Terug tot het Ambt.
INTREE-REDE ■:
VAN
G. W. MELCHERS,
predikant bij de Ned. Hervormde Gemeente te
U R S E M, uitgesproken op 23 Augustus 1908.
Alkmaar N.V. Boek- en Handelsdrukkerij, voc HERMs. COSTER & ZOO] 1 9 0 8.
l
Alkmaar N.V. Boek- en Handelsdrukkerij, voorheen HERMs. COSTER & ZOON. 1 9 0 8.





Gezang 242:1. Lezen Matt. 7 12—21 en 24—27.
Tekst: 1 Corinthe 2:1, 2 & 5: En ik, broeders, als ik tot U gekomen ben, ben niet gekomen met uitnemendheid van woorden of van wijsheid u verkondigende de getuigenis Gods.
Want ik heb niet voorgenomen iets te weten onder U dan Jezus Christus en dien gekruisigd 
opdat Uw geloof niet zoude zijn in wijsheid der menschen maar in de kracht Gods.
Ie Tusschenzang. Psalm 25:6 en 7.
M. H.
Het behoeft voorzeker geen betoog dat de u voorgelezen tekstwoorden zijn gekozen met het oog op de plechtigheid van hedenmiddag en dat mijne keuze bepaald werd door het feit dat ik. na voor 9V2 jaar mijn ambt te hebben nedergelegd er thans weder toe terugkeer. Evenzeer zal het U duidelijk zijn dat wat ik te zeggen heb, om voor de hand liggende redenen, onvermijdelijk een persoonlijk karakter draagt. Ook meende ik goed te doen door, in afwijking van mijn gewoonte, mijne rede vooraf op schrift te brengen.
In deze tekstwoorden neemt de apostel Paulus met beslistheid stelling tegenover verschillende stroomingen, die in de doorhem gestichte Corinthische gemeente zijn opgekomen, tot allerlei twisten aanleiding hebben gegeven en met het gevaar van scheuring dat van ondergang der jeugdige gemeente met zich brachten.
De wijze, waarop Paulus zijn, van dat der anderen onderscheiden, standpunt teekent is er tevens de aanbeveling van. Hij neemt ineens en zonder dralen of omwegen de maatstaf, die beslissend is. Hij zoekt zijn kracht niet in hooge woorden of menschelijke wijsheid, maar wil van niets anders weten dan van Jezus Christus en dien gekruisigd.
Hij laat niet toe dat de waarde van het door hem gepredikte


Evangelie gemeten wordt naar den naam van wie bet predikt. Boven Paulus, Apollos en Cefas staat de gekruisigde Christus, dien zij prediken. Buiten z ij n gezag kent hij geen ander. Zóó alleen acht hij het mogelijk dat het geloof der Corinthiers duurzaam zij. Het moet niet berusten op beweeglijke woorden van menschelijke wijsheid maar op de kracht Gods, waarin Paulus getuigd heeft en waarvan alleen te verwachten is dat zij aan de duurzaamheid van het geloof der Corinthiers zal ten goede komen.
Zoo intusschen grijpt Paulus over de meeningsversehillen heen naar die diepere bron van geestesleven, die men het geweten noemt en maakt hij van wat als verstandszaak werd beschouwd een gewetenszaak. Bat lijkt oppervlakkig gezien van Paulus wat onhandig. Van hem, die aan Gamaliel's voeten had gezeten, van de lippen van dezen geleerden rabbijn de wijsheid der joodsche theologie had opgevangen, die in de godsdienstige twistgesprekken, tot zijn theologische opvoeding behoorende, geleerd had spitsvondig te onderscheiden en alle gaven van verstand en vernuft aan te wenden, van hem had men kunnen verwachten, dat hij in het gebruik van woorden van menschelijke wijsheid in geen geval voor Apollcs of Cefas het veld had geruimd. En het doet weldadig aan te vernemen dat hij juist niet zijn kracht zal zoeken in die kennis en bekwaamheden, waarin hij, de dogmatisch geschoolde, ongetwijfeld van al zijne medeapostelen de meerdere was.
Wij zouden zoo geneigd zijn te zeggen dat als iemand kans had gehad daarmede succes te hebben, het juist Paulus was.
En men zou zich kunnen afvragen of Paulus niet aldus het verwijt verdiende een of vele zijner talenten renteloos in den akker te begraven.
Bat Paulus dat niet doet bewijst echter dat voor hem het geloof in den gekruisigden Christus niet in de eerste plaats een zaak van het verstand is, al mogen wij aannemen dat zijn overgang van het Jodendom tot het Christendom niet buiten zijn verstand is omgegaan. Hoe het gegaan is? Be berichten, die ons op die vraag antwoord zouden kunnen geven zijn schaarsch, maar we mogen op grond van wat we weten wel aannemen dat Saulus, de vurige Farizeër, voorzeker uit oprechte liefde voor zijn volk, diens geloof en diens toekomst, de volgelingen van Jezus den gekruisig-


