Een iegelijk die prijs stelt op het behoud van een gezond ichaam abonneere zich op, of bestelle losse nummers van de
Grceestondigg CccKgboeKjes
door Dr. J. SCHRIJVER
Arts te Amsterdam.
GEAUTORISEERDE Nederlandsche bewerking van DE „BIBLIOTHEK DBB 6ESUMDHMT8PFLEGK"
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES ,
bedoelen het beschaafd publiek voor weinig geldeenreksvwdc^ta geschriften te bezorgen, waann op beknopte, duidelijke wijze den bouw en samenstelling van het menschelqk lichaam en zgn organen wordt uiteengezet
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES •
lijn, met gebruikmaking van de nieuwste ervaringen en onderzoekingen op 't gebied der hygiëne, allen geschreven door wetenschappelllke autoriteiten van den eersten rang, de specialiteiten op ieder gebied.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES j v
willen niet bij ziekte voor den arts in de plaats treden, doch gaan uit
van de stelling dat voorkomen Deter aan gconui «. nranrctrttimtnv t rririTRDr.K TFS
VE> Ubntiliil&unuiub ——j——
\ alk «mtc rtn ppn en lr p. Ie
hebben een omvang van 1003150 mauzijucu — V"'"VJT~1 uitzondering na, allen geïllustreerd, sommige nrs. m a i3kleuren.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES . .V. _
kosten per nummer slechts Co cent» Ingenaaid, of 90 cent» gcbonaon
in keurig linnen bandje. _ . 
Men kan ook ineens inteekenen op de geheele ie serie van 10 nrs.
In d« complete ie reeks is verschenen:
L De zorg ▼oor onze gewondheid In t dagelflkseh leven
door Prof. Dr. t. orth (Directeur van t instituut voor pathologische anato mie der Universiteit te Berlgn) en Prof Dr. E Grawitz (Geneesheer-Directeur van het stedelijk ziekenhuis te Charlottenburg).
D. De Hygiëne der Longen in gezonden $*£
Prot. Dr. L. von Schröttkr (Directeur van de Medische Kliniek der Urn versiteit te Weenen). Met 9 illustraties.
HL Sexueele Hygiëne voor Mannen (Directeur van 't Hygiënisch Instituut der Universiteit te München). Met 2
gekleurde platen. , ,
IV. Gezonde Kleeding door Prot Dr H. Jakgkr (H^gleera^ inde Hygiëne aan de Universiteit te Straatsburg). Met meer dan 80 illustraties in en buiten den tekst.
V De Zorg voor om ülterl«k door Dr. E. RntCB (Privaat-docent voor huidziekten aan de Universiteit te Leipiig). Met 10 illustraties, voor t meerendeel buiten den tekst
VI De hygiëne van Neus. Keel on Strottenhoofd in gezonden en zieken toe.tand, door Dr D. NzUMAYKBjPnvaat docent voor keelziekten aan de Universiteit te München). Met 4 illustraties.
VIL De Hygiëne van het Zenuwleven In gezonden en zieken toestand, door Prof. Dr. A. Forïl te Chigny. Met 14illustraties Vin. De ziekten der Stofwisseling, door Prof. Dr. A. DiNMOte Stuttgart. Met 6 illustraties in den tekst.
IX. Hoo w« door Licht, Lucht en Gymnaetiek gezond kannen blflven, door Dr. P. Jaïhschky. Met 7 ülustraUes.
X Het ontstaan en voorkomen van Lichamelflke Misvormingen, door Prof. Dr. F. Lange en Dr. J.Trumpp. Metmeer dan 80 illustraties. 
HOLLANOIA-DRUKKERIJ TE BAARN


Serie V. No. 8.
Per Serie CIO m».) i *— Alk. mm f 0.40
„PRO tn CONTRA"
Betreffende Vraagstukken van Algemeen Belang - -
TWEEËRLEI MORAAL
Pro: E. KEMPE
te 's-Gravenhage.
Contra FELIX ORTT
Redacteur van „De Vrije Mensck" te Soest.
BAARN HOLLANDIA-DRUKKERIJ
1909


Een iegelijk die prijs stelt op het behoud van een gezond ichaam abonneere zich op, of bestelle losse nummers van de
GmegsHandige fotoboekjes
door Dr. J. SCHRIJVER Arts te Amsterdam.
GEAUTORISEERDE Nederlandsche bewerking van DE „BIBLIOTBEK DEB GESimDBEITSPFLEGE"
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES
bedoelen het beschaafd publiek voor weinig geld een reeks van degelijke geschriften te bezorgen, waarin op beknopte, duidelijke wijze den bouw en samenstelling van het menschelijk lichaam en zijn organen wordt uiteengezet.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES «.
zijn, met gebruikmaking van de nieuwste ervaringen en onderzoekingen op 't gebied der hygiëne, allen geschreven door wetenschappelijke autoriteiten van den eersten rang, de specialiteiten op ieder gebied.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES
willen niet bij ziekte voor den arts in de plaats treden, doch gaan uit van de stelling dat voorkómen beter dan genezen is.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES
hebben een omvang van 100 a 150 bladzijden elk, en zijn, op een enkele uitzondering na, allen geïllustreerd, sommige nrs. in 2 k 3 kleuren.
DE GENEESKUNDIGE LEEKEBOEKJES
kosten per nummer slechts 60 cents ingenaaid, of 90 cents gebonden
in keurig linnen bandje.
Men kan ook ineens in teekenen op de geheele ie serie van 10 nrs.
In de complete ie reeks is verschenen:
I. De zorg voor onze gezondheid in 't dagelijksch leven
door Prof Dr. J. orth (Directeur van t instituut voor pathologische anato mie der Universiteit te Berlijn) en Prof Dr. E Grawitz (Geneesheer-Directeur van het stedelijk ziekenhuis te Charlottenburg).
n. De Hygiëne der Longen in gezonden en zieken toestand, door Prot. Dr. L. von Schrötter (Directeur van de Medische Kliniek der Universiteit te Weenen). Met 9 illustraties.
III. Sexueele Hygiëne voor Mannen door Prof. Dr. Max Gruber (Directeur van 't Hygiënisch Instituut der Universiteit te München). Met 2 gekleurde platen.
IV. Gezonde Kleeding door Prof. Dr. H. Jaeger (Hoogleeraar inde Hygiëne aan de Universiteit te Straatsburg). Met meer dan 80 illustraties in en buiten den tekst.
V. De Zorg voor ons Uiterlflk door Dr. E. Riecke (Privaat-docent voor huidziekten aan de Universiteit te Leipzig). Met 10 illustraties, voor 't meerendeel buiten den tekst.
VI De hygiëne van Neus, Keel en Strottenhoofd in gezonden en zieken toestand, door Dr D. Neumayeb (Privaat docent voor keelziekten aan de Universiteit te München). Met 4 illustraties.
VII De Hygiëne van het Zenuwleven in gezonden en zieken toestand, door Prof. Dr. A. Forel te Chigny. Met 14illustraties
Vin. De ziekten der Stofwisseling, door Prof. Dr. A. DENNiGte Stuttgart. Met 6 illustraties in den tekst.
IX Hoe wfl door Licht, Lucht en Gymnastiek gezond kunnen blijven, door Dr. P. Jaerschky. Met 7 illustraties.
X. Het ontstaan en voorkomen van Lichamelijke Misvormingen, door Prof. Dr. F. Lange en Dr. j. Trumpp. Met meer dan 80 illustraties.
HOLLANDIA-DRUKKERIJ TE BAARN


Serie V. No, 8. Per Serie (10 BW.) 1 8—
Aiz. nrg f 0.10
„PRO en CONTRA"
Betreffende Vraagstukken van Algemeen Belang - -
TWEEËRLEI MORAAL
Pro: E. KEMPE
te 's-Gravenhage.
Contra FELIX ORTT
Redacteur van „De Vrtje Mensch" te Soest.
BAARN HOLLANDIA-DRUKKERIJ 1909


De Ie Serie bevat: i. Neo-Malthusianisme (Pro: Dr. J. M. van 't hoff; Contra: Dr. H. Pinkhof); 2. Besmetiei^khetd van Tuberculose (Pro: Dr. m. W. Pijnappfl; Contra: Prof. Dr. A. P. Fokker); 3. Vegetarisme (Pro: B. Sybrandy; Contra: Dr. J. Schrijver); 4. Het Mtnistene-Kuyper (Pro: Prol. Mr. Anne Anema; Contra: Mr. J. Limburg); 5. Vereenvoudigde Spelitxg (^ro: Dr. J. B, Schepers; Contra: Dr. T. D. Detmers); 6. Hei Vrije HuweIjjk (Pro: W. Hamburger; Contra: Mr.H.Vbrkouteren); 7. Vtvuectu (Pro: Dr. H. J. L. Struycken ; Contra: Felix Ortt); 8. Geheelonthouding (Pro:Ds. A. W. van Wijk; Contra: G. Oosterbaan); 9. Hei Ondersoek naar het Vaderschap (Pro: Prof. Mr. W. L. P. A. Molengraapf; Contra: Jhr. Mr. W. F. RochüSSEN); 10. Aansluümg bü de Bemer-Conver.tu (Pro: Herman Robbers ; Contra: J. H. Kok.)
In de Ile Serie verscheen: i. Thecsophte (Pro: W. G. Reedeker; Contra: Dr. H. M. van Nes); 2. Homoeopathu (Pro: Dr. A. C. A. Hoftman; Contra: Dr. H. Pinkhof); 3. Spirttunu (Pro: J. S. Gobel: Contra: Dr. A. J. C. Snijders); 4. Reglementeertng der Prostitutie (Pro: Dr. W. H. Mansholt; Contra: E. A. Keuchenius); 5. Hei recht van Werkstaking (Pro: Jos. Loopuit; Contra: Jhr. Mr. H. Smissaert); 6. Vrouwenkiesrecht (Pro: W. Wijnaendts Francken-Dyseinck; Contra: Mr. Arnold Levy); 7. Staatspensumeenng(Pro: G. L. Janssen; Contra: Mr. Dr. H. S. Veldman); 8. De Moaem-Godsdienstige rtchtmg (Pro: Proi. Dr, H. Oort; Contra: Dr. Ph. j. Hoedemaker); 9. Vrijhandel (Pro: Dr. D. Bos; Contra: J. van Dusseldorp A.Mzn.); 10. Lijkverbranding (Pro: Dr. C. J. Wijnaendts Francken; Contra: Ds. H. J. E. Westerman Holstijn).
In de Ille Serie verscheen: 1. De Genestngen te Lourdes (Pro: Dr. A. C. A. Hoftman; Contra: Dr. J. Borst); 2. Staatsexploitatie van Spoorwegen (Pro: U. G. Schiithuis; Contra: Jhr. Mr. H. Smissaert); 3. „Evclutte" (Pro:Dr. P. G. Buekers; Contra: Prof. Dr. H. Bavinck); 4. Militarisme (Pro: Jhr. F. A. G. Beelaerts van Blokland; Contra: Dr. Louis A. Bahler); 5. Het Recht aer Vrijzinnigen in N. H. Kerk (Pro: Prof. Dr. B. D. Eerdtnans: Contra: Dr. J. Slotemaker de Bruine); 6. Christen-Socialisme (Pro: Ds. D. A. van Krevelen; Ccotra: Jos. Loopuit); 7. Neutraal Onaewuijs (Pro: Th. M. Ketelaar; Contra: J. B. du Buy); 8. Doodstraf (Pro: Prot. Mr. D. P. D. Fabius;.Contra: Prof. Mr. D. Simons); 9. Vrijmetselarij (Pro: Dr. W. Zuidemp; Contra: Jac. P. van Term); 10. Celstraf (Pro: Prof. Mr. J. Domela Nieuwenhuis; Contra: Dr. H. van der Hoeven Jr).
In dc IVe Serie verscheen: I. Het Zionisme (Pro. Mr. S. Franzie Berenstein'; Contra: A. B. Davids). 2. HeiRooker. (Pro: Firma A. Hillen• Contra: Dr. Ch. Bles). 3. Midden-Europeesche Tijd (Pro: Dr. A. A. W. hubrecht; Contra: A. G. boissevain). 4. Levensverzekering (Pro: Mr. j. van schbvichaven; Contra: Ds. R. j. v. D, Meulen). 5. De Repubttkeinsche Schooi (Pro: A. Roukema Hzn.; Contra: W. 't Hooft.) 6. Verliooging van Accijns op Gedistilleerd (Pro: H. Heetjans; Contra: j. W. v. d. Willigen.) 7. Schoolartsen (Pro: G. Ocsterbaan; Contra: P. Goedhart). 8. Het Marxisme (Pro: Dr. A. Pannekoek ; Contra: Prof. Mr. M. W. F. Treub). 9. Gedwongen Wtnkeisiuihnf; (Pro: M. H. G. Th. Fiedeldy Dop; Contra: s. Deenik). 10. Co'operatie. (Pro: j. G. keesing; Contra: j. j. poortier).
In de Ve Serie verscheen reeds: 1. Hypnotisme in ae Geneeskunde (Pro: Dr. A. w. van renterghem; Contra: Dr. A. C. A. hoffman). 2. Anarchisme (Pro: F. Domela Nieuwenhuis; Contra: Dr. J. van Leeuwen). 3. Geslachtelijke Voorlichting (Pro: Mevr. M. wlbaut; Contra: Arts. L. Nathans). 4. Recht van OoriogsverkUiring der Staten-Generaal (Pro: E. kempe; Contra: Henri van der mandere). 5. Groepsvertegenwoordigmg{Pro: w. F. detiger; Contra: H. spiekman). 6 .Kunst aan het Volk (Pro: Mr. FranscoenenJr.; Contra: Corn. Veth). 7. Vaccinatie (Pro: Dr. H. sterneberg; Contra:
vvwmid. v>ukjn. vk
Joh. p. Schouten).


