Van denzelfden schrijver:
De prediking van Jezus (2e druk) . . ƒ 0.25
De prediking der Apostelen 0.30
Profeet of Koning? 0.25
„Waarlijk deze menseh was rechtvaardig I" (2e druk) 0.20
Wat is vrijzinnig? „0.10
Waarom bestrijden wij Rome? (2e
druk) 0.10
Vrede of strijd? 0.10
Vrijheid, een woord met het oog op
de kermis 0.15
In het teeken des kruises, of
De lijdensgedaehte des Heeren voor de gemeente toegelicht 1.—


GELOOF
EN
VRIJHEID
DOOR F- j. K£OP
= Hervormd predikant =
ZWOLLE — J. TAMSE — 1004





G E L O O F
EN ==
VRIJHEI U
DOOK
F. J. KROP
HERVORMD PREDIKANT
ZWOLLE - J. TAMSE — 1904.





„Geloof en Vrijheid." 1) Zietdaar, M. Yrr., de leuze, die ons vereenigt, de leuze, waaronder wij den strijd tegen ongeloof en vormendienst aanvaarden, de leuze, die de richting van ons geestelijk leven aangeeft. Maar die leuze vereischt eenige toelichting. Meer dan ooit toch, wordt er in onze dagen gespeeld met woorden, wordt er gegoocheld en gesold met termen en uitdrukkingen, die men, bewust of onbewust, van hun oorspronkelijke beteekenis berooft, en wij gevoelen levendig, •lat gij het recht hebt van ons eenige verklaring, eenige opheldering te eischen, dat gij hot recht hebt ons toe te roepen, in deze ure: „Zegt ons, wat uw bedoeling, uw diepste gedachte is, en wij, van onzen kant, zullen u zeggen of wij ons onvoorwaardelijk aan uwe zijde scharen, of wij ons inderdaad, zij het dan ook bij menig verschil van inzicht, uw geestverwanten gevoelen." Aan dien billijken eisch, of liever aan dien wensch, aan dat verzoek, wil ik gehoor geven, en God uit den Hemel, zegeue ons streven, om, in het gewoel onzer dagen, het vaandel van het leger der toekomst hoog te houden, -) het vaandel, waarop onze vaderen zelf, mot. hun bloed en hun tranen, de woorden hebben geschreven: Geloof in den levenden Christus, en Vrijheid van het persoonlijk geweten, geheiligd door don geest van God.
') Toespraak gehouden l»ij de inwijding van liet gebouw der Vereeniging Inwendige Zending, te Zwolle, den 21 «ton October 1904.
") Collega Snellen schreef, o. i. terecht: „Indien dn teekenen des tijds mij niet bedriegen, dan breekt zich een nieuwe richting baan, die de diepte der orthodoxie aanvaardt, en de allengs zich vormende resultaten der moderne critiek (ten minste voor zooverre wij te doen hebben met ernstige niet bevooroordeelde critiek! F. K. Zie bladz. 20) in zich opneemt; die uit de geschiedenis heeft geleerd, dat de godsdienst, naarmate hij hooger trap bereikt, te minder ooit als „natuurlijke godsdienst", te krachtiger als een historisch gogevene macht optreedt, en die daarom uitgaat van het Christelijk zelfbewustzijn, met zijn specifiek, zeer beslist karakter. Een richting, voor welke de tegenstelling: supra-naturaüsme of anti-supra-naturalisme? verouderd is; die het leven van onzen tijd krachtig in zich voelt leven, maar die niet minder kent het: „Ik ellendig menseh' en het heerlijk: „Ik dank God door Christus Jezus, onzen Heer." (Verxomimj, bladz. tiO )


Geloof. Wat hebben wij daaronder te verstaan? Welke beteekenis hebben wij te hechten aan dat woord, zoo schoon, en toch, door menig misbruik, zoo ontaard? Onze RoomschKatholieke broeders zijn hier spoedig niet hun antwoord gereed. Het geloof, zeggen zij, is het kinderlijk aanvaarden van, het gewillig zich onderwerpen aan de besluiten der Heilige Kerk. Do geestelijkheid, optredende als middelares tusschen God en mensch, heeft 1111 eenmaal vastgesteld wat wij hebben te doen, en hoe wij hebben te denken; zij wijdt nóg haar tijd en haar krachten aan de verdere ontwikkeling van het Christelijk dogma: wij, leeken, hebben slechts haar resultaten te beamen, en ons neder te leggen bij haar besluiten. In een eigenaardige brochure, getiteld: Les ihfficiilti's tle eroirr, waarvan wij niet weton wat wij het meest moeten bewonderen: den schoonen stijl, den eleganten vorm, of de oppervlakkigheid der uitgesproken gedachten, zegt de bekende F. Bkuxktikrk: „Ik geloof zeker niet dat de godsdienst een zaak is van het persoonlijk geweten; integendeel beschouw ik hem allereerst als een gemeenschap van geloofswaarheden. (Het woord communautó = gemeenschap kan hier aanleiding geven tot misverstand. üe bedoeling is hoogstwaarschijnlijk deze: godsdienst is slechts daar aanwezig, waar sprake is van het gemeenschappelijk aanvaarden van een geheel van geloofswaarheden. F. K.) Men zou evenmin alleen van zijn godsdienst kunnen zijn, als alleen van zijn vaderland of van zijn familie." ') Mij dunkt, duidelijker kan het niet. Rome heeft 1111 eenmaal een zeker aantal leerstukken vastgesteld, zij heeft nu eenmaal bepaald wat de „correcte" of „orthodoxe" levens- en wereldbeschouwing is, en de arme leek, die toch over deze dingen niet kan oordeelen, heeft zich eenvoudig te onderwerpen. Want verstaat het wel: Brunetière wil niet alleen zeggen, dat het persoonlijk geloof van den Christen er steeds naar streeft gemeenschappelijk, algemeen, katholiek, in den waren zin van het woord, te worden; dat er een onzichtbare Kerk, een gemeenschap der
1) Je ne crois certes pas que la religion soit une „affaire individuelle", et au contraire, je la considere avant tuut comme une communauté de croyanoes. On ne saurait pas plus être seul de sa religion, que de sa patrie ui de sa familie.


heiligen bestaat, verbonden door den levenden Christus, want dan zouden wij zijn woorden volkomen beamen. Neen: hij drukt hier, op zijn eigen wijze, uit, wat de grondstelling is der R. K. Kerk, n.1. dat hot persoonlijk geweten geen recht van spreken heeft, maar zich eenvoudig heeft neer te leggen bij hetgeen vroeger eeuwen hebben bepaald; dat men niet mag gelooven „omdat men zóó van de waarheid is overtuigd" (ook al zou men alle dogma's der Kerk aanvaarden), maar dat men zoo moet gelooven omdat de Kerk xoo gelooft, en het zoo gebiedt. Dat is wat de Franschen noemen „la mort sans phrase". Dat is de negatie van hot waarachtig geloof, i)
Helaas! moet ik hier zeggen dat een aanzienlijke schare Protestanten eigenlijk dezelfde opvatting van Kerk en godsdienst koesteren als onze Roomsche broeders? Ik zal thans de verschillende richtingen, die elkander de heerschappij in onze kerkelijke wereld betwisten, niet bespreken; dat kan met een paar woorden niet geschieden, daar elke richting den nadruk legt op een blijvende, onmiskenbare waarheid, maar tevens door haar eenzijdigheid op paden van dwaling en duisternis verloopt. Tot zulk een onderzoek hopen wij u later eens uit te noodigen. Heden avond wil ik alleen wijzen, in verband met ons onderwerp, op de bedenkelijke, min of meer roomsche beschouwingen, die in onze kringen vaak gangbaar zijn. „De Hervormde Iverk, zoo sprak onlangs een broeder in mijn tegenwoordigheid, heeft indertijd uitgemaakt wat „waarheid" is, wat bijgevolg haar leden hebben te belijden, en allen, die met haar bepalingen, leerstukken en formulieren niet instemmen, hebben haar eenvoudig te verlaten." Die redeneering lijkt uiterst rationeel, redelijk en billijk; maar is zij ook juist, is zij, in haar diepsten grond, waar, in haar wezen beslist Protestantsch? Dat is de vraag. O, als men alleen wil zeggen dat een Kerk, als openbaring van het lichaam van Christus (hoewel nimmer als dat lichaam zelf) moet optreden in de wereld niet haar belijdenis van den levenden Christus, dat zij, abt Kerk, niet in twijfel mag trekken het woord des Hoeren:
,, J * wtigen hier de aandacht op de Brieven aan een iiastoor van '• kc"krer» vertaald door N. J. T. en uitgegeven door de firma II. ,| van dk Gabdf. kn Co. te Zalt-Bommel. Prijs /' ().(i().


„Niemand komt tot don Vader dan door mij".. . dan zijn w ij het eens. ') Maar men bedoelt iets anders. Men bedoelt, evenals Brunetière, dat de Kerk, bij monde van haar vertegenwoordigers (of liever: van een toevallige meerderheid) een gansche levens- en wereldbeschouwing heeft vast te stellen (zooals men er een vinden kan in onze formulieren van eenigheid), en dat de „leek" zich eenvoudig heeft te onderwerpen of de gemeenschap te verlaten, in welk geval hij zich buiten de „waarheid" plaatst. En heb ik dan geen gelijk te spreken van „roomsche neigingen" in ons Protestantisme? Heb ik dan geen gelijk, als volgeling van mijn Heiland, staande in de vrijheid, waarmee Hij mij heeft vrijgemaakt, protest aan te teekenen tegen een streven, dat ons weder zou brengen onder het juk der dienstbaarheid, een streven dat regelrecht indruischt tegen den geest van het Evangelie, den geest van het Protestantisme?
Welnu, tegenover dat „geloof" in Roomsche of Neo-Calvinistische beteekenis, staat het „geloof", dat Jezus van Zijn volgelingen eischt. Want het kan niet worden ontkend, bij eenige grondige kennis der Heilige Schrift, dat het woord „geloof", overal waar het betrekking heeft op onze eeuwige zaligheid, steeds beteekent: vertrouwen, besliste overgave des harten, volmaakte zelfverloochening, volkomen opoffering van eigen wil, en eigen wensch, en eigen ik. (ieen sprake dus van een soort geestelijken zelfmoord, van een zekere „abdication de la personnalité morale", van een werktuigelijk aanvaarden, zonder innerlijke overtuiging, maar van een innig verknocht
') Prof. Stapfrr, de zeel' vrijzinnige hoogleeraar der Parijscho Theologische Faculteit, schrijft terecht: „On a cru pouvoir s'autorisor de ces mots: iMi'sses-les eroitre ensemble, pour prêcher Ie scepticisme ecclésiastique et dire que le Christ permet ici la liberté illimitée de 1'enseignetnent religieux dans 1'Eglise. C'est encore une interprétation inexacte, car il ne dit pas: le c liamp c'est 1'Eglise, mais vle champ cent le monde". L'Eglise ne doit pas étre une arêne ouverte a toutes les opinions: elle n'a pas a chercher la vérité, elle l'a trouvée dans les saintes Eeritures; elle 1'exprimo le mieux qu'elle peut dans ses confessions de foi, dans ses liturgies et dans ses symboles. Elle dit dans son enseignement: Voila ee que j'ai trouvé, voila ce que je crois ètre la vérité et ce que j'apporte aux ames troublées, a ceux qui cherchent encore et qui ont iiesoin de pardon, de consolation et de vie. Je proclame ma foi devant le monde pour le gagner, pour l attirer au Dieu de i'Evangile." <Srrmons, p. 177.)