«le vervolgende, zich op <l«'ii duur niet heeft kunnen onttrekken aan den geest van den Nazarener, zooals hij dien in de jonge Christengemeenten en personen als Stefanus tegenkwam. Naarmate zijn vervolgingsijver uit zuiverder gevoelens voortkwam, in diezelfde mate was hij ontvankelijker voor dien verheven geest, van zich zelf vergetende, zich zelf gevende en verloochenende liefde, waarvan reeds de Profeten zijns volks de aanwijzing hadden bezeten, maar waarvan de Nazarener in leer en leven de volle ontplooiing gaf.
Eenmaal aangeraakt door Jezus' geest werd het vurige gemoed van Saulus niet meer losgelaten. Een heftige strijd ontbrandd'.1, waarin hij langen tijd poogde zich met de wapenen van zijn dogmatisch geschoold verstand te verzetten tegen hetgeen zijn geweten hem drong als nieuwe en hoogere waarheid te aanvaarden; totdat hij, 11a gcruimen tijd de verzenen tegen de prikkel te hebben geslagen, zich moest overgeven, 11a hangen strijd de schellen zich van de oogen zag vallen en in de eenzaamheid zich terugtrok om van zijn nieuw geloof zich rekenschap te geven.
Dat zoo iemand niet in de coiiclusicn van het verstand maar in het geweten den zetel van het geloof zoekt behoeft ons niet te verwonderen. E11 dat hij daarom behoefte heeft zich tot de gewetens zijner hoorders te richten, ligt voor de hand. Eer zijn verstand zich had rekenschap gegeven had zijn geweten gesproken. Zijn innigste wezen — Paulus spreekt van den geestelijken mensch — is er bij in het spel. Dat is geraakt met diepe ontroering. Daar heeft de geest van den gekruisigden Christus hem gegrepen; daar heeft hij het gevoeld dat de wet ontoereikend was tot het verkrijgen der gerechtigheid, daar heeft hij ervaren de ellende der zonde. Vandaaruit is bij hem de smartkreet gerezen 0111 verlossing uit de banden van zonden en dood.
Zoo bezien is het ons duidelijk waarom Paulus er naar streeft en als zijn wensch het uitspreekt dat het geloof der Covinthicrs niet zal zijn in wijsheid der menschen maar in de kracht Gods. II ij heeft zelf die kracht Gods aan zijn gemoed ervaren weet wilt ze waard en waarom ze onmisbaar is en moet nu natuurlijk verlangen dat ook zijne leerlingen haar kennen en gehoorzamen.
Als ik nu AI. II. terugkeerende tot mijn ambt, Paulus' woorden


tot «le mijne maak, dan mongt gij daarin eene aanwijzing zien van de wijze waarop ik dat ambt denk op te vatten, de richting waarin zich mijn denken beweegt. Eene aanwijzing evenwel die, gezien de negentien eeuwen, die tusschon Paulus' tijd en den onzen liggen, gezien ook het verschil in gedachtenkring van dien tijd en den tegenwoordigen en het gansch ander karakter der vraagstukken die ons bezighouden, van eene nadere toelichting moet vergezeld gaan.
Het komt mij voor, dat ik die het bost geef door u in het kort maar met die duidelijkheid, waarop gij recht hebt, rekenschap te geven van de overwegingen, die mij er toe brachten mij weder voor het predikambt beschikbaar te stellen.
Dat is geen onbescheidenheid maar plicht, geen poging om het te doen voorkomen alsof dat zoo interessant zou zijn, maar uw recht, hot recht te vernomen hoe de door u beroepen voorganger staat tegenover de bediening, die hij in uw midden zalwaarnemen.
Maar ter zake. Ik weet niet of gij de beweegredenen kent, die mij indertijd bewogen het ambt, dat mij lief was, en waarin ik 41/., jaar, ik mag zoggen mot ijver en toewijding had gewerkt, neder te leggen. Hot komt mij niet overbodig voor u daarvan, zij het in 't kort, een overzicht te geven. Dat is des te meer noodig omdat de bescheidenheid mij niet toelaat te onderstellen dat gij daarvan konnis zoudt hebben genomen en mij anderzijds gebleken is dat dienaangaande, zelfs onder collega's, zachtst gezegd, zonderlinge meeningen de ronde doen.
Ik legde dan destijds mijn ambt neer omdat ik, op grond van practische ervaringen en theoretische overwegingen meende als predikant niet op de juiste plaats te staan, wilde ik den godsdienstigen, zedelijken 011 maatschappelijken vooruitgang, maar vooral deze beide laatsten, dienen op de wijze zooals ik meende ze te moeten opvatten. Ik dacht anders dan nu over het wezen van den mensch, het karakter van zijn geestelijk wezen, zijn drijfveeren en behoeften.
Staande onder den invloed van allerlei critiek op het maatschappelijk en geestelijk leven van onzen tijd, had zich bij mij de overtuiging ontwikkeld dat de groote drijfveer voor den vooruitgang niet is het geweten van den op zich zelf beschouwden


mensch, noch eenige geestelijke factor in don menseh, ideale zin, rechtsgevoel, geloof in de overwinnende kracht van het goede en de gehoorzaamheid aan den eisch van dat goede , maar het eigen belang, dat meer of minder verfijnd, naarmate der verstandelijke ontwikkeling en der organisatie der maatschappij, zijn bevrediging zocht.
Eenerzijds zng ik de groote onterfde massa, aan de ontplooiing van wier geestelijk leven allerlei maatschappelijke misstanden in den weg stonden en wier zin daarom in de eerste plaats op bevrediging van het stoffelijke gericht was,andererzijds die anderen,wier maatschappelijke positie hun wel veroorloofde zich aan de vorming van hoofd en hart te wijden maar wier ideale zin, ja zelfs wier godsdienstige aandrift werd overschaduwd of erger nog verduisterd of in dc verkeerde richting geleid, doordat hun denken en voelen werd bs-heerscht door hun belang.
Ik had wat men noemt zeer vérgaande concessies gedaan aan het materialisme, do leer dat kracht en stof de beide woorden zijn, waarin de laatste wijsheid, waartoe mensehelijk speuren en denken komen kunnen is samengevat en wèl, zooals mij nu achteraf duidelijker dan destijds is, in het bijzonder aan die vorm dier loer die als wijsbegeerte of wijsgecrige methode van onderzoek van den opkomenden vierden stand wordt verkondigd en aangeprezen : hot zoogenaamde historische materialisme.
Overtuigd dat het eigenbelang de beslissende factor voor den vooruitgang was en dat alleen dan in onze maatschappelijke verhoudingen ruimte was voor de prediking en toepassing van de Christelijke idealen van gerechtigheid en naastenliefde, wanneer langs den weg van talrijke hervormingen een reeks van niet te verontschuldigen misstanden daaruit was weggenomen, had ik het gevoel alsof ik als predikant niet op de juiste plaats stond, alsof ik, werkende in eene gemeente, wier leden tot verschillende maatschappelijke kringen behoorden, voor een groot deel op rotsen ploegde en alsof ik, voor mijne idealen van waarheid, gerechtigheid en naastenliefde slechts bij dat deel mijner gemeente weerklank vond, welks belang door de toepassing van mijne idealen werd bevorderd.
Ik kreeg den indruk dat ik had opgehouden te zijn waartoe men


