut und lilut i'Bohme, Altd. Lb.. nr. 11, bl. 49, voor een lied „vom Graffen Johan von Tillj und Ohristiano Quarto dem Könige von Dennemarcken* (1626) met aaovang: „(jratl lill.j .•in kiiner Helt 1 heisst man mich allezeitt" (Enschedé, Buil. des égl. tcall.. t. a. p.). De wijs van „Chartres" wordt nog aangegeven voor twee andere liederen van Kourmennois. voorkomende op het voornoemde los blad. namelijk: „ lournax tres couragieuse// renommee seras" > Beleg van Doornik. 1581), en: „l'our des bons la ijuerelle // ie maintiendray meleun" (lied ter eere van Pierre de Melun. prins van Espinoy), beide teksten herdrukt door J. V\. Enschedé, Les origine* du II., t. a. p. Op de wijs: „O la folie entreprise" werden nog voorgedragen: eene „Chanson nouvelle de la deffaicte de 1'armee des Huguenots, rebelles et seditieux, par monseigneur le duc d Anjou, frère du roy, et les princes catholiques" (1569), met aanvang: „Sus. sus, Catholiques", mede te vinden in Christotle de Uourdeaux verzameling; zie Lerocx de Liscy, t. a. p. II. bl. 609. Dit lied werd ook gezongen op de wijs : „Quand Hourbon vit Marseille ƒƒ il a dict a ses gens" (1525'. zes vierregelige str.. zie denzelfde II, bl. 96, en Éx. Pitor, t. a. p. (additions et correctionsi op nr. 36c: — eene „Chanson nouvelle des triomphes et magnificences qui ont ete faictes a Paris au marriage du roy de Navarre [1572] placard in fol., aanvang: „Jesus par sa nais-ance / a permis aux frani ois' (welwillende mededeeling van den heer Ein. Picot); — en eene „Exhortation a la ville de Saucerre", 1577, aanvang: „Saucerrc malheu reuse ƒ/ c'est u ce coup qu'il faut", te vinden in Le plaisant iardin des belles chansons, Lvon, 1580 (Catal. Hotschild, 1'aris 1884, I, bl. 631). — Een lied op het beleg van Steenwijk (1592): „De la folie ontreprise // des Comtes de Nassau", dus eene parodie van het lied van Chartres, en eene „responce", beide te vinden achter: „Een historiael ghesangh", enz. 's-Grav.. by Aelbrecht Heyndricxz., met vierregelige stropho herdrukt door Dr. .T. van Vloten, A'ederl. geschiedzangen, II (1852), bl. 324 en vlg.. nauwkeuriger met achtregelige strophe weergegeven door J. W. Enschedé, Tijdschr. der Vereenig. enz., Amst., VII, 18,0 stuk (1901), bl. 22 vlg., voert tot stemaanduiding: .Sur la voix de Guillelmus de Nassauwe*. Deze twee liederen zijn gevolgd van i-en derde met opschrift : „Conseil salutaire aulx assieges en Steenwijc, 1592", met aanvang: „Soldat* de la villette II de Steenwijc, rendes vous", dat ongetwijfeld op dezelfde wijs werd voorgedragen. Enschedé, die deze drie liederen insgelijks aan 1'ourmennois wil toekennen, doet opmerken hoezeer hieruit blijkt, dat „de benaming der Chartres-wijs overgegaan was in die van het Wilhelmus." Geen wonder dus, dat Valerius (zie bl. 16411 de Wilhelmuswijs onder de Nederlandsche stemmen bracht. In het geestelijke liederboek A'oêls et canth/ues nouveau* composez par 1'. Binard. i1621) Troyes, 1741, vindt men, bl. 51, een lied (de in deze verzameling voorkomende -tukken zijn echter niet alle van Binard, zie bl. 1290 hiervoren): „Chantons, je vou.» i n prie I! Noiil joyeusement pour 1'amour de Marie ƒ/ qui a divinement", enz., dat integendeel weer tot wijsaanduiding heeft: ,0 la folie entreprise*. Verder vindt men in Den blijden-uegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 170, en in Den geestehjeken e aanvang dezer fuga in partituur herdrukt, komt ook voor op de bij bl. gevoegde muziek van 1). F. Schhjrleib's studie: Moz'irt's rerblijf in Xederhtn■/. enz., 's-Grav. 1883; zie mede aldaar bl. 126. VII. In eene ter Bibl. van het Kon. Gentsche Conservatorium voor muziek in lis. berustende compositie, getiteld: Air national hollandais el variiponr grawl orehesln . van den hoogst verdienstelijken Gentschen componist M. J. Mescal (1784 - 18ol). compositie die dagteekent van o. 1830, wordt het thema door den hoorn voorgedragen aldus: Stelli* heeft de meester hier, voor den hoorn, dien hij zelf als virtuoos hanteerde. ""'vm Het l»at geen twijfel - «* "• «»' '•* "'.f M. tTL. fc »)»• eenige verengen *. —— •» — npt wealatine der slotstrophe; — Dr. J. van Willems, Oude VI. Idr nr 3, M. <8 met,glat g _ ^ d(, Vioten NeiUrl. yeschiedz., lbo2, I, oii, naar dok, i, , 7, 7 IQ,-- nr 92 bl 172, naer Geuseliet-boeck .urn 1002 ;-H. J.van medert. hefarm., 18b., nr. .-, c,8• — Dr. A. Loman, Tuaalf Geuzeliedjes, Lümmei., Kieuw Geuzenlied-boel.. nr. 34, . , 2 bl 5 — 1872 nr 1- - Sedert. Ib., uitg. door t Willems-londs, 1891, nr. 2 I. o. lö/^, rii. i, . « jeux monaes, O>111 S b.E Ï22öFrVaSe «**., uitgave van .* Nut van 'i Saigi2^ m=i, der Sedert. Republiek, vertaald onder toczigt van . . -ssr .w'; s: - ï ~vr^? "rr, nr. 189, bl. 090, het lied : ,Rijck God, hoe is myn boelken dus. wd ^ ^ ^ , t. a. p., brengt dezen tekst, ten J Dr. Loman," Oud-Sedert. r rits: w - - kent aan het lied ,van den tinenden Pennmc de _ -n (lrjedeelige Moor hem, in laatstgenoemde uitgave, m ^ - 29 _ Nfderl. -at gebracht. - Zie ook BOhme, XMJJJ. van , K„t van /&., uitgegeven door bet w.-*., ». a- P*» •t algemeen, t. a. p., naar Dr. I.omans laatstgenoemde u.tgave. 435. Men brand, men blaeckt. (1569-1571) Men brand, men blaeckt, men schend, men moort; t' arme volck, laes, rechte voort lyd nu groot gewelt en wort seer gequelt. Noyt daek van regen so druypen men sag, gelyck men 'tvolck weenen siet al den dag. Rechtvaerdig Heore! siet ons aen en wil de tranen toch ontfaen in een vat, en thoont, dat Ghy dierbaer hebt de onnoosel ziel, die u steedts, suclitende, te voet viel. Tekst en melodie. Valeiuis, Xeder-landtsche gedenck-clatick 1626, bl. 30, stem EnlChe Daphne'. Valerius teekent aan: .Anno 1568 hee t de Prins van Oring'ien -edaen syn eerste tocht na 't Nederlandt, inaer onberichter sake gescheyden en'schrijft verder: ,Ue Spanjaerden (hebbende geweest eerst vol schricx / nu siende lnren vyand / sonder slag of stoot verstroyt) bedryven h.er over binnen Brussel groote v'reucht met tournoven en vieren; latende ondertusschen d' arme Nederlanden vol va. WmM. tijk, S.~». I fc 8-»l» "-*• 'Z LT" „pkonist der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. ... npv Kpink 2de druk, 's-Grav. 1860, II, bl. 38(> vlg. " Zelfde'melodie I. Stabt», Friesche InstUof Au*. 1627, bl. loo mesfcmaandnidins • When Daplme did from Ph.ubus fly", aanvang van het dooi \alenu v. rmelde e"n hier door Starter nagevolgde Engelsche lied. Dit laatste is te vinden b« u- Chu,,,ell The ballad literatwe, I, bl. 338. Starters navolging moet zeer populan ' t iin 'men vindt ze terug o. a. in liet Brabands nacht egaelken, Brussel, I606, TOD - eene lw7a£ lZfLn Helicon Amst. 1720, bl. 93, in Thirsis ■\mst' c. 1726. III, bl. 102, en in de XIX* eeuw onder nr 99 van de losse blader, "cdrukt te Gent door Van l'aemel. Ziehier de zangwijs volgens Starter. 1 Als stom wordt „Doen Daphne" aangehaald o. a.: llaerlemsclie winter-hloempjes, 1651, bl. 157, voor: „Ach waerde lief, ach zydy doodt?" ; — Elisauetii van Wauwk. Heestelyck maeghden-tuyltjen, (1708). Antw. 1722, bl. 48. voor: „Als Jesussou na Jerusalem gaen"; — Kers-nacht en de naeirolgende dagen, Antw. z. j., bl. 63, voor: „Een nieuwen hemel fraev door licht": — Kbil, Pampiere wereld, 1644. IV, bl. 66. stem: „Als Daphne d' overschoone, etc.", voor: „Juffrouw! waerom is 't dat gy vlied Op hare beurt gal Starter's navolging aanleiding tot eene vergeestelijking die bijval genoot en die gevonden wordt, zonder wijsaanduiding, doch met de melodie volgens Starter, in Stalvaehts Extractum catholieum, Loven 1631, bl. 567. Wij laten de eerste strophe ter vergelijking volgen: Als Jola d' onberade maegd. van lesus haer vlucht nam ter wereld-waerd in, en van hem snel wierd na-gejaegt al loopende, roepende: „schoone goddin, toeft wat, toeft wat, weest niet verbolgen; ey, waerom loopje dus tegen do wind? Leeuwen, noch beeren, noch tyg'ren u volgen. maer het is lesus die u zoo bemind. Wilt u erbermen iet; acht gby mijn kermen niet? Laet ghy mijn liefde dan inde ly ? Hebt deernis, o Jola, hebt deernis met mij." Stalpaert's vergeestelijking werd herdrukt o. a. in Het Paradijs der geest, en kerek. lof-sanghen van Theodotus, uitg. 1648, bl. 662, op de wijse: „Doen Daphne enz. ufte U oordeel aenden Koning geeft*.— „Als Jola", enz. wordt aangehaald als zangwijs: Den singendt' zwaan (Antw. 1655, 1664), Leyden 1728, bl. 165, voor: „Nu is verweckt uyt 't graff den Heer". — In een artikel over Stalpaert spreekt •Jos. A. Albehdixcik Tiiijm. Volks-almanak roor Nederlandsehe Katholieken, Amst. 1853. bl. 132, van de tot volksliederen overgegane en „onder de Nederlandsehe Katholieke Familie nog zeer wel bekende* schoone zangen: „Sulamite. keert weder", — „Als Jola de onberaden maagd", enz. Verder treft men de melodie aan in de volgende verzamelingen: Stawaert, Onldeiaers feestdagen, Antw. 1635, bl. 30, „stem: Doen Haphne", enz., voor het voorzeide lied: „U oordeel aenden Koning geeft"; — Theodotus, t. a. p,. bl. 11:1, voor liet laatstgenoemde lied: „U oordeel', enz.; - Evangelische leeuuerck, Antv.. 1(582, I, bl. 16, „wijse: Doen Daphne. — Als Jola d'onberade raaeght", voor: „Joannein de vangeniss"; — J. van Lodensteyn, Vyt-gpanningen, Amst. 169o, bl. 24.. „op den trant van Daphne", voor: „Out Alpisch wijdvermaard gcbergt*; - Den lingende zwaan, bl. 48, voor: „Komt hier, komt hier, het is nu tijd"; H. Sweebts. Innerhjkkf ziel-torhte», 4->° uitg., Amst, 1702, bl. 33, „toon: Dafne", voor: „O mensch die graag ter gastmaal zijt". — Eene bewerking van de zangwijs: „Doen Daphne, etc.. "hestelt 13 May 1602", komt voor, bl. 23 van het beiaardboek berustend op het Gentsch archief, terwijl eene fraaie klavierbewerking door Giles Farnaby te vinden is in The Fitzwilliam virginal buok, Dl. XIX, 1895, bl. 12.^ Chappell duidt als bronnen aan voor de melodie: Yalerius, Starter en 1 he •lancing-master, 1650-1690, en geeft de volgende lezing: W pol - lo, Tar - rv, and turn thee, Sweet Nymph.stay, q turn, o pretty tol - low Turn thy fair eves, and look this wav. ijus i- ' f-firp >u m i. Pep—t ti y.: r—=—i—-—i—*— «— — sweet, And let our red lips meet: O pi - ty me, Daph-ne! pi - - ty, ife • # • , ï\l-ï J1 j-J zIhzz— me, O pi • ty me, Daph - ne. pi - - ty me! 436. Mijn siel verblijdt haer inden Heer. (Slag bij Heiligerlce, 1570) 1. Mijn siel verblijdt haer inden Heer. sijn hulp doet my opspringhen; dus wilt met my tot zijnder eer oen danekbaer liedt nu singhen; want wonder wracht zijn stercke handt, hy heeft zijn volck ghedaen bvstant in het landt van (Jroeninghen. 2. Op den dryentwintichsten Mey, des avonts na ses uren. soo wert ghehoort een groot gheschrey van alle den nabueren, l Heyligerlee en daer ontrent, daer Gods ghenade wert bekent in zijnes strijdts wtvueren. 3. Graef Lodewijck tooch wt don Dam, na dees voorseyde stede, sijn broeder Adolf met hem quam, Graef Joost Schouwenburch mede, met menicli lantsknecht onbeducht; alst scheen, soo namen sy de vlucht, het welek haer voordeel dede. 4. Sy socliten een bequaem slachvelt, en vondent voor Winschoten; in vijven is tslachoorde ghestelt. door Gods raet wel besloten: de ruyters hielen twaghenpadt, de Walen hebben inghehadt een sloot, daer sy wt schoten. 5. Tverloren hoopken sachmen staen ontrent de galgh daer teghen: de dubbelsolders westwaert aen waren hoogher gheleghen: de Duytsche schutten lancx liet moer, elck meest met een nieu lanck Spaensch roer, vanden vvant ghecreghen. 6. Den tiraet' van Arenberch seer heet, sachmen vlijtich aenrijden met thien vaendlen Spaengiaerden wreet: sy dansten, cn benijden dat de vijf vaendlen wt Yrieslant, met hen teghen een cleyn vyant als nu souden gaen strijden. 7. Met voeten, sprack elk, sullen wy dit volck wel haest wech stoppen: duymijsers, ketenen daer by haddense reedt met stroppen: haer leuse was: hangh op, slaet doot'. maer buyten tbosch, nu staende Idoot, soo clauden veel haer coppen. 8. Arenberch heeft sich eerst vertoont, sijn achtiender te paerde ; tgheschut ghestelt, ginck los; tverschoont Nassous volck. tdoock na daerde, den ruyteren en treftet niet; dat dubbelsolders is gheschiet was oock van cleynder waerde. 9. Veel Spaengiaerts schoten terstont los: Nassous volck cost bet ramen; sijn ruyters renden stracks na tbos. die tgrof gheschut in namen; die Walen volcliden wt haer gracht, die dubbelsolders oock met macht met Graef Lodewijck aen quamen. 10. De spiessen druckten in seer hert, men hoorde sweerden clincken, menich goet roer ghebroken wert om tSpaengiaerts cop te crincken; elc drong dweers door, schoot, smeet en stack. soo dat der Spaengiaerts oorden brack. en lieten den moedt sincken. 11. Vijf vaendlen Duytschen vluchten haest, die dander snel na liepen: de Spaengiaerts staende seer verbaest, „misericordc" riepen. „Sanct -lago, Nostre Dam Iioret:'" was van haer op Godt niet ghelet. deerlicken sy ontsliepen. 12. .Godt zy met ons!" de leus»' was van het volck van Nassouwen; warachtich wast soo op dat pas, een yeghelick mocht aenschouwen : hy maecte hert endo handen sterck, ende wrocht daer door zijn wonderwerck met haer die hem betrouwen. l:i. Gheen half ure en heeft dit gheduert. den slach die nam een eynde; de loopers hebbent meest besuert al door Nassouwens bende: opt moer en tbosch. een mijl int rondt, men Spaengiaerts endo Duytschen vondt meest doot, waer men sich wende. 14. In den Dollaert wijdt en seer groot, verdronken so by hoopen; Arenberchs peelt viel in een sloot, dies moest bijt oock becoopen; thooft, zijde, hals waren doorwondt, ilies liijt bes tori' in tortor stoiult, en Groesbeeck ist ontloopen. 15. Van dit volck men begraven sacli over de achtienhondert; wat men «och vondt na desen dach. dat sy hier wtghesondert; N'assous volck, die doot bleven daer, waren gheen veertich, dit is waei; in Godts werck u verwondert. 16. Doch Graef Adoltt seer onversaeft is daer oock doot ghebleven; Graef I.oodwijcks cantzler wel begaett, die liet daer oock zijn leven; veel zijn ghewont, die stonden stijl, doch hebben meest gheen noot vant lijl; Godt wil haer sterkte gheven. 17. Tweehondert dertich Dnytschen cloeck hier oock ghevanghen laghen; Arenbcrch had ghedaon versoeck om menich monicks waghen wel vol van cruyt, cloten, broot, wijn; dese meest al ghebleven zijn, elck peert wert wtgheslaghen. 18. Tgeschut, ut, re, mi, fa, sol, la, wt Groeninglien ses stucken, die volghen nu Graef Loodwijck na; de Heer laet doch ghelucken, dat de vyanden van zijn Woort, als dese corts werden versmoort, die noch vrome verdrinken. l!t. Mensch, dees saeck doch niet toe en schrijft den mensch, want twaer gheloghen. want tis Godt die do selfde drijft, al beeft bijt langh vertoghen; sulcks was wel onser sonden schuit, en zijn tijt was noch niet vervult: meer is in zijn vermoghen. 20. O Heer, u zy lof ende danck van uwe overwinnen; sterckt ons gemoet noch swack en cranck met uwen Gheest van binnen; dat het bid en betrouwe vast: so sult ghy corts van ovorlast helpen, die u beminnen. 1, 7. in hét landt can tiroeninijhen, misselijke scansie. — 5, 5. moer, moeras. 7, 3. iluijmijsers, duimschroeven, Fr. poucettcs. — 8, 4. tdoock, enz., het was door aardewerk beschut. — 9, 2. het vtwien, beter mikken. 10, 1. De lansen staken diep. — 11, 5. St. .lacob. O. L. Vr. van Lorette. — St. .lacob beschermheilige van Spanje; Loreto, een stadje in de Italiaansche provincie Ancona, waar door veel bedevaarders wordt bezocht het huis, dat, naar men verhaalt, vroeger door Maria werd bewoond en aldaar in 1295 door engelen werd gebracht. 14, 7. Zeger van Groesbeek, was luitenant van den Graaf Aremberg en broeder van den Luikachen Bisschop. — 16, 1, nnrerxaeft. onversaagd. — 16, 3. cantzler, kanselier. 20, 2. t.: van mire, enz. Tekst. Een nieu (Jemen Ib. 1581, hl. 20 r°. „Anno 1570 (22 Mei). Hier beginnen de Geusen haer hert wederom te halen / ende openbaren hen niet Graef Lodewijck in Groeningerlant, daer sy eenen victorieusen slaeh erworven hebben, tussehen Heyligherlee ende Winschoten. Op do wijse des IJ. Psahns Wtenhove*. Onderteekend : „Weest die ghy zijt", zinspreuk van Jan Fruytiers, die gewoonlijk teekende: , Weest dal ghy sijt'; — H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-hork, nr. 26, bl. 47, die daarbij aanteekent: „Graaf Lodewijk van Nassau was door den Prins van Oranje met een leger, sterk 13000 man, naar de Groninger Ommelanden gezonden, en maakte zich hij afwezigheid van den stadhouder, Jean de Ligne, graaf van Aremberg, meester van Appingadam. Arenberg kwam 22 Mei terug en vond graaf I.odewijk te Heiligerlet', nabij Winschoten, in eene goede stelling. De stadhouder, door zijne soldaten gedwongen, vangt vóór de aankomst van den graaf van Megen den strijd aan. die geheel tol zijn nadeel uitliep. Hij verloor er met bijna 1600 Spanjaarden het loven; negen stukken geschut, benevens groote buit, vielen in handen der overwinnaars. Van onze zijde sneuvelde de dappere Adolf van Nassau, zijnde hij de eerste der Nassausche vorsten, die hun bloed voor Neerlands vrijheid stortten...*. — Zie verder Joiin Ijothroi' Motliy, De ojikonmt der Nederl. lieptMiek. vertaald onder toezigt van Dr. Ft. C. Bakhuizen van nen Brink, 2ie druk, 's-Grav. 1860, II, bl. 328 vlg. Melodie. Zie hierna het lied: „Maximilianus de Bossu". 437. Wie dat sich selfs verheft te met. (Alva's standbeeld. 1569) 1. Wie dat sich selfs verheft te met. wert wel een arme sleter; Duc d'Alf, u beeld, tot spyt geset. waer afgebroken beter; u boose daed „ die ghy begaet, by allen toch onlydig is en strydig is met onser landen staet. 2. Doch 'tschijnt, dat nergens ghy nae vraeght. ghy wilt het al verscheuren: maer die daer doet wat God mishaeght. sal 't eynde noch betreuren, als hy vol noot ,. sal naeckt en bloot voor Ciodes oordeel schuldig staen onduldig gaen. verwesen totter doot. 3. De godloos groeyt een wyl seer wel, doch 'teynde staet te vreesen; siet, Lucifer quam in de hel door zijn hoveerdig wesen; daer 't volck sicli al ,, aen spieg'len sal, indiense soecken goeden spoet want hogen moet gaet altydt voor den val. Tekst. Valeriüs, Neder-landtsche ijedenck-elanck, Haerlem, 1G2(>, bl. '»2, ,stem: op 't Engels Lapperken'. — Willem», Oude VI. Idr., 1848. nr. 34, bi. 77: I)r. A. D. Loman, Oud-Ndl. Idr. uit den Xdl. gedenck-clanck, 1871, bl. 48 en nr. 17 der muziekbijlagen. Valeriüs teekent aan, bl. lil: „Duc d'Alf had een seer konstig / doeli vermeten beeld / ofte statue van zijn persoon doen in coper gieten / tredende den Adel ende Staten des Lands onder zijne voeten / die de beenen ende armen afgehouden waren met seer trotsige omschryvingen / tot kleynaehtinge des Conings ende der Landen staende verheven in het easteel van Antwerpen.' ,Dit standbeeld , zeggen Mekten* en Torfs, Geseli. van Antwerpen, 1848, VI, bl. 475, „waervan wy hiernevens de afbeelding geven Inaar Bor, De Xederl. historiën, Amst. 1579), werd den 19^on Mei 1571 te midden van het binnenplein der Citadelle opgerigt en veroorzaekte groote opspraek onder het volk, zoowel wegens de wyze op welke de Hertog was voorgesteld (in de linker hand een bedelstaf, de rechter ongewapend naer de stad uitgestrekt) als wegens de smadelyke zinnebeeldige figuer aen zyne voeten liggende (een tweehoofdig en vierhandig gedrocht, voorstellend den Adel en het Volk». W anneer in het jaer 1577 de wallen van het Kasteel langs de stadszyde door het volk werden gesloopt, vond men het standbeeld in eenen hoek van het binnenplein staen; en het woedende volk oefende op hetzelve de wraek uit, welke het hun niet gegeven was geweest op den persoon zeiven bot te vieren". — /ie mede John Lothrop Motle\, Opkomst der Sedert. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. Bakhuizen van den Brink, -l!e druk, 's-Grav. 1860, II. bl. 401—2. Melodie. A. Valeriüs, t. a. p.. hierboven weergegeven. In de tafel van Valeriüs' werk wordt deze zangwijs onder de Engelscho stemmen aangeduid als: „Cobbeler, of: het Engelsch Lapperken' („cobbeler" of „cobbler" heteekent schoenlapper); — Dr. Loman, t. a. p. B. Pers, Bellerophoit, Amst. 1(533, bl. 111, „stem: Echo of i Schoenlapperken , heeft deze lezing (vgl. C hierna): C. Volgens YV. Chappell, The ballarf I Herat ure.., I, bi. 277. .loet deze melodie zich in Engeland het eerst voor in The danciwj-master, uitg. 1G86, waar zij wordt genoemd: .The Cobblers Jigg". Ch . wien de Engelsche tekst onbekend bleef, geeft de melodie aldus: Aangeh. in I)en nieuuen verbeterden lust-hof, Arast. lfiOi, bl. 92, „Een Enghelsche voys: Van 'tSchoenlapperken», voor: „Nu Echo die soo menichmael', vandaar bij 1'ers de wijsaanduiding: .Echo'; - Starter, Boertigheden (gevoegd bij den Friesche» lust hof, Amst. 1621) sign. [A4], „stemme: 't Engelsch Schoenlapperken, etc-.", voor: ,0 elementen wat ick hoor!*; — Bredero, Boertiyh Ib. (1622), uitg. Amst. 1890 (zelfde wijsaanduiding als bij Starter), bl. 302, voor: „Waerom *ijt gh>, o wreedi schaemt!*, en De groote bron der minnen (1622), uitg. 1900, bl. 493, voor: „Ghy weet mijn lief wie u bemint": — Cupido's lusthof, Amst. 1613. bl. 51, en Apollo (uitgegeven door Brederoi 1615, bl. 102, de laatste twee aangehaald door Dr. Land; Amst. Pegasus, 1627, bl. 72, .van d'Engelse Schoenlapper", voor: „In 't koutste vande nachten kout*. - Zie onder de geest, liederen: „Veel bloemkens endo «ruyden groen". 438. Wy Geuskens willen nu singhen. (I)on Kriel. ]">72) 1. Wy Geuskens willen nu singhen in desc Meyes tijt, en van vreuchden opspringhen. dat ons Godt ghcbenedijt nu heeft ghegheven reyn sijnen seghel niachtich, daeroni wy sulion eendrachtich den lof Godt ghevon certeyn. 2. Den Hriele wy inne creghen in April den eersten daoh, als mannen sachmen ons pleglien, die Zuvdtpoort sonder verdracli in brandt wy staken aen: de borghers zijn ghewekon. oen yder om hem te versteken; tghinok al buyten haer waen. 3. Den edelen heer verheven van Lume, seer wijs, met crijchshandel weet hy te leven, ilryhondert, sonder ghecrijs, aen die Noortpoort hy sandt; over die mueren sy clommen. die poorte in ghenomen, daer na ctuani soo menighe quant. 4. Hoort eens watten duchten, doen den gantschen hoop, niet sonder grooten gheruchten, in quamen met soeten loop', terstont moest loopen aen Baals tempel ghepresen, Melis moest verlost wesen al inde halve maen. o. Die voerder van Melis bende die grooten C'hristoffel waer, die Geusen als de behende hem deden duycken daer; en al dander over hoop sy daer ginghen legghen, sonder haer wedersegghen, met eenen haesten loop. ti. Al op de Mase gheleghen, den Briele gheheeten wert een nieu Rotsel te deghen om, met moet end hert, te houden voor tghewelt, voor Duckdalve crachtich; daeromme sy eendrachticli die bolwercken hebben voorstelt. 7. Wt Wtrecht die catijven trocken na den Dril, om de Geusen te verdrijven, tghinck niet na haren wil; te schepe trocken sy ras, tussclien weghe sy vernamen, dat der Geusen schepen «luamen, twelck haer gheen blijschap was. 8. De Geusen dapper schoten, de Spaengiaerts namen de wijck; aen landt sy onverdroten liepen door den slijc-k. te Dort, al voor die ste; sy saghen als Morianen doen sy wt den dreek quamen, liaer vaenkens sleepten sy me. 9. Hoe sy te lïotterdam binnen quamen met ghewclt, een yder cant wel versinnen lioe datter was ghestelt; men sachse groot moort begaen; dus. steden, hout u vasten, neemt niet in sulcke gasten, en spieghelt u daer aen. 10. O 1'rineen, die wt u landen, al om de waerhcyt claer, verlost wt Herodes banden, ghevluchtet zijn voorwaer, valt , 3. bellende, behendigen. 