BROCHUREN-REEKSEN
„Het doel dezer uitgaven: de verbreiding van degelijke kennis op allerlei gebied in een vorm die onder het bereik valt van alle beurzen".
"PRBda^X CONTRA" ^treffende Vraagstukken van Algemeen
p , . Per nr- f °-40. Per serie van 10 nrs. (bij inteekening) f 3. 
„LEVENSVRAGEN". Een brochurenreeks voor allen die in den Geestesstnjd onzer dagen belang stellen. Per nr. f 0.40 Per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f 3.—
„KERK EN SECTE", beschreven door de eigen Vertesjenwoordigers. Redacteur: Prof. Dr. S. D. van Veen.
Per nr. f 0.40; per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f3. 
„PAED AGOGISCHE VLUGSCHRIFTEN" voor Ouders en Opvoeders. Redacteuren: Jan LiGTHART en R. CASIMIR er nr. t 0.40; per serie van 10 nrs. (bij inteek) f3 
™ "^kkebs" Dr-A-H-»Hr°° 7
D "er nr. f 0.40 Per serie van 6 nrs. (bij inteekening) f2 
"BBDBLUKE «ODSDIESST" Geschriften voor
tenbond ™" Commissle ™> wegt den Ned. Protestan„ Per nr. f 0.40 rer serie van 10 nrs. (bij inteekenincr) f3 
„UIT' ONZEN BLOEITIJD". Schetsen van het leven onzer Vaderen in de XVIIe Eeuw. Redacteur: Prof. Dr. S. D. van Veen Ier nr. f 0.40; per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f 3.—
„LOTUS-SERIE". Theosophische Handboekjes. Per nr. f0.40 Per serie van 10 nrs. (bij inteekening) f3 —
„ONZE POLITIEKE PARTIJEN", beschreven door hare eigen Vertegenwoordigers. iVr " , _
Compleet in 9 stukken f 3.—. Compleet gebonden f 3.50
„BIJGELOOF UIT ALLE TIJDEN" door F. S Knip scheer. Geïllustreerd naar oude prenten. Per „r f o c0 Compleet in 5 stukken f 2.—. Compleet gebonden f 2.40
de^LLVrNü!/-DluSER.JUirEirrPK,°S op
Verschenen :
Vaccinatie en hare Bostrnders
door E. VAN DIEREN
Arts te Amsterdam Prijs gecartonneerd f 2.—


De Ie Serie bevat: i. Neo-Maltkusianume (Pro: Dr. J. M. van 't Hoff; Contra: Dr. H. Pinkhof); 2. Besmetteifkhetd van Tuberculose (Pro: Dr. M. W. PijnapffL; Contra: Prof. Dr. A. P. Fokker); 3, Vegetarisme (Pro: B. Sybrandy; Contra: Dr. J. Schrijver); 4. Het MinistentKuyper (Pro: Prof. Mr. Anne Anema; Contra: Mr. J. Limburg); 5. Vereenvoudigde SptlUxg (Pro: Dr. J. B, schepers; Contra: Dr. T. D. Detmers); 6. Hei Vrt/e Huwetyk (Pro; W. Hamburger; Contra: Mr.H.Verkouteren); 7. Vrinsectie (Pro: Dr. H.J.L. Struycken; Contra: felix ORT1'); 8. Geheelonthouding (Pro:Ds. A. W. van Wijk; Contra: G. OoSTERBAAN); 9. Hei Ondersoek naar het Vaderschap (Pro: Prof. Mr. W. L. P. A. MolEiCGRAAFF; Contra: Jhr. Mr. W. f. rochussen); 10. Aansluütng bij de Bern-er-Conventie (Pro: herman Robbers ; Contra: J. H. Kok.)
In de Ile Serie verscheen: 1. Thecsophte (Pro: W. G. Reedeker; Contra: Dr. H. M. van Nes); 2. Homoeopathte (Pro: Dr. A. C. A. Hoftman; Contra: Dr. H. Pinkhof); 3. Spiritisme (Pro: J. S. Göbel; Contra: Dr. A. J. C. Snijders); 4. Reglementeering der Prcstitutu (Pro: Dr. W. H. Maasholt; Contra: E. A. Keuchenius); 5. Het recht van Werkstaking (Pro: Jos. Loopuit; Contra: Jhr. Mr. H. Smissaert); 6. Vrouwenkiesrecht (Pro: W. Wijnaendts Francken-Dyseinck; Contra: Mr. Arnold Levy); 7. Staatspensioneenng(Pro: G. L. Janssen; Contra: Mr. Dr. H. S. Veldman); 8. De Moacrn-Godsdienstige iichUng (Pro: Prof. Dr, H. Oort; Contra: Dr. Ph. j. Hoedemaker); 9. Vrijhandel (Pro: Dr. D. Bos; Contra: J. van Dusseldorp A.Mzn.); 10. Lijkverbranding (Pro: Dr. C. J. Wijnaendts Francken; Contra: Ds. H. J. E. Westerman Hoistijn).
In de Ille Serie verscheen: 1. De Genezingen te Lourdes (Pro: Dr. A. C. A. Hoflman; Contra: Dr. J. Berst); 2. Staatsexploitatie van Spoorwegen (Fro: U. G. Schijthuis; Contra: Jhr. Mr. H. Smissaert); 3. „Evolutie" (Pro .Dr. P. G. Buekers; Contra: Prof. Dr. H. Bavinck); 4. Militarisme (Pro: jhr. F. A. G. Beelaerts van Blokland; Contia: Dr. Louis A. Bahler); 5. Het Recht aer Vrijzinnigen in N. H. Kerk (Pro: Prof. Dj. B. D. Eerdmans: Contra: Dr. J. Slotemaker de Bruine); 6. Christen-Sociaiisme (Pro: Ds. D. A. van Krevelen; Centra: Jos. Loopuit); 7. Neutraal Onaetvuijs (Pro: Th. M. Ketelaar; Contra: J. B. du Buy); 8. Doodstraf (Pro: Prof. Mr.D. P. D. Fabius; Contra: Prof. Mr. D. Simops); 9. Vrijmetselarij (Pro: Dr. W. Zuidem?; Contra: Jac. P. van Term); 10. Celstraf (Pro: Prof. Mr. J. üomela Nieuwenhuis; Contra: Dr. H. van der Hoeven Jr).
In de IVe Serie verscheen: i. Het Zionisme (Pro. Mr. S. franzie Berenstein'; Contra: A. B. Davids). 2. HetRooken (Pro: Firma A. hlllen: Contra: Dr. Ch. Bles). 3. Midden-Europcexche Tijd (Pro: Dr. A. A. W. Hubrecht; Contra: A. G. BoiSSEVAIN). 4. Levensverzekering (Pro: Mr. J. van schevichaven; Contra: Ds. R. J. v. d Meulen). 5. De Repubitketnsche Schoot (Pro: A. Roukema Hzn.; Contra: W. 't Hooft.) 6. Verhoging van Accijns op Gedistilleerd (Pro: H. heetjans; Contra: J. W. v. d. willigen.) 7. Schoolartsen (Pro: G. Oc ster baan ; Contra: P. Goedhart). 8. Het Marxisme (Pro : DR. A. PannEKOEK ; Contra : Prof. Mr. M. w. F. treub). 9. Gedwongen Wmkeisiuitmg (Pro: M. h. G. Th. FlEDELDY Dop; Contra: S. Deenik). 10. Coöperatie. (Pro: J. G. Keeseng; Contra: J. J. Poortier).
In de Ve Serie verscheen reeds: 1. Hypnotisme in ae Geneeskunde (Pro: Dr. A. W. van Rentekghem; Contra: Dr. A. C.A. Hoffman). 2. Anarchisme (Pro: F.DomelaNieuwenhuis; Contra: Dr. J. van Leeuwen). 3. Geslachtelijke Voorlichting (Pro: Mevr. M. Wibaut; Contra: Arts. L. nathans). 4. Recht van Oorlogsverklaring der Staten-Generaal (Pro: E. kempe; Contra: Henri van DER MaNDERE). 5. Grcepsvcrtegenvüoordigtng (Pro: W. F. detiger; Contra: H. spiekman). 6 .Kunst aan het Volk (Pro: Mr. Frans Coenen Jr.; Contra: Corn. veth). 7. Vaccinatie (Pro: Dr. H. sterneberg; Contra: Joh. P. Schouten). ii
II


BROCHUREN-REEKSEN
„Het doel dezer uitgaven: de verbreiding van egehjke kennis op allerlei gebied in een vorm die onder het bereik valt van alle beurzen" 
COSTRA" VrMgJtukk.„v,„ Algemeen
r, . Per nr. f 0.40.
er serie van 10 nrs. (bij inteekening) f 3.—
Een brochurenreeks voor allen die in en Geestesstnjd onzer dagen belang stellen. Per nr. f 0.40
Per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f 3 —
„KERK EX SECTE", beschreven door de eigen Vertegenwoord, gers. Redacteur: Prof. Dr. S. D. VAN Vkev
ler nr. f 0.40; per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f 3.—
„PAEDAGOfJlSCHE VLIKMCHRIi'TK'v" n
en DnmpH» o 7 Kir I Voor Ouders
Per nr f RedaCteuren: JAN LlGTHART en R. CASIMIR. ier nr. f 0.4o; per serie van 10 nrs. (bij inteek) f 3 —
"T®u™ "SkKEBS" d°°r Dr' A' » Hjk™ en Dr.
'D . „ "er nr. f 0.40
Per serie van 6 nrs. (bij inteekening) f 2.—
„REDELIJKE ra u -<v
tijd Redar-H». r . . 1 • Geschriften voor onzen tenbond Comm.ssie van wege den Ned. Protestan-
D . Per nr. f 0.40
sene van 10 nrs. (bij inteekening) f 3 
„UIT OVZI,\ KLOEITim" ca » L ,
Vaderen in de yuii F d j * Schetsen van het leven onzer Vaderen in de XVIle Eeuw. Redacteur: Prof. Dr. S. D. vav Vkev.
'er nr. f 0.40; per serie van 10 nrs. (bij inteek.) f 3.— „LOTUS-SERIE". Theosophische Handboekjes. Per nr f040 Ier serie van 10 nrs. (bij inteekening) f 3.„0\ZE I'OLlTIEKE I"4 RTIIF v k K ,
eisen VertegenwoS
.t. ,-Smpleet 9 StUkken f 3 _- ComPleet gebonden f 3 So „RI.I4*ELOOE UIT ALLE TIIIIFV' j c
SCHFKR n»vll r f 6 iiJUfcJI door F. S. KnipP Geïllustreerd naar oude prenten. Per nr foco Compleet m s aukke0 f 2.__. Comp]eet gebonden 'f °;5°
de^LlSNuUdeDRUKKSERlfrSnP:OSPeCtUS °P b'
Verschenen: "
Vaccinatie en hare Bestrijders
DOOR E. VAN DIEREN
Arts tc Amsterdam Prijs gecartonneerd f 2._
Va^Satie^vraagstuk^uftvoer1gltwü0doene<inHctiten.'Ch °mtrent Sta"d Va" 'l


In onze verschillende brochnrenreeksen verschenen (of verschijnen dezer dagen) de volgende nieuwe nnm mers:
G. F. Haspels, De Geestelijke Poëzie („Uit onzen Bloeitijd". Schetsen uit het leven onzer Vaderen in de XVIIe Eeuw No. 8). f 0.40
Dr. W. P, C. Knuttel, Kerk en Burgerl ij ke Overheid. („Uit onzen Bloeitijd". Schetsen uit het leven onzer Vaderen. No. 7). f 0.40
Dr. N. J. Singels, Gebrekkige Bijbelkennis. Een leemte in de ontwikkeling onzer beschaafde kringen. („Levensvragen" Serie IV No. 2). f 0.40
Dr. A. G. Honig, Is de B ij bel op Bovennatuurlijke wijze geïnspireerd? („Levensvragen" Serie IV No. 1).
f 0.40
Kunst aan het Volk. Pro: Mr. Frans Coenen; Contra: Corn. Veth. („Pro en Contra" Serie V No. 6). f 0.40
Vaccinatie. Pro: Dr. H. Sterneberg; Contra: Arts Joh. P. Schouten. („Pro en Contra" Serie V No. 7). f 0.40
Psychometrie, Clairvoyance, Gedachtenoverb r e n g i n g. („Lotus-Serie" He Reeks No. 1). f 0.40
Ds. L. C. Schuller tot Peursum, Vreugde en Rouw in ons Huis. („Gemeenteleven en Huisgezin" No. 5). f 0.40
Dr. J. P. de Bie, De orthodoxe Kerk in Rusland. („Kerk en Secte" Serie IV No. 7). f 0.40
G. Barger, De Swedenborgianen. („Kerk en Secte" No. 8).
f 0.40
Men vrage Catalogus, waarin alle nrs. „Pro en Contra",
„Levensvragen", „Kerk en Secte", „Lotus-Serie" etc.
Uitgaven der Hollandia-Drukkery te Baarn
Juist verschenen:
SOCRATES
No. 2 der serie „Groote Denkers" door Dr. Julius de Boer
In de volgende nummers verschijnen: 3. Plato; 4. Aristoteles; 5. Philo van Alexandrië; 6. Plotinus.
Reeds verscheen: 1. Heraclitus.
Prijs per nr. f 0.40; per serie van 6 nrs. (bij inteekening) f 2.—


Er wordt dikwijls, vooral door vrouwelijke feministen, aangedrongen op gelijke sexueele moraal voor vrouw en man n 1 ■ dat de man even geslachtelijk zedig (kuisch) moet leven als de vrouw.
Is dat een billijke eisch, is dat mogelijk?
Mijns inziens niet want ik geloof dat men in deze niet goed onderscheidt. In de eerste plaats, omdat man en vrouw met gelijk sexueel zijn aangelegd, de sex. behoefte bij den een anders is als bij de ander Ten tweede omdat beiden noch in temperament noch in gemoedstemming geheel overeenkomen. Ten derde omdat de gevolgen van beider geslachtsleven niet dezelfde zijn. En wanneer dan ook de vrouwelijke feministen ijveren voor gelijke sex. moraal bij man en vrouw, is dat uit een maatschappelijk billijkheidsoogpunt we te begrijpen, omdat de man nu nog bij onze wet (art. 342 • • „het onderzoek naar het Vaderschap is verboden") als t ware een vrijbrief heeft voor onbeteugelde geslachtsdrift. Uit een physiolog.sch standpunt echter, moeten zij niet verbaasd zijn als hun streven maar weinig succes heeft.
Natuurlijk beschouwen wij hier de zaak in 't algemeen, en laten de uitzonderingen alsook het intellect (den meer of minder verstandelijken _ zelfs genialen - aanleg en de vermogens) rusten.
Het bij genoemde punten: .«gelijke sex. aanleg, .«gelijk temperament, .«gelijke gevolgen van beider geslachtelijk leven, latende wensch ik reeds dadelijk te vragen, of bij dergelijke verschillen het niet zeer .«logisch mag worden genoemd, de sex. moraal — elsch waarnaar men zijn geslachtelijk leven heeft te richten — voor man en vrouw gelijk te stellen. Immers men kan redelijker-
wachten11 00rzaken toch geen gelijke uitwerking ver-


