Amst. Stoomdr. Nic. Berchemstr. 1.



Met een vast hart bij den Heer blijven.
yiFSCHEIDSREDE, uitgesproken te PE KL E LA,
op %ond<xij 16 &uni 1901,
DOOR
J. H. BÖGEHOLTZ.
L.S. A-io-3







Met een Tast hart tij den Heer blijven.
^FSCHEIDSREDE, uitgesproken te I? E K. E L A ,
op 2>cm9a<j 16 &utti 1901,
DOOR
J. H. BÖGEHOLTZ.



Voorzang: 73 : 4 en 6.
Schriftlezing: Rom. 8 : 28—39.
1« Tusschenzang: 26 : 4.
2» Tusschenzang: 155 : i en 7.
Nazang: 385 : 3.



*Geliefden in onzen 'jtieer Jezus "Christus!
TT oen Jakob uit Mesopotamie, waarheen hij voor zijn broeder Ezau gevlucht was, naar Kanaan terugkeerde, sprak hij, aan de grens van het land der belofte gekomen, het van zelfkennis en ootmoed getuigende woord: „God van mijn vader Abraham en God van mijn vader Izaak, Heer — ik ben te gering voor al de barmhartigheid en voor al de trouw, welke Gij aan uwen knecht gedaan hebt". Voorwaar, Jakob had reden zoo te spreken. De Heer had niet met hem gehandeld naar zijne zonden en hem naar zijne misdaden niet vergolden. Trouw had Hij vervuld zijne belofte: „Zie, Ik ben met U en zal U behoeden, waar gij heentrekt, en zal U weder hier brengen in dit land." In de twintig jaren, die hij bij zijn oom Laban doorgebracht had, had de Heer hem overvloedig gezegend, zoodat hij, die Kanaan verlaten had met niets dan zijn staf, erin terugkeerde, geworden tot twee heiren.
Dat woord van Jacob, Gemeente, vindt weerklank in mijn hart, als ik terugzie op de zeven jaren, die ik in uw midden heb mogen doorbrengen. De Heer heeft mij in die jaren rijk gezegend. Gezegend in mijn huis. Gezegend in mijn hart. Maar ook, maar bovenal gezegend in mijn arbeid. Wat heb ik hier veel tot stand mogen brengen in den tijd, dien ik onder U arbeidde. Hoe ziet het er thans geheel anders uit als toen ik kwam, hier in het bedehuis, maar ook om het bedehuis heen! Hoe is de Gemeente vooruit-



gegaan in elk opzicht! Wat is zij groot geworden! Wat wordt er thans veel meer in haar en door haar gedaan voor de komst van het Godsrijk! Wat is zij toegenomen in de kennis van en in het geloof in den Heiland ! Neen, dat had ik nooit kunnen denken dat mijn arbeid in deze Gemeente zóó gezegend zou zijn geworden. O, ik weet het nog zoo goed hoeveel het mij kostte, mijn eerste Gemeente, waar mijn arbeid ook voor velen tot zegen was, voor u te verlaten, hoe ik mijn dienstwerk onder u aanvaardde niet zonder vrees. Maar God heeft al mijn vrees volkomen beschaamd. Nimmer heb ik er ook maar één oogenblik berouw van gehad, dat ik aan uw roepstem het oor geleend had. De uitkomst heeft steeds klaarder bewezen dat uw roepstem in waarheid was geweest een roepstem Gods.
Ja, de Heer heeft mij hier rijk gezegend. Dankbaar erken ik dat, maar ook diep ootmoedig, want word ik heden bepaald bij Gods groote zegeningen, ik moet ook denken aan mijne vele zonden, waardoor ik al die zegeningen verbeurd had, en aan het gebrekkige van mijn arbeid, waarvan ik mij steeds levendig bewust was en dat mij immer over de vruchten ervan met verbazing heeft vervuld.
Doch niet slechts in mijn hart vindt Jakobs woord weerklank op dezen dag, maar ook in het uwe, nietwaar Gemeente ? Heeft God toch mijn werk gezegend, Hij heeft het gezegend aan u. De zegen, dien ik ontving, kwam u ten goede. Ook gij erkent dat ge dat niet verdiend hebt. En daarom prijst ge heden met mij de barmhartigheid en de trouw onzes Gods, die wij tezamen zoo heerlijk ervaren hebben.
Wat ons dankbaar stemt op dezen dag is echter tevens oorzaak dat groote droefheid ons hart vervult. Had God mijn arbeid onder u niet zoo overvloedig gezegend, het zou mij niet zoo moeielijk vallen u te verlaten, en het zou u niet zoo moeielijk vallen mij te zien heengaan.