6, 3. liotsel — La Hor helle, eene vesting in handen der Hugenoten in Frankrijk, en waar de Watergeuzen vroeger werden toegelaten (H. .1. v. L.). - (i, 8. voorstelt. opgeworpen. — 7, 1. catijven, ellendigen. — 8, 5—8. vgl. hierna, nr. 440, bl. 1689: „Wie wil hooren een nien ghesanck", str. 13—14. Tekst. /vWi nieuw Geusen lieden boeexken, 1581. bl. 32 r". met het opschrift : „Dewijle het l.ant nu dus oproerich was door den Thienden Penninck / heeft de (iraef vander Mare / Lume / etc. den Hriel ingenomen (1 April 1572): ende Hollandt ende Zeelandt is haest goetwillich gevolcht. Op de wijse lek ginek een mael spaceren / etc.", tekst hierboven weergegeven; — Wackernauel, Ldr. tier niederl. Reform, 1867. nr. 88, bl. 166, naar Ken nieuw Geusen lb„ 1588. — l)r. J. van Vloten. Nederl. geschiedzangen, 1852, II, bl. 7; — H. .1. van Lummel, Xieuw Genzenlied-boel;, nr. 48, bl. 103; — Dr. I-oman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 2. Melodie I. Valerius, Neder-landtsrhegedenck-clanek, bl. 180," stem: Almande Nonette. of Une ieusne fillette, voor: „Marsen, hoe moogt gy spies en lans (1600). 106 , . , . Ur Invw t a D ' — H- JlHAX ClIABllAVOlNE. Le hierboven weergegeven; — Ui. IjOMAN, i. a. p., reetteil des plus belle* et excellente* chansons, Paris 1576, nr. 5 vlg. Vgl. hiervoren I. nr. 60, bl. 305, den aanvang der melodie: „Reyn maegdeken met eeren". 439. Laet sang en spel, tambour en fluyt. (Den Briel, 1572) 1. I,aet sang en spel, tamliour en Huvt nu klineken tot Gods eer; dat orgel, chiter, harp en luyt oock opgae voor den Heer, die haest wel van ons keeren kan Duo d'Alve, den tyran. J. (iods goetheyt wesen moet vertelt, die noeh so voor ons sorgt, en ons den liriel en Mase stelt als tot een vaste borgt, die haest wel van ons keeren kan Due d'Alve. den tyran. 3. De Spanjaert wert nu een gebit in synen muyl geleyt; (lod sy, die daer om hoogc sit, gedanekt in eeuwieheyt, die haest wel van ons keeren kan Duc d'Alve. den tyran. 4. (ihy princen, heeren van ons land, maeckt ons de Spanjaert quijt, malcand'ren trouw'Iyck biet de hand. in Godes vrees' altvt, die haest wel van ons keeren kan Duc d'Alve, den tyran. Tekst. Valerius, Xeder-landtsche yedenrk-clanck, 1620, bl. 33, „stem: Op de Kngelsche Foulle. Of: Walsch Wallinneken". Danklied op de inneming van den Briel (1572); — Dr. Loman, Oiid-Nederl. Idr. uit den Xederl. ge>lenck-clanck-, 1871, bl. 54. Melodie. Valerius, t. a. p.; — Dr. Lomak, t. a. p., en In., 2110 uitg., niet de medewerking van J. C. M. van Riemsdijk, nr. 22, bl. 28; Dr. -I. 1'. N. Land, liet luitb. ra» Thi/sius, nr. 442, Tijdschr. der Vereeniging voor N.-N. mzgsch. III < 1891) bl. 51, en 41 waar liet woord foiile wordt afgeleid van liet Latijn fullo = lakenvolder, -vertreder of -stamper; dus een dans bij de Duitschers bekend als Stampt. Zoo luidden wij mede de atanipiën, door Boendale (+ c. 1212) in zijn lirabantsche I/eesten toegeschreven aan Lodewijc van Vaelbeke. Doch de estuwpida komt in het Proveniaalscli reeds in de XIIdt' eeuw voor (zie onze verhandeling: De melodie ra» het Xederl. lied, 1902, bl. 296). — In de tafel van Valerius' boek wordt deze zang ouder de „Engelsche stemmen* gebracht. De melodie werd dan ook benuttigd door W. ChapI'EI.I., Popular music of the olden time, II, 396, voor het lied: ,When shaws are slieen, and slirubs tuil fair'* („Robin Hood and (iuy of '1 isborne ), dat echter achtregelige strophe heeft, zoodat Chappell op het slot de eerste vier maten der melodie herneemt om in dur te sluiten. Den bliiden requiem, Antw, 1631, bl. 108, bevat de volgende melodie, „op de wijse van d'Engelsche fouelle", waarvan het slot herinnert aan de wijs „lek stondt op hooghe berghen", uit dezelfde verzameling (zie I, bl. 134 hiervoren): Mijn hert'wenscht op te bre-ken/ o Lief-de o - - - ver-Roet! \y Mijn sie - le wordt ont • ste - ken met Ma - ken - «le ge - moet / ÉsI- ! . • • i 'É = i Om u - wen lof te spre - ken ton ■ teyn van d eeu-wich goet. „Op de wijse van d'Enghelsehe foule u/t: (iheen schoonder maghedt gheboren", zong men het lied: „lek moet mijnen lust wat blussen*, te vinden in liet 1'aradiis der „heett-vreuchden, Antw. 1617, bl. 144. - De tweede door Valerius opgegeven wijs wordt aangehaald als: „T'wals Waelinneken', in Den bloem-hof der Nedei l ,eught, \mst 1610, bl. 86, voor: „Hitslent haeghien / me» ick bidt", geteekend „Bemint de waerhevt*. kenspreuk van I. Syverts Colm. - (i. A. Bkedero. De groote bron ,/er minnen (Amst. 1622), uitg. 1890, bl. 490: ,k'En kan u niet bedw.nghen , „op de voyse: Het vryde een Wals Walinneken', met deze aanteekening: „Ln moet met het lietje vers om vers ghesongen worden. Wie sou hem niet verblijden, l ol. 40-> . Dit laatste lied, t. a. p., voert tot opschrift: „Op de voyse: van de turihere^, en heeft denzelfden strophenbouw als Valerius" lied: - Venus Minne-gifjens, Amst. c. 1622, bl. 48, „liedeken op de wyse: „Het was een Wals Wallinnetgen , voor. „Siet hoe het wicht syn sluyertje // mijn voor de ooghen bynt*. 440. Wie wil hooren een nieu gesanck. (Den Briel, 1572) 1. Wie wil hooren een nieu gesanck. wat nieus sal iek aenheven. hoe dat (le (icusen namen haren ganck wt Engelandt met haren danck, en hadden, in liaer bcvanc-k. haren admirael verheven. 2. Dat was den hoochloffelijeken heer van T.ume gheheeten. met liem dat hy hadde noch meer Torion vernamet veer; na de Hollanders haer voeghden seer. sv dapper daer nae stieten. 3. Het geschiede op eenen Palmdach, 's morghens ontrent acht nyren. dat sy aenvielen met groot ghewaeh die vloot, al sonder verdrach; 't geschut, als een donder-slach, men aen beyde zijde mocht hooren. 4. l)acr <[uam uit Spaengien, met de vloot, een buys, daer zy na loerden, die sy met menighen schoot in namen, met harden stoot; twee kisten met gelde groot, en specery zy daer uyt voorden. 5. Op eenen Dinghsdagh traden aen t landt al de soldaten en capiteynen; daer sachmen menighen frayen quant, wten Briel zy schooten te hant; sy meendense te keeren. want met vlieghende vaendels zy aen quamen. 6. Met een trompet, al sonder ghetreur, sachmen Torion gaen treden, ende hy quam ten Kriele veur; hy sevde: - doet op de deur, want allo u vesten ende muer c-ondt ghy voor ons niet houden." 7. Van weghen den hooch-ghehooren heer van Oraengien ghepresen, gat' hy haer beraet een ure of meer; sy gaven geen antwoort weer; I.ume, die haesten hem seer met zijn hoopen uyt ghelesen. 8. 'J'wee tonnen met buscruyt ghelaen voor de poorten ginghen sy legghen, die sacli men hen daer steken aen; die poorte brande saen ; goedtwilligh de borghers op daen ' d' ander poort, sonder weersegghen. 9. Alsmen schreef twee-en-tseventich jaer, den eersten Aprilis tot desen. soo namen sy in, en dat is waer, den Briel alsonder vaer; terstont sy gingen maken claer Melis tempel ghepresen. 10. Ghelijck als men leest in Samuel, door de arcke zijn gebroken alle de afgoden alsoo snel, die schaker en zijn gesel, en metten grooten Bel, een vuyr gingen sy stoken. 11. Duc d'Alve mocht verdragen niet den Briel op sijnen neuse, wt Utrecht hy daerom trecken hiet, hoort al na mijn bediet. thien vaendels Spaengiaers, siet, om te verstooren die Gense. 12. Niet wel waren die Spaengiaerts gemoet, en Bossu bloet-gierich bevonden; sy traden in sommige schepen onsoet, ende meenden heel verwoet te wasschen haer handen int bloet. die sy inden Briel vonden. 13. Seer dapper jaeghden die (ieusen haer aen den gront; die Spaengiaerts setten haer schepen, dat is openbaer, door die kley, met grooter vaer, haer vaendels sy sleypten naer na Dort. wilt hier op letten. 14. Die Spaengiaerts begaet, met dreck belaen, voor Dort sy deerlijck stonden, en meenden in te raken also saen: maer sy moesten daer buyten staen. de borgers lietense niet in gaen: hoort al na mijn vermonden. 15. Die Spaengiaert quatn voor Kotterdam, sy vonden de poorten gesloten met verraderye alsoo gram; die Spaengiaert die poort inne nam, met ghedruys daer inne quam. dat den borger heeft verdroten. 16. Wel twee hondert daer bleven doot, die de Spaengiaerts daer doorstaken: noyt borger was in meerder noot, gecrijs was daer seer groot, en de straten van bloede root; als liaringh saghmense kaken. 17. Alle ghy steden, kleyn en groot, wilt hier doch wel op niereken, laet u dit wesen inder noot een exempel end' spiegel bloot, houdt n vast totter doodt, voor die sulck boosheyt wereken. 18. Die van Vlissingen gemeyn en geheel Walcheren machtigh met haer trocken eenen lijn; die van der Veere fijn met de boeren sy eens sijn, Middelburgh sv dwingen krachtigh. li». Den Alvens rijeke lieeft een endt in dat /.eelandt verkoren, syne zeevaert is geschent, want die Wielinge alzoo jent, end' de Mase excellent, die heeft hy nu verlooren. 20. Lof Prince onse (iod altijt, wilt verlossen tot desen, die om de waerheyt zijn benijt. end' u soecken met herten vlijt; oock die voor den uwen strijt. wilt die behulpigh wesen. 1. 4. Dr. v. Vl. en v. Ij. : niet t' hoeren donck. — 1, 6. Admirael was eigenlijk de heer van l.umbres, (Juislain de Fiennes. 10 Aug. 1570 door don l'rins daartoe aangesteld, en Lumey (Willem, Graat van der Marckl slechts zijn onderbevelhebber i Dr. v. Vl.). — 2, 4. sic Dr. v. Vi„; t.: vernoemt. — Torlon — Willem van BloisTreslong (Dr. v. Vl.). — 3, 1. Palmdarh, uit te spreken: 1'alleni- ot 1'almendag. 9, 6. Melis, spotnaam van de H. Hostie, vgl. bl. 1681. 11, 2. t.: sijn. — 12,4. heel, bijgev. naar Dr. v. Vl. en v. L. 13, 5—6 en 14, 1—2, vgl. liiervoren nr. 438, bl. 1679: ,Wy Geuskens willen nu singhen", str. 8. 14, 1. begint, bijgev. naar Dr. v. Vl. en v. Ij. 15. 4. die poort, bijgev. naar latere uitgaven. 20, 3. t.: zijt benijt. Tekst. Geuse liet-boerk, Altist., z. j., vermoedelijk van 1603. bl. 32 r : „een ander liedeken van den Uriel / op de wijse: lek roep u Hemelsche Vader oen /etc." (1572); Dr. J. van Vloten', Nederl. gesehiedzangen, 1852, II. bl. 4; H. J. van Li mmel, Xieuw Geuzenlied-boek, bl. 106, „op de wyze: lek roep u o hemelsche Vader aen"; — Dr. Loman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 3. Twee liederen, vermeld door Dr. F. 0. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-tirav. 1900, Jleijist., nrs. 435—6, hebben den hierboven als wijs aangeduide» aanvangsregel. Het eerste, te vinden bij Ioms Wyiio, alias Syi.vasi s. Glieeslelijckr liedekens, 't Hantw. 1582, vangt aan: lek roep u, o hemelsche Vader aen. wilt my ghesontheyt geven, op dat ick in dynen tempel seer saen mach wederomme staen, met de waerheyt aenghedaen. onder u volck verheven. Het tweede, waarvan de eerste strophe insgelijks volgt, naar Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 153 r", doet zich reeds voor in Veelderhande liedekens | Keulen], 1556. In de uitg. van 1599 voert het tot stemaanduiding: ,Het licht der werelt is opghestaen" (cf. Dr. Wieder, t. a. p., nr. 306: ,Dat licht", enz.): Ik roep u / o hemelsche Vader aen , wilt mijn gheloove stereken / op dat ick mach vromelijck blyven staen met u waerheyt aenghedaen / al solider af te gaen / och 7, voor: ,1'aulus doet ons een goet vermaen*; — K. van Mander. De gulden harpe, 1627. bl. 274, 426, '>04, voor: „Heyligh, oprecht, ghestadigli, vroet'; - „Sebucadnesar iriumphant": - „Paulus doet ons oen goet vermaen', voormeld; - STALMEST. Gttlde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 247, voor: „Sint Iuliaen kon gaen noch ataen ; - Mone, Uebersicht, 1838, bl. 242, S 336, naar een ,Hs. zu Lüttich, betitelt sacrar. Trudonopol.* (St. Truiden), bl. 323, voor: ,Ghy dwaese menschen, wat-s u opset . Melodie. 1. Fruïtiers, Eccleskuticuë, 1565, nr. 25, bl. «9. „op de wyse: lek roep u o hemelsehe Vader aen etc.*: — I>r. Loman, t. a. p. - Fruytiers geeft de melodie aldus: 441. O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals? (Moord te Rotterdam. 1572) no - sel volck, siet hoe hv vangt en spand! vrouw' blvft vrv van sy - ne wree • do hand. 1. O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals? Het arm onnosel volck, siet hoe hv vangt en spand! Merckt hoe de godloos raest. en deerlyck brengt om hals: geen maeght of' vrouw' blvft vrv van syne wreede hand. 2. Help Heer! en op ons u barmhertig' oogen slaet. dat toch u volck eens kom' uyt dees bedroefden staet, en dat de tyrannv van 't Spaensche loose rot eens nemen mach een end, genadig goede God! 3. Breeckt, stuyt. beteint, bedwingt, en brengt toch haest ten val 't trouw'loose hert. o (iod! bestierder al in al. Laet 't bange droef gesticht en 't ysselyck geween eens houden op, o Heer: verhoort uw's volcks gebeen! Tekst en melodie. Valeriis, S'ed. gedtHck-clam-k, 1626, bl. 35, met opschrift „l.a Moris(|ue", beide hierboven weergegeven. Valerius teekent hier aan:... ,ende de Spanjaerden vande stad (Rotterdam) hen meester makende / hebben een groote sehrickelijcke moort daer binnen aengerecht / niet nalatende al wat hare wreede Spaensche moetwille hen inden sinne gaf te doen" (9 April 1572). — In zijn nanslag op den Kriel teleurgesteld, sloeg liossu den weg in naar Rotterdam. Hij vond de poorten gesloten. De regeering wees zijn verzoek om bezetting voor den Koning in te nemen, van de hand. Tot onderhandelen gedwongen, nam hij zijne toevlucht tot eene trouwelooze list. en verzocht verlof voor zijne troepen om de stad door te trekken zonder te rusten. Dit werd toegestaan. Binnen weinige minuten waren vierhonderd burgers vermoord; de vrouwen ondergingen een lot erger dan dt dood De inneming van Rotterdam is geschandvlekt door dezelfde misdaden, die de geschiedenis van elke Spaansche zegepraal in de Nederlanden bezoedelden (John Lothrop Motlev, Opkotnat der Xedtrl Bepubliek ™^^d onder toez.gt van D, R. C. Bakhuizen van den Brink, 2** druk, s-Grav 1860 III, bl- 40)" Dr .T van Vloten. Xederl. Geschiedzangeu, 1852, II, bl. 10 en H. J. van Lummel, Xietiii' Geuzenlied-boek, nr. 49, bl. 104, deelen over hetzelfde te.t en uit het^en^'Z' hork een ander lied mede, met aanvang: ,0 broeders hoort een claeghehjcke sanghe , voorgedragen ,op de wijse van den 79"- Psalm: Die heydnen zijn in u ^"Z'pieuse alouette, Valencienne, 1619, I, 176, „La Morele', heeft de volgende lezing van onze melodie: De stemaanduiding: „La Morisque' of „Moresque". bij Valerius, in de tafel,onder ,1e „Fransche voisen» gebracht, wijst-p een ballet-dans van den aanvang der . eeuw Morisca" is het Italiaansche woord voor „Moorendans (in het üu.tsch. luren- of Mohrentanz",, in het Fransch „Moresque', in het Engelsch Morris-dance , ;eM„" 4-eeuwsche zwaardendans, van Spaanschen oorsprong (Böhme, Gesch. de, Tan.es. 886 1 l i-3) - Dezelfde melodie, ontleend aan Mersenne, Harmome umce,sell,, 636 -37 L ook te vinden bij Bi,„me, t. a. p., II, nr. 108, bl. 49, ,n dezen vorm: Vndcr» klinken „Moriskas brande", Dr. .1. 1'. ». Und, LuUb- mm Iir 409 en „Mooren-dans*, IMn Ogende zwaan, 1728, bl. 538. Ook m het L,a, van Nic. Vallet, beschreven door D. F. Scheurleer, Tijdsei,,-, nor X-N. mzgscl,., V (1897), bl. 29, wordt „La Moresque' vermeld. 442. De vogel wert gelockt, gefluyt. (De vergadering te Dordrecht, 1572) 1. De vogel wert gelockt, getluyt, des vangers pyp geeft soet geluyt, tot dat hy 't dierken heeft int net, 'twelck hy dan naer syn handen set, en brengtet in alsulck bedwang, dat 't pypen moet naer zynen sang. 2. Duc d'Alf, dien ouden snooden gast, fluyt mede nu seer soet al vast, op dat hy 't land soo inne slick, het volck mocht krygen in syn strick; maer, vrienden, 'tis een lichte vlieg, siet toe dat hy u niet bedrieg. 3. Com nestelt hem de broeck eens op, en smyt hem oock vry op de kop, slae dat hy pypt, en kirt. en jangt, syn steert als een hont-rekel hangt; stryt vroom voor uwe goede saeck, maeckt dat hy uyt liet lant geraeck. zpEEEBd 107 4. Veel liever stelt liet alles by en gord' het sweert aen uwe sy; slae vry, 'tis nu de rechte tydt, dat ghy u maeckt den bloet-hont quijt. Hout goede wacht, vertrout hem niet, hy soeckt niet meer als u verdriet. 5. Weg', sweept hem met de lange roe, en dryft de guyt na Spanjen toe. wilt hem oock so om d'ooren slaen, gelyck hy and'ren heeft gedaen. Voor alle werck bid God den Heer, dat hy hem selver van u keer. 3 1 iemand de broek opnestelen = iemand scherp doorhalen (J. H. van Dale, Wdb.)i eigenlijk: de broek opnestelen, d. i. afdoen om hem Ie yeesele,,. Tekst en melodie. A. Valerius, Neder-laMe gedenck-clanck, 1626 bl. 40, „stem: La Dolphinee', hierboven weergegeven; - Dr. A. D. Loman en^J. . . . .... .^T—-U*. t. I>ordrocht, 1» -Mi 1572) vrba»,. uyl. ** hem yets qumets daer uyt mochte voortkomen / dat hy zijnen Gouverneur van Hollan , den Graef van Bossu, last gaf uyt zijnen „aeme de Heeren van de byeengecomen steden te verthoonen / Dat hy / verstaende het gemeene-qualijck gevoelen der Lande. ende Steden / over het invoeren van den thienden / twmt.clisten / hondersten | ende andere penningen ende belastingen / midtsgaders eenige m.sbruycken der oorlochsluvden I volveerdig was / niet alleen d'opgesette schattingen af te schaffen ende alle aliuysen te weeren, maar oock der Landen / Steden ende Borgeren vryheden t bevestigen. Doch wanneer 'tselve dese vergaderinge is aenged.ent geweest, soo heeft oen ygelijck geoordeelt dat 'tselve maer en quam / uyt loutere geveynstheydt / ende dat om dese Heeren vruchteloos te doen scheyden . . '10 0I,S ) , De opkomst van de Nederl. RepnV'ek vertaald onder toezigt van Dr. li. C. Bak- huizen van den Brink, 2*e druk, III, bl. 60 2. , G. Bataille, Airs rfe differents autheurs, Paris, III (1614), bl. 16, , Je rencontra,. 1'.«■■+*•£> innr* • Iu„ bl. 534, wijsaanduidingen voor: „Hoe komt Jesus in een stal . Het lied „Hoe komt Jetske / sis het mv\ Starter's „Friesch pastorel", — „stemme: La Dolphine, etc.", is te vinden in Friesche lust hof, Amst. 1621, bl. 90. Stalpaert, Oulde-iaers fecst-dagen, Antw. 1635, bl. 346, „stem: Ie rencontray 1'uultre jour, of: Lieve kieren (kinderen) wat oen deun": |)e tekst: „Je recontray (sic) 1'autre jour" (5 strophen), niet opschrift: „Courante Daulphine, op de wijse: „Betteken ginck naer Mariemont", komt ook voor bl. 14 v° van het Hs. 303, 2de serie der K. Brusselsclie Ilibliotheek. 443, Ghy hoenderen, eenden en duyven. (Vos en gans, 1572) 1. Ghy hoenderen, eentien en duyven, wilt u verblijden al, den vos, die op u placht te cluyven, die leyt nu in een dal: op den wegh derf hy t niet houwen, dat heeft de gans ghedaen, die brenght hem int benouwen, met haer jonghen, sonder waen, die nu dapper broeden aen. 1. I)e vos subtijl van listen, altijt hy practiseert; 't was wonder dat zy niet gisten, dat de gans dus swemmen leert; hoe wijt dat zijn de stroomen, soo weet de gans wel raet om daer over te comen. daer den vos voren staet; daerom heeft hy 't nu soo quaet. 3. Wat mach 't den vos veel baten, dat hy can loopen snel, ean de gans boven maten oock vlieghen alsoo wel over hecken, bosschen en tuynen, 't is haer niet inde weech; al loopt den vos veel struynen, sijn hol wordt niet te leech, met hem ist daerom gheen deeeh. 4. Den vos die leyt veel laghen. met den wolf, op dit pas, om de gansen te verjaghen, sy loopen daerom soo ras; maer ten mach niet profiteren, achter is den wolf lam, sy connen den gans niet leeren. dus worden sy soo gram, om dat de gans het hol in nam. 5. Den vos die heeft soo langlien ghebruyekt alle zijn macht, de gansen opghehanghen al door des wolves cracht, maer nu comt de gans met hoopen, die dus langh heeft ghebroet; nu moet den vos verloopen, met den wolf seer verwoet, vande gans al metter spoet. 6. Had de vos moghen ghebruyeken sijn wil ende zijn lust, de gans had moeten duyeken, want de vos doch niet en rust; hy meynde onder hem te vercrijghen alle macht ende ghewelt, maer nu moet den vos swijghen, en wijeken uyt dat velt, want de gans is zeer ontstelt. 7. I>e gans die heeft vernomen, met soo menigli cleyn ghedier, hoe den vos sonder schromen den wolf wil senden hier om haer jonghen te berooven, te nemen den thienden uyt zijn nest, end' oock van alle schooven, sy plucken daer aen haer best, souden sy hebben ghemest. 8. Dese maro is vertoghen onder menigh vogel kleyn, by een zijn die nu gevloghen end' comen al ghemeyn om desen vos te verdrijven, te smijten den wolf doodt, en noch komen zy stijven met een gantschen vloot; nu is den vos in grooter noot. 9. Het is doch eene wijse, dat elck heeft zijne beurt, als d'een daelt moet d'ander rijeen, na blijtschap comt lijden voort, na lijden en bittere tranen comt blijschap sonder ghetal; elck die moet ontfanghen loon na sijn wercken al, eer dat eynde comen sal. 10. I'rince der creatueren, exempel op dit termijn, een yegelijck moet besueren naer blijschap groote pijn; die daer sat in weelden, met vreughden onghefaelt, 't was droef heyt dat hy teelden, als hy zijn vrucht in haelt, dat wort hem al betaelt. 2, 2. Iiy practiseert, gedurig is hij aan het werk, tuurt hij op buit. — 2, 5. Zinspeling op 's Prinsen overtocht over de Maas in 1568, waarover Alva zoo verwonderd was, dat hij vraagde: of 's Prinsen soldaten vleugels hadden? (H. J. v. L.) — 3, 3. t.: cans. — 3, 7. t.: stnignen = rondsnuffelen. — 3, 9. deech, ter dege. — 3, 7—9. De zin is: al loopt de vos veel rond, in zijn hol blijven nog andere vossen, die in de macht van de gans zullen komen als deze het hol inneemt (cf. 4, 9). — 4, 7 en 9. t.: Geus, voor gans. — 6, 4. t.: de gans. — 9, 1. t.: een. — 10, 6. met a eughden onghefaelt, zonder dat het aan vreugden ontbrak, met vreugden zonder einde. — 10, 8. t.: rreucht, latere uitgaven: vrucht. Tekst. Geuse liet-boeck, Amst., z. j. [1603], bl. 30 r°, .een ander nieu liedeken op de wijse: „Laet ons den landt-man loven (1572)", hierboven weergegeven; Dr. ■!. van Vloten', Xederl. geschiedzünjen (1852), II, bl. 1, met deze aanteekening: „In zinnebeeldige voorstelling wordt in dit liedjen de blijde ommekeer van zaken van liet jaar 72 bezongen. Met de gans zijn de Geuzen, met vos en wolf schijnen Alva en Bossu bedoeld; — H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boenr. 40, bl. 87, die vooraan den tekst den aanvang mededeelt van het onmiddellijk volgende lied: „Wie wil hooren-1, enz. Melodie. Zie hiervoren I, nr. 224, bl. 815. 444. Wie wil hooren een nieuw liedt. (Amsterdam blijft den Koning getrouw, 1572) hiet; Godt lat'-tet sijn noodt ver-win-nen. 1. Wie wil hooren een nieuw liedt. wat in 't jaer twee'n-'t seventigh is gheschiedt. hoort toe ick sal 't u singhen, al van 't graef-schap, dat Hollandt hiet; Godt lat'tet sijn noodt verwinnen. 2. Seven kleyn, en vijf steden groot zijn in-ghenomen al sonder stoot, de Geusen zijnder in-ghelaten; niemandt en heeft gheschooten een loodt 't landt of den Coningh ter baten. 3. Acht hebbender menigh kerck gheschendt, hoe-wel daer stonden veel ontrent die 't aen-saghen met hun ooghen; ghy vromen, hoe waert ghy soo verblendt, hoe kost ghy dat stuck ghedooghen? 4. Hollandt, vergheef» wordt ghy beklaeght, ghy hebter soo meenigh priester gheplaeglit, en liet de vromen versuchten; goudt. silver, kelcken hebt ghy gliejaeght, dat waren der Geusen vruchten. 5. Priesters ghehanghen, ghebracht ter doodt, (iodts Kerck gheraeckte in swaren noodt, de gheest'lijckleyt most liet beeoopen; den schrie in alle cloosters was groot, 't moster al vluchten en loopen. (i. s' Hebben de Sacramenten onteert. autaren verwoest en om-ghekeert, wie kan d' ellende verklaren? Sy hebben Godts maeghden ghevioleert. die Christus ghehoorsaem waren. 7. Dort, boven andere steden schoon, ghy spande bykans alleen de kroon; hoe vielt ghy den Coningh teghen. verloort, tot uwen rechten loon, saligheydt, neeringh en zeghen? 8. Gou, ghy waerter soo C'atholijck, nu zijt ghy besmet met ketters slijik: d' onnooselen moet ick beklaghen ; ghy zijt ghevallen door snoo practijek en door <(ua schippers laghen. 9. Haerlem, ghy waert een edele stadt, nu hebt ghy u soo leelijck bekladt, Iustitie wegli ghenomen: Geusen boeleerden u rijckdom en schat, en zijn dacr in ghekomen. 