DE PROFETEN VAN ISRAËL







De Profeten van Israël
DOOR
P DE BUCK,
PREDIKANT TE LEEUWARDEN.
ROTTERDAM — J. M. BREDÉE.



STOOMDRUKKERIJ KOCH 81 KNUTTEL — GOUDA



VOORWOORD.
De volgende opstellen, waarin alleen die profeten uit het Oude Testament behandeld worden van wie ons een geschrift is bewaard gebleven, bedoelen vooral de persoonlijkheid der profeten te teekenen in de lijst van hun tijd, en stellen dus de menschelijke zijde der profetie op den voorgrond. Ik ben mij levendig bewust daarmee geene verklaring te hebben gegeven van het verschijnsel dat wij het profetisme noemen. Maar eer wij trachten te verklaren, moeten wij kennen. Zoo heb ik gepoogd de profeten zeiven te laten zien zooals zij zich in hunne geschriften ons toonen.
Ik hoop dat mijn werk deze mannen, die wij al te veel uit de verte vereeren, iets nader brenge tot de gemeente van onzen tijd, en Voor velen een gids moge wezen tot de profetische schrift zelve.
P. d. B.







INHOUD.
Bladz.
\
i. 
II. ^
III. Jezaja 
IV. Micha ^
V. Nahum 44:5
VI. Zefan.ia 127
VII. Jeremia 
VIII. Habakuk 485
IX. 
91 'i
X. 
XI. Df. Evangelist bes Ouden Vehronps . 265
XII. Haggaï 
XIII. Zacharia 
XIV. 
XV. 
xvi. jjj?
XVII. Daniël 







AMOS.







I.
AMOS.
(Ongeveer 750 vóór Clir.)
Het is feest in Bethel, de oude, door aartsvaderlijke herinneringen gewijde stad, sinds lange jaren de voornaamste zetel van den eeredienst in het rijk der Tien Stammen. Van alle kanten komen de pelgrims aan naar de heilige stede, waar de rijkstempel, door koninklijke gunst geëerd en verrijkt, statig op de hoogte prijkt, en met zijn altaar, bovenal met zijn gouden stierbeeld, den zekersten waarborg schijnt te geven van de nabijheid Gods. De priesters hebben druk werk vandaag, want de pelgrims naderen niet met ledige handen: klein en groot vee drijven zij voor zich uit, schapen en mestkalveren vullen weldra den voorhof, dat de priesters handen te kort komen voor het slachten en toebereiden van alle die offers: het altaar zucht onder den last, de vlammen knetteren, de rook stijgt omhoog op den klank van luit



en lied, waarvan de vroolijke schare stad en tempel doet daveren. Blijder, gelukkiger volk heeft Bethel zelden aanschouwd.
Het;is ook zulk een goede tijd nu, die wel iedereen blij moet maken. Verruimd haalt men adem en jubelt te luider bij de herinnering, hoe het nog slechts eenige jaren geleden was, toen de borst beklemd werd van angst en wee; toen het land weerloos lag voor de benden der Syriërs, die stroopten waar zij wilden en wegroofden wat zij begeerden. O, als men nog denkt aan dien tijd onder koning Joahaz, toen ei' tot verdediging des lands niet meer was overgebleven dan vijftig ruiters, tien wagens en tienduizend voetknechten (2 Kon. 43:7), en de naburen aan alle grenzen hun moedwil, hun wrok, hun hebzucht, hun wreedheid aan het arme volk verzadigden. Maar waartoe op dezen blijden dag nog langer aan die ellende te denken ? Nu is alles anders, nu is 't gevaar voorbij, dank zij God en ... . dank zij Jerobeam, den dappere, die thans met vaste hand de teugels houdt.
Eere dien koning! Hij heeft het werk, reeds door zijn vader Joas begonnen, gelukkig voltooid, hij heeft zijn volk weer vrij en voorspoedig gemaakt. Israël is weer groot, groot boven al zijne naburen, groot boven Syrië, dat Israël niet langer kan plagen, daar het zelf genoeg te doen krijgt met de Assyriërs, die uit het Oosten komen aanzetten; groot ook boven Juda,



welks overmoedige vorst Auiiiziu het tot zij 11 sclmode heeft ondervonden, dat zijn rijk niet opgewassen was tegen het broederrijk in het Noorden, toen hij zelf gevangen genomen, zijne hoofdstad Jeruzalem gedeeltelijk ontmanteld, zijn tempel van schatten beroofd werd (2 Kon. 14:8—14). Israël is weer groot en machtig, Israël viert weer feest, zooals het vele jaren niet heeft kunnen doen. Feest is het te Bethel, te Gilgal, te Dan, op alle hoogten, bij alle altaren, waar een dankbaar volk zijn God eert, voor geen gevaar meer beducht maar hopende op nog heerlijker dingen, wanneer straks de dag van Jehova, de dag zijner wrake zal losbreken over al zijne en zijns volks vijanden. Feest is het te Samaria in de paleizen en elpenbeenen gebouwen, waar de weelde weer haar intocht heeft gedaan en men weer onbezorgd, onder het genot van de kostelijkste spijzen en fijnste wijnen, zich kan overgeven aan muziek en dans. (Amos 6 ; 1—6.) O, lang leve nog koning Jerobeam, de manhafte, die zijn volk weer heeft leeren feestvieren!
Maar wat zijn dat voor rauwe wanklanken, die plotseling, nog wel te Bethel, nog wel bij het koninklijke heiligdom, in de feestvreugde vallen? Hoort: „de hoogten van Izaak zullen verwoest, de heiligdommen van Israël in puin gelegd worden en tegen het huis van Jerobeam zal Ik opstaan met het zwaard. (Amos 7 :9.) Wie is de spelbreker die het waagt ons te storen? Wat drijft den onzinnige?