Ja, ik weet, Gemeente, dat deze dag voor u is een droeve dag, dat ge mij o zoo noode uit uw midden ziet vertrekken. Maar, gelooof mij, ook mij valt het moeielijk — God alleen weet hoe moeielijk — om van u heen te gaan. U allen heb ik lief. Aan velen uwer ben ik zeer gehecht. Ik weet dat mijn heengaan voor de meesten uwer is een groote beproeving. Daarom had ik nog zoo gaarne bij u willen blijven en des Heeren werk onder u willen blijven doen. Hebt gij gebeden dat ik bij u mocht blijven, ik heb het niet minder gedaan. God heeft onze gebeden echter niet verhoord. Of ja, Hij heeft ze wel verhoord, doch anders dan wij het wenschten. Anders, maar ook beter. Dat gelooven wij. En dat geloof moet ons troosten en sterk maken. We kennen onzen God. We weten dat Hij ons liefheeft. We zijn er van verzekerd dat niets ons scheiden kan van zijne liefde, welke is in Christus Jezus onzen Heer. Neen, van die liefde kan niets ons scheiden, niets dan alleen wijzelven. Laat mij u daarvoor waarschuwen met al den ernst der liefde, die voor u woont in mijn hart, in dit uur, waarin ik voor het laatst als «tc leeraar tot u spreken mag als tot mijne Gemeente.
Ge vindt mijn tekst Hand. II : 23b.
Toen de Gemeente te Jeruzalem vervolgd werd, verlieten velen harer leden die stad om zich te onttrekken aan het gevaar, dat hun daar dreigde. Overal waar deze jongeren des Heeren kwamen, spraken zij van hunnen Heer en verkondigden zijn Evangelie. En niet te vergeefs deden zij dat. Door hun woord kwamen velen tot het geloof in den Heer. Zoo was de verstrooiing der Jeruzalemsche Gemeente bevorderlijk aan de uitbreiding der Gemeente. En niet alleen in Palestina breidde zich de Gemeente op die wijze uit, maar ook daarbuiten. In Fenicie en op Cyprus ja zelfs, tot in Antiochie toe werd het Evangelie verkondigd. In de laatste



stad werd het voor het eerst ook aan heidenen verkondigd, met het gevolg dat een groot aantal dezer heidenen geloovig werden en zich tot den Heer bekeerden. Het gerucht daarvan drong door tot Jeruzalem, en de Gemeente aldaar vaardigde een harer leden, een zekeren Barnabas, af om een onderzoek in te stellen naar hetgeen te Antiochie was geschied. Deze Barnabas was een Leviet, van geboorte uit Cyprus. In het vierde hoofdstuk van het boek der Handelingen wordt hij genoemd als een dergenen, die hunne bezittingen verkochten en het geld, dat zij daarvoor ontvingen, aan de apostelen gaven om het ten algemeenen nutte te besteden. En in het negende hoofdstuk van datzelfde boek wordt ons van hem verhaald dat hij Saulus tot zich nam, toen deze, na zijne bekeering te Jeruzalem zich bevindend, door de Gemeente met wantrouwen werd ontvangen, en hem tot de apostelen leidde. Uit dat laatste evenals uit het feit dat hij naar Antiochië werd afgevaardigd blijkt dat deze Barnabas in de Jeruzalemsche Gemeente een man van aanzien, misschien wel een harer voorgangers was.
Toen Barnabas te Antiochië was gekomen en met eigen oogen zag wat Gods genade daar gewrocht had, werd hij blijde en vermaande allen, die geloovig waren geworden en zich tot den Heer bekeerd hadden, dat zij met een vast hart bij den Heer zouden blijven.
Wat Barnabas deed te Antiochië, dat wil ook ik doen in dit uur, u vermanen, vriendelijk en ernstig, om toch met een vast hart te blijven bij den Heer. Ik ga u achtereenvolgens aantoonen:
I. Wat die vermaning onderstelt.
II. Waarom die vermaning u noodig is.
III. Waartoe die vermaning u moet dringen.