10. Amsterdam, die 't al te boven gaet, als een lely onder de doornen staet, is sy onbesmet ghebleven; al lagh sy in haer vyanden quaedt, den moedt heeft haer niet begheven. 11. Verdreven priesters heeft sy ontfaen, haer poorten laet en vroegh opghedaen om de vromen te logeeren en haer van kruys en lijden tontslaen: daerom salse bloeyen met eeren. 12. üe Coningh moet haer gheven prijs, ende Godt het hemelsch paradijs, om 't gheloof dat sy heeft ghehouwen; eendrachtigh haer burgers, haer raedt was wijs dit deed' de Geusen verflouwen. 13. 't Was van Oogst den seventhiensten dagh, dat graef van Lumee de stadt belagh; men hoorden daer schieten en graeyen, de burgers men vroom'lijck vechten sagh, de Geusen met schande scheyen. 14. Met goedt en bloedt, hoort mijn vermaen, heeft sy verraderij teghen ghestaen; daerom sal-se worden verheven; als andere steden sullen vergaen, sal Amsterdam noch leven. 15. Schoon-hoven de stadt, al met Ldam, behoort-men te prijsen naer Amsterdam, sy hebben haer vroom ghedraghen; Edam van boven gheen hulp vernam, de goeden sagh-men verjaghen. 16. Delft, hooveerdigh al in t ghemoet, ghy zijt ghevallen in Koninghs boet: door weelden sagh-men u dalen, tot val brocht u dijn groote goedt, na Geusen sagh-men u talen. 17. Leyden, waert ghy noch niet gheleert, dat ghy twee-mael zijt omghekeert, die kereken en cloosters saeght breken; ghy hebt wtheenischen ghelogeert, en gheesten, die oproer preken. 18. Twee ghesusters in boosheyt klaer waren Enchuysen en Alckmaer; d'een lieeft de broeders ghevanghen, en brochtse t' samen in groot ghevaer; 't Enehnysen zijnse ghehanglien. 19. Den Haegh lieeft gheen waerschouwingh gheaclit, al hoorden sy der vromen klacht, vande wreetheydt der ketterijen; maer doen 't ghevoelde der Geusen macht, gheraeckte het mede in lijen. 20. Ick heb gheen andere steden ghemelt, die onder de Geusen zijn ghetelt, een anderen prins ghesworen; sy hebben ons benauwt, ghequelt, en 's Koninghs landen verlooren. 21. Seght my, Geusen, is dit het doen, dat ghy gheeft u graef voor sijn pardoen, privilegien, die hy heeft ghegeven? Hy is te goedt, dan dat soo koen ghy hem dus soude begheven. 22. Prins des hemels, wy dancken u seer, de Geusen betrouwen wy niet weer, Vranckrijck heeft d'ooghen ontloken; wy wartn verkocht, ghelevert, dats meer. had 't verraedt niet uvt-ghebroken. 28. Die eerst dit liedeken schreef vol sniert, beminde 't gheloof met al sijn hert, t' Amsterdam tot lof ghesongen van een, die angh>tigh sat benert, maer is den dans ontspronghen. 18. 3. fjraeytn = graien, greien. schreeuwen, roepen. — 13, 5. I.umey had Amsterdam in Aug. te vergeefs belegerd (Dr. J. v. V.). — 15, 1. Schoonhoven, door Lumey hevig beschoten, gaf zich 1 Oct. over. — Edam was van Hoorn uit, door Enkhuizer soldaten, in Juny overgebracht (In.). — 18, 3. Vijf minderbroeders (Ii>.). Tekst. Op-konute der Xeder-landtsche beroerten, „door eenen lief hebber der waerheydt ende der zielen saligheydt. Derden druck vermeerdert. Tot Ceulen, na de copije gedruckt tot Munster, 1649" (Achteraan: Ghepnn by my «.Bern Jacobsz woonende in S. Anna-straet in Enghelenburgh tot Amsterdam), bl. 31o, met het opschrift' . Liedt op het jaer 1572, als Hollandt af-viel alleenlijck vande \orsten van den Coningh ghesonden / uyt-ghenomen Amsterdam alleen - Ghemaeckt ,nno 1572 door Broer Hendrick van Biesten, wijlen Orateur in het Convent van de Minne-broeders binnen Amsterdam. Op de wijs: Vanden Slag. van Munster. Ofte- Het voer een buys al uyt Schiedam, ofte: Te Maey als alle de vogeltjens sin gen": tekst hierboven weergegeven; - Isaak le Long, H,St onsche beschr„ J, de Reformatie te Amsterdam, Amst. 1729, bl. 541, waar men leest: „Dese (de Watergeusen) zich in den jaare 1572 van den Br.el meester gemaakt hebbende baarde dit soo veel veranderinge, dat meest alle de andere steeden van Ho landt t Spaansche juk afschuddeden; behalve alleen Amsterdam. Dies w.erdt dese stad den 17 Augustus door den Graaf van l.umey belegert; doch zich tegen hem verdeed.aer 's niemant vry „ schier van zyn tyranny. 3. Hy grypt en grabt int goet ., en int bloet ., daer hy weet, dattet breet „ is, en meest; syn balg is nimmer vol „ maer gantsch hol „ ruym en wyt, en altyt „ so geweest; doch noch op't eynd „ eer dan hy't meynd. hy daer van al ,, syn loon noch krygen sal. Tekst. Valerius, Keder-landtsche gedtnck-danek, 1626, bl. 50, „stom: Si ceste malheureuse bande". Valerius schrijft: „De Spanjaerden zijn den 2 October 1572 vyantlijck in de selve stad (Mechelen) gevallen / niemanden verschoonende. geestelijcke noch wereltlijcke / ende [hebben] een grousaeme moort aengereclit / vele dagen 'lanck de stad geplondert..." - Met het opschrift „Mechelen hernomen en geplonderd", vindt men, in Dr. J. van Vloten'b Neder}, gcschiedzam/en, II, bl. 39, het volgende chronogram overgenomen uit ISor's Nederl. oorloghen, I: MeChLen saL, ten eeVVIghen daghen, den tVVeeden daCh oCtobrls beCLaghen. Daarbij komt deze aanteekening: „Le sae a été tel qu'on peut dire qu ils n ont pas laissé un clou aux muiailles.* Toch meende Alva, dat de stad een nog strenger st ral verdiende dan zij gekregen had (Corr. de Phil. 11, II, p. 263). — Zie John Lothbof Motleï, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Bkink, 2" druk, 's-Grav. 1860, III, bl. 88 vlg., waar men o. a. leest: „De beeldstormers van 1566 hadden uit dweepzucht millioenen schats vernield, docli zich niets toegeëigend. Bovendien hadden zij naauwelijks een schepsel eenige schade of leed toegebragt, daar hunne woede zich tot schilderijen en beelden bepaalde. Door de Spanjaards werd te Mechelen man noch vrouw gespaard. De gepleegde moord- en schanddaden zouden alle geloof te buiten gaan, werden zij niet door het getuigenis der achtenswaardigste Katholieke schrijvers bekrachtigd. Mannen werden geslagt in huis, op straat, bij de altaren; vrouwen bij honderden in kerken en op kerkhoven onteerd ... Melodie. A. Valerh.s, t. a. p., hierboven weergegeven; — B. G. Bataille, Airs de differents autheurs, Paris, 1612, 1, 44 : La pieute ahuette, Valencienne, 1619, I, 265, voor: „Quand dun 6ul]en liem plagen veel 'naer *terck .s het woort des Heeren, ovcrkomen krachtigh daer door hy wert verplet. op ^ Jagh ^ 2. Hy sit seer hoogh gedreven doodt, droefheyt, honger, smerten, tusschen twee zeen in; ende werden met vyer verbrant." ,een coningin verheven," God geeftet haer int herte, spreeekt hy in sijnen sin, al is seer sterck zijn sterte, ,sie ick; wie mach my letten ? veel stercker is Gods hant. 4. ,Het woordt van Godt des Vader inoetmen hier wachten wel: „bereyt u allegader," seyt hy, ,vergeit hem fel, inijn leet wilt aen hem wreken seven fout in zijnen schoot, want soo plagh hy te spreken; God ben ik, solider gebreken, hier voor geeft droefheydt groot. 5. .Mijn volck, wilt hem vergelden al dat hy heeft gedoot met branden, worgen, schelden, benoutheyt, hongers-noot; die onder 't outaer roepen, die zielen heb ick verhoort, mijn toorn staet u open, laet het den Paus bekoopen met hangen, worgen en moort. H. , Die zijnen God hier eerden, Messiam in 't aerdsche prieel, daer door sy my verneerden, en kregen 't lant ten deel, bisschopen, monicken, papen, ende verkeerden mijnen naem; lifer op treckt aen de wapen, ghy vorsten, wilt niet slapen, want het is mijn wil bequaem. 7. ,Ghy vorsten, potentaten, rechters op deser aerdt, die roode hoer wilt haten daer van ghy droncken waert, van haer toverschen wijnen, daer door sy u bracht ter hel: weest ghy nu haer ruijne end' maeckt niet haer een fijne, soo doet ghy Gods bevel. 8. ,Ghy leeraers, predikanten, ontsiet u niet een haer Godts woordt met vlijt te planten. te leeren openbaer; de basuynen wilt blasen tegen 's l'aus valsche leer ; die hier als arme dwasen int leste gras gaen grasen, sy moeten vallen ter neer.' 9. Ons ('hristelijcke nacy, hoe kont ghy lijden hert, dat Christus t' deser spacy soo seer vervolget wert; is hy u capiteyne, rept handen en voeten recht, tegen dees hoer onreyne: uws broeders bloet gemeyne wreeckt nu als een trou knecht. 10. Daerom komt nu te samen ghy, die Christum bemint, den Antechrist beschamen, datmen hem niet en vint; wilt hem van u verjagen, want dit is (iods gebodt : sijn sonden u mishagen, ontfangt ook niet zijn plagen hier, en in duyvels kot. 11. (ihy princelijcke Christen, wilt dit in danck ontfaen, I.uthrianen, Calvinisten, wt liefden ist gedaen ; wilt den Heer altijdt beden, ick geef dit voor een nieu inaer, dat Godt hem wil vertreden, en schenden al sijn leden, in desen nieuwen jaer. 1, 5. Gods iroort enz. = om (iods woord, enz. — 1, 7. wilt — wil. — 1, 9. hy = Antechrist. — 2, 1 3. Openbaring, XVI1, toegepast op den l'aus; — 2, 5. «V H. J. v. L. en I)r. I.omas ; t.: mach mij leeren. — 2, 8. yliesette = wet. — 3, 4. sic 108 Dr. Loman; t.: te veel. - 3, 8. sterte = sterctc, overigens zóó in uitg. 1626. — 4, 1. t.: van Godts den Vader. - 7, 3. andere uitgaven: die Roonisclie hoer. Cf. Openbaring t. a. p. — 9, 3. t' deser spacy, te dezer plaats, te dezer uur. — 10, 8. t.: ook met, enz. Tekst. Gcuse lb., Amst. z. j., vermoedelijk van 1603, „een nieu hedeken op de wijs,.• In Oost-landt wil ick varen", bl. 9 r", onderteekend: „Liefd vermacht al, fecit 1573», kenspreuk van Laurens Jacobs Reael, gest. 1601; hierboven weergegeven: — H. .T. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boel1-, nr. 42, bl. 92, „op de wijze : Nat' Oostlandt wil ick varen"; - Dr. A. Loman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr 6, Nieuwjaarslied. Op de wijse: In Oostland wil ic varen". Dr. L.. die insgelijks het Geuse lb. van 1603 als bron opgeeft, heeft hier enkele varianten in de spelling. Overigens bestaan er van dit lb. drie uitgaven met het jaartal 1603, waarvan twee beschreven door G. W. Beuer, Kroniek van het historisch genootschap, gevestigd te Utrecht, 26»" jg. (1870), 6*> ser., 1»'« dl., bl. 232 vlg., en een derde gedrukt te 's-Grav., berustende ter Kon. Bibl. te 's-Gravenhage. Melodie. Zie hiervoren I, nr. 53, bl. 290-1. Zooals wij reeds aantoonden slaan de wijzen: „In Oostlandt", enz., Na Oostlandt", enz., „Nae Oostenlandt", era. op eene zelfde melodie, de wijs van I's. 82 Soulerl. 1540, met negenregel.ge strophe. — Loman, t. a. p., brengt zonder reden deze melodie in driedeelige maat. Onze melodie doet zich reeds voor in het lb. van J. Ott, 1534, nr. 38, voor een wereldlijk lied: „Ir Christen algeleiche // merckt auff mit sunderm vleis", een Lied auf den Tiirkenkrieg" (1529), zie Büiime, Altd. Lb., 1877, nr. 374, bl. 458, en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, (1893), nr. 245, bl. 35. ï. N "N Liliencron, Die hist. Volkddr. der Deutschen (Nachtrag), 1869, nr. 95, bl. 86, meent dat deze melodie nog hooger opklimt en moet vereenzelvigd worden met de „Toller Weise", de wijs van een lied op de inneming der stad IJole (1479). J. "««i' 'e melodien der deutschen evangelischen KirchenldrIV (1891), nr. 7213, bl. , is van hetzelfde gevoelen. Bühme deze meening eerst toegedaan (Altd. Lb. t. a p ), verklaart in Deutscher Liederh., t. a. p., dienaangaande geene zekerheid te hebben. — De wijs- „Waect op ghy Christen al", in Een nieu Geusen lb., 1581, opgegeven voor het lied: „Als men schreef duysent vijfhondert" (Dood van Egmont en Hoorn. 1568), berust op achtregelige strophe; zie hiervoren nr. 432, bl. lClo. Overigens hadden meer liederen een dergelijken aanvang. Zie Dr. F. C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, V«rav. 1900, Regist., bl. 199, nrs. 732-742, en bl. 202, nrs. 854—861; zie nog Van Lummel, t. a. p., nr. 116, bl. 264: „Waeckt op, ghy Nederlanden / waeckt op, 't is meer dan tijd" (De Spaansche Furie, 1576) ,op de wyse: Wilhelmus van Nassouwen*. 447. Hoe salich sijn die landen. (O. 1573) 1. Hoe salich sijn die landen, daer die wijsheyt regeert; alle cloecke van verstanden hout sy onghecorrumpeert: daer om draecht sy de croone boven den goude schoone, al wt des hemels troone is sy ghedescendeert. 2. Sy was voor allen tyden met Godt sonder beghin, dafgronden om bevryden ley sy naer haren sin; wt Godt is sy gheboren, daerom heeft sy te voren die waerheyt wtvercoren, ghebracht ter werelt in. 3. Ghy regeerders op «Ier eerden van God daer toe ghestelt, wilt die wijsheyt aenveerden, schout jonste ende ghewelt, soo salse u vercloecken; dus wilt wel ondersoecken liaer goddelijcke boecken, eer u die waerheyt melt. 4. Nu dan, ghy ondersaten, leeft naer des wijsheyts vermaen, want in quaey willighe vaten en sal sy niet ingaen; dus wilt dan obedieren die u wel gouverneren; soo suldy prospereren en trijck sal blyven staen. 5. O Wijsheyt, edel vrouwe, blijft in ons Prineen raet, dat hy u is ghetrouwe, gherust blijft sijnen staet; maer en wilts niet ghelooven die slants welvaert berooven, sy souden u verdooven al om liaer eyghen baet. 1, 6. De misselijke scansie botsen, ware te vermijden door: ui beven 'joude schoone. — 1, 7. t,: ul wt u t des, enz. — 4, 3. vaten in de schriftuurlijke beteekenis van lichamen. Tekst. Een nien Geusen lb„ 1581, bl. 97 V', .Noch een liedt gliesonghen by de selve cameristen der Violieren", zonder wijsaanduiding; geteekend. »1 ei Haeeht . — Nieu Amst. lb.. 1591, bl. 149, zelfden tekst met opschrift: „Een nieu liedt", zonder wijsaanduiding. — De schrijver van dit lied, Willem van Haeeht, was Factor van de Antwerpsche Kamer T)e violieren. — H. .T. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boel:, nr. 43, bl. 93. ,Het liedje", zegt V. L., «dringt op uitnemende wijze aan op het vrije onderzoek van Gods Woord, dat hierin als de ware wijsheid wordt voorgesteld". Melodie. Den boerk der gheest. samjhen (liliiden requiem), Antw. 1631, bl. 143, „op die wijse: Hoe salich zijn die landen': *" Noch ken' ick een Vrien • din - ne / van die ghe • stor - ven siel' / Die dicks van hoo - ghen sin - ne / veel won • ders my voor hiel „Hoe salieh", enz. aangeh. als wijs: H. J. vak Lummel, t. a. p., nr. 137, bl. 315, voor: „Geluckich zijn de steden* (Overgave van Antwerpen, 1585); — Const-thoonende i uw tel, Zwol 1607, bl. Sss v", voor: „Siet menschen al te samen"; — Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. 1607, bl. 47, voor: „Ghy jonghmans die nu vryen"; Het Paradiis der i/heest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 39, voor: „Ontwaeckt ghy mans en vrouwen". 448. Eylacen, ick mach wel claghen. (Klaaglied van Don Frederico, 1573» 1. , Eylacen, ick mach wel claghen tot u, o mijn oude vaer, hoe sal ick moghen verdraghen dit bitter lijden swaer! Met beven ende schromen claghe ick u mijn verdriet, dat ick in Hollant ben ghecomen, iiodt verderf hem, diet my riet! 2. , Uit derf ick niemandt wijten dan u, stede van Amsterdam, ghy dedet niet dan roepen ende crijten, tot dat ick in Hollant quam; daer op soo (piatn ick loeren, op u belofte certeyn, ten was niet dan der Geusen voeren, soo ghy seyt, haer macht was cleyn. 3. „lek betroude dat door raet der papen; dat is my nu misluckt; dat bedde daer ick meende te slapen, dat is my nu ontruckt; van Hammekens moest ick ruymen, dat maect my therte seer bang, Termuyen meenden wy te sluymen, maer waren daer oock veel te lang. 4. „Mijn beloften achten sy cleyn van waerden. mijn boosheyt een yeghelick ruyckt, die ick al binnen Koerden, en te Haerlem heb ghebruyckt; daerom sy malcander sweeren, en doen my wederstoot. sy spreken: laet ons dapperlick weerun, wy en moghen niet quader als doot. 5. „Ist dat ick wt Hollant moet wijeken, en Zeelant met schanden verlaet, soo sullen my de lieden na kijeken, waer ick gae byder straet; een yeghelijck sal segghen: daer gaet Duckdalven soon, die Hollant moeste laten legghen; sulck schempen ben ick niet «bewoon. 6. „O stadt, ghy moecht wel beven, die daer leyt aen de watercant, wanneer ick Hollant moet begheven, soo coem ick u ter handt, ick sal u pionderen eiule rooven u kisten ende cantooren schoon, ghy mocht my wel ghelooven, want het is u verdienden loon." 7. De landen te verderven, daer toe zijt ghy ghesint, dat soude moeten besterven, dat alder iongste kint; maer (iodt sal niet ghelijdeu soo grouwelickcn moort, sy sullen haer noch verblijden, als ghy sult wosen verstoort. 8. Ghy steden onghewonnen, blijft vroom tot deser tijt, diet quaet aen u begonnen, die zijn liaer macht meest quijt; dus wilt Godt dancken en loven, hy maeckt u cloeck en stout, die craclit eoemt u van boven, dat ghy u soo vromelick houdt. 9. Oorlof, ghv borghers allen, u steden doch wel bewaert, ghelooft nu gheen schoon kallen, al van den Spaenschen aert; die wreede macht wt Spaengien, wilt stellen achter de handt, dat de loffelicke Prins van Oraengien mach regeren zijn eyghen vaders landt. 2. . rekenend op uw belofte. - 3, 5. In Augustus 1573 werd Hammekens beschoten door Karei van Boisot, een Watergeus en werden de daarin zijnde Spaansohen tot overgave gedwongen. — 3, 7. t.: Termwjen, enz.; de zin is: te Arnemuiden dachten wij te smullen. — 8, 3. t.: dit quaet. Tekst. Een nieu Geuzen lb., 1581, bl. 48 r", onder de „Oorlof liedekens van Duckdalve", met opschrift: „van Don Frederico synen soon. Op de wijse Rijck Godt wie sal ick claghen / etc.", hierboven weergegeven; - ür. J. van Vloten, Xederl. Geschie.,hangen, 1852, II, bl. G9; - H. J. van Lummel, Nieuw Geutenlied-boek-, nr. 65, bl. 154; — Dr. A. I). I.oman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 9. John Lothrop Motley, De opkomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Bbink, 2'1» druk. 's-Grav. 1860, III. bl. 117, leert, hoe Don Frederik, tijdens het beleg van Haarlem (dat duurde van 11 December 1572 tot 12 Juli 1573) aan zijn vader verlof deed vragen tot het opbreken van het beleg, en hoe deze den afgevaardigden bode Don lternardino de Mendoza terugzond, met dit antwoord: .Zeg Don Frederik, zoo hij niet besloten is het beleg voort te zetten tot dat de stad ingenomen is, dat ik hem niet langer voor inijn zoon erkennen wil, wat ook vroeger mijne meening mag geweest zijn. Komt hij in het beleg te vallen, dan wil ik zelf het komen voortzetten, en rnogten wij beide omkomen, dan zal de Hertogin uit Spanje daartoe overkomen." ^ Melodie. Zie hiervoren I, nr. 184, bl. 681: „Rijc . door zijne gebeden van God, dat het lijden der zielen in het Vagevuur zou zichtbaar zijn, en dit tot bekeering der zondaren. — 7, 1. Hoomtr Hoj), inham der Zuiderzee. — 8, 1. .lan Symonssen Kol, admiraal van Alva. vroeger Burgemeester van Hoorn (H. J. v. L.). — 9, 3—6. In 't gevecht verlieten de Spaansche schepen liossu, die acht en twintig uren lang den strijd volhield, maar 't eindelijk moest opgeven CId.). Tekst. Oeuse lb., z. j. [1603], bl. 48 r": „Een claegh liedeken van den Grave van Bossu / ende voornemelijck doen hy met sijn schip de Inquisity gevangen was / ende binnen Hoorn gebrocht werdt / daer hun beter genade gheschiedc als hy binnen Rotterdam hadde gedaen. Ende gaet op do wijse alsoo 't begint", hierboven weergegeven (11 October 1573); — Dr. J. van \ loten, Netlerl. (jenchiedzungtn, 1852, II, bl. 82; — H. .1. van Limmel, Xiettw Geitzmlied-botk, nr. 74, bl. 170, met dese aantcekening: „Maximiliaan de Hennin, Graaf van Bossu, was. om den moord te Rotterdam en te Delftshaven gepleegd, zeer gehaat. In den slag op de Zuiderzee, werd hij gevangen genomen en te Hoorn in een klooster, dat tot weeshuis diende, geplaatst, waar men hem goed behandelde. Na de Gentsche bevrediging van 1576 ontslagen, koos hij de zijde van den l'rins. Hij werd daarop tot Gouverneur van Utrecht aangesteld en was daarbij getrouw in het verdrijven der Spanjaarden uit het kasteel, Hij stierf den 21™ December 1578." Zie verder John Lothbof Motley, De opkomst van de Ktderl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink, 2« druk, 's-Grav. 1860, III, bl. 164 vlg. — Valerius, Neder-landlsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 58. .Te deser tijdt", zegt V., „werd een liedeken gesongen / behelsende de klaehto vanden gevangen Grave van Bossu, ende alsoo het alsdoe seer vermaert was / hebbe 't selve hier willen in voegen / luydende als volgt. Waar het pas geeft herstelt V. het rijm. Zoo luidt het bij hem in de eerste strophe: Maximiljanus de Bossu ben ick een Graef geheeten, Duc d'Alf, dien ic trou diend', heeft nu mv schoon en gansch vergeten, enz. Daarbij wordt het Dietsche vers uitgeroeid en door de getelde syllabenmaat vervangen; in de tweede strophe luidt het: daer mocht geen pomp op vaten; maer siet daer quamder in de vloot, die Hendrick Trier van kloeken goot, die maeckten groten gaten. En zoo verder het heele lied door. Yalerius' lezing werd herdrukt door Dr. A. D. Loman, Oude Nederl. liederen uit den Ndl. Gedenck-clanck, l'trecht 1871, nr. 4 en bl. 29-30; — It>. met ,T. C. M. van Riemsdijk, 2de uitg. 1893. nr. 4. bl. 6 (str. 1, 7, 10); — Dr. 1,omax, Twaalf Geuzeliedjes, Amst. 1872. nr. 5. Zooals Dr. Loman het doet opmerken, moet de zangwijs van dit lied zeer populair geweest zijn. Zij wordt namelijk aangehaald: Geuzenliederen: „Aenhoort een lied ghy Christenschaer" („Belegh van Zierickzee", 1576): — „Als ick al mijnen tegenspoet" („Een clacht onsoet. die Albartus doet", c. 1597); — „Ick Jan van Oldenbarneveldt" („Van de gevangenisse van J. v, O.. 1618"); — „1'hilippus coninck van Spaengien goet" („Beleg van den Bosch", 1629); zie Van Lummel, t. a. p., bl. 247, 365, 438, 498: — „Mijn siel verblijdt liaer in den Heer", zie nr. 436, bl. 16(1. hiervoren; — Nic. Janssens van Rosendael, Een nieuw devoot lb., Antw. (Kerk. goedkeuring 1594), bl. 112 voor: „Geluckig en salig zijn-se Heere"; — Het prieel der gheest. mdodiie, Brugghe 1609, bl. 99 voor: „Christe waerachtig pellicaen" (zie hierna); — De .«rhadt-kiste der philosophen, Mechelen 1621. bl. 162, voor: „Ghy jeucht u spoet tot liefd beroet", lied gezongen door de „Ionge lauwerieren tot 's Hertoghen Bosch"; — 't Geestlych kruijdt-hofken, Alckmaar 1664, bl. 3, voor: „Uhy die den Heere Christo dient". Melodie. I. Valeriüs, t. a. p., hierboven weergegeven; — Loman, lite en 244 en vlg.. deelt acht verschillende lezingen mede, uit de XVde, XVIde en XVIIde eeuw, waarvan de oudste, die volgt, aan eene Processionale van het einde der XVde eeuw uit het Miltenbergsch klooster is ontleend: ent-stan-den ist uns groiss se - le-keydt. Zooals Biiumker doet opmerken, behoorde deze zangwijs oorspronkelijk tot den iastischen modus. Vreemd mag het heeten, dat die modus in de onmiddellijk voorgaande lezing, bij het slot zoo erg gemoderniseerd, daarentegen in de hierboven aangehaalde 16de-eeuwBche lezingen goed bewaard bleef. Zooals de melodie, overeenstemmend met den tenor van Walther's bewerking, ons in moderne schrijfwijze, niet den tekst van Paul Speratus, naar een druk van 1524, wordt medegedeeld door Joh. Zahn, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenlieder, III (1890), nr. 4430, bl. 70, klinkt zij rein iastisch: TV 450. Hoort mannen ende vrouwen. (Alkmaar belegerd en heldhaftig verdedigd, 1573) 1. Hoort mannen ende vrouwen, jonck, oudt, arm ende rijck, wilt op den Heere betrouwen, zijn woort is autentijck; hierom so neemt van hem glieen wijck, zijn wonder mocht men aenschouwen voor Alckmaer clarelijck. 