WI.JZE VAN UITGAAF.
3Iannen en Vrouwen van Beteekenis in onze dagen,
Levensschetsen en Portretten, bijeengebracht onder leiding van Henri van der Mandere, wordt uitgegeven in maandelijksche afleveringen van omstreeks 2£ vel druks.
Iedere aflevering met portret, kost bij inteekeiiing 40 cents, afzonderlijk 75 cents.
Men abonneert zich bij iederen boekhandelaar of bij
De uitgevers
HAARLEM. H. I). TJEENK WILLINK & ZOON.
In Mannen en Vrouwen van Beteekenis zijn o m. verschenen:
GEORGES CLEMENOEAÜ.
MAX. HARDEN.
CHLODWIG ZU HOHENLOHE.
STEPHAN STAMBOELOFF-
Th ROOSEVELT
BOOKER T. WASHINGTON.
ALEXANDER I VAN BULGARIJE.
PRINSES MATH. BONAPARTE
AUBREY BEARDSLEY.
ADOLPH MENZEL.
WILHELM BUSCH.
WILHELM WUNDT.
EI), v. HARTMANN.
G B. SHAW.
MAETERLINCK.
G. CAKDUCCI
EMILE VERHAEREN.
BRUNETIËRE.
ELLEN KEY
PETER ROSEGGER
ANNIE BESANT.
FELIX WEINOARTNER. 'PEARY.
NIELS FINSEN. H. J. SCHIMMEL. H. W. BAKHUIS ROOZEBOOM. RICHARD HOL.
Dr. E. J. P. JORISSEN. Mr. A. KERDIJK.
Jonkvr. DE BOSCH KEMPER PROF. VAN DER WIJCK.
PROF BOLLAND. Dr. A. KUYPER. T. C. DONDERS.
VOSMAER.
Dr. A KUENEN J. T. BUYS.
R. FRUIN.
Mr. L W. C. KEl'CHENIUS. Dr. P H. J. CUYPERS.
Prof HOEKSTRA.
ALLARI) PTERSON enz. enz.



I
/ "
MANNEN EN VROUWEN VAN BETEEKENIS
FERDINAND I, KONING VAN BULGARIJE
door
Mr, g. j. rive.
HAARLEM - H. D. TJEENK WELLINK & ZOON.
Deel XXXIX.
Afl. 4.











Phot. Pietzner.
FERDIXAND I, KONING VAN BULGARIJE.



FERDINAND I, KONING VAN BULGARIJE.
Eenige weken geleden was hij te zien in de „Graphic". Niet in uniform, maar in een der gewaden van de oude Bulgaarsche vorsten. Hij zag in zijn Byzantijnsche kleedij er uit als een soort keizer Justinianus en niet als een koning van slechts een paar weken. Maar het moet voor hem een groote voldoening geweest zijn zich zoo te kunnen laten afbeelden, want het is de verwezenlijking van een ideaal, dat onbereikbaar scheen toen hem voor 22 jaar de vorstenkroon van Bulgarije werd aangeboden. Hij gold toen voor een vrij onbeteekenend officiertje van de huzaren, een rijk en argeloos jongmensch, over wien moeder fortuin, aanzien en geld had uitgestort en die, ware zijn weg de gewone geweest, geen andere moeite gekend zou hebben dan die van geboren te zijn. Maar juist zijn weg was niet de gewone en het lot had hem voor wat hoogers bestemd, dan in een mooie uniform langs de straten van Weenen te slenteren.
„Der Mensch wachst mit seinen Zielen," zegt een Duitsch spreekwoord. En dit bleek al dadelijk bij Ferdinand van Koburg. Want hij bewees moed en ambitie te hebben, toen hij zich de keus tot vorst liet aanleunen en ja zeide, niettegenstaande het verbod van Busland en niettegenstaande het lijdelijk verzet XXXIX* 1



1'liot. IMetzner.
PEK l)IX AND I. KONING VAN BULGAHIJE.



FERBINAND I, KONING VAN BULGARIJE.
Eenige weken geleden was hij te zien in de „Graphic". Niet in uniform, maar in een der gewaden van de oude Bulgaarsche vorsten. Hij zag in zijn Byzantijnsche kleedij er uit als een soort keizer Justinianus en niet als een koning van slechts een paar weken. Maar het moet voor hem een groote voldoening geweest zijn zich zoo te kunnen laten afbeelden, want het is de verwezenlijking van een ideaal, dat onbereikbaar scheen toen hem voor 22 jaar de vorstenkroon van Bulgarije werd aangeboden. Hij gold toen voor een vrij onbeteekenend officiertje van de huzaren, een rijk en argeloos jongmensch, over wien moeder fortuin, aanzie^n en geld had uitgestort en die, ware zijn weg de gewone geweest, geen andere moeite gekend zou hebben dan die van geboren te zijn. Maar juist zijn weg was niet de gewone en het lot had hem voor wat hoogers bestemd, dan in een mooie uniform langs de straten van Weenen te slenteren.
„Der Mensch wachst mit seinen Zielen," zegt een Duitsch spreekwoord. En dit bleek al dadelijk bij Ferdinand van Koburg. Want hij bewees moed en ambitie te hebben, toen hij zich de keus tot vorst liet aanleunen en ja zeide, niettegenstaande het verbod van Rusland en niettegenstaande het lijdelijk verzet XXXIX4 1



van Turkije. Zijn voorganger, vorst Alexander van Battenberg, had gevoeld, wat het heette ongehoorzaam te zijn aan de bevelen van den grooten Tsaar in Petersburg. Hij was in voortdurend levensgevaar des nachts uit zijn paleis gehaald en als gevangene weggevoerd, en dit had zulk een indruk op hem gemaakt dat, niettegenstaande hij verlost en triomfantelijk naar zijn hoofdstad was teruggebracht, hij begreep zonder goedkeuring van Rusland niet te kunnen regeeren en afstand deed van den troon, toen die goedkeuring geweigerd werd.
Dat dus de 26-jarige prins Ferdinand het mooie W'eenen voor het onrustige Sofia heeft durven verruilen, bewijst reeds dat er in hem meer zat dan oppervlakkig vermoed werd.
Het blijkt nu, dat de hoedanigheden, die hem in staat gesteld hebben het op zulk een gevaarlijken post uit te houden, sluimerden en vooral door de omstandigheden moesten opgewekt worden. Het waren in de eerste plaats ambitie, ijdelheid en de zucht naar macht en heerschappij. Zij schonken hem den moed, de koelbloedigheid en de waaghalzerij om, trots de waarschuwingen van het hoofd van zijn Huis, den groothertog van Koburg en van zijn eigen broeder Philip, de erfenis van Alexander van Battenberg te aanvaarden. Want het was geen kleinigheid, naar een land te gaan, waar de sluipmoord nog tot de politieke zeden behoort en er tientallen rondliepen om den dolk of revolver uit de handen van den een of anderen Russischen agent over te nemen. Haast tien jaren, tot aan zijn verzoening met den Russischen keizer, heeft Ferdinand voor zijn leven kunnen vreezen. En nu: Koning van Bulgarije, algemeen erkend en voltrekker der nationale idealen. Dit tot stand gebracht te hebben op den vulkanischen bodem van den Balkan, onder den lijdelijken tegenstand der diplomaten en onder een volk, waarbij de dolk nog als een staatkundig argument geldt, is een bewijs, dat de jonge koning een man van beteekenis is en dat ook bij hem het gezond verstand, de volharding, de handigheid en het aanpassingsvermogen gevonden worden,



