„Zie, deze is .gesteld tot val en opstanding van velen in Israël, en tot een teeken, dat wedersproken wordt; en ook u zelve zal een zwaard door de ziel gaan, — opdat uit vele harten de overleggingen openbaar worden."
Deze woorden zijn bevestigd. Jezus heeft inderdaad Israëls hoogste verwachtingen vervuld. Velen, in volgende eeuwen, hebben in hun ongeloof zich aan hem gestooten en zijn gevallen. Maar talloos was en is de schare van hen, die door hem zijn opgericht tot een nieuw zedelijk leven. Luide tegenspraak heeft zijn Evangelie ontmoet; maar aan den anderen kant hebben door de prediking van dat Evangelie rijke schatten van het gemoed zich ontplooid en heeft de menschheid leeren verstaan, welke de ware godsdienstige gezindheid is.
Gez. 117.
3. Nog een geboorteverhaal.
Er kwamen, verhaalt een ander Evangelie, Wijzen uit het Oosten, door een verschijning aan den hemel ingelicht, den jonggeborene hunne hulde brengen. Daar zij niet wisten, waar Jezus geboren was, begaven zij zich eerst naar Jeruzalem, de hoofdstad des lands, en vervoegden zich daar aan het koninklijk paleis met de vraag: „Waar is de koning deiJoden, die geboren is? Want wij hebben gezien zijn ster in het Oosten en zijn gekomen om hem te aanbidden". Toen Her odes, de koning, dit hoorde, ontroerde hij en geheel Jeruzalem met hem. En nadat hij van de Schriftgeleerden vernomen had, dat Bethlehem de plaats der geboorte was, riep hij heimelijk de Wijzen tot zich, om van hen nauwkeurig den tijd te vernemen, wanneer de ster verschenen was. Vervolgens zond hij hen naar Bethlehem met de woorden: „Gaat heen en doet nauwkeurig onderzoek naar het kind; en als gij het gevonden hebt, zoo boodschapt het mij, opdat ook ik koine, en er mij voor nederbuige." De Wijzen zijn daarop heengereisd. En zie, de ster, die zij in hel Oosten gezien hadden, ging hun voor, totdat zij bleef stilstaan



boven de plaats, waar het kind was. En het huis binnengegaan zijnde, vonden zij het kind met Maria, zijn moeder, cn vielen neder en bogen zich voor hein. En zij ontsloten hun schatten en brachten hem de geschenken, die zij hadden medegebracht, bestaande in goud, wierook en mirre.
Op goddelijken last namen zij op hun terugreis een anderen weg en kwamen dus niet meer bij Herodes terug. Deze was daarover zeer toornig, omdat hij booze plannen had en het kind zocht te dooden. IIij liet dan ook alle pasgeboren jongskens in Bethlehem vermoorden. Maar Jozef en Maria waren met hun kind gevlucht.
In deze Wijzen of Magiërs, die van verre komen uit het Chaldeeuwsche land, zien wij ons afgebeeld, hoe ganseli de wereld geroepen is om Jezus te erkennen en zijn Evangelie te aanvaarden. Dat is een schoone gedachte. Eeuw na eeuw heeft aangetoond, dat alle wijsheid der wereld en alle stoffelijk vermogen eerst de rechte waarde verkrijgen, als zij zich stellen in dienst van het heerlijk doel, door Jezus beoogd. En het zwaard van Herodes, dat het leven van het kind bedreigde, is een voorspelling van de vijandschap, die later Jezus het
leven kosten zou. Gez. 229 : 1. » 
4. De jeugd van Jezus.
De Wet schreef aan de Israëlietische mannen voor, dat zij op de drie hooge feesten ter bedevaart naar Jeruzalem zouden gaan. Maar niet ieder had tijd en gelegenheid om zich aan dit voorschrift stipt te houden. Wie kon, koos er het Paaschfeest voor uit. Somtijds gingen de vrouwen mede. Het verblijf duurde ongeveer eene week.
Toen Jezus twaalf jaar oud was, mocht hij voor 't eerst zijn ouders vergezellen. Dat was hem eene groote vreugde. Want den prachtigen tempel te zien en aan de godsdienstige plechtigheden van het Paaschfeest deel te nemen, daarnaar haakte iedere vrome joodsche knaap.



Van dezen tocht wordt ons nog de volgende bijzonderheid meegedeeld.
Toen de feestdagen ten einde waren, voegden zijn ouders zich bij hun vrienden en stadgenooten om den terugtocht aan te nemen; maar zonder dat zij het wisten bleef Jezus te Jeruzalem achter. Toen zij het ontdekten, meenden ze, dat hij reeds mot andere vrienden vooruitgegaan was; zij hoopten daarom hem tegen het vallen van den avond op de eerste rustplaats te zullen aantreffen. Maar hem niet vindende, keerden zij naar de stad terug. Eindelijk, na drie dagen, vonden zij hem in den tempel, in het midden der Joodsche leeraars, naar hen luisterende en hun vragen doende. En allen die hem hoorden, verwonderden zich over zijn verstand en zijn antwoorden. Toen zijn ouders hem zagen, stonden zij verbaasd , en zijn moeder zeide tot hein: „Kirid, waarom hebt gij zoo gehandeld? Zie, uw vader en ik hebben u met angst gezocht'". Maar hij antwoordde: „Waarom hebt gij mij gezocht? Wist gij niet, dat ik moest zijn in het huis mijns Vaders?" Zij verstonden dat woord niet, dat hij tot hen sprak, maar zijn moeder bewaarde het in haar hart. En Jezus ging met zijn ouders terug naar Nazaret, en was hun onderdanig. En terwijl hij grooter werd, zegt het verhaal, nam hij ook toe in wijsheid en in gunst bij God en menschen.
Toegerust met zulke uitnemende gaven naar verstand en gemoed, groeide Jezus op als een kind des volks, onder eenvoudige omstandigheden, met zijn broeders en zusters, omgeven door eene lieflijke natuur. Op den sabbat in de synagoge werd hij vertrouwd met de godsdienstige geschriften zijner natie. Zoo rijpte hij voor een grootselie taak.
Ps. 84 : 1.
5. Van den duivel verzocht.
Het gerucht van de machtige woorden van Joliannes den Dooper en van de geestdrift, die hij wekte, drong tot Nazaret door. Dit liet den jongen man, wiens ziel reeds vervuld was



van de geestelijke belangen en nooden zijn volks, geen rust. Hij reisde naar den Jordaan en luisterde met vrome aandacht. Lindelijk daalde hij met de boetvaardige schare af in het waterbad des (loops.
Op een dier dagen zat hij neder in overpeinzing van de dingen, die hij aanschouwde. Zijn gemoed was onrustig van gedachten en plannen voor de toekomst, die in hein wakker werden. Toen — zoo zegt een verhaal — werd hij door den geest weggeleid naar de woestijn. En als hij veertig dagen en veertig nachten gevast had, hongerde hem ten laatste. En de verzoeker, tot hem gekomen zijnde, zeide: „Indien gij Gods Zoon zijt, zeg, dat deze sfeenen brooden worden". Doch Jezus antwoordde: „Er is geschreven: de menscli zal bij brood-alleen niet leven, maar bij alle woord, dat den mond van God uitgaat." Toen nam hem de duivel mede naar de heilige stad, en stelde hem op het platte dak van den Tempel, en zeide tot hem: „Indien gij Gods Zoon zijt, werp u naar beneden, want er is geschreven, dat Hij zijne engelen aangaande u bevel zal geven, en dat zij u op de handen zullen nemen, opdat gij zelfs uw voet niet aan een steen stooten zult." Jezus zeide tot hem: „Er is wederom geschreven: „Gij zult den Heer uwen God niet verzoeken." Daarom nam hem de duivel mede naar een zeer hoogen berg, en toonde hem al de koninkrijken der wereld en hun heerlijkheid, en zeide tot hem: „Dit alles zal ik u geven, indien gij nedervalt en mij aanbidt." Maar Jezus antwoordde hem nu: „Ga weg .Satan! want er staat geschreven: Den lieer uwen God zult gij aanbidden en Hem-alleen dienen." Toen liet de duivel van hem af. En zie, er kwamen engelen tot hem en dienden hem.
Dit verhaal beteekent, dat alle gevaren, waarvoor een volksprediker zich te wachten had, de klippen waarop hij stranden kon, wel degelijk aan Jezus' geest zijn voorbijgegaan, aleer hij optrad. Maar zijn ziel is onzelfzuchtig en aan God getrouw gebleven. Daarom omzweefden hem de reine engelen Gods bij elke overwinning op den Satan. Gez. 73 : 13.



T
i
schapen; in tegenstelling met den huurling, wieu de kudde niet toebehoort, en die, als de wolf komt, vlucht en haar
aan haar lot overlaat.
Jezus heeft de zonde altijd met alle kracht veroordeeld en bestreden als het verderf van 's mensehen ziel. Maar de zondaars en zondaressen zag hij met deernis aan en behandelde hij met zachtheid. Te zoeken en te behouden wat verloren was, was zijn levensdoel. Op te komen voor het recht van kleinen, zwakken, en verstootene» was een edele trek in zijn karakter. Deze trek wordt ons afgebeeld in het gezegde, dat hij het geknakte riet niet verbrak en de rookende vlaswiek niet uitdootde.
Deze liefde voor het kleine klinkt ons eveneens tegen uit de gelijkenis van „de verloren penning", d.i.van de vrouw, die tien kleine geldstukjes (drachmen of denariën) had. Toen zij er éen van verloor, ontstak zij een licht en doorzocht vlijtig het huis, totdat zij die drachme gevonden had. En toen zij haar gevonden had, riep zij hare vriendinnen en buren bijeen en zeide: „Weest blijde met mij, want ik heb de drachme teruggevonden, die ik verloren had". Alzoo, zegt Jezns, zal er blijdschap zijn bij de engelen Gods over éen zondaar die zich bekeert.
Dezelfde gezindheid van liefde tot het kleine en eenvoudige deed ook zijn hart uitgaan tot de kinderen.
Eens, toen moeders met hare kleinen tot Jezus kwamen, opdat hij ze mocht aanraken en zegenen, meenden de leerlingen , dat zij hem daarmede overlast aandeden. En zij wilden die moeders wegzenden. Maar Jezus, dat ziende, weid verstoord en zeide: „Laat de kindeikens tot mij komen en verhindert hen niet! Want derzulken is het koninkrijk Gods. Voorwaar, ik zeg u, wie het koninkrijk Gods niet ontvangt gelijk een kind, zal er niet ingaan.
En hij omarmde hen, legde hun de handen op en zegende . Gez. 39 : 3.



9. De geneesmeester.
Als Jezus zag, hoe de menschen geplaagd en gehinderd werden door hunne gebreken en tekortkomingen; als hij hun geluk verwoest zag door de zonde, dan dacht hij aan de kwalen des 1 i c h a a m s en ontleende aan dezen een beeld voor den toestand des gemoeds. Hij heette de ziel des zondaars krank en achtte zich geroepen als geneesheer op te treden. „De gezonden hebben den medicijnmeester niet noodig, maar die ziek zijn", zoo sprak hij.
Deze beeldspraak uitwerkend, antwoordt hij de discipelen van Johannes den Doop er, die uit de gevangenis waren afgezonden om te vragen of hij de verwachte Messias was: „Boodschapt Johannes weder hetgeen gij hoort en ziet; de blinden worden ziende en de kreupelen wandelen, de melaatschen worden gereinigd en de dooven hooien, de dooden worden opgewekt en den armen wordt het evangelie verkondigd".
Daarmee bedoelde hij de menschen, die geen oog hadden voor het geluk van een vroom en liefderijk leven; de menschen, die Gods stem niet hoorden; hen, die niet voort konden op den goeden weg. En de d o o d e n waren zij , die ganseh en al afgestorven waren aan het leven niet God.
Maar ook velen zonder twijfel, die zich lichamelijk krank voelden, gingen tot hem, vol van geloof in de krachten, die van hem uitgingen. En zij voelden hunne kwalen wijken, als zij kwamen onder den invloed van zijn machtigen geest. Deze gelukkige uitkomst was ten deele te danken aan de meening dier dagen, dat booze geesten in de lucht, die alle rampen veroorzaakten, den menschen ook de ziekten des licliaams aanbrachten. Vooral zenuwlijders, door sombere zwaarmoedigheid gedrukt, aan angstige gejaagdheid ten prooi, voelden hun gemoed verlicht en hun lichaam tot rust gebracht in zijn nabijheid. Het heette, dat men den zoom van zijn kleed slechts had aan te raken om gezond te worden.
Op die wijze verbreidde zich het gerucht, dat Jezus zijn woord: „Booze geest, vaar uit!" slechts had uit te
2*



spreken, om de „bezetenen" - zooals zij vaak genoemd werden - van den duivel te bevrijden. bez. au . t.
10. De tollenaars.
Onder hen, die uit de samenleving werden uitgestooten of althans door de meesten met den nek werden aangezien, behoorden de zoogenaamde tollenaars. Laat ons zien wie, dat waren. Het recht om in Palestina de belastingen te innen, weid door den Romeinschen keizer aan aanzienlijke burgers verpacht. Deze hadden echter ondergeschikte ambtenaren nood.g, die in ,1e verschillende steden en landstreken, ieder voor een deel, met de eigenlijke invordering waren belast. Deze laatsten worden in onze nederlandsche bijbelvertaling tol enaars genoemd omdat men oudtijds in onze taal alle belasting: tol heette.
Velen van hen maakten zich schuldig aan afpersing en verrijkten zich onrechtmatig. Dat wekte bi lijken afkeei. Doch ook, omdat zij als Joden geld invorderden vooi de romeinsche schatkist , waren zij gehaat. Waarsch.jnluk j e in den regel wel niet de besten voor dit verachte ambt zijn vinden geweest. Maar Jezus keurde het niet goed allen ovei Óen kam te scheren. Er waren ook goede mensehen onder. Bovendien herinnerde hij er aan, dat hij was gekomen me om rechtvaardigen tot zich te roepen, maar om zondaars tot bekeering te brengen. Wanneer dan ook de Fanzeeers hem beschuldigden, als zou hij in der tollenaren huizen ingaan om te eten en te drinken, en hem vei weten, dat hl) met deze ver ach te lieden omgang hield, voerde Jezus den Fanzcecrsdie zichzelven voor zoo vroom hielden, met h.,nen Bp.rt het woord te gemoet, waarmede wij reeds kennis maakten: lhj u, b.ave iuenschen; bij u, gezonden, heb ik immers n.eub te doen! .De gezonden hebben den geneesheer niet noodig, maai de zieken.
Zoo kwam hij op zekeren dag met zijn jongeren door de ttad Jericho. Daar woonde een man, Zachetts genaamd,



die oppertollenaar was, en als een rijk man bekend stond. Deze begeerde Jezus te zien, maar liet was hem niet mogelijk van wege het volk, omdat hij klein van persoon was. Daarom liep hij vooruit, en klom op een wilden vijgeboom, om hem te zien; want hij zou daar langs komen. Toen Jezus nu aan die plaats gekomen was, en opkeek, zag hij Zacheüs en zeide tot hem: „Zacheüs, kom schielijk af, want ik wil heden in uw huis mijn verblijf nemen". En hij kwam aanstonds naar beneden en ontving Jezus met blijdschap. Allen, die het zagen, morden en zeiden: „Hij is bij een zondig man zijn intrek gaan nemen!" Doch Zacheüs zeide tot Jezus: „Zie, de helft mijner goederen, Heer! geef ik aan de armen, en indien ik iemand iets te veel heb afgenomen, zoo geef ik het viervoudig weder". Toen zeide Jezus: „Heden is dezen huize heil wedervaren, vermits ook hij een zoon van Abraham is; want de Zoon des menschen is gekomen 0111 te zoeken en te behouden wat verloren is".
In de evangeliën wordt vaak in éenen adem gesproken van „tollenaars en zondaars". Men heeft dan onder: zondaars te verstaan niet eenvoudig, naar de gewone beteekenis, allen die zonde doen, maar eene bepaalde klasse van menschen; namelijk hen, die om eenig vergrijp tegen de godsdienstige voorschriften of tegen de zedewet uit de synagoge waren gebannen. De tollenaars en de „zondaars" — die gelijkelijk in de openbare minachting deelden — sloten zich in den omgang allicht aan elkaar aan. Vandaar dat zij aldus in een uitdrukking worden saanigevat.
Gez. 207 : 5.
41. Tempel en priesters.
Oudtijds stond op eiken heuveltop in Israël een altaar. Onder het eerwaardig geboomte waren de heilige plaatsen vele. Koning Salomo stichtte — ongeveer 975 v. C. — voorden eeredienst een tempel te Jeruzalem. Door den Babylonischen koning Nebukadrezar werd hij verwoest (586 v. C.),



doch bij den terugkeer des volks uit de ballingschap weer opgebouwd. In verschillende oorlogen had deze tweede tempel veel te lijden. Daarom bouwde koning Her odes de Groot e kort vóór Jezus geboorte, op prachtige wijze, een nieuwen.
Het ruime vlak van den heuveltop Moria in het noordoosten der stad was geheel door den Tempel ingenomen. Een muur met onderscheidene poorten, aan de binnenzij e van welken muur twee- of driedubbele zuilengangen, omsloot aan alle zijden een uitgestrekt langwerpig-vierkant plein. Midden op dit plein of den „Voorhof der Heidenen aldus genaamd, omdat deze ruimte voor ieder toegankelijk vvas _ verrees het heerlijk heiligdom. Men denke daarbij niet aan een afgesloten gebouw, maar aan een reeks onder den blooten hemel gelegen hoven of open plaatsen, die terrasje wij ze, de eene hof dus hooger gelegen dan de andere, op elkander volgden, totdat in den bovensten hof de tempel-zelf bereikt werd. Deze lag dus het hoogst, en de voorhoven die der Priesters, der Mannen, der V r o u w e n, der Heidenen — al lager en lager. Zoo kon hij uit de geheele stad en haren omtrek gezien worden en leverde hij een
indrukwekkend gezicht op.
De onoverdekte hoven werden geheel omringd en afgesloten door talrijke overdekte vertrekken en zalen. Men vond er zalen voor het Sanhedrin, voor den hoogepriester, voorde priesters: maar ook eet-, kleed- en badkamers, vertrekken tot berging van hout, zout en gereedschappen en wat niet al meer! In de zuilengangen rondom den voorhof der heidenen bevonden zich ook zalen voor onderwijs.
Op den hoogsten hof, dien der priesters, stond het ontzaglijk groote altaar. Zij, die het bedienden, bewogen zich daaromheen op een verhoogden omgang, waai heen een lend vlak toegang gaf. Op eenigen afstand stond het groote koperen waschvat, op twaalf leeuwen rustend. Slachtbanken en marmeren tafels voor het vleesch waren er vele, en het bloed der offerdieren werd door een inrichting naai beneden weggevoerd.



Achter deze ontzaglijke offerplaats, dieper den hof der priesters in, verrees het eigenlijk tempelgebouw. Alleen aan de priesters was het geoorloofd hier binnen te gaan. Een ruime hal gaf den toegang. Eerst tot het „Heilige , waar de zevenarmige kandelaar, het reuk offeraltaar en de tafel der toonbrooden prijkten, alles van goud. En eindelijk tot het „Heilige der heiligen": een veel kleiner vertrek, geheel voor het daglicht afgesloten. Oudtijds bevond zich hier de Verbondsark: het heiligdom, waarin de Wet van Mozes geacht werd te berusten. In Jezus' dagen echter was het „Heilige der heiligen' geheel ledig. Niemand mocht er binnentreden. Slechts eenmaal 'sjaars, op den Grooten Verzoendag, kwam er de hoogepriester om eenige droppelen bloed te sprenkelen op het deksel der Verbondsark. In dit stille, verborgen oord, te raidden van zijn volk, dacht men zich God.
De dienst werd verricht door Priesters — in rangen verdeeld, met den Hoogepriester aan het hoofd — èn door Levieten. Beider aantal liep in de duizenden. Zoowel de eenen als de anderen waren in 24 „beurten ingedeeld, die elk voor een week den dienst waarnamen. Aan de Levieten waren de mindere werkzaamheden en de tempelmuziek opgedragen. De candidaat voor het priesterambt moest zijn erfelijke rechten bewijzen.
De voornaamste der dienstdoende priesters ontstak des morgens het reukoffer. Daarna werd het groote morgenoffer opgedragen. Aan het slot van den dag een avondoffer. Naast dit zoogenaamde brandoffer vulden vele bijzondere, zooals dank-, schuld- en reinigingsoffers, den dienst aan. Afgevaardigden des volks, bekend als „Staande mannen" eveneens in weekbeurten verdeeld, woonden den dienst bij.
Op Sabbat en op de feestdagen was de dienst uitgebreider. Vooral op het Paaschfeest, als talrijke scharen, niet alleen uit Palestina, maar uit alle oorden der wereld waar de Joden zich gevestigd hadden, naar Jeruzalem kwamen. Dan waren de berghellingen bedekt met de tenten der kara-



vanen. En onder die menigte, daar om hun tempel vereenigd, werd op zulk een feestgetij het trotsch gevoel van samen éen volk uit te maken, krachtig aangewakkerd.
Jezus is nooit tekort geschoten in eerbied voor den tempel. Hij trad veeleer gestreng op tegenover hen, die „Gods Huis' op eenigerlei wijs ontheiligden. Maar zijn inzicht in de ware aanbidding was klaarder en ging dieper. Aan een bepaald gebouw was zij voor hem niet gebonden. Hij sprak, met het oog op den strijd tusschen Samaritanen en Joden, het heerlijke woord: „De ure komt, wanneer gij noch op Gérizim noch te Jeruzalem den Vader zult zoeken. God is geest, en die Hem aanbidden, moeten Hem aanbidden in geest eu waarheid .
Gez. 9 : 1.
12. Synagogen en Schriftgeleerden.
Toen de Joden in de ballingschap noch tempel, noch eeredienst, noch altaar hadden, kwamen zij samen tot het lezen der heilige geschriften, tot gebed en gezang, ieruggekeerd in het vaderland werd wel de tempel herbouwd, maar gaf men deze samenkomsten niet op. Daaruit ontstonden de Synagogen, overal over liet platteland en in de steden verspreid, waarin men voornamelijk op den Sabbat bijeenkwam.
Het hoorcn lezen van de Wet, het beoefenen der wetskennis, werd in die samenkomsten voortdurend meer de hoofdzaak. Onder „de Wet" nu verstonden de Joden eigenlijk de vijf eerste boeken des Ouden Testaments, omdat deze verhalen en geschiedenissen met wet bundels zijn doorweven. Deze, de zoogenaamde priesterlijke of Levietische wetgeving, was door Ezra ongeveer vier eeuwen vóór onze jaartelling ingevoerd. Het letterlijk naleven van al hare voorschriften begon gaandeweg in het godsdienstig leven der Joden de voornaamste plaats in te nemen. En aangezien deze Wet niet louter bepalingen gaf omtrent godsdienst en zedelijkheid , maar ook het m aatsch appel ij k leven regelde



allerlei z;iken namelijk, die door ons tot de voorschriften van het Burgerlijk Wetboek, ja tot die van het huiselijk leven zouden worden gerekend — daarom had inen bijna ieder uui
ermee te maken.
Zou de Wet echter gekend en gehoorzaamd worden, dan moest zij voor allen toegankelijk zijn. Maar de boekdrukkunst bestond nog niet. Alles werd geschreven. Er was dus groote vraag naar afschriften, zoowel voor de Synagogen als voor persoonlijk gebruik. Lang niet ieder evenwel verstond de schrijfkunst. Ook moest het in gereedheid brengen der afschriften met groote zorg geschieden, om fouten te vermijden. Op die wijze ontstond de stand van „Schrijvers" of „Schriftgeleerden", die allengs ook de uitleggers en handhavers der Wet werden. Zij beslisten wat gedaan mocht worden en wat niet, in de velerlei gevallen die in het leven voorkwamen. Want het had heel wat moeite in, om bij het waarnemen — b.v. van den sabbat en van de spijswetten en van de reinheidsvoorschriften zich niet te misgaan!
De Schrift- of Wetgeleerden — aangesproken met den titel „Rabbi" (letterlijk: mijn groote!) — leerden in de Synagogen, waar zij de vooraanzitting hadden. Bovendien waren zij lid van de plaatselijke rechtbank en gaven onderwijs in de school, welke beiden aan de Synagoge verbonden waren. Ook brachten zij velerlei burgerlijke handelingen, zooals huwelijks- en koopacten, testamenten, enz. in orde. De uitstekenden onder hen konden in het Sanhedrin, den Joodsclien Raad te Jeruzalem, benoemd worden.
De Rabbi's stonden in hooge eere. Iets voor hen te doen werd een voorrecht geacht. Op huiselijke leesten en gastmalen werden zij vaak genoodigd. Dat laat zich zeer goed begrijpen. Ten eerste waren zij door hun afkomst aan alle standen des volks verwant. Maar bovendien dankten zij de hooge plaats, die zij innamen, over het algemeen genomen aan hun werkelijke talenten. Door aanmatiging en heerschzucht echter stootten velen onder hen het volk van zich af.