In onze verschillende hrochnrenreeksen verschenen (of verschenen dezer dagen) de volgende nienwe nnmmers;
G. F. Haspels, De Geestelijke Poëzie („Uit onzen Bloeitijd". Schetsen uit het leven onzer Vaderen in de XVIIe Eeuw No. 8). f 0.40
Dr. W. P. C- Knuttel, Kerk en Burgerlijke Overheid. („Uit onzen Bloeitijd". Schetsen uit het leven onzer Vaderen. No. 7). f 0.40
Dr. N. J. Singels, Gebrekkige Bijbelkennis. Een leemte in de ontwikkeling onzer beschaafde kringen. („Levensvragen" Serie IV No. 2). f 0.40
Dr. A. G. Honig, Is de B ij bel op Bovennatuurt ij ke wijze geïnspireerd? („Levensvragen" Serie IV No. 1).
f 0.40
Kunst aan het Volk. Pro: Mr. Frans Coenen; Contra: Corn. Veth. („Pro en Contra" Serie V No. 6). f 0.40
Vaccinatie. Pro: Dr. H. Sterneberg; Contra: Arts Joh. P. Schouten. („Pro en Contra" Serie V No. 7). f 0.40
Psychometrie, Clairvoyance, Gedachtenoverb r e n g i n g. („Lotus-Serie" Ile Reeks No. 1). f 0.40
Ds. L. C. Schuller tot Peursum, Vreugde en Rouw in ons Huis. („Gemeenteleven en Huisgezin" No. 5). f 0.40
Dr. J. P. de Bie, De orthodoxe Kerk in Rusland. („Kerk en Secte" Serie IV No. 7). f 040
G. Barger, De Swedenborgianen. („Kerk en Secte" No. 8).
Vi f 0.40
Men vrage Catalogus, waarin alle nrs. „Pro en Contra",
„Levensvragen", „Kerk en Secte", „Lotus-Serie" etc.
Uitgaven der Hollandia-Drnkkerty te Baarn
Juist verschenen:
SOCRATES
No. 2 der serie „Groote Denkers" door Dr. Julius de Boer
In de volgende nummers verschijnen: 3. Plato; 4. Aristoteles; 5. Philo van Alexandrië; 6. Plotinus.
Reeds verscheen: I. Heraclitus.
Prijs per nr. f 0.40; per serie van 6 nrs. (bij inteekening) f 2.—


Er wordt dikwijls, vooral door vrouwelijke feministen, aangedrongen op gelijke sexueele moraal voor vrouw en man, n.1.: dat e man even geslachtelijk zedig (kuisch) moet leven als de vrouw. Is dat een billijke eisch, is dat mogelijk?
Mijns inziens niet want ik geloof dat men in deze niet goed onderscheidt. In de eerste plaats, omdat man en vrouw niet gelijk sexueel zijn aangelegd, de sex. behoefte bij den een anders is als bij de ander Ten tweede omdat beiden noch in temperament noch in gemoedstemming geheel overeenkomen. Ten derde, omdat de gevolgen van beider geslachtsleven niet dezelfde zijn. En wanneer dan ook de vrouwelijke feministen ijveren voor gelijke sex. moraal bij man en vrouw, is dat uit een maatschappelijk billijkheidsoog-
<1 RWW te,b:grijPeD' °mdat de man ™ °°g bij onze wet (art. 342 B. W. „het onderzoek naar het Vaderschap is verboden") als
t ware een vrijbrief heeft voor onbeteugelde geslachtsdrift. Uit een physiologisch standpunt echter, moeten zij niet verbaasd zijn als nun streven maar weinig succes heeft.
Natuurlijk beschouwen wij hier de zaak in 't algemeen, en laten de uitzonderingen alsook het intellect (den meer of minder verstandelijken - zelfs genialen - aanleg en de vermogens) rusten.
rame t sex. aanleg, ^gelijk tempe-
ament, ^gelijke gevolgen van beider geslachtelijk leven, latende wensch ,k reeds dadelijk te vragen, of bij dergelijke verschillen het niet zeer ö*logisch mag worden genoemd, de sex. moraal — •i. de eisch waarnaar men zijn geslachtelijk leven heeft te richten — voor man en vrouw gelijk te stellen. Immers men kan redelijker-
lachtir V ÜUnde oorzaken ^ch geen gelijke uitwerking ver-


Zeker, wil auen kcuucu -
van het geslachtsleven: altijd zich weten te beheerschen, enz.
Maar de practijk des levens (en daarmede hebben we voornamelijk te doen) leert, dat, niettegenstaande, eeuwenlange "depred.ki g en den eisch dat de man zediger, minder sexueel zou zijn dan hij vrijwel steeds geweest is, zij den man nog met beter hebben gemaakt en nij in 't algemeen niet in staat is zie ges aci e j voldoende te bedwingen; slechts «„ e»ke>« kan het e«n,gs»ns ver op den weg der geslachtelijke beheersch.ng brengen. Vandaar dan ook, dat instinctief als t ware, èn het individu (zei s zeer vele vrouwen) èn de maatschappij steeds den man meer vrij heid toegekend en gelaten hebben in sex. verkeer dan de vrouw overtuigd dat hier de natuur zeer zeker sterker was dan de lee^ De man is, z.a. bekend, in t sexueele de handelende de vrouw meer de lijdende partij. Het mannelijk element zoekt het vrouwliike op, enkele uitzonderingen bij menschen en sommige diersoorten - en natuurlijk ook bloemen, boomen en gewassen, die op hun plaats blijven staan — daargelaten. .... i
Het vrouwelijke element onderwerpt of geeft zich, in den regel echter niet zonder meer of minder (soms zelfs heftig) verzet als •t ware bewust van de groote moeite en vérstrekkende gevolgen aan het voldragen en grootbrengen der jongen verbonden. (Bij spinnen gaat dat zelfs zóó ver, dat het wijfje, inden ^ .f ï-t dan 't mannetje, hem bij de vrijage niet zelden opeet). H vrouwelijk element wil, hetzij door liefde, hofmakerij, opoffering, of zelfs door geweld gewonnen of overwonnen worden, en zoow bij dieren als menschen geeft het mannelijke zich dan ook mee of minder moeite, doch zeer dikwijls te vergeefs, om het do hem begeerde vrouwelijke element te overreden of te overwinnen. Is dat gelukt, dan is de ijver van den man zóó bekoeld, dat zekere sex. onverschilligheid, soms afkeer - zij het dan ook zeer tijdelijk optreedt in de plaats van het nog kort te voren zoo vurig verlangen.
Het is hier de plaats niet in nadere bizonderheden aan elk volwassene bekend, te treden, doch ééne bizonderheid, dient wel op den voorgrond te worden gesteld, n.1.: dat et oogs e u gevoel van den man bij de vrouw in den regel véél minder voorkomt, ja totaal kan ontbreken, zelfs walging voor den coïtus haar kan vervullen. Dat is bij den man, z.a. bekend, met het geval; is er geen lustgevoel voor eenige vrouw, dan gaat gesl. gemeensc ap


hoogst moeielijk. Voorts, is het kind den man meer bijzaak, daarentegen voor de vrouw de hoofdzaak. Om dat te bezitten, is de man haar meer middel, géén doel. Zij kan geheel opgaan in Liefde (wel te onderscheiden van hartstocht) voor een man, zonder nog bepaald behoefte aan geslachtsgemeenschap te hebben, doch voor haar kind heeft zij alles, haar Leven zelfs over! Ook voor een man soms, maar ... geen liefde is grooter, onbaatzuchtiger dan de Moederliefde, noch daarbij te vergelijken! En zoo wil de Natuur het ook, anders zou er van de soort weinig terechtkomen.
Om misverstand te voorkomen, moeten wij goed onderscheid maken tusschen hartstocht, dat is de ten top gevoerde geslachtsdrift, en Liefde. De eerste is zuiver physisch, de andere meer geestelijk (psychisch). Geslachtsdrift zou ik willen noemen, wat de man het eerst voor een vrouw gevoelt; Liefde wat deze het eerst voor een man in zich waarneemt. Geslachtsdrift en Liefde zijn dus twee verschillende zaken, die echter in onderling verband kunnen zijn, die meer of minder te zamen gaan.
De man offert zijn leven zoo gauw niet voor een vrouw, eerder zal hij er aan denken haar te dooden, wat dan soms gepaard kan gaan (of gaat) met zelfmoord of pogingen daartoe.
Voorbeelden daarvan levert het dagelijksch leven helaas! genoegzaam op, en lezen we dagelijks in de kranten; van het laatste in Februari (?) verl. jaar te Amsterdam, waar een jaloersch minnaar in een café op den Dam zijn meisje met een daartoe expres medegenomen scheermes een allergevaarlijkste wond in den hals toebracht, en daarna zich zelf, doch veel minder noodlottig, een snede ook in den hals gaf. Zoo leest men van ijverzuchtige mannen die op meisjes of vrouwen revolverschoten lossen, en deze daarbij meestal dooden, waarna zij zich zeiven schampschoten of althans minder beduidende wonden toebrengen. Zij schijnen erg onhandig wanneer het op ^//rechten aankomt.
Mannen zijn geen voedsters van kleine kinderen en in den regel ongeschikt zich met kinderen lang bezig te houden (Schopenhauer). Ik bedoel hier natuurlijk niet, dat de man per se een onverschillig vader moet zijn, maar dat hij veel onverschilliger is voor 't vaderschap, dan de vronw voor 't moederschap.
Daar de sexualiteit bij den man veel sterker werkt dan bij de vrouw, en de gevolgen van beider geslachtsleven zoo geheel anders


zijn, is het minder te verwonderen dat de vrouw niet zoo in de banden der sex.-moraal, of geslachtelijke zelfbeheersching behoeft te worden gehouden als de man, bij wien dat zeer noodig is, wil hij niet in overdrijving vervallen en zich daardoor lichamelijk en geestelijk uitputten. De vrouw is van nature reeds veel zediger dan de man.
Bij de dieren wordt de beperking in geslachtsdrift opgelegd door de perioden van absolute terugwijzing door het wijfje. Bij den geestelijk hooger georganiseerden mensch (lichamelijk, physisch, bijna altijd geschikt tot voortplanting) moet zij door zelfbeheersching verkregen worden. Ook tracht men dit te doen door wetten en sexueele moraal.
Ik zeide in den aanvang: man en vrouw zijn sexueel verschillend aangelegd. Denkt de man bij een eerste ontmoeting met een vrouw met gevoelens van louter begeerte aan haar, de vrouw zal bedachtzamer zijn en hem eerst willen leeren kennen; dat wil zeggen: dat de man het eerst tot de vrouw zal worden getrokken door haar uiterlijk, daarwa zal hij haar nader wil leeren kennen, om te onderzoeken of haar karakter en andere gemoedseigenschappen enz. haar een geschikte echtgenoote voor hem zou doen zijn. Over 't algemeen geschiedt dat eerst dan, wanneer hij tot zich zelf gezegd heeft: „wat 'n knap meisje of wat 'n knappe (van uiterlijk altijd) vrouw is dat". Bij de vrouw zal dat niet zoo zijn en z.a. Ellen Key ergens zegt: „bij den man komt de ziel door de zinnen, bij de vrouw komen de zinnen door de ziel". Zij kan zoo zijn, omdat in den regel de geslachtelijke begeerte niet wederkeerig is en, zoo al, lang niet zoo sterk. Bij vrije keuze — en dan niet door sociale omstandigheden: geld, positie, familierelaties, enz. gebonden — gaat de man meer op 't uiterlijk af, de vrouw meer op 't innerlijke. Hare keuze is dus degelijker, 't Uiterlijk van den man is voor de vrouw betrekkelijk bijzaak; de hoofdzaak is en blijft haar altijd: het kind 1 Zij kan dus, vrijer van hartstocht, veel beter haar verstand bij de keuze laten gaan, wat mannen bijna niet mogelijk is. Een verliefde jongeling of jonge man is vrijwel ontoerekenbaar: hij ziet enkel haar en denkt Vooral aan haar lichamelijk schoon. En wanneer ouders of vrienden, de buitenwereld, hem waarschuwen voor de een of andere minder goede eigenschap in haar, dan hoort hij 't wel en moet dat dan ook soms wel toegeven, maar in den regel


gaat 't het eene oor in het andere uit, en laat hij de menschen maar aanpraten, denkende: „zoo erg is 't niet, en: 't zal wel overgaan in 't huwelijk, dan komt alles terecht. Ze vertellen nooil zooveel kwaad van iemand dan wanneer i trouwen gaat, en nooit zooveel goeds als wanneer i sterft of gestorven is".
Mannen door hartstocht geheel slaven van de vrouw, komen méér voor dan vrouwen geheel slaven van den man; zij is daarvoor te weinig sexueel en dus te bedachtzaam, te verstandig.
Wanneer men nu het voorgaande bedenkt, is het dan niet zeer begrijpelijk, dat men, d.i. de maatschappij, het individu, man en vrouw in de practijk des levens sexueel niet met denzelfden maatstaf meet, en het veel beter kan plaatsen dat een man tegen de sex. moraal zondigt, dan een vrouw? Iedere vrouw of man van eenige ervaring is zich — ik zeide het reeds — het verschil in sexualiteit van man en vrouw wel bewust, en weet dat het daardoor mogelijk is, de meisjes meer kuisch op te voeden dan de jongens.
Het eeuwenoude verschil in sexueel gedrag van man en vrouw heeft een physiologischen grond.
Al zou men dan ook morgen aan den dag voorschrijven, dat vrouwen en mannen voortaan gelijk zijn voor de rechtbank der maatschappelijke moraal, men zou het er niet toe brengen, dat zij inderdaad gelijk worden, en de man minder de vrouw trachtte te overwinnen dan nu. Dat vermag alleen te geschieden, wanneer de man van nature wat minder geslachtdriftig wordt. Men zal 't er dus — doch dat is naar de vorm van de zaak — bijvoorbeeld voorloopig niet toe kunnen brengen, dat de vrouw den man ten huwelijk vraagt, omdat het met de natuur der vrouw strijdt den man op te zoeken.
Was dat niet het geval; was de vrouw even sexueel als de man, dan zou er geen reden zijn, waarom het aantal „gevallen" meisjes en „onechte kinderen onder alle standen en rangen van de maatschappij niet gelijk, ja veel gróóter was dan nu? Immers, waarom zou het in dit opzicht met de vrouw beter gesteld zijn dan met den man, waar het aantal ongehuwde vaders onder alle klassen en standen vrijwel gelijk is. En het is om de vrouw te beveiligen tegen de te groote geslachtsdrift van den man — natuurlijk om de gevolgen, in den vorm van: zorg voor de te vele


onechte kinderen waarvoor de vaders niet zorgen willen — dat de samenleving er langzamerhand toe gekomen is, om in sociale en moreele wetten en gebruiken, gebaseerd op den godsdienst, neer te leggen (of stilzwijgend als bij onderlinge overeenkomst aan te nemen) dat alleen geslachtelijk leven geoorloofd is na eenige formaliteiten (het wettig huwelijk); met gestrengheid daarbij voorwaarden stellende (waaronder het verplicht onderhoud der -wettige kinderen) waaraan partijen zich te houden hadden en nóg hebben, op straffe van wettelijke vervolging of een zekere maatschappelijke verachting of uitsluiting, bij klachten van overtreding of 't bekend worden daarvan. Met andere woorden: de maatschappij en de godsdienstige gebruiken schrijven voor, dat men huwen moet, en niet maar met elkander gaan leven zonder dat, opdat men niet vrij wel uit den kring waartoe men behoort of waarin men verkeert uitgesloten zij, al moge dan het mannelijk gedeelte van die kringen er lang zooveel kwaads niet in vinden als 't vrouwelijke. Want de groote geslachtsdrift van den man en het dikwijls al te goed vertrouwen van de vrouw hebben, voor deze laatste, en in den regel ook voor de gemeenschap, de bezwarendste gevolgen, in den vorm van het kind waarvoor de vader niet of niet behoorlijk zorgt en dat dus veelal vagebond of prostituée wordt. Daarom werd hoofdzakelijk de buitenechtelijke gemeenschap in den ban gedaan en werd, zeer onbillijk, het onechtelijke kind een soort paria 1
Wordt het anders, moet de vader in elk geval mede voor zijn kind of kinderen zorgen — gelijk reeds in de Tweede Kamer in principe werd aangenomen, doch nog door de Eerste moet worden bekrachtigd — zoo zal de tegenwoordig nog gehuldigde sex. moraal, het oordeel over de ongehuwde moeder en het aan de zaak geheel onschuldige onwettige kind óók wel veranderen.
Dat het zich beveiligen, door de maatschappij, tegen te vele op haar kosten komende geboorten — in den vorm van de noodige gestichten voor vondelingen of verlaten kinderen — de groote hefboom is geweest, en nóg is, voor het huldigen van een nog geldige doch totaal onlogische sexueele moraal: die de vrouw treft doch nut den man, kan dddruit blijken, dat, wanneer door den niet met de moeder gehuwden vader wèl voorzien werd of wordt in het onderhoud van moeder en kind, er door ieder verstandig denkende — en zelfs door de naaste familieleden der Ongehuwde moeder — veel gematigder over het gebeurde wordt geoordeeld