waardoor het rus der Koburgers heeft uitgeblonken en op verschillende tronen in Europa zich wist te handhaven.
Als avonturier ging de toenmalige prins Ferdinand naar Bulgarije, als koning wordt hij nu geëerd en ontzien als een man van groot gewicht, wiens stem niet gepasseerd mag worden bij de behandeling der Oostersche kwestie. Geholpen door zijne machtige familierelaties en zijne diplomatieke talenten, is het hem gelukt om de schijnbaar hopelooze taak, waarvoor hij als jongmensch geplaatst werd, op schitterende wijze te volbrengen. Ja, meer nog; hij, die in den aanvang voor zijn leven heeft moeten vreezen, heeft in die jaren de rollen zoo weten te veranderen, dat zijne ruwe en voor geen kleinigheid vervaarde ministers, officieren en afgevaardigden zich in acht zijn gaan nemen voor de koele vastberadenheid van een vorst, die bewezen heeft ook klappen te kunnen uitdeelen als het noodig was.
Ik heb hem eens als een ietwat wraakzuchtig mensch hooren beschrijven, onder wiens toornig oog men sidderen kan. Mogelijk dat die karakteriseering overdreven was, maar toch heeft de vorst bewezen voor geen maatregel terug te deinzen, als hij dien in het belang van den Staat noodig achtte, of als het gold zijne vijanden te vernietigen. Hij verstond het om de Bulgaren met hunne 16<ie en 17,ie eeuwsche politieke manieren met gelijke munt terug te betalen. Inplaats van af te stooten, heeft hij ontzag weten in te boezemen, wat de hoofdzaak is bij zulk een jong en nog half beschaafd volk.
Hadde de tegenwoordige koning vroeger geleefd, dan zou hij zeker in < U; 11 smaak van Macchiavelli gevallen zijn en geen kwaad figuur gemaakt hebben onder de vorsten der Renaissance. Hun bloed vloeit immers in zijne aderen, en zoo is het niet te verwonderen, dat dit bloed in dezen afstammeling der Bourbons wel eens aan het kooken geraakt is, als zijne Bulgaren het hem wat te bont maakten.
Zoo leerde hij langzamerhand den aard van het volk kennen en, met dezelfde makkelijkheid, waarmee hij de Bulgaarsche taal geleerd heeft, zijn karakter en zijne eigenschappen door-



gronden. Zijn persoonlijkheid, zijn weetgierigheid, zijn bedrevenheid in intriges en diplomatieke kunsten, hebben gemaakt, dat men Ferdinand wel eens met de Italiaansche Condottieri's uit de lö''« eeuw heeft vergeleken, met de koene fortuinzoekers uit die dagen, die het door hunne handigheid zoo ver wisten te brengen. Maar zou hij anders wel koning van dit land hebben kunnen worden ?
Niemand had zulke eigenschappen bij den koning gezocht, toen hij nog in Weenen was en naar Brazilië reisde om zijn collectie vogels aan te vullen. Gelukkige dagen, toen hij zijn tijd en moeite aan zijn gepluimde vrienden kon besteden, toen hij in zijn paleis een prachtige volière kon inrichten en vele kromme snavels hem 's morgens begroetten. Toen was hij nog de ietwat „hochnasige" en op zijn afstamming trotsche, maar overigens niet kwade officier. Maar de omstandigheden hebben hem veranderd en hem tot een neurasthenisch, driftig en hard mensch gemaakt. Hij zag hoe de door de beschaving slechts half beteugelde brutaliteit van een jong en eerzuchtig volk zich dikwijls dreigend tegen hem verhief en hoe hij alleen door harde maatregelen zich daartegen verdedigen kon. Zoo liet hij den majoor Panitza, die tegen hem geconspireerd had, doodschieten, als was hij ook de lieveling van het volk en al smeekten honderden om genade. De groote verdiensten, welke deze officier in den oorlog tegen Servië op het slagveld van Slivnica aan zijn vaderland bewezen had, konden hem niet redden. Zijn mentor en minister, de almachtige Stamboeloff, meende een voorbeeld te moeten stellen, meende daardoor den lust tot samenzweren den kop in te drukken. En de vorst onderteekende het doodvonnis, maar ontweek tevens den storm door naar Karlsbad te gaan. Of Stamboeloff toen wel aan de mogelijkheid gedacht heeft, dat de vorst met hem precies hetzelfde zou doen, toen tal van moordenaars zijn leven bedreigden? Het paspoort, dat Stamboeloff vroeg om naar het buitenland te reizen, werd hem geweigerd, al wist de vorst ook, dat die weigering gelijk stond met het doodvonnis van den man, die hem de kroon bezorgd



had, die het vaderland in de meest benarde tijden beschermd had en aan wien Ferdinand alles danken moest.
De verontwaardiging over den moord op Stamboeloff was zoo algemeen erkend en het vermoeden, dat de vorst deze had kunnen verijde'en zoo groot, dat toen twee heeren hem op de promenade te Karlsbad ontmoetten, deze niet konden nalaten het woord moordenaar uit te spreken, waarop de aldus betitelde zich omdraaide en met een zeker aplomb zeide : „dank je wel." Maar van dien dag vestigde zich ook de overtuiging, dat de vorst voor geen maatregelen terugdeinsde, als hij die in het belang van positie en van zijne eerzuchtige wenschen noodig achtte.
Hij was pas zeven jaren in het land, toen Stamboeloff vermoord werd en men de daders niet kon of niet wilde vinden. Maar redenen van staat hadden toen reeds zijn karakter gewijzigd en hem hard gemaakt als de Thuringsche landgraaf in de Duitsche sage.
De kroon van Bulgarije is heel lang eene doornenkroon geweest en pas na de verzoening met Rusland dragelijker geworden. Al jaren lang zijn die pijnlijke dagen achter den rug. „Esist erreicht!" kan de koning uitroepen, en de riemen, waarmeê hij moest roeien om zich uit het moeras te redden, kan hij inhalen. Hij kan nu den hardvochtigen kant van zijn karakter ter zijde zetten en zich weer in zijne betere eigenschappen vertoon en.
Zoo heb ik eens van een staatsman die hem goed kent, gehoord, dat dezen 11a een gesprek met den vorst steeds verrast was over diens degelijke conversatie en diens kennis van de geschiedenis der volken en van de natuurlijke historie. Mogelijk, dat hij uit die beide wetenschappen de drijfveeren heeft leeren kennen, die menschen en volkeren bewegen. Hij moet als kleinzoon van koning Louis Philippe en als bloedverwant der Habsburgers, opgevoed in de Westersclie begrippen van comfort en beschaving, zich wel vreemd en geïsoleerd gevoeld hebben in zijn hoofdstad Sotia, die er toen nog uit-