En als leeraars werden zij dikwerf niet begrepen door hun spitsvondigheden en haarkloverijen. Bedrevenheid in de letter der wet en dorre geleerdheid scheen hun het voornaamste. Daardoor miskenden zij echte godsvrucht en zagen zij uit de hoogte neder op de groote menigte, die zij minachtend voorbijgingen als „de schare, die de Wet niet kent".
In tegenstelling met deze deftigheid en dorheid der Rabbi's verklaart zich de opgang, dien Jezus maakte onder de eenvoudige landbevolking. Om hem te verstaan was geen drooge wetgeleerdheid noodig. Hij stootte niet af door zelfbehagende deftigheid. Hier was een man met een hart, wiens onbevangen vroomheid aantrok, wiens oorspronkelijke en toch zoo verstaanbare godsdienstige waarheden de scharen in de ziel grepen. Vandaar het getuigenis des volks: „Hij leert als machthebbende en niet als de Schriftgeleerden."
Gez. 210 : 2.
13. De partij der Farizeeën.
Twee machtige partijen of richtingen, Farizeeërs en Sadduceeërs, die reeds een paar eeuwen onder het volk bestonden, hadden in Jezus' dagen grooten invloed.
De eerste, die der Farizeeën, handhavend al wat echt Joodsch was, gekant tegen de romeinsche overheersehing, vol van geloof in den Messias die komen zou om het volk te verlossen, mocht inderdaad de nationale of volkspartij heeten. Hun streven lag haast nog meer op godsdienstig dan op staatkundig gebied. Zij wilden de vroomheid in den zin der Wet, door de Schriftgeleerden hoog gehouden, in het leven gansch en al invoeren. De Schriftgeleerden, de Rabbi's, behoorden dan ook allen tot de Farizeesche partij of richting.
Bij het volk, dat in hen de ware vromen zag, stonden zij in hooge eere, hoewel zij toch in hun eigengerechtige afzondering zich boven de groote menigte verheven waanden. Van dit zich afscheiden van de anderen is dan ook hun naam Farizeeën, d. i. Afgescheidenen, afkomstig. Die



godsdiensthoogmoed was bet natuurlijk gevolg van hun jammerlijke opvatting van den godsdienst. Maar dat de belangen van godsdienst en vaderland hun nauw ter harte gingen, mag niet ontkend worden.
Aanvankelijk waren de Farizeeërs dan ook aan Jezus niet vijandig; er was in diens prediking zelfs veel wat hen aantrok. Allengs echter werd die verhouding anders. Zij namen ergernis aan zijn gemeenzamen omgang met alle klassen en aan zijn zelfstandigheid ten opzichte der overgeleverde godsdienstbegrippen. Jezus van zijn kant bestreed hun vormendienst en waarschuwde tegen wat hij noemde „den zuurdeesem der Farizeeërs", omdat hij dien gevaarlijk achtte voor de aanbidding in geest en waarheid. Ja, scherp geeselde hij de geveinsdheid en onoprechtheid, uit hunne uiterlijkheden welig opwassend (Matth. XXIII).
Zoo sprak hij ook eens tot sommigen, die van ziehzelven vertrouwden dat zij rechtvaardig waren en de anderen verachtten, deze gelijkenis:
Twee mensehen gingen op naar den tempel om te bidden, de een een Farizeeër en de ander een tollenaar. De Farizeeër stond en bad bij ziehzelven aldus: „0 God! ik dank u, dat ik niet ben gelijk de andere mensehen, schrapers, onrechtvaardigen, echtbrekers, of ook gelijk deze tollenaar. Ik vast tweemaal 's weeks, ik geef tienden van al mijn inkomsten". En de tollenaar stond van verre en wilde zelfs zijne oogen niet ten hemel heffen, maar sloeg zich op de borst en zeide: „O God, wees mij zondaar genadig!"
Ik zeg u — voegde Jezus erbij — déze ging af naar zijn huis, gerechtvaardigd meer dan gene;-want een ieder die ziehzelven verhoogt, zal vernederd worden, maar die ziehzelven vernedert, zal verhoogd worden.
Uit de partij der Farizeeërs heeft zich die der Zeloten of IJveraars ontwikkeld. Het waren heethoofden, meest uit de lagere volksklassen afkomstig. Samenloopend onder de banier van een zich opwerpenden Messias, trachtten zij de heerschappij der Romeinen at te schudden en het oude



juist de moeilijkheid: Wie is mijn naaste?" Toch niet zoo maar iedereen, Jood en niet-Jood beiden! — wilde hij natuurlijk zeggen.
Toen hernam Jezus:
Ken zeker mensch ging af van Jeruzalem naar Jericho, en viel onder roovers; en dezen schudden hem uit, en brachten hem slagen toe, en gingen weg, hem half dood latende liggen. Bijgeval nu kwam een priester dien weg af; doch hem ziende ging hij tegenover hem voorbij. Daarop kwam ook een Leviet daar langs en zag hem, maar ook deze ging tegenover hem voorbij. Maar zeker Samaritaan, die op reis was, kwam aan die plaats en werd, toen hij hem zag, innerlijk bewogen. En hij ging naar hem toe, en verbond zijn wonden, en goot er olie en wijn op; en hij tilde hem op zijn eigen lastdier en bracht hem naar een herberg en verzorgde hem. En des anderen daags, toen hij vertrok, haalde hij twee denariën uit, gaf ze aan den waard en zeide tot dezen: Verzorg hem, en wat gij méér besteden mocht, zal ik bij mijn terugkomst u teruggeven.
„Wie dan van deze drie" — vroeg Jezus daarop aan den wetgeleerde — „dunkt u de naaste geweest te zijn van hem, die onder de roovers gevallen was?" Waarop de wetgeleerde antwoordde: „Die barmhartigheid aan hem gedaan heeft".
Die half onwillige bekentenis kostte hem moeite. Het woord Samaritaan althans wilde hem niet over de lippen. Maar Jezus was er mee tevreden; hij had zijn doel bereikt, „(ia heen en doe gij evenzoo!" was des Meesters zacht bescheid.
Gez. 62 : 4.
19. Uit de Bergrede.
De kinderen des koninkrijk».
Zalig de armen van geest, want hunner is het koninkrijk der hemelen.
Zalig die treuren, want zij zullen vertroost worden.
Zalig de zachtmoedigen, want zij zullen het aardrijk beërven.



Zalig die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden.
Zalig de barmhartigen, want hnn zal barmhartigheid geschieden.
Zalig de reinen van harte, want zij zullen God zien.
Zalig de vredestichters, want zij zullen zonen Gods genaamd worden.
Zalig die vervolgd worden om der gerechtigheid wil, want hunner is het koninkrijk der hemelen.
Zijt niet bezorgd voor uw leven, wat gij eten en wat gij drinken zult, noch voor uw lichaam, waarmede gij u kleeden zult. Is niet het leven meer dan het voedsel, en het lichaam meer dan het kleed? Ziet op de vogelen des hemels, dat zij zaaien noch maaien, noch in schuren verzamelen, en uw hemelsche Vader voedt ze; gaat gij hen niet verre te boven? Let op de leliën des velds, hoe zij wassen; zij arbeiden niet en spinnen niet, en ik zeg u, dat zelfs Salomo in al zijn heerlijkheid niet gekleed was als éene van dezen. Indien nu God het gras des velds, dat heden is en morgen in den oven geworpen wordt, zoo kleedt, zal Hij 't niet veel meer u doen, gij kleingeloovigen? Weest dan niet bezorgd, zeggende: Wat zullen wij eten, of wat zullen wij drinken, of waarmede zullen wij ons kleeden? Want dit alles zoeken de heidenen. Doch uw hemelsche Vader weet, dat gij dit alles behoeft. Maar zoekt eerst het koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid, en alle deze dingen zullen er u worden bijgevoegd. Weest dan niet bezorgd voor den dag van morgen; want de dag van morgen zal zijn eigen zorgen hebben; elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.
Bidt, en u zal gegeven worden; zoekt, en gij zult vinden; klopt aan, en u zal opengedaan worden. Want een ieder, die bidt, ontvangt; en die zoekt, vindt; en die aanklopt, dien zal opengedaan worden. Of welk mensch is er onder u, die, als zijn zoon hem om brood vraagt, hem een steen zal geven. Of die, als hij om visch vraagt, hem een slang zal geven? Indien dan gij, die boos zijt, goede gaven weet



te geven aan uw kinderen, hoeveel te ineer zal uw Vader, die in de hemelen is, goede gaven geven aan degenen, die hem bidden!
En als gij bidt, zoo gebruikt geen omhaal van woorden, gelijk de heidenen; want zij meenen, dat zij om hun woordenvloed zullen verhoord worden. Wordt dan niet aan hen gelijk! Want uw vader weet wat gij van noode hebt, vóórdat gij hem bidt.
Gij dan bidt aldus: Onze Vader, die in de hemelen zijt! Uw naam worde geheiligd! Uw koninkrijk koine! Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, zoo ook op aarde! Geef ons heden ons dagelijksch brood! En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven die ons schuldig zijn! En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den booze! Want Uwer is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in eeuwigheid. Amen! Gez. 203 : 1.
20. Uit de Bergrede.
De Christen in de wereld.
Gij zijt het zout der aarde: indien nu het zout smakeloos wordt, waarmede zal het gezouten worden? liet deugt nergens meer toe dan om buitengeworpen en door de menschen vertreden te worden.
Gij zijt het licht der wereld: een stad, boven op een berg gelegen, kan niet verborgen blijven. Men steekt ook geen kaars aan en zet die onder een koornmaat, maar op een kandelaar, en zij beschijnt allen die in het huis zijn. Zóo schijne uw licht voor de menschen, opdat zij uw goede werken zien en uwen Vader, die in de hemelen is, verheerlijken.
Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt; want met het oordeel, waarmede gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden, en met de maat, waarmede gij meet, zal u toegemeten worden. En wat ziet gij den splinter in het oog uws broeders, maar den balk in uw oog bemerkt gij niet?



Indien gij den menschen hunne overtredingen vergeeft, zal uw hemelsclie Vader het ook u doen. Maar indien gij anderen vergiffenis weigert, zal ook uw Vader haar aan u niet schenken.
Alles, wat gij wilt, dat de menschen 11 doen, doet gij hun ook alzoo; want dat is de Wet en de Profeten.
Verzamelt u geen schatten op aarde, waar mot en roest vernielt, en waar dieven doorgraven en stelen, maar verzamelt u schatten in den hemel. Want waar uw schat is, daar zal ook uw hart zijn.
Niemand kan twee heeren dienen. Want hij zal den een haten en den ander liefhebben; hij zal den een aanhangen en den ander verachten. Gij kunt niet God dienen en den Mammon.
Gaat in door de enge poort. Want wijd is de poort en breed de weg, die ten verderve leidt, en velen zijn er, die daardoor ingaan. Maar de poort is eng en smal de weg, die ten leven leidt, en weinigen zijn er, die hem vinden.
Wacht u voor de valsche profeten, die tot n komen in schaapskleederen, maar van binnen roofgierige wolven zijn. Aan hun vruchten zult gij hen kennen. Leest men wel druiven van doornen of vijgen van distelen? De goede boom brengt goede vruchten voort, maar de slechte boom slechte. Iedere boom, die geen goede vrucht voortbrengt, wordt omgehouwen en in het vunr geworpen.
Niet ieder, die tot mij zegt: lieer, Heer! zal het koninkrijk der hemelen ingaan, maar die den wil doet mijns Vaders in de hemelen. Gez. 203 : 9.
21. Uit de Bergrede.
De v er vuil in g der wet ligt in de diepte.
Meent niet, dat ik gekomen ben om de Wet of de Profeten te ontbinden. Ik ben niet gekomen om te ontbinden, maar oin te vervullen.



Gij hebt gehoord, dat tot de ouden gezegd is: Gij zult niet doodslaan. Maar ik zeg u, dat ieder, die op zijn broeder toornig wordt en wie zijn broeder scheldwoorden toevoegt, schuldig is. En indien gij uw gave bij het altaar brengt, en daar indachtig wordt dat uw broeder iets tegen u heeft, laat rusten uw gave, die voor het altaar bestemd is Ga heen, verzoen u eerst met uw broeder en kom dan en otter uw gave.
Wederom hebt gij gehoord, dat den ouden gezegd is: Gij zult den eed niet breken, maar den Heer uwe eeden houden. Maar ik zeg u: zweert in 't geheel niet! Noch bij den hemel, want hij is de troon Gods; noch bij de aarde, want zij is de voetbank zijner voeten; noch bij Jeruzalem, want zij is de stad des Grooten Konings; noch bij uw hoofd, want gij kunt niet éen haar wit of zwart maken. Maar uw woord zij: Ja, ja; neen, neen! Wat meer is dan dit, is uit den booze.
Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: Oog om oog, en tand om tand. Doch ik zeg u: Wedersta den booze niet, maaar wie u op de rechterwang slaat, keer hem ook de andere toe; en wie met u wil rechten en uw rok nemen, laat hem ook den mantel; en wie u prest voor éen mijl, ga met hein twee. Geef aan wie u vraagt en wend 11 niet af van hem, die van u leenen wil.
Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: Gij zult uw naaste liefhebben, en uw vijand zult gij haten. Maar ik zeg n: Hebt uw vijanden lief; zegent hen, die u vervloeken; doet wél aan die u haten en bidt voor degenen, die u geweld aandoen en u vervolgen; opdat gij kinderen moogt zijn van uw Vader in de hemelen. Want Hij doet zijn zon opgaan over boozen en goeden, en geeft zijn regen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Want zoo gij lief hebt, die u liefhebben, wat loon hebt gij? Doen de tollenaars niet hetzelfde? En zoo gij alleen uwe broeders groet, wat doet gij boven anderen? Doen ook de heidenen niet alzoo?
Neemt u in acht, dat gij uwe gerechtigheid niet doet



die omstreeks de elfde ure gehuurd waren, kwamen en ontvingen elk een denarie. Toen nu de eersten aan de beurt kwamen, meenden dezen, dat zij meer zouden ontvangen; maar ook zij ontvingen elk een denarie. Daarom morden zij tegen den heer des huizes, zeggende: Deze laatsten hebben maar éen uur gewerkt, en gij hebt hen gelijkgesteld met ons, die den last van den dag en de hitte gedragen hebben!
Maar de heer wendde zich tot éen van hen en zeide: Vriend! ik doe u geen onrecht. Zijt gij niet voor éen denarie met mij overeengekomen? Neem het uwe en ga heen. Ik wil aan die laatsten hetzelfde geven als aan u. Of staat het mij niet vrij, met het mijne te doen wat ik wil? Is uw oog soms boos, omdat ik goed ben? Ps. 118 : 14.
24. Uit de gelijkenissen.
(V er volg).
Tot de meest bekende gelijkenissen behoort die van den Verloren Zoon.
Zeker mensch had twee zonen. De jongste van hen zeide tot zijn vader: „Vader, geef mij het deel van het goed, dat mij toekomt." En de vader verdeelde het vermogen onder hen. Niet lang daarna verzamelde de jongste zoon alles bijeen wat hij had, en trok weg naar een vergelegen land. Daar bracht hij zijn goed door op losbandige wijze. Toen hij nu alles verkwist had, kwam er een zware hongersnood in dat land en begon hij gebrek te lijden. Daarom ging hij heen en verhuurde zich bij een van de burgers van het land. Deze zond hem naar zijn veld om zwijnen te hoeden. En hij begeerde zich te voeden met den draf, dien de zwijnen aten; maar niemand gaf hem dien. Eindelijk tot zich zeiven gekomen zijnde, sprak hij: Hoeveel huurlingen mijns vaders hebben overvloed van brood en ik verga hier van honger! Ik zal opstaan en tot mijn vader gaan, en tot hem zeggen: Vader, ik heb gezondigd tegen den hemel en voor u,ik ben



25. Uit de gelijkenissen.
(Vervolg).
Eens vroeg Petrus aan Jezus: Heer! hoeveel malen zal mijn broeder tegen mij zondigen en ik hem vergeven? Tot zevenmaal? Waarop Jezus antwoordde: Ik zeg u, niet tot zevenmaal, maar tot zeventigmaal zevenmaal.
En dit antwoord lichtte hij toe met de gelijkenis van den Onbarmhartigen dienstknecht:
Het koninkrijk Gods is gelijk aan een heer, die wilde afrekenen met zijne dienstknechten. Toen hij nu begon af te rekenen, werd er een tot hem gebracht, die tienduizend talenten schnldig was. Doch daar hij niet had om te betalen, beval zijn heer dat men hem zou verkoopen met zijne vrouw en kinderen en alles wat hij had, opdat de schuld daaruit betaald zou worden. Maar de knecht viel voor hem op de knieën en bad: Heer! heb geduld met mij en ik zal u alles betalen! Toen werd de heer met barmhartigheid innerlijk bewogen; hij liet hem los en schold hem de schuld kwijt.
Maar toen de knecht heengegaan was, vond hij een zijner mededienstknechten, die hem honderd denariën schuldig was, en hij greep dezen bij de keel en zeide: Betaal wat gij mij schuldig zijt! Toen viel zijn inededienstknecht voor hém op de knieën en smeekte hem: Heb geduld met mij, ik zal 11 alles betalen! Maar de ander wilde daarvan niets weten, en liet hem in de gevangenis werpen, totdat hij betaald zou hebben, wat hij schuldig was.
Als nu zijne mededienstknechten hoorden wat er gebeurd was, werden zij daarover zeer vertoornd en vertelden alles aan hun heer. Deze riep daarop den onbarmhartige voor zich en zeide: Gij booze dienstknecht, uw gansche schuld heb ik u kwijtgescholden, omdat gij mij erom gesmeekt hebt. Hadt gij dan ook niet u moeten ontfermen over uw mededienstknecht, gelijk ik mij over u heb ontfermd? En zijn heer van Vees , Verhalen N. T. 4e dr. 4



werd toornig en leverde hem aan de rechtbank over, totdat hij betaald zou hebben alles, wat hij schuldig was.
Het geduld en de lankmoedigheid Gods over den zondaar worden ons afgeschilderd eveneens in de gelijkenis van den Onvruchtbaren vijgeboom:
Iemand had in zijn wijngaard een vijgeboom staan. Toen hij op zekeren dag kwam en vruchten dacht te vinden aan dien boom en ze niet vond, zei hij tot zijn wijngaardenier: Zie, drie jaren reeds kom ik en zoek vrucht aan dezen vijgeboom, maar te vergeefs. Houw hem om, waarom beslaat hij ook zijne plaats nutteloos? Doch de dienaar antwoordde: Heer! laat hem nog dit jaar staan, totdat ik den grond rondom hein omgespit en mest om hem heen zal gelegd hebben. Misschien brengt hij dan vrucht op. Zoo niet, dan is het nog tijd om hem om te houwen. I's. 13(5 : 1.
26. Uit de gelijkenissen.
(Slot).
Bedachtzaam overleg en wijze voorzorg leert Jezus in de gelijkenissen van den Torenbouw en van den Koning, die optrekt ten strijde:
Wie toch van u, als hij een toren wil bouwen, zit niet eerst neder en berekent de kosten, of hij wel genoeg heeft ter voltooiing? Opdat niet misschien, als hij het fundament gelegd heeft en niet kan voleindigen, allen, die het zien, hem zullen bespotten, zeggende: Deze mensch begon te bouwen en kon niet voleindigen!
Of welk koning, als hij optrekt om aan een anderen koning slag te leveren, zit niet neder en beraadslaagt eerst, of hij wel bij machte is om met tien duizend dien te ontmoeten, die met twintig duizend op hem aankomt? Anders zendt hij, terwijl deze nog verre is, een gezantschap en doet vredesvoorslagen.



Een soortgelijke les legt Jezus ons aan het hart in de gelijkenis der Wijze en dwaze maagden:
Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan tien maagden, die hare lampen namen en uitgingen, den bruidegom te gemoet. Vijf nu van haar waren dwaas (onnadenkend) en vijf waren wijs. De dwaze toch namen wel hare lampen, doch namen geen olie met zich. Maar de wijze namen met hare lampen olie mede in hare kruikjes. Toen nu de bruidegom toefde, werden zij allen sluimerig en vielen in slaap. Doch midden in den nacht werd er eensklaps geroepen: „De bruidegom komt! Gaat uit, hem te gemoet!" Toen rezen al de meisjes vlug op en wilden hare lampen in orde brengen. En nu zeiden de dwaze tot de wijze: „Geeft ons wat van uwe olie, want onze lampen gaan uit." Doch de wijze antwoordden: „Dan zou er wellicht voor ons en voor li niet genoeg zijn. Gaat liever tot de verkoopers en koopt voor uzelven". Toen zij nu henengingen om te koopen, kwam intusschen de bruidegom voorbij; en zij die gereed waren, gingen met hem in ter bruiloft , en de deur werd gesloten. Later kwamen ook de overige meisjes, roepende: lieer, heer, doe ons open! Maar hij antwoordde haar: Voorwaar, ik zeg 11, ik ken u niet!
„Waakt dan!" — aldus wordt er bijgevoegd — „want gij weet den dag niet, noch het uur".
Elders predikt Jezus dit „Bereid zijn" met eene toespeling van dezelfde soort: „Laat uwe lendenen omgord zijn en uwe lampen brandende!" De Oosterling bond het wijde opperkleed boven de heupen op in den gordel, als hij opstond 0111 eenig huiswerk te verrichten, uit te gaan of iemand te ontvangen.
Ook vergeleek Jezus eens de mensclien bij dienstknechten, die hunnen heer, van een buitenlandsche reis terugkeerend, hebben af te wachten, trouw hun plicht doende. En hij vermaande hen: Zoo waakt dan! want gij weet niet, wanneer de heer des huizes komt: des avonds
4*



of te middernacht, of met het hanengekraai, of later op den morgen; opdat hij niet onvoorziens kome en u slapende vinde.
Zulk een landheer, die, als hij op reis gaat, zijn goederen tijdelijk aan zijn dienstknechten toevertrouwt, treedt ook op in de gelijkenis der Talenten. In deze gelijkenis wordt trouwe arbeid aanbevolen aan elk mensch, al mocht hij ook meenen minder gaven en vermogens te bezitten dan een ander. Elk werke naar de mate zijner krachten.
Deze heer dan riep zijn dienstknechten samen. Den éen gaf hij vijf talenten, den anderen twee, den derden één; een iegelijk naar zijn bekwaamheid. Daarop reisde hij heen. Zoowel hij, die vijf, als de ander die twee talenten ontvangen had, dreef er handel mee. Beiden zagen hun kapitaal verdubbeld. Maar die het éene talent ontvangen had, begroef
het in den grond. •
Toen nu de heer na langen tijd terugkwam en rekening hield met zijn dienstknechten, konden de beide eersten hunne winst toonen: de vijf en de twee talenten, die zij bij hun oorspronkelijk kapitaal verdiend hadden. Zoowel de een als de ander oogstte de goedkeuring van den meester, en liet klonk liun te gemoet: „Wel gedaan, goede en getrouwe dienstknecht! Over weinig waart gij getrouw, over veel zal ik u stellen: ga in tot de vreugde uws heeren!"
Maar de derde dienstknecht kwam en zei: „Heer! ik kende n, dat gij een hardvochtig mensch zijt, die maait, waar gij niet gezaaid hebt, en inzamelt, waar gij niet hebt uitgestrooid. Daarom ben ik bang geworden en heb uw talent in den grond verborgen. Hier nu hebt gij het eerlijk terug. Doch de heer bestrafte hem en zei: „Gij zijt een luie en onnutte dienstknecht! Waarom hebt gij het geld dan maar niet liever aan de wisselaars gegeven? dan had het nog rente opgebracht. Thans wordt uw talent u ontnomen en gij zult in de vreugde uws heeren niet ingaan, maar uitgeworpen worden in de duisternis daarbuiten. Ps. 143 : 10.



27. Beelden, spreuken en lessen.
Gij hebt in de Bergrede en onder de Gelijkenissen reeds vele treilende zinnebeelden en kernachtige spreuken uit Jezus mond aangetroffen. In de verhalen, die in dit boekje nog volgen, zult gij hier en daar nog wel eens zulk een spreuk vinden. Intusschen voegen wij er hier enkelen bij elkander.
— Komt tot mij, allen die vermoeid en belast zijt, en ik zal u rust geven. Neemt mijn juk op u en leert van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart; en gij zult rust vinden voor uwe zielen. Mijn juk is zacht, en mijn last is licht.
— Er is niemand, die eenige kracht zal doen in mijnen naam en tegelijkertijd kwaad van mij zal kunnen spreken. Wie niet tegen ons is, is voor ons.
— Ieder k o n i n k r ij k, dat tegen zichzelf verdeeld is, wordt verwoest; en een huis, dat tegen zichzelf verdeeld is, stort in. Gij zegt, dat ik door den Overste der booze geesten de booze geesten uitdrijf. Maar als de Satan tegen zichzelt verdeeld is, hoe zou dan zijn koninkrijk kunnen staande blijven? Doch indien ik door den vinger Gods de booze geesten uitdrijf, dan is het immers het koninkrijk Gods, dat tot u kwam?
— Wanneer een sterke gewapend zijn hof bewaakt, zijn zijne goederen in veiligheid. Doch komt er een, die sterker is dan hij,, die hem overvalt en overwint, dan neemt deze zijne wapenrusting weg, waarop hij vertrouwde, en verdeelt zijn buit.
— Wie niet met mij verzamelt, die verstrooit.
— De oogst is wel groot, maar de arbeiders zijn weinigen. Bidt dan den Heer des oogstes, dat hij arbeiders in zijn oogst uitzende.
— Ieder schriftgeleerde, die een leerling geworden is van het koninkrijk der hemelen, is gelijk aan een heer des huizes, die uit zijr. schat nieuw en oud te voorschijn brengt.
— Hoe kunt gij het goede spreken, daar gij boos zijt?