zijn aan onzen Hoor on Koning, van oen beslist zich stellen in Zijn dienst, met lichaam, ziel en geest, met verstand én wil 6n hart.
Dat geloof sluit ongetwijfeld in een zekere leer, d. i. een verstandelijke overtuiging omtrent de geestelijke wereld, sluit in de volkomen verzekerdheid, dat er een persoonlijk God is, een God, die wil en die kan, die hoort en verhoort, een God, die niet aan z.g. wetten is gebonden, anders dan tengevolge van Zijn eigen heilig raadsbesluit. 1) „Want," zeggen wij met den Hebreërbrief (11 ; fi), rdie tot God komt, moet gelooven dat Hij is, en een belooner dergenen, die Hem zoeken." Maar het spreekt van zelf, dat zulk een „verstandelijke overtuiging", zulk een „besliste verzekerdheid" niet volkomen het begrip „geloof" dekt, daar zij op zichzelf, en krachtens haar wezen, het leven niet verandert en bekeert, daar zij nog niet op zichzelf beschouwd kan worden als een kracht tot heiligmaking en ware godsvrucht, en onwillekeurig denken wij hier aan de hoogst ernstige waarschuwing van den Apostel der praktijk, van Jacobus: „(jij gelooft dat God een eenig God is; gij doet wel: de duivelen gelooven het ook, en zij sidderen." (2 : 1!)).
Dat geloof sluit vervolgens in volmaakte (jehoorxaamheid aan een Hoogere Macht, on vooronderstelt een bepaalde richting van onzen wil. Van Abraham staat er geschreven (Hebreen 11 : 8), dat hij, „geroepen zijnde, gehoorzaam is geweest om uit te gaan naar do plaats, die hij tot een erfdeel ontvangen zou; on hij is uitgegaan, niet wetende waar hij komen zou". En ieder gevoelt onmiddellijk, dat oen geloof zonder do werken
') Prof. Ookt (Ons leven in God) laat in het midden of wij God hebben aan te spreken als „(Jij"; of Hij „Iemand" is, dan wel „iets". „De toekomst, zegt hij, „kan niet andei's dan goed zijn, want, wat ook sta of valle, aan waarheid, goedheid en schoonheid, aan God behoort de toekomst" (p. 113). En elders: „Als wij weten wat wij begeeren, dan spreken wij liet uit voor God. Hebt ^ij hiermede moeite, omdat gij niet weet of gij tot den Onzienlijke met een „Gij" spreken zult, welnu, doe het dan niet...
Wij gelooven evenwel, dat niet alleen alle geloof, maar zelfs alle zedelijkheid, dien naam waardig, het bestaan van een persoonlijk God als axioma, als conditio simt qua non, vooronderstelt. „Saohons voir les choses comme elles sont,' zegt terecht En. Schkrkr, „la morale, la vraie, la bonne, 1 ancienne, 1 impërative a besoin de 1'absolu; elle ne trouve un appui qu'en Dieu. La conscience est comme le coeur, il lui faut un au-dela. Le devoir li est rien s il n'est sublinie, et la vie est frivole, si elle n'implique les choses éternelles." (La Vie Nouvelle, 29—11—'02.)
■


dood is, gelijk een lichaam zonder geest. (Jacobus 2 : 2.) Vergeefs zouden wij de beste bewijzen voor het bestaan van (iod, voor de werkelijkheid eener diepere wereldorde, voor de zekere komst van Gods Koninkrijk bijbrengen; als onze wil niet bekeerd is, als wij niet volmondig kunnen zeggen: „Hier ben ik, Heer, om Uwen wil te doen", dan zijn wij gelijk aan dat klinkend metaal, aan die luidende schel, waar de Apostel van spreekt. — Maar ook hier weder moeten wij u doen opmerken, dat do „gehoorzaamheid", op zich zelve, nog niet het „geloof" is, in geheel zijn omvang, in zijn diepste wezen. Men kan gehoorzamen zonder liefde, zonder waarachtige eenswillendheid. Men kan gehoorzamen als een slaaf, uiterlijk, mechanisch. En dat is juist de reden, waarom Paulus zoo ernstig waarschuwt tegen de „werken" zonder het geloof, tegen een bedrijvigheid zonder bekeering, tegen een uiterlijke onderworpenheid, zonder innerlijke overgave. Ja, vrienden van onze Inwendige Zending, laten wij het elkander steeds weder voor oogen houden: al zouden wij nog zulk een bloeiend werk tot stand brengen; al zouden wij ons mogen verheugen in talrijke, levende vereenigingen, en in schoone, nuttige instellingen; al zouden wij ons geld en onzen tijd, onze krachten en onze gaven, ons goed en ons bloed op hot altaar der liefde leggen; al zouden wij honderde dronkaards tot onthouding, honderde godloochenaars tot verandering van levensrichting brengen, en honderden materialisten den weg wijzen tot het kruis... zoo de drijfveer van al ons doen en laten niet is het geloof, zoo ons werk niet is de spontane uiting van hetgeen daar leeft in ons hart, dan hebben wij ons loon weg, dan zijn wij als die doodsbeenderen, die de profeet Ezechiël eenmaal aanschouwde in de geheimzinnige vallei, zonder kracht en zonder leven.
Neen, het geloof is niet alleen een verstandelijke overtuiging '), niet alleen een volkomen gehoorxaamheid, het geloof is, in
*) TJne religion n'est pas une opinion, une manière do voir, c'est utie manièro do vivre.... I-a róligion n'est pas une affaire do la pensee, une direction du sentiment, un objet de la volontó pratique; c'est 1'effort de notre ètre tout entier pour se rattacher n son principe et puur se consolider lui-mème en s'v rattachant."
(Ch. Secrétan, Mon Utopie, pp. 55 en Cl.)


zijn beginsel, de ovct't/firc nut geheel ons trexen? lit'httttut, v/V7 geest, non den lieer; en zij, die den weg der zaligheid wenschen te betreden, belmoren hun (Jod lief te hebben met geheel hun hart, met geheel hun wil, met geheel hun verstand. Niets mag hun persoonlijk meer toebehooren. Zij moeten kunnen getuigen met den dichter:
„Niets van mij en 't Al van U." ')
En aan dat hun geloof, dat geheel hun leven, al hun werken, spreken en denken zal heiligen, zal doordringen als een goddelijk parfum, zal zoowel hun verstandelijke overtuiging als hun gehoorzaamheid, haar waarde en haar betcekenis ontleenen. 2)
* *
*
Geloof is dus „overgave des harten", volkomen vertrouwen voor tijd en eeuwigheid. Maar. . . aan Wien zullen wij ons overgeven? op Wien zullen wij vertrouwen? Ernstige vraag, inderdaad. Onze toekomst, de toekomst onzer kinderen, ja de toekomst van onze Yaderlandsehe Kerk en van het gansche
') Sankcy, 91.
®) Do zendeling Mader, van de Broedergemeente, zeide eens in oen zondingsbyeenkomst: „Hoe wij tot den Heer moeten gaan, wat wij Hem zullen geven, daartoe zullen wij ons door den Indiaan den rechten weg laten wijzen."
Het was een wilde, woeste beiden. Wij kwamen bij een kleine schare, die de zendeling om zich verzameld had, om Gods Evangelie te hooien prediken. Nu moest de man ook lictoren, en toen hij nu hoorde van de liefde des Heeren Jezus, Die ons zaligmuken wil, en van de liefde tot den Heero Jezus, in Wien wij de zaligheid genieten, greep dit hem het harte aan en hij wilde den lieven Heer Jezus ook gaarne iets geven.
„Kan de Heer Jezus mijn schoenen gebruiken? Ik wil ze Hem dan wel geven."
„Neen, die kan Hij niet gebruiken."
„Kan Hij dan ook mijn pels gebruiken, waarin ik mij wikkel?'
„Neen, die gebruikt Hij ook niet."
Na lang bezinnen vraagt hij: „Kan Hij dan mijn schietgeweer — en dat is zijn grootste rijkdom — gebruiken?"
„Ook dat niet."
Nu duurt het lang, eer hij weer den mond opent, maar thans komt ook het rechte woord er uit:
„Wil de lieve Heer Jezus den armen Indiaan zeiven hebben?"
„Ja, ja!'' is het antwoord: „u wil Hij hebben met uw geheele hart. Dan behoort ook al het andere Hem." Alzoo Jezus eigen zijn. dan leert men bidden voor zich en voor anderen. Dat zij ook mij gegeven. Nu neem (lij, Heer Jezus, mijn hart en alles wat ik ben. Ik wij U alleen met lichaam en ziel toebehooren, mijn denken, doen en willen naar Uwen wil inrichten.
( Strijdkreet.)