zag als een smerige Turksche plaais, gedwongen onder menschen te leven, die de zeden en gewoonten van het Slavisch-Turksche Oost-Europa hebben. Maar het gaf hem gelegenheid om de nationale karaktertrekken van zijn volk te bestudeeren en de lessen der geschiedenis er op toe te passen, welke leeren dat bij krachtige, jonge naties de zucht naar eer en roem de grootste drijfveer tot expansie en vaderlandsliefde is. En bij de Bulgaren was die kracht te sterker, omdat het Berlijnsche congres slechts gedeeltelijk hunne wenschen had vervuld en nog een groot deel van het vaderland te verlossen had overgelaten. De vorst wist daarvan partij te trekken in den strijd der fracties om het bezit der macht.
De partijen in dat land zijn in de oppositie, als zij niet aan het laadje zitten, en worden weer oppositie zoodra zij het bestuur weer aan anderen moeten overlaten. En van die eigenaardigheid heeft de vorst voor zijn doel weten gebruik te maken; hij heeft in dit veld van intriges zijne diplomatieke talenten ontdekt.
Thans is hij koning of liever gezegd Tsaar. Hij, de kleine Tsaar in Sofia, staat thans naast den grooten Tsaar in Petersburg, en de man die bij zijn komst in Sofia door de souvereinen en de diplomaten geïgnoreerd werd, is onlangs door den keizer van Oostenrijk met de grootste onderscheiding bejegend en eerekolonel van een Russisch regiment geworden, niettegenstaande hem nog de vloeken en verwenschingen in de ooren moeten klinken, die hem van het teleurgestelde Russische hof en leger indertijd zijn nagezonden.
In zijn donkerste dagen liet hij een purperen kroningsmantel maken en bij gebreke van pages de sleep door kadetten dragen. Maar Stamboeloff vond dit een kinderachtige aardigheid en lachte den vorst er om uit.
En nu'? De almachtige minister is dood en Ferdinand I kan den koninklijken mantel, als die niet intusschen door de motten verteerd is, uit zijn kast halen en er meê paradeeren. Dit heet ik succes hebben, en succes is hoofdzaak in de politiek.



Thans is hij in de wittebroodsweken zijner nieuwe waardigheid; en het is te hopen, dat de koningskroon hem minder zwaar zal drukken dan de vorsten-hoed. Hij is, zooals de burgemeester van Sofia bij Ferdinand's intree in zijn residentie zeide, geen jong man meer, maar een ervaren regent, die land en volk kent. Den moeielijksten tijd van zijn regeering heeft hij achter den rug, alhoewel de toekomst nog vele verrassingen kan opleveren. Want Bulgarije is een onrustig ftmd en het volk jong, vol onverteerde krachten, die naar een uitweg zoeken. Vandaar, dat het veel voelt voor het soldatenberoep, zoodat de Vorst, alhoewel zelf geen militair, toch aan het hoofd staat van een voortreffelijk leger, aan welks volmaking de heele natie vol ij ver heeft meegewerkt. En dit volk voelt zich gevleid door de verheffing van hun hoofd tot Koning. Het is op weg om een nationale dynastie te erlangen en ziet in de prinsen Boris en Cyrill de beginners van een lange rij nationale Koningen. Daarom: de weg, die nog vóór den Vorst ligt, moge van tijd tot tijd nog hobbelig zijn, hij is niets in vergelijking van het duistere pad, dat hij op moest, toen hij in Augustus 1887 in Roetsjoek aan wal stapte en zich in de Kathedraal van Tirnova liet uitroepen.
Een jaar van tevoren had Alexander van Battenberg Bulgarije verlaten, en haast een jaar lang had het regentschap, waaraan de teugels gedurende het tusschenbewind waren toevertrouwd, zich tegen de complotten der door Rusland omgekochte officieren moeten verdedigen. Een nieuwe vorst werd onmisbaar geacht om het land tegen grootere onlusten te behoeden; maar dien te krijgen, ging zoo makkelijk niet. Het treurige lot van den Prins van Battenberg en de vijandschap van Rusland schrikten de candidaten af. En zoo werd de deputatie, die aan het zoeken ging, overal afgewezen. En toen gebeurde, wat reeds in een vroegere aflevering van dit tijdschrift is verhaald i, dat majoor Laaba het lid der deputatie Kaltsjeff, die 's avonds met hem in het Orfeum was, attent maakte op prins Ferdi-
i) Stephan Stamboeloff, door Chr. Xuys. Mannen van Bet., dl. 26, afl. 8.



nand van Koburg. Die zou misschien wel willen, en toen Kaltsjeff hoorde dat de prins tot een schatrijke familie behoorde en met talrijke regeerende geslachten vermaagschapt was, deelde hij dit aan de-twee overige leden der deputatie, Stoiloff en Grekoff, mede, die daarop aan Stamboeloft' telegrafeerden. Deze won informatiën in, en vernam, dat Prins Ferdinand van Koburg in 1861 geboren was uit het huwelijk van prins August van Koburg met prinses Clementine van Orleans en niet ongenegen was om de Kroon te aanvaarden, mits zijn verheffing door de onderteekenaars van het Berlijnsche tractaat werd goedgekeurd.
Daar Rusland een door het regentschap voorgeslagen candidaat nimmer zou willen erkennen, omdat men in Petersburg al wat in Bulgarije geschiedde voor onwettig hield, was dit antwoord zeer ontmoedigend, maar Stamboeloff, die geen ander middel zag oin een einde te maken aan de oneenigheden tusschen het regentschap en de ministers, en om samenzweringen te beletten, hakte den knoop door en liet den aarzelenden prins al maar vast in Juli 1887 door de groote Sobranje, (de volksvertegenwoordiging) tot Vorst uitroepen.
Een paar dagen later kwam een Bulgaarsche deputatie naar Weenen, om zich naar het slot Ebenthal te begeven, waar de Prins met zijn moeder de zomermaanden doorbracht. Hij had zich reeds een paar maanden van tevoren vertrouwd gemaakt met de mogelijkheid om vorst van Bulgarije te worden. Hij had in Weenen op het ministerie van Buitenlandsche Zaken geinformeerd, hoe zijn plan door de Mogendheden zou worden opgenomen, en al luidden de antwoorden uit Rusland en Duitschland zeer onbevredigend, toch liet hij het denkbeeld om den vacanten troon te bestijgen, niet varen. Hij begon wat Bulgaarsch te leeren, maakte incognito een reis door zijn toekomstig vaderland en bereidde zich op die wijze een beetje voor, als de keus op hem mocht vallen. Vooral zijn moeder, de toenmaals 70jarige prinses Clementine (zij was de jongere zuster van de eerste Koningin van België) hoopte, dat ditgebeuren mocht.



Ferdmand was haar laatste spruit. Hij kwam ter wereld toen zij reeds 44 jaar oud was en de hoop op verderen kinderzegen had opgegeven. Hij was haar lieveling, een echt moeders kindje; zij liet hem haast nooit alleen, zelfs niet in de ijsclub als hij ging schaatsenrijden. Haar eerzucht werd geprikkeld door het vooruitzicht, dat haar lieveling een Kroon zou dragen en door een hofhouding zou omringd worden, waarvan zij de ongekroonde vorstin wezen zou.
Toen op den löden Juli 1837 de deputatie in de Napoleonszaal van liet. slot Ebenthal verscheen en de voorzitter der Sobranje, de heer Tontsjef, het besluit voorlas, waarbij prins Ferdinand van Koburg tot vorst van Bulgarije was uitgeroepen, stond prinses Clementine naast haar zoon.
Niemand van de familie wilde de plechtigheid bijwonen; zelfs 's prinsen eigen broer niet. Allen keurden het avontuur af. De oude prinses verrichtte de honneurs als vrouw des huizes en maakte in de weduwenkap, waaruit de grijze haren te voorschijn kwamen, indruk op de vrij onbeschaafde menschen die voor haar stonden. Zij had voor ieder een lachje en een vriendelijk woord over, en toen haar zoon in een aanspraak, die hij vrij verlegen opzeide, verklaarde de kroon te willen aannemen, blonk haar gezicht van vreugde. Een vlieg, die haar kind onder het spreken lastig viel, trachtte zij met haar waaier te verjagen. Maar toen de plechtigheid afgeloopen was, dacht zij met schrik er aan, dat het een Vrijdag was, waarop majoor Laaba haar wist gerust te stellen, zeggende, dat die dag tevens de Zondag der Mohammedanen was en dat zich onder de deputatie een Muzelman bevond, de Hodsja van Schoemla, die op zulk een heiligen dag de kroon aan haar zoon was komen aanbieden. De Vrijdag kon dus geen ongeluksdag wezen, met welk argument de prinses tevreden was. Zij had tot dusver weinig gereisd, was aan de gemakken van een rijke dame gewend, maar zat nu dikwijls tusschen de wielen, die haar van Weenen naar Sofia en weer terug brachten. In Sofia was zij vorstinmoeder en werd met koninklijke eer in het paleis van haar zoon