Want uit den overvloed des harten spreekt de mond. De goede mensch brengt uit den goeden schat het goede te voorschijn, en de booze mensch uit den boozen schat het booze.
— Voorwaar, ik zeg u, indien gij een geloof hebt als een mosterdkorrel, gij zult tot dezen berg zeggen: Ga heen vanhier derwaarts! en hij zal heengaan; en niets zal u onmogelijk zijn.
— Zie, ik geef u de macht om op slangen en schorpioenen te treden, en over al de kracht des vijands; en hij zal u in geen opzicht schade doen.
— Een ieder, wien veel gegeven is, veel zal van hem gevorderd worden; en wien men veel heeft toevertrouwd , van hem zal men nog meer eischen.
— Zoo iemand achter mij wil komen, die verlooehene zich zeiven en neme zijn kruis op en volge mij!
— Ziet toe, dat gij niet éen der kleinen veracht,
— Wee u, wanneer alle mensöhen wèl van u spreken!
— Hebt zout in u zeiven en houdt vrede onder elkander.
— Weest voorzichtig als de slangen en oprecht als de duiven.
— Niemand is goed dan God alleen.
— Er is niets verborgen of het wordt openbaar, en er gebeurt niets heimelijk of het komt aan het licht.
Gez. 45 : 4.
-28. Beelden, spreuken en lessen.
(Vervolg).
Ziehier nog eenige spreuken; zij behooren niet tot de gemakkelijksten en vereisclien goede aandacht. De bedoeling ligt bij zulke spreukenwijsheid niet aan de oppervlakte. Maalais gij den bolster hebt weten stuk te slaan, blijkt de kern goed.
— Meent niet, dat ik gekomen ben om vrede te brengen op aarde; ik ben niet gekomen om vrede te brengen maar het zwaard. Want ik ben gekomen om te verdeelen



den zoon tegen zijn vader, en de dochter tegen haarmoedei, en de schoondochter tegen haar schoonmoeder. En 's menschen huisgenooten zullen zijne vijanden zijn. ie vader of moeder liefheeft boven mij, is mijns niet waardig.
Ik ben gekomen om vuur op aarde te werpen en
wat wil ik, indien het reeds ontstoken is?
— Wee der wereld van wege de ergernissen! Want het is noodzakelijk dat de ergernissen komen, maar wee dien mensch, door wien de ergernis komt!
Wie zijn leven wil behouden, zal het verliezen; maar
wie zijn leven verliest om mijnentwil, zal het vinden. Wat toch baat het een mensch, zoo hij de geheele wereld wint en schade lijdt aan zijn ziel?
— De lamp des lichaams is het oog. Is uw oog helder, dan is ook geheel uw lichaam licht. Maar ziet het boos, dan zal ook wel uw lichaam duister zijn.
— Laat de dooden hunne dooden begraven; gij, ga heen en verkondig het koninkrijk Gods.
— Aan een ieder die heeft, zal gegeven worden, en hij zal overvloed hebben. Maar wie niet heeft, van dien zal genomen worden ook wat hij heeft.
— Wanneer de onreine geest van den mensch is uitgevaren, trekt hij door dorre plaatsen, zoekende rust. En als hij haar niet vindt, zegt hij: Ik zal wederkeeren naar mijn huis, vanwaar ik ben uitgevaren. En als hij komt, vindt hij het geveegd en versierd. Dan gaat hij heen en neemt zeven andere geesten mede, boozer dan hij zelf, en zij gaan binnen en wonen daar. En het einde van dien mensch
wordt erger dan het begin.
— Dit geslacht der booze geesten vaart niet uit
dan door bidden en vasten.
— Indien uw hand of uw voet u ergert, houw hem af en werp hem van u! En indien uw oog u ergert, ruk het
uit en werp het van u!
— De wijsheid is gerechtvaardigd geworden van hare
kinderen.



— Ik loof u, Vader, Heer des hemels en der aarde, dat gij deze dingen voor wijzen en verstandigen verborgen en ze aan kinderkens geopenbaard hebt. .la, Vader! want zóo is het uw welbehagen geweest. Gez. 221 : 4.
29. Wonderverhalen.
De Evangeliën spreken van vele buitengewone werken, zoogenaamde wonderen, door Jezus verricht. Daaronder nemen genezingen van lichamelijk kranken en lijdenden een eerste plaats in. Melaatsehen, verlamden, dooven en blinden zouden plotseling zijn hersteld, 't zij op zijn machtwoord,'t zij door eenvoudige aanraking. Wij zagen reeds vroeger, dat zijn arbeid als geneesmeester der kranke zielen tot die opvatting aanleiding heeft gegeven.
In dien arbeid — in verband ook met het misverstand deibeeldspraak — moet evenzeer de oorsprong gezocht worden van verhalen, die zelfs van het opwekken van lichamelijk dooden spreken. Immers van hem kon worden gezegd, dat hij menschen, die van alle leven met God waren afgestorven, aan dat leven teruggaf. De verhalen van doodenopwekkingen zijn drie in getal: zij betreffen een dochtertje van zekeren Jaïms, een overste der synagoge; voorts een eenigen zoon van een weduwe te Naïn; en eindelijk Lazarus, den broeder van Maria en Maitlia.
Twee wonderverhalen, die beiden ons aan het meer van Galilea verplaatsen en veel overeenkomst met elkaar hebben, zijn die van het stillen van den storm en van de wandeling op zee.
Het eerste luidt aldus:
Jezus beval eenmaal naar de overzijde aftevaren. En toen hij in het schip gegaan was, volgden hem zijne leerlingen.



Een ander wonderverhaal, dat van de bruiloft te Ka na, laat Jezus, als de wijn is opgeraakt, eenige steenen waterkruiken vullen, waarna hij het water in wijn verandert. De opmerking wordt ter bruiloft gemaakt, dat deze wijn veel beter is dan de eerst geschonkene. Die opmerking toont, dat de verhaler, op deze voor ons vreemdsoortige wijze, zeggen wil dat Jezus' godsdienst beter was dan die der Joden.
En een soortgelijke les ligt aan het verhaal van de wonderbare visc li vangst ten grondslag. Jezus leerlingen, op het meer hunne netten uitwerpend, arbeiden een ganschen nacht zonder iets te vangen. Maar als Jezus aan Petrus bevolen heeft: „Steek af naar de diepte!" worden de pogingen met een overrijke vangst gezegend. Jezus, die zijn leerlingen tot visschers van raenschen wil maken, beveelt hen dat zij niet zullen blijven in ondiepe wateren, maar afsteken naar de diepte. Dat wil zeggen: dat zij hun prediking niet zullen beperken tot Joodseh gebied, maar de wijde mensehenwereld ingaan. Dan kon men van een gunstigen uitslag verzekerd zijn.
Gez. 201 : 4.
31. Wegbereiders voor het Evangelie.
Er is in de Evangeliën een verhaal, waaraan wij gewoonlijk den naam geven van de verheerlijking op den berg.
Jezus nam eenmaal Petrus en Jacobus en Johannes met zich op een hoogen berg. Als zij daar waren, werd hij plotseling voor hunne oogen van voorkomen veranderd. Zijn aangezicht glinsterde als de zon en zijn kleeren werden wit gelijk het licht. En tegelijkertijd zagen zij Mozes en Elia, met Jezus sprekende. Daarop zei Petrus: „Heer! 't is goed, dat wij hier zijn. Zoo gij wilt, laat ons hier drie hutten maken: voor u een, en voor Mozes een en voor Elia een". Maar terwijl Petrus nog bezig was te spreken, overschaduwde een lichte wolk het



tooneel, en een stem uit de wolk riep: „Deze is mijn geliefde Zoon, in wien ik welbehagen heb; hoort naar hem!" En de leerlingen, dit hoorende, vielen op hun aangezicht, vol vreeze. Maar Jezus richtte hen op en bemoedigde hen. En toen zij hun oogen opsloegen , zagen zij niemand dan J e z u s alleen.
Mozes en Elia waren voor de Joden de vertegenwoordigers van het Oude Verbond, van de Wet en de profeten. Zij waren de groote mannen van den voortijd. Daarom verschijnen zij hier naast Jezus. Doch slechts voor een oogenblik. De beroemde voorloopers verdwijnen van het tooneel, om de plaats over te laten aan Je zusalleen, die hun arbeid kwam voltooien.
Gelijk wij vroeger zagen, wordt ook wel Johannes de Dooper — een profeet in den geest van den gestrengen Elia — genoemd als Jezus' voorlooper, met wien het Oude Verbond zich zou afsluiten. Jezus' heeft eens tegenover zijn leerlingen zijn oordeel over Johannes uitgesproken. „Wat hebt gij" — zoo vroeg hij — „daar in de woestijn aanschouwd? Een riet, dat door den wind geschud wordt?
Of een mensch, in zachte kleederen gekleed ? Neen, die
zachte kleederen dragen, zijn in de huizen der koningen. Maar wat zijt gij dan gaan zien? Een profeet?.... Ja, zeg ik u, nog meer dan een profeet; een wegbereider voor het koninkrijk der hemelen! Voorwaar, onder alle menschen is geen meerdere dan Johannes de Dooper opgestaan. Nochtans — de minste in het koninkrijk der hemelen is meer dan hij".
Jezus schatte blijkbaar Johannes zeer hoog; doch wie de beginselen van het geestelijk rijk, door Jezus gepredikt, in zich had opgenomen, kon stijgen tot een hoogte, door Johannes niet bereikt.
Van dezelfde gelegenheid maakte Jezus gebruik om erop te wijzen, hoe moeilijk de menschen, door de onbillijkheid en lichtvaardigheid van hun oordeel, zijn tevreden te stellen.
Hij verwijt hun het volgende: Johannes is gekomen, etende noch drinkende — d. w. z.: door strenge onthouding



kwam een arme weduwe, die er twee penningskens inwierp. En hij riep zijn leerlingen tot zich en zei tot hen: Voorwaar, ik zeg u, deze arme weduwe heeft er meer in geworpen, dan alle anderen. Want allen hebben van hun overvloed erin geworpen; maar zij wierp er in van haar gebrek, al wat zij had, haar gansehen schat.
„Het is zaliger te geven dan te ontvangen", zegt Jezus elders. Gez. 272 : 3.
3i. Twee zondaressen.
Toen Jezus eens bij een Farizeeër ten eten genoodigd was en aan tafel aanlag, komt een zondige vrouw, die van Jezus' bezoek gehoord had, het huis binnen en plaatst zich eensklaps achter hem. Weenend besproeit zij zijn voeten met haar tranen en droogt ze met haar lokken. Zij kust ze en zalft ze met den balsem, dien zij in een albasten kruikje bij zich droeg.
De gastheer, verstoord dat Jezus dit toeliet, zei halfluid: „Indien hij een profeet ware, zou hij wel weten, welk een zondige vrouw deze is!" Maar Jezus had het gehoord en voegde hem toe: „Simon! ik heb u wat te zeggen." „Welnu, spreek op, Meester!" antwoordde de gastheer.
En daarop Jezus: „Zeker geldschieter had twee schuldenaars: de een was vijfhonderd denariën schuldig en de ander vijftig. Toen zij niet hadden om te betalen, schold hij het beiden kwijt. Zeg, wie van hen zal hem het meest liefhebben?"
Simon antwoordde: „Ik denk, degene wien hij het meest heeft kwijtgescholden." En wederom Jezus: „Gij hebt juist geoordeeld. Ziet gij deze vrouw? Ik kwam in uw huis. Gij gaaft mij geen water voor de voeten; maar deze besproeide mijn voeten met haar tranen en droogde ze met haar haren af. Gij gaaft mij geen kus; maar deze, van dat ik inkwam, hield niet op mijn voeten te kussen. Gij zalfdet mijn hoofd niet met olie; maar deze zalfde mijn voeten met balsem. Daarom zeg ik u, hare vele zonden zijn vergeven, omdat zij veel heeft liefgehad. Maar wien weinig vergeven wordt, die heeft weinig lief."



En tot de vrouw: „Uwe zonden zijn vergeven!"
Toen begonnen de dischgenooten te mompelen: „Wie is deze, dat hij ook de zonden vergeeft?" Maar hij wendde zich andermaal tot de vrouw, zeggende: „Uw geloof heeft u behouden. Ga heen in vrede!"
Welk een liefdevol medelijden, hoe veel innige deernis en welk een zachtmoedig oordeel spreken uit Jezus' gedrag!
En datzelfde zien wij opnieuw, bij een tooneel in den voorhof van den tempel. Eenige Schriftgeleerden en Farizeeërs sleurden eene vrouw, die aan echtbreuk zich had schuldig gemaakt, in hun midden mede en vragen aan Jezus of deze niet, naar het voorschrift der wet, moet gesteenigd worden? Jezus deed eerst of hij hen niet hoorde, en schreef, als in gepeins verzonken, met den vinger in het zand.
Maar toen zij aanhielden, richtte hij zich op en zeide: „Welnu, wie van n zonder zonde is, werpe het eerst den steen op haar!" Toen zag hij weer voor zich en zweeg.
De aanklagers trokken na dit woord beschaamd af, de een na den ander, zoodat hij met de vrouw alleen bleef. Waarop Jezus, op nieuw het hoofd opheftend en niemand ziende dan haar, de vraag tot haar richtte: „Vrouw! waar zijn die aanklagers van u? Heeft niemand u veroordeeld?"
Zij antwoordde: „Niemand, Heer!"
Toen klonk het zacht maar ernstig van Jezus' lippen: „Ook ik veroordeel u niet. Ga heen en zondig niet meer!"
Gez. 236 : 3.
35. Naar Jeruzalem.
Hoe meer Jezus den godsdiensthervormer in zich voelde ontwaken, des te duidelijker werd het hem, dat hij niet onder de eenvoudige landbevolking van Galilea moest blijven, maar zijn arbeidsveld verleggen naar Jeruzalem. Daar was het middelpunt van het godsdienstig leven. Een vernieuwing, als zij slaagde, zou van daar moeten uitgaan. Maar hij ontveinsde zich de gevaren niet. De gezagvan Veen, Verhalen N. T. 4e dr. 5



hebbénde mannen, die reeds hun vijandschap begonnen te toonen, waren immers te Jeruzalem gezeteld. De aanzienlijke Schriftgeleerden en de priesterpartij, die in het Sanhedrin alle macht hadden, zonden hem niet ongemoeid laten.
De leerlingen van Jezus toonden evenwel er nauwelijks begrip van te hebben; zij geloofden althans niet in de gevaren waarvan hij sprak, of meenden dat hij die wel overwinnen zou. Ja, zij konden zelfs zich niet los maken van de hoop op een aardsch koninkrijk, dat hij zou stichten.
„Kunt gij den drinkbeker drinken, dien ik drinken moet en"met den doop gedoopt worden, dien ik ondergaan moet?" vroeg hij aan J a c o b u s en J o h a n n e s, als hun moeder sprak van de vooraanzitting in het koninkrijk. En tot allen zei hij. „De vossen hebben holen en de vogelen des hemels nesten, maar de Zoon des menschen heeft niet, waar hij het hoofd nederlegge. Niemand, die zijn hand aan den ploeg geslagen heeft en achteromziet, is geschikt voor het koninkrijk Gods.
En tot Petrus — die, als de zaken inderdaad zóo gevaarlijk stonden, hem weerhouden wil van zijn tocht naar Jeruzalem —: „Ga weg, achter mij, satan! gij zijt mij een ergernis; want gij bedenkt niet hetgeen Gods, maar hetgeen
der menschen is".
Tegen het naderend Paaschfeest brengt hij zijn plan ten uitvoer en reist door het Overjordaansche naar de hoofdstad. Als hij, Jericho doorgetrokken, op den Olijfberg aangekomen is, maakt zich een groote geestdrift meester van de schare, die hem begeleidt en van de bedevaartgangers, die uit Jeruzalem hem zijn tegemoet getogen. Zij bestrooien zijn pad met groen en spreiden hun kleederen onder het lastdier, waarop hij gezeten is. En de kreet gaat op: „Hosanna! Gezegend is hij, die komt in den naam des Heeren! Gezegend het koninkrijk van onzen vader David!"
In Jeruzalem aangekomen, maakt Jezus aanstonds van de gunstige gelegenheid gebruik om, vergezeld van zijn geestdriftvolle aanhangers, een misbruik in den tempel op te heffen, dat reeds meermalen hein, en zeker vele ernstige menschen mèt



droomd van eer en aanzien, die de zegepraal van Jezus' zaak ook hem brengen zouden. Nu het bleek, dat daarvan niets kwam, sloop booze wrok zijn hart binnen. Daaraan paarde zich geldzucht. Vijanden van Jezus, die met hem in kennis kwamen en zijn gemoedstoestand leerden kennen, maakten daarvan gebruik en boden hem geld, indien hij meewerkte om het geschikte oogenblik voor een gevangenneming aan te wijzen. Dit aanbod nam hij aan.
De gang der zaken is erdoor verhaast. Aanvankelijk had men, uit vrees voor Jezus' aanhangers onder het volk, het Paaschfeest willen laten voorbijgaan. De medewerking van Judas zal oorzaak geweest zijn dat men dit plan heeft laten varen. Gez. 33 : 6.
'61. Onder vrienden en vijanden.
(V ervoly).
Op den eersten dag van het feest der ongezuurde brood en waren de Joden gewoon het paaschlam te slachten en een maaltijd te houden ter herinnering aan de bevrijding uit de Egyptische slavernij. Ook Jezus vierde dit feest met zijn leerlingen. Aanzittend aan den disch, dien hij in een gehuurde zaal had doen aanrichten, kon hij niet zwijgen van het vermoeden, hetwelk zijn scherpe blik in hem had doen oprijzen, dat het met de verhouding van Judas tot hem niet richtig gesteld was. En toen hij daarvan repte, bleek het hem, dat hij goed gezien had. Judas, verschrikt, maar tevens verstoord dat zijn booze plannen den meester niet ontgaan waren, verliet het gezelschap. Hij ging toen naar den Joodsehen Raad om met hun hulp de gevangenneming in den aanstaanden nacht te doen plaats hebben.
Nadat Judas de zaal verlaten had, brak er een plechtig oogenblik aan. Jezus ontveinsde zich het ernstig gevaar, dat hem bedreigde, niet. Hij doelde er op, toen hij, de paaschkoek brekend, sprak: „Zoo zal ook mijn lichaam verbroken



dat hij u voorgaat naar Galilca en dat gij lieui daar zien zult.
Een ander verhaal teekent ons alleen Maria Magdalena bij het graf, nadat Tetrus en Johannes, die het ledig bevonden, de plaats weer verlaten hebben. Een engelenpaar spreekt van uit de ledige grafstede Maria Magdalena toe: „Vrouw, waarom weent gij?" „Omdat zij mijnen Heer weggenomen hebben" — antwoordt ze — „en ik weet niet, waar ze hein gelegd hebben!" En zich omkeerend, ziet ze Jezus staan, hoewel ze hem niet herkent. En ook Jezus vraagt haar: „Vrouw! waarom weent gij? Wien zoekt gij? Zij, meenende dat het de hovenier was, geeft ten antwoord: „Heer, zoo gij hem weggedragen hebt, zeg mij, waar gij hem gelegd hebt, en ik zal hem wegnemen". Daarop noemt Jezus haar bij haar naam: „Maria" ... Dan gaan aan Maria de oogen open en zij roept uit: „Rabboeni!', wat zeggen wil. Meester. Maar hij voegt haar toe: „Haak mij niet aan! Want wél ben ik nog niet opgevaren, maar ik vaar op tot mijn Vader en uw Vader, tot mijn God en uw God '. En Maria Magdalena ging heen om den leerlingen te berichten, wat zij
gezien en gehoord had.
Twee leerlingen — zoo wordt óok verhaald — waren op weg naar een vlek Einmaus, bij Jeruzalem gelegen, toen een wandelaar zich bij hen voegde. „Waarover spraakt gij zoo druk met elkander? vraagt deze. Een van de twee leerlingen, Kleópas, antwoordt: „Zijt gij een vreemdeling in Jeruzalem, dat gij niet weet, wat dezer dagen geschied is?" En Kleópas vertelt den vreemde van Jezus' kruisdood en van de teleurstelling der discipelen, maar ook van de mededeeling der vrouwen over het ledige grat, welke hen in ontzetting had gebracht. Daarop legt de verrezen Meester — want hij was het — hun uit, dat de Schriften dit alles hadden voorspeld. Intussehen waren zij te Emmaus aangekomen en ging Jezus op hun verzoek ergens met hen binnen. En terwijl zij daar aan tafel zaten en hij het brood brak, herkenden zij hem eensklaps. Maar tegelijkertijd was hij verdwenen. Toen bekenden de twee elkaar, hoe zij reeds een



wordt verhaald — ging van buitengewone teekenen vergezeld. Door de opperzaal van den tempel, waar zij saamgekomen waren, ruischte het geluid van een geweldigen rukwind; tongen als van vuur werden op de hoofden deidiscipelen gezien; en zij werden allen met heiligen geest vervuld en begonnen te spreken met andere tongen, gelijk hun de geest gaf zich te uiten. En de buitenlandsche Joden, wegens het Pinksterfeest in Jeruzalem aanwezig — van welke er velen waren onder de inmiddels naar de zaal gestroomde schare — hoorden hen spreken, een iegelijk in zijn eigen taal. Petrus hield daarop een uitvoerige verdediging van hun geloof, die met goeden nitslag werd bekroond. Velen namen zijn woord aan en schaarden zich aan de zijde van hen, die Jezus van Nazaret als den Messias predikten.
Dit Pinksterverhaal getuigt in zinnebeeldige taal van het heilig vuur en den kloeken moed, waarmee de eerste predikers optraden. Daarom is dit verhaal later genoemd: de uitstorting des heiligen geestes.
De vereeniging dezer volgelingen van Jezus wordt eene gemeente genoemd. Zij, die tot haar behoorden, droegen aanvankelijk den naam van Nazareners. De eensgezindheid en onderlinge liefdadigheid dezer eerste gemeente worden zeer geroemd. „De menigte der geloovigen" - zóo staat er — „was éen van hart en ziel: en niet éen zeide, dat iets van hetgeen hij bezat het zijne was, maar zij hadden alles gemeen. Een zevental leden werd aangesteld tot diakenen of uitdeelers der liefdegaven aan de armen.
Van vervolging van de zijde der Joden bleven zij niet vrij. Het Sanhedrin liet de apostelen voor zich komen en pleegde geweld aan hen. Het verlangde dat men van dien Messias zwijgen zou. Maar Petrus zeide o. a.: „Men moet Gode meer gehoorzamen dan den mensehen." Een der leden, de beroemd geworden schriftgeleerde Gamaliöl, staat bekend als een man van meer wijzen en verdraagzamen geest. Hij wees er op, dat de volksbewegingen, door zekeren Thendas en later door eenen Judas den Galileeër in het leven



geroepen, van zeiven op niets waren uitgeloopen, en gaf dus den raad de zaak der Nazareners aan haar eigen beloop over te laten. „Ziet toe" — zoo sprak hij — „wat gij gaat doen! Laat deze mensclien begaan! Want mocht dit plan of dit werk uit mensehen zijn, dan zal het vanzelf verbroken worden; maar is het uit God, dan zult gij het niet kunnen verbreken, en gij wordt nog bevonden tegen God te strijden . Deze wijze raad bleef niet zonder invloed. Gez. 265 : 1.
42. Een belangrijke strijdvraag.
Onder de eerste Christenen kwam weldra een belangrijke strijdvraag aanhangig; een twistpunt, dat niet kon uitblijven. Het gold de vraag of de joodsehe godsdienstwet, met haar vele instellingen en gebruiken, voor de Christenen van kracht bleef, al of niet? Was de wet thans vervallen? Waren de Christenen van haar vrij? Of bleven zij evenzeer tot hare nakoming verplicht? .. .
Dit geschilpunt was vooral hierom van zoo groote beteekenis, omdat daarin deze andere vraag lag opgesloten: Mogen ook de niet -Joden, de heidenen, toetreden tot de gemeenten der Christenen? Want bleef de joodsche wet vooide Christenen-uit-de-Joden verplicht, dan moest zij öok aan de heidenen worden opgelegd als een noodzakelijke voorwaarde tot toetreding. Het was echter alleszins begrijpelijk, dat de heidenen zich daaraan niet zouden willen onderwerpen en dus onherroepelijk zouden buitengesloten blijven.
Het verloop der jaren heeft dit punt van zelf opgelost. Het evangelie werd langzamerhand gepredikt buiten het joodsche land; de heidenwereld trad toe. Dat was niet te weerhouden. En toen weldra, in het jaar 70, de Romeinen Jeruzalem verwoestten en de Joden verstrooiden — en met de Joden ook de joodseh-christelijke genieenten — maakte de macht der feiten als van zelve aan den strijd een einde. Tegenover het wassend heiden-christen dom was de invloed van hen,



die de joodsclie godsdienstwet óok voor de Christenen wilden handhaven, teil slotte van geen beteekenis meer.
Maar loste aldus het vraagstuk van zelf zich op, voor de eerste christenen is het een strijdpunt geweest, dat hen onderling zeer heeft verdeeld.
Daarop wijzen o. a. ook de volgende verhalen uit het boek „de Handelingen der Apostelen":
Een der diakenen in de gemeente te Jeruzalem was >St éfanus. een man vol van geloof en van heiligen geest. Deze predikte reeds dat Jezus, als hij terugkwam, de Mozaïsche inzettingen veranderen zou. De Joodsche llaad was op hem vooral zeer gebeten, daagde hem vóór zich en veroordeelde hem, toen hij zijne vrijzinnige denkbeelden warm verdedigde, ter dood. Hij werd op staanden voet gesteenigil en stierf als een edel martelaar met de bede op de lippen: „Heer, reken hun deze zonde niet toe!"
Een ander verhaal, dat mede opdien strijd wijst, deelt ons omtrent den apostel Filippus mede, dat deze reeds ondei de Samaritanen zou hebben gepredikt, wat zeker velen onder zijne geloofsgenooten niet zullen hebben goedgekeurd. Later werd hij, naar het verhaal luidt, van Gods wege gezonden den weg op naar Gaza — den grooten handelsweg, dienaar Afrika leidde — waar hij een aanzienlijk hofbeambte van Kandace, de koiTingin van Ethiopië, ontmoette. Deze „Moorsche Kamerling", die van Jeruzalem kwam, waar hij den God Israëls aangebeden had, zat in zijn wagen te lezen in den profeet Jesaja. Filippus maakte kennis met hem, legde hem de Heilige Schrift uit, verkondigde hem Jezus, doopte hem, — en nam aldus dezen heiden onder de belijders van
Jezus van Nazaret op.
Nog een derde verhaal. De apostel Petrus staat bekend als een dergenen, die tegenstanders waren van de toetreding der heidenen. Ook hém was alles wat niet-joodsch was „onrein". Van deze meening zou God hem op de volgende wijze hebben genezen. Toen hij eenmaal te Joppe de gast was van zekeren



