Bij den Uitgever dezer is mede verschenen:
Klerk der Posterijen en Telegrafie.
Examengids ten dienste van hen, die examen willen ofleggen
voor Klerk der Posterijen en Telegrafie of daarmede gelijkstaande examens (Klerk H. IJ S. M.)
samengesteld door
II. J. BARTELS,
Hoofd-Iïedacteur van ,, Wetenschappelijk Nieuws".
Prijs f 0.50
Beoordeelingen:
Ieder die zich dan ook tot klerk der Posterijen en Telegrafie wenscht te bekwamen, raad ik de kennismaking met het zeer duidelijke en handige hoekje van den Heer H. J. Bartels aan.
Mevr. E. Hulst (De Week, 9 Aug. 1902).
De andere gidsen van den Heer B. zijn voldoende bekend bü het studeerend publiek en het is gebleken, dat het inderdaad studie- en examengidsen»zjjö-'~
v' j, ,
A. Jebs (Weten&bliappelijk Nieuw Afl. I, pag. 50.)
Het werkje bevalt mij zoo goed, ik vond 't zoo practisch, dat ik van plan ben, het met mijne leerlingen door te werken.
G. Wolters, H. d S. Dodewaard.
De vroegere vakhandleidingen van denzelfden schrijver als; ,.Klerk der Posterijen en Telegrafie" enz. heb ik ook door anderen als zeer handig en practisch hooren roemen. Voor den ernstigen, degelijken arbeid en de groote werkkracht van den schrijver H. J. Bartels zal. ieder eerbied moeten gevoelen. Moge z\jn nuttige vakhandleidingen velen tot hulp en gids zyn bij hun voorbereiding tot hun levenstaak; dat zal voor den onvermoeiden schrijver zeker een aangename voldoening wezen.
Op de hoogte, Afl. 1, Oct. 1903.


Nederlandsch Oost- en ïïest-Indië.
BEKNOPT LEERBOEK
DER
Aardrijkskunde van Nederlandsch Oost- en West-lndië, met vele Vragen, Opgaven ^^0^st|len.
STUDIE- b BXtólENGIDS,
Ten dienste van hen, die ygKajhpn willen afleggen voor Klerk der Postéijj^n en Telegrafie,
Surnumerair bij de S.Sy^a/thekersbediende enz. en mede ten dien^alvVi a. Onderwijzers.
j ) * »J./^ARTELS.
M I Hoofdredacteuren „Wetenschappelijk Nieuws" en
M Schrijver vin JCle*ler er Ij en en Telegrafie", „De Apothekersbediende", Jr \ i\'e Surmimerair" en „De Telephoniste" enz.
TT Amsterdam,
M. LOB O M zn 1905.
^Ö. S£j 3b


Bij den Uitgever dezer is mede verschenen:
Klerk der Posterijen en Telegrafie.
Examengids ten dienste van hen, die examen willen ofleggen
voor Klerk der Posterijen en Telegrafie of daarmede gelijkstaande examens (Klerk H. IJ. S. M.)
SAMENGESTELD DOOR
H. J. BARTELS,
Hoofd-Redacteur van ,, Wetenschappelijk Nieuws".
Prijs fO.SO
Beoordeelingen:
Ieder die zich dan ook tot klerk der Posterijen en Telegrafie wenscht te bekwamen, raad ik de kennismaking met het zeer duidelijke en handige boekje van den Heer H. J. Babtels aan.
Mevr. E. Hdlst (De Week, 9 Aug. 1902).
De andere gidsen van den Heer B. z\jn voldoende bekend bjj het.studeerend publiek en het is gebleken, dat het inderdaad studie- en examengidsen -zjjil.""' ~
A. Jebs (Wetenschappelijk Nieuw Af.. I, pag. 50.)
Het werkje bevalt mij zoo goed, ik vond 't zoo practisch, dat ik van plan ben, het met mijne leerlingen door te werken.
G. Woltkrb, H. d S. Dodewaard.
De vroegere vakhandleidingen van denzelfden schrijver als; „Klerk der Posterijen en Telegrafie" enz. heb ik ook door anderen als zeer handig en practisch hooren roemen. Voor den ernstigen, degelijken arbeid en de groote werkkracht van den schrijver H. J. Baetei.8 zal ieder eerbied moeten gevoelen. Moge zijn nuttige vakhandleidingen velen tot hulp en gids zijn bij hun voorbereiding tot hun levenstaak; dat zal voor den onvermoeiden schrijver zeker een aangename voldoening wezen.
Op de hoogte, Af. 1, Oct. 1903.


* TJO
I
§g ■ - , ■!.
qo <^D
Nederlandsch Oost- eh West Ihdië. ^
BEKNOPT LEERBOEK f
Aardrijkskunde van Nederlandsch Oost- en West-lndië,
met vele Vragen, Opgaven £n Oprollen.
STUDIE- ra ffipTOGIDS, i;
Ten dienste van hen, die JLawjm willen afleggen voor Klerk der Postwkn ïn Telegrafie,
Surnumerair bij de S.St^Awthekenroediende enz. en mede
ten dienri<|L|p a. /Onderwijzers. H?,
i 0 « HJyJ^ARTELS. J
M y HooftMecmcteur mn „ Wetenschappelijk Nieuws" en
Schrijver imn -gtent/er B^terijen en Telegrafie", vDe Apothekersbediende", 1
A (IPc Sunptmerair" en „De Telephoniste" ent,
^j\| \l • <■<»♦»■«.— É
Amsterdam,
M. LOBO Mzn
m


Slij den uitgever dezer verscfieen:
Internationale Taal „ESPERANTO".
Spraakkunst met woordenlijst
DOOR
Joh. C. BRUIJN,
Leeraar in de Stenographie.
Prijs ƒ 1.25 Gebonden / 1.75


Nederlandsch Oost- en West-Indië.
BEKNOPT LEERBOEK
DER
Aardrijkskunde van Nederlandsch Oost- en West-Indië, met veie Vragen, Opgaven en Opstellen.
STUDIE- rn EXAMEN GIDS.
Ten dienste van hen, die examen willen afleggen voor Klerk der Posterijen en Telegrafie,
Surnumerair bij de S S. Apothekersbediende enz. en mede ten dienste van a. s. Onderwijzers.
door
H. J. BARTELS.
Hoofd-Redacteur van ^Wetenschappelijk -Yieuics en Schrijver van „Klerk der Posterijen en Tehi/rafie", „De Apothekersbediende . „De Surnumerair", en ./>£ Telephoniste' enz.
Amsterdam,
M. LÜBO Mzn.
1905.


; J." . -> • • V* - • ■ • . . ->A ;vp •
Stij den uitgever dezer
• *• ' • ' ' ' > »" ; J'' ■ ^
verscheen:
Internationale Taal „ESPERANTO".
; . . . 1 . • ' *- \ ^x" v,r^' .-fvc x .•
Spraakkunst met woordenlijst
DOOR
■. ' ,/vV'rv'
Joh. O. BRUIJN,
Leeraar in de Stenographie.
• • • -31
Prijs / 1.25 Gebonden ƒ 1.75


Nederlandsch Oost- en West-Indië.
BEKNOPT LEERBOEK
DER
Aardrijkskunde van Nederlandsch Oost- en West-Indië, met vele Vragen, Opgaven en Opstellen.
STUDIE- p,n EXAMENGIDS,
Ten dienste van hen, die examen willen afleggen voor Klerk der Posterijen en Telegrafie,
Surnumerair bij de S.S. Apothekersbediende enz. en mede ten dienste van a. s. Onderwijzers.
door
H. J. BARTELS.
Hoofd-Redadeur van „ Wetenschappelijk Nieuws" en Schrijver van „Klerk der Posterijen en Telegrafie„De Apothekersbediende",
„De Surnumerair", en „De Telephoniste" enz. ■ ' 
Amsterdam,
M. LOB O Mzn.
1905.


3tij den uitgever dezer verscfieen:
Internationale Taal „ESPERANTO".
Spraakkunst met woordenlijst
DOOR
Joh. O. BRUIJN,
Leeraar in de Stenographie.
Prijs ƒ 1.25 Gebonden ƒ 1.75


Nederlandsch Oost- en Vest-Indië.
BEKNOPT LEERBOEK
DER
Aardrijkskunde van Nederlandsch Oost- en West-lndië, met vele Vragen, Opgaven en Opstellen.
STUDIE- es EX AMEN GIDS,
Ten dienste van hen, die examen willen afleggen voor Klerk der Posterijen en Telegrafie,
Surnumerair bij de S.S. Apothekersbediende enz. en mede ten dienste van a. s. Onderwijzers.
DOOR
H. J. BARTELS.
Hoofd-Uedacteur van „Wetenschappelijk Nieuws" en Schrijver van „Klerk der Posterijen en Telegrafie", „De Apothekersbediende", „De Surnumerair', en „De Telephoniste" enz.
Amsterdam,
M. LOB O Mzn.
1905.


f ' ,/v /' ,/ *
C. s<!.r (/■. ■ f/t /■
4&S* wet


voorbericht.
Dadelijk na het verschijnen van mijn examengids „Klerk der Posterijen en Telegrafie" kreeg ik van verschillende docenten en opleiders brieven met het beleefd verzoek de studieboeken, die gewoonlijk door deze categorie van studeerenden gebruikt werden, te willen opnoemen. Hieraan voldeed ik gaarne, doch ofschoon ik het goed bedoeld had. was het meerendeel der vragers tnet mijne opsomming niet te vreden. '
Ms studieboek voor aardrijkskunde noemde ik het werk van den heer Hos Beknopt Aardrijkskundig Leerboek". Hoewel heeren docenten dit icerk goed vonden, vondt het bij zelf studeerenden maar weinig ingang, grootendeels. wijier vragen en opgaven in ontbraken.
Aai het gedurig verzoek van sommigen, om zelf een aantal aardrijkskundige werkjes te schrijven voor studeerenden voor ,,Klerk der P en 77' wilde ik niet voldoen, — ofschoon ik zelf inzag, dat zulke werkjes niet overbodig waren — wijl ik vreesde, dat het debiet te klem zou wezen en ik dus qeen uitgever zou kunnen vinden.
itjjns het samenstellen van mijne studie- en examengidsen de „Apothekersbediende en de ,,Surnumerair" kwam ik evenwel tot de ontdekking dat de eischen voor Klerk der P. en T, voor Apothekersbediende en voor Surnumerair bij de spoorwegen, wat betreft het vak aardrijkskunde niet veel uit een liepen, en toen men mij van verschillende zijden hierop opmerkzaam maakte en op het schrijven van de boekjes bleef aandringen, aarzelde ik niet meer en zette ik mij aan den arbeid. Eén werkje „Nederlandsch Oosten West-lndie , ziet hiermede het licht.
Dit over de reden, waarom ik beproef bij de verschillende aardrijkskundige leerboekjes in ons land nog eenige in te lasschen Nu iets over den inhoud.
Itekening houdende met het doel van het werkje, heb ik onze Bezittingen en Koloniën zoo beknopt mogelijk behandeld. Daar een


groot aantal candidaten door zelfstudie zich voor bovengenoemde examens — de „Apothekersbedienden" uitgezonderd — trachten vaardig te maken, schroomde ik niet het een en ander mede te
deelen, hetgeen anders door de docenten opgemerkt wordt en in bijna
alle werkjes ontbreekt. Ik verwijs b. v. naar de opmerking nu het Algemeen Overzicht. Waar het mij noodig scheen, gaf ik de uitspraak door een klemteeken aan.
Het gebruik van den atlas mag natuurlijk geen oogenblik bij dr bestudeering der aardrijkskunde achterwege gelaten worden. //, dwing den leerlingen tot het voortdurend raadplegen van den atlas door opgaven in te lasschen als: „Ga op de kaart na" enz. l)e andere vragen en opgaven ttissclien den tekst dwingen den studeerenden tot nadenken en kunnen zonder veel moeite door hen zelf beantwoord worden. De meeste dezer V. en O. zijn aan de drie bovengenoemde examens ontleend. De V. en O. buiten den tekst, die achter in het werkje geplaatst zijn, kunnen dienen bij herhalingen, om te zien, of het geleerde er goed in zit.
Misschien zal het werkje ook wel geschikt zijn voor Candida.itonderwijzers en onderwijzeressen.
Voor op- of aanmerkingen houdt zich beleefd aanbevolen:
Yenlo, .Vei 190-1. De Schrijver.
N.ll. De Vragen en opgaven gemerkt met P. zijn van het examen voor hlerk der Posterijen en Telegrafie, die met O. van het examen voor onderwijzer, die met S. van het examen voor surnumerair bij de S.S. en met A. van de examens voor Apothekersbediende.