behandeld. Zij betoonde zich daar als een schrandere vrouw die door haar wijzen raad, haar fijnen tact, menige gevaarlijke crisis tusschen haar zoon en de Bulgaarsche partijhoofden heeft weten bij te leggen. Zij stichtte weeshuizen en kindertuinen, gaf kost bare geschenken en zorgde voor den bruidsschat van de meisjes, die met hare officieren'en ambtenaren gingen trouwen. Op haar titel van vorstin-moeder van Bulgarije, haar door de Sobranje geschonken, was zij zeer trotsch. Maar die eer en glans werden duur betaald, want van de 50 millioen, die zij van haar echtgenoot erfde, heeft zij 18 millioen voor Bulgarije geofferd. Al die goederen wierp zij in de weegschaal voor haar zoon, dien zij zoo lief had, en deze bleken zwaarder te zijn dan de moeielijkheden en gevaren die in de andere schaal lagen.
Een maand na het aannemen der vorstelijke waardigheid legde Ferdinand den eed af op de Bulgaarsche grondwet en deed kort daarna zijn plechtigen intocht in Sofia.
Rusland noemde hem een indringer en protesteerde; de Porte nam geen notitie van hem. Het duurde negen jaren alvorens de Sultan hem in 18% als Vorst van Bulgarije en Turksch gouverneur-generaal van Oost-Rumelië wilde erkennen.
Toen de Vorst voor het eerst met de hoofdstad van zijn land kennis maakte, was Sofia nog een zeer verwaarloosde plaats vol Turksche krotten. Het zag er toen nog niet zoo uit als nu. Er was nog geen paleis, geen comedie, geen goed hotel, geen boulevard, geen monument voor Alexander den Bevrijder, geen openbare tuin, geen mausoleum voor Alexander van Battenberg, [geen vogel- en plantentuin, waar de Koning zijne gepluimde lievelingen verzorgt en geen villapark met vriendelijke huisjes. Toen ik twintigjaar geleden in die stad was, was dit alles meerendeels nog niet aanwezig. Maar wel zag ik de ernstige kale bergen, de grijsgrauwe hoogvlakte, den steenachtigen grond met schaarschen plantengroei, en wel voelde ik het stof, dat door den wind in de ongeplaveide straten werd opgewaaid. Ik bekeek de houten huisjes, zooals die bij de Turken in gebruik zijn en gluurde in de binnenplaatsen vol vee en met boeren



die er als roovers uitzagen. En niet ver van het station stond de oude Moskee, eenzaam en verlaten, gemeden als een heidensche tempel, toen het Christendom zegevierde. In dat oogenblik benijdde ik den vorst niet, die in zoo melancholieke stad, ver van de beschaving, leven moest. En in de koffiehuizen zag ik de officieren, de beambten, de artsen en onderwijzers druk aan het politiseeren. Juist was Beltsjef, de minister van justitie, doodgeschoten, en die moord bracht alle gemoederen in beweging. De kranten gingen van hand tot hand en de zaak werd met z^'n p^sie besproken, dat ik vreesde, dat men handgemeen werd. Dit waren de intellectueelen, de lui, die in Parijs, Brussel, Genève en Weenen gestudeerd hadden en met een vernis van beschaving waren teruggekomen.
Mi lar de landbevolking was anders. De ingenieur de Launay, die lang onder haar heeft geleeft, zegt van haar, dat de Bulgaren veel van „Auvergnats" hebben, practische, werkzame menschen die alles aanpakken, maar niet als beleefd en voorkomend bekend staan. De Bulgaar is een boer, vlijtig, zuinig en gehecht aan den grond. Hij heeft een dikken kop op een vierkant lijf, een kop die, volgens de Grieken, hard en leeg is. Geen aristokratie is er, maar er is een burgerstand onder hem aan het opkomen. De Turksche onderdrukking heeft hem achterdochtig gemaakt. Hij heeft een hekel aan vreemdelingen en is wraakzuchtig, als zijn toorn wordt opgewekt. In tegenoverstelling van de overige Slaven op den Balkan, heeft hij weinig fantasie en geen behoefte aan illusies. Abstracte denkbeelden zijn hem nagenoeg vreemd. Terwijl hij in practische vragen uitmunt, ligt zijn ziel nog te dommelen. Hij is trotsch op den vooruitgang van zijn land, voelt veel voor degelijk lager onderwijs, maar het hooger onderwijs laat hem nog koud. De eerzucht om zijn land omhoog te brengen maakt hem tot een vurig patriot. Voor zijn land te strijden is bij dit jonge en half beschaafde volk een innige wensch. Het is om deze eigenschappen, dat men aan dit volk de grootste toekomst op den Balkan voorspelt.



Het was nu onder zulke menschen, dat de prins van Koburg zich kwam vestigen. En nadat de eerste jaren voorbij waren, begonnen de Bulgaren zich aan hem te gewennen, al was ook van zoo een demokratisch en rebelleerend volk niet veel eerbied voor hun souverein te verwachten. Maar het was al veel, dat zij een beetje ontzag voor hem kregen. Zij klaagden, dat hij wel eens te duidelijk liet blijken, dat hij ze niet voor vol aanzag. Zoo hinderde het hen dat hij, na de ontvangst eener deputatie of na een conferentie met zijn ministers wel eens tegen een lakei zeide: „Doe de vensters open, de Bulgaren zijn er geweest." En zijn onderdanen, die dit hoorden, beschouwden daardoor hun vorst als een vreemdeling, die hen nimmer goed begrijpen zou, al waardeerden zij het dat hij zoo goed Bulgaarsch sprak en in zijn persoon de nationale wenschen belichaamde
Populair zal hij niet licht worden, daarvoor is hij te veel uit de hoogte en te zeer aristokraat. Daarin is hij het tegendeel van zijn voorganger, wiens vriendelijke manieren, martiale eigenschappen en rondborstigheid zoo goed pasten bij het karakter dei- Bulgaren.
Gelukkig, dat Ferdinand van Koburg in het begin van zijn regeering in den persoon van Steplian Stamboeloffzulk een onverschrokken en eneigieken leidsman gehad heeft. Tot hij in ongenade viel, was Stamboeloff de eigenlijke regent van zijn land. Hij wist de aanslagen van Rusland te verijdelen en het verraad, dat binnenslands den kop opstak, te fnuiken. Hij liet Panitza trots alle waarschuwingen fusilleeren, en onverbeterlijke samenzweerders als Karaweloff en Zankoff in den kerker werpen, al waren zij ook ministers geweest, en al hadden zij aan 's lands bevrijding meêgewerkt. Hij regeerde met een ijzeren vuist, verzekerde orde en rust en strafte streng.
Toch had hij zijn land op den duur niet tegen de Russische eischen kunnen beschermen, en had hij het moeten gedoogen, dat Bulgarije onder het protectoraat van Rusland ware geraakt, als Oostenrijk zich niet het lot van den vorst hadde aangetrokken en hem in de eerste moeielijlce jaren had beschermd.