Het moet wel iets buitengewoons zijn, dat den landbouwer dringt hoeve en bezitting, akkers en vee te verlaten en het rustige, veilige leven in eigen huis, op eigen erf, zonder vrees of kommer, te verruilen voor een bestaan vol moeite en gevaar. Dat bijzondere hebben wij hier. Amos, de veebezitter en moerbeziënkweeker, wiens leven tot nog toe kalm was voorbijgegaan met het hoeden van zijne kudde en het verzorgen van zijne boornen, die in het stille Thekóa zeker de achting zijner medeburgers genoten had — deze Amos verlaat op een goeden dag zijn huis, zijn dorp en al wat hij heeft, en trekt weg naar Bethel, niet om daar rijkdom of eer te zoeken, niet om er gunst van den koning of den opperpriester te vragen, maar om er — dit' kon hij zelf wel van tevoren berekenen — spoedig den toorn der machtigen tegen zich te krijgen, om er smaad en schimp te oogsten, om er, wie weet! — het leven te laten onder de verbittering die zijn woord zou wekken. Het moet toch wel iets bijzonders zijn, hetwelk dien landman tot zulk een ruil bewogen had.
Hij zelf zegt ons, wat het geweest was. Hij had, zwervende achter zijne kudde, in zijn binnenste een woord des Heeren vernomen: „ga, profeteer tegen mijn volk Israël" (7:15) en die drang was hem te machtig geworden. „De leeuw brult (Amos had hem in zijn woestijn vaak genoeg gehoord) wie zou niet vreezen, de Heere Heere spreekt, wie zou niet pro-



feteeren?" (3 : 8). Hij kon niet meer thuis blijven, hij moest gaan. Daar was zooveel onder zijn volk, dat hem tot spreken dwong. Zij wiegden zich in het zoete gevoel van veiligheid en rust en Amos zag gevaar dreigen, hij moest waarschuwen. Hij die in de woestijn met den wijden horizon de teekenen des hemels, den naderenden storm, het dreigende onweer, had leeren begrijpen, hij verstond ook de teekenen des tijds, het plan, den verborgen raad van Jehova. Zijn volk was zoo blij en voelde zich zoo veilig, hij zag het oordeel naderen over Israël en de volken. Zijn volk droomde van geen vijanden meer, hij zag den vijand aanrukken, een vijand erger dan alle vroegere, de Assyriërs, die nu reeds Damascus in 't nauw brachten, die voor de grens van Israël niet
zouden blijven staan.
Maar is God dan niet met ons? God, die machtiger is dan de machtigste vijand? zoo hoorde Amos zijn volk vragen, want ach! zij (lachten zoo vroom te zijn en zagen met welgevallen neer op al hun godsdienstigheid, maar hij speurde daaronder het innerlijk bederf, de eigenlijke goddeloosheid: het onrecht, den zwakken aangedaan, de hebzucht der erooten die de geringen op het hoofd traden, de behoeftigen op zijde drongen (2 : 7). Wat is godsdienst zonder gerechtigheid? zoo vroeg Amos verontwaardigd, en hij maakte zich op om de verblinden de oogen te openen, hij, die zelf zoo klaar



Het moet wel iets buitengewoons zijn, dat den landbouwer dringt hoeve en bezitting, akkers en vee te verlaten en het rustige, veilige leven in eigen huis, op eigen erf, zonder vrees of kommer, te verruilen voor een bestaan vol moeite en gevaar. Dat bijzondere hebben wij hier. Amos, de veebezittcr en moerbeziënkweeker, wiens leven tot nog toe kalm was voorbijgegaan met het hoeden van zijne kudde en het verzorgen van zijne boomen, die in het stille Thekóa zeker de achting zijner medeburgers genoten had — deze Amos verlaat op een goeden dag zijn huis, zijn dorp en al wat hij heeft, en trekt weg naar Bethel, niet om daar rijkdom of eer te zoeken, niet om er gunst van den koning of den opperpriester te vragen, maar om er — dit kon hij zelf wel van tevoren berekenen — sp jedig den toorn der machtigen tegen zich te krijgen, om er smaad en schimp te oogsten, om er, wie weet! — het leven te laten onder de verbittering die zijn woord zou wekken. Het moet toch wel iets bijzonders zijn, hetwelk dien landman tot zulk een ruil bewogen had.
Hij zelf zegt ons, wat het geweest was. Hij had, zwervende achter zijne kudde, in zijn binnenste een woord des Heereti vernomen: „ga, profeteer tegen mijn volk Israël" (7:15) en die drang was hem te machtig geworden. „De leeuw brult (Amos had hem in zijn woestijn vaak genoeg gehoord) wie zou niet vreezen, de Heere Heere spreekt, wie zou niet pro-



feteeren?" (3 : 8). Hij kon niet meer thuis blijven, hij moest gaan. Daar was zooveel onder zijn volk. dat hem tot spreken dwong. Zij wiegden zich in het zoete gevoel van veiligheid en rust en Amos zag gevaar dreigen, hij moest waarschuwen. Hij die in de woestijn met den wijden horizon de teekenen des hemels, den naderenden storm, het dreigende onweer, had leeren begrijpen, hij verstond ook de teekenen des tijds, het plan, den verborgen raad van Jehova. Zijn volk was zoo blij en voelde zich zoo veilig, hij zag het oordeel naderen over Israël en de volken. Zijn volk droomde van geen vijanden meer, hii zag den vijand aanrukken, een vijand erger dan alle vroegere, de Assyriërs, die nu reeds Damascus in 't nauw brachten," die voor de grens van Israël niet
zouden blijven staan.
Maar is God dan niet met ons? God, die machtiger is dan de machtigste vijand? zoo hoorde Amos zijn volk vragen, want ach! zij dachten zoo vroom te zijn en zagen met welgevallen neer op al hun godsdienstigheid, maar hij speurde daaronder het innerlijk bederf, de eigenlijke goddeloosheid: liet onrecht, den zwakken aangedaan, de hebzucht der grooten die de geringen op het hoofd traden, de behoeftigen op zijde drongen (2 : 7). Wat is godsdienst zonder gerechtigheid? zoo vroeg Amos verontwaardigd, en hij maakte zich op om de verblinden de oogen te openen, hij, die zelf zoo klaar



en scherp zag, wat recht was en waarheid.
Zie hoe God dezen man heeft gevormd. Voorop blijve staan, dat de Geest Gods hem aangreep en dreef, zijn oog verlichtte en hem onderwees, maar deze erkentenis belet ons niet te vragen, wat in zijn leven tegemoet kwam aan deze roeping Gods en hem in 't bijzonder daartoe voorbereidde. Amos was de herder, de man der woestijn. Uit Thekóa kwam hij, een stadje in Juda aan den uitersten rand van de bewoonde wereld, vlak tegen de ontzagwekkende woestijn aan. Dezelfde strenge woestijn van Judea, die een Johannes den Dooper mede vormde tot zijn taak als boeteprediker, heeft hem onderwezen. Daar, alleen met zichzelf en met zijnen God, dreef hij zijne kudde rond. Hij woonde niet onder de vroolijke menigte in Israël, hij hoorde niet dagelijks de lofliederen op Jerobeam en den gelukkigen tijd, hij werd niet mee bedwelmd door den voorspoed; zijn zedelijk besef werd niet afgesleten, zijn geweten niet verstompt door den omgang met de anderen, gelijk al te veel gebeurt; daar, in de strenge woestijn, met Gods hemel boven zich en de wijde eenzaamheid rondom, bleef hij voelen, scherp en duidelijk, wat recht was en waarheid. Daar verkeerde hij dag aan dag als in de nabijheid van Gods heerlijkheid, van zijn strenge majesteit, die hij zag aan den fonkelenden sterrenhemel, waar hij de wacht hield over zijn kudde, in het losbarstende onweder, in den storm-