(men ziet er dan zooveel niet in) en het onheilspellende: „wat een ellende en jammer voor dat meisje!" onmiddellijk verzacht wordt door 't met zekere waardeering uitgesproken: „ja, maar hij zorgt voor haar en 't kind!" En terecht — want hij die anders handelt, en alléén de lusten wil genieten, maar de lasten op de vrouw alléén of op de matschappij laat drukken (in den vorm van belasting voor vondelingsgestichten, enz.) is een verachtelijk wezen dat het goed vertrouwen door de vrouw in hem gesteld op de gruwelijkste manier schendt, de maatschappij of enkele menschen op kosten jaagt, die hij moest betalen, en zijn onschuldig kind in naamlooze ellende brengt. Hij is te verachtelijker, wijl hij van te voren weet, dat hij straffeloos misdadig kan zijn!
En dat de maatschappij niet lang reeds paal en perk stelde aan het onzegbaar onbillijke in de beoordeeling van man en vrouw inzake het sexueele vraagstuk door 't vervallen verklaren van art. 342 Burg. Wetb.: het Onderzoek naar het Vaderschap is verboden, is voor een groot deel ook te wijten aan de vrouw zelve, die in den regel véél harder oordeelt over het „gevallen'' meisje dan de man.
Zeker, in het algemeen en zelfs zonder waarneembaar of vermoedelijk sexueel verband, oordeelt de man veel zachter over welke vrouw ook (oud of jong, mooi of leelijk) dan haar geslachtsgenoot — en zoo ook omgekeerd, de vrouw over den man — doch aan dat harder oordeel over het gevallen meisje ligt bij de vrouw een zekere zelfkennis en beschuldiging als 't ware ten grondslag, omdat zij weet, dat in verreweg de meeste gevallen het niet haar geslachtsdrift was die 't meisje deed vallen, maar het te veel toegeven aan die van den man, uit: zwakheid, goedheid, onvoorzichtigheid, dan wel minder onschuldige oorzaken: luiheid (geen zin in werken) lust in opschik, lekker eten en goed leven — welke eigenschappen echter ook sommige ellendelingen van mannen, den „souteneurs", eigen zijn.
Over het verschil in sexueel gevoel van man en vrouw nog dit. De man gaat niet geheel op in zijn geslachtelijk leven, ofschoon het lang hem zeer sterk kan beïnvloeden; zijn geslachtsdrift is een herhaald stroovuur: het laait hevig op, maar is ook gauw gebluscht. Hij geeft zijn lichaam en geest slechts tijdelijk, daarwtf keert hij weer tot zijn werk en streven terug en gaat daarin


dan weer op. De geslachtelijke gevoelens voor ééne vrouw zijn spoedig veel verminderd en de „Wittebroodsw&,« zijn niet ten onrechte spreekwoordelijk geworden. Iets geheel anders is het bij de vrouw die bemint. Zij geeft zich aan den man harer liefde geheel en voor haar geheele leven, en heeft geen moeite hem trouw te blijven als geldnood of andere omstandigheden (waaronder vooral de zorg voor kind of kinderen) haar niet tot het tegendeel dwingen; vandaar het heirleger prostituées.
De man daarentegen kan, zonder zich geweld te doen, zeer goed met meerdere vrouwen dan eene die hem lief is, sexueel verkeeren, zonder dat het zijn gevoel voor die eene veel vermindert. De geslachtsfunctie is bij hem veel zuiverder physiek dan bij de vrouw, gaat als 't ware buiten zijn ziel om. De man is polygaam (meervoudig wat gesl. leven betreft) aangelegd, de vrouw meer monogaam (enkelvoudig daarin). Met andere woorden, de man heeft behoefte aan méér dan een vrouw, de vrouw echter maar aan één man. De vrouw gaat geheel op in de man harer liefde, en denkt steeds aan hem; bij den man is dat niet of in veel mindere mate het geval.
Uitzonderingen worden meest aangetroffen bij vrouwen door den man ongelukkig gemaakt, die verlaten zijn en dan verbitterd worden; iets zeer natuurlijks. Ook zijn er van nature mannelijke vrouwen, die behoefte hebben aan méér dan een man, of liever: die het onverschillig is of zij eenigen bepaalden man bezitten (en deze behoeven daarom nog geen prostituées te zijn; bij die toch is geld de hoofzaak, en dat bedoel ik hier niet) — en vrouwelijke vrouwen: de normale, die maar één man begeeren, even zoo als er meer vrouwelijk aangelegde mannen zijn; die dus niet dien hang naar zoo gezegd alle vrouwen hebben die hem aantrekken ; geslachtelijk geheel of zeer koele mannen dus. Dat alles hangt van 't aangeboren temperament af, den aanleg.
In den regel moet de vrouw iets of iemand liefhebben (wel te onderscheiden echter van geslachtsdrift); iets waaraan zij zich geheel geven kan: haar huishouden en kinderen; of <?«gehuwd: sociaal werk, een kat of hond,'n vogel, n bloem 1 De man heeft die behoefte minder, omdat hij anders, veel meer «wf/t/burger is.
Om dus van de mannen te verwachten, dat zij sexueel gelijk zouden handelen als vrouwen, geslachtelijk even zedelijk of zedig,


is de Natuur, de natuur van beide geslachten miskennen; is iets van de mannen vergen dat zij nu nog niet geven kunnen. De zelfbeheersching, die de vrouw veel gemakkelijker valt dan den man, is voor dezen een te zware strijd 1
De Natuur kan men nu eenmaal niet veranderen en wij, de zoogenaamde beschaafde maatschappelijke menschen, staan in geslachtsdrift nog niet zoo ver van den oermensch, die van zich beheerschen mets wist, dan dat wij dat nu reeds goed zouden kunnen. Hoe 't later, over duizende jaren zijn zal, bij een steeds grootere ontwikkeling door de eischen aan 't intellect gesteld, zal de toekomst leeren. Men meent te hebben opgemerkt, dat hoe ontwikkelder, hoe verstandiger de menschen zijn of worden, hoe minder hun geslachtelijke behoefte wordt. Newton, Spinoza, Kant, waren ongehuwd en hadden geen kinderen; descartes en Gallileï, beiden ongehuwd, hadden respectievelijk één en twee kinderen. Dat zou dus iets voor de toekomst kunnen beloven.
Voorloopig echter zijn de pogingen om de natuur der menschen te willen verbeteren door godsdienstige of maatschappelijke zedewetten, nog maar met een zeer gering succes bekroond geworden. Getuige: het Dagelijksch leven I Nog steeds gaat de natuur boven de Leer, is de geslachtsdrift bij den man veel sterker dan de zedeleer 1 De Natuur wenscht haar eigen weg te gaan; wat haar doel is en wat zij kan, vermogen wij, haar nietige speelballen, voorhands nog niet te zeggen. Dat het aangenamer is, niet afhankelijk te zijn van geslachtsdrift, leert de meer rustige oudere leeftijd. Doch wat men wèl van den man vergen kan en vragen moet, is, bij alle tolerantie of geen tolerantie in sexueele moraal, dat hij even als de dieren voor zijn kroost zorge, en niet de öwnatuurlijke wreedheid bega, die zorg over te laten aan de moeder alléén, aan haar die er geldelijk en maatschappelijk in den regel het minst toe in staat is.
Wanneer daar op wordt aangestuurd door middel van wetten, en de overtreding zwaar gestraft, zal veel ellende in de maatschappij tot de geschiedenis behooren. Want dan behoeft de ongehuwde en verlaten moeder geen prostituee te worden, z.a. nu meestal, en het onschuldige kind geen vagebond of slecht opgevoede, uit gebrek aan behoorlijke zorg en leiding.
Wanneer dat principe eerst goed in practijk wordt gebracht, zal de meerdere zorg voor de kinderen die dan den mannen


drukt, hen ook wel tot meerdere geslachtelijke zelfoeheersching voeren, althans tot meerdere voorzichtigheid aansporen in sexueelen omgang. In elk geval zullen dan de „onechte geboorten wel minder worden. Voorspellen in deze is moeielijk, de practijk alleen kan hier leeren. De ondervinding bewees echter, dat tot nu toe, het verbod van 't onderzoek naar 't vaderschap de meisjes en vrouwen niet „zedelijker" gemaakt heeft, gelijk dan toch verondersteld werd, en nog wordt, de goede bedoeling te zijn van het artikel in de • Code Napoleon „la recherche de la paternité est interdite". Meisjes en vrouwen zijn door dat verbod — en 't is gebleken een schrikkelijke straf te zijn: het zelf alléén voorzien in de opvoeding van het kind — er nog niet toe gebracht geworden, niet toe te geven aan de begeerte der mannen.
Dat alleen de bedoeling van Napoleon zou geweest zijn zijn officieren en soldaten een vrij en goed geslachtelijk leven te bezorgen, willen wij nu maar eens niet aannemen, En al moge dat 't geval geweest zijn, de Hollandsche wetgever die 't overnam, en daardoor bleek een schoon principe bij die wet te veronderstellen, ging zeker niet van dat immoreele denkbeeld uit.
Maar nu gebleken is, dat zelfs dat harde middel meisjes en vrouwen niet heeft kunnen beveiligen voor de geslachtsdrift van den man, is de tijd aangebroken, het eens met het tegenovergestelde te beproeven, en het onderzoek naar het Vaderschap niet alleen toe te staan, maar zeer noodig te achten en dus verplicht bij klacht te stellen.
De vraag nu: moet de man dan maar blijven zoo als hij is; moeten we niet trachten hem op een hooger geslachtelijk peil te brengen? — zal ik niet met een: ,,'t is onmogelijk, doe maar geen moeite" beantwoorden. Men kan 't beproeven; baat 't niet, 't schaadt ook niet; bijv. door soberder voeding van den man en geen alcoholgebruik aan te bevelen, 't Ware te wenschen dat de man wat minder geslachtsdriftig was, dat zou hem en de vrouw een vrij wat rustiger leven geven en heel wat meer geluk.
Men bedenke echter bij de verbeteringsproeven, met welk eigenaardig— van de vrouw geheel verschillend — geslachtelijk wezen men in den man te doen heeft.
Ik heb er vooral tegen willen opkomen, dat er maar altijd door


gepreekt wordt: „de vrouw is zedig, dus kan de man even zedig zijn ; ze zijn gelijk in zake de maatschappelijke moraal van het geslachtelijk leven . Want dan worden de physiologische aanleg van man en vrouw miskend, het zeer zeker nu nog groot verschil in geslachtelijke behoefte over het hoofd gezien,
Evenzeer echter is t waar, dat degene die de geslachtsdrift beheerscht, krachtiger karakter heeft dan hij die aan een niet sterkere geslachtsdrift steeds toegeeft. Hij staat zeer hoog! Ten minste, voeg ik er bij: wat het sexueele aangaat; want men kan zwak in 't sexueele zijn en sterk van karakter in iets anders, en daardoor: werkzaam, economisch, matig, eerlijk, enz. ofschoon men neiging tot het tegenovergestelde heeft.
Wanneer wij nu nagaan, wat de opiniën zijn van verschillende autoriteiten op gynaecologisch, physiologisch en psychologisch gebied, omtrent de sexualiteit bij vrouw en man, dan zien wij het volgende:
Prof. Hector Treub (gynaecoloog).
Voldoen aan de geslachtsdrift heeft voor man of vrouw niet dezelfde beteekenis, en bij beide geslachten is dat niet voor alle individuen gelijk. Bij de Nederlandsche vrouw (waartoe hij zich bepaalt) is zonder eenigen twijfel de geslachtsdrift veel zwakker dan bij den man. Bij haar is, zoo al geen regel, dan toch uiterst dikwijls voorkomend, dat de bijslaap een corvee is, die men nu eenmaal te doen heeft wil men niet kinderloos blijven. Bij den man is die opvatting een groote uitzondering!
Van de 100 ongehuwde gezonde mannen zijn er geen j die geslachtelijk geheelonthouder of het altijd geweest zijn.
Er bestaat voor de vrouwen die voor den bijslaap niet ongevoelig zijn nog een ander verschil met den man. Terwijl bij beiden de geslachtelijke vereeniging met een(e) die men niet alleen physiek begeert, maar ook met de ziel liefheeft, het hoogste genot geeft, is bij den man de geslachtsvereeniging alleen als zoodanig, reeds een zeker soort — zij het dan ook een inferieur soort — van genieten; bij de vrouw schijnt dat bijna nooit 't geval te zijn.


