HERBART's PAEDAGOGIEK
(Umriss padagogiseher Vorlesungen),
toegelicht en aangevuld uit andere geschriften van den Schryver
DOOR
H. DE RAAF.
Prijs ƒ 1,50. Gebonden f 2,00.
BEOORDEELINGEN.
„Het werk is een alleszins verdienstelijke poging van den heer De Raaf om de denkbeelden van den grooten Ouitschen wijsgeer in onderwijzerskringen te propageeren. We behoeven niet te zeggen , dat de heer De Raaf door dezen arbeid allen die zich met de denkbeelden van den grooten paedagoog vertrouwd willen maken aan zich heeft verplicht. Ter aanbeveling van het werk kan zeker dienen, dat de prijs uiterst laag i;." (De Chr. School.)
„Een der paedagogen, die niet sterft, maar in zijn geschriften voortleeft, en daardoor bij jongeren nog steeds levende inzichten vormt, kan Johan Friedrich Herbart genoemd worden. Voortgekomen uit de school van paedagogisch en philosophisch denken door Pestalozzi en Fichte gesticht, zal Herbart evenals zijn voorgangers invloed blijven uitoefenen, en zijn arbeid moet niet minder dan die van Pestalozzi door onderwijzers bestudeerd worden. Daarom is het van het hoogste belang dat de heer De Raaf, zoowel vereerder als grondig kenner der Herbartsche leer, deze niet alleen voor Nederland vertaald, maar ook heeft bewerkt, aangevuld en toegelicht, zoodat de philosophische denker verstaanbaar wordt voor hen, die niet hun geheele studie aan dezen tak van kennis kunnen wijden. En wij hebben de overtuiging, dat de schrijver daarin goed geslaagd is, zoodat deze uitgave een groote aanwinst is voor onze paedagogische litteratuur."
(Vragen van den Dag.)
„De overtuigde, ijverige voorstander der paedagogische beginselen van Herbart laat aan de paedagogiek eene uitvoerige lezenswaardige levensschets voorafgaan. Ook siert een portret van den philosophischen paedagoog deze uitgave, die zeker de opmerkzaamheid van belangstellenden verdient."
(Chr. Schoolblad.)
„Wie over Herbart en zijn filosophie wil oordeelen moet kennis met dit boek maken, 't Werk is belangrijk, want wie in de Nederlandsche paedagogische wereld recht van meespreken wil hebben, moet ook Herbart kennen. We verwachten, dat het èn door zijn degelijkheid èn door zijn lagen prijs veel koopers vinden zal." (jV. Prov. Gron. Crt.)
Ter perse:
HERBART, Deel II:
Metaphysica, Psychologie en Ethiek ,
BOOR
H. DE RAAF.
Verschijnt in afleveringen.
De inteekening is alom opengesteld.
Uitgave van de firma P. NOORDHOFF te Groningen.


PROEVE VAN WET
TOT ft KOELING VAN HET
LAGER ONDERWIJS
OP DEN GRONDSLAG VAN
„O ND ER WIJS-RIJKSZAAK".
BEWERKT IN OPDRACHT EN UITGEGEVEN OP LAST VAN HET HOOFDBESTUUR VAN HET NEDERLANDSCH ONDERWIJZERS GENOOTSCHAP.
MET BIJLAGEN.
P. NOORDHOFF. — 1904. — GRONINGEN.
tot*
d
• 23





PROEVE VAN WET
TOT KKCEMXO VAN HET
LAGER ONDERWIJS
01» 1>KN CIIOMlSI.Afi Van
„O NDERW IJS-RIJKSZAAK".
BEWERKT IX OPDRACHT EX ITTHEOEVEX 01» LAST VAX III!I HOUFDHESTITR VAX HET XEDERLAXDSCH OXI)KU\> 1.1 /KKS-(IE\0i)TS('HA 1*.
MET BIJLAGEN P. NOORDHOFF. — 1904. — GRONINGEN.





PROEVE VAN WET
TOT KEGELING VAN HET
LAGER. ONDERWIJS
OP DEN GRONDSLAG VAN
„ON DER WIJS-RIJKSZAAK".
BEWERKT IN OPDRACHT EN UITGEHEVEN OP LAST VAN HET HOOFDBESTUUR VAN HET NEDERLANDSUH ONDERWIJZERS-GENOOTSCHAP.
MET BIJLAGEN.
P. NOORDHOFF. — 1904. — GRONINGEN.





EEN WOORD VOORAF.
Op den Beschrijvingsbrief voor de 55* Algemeene Vergadering van het Nederlandsck Onderwijzers Genootschap, gehouden te Utrecht in Juli 1900, kwam een voorstel voor der af deeling Alfen van dat Genootschap, bedoelende het Hoofdbestuur op te dragen de kwestie Onderwijs-Rijkszaak aan de orde te stellen.
Dat voorstel werd aangenomen; vragen over deze zaak door het Hoofdbestuur gesteld (zie Schoolblad 16 Nov. 1900;, werden door de af deelingen beantwoord en tot een Rapport verwerkt (zie Schoolblad 17 Dec. 1901). In zijn vergadering van Januari 1902 meende het Hoofdbestuur echter, dat hiermede deze belangrijke zaak niet mocht geëindigd geacht worden; daarom werd besloten een Commissie te benoemen, be. staande uit mannen van allerlei richting op politiek- en schoolgebied welke Commissie belast werd met het ontwerpen van een schets, hoe een wet zou kunnen luiden , waarbij het Onderwijs een zaak van het Rijk was.
Het is het Hoofdbestuur gelukt de heeren J. Mulder , hoofd eener openbare school te Groningen, N. Oosterbaan , Arrondissements-schoolopziener te Doesburg, H. C. Stolk , Redacteur van De Katholieke School te Zaandam, H. U. Thoden van Velzen, hoofd eener openbare school te Deventer, J. Versluys te Amsterdam, H. J. v. Wijlen , hoofd eener Christelijke school voor M. U. L. O. te Amsterdam , tot dezen arbeid bereid te vinden, terwijl de heer G. H. v. Daalen van Assendelft als gedelegeerde van het Hoofdbestuur, in deze commissie zitting nam.
Deze heeren hebben hun taak zeer breed opgevat en de resultaten van hun arbeid neergelegd in dit Rapport, hetwelk het Hoofdbestuur van het N. O. G. aan de leden, het groote publiek, en vooral ook de onderwijsautoriteiten ter ernstige bestudeering aanbiedt.
't Is voor het Hoofdbestuur een aangename taak hier den leden der Commissie te danken voor hun nuttig en grondig werk.
Dat het velen tot nadenken moge stemmen, vooral onder hen, die geroepen zijn , om in Regeeringscolleges mede te beslissen over de belangrijke zaken van Opvoeding, Onderwijs en Schoolorganisatie.
Namens het Hoofdbestuur van het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap:
L. C. T. BIGOT, Voorzitter. K. ANDRIESSE, Secretaris.


INHOUD.
Blz
Een woord vooraf.
Ter Inleiding 1.
Voor- en Nadeelen 4.
Proeve van Wet. enz.
Titel I 9.
Titel II 17.
Titel III 44.
Titel IV 57.
Titel V 72.
Tftel VI 79.
Titel VII 79.
Bijlage I. Beknopte Toelichtingen 80.
Bijlage II. Toelichting bij de art. 21 en 23 88.
Bijlage III. Aanteekening bij art. 16 92.
Bijlage IV. Financieele gevolgen . 93.
Het Lager Onderwijs
a) in Nederlandsch-Indie 97.
b) in Duitschland 100.
c) in Oostenrijk 113.
d) in Hongarije 116.
e) in Frankrijk 119.
ƒ) in Denemarken 125.
,f) in Zweden 127.
VERBETERINGEN.
Op blz. 50 r. 2 v. o. leze men: in geval, in plaats van: in gevel.
Op blz. 51 r. 23 leze men: districtsonderwijsraad.
Op blz. 52 r. 16 leze men: rijksonderwijsraad, in plaats van: onderwijsraad.
Op blz. 54 r. 2 v. o. leze men: voorstellen, in plaats van: voorstelle.
Op blz. 66 r. 10, 9 v. o. leze men: een acte te verkrijgen, in plaats van: een
acte van bekwaamheid uitgereikt.
Op blz. 69 r. 10 schrijve men: , in plaats van het woord: en.
Op blz. 70 r. 1 leze men: toekenne, in plaats van: toekennen.
Op blz. 70 r. 25 leze men: vak k, in plaats van: vak.


Aan
het Hoofdbestuur van het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap.
TER INLEIDING.
Wij hebben de eer, ingevolge de opdracht, welke onze commissie ontving, U hierbij aan te bieden een proeve van ontwerp van Wet op het Lager Onderwijs, welke bedoelt uitwerking van het beginsel „Onderwijs-Rijkszaak."
Daar in onze commissie waren vertegenwoordigd de twee hoofdrichtingen van het Lager Onderwijs hier te lande: Openbaar en Bijzonder Onderwijs, is deze proeve te beschouwen als een vrucht van gemeenschappelijk overleg, welke alleen tot stand kan komen door van weerskanten concessien te doen.
Gelijk U zal blijken, heeft slechts hier en daar een minderheid van de commissie gebruik gemaakt van haar recht, om van haar afwijkende meeningen afzonderlijk melding te maken.
Het is ons een oorzaak van blijdschap, te kunnen constateeren, dat dit slechts zelden noodzakelijk bleek. Het is de commissie gelukt, zij het ook na langdurige beraadslagingen, op alle hoofdpunten tot werkelijke eenstemmigheid te geraken.
Ken enkel woord over onze methode van werken mag hier niet ontbreken.
We hebben gemeend, allereerst aan een der voorstanders van het Bijzonder Onderwijs in onze commissie te moeten verzoeken, een rapport te ontwerpen, waarin van het standpunt van het Bijzonder Onderwijs werd aangetoond, hoe het Lager Onderwijs in zijn geheelen omvang „Rijkszaak" zou kunnen worden , zonder dat het levensbeginsel van het Bijzonder Onderwijs: „de vrijheid", te zeer in 't gedrang zou komen. Eerst daarna kon blijken , of samenwerking in onze commissie tusschen de beide hoofdrichtingen mogelijk was. Toen die mogelijkheid voldoende was vastgesteld en onze commissie zich in hoofdzaak met dat Rapport had vereenigd , konden wij denken aan verdere afwerking van onze taak.
Voor de verschillende onderdeelen van het vraagstuk werden sub commissien uit ons midden aangewezen, die in opdracht kregen, uitvoerige rapporten daaromtrent te ontwerpen. Deze rapporten werden verder in onze verschillende


zittingen behandeld, gewijzigd en vastgesteld. Ook naar de wetgevingen op het I^ager Onderwijs in het buitenland hebben we een onderzoek ingesteld en de hoofdpunten daarvan doen rapporteeren , welke wij U hierbij aanbieden.
Nadat wij dezen tamelijk omvangrijken arbeid ten einde hadden gebracht, hebben wij van onze Wet op het Lager Onderwijs, zooals die laatstelijk gewijzigd werd 17 Juli 1901 , artikel na artikel nagegaan en ons afgevraagd, welke wijzigingen ze zou moeten ondergaan, om onze denkbeelden in de verschillende Rapporten uitgewerkt, in een proeve van wetsontwerp te kunnen belichamen. Met 'toog daarop hebben wij getracht, de hoofdgedachten in onze Rapporten om te werken in den vorm van een wetsontwerp, waaruit het verband tusschen de deelen van het vraagstuk: „Onderwijs Rijkszaak" duidelijk blijkt. Wij hebben bij dit alles zooveel mogelijk rekening gehouden met de „ Wenschcn en Voorstellen" van het Nederlandsch Onderwijzers Genootschap (1895).
Het kan overbodig worden geacht, er Uw aandacht op te vestigen, dat onze commissie zelf er ten zeerste van doordrongen is, dat onze formuleering der onderscheiden wetsartikelen, bezien met het scherpziend oog van een rechtsgeleerde, allerlei leemten en gebreken zal vertoonen; maar de overtuiging, dat zelfs de bestaande wetten, na veel voorarbeid van zooveel bekwame mannen op dit terrein, ook aan dit verwijt niet ontkomen, heeft ons den moed gegeven, onze inzichten, zoo goed als ons dit mogelijk was, op deze wijze te formuleeren. Ten einde het overzicht te vergemakkelijken, hebben we onze „proeve" naast de bestaande wet doen afdrukken.
Bij de beoordeeling van deze „proeve"' mogen we zeker wel een beroep doen op Uwe welwillendheid en op die van de leden en afdeelingen van het Genootschap. We vertrouwen, dat onze bedoeling, welke in dit geval toch de hoofdzaak is, voldoende zal kunnen blijken.
We hebben gemeend, het „Openbaar Onderwijs" te moeten noemen „Rijks onderwijs'''' en te moeten spreken van „Rjkssckolen".
De benaming „Bijzonder Onderwijs" hebben we behouden, ofschoon eene minderheid in onze commissie de voorkeur zou gegeven hebben aan „ Vrij Onderwijs" en „ Vrije Scholen "
Voor het overige zal men wel doen, met bij het lezen der titels onze toelichtingen te raadplegen, die wij hebben gegeven als Bijlage I achter deze „Proeve".
Met leedwezen vermelden wij, dat ons geacht medelid der commissie, de gedelegeerde van Uw college, de heer G. H. van Daalen van Assendelft, door ernstige ongesteldheid verhinderd werd in de laatste maanden aan onze beraadslagingen deel te nemen. Het verblijdde ons, dat de heer Bigot, als zijn opvolger, aan de besprekingen op onze laatste vergaderingen nog heeft deelgenomen.
We meenen, U het resultaat van onzen arbeid niet te mogen aanbieden, zonder U onzen dank te bieden voor de groote mate van geduld , welke U hebt gehad met onze beraadslagingen, die meer tijd vorderden, dan we zelf hadden kunnen vermoeden.
De onbekrompen wijze van uitvoering, waarop U de leden van het Genoot-


schap met het resultaat van ons werk in kennis zult willen stellen, geeft U aanspraak op onze erkentelijkheid.
We besluiten met den wensch, die naar we vertrouwen, instemming zal vinden bij allen, wien het Lager onderwijs ter harte gaat, dat de arbeid van onze commissie er iets toe mag bijdragen , het Lager Onderwijs in Nederland te leiden in nieuwe banen, te brengen tot hoogeren trap van ontwikkeling.
De Commissie :
J. VERSLUYS, Voorzitter, Amsterdam.
H. J. VAN WIJLEN, Secretaris, „
J. MULDER, Groningen.
N. OOSTERBAAN, Doesburg.
H. C. STOLK, Zaandam.
H. U. THODEN v. VELZEN, Deventer.
G. H. v. DAALEN, ( Gedelegeerden van
L. C T. BIGOT, f het Hoofdbestuur.
Amsterdam, Dec. 1903.
1*


VOOR- EN NADEEL EN.
Het argument, dat het zwaarst weegt, voor het overbrengen der zorg voor het Lager Onderwijs van de Gemeenten op het Rijk is wel, dat de gemeenten dikwijls niet genegen en in veel gevallen financieel niet bij machte zijn, haar taak in dezen behoorlijk te vervullen.
De onwil van vele gemeentebesturen is alom bekend. We herinneren slechts aan de pogingen , om het aantal onderwijzers beneden den door de wet gestelden eisch te houden , door het aantal leerlingen schijnbaar of wezenlijk te beperken. Men schroomde niet, leerlingen weg te zenden , omdat ze twaalf jaar geworden waien, al hadden ze het gewoon lager onderwijs nog niet ten volle genoten. Voor goede gebouwen wilden vele gemeenten niet zorgen, voor voldoende jaarwedden evenmin.
Die onwil spruit in veel gevallen voort uit onkunde. Een voordeel van het overbrengen van de zorg voor het lager onderwijs zou dus hierin gelegen zijn . dat de Regeering van het land veel hooger staat dan die van menige gemeente. De Regeering van het Rijk zal steeds een beter inzicht in de groote beteekenis van het onderwijs hebben dan vele gemeentebesturen. Wat in een wet staat voorgeschreven aan het Rijk, zal door de Rijks-Regeering, zeldzame uitzonderingen daargelaten, ook worden uitgevoerd. Geen der politieke partijen is onwillig , daartoe mede te werken
De tegenstanders van het overdragen der taak op het Rijk ontkennen de gegrondheid der klacht over onwil niet, maar zeggen , dat de wet daarin behoort te voorzien en dit ook doen kan. In deze richting is inderdaad inmiddels een en ander geschied. We herinneren aan de verhooging van de minima der jaarwedden en aan de bepalingen omtrent het herhalingsonderwijs. Toch zou in weerwil van meer dergelijke bepalingen onwil zijn invloed altijd in meerdere of mindere mate doen gevoelen.
Als tegenargument heeft men verder aangevoerd, dat zich een toestand laat denken, waarin het Rijk, na de taak overgenomen te hebben , ongenegen blijkt, die naar behooren te vervullen. In dit geval zou de schade, aan het onderwijs toegebracht, het geheele Rijk betreffen. Waar geen macht dien onwil zou kunnen temperen, zou de schade een omvang kunnen verkrijgen, waarbij het gevolg van den onwil van een deel der gemeenten in het niet zinkt.
Hierop valt aan te merken, dat de Regeering, ook als zij het onderwijs niet geheel voor haar rekening neemt, dat onderwijs door middel van wetgeving belangrijk kan benadeelen.
Verwaarloosde de Regeering haar taak, dan zou een algemeene aandrang tot verbetering niet uitblijven.


Intusschen zou men zich aan overdrijving schuldig maken , als men meende, dat het Rijk alles wat het doen moet ook steeds goed doet.
Wat financitele macht betreft, zoo is het inderdaad een feit, dat de Regeering, die belastingwetten maakt', beter in de door haar erkende behoeften kan voorzien dan de gemeenten , die door het Rijk in dezen zeer aan banden gelegd zijn.
Toen dit voor het eerst werd gezegd , hseft men aangevoerd, dat in dezen het eenvoudigste en meest voor de hand liggende geneesmiddel een herziening onzer belastingwetten zou zijn, waardoor de gemeenten de beschikking over ruimere middelen zouden krijgen.
Inmiddels zijn onze belastingwetten voor een groot deel herzien. Er is zelfs bepaald, dat de gemeenten een bijdrage van het Rijk ontvangen , waarbij rekening wordt gehouden met de lasten, die op de gemeenten rusten. Toch wordt vrij algemeen geklaagd, dat de hulp niet afdoende is. Een bepaling om de gemeenten te vergunnen, uitwonende grondbezitters redelijk mee te doen dragen in de lasten, waardoor plattelandsgemeenten zouden gediend zijn, werd verworpen. De groote steden klagen over de toestrooming van een bevolking, die de lasten zeer verhoogt en weinig of niet bijdraagt in de kosten.
Waar de groote steden, tegen haar zin en zonder dat zij het kunnen beletten , een toevluchtsoord werden voor onvermogenden, is het onbillijk , de steden te belasten met een zorg, welke bijna geheel door het Rijk geregeld is en die het Rijk heeft op zich te nemen.
De toestand is dus nu zoo, dat vele gemeenten , groote en kleine, te zwaar gedrukt worden door de kosten van het onderwijs, terwijl andere zeer gemakkelijk in die kosten kunnen voorzien, zoodat de lasten nu zeer ongelijk drukken. Werd het onderwijs Rijkszaak, dan zouden de lasten gelijkmatig verdeeld worden. Men zou dus een billijke verdeeling krijgen.
Neemt het Rijk de taak over van de gemeenten en wordt daarbij tevens het uitgebreid lager onderwijs geregeld, dan kan het Rijk scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs stichten , waar daaraan Jbehoefte bestaat. Het kan daartoe voor een kring van plattelandsgemeenten het meest geschikte punt kiezen , zonder dat het gebonden is aan de grenzen der gemeenten. Dit voordeel kan in sommige streken ook gelden bij de oprichting van scholen voor gewoon lager onderwijs. Wel loopt men gevaar, dat de gemeenten, die nu het minst genegen zijn, in de behoefte aan zulk onderwijs te voorzien, dan het luidst zullen betoogen, dat zij speciaal daaraan behoefte hebben'; maar het Rijk, dat in de onkosten voorziet behoeft zich daar niet aan te storen.
Neemt het Rijk de taak over, dan is ^daarvan een zekere nivelleer ing het gevolg. Waar nu te weinig geschiedt , zal alsdan , wanneer alles goed gaat, meer geschieden; waar men nu veel doet, meer dan de wet voorschrijft, zal alsdan minder geschieden. Zoo iets geldt voor de grootte der klassen, voor het voorbereidend onderwijs , voor de jaarwedden , voor de lokalen en voor de leermiddelen. Wat het voorbereidend onderwijs betreft, zoo spreekt van zelf, dat dit van rijkswege overal zal gegeven worden of nergens. Daar nu nog slechts door weinig gemeenten voorbereidend onderwijs gegeven wordt, is er alle kans dat het Rijk dat nergens zou doen.


Het Rijk zorgt thans goed voor de leerscholen, verbonden aan de Rijkskweekscholen en voor de op zich zelf staande Rijks lagere scholen. Daarbij gaat men beslist boven de door de wet gestelde minima.
Wanneer echter het aantal Rijksscholen verbazend groot werd , zou het overschrijden van een zekere norm zulke groote kosten na zich slepen, dat het bezwaarlijk zou gaan.
Wat het voorbeeld van het voorbereidend onderwijs betreft, zoo werd in onze commissie aangevoerd , dat nu de mogelijkheid bestaat, dat zelfs een gemeente als Amsterdam om de onkosten zal moeten overgaan tot het afschaffen daarvan , zoodat de kans, om dit deel tot zijn recht te doen komen, eer zou toedan afnemen, wanneer het Rijk de taak overnam van de gemeenten.
Thans heerscht stelselloosheid ten opzichte van benoeming, bevordering, vergelijkende examens, jaarwedden, het toelaten van leerlingen uit andere ge meenten, enz. Werd het onderwijs Rijkszaak, dan kon er een alle openbare onderwijzers omvattende, van vaste beginselen uitgaande, regeling van benoeming, bevordering en salariöering vastgesteld worden. Kir kon beter verband gebracht worden tusschen lager en middelbaar onderwijs , tusschen algemeen ontwikkelend en vakonderwijs.
Waar de Regeering van het land benoemt voor verschillende streken, kan ze zorgen, dat onderwijzers, die zich verder zullen bekwamen en daarbij hulp noodig hebben, in een plaats komen, waar daartoe gelegenheid bestaat. Ze kan jeugdige mannen op kleinere plaatsen benoemen en onderwijzers, wier kinderen een school van voortgezet onderwijs moeten bezoeken, in de steden. Waar de gezondheid van een onderwijzer of van leden van zijn gezin dat noodig maakt, kan hij in een streek benoemd worden, die door den geneesheer wenschelijk geacht wordt.
Laat de verhouding tusschen ouders en onderwijzer te wenschen over, dan kan de onderwijzer, die rijksambtenaar is, gemakkelijk overgeplaatst worden. Thans leidt gebrek aan overeenstemming soms tot ontslag, zonder dat het den onderwijzer mogelijk is, elders een betrekking te vinden, even goed als die, welke hij bekleedde.
Aan den anderen kant kunnen onnoodige verwisselingen van personeel beter dan thans voorkomen worden. Nu is dikwijls een klein verschil in jaarwedde, onder overigens gelijke omstandigheden, aanleiding dat een onderwijzer vertrekt naar een naburige gemeente.
In plaats van de regeling der jaarwedden door vraag en aanbod kan dan een algemeene regeling komen , die op meer rationeele grondslagen berust.
Wordt het onderwijs Rijkszaak, dan wordt de onderwijzer meer onafhankelijk van allerlei plaatselijke gezaghebbenden, van ouders, van ouders leden der schoolcommissie.
Terwijl dit van één zijde aangevoerd wordt, stelt men van andere zijde juist hoogen prijs op den invloed der ouders.
De jacht op salarisverhooging en protectie bij invloedrijke ingezetenen houdt op, als het onderwijs Rijkszaak wordt.
Intusschen worden misbruiken nooit geheel uitgesloten. Wanneer nu iemand onbillijk behandeld wordt door een gemeenteraad, geschiedt dat gewoonlijk


in 't openbaar. Daardoor kan men er tegen opkomen. De benoeming en de bevordering van rijksambtenaren geschiedt echter zoo, dat van de voorbereiding niets doordringt naar buiten. Men kan een rijksambtenaar door wet en reglement vrijwaren tegen willekeurige overplaatsing, tegen ongemotiveerd ontslag, men kan hem zelfs binnen zekere grenzen een geleidelijke opklimming waarborgen , en naar dat alles zou moeten gestreefd worden, maar er blijft plaats voor willekeur. Deze willekeur kan bij een Regeering, die met haar ambtenaren een eenheid vormt, grooter afmetingen aannemen dan waar men staat tegenover gemeenten van allerlei geest of richting. Wie in de eene gemeente onbillijk behandeld wordt, kan diensten aanbieden aan een andere gemeente.
Aan het behandelen der schoolzaken in het openbaar zijn ook nadeelen verbonden. Er wordt bij zulke gelegenheden soms op geringschattende wijze gesproken over het onderwijs en de onderwijzers tot nadeel van het gezag, dat deze tegenover ouders en leerlingen dienen te bezitten.
Werd de onderwijzer Rijksambtenaar, dan zou hij benoembaar kunnen worden tot lid ian den Gemeenteraad in menige kleine gemeente, waar men gebrek heeft aan geschikte personen.
De rechtszekerheid wordt het best gewaarborgd door goede wettelijke bepalingen. Waar het Rijk voortdurend benoemingen moet doen is er steeds gelegenheid, om iemand, die buiten zijn schuld zijn betrekking verliest, elders te benoemen. Doch de wet moet zóó zijn, dat bepaalde waarborgen aanwezig zijn tegen een niet goed gemotiveerd ontslag of een niet voldoend gemotiveerde overplaatsing In elk geval kan men, als het onderwijs Rijkszaak wordt, een goede regeling der wachtgelden ontwerpen.
Waar het Rijk het openbaar onderwijs geheel in handen heeft, kan een groote mate van eenheid tot stand gebracht worden. Dit kan een voordeel zijn , maar het zou ook een nadeel kunnen worden. Een eenheid, zooals die in Frankrijk wordt voorgeschreven, wenscht ten onzent niemand. Het schooltoezicht krijgt echter uit den aard der zaak meer macht en heeft dus gelegenheid, om noodelooze verscheidenheid op te heffen. Het zou beter dan thans, waar het gehalte van het onderwijs te wenschen laat, verbetering kunnen aanbrengen. Er zou voor gezorgd kunnen worden, dat overal een goed leerplan gevolgd werd.
Dit zijn groote voordeelen; toch zou het gewenscht zijn, dat het schooltoezicht bij zijn grootere macht een levendig besef had van het voordeel van verscheidenheid. Voorstanders van een vrij onderwijs, zooals wij thans bezitten, zijn van oordeel, dat duurzame verbeteringen in het gehalte van 't onderwijs uit den kring der onderwijsmannen zelf moeten voorkomen en niet van boven af mogen gedecreteerd worden. Zij verlangen daarom, dat het schooltoezicht bij zijn inmenging niet in bijzonderheden zal treden. Zij wenschen, dat er hoogstens algemeene regelen gesteld worden, waaraan de onderwijzers gebonden zijn, doch waar binnen zij zich vrijelijk kunnen bewegen.
Hier is verder de wijze, waarop de wet de zaak regelt, van het grootste gewicht.
Een vergelijking der resultaten van het lager onderwijs in ons land met die in landen als Frankrijk en eenige Zwitsersche kantons , waar het lager onderwijs


veel meer in bijzonderheden geregeld is, dan men hier over 't algemeen wenschelijk acht, leidt niet tot de slotsom dit we goed zouden doen , met in dat opzicht een geheel ander stelsel te gaan huldigen.
Wordt het meer uitgebreid lager onderwijs, staande naast de hoogere burgerschool met driejarigen cursus, voor het geheele land georganiseerd, dan kan aan een ieder, die het niet vrucht heeft genoten, een getuigschrift worden uitgereikt, dat evenals een geschrift eener hoogere burgerschool met driejarigen cursus, dienst kan doen, om het aantal examens te beperken.
Als bezwaar tegen het overnemen der zorg voor het onderwijs door het Rijk geldt het bezwaar, dat tegen centralisatie in 't algemeen geldt. De zaken , zegt men, worden gewoonlijk het best behandeld, als dit geschiedt in een kleinen kring, die in zoo groote mate, als mogelijk is, op eigen gezig handelt.
Ten slotte zij nog als voordeel van het overbrengen naar het Rijk genoemd, dat daarbij gelegenheid is, eene regeling te maken, die in veel opzichten zoowel het bijzonder als het openbaar ondenvijs omvat. Men mag nu een wet verwachten, waarbij het Rijk een zeer groot deel der kosten van het bijzonder onderwijs voor zijn rekening neemt. Daarmee dient gepaard te gaan, dat het Rijk ook voor de tegenwoordige gemeentescholen een minstens even groot deel der kosten voor zijn rekening neemt. Als echter het R'jk dit wil doen, zoodat het bijna alle kosten der gemeentescholen draagt en de gemeenten slechts een klein deel, dan kan hel rationeel geacht worden, dat het Kijk alle kosten der openbare scholen voor zijn rekening neemt en dan tevens die scholen als rijksinstellingen beschouwt.
De algemeene maatregelen, voor de Rijksscholen vast te stellen, kan het voor een groot deel ook doen gelden voor de bijzondere scholen, die rijkssubsidie willen genieten.


WET
TOT REGELING VAN HET
Lager Onderwijs,
VAN i; AUGUSTUS 1878 NA DE LAATSTE WIJZIGING.
TITEL I.
Algemeene bepalingen.
Art. x. Lager onderwijs is huisen schoolonderwijs.
Onderwijs, gegeven aan kinderen van ten hoogste drie gezinnen gezamenlijk in de woning van het hoofd van een dier gezinnen, is huisonderwijs.
Ieder ander onderwijs, waaronder ook het onderwijs in armeninrichtingen, gods-, gast- en werkhuizen, gestichten van weldadigheid en andere instellingen van openbaar nut gegeven , wordt voor de toepassing dezer wet als schoolonderwijs beschouwd.
Art. 2. Onder lager onderwijs begrijpt deze wet het onderwijs in:
a. het lezen;
b. het schrijven;
c. het rekenen;
d. de beginselen der Ned.rlandsche taal;
e. die der vaderlandsche geschiedenis;
/. die der aardrijkskunde;
g. die van de kennis der natuur;
h. het zingen;
i. de eerste oefeningen van het handteekenen;
j. de vrije- en orde-oefeningen der gymnastiek;
k. de nuttige handwerken voor meisjes
PROEVE VAN WET
TOT REGELING VAN HET
Lager Onder-wijs,
or DEN GRONDSLAG VAN
„ONDKR WIJS-RIJKSZAAK". TITEL I.
Algemeene bepalingen. Art. 1. Onveranderd.
Art. 2. Onveranderd.


Aan lagere scholen kan bovendien onderwijs gegeven worden in:
l. de beginselen der Fransche taal; in. die der Hoogduitsche taal; n. die der Engelsche taal; o. die der algemeene geschiedenis; p. die der wiskunde;
ij. het handteekenen; r. de beginselen der landbouwkunde ;
rbi». die der tuinbouwknnde; s. de gymnastiek;
t. de fraaie handwerken voor meisjes.
Art. 3. De lagere scholen opgericht en onderhouden door het Rijk of de gemeenten zijn openbare, de overige zijn bijzondere scholen.
Door waterschappen of provinciën worden geene uitgaven ten behoeve van het lager onderwijs gedaan.
Aan bijzondere scholen noch aan bijzondere inrichtingen tot opleiding van onderwijzers mogen vanwege de gemeente geldelijke bijdragen of eenige andere ondersteuning middellijk of onmiddellijk worden toegekend, dan in de gevallen en onder de voorwaarden in deze wet genoemd.
Art. 4. Art. 5 der wet van 1 Juni 1865 (Staatsblad no. 58) is toepas selijk op alle lokalen, waarin lager schoolonderwijs gegeven wordt.
Bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur worden door Ons, zoowel in het belang van de gezondheid als van het onderwijs, algemeene regelen vastgesteld omtrent den bouw en de inrichting der lokalen, waarin openbaar lager schoolonderwijs gegeven wordt, alsmede omtrent het aantal kinderen dat daarin mag
Toevoeging: Het onderwijs, dat behalve de vakken a—k tevens teil minste twee der vakken onder l, m en n en het vak otuier p bevat, heet Meer uitgebreid lager onderwijs. (Vgl. Art. 45 onder c).
Art 3. De lagere scholen opgericht en onderhouden door het Rijk zijn Rijksscholen, de overige zijn bijzondere scholen.
Door gemeenten, waterschappen of provinciën worden geene uitgaven ten behoeve van het lager onderwijs gedaan.
In de gevallen en onder de voorwaarden , in derc wet genoemd, kan door het Rijk subsidie worden verleend aan bijzondere scholen.
Art. 4. Lid 1 onveranderd.
Bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur worden door Ons, zoowel in het belang van de gezondheid als van het onderwijs, algemeene maatregelen vastgesteld omtrent den bouw en de inrichting der lokalen, waarin van Rijkswege lager onderwijs gegeven wordt, alsmede omtrent het aantal kinderen


worden toegelaten, met bepaling of en in hoeverre deze regelen verbindend zijn voor de lokalen, waarin door gemeenten gesubsidieerd bij zonder lager schoolonderwijs wordt gegeven.
Art. 5. Geen lager schoolonderwijs wordt gegeven in lokalen, welke door den hoofdinspecteur van de volksgezondheid zijn afgekeurd als schadelijk voor de gezondheid of van onvoldoende ruimte voor het aantal schoolgaande kinderen.
De hoofdinspecteur spreekt de afkeuring uit bij schriftelijke en met redenen omkleede verklaring en zendt daarvan afschrift aan Gedeputeerde Staten en tenzelfden dage aan het gemeentebestuur, aan den districtsschoolopziener en aan het hoofd der school. Gedeputeerde Staten gelasten burgemeester en wethouders der gemeente, waarin het lokaal ligt, deze verklaring af te kondigen binnen een door hen te bepalen termijn.
Bij Gedeputeerde Staten kunnen tegen deze uitspraak van den inspecteur in hooger beroep komen:
a. de districts-schoolopziener;
b. het hoofd der school;
c. de eigenaar of bruiker van het lokaal;
d. de ouders of verzorgers van schoolgaande kinderen.
Het beroep moet worden ingesteld binnen dertig vrije dagen, te rekenen
dat daarin mag worden toegelaten met bepaling of en in hoeverre deze regelen verbindend zijn voor de lokalen, waarin door het Rijk gesubsidieerd bijzonder lager schoolonderwijs wordt gegeven.
Art. 5. Lid 1 onveranderd.
De hoofdinspecteur spreekt de afkeuring uit bij schriftelijke en met redenen omkleede verklaring en zendt daarvan afschrift aan den Districtsonderwijsraad en tenzelfden dage aan het gemeentebestuur, den schoolopziener, de schoolcommissie en aan het hoofd der school en aan den eigenaar of gebruiker van het lokaal.
Toevoeging: De plaatselijke gezondheidscommissie of, indien deze ontbreekt, burgemeester en wethouders van elke gemeente zijn verplicht om de twee jaren alle scholen onder hun ambtsgebied te bezoeken of te doen bezoeken en omtrent alle in hygiënisch opzicht minder gunstige omstandigheden mededeeling te doen aan den hoofdinspecteur voornoemd.
Bij den districtsonderwijsraad kunnen tegen de uitspraak van den hoofdinspecteur in hooger beroep komen:
a. de schoolopziener ;
b. de schoolcommissie;
c. het hoofd der school;
d. de eigenaar of gebruiker van het lokaal (). ')
Lid 4 onveranderd.
') Het teeken () wijst op eene uitlating. Cursieve tekst wijkt af van den tegenwoordigen tekst.


van den dag, waarop het afschrift der verklaring van den inspecteur op last van Gedeputeerde Staten door het gemeentebestuur is afgekondigd
Gedeputeerde Staten geven aan elk der in beroep gekomen belanghebbenden schriftelijk kennis van hunne beslissing.
Ieder, die bii de beslissing partij geweest is, kan daartegen bij Ons in hooger beroep komen.
Dit moet ingesteld worden binnen dertig vrije dagen, te rekenen van den dag, waarop de kennisgeving van de beslissing van Gedeputeerde Staten den belanghebbenden is toegezonden.
Hangende de termijnen van beroep en tot de eindbeslissing kan met het geven van onderwijs in het afgekeurd lokaal worden voortgegaan , ten ware de hoofdinspecteur van de volksgezondheid om dringende redenen, in zijne verklaring uitdrukkelijk te vermelden, anders mocht hebben bevolen.
Indien de hoofdinspecteur van de volksgezondheid schriftelijk verklaart, dat het afgekeurde lokaal voldoende verbeterd is, of dat het aantal kinderen genoegzaam beperkt is, kan het onderwijs worden hervat.
Art. 6. Niemand mag lager onderwijs geven, die niet in het bezit is der bij deze wet gevorderde bewijzen van bekwaamheid en zedelijkheid.
Vreemdelingen behoeven bovendien Onze vergunning.
Art. 7. De bepalingen van het voorgaande artikel zijn niet toepasselijk op:
a. hen, die uitsluitend aan kinderen van één gezin lager huisonderwijs geven;
b hen, die, van het geven van lager onderwijs geen beroep makende en zich zonder geldelijke belooning daartoe bereid verklarende, van Ons
De districtsonderwijsraad geeft aan elk der in beroep gekomen belanghebbenden schriftelijk kennis van zijne beslissing.
Lid 6, onveranderd.
Dit moet ingesteld zijn binnen dertig vrije dagen te rekenen van den dag waarop de kennisgeving van den districtsonderwijsraad den belanghebbende is toegezonden.
Lid 8 onveranderd
Lid 9 onveranderd.
Art. 6 onveranderd.
Art. 7 onveranderd.


vergunning hebben verkregen tot het geven van zoodanig onderwijs.
Vrijgesteld van het bezit van een der bewijzen van bekwaamheid bij het voorgaande artikel bedoeld is hij, die voor het vak of de vakken, waarin hij onderwijs geeft, bevoegd is ingevolge het Koninklijk besluit van 2 Augustus 1815, no. 14, de wet van 28 April 1876 (Staatsblad no. 102), of de wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad no. 50).
Art. 8. Jongelieden van beiderlei kunne mogen in de school als kweekeling worden toegelaten en aldaar behulpzaam zijn , mits zij:
a. hun vijftiende jaar ingetreden zijn en hun negentiende niet volbracht hebben, of de akte, bedoeld in art. 56 onder a, bezitten ;
b. tot geene werkzaamheden in de school gebezigd worden dan de zoodanige, welke zij onder het toezicht en de leiding van een in hetzelfde schoolvertrek aanwezigen bevoegde verrichten, en
c. na drie maanden als kweekeling geplaatst te zijn geweest, in het bezit zijn van een door den arrondissemcnts-schoolopziener schriftelijk goedgekeurd bewijs, niet ouder dan een jaar en afgegeven en onderteekend door het hoofd der school, waarin zij tijdens de afgifte waren toegelaten, dat hun zedelijk gedrag en hunne vorderingen voldoende zijn.
Ingeval de arrondissements-schoolopziener zijne goedkeuring weigert, kan het hoofd der school binnen veertien dagen na de weigering de beslissing van den districts-schoolopziener inroepen. Deze beslist binnen eene maand.
Het hoofd der school geeft van de toelating van een kweekeling in zijne school minstens drie dagen te voren schriftelijk kennis aan den arrondissements-schoolopziener.
Art. 8. Jongelieden van beiderlei kunne mogen met goedkeuring van den schoolopziener in de school als kweekeling worden toegelaten en aldaar behulpzaam zijn , mits zij:
a. hun zestiende jaar ingetreden zijn en hun twintigste niet volbracht hebben ();
b. onveranderd.
c. na drie maanden als kweekeling geplaatst te zijn geweest, in het bezit zijn van een door den schoolopziener schriftelijk goedgekeurd bewijs, niet ouder dan een jaar en afgegeven en ondertcekend door het hoofd der school, waarin zij tijdens de afgifte waren toegelaten, dat hun zedelijk gedrag en hunne vorderingen voldoende zijn.
Ingeval de schoolopziener deze goedkeuring weigert, kan het hoofd der school binnen veertien dagen na de weigering de beslissing van den dis tricts onderwijsraad inroepen. Deze beslist binnen eene maand.
Lid 3 vervalt.