wind, die het woestijngruis omhoog wervelde. Diep gevoelde zijne ziel daar de hoogheid van dien Eenige, naast wien er voor geen anderen plaats bleef, die regeerde over Israël en alle de volken, den Rechter der gansche aarde.
En zoo ging Amos naar Bethel. Of het hem gemakkelijk viel? Het is geen aangename taak spelbreker te moeten zijn, rust en vrede te moeten verstoren, waar vreugde heerscht, angst en schrik te moeten wekken. Geen aangename taak te moeten staan, één tegenover allen, op gevaar af van de vraag te moeten hooren: zijt gij dan alleen wijs? En dan, hij een boer! Niet eens een lid van het gilde der profeten! Niet eens een profeet van ambtswege! Wat vermat hij zich! Waar was zijn geloofsbrief?
Maar Amos gaat en komt te Bethel en heft een klaagzang aan:
Gevallen is de jonkvrouw Israëls, aij staat niet weder op; uitgestrekt ligt zij op haar eigen grond, terwijl niemand haar opheft. (5 : 2).
En dan volgt straks dat woord tegen Jerobeam, dat ik reeds noemde. Maar dat is revolutie, dat is majesteitsschennis! Amazia, de opperpriester van den rijkstempel, is het aan de eer van zijn koning, aan het heil van zijn volk verplicht dien oproerkraaier te keer te gaan, hij waarschuwt den koning, hij ver-



biedt alvast aan Amos het prediken en noopt hem tot de vlucht: „Ziener, pak u weg; vlucht naar het land Juda, eet daar brood en profeteer aldaar" (7: 12). Eet daar brood! Dat is het ergste wat Amos kan overkomen. Op tegenstand, op vervolging zal hij wel voorbereid zijn geweest, maar te moeten hooren, dat aan zijn ernst getwijfeld wordt, dat het hem toch maar om den broode te doen is; te moeten zien, dat het heiligst besef zijner ziel wordt gesmaad als louter lage eigenbaat, — dat is de grofste beleediging die hem kan treffen. Is het wonder dat hij opvlamt in verontwaardiging en voor zijn recht en zijne eer opkomt als een, die onmiddellijk door God zeiven geroepen is?
Wij weten niets van Amos'verder leven. Denkelijk is hij wel weer naar Thekóa teruggekeerd en heeft daar zijn profetieën te boek gesteld, een getuigenis voor het nageslacht nu de tijdgenoot niet luisteren wilde, een boek vol krachtige verontwaardiging over al wat onrecht is. Niet vele zijn de teksten waarover Amos preekt; het is ééne groote gedachte die hij telkens tegen zijn volk keert: Jehova is een God der gerechtigheid, die door recht en gerechtigheid wil gediend zijn.
Israël beroepe zich niet op zijn godsdienstigheid, op zijne feesten en offeranden: zonder gerechtigheid zijn alle deze een gruwel in de oogen van den hoogen God (5:21-24).



Israël vertrouwe niet op zijn voorspoed, als had het daarin bewijs van Gods welgevallen: die voorspoed van sommigen bedekt niet de ellende der verdrukten en het oordeel staat voor de deur (3:9 15).
Israël beroeme zich niet op zijn uitverkiezing: waar het niet heeft begrepen, dat adel verplicht, dat grooter voorrecht grooter verantwoordelijkheid schept, waar het Gods gunst misbruikte als een vrijbrief om te zondigen, daar heeft het zich aan de volkeren gelijkgemaakt en heeft dubbel oordeel te wachten
(3:1, 2; 9:7).
Verlang dan niet, o Israël, naar den dag van Jehova, den dag zijner wrake over de goddeloozen, want die dag zal voor u, o gij zondig koninkrijk, duisternis
zijn en geen licht (5:18).
Zoo, hard en streng en eentonig als de woestijn die dagelijks voor zijne oogen lag, is Amos' prediking. Maar die hardheid is slechts de keerzijde van het meegevoel, dat hem vervult, met het zwakke en verdrukte. Meen niet dat onder den toorn geen zachter gevoel in zijne borst woonde. Wat is het, waarom hij Gods oordeel aanzegt aan de volken rondom ? Is het niet juist allerlei wreedheid en onmeedooge n d hei d, die Amos met afschuw van hen vermeldt? (hoofdst. 1 en 2). Hij was een herder, een van die Oostersche herders die met zoo teedere zorg en heldhaftige trouw over de kudde waken, die het lam in de armen dragen en het verdoolde schaap op den



schouder naar huis brengen, die hun leven wagen om het arme vee te redden uit den wreeden klauw van het roofdier. Amos de herder was het gewoon geweest op te komen voor het 'kleine en zwakke, Amos de profeet eveneens komt op voor het kleine en zwakke. Hij die meegevoel kende voor het redelooze vee zijner kudde, hij toornt met heftigen toorn over die herders des volks moesten zijn en niet eens meegevoel kennen voor hun armen medemensch. Wee dien onbezorgden, dien hardvochtigeu daar in Samaria, die slempen en brassen, maar zich niet bekommeren om de breuke van Jozef! (6:6). Wee die weelderige dames op hare elpenbeenen bedsteden, wie het niet deert of de arme wordt gekrenkt en de nooddruftige wordt verpletterd, als zij maar te drinken hebben! (4:1). Trilt daar niet in het harde woord het liefhebbende gemoed dat zoo warm voor de ellendigen voelt?
Zoo krijgen wij den strengen boetgezant lief. En laat ons naar hem luisteren. Hij heeft een woord ook nog voor ons en voor onze maatschappij. Dit is het wat hij verkondigt, en laat ons het aannemen zonder het te verzwakken, zonder af te dingen: geen volk mag gerust zijn, gerust op zijn voorspoed, gerust op zijn godsdienstigheid, gerust op welk voorrecht ook, zoolang in zijn midden niet „het recht golft als water, de gerechtigheid als een immer vlietende beek" (5:24).



HOZEA.