Maar daarover was men in Eusland dan ook zóó gebelgd, dat een tijdlang het gevaar van een oorlog met het Donaurijk bestaan heeft. Pas later, toen men in Petersburg begreep dat. de Vorst niet te verjagen was zonder daardoor in ernstig conflict met de Oost-Hong. monarchie te geraken, begon de gedachte om zich met hem te verzoenen, veld te winnen. Maar Stamboeloff was er. En zoo lang deze 'slands zaken bestuurde was aan geen toenadering te denken, zoodat hij het eerste offer van den nieuwen toestand worden zou. Hij zou dan niet meer kunnen regeeren en den Vorst niet meer de besluiten kunnen laten onderteekenen, bestemd om de vijanden en tegenstrevers te verpletteren. De Vorst daarentegen, bevreesd voor de gevolgen, zorgde er voor niet in het land te zijn. Hij vond het in zulke gevallen voorzichtiger den eersten storm niet af te wachten. Waren de vensters en de poorten van zijn paleis gesloten, was de Konak (paleis) eenzaam en verlaten, dan kon men er vrij zeker van zijn, dat er iets op til was.
Stamboeloff kon in kritieke tijden zijn beschermeling niet gebruiken, die voor zijn leven vreesde en, naar verhaald wordt, een tijdlang een dubbelganger in dienst gehad heeft om de spiedende oogen van moordenaars te verschalken. De minister liet hem in kritieke gevallen de stukken teekenen, waarop de Vorst zijn koffers pakte en een tijd lang op reis ging. Maar hij deed het ook toen Stamboeloff in ongenade gevallen was en zijn leven aan een zijden draad hing. Hij ontweek de catastrophe; zijn lange neus, die in talrijke Witzblatter vereeuwigd is, wist bijtijds wanneer de lucht niet zuiver was. En dit wist ook de familie van Stamboeloff. Die liet zich niet om den tuin leiden, toen een lang telegram van rouwbeklag uit Karlsbad kwam, waarin de Vorst de verdiensten van den vermoorde opsomde . Mevrouw Stamboeloff verscheurde het eenvoudig, wierp de stukken woedend op den grond en ontving den hofmaarschalk, die de boodschap kwam brengen, zoo slecht, dat hij blij was de deur uit te zijn. Voor de vrienden van Stamboeloff stond het vast, dat de Vorst er alles van geweten had, voorde



buitenwacht, dat Stamboeloff door Macedoniërs vermoord was. Het is daarmee gegaan als met de vele politieke moorden, waarvan de geschiedenis gewaagt.
Hoe lang is, om slechts bij een voorbeeld te blijven, Willem III beschuldigd van den moord op de gebroeders de Witt geweten te hebben. En zoo ook met dezen Vorst. Diens mate van verantwoordelijkheid zal wel niet zoo licht aan den dag komen, al staat ook vast, dat regeering en Vorst veel hadden kunnen doen om dien moord te voorkomen.
Toch is de moreele verantwoordelijkheid aan Ferdinand door het Bulgaarsche volk niet kwalijk genomen, omdat het genoeg had van Stamboeloli' en naar verzoening met Rusland snakte. Trouwens, de Vorst had geleerd hoe men met Bulgaren moest omspringen. Want is het haast niet een wonder, dat hij ongedeerd is gebleven in een land, waar bisschoppen gearresteerd werden en hun het kruis door ruwe en toch zoo bijgeloovige soldaten van de borst werd gerukt; waar gewezen ministers vermoord werden ; waar de ex-minister Karaweloff in de gevangenis van een officier in volle uniform een pak slaag kreeg; waar de minister van justitie Beltsjefi'bij vergissing werd vermoord, omdat hij toevallig in het rijtuig op de plaats van Stamboelofi zat; waar men lastige burgemeesters eei. steek gaf en beambten, waarover men zich beklaagde, een kogel nazond, als ze uit het koffiehuis kwamen. En in zoo'n land is den Vorst niets gebeurd.
Dit is zeker geen toeval geweest, maar wel een bewijs, dat men hem begon te ontzien. Hij kon de menschen flink de les lezen, zooals bijv. aan de deputatie, die hem kwam bedanken, wijl hij vergund had zijn zoon Boris die Koomsch gedoopt was, tot de Grieksche Kerk te laten overgaan. Want die dankjeszeggers kregen tot antwoord, dat de betuigingen van verknochtheid wel heel mooi waren, maar dat hij de fraaie woorden liever door daden gevolgd zag en dat het eindelijk tijd werd, dat men hein wat meer vertrouwen schonk dan tot



dusver. Wel een bewijs, dat hij zijn luidjes kende en dat zij ervoeren hoe hij over hen dacht.
Eerst sinds den val van Stamboeloff is de Vorst zelfstandig geworden en feitelijk gaan regeeren. Hij had land en volk leeren kennen en beiden verlangden naar een verzoening met Rusland.
Hij was sinds eenige jaren getrouwd en Stamboeloff, die in het belang der dynastie op een huwelijk had aangedrongen, vermoedde toenmaals niet, dat hij daarmee het Trojaansche paard had binnengehaald.
Maar de keus van een gemalin was niet gemakkelijk. Waar de prinses te vinden, die lust zou hebben om op den onzekeren Bulgaarschen troon plaats te nemen, naar een land te gaan, waar hare geloofsbelijdenis aanstoot zou vinden en waar de Grondwet, die den Griekschen godsdienst voor den troonopvolger voorschreef, eerst veranderd moest worden om aan haar katholieken aanstaanden echtgenoot de mogelijkheid te verschaffen een Roomsche vrouw te nemen. Na eenig beraad viel 's vorsten keuze op prinses Maria Louise, de vrome dochter van den zeer clerikalen hertog van Parma. 's Zomers woonde haar vader in Schwarzau, een dorp niet ver van Weenen, 's winters in Viareggio. In die familie ging het zeer ouderwetsch toe.
Parma heerschte als een patriarch over zijn vrouw, zijn vijftien kinderen en de talrijke bedienden. Alleen zijn dochter Maria Louise, bekend om haar geestig en spotzuchtig karakter, durfde wel eens een loopje met haar deftigen papa te nemen, zonder daarvoor beknord te worden.
Men had aan de prinses bij haar huwelijk verteld, dat zij in een land zou komen, waar alle standen gelijk waren, met geen spoor van aristokratie, en waar het voorkwam, dat ministers zelf naar de markt gingen om hun eten te koopen. En zoo was zij bij haar komst in haar nieuw vaderland en bij de verschillende voorstellingen zeer vriendelijk, gaf handjes links en rechts, alsof zij president Koosevelt ware. Zij zeide aan iedereen, dat land en volk haar bevielen, en dat zij haar best zou doen om een echte Bulgaarsche te worden.