I. Nederlandsch Oost-Iudiê.
(IXSULIXDE.)
ALGEMEEN OVERZICHT.
•Mi/', en Australië worden verbonden door eene
y! i i i™'1' , naam draagt van Maleische Archipel W'ii
i ' li1 vl'rt' '» 'l0''.lll(?n dezen Archipel Nederlandsch Oost-Indië Nederlandsch Oost-Indische Archipel of Onze Oost, omdat hot grootste deel
hu ,,, 5 'u ''i1 ls..d0°r Multatuli Insulinde, d. i. eilandenrijk. „enoemd, luiar het I.atijnsche woord insula.
^ raag. Zou de naar» Insuliude zeer juist gekozen zijn? (o)
t,'S;1C»derl?.nd^'h <)0®i*Indi';1 i» gelegen tusschen 6° N.B. en 11° Z B li > ickt zich vut mui j.> tot 133° G.I.. van Greenwich. Ten Noorden l i'-'! » 4fr" 1 f Z''id-Chiiieesche Zee en China; ten Oosten
Hul ',nuV' loT'V'1'.r?ll,mden van Australië: ten Zuiden Nieuw. Holland en do Indische Oceaan en ten Westen de Indische Oceaan. Opgave. Ga dit eens op de kaart na.
Vraag. Wat verstaat ge door X.B. ; Z.B.; O.L., en W.L.? r™ , ^^derlandsch-Iiidië bestaat uit drie groepen eilanden nl de Groo e Soenua-Eilanden do Kleine Soenda-Eilanden en de Molukken. I dt t.roote Soenda-hilanden behooren : Java, Soeniatra
V',, « °r ye 1 °J' e a!!e," »'et deomliggendeeilandea lot de Kleine soenda-hilanden behooren: B a 1 i, Lombok a,', S °.e !" b «■ F 1 0 r e s en Ti m o r. '
ut de Molukken behooren : H a I m ah ei r a of D i i 1 ol o T e r-
nH'Votn». lti°r' de Bnnda"ei'anden, Arabon V X hellassers, Ceram en B o e r o e.
N 1 e 11 'i'n e'Jghri0rl ,ovens no8 het westelijk gedeelte van
Opgave. Ga deze eilanden op de kaart na.
h„i't,A1 d<' e"Hlldei.1 tezamen, met uitzondering van Nieuw-Guinea, hebben eeno oppen akte van + 38000 □ mijlen. Nieuw-Guinea alleen
der \arde 0ppe ,e van U30° □ mijlen en is het grootste eiland
Ti mor is ongeveer zoo groot als Nederland. Bórneo is 22 maal Nederland, Soeniitra 13 maal. Celébcs 5£ maal en Java 4 maal zoo groot als Nederland.
Borneo heeft eene oppervlakte ongeveer als Oostenrijk-IIongariie • Soematra is grootor in oppervlakte dan Groot-Britannië en Ierland : (.oiohos komt ongeveer met Engeland en Schotland te zamen overeen. In t geheel zijn er 25 eilanden, die grooter oppervlakte bezitte l dan de provincie Noord-Holland. De gezamenlijke Nederlandsch


Oost-Indische bezittingen niet Nieuw-Guinea zijn grooter dan Spanjj Frankrijk en Duitschland te zamen.
I . .^l.de ze^ën. tusschen de eilanden te zamen noemt men Austraalƒ Aziatische Middelzee. De voornaamste zeeën zijn : de/Chineesche \ z e e, de J a v a-z e e, de Band a-z ee, de Moluksche zee en de C e 1 é b e s-z e e. —
Opgave. Ga deze zeeën op de kaart na.
Vraag. Welke dezer zeeën is de grootisite, welke de minst grootste?
Opgave : Begrens elke zee.
Deze zeeën zijn onderling en met de beide Oceanen verbonden door zeestraten. De voornaamste dezer zeestraten zijn : Straat van Malakka; Straat Soenda; Straat Bangka: Straat Karimata; Straat van Makasar; Straat B a 11 ; Straat Lombok en de P i 11 's Passage.
Opgave : Ga deze straten op de kaart na.
^ ragen. Welke zeeën der Austraal-Aziatische Middelzee worden door deze straten onderling verbonidlen?
Welke zeeën worden door eene straat met die Oceanen verbonden; Door welke straat?
Tussehen welke eilanden liggen deze straten ?
0. De Oost-Indische Archipel werd over zee het eerst bereikt door Ue Portugeezen. In 1498 bereikte Vasco de Gama VoorIndië. Sedert 18G9 is de zeeweg naar Indië aanzienlijk korter geworden door het graven van het Sue z-k anaal. De weg om Afrika heen vordert voor zeilschepen ongeveer 90 dagen, die door het Suez. kanaal voor stoomschepen 30 è. 40 dagen. Gemiddeld volgen per dag 10 Suezbooten dezen weg. De stoomboot-maatschappijen, die onze Oost niet het moederland verbinden zijn : 1°. de M a a t s c h a p p ij Nederland, afvaart van Amsterdam; 2°. de Rotterdamse h e L1 oyd, afvaart van Rotterdam en 3°. de Maatschappij Oceaan, van Amsterdam via Liverpool naar Batavia. De twee eerste maatschappijen zijn maildienst, de derde heeft goederenvervoer. De Suezbooten der Maatschappij Nederland doen Genua, die der R. Lloyd Marseille aan; verder alle Port-Saïd, Suez en Aden, op de terugreis, om de pelgrims, vaak ook Mekka's haven Dzjidda.
7. Insulinde ligt in de heete luchtstreek. De asquator gaat over de drie grootste eilanden en snijdt de twee grootste vrijwel midden door.
Vraag. Welke zijn deze eilanden?
Insulinde heeft overvloed van warmte en vocht. De gemiddelde jaartemperatuur ligt tussehen 20° en 28° C.
Kenmerkend zijn voor Insulinde de moessons. In onzen zomer wordt de bodem van Midden-Azië tengevolge van de groote hitte aldaar, buitengewoon verwarmd en is de luchtdruk aldaar laag. In het binnenland van het werelddeel Australië is het dan koel en de luchtdruk aldaar hoog. De lucht stroomt dan over Insulinde naar Midden-Azië en wel noordwestwaarts. De wind is dus zuidoost.
In onzen winter is het zeer heet in het binnenland van Australië en is dus aldaar de luchtdruk 1 a a g. In Midden-Azië is het dan echter zeer koud en de luchtdruk aldaar dus hoog. De lucht stroomt dan over Insulinde naar Australië en wel zuidoostwaarts. De wind is dus noordwest.
Deze zuidoosten- en noordwesten winden noemt men moessons.


Men spreekt dus in Insulinde van een zuidoost moesson en een noordwest moesson In b jnu geheel Insulinde is de no<Jrdwest moesson regenwind en de zuidoost moesson droge wind. Men spreekt daarom ook van droge en natte moesson. Onze winter is dus in Insulinde
oP dd^nXrs,ijd-,,et *preeki van zeif-dut er
Vragen. Welk verband1 bestaat ertusschen luchtdruk en wind? (o)
We live moesson heet natte-, welke heet drogv? moeascm? (s)
De overgangen tusschen den drogen of goeden en den natten of ^*dne" ™.™son heeten kenteringen. °Zij kenmerken zich dooj 1 f' onbestendig weer en vallen meestal in April en October. . L. kusten der groote eilanden waaien zoogenaamde land- en zeewinden. De verklaring komt op het volgende neer:
Over dag wordt het land sterk verwarmd en is de luchtdruk daar HnS g'^ luchtdruk boven de zee is dan hoog. De wind
innhtH "SKVan u »e.e naar het land< de zeewind. Des nachts is de luchtdruk boven het land hoog en boven de zee laag. De wind waait dus van het land naar de zee, de landwind. DP frissche zeewmd
d?h"!t°TaTdén°3W »'ir " d°°r "" """P"1
^bandJlrs)- K1eine beken zwellen dan tnt krachtige stroomen ™ en uren 111 den °mtrek alles verwoesten. Rijp en ifs 8 rw £ waarg?nomen op de hooge plateaux en bergtoppen ■ ' r ? , vruchtbaren bodem en het heerlijke klimaat heeft Insulinde de weelderigste flora der aarde.
Kenmerkend zijn vooral de palmen, o. a. de kokos n alm dA pal^êi™' l0" ™. «i bet e I p a ° m? de s a g o ^
lemrt,k°m,S?almfW"rdt 5"' ?\M- hoo« '>n bladen van wel 5 M ifiVi J. , > X0CC deri inlander van alles, o. a. palmwijn Aiit de bloemkolven), palm kool (uit de jonge bladknoppen) kokos
z w a T de„Plt2' *11,1 m P r !' ° " '..(de «tam) enz. De ^enpalm ievèrt
■■ e suiker en p a 1 m w ij n. De lontarpalm levert palm wijn voor suiker en siroop. De betelpalm levert de noten en de"
' t™ Znht n'n(de h " f,;lk 11 » " e n. De sagopalmlevert t king % Oosten van Insulinde het. hoofdvoedsel der bevol-
Kenmerkend voor bepaalde streken zijn de mangroves nf h i s o p h o r e n. Deze boomen, die langs de kusten dikwiils in groote bosschen bij elkaar gevonden worden, bezitten eenen uiteeSl iu'" waarmede zij het slib vasthouden en dus voorde
aanslibbing van groot gewicht zijn. De b ani b oe iU n word™ tnt alle doeleinden gebruikt, vooral echter voor hooge heiningen De djaf bosschen leveren het djatihout (in EngeSindie • '" genoemd), een kostbaar timmerhout. De djatibosschen staan in den drogen moesson geheel kaal. zooals onze znmerloof-boomèn ' J' bosschen staan onder geregeld toezicht. Verder noemen wij nog : do c a s u a r i n e n. om de hangende bladeren n-iar
ft 5 SKT* SS
,J,V'';OT.:l"„l"l""'i"r" 5 dV * l"'1 hoofdvoedsel. De rijst is een wnterplant en moet maandenlang in het water staan. De meeste akkers worden kunstmatig besproeid en met behulp van talrijke beken en