• hristendom stunt hier op 't spel. Zeker, wij kunnen die vraag gemakshalve negeeren; wij kunnen haar tijdelijk, iu den maalstroom onzer dagelijksche bezigheden, te midden van al onze zorgen en onze moeilijkheden, onbeantwoord laten; maar zoodra wij ernst gaan maken met het leven, zoodra wij tot onszelf inkeeren, en hot einddoel aller dingen, het einddoel ook van ons bestaan trachten te ontdekken, dringt zij zich weder aan ons op, met onweerstaanbaren drang, en niemand kan, niemand mag haar ontwijken.
Aan Wien wij ons zullen overgeven voor tijd en eeuwigheid? Aan Jezus Cristus, den Zoon des menschen en den Zoon van God, den Koning der eeuwen, die voor ons op aarde kwam, die voor ons den lijdensweg betrad, voor ons aan het hout der schande werd genageld, voor ons thans leeft in heerlijkheid bij God.
Nauwelijks echter hebben wij die belijdenis, die niets anders is dan de belijdenis van een Petrus, van een Johannes, van een Paulus, ja van het gansche Apostolische Christendom, uitgesproken, of wij hooren, in den geest, de talrijke bezwaren en tegenwerpingen onzer tijdgenooten, die wij, eerlijkheidshalve, niet mogen doodzwijgen, die ons noodzaken onszelf en anderen rekenschap te geven van ons geloof in den levenden Christus. ,,Hoe kunt gij toch den Zoon zulk een eenige plaats toekennen in uw zieleleven? roept men ons toe van alle kanten. Vreest gij niet den Vader te onteeren en Hem, door uw aanbidding van den Christus, met eerbied gesproken, te onttronen? ') Lezen wij niet van een Abraham, dat hij in God geloofde, en dat hem dat geloof tot rechtvaardigheid werd gerekend? Lezen wij niet van een Henoch, dat hij wandelde met God? Ln zouden wij dan niet in rechtstreeksche gemeenschap met
') Prof. Oom schrijft in zijn roods genoemde hoekje Ons leven in Ood fhl. 18): „Hieraan (aan het grootsche denkbeeld der oneindigheid en eenigheid Gods) doet... de Christusvereering grooten afbreuk... Reeds in de boeken van het N. T., waar aan Jezus van Nazareth eeretitels gegeven en eigenschappen toegekend worden, dio het mcnschelijke ver te boven gaan, is de grondslag voor zijne vergoding gelegd."
Het verwondert ons dan ook niet. dat de Hoogleeraar ieder mensoh het recht toekent, zich, als het ware, boven Christus te plaatsen, zeggende: „Vrij mogen wij oordeelen over elk woord hem in de evangeliën op de lippen gelegd, het aanvaardende of verwerpende: als menschen die zeiven God


den Vader kunnen leven, desnoods huiten den Zoon?" M. H., gij weet dat wij hier het groote vraagstuk dezer eeuw aanroeren; gij weet dat alle andere vragen van den dag, van weinig of geen heteekenis zijn hij deze; gij weet dat de strijd der eeuwen gaat om de kroon van onzen Heiland. Welnu, wij aarzelen niet tegenover alle bedenkingen en bezwaren, ons geloof in Jezus van Nazareth, den Christus Gods, als den eenigen weg ter zaligheid, te handhaven; wij aarzelen niet hardgrondig uit te spreken, dat wie den Zoon niet eert ook den Vader niet eeron kan, en dat, met het eenig fundament, ook het gebouw van ons geloof aan een onzienlijke wereld, van ons geloof in den levenden God, staat en valt.
God! Hoe zouden wij tot Hem durven naderen, hoe zouden wij Zijn naam durven uitspreken, zonder geloovig den blik te slaan op het kruis van Golgotha, waar de Heiland Zijn plechtig: „Het is volbracht!" deed hooren? Zijn wij dan niet gevallen? Zijn wij dan niet van nature in opstand tegen den Allerhoogste? Is de zonde dan slechts onvolmaaktheid en geen schuld, waarachtig schuld? Voorwaar, wij kunnen het streven onzer tijdgenooten, om te komen tot een aanbidding in geest en in waarheid, om te komen tot Gods Vaderhart, buiten den Christus, slechts toeschrijven aan een algemeene verzwakking van het schuldbesef, en een gebrek aan ernst in het geloof aan Gods gerechtigheid. Spreekt niet van het Oude Verbond, beroept u niet op het voorbeeld der toenmalige Godsgetuigen, om de mogelijkheid van het geloof in God als Vader, afgescheiden van het geloof in Christus te bepleiten; want in het Oude Verbond wijst alles op een uitdelging der schuld, op een offer, wijst alles op den Messias als eenigen Verlosser,
zien en niet op hooren zeggen van Hem spreken, laten wij ons door niemand, wien ook, binden in ons oordeel..."
En elders vinden wij deze uitspraak, die de voortdurende, onafgebroken gemeenschap tussehen Zoon en Vader in twijfel trekt:
„In overeenstemming hiermede (n.1. met het sporadisch „zien" van God, F. K.) luidt de klacht dat God zwijgt, zijn aangezicht verbergt, ver is van den geloovige, en legt de overlevering in de twee eerste evangeliën op de lippen van den Christus aan het kruis: „Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?" Het lijkt mij ook ongeloofelijk, dat een mensoh, te midden van zooveel dat hem naar beneden trekt, altijd in de allerhoogste stemming zou zijn." (Ibidem p. 55.)


wijst alles op hot Lam Gods, <lat <le zonde der wereld draagt. En bovendien: staan wij dan niet onder de Nieuwe Bedeeling? Zouden wij dan mogen vergeten dat (iod, „eertijds meermalen gesproken hebbende door de profeten, tot ons, in de laatste tijden, heeft gesproken door Zijn Zoon", het afschijnsel van Zijn Wezen, het beeld Zijner heerlijkheid? M. Vr„ meer en meer beseffen wij de diepe waarheid van hot woord des Heeren, dat wie den Zoon gezien hoeft, ook don Vader heeft gezien; meer en meer beseffen wij, dat al wat wij van (iod weten, ons in Christus is geopenbaard, dat er slechts één weg openstaat tot (iods Vaderhart, n.1. onze gekruiste Heiland. Ja, als onze zonde waarlijk schuld is en opstand, als (ïods gerechtigheid geen ijdel woord geacht mag worden, dan sidderen wij, in onzen natuurlijken staat, voor onzen Rechter, dan roepen wij uit, bij het aanschouwen onzer zonde: „Bergen valt op ons en heuvelen bedekt ons!" dan kunnen wij onmogelijk verschijnen voor het aangezicht van den driewerf Heiligen God, en dan is ons slechts één Naam gegeven, waardoor wij zalig kunnen worden, den Naam, die daar ruischt langs de wolken, den Naam van Jezus. In Hem is onze schuld niet meer. In Hem is de scheidsmuur opgeheven. In Hem mogen wij den Vader aanschouwen, komende tot de Zijnen; in Hem zien wij den niensch wederkeerende tot zijn oorspronkelijken, normalen toestand, zoodat het geloof in Hem slechts vrede kan schenken voor het ontrust gemoed, in leven en in sterven, zoodat het geloof in Hem ons slechts het „Abba, Vader!" op de lippen geven kan!" ')
Ik weet wel, dat men hier aan komt dragen allerlei bezwaren van „inauthenticiteit", van „onbetrouwbaarheid der bronnen", en weet ik al niet wat nog meer. -') Maar, terwijl wij handhaven
') Zie Aanteekening II.
2) Ziethier hoe een Saint-Rénk Taii.landikn (Des idéés religieiises mi ]!Je siècle) reeds de slotsom der moderne critiek opmaakte:
„Toutes ces investigations de la eritique la plus hardie, <|iii fut jamais, ont abouti a remettre en pleine lumière l'originalité exceptionnelle du rule, qui appartient au Christ.... Toits ces esprits si résolus (M. Baur. etc.) sont constamment ramenés a ce point: un personnage a paru dans 1'histoire, qui a enseigné une doctrine sans précédents, qui a produit des oeuvres sans aucitne analogie dans le passé, auqueJ enfin 011 ne peut comparer aucun des personnages de notre race. En vain a-t-on essavé de le confronter


het recht van den godgeleerde, om een ernstig, onpartijdig onderzoek in te stellen naar de herkomst en de geschiedkundige beteekenis dor Schriften, terwijl wij ons zorgvuldig wachten voor lettervergoding en ongeoorloofd dogmatisme (waaronder wij verstaan een stelselmatig ontkennen der geschiedkundige waarheid, ter wille van het een of ander dogma)') ontzeggen wij beslist, aan wie dan ook, het recht om het zelfbewustzijn van Jezus, waarmede ton slotte alles samenhangt, ter wille van een vooropgezette meening of theorie, te negeeren, of aan zelfmisleiding toe te schrijven. Want wij gelooven in den Heiligen Geest, die óók do stellers onzer gewijde berichten in alle waarheid geleidde; wij gelooven in een barmhartig God, Wiens naam is wijsheid, Wiens wezen is liefde, Die zich Zijn oer niet wederrechtelijk zou hebben laten ontrooven, en Die Zijn kinderen nimmer zou hebben gebracht op paden van bedrog en leugen, of, wil men, van schoone, ijdele illusiën. 2)
Derhalve blijven wij getuigen: geen aanschouwen van God buiten den Christus; geen godsdienst, dien naam waardig, buiten Jezus van Nazareth; geen kennis van den Vader buiten den Zoon. Aan dien Zoon geven wij ons over, zonder voorbehoud. In Zijn genieenschap wordt Gods vaderschap heerlijke werkelijkheid. In Zijn gemeenschap wordt hot „verterend vuur", de koesterende zon der liefde, bij wier stralen wij warmte en licht ontvangen in dit leven, zoo koud 011 zoo duister. Tot wien zouden wij gaan, als wij ons tot Hom niet konden wenden i Is Zijn woord niet het woord van Een, die macht heeft het leven te geven, en de poorten van het Hemelrijk te ontsluiten? Zijn Zijn werken niet de werken des Vaders? Is
avec Bouddha, avec des prophètes hébreux, avec Socrate, avec les Saints du Moyen-age: plus on l'examine a cette lumière, plus on le voit grander et dèpasser la mesure de l'humanité. — *Croyez-moi," disait Napoléon a St« llélène, „je me counais en hommes, et je vous déelare, que Jésus-Christ est plus qu'un hommc.''
Aangehaald door Doedes: De x.g. moderne theologie, enz., p. 29.
') Zie Aanteekening 111.
-) \ olkomen beamen wij de sohoone woorden van Ch. Skcrétan: „Jésus se dit le porteur d un divin message, I instrument choisi pour une oeuvre suprème; ji> Ie crois paree qu'il Ie dit, paree que la profondeur de son regard, la penetrante intimite de ses discours m empèchent absohunent de Ie prendre pour un visionnaire on pour un impostenr.-' (M<m Utopie, p. 133.)