II.
HOZEA.
(Omstreeks 740 vóór Chr.)
Een man had een vrouw lief toet al de liefde zijnei ziel, met een liefde gansch van zelfzucht gereinigd. Hij had haar lief niet vooral om zijns zelfs wil, omdat hij behagen in haar vond en door haar zijn huis gezelliger wilde maken voor zichzelf; hij had haar lief om harentwille, om haar gelukkig te maken. Zoo had deze man die vrouw lief. En hij ging heen en betaalde den bruidschat voor haar en voerde haar in zijn woning en omringde haar dagelijks met al de bewijzen van zijn hartelijke genegenheid; niets was hem te veel om haar geluk te verzekeren. In het vergeten van zichzelf, in het opofferen van zichzelf, van eigen gemak en lust, voor de aangebedene zijns harten vond deze man zijn vreugde, zijn leven.
Dat duurde eenige weken, eenige maanden misschien, toen .. . begon een martelende argwaan zijne



ziel te besluipen. Wat baatte het of hij eerst het zich trachtte te ontveinzen, het werd weldra al te duidelijk, dat zijne liefde geen wederliefde vond, dat zijne warmte met koelheid, zijne zelfopoffering met onverschilligheid werd beantwoord. Koud staarden altoos die oogen hem aan, nooit trilde de klopping des harten in de woorden, die zij hem teruggaf op zijn vurigste betuigingen van liefde. Vreemd werd meer en meer het gedrag dier vrouw, als van eene. die haar droomen achterna gaat en telkens ver weg is van het lichaam, en al vlijmender scherp voelde hij het, dat de gejaagdheid van haar pols, de blos van haar wang. de gedachten en gepeinzen van haar droomenden blik niet waren voor hem wien zij de trouw had beloofd, maar — wat kostte het hem dit zichzelf te bekennen! — voor een vreemde, een boel! En de kinderen die zij, zijne eigene vrouw, hem schonk in zijn eigen huis, hij kon ze niet aanzien zonder het vreeselijk vermoeden, dat zij de zijnen niet waren, zonder telkenmale de trekken van den vreemde, die de ontrouw der moeder verrieden, bij
hen te ontdekken.
Wat vindt een man aan zijn haard, als hij er de trouw en de liefde niet vindt? Ellende, zielesmart zooals zij nergens elders te vinden zijn. Maar er is een liefde die „alle dingen gelooft, alle dingen hoopt, alle dingen verdraagt." De man van wien wij spreken, wat deed hij met de trouwelooze? Gaf hij haar prijs



aan het recht der wet? Aan de schande der verstooting? Aan den dood door beulshand? Zoo zou hij gedaan hebben, als hij bij zijne liefde het eerst en het meest aan zichzelf had gedacht. Doch nu maakte hare ontrouw zijne trouw niet te niet. Nog bleef hij haar liefhebben, nog gaf hij het niet op. Wel handelde hij nu een tijd lang in toorn met haar en hield haar in strenge afzondering, maar onder alle gestrengheid door liet hij voelen, hoe hij zelfs nu nog haar hart zocht en de hoop niet verloren had, dat zij straks hem zou erkennen en gewillig hare liefde hem schenken.
Dit is de geschiedenis waarmee Hozea zijn boek aanvangt: een geschiedenis van zonde en schande, en ook van wonderbare liefde. (Hoofdst. 1 en 3.) Wat ik op deze wijze poogde in te denken, is door den profeet slechts met een paar lijnen aangeduid. Is het zijne eigene levensgeschiedenis, zijn eigen huiselijk leven vol teleurgestelde maar nog niet wanhopende verwachting, waarin hij ons een blik laat slaan l Eu zag hij naderhand, over zijn bitter leed nadenkende, in dit zijn lot een beschikking Gods om hem tot profeet te vormen, zoodat het hem van achteren leek, alsof God met zoovele woorden hem bevolen had de trouwelooze Gomer te huwen ? Of is deze gansche geschiedenis slechts een gelijkenis, die hij nooit in werkelijkheid heeft doorleefd, maar heeft uitgedacht



om er de verhouding Gods tot het volk van Israël, de trouw van Jehova tegenover de zonde van Israël mee al' te beelden ?
Van ouds zijn de gevoelens daaromtrent verdeeld en het valt moeilijk een keuze te doen. Maar in elk geval geeft deze geschiedenis ons een kijk op onzen profeet, dat we den hoofdtrek van zijn karakter aanstonds opmerken. Hetzij hij dit alles zoo heeft beleefd of het slechts heeft gedacht, dit blijft vast: Hozea's ziel heeft zulk een liefde kunnen vatten. Er was in zijn karakter plaats voor een trouw, die kon lijden onder — en toornen over — maar nimmer zichzelf vergeten of verloochenen tegenover de trouweloosheid van de andere zijde.
Wij vragen: wat heeft hem deze liefde geleerd? Wat wekte in zijne ziel deze barmhartigheid, die roemt tegen het oordeel? Hij vond haar niet in de zeden zijns volks, niet in de wet: deze spraken streng en hard het oordeel: dood over de trouwelooze, die den echt breekt! (Gen. 38: 24, Lev. 20:10.) Maar het is, in het Nieuwe Testament, de discipel welken Jezus liefhad en die had aangelegen in den schoot van Jezus, welke boven anderen de apostel der liefde geworden is, — zoo, dunkt mij, is Hozea de profeet der liefde geworden, omdat hij, als ik het zoo mag zeggen, aan het harte Gods gelegen en het kloppen daarvan gehoord had, omdat hij, in innige gemeenschap levende met zijnen God, daar ge-



zien had, wat liefde vermag en wat trouw beteekent. Hij had God gekend en nu wist hij, wat liefde is. Nu had hij kracht om in eigen huis het zwaarste kruis te dragen; nu kon hij ook profeet worden, nu had hij het woord van God voor het volk van zijne dagen.
Ietwat jonger dan zijn voorganger Amos, zag Hozea het oordeel waarmede deze het lichtzinnige Israël had gedreigd, reeds boven den horizon, reeds werd de hemel van wolken zwart. Nauwelijks was Jerobeam II gestorven (740 vóór Chr.), of het bleek, hoe juist Amos had gezien, hoe het gebouw, door dezen koning gesticht, niet op stevige fondamenten rustte.
De heerlijkheid van zijn rijk ging met snellen afloop naar den afgrond. Vorstenmoord, burgeroorlog van binnen, van buiten de stormloop der Assyrische legers onder hun dappere koningen: het vonnis van Israël was geteekend.
Jerobeam's zoon Zacharia viel na zes maanden reeds door moordenaarshand, en de moordenaar Sallum had de handen nog niet gewasschen van het bloed van zijn heer, of hem trof hetzelfde lot. Over zijn lijk heen maakte Menahem zich meester van den troon, dien hij echter niet anders wist te behouden dan door ijselijke wreedheden te plegen en den bijstand te koopen van den Assyrischen vorst Pul of Tiglath Pileser. Deze hulp kostte hem duizend talenten zilver of ruim vijf millioen gulden. Het land verarmde