riviertjes onder water gezet. Zij zijn door d ij k j e s omgeven en heeten natte rijstvelden of sawah's. Men vindt deze niet alleen in do vlakten, maar ook tegen de berghellingen. Rijstvelden, die niet kunstmatig besproeid worden, heeten droge rijstvelden.
9. De dierenwereld, de fauna van het oostelijk deel van Insulinde, verschilt nogal van die van het westelijk deel. Het westen heeft Azië's groote zoogdieren, o. a. vele a p e n-soorten, koningstijgers (op Java en Soematra), panters (op Java. Soematra en Borneo), olifanten (op Soematra en Borneo), rhinocerossen (op Soematra en Java), evers en herten; slangen (waaronder de soms 5 ö 6 M. lange pythons, die herten kunnen dooddrukken). Het oosten heeft alleen eenige buideldier-soorten. De parad ij s vogels komen vooral op Nieuw-Guinea voor.
De veeteelt is in Insulinde niet belangrijk. De buffel of karbau, dient voor last- en trekdier. Op Madoera en in Oost-Java wordt de buffel veel vervangen door het rund. Geiten zijn er veel. F.r zijn slechts kleine paarden, die meer als rijpaard dienst doen Kippén worden zeer veel gegeten.
De zeeën zijn zeer rijk aan vischsoorten. De bewoners v..n onze Oost zijn over 't algemeen ze^er bedreven in de vischvangst.
10. Insulinde wordt bewoond door de Maleiers, de Papoea's en de Immigranten.
Tot het Maleische ras behoort de bevolking van den westelijken Indischen Archipel, meer bepaald die van de fïroote en Kleine Soenda-eilanden. De Maleiers zijn roodbruin, soms ook geelbruin. Hun hoofd is plat en breed, het haar grof, zwart en sluik. De baard komt bijna niet tot ontwikkeling. De jukbogen steken iets vooruit. Zij zijn in zich zeiven gekeerd en geven zelden blijk van verrassing, aandoening of iets dergelijks. Echtbreuk en giftmenging zijn onder hen zeer algemeen en aan het opiumrooken (amfioenschuiven) zijn velen hunner verslaafd.
Tot het Papoeasche ras behoort de bevolking van den oostelijken Indischen Archipel. De Papoea is grooter. dan de Maleier, donker roetkleurig, kroesharig, gebaard en behaard. Hij heeft een lang gezicht, eenen grooten vooruitstekenden neus en uitpuilende wenkbrauwen. Hij is ruw, onstuimig, prikkelbaar en luidruchtig; hij spreidt dus zijne aandoeningen ten toon. in tegenstelling met den Maleier. die ze verbergt.
De Maleiers zijn het beschaafdst in Insulinde. vooral die Maleiers, die in aanraking zijn gekomen met de Hindoe's, onze stamverwanten in Voor-Indië. Vooral op Java vestigden dezen zich en brachten het eiland tot eene groote ontwikkeling. Van de Hindoes zijn het Boedhisme en Brahmanisme afkomstig.
De Maleiers der binnenlanden heeten halfbeschaafde Maleiers. Hiertoe worden o. a. gerekend; de Bat aks op Soematra, de D a j a k s op Borneo en de A 1 f o e r e n op Celebes en de Molukken. Onder de beschaafde Maleiers heeft zich de Islam genesteld ; de halfbeschaafde Maleiers zijn óf heidenen of christenen-
De Immigranten kan men verdoelen in twee groepen, nl. de vreemde Oosterlingen en do Europeanen.
Tot de eerste groep rekent men : deChineezen. die ten getale van ± i millioen in Xed.-Indiö verspreid zijn. Zij worden door hun eigen hoofden, die den titel dragon van majoor, kapitein of 1 u i t en a n t. volgens de voorschriften van ons Gouvernement bestuurd. Zij leven in do steden als handelaars, geldschieters of opiumpachters.


•lava, boejnutra en Bangka (± llooo - de Arabierpn ri ?P
w» ?v& ssrsr ris-aa® ^
pische laagvlakten zijn de Europeanen totaal ongeschikt De lpvpn
hYklim«aFr0Peane" "' '"m * **« I. «Sjy»
Het huis is ruim en luchtig; in plaats van onze taniiten ziet mm»
eeneVru°mer vef aenVaehVte bedekker\Elk hui* * voorzien van 'rii l l ), '! ', (u d a h- I!il(]cn )« aan de orde van den dag. \an
h«nlIn i feeTnLmen zeer spoedig. De nieuw aangekomene heet baar en deze heeft in den beginne veel last van de warmte dnch spoedig is hij zoogenaamd geacclimatiseerd warmte, doch
t^'i Zi,k'en U'J' dat don Maleischen Archipel voor het «root
ste deel behoort aan .Nederland. Ons land is daardoor de d e r d e kolonialem ogendheid (let wel : de derde en niet meer zooals vroeger de tweede ; dit is tegenwoordig Frankrijk) d er Aa^d e
efwaar" °P de kaart na' WeU£e mo^"dheden hier nog bezittingen hebben
(ve"deJeMP1nrlrpdsS,CH fb!ed..wordt verdeeld in : A. Java met Madoera d i d 'I v en,lën en adsi st ent-r e s i d e n t i ënï en • de Buitenbezittingen (met 3 gouvernementen 13 r e s i
d e n t i e n en 1 a d s i s t e n t- re s i d e n t i e). ' "
uitceoefen^ri™-.^^ °'r' Be/ittin££n wordt in naam der Koningin uitgeoeft nd door den Gcuverneur-Generaal (bij de Inlanders Toe
Ml SoS "o rind-l"fSrt?„hrer")- r" »»» M?die bell,».' t i l 'i r,n ,i f F' "'n, onder-voorzitter en vier leden, staat den G.-Gen. als raadgevend lichaam bij. Al deze worden benoemd door de Koningin. ucu ue
™™,fV?der^heidene deelen Vfm Ned.-Indië wordt het. «eya« uit geoefend door G ouve r n e u r s, Residente n en \ d ,uu n ♦
nnaprtro/11.^ilIlen Nederlnndsche ambtenaren. ' Aan hen is" inf t • df> zorg voor de openbare werken, voor de innin« der inkomsten, voor landbouw en nijverheid in zooverre de Staat daarbij direct belang heeft, de handhaving der politie, de rechtspraak in vele burgerl,jke zaken, en de strafzaken tusschen inlanders enz
ho. o?K»-ee 1 7°! i"1 Zlüle ei"enc hoofden gelaten, waarvoor het achting koestert. Daarom is iedere residentie verdeeld in afdeelingen. aan wier hoofd een inlnndsch hoofd staat Men spreekt daarom van Regenten en Districtshoofden die dus inlanders zijn en door den Gouverneur-Generaal, op voordracht der Residenten en Adsistent-Residenten. benoemd worden De Desaof r, e m e e n t e h o o f d e n worden door de bevolking zelve «eko
iwvpetVH Tuze doo£ dPI! Resident of Adsistent-Resident moet i \0r n'- Soerakarta en Djocjocarta op Java staat de ïnlandsche be\olking nog geheel onder hun eigen vorsten, die aan
de vSeannSen "eermg loenillich,i* ziJn- ^emt deze daarom
.Opmerking. Men moet wel onderscheid maken tusschen K .loniën en Bezittingen. Koloniën zijn die gewesten, welke hoofdzakelijk bevolkt zijn


door Nederlanders, dae m verschillende tijden het vaderland verlaten en zich daar op vreeraden bodera gevestigd hebben. ALs zoodanig kan men Sur i n a-
e" ^ kleinere West-Indische eilanden beschouwen
Onder Bezittingen moet men verstaan alle gewesten, waar de bewoners die ei tijdens onze veroviermg gevestigd waren, de hoofdbevoïking zijn blijven ui'tma hliik" onderworpen zijn, terwijl de Nederlanders i-hts in betrek¬
kelijk geinig aant.il en meestal slechts voor korten tijd met een bepaald doel zich aarophouden. Dat ui het geval met die eilanden van den Oost-Lndischen \rchi
de^efdXwtl tatetï" erSChaPpij ** UitSt'ekt' Men houde
•pi, P'®ats Jan ^raatra sdmjft men ook wel Sumatra. Dit is niet foutief • ook IJ hebben deze laatste schrijfwijze overgenomen van onzje naburen de Duit schers en wij dienen daarom het woon! ook op zijn Duitsch uit tH-preken dl als . Soematra. In plaats van Celebes schrijft men ook wel Selebes. '
JAVA met MADOERA.
131' 00 K M2. = + 2400 □ geogr. mijlen = 4 X Ned. met 28 millioen bewoners.
1.- Het eiland Java (Jawa-dwlpa = gierstland) is het belangrijkste
105°''eti 1 li' 'li } rr'k' He? 1'^ tusschen 6° en 9° Z.' B. en im! m,,!2 , ,, van Greemvich en heeft eene lengte van bijna
r> uren .'lan 1 hptrg'0(? 1° breedte ™n de noord- naar de zuidkust do uren gaan.* bedraagt. In het smalle deel is het sleehts lf. uren gaans breed. De noordpunt heet S t. N i c o 1 a a s p u n t de z.uldPunt Java s Zuidhoek, de westpunt Javahoofd en de oostpunt Java's Oosthoek.
Opgaven. Ga deze punten op de kaart na.
Noem de grenzen van het eiland Java (P).
Noem de golven die in het eiland dringen.
De noordkust van Java is laas: en moerassig: de ondiepe kust is bedekt met mangroves. De aanslibbing langs deze kust gaat zeer snel voort. De zuidkust is over 't algemeen steil, alleen in het midden van Java vindt men ook naar het Zuiden eene smalle laagvlakte. Opgave. Ga de kapen op do kaart na.
2. Java is rijk aan bergen. West-Java is meer bergachtig dan Oost-Ja\a. Het bergland van West-Java bezit een aantal grootere of kleinere plateaux met een groot aantal vulkanen of vuurspuwende bergen. Het Plateau van Dandoeng en het Plateau van
0 a r o e t in \\ est-Java munten door schoonheid uit. In Midden-.Tava vindt men het D i e n g plateau. Oost-Java bezit een drietal l>er<r ketens, die hoofdzakelijk uit kalksteen bestaan.
\ m' de vulkanen, die zich in een rij op Java verheffen noemen wij van het westen af: de S a 1 a k. G e d é. Goentoer, Slum a t. S o e m b i n g, Maléboe. M e r a p i. I, a w a e. Ardjoeno en Semèroe. Er zijn er 131. waarvan er nog 29 werken. De laagvlakten van Java worden verdeeld in :
, d®.vlnktf> van est-Java. van de Sint Nicolaaspunt tot den Tjerimei; '
b. de n o o r d e 1 ij k e vlakte van Midden-Java, van den
1 jerimei tol het noordelijkste kalk gebergte van Rembang :
c. de z u i d e 1 ij k e vlakte van M i d d é n-J a va van het Preanger bergland tot het Sewnegebergte :


d. «Ie vlakte der Beneden Solo;
rand van C[6 21 rta.' 5,v 1 f ƒ v a n O o s t-J a v a, van den oostrdiicl \an Kedoe tut Straat Madoera;
I. de zuidelijke vlakte van Java's Oosthoek.
Opïave. Ga dezie plateaux, valkanen en vlakten eens op de kaart na
nJü inVa 'S n'et rijk ,uf!n yrootc rivieren. Alleen in het oosten vindt Branfai Pn "h aanzieniljke stroomen nl. de Bengawan of Solo en de frn , m°nden uit in den Trechter, den noordelijken
j-^ing der Straat \an Madoera. Beide irvieren, doch vooral de
na11uY^''°en'h?1 vrnre!1 veel slib mede' waardoor de Trechter steeds beteokonis rivieren zijn voor het verkeer van weinig
In \Yest-Java vindt men ontelbare riviertjes, doch geen van "roota
Tii Tanrfn'- T0 bekinf r,ikst<; ziJn : de Tji Taroem, de Tji Manoek, de
all }. n , tf,ngs de eerstgenoemde wordt de koffie uit de Prèangt-i negentschappen met prauwen aangevoerd. De rivieren in Oost-
r™ ïidtK? aan ïiet ,d,;n ,naam Kali' in West-Java met den naam rji, beide woorden beteekenen rivier.
,. !... Goed onderhouden weigen doorsnijden Java in alle richtingen t /-ïju meestal grindwegen. De eerste groote weg. de G r oot e P o s t\\ e g, werd langs de noordkust van het eiland van het W naar het O. \an lNiiS tot 1811 door Daendels aangelegd. Aan dp/en weg werden later andere toegevoegd. In den tegenwoordigen tijd worden spoorwegen op Java nangelegd, door den Staat en door de Ned -lud 1 mm wegmaatschappijen.
Opgave. Ga de spoorwegen op .Java op de kaart na.
in5:, "et„ hoogteverschil in den bodem van Java is niet zonder inMoed op de lemperatuur. Men kan de hoogten van Java verdeelen in \ ier gordels of zonen. nl. : a. van 0 tot C,50 M. de heete zone; b }nn ' tot la(*> M- de gematigde zone; c. van 1500 tot 2500 M. de koele zone en boven 2500 M. de koudie zone. De eerste zone heeft eene temperatuur van 27°—2i° ; de tweede eene van 24°—19° : de derde eene van 19°—13° en de vierde eene van 13°—8°.
De hoofdcultuurproducten van Java zijn: in de heete zone •
suiker, indigo en tabakjin de gematigde zone : k of f i e
en thee en in de koele zone: kina.
In de heete zone vindt men de Javaansche oerwouden benevens de sawah s.
ArU°LSUtkuTlen M- lang. Uit het saprijke merg haalt men
suiker. Heeft dit merg eene grijsachtig bruine kleur aangenomen en is het sap zoet en kleverig, dan is het riet rijp. In molen* wordt het sap uit het rijpe riet geperst, dit sap wordt geknokt en verder Bewerkt. Java is het tweede smkerland der Aarde (Guba het eerste) De beet suiker is eene geduchte concurrent voor den rietsuiker
' indigopiant is een hebster, die ongeveer 1 M hoo" wordt De bekende blauwe verfstof trekt men uit de geheele plant, maar vooral uit de hinderen. Deze worden gekookt, verder bewerkt en in koekjes m den handel gebracht.
De tabakscultuur vereischt veel zorg. Het droge oosten van Java kweekt vooral dit artikel.
.In de gematigde zone wonen weinig inlanders, slecht* de Kurnpeanen verblijven er om gezondheidsredenen van tijd tot tijdT In deze zone vindt men veel koffietuinen. Vooral te^en de ber"helhngen tiert de koffieheester welig. Hij draagt roode bessen, die on kersen gelijken en die twee pitten bevatten, de koffieboonen.