Stamboeloff, die het er in de Russische kranten wegens het vestigen eener katholieke dj-nastie hevig van langs kreeg, was bij den intocht der prinses de held van den dag. De vorst overlaadde hem met eerbewijzen en de vorstin noemde hem „mon ami" en sprak hem aan als „Cher Monsieur". En hij, hij vermoedde niet dat Maria Louise zijn vijandin zou worden en dat met haar komst het einde van zijn leven nabij was. Want was het de vorst, die verzoening met Rusland wenschte, de vorstin nog veel meer. Het heele hof verlangde om in een zuivere positie te komen. Alleen Stamboeloff wilde niet. „Wat wil hij (de Vorst) toch met zijn Russischgezinde politiek en waarom den arbeid van zoo vele jaren voor de luimen vaneen vrouw te vernietigen? Dat doe ik niet zoo lang ik nog iets te zeggen heb," sprak de minister. En daartegenover het koor deihovelingen en der Russophilen, die uitriepen: „Altijd Stamboeloff; kan Bulgarije dan niet zonder dien man geregeerd worden ?"
Maar de Vorst wenschte, juist wijl hij op het punt stond vader te worden, dringender dan ooit om uit het isolement te geraken, hem door de Russische vijandschap bereid. Daarenboven scheen een van de condities, waaronder hem de hand van zijn vrouw was vergund, de belofte aan zijn schoonvader geweest te zijn, om zich met Rusland te verzoenen . De hertog van Parma achtte dit voor de positie van zijn dochter noodzakelijk en hij verzuimde niet om zijn schoonzoon van tijd tot tijd aan die belofte herinneren. Het gevolg was twisten tusschen Vorst en Minister, twisten, die steeds toenamen, zoodat eindelijk na een hevige scène Stamboeloff ziedend van toorn naar huis kwam en aan zijn secretaris een verzoek tot ontslag dicteerde. Dit gebeurde een jaar na 's vorsten huwelijk; een jaar later werd hij vermoord.
In dienzelfden tijd stierf Keizer Alexander III van Rusland. Hij was altijd onverzoenlijk gebleven tegenover Bulgarije, omdat het zich aan de Russische voogdijschap wilde onttrekken, en jegens den vorst, die zich tegen zijn wil op den troon had gezet.



's Keizers overlijden was voor den vorst een buitenkansje. De verzoening, die met den vadur onmogelijk was, zou misschien met den door geen antecedenten gebonden zoon minder moeilijk zijn. De Vorst verzuimde dan ook niet dezen te condoleeren en, wel wonder, hij kreeg een beleefd antwoord van Keizer Nikolaas II terug. Eindelijk een antwoord na zooveel stilzwijgen. Het volk jubelde, het voorstel om een deputatie uit de Sobranje naar Petersburg te zenden om een gouden krans op de kist van den dooden Tsaar te leggen, werd algemeen toegejuicht.
Zoo was dan eindelijk de weg gevonden om met Rusland vriendschappelijke betrekkingen aan te knoopen en de lang begeerde erkenning te verkrijgen.
Na den val van Stamboeloff werd dr. Stoiloff met de leiding van het bestuur belast. Onder zijn ministerie, dat vier jaren geduurd heeft (1894—1898), is de verzoening met Kusland tot stand gekomen. De Tsaar verlangde daartoe, dat 's Vorsten oudste zoon, prins Boris, tot den Grielcschen godsdienst zou overgaan en dat de officieren, die indertijd Vorst Alexander verraden hadden en naar Rusland waren gevlucht, weer in het Bulgaarsche leger zouden worden opgenomen. Een derden, voor den Vorst zeer vernederenden eisch, volgens welken diens verkiezing als onwettig zou beschouwd worden en hij zich aan een nieuwe keuze zou hebben te onderwerpen, liet Rusland ten slotte vallen.
Vorst Ferdinand aarzelde lang. Beide vorderingen stietten hem zeer tegen de borst, maar er viel niets aan te doen. Vooral de Vorstin vond het vreeselijk, haar zoon van godsdienst te zien veranderen. Zij, die zoo zeer op de verzoening had aangedrongen en Stamboeloff er aan had opgeofferd, moest nu ook het zwaarste offer brengen voor een aan haar geloof gehechte moeder, namelijk het offer van haar eerstgeborene. Wel trachtte de Vorst in een audientie bij den Paus op diens stilzwijgende goedkeuring aan te dringen, maar hij kreeg ten antwoord, dat hij door zijn daad per se in den kerkelijken ban kwam. Hier stond dogma tegenover dogma. En kerkelijke leerstellingen
XXX1X4 2



zijn, zooals bekend, onverbiddelijk. Maar een besluit moest genomen worden. „Entweder oder". En de Vorst besloot te doen wat verlangd werd.
Het gevolg waren hevige tooneelen met zijn vrouw, die hem met haar tweede kind verliet, om geen getuige te zijn van hetgeen in hare oogen een gruwel was. Zij ging naar haar vader en bleef wel een jaar weg. In hare afwezigheid werd de kleine Boris in tegenwoordigheid van den kersversch uit Rusland gekomen vertegenwoordiger van den Tsaar in den schoot der Grieksche kerk opgenomen.
Nu Kusland bereid was het gebeurde te vergeten en den vorst te erkennen, werd dit voorbeeld door de Porte en de andere Mogendheden gevolgd. Ferdinand's vurige wensch was nu eindelijk na negen jaren vervuld. Maar nog was alles niet bereikt. Tevreden, maar niet voldaan. Er bleef nog een ander ideaal over, namelijk 's lands onafhankelijkheid en de koninklijke waardigheid voor hem en zijn familie. Al de jaren die thans aanbraken, waren aan de vervulling van dat doel gewijd.
In Bulgarije was men gelukkig en talrijke deputaties kwamen den vorst bedanken. Maar aan hen, die dit deden, verheelde hij niet de moeite, die hem de herdooping van zijn zoon gekost had en hoe hij in ruil daarvoor verwachtte, dat de aanvallen op zijn persoon zouden ophouden en dai de grondwet, die de onschendbaarheid van den persoon des vorsten uitspreekt, voortaan wat beter in acht zou genomen worden. Ook in de proclamatie, waarin hij den nieuwen koers bekend maakte, verkleinde hij niet de offers, die hij voor het land gebracht had. Daarbij kwam, dat hij in dit stuk woorden bezigde, die hem in Oostenrijk zeer kwalijk genomen zijn. Het Westen (de Paus) zoo zeide hij, heeft zijn anathema (vloek) over mij uitgesproken; voortaan zal het morgenrood van het Oosten mijn Huis beschijnen en de toekomst van het land omstralen.
Het Westen had hij dus den rug toegekeerd en het hof in Weenen, welks Keizer den vorst op gevaar af van een oorlog met Kusland had staande gehouden, vond die woorden hoogst on-



gepast. Men vond den Vorst een ondankbaar en onbetrouwbaar mensch en was het eens met den Russischen gezant Lobanof, die gezegd had dat Ferdinand Oostenrijk verraden zou evenals Stamboeloff en den Paus.
Het oordeel in de hooge Oostenrijksche en Russische kringen over het opportunisme van den Vorst verschilde dus niet veel, en daar de rivaliteit steeds dezen gegolden had, zoo was de weg tot een toenadering tusschen Rusland en de Monarchie niet meer zoo moeilijk. De twee groote struikelblokken voor een betere verhouding, de onverzoenlijkheid van den overleden Tsaar en Rusland's vijandschap tegen Ferdinand van Koburg waren uit den weg geruimd, en het pad werd vrij voor nieuwe combinaties.
Tijdens de visite van Keizer Ni colaas met zijn jonge gemalin aan Keizer Frans Jozef werden de grondslagen van een betere verhouding gelegd. Er kwam tusschen de beide mededingers in het Oosten een entente tot stand, die later in het verdrag van Muerzsteg nader werd uitgewerkt. Aldus gedekt, kon Rusland in het verre Oosten een aanvang maken met de politiek, die tenslotte tot den oorlog met Japan geleid heeft. Oostenrijk zou in tusschen de wacht op den Balkan betrekken.
Dit politieke stelsel, dat zoowat tien jaar geduurd heeft en door de inlijving van Bosnië in elkaar is gezakt, is voor Bulgarije van groot gewicht geweest. Want in dat land werd de bevrijding van Macedonië de hoofdzaak, nu er tehuis door de regeling van den staatsrechtelijken toestand en van 's vorsten erkenning niet veel meer te doen viel. Maar daar genoemde verlossing voor Turkije een levensgevaarlijke operatie was, waren Rusland en Oostenrijk er zeer tegen en poogden deze beide staten met behulp der andere Mogendheden hervormingen in Macedonië in te voeren.
Zooals men weet, is de algemeene ontevredenheid met het Turksche bestuur de oorzaak van de troebelen in dit gewest. De bijzonderheden van dien jarenlangen strijd zijn door de dagbladen bekend geworden, zoodat ik mijn lezers de op-