er door, maar Menahem behield zijn troon. Hoe wankel deze evenwel stond, bleek spoedig na zijn dood, toen zijn zoon en opvolger Pekahja werd vermoord door Pekah.Toen kwam het begin van het einde. De bewoners van het Noorden en het Oosten des lands werden reeds in ballingschap weggevoerd naar Assyrië (733 vóór Chr.), en de laatste koning Hozea, alweder de moordenaar van zijn voorganger, bezat slechts een gehalveerd rijk. Toch beproefde hij nog, vertrouwende op de hulp van Egypte, het Assyrische juk af te schudden, maar tevergeefs: Salmanezer nam hem gevangen en na een hardnekkige verdediging van drie jaren moest ook de hoofdstad Samaria zich overgeven : de schoone, sterke vesting werd verwoest, nog eens een deel des volks in den vreemde gevoerd, het rijk der Tien Stammen was vernietigd. (722 vóór Chr.).
Het schijnt wel, dat de profeet Hozea geen van deze beide wegvoeringen heeft beleefd — zijn boek althans verplaatst ons in de jaren voor dien — maar hij had wel voorzien, dat het zoo komen zou. Het is ook niet moeilijk te voorspellen, dat een gebouw dat uit de voegen zakt en welks binten loslaten, op het invallen staat. En Israël was niet beter dan zulk een ruïne. Er was niets meer dat samenbond, geen eendracht meer, die kracht gaf tegenover den vijand van buiten. Er was geen vorst meer, achter wien het volk zich wilde scharen als een eenig man: zij



verteerden hunne richters (7:7). Er was geen godsdienst meer, die het hart moedig kon maken in alle gevaar; de godsdienst was verlaagd tot een eeredienst, die het volk ontzenuwde, zinnendienst als hij geworden was: ontuchtige praktijken, brooddronken feesten (4:14,13,14.) Men had nog wel den naam van Jehova in den mond, maar men kende de kracht van dien naam niet meer: men had het verleerd tot dien naam de toevlucht te nemen; men trachtte het angstige hart gerust te stellen door bijgeloovige waarzeggerij (4:12), of men liep de menschen, de prinsen der wereld na: de eene partij wachtte het heil van een verbond met Assyrië, de andere van het samengaan met Egypte; als een botte duif fladderde Israël tusschen die twee her en der. (7 :11, 12: 2, 14 : 4.) Er waren geen voorgangers meer, in wier hand men 'slands belangen veilig wist; maar die voorgangers moesten zijn, vergaten hun plicht en dachten slechts aan eigen voordeel: de priesters leven van de zonde des volks en verlangen, dat het zondigt, dat vermeerdert hunne inkomsten (4:8); ja zij moorden als gemeene roovers (6:9); het koninklijke hof sleurt <loor zijn voorbeeld de anderen mee in het verderf (5:1) en de profeten niet minder zijn tot verleiders geworden(9:7, 8). Het was een land zonder trouw, zonder vroomheid, zonder kennisse Gods, een land waar de een stond tegenover den ander en niemand veilig was voor den naaste. (4:1, 2).



Was er nog wel een profeet, een door Gods geest verlichte, noodig om te voorspellen, dat zulk een land den ondergang nabij was? Ieder natuurlijk mensch met gezond verstand had het wel kunnen begrijpen, dat dit volk een al te lichte prooi zou wezen voor de op verovering beluste Assyriërs. Maar wat kon alleen een profeet zien in deze ongelukkige tijden ? Waartoe was noodig een oog, door den geest des Heeren verhelderd? Om te zien wat achter al deze dingen was en zoo de beteekenis er van te doorgronden. Üm, te midden van alles wat wankelde, het vaste punt te ontdekken, het blijvende te vinden nu, waar alles scheen voorbij, scheen te gronde te gaan. En dat vaste, dat blijvende, het was voor Hozea den profeet de liefde, de trouwe liefde van Israëls God.Die kende hij, daaraan hield hij zich vast; die was zijn noordster in den donkeren nacht, die over zijn land neerdaalde; die liefde te zien, dat maakte hem ten
profeet onder zijn volk.
En zie nu, hoe het diep besef van deze liefde Gods allereerst den profeet zoo hard, zoo streng maakt. Juist daarom vindt hij voor Israëls zonde het scherpste woord, het smadelijkste beeld: ontrouw van de vrouw tegenover den man, die haar liefheeft! Is ei snijdender oordeel mogelijk? Grievender aanklacht
dan deze? Noem de zonde wat gij wilt: ongehoorzaamheid, opstand, hoogmoed, ondank als van een kind tegenover vader of moeder — Hozea noemt alle deze



ook — niets werpt dieper neer dan dit: uw zonde is trouweloosheid als van de vrouw, die bedriegelijk zich afkeert van de liefde van hem wien zij trouwe beloofde. Dat is de aanklacht van onzen profeet: gij o Israël, geeft uwen God niet, wat Hem toekomt, waarop Hij recht heeft.
En waarop heeft Hij recht? Wat vraagt Hij? Wat vraagt de liefde van den man van haar, die hij liefheeft? Gehoorzaamheid aan zijn gebod? Luisteren naar zijn wensch? Trouw en ijver in haar huiselijker) plicht? Meer dan dat vraagt zij, iets wat boven alle wet en gebod uitgaat, wat zich niet gebieden laat. wat vanzelf moet komen: toewijding des harten, warmte van wederliefde. Dit wat zich in woorden zoo moeielijk laat zeggen, maar zich laat voelen in den blik van het oog, in den klank van de stem, in den druk der hand, — dit eischt de liefhebbende echtgenoot van haar die leeft aan zijne zijde. Zonder dit is alle gehoorzaamheid en ijver hem niets.
Welnu, omdat Jehova zijn volk liefheeft als een man de bruid zijner keuze, daarom — dit gevoelt Hozea zoo diep — vraagt Hij meer dan offers, meer dan de stipte vervulling der geboden, daarom vraagt Hij het hart van zijn volk. Wanneer Hozea noemt wat Israël zijnen God moet geven, dan noemt hij niet, gelijk Amos, het woord gerechtigheid, — dat is hem niet innig, niet warm genoeg — dan noemt hij een woord hetwelk