I.
Wanneer men iemand vermaant bij den Heer te blijven, gaat men uit van de onderstelling dat hij tot den Heer gekomen is. Dat was inderdaad het geval met de lieden, tot wie Barnabas deze vermaning richtte. Door de prediking van het Evangelie waren zij in den Heer gaan gelooven of, wat hetzelfde is, tot den Heer gekomen. Dat bleek Barnabas duidelijk, toen hij bij hen was, en daarom kon hij hen dan ook vermanen bij den Heer te blijven, d. i. te volharden in het geloof in Hem.
Kan ik die vermaning in dit uur ook richten tot u, Gemeente ? Gelooft gij in den Heer Jezus Christus ? Gelooft gij in Hem als dengeen, die door zijn heilig leven en zijn onschuldig lijden en sterven uw zonde verzoend heeft en voor u gerechtigheid, leven en zaligheid heeft verworven ? Dat geloof is den mensch noodig, vóór alles noodig. Zonder dat geloof is de mensch ongelukkig, al wordt hij misschien ook door velen benijd, omdat hij zonder dat geloof geen vrede kan hebben met God, maar bestendig voor God moet vreezen. Zonder dat geloof is de mensch een knecht der zonde, wijl hij zonder dat geloof mist de liefde tot God, die is de eenige prikkel, sterk genoeg om hem onvermoeid te doen trachten naar heiliging zijns levens, maar ook wijl hij zonder dat geloof mist de kracht om de zonde, die in hem machtig is, te overwinnen. Zonder dat geloof wordt de mensch echter ook eenmaal zeker een prooi van het eeuwig verderf, omdat hij zonder dat geloof blijft een voorwerp van Gods toorn.
God heeft den zondaar lief. Hij heeft geen behagen in den dood des zondaars. Hij wil dat de zondaar leven zal. Daarom gaf Hij zijn Zoon en maakte tot zonde Hem, die van geen zonde wist. Daarom zond Hij zijn Geest, die den zondaar met zijne gaven wil verlichten, in hem berouw wil



werken en geloof, om hem zoo deel te doen verkrijgen aan het heil, door den Zoon Gods aangebracht. Daarom laat Hij ook zijn Woord verkondigen, waardoor die Geest arbeidt aan de harten der zondaren. Daarom zond Hij ook mij tot u, opdat ik onder u zijn Woord verkondigen zou.
Het Woord van God heb ik u verkondigd, Gemeente, al den tijd, dien ik bij u geweest ben. Hier in het bedehuis deed ik dat telkens als ik voor u optrad. En ik durf van mijne verkondiging van Gods Woord zeggen wat Paulus eens van zijne prediking getuigde, dat ik niets achtergehouden heb van hetgeen nuttig was. Ik heb u de wet verkondigd in al haar scherpte. Ik heb u gezegd dat God niet maar eischt eene uitwendige vervulling zijner geboden, maar dat ge Hem lief zult hebben boven alles en uw naaste als uzelf, dat ge om voor Hem te kunnen bestaan volkomen zijn moet als Hijzelf. Ik heb u echter ook het Evangelie gepredikt in al zijne liefelijkheid, het volle rijke Evangelie, dat Christus voor allen gestorven is, opdat allen door Hem leven zouden. Ik heb u gewezen op hetgeen Gods Woord ons leert aangaande de ellende dergenen, die Christus verwerpen, maar ook u voorgehouden wat dat Woord zegt van de zaligheid, die hier en hiernamaals het deel is van hen, die Hem aannemen. Doch ik heb mij niet slechts beijverd u hier Gods Woord te verkondigen, ik heb het u ook verkondigd op de vergaderingen, die ik met u hield, ik heb het u verkondigd in de uren, waarin ik u onderwees, ik heb het u verkondigd, wanneer de Heer u met ziekte bezocht had of droefenis over u had doen komen, in één woord: iedere gelegenheid, die zich voordeed, heb ik aangegrepen om u te verkondigen het Woord van God. En niet alleen heb ik u dat Woord bij iedere gelegenheid verkondigd, ik heb u ook bezocht om u vriendelijk te verzoeken of ernstig te vermanen toch geregeld onder de prediking van Gods Woord op te gaan, toch uw voordeel te doen met de veelvuldige gelegenheid,



