ar - l. j: van wijk. BUITENWERK. Een woord over Bijbel en Bijbelgenootschap. Overgedrukt uit het Tijdschrift „Een vaste burg is onze God", Getuigenissen en Berichten uit de Luthersche Kerk, orgaan'van het Ned. Luth. Genootschap voor In- en Uitw. Zending, voor rekening van het NEDERLANDSCH BIJBELGENOOTSCHAP. AMSTERDAM. 1909. /J ^ OC. /J /2. Z./o HET HOOFDBESTUUR IX ZIJNE VERGADERZAAL. Van links naar reclits zitten aan de tafel de Heeren: Ds. L. c. Schiit kk tot I'el'ksim Ondervoorzitter, E. Kim van ()r\v enai.i kk (Voorzitter, Ds. ('. F. Gronemevkk en L. J. van Wijk (Secretarissen, Ds. < iik. Hcninühek, W. II. van Ookdt H.W.Az., Mr. Ju Kuikens de Haan, Dr. Joh. ( . Ukken, Mr. L. M. i>tt Jong Schouwenbi'ki;, Jhr. H. L. Qi aki.es van Ukkord (Algemeen Penningmeester', Dr. E. Ba koek en H. D. Willink van (Jouen. Van rechts naar links staan de heeren: Ds. C. J. Mulder, F. Sillbm, Mr. R, dblCampo, gen. Camp, Dr, J Lammkrts van Bubrbn, J, H. dr Bussy Voorzittei van de Commissie \ i den Bijbeldiuk , H. J. Emoüs, Jhr. Mr. W, (Quarlbs Jhr. Mr. B. W, F. van Ribmsdijk Ondervoorzittei . Daarachtei de bode f,C» Brbdschnbvdbb* L. J. VflN WIJK. BUITENWERK. Een woord over Bijbel en Bijbelgenootschap. Overgedrukt uit het Tijdschrift „Een vaste burg is onze God", Getuigenissen en Berichten uit de Luthersche Kerk, orgaan van het Ned. Luth Genootschap voor In- en Uitw. Zending, voor rekening van het NEDERLANDSCH BIJBELGENOOTSCHAP. AMSTERDAM. 1909. HI T HOOI DBF.SïïTK IN ZI.INK VKKCADKR/AAI.. Van links naar reclus zitten aan de tafel .Ie Heeren: I)s. C. Srm u kii nir I'ei'usim Ondervoorzitter', I'. Kim vas Oi-wks M.t fk (V.i.rrittrr l»s 1' I' GrONEMEVER en L. J. van Wl.tk Secretarissen , lis. Che. HunINGHER, W. II. van OoRDT II.W.Az., Mr. Ir. BtEEENS Dl üaan, Ilr. |oH. C. BEEEX Mr' I M. H Joxo Sc iwenburg, Jhr. II. I.. Quam.es van (Algemeen Penningmeester), Dr. K. Bargee en II. |). Willink van tours.' Van rechts naar links stam i!e heeren: Ik. C. J. Mulder, K. Sillbm, Mr. R. delCampo, Ken. Camp, Kr. J Lammert» van Bueeen, I. II. u Bussv Voorzitter van .Ie Commissie v,~,r dn Bijbeld.uk il. J. hl.» s. Jlir. Mr. \\. C'. (Ji'aklk-. vaj^Ikkori. en Jlir. Mr. II. W. K. van Kikmsdijk (Ondervoorzitter . ll iara. liter .Ie l»«le I t'. lim hsciivrvukr L. J. VHM WIJK. BUITENWERK. Een woord over Bijbel en Bijbelgenootschap. Overgedrukt uit het Tijdschrift „Een vaste burg is onze God", Getuigenissen en Berichten uit de Luthersche Kerk. orgaan van het Ned. Luth Genootschap voor In- en Uitw. Zending, voor rekening van het NEDERLANDSCH BIJBELGENOOTSCHAP. AMSTERDAM. 1909. BUITENWERK. En ten slotte is nu de geheele bijbel in goed Duitsch door den druk zoo vermenigvuldigd, dat ieder huisvader, en wie maar Duitsch lezen kan, gemakkelijk er een voor zichzelf kan hebben; terwijl er te voren vele doctores Theologiae waren, die hun leven lang er geen hadden gelezen, ja niet weinigen er nooit een hadden gezien. Luther. liet is eigenaardig te denken, dat hallier liet hierboven geplaatste woord schreef in het jaar 1Ö13, drie en een halve eeuw geleden. Kr klinkt een zekere voldaanheid uit over het werk. dat al. liet doel. dat bereikt is. Voor liet moeizaam geteeken en geschrijf der Middeleeuwen was de boekdrukkunst gekomen en had de vermenigvuldiging van het eenmaal op de pers gekomen boek gemaakt tot een vraag van wat papier en een weinig tijd. en toen had Luther den geheelen Bijbel overgebracht in de volk-taal. en hem. tot nu slechts een bock voor de geleerden, geschikt gemaakt voor den „gemeenen man", voor boer en burger. Xu kon ieder huisvader er gemakkelijk een iu eigendom krijgen! Nu was hij onder ieders bereik! I'at was in 1543! Nog twee en een halve eeuw zou het duren, vóórdat de gedachte tot een grootsche daad werd. dat er nog heel wat te doen viel. 0111 den Bijbel inderdaad onder ieders bereik te brengen: eerst iu de 1'>!' eeuw zou Luthers woord lot waarheid gemaakt worden in een mate. waarvan hij zelf zich zeker nooit eene voorstelling heeft kunnen maken. 1 >ie grootsche daad is niet van een enkel oogenblik geweest, in plotselinge opwelling, meer een voortdurende uiting van uitgehouden kracht, ja. een niet toenemend willen en kunnen verrichte arbeid. Kunnen wij nu niet zeggen, dat inderdaad de Bijbel onder ieders bereik is? Is hij niet te koop. alom. voor prijzen buiten alle verhouding tot zijn omvang? Ln hoevele zijn niet do gelegenheden, waarbij men hem kan gebruiken of ontvangen zonder prijs? In alle kerken ligt hij en in alle vergaderzalen van Christelijke \ erecnigingen: bij de huwelijksinzegening, bij de aanneming tot lidmaat, bij het verlaten van gew one of Zondagsschold. bij allerlei gelegenheden worden Bijbels of gedeelten daarvan gegeven. Alles, opdat maar zoo mogelijk elk huis. ja ieder persoon in 't bezit van zijn eigen bijbel zon komen. Waarom moet dal? En hoe kan dal? Op de eerste vraag is voor de lezers van dit Tijdschrift zeker geen uitvoerig antwoord noodig. < bis geheele kerkelijk leven heeft den Bijbel als kenbron der goddelijke openbaring tot uitgangspunt. Staat niet vast. dat de leerredenen in onze kerken altijd hun stof aan den Bijbel moeten ontleenen? Zou er voorts in onze Luthersclie kringen iemand te vinden zijn. die de geregelde. dagelijksehe lezing der Heilige Schrift ontraden zou'? Ken der aannemingsvragen. ten minste in sommige kerken in gebruik, luidt: ,.Belooft gij... te willen aanhouden in... het onderzoek der Heilige Schrift...?" en een onzer Kerkelijke lieglcmenten draagt den predikanten op ..zich te overtuigen van... het Bijbellezen der leden." Dit laatste is zeker niet overbodig. Niet alleen trouwens bij de groote menigte der van kerk en godsdienst zich losvoelenden. maar ook onder de Kuthcrsclien misschien nog meer dan elders, ontbreekt de geregelde Bijbellezing bij niet weinige belangstellende gemeenteleden. die den liijbel zoo niet bij de hand hebben, maar te trouwer hunne stichting zoeken iu het gezangenboek. ^ ij kunnen hun trouwens niet tegenspreken, dat men in den Bijbel den weg moet weten te vinden, terwijl men in het gezangenboek kan gaan lezen, waar men het maar opslaat '): bovendien, wat onze gezangen schoon en stichtelijk maakt, is juist, dat zij zijn opgebouwd uit Bijbclsche gedachten. Maar de Heer heeft gezegd: Onderzoekt de Schriften, die zijn het. die van mij getuigen: en daarmede is het antwoord gegeven op de vraag: Waarom moet dat. dat de Bijbel onder ieders bereik wordt gebracht? Opdat ieder in kerk en huis hem kunne lezen! Kn dat moet weder, omdat de Heilige Schrift van den Heiland getuigt, en het getuigenis van ('h rist lis moet spreken tot de gemeente en tot ieder liarer leden in hel bijzonder. M Hier worde gewezen op een voortrellelijk blaadje, genaamd „Bijbelgids", uitgegeven dooi het Ned. Lutli. Gen. Ter laatstgehouden Alg. Verg. bleek dat zelfs bestuurders van liet Genootschap het bestaan daarvan niet kenden. Het Genootschap zou zeker nog meer aanspraak hebben op ieders dankbaarheid, als het dit blaadje ook gemakkelijk verkrijgbaar stelde. Iloe kalt dal uil. dal ecu zoo omvangrijk hoek niet is ecu kostbaar stuk in de bibliotheken der rijken, maar zijn plaats kan vinden in de armelijkste woning? Dat is mogelijk geworden door de samenwerking van velen, (lieden Mijbei, en ook liun naaste, liefhebben, door eene groote Coöperatie, niet om samen winst te maken, maar 0111 zich een klein stoffelijk verlies te getroosten, en daardoor aan geheel een volk. ja. aan geheel de wereld, groote geestelijke winst te brengen. I >it is mogelijk geworden door de stichting der Bijbelgenootschappen. Die heeft de I!)1' eeuw op zien komen. Xa de stichting op 7 Maart 1M)1 van het Britsch en Buitenlandse!) Bijbelgenootschap, ontstonden in alle landen van Kuropa. met medewerking en steun van het Kngclsche mocdergcnootschap. nationale Bijbelgenoolschappen. en zoo werd ook op L". I -liini van het jaar 1S| I te Ainstcrdain liet Xcdcrlandsch Bijbelgenootschap opgericht. Verreweg de meeste dezer Bijbelgenootschappen zijn blijven bestaan, en bij een nu in 't begin der 20ste eeuw in 1901 aangevangen reeks van eeuwfeesten kon en zal kunnen worden getuigd van voortdurend toenemende werkzaamheid. ') Prof. Yaleton heelt eens de Bijbelverspreiding genoemd den „buitenkant der Inwendige Zending". Daarmede is hare onmisbaarheid uitgesproken. Iets. dat geen buitenkant heeft, kan ook geen binnenkant hebben, en is onbestaanbaar. Zoo is ook de Bijbelverspreiding een onmisbaar deel van eiken arbeid der Inwendige Zending. Maar ook treedt daaruit de opvatting in het licht, dat de Bijbelverspreiding eerst dan geheel tot haar recht komt. als zij zich ten dienste der Inwendige Zending stelt. Dus niet op zichzelf wordt beoefend, op do wijze, zooals zeker Amerikaan deed. die op een spoorreis bij eiken overweg een aantal Kvangeliën uit den trein wierp, en toen bij zijne statistieke gegevens kon aanteekenen. dat hij in Nederland in zooveel plaatsen zooveel exemplaren van verschillende Bijbelboeken had verspreid, lil het algemeen geldt de opvatting van den geachten hoogleeraar hier in ons vaderland. Al kan een *) Zie over liet Britsch- en liuitenlandsch Bijbelgenootschap en zijn Keuwfeest te l.ondon in 1904. het tijdschriftje „Zaaiing en Oogst". Berichten over de Bijbelverspreiding Sept. 1904. weggewaaid Bijbelblad wel eens wondere dingen doen, daarop bouwt men geen stelsel van arbeid, liet ..buitenwerk te doen voor de Zending kan in liet algemeen de gedragslijn van liet Bijbelgenootschap genoemd worden. liet eerste, wat bet Bijbelgenootschap te doen staat, is Bijbels te vervaardigen en het is reeds een der sclioone resultaten van de voortbrenging in het groot, door het drukken van groote oplagen, dat de Bijbel zoo goedkoop kan worden geleverd. Van den groot-forniaat-Bijbel Statenvertaling worden b.v. 25.000 exemplaren tegelijk gedrukt van platen, die voor een belangrijk aantal zulke partijen kunnen dienen. Op deze wijze wordt de voortbrengingsprijs van één enkel exemplaar naar verhouding zeer gering. Maar er komt nog iets bij. De verkoopprijs wordt uit de kosten van papier, druk en band berekend op een wijze, die een uitgever zou doen blozen, die met bedrijfsonkosten en winst moet rekenen. Hoe kunnen deze dan buiten de rekening blijven? Omdat er al weer leden zijn, die iets van het hunne beschikbaar stellen, opdat de verkoopprijzen zoo laag gehouden kunnen worden. Vooral geldt dit voor drukken, die niet. zooals de bovengenoemde Bijbel, snel worden omgezet, maar die jarenlang blijven liggen en een belangrijk renteverlies opleveren. Men denke aan de Bijbelboeken niet buitengewoon groote letter voor oude lieden met een zeer zwak gezicht, de. boeken in blindendruk. die verkocht worden voor minder geld dan er voor is uitgegeven. Dat zijn uitgaven, die. voor enkelen, die ze koopen of krijgen, van zeer hooge waarde, ook alleen voor die enkelen bestemd zijn. en die niet zouden kunnen bestaan dan alleen, zooals in dit geval, als liefdewerk. In dit verband moeten wij ook noemen de Lulhersche uitgaven, want de Butherschen. wij moeten het erkennen, zijn door bun afzonderlijken Bijbel en hun betrekkelijk gering aantal, een geldelijk bezwarend deel der bevolking voor het Bijbelgenootschap. I'it i< steeds zooveel mogelijk den Lutliersclien ter wille geweest. Onder zijn uitgaven vinden wi.i in Dutherschen tekst een groot-formaat-Bijbel. met en zonder apocriefe hoeken, een Oud Testament, in midden-formaat, een idem Nieuw Testament (deze beide laatste ook .-naingebonden), en oen klein X. Testamentje. Vooral dit laatste boekje, nog in duizenden exemplaren voorhanden, wordt per jaar slechts bij luttele tientallen afgeleverd. „Als dit, uitverkocht is. wordt liet zeker niet herdrukt", zouden we zeggen, als het niet te dwaas ware 0111 te spreken over een geval, dat zich. zoo ver dit na te gaan is. eerst zal voordoen, als de nazaten onzer kleinkinderen hun rol in de maatschappij spelen. ') Ook als wij de lijst der hoofdbestuurders nagaan, vinden wij het Luthersch element steeds erkend. Reeds bij de oprichting trad als secretaris op de llerst. Luth. pred. J. C. Jacobi, en wij zien voorts namen als A. KI >e li ng i eersten - steen legger der I lerst. Lut li. kerk ). d ie penningmeester was van 1821—1838, •). A. Helper Sesbrugger (de oudere), Prof. Domein Xieuwenhnis, G. W. Steniler, G. D. Uhlenbroeck. A. I >. Loman. (.'. Kerbert. 1'. I. Heiwig, -I. (•. Sillem (voorz. 1891- 1896), -I. I'. G. Westlioff. K. Scharten. D. ('. Meyer -Ir., I'. Groote en 10. Sillem. onder welken er geweest zijn. die in hun tijd een zeer belangrijken invloed op den gang van zaken hebben uitgeoefend. Die invloed, in het Hoofdbestuur werkende, gold het minst de samenwerking niet de Inwendige Zending. De arbeid hier te lande van het Genootschap draagt toch geheel den stempel van zijn wording. Voordat een liet geheele vaderland omvattend Xedcrlnndsch Bijbelgenootschap ontstond, waren in vele plaatsen van Nederland plaatselijke Bijbelgenootschappen gesticht, die zich in 1814 tot een geheel vereenigd hebben. I >e tegenwoordige afdeelingen hebben nog als teeken haier afkomst eene groote mate van zelfstandigheid, zoodat zelfs, met uitsluiting van het Hoofdbestuur, de Bijbelverspreiding hier te lande aan de afdeelingen is aan bevolen en overgelaten. Dit heeft groote voordeden. Dnnrdoor toch geschiedt de beoordeeling of en in hoeverre er termen zijn voor levering voor verminderden prijs of kosteloos, aan kerk. of school, of Zondagsschool, of aan Vereenigingen van allerlei aard. door de plaatselijke met de toestanden bekend zijnde besturen, en niet door een ver-weg wonend algemeen bestuur te Amsterdam. Er zijn er onder de lezers van dit 'rijdschrift. die bij ervaring weten, welk een opwekkende en dankbare taak het is. als bestuurder eencr afdeeling in voortdurende, helpende aanraking te zijn met allerlei !) Aan dit opstel is toegevoegd een uittreksel uit de prijslijst, voor zoover de Luthersche uitgaven betreft. werk van Inwendige Zending, en tevens in ruimeren kring den steun te zoeken voor liet Bijbelgenootschap, dien het behoeft 0111 wederkeerig allerwege steunend oj> te treden. Het heeft echter een groot nadeel. Als er n.1. plaatselijk geen belangstellende personen de handen aan liet werk slaan, ligt liet werk daar stil. bestaat het Bijbelgenootschap daar om zoo te zeggen niet. Wenscht eene arme kerkvoogdij huwelijksbijbels uil te reiken, of ontbreekt aan een -Jongelingsvereeniging liet geld. 0111 den vollen prijs voor benoodigde Bijbels te betalen, dan is liet Hoofdbestuur te Amsterdam niet hij machte, hulp te bieden. Zal dus het helpend werk van het Bijbelgenootschap alom in den lande tot zijn recht komen, dan is daartoe noodig, dat alom werkzame, krachtige afdeelingen bestaan. In een enkel opzicht neemt het Hoofdbestuur, daartoe bij afzonderlijke wetsbepaling gemachtigd, deel aan het werk hier te lande, n.1. door de colportage. < >p 'l oogenblik werkt één colporteur in het Noorden des lands. waar men hem wel zal kennen, een andere in Zuid-Nederland, onder toezicht der afd. Brussel, terwijl een aantal ('olportage-Vereenigingen en -Commissies met een ruim rabat gesteund worden. Maar voornamelijk ligt het arbeidsveld van het Hoofdbestuur buiten Nederland, in nauwe samenwerking niet de Zending. Aan II. _M. de Koningin werd bij haar huwelijk een fraaie kast aangeboden met Bijbels in allerlei talen, die een welsprekend getuigenis aflegde van hetgeen op het gebied der Bijbelvertaling reeds door het Bijbelgenootschap is verricht. ') Elk van de vele Zendingslichauien. die in Indië werken, vond of vindt in zijn werk de helpende hand van het Bijbelgenootschap. Van de Niassisehe bevolking der Batoe-eilanden wordt gehoopt, dat zij te harcr tijd gebruik zal kunnen maken van het werk van den bekwamen zendeling Sunderniann, die het N. '1'.. de Psalmen en een Bijbelsch Leesboek in het Niassisch vertaalde en nu aan het O. T. bezig is. Bovendien bekostigde het Bijbelgenootschap de uitgave van een bundel Bijbelgedeelten, tot één boekje vereenigd, ,) Zie over dezt» kast haar inhoud, -O. 1902, alsmede het tijdschrift Lichtstralen, no. 2 van den 12en Jaargang. in hot bijzonder dialect dor liatoo-oilanden. bewerkt door Zendoling Frickensohniidt. Eon zoor belangrijk dool van hot vertaalwerk is, ovenals bet Xiassiselio, door zendelingen geleverd. Zoo werd de goboelc Bijbel voitaald in het Dajaksch (Bornoo) door I)r. A. Hardeland, in hot Maleisch door II. Ivlinkert, in het Soondaneesch (Wost-.Java) door S. ('oolsma. Maar ook roods van het begin af hoeft hot Bijbelgenootschap zich tot taak gestold, bijzonder opgeleide taalgeleerden uit te zonden voor taalstudie en Bijbelvertaling. Men donke aan Dr. Uericke en don onlangs overleden Dr. Matthes. die, de eerste in het Javaansch, de laatste in hot Makassaarsch en Boogineesch (Zuid-Celebos). niet alleen den geheelon Bijbel vertaalden, maar ook door do uitgave van woordenboek, spraakkunst en van tal van andore geschriften do door hen bewerkte talen voor de studio van anderen toegankelijk maakten. „Moet do Bijbelvertaling bewerkt worden door wetenschappelijk opgeleide mannen, of moot zij uit do Zonding voortkomen?" Deze vraag is meermalen gesteld en besproken. In deze onze dagen kan de opvatting heerschend worden genoemd, dat zij zonder eenigen twijfel uit do Zending moet voortkomen, maar dat deze arbeid, om zoo goed mogelijk te zijn, zooveel mogelijk moet geschieden met de boste middelen van wetenschap. I >it hangt samen niet de veldwinnende meening. dat do Zending, alvorens mot goed gevolg de woorden van het Evangelie te kunnen spreken, moot beginnen mot zelve te luisteren. Men kan zich moeilijk oen voorstolling maken van don geweldigen afstand, die het gedachteleven van ïnonsclien. opgegroeid in ooiie Kuropeesche maatschappij mot i'O eeuwen ('bristendoiii. scheidt van dat dor Mohaminedaansche of animistische volken aan den evenaar. Wil nu de zendeling begrepen worden. dan moot hij beginnen met te begrijpen. Daartoe is noodig studie van wat er leeft in de volksziel, eeno studie, die, op elk zendingsvold onontbeerlijk, de hoogste eisohen stolt aan hot begripsvermogen en de liefdevolle krachtsinspanning van den Zendeling, eeno studio, waarvan het middelpunt is de taalstudie, de aangewezen taak van don Bijbelvertaler. De thans geldende op\atting is. dat. evenals voor de medische Zending, ook voor deze taalkundige Zonding wetenschappelijk opgeleide personen dienen uitgezonden te worden. ') Deze uitzending nu van doctoren in de taal- en letterkunde van den (J.-I. Archipel heelt aanvankelijk het Bijbelgenootschap op zich genomen, liet werk van zijn afgevaardigde 1 >r. .V. Adriani op Midden-Colebes kan als voorbeeld hiervan worden beschouwd. Aan de Leidsclie universiteit bereidt zich een jonge man op dit ambt voor. terwijl uitzicht bestaat, dat over enkele jaren een ander deze studie zal beginnen. In tegenstelling met het ..buitenwerk", zou men dezen arbeid „binnenwerk" kunnen noemen, immers, hier geldt het tic intiemste aanraking met de heidenvolken. het hart der Zending. In nog één opzicht neemt het Bijbelgenootschap eene belangrijke plaats in te midden der Xederlandsche Zending, n.1. door het daarvan uitgegaan en met den voortreffelijksten uitslag bekroond initiatief tot de benoeming en uitzending van een Zendings-consul, den genioenschappelijkon vertegenwoordiger der Xederlandsche Zending, bijzonder bij de lïegeering in XcderlandscliIndië. Hierdoor is de Xederlandsche Zending, met handhaving van ieders ongerepte zelfstandigheid, als eenheid opgetreden, is de vastheid van hare stelling in Indië toegenomen, terwijl de ervaring in enkele jaren reeds voldoende heelt aangetoond van hoe veelzijdig nut liet Zendiugs-('onsulaat voor de Zending is. -') Een en ander moge volstaan ten betooge, dat liet voortdurend en krachtig bestaan van het Bijbelgenootschap een levensbelang is voor het vaderland en zijne koloniën, dat. wie het Bijbelgenootschap steunt, daarmede de Kerk. de Inwendige en de l itwendige Zending steunt. Of nu alom, waar Lutherschen wonen, het Bijbelgenootschap in zijn veelzijdig werk en in het ontvangen van steun voldoende tot zijn recht komt. is eene vraag, die ik niet beantwoorden kan. maar den vriendelijken lezer voor zich en zijne omgeving ter overweging aanbeveel. AMSTERDAM. Januari 1909. E. J. VAN WIJK. 1) Uitvoeriger is een en. ander uiteengezet in een opstel van schrijver dezes, opgenomen in Z.-O. van 1908. -) Uitvoerige gegevens omtrent het ontstaan van het Zendings-Consulaat worden op aanvraag aan het Uijbelhuis, Heerengracht 3CG te Amsterdam, kosteloos toegezonden. Evenzoo de all. Z.-O. 19U8 en Lichtstralen No. 2 van jaarg. 1"2. I)e overige all. Z.-O. kunnen desgewenscht ter inzage worden verstrekt. Op do prijslijst van hot Genootschap koinen de volgende Lnthersche uitgaven voor: Bijbel. In royaal 8", groot 26j4 X 17 cM. dessendiaan-letter, in doorloopenden tekst, met aanwijzing van gelijkl. plaatsen en inhoudsopgaven boven de hoofdstukken. 10. in dubbel linnen /' 175 '11. in half marocco, verguld op snede . . . - I. 42. zonder de Apocriefe boeken, dubbel linnen - 1.50 In 24°, groot 14J4 X 8J4 cM., brevier-lettcr, zonder de Apocriefe boeken. 45. in linnen - 1- — 46. in leder, verguld op snede - 1.50 Oude Testamenten. In 24°, groot 11J4 X 8]/2 cM., brevier-lettcr. 51. in linnen -0.70 Nieuwe Testamenten. In 24", groot 14J4 X 8]4 cM., brevier-lettcr. 80. in linnen - 0.35 81. in losse bladen - 0.25 82. in pegamoid, verguld op snede - 0.60 In 32". groot 11X7 cM., parel-letter. 85. in linnen - 0.15 86. in leder, verguld op snede - 0.30 Afzonderlijke Bijbelboeken. De Apocriefe boeken, in royaal 8", groot 26% X 17 cM., mediaan-letter. 92. in half leder - 0.50 In voorbereiding is de druk van een volledigen bijbel in klein formaat (zakbijbel). É