Art. 9. Hij, die in strijd met het voorschrift van art. 5 schoolonderwijs geeft in een afgekeurd lokaal, of die, als hoofd der school, in een vertrek meer leerlingen toelaat dan het naar de in art. 4 bedoelde regelen mag bevatten of daarin kweekelingen toelaat zonder dat de vereischte schriftelijke kennisgeving daaraan is voorafgegaan ofwel anders dan op den voet, bij het voorgaand artikel bepaald, wordt gestraft met eene geldboete van ten hoogste vijftig gulden.
Indien tijdens het plegen van de
Art. 9. Lid 1 onveranderd.
Lid 2 onveranderd.
Art. 10 onveranderd.
Art. 11. Hij, die de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs verloren heeft, kan haar niet terug bekomen, behalve in de gevallen in artt. 29, () en 53 voorzien.
Lid 2 onveranderd.
Art. 12 vervalt. De opleiding wordt geregeld onder titel IV der wet.
overtreding nog geen twee jaren zijn verloopen sedert eene vorige veroordeeling van den schuldige wegens gelijke overtreding onherroepelijk is geworden, wordt hij gestraft met geldboete van ten hoogste honderd gulden of met hechtenis van ten hoogste veertien dagen. Bij tweede of volgende herhalingen gepleegd telkens binnen twee jaren nadat de laatste veroordeeling wegens eerste of volgende herhalingen onherroepelijk geworden is, wordt hechtenis opgelegd van ten hoogste één jaar.
Art. 10. Behalve de gevallen, hierna vermeld, vervalt de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs voor hem, die bij eindvonnis is veroordeeld:
a. wegens misdaad;
b. tot eene der straffen , omschreven in art. 28 nos. 4 en 5 van het Wetboek van Strafrecht.
Art. 11. Hij, die de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs verloren heeft, kan haar niet terug bekomen, behalve in de gevallen in artt. 29, 31 en 53 voorzien.
In deze gevallen kan zij hem door Ons worden teruggegeven.
Art. 12. Van Rijkswege worden kweekscholen en normaallessen tot opleiding van onderwijzers opgericht en onderhouden.


De inrichting wordt bij algemecncn maatregel van bestuur geregeld.
Ten behoeve van de opleiding van onderwijzers kan eene Rijksbijdrage worden verleend:
i°. aan gemeentelijke en aan bijzondere kweekscholen;
2°. aan normaallessen en aan hoofden van scholen, voor elk der door hen opgeleide personen, die de akte bedoeld in art. 56 onder a hebben verkregen , volgens door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur tc stellen regelen en voorwaarden.
Op de door het Rijk of de gemeenten opgerichte en onderhouden kweekscholen en normaallessen zijn het iste en het 2de lid van art. 33 van toepassing.
De bepalingen sub a en c van art. 8 en die van art. 9, voor zoover deze op de toelating van kweekelingen betrekking hebben, zijn niet van toepassing op de leerscholen, verbonden aan door Ons aangewezen kweekscholen.
Art. 13. Waar in deze wet van onderwijzers gesproken wordt, zijn hieronder onderwijzeressen begrepen, ten ware het tegendeel uitdrukkelijk bepaald zij.
Art. 14. Onverminderd het bepaalde in art. 5 en met uitzondering van de gevallen, voorzien in art. 19, sub a, b, c, d en ƒ, kan van elk besluit, krachtens deze wet door Gedeputeerde Staten genomen, bij Ons in hooger beroep worden gekomen door ieder, die bij de vernietiging of verbetering van het besluit van Gedeputeerde Staten belang heeft.
Het hooger beroep moet worden ingesteld binnen dertig vrije dagen, te rekenen van den dag, waarop het besluit openbaar gemaakt of den belanghebbende toegezonden is.
Art. 15. Deze wet is niet toepasselijk op:
a. hem, die uitsluitend in een of
Art. 13 onveranderd.
Art. 14. V 'oorzoover daarin niet elders is voorzien kan van elk besluit, krachtens deze wet door den disirietsonderu'ijsraad genomen , bij Ons in hooger beroep worden gekomen door ieder, die bij de vernietiging of verbetering van het besluit van den districtsonderwijsraad belang heeft.
Lid 2 onveranderd.
Art. 15 onveranderd.


meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, k, q, r, rbis en t, bijzonder onderwijs geeft:
b. de scholen , uitsluitend bestemd voor het onderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, j, k, q, r, rbis, j en t;
c. de scholen , waarin geene kinderen boven de zes jaren worden toegelaten en geen ander dan voorbereidend onderwijs gegeven wordt, behoudens dat ook deze scholen onderworpen zijn aan de bepalingen van artt. 5 en 73 dezer wet;
d. militaire onderwijzers en het onderwijs, door hen gegeven aan militairen;
c. de scholen voor doofstommen, blinden, spraakgebrekkigen en idioten ;
ƒ. de scholen in gevangenissen, bedelaarsgestichten of Rijkswerkinrichtingen en in Rijksopvoedingsgestichten , behoudens de bepalingen omtrent de bevoegdheid van hen, die lager onderwijs gegeven.


TITEL II.
TITEL II.
Van het openbaar onderwijs.
§ i. Van de scholen.
Art. 16. In elke gemeente wordt voldoend lager onderwijs gegeven in een genoegzaam aantal scholen, welke voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid toegankelijk zijn.
Het onderwijs omvat de vakken, in art 2 vermeld onder a—k, en daar, waar genoegzame behoefte aan uitbreiding bestaat, een of meer of wel alle vakken, vermeld in dat artikel onder /—t.
Van het Rijksonderwijs.
§ i. Van de scholen.
Art 16 Door het geheele Rijk wordt voldoend lager onderwijs gegeven in een genoegzaam aantal scholen, welke voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid toegankelijk zijn.
Toevoeging: Indien de ouders van 25 kinderen, die onder de bepalingen van de leerplichtwet vallen en op een afstand van ten minste vier kilometers van de dichtstbijstaande Rijksschool een vaste woonplaats hebben, dit verlangen, sticht het Rijk een school, die voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid toegankelijk is.
Het uitspreken van dit verlangen geschiedt , hetzij door de belanghebbende ouders of verzorgers, hetzij door de centrale schoolcommissie (zie onder Tite V). Deze richten zich tot den schoolopziener, die dit verlangen met zijn advies door zendt aan den districtsonderwijsraad , die het wederom met zijn advies door zendt aan den Minister.
De schoolopziener kan ook zelf een desbetreffend voorstel indienen bij den disti iets-onderwijsraad.
Door Ons worden regelen vastgesteld ovi in de behoeften aan onderwijs van achterlijke kinderen en van kinderen, wier ouders geen vaste woonplaats hebben, te voorzien.
Het onderwijs omvat de vakken, in art. 2 vermeld onder a—k en daar, waar volgens het oordeel van den districtsonderwijsraad genoeg zame behoefte aan uitbreiding bestaat, een of meer of alle vakken, vermeld in dat artikel onder l—t.
2
L


Van de verplichting tot het geven van onderwijs in het vak, vernield in art. 2, onder j, kan door Gedeputeerde Staten, den districts-schoolopziener gehoord , telkens voor ten hoogste 5 jaren, vrijstelling worden verleend.
De in de school toegelaten kinderen zijn in elke klasse verplicht aan het onderwijs in alle de aldaar onderwezen vakken deel te nemen, met uitzondering van de vakken vermeld in art. 2 onder j en s.
Naburige gemeenten kunnen zich, met inachtneming van art. 121 der wet van 29 Juni 1851 (Staatsblad no. 85) vereenigen tot het oprichten en in stand houden van gemeenschappelijke scholen of tot het vaststellen eener regeling omtrent de toelating van kinderen uit de eene gemeente op de scholen der andere.
Art. 17. Aan hen, die het gewoon lager onderwijs genoten hebben, wordt gelegenheid gegeven tot het genot van herhalingsonderwijs.
Het herhalingsonderwijs kan zich ook uitstrekken tot vakken, die niet begrepen zijn geweest in het genoten lager onderwijs.
De gemeenteraad regelt, na overleg met den districts-schoolopziener en na ingewonnen bericht van het hoofd of de hoofden der lagere scholen , den omvang van het herhalingsonderwijs en de wijze waarop het zal worden gegeven, naar plaatselijke behoeften, niet inachtneming der volgende voorschriften :
i°. dat het ten minste gedurende zes en negentig uren in het jaar moet worden gegeven;
2°. dat het moet omvatten ten minste twee der vakken welke begrepen zijn onder het gewoon schoolonderwijs;
3n. dat het zóó moet zijn ingericht, dat ouders, die hunne kinderen niet meer dan 96 uren herhalingsonderwijs in het jaar willen doen
De districtsonderivijsraad beslist, ; den schoolopziener gehoord, welke rijksscholen van de verplichting tot het geven van onderwijs in het vak, vermeld in art. 2 onder j zijn vrijgesteld en bepaalt het leerplan voor dit vak voor de overige scholen.
Lid 4 onveranderd.
Lid 5 vervalt.
Art. 17. Het herhalingsonderwijs blijve in dit rapport buiten bespreking; het worde in een afzonderlijke § geregeld.


genieten, die kinderen een geregelden cursus kunnen doen bijwonen , zonder dat dit aantal uren wordt overschreden;
4n. dat er, behoudens door Ons voor bepaalde gemeenten of gedeelten van gemeenten te verleenen tijdelijke vrijstelling, voor de meisjes, hetzij deze al dan niet te zamen met jongens aan de lessen deelnemen, gelegenheid moet zijn om buiten de avonduren 96 uren in het jaar herhalingsonderwijs te genieten:
5°. dat voor het herhalingsonderwijs, buiten de avonduren, niet meer dan twee halve dagen in de week mogen worden besteed;
6". dat gedurende de uren, voor het herhalingsonderwijs aangewezen, in de daarvoor bestemde lokalen aan de klassen der gewone lagere school, welke in die lokalen worden onderwezen , geen gewoon lager onderwijs wordt gegeven.
Een lesuur, des namiddags te 5 uur of later aanvangende, wordt geacht tot de avonduren te behooren.
Artikel 18 en artikel 19, litt. b, zijn ten deze toepasselijk.
Art. 18. De besluiten van den gemeenteraad betreffende het getal der scholen en de vakken, welke op de scholen zullen onderwezen worden , worden aan Gedeputeerde Staten medegedeeld. Zoo Gedeputeerde Staten het getal scholen of den omvang van het onderwijs onvoldoende achten, bevelen zij, den inspecteur gehoord, vermeerdering.
Gelijke vermeerdering kan, Gede- j puteerde Staten gehoord, door Ons worden bevolen.
Art. 19. De besluiten van den gemeenteraad, betreffende:
a. de plaats, waar een school- [ lokaal zal zijn gevestigd;
b. de vermindering van het getal !
Art. 18. De districtsondenvijsraad doet Ons voorstellen betreffende het getal der scholen en de vakken wei'ke op de scholen zullen onderwezen worden.
Lid 2 vervalt.
Art. 19. De besluiten van den districtsondenvijsraad, betreffende: ci. de plaats, waar een schoollokaal zal zijn gevestigd;
b. de vermindering van het getal
2*


scholen of van den omvang van het onderwijs;
c. de vereeniging eener school met of hare vervanging door andere;
d. de sluiting eener school of de schorsing van het onderwijs aan eene school;
e. den leeftijd welken de kinderen moeten bereikt hebben vóór zij op de openbare school worden toegelaten , en van dien waarop zij die school moeten veriaten;
ƒ. het verleenen van ontslag aan onderwijzers in de gevallen bedoeld in art. 29 onder b en c;
worden aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten onderworpen.
De artikelen 196, 197, 198, 200, 201 en 202 der wet van 29 Juni 1851 (,Staatsblad no. 85) zijn ten deze toepasselijk.
Art. 20. Sluiting eener school voor bepaalden tijd kan door Gedeputeerde Staten bij een met redenen omkleed besluit worden bevolen.
Zij hooren in het geval van dit en het voorgaande artikel vooraf den inspecteur van het lager onderwijs.
Gelijke sluiting kan door Ons, Gedeputeerde Staten gehoord, worden bevolen-
Art. 21. De regeling van de schooltijden en van de vacantien, de vaststelling van het leerplan en van de bij het onderwijs te gebruiken boeken en de verdeeling der school in klassen geschieden door het hoofd der sehool en, zoo de regeling voor meerdere scholen gelijkelijk werkt, door de hoofden dier scholen gezamenlijk, onder goedkeuring van burgemeester en wethouders en van den districts-schoolopziener.
Bij verschil tusschen burgemeester
scholen oï van den omvang van het onderwijs;
c. de vereeniging eener school met of hare vervanging door andere;
d. de sluiting eener school of de schorsing van het onderwijs aan eene school;
e. den leeftijd welken de kinderen moeten bereikt hebben vóór zij op de openbare school worden toegelaten , en van dien waarop zij die school moeten verlaten;
worden aan de goedkeuring van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, onderworpen.
Deze besluiten worden voor elk arrondissement genomen op voorstel van den schoolopziener van dit arrondissement, nadat het advies is ingewonnen van de betrokken schoolcommissie en centrale schoolcommissie
Lid a vervalt.
Art. 20. Tot sluiting eener school voor bepaalden tijd kan, op voorstel van den schoolopziener na ingewonnen advies van de centrale schoolcommissie of de schoolcommissie door den districtsonderwijsraad bij een met redenen omkleed besluit worden besloten.
Gelijke sluiting kan door Ons, den rijksonderwijsraad gehoord, worden bevolen.
Art. 21. De regeling van de schooltijden en van de vacantiën, de vaststelling van het leerplan en van de bij het onderwijs te gebruiken boeken voor de rijksscholen in een district geschiedt door den districtsonderwijsraad , onder goedkeuring van den rijksonderwijsraad. Bij geschil beslist Onze Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
Het onderwijs in de rijksscholen van dezelfde groep en gelijke inrichting in een district wordt gegeven volgens hetzelfde algemeen leerplan


en wethouders en den districtsschoolopziener beslist Onze Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
met gebruik van dezelfde leerboeken en verdere leermiddelen.
Op de basis van dit algemeen leerplan wordt het bijzonder leerplan voor een bepaalde school in verband met het doel dier school nader uitgewerkt door het hoofd der school, in overleg met de overige onderwijzers.
Dit bijzonder leerplan omvat de klassenverdeeling en de indeeling der leerstof over de verschillende klassen en den te volgen leergang voor de verschillende klassen. Voor elke klasse wordt de leerstof nauwkeurig bepaald en de tijd aan elk vak te besteden.
Indien een regeling wordt mogelijk gemaakt, als een deel der Commissie voorstelt onder art. 23, geschiedt de uitwerking voor scholen onder eene inspectie behoorend, door de gezamenlijke onderwijzers der scholen, onder leiding van den inspecteur.
(Men vergelijke de toelichting onder Bijlage II achter deze „Proeve".
Art. 2 ibis. Als einddoel van het lager onderwijs moet het door de hoofden van scholen in overleg met de onderwijzers, onder goedkeuring van den districtsraad vast te stellen leerplan minstens aangeven het volgende voor de verschillende vakken.
Nederl. Taal en Lezen. Zuiver en vloeiend met den juisten klemtoon lezen van eenvoudige leesstof, den inhoud van het gelezene verstaan, het gelezene op eenvoudige wijze weergeven, uitgedrukte gedachten van anderen goed verstaan, eigen gedachten zoowel mondeling als schriftelijk behoorlijk uitdrukken. Eenige geoefendheid in het schrijven van brieven en andere in het dagelijksch leven het veelvuldigst voorkomende zaken.
Kennis der meest toe te passen spelregels, waardoor het schrijven zonder grove taalfouten kan geschieden.
Schrijven. Het vervaardigen van


een duidelijk en net schrift en het schrijven van de veelvuldigst in het leven voorkomende stukken: rekeningen (cijfers), brieven, adressen e. d.
Rekenen. Nauwkeurig en vaardig toepassen der vier hoofdbewerkingen met geheele getallen en met (de meest voorkomende) breuken bij het oplossen van vraagstukjes aan de practijk van het leven ontleend, zoowel schriftelijk als uit het hoofd. Bedrevenheid in het laatste. Kennis onzer munten, maten en gewichten, van lengte-, vlakte- en inhoudsmaten. Practische oppervlakte- en itthoudsberekeningen.
Vaderl. Geschiedenis. Eenige kennis van het leven van beroemde personen en van de gewichtigste feiten uil onze Vaderlandsche geschiedenis.
Eenige kennis van onze staatsinrichting.
Aardrijkskunde. Bekendheid met de voornaamste geographische begrippen.
Kennis der naaste omgeving, windstreken , kaartbegrip.
Eenige algemeene kennis van Nederland, een overzicht van Europa en de vier andere werelddeelen, meer in 't bijzonder van onze bezittingen en de reis daarheen.
Practische oefeningen, als het gebruiken van reisgidsen.
Bij gunstige verhouding der klassever deeling: Eenige bekendheid met vorm en beweging der aarde, ontstaan van dag en nacht, van de jaargetijden en de luchtstreken.
Natuurkennis. Eenige kennis van de voornaamste lichamen uit de drie rijken der natuur, die voor den mensch van belang zijn: de meest bekende htlandsche dieren en planten, de groote roofdieren; die kuituurplanten , welker producten bij ons in dagelijksch gebruik zijn, b.v. katoen, thee, koffie, suiker enz. Verder: zaken, die voor den mensch van bijzonder belang zijn, door den dienst, dien zij hem bewijzen, of door de schade,


Art. 22. Bij de regeling der schooltijden wordt door het vrijgeven van uitdrukkelijk in de regeling genoemde uren gezorgd, dat de schoolgaande kinderen van de godsdienstleeraren godsdienstonderwijs kunnen genieten.
Onder voorwaarden door burgemeester en wethouders in overleg met den districts-schoolopziener te bepalen, worden de schoollokalen , des noodig .verwarmd en verlicht, voor dit godsdienstonderwijs beschikbaar gesteld.
Bij verschil is het laatste lid van het voorgaande artikel toepasselijk.
§2. Van de onderwijzers.
Art. 23. Aan het hoofd van elke school is een onderwijzer geplaatst, die den leeftijd van drie en twintig jaren moet volbragt hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezit.
De waarneming van het bestuur eener school kan echter tijdelijk
die zij aandoen, of ook wet onl andere redenen (levenswijze b.v.) bijzondere belangstelling wekken.
Eenige kennis van den bouw en de verrichtingen van het menschelijk lichaam in verband met de gezondheidsleer.
Kennis van verschijnselen, die in het practisch leven opgemerkt worden en van het meeste belang zijn: voornaamste natuurverschijnselen en eenige zaken uit het gebied der mechanica.
Zingen. Kennis van den tekst en de melodie der meest bekende vaderlandsche zangen en andere in het volksleven veel gezongen liederen.
A uttige handwerken. Vaardigheid in het verrichten van die zaken, welke voor de huisvrouw van het meeste belang zijn. Breien, verstellen van breiwerk; knippen, naaien en verstellen van eenvoudige kleedingstukken. Merken.
Art. 22. Lid 1 onveranderd.
Onder voorwaarden, door den districtsonderwijsraad te bepalen , worden de schoollokalen des noodig verwarmd en verlicht, voor dit godsdienstonderwijs beschikbaar gesteld.
Lid 3 vervalt.
£ 2. Van de onderwijzers.
Art. 23. Aan het hoofd van elke school is een onderwijzer, geplaatst, die minstens vijf jaren, terivijl hij in hel bezit was van de acte bedoeld in art. 5 6b, bij het lager onderwijs is werkzaam geweest.
Een deel der commissie is tegen


worden toevertrouwd aan een onderwijzer, die den gevorderden leeftijd of den rang van hoofdonderwijzer niet bezit, mits aan de school geen onderwijzer in het bezit van dien rang, ingevolge art. 24, verbonden zij. Zoodanige waarneming mag niet langer duren dan zes maanden.
Art. 24. Het hoofd der school wordt bijgestaan door ten minste één onderwijzer, zoodra het aantal schoolgaande kinderen meer dan veertig, door ten minste twee onder- j wijzers, zoodra het een en negentig bedraagt.
Voor elk vijf-en-vijftigtal schoolgaande kinderen boven de negentig wordt een onderwijzer meer vereischt.
alle verdere verandering in dit artikel.
Een ander gedeelte der commissie stelt voor, aldus te lezen:
Met de waarneming van het bestuur over een sehool is belast een hoofd of over meerdere scholen gezamenlijk een inspecteur.
Aan dezen laatste is in het bijzonder opgedragen het technisch toezicht en de regeling der innerlijke schoolaangelegenheden. In scholen tot een inspectie behoorend zorgt de eerste onderwijzer voor de uitwendige schóólaangelegenheden met den chef van dienst.
De districtsonderwijsraad beslist of aan een school een hoofd geplaatst zal worden dan wel of zij behooren zal tot een inspectie.
Het aantal scholen, tot een inspectie behoorend, mag niet grooter zijn dan 5, het aantal klassen niet meer dan 40.
De regeling der werkzaamheden aan bovengenoemde betrekkingen verbonden, wordt door Ons vastgesteld. Men vergelijke Bijlage II achter de Wet.
Art. 24, De onderwijzers worden onderscheiden in :
a) canduiaat-onderwijzers,
b) onderwijzers,
c) hoofden van scholen (en chefs van dienst.)
Voor de benoeming tot de eerste betrekking wordt vereischt het bezit der akte bedoeld in art. 56 onder a, tot de tweede hel bezit der acte bedoeld in art. 56 onder b (voor chef van dienst hetzelfde als voor hoofd eener school.)
Het hoofd der school wordt bijgestaan door ten minste één onderwijzer zoodra het aantal schoolgaande kinderen meer dan vijf en twintig, door ten minste twee onderwijzers, zoodra het één en zestig bedraagt.
Voor elk veertigtal schoolgaande kinderen boven de zestig wordt een onderwijzer meer vereischt.


Wanneer met inbegrip van het hoofd der school het aantal onderwijzers ingevolge de voorafgaande bepalingen van dit artikel aan de school verbonden ineer dan vier bedraagt, moeten ten minste twee, wanneer het meer dan acht bedraagt, ten minste drie hunner den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten.
Onder de onderwijzers, in dit artikel bedoeld, worden zij, die uitsluitend in een of meer der vakken , genoemd in art. 2 , onder h—t, onderwijs geven, niet medegerekend.
Op geene school mogen meer dan zeshonderd kinderen gelijktijdig worden toegelaten, tenzij hiertoe door Ons om bijzondere redenen vergunning wordt verleend.
Bij de toepassing van dit artikel wordt tot grondslag genomen het getal kinderen, die op den vijftienden dag der maand Januari van het loopende jaar als werkelijk schoolgaande bekend staan. Kinderen, die tijdelijk in de gemeente vertoeven, wonende in een tent, vaar- of voertuig, behoeven niet onder dat getal te worden opgenomen
Waar die grondslag tengevolge van het tijdstip van oprichting der school niet kan worden vastgesteld, geldt het aantal kinderen dat op den laatsten dag der maand volgende op die waarin de school geopend is, als werkelijk schoolgaande bekend staat.
Art. 25. Wanneer de school in verscheidene klassen verdeeld is, wordt het onderwijs in de laagste klassen bij voorkeur aan onderwijzeressen , dat in de hoogste klassen, behalve aan de scholen uitsluitend voor meisjes bestemd, bij voorkeur aan onderwijzers opgedragen.
Art. 26. Aan eiken onderwijzer
Het aantal candidaat-onderwijzers, aan een school verbonden, bedraagt hoogstens de helft van dat der andere onderwijzers, aan die school geplaatst.
Aan scholen tot een inspectie behoorentt kunnen geen candidaat onderwijzers werkzaam zijn.
Aan cén onderwijzer mag slechts het onderwijs worden opgedragen van hoogstens 50 leerlingen tegelijk.
Lid 4 onveranderd.
Op geen school mogen meer dan driehonderd kinderen gelijktijdig worden toegelaten, tenzij hiertoe door Ons om bijzondere redenen wordt besloten.
Lid 6 en 7 onveranderd.
Opmerking. De cijfers in dit voorgestelde artikel zijn in hoofdzaak overgenomen uit „ Wenschen en Voorstellen van het Ned. Ond. GenDe commissie meende er niet van te moeten afwijken, maar tegelijk te moeten opmerken, dat niet alle leden, hoofd voor hoofd er de verantwoordelijkheid van op zich zouden willen nemen.
Art. 25 onveranderd.
Art 26. Elke onderwijzer geniet


wordt eene vastejaarwedde toegelegd. Die jaarwedde bedraagt ten minste:
i°. voor het hoofd eener school:
a. met minder dan vijf dienstjaren, zeven honderd vijftig gulden;
b. met vijf en meer doch minder dan tienstjaren, achthonderd gulden;
c. met tien en meer doch minder dan vijftien dienstjaren, achthonderd vijftig gulden ;
d. met vijftien en meer doch minder dan twintig dienstjaren, negenhonderd gulden;
e. met twintig en meer dienstjaren, negenhonderd vijftig gulden;
2U. voor elk der onderwijzers die het hoofd der school bijstaan:
a. met minder dan vijf dienstjaren , vijfhonderd gulden;
b. met vijf en meer doch minder dan tien dienstjaren, vijfhonderd vijftig gulden ;
c. met tien en meer doch minder dan vijftien dienstjaren, zeshonderd gulden;
d. met vijftien en meer doch minder dan twintig dienstjaren, zeshonderd vijftig gulden;
e. met twintig en meer dienstjaren , zevenhonderd gulden;
3°. voor elk der onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan en den rang van hoofdonderwijzer bezitten, honderd gulden meer, en wanneer zij den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en volgens artikel 24 moeten aanwezig zijn in scholen met meer dan vier onderwijzers, tweehonderd gulden meer dan onder 2°, sub a tot en met e bepaald. De aanspraak op de verhooging der jaarwedde met honderd gulden ontstaat voor onderwijzers , die bij hunne benoeming niet in het bezit zijn der akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer, met den eersten dag van de maand volgende op die, waarin zij die akte verkrijgen.
een vaste jaarwedde. Deze jaarwedde bedraagt ten minste:
ie voor het hoofd eener school:
a. met minder dan drie dienstjaren elf honderd gulden;
b. met drie en meer, doch minder dan zes dienstjaren twaalf honderd gulden;
c. met zes en meer, doch minder dan negen dienstjaren dertien honderd gulden;
d. met negen of meer dienstjaren veertien honderd gulden.
2e. voor een gewoon onderwijzer:
a. met minder dan twee dienstjaren acht honderd gulden;
b. met twee of drie dienstjaren acht honderd en vijftig gulden;
c. met vier of vijf dienstjaren negen honderd gulden;
d. met zes of zeven dienstjaren negen honderd en vijftig gulden;
e. met acht of negen dienstjaren duizend gulden;
f. met tien of elf dienstjaren duizend en vijftig gulden;
g. met twaalf of meer dienstjaren elf honderd gulden;
de chef van dienst geniet boven het
salaris, geregeld als onder 2°. een
toelage van twee honderd gulden.
3<? voor een candidaat-onderwijzer zes honderd gulden',


Als diensttijd komt in aanmerking de tijd voor en na de invoering dezer wet doorgebracht in dienst zoowel aan openbare als aan bijzondere lagere scholen, waar het geldt het hoofd der school, als zoodanig, en waar het geldt een onderwijzer tot bijstand van het hoofd der school, in die hoedanigheid en als hoofd eener school.
Door Ons kan, Gedeputeerde Staten der provincie gehoord, voor elke provincie bepaald worden waar en tot welk bedrag de minima van jaarwedden voor de verschillende onderwijzers aan de onderscheidene klassen van scholen hooger zijn zullen dan het bedrag hiervoren bepaald.
De bepalingen van dit artikel gelden niet voor de onderwijzers, uitsluitend belast met het onderwijs in een of meer der vakken, genoemd in artikel 2 onder h—t.
Het hoofd der school geniet behalve zijne jaarwedde vrije woning, zoo mogelijk met eenen tuin.
Ingeval hem geen vrije woning kan verschaft worden, ontvangt hij eene vergoeding uoor huishuur ten bedrage van ten minste honderd vijftig gulden.
Elk der mannelijke onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan, geniet, indien hij gehuwd is en den i leeftijd van acht en twintig jaren , bereikt heeft, eene tegemoetkoming in de huishuur ten bedrage van ten minste vijftig gulden.
Met inachtneming dezer voorschriften worden de jaarwedden der ! onderwijzers, de vergoeding voor huishuur voor de hoofden van scho- ; len en de tegemoetkoming in de huishuur der gehuwde onderwijzers van acht en twintigjarigen leeftijd j en daarboven door den gemeente- i
Lid 2 onveranderd.
De districtsonderwijsraad doet Ons, met inachtneming der bovengenoemde minima, voor de salarisregeling der scholen onder zijn ressort voorstellen, de centrale schoolcommissiën of de schoolco m missiën gehoord. Onderwijzers , ouders, centrale schoolcommissiën en schoolcommissiën hebben het recht zich met hunne wenschen en bezwaren te richten tot Ons.
Lid 4 onveranderd.
Het hoofd der school {en de chef van dienst) geniet behalve zijn jaarwedde vrije woning, zoo mogelijk met tuin.
Lid 6 onveranderd.
Elk der mannelijke gewone onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan (of werkzaam zijn aan eene school eener inspectie) geniet, indien hij gehuwd is en den leeftijd van 28 jaren bereikt heeft, eene billijke tegemoetkoming in de woninghuur.
Lid 8 vervalt.


raad onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten geregeld. Die goedkeuring blijft niet langer dan 10 jaren van kracht.
Ingeval van hooger beroep bij Ons van het besluit van Gedeputeerde Staten, wordt bij Onze beslissing de vereischte regeling vastgesteld.
Art. 26bis Boven en behalve de vaste jaarwedde, in artikel 26 bedoeld, geniet de onderwijzer, belast met het geven van herhalingsonderwijs, genoemd in artikel 17, eene belooning van ten minste zestig cent per lesuur.
Met inachtneming van dit voorschrift worden de belooningen der onderwijzers voor het geven van herhalingsonderwijs door den gemeenteraad onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten geregeld.
Art. 27. Om als onderwijzer benoemd te kunnen worden, wordt het bezit vereischt:
a. eener akte van bekwaamheid ;
b. van een getuigschrift van zedelijk gedrag, afgegeven door den burgemeester der gemeente of de burgemeesters der gemeenten , waar hij, aan wien het wordt uitgereikt, in de twee laatste jaren gewoond heeft.
Bij weigering van een der burgemeesters kan het getuigschrift worden verleend door Onzen Commissaris in de provincie.
Met zoodanig getuigschrift wordt gelijk gesteld het getuigschrift van zedelijk gedrag, afgegeven door de bevoegde overheid buiten 's lands , onder welker gebied de bezitter in de twee laatste jaren heeft gewoond.
Art. 28. De onderwijzers, aan de gemeentescholen verbonden, worden door den gemeenteraad benoemd.
De benoeming van den onderwijzer , aan het hoofd der school geplaatst, geschiedt uit eene voordracht van minstens drie bevoegden,
Lid 9 vervalt.
Art. 26bis niet behandeld.
Art. 27 onveranderd.
Art. 28. De onderwijzers, aan de rijksscholen verbonden worden benoemd door den Minister, die met de uitvoering dezer Wet belast is.
Indien het de benoeming geldt van een onderwijzer, aan het hoofd der school geplaatst (of van een inspecteur),


opgemaakt door burgemeester en wethouders en den districts-schoolopziener.
Indien burgemeester en wethouders en de districts schoolopziener niet tot overeenstemming kunnen geraken, gaat aan de benoeming een vergelijkend onderzoek naar de geschiktheid der candidaten vooraf.
Melden meer dan zes bevoegden zich voor het onderzoek aan, dan kunnen burgemeester en wethouders, in overeenstemming met den districtsschoolopziener, bepalen welke candidaten , mits niet minder dan zes, daaraan zullen worden onderworpen. Bij gemis aan overeenstemming omtrent de keuze der op te roepen personen, worden alle candidaten die zich hebben aangemeld tot het onderzoek toegelaten.
Ingeval de benoeming na voorafgaand vergelijkend onderzoek plaats heeft, wordt de voordracht, bestaande uit minstens drie bevoegden, door den districts schoolopziener opgemaakt en door dezen met een schriftelijk , met redenen omkleed advies omtrent de voorgedragen candidaten aan den raad ingezonden.
Al wat verder het in dit artikel bedoeld onderzoek betreft, wordt door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld.
In gemeenten waar meer dan eene school bestaat kan de onderwijzer, aan het hoofd der eene geplaatst, aan het hoofd der andere worden gesteld zonder voordracht, indien de gemeenteraad na overleg met den districts schoolopziener hiertoe besluit.
De benoeming van andere onderwijzers geschiedt uit eene voordracht van minstens drie bevoegden , opgemaakt door burgemeester en wethouders in overleg met den arrondissements-schoolopziener, na ingewonnen bericht van het hoofd der school, waaraan de benoeming ge-
zendt de districtsonderwijsraad zijn hierop betrekking hebbend advies aan den voornoemden Minister, nadat deze raadden schoolopziener, onder wiens gebied de school behoort, heeft geraadpleegd.
Deze treedt in overleg niet de schoolcommissie en doet mededeeling van de door haar geuite wenschen aan den districtsonderwijsraad, die ze tegelijk met zijn advies doorzendt aan den Minister.
De districtsonderwijsraad is bevoegd, bij voorkomende vacatures aan den Minister voorstellen te doen om-, trent beperkende bepalingen ten aanzien van leeftijd, diensttijd en'vroeger en werkkring.
De districtsonderwijsraad houdt bij het uitbrengen van zijn advies aan den Minister rekening niet den dienst tijd der sollicitanten.
De benoeming van andere onderwijzers en van candidaat-onderwijzers geschiedt op dezelfde wijze; alleen ivordt in de plaats van de schoolcommissie het hoofd der betrokken school gehoord (en bij de benoeming aan scholen eencr inspectie de inspecteur )


schieden moet. Het bericht van het hoofd der school en het schriftelijk met redenen omkleed advies van den arrondissements-schoolopziener worden aan den raad overgelegd.
De onderwijzers, verbonden aan scholen, uitsluitend door het Rijkbekostigd , worden benoemd door Onzen Minister die met de uitvoering dezer wet belast is.
Art. 29. Ontslag aan onderwijzers, aan gemeentescholen verbonden, wordt door den gemeenteraad verleend :
a. rechtstreeks overeenkomstig eigen verzoek, met ingang van den dag door den gemeenteraad te bepalen ;
b. op voordracht van burgemeester en wethouders of van den districts-schoolopziener, indien het een onderwijzer betreft, aan het hoofd eener school geplaatst;
c. op voordracht van burgemeester en wethouders of van den arrondissements schoolopziener, indien het een onderwijzer betreft, die niet aan het hoofd eener school is geplaatst.
In de twee laatste gevallen kan het ontslag niet eervol worden verleend.
Door Gedeputeerde Staten kan worden verklaard, dat de niet eervol ontslagen onderwijzer de bevoegdheid
Lid 9 vervalt.
Candidaat-ondcrwijzcrs staan de eerste twee jaren na het afleggen van het examen bedoeld in art. 56 onder a ter beschikking van den Minister.
Indien het aantal candidaat-onderivijzers, opgeleid aan rijkskweekscholen grooter is dan het getal opengevallen plaatsol worden zij tijdelijk werkzaam gesteld aan cene rijksschool tegen een vergoeding, waarvan het bedrag jaarlijks door den Minister wordt bepaald.
Art. 29. Ontslag aan onderwijzers, aan rijksscholen verbonden, wordt door Onzen Minister verleend;
a) rechtstreeks overeenkomstig eigen verzoek, met ingang van den dag door den Minister te bepalen ;
b) op een gemotiveerd voorstel van den districtsonderwijsraad, den schoolopziener en de schoolcommissie gehoord. Binnen tweemaal vier en twintig uren wordt dit gemotiveerd voorstel van den districtsonderwijs raad ter kennis gebracht van den betrokken onderwijzer, die gedurende drie weken daaraanvolgende zijn bezwaren kan indienen bij den Minister, d e, ingeval dit laatste geschiedt, het advies inzvint van den rijksonderwijsraad.
In geval genoemd onder b, kan het ontslag niet eervol worden verleend.
Door deti Minister kan worden verklaard, den districtsonderwijsraad gehoord, dat de niet eervol ontslagen onderwijzer de bevoegdheid tot het


tot het geven van onderwijs heeft verloren.
Aan onderwijzers, verbonden aan eene school, uitsluitend door het Rijk bekostigd, wordt, hetzij overeenkomstig eigen verzoek, hetzij ambtshalve, ontslag verleend door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
Art. 30. Een onderwijzer, aan eene gemeenteschool verbonden, kan op voorstel van den arrondissementsschoolopziener voor hoogstens eene maand door burgemeester en wethouders worden geschorst. Zij geven hiervan onmiddellijk kennis aan den gemeenteraad en aan den districtsschoolopziener met opgave van de redenen der schorsing.
De schorsing geschiedt zonder stilstand van jaarwedde.
Zij kan binnen den tijd , waarvoor zij is uitgesproken, door den gemeenteraad worden opgeheven.
Art. 31. Behalve op de wijze, in de twee voorgaande artikelen bepaald , kan de schorsing of het ontslag, doch in het laatste geval slechts niet eervol, op voordracht van den districtsschoolopziener door Gedeputeerde Staten worden uitgesproken.
Op dergelijk ontslag is het voorlaatste lid van art. 29 toepasselijk.
Art. 32. In de tijdelijke waarneming der door schorsing, ontslag of ontstentenis aan eeue gemeenteschool opengevallen plaats wordt door burgemeester en wethouders in overleg met den arrondissementsschoolopziener voorzien.
Indien in de vervulling, waar het betreft het hoofd der school, niet door den gemeenteraad is voorzien binnen zes maanden nadat de plaats is opengevallen, geschiedt zulks door Gedeputeerae Staten na voorafgaand vergelijkend onderzoek naar de geschiktheid der candidaten,
In geval van tijdelijke verhinde-
geven van onderwijs heeft verloren.
Lid 4 vervalt.
Art. 30. De volgende maatregelen kunnen tegen den onderwijzer worden genomen:
a) schriftelijke vermaning door den schoolopziener;
b) schriftelijke vermaning door den districtsonderwijsraad;
c) schorsing voor hoogstens acht dagen door den schoolopziener',
d) schorsing voor hoogstens een maand door den districtsonderwijsraad;
e) ontslag.
Art. 31. Overplaatsing van een onderwijzer geschiedt:
a) op eigen verzoek;
b) indien de belangen van het onderwijs dat vorderen, op voorstel van den districtsonderwijsraad door den Minister, die vooraf het advies inwint van den rijksonderwijsraad.
Art. 32. In de tijdelijke waarneming der door schorsing, ontslag of ontstentenis aan een Rijksschool opengevallen plaats wordt door den schoolopziener in overleg met de betrokken schoolcommissie voorzien.
Lid 2 vervalt.
Lid 3 onveranderd,
r
1


ring kan, op gelijke wijze als in het eerste lid van dit artikel is bepaald, in de waarneming worden voorzien.
De schorsing van onderwijzers, verbonden aan scholen uitsluitend van Rijkswege bekostigd, en de voorziening in de tijdelijke waarneming aan dergelijke scholen geschieden door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
Art. 32bis. Wanneer in eene gemeenteschool jongelieden in het bezit der akte, bedoeld in art. 56, onder a, op den voet van art. 8 als kweekelingen zijn toegelaten , zijn deze bij schorsing, ontslag, ontstentenis of tijdelijke verhindering van eenen onderwijzer in die school, op aanwijzing van het hoofd, bevoegd en verplicht tot de waarneming der opengevallen plaats, hangende het overleg in het eerste lid van art. 32 voorgeschreven.
Art. 33. Het schoolonderwijs wordt onder het aanleeren van gepaste en nuttige kundigheden dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens der kinderen en aan hunne opleiding tot alle Christelijke en maatschappelijke deugden.
I
|
Lid 4 vervalt.
Art. 32bis vervalt
Art. 33. Het schoolonderwijs wordt onder het aanleeren van gepaste en nuttige kundigheden dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens der kinderen, aan de vorming van hun karakter en hunne opleiding tot alle Christelijke en maatschappelijke deugden. In het bijzonder behoort de onderwijzer bij zijne lee, lingen aan te kweeken en te verlevendigen de liefde tot den naaste, den eerbied voor het gezag, den zin voor orde en het besef van persoonlijke verantwoordelijkheid.
Ken deel der Commissie is tegen alle verandering in art 33. Liefst lieten deze leden geheel art. 33 vervallen, althans de clausule: ,,en hunne opleiding tot alle Christelijke en maatschappelijke deugden." Maar met het onveranderd laten der zoo al nietdoode, dan toch slapende letter, zouden zij vrede kunnen hebben. Waar echter de beschouwing van het wezen en de