<iie u door God geboden werd om zijn Woord te hooren.
Zijt gij nu door mijn arbeid, door mijn verkondiging van Gods Woord werkelijk gekomen tot het geloof in Christus of in dat geloof toegenomen ? Voor sommigen is mijn arbeid in deze Gemeente helaas vruchteloos geweest. Daar zijn er toch, die zich van den aanvang af van mij en mijne prediking hebben afgewend, die zelfs niet één enkele maal onder haar zijn opgegaan. Daar zijn er meerderen, die begonnen zijn mijne prediking te hooren, maar toen zij bemerkten dat het ernst werd, dat er gekozen moest worden, zich hebben teruggetrokken. Dat sommigen zoo deden heeft mij gesmart, zeer gesmart, want ik weet dat mijn arbeid, die ook voor hen tot zegen had kunnen zijn, daardoor hun geweest is tot vloek.
Gij hebt zoo niet gedaan. Sommigen uwer zijn van den aanvang af meer of minder getrouw onder mijne prediking opgegaan, anderen zijn daartoe eerst langzamerhand gekomen. Ook onder u zijn er echter, voor wie mijn arbeid vruchteloos was, omdat zij daardoor wel voor mij, maar niet voor den Heer gewonnen zijn, omdat zij daardoor wel mij hebben lief gekregen, maar niet den Heiland, dien ik hun verkondigde. Behoef ik u te zeggen dat ook dat mij zeer smart. Ik kan u niet zalig maken, mijne vrienden, tenzij dan dat ge door mijn arbeid komt tot het geloof in Hem, die de Zaligmaker is, door God gegeven. Verloren zijt ge en voor eeuwig gaat ge verloren, indien ge niet aangrijpt dengeen, dien ik u verkondigd heb. Och dat allen onder u, die nog niet tot den Heiland kwamen, in dit uur zich aan Hem vastklemden. Doch al zijn er in de Gemeente, al zijn er zelfs hier, voor wie mijn arbeid vruchteloos geweest is, omdat zij daardoor niet tot den Heiland zijn gekomen, voor velen was hij dat toch niet. Daar zijn er onder u en daar zijn er ook reeds in den hemel, die door mijn arbeid in uw midden den Heiland hebben leeren kennen of in hunne



kennis van Hem zijn toegenomen, in den Heiland hebben leeren gelooven of in hun geloof in Hem zijn versterkt.
Welnu, voorzoover zij hier zijn, roep ik hun toe en God doe mijn woord in hun hart weerklank vinden : blijft, o blijft bij den Heer met een vast hart.
H.
Blijft bij den Heer met een vast hart. Indien het u baten zal, voor de eeuwigheid baten zal, dat ge tot den Heer gekomen zijt, dan is dat volstrekt noodig. Neen, het baat u voor de eeuwigheid niet, dat ge thans in Christus gelooft, dat ge misschien langen tijd in Hem gelooft, het komt er op aan dat ge blijft in dat geloof. Slechts wie tot het einde toe volstandig blijft, zal zalig worden.
Sommige Christenen meenen dat het blijven bij den Heer een noodzakelijk gevolg is van het komen tot den Heer, dat wie eenmaal werkelijk tot Hem kwam, ook vanzelf altoos bij Hem blijft. En van die meening uitgaande, verklaren zij dan van ieder, die niet blijft bij den Heer, dat hij ook nooit in waarheid tot Hem kwam. Die meening is echter in strijd met hetgeen ons in ons tekstwoord wordt bericht. De geloovigen te Antiochië waren werkelijk tot den Heer gekomen en desondanks vermaande Barnabas hen dat zij met een vast hart bij den Heer zouden blijven. Die meening is echter ook in strijd met hetgeen I'aulus aan limotheus schreef aangaande Hymeneus en Alexander, dat zij schipbreuk geleden hadden aan het geloof, wat toch alleen mogelijk geweest was, omdat zij eenmaal werkelijk hadden geloofd. Hymeneus en Alexander zijn niet de eenigen geweest, aan wie het overkomen is, dat zij aan het geloof schipbreuk leden. Velen, zeer velen is het gegaan als hun. Iedere geloovige staat aan het gevaar daarvan bloot. Daarom is het noodig,.