Siinon den leerlooier en ziel» op liet platte dak van diens woning had afgezonderd tot het middaggebed, overviel liern een zinsverrukking. Hij zag uit den geopenden hemel een voorwerp nederdalen gelijk aan een groot laken, aan de vier hoeken opgebonden. Daarin waren alle viervoetige en kruipende dieren en alle vogelen des hemels. En er kwam een stem: „Sta op, Petrus! slacht en eet!" Maar Petrus zeide: „Geenszins, Heer! want ik heb nooit iets gegeten, dat onheilig of onrein was". Toen antwoordde de stem: „Wat God gereinigd heeft, acht gij dat niet onheilig!" En dit geschiedde tot driemaal toe. Daarop werd het voorwerp weer opgenomen in den hemel.
Nauwelijks was Petrus van dit gezicht bekomen of men riep hem naar heneden, omdat er afgezanten waren van een romeinschen hoofdman Cornelius, uit Cesaréa, die met zijn gezin het christendom wenschte aantenemen. Petrus ging derwaarts en stemde toe. God, zoo zei hij, had hein getoond geen inensch onheilig of onrein te noemen. Hij had derhalve ingezien, dat, onder ieder volk, aan God welgevallig is elk die Hem vreest en gerechtigheid werkt. Derhalve doopte hij alle aanwezigen in Cornelius' huis, in het bijzijn van vele Jodenchristenen. Gez. 237 : 5.
43. Het optreden van Paulus.
De man, die den grootsten stoot heeft gegeven aan de prediking van het evangelie onder de heidenen, en zich daardoor een beroemden naam heeft verworven, is Paulus.
Hij was niet uit Palestina afkomstig, maar uit liet buitenland. Te T ar sus, in Klein-Azië, woonden zijn ouders, die hem als knaap naar Jeruzalem zonden om voor Schriftgeleerde te studeeren. Streng rechtzinnig opgevoed, ontwikkelde liij zich in denzelfden geest en werd een ijverig Farizeeër. Van de gemeente der Nazareners had hij innigen afkeer, en in de steeniging van Stefanus, die hij bijwoonde, had hij een welgevallen. En toen hij zijn studiejaren achter den rug had,



behoorde de jeugdige Saulus — dus heette hij eigenlijk — tot hen, die meenden Gode een dienst te doen door de Nazareners te vervolgen.
Onderzoek en nadenken evenwel brachten den ernstigen jongen man tot andere gedachten. Van heftig vervolger werd hij tot vurig voorstander bekeerd. Deze bekeering wordt aldus verhaald.
Aangezien vele Christenen gevlucht waren naar Damascns — eene stad ten noordoosten van Palestina in Syrië gelegen — vroeg en verkreeg Saulus van den Joodschen Raad volmacht om hen ook daar op te sporen en gevangen naar Jeznzalem te brengen. Van een bende gewapenden vergezeld, reist hij er heen. Maar dicht bij de stad gekomen, omstraalt hem plotseling een verblindend hemellicht en hoort hij, ter aarde stortend, een stem: „Saul, Saul, wat vervolgt gij mij?" Op zijn vraag: „Wie zijt gij, Heer?" luidt het antwoord: „Ik ben Jezus, dien gij vervolgt. Het valt u hard de verzenen tegen de prikkels te slaan!" Hij vraagt ootmoedig wat hij doen moet. „Ga naar Damascns", — zoo wordt er geantwoord — „daar zal men het u zeggen". Zijn metgezellen leiden den door liet licht verblinden man erheen. Ilij ontvangt een bezoek van zekeren Ananias, een der Christenen, en gaat 11a diens toespraak, terwijl hem de schellen van de oogen vallen, tot de kleine schare der geloovigen in Jezus over.
De als Paulus wedergeborene tracht goed te maken wat hij bedorven had. Na korte afzondering treedt hij als prediker op en kiest de heiden wereld tot zijn arbeidsveld.
Mogen wij aannemen, dat de oudere apostelen zich daarin konden vinden? Dat is aan twijfel onderhevig. Het heet, dat zij bij een ontmoeting te Jeruzalem het plan hadden goedgekeurd. Doch later bestookten zij zijn arbeidsveld. En eenmaal stonden Petrus en Paulus, om den wille van deze zaak, vijandig tegenover elkander in Antiochië.
Hoe dit zij, weldra vinden wij Paulus in het genoemde Antiochië, de hoofdstad van Syrië — waar de Nazareners het eerst den naam van Christenen ontvingen — werkvan Veen, Verhalen N. T. 4e dr. '5



44. Paulus in de grieksche heidenwereld.
Wij zonden wel gaarne een man als Paulus hooren vertellen van zijn belangwekkende ondervindingen. Zij verplaatse» ons in de grieksche heidenwerel d, in dutbeschaafd veelgodendom, waarop wij in het vorig hoofdstuk doelden. Daarom is het noodig, dat wij u eerst daarvan iets meedeelen.
Pij alle beschaafde volken der oudheid is men er toe gekomen zich de machten der natuur, die men oorspronkelijk vereerde, allengs te gaan voorstellen als personen, die denken, gevoelen en willen. De Grieken dachten zich deze goden en godinnen geheel als inenschen. Dat wil zeggen: wél bestuurden deze hoogste wezens de wereld, handhaafden zij deugd en recht op aarde en waren zij wrekers van het kwade, maar niettemin waren zij zei ven niet verheven boven booze driften, zinnelijken hartstocht en groote zelfzucht. Ook hun uiterlijke gedaante dacht men zich geheel aan die der menschen gelijk. Maar dan, naar den aard der Grieken, in de schoonste vormen. Dit weten wij uit de beelden, door hun kunstvaardige hand in marnier gebeiteld en uit metaal gegoten, die in grootsche en indrukwekkende tempelgebouwen, of elders daarbuiten, werden geplaatst.
Hemel, aarde en onderwereld strekten, naar zij meenden, aan de hoogste wezens tot woonplaats. Maar de Oppergoden hielden hun hoofdverblijf in prachtige paleizen, door wolken omhuld, op den top van den berg Olympos. Later, toen de verbeelding het godenverblijf verplaatste tot boven het gewelf des hemels, werd de naam van den berg voor die hemelsche gewesten behouden; daarom ook noemt men deze twaalf voornaamsten de olympische goden. Uit het hemelverblijf konden zij de geheele aardoppervlakte overzien; somwijlen daalden ze vandaar tot de menschen neer.
De namen van enkelen dezer godheden komen in de verhalen voor, die wij zoo aanstonds moeten bespreken. Wie ze



allen verlangt te kennen, zie hieronder aan den voet der bladzijde ').
1'aiilus zegt ergens, dat hij en zijn helpers voorttrokken „onder eer en schande, onder kwaad en goed gemcht . Somtijds, bedoelt hij. vertelt men van ons de beste dingen, en dan weer zijn wij — gelijk hij het uitdrukt „als het uitvaagsel der wereld, aller voetwisch" geworden. Dat ondervond hij, met Barnabas, in sterke mate te Lystre. Een voorval met een verlamde, die eensklaps weer loopen kon, wordt aan hun goeden invloed toegeschreven en wekt gunstige gedachten. Misschien was er nog het een of ander: het waardig optreden of de barmhartige '/.in der beide vreemdelingen, hun welwillendheid ot hun welbespraaktheid,
1) De olympische goden zijn:
1. Ze u's (J/ipiter), die met onbeperkte macht hoven allen stoml:
Vader van goden en mensehen.
2. A polion of l'hoibos (.Apollu), god van licht en schoonheid. 8. 11 er lil es (Meiruritis), god van handel en vervoer, slimheid en
beleid; bode en heraut der goden.
J. Ar es (Mar»), god van oorlog en strijdgewoel.
5. Hephaistos (Valcan ns), god van vuur en Onderwereld; beschermer van smeden en metaalwerkers.
(i. l'oseidon (A:e/i/iiniis), god der zee.
Kn daarnaast de godinnen:
7. 11 era (■linio), echtgenootc van Zeus, koningin des hemels.
8. Athene (Minerm), godin der wijsheid.
Aphrodite (Vema), godin der liefde.
10. Ar te in is (Diana)-, godin der maan, van den nacht en van
de jacht.
11. llestia (Vetta), godin van den huiselijken haard.
12. 1)cui etc*r (('et-es), godin van den landbouw.
De naam, tusschen twee haakjes achter een anderen geplaatst, is die van de romeinsche godheid, die met de grieksehc nagenoeg in wezen overeenkomt. Men gebruikt in onze dagen de grieksehc en de romeinsche benamingen vaak door elkander heen.



zooveel is zeker, dat een bijgeloovig troepje eensklaps op den inval komt, dat men hier met bovenaardsche wezens te doen heeft. „Er zijn een paar goden tot ons neergedaald", zuo gaat het van mond tot mond. Voor niemand minder dan Zeus-zelf ziet men Barnabas aan, die misschien een zeer tiink of eerbiedwekkend voorkomen had. En de ander — zoo fluistert men — is Her mes. Aan dezen god toch, bode en heraut der Onsterfeiyken, tevens beschermer der handelaars, wordt groote welbespraaktheid toegeschreven. En aangezien Paulus het woord voerde, is de gelijkenis met Hennes spoedig gevonden. Niet zoodra doet dit gerucht de ronde, of men dringt er op aan, dat hun de eere zal gegeven worden, die hun toekomt. Even buiten de stadspoort staat een tempel van den Oppergod. De priester wordt gewaarschuwd: men wilde een offer. Runderen worden aangebracht; men siert ze met groene kransen en bindt bloemen aan de horens; in feestelijken optocht gaat het dooide straten.
Wat zagen Paulus en Barnabas wonderlijk op, toen ze hoorden wat er gaande was! In verontwaardiging over de afgoderij scheuren zij hun kleederen, mengen zich in het gedrang en trachten het volk te overtuigen aan wat zonderling misverstand zij ten prooi zijn. ..Wij zijn menschen van gelijke natuur als gij!" zoo roepen ze. En als hun eenige gelegenheid wordt gelaten om te spreken, grijpen zij deze gretig aan. Wij zijn juist gekomen, zeggen ze, om dezen ouden godsdienst te bestrijden, deze ijdele vormen te niet te doen en het volk te bekeeren tot den eenigen levenden God, die de God ook der heidenen is en alle volkeren zegent met zijne gaven.
Slechts met moeite weten de apostelen de toebereidselen te doen staken. Maar dan slaat ook de stemming geheel andersom. Eenige lasterende Joden van elders stoken de morrende ontevredenheid aan. Men schaamt zich over de dwaasheid die men begaan heeft. De apostelen worden het mikpunt van hatelijkheden en handtastelijkheden, en Paulus wordt ten laatste zelfs, door steenen ernstig gewond, weg-
van Vf.en , Verhalen N. T. 4e dr. i;*



gedragen. Gelukkig bevestigde zich niet de vrees, dat hij gedood zou zijn, en kon hij met Barnabas de stad verlaten. Zöo ras keert zich de gunst der wufte menigte.
I's. 91 : 1.
45. Paulus in de grieksche heidenwereld.
( V e rvolg).
Op zekeren tijd vinden we Paulus te Athene, Griekeulands hootdstad, waar hij, ronddolend door de straten, de oogen laat gaan langs de grootsche tempels en over de talrijke beelden der godheden van hoogeren en lageren rang en over de altaren op de pleinen der heiligdommen. Hij spreekt er in de synagogen tot Joden en jodengenooten; en op openbare plaatsen houdt hij twistgesprekken met aanhangers van wijsgeerige scholen, zooals er onderscheidene te Athene waren. Sommige van deze laatsten noemden hem een klapper, een babbelaar.
Misschien hadden ze verwacht een stelsel van wijsbegeerte te hooien, dat den oorsprong der wereld en het wezen van alle dingen in hemel en op aarde zou trachten te verklaren, gelijk zij zeiven dat beproefden. Maar wat zij hooien is, tot hun teleurstelling, louter een godsdienst en een zedenleer: een godsdienst des harten, die hun daarom juist te eenvoudig: een zedenleer, die hun te teeder en te verheven was.
Anderen, vol ijdele nieuwsgierigheid, gaarne wat vreemds hooiende — zooals de Athencrs waren — dachten aan nieuwe goden, aan een geheime priesterleer en tooverkunsten uit het (losten. Dezen noodigden Paulus uit om het woord te voeren op den Areópügus, een groot plein, hetwelk zijn naam dankte aan den god Ar es (Mars). Op dit plein stond een gebouw, waarin een rechtbank zitting hield, die in de geschiedenis van Griekenland zeer beroemd is geworden. In dit gebouw, of buiten op een spreekgestoelte of onder de



zuilengangen, die het gebouw omringen, denken wij ons Paulus, zijn toespraak houdend tot de op nieuwtjes beluste Atheners.
.Mannen van Athene! — zoo sprak hij — ik zie dat gij in allen deele bijzonder godsdienstig zijt. Want toen ik de stad doorging en uwe heiligdomman bezag, vond ik ook een altaar, waarop dit opschrift stond: Aan den onbekenden (iod. Dien God nu, dien gij niet kent en toch dient, kom ik tt verkondigen. Deze is de Schepper aller dingen. de Heer van hemel en aarde, die niet woont in een tempel met menschenhanden gemaakt; die niet afgebeeld kan worden; en die niet door mensehelijke hand gediend wordt als iets behoevende, daar Hij zelf aan alle menschen het leven, den adem en alle dingen geeft. Alle volkeren, waar Hij ook hun woonplaats gesteld heeft, vinden in Hem hun oorsprong, opdat zij ook Hem zoeken zouden, of ze Hem tasten en vinden mochten. Toch is Hij niet ver van een iegelijk onzer. Want in Hem leven wij en bewegen wij ons en zijn wij. Terecht dan ook hebben eenigen uwer dichters gezegd: „Wij menschen zijn van Gods geslacht." Maar als wij dan, naar onze geestelijke natuur, van Gods geslacht zijn, dan begrijpen wij dat de godheid niet gelijk is aan goud of zilver of steen; niet gelijk aan beeldwerk van eens menschen kunst en vinding. Deze God roept thans u allen tot bekeering in Christus, dien hij uit de dooden heeft opgewekt.
Paulus' rede moge door sommigen met spot zijn bejegend, of niet aanstonds op een breede reeks bekeerlingen hebben kunnen bogen, — velen zullen door zijne heerlijke woorden hun ziel als opgeheven hebben gevoeld tot den Eenigen God, die allerwege aan 's menschen oog Zijne heerlijkheid toont en die zich openbaart aan het menschenhart, dat in geest en waarheid Hem zoekt.
Gez. 240 : 2.



46. Paulus in de grieksche heidenwereld.
(Slot).
Op de westkust van Klein-Azië, aan de zee, lag de beroemde stad der oudheid Efeze. Laat ons ook derwaarts nog Paulus volgen en er getuigen zijn van een oproerige beweging, door zijn prediking gewekt.
Efeze was het middelpunt van den in Klein-Azië wijdverbreiden eeredienst van A r t c m i s , die ook, met den romeinschen naam, Diana wordt geheeten. Reeds in zeei oude dagen stond ter harer eere te Efeze een beroemde tempel, die, naar het heette, gebouwd was op de plaats, waar het beeld uit den hemel was gevallen. Maar déze tempel was, ruim drie eeuwen voor onze jaartelling, in vlammen opgegaan. Een ijdele dwaas, zekere Heróstrütus, die overigens onbekend is gebleven, stak hem in brand oin zijn naam te vereeuwigen. Men herbouwde het heiligdom met zooveel pracht, dat het voor een der grootste kunstwerken van den ouden tijd doorging.
Reizende vreemdelingen en vereerders van de godin kwamen van alle kanten 0111 de glorie van Efeze te zien. Als herinnering nam men kleine afbeeldsels van het heiligdom in edel metaal of beeldjes van de godin mede naar huis. Dit gebruik had een nijverheid van goud- en zilversmederij doen ontstaan, die tot de welvaart van de stad veel bijbracht.
Paulus' tweejarige prediking vond te Efeze goeden ingang. Een der zilversmeden, Demétrius, die vreesde, of voorgaf te vreezen, dat door de uitbreiding des christendoms deze tak van nijverheid schade zou lijden, belegde daarom een groote vergadering van werklieden in dit vak en sprak dezen aldus toe: „Mannen! gij weet dat wij uit dit handwerk onze welvaart hebben, en gij ziet en hoort dat deze Paulus niet alleen te Efeze, maar in bijna geheel Azië, een groote schare overreed en afvallig gemaakt heeft door te zeggen, dat het geen goden zijn, die met handen gemaakt worden. Er bestaat dus



gevaar, niet alleen dat dit ons vak in minachting komt, maai ook dat de tempel der groote godin Diana niet meer geteld woïdt, en dat hare majesteit, aan welke geheel Azië en de ganselie wereld eer bewijst, zal te niet gaan.
Nu, het gevolg is te vatten. Het beroep op de beurs was een zeer gevoelige snaar. Weldra waren de straten gevuld met een te hoop geloopen menigte, die een paar uren lang rondtrok, schreeuwende : „ G r o o t is de Diana der Efeziêrs!"
Een paar reisgenooten van Paulus, Gajus en Aristarchus, die men vond in den schouwburg — een groot, niet oveidekt gebouw, dat voor volksvergaderingen gebruikt werd, en waar misschien ook deze samenkomst gehouden was werden door den opgewonden troep meegesleept. Paulus was op dat oogenblik bij vrienden in huis. Met moeite weerhield men den moedigen man, zich onder de menigte te begeven en zijn zaak te verdedigen, wat op dien stond weinig gebaat zou hebben.
Gelukkig wist de secretaris der stad op slimme wijs het oproer te bezweren. Mannen, zoo riep hij hun toe, wat wilt gij toch? Efeze is immers de tempelbewaarster der groote godin en van haar uit-den-hemel-gevallen beeld. Dat staat vast en dat kan Paulus niefveranderen. Maar die predikers zijn bovendien geen tempelroovers en geen lasteraars uwer godin. Als Demetrius wat te klagen heeft, laat hij dan naaide rechtbank gaan; die is er voor. Rij zoo'n oproertje kunnen wij niets winnen; wél verliezen. Doet dan geen overijlde dingen, maar gaat naar uw woningen terug. En hebt gij zekere verlangens, dan zullen wij een wettige vergadering honden.
Dat was goed gesproken, en het was wijs van het volk, dat men naar hein luisterde. Maar evenzeer deed Paulus wijs met. Efeze te verlaten, om de stad tot rust te laten komen.
Gez. 255 : 5.



47. Paulus in banden.
Helaas, het is Paulus gegaan, gelijk zoo menigen trouwen arbeider in den dienst van de dingen Coda. De vijandschap heeft gezegepraald over zijn vrijheid, waarschijnlijk zelfs over zijn leven. Na zijn vele reizen wordt als de laatste reis genoemd een tocht andermaal naar Griekenland — waar wij hem te Korinthe aantreffen — en een vaart langs de kustplaatsen van Klein-Azië en Syrië. Daarna dringen hem verschillende verlangens om nog eenmaal naar
Jeruzalem te gaan. .
Hoeveel gedachten zullen zijne ziel hebben doorkruist, nu hij in de prediking aan de heidenen een ervaren en gezaghebbend man geworden, andermaal de stad terugziet, waar hij als knaap zich oefende in de joodsche schriftgeleerdheid en als jonge man tegen de Nazareners woedde!
Het bezoek aan Jeruzalem is noodlottig voor hem geworden. De wraak der voormalige geloofsgenooten treft den afvalligen Jood. Een volksbeweging, bij een van zijn bezoeken aan den tempel ontstaan, doet hem in handen vallen van de romeinsclie militaire overheid, die het veilig acht hem naar Cesaréa, naar den stadhouder Felix, te doen overbrengen. En daar wordt Paulus twee jaren lang gevangen gehouden. Felix neemt aanvankelijk wel de zaak ter hand, maar stelt haar telkenmale uit en brengt haar niet ten einde. En als Felix naar Rome teruggeroepen en door 1- estus vervangen wordt, is Paulus nog een gevangene.
Maar deze verwisseling brengt althans verandering in zijn lot. Paulus weet te bewerken dat hij voor den keizerlijken rechterstoel te Rome zal terechtstaan. Zoo zal hij althans den kerker te Cesaréa achter zich kunnen laten.
Uit den tijd, dien hij er nog vertoefde, wordt ons het volgende voorval meegedeeld. Festus ontving een welkomstbezoek van koning Agrippa (die het bestuur over het noorden des lands in handen had) en van diens zuster Bcrnice. Agrippa, van Paulus, den gevangene, vernemend, gaf het



verlangen te kennen hem eens te zien en te hooien. Aan dit verlangen werd voldaan. En daar staat Paulus dan, in het paleis, voor een aanzienlijk gezelschap en verdedigt zijn pei Joon èn zijn zaak. Aan Festus ontvalt een spottende uiting over Paulus' vurige geestdrift. „Gij raaskaalt, P«u •
groote geleerdheid brengt u tot razernij!" zoo voegt hij hem toe. Deze uitval geeft den apostel aanleiding zich tot koning Agrippa persoonlijk te richten, die, zegt hij, „van <i i eze dingen, die niet in een hoek zijn geschied, toch niet onkundig kan zijn". Waarop Agrippa, met schijnbare belangstelling, doch inderdaad met spottende bedoeling, antwoordt: „Gij zoudt mij bewegen in korten tijd een christen te worden. Toen sprak Paulus met nadruk deze uitnemende woorden: Ik wenschte wel van God, dat, hetzij dan in korten ot in langen tijd, niet alleen gij, maar allen die mij heden hoeren, zoodanigen mochten worden als ik ben: . . . uitgenomen deze
banden." ,
Ook in die ketenen is de fiere man benijdbaar, - «Ie gevangene, die naar Rome gevoerd wordt. Toen er weer een transport derwaarts ging, wordt hij heengezonden, liet verhaal spreekt van een onstuimige reis, van een schipbreuk op het eiland Malta, van een begroeting door de broeders uit Rome, die hem waren tegemoet gereisd, en van 1'aulus aankomst in de groote hoofstad. Ach, hoe gaarne zou hij m vrijheid de bloeiende christelijke gemeente, die zich daar
reeds gevormd had, bezocht hebben!
Van deze gemeente te Rome weten we, dat zij in het jaar 04 van keizer Nero een gruwzame vervolging had te verduren, die haar gansch verwoestte. Paulus, wiens spoor wij bij zijn aankomst in de hoofdstad verliezen, heeft - naar wij ons voorstellen - bij deze vervolging het leven gelaten.
Wij eeren in hem een onvermoeid en welgewapend verdediger van het evangelie, dat, in zijne dagen nog een kleine zaadkorrel, mede door zijn arbeid is opgewassen tot een schaduwrijken boom. *'ez'



48. Gulden woorden uit de Brieven.
I.
Geloof is vast vertrouwen aangaande hetgeen men hoopt; overtuigd zijn van dingen, welke men niet ziet.
Wij wandelen door geloof, niet door aanschouwen.
(iod is licht en er is in Hem geen duisternis.
Indien wij zeggen, dat wij gemeenschap met God hebben, maar in de duisternis wandelen, dan liegen wij en betrachten de waarheid niet.
Dit is de liefde tot God, dat wij zijne geboden bewaren: en zijne geboden zijn niet zwaar.
Indien iemand zegt: lk heb God lief, en zijn broeder haat, hij is een leugenaar.
Al wat waarachtig, al wat eerwaardig, al wat rechtvaardig, al wat rein, al wat beminnelijk is, al wat wél luidt, — welke deugd en welke lof er ook zij, weest daarop bedacht!
Dwaalt niet; God laat zich niet bespotten. Wat een inensch zaait, dat zal hij ook maaien.
Wij weten, dat hun die God liefhebben, alle dingen medewerken ten goede.
Alle goede gave en alle volmaakte gift is van boven en daalt neder van den Vader der lichten, bij wien geen verandering is of schaduw van orakeering.
II.
Neemt de wapenrusting Gods op, opdat gij in den boozen dag weerstand kunt bieden. Staat dan vast, uwe lende met waarheid omgord en gestoken in het harnas der gerechtigheid; de voeten geschoeid met bereidvaardig-



heid van het evangelie (les vredes. Grijpt bovendien liet schild des geloofs, waarmede gij al de brandende pijlen des boozen zult kunnen nitdooven. En neemt den helm deizaligheid en het zwaard des Ueestes, hetwelk is Gods woord.
Het willen ligt mij wel nabij, maar het goede te doen niet. Want hetgeen ik wil, het goede, doe ik niet; maar hetgeen ik niet wil, het kwade, dat doe ik. Naar den innerlijken inenscli verlustig ik mij in de wet Gods, doch in mijn lichaam voel ik een andere wet, die strijd voert tegen de wet mijns gemoeds en mij tot een gevangene maakt van de zonde.
Vliedt de begeerlijkheden der jonkheid, en jaagt naar gerechtigheid, geloot', liefde, en naar vrede met hen die den Heer aanroepen uit een rein hart.
Een iegelijk wordt verzocht, als hij door zijne eigen begeerlijkheid aangetrokken en verlokt wordt.
Geeft den duivel geen plaats.
Weet gij niet dat uw lichaam een tempel is van den Heiligen Geest?
Hebt een afkeer van het booze en hangt het goede aan.
Wie meent te staan, zie toe dat hij niet valle.
Niet, dat ik het reeds verkregen heb of reeds volmaakt ben; maar ik jaag er naar, of ik het ook grijpen mocht. Vergetende hetgeen achter is en mij uitstrekkend naar hetgeen voor is, jaag ik naar het wit.
Dit nu is de overwinning, die de wereld overwint, ons geloof.
.Strijdt dan den goeden strijd des gelools.