2. De stadt die was beleghen, tis elck man openbaer, maer . Sy ginghen mak-ander toeschrijven, de zee die waer ons nut, de Geus can niet bedrijven, houten pompen is zijn gheschut, haer volck is weynich, haer macht is rut, wy sullense haest ontlijven; maer haer meyning die is misluct. ti. Si quamen door de wraken op Zuyderzeo met voorspoet, hoochmoedich dat sy spraken: ons saken die staen secr goet; iloe quamen haer sulcke pompen te moet. die gingen haer dapperlick raken; ten smaecten haer gants niet soet. 7. Papouwen, liet ghy u mompen. of bruyete ghy een quaet advijs. dat ghy van houten pompen liet nemen so schoonen prijs, een schip ghelijck een paradijs '! U spotten ende schompen maecten u die pompen wel wijs. 8. Waer is u Inquisicy, u aldermeeste betrou, ghemaeckt op die condiey, die Geusen te bringhen in rou? Waer is die grave van Bossu? U heer, groot van ofticy, sitt to Hoorn inde kou. 10» 9. Sijn sy niet vroom van daden, die ghy noemt Lutriaen? Sy doen u beter ghenaden als ghy Rotterdam hebt ghedaen, Zutphen en Naerden, hoort mijn vermaen, oock Haerlem swaer beladen, meyneedich ende valsch verraen. 10. Oorlof, ghy Christen nacy, weest vroom in woorden en daet, de Spaengiaert is, eylacy, meyneedich en obstinaet: dus wilt niet volghen haren raet, maer bidt den Heer om gracy, dat hv ons beschermt voor tquaet. 3 6. t.: begon die, enz. - 5, 5. rut = te niet, zie Schoermans, Idioticoni; De Bo: die al zijn geld afgespeeld is, mis au liane. - 6, 1. m-aken voor: prakken; schepen die men in 't Hoornsche Hop, bij Hoorn, zie hiervoren nr. 449, bl. \ll\, str. 7, had laten zinken. — 7, 1. mompen = bedotten, bedriegen. - 8, i. kou - kouw, kooi, gevangenis. — 9, 3. t.: so doen, enz. Tekst. Een nieu Gewen lb., Amst. 1581, bl. 45 V : „Van de houten Pompen / een nieu liedt/ op de wyse: Sy lieten my daer allcene stacn' (1573); - H. J. van Lummel, W GeLlJboek, nr. 71, bl. 165, met deze aanteekemng: „Om dekle.no schepen, waarover de Watergeuzen te beschikken hadden, te bespotten, zeiden dt Spanjaarden er ook van, dat zij, in plaats van kanonnen, houten pompen aan boord hadden. Dit liedje doelt op dien spot en toont aan wat er met die houtenpom^n gedaan is.' - Zie John Lothrop Motlkv, I)e opkomst van vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink, 2" druk, ^60 1III bl 139-48. Op den 21. Augustus 1573 verscheen Don Fredenk voor de vest begon Alkmaar geregeld in te sluiten. Op den 8. October werd het beleg, dat zeven weken geduurd had. opgebroken en begaf Don Fredenk zich naar zijn vader AMelodie. De aangegeven wijs: „Sy lieten mi daer allcene staen" is waarschijnlijk ontleend aan str. 2, v. 5 van nr. 94 Antw. lb., 1544: „lek ghiine noc i shister avont // so heymelijck eenen ganck"; zie hiervoren II, nr. 2,8, bl. 9J». 451. Wie wil hooren een nieu liet. (Alva's vertrek, 1573) A. 1. Wie wil hooren een nieu liet, en dat sal ick u singhen, van den ouden man die Ducdalve hiet; tzijn also vreemde dinghen. 2. Hy heeft begonnen in ons lant van sconincks weghen te comen ; maer zijn rancken en blancken zijn al bekant, het zijn al blaeuwe blomen. 3. Die privilegien cleyn noch groot wil hy gheen steden laten; die vroomste des landts heeft hy ghedoot, versmaedt raedt ende staten. 4. Papen en papisten allegaer hadden na hem verlanghen, nu dancken sy Melis, der papen vaer, dat hy is wech gheganghen. 5. Hy is met processy inghehaelt, men ginck daer al slampampen ; nu vaert hy wech, heeft niemant betaelt, by nacht soo gaet hy schampen. 6. Den ouden man is alsoo beus, sy willen voor hem niet nijghen; sy roepen veel liever: Vive le Geus! dan hy den thienden sou crijghen. 7. Hy wilde wel maken eenen soen. maer ons gaet daer af walghen ; wy niereken wel aen het valsch pardoen, liet zijn al radt en galghen. 8. Zijn conterfeytsel van metael, dat mach hy wel weer breken ; de herten ontloopen hem altemael al inder geusen preken. 9. Die l'rins oprecht, dat edele bloot, hadd hy soo gheeme verraden ; maer odt heeft door den l'rins seer goet den tyran seer beladen. o, 2. t.: stampernpen, voor slampampen = brassen. — 2, 3. In Wdb. der Ndl. taal. II 1784 wordt de vraag gesteld of blancken hier de beteekenis heeft ,van" een stuk m blanco, waarin niet alles is ingevuld, maar dat wel onderteekend is. Blanck = bla„letsel (Kil.): rancken, blancken cn blauwe bloemen, zijn ilrie synon. — verzinsels. 4, 3. Melis, cf. bl. 1681 en 1693. — 8, 1. Het standbeeld, dat Alva zichzelf liet oprichten te Antwerpen, zie hiervoren lil, nr. 437, bl. 167< 1. Wie wilt er hooren een nieu liedt? Hoort toe, ick sal 't u singhen, van d'ouden man die Alva hiet. die Alva hiet; 't sijn al soo vremde dinghen. 2. Hy is ghecotnen in ons landt, als gouverneur ghecomen : al sijne rancken sijn becant. ja sijn becant, het sijn al blauwe bloemen. 3. Glieen privilegie, cleyn of groot, wilt hy den steden laten ; hy brengt de vroomsten tot de dood, ja tot de dood, versmadend raedt en staten. 4. Papen, papisten, alleghaer hadden naer hem verlanglien ; nu dancken sijt den papenvaér, den papenvaér, dat hy is wech ghegangen. 5. Hy 's met processie inghehaelt, men ginc met hem slampampen; hy laet sijn schulden onbetaeld. ja onbetaeld : by nacht soo gaet hy schampen. 6. Dien ouden man was al te heus, men wou voor hem niet nijghen ; noch liever riep men : Vive le Geus! Vive le Geus! Hy kon gheen tienden crijghen. 7. Hy wou wel maken eenen soen. maer ons gaet daeraf walghen ; wy merckten wel aent vals pardoen, aent vals pardoen, sijn raderen en galghen. 8. Sijn conterfeytsel van metael dat mach hy nu wel breken ; de herten ontliepen hem al te mael, ja al te mael, al door der Geusen preken. 9. Den prins oprecht, dat edel bloedt, had hy wel willen verraden; maer God quant door den prins seer goed, den prins seer goed, den Spangiaert seer beladen. Tekst. A. Een nieu Gewen lb„ 1581, bl. 51 r", ,een nieu liedeken van Duckdalba. Op de wijse: Den ouden man by de vyere satt, etc.", hierboven weergegeven; Dr van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852. II, bl. 93; - H. J. van Lummel, Nmoo Geuzenlied-boek, nr. 79, bl. 181, ,op de voyse; Den ouden" enz. _ Dr. Loman Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 8. - „Den 18"- December [1„73] vertrok de Hertog van Alva voor altijd uit de Nederlanden. ... Hij gaf zijne bezorgdheid te kennen om door Frankrijk' huiswaarts te keeren. op grond dat men, als hij doortrok, zeer waarschijnlijk uit een venster op hem schieten zou. Hij klaagde hartstogtelijk, da hij na al zijn' arbeid, 's Konings goedkeuring niet had mogen verwerven terwijl hij aan den anderen kant zich „de kwaadwilligheid en algemeenen haat der landzaten' op den hals geladen had. Mondoucet, tegen wien hij die opmerking maakte, was van hetzelfde gevoelen, en meldde zijnen meester „dat de Hertog zulk een buitengewonen haat in de gemoederen der landzaten had gewekt, dat zij, zoo zy dorsten, vreugdevuren zouden ontsteken bij zijn vertrek' (John Lothkop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezicht van Dr. R. ( . Bakhuizen van den Brink, 2de druk, 's-Grav. 1860, III, bl. 169). B. Willems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 36, bl. 80, met deze aant.: „Los blad onder de Analecta van Van Winohf. (ter K. Bibl. to Brussel!, uit welke ik de brieven van 1581—84 heb medegedeeld in mijne Mengelingen, bl. 87. Eenigszins anders in het Üeuse-lietboeck. De melodie in de Souteiliedekens, 1540, Ps. 132." — Dit los bla< is ter K. Brusselsche Bibl. onbekend. Bedoelde Analecta bestaan uit tweo deelen. Het eerste, Hs. nr. 14963, bevat oorkonden met betrekking tot het jaar 1572, loopende van Februari tot December ; het tweede, Hs. 14964, bevat stukken die slaan op de jaren 1581—1584. In Oi tweede deel zou Willems een stuk gevonden hebben waarin een feit wordt besproken voorgevallen in het jaar 1573. ># . Melodie. Men raag voor zeker houden, dat Willems den tekst heeft gewijzij:» om dien te kunnen brengen op de melodie van Ps. 132 Souterl., 1540: ,Nu siet hoe goet / met vruechden soet" - „nae een dansliedeken: Ic quam aldaer / ie weet wel waer met heymelijc ghescalle", daar met £ genoteerd, als danslied te recht in Jj-maat overgebracht. 452. lek wil te lande wt rijden. (Alva's afscheidsgroet, 1573) 1. „Ick wil te lande wt lijden," sprack daer den Ouden Grijs, „wie sal my nu ten tijden die paden maken wijs? Die wech valt my soo swaren, die ick sal moeten gaen; het is by na ses jaren, doe quam ick daer van daen." 2. — «Wilt ghy nu weder na Spaengien," sprack daer een cardinael, „soo coemt die l'rins van Oraengien en maect ons papen cael; is nu die cruyne gheschoren, men scheert ons dan theel hooft: laet ghy ons nu verloren? Dat had ick noyt ghelooft. 3. «Wilt ghy u noch verschoonen en dencken ghy hebt al recht? 1 ladders en gouden croonen die waren my toe ghesecht, ducaten root van golden, en angelotten schoon, om mijn knechten te besolden, het Neorlandt sou zijn mijn loon." 4. — „Hoe souden wyt ander- maken? Wy betaelden u Spangiaerts met munt. ons üuytschen met grof laken, of wat haer wort ghegunt, en dat op die condicy, dat ghy soudt hebben ghebracht die Spaensche Inquysicy in hare volle cracht." 5. — „Wat soude ick die in voeren, dat spel dat liep te hoocli, de spraeck quam onder die boeren, dat u dinghen niet en dooch; het vaghevier sy wt pissen, sy houdent voor een ranck. bedevaert en sielmissen werpen sy achter de baiick." 0. — „Om dat wy sulcks wel wisten, daerom en spaerden wy gheenen cost. ons renten wy daghelicks misten, wy sonden na u eenen post; al waert ghy thuys ghebleven daer waer niet veel versuymt, wy sullen doch worden verdreven; och, hadden wy tghelt versluymt." 7. — .Verdrijft u de Prins van Oraengien, veriaecht hy u op dit pas, soo treckt met ïny na Spaengien. ick schenck u elck een kas; de eene van sinte Cornelis, de ander van sinte Krijn, de derde loopt met Melis, de vierde met Valentijn." 8. — „Tis best dat gliv noch iocket ende lioudt met ons uwen spot. nu ghy ons tglielt ontlocket ende slepet in uwen pot, daer mede ghy soudt verstereken het heylighe Roomsche Itijck, den dienst der hevligher Kercken. ons missen alle ghelijck." 9. — „Een doctor quam my verrassen op alder sielen nacht, mijn cruyden waren ghowassen sy (|uamen in haer cracht; wie gheen pardoen woude coopen, die meynde ick te vertreen; dat water quam met hoopen. mijne cruyden dreven heen." 3, 5. root tan golden is de oude stereotype uitdrukking: „van roden goude" : /.ie hiervoren I. bl. 183, str. 6. — 3, 6. angdotten, m. van angtM, van fr. ungelot. verkleinwoord van ange, engel. Een gouden munt aldus genoemd naar het beeld van den Aartsengel Michael, die den draak verslaat (Wdb. der Nedl. taal). 5, 4. dooch = deugt. — 5, 5. Vgl. het lied „Wy monnicken ende papen", slotstrophe (H. J. van Lummei., nr. 55, bl. 120). — 5, 6. ranch- — list; zie bl. 1732 hiervoren. — 6, 8. versluymt = verteerd, verdronken. — 7, 4. kas = reliquieënkast. — 7, 6. Sinte Krijn — St. Quirinus. — 7, 7. Melis = zie bl. 1732. — 9, 7. Toespeling op den grooten watervloed van Allerzielen 1570 (Dr. v. VI.l. Tekst. Etn nieii Geusrn 10., 1581, bl. 46 v", „een liedeken van Duckdalve. Op de wijse vanden ouden Hillebrant", hierboven weergegeven; — Wackehnauei., Lieder der niederl. Reform., 1876, bl. 172; — Dr. van Vloten, Nederlandse/u'/eschiedzangeii, 1852, II, bl. 91; — I)r. A. I). Loman, Ticaalf Geuzeliedjes, nr. 7; H. J. van Lummel, Nieii Geuzenlied boek, nr. 78, bl. 179. In dit lied, pastiche van het lied met nagenoeg zelfden aanvang (zie hiervoren I, nr. 5, bl. 37 vlg.), neemt Alva afscheid van de Nederlanden, in den vorm van een gesprek met een Cardinaal. Melodie. Zie hiervoren t. a. p. — „Vanden ouden Hillebrant", is het opschrift van het lied: rIck wil te lande rijden", voorkomend onder nr. 83 van Antw. Ih.: zie hiervoren t. a. p. 453. Hoont alle gaer, int openbaen. (Van den slach voor Berghen op Zoom, 1574) 1. Hoort alle gaer int openbaer, hoe datmen claer sach comen daer, int vierentseventichste jaer, Duck Dalves groot armeyen met trompetten en sehalmeyen, seer coragieus voorwaer. 2. Seer triumphant voeren sy vant lant van Berghen, want, met een cloeck verstant. elck schip seer vroom ghemant, met Spaengiaerts en Walen, meenden sy prijs te halen; maer deus aes viel op de hant, 3. Als sy nu reen, groot ende eleen, quanten bij een om haer te verbreen, voor Remmerswael hielden sy ghenieen, by baren eedt gheswooren; den admirae) moest vooren, hem moeste beswijeken glieen. 4. Capiteyn Juliaen de Roniero saen deed een vermaen, willet wel verstaen: „lieve chrijchsluy, wilt ontfaen den wijn die ick u hier schincken; daer by sult ghy ghedincken, dat ghy ketters sult verslaen. 5. „Al in ootmoet valt nu te voet, als christen bloet u ghebedt nu doet voor dit heylich cruyce soet; van onser Liever Vrouwen dit beelt, dit wilt aenschouwen, die neem ons in haer behoet." •!. Met dit ghebedt, naer haer opset, meenden sy net, sonder belet, te comen deurt perket; maer het was al qualijck ghebeden. sy mosten leeren smeden op Sinte Stevens wet. 7. Hoveerdich stout riepen sy bout, draghende hout: „de (ieus die schout ons ghewelt seer menichfout. Vene vous, canaille, Lutranen ende rappaille, dit is den dach die u berout." 8. Als leeuwen vrij, die Geusen bly quamen haer by clampen onder de ly: „Papou, waer sijde ghy?" Seer vreeslick sachinen schieten; de Spaengiaerts haer schepen verlieten, schampado speelden sy. 9. Een vrijinoedicli accoort de Geusen voort quamen aen boort den Admirael verstoort: groot geschrey was daer ghehoort: ,1'apou, tmoet u verdrieten tonnoosel bloet te verghieten dat binnen Haerlem is versmoort." 10. Een vlietsche boot, seer vreeslijck schoot, soo dat elck vloot zijn ghewelt seer groot; •lan van Spaengien viel seer bloot; men hoorde roepen cn kermen: „misericordie, wilt ons ontfarmen!" raaer de loose was: „slaet doot!" 11. Sonder verdrach, ghelijck voor den slach. op een vrijdach, twelck men heughen mach al die dit spel aensach, veel edelen Cruysheeren mosten daer sterven leeren, met gheschrey en groot gheclach. 12. Uees tijding mal, met blijd gheschal, quam over al, met groot gheral, te lterghen op den wal; ons schepen niet en wijeken. sy doen de Geusen strijeken tot ses al int ghetal. 13. Mijn Heeroom verblijt, met groot iolijt. bootschapte dijt sonder respijt, den Gouverneur verblijdt; hy is op zijn peert ghetreden, al na sijn volck gereden: maer seer cort was daer sijn tijt. 14. Als hy daer quam, vier ende vlam, tgeschut vernam, sijn volck dat clam over den dijck, creupel en lam: ellendich quamense hem teghen sijn ghesellen seer versleghen, en riepen met luyder stem: 15. ,0 grand Seigneur le Gouverneur, adieu bonneur, hier gaen wy deur, verlooren ist partuer;* men sach hem wederom rijden, van lachen wel vermijden, ghestelt was hy te leur. lt>. Mijn Heeroom voorseyt, siende dit leyt. sijn vrolickheyt is in druck verspreyt, over de gantsehe stadt verbreyt: mijn Heeroom onverduldich. met tranen menichfuldieh, heeft de Spaengiaerts doot beschreyt. 17. Als de Philisteen voor Israël deen, haer hoochmoedighe seen daelden beneen, alsoot hier claerlijek scheen: met claghen ende suchten seer dapperlick sachmense vluchten, die Spaengiaerts voeren heen. 18. Als Pharao versaecht, int Roo Meyr geplaecht, soo ist hier gheslaecht, twordt u bedaecht al die dit spel behaecht; soo zijn oock dees Papisten clees wreede Antechristen in haer selfs strick gheiaecht. 19. Oorlof admirael, officieren reael, eapiteynen verbael, bootsluvden altemael, soldaten int generael, wilt Godt de eere gheven van dat hier is bedreven, als David doet verhael. 1, 4. t.: Duck Dalfs; — uitg. 1588: des cmincksgroot, enz. — 1,5.6.: scharmeyeii. 2, 6. van 't Fr. deux as = goed spel (W.). — 4, 1. t.: lloinerosaen. — 4, 2. t.: crijsluy. — 6, 5-6. = moesten zich laten steenigen. — 8, 3. Papou = papist. 9, 2. Admiraal Boisot. — 10. 1. Vlieboot, eene zeeschuit die de wateren van 't Vlie bevoer, (later1! naam van de vaartuigen der Watergeuzen, die niet veel beter ot grooter waren (J. H. van Dale, Wdb.). - 13. 1.1.: Heerom. - 13. 3. Hequesens. 15, 3. partuer = partuur, deel, partij, spel. Tekst. Een nien Geuten lb., 1581, bl. 52 V, ,een nieu hedeken vanden slach voor Berghen" (29 Januari 1574), zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; — l)r. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, II, 110; — H. J. van Lummel, hieuw Geuzenlied-boek, nr. 87, bl. 199; - Hs.'van B. Boeckx, nr. 14275 der K. Brusselsche Biblioth. Boeckx, Prins van de Rederijkerskamer „de Ongeleerden" te Lier (zie willems, Belgisch Museum, IX (1845), bl. 196-212, schijnt geleefd te hebben tusschen de jaren 1570—1620. Naar dit Hs. en naar „twee oude kopyen en vier drukken", die hem ter hand kwamen, ook naar 't „Geuse-Lietboeck", deed Willems, Oude VI. Idr., nr. 37, bl. 82, eene „kritische keuze". Ofschoon dit lied onderteekend is door Boeckx, wordt door den uitgever der Oude VI. Idr. te recht, betwijfeld of die rederijker er wel de dichter van is; — Hs. van Willem oe Gortter, nr. 15662 van de voormelde Biblioth., bl. 98 v'\ met de aanduiding: „die wyse moochdy soecken alzooze begint". Over W. d. G., geboren in 1585, lid, wellicht factor van de Mechelsche Pinene, zie Willems, Belgisch Museum, I (1837), bl. 370—378; — Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bl. 65, zonder wijsaanduiding. „Ende over de heerlijcke victorie te water", zegt V., „is in dese tydt een fraey liedeken cemaeckt / ende over al gesongen / het welcke daer om hier mede ingesloten wert*. Evenals voor 't „Wilhelmus", en het lied van „Maximilianus de Bossu", wijkt Valerius' tekst af van den tekst van het Geusen llt., en wordt hier insgelijks do oude Dietsche, de populaire maat, door de getelde syllabenmaat vervangen. l)r. A. D. Loman, Oud-Nederl. Idr. uit den Sederl. gedenck-clanck, l8te uitg. 1871, nr. 5, bl. 7 der muziekbijlagen, bl. 31 aant., en 2dt' uitg. met J. C. M. van Riemsdijk, 1893, nr. 5, bl. 7, telkens de eerste twee strophen. Zie John Lothrop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink, 2Jc druk, 's-Grav. 1860, III, bl. 190: „Scheepstrijd en overwinning der Watergeuzen". Onder de Geuzenliederen vindt men nog twee andere liederen op hetzelfde onderwerp: „Wilt met processy nu al te samen", en „Hoort toe alleghemeyne (l)r. J. van Vloten, bl. 106, vlg.; — H. J. van Lummel, bl. 195 vlg.); het eerste lied: „op de wijse : Jonck dom harteken wat condt ghy maken, etc.", zie hiervoren I, nr. 124, 1)1. 483: „Bedroefde herteken", enz.; het tweede „op de wijze van Dueren", volgens Dr. Loman. Buuwsteenen, II (1872 — 74), bl. 222, aant., mogelijk de wijs: „Wohlauf ihr Landsknecht alle = Wohlauf ihr Kriegsleut alle = Ach Gott thu dich erbarmen", te vinden bij R. von Liliencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen 1869, „Nachtrag", nr. 112, b). 96, ook bij Bühme, Alld. Lb-, nr. 417, bl. 521, en Krk u Büiime, Deutscher Liederliort, III, nr. 1289, bl. 175. — Zie mede Cornelia Cath. van de Grafft, Middelndl. historieliederen, 1904, bl. 22. Melodie. Valerius, t. a. p., zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; in de tafel vindt men „Hoort", enz. onder de „Nederlandsche stemmen"; — Dr. Loman, lst® en uitg., t. a. p. In Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 115 v°, vindt men een lied „na de wijse : Adieu schoon Janneken", waarvan de aanvang aan het bovenstaande herinnert, doch dat op anderen strophenbouw berust: Hoort allegaer in 't openbaer nae Christus woort / en volgt hem naer / clck dat bewaer // gheseyt in 't claer / strijdt vromelijck al sonder vaer / want Christus spreeckt int openbaer / ick ben de deure die open staet / by mijnen Vaer // een Middelaer comt al tot desen Advocaet. 454. Den dentichsten Mey, op Pinxterdach. (1574) 1. Den dertichsten Mey op Pinxterdach ereghen die Vlissinghers wat te doene teghen die van Antwerpen niet ghewach. ontrent Saeftinghen na de noene; sy waren weder ghecomen wt, maer haer cruyden waren van geen virtuyt, dat mochtense wel beelaghen, (iodt woudese ten lestemael plaghen. 2. Op de Scheld voorby Rommerswael quamen die van Zierickzee aensetten; die van Antwerpen saglienso altemael, riepen: 'tzijn vrienden om ons te ontsetten : daer mede waren sy in een val. want die van Ylissinghen, met groot ghetal, den Hont quamen opdringhen. sy conden 11a Antwerpen niet weder springhen. :i. l'apou, wel vierendertich int ghetal, wel ghenionteerde schepen, met die te Lilloo laghen al, sy waren daer nietten anderen benepen; tgrof ghesehut gaf soo grooten gheluyt, die Vlissinghers riepen: dit is onsen buvt. clamp aen, clamp aen als mannen! l'apou stont of bescheten waren de handen. 4. Op Pinxterdag. eert doncker wert, creghen sy. met vrome daden. elf schepen, met vroom ghemoet en hert; voor de vyant was gheen ghenaden: tzy Duyts, Spaeniaert ofte Wael, sy spoelden haer de voeten altemael, de reste ghinghen sy besetten om des morghens haer tanden aen te wetten. 5. 1'inxter Maendach smorghens vroech, waren de vyanden ineest al verloopen: neghen maecten haer coers recht als een ooch, Thantwerpen was al haer hoopen. de ander lieten sy inde pan; maer sy warender meest al daer van met haer bootkens daer wt ghevaren, op deylanden sachmen se paren. i>. He Schaepstallcn ghelieeten sijn de eylanden, daer sy op sworven: wel achthondert daer op quamen tijn, meest van hongher sy daer op storven; ile ander, die daer worden ghevaen, inde Schelde sv moesten te water gaen, met de vloet sy tot Antwerpen dreven; ürooten rou inde stadt worde bedreven. 110 7. Vijf inde gront, dry inden lichten brant, met vijftien prijsen quamen sy aensetten voor Vlissinglien seer triumphant; de heere van Heemstee, sonder letten, Vijsammirael van de Papisten vloot, wert ghesonden na de prince minioot; hondert twee metalen stueken sachmen van de Papen schepen rueken. 8. Oorlof, zijt allegader onversaecht, al wil Pierre de Valentes comen wt Spaengien, Godt het seker niet beliaecht sijn snorcken end hooch beromen, sulcks als hy in Indien heeft ghodaen, ende meynt ons oock soo te verraen, om Hollant en Zeelant te doen sterven ende gants inden gront te bederven. !». Ons opperste Prins, in sheniels firmament, sal onse Nederlant wel bescharmen; ons tot slaven te maken sonder ent, daer toe sy ons willen bringhen, och armen! Daerom, laet ons met hert end moet by malcanderen opsetten lijf en goet; daer sy zijn, sy doch voor ons beven, want Godt zijn handt over haer heeft gheheven. 1, 4. (iedeelte van Staats-Vlaanderen aan de Schelde, in 1574 en 1583 onder water geloopen. (H. J. v. L.) - 1, 6. virtuyt, kracht. — 3, 3. LiUoo, fort aan de Schelde. Deze plaats is thans weer versterkt. — 4, 6. Zij verdronken hen allen. (H .1 v. L.). — 5, 3- t.: als als oogh: latere uitgaven: als een oogh: namen t>, bl 'jo, „stem. 's Nachts doen een blauw gestarde kleet, etc'; — Dr. A. 1>. Loman, Oud Hederl. Idr. uit den Sedert. 33, bl. 77, „stemme: Quand la bergère" : VI. Lf. Saue et D'Orseval, I.e Theatre (Ie la Faire, i. l'aris, 1721, „i.e temple iln destin, pièce d'un acte, par M. Ie S**, representee u la Foire de Saint Laurent, 1715"; bl. 353, gedialogetrd couplet tusBchen Columbino en l'ierrot, ni. 41 der muziekbijlagen: r V. SiALrAERT, Giilde-iaerx fesst-dagen, Antw. Ifi35, 1>I. 1084, stem: her¬ ders die wel lieht'lijck siet" : Herdrukt met eenigo afwijkingen in Wecmrlw'b Écho» du temp« passé, II, "weckebun, L ancienne chanson populaire en France, 1887, bl. 417, naar Premier livre de chansons composées en musique a 4 parties par M. 1'ierre Certon. ars 1552, deelt den tekst van een lied uit 7 str. mede, waarvan de eerste luidt: Quand la bergère va aux champs, sa quenoillette va filant, o ve, o ve, o ve laquy, o ve la lay, la bergère au champ dou roay. Eitnek, Bibliogr. der Musik-Sammelwerke 1877, bl. 832, vermeldt eene inU.69 gedrukte meerstemmige bewerking: „Quand la berge» va aux hams ^ Pierre Sanserre, Senserre of Saxterre. De naam van dezen componist komt reeds voor in de 1'ariisclie uitgaven van Attaignant in 1539. Deze zangwijs was ook sedert 1623 in Duitschland bekend; o. a. voor een lied op St Michael*. met aanvang: ,0 unüberwindlicher Held, feanct Michae . , zie Bek u. Böhme. Deutsche,- Liederhort, III, nr. 2089, bl. 770; zie mede aldaar nr. 2093, bl. 786. 