dat de geloovigen vermaand worden, ernstig vermaand worden bij den Heer te blijven.
Te meer is dat noodig, omdat het gevaar aan zijn geloof schipbreuk te lijden voor den geloovige groot is. Het is toch moeielijk bij den Heer te blijven. De duivel doet zijn uiterste best en spant in al zijn kracht om wie kwam tot den Heer weer tot heengaan te nopen. Daartoe bedient hij zich van de wereld, wier Vorst hij is. De wereld haat den Heer en maakt dientengevolge het leven moeielijk aan wie kwam tot het geloof in Hem en nu ook uit dat geloof leeft. Allen, die thans waarlijk gelooven, ervaren dat even goed als de geloovigen van vroegeren tijd. Doch niet slechts daarom is het moeielijk bij den Heer te blijven, maar ook om dat het zijn bij Hem zoo vaak oorzaak is dat degenen, die men liefheeft en aan wie men zeer gehecht is, zich van ons afkeeren of dat men hun verdriet moet doen. En ook is het moeielijk bij den Heer te blijven, wijl het zijn bij Hem menigmaal schade tengevolge heeft, altoos zelfverloochening eischt, niet zelden op offers komt te staan. Door dat alles verzoekt de duivel den geloovige tot ontrouw. En bij die aanvechting van buiten komt dan nog de drang van het eigen vleesch, dat afkeerig is van al datgene, dat van het zijn bij den Heer het gevolg is. Voorwaar, het is moeielijk bij den Heer te blijven. De strijd des geloofs is een zware strijd. Daarom is het dan ook geen wonder dat zoovelen, die tot den Heer kwamen, toch weder afvallen, dat zoovelen, die geloovig werden, toch niet tot den einde toe volharden.
Ik denk heden ook aan hen, die in den tijd, dien ik hier was en arbeidde, zijn afgevallen van den Heer. Dat ik sommigen niet voor den Heer heb mogen winnen, heeft mij gesmart, maar meer heeft het mij nog leed gedaan dat enkelen, die ik gewonnen had, weder aan het geloof hebben schipbreuk geleden. Ik wil niet tegen hen toornen, al ben



ik ervan overtuigd dat het hun eigen schuld was dat het zoo met hen ging, omdat ik weet, uit eigen ervaring weet hoe moeielijk het is in het geloof te volharden. Ik hoop en bid echter van den Heer, dat Hij zich hunner ontferme en nog wederom het geloof in zijn Zoon in hen werke.
Zal mijn heengaan misschien oorzaak wezen dat nog meerderen afvallen ? Men heeft mij dat in de laatste weken herhaaldelijk verzekerd. En ik kan niet ontkennen dat ik op dit punt niet geheel zonder zorg ben. Maar toch, het behoeft zoo niet te zijn. Indien het aldus zijn zal, dan is het uw eigen schuld. Vurig wensch ik dat het niet zoo moge wezen. Ik zou zoo gaarne eens allen, die door mijn arbeid in deze Gemeente in den Heiland leerden gelooven of in het geloof in Hem toenamen, in den hemel ontmoeten. En daarom vermaan ik u dan ook in dit uur met al den ernst der liefde, die in mij is, om toch met een vast hart bij den Heer te blijven. En nietwaar, Gemeente, gij wilt die vermaning van uwen scheidenden leeraar ter harte nemen, want gij wenscht zelf te blijven bij dien Heer, in wien al uw heil en heel uw zaligheid is. Komt, spreekt dat dan ook uit in uw lied door te zingen Gez. 155 : 1 en 7.
III.
Rarnabas vermaande de geloovigen te Antiochie niet slechts dat zij bij den Heer zouden blijven, maar dat zij met een vast hart of, gelijk de Statenvertaling meer woordelijk vertaalt, met een voornemen des harten bij den Heer zouden blijven. Het is niet genoeg dat men bij den Heer wenscht te blijven, want dat wenscht ieder, die kwam tot den Heer, maar men moet dat werkelijk ernstig willen en dientengevolge ook doen wat daaraan bevorderlijk zijn kan en zich wachten voor alles wat daarvoor schadelijk is.