Prof. Krafft Ebing (Psycho-patholoog en psychiater).
Voor de moedcrWtide verdwijnt de zinnelijkheid. In de verdere huwelijksomgang vindt de vrouw minder een zinnelijke bevrediging dan een bewijs der liefde en toewijding van den echtgenoot.
Zonder twijfel heeft de man een levendiger geslachtelijke behoefte dan de vrouw. Hij bemint zinnelijk en wordt in zijn keus bestuurd door lichamelijk uiterlijk. De machtige drang der natuur volgend, is hij overmeesterend en dringend in het verwerven van liefde.
Anders is de vrouw. Is zij geestelijk normaal ontwikkeld en welopgevoed, zoo is haar zinnelijk verlangen gering. Ware dat niet zoo, zoo was de gansche wereld een bordeel, en echt en familie ondenkbaar. Echter zijn de man die de vrouwen ontwijkt, en de vrouw welke het geslachtsgenot naloopt, abnormale verschijnselen. De vrouw is lijdelijk, dat ligt zoo in haar geslachtsorganisatie; dit is niet gegrond op de goede zeden, maar integendeel deze op de vrouwelijke organisatie. Het zich overgeven aan den man moet echter als een zaak beschouwd worden, die zij geeft.
In het algemeen wordt de vrouw beïnvloed door des mans lichaamskracht, moed, edelheid van aard, ridderlijkheid, zelfvertrouwen, zelfs een zekeren overmoed en een vertoon van sterkte en heerschzucht; deze eigenschappen werken aantrekkelijk tegenover het zwakkere geslacht.
Daar de vrouw minder geslachtelijke behoefte heeft dan de man, moet een overheerschende geslachtelijke behoefte bij de vrouw het vermoeden wekken ziekelijk te zijn.
(Psychopathia Sexualis, ioe druk 1898).
Prof. Dr. en Mr. A. forel.
(Dr. in med. phil., jur. en psychiatrie, oud-Directeur van het Krankzinnigengesticht voor mannen en vrouwen te Zurich).
Een voor de maatschappij fatale eigenschap van de mannelijke geslachtsdrift is zijn verlangen naar afwisseling, dat niet alleen de hoofdoorzaak der polygamie maar ook die der prostitutie en dergelijken veroorzaakt.
Gemiddeld is de vrouw veel >«<?»0gamischer aangelegd dan de man; door de lange gewoonte van het verkeer met ééne vrouw,


verliest de geslachtsbegeerte bij hem voor haar aan sterkte, doch pleegt zich daarom, zoo niet bij alle, toch bij de mééste mannen des te sterker tot andere vrouwen te richten. De zeden, edele liefde, familie en plichtsgevoel kunnen dikwijls deze begeerte onderdrukken; het voorhanden zijn kan toch niet geloochend worden, en zij is het die tot de ergste afdwalingen en tot de hartstochtelijkste opgewektheid met treurigen afloop voeren ....
Niet naar woorden, maar naar de vruchten moet men de waarde van zedelijke dogmata beoordeelen. Zoo veel staat vast, dat het sexueel leven der menschen dan eerst hóóger zal staan, wanneer het niet meer op de grondslagen van mystisch godsdienstige, maar op een waarlijk menschelijker ethiek is opgebouwd, die rekening houdt met de normale behoefte der menschen, en daarbij vóór alles het geluk eener nakomelingschap in 't oog vat...
De verhouding van de vrouw bij de geslachtsdaad onderscheidt zich wezenlijk van die des mans, en niet alleen door de natuurlijke lijdelijkheid der vrouw daarbij.
Bij een zeer groot aantal vrouwen mankeert de geslachtsdrift in het algemeen geheel. Voor deze is de bijslaap een öwaangenaam, dikwijls walgelijk, ten minste <?«verschillig voorval. Zonderling is het feit, voor den man onbegrijpelijk en tot misverstand voerend, dat zulke geslachtelijk koude vrouwen niet zelden ongemeen koket voor den man opwekkend, liefkoozingen en liefde behoevend kunnen zijn.
Normaal is het geslachtelijk haken der vrouw veel minder op den bijslaap dan op het gznsche gevolg dier daad gericht. Wanneer de aanblik van een zeker man in een jong meisje verlangende gevoelens opwekt, nemen zij den vorm van begeerte naar kinderteelt door dien man aan; van een, dikwijls slaafs, zich aan hem overgeven, van durende liefde, van een steun voor het leven.
Betrekkelijk minder opwekkend werkt de enkel lichamelijke schoonheid van den man, ofschoon die haar ook niet onverschillig is.
Het is verbazend te zien, in wat leelijke, oude en misvormde mannen vrouwen zich verlieven kunnen! De normale vrouw is anders veel moeielijker dan de man te voldoen, met betrekking tot het voorwerp harer liefde. Zij wordt zeker niet tot den bijslaap met iederen man getrokken, gelijk de normale man tot bijna iedere


vrouw zinnelijk getrokken wordt. Zij is echter ook geslachtelijk veel standvastiger, en kan zelden te gelijk begeerte voor meerdere mannen gevoelen, maar alleen in den regel voor één geliefde.
Bij mannen zijn kussen en liefkoozingen in den regel met geslachtsdrift verbonden, of hangen daarvan af; bij de vrouw daarentegen niet.
De man kan de hoogere liefde van de geslachtsdrift zóó scheiden, dat bij hem in deze twee totaal verschilletid gevoelenden in denzelfden mensch voorhanden zijn; een man kan de zorgzaamste echtgenoot zijn en daarbij zijn zinnen met veile deernen bevredigen.
Bij de vrouw is zulks veel zeldzamer en ö«natuurlijk; de hoogere liefde en de zinnelijke liefkoozingen zijn bij haar veel moeilijker te scheiden. Wat de normale vrouw van den man vordert, zijn hoofdzakelijk: liefde, teederheid, een vasten levenssteun, een zekere ridderlijkheid en .... kinderen! Op lustgevoel bij bijslaap ziet ze zoo niet, ten minste (oneindig) veel minder dan op elk der genoemde /ïöö/i^verwachtingen.
Sommige denken dat de vrouw in het algemeen zinnelijker is dan de man: andere meenen, minder. Beiden zijn niet juist: zij is het op een andere wijze.
Bij den man laat de geslachtsdrift zich veel lichter van den geest en 't gemoed scheiden dan bij de vrouw; en zijn geslachtsdrift, hoe heftig die ook is, heeft een meer voorbijgaand, niet zoo durend karakter, zoodat die veel minder het geheele zieleleven beheerscht. Men moet dus het onderscheid tusschen de twee geslachten kennen en in aanmerking nemen, wanneer men de Sexueele vraag Sociaal richtig wil beoordeelen.
(„die Sexuelle Frage").
Dr. albert Moll (gynaecoloog).
Dat er zooveel onwaars over de geslachtdrift der vrouwen verspreid is, komt ook daarvan, dat in het algemeen bij de vrouw het verlangen naar bijslaap dikwijls in zeer veel geringere mate voorkomt dan bij den man, en dat in zeer veel gevallen het hooge lustgevoel daarbij afwezig is. Echter doen de vrouwen dikwijls anders, om zoo mogelijk den man aan zich te verbinden, en deze niet naar andere vrouwen te doen gaan. Ook in het huwelijk gebeurt dit menigvuldig.


De oud-hoogleeraar in de gynaecologie Hegar, de Vrouwenarts LlTZMANN, en de professoren BlLLROTH en Lueke zijn van dezelfde opinie, terwijl de beroemde Loïwbroso een geringe geslachtelijke gevoeligheid bij de vrouw aanneemt, en zich daarbij beroept op het oordeel der gynaecologen. Lombroso zelf studeerde in de geneeskunde en was professor in de psychiatrie.
Ten slotte, het oordeel van de bekende Zweedsche schrijfster:
Ellen Key.
De liefde is een samenvoeging van begeerte en vriendschap, even als de menging van stikstof en zuurstof, lucht daarstelt.
Het is zonder twijfel een vrouwelijke overdrijving, dat een echte vrouw de macht der geslachtsdrift slechts dan voelt, wanneer zij bemint. Maar het groote onderscheid tusschen haar en een man ligt daarin, dat zij aan die aanvechtingen niet voldoen kan zonder lief te hebben!
Het is zeer zeker waar, dat een vrouw bij haar liefde een levensdoel hebben kan, maar het diepgaande onderscheid tusschen haar en den man bestaat daarin, dat hij meer als scheppende dan als liefhebbende het beste in hem geeft, terwijl het bij haar altijd het omgekeerde is.
De man schat zich naar zijn werken, de vrouw naar haar liefde. Zeker, de vrouw wil ook door den man zinnelijk genieten, maar terwijl dit verlangen niet zelden bij haar ontwaakt lang nadat zij een man zóó liefheeft, dat zij haar leven voor hem geven zou, ontwaakt bij den man dikwijls dat verlangen, vóór hij haar zóó bemint, dat hij zijn pink voor haar zou willen geven.
Dat de liefde bij de vrouw meestal van de ziel naar de zinnen gaat, en menigmaal in 't geheel zoo ver niet komt-, en de liefde bij den man van de zinnen naar de ziel gaat en menigmaal in 't geheel daar niet komt... dat is voor beiden het ergste van hun geslachtelijk verschil.
Al deze getuigenissen bewijzen dus dat het gelijkstellen der sexualiteit bij man en vrouw, waarmee de feministen over het algemeen dwepen, wetenschappelijk niet juist, ja, in de meeste gevallen geheel verkeerd is.
Van zeer bekende feministische zijde is de opmerking gemaakt, dat de mannen omtrent het innerlijke der vrouw nog in onwetendheid


verkeeren; dat protessoren en doctoren er „niets van weten en dat al was men 50 jaar getrouwd, de man nóg niet achter dat intieme zoude komen, omdat de vrouw het instinctmatig geheim houdt.
Ik geef die opmerking alleen met de commentaar: te gelooven, dat men zich de vrouw dan wat al te onpeilbaar voorstelt. Doch aangenomen dat het zoo is, is 't dan niet méér dan tijd, dat de gehuwde vrouw zich wat van dat sphynxachtige ontdoe en eens ronduit zegt: wat zij dan wil is f 0«gehuwde vrouwen of liever: maagden kunnen uitteraard in deze over het algemeen geen behoorlijk, op de ervaring des levens steunend antwoord geven. Op een duidelijk antwoord heeft m.i. de maatschappij, heeft de man recht, opdat, vooral bij huwelijk, de aanstaande echtgenooten weten wat zij aan elkander hebben zullen.
Want het zou zoowel voor de gemeenschap, doch in de éérste plaats voor de belanghebbenden zeiven, vrij wat beter wezen, wanneer partijen van elkanders geslachtelijken aanleg beter op de hoogte waren dan thans nog het geval is. Dat zou zeker latere grievende teleurstellingen kunnen voorkomen, door beter begrijpen van elkanders natuur, en dus bijdragen tot meerder geluk in het huwelijk, zelfs bij zeer mogelijke afdwalingen van den man.
den Haag, Februari 1^09. E. KEMPE.


Deze uitdrukking roept ons aanstonds als vanzelf het typische geval voor den geest van een meisje, verleid door een heer; het meisje bemerkt dat zij moeder moet worden, zij tracht uit angst voor het oordeel der menschen dit feit te verbergen zoolang 't haar mogelijk is. Allicht wordt zij in haar klimmenden, tot waanzin stijgenden angst verleid om de zoo veelvuldig geadverteerde misdadige hulp te zoeken: een middel dat niet zelden met verwoeste gezondheid of met den dood eindigt, — of, zoo zij aan deze verleiding weerstand biedt en haar kindje ter wereld brengt, gaat zij, en ten deele het kind ook, levenslang gebukt onder het veroordeelend vonnis der wereld. Mogelijk wijzen de ouders haar de deur, of voelt zij zich in den huiselijken kring beschouwd als de onwaardige die een smet op den familienaam geworpen heeft.
Verscheidene kennissen draaien haar den rug toe; anderen 
niet minder pijnigend — toonen haar een neerbuigende vriendelijkheid, welke echter gereed is plaats te maken voor verontwaardiging, zoodra haar houding mocht getuigen van eenig gevoel van eigenwaarde in plaats van het geeischte deemoedige schuldbesef.
Vaak is 't voor zulk een ongehuwde moeder zeer moeilijk een betrekking te krijgen, die zij toch zoo dringend behoeft om voor haar kindje te kunnen zorgen. Want wie wenscht een gevallen vrouw met haar kind als huishoudster; wie begeert haar als opvoedster of onderwijzeres van andere kinderen; wie steunt haar sollicitatie voor een staatsbetrekking; wie plaatst een immers zoo lichtzinnig mensch gaarne in een verantwoordelijke positie; wie vreest niet dat het oordeel der wereld schade zou doen aan de zaak, in welke haar arbeid en diensten zouden worden aanvaard ?
In „fatsoenlijk" gezelschap wordt zoon meisje nauwlijks of niet


geduld: welke „fatsoenlijke" ouders zullen gaarne zien dat hun dochter met zoo'n schepsel bevriend is, of dat hun zoon oprechte liefde voor haar zou opvatten!
En zoo zucht menige brave, moedige vrouw, die éénmaal een verkeerde daad deed, doordat zij te goed van vertrouwen of te blind van liefde was, haar leven lang onder de gevolgen van die zwakheid.
Hoe staat het met den man, die met haar samen zwak was en de verkeerde daad bedreef? Voor zoover er sprake is van schuld, is de man gewoonlijk niet de minst schuldige; maar bovendien stapelt hij op zijn zonde van zwakheid de erger zonde van lafheid. Hij laat alle gewicht der gevolgen rusten op de zwakkere schouders van het meisje; hij trekt zich daar verder niets van aan; hij heeft maar één zorg: dat het gevalletje geen publiek schandaal wordt, want dan ware zijn zaak verloren. Doch of men er over fluistert, of men 't wèèt zelfs — dat deert niet, zoolang de wereld maar den schijn kan aannemen het niet te weten. En zulk een jonge man verliest geen ouderlijk huis, geen genegenheid van bloedverwanten en kennissen; niemand denkt er aan hem om zulk een reden een betrekking te weigeren of de deur voor hem te sluiten; men ontvangt hem in alle fatsoenlijke kringen en gezelschappen even gaarne als te voren — ach ja, men zou anders de meeste jonge mannen wel uit de fatsoenlijke kringen moeten buitensluiten. Weinige meisjes zijn er, die om zulk een reden een huwelijksaanzoek van een jongen man zouden afslaan; nog minder ouders, die aan zoo iets bezwaar zouden ontkenen om hem hunne dochter als echtgenoote toe te vertrouwen.
Eenzelfde daad, éénzelfde zonde — daargelaten nog dat zoo vaak grooter schuld bij den man ligt — heeft voor dezen, ten opzichte van zijn maatschappelijke verhouding, géén gevolgen, terwijl zij het levensgeluk van het meisje vernietigt en haar leven breekt.
Is dit rechtvaardig? Mag deze toestand, deze opvatting blijven voortbestaan? Hoe zou men oordeelen over den rechtstoestand en de rechtsopvattingen van een land, waar, als twee menschen stelen of twee gezamenlijk een moord plegen, de één, en wel gewoonlijk de meest schuldige, geregeld wordt vrijgesproken en de ander levenslang wordt gestraft? En komt tegen zulk een onrecht ons gevoel niet nóg heviger in opstand, wanneer de groote