De onderwijzer onthoudt zich van iets te leeren, te doen of toe te laten wat strijdig is met den eerbied verschuldigd aan de godsdienstige begrippen van andersdenkenden.
De onderwijzer, die zich in dit opzicht aan plichtverzuim schuldig maakt, kan door ons voor hoogstens een jaar en bij herhaling der overtreding voor onbepaalden tijd in zijne bevoegdheid tot het geven van onderwijs aan eene openbare school geschorst worden.
Het geven van godsdienstonderwijs blijft aan de godsdienstleeraren overgelaten.
Art. 34. Op bezwaarschriften tegen het in de school gebruik maken van bepaald aangewezen leerboeken wordt beslist door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
Zijne beslissing wordt in de Staatscourant openbaar gemaakt.
Den onderwijzer, die een aldus afgekeurd leerboek gebruikt, wordt door den burgemeester en wethouders verboden hiermede voort te gaan.
Ingeval van ongehoorzaamheid wordt aan den onderwijzer een nieteervol ontslag gegeven.
Art. 35. Het is den onderwijzers op straffe van ontslag verboden handel te drijven of eenige nering of beroep, behalve het geven van onderwijs, uit te oefenen.
Art. 36. Het is op hun gelijke straffe verboden ambten of bedieningen te bekleeden of te gedoogen, dat te hunnen huize handel of nering gedreven of eenig beroep uitgeoefend worde door de leden van hun gezin.
Zoowel van het eene als van het
beoefening der deugd zoozeer uiteenloopt en een vraagstuk is, doordringend tot in het diepste der levensbeschouwingen, konden deze leden niet instemmen met uitbreiding van art. 33.
Lid 2 onveranderd. Lid 3 onveranderd.
Lid 4 onveranderd.
Art. 34. Lid 1 onveranderd.
Lid 2 onveranderd.
Lid 3 vervalt.
Lid 4 vervalt.
Art. 35 buiten bespreking.
Art. 36 buiten bespreking.
3


andere verbod kan vrijstelling worden verleend door Gedeputeerde Staten, den districtsschoolopziener gehoord.
Het ontslag, in dit en de twee voorgaande artikelen bedoeld, wordt | verleend, hetzij door den gemeenteraad op voordracht van den districtsschoolopziener of van burgemeester en wethouders of van den arrondissements-schoolopziener naar de onderscheidingen , in art. 29 onder b en c gemaakt, hetzij ingevolge art. 31 door Gedeputeerde Staten , hetzij aan scholen, uitsluitend door het Rijk bekostigd, door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast
Art. 37. Aan de onderwijzers wordt, in de gevallen bij art 38 en onder de voorwaarden bij art. 41 en 42 dezer wet gesteld, pensioen verleend ten laste van het Rijk.
Art. 38. Recht op pensioen wordt verkregen door na volbrachten vijf en zestigjarigen leeftijd bekomen ontslag.
Pensioen kan ingelijks verleend worden aan een onderwijzer, die na tienjarigen diensttijd uit hoofde van ziels- of ligchaamsgebreken voor de waarneming zijner betrekking ongeschikt is en op dien grond ontslag heeft bekomen.
Die ongeschiktheid wordt aangenomen op de verklaring van den districts-schoolopziener en van Gedeputeerde Staten.
Bij de berekening van het pensioen komen alleen in aanmerking diensten vóór of sedert het in werking treden dezer wet als onderwijzer aan eene openbare school ten behoeve van het lager onderwijs be wezen.
Art. 37. Aan de onderwijzers wordt ( ) pensioen verleend ten laste van het Rijk overeenkomstig de volgende bepalingen (overgenomen uit het wetsont«erpó5 A, Artikeljl van 22 Sept. 1903): Art. 38. Lid 1 onveranderd.
Pensioen wordt insgelijks verleend aan een onderwijzer, die na tienjarigen diensttijd uit hoofde van ziels- of lichaams- gebreken voor de waarneming zijner betrekking ongeschikt is en (.) ontslag heeft bekomen.
Lid 3 vervalt.
Bij de berekening van het pensioen komen ( ) in aanmerking alle vóór of sedert het in werking treden dezer wet bewezen diensten:
als onderwijzer aan een openbare school ten behoeve van het lager onderwijs,
als onderwijzer aan een bijzondere school ten behoeve van het lager onderwijs, mits die diensten aanspraak geven op pensioen.
in eene der overige betrekkingen, die krachtens de Burgerlijke Pensioen-


Art 39. Aan den onderwijzer, hoofd eener school, die, tengevolge van de opheffing der school, en aan den onderwijzer, die, wegens opheffing der school of wegens opheffing zijner betrekking, wordt ontslagen en niet in de termen valt pensioen te genieten, wordt ten laste van het Rijk een wachtgeld verleend tot een bedrag van de helft der jaarwedde, die hij op het tijdstip van zijn ontslag genoot. Dit wachtgeld vervalt, wanneer het hoofd of de onderwijzer in de termen komt om pensioen te genieten , of zooveel vroeger als hij tot eene betrekking van Rijks-, provincie- of gemeentewege wordt benoemd, waarvan de bezoldiging met het bedrag van het wachtgeld gelijk staat of dit overtreft, of zoodanige betrekking, hem niet van Rijks-, provincie- of gemeentewege opgedragen , aanvaardt. Het wachtgeld wordt in geen geval langer uitgekeerd, dan gedurende vijf jaren nn den dag, waarop het ontslag ingaat, indien het hoofd of de onderwijzer op dien dag den leeftijd van 45 jaren nog niet heeft bereikt. Bij de aanvaarding eener betrekking, niet van Rijks-, provincie- of gemeentewege opgedragen, waarvan de bezoldiging lager is dan het wachtgeld, wordt dit verminderd met het bedrag dier bezoldiging.
Behalve in het laatstgenoemde geval rekent de tijd, gedurende welken het wachtgeld wordt genoten ,
wet bij de beiekening van een burgerlijk pensioen in aanmerking koinen.
De meerderheid der Commissie is van oordeel, dat het hier niet de plaats is, om op verbetering van het voorgestelde aan te dringen. Slechts zou de Commissie wenschen , dat voor onderwijzers in het algemeen. maar inzonderheid voor onderwijzeressen de gelegenheid bestond om op vroegeren leeftijd gepensionneerd te worden.
Art. 39 —42bis Men vergelijke onze aanteekening achter art. 38.
De Commissie is van oordeel dat. ingeval bij invoering van een nieuwe schoolwet vele betrekkingen van openbaar onderwijzer kwamen te vervallen, het noodig en wenscheliik zou zijn de wachtgelden langer te verleenen dan de gewone termijnen.
Ook zou ze wenschen, dat de bestaande bepaling van art. 39, 2' lid behouden bleef.
Verder is de commissie van oordeel dat een regeling moet vastgesteld worden ten aanzien van het uitbetalen der jaarwedden bij ziekte.
3*


mede voor aanspraak op pensioen.
In de aan onderwijzers, geen hoofden van scholen, te verleenen wachtgelden wordt door de gemeente de helft aan het Rijk vergoed.
Art. 40. Het pensioen beloopt voor elk jaar dienst een zestigste deel van de jaarwedde, die over de laatste twaalf maanden, aan het ontslag voorafgaan, tot grondslag gediend heelt voor de bepaling der bijdrage , in het volgend artikel vermeld , doch mag nimmer het twee derde gedeelte dier jaarwedde te boven gaan.
Art. 41. Als bijdrage voor pensioen wordt door de onderwijzers j jaarlijks betaald twee ten honderd van de jaarwedde aan hunne betrekking verbonden.
De jaarwedde wordt berekend met inbegrip van hetgeen de onderwijzer, aan het hoofd eener school geplaatst, op grond van artikel 26, vijfde lid, dezer wet geniet. Het bedrag dezer inkomsten wordt door Gedeputeerde Staten bepaald. De jaarwedde der mannelijke onderwijzers, bedoeld in het zevende lid van artikel 26, wordt berekend met inbegrip van de in die wetsbepaling vermelde tegemoetkoming.
De bijdrage komt ten voordeele van het Rijk en wordt door de zorg der gemeentebesturen geïnd en aan 's Rijks schatkist verantwoord.
Art. 42. De bepalingen van de artt. 8, 9 derde lid, 12 derde lid, 18 tot en met 31 der wet betreffende de burgerlijke pensioenen , zijn op de pensioenen der onderwijzers van toepassing.
Art. 4ibis. De artt. 6, 26, 27, litt. a, en 35—42 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen, uitsluitend belast met het onderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, k, g, r,r, bis en t.
Art. 40 onveranderd.
Art. 41 gewijzigd in overeenstemming met de Weduwenwet 1890, art. 17):
Als bijdrage voor pensioen wordt op de jaarwedden des onderwijzers eene doorloopende korting van twee ten honderd ingehouden.
De jaarwedde wordt berekend met inbegrip van hetgeen de onderwijzer, aan het hoofd eener school geplaatst, op grond van artikel 26, vijftle lid, dezer wet geniet. Het bedrag dezer inkomsten wordt door Ons bepaald. De jaarwedde der mannelijke onderwhzers, bedoeld in het zevende lid van artikel 26, wordt berekend met inbegrip van de in die wetsbepaling vermelde tegemoetkoming.
De bijdrage komt ten voordeele van het Rijk ()
Art. 42bis. De artt. 6, 26, 27, litt. a, 35 en 36 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen, uitsluitend belast met het onderwijs , in een of meer der vakken, vermeld | in art. 2 onder /i, i, k,g, r, r, bis en t.


De artt. 26 en 35—42 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen die uitsluitend in een der vakken of in beide vakken vermeld in art. 2 onder j en s onderwijs geven; dan wel daarnevens mede onderwijs geven in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, k, q, r, r, bis en t.
§ 3. Van de kosten van het onderwijs.
Art. 43. Elke gemeente voorziet in de kosten van haar lager onderwijs, voor zoover die niet ten laste van anderen zijn of op andere wijze worden gevonden.
Art. 44. Die kosten zijn:
a. de jaarwedden der onderwijzers ;
b. de vergoeding aan onderwijzers, aan het hoofd van scholen staande, wegens gemis van vrije woning;
c. de toelagen en bijdragen tot opleiding van onderwijzers;
d. de uitgaven ten behoeve van het herhalings-onderwijs;
e. die voor het stichten en in stand houden of voor het huren der schoollokalen en onderwijzerswoningen ;
ƒ. die voor het aanschaffen en onderhouden der schoolmeubelen en der schoolboeken, leermiddelen en schoolbehoeften;
g. die voor verlichting en verwarming en het schoonhouden der schoollokalen;
h. die van het plaatselijk schooltoezicht , daaronder begrepen de com-
De art. 26, 35 en 36 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen die uitsluitend in een der vakken of in beide vakken vermeld in art. 2 onder j en s onderwijs geven; dan wel daarnevens mede onderwijs geven in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, k, q, r, r, bis en t.
Voor de bepalingen bedoeld in dit artikel, lid 1 en 2 zijn de bepalingen van art. 37—42 van toepassing.
§ 3. Van de kosten van het onderwijs.
Art. 43. De districtsonderwijsraad maakt de begrooting van de kosten op van elke Rijksschool in zijn ressort, den schoolopziener en de centrale schoolcommissie en de schoolcommissie gehoord en legt die over aan de Regeering.
Art. 44 vervalt.


missiën tot wering van schoolverzuim, en van het vergelijkend onderzoek;
i. die voor de schoolbibliotheken,
belooningen en eereblijken.
Art. 45. Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de gemeente eene bijdrage verleend: |
10. a. voor elk hoofd eener school j van eenhonderd negen en negentig en minder leerlingen, driehonderd en zestig gulden;
van tweehonderd tot en met drie- j honderd negen leerlingen, vierhonderd zestig gulden;
van driehonderd tien tot en met vierhonderd negentien leerlingen, vijfhonderd zestig gulden;
van vierhonderd twintig en meer leerlingen zeshonderd zestig gulden;
b. voor elk der onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan, voor zoover die bijstand volgens art. 24 verplicht is, tweehonderd zestig gulden, doch voor elk dier onderwijzers die den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten, voor zoover zulks volgens artikel 24 gevorderd wordt, driehonderd zestig gulden;
c. indien het aan de school verbonden onderwijzend personeel het minimum van onderwijzers, bij artikel 24 gesteld, overschrijdt:
voor- scholen van driehonderd negen en minder leerlingen, tweehonderd zestig gulden voor één onderwijzer;
voor scholen van driehonderd tien en meer leerlingen, tweehonderd zestig gulden per onderwijzer voor ten hoogste twee onderwijzers;
doch omvat het onderwijs behalve de vakken a—k tevens ten minste twee der vakken onder /, m en n en het vak onder p van artikel 2 genoemd;
voor scholen van negentig en
Art 45 vervalt


minder leerlingen, driehonderd tien gulden voor één onderwijzer;
voor scholen van een en negentig tot en met eenhonderd negen en negentig leerlingen, driehonderd tien gulden per onderwijzer voor ten hoogste twee onderwijzers;
voor scholen van tweehonderd en meer leerlingen, driehonderd tien gulden per onderwijzer voor ten hoogste drie onderwijzers;
d. voor elk der mannelijke sub b en c bedoelde onderwijzers, mits zij gehuwd zijn en den leeftijd van acht en twintig jaren bereikt hebben, vijf en twintig gulden.
Indien een onderwijzer in den loop van het jaar wordt in dienst gesteld, ten gevolge van ontslag de school verlaat of overlijdt, wordt de bijdrage berekend naar den maatstaf sub a, b, c en d vermeld in evenredigheid van het aantal volle maanden dat hij in dat jaar aan de school verbonden is geweest;
20. vijf en twintig ten honderd van de kosten wegens het stichten, verbouwen of aankoopen van schoollokalen voor zoo ver die niet komen ten laste van anderen of op andere wijze worden gevonden. Wordt voor het stichten van schoollokalen grond gebruikt, die eigendom der gemeente is, dan wordt de waarde van dien grond door drie deskundigen op kosten van de gemeente bepaald. Van die waarde wordt vijf en twintig ten honderd uitgekeerd, waarop aanspraak wordt verkregen in het jaar, waarin de schoollokalen voltooid worden opgeleverd.
Voor de sub i". vermelde bijdrage komen niet in aanmerking de scholen , waarvan de opbrengst der schoolgelden eene inkomst oplevert van gemiddeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar.
Voor de berekening daarvan dient tot grondslag het aantal leerlingen


waarnaar volgens den maatstaf, in art. 24 vermeld, het aantal onderwijzers geregeld wordt.
Voor de sub i». vermelde bijdrage komen mede niet in aanmerking de scholen, waar bij vacature in het onderwijzend personeel tusschen het ontstaan daarvan en de aanvaarding zijner betrekking door den benoemde een langere tijd verloopt dan: wat het hoofd der school betreft, van zes maanden, wat de overige onderwijzers betreft, van vier maanden.
Indien niet is voldaan aan den eisch, in voorgaande lid gesteld, kan door Ons voor een bepaalden tijd ontheffing worden verleend, in dien het gemeentebestuur binnen dertig dagen na het tijdstip, waarop in de vacature had behooren te zijn voorzien, een daartoe strekkend verzoek aan Ons indient en Ons blijkt, dat het gemeentebestuur ondanks het aanbieden van eene behoorlijke jaarwedde niet bij machte is geweest de vacature binnen den gestelden tijd te vervullen.
Voorschriften omtrent de uitvoering dezer bepalingen worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven, met inachtneming van het beginsel, dat behoudens aanvulling of terugbetaling na afloop van het dienstjaar de uitkeering der bijdrage geschiedt:
a. bij voorschot:
die, sub 1 °. a en b bedoeld, naar het aantal onderwijzers dat ingevolge het bepaalde bij de artikelen 23 en 24 aan de school moet verbonden zijn;
die, sub 1 °. c en bedoeld, voor zoover het aantal op 1 Janauri van het dienstjaar aan de school verbonden onderwijzers voor de bijdrage in aanmerking komt;
b. die, sub 2°. bedoeld, in verband met de betalingstermijnen, of nadat de aanspraak is verkregen.


Art. 45bis. Door het Rijk wordt met inachtneming van het bepaalde in het tweede lid van dit artikel over elk dienstjaar aan de gemeente eene bijdrage verleend in de aan de onderwijzers uit te keeren belooning wegens het geven van herhalingsonderwijs van dertig cent per lesuur, mits:
i°. voor zooveel bedoeld onderwijs omvat vakken , waarvoor wettelijke akten van bekwaamheid verkrijgbaar zijn, dat onderwijs wordt gegeven door onderwijzers in het bezit dier akte; en
2°. voor zooveel bedoeld onderwijs vakken omvat, waarvoor geen wettelijke akten van bekwaamheid zijn te verkrijgen, dat onderwijs wordt gegeven door onderwijzers, die zijn benoemd, nadat daartoe machtiging is verkregen van den arrondissementsschoolopziener. Wordt die machtiging geweigerd, dan is van de beslissing van den arrondissementsschoolopziener beroep op den districtsschoolopziener toegelaten.
De bij dit artikel bedoelde bijdrage wordt genoten voor een maximum van honderd twee en negentig lesuren per school en per jaar, tenzij door Gedeputeerde Staten , den inspecteur van het lager onderwijs gehoord, het aantal lesuren, dat voor eene Rijksbijdrage in aanmerking kan komen, op een hooger cijfer is vastgesteld. Dit maximum mag het cijfer van driehonderd vier en tachtig, lesuren per school en per jaar niet overschrijden.
Voorschriften omtrent de uitvoering dezer bepalingen worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven.
Art. 46. Ter tegemoetkoming in de kosten, welke voor rekening der gemeente blijven, wordt voor ieder schoolgaand kind, met uitzondering van bedeelden, en van hen, die,
Art. 45bis. Men vergelijke onze opmerking bij art 17.
Art. 46. Ter tegemoetkoming in de kosten wordt door het Rijk voor elk schoolgaand kind met uitsondering van hen, wier onders 0f verzorgers niet zijn aangeslagen in de Perso-


schoon niet bedeeld, onvermogend zijn, een schoolgeld geheven van ten minste twintig cents per maand.
De minvermogenden worden, indien het schoolgeld voor ieder kind s van dezelfde klasse gelijk is, slechts j voor een gedeelte aan de heffing onderworpen.
Vrijstelling van verplichting tot het heffen van schoolgeld kan aan eene gemeente door Ons worden verleend bij een met redenen omkleed besluit, den Raad van State gehoord. Intrekking dezer vrijstelling geschiedt op dezelfde wijze.
Het invoeren, wijzigen of afschaffen van dit schoolgeld geschiedt met inachtneming van de artt. 232—236 der wet van 29 Junij 1851 (Staatsblad no. 85) met dien verstande dat aan de verordening tot heffing Onze goedkeuring niet wordt onthouden dan bij een met redenen omkleed besluit, den Raad van State gehoord.
De invordering wordt geregeld door eene plaatselijke verordening overeenkomstig de bepalingen van de artt. 258—262 dier wet. Indien het schoolgeld, behalve voor zooveel betreft de gevallen in het 2de lid van dit artikel en in art. 48 vermeld , voor ieder kind van dezelfde klasse niet gelijk is, zijn daarop de artt. 264—266 dier wet, gelijk die gewijzigd is bij de wet van 28 Juni "1881 (Staatsblad no. 102) mede van toepassing, met dien verstande, dat het schoolgeld voor geen kind meer bedrage dan hetgeen het onderwijs van dat kind kan geacht worden voor rekening der gemeente te blijven.
Art. 47 Het gemeentebestuur bevordert zooveel mogelijk het schoolgaan der kinderen van bedeelden, onvermogenden en minvermogenden.
neele Belasting, een schoolgeld geheven volgens regelen als volgt:
minstens f 9.60 per jaar voor kinderen , wier ouders of verzorgers zijn aangeslagen volgens de eerste drie grondslagen in de Personeele Belastin8
minstens f 4.80 per jaar voor kinderen zvier ouders of verzorgers zijn aangeslagen niet volgens den tweeden of derden, maar wel volgens den eersten grondslag in dezelfde belasting.
Door Ons wordt, den distriets onderwijsraad gehoord, bepaald voor welke scholen een hooger schoolgeld zal worden geheven.
De wijze van invordering wordt door Ons geregeld.
Het is de bedoeling der Commissie dat de meerdere kosten van scholen voor Uitgebreid of van Meer uitgebreid Lager Onderwijs voor een goed deel zullen worden gedragen door de ouders of verzorgers der schoolgaande kinderen. Echter moeten voor minen onvermogenden aan dergelijke scholen enkele gedeeltelijke en geheele beurzen worclenbeschikbaar gesteld.
Art. 47 vervalt.


Art. 48. Tenzij bij eene regeling krachtens het laatste lid van art. 16 gemaakt, anders is bepaald, bedraagt het schoolgeld voor de kinderen uit andere gemeenten niet meer dan dat voor kinderen uit de heffende gemeente.
Voor twee of meer kinderen uit één gezin, gelijktijdig ter school gaande, kan het bedrag van het schoolgeld lager gesteld worden dan het, berekend voor ieder afzonderlijk, wezen zou
Art 49. Indien Wij, Gedeputeerde Staten gehoord, oordeelen dat eene gemeente , door de uitgaven tot eene behoorlijke inrichting van haar lager onderwijs vereischt, in verhouding tot hare middelen en andere uitgaven onbillijk zou worden bezwaard, kan haar uit 's Rijks kas tijdelijk subsidie verleend worden. Ons daartoe strekkend en met redenen omkleed besluit wordt, tegelijk met het advies van Gedeputeerde Staten, in de Staatscourant openbaar gemaakt.
Art. 50. De bestekken voor en de gunning van den bouw en verbouw van scholen en onderwijzerswoningen, ter bekostiging waarvan aan de gemeente overeenkomstig art. 49 uit 's Rijks kas tijdelijk subsidie wordt verleend, behoeven de goedkeuring van Onzen Minister met de uitvoering dezer wet belast; deze beslist, den districts-schoolopziener gehoord.
In alle overige gevallen worden de bestekken aan de goedkeuring van den districts-schoolopziener onderworpen. Ingeval deze bezwaar maakt zijne goedkeuring te verleenen , kan de beslissing van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, worden ingeroepen.
Art. 48. Lid 1 vervalt.
Lid 2 onveranderd.
Art. 49 vervalt.
Art. 50. De bestekken en de begrooting () voor den bouw en verbouw van scholen en onderwijzerswoningen, worden opgemaakt door den distrietsonderwijsraad en niet goedgekeurd dan na ingewonnen advies van het hoofd der betrokken se hooi (of van den betrokken Inspecteur) of bij ontstentenis van dezen van een of meer hoofden van naburige scholen.


TITEL III.
TITEL III.
Van het bijzonder onderwijs.
Art. 51 Tot het geven van bijzonder onderwijs wordt vereischt het bezit
a. eener akte van bekwaamheid ;
b. van een gelijk getuigschrift, als in art. 27, litt. b, is vermeld, en waarop het voorlaatste en het laatste lid van dat artikel toepasselijk zijn;
c. van een bewijs, dat deze beide stukken door burgemeester en wethouders der gemeente, waar het onderwijs zal gegeven worden, zijn gezien en in orde bevonden.
Burgemeester en wethouders geven hiervan aan den districts schoolopziener berigt.
Art. 52. Omtrent de afgifte van het bewijs, vermeld in litt. c. van het voorgaand artikel, wordt uiterlijk binnen vier weken, te rekenen van den dag, waarop de aanvrage daartoe geschied is, door burgemeester en wethouders beslist.
Van die beslissing, of wanneer binnen dien termijn de beslissing aan den belanghebbende niet is kenbaar gemaakt wordt beroep op Gedeputeerde Staten toegelaten.
Na afwijzing door Gedeputeerde Staten, of indien binnen den tijd van zes weken na het ingesteld hooger beroep hunne beschikking aan den belanghebbende niet is kenbaar gemaakt, kan bij Ons in beroep worden gekomen.
Art. 53. De onderwijzer, die bij het geven van bijzonder school- of huisonderwijs leeringen verspreidt strijdig met de goede zeden of aansporende tot ongehoorzaamheid aan de wetten des lands, kan op voor-
Van het blonder onderwijs.
Art. 51 Tot het geven van bijzonder onderwijs wordt vereischt het bezit
a. eener akte van bekwaamheid;
b. van een lelijk getuigschrift, als in art. 27, litt. b, is vermeld, en waarop het voorlaatste en het laatste lid van dat artikel toepasselijk zijn;
c. van een bewijs, dat deze beide stukken door den betrokken schoolopziener zijn gezien en in orde bevonden.
De schoolopziener geeft hiervan aan den districtsonderwijsraad bericht.
Art. 52 vervalt.
De Commissie achtte het overbodig, dit artikel langer in de Wet te handhaven. Het dagteekent uit den tijd van onverstandige obstructie door sommige burgemeesters en behoeft met deze regeling niet gehandhaafd.
Art. 53. De onderwijzer, die bij het geven van bijzonder school- of huisonderwijs leeringen verspreidt strijdig met de goede zeden of aansporende tot ongehoorzaamheid aan de wetten des lands, kan op voor-


dracht van burgemeester en wethouders of van den districtsschoolopziener door Gedeputeerde Staten worden verklaard zijne bevoegdheid tot het geven van onderwijs verloren te hebben.
Deze bepaling is ook toepasselijk op den onderwijzer, die zich aan een ergerlijk levensgedrag schuldig maakt.
Art. 54. De onderwijzer, die de lessen der school bestuurt, wordt geacht aan het hoofd te staan.
Hij moet den leeftijd van drie en twintig jaren volbragt hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten.
Van deze vereischten wordt vrijstelling verleend in geval eener tijdelijke waarneming, mits het niet langer dure dan zes maanden, dat een onderwijzer, die den gevorderden leeftijd of den hoofdonderwijzersrang niet bezit, aan het hoofd der school staat
Aan bijzondere lagere scholen kan onderwijs gegeven worden in dezelfde vakken als aan de openbare.
Art. 54bis. Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de besturen der bijzondere lagere scholen eene bijdrage verleend volgens denzelfden maatstaf als bij artikel 45 sub i°. aan de gemeente ten behoeve der openbare lagere school wordt toegekend , mits:
dracht van den schoolopziener en van den districtsonderwijsraad door Ons, den , rijksonderwijsraad gehoord, worden verklaard , zijne bevoegdheid tot het geven van onderwijs verloren te hebben.
Lid 2 onveranderd.
Art. 54. Lid 1 onveranderd.
Het deel der Commissie, dat art. 23 wil lezen, als is aangegeven op blz 24, wenscht hieraan toe te voegen: De bepalingen genoemd in art. 23 over het vereenigen van scholen tot een inspectie gelden ook voor het bijzonder onderwijs.
Tot erkenning van deze regeling moet vooraf overleg worden gepleegd met den districtsonderwijsraad en diens goedkeuring worden verkregen.
Hij moet minstens vijf jaren als gewoon onderwijzer zijn werkzaam geweest en de akte bezitten, bedoeld in art. 56 onder b.
de inspecteur tevens de acte bedoeld in art. 56 onder c. Lid 3 onveranderd.
Lid 4 onveranderd.
Art. 54bis. Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de besturen der bijzondere lagere scholen een bijdrage verleend als volgt:
7 5 °/o van de salarissen, die de onderwijzers dier scholen zonden genieten, indien zij waren aangesteld aan een rijksschool met een overeenkomstig leerplan ter plaatse.
4 °/0 van de geschatte waarde der


i°. de school staat onder het bestuur van eene instelling of vereeniging, die rechtspersoonlijkheid bezit;
2°. het onderwijs de vakken omvat in artikel 2 vermeld onder a—i alsmede k, tenzij, wat dit laatste vak betreft, blijke dat de schoolgaande kinderen daarin elders voldoend onderwijs ontvangen;
3°. dat onderwijs gegeven wordt
schoolgebouwen, tot een maximum bedrag van 7 5 °/o van wat een getal leerlingen, als die scholen bevatten, aan het Rijk aan schoolruimte zou kosten op een rijksschool, en 4 °(o der geschatte waarde der vrije onderwijzerswoningen tot een maximum bedrag van 4 °/o der gemiddelde waarde der onderwij zerswoningen , behoorende bij de rijksscholen ter plaatse.
een zeker bedrag per leerling, vastgesteld door den Minister op voorstel van den districtsonderwijsraad, ter bestrijding van de kosten voor schoolbehoeften en verdere onkosten,
(Dit laatste bedrag zij gebaseerd aan den eenen kant op hetgeen door de schoolbesturen als werkelijk uitgegegeven wordt opgegeven , aan den anderen kant op wat door de rijksscholen wordt besteed en op het bovengenoemde percentage-cijfer.)
verminderd met het bedrag van de schoolgelden der leerlingen, berekend volgens de bepalingen in art. 46 der Wet, mits:
(De schoolverenigingen zullen dus, indien ze de meerdere kosten niet uit eigen fondsen of anderszins bestrijden, voor hare leerlingen het schoolgeld hebben te heffen der rijksscholen, vermeerderd met een omslag van hetgeen, na ontvangst der rijkstoelage te haren laste komt).
1°. de school staat onder het bestuur van eene instelling of vereeni ging die rechtspersoonlijkheid bezit en aangesloten is bij een Schoolbond.
2°. om de drie jaar of binnen dien tijd, op zijn minst een maand voor den aanvang van het nieuwe leerjaar een leerplan wordt overgelegd aan den districtsonderwijsraad, dat volgens het oordeel van dezen voldoet aan het bepaalde in art. 2 ibis, behalve voor het vak vermeld onder k, indien blijkt dat de schoolgaande kinderen daarin elders voldoend onderwijs ontvangen.
3°. onveranderd.


gedurende ten minste twintig uren per week, waarvan ten hoogste twee uren in het vak vermeld onder k van artikel 2 , volgens een aan den arrondissements-schoolopziener mede gedeelden en in een der schoolvertrekken op eene zichtbare plaats opgehangen rooster van lesuren, waarop tevens de feestdagen en vacantietijden zijn vermeld ;
4°. het aantal onderwijzers voldoet aan de voor de openbare scholen gestelde eischen in de artikelen 23 en 24, het derde lid uitgezonderd.
Voor die bijdrage komen niet in aanmerking de bijzondere scholen:
a. waarvan het aantal leerlingen boven zes jaren, dat als werkelijk schoolgaande bekend staat, berekend naar den maatstaf in artikel 24 vermeld, minder dan vijf en twintig bedraagt;
b. waarvan de opbrengst der schoolgelden eene inkomst oplevert van gemiddeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar;
c. wanneer bij vacature in het onderwijzend personeel tusschen het ontstaan daarvan en de aanvaarding zijner betrekking door den benoemde een langere tijd verloopt dan: wat betreft het hoofd der school van zes maanden, wat de overige onderwijzers betreft van vier maanden, behoudens de bepaling van het voorlaatste lid van dit artikel;
d. waarvan blijkt, dat zij gehouden worden als winstgevend bedrijf.
4°. het aantal onderwijzers voldoet
aan de voor de rijksscholen gestelde eischen in de artikelen 23 en 24 ( ).
5°. het bestuur in zake salarieering en aanstelling en ontslag voldoet aan het bepaalde in art. l\bis onder C en
6°. de districtsonderwijsraad verklaart, dat de schoobneubelen en leermiddelen in voldoenden staat zijn en de gebouwen voldoen aan de algemeene bepalingen voor bijzondere scholen.
Voor die bijdrage komen niet in aanmerking de bijzondere scholen:
a. waarvan het aantal leerlingen boven zes jaren, dat als werkelijk schoolgaande bekend staat, berekend naar den maatstaf in artikel 24 vermeld, minder dan vijf en twintig bedraagt;
b. waarvan de opbrengst der schoolgelden eene inkomst oplevert van gemiddeld honderd gulden of meer per leerling en per jaar;
c wanneer bij vacature in het onderwijzend personeel tusschen het ontstaan daarvan en de aanvaarding zijner betrekking door den benoemde een langere tijd verloopt dan: wat betreft het hoofd der school zes maanden, wat de overige onderwijzers betreft van vier maanden, behoudens de bepaling van het voorlaatste lid van dit artikel;
d. waarvan blijkt, dat ze gehouden worden als winstgevend bedrijf voor het bestuur of den bestuurder behoudens het bepaalde in art. 54 quinquies.


Voor de berekening van het sub b vermelde wordt het voorschrift gevolgd dienaangaande bij artikel 45 gegeven.
De besturen zijn gehouden aan Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast en aan Gedeputeerde Staten der provincie, waarin de school is gevestigd, alle inlichtingen te geven, verlangd met betrekking tot litt. a—d in dit artikel vermeld, en zulks op straffe van verval van aanspraak op de bijdrage.
Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de besturen der bijzondere lagere scholen, die voor eene bijdrage krachtens het eerste lid van dit artikel in aanmerking komen, bovendien verleend:
A. eene bijdrage ter tegemoetkoming in de kosten om te voorzien in de behoefte aan schoollokalen voor scholen:
van 40 en minder leerlingen . . ƒ 40,00 „ 31— 90 leerlingen. . - 65,50
„ 91 — 144 .. • --117,50
„ 145—199 „ . . - 172,00
„ 200-254 „ . . - 227,00
„ 255—309 „ . .-282,00
„ 310—364 „ . . - 337,00
„ 365—419 „ . . - 392,00
„ 420—474 „ . . - 447,00
„ 475—529 „ . . - 502,00
„ 530 en meer „ . . - 557,00
mits:
a de lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt 3 M3 of meer voor iederen leerling, voor de berekening waarvan tot grondslag dient het aantal leerlingen, waarnaar volgens den maatstaf in artikel 24 vermeld het aantal onderwijzers geregeld wordt;
Voor de berekening van het sub b vermelde wordt het bedrag der geïnde schoolgelden gedeeld door het aantal leerlingen, dat op 15 Januari van het jaar als werkelijk schoolgaande werd opgegeven.
Lid 4 onveranderd.
Lid 5 vervalt.
De algemeene bepalingen voor de bij invoering der wet in gebruik zijnde gebouwen van bijzondere lagere scholen zijn:
a. de lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt 3 M8 of meer voor iederen leerling, voor de berekening waarvan tot grondslag dient het aantal leerlingen, waarnaar volgens den maatstaf in artikel 24 vermeld het aantal onderwijzers geregeld wordt;


b. de schoolvertrekken voldoende en doelmatig verlicht zijn;
c. voldoende middelen tot verwarming en luchtverversching in elk school vertrek zijn aangebracht;
d. bij elk schoolgebouw een voldoend aantal privaten is en, zoo jongens ter school gaan, bovendien een voldoend aantal waterplaatsen; een en ander volgens de regelen door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur te geven.
B. eene bijdrage in de kosten van het herhalingsonderwijs, volgens denzelfden maatstaf en op dezelfde voorwaarden als bij artikel 45 bis aan de gemeente ten behoeve van dat onderwijs wordt toegekend.
b. de schoolvertrekken voldoende en doelmatig verlicht zijn;
c. voldoende middelen tot verwarming en luchtverversching in elk schoolvertrek zijn aangebracht;
d. bij elk schoolgebouw een voldoend aantal privaten is en, zoo jongens ter school gaan, bovendien een voldoend aantal waterplaatsen;
Voor nieuw te bouwen lokalen zijn toepasselijk de algemeene regelen , bedoeld in het 2e lid van art. 4 dezer wet.
B. Men vergelijke onze opmerking bij art. 17.
Art. 54ter. A. Elke onderwijzer aan een school bedoelt in art. 54bis geniet eene vaste jaanvedde. Die jaarwedde bedraagt ten minste 90 % van wat een onderwijzer met die dienstjaren en die noodzakelijk geachte bevoegdheid zou genieten op een rijksschool ter plaatse en voldoen tegenover hen omtrent vrijdom van woning en vergoeding van of tegemoetkoming in de woning/tuur aan dezelfde eischen, als het Rijk tegenover de onderwijzers eener rijksschool ter plaatse.
B. De besturen van bijzondere lagere scholen moeten hunne onderwijzers aanstellen op een contract, waarover advies moet worden ingewonnen bij een schoolbond als bedoeld onder art. 54 quater en waarvan afschrift moet worden gezonden aan dien schoolbond en aan den districtsonderwijsraad en waarin bepalingea moeten zijn opgenomen omtrent:
1. werkelijk salaris en verhoogingen en regeling van wachtgelden,
2. schooltijden en vacantiën,
3. verplichtingen binten den schooltijd,
4


4. termijn van wcdcrzijdsche opzegging der betrekking,
5. redenen van ontslag en regeling van hooger beroep bij geschil omtrent de bepalingen in het contract.
Als redenen van ontslag mogen slechts zijn opgenomen :
a. afwijking van het oorspronkelijk ingenomen geestelijk standpunt,
b. onordelijke wandel,
c. ongeschiktheid als onderwijzer,
d. ziels- oj lichaamsgebreken,
e. daling van het getal leerlingen beneden de minima bedoeld in art. 24.
Omtrent de wijze van ontslag moet het volgende worden bepaald:
De scltoolvereeniging oj' het schoolbestuur kan slechts ontslaan na vooraf overleg te hebben gepleegd met den schoolbond, waarbij de school was aangesloten ten tijde van de benoeming van den betrokken onderwijzer, tenzij een schoolbond, waartoe men met wederzijdsch goedvinden is overgegaan , in de rechten van dien eersten treedt. Weigert de schoolbond het ontslag goed te keuren, zoo blijft de onderwijzer ter beschikking I van den schoolbond voor een betrek\ king gelijkwaardig aan de laatst I bekleede en geniet een wachtgeld.
in de gevallen a—c van 4/s van \ het gemiddeld in de laatste drie jaar \ genoten salaris, welk bedrag door het Rijk wordt uitgekeerd aan den schoolbond voor den betrokkene en omgeslagen in mindering op de rijkssubsidiën der scholen, waarmee de betrokken school hangende het ontslag in een schoolbond was vereenigd.
in de gevallen d en e volgens de regelen , geldend voor de onderwijzers der rijksscholen (men vergelijke onze aanteekening bij art. 39).
In het gevel d neemt het Rijk de kosten verbonden aan ontslag op zich,


indien de betrokken onderwijzer zieli vóór of bij zijn eerste aanstelling heeft onderworpen aan de keuring van het Rijk. Is dit niet geschied, dan kouten de kosten op rekening van de schoolvereeniging en worden verhaald op dezelfde wijze als boven.
De onderwijzers der bijzondere scholen, die bij uitvoering dezer wet reeds den leeftijd van drie en twintig jaar hebben bereikt, worden geacht zich aan de keuring van het Rijk onderworpen te hebben, tenzij de hoofdinspecteur voor de volksgezondheid binnen een jaar voor bijzondere personen nog een afzonderlijke keuring wenscht.
In het geval onder e komt de laatstbenoemde onderwijzer het eerst in aanmerking voor ontslag. De kosten komen geheel voor rekening der scholen, tenzij de Minister op voorstel van den districtsonderwijsraad deze kosten geheel of gedeeltelijk voor rekening van het Rijk wenscht te nemen.
De voorschriften in dit artikel omtrent verplicht contract en de daaraan verbonden bepalingen omtrent wachtgelden en de voorschriften omtrent pensioenen gelden niet voor leden van geestelijke orden.
Dit wachtgeld vervalt, wanneer de onderwijzer in de termen komt om pensioen te genieten, of zooveel vroeger, als hij een betrekking aanvaardt, waarvan de bezoldiging met het bedrag van het wachtgeld gelijk staat of dat overtreft.
Indien genoemde bezoldiging lager is dan het wachtgeld wordt dit verminderd met het bedrag dier bezoldiging.
De bepalingen van art. 38, 2c lid omtrent pensioen gelden ook voor de onderwijzers, die wegens de redenen
4*


genoemd onder a—c en e ontslagen zijn en ter beschikking van den schoolbond staan, indien het verzoek om pensioen wordt gesteund door den districtsonderwijsraad.
Art. $4quater. Een vereeniging, waaronder minstent 25 bijzondere lagere scholen ressorteeren, is een Schoolbond
Door Ons kan, den rijksonderwijsraad gehoord, ook als een Schoolbond worden erkend een vereeniging, waaronder minder dan 25 , doch meer dan 10 scholen ressorteeren.
De Schoolbond zendt zijn statuten op aait den onderwijsraad, doet jaarlijks tncdcdccling van de namen der scholen, har er bestuurders, onderwijzers en getallen der leerlingen aan den rijksonderwijsraad. Veranderingen in het getal der aangesloten scholen worden binnen een maand ter kennis van den rijk sonde* wijsraad gebracht. In de statuten worden de rechten en verplichtingen der aangesloten scholen omschrei'en.
In de statuten van eiken Schoolbond moet worden opgenomen een bepaling omtrent het nakomen van jinanciêele verplichtingen van Schoolvereenigingen, door deze aangegaan tegenover onderwijzers met dien verstande, dat bij niet-nakoming dier verplichtingen de Schoolbond het recht heeft, al deze kosten op de schoolvereeniging te verhalen.
Elke schoolvereeniging of schoolbestuur moet bij het indienen van de jaarlijksche opgave van onderwijzers en leerlingen harer school of scholen mededeelen of zij bij een Schoolbond is aangesloten en zoo ja, den naam van dien Schoolbond en van zijn voorzitter en secretares.
Indien een schoolvcreceniging of schoolbestuur zich aan een Schoolbond


onttrekt, moet het bestuur dier vereeniging daarvan binnen veertien dagen bericht zenden aan den rijksonderwijsraad.
Bij aansluiting van een schoolvereeniging of schoolbestuur aan een Schoolbond moet worden bepaald, dat de sc/toolvereeniging of het schoolbestuur zich verbindt, geen zijner bezittingen te vervreemden, alvorens het aan zijn verplichtingen tegenover den Schoolbond heeft voldaan.
Art. 54quinquies. Scholen kunnen worden gehouden voor rekening van het hoofd der school en deze genieten een bijdrage gelijk aan 65 % der bijdrage van een bijzondere school bedoeld in art. 5 \bis, mits
i°.—40. zij voldoen aan de eischen, gesteld in art. 54bis onder 2°., 30., 4°. en 6°.
50. het hoofd in het bezit is der acte bedoeld in art. 56 onder b en, indien êèn of meer der vakken onder l, m of n van art. 2 worden onderwezen , van de bevoegdheid tot het geven van onderwijs in een dier vakken.
6°. jaarlijks door het hoofd een gedrukt verslag worde gezonden aan de ouders der kinderen, die zijne school bezoeken, voor „gezien" geteekend door den Schoolopziener, waarin onder meer mededeelingen worden gedaan omtrent de bevoegdheid der onderwijzers, de grootte der klassen, den toestand der gebouwen, 7°. hij jaarlijks bij den rooster, een overzicht overlegge, waaruit blijkt, dat het onderwijs in de vakken l, enz. alleen wordt gegeven door bevoegden.
8°. geen onderwijzer ongevraagd ontslag is verleend, dan na een termijn van opzegging van ten minste drie volle maanden of op staanden voet niet dan met toekenning van drie


maanden buitengewoon salaris, tenzij van deze beperkende bepaling de districts-onderwijsraad ontheffing had verleend.
Voor deze bijdrage komen niet in aanmerking de bijzondere scholen, gehouden voor rekening van het hoofd der school, waarvan geldt het bepaalde in art. 54bis onder a—c.
Op voorstel van den districtsondcrwijsraad kan de rijksbijdrage dezer scholen worden verhoogd van 65 % t°l op hoogstens 85 °/0 dcr bijdrage van een bijzondere school bedoeld in art.$ i,bis.
Scholen, uitgaande van een schoolvereeniging of schoolbestuur, die niet zijn aangesloten bij een Schoolbond, worden beschouwd als scholen voor rekening van het hoofd.
Art. 54sexies. Indien het aan de school onderwijzend personeel het minimum van onderwijzers bij art. 24 gesteld, overschrijdt en het onderzvijs behalve de vakken a — k tevens ten minste twee der vakken, onder l, m en n en het vak onder p van artikel 2 genoemd, omvat, wordt de Rijksbijdrage verhoogd;
voor scholen van een en vijftig tot honderd leerlingen met 50% van het salaris als boven geregeld voor één \ onderwijzer;
voor scholen van honderd en een tot en met honderd en tachtig leerlingen met 50 % van het salaris als boven geregeld voor ten hoogste twee onderwijzers.
voor scholen van honderd een en tachtig en meer leerlingen met 50 °/o van het salaris als boven geregeld voor ten hoogste drie onderwijzers.
(Men vergelijke art 45 der bestaande wet onder c.)
Art. 54septies. De districtsonderwijsraad kan aan den Minister voor1 stelle, de subsidie van eene school in


Jaarlijks in de maand Januari zendt het bestuur, dat op Rijksbijdragen krachtens dit artikel over het voorgaande jaar aanspraak maakt, zijne daartoe strekkende aanvrage aanvrage aan de Gedeputeerde Staten van de provincie waarin de school is gevestigd.
Deze beslissen vóór i Mei daaraanvolgende, of de school voldoet aan de eischen en voorwaarden in dit artikel tot het verleenen der aangevraagde Rijksbijdiagen gesteld, bepalen het bedrag dier Rijksbijdragen en deelen hun besluit onverwijld mede aan Onzen Minister met de uitvoering dezer wet belast, alsmede aan den inspecteur van het lager onderwijs, in wiens ambtsgebied de school is gevestigd, en aan het bestuur dat de aanvrage deed.
Binnen dertig vrije dagen na de dagteekening van dat besluit kan daarvan bij Ons in beroep worden gekomen door Onzen Commissaris in de provincie en door den inspecteur en het bestuur, in het vorige lid bedoeld.
Het bedrag, waarop het bestuur aanspraak mocht kunnen maken, wordt alsdan bij Onze eindbeslissing vastgesteld.
Wanneer een bestuur niet heeft voldaan aan de voorwaarde, vervat in het tweede lid, sub c, van dit artikel en het daarvan ten tijde dat de vacature had behooren te zijn aangevuld denarrondissements- school-
te trekken ivegcns onvoldoend onderwijs. De Minister beslist, na het advies van den rijksonderwijsraad te hebben ingewonnen. Deze beslissing wordt met genoemd advies ter kennis gebracht van het betrokken bestuur of het betrokken hoofd.
Jaarlijks in de maand Januari zendt het bestuur of het hoofd der school, die op de Rijksbijdragen krachtens deze artikelf/z over het voorgaande jaar aanspraak maken, hunne daartoe strekkende aanvrage aan den districtsonderwijsraad, waaronder zij behooren.
Deze beslissen vóór t Mei daaraanvolgende, of de school voldoet aan de eischen en voorwaarden in dit artikel tot het verleenen der aangevraagde Rijksbijdragen gesteld, bepalen het bedrag dier Rijksbijdragen en deelen hun besluit onverwijld mede aan onzen Minister met de uitvoering dezer wet belast, aan den Rijksonderwijsraad en aan het bestuur, dat de aanvrage deed.
Binnen dertig dagen na de dagteekening van dat besluit kan daarvan bij Ons in beroep worden gekomen door den schoolopziener en het bestuur, in het vorige lid bedoeld.
Het bedrag, waarop het bestuur aanspraak mocht kunnen maken, wordt alsdan bij Onze eindbeslissing,
11a den rijksonderwijsraad te hebben | gehoord, vastgesteld.
Lid 10 onveranderd.


opziener in kennis gesteld heeft, kan van die voorwaarde door Ons ontheffing worden verleend, indien het in de maand Januari na afloop van het kalenderjaar een daartoe strekkend verzoek aan Ons indient, en Ons blijkt dat het ondanks het aanbieden van eene behoorlijke jaarwedde niet bij machte is geweest de vacature binnen den gestelden termijn te doen vervullen. Het bestuur zendt alsdan de aanvrage, in het zesde lid van dit artikel bedoeld, binnen ééne maand na de dagteekening van Ons besluit aan Gedeputeerde Staten, die daarop binnen drie maanden beslissen .
Voorschriften omtrent de uitvoering van dit artikel worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven.
Lid 11 onveranderd.
De Commissie acht het wensche lijk, dat op het niet-nakomen van enkele formaliteiten lichtere boeten worden gesteld dan, gelijk nu in sommige gevallen, het verlies der geheele subsidie.