mij in den aanvang geroepen had, gekomen te zijn in eene positie, waarin ik met mijne opvattingen niet de band der hoogere eenheid tusschen de verschillende groepen, maar een twistappel tusschen hen vertegenwoordigde.
In die positie verkeerende gaf ik, wilde ik mijn overtuiging getrouw blijven, der gemeente niet wat zij van mij verlangde en onderstelde te zullen ontvangen en werd ik zelf gekweld door het pijnlijk besef niet op mijne plaats te staan en mijne krachten te geven aan een werk, dat in vele opzichten onvruchtbaar was en zijn moest. Voeg hierbij dat bij de door mij gekoesterde overtuiging omtrent de factoren, die 't mensehenleven en den ontwikkelingsgang der maatschappij bepalen, voor eene godsdienstige levensbeschouwing minder ruimte bleef dan voor den voorzichtigen twijfel, dan begrijpt gij dat de ecnigo oplossing destijds voor mij was dat ik mijn ambt nederlegde.
Als ik nu, na zooveel jaren van ervaring op ander gebied, 11a gestaan te hebben op plaatsen, waar ik meer dan anderen verantwoordelijkheid droeg en velen mij mijne bevoorrechte en eervolle positie benijdden, aan die jaren terugdenk, naga hoe het door mij uitgestrooide zaad is opgekomen, heb mogen opmerken dat het daar het degelijkst opkwam waar ik het op grond mijner theorie het minst bad mogen verwachten en aldus, naar het woordvanden profeet, 11a vele dagen het brood wedervond, dat ik eertijds op de wateren bad uitgezaaid, dan moet ik toch erkennen, dat ik indertijd wel wat al te erg de gelijkenis van het mosterdzaadje had vergeten «1 dat voor den twijfel aan den idealen zin des menschcn minder aanleiding bleek te bestaan dan mij destijds toeleek.
E11 als ik mijn afscheidsrede van 1899 nog eens herlees, en de redenen, die mij bewogen mijn ambt neder te leggen nog eens overweeg, dan is er eene zaak, die in dien veelbewogen tijd mijne aandacht zóó niet kon trekken, maar die mij, nu ik 111 rustiger stemming op dien tijd terugzie, in hooge mate treft: dstegenstrijdigheid tusschen mijne daad en hare motiveering of verklaring.
Terwijl ik het nederleggen van mijn ambt op zuiver historischmaterialistische gronden motiveerde, gehoorzaamde ik zelf aan een aandrang, waarvan ik zonder aan de beschuldiging van onbescheidenheid bloot te staan, vrijelijk mag zeggen dat hij, op den


keper beschouwd, al heel weinig in een historisch-materialistischen gedachtengang paste, aan den aandrang van een geweten, dat, zonder om eigen belang bedacht te zijn, mij de wijde woelige zee van het menschenleven indreef, om daar voor gerechtigheid te strijden.
Als ik mij nu, 11a al wat ik van mensehen, theorieën en bewegingen heb ondervonden, afvraag' wat mij later te midden van allerlei strijd en levenswisseling dreef en steunde dan meen ik te mogen zeggen dat het juist is geweest die factor, waarvan ik bij het nederleggen van mijn ambt de waarde en kracht bleek onderschat te hebben: het geweten.
En als ik mij afvraag, wanneer ik op de vele propagandavergaderingen, waarin ik als spreker optrad, het meeste en het duurzaamste succes had, dan was het niet wanneer ik mij tot het eigenbelang der menschen richtte, maar wanneer ik er in slaagde, althans er naar poogde mijne hoorders duidelijk te maken, dat wat ik van heli vroeg, stond in het teeken der gerechtigheid, was practisehe toepassing der naastenliefde, hun geboden werd door hun., geweten.
Van de theorie, dat eigenbelang de drijvende factor in het beloop der feiten is, heb ik alleen in zooverre genoegen gehad dat ik beter dan vroeger kon vergeven, wanneer ik idealen zin miste en een nuchtere kijk op de dingen der wereld mij bleek ook zijn waarde te hebben. \ an het star dogmatisch streven om overal en altijd eigenbelang te onderstellen, heb ik daarentegen meer kwaad dan goed gezien en ondervonden. Waar ik de vaak met quasi-wetenschappelijkheid optredende verkondigers dier leer, dogmatischer veelal dan hunne leermeesters, op mijn levenspad ontmoette, heb ik meer leed dan genoegen van hen en de toepassing hunner leer beleefd.
Deze theorie moge een waardevol hulpmiddel zijn bij het onderzoek der geschiedenis en ons helpen de lijnen tc trekken, waarlangs partijen en klassen zich in den loop der geschiedenis groepeeren, omtrent het leven van den enkelen mensch zegt zij zoo weinig.
Als met een air van wetenschappelijkheid aan de hand van of als toepassing dezer theorie de ideale opvatting van den mensch, zijn