juist aangeeft dat wat alle wet en gebod te boven gaat, dat wat uit het hart komt en aan al het andere, aan woord en daad, aan offer en plichtsvervulling eerst zijn wijding, den liefelijken geur, de warme tint leent. Onze Statenvertaling gebruikt dan het woord weldadigheid (4:4, 6:4, 6), wij vertalen beter, waar het van de betrekking tot God spreekt, door vroomheid. Zoo voelen wij de diepe beteekenis in den mond van onzen profeet van het woord (6:6): in vroomheid heb ik lust, niet in offeranden, in kennis van God meer dan in brandoffers.
Vroomheid heeft Jehova gezocht bij zijn volk, en wat heeft Hij gevonden? Wij begrijpen nu het woord der verachting en der schande, waarmede Hozea Israëls gedrag teekent: trouweloosheid, hoererij! En het spreekt vanzelf, dat hij de rampen die het treffen, waarachter de Almachtige zijn aangezicht verbergt, niet onverklaarbaar vindt: kan de beleedigde liefde soms altoos vriendelijk glimlachen tegen de ontrouwe?
Maar toch — maar toch, de liefde verdraagt alle dingen. Hozea weet het, en daarom kan hij ook in den toorn de liefde nog merken, het voelen, hoe de goddelijke hand die slaat, trilt van mededoogen, hoe het God zeiven smart zijn volk te moeten pijn doen: Hij doet het niet gaarne. Hij straft, maar niet gelijk een toornig mensch zou doen, in verbolgenheid, die de schuldige vernielt; Hij slaat, maar houdt onder



het slaan de hand nog in dat zij niet in al hare zwaarte zal neerkomen. (11:8, 9).
Dat is de blijde boodschap, die Hozea voor zijn rampzalig volk heeft: achter al die duisternis is er nog het licht van Jehova's liefde. Hij weet het, en er zal een dag komen, dat ook zijn volk het weet en erkent. Dat is zijne hoop. De liefde, die zóó volhoudt, die zóó trouw blijft, zij moet het winnen. Niet altijd zal Israël het hart daarvoor kunnen sluiten. Straks in de ellende zal het tot zichzelven komen, zal het, den verloren zoon gelijk, denken aan de dagen van vroeger: toen had ik het beter dan thans (2 :6), En dan zal als een machtig lokkend beeld voor den geest der verslagenen oprijzen die liefde, welke zij vroeger hebben miskend en nu eerst gaan verstaan: wel doet het pijn daaraan te denken, wel maakt het de schuld groot, doch ook wat trekt zij het hart, wat wekt zij weer hoop en verwachting in de berouwvolle ziel! Aan dien God durft men schuld belijden, tot Hem durft men terugkeeren: Hij heeft verscheurd, maar zal genezen. Hij heeft geslagen, maar zal verbinden (6:1), Hij bij wien de wees ontferming vindt (14:4). Zoo durft onze profeet gelooven aan de m a c h t der goddelijke liefde, aan hare eindelijke overwinning op de afkeerigheid van het trouwelooze Israël, en bij al het ontmoedigende van zijn eigen tijd vindt hij rust in de hoop op die toekomst, waarin het verbond zal worden vernieuwd,



wanneer Jehova zal zeggen: gij zijt mijn volk! en het zal antwoorden: mijn God! (2:18—22.)
Ietwat jonger tijdgenoot van Amos, boetprediker als deze, staat Hozea voor ons als een geheel ander man, een onderscheidene persoonlijkheid. Amos ziedend van verontwaardiging, Hozea meer innerlijk ontroerd
over 's volks zonde. Gene altoos naar voren keerend de naar buiten gekeerde zijde van den godsdienst: de gerechtigheid tegenover den medemensch; deze immer wijzend op wat van alle godsdienstigheid de innerlijke bron moet zijn: de vroomheid, de toewijding des harten aan God! De eerste opkomend voor het recht der armen en verdrukten, de laatste pleitend voor het recht van den Allerhoogste op wederliefde en dankbaarheid! Amos als de discipelen, die bij het zien van de albasten flesch met zeer kostelijke zalt allereerst denken aan de armen; Hozea als Maria, die den nardus uitgiet over het hoofd van den Heer
wien haar hart toebehoort.
Natuurlijk bedoelen deze tegenstellingen niet te zeggen, dat de een ontkent wat de ander bevestigt, maar slechts aan te wijzen, wat in ieders prediking den klemtoon heeft. Zij spreken elkander niet tegen, zij vullen de een den ander aan. Heerlijk wie in eigen leven beider woord tot één maakt, God lie hebbende met geheel het hart en den naaste als
zichzelven!



JEZAJA.







III.
JE ZAJA.
(735-700 vóór Chi\).
Wanneer ik iemand dien ik bij u wensch in te leiden, mag voorstellen als een man van beginsel, een man uit één stuk, dan — wil ik wedden — heb ik daarmede uwe belangstelling aanstonds gewonnen. Want deze woorden wekken bij u de gedachte aan iets kostelijks zooals gij niet alle dagen te zien krijgt. Er is zoo weinig „karakter" in de wereld. Wij ontmoeten zelden menschen die weten wat zij willen. De meeste levens loopen zigzag, nu eens overbuigend naar links, straks zich krommend naar rechts; weinige menschen gaan in rechte lijn af op het doel dat zij gekozen hebben. Zij zijn wel dikwijls lastig in de samenleving, die laatsten welke van geen schipperen weten maar, bij hun ideaal volhardend, steeds daarnaar hun gang richten. Zij brengen onze plannen in de war, die spelbrekers, zij maken ons beschaamd over onze kleinheid, maar toch, in den grond, zien



wij met bewondering naar hen op als naar een heerlijk beeld: een man op wien men aan kan, aan wien men weet wat men heeft! En dubbel heerlijk wordt het gezicht, wanneer de trouw van een vast karakter geschonken wordt aan een beginsel dat zulk een trouw verdient en adelt tegelijk, wanneer het doel hetwelk aan geheel een leven eenheid geeft, hooger dan het tijdelijke ligt, in de wereld der eeuwige
dingen.
Zoo vraag ik dan thans uwe aandacht voor den profeet Jezaja als voor een man van karakter, die geheel zijn leven verpand had aan één enkele gedachte: de waarachtigheid, de eere van den levenden God. Gij bemerkt dus al dadelijk, dat het mij niet enkel te doen is om zijne prediking u weer te geven, maar ook om den man zeiven u te teekenen. Niet slechts de profetieën, maar den profeet zeiven willen wij _ kennen: niet zijne woorden op zich zelve, los van allen baud aan het leven en de persoonlijkheid van hem die ze sprak, doch deze drie op het innigst verbonden: zijne leer én zijn leven, zijne prediking
èn zijn bijzonder karakter.
Want dit is juist het schoone van de H. Schrift, dat God ons leert wie Hij is, niet voornamelijk door allerlei leerstellingen, maar door het ons te laten zien in zijne leidingen in het leven van zijne geloovigen. Hij openbaart zijn woord en kracht in mannen die Hij verwekt en vormt tot zijn dienst. Zoo verbindt Hij zijn