459. Hoogmoedig geest, wilt op u doen eens letten. i Philips vervallen verklaard, 1581) 1. Hoogmoedig geest ,, wilt op u doen eens letten, die daer onse wetten „ verbroken hebt tot niet; 's lants adel meest „ tvrannig ginct verpletten, alles wout vernetten „ na 'tjockig Spaensch gebiet. Met geen smeken kond' m'u leyden, stopt het oor voor die daer schreyden : u Spaensch geboeft heeft menig mensch bedroeft. 2. Als alles werd „ geproeft om ii te stillen, hebt ghy geensins willen „ u wreetheyt laten staen ; maer even hard „ doen dooden, braen en villen, end' ons door geschillen „ gesocht oock te verraen. Daerom kond' men u niet dulden, maer 't was tydt om u t' onthulden, op dat m' eens vry waer van u tiranny. 3. U ydel eer „ tot d'hemel hoog verheven, heeft u soo gedreven „ tot desen bosen haet, dat g' oock niet seer „ past op der luyden leven, end' het al doet beven „ door uwe wreede daet. 't Volck heeft deurgaens t' allen tyden 's princen dolheyt moeten lyden, wanneer men 't quaet in tyts niet tegenstaet. Tekst en melodie. Valehius, Xeder-lundlsche gedenck-elanck, Haerlem, 162*5, bl. 122, «stem : 1'aszemeze d'Anvers*. — „De Heeren Staten Generael", zegt Yalerius, „in Julio (26s'enl 1581 in s'Gravenhage vergadert zijnde eendrachtelijk hebben verklaerd haer ontslegen te vinden vanden eed der getrouwicheyd aen zijne Majesteyt gedaen: zijnde van een Prins een tyran geworden; daer over hy ipsojure vervallen was van 'trecht dat hy eenichsins aende Nederlanden hebben mochte." Zie verder: John Lothrop Moti.f.y, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. I!. C. Bakhuizen van den Brink, 2dc druk, 's-Grav. 1860, IV, bl. 301. Eenigszins door de luitbewerking verstoorde lezingen doen zich voor in Dr. .1. 1'. N. Land's, Luitboek van Thysius, nr. 335 en 337, met het opschrift: „Passomezo d'ainours", en „Passomezo d'Anvers". — Laatstgenoemde wijsaanduiding wordt aangeh. : Den nieuwen verbeterden lusthof, Amst. 1607, bl. 56, voor: „In mijn verdriet, doet sorghe 'thert beswaren": — Los blad van den tijd, in ons bezit, voor: „liijst uyt den hlaep// ghy vroome Batavieren" 1 -Een nieu liedeken / vant llestant / Hoemen van Pevs truckteert in Hollandt"), 1609, onderteekend: „Hoope faillieert wel"; _ P, G. D. P. (Pater Guill. de Pretere), Gheesteliick Paradiisken der trellusticheden, Antw. 1619, I, bl. 39, voor: „O Schepper fier". Deze laatste stemopgave diende op hare beurt om onze melodie aan te duiden. In Het prieel der yheestelijke melodie, Brugghe, 1609, 1)1. 189. vindt men. „op de wijze alsoot beghint", dezen zang: Dezelfde melodie komt voor: Theodotüs, Paradijs der geest, en kerck. tof-sunglien (1621), Antw. 1648. bl. 583, en in Den gheest. nachtegael, Antw. 1634. III, bl. 236, telkens zonder wijsaanduiding, voor: ,0 Schepper fier' : - Evangelisch? teen weid-, Antw. 1682, 1, bl. 236, niet stemopgave: ,0 Schepper fier", voor: .lek ben het licht" ; - Th sinqende zwaan, 1728, bl. 340, „stem: Passement («<■) d'Anvers, ofte O Schepper fier. ofte Als 't firmament", voor: ,0 Augusteyn, in wetenschap ervaeren!\ - ,0 Schepper fier" wordt aangehaald als wijs: Evangelische leeiiwerrk, I, bl. 59, stem voor: „Wee u, o vyer', hl. 132, voor: .0 edel mensch"; - H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 400, voor: .Een nyeu niey-liedeken" met aanvang „(iedankt zij Godt", dat, volgens den uitgever, waarschijnlijk in 1601 voor lYms Maurits werd gedicht; - Bnn/lofts bancket, Amst. 1607, bl. 5 en 7. voor: „Hoe wel de tongh", en „Oft yemandt groot" ; - De schadt-kiste der pliilosopheti, Mechelen, 1621. bl. 213, voor: „Saturnus tirant"; — ISredero, De groote bron der minnen, (Amst. 1622), uitg. 1890, bl. 432, voor: „Granida schoon" ; — K. van Makder, de Wilden harjie, 1627, bl. 253, voor: „Godt is een Godt in goedtheydt boven maten"; — B. van Haeften. Den lust-hof der christelycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 281, voor: „Tot u, o Heer" ; — Stalpaert, Gnldeiaers feest-dagen, 1635. bl. 250, voor: „Wilboords ghesel". De Passewezzo of Pussamezzo is een oude Italiaansche dans van een zacht en rustig karakter. In de XVl.. I, bl. 1'29, noemen de Italianen dezen dans: „Saltarello", wanneer deze, bij maskerades, met gezongen liefdeliederen gepaard gaat. I >ie meening is, volgens Böhme, alleen aan te nemen voor zooveel de „Saltarello" overeenstemt met den Duitschen 16de-eeuwsclien springdans, waarvan liet eerste gedeelte een ernstigen, rustigen dans uitmaakt, in tegenoverstelling met liet tweede, den eigenlijk gesprongen. De „gaillarde", de ietwat tragere „volte" en de „courante* klonken in driedeelige maat. Nochtans leert Tabourot, Orcliésographie, 1588, bl. 65 v" (ook aangehaald door Böhme, t. a. p., I, bl. 128 en door L)r. Land, t. a. p., III (1891), bl, 26—7), dat de courante, in zijn tijd, gedanst werd in lichte tweedeelige maat: „et se dance par une mesure binaire legiere". G. Grove, A dictionary of music, London 1879, I. bl. 578, getuigt mede van de „galliard*. dat ze soms in tweedeelige maat werd gedanst: „it was generally in 3—4, hut sometimes in cornmon time". In Evangelische leeuirerck, Antw. 1682, I, bl. 42, vindt men, met het opschrift: „Galiard anglois" „Courante Mansfeit", deze melodie, voor het lied: „O Adams kinders, hier in 't aertsche dal" : b De melodie aangehaald door Starter, Friesclie lust-hof, 1621, bl. 73, voor een „Hruydtlofs-gesangh", met aanvang: „Ghy vrienden van dit paer", en .stemme: . Sy sullen daer op toeleggen om te corten uwen steert; men salt 't noch hooien segghen, want ghy zijt stratt'ens weert; ten Bergh en waerdy niet om dwinghen. sy sullen u hier en daer voortbringhen te voet en oock te peert. 1. Ghy sult nu singhen hooren, in een Latijns beduyt, van eenen Paep geschooren sijn snorcken overluyt; ghy sult nti leeren nijgen en stuypen, smorgens vroegh een misken suypen al eer ghy rijt om buyt. 17. Ghy hebt veel quaets bedreven aen man, vrou endo kint, die ghy brocht om haer leven. 't was vyant ofte vrient; u leven dat ginck Godt verdrieten, ghy sult comen al te nieten, u straffe die begint. 18. Ghy zijt nu wel bedegen met den dnyvel van Dort. nu ghy hem hebt gecreghen die zijn leven vercort; men sach hem hinden endo smijten, hy moet zijnen doot stront sehijten als hy gevangen wort. 19. Oorlof int concluderen, dit dient oock wel verhaelt, dat sy nu vast mineren die ten Itergh zijn betaelt; hier of daer wort d'een ghevanghen, en de rest mach worden gliehangen. verdienste niet en faelt. 20. Ick bid u, trou soldaten, betracht altijt u eer. en wilt oock niet verlaten den dienst van uwen heer ; al quam u schoon den vyant terghen, 't sy voor Heusden of voor Bergen, end' ander steden meer. 21. Hout u cloeck als Romeynen, getrou tot inder doot; en slacht niet de vileynen. en vreest geenen aenstoot; fv hen! alle die overloopers ende oock die stee vercoopers, haer schanden die is groot. 22. Prince, Heer en Godt almachtich. eeuwich ghebenedijt. u stereke hant seer craehtigh voert voor ons uyt den strijdt: al 't voornemen van ons vyanden wilt dat maken heel ter schanden. want ghy ons heylant zijt. Bisdom. 3, 3. Geertruidenberg. — 3, 5. Hendrik van de Kieboom. luitenant, bijgenaamd .Neus, en Gerard Abrahams Cornet, bijgenaamd Lekkerbeetje. — 3, 6. Kloris van Doorn, wachtmeester, en Magerheijn, soldaat. — 18, 1—4. „Een viertal met zeer duidelijke regels' (Dr. v. VU - 19, 3. mine,en, in getal verminderen, gedund worden. 20, 4. t.: van u lieer; staat in verband met str. 11 en bedoelt den protestantschen staf. Tekst. Gense lietboeck van 1603, bl. 82 r". „een nieu liedeken van de Berghsche soldaten ; doen sy de stad aen den vyant vercocht hadden. Op de wijse: Bruynsmedelijn / lSruynsmedelijn / ghy zijt seer hups / etc.", hierboven weergegeven; — Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangeu, 1852, II, bl. 306; — H. J. van Lummei.. Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 141, bl. 336, met deze aanteekening: .Men noemde de vreemde soldaten, die (ieertruidenberg. den 10 April 1589 op eene verraderlijke wijze aan l-arma in handen speelden, Bergverkoopers*. - Zie verder John Uthro.Motley, (iesch. van de Vereenigde Nederlanden, vertaald onder toozigt van Dr. K. C. Bakhuizen van den Brink, 's-Grav. 1861, III, bl. 372. Melodie. I. I. Fiujytiers, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 46, bl. 97, „op de wyse van Frisch meechdelijng, oft etc.*: In zijne uitgave van Fruytiers' werk. Amst. 1898, bl. 51, toekentD. F. Scheurleer aan: „Frisch Meechdelijng', Superiuspartij van Danseriea, Fol. 9'. (Premier livre de Daimries, contenant plusieurs Pavanes, Passomezo, AUnamles, Gailliardts, Branies, etc.... Louvain, 1571). — Deze superiuspartij, met opschrift: „Almande Smedelyn", buiten het slot :gfe\eddc (cis) | d, dezelfde melodie als de bovenstaande, is te vinden in Sdi. dansen der 1 ft1' eeuw, voor vierhandig klavier bewerkt door J. Rüntoen, met eene inleiding van D. F. Scheurleer, II (1905), nr. 5, bl. 13. H. Dr. .1. P. N. Land, Luitboek van Thijsius, nr. 7, „Bruynsmedelyn' (Allemande): lil ijk ba ar van Duitsehen oorsprong, zegt Dr. l.and, ofschoon hij de melodie bij de Duitschers niet aantrof. Daarentegen, voegt hij er bij, vinden wij onze wijs terug in ons duitsche luitboek f. 71 r. „das Meidlein das ist hilbsch und fein , zonder verderen tekst. Het door Dr. I.and bedoelde luitboek is van de tweede helft der XVlrte eeuw en berust in de bibliotheek van de Vereenig. voor N.-X. mzgsch,. Catalogus, 1884, bl. 134. De melodie, zonder maataanduiding, klinkt in c mol; de fis is, door vergissing, bij den sleutel gevoegd. Over de .Allemande", zie hierna, nr. 463, bl. 1775—6, liet lied: „Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen*. Andere melodieën hebben de Duitsche liederen: „Mir ist ein schüns braun Meydelin" ; — ,Ick weisz mir ein Meidlin hübsch und fein', te vinden bij Böhme, Altd. Lb„ nr. 1% en 197, bl. 280-1, en Erk u. Böhme, Deulscher Liederhort, 11, nr. 450n, bl. 270 en nr. 445, bl. 263. „Seght ghy llerghsche soldaten, ete.» wordt op zijne beurt aangeh. al» wijs voor: „Seght nu ghy nieuw soldaten" („Afdancken van de Waertgelders", 1618), zie H. .1. van Lummel, Nietiw Geuzen-tb., bl 433. 462. De Geusen zijn in Bomler Weerdt ghevallen. (1600) De Geusen zijn in Bomler Weerdt ghevallen, sy hebben mijn ontnomen, met liaer allon, een hupse schans en da er toe sterek van niueren ; 't is een quaey kans voor my, (liet moet besueren ; want met (lees schans seer fel meend' ick te winnen 't spel, sulck was oock al mijn meening ; maer 't is nu al krackeel, want nullo is mijn deel, 't welck my brenght in verkleeningh 2. < lm de voys van den 70. Psalm (van Dathenus): De Heydenen zijn in u erfdeel/ etc. (De Heydnen zijn in u erfdeel gevallen)", hierboven weergegeven; Dr. van Vloten, Nederl. geschied zangen, II, bl. 351 ; — H. J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek-, nr. 157, bl. o84, niet deze uanteekening: .Gedurende eene afwezigheid van Albertus, was aan Andreas van Oostenrijk het opperbevel over 't leger opgedragen. Deze liet bij 's-Hertogenbosch de schans St. Andries bouwen, welke door Maurits na een beleg van drie dagen, den 24 Maart 1600, genomen wertl"; — Dr. Loman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 12. Melodie. Ps. 79, „Les gens entres sont en ton héritage", van Marot; Dr. Loman, t. a. p. — Volgens O. Douen, Clément Marot et le Psautier Hugenot, 1878, I, bl. 726, is de aanvang der melodie ontleend aan het wereldsche lied: Dit lied, insgelijks door Marot gedicht, dat meermalen door de oude componisten werd bewerkt (zie Eitner, Bibliogr., bl. 490, 603, 729, 884) en dus zeer bekend moest zijn, heeft nochtans niets gemeens met Ps. 79; niet alleen verschillen beide melodieën van modus, maar daarenboven zijn de bij den aanvang der zangwijs doorloopen toonafstanden hoegenaamd niet dezelfde. De wijs van Ps. 79 kan wel. zooals Dr. Loman zegt, aan een Fransch liedje van den tijd ontleend zijn. doch zeker komt ze niet voort uit de door Douen aangeduide melodie. 463 Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen tegen God? (Slag bij Nieuw poort, 1600) II 1. Maraen, lioe moogt gy spies en lans verheffen tegen God? Merckt hoe ghy, niet tl stereke schans, geworden syt ten spot. (ihv, door u nioorders' spel, wilt al de werelt drinken end' alles slaen in stucken: maer God die siet het wel. 2. Hy heeft de winden in zvn hand end' stuertse waer hy wil, de wat'ren en het vaste land, 'tonwedcr en het still. de nacht, en oock den dag, niensch, vee, oock waer sy vlieden: 't staet onder zvn gebieden al watter wesen mach. 3. Wie pochter dan op macht en kracht, om alles te verdoen wat dat hem schiet in zyn gedacht? wie isser toch soo koen die tegen God sal staen? daer niemant, wie 't mach wesen. kan voor hem, solider vreesen, een oogenblik bestaen? 1. 1. Munten; zie hiervoren II, bl. 1609. Tekst en melodie. Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 162t>, bl. 180, „stem: Almande Nonette, of: Une ieusne fillette", hierboven weergegeven. In dit lied bezingt Valerius den gewichtigen slag door I'rins Maurits den 2den Juli 1600 bij Niopoort geleverd, waarbij, na een hevigen strijd van vier uur, de Spanjaarden do vlucht namen, 5300 gesneuvelden achterlatende. Hetzelfde onderwerp wordt behandeld in twee andere liederen van den tijd : ,'t Gulde jaer sestienhondert. ƒ/ July den tweeden dach" „op de wijse: Het nachtegaelken kleyne' en: „Wie wil hooren een nieu liet I! wat in Julius is geschiet' - „op de wyse: Wy willen niet meer van Aelighen (1.: Aeltghen) singhen" (Dr. van Vloten, Nederl. geschied zangen, II, 1852, bl. 353, 355, en H. J. van Lummel, Nieuu- Geuzen-liedboek, bl. 386, 388). I)e slag bij N'iepoort werd in den modernen tijd bezongen door Isaac da Costa, Komplectc dichtwerken, 's-Grav. l.eyden, 3«' druk, 1876, bl. 688, en door Prudins van Duyse, SagelaUn gedichten, 1882, I, bl. 128. De tekst van ,Het nachtegaeltje kleyne", met wijsaanduiding: „Den hemel uytgespannen", is te vinden in: Haerlems oudt lb.. 27«" druk, 1716, bl. 35, de melodie komt voor bij Valerids, t. a. p., bl. 114, „stem: Almande Prins de Parma" ; SxalpaERT, Gulden-iaerx feestdagen, Antw. 1635, bl. 504, „stem: „1'iaeer gioia e diletto"; — Den ringende zwaan (Antw. 1655), Leyden 1728, bl. 333, „stem: Almande l'arma - Het nagtegaeltje kleyne". - In Pers' Bellerophon, Amst. 1633, lil. 150, voert het lied: „Voor-danster van de reyen", tot opschrift „stem: II contento. 1'iaeer gioja e diletto. Ualet. a 5. Of. Het nachtegaelken kleyne, etc." Over het vroeger bekende oude lied: „Wy willen niet meer van Aeltghen singen", met toespeling op Aal, bier, voor „drinkgelag houden", zie Dr. J. P. N. Lani.. Het luitboek ra» Tkgsim, nr. 63. - Aal voor Alida, is echter een vrouwennaam ,( Wdb. der Xdl. taal, I, kol. 17). Volgens Böhme, (ieschichte des Tanzes, I, bl. 122, ontmoet men eerst in het laatste derde der XVI4" eeuw. de Fransche uitdrukking: „Allemande", voor muziekstukken in C- of 4-niaat, en wel in Philidor's verzameling (1580) en inTabourots Orchésograpliie (1588). In de luitboeken van Hainhoffer (1603) vindt men teksten bij de Duitsche dansen, terwijl in Frankrijk bij de „Allemande" nooit gezongen werd. Ook in later tijd, wanneer deze zuiver instrumentaal werd, vielen in Duitschland de teksten weg. Wij zagen hiervoren, bl. 1771, de „Allemande* vermeld in Premier lirre de Danseries, I.ouvain, 1571. Ehk u. Böhme, Deutieher Liederhort, III, nr. 2000, til. 704, leiden bovenstaande melodie af van een jachtlied : ,Ich ging einmal spazieren", dat zich. te beginnen met 1560. in „Dresdner Codex' voordoet, melodie waarop Dr. L. Heimbold in 1563 zijn lied: „Von Gott will ich nicht lassen", dichtte, en die (vgl. Joh. Zahn, Die melodie» iler ileutschen evangelischen Kirchenlieder, III, 1890, nr. 52646, bl. 704) reeds gedrukt voorkomt in 1571. — E. u. B. noemen ze eene .internationale' zangwijs, daar ze te gelijkertijd in Duitschland, in de Nederlanden en in Frankrijk bekend was, wijzen op VAt.ERius, Xeder-landtschen gedenck-clanck, op J. B. Besabdus, Thesaurus harmonieus, Coloniae Agrippinae 1603, bl. 73, waar deze melodie te vinden is als „air de court' (cour) met den Franschen tekst: „Ma belle si ton ame", en op het l'rieel der i/heest. melodie, Antw. 1614. waar ze wordt toegepast op de liederen : „Bienheureuse est une ame* (parodie van : „Ma belle', enz.), en „Hemelsche Koninghinne". Bij die bronnen kan men voegen :JJehas Chardavoine, Le recueil des />liis belles el exctUentes chansons, l'aris 1576 (eene verzameling die volgens M. JosEi'H Denais. Uii musicien du XVI"" sii'cle, Jenn Chardavoine, Paris. ve L. Techener, 1889, bl. 18, naar alle waarschijnlijkheid in druk verscheen in 1576, ofschoon misschien aangevaneen in 1573). waar men onder nr. 59 het lied vindt, waarvan de eerste strophe volgt: Deze strophe leert ons, hoe het woord „nonnette* bij het woord „allemande" als wijsaanduiding werd gevoegd. Wei KEBLiv Vancienne chanson populaire en Friince, Paris 1887, bl. 464, geeft den volledigen tekst naar liecueil de plusieurs chansons, Lyon, 1557. Dit lied kon dus in 1557 reeds eenigen tijd populair zijn. De gepasticheerde tekst: „Une jeune pucelle II de noble coeur". zonder bronaanduiding aangehaald door J. Tiersot, llist. de la chanson pop., Paris 1889, bl. 247, komt voor onder de Xoëls ou canliques noureaux, „composez par P. Binard, Parisien", Troves 1741, bl. 31. Er bestaat eene vroegere uitgave van 1621, zie bl. 1142 hiervoren. Eene andere vergeestelijking: Fne vierge fi'conde de grand beauté", vindt men nog. met eene variante der melodie, herdrukt in Xoëls anciens par le R. 1'. Dom Oeoroes I.ioeay, Paris—Brux. i j., 1 (1875), nr. 5, bl. 10. — K. Bartscii, Alle Framöêische VnIksldr. Heidelberg 1882, bl 233. Duitsche vertaling: „Es war ein junges Miidchen -tob. war ihr Her*". De «loor E. u. 15. naar Het prieel der glieent. mei., 1614, genoemde liederen, doen zich reeds voor in de uitgave van brugge 1609. Lu pieust alouette, Valencienne, I, 1619, bl. 316, bevat, met de wijsaanduidingen: „Une jeune tillette etc., ou Dedans <|uatre chainbrettes, ou Ma belle, si ton ame', liet geestelijke lied: „Bienheureus e't un' ame", tekst en melodie, daarbij, nogmaals bl. 316, de melodie gevarieerd Ziehier de eerste van die zangwijzen: De volgende variatie uit Stai.paf.rt's Extradum calli., 1631, bl. 308, „stem : liienheureuse est une ame", ook te vinden in Stali'aekt's Gulde-iaer* feest-dayen, 1635, bl. 663, voor: „Vyerdt, Brussel, vyerdt met rede", doet zicli reeds voor met den Franschen tekst: .liienheureuse", enz. in Het prieel 1609, bl. '260. — E. u. li., t. a. p., geven dezelfde lezing naar Het prieel, 1614. hem mo - gen ge - - ven „ Een dienst van of - fe • rand. „l!ne jeune tillette*. luitbewerking, komt ook voorin Jiic. Valleis luitboek: Het yeltei/meniine der zamj-ijodinHen, Amst. 1615, beschreven door D. F. Scheurleer in Tijthehr. voor X.-X. mzysch.. V (1897), bl. 13 vlg. Camimii ykkn. Stichtehjrhj rijmen, uitg. Amst. 1647, bl. 140, „sang : Ulie ieune tillette" : Weckerlin, Écho» dn temp* pitssé, z. j., I, nr. 22, bl. 48, geeft naar liesarduh voornoemden Thesaiiru* het lied : „Ma belle si ton ame", gedicht door Gilles Durant (1550—1615). Anders is de melodie met wijsaanduiding: „Une jeune fillette, etc *, te vinden in Lu clcf iles chansonniers van Ballard, Paris 1717, II, p. 194, voor: „1. amant le plus fidelle / de nos cantona*. 464.- 't Spaensche gedrocht, met haer gespuys. (Beleg van Oostende, 1601 — 1G04) 1. 't .Spaensche gedrocht, met haer gespuys, i|uamen inet een groot gedruys voor Oostende, met haer bende, die daer rende om de stad, schoten de wallen by naer plat; 2. Mynden en stormden gantsch verwoet, s)>acrden oock geen menschen bloet, om te dwingen en te bringen sonderlingen na haer sin, desc daer uyt, en zy daer in. 3. Maer die van binnen pasten oock wat te raken int gesmoock, en sy schoten onverdroten, dat de kloten treften wel menig jong, kloeck en fraev gesel. 4. Trommel en' fluyt en oock trompet hoorde men seer soet te met; 't vroylyck wesen werd gepresen, al wast vreesen noch so groot, in blydschap werd' verwacht de doot. 5. 't Is wacr, de stad werd Spanjaerts prooy; laet hem wesen daer met mooy ; ons, op heden, syn vier steden weer met vreden aen ons land. daer voor gebracht tot svnder sehand. Tekst en melodie. Valerius, Xeder-landtschc yedenek-elanck, Haerlem 10—*>, bi. 191, „stem: Windeken daer het bosch van drilt": — Dr. A. Loman, Oud-Xedeil. hir. uil den tfeder-landtsehen gedenck-elanek, eerste uitg. 1871, nr 12, bl. 42 en nr. 12 der muziekbijlagen; tweede uitg. met J. C. Al. van Kiemsui.ik, 1893, nr. 12, bl. 14. In dit lied wordt bezongen het Ueleg van Oostende, dat duurde van 5 Juli 1(>01 tot 20 September 1004, toen de stad zich gedwongen zag, zich aan de Spanjaarden onder Spinola over te geven. „Noyt", zegt Valerius, „isser stad beter beschermt geweest dan dese. Men rekende datter wel 100000 menschen in dese belegeringe syn doot gebleven." Zie bij H. J. van Limmel, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 165. bl. 402: „Een nieu liet van de groote victorie die God gegeven heeft over de stadt (>ostent. waer op den vyand drie stormen gedaen heeft, 's maenendaegs na drie coningen lf>02. ,Op de wijze: Van Bommelken bom"; .een liedje gemaakt in de gedachte", schrijft v. L., ,dat men er in slagen zou om Oostende te behouden, dat evenwel niet gelukt is." Voor de melodie, zie hiervoren 1, nr. 161, bl. .r>97. 465. Waer datmen sich al keerd of wend. (Vertrek der Engelsehe garnizoenen, liilfi) 1. Waer datmen sich al keerd of wend, end' waermen loopt of stact, waer datmen reyst, of rotst, of rend. end' waermen henen gaet, daer vintmen. 'tsy oock op wat ree, d' Hollander end' de Zeeuw'; sy loopen door de woeste zee, als door liet boscli de leeuw . 2. In koud' en lieete landen al, gelegen Zuyd' of Noord. of Oost, of West, op berg' en dal, men van liaer spreecken ltoord; sy krygen menig schip en boot wt 't Indiaensche ryck; daer zyn geen volcken, oock hoe groot. in veelen haers gelyck. 3. Het dryft liaer alles op de hand; hoe menig schip en schuyt beseylter wel dit soete land, of tyd' van hier oock uytV Wat vaerter menig of en an? Wat komt haer niet al voor? daer met s'haer handel dryven dan de heele werelt door. 4. 