Bedenkt dat, Gemeente. De Heilige Geest was het, die door mijne verkondiging van Gods Woord het geloof in Christus werkte in uw hart of in dat geloof u versterkte. Welnu, diezelfde Heilige Geest moet u in dat geloof behouden, in dat geloof doen volharden tot het einde toe. Dat kunt ge Hem beletten, maar daartoe kunt ge Hem ook in staat stellen. Ge belet het Hem wanneer ge u onttrekt aan zijn invloed. Dat doen velen, helaas. Zij gaan niet op onder de prediking. Zij lezen niet in den Bijbel. Zij nemen niet deel aan het Heilig Avondmaal. Of, zoo zij dat alles doen, dan doen zij het niet goed en verhinderen dientengevolge den Heiligen Geest daardoor in hen te werken. Wie werkelijk bij den Heer wil blijven, wie in waarheid begeert dat de Heilige Geest hem in het geloof zal behouden, moet zich altoos meer en steeds beter stellen onder zijn invloed. Dat heb ik u zoo vaak voorgehouden. Daartoe heb ik u zoo menigmaal opgewekt. Daartoe wek ik u ook thans nog eenmaal op waar ik u vermaan met een vast hart te blijven bij den Heer. Gemeente, blijft toch hooren het Woord van God. Vertraagt daarin niet, ook al zal ik u voortaan dat Woord niet meer verkondigen. Wordt daarin integendeel zoo mogelijk nog trouwer. Laat u daarvan toch door niemand en niets terughouden. Ik weet wel dat het voor sommigen uwer moeielijk is om geregeld onder de prediking op te gaan, maar laat u toch niet erin verhinderen zoo vaak op te gaan als u maar eenigszins mogelijk is. Het is noodig, volstrekt noodig om Gods Woord te hooren voor iederen geloovige, voor wien het niet volstrekt onmogelijk is, want het geloof komt niet alleen uit de prediking, maar het wordt ook door de prediking onderhouden.
Stel u echter niet ermede tevreden getrouw Gods Woord te hooren, lees het ook iederen dag voor uzelven en met de uwen. Ik weet dat er onder u zijn, die getrouw onder de prediking opgaan en toch niet iederen dag in den Bijbel



lezen, niettegenstaande ik u daartoe altijd heb vermaand en op het hoog belang ervan heb gewezen. Mochten zij er zich heden toe laten dringen dat te gaan doen. En mochten zij, die het doen, heden te meer zich gedrongen gevoelen ermede voort te gaan.
En wanneer ge Gods Woord getrouw hoort en dagelijks leest, neem dan ook geregeld deel aan het Heilig Avondmaal, waarin de Heer ons, zooals ge weet, onder brood en wijn zijn lichaam en bloed geeft, om ons te versterken in het geloof dat wij door Hem vergeving van zonden, leven en zaligheid hebben.
Zie echter ook toe dat ge dat alles goed doet. Uw opgaan onder de prediking geschiede biddend. Neem met zachtmoedigheid aan het Woord, dat u verkondigd wordt. Zijt niet alleen hoorders, maar ook daders des Woords. Laat uw lezen in den Bijbel zijn een zoeken in de Schrift. Zorg ervoor dat uwe Avondmaalsviering een waardige zij.
De vermaning, die ik in dit uur tot u richt, moet u allereerst dringen om biddend Gods Woord te hooren, dagelijks in de Schrift te zoeken, waardig aan de Avondmaalsviering deel te nemen, maar zij moet u ook dringen om trouw te blijven aan onze Kerk. Velen uwer hebben niet altijd tot die Kerk behoord, maar zich in den tijd, dien ik hier was, bij haar aangesloten. Waarom hebt gij dat gedaan? Ik weet dat men vaak gelasterd heeft dat degenen, die zich bij onze Gemeente aansloten, dat deden om der wille van stoffelijk gewin. Dat niemand zich om die reden bij ons gevoegd heeft, zou ik niet durven zeggen, maar wel durf ik verklaren dat bij verreweg de meesten uwer dat niet het geval was, dat verreweg de meesten uwer ertoe zijn overgegaan zich bij ons aan te sluiten, omdat zij door mijne prediking en onderwijs tot de erkentenis waren gekomen dat de leer der Luthersche Kerk met Gods Woord overeenstemt, dat zij is de Kerk van het reine Woord en het volle