die gebrand moeten worden. De koffieheester bloeit drie keer per jaar, /.oodat men ook drie keer kan oogsten; men onderscheidt daarom eenen v o o r p 1 u k, eenen grooten pluk en eenen nup I uk. De koffieheester werd eerst in het begin der 18de eeuw uit Arabië naar Java overgebracht. Brazilië is het eerste, Java het tweede koffieland der Aarde.
De theestruik is een altijd groene heester van + li M. hoogte. Hij werd uit zijn vaderland China in 1826 naar Java overgebracht. De blaadjes worden één voor één geplukt, daarna gebrand of liever gebraden.
In de koele zone zijn de woonplaatsen schaarsch. Tot 1800 M hoogte tiert de kinaboom, die in 1854 door J u n g h u n's vriend Hasskarl uit Peroe naar Java werd overgebracht. Op het weghalen van zaden of stekken stond in Peroe de doodstraf, zoodat Hasskarl zijn leven in de waagschaal stelde. Uit den bast van den kinaboom trekt men de kinine, een koortswerend middel.
, 6óoJaVn S bev.olking is ongeveer 5£ maal Nederland's bevolking of ±28 nnllioen zielen. De bewoners van Java noemt men gewoonlijk Javanen. Men verdeelt echter de bevolking van dit eiland in Javanen, Soendaneezen en Madoereezen. De grens tusschen Javanen en Soendaneezen vormen de riviertjes Tji Tandoei en Tji Losari. De Soendaneezen bewonen. West-Java, de Javanen het midden en de Madoereezen Oost-Java.
De Soendanees is vertrouwelijk en openhartig, matig, eenvoudig en eerlijk. De Javaan is meer gelaten en onderworpen van aard. Dé Madoereezen zijn stoute visschers en zeevaarders en worden in ons leger zeer gewaardeerd. De Javanen zijn landbouwers.
De dorpen op Java heeten dessa's en ofschoon dit woord eigenlijk alleen in de Soenda-landen thuis hoort, wordt het door de Europeanen ook elders gebruikt.
Reeds hebben wij gezien, dat de Arabieren in hoog aanzien staan bij de inlandsche bevolking. Men rekent hen tot het zoogenaamde ,,witte volk", waartoe ook de Javaansche priesters en de hadji's (bedevaartgangers naar Mekka) behooren. Deze laatsten worden veelal beschouwd als een gevaar voor het rustig bezit onzer bezittingen.
^ raag. Zoudt gij kiumiieii zeggen, -waarom men de hadji'» als gevaarlijk beschouwt ?
\ an do Europeanen wonen ongeveer 2/5 in de drie groote havensteden aan de noordkust. De Chineezen zijn over het geheele eiland verspreid.
7. De Oost-Indische Compagnie, opgericht in 1602, zocht in den beginne haar heil in de specerijen der Molukken. In de 18de eeuwmaakten koffie, suiker en andere koloniale waren Java tot het voornaamste eiland. De Javaansche producten moesten de Inlanders tegen eenen vasten lagen prijs aan de Compagnie leveren. Rovendien moesten de Javanen heerendiensten verrichten en ze mochten alleen met de Compagnie handel drijven (monopoliestelsel).
In 1811 maakte Engeland zich meester van Java en hield dit in bezit tot 1816. Men spreekt daarom van een Engelsch Tussc h enbest u u r van 1811—"lf). In plaats van het mononol ie der Compagnie kwam nu een dorpsbelasting, als huur voor de lande, rijen. die. als eigendom van de vroegere vorsten, in handen der nieuwe regeering waren overgegaan.' Men noemt dit stelsel het landrentenstelsel


kreeg Nederland Java terug. Het landrentenstelsel werd !!!.. if~ ,vervHngen door het zoogenaamde Cultuurstelsel van graai van den Bosch. De inlanders waren verplicht op 1/5 der gawan s producten voor de Europeesche markten te kweeken. Trots ' V 011tzagliJke winsten die men behaalde, werd het langzaam afge5: omdat de uitvoering er van door niet-deskundige ambtenaren veel te wenschen overliet. Thans bestaan van regeeringswege alleen nog de gedwongen cultuur van koffie en de v r ij e k ï n a c u 11 u u r.
, 'av,a is verdeeld in de volgende Residentiën en Adsistent-residentien (en de Vorstenlanden):
Residentiën en Ads.-Res. : Hoofdplaatsen :
1 Bantam. Serang.
s. Batavia. Batavia.
, Krawang. Poerwakarta.
4 Preanger Regentschappen. Bandong.
5 Tjeribon. Tjeribon.
5 T,eFa}- Tegal.
ó .I°nRan. Pekalongan.
6 Banjoemas. Banjoemas.
ia hagelen. Poerwaredja.
10 Kedoe. Magelang.
'' Samarang. Samarang,
12 Djapara. Pati.
^ Rembang. Rembang.
} * Madioen. Madioen.
£edlri . Kediri.
Soerabaja. Soerabaja.
,o i,J°J?ca!*ta- Djokjakarta of Djokja.
In S°erakarta. Soerakarta of Solo.
Pasoeroean. Pasoeroean.
-.0 Probolinggo. Probolinggo.
21 Bezoeki. Bezoeki.
" Madoera. Pnmekasan.
' 'P-faven. ^iem de residentiën, doe langs de noordkust liggen, (s).
Noem de residentiën, die langs de zuidkust liggen, (s)
^oem de residentiën op en begin met de oostelijke.
^ ragen. Wellke residentie grenM niet aan zee?
Welke residentiën grenzen aan twee zeeën? Welke zeeën?
Inde residentie Bantam liggen Serang (6) en Bantam. Deze laatste plaats was vroeger de hoofdstad der gelijknamige residentie. Ue geheele residentie Batavia bestaat uit zoogenaamde Particuliere landerijen ; d. z. landerijen, die vroeger door de Regeering verkocht zijn aan de Europeanen en Chineezen. De hoofdstad der residentie eJ' °n/i? £eheelen Archipel is Batavia (ISO). Zij werd in 1019 gesticht door Ko e n op de puinhoopen van Jacatr a. De oude beneden, stad werd gebouwd naar het model onzer oud-Hollandsche steden niet wallen en grachten en is daardoor vooral in dit heete klimaat zeer ongezond. De Chineezen bewonen het Chineesche Kamp. De Europeanen hebben hunne kantoren in Oud-Batavia, doch wonen v-1 1 6jU w" a ^ a v i a". me^ zijne bekende deelen : Molenvliet, Noordwijk R ij s w ij k, het Koningsplein en \V e 11 e moo-- e nü , n'cmvf> haven van Batavia heet Tandjoeng Priok (lNtv> en heeft eene diepte van 8 h 9 M. en is door een kanaal en


eenen spoorweg niet de stad verbonden. Het Paleis van den G Gen
ht'denvan'Batavia1 b 111 zijn,de voo™aamste bezienswaardigi t den van Batavia. Ue Gouverneur-Generaal resideert te Buitenzora
Achter het ligt aan den voet hft geS.'
Cj. 'IS,1 paleis ligt den beroemden Botanisch en T n 7 n
s Lands Plantentuin. Te r j 1 p snas heeft de G. G. een buitenver i h d r a W a n ® 'r.de '<leine hoofdplaats Poerwakartn (6)~ In de Preanger Regentschappen: Bandoeng of Ban-
°? P i i °P het Plateau van dien naam ; het heeft eene kweekschool voor Inlandsche onderwijzers. Garoet. op het plateau \an dien naam, is evenals Bandoeng zeer gezond gelegen. In T i er ireed'e' Ms! VnH,0, ,n of £ h e r i b 0 n. met eene golde^ruk bezochte
™ p?im" dpr hnySn liRt hpt eilnnd Nopsa Kemban-
g toBagBlen.Poervvaredja. InKedoe: Maqelancr (°3 zeer gunstig gelegen. Er is een m i 1 i t air-etabliss e m e n t n Samarang : Samarang (72), evenals Batavia met een oud en iveuw gedeelte ; het is de hoofdhaven van Midden-Java. Bij A m b a r a vv a vindt men het Fort Willem I. In D j a p a r a : Pa t i de nieuwe hoofdplaats. In Rembang: Rembang (15). In M a -
S n°pe»n b 0 m «f In 'V d ■ r • : K e d i r i. In Soerabaja: .oei aha ja. (148). de grootste plaats en tevens de eerste handelsstad \ an Java met een marine-etablissement, machine-industrie en d groote kantoren der Koninklijke Paketvaart-Maatschappij In Djocjocarta: Djocja (58) met den kraton van den Sultan
irho f h1" a ^ a r i® ° ° r n k n r f 0 of s 0 1 n met het Xederlnndsche fort. dat den kraton van den Sultan bestrijkt. In Pasoeroean-
Pasoeroean (24) eene doodsche plaats : Malang is bekend door' zijn aangenaam klimaat. In Probolingo: Probolin«o een fraai en vriendelijk plaatsje (9). In Bezoeki: Bezoeki en P a n e r o e k a n.
Vragen. Welke plaatsen liggen langs die noordkust van Jara?(a)
Welke plaatsen liggen langs de zuidkust? (o)
Madoera bestaat uit een gebergte en eenige kleine vlakten. hoofdplaats is Pamekasan (7). Verder vindt men er nog Bang k a 1 a n en S o e m e n a p. Madoera is bekend door de Gouvern e m ent s zout pannen, waar onze regeering zout wint.
Tot Java behooren ook nog de Boompjes-eilanden, de K arim on-d jawa eilanden en Bawcan,
Vraag. Waar liggen deze eilanden?
SOEMATRA.
13 maal Nederland; 2.2 millioen bewoners
1. Soematra is evenals Java een lang gestrekt eiland en is na Borneo het grootste van Ned.-Indifi. Het reikt tot bijna 6° N. B en 6° Z. B.
Opgave Xnem die grenzen van Soem.itra.
Vraag. Welke zijn de zeestraten om Soematra? (o).
2. Langs de westkust van het eiland, in de lengte van het eene einde tot het andere loopt een gebergte, de Boekit Barisan. Het