't Vereenigd' vry-gevochten volek maeckt Spanjen d' oorlog' moe, sulcx dat hy zynen vreden tolck dit land moet senden toe; wie soud' oyt hebben dit gedacht, dat d' hoogmoet van I'apou, dat soo een groote, trotse macht so buygsaem worden sou? 5. Venetiaen en Savoyard, met and're volck'ren veel, hadd' Spanjen oock al me verward en sat haer op de keel; hy meynd', hy soud'se slocken op, gantsch dempen en verslaen: maer 't Staten volck op Spanjaerts kop daer self haest heeft gegaen. ti. <1 Neerland! so ghy maer en bout op God den Heer altydt, u pylen vast gebonden hout end' t'saem eendrachtig zyt: so kan u duyvel, hel, noch doot, niet krencken noch vertreen, al waer oock Spanjen noch so groot, ia, 'swerelts machten een. Teksten melodie. Vai.ekius, Xcdti'lundtscht' tjrdfnrk-rl'i»<■];, Haerlem, lü2t>, bl. 222, „stem: I'ots hondert duysent slapperment". — V. teekent daarbij aen: „In •lunio 101(1 zyn de steden Briel, ende Vlissingen, als mede 't Casteel Kammekens ontlast vande Engelsche (iuarnisoenen / die 'tsedert den Jare 1585 daer in hadden gelegen / als verpand zynde geweest aende kroone van Engelant voor sodanige penningen als hare Majesteyt alsdoe verstreckt hadde om d' oorlog te voeren tegens den wreeden Span jaerden / alsoo alle de achterstellen by hare Hoog Mog. aen de- selve kroone volkomentlyek nu betaelt ende voldaen waren; het welcke geen kleyne oorsaecke van blvdschap ende vreuchde gaf aen allen getrouwen Patriotten, haren staet nu vry en onbelast vindende van uvtlantsche Princön." De vaderlandsche dichter, zooals Dr. Loman terecht Valerius noemt, zingt nu opgetogen: Wat worter meer gelieft ? Wat isser meer te roemen dan Vryheyt, en te zyn van slaverny verlost? Ons vyand most ons selfs Vry' Nederlanders noemen, eer dat hy zyn begeer en wenschen krygen kost. Vry syn wy, end' dat blyckt te klaerder noch in desen, dat wy de steden, die daer waren dier verpand, nu hebben vry gemaeckt. God moet gepresen wesen, die soo gesegent heeft ons lieve Vader-land! Dr. A. D. Loman Oud-Xdl. Idr. uit den Ndl. gedenek-clanck, 1871, bl. 44, nr. 13, volledige tekst; nr. 12 der bijlagen, met de melodie; — '2de uitg. met J. C. M. van Riemsdijk, 1893, nr. 13, bl. 16, str. 1, 4 en 6 met de melodie. In de tafel van Valerius' werk vindt men. opgegeven onder de „Nederlandsche stemmen", de wijzen: „Pots hondert duysent, of: Almande Pekelharing", en onder de „Almanden" de wijs: „Pekelharing, of Pots hondert". Eene Engelsche gezongen klucht van Koiiekt Cox : Singing Simpkin, door J. Holte, Die Singnj)iele der englische» Komiidianten (Theatergeschichtliche Forschungen herausgegeben von Berthold Litzmann, Hamb. u. Leipz., VII, 1893), herdrukt, en in de 16de eeuw thuisgebracht, werd nagevolgd in het Duitsch, onder den titel van Pirkelhering in der kiste (1620), en in het Nederlandsch door Isaak Vos, onder den titel van Pekelharing in de kist (1648). De Duitsche en de Nederlandsche tekst werden mede door Bolte, t. a. p., herdrukt. In den Duitschen tekst komt een couplet voor, dat op onze melodie kan gezongen worden, en dat aanvangt: „Dass ich potz schlapperment!// wo find ich meinen Schatz?*, aanvang, dien men in den Nederlandschen tekst terugvindt als: „Das dicli pots doesent slapprement // waar vind ik nu mijn hart?", waar hij deel uitmaakt van eene strophe, die zeer goed op do melodie van Valerius past. „Slapperment" is een vloek in den aard van het thans nog in Vlaanderen voortlevend „nappermenten*, of „sakkermenten", van sacrament; „sakkeren" is vloeken. De besproken melodie, die gelijken aanvang heeft inet de zangwijs: „Snachts doen een blauw gestarde kleed" (zie hiervoren I, nr. 175, bl. 658), zal, zoowel als deze, van Engelschen oorsprong zijn; wellicht zal zij ook iian de Engelsche tooneelspelers, die in 1611 1612 Amsterdam Itezochten, hare verspreiding te danken hebben. Zie nog over deze tooneelspelers bl. 1151 2 hierboven. De wijs „Pekelharings ofte Pots hondert tausent Slapferment' komt herhaaldelijk voor bij Stakteh, Friesche lust-hof, Amst. 1621. „ Boertigheden". — „Kluchtigh t' samen-gesang", enz., Sign. B 2 v° vlg. In ditzelfde stuk wordt door Starter ook aangehaald als wijs: „D' Engelsche fa fa fa, la la la, etc.", die men mede aantreft in den aanvang van Singing Simpkin en in de vermelde navolgingen. Verder wordt ,1'oto hondert", enz., nog aangehaald: Bbedebo, ^oer^hlb. (1622) uite Amst. 1890, bl. 229 en 230, voor: .0 Jannetje, mijn soete beek , en IS Heereman. nu jong-gesel" : - Zeeusche nachUga*, Bjjvoegsc: ^ mal Middelb 1623, bl. 81, voor: „Ghy Zeeusenslyper, baes en knecht . U LoZ t a. p„ vermeldt een lied uit de verzameling aangelegd door Mr. 7 Scheltema (Bibl. te Leiden, met aanvang: ,Hey pots hondert duysent schande", dat echter ander metrum heeft. In O en n. Hollantse boeren-lieties, 2*> uitg, Amst. c. 1 (00, nr. 93-, vindt men, met het opschrift: ,1'ots hondert duysent", eene gansch verschillende zangwijs, die echter door verhooging van den zesden trap, eene gemoderniseerde variante uitmaakt lezingen en vooral de lezing \ 1: 466. Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld. (Berg op Zoom, 1622^ 1. Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld, die 'tallen ty soo ons vryheyt heeft bestreden; siet hoe hy slaeft, graeft en draeft met geweld, om onse goet, en ons bloet, en onse steden' Hoor de Spaensche trommels slaen! Hoor Maraens trompetten! Siet hoe komt hy trecken aen, liergen te besetten. Berg op Zoom, hout u vroom, stut de Spaensche scharen; laet 's Lands boom end' syn stroom trouw'lyck toch bewaren. 2. 't Moedige, bloedige, woedige swaerd blonck en het klonck, dat de voncken daer uyt vlogen. Heving en leving, opgeving der aerd, wonder gedonder, nu onder was, nu boven, door al 't mijnen en 't geschut dat men daeg'lycx hoorde; menig Spanjaert in syn hut, in syn bloet versmoorde. lierg op Zoom, hout sich vroom 't stut de Spaensche scharen; 't heeft 's Lands boom, en syn stroom. trouw'lyck doen bewaren. 3. Die van Oranjen, quam Spanjen aen boord, om uyt liet velt, als een helt, 't gewelt te weeren; maer also dra, Spinola 't heeft gehoord, treckt hy Hocx heen op de been met al zyn lieeren. t'ordua kruyd spoedig voort, sach daer niet te winnen, Don Velasco liep gestoort, 't vlas was niet te spinnen. Herg oj) Zoom, hout sicli vroom 't stut de Spaensche scharen; 't heeft 's Lands boom, en syn stroom, trouw'lyck doen bewaren. 1, 6. Maraens trompetten; over het woord Maraen, zie hiervoren II, bl. 1609. — 3, 3 vlg. Spinola. Cordua en Velasco moeten hunne namen leenen uit een woordspel met spinnen. kruid en vlas (l)r. IjOman). Tekst. Valkrius, Neder-landlsche gedenek-vlanck, Haerleni 1626, bl. 24i, „stem: Gomedianten dans" J — I)r. A. D. Loman, Oud-?*dl. ldr. uit den ^ederl. r/edettrk-clanrl, 1»» uitg. 1871, bl. 46, nr. 15, 2"* uitg. met .1. C. >1. van- Riemsdijk, bl. 18, nr. 15. Een lied op hetzelfde onderwerp komt voor onder de Geuzenliederen; zie H. J. vak Lummel, Nieuw Qeuzen-lh., nr. 189, bl. 469, met aanvang: „Aenhoort doch allegare// al na dees nieuwe mare", en opschrift: „Een nieu liedeken van 't belegli van Hergen op Zoom, ende wat daer voren gepasseert is, als oock van de komstc van den Urave van Mansveldt, ende den hertogli van Hruijnswijck. Op de wyse: (Jelijck 't begint." De uitgever teekent daarbij aan: „Don Louis de \ elasco belegerde Hergen op Zoom van den 10 Juli tot den 3 Oct. 1622, maar de stad werd dapper verdedigd en eindelijk door Maurits ontzet, terwijl Spinola meer dan 1OO00 man voor de stad had verloren en de bezetting met geen 1200 man verminderd was." Zie mede een schimplied op Spinola: „Ghy bay-verkoopers hoort mijn sprake", op de wijs „alst begint", bij v. L., t. a. p., nr. 190, bl. 471. l)r. xex Brink, Elseciers geïllustreerd Maandschrift, Dl. IX (Jan. Juni 1895), bl. 685, is van meening, dat liet lied: .Merck toch, hoe sterck", niet van \ alerius, maar wel van Starter is gedicht. Deze meening steunt: 1°. Op de taal en eigenaardige wijze van zeggen van Starter. Deze heeft ook in 1622 een tweede gedicht op BergenopZoom gemaakt, waarin het woord „Maraan herhaaldelijk voorkomt; 2". p het metrum. Het lied onderscheidt zich door een geestig herhaald middelrijm; 3°. Op de melodie, welke van Engelschen oorsprong is. Starter kwam op zijn dertiende jaar uit Engeland naar Amsterdam; 4». tip Starters levensomstandigheden. Starter'» tweede gedicht op Bergen-opZoom is in den derden druk van den Frieschen lusl-hof, 1024, geplaatst. Starter is zeer waarschijnlijk bij het ontzet tegenwoordig geweest, als zijnde in dienst van Graaf Ernst van Mansfeld, die in October 1622 naast Prins Maurits Bergen op-Zoom binnentrok. Dr. J. t. Br. houdt het er voor, dat Starter toen reeds in dienst van Mansfeld was, en met hem binnen de ontzette stad trok. Van daar het gedicht, liet uitstekend lied door Valerius bewaard en Starter s liederen op de Prinsen (Prins Maurits, Prins Hendrik, den Koning van Boheinen en Graaf Ernst van Mansfeld). Dr. F. C. Wieder is integendeel van gevoelen, dat al de liederen, voorkomende in Valerius' Nederl. gedenckclanck, door Valerius zelf zijn gemaakt, met uitzondering echter van de drie, die in het Geuzenliedboek staan (.Wilhelmus* — „Maximilianus de Bossu* — .Hoort allegaer. in 't openbaer"). Dr. w. was zoo goed ons de redenen te doen kennen waardoor zijne meening wordt gestaafd. „De liederen van den Gedenckdanck, met uitzondering der bekende drie, zijn niet 'onmiddellijk door L-t bezongen feit ingegeven, ter nagedachtenis daarvan gezongen, ze zijn dus geene historische volksliederen. In plaats van een diep gevoelig gedicht, iets als het lied op de terechtstelling der Batenborgers of van Eginont en Hoorn in het Geuzenliedboek voorkomend, is het lied op den dood van Willem den Zwijger een uiterst gem^niereerd gedicht. Vele der liederen van Valerius ademen een zelfden geest en niet zelden vindt men in verschillende liederen denzelfden gedachtengang en zinwendingen. Uit den titel: .de liedekens (meest alle nieuw zijnde)" kan men reeds opmaken, dat Valerius de schrijver is van de niet van elders bekende liederen. Geen der liederen, buiten de vermelde drie, zijn in vroegere bundels terug te vinden. De wijzen zijn uit de dagen van Valerius zelf. - Legt men naast liet lied van Valerius, het lied uit het Geuzenliedboek, dan springt het verschil in liet oog. Het (ieuzenliedboek verhaalt het feit, het lied van Valerius is bespiegelend, het is de dichter die terugziet, niet hij die het feit heeft bijgowoond. Uit is zeer opmerkelijk in het lied op den tocht van Gibraltar (1607), een feit, dat Valerius toch zelf beleefd heeft. Vgl. Valerius, bl. 202: „Heemskerck, noyt u kloecke daet// uyt ons gedachten gaet", en Nieuw Geuzenlied boek van H. J. van Lummel, bl. 409: .Vervroolyckt u t'saem in den Heer". — Daar heeft men ook het bewijs, dat Valerius de liederen achter elkaar gemaakt heeft, kort voor zijn dood, in elk geval ongeveer na 1623. ,In ilen toen verschenen Zeeusrhe(n) nachtegael, Middelburg 1623, III, bl. ->8, komt een vers voor van Valerius, met sommige zinsneden, welke men evenzoo in de liederen van den Gedenck-clanck terugvindt, waarin de dichter vertelt, hoe hij des morgens uit wandelen gaat en opmerkt, hoe alle de vogels en dieren, enz. God loven. Eindelijk komt hij bij een gezelschap dat muziek maakt; nu zegt hij: laat ik thans ook iets bijdragen tot Gods lof. Wellicht deelt Valerius ons in dit gedicht mede, hoe de gedachte van het maken van den Gedenck-clanck bij hem is opgekomen. , Waarom zou nu Starter „Merck toch hoe sterck", gedicht hebben? Woonde Valerius (te Veere) niet dicht genoeg bij Bergen-op-Zoom, dat belegerd werd terwijl hij aan zijn Gedenck-clanck bezig was, om er een grooten indruk van te hebben ontvangen ? Het gaat toch niet aan willekeurig uit een bundel van iemands gedichten één uit te lichten en aan een ander toe te schrijven, alleen .omdat het wel wat te mooi voor hem is!" Wij zijn van het gevoelen van Dr. Wieder. Wanneer men de zeer middelmatige strophe, die bij Valerius het lied op den dood van Willem den Zwijger voorafgaat, en het lied zelf vergelijkt met het waarlijk fraaie gedicht uit den Zeeusche(n) nachtegael, moet men bekennen, dat Valerius zeer ongelijk met zichzelf is. Als deken van de Kamer van Veere: „In reynder jonsten groeyende", behoordo hij tot het Rederijkersgild, waarvan de leden niet zelden het dichterlijk gevoel opofferden aan de kunst om met het rijm te spelen. Wij zagen hoe Valerius — hierin een rederijker van den echten stempel — aan 't Wilhelmus en aan het lied op Bossu willekeurige veranderingen toebracht, bloot om der minne van het rijm, of om het populaire accentvers (zie hiervoren bl. 1724, de tweede str. van t lied op de Bossu) ten voordeele der getelde syllabenmaat te keer te gaan. Als een echte rederijker vond Valerius meer nog dan Starter behagen in het binnenrijm. Echt rhetorikale bombast is de aanvang van de aangehaalde strophe op den dood van den Zwijger (bl. 131): Och! waer van wert dit volck so ancxstig toch gedreven? Ick kryg een schrick op 't lijf! myn beenen my begeven! Ick val in onmacht weg! Ick kan niet langer voort! Och, och! daer leyt ons Prins gantsch jammerlyck vermoort! Wanneer Valerius ons echter zijn eigen gewaarwordingen doet kennen, wordt door hem een gansch andere toon aangeslagen. Men luistere een oogenblik naar den aanvang van het gedicht uit den Zeeusche(n) nachtegael-. Wanneer den nacht began te schuven en te seheyen, en dat de sonne-cracht de sterren deed' verspreyen, wanneer den morghen-root de sil'vre douw, van dorst, oplicte van het lant, die claer lach onbemorst: soo rocht ick uyt mijn slaep, en door het soete rusten was ick verfrist en gauw, te wand'len my gantsch luste, enz. Uit het voorgaande meenen wij, in tegenstelling met Dr. J. ten Brink, in overeenstemming met Dr. Wieder, te mogen besluiten: 1". Het lied: .Merck toch, hoe sterck", wijkt niet af van de taal of gewone wijs van Valerius; men kan alleenlijk zeggen, dat dit lied een zijner fraaiste gedichten, zoo niet zijn fraaiste is. Dat Valerius, zoowel als Starter, den schimpnaam Maraan gebruikt, werd reeds vastgesteld door l)r. Loman. t. a. p., bl. 21 aant. (zie de gemelde hl. 1609 hiervoren), wat overigens door I)r. t, 11. erkend wordt; 2°. Het lied is geschreven op dezelfde melodie als Starters .Suyvere, schoone. vcrmaecklijke maegd"; het metrum in beide liederen is noodzakelijk hetzelfde; 3°. Het .geestige binnenrijm', het stokpaardje der Hederijkers, wordt door Valerius op elke bladzijde gebruikt; zoo vindt men bij hem de hiervoren, bl. 1709, aangehaalde regels: 't Geween, 't gehuyl, 't gekryt „ Op dees tyt „ Gaet nu (Heer!) Even seer „ weder aen, Het arme volck, o God! Wert bespot,, En geboont „ Niet verschoont „ van Maraen. 4°. De melodie kan evengoed in den aanvang der XVlide eeuw door de Engelsche comedianten (zie bl. 1785 hiervoren) in Nederland zijn bekend gemaakt. Starter, die een Engelschman was, duidt de wijs aan onder haren Engelschen naam: .Wat ïf a daye", enz. Bij Valerius wordt ze .Comedianten dans" genoemd en, in de .lafel van de stemmen", onder de „Nederlandsche stemmen' gebracht: 5°. Starter is in 1625 naar Duitschland vertrokken en nimmer teruggekeerd (Dr. J. t. Br., t. a. p.). Men ziet niet in, waarom het lied: .Merck toch, hoe sterck" indien het van Starter is, niet evengoed is opgenomen m de derde uitgave van den Frieschen liist-hnf, waar het werkelijk van Starter uitgaande gedicht op Bergen-op-Zooni voorkomt. Er bestaat dus geen bewijs, dat Starter een tweede gedicht op Bergenop-Zooni heeft geschreven, evenmin, dat het in den Neitr-landtschen yedenck-danck opgenomen gedicht niet van \ alerius zou zijn. Melodie. I. Valerius, t. a. p., hierboven weergegeven ; - l)r. A Loman, t. a. p., bijlagen, nr. 15. II. Starter, Friesehe hut-hof, Amst. 1621, bl. 77, .stemme: What ït a daye, or a moneth, or a yeare": !k_- Dezelfde lezing is te vinden in Camphuysen's Süchtebjke njmen 1624 bl. 11-, zang- Essex Lamentatie. Off What if a daye, etc." voor: „Onbestend.gh droef gemoedt"; - in Pers' Bellerophon, 1633, bl. 144, .stem: Suyvere echoone, vermakelijcke maeghd', voor: .Woelende mensche, wat swerft ghydus. om. , verder: in Cobn. pe Leeuw's Christel yche pltchtrymen, Amst. 1649, bl. 34, met stemopgave: .Onbestendig!. droef ghemoet', voor: „Menschendie recht nednch zijn, What if a daye", enz., wordt aangeh. als stem .n Amsterdamse!* Pegasus, 1627. onder M. Campanus' Veld-deuntjes, bl. 42, voor: .Men gruwt de hel Zooals Dr. Tijdschr. I (1885) bl. 21 reeds eed opmerken, op het gezag van W. Chappell, The ballad Uterature, I, bl. 310, do melodie in Engeland bekend, als volgt: Deze tekst schijnt eene omwerking van een 15^-eeuwsch lied: .What yf adaye, or nyghte, or howre // crown my desyres wythe every delyghte Deze wordt toegeschreven aan Thomas Campian of Camp,on, en misschien zegt Chappell ,.aat de muziek (de bovenstaande melodie) uit van denzelfde. Die melodie vind in Engeland eerst in 1619 gedrukt. Campion overleed in datzelfde jaar. Bij Campussen, Stichtelijke rymen, Amst. 1647, bl. 66, vindt men den Ualliarde Essex", voor: .Wanneer de groote dag, die eens moet zi,n . Deze gal . wordt aangehaald door Chappell, t. a. p., bl. 176 en 310. 467. Fred'rick Hendrick van Nassou. 1. Fred'rick Hendrick van Nassou, 3. Als ick eerst reed in den slagli prince van Orangien, aen mijn bloeders zijde, dien' mijn vader-land getrou daer betoond ick als de dagli, tegen 't machtigh Spangien; dat ick socht te strijden, dies ick 't Uataviers ghemoed en dat ick, met bus en swaerdt, wil betuyghen door mijn bloed, onverschrickt en onvervaert, en mijn frissche leven wou mijn leven waghen voor haer vryheyd geven. in mijn jonghe daghen, -2. Die my altijd in het veld 4. Krijghsluy, ghv sult tuygen zijn en in sware tochten v"n mijn vrome daden, liebb' voor in de spits gcstelt, hoe dat swarigheydt noch pijn ridderlijck ghevochten; my kon overladen ; of ick schoon was, jongli en teer, hoe dat donder noch geschut 'k socht mijn vromighevd en eer heeft mijn dapperheyd ghestut, in u dienst te leeren, en hoe vorst noch regen 't vaderlant ter eeren. kon mijn siel bewegen. 113 5. Voor de vryheyd en Gods woord, voor de rust der vromen. ben ick een metale poort, niemand lioeft te schromen : wie sicli voor de wetten stelt, dien ben ick een trouwer helt, en ick sal hem kroonen en met deughd' lieloonen. 6. Noch de vyand, noch de nijd my het hert benouwen, want ick, midden in den strijd, met een vast betrouwen, sie, hoe God my uyt gevaer heeft verlost soo menigh jaer, die my in (lees tvden noch wel sal bevrvden. 7. Wildy dat ick voor u tree? volght dan uock mijn gangen; want tot onderlinge vree. streckt al mijn verlangen ; burgers, drijft wech twist en haet, die ons land soo dapper schaet, en vlecht al u sinnen met den band van minnen. 8. lek ben een recht Hollands hert in u siel geboren. och! wat waert my groote sniert, als gij ginght verloren ; mijn Heer Vaders wyse raed en mijns broeders vrome daed suldv in mijn wereken tronwelijck bemereken. 9. Vaert doch wel vereenight Land, en ghy Heeren Staten! strengelt vast des eendrachts band en wilt d' ondersaten stieren, dat ons driftigh schip mag door menigh banck en klip, door u wijse peylen, al 't gevaer ontaeylen. 10. Dan so sal (iodts zegen staen als een hof te bloeyen, en sal blincken als de maen en in voorspoet groeven : heb' ick dan by u verdient, dat ick ben der Landen vriend, vlecht dan oock mijn daden aen u lauwer-bladen. Tekst. Pers, Belleropho», Amst. 1633, bl. 202, lied op de Inlegering en verovering van Grol door 1'rins Frederik Hendrik (1627), met opschrift: Prince-Lieu, Aex de Edele Batavieren. Krederick heeft Grol de stadt, in vier weken af-ghemat, en, in 't oogli van 's Koninghs macht, in der Staten Eed ghebraclit. Vlecht dan kranssen van Laurier, en kroont desen Hatavier. .Stemme : llaise moy ma lanneton. Of, (ialathea geestigh dier, etc. Vgl. H. .1. van Li mmel, Niemr Geuzenlied-boek■, nr. 198, bl. 493, het lied: ,'t Is nu gevallen, dapper op den Hol van dat kleyn nest, 't stereke steetje Grol", met wijsaanduiding: „Ick kwam laest (*»'! die capollebrugghe ghegaen*. waarbij v. I,. aanteekent: „Het eerste beleg onder Frederik Hendrik was dat van Grol. Zijn leger telde 20000 man voetvolk en 55 kornetten ruiterij met 15 mortieren en 80 kanonnen. In de vesting, die door Spinola zeer versterkt en van alles ruim voorzien was, voerde M. van Dulcken bevel. In 21 dagen viel de stad, niettegenstaande er een ontzettingsleger onder den Graaf Hendrik van den Berg van 10000 man in de nabijheid was, in handen van den Prins, die alzoo op eene roemvolle wijze zijn loopbaan opende". Bij die gelegenheid schreef Vondel zijn heldenzang: „Verovering van Grol door Frederik Henrick, Prince van Oranje", voorafgegaan door het „Klinckdiclit aanvangend : Philips had korts gedroomt. hv sou heel Holland dwingen, en Zeeland op een' sprong: maer Henrick veel te gaeu. en 'tminste niet verschrickt voor Spaensche tigerklaeu, bestond, met niaglit en moed, de stad van Grol t'omringen. Melodie. L Stalfaert, Extract, cath., Antw. 1681, bl. 111. „stem: <«alathea geestig dier" : III. Den singende zicaan, Leyden, 1728, bl. 95. „stem: Soete nymph, hoe komt liet by (van Krul, zie hierna) — ofte: Baiso moy ma. etc. — ofte: Hendrik zon te marrik gaen — ofte: Galathea geestig dier": De melodie: „Itayse moy", wel degelijk van Franschen oorsprong, wordt aangehaald als stem: Amsterd. frgasus, 1627, M. Campams, Velddeuntje*, bl. 23, voor: „lek wensch/ dat tot mijn onbijt': — Stai.paert, Gulde-iaers feest-dageii, lil. 542, stem: „liayse moy', enz., of: Moeder Gods komt ons te baet", voor: „Prijst te samen Hhijn en Maes!"; Kui l, Jlinnebjcke mnghrympies (in Eerlycke hjtkorting) Amst. lt)84, bl. 41, stemme: „Bayse moy', enz., voor: „Soete nimph, hoe komt het by", herdrukt in Fitmjnerc wereld, 1644, IV, bl. 52; — Den ringende zti'fitm, 1728, hl. 205: „liaise moy, enz. — ofte: Galathea geestig dier — ofte: Hendrik zou te marrik gaen — ofte: 'k Groet li met ootmoedigheyd , voor: „1'atienty is uoed kruyd". 468. Onlangs sijnde vol onrusten. i lti35l 1. Onlangs sijnile vol onrusten, door den seer benauden tijt. voegd' ick my om wat te rusten; in den slaep werd ick verblijt: 'k heb vernomen, in het dromen, dat Jupijn was My gecomen by vrou Belgica; hy sagh, dat sy maeckte groot geclagli. 2. Hese seer bedruekte vrouwe claeghde .lovi haren noot, dat 's liaer kinders, soo getrouwe, zach verkrijgen stoot op stoot, en veel ringen moest gehingen, die haer soo ter herte gingen, dat haer suchten met geluyt Itersten overvloedigh uyt. 3. , Liefste, sprack hy, schoon hep<'erelt. hebt gy niet den besten heer. machtiger als een ter werelt; waerom klaegt gy dan soo seer?" Sy, bekreten, sprack: «wilt weten, mijnen heer is verre geseU'n: hy en hoort niet noch en siet wat my dagelijckx geschiet.* 4. .Tupiter wist wat sy meynde, en hy sprack met woorden soet: „soo sal hy u eenen seynden van sijn aldernaesten bloet. Soete moeder, u de hoeder dat sal sijn den eygeu broeder van sijn Spaensche Majesteyt ;* daermee namp hy sijn afscheyt. Kelgica viel lieer ter eerde, en sy heeft Iseer wel bedacht) hem bedanckt, den heere weerde, die haer dees vertroostingh bracht. Na het droogen van haar oogen, ginck sy liaer tot schrijven poogen, 0111 haer kinders al te gaer weet te doen dees blijde maer. f>. Kerst aen liaere friste kinders Brussel, Brugh'. Antwerpen, (ient, steden vol van konstbeminders, heel Kuropa door bekent, dat sy staecken souden maecken, om het peckvier te doen blaecken, mids nu sou. naer haeren wensch, comon eenen goeden prins. 7. ,'K hoop, dat hy soo sal regeeren, dat wv vinden ondereen samen sulcken accordeeren dat verstooten worde geen, een Brabander, of Hollander, Vlaminck, Zeeu of alle d'ander, en wy samen, kleyn en groot, winnen vriendelijck ons broodt." 8. Als Antwerpia dat hoorde, die den handel soo bemint, vlooch sy op haer moeders woorden, en terstont men daer begint met cieraeten in de straeten, eostelijck en hoven maten, en een areke triumphael voor den Prinse Kardinael. it. Sesthien hondert vijf en dertigh, tien en seven in April, quam den prinse seer blyhertigh, yverigh en goet van wil. 0111 t'aenschouwen de gebouwen van Antwerpia vol trouwen; want hy hoorde, dat die stad al den lof van Belgis had. 10. Buyten stonden die ses gulden, die soo schoten met geweer, dat den roock de lucht vervulden: 't scheen te sijn een strijdend heil'! en die wijeken des gelijcken lieten hun geschiet oock blijeken: toen den Prins daer binnen quam, saeh men niet dan vier en vlam. 11. Onsen borgemeester Teacher reedt al aen dos prinsen sij: 't was een kloeken ondersoecker, en hy wees den prinse bly al de wereken van die areken, waer den prins kon aen bemereken wat voor costen dat de steé al tot sijnder eeren de<\ 12. Ons lievrouwen-toren spoedigh van den wijser tot aen 't cruys scheen des avonts heel goloedigh, hy gaf licht op menigh huys: daer somwijlen seer subtijlen vloghen uyt soo veel vierpylen, of er vielen, naer ons docht, dnysent sterren uyt de locht. 13. Onsen prinse sagh men rijden spadigh, tweemael in den nacht, en in 't vieren hem verblijden, soo wert dese vreucht volbracht. Laet ons raemen al te samen en Godt bidden, sonder blamen, dat hy 's prinsen hert soo bint, dat de reyne liefd verwint! •J, •">. ringen = strijden, wringen. — 6, 1. t.: haer. 10, 1. gulden — gilden. 11. 1. Zijn naam was Holtert Tuclier (Wn.LtMs). Tekst. Willens, Oude VI. hlr., tient 1848, nr. 43, bi. 98, ,Een heerlijck triumphliet (a° 1635), op de wyze: Onlangs sijnde vol onrusten". Lied ter eere van Ferdinand van Spanje, uit een geschreven bundel van oude liederen aan \\ . medegedeeld door P. F. van Kerckhoven te Antwerpen. - In 1633, toen de Infante Isabella overleed, bad 1'hilips IV over de landvoogdij beschikt ten voordeele van zijn eenigen broeder den Infant Don Ferdinand van Oostenrijk, Kardinaal-Aartsbisschop van Toledo. meer bekend onder den naan. van Prins-Kardinaal. l)e inhaling van den n.euwen Landvoogd te Antwerpen had plaats den 15l1c" April 1635. Hoor de zorgen van Rubens, die overigens de meeste teekeningen had gegeven, waren al de straten, welke de stoet moest doortrekken, met kolonnaden, drapperijen, festoenen en loofwerk versierd. Rubens leverde ook de teekeningen voor de zegebogen en schilderde er zelf eenige van. De beschrijving dier intrede werd op stads last zoo prachtig uitgegeven als de toestel zelf was geweest. Het werk, met een commentaar van lievartius, verscheen in groot folioformaat, onder den titel: fompa introUus konori Strem»umt l'rincipis Ferdinandi Austriaci, Hinpaniarum liifantis, enz.; zie Merteüs en Iobks, Oesclt. van Antwerpen, V (1849), bl. 433 vlg. Melodie. Lootess et Feys, Cltants pop. flaimndg, Brugge 1»79, nr. 71, bl. li/, voor het lied: „Over ettelyke jaren" (Boccacmo's verhaal „De ganzen van Broeder Philip"), voorkomende in Den eerehjeien pluck-vo69), stemme: „Onlanghs zynde vol onlusten (oft) De klauw van Brussel". De tekst van dit lied door L. en F. in moderne spelling gebracht, werd met de melodie opnieuw uitgegeven door J. H. Scheltema, Sedert. Idr. uit troegeren lijd, Leiden 188... nr. 87, bl. 203, naar Den eerehjeken pluek-voghel, Antw. 1695, in de oude spelling met de melodie als hierboven. 469. Al is en ons Prinsje nog zoo klein. (1650) EERSTE MELODIE. A. Al is er ons l'rinsje nos zoo klein, ) , en hoezee! 1 ak'Vel zal hij stadhouder zijn: Vivat Oranje, hoezee! ei matih B. Al is ons l'rinsje nog zoo klein. en hoezee! al ével zal hij stadhouder zijn, en hoezee! Al buigt de stam en al kraakt het riet. al ével treurt Oranje niet; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) Nu zijn de Franschen van de vloer. en hoezee! Onze lieve 1'rins komt aan het roer. en hoezee! Nu dansen wij weer hand aan hand voor 't oude, lieve vaderland; Vivat Oranje, hoezee! C-i manh Zij zeggen, daar is geen Prins in 't land! Ik zeg: ja! Zij zeggen, daar is geen 1'rins in 't land ' Ik zeg: ja! Zij zeggen daar is geen 1'rins in 't land. de vlaggen die waaien aan allen kant; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) Tekst. A. Jh. Kwast, Gezelschapsliederen, ltott., z. j., l1'1' druk, II, bl. 1"-; — B. hl., t. z. p.. als .varianten op dezelfde melodie", de zangwijs hierboven; — Sedert. Yolkslh. uitgegeven door de M. Tot nut van 't algemeen', Ainst. 1896, nr. 31, bl. 41, de eerste twee varianten. Acht dagen na het overlijden van den Stadhouder Willem II (ti November ltiöOi werd Willem Hendrik (Willem III) geboren. Men leest bij l'rof. L. O. Vissuikk, Leiddraad lol de Alyemeene Geschiedenis van het Vaderland, Utrecht 1851, II, bl. •J5') — 55, aangehaald door J. J. Wolfs, in Dein) nacorscher, III (1853), bl. 381: I'e goede gemeente meende, dat deze weldra de ambten zijns vaders moest bekleeden, en kon zich zelve niet gelooven, dat men overal scheen te ijveren voor een stadhouderloos bewind „Hoc Je l,oevensteinsche factie den Prins van de regering verwijderd zocht te houden, hoe men er van sprak, dat er geen l'rins der Vereenigde Nededandm was, dat ren kind in de wieg niet kon voorzitten in den raad, en geen verdediger zyn van het „doof zooals de eerste plicht van den Stadhouder was: de gemeente het z.ch afwijzen. Joch bleef dreigend, en zong daar een liedjen van, dat door merg en been ging, en de Uevensteinsche Heeren niet weinig bekommerde. Zij zeggen, nep het volk. Zij zeggen: er is geen Prins in t land, en de vlaggen die waaijen van alle kant, Vivat! Oranje! Hoezee! Waarbij dan als de klap op den vuurpijl met geestdrift gezongen werd: Al is ons 1'rinsjen nog zoo klein, Alevel zal hij Stadhouder zijn.' In Deui) naiorscher, IV (1854) bijblad, bl. XL1, wordt, onder bet handteeken C. A A. de meening uitgedrukt, dat Prof. Visscher's lezing niet geheel juist is, en leest men: „of de woorden die ik ken zijn varianten. Toen ik een kind was, m den verboden tijd vóór 180" 1W, veeltijds alleen ging. vergezeld van een ongemeen mooien witten keeshond. Op eene nieuwe vraag van .S. ,1. in hetzelfde tijdschrift. XIII ll8b.li, bl. 3,0, volgt in XIV (184), bl. 9. het antwoord, onderteekend „t> Januarij* : ,De vier eerste regels van gezegd lied, dat zeker ouder is dan 1752, maar vermoedelijk van de kindsheid van Willem III dagteekent, luiden: „Al is ons prinsje nog zoo klein, alével zal hij stadhouder zijn. Al buigt de stam, al kraakt het riet. alével treurt Oranje niet." .waarbij men, waarschijnlijk in later tijd, dan liet volgen: ,'t Is Oranje, 't blijft Oranje, toch Oranje boven!' Hierop wordt, zelfden jaargang, bl. 74, door S. J. aangemerkt, dat bovenstaande vier regels niet strookten met de melodie, dat hem nog geene oudere aanhaling van een liedje voorkwam dan in 1787, ofschoon het toen reeds wie weet hoe lang bekend was. Nu deelt S. J. een „Vlaggeliedje" mede, dat op de melodie past en voegt er bij: „Het daarop dikwerf vooral in en sedert 1788 en 1813 gevolgde: ,'t Is Oranje!" enz. behoort er niet toe Itot het „Vlaggeliedje"), evenmin als de even menigvuldig gehoorde kreet van „Hoezee!", die naar schijnt, in den aanvang der vorige eeuw uit Polen naar Kngeland en de Nederlanden is overgewaaid en allengs de phasen van Hussa, Huzza, Hnzzee, Houzee en Hoezee heeft doorgeloopen." Tot slot van rekening wordt S. .T., zelfden jaarg., bl. 172, door J. I,. A. I. verwezen naar de jaargangen van Dein) nuvorscher, waarin over het liedje wordt gehandeld. Volgens .1. ter Gouw, De volksvermaken, 1871. bl. 10.3, werden in 1650 alleen de tweu versregelen gezongen : Al is ons Prinsie nog zoo kleyn, al evel sal 'ie Stadhouder sijn ! en klonk in 1747, toen de aristocraten werkelijk reeds gemeend hadden, dat het volk om geen Prins meer dacht, maar toen de kans gekeerd en overal de Oranjevlag uitgestoken was, dit deuntje: Ze zeijen daer waster geen Prins in 't land 'k zei : ja ! En de vlaggen die waaijen an alle kant — ha, ha! waarna wéér de herhaling en het: „Vivat Oranje, hoezee!" volgden. „En als de Kattenburger jongens Prinsjesdag zouden vieren, liepen zo niet eerst naar den schoolmeester om een liedje te vragen, maar hadden er zelf een bij de hand, alweer op de oude wijs : 'n l Iranjehoutje kan geen kwaad, hoezee ! Wij branden 't vuurtjen al op de straat, hoezee! 't Oranjehoutje, enz.* Melodie. I. T. B. Kwast, t. a. p. — Deze zangwijs stamt af van liet lied ,van den koekoek", zie I, nr. 209, bl. 750, hiervoren: ,'k Kwam laestmael door een «roene wev*. Ut' oudste in Duitschland bekende notatie diende voor liet lied: W grtiss dich liebes Madchen mir! Schlin Dank!" en dagteekent, volgens Lrk ü BOhme, Deutsche,- Liederhorl, II, U. 501, van 1786. Doch, zooals wij h.ervoren, t.' a. zeiden, was ze reeds in 1774 bekend aan Ant. Eximeno, die ze mtgaf als zijnde de melodie van een Duitscli lied, vier jaar vroeger, door een Duitsclien bedelaar lancs de straten van Home gezongen. Er is geen bewijs, dat die zangwijs reeds in de XVII"» eeuw zou l.ebben bestaan ; wel kon ze in 1747 populair zijn, en wellicht werd ze alsdan voor het eerst op ,1e twee versregelen van 1650 toegepast, die terzelfder tijd hun refrein verkregen. Wat hierboven door ter Gouw wordt gezegd, stemt overeen met hetgeen te lezen staat in een brief door hem gericht aan Dr. J. P. Heije, aangehaald door Mahdi. A. IIbandts Boys, Gezelschapsliederen, I-eiden, z. j., z. paginntie [hl. 95]. Deze laatste brengt de bovenstaande melodie op het lied: ,Het uur van ons vertrek is daar. hoezee!", de woorden naar een „oud afschrift' met wijsaanduiding: .Gij die thans zijt met mij ter jacht". ' H. Marius A. Brandts Bcvb, t. a. p., fbl. 96|, zooals de verzamelaar „door bejaarde lieden' hoorde zingen. Eene variante van II dient als zangwijs voor het lied van W. Haanstra, waarvan de eerste strophe hier insgelijks wordt medegedeeld, naar Sedert. ll>. van het Willemsfonds, 1891, I, nr. 16, bl. 56, overgenomen uit Vaderlandse* tb.. twee en driestemmig gezet door K. Hol, Haarlem, uitg. 1889. nr. 7, bl. 16. Een fraai Oranje-liedje, getiteld IVaterloo (Volkslied), van Pr. van Duyse, aanvang: .Heft aan den vaderlandschen kreet - Hoezee!', zes strophen. op dezelfde wijs. komt voor in de Gazelle van Geul. 18 .luni 1829. 470. De Koning van Frankrijk en de stad Maestricht. 11673) 1. „Maestricht gy schoone stede, gy peirel van Uraband, aenhoort toch eens myn reden, schoon lief, geeft my uw hand : uw minnelyk aenschouwen van menig open veld en al uw schoon landouwen hebben myn hert ontsteld." J. — „Wie komt my hier zoo stooren? mynheer, 'k cn ken u niet; 'k en zou nac u niet hooren, daerom toch van my vlied ; ik ben een kind van .Spagnien, maer daer gescheyden van ; den l'rins al van Oragnien die is nu mynen man." :f. „Schoon lief, 'k heb u verkoren, och neemt my liever aen ; gy zyt voor my geboren, wilt in myn gratie staen; ik kom' ïnyn jonst u bieden uyt een oprechte borst, en wilt van my niet vlieden, ik ben een christen vorst." 4. — „Mynheer, houd op van praten, ik ben toch als een geus, en wilt dat daer vry laeten. en vaegt vry uwen neus; gy en zult my niet verassen, al waert gy nog zoo dul; want my en sal niet passen uwen ouden franschen rul." 5. — „Kief. laet u onderrichten, eer dat gy komt tot val, gy moet eerst gaen te biechte eer ik u trouwen zal; ik wil u gaen bekeeren gelyk een Christen doet; gy moet Calvinus leere vertreden met den voet.' 6. — „Hoe zou ik met u trouwen? daer ik heb eenen man. en gy hebt ook een vrouwe : g'en zyt geen jongman dan? Die Edel Heeren Staeten nu myne mombaers zvn ; en zullen 't niet toelaeten al stierf gy van de pvn." 7. — „Maestricht, gy schoone vrouwe, en weest nog niet zoo prat. wilt eerst myn magt aenschouwen, die hier leyd voor uw stad; ik zal hier aen alle kante, al ben ik in Hraband. een nieuw fransche courante doen dansen nae myn hand." 8. — .Vergeeft het my, mynheere. ik ben te plomp van aerd ; 'k en kan geen dansen loeren, want my den gang bezwaert ; geen koningen der Kranschen en heb ik oyt gezocht; 'k en wou met u niet dansen, gy zyt mv veel te loclit." 9. — „Zoo zal 'k u overmachten en nemen met geweld ; ik heb myn legers machten al voor uw deur gesteld ; te Luyk wil ik gaen woonen zoo lang als ik u vry; dan zal ik u, lief, tooneu, dat gy nog zyt voor my.* 10. — „Oorlof, myn trouwe vrienden, Prins van Oragnien, ziet. mynen man, mynen beminden, helpt my uyt dit verdriet; het zyn de Luyksche Waelen die brouwen my dit spel, den drommel moetse haelen! dat ik ben in 't gekwel." 11. — „Schoon lief. zoekt geen behoeders, maer geeft my uwe hand : al kwamen al uw broeders, gy blyft aen my verpand ; 'k zal met vier batteryen geduerig dag en nacht zoo vueriglyk u vryen, tot dat gy zyt versmacht." 12. — , Prins, komt my toch te stade ! aenhoort wat ik u zeg: met bomben en grenaden jaegt dezen vrver weg: het is hier al in roeren, sa spoed u, ras komt aen! hy zal my weg gaen voeren, dan is 't met ons gedaen." 1, 5. l)e zin is: het aenschouwen van uwe minnelijke open velden, enz. — 4. 6. t.: aliraer. — 4, 8. t.: nul; Willems stelt hul, een woord door hem verklaard nis kapsel, hulsel, hoed: rul = rel, praat. — 6, 6. mombaers = voogden. Tekst. Los blad, nr. 9, gedrukt te Gent bij L. van 1'aemel, „Samenspraeke tusschen de koning van Vrankrijk il,ode wijk XIV) en de stad Maestricht*. — „Stemme: Antwerpen 'k moet u prijzen*. — Willem», OihIc VI. Itlr., nr. 45, hl. 103, met T talrijku veranderingen, weglating van v. 5—8 van str. 9, de gansche str. 10 en 1 -1 van str. 11. — Bij den Vrede van Munster (1648) werd de stad Maastricht aan Nederland toegekend. In 1073 werd zij door I.odewijk XIV veroverd en de Franschen . liehielden haar tot aan den Vrede van Nijmegen (1H78 >. — Een lied .Antwerpen 'k moet u prvsen", met opschrift: .Nieuw' liedeken. tot lof van de wyt-vermaerde coop stadt van Antwerpen, op de wijse van Capiteyn Ian Jacops. oft Mars wilt mijn vois stereken", van Jac. de Ruyter, komt voor in diens Menie liedt-boerk 44), zegt Hallard, t. a. p., bi. 133: „Ces couplet* se chantent aussi sur l'air de „Madame la Daupliine". De bovenstaande Fransche melodie moet insgelijks behoord hebben tot de „entrée's", trompetsignalen, onder dewelke 't Wilhelmus", in zijn oorspronkelijken vorm, naar alle waarschijnlijkheid moet worden gerekend. Mag de melodie bij Willems eene verbetering van de oude Fransche zangwijs heeten hetzelfde kan niet gezegd worden van de melodie mede van deze laatste afstammend, welke J. Boi.s, Honderd oude VI. Idr., 1897, nr. 56, bl. 134, opteekende te St. (ienesius-Kode (Brabant) voor het lied: „Van eenen man die zijne ziel aan den duivel verkocht had". 471. Marquis Prié, wat heb ik u misdaen? (Anneessens, 1719) 1. „Marquis Prié, wat heb ik u misdaen, Jat gy my zoo onrecht doet sterven gaen ? Uw zinnen moeten wel gestolen zyn door duyvels list en satans boos fenyn. 2. „Door u indringen hebt gy ons gebragt, waer ik in zes maenden zag dag of nagt, om dat wy voor de welvaert van ons land ons lyf en ziel gaeven ten onderpand. 3. ,Zy betichten my met veel vaischheyd (den Heere wilt het vergeven hun boosheyd, gy die voor ons aen 't kruys gestorven zyt); toen ben ik in justitie handen geleyd. 4. ,Zy spraken my : daer is uwen last, uwe sententie, gy moet sterven, dat is vast. Zy stelden my op de scherpregters kerr', want om te gaen den weg was my te verr'. 114 5. „Men brogt my voor den souvereynen raed, daer ik uyt liefde kwam, maer niet om kwaed. zeyden : Anneezes wat begeirt gy nu? bid om pardon en valt eens op uwen knien. ti. „Waerom zou ik bidden, Marquis Prié, daer ik myn leven u niet en misdé, ik voor myn zonden stierf in 't gemeyn, ik roep u te saemen voor Gods aenschyn." 7. Den bisschop zey : .presenteert uwen eed, klopt op uwe borst en zegt: het is my leed;" waer op Anneezes antwoordde: „zeer wel, zoud gy voor my branden in de heil'?" 8. „Wynans bragt zesthien artikels tot mynen last. waer van, eylaes, geen een van waer en was:" waer op Anneezes daer antwoorde toen: „ik vergeef 't hun, zy weten niet watze doen." 9. Den Canselier nam Wynans by de hand, uyt vreese van te zyn keyzers vyand ; hy teekende de valsche sententie daer, de ander Raeds-heeren volgden hem naer. 10. Den Raedsheer Bauwens, mynheer Van der Noodt, die teekenden den onnoozelen zyn dood ; waer op Anneezes als een waere lam deze sententie van d'Heeren afnam: 11. Dat hy moest zyn onthoofd als een rebel: waer op Anneezes antwoorde: „zeer wel, mynheer de Canselier, gy zyt een man bejaerd. bid God den Heer, dat hy tl bewaerd." 12. Van daer bragt men Anneezes op de merkt, alwaer dat hem 't leven ontnomen werd; toen riep hy: „vrienden 't ia met my gedaen, bid God voor my, ik voor u sterven gaen." 13. Van daer bragt men hem op het schavot ; ach mensch, neemt acht op dit droevig lot; toen riep hy: „vrienden, adieu al gelyk, blyft maer constant, zoo krygt gy 't hemelryk." 14. Den scherpregter knielt daer met oodmoed, bid om pardon voor dat onnoozel bloed, dat hy vergieten moet, o droefheyd groot : „spaert hem .Tesus doch in dezen nood." 15. Anneezes sprak: „ik vergeef het u mynen vriend, en spaert mv niet, u officie wel bediend." Daer riep hy den biegtvader terstond: „ik sterf onnoozel, gy dit wel verkond. 16. Den armen man riep om het meest: „Heer, in uwe handen, beveel ik mynen geest. Den scherpregter trok hier zyn zweird, waer mede zyn hoofd afgeslaegen werd. 17. Veel traenen zag men storten meter spoed voor het vergieten van het onnoozel bloed, het schynt te zyn den jongsten dage zal, gv rechters wagt u van Ciods oordeel al. 18. Ontrent zes neren, in den achternoen, zag men dat dood lichaem daer afdoen : het wierd gedraegen van groot en kleyn gezol naer de prochie van ons lieve vrouw kapel. 19. De Sa vel-kerk wou hem hebben ras, om dat*hy aldaer kerk-meester was, Sint Jan op den Poel wou hem hebben, gemerk, om dat hy daer was koster van die kerk. 20. Als zyn lichaem nu was van het schavot, de ander dekens gaen af terstond, zy worden uytgebannen voor altvd, hun goed geconfisqueert. wat een droefheyd! 21. Den borgemeester en marquis Prié verbood al* dat men geenen dienst en dé; maer gy zult zien wat voor een groote straf op u van boosheyd drupt ten hemel af. 22. Marquis Prié en was noch niet voldaen. hy wilt hem naer zyn dood begraeven gaen, maer den pastor toonde zyn devoir, begraefde hom in onse Lieve Vrouwe koor. 23. Zeventhien honderd cn negenthien jacr, den negenthienden van september klaer, verbeelde hy door zyn lyden ende dood de passie Christi hier in zynen nood. 24. Hy is van God in s' hemels troon gesteld en werd nu by martelaeren geteld, want ziet voor het vergieten van zyn bloed heeft hy nu het oneyndig eeuwig goed. 25. Oorlof dan, menschen, spiegelt u allegaer, en wanhoopt niet. al valt uw kruys wat zwaer; houd toch in uw gedachten altyd wel de dood, Gods oordeel en de hel. 26. Oorlof, gy dekens, spiegeld u in dit lied, 't geen Franciscus Anneezes ia geschied; hy defendeert hem nu by God den Heer, bekeert u leven en knikt zoo ligt niet meer. 1, 2. t.: sterve. — 3, 4. toen bijg., vgl. 13, 3, 4. — 7,1. Thomas d'AIsace de Uoussu, aartsbisschop van Mechelen (Historiachen oogslag, hieronder vermeld, bl. 15). — 8,1.1.: Wymans, voor Wynans, de gewone uitspraak van den eigenlijken naam Wynants. — 9, 1. Den Catiselier, W. A. de Gryspere, Heer van St.-Lambert, enz.;— t.: Wyman*. — 9. 2. Keyzers ryand, de vyand van Keizer Karei VI. — 10, 1. t.: Boeven. — 10, 2. t.: die teekende. — 11, 3. de bijgev. — 17, 3—4. vgl. B, 16, 3—4. — 19, 3. t.: op den hael; vgl. B, 18, 3. — 21, 1. Den borgemtesster, J. B. Aureliaan de Walhorn, bijgenaamd Decker (zie L. Galesi,oot, hieronder vermeld, I, bl. 18). — 21, 3. gy bijgev. — 21, 4. t.: op u i-an boosheyt drunt, enz. — 22, 2. = onmiddellijk begraven zonder kerkelijke plechtigheid; vlg. B, str. 22. Volgens art. 10 van liet Belgische strafwetboek van 1867 (ontleend aan het Kransche strafwetboek van 1810) der nog, ondanks feitelijke afschaffing van de doodstraf in België, bestaande wet, wordt het lijk van den gehalsrechte aan zijne familie afgeleverd indien zij zulks vordert, op last voor haar om hetzelve zonder eenigen toestel te doen begraven. Die bepaling sluit nochtans de kerkelijke plechtigheid niet uit. — 26, 4. knikt, van knikken, ja zeggen; knikker of jaknikker = knikkebol, gemeenteraadslid. stom kamerlid (Suiuebmaks, Idioticon). B. 1. , Manjuis Prié, wat heb ik u misdaen, dat gy my ten onregt zoo doet sterven gaen? U zinnen moeten u ontnomen zyn door duyvels lust of satans helsch fenyn. 2. „Door u kwaedheyd hebt gy ons gebrogt alwaer wy nauw zagen dag nocli logt, daer wy, voor het welvaeren van ons vaderland, ons zielen stelden ten onderpand. 3. „Hy informeerde my met veel valschheyd; den Heer wilt vergeven hun kwaedheyd: hy is gestorven voor ons zaligheyd; toen ben ik in justitie handen geleyd. 4. „Zy sprak: „daer is tot uwen last een sentencie dat gy sterven moet voor vast." Men stelde my op de beuls keer, om dat ik onbekwaem was te gaen zoo veer. 5. „Men bragt my voor den souvereynen raed, daer ik uyt liefde kwam, maer niet uyt kwaed: men zey: „Anneesens, wat begeert gy nu.J Vraegt om pardon en valt eens op u knie. 6. „Waerom zoude ik bidden den marquis Prié, daer ik van myn leven hem niets en misdo ? Ik sterf voor geheel en algemeyn: gy, regters, ik roep u voor Gods aenschyn. 7. Wynans had zestien artikelen tot zynen last, waer van niet eenen waer en was, waer op Anneesens sprak deze woorden toen: „vergeeft hun, Heere, want zy weten niet wat zy doen. 8. Den cancelier die namp Wynans by der hand. om dat hy vreesde te zyn Keyzers vyand, teekende daermede de sentencie klaer. de andere raeds-heeren volgden ook daer naer: 9. Dat hy onthalst moest zyn als een rebel; waer op Anneesens antwoorde zeer wel: „mynheer de cancelier. gy zyt een man bejaerd. bid God, dat hy uw ziele spaert." 10. O Bisschop, gy verzoekt den nieuwen eed: „klopt op u borst en zegt: het is my leet; waer op Anneessens antwoorde zeer wel: „wilt gy voor my branden in de hel?" 11. Van daer bragt men Anneesens op de merkt, waer hy het leven ontnomen werd; hy riep: «vrienden, het is voor u gedaen; bid God voor my, als ik voor u sterven gaen." 12. Als den patiënt nu kwam op het scavot, o menschen, neemt eens agt op dit droevig lot, hy riep: „ach menschen al gelyk, blyft ook constant; zoo krygt gy 't hemelryk." 13. Den scherpregter, die knielde met ootmoed, bad om pardon voor dit onnoozel bloed, dat hy vergieten moest in droefheyd groot : „spaert hem, Heere Jesus, in dezen droeven nood." 14. Aneesens sprak kloek nyt: „ik vergeef u, vriend, en spaert my niet, u officie wel bediend." Hy riep den biegt-vader by hem terstond: „ik sterf onnoozel, gy die het wel verkont." 15. Den weerden man riep (ziet hy niet en vreest): „Heer, in uwe handen beveel ik mynen geest." Toen trok den scherpregter uyt zyn zweerd, waer mede hy 't hooft afgeslaegen werd. 16. Veel traenen zag men leken met 'er spoed over het storten van het onnoozel bloed; het scheen, het was den laesten dag van rebel: o regters, wagt u van Gods oordeel wel! 17. Als het nu was dry ueren naer den noen, zag men dit dood lichaem afdoen; hy word gedragen van groot en kleyn zeer wel, ter prochie van Onze-Lieve-Vrouw ter Capel. 18. De Savel kerk die wou hem hebben daer, om dat hy aldaer was rent-meester klaer, Sint Jan op den l'oel die wou hem hebben ras om dat hy aldaer kerk meester was. 19. Als men het lichaem voorby de gevangenis brogt, liet men af d' ander dekens, maer voor geenen togt; maer wierden uytgebannen voor altyd, hun goed gekonfiskeert, ziet wat een spyt! '20. Veel lieden quamen naer de merkt met spoed, al om te raepen dit onnoozel bloed; liy was gestorven voor het publiek aldaer ; (ïod die zal het vergeven, hier oft wel hiernaer. 21. Marquis 1'rie en was nog niet voldaen, hy wou hem na zyn dood doen ontgraeven gaen; maar den pastoor van de Capelle, met groot devoor, dó hem begraeven in Onze-Lieve-Vrouw koor. 22. Den borgemeester en marquis 1'rié verbood dat men voor hem geenen dienst dé; maer peyst op Gods oordeel: dat zal zyn zoo straf, het gene van boven den hemel komt af. 23. Zeventien-hondert negentien jaer, den negen-tienden van september klaer, verbeelden zy zyn lyden en zyn dood; de passie Christi helpt ons uyt ons droeven nood. 24. Hy is nu in den hemel gestelt met vreugd, door Gods miraekel en door zyn deugd; hy heeft nu, door het storten van zyn bloed, bekomen van den Heer het eeuwig goed. 25. I.aet ons den Heer zyn dankbaer; en zyt niet verschroomt al valt u t krnys wat swaer; houd, regters, dat in u gedagten wel: de dood, Gods oordeel en de hel. 26. Oorlof, dekens, spiegelt u aen dit lied, wat aen Franciscus Anneesens is geschied; hy triompheert hierboven by God den Heer; betert u leven, maer en knikt niet meer. 4, 3. keer = kar. - 5, 4. t.: vragt. - 7, 1. en 8, 1. Zie A, str. 8 en 9. 