TITEL IV.
Van de akten van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs.
Art. 55. De bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs wordt verkregen door het afleggen der in deze wet omschreven examens.
TITEL IV.
Van de opleiding en van de acten van
bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs.
Art. ss onveranderd,
Art. 55tó. Van Rijkswege worden kweekscholen tot opleiding van onderwijzers opgericht en onderhouden.
Aan elke kweekschool is een leerschool verbonden. De kweekscholen hebben een driejarigen cursus.
Om tot een kweekschool te worden toegelaten is vereischt
a) een leeftijd van minstens zestien jaar
b) het met voldoend gevolg afleg gen van een examen, afgenomeji door den directeur en de leeraren van elke kweekschool, waarvan de omvang bij algemeenen maatregel van bestuur wordt vastgesteld.
Van dit examen kunnen door den directeur in overleg met den districts onderwijsraad zvorden vrijgesteld leerlingen die drie vervolgklasscn ecncr School voor Meer uitgebreid Lager onderwijs of de drie eerste klassen eener Hoog ere Burgerschool met voldoend gevolg hebben doorloopen.
Een gedeelte der commisie acht in plaats van een driejarigen cursus een vierjarigen cursus gewenscht; aan het eind van den derden cursus kan dan een theoretisch eind-examen worden afgenomen en


Art. 56. De akten van bekwaamheid zijn:
a. die, waarvan het bezit de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs in de vakken, vermeld in art. 2, onder a — i, en tevens bevoegdheid kan verleenen tot het geven van huisen schoolonderwijs in een der vakken c of in beide vakken, genoemd onder j en k in art. 2 der wet;
b. die, waarvan het bezit met den rang van hoofdonderwijzer de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs niet
daardoor kon de vierde cursus meer opzettelijk worden bestemd voor de Practische vorming.
Aan elke rijks kweekschool wordt een cursus verbonden voor de verdere opleiding van candidaat-onderwijzers.
Aan de kweekscholen, door den minister aangewezen, wordt gelegenheid gegeven tot het ontvangen van onderwijs in de vakken l, m, n enz.
De commissie acht het wenschelijk, dat de Regeering op de wijze als thans reeds geschiedt voor de beoefening van land- en tuinbouwkunde gelegenheid opent voor het genieten van onderwijs in de vakken l, m, n, p, q en s.
Voor zoover de kwcekelingen niet bij hun ouders of bloedverwanten of voogden inwonen, moet de directeur zorgen dat zij in grootere of kleinere groepen inwonen ten huize van leeraren, of onderwijzers of oud-onderwijzers of van hemzelf; in het algemeen , van wie naar zijn oordeel mag worden verwacht, dat zij den jongelieden eenige leiding kunnen geven voor en toezicht oefenen op hun studie en gedrag.
Art. 56. De acten van bekwaamheid zijn:
a) die, waarvan het bezit, met den rang van candidaat-onderwijzer, de bevoegdheid verleent gedurende vijf jaren onmiddellijk volgende na het verkrijgen der acte, tot het geven van huis- en schoolonderwijs in de vakken, vermeld in art. 2, onder a—je n p, en tevens bevoegdheid kan verleenen tot het geven van huis- en schoolonderwijs in het vak, genoemd onder () k in art. 2 der wet; (Vgl. art. 24, het 6e lid).
b. die, waarvan het bezit met den rang van onderwijzer de bevoegdheid verleent tot het geven van huis| en schoolonderwijs in dezelfde vakken


alleen in de vakken, vermeld in art. 2 onder a—i, maar ook in die, aldaar genoemd onder o en j, en tevens bevoegdheid kan verleenen tot het geven van huis- en schoolonderwijs in een der vakken of in beide vakken, genoemd onder j en k, in art. 2 der wet;
c. die, waarvan het bezit de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs in bepaalde vakken.
Art. 57. Ter verkrijging der akte, vermeld in art. 56 onder a, wordt vereischt:
a. de volbrachte leeftijd van achttien jaren;
b. het afleggen van een examen, waartoe ten minste eenmaal 'sjaars de gelegenheid wordt opengesteld voor eene commissie, samengesteld uit een inspecteur van het lager onderwijs of een districts-schoolopziener als voorzitter en ten hoogste vijf in functie zijnde of gewezen districts- of arrondissementsschoolopzieners.
Het aantal dezer commissiën bedraagt ten minste negen. Onze Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast, wijst de arrondisse-
als in ditzelfde artikel onder agenoemd, benevens in het vak in art. 2 onder 0.
c. die, waarvan het bezit de bevoegdheid verleent tot het geven van huisonderwijs of tot het geven van huis- en schoolonderwijs in bepaalde vakken.
d. die, waarvan het bezit, met den rang van leeraar btj het lager onderwijs, de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs in een der vakken, vermeld onder d, f, g, h in art. 2 der wet en de vakken e en o, welke laatste samen als één vak worden gerekend.
e. die, waarvan het bezit met den rang van leeraar in de opvoedkunde, de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs in de opvoedkunde.
Art. 57. Ter verkrijging van de acte, vermeld in artikel $6 onder a, wordt vereischt:
d) de volbrachte leeftijd van negentien jaar,
b) het afleggen van een examen, waartoe ( ) eenmaal 's jaars de gelegenheid wordt opengesteld voor een commissie, samengesteld uit den directeur en de leeraren van elke kweekschool en het hoofd der daaraan verbonden leerschool, onder toezicht van twee door den Minister benoemde personen.
De kweekelingen eener kweekschool moeten hun examen afleggen aan de kweekschool, waar zij hunne opleiding hebben genoten.
De Minister bepaalt den tijd der


menten aan, waarvoor elke dier commissiën zitting houdt, benoemt de leden der commissiën en bepaalt den tijd waarop zij vergaderen.
De leden dezer commissiën genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden en vergoeding voor reis- en verblijfkosten.
Art. 58. De commissiën, genoemd in het voorgaande artikel onder b, houden zitting in een der arrondissementen, waarvoor zij aangewezen zijn. De bepaling der plaats geschiedt voor elke commissie door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast.
De tijd, gedurende welken de examens worden afgenomen, wordt door de inspecteurs van het lager onderwijs bij openbare aankondiging ter algemeene kennis gebracht.
De commissie kan zich door deskundigen doen bijstaan.
De examens, behalve die van onderwijzeressen, worden in het openbaar gehouden.
Art. 59. Hij, die zich aan het examen wenscht te onderwerpen, meldt zich tijdig aan bij den schoolopziener van het district zijner woonplaats, of, komt hij van buiten 's lands, van de plaats, waar hij voornemens is zich te vestigen.
Hij legt daarbij een of meer getuigschriften over van zijn zedelijk gedrag en zijne geboorte-akte.
De dag en de plaats van het examen worden hem door den districtsschoolopziener bekend gemaakt.
Hij legt het examen af voor de commissie, welke is aangewezen voor het arrondissement zijner woonplaats of, komt hij van buitenslands, der plaats, waar hij voornemens is zich te vestigen.
examens en de wijze waarop zij afgenomen worden
De gedelegeerden genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden en vergoeding voor reis- en verblijfkosten.
Art. 58. De commissiën, genoemd in het voorgaande artikel onder b houden zitting op alle plaatsen, waar kweekscholen zijn gevestigd.
De tijd, gedurende welke de examens worden afgenomen, wordt door Ons bij openbare aankondiging ter algemeene kennis gebracht.
Lid 3 vervalt.
Het mondeling gedeelte der examens () wordt in het) openbaar gehouden.
Art. 59. Hij, die, geen leerling eener kweekschool zijnde, zich aan het examen wenscht te onderwerpen, meldt zich tijdig aan bij den districts o?iderwijsraad zijner woonplaats, of komt hij van buiten 's lands, van de plaats, waar hij voornemens is zich te vestigen.
Lid 2 onveranderd.
Lid 3 onveranderd.
Hij legt het examen af voor de commissie aangewezen door den districtsonderwijsraad zijner woonplaats of, komt hij van buiten 's lands, der plaats, waar hij voornemens is zich te vestigen. De districtsonder-


Art. 60. Het examen omvat: goed lezen en schrijven;
de kennis der zinsontleding, der spelregels en der eerste gronden der Nederlandsche taal;
vaardigheid om zich, zoowel mondeling als schriftelijk, juist en gemakkelijk uit te drukken;
de eerste oefeningen van het handteekenen ;
het rekenen, zoowel met geheele getallen als met gewone en tiendeelige breuken en kennis van de leer der evenredigheden en van het Nederlandsch stelsel van maten en gewichten;
de beginselen der aardrijkskunde, inzonderheid van Nederland en zijne overzeesche bezittingen;
de grondtrekken der vaderlandsche geschiedenis;
de beginselen van de kennis der natuur;
de theorie van het zingen; de beginselen van onderwijs en opvoeding.
Aan allen, die hiertoe bij hunne aangifte het verlangen hebben kenbaar gemaakt, wordt, nadat tot hunne toelating is besloten, de gelegenheid gegeven, bewijzen van bekwaamheid
wijsraad kan daarbij rekening houden met de wenschen der candidatcn omtrent de plaats van hun examen.
Art. 60 onveranderd.
Toevoeging:
de eerste beginselen van de geschiedenis der Nederlandsche letterkunde;
het lezen en vertalen van niet te moeilijk proza in de Fransche, Hoogduitsche en Engelsche taal.
eenige kennis der spraakkunstige regels en hunner toepassing in twee dier talen.
practische vaardigheid in het werken in de klassen van het eerste tot en met het vierde leerjaar.
Lid 2 en 3 onveranderd. Alleen vervalt de aanteekening voor vrije en orde-oefeningen der gymnastiek.


in de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek, aan onderwijzeressen bovendien bewijzen van bedrevenheid in de nuttige handwerken voor meisjes te leveren.
Aan ieder, die voldaan heeft, wordt eene akte van bekwaamheid kosteloos uitgereikt. Op de akte van bekwaamheid van hen, die bij het examen in de vrije en ordeoefeningen der gymnastiek of in de nuttige handwerken of in die beide vakken hebben voldaan, wordt daarvan aanteekening gedaan.
Van het examen in de eerste oefeningen van het handteekenen zijn vrijgesteld zij, die in het bezit zijn eener akte van bekwaamheid in het vak q volgens art. 6$bis.
Art. 61. Ter verkrijging der akte, vermeld in art. 56 onder b, wordt vereischt:
a. het bezit der akte, vermeld in art. 56 onder a;
b. het bewijs van minstens tweejarige werkzaamheid als onderwijzer of, na aflegging van het examen vermeld in art. 56 onder a, als kweekeling aan eene of meer openbare of bijzondere scholen van lager onderwijs of als onderwijzer aan eene of meer scholen voor doofstommen, blinden, spraakgebrekkigen of idioten, afgegeven door het hoofd of de hoofden dier scholen, of het bewijs afgegeven door den bestuurder eener door Ons aangewezen kweekschool voor onderwijzers, van gedurende twee jaren aan die school de lessen ter voorbereiding van dit examen, na aflegging van het examen, vermeld in art. 56 onder ü, te hebben gevolgd;
c. het afleggen van een examen, loopende, behalve over de vakken, in art. 2 vermeld onder a—g, over
Lid 4 onveranderd.
Art. 61. Ter verkrijging der acte, vermeld in art. 56 onder b, wordt vereischt
a) onveranderd
b) het bewijs van minstens tweejarige werkzaamheid als candidaat-onderwijzer () aan eene of meer rijksscholen of bijzondere scholen of aan een of meer scholen voor doofstommen, blinden , spraakgebrekkigen of idioten, afgegeven door het hoofd of de hoofden dier scholen, of het bewijs, afgegeven door den bestuurder eener door Ons aangewezen kweekschool voor onderwijzers, van gedurende twee jaren aan die school de lessen ter voorbereiding van dit examen, na aflegging van het examen, vermeld in art. 56 onder a, te hebben gevolgd;
c) het bewijs afgegeven door den schoolopziener en een hoofd of de hoofdc7i van scholen als o rider b in


die, aldaar genoemd onder o gn g, en over methode van onderwijs en opvoeding voor eene der commissiën, in art. 62 bedoeld.
Van dit examen zijn, voor zooveel het vak q betreft, vrijgesteld zij, die in het bezit zijn eener akte van bekwaamheid in dit vak volgens art. 6^bis.
Art. 62. Jaarlijks worden door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, een of meer commissiën tot het afnemen der examens, in het voorgaand artikel bedoeld, benoemd en de tijd wanneer en de plaatsen, waar zij hare zittingen zullen houden, tijdig aangewezen.
De voorzitters en leden dezer com-
dit artikel, dat de onderwijzer gedurende ten minste één jaar in een rijksschool of bijzondere school is werkzaam geweest en gedurende dit jaar of langer bewijzen heeft gegeven van geschiktheid.
d) het afleggen van een examen, omvattende:
1. de Nederlandsche taal en letterkunde.
2. kennis van ten minste twee schrijvers in elk der drie moderne talen. (Het examen wordt afgenomen in de moedertaal).
3. de vaderlandsche en algemccne geschiedenis.
4. de wiskundige aardrijkskunde.
5. de opvoedkunde, de algemccne en bijzondere methodiek, de geschiedenis van de opvoeding en het onderwijs.
Lid 2 vervalt.
Art. 62. Jaarlijks worden door den Minister, met de uitvoering dezer wet belast, commissiën aangewezen tot het afnemen van het examen, in het voorgaand artikel bedoeld.
De commissiën hebben zitting aan elke kweekschool en bestaan zat den directeur en de leeraren van elke kweekschool, voor zoover zij de lessen hebben gegeven aan den cursus, bedoeld in het vijfde lid van art. 55 bis, verder uit twee leden door den Minister benoemd, onder voorzitterschap van een schoolopziener, door den Minister aangewezen.
Hebben zich aan een kiucekschool minder dan vier candidaten aangegeven voor het examen, zoo wordt het examen dier kweekschool verbonden met dat van een andere.
Lid 2 onveranderd.


missiën genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden en vergoeding voor reis- en verblijfkosten.
De voorzitter der commissie brengt den tijd, gedurende welken de examens worden afgenomen, bij openbare aankondiging ter algemeene kennis.
De examens, behalve die van onderwijzeressen, worden in het openbaar gehouden.
Art. 63. Hij, die zich aan het examen wenscht te onderwerpen meldt zich tijdig aan bij den voorzitter der commissie, voor welke hij wenscht te verschijnen, en legt daarbij over:
a. zijne geboorte-akte;
b. een of meer getuigschriften van zedelijk gedrag;
c. zijne akte van bekwaamheid als onderwijzer, bedoeld in art. 56 onder a;
d. het bewijs, vermeld in art. 61 onder b.
De dag en de plaats van het examen worden hem door den voorzitter bekend gemaakt.
De omvang van het examen, de wijze van afneming en wat verder tot dit examen betrekking heeft, worden door Ons bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur geregeld.
Aan ieder, die voldaan heeft, wordt eene akte van bekwaamheid kosteloos uitgereikt.
De aanteekening, bedoeld in het voorlaatste lid van art. 60, wordt op de akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer overgeschreven.
Art. 64. Ter verkrijging eener akte, die de bevoegdheid verleent tot het geven van huisonderwijs in enkele vakken, vermeld in art. 2 onder a—g, wordt vereischt:
a. de volbrachte leeftijd van achttien jaren,
b. het afleggen van een examen
Lid 3 onveranderd.
Het mondeling gedeelte der examens () wordt in het openbaar gehouden.
Art. 63 onveranderd, behoudens een toevoeging onder
d. de bewijzen, vermeld in art. 61 onder b en c.
Art. 64 onveranderd, behoudens onder
a. de volbrachte leeftijd van
negentien jaren,


in de vakken, waarvoor de bevoegdheid verlangd wordt, voor eene der commissiën, in art. 57 vermeld.
De bepalingen van artt. 58 en 59 zijn ten deze toepasselijk.
Aan ieder, die voldaan heeft, wordt kosteloos een akte van bekwaamheid uitgereikt als huisonderwijzer, waarin de vakken, over welke het examen met goed gevolg is afgelegd, worden uitgedrukt.
Art. 65. Ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder /, m, 71, p, r, r bis en s, wordt vereischt:
a. het bezit der akte, vermeld in art 56, onder a;
b. het afleggen van een examen voor eene de commissiën, bedoeld in art. 69 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad no. 50).
Al wat verder de in dit artikel bedoelde examens betreft wordt door Ons bij algemeene maatregel van bestuur geregeld.
Art. 65bis. Van tijd tot tijd wordt gelegenheid gegeven om door het afleggen van een examen voor bijzondere commissiën, daartoe benoemd door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, eene akte van bekwaamheid te verkrijgen voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder j, k, q en t.
Al wat de in dit artikel bedoelde examens betreft, wordt door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld.
Art. 65ter. Voor het afleggen der examens worden de navolgende sommen bij vooruitbetaling voldaan :
voor het examen, vermeld in art. 57, onder b, vijf gulden;
Art 65 onveranderd
Art. 6sbis onveranderd.
Slechts vervalt het vak j.
Art. 6ster vervalt.
5


voor het examen, vermeld in art. 61, onder c, tien gulden;
voor het examen, vermeld in art. 64, onder b, loopende over één vak, twee gulden;
voor het examen, vermeld in art.
64, onder b, loopende over meer dan één vak, vier gulden;
voor het examen, vermeld in art.
65, onder b, in elk der vakken, genoemd onder l, m, n, p, r, r bis en J, in art. 2, vijf gulden;
voor het examen, vermeld in art. 6$bis in elk der vakken, genoemd onder j en k, in art. 2, twee gulden;
voor het examen, vermeld in art. 65bis, in elk der vakken, genoemd onder q en t, in art. 2, vijf gulden.
Deze gelden worden in 's Rijks schatkist gestort.
Art 6ster (nieuw). Jaarlijks wordt gelegenheid gegeven, om door het afleggen van een examen voor bijzondere commissiën, daartoe benoemd door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, een acte te verkrijgen bedoeld in art 56 onder d.
Al wat het in dit artikel bedoelde examen betreft, wordt door Ons bij algemeeneti maatregel van bestuur geregeld.
Art. 65 quater. Jaarlijks wordt gelegenheid gegeven om door het afleggen van een examen voor bijzondere commissiën, daartoe benoemd door onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, een acte van bekwaamheid uitgereikt, bedoeld in art. 56 onder e.
Het examen omvat:
a. kennis van de voornaamste opvoedkundige stelsels.
b. kennis van de hulpwetenschappen der opvoed- en onderwijskunde,
c. meer uitgebreide kennis van de geschiedenis der opvoed- en onderwijskunde,


Art. 66, De akten van bekwaamheid, volgens de voorschriften dezer wet verkregen, gelden, wat de daaraan verbonden bevoegdheid betreft , voor het geheele Rijk en zijne koloniën en bezittingen in andere werelddeelen.
De akten van bekwaamheid als onderwijzer en als hoofdonderwijzer
d. de algemeene en bijzondere methodiek.
Zij die in het bezit zijn van de acte, bedoeld in art. 62, worden vrijgesteld van het examen, genoemd onder d.
Candidaten of doctoren aan een faculteit eener erkende hoogcschool worden vrijgesteld van het examen, onder a en b in dit artikel genoemd, indien zij, behalve de bewijzen dat zij gerechtigd zijn genoemden titel te voeren, ov er leggen :
1. een bewijs, dat zij minstens een jaar geregeld een college hebben gevolgd in de opvoedkunde ;
2. een bewijs, afgegeven door een directeur cener kweekschool, dat zij op zijti minst drie maanden volgens aanwijzing van den directeur de lessen aan die kweekschool hebben gevolgd.
De acte, in dit artikel genoemd, bedoelt een aanbeveling te zijn bij het voorzien in vacaturen bij het schooltoezicht. (Een deel der commissie wilde deze acte verplichtend stellen voor de benoembaarheid als schoolopziener.)
Art. 65 quittquies. Hij, die zich wenschtte onderwerpen aan het examen, bedoeld in artikel 65ter, meldt zich tijdig aan bij den voorzitter der commissie, voor welke hij wenscht te verschijnen en legt daarbij over
a) de acte bedoeld in art. 62.
b) een of meer getuigschriften van zedelijk gedrag.
Art 66 onveranderd.


in Nederlandsch-Indië afgegeven — voor zooveel die zijn verkregen wegens het met goed gevolg afleggen van examens, afgenomen met gelijke eischen en, zooveel doenlijk, volgens dezelfde regelen, als voor die examens in Nederland volgens deze wet zijn vastgesteld — worden gelijk gesteld met de gelijksoortige akten, die in Nederland worden uitgereikt.
Art. 66bis. Om als directeur aan een kwetkschool op te treden, is vereischt:
a) de acte bedoeld in art. 56 onder b.
b) de acte bedoeld in art. 65 onder c
c) het bewijs van minstens vijfjarige werkzaamheid als leeraar aan een kweekschool.
Om als leeraar aan een kweekschool op te treden, is vereischt
a) de acte bedoeld in art. 56 onder b, benevens
b) voor het geven van onderwijs in de vakken k, p (met c), r, r bis en t een der acten, bedoeld in art. 56 onder c
in de vakken c, d, e met 0, ƒ, g en h een der acten bedoeld in art. 56 onder d
in de vakken b, q en s de akte van bevoegdheid tot het geven van middelbaar onderwijs in die vakken
in de opvoedkunde de acte, bedoeld in art. 56 onder e.
Men vergelijke art. 7 4 der ^e'-
Art. 66ter. Het Rijk steunt bijzondere kweekscholen, mits
a. het aantal klassen minstens drie is, de klassen jaarklassen zijn en bij de admissie behoudens kleinere afwijkingen in overleg met den Minister minstens dezelfde eischen worden gesteld als aan de Rijkskweekscholen;
b. het aantal lesuren in de paedagogiek (theoretisch en practisch) en in de vakken a — k, twee der vakken onder l, m en n benevens die vermeld


onder o en p van art. 2 der Wei op het lager onderwijs, per week en per klasse minstens 26 bedraagt. Zijn er ook vrouwelijke kweekelingen, dan mogen van dit getal hoogstens 2 uur per week worden afgenomen voor het onderwijs in vak k;
c. het aantal vaste onderwijzers — den directeur medegerekend — minstens vijf bedraagt en voor welke dezelfde eischen gelden als voor die aan de Rijksscholen;
d. de klassen gemiddeld niet talrijker zijn dan 20 leerlingen;
e. het leerplan en de lesrooster worden overgelegd aan de Regeering of de door haar aangewezen autoriteiten;
ƒ. aan de opleidingsschool ter practische vorming eene leerschool verbonden zij, of wel, haar leerlingen hun practische opleiding ontvangen in scholen, die met de opleidingsschool in eenig verband staan.
In beide gevallen moet de regeling der practische opleiding worden goedgekeurd door de autoriteiten, welke dc Regeering heeft aangewezen;
g. genoemde autoriteiten te allen tijde en onmiddellijk toegang hebben tot alle lessen in de Opleidingsscholen en de daarbij behoorende lagere school (of scholen);
h. het Bestuur verklaart, dat de school niet wordt gehouden als winst gevend bedrijf.
i. zij, in zake het internaat, zich schikke naar de regelen der Rijkskweekscholen.
Omtrent punt c acht de commissie het wenschelijk, dat van den eisch, gesteld in art. 6 (ibis omtrent de acte, bedoeld in art. 56 onder e, in zooverre wordt afgeweken, dat de Regeering voor bijzondere kweekscholen gelijke waarde als aan deze


acte toekennen aan een examen op denzelfden grondslag afgenomen door een schoolbond onder toezicht der Regeering en zoolang dit examen niet bestaat vrijstelling verleent van het bezit dier acte, mits de benoeming dan wordt onderworpen aan de goedkeuring van den Minister.
Het Rijk steunt deze scholen jaarlijks:
a) met een subsidie van 3 °/0 der getaxeerde waarde der gebouwen, indien het Schooltoezicht deze voldoende oordeelt.
b) 50 °/0 van de telken jare aangeschafte leermiddelen, tot een bedrag van 50 °'0 van wat een Rijksschool ter plaatse met een gelijk getal leerlingen daarvoor uitgeeft of zou uitgeven, indien het Schooltoezicht deze leermiddelen voldoende oordeelt.
c) f 40. — a f 55. — per lesuur tot een maximum bedrag van 108 lesuren, waarvan hoogstens 10 in het vak van artikel 2 der Wet en hoogstens 18 in practische pedagogie (werken in de leerschool); het juiste bedrag wordt in verband met plaatselijke en andere omstandigheden vastgesteld door den Minister.
Het bedrag onder c kan verhoogd worden met ten hoogste 100 %, indien de rijksonderwijsraad van oordeel is, dat het aantal leerlingen en het gehalte van het onder-wijs daar aanleiding toe geven.
De subsidie kan verminderd of ingetrokken worden, indien het gehalte van het onderwijs naar het oordeel van den rijksonderzvijsraad onvoldoende is.
De eerste drie jaren van haar bestaan kan de Regeering aan een kweekschool een subsidie geven, die verband houdt met het aantal gegeven lesuren, in verband met het bovengenoemd bedrag per lesuur, en de daarop vol-


gende jaren dit bedrag verhoogen in verband met het aantal leerlingen en het gehalte van het onderwijs.
De kweekelingen dier scholen moeten bij hun intrede de verklaring teekenen, dat het hun oprecht voornemen is. later het Onderwijs te dienen, de ouders dat ze deze verklaring goedkeuren en bij niet nakoming de kosten geheel of gedeeltelijk zullen restitueer en, dit laatste ter beslissing van het Schooltoezicht.
Door Ons kan aan leerlingen met bijzonderen aanleg van gesubsidieerde kweekscholen, die daarvoor in de termen vallen, ter bestrijding der onkosten van huisvesting een toelage worden verstrekt.
De leerschool eener kweekschool geniet een subsidie naar de grondslagen eener gewone Lagere School, bovendien wordt haar 7 5 % uitbetaald voor hetgeen aan de onderwijzers meer aan salaris wordt uitbetaald dan aan een gewone school tot een bedrag van f7$.— a f 150.— per onderwijzer, welk juist bedrag voor elke school afzonderlijk wordt vastgesteld door den Minister.


TITEL V.
TITEL V.
Van het toezicht op het lager onderwijs.
Art. 67* Het toezicht over het lager onderwijs in het geheele Rijk is opgedragen aan Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast.
Dat toezicht wordt onder zijne bevelen uitgeoefend door de inspecteurs, de districts-schoolopzieners en de arrondissements-schoolopzieners.
Art 68. Het ambtsgebied van iederen inspecteur omvat eene of meer provinciën, dat van iederen districts-schoolopziener een der districten, waarin de provinciën door Ons worden verdeeld.
De inspecteurs en de districtsschoolopzieners worden door Ons benoemd, geschorst en ontslagen.
Zij genieten, behalve eene vaste jaarwedde, vergoeding voor reis- en verblijfkosten uit 's Rijks kas.
Zij bekleeden geene ambten of bedieningen zonder Onze toestemming.
In geval van ziekte, afwezigheid, schorsing of ontstentenis wordt een inspecteur door een districts-schoolopziener, een districts-schoolopziener door een arrondissements-schoolopziener vervangen.
Van het bestuur van en het toezicht op het lager onderwijs.
Art. 67. Het bestuur der rijksscholen en het toezicht op het lager onderwijs in het geheele Rijk is opgedragen aan Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast.
Dat bestuur en toezicht worden onder zijn bevelen uitgeoefend door den rijksonderwijsraad, de districtsonderwijsraden , de schoolopzieners, de centrale schoolcomtnissiën en de schoolcommissiën.
De inspecteurs, bedoeld in artikel 23, worden geacht tot het schooltoezicht te behooren. Zij hebben de verplichtingen en rechten, bedoeld in artikel 71, 72 en 73.
Art 68. De Rijksonderwijsraad bestaat uit zeven leden.
Zij worden door Ons benoemd, geschorst en ontslagen.
Lid 3 en 4 onveranderd.
Lid s vervalt.


Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, wijst den plaatsvervanger aan.
Art. 69. Elk schooldistrict wordt door Ons verdeeld in minstens twee arrondissementen.
In ieder arrondissement is een arrondissements-schoolopziener.
Die schoolopzieners worden door Ons benoemd voor den tijd van zes jaren.
De aftredenden zijn weder benoembaar.
Zij kunnen ten allen tijde door Ons worden ontslagen.
Zij genieten, boven en behalve vergoeding voor reis- en verblijfkosten , eene toelage uit 's Rijks kas. Ter zake van het genot dier toelage heeft geene korting plaats op pensioen, uit de inkomsten van den Staat of uit die van zijne koloniën en bezittingen in andere werelddeelen gekweten.
Zij staan den districts-schoolopziener ter zijde.
De verdeeling der werkzaamheden tusschen de districts- en arrondissements-schoolopzieners wordt door Ons geregeld.
Art. 70. Het plaatselijk toezicht wordt uitgeoefend door burgemeester en wethouders.
De gemeenteraad kan ter nadere verzekering van het plaatselijk toezicht eene commissie instellen, welke de bevoegdheden bezit, in de artt. 73 en 74 dezer wet omschreven.
Eene plaatselijke verordening regelt hare samenstelling en inrichting.
Art. 69. Het ambtsgebied, van iederen districtsonderivijsraad omvat een der districten, waarin het land door Ons wordt verdeeld.
Elk district wordt door Ons verdeeld in ten minste vijf arrondissementen.
Elk arrondissement omvat hoogstens veertig scholen.
In ieder arrondissement is een schoolopziener, die door Ons wordt benoemd, geschorst en ontslagen.
Het bepaalde in het derde en vierde lid van art. 68 zijn op hen van toepassing.
De schoolopzieners van elk district vormen te zanten den districtsonderwijsraad van dat district. Van hen wordt een door Ons aangewezen als voorzitter, een ander als secretaris van dien raad.
Lid 6,7,8 vervalt.
Art. 70. Elk arrondissement wordt door Ons verdeeld in schoolkringen.
Elke schoolkring omvat ten minste vier scholen.
De centrale schoolcommissie staat den districtsonderwijsraad en den schoolopziener ter zijde in zaken, welke meerdere scholen gelijkelijk gelden en bij algemeenen maatregel van Bestuur worden aangewezen.
Een centrale schoolcommissie bestaat uit 7 of meer leden.
Art. 7obis. Bij elke rijksschool wordt een commissie benoemd, bestaande uit drie leden.
De commissie houdt toezicht op het onderwijs en behartigt de belangen der school
Haar taak wordt verder bij alge-
5*


Art. 71. De leden der plaatselijke commissien, de arrondissementsschoolopzieners , de districts-schoolopzieners en de inspecteurs leggen, bij de aanvaarding hunner bediening den eed of de belofte af, dat zij hunne plichten getrouw en naar behooren zullen waarnemen.
De aflegging van den eed of van de belofte geschiedt door de leden der plaatselijke commissie in handen van den burgemeester en door den burgemeester, is deze zelf tot lid der commissie benoemd, in handen van den kantonrechter; door de arrondissements-schoolopzieners en de districts-schoolopzieners in handen van Onzen Commissaris in de provincie; door de inspecteurs in handen van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
Bij herbenoeming wordt de eed of belofte niet op nieuw afgelegd.
Art. 72. Behalve de ambtenaren, in art. 8 no. 1—6 van het Wetboek van Strafvordering genoemd, zijn tot het opmaken van proces-verbaal van de overtredingen dezer wet en van andere verordeningen op het lager onderwijs bevoegd de leden van het college van burgemeester en wethouders, de voorzitters en leden der plaatselijke commissiën van toezicht, de arrondissements-schoolopzieners en de districts-schoolopzieners en de districts-schoolopzieners
meenen maatregel van Bestuur geregeld.
Haar leden worden benoemd door den districtsonderwijsraad, zoo mogelijk voor een deel uit de ouders der schoolgaande kinderen.
De leden der centrale schoolcommissien worden benoemd door den dis tic tsonderwijsraad uit de leden der schoolcommissien , bedoeld in art. yobis.
De benoemingen, bedoeld in het 4e en $e lid van dit artikel, behoeven de goedkeuring der Regeering.
Art. 71. De leden der schoolcommissie , de leden der centrale schoolcommissien , de schoolopzieners, leden van den districtsonderwijsraad, en de leden van den rijksonderwijsraad leggen, bij de aanvaarding hunner bediening, den eed of de belofte af, dat zij hun plichten getrouw en naar behooren zullen waarnemen.
De aflegging van den eed of de belofte geschiedt door de leden der schoolcommissien en der centrale schoolcommissiën in handen van den kantonrechter; door de schoolopzieners in handen van Onzen Commissaris in de provincie; door de leden van den rijksonderwijsraad in handen van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
Lid 3 onveranderd.
Art. 72. Behalve de ambtenaren, in art. no. 1—6 van het Wetboek van Strafvordering genoemd, zijn tot het opmaken van proces-verbaal van de overtredingen dezer wet en van andere verordeningen op het lager onderwijs bevoegd de voorzitters en leden der schoolcommissien en der centrale schoolcommissien, de schoolopzieners en de voorzitter en leden van den rijksonderwijsraad, ieder binnen de grenzen van zijn ambtsgebied.


en de inspecteurs, ieder binnen de grenzen van zijn ambtsgebied.
Art. 73. Voor leden van het college van burgemeester en wethouders, voor de voorzitters en leden der plaatselijke cornmissiën van toezicht, voor de arrondissements-schoolopzieners, voor de districts-school opzieners en voor de inspecteurs, j ieder binnen de grenzen van zijn ambtsgebied, moeten alle scholen, waar lager onderwijs wordt gegeven, zoo openbare als bijzondere, steeds toegankelijk zijn en op hunne aan- j vrage onverwijld worden geopend, j De hoofden dier scholen en de overige onderwijzers zijn gehouden aan hen of aan Onzen Minister, met de uit- I voering dezer wet belast, de verlangde inlichting omtrent de school en het onderwijs te geven. Zij zijn j hiertoe verplicht in eiken vorm, ' waarin die inlichtingen gevraagd worden, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling, en zoowel bij gelegen- { heid van het schoolbezoek, als op ! andere tijdstippen.
Art. 74. De plaatselijke commissiên houden een nauwkeurig toezigt op alle scholen in de gemeente, waar lager onderwijs gegeven wordt; bezoeken die ten minste twee malen j 'sjaars, hetzij gezamenlijk, hetzij door \ commissiën uit haar midden; zorgen j dat de verordeningen op het lager onderwijs stipt nageleefd worden ; houden aanteekening van het onderwijzend personeel, vun het getal leerlingen en van den staat van het onderwijs; doen jaarlijks vóór ie Maart aan den gemeenteraad een beredeneerd verslag van den toestand van het onderwijs in de gemeente en zenden daarvan afschrift aan den arrondissements-schoolopziener ; deelen aan dezen de belangrijke veranderingen mede, die het schoolwezen heeft ondergaan ; geven hem , den districtsschoolopziener en den provincialen
Art. 73. Voor de voorzitters en leden der schoolcomtnissien en der centrale sc/ioolcommissien, voor de schoolopzieners en voor den voorzitter en de leden van den rijksonderwijsraad , ieder binnen de grenzen van zijn ambtsgebied, moeten alle scholen, waar lager onderwijs wordt gegeven, zoo openbare als bijzondere, steeds toegankelijk zijn en op hunne aanvrage onverwijld worden geopend. De hoofden dier scholen en de overige onderwijzers zijn gehouden aan hen of aan Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, de verlangde inlichting omtrent de school en het onderwijs te geven. Zij zijn hiertoe verplicht in eiken vorm, waarin die inlichtingen gevraagd worden, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling , en zoowel bij gelegenheid van het schoolbezoek, als op andere tijdstippen.
Art. 74. Vergelijk art. 70 en 7obis.


inspecteur alle inlichtingen, die deze verlangen; verleenen den onderwijzers, die hare voorlichting, hulp of medewerking vragen , bijstand en beijveren zich den bloei van het onder wijs naar vermogen te behartigen.
Art. 75. De arrondissementsschoolopzieners zorgen voortdurend bekend te blijven met den toestand van het schoolwezen in hun arrondissement ; bezoeken twee malen 's jaars alle daarbinnen gelegen scholen , waar lager onderwijs wordt gegeven, en houden van dat schoolbezoek nauwkeurig aanteekening; waken dat de verordeningen op het lager onderwijs stipt nageleerd worden ; treden in overleg met de plaatselijke school-com missiën en de gemeentebesturen ; doen zoowel aan dezen als aan de districts-schoolopzieners de voorstellen, die zij in het belang van het onderwijs achten; doen aan den districts schoolopziener na verloop van elke drie maanden opgave van de door hen gedurende dat tijdvak bezochte scholen; geven hem kennis van al hetgeen hun bij het schoolbezoek belangrijk is voorgekomen en verstrekken hem alle inlichtingen, die hij verlangt; behartigen de belangen der onderwijzers, bevorderen hunne bijeenkomsten en wonen die zooveel mogelijk bij.
Art. 76. De districtsschoolopzieners zorgen zoo door schoolbezoek als door mondeling en schriftelijk overleg met de arrondissementsschoolopzieners, plaatselijke commissiën en gemeentebesturen voortdurend bekend te blijven met den toestand van het lager schoolwezen in hun district en de verbeteringen den bloei daarvan te bevorderen;
Art. 75.
De schoolopziener
1. heeft het toezicht over het onderwijs in zijtt arrondissement,
2. neemt in ontvangst verzoeken en voorstellen der centrale schoolcommissiën en der schoolcommissiën en adviseert daaromtrent,
3. doet aan den districtsonderwijsraad voorstellen omtrent regeling van het voorbereidend- en herhalingsonder wijs ,
4. keurt de uitgaven der rijksscholen goed binnen de grens der vastgestelde begrooting,
5. neemt de lesroosters der bijzondere scholen in ontvangst en teekent die voor „gezien" en ontvangt de opgaven omtrent veranderingen in het personeel,
6. verleent op aanvraag verlof aan het personeel der rijksscholen,
7. doet aan den districtsonderwijsraad voorstellen omtrent het genoemde in de artikelen 16, 10 onder a—e,
29. óO, , .
8. heeft recht van beroep in zake het genoemde in art. 5 ,
9. geeft het verlof, bedoeld in art. 8,
10. behartigt de belangen der onderwijzers, bevordert de bijeenkomsten en woont die zooveel mogelijk bij.
Art. 76.
De districtsonderwijsraad
I. heeft het toezicht over het onderwijs in zijti district,
2 stelt voor alle scholen voorloopig de begrooting vast, de centrale schoolcommissiën en de schoolcommissiën, gehoord (Vgl. artikel 26 en 43),
3. onderzoekt de subsidie-aanvragen der bijzondere scholen en stelt


zij oefenen het hun opgedragen toezigt met nauwlettendheid uit en waken, dat de verordeningen op het lager onderwijs stipt worden nageleefd ; zij doen aan den inspecteur de voorstellen, die zij in het belang van het onderwijs achten en geven hem alle inlichtingen die hij verlangt.
Elk hunner doet jaarlijks vóór ie Mei een beredeneerd verslag van den toestand van het onderwijs in zijn district aan den inspecteur toekomen en zendt daarvan afschrift aan Gedeputeerde Staten der provincie
Art. 77. De inspecteurs trachten, zoo door schoolbezoek als door mondeling en schriftelijk overleg met de districts-schoolopzieners en arrondissements-schoolopzieners, plaatselijke commissiën en gemeentebesturen, de verbetering en den bloei van het lager schoolwezen te bevorderen ; zij lichten Onzen Minister, met de uit-
de subsidie voorloopig vast (Vgl. 54 bis — 54 vicies).
4. maakt de voordracht op aan de Regeering voor alle benoemingen van het ondenvijzend personeel (Vgl. artikel 28),
5. benoemt, behoudens Onze goedkeuring de leden van de centrale schoolcommissicu en van de schoolcommissien,
6. schorst onderwijzers op of zon der voorstel van den schoolopziener voor hoogstens een maand (Vgl. art. 30),
7. stelt, den schoolopziener en de schoolcommissie gehoord, aan Ons voor tot ontslag (Vgl. art. 29),
S stelt, behoudens goedkeuring door den rijksonderwijsraad, bijzondere leerplannen voor de rijksscholen vast op de basis van het algemeen leerplan, genoemd in art. 21 bis, en keurt de uitgewerkte leerplannen dier scholen. Hij neemt de leerplannen der bijzondere scholen in ontvangst (Vgl. artikel 21 en 54 bis onder 2"),
9. ontwerpt regelingen voor het voorbereidings- en herhalingsonder■ wijs,
10. besluit omtrent het genoemde in de artikelen 5, 8, 16, 18, 19, onder a—e, 20, 22, 36, 46, 50,
11. behartigt de belangen der onderwijzers.
Men vergelijke art. 14 der Wet.
De secretaris van den districtsonderwijsraad doet na verloop van elke drie maanden opgave aan den Minister van de door de schoolopzieners in het district gedurende dat tijdvak bezochte scholen.
Art. 77. De rijksonderwijsraad
a) is raad van advies voor de Regeering, onder andere in de zaken, bedoeld in art. 20, 29, 31 en 53;
b) heeft onder den Minister toezicht over het geheele onderwijs in het Rijk (vgl. art. 21), meer bijzonder over alle inrichtingen tot opleiding van onderwijzers;


voering dezer wet belast, voor omtrent alle onderwerpen, waarover hun oordeel gevraagd wordt; zij vervaardigen uit de jaarlijksche verslagen der districts-schoolopzieners en uit hunne eigene aanteekeningen jaarlijks een beredeneerd verslag omtrent den toestand van het onderwijs in de provincie of provinciën en zenden dit vóór iu Juli aan Onzen Minister voornoemd
Art. 78. De inspecteurs, districtsschoolopzieners en arrondissementsschoolopzieners hebben toegang tot de vergaderingen van alle plaatselijke commissien binnen hun ambtsgebied en kunnen zoodanige vergadering beleggen.
In de vergadering hebben zij eene raadgevende stem.
Art. 79. Bij het ontbreken eener plaatselijke commissie kunnen burgemeester en wethouders, in overleg met den arrondissements-school opziener, geschikte personen, buiten hun college gekozen, met het doen van schoolbezoek belasten.
Op zoodanige gecommitteerden is de eerste zinsnede van art. 73 toepasselijk.
c) keurt dc leerplannen en lesroos ters van alle rijkskweekscholen en teekent die der bijzondere kweekscholen voor „gezien
Art. 78. De leden van den rijksonderwijsraad hebben toegang tot de vergaderingen van alle districtsonderwijsraden en van alle centrale schoolcommissiën en schoolcommissiën en kunnen zoodanige vergadering beleggen.
De voorzitters van den districts onderwijsraad en de schoolopzieners hebben toegang tot de vergaderingen van alle centrale schoolcommissiën en schoolcommissiën binnen hun ambtsgebied en kunnen zoodanige vergadering beleggen.
Lid 2 onveranderd.
Art. 79 vervalt.