tot lioogcr doeleinden gerichte zin worden naar beneden gehaald of weggevaagd, al wat in geestelijken zin uitsteekt wordt geknot, elke uiting van hoogere aandrift of mystiek voelen, van rechtsvgardigheidszin of idealisme, die niet in de theorie past of geacht wordt aan de beweging schadelijk te zullen zijn, wordt onderdrukt of als overblijfsel van een voorbijgegaan tijdperk, als iets achterlijks dus, wordt veroordeeld, dan moge de idealist, de geloovige in den ruimsten zin van het woord, een tijd lang, uit bescheidenheid en uit schuchterheid, het zwijgen daar toe doen, tenslotte wordt het hem toch te machtig en wordt voor hem de gevolgtrekking onvermijdelijk dat de fout niet zit in zijn ideale, godsdienstige neigingen maar in de theorie, die, bewerend alles te verklaren, vergeten heeft te rekenen met den idealen zin, de godsdienstige behoefte van den normalen volledigen mensch. Ken waardevolle leiddraad als de mensch geacht kon worden alleen om het dagelijksch brood zich te bekommeren, faalt zij onmiddellijk, zoodra men erkent en weet dat de mensch bij brood alleen niet leeft. Dan is zij al even ontoereikend als het natuurwijsgeerig materialisme, waarvan nu toch wel algemeen vaststaat, dat het als wijsbegeerte zijn tijd heeft gehad en zijn schoonste triomfen niet op het gebied der zielkunde heeft gevierd.
Kan van de kerk wel eens gezegd worden dat zij vanwege de hoornen het bosch, door op te gaan in de zorg voor de individuen, de maatschappij niet ziet waarin die individuen leven en werken, van de beweging, vooral als zij beweert het geheele monsehcnleven te kunnen vullen, mag met gelijk recht het tegenovergestelde gezegd worden. Zij ziet vanwege het bosch de boomen niet, vergeet bij haar op maatschappelijke hervormingen geriehten arbeid, «lat de maatschappij, die er toch ter wille dier individuen is, samengesteld is uit menschen, die niet geheel kunnen opgaan en bevredigd worden in een strijd voor uitsluitend stoffelijke welvaart en al wat die strijd te doen, te doorleven en te aanschouwen geeft.
liet is een nog heden veel verbreide fout, een fout, waarvan ook ik — toen ik mijn ambt nederlegde — het slachtoffer was, te meencn dat de opmarsch naar den nieuwen tijd, die in veel strijd nadert, de alpha en de omega, het begin en het einde van het menschelijk zieleleven is of zijn kan, en behoeften, dienietdaardoor


bevredigd worden, zouden tc verklaren zijn uit onkunde aangaande de krachten, die ons maatschappelijk zijn — het eenige waarneembare, dus werkelijke — bepalen.
Die strijd moge in zijne noodzakelijkheid en einddoel zijne rechtvaardiging vinden, en gezien den nadeeligen invloed van stoffelijke misstanden op geestelijk leven, zijn waarde hebben als middel om voor beter, hooger geestelijk leven ruim baan te maken; wie niet meer tegen dien strijd opziet, maar krachtens zijne in den strijd opgedane ervaring in staat en bevoegd is er op neer te zien, die weet dat er behalve den maatschappelijken strijd nog een andere is, de strijd, waarvan de eeuwen door en van elk geslacht de edelste figuren gewaagden, de strijd die gevoerd wordt om levenswaarheden, om beginselen, om de groote vraagstukken die voor eiken meusch rijzen die ernstig heeft nagedacht over de waarde en het doel van zijn stoffelijk, maar vooral van zijn geestesleven, de strijd die door een elk gevoerd wordt, die de moeielijklieden des levens kent, in zich zelf behoefte aan waarheid, gerechtigheid en liefde heeft ontdekt en erkennen moet dat do werkelijkheid, zooals zij zich aan ons voordoet tot tal van vragen, pijnlijke vragen soms, aanleiding geeft. Het is de strijd, dien Job bedoelde toen hij in het diepst zijner ellende, tobbende over de oorzaken van zijn leed, de vraag stelde: heeft niet de mensch een strijd op aarde? de strijd die ons de liefde en de eerbied verklaart waarmede juist menschen die veel doorleefd, geleden en over hunne ervaringen nagedacht hebben tot Jezus, den Man der Smarten, opzien.
En er is niemand of hij kent dien strijd van nabij en stelt zich ids hij zich van de reden en de waarde van zijn bestaan rekenschap geeft, de vraag: Waarom zijn wij er toch? Waarvoor leven wij? Waarom dat leven in mij als het einde toch de dood is? Wat is de macht die mijn leven bestuurt? Of bon ik aan een blind noodlot ten prooi en is al dat schoone heilige, waarvan mijn geweten getuigt en dat ik vaak in tranen en veel vertwijfeling en innerlijke worsteling veroverd heb, maar bedrog? Eu als dat leven van mijn geweten, waarvan ik de noodzakelijkheid erken, op straffe van wroeging en smart dan zoo werkelijk en waar is, wat doe ik, mensch, met zoo'n geweten dan in zoo'n koud heelal, waarvan


Kracht en Stof de hoogste en laatste wijsheid zijn? Wat is mij kunst? Wat zijn mij idealen? Wat is die heilige aandrift, die mijn hart ontroert als ik denk aan de helden, die gehoorzaamden aan de „Kracht uit hooger kracht gesproten", indien ik dit alles van mij moet weren ter wille eener theorie van menschenvinding en alle inenachenwijsheid voor mij ligt samengevat in het woord van den Prediker: IJdelheid der ijdelhedcn, het is al ijdelheid?"
Ik heb, sedert ik mij aan den gedachtenvervlakkenden invloed der propagandadrukte onttrok, meer dan voorheen tijd gehad om over deze zaken 11a te denken. Naarmate die levensvragen meer bcteekenis en omvang voor mij verkregen, in diezelfde mate ontwaakte in mij meer de oud-theoloog. Ik moest opnieuw, maar nu met meer ervaring ach tor den rug, de vraagstukken overdenken, die mij in mijn studietijd in zoo hooge mate hebben beziggehouden. Wat bleek mij nu de wijsbegeerte, die zich vroeger met zooveel gewicht aandiende, die destijds oppermachtig scheen te hecrschen, weinig afdoende, als het er op aankwam een antwoord te geven op allerlei zielkundige en andere vragen. En vooral, hoe werd het mij duidelijk dat het materialisme alleen daarom den indruk heeft kunnen maken nieuw licht te scheppen in alle duistere vragen, doordat het vooraf den mensch ontdaan had van wat juist het bijzondere in zijn persoonlijkheid is. Ontneem den mensch zijn geweten, verklaar dat tot hoogstens een beschavingsproduct waarin de zelfzucht, dank zij het overleggend verstand, op verfijnde manier bevrediging zoekt en gij hebt hem pasklaar gemaakt voor de theorie, ondergeordend in het rijk van kracht en stof. Maar aanvaard den mensch als wezen, waarin meer of minder sterk een geweten sluimert, bestudeer dat geweten in zijn volle ontplooiing, zooals dat in hoogstaande personen, in de besten van ons geslacht tut uiting komt, beproef de zedelijke waarheden ons in Jezus' zelfverloochenende liefde geleerd, ga in loor de enge poort van uw geweten tot het door hem gepredikte Koninkrijk der Hemelen, geef u rekenschap van de heilige en heiligende aandoeningen, die uw deel zijn als gij het hoogere leven hebt mogen vinden bij verlies van het lagere, zie den rijken zegen in Jezus' naam en in zijn kracht overal verspreid, waar zijn oprechte volgelingen hun leven aan de gemeenschap wijdden, geef u rekenschap van de