111.
Alle ziele zij aan de hoogste machten onderdanig; want er is geen macht, dan van God. En de machten, die er zijn, zijn door God verordend; zoodat hij, die zich tegen de macht verzet, de verordening Gods wederstaat.
Wilt gij zonder vrees zijn voor de overheid? Doe het goede, en gij zult lof' van haar hebben, want zij is Gods dienares, u ten zegen. Maar indien gij het kwade doet, zoo vrees! want niet vergeefs draagt zij het zwaard.
Eert allen, hebt de broederschap lief, vreest God, eert den koning.
Geeft een iegelijk wat gij hem schuldig zijt: schatting, tol, ontzag of eer, al naar hem toekomt.
Erkent degenen, die onder u arbeiden en die uwe voorstanders zijn in den Heer en u vermanen. Acht hen zeer hoog in liefde, om huns werks wil.
Vermaant de dienstknechten, dat zij hunnen heeren onderdanig zijn en zich welvoegelijk gedragen, niet tegenspreken, niets ontvreemden, en in elk opzicht goede trouw betoonen.
Kinderen, zijt uwen ouders gehoorzaam in den Heer; want dat is recht.
Ik zeg u, dat men van zichzelven niet hooger denkc dan men behoort te denken, maar wijs zij tot bescheidenheid.
Indien iemand meent iets te zijn, terwijl hij niets is, zoo misleidt hij zichzelven.
Bekleedt u met ootmoedigheid.
Ik heb geleerd vergenoegd te zijn in hetgeen ik ben.
Die rijk willen worden, vallen in verzoeking en strik, en in vele onverstandige en schadelijke begeerlijkheden, die de



menschen doen verzinken in ellende en verderf. Want de geldgierigheid is een wortel van alle kwaad.
IV.
Indien een mensch op eenige overtreding betrapt is, brengt den zoodanige terecht in den geest der zachtmoedigheid.
Laat ons niet over elkander oordeelen, maar zorgt veeleer, dat gij uwen naaste niet tot aanstoot of ergernis zijt.
Betracht dc waarheid in liefde.
Indien het mogelijk is, zooveel in u is, houdt vrede met alle menschen.
Uwe welwillendheid worde allen menschen bekend.
Laat ons niet jagen naar ij dele eer, elkander niet uittarten noch elkander benijden.
Waar nijd en twistgierigheid is, daar is verwarring cn allerlei slecht bedrijf.
Wordt toornig en zondigt niet.
Laat de zon over uwe toornigheid niet ondergaan.
Vergeldt niemand kwaad voor kwaad.
Verblijdt u met de blijden en weent met de weenenden.
Draagt elkanders lasten en vervult alzoo de wet van Christus.
De tong, een klein lid, verstout zich groote dingen. Een klein vuur steekt een grooten houtstapel aan. Ook de tong is een vuur, een wereld van ongerechtigheid, die geen mensch kan teramen, een onbedwingbaar kwaad vol van doodelijk venijn.



Met de tong zegenen wij God en vervloeken wij de menschen, die naar Gods gelijkenis geschapen zijn. Uit den zelfden mond komt zegen en vloek voort. Dat behoort niet te geschieden, mijne broeders! Vloeit uit eenzelfde bron ook zoet en bitter water?
Indien iemand meent godsdienstig te zijn en zijn tong niet in toom houdt, diens godsdienst is ijdel.
Leg af de leugen en spreekt de waarheid.
Geen vnil woord ga uit uw mond, maar wat goed is tot stichting; opdat het hun, die het liooren, tot zegen zij.
V.
Al spreek ik met de tongen der menschen en der engelen, maar ik heb geen liefde, ik ben een klinkend metaal of luidende cimbaal geworden. En al heb ik profetie en weet al de verborgenheden en al de kennis, en al heb ik al het geloof, zoodat ik bergen verzet, maar ik heb geen liefde, zoo ben ik niets. En al geef ik al mijne goederen om anderen te spijzigen, en al geef ik mijn lichaam over om verbrand te worden, maar ik heb geen liefde, het baat mij niets.
De liefde is lankmoedig, zij is goedertieren, zij is niet afgunstig, zij praalt niet, zij is niet opgeblazen, zij handelt niet onwelvoegelijk, zij zoekt het hare niet, zij wordt niet verbitterd, zij rekent het kwade niet toe. Zij verblijdt zich niet over de ongerechtigheid, maar zij verbijdt zich in de waarheid. Zij bedekt alles, zij gelooft alles, zij hoopt alles, zij verdraagt alles.
De liefde vergaat nimmer. Zoo blijft dan: geloof, hoop, liefde, deze drie. Doch de meeste van dezen is de liefde.
Vrees is er in de liefde niet. De volmaakte liefde drijft de vrees uit.



De liefde is de band der volmaaktheid.
Het einde des gebods is liefde uit een rein hart en een goed geweten en een ongeveinsd geloof.
VI.
De Wet is onze tuchtmeester geweest tot Christus. Maar nu het Geloof gekomen is, zijn wij niet meer onder den tuchtmeester.
Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, oordeelde ik als een kind. Maar toen ik een man geworden ben, heb ik te niet gedaan hetgeen des kinds is.
Gij zijt tot vrijheid geroepen! Maar gebruikt de vrijheid niet als een aanleiding tot zonde.
De Heer is de Geest; en waar de Geest des Heeren is, daar is vrijheid.
De Letter doodt, maar de Geest maakt levend.
Derhalve, is iemand in Christus, hij is een nieuw schepsel; het oude is voorbijgegaan; zie, het is nieuw geworden.
Een iegelijk zij in zijn eigen gemoed ten volle overtuigd.
Jezus Christus zelf is de hoeksteen, in wien het gansehe gebouw, goed ineengevoegd, opgetrokken wordt tot een heiligen tempel in den Heer.



AANHANGSEL.
Register van de Boeken des Nieuwen Testaments.
Geschiedkundige Boeken.
21 Brieven.
(Evangelie van) Mattheiis. „ „ Markus. „ „ Lukas.
„ Johannes. De Handelingen der Apostelen.
Romeinen.
1 en 2 Corinthen.
Galaten.
Efezen.
Filippenzen.
Colossenzen.
1 en 2 ïhessalonieenzen.
1 en 2 Tiraotheüs.
Titns.
Filémon.
Hebreeën.
Jaeobus.
1 en 2 Petrus.
1, 2 en 3 Johannes.
Judas.
1 Profetisch Boek.
De Openbaring van Johannes.



Blü.
28. Beelden, spreuken en lessen (Vervolg) . . . 54
29. Wonderverhalen 56
30. Wonderverhalen (Vervolg) 58
31. Wegbereiders voor het Evangelie .... 59
32. De deugd der bescheidenheid (SI
33. De gevaren van den rijkdom (i2
34. Twee zondaressen 64
35. Naar Jeruzalem 65
36. Onder vrienden en vijanden 67
37. Onder vrienden en vijanden (Vervolg) . . . 09
38. Het rechtsgeding 71
39. Het rechtsgeding (Vervolg) 72
40. De opstandingsverhalen 74
41. De eerste gemeente 76
42. Een belangrijke strijdvraag 78
43. Het optreden van Paulus 80
44. Paulns in de grieksche heidenwereld. . . .83
45. Paulus in de grieksche heidenwereld (Vervolg). 86
46. Paulus in de grieksche heidenwereld (Slot) . . 88
47. Paulus in banden 90
48. Gulden woorden uit de Blieven 92
Aanhangsel.
1. Register van de Boeken des Nieuwen Testainents. 98
II. Hoe ons Nieuwe Testament er kwam . . . 99
III. Geldswaarden in het Nieuwe Testament genoemd. 101
t















VERHALEN
UIT IIET
NIEUWE TESTAMENT,
TEN GEBRlIltE Bil HET GODSDIENSTONDERWIJS.
DOOR
Dr. H. VAN VEEN Jr.
OPNIEUW BEWERKT DOOR
H. DE LANG.
VIERDE DRUK.
D. MIJS — 1909 — TIEL.







INLEIDING.
I.
Het N. T. verplaatst ons, althans voor zoover Jezus' geschiedenis betreft, naar Palestina, tegenwoordig een deel van Aziatisch Turkije. De naatn Palestina (Philistaea) — land der Filistijnen, eigenlijk dus alleen toekomende aan het zuidwestelijk deel, aan de kuststrook tusschen Joppe en Gaza— is eerst later in zwang gekomen; in het N. T. komt die naam niet voor. Daar worden alleen de verschillende deelen, waaruit het land bestond, met name genoemd: Galiléa in het noorden, Samaria in het midden, Judéa in het zuiden; bovendien het land aan de overzijde van den Jordaan (Peréa).
Oudiijds heette het land: lvanaiin (laagland — Nederland), of ook wel: het land der Hebreeërs.
Palestina, 0.- en W.-Jordaanland samen genomen, heeft ongeveer de oppervlakte van België, d. i. 53(3 □ mijlen. Het wordt ingesloten ten N. door den Libanon en den Hermon; ten O. door de Syrische woestijn; ten Z. door de Arabische woestijn en ten W. door de Middellandsche zee.
Over het geheel is liet land zeer bergachtig.
In het Noorden heeft men het bergland van Galiléa, inet den bergtop Tabor. Het galileesche bergland wordt zuidwaarts afgesloten door den bergrug Karmel en het G i 1 b ó a gebergte, waartusschen de vlakte van Jizreël gelegen is.
In het Midden verheft zich het bergland van Sa mar ia of het gebergte Efraïm, dat aan den oostkant steil in het Jordaandal afdaalt, inaar naar de westzijde langzaam afbelt naar de vlakte van Saron. De toppen Eb al en Gérizim worden door het dal van Sichem gescheiden.
Het Zuidelijk deel des lands wordt ingenomen door het hoogland van Judéa, dat oostwaarts overgaat in de woestijn van dien naam en aan de westzijde afglooit naar



de kustvlakte Sefala. Nabij Jeruzalem, aan de oostzijde der stad, vindt men den Olijfberg, terwijl de stad zelve op de heuvelen Sion en Moria gebouwd is.
In het Overjordaansche treft men het hoogland van Basan en het gebergte Gilead aan.
Ten noorden van het land, tusschen den Libanon en den Hermon (de zuidelijke kruin van den Anti-Libanon) vormt zich een langgerekt dal, door hetwelk de groote karavaanwegen liepen, die Syrië (Dainascus) en Egypte met elkander in verbinding brachten. Uit dit dal stroomt de Jordaan, op deu Hermon ontsprongen, in snellen loop zuidwaarts: eerst door het meer Merom en door de vischrijke zee van Tiberias (meer van Galiléa); daarna, in tal van kronkelingen, door het J o r d a a n d a 1 (een 20 uren lange aardspleet tusschen hooge rotsen). Zóó wordt de Do ode Zee of Zo ut zee bereikt. Van de vele zijrivieren, die van het overjordaansche hoogland in den Jordaan zich storten, zijn de Jarmoek en de Jabbok de voornaamsten.
De Doode Zee ligt bijna 400 meter beneden den spiegel der Middellandsche Zee; zij is het laagste punt der aardoppervlakte. In het water, dat zich door sterk zoutgehalte kenmerkt, kan visch noch koraaldier leven en duikt de menseh met moeite onder.
Palestina had geene bruikbare zeehavens. Een van het zuiden komende zeestrooming is voor de scheepvaart zeer hinderlijk en maakt bovendien door het vele slijk, dat ze meevoert, het strand steeds ondieper.
Bekende plaatsen zijn:
In Galiléa: Tiberias, de hoofdstad, woonplaats van Herodes Antipas; Kapernatim, Chorazin, Bethsaïda, Magdala, allen aan het meer gelegen. Voorts Nazaret, Sefforis, Megiddo.
In Samaria: Samaria en Sichem.
In Judea: Jeruzalem, de hoofdstad des lands; Bsthanië tegen den Olijfberg; Jericho, Bethlehein, Hebron.
Langs de zeekust: Akko, Cesaréa, Joppe, Askalon, Gaza.



II.
Er is in de verschillende deelen des lands, hoe klein liet zij, groot verschil van klimaat. Terwijl op de toppen van Libanon en Anti-Libanon eeuwigdurende sneeuw ligt, heerscht in t Jordaandal tropische hitte. Ook in de woestijn van Judea kan het ondragelijk heet zijn. Aan den oever van de Middellandsche zee daarentegen vindt inen een regelmatig mild klimaat.
Er zijn eigenlijk slechts twee jaargetijden: de regentijd, van half October tot half April; en de drooge tijd, van half April tot half October.
In den Regentijd onderscheidt men eerst den vroegen regen, die van October tot eind December steeds in hevigheid toeneemt. In Januari heeft deze regen opgehouden. In die maand valt de eigenlijk gezegde, korte, wintertijd; nu en dan vriest het en op de bergen zijn sneeuw en ijs niet ongewoon. Maar in Februari is het lente. En dan volgt de spade regen in Maart tot half April.
De Drooge tijd of zomer kent een volkomen regenloos tijdvak gedurende Mei en Juni; de dauw des morgens en de zachte winden, die tegen den avond opkomen, behoeden dan de planten tegen verschroeien. In die maanden valt de korenoogst. Daarop volgt in Augustus, September en October de vrucht en oogst. (Achtereenvolgens vijgen, druiven en o 1 ij v e n).
De noordenwind brengt in den zomer een weldadige koelte. Verzengend heet zijn de uit de woestijn komende zniden- en oostenwinden, die menigmaal mensch en dier doen sterven. De westenwind, uit zee komende, voert regen met zich.
Ten tijde van Jezus was Palestina een vruchtbaar land, al was de bodem, grootendeels uit kalksteenrots bestaande, slechts met een dunne laag teelaarde bedekt. Men legde tegen «le hellingen der bergen terrassen aan, om het wegspoelen dier vruchtbare laag te beletten, terwijl ook kunstmatige



besproeiing niet werd nagelaten. In later tijd lieten de bewoners den bodem verwaarloozen.
liet land bracht in overvloed tarwe, maïs, gerst en linzen voort. In den Bijbel lezen wij ook de namen van minder bekende gewassen, zooals komijn, dille, munt en koriander; dit waren kruiderijen, die bij het brood genuttigd of waarmee spijzen gekruid werden. De olie, die men uit de wortels van de nardusplant perste, leverde een welriekenden balsem. De gomhars, die uit de mirrestrnik druppelde, diende zoowel tot reukstof als tot geneesmiddel. Ook schreef men buitengewone geneeskracht toe aan de olie uit de balsemstruiken, die vooral in den omtrek van Jericho gekweekt werden.
Van de boomen noemen wij — behalve de ons bekende eiken, platanen en wilgen — den om zijn welriekend hout aangekweekten a 1 o ë b o o m , niet te verwarren met de aloëplant, die men in onze tuinen van vreemde gewassen aantreft. Voorts den mirteboom, wiens welriekende bladeren en bloemen tot versiering dienden, dejunieper of jeneverstruik, van welks wortels men houtskolen brandde en de hooge cypressen en ceders, de laatsten vooral op den Libanon, die uitstekend timmerhout leverden.
Tot de vruchtbooinen behooren de dadelpalm, de amandel, de pistacie (pimpernoot), de granaat (sierlijke, sappige vrucht), de moerbezie, de vijg, de wijnstok en de olijf. De olijfboom, in tuinen gekweekt, met steeds groene, van onder zilverwitte bladeren, bereikte een hoogte van 30 voet; de vruchten hebben den vorm van langwerpige bessen, ongeveer zoo groot als een duivenei: men at ze of maakte er olie van.
De veeteelt werd gedreven met runderen, schapen en geiten. Last- en rijdieren waren de ezels, sierlijker en vlugger dan de onze, en kamcelen. Paarden en muilezels werden uit Egypte ingevoerd. Honden werden als verachte dieren in één adem genoemd met zwijnen.



Tot de wilde dieren behooren de leeuw (die er thans is uitgestorven), tijgers, beer en, vossen, jakhalzen, hyena's en wilde zwijnen. Ook vond men er gazellen, herten, antilopen, hazen. Onder de wilde vogels worden arenden en gieren genoemd.
Schorpioenen en insecten als vliegen, horzels en sprinkhanen bezorgden veel last. De slangen waren meest niet vergiftig. In menigte trof men er prachtig gekleurde hagedissen aan.
In voortbrengselen uit het rijk der delfstoffen was Palestina arm.
Hoewel het Joodsche volk nabij de beschaafde volken van het Oosten woonde — nabij Egyptenaars, Feniciërs, Assyriërs, Babyloniërs — leefde het toch op zichzelf. Groote woestijnen en aan de westzijde de Middellandsche zee waren machten, die de inwoners tot zekere hoogte afsloten. Alleen konden zij in aanraking komen met de groote karavanen, die, den handel tusschen Syrië en Egypte onderhoudende, hun weg namen langs de zeekust van Palestina; soms ook wel met stroomen van volksverhuizing of met krijgsbenden, die het land moesten doortrekken. Deze betrekkelijke afzondering was een der oorzaken, dat de Joden vele staatkundige en godsdienstige karaktertrekken en eigenaardigheden eeuwen lang wisten te bewaren. Maar Alexander de Groote, de beroemde koning van Macedonië, die in de vierde eeuw vóór onze jaartelling met zijn legers naar Azië kwam, ontsloot als het ware voor Europa den weg naar het Oosten. Toen kwam Palestina voor heidensche (Grieksche) zeden en beschaving open te liggen. Deze invloed was in Jezus' dagen in allerlei opzicht merkbaar.



1. Johannes de dooper.
Kort vóór het begin onzer jaartelling leefde er in het Joodsche land een priester Zacharias, wiens vrouw E1 i s a b e t h heette. Deze menschen waren lang kinderloos gebleven. Eindelijk werd hun een zoon geschonken, dien zij den naam van Johannes gaven.
Opgegroeid tot man, voelde hij zich aangetrokken tot het kluizenaarsleven. Hij trok zich terug in de woestijn van J u d e a en vergenoegde zich met sprinkhanen en wilden honing als spijze. Als hij zich vertoonde aan den oever van den Jordaan in zijn kleed van kemelshaar met den lederen gordel om de lenden en den stok in de hand, en daar zijne prediking liet hooren, maakte hij den indruk van een echten boetgezant en riep hij de herinnering wakker aan El ia, den strengen profeet uit lang vervlogen tijd.
Hij predikte: „Bekeert u, want het koninkrijk der hemelen is nabij gekomen!" Wie ootmoedig hun zonden beleden werden door hem gedoopt in de rivier. Het opstaan uit deze onderdompeling was een zinnebeeld van het nieuwe, reine leven, dat van de bekeerden werd verwacht. Johannes' prediking wekte groote beweging. Velen stroomden toe en lieten zich doopen.
Hij sprak tot het volk: „Ziet toe, dat gij vruchten voortbrengt, der bekeering waardig; de bijl ligt reeds aan den wortel; iedere boom, die geen goede vrucht voortbrengt, wordt uitgehouwen en in het vuur geworpen''. De tollenaars vermaande hij: „Eischt niet meer dan u gelast is". En de krijgslieden: „Doet niemand overlast, ontvreemdt niemand het zijne met bedrog, laat u vergenoegen met uw soldij". En allen hield hij voor: „Wie twee rokken heeft, deele hem mede, die geen heeft en die spijze heeft, doe desgelijks".
Maar toen hij velen van de Farizeeërs en Saduceeërs tot



zijn doop zag komen, zeide hij tot hen: „Gij adderenteelt! wie heeft u aangewezen, dat gij den toekomenden toorn ontkomen zult?"
Als de gedachte hij het volk opkwam of Johannes misschien de beloofde verlosser was, voegde hij hun toe: „Ik doop u met water, maar na mij komt een, die sterker is dan ik ben, wien ik niet waardig ben den schoenriem los te maken; die zal u doopen met heiligen geest en met vuur".
Johannes kwam in botsing met II er odes Anti)) as, die, met den titel van viervorst bekleed, door den Romeinschen keizer Augustus belast was met het bestuur over Galilea en het zuidelijk deel van het Overjordaansche. In de gevangenis geworpen, omdat hij Herodes over zijn slecht gedrag onderhield, werd hij later bij gelegenheid van een feestmaal aan het hof onthoofd.
Van Johannes wordt gezegd, dat hij „de voorlooper" van Jezus was en dat hij „den weg des Ileeren heeft bereid". Niet zonder reden wordt dat gezegd; want hij bedoelde het goed met zijn volk, dat hij door zijn strenge prediking de oogen wilde openen voor hun zonden. Maar tot den geest der liefde en der zachtmoedigheid, die de kracht uitmaken van het Evangelie van den grooten Meester, heeft hij zich niet kunnen verheffen. Jezus eerst heeft de menschen de heerlijkheid van het Koninkrijk Gods doen verstaan.
Ps. 89 : 1.
2. De geboorte van Jezus.
De ouders van Jezus waren Jozef en Maria, beiden vroom en godvruchtig. Jozef was een timmerman en woonde met zijne familie te Nazaret in Galilea. De voorvallen bij de geboorte van Jezus worden aldus beschreven.
Hij gelegenheid van een volkstelling, die in het Joodsche land op last van keizer Augustus gehouden werd, gingen Jozef en Maria uit Nazaret naar Bethlehem in Judea, om