TITEL VI.
Bevordering van het schoolbezoek.
Ofschoon onze commissie van oordeel is, dat de wettelijke bepalingen betreffende den Leerplicht dringend verbetering behoeven, hebben we gemeend, hieromtrent geen nieuwe regeling te moeten ontwerpen, daar eene herziening van die bepalingen in hoofdzaak geen verband houdt met de vraag, of het openbaar onderwijs Rijkszaak dient te zijn.
TITEL Vil.'
Overgangsbepalingen.
De overgangsbepalingen moeten inhouden, dat de bevoegdheden, tot dusver verkregen, ook gelden onder de nieuwe wet. Aangezien voorloopig niemand een speciale akte als bedoeld in art. 56 onder d en e voor de paedagogiek en haar hulpwetenschappen bezit, zou dienen bepaald te worden, dat het bezit van die akten gedurende enkele jaren nog geen vereischte is voor de benoembaarheid tot leeraar of Directeur van een kweekschool.
Kr moet bepaald worden , dat bij het inwerking treden der nieuwe wet alle gemeentescholen rijksscholen worden en dat de gebouwen, waarin ze gevestigd zijn, het eigendom worden van het Rijk. De voorwaarde, waarop die gebouwen overgaan aan 't Rijk, dient eveneens nader geregeld te worden. Hoe dit zou moeten geschieden, is niet in 't algemeen te zeggen , daar met het overgaan van het geheele openbare lager onderwijs aan het Rijk, gepaard zal moeten gaan een nieuwe regeling van de finantieele verhouding van de Gemeenten tot het Rijk , en met die regeling zal ook de overgang der gebouwen aan het Rijk verband moeten houden.
Bij het inwerking treden der wet zouden alle gemeentelijke onderwijzers rijksambtenaren worden, zoodat ze dan vallen onder de bepalingen omtren wachtgelden.
Ten aanzien der traktementen en bevorderingen dient vastgesteld te worden, dat geen openbaar onderwijzer van het Rijk minder ontvangt, dan hij als gemeenteambtenaar zou genoten hebben.


Bijlage I.
beknopte toelichtingen.
TITEL I.
Algemeene Bepalingen.
n Commissie heeft geen voorstellen gedaan omtrent een nadere regeling
der zorg van net lager du j , omvang van die
™en ove";,!" ™radere °i,breW,n8
der Rijkszorg. hestaanden toestand te handhaven,
oTr.ijs reeds^ geregeld is .1, ee» integreerend deel van
- rrt -**-
reeds vroeger burgerrecht 1 g naaSt het middelbaar onderwijs
geget^wordf1 5? « dT een go^ georganiseerd Meer uitgebreid lager
onderwijs vooral op het ^L?Wijk tot zulk een
Wordt het lag"v°nh^® !en regel'ing in bijzonderheden voorgesteld daar
„m da, onderwijs n,al,e„ in ™,
hngen opgenomen die h fc wnraen waar er behoefte aan bestaat.
borgen geven, dat het zal vers re 'nnderwiis hebben we geen verandering
Ten aanzien der vakken van het lager *&**}* noodig
voorgesteld. He. kan^ int.^ch» ».. het ^ 'J koken en he,
ïïsu-tp t —re-rs :;rrrL,.
„e, —,2 op voldoende wij* »
1T gllj^d.: d„o, «RÜU en da. vereen,gingen of pa,üc»„«e personen het eveneens kunnen geven.


TITEL II.
Van het Rijksonderwijs.
Onder dezen titel zijn verschillende veranderingen aangebracht, die een rechtstreeksch gevolg moeten zijn van het overgaan der gemeentescholen aan het Rijk, waardoor de taak der gemeentebesturen over moet gaan op rijksambtenaren. Waar we meenden, dat bij een goede organisatie van het schooltoezicht districtsonderwijsraden moeten in het leven geroepen worden, lag het voor de hand om de taak van Gedeputeerde Staten in zake het lager onderwijs over te brengen op de meer deskundige onderwijsraden.
Bij artikel 16 zijn alinea's toegevoegd, die dienen moeten om te zorgen.dat het schoone voorschrift van alinea i op een gezonde wijze inderdaad tot uitvoering komt. Het is daarbij de bedoeling, om geen plaats te laten voor de opvatting als zou de Regeering met de oprichting eener lagere rijksschool kunnen wachten, omdat ze meent, dat het bijzonder onderwijs wel spoedig in de gebleken behoefte zal voorzien en de commissie wenscht dus niets af te dingen op de uitvoering der grondwettige bepalingen daaromtrent, zooals die tot dusver werden verstaan en — behoudens enkele leemten — werden uitgevoerd.
Bij artikel 21 is een alinea toegevoegd, die o.m. dienen moet om het overgaan der kinderen van een school naar een andere van denzelfden aard minder bezwarend te maken. Niet alle leden waren echter van meening, dat het daartoe noodig is, het voorschrift over een geheel district uit te strekken. Enkelen achtten de verplichte keuze uit een lijst van boeken, die na een grondig onderzoek goedge keurd zijn, voldoende.
Onder art. 21 bis is een nadere omschrijving gegeven van het einddoel van het gewoon lager onderwijs. Het kwam ons voor, dat er alle redenen zijn, om op grond van wat de ervaring ten onzent heeft geleerd, van zulk een omschrijving een goede uitwerking te verwachten; terwijl ook in het buitenland zulke omschrijvingen worden aangetroffen. De toevoeging is zoo algemeen gesteld, dat ze geen te nauwe banden aanlegt, er zijn geen onderwerpen bij opgenomen, waaromtrent in ernst twijfel kan rijzen, en voor het schooltoezicht is het aangenaam en gemakkelijk om op zulk een omschrijving te kunnen wijzen, als de resultaten van het lager onderwijs onvoldoende zijn
Verder in bijzonderheden te treden in de Wet, kwam ons ongewenscht voor. Een in bijzonderheden afdalend leerplan voor alle openbare lagere scholen in het Rijk wenschen we ook niet op andere wijze vastgesteld te zien, daar wij zoo iels doodend achten voor de vrije ontwikkeling van het onderwijs.
Wordt de openbare onderwijzer rijksambtenaar, dan komt hij in hoofdzaak
6


in een zelfde positie als andere rijksambtenaren. Wordt er een administratieve rechtspraak ingevoerd, dan zullen de bepalingen, die voor de rijksambtenaren in 't algemeen gelden, ook van toepassing dienen te zijn op de onderwijzers.
Bij artikel 33 vond de meerderheid onzer commissie een toevoeging gewenscht. Deze toevoeging komt hierop neer, dat meer in bijzonderheden wordt getreden. Op die wijze wordt naar het oordeel der meerderheid meer nadruk gelegd op de zedelijke opvoeding, waardoor zij des te beter tot haar recht zal komen.


TITEL III.
Van het bijzonder onderwijs.
Waar in den laatsten tijd door den Wetgever als beginsel is aangenomen, dat een verhoogde bijdrage van het Rijk aan de Gemeenten voor het onderwijs gepaard moest gaan met een verhoogd subsidie aan het bijzonder onderwijs, daar ligt het voor de hand, dat de rijksbijdrage voor het bijzonder onderwijs moet verhoogd worden, als het openbaar onderwijs geheel overgaat aan het Rijk. Zonder zulk een verhoogd subsidie zou trouwens een wetsontwerp, strekkende om het openbaar onderwijs geheel aan het Rijk te brengen, niet de minste kans hebben, aangenomen te worden.
In overeenstemming daarmee hebben we voor het bijzonder onderwijs een hoogere bijdrage van het Rijk voorgesteld, dan het tot dusver geniet. Een volledige financieele gelijkstelling zou volgens het eenparig oordeel onzer Commissie niet rationeel zijn. Waar het bijzonder onderwijs een groote mate van vrijheid wil genieten, daar is het billijk, dat het oprichten en onderhouden van bijzondere scholen gepaard gaat met eenige offers. Werd het bijzonder onderwijs geheel onderhouden door het Rijk, dan zouden de voorstanders er van zich slechts een betrekkelijk geringe opoffering behoeven te getroosten, om tegenover het openbaar onderwijs een concurrentie uit te oefenen , die ongewenscht zou moeten heeten.
Aan den anderen kant heeft het Rijk bij een verhoogd subsidie des te meer recht, waarborgen te eischen, dat het geld goed besteed wordt.
We meenen dit doel bereikt te hebben, zonder meer dan noodig is de vrije beweging van het bijzonder onderwijs te belemmeren. In de eerste plaats is dit geschied, door niet alleen een akte van bekwaamheid te eischen, maar door een betere opleiding voor te schrijven, ook voor het bijzonder onderwijs. Daarbij komt, dat de rechtspositie der bijzondere onderwijzers verbeterd wordt en hun een behoorlijk inkomen verzekerd wordt, wat eveneens ten goede moet komen aan het gehalte van het bijzonder onderwijs. Verder levert een beter georganiseerd schooltoezicht, in verband met den eisch dat een leerplan moet worden ingeleverd, meer waarborgen, dat het geld, aan bijzondere scholen verstrekt, ten goede zal komen aan een degelijk onderwijs. Bovendien wordt dit aan het Rijksschooltoezicht gemakkelijk gemaakt door het ontvangen van administratieve rekenschap.
Om noodelooze versnippering tegen te gaan, is voor kleinere scholen een zekere grens bepaald en zou het wellicht overweging verdienen, zulke scholen (b.v. wanneer zij minder dan 60 leerlingen telden met minder dan drie leerkrachten) een geringer procent van subsidie uit te keeren (b.v. 65 & 85 °/0 geregeld op de wijze als bij de scholen gehouden voor rekening van het hoofd der school).
Is het op de door ons aangegeven wijze mogelijk, voldoende rechtszekerheid
6*


te verschaffen aan hen, die optreden als onderwijzer aan een school eener vereeniging, met de scholen voor rekening van een hoofd, is het anders. Hier zou die rechtszekerheid naar ons oordeel moeilijk anders kunnen verschaft worden, dan op een wijze, die te groote belemmering zou vormen. Daarom meenen we, dat de onderwijzers aan zulke scholen in een hoogere bezoldiging schadevergoeding moeten zoeken voor het gemis van de rechtszekerheid, welke de overige onder, wijzers bezitten; terwijl aan de hoofden dier scholen, die in dezen vrijer stonden tegenover het Rijk dan de andere, ook een geringer subsidie zou moeten worden toegekend.


TITEL IV.
Van de opleiding en de akten van bekwaamheid.
Een zeer voornaam punt van de door ons voorgestelde regeling is de betere opleiding der onderwijzers. Om een goede praktische en theoretische opleiding te waarborgen, meende een minderheid onzer Commissie zelfs, dat een kweekschoolopleiding zonder uitzondering moest worden voorgeschreven. De tr.eerdeiheid was echter van oordeel, dat een andere weg niet geheel mocht worden afgesloten. Stelt men echter voldoend strenge voorwaarden, dan ligt het voor de hand, dat de kweekschoolopleiding de algemeene zal worden, wanneer het Rijk die op de door ons voorgestelde wijze als de normale beschouwt, zelf geen andere gelegenheden opent en voor het bijzonder onderwijs aan geen andere opleiding financieelen steun verleent.
De verbeterde opleiding wordt in de eerste plaats bevorderd, door de toelating op zestienjarigen leeftijd te stellen en een toelatingsexamen te eischen, dat een geregelde opleiding gedurende de drie voorafgaande jaren waarborgt. Op die wijze beginnen de leerlingen met een voor allen gelijke algemeene ontwikkeling te bezitten , namelijk die ongeveer gelijkstaande met het eind-examen eener goede Hoogere Burgerschool met driejarigen cursus en kan de kweekschool meer beslist een vakschool worden , terwijl ze nu te zeer een tweeslachtig karakter moet dragen.
Een goede praktische opleiding wordt gewaarborgd door de leerschool, die met de kweekschool moet verbonden worden , of door meerdere lagere scholen, welke de rol van leerschool overnemen.
Voor een goede theoretische opleiding wordt gezorgd door de eischen, aan de leeraren gesteld.
Op die wijze heeft men dan zooveel waarborgen, dat een onder toezicht van gecommitteerden der Regeering afgelegd eindexamen de plaats kan innemen van het tegenwoordige akte-examen.
Dit geldt eveneens voor de bijzondere kweekscholen, en zoodoende heeft men een middel te meer om aan het bijzonder onderwijs een groote mate van vrijheid te laten, zonder vrees dat het gehalte van 't onderwijs gebrekkig zal zijn.
De kweekscholen moeten verder volgens onze Commissie stelselmatig dienstbaar gemaakt worden aan de voortgezette opleiding der onderwijzers.
Omtrent de akten is geen uitvoerige toelichting noodig. Ze zijn zooveel mogelijk zoo geregeld, dat niet herhaaldelijk voor elk vak op nieuw examen wordt afgenomen. Een afzonderlijke akte, waardoor de opvoedkunde en haar hulpwetenschappen een belangrijker plaats verkrijgen, mocht niet ontbreken.


TITEL V.
Schooltoezicht.
Men is het er over eens, dat elke afdoende verbetering van onze wet op het lager onderwijs moet in zich sluiten, dat het schooltoezicht van Regeeringswege wordt uitgeoefend door personen, die zich geheel aan deze taak kunnen wijden en als deskundigen bij uitnemendheid mogen beschouwd worden. Zij kunnen een voortreffelijken invloed uitoefenen op het onderwijs. Zal dit uitstekend zijn , dan is in de allereerste plaats noodig, dat het gegeven wordt door bekwame onderwijzers , bezield met toewijding voor hun taak. Maar ook zulke personen kunnen van een schooltoezicht, dat zich geheel aan zijn taak wijdt, nuttige wenken ontvangen , die de vrucht zijn van vergelijkingen, welke een schoolopziener kan maken. Onderwijzers, wier ijver mocht verslappen of die in sleur vervallen, zullen bij de voorgestelde regeling een vermaning of een opwekking niet ontgaan.
Leerplannen, voor een kring van scholen vastgesteld, hebben ten doel, een grootere gelijkheid in het onderwijs te bevorderen. De deskundige schoolopziener kan er toe meewerken, dat het doel bereikt wordt.
Om verder de eenheid in het onderwijs en in allerlei andere zaken te bevorderen, zijn de schoolopzieners vereenigd in districtsonderwijsraden. Dit lichaam kan zorgen, dat over het geheele district een zekere gelijkvormigheid heerscht en dat voor het geheele district allerlei kwesties op een zelfde manier beslecht worden.
In onze proeve van een wetsontwerp is aangewezen, welke zaken door den schoolopziener en welke door den districtsonderwijsraad worden behandeld. De meerderheid onzer commissie is van oordeel, dat vele zaken kunnen behandeld worden door eiken schoolopziener in het bijzonder voor de scholen van zijn arrondissement. Zij is van oordeel, dat het gewichtig ambt van schoolopziener op die manier heil van het onderwijs in vele opzichten een zelfstandige betrekking kan zijn, zoodat de schoolopziener in vele gevallen kan optreden op eigen gezag, dat zijn grondslag vindt in de wet en bij hem een groote mate van verantwoordelijkheid moet kweeken. Zij beschouwt zoodoende den schoolopziener in de eerste plaats als een zelfstandig verantwoordelijk persoon en in de tweede plaats als een lid van een college, waarbij hij op verschillende punten de verantwoordelijkheid deelt met anderen.
Eén lid onzer Commissie kan zich, ook na langdurige beraadslaging, met die opvatting niet vereenigen. Naar zijn meening moet de Districtsonderwijsraad het openbaar lager onderwijs, behoudens de goedkeuring der Regeering, regelen en besturen. Hij wil, dat de schoolopzieners in de eerste plaats lid zijn van den districtsonderwijsraad en niet zelfstandig ambtenaar, zoodat zij van hun opvatting kunnen doen blijken in den Raad, doch naar buiten slechts optreden, om te handelen overeenkomstig de beslissingen van den Raad op dezelfde wijze, als bij


een gemeentebestuur burgemeester en wethouders slechts mogen handelen overeenkomstig de besluiten of binnen de perken eener verkregen machtiging van den gemeenteraad. Hij verwacht op die wijze meer waarborg voor degelijke behartiging der onderwijsbelangen en voor onpartijdige, van persoonlijke opvattingen onafhankelijke beslissingen.
Hetzelfde lid wenscht, dat de organisatie van den districtsonderwijsraad een zoodanige zij, dat de Regeering te zijnen opzichte ongeveer in de betrekking staat, welke thans de Gedeputeerde Staten innemen ten aanzien der gemeentebesturen.
Evenals de districtsonderwijsraad zorgt voor de noodige eenheid binnen zijn gebied, bewerkt de Rijksonderwijsraad, dat er eenheid zij in de beslissingen en de maatregelen, welke de verschillende districtsonderwijsraden nemen en die onderworpen zijn aan de goedkeuring van den Minister, welke het advies inwint van den Rijksonderwijsraad.
Door middel van den Rijksonderwijsraad kan dus de eenheid, die de wet wil, voor het geheele Rijk tot stand gebracht worden.
Ook de leden van den Rijksonderwijsraad moeten zich geheel aan hun taak kunnen wijden. De Regeering kan er door een goede keuze voor zorgen, dat in dien Raad specialiteiten zitting hebben voor bepaalde zaken, als schoolhygiene en scholenbouw of de opleiding van onderwijzers.
De grootte van de onderwijsdistricten, waarover wij spreken, kunnen in hoofdzaak overeenkomen met de districten, aangewezen in de tegenwoordige wet op het lager onderwijs.
Waar gesproken wordt van deskundig schooltoezicht, is het niet de bedoeling, de keuze der leden van het schooltoezicht te beperken tot hen, die bij het lager onderwijs werkzaam zijn of geweest zijn.
De schoolcommisskn bij rijksscholen moeten naar het oordeel van de meerderheid onzer commissie ongeveer het karakter behouden, dat ze tegenwoordig bezitten. Ze kunnen dus in zekere mate beschouwd worden als een vertegenwoordiging der ouders bij de behartiging der belangen van bet onderwijs, terwijl ze mede kunnen waken voor het naleven der wettelijke voorschriften en reglementen. Een enkel lid wenschte aan die commissiën grooter gezag toe te kennen en haar bv. de bevoegdheid toe te kennen om verlof of schoolvacantie te geven.
Terwijl de leden van rijks- en districtsonderwijsraad voldoende bezoldigd zullen moeten worden — b.v. resp. met ƒ 4500 en ƒ 3000, kan het lidmaatschap eener schoolcommissie als een eereambt worden beschouwd, zoodat het niet bezoldigd wordt. In den regel echter zal het wel gewenscht zijn, aan den secretaris van zulk een commissie en wellicht ook aan den voorzitter een vergoeding te geven voor bureaukosten.
Terwijl de bijzondere scholen onder nauwkeurig toezicht van den rijksschoolopziener staan, kunnen de vereenigingen, welke die scholen in standhouden, zelf op de wijze, die haar goeddunkt, commissiën benoemen, die harerzijds toezicht uitoefenen op den aard en het gehalte van 't onderwijs. In veel gevallen zullen die commissiën tevens belast zijn met het beheer der scholen of hierop toezicht uitoefenen.


Bijlage II.
TOELICHTING BIJ DE ARTIKELEN 21 en 23.
Van een deel der Commissie.
Behoort aan den eenen kant elk onderwijzer die mate van zelfstandigheid te bezitten, waardoor hij in staat is zijn individualiteit tot haar recht te laten komen, onmisbaar voor vruchtdragend, bezielend onderwijs, aan den anderen kant heeft hij, als ieder ander mensch den prikkel noodig, die gelegen is in nauwgezette beoordeeling van zijn werk, zijn ijver en zijn plichtsbetrachting.
Maar bovenal is noodig, dat bij het oneindig verschil in zienswijze en gevoelens, de zoo hoog noodige eenheid in het onderwijs niet te loor ga en daarom kan niet aan ieder onderwijzer persoonlijk of zelfs aan een groep onderwijzers gezamenlijk overgelaten worden de vaststelling van het doel van het onderwijs, noch de aanwijzing van de middelen, om tot dat doel te geraken.
Dat doel en die middelen dienen, zij het niet in bijzonderheden, toch in duidelijke lijnen voor ons geheele lager onderwijs aangegeven te worden door een hooger bevoegd gezag onttrokken aan den directen invloed van veelvuldig wisselende persoonlijke gevoelens. Met des te meer gerustheid kan dan de regeling van bijzonderheden aan individueele opvatting overgelaten worden.
Derhalve is noodig:
a. een regeling, die meer gelijkheid schept en betere waarborgen biedt dan een regeling door ieder afzonderlijk of door een groep van onderwijzers.
b. Uitvoering verder van de hem opgelegde, nauwkeurig omschreven taak, door den onderwijzer naar zijn persoonlijk inzicht.
c. Geregeld en nauwlettend deskundig toezicht op de uitvoering, als waarborg voor de correctheid ervan.
a. Ter verkrijging van een deugdelijke regeling en van die meerdere uniformiteit, worde voor scholen, die in aard en omvang met elkaar overeenkomen, eenzelfde leerplan gevolgd. Uit de zinsnede in art. 21 der thans geldende wet: „zoo de regeling voor meerdere scholen gelijkelijk werkt, door de hoofden dier scholen gezamenlijk," blijkt, dat een uniforme regeling, waar het mogelijk was, reeds in de bedoeling gelegen heeft. In de praktijk is daarvan echter weinig terecht gekomen; veelal bepaalde die gelijkheid zich tot de uitwendige zaken: schooltijden, vacanties, klasse-indeeling, een gemeenschappelijke boekenlijst, waar ieder hoofd uit koos enz., terwijl de hoofdzaken: leerstof, indeeling ervan, methode, volgens ieders eigen opvatting bepaald werden. In nog sterkere mate dan thans reeds dat euvel: — onder geheel gelijke omstandigheden zeer verschillende leerplannen, al naar de persoonlijke opvatting van het hoofd der school, — zich doet gevoelen, zou dit het geval zijn, indien de schoolvergaderingen belast werden met de regeling der zaken, in art. 21 genoemd.


De Distr. Ond. Raad, samengesteld uit personen met de practijk van het onderwijs geheel vertrouwd, bekend met de behoeften, waarin het onderwijs aan een zekere groep met elkaar overeenkomstige scholen voorzien moet, is het aangewezen lichaam, om het algemeen leerplan vast te stellen, volgens hetwelk in al die scholen gewerkt moet worden. De uitwerking in bijzonderheden van dit in breede lijnen aangegeven plan, blijve dan aan de gezamenlijke onderwijzers eener school. Wordt zoo de hoog noodige meerdere uniformiteit verkregen, daarnaast kan dan rekening gehouden worden met de eigenaardige behoeften van elke school.
b. Ook kan de individualiteit van ieder der onderwijzers genoegzaam tot haar recht komen. Want is de af te werken taak ook al nauwkeurig bepaald, de gang, die gevolgd zal worden, in hoofdzaak aangewezen, de wijze, waarop de leerstof aangebracht zal worden, de keuze der middelen om het onderwijs zoo vruchtdragend mogelijk te maken, de vorm waarin het onderwijs gegeven zal worden, blijft aan het persoonlijk inzicht van den onderwijzer overgelaten en in de keuze van al die zaken is hij geheel vrij, waardoor hij in staat is, zijn persoonlijken stempel op zijn onderwijs te drukken.
Zuivering van de tegenwoordige atmosfeer in ons onderwijs zal ongetwijfeld daarvan ook het gevolg zijn. Kwesties, als: zal het hoofd alleen of na ingewonnen advies der onderwijzers, of zullen allen gezamenlijk de zaken, genoemd in art. 21 regelen, zal den onderwijzer tot in de kleinste bijzonderheden voorgeschreven kunnen worden, hoe hij te handelen heeft, al die oorzaken van strijd houden op te bestaan.
c. Wordt dan aan den eenen kant de taak van den onderwijzer nauwkeurig bepaald, is hij aan den anderen kant meer vrij in de keuze zijner middelen, dan dient tevens gezorgd voor een geregeld toezicht op de uitvoering van zijn taak.
Thans wordt dat toezicht grootendeels uitgeoefend door het hoofd der school op de onderwijzers, aan de school verbonden. Hij regelt thans tevens de in- en uitwendige schoolaangelegenheden. Voor een groot deel zal de regeling dier inwendige aangelegenheden in ons stelsel door den districtsonderwijsraad geschieden. De niet-technische zaken kunnen, voor zoover die door één persoon moeten behandeld worden, aan een eersten onderwijzer, een z.g. chef van dienst, opgedragen blijven. Doch het toezicht en de inwerking op het onderwijs van andere onderwijzers dienen aan een vakman te kunnen worden opgedragen, die niet tot het corps onderwijzers behoort. Daarom wenschen wij de mogelijkheid te openen, dat scholen, waaraan uitsluitend volledig bevoegde onderwijzers met zekeren diensttijd werkzaam zijn, gesteld worden onder een inspecteur, belast met het toezicht op de technische onderwijszaken. Deze scholen hebben dan geen hoofd in de beteekenis, die we daar tegenwoordig aan hechten; wel is er een eerste onderwijzer als chef van dienst, aan wien al die uitwendige schoolaangelegenheden zijn opgedragen, die altijd door één persoon geregeld moeten worden, maar deze bemoeit zich niet met het onderwijs zijner mede-onderwijzers.
Hoe wij ons de regeling der zaken aan die scholen voorstellen, moge blijken uit het voorgestelde bij art. 23 en uit het volgende.
De inspecteur zal geheel zijn werkkracht rechtstreeks wijden aan het onderwijs en is daartoe met het technisch toezicht op het onderwijs en op het volgen van het leerplan belast.


Door regelmatig en veelvuldig bezoek aan de scholen van zijn inspectie stelt hij zich op de hoogte van het onderwijs, van de plichtsbetrachting der onderwijzers , die hij met raau en daad ter zijde staat, vooral der jongere, en van de vorderingen der leerlingen en van hun gedrag.
Tot inspecteur zijn benoembaar zij, die voldaan hebben aan het examen, bedoeld in artikel 56 onder e, het zoogenaamd Paedagogisch examen.
Het onderwijs wordt in de scholen van dezelfde soort en gelijke richting in dezelfde inspectie gegeven volgens een uniform leerplan, nader uitgewerkt door de gezamenlijke onderwijzers, met gebruik van dezelfde leerboeken en andere leermiddelen.
Voor elke klasse is de leerstof nauwkeurig bepaald en de tijd aan elk vak te besteden.
De inspecteur onderzoekt geregeld de vorderingen in de verschillende vakken. Hij geeft waar het hem wenschelijk voorkomt, of daartoe door den onderwijzer aangezocht, modellessen.
De inspecteur houdt minstens ieder kwartaal met de onderwijzers tot zijn inspectie behoorende, een vergadering, waarin de onderwijsaangelegenheden besproken worden.
De overgang der leerlingen van een klasse tot een andere wordt door de betrokken onderwijzers geregeld. Bij verschil van gevoelen beslist na onderzoek de inspecteur.
Zoo noodig beslist de inspecteur of een leerling naar een lagere klasse teruggezonden moet worden.
De lesrooster wordt ontworpen door den onderwijzer en behoeft de goedkeuring van den inspecteur.
Leerplan. Op de basis van het algemeen leerplan wordt voor iedere school een uitgewerkt leerplan opgemaakt door de gezamenlijke onderwijzers dier school in een vergadering onder leiding van den inspecteur.
Leerboeken. Invoering van nieuwe leerboeken kan geschieden op advies van de onderwijzers-vergadering door den districtsonderwijsraad. De inspecteur wordt hierin gehoord.
De inspecteur kan verlangen, dat het in ieder lesuur behandelde door den onderwijzer wordt opgeteekend. Aan het eind van iederen cursus brengt de onderwijzer aan den inspecteur een nauwkeurig verslag uit, van het door hem gegeven onderwijs en voegt er zijne opmerkingen omtrent gedrag, vlijt en vorderingen der leerlingen aan toe.
De inspecteur brengt van zijne bevindingen jaarverslag uit aan den Districtsonderwijsraad.
Hii geeft advies aan dien Raad in alle onderwijszaken, waarin hem dat gevraagd wordt.
Uitwendige schoolaangelegenheden. Aan iedere school, ingedeeld bij een inspectie, is een der oudste onderwijzers, de chef van dienst, belast met:
i°. de verdeeling der klassen over de verschillende lokalen.
2 °. de regeling der lessen bij plotselinge ziekte of ontstentenis van een onderwijzer.
3°. het toezicht op de leerlingen in de speeltijden, in gangen, op het speelplein , enz., hierin bijgestaan door de andere onderwijzers.
m


4°. de handhaving der orde in het schoolgebouw.
5°. het toezicht op den concierge,
6°. het geven van inlichtingen aan vreemdelingen.
7°. de voorloopige aanwijzing in welke klassen tusschentijds gekomen leerlingen plaats zullen nemen.
8°. de dagelijksche administratie voor zoover die niet kan plaats hebben door iederen onderwijzer afzonderlijk.
(omtrent punten 2—4 heeft overleg plaats met de andere onderwijzers.)
Schoolcommissie. Voor iedere school bestaat een schoolccmmissie, in het bijzonder belast met het beheer en het toezicht op de uitwendige schoolaangelegenheden.
Evenwel is toezicht op het onderwijs niet uitgesloten, al is dit in hoofdzaak de taak der deskundige inspecteurs en schoolopzieners.
Wijl in vele zaken , in andere scholen door het hoofd geregeld, in scholen eener inspectie op eenigszins andere wijze zou moeten worden voorzien, zou b.v. aan de schoolcommissie kunnen worden opgedragen:
i°. het toezicht op en de zorg voor het schoolgebouw, de schoolmeubelen en de leermiddelen.
2°. het dagelijksch onderhoud daarvan.
3® het toezicht op de reiniging, verlichting en verwarming.
4°. het behandelen van klachten en wenschen van de ouders.
50. de inschrijving van nieuwe leerlingen.
6°. het geven van verlof aan de onderwijzers en het zorgen voor plaatsvervanging.
7°. het bijwonen door een of meer harer leden van het onderzoek door den inspecteur ingesteld.
8°. de tijdelijke sluiting van school of klasse (ingeval van besmettelijke ziekte b.v.)
9het uitbrengen van een jaarverslag aan den distr.-Ond.-raad.
io°. het doen van voorstellen aan de centrale schoolcommissie over het benoemen van den chef van dienst, zijn plaatsvervanger en van den concierge.
ii°. het behandelen der leerplichtzaken.
i2°. het doen van voorstellen tot het tijdelijk of voor goed wegzenden van leerlingen, tot het plaatsen ervan in opvoedingsgestichten.
13 °. het doen van alle voorstellen aan de hoogere onderwijslichamen over datgene, wat zij in het belang acht van haar school.
140. het verleenen van toegang tot de klassen aan hen. die daartoe niet krachtens hun ambt bevoegd zijn.


Bijlage III.
Aanteekening bij artikel 16.
Een der ieden stond er op, dat het volgende nog werd opgenomen.
Hij had bezwaar tegen de toevoeging bij art. 16. Hij acht de toevoeging onschadelijk, zoolang overal de openbare scholen in genoegzaam aantal aanwezig zijn. Maar de bepaling zou z. i. hoogst bedenkelijk kunnen worden voor streken, waar het bijzonder onderwijs zich sterk mocht uitbreiden.
Hij vreest, dat door die toevoeging het denkbeeld voedsel zal vinden, at met de oprichting van rijksscholen gewacht zou kunnen worden, totdat belanghebbenden, ten getale als de toevoeging noodig maakt, die oprichting als een wettelijk recht mochten komen vragen. Gehandhaafd moet z. i. blijven de nunisterieele verklaring omtrent de uitdrukking genoegzaam aantal scholen". Daarmee toch wordt bedoeld „dat zekerheid gegeven worde, dat geen kind, dat de openbare school wil bezoeken, van de gelegenheid daartoe verstoken zij, zoodat men niet het oprichten van openbare scholen mag nalaten, omdat men berekent dat het bijzonder onderwijs in de behoeften zal voorzien'") Hij meent, dat het in strijd zou zijn met het grondwettig voorschrift, dat „Het openbaar onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende zorg der Regeering" en de daaraan toegevoegde bepaling: „Er wordt overal in het Rijk van overheidswege voldoend openbaar lager onderwijs gegeven, — indien de mogelijkheid opengesteld werd, dat ergens het getal kinderen, voor wie binnen een behoorlijken afstand geen openbaar lager onderwijs zou zijn te verkrijgen , tot 24 kon stijgen.
De commissie deelt die vrees niet.
In de handen van den Minister en de districtsonderwijsraden acht zij de belangen ook van kleinere minderheden volkomen veilig. Met de toevoeging wil de commissie niet uitdrukken, dat niet voor kleinere getallen van kinderen een school kan of mag worden opgericht, maar dat 24 het maximum is, tot waarop het Riik de oprichting eener school kan uitstellen; bij een grooter getal hebben
derden het recht van eischen.
De commissie kan zich in dezen wel vereenigen met de tegenwoordige uitvoering. Kleine getallen van kinderen, die wat afgezonderd wonen, zullen zich steeds eenige meerdere opofferingen moeten getroosten, door bijv. een school te bezoeken, die een uur, zelfs verder, verwijderd is of zich eenigszins behelpen b.v. door huisonderwijs. Maar het oprichten van een volledige school voor 2 of 3 kinderen geschie t nergens en zal, onder welke regeling ook, wel nooit geschieden.
') Zie Hand. der St. Gen. 1877—78, II, blz. 1172.


Bijlage IY.
FINANCIEELE GEVOLGEN
van de ontworpen regeling van het lager onderwijs op de basis „Onderwüs-Rükszaak."
A. Uitgaven.
I. Onderwijzend personeel.
In het jaar 1901, waarover het laatst uitgekomen „Verslag van den Staat der Hooge, Middelbare en Lagere Scholen" loopt, bedroegen de jaarwedden van het onderwijzend personeel door de gemeenten uitbetaald, de som van ruim 12 millioen gulden.
Volgens de voorgestelde regeling zal het Rijk ook 75 pCt. van de salarissen der bijzondere onderwijzers betalen, wier aantal 6871 bedraagt tegen 14490 openbare onderwijzers, waardoor de kosten worden verhoogd met 4,3 millioen te zamen 161 millioen.
Door de verhooging der salarissen volgens art. 26 der „Proeve' zal deze totaalsom, naar raming stijgen met ruim 20 pCt. en dus komen op plm. 20 millioen.
Daar komt dan bij in den loop der volgende jaren de meerdere kosten door geleidelijke verkleining der klassen en door de organisatie en uitbreiding van het uitgebreid lager onderwijs, ook ten plattelande.
II. Vergoeding voor vrije woning en huur vcin schoolloccilen, benevens de bijdrage aan het bijzonder onderwijs voor schoolgebotnven en onder wij zerswon i ngen.
Thans wordt voor dezen post besteed f 200,000, welke som dan verhoogd wordt voor 1500 bijzondere scholen met 250.000 leerlingen, als volgt.
Als maatstaf nemen we een school met 4 klassen voor 125 leerlingen, kostende ƒ5500. De schoolruimte voor 250000 kinderen zal dan nieuw kosten 2000 X f 5500. De geschatte waarde (art. 54^w) za^ daarvan £ bedragen, waarvan dan 4 pCt. als bijdrage verleend wordt, dus 4 pCt. van f X 2000 X f 5500 = f 330.000.
Geschatte waarde der 1500 onderwijzerswoningen 15°° X 1500 X f 3000Hiervan 4 pCt. is 60 X ƒ 3000 = f 180.000.
De totale uitgaaf voor deze post zal dus bedragen: f 200.000 -(- f 330.000 -|ƒ 180.000 = / 710.000.