vraag hoe «lat beginsel, die zedelijke kracht, <lie zelfverloochenende liefde, maar vooral dat reine, innerlijke geluk te verklaren zijn en gij staat midden in het levensraadsel, raakt het terrein aan waar het weten ophoudt, het geloof begint, betreedt eeli sfeer van gevoelens en aandoeningen, waarin niet de zoogenaamde exacte wetenschappen, maar het geweten u den weg moet wijzen en onvermijdelijk het geh)()f het richtsnoer uwer handelingen wordt.
Dan staat de mensch vóór u, naar den geest verheven boven de wetten der zinnelijke natuur, of het misschien onjuiste beeld, dat gij li van haar gemaakt hebt en gij kunt niet ontkomen aan de vraag wikt hem daar bracht, wat hem zoo maakte, wat in hem een beginsel legde dat aan de gewone orde der natuur blijkbaar zoo vreemd is. Zoo werd ook voor mij liet levensraadsel opnieuw werkelijkheid en moest de studie daarvan, de theologie, indertijd verdrongen door mijne ontwakende belangstelling in maatschappelijke vraagstukken de plaats der voorliefde weder innemen, die haar voorheen bij mij toekwam.
Aangenomen evenwel dat het beeld, dat ik mij van dc-n mensch als religieus wezen gevormd had, juist was, was er dan in de opvatting die ik mij van het Heelal had gevormd, plaats voor eene Iloogere Macht, die de wereld bestuurt, op menschengewetens inwerkt en daarmede haar doel kan hebben? Voor mijn verstand moest gerechtvaardigd worden wat mijn hart mij drong te gelooven.
Men kan in zijn denken en spreken godsdienstig zijn zonder dat hart of geweten er mede gemoeid zijn. Men kan ook door hart en geweten tot het leven der vroomheid gedreven worden, maar juist uit eene nauwgezette opvatting van den «lienst der waarheid nalaten met het verstand de aandrift van gemoeil en geweten in verband te brengen met het geloof in eene Hoogre Macht, weigeren in zijne vroomheid te zien de openbaring van en 's harten overgave aan eene Iloogere Macht, die ons geweten als klankbodem Harer openbaring kiest.
In dit laatste conflict heb ik eenige jaren geleefd totdat kennisneming van het vele dat in de laatste 10 jaren op wijsgeerig gebied gebeurd en veranderd is, mijne theoretische bezwaren verzwakte en de nadere aanraking met vele mijner geachte gecstvcr-


wanten, maar vooral met u, mijn hooggeschatte vriend Alting, dien ik bij dezen voor uw hartelijk woord van hedenmorgen dank, en met wien ik hoop nog vele jaren voor ons thans gemeenschappelijk heerlijk werk te mogen samenwerken, waarbij de goede gezondheid en zeldzame toewijding, die ik thans in U waardeer, nog lang Uw deel mogen zijn, bij mij de overtuiging deed rijpen dat voor mijn voorzichtigen twijfel geen reden was en dat de Macht, waarvoor ik steeds in mijn leven gebogen had, en die ik als werkelijkheid in mij voelde, niet te verklaren is tenzij dan dat wij den sprong durven wagen in liet rijk dis geloofs en als Gods openbaring aanvaarden, wat wij als eeuwige waarheid in ons voelen.
Zoo werd de conclusie uit mijn ervaringen en overwegingen, maar meer nog van hart en geweten dat ik niet buiten godsdienstig geloof kon, dat eene godsdienstige levensbeschouwing mij voorkomt meer te verklaren dan de tegenovergestelde en dat ik, bij de vele vragen, die onbeantwoord blijven en steeds opnieuw rijzen meer vrede, meer rust, maar vooral meer kracht en levensliefde heb indien ik aanneem gedragen te worden door eene Macht, hoog en heilig, die mij te midden van alle levenswendingen, aan do hand der met oprechtheid gediende waarheidsliefde, leidt waar zij meent dat ik op mijne plaats zal zijn, — dan dat ik als arme, dolende ridder met den idealen en godsdienstigon zin in mij moet ronddwalen in eene wereld, waarin alles wat voor mij de hoogste werkelijkheid, de onmisbaarste levensbehoefte is voortdurend verklaard wordt tot ijdele waan en bewijs mijner geestelijke achterlijkheid.
Ziehier M. H. U openhartig blootgelegd wat er in de laatste jaren in mij omging en wat mij bewoog mij weder voor het ambt, dat ik indertijd wel vrijwillig maar met leedwezen nederlegde, beschikbaar te stellen. Maar ziehier tevens het kort begrip van het standpunt, dat ik als herder en leeraar in Uw midden wensch in te nemen. Maar laat ons eer wij verder gaan met elkander zingen en wel van
Gezang 220:1 en 7.
En nu M. H. nog iets over de beginselen die ik in Uw midden


wensch to vertegenwoordigen en tc verkondigen. Gij hebt reeds begrepen dat ik mij schaar onder de banier der vrije vroomheid, dat godsdienst voor mij zich niet belichaamt in dogmatiek of kerk leer, maar is, althans zijn moot eene levende macht in ons gewetc u, die spreken zal naar gelang der omstandigheden, die zich in verschillende tijden op verschillende wijzen zal openbaren, die menigmaal zal blijken te leven buiten de kringen waar men beweert haar te zoeken en aan te kweeken, maar waarvan wij voor elkander en voor ons zelf hopen «lat wij hare dragers en apostelen zijn.
Eene vastomlijnde dogmatiek heb ik dus niet en breng ik U niet. Als vrijzinnige zal ik l' intusschen van leze plaats, in deze het werk van mijn geachten ambtsvoorganger I)s. Onnekes, voortzettende en bij het goede dat bij tot stand bracht aansluitende, niet vaak, 't liefst zoo min mogelijk, lastig vallen met critiek op wat andersdenkenden gelooven. 't Is ons, als wij hier bij elkander komen niet te doen om te vernemen wat wij niet gelooven, maar wat wij dan eigenlijk wèl gelooven. Als we al weten dat wij niet meer orthodox zijn en dat de orthodoxie op dwaling berust, dan weten we nog niet wat we wèl zijn en is de kans niet uitgesloten dat we blijken niets tc zijn en bij al onze inbeelding van vooruitstrevendheid arm aan of verstoken van het leven der vroomheid te zijn. Gewetens wakker schudden, levenslicht op Uw weg verspreiden, l" aan den heiligen plicht een leven van toewijding en liefde, God ter eere, te leiden, tc herinneren, u op te wekken in te gaan in het Koninkrijk des geestes en der waarheid, dat niet met uiterlijk gelaat komt, maar binnen in U kan zijn, ziedaar de taak die ik meen onder Uw midden tc moeten vervullen.
Over alle maatschappelijke verschillen heen, bij alle ongelijkheid in stand en welstand U allen te beschouwen als gelijkgerechtigde leden der gemeente, op gelijke wijze vatbaar voor het hoogere goddelijke leven en bestemd om het deelachtig te worden, ziet daar mijn ideaal.
Wat bedoelt gij dan, zoo hoor ik II vragen, met Jezus Christus en dien gekruisigd. Dat klinkt zoo orthodox! Die klank is maar schijn. Wie zich als vrijzinnig godsdienstige rekenschap geeft van de wijze, waarop Jezus' beginselen tot overwinning moeten worden gebracht, van den strijd, die eerst in Uw gemoed wordt


gevoerd oer gij den ouden mcnsch hebt afgelegd en voor nieuwe beginsel buigt, wie den strijd kent die naar buiten zal moeten worden gevoerd om ondanks tegenstand en miskenning getrouw te blijven aan wat uw geweten U om Christus' wil voorsehrijft, die weet wat ik bedoel als ik spreek van Jezus Christus en dien gekruisigd. Wie Jezus' beginselen predikt, weet dat hij even zeker zijn kruis moet aanvaarden als voor Jezus zelf de strijd eindigde aan het kruis. Zoo is het de eeuwen door geweest, zoo is het nog en zoo zal het wel altijd zijn, ook als de ruwheden uit de samenleving verdwijnen. Het is de eeuwige wet van het leven dat het nieuwe niet komt zonder strijd. Zonder doornen geen kroon,zonder strijd geen overwinning. E11 dat is maar goed ook, want nimmer wordt uw gemoedsleven zoo diep, uw karakter zoo gevormd en gestaald als wanneer gij in eigen strijd uwe levenswaarheden vindt.
Een ijveraar voor allerlei maatschappelijke hervormingen zal ik onder Ulieden niet zijn. Wat ik daarvan denk — hoe bekend overigens, ook aan TJ — is mijne zaak. Gij hebt uwe mcening, ik de mijne. Als leden eener zelfde gemeente reiken wij elkander over dergelijke meeningsverschillen heen de hand en letten op den hoogeren hand, die ons daarover heen aan elkander bindt.
Indien evenwel van andere zijde, welke dan ook, op uw geweten een beroep wordt gedaan en gij het werk der gerechtigheid en der liefde doen kunt omdat gij van mij geleerd hebt uw geweten te gehoorzamen en aldus ijverige strijders wordt voor maatschappelijke hervormingen, tegen maatschappelijk onrecht, niemand die zich daarover meer zal verheugen dan ik.
En nu M. II. heb ik tot u een ernstig verzoek, dat mij voor de vervulling van mijn ambt in uw midden van overgroote beteekenis schijnt.
Het heeft mij in mijn vorige gemeente wel eens gehinderd dat men mij of in 't algemeen den predikant te veel beschouwde als den man uit een anderen stand, die in huis ontvangen werd omdat zijn komst een zekere eer beteekende maar in wien men te weinig zag den vriend, den raadsman, tot wien men in zijn moeielijke oogenblikken zich wendt. Heusch, gij behoeft bij mij niet te biechten, maar wat ik u vraag laat mij uw hart eens zien, vertel mij eens wat meer dan het allerdaagsche, laat mij eens lezen in


uw gemoed. Anders wordt het voor mij zoo moeielijk te weten wat gij voor TTw gemoedsleven voor troost, voor levenslicht noodig hebt. En als gij niet kunt wachten totdat ik met huisbezoek bij U kom, wel, ik heb niet de gave van het gedachtenlezen, komt gij dan tot mij. Het zal mij een eer zijn indien de pastorie, die uwe gemeente mij ter bewoning gaf, aldus het middelpunt kon worden voor Uw en voor ons geestelijk leven.
Tot de ouders heb ik het vriendelijk verzoek mij hunne kinderen, die daarvoor in aanmerking komen en den leeftijd bereikt hebben, ter leering te zenden. Ik vertrouw dat gij allen U met mijne zienswijze zult kunnen vereenigen, dat godsdienstig leven eene zaak is, die reeds in de jeugd moet worden aangekweekt. Wij doen dat wel niet meer op de wijze, die bij ons voorgeslacht in zwang was, maar dat het moet geschieden, daarmede zult gij het met mij eens zijn. En dat te meer, omdat in dezen tijd van veel en gemakkelijk verkeer, van veelal zwaren bestaansstrijd, bij de hoogere eischen aan de verstandelijke ontwikkeling gesteld, het gemoedsleven wel wat gevaar loopt in den hoek gedrongen en verwaarloosd te worden. Wordt in zulke omstandigheden niet er voor gewaakt dat de jeugd, behalve voor den bestaansstrijd, voor bet leven wordt opgevoed, behalve het verstand het karakter gevormd krijgt, dan zal ons nageslacht allicht rijker in kennis worden dan wij, maar armer in levenskunst, in de bekwaamheid om aan 's levens wisselingen en kansen het hoofd te bieden en door alles heen een onbezoedeld geweten, liefde voor het leven, geloof in de toekomst te behouden.
Op welke wijze ik mij voorstel de catechesatiën te regelen, zal u nog nader worden bekend gemaakt.
Tot Igeachte Kerkeraad, heb ik het verzoek mij, die 1111 voortaan als lTw voorzitter zal optreden, niet alleen ambtshalve als zoodanig in Uw kring op te nemen, maar ook met die genegenheid, die voor onze vruchtbare samenwerking noodig is.
(Jij zijt begonnen mij met vertrouwen tegemoet te komen en het is mij eene behoefte u en vooral uwe gemeente die mij op zoo eervolle wijze tot de ambtsbediening in uw midden riep, te danken voor het vertrouwen dat gij daarmede bewezen hebt in mij te stellen. Ik waardeer dat vertrouwen in hooge mate en vind er aan-


leiding in tot de verwachting dat het ons mogelijk zal zijn in een geest van onderlinge vvaardeering, hoogachting en misschien wel genegenheid te werken voor de belangen van het Koninkrijk der Hemelen, die ons in de zorg voor de geestelijke en stoffelijke behoeften dezer gemeente zijn toevertrouwd.
TT, M. H. Kerkvoogden en Notabelen dank ik allereerst voor de onbekrompen wijze, waarop gij aan mijne verlangens ten opzichte van de mij ter bewoning aangeboden pastorie zijt tegemoet gekomen. Ik aarzel niet te verklaren dat gij daarmede mij en mijn gezin een groot genoegen gedaan en de gezelligheid en bewoonbaarheid uwer pastorie ten zeerste verhoogd hebt. Dat verheugt mij niet alleen om mij zelfs wille en om de mijnen, mr ar ook en vooral omdat ik meen daarin te mogen zien een bewijs van de liefde die u bezielt voor de u toevertrouwde taak: liet beheer der stoffelijke middelen die noodig zijl. voor de bevordering van de geestelijke belangen door onze kerk vertegenwoordigd, voorgestaan en verdedigd. Ik twijfel niet of gij zult meer dan in dezen u hier openlijkgebrachtcn dank uwe welwillendheid beloond zien, indien uwe en mijne verwachting vervuld wordt dat een en ander ten goede zal komen aan de kracht en de lust waarmede ik mij voorstel mij te geven aan de vervulling der taak heden door mij aanvaard. En ik ontleen daaraan de hoop dat ik, indien voor de bevordering van het godsdienstig onderwijs of van godsdienstige belangen uwe medewerking gevraagd wordt, dan op uwe offervaardigheid zal kunnen rekenen.
Achter U zie ik als personen, die door de toewijding, waarmede zij hunne taak vervullen kunnen en zeer zeker zullen, medewerken aan het stichtelijke onzer godsdienstige bijeenkomsten allereerst staan onze ijverige organiste, van wie ik verwacht tn daarom durf vragen dat zij niet haar spel niet alleen onzen zang melodieus zal begeleiden, maar tevens, en juist daartoe leent zich de muziekkunst beter dan cenige andere, in de harten der hoorders die ontroering wekken, die niet in woorden wordt vertolkt, die diepervaak gaat dan de spreker met zijn gesproken woord kan treffen en waarin ik behalve een welkome bondgenoot» voor de door mij beoogde stichting een der heerlijkste uitingen van het menschelijke zielelevcn zie.


Ook uwo hand, Bewaarder dor Kerk en die uwer vrouw kunnen hier goed of kwaad doen naar de wijze waarop gij uwe taak vervult. Als wij ons veilig hier durven nederzetten, alles op tijd gereed vinden en onze godsdienstoefe; 1 ngen haar geregeld verloop kunnen vinden, dan kan en zal dit geschieden, doordat gij op tijd en naar den daarvoor gestelden eiseh uw plicht vervult. En als ik naga hoe ijverig gij beiden hebt medegewerkt om de door mij bewoonde pastorie nog voor onze komst daarin schoon te maken en vooral let op de keurige wijze waarop dit geschiedde, dan dank ik niet alleen Ileeren Kerkvoogden, die U daartoe de oixlraeht gaven, maar vertrouw ik bovendien dat gij het uwer eer te na gekomen zoudt achten indien niet na elke godsdienstoefening . allen die hier komen met gelijke waardeering voor uwe wijze van plichtsvervulling bezield waren.
Met allen die ik tot heden toesprak is er een nauwere band. die ons aan elkander bindt, die van de ons ambtshalve opgelegde samenwerking aan den bloei der gemeente.
Behalve dezen band, is er echter een ruimere, die ons als staatsburgers bindt aan allen met wie wij vormen de burgerlijke gemeente, die eenvoudige maar belangrijke en invloedrijke schakel in ons Staatsverband. Van groote beteekenis voor haren wederkeerigen bloei is dat de burgerlijke en de kerkelijke gemeenten, overigens elk blijvende op haar eigen terrein — ik zeg dit in overdrach-telijken zin — met elkander samenwerken, llee'ds daarom is het zoo verstandig en gelukkig indien de personen die in hunne waardigheid en in hunne persoonlijkheid de vertegenwoordigers dier beide invloedrijke organisaties zijn op een voet van onderlinge waardcering en hoogachting met elkander kunnen vorkeeren. En als deze correcte officiëele verhouding in den omgang wordt tot eene aangename verstandhouding die aan den bloei en den zoowel stoffelijken als geestelijken vooruitgang der beide organisaties ten goede komt, als de rijpe ervaring van het hoofd der burgerlijke gemeente zegenrijk mag werken op het werk van den predikant en anderzijds het gevoel van roeping en toewijding dat het werk van den predikant moet en kan bezielen, teruggevonden wordt in het werk dat een gemeentebestuur reeds krachtens de wet heeft te verrichten, dan leven beide organisaties wel op den voet der schei-


ding, zooals de verhouding van Kerk cn Staat «lat met zich beoogt, naast elkander voort, maar heeft niettemin ecne i»ariiifr van gedachten, opvattingen en beginselen plaats, die niet zal nalaten de vruchtbaarheid van het werk wederkeerig te verhoosren.
Til dien geest, geachte Burgemeester, wenscli ik, indien al niet banden van persoonlijke vriendschap tusschen ons ontstaan, reeds officieel onze verhouding op te vatten. Ik hoop en v<'rtrouw dat gi.i u daanned<' zult kunnen vereenigen en zeg lT reeds bij voorbaat mijne medewerking toe bij elke poging die gij moogt, ondernemen, om in deze gemeente den vooruitgang te dienen en de wijze van bestuur dezer gemeente te doordringen van en te leiden in den geest der naastenliefde, waarvan nu erkend wordt dat bij ook in de handelingen van den Staat op zijn plaats is.
En nu tenslotte TT, geacht TToofd der School, tevens mijn naaste buurman. Aan TT is een belangrijke taak toevertrouwd, de jeugd, mannelijke en vrouwelijke, de ontwikkeling bij te brengen, die zij voor haar later leven noodig heeft. ITet belang van de plaats, die gij cn uwe school in de samenleving inneemt, wordt bepaald door de beteekenis, die goed onderwijs heeft voor de toekomst en het levensgeluk van eiken mensch. Tk heb wel eens hooren beweren dat de beschaving van een volk gemeten wordt naar de waardeering die het voor zijn onderwijs en zijn onderwijzers heeft. Is deze bewering juist — cn dat onderstel ik — dan zou ik reeds voor mijn naam van beschaafd mensch verplicht zijn u met die waardeering tegemoet te komen, die met mijn aanspraken op het bezit van beschaving samenhangt. (ïij weet dat niet dergelijke overwegingen mijne houding bepalen en dat onze onderlinge waardeering op andere en solieder gronden berust.
1 we taak is ecne moeielijke maar dankbare en de wijze, waarop gij de uwe vervult is van groote beteekenis voor wat ik bij de vervulling van mijn taak kan bereiken.
Men spreekt wel eens van samenwerking tusschen school en huis, een zoo nuttig en van zelf sprekend iets dat men zich alleen verbazen kan dat daarvoor nog klemmende betoogen moeten worden gehouden.
Ik zou thans willen spreken van samenwerking tusschen school en Kerk, maar dan niet in den clericalen zin, dat Uw onderwijs


-
zou moeten worden dienstbaar gemaakt aan eenig door de kerk geleerd dogma, maar in dien ruimeren zin dat gij zonder voor eenige godsdienstige richting partij te kiezen in de harten der u toevertrouwde kinderen de kiem legt van dat karakter en dat gemoedsleven, waarbij ik zal moeten kunnen aansluiten indien ik den kinderen een godsdienstige levensbeschouwing wil bijbrengen, die niet alleen in hun verstand maar ook in hun geweten en gemoedsleven zetelt en weerklank en uitdrukking vindt.
Laat ons de hoop uitspreken en er naar streven dat de wijze waarop wij beiden onze taak opvatten en vervullen dit tot gevolg hebben dat de kinderen, aan onze zorg toevertrouwd, opgroeien tot harmonische wezens, berekend voor den bestaansstrijd, maar ook in staat om in dien hoogeren zin te slagen in het leven, die het leven wijding en geluk geeft.
En nu M. H. ben ik aan het einde mijner taak. Als deze plechtigheid is geëindigd ben ik als predikant in uw midden opgenomen en met mij mijn gezin. Is het na dc hartelijke wijze waarop wij, na een verblijf van enkele weken reeds door u in uw kring zijn opgenomen, nog noodig u dat met aandrang te verzoeken? Ik zou vreezen uwe genegenheid te onderschatten indien ik daar nog op aandrong.
Alleen nog dit persoonlijk woord. Mijne vrouw en ik zijn bereid ons geheel te geven aan het werk dat hier op onze schouders is gelegd. In verschillenden kring hebben wij velerlei ondervonden en niet altijd de waardeering gevonden waarop, zoo meenen wij, de eerlijkheid ^an ons pogen en de oprechtheid onzer bedoeling ons aanspraak gaven. Dat doet wel eens leed al geeft men daarom zijn levensopvatting en idealen niet prijs. Dat hardt ook wel eens al mag het niet afstompen. Wij maken ons geene illusiën dat gij in doorsnede andere menschen zi.it dan wij elders vonden. Ik zou hier anders overbodig zijn.
\\ ij hebben intusschen den indruk ontvangen dat gij het werk van een predikant weet te waardeeren en dat er bij u nog sympathieën en gevoelens sluimeren, die niet zullen nalaten zich te uiten, als wij er maar naar streven ze te verdienen.
W elnu, wij hebben na al onze levenswisselingen behoefte aan sympathie, ook aan de uwe. Wij moeten ons gedragen gevoelen
1


door de overtuiging hier weerklank te vinden voor de gevoelens van toewijding en genegenheid, waarmede wij hier tegenover ons werk staan. Wij bidden u kom ons hierin tegemoet. Geef U ook eens. Laat ons menschen zijn en met elkander omgaan op eene wijze waarbij niet uiterlijke vormen, maar het beste in ons naar voren komt. Alleen dan en zoo worden banden gelegd, die onze tegenwoordigheid hier aan U en ons ten zegen zullen doen zijn. Alleen zóó leeren wij elkander kennen van eene zijde dat waardeering en genegenheid mogelijk zijn.
Want ik heb niet voorgenomen, aldus de apostel Paulus, iets te weten onder ü door Jezus Christus en dien gekruisigd. Ik zou hier kunnen zeggen, ik heb mij niet voorgenomen iets anders voor u te zijn dan de vriend die u zijn levenswaarheid en ervaring brengt die in uw hart wil lezen omdat hij uw hoogst geluk beoogt en die dat begeert omdat hij in eigen leven het evangelie van den gekruisigden Jezus als hoogste levenswaarheid heeft gevonden en aanvaard.
En ik zou hier bij mogen voegen: Opdat uw geloof niet zoude zijn in wijsheid der menschen, maar in de kracht Gods. Amen.
Psalm 27:7.