Hij niet de eenige, die weet vanwaar Hij komt, en waar Hij henengaat? de eenige, Wiens oog niet werd verduisterd door de zonde? Nogmaals: tot wien zouden wij gaan? Zouden wij onze blikken moeten wenden naar het verre Oosten, waar men het lijdende menschdom een eeuwig, nachtelijk duister voorspelt? Of naar het fatalistisch Mohamedanisme, dat ons tot speelballen, in de handen van ik-weet-niet-welk een Noodlot, maakt, en ons een toekomst van zinnelijk genot predikt, in strijd met onze heiligste intuïtiën? Of naar het wettisch Jodendom, met zijn: „roer niet" en „smaak niet"? Of ook nog, ten slotte, naar de heidensche natuurvergoding in min of meer verfijnden vorm? Maar zegt mij dan toch, o wijzen dezer eeuw, die van den Christus, naar Zijn zelfopenbaring, niet wilt weten, waar vindt gij rust en voldoening voor uw verstand, dat dorst naar waarheid, voor uw geweten, dat dorst naar heiligheid, voor uw hart, dat dorst naar liefde? Gij zoekt en tast in 't duister, omdat gij den eenigen weg tot God niet kunt of wilt bewandelen. Welnu, laat het ons dan geoorloofd zijn, hoven uw onzekere, vage theorieën, de zekerheid te stellen, die in Christus Jezus is; staat ons toe, dat wij van geen ander fundament willen weten, voor het gebouw van ons godsdienstig leven, dan van onzen Heer en Koning, voor Wien eens alle knie zal buigen, dat wij blijven gelooven in onzen Heiland, buiten Wien wij niet in God als in onzen Vader zouden kunnen of durven gelooven, dat wij met Jezus leven (al is en blijft het dan slechts hier op aarde een voortdurend „streven"), om straks met Hem te sterven en met Hem te
heerschen in heerlijkheid bij God.
* *
*
Maar dat geloof in Jezus Christus kan slechts bloeien, kan zich slechts ontwikkelen in volkomen vrijheid. Vrijheid! Daar hebben wij weder dat schoone, doch gevaarlijke woord. Schoon, omdat het een onzer heiligste voorrechten aanduidt; gevaarlijk, omdat het zoo vaak aanleiding geeft tot misverstand, omdat het vaak zoo verkeerd wordt begrepen. Zien wij niet om ons heen, hoe volksleiders de „vrijheid" opeisclien, om alles 't onderste boven te werpen? Hoe gezaghebbenden de „vrijheid" nemen, hun onderhoorigen te knechten en in slavernij te houden?


Hoe Christenleeraars de eenvoudigste geloofswaarheden van het Evangelie op losse schroeven zetten, onder de leuze: vrijheid voor alle leerstellingen in de Kerk? hoe gemeenteleden, ook al weder omdat zij „vrij" willen zijn en blijven, zich het recht aanmatigen lid te worden van een Christelijke Kerk, zonder waarlijk te gelooven in den Christus? l) Het kan dus niet overbodig zijn hier onze gedachte eenigszins nader toe te lichten. Welnu, de definitie die wij hebben gegeven van het geloof in Jezus Christus, als grondslag van het persoonlijk en van het gemeenschappelijk godsdienstig leven, zal u onmiddellijk doen gevoelen, wat wij verstaan onder vrijheid voor het geheiligd geweten, vrijheid ook in de Kerk. Het laatste wordt door het eerste beperkt en verklaard. Naar onze vaste meening toch, plaatst men zichzelf buiten het Christendom, als men niet gelooft in den Christus, naar Zijn Zelfopenbaring; en het zou haast klinken als een banaliteit, indien het niet zoo vaak werd betwist en weersproken in onze dagen, dat een Kerk of godsdienstige gemeenschap slechts aanspraak kan maken op den naam „Christelijk" (niet in den gangbaren, maar in den waren zin van het woord), als zij inderdaad gegrondvest is op de belijdenis van Petrus: „Gij zijt de Christus", de petra der gemeente. Niemand heeft dus de „vrijheid" den naam van Jezus te blijven dragen, als hij gelooft in een anderen weg ter zaligheid, als hij zich voor zijn godsdienstig leven tevreden stelt met enkele vage, zwevende, min of meer theosophisch, min of meer Boeddhistisch getinte theorieën, als hij niet beslist kan buigen voor een God, die „Iemand" is, die hoort en verhoort, een God, die ons tot Zijn hemelsche heerlijkheid heeft geschapen, en die in Christus Jezus tot ons kwam. -') En wederom heeft een Kerk
') Voor de nadere ontwikkeling dezer gedachte, ziet: „Vrijheid, een woord met het oog op de kermis," door F. J. Krop.
■) De Protestantenbond, die geen grens wil trekken naar links, komt daardoor tot de meest zonderlinge toestanden en verhoudingen, blijkens deze bekentenis van Prof. Mkvuoom: „De vermaarde heer Khythe .... stelde prijs op zijn lidmaatschap van den Protestantenbond, omdat het hem gelegenheid gaf te „protesteeren", te protesteeren tegen de religie. Krachtens de liberale beginselen van den Bond zijn hem dat lidmaatschap en die gelegenheid dan ook gelaten .... Ter linkerzijde zien wij tal van subjectivisten, die met het protestantsch godsdienstig leven in het minst geen voeling


niet hot recht in haar midden toe te laten een andere prediking dan die van den gekruisigden Heiland. Zeker, laat ieder, in zijn eigen taal, de groote werken Gods verkondigen, laat de een het zwaard hanteeren, als een Paulus; laat een ander ons de komende heerlijkheid schilderen, als een Petrus; laat een derde, niet zijn practischen zin, onze aandacht hij een daadwerkelijk geloof bepalen, als een Jacobus; laat oen vierde ons verrukken mot zijn hemelschen liefdezang, als een Johannes. Maar laat niemand zich ooit het recht aanmatigen in eon Kerk, die den naam van Christus belijdt, een anderen weg ter zaligheid te verkondigen, dan den levenden Zoon van (rod. En begrijpt het goed: niet ik stel deze grens, niet ik bepaal hier wat het wezen is van het Christendom: Jezus zeil heeft, op de meest ondubbelzinnige wijze, aangegeven, aan «elk kenmerk men Zijn volgelingen zou herkennen, en wie Hij tot de Zijnen rekent. Men kan Zijn eischen „overdreven" achten, men kan ze als onmogelijk „idealistisch" ter zijde stellen, men kan ze zelfs (dat is het gemakkelijkst!) inauthenthiek verklaren maar men erkenne dan ronduit, dat men
meer houden. Van geenerlei gemeente zijn /.ij lid. Kerken bezoeken zij niet. Hunne kinderen laten zij aan godsdienstonderwijs niet deel nemen Ue naam Gods komt in hun woordenboek niet voor. De beeldspraak van het godsdienstig leven is hun een onverstaanbare taal."
l- 'ïi. ^onder, dat de hoogleeraar klaagt over een kwijnend ieven der Kerk, „kwijnend althans wat betreft liet in haar voorwaarts strevend, met ue algemeene eultuur gelijken tred houdend, vroomheid en vrijheid en wetensehap (niet zeer nederig!! F. K.) gelijkelijk eerbiedigend element" „ , „ ('Menen des Tijds. 1903, liladz. 255 en 267.)
i rot. Knappert zou wenschen, dat allen ten minste geloofden in God als Schepper. Daarop geeft de heer Hugenholtz ten antwoord: „Wie van een zus of zoo geformuleerde overtuiging den ernst en de diepte van 't godsdienstig leven afhankelijk stelt, is in beginsel confessioneel, en komt in lijnrechten strijd met „de vrije ontwikkeling van het godsdienstig leven", door den 1 rotestantenbond gepredikt. (Hervorming, 27—6—'03.)
Zie verder Aanteekeniug IV.
'' .,I)(o ?erf°rS('llr,'ef onlangs (31—1—'03): „Van den „Christus naar de Schriften blijft, als hij zielkundig en geschiedkundig wordt aange, p..e.n' ,veel "Vür- Ook een Jezus van Nazareth als deugdenvoorbeeld blijkt vrijwel eene in het ijle hangende persoonlijkheid te zijn, een man
van ons eigen maaksel Wat we nog van hem meenen vast te hebbeu,
ontglipt ons waar we het goed zullen bezien."
Hoe men zoo iets kan neerschrijven, is ons een raadsel.
Kveii zonderling (om geen sterker woord te gebruiken) vinden wij deze verklaring van den heer I). C. ue Haas (Hervorming, 21—5—'04): „Wij spreken niet meer van een bovennatuurlijke openbaring Gods. Deze is ei' nooit geweest. Al wat daarvan verhaald wordt in ouden eu nieuwen tijd,


Jezus niet moer plaatst in het middelpunt van zijn godsdienstig leven, dat men een anderen godsdienst huldigt, dan het historisch, dan hot authentieke Christendom.
Trouwens laat ik u hier doen opmerken, dat do gebondenheid, die wij voor persoon en gemeenschap eischen, een zedelijke geltondenheid is, waarhij volkomen vrijheid wordt gelaten aan het zoekend verstand, waarbij niet de minste belemmering aan ernstige studiën van geschiedkundigen, van exegetischen of dogmatischen aard, in den weg wordt gelegd. De tegenwoordige richtingen in onze Vaderlandsche kerk worden alle bepaald door haar deitkbeelileit orer den Christus, en dat is (het zij terloops gezegd) de reden, waarom ik zulk oen moeite heb mij in de een of andere richting bepaald „thuis" te gevoelen, de reden waarom ik in alle een goede zijde en een kwade zijde ontdek, de reden ook waarom men mij vaak verweten heeft ieder oogenblik van richting te veranderen, hoewel mijn richting, in haar diepste wezen, steeds dezelfde is geweest, n.1. de richting van den levenden Christus, al erken ik dan ook gaarne, dat mijn christologie meer „gereformeerd" is, in den traditioneelen zin van het woord, dan eenige jaren geleden. — Maar, mij dunkt, er moest meer gelet worden op het onmiskenbare feit, dat ons Christen-zijn niet is het huldigen van min of meer correcte denkbeelden orer den Heer (wie durft zeggen, dat eenige formule, dat eenig dogma ooit het mysterie van Zijn wezen zou kunnen doorgronden? 1) maar
is op rekening te zetten van dwaling en bijgeloof.... Wij hebben lang reeds afgedaan met het geloof aan wonderen .... Wij nemen derhalve niet aan, dat de apostelen in 15 verschillende talen op het Pinksterfeest gesproken hebben. Dat is eene onmogelijkheid voor hen, die weten hoe moeilijk het is een ons geheel vreemde taal zoo te leeren, dat men er zich gemakkelijk in kan uitdrukken ,.. . Wij gelooven niet, dat de beloften en verwachtingen van Israël's profeten en dichters van een Messias in Jezus zijn vervuld .... Ook nemen wij niet aan, dat Jezus uit de onderwereld is opgewekt en verhoogd in den hemel. Die voorstelling is voor ons verouderd, omdat zij in strijd is met de wetenschap."
Commentaar overbodig!
') „Ijes dogmatiques sont des (i'uvres d art, mais des oeuvres d'un art condamné fatalement ii l'impuissance, pnisqu'il se propose d'emprisonner l'infini dans une chambre et d'en tailler 1'image dans les potits matériaux fragiles, qui suffisent tout au plus a la fabrication de nos baraques et de nos pots." Ch. Skcrétan, Mon utopie, p. 101.
„L'ame saisit de la vérité ee qu'il lui faut pour 1'affirmir et pour en vivre et elle n'apeivoit rien au-dela.' Ibidem, p. 100.