III. Nieuwe schoollocalen en onderhoud van schooliocalen.
Thans ƒ 2.880.000. Daar de bijzondere scholen ook in 't vervolg zullen gesticht worden op kosten der schoolbesturen, zal deze post uit dien hoofde niet verhoogd behoeven te worden.
IV. Schoolmcubelen en schoolbehoeften-, vuur en licht.
Thans f 1.800.000 Dit bedrag wordt ten behoeve van het bijzonder onderwijs verhoogd met: ^ X 75 pCt. van 1,8 mill. — / 675.000. Daar de zorg voor de schoolbehoeften door de gemeenten en schoolbesturen thans heel wat te wenschen overlaat, zal het thans daarvoor bestede bedrag gemiddeld met ongeveer 50 ct. per leerling en per jaar verhoogd moeten worden, d. i. met 750.000 X i gulden = /"375.00°-
De totaalsom voor dezen post wordt dan ƒ 1.800.000 4' / 675.000 -f- ƒ375.000 = / 2.850.000.
V. Schooltoezicht.
De kosten hiervoor zullen in 't vervolg zijn :
Rijksonderwijsraad, 7 leden a ƒ4500 = ƒ 31.500
Bureaukosten - 4.500
40 districtsonderwijzersraden, ieder 5 leden, 200 X ƒ3000 . . . = -600.000
Bureaukosten. 40 Raden a f 25000 - 100.000
Schoolcommissien. 2000 & f 60 = - 120.000
(De salarissen der inspecteurs, die iets hooger (b.v. ƒ 500) gesalarisöerd dienen te worden dan de tegenwoordige hoofden van groote scholen, worden verkregen door het uitwinnen van 2 d 4 hoofden).
Reis- en verblijfkosten van het schooltoezicht - 100.000
Totaal bedrag van dezen post: ƒ956.000
VI. Opleiding.
40 rijks- en 20 bijzondere kweekscholen. Thans kost elke rijkskweekschool per jaar ongeveer / 60.000.
Bij inrichling op eenvoudiger voet, vermindering van het aantal leerjaren van 4 op 3 en van het aantal onderwijzers er aan verbonden, bij afschaffing van het beurzenstelsel als regel (slechts bij uitzondering zal bij gebleken aanleg en behoefte een toelage verstrekt behoeven te worden) kan dit cijfer per kweekschool tot ongeveer ƒ30.000 dalen.
Voor de rijkskweekscholen bedragen dan de kosten 40 X f 30.000 = ƒ1.200.000 Voor de bijzondere kweekscholen $ van 20 X ƒ30.000 (art. 66bis). - 400.000
Totaal f 1.600.000
VII. Pensioenen.
Thans ƒ 500.000. Door de opname van de bijzondere onderwijzers
komt deze post op ij X / 500.000 750.000
VIII. Diverse uitgaven.
(Wachtgelden, arrond.-bibliotheken) f 24.000.


B. Inkomsten.
Schoolgelden.
Thans bijna / 2.000.000. Door de schoolgelden van het bijzonder onderwijs wordt deze som vermeerderd met ongeveer f1.000.000. Totaalsom dus / 3.000 000.
Pensioen-bijdragen der onderwijzers.
Thans / 240 000. Door opname der bijzondere onderwijzers en de stijging van jaarwedden wordt dit ongeveer f 400.000.
RECAPITULATIE.
Uitgaven. Inkomsten.
I. Onderwijzend personeel f 20.000.000 I. Schoolgelden . . f 3 000.000
II. Schoolgebouwen en onder- II. Pensioen bijdrag. - 400.000
wijzers-woningen ... - 710.000
III. Nieuwe schoollocalen en onderhoud van schoollocalen - 2.880.000
IV. Schoolmeubelen, schoolbehoeften; vuur en licht - 2.850.000
V. Schooltoezicht .... - 956.000
VI. Opleiding - 1.600.000
VII. Pensioenen - 750.000
VIII. Diverse uitgaven (wachtgelden, arrondissementsbibliotheken) .... - 24.000
Totaal bedrag der uitgaven .ƒ29.770.000 Totaal bedr. der ink. ƒ 3.400.000
Zuiver bedrag der uitgaven /26.370.000
In 1901 bedroeg het zuiver bedrag der uitgaven van rijk en
gemeenten samen / 18.670.000
De vermeerdering van het zuiver bedrag der uitgaven (behalve
het genoemde onder A I alinea 4) wordt dus geraamd op . ƒ 7.700 000
Opm. We vestigen er nog de aandacht op, dat de uitgaven ook thans reeds belangrijk meer dan ƒ 18.670.000 zullen bedragen, ingevolge de wet van 24 Juni 1901. Daar het „Verslag" over 1902 echter eerst in den loop van 1904 verschijnt, is het nu niet mogelijk, het vermeerderde bedrag aan salarissen vast te stellen.
In elk geval zal hierdoor het cijfer 7.700.000 (zie boven) nog belangrijk dalen.


SLOTWOORD.
Valt het niet te ontkennen, dat de uitgaven aanzienlijk zouden stijgen, indien ons lager onderwijs georganiseerd werd op de wijze, zooals in onze „Proeve is aangegeven, daar staat tegenover, dat voordeelen van groote beteekenis voor ons onderwijs verkregen worden.
Betere behartiging der materiöele belangen, thans dikwijls door de genieenten verwaarloosd, meer waarborgen voor deugdelijk onderwijs en beter onderlegde onderwijzers, meerdere eenheid bij vermijding van een te vergaande uniformiteit, het voldoende voorzien in de behoefte aan meer uitgebreid lager onderwijs, een schooltoezicht, dat zich geheel aan zijn taak kan wijden en, wat ook een gewichtige zaak is, financieele gelijkstelling van het bijzonder met het openbaar onderwijs, voor zoover het met het behoud der innerlijke vrijheid van dat onderwijs mogelijk is.
Onze commissie is van oordeel, dat deze voordeelen wel opwegen tegen de financiëele offers, die de ontworpen regeling van het Rijk zou eischen.


Het Lager Onderwijs in Nederlandseh-Indië.
In het Reglement op het beleid der Regeering van Nederlandsch-Indie, gewoonlijk kortweg het „Regeerings-Regletnent" genoemd, is het achtste hoofdstuk aan het onderwijs gewijd. Dit hoofdstuk bevat in 4 artikelen algemeene voorschriften, overeenkomende met hetgeen in onze Grondwet is bepaald.
De nadere regeling van het onderwijs is geschied bij reglementen. In de eerste plaats heeft men dan het „Reglement op het lager onderwijs voor Europeanen in NederlandschIndii'." Dit Reglement komt in de meeste hoofdzaken overeen met de wet op het Lager Onderwijs in Nederland. Het grootste verschil is hierin gelegen, dat het openbaar lager onderwijs in Nederlandsch-Indie Rijkszaak is.
„Lagere scholen, opgericht en onderhouden door het Gouvernement, zijn openbare, alle andere zijn particuliere scholen". (Art. 3.)
„Aan particuliere scholen kan van wege het Gouvernement subsidie worden verleend, onder zoodanige voorwaarden als de Gouverneur-Generaal noodig acht". (Art. 4.)
„Op plaatsen, waar de gelegenheid bestaat en de behoefte gebleken is, kunnen van Gouvernementswege normaallessen tot opleiding van onderwijzers worden ingesteld." (Art.8).
„(1) De Gouverneur-Generaal stelt een reglement voor de openbare lagere scholen vast".
„(2) Voor scholen, die mede tot het openbaar onderwijs behooren, doch wier aard bijzondere bepalingen vordert, worden speciale reglementen vastgesteld". (Art. 13.)
Volgens de eerste alinea van dit artikel bestaat er dus behalve het reglement, dat overeenkomt met de wet op het lager onderwijs in Nederland, nog een ander reglement, dat het gewoon lager onderwijs nader regelt. Dit reglement treedt veel meer in bijzonderheden dan onze wet op het lager onderwijs, doch kan uit den aard der zaak ook veel gemakkelijker gewijzigd worden.
De onderwijzers der openbare Europeesche lagere scholen in Nederlandsch-Indië zijn verdeeld in drie klassen.
Tot de eerste klasse behooren de onderwijzers, die eene akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer bezitten en geplaatst zijn aan het hoofd van scholen, bij welke den hoofdonderwijzer minstens twee hulponderwijzers zijn toegevoegd. Zij genieten eene bezoldiging van ƒ250 's maands.
Tot de tweede klasse behooren de onderwijzers , die eene akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer bezitten en aan het hoofd van de overige scholen of als eerste-hulponderwijzer aan de in de voorgaande alinea bedoelde scholen zijn geplaatst. Zij genieten eene bezoldiging van ƒ200 's maands.
Tot de derde klasse behooren al de overige onderwijzers. Zij genieten eene bezoldiging van ƒ150 's maands. Bij ontstentenis van een hoofdonderwijzer aan het hoofd eener school geplaatst, of als eerste hulp-onderwijzer bij de in alinea 2 bedoelde scholen werkzaam gesteld, genieten zij, zoolang zij als zoodanig werkzaam zijn, eene bezoldiging van ƒ200 's maands.
De onderwijzers genieten vrije woning of, bij gemis daarvan, eene schadeloosstelling, die der 1ste klasse van ƒ 70 's maands, die der 2de klasse van ƒ60 's maands, die der 3de klasse van ƒ50 's maands.
7


De onderwijzers der le en 2de klasse genieten zes en die der 3de klasse vier traktementsverhoogingen, ieder ten bedrage van ƒ 80 's maands. D.e verhoogingen worden tr>e<rekend telkens na ommekomst van drie volle dienstjaren. .... „ j„„
Een onderwijzer, tot eene hoogere klasse bevorderd wordende, blijft in het genot d reeds verkregen traktementsverhoogingen en de tijd verslreken na de laatst verhooging komt in rekening bij de toekenning der eerste verhooging w de hooj^re klasse echter met dien verstande, dat nimmer meer dan zes verhoogingen worden genoten, zullende naarmate in de hoogere k.assen aanspraak op eene voor d,e kla se vastgestelde verhooging wordt verkregen, zoodra deze meer dan de zesde zoude zijn, eene vroeger in de lagere klasse verkregen verhooging vervallen.
Deze bepalingen zijn in 1902 in dezen vorm ontworpen en in 1903 in werking getreden. ?ot dusver begon een onderwijzer van de derde klasse met/125 's maands en waren ook de periodieke verhoogingen minder gunstig geregeld. Gebrek aan sollicitanten
geB^d de' berekening der dienstjaren, voor de erlanging van traktemensverhoogingen
gevorderd, komen niet in aanmerking:
a de tiid met verlof buiten Nederlandsch-Indië doorgebiacht;
b de tijd op wachtgeld, noivactiviteit of anderszins buiten betrekking uoorgebrac , c de tiid uit hoofde van berispelijk gedrag onder suspensie doorgebracht. De onderwijzers, die aan het hoofd van eene school staan, genieten een tiende aandee
De onderwijzer^van de derde klasse worden benoemd door den Directeur van Onderwijs Eeredienst en Nijverheid, die van de tweede klasse door den Gouverneur Gene . Geplaatst worden alle door den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en N>jverhe.d^ Ieder onderwijzer, met of zonder hoofdakte, vangt zijn loopbaan bij het openbaar
onderwijs aan als onderwijzer van de derde klasse.
Om tot onderwijzer van de tweede klasse bevorderd te worden moet men de akte als hoofdonderwijzer bezitten. Verder geschiedt die bcvordenng volgens ee^
Toezicht, „(i) Het toezicht op het lager onderwijs is opgedragen aan den Directeur
van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid".
(2.) Dat toezicht wordt onder zijne bevelen uitgeoefend.
4. in het algemeen door inspecteurs, wier ambtsgebied door den Gouverneur-Generaal 2^ plaatselijk door schoolcommissien, behoudens het bepaalde bij alinea 2 van het
volgende^artikel ^ Gewestelijke Besturen blijven voorbehouden de voorzie¬
ningen , bedoeld in art. 36 hunner instructie (Staatsbladen 1861 No. 44 en 1807 No. 114), met dien verstande dat zij, waar telegraphische gemeenschap met Batavia bestaat, gee onderwijzers buiten hunne standplaatsen detacheeren dan na overleg met den Directeur
van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid". (Art. 41.) , u ,.
(i) De commissién worden genoemd Europeesche Schoolcommissien en door de Hoofden van Gewestelijk Bestuur ingesteld op alle plaatsen, waar één of meer scholen hetzij openbare of particuliere, aanwezig zijn, en waar gelegenheid tot het samenstellen va
dergelijke commissién wordt aangetroffen. p. f
(2) Zoo geene schoolcommissien kunnen ingesteld worden, zijn de Hoofden van Plaatselijk Bestuur met de haar opgedragen werkzaamheid belast". (Art. 42.)
(1) De schoolcommissien bestaan met inbegrip van den voorzitter uit drie, vijt o
een grooter oneven aantal leden, naar gelang plaatselijke omstandigheden zulks gedoogen
of vorderen". . ,
„(2) De Hoofden van Gewestelijk Bestuur zijn voorzitter van alle in het gewest o
hun beheer gevestigde commissién".
„(3) In de afdeelingen der gewesten worden zij, bij verhindering om zeiven als zoodanig op te treden, vervangen door de Hoofden van Plaatselijk Bestuur. Enz. (Art.43).


Schiet een onderwijzer te kort in het betrachten van zijne plichten of misdraagt hij zich, dan dient de Plaatselijke Schoolcommissie een klacht in bij den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, die den betrokken Inspecteur opdraagt, de zaak te onderzoeken.
Mindere geschiktheid, plichtverzuim of andere redenen van ernstigen aard kunnen aanleiding geven:
a. tot terugstelling van een onderwijzer in eene lagere klasse;
b. tot het aanwijzen van een bepaalden tijd, die ter erlanging van verdere traktementsverhoogingen buiten berekening blijft;
c. tot het opleggen van beide straffen te zamen.
Behoudens het bovenstaande bij terugstelling in de 3de klasse, blijft een teruggesteld onderwijzer in het genot der reeds verkregen traktementsverhoogingen.
Behalve deze disciplinaire maatregelen, die opgesomd worden in de Staatscourant bij een oproeping van sollicitanten, noemde iemand, die geruimen tijd werkzaam geweest was bij het openbaar ouderwijs in lndiê, ons nog de volgende op:
Terechtwijzing of ontevredenheidsbetuiging van den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid;
verplaatsing;
eervol ontslag, met behoud van recht op pensioen;
niet-eervol ontslag, zonder recht op pensioen.
Verplaatsing geschiedt in den regel alleen bij bevordering of wanneer de belangen van den dienst haar wenschelijk maken.
Ieder onderwijzer heeft, zoodra hij den leeftijd van 45 jaar heeft bereikt en 20 dienstjaren telt, recht op pensioen. Dit bedraagt bij twintigjarigen dienst een vierde van het traktement, dat men gedurende de laatste twee jaren genoten heeft, en voor elk dienstjaar meer, tot 30 toe, ^ van J bovendien; zoodat het hoogste pensioen [ + 10 g'o = ! van de laatst genoten jaarwedde bedraagt.
Verlof tot ten hoogste één maand kan verleend worden door den Resident. Een langer binnenlandsch verlof wegens ziekte kan verleend worden door den Directeur van O., E. en N. Buitenlandsch verlof wegens ziekte kan verleend worden door den Gouverneur-Generaal.
Elke tien jaar dienst geeft recht op een jaar buitenlandsch verlof.
7*


Iets overde verhouding van het Rijk en de overige gezagskringen bij het Lager Onderwijs in Duitsehland.
a. PRUISEN.
Het Pruisische Schoolwezen is in menig "pzicht onvergelijkelijk en onna^gbaar.^Het
is het gewrocht van een rij vangroote geesten, eeni wer van ' Opmerkelijk
noemen wij slechts Luther, Fred,mk den f!^ritdl bezitten en aan de
s£tnHStS
er, bij al den strijd, die naar buiten moest worden gevoerd , gee!
komen voor strijd in eigen kring. «.»knla rasa van 1795 uit een nieuwen
*« - *
overwaard.
De Hooge Overheid is souverein in schoolzaken en laat slechts zooveel autoriteit aan .ij noodig acht « «y-ta;-.
,e zeer hi.tori.che rechten te .chenden. Depo tt.eke gemee^
zijn b.v. niet in invloed te vergelij en ij wa "1 vermijdt zij het dor bureaucratisme
haar gezag door een hiërarchie van ^b'- ^ ^ ^ versch.llende school-
dft niet het geval is, heeft een benoeming haar bekrachtiging noodig.
Het opperbestuur in alle onderwijsaangelegenheden berust bij den minister van eeredienst, onderwijs en geneeskundige ^an^fen,^de^aronder de (wat wjj zouden noemen:)
(Lokalschulinspectoren), die allen door £ u opgekomen uit de lagere
Lonen), dn, nteer de leiding heef. °<
Als Lokalschulinspector worden meestal, als Krei P ambteliike waar-
geestelijken gekozen. De.. «Vderteï 1* L7* hen
digheid of door een.ge aanspraak van u^trchijnlijke deugdelijkheid boven anderen, om hun persoonlijke plaats m hun kring e voieens algemeen gevoelen te kort —
Immers moeten zij een half trimester - een tijd. volgens algemeen g


aan een onderwijzers-seminarie doorbrengen, om ingeleid te worden in de eerste begrippen van paedagogie en practisch onderwijs, alvorens hun laatste kerkelijk examen te mogen afleggen.
Hoewel met inachtneming van historische gebruiken, weet de overheid deze hare opperhoogheid door te zetten. Toen b.v. Hannover Pruisisch werd, bleef een deel van het disciplinair recht over onderwijzers wel aan de Konsistorien toevertrouwd, maar zij kregen dat recht voortaan van de overheid; niet als kerkelijke autoriteiten. maar als door de overheid benoemde lichamen, die zich hadden te richten naar de regelen der Staatswetten. Zoo is dus de invloed der predikanten en geestelijken, vooral op het godsdienstonderwijs , op wettelijke wijze verzekerd.
Om een beeld te geven van den invloed der regeering op den dagelijkschen gang van zaken, volge hier een opsomming der rechten, die zij geheel aan zich houdt: de benoeming aan scholen onder patronaat van den vorst, bevestiging van benoeming aan privaat- en gemeentelijke scholen en het examineeren en het installeeren der benoemden, het opzicht over hun ambtelijk en zedelijk gedrag, het verleenen van verlof, het handhaven van de uitwendige tucht en orde, de leiding en het toezicht over alle openbare en bijzondere scholen, toezicht en beheer (Verwaltung) van het geheele lager onderwijs met inbegrip van de school- en stichtingskapitalen, het oppertoezicht over het financieel beheer, ook van private scholen.
Het Prov. Schoolcollege onderzoekt de statuten van scholen of inrichtingen van opvoeding, voorzoover deze de inwendige regeling raken, verder: schoolverordeningen, reglementen, de in gebruik zijnde leesboeken en de noodzakelijkheid ze al of niet af te schaffen ; ook heeft zij in hoofdzaak het bestuur over de inrichtingen voor de opleiding.
De Kreisschulinspectoren waken over het gedrag der onderwijzers in en buiten het ambt. Zij vermanen en berispen de onderwijzers. ingeval zij dat noodig achten en kunnen hun een geldboete opleggen van hoogstens 9 Mark.
De plaatselijke schoolopzieners hebben in vele deelen van Pruisen tegenover dë onderwijzers een deel van de taak onzer hoofden van scholen. (Op andere plaatsen heeft men echter den Hauptlehrer, die in hoofdzaak deze taak vervult, b.v. in Berlijn).
De Lokalschulinspector .,moet bij de onderwijzers trouw en vlijt voor hun beroep, waarachtige liefde tot de kinderen en tot het werk en vroolijke toewijding, geduld en standvastigheid trachten op te wekken en te bevestigen, zorgen , dat het onderwijs op tijd beginne, het leerplan na 'wkeurig worde gevolgd, lokalen en leermiddelen rein blijven." Zij hebben te letten op de houding van onderwijzers en leerlingen, of ieder kind in de hem passende klasse zit, vooral te letten op de jonge onderwijzers, deze in te lichten, af te houden van verkeer, dat zou afleiden en hun te leeren in stillen arbeid voor hunne school televen. Naast deze schoolopzieners, die rechtstreeks door de regeering worden benoemd, heeft men in de steden de schooldeputaties. Toch worden ook deze gerekend tot het regeeringstoezicht te behooren en daarom moet hunne benoeming door de regeering worden bevestigd. In kleine steden bestaat zulk een deputatie uit één, in grootere uit drie leden van den stedelijken magistraat, een gelijk getal gedeputeerden van den gemeenteraad, een gelijk getal deskundigen en een bijzonder vertegenwoordiger der scholen voor Eigen Rekening. De beide eerstgenoemden kiezen de overigen. In steden onder 3500 inwoners heeft de Lokalschulinspector vanzelf als deskundige in de deputatie zitting. Zoo wordt de band gelegd tusschen rijks- en gemeentelijk toezicht. In steden, waar men scholen heeft van uiteenloopende confessie, moet bij de samenstelling der deputaties daarmee rekening gehouden worden.
Uitgezonderd, wat de keuze van onderwijzers en beheer van eigen vermogen betreft voor de scholen onder patronaat of van schoolgemeenten , valt de leiding van alle schoolzaken (niet altijd de beslissing) onder deze deputatie. Over alle privaatscholen heeft zij toezicht. Zij hebben toe te zien, dat ieder onderwijzer zijn plicht doet, maar ook, dat zij door een onbezorgde positie de voor hun verdienstelijk en zwaar beroep noodige rust en vrijen tijd bekomen.


De keuze van onderwijzers voor stadsscholen wordt vooraf aan hun oordeel onderworpen. „Dus zijn ze hulp en orgaan van het gemeentebestuur en steun voor het njkstoezicht. (Min. Besl. '28 Dec. 1883).
M. B. 15 Sept. 1882 bepaalt weer, dat waar scholen van schoolgemeenten in gemeentescholen worden omgezet, het bestuur van zulk een school wordt ontbonden en voor alle konfessioneele scholen van dezelfde konfessie een bestuur kan worden benoemd door den gemeenteraad. Zulke besturen maken echter de benoeming eener schooldeputatie,
die over alle scholen toezicht heeft, niet overbodig.
In de eerstgenoemde besturen wordt onder de deskundigen steeds een predikant ot
geestelijke benoemd.
Tot handhaving van toezicht en orde in het schoolwezen ten plattenlande heeft men daar, evenals in de steden Schoolbesturen (Schulvorstilnde). Zij bestaan uit den patroon der school, indien deze er is, uit den predikant en, al naai de vereeniging groot is, uit 2 tot 4 vaders, waaronder liefst ook den schout van de plaats. De predikant moet voornamelijk voor het innerlijke van het schoolwezen zorg dragen, de overige bestuur e (Vorsteher) voor de uitwendige zaken. Dit lichaam is de eerste autoriteit boven on erwijzers en schoolgemeente. Klachten, wenschen en bezwaren moeten niet bij de onderwijzers, maar bij het bestuur worden ingebracht. Het moet steeds naar gelegenhei uitzien om het schoolvermogen en het salaris der onderwijzers te verbeteren. Echter stellen de gemeenteraden de begrooting vast, niet de „\orst&nde .
Bij neutrale scholen (Simultanscliulen) moet het bestuur bestaan uit de predikanten der betrokken kerkelijke gemeenten en uit een bestuurder uit elke gemeente, waarui meer dan 24 kinderen ter school gaan, die onder de bepalingen van den leerpucnt
vallen. (M. B. 31 Dec. 1861.)
Bij scholen van gemengd patronaat (van steden en private personen) moeten Gedeputeerden van het andere patronaat in de schooldeputatie zitting nemen, ook vertegenwoordigers voor de bijzondere belangen van kleinere plaatsen, die bij een stedelijk schooldistrict zijn ingedeeld. (M. B. 14 Jan. 18(32.)
Onderwijzers der Lagere School zijn beambten in middellijken staatsdienst en wel administratieve ambtenaren (waartoe alle niet-rechterlijke beambten behooren).
Zij leggen dan ook den ambtseed af, die alle staatsbeambten hebben te zweren: lk N, zweer bij God, den Almachtige en Alwetende, dat ik Zijne Koninklijke Majestei , den Koning van Pruisen onderdanig, trouw en gehoorzaam zal zijn en al de bij mijn ambt behoorende plichten naar mijn beste weten en naar mijn geweten nauwkeurig zal vervullen, ook de grondwet nauwgezet zal in acht nemen, zoo waarlijk enz.
De beslissing, hoever deze nauwgezetheid moet gaan, laat de regeering met a tij en geheel over aan den onderwijzer. Vooral in de revolutiejaren 1848-9 kwamen gedurig Ministeriéele Aanschrijvingen de dwalende gewetens onderwijzen o.a. door ze te heiinneren, dat de school de jeugd tot staatsburgers moest opvoeden ,die religie, de zee en de wet achten en hunne vorsten beminnen. (Min. Voorschrift ec )
het als een vlek op zijn arbeid werd beschouwd, wanneer hij zijn ontevredenheid over grondwet en regeering uitsprak en in tegenspraak met z,jn bezworen ambtsplichten, meende, de vervulling van zijn ambt en het onde;mijnen van het staatsgezag te kunnen vereenigen. (Min. Voorschrift 30 Dec. 1848). Hnn deelnemen aan den partijstrijd wordt, wanneer die gepaard gaat met beschimping van de tegenpartij, niet toegestaan. (. in. Aanschrijving 7 April 1850.) Het deelnemen aan politieke vereen,gingen met een tendenz voor staat of regeering vijandig, is verboden (o.a. Min. A. ./ Mei 1. /-). overigens hun politieke richting betreft, deze is der regeenng onverschi ïg (. . • 9 januari 1862), terwijl zij evenmin verantwoording schuldig zijn van hun peisoonhjke meeningen en overtuigingen op het gebied derdienstdiscipline. (M.nA oorschr. 20 Dec. 1848.)


De eerste drie jaren na hun examen staan zij ter beschikking der regeering, inzooverre ze elke plaats als onderwijzer moeten innemen, die de regeering van hun district hun toewijst (M. A. 17 Aug. 1872). Echter staat een latere M. A. (o.a. van 8 Febr. 1873) hun toe, deze binnen drie jaren met een andere plaats te verwisselen.
Ook in de benoeming heeft de regeering groote rechten. In scholen, die in dezen patronaten hebben, behoorende aan een heerlijkheid, een schoolgemeente, een burgerlijke gemeente of een privaatpersoon, benoemt de regeering op presentatie van deze. Voor plaatsen onder koninklijk patronaat worden in een afzonderlijke aanstelling de ambtsplichten saamgevat door den plaatselijken schoolopziener, voor de overige door den patroon zelf (persoon of college). In het laatste geval moet ze aan de regeering worden aangeboden tot onderzoek en bevestiging. Dit onderzoek heeft voornamelijk ten doel te zien of aan een onderwijzer in zulk een aanstelling geen rechten zijn onthouden, die hem volgens algemeene wettelijke bepalingen of bijzondere verhoudingen toekomen of wel hem rechten zijn toegestaan, die daarmee strijden en of hem geen niet-passende verplichtingen zijn opgelegd of andere met stilzwijgen gepasseerd.
Al naardat dit onderzoek uitvalt, wordt de aanstelling onmiddellijk of eerst na verbetering bekrachtigd. Voor het recht van presentatie en voordrachten gelden verschillende regelen. In een groot gedeelte van West-Pruisen en Posen zijn de rechten der lagere antoriteiten, wellicht in verband met de Poolsche beweging, nog meer beperkt. De wet van 15 Juli 1886, die uitsluitend geldt voor die provincie, luidt:
§ 1. De aanstelling van onderwijzers aan openbare volksscholen geschiedt door den staat met dit voorbehoud, dat voor de aanstelling:
1. in steden de magistraat en de schooldeputatie of, indien het onderhoud wordt gedragen door een schoolgemeente, het bestuur dier schoolgemeente.
'2. op het land bij gemeentescholen het gemeentebestuur en bij vereenigingsscholen het schoolbestuur moet worden gehoord, of er tegenwerpingen tegen den persoon des aanvankelijk aangewezenen te maken zijn. Daarop beslist de minister.
^ 2. De bepalingen van § 1 hebben op verzoek (auf Antrag) der gemeentebesturen geen betrekking op stadsdistricten en op de landsdistricten Duitsch-Krone, Mariënburg, Rosenberg en Elbing, alsmede op de steden in West Pruisen, die meer dan 10000 inwoners tellen.
Ook in zake salaris der onderwijzers staat men tegenover een complex van historische verhoudingen. Daarom is de onderwijzer ook verplicht (M. A. 11 Dec. 1863) van zijne inkomsten, vooral van de afwisselende, een nauwkeurige lijst te houden, opdat, indien autoriteiten dit eischen, het inkomen der plaats met zekerheid kan worden opgemaakt. Maar ook in dezen heeft de overheid overal het toezicht en is zij in laatster instantie borg voor de stoffelijke verzorging van den onderwijzer, voor een vast, met het oog op de plaatselijke omstandigheden berekend inkomen, dat hem „voldoend onderhoud" biedt. (Grondwetsoorkonde van 31 Jan. 1850, enz.)
Het Oberverwaltungsgericht besliste (5 April 1878), dat de bepaling van hetgeen voor levensonderhoud noodig is, moeilijk wettelijk is te regelen, reeds omdat de maatstaf daarvoor aan gestadige wisseling onderhevig is. Maar naar verschillende besluiten (o. a. Regeeringsinstructie van 23 Oct. 1817) hebben de regeeiirgen het recht tegenover degenen, die tot onderhoud verplicht zijn, te bepalen, wat en hoeveel tot onderhoud van de school en haar onderwijzers mag gevorderd worden.
. De regeering heeft dus het recht de bepalingen over salaris in de benoemingsbrieven te veranderen (M. A. 5 Nov. 1873). In verband daarmee hebben Hannover en Nassau ook maxima, waaraan de autoriteiten weder gebonden zijn. Waar ten slotte de krachten, die tot onderhoud verplicht zijn, niet toereikend zijn, moet de regeering op haar eigen begrooting een subsidie voorstellen uit de algemeene rijkskas, met opgave der financiëele verhoudingen der gesteunden.
Alvorens de definitieve salarisregeling van 3 Mrt. 1897 te geven is het goed eenige


bepalingen na te gaan. die ons een inzicht geven in den geest der Duitsche onderwijs-
^ZorTzegt de M. A. van 20 April 1885: De regeling der salarissen kan slechts op den erondslag van een gemiddeld salaris geschieden, liet minimum dient vastgesteld te worden tusschen 66} en 70 «0, het maximum tusschen 133' en 130 «/„van het gemiddeld salaris, zoodat tusschen minimnm en maximum eene opklimming ligt van Xo,7 /„. Daarnaast verdient aanbeveling, tegelijk toelagen te geven naar dienstjaren voor onderwijzers, die naar de vorige regeling toch niet in het genot hebben kunnen komen eener -emiddelde bezoldiging, welke in overeenstemming is met hunne dienstjaren.
" Voor de bepaling van het salaris dienen de bijzondere plaatselijke verhoudingen te worden onderzocht en de mindere of meerdere welgesteldheid eener gemeente, niet de
omvang van het ambt. » , ,
Het salaris op den minimumvoet te laten blijven mag de regeenng slechts, ingeval
de tot onderhoud verplichten te arm zijn om meer bij te dragen.
Tot in details daalden de regeeringsvoorschriften af. Gingen o.a. de inkomsten van een onderwijzer, voor zoover die uit kerkelijke fondsen kwamen b.v. tengevolge van de splitsing eener kerkelijke gemeente achteruit, dan moest de schoolgemeente het aldus ontstane tekort aanvullen (M. A. 27 Juli 1860).
Hetzelfde gold op sommige plaatsen bij vermindering van schoolgelden, maar clan moest dit vooruit bedongen zijn. Er zijn n.1. ook plaatsen, waar de schoolgelden tot de losse inkomsten behooren, zonder waarborg van eenig minimum ot maximum.
Ook over vrije woning van gehuwde onderwijzers of vergoeding van huishuur, vuur en licht, vrijen akker en de bewerking en bemesting dier akkers waren algemeene
^Ook^de Idee van verhooging naar dienstjaren werd langzamerhand gepropageerd. Daarbij slingerde men tusschen twee uitersten (zie M. A. 14 Febr. 1882): aan de eene zijde den onderwijzer, gelijk den overigen ambtenaren de zekerheid van verhooging te verzekeren, aan de andere zijde het gevaar de toelagen los te maken van hun dienst,iver van de vrucht van hun werk en van bekwaamheid. Eindelijk werd dit in 1890 (Min.' Rondschr. 28 Juni 1890) zoo geregeld, dat in plaatsen met 10000 ln"°n"s *n daaronder vanwege den Staat 5 verhoogingen zouden worden gegeven van 100 Mark, (voor onderwijzeressen: 70 M.). Alleen met ministeriëele goedkeuring mocht zulk een
toelage worden opgeschort of ingehouden. . .
In grootere plaatsen werd de zorg dezer toelagen aan de plaatselijke autoriteiten overgelaten; intusschen zou de regeering wel toezien, dat deze zaak door deze nergens werd verwaarloosd (M. A. '24 Mrt. 1883).
Merkwaardig is daarbij, dat in deze regelingen ook rekening werd gehouden met bijzondere behoeften der betrokkenen. Zoo bepaalt §1 van genoemd Rondschrijven van 28 luni 1890. dat de toelage wordt gegeven „voorzoover ze niet reeds een rijke ijk inkomen hebben." § 6 noemt als rijkelijk inkomen het dubbel van het maximumsalaris.
Maar ook omgekeerd wordt bij meerdere behoefte vaak meer steun verleend. M. A •'6 Autr 1873: Zijn er gevallen (waarin het niet gelukt, een onderwijzersplaats normaal te salariéeren) of indien de tijdelijke titularis van een op zich zelf voldoend gesalarieerde plaats tengevolge van familieverhoudingen of andere aanhoudende, niet met een enkele ondersteuning te verhelpen, omstandigheden niet met het normale salaris kan toekomen daar bii de vaststelling van het salaris geen rekening kan worden gehouden met uevallen van nood of uitzonderingen, zoo zijn bij wijze van uitzondering persoonlijke toelagen te schenken voor den geheelen duur der betrekking resp. der omstandigheden, die de moeilijke positie des onderwijzers veroorzaakten.
Zulke ondersteuningen worden verleend bij ernstige ziekte van den onderwijzer of van ziin familieleden. De regeering stelde daarvoor geregeld eemge fondsen beschikbaar.
Soms echter werd ook de nadruk gelegd op de verplichtingen der plaatselijke kassen


b.v. in geval de onderwijzer volgens de verklaring van den districtsgeneesheer een badkuur moest ondergaan.
Daar de onderwij: ers rijksambtenaren zijn, handhaaft ook de overheid op allerlei wijze hun rechten tegenover de lagere autoriteiten, hun eigenlijke betaalsheeren en de bij hun benoeming meesprekende lichamen.
Reeds vroeger bemerkten wij dat in de goedkeuring der aanstelling. Zoo moeten de benoemenden ook voor voorwaardelijk aangestelden een vaste aanstelling schrijven. I)e schoolopziener bevestigt deze met het voorbehoud der herroeping en beslist later of de voorwaarden, dat de aanstelling definitief wordt, zijn vervuld, al dan niet.
Benoeming met voorbehoud van opzegging of uitsluiting van het recht op pensioen (b.v. bij onderwijzeressen) is niet geoorloofd.
Zelfs hebben privaat-onderwijzers geen recht den door hen benoemde of den met goedkeuring van den schoolopziener op termijn benoemde, den dienst op te zeggen of te ontslaan. (M. A. 5 Juli 1862 vgl. die van 11 Juli 1863 en van 2 Oct. 1868).
Over dit alles beslist de rijksschoolopziener. Vervalt de betrekking van een onderwijzer, doordat zijn werk gemist kan worden, zoo moet hij in het volle genot van zijn salaris blijven tot hem een andere plaats van gelijken rang en van een inkomen naar zijn stand kan worden toegewezen. (M. A. 11 Nov. 1872).
Is eenmaal een plaatselijke salarisregeling ingevoerd, dan ligt de uitvoering daarvan met betrekking tot de afzonderlijke onderwijzers niet meer in handen van de schoolgemeente of van de stadsautoriteiten. Neen, de autoriteiten van het staatstoezicht moeten beslissen of bij een intredende vacature, de in ouderdom volgende onderwijzer of een andere aan de school aireede aangestelde onderwijzer in het genot van het daardoor beschikbaar komende hoogere salaris zal komen of wel aan de benoemingsgerechtigden vrijheid zal worden gegeven een onderwijzer van elders te benoemen. Nu lette men hierbij wel op het verband van rijks- en gemeentelijk toezicht in den persoon van den plaatselijken predikant of geestelijke (Lokalschulinspector). Voor het toekennen van extratoelagen vanwege school- of politieke gemeente is de goedkeuring noodig van de regeering.
Verder is de geheele tucht over de onderwijzers overgelaten aan het staatstoezicht, dus aan de rijksoverheid.
Bij verwisseling van belijdenis, beslist het staatstoezicht, of de onderwijzer al dan niet uit zijn betrekking moet worden verwijderd (Min. Rondschr. 15 Mrt. 1851 en Min. Rondschr. 24 Juli 1847). Bij verwisseling van belijdenis, die slechts de bijzaken raakt, (b.v. bij overgaan uit de Evang. landskerk tot de afgescheiden Luthersche), wordt slechts dan verplaatsing doorgezet, wanneer daaruit een nadeel voortspruit voor de werkzaamheid van den onderwijzer of een bezwaar voor de gemeente. Is namelijk een onderwijzer als konfessioneel onderwijzer aangesteld, zoo heeft hij de verplichting op zich genomen, niet alleen in de uren van eigenlijk godsdienstonderwijs , maar ook in de overige vakken zich te richten naar de belijdenis der gemeente. Voor zoover hij nu de kerkelijke gemeenschap met deze gemeente opheft, kan niet langer van haar gevergd worden, dat zij hem haar kinderen nog toevertrouwt.
Overigens vallen onderwijzers mee onder de bepalingen van het Disciplinargesetz van 21 Juli 1852. Daarvan luidt:
§ 2. Een beambte, die de plichten schendt, die zijn ambt hem oplegt, of door zijn gedrag, in of buiten het ambt. zich de achting, het aanzien of vertrouwen, die zijn beroep vorderen, onwaardig toont, valt onder de voorschriften van deze wet.
jj 1 De disciplinaire straffen bestaan in correctioneele straffen (Ordnungsstrafen) en verwijdering uit het ambt.
§ 15. De eerstgenoemde zijn: waarschuwing, berisping, geldboete.
!j 24. In eerster instantie spreken recht: De regeeringen, de provinciale schoolcolleges.
§ 33. De minister heeft het recht, met het oog op het voorloopig onderzoek den verderen gang van de rechtspraak te doen staken en slechts een correctioneele straf toe te passen.
§ 40. Tegen de beslissing hebben beide partijen recht van beroep op den minister.


Naast deze straffen beslaat natuurlijk de mogelijkheid van gewone rechterlijke vervol-
S,,Eend°nTeefrekbare'uitlegging heeft wellicht de volgende Min. Aanschr. (31 Dec. 1861). In het belang van den dienst kan een onderwijzer ook tegen zijn wi ergens e ers een worden verplaatst. Een strafverplaatsing bij wijze van disciplinaire ïan e ing is ec 1er uitgesloten. Een vereffening van salarisverschillen is van de zij e er regeering ev tueel in overweging te nemen. (M. A. '28 Sept. 1869).
Bij schorsing moeten de tot onderhoud verplichten de kosten \an een p aa svcrvanger
dragen. (M. B. '26 Augs. 1864.) _ , , ..
Wanneer een geschorst onderwijzer als ondersteuning voor goe een J
wettelijk pensioen wordt toegestaan, zoo is dit bedrag niet, wij nj om p „dJn & he, ambt i, ontslagen, gering., .« bep.l.n, ..«"« ■»» »'"SJLjïïwS ontslag en het daaraan verbonden verlies van pensioen verzoen . (i . • - oor.
Wegens dronkenschap, onredelijk schulden maken, hazardspe , specu . ian„c
weg- en andere fondsen, schending van het ambtsgeheim^behooren onderwijzer, Ungs den weg van disciplinair onderzoek ontslagen te worden (Ka ine sor t .
Ten slotte eenige bepalingen uit de wet op de onderwijzerssalanssen van 3 Maart 1897,
die eene algemeene regeling geeft voor geheel Pruisen: „iwchnipn hwtaat
^ 1. Het inkomen van vast aangestelde leerkrachten aan openbare vo -> uit grondsalaris, toelagen wegens leeftijd en vrije woning of vergoe mg ,
S 2 Het eerste bedraagt minstens 900 Mark voor onderwijzers, mi voo'r'onderwijzeressen; voor rektors en „Hauptlehrer" klimt dit bedrag naar plaatselijke
en ambtelijke omstandigheden. , ,
§ 5. De toelage wegens leeftijd bedraagt voor onderwijzers telkens 3 jaar tot 900 Mark, voor onderwijzeressen resp. 80 M. en 720 M.
S 6. De eerste toelage wordt verleend na zevenjarigen diensttijd. ^ 7. De onderwijzers hebben geen aanspraak in rechten op eze toe inhouden geschiedt echter alleen na onbevredigenden arbeid en s ec its na goe der districtsregeering (in Berlijn: van het Provinciaal Schoolcollege).
«J 8. Ten behoeve van de gemeene bestrijding dezer toelagen \\
betaling verplichte schoolkringen in elk district (behalve de stad Berlijn) eer. kas^gevormd^ De administratie dezer kas geschiedt door de districlsregeenng. eze ■. ' . . onderwijzers-rechthebbenden. In groot, steden geschiedt de uitbetaling door dschool verbonden voor rekening van genoemde kas. Hetzelfde kan bu.ten de steden door
grootere schoolverbonden geschieden. in
Voor elk op 1 April beginnend boekjaar wordt de behoefte der -as p„
hoofdzaak naar den stand der toelagen op den 1«»«" October te voren- e vormt
voor de verdeeling van de benoodigde som over de verschillende school vei
het getal der onderwijzersplaatsen, die in dit opzicht in aanmer ing omen, in
met de eenheidsbasis der toelagen.
S 07 1. Uit de rijksschatkist wordt een jaarlijksch bedrag verleend tot dekking der salarissen en verdere kosten van onderwijs aan de kas der schoolverbonden voor een alleenstaand of voor een eersten ondei wijzer 500 M., voor andere onderwijzer . i
voor onderwijzeressen 150 M.). ,
II. Deze bijdrage wordt verschaft tot een maximum van '_o plaatsen voor e
^ IV Voor zulke onderwijzersplaatsen, waarvoor het rijk de schoolverbonden subsidieert, wordt uit de rijksschatkist een jaarlijksche subsidie van 337 M. (voor onderw.jzeresplaatsen 184 M.) verleend aan de kas van toelagen we.ens ouderdom en deze som geko, t van het bedrag, verschuldigd volgens § 27 I.