Sakrament. Maar daarom moet ge dan ook, wanneer ge ernstig begeert bij den Heer te blijven, trouw blijven aan onze Kerk, wat er ook gebeure. Vele Christenen meenen dat het er niet toe doet, tot welke Kerk men behoort, indien men slechts in den Heiland gelooft. Ik houd die meening voor onjuist. Zeker, ik geloof en heb u ook altijd geleerd dat men in iedere Kerk, waarin het Evangelie nog in hoofdzaak geleerd wordt, zalig kan worden, maar ik houd mij tevens ervan overtuigd dat men niet in iedere Kerk den vollen troost des Evangelies smaken en de volle kracht des Heiligen Geestes ervaren kan. Dat kan men slechts in die Kerk, waarin Gods Woord zuiver en rein geleerd wordt. En daarom moet ieder, die bij den Heer wenscht te blijven, zich aansluiten bij of trouw blijven aan die Kerk, waarin dat naar zijne overtuiging geschiedt.
Wie bij den Heer blijven wil, moet zich echter niet alleen stellen onder den invloed des Heiligen Geestes, maar ook zorgvuldig zich in acht nemen voor alles wat hem van den Heer aftrekken kan. Hij moet o. a. geen omgang zoeken of vriendschap sluiten met ongeloovige wereldsche menschen en allerminst met dezulken in het huwelijk treden. Dat geschiedt helaas maar al te vaak. Men meent dat het voor den geloovige niet tot schade, maar wel voor den ongeloovige tot zegen zijn zal. Doch in negen van de tien gevallen gebeurt niet het laatste maar het eerste. Ik heb u daarvoor dan ook immer ernstig gewaarschuwd. Maar ach, daar zijn er ook onder u geweest, die naar die waarschuwing niet hebben geluisterd en dientengevolge schipbreuk hebben geleden aan hun geloof. Laat u, geleerd ook door hetgeen hun overkwam, door de vermaning, die ik in dit uur tot u richt, dringen om u daarvoor zorgvuldig te wachten. Laat u door die vermaning echter niet minder dringen om in de kracht des Heeren, in wien gij gelooft, alle zonde af te leggen. De Heilige Geest getuigt tegen alle onmatigheid,



onkuischheid, oneerlijkheid, onverzoenlijkheid, in één woord : tegen alles wat in strijd is met Gods wil. Wie nu niet breekt met de zonde, waartegen de Heilige Geest getuigt, bedroeft Hem. En bij den mensch, die Hem bedroeft, voortdurend bedroeft, houdt Hij ten laatste op zijn werk te doen, dien mensch laat Hij ten slotte over aan het verderf.
Gemeente, neem u in acht voor alles wat u van den Heer kan aftrekken, doe alles wat aan uw blijven bij den Heer bevorderlijk zijn kan, dan zult gij bij den Heer blijven, in uw geloof in Hem volharden tot het einde toe en eenmaal verkrijgen het einde uws geloofs, de zaligheid uwer zielen.
Vóór ik eindig is het mij behoefte tot sommigen uwer afzonderlijk een enkel woord te spreken.
Allereerst tot u, broeders, die in de zeven jaren van mijn arbeid aan deze plaats met mij gestaan hebt aan het hoofd der Gemeente en met mij geroepen waart hare belangen te behartigen. Wat ik op de laatste Kerkeraadsvergadering reeds tot u gezegd heb, wil ik thans nog eenmaal herhalen ten aanhoore van heel de Gemeente: „Ik dank u voor de medewerking, die ik altijd van u heb mogen ondervinden. Nooit hebt ge mij in iets tegengewerkt, integendeel, ge hebt mij immer, zooveel in uw vermogen was, gesteund bij alles, wat ik in het belang der Gemeente noodig achtte. U allen dank ik, maar in het bijzonder de broeders Diakens, die hun vaak zoo onaangenaam en ondankbaar werk steeds met liefde en toewijding hebben verricht. Wat I'aulus de oudsten der Gemeente te Efeze toeriep, dat roep ik ook u toe: „Hebt acht, broeders, op uzelf en op de geheele kudde, over welke de Heilige Geest u gesteld heeft. Wilt door uw voorbeeld steeds meer de Gemeente stichten. Wilt er voor zorgen, dat ook in de toekomst Gods Woord in deze Gemeente verkondigd wordt, opdat zij niet weder verstrooid,