«laar in liet bevolkingsregister te worden ingeschreven. Omdat er geen plaats meer voor hen was in de herberg, namen zij hnn intrek in den daarbij behoorenden stal. 't Was in dien stal, dat Jezus geboren werd. En in denzelfden nacht, waarin dit plaats vond, waren er herders in de velden van Bethlehem, aan wie een engel het bekend maakte met de woorden: „Vreest niet! want ziet, ik verkondig u groote blijdschap, voor liet geheele volk bestemd, dat u heden een Heiland geboren is, namelijk Christus, de Heer, in de stad Davids. En dit is u het teeken: gij zult een kindeken vinden, in doeken gewikkeld, liggende in een kribbe." En op eens was er met den engel een menigte van het hemelsche heirleger, lovende God en zeggende: „Eere zij God in den hooge, en vrede op aarde, in menschen welbehagen!"
Toen nu de engelen weer opgevaren waren naar den hemel, zeiden de herders tot elkander: „Komt, laat ons heengaan naar Bethlehem, en laat ons zien, wat er geschied is, hetgeen de Heer ons heeft bekend gemaakt." En zij kwamen met haast en vonden Maria en Jozef, en het kindeken liggende in de kribbe. En als zij het gezien hadden, deelden zij mede wat hun van dit kind gezegd was. Allen nu, die het hoorden, verwonderden zich over hetgeen door de herders tot hen gesproken werd. Doch Maria bewaarde al deze dingen en overwoog ze in haar hart. En de herders keerden terug, verheerlijkende en lovende God over alles, wat zij gehoord en gezien hadden.
Toen op de terugreis naar Nazaret de ouders in den tempel te Jeruzalem kwamen om een dankoffer te brengen, was daar een eerwaardige grijsaard, Simeon geheetcn, die het kind in de armen nam en uitriep:
„Nu laat gij, Heer, uw dienstknecht, naar uw woord, in vrede heengaan! Want mijne oogen hebben uw heil gezien, dat gij bereid hebt voor het aangezicht van al de volken: een licht tot openbaring voor de heidenen en een heerlijkheid voor uw volk Israël."
En tot Maria zeide hij:



6. Het optreden als leeraar.
Toen Jezus de gevangenneming van Johannes vernam, besloot hij diens werk optevatten. Hij heeft later eens gezegd, dat een profeet doorgaans niet geëerd is in zijn eigen omgeving. Daarin ligt misschien eene aanwijzing waarom hij Nazaret verliet om zich te vestigen in de meer belangrijke stad Kapernaüm aan hot Galileesche meer. Met de woorden: „De tijd is vervuld en het koninkrijk Gods is nabij gekomen; bekeert n en gelooft aan het evangelie!" begon Jezus zijne prediking. Deze maakte diepen indruk, (iroote kracht en bekoring gingen uit van zijn lieflijke en aangrijpende woorden. „Want" — zoo vertolkte men den ontvangen indruk — „hij leert als machthebbende en niet als de Schriftgeleerden."
Eens, op een morgen vroeg, verliet hij Kapernaüm en ging naar buiten, naar eene eenzame plaats, om te bidden. Daar zocht hein het volk. En als zij bij hem gekomen waren, drongen zij er op aan, dat hij niet van hen zou weggaan. Maar hij antwoordde: „Ik moet ook in andere steden het evangelie van het koninkrijk Gods verkondigen." Inderdaad predikte Jezus door geheel Galilea, nu eens in de synagogen, waai de Joden op den sabbat samenkwamen, dan weer aan de oevers van het meer en op de heuvelen en de velden en langs de wegen, waar zich de toehoorders rondom hem vei zamelden. En terwijl het gerucht aangaande hem zich steeds verder verbreidde, kwamen er ook gedurig meerderen samen om de prediking van zijn evangelie te liooren.
Jezus verbond aau zich een twaalftal discipelen of leerlingen: jonge mannen, die hem in zijn werk zouden ondersteunen. De broeders Simon Petrus en Andiéas, en een ander broederpaar, Jacobus en Jo hannes, zijn de meest bekenden onder hen. Dezen waren visschers, die hun bedrijf op het meer uitoefenden, maar nu gehoor gaven aan het woord: „Volgt mij, en ik zal u visschers van menschen maken!" Matthetts, Thomas en Ei lippus behooren ook nog tot hen. Het meerendeel der discipelen is in later tijd



niet sterk op den voorgrond getreden. Een treurige vermaardheid verwierf zich Judas Iskariot, omdat hij van Jezus nfviel en hem verraadde. Gez. 36 : 1.
7. De prediking van het Godsrijk.
Als Jezus „de blijde boodschap" verkondigde van een Godsrijk, dat aanstaande was, dan getuigde hij van zijn geloof in de komst van een rijk van liefde, vrede en gerechtigheid. Het zou een rijk zijn, waarin Gods wil door allen geëerbiedigd werd en Gods heilige geest allen bezielde. Kik zou zich gelukkig voelen onder de heerschappij van den Hemelschen Vader. Daarom werd het ook wel liet koninkrijk der Hemelen geheeten.
Geen rijk zou het wezen, gebonden aan aardsche grenzen. Op geen wereldkaart zou het zijn aan te wijzen. Een echt g e e s t e 1 ij k gebied zou het zijn. Alle vromen, waar zij ook wonen, zijn er de burgers van. Daarom zei Jezus: „Het komt niet op zichtbare wijze en men zal niet zeggen: zie hier of zie daar! want het koninkrijk Gods is onder u."
Wij begrijpen dan ook, dat dit Godsrijk, gelijk Jez u s het bedoelde, niet was een tijdperk van staatkundige vrijheid, niet een verlossing uit de macht der Romeinen, zooals zijn tijdgenooten verwachtten. Alle denkbeeld aan een hereeniging van de oude koninkrijken Israël en Juda onder een eigen vorst bleef uitgesloten. Een Messias in den joodschen zin heeft Jezus niet willen zijn. Hij vleide zijne hoorders niet met het uitzicht op aardsche grootheid en macht. „Mijn koninkrijk is niet van déze wereld", luidde het in Jezus' mond.
Dezen geestelijken heilsstaat nader te brengen is 's menschen plicht en de voorwaarde voor zijn geluk. „Zoek eerst het koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid en nlle andere dingen zullen u worden toegeworpen."
Jezus heeft heerlijke gedachten en voortreffelijke waarheden



over het Godsrijk geuit, soms in zeer eenvoudige opmerkingen, dan weer in sprenken vol diepen zin.
Een breede reeks dier spreuken en lessen, opmerkingen en vermaningen vinden wij in het 5de, Gde en 7de hoofdstuk van Mattheiis. Zij worden ons door den evangelieschrijver aangeboden als éene aaneengeschakelde rede, door Jezus gehouden „op een berg'' in Galiléa. Daarom is deze verzameling als de Bergrede bekend geworden.
Om een godsdienstige waarheid aanschouwelijk te maken, diende hem ook vaak eene Gelijkenis. Deze gelijkenissen of zinnebeelden zijn deels korte opmerkingen, ontleend aan natuur en omgeving, toegepast op 's menschen geestelijk bestaan; deels vertellingen uit het leven. Gez. 155 : 1.
8. De goede herder.
Met voorliefde teekent Jezus zijn werkzaamheid onder het beeld van den herder, die bijeenhoudt en den weg wijst, die waakt en zorgt en het verlorene terechtbrengt. Eenmaal vertelde hij deze gelijkenis:
Welk menseh is er onder u, die niet, als hij honderd schapen had en er éen van verloor, de negen-en-negentig in de woestijn zou achterlaten en heengaan om het verlorene te zoeken, totdat hij het zou gevonden hebben? En wanneer hij het gevonden had, zou hij, niet weinig verheugd, het op de schouders leggen. En thuis gekomen zou hij zijn vrienden en buren bijeenroepen en zeggen: Weest, blijde met mij, want ik heb mijn schaap gevonden, dat verloren was.
Alzoo ook — voegde Jezus erbij — zal er vreugde zijn in den hemel over éen zondaar die zich bekeert, meer dan over negen-ennegentig rechtvaardigen die de bekeering niet noodig hebben.
In waarheid mocht van Jezus worden gezegd, dat hij met innerlijke ontferming was bewogen over de scharen, die daar ronddoolden als schapen zonder herder. Ook wordt hij de goede herder genoemd, die zijn leven stelt voor de van Veen, Verhalen N. T. 4e dr. 2



Israël Gods te herstellen. Maar hun geestdrijverij werd telkens in bloed gesmoord. De meerderheid echter der Farizeeërs wilde van dit wapengeweld niet weten.
Gez. 83 : 1.
14. De Sadduceesche partij en de Esseeërs.
Naast en tegenover de Farizeesche partij stond die deiSa dduceeën, tot welke de aanzienlijken en de oude priesterlijke adel behoorden. Hoewel ook de Sadduceeën zich aan de Wet hielden, waren zij afkeerig zoowel van den strengen ijver in hare toepassing als van de nieuwe bepalingen, die de Wetgeleerden allengs uit haar hadden afgeleid. Ook eenige nieuwere geloofsbegrippen: over eene opstanding of voortleving der ziel en over het bestaan van engelen en booze geesten namen zij niet aan.
Met de vroomheid der Synagoge, waarin het vurig Farizeïsme aan het woord was, waren zij weinig ingenomen. Voor hen was de Tempeldienst hoofdzaak. Ook op staatkundig gebied stonden zij tegenover de Farizeeërs. Zij koesterden niet dien haat tegen de vreemde overheersehers, die de Farizeeërs kenmerkte, en schikten zich gemakkelijker onder de heerschappij der Romeinen. De Messiaansche verwachting achtten zij overdreven en gevaarlijk.
Met Jezus zijn zij weinig in aanraking gekomen, daar zij op het platteland minder thuis behoorden. Eerst op het laatst, in Jeruzalem, leerden zij hem kennen en wekten zijne hervormende denkbeelden hun tegenzin. En toen spanden zij met dc Farizeeërs tegen Jezus samen en bewerkten met hen zijn dood.
Een laatste, weinig bekende, sekte is die der Esseeën, een soort Joodsche monniken, die streng wettelijke reinheid zochten geheel buiten omgang met de maatschappij. In koloniën of gemeenten, meest in de woeste streken aan de Doode Zee, leefden zij in onthouding van



vleesch en wijn, in stillen arbeid en veelvuldige aanwending van het waterbad. Beteekenis voor het volksleven hadden zij niet. Gez. ^9 :
15. Godsdienstige volksgebruiken.
(Sabbat en Vasten).
De bedoeling van Jezus' optreden was: tot godsvrucht op te wekken en de harten van de kinderen zijns volks te reinigen. Het was geenszins zijn oogmerk, tegenover den bestaanden een anderen godsdienstvorm te stichten of een nieuw leerstelsel ingang te doen vinden. Met veel van het oude stemde hij in. „Ik ben niet gekomen", zoo zeide hij, „om de wet of de profeten te ontbinden, maar om die te vervullen". De vrijzinnige wetsopvatting der profeten wilde hij voortzetten. De stroom des godsdienstigen levens was als in een moeras doodgeloopen; hij zou dien stroom weer leiden in nieuwe, frisch gegraven bedding.
Vandaar dan ook, dat Jezus de plechtigheden en gebruiken, die zoo talrijk waren in de godsvereering deiJoden, niet bepaald heeft afgekeurd of afgeschaft. Maar getuigden zij niet van levenden, vromen geest, dan hechtte hij er weinig waarde aan. Kwamen ze in strijd met eenvoudige godsvrucht, dan keurde hij ze af. En de geboden der nienschenliefde gingen bij hem boven de uiterlijke godsdienstplichten.
Nu kon het wel niet anders of deze vrije houding bracht hem in botsing- met de gangbare meening, die van de letter van wet en instelling een afgod maakte.
Daar hebt ge den Sabbat. De Jood mocht dan geen arbeid verrichten. Maa. dit verbod werd uitgesponnen tot de meest kleingeestige regels en de meest kinderachtige onderscheidingen. Natuurlijk dat ook de Joden-zelven niet altijd eenstemmig waren in hun antwoord op de vraag: wat wél en wat niet geoorloofd was op den sabbat. Men twistte er over of een vader zijn kind in de armen mocht dragen; of men het verbod van licht ontsteken en uitblazen mocht overtreden ter wille



van een zieke; of men een dier, in een pnt gevallen, eruit zou halen, dan wel eten en drinken in den put neerlaten, om eerst na den sabbat het dier te redden; of men een ei mocht eten, dat op sabbat>as gelegd. Ziedaar slechts enkele voorbeelden. Maar nu begrijpt gij ook, dat men menige spitsvondigheid uitdacht, om de wet te ontduiken. Zoo bijv. was velerlei, wat geen arbeid voor het dagelijksch brood heette, binnenshuis geoorloofd. Wat deed men nu soms? Door middel van een touw, rondom alles heengespannen, werden hof, tuin of werkplaats, waar men iets verrichten wilde, met de woning verbonden. Hierdoor was alles, zoo drong men zich op, een deel van het huis geworden. En wat in huis mocht gedaan worden, meende men nu ook wel te mogen doen in de ruimte, die er aldus mee was verbonden.
Dat Jezus noch van kleingeestige toepassing der wetsvoorschriften, noch van slimme ontduiking was gediend laat zich hooien. Hij beval de vraag, wat al of niet geoorloofd was, aan elks geweten aan met het verstandig woord: „De sabbat is om den rnensch, en niet de raensch om den sabbat-'. Of men een dier mocht redden, dat m levensgevaar was, is voor hem aan geen twijfel onderhevig. „Maar gaat dan niet een menscli een dier te boven ? zoo vraagt hij. „Is het op sabbatdagen geoorloofd goed te doen ot kwaad te doen, een mensch te behouden of te dooden?" En hij strekt zijn mensehlievende werkzaamheid ook tot den sabbat uit.
Toen hij eens met zijn leerlingen over een akker ging en zij onder het loopen aren plukten, vroegen hem eenigelanzèeërs: „Waarom doen uwe leerlingen op den sabbat wat met geoorloofd is?" In antwoord daarop beriep Jezus zich op het voorbeeld van een priester, die in een geval van nood aan koning David, opdat deze niet verhongeren zou, te eten gegeven had van de toonbrooden. Ook wees hij er op, dat de priesters op sabbat dienst verrichten in den tempel en nochtans niet zondigen. Jezus heeft ongetwijfeld de heiliging van den rustdag in eere gehouden, maar hij was geen slaatsch vereerder van eenige instelling.



Een ander gebruik was het Vasten. Op Grooten \ erzoendag en op enkele dagen waarop gedachtenis werd gevierd van vroegere rampen, was er een algemeen en verplicht vasten. Bovendien werd het godsdienstig geacht af en toe een vastendag te houden, waartoe de Maandag en de Donderdag werden uitgekozen. Zeer vrome Joden plachten het geheele jaar door op laatstgenoemde dagen te vasten. Bij een strengen graad van vasten liet men alle uiterlijke teekenen van opgewektheid, zooals het groeten van vrienden en buren, na; ja, daar waren er, die ter zijde van den openbaren weg gingen zitten in een rouwkleed, terwijl zij hoofd en aangezicht met asch bestrooiden.
„Gij" — zóo luidt het in Jezus' mond, naar aanleiding van dit zitten in zak en assche — „gij, als gij vast, zalft uw hoofd en wascht uw aangezicht, opdat niet de menschen het zien, maar uw Vader, die in 't verborgen is." Dat Jezus de verplichte vastendagen zal hebben meegevierd, mag worden aangenomen; maar overigens is het kenmerkend dat wjj — juist in onderscheiding van de leerlingen van Johannes, die het véél deden — van de leerlingen van Jezus lezen, dat zij „niet vasten". Overtuigd, dat het vasten alleen waarde had als openbaring van wezenlijke droefheid des harten, wees Jezus op het gevaarlijke van uiterlijk vertoon, hetwelk zoo licht gepleegd wordt om bij de menschen in het oog te vallen. Hij zal wel hebben ingestemd met dit schoone woord van J e s a j a :
„Zou dit het vasten zijn, dat den lieer aangenaam is, dat de menscli zich op zekeren dag kastijde, zijn hoofd buige als een riet en een zak en asch onder zich spreide? Is niet dit het vasten dat Hij verkiest, dat gij de kluisters des onrechts verbreekt, de banden der slavernij losknoopt en den onderdrukte vrijlaat? Is het niet dit, dat gij den hongerige uw brood meedeelt en den arme en vcrstootene in uw huis brengt? Dat gij den naakte kleedt en aan uw minder bedeelden volksgenoot u niet onttrekt?" Gez. 203 : 2.



16. Godsdienstige volksgebruiken.
(Offer, Tienden, Beinheidsgeboden).
De geldelijke offergaven aan den tempel en het brengen van een offer op liet altaar droegen veeltijds liet karakter van een uiterlijke, koude plichtsbetrachting. Jezus laat niet na erop te wijzen dat de betrachting der echt zedelijke geboden daarbij nooit mocht achterstaan. Tot een Schriftgeleerde, die toonde dit te begrijpen door de liefde tot God en den naaste te roemen boven „al de brandoffers en slachtoffers", zei Jezus: „Gij zijt niet verre van het koninkrijd Gods".
„Zoo gij uwe gave bij het altaar brengt" — zegt hij een andermaal — „en diiar indachtig wordt, dat uw broeder iets tegen u heeft, laat uwe gave voor het altaar rusten, en ga heen, verzoen u eerst met uw broeder en kom dan en offer uw gave".
En wederom bij een andere gelegenheid zegt hij tot de Farizeeërs, hen verwijtend, dat zij Gods gebod overtreden om den wille van hun menschel ij ke inzettingen: „God heeft geboden: Eer uw vader en uw moeder! Maar gij leert: Wie tot zijn vader of zijn moeder zegt: 't Is voor den tempel bestemd, wat gij van mij zoudt kunnen genieten, — die voldoet". Zij wilden daarmee als liet ware zeggen: Wie aan den tempel offert, hetgeen hij aan zijn behoeftige ouders zou kunnen en moeten geven, doet een goed werk. Maar Jezus bestraft hen: „Gij, geveinsden! Terecht heeft Jesaja van u geprofeteerd, zeggende: Dit volk eert mij met de lippen, maar hun hart is verre van mij".
Onder de vele strenge verwijtingen aan de Farizeeën en Schriftgeleerden lezen wij ook deze, dat zij „de mug uitziften, maar den kameel doorzwelgen", waarmee hij bedoelt: sommige inzettingen kleingeestig overdrijven, maar de heilige plichten: recht, barmhartigheid en trouw nalaten. Dit sloeg o. a. op hun overdrijving van den eisch der Wet, dat van alle veld- en boomvruchten Tienden ten behoeve der Levieten moesten gegeven worden. Dit voor-



schrift gingen zij nu ook toepassen op „de nmnte en de dille en het komijn", d. i. op de minste tuingewassen, waarmee de spijzen gekruid werden. Maar hun ernstige z e il e 1 ij k e tekortkomingen konden zij daarmee toeh niet goedmaken.
Niet anders was het met de overdreven reinheidsgeboden der Joden. Het gold hier eigenlijk niet, zooals men licht denken zou, het belang der zindelijkheid van huisraad of lichaam, maar de vrees, dat men zich wettelijk verontreinigen zou. Het eten bijv., of het aanraken zelfs, van verboden of niet naar den eisch der wet toebereide spijs; het aanraken van een melaatsche, van een heiden, een lijk of een graf maakte onrein. Die onreinheid moest door baden of offers worden weggenomen. En velen van de Farizeeërs overdreven dit zoo, dat men, uit vrees van zich te verontreinigen, niets mocht nuttigen, alvorens de handen gewasschen te hebben: ja velen beweerden, dat ook de arm tot aan den elleboog daarin moest doelen.
Zóo kwam het, dat men eens aan Jezus vroeg: „Waarom overtreden uwe leerlingen de overlevering der ouden? Want zij wasschen hunne handen niet, wanneer zij brood eten."
Toen gaf Jezus het menschkundig woord: „Hoort en verstaat! Niet wat den mond ingaat verontreinigt den mensch, maar wat den mond uitgaat. Want hetgeen den mond uitgaat, dat gaat van het hart uit. En in overeenstemming daarmee is de bestraffing: „(iij reinigt het buitenste van beker en schotel: maar het binnenste van 11 is vol van roof en boosheid".
Altijd was Jezus erop uit om de godsvrucht in bescherming te nemen tegenover de schade die zij zou kunnen lijden door den nitwendigen vorm. Ja, hij wees erop dat soms door een verouderden vorm de godsdienst geheel kan verloren gaan. „Men doet niet" — zoo leert hij — „jongen (nog niet geheel uitgegisten) wijn in oude zakken; anders barsten de zakken, en de wijn vloeit mét de zakken weg; maar men doet jongen wijn in nieuwe zakken, en beiden blijven
van Veen, Verhalen N. T. 4e dr. 3



bewaard". De oude vorm, wil hij zeggen, zou soms geheel den godsdienst kunnen in gevaar brengen. Gez. 203 : 6.
17. De Heidenen.
Als wij in de verhalen van het Nieuwe Testament hooien spreken van heidenen, dan moeten wij niet denken aan wilde of onbeschaafde volken, maar eenvoudig aan alle nietJoodse he volken. Voornamelijk heeft inen daaronder te verstaan de Grieken, die door hun veroveringstochten naar Azië in de laatste eeuwen vóór onze jaartelling hun taal en zeden aan de landstreken rondom Palestina hadden medegedeeld. Ook het Joodsche volk had onder den druk dier veroveringen gezucht, doch zich weer vrij gevochten in den Makkabeeschen oorlog. Niettemin hadden de Joden zich niet kunnen onttrekken aan dezen griekschen invloed, die in menig opzicht een meer beschaafde was. Overal in den lande vond men die zoogenaamde heidensche beroepen of bedrijven, instellingen, kleederdrachten, enz. Er waren vele menschen van niet-Joodschen bloede in het land komen wonen, die hun eigen taal en godsdienst behielden. Vooral op de grenzen des lands telden sommige steden en dorpen vaak een aanzienlijke niet-Joodsche bevolking onder hun inwoners.
Onder de Joden-zelveu voelden enkele kringen zich wel tot de vreemde zeden aangetrokken. Maar sedert de Romeinen het land veroverd hadden, was de verwijdering weer grooter geworden. En de strenge Joden trachtten elke aanraking met wat heidensch was te vermijden; men achtte zelfs, gelijk wij in de voorgaande les zagen, door den omgang met hen of met iets wat van hen afkomstig was, zich verontreinigd. En de oude joodsche volkstrots rekende zich ver boven hen verheven; zij waren geene kinderen van God en konden in het Godsrijk niet komen.
Dien volkstrots heeft Jezus streng bestraft. Hij achtte alle volkeren voor bet Godsrijk bestemd. Toen men hem eens



vroeg: „Heer! zijn liet weinigen, die behouden worden?" antwoordde hij: „Strijdt, om in te gaan door de enge deur! Want velen, zeg ik u, zullen zoeken in te gaan, en zullen het niet kunnen. Maar daar zullen er komen van oosten en westen, van noorden en zuiden, en aanliggen in het koninkrijk Gods. En zie, er zijn laatsten, die eersten zullen zijn, en er zijn eersten, die laatsten zullen zijn".
Om dit hoogmoedig gevoel van het volk, dat zich uitverkoren waande, tegen te gaan, bracht Jezus eenmaal, predikend in de synagoge te Nazaret, een paar herinneringen uit den ouden tijd te berde. In de eerste plaats het verhaal van El ia, die in dagen van hongersnood tot een heidensche weduwe te Zart'at ter hulpe gezonden werd. En voorts dat andere verhaal van Eliza, die Naiiman, den Syriër, van melaatschheid reinigde. Ook weten we, dat de ontmoeting van Jezus met een Romeinschen hoofdman, die vol vertrouwen tot heen kwam, hem den uitroep ontlokte: „Voorwaar, ik zeg u, zoo groot geloof heb ik zelfs in Israël niet gevonden!"
Eens wilde men Jezus in moeilijkheid brengen door de vraag, of men aan den heidenschen keizer belasting betalen mocht. Het waren de Farizeeërs, de vijanden der Romeinsche heerschappij, met de Herodianen, die wèl op de hand der Romeinen waren, welke vereenigd trachtten hem in den val te lokken. „Meester!" — aldus zeggen zij listig — „wij weten, dat gij waarachtig zijt, en den weg Gods in waarheid leert, en u aan niemand stoort; want gij ziet niet op den persoon des menschen. Zeg ons dan, wat dunkt u? is het geoorloofd den keizer schatting te geven, of niet?"
Indien nu Jezus hierop grifweg had geantwoord: Ja!, dan zou hij allicht in de waardeering des volks aanmerkelijk zijn gedaald. En had zijn antwoord kortaf geklonken: Neen!, dan konden zijne vijanden hem als een opruier tegen den keizer aanklagen. Daarom gaf hij, hun booze list bemerkend, dit verstandig bescheid: „Wat verzoekt gij mij, gij geveinsden? Toont mij de schattingmunt!" Daarop gaven ze hem een
3*