druk neerkomt op de zwakste schouders, en de sterke vrij en geëerd uitgaat?!
Gelukkig erkent ons strafrecht, hoe achterlijk ook in beginsel en toepassing, hoe strijdig ook in vele opzichten met het ontwikkeld wijsgeerig inzicht en religieus gevoel, toch bij alle onvolmaaktheid éénzelfde wet voor den man en voor de vrouw. Het bedreigt voor eenzelfde misdrijf uiet de eene sexe met andere straffen als de andere. Maar onze samenleving, minder nog beinvloed door redelijke begrippen dan ons strafrecht, oordeelt anders. Zij erkent nog tweeërlei moraal, ééne voor den man, en een andere voor de vrouw.
Dat zulk een dubbele moraal van kracht is in onze samenleving, is niet te loochenen, al beginnen er zich stroomingen te vertoonen van tegengestelde richting. De vraag is nu: is dit verschijnsel goed of kwaad? Heeft deze dubbele moraal recht van bestaan, of, juister gezegd, recht van voortbestaan?
Ik meen dat het deze vraag is, waarop mijn contra-betoog betrekking moet hebben. Want al omvat het begrip ,,tweeërlei moraal" méér dan de sexueele sfeer alléén; — al is er ook zeer duidelijk tweeërlei moraal te onderscheiden waar 't geldt individu eenerzijds en staatsgemeenschap anderzijds; waar 't geldt persoonlijke eerlijkheid en handels- of politieke eerlijkheid — toch meen ik dat al deze vraagpunten bij het mij opgegeven onderwerp van gedachtewisseling niet bedoeld zijn, en dat bepaaldelijk is gemeend het vraagstuk van sexueele moraal voor den man en voor de vrouw, met als achtergrond de gevallen waarvan ik zoo even een als type aanhaalde.
En nu ben ik overtuigd dat ieder normaal, beschaafd, rechtgeaard mensch, niet ontbloot van rechtvaardigheidszin en medegevoel, bij een typisch geval als door mij geschetst, onmiddellijk zal toegeven dat dit meten met twee maten verkeerd is. De conventie, de sleur, het valsche fatsoen is wel in onze samenleving heel sterk, en in een bepaald geval dat ons persoonlijk van zeer nabij mocht raken, moge er reden zijn te verwachten dat zulke traditioneele beschouwingen den boventoon zullen voeren; maar wanneer we objectief staan tegenover een ons vreemd geval, zoodat persoonlijk belang is uitgeschakeld, — bijvoorbeeld wanneer het in een roman goed behandeld wordt — dan is onze tegenwoordige beschaafde menschheid toch wel zóó ver boven den


oermensch geëvolueerd, en heeft ze toch wel zóó veel van de Christelijke idee in zich opgenomen, dat zij deernis voelt met de zwakke en verdrukte en dat heilige toorn opwelt tegen het onrecht en de huichelarij dezer dubbele moraal.
Als wij ons zuiver-menschelijk gevoel alléén aan het woord lieten, was m.i. het pleit spoedig beslecht. Ik kan dan ook niet denken dat er gemakkelijk iemand te vinden zou zijn die van harte de dubbele moraal zou kunnen verdedigen en die werkelijk met genoegen zou zien dat de verleider maatschappelijk geacht en de verleide verguisd zou worden.
De vraag waar 't om gaat: of de maatschappij terecht of ten onrecht tweeërlei moraal handhaaft; m.a.w. of wij in het maatschappelijk leven onzen invloed behooren aan te wenden om een verschillend oordeel omtrent sexueele zwakheden of verkeerdheden, naargelang deze door een man of door een vrouw zijn begaan, te doen voortbestaan, dan wel of wij deze opvatting als verouderd moeten trachten te vervangen door de juistere, dat voor man en voor vrouw beiden één menschelijke moraal geldt; — deze vraag zal moeten uitgemaakt worden op redelijk terrein, niet op gevoelsterrein. Want wie zich thans nog vóór een dubbele moraal verklaart, zonder rekening te houden met wat zijn menschelijk en Christelijk gevoel zegt, zal dit m.i. alléén kunnen doen op gronden die hem redelijk toeschijnen, en krachtens de overweging dat ons gevoel door de rede beheerscht moet worden. De pro-schrijver zal dus moeten betoogen dat een redelijke ethiek ons moet nopen aan een man andere moreele eischen te stellen dan aan een vrouw, en wel in 't algemeen, zonder met hun respectieve persoonlijke eigenschappen en omstandigheden rekening te houden. Gelukt hem dit, dan heeft hij niet alleen zijn pleit gewonnen, maar ware metéén uitgemaakt dat ons rechtvaardigheids- en mede-gevoel, dat de tweeërlei moraal veroordeelt, valsch gevoel of sentimentaliteit was, en werd het tijd dat deze gevoels-uitwas energiek door de rede besnoeid werd.
Daarom ga ik nu mijn onbekenden pro-antagonist op redelijk terrein tegemoet. En ik stel, nu we over „tweeërlei moraal" redeneeren, voorop, dat uitgemaakt moet worden de vraag: Wat is moraal, en: Wat is de grondslag der moraal}\
Het spreekt vanzelf dat we hiermede eerst klaar moeten zijn, willen we redelijk kunnen oordeelen of een algemeen-gehul-


digde moraal waar of valsch, recht of onrecht, goed of kwaad is.
Om dit uit te maken, zal 't echter noodzakelijk zijn nog dieper te gaan, tot op de meer fundamenteele vraag:
Welke is de bestemming van den mensch in deze wereld?
Eerst als men 't hierover eens is, zal men een vasten grondslag van verstandhouding hebben voor 't opbouwen eener ethiek, eener leer van goed en kwaad, van moreele verplichtingen van den mensch. Want we kunnen ons het begrip „goed" in de menschelijke ethiek moeilijk anders denken dan als datgene, wat overeenkomt met de bestemming van den mensch, en „kwaad" als datgene wat daarmede strijdig is. Een aldus opgebouwde ethiek of zedeleer verschaft dan een leiddraad voor moraal of een zedelijke gedragslijn voor den mensch; en naar deze moraal heeft de mensch en de menschenmaatschappij te leven en het gedrag van zichzelf en zijne medemenschen te beoordeelen.
[Mogelijk dat bij enkelen hier een aanleiding tot begripsverwarring schuilt, en kan voor hen een korte uitweiding noodig zijn ; n.1. voor hen die onder zedelijkheid verstaan datgene wat met de zede, de zeden of gebruiken overeenkomt. Het verwarrende ligt hierin, dat het aldus gedachte begrip „zedelijkheid" zich niet dekt met het bovengenoemde begrip „moraliteit". Immers de zeden zijn niet iets vaststaands, maar iets zich ontwikkelends. Deze ontwikkeling heeft plaats doordat bij enkelen opvattingen ontstaan, welke tot gedragingen leiden die afwijken van de algemeen gebruikelijke. Zoodat de zedelijkheid (in den zin van moraliteit, van gehoorzaamheid aan de algemeene wet der ethische evolutie) gedragen wordt door lieden die afgeweken zijn van de tijdelijke en plaatselijke zeden, dus van „onzedelijke" lieden in de tweede beteekenis aan dit woord gehecht. Dit misverstand weggenomen, en vastgesteld dat ik de woorden „moreel" en „zedelijk", of „moraal" en „standaard van zedelijkheid" als synoniem gebruik, keer ik van mijn uitweiding terug].
Het antwoord op de vraag: welke is de bestemming van den mensch ? — de vraag m.a.w. naar den grond van ethiek en moraal, zal natuurlijk afhangen van ieders wereld- en levensbeschouwing.
Toch meen ik dat verscheidene antwoorden, die onderling zéér verschillend lijken, in wezen méér overeenstemmen dan menigeen die het antwoord geeft, vermoedt of zal willen toegeven. En dit is, ook voor het doel van dit onderzoek, ook maar gelukkig,


omdat, indien de grondslag wezenlijk verschillend ware, bezwaarlijk een in wezen overeenkomende opbouw van ethiek en moraal te verwachten zou zijn.
Het aantal stelsels van wereld- en levensbeschouwing dat in onze samenleving verdedigers vindt, is niet te tellen. Toch zijn er algemeene hoofdtypen die de maatschappelijke opvattingen beheerschen. De meest invloedrijke zijn wel:
de materialistisch-egoïstische opvatting, die zegt — de bestemming van den mensch is: zoo gelukkig mogelijk te zijn;
de sociaal-altruïstische opvatting — de menschheid zoo gelukkig mogelijk te maken;
de Christelijke opvatting, welke verkondigt — de bestemming van den mensch is: Gods wil te doen.
Moet ik zelf een antwoord op de gestelde vraag geven, dan luidt dit: — de bestemming van den mensch is: te ontwikkelen van zelfbewustzijn tot Godsbewustzijn ').
Men kan deze zelfde gedachte ook aldus uitdrukken: in liefde één te worden met God; of wel: volmaakt te zijn gelijk God volmaakt is. Deze éénwording met God betreft zoowel God geopenbaard in ons Hooger Zelf, als God geopenbaard in Zijn schepselen.
Is dit de bestemming van den mensch, dan vloeit daaruit aanstonds voort als beginsel van levenspraktijk een tweevoudig ethisch gebod — tweevoudig omdat God zoowel in ons als in onze medeschepselen leeft — een ideëel gebod aldus aan te duiden:
— streven naar zelfvolmaking, of het gebod van Heiligheid;
— streven naar ontwikkeling van 't gevoel van eénheid met al wat leeft, of het gebod van Liefde.
Het is duidelijk dat deze levensbeschouwing, deze grondslag van ethiek, welke ik de religieus-evolutionistische zou kunnen noemen, hoezeer ook anders geformuleerd, in wezen overeenkomt met de Christelijke, want de twee groote geboden van Jezus zijn dezelfde.
Toch is deze beschouwing in den diepsten grond geenszins in strijd met de niet-Christelijke: met de zoogenaamde materialistische en met de sociale opvatting; wat blijkt zoodra men nagaat wat deze beide laatsten met „geluk" bedoelen.
Slechts oppervlakkig zou de meening zijn dat dit kon beduiden :
De gronden waarop deze stelling berust, heb ik ontwikkeld in het opstel: „Het belangrijke van het menschenleven", in het maandschrift „De Vrije Mensch", Januari—Maart 1909.


inwilliging onzer oogenblikkelijke begeerten en verlangens. Want 't is al van overoude bekendheid, dat dit dezelfde uitwerking heeft als 't lesschen van onzen dorst met zeewater.
Neen, het wezen van geluk is: innerlijke vrede. Want elke aandoening die geluk schijnt, maar geen innerlijken vrede geeft, is slechts voorbijgaand genot, met snel bederf en wrangen nasmaak.
De materialist, die zich (schijnbaar) niet bekommert om God en onsterfelijkheid, en alléén maar vraagt naar eigen geluk, zal dit toch inderdaad alléén kunnen vinden in een toestand van innerlijken vrede. En, 't is eigenaardig maar waar, dat men geen duurzamen innerlijken vrede zal vinden tenzij aan den innerlijken drang naar Heiligheid en naar Liefde — welke ieder individu voelt naar de mate van zijn moreele ontwikkeling — voldaan is; een vrede die zóólang duren kan tot de moreele ontwikkeling opnieuw onvrede doet ontstaan, welke weder de spoorslag is tot het verwerven van hooger geluk. De geluksdrang van den materialistischen egoïst zal ten slotte denzelfden weg moeten zoeken en inslaan als die van den sociaal-altruïst, en deze weg zal dezelfde zijn als die van den religieuzen evolutionist, den Christen, den Boeddhist, den Theosoof — ja hoe men 's menschen geloof of wijsgeerig inzicht ook wil betitelen. Want dieper dan alle woord- en meeningsverschillen ligt in 's menschen wezen de Goddelijke Drang zoowel naar Volmaking als naar Liefde.
Alle wetenschapszin, alle schoonheidszin, alle sociale voelen, alle medegevoel met dieren, alle bewondering en genot in beschouwing van sterren en planten en kristallen, — dat alles, wat allen menschen (al is 't ook slechts in kiem of in sluimertoestand aanwezig) gemeen is, wat derhalve voor den Mensch kenmerkend is, wijst op die Evolutie-kracht, op dien Goddelijken Drang. Dit alles dient mij tot bewijs dat in het beginsel van Heiligheid en van Liefde de grondslag der menschelijke ethiek gelegen moet zijn.
Ja, ik geef toe, de moraal, de leiddraad voor ethisch gedrag, moge verschillen naar de mate onzer ethische ontwikkeling; evenzeer als wijze ouders van hun kinderen van verschillenden ouderdom een verschillend gedrag zullen verlangen. Een zuigeling die niets doet dan drinken en slapen, wordt een wonderzoet kindje gevonden; maar voor volwassen menschen is de eisch der moraal anders dan dat zij slechts eten, drinken en slapen zouden.


Doch oppervlakkig en dwaas ware het om te zeggen dat er geen vaste ethiek, geen vast beginsel van zedelijkheid bestaat, al is ook de moraal der Bosjesmannen anders dan die der Nederlanders, of al wijkt die der Europeanen van de 20ste eeuw af van de moraal van Gog en Magog of van die der Neanderdal-bewoners uit den oertijd. Het standpunt en de toepassing is verschillend, doch de richting is één en dezelfde; is opwaarts naar toeneming in Liefde en Heiligheid, naar ontwikkeling van zelfbewustzijn tot Godsbewustzijn.
De moreele eisch, die, in welke taal en welken vorm ook uitgedrukt, tot iederen mensch komt is deze: wees heilig en heb lief, met uw gansche ziel, met al uw vermogen 1
Tot iederen mensch komt deze tweezijdige eisch: tot den man zoowel als tot de vrouw. De kracht en omvang van dezen eisch ten opzichte van een bepaald persoon hangt echter af van diens evolutie-standpunt, van diens ethische ontwikkeling. Tot normaalaangelegde en behoorlijk opgevoede mannen en vrouwen komt een krachtiger, een omvangrijker eisch tot Liefde en tot Heiligheid dan tot het in dronkenschap verwekte kind van misdadige, gedegenereerde ouders, opgegroeid in slop en goot.
Doch wij spreken hier niet over sloppen-moraal. De hier gestelde vraag betreft de moraal die geldt of gelden moet in onze beschaafde samenleving voor allen die een opvoeding ontvangen hebben waardoor zij besef hebben gekregen van 'tgeen men noemt „Christelijke en maatschappelijke deugden".
En 't is m.i. bezwaarlijk ter goeder trouw te loochenen dat in 't algemeen de jonge man, hetzij afkomstig uit aanzienlijken stand dan wel uit den fatsoenlijken burger- of arbeidersstand, heel goed voelt dat het teugelloos botvieren zijner hartstochten niet menschwaardig, niet heilig is; dat zulk teugelloos bedrijf geen handelwijze is waarop hij tegenover menschen voor wie hij eerbied heeft, of in de stilte tegenover zijn geweten, roem kan dragen; dat zulke daden hem geen innerlijken vrede, geen waar geluk kunnen geven. Ja, menigeen zal over zijn losbandigheid bluffen tegen zijn kameraden, maar 't aantal jongelieden dat — zoo ze godsdienstig zijn — God zal danken voor 't genoten losbandig genot, of er met blijde opgewektheid tegen een geliefde moeder of een gefierbiedigden vader over zal spreken, is gelukkig niet in de meerderheid tn typeert niet den jongen man van onze samenleving. En evenmin