somming er van kan besparen. Voldoende zij het in herinnering te brengen, dat de Bulgaren een opstand in Macedonië hebben uitgelokt, dat door hunne comité's een verdelgingsoorlog is begonnen tegen de in dat land gevestigde Mohamedanen, Grieken en Turken, die op hunne beurt benden gingen uitrusten en daarbij het oud-testamentisch oog om oog, en tand om tand toepasten. Niets scheen tegen dien verdelgingsoorlog te baten. Geen Turksche expedities, geen hervorming der gendarmerie, geen waarschuwingen der Mogendheden, geen aanstelling van Europeesche commissarissen; alles te vergeefs. Jarenlang is er gemoord, gebrand, gepijnigd en Macedonië bleef aan een gruwelijk terrorisme prijsgegeven. Tot dat door het proclameeren der constitutie in Constantinopel de verschillende benden de wapens neerlegden en quasi zich verzoenden. Aar; den Vorst was die beweging niet onwelkom, omdat ze bezigheid gaf aan de onverbruikte krachten van een jong volk. Er zich tegen te verzetten was gevaarlijk, alleen al door de kans van anders vermoord te worden. Maar met de Mogendheden wilde hij het ook niet bederven en zoo trachtte hij tusschen beiden klippen te laveeren, wat hem als handig diplomaat vrijwel gelukt is.
In 1S98 had hij een bezoek aan den Keizer van Rusland gebracht en was vriendelijk ontvangen. De oude veeten waren vergeten. Dit was niet zonder invloed op zijn positie. De partijen, die hem zoolang als een noodzakelijk kwaad beschouwd hadden, konden niet loochenen, dat hij veel bereikt had en onder zijn bewind het land zich ging consolideeren. Eenmaal erkend, raakte zijn persoon meer buiten het spel der partijen en nam zijn invloed toe. De fracties begonnen zich daardoor meer te bemoeien mei de behoeften des lands en met haar rol op den Balkan, dan met de persoon des vorsten. Zoo kon hij langzamerhand de regeering aan een paar personen toevertrouwen en zijn keuze door de Sobranje laten bekrachtigen. Over één zaak waren allen het eens, te weten over de noodzakelijkheid van een flink leger. En de Vorst, alhoewel geen



militair, heeft er al zijn aandacht aan gewijd, want Bulgarije, dat grooter wil worden, heeft daartoe een scherp zwaard noodig. Het wil Macedonië en Thracië verlossen. En de Vorst wil dit ook, maar niet zoo spoedig, hij wil meer rekening houden met den wensch der Mogendheden, die Turkije niet willen vernietigen. Van Europa's goeden wil hangt Bulgarije's onafhankelijkheid af en ook de koningskroon voor de nieuwe dynastie.
Om met Oostenrijk-Hongarije op beteren voet te komen, greep de Vorst naar een middel, dat Macchiavelli niet versmaad zou hebben en dat daarin bestond om de aspiraties van Servië aan te moedigen naar een groot nationaal koningrijk, waartoe Bosnië, Kroatië, Dalmatië zouden moeten behooren. De onvriendelijke verhouding, welke dientengevolge tusschen AVeenen en Belgrado moest ontstaan, zou een toenadering tot Bulgarije bevorderen. En die berekening is precies uitgekomen.
Elk jaar reisde de Vorst naar de hoven, welker hulp hem nuttig kon zijn. In Weenen, Parijs, Londen, Berlijn en Rome werd hij goed ontvangen en op voet van gelijke behandeld. Hij was er op die tochten de advokaat van zijn volk en pleitte voor de vervulling van zijn wenschen, maar kreeg tevens te hooren, dat hij geduld moest hebben en dat het 't best ware om aan de wenschen van Europa te gehoorzamen. De staatslieden leerden hem bij deze gelegenheden als een kundig en degelijk mensch kennen. De Vorst echter, in het bewustzijn dat hij de hulp der pers niet kon missen, was ook voor journalisten, dienaar Sofia kwamen, licht toegankelijk. Zoo steeg hij steeds hooger in aanzien en zag het vurig begeerde doel naderbij komen.
Zijn vrouw, prinses Maria Louise, was in 1899 in het kraambed gestorven en weer was het zijn moeder, de hoogbejaarde prinses Clementine, die aan het hoofd van zijn huis ging staan en voor zijn kinderen zorgde. Zij beleefde het nog, dat, het gezag van haar zoon niet meer betwist werd en dat hij, om een voorbeeld te noemen, de hoogeschool in Sofia kon laten sluiten, wijl studenten, die uit Rusland met nihilistische ideeën waren teruggekomen, revolutie poogden te maken. Verleden jaar is de



Vorst voor de tweede maal in het huwelijk getreden met prinses Eleonore von Iieuss. Zij kenden elkaar sinds hun jeugd, al waren beider wegen ook lang uiteengegaan. Haar familie woonde op Ernstbrunn, niet ver van Ebenthal, het slot der familie Koburg. Door aanhuwelijking met bloedverwanten kwam zij in familiebetrekking tot liet Russische hof. Daarom heette dit huwelijk een middel te zijn om den wensch naar de Koningskroon te vergemakkelijken.
Daargelaten of dit zoo is, het staat vast, dat die keuze een voortreffelijke is. Want in plaats v\m uiterlijk schoon en jeugd, bezit de Koningin de gave van weldoen en beminnelijkheid. In den oorlog tegen Japan heeft zij aan het hoofd eener Russische ambulance gestaan, en zij is al op weg om de liefde der Bulgaren te winnen. Men is eenstemmig om hare gaven van hart en hoofd te prijzen. De vorst bewees opnieuw in die zaak een schrander man te zijn. Zoo zien wij zijn lot steeds beter worden. In 1902 lukte het hem, dank zij een groote meerderheid in de Sobranje, om de financiën wat in orde te brengen. Zij waren in den beginne zoo slecht, dat hij jaren lang zonder tractement geregeerd heeft en later, toen het land hem ruim 1 millioen bewilligde, hij het nuttig achtte om zich met de helft ervan te vergenoegen.
Geen jaar is het geleden, dat Koning Eduard en Keizer Frans Jozef hem den raad gegeven hebben, zich niet te overhaasten en nog wat te wachten met de onafhankelijkheidsverklaring. Gelukkig, dat hij dit gedaan heeft, want eenige maanden later brak de Jong-Turksche beweging in Constantinopel uit en kort daarna bracht een incident den vorst nog nader tot zijn doel. In Constantinopel werd een groot diner aan het corps diplomatique gegeven, waarbij de Jong-Turken de onhandigheid hadden om den Bulgaarschen agent niet uit te noodigen, wijl hij slechts vertegenwoordiger was van het schatplichtige vorstendom. Daardoor werd de eigenliefde der lhilgaren ten zeerste gekrenkt. Sinds jaren genoten zij al de voorrechten van een vrij land en nu die onaangename herinnering van het tegendeel. Dat moest uit zijn. Er werd satisfactie gevraagd en