naam aan hunnen naam en de eene uitdrukking: sGod van Abraham, Izaak en Jakob« sprak voor den Israëliet boekdeelen, zeide hem veel meer omtrent zijnen God, zijne liefde en trouw, dan het meest uitgewerkte leerstelsel had kunnen doen. Gelijk voor ons dit eene: »de God en Vader onzes Heeren Jezus Christuscc samenvatting kan zijn van alle dogmatiek.
Daarom willen wij niet alleen de profetische prediking, maar ook den profeet zeiven zoo gaarne kennen. Het woord Gods dat zijn door den Heiligen Geest verlicht gemoed heeft opgevangen, het wordt door hem niet enkel uitgesproken, maar geloofd en beleefd. Het spreekt niet slechts uit zijn mond of uit zijn boek, maar uit heel zijn leven ons toe, het krijgt in hem als een gestalte van vleesch en bloed: hij zelf wordt tot een teeken en wonder, tot een levende getuigenis van de goddelijke waarheid (Jez. 8:18). De door Gods Geest aangegrepen en gedragen persoon staat achter het Woord en blaast dit als den adem des levens in.
Het hier gezegde geldt bovenal bij den man naar wien het eerste in de rij onzer profetische boeken is genoemd J). Wel is waar wordt in dit boek al
') Ik dien hier even op te merken, dat ik in dit opstel met Jezaja alleen den schrijver van hoofdst. 1—39 bedoel. De laatste 27 hoofdstukken, 40—66, vormen een geheel op zich zelf staand boek, dat ons in gansch andere tijdsomstandigheden verplaatst en daarom ook een andere prediking brengt dan het eerste gedeelte. Dit laatste deel zal daarom wel van een anderen, later levenden profeet afkomstig zijn»



bijzonder weinig over zijne uitwendige levensgeschiedenis medegedeeld. Als zoon van Amoz wordt hij in het begin bij ons ingeleid, maar dit zegt ons niets over zijne afkomst, want wij moeten dezen Amoz niet verwarren met Amos den profeet, die onder de veeherders was van Tekoa. Waar Jezaja geboren werd, onder welke invloeden hij opgroeide, wij weten het niet, wij kunnen alleen vermoeden, dat hij een Jeruzalemmer was, omdat wij hem later altoos in de
hoofdstad zien werken.
Volgens de Joden zou hij van aanzienlijke, zelfs koninklijke familie zijn geweest, maar dit verhaal schijnt eerder weer te geven den indruk, door geheel zijne verschijning gewekt, dan een betrouwbare historische overlevering. Wij weten, dat hij gehuwd was en vader van minstens twee zoons, en dut hij ongeveer veertig jaren lang in Jeruzalem als profeet werkzaam is geweest. Begonnen in het sterfjaar van koning Uzzia, zette hij zijne prediking voort onder de koningen Jotham, Achaz en Hiskia, omstreeks
735 700 vóór Chr. Latere eeuwen wisten te vertellen,
dat hij zelfs Hiskia nog zou overleefd hebben en den marteldood zou gestorven zijn: vluchtende voor de vervolging van den goddeloozen Manasse had hij zich in een hollen boomstam verscholen, maar werd op last des konings met boomstam en al door midden gezaagd. Deze legende ziet er onwaarschijnlijk genoeg uit: Jezaja was niet de man om de vlucht te nemen voor wien ook.



De berichten over het uiterlijke leven van onzen profeet zijn dus spoedig genoeg verhaald, hoe gaarne wij er meer van zouden willen zeggen. En toch is hij geen vreemde voor ons, toch staat hij voor ons als een scherp belijnde figuur, een forsch geteekend karakter. Over zijn innerlijk leven, over de beginselen die hem dreven, de waarheid die zich van zijne ziel had meester gemaakt, heeft hij ons niet in het onzekere gelaten. Hij vertelt zelf, hoe hij er toe kwam als profeet op te treden, hoe God het besef van zijne roeping in hem heeft gewekt, en in dat verhaal openbaart hij ons al dadelijk de diepste roerselen van zijn binnenste.
Wij kennen allen dat verhevene tafereel uit het zesde hoofdstuk. Ik beproef niet het u over te vertellen, ik zou vreezen de kracht te verzwakken en den indruk te bederven, wanneer ik de strenge, sobere lijnen van deze schilderij ging kleuren, — hoort het liever van hem zeiven. „In den jare toen de „koning Uzzia stierf zag ik den Heere zittende op „een hoogen en verheven troon, en zijne zoomen „vervullende den tempel. De serafs stonden boven „hem; een iegelijk had zes vleugelen: met twee bedekte „ieder zijn aangezicht, met twee bedekte hij zijne „voeten, en met twee vloog hij. En de één riep tot „den ander en zeide:
„Heilig, heilig, heilig is de Heere der Heirscharen, „De gansche aarde is vau zijne heerlijkheid vol.
3



„Zoodat de posten der dorpelen zich bewogen van „de stemme des roependen, en het Huis werd ver„vuld met rook. Toen zeide ik: Wee mij, want ik „verga, dewijl ik een man van onreine lippen ben, „en woon in het midden eens volks dat ODrein van „lippen is; want mijne oogen hebben den Koning, „den Heere der heirscharen gezien. Maar een van de „serafs vloog tot mij, en had een gloeiende kool in „zijne hand, die hij met de tang van het altaar „genomen had; en hij roerde mijnen mond daarmede „aan, en zeide: Zie, deze heeft uwe lippen aangeroerd, alzoo is uwe misdaad geweken en uwe zonde „is verzoend. Daarna hoorde ik de stem des Heeren „dewelke zeide: Wien zal ik zenden, en wie zal ons „henengaan? Toen zeide ik: Zie hier ben ik, zend „mij henen" (6—8).
Verstaan wij dit alles? Zietdaar een man wien hemel en aarde verkondigen de heiligheid, de hoogheid, de majesteit Gods. Hij ziet Jehova op den troon, of neen, hij ziet eigenlijk Hem zeiven niet, hoe zou hij, sterveling, Hem zien wiens glans zelfs voor serafsoogen te schitterend is? — hij ziet slechts de slippen van het koninklijke gewaad afhangen van den troon en heel het hemelsche paleis vervullen. En in de hemelen juicht het met een stem die de posten doet beven:
Heiligh, heiligh, noch een9 Heiligh,
Driemael heiligh; eer zij Godt."