maar verder gebouwd worde. Zoekt biddend een leeraar voor de Gemeente in mijne plaats. En wanneer God u dien laat vinden, weest dan voor hem wat ge voor mij altoos waart.
Broeder in het ambt *), ik dank u voor uwe tegenwoordigheid aan deze plaats in dit uur, ik dank u voor de hulp, die ge aan mij en mijne Gemeente zoo vaak bewezen hebt; ik beveel u deze Gemeente bij voortduring aan, inzonderheid voor den tijd, gedurende welken zij herderloos zijn zal.
Ook u wil ik in dit oogenblik in het openbaar mijnen dank betuigen, mede-arbeiders op de Zondagsschool, die met 7.00 groote toewijding mij behulpzaam zijt geweest de kinderen der Gemeente in Gods Woord te onderwijzen. Ik dank u dat ge daarmede wilt voortgaan ook gedurende den tijd der vacature. Weest elkander daarbij behulpzaam. Zoekt bovenal uw bekwaamheid daartoe bij Hem, uit wien al onze bekwaamheid is.
In het bijzonder gevoel ik mij verbonden aan u, leden van de verschillende Vereenigingen, die ik hier in het aanzijn roepen mocht. W7at hebben we tezamen vele goede uren doorleefd. Wat rijken zegen hebben we met en door elkander van onzen God ontvangen. Trekt u niet terug waar ik u ga verlaten. Houdt u aaneengesloten en werkt samen, opdat het in uwe Vereenigingen goed moge blijven gaan. Doet allen wat gij kunt. Ge weet, dat het mij zou smarten, smarten om uwentwil, wanneer mijn heengaan voor uwe Vereenigingen tot schade zou zijn.
Ook met het oog op velen van u, mijne katechisanten, valt het mij moeielijk heen te gaan. Daar zijn er onder u, die ik nog zoo gaarne verder had willen onderwijzen en
*) Ds. hf.RnscHl.eb van Wildervank woonde het afscheid bij, Ds. Sc'Hartex van Stadskanaal, die ook tegenwoordig had willen zijn. werd daarin door ongesteldheid verhinderd.



tot mondige leden van Christus' Gemeente in onze Kerk bevestigen. God heeft het anders gewild. Blijft aan uw voornemen getrouw. Daar zijn er ook onder u, die mij vaak bedroefd hebben. Ik vergeef hun wat zij mij aandeden en ik bid hen dat zij mijn opvolger niet bedroeven gelijk zij het mij hebben gedaan, dat zij van zijn onderwijs meer profiteeren dan zij van het mijne profijt hebben getrokken.
En nu ten slotte nog een woord tot u allen. In menig opzicht hebt ge u in de laatste jaren gunstig onderscheiden, Gemeente. In het aantal scheurkalenders, dat door u werd gekocht. In het aantal abonnementen op ons Luthersch Weekblad, dat door u werd geleverd. In het geld, dat voor de Zending door u werd bijeengebracht. Toont dat ge dat alles niet gedaan hebt om mijnentwil, maar om des Heeren wil. Zorgt ervoor dat niets van dat alles minder wordt. Ik heb het goede vertrouwen dat ge daarvoor zorgen zult.
Gemeente, blijft aan mij en de mijnen denken, ook wanneer wij niet meer bij u zijn. Blijft aan ons denken en blijft ons liefhebben terwille van den arbeid, dien wij aan uwe zielen gedaan hebben. Bidt ook voor ons dat de Heer voortga ons te zegenen en tot zegen te stellen. Wij van onzen kant zullen u niet vergeten, u blijven liefhebben en voor u blijven bidden.
Al scheiden we dan van elkander, we blijven nochtans vereenigd in Hem, die ons heeft liefgehad en eenmaal moge Hij ons weder saambrengen daar, waar geen scheiding meer is en dus ook geen scheidingssmart meer gevoeld wordt.
Amen.