kan men staande houden dat in 't algemeen een jonge man, al moge hij ook hartstochtelijk van begeerten zijn, niet zou inzien dat hij in hooge mate zelfzuchtig en liefdeloos handelt, wanneer hij een meisje door zijn begeeren ongelukkig maakt, en onmannelijklaf bovendien zoo hij zijn misdrijf voor de wereld verbergt en dus alle ellendige gevolgen op zijn slachtoffer, die hij zoogenaamd liefhad, doet neerhagelen.
Evenzeer moet een niet-abnormaal meisje beseffen dat zij zich door zulk een lichtzinnige zwakheid bezondigt. In 't algemeen voelt een meisje, zij 't ook min of meer intens, dat zij haar lichaam en haar ziel ontheiligt door zich over te geven, tenzij in volkomen ziele-eenheid met den geliefde-voor-het-leven; en even goed weet zij dat zij liefdeloos handelt ten opzichte van haar kindje, dat door lichtzinnigen omgang verwekt zou kunnen worden, doordat het de gevolgen van de genotzucht der moeder onschuldig zal moeten dragen.
De eischen der Moraal zijn voor beide sexen duidelijk genoeg; de stem van het geweten, 'twelk getuigt dat gezondigd is tegen de wet van Heiligheid en Liefde, spreekt evenzeer tot den man als tot de vrouw. Een redelijke ethische grond om den man van de eischen der Moraal te ontheffen, zooals de tegenwoordige samenleving doet, is niet te ontdekken. De onredelijkheid van de dubbele moraal onzer samenleving blijkt zonder veel nadere argumenten al vanzelf daaruit, dat haar afkeurend oordeel niet zoozeer de sexueele zwakheid, niet zoozeer de onheilige en liefdelooze handelwijze treft, en nog veel minder zich om de motieven der handelingen bekommert; maar dat in 't oog der wereld de hoofdzaak is of het kwaad al dan niet aan het licht komt en ruchtbaar wordt. Den schijn belangrijker te achten dan het wezen pleit zeker niet voor redelijkheid.
Is aldus op redelijk-ethischen grond de dubbele moraal veroordeeld, een oordeel van dezelfde strekking biedt de sociologische wetenschap.
Dr. Heinrich Schurtz, een der meest geziene autoriteiten op 't gebied der beschavingsgeschiedenis, schreef in zijn standaardwerk : „Urgeschichte der Kultur' (p. 19).
„Alle Sittlichkeit beruht auf Erweiterung der eigenen Persönlichkeit".
En verder (p. 21): „In twee richtingen streeft dus de mensch-


heid boven de natuur uit: zij stelt naast het innerlijk instinct, dat blind maar doelmatig den lichaamsbouw en de levensverrichtingen voortbrengt, het ontwaakte doelbewustzijn van het verstand, en zij beteugelt den zelfzuchtigen drang van den enkeling door hem te leeren zijne persoonlijkheid te verwijden en zichzelf als deel van een geheel, en alle leden van het geheel weder als deelen van zijn eigen Ik te erkennen. In deze beide strevingen: het bedwingen der natuurkrachten en der natuurdriften, uit zich het doel van alle menschelijke kuituur, welke in dezen ook het armzaligste volkje der aarde niet vreemd is".
Bij de behandeling der ontwikkeling van het familie-en huwelijksleven geeft SCHURTZ een meer bizondere aanduiding omtrent de positie der vrouw, waaruit wederom de werking der beschavings-
verheffende krachten blijkt.
„De verheffing van de vrouw in sociaal en zedelijk opzicht valt gro'otendeels met dien verfijnenden trek der beschavingsgeschiedenis samen, die alle lagere „dierlijke" driften deels terugdringt, deels veredelt. Het ideaal van het monogamische huwelijk, het trouw zich aaneengesloten houden van twee echtgenooten tot aan den dood, is volstrekt niet denkbaar zonder een verzachting der zinnelijke begeerten, in wier plaats de sympathie, die we als de eigenlijke maatschappij-vormende macht hebben leeren kennen, den band doet voortbestaan; eerst nadat de sympathische liefde in het echtelijk en gezinsleven de zegepraal behaald had, kon zonder gevaar voor de beschaving het sippen-wezen vervallen en de monogame familie de sociale eenheid der geavanceerde volken worden".
Wederom blijkt deze uitspraak van de zijde der sociologische wetenschap in wezen één met onze conclusie, dat de innerlijke drang naar Liefde en Heiligheid in den mensch de basis van ethiek en moraal uitmaakt. En wanneer men dezen ethischen drang naspeuren kan zelfs in de armzaligste volkjes der aarde, en aan zijne werking de zedelijke vooruitgang der menschheid te danken is, dan wordt het strijdig met de inzichten der beschavingswetenschap, zoo men in bestaande dubieuze zedelijkheidsopvattingen aanleiding wilde nemen om aan de eischen der redelijke ethiek het zwijgen op te leggen en aan de menschheid dezen spoorslag tot vooruitgang te ontnemen. Juist waar het platte egoïsme gelijk bij de praktische beoefenaars der dubbele moraal het


geval is — nog zoozeer den boventoon voert en men van „bedwingen van natuurdriften" in 't belang van een grooter geheel dan het eigen dierlijk ikje niet hooren wil, is het te meer noodig dat de gemeenschap ten opzichte van die individuen den ethischen eisch hoog houde. Wie het achterlijkst zijn, hebben de beste lessen noodig; dit geldt zoowel voor schoolkinderen als voor zinneslaven en moreele zwakkelingen; en blijven de lessen uit, dan neemt de achterlijkheid toe. En zoo zou er, wanneer de verouderde opvatting der dubbele moraal zóózeer tot verslapping van ethische gevoelens leidde, dat het medegevoel schuil ging en de zinnelijke begeerten vrij spel kregen, gevaar ontstaan dat de samenleving het pad van vooruitgang, in de bovengegeven aanhaling van SCHURTZ aangeduid, in terugwaartsche richting insloeg.
Wanneer dus, zooals ik meen te hebben duidelijk gemaakt, de tweeërlei moraal in strijd is met ons zuiver-menschelijk gevoel, met de uitspraken van ethiek en sociologie, en daarbij onredelijk is — wat mag dan wel de reden zijn dat onze samenleving toch zoo hardnekkig aan die dubbele moraal blijft vasthouden? Daar moet zeker wat achter zitten — zegt wellicht menig twijfelmoedige; en zoolang dit geheimzinnige niet is opgehelderd, zal voor dezulken mijn betoog niet voldoende overtuigend kunnen wezen.
Een antwoord op deze vraag en daarmede een oplossing van dit raadselachtige geeft de studie der volks psychologie. In het reeds genoemde werk „ Urgeschichte der Kultur" schrijft SCHURTZ het volgende, wat ik in hoofdzaak verkort weergeef:
Het gewichtigste kenmerk van de psychologie der menigte is, dat de naar de eene en de andere zijde afwijkende inzichten elkaar opheffen en een gemiddelde meening overheerscht als „openbare meening", 't Is soms gevaarlijk deze te weerstaan: de doorsneemensch waakt instinctmatig voor hare handhaving. Zoo hebben die zeden en gebruiken bij een volk overeenkomst met de „secundaire instincten" van het individu. In de bevolkingsgroep geeft het individu de eerste stoot tot het ontstaan eener zede ; ieder gebruik, zelfs het onzinnigste, heeft eenmaal een zeker recht van bestaan gehad. Zoo schept het verstand de zede, maar nadat de samenleving het gebruik heeft aangenomen, wordt het instinctief en naar de reden wordt niet meer gevraagd. De zeden zijn „aufgespeicherte Erfahrungen". (pag, 16 v.v.)
Alle historisch langzaam-gegroeide verschijnselen hebben diep-


gaande wortels en vertoonen dientengevolge groote taaiheid. Zooals wel ieder bij ervaring weet, zijn de instincten, die men bij het dier en bij den mensch aantreft, haast onuitroeibaar-taai. Met de maatschappelijke instincten eener samenleving van menschen is dit evenzeer het geval. Ook vele der denkende leden van zoodanige samenleving zijn gehecht aan deze overoude instincten, en doordat zij denken, pogen zij hun voorliefde te rechtvaardigen en de instincten te handhaven met behulp van redelijke argumenten. Het meest voor de hand liggend is, dat zij hoog opgeven van de eerbiedwaardigheid en wijsheid van zoodanige „aufgespeicherte Erfahrung", alsof een oude ervaring, verworven in bepaalde omstandigheden bij een bepaald ontwikkelingsstadium, bij wijziging van omstandigheden en toenemende ontwikkeling altijd zijn waarde zou moeten behouden 1 Vele instincten bij dier en mensch, thans nutteloos of schadelijk geworden (denk maar b.v. aan de schrikachtigheid van paarden) bewijzen dit voldoende. Desondanks spreken de priesters der traditie met heilig ontzag over wat historisch geworden is en zijn geneigd elke verandering verkeerd, als 't ware heiligschennis te noemen.
Een verhelderend inzicht geeft echter reeds de mechanica, welke leert dat, hoe grooter massa in beweging wordt gebracht door een bepaalde, gestadig-werkende kracht, het te langer duurt eer een zekere snelheid bereikt is, maar des te moeilijker ook om de eens verkregen snelheid in te toornen of van richting te wijzigen. Deze zelfde wet gaat door voor maatschappelijke instincten. Toch is intoomen of leiden der logge bewegende massa vaak noodig. Het is nuttig dat een zware trein op rails loopt, welke hare beweging haast onmerkbaar, doch in vaste en gewenschte baan leiden. Het is nuttig dat de wisselwachter die leiding kan beheerschen en de machinist de vaart kan remmen; anders waren onheilen te duchten. Domme kracht is alleen nuttig onder leiding van intellect.
Zoo ook met de domme kracht van 't sociale instinct. Dat ït tot stand kwam, kan vroeger goed en nuttig zijn geweest, maar de verlichte, redelijke mensch behoort telkens te vragen: „is het voortgaan in de oude richting rechtmatig; is het oude instinct goed, gezien in 't licht van ons ontwikkeld wijsgeerig en ethisch inzicht?"
Het baat ons daarom niet, of we al lang stilstaan bij de histo-


rische wording van het maatschappelijk instinct der tweeërlei moraal; of we ons al verdiepen in de oer-familie, in de vorming van mannen-vereenigingen, in de reactie daartegenover, leidende tot het sippen-wezen of het matriarchale totemisme, wat plaats maakte voor een patriarchale maatschappij die vorming van stamgroepen en staten mogelijk maakte.
Evenmin behoef ik uit te weiden over de economische omstandigheden, die de overmacht van den man of wel het overwicht van den invloed der vrouw begunstigden. Want dit alles moge het bestaan van het instinct der dubbele moraal meer begrijpelijk maken — het doet niets toe of af tot het feit dat de meer verlichte inzichten en de meer humane gevoelens telkens weder ermee in botsing komen en wijziging van dit instinct eischen. Het historisch argument der handhavers is hier waardeloos.
Doch daarnevens hebben zij nog een ander in voorraad: een biologisch argument, n.1. dat de hartstochten van den man zooveel sterker zijn dan die der vrouw, en dat daarom het toegeven aan dien sterker natuurdrang minder laakbaar is.
Dit argument verdedigt echter de dubbele moraal slechts ten deele. Want, al ware het geldig — wat straks zal blijken dat niet het geval is, — al ware inderdaad de man in 't algemeen zóóveel dierlijker dan de vrouw, dat voor hem in sexueel opzicht een lager moreele standaard gelden mocht, dan zou dit toch nooit zijn zonde van lafheid goedpleiten die hij begaat ten opzichte van de verleide moeder en haar (ook zijn eigen) kind. Wordt sexueele hartstochtelijkheid soms een kenmerkende eigenschap van den man geacht, met lafheid is dit toch zeker niet het geval.
Bovendien behoort degeen die dit verdedigings-argument aanvoert, te bedenken, dat het de tweeërlei moraal niet in 't minst rechtvaardigt, zoolang niet alle mannen zwak waren en daartegenover alle vrouwen zooveel meerdere kracht zouden bezitten. Met welk recht zou men een zeer hartstochtelijk-voelend meisje meten met een maatstaf, die misschien voor het gros harer sexe-genooten doch zeker niet voor haar individualiteit past! Generaliseeren en besluiten trekken omtrent den man en de vrouw moge voor een kamer-philosoof een zeer belangwekkende bezigheid zijn — voor de moraal is het in de praktijk van geen waarde; want een moreel oordeel dat geen rekening houdt met de vermogens en de motieven van het individu, is altijd gebrekkig en onrechtvaardig. Ook ten


dezen staat ons strafrecht, dank zij de daarop gewerkt hebbende invloeden van redelijkheid, hooger dan de algemeene sleur-moraal der samenleving, omdat het strafrecht wel degelijk rekening houdt met deze individueele factoren.
Maar zelfs de inhoud van het genoemde argument, dat als zoodanig niet in staat is gebleken de dubbele moraal te rechtvaardigen, mist wetenschappelijken grond. De wetenschap heeft geenszins uitgemaakt dat de sexueele hartstocht van den man sterker is dan die der vrouw. Een der meest erkende autoriteiten op dit gebied, Havelock Ellis, heeft in zijn werk „Das Geschlechtsgeführ ') aan deze vraag een bizondere studie gewijd, waarvan de slotsom deze is, dat men omtrent de relatieve sterkte van de geslachtsdrift bij beide sexen onder de geleerden twee lijnrecht tegengestelde stroomingen vindt: de eene vindt haar sterker bij den man, de andere bij de vrouw. Elke der theorieën steunt zich op een rijk feitenmateriaal. Havelock Ellis trekt daaruit met reden het besluit dat de verdeeling der geslachtsdrift over beide geslachten een tamelijk gelijkmatige is.
Derhalve, noch de historische ontwikkeling, noch de sociologie, noch de biologie geeft redelijken grond waarom een door gevoel en ethiek veroordeelde tweeslachtige moraal recht van voortbestaan zou hebben.
Tenzij men dus een levensbeschouwing mocht ontwikkelen gansch verschillend van die, welke in onzen tijd en onze samenleving toongevend zijn, zóó verschillend dat zij moest leiden tot een gansch-andere opvatting omtrent de bestemming van den mensch, en men daarop weder een principieel-afwijkende ethiek mocht bouwen, waarvan o.a. een uitvloeisel zou moeten zijn dat er niet zoozeer een den mensch geldende moraal bestond, maar een moraal verschillend naar de sexe; tenzij men bovendien aannemelijk zou weten te maken dat alle mannen moreel zooveel lager staan dan alle vrouwen, dat men terecht een zedelijke zwakheid in eiken man verschoont welke men in elke vrouw laakt; tenzij men de sociologische en biologische wetenschap opvoert tot uitkomsten, strijdig met die welke thans verworven zijn; tenzij men dit alles op deugdelijke, redelijke gronden weet te handhaven, —
*) Duitsche vertaling van Dr. Hans Kurella.