een geestelijk óón-zijn met den Heer, en die unio mystica, ilie gemeenschap des harten kan ieder deelachtig worden, die waarlijk „bekeerd" is, waarlijk zijn eigen ik heeft verloochend. Aan bekeerde Christenen, d. w. z. aan Christenen, wier geheele levensrichting naar Christus henenvoert, is behoefte in onze dagen, en het wordt tijd dat allen, die Jezus hebben leeren kennen als hun persoonlijken Zaligmaker, als hun Heiland, die zich door Hem verlost weten van zonde, schuld en dood, elkander de hand reiken, om samen te strijden voor dit geloof des harten, in volmaakte vrijheid van geest.
Die vrijheid laat zich ten eerste gelden ten opzichte van de Heilige Schrift. Wie gevoeld heeft, dat de eigenlijke grondslag, de zenuw van het Christendom, het zelfbewustzijn \an Jezus is, kan en mag een volkomen onpartijdig onderzoek instellen naar de waarde en de herkomst onzer heilige boeken, kan en mag, op volmaakt onpartijdige wijze, de beteekenis der texten vaststellen. Zijn geloof in den levenden Christus staat en valt niet niet do resultaten der ernstige wetenschap; het wordt er integendeel door bevestigd. Bij dat licht beschouwt hij alle vraagstukken, die zich aan hem voordoen, bepaalt hij ook de plaats, die de verschillende Bijbelboeken in de goschiedenis der Godsopenbaring innemen. En terwijl hij steeds meer de gemeenschap met zijn Heer tracht te verwezenlijken, wacht hij zich zorgvuldig voor een letterknechterij, die hem op het dwaalspoor zou kunnen brengen, zoowel van Adventisten als van Sabbattisten, of ook nog op het dwaalspoor van een Dowie, die tusschen haakjes — volkomen gelijk heeft te beweren, dat in ons Nieuwe Testament nergens sprake is van een kinderdoop. *)
\ er\ olgens laat die vrijheid van den Christen zich gelden ten opzichte van de kerkleer. Wil men zeggen, dat een Kerk haar karakter moet openbaren, dat zij geen onzeker geluid mag geven, in den strijd dezer wereld, dat men moet weten wat men aan haar heeft, wij stemmen het grif toe. Een leger heeft een \ lag noodig. Maar.... een vlag kan nooit een fundament zijn. En dat schijnt men wel eens over het hoofd
') Zie Aanteekening V.


te zien. In oen Protestantsche Kerk, dat is een Kerk, die, uit liefde tot den Heer, met het uitsluitend, het innig verlangen, haar Heiland getrouw te blijven, protest aanteekent tegen elk menschelijk gezag, van welken aard dan ook, dat de plaats zou willen innemen van het geestelijk gezag van haar Hemelschen Koning, kan op den duur geen ander standpunt doen gelden dan hot standpunt van een Paulus, die niets of niemand anders wilde weten, dan Jezus Christus en dien gekruist. Zoo hoeft dan ook onlangs de Zweedsche Kerk, die van haar dienaren besliste onderwerping aan de Augsburger Confessie eischte (onderwerping, die, in de praktijk, toch een ijdele klank werd), haar proponentsformule gewijzigd; en wel zóó, dat de toekomstige predikanten nu eenvoudig beloven het Woord Gods te zullen prediken, overeenkomstig de Heilige Schrift, en in den geest der kerkelijke belijdenis. *) Uien kant moet het ook uit in onze Vaderlandsche kerk. Wil men de kerkleer, waarvan ons reglement spreekt, behouden als vlag, als historisch document? Wij hebben er geen bezwaar tegen. Maar dan zij het tevens duidelijk uitgesproken, dat wij, als vrije Protestanten, het recht behouden die leer te toetsen aan het Evangelie van Jezus Christus, want dat Evangelie, in zijn wezen één met het door Christus geheiligd geweten, blijft, in laatste instantie, ons eenig gezag -') L)e huidige toestand der rechterzijde in onze Kerk is beslist onwaar. Men heeft den schijn der kerkelijke rechtzinnigheid, maar niet liet wezen; en van harte stemmen wij in met deze woorden van den grooten Beets8): „Dat zie ik klaar: zooals het nu is kan liet
1) Dit bericht vonden wij in Le Protestant, waar men kon lezen: „Une
heureuse modification a éte apportée ;i la formule de conseeration. Elle
ótait ainsi con(,ue: „Vous promettez de demeurer dans la pure doctrine óvangélique, telle qti'elle est établie dans la patoio de Dieu, les Saintes
Ecritures de 1'Ancien et du Nouveau Testament, revue et expliqnée par
1'immuable confession d'Augsbourg et les résolutions du Congres d'Upsal de
1593, en sorte que vous ne devez ni prècher ni répandre en public, ni favoriser en secret les doctrines adverses. La nouvelle rédaction est d'une orthodoxie un pen moins rebarbative, et les eandidats doivent seulement promettre de „prêcher elairement, selon leur science et leur conscience (naeh Instem Wissen und Garissen), la parole de Dieu comme elle est donnóe dans les Eeritures et selon le témoignage que rendent d'elle les confessions de foi de notre Eglise."
') Zie Aanteekening VI.
*) Uit een brief aan O. G. Heldring, 1848. Aangehaald door het Evanq. Zondagsblad.


niet blijven. Of formulieren in waarheid en niet in schijn, f vrijheid voor allen. zoowel lidmaten als leeraars. (Natuurlijk in gebondenheid aan Christus. F. K.) Van dat alternatief kies ik voor mij het laatste. Neen! geen formulieren: ook uit kracht van het beginsel: vermijd den schijn des kwaads, den schijn van u en anderen te willen binden, den schijn van menschelijk werk boven Gods werk te stellen, den schijn van misvertrouwen op de kracht der waarheid in de gemeente, den schijn van met een schijn van rechtzinnigheid tevreden te zijn."
En dan zijn wij voor de vrijheid in een anderen zin nog. Als de Kerk eenmaal heeft uitgesproken op ondubbelzinnige wijze (en dat moet zij doen), dat in haar midden slechts thuis hooren, die den levenden Christus naar Zijn zelfopenbaring belijden en prediken, dan late zij overigens het persoonlijk geweten volkomen vrij. Met kracht zouden wij ons verzetten tegen elk kerkrechtelijk uitdrijven. Zij, die in een Christelijke Kerk blijven, hoewel zij niet in Jezus gelooven, zouden toch nimmer door zulke maatregelen tot andere gedachten worden gebracht; men zou hen slechts tot grootere huichelarij verleiden. Daarom: eerbied voor het persoonlijk geweten. Wie twijfelt aan de macht van het geweten, geheiligd door den Christus, wie twijfelt aan de macht van het onzichtbare Hoofd der Kerk. die zoeke zijn heil bij Rome, of bij die genootschappen, die het Protestantsche beginsel, tot een (/exatjhehhcmle leer hebben verwrongen. Wij. voor ons, wij gelooven dat de uitkomst goed zal zijn. Al die theorieën, die ons verkeerd toeschijnen, al die richtingen, die o. i. het wezenlijk karakter van het Christendom missen, zullen verdwijnen. Zij waren noodig om de Christenheid wakker te schudden, om ons geloof levend te maken en levend te houden, noodig om ons te dwingen tot zelfonderzoek, maar haar uren zijn geteld. Laat ons slechts biddend strijden, zonder Gods tijd vooruit te loopen, laat ons zwaard en troffel hanteeren, vol des geloofs en des Heiligen (leestes, maar ook vol eerbied voor het persoonlijk geweten, in het vaste bewustzijn, dat do waarheid (en Christus zegt: Ik ben de Waarheid) zal zegevieren, en
dat gedwongen gehoorzaamheid geen gehoorzaamheid meer is.
* *
*
Ja, Geloof en Vrijheid zij onze leuze: geloof in den levenden


t hristus, rion Zoon van God on don Zoon dos menschen, onzen Heiland en onzen Verlosser — vrijheid om geen andoren Heer to dienen dan Hom alleen. Ik weet, vrienden, dat men ons zal misverstaan. Ik weet, dat allerlei moeite, allerlei zorg, allerlei verdachtmaking ons deel zal zijn. Hier zal men sproken van geestdrijverij en Hernliuttersche Christolatrie, van ketterjacht on onverdraagzaamheid. Daar zal men ons een z.g. gebrok aan beslistheid verwijten, zal men spreken van een halfslachtig, weinig principieel standpunt. Wij zullen ons dat alles echter getroosten, in de overtuiging dat (iod met ons is, dat onze zaak Zijn zaak is, dat Hij ons zal geleiden in alle waarheid. Sluiten wij slechts de gelederen. Laat geen verschil van inzicht op ondergeschikte punten ons van elkander verwijderen, ons verhinderen elkander de broederhand te i'iken. ') Als de storm daarbuiten loeit 011 de hagel togen de ruiten klettert, dan gevoelt men zich in huis meer één van hart en één van geest, dan schaart men zich dichter rondom den huiselijken haard, dan is het alsof de vlam van het innerlijk leven hooger opflikkert. Zoo ook willen wij, niet waar? in den strijd des levens, ons steeds dichter scharen om den Goeden Herder, om onzen grooten Koning, on al huilt dan ook de wind over de vlakte, al giert de storm over de velden, met en bij elkander, vereenigd door denzelfden liefdeband, vereenigd door hetzelfde geloof in donzelfden Heiland, zullen wij het goed hebben, zullen wij gaan van kracht tot kracht, en God uit den Hemel \nl het ons doen gelukken.
Wat vraagt het licht,
Gereed ter kim te dalen,
Of iets oj) aard' gewrocht werd bij zijn stralen?
Het gaf zijn glans en deed zijn plicht.
') In een oorlog tusschen Engeland en Frankrijk naderden in een donseren nacht twee oorlogsschepen elkaar. De bemanning van ieder schip meld liet naderende vaartuig voor een vijandig schip en begon te vuren. \ an weerszijden werd vreeselijk gebombardeerd, maar toen het dag begon ' borden, bemerkte men, dat beide schepen de Engelsche vlag voerden, lerstond hield men op schieten, de schepen kwamen bijliggen en de mannen yie en elkaai weenend om den hals. Groot was de aangerichte schade.
ze schade, uitgezonderd die der menschenlevens, kon echter weer hersteld woiden. Maar de schade, die in het rijk Uods door partijzucht wordt aangericht, kan niet weer goedgemaakt worden. ' f Strijdkreet.)


Wat vraagt de bloem,
Wanneer haar blad'ren welken,
Of honig wierd gedronken uit haar kelken? Zij heeft gebloeid: dat is haar roem.
Kust d'avondrust Het blad, nu moe gefluisterd,
Wat vraagt de nachtegaal of iemand luistert? Hij zingt zijn lied: dat is zijn lust.
Werk! mijmer niet,
Werk! wat ook t loon moog' wezen, Gestrooid is t zaad; wie zal de vruchten lezen? Hij, Die de blanke velden ziet. !)
') A. PlERSON.


AANTEEKENINGEN.
i.
Ik vermoed en ik vrees, dat menigeen, naar aanleiding van deze lezing, weer zal spreken van mijn militant karakter en mijn polemisch optreden. Hot zij mij dus vergund met een onkel woord mijn standpunt en mijn zienswijze in deze toe te lichten.
Volgens sommige vrienden, zouden wij onze kerkelijke toestanden aldus hebben te beschouwen: Daar zijn in ons Protestantisme 2. 3, 4 hoofdrichtingen, elk met haar eigenaardige dogmatiek, haar eigenaardige levens- en wereldbeschouwing. Welke richting nu eigenlijk de historische lijn van hot Christendom voortzet, weten wij niet, en kunnen wij nooit weten, ergo: laat ons naast elkander leven, zonder het elkander lastig te maken, zonder onzen tijd met een onvruchtbaren, onderlingen strijd te verspillen. "Wij worden het toch nooit eens.
Welnu, zulk een beschouwing kan noch mag ik deelen. Als wij do heilige overtuiging hebben, dat wij voortbouwen op het eenig fundament, dat ons gegeven is, dan is het ons een besliste onmogelijkheid, die inzichten of theorieën, die radicaal van de onze afwijken, ja, die er vaak principieel tegenover staan, hooghartig te negeeren, of als niet bestaande voorbij te gaan. Dat zou getuigen van onkunde of van minachting. Wie zijn tegenstander niet kent, houdt geen rekening met hem; wie hem voor geen rede vatbaar acht, hetzij door onkunde, hetzij door onwil, zwijgt hem dood. \ olkomen terecht zei collega van AV ijk, op de laatste algemeene vergadering van den Nederlamlschen Protestantenbond: „Onze verdraagzaamheid moet niet gezocht worden in afwezigheid van bestrijding, maar in den aard en de wijze van bestrijding." (Zwolsche Courant 27 October.)
Er moet dus worden gestreden, en het getuigt van weinig Evangeliekennis, hier een beroep te doen op het vredelievend karakter van het Christendom. De Heiland bracht het zwaard; Hij was gekomen om een vuur op aarde te werpen, en Zijn Koninkrijkvan harmonie en vrede kan slechts komen door wanklank en strijd,


oen strijd |> leven en dood tegen den Vorst dezer eeuw. (Ziet onze toespraak: Vrede of strijd?) Maar er moet wettig worden gestreden. Onze tegenstanders hebben het recht van ons te eischen (on wij van hen!): 1°. dat wij hun gedachte en bedoeling nauwkeurig, en overeenkomstig de waarheid weergeven; 2°. dat wij tegenover hun argumenten slechts argumenten plaatsen, zonder ons te bedienen van stoffelijke wapenen; 3°. dat wij hun karakter onaangetast laten, en, zoolang wij hun onoprechtheid niet kunnen bewijzen, blijven gelooven aan hun goede trouw.
In verband hiermede, verklaren wij duidelijk en beslist, dat ons streven steeds is geweest, en nóg is, naar die wetten en regelen te handelen, in dien geest van verdraagzaamheid voor onze overtuiging uit te komen. Hebben wij, in onze vroegere geschriften, de gedachte van onze tegenstanders verkeerd begrepen, hebben wij ons een woord laten ontvallen, waardoor hun bedoeling in een verkeerd daglicht zou komen te staan? Wij verzoeken ieder lezer ons daarop te wijzen, en oogenblikkelijk zullen wij timende honorable doen, gelijk wij van te voren herroepen elke uitdrukking, die men als een persoonlijke beleediging zou kunnen aanmerken. Wij willen niemand kwetsen, ons voortdurend streven is een zuiveren beginselstrijd te voeren, en gaarne zijn wij bereid de broederhand te reiken aan allen, ilie wij, op het gebied des geestes, als onze tegenstanders beschouwen. Maai-, waar de nood tot spreken ons is opgelegd, daar zou zwijgen gevaarlijk zijn, en daar denken wij aan het woord van Luthek: het is niet geraden iets tegen het geweten te doen.
II.
Christus geeft zekerheid, geen waarschijnlijkheid. Voor velen onzer tijdgenooten blijft alles product van het menschelijk denken en menschelijk voelen. Van eenige objectieve werkelijkheid zijn zij nimmer zeker. Pastor Quidam (Hervorming 2 Juli '((4), in zijn bespreking van de bekende verklaring der zes lieeren predikanten, zoekende naar een gemeenschappelijke geloofsformule, schrijft zonder eenige aarzeling neer: „De opstellers zullen toch wel niet vergeten hebben, dat het spreken van Gods vergevende liefde niet anders is dan een religieuse uitdrukking van gemoedservaringen. En zie ik hierin goed, dan zal er geen enkel vrijzinnige zijn, die ook dit niet onderschrijft." En in dienzelfden geest laat collega de Groot,


overigens een zoor kottorsch moderne, zich uit: „We zeggen niet: God is de Heilige, doch God wordt door liet zondige en schuldige gemoed ervaren als de Heilige.... Zoo we stellen: de inensch is verloren zondaar, enz., dan volgt hieruit noodwendig: er is straf voor zonde; doch nu onze conclusie was: de mensch gevoelt zich, enz., nu eischt ook de logica: de schuldbewuste inensch vreest voor de verdoemenis (waarom eeuwige?) en wat daarmede in verband zou kunnen staan (men gevoelt het verschil ook weer in dezen)." (Hervorming 27 — 8 — 04).
Wij gevoelen het m?ar al te goed: het verschil tusschen die theorie en het Evangelie, is het verschil tusschen schijn en wezen. Als een moderne van die nuance spreekt van „schuld", van „den Christus", van „verzoening", enz. en/... dan hebben wij eenvoudig te doen met rhetoriek. De redacteur der Hervorming laat hieromtrent niet de minste onzekerheid bestaan. „Wij schreven niet," verklaart hij (10 Sopt. '04) „van rhetoriek, in verband met de rechtzinnigheid. Wij onderstelden de mogelijkheid van rhetoriek in verband niet de belijdenis van een „moderne": „wij menschen zijn ton opzichte van God verloren zoons en dochters." Deze uitdrukking is ontleend aan het orthodoxe stelsel, waarin alles, ook het verloren zijn, is bedoeld in absoluten zin, en dus ook de verlossing alleen mogelijk is als absoluut wonder. Handhaaft gij uwe uitdrukking, bedoelden wij te zeggen, als objectieve beschrijving van aller menschen toestand, van dien der menschen in 't algemeen, dan behoort gij u gedrongen te zien liet orthodoxe stelsel niet zijn supra-naturalisme te aanvaarden; gij kunt dan hier en daar aan dat stelsel wat wijzigen, maar gij staat in het middenpunt er van, met zijn zondebewustzijn niet alleen, maar niet zijn zielkunde, zijn historiekennis en zooveel meer wat er mee samenhangt. Tenzij — tenzij wij, wanneer gij van ons, menschen, als verloren zondaars spreekt, daarbij met rhetoriek te doen hebben; wij bedoelden, enkel als uiting van een diep gevoel, als aan de traditie, aan de oude geloofsschaal ontleende formule, die geen verdere pretentie heeft dan uit te spreken hot onmiddellijke persoonlijke gevoel...."
Ergo, men zou, hierop afgaande, de belijdenis van een „moderne" aldus kunnen weergeven: „Ik gevoel mij schuldig (of ik het ben, weet ik niet). Christus, d. i. de verpersoonlijkte, ideale geest, werkende in liet menschelijk geslacht (want wij weten niets zekers noch van een „Christus naar de Schriften", noch van een „Jezus der historie") spreekt van vergiffenis. En door dien geest gevoel ik Gods vergevende Vaderliefde, gevoel ik mij weder in genade