Van ïllfi!1 Soematra is niet minder vulkanisch dan Java's bodem
JeMerlp en de R^'mvn of Piek van Ïndrapoera,
werkende. bekende vulkanen zijn nog zeven
Opgave Ga deze vulkanen op de kaart na.
noe?nehn VetTi T+oPemt het ^er?lnnd den plateauvorm aan. Wij noemen het Plateau van Toba en dat van A g a m
het mTe rav aZn Tnh^w™ ° r 6 Van deze meren noemen wij : meerRanau. °ba' het m e e r van Manindjoe en hit
Opgave. Ga de^e plateaus en meren op de kaart na.
ren^s dp A^^rfl n.10.nd1e.n slechts kleine rivieren. Een dezer rivie-
tig dll de bekende Kióof.JP 1 3 U"r gaans lang' sphilde™h-
rfino'o'ii00-,i'i'ki (!'T' v"n eiland Soematra is een lage. uitgewordt vl h ♦ vln.^,e- dle dnor een groot aantal rivieren besproeid rTv^rl'n rin iur z.ul<Je,2 ?"ar het noorden noemen wij de volgende en de Siak V3n Palemban9> de Djambi, de Kampar
Vraag. Wat is een ..alluviale vlakte"? (o)
Opgave. Ga deze rivieren op de kaart na.
vnLnP™W?g is van Mflleische afkomst. In de binnenlanden vooral op het plateau van Toba wonen de B a t a k s. In het N. wonen de Atjehers. ^ erder vindt men er nog Europeanen Chinee zen. Arabieren, enz.
Sedert 1873 is Nederland in oorlog met de Atjehers. Dezen belijden en Mohammedaanschen godsdienst. In don handel verdienen zii weinig vertrouwen en als zeeroovers hebben zij zich berucht gemaakt. In den oorlog zijn zij dapper en onversaagd.
» r» Df, groote vruchtbaarheid en groeikracht van Soematra overtreft. zelfs die van Java. De voortbrengselen zijn: peper, koffie, tabak, kamfe r. g e t a-p ertja, katoen, ivoor, goud e,ri,f , ^r° n ^ 0 o 1- ^ ij zien hieruit. dat Soematra tevens belangrijke delfstoffen voortbrengt, die Java niet voortbrengt.
(>. Soematra wordt verdeeld in de volgende deelen : 1. Gouvernement Soematra's Westkust, onderverdeeld in: Residentie Pa dangsche Benedenlan, den. Res. Padangsche Boven 1 a n de n en Res. T apanoeli. 2. Res. Benkoelen. 3. Res. Lampongsche distneten. i. Res. Palembang. 5. Res. Riou en Onder hoorigheden. 6 Res. Soematra's Oostkust. 7. Gouvernement Atjeh en Onderhoorigheden. '
Opgaven. Ga d*w op de kaart na.
Noem de dieelen van iSoematra te beginnen in het X.
Ook te beginnen in het Z.
Vragen. Welke deelen liggen langs de West-, welke langs de O -kust?
Welk deel is het grootst?
/oA?e hoofdplaats van dn Bes. Padangsche Renedenlanden is Padanq • de eenige belangrijke plaats aan den Indischen Oceaan. Het i« eene belangrijke markt voor koffie en «oud. In de Residentie Padangsche Benedenlanden liggen Fort de Koek, de hoofdplaats, met eene kweekschool voor inlandsche onderwijzers en markten en het mooi gelegen P a d a n g.P an. djang. De Ombilin kolenvelden, waar men steenkool vindt, zijn door een spoorweg met laatstgenoemde plaats verbonden. In de Res. Tapanneli zijn N a t a 1 "en


&*<!&! f ■"'! »«™ren. ,»
ger de kraton van den Sultan'Van Rad,'a, (4), vroe-
gouverneur van Atjeh, en O 1 e h 1 e h thans "Je ,zetel v»n den
Plaats van de Res. Sumatra'sOostkust is Meïan n?fw DLh,°°fdder Tabakscultuur. Een andere nlaatl '? ™edanJ1*)' het middelpunt
gedeelte der Res. genaamd Deli ^Tril r£r m 6 .Re^ 18 Deli" Tn bezig tabak te kweeken In de Res p ^''-Maatschappij sedert 1870
de hoofdstad. De stad ligt IC a 17 uren mankin Palembang (54). door den invloed der getijden door tarrSiit rZ tZ6e' ,maar 's toch baar. De stad is eene bVlaneriike Lnili J, fF°°le schepen bereik-
Lampongsche districten is T eloek B e t^n e'^ dif v^'^tSnder Benkoelen is Benkoelen (7). aeioeng (d), die van de Res.
Opgave. Ga deze plaatsen op de kaart na.
'ragen. Welke dezer plaatsen zijn kustplaatsen!
"elke plaatsen liggen aan eene rivier? Welke rivier'
5 en BI ft Xil
dnikk en ^handel op sfngapJer"' °e ^ rYoM*? mei
«35Si5S£» »
Opvave. Ga dit alles eenis op de kaart na.
B O R N E O.
22 x Nederland. ± 1,8 milloen Bewoners.
iJ-P'1. ^roote eiland grenst met moerassige, lage kusten aan zee
Upgaven. JVoem de grenzen van Borneo (sj Noem vier kapen, (o)
h.et, ,?ebergte in het binnenland strooomen talrijke rivie-
rivieren nwr hef IrXV***dC kfSj" riNnnemen onkf>1 de volgende Baritn V* s*1*0?1"* de Kapoeas en naar het zuiden de
del,"-b0°»«" « «< onder-
Opgave. Ga deze rivieren op de kaart na
A rasen- Wanneer z*gt men, dat een rivier een „deltabouwer" is? (o)
Wat is een delta? (o)
J"0™'1 P?.rne? £ro,oter is dan Jflva en Soematra. is het veel minder bekend dan laatst genoemde eilanden en ook veel minder in


begrod/De^iï'erenTi^ int"1®118 "?« biJna geheel met oerwouden *.»" « S » S>.«te n stM.lool!
hbrcdpisgei;°eTnd y °ns
eerlijk en trouw aan hun woord en bezitten vLlkuïs^ard^he d Langs de kusten, vooral langs de zuidkust, wonen M a 1e en
— in de mijner!!
lina e°™ wiSU^ura.tellL"iSidm,',S' "L * w«~«~
u ''x^i vindt men de volgende plaatsen * Pontianak hp
hoofdplaats der Westerafdeeling ; M o nTr a d o gouT JffPe en katoen , Sam bas (10) ; Bandjermasin (45) lAmoentai'Sa m n rinda (10) voert veel rotan enz. uit. Ia de buurt dezer n'laaf« liw gen belangrijke steenkolenlagen. plnat- 1,g"
Opgave. Ga deze plaatsen op de kaart na.
\ ragen. Welke plaatsen liggen aan rivieren ?
In welke residentie ligt elke plaats?
Engelsch Borneo bestaat uit B r i t s e h-B o r n e o met vele tabaks, plantages, het sultanaat Broenei en Seraw a k taDaxs-
C E L E B E S.
5'^ maal Nederland + IV, millioen bewoners.
crrLti1^ 6ilani1 Gelebes heeft een groote kustontwikkeling. Drie groote golven dringen in het eiland door. Deze golven ziin • de Golf van Bone, de Golf van Tomaiki of Tolo en de Golf van Tomini D^or
dat deze goh en in het eiland doordringen, heeft Celebes vier groote r:ianden', n 1 ..een z ui d e 1 ij k-, Sm zuidoo st elifk een n o o r d o o s t e 1 ij k- en een noordel ij k schiereiland.
Lpgaven. Ga deze golven en schiereilanden op de kaart na Ga na tusschen welke schiereilanden elke golf ligt Noem eenige kapen.
2. Het eiland wordt met bergketens bezet, die den vorm der I !,angeven. Op het zuidelijk schiereiland verheft zich
hm v n . na, \g °u P,' c„.k Y a n Bonthain tot 2700 M. DraehtiV v, '.Jian/i ï^8 h.eof Minahasa (= bondgenootschap), een pracht g bergland met eenige bergen van vulkanischen oorsprong. Dit is het beschaafdste deel van Celebes.
Opmerking. De nog steeds gangbare vergelijking van Borneo met Gelebes gaat niet op. Men beweert namelijk, dat Borneo vroeger dienzelfden vorm heeft gehad, dien (Meines than* heeft De golven die m het eiland Borneo drongen, zijn aangevuld met alluvium of wel met uitwerpselen der vulkanen en eer, maal zal Oelebes ook Borneo s vorm aannemen. Dit i« echter volstrekt niet zoo'


3. De inboorlingen van Celebes zijn Maleiers en heeten in het midden Alfoeren, in het zuiden Makasaren en Boegineezen. De
Makasaren zijn echte zeelieden en handelaren. De Alfoeren behooren tot de onbeschaafde Maleiers, in de Minahassa zijn zij echter meest allen tot het Christendom bekeerd. Hier vooral kreeg de zendingsarbeid goede resultaten. Er wonen op Celebes ook een aantal Chineezen en Europeanen.
i. Door zijne bergachtige gesteldheid heeft Celebes niet dien rijkdom aan planten als Borneo. Van de cultuur is de koflie-cultuur, vooral in de Minahassa het belangrijkst. Verder levert de Minahassa: katoen en kapok. Kokospalmen vindt men over het geheele eiland.
Vraag. Zoudt ge kunnen zeggen, waarom men op Oelebes geen groote rivieren aantreft? (o)
5. De staatkundige verdeeling van Celebes is als volgt : het Gouvernement Celebes en Onderhoorigheden en de Residentie Menado.
Opmerking. Zooals g2 op de kaart zult zien, behoort Soemba-wa en liet westelijk gedeelte van Flores nog tot het Gouvernement Celebes en onderhoorigheden. Evenzoo behoort een gedeelte van het noordoostelijk (schiereiland en een gedeelte van het zuidoostelijk schiereiland tot d>3 Residentie Te mate. (Zie de kaart!)
De hoofdplaats van het Gouvernement Celebes en Onderhoorigheden is Makasar (17). Het heeft eene goede haven en veel handel, vooral met Singapoer en Batavia. Men schrijft ook wel Makassar. Eene kleinere plaats is B o n t h a i n. In het miden is Gorontalo het belangrijkste punt. De hoofdplaats der residentie Menado is Menado, eene havenplaats met veel uitvoer van koffie : de eerste koffiehaven van Oost-Indië. In de Minahassa liggen nog Tondano en K e m a.
Vraag. Waar lig'geii de hier opgenoemde plaatsan?
de KIjEINE soenda-eilanden.
Opgave. Noem de Kleine Soenda-eilanden. (s)
1. Bali (= 1/0 Nederland; 700.000 bewoners).
Dit eiland bestaat uit een vulkanisch bergland in het noorden, eene vlakte in het midden en een klein kalkgebergte in het zuiden. De hoogste vulkaan is de Goenoeng Agoeng of Piek van Bali (3200 M.). Men vindt op dit eiland eene merkwaardige bevolking. bij welke den invloed der Hindoes nog geheel bewaard gebleven is ; Siwa-tempels zijn over het eiland verspreid. De hoofdplaats is B o e 1 e 1 e n g.
2. Lombok (= 1/2 Bali ; 3 è -MO.000 bewoners).
Dit eiland komt in bouw met Bali overeen. De Piek van Lombok, welks krater Goenoeng Api steeds werkt, is 3800 M. hoog. De oorlog in 189i met de bewoners van dit eiland bracht Lombok geheel aan het Nederlandsch gezag en staat dus Lombok sedert 1895 onder het rechtstreeks bestuur van ons Gouvernement. De hoofdplaats heet Mataram, met de havenplaats Ampenan.
3. Soembawa (= 2£ x Bali).
Soembawa bestaat uit eene aaneenschakeling van vulkanische verheffingen. De Tambora is hier de meest gevreesde vulkaan. D-; hoofduitvoerproducten zijn paarden en was.
4. Soemba (= Soembawa).
I


Dit eiland wordt ook wel genoemd „Sandelhout eiland", naar het sandelhout, dat hier voorkomt en eene roode verfstof levert. Het voert kleine paarden uit.
5. Flores.
Flores is in het binnenland nog bijna geheel onbekend. In het oosten ligt Larantoeka.
6. Timor (= Nederland).
Dit eiland behoort alleen voor de zuidelijke helft aan ons. Koepang (7) is de hoofdplaats van Ned.-Timor. In Portugeesch Timor is D i 11 i de hoofdplaats. Was, paarden en sandelhout zijn de hoofduitvoerproducten.
Opmerking. In den laatsten tijd is men tot d<e ontdekking gekomen, dat het eiland Timor in werkelijkheid kleiner is dan de kaarten aangeven
De staatkundige verdeeling der Kleine Soenda-eilanden is als volgt: Residentie Bali en Lombok (eilanden Bali en Lombok); Residentie Celebes en Onderhoorigheden (eilanden Soembawa en het westelijk gedeelte van Flores) en de Besid e n t i t Timor (eilanden Soemba, oostelijk gedeelte van Flores, en Ned. Timor).
Opgave. Ga dit op de kaart na.
DE MOLUKKEN.
Yraag. Welke eilanden rekenden wij tot de Molukken! (s)
1. De Molukken zijn kleine, bergachtige, vulkanische eilanden. Vele zijn niet meer dan even boven de zee uitstekende vulkanen. Zij hebben meestal een droog klimaat, waardoor de landbouw geen rijke vruchten kan dragen en zij zich daarom het best leenen voor de
teelt van specerijen; Molukken = ,.specerij-eilanden". Sago is het hoofdvoedsel der bevolking. De rijstbouw is van weinig beteekenis.
De Molukken zijn het vaderland van de zoo begeerde muskaatnoten en kruidnagelen. Vroeger speelden zij eene groote rol in den handel, doch door verkeerde handelwijzen zijn deze eens zoo bloeiende eilanden zeer sterk gedaald tot een lagen trap.
Vraag. De Molukken noemt men wel ,.het verleden", Java ,,het heden" en Soematra „de toekomst". Kunt ge verbaren waarom? (a en o).
De belangrijkste producten der Molukken zijn: muskaatnoten (vooral op de Banda-eilanden), kruidnagelen (op Amboina en de Oeliassers), sago (op Ceram), kajapoetolie (op Boeroe) en was. «
De bevolking der Molukken is niet talrijk. Zij bestaat uit A lf o e. ren en M a 1 e i e r s. waarbij men eene vermenging mot Papoea's op onderscheidene eilanden bemerkt.
2. De staatkundige indeeling is als volgt : Residentie Ternate en de Residentie Ambon.
De hoofdplaats der residentie Ternate is Ternate (3). Op Tidore ligt het stadje Tidore. De hoofdplaats der residentie Ambon is A mbon (8) met een goede haven. Zij voert kruidnagelen uit.
Nieuw-Guinea.
Dit eiland is in het binnenland nog zeer onvolkomen bekend. Langs de noordkust heeft men op verschillende plaatsen vulkanisme waargenomen. De bevolking behoort tot de P a p o e a's. De beschaving van dit volk is gering.