CONTRA
zal men moeten erkennen dat de conventioneele fatsoensleer onzer samenleving, zich uitende in de „tweeërlei moraal" ten opzichte van sexueel-zondigende mannen en vrouwen, niets anders is dan een achterlijk sociaal instinct, dat botst tegen de verlichte rede en het humaan gevoel; een instinct dat derhalve uitgeroeid moet worden. En dat het dus onze individueele plicht is met woord en daad tot het doen verdwijnen der „tweeërlei moraal" mede te werken.
Soest.
FELIX ORTT.





Juist verschenen:
Waarom ik niet geloof
DOOR EEN GEWEZEN KATHOLIEK
De prijs van dit boek van 125 eompres gedrukte
bladzijden is, op verlangen des schrijvers, op slechts f 0.50 gesteld.
Op krasse, doch waardige wijze worden hier de Roomsch-Katholieke Kerk en hare leerstellingen als onlogisch en verderfelijk bestreden. Men mag het met den schrijver eens zijn of niet — men heeft hier met een eerlijke geloofsbelijdenis te doen, met zaakkennis geschreven, waarvan ieder denkend en onpartijdig mensch kennis moet nemen.
INHOUD: Het Geloof; Het Doopsel; De Erfzonde en het Vagevuur ; De Hel; Het H. Sacrament des Aitaars; Over Mirakelen; Over de Heilige Schrift; Leo Taxil; De Heilige Inquisitie; Galileï; Over Duivelskunsten en Heksen; Slot.
Uitgave Hollaixlia-Drukkcrü - Baarn
Als één compleet boekdeel is verschenen bij de HOLLANDIADFUKKERIJ te Baarn:
NIEUWE BANEN
Een bundel bijdragen ter Verdediging en Verdieping van de Christelijke W ereldbeschouwing
DOOR Prof. Dr. R. EUCKEN; Prof. Dr. A. DORNER; Dr. A. H. DE HARTOG; L. DE HARTOG—MEYJES; J. A. L. HOVY EN G. H. VAN SENDEN
Eea flink boekdeel van 320 bladzijden — Prijs gebonden f 1.9©
Het boek bevat o. a. de volgende bijdragen : Reinke's Dominantenleer (met brief van Prof. Dr. J. Reinke uit Kiel); Wordt het in onzen tijd steeds moeilijker te gelooven ? door J. A. L. Hovy; Supra-Historisch, door Dr. A. H. de Hartog; Over Religie en Wijsbegeerte, door G. H. van Senden; Navolging van Christus, door L. de Hartog—Meyjes; De Begrippen Persoonlijkheid en Individualiteit in den tegenwoordigen tijd, door Prof. R. Eucken; Natuur en Geest, door Dr. A. H, de Hartog; Over het SupraHistorisch standpunt, door Dr. M. Colenbrander; Gelooven, door L. de Hartog—Meyjes; Het Christendom als Wereldbeschouwing; Aangaande het Darwinisme, door Dr. A. H de Hartog.
De nieuwste sprookjesbundel van MAR'E METZ—KONING is:
Van de Zonnebloem die de Zon won Zijn
Met illustraties van S. MOULIJN Prijs ingenaaid f 2.90; gebonden (met vergulden kop) f 3.75 Carel Scharten in „De Gids"-. „Over de schrijfster Marie Metz-Koning valt iets heel plezierigs te zeggen.... Wij hebben de echte vroegere Marie Metz-Koning, de fijne dichteres van haar eerste, helder-droomerige sprookjes weergevonden...


Juist verschenen:
MEDISCHE BRIEVEN
DOOR Dr. J. SCHRIJVER
Arts te Amsterdam f 1.25 ingenaaid; f 1.75 gebonden
INHOUD: De kunst om oud te worden. — Erfelijkheid en pessimisme. Lawaai als gezondheidsvernieler. — Wat valt er tegen het lawaai le doen . — Nerveusiteit en opvoeding. — De nerveusiteit bij het kind. — „ 1 raming . Koud
water. Mülleren en de Miiller-ziekte. — Baden en wasschen. Een praatje
over weten en doen. — De ongelijkheid tusschcn man en vrouw. Bijdrage tot de kennis van het vrouwen-vraagstuk. — Eten en drinken. — Over de voedingswaarde van spijzen. — De voedingswaarde van eiwit. — De voedingswaarde van melk. — Overvoeding van kinderen. — Over de weriung van alcohol op hersenen en ruggemerg. — Koffie en gezondheid.
. De lezers van „Het Nieuws van den Dag" weten welk een aangenaam causeur Dr. Schrijver is. Ongetwijfeld zullen velen hunner er prijs op stellen een bloemlezing van de boeiendste zijner „Brieven", vol nuttige wenken en raadgevingen, in hun bezit te hebben, nu deze vereenigd tot een flinken bundel verkrijgbaar worden gesteld. En met hen vele anderen!
Hoe wij aan onzen Bijbel gekomen zijn
DOOR Ds. B. TER HAAR ROMENY
Predikant te Voorhout Met fotografieën van oude manuscripten en bijbel-uitgaven, t 0.40 ingenaaid; f 0.<»5 gebonden.
Dit boekje vertelt op een aardige manier van deverschillendebijbel-vertalingen, zooals die van de oudste handschriften zich ontwikkeld hebben op onzen tijd toe. De prijs is zéér laag gesteld. 
NIEUW:
Ue in de gansche pers besproken (thans belangrijk uitgebreide) redevoering van Dr. M. J. SIMUELS, Rector van het Utrechtsch Gymnasium:
Gebrekkige Bijbelkennis
Een leemte in de ontwikkeling derbesehaatde kringen
Prijs » 0.40
n^Een ieder make kennis met deze brochure, die een opmerkelijk teeken des tijds is. 
NIEUW:
Het Godsdienstig Gehalte in de Nieuwe Letterkunde
door J. J. MEYER Prijs f 0.40
Een belangrijke karakteristiek en ontleding van de poezie van Jacques Perk, Willem Kloos, Albert Verwey en Fredenk van Eeden.


Grappige Lectuur van goed gehalte.
Aardig zakformaat.
Bij de HOLLANDIA-DRUKKERIJ te Baarn is verscheneu:
BLIJDE KUNST
ven Verre on van Nabij
Een geïllustreerde Bibliotheek van Opwekkende Lectuur
Zonder iets af te dingen op de richting in welke de Nederlandsche literatuur der laatste jaren zich beweegt mogen we toch vaststellen, dat er zeer vet.1 tragiek, zeer veel somberheid, zeer veel neei drukkends en ontmnedigends is in deze kunst: de liamor is bijna geheel op den achtergrond gedrongen.
De uitgave „Blijde Kunst" tracht dit euvel te verhelpen, zonder in een ander uiterste te vallen. Geen banale grappen, geen koffiehuiskletstafelhumor, geen vinnig sarcasme, geen stuitende ot proiane spotternij vinden een plaats in deze reeks. Daarom verdienen deze boekjes (die ook keurig gebonden te verkrijgen zijn) een plaats in ieder huisgezin
ln de le serie zijn verschenen:
W. W. Jacobs, Humoristische V e rie Hingen. Naar het Engelsch door 1. Brevee. Met penteek. v. Louis Raemakers. ing. t i.—; geb. f 2.40
E. Blum, Lotgevallen van een Notaris. Naar het Fransch door
C. van Aken. Met penteek. v. [os. Hoevenaai ing. f 0.90: geb. f 1.30 Jerome K. Jerome, Kijkjes door een beslagen bril. Naar het Engelsch door Henriëtte Rappard. Met penteek. van G. J. Staller.
ing. f 0.90; geb. ( 1.30
Ma g. Sherwood, Van Koning Sylvain en Kcningin Aimée. Naar het Amerikaansch door C. Terburch. Met penteek. van Gust. van de Wall Pernó. ing. f 0.90; geb. t 1.30
Mark Twain, Grappen en Grillen. Naar het Amerikaansch door Willem de Weerd. Met penteek. v. G. J. Staller. ing. f 0.90; geb. f 1.30
In de 2e, (loopende) ser'e, verscheen reeds:
Frank R. Stockton, De Schipbreuk van juffrouw Lecks en juffrouw Aleshine. Naar het Engelsch door Cato deJongh. Met penteek. van J. H. Speenhof!. ing. f 0.60; geb. f 1.—
F., v. O., Statsvlietschc Typen. Met 3 portretten.
ing. i o5o; geb. f 1.—
W. Pottum, Brieven van een luchtschipper. Met penteekeningen van den auteur. ing. t 0.60; geb. ( 1.—
Ernst Eckstein, Schoolhumoresken. Naar het Duitsch door W. Lutkie. Met penteek. door Herman Moerkerk, ing. f o.6d; geb. t 1.—
Bij inteekening kost „Blijde Kunst" (eerste serie) f 4.— '<ng.; f 6-— geb.; (Tweede serie) t 2.50 ing.; t 4.5© geb.
De Redactie van „PRO EN CONTRA" zcekt een voorstander van de
Annexatie van Nederland bij Duitschland
ia beginsel bereid zijn standpunt in een „pro" uiteen te zetten. Brieven aan de Directie der Hollandia-Drukkerij te Baarn.


Juist verschenen :
MEDISCHE BRIEVEN
door Dr. J. SCHRIJVER
Arts te Amsterdam f 1.25 ingenaaid; f 1.75 gebonden
INHOUD- De kunst om oud te worden. — Erfelijkheid en pessimisme. Lawaai als gezondheidsvernieler. - Wat valt er tegen het ^ailedoen? Nerveusiteit en opvoeding. — De nerveusiteit bij het kind. — „Training . K.oua water. — MüUeren en de' Miiller-ziekte - Baden en wasschen. - Eenpraaye over weten en doen. - De ongelijkheid tusschen man *rou^v^d'a/ey,^ de kennis van het vrouwen-vraagstuk — Eten en drinken. Over de »oe dineswaarde van spijzen. — De voedingswaarde van eiwit. — De voedings waarde van melk. — Overvoeding van kinderen. — Over de werking va alcohol op hersenen en ruggemerg. — Koffie en gezondheid.
De lezers van „Het Nieuws van den Dag" weten welk een aangenaam causeur Dr Schrijver is. Ongetwijfeld zullen velen hunner er prijs op ste een bloemlezing van de boeiendste zijner „Brieven", vol nuttige wenken en raadgevingen, in hun bezit te hebben, nu deze vereenigd tot een flinken bundel verkrijgbaar worden gesteld. En met hen vele anderen.
Hoe wij aan onzen Bijbel gekomen zijn
DOOR DS. B. TER HAAR ROMENY
Predikant te Voorhout Met fotografieën van oude manuscripten en bijbel-uitgaven, t 0.40 ingenaaid; f O.O» gebonden.
Dit boekje vertelt op een aardige manier van de verschillen de 1bijbel-vertalfngen zooals die van de oudste handschriften zich ontwikkeld hebben tot op onzen tijd toe. De prijs is zéér laag gesteld. 
NIEUW:
De in de gansche pe-s besproken (thans belangrijk uitgebreide) redevoering van Dr. M. J. SINGELS, Rector van het Utrechtsch
Gymnasium:
Gebrekkige Bijbelkennis
Een leemte in de ontwikkeling der beschaafde kringen
Prys f 0.40
ft^Een ieder make kennis met deze brochure, die een opmerkelijk teeken des tijds is. 
NIEUW:
Het Godsdienstig Gehalte in de Nieuwe
Letterkunde
door J. J. MEYER Pry» t 0.40
Een belangrijke karakteristiek en ontleding van de poëzie van Jacques Perk, Willem Kloos, Albert Verwey en Fredenk van Eeden.


Grappige Lectuur van goed gehalte.
Aardig zakformaat.
Bij de HOLLANDIA-DRUKKERIJ te Baarn is verschenen:
BLIJDE KUNST
ven Verre en van Nabij
Een geïllustreerde Bibliotheek van Opwekkende Lectuur
Zonder iets af te dingen op de richting in welke de Nederlandsche literatuur der laatste jaren zich beweegt mogen we toch vaststellen, dat er zeer veel tragiek, zeer veel somberheid, zeer veel neerdrukkends en ontmoedigend» is in deze kunst: de humor is bijna geheel op den achtergrond gedrongen.
De uitgave „Blijde Kunst" tracht dit euvel te verhelpen, zonder in een ander uiterrte te vallen. Geen banale grappen, geen koffiehuiskletstafelhumor, geen vinnig sarcasme, geen stuitende of prolane spotternij vinden een plaats in deze reeks. Daarom verdienen deze boekjes (die ook keurig gebonden te verkrijgen zijn) een plaats in ieder huisgezin
In de le serie zijn verschenen:
W. W.Jacobs, Humoristische Vertellingen. Naar het Engelsch door 1. Brevee.Met penteek. v. Louis Raemakers. ing. f i.—; geb. f 1.4.0 E. Blum, Lotgevallen van een Notaris. Naar het Fransch door C. van Aken. Met penteek. v. Jos. Hoevenaai ing. f 0.90: geb. f 1.30 Jerome K. Jerome, Kijkjes door een beslagen bril. Naarhët Engelsch door Henriëtte Rappard. Met penteek. van G. J. Staller.
ing. f 0.90; geb. » 1.30
Ma g. Sherwood, Van Koning Sylvain en Koningin Aimée. Naar het Amerikaansch door C. Terburch. Met penteek. van Gust. van de Wall Pernó. ing. f 0.90; geb. t 1.30
Mark Twain, Grappen en Grillen. Naar het Amerikaansch door Willem de Weerd. Met penteek. v. G. J. Staller. ing. f 0.90; geb. f 1.30
In de 2e, (loopende) serie, varsclieen reeds:
Frank R. Stockton, De Schipbreuk van juffrouw Lecks en juffrouw Aleshine. Naar het Engelsch door Cato deJongh. Met penteek. van J. H. Speenhof}. ing. f 0.60; geb. f 1.—
E. v. O., S t a t s v 1 i e t s c h c Typen. Met 3 portretten.
ing. t 060; geb. f 1.—
W. Pottum, Brieven van een luchtschipper. Met penteekeningen van den auteur. ing. t 0.60; geb. t 1.—
Ernst Eckstein, Schoolhumoresken. Naar het Duitsch door W. Lutkie. Met penteek. door Herman Moerkerk, ing. f o.6d; geb. f 1.—
3^^ Bij inteekening kost „Blijde Kunst" (eerste serie) t 4.— ing.; f 6.— geb.; (Tweede serie) fi 2.50 ing.; f 4.50 geb.
De Redactie van „PRO EN CONTRA" zoekt een voorstander van de
Annexatie van Nederland bij Duitschland
in beginsel bereid zijn standpunt in een „pro" uiteen te zetten. Brieven aan de Directie der Hollandia-Drukkerij te Baarn.