Burgerlijke gemeenten en schoolgemeenten.
Tot juist verstand van het Duitsche schoolwezen is ten slotte een juist inzicht noodig in de verhouding van burgerlijke en schoolgemeente. Dat de laatste volstrekt niet beantwoordt aan onze vrije schoolverenigingen, is reeds duidelijk geworden ').
Aan de schoolgemeente ligt ten grondslag de idee, dat ieder persoonlijk de schoolkosten zijner kinderen moet dragen en — deze gedachte ruimer toegepast — van die zijner geestverwanten.
Bij het overbrengen van de lasten op de politieke gemeente vervalt dit persoonlijke
voor het algemeen burgerlijke. Daarbij kunnen forensen, resp. naamlooze vennootschappen
enz. mede worden getroffen om de kosten te helpen bijdragen, hetgeen tot financiëele verlichting dient der eigenlijke belanghebbenden. Op allerlei wijze komen deze twee gedachten gemengd voor.
Er zijn plaatsen met louter burgerlijk-gemeentelijke scholen, maar ook andere, waaide burgerlijke gemeente een groot deel van de kosten der schoolgemeenten dekt of ook wel het tekort. Echter mag hierin niet willekeurig worden gehandeld. Verschillende konfessioneele schoolvereenigingen moeten door de burgerlijke gemeente gelijkmatig worden gesteund (M. B. 8 Febr, 1881), voorzoover niet gansch bijzondere redenen van humaniteit of historische verplichtingen aan de begunstiging van een zekere klasse van inwoners ten grondslag liggen (M. B. 28 Juli 1801).
Wanneer in een gemeente gemeentelijke scholen bestaan ten behoeve der eene konfessie, voor de andere echter scholen van schoolvereenigingen, dan hebben laatstgenoemde geen aanspraak in rechten op ondersteuning van de zijde der gemeente. Het beginsel van gelijkheid leidt er in zulk geval veeleer heen, dat de burgerlijke gemeente ook voor de andere konfessie een konfessioneele gemeenteschool opricht.
De burgerlijke gemeenten zijn dus met toestemming van het gemeentelijk schooltoezicht bevoegd, de schoolgemeente van hare uitgaven te ontlasten en deze in gemeentelijke belastingen te veranderen, (o. a. M. B. 10 Oct. 1883). In plaats echter van zulk een school geheel in het gemeentelijke schoolorganisme op te nemen, kan de burgerlijke gemeente ook aan de schoolgemeente een subsidie toestaan en daarbij geen of slechts geringen invloed op de scholen voor zich eischen. Zulk een regeling hangt geheel af van de vrije overeenkomst tusschen de gemeente en de vertegenwoordigers der schoolgemeente. (M. B. van 15 Febr. 1878 en 3! Dec. 187'J).
Deze overeenkomsten en besluiten behoeven de goedkeuring van de autoriteiten van staats- en gemeentelijk schooltoezicht (VI. B. van 30 Dec. 1805), niet de ministeriëele goedkeuring. (M. B. 1 Juni I883).
Bij opneming van dergelijke vereenigingsscholen in het gemeentelijk verband, mogen voor zulke scholen geen hooger eischen aan de gemeente gesteld worden, dan tot onderhoud der school naar haar rang kunnen worden gevorderd. (M. B. 7 April 18/3).
Bij het overnemen van deze scholen door de politieke gemeente wordt haar konfessioneel karakter niet veranderd.
De schoolgemeenten beslaan in enkele provinciën van Pruisen. In Nassau, Oost- en West-Pruisen en een deel van Silezië zijn politieke en schoolgemeenten een; in NieuwVoor-Pommeren . Sleeswijk en Hannover zijn het vereenigingen van geestverwanten in een plaats. Haar grenzen en organisatie worden geregeld door het schooltoezicht, de eerste vallen in den regel samen met die der politieke gemeenten. Daar het bestaan van groote schoolorganisaties ongetwijfeld in het belang der school is, moeten konfessioneel gescheiden scholen, vooral dan, wanneer voor de afzonderlijke scholen uit
'i Uörpfeld klaagt in zijn „Fundamentstück" (zie aldaar noot by blz. 17 en IS), dat de vrije „Schulgemeindeordnung des Frankenwinkeis" miskend, belasterd en verlaten, geheel dreigt onder te gaan.


paedagogisch en physisch oogpunt slecht is gezorgd, zoo mogelijk tot een neutrale (simultane) school worden vereenigd, waarbij dan voor het godsdienstonderwijs voldoende moet worden gezorgd en er overigens minder op moet worden gelet, of de kinderen in de overige vakken door een Katholiek dan wel door een Evangelisch onderwijzer worden onderwezen. (M. B. lö Juni 1iS73).
Op het land echter, vooral bij ver uiteenliggende plaatsen, acht het M. B. van 1 Oct. 1873 de oprichting van nieuwe scholen en schooldistricten meer gewenscht dan de uitbreiding van reeds bestaande. .
De regeering beslist, of een schoolkring al dan niet zal worden gesplitst en of, indien meerdere leerkrachten noodig zijn, de bestaande school zal worden vergroot, dan wel of een nieuwe opgericht en waar deze geplaatst zal worden (1878).
Een getal van '20 schoolkinderen is voldoende om een voor hen bestaande school ook verder te doen onderhouden, vooral wanneer de dichtbijgelegen school een half uur of
verder verwijderd is.
Voor het lidmaatschap eener schoolgemeente is noodig:
1°. het woonachtig zijn in het schooldistrict;
2". (bij konfessioneele scholen): het behooren bij de konfessie der school. De uitdrukking „Huisvader ' in het Allg. Schul-Reglement is niet te verklaren naar gewoon schoolgebruik, maar daarmee wordt ieder aangeduid, die eigendom heeft of in zijn eigen bestaan voorziet. Beslissend is dus een eigen inkomen, maatschappelijke zelfstandigheid; derhalve zijn ook weduwen als zoodanig te beschouwen (Uitspraak van het Oberverwaltungsgericht van 1 Mei 1878 en 30 Sept. 1882).
Ook predikanten, plaatselijke schoolopzieners, zijn dan tol het betalen derschoollasten
^Een Schoolgemeente kan niet worden opgericht bij wijze van proef; de gegadigden zijn
door haar oprichting aansprakelijk en gebonden.
De bouw van een nieuwe school onderstelt (op het land) het bestaan van een nieuwe schoolgemeenschap, dus de verplaatsing van een deel der kinderen, die tot dusver bij een andere school hebben behoord. Deze daad (de voorloop.ge afschnjving) moet Geschieden, alvorens met den bouw eener nieuwe school wordt aangevangen.
° Er zijn districten. waar een schoolgemeente een lichaam is met rechtspersoonhjkhe.d (b.v. in het district Arnsberg (Westfalen) volgens Min. Aanschrijving van b Nov. 18.9), maar ook (b.v. in Pruisen) waar zij als zoodanig niet kan worden erkend.
Omtrent de oenoeming der onderwijzers geldt in Holstein het Patent van 16 Juli I8t>4. S 1. De bezetting der vacaturen als vast onderwijzer aan de scholen op het land, voorzoover deze naar tot dusver geldend voorschrift onmiddellijk door den landsheer of door de kerkvisitatoren (proost of ambtman) geschiedt, moet voortaan geschieden bij keuze der schoolgemeenten uit een door de schoolvisitatoren voorgedragen drietal van
S 2. Stemgerechtigd zijn alle meerderjarige , aan de schoollasten werkelijk kontribueerende leden der schoolgemeente van liet mannelijk geslacht.
S 0. Op kloostergoederen en heerl.jkheden kunnen deze bepalingen gelden, indien een patronaat van zijn rechten in zake de benoeming ten gunste der gemeente afpand doet. In dat geval kan de patroon het recht van voordracht aan zich behouden.
In Hannover geldt het recht van keuze, voordracht of benoeming door de gemeente
slechts daar, waar dit haar zulks op grond van vroeger verkregen rechten of van plaatselijk
gewoonterecht is verzekerd. Overal elders stelt het rijk, vaak nog met deelneming van de zijde der gemeente, de onderwijzers der openbare scholen aan.


Nog iets over de verhouding1 van burgerlijke en schoolgemeente tegenover de dekking der onkosten.
Het Alg. Landschoolreglement luidt: Art. XII,
§ 29. Waar geen fondsen voor de algemeene scholen voorhanden zijn, zijn de gezamenlijke huisvaders der gemeente, zonder onderscheid, of zij kinderen hebben of niet en zonder onderscheid hunner kerkelijke belijdenis, verplicht voor het onderwijs van den onderwijzer te zorgen.
Het doel van A. L. R. met dezen maatregel was:
le de schoollasten onafhankelijk te maken van het gewone gemeenterecht
2e de oprichting van konfessioneele scholen te vergemakkelijken (Dr. A. Peterselie, Das öffentlichen Unterrichtswesen II, blz. 101, Noot)
§ 30. Zijn er echter voor de inwoners der verschillende kerkelijke belijdenissen op een plaats meer scholen opgericht, dan behoeft ieder inwoner slechts bij te dragen tot onderhoud van den onderwijzer van zijn godsdienst.
§ 31. Deze bijdragen, hetzij zij bestaan uit geld of uit naturaliën, moeten onder de huisvaders billijk worden verdeeld in verhouding van hun eigendommen en inkomsten en door de rechterlijke macht worden uitgeschreven.
De kosten van het godsdienstonderwijs eener minderheid, moeten eveneens door de geheele schoolgemeente worden gedragen (M. B. 11 Mei 1859).
De wettelijke plicht tot onderhoud der school is beperkt tot die scholen, welker oprichting het schooltoezicht overal, ook tegen den wil der gegadigden , kan regelen en doorzetten. De meerdere kosten, ontstaan door uitbreiding van het door de gewone volksschool gestelde doel, kan niet op de huisvaders worden verhaald, maar moet in de gemeentebegrooting worden opgenomen (M. B. 20 Juli 1880).
Gebruik en onderhoud eener konfessioneele Privaatschool (d. i. -= onze school voor eigen rekening, dus niet de school der schoolgemeente) stelt niet vrij van de plicht tot bijdragen aan de openbare plaatselijke school.
Volgens de Pommersche kerkenordening van 1090 worden de kosten der kerkelijke scholen in de steden uit de kerkelijke fondsen bestreden. Waar de kerk daartoe niet bij machte is, behoort de raad als patroon der school uit de stedelijke inkomsten of met behulp der burgerij bij te dragen.
In de zorg voor het onderwijs van kinderen van buiten een gemeente op heerlijkheden wonende dienstboden, daglooners en beambten moet worden voorzien, hetzij door oprichting eener eigen school, of bij contract door aansluiting aan een naburige school. In al die gevallen moet de bezitter der heerlijkheid alle kosten dekken, die niet door de ouders zelf worden gedragen.
In O.- en W.-Pruisen zegt de schoolverordening van 11 Dec. 1845 omtrent schoolgeld: Waar schoolgeld geheven wordt, blijft deze gewoonte bestaan; voor kinderen van arme ouders moet de armenkas betalen.
In Hessen-Nassau int de gemeente-ontvanger schoolgeld, bloot tot dekking der kosten van boeken en leermiddelen.
De schoolverordening voor Sleeswijk-Holstein van 1814, § 59, luidt:
Bouw- en repareerkosten van schoolhuizen, aankoop van schoolland en de levering van naturaliën (koren en brandstof) moeten door de bezitters der hoeven (of elders door de grondbezitters) worden gekweten (die geen geldelijke bijdragen leveren, moeten gratis handdiensten verrichten); terwijl het salaris door alle belanghebbenden, ook door ambachtslieden en daglooners, of zij kinderen hebben of niet, moet worden opgebracht; door de armere lieden echter alleen, indien zij kinderen hebben.
Als maatstaf voor de verdeeling der gemeentelijke schoollasten worden de gecombi-


neerde grond-, personeele-, klasse- en inkomstenbelasting aangenomen; in sommige gevallen ook de patentbelasting.
De grond- en personeele belasting behoeft niet tot het volle bedrag naast de andere te worden gesteld, minstens echter met 50"',, in vergelijking met de klasse- en inkomstenbelasting (M. B. '25 Sept. 1880).
De overige Bondsstaten.
In hoofdzaak komt de regeling der schoolaangelegenheden in de oveiige bondsstaten met die in Pruisen overeen. Daarom kunnen wij na het voorafgaande volstaan met de aanhaling van eenige afwijkende bepalingen.
Bijna overal valt de begrenzing der schooldistricten samen met die der politieke gemeenten en bijna overal geldt de regel, dat elke gemeente een volksschool bezit. In Beieren ook elk gehucht, dat in de 5 voorafgaande jaren gemiddeld '25 kinderen een uur ver ter school zond. Wurtemberg stelt 15familien, Hessen 30 kinderen als minimum voor de stichting van een eigen school.
In Mecklenburg, Oldenburg, Brunswijk, Saksen en Wurtemberg zijn alle volksscholen konfessioneel. In Hessen vindt men meest de gemeenschappelijke, de gemengde school; uitzonderingen op den regel hebben er de toestemming noodig van burgerlijke gemeente en schooltoezicht.
Wanneer echter 3 jaar aaneen het leerlingental van een konfessie onder 30 blijft, houdt de steun van staat en gemeente op, n.1. indien er meerdere konfessioneele scholen op die plaats bestaan.
Konfessioneel gescheiden scholen kunnen bij gemeentebesluit tot een gemengde school worden vereenigd.
In Beieren is de konfessioneele school regel. Bij wijze van uitzondering kunnen op voorstel der gemeente-autoriteiten konfessioneel gescheiden volksscholen met goedkeuring der hoogere kerkelijke machten in gemengde worden veranderd of laatstgenoemde konfessioneel gescheiden.
Zulk een scheiding is na tienjarig bestaan eener school ook in Baden toegestaan; echter kan de konfessioneele minderheid, wanneer zij 3 jaren achtereen 20 kinderen of evenveel als de meerderheid heeft ter school gezonden, de oprichting eener bijzondere konfessioneele school eischen.
In Saksen zijn alle volksscholen konfessioneel. Elke konfessie kan met toestemming van het hoogere schooltoezicht eigen scholen voor hare kinderen oprichten. De minderheid kan in gemengde scholen haar eigen godsdienstonderwijs laten geven; slechts kinderen van zulke dissidenten, die niet tot een officiéél erkende kerk behooren, moeten aan het godsdienstonderwijs van een erkende konfessie deelnemen.
In de meeste staten zijn de gemeenten de dragers der schoolkosten, terwijl het rijk of een enkele maal kleinere kringen (b.v. provincie, district) mede bijdragen.
De meeste scholen zijn stichtingen, die in het bezit zijn van eigen fondsen en de opbrengsten dier fondsen staan bovenaan op de begrooting der schoolkosten.
Een andere bron van inkomsten zijn de schoolgelden.
Evenals in Pruisen worden deze in den laatsten tijd nog in andere staten verminderd. In Saksen zijn ze bij de wet geboden en mogen ze door de gemeenten niet worden afgeschaft. Ook in Wurtemberg wordt het schoolgeld beschouwd als een der eerste inkomsten voor de schoolkas. Het wordt meestal geïnd door de gemeente, soms ook door het rijk; in Beieren en Elzas-Lotharingen komt het aan de onderwijzers, in Baden krijgt


deze een deel, dat om de drie jaren wordt bepaald en niet onder zeker minimum mag dalen. Voor armere kinderen wordt in zulke gevallen (ook in Beieren, Brunswijk) het schoolgeld betaald uit de gemeentelijke armenkas, zonder dat dit echter geldt als armenondersteuning (Baden). In Saksen wordt het schoolgeld der gratis schoolgaanden omgeslagen over de schoolgemeente. Bijna overal heeft men klassen van schoolgeld, gebaseerd op de vermogens- of belastingverhoudingen, verder ook (o.a. in Hessen) naar de grootte van de plaats, in Baden naar het totaal getal schoolkinderen in een gemeente.
In Saksen-Weimar-Eisenach wordt de steun van het rijk afhankelijk gemaakt van het heffen vin een voldoend schoolgeld.
Onderhoudsplicht. Gelijk wij gezien hebben, rust in Pruisen de verplichting tot onderhoud der scholen of op de schoolverenigingen óf op de politieke gemeenten of heerlijkheden.
In Saksen heerscht het eerste beginsel.
In Anhalt bestrijdt de overheid alle kosten, voor zooverre ze niet door dotaties of verplichtingen zijn gedekt, waar tegenover staat, dat ze 40 "U der schoolgelden voor zich eischt.
In alle overige staten zijn de politieke gemeenten de dragers der schoolkosten.
Soms wordt bij den gemeentelijken omslag rekening gehouden met de konfessie, in dien zin, dat ieder slechts bijdraagt voor de school zijner konfessie (Beieren Hessen)in andere staten (Wurtemberg, Baden, Elzas-Lotharingen) niet.
De staat draagt een deel der schoolkosten aan de eene zijde als opvolger in rechten en eigendommen van vroegere stichtingen, kloosters enz. of wel tot ondersteuning. Evenals in Pruisen wordt deze subsidie soms verleend naar vaste regels, soms naar de wisselende behoeften.
lil Ueieren betaalt de hooge overheid het grootste deel der schoolkosten, in Baden draagt zij, volgens de wet, het deel, dat ongedekt blijft, wanneer de gemeenten een zeker maximum in den omslag hebben opgebracht, in voor de gemeenten ongunstige omstandigheden zelfs het geheele bedrag. In Hessen ontvangen de gemeenten voorschotten voor schoolbouw tegen lage rente of renteloos. In Saksen wordt jaarlijks het derde deel der in de gemeente opgebrachte grondbelasting uitgereikt aan de schoolgemeente der kontessioneele meerderheid, die dit bedrag in verhouding tot het getal kinderen moet deelen met de konfessioneele minderheid. In Anhalt betaalt de staat ■'/ van de kosten van bouw of herstelling der schoolgebouwen. In Saksen-Coburg-Gotha geldt als regel (Schoolwet van 1863 § 37) dat gemeenten, die sedert 5 jaar geen staatssubsidie hebben getrokken, haar eigen onderwijzers mogen kiezen. Deze keuze moet echter door den vorst worden bekrachtigd. In Baden hebben gemeenten, die op eigen kosten haar scholen uitbreiden, bij benoeming van den hoofdonderwijzer het recht van voorstellen. In andere gevallen geschiedt de aanstelling door het hoogere gezag, nadat het plaatselijke schoolbestuur gelegenheid is gegeven, bedenkingen in te brengen.
Nog vermelden wij omtrent de benoeming der onderwijzers :
lil MecklenburgSchwerin benoemt in domeinscholen de minister, in scholen on heerlijkheden de bezitter of de kerkelijke patroon, in de steden de minister of de plaatselijke magistraat. In Saksen geschiedt de keuze door het plaatselijk bestuur, haar bevestiging door het hooger gezag.
Uit het vorige blijkt, dat, wat ook verschille op grond van historische ontwikkeling bijna overalin Duitschland als grondgedachte heerscht, dat in eerster instantie het onderhoud der school is toevertrouwd aan een engeren kring, hetzij van rechtstreeks belanghebbenden (schoolgeld betalenden), hetzij aan de politieke gemeente, terwijl de staat (een enkele maal ook het district) eerst in de tweede plaats bijpast.
De onderwijzers worden bijna overal beschouwd als ambtenaren in middellijken


staatsdienst. Overeenkomstig deze beschouwing zijn hun rechten en plichten geregeld. Zij zijn dus, zoodra zij na het tweede examen een vaste aanstelling hebben bekomen, onafzetbaar en slechts langs disciplinairen weg of bij rechterlijk vonnis te ontslaan.
In Baden bepaalt de wet nader, dat een hoofdonderwijzer in het belang van den dienst sUxhts kan worden verplaatst, nadat het plaatselijke
hii tot dusver ressorteerde, gehoord is en met behoud van zijn vast salans en tegen vergoeding der verhuiskosten. Gedurende de eerste 5 jaren mag hij worden ontslagen zonder dat de redenen van het ontslag worden opgegeven; na dien t.jd echter slechts
=-- zssp fp: 't
^Le^è^ daarenboven' 6 8
leden der schoolgemeente.)
Ten slotte een paar bijzondere bepalingen in, z^yalari^en.. ^ 120 M-
to ela g^ ge ge ven°r wegen s Oneerdere kosten van levensonderhoud (Teuerungszulage). Deze
Tnlatef van het s.ool-
bezoek; bij meer dan 40 kinderen bedraagt de jaarlijksche verhooging telkens 100 Ma , bij minder leerlingen 75 Mark.
. , , n voor eigen rekening (het Privaat-onderwijs) staan geheel op den achtergrond ti • v,i rt Waar het riik overal zorgt voor goed onderwijs en de godsdienstige
Saksen moet iemand, heschiUt in Saksen en Baden eischt de oprichtingen van
daartoe vereischte middelen beschikt. „ • goedkeurinc bij
zulke scholen zelfs de goedkeuring bij bijzondere wet, m Beieren d- goedkeuring j
leermiddelen, enz.


Het Lager Onderwijs in Oostenrijk.
Het Lager Onderwijs in Oostenrijk wordt beheerscht door de wet van 1869, zooals die op verschillende punten en soms niet onbelangrijk is gewijzigd door een wet van 1883.
Het lager onderwijs is er in de eerste plaats een zaak der gemeenten, doch ook districten kunnen hun medewerking verleenen en zoowel bijzondere personen als vereenigingen kunnen onder bepaalde voorwaarden lagere scholen oprichten.
Er zijn gewone lagere scholen en scholen voor uitgebreid lager onderwijs; de laatste heeten „burgerscholen."
Er moet een gewone lagere school opgericht worden overal, waar binnen een uur afstand, volgens het gemiddelde van de laatste 5 jaar, 40 kinderen wonen, die meer dan 4 kilometer zouden moeten afleggen, om een school te kunnen bezoeken. In elk schooldistrict moet een school voor uitgebreid lager onderwijs zijn.
Aan de lagere scholen kunnen voorbereidende klassen verbonden worden.
Het openbaar lager onderwijs is in een groot deel van het Rijk kosteloos, behalve voor leerlingen uit andere gemeenten.
In het onderhoud der openbare lagere scholen wordt voorzien door de gemeente, het district en het Rijk.
De vakken van het gewoon lager onderwijs zijn in hoofdzaak dezelfde als bij ons, maar daar komt voor alle openbare lagere scholen het godsdienstonderwijs bij. De omvang, waarin de vakken onderwezen worden, hangt af van het aantal klassen en onderwijzers, dat de school telt.
Op het platteland kan men scholen hebben, waarin alleen des voormiddags onderwezen wordt.
Tot 80 leerlingen kunnen aan een enkele leerkracht worden toevertrouwd. Voor meer dan 80 leerlingen, die den geheelen dag onderwijs ontvangen, is een tweede leerkracht noodig. Stijgt het aantal tot 160, dan moet er een derde leerkracht aangesteld worden. — Voor het onderwijs, dat slechts halve dagen gegeven wordt, wordt 100 als het maximum-aantal leerlingen per leerkracht beschouwd.
Aan de burgerscholen is het aantal onderwijzers, buiten den directeur en den godsdienstleeraar, minstens drie.
De gewone lagere school telt 5 klassen en de burgerschool, die voortbouwt op het geleerde in de volksschool, drie. De twee kunnen vereenigd worden tot een „Algemeene volks- en burgerschool."
De meeste scholen zijn gemengde, doch voor de 3 klassen der burgerschool is afscheiding der sexen voorgeschreven.
Het leerplan der burgerscholen moet eenigszins ingericht worden naar plaatselijke omstandigheden.
De Minister van Eeredienst en Onderwijs beslist, na het Rijksschooltoezicht gehoord te hebben, welke boeken en andere leermiddelen op de openbare scholen gebruikt mogen worden. Uit die lijst wordt een keuze van leer- en leesboeken gedaan door het Rijksschooltoezicht, na de districtsonderwijzersvergaderingen gehoord te hebhen. Bij de burgerscholen doet de vergadering van het onderwijzend personeel aan het Rijksschooltoezicht voorstellen betreffende de te gebruiken leer- en leesboeken.
8


Omtrent de inrichting der lokalen geeft de Regeering nauwkeurige voorschriften.
De Minister stelt ook een algemeen leerplan vast, waarin voor alle vakken, behalve het godsdienstonderwijs, nader de omvang der te behandelen leerstof wordt aangewezen.
Voor het godsdienstonderwijs worden die nadere aanwijzigingen gegeven door het betrokken kerkgenootschap.
De openbare scholen zijn toegankelijk voor alTe leerlingen en voor onderwijzers, die de vereischte akte van bekwaamheid bezitten, maar om aan het hoofd eener openbare school te staan, moet men de bevoegdheid bezitten, om onderwijs te fevtn in den godsdienst van de meerderheid der schoolgaande kinderen. — Dit is een der voornaamste wijzigingen, die in 1883 zijn aangebracht in de wet van 1869.
Het godsdiedstonderwijs wordt gewoonlijk gegeven door den geestelijke der plaats, maar kan met toestemming der kerkelijke overheid opgedragen worden aan een onderwijzer. Aan de burgerscholen moet zooveel mogelijk een afzonderlijk godsdienstonderwijzer aangesteld worden.
Het personeel eener gewone lagere school bestaat uit onderwijzers, hulponderwijzers en een hoofdonderwijzer. Het personeel eener burgerschool bestaat uit een directeur en onderwijzers.
Van 4 of 5 onderwijzers eener gewone lagere school kunnen 2 hulponderwijzers zijn, van een grooter getal een derde.
De jaarwedden worden periodiek verhoogd. Het minimum wordt voor elke streek om de tien jaren vastgesteld en wisselt af van 300 tot 900 florijnen bij de volksscholen en van 600 tot 1000 bij de burgerscholen.
Periodieke verhoogingen hebben gewoonlijk om de 5 jaar plaats, doch de jaarwedden stijgen na 30 dienstjaren niet meer. Hoofdonderwijzers hebben als zoodanig een toelage van 50—200 florijnen, directeuren van burgerscholen van 100—300 florijnen.
De hoofden van scholen hebben vrije woning of vergoeding van huishuur. In een deel van het land geldt hetzelfde voor alle „onderwijzers."
De jaarwedde der hulponderwijzers wordt in een vaste som, 200—600 florijnen, aangegeven of in percenten van wat een onderwijzer geniet. Onderwijzeressen krijgen 80 % van wat een onderwijzer ontvangt.
Het schooltoezicht kan een onderwijzer verplaatsen, als de dienst het wenschelijk maakt. Daarbij mag geen vermindering van jaarwedde plaats hebben.
Onderwijzers of onderwijzeressen, wier werk onvoldoende blijkt, kunnen door het Rijksschooltoezicht verplicht worden, het aktenexamen nog eens af te leggen. Is dit examen onvoldoende, dan wordt de vroeger uitgereikte akte ingetrokken.
Pensioen wordt feitelijk eerst na 10 dienstjaren verleend. Bij minder dan 10 dienstjaren wordt slechts een bedrag ineens uitgekeerd, dat meestal IJ maal de jaarwedde bedraagt. Bij langeren diensttijd wordt pensioen uitgekeerd, dat afhangt van den diensttijd en stijgt van } der jaarwedde tot de geheele jaarwedde bij 40-jarigen dienst.
Het pensioenfonds wordt vooreerst gevormd door storting van '/io der jaarwedde gedurende het eerste dienstjaar, Vio van a"e verhoogingen en een doorloopende storting van 2 % der jaarwedde; verder door boetes, schenkingen, niet uitgekeerde jaarwedden bij vacatures, enz.
De opleiding der onderwijzers geschiedt aan kweekscholen, waarvan het onderwijs aansluit bij dat der burgerscholen. Vreemde talen worden daar niet altijd onderwezen. De cursus duurt 4 jaar en het onderwijs is kosteloos.
Het einddiploma eener kweekschool geeft het recht, om als hulponderwijzer in de gewone volksschool op te treden. Na 2 jaar praktisch werkzaam geweest te zijn, kan de hulponderwijzer het examen als onderwijzer afleggen.
Om aan een burgerschool benoemd te kunnen worden, moet men 3 jaar aan een gewone lagere school werkzaam geweest zijn en een speciaal examen afleggen, waarvan echter dispensatie kan verleend worden.


Als er een vacature ontstaat, moet er een oproeping geschieden door het schooltoezicht. De voordracht wordt opgemaakt, door wie de school in stand houdt. De benoeming geschiedt door het plaatselijk schooltoezicht of den gemeenteraad.
Er bestaat leerplicht, die voor een groot deel van Oostenrijk 8 jaar duurt. Indien dat het geval is, kan gedurende de laatste twee jaar gedeeltelijke vrijstelling verleend worden, doordat men toestaat, dat de kinderen alleen des winters de school bezoekea of halve dagen of enkele dagen der week. Overigens duurt de verplichte leertijd zes jaar.
£*


Het Lager Onderwijs in Hongarije.
Het lager onderwijs in Hongarije wordt beheerscht door de wet van 1868, die later op verschillende punten is aangevuld, maar waarvan de hoofdbeginselen nu nog gelden. Volgens die wet zijn de gemeenten verplicht, lagere scholen op te richten en te onderhouden, voor zooverre daaraan behoefte bestaat en zij het doen kunnen. De Staat kan een lagere school oprichten, waar hij haar noodig acht. Bijzondere personen, vereenigingen en genootschappen mogen scholen oprichten.
De verplichting van de gemeente, om een lagere school op te richten, vangt aan wanneer voor 30 kinderen, die leerplichtig zijn, de oprichting van zulk een school' gewenscht wordt. Om in het onderhoud van de scholen te voorzien, mag de gemeente een speciale belasting heffen, die voor eiken burger niet hooger mag gaan dan 5% van hetgeen hij aan directe belastingen betaalt. Die belasting mag echter niet geheven worden, indien op andere wijze in het onderhoud der school kan voorzien worden Hierbij moet gedacht worden aan een schoolfonds. De wet bepaalt nl. tevens, dat bij de verdeeling van gemeentegronden ten minste een 100 ste daarvan moet besteed worden, om er een schoolfonds van te vormen. Van dit fonds mogen alleen de inkomsten, niet het kapitaal, gebruikt worden. Als de gemeente geen eigen scholen heeft, mogen de inkomsten van dat fonds ook gebruikt worden, om confessioneele scholen te subsidieeren.
Ook de scholen van godsdienstige genootschappen bezitten een fonds, dat vooral ontstaan is uit vroegere schenkingen.
De Staat moet een lagere school oprichten, als noch particulieren, noch kerkgenootschappen in de behoefte van onderwijs voorzien en de gemeente dat om financieele redenen niet doen kan. Bovendien bezit de Staat de bevoegdheid om scholen op te richten overal, waar hij dat wenschelijk acht. Van dat recht wordt onbeschroomd gebruik gemaakt, zoodra de Regeering van oordeel is, dat de bestaande scholen niet meewerken tot de bevestiging van den Hongaarschen Staat, dus ook waar verschil in godsdienst of ras aanleiding geeft tot hevigen strijd. In veel gevallen moeten de Staatsscholen dienen om de Hongaarsche taal een plaats te geven in een streek, waar de groote meerderheid der bevolking een andere taal spreekt en vijandig gezind is tegenover de voornaamste taal des lands. Men vindt de meeste rijksscholen dus in arme streken en in plaatsen met een gemengde bevolking, wat de taal betreft.
Een zekere eenvormigheid van het onderwijs wordt verkregen, doordat alle scholen aan bepaalde, door de wet gestelde, eischen moeten voldoen. Die eischen zijn :
alle door de wet vastgestelde vakken moeten onderwezen worden;
de onderwijzers moeten een akte van bekwaamheid bezitten;
een klasse mag niet meer dan 80 leerlingen tellen;
de jongens moeten afgescheiden worden van de meisjes;
het schoolgaan moet in de steden minstens 9 maanden duren en op het platteland minstens 8 maanden;
het schoolgebouw moet aan bepaalde eischen voldoen. Ten opzichte van schoolge-


bouwen, die reeds bestonden, toen de laatste bepaling in werking trad, wordt veel door de vingers gezien.
Ook bij de gemeentescholen en de Rijksscholen behoort „godsdienst en moraal" tot de leervakken.
De kosten van het lager onderwijs worden gedekt door. de inkomsten van bestaande fondsen en schenkingen, de schoolbelasting, schoolgelden, inschrijvingsgelden en staatssubsidie.
Aan schoolgeld wordt ongeveer 5 millioen Kronen per jaar opgebracht. Behoeftige leerlingen zijn vrijgesteld. Op de staatsscholen wordt het onderwijs langzamerhand kosteloos gemaakt. Dit is reeds geschied op ';3 dier scholen.
Van al de lagere scholen zijn 11 gemeentescholen, terwijl 3ö van alle onkosten van het lager onderwijs door de gemeenten verschaft worden. Uit een officieel verslag van 1900 moet men afleiden, dat ' die 3(5 o/0 gevonden worden uit de schoolbelasting alleen of tevens uit gemeentelijke fondsen. De gemeenten betalen dus op die wijze niet alleen hun eigen scholen voor een groot deel, maar ze voorzien ook voor een deel in het onderhoud der confessioneele scholen. Zoo betaalden de gemeenten volgens een verslag van 1900 niet minder dan 26,4 % der onkosten van de Roomsch-Katholieke scholen, 9,6 van die der Grieksche Katholieken, 15,8 van die der orthodoxe Grieken, 8,4 "/„ van die der Kalvinisten, 12,3 % ven die der Lutheranen, 7,1 % van die der Unitariërs en 8,3 u/0 van die der Israëlieten. Gemiddeld maakt dat 18 °0.
Deze bijdragen tot de confessioneele scholen leveren de gemeenten, zonder dat ze eenigen invloed hebben op de door hen gesubsidieerde scholen.
Door het Ministerie van Onderwijs is een vrij gedetailleerd leerplan vastgesteld, waaraan de staatsscholen, de gemeentescholen en de scholen van bijzondere personen gebonden zijn, terwijl de leerstof, die in dat programma wordt genoemd, als een minimum geldt voor de confessioneele scholen, die overigens volgens een eigen leerplan ingericht worden. De Israëlitische scholen zijn evenwel geheel gebonden aan het ofïficieele programma.
De Regeering maakt een lijst van geschikt geachte schoolboeken en leermiddelen op, en uit die lijst moet gekozen worden voor de staatsscholen, de gemeentescholen en de Israëlitische scholen. Voor de overige confessioneele scholen stellen de kerkelijke autoriteiten vast, welke schoolboeken en leermiddelen gebruikt zullen worden.
Tot kenschetsing van de Regeeringsbemoeiing kan dienen, dat de Regeering in 1873 een Schoolmuseum oprichtte en dat in 1897/8 van de leerplichtige kinderen 87,3 % inderdaad een school gedurende den vereischten tijd bezochten.
De onderwijzers aan de staats- en de gemeentescholen worden voor hun leven benoemd. De onderwijzers der kerkelijke scholen worden door kerkelijke autoriteiten benoemd; ofschoon dit niet voor het leven geschiedt, is er in de praktijk geen verschil met de benoemingen aan de staatsscholen en de gemeentescholen. Als er sprake is van ontslag van een onderwijzer aan een confessioneele school, wordt de beslissing bij de Roomsche en Grieksche katholieken genomen door eene commisie, bestaande uit geestelijken en leeken. Ontslag of definitieve schorsing behoeft de goedkeuring van den Minister van Onderwijs.
Ingeval de Staat de jaarwedde der onderwijzers aan confessioneele scholen met minstens 120 kronen aanvult tot het door de wet geëischte minimum, behoeft ook de benoeming van zulk een onderwijzer de goedkeuring van den Minister.
Dat minimum omvat een jaarwedde van 600 Kronen, een woning en een tuin. Na elke 5 jaren dienst wordt dat minimum verhoogd met 100 kronen.
De Duitsche Lutheranen maakten voor een deel geen gebruik van de aangeboden staatshulp, maar de overige kerkgenootschappen wel.
Sinds 1875 bestaat er een pensioenfonds voor onderwijzers. Daartoe draagt de Staat jaarlijks 300 000 kronen bij; 24 kronen per jaar moeten bijgedragen worden voor eiken onderwijzer door de overheid of de bijzondere personen, die de school onderhouden, en de onderwijzer draagt zelf 2 van zijn jaarwedde bij.


Onderwijzers van confessioneele scholen kunnen lid zijn van dat fonds en van deze gelegenheid wordt veel gebruik gemaakt.
Het minimum-pensioen is nu 600 kronen.
Gemeenten kunnen zelf zulk een fonds oprichten, mits het voor de onderwijzers even gunstig zij als het rijksfonds.
Aan alle onderwijzers is het verboden, redacteur van een politieke courant te zijn of een vaste betrekking te bekleeden bij een financieele instelling of een andere onderneming. Onderwijzers aan confessioneele scholen kunnen als voorzangers bij de godsdienstoefeningen optreden.
De onderwijzers aan staats- en gemeentescholen moeten vereenigingen vormen. Voor het bijwonen der vergaderingen ontvangen ze reis- en verblijfkosten. De inspecteurs van het lager onderwijs oefenen toezicht uit op die vereenigingen.
Naast die verplichte vereenigingen kunnen vrije opgericht worden, waarvan de reglementen of statuten de goedkeuring van den Minister behoeven, ook wanneer het onderwijzers van confessioneele scholen betreft.
Van de 70 kweekscholen, die in 1900 bestonden, waren er 23 van het Rijk en 47 van kerkgenootschappen. Een kweekeling aan een Rijkskweekschool kostte in 1896/7 gemiddeld 750 kronen. Voor de bijzondere kweekscholen liep dit bedrag van 120 tot 400 kronen. Hieruit kan men afleiden, dat de opleiding in het laatste geval geheel of grootendeel voor rekening van de oprichters komt.
Het toezicht op het onderwijs wordt uitgeoefend door plaatselijke schoolcommissies en inspecteurs.
Voor de gemeentelijke scholen en voor de confessioneele scholen moeten plaatselijke schoolcommissies benoemd worden. Die voor de gemeentescholen worden gekozen door de gemeenteraden en die voor de confessioneele scholen door de geestelijkheid of op andere wijze door leden van het kerkgenootschap.
In zulk een commissie zit altijd een onderwijzer.
De inspecteurs hebben toezicht op alle scholen en vertegenwoordigen bij de scholen de Regeering. Zij vooral moeten zorgen voor de naleving der wet.
Een belangrijk deel van de taak der inspecteurs bestaat hierin, dat ten overstaan van hen de eindexamens der kweekscholen worden afgenomen. Een door een inspecteur medeonderteekend diploma van goed afgelegd eindexamen vormt eene akte van bekwaamheid.