9, 3. mijnheer de, bijgev.; zie A, str. 11. — 9, t.: nel. — 10, 1. t.: zij teiznekt. — 10, 2. t.: 't is my, enz. — 12, 3. ach bijgev. — 12, 4. t.: het hemelryk. - 14, 3. t.: bigt-vader. - 15, 4. t.: het hooft. - 18, 3. hem bijgev. - 19, 3. t.: irirden. — 20, 2. „Des anderendags vroeg liepen de stedelingen van allen staet naer de Grootc-Merkt, om onder het schavot den bebloeyden zavel te verzamelen, ie voor veel geld verkogt wierd, en zelfs besloten in zilvere reliquie-kasten, die nog hedendags onder sommigo famillien in bewaernis gehouden worden' (Historische» nogstag, bl. 70). — 21, 1 — 4. Na de uitvoering werd het lijk aan den beul en aan zijne knechten door het volk ontnomen en in de Kapelle-kerk begraven. De markies do Prié wilde het den volgenden dag doen ontgraven, maar de Raad van Braband deed hem van dit voornemen afzien. — 22, 2. Vgl. A, str. 22. — 23, 4. t.: uyl onzen. Tekst. A. Los blad, nr. 51, Van Paemel, Gent, „Liedeken van Franciscu.-Anneeses, onthoofd op den 19 Septemb. 1719. Stemme: ó Weireld vol bedriegelyklieyd", hierboven weergegeven; — los blad, nr. 43, Thys, Antwerpen. — Ten tijde der (lostenrijkers was de markies van Prié als oppergouverneur der Belgische provinciën aangesteld. De stoeldraaier Anneessens, geboren te Brussel in 1660, deken van de ambachten dezer stad, verzette zich krachtdadig tegen de belastingen aan de Belgische provinciën opgelegd. Brussel kwam in opstand. Anneessens werd met vier andere dekens, die men met hem voor dien opstand verantwoordelijk stelde, verraderlijk gevangen genomen. Anneessens werd ter dood veroordeeld; de vier andere dekens : Lejeune, Vanderborght, Dehaeze en Coppens, werden gebannen. — De aanvangsregel van ons lied strekte tot motto voor Prudens van Duyse's gedicht: Anneessens, opgenomen in Vaderland.tr/ie />oëzy, Brussel 1840, I, 181. — B. P. F. Verhulst, Précis historique des troublex de Bruxelles en 1718, Brux. 1832, bl. 68, hierboven weergegeven ; — Historischen oogslag over de oorzaek en omstandigheden der onrechtveerdige lijfstraf tan Anneessens, Brussel 1835. In dit laatste werkje vindt men o. a. eene afbeelding van Anneessens' gedenkteeken, opgericht door de Graven de MérodeWesterloo en Amedeus de Beaufort, te Brussel, in de kerk O. L. V. ter kapelle. — Zie mede Alph. Wouters, Anneessens in Iiiographie nationale, Brux., in I (1866). bl. 300 vlg., de daar opgegeven bronnen en L. Galesloot, Procis de Anneessens. uitgave van de „Societé de 1'histoire do Belgique", Brux. 1862, II dl. Onder de volksboekjes uitgegeven door het Willems-Fonds te Gent, behoort eene in 1886 verschenen historische studie: Anneessens, door D. Sleeckx. De schrijver besluit aldus: „Na Alva, dien hij zich roemde tot voorbeeld te hebben gekozen, heeft wellicht geen vreemd bestuurder in ons land een meer verfoeiden naam gelaten, dan Turinetti. markies de Prié. De nederige stoeldraaier Frans Anneessens daarentegen, door zijne tijdgenooten vereerd en beweend als de vriend, de martelaar des volks, is voor hunne naneven, de voorbeeldige vaderlander, de gemeenteheid gebleven, wiens nagedachtenis onze tijd het zich ten plicht gesteld heeft volle recht te laten wedervaren . . .". Zie mede Le jirocès Anneessens, Discours de Me Au. Laiomblé, prononcé a la seance solennelle de rentree du 26 octobre 1889 (Conférence du Jeune barreau de Bruxelles). Brux. 1889, waar talrijke geschiedkundige bronnen worden aangehaald. — Door de stad Brussel werd voor Anneessens een standbeeld opgericht, dat den 18tl<'n Aug 188!» werd onthuld. Melodie. Het lied van „De booze wereld", met aanvang: „O booze wereld vol liedriegelykheid", waarin wordt verhaald „van eenen ryken koopmans zone, die zyn vaders ineyd bevrucht en beloofd had te trouwen en met een ander meynde te trouwen, geschiedt in de stad Metz", is te vinden bij Van Paemel, blad 8. Het voert tot stemaanduiding: ,0 schoon Cato, wat baet al uw gevleyd of Weest vroyelyck herderkens. komt naer den stal*. Het doet zich ook voor in De nieuwe Orertootnsche markt schipper, Amst. 1793, bl. 9. met wijsaanduiding: ,0 schoon Cato". — In Den sini/ende zwaan, (Antw. 1655, bl. 207) Leyden, 1728. bl. 335, vindt men met de stemopgaven: ,0 schoone Cato, waer is u gevley. — Hoe lang mijn ziel van (ingerusten aert". de volgende melodie: In Den eerelyken pluktogel, 8*c uitg. Antw. z. j. (geest, goedk. 10(59), bl. 153, vindt men een lied met zelfden stroplienbouw als de hierboven aangehaalde teksten: „Reyn wesen, eeuwig Godt die van t begin*, met wijsaanduiding: „(heie Cato . Deze wijsaanduiding wordt mede gevonden in Den boeek der gheestelyeke mnghen (Blyden requiem), Ghendt 1674, I, bl. ;>9, 195, en II. bl. 17, en in Daniël Bellemans Het Citherken tan Jesus, Antw. 1698, bl. 19 en 102, met andere stemopgaven: „Weest vrolyck herders en zyt nu verblydt" — „Wat eeuw beleven wy in onsen tijdt*. voor: ,'k Aenbidd' u, Heer, in 't Heyligh Sacrament" en „'t Is tijdt, n Heer, dat alle vleesch u pryst". 472. Dat Melpomena deze droeve dood beschreyt. (Pieter .Tan en Benjamin Bart, 1759) EERSTE MELODIE. 1. Dat Melpomena deze droeve dood beschreyt, dezer tyd, dat Melpomena deze droeve dood beschreyt; maer Clio moet beschryven het kloek en vroom bedryven van d'heer admirael Bart vermaerd, zeer vroom van aerd. 2. In Maert zeventien hondert vyftig negen jaer maekt Bart klaer, in Maert zeventien hondert vyftig negen jaer, de I)anaë verheven, Juweyn 1/armon beneven, om te varen naer 't Eyland, ja, van Canada. 3. Zoohaest zy waren weggevaren van de ree, in de zee, zoohaest zy waren weggevaren van de ree, twee Engelsche fregatten kwamen hun aen te vatten, ieder met tzestig stukken gelaén, vielen hun aen. 4. Hy en was niet ontstelt, ons Xederlandschen leeuw, door 't geschreeuw, hy en was niet ontstelt, ons Nederlandse-hen leeuw: hy heeft zyn maet geroopen; maer hy was weggedroopen gelyk een vogel in de lucht, die henen vlugt. 5. Bart sprak dan zyn soldaten met een kloek moed aen „laet ons slaen," Bart sprak dan zyn soldaten met een kloek moed aen „laet ons te samen vechten als vroome oorlogsknechten: zoo lang als Bart het leven heeft, nooit overgeeft." 6. Van wederzyden hoort men ronken t grot kanon, dat begon; van wederzyden hoort men ronken t grof kanon, 't scheen dat de lucht ging scheuren; maer 't en kon niet lang duren: onz' admirael die wierd gedood; 't was al in nood. 7. Zyn zoon. als een tweeden troyschen Kneas, op het pas, zyn zoon, als een tweeden troyschen Kneas, heeft 't zweerd in d' hand genomen en is op 't dek gekomen j hy wilt volgen zyn vader naer in dit gevaer. 8. Maer ziet de Engelsehen vielen te dapper aen in het slaen; maer ziet de Engelschen vielen te dapper aen; zoohaest hy was gekomen, heeft 's vaders plaets genomen; dan zag men hem vol edelen moed, versmagt in 't bloed. 9. Het volk en konde dat niet langer wederstaen. 't was gedaen; het volk en konde dat niet langer wederstaen; tot behoud van hun leven, moesten zy overgeven, schoon het was tegen hunnen dank, maer door bedwank. 10. Nu hoort men ronken het kanon der Koutermans, vol van glans, nu hoort men ronken het kanon der Koutermans, om dat zy voerden mede, door d'ander lafhertigheden, den peirel van Neptunus strand naer Engeland. 11. Laet ons God bidden allemagtig en zyn naem, al te saem, laet ons God bidden allemagtig en zyn naem. dat hy 't geslacht wilt sparen van Bart nog menig jaren, en ook ontfangt ons admirael in 's hemels zael. 2. 6. Lambin, sic. D. C. 't Eylandia. — 3. 5. Var. „Zoo men dat kwam te schatten'. D. C. geeft deze variante, die ook bij Lambin te vinden is. — 4, 4. maet = kameraad, slaat op Larrnon. — 10, 1 en 3. Lambin, los blad: Kontermans. 1). C. vertaalt 10, 1 door: ,on entend résonner le canon du triomphe*. Tekst. De Coussemakek, Chansons pop. des Flamands de Franre, Gent 1856, nr. 70, bl. 261; — Los blad nr. 41, gedrukt bij Lambin te Ieperen, ,stemme: Van 't kwezelken van Gent", overgenomen door Pol de Mont, Volkskunde, III (1890), bl. 03. — Een lied: „Komt vrienden, wilt te saemen hooren deze klugt", Lambin, blad 28, voert tot stemaanduiding: Capiteyn Hart". — De C. stelt vast en wel terecht, dat de Nederlandsche tekst eene kracht bezit die in de later ontstane en niet minder populair geworden Fransche navolging niet wordt teruggevonden. De twee koninklijke fregatten de Harmonie, onder bevel van Juin, wiens echte naain was 1'ieter Lefebvro, en die Juin als bijnaam voerde, en de Danaé, onder de bevelen van Pieter Jan Bart als kapitein en zijn zoon Benjamin als luitenant — de laatste twee, neef en achterneef van den zeeheld Jan Bart (1650 -1702) — verlieten den 26s,,n Maart 1759 de üuinkerksche haven, met wapenen en krijgsbehoeften in bestemming naar Canada. Reeds den volgenden dag kwamen zij in aanraking met de Engelsche vloot. Verlaten door de Harmonie, die het ijlings op de vlucht zette, volgens de legende ten minste, moest de Danaé voor de overmacht bezwijken. Pieter Jan Bart werd gedood en Benjamin, nadat zijn schip gezonken was, werd door de Engelschen opgenomen. Zie V. de Bode, HMre de Dunlcerque, Lille 1852. bl. 292 aant. — Deze feiten worden ook beschreven in eene historische gedramatiseerde novelle van G. de la Landelle, Musêe des families, XXVI (1858—1859), bl. 130—6, 167—176. — Dat Juin geen verraad pleegde, wordt bewezen door Emile Mancel, Gaspard Bart et ses descendants, in Bulletin de 1'Union Faulconnier, Société hist. et archéologique de Dunkerque et de la Flandre maritime, VII (1904), bl. 15 vlg. Melodie. I en II. De Coussemakek, t. a. p. In het voormelde Musée des families, vindt men mede t. a. p., de door d. C. aangehaalde Fransche navolging. Deze was c. 1858 nog bekend onder den verloopen naam van Complainte du corsaire barbe. De melodie is insgelijks eene variante van de bovenstaande zangwijzen: point trou • ver de charmes a ver - ser de gros - ses lar-mes, 1. Chréticns et gens de mer, Francais, Bretons, Normands et vous Flamands, au triste et glorieux récit de nos tourments, pour ne point trouver de charmes ïi verser de grosses larmes, il faudrait des cteurs de fer forgés au fond de 1'enfer. 2. C'était le vingt-six mars, messieurs Bart père et fils, marins finis, nous coinmandaient a bord; — mais, malgré leui' avis, notre frégate légere a peine équipée en guerre, a tous risques déborda pour aller en Canada. 3. La Danaé sortit de Dunkerque, le soir. par un temps noir, et. dés le point du jour, on cria du bossoir: „au vent, deux voiles de guerre, deux frégates . . . d'Angleterre!" Aussit6t Pierre .Tean Bart monte sur son bane de quart. 4. D'un luche deserteur, non. non, mille fois non. jamais le nom ne salira mes vers pour un vilain renom. II fuit avec la réserve qui naviguait de conserve. Notre capitaine ii part prend son fils Benjamin Bart: 5. — „Nous avons pour aieux .Tacobsen le Renard, le grand Jean liart, Michel, les trois Cornil... je suis fils de (iaspard . . . mais on nous trahit .. . que faire?' — Doutez-vous de moi, inon père? en route et tambour battant!" — „Bien, mon fils, je suis content. 6. „Hissez lo pavillon! .... Détapons, demarrons, pointons, tirons! 1'our 1'honneur de la France ii 1'ennemi courons Une bordée ii mitraille a commencé la bataille: feu de tribord et babord! feu de babord et tribord! 7. „Cliacun d eux est plus fort que nous. Eh bien! amis. nous avons mis vingt fois en grand danger chacun des ennemis.' La frégate, armee en fli'ite. chaudement soutient la lutte; 1'espoir d'en sortir vainqueur pénètre entin dans nos creurs. 8. .Courage, matelots, faisons notre devoir. II fallait voir mitrailles et boulets autour de nous pleuvoir, quand un navire se montre venant a notre rencontre: „Ah! si c'était un francais'. Non! C'est un troisiéme anglais! 9. .Seraient-ils cent de plus, Bart n'amène jamais. Braves Francais, du sang-froid! Abattez leurs mats et leur agres! Mais, liélas! la canonnade, qui nous prend en entilade, blesse a mort le commandant: „appelez mon lieutenant. 10. „Prends cett« vieille épée, enfant, et souvienstoi, au nom du roi, qua Jacobsen, Cornil et Jean Bart, puis a moi. a moi, I'ierre Bart, ton père, elle appartint noble et fiére. Je meurs! . . . ne me pleure pas, mon fils, commande et combats'." 11. Benjamin prend 1'épée et le commandement du biitiment. ('ette épée a la main, il combat vaillamment: mais six heures ticoulées, après plus de cent volées, i'lle tombe de la main du cher monsieur Benjamin. 12. „Tout nous manque a la fois, poudres, boulets et bras, voiles et mats; la Danae nest plus qu'un ponton coulant bas; je ne rends pas Ie navire, mais il sombre et moi j'expire; demandez, je le permets, secours aux canons anglais.' 18. 11 n'avait pas vingt ans, il »■ tait brave et beau, le lionceau, droit comme un mat tout neuf, souple comme un roseau. A voir s'éteindre la flamme, de ses doux regards de femme, a le voir qui se mourait, tout 1'équipage pleurait. 14. „Voici ma volonté, vous mettrez sur nos corps, pour drap des morts, •ce pavillon francais qui Hotte a nos sabords. Je vais rejoindre mon père, tout le deuil reste ii ma more. Vous-lui direz notre adieu: pour nos ames priez Dieu!" 15. Voila comment sont morts messieurs Hart père et tils. De profundis.' Matelots, Dieu les ait en son saint paradis! Voila quelle est votre histoire, de sang, de deuil et de gloire, dignes nevetix de Jean Bart, morts sur votre banc de quart, en vrais neveux de Jean Bart! 4, 3. Slaat op I.armon; vgl. den Nederl. tekst 2, 5 en 4, 4—6. Hierop volgt, t. a. p„ een tweede Franscli lied, met de melodie, op Jan Bart zelf. Het vangt aan: „A bord tant qu'on fera le quart*. 473. Wat sollen ons patriotjens éten. (1787) A. 1. Wat sollen ons patriotjens éten, als sei in 't laeger sein? Gebraeden hiinderkens met pasteten sollen ons patriotjens éten: Kapitein, lütcnant, famlerick, sergeant, tambour, korporael, — patriotjens, kameraetjens. '2. Waerop solln ons patriotjens slaepen, als sei in 't laeger sein? Op ien beddeken met skoon liiekens sollen ons patriotjens slaepen: Kapitein, liitenant, enz. 115 3. Waermet solln ons patriotjens spielen, als sei in 't laeger sein? Met kaerten en skoone maeskens sollen ons patriotjens spaesken: Kapitein, lütenant, enz. B. 1. Wat zullen onze patriotjes eten, als zij in 't leger zijn? Een kieksje aan 't spit gesteken, dat zullen onze patriotjes eten: Kapitein, luitenant, vaanderig, sergeant, tamboer, korporaal, — patriotjes, altemaal kameraden, kameraden. 2. Wat zullen onze patriotjes drinken, als zij in 't leger zijn? Den wijn uit zilver pinten, dat zullen onze patriotjes drinken: Kapitein, luitenant, enz. 3. Waarop zullen onze patriotjes slapen, als zij in 't leger zijn ? Op een bed met schoone lakens, daarop zullen onze patriotjes slapen: Kapitein, luitenant, enz. 4. Waarmee zullen onze patriotjes schieten, als zij in 't leger zijn? Met een kanon met vier wieltjes, daarmee zullen onze patriotjes schieten: Kapitein, luitenant, enz. Tekst en melodie. A. Büsching u. vos deb Hagen, Sammlung deutscher VolkMr., Berlin 1807. bl. 329, nr. 9, bl. 55 der muziekbijlagen, opgetekend te Brussel uit den mond des volks, hierboven weergegeven; - Hoffmans v. 1., jwew. i otksh ,., 1856 nr. 166, bl. 297, zelfde tekst in gezuiverde spelling en taal. H. v. K, en met hem Erk u. Böhme, Deutscher Liederh-, III, nr. 1324, bl. 208, noemen het stuk een spotlied oP de Hollandsche Patriotten in 1787 door de I>ru.s.sche troepen overvleugeld. Het lied is dan ook, volgens dezen schrijver, in 't Pruis.sche leger ontstaan want sp&esken (H. v. F. schrijft .spaasken") is geen Hollandsch, moestens moet meisjes', pastele„ moet pasteien zijn. Pastelen, spdeshen {spasten, schertsen) mogen tot de Duitsche taal behooren, maeskens is zuiver Brusselsch. Het lied is overigens aangeteekend door een Duitscher, met de Nederlandsche taal zeer weinig bekend. B. Lootens et Fevs, Cliants pop. flamands, 189/, nr. 42, bl. (9. Dat het stuk ook na 1787 in Holland populair bleef, bewijst .Een nieuw lied, op een aangename wys", te vinden in het liederboekje Hans MM Goedbloed, Amst. 1805, bl. 63, met aanvangsstrophe: Wat zullen onze kannonnieren drinken, als zy by die zwarte meisjes zyn? Arak uit zilveren pinten zullen onze kannonnieren drinken: Capitein, Luitenant, Vaandrig, Sergeant. Tamboer, Oorporaal, — kanonnieren altemaal soldaten, cameraden, Hoffmann noemt liet merkwaardig, dat het lied in de jaren 1S13-1.> aan de Neder-Elbe weer opkwam, door het Duitsch-Engelsch legioen gezongen. \ andaar de zonderlinge aanvang (vgl. hiervoren I, nr. 21, bl. 131, „lek stont op hooghe berghen*): Ein Schifflein sah ich fahren darinnen waren geladen drei brave Compagnien Soldaten, De overige strophen herinneren aan het Patriottenlied: Was sollen die Soldaten essen? Gebratene Fische mit Kressen, enz. Eenigszins anders luidt de aanvangsstrophe medegedeeld door Erk u Böhme, t. a. p., III, nr. 1326, bi. 209: H. v. F. deed reeds opmerken, dat de melodie van Casimir Dei.avigne's Pariritnne: „Peuple franyais, peuple de liraves* (1830), aan deze laatste zangwijs ontleend is. Over dit laatste lied zie Weckerlin, Chansons populaires du pays de Frauce, Paris 1903, I, bl. 166. 474. Fransche ratten, rold uw' matten. (1814) 1. Fransche ratten, roltl uw' matten, wilt naer huys nu keeren; zegt: .dag vrienden, die ons minden." of men zal u leeren op de pypen dansen; nu hebt gy goé kanssen: weg gascon, wie de bon, bon. bon, door 't Keyzers schoon kanon. 2. Wilt nu loopen met g'heel hoopen, zegt: adieu schoon landen; pruyssen Koning, g'hebt u looning, franschen vlugt met schande van d'Hollandsche paelen; 't land zal u betaelen met de zon, wie de bon, bon. bon, door 't pruyssen schoon kanon. 3. Alexander wilt geen ander als de Potentaten; roomsche Keyzer, gy zyt wyzer als ons te veriaeten; gy zyt onzen Vader; wy roepen te gaeder: magtig tron, wie de bon, bon, bon, jaegt-ze weg door uw schoon kanon. 4. 'T is victorie ende glorie voor de jonge lieden; requisitie, contributie zal niet meer geschieden hier in deze landen; franschman, vlugt met schande; vlugt nation, wie de bon, bon, bon. voor 't Kussens schoon kanon. 5. Laet ons zingen, laet ons klingen vreugde en victorie, van die helden, die hun stelden, die haelden de glorie; dat hy lang mag leven, die ons vrede komt geven; zingt vrydom, wie do bon, bon, bon, door alle 't schoon kanon. 1, 6. t.: goede kalissen; voor het overige en buiten 5, 4, waar men leest: die liaeld, enz., is de tekst diplomatisch weergegeven. — 1, 8. Snellaekt: voor 't russisch goed kanon. — 2, 5. Id. : van de vlaamsche palen. — 2, 8. Id. : van 't pruisisch, enz. — 3, 7—8. Id. : het kanon, wi de bon, bon, bon, II jaagt weg 't vervloekt nation. — 4, 8. Id. : voor 't vereenigde kanon. — 5, 2. Id. : met vreugde victorie. — 5, 5—6. Id.: dat lang mogen leven// die ons vreugde geven! — 5, 8. Id.: vergund door hun kanon. Tekst. Vliegend blaadje van den tijd, niet opschrift: , Liedeken of lof der Mogentheden die ons verlossen. Stemme: Wigge de bon, bon', Gentsche Rib)., Accr. 1318, hierboven weergegeven; — 8nkli.af.kt. Oude en nieuwe liedjes, 2de uitg., 1864, nr. 23, bl. 30, niet eenige varianten, die wij aanduiden met hun verjongde spelling. — 1 k. de Potte», Geschiedenis der stad Kortrijk, Gent, 1876, IV, bl. 233, t. p. waar door hem de eerste strophe van het lied (naar Snellaert) wordt medegedeeld, zegt dienaangaande: „Keeds in 1814, na den jammervollen aftocht uit Husland der Kransche legers, samengesteld uit een half millioen soldaten, was er ten onzent een lied gedicht, kunsteloos, maar duidelijk dc gevoelens des volks jegens de vreemde overheersching vertolkende. De Vlamingen konden zich de twee en twintig jaren onderdrukking en geweld herinneren, gelijk mede de eindelooze reeks van roof- en moordgeschiedenissen, die de twee voorgaande eeuwen hadden meegebracht. Wat wonder dan, dat .n het ju.chl.ed over de neerlaag hunner vijanden zich een toon vermengde^ van bijtenden scherts, en 't eeheele gewest door gezongen werd: „Fransche ratten, enz. Melodie. I. Hierboven weergegeven zooals ik dezen zang uit vaderlijken mond leerde kennen. II. Snellaert, t. a. p.: bon, bon, bon, voor 't rus - siscn goea ka - nu... Men hoorde in dien tijd" (onder het Fransche Keizerrijk), leest men in l ader Bergman,,gedenkschriften, Gent, 1895, bl. 37, ,van niets anders zingen dan van troubadour en amour, van gloire en Me, van Grand Napoleon en la la faridon en andere schoone Fransche liedekens. Over wat anders zingen was "evaarliik • want de groote keizer had niet alleenlijk eenen langen arm, maar hl) ha,l «„ i„k meer, .11. -ren buit.» de mode. fchU.» h.nnne, ik mi, n.S «« Vlaamsch liedje van dien tijd; het zong van den grooten keizer Napoleon van de Fransche helden, en het had tot refrein. Hom! Hom! Bom! Widewi ISom, Bom! Zoo klinkt het Fransch kanon. Maar eenige jaren later hoorde ik wederom hetzelfde deuntje, doch dan was het Fransch kanon in een Russisch kanon veranderd en de Fransche helden waren Fransche ratten geworden.' Hier deelt Bergmann de eerste strophe mede van bovenstaanden tekst, in jongere spelling gebracht, met den slotregel: ,Zoo klinkt Kusch kanon*. n ,, De Franschen', zegt L. W. Schiermans, Idioticon (Btjcoegset) bl. -»7, op Hat, ratten, .noemen wij ook de fransche ratten, omdat zij gedurende de fransche omwenteling in 1794 en later nog onder Napoleon I, ons A'aderland zoo deerlijk verwoest, mishandeld en uitgeplunderd hebben. Het liedje „van pachter .Tan" luidde in 1840: Fransche ratten, rolt uw matten, trekt af met spoed voor ons goed." Het liedje van .pachter Jan* was dus slechts een nagalm van het liedje van 1814. III. In de verzameling getiteld : Choix de chansons et /msies Wal/onnes recueiUies l>ar MM. li*** et IJ*" (Baillieux et Dejardin), Lióge 1844, vindt men, bl. 13, voor een „pasqueye* (paskwil of hekellied) van Jaeques-Joseph Yelez (1758—1822): Les h-ussiens (In 17), de stemopgave: „Air: Marche prussienne", terwijl men op bl. 20!' van de muziekbijlagen de melodie aantreft: -f t A wl d'pan paï - ar Qui n'vat nin qwat' pa - tar. I>e zin dezer aanvangsstrophe is de volgende: Weet ge wel wat een Pruis is? 't Is een vreter met vier magen. die van den eenen dag tot den anderen meer dan zes pond zwaarder in de weegschaal weegt, en, wanneer het hem niets kost, drinkt tot hoestens toe; 't is een ontuchtsbroodeter, die geen halven stuiver waard is. De heer O. Colson te Luik, was zoo goed voor ons, aangaande dit lied. eenige inlichtingen bij Joseph Dejardin, een der uitgevers van vermelden Waalschen liederbundel, in te winnen en ons die mede te deelen. In Augustus 1895 schreef de lieer Colson ons het volgende: „Jacques Joseph Yelez, geboren te Luik in 1758 en aldaar in 1822 overleden, schrijver van het lied: Les Prussiens, was Dejardin's eigen schoonvader (Dejardin, stichter en eere-voorzitter der Soeiité de littérature Wallonne, overleed te Brussel op 10 September 1896, in zeven en zeventigjarigen ouderdom). ,Het stuk werd in 1817, ter herinnering van in 1815 voorgevallen feiten, geschreven. De melodie, welke Dejardin van zijne vrouw leerde, werd, naar alle waarschijnlijkheid tijdens den inval, door Duitsche militaire muziekkorpsen in ons land verspreid. Nog heden is deze melodie te Luik bekend, en dient zij voor andere hekelliederen, die, naar het schijnt, niet gedrukt zijn.' De volgende variante voor de laatste vier maten van den zang, werd ons door den heer Colson medegedeeld: IV. In eene folkloristische bijdrage van Pol de Most, Sederlandsch Museum, Gent, 3