denarie, en hij vraagt: „Wiens beeld en opschrift is dit?' „Des keizers", luidt hun antwoord. „Welnu" — herneemt de wijze nieester — „geeft dan den keizer wat des keizers en Gode wat Gods is". En zijn vijanden verbaasden zich en trokken teleurgesteld heen. (<ez. 245 : 2.
18. De Samaritanen.
In nog dieper minachting dan de heidenen stonden de Samaritanen, de bewoners van het middengedeelte des lands. Deze bevolking was van gemengd joodsche en lieidensche afkomst. Toen namelijk het koninkrijk Israël (het noordelijke der twee rijken, waarin zich de nalatenschap van koning Salomo gesplitst had) door de Assyriërs was veroverd, werd het grootste deel des volks naar een vergelegen land ten oosten van den Tigris gevoerd. In hunne plaats liet de koning van Assyrië eenige andere stammen overbrengen. De afstammelingen dezer gemengde bevolking werden naar den naam der oude hoofdstad van het noordelijk rijk Samaritanen genoemd.
Later werd ook het volk van Judéa, het zuidelijk rijk, in ballingschap weggevoerd, en wel naar Babylonië. loen deze ballingen hun vrijheid herkregen en velen hunner wederkeerden en hun verwoesten tempel begonnen te herbouwen, wilden de Samaritanen zich daartoe met hen vereenigen. Maar dit weigerden de teruggekeerde Judeërs; zij wilden niets te maken hebben met degenen, die niet van hun eigen geslacht waren. Ziedaar het begin der oneenigheid. Eenigen tijd later, toen de Judeërs niet duldden, dat de Samaritanen den Jeruzalemschen tempei bezochten, bouwden dezen er een voor zichzelveu op den berg Gerizim. Deze tempel heeft een paar honderd jaar bestaan en is, ruim een eeuw vóór onze jaartelling, door de Joden verwoest. Hij werd niet herbouwd, maar de Samaritanen hielden de plaats, waar hij gestaan had, in eere. De verwijdering werd daardoor niet minder. 1 wisten en bloedige



voeten hielden aan. In Jezus' dagen haatte de Jood den Samaritaan nog ineer dan den heiden; hij was zelfs uitgesloten van den buitensten voorhof des tempels, dien wel de heidenen, zooals wij vroeger zagen, mochten betreden. Op hun beurt weigerden de Samaritanen gastvrijheid aan allen, die uit het noorden, uit Galilea, door het Samaritaansche land heen, naar de feesten in de hoofdstad opgingen.
Die weigering moest Jezus ook eenmaal ondervinden, toen hij, opgaande naar den tempel, in een Samaritaansch vlek wilde overnachten. Hij had zijn discipelen als boden vooruit gezonden om er plaats voor zich te bereiden. Maar de inwoners wilden hem niet ontvangen, omdat „zijn aangezicht naar Jeruzalem gekeerd" was. Toen nu zijn leerlingen Jacobus en Johannes toornig vroegen: „Heer! willen wij bidden dat er vuur van den hemel nederdale en hen vertere, gelijk ook Elia gedaan heeft?" toonde Jezus zijn zachtmoedigheid. Hij bestrafte hen en zeide: „Gij weet niet van welk een geest gij zijt! Want de Zoon des menschen is niet gekomen om de zielen der menschen te verderven, maar ze te behouden".
Dat Jezus, in den strijd over Jeruzalem of Geriziin als plaats der aanbidding, op een hooger geestelijk standpunt zich wist te plaatsen, zagen wij reeds vroeger. En dat hij er prijs op stelde te doen uitkomen, dat een Samaritaan, die het hart op de rechte plaats heeft, eerbiedwaardiger is dan een hardvochtig volksgenoot, al ware hij priester of Leviet, leert ons de bekende gelijkenis.
Er kwam namelijk eens een wetgeleerde tot Jezus, die niet hem een twistgesprek wilde aanbinden over de vraag: Wat men wel doen moet om het eeuwige leven te beërven ?
Jezns ontlokte hem het schoone woord uit het Oude Verbond: „Gij zult den Heer uwen God lief hebben uit geheel uw hart, en uit geheel uwe ziel, en uit geheel uwe kracht, en uit geheel uw verstand; en uw naaste als uzelven". Hebt gij daaraan niet genoeg? vroeg Jezus.
Doch de wetgeleerde, daardoor in 't natuv gebracht, en toch wenschende gelijk te hebben, autwoordde: „Nu ja, daar zit



voor de menschen, om van hen gezien te worden.
Wanneer gij dan een aalmoes geeft, bazuin het niet uit, gelijk de geveinsden, in de synagogen en op de straten, opdat zij door de menschen mogen geprezen worden. Maar uw linkerhand wete niet wat uw rechter doet.
En wanneer gij bidt, wees niet gelijk de huichelaars; want zij staan gaarne in de synagogen en op de hoeken der straten te bidden, opdat zij den menschen in 't oog mogen vallen. Maar gij, wanneer gij bidt, ga in uw binnenkamer en sluit uw deur en bid tot uw Vader, die in 't verborgen is.
En wanneer gij vast, ziet niet droevig, gelijk de geveinsden. Zij mismaken hun aangezicht, opdat het van de menschen gezien worde, dat zij vasten. Maar gij, als gij vast, zalf uw hoofd en wasch uw aangezicht!
Want ik zeg 11, dat, zoo uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die der Schriftgeleerden en Farizeeërs, gij het koninkrijk der hemelen niet zult ingaan.
Weest gij dan volmaakt, gelijk uw hemelsche Vader volmaakt is! Gez. 60 : 2.
22. Uit de gelijkenissen.
Niet allen, die de blijde boodschap liooren, nemen haar even bereidvaardig en gewillig in zich op. En velerlei hinderpalen staan den wasdom van het goede in den weg. Dat leerde Jezus in de gelijkenis van den Zaaier:
Zie, een zaaier ging uit om te zaaien. En terwijl hij zaaide, viel een deel bij den weg; en de vogelen kwamen en aten het op. En een ander deel viel op den rotsgrond, waar het niet veel aarde had; en het kwam terstond op, omdat het geen diepte van aarde had; doch toen de zon was opgegaan, verschroeide het, en omdat het geen wortel had, verdorde het. En een ander deel viel op de doornen; en de doornen schoten op en verstikten het. En een ander deel viel op den goeden grond en gaf vrucht; de eene zaadkorrel honderd-, de andere zestig-, de andere dertigvoud.



Maar al zijn er zeer velen, die het goede moeilijk in zich opnemen en tot wasdom doen komen, toch mag de zaaier niet wanhopen. Hij oefene geduld. Dat wordt ons geleerd in de gelijkenis van het Langzaam opwassend zaad:
Het is met het koninkrijk Gods als met een mensch, die zaad in de aarde gestrooid heeft; en hij gaat slapen en staat op, nacht en dag; en het zaad ontspruit en wordt lang, hij weet zelf niet hoe. Vanzelf brengt de aarde vrucht voort: eerst den stengel, daarna de aar, daarna het volle koren in de aar. En wanneer de vrucht het toelaat, zendt hij terstond de sikkel erin; want de oogst is daar.
Neen, niemand wanhope. Waarheid en deugd zijn machtig. De kleine maar kiemkrachtige zaadkorrel, in den goeden grond geworpen, kan zich ontwikkelen tot eene groote vrucht. Dat leert ons de gelijkenis van het Mosterdzaad:
Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een korrel mosterdzaad, die een mensch in zijn akker zaaide. Het is het kleinste van al de zaden; maar wanneer het is opgeschoten, dan is 't het grootste van de tuingewassen; ja het wordt een boom; zoodat de vogelen des hemels komen en in zijne takken nestelen.
Godsdienst is leven; en geheel het leven van den mensch, in al zijn doen en laten, moet van dien invloed ten goede worden doortrokken. Daardoor moet het leven in beteekenis rijzen. Dat leert ons de gelijkenis van het Zuurdeeg: Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een klompje zuurdeeg, hetwelk eene vrouw nam en onder drie maten meel vermengde, totdat het geheele mengsel doorzuurd was.
Daarom ook verdienen de dingen des hoogeren levens, dat wij ze als een geestelijk levensgoed beschouwen, waard om het te bezitten en ons ervoor intespannen. Dat zeggen ons



de gelijkenissen van den Schat in den akker en van den Koopman in paarlen:
Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een schat in een akker verborgen, welken een mensch vond en op nieuw in de aarde begroef; en in zijne blijdschap gaat hij heen, en verkoopt al wat hij heeft, en koopt dien akker.
En het is gelijk aan een koopman, die schoone paarlen zocht. Toen hij nu éene zeer kostbare paarl gevonden had, ging hij heen, en verkocht al wat hij had, en kocht haar.
Ps. 25 : 2.
23. Uit de gelijkenissen.
(Vervolg).
„Die oo ren heeft om te li oor en, die hoore!' vermaande Jezus aan het slot van de gelijkenis van den Zaaier. En een ander maal zei hij: „Zalig, die het woord (iods hooren en bewaren!" Ook spreekt Jezus van dezulken, die het woord, nadat zij het gehoord hebben, in een rein en goed hart bewaren en dan ook met volharding vrucht dragen.
Dit herinnert ons, dat allen die hooren, daarom nog niet doen. Daarvan nu spreekt Jezus — aan het slot der Bergrede — in de gelijkenis van Het huis op het zand en het huis op de rots:
Ieder dan, die deze mijne woorden hoort en ze doet, dien zal ik vergelijken bij een wijs man, die zijn huis op de rots gebouwd had. En de regen stroomde neder, en de stortvloeden kwamen, en de winden bliezen en sloegen tegen dat huis aan; en het viel niet; want het was op de rots gegrond. Maar ieder, die deze mijne woorden hoort en ze niet doet, zal vergeleken worden bij een dwaas man, die zijn huis op het zand gebouwd had. En de regen stroomde neder, en de stortvloeden kwamen, en de winden bliezen en sloegen tegen dat huis aan, en het viel, en zijn val was groot.



En niet alleen dat het hooren niet altijd door het doen gevolgd wordt, — óok tusschen toestemmen en doen ligt nog een groote schrede. Dat leert de gelijkenis van de Twee zonen:
Wat dunkt u? Een mensch had twee zonen, en hij kwam tot den eersten en zeide: „Zoon, ga heen, werklieden in den wijngaard!" Deze nu gaf' zijn vader ten antwoord: „Ik wil niet!" Doch later kreeg hij berouw, en ging. En de vader kwam tot den anderen, en gaf hein hetzelfde bevel. Deze nu antwoordde aanstonds: „Ik ga, Heer!", maar hij ging niet. Wie van de twee heeft den wil des vaders gedaan?
De eerst aangesproken zoon bekeerde zich van zijn ongehoorzaamheid, maar de toestemming en schijnbare bereidvaardigheid van den ander werd niet door daden gevolgd.
Ook zij, die te later ure tot God komen, vinden zijn lankmoedigheid groot. Dat zegt ons de gelijkenis van De arbeiders in den wijngaard:
Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een lieer des huizes, die met den morgenstond uitging, om arbeiders te huren voor zijn wijngaard. Toen hij nu inet de arbeiders was overeengekomen tegen een denarie daags, zond hij hen in zijn wijngaard. En uitgegaan omstreeks de derde ure, zag hij anderen op de markt ledig staan, tot wie hij zeide: Gaat ook gij in den wijngaard, en wat recht is zal ik u geven. En zij gingen heen. En wederom uitgegaan omstreeks de zesde ure en de negende ure, deed hij evenzoo. En omstreeks de elfde ure uitgegaan zijnde, vond hij er nog eenigen staan, en vroeg hun: Waarom staat gij hier den geheelen dag ledig? Zij antwoordden : Omdat niemand ons gehuurd heeft. Daarop zei hij : (iaat ook gij nog heen om in mijn wijngaard te werken.
Toen het nu avond geworden was, zeide de heer van den wijngaard tot zijn opzichter: lloep de arbeiders en betaal hun het loon, beginnende van de laatsten tot de eersten. En



niet meer waard uw zoon genoemd te worden; maak mij als een van uw huurlingen. En hij stond op en ging tot zijn vader.
Terwijl hij nog veraf was, zag deze hem reeds en werd innerlijk bewogen en liep hem te gemoet, viel hem om den hals en kuste hem. En de zoon sprak tot hem: Vader, ik heb gezondigd tegen den hemel en voor u, ik ben niet meer waard uw zoon te heeten. Maar de vader beval zijn knechten: Haalt schielijk het beste kleed en trek het hem aan, geeft hem een ring aan zijn hand en schoenen aan zijn voeten; en brengt het gemeste kalf en slacht het, en laat ons eten en vroolijk zijn. Want deze mijn zoon was dood en is herleefd: hij was verloren en is wedergevonden. En zij begonnen vroolijk te zijn.
Maar de oudste zoon was op het veld: en toen hij naar huis kwam en muziek en dans hoorde, riep hij een der knechten tot zich en vroeg hem, wat dat was. Deze antwoordde hem: Uw broeder is gekomen, en uw vader heeft het gemeste kalf geslacht, omdat hij hem gezond heeft teruggekregen. Toen werd hij toornig en wilde niet naar binnen gaan. Zijn vader ging nu naar buiten en bad hein. Doch hij wilde er niet van weten en voerde zijn vader te gemoet: Zie, ik dien 11 nu zoovele jaren en nooit heb ik liet gebod van 11 overtreden, en mij hebt gij nimmer een bokje gegeven, opdat ik met mijn vrienden vroolijk mocht zijn. Maar nu deze zoon van u is teruggekomen, die uw goed op schandelijke wijs heeft doorgebracht, hebt gij voor hem wel het gemeste kalf geslacht. Daarop hernam zijn vader: Kind! gij zijt altijd bij mij, en al het mijne is het uwe. Doch men moest wel blijde en vroolijk zijn; want deze uw broeder was dood en is herleefd; hij was verloren en is wedergevonden.
Gez. 19G : 3.



En zie, er ontstond groote beweging in de zee, zoodat de golven over het schip sloegen. Doch hij sliep. En de leeilingen kwamen tot hem en wekten hem, zeggende: Heer, help! wij vergaan! Maar hij antwoordde: Waarom zijt gij vreesachtig, gij kleingeloovigen? Toen stond hij op en bestrafte de winden en de zee, en er kwam groote stilte. En de menschen verwonderden zich en zeiden: Welk een is deze, dat ook de winden en de zee hem gehoorzamen!
Het andere verhaal is van dezen inhoud:
Jezus drong eenmaal de leerlingen zich in het schip te begeven en hem vooruit te gaan naar de overzijde, terwijl hij de scharen van zich liet gaan. Daarna steeg hij eenzaam den berg op om te bidden; en toen het avond geworden was, was hij daar alleen. Het schip nu was reeds midden op het meer en werd door de golven geteisterd; want de wind was tegen. En in de vierde nachtwake kwam hij tot hen af, wandelende over de zee. En de leerlingen, hem op het water ziende wandelen, ontroerden en zeiden: Het is een spook! En zij schreeuwden het uit van vrees. Maar terstond sprak Jezus hen toe en zeide: Weest goedsmoeds, ik ben t, vieest niet. Toen riep Petrus: Heer: indien gij 't zijt, zoo gebied mij tot u te komen over liet water. En Jezus zeide: Welnu, kom hier! En Petrus klom af van het schip en wandelde over het water, om tot Jezus te komen. Doch toen hij den sterken wind voelde, werd hij bevreesd. Toen begon hij te zinken en riep uit: Heer, behoud mij! En terstond strekte Jezus de hand uit, greep hem en zeide: Gij kleingeloovige, waarom hebt gij geweifeld? Toen zij nu in het schip gegaan waren, bedaarde de wind. En zij, die in het schip waren, kwamen en bogen zich voor hem neder, zeggende: Waarlijk, gij zijt Gods Zoon!
In beide verhalen wordt in zinnebeeld gesproken van de stormen, die het menschelijk leven bedreigen; van het hoog zich verheffen van de golven der levenszee. De mensch komt in omstandigheden, waarin alleen kalm vertiouwen, onverschrokken moed en vurig geloof hem veilig door de be-



proevingen en gevaren heenvoeren. Maar wie den moed laat zinken en geen zelfvertrouwen heeft, is verloren.
Het is volkomen begrijpelijk, dat het meer van Galilea met zijn scheepsbedrijf — een tooneel, waarvan Jezus zoo vaak getuige was — hem dergelijke beeldspraak in den mond gaf. Die beeldspraak kon gemakkelijk de grondslag worden, waarop de latere wonderverhalen werden opgetrokken.
Gez. 251 : 3.
30. Wonderverhalen.
(Vervolg).
Wij hebben Jezus liooren spreken van „hongeren en dorsten naar de gerechtigheid." Die beeldspraak verstaat ieder. Kan het lichaam niet buiten voedsel, ook het hoogere leven heeft behoefte aan het zijne. Vandaar de uitdrukkingen: geestelijke spijs, brood des levens en dergelijke. Als wij dat voor oogen houden wordt ook het verhaal der wonderbare spijziging duidelijk.
Eens was eene groote schare Jezus gevolgd naar een eenzaam oord. En toen het avond geworden was, kwamen zijn leerlingen tot hem en zeiden: De plaats is woest en het is reeds laat; zend de scharen van u, opdat zij naar de vlekken gaan om spijze voor zich te koopen. Maar Jezus zeide tot hen: Zij behoeven niet heen te gaan: geeft gij hun te eten. Doch zij antwoordden: Wij hebben hier niets dan vijf brooden en twee visschen. Daarop zeide hij: Brengt ze mij hier! En nadat hij de scharen geboden had zich neder te zetten op het gras, nam hij de vijf brooden en de twee visschen, zag op naar den hemel en dankte. En de brooden gebroken hebbende, gaf hij ze aan de leerlingen, en de leerlingen gaven ze aan de scharen. En zij aten allen en werden verzadigd. En zij namen het overschot der brokken op, twaalf korven vol. Zij nu die aten, waren omstreeks vijf duizend mannen, behalve de vrouwen en kinderen.



zich kenmerkend als boetgezant - en wat zeggen van hem? Dat hij van den duivel bezeten is. En de Zoo des menschen is gekomen, etende en drinkende - dwz deelnemend aan het gewone maatschappelijke eve e a n de genoegens van het gezellig verkeer - en nu hebbende menschen weer de aanmerking: Ziedaar een brasser en zwelgei, een vriend van tollenaars en zondaars.
Men kan het den menschen bezwaarlijk naar den zin maken bedoelt Jezus. Zij zijn gelijk aan kinderen, die op de mark spelende elkaar toeroepen: „Wij hebben voor u op de fluit gespeeld en gij hebt niet gedanst; wij hebben klaagliederen gezongen en gij hebt geen rouwmisbaar gemaakt . M.^ a. w als de eene helft dit spel wil spelen, wil de andeie juist dat spel. Altijd dwars tegen den man in^ ^ ^
32. De deugd der bescheidenheid.
Jezus betrapte eens zijn leerlingen op een woordenwisseling over de vraag, wie de meeste, de vooi„aamste, was in het koninkrijk der he^le^ En hij zei tot hen: „Indien iemand de eerste zijn wil, d e zij de allerlaatste en aller dienaar. Want wie de m.nseis onder u allen, die is groot". Daarop nam hij een kind en stelde dat in hun midden en sprak tot hen: „\oorwaar, ik zeg u, indien gij u niet verandert en wordt gelijk de kinderen, gij" zult het koninkrijk der hemelen niet ingaan. \\ ie zichzelven vernedert gel«k het kind, die is de meeste in het
koninkrijk der hemelen".
En andermaal, toen Jae obus en Johannes, bij monde van hun moeder, een eerzuchtige vraag tot Jezus richtten over het zitten ter zijner rechter- en linkerzijde in zijn koninkrijk, en de andere discipelen zicli daarover boos maakten, riep Jezus hen met elkaar tot zich en zei: „Gij weet, dat de oversten der volken over hen heeischen e de grooten gezag over hen voeren. Zóo zal het onder u niet



zijn; maar wie onder u groot wil worden, zij uw dienaar, en wie onder u de eerste wil wezen, zij uw dienstknecht."
Niet hoog denken van zichzelven: dat was wel een deugd, die Jezus tot 's menchenen schoonste sieraad rekende. „Wanneer gij door iemand ter bruiloft genoodigd wordt" — sprak hij bij zekere gelegenheid — „zet u dan niet op de hoogste plaats, want waarschijnlijk zoudt gij die voor een aanzienlijker gast weer moeten verlaten, om beschaamd naar een lager plaats aftedalen. Maar zet n bij zulk een gelegenheid op de laagste plaats, opdat de gastheer tot u zegge: Vriend, ga hoog er op! Alsdan zal u eer geschieden voor het oog van uw dischgenooten. Want ieder, die zich verhoogt, zal vernederd worden; maar die zich vernedert, zal verhoogd worden."
Evenmin mogen wij ons verheffen op onze plichtsbetrachting of uitzien naar dank, als wij deden wat wij moesten doen. De mensch doe in eenvoud en bescheidenheid, wat zijn hand te doen vindt. „Zoo ook gij" — hooren wij Jezus zeggen — „wanneer gij alles gedaan hebt, wat u bevolen is, zegt: Wij zijn onnutte (onbeteekenende) dienstknechten; wij hebben maar gedaan, wat wij schuldig waren te doen." Gez. 62 : 6.
33. De gevaren van den rijkdom.
Er kwam eens een rijke jongeling met de vraag:
Meester, wat zal ik goeds doen, opdat ik het eeuwige leven liebbe?
Wilt gij tot het leven ingaan, onderhoud de geboden! antwoordt Jezus.
Welke'? vraagt de jongeling opnieuw.
Jezus noemt hem eenige der voornaamste zedelijke voorschriften op.
Meester! dat alles heb ik waargenomen van mijn jeugd af. Wat ontbreekt mij nog?
En Jezus, hem aanziende, kreeg hem lief en zei: Wilt



gij volmaakt zijn, ga heen, verkoop uw goederen en geef het geld den armen en gij zult een schat hebben in de hemelen; en kom herwaarts en volg mij!
Toen nu de jongeling dit woord hoorde, ging hij bedroefd weg, want hij had vele bezittingen.
Daarop zag Jezus rond en zei: „Kinderen! hoe bezwaarlijk is het, dat zij, die op hun goed vertrouwen, het koninklijk Gods ingaan! Het is lichter dat een kameel ga door betoog eener naald, dan dat een rijke het koninkrijk Gods ingaat!" En zij stonden verslagen en vroegen: Wie kan dan behouden worden? ... Maar Jezus zag hen aan en sprak aldus: Wat bij de menschen onmogelijk is, dat is mogelijk bij God.
Jezus wil blijkbaar nadruk leggen op déze waarheid: Als stoffelijk bezit en gewin den hoofdtoon aangeven in denken en streven, hoe bezwaarlijk zal een mensch dan te winnen zijn voor de hoogere belangen van Gods koninkrijk! Maar waar Gods liefde het hart ontvonkt, daar verliezen stoffelijke invloeden hun overmacht.
Bij zekere gelegenheid zei Jezus: „Ziet toe en wacht u voor alle hebzucht, want het is niet door overvloed te hebben, dat iemand van zijne goederen leeft". En hij liet er eene
gelijkenis op volgen:
Het land van zeker rijk mensch had goed gedragen. En bij overlegde bij zich zeiven, zeggende: Wat zal ik doen, daar ik niet heb, waar ik mijn vruchten kan verzamelen? En hij zeide: Dit zal ik doen. Ik zal mijn schuren afbreken en grootere bouwen, en ik zal daar al mijn gewas en mijn goederen verzamelen, en ik zal tot mijn ziel zeggen: Ziel, gij hebt vele goederen, opgelegd voor vele jaren: neem rust, eet, drink, wees vroolijk! Maar God zei tot hem: „Gij dwaas! in dezen nacht eischt men uw ziel van u af, en wat gij
bereid hebt, wiens zal het zijn?" Zóo is t met hem, die
zich schatten verzamelt, maar niet rijk is in God.
Jezus zag eens in den tempel hoe de schare geld in de schatkist wierp. Vele rijken wierpen er véél in. En daar



hem, geërgerd had. Maar wie durfde de priesters, die 't oogluikend toelieten, weerstaan? De voorhof werd ontwijd door een echt markttooneel. Veekoopers en geldwisselaars, gaandeweg door de poorten dit tempelplein binnengedrongen, dreven er hun handel met al den misstand en het rumoer, daaraan verbonden. Jezus verzet er zich tegen met kloeke en vastberaden houding en maakt de verontwaardiging des volks wakker. Men drijft de kooplieden uit. Hij heeft zijn pleit gewonnen.
Als in zinnebeeldige taal roept hij in de tempelreiniging op tot de reiniging van den godsdienst, waarvoor hij strijden komt. En de uitdaging wordt aangenomen. De priesters vergeven hem zijn stoutheid niet en spannen hun krachten tegen hem in. Onder alle tegenwerking en laster keert ras de volksgunst. En weldra hooren wij zijn weemoedige klacht: „Jeruzalem! Jeruzalem! gij, die de profeten doodt en steenigt die tot u gezonden zijn, hoe menigmaal heb ik uwe kinderen willen bijeenvergaderen, gelijk een hen haar kiekens samengaart onder haar vleugelen! Maar gij hebt niet gewild!" Gez. 48 : 10.
30. Onder vrienden en vijanden.
De verbittering tegen Jezus nam toe. Zijn vijanden beraamden zijn dood. Zij zochten aanleiding om hem, onder beschuldiging dat hij God lasterde en het volk afvallig maakte van den godsdienst der vaderen, voor het Sanhedrin te doen terechtstaan. Intusschen ontweek hij den strijd niet, maar stond zijn belagers te woord. Des nachts trok hij zicli terug in een der dorpen, tegen den Olijfberg gelegen, waar de genegenheid van vrienden en aanhangers hem vaak troostte over de vele onvriendelijke ontmoetingen in Jeruzalem.
Zoo kwam te Bethanië, ten huize van Simon, bijgenaamd de melaatsche, een vrouw tot hem, die een Heschje met kostbaren nardusbalsem hem op het hoofd druppelde.



Er waren sommigen in het gezelschap, die dit afkeurden als een verkwisting en zeiden: „Waartoe dit verlies? want deze balsem had voor meer dan driehonderd denariën verkocht en de opbrengst den armen kunnen gegeven worden." En zij werden gramstorig tegen haar. Doch Jezus zei: „Waarom doet gij deze vrouw moeite aan? Zij heeft een goed werk aan mij verricht. De armen toch hebt gij altijd bij u, en wanneer gij wilt kunt gij hun weldoen; maar mij hebt gij niet altijd. Zij heeft gedaan wat zij kon: zij heeft mijn lichaam bij voorbaat gebalsemd ter begrafenis. En voorwaar, ik zeg u, waar ook het evangelie gepredikt wordt in de geheele wereld, daar zal van hetgeen zij gedaan heeft gesproken worden tot hare gedachtenis.'- Men besefte nauwelijks hoe weldadig in die dagen van vijandschap dit bewijs van warme genegenheid hem aandeed. De ijskoude opmerking: „Waartoe dit verlies?" was wel geschikt om het vuur der
geestdrift uit te dooven.
Ook verbleef hij te Bethanië wel in het gezin van Lazarus en diens zusters Maria en Mart ha. lieeds vroegei was hij daar met liefde ontvangen. Van een dier vroegere ontmoetingen lezen wij het volgend verhaal. Als naar gewoonte beijverde Martha zich om den vriend zoo goed mogelijk te onthalen. Doch, terwijl zij druk bezig was met veel bedienens, zat Maria, haar zuster, aan de voeten van Jezus en hoorde naar zijn woord. Dit hinderde Martha, zij trad op Jezus toe en zeide: „Heer! trekt gij het u niet aan, dat mijn zuster mij alleen laat dienen? Zeg haar dan, dat zij mij helpe". Maar Jezus antwoordde: „Martha, Martha! gij zijt bezorgd en ontrust over vele dingen. Doch er is éen ding noodig. Maria nu heeft het goede deel gekozen, dat niet van haar zal
worden weggenomen'.
Onder de pijnlijke ervaringen, welke in die dagen Jezus ten deel vielen, behoorde bovenal het teit, dat een zijner leerlingen, Judas Iskariot, zich tegen hem begon te keercn. De hoofdoorzaak dier veranderde gezindheid van Judas is te zoeken in teleurgestelde eerzucht. Hij had ge-



worden."' En als hij den beker inschonk, die zou rondgaan, voegde hij daaraan toe: „Zóo zal ook mijn bloed vloeien." Hij nam afscheid van zijn vrienden en bad hen, hem niet te vergeten, maar op een volgend feest ditzelfde te doen tot zijn gedachtenis. Toen het paasclnnaal met een lofzang besloten was, werd het hem binnen te eng. Men stond op en verliet de zaal.
Buiten gekomen, werd, als gewoonlijk, de weg naar den Olijfberg ingeslagen. Tegen de helling van den berg lag een tuin of landhoeve, Gethsémané (de Olijvenhof) gcheeten, waar Jezus meermalen met zijne jongeren had vertoefd. Daar wilde hij nogmaals in de stilte van den nacht uitrusten en zich versterken in bet gebed. Hij liet de overige leerlingen aan den ingang, maar nam Petrus, Jakobus en Johannes met zich mede. En dieper in den hof gekomen, werd hij zeer ontroerd en beangst en zei tot hen: „Mijne ziel is diep bedroefd, tot stervens toe; blijft hier en waakt met mij!" En zich afgezonderd hebbende, tot driemalen toe, bad hij telkens: „Mijn Vader, indien het mogelijk is, laat deze drinkbeker van inij voorbijgaan! Doch niet mijn wil, maar Uw wil geschiede!"
Na zijne eerste afzondering vond hij zijn leerlingen slapende en zei tot hen met zacht verwijt: „Kunt gij dan niet één uur met mij waken? Waakt en bidt, dat gij niet in verzoeking komt. De geest is gewillig, maar het vleesch is zwak." Maallater, hen wederom ingesluimerd vindende, zei hij tot hen: „Slaapt nu voort en rust, het is genoeg! De ure is gekomen, dat de Zoon des mensehen wordt overgeleverd in de handen der zondaren". Want hij hoorde een troep gewapenden naderen en zag eensklaps Judas, aan het hoofd eener bende dienaars van het Sanhedrin. Judas trad op Jezus toe, als om hem te omhelzen. Maar deze stiet hem van zich af met den uitroep: „Judas! verraadt gij den Zoon des menschen met een kus?"
Jezus weigerde elke verdediging en liet zich gevankelijk wegvoeren. Op dit gezicht stoven zijne leerlingen verbijsterd uiteen. Alleen Petrus volgde op een afstand.
Gez. 79 : 5.



38. Het rechtsgeding.
Jezus werd naar de woning van den hooggepriester Kajafas gevoerd, waar de leden van den Joodscheu Raad waren saamgekomen. Tnsschen de getuigenissen der beschuldigers was aanvankelijk weinig overeenstemming, totdat er twee kwamen met de verklaring, dat hij gezegd had: „lk kan den tempel Gods afbreken en in drie dagen opbouwen." Jezus zweeg op de besehuldiging, dat hij met minachting van den tempel zou gesproken hebben. Daarop zei de hoogepriester. „Bij den levenden God bezweer ik u, dat gij ons verklaart of gij zijt de Messias, de zoon Gods!" En nu antwoordde Jezus: „Gij zegt het. Doch van nu af zult gij den Zoon des mensehen zien zitten aan de rechterhand der kracht Gods en komen op de wolken des hemels." De hoogepriester, als had bij een vrceselijke godslastering gehoord, scheurde zijn kleederen en riep zijn mederaadsleden toe: „Wat hebben wij nog getuigen noodig? Gij hebt zeiven zijn godslastering gehoord! Wat dunkt u?"... En als éen man riepen zij uit:
„Hij is des doods schuldig!"
Zoo had dan de bekrompen dweepzucht gezegevierd. En de dienaren van den Raad voltooiden het onwaardig tooneel door weerzinwekkende spot en ruwheid.
Tijdens het verhoor was Petrus het hoogepriesterlijk paleis binnengeslopen. Hij stond op een binnenplein onder de dienaars en deurwachters, die zich warmden rondom het vuur, dat men wegens de nachtelijke koude had aangelegd. Eensklaps meende een dienstmaagd, die daar langs kwam, hem te herkennen als een der volgelingen van den beschuldigde daar binnen. „Gij behoort ook bij dien Jezus den Galileeër, nietwaar? vroeg zij hem. Maar l'etrus loochende het. En toen een ander het vermoeden bevestigde, zei hij nogmaals: „Wel neen, ik ken hem niet!' De omstanders, die dit antwoord opvingen en zijn galileeschen tongval hoorden, bestookten hem thans op nieuw, zeggende: „Nu verraadt uw spraak u juist!" Toen zwoer Petrus met een vloek, ten



derden male, dat hij „den mensch niet kende." Op dien stond trof Jezus' blik dien van Petrus en kraaide de haan. En Petrus werd indachtig, dat Jezus gezegd had: „Eer de haan kraait, zult gij mij driemaal verloochenen." Toen stond zijn lafhartige zonde hem klaar voor oogen. Hij schaamde zich diep en snelde naar buiten, en in bitter berouw zich voorover werpend snikte hij het uit.
De mare van Jezus' veroordeeling bereikte ook J udas. Nu het vonnis een feit geworden was, stond zijn daad hem in al haar laagheid voor den geest. Het werd hem doodsbenauwd. Hij wilde zijn bloedschuld als ware het van zich werpen. Daarom vloog hij naar de overpriesters en oudsten in den tempel en wilde hun het geld teruggeven, verklarend dat hij een groote zoude had gedaan, dat hij een onschuldige in hun handen overgeleverd had. Maar minachtend wezen zij hem af en duwden hem toe: „Dat gaat óns niets aan; dat is uw zaak!" Toen wierp hij liet geld hun voor de voeten, snelde radeloos heen en maakte door zelfmoord een eind aan zijn leven. Gez. 85 : 5.
39. Het Rechtsgeding.
{Vervolg).
Om het doodvonnis te kunnen volvoeren was de bekrachtiging rioodig van den romeinschen stadhouder P o n t i u s Pilatus. Deze was juist wegens het Paaschfeest te Jeruzalem. Reeds in den vroegen morgen gaf hij gelegenheid om met rechtzaken tot hem te komen. Men bracht dus Jezus voor zijn rechterstoel, met de aanklacht dat hij zich „Koning deiJoden" had willen maken en dus een staatkundig oproerling was. Maar Pilatus zag, na een kort verhoor, dat daarvan geen sprake was en bemerkte wel dat godsdienstgeschillen aan de dweepzieke opwinding der aanklagers ten grond lagen. De hooghartige Romein had weinig lust om het volk ter wille te zijn en zou Jezus vrijgelaten hebben. Doch nu begon de priesterpartij krachtig aan te dringen en Pilatus te dreigen



met den toorn des keizess, als hij een oproermaker vrijliet.
Pilatus trachtte zich door een slimheid van de zaak af te maken. Naar de gewoonte om op het Paaschfeest aan een gevangene de vrijheid te schenken, stelde hij den aanklagers de keuze tusschen Barabbas, een man, die juist wegens moord in hechtenis genomen was, én Jezus. Maar het volk, door oudsten en priesters opgeruid, riep luide: „Laat ons Barabbas los!" Toen dit middel faalde, verzon Pilatus een ander. Op het hooien dat Jezus uit Galilea was, en dus eigenlijk onder liet rechtsgebied van Her odes behoorde, zond Pilatus hem tot dezen, die in die dagen toevallig ook in Jeruzalem vertoefde. Pilatus, die met Herodes in vijandschap leefde, zag in deze daad van schijnbare beleefdheid jegens Herodes tevens de goede gelegenheid om de vriendschapsbanden te herstellen. Dit mocht hem wel gelukken. „Pilatus en Herodes werden op dien dag vrienden met elkaar", zegt het bijbelverhaal. Maar de zaak van Jezus zich van den hals te schuiven, gelukte hem niet. Want Herodes, die evenzeer gaarne zich er buiten hield, beantwoordde de beleefdheid door Jezus terug te zenden. Daarop bukte Pilatus lafhartig vooi den eiscli der oproerige menigte, terwijl hij zich de handen wiesch, zeggende: „Ik ben onschuldig aan het bloed van dezen rechtvaardige". Maar het volk riep: „Zijn bloed kome ovei ons en onze kinderen!"
Jezus werd ter kruisdood verwezen. Voor hij werd weggeleid, werd hij gegeeseld en stond hij nog bloot aan een lage beschimping en mishandeling van romeinsehe soldaten. Dezen hadden gehoord dat de veroordeelde, die daar in hun midden stond — een man met zoo weinig krijgshaftig uiterlijk! — zich koning had willen maken. Dat wekte hun spotlust. Zij wierpen hem een purperen mantel over de schouders, vlochten van doornen een kroon, die ze hem op het hoofd drukten, en duwden hem, bij wijze van schepter, een riet stok in de hand. Nu voor hem knielend, dan weer hem mishandelend, spotten ze: „Wees gegroet, gij koning der Joden!"



De heuvel Go 1 go t ha, aan de buitenzijde der stad, was de straf plaats. Derwaarts ging liet in droeven optocht. Met moeite sleepte de afgetobde man, met het kruishout op de schouders, zich voort. Onderweg bijna bezwijkend onder den last, nam zekere Sinion van Cyrene dien van hem over. Op Golgotha aangekomen, werd hij tussehen twee misdadigers aan den paal genageld. Allerlei spotwoorden werden hem nog toegevoegd. Een bede voor zijn vijanden: „Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen!", met nog enkele andere woorden aan zijn stervenden mond ontvloden, staan van hem opgeteekend. Zóo o. a. de opdracht aan zijn discipel Johannes oin voor zijn moeder Maria te zorgen, en zijn laatste woorden: „Vader, in uwe handen beveel ik uiijnengeest!"
Ten negen uur des morgens was hij aan het kruis genageld; teil drie uren blies hij den laatsten adem uit. Tegen de gewoonte bleef hij niet aan liet kruis hangen. Zekere Jozef van Ar i mat hé a, een aanzienlijk aanhanger, kreeg van Pilatus verlof om het lijk te begraven. In der haast, vóór het intreden van den sabbat, afgenomen, werd liet in een rotsgraf, aan dezen .lozef toebehoorend, neergelegd. Gez. 271 : 1.
40. De opstandingsverhalen.
In de Evangeliën wordt ons het volgende verhaald.
Toen de sabbat voorbij was, kochten Maria Magdalena en Maria, de moeder van Jaeobus, en Sa lome specerijen, om met de daarvan bereide zalf het lichaam van hun gestorven vriend te balsemen. En met het opgaan der zon, op den eersten dag der week, gingen zij naar de grafstede. Onderweg zeiden zij tot elkander: „Wie zal ons den grooten steen vóór den ingang des grafs afwentelen?" Maar toen zij kwamen, vonden zij den steen reeds afgewenteld. Een engel had het gedaan, die haar toesprak: „Weest niet ontsteld! Jezus zoekt gij, den Nazarener, den gekruisigde. Ilij is hier niet meer, maar hij is opgewekt. Gaat heen en zegt het aan zijn discipelen,



licht vermoeden hadden gehad onder zijn spreken, dat hij het was; en zij keerden naar Jeruzalem terug, om hun ontmoeting aan de discipelen te vertellen.
Intusschen hadden dezen, met anderen saamgekomen, óok een verschijning gehad, waarin Jezus hun zijn lichaam getoond en met hen gegeten had. En later andermaal, waar Thomas — op deze eerste samenkomst niet aanwezig, en ongeloovig — door het betasten van de litteekens der wonden overtuigd wordt.
Dit alles viel bij en in Jeruzalem voor. Maar er wordt ook nog gesproken van eene verschijnining aan de zee van T i b e r i a s, waar Jezus — door een driemaal herhaalde vraag aan Petrus: „Hebt gij mij lief?", telkens gevolgd door het woord: „Hoed mijne schapen!" — dezen discipel aan zijn verloochening herinnert.
Ten slotte wordt ons verhaald van een hemelvaart, waartoe Jezus de leerlingen op den Olijfberg bescheiden had. Daar gebiedt hij hun zijn godsdienst te prediken in de wereld, waarna hij hen zegent en ten hemel wordt opgenomen.
Alle deze verhalen leggen getuigenis af van den machtigen indruk, door Jezus nagelaten. Men kon niet gelooven, dat hij in het doodenrijk zou zijn gebleven. God had hem verhoogd bij zich in den hemel, uit welken hij nederdaalde om zich aan de zijnen te vertoonen. Gez. 234 : 2.
41. De eerste gemeente.
De aanhangers van Jezus te Jeruzalem — zij, die ondanks zijn sinadelijken kruisdood in hem den Messias zagen — sloten zich aaneen. Daartoe hebben de discipelen den stoot gegeven door uit Galilea, werwaarts zij zich tijdelijk hadden teruggetrokken, naar de hoofdstad weertek eer en, om van hun geloof in den gekruisigde te getuigen.
Hun eerste optreden op het Pinksterfeest — aldus



•/.aam. En van daar ging liet verder. Naar liet eiland Cyprus eerst en dan naar de landstreken van Klein-Azië, waar hij in steden als Lystre, Derbe, lroas, Efeze en andere een werkkring vond. Vooral de provincie Gal at ié nam zijn prediking aan. En naar Europa overgestoken, plantte hij op vele plaatsen de banier des evangelies. Onder die plaatsen zijn o. a. Filippi en Thessalonika in de provincie Macedonië te noemen, en bovenal de beide beroemde steden van het oude Griekenland: Athene en Korinthe. Aldus bereisde hij een belangrijk deel van het grootc rijk, dat de zetel was van het beschaafde veelgodendom dier dagen. Somtijds trad hij alleen op, dan weer vergezeld van anderen, onder welken ons Barnabas, J o h a n n e s Markus, S i 1 a s en T i m ó t h e ii s als zijn helpers worden genoemd.
Wij, die in onzen tijd zooveel gemakken op reis ondervinden, ja daaraan al spoedig het denkbeeld van genoegen verbinden, kunnen ons moeilijk een denkbeeld vormen van de bezwaren in dien ouden tijd aan het reizen veibonden. Gemis aan middelen van vervoer, slechte wegen, buiten hun oevers tredende rivieren, overnachten onder den blooten hemel, rooverbenden, wild gedierte en wat dies meer zij, waren ongemakken en gevaren, waarmee de reiziger te kampen had.
Als prediker van een nieuwen godsdienst had Paulus bovendien een zware taak en moest hij veel vijandschap verduren. Men begreep in de Grieksch-Romeinsche wereld zeer weinig van een God, die niet onder een zichtbare gedaante werd aangebeden, van een gelijk een slaaf gekruisigden Meester, van een godsdienst der liefde ook jegens vijanden, van een prediking, die ook de minsten en verstootenen als inenschen, als kinderen Gods. toesprak. De priesters van liet heidendom zweepten de bijgeloovige menigte tegen hem op. Geen wonder dat we Paulus van steeniging en geeseling en gevangenschap hooreu spreken. Maar onverschrokken bood hij aan den tegenstand het hoofd en legde den grondslag tot vele gemeenten.
Gez. 24(> : 3.



II. Hoe ons Nieuwe Testament er kwam.
1. De Bijbel bestaat uit twee gedeelten: het Oude en
het Nieuwe Testament.
Testament is de latijnsclie uitdrukking voor het woord Verbond, een naam van joodschen oorsprong, omdat de Joden hun godsdienst voorstelden als een verbond, door C4od met hun voorvaderen gesloten. Maar de Christenen stelden later Gods openbaring in Christus als een ander, nieu w, verbond naast en tegenover het oude, en noemden aldus de beide deelen hunner Heilige Schrift: het Oude en het
Nieuwe Verbond.
Het Oude Testament is eene verzameling van39geschriften, oorspronkelijk in het hebreeuwsch geschreven, eenige eeuwen voor onze jaartelling. In Jezus' tijd waren ze reeds bijeengevoegd en maakten ze de Heilige Schrift der Joden uit, die haar betitelden als de Wet en de Profeten. Daaionder begrepen zij eigenlijk ook nog een derden bundel: de Geschriften. (Zie „Verhalen uit het Oude lestament , Aanhangsel 1, „Hoe ons Oude Testament et' kwatn ).
De eerste Christenen namen die Heilige Schrift der Joden als de hunne over en voegden daaraan de verzameling de»
Nieuwen Testaments toe.
>2. De geschriften van het Nieuwe Testament, oorspronkelijk in het grieksch geschreven, zijn dus allen na Jezus tijd vervaardigd; zij dagteekenen uit de beide eerste eeuwen.
Er is onder de oude Christenen veel verschil van gevoelen geweest over de vraag, welke geschriften — uit de velen, die er gaandeweg ontstaan waren —'waard zouden worden gekeurd en dienstig bevonden om te behooren tot de \ erzameling des Nieu wen Verbonds. Men maakte daarvan vaak een lijst of — zooals het grieksche woord luidt — een Kanon. Eindelijk werd de Kanon voor goed vastgesteld, op een Kerkvergadering (Synode of Concilie) te Karthago in 397. Vandaar heeten de bijbelboeken de kanonieke boeken. Zij, die afvielen, die niet op de lijst kwamen, werden later de



apocriefe boeken genoemd. Apocrief beteekent: verborgen. Men gaf hun dien naam, omdat zij, in tegenstelling met andere geschriften, die daarvoor wél werden dienstig geacht, in de openbare samenkomsten niet werden voorgelezen.
3. Eerst sedert het. laatst der vierde eeuw bestaat dus het Nieuwe Testament. Ook toen evenwel was er nog geen Bijbel, zooals wij dien kennen: een gedrukt en gebonden boek. De drukkunst verstond men nog niet. Men schreef dus de exemplaren van elkander over. Aangezien dit tijdroovend en kostbaar was, konden weinigen zich een volledigen Bijbel aanschaffen.
Men schreef op perkament, dat tot een rol werd opgerold. Soms ook werden meerdere bladen, op elkaar gelegd en aan éene zijde saam verbonden, om een rol of stokje gewonden. Gaandeweg echter leerde men de perkamenten bladzijden in een boekband saambinden; die oude banden zijn veeltijds van hout. Toen in 1423 de boekdrukkunst werd uitgevonden, kwam er een gunstige verandering ten opzichte van de vermenigvuldiging der exemplaren; een verandering, die natuurlijk ook den prijs der boeken zeer deed dalen en daardoor den Bijbel meer onder de mensehen bracht.
De oorspronkelijke handschriften der bijbelschrijvers zijn verloren gegaan. De oudste handschriften van het Nieuwe Testament, die thans nog b e s t a a n, dagteekenen uit de vierde en vijfde eeuw. Zij worden door de tegenwoordige bezitters (meestal enkele groote steden of hoogescholen) in hun bibliotheken met zorg bewaard.
4. Langzamerhand is de Bijbel in onderscheidene talen vertaald geworden. Een zeer oude vertaling des Bijbels is de lat ij nsclie, de zoogenaamde Vulgata, die bij de lioomsch-Katholieken in gebruik is. Luther maakte een duitsehe vertaling, die later in het nederlandsch is overgezet en door de Lutherschen in ons land gebruikt wordt. Natuurlijk heeft thans elk volk van eenige beschaving zijn eigen bijbelvertaling. Maar ook in zoo goed als alle talen der onbeschaafde volken is de Bijbel ten dienste der Zending overgezet.



5. De door ons, Nederlanders, algemeen gebruikte is de S ta t en-Ver ta 1 i ng, vervaardigd in de 17de eeuw, na de Synode van Dordrecht (1G18), op last van de Regeeiing. In die dagen was namelijk de Hervormde Kerk de Staatskerk. Aan de Synode dier Kerk, door de Stat en-Generaal bijeengeroepen ter oorzake van de Remonstrantsche beweging, werd tevens de opdracht gegeven, te zorgen voor een bijbelvertaling. De vrucht van dien arbeid was voor
die dagen voortreffelijk.
Dat neemt niet weg, dat men, bij den vooruitgang van verschillende wetenschappen, behoefte gevoelde aan een nieuwe overzetting van den Bijbel in onze taal. In 18i>'.> verscheen er dan ook een van het Nieuwe Testament, wederom door de Synode der Ned. Herv. Kerk althans op haren last — vervaardigd.
Daarnaast brachten in de jongste jaren eenige vaderlandsche geleerden eene nieuwe, voortreffelijke, vertaling van het Oude Testament tot stand, die gewoonlijk als de Leid sche vertaling wordt aangeduid.
G. De verdeeling der bijbelboeken in hootd stukken, en van die hoofdstukken weer in afgescheiden verzen, elk van een cijfer voorzien, is natuurlijk niet door de oorspronkelijke schrijvers geschied. Zij is eerst in later tijd, ten dienste van het kerkelijk gebruik, aangebracht.
III. Geldswaarden in het Nieuwe Testament genoemd.
Ken talent zilver bedroeg ongeveer 
Een zilveren sikkel 
Een drachme, denarie of penning . ■ Een penningske, zestiende deel van een penning
f 4500. „ 0.76. „ 0.40. „ 0.021/.,



I N II O U 1).
Inleiding 
1. Joliannes de dooper 
2. De geboorte van Jezus 
3. Nog een geboorteverbaal 
4. De jeugd van Jezus 
5. Van den duivel verzocht 
li. liet optreden als leeraar 
7. De prediking van het Godsrijk .
8. De goede herder 
De geneesmeester 
10. De tollenaars 
11. Tempel en priesters 
12. Synagogen en Schriftgeleerden .
13. De partij der Farizeeën 
14. De Saddueeesche partij en de bsseeërs
15. Godsdienstige volksgebruiken (Sabbat en Vasten 1(1. Godsdienstige volksgebruiken (Oller, lienden,
Reinheidsgeboden) 
17. De Heidenen 
18. De Samaritanen 
UI. Uit de Bergrede (De kinderen des koninklijks) '20. Uit de Bergrede (De Christen in de wereld) .
21. Uit de Bergrede (De vervulling der wet ligt in
de diepte) 
22. Uit de gelijkenissen 
23. Uit de gelijkenissen (Vervolg) .
24. Uit de gelijkenissen (Vervolg) .
25. Uit de gelijkenissen (Vervolg) .
26. Uit de gelijkenissen (Slot) 
27. Beelden, spreuken en lessen .
Bi/,.
3 8 9
11
12 13 15 Ui 17 1!) '20 '21 24 20 28 20
. 32
. 34
. 30
. 38
. 40
. 41
. 43
. 45
. 47
. 40
. 50
. 53