Het Lager Onderwijs in Frankrijk.
Overzicht van de bepalingen der Wet.
TITEL i.
Algemeene Bepalingen.
Lager schoolonderwijs wordt gegeven in:
1. I. de bewaarscholen en kinderklassen (classes infantines) 5—7 jaar.
II. de volksscholen (écoles primaires élémentaires) 7—13 jaar (3 afd. elk van 2j.).
III. de hoogere volksscholen (voortgezet onderwijs) écoles primaires superieures) 13—14 jaar.
IV. de ambachtsscholen.
2. De lagere scholen zijn öf openbare, d. z. die, welke door het rijk, de departementen en de gemeenten opgericht en onderhouden worden, öf bijzondere d. z. zulke, die particulieren oprichten en onderhouden.
3. Voor openbare en bijzondere scholen gelden geheel dezelfde bepalingen omtrent leervakken, leerplicht, opname en ontslag van leerlingen, toelating van onderwijzers.
(Deze bepalingen komen voor in afzonderlijke wet: 28 Mrt. '82).
Er bestaat leerplicht van het 0' tot het volbrachte 13' jaar.
Na aflegging van een openbaar examen en verkrijging bij slagen van het certificat d'êtudes primaires, worden de leerlingen na volbracht 11* levensjaar van het schoolbezoek vrijgesteld.
4. In bijzondere scholen mogen ook met bijzondere toestemming van den minister vreemdelingen als ond. worden toegelaten, die voldaan hebben aan de voorwaarden bij de wet bepaald.
9. Het schooltoezicht zoowel op openbare als op bijzondere scholen wordt uitgeoefend door:
I. hoofdinspecteurs.
II. rectoren en inspecteurs der academie (Frankr. is verdeeld in 17 academiën = groote districten).
III. inspecteurs op het lager volksschoolonderwijs.
IV. de leden van den departementalen schoolraad, die daartoe aangewezen zijn (Bijz. scholen mogen niet bezocht worden door openb. onderwijzers en onderwijzeressen, die leden van den dep. schoolraad zijn).
V. den burgemeester en de kantonnale afgevaardigden.
VI. hoofd- en departementsinspectrices (voor de bewaarscholen).
VII. de gemeentelijke departementale doktoren (voor de gezondheid).
Het toezicht over de bijzondere scholen strekt zich uit over de zedelijkheid, de hygiëne en over de door de wet van 20 Mrt. 1882 gestelde bepalingen (zie art. 3 boven). Het


staatstoezicht op de bijzondere scholen strekt zich slechts in zooverre over het onderwijs uit, om er zich van te vergewissen, dat het niet de zeden, de grondwet en de wetten aanrandt.
De genoemde autoriteiten houden toezicht op alle volksscholen voor meisjes , internaten zoowel als externaten, openbare als bijzondere inrichtingen, of deze door leeken of geestelijken of door geestelijke congregaties bestuurd worden.
TITEL II.
Het openbaar onderwijs.
11. Iedere gemeente moet minstens over eene openbare volksschool beschikken (hierop bestaat in enkele zeer kleine gemeenten een uitzondering). Telt een gemeente meer dan 500 zielen dan moet zij een meisjesschool onderhouden, tenzij de dep. schoolraad veroorlooft. dat de meisjes een gemengde school bezoeken.
13. De depart. schoolraad bepaalt, den gemeenteraad gehoord, het aantal en de plaats der openbare scholen, alsook het aantal aan te stellen onderwijzers. Aan den minister blijft echter het recht van eindbeslissing.
14. De inrichting der openbare volksschool is een verplichte uitgave voor de gemeente.
Verder is de gemeente verplicht te zorgen voor:
I. de onderwijzerswoningen;
II. onderhoud of huur ervan;
III. aanschaffing en instandhouding der schoolmeubelen en schoolbehoeften.
IV. verwarming en verlichting en de uitgaven voor het dienstpersoneel.
16. Het onderwijs in de openbare scholen wordt gegeven volgens een leerplan, dat, overeenkomend met de bepalingen der wet van 28 Maart 1882, door den hoogen onderwijsraad is uitgewerkt.
Voor ieder departement afzonderlijk stelt de departementale schoolraad in overeenstemming met het door den hoogen onderwijsraad uitgewerkt leerplan, het bijzondere leerplan vast.
17. Het onderwijs in de openbare scholen wordt slechts door leeken gegeven.
22. De onderwijzers zijn candidaat-onderwijzers (stagiaires) en gewone (titulaires).
23. De eersten worden aangesteld door den inspecteur der academie.
27. De benoeming der gewone onderwijzers geschiedt in opdracht van den minister van onderwijs en op voorstel van den inspecteur der academie door den perfect.
29. Verplaatsing uit eene gemeente naar eene andere in 't belang van den dienst geschiedt op voorslag van den inspecteur der academie door den prefect.
31. Ontslag geeft de prefect op voorstel van den inspecteur der academie en na gemotiveerd advies van den dep.-schoolraad. De betrokkene heeft echter in dit geval recht bij den dep. schoolraad inzage in de stukken te nemen. Beroep op den Minister.
32. Over schorsing voor bepaalden tijd en ontzetting uit het ambt wordt door den departementalen schoolraad beslist.
De betrokken onderwijzer wordt uitgenoodigd persoonlijk te verschijnen. Hij mag een verdediger aannemen en inzage in de stukken eischen.
De uitspraak van den dep.- schoolraad moet de motieven bevatten.
Het bij den hoogsten onderwijsraad ingesteld beroep moet binnen 20 dagen geschieden.


TITEL III.
Het bijzonder onderwijs.
35. De hoofden van de bijzondere scholen mogen naar eigen goedvinden de leermethode, het leerplan en de boeken bepalen, deze laatste evenwel met uitzondering van die, welke de hooge onderwijsraad, overeenkomstig art. 5 van de wet van 27 Febr. 1880 verboden heeft.
36. De hoofden der hoogere bijzondere volksscholen moeten in het bezit zijn van de daarvoor vereischte acte.
37. Ieder onderwijzer, die van plan is, een bijzondere school op te richten moet vooraf daarvan den maire mededeeling doen en opgeven, in welk gebouw hij het onderwijs wil geven. Houdt deze de localiteit uit sanitair oogpunt voor onvoldoende, dan hij bezwaar tegen het ingebruik nemen van die lokalen.
38. De aanvrager zendt dezelfde verklaringen aan den prefect, aan den inspecteur der academie en den staatsprocureur. Aan den inspecteur der academie zendt hij daarenboven zijn geboorteacte, zijne acten, een bewijs van goed gedrag, een opgave van de plaatsen, waar hij gewoond heeft en van zijn werkzaamheid gedurende de laatste 10 jaren, ook de teekeningen van de te gebruiken schoollokalen en in geval de school aan een vereeniging zal behooren, afschrift van de statuten dier vereeniging.
De inspecteur kan tegen de oprichting der bijzondere school bezwaar maken.
39. Tegen dit bezwaar dat door den dep. schoolraad behandeld wordt, kan bij den hoogen onderwijsraad in beroep gekomen worden.
TITEL IV.
Het Schooltoezicht.
De onderwijsraden.
De departementale Schoolraad..
44. In ieder departement wordt een raad voor het lager onderwijs ingesteld. Hij bestaat uit:
I. den prefect als voorzitter;
II. den inspecteur der academie als plaatsvervangend voorzitter;
III. 4 leden van den generalen raad, door hunne collega's gekozen;
IV. den directeur en de directrice der kweekscholen;
V. 2 onderwijzers en 2 onderwijzeressen door de gewone onderwijzers en onderwijzeressen van het departement gekozen uit de hoofden en oud-onderwijzers;
VI. 2 inspecteurs van het lager onderwijs door den minister benoemd.
In kwesties die onderwijzers aan bijzondere scholen betreffen, worden 2 leden, uit bijzondere onderwijzers gekozen, waarvan de eene leek, de andere lid van een orde is, gehoord.
45. De keuze der leden geschiedt voor 3 jaren. De aftredenden zijn heikiesbaar.
48. Iedere 4 maanden vergadert de dep. schoolraad. Behalve de bevoegdheid hem volgens deze wet opgedragen, rusten op hem de volgende plichten:


I. Hij houdt toezicht op de uitvoering van het leerplan, de methode en schoolverordening, die door den Hoogen Onderwijsraad uitgevaardigd zijn, evenals ook over het voorgeschreven geneeskundig toezicht;
II. hij stelt de verordeningen vast, die op de innerlijke schoolaangelegenheden betrekking hebben.
III. hij bepaalt op welke openbare scholen, in overeenstemming met het aantal leerlingen, een nieuwe onderwijzer moet aangesteld worden.
IV. hij beslist over de adviezen en voorstellen van den inspecteur der academie, van
r kantonnale afgevaardigden en van de gemeentelijke commissie van toezicht.
V'. hij verleent zijn goedkeuring tot in de volksschool in te voeren verbeteringen, de subsidies, de ondersteuningen en de belooningen.
VI. hij ontvangt jaarlijks het rapport van den inspecteur der academie over den toestand en de behoeften der openbare scholen en over den toestand van het bijzonder onderwijs en beraadslaagt daarover. Het bericht en het protocol der beraadslagingen worden den Minister toegezonden.
50. De depart. schoolraad kan >/3 zijner leden het recht toekennen de openbare en bijzondere volksscholen te bezoeken.
De Schoolcommissie.
54. De gemeentelijke schoolcommissie bestaat uit:
I. den burgemeester of een plaatsvervanger door hem aangewezen als voorzitter.
II. een of meer afgevaardigden van het kanton.
III. evenveel leden door den gemeenteraad gekozen.
58. De schoolcommissie komt ten minste ieder kwartaal bijeen op uitnoodiging van den burgemeester of den schoolinspecteur.
Een afschrift der besluiten van de schoolcommissie wordt binnen 3 dagen aan den schoolinspecteur toegezonden.
59. Tegen deze besluiten kunnen de inspecteur en de ouders der kinderen binnen 10 dagen in verzet komen bij den prefect.
Enkele bepalingen uit de wet van 28 Maart 1882.
Deze wet handelt over de leervakken en over den leerplicht.
In de volksschool wordt in afwijking van bij ons, ook onderwijs gegeven in: 1. moraal en staatsinrichting; 6. de voor het dagelijksch leven noodzakelijke kennis van het recht; 'b- handenarbeid en gebruik der werktuigen in de voornaamste bedrijven; 10. militaire oefeningen (voor de jongens).
Behalve de zondagen zijn de openbare scholen nog een dag der week gesloten, opdat de ouders in de gelegenheid zijn, hun kinderen godsdienstonderwijs te laten geven. Dit mag niet in de openbare school gegeven worden, wel in de bijzondere scholen.
De schoolcommissie houdt toezicht op het schoolbezoek.
Hoofden van bijzondere scholen, die de verzuimlijsten niet op tijd inleveren, worden na waarschuwing en berisping, geschorst, hoogstens voor 3 maanden.
Kinderen die huisonderwijs genieten worden ieder jaar onderzocht.
Uit de wet van 16 Juni 1881.
In de openbare scholen wordt geen schoolgeld geheven; de kweekelingen aan de kweekscholen zijn vrijgesteld van het betalen van kostgeld.
De gemeenten moeten l van de volgende inkomsten voor het onderwijs besteden:


Van de inkomsten der gemeentelijke bezittingen
Van de paard-, wagen- en jachtbelasting.
Van de hondenbelasting.
Van de gemeentelijke belasting.
Van de markt- en weeggelden.
Het departement heeft voor alle kosten van de kweekscholen te zorgen (salarissen, onderhoud der kweekelingen, leerbehoeften en leermiddelen, schoolreizen, leerscholen).
Schoolregeling van 18 Juli 1882.
In de schoolregeling, uitgevaardigd 18 Juli 1882, zijn zeer bindende bepalingen gegeven.
Onderwijs wordt gegeven van 8—11 en 1—4 (tijdens elke schooltijd »/4 uur pauze.)
Naar plaatselijke omstandigheden mag hiervan afgeweken worden op verzoek van het plaatselijk bestuur, met goedvinden van den inspecteur; beslissing neemt de inspecteur der academie.
Voorgeschreven is verder o.a. welke straffen de onderw. mag toepassen; nimmer lichamelijke straf.
De vrije schooldagen zijn aangegeven.
De vacanties worden na voorafgaande beraadslaging in den depart. schoolraad door den prefect bepaald.
Verlof voor langer dan 3 dagen geeft de inspecteur der academie; voor langer dan 8 dagen de prefect.
De inrichting en het leerplan voor de volksschool is bij ministr. besluit van Juli 1882 in bijzonderheden voorgeschreven.
Wekelijks: (1 uur zedeleer eiken dag).
2 » Fr. taal (eiken dag).
1—l'/ï 9 rekenen, ('/4 of 1) natuurk. (eiken dag).
1 d geschied, en aardr., (eiken dag).
1 » schrijven (eiken dag).
2—-3 » teekenen (per week).
1—2 » zingen (per week).
'/i—1 » gytnn. (per week).
2—3 » handenarbeid en handwerken (per week).
Klasse voor klasse, vak voor vak is aangegeven wat en dikwijls hoe onderwezen moet worden, afzonderlijk voor:
I. Lichamelijke opvoeding.
II. Geestelijke »
III. Zedelijke »
De lijst van schoolboeken wordt vastgesteld uit de door de kantonnale oud. vergaderingen ingezonden conceptlijsten, die door een Commissie worden onderzocht (inspecteur, directeur en leeraren der kweekscholen, schoolcomm., gevestigd in de depart. hoofdplaats) onder voorzitterschap van den inspecteur der academie. De aldus vastgestelde lijst is geldig, zoodra de rector der academie daaraan zijne goedkeuring heeft verleend.
Verder bestaan er nog allerlei voorschriften over de inrichting en instandhouding deischoolbibliotheken, over de wijze van boekhouding door de hoofden van scholen, over de schoolbouw, teeken-, gymn.localen, speelplein, overdekt gedeelte en schooltuin.
De bouwvoorschriften eischen o. m.: banken voor de speelplaats, een overdekt gedeelte met tafels en banken, in de nabijheid der keuken voor spijsbereiding. Aan een school met meer dan 4 klassen behoort aanwezig te zijn: een teskenschool, een zaal voor handenarbeid en een voor handwerken.
Welke leermiddelen in de scholen aanwezig moeten zijn is, tot de spons toe, voorgeschreven.
Hieruit blijkt dat de centralisatie in Frankrijk zeer ver gaat, alles is van hoogerhand geregeld. Zoo staat b.v. in de rekenboeken die in het dep. du Nord en van de Seine gebruikt worden op elke bladzijde in welke maand die pagina behandeld moet worden.


Nog enkele bijzonderheden.
De gemeenten hebben meer plichten (betalen) als rechten (invloed). Het hoogere schooltoezicht grijpt zelfstandig door bindende voorschriften in de organisatie der school (hierdoor wordt gemakkelijk de sterke centralisatie verkregen).
Het onderwijs in de jongensscholen wordt door onderwijzers, dat in de meisjesscholen, kinder- en gemengde scholen door onderwijzeressen gegeven. In de jongensscholen kunnen als klasse-onderwijzeres worden toegelaten zij die vrouw, zuster of naaste familielid van het hoofd der school zijn.
In ieder departement zijn twee kweekscholen, één voor onderwijzers en één voor onderwijzeressen.
Er bestaan 3 examens: 1". ter verkrijging van het brevet élémentaire (op minstens ■16-jarigen leeftijd); 2°. van het brevet superieur (op minstens 17-jarigen leeftijd), en 3°. van het brevet d'aptitude paedagogique (bij het verlaten der kweekschool).
Rechtspositie. Benoeming op voorstel van den inspecteur der academie door den prefect. Deze dient ook disciplinaire straf toe, zet den onderwijzer af en verplaatst hem (beroep op den minister).
De onderwijzer heeft op 55-jarigen ouderdom, na 25-jarigen diensttijd aanspraak op pensioen: (=VS salaris).
De Hooge Raad van Onderwijs telt 62 leden, (Minister is voorzitter), waarvan 5 door de lag. ond. benoemd worden, die lid zijn van den depart. schoolraad.
De Hooge Raad van Onderwijs stelt de examen-programma's vast, werkt de leerplannen voor het geheele land uit, is hof van appèl bij ontslag.
De Volksschoolinspecteur (Insp. primaire) = Arrond.-schoolopziener, onderzoekt de leerlingen, houdt toezicht op de scholen, ziet toe op de besluiten der plaatsel. schoolcomm.
De Inspecteur der Academie stelt de cand. ond. aan, draagt de te benoemen ond. voor, doet voorstellen aan den depart. schoolraad tot bestraffing der onderwijzers, maakt bezwaar tegen de oprichting van de bijz. scholen. Hij kan wijziging brengen in de lesuren, kan meer dan 3 dagen verlof geven, presideert de onderwijzers-bijeenkomsten.
De Prefect benoemt de gewone onderwijzers, verplaatst ot ontslaat ze, bij hem is beroep op de besluiten der plaatsel. schoolcomm., hij stelt de vacanties vast, kan langer dan 8 dagen verlof geven. De uitwendige schoolzaken van het departement worden door hem geregeld.
De Minister benoemt de onderwijzers aan de inrichtingen van voortgezet onderwijs, de hoofden der hoogere volksscholen en van de kweekscholen.
Bij hem is beroep in zake uit- en inwendige schoolaangelegenheden.


Het Lager Onderwijs in Denemarken.
De Deensche volksschool werd door de wet van 1814 in 't leven geroepen. Deze wet bleef tot de invoering der nieuwe schoolwet van 1899 (1 Jan. 1901) de wettelijke basis voor de schoolregeling in Denemarken.
Door de wetten van 1855 en 1856 werd een vaste grondslag ter verzekering van het bijzonder onderwijs verkregen, tevens werden de salarissen der onderwijzers verhoogd en kregen de gemeenten het recht van aanstelling van onderwijzers.
De wet van 1899 kwam door samenwerking van alle politieke partijen tot stand, doch deze wet regelt slechts: de leerplicht, de omvang van het onderwijs, de benoeming, de salarissen en enkele andere bijzonderheden. Geheel en al ontbreken daarin: de vaststelling van de verhouding van de school tot den staat, tot de kerk en tot de gemeente, het bijzonder onderwijs, het schooltoezicht enz.
De wet stelt het Christelijk karakter der volksschool op den voorgrond, en komt de liberale partijen in Denemarken daardoor tegemoet, dat ze den ouders zekere rechten waarborgt wat betreft de keuze der school in zooverre, dat ze zich tegen gedwongen plaatsing hunner kinderen op een andere school [kunnen verzetten; ook is hun de vertegen woordiging in de schoolcommissie gewaarborgd.
Duur van den schooltijd: vanaf het 6'' tot het volbrachte 13' levensjaar.
Naast de gewone volksscholen bestaan er voorbereidings-, bij- en winterscholen. In zeer dun bevolkte streken (Jutland) wordt een wandelleeraar aangesteld, die afwisselend in 2 of 3 scholen onderwijs geeft, in ieder ongeveer 4 maanden. In de winterscho\en wordt 's winters in de nabijgelegen hulpschool onderwijs gegeven; 's zomers in de in het hoofddorp gelegen volksschool.
Het maximum getal leerlingen per klasse bedraagt 35 (wet van 1899). Bij overschrijding van dit getal, moet in de schoolruimte worden voorzien, zoo kan de openbare school een overeenkomst sluiten met de bijzondere school, dat deze een deel der kinderen opneemt. Van deze bijzondere school wordt verlangd , dat haar leerprogramma minstens met de openbare school overeenkomt. Het staat den ouders vrij hunne toestemming te geven of te weigeren.
De leermiddelen worden kosteloos door de gemeenten verstrekt.
Schooltoezicht. I. Schoolcommissie, 4 leden, waarvan minstens 2 vaders van kinderen die de openbare school bezoeken , gekozen door den kerkeraad.
II. Schooldirectie.
III. Ministerie voor kerk en school.
I. De schoolcommissie ontwerpt het concept a. School- en b. Leerplan.
a. Het schoolplan bepaalt: 1. het aantal scholen. 2. het aantal en de bezoldiging der onderwijzers.
b. Het leerplan geeft aan: de duur van het onderwijs in de verschillende klassen, de vacanties, de regeling van het schoolbezoek (voor zooverre de wet daartoe vrijheid laat) de vakken van onderwijs, het aantal uren voor ieder vak, het einddoel van het onderwijs voor elk vak in elke klasse, de eischen van overgang naar een hoogere klasse.
h


Om de 10 jaren wordt dit leerplan herzien, nadat de hoofden en de alleenstaande onderwijzers op het platteland gehoord zijn. Deze moeten tevens gehoord worden bij: de regeling der vacanties, de aanschaffing van nieuwe leermiddelen, de overplaatsing in hoogere klassen, de oprichting van nieuwe schoolgebouwen en de instelling van nieuwe onderwijzersplaatsen.
II. De schooldirectie keurt het school- en leerplan goed of af, bezoekt de scholen, stelt met het plaatselijk bestuur, de overheid of de persoon, die het beroeprecht bezit, de onderwijzers aan.
De onderwijzer is gemeenteambtenaar, ontvangt zijn salaris van de gemeente, wordt door de gemeente mede aangesteld en afgezet (bij onvoldoende vorderingen zijner klasse, bij ergerlijken levenswandel).
Het Gemeentebestuur draagt den onderwijzer tot ontslag voor, de schooldirectie stuurt het voorstel naar den Minister, deze beslist.
De Rechtspositie der onderwijzers is op die wijze verzekerd.
Op 70-jarigen leeftijd heeft de onderwijzer recht op pensioen = -/3 salaris. Weduwenpensioen = ''8 van het salaris van den overleden man.
Opleiding: Kweekscholen met 3-jarigen cursus.
Na het verlaten der kweekschool en het afleggen van het eind-examen moet de jonge onderwijzer minstens een jaar practisch in de school werken, voor hij aanspraak op aanstelling heeft.
De staatskas geeft jaarlijks aan het schoolfonds 200.000 Kronen, verder een toelage van 25.000 aan die bijzondere scholen, waar het onderwijs minstens van denzelfden omvang is als dat 't welk in de staatsscholen is voorgeschreven en niet tot een bepaald examen voorbereidt, of die als leerscholen aan de kweekscholen verbonden zijn.
Aan de scholen te Kopenhage (hier is het onderwijs afzonderlijk geregeld, dus niet volgens de wet van 1899) wordt een toelage verstrekt van 170.000 Kronen.
In Kopenhage zijn 19 kostelooze en 10 andere scholen, op welke 1 Kroon (=66>/2ct.) schoolgeld per maand geheven wordt.
De scholen tellen daar gemiddeld 1000 leerlingen, tal van parallelklassen zijn in één school.
Het leerplan (geheel in détails voorgeschreven) is in alle scholen gelijk; in de kostelooze scholen wordt echter geen onderwijs in de Duitsche taal gegeven.
De 3 laagste klassen zijn gemengd, in de 4 hoogste zijn jongens en meisjes gesplitst.
Vakken voor de provinciescholen: (steden), moedertaal (min. 287 uren per jaar) godsdunst , schrijven, rekenen, geschiedenis, aardrijkskunde, zingen, teekenen, handwerken (m.) gymnastiek (j.) Facultatief: natuurkennis, slöjd, huishoudkunde. Meer uitgebreid onderwijs: wiskunde, moderne talen.
De gecursiveerde vakken gelden ook voor de dorpsscholen.


Het volksonderwijs in Zweden.
Soort van Scholen.
Het lager onderwijs in Zweden is overeenkomstig een koninklijk besluit van 20 Januari •1882 geregeld.
Het omvat vijf verschillende soorten van scholen: a. klein-kinderscholen, b. kleinere volksscholen, c. volksscholen, d. scholen voor herhalings- en voortgezet onderwijs en e. hoogere volksscholen. De belangrijkste dezer inrichtingen van onderwijs zijn zonder twijfel de klein-kinderscholen en de volksscholen. Het leerplan der eerstgenoemde soort omvat twee jaarklassen, terwijl dat der volksscholen voor vier jaarklassen is ingericht.
De kleinkinderschool heeft tot doel de eerste, voorbereidende kennis aan te brengen en de elementaire ontwikkeling te verkrijgen, die voor de volksschool vereischt wordt.
In ieder kerspel vindt men minstens één volksschool met een bevoegden, voor zijn leven lang benoemden onderwijzer.
In streken met een weinig talrijke bevolking, waar bezwaarlijk eene volksschool in optima forma kan gesticht en onderhouden worden, vindt men kleinere volksscholen. Zij vereenigen in zich zoowel het karakter der klein-kinderschool als dat der volksschool.
Wat het doel der scholen voor uitgebreid en voortgezet onderwijs betreft, het bestaat hoofdzakelijk hierin, dat zij den leerlingen, die den cursus der volksschool doorloopen hebben, de gelegenheid aanbieden om de verworven kennis te behouden en te vermeerderen. De voortzettingsschool is dan niet zoozeer eene afzonderlijke inrichting van onderwijs, dan wel de hoogste (7e) klasse der volksschool.
De hoogere volksschool staat buiten den kring van het elementair volksonderwijs. Zij is opgericht met het doel om den kinderen der arbeidende klasse in de gelegenheid te stellen een uitgebreider kennis en eene grootere vaardigheid zich eigen te maken, dan de volksschool geven kan, zonder dat daarbij de leerlingen aan den levenskring, waarin zij verkeeren. behoeven onttrokken te worden.
De klein-kinderscholen en de volksscholen zijn deels vaste, deelsambulatorische inrichtingen van onderwijs. Het gebeurt namelijk, wegens de verspreide bevolking van Zweden, dat dezelfde onderwijzer twee- soms driemaal in een jaar naar een verschillend oord vertrekt om daar onderwijs te geven. Dat de leertijd van de kinderen, die van zulk een rondtrekkenden onderwijzer het onderricht ontvangen, aanmerkelijk korter is, dan die der leerlingen van de vaste scholen, springt in het oog. Opmerkelijk is het echter, dat in menig ambulatorische school de vorderingen der leerlingen volstrekt niet minder, soms zelfs beter zijn, dan die van de leerlingen der vaste school. Is dit misschien toe te schrijven aan het beperkt aantal leerlingen in de ambulatorische school of aan de meerdere gretigheid, waarmede het onderwijs van den rondtrekkenden onderwijzer wordt opgevangen, gedurende den korten tijd van zijn verblijf?
Om een overzicht te geven van het aantal der verschillende, door ons aangeduide scholen in Zweden, citeeren wij hier de volgende cijfers, ontleend aan een officieel verslag. In het jaar 1895 waren in de 2385 schooldistricten des rijks, behalve een ■13-tal hoogere volksscholen:
3999 vaste + 719 ambulatorische = 4718 volksscholen.
894 vaste + 572 ambulatorische = 1466 kleinere volksscholen.
3403 vaste -f- 1570 ambulatorische = 4973 klein-kinderscholen.
Totaal 8296 vaste + 2861 ambulatorische = 11156 scholen.


Het Schooltoezicht.
Ieder kerspel vormt in den regel een schooldistrict. Bij uitzondering zijn verschillende kerspelen tot één district vereenigd. Het onmiddellijk toezicht op het onderwijs in het district wordt gehouden door den schoolraad, die uit minstens 4 leden bestaat, buiten den Voorzitter, waartoe de pharrer (geestelijke) of zijn plaatsvervanger aangewezen is. De leden van den schoolraad worden gekozen door de stemgerechtigden der gemeente, in eene vergadering. Ook vrouwen mogen in den schoolraad zitting nemen. De schoolraad houdt toezicht op de plichtsvervulling der onderwijzers en het getrouw schoolbezoek der leerlingen, heeft ook het recht nieuwe instructie's vast te stellen of wijzigingen in de bestaande reglementen te brengen. Deze veranderingen behoeven echter, voor en aleer zij ingevoerd mogen worden, de goedkeuring van het domkapittel. Jaarlijks brengt de schoolraad een uitvoerig verslag uit van den toestand van het onderwijs in het eigen district. Buiten den eigenlijken kring zijner werkzaamheid, bevordert de schoolraad de oprichting van volksbibliotheken, ten einde de belangstelling voor kennis
en wetenschap te onderhouden. .
Het hoogste gezag over het volksonderwijs berust bij den Koning, die de uitoefening toevertrouwd aan zijn Minister. Sedert 1864 is aan het Ministerie van Eeredienst voor het onderwijs eene afzonderlijke afdeeling ingericht.
Opmerkelijk is in dit geheel Protestantsche land de officieel erkende invloed der Kerk op de inrichting en de ontwikkeling van het onderwijs, welke invloed trouwens in Zweden gemakkelijker kon toegestaan en geregeld worden dan in andere landen, dewijl de ge-
heele bevolking denzelfden godsdienst belijdt.
In ieder bisdom houdt de bisschop en het hem terzijde staande domkapittel een nauwkeurig toezicht op de aangelegenheden van het volksonderwijs, waakt voor de leiding en ontwikkeling van hetzelve en zendt jaarlijks hierover aan den Minister een uitvoerig verslag. Ook wenschen en voorslagen, betreffende de regeling van het volksonderwijs worden door den bisschop in overleg met het domkapittel aan het Ministerie
van Eeredienst voorgelegd. u-«i-
Van regeeringswege zijn voor een bepaalden tijd volksschool-inspecteurs over het geheele land aangesteld. Hun aantal bedroeg in 189I dertig. Onverminderd dit aantal rijksinspecteurs oefenen in sommige oorden, voornamelijk in de groote steden, gemeentelijke school-inspecteurs het toezicht op het lager onderwijs uit.
Leerplicht.
In Zweden bestaat voor de ouders de wettelijke verplichting om hunne kinderen in het jaar, dat deze den leeftijd van 7 jaren bereiken, naar de school te zenden Het verplichte schoolgaan eindigt eerst in het W* jaar. Met toestemming van hete kel.jk gezag kan de schoolraad een kind van den leerplicht dispenseeren doch niet langer dan tot het 9<ie jaar. Een leerling, die aan het einde van den verplichten leertijd geen voldoende kennis heeft verworven, wordt nog eenigen tijd als leerplichtig beschouwd De leerling daarentegen, die vóór het einde van den verplichten leertijd den cursus der volksschool flink heeft doorloopen kan van verder schoolbezoek ^ijgestekl worden kinderen, die privaat-onderwijs ontvangen, moeten jaarlijks bij den Voorzitter va« den Schoolraad of diens plaatsvervanger zich aan een onderzoek omtrent hunne vorderinge onderwerpen. Blijkt het, dat zij in kennis en ontwikkeling ten achter staan bij andere kinderen van hun leeftijd, dan zijn de ouders verplicht voor het onderwijs van de
volksschool gebruik te maken. , ,
Wanneer ouders of overheden hunne kinderen niet ter school zenden of het schoolbezoek veronachtzamen, dan worden zij door de geestelijkheid op hun plicht gewezen en wanneer deze vermaning niet baat, dan worden zij voor den schoolraad geroepen waar hun opnieuw op de noodlottige gevolgen van hun plichtsverzuim gewezen wordt.


Indien ten slotte blijkt, dat ook deze maatregel geen invloed heeft, dan kan het kind aan de ouderlijke zorg onttrokken en in een ander gezin geplaatst worden. In zoodanig geval kunnen de verplegingskosten op de ouders of voogden van het kind worden verhaald.
Leerplan en Leervakken.
De Schoolraad bepaalt den duur der schooltijden , vacanties enz. Hierbij echter heeft men de volgende wettelijke bepalingen in acht te nemen.
tx. De scholen, welke van rijkswege ondersteund worden, moeten een leercursus van minstens 8 maanden omvatten;
b. de dagelijksche leertijd mag in eene volksschool en in een kleinere volksschool niet langer duren dan 6 uren en in een klein-kinderschool niet langer dan 5 uren,
c. tusschen de verschillende leervakken moet voor eene aangename afwisseling (spel ot korte wandeling) gezorgd worden;
d. op de voortzettings-scholen, welke aanspraak maken op de rijksbijdrage, moet de jaar-leercursus minstens 100 uren omvatten;
e. op de hoogere volksscholen mag het jaarlijksch onderricht hoogstens 24 weken duren.
Het lager onderwijs in Zweden omvat de volgende leervakken; Godsdienstleer, Taalkundig spreken en schrijven, rekenen, geometrie, aardrijkskunde, geschiedenis, natuurkennis, aanschouwingsonderwijs, zingen, teekenen, gymnastiek en slöjd.
Als algemeene regel geldt bij het onderwijs in Zweden de volgende bepaling:
Het onderwijs in de voorgeschreven leervakken behoort volgens een vastgesteld leerplan gegeven worden en moet ten doel hebben zoowel de geestvermogens der leerlingen te ontwikkelen als hun de noodzakelijke kennis en vaardigheid te verstrekken. In de volksscholen en de voortzettings-scholen zal het leerplan in overeenstemming moeten zijn met een van regeeringswege ontworpen normaal-leerplan.
Dit leerplan omvat voor de klein-kinderschool twee klassen, voor de volksschool vier klassen, voor de voortzettingsscholen tene klasse.
Omvang der Leervakken.
Het onderwijs in den Godsdienst, dat zich aanvankelijk bepaalt tot vertellen uit de Bijb. Geschiedenis, breidt zich uit in het aanleeren en verklaren van Luthers7 kleinen Catechismus, het lezen der Bijb. Geschiedenis, Oude en Nieuwe Testament, terwijl het godsdienstig gevoel ontwikkeld en verlevendigd wordt door het zingen der gezangverzen, uit welk 60-tal voor de school de meest geschikte gekozen worden.
Bij het onderwijs in de moedertaal wordt voornamelijk beoogd:
a. vloeiend, nauwkeurig en duidelijk lezen;
b. vaardigheid om de beteekenis van het gelezene op te nemen en mondeling mede te deelen;
c. kennis van de voornaamste deelen der spraakkunst, voor zoover deze kennis voor het overige van den leercursus noodwendig moet geacht worden.
De oefening in het schoonschrijven moet samengaan met het schrijven van opstellen, dictee's enz. (taalkundig zuiver schrijven).
Bij het rekenen is doel: kennis der vier hoofdregels met geheele en gebroken getallen, vaardigheid in practische oefeningen, daarop berustend. In de voortzettingsschool zal ook in het boekhouden onderwijs gegeven worden.
De geometrie omvat de behandeling der regelmatige lichamen, de berekening deikantlijnen, hoeken, oppervlakten en inhouden.
De aardrijkskunde bepaalt zich tot de hoofdzaken der natuurkundige aardrijkskunde; de aardrijkskunde van het vaderland wordt meer uitvoerig, die der overige beschaafde kinden in hoofdtrekken behandeld.


Het onderwijs in de Geschiedenis des vaderlands beperkt zich tot een overzicht, met uitvoerige schildering, van de voornaamste personen en gebeurtenissen.
De Natuurkennis omvat, behalve de beschrijving van het voornaamste op het gebied der natuurtijke historie, de kennis der algemeene eigenschappen en van de belangrijkste natuurkrachten, kennis van den bouw en de verrichtingen van het menschelijk lichaam, de leer der voornaamste natuurverschijnselen en van de hemellichamen.
Het teekenen uil de vrije hand naar ornamenten en modellen gaat samen met het rechtlijnig teekenen van eenvoudige geometrische figuren. . , ,
Voor de zang worden gekozen kerkelijke of andere gezangen met passenden inhoud; het onderwijs daarin wordt voorbereid door eenvoudige oefeningen in het treffen der tonen met inachtneming der maat.
De gymnastiek omvat vrije- en ordeoefeningen, marsch- en springoefeningen en voor zooverre de omstandigheden zulks veroorloven zullen ook met toestellen oefeningen gehouden worden.
Wanneer de plaatselijke gesteldheid zulks wenschelijk maakt, zal ook onderwijs verstrekt worden in den tuinbouw, dit onderricht zal zich uitstrekken zoowel tot de planten, boomen en struiken, de siergewassen der hoven en velden, als tot de gewassen, welke eetbare producten opleveren.
In slöjd kan aan de leerlingen, die zulks verlangen of zich daartoe aanmelden, onderricht worden verstrekt.
Om zich een juist denkbeeld te vormen der inrichting van de Zweedsche volksschool, laten wij hier het normaal-leerplan volgen, gelijk dit op de best ingerichte scholen gevolgd wordt:
LEERUREN.
Klein Volksscholen.
LEERVAKKEN. Kinderscholen. 
flj dj oJ <v ' "o
f) O) t/5 ü w (ƒ) tr 0J £ X» r-
u </> -"O c/5 ^ k £
SJS « <2 £ .3 ü £ 12.2 E .3 r. o
uH ^ "3 4)2 £ y£, O ^ C £
ü k- wis r b Q Is i>rt
Hl, Ü & X >£
Godsdienst .... 5 5 5 5 5 5
Moedertaal en Schrijven 12 lij 10i 8J 8J 9 10
Rekenen 3} 4 4 4 3 3 3
Geometrie .... — — — Ijl
Aardrijkskunde. . . — — 2 2 2
Geschiedenis ... — — — 2 2 - 2
Natuurkunde ... — — 2 2 2 2 3
Aanschouwingsonderw. li 1 — — —
Zingen 1 1 ^ ^ i ^ ^
Teekenen — i ^ ^ ^ ^ ^
Gymnastiek.... — — 2 2 2 2
Sjöjd - j ~ J* 4 4 4 -
Tezamen . . ~23~ ~23_ _32 32 32 32 30
Wanneer de leeskunst mag gelden als de beste maatstaf voor het peil der volksontwikkeling, dan is de toestand van het volksonderwijs in Zweden en Noorwegen inderdaad


hoogst gunstig. Terwijl volgens een statistiek van het internationaal onderwijs bureau te Washington, in 1892—'93 in Nederland het procent analphabeten 6,5 bedroeg, in Engeland 7, in Italië 40,3, in Rusland 70,8 procent, was het percentage in Scandinavië reeds gedaald tot 0,12 perc.
Met dezen gunstigen toestand harmonieert de betere maatschappelijke positie der onderwijzers. Ofschoon ook in Zweden de bezoldiging verschillend is, naar den aard der school en de bekwaamheid des onderwijzers, kan men in het algemeen zeggen, dat van rijkswege zeer gunstige bepalingen in de wet zijn opgenomen betreffende 's onderwijzers maatschappelijke positie.
Het minimum-loon van den onderwijzer bedraagt 600 Kronen, na vijf dienstjaren 700 Kronen. Bovendien wordt aan het hoofd eener school eene behoorlijke woning met een stuk grond om daarop aardappelen en moesgroenten te verbouwen, benevens eene zomer»eide, veevoeder voor den winter, benevens een voorraad brandhout verzekerd.
In Stockholm bedraagt het aanvang-salaris van het hoofd eener school 1800 Kronen, dat na vijf dienstjaren tot 2000 en na 10 dienstjaren tot 2400 Kronen stijgt. Ook in de andere groote steden heeft men dezelfde salaris-regeling ingevoerd.
Maar ook op het platteland, tot zelfs in de meest afgezonderde streek, is door de prijzenswaardige zorg van den wetgever, ook voor den onderwijzer de oude waarheid, dat de arbeider zijn loon waard is, in toepassing gebracht.
Voor de pensioneering der onderwijzers is van overheidswege uitnemend gezorgd. Tot het verkrijgen van volledig pensioen moet men minstens 55 jaren tellen en 30 dienstjaren achter den rug hebben. Het volledig pensioen bedraagt ten hoogste 750 en minstens 525 Kronen.
Voor de ondersteuning der nagelaten betrekkingen bestaan weduwen-en weezenfondsen. Alle onderwijzers, zelfs de gepensioneerde zijn gebonden hiervoor hunne jaarlijksche bijdrage te storten.
Het pensioen bedraagt voor eene weduwe zonder jonge kinderen van 140 tot 200 Kronen en voor eene weduwe met jonge kinderen van 210 tot 300 Kronen.
De kosten van het onderwijs worden voor een groot deel door het Schooldistrict bestreden; toch draagt ook de Staat door zijne bijdrage voor de bezoldiging der onderwijzers een aanzienlijk gedeelte van het onderwijs-budget bij.
De uitgaven voor het Volksonderwijs in Zweden bedroegen in het jaar 1895: Voor de bezoldiging der onderwijzers:
(in baar geld) 9.102 082 Kronen.
in natura 1.103 642 „
Totaal: . . . 10.205.714 „
Voor schoolgebouwen en meubelen . 2.655.734 „
Voor leermiddelen 296.544 „
Overige uitgaven 2.441.144 „
Te zamen . . 15.599.136 „
De gemiddelde kosten voor het onderwijs bedragen naar bovenstaande rekening voor ieder kind 21 kronen en 54 ore of over de geheele bevolking 3 kronen en 17 ore per hoofd.
Opleiding tot onderwijzer.
Ter opleiding der toekomstige onderwijzers zijn er 7 seminarie's of kweekscholen en bovendien zijn er 4 seminarie's of kweekscholen voor de opleiding tot onderwijzeres. Zij tellen ieder vier jaarklassen met een jaarlijkschen leertijd van 36 weken.
De eerste drie jaren zijn voornamelijk gewijd aan het theoretisch onderricht; in het vierde leerjaar treedt echter meer de practijk op den voorgrond.
Aan ieder seminarie is een oefening-school verbonden, aan welker hoofd een rector staat met minstens 4 adjuncten als medehelpers. Voor dt practijk van het onderwijs,


zoomede voor het onderwijs in gymnastiek en landbouw zijn afzonderlijke leeraren aangesteld. De rector wordt door de regeering uit eene voordracht van het konsistorie benoemd; de overige leeraren worden door het konsistorie op voordracht van den rector aangesteld.
Om als leerling tot het seminarie toegelaten te worden, moet men minstens 16 jaren en niet ouder dan 26 jaar zijn.
Een enkel woord nog ten slotte over de hoogere volksscholen. Er zijn in Zweden een 30-tal dier inrichtingen, welke meestal gesticht zijn en beheerd worden door particuliere vereenigingen; zij genieten steun van rijkswege, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. De leeraren moeten aan eene universiteit of aan eene technische hoogeschool hunne opleiding genoten hebben. Men onderscheidt bij de hoogere volksscholen twee cursussen. De win/trcursus is bestemd voor de mannelijke leerlingen, de zomercursus voor de vrouwelijke. De eersten kunnen op 18-jarigen leeftijd, de laatsten op 16-jarigen ouderdom als leerlingen aangenomen worden. In 1896 telden de hoogere volksscholen in Zweden 1211 leerlingen, waarvan 760mannelijke en 451 vrouwelijke waren.
Het leerplan dezer inrichtingen van onderwijs omvat de verschillende vakken , die voor eene hoogere en uitgebreide volksontwikkeling noodzakelijk geacht kunnen worden.
Onder de voorwaarden tot het verkrijgen der rijksbijdrage behoort ook deze, dat de directie jaarlijks een verslag aan de regeering moet toezenden betreffende de paedagogische werkzaamheid der inrichting en de werkelijke vervulling der economische behoeften daaraan. Men kan van deze hoogere volksscholen getuigen, wat trouwens voor het volksonderwijs van Zweden in zijn geheelen omvang geldt, zij munten uit door den nuchteren , practischen zin, waardoor zich hare inrichting kenmerkt.