aangenomen, (of die liefde werkelijkheid is en mij inderdaad vergeeft, kan ik evenwel niet zeggen)."
Maar wat zou die „moderne" broeder antwoorden, wanneer hem voor de voeten werd geworpen: „Uw „gevoelens" bedriegen u. Er is geen schuld, er is geen vergiffenis. Gij zijt het slachtoffer van zonderlinge illusiön 011 kinderlijke droombeelden"? Hij zou moeten volstaan met een beroep oji zijn „ervaringen", zonder zelfs te kunnen zeggen of waarlijk te kunnen gelooven, dat die „ervaringen", in haar diepste wezen, waar zijn, beantwoordende aan objectieve realiteiten.
Voorwaar, het bevreemdt ons, dat Prof. Gort kan juichen, uit naam zijner geestverwanten: „Wat zijn wij veilig, wat staan wij vast!" — En verder: „Wat zijn wij rijk, schatrijk!" (Zwols,),e Courant, 28—10—'04.)
Het mensehelijk gemoed eischt zekerheid, geen subjectieve vermoedens of persoonlijke meeningen.
III.
Men denke vooral niet, dat dit dogmatisme slechts bij onze broeders van de rechterzijde wordt gevonden. De broeders der linkerzijde hebben hier evengoed de hand in den boezem to steken. Getuigt het niet van groote oppervlakkigheid en vooringenomenheid, als men uit de Evangeliën schrapt, wat maar eenigszins „wonderlijk" is, en de goddelijke persoonlijkheid van Christus wil beoordeclen naar zijn eigen nietig verstand?
Laat ons een voorbeeld nemen. Nog slechts korten tijd geleden kon men in de Hervorming (2 Juli '04) het volgende lezen, naar aanleiding van Johannes 7 : 39 6:
„Met de theologie van den vierden evangelist zijn wij het volstrekt oneens; maar in do godsdienstige waarheden, doorhem verkondigd, erkennen wij parelen, even kostbaar als zeldzaam: fijn goud in 't ruwe erts.
Ten bewijze dit getuigenis, dat de heilige geest er nog niet was, omdat Jezus nog niet verheerlijkt was. Het roept voor ons geestesoog een bekend tafereel te voorschijn: de heidenwereld geheel in duisternis gehuld; eenige schemering boven het Joodsche land; in Christus alleen het licht.
En dat licht opgegaan, niet in de allereerste plaats door zijne


persoonlijkheid vol reinheid 0n goedheid, door zijne bergrede en strafrede; neen, door zijn lijdon en sterven niet daarna gevolgde opstanding, gansch een evangelie en ganseh een leven wordt ten behoeve van de dogmatiek overgesprongen — eene miskenning van de werkelijkheid, waaraan nog onze orthodoxe predikanten, met name op feestdagen, zich schuldig maken.
Dan, 11a de verheerlijking in den hemel, de zending van den raadsman en trooster, die als plaatsvervanger des Heeren zijn werk zal voortzetten en voltooien. Eene mededeeling des heiligen geestes op één bepaald oogenblik, op bovennatuurlijke wijze, met uiterlijke teekenen.
Zielkunde en vergelijkende godsdienstwetenschap doen ons deze voorstellingen beslist wijzen van de hand."
Dat collega J. II. zóó over de dingen denkt: niemand, die hem hot recht daartoe zal betwisten. Maar die laatste volzin is weer teekenend voor de moderne richting; wie die beschouwingen niet deelt, staat op gespannen voet met de wetenschap! Zijn er dan geen godgeleerden, die, evengoed als de besten onder de modernen, op de hoogte zijn van „zielkunde en vergelijkende godsdienstwetenschap", en die toch protest zouden aanteekenen tegen do zienswijze van collega J. II.? Zij zijn er, Goddank! En zij zijnde meerderheid.
IV.
In onze preek over de ware vrijheid, klaagden wij ook over Boeddhistische neigingen hij sommigen, die den naam van Christus blijven dragen. „Wie wordt niet met lamheid geslagen," vroegen wÜ-> na'8 ''ij van een Christenkansel, in een Christelijke kerk, door Christenleeraars hoort verkondigen, dat Boeddha, niet minder dan Jezus, het licht der wereld is? Dat men zeer goed Christen kan zijn, zonder te gelooven in Jezus, als in den Christus Gods? Dat men, in tegenspraak met do duidelijkste verklaringen van den Heer, wèl tot den Vader kan komen, buiten den Zoon?"
Collega Hille Bis Lambers (Hervorming 0 Augustus 1904) heeft in deze uitlating een directe zinspeling gezien op het werken en streven van den heer Bahler. Ten onrechte evenwel. Wij dachten, toen wij dat neerschreven, aan een gansche strooming in het modernisme, die,* naar wij nieenon, steeds meer de overhand krijgt. Ik verklaar mij nader.


Boeddha moet eenmaal hebben gezegd (zie C. J. Wijnaendt Franken, Ethische, Studiën): „Indien de prijs, tegen welken gij
mijn volgeling wilt worden, deze is te weten of de volmaakte
Boeddhadiscipel na den dood voortleeft of niet.... zoo kunt tfij mijn volgeling niet worden." Volgons hem is geloof aan persoonlijke onsterfelijkheid grootheidswaanzin. — Welnu, in volmaakte overeenstemming daarmede, volkomen in dien geest, denken, spreken, leeraren ontelbaar velen onzer moderne broeders, l'rof. Ooirr verklaart (Ons leren in God, blz. 51 en 52): „Indien reeds onze aardsche toekomst, waarvan wij ons althans eenigermate eene gewenschte voorstelling kunnen maken, ons duister is, hoe zou eene toekomst, waarin de aardsche vormen verdwenen zijn, ons ook
slechts eenigermate duidelijk kunnen wezen Wij weten slechts
dat al het goddelijke (let op dat onzijdige, door ons gecursiveerd, F. K.) onvernietigbaar is, dus ook het goddelijke in ons."
A. J. Ij. kan niet nalaten zijn verwondering over het menschelijk verlangen naar onsterfelijkheid te kennen te geven (Hervorming 10 Juli 1904):
„Onbegrijpelijk komt het mij voor," zegt hij, „dat er nog zoo velen zijn, die werkelijk gehecht zijn aan het begrip van een toekomstig leven.
Is het voor een inunsoh ondoenlijk om te berusten bij de gedachte: met mijn sterven is er ook een einde aan mijn geestelijk leven?
Uit de leer van het spiritisme, de theosophie en meer andere, zien wij, dunkt mij, voldoende tot welke dwaalbegrippen de leer van het voortbestaan den mensch brengen kan.
De heerschzucht van den mensch kan hein in deze toch geen parten spelen?
Is het onmogelijk al die bepalingen enz. van hot hoofdstuk „toekomstig leven" te brengen in het werkelijke leven?"
In ongeveer denzelfden geest, hoewel iets minder kras negatief, liet collega Nikmeyek zich uit indertijd (Teekenen des Tijds 1902, blz. 208): „Bij den orthodoxe is de gedachte aan het leven hiernamaals overheerschend. Wat moet ik doen om zalig te worden, of hoe word ik zalig in de eeuwigheid, die volgt na den dood? is een vraag die het middelpunt uitmaakt van zijn godsdienst. Hij hem, die er ernst mee maakt — en aan dezulken is natuurlijk alleen te denken — moet dat noodzakelijk zeer grooten invloed uitoefenen op geheel zijn innerlijk leven. En een vrijzinnige stelt zich die vraag in 't geheel niet: ernstig afwachtende wat die onbekende, geheimzinnige toekomst brengen zal, wijdt hij al zijn


aandacht aan het tegenwoordige leven. En dat moet even noodzakelijk op zijn denken en voelen en willen invloed hebben."
Dergelijke uitlatingen van moderne zijde zouden tot in het oneindige te vermenigvuldigen zijn. Nu staat bij ons vast dat de onsterfelijkheid, voor den Christen geen open vraagstuk mag zijn. Hij weet, dat wie in den Heer gelooft, het eeuwige leven heeft. En volkomen beaamt hij het woord van Lessing: „Ohne den Glauben an ein kiinftiges Leben, eine kilnftige Belohnung und Stiafc, kan keine Religion bestollen," alsook het woord van Max Mulleh : „Zonder het geloof aan persoonlijke onsterfelijkheid is godsdienst gelijk aan een viaduct, dat slechts aan de eene zijde op een pijler rust, of aan een brug, die uitloopt in een afgrond." (Zie Wvnaendt Franken, 1. c. p. 133).
V.
1'rof. Ookt beklaagt terecht die Christenen, wier geloof afhankelijk is van de een of andere geschiedkundige ontdekking. „Het aantal vlugschriften en tijdschriftenartikelen, sprak hij op de jaarlijksche vergadering van den Ned. Protestantenbond (zie het verslag van de ZwoUche Courant van 28 Oct.), geschreven ter bestrijding van Delitsch' „Babel und Uibel" bedraagt circa 2000. Zoo groot was de ijver om het Christendom te beschermen tegen het gevaar, waardoor tal van rechtzinnig geloovigen het Christendom bedreigd zagen, door de mededeeling van D.'s ontdekking. Arm geloof, dat met zulke ontdekkingen van de wetenschap staan en vallen kan."
Wij kunnen ons begrijpen, dat men niet alles, wat zich als „wetenschappelijke ontdekking" komt aanmelden, als Evangeliewoord aanneemt. Maar, in beginsel, zijn wij het met den hoogleeraar eens. Ons geloof is arm en gebrekkig, wanneer het afhankelijk is van een ernsti;/ critisch onderzoek. Gevoelt Prof. Ookt echter niet, dat men zijn woorden in deze kan beamen, zonder den Christus te loochenen, zonder te vervallen in hot modernisme? Het EnlwedcrOder, waarvoor hij en zijn geestverwanten ons telkens plaatsen aanvaarden wij niet. Tertium datur. En als wij absoluut moesten kiezen, dan zou onze keuze niet twijfelachtig zijn. Liever ons verstand dan ons hart en ons geweten het zwijgen opgelegd.
Zeker, wij staan aan de zijde der geleerden, wanneer zij het publiek het recht ontzeggen de vaststaande resultaten van hun


onderzoek te verwerpen, op grond van liet een of ander dogma, van de eon of andere vooropgezette meening. Maar wij staan aan de zijde van de geloovige schare, wanneer theologen, niet hun ongegronde theorieën, (laat ik hier slechts den naam van A. D. Loman noemen!) het geloof in den levenden Christus ondermijnen, en de openbaring van den levenden God durven loochenen. Om dat geloof, om die openbaring, gaat de eigenlijke strijd in onze dagen; niet in de eerste plaats 0111 de authenticiteit van het een of ander Bijbelverhaal.
l'rof. Hartman sprak eens, naar aanleiding van de Homerische kwestie, de volgende merkwaardige woorden (Kerk. Courant, 4 April '02): „Laat nevens uw reconstructie en uw uniformen, een vulgaatI [omerus bestaan: wat ik daarmee bedoel, begrijpt ieder deskundige.
Want vooreerst: in uw reconstructies geeft gij iets, wat niemand gebruiken kan, althans geen leerling of wie Homerus voor zijn genoegen leest. En als 't met het „voor genoegen lezen van Homerus" uit is, dan .... Wat dan? Moet het dan ook maar uit zijn niet liet beoefenen van Homerus als vakstudie? Ik heb het niet gezegd, ik zeg alleen maar, dat het er dan akelig in de wereld uitziet.
.... Hoe ten slotte de bestaande Ilias is tot stand gekomen, ik
weet het niet Maar zóó als ze is, is ze er, en ook niet haar
hebben wij rekening te houden .... Tallooze menschengeslachten hebben zijn Ilias gelezen als één geheel, zonder te luisteren naai' de enkele geleerden, die van tijd tot tijd hun twijfel deden liooren. Want die geleerden hadden gelijk (dat bewijst de, in 't negatieve althans, bestaande eenstemmigheid onder de tegenwoordige geleerden); maar wie niet naar hen luisterden, hadden het ook, en zoo hebben ook nu nog gelijk die, al nemen zo zelf naar de mate hunner krachten ijverig deel aan den arbeid der geleerde Homerus'onderzoekers, op hun beurt roepen: „Blijf me van mijn Vulgaat Homerus af."
Juist, zoo roepen wij hartgrondig uit met alle geloovigen: „Blijft ons van den Bijbel, als Openbaring Gods af; daar kunt gij wel als geloovige, niet als theoloog een oordeel over vellen!"
VI.
Wij kunnen niet nalaten, hier een bladzijde van den betreurden T. Fallot) Qu'est-ce qiïunc Eglise? p. 117) over te schrijven:


„Ce n'est pas 1'Eglise en bloc., qui exerce directement le pouvoir, m.ais les liommes, a qui elle en a confié le dépot, paree qu'elle estime que Jésns-Christ les a qualifiés a eet effet. A 1'Eglise incombent le choix et le controle des ouvriers, a 1'onvrier .appartient le droit de faire valoir, selon sa conscience et sous le regard du Mattre, le don qu'il tient de celui-ci. Lorsqu'il jiarle et qu'il agit conime organe de Jésns-Christ, il ne relève que de sou divin chef, et ne doit tolérer aucune ingérence. Que les hommes, qui 1'ont choisi, lui demandaut le sacrifice de ses aises, de ses forces et même de sa vie, il n'hésitera pas, mais qu'ils se gardent de prétendre lui dicter ses convictions. A eet égard, il doit être intraitable; le service de Jésns-Christ, le libère de toute c,oniplaisance humaine, et la parole divine le recouvre d'une artnure invincible. Condition vraiment paradoxale que la sienue! Au nom de Dien, il commando a tous; pour son propre compte il est le serviteur detous; porteur d'nn message auprès duquel tont ce qui se dóroule ici-bas n'est qu'un jeu d'enfant, 11 ne peut s'acquitter fidèlement de sa tache, qu'en se faisant le plus petit de tous ses semblables."
Ja, beslist onafhankelijk, in gebondenheid, aan Christus, moet de predikant zijn en blijven, om zijn roeping getrouw te kunnen vervullen. „Waar, volkomen waar te zijn," zeggen wij met Prof. Gort, (Zirolsrhe Courant 28 —10 — 04), „is een eerste vereischte om God te vinden en met Hem te leven." De gemeente moet weten, dat, wat de leoraar verkondigt, hij het ook persoonlijk gelooft, dat hij nooit iets zal prediken, omdat hij tot die of tot die „partij" behoort. Wij zijn echter van meening, dat Prof. Gokt, natuurlijk onwillens, oen verkeerde voorstelling geeft van onze kerkelijke toestanden, wanneer hij alleen de orthodoxie, zij het dan ook in bedekte termen, van onwaarheid beschuldigt, en aan het modernisme de eerepalm der oprechtheid toekent, zeggende: „Wij (modernen) mogen God danken, dat wij een standpunt innemen, waarop de man van den kansel en de man der studeerkamer een en dezelfde kan zijn."
Wij zijn voor de „vrije ontwikkeling van het godsdienstig leven", en daarmede bedoelen wij, dat wij geen ander middel mogen aanwenden, otn onze naasten voor Christus te winnen, dan het middel der zedelijke overtuiging. Voor ons, is het wezen van het Christendom geen kerkleer, maar een leven met Christus. En wij vinden onwaar en onwaardig de houding van een Protestant, die een geloofswaarheid verkondigt niet omdat hij er van overtuigd is, in het diepste van zijn wezen, maar omdat do „Kerk" of een „partij" het hein gebiedt. Geen afstand tussehon kansel en studeervertrek, dat


is ook onze leuze, al hebben wij dan geen theologie, maar godsdienst t»; brengen aan de gemeente.
Zijn wij dan nu „modern"? Volgens de definitie van Prof. Ookt en volgens art. 1 van den Ned. Protestantenbond, ja. Volgens de werkelijkheid, neen. Hoe komt dat? Laat ik trachten van dat verschijnsel eenige verklaring te geven.
In theorie, treedt het modernisme eenvoudig op met een „formeel" beginsel. In theorie, wil liet niet anders dan den geest van het Protestantisme meer en meer tot zijn recht laten komen, en tegenover het van buiten opgelegd, menschelijk gezag, de innerlijke overtuiging, de persoonlijke verzekerdheid, het testimonium Spiritus Sancti stellen. Ken Vi.vet, die eenmaal zeide (wij weten niet of wij de woorden juist weergeven, maar in de strekking vergissen wij ons zeker niet): „II se peut que j'aie des opinions catholiques; ce que je repousse c'est 1'autorité extérieure", zou dus „modern" geweest zijn, hoewel hij het kruis van Golgotha, in het midden \an zijn geloofsleven plaatste. Een Secrétan, met zijn trinitarisch Godsbegrip, zijn denkbeelden over den „val in Adam", en over de „verlossing in Christus", zou evenzeer door het modernisme geannexeerd kunnen worden, omdat hij van geen dogmatisme, d. i. van geen gezaghebbende, bindende kerkleer wilde weten. Welnu, wij gelooven, dat het modernisme geen grooter, meer principiëele tegenstanders ooit heeft gehad, dan juist die twee reuzen op theologisch gebied. Want het modernisme heeft naast het uitgesproken „formeele" beginsel, een onuitgesproken (en juist daarom zoo gevaarlijk!) materieel beginsel. Het treedt op, inde praktijk, met een geheel stelsel, negatief wel is waar, maar toch een stelsel, dat wij zouden kunnen samenvatten in dit eene negatieve dogma (wij schrijven het, na rijp overleg, en later hopen wij deze bewering in een afzonderlijke studie te staven): Jezus van Nazareth is niet geweest de Christus Gods, de Zaligmaker der wereld. En vandaar het eigenaardige verschijnsel, dat inen in het modernisme wel de vrijheid heeft om van het historisch Christendom af te wijken, zoo ver men wil (denkt aan den heer Krvthe en aan dien predikant, die zijn leerlingen, volgens collega II. H. Meulexbelt, aannam op de volgende belijdenis: „Zweert gij aan uw geweten trouw; belooft gij goed te zijn; belooft gij als reinen te leven"), maar niet de vrijheid om te gelooven in den levenden, Drieëenigen God, Die hoort en verhoort, te gelooven aan de verzoening, te gelooven aan de godheid van Christus. Wat blijft er nu over van die „ware" toestanden in moderne kringen? Wat blijft er over van het verwijt,


dat Prof. Oort zijn tegenstanders naar hot hoofd slingert, en waarvan hij meent, dat het zijn geestverwanten niet treft? Het modernisme heeft evengoed als de orthodoxie, zijn „vaststaande resultaten", waaraan de volgelingen zich hebben te houden. Zijn wachtwoord is evengoed: Se soumettre on se démettre.
Laat ik een voorbeeld nemen. Daar hebt ge een jong predikant, die, die door welke omstandigheden dan ook, in moderne wateren verzeild is geraakt. Als „moderne" wordt hij beroepen in een gemeente. Zijn ernstige studiën brengen hem evenwel tot de overtuiging, dat liet Christendom staat en valt met het geloof in den levenden Christus. Hij komt tot de ontdekking, dat er een zeer nauw verband bestaat tusschen de vergeving der zonden en het werk op Golgotha volbracht. Hij wil die denkbeelen natuurlijk niet opdringen, maar hij wil er voor ijveren, gelijk het een man van karakter betaamt. Een overtuiging toch, die niet naar buiten optreedt, is geen overtuiging meer.
Nu vraag ik: zal de positie van dien jongen man gemakkelijker zijn, meer „waar", dan de positie van den orthodoxen broeder, die geen weg weet met sommige bepalingen van de belijdenis zijner Kerk? In geenen decle. Hij zal, in negen gevallen van de tien, gaan „schipperen", de scherpe puntjes „wegdoezelen", allerlei restricties te baat nemen, en zich zoo „voorzichtig" mogelijk uitdrukken in woord en geschrift, om aan de Argusoogen van de Gr root-inquisiteurs der partij te ontkomen. Want hij weet het bij ondervinding: mocht hij openlijk er voor uitkomen, dat hij beslist „vrij" wil zijn, ook om te staan op den bodem van het historisch Christendom, en openlijk zijn dissensus met het ongeschreven dogma van het modernisme uit te spreken, dan.... is de ellende niet te overzien. Hij zal zijn gemeente moeten verlaten, ook al is hij er wellicht velen tot zegen. Hij zal moeten breken met de traditie zijner familie, als hij in moderne kringen is opgevoed. „Vrienden" zullen hem den rug toekeeren. De moderne pers zal zijn verandering van inzicht in het meest ongunstige daglicht stellen. Allerlei insinuaties zullen hem het leven verbitteren, en als men hem al niet openlijk van oneerlijkheid beschuldigt, toch zal men zijn z.g. gebrek aan „wetenschappelijke ontwikkeling" zoo scherp mogelijk doen uitkomen.
Er zijn predikanten, die nog steeds „modern" heeten, maar die zich in „moderne" kringen volstrekt niet thuis gevoelen, die gelooven aan het wonder, als aan oen ingrijpen van God, wier Christologie nagenoeg bijbelsch is. En toch blijven zij zich „modern"


noemen. Zij gaan met do „partij" mee, om maar geen moeite te krijgen, zich beroepende op het „formeele" beginsel van het modernisme, zoozeer in strijd met het materieele beginsel, dat nimmer wordt uitgesproken maar steeds geïnsinueerd ....
Onze kerkelijke toestanden zijn door en door onwaar. Ook in moderne kringen. En daarom gaat het niet op elkander zulke ernstige beschuldigingen, als door Prof. Gort geuit, naar het hoofd te slingeren.





X