dadelijk werd op den door Oost-Kumelië loopenden Oosterschen spoorweg beslag gelegd, omdat die bij verwikkelingen van groote strategische waarde is.
Kort daarna werd Vorst Ferdinand met buitengewone eer door Frans Jozef ontvangen. Iedereen voelde, dat dit wat te beteekenen had. En dit was ook zoo. Want de Vorst vernam, dat de inlijving van Bosnië en Herzegowina op het punt stond van voltrokken te worden. In het bezit van deze wetenschap, wist hij wat hem te doen stond en verklaarde tot verrassing van Europa zijn land vrij en zichzelf tot Tsaar.
Europa vreesde voor oorlog, want het Berlijnsclie verdrag, dat 30 jaren lang een dragelijken toestand in het Oosten had geschapen, was door Oostenrijk en Bulgarije verscheurd. Maar de Koning wilde geen oorlog en gelukkig is zijn gezag groot genoeg om de Bulgaren in toom te houden. Want deze vinden de mogelijkheid van een oorlog niet zoo erg. Zij beschouwen een hervormd en herboren Turkije als een gevaar voor de vervulling hunner nationale wenschen. Zij zeggen, dat oorlog met hun buurman toch vroeg of laat moet komen, en het, dan beter is op het oogenblik, nu de Turk nog zwak is. Want voor den Bulgaar met zijn vulkaansch patriotisme is het denkbeeld van een oorlog niets vreeselijks. Voor dit onverbruikte volk is bloed, om met Goethe te spreken, „kein besonderer Saft". De Bulgaren hebben bewezen er zeer lichtzinnig mee om te gaan; een aderlating om den erfvijand te bestrijden, is niets in hunne oogen. Zij betalen hunne onafhankelijkheid liever met bloed dan met geld. Maar de koning denkt bedaarder; al commandeert hij ook over een leger van 350,000 vurige en goed gedrilde soldaten; zijn pas verkregen koningskroon wil hij niet in de waagschaal stellen voor een avontuurlijke politiek.
Maar laten wij aan den Tsaar zelf het woord en nemen wij de Matin ter hand, waarin Henri des Houx zijn visite aan den souverein vertelt.
„Alles", zoo zeide Koning Ferdinand, „zal ik doen om de verzoenende en vredelievende houding te bewaren, die ik al sinds



jaren noodzakelijk achtte. Ik beschouw mijn taak als een zending tegenover het volk, waaraan ik mijn lot verbonden heb en dat rijk is aan nationale deugden; dat matig en vlijtig is en blijmoedig de lusten draagt, die het worden opgedragen, en dat tot die krachtige volken behoort, voor wie nog een groote toekomst is weggelegd.
„Maar hun horizon is door een eeuwenlange onderdrukking nog beperkt. Ik zal — zeide de Koning op een wijze, die zijn voorzaat Lodewijk XIV niet kwaad zou gestaan hebben, —ik zal de wachter zijn, die voor mijn volk den gezichtseinder doorzoekt; ik zal de wenschen en aspiraties van mijn volk aan het buitenland meedeelen; ik ben als de long, die voor de natie de buitenlucht inademt en die voor haar de nieuwe denkbeelden en stroomingen verzamelt. Het is door zijn souverein, dat Bulgarije niet geïsoleerd zal zijn en niet zal opgaan in eigen ideeën. Integendeel, ik zal er voor zorgen dat mijn volk deel uitmake van het Europeesche huisgezin. Ik wil, dat het daarin een goed figuur sla, waarop het recht heeft door de groote vorderingen, die het maakt, en daarom wil ik dat de buitenlandsche politiek en 's lands financieel en economisch beleid onberispelijk zij, correct loyaal en vredelievend."
Een mooi program, wel passend in den mond van een vorst, die het zoo ver gebracht heeft. En al klinken zijne woorden in onze westersche ooren als die van een absoluten souverein, vergeten wij toch niet, dat wij in het Oosten zijn en Keizer Wilhelm en zijn Oostenrijksche bondgenoot bij plechtige gelegenheden niet veel anders spreken. De Tsaar kent immers van zijn jeugd die taal, waarnaar het hoofd van den Staat verondersteld wordt de gever van alle goeds en de leidsman van het volk te zijn. In den Hofburg heeft hij die herhaalde malen gehoord. Maar dit heeft hem niet belet om in andere opzichten modern te wezen, bijv. als hij op een locomotief gaat staan en er uit louter liefhebberij den trein bestuurt en bewijst, dat hij van mechanica, waarin hij zoo graag liefhebbert, ook wat verstaat.
Maar voor de oppositie was dit een reden om hem in het



ootje te nemen, en zijn vijanden lachten hem er om uit, zeggende, dat hij alleen maar zoo dikwijis op de locomotief ging om vlugger weg te kunnen komen, als hij evenals zijn voorganger uit het land gejaagd werd. Voor zoo iets behoeft hij nu niet meer bevreesd te zijn. Een ander bewijs van zijn moderniteit is de gewoonte om, na afloop van de ofiïciëele ontvangsten aan vreemde hoven, incognito in een hotel te gaan, teneinde van daaruit fabrieken te bezoeken en te zien wat voor zijn land nuttig kan wezen.
In deze en andere eigenschappen is hij een echte Koburger en lid van het geslacht, dat op zoo vele tronen zit en welks spruiten, dank zij hun aanpassingsvermogen, schranderheid, vriendelijke manieren en wat in hun geval vooral geen bijzaak is, door hun knap uiterlijk overal geslaagd zijn, in Groot Brittanje, in België en Portugal. Maar aan niemand heeft dit welslagen meer moeite gekost dan aan Ferdinand, die tal van gevaren heeft moeten doormaken voordat hij zich in Tirnovo als Tsaar heeft kunnen laten kronen. Wat zal hij op dien dag aan zijn moeder gedacht hebben, toen hem door alle kerkklokken het welkom werd toegeroepen en honderden vuurmonden den nieuwen Tsaar begroetten. Negentig was ze geworden, toen haar zoon haar doodziek uit Solia naar Weenen bracht, om in het ouderlijke huis te sterven. Een jaar had ze nog maar behoeven te leven om datgene verwezenlijkt te zien, waar zij vast aan geloofd had, aan de opstanding van een volk door middel van haar zoon.
Voor vijfhonderd jaar ging dit volk te gronde, en Grieken en Turken vernietigden alles wat aan het verleden herinnerde. Geen veertig jaar is het geleden, dat de heer von Kanitz naar Bulgarije ging om het te ontdekken, alsof het het Zwarte Werelddeel was. Voor veertig jaren waren land en volk zoo goed als dood, en nu is het in het bezit van een Koning, een leger, een toekomst en van den eerenaam van Pruisen van het Oosten. En dat alles heeft een officiertje tot stand gebracht. Wij hebben verteld hoe dat officiertje een kleine prins was,



daarna een kleine vorst werd en vervolgens een koning met een mooie toekomst; hoe hij een dynastie gesticht en aan zijn Huis een nieuwe kroon verschaft heeft. Dit is al het mogelijke. Meer kon men niet verlangen.
Nog altijd vergezellen sprookjes de geboorte van een volk. Niet alleen bij Grieken en Romeinen. Want is het geen sprookje, als wij een volk, dat eeuwen lang voor dood gold, de kluisters van het graf zien verbrijzelen en aan het zonlicht treden vol jeugd en kracht, bereid om den strijd van het bestaan weer opnieuw te beginnen? En prins Ferdinand, die thans Tsaar der Bulgaren genoemd wordt, heeft dit volk tot een jongeling opgevoed en er een Siegfried van gemaakt, gereed om den draak te verslaan die het goud van den Balkan bewaakt.
Voorwaar dit is, om met de Duitschers te spreken, een „Leistung" waarvoor men den hoed afneemt.
G. J. Rive.