Het eiland is onder drie mogendheden verdeeld, nl. onder Nederland (het westen, deel der Res. Ternate), Duitschland en Engeland. Het Nederlandsche bestuur is op Nieuw-Guinea niet vertegenwoordigd
II» Nederlaudsch West-lndië.
ALGEMEEN OVERZICHT.
1. De Nederlandsche Koloniën in Amerika worden verdeeld in Suriname en de Nederlandsche West Indische eilanden.
Vraag. Waarom spreken wij hier van Koloniën en niet van Bezittingen ? (o)
Een deel der noordkust van Zuid-Amerika heet Guyana en behoort aan. drie koloniale mogendheden. Het westelijk deel behoort aan Engeland, E n g e 1 s c h - G u y a n a, het midden aan Nederland, Nederlandsch-Guyana of Suriname en het oostelijk deel behoort aan Frankrijk, Franse h-G uyana of Cavenne.
Het Engelsche deel is een belangrijk plantage-gebied, vooral voor suiker. De hoofdplaats heet Georgetown (40). De Franschen gebruiken het hunne voor deportatie van misdadigers. Dit gedeelte is zeer ongezond.
Ons gedeelte werd in 1667 door een Zeeuwsch eskader onder Abraham Krynszoon veroverd en aan de West-Indische Compagnie verkocht. Bij den vrede van Breda in 1667 verloren wij NieuwNederland met Nieu w-A msterdam, nu N e w-Y o r k, doch behielden Suriname.
2. Noord- en Zuid-Amerika zijn verbonden door Centraal- of M i d d e n-A m e r i k a en eene eilandenbrug. West-lndië. De WestIndische eilanden worden verdeeld in G r o o t e- en Kleine Antillen. Van de Kleine Antillen behooren er twee aan Nederland, nl. Saba on St. Eustachius en een slechts voor de helft. nl. St. Martin.
Vóór de noordkust van Zuid-Amerika liggen eenige eilanden, die aan Nederland behooren. Deze zijn :Curagao, Aruba en Bonaire.
In deze streken heerscht de zoogen. noordoostpassaat. De Nederlandsche eilanden, die tot de Kleine Antillen behooren, rekent men tot de ei 1 anden boven den wind (d. i. aan die zijde, vanwaar de wind komt), terwijl de andere Nederlandsche eilanden gerekend worden totdeeilanden beneden den wind (d. i. naar de zijde, waar de wind heengaat).
Opgave. Ga deze eilanden eens op de kaart na. ^
SURINAME.
1. Suriname heeft eene oppervlakte van 129.100 K.M.Z of + 4^ maal Nederland. In het Oosten en Westen wordt het begrensd door zeer breede rivieren. In het Westen door de Corantijn en in het Oosten door den Marowijne of Maroni. De kust is vlak en moerassig. De bodem des lands rijst langzaam van het N. naar het Z. en is in het W. eene 15 uren gaans breede en in het O eene 5 uren gaans breede strook alluvium. Daarop volgen zuidwaarts de zoogen. S a v a n n e n. terwijl langs de rivieren bosschen zijn. Op deze volgt het bergland, dat niet dicht woud bezet is. Vulkanisme is in Suriname onbekend.
rn


2. Behalve de Marowijne en de Corantijn heeft men. nog eenige belangrijke rivieren, nl. de Suriname, de Coppename en de Nick er ie. Door tal van kreken en zijrivieren, die het lage land doorkronkelen zijn de bovengenoemde vijf rivieren bij den mond onderling verbonden. Alle rivieren vormen in het bergland vele strooms nelten en watervallen. De getijden dringen ver de rivieren binnen ; Paramaribo b. \\, dat 4 uren gaans van zee gelegen is, is voor schepen van 5 M. diepgang bereikbaar.
Naar de rivier de Suriname ontving het land zijn naam.
Opgave. Ga deze rivieren op de kaart na.
3. Het klimaat van Suriname is tropisch, dus zeer warm. De gemiddelde temperatuur van Paramaribo is bijna 27° C. Langen tijd meende men, dat het klimaat van Suriname bepaald ongezond was, doch dit is niet het geval.
i. Dn flcra is over het algemeen zeer weelderig. Palmen zijn er in overvloed, o. a. de roauritiapalm en de kokospalm. De wol boom is kenmerkend, doch de wol der zaden kan niet gesponnen worden. Voor de voeding der inboorlingen zijn van belang : de cassave of maniokwortel met een zeer voedzaam meel, de bataten (zoete aardappelen) en vooral de bananen.
De fauna is niet sterk ontwikkeld. Men vindt er buideldieren, o. a. de bui del ra t. Een eigenlijk roofdier is in Suriname de geelbruine jagoear of A m erikaansche tijger. De veeteelt is voor groote uitbreiding vatbaar.
5. Het bouwland is beperkt tot de plantages. Deze liggen alle binnen een kring van 20 uren gaans om de hoofdstad. Die voor suiker en cacao verdienen thans nog alleen vermelding. De terreinen met voedingsplanten voor het werkvolk der plantages heeten kost. gronden. Elke plantage heet in Suriname effect. Zij worden omringd door slooten. t renches geheeten, die door korjalen (uitgeholde boomstammen) bevaren worden.
In het midden der 18e eeuw voerde men als werklieden voor de plantages Negers uit Afrika aan (slavenhandel!) Een deel de/er Negers vluchtten de bosschen in: hunne nakomelingen heetten B o s c h li e g e r s. Den len Juli 1863 werd de slavernij afgeschaft en 10.000 slaven werden vrij verklaard. Met de afschaffing der slavernij brak in Suriname een tijd van achteruitgang aan. De bloeiende kolonie verviel geheel. Met behulp van Chineesche-. Indische en Javaansche koelies heeft men getracht de kolonie weer te verheffen, maar tevergeefs. Het koelievraagstuk heeft men spottenderwijze „het Surinaamsche volkslied" genoemd.
Vraag. Wat zijn koelies? (o).
6. In het midden der vorige eeuw werd in Suriname goud ontdekt. Elk goudveld heet placer in Suriname. Voortdurend worden er nieuwe ontdekt. Op de goudvelden, die men vondt tusschen de L a w a en deTapahoni. de bronrivieren der Marowijne. maakten Nederland en Frankrijk tegelijk aanspraak. Het geschil werd aan een scheidsrechter, den Czaar van Rusland, onderworpen en deze wees in 1.891 dit gebied aan ons toe.
7. De bevolking van Suriname behoort voor 2/5 tot de Moravische broeders. Ook vindt men er + 1200 Joden, voor het meerendeel afkomstig uit Brazilië, na hunne verdrijving uit dit land. Zij zijn zeer trotsch op hunne afkomst en beheerschen in hooge mate den toestand der kolonie. Het aantal Europeanen bedraagt + 700. De


Boschnegerg zijn slechts weinig in aantal, hoogstens eenige duizenden. Zij spreken het zoogenaamde N e g e r-E n g e 1 s c h, een mengelmoes van Engelsch, Hollandsch, Portugeesch, enz.
De eigenlijke inboorlingen zijn de Indianen of Roodhuiden. De drie voornaamste stammen zijn: de Cariben, de Arowakken en de NV a r a u en. Geheel Suriname telt + 66.000 zielen. De Boschnegers zijn voor een gedeelte Christenen, voor een gedeelte heidenen. De Indianen zijn heidenen.
8. De hoofdplaats van Suriname is de vrijhaven Paramaribo (27). De Koninklijke NVest-Indische Maildienst heeft het hoofdverkeer met deze plaats. Het fort heet Zeelandia, naar de eerste veroveraars. De meeste bewoners zijn Negers. Industrie is er niet. Naar Martinique gaat een kabel; ook de telefoon is er aangelegd.
Paramaribo is de zetel van den Gouverneur. Deze bestuurt met de Koloniale staten het land volgens het Regeering sreglement van 1865. De macht dier staten is gering.
Suriname is verdeeld in 17 districten.
CURAQAO EN ONDERHOORIGHEDEN.
Opgave. Noem de Nederlandsohe West-Iiiddsdie eilanden nog eens op.
1. Curacao (11 [n mijlen, + 28.000 zielen).
Dit eiland verdeelt men, met het oog op den passaat, die van het oosten komt. in een Bovengedeelte en een Benedengedeelte. Het laatste is het hoogst. Vroeger voerde het eiland meer guano uit dan tegenwoordig. Aan de zuidzijde van het Bovenge. declte ligt Willemstad (81 . de hoofdplaats onzer NVest-Indische kolo niën. Zij heeft eene prachtige haven, het Schot tegat genoemd. De haven heeft eenen maandelijkschen stoomvaartdienst door de Koninklijke NV e s t-I n d i s c h e Mail. Door het vrij drukke verkeer heerscht er vaak gele koorts.
2. Bonaire (4£ □ mijlen ; + 4400 bewoners).
Dit eiland levert een weinig zout en d i v i-d i v i (boombast, die eene zeer goede looistof bevat). De bevolking heeft een sterk negertvpe.
3. Aruba (3* n mijlen : + 9000 bewoners).
Aruba, levert veel guano. Ook komt er een weinig gond op net eiland voor. De bewoners hebben een sterk Indianentvpe.
Deze drie eilanden noemt men te zamen de Groep van Curagao. Zi| is niet vulkanisch. Het klimaat der groep is zeer ongunstig. Het regent er bijna niet. De weinige besproeiing valt er in den vorm van
stortregens. . . ,
Door dit ongunstig klimaat is de plantengroei zeer schaarsch. Cabrieten (geiten), scha. pen en ezels vormen de kern van den veestapel. De verkeerstaal is het papiamento, een mengelmoes van Engelsch. Portugeesch enz.
4. Saba. . ,
Dit eiland is een onderzeesche vulkaan, die zich 800 M. boven dei»
zeespiegel verheft. Het bezit rijke zwavellagen. die echtej* niet ont gonnen worden. De uitvoer van aardappelen (3/5 van den geheelen uitvoer) is nog van eenig belang. F.r wonen + ~100 menschen.


5. Sint Eustachius.
St. Eustachius is grooter dan Saba, doch heeft slechts eene lengte van 1^ uur gaans. In het zuidoosten vindt men een dooden vulkaan van + 600 M. hoogte, terwijl het noordwesten uit een aantal kleine vulkanen bestaat.
Vraag. Wat is een „doode vulkaan"?
Vroeger was dit eiland zeer bloeiend. In den Amerikaanschen vrijheidsoorlog werd hier door onze kooplieden een zeer winstgevende smokkelhandel gedreven. Het heette toen ,,de gouden rots". De Engelschen veroverden en plunderden het eiland en tot heden is het dit niet meer te boven gekomen. De cultures zijn onbeduidend. Er wonen slechts + 1600 menschen. 't Hoofduitvoerartikel zijn zoete patates.
0. Sint Martin (6^ □ mijl; + 3700 zielen, ril. het Ned. gedeelte).
Behoudens lichte schokken en aardbevingen is St. Martin niet vulkanisch. Langs het strand vindt men vele lagunen. In een dezer lagunen, deGrooteZoutpan genoemd, winnen de Nederlandsche bewoners veel zeezout, dat uitgevoerd wordt. Hier ligt Philipsburg, genoemd naar eenen vroegeren vice-commandeur John Philips.
De hoofdregentijd op Saba, St. Eustachius en St. Martin is de zoogenaamde hurricane-season = orkaangetijde, van .Tuli tot Öctober. Er komen hier dan zeer gevaarlijke stormen voor. Het Engelsch is hier overal de hoofdtaal.
De 49000 zielen onzer West-Indische koloniën staan onder eenen Gouverneur, die zetelt te Willemstad. Ze belijden voor bijna 4/5 den R. K. Godsdienst. Er zijn + 800 Israëlieten.


Vragen en Opgaven.
NEDERLANDSCH OOST-INDIË.
(Insulinde)
ALGEMEEN OVERZICHT.
L
1. Wat noemt men de Jlaleische Archipel?
2. Hoe wordt deze door de Nederlanders genoemd ?
3. Hoe wordt deze archipel nog wel met eenen vreemden naam genoemd?
4. Wat beteekent deze naam? Waarvan is hij afgeleid?
5. Iusschen hoeveel graden X.B. en Z.B. en O.L. en W.L. li?t Insulindle?
6. Begrens* Insulinde.
7. Uit hoeveel en welke eilandengroepen bestaat Insulinde?
8. Xoem de Groote Soendti-eilandlen. (o)
9. Xoem de Kleine Soenda-eilanden. (o)
10. Welke eilanden rekent men tot de Molukken?(o)
11. Welk nedeelte van Xieuw-Q-uinea behoort aan Nederland?
12. Hoeveel oppervlakte beslaan alle eilanden van den O. I. Archipel te zamen?
13. Hoe noemt men alle zeeën tusschen de eilanden te zamen?
14. Xoem de voornaamste zeeën, (s)
15. Welke zijn de voornaamste straten?
n.
16. Wie bereikten het eerst Oost-Indië? In welk .jaar, wie?
17. Waardoor is de zeeweg naar Indië aanzienlek korter geworden? Sedert wanneer?
18. Welke stoombootmaatschappijen verbinden het moederland met Oost-Indië?
19. Xoem de plaats van afvaart der booten dezer maatschappijen.
20. Welke zijn maildienst en welike heeft goederenvervoer?
21. Welke plaatsen doen de booten van elke maatschappij aan?
22. Waarom doen zij Mekka's haven aan?
23. In welke luchtstreek ligt Insulinde? (a)
24. Hoe loopt die aequator?
25. Tusschen hoeveel graden ligt de gemiddelde jaartemperatuur?
26. Wat zijn moessons?
27. Verklaar hun ontstaan.
28. Welke moessons heerschen in Indië (p)
29. Weike moesson is regenwind, welke is de drogewind?
30. Wanneer valt ongeveerde regentijd in Indië?
Hl.
31. Welke moesson noemt men den goeden ; welke heet kwade moesson ?
32. Hoe heeten de overgangen tusschen beide moessons? (o)
33. Waardoor kenmerken zij zich?
34. In welke maanden komen zij voor?
35. Wat zijn land-, wat zeewinden?
36. Waar komen zij meestal voor?
37. Verklaar hun ontstaan, (o)
38. Wanneer komt elke wind voor?
39. Wat weet ge van de regencijfers in Insulinde?
40. Wat zijn bandjirs?
41. Wordt er in onze Oost ook rijp en ijs waargenomen? Waar*
42. Welke boomen zijn kenmerkend voor Insulin e ?


45. Welke verschillende soorten van palmen kent ge?
44. Welk nut trekt men van eiken palmboom?
45. Waartoe gebruikt men de bamboesen?
IV.
46. Wat weet gij van de djatibosschen?
47. Welke plant levert het hoofdvoedsel voor de Inlanders? (s)
48. Wat zijn sawah's?
49. Waar vindt men d'e natte rijstvelden veel?
50. Wat zyn droge rijstvelden ?
51. Is de fauna in Inaullinde overal dezelfde?
52. Welke dlieren bezit het Westen?
53. Welke slangen zijn vooral bekend?
54. Welke dieren bezit bet Oosten?
55. Welke bekende vogels komen op Xieuw G-uinea voor?
56. Wat weet gij van d<e veeteelt in Indië?
57. Hoe noenit men den buffel wel?
58. Vindt men op alle eilanden panters, tijgers en olifanten?
59. Waarin zijn de bewoners onzer Oost vooral bedreven?
60. Kunt ge verklaren hoe dit komt?
V.
61. Hoe verdeelt men de bewoners van Insulinde? (o)
62. In welke gedeelte woont elk volk?
63. Beschrijf een Maleier.
64. Wat weet ge van zijn karakter?
65. Beschrijf een Papoea.
66. Wat weet ge van zijn karakter?
67. Welk volk is het beschaafst, de Maleier of de Papoea s en waarom?
68. Waar vestigden zicih vooral de Hindoes?
69. Wat is van hen afkomstig?
70. Wat zijn half-beschaafde Maleiers?
71. Welke worden hiertoe gerekend?
72. Welke godsdienst heeft zich voortgeplant onder de Maleiers?
73. Hoe verdeelt men de Immigranten?
74. Welke rekent men tot de vreemde Oosterlingen?
75. Hoe worden de Chineezen in O.-I. bestuurd? (o)
VI.
76 Welke bedrijven oefenen de Chineezen uit?
77. Wat weet ge van de levenswijze der Europeanen in Indië? (p)
78. Wat is een baar?
79. De hoeveelste Koloniale Mogendheid is Nederland tegenwoordig? En
vroeger? (p)
80. Welke is de eerste, welke de tweede Koloniale Mogendheid? (p)
81. Hoe verdeelt men het Nederlandöche gebied in Indië?
82. Door wien wordt de regeering in onze Oost uitgeoefend? (o)
83. Wie staat den G.-Gen. bij?
84. Welke titels dragen de andere Nederlancteehe ambtenaren, die het bestuur
uitoefenen nog?
85. Staat de Inlandsche bevolking direct onder de Nlederlandsche ambtenaren?
Hoe worden die dan bestuurd?
86. Wat zjjn vorstenlanden ? Noem er twee
37. Wat is het ondersdheid tusschen een bezitting en een kolonie? (o)
88. Zijn de O.-I. eilanden bezittingen of koloniën en waarom?
89. Waar liggen dan onze koloniën?
90. Teeken eens een kaartje van den geheelen Oost-Indischen Archipel.


Java met Madoera.
VU.
91. Wat beteekent de naam Jawa-dwipa?
92. Tusschen hoeveel graden Xoorder- en Zuiderbreedte en Ooster- en Wester¬
lengte ligt Java?
93. Hoeveel bedraagt de lengte; hoeveel de grootste breedte?
94. Hoe heet de noord-, de oost-, de zuid- en de noordpunt?
95. Wat weet gij van Java's kusten? (o)
96. Welk gedeelte van Java is het meest bergachtig?
97. Noem twee plateaux in West-Java.
98. Noem een plateau in midden-Java.
99. Hoeveel vulkanen telt Java? Hoeveel vulkanen werken nog? (s)
100. Noem vulkanen op Java.
101. Noem de laagvlakte, van Java. (A)
102. Begrens elke vlakte.
103. Welke is de grootste vlakte, welke is die minst groote?
104. Noem twee groote rivieren op Java.
105. In welk deel vindt men deze rivieren?
vin.
106 Waar monden Solo en Brantas uit?
107. Noem de drie voornaamste rivieren van West-Java.
108. Met welken naam duidt men de rivieren van (Jast-Java aan? En die van
West-Java?
109. \\ elke beteekenis hebben beide woorden ?
110. W at noemt men den Grooten Postweg?
111. Door wien werd deze weg aangelegd? Van wanneer tot wanneer?
112. Wie leggen spoorwegen op Java aan?
113. In hoeveel deelen kan men Java's hoogten verdeelen?
114. Hoe heet elk dieel? Tot hoe hoog reikt elk deel?
115. Welke zijn de hoofdoultuurproducten van elke zone?
116. Wat weet gij van bet suikerriet, wat van de indigoplant ?
117. Wat weet gij van de koffiecultuur?
118. Het hoeveelste koffieland der aarde is Java? Welk is het eerste? (o)
119. Wat weet ge van de theecultuur?
120. ie bracht de kinaboom in Indië? Wanneer? Vertel daar iets van.
IX.
121. Hoeveel bewoners telt Java?
122. Hoe noemt men de bewoners van Java gewoon lijk?
123. Hoe verdeelt men die bevolking van Java?
124. VA aar wonen de Javanen, de Madoeneea'.en en Soendianeezen? (p)
125. Door welke riviertjes word'en de grenzen tusschen Soendaneezen en Java¬
nen aangegeven ? (o)
126. Wat weet ge van den Soendanees, van den Javaan en denMadoerees ?
127. Hoe heet een dorp op Java?
128. Wie noemt men ,,het witte volk"?
129. Wat zijn hadji's?
130. Waar wonen de Europeanen vooral?
131. Wat verstaat ge door het monopoliestelsel der Compagnie?
132. Wat was het Engelsch Tusschenbestuur? Van wanneer tot wanneer? 133- Wat treedt nu in plaats van het monopoliestelsel der Compagnie? (o)
134. Wat was het cultuurstelsel? Waarom was het niet zeer bemind? (o)
135. Hoe is het tegenwoordig met de cultures? (o)
X
136. In hoeveel residentiën is Java verdeeld? Noem ze.
137. Welke plaatsen liggen in de residentie Bantam?


158. Wat weet gij van Batavia?
139. Hoe heet de nieuwe haven van Batavia?
140. Noem meer havenplaatsen op Java.
141. Waar resideert de Gouverneur-C*neraal ?
142. Welke plaatsen liggen op Madoera?
145. Waardoor is Madoera bekend? (o)
144. Welke eilanden behooren verder nog tot Java?
145. Waar ligt Noesa Kembamgan ?
146. Waarom noemt men Tjilatjap wel Klein Gibraltar"? (o)
147. Waar is eene kweekschool voor mlandsche onderwijzers?
148. Welke rensidenties dragen denzelfdien naam als hunne hoofdplaats?
149. Welke plaatsen hebben een zeer aangenaam klimaat? (p)
150. Teeken een kaartje van Java.
151. Opstel over: West-Java. (o)
152. Opstel over: Midlden- en Oost Java. (o)
153. Opstel over : Java.
154. Opstel over: De cultures op Java. (o)
155. Opstel over: Java's steden en Bevolking.
Soematra.
XI.
156. Wellk gebergte loopt door Soematra?
157. Langs welke kust loopt dit gebergte?
158. Hoeveel vulkanen kant men op Soematra ? Hoeveel werken er daar nog van
159. Noem vier werkende vulkanen, (o)
160. Waar neemt het bergland den plateau vorm aan ?
161. Xoem twee plateaux.
162. Xoem drie meren.
163. Waar vindt men groote rivieren op Soematra? (p)
164. Kunt ge verklaren, waarom men aan de Westkust geen groote rivieren
vindt? (A)
165. Xoem een riviertje aan de Westkust.
166. Wat is de Kloof?
167. Xoem vier groote rivieren op Soematra. (s)
168. Waar wonen die Bataks?
169. Waar wonen die Atjeihers?
170. Wat weet gij van dit volk te vertellen?
xn.
171. Welke zijn de voortbrengselen van Soematra?
172. Wat vindt men op Soematra, dat men op Java niet vindt?
173. Hoe wordt Soematra verdeeld? (p)
174. Hoe wordt het Gouvernement Soematra s Westkust onderverdeeld ?
175. Welke is de hoofdiplaats der Red. Padangsche Benedenlanden?
176. Xoem 6 plaatsen op Soematra.
177. Waar vindt men steenkool?
278. Waar is de tabakscultuur? Wellce maatschappij heeft zich hier gevestigd?
179. Hoe heet de havenplaats in het Xoorden?
180. Welke eilanden worden tot Soematra gerekend?
181. Wellke eilanden leveren tin? (o)
182. Xoem op elk dezer twee eilanden eene plaats.
183. Wat weet ge van den vulkaan Krakatau?
184. Wat weet ge van Rfcra ?
185. Wat weet ge van Palembang?


Borneo.
xni.
186. Waar ligt het toppunt van gelieel InsuJinde? Hoe heet hij en hoe hoog
is hij? (o)
187. Wat weet ge van Borneo's kusten? (pi
188. Xoem twee rivieren op Borneo.
189. In welke richting stroomen zij?
190. Wat leveren die woudien van Bomeo?
191. Noem Culiuui-prodiucten.
192. Welke delfstoffen levert Bomeo? Waar vindt men deze? (o)
195. Wat is een gioot nadeel voorde ontwikkeling van Borneo? (o)
194. Welk volk bewoont Borneo?
195. Wat weet ge van dit volk?
196. Waar wonen Maleiers op Bomeo? En waar Boegmeezen.'
197. Noem de residenties van Bomeo met die hoofdplaatsen.
198. Xoem nog eenige plaatsen op Borneo.
199. Behoort Borneo geheel aan Nederland? Wien behoort het andere deel.
200. Waaruit bestaat Engelsch Borneo?
Celebes.
XIV.
201. Welke golven dringen in het eiland door? (o)
202. Welke schiereilanden bezit Celebes? (p)
205. Waar ligt de Piek van Bonthain? Hoe heet deze nog wel?
204. Waar ligt de Mmahasa? Watweet ge er van? (o)
205. Hoe verdeelt ge die bewoners van Celebes?
206. Wat weet ge van elk volk?
207. Wat levert Celebes?
208. Hoe verdeelt ge Celebes staatkundig? (p)
209. Wat merkt ge hier bijzonders op?
210. Wat weet ge van Makasar?
211. Wat weet ge van Menado? (A)
212. Xoem nog eenige plaatsen op dit eiland.
215. Waarom is Celebes niet zoo rijk nan planten als Bomeo?
214. Teeken een schetskaartje van Celebes.
215. Opstel : Eene vergelijking tussclien Soematra en .Tava. (o)
216. Opstel: Eene vergelijking tusschen Soematra en Borneo.
217. Opstel: Celebes.
218. Opstel: Soematra.
219. Opstel: Borneo.
De Kleine Soenda-Eilanden.
xv.
220. Waaruit bestaat het eiland Bali?
221. Hoe lieet de hoogste vulkaan van Bali? (o)
222. Wat weet ge van de bevolking van Java?
225. Hoe heet de hoofdplaats van Bali?
224. Hoe heet de hoogste top van Lombok? (o)
225. Hoe heet de krater van den Piek van Lombok ? (o)
226. Wordt Lombok bestuurt evenals de andere eilanden? (o. p. a)


227. Hoe heet de haven der hoofdplaats?
229. Welke is de meest gevreesde vulkaan van Sojmbawa?
230. Hoe wordt Soemba wel genoemd? Waarom?
231. Wat voert Soemba uit?
232. Xoem een plaats op Flores.
233. Xoem de straten tusschen de Kleinc-Soenda-Eilanden. (p)
234. Aan wien behoort Timor? (o)
235. Hoe heet de hoofdplaats van Timor?
236. En hoe heet die van Portugeesch 'limor? (o)
237. Wat voert Timor uit?
238. Hoe is de staatkundige verdeeling dier Kleine Soenda-Eilanden ? (o)
239. Welke eilanden beihooren tot elke residentie?
De Molukken.
XVI.
240. Wat weet ge van de grootte der Molukken te vertellen?
241. Waarom kan de landbouw op de Molukken geen rijke vruchten dragen? (o) 342. Wat beteekent de naam Molukken? (p)
243. Wat is het hoofdvoedsel dier bevoiking?
2A4. Wat leveren de Molukken? (o)
245. Beteeikendien de Molukken vroeger meer dan tegenwooniiig? Hoe kunnen zij
dan zoo in verval geraakt zijn? (o)
246. Op welke eilanden vindt men voornamelijk. muskaatnoten, kruidnage¬
len, sago, kajajioetolie ?
247. Waaruit bestaat de bevolking der Molukken?
248. Hoe is de staatkundige verdeeling der Molukken?
249. Hoe heet de hoofdplaats der Res. Ternate?
250. Waar ligt het stadje Tidore?
251. Hoe heet de hoofdplaats der Ras. Ambon?
252. Wat weet gij van deze plaats? (o)
253. Welk volk bewoont Xieuw-Guinea!
254. Aan wien behoort Xieuw-Guinea ?
255. Waartoe behoort staatkundig het Xed gedee'te van Xieuw-Guinea?
NEDERLANDSCH WEST-INDIE.
XVII.
256. Hoe worden de Xederlandsclie Koloniën in Amerika verdeeld?
257. Waar ligt Guyana?
258. Aan wien behoort Guyana? (o)
259. Waartoe dient het Énge'lsch gebied? En het Fransche? fo)
260. Hoe heet de hoofdplaats van het Eaigelsche- en die van het Fransche ge¬
bied? (p)
261. Hoe zijn wij aan ons gedeelte gekomen?
262. Hoe zijn Xoord- en Zuid-Anierika verbonden?
263. Hoe verdeelt men de West-Indische eilanden?
264. Welke eilanden der Kleine Antillen behooren aan Xederland? (p)
265. Welke eilanden behooren verder nog aan Xederland?
266. Wat noemt men e'ilanden boven den wind? (A)
267. Wat zijn eilanden beneden den wind? (A)
268. Welke der Xederlandsclie eilanden l>ehoor?n tot iedere poort? (A)
269. Hoe ligt Curagao ten opzichte van St. Eustachius?


Suriname.
XVIII.
270. Noem eens de grenzen van Suriname.
271. Wat weet ge van de kust?
272. Noem eenige belangrijke rivieren.
273. Wat weet ge van de monden dezer rivieren?
274. En wat weet ge mede te deelen van hunne bevaarbaarheid?
275. Hoe komt de kolonie aan haar naam? (o)
276. Welk klimaat heeft Suriname?
277. Welke is de gemiddelde temperatuur?
278. Wat weet ge van de flora van Suriname?
279. Welke gewassen zijn voor de voeding der inboorlingen van belang? (o)
280. Wat zijn bataten?
281. Wat weet ge van de fauna van Suriname?
282. Hoe heet die jagoear wel?
285. Waar liggen de plantages?
284. Welke plantages zijn de belangrijkste? (o)
285. Wat zijn kostgron.len ? (o)
XIX.
286. Hoe heet een plantage in Suriname?
287. Wat zijn tranches?
288. Wat. zijn korjalen?
289 Hoe komen de negers in Suriname?
290. Waartoe gebruikte men ze dan?
291. Wat zijn Boschnegers? (o)
292. Wanneer werden de negers vrij verklaard?
293. Wat gebeurde spoedig na de afschaffing der slavernij? (o)
294. Hoe heeft men getracht de kolonie uit haren val op te heffen? (o)
295. Wat verstaat men onder .,Surinaamscli Volkslied? (o)
296. Wanneer werd in Suriname goud ontdekt? (p)
297. Hoe heet een goudveld in Suriname?
298. Over welke goudvelden kregen wij een geschil? (o )
299. Met wien kregen wij dit geschil? (o)
500. Hoe werd dit geschil bijgelegd? (o)
XX.
50H. Hoe kwamen de Joden in Suriname?
302. Hoeveel bedraagt ongeveer hun aantal?
303. Hoe groot is ongeveer het getal Europeanen?
304 Wat komen de Nederlanders in deze kolonie doen?
305. Welke taal spreken de Boschnegers?
306. Hoe beeten de eigenlijke inboorlingen?
307. Noem de drie voornaamste stammen de«r Indianen.
303. Tot welke godsdiensten behoort de bevolking van Suriname? (o)
309. Welke is de hoofdplaats van Suriname? (p)
310. Hoe heet het fort der stad ?
311. Vanwaar die naam?
312. Wat weet ge van het bestuur der kolonie? (p )
313 Wat weet ge van Paramaribo? (A)
314. Wat weet ge van de macht der Koloniale Staten? (o)
315. In hoeveel districten is Suriname verdeeld?


Cura9ao en Onderhoorigheden.
XXI
316. Hoe verdeeld men het eiland Cura5ao?
317. Welk deel is het hoogst?
318. Hoe heet de hoofdstad onzer YY.-I. Koloniën? (o)
319. Waar ligt deze plaats? Hoe heet haar haven?
320. Waardoor heerseht er vaak gele koorts?
321. Wat levert Bonaire?
322. Wat weet ge van de bevolking van Bonaire?
323. Wat levert Aruba veel?
324. Wat is divi-divi ?
325. Wat weet ge van die bewoners van Aruba?
326. Wat weet ge van het klimaat der groep van OuraQao?
327. Welk gevolg trekt ge hieruit met betrekking tot den plantengroei
328. Welke dieren vormen den veestapel?
329. Welke is de verkeerstaal?
330. \A at bezit Saba ? Worden deze ook ontgonnen ?
331. Wat voert Saba uit?
332. Waardoor bloeide St. Eustachius vioeger zoo?
333. Hoe noemde men dat eiland toen?
334. Hoe kwam het tot verval?
335. Was is het hoofdiuitvoerartikel van St. Eustachius? (o)
336. Hoe heet de voornaamste lagune van St. Martin?
337. Wat wordt uitgevoerd?
338. Welke plaats ligt op St. Martin? (p)
339. Waarna wordt deze plaats genoemd?
340. Hoe heet de hoofdregentijd op Saba, St. Eustachius en St. Martin?
341. In welke maanden vallen de stormen ?
342. \\elke taal wordt op deze eilanden gesproken?
343. Wie bestuurt onze West-Indische koloniën? (o)
344. Waar zietelt d>e Gouverneur? (o)
345. Welke is die heerschende godsdienst op deze eilanden?
Opstellen.
XXII.
346. De voortbrengselen van ■ NederlandBcb-Indië. (o)
347. De delfstoffen van den Oost-Indisohen Archipel.
348 Vergelijking tusschen Java en die Molukken.
349. Het bestuur van Xederlandscih Oost-Indië. (o)
350. De Oost-Indisdhe Archipel.
351. De Kolonie Suriname, (o)
352. De voortbrengselen der kolonie Suriname.
353. De voort brengiselen der Xederiandsch West-Indische Eilanden.
354. Vergelijking tusschen de Xederliindsche bezittingen en koloniën.


INHOUD.
Blndz.
Voorbericht 3
I. Nederlandsch Oost-I n d i ë (Insulinde).
Algc-meen Overzicht 5
Java met Madoern . . . 10
Soematra 14
Borneo 16
Celebes • 1~
De Kleine Soenda-Eilanden 18
De Molukken 19
II. NederlandschWest-Indië.
Algemeen Overzicht 20
Suriname 20
Curagao en Onderhoorigheden 22
Vragen en Opgaven 2i
Inhoud 3?
0


Bij den Uitgever dezer ia verkrijgbaar:
Prof. JOH. FR. SCHAR,
« \
Leeraar in de Handelswetenschappen.
PROEVE
EENER
Wetenschappelijke Behandeling
VAN HET
BOEKHOUDEN,
naar het Hoogduitseh
DOOK
H. POLA.CK,
Leeraar in het Boekhouden M. O.
Prijs f 0.90.


INHOUD.
Blad/.. 3
Voorbericht 
I. X e d e r 1 a n d s c li O o s t-I n d i ë
(In sul inde).
AIl'c-ineen Overzicht .... o
.liiva met Madoera : . ... 
s.-.niiili'a • •
Biineo 
17
I ic KI' ine Soenda-K landen . • • .... • • • • 's De Molukken 
II. N e d e r 1 a n d s c h W e s !-I n d i
M-i'iinH'n Overzicht "'Il
21»
Mii name 
('.urai-ao en OnderhooHgheden 
Vragen .li i i|ijiavt'n -'
Inhoud 


Bij den Uitgever dezer is verkrijgbaar:
Prof. JOH. FR. SCHAR,
*
Leeraar in de Handelswetenschappen.
PROEVE
EENER
Wetenschappelijke Behandeling
VAN HET
BOEKHOUDEN,
naar het Hoogduitseh
DOOR
H. PO LA. CK,
Leeraar in het Boekhouden M. O.
Prijs f 0.90,