en de aarde antwoordt: heerlijk is God! Heilig en heerlijk — zoo kent deze man zijnen God. Laat anderen zeggen, dat Gods wijsheid aan het uitspansel blinkt of zijne goedheid op aarde zegeningen strooit, hij zal het zeker niet tegenspreken ; maar iets anders is het toch wat hem in de ziel heeft gegrepen, een andere sprake waarvoor zijn oor geopend is: heilig is God! Dat weet hij, dat is hem het eerste en het laatste. En dat woord heilig beteekent voor hem niet slechts, zooals voor ons oor, de zondelooze, het duidt God aan als den boven al het schepsel ver verhevene, als den waarachtiger),, den levenden God.
Maar dit te hooren, gelijk Jezaja het hoorde, in buitengewone helderheid des geestes, als aan de aarde onttogen en in de hemelen overgezet, dat is niet dadelijk een blijde boodschap voor den mensch, dat werpt hem terneer, daar het in snerpende tegenstelling zijne nietigheid, zijne zondigheid doet uitkomen. Zoo staat nu ook de profeet daar, bevend van schrik: wee mij, ik verga! Waar zoo de heerlijkheid Gods de ziel verlicht, daar blijft geen uitvlucht meer over, geen vergoelijken, geen verbergen, niets dan de kreet der ontzetting: wee mij, zondaar, die woon onder een volk van zondaars! Ontsteltenis als der wanhoop — dat is aldus de eerste indruk dien de profeet ontvangt, waar hij ontwaakt tot het bewustzijn wie God is!
Hij zelfs schrikt. Dit zegt ons reeds zooveel over



dezen man. Voorzeker, wij hebben hier een werk Gods, de geest van boven openbaarde hem dit gezicht, maar, aan den anderen kant, hij was vatbaar om een openbaring, juist deze openbaring te ontvangen. U geschiede naar uw geloof, dit woord van onzen Heiland geldt ook hier. Naar zijn geloof ontving Jezaja inzicht in de goddelijke waarheid. Hij was er op aangelegd, zijn karakter er toe geformeerd (immers ook Gods werk?) om deze zijde der waarheid te verstaan. Wij kunnen gelooven, dat hij een man was van hoogen, strengen ernst, die het niet licht nam met de wet Gods en zich zeiven niet veel vergaf, daarom was er in zijn hart plaats voor dat krachtige besef juist van de heiligheid des Allerhoogsten, daarom juist schrikte hij daarvoor èn voor zijn volk, èn ook voor zichzelven. Het zijn de Saulussen die boven velen ijverig, jagen naar een volgens de wet onberispelijk leven, welke het minst van allen zich zeiven en Gode met hunne werken kunnen voldoen. De Luther's die 't zich met hunne vroomheid ver van gemakkelijk maken, zij juist beven voor de goddelijke gerechtigheid en kunnen het moeilijkst de vergeving gelooven.
Toch is er vergeving. Indien de profeet dit niet had mogen ondervinden, het visioen ware voor hem doodend geweest. Maar een van de serafs ontzondigde hem met met vuur van het altaar.
Heerlijke ervaring! Heerlijk? Een gloeiende kool



die de lippen aanraakt, de zonde verzoend door wegbranding van het onreine — is het een aantrekkelijk beeld? Mij dunkt, menigeen zou de serafshand afgewend hebben, voor de vurige kool weggevlucht zijn. Maar Jezaja niet. Hij liet zich de lippen verschroeien, hij verdroeg de pijn des oordeels: alles liever dan dat hij voor het aangezicht van den heiligen God bezoedeld zou blijven staan! Liever kermen onder het oordeel dat tot God brengt, dan bezwaard blijven met de schuld die van God verwijdert! Liever door het vuur gewijd tot een knecht des Heeren dan voor eeuwig verstoken van het voorrecht dien heerlijken Koning te mogen toebehooren en dienen! Zoo weet de profeet het nu: er is vergeving, verzoening, maar niet doordat de mensch zijn geweten sust en zich diets maakt: het is zoo erg niet wat ik misdeed, God is zoo streng niet, neen voorwaar, maar door wegbranding, door het oordeel! Dat heeft hij aan zich zeiven ervaren als pijnlijke, maar ten leste heerlijke werking Gods, dat zal hij niet aarzelen aan zijn zondig volk te prediken.
Want hij verlangt reeds te prediken, dat wat hij zelf van den Almachtige heeft gezien en ondervonden, uit te roepen onder de menschen. Geen wonder dat zijn oor de roepstem opvangt: wien zal ik zenden, wie zal ons henengaan ? Geen wonder dat hij het antwoord gereed heeft: hier ben ik, zend mij. Dat is liet aanbod van een die verlangt naar het werk,



die de taak zal vervullen, niet zijns ondanks maar met lust, met blijde opgewektheid. Als hij het ten minste zoo kan volhouden, als maar geen jeugdige overmoed hier aan het woord is! Wij vreezen haast; eenige aarzeling, eenige bedenking ware ons bijna liever geweest. Een jonge man die zoo dadelijk, zoo kloek de schouders zet onder zoo zwaren last, — het is mooi maar het kan niet duren, wilt gij zeggen, het moet al te gauw tegenvallen. En toch, hier is het buitengewone gezien: deze jonge man heelt vol gehouden, altijd zoo beslist, altijd zoo volvaardig als op dien eersten oogenblik. Nimmer heeft hij geaarzeld, nimmer teruggebeefd; waar zijn heer hem noodig had, was het telkens: hier ben ik. zend mij.
Daarom liet ik zoo lang u staan voor dit tafereel van zijne wijding tot profeet, omdat wij hier reeds heel den man leeren kennen zooals hij tot het einde zijns levens zich heeft getoond. Man van beginsel als hij was, is hij trouw gebleven aan de waarheid, hier door hem erkend. De indruk, hier ontvangen, van de alles te boven gaande Majesteit van den levenden God is nooit uitgesleten, gegroefd als hij was in het marmer van zyn karakter. Wij weten het nu reeds: wat deze man straks predikt, het zal zijn de heiligheid, de verhevenheid van Jehova; wat hij handhaaft, het zal wezen de eere van zijneu God; al wat onder zijn volk die eer aanrandt, zal zijn toorn wekken en zijn vonnis ontvangen. En wie zoo diep voelt als hij.



wie zoo oprecht, zonder omzien of bedenken, zich aan de waarheid overgeeft, wie zoo moedig, zoo blijde zich laat zenden, hij moet welsprekend wezen, hij moet in vurige woorden uitstorten wat zijn gemoed vervult, hetzij aanbidding van de heerlijkheid Gods, hetzij verontwaardiging over zijns volks zonden.
En — opdat we nu onzen profeet gadeslaan in de verschillende omstandigheden zijns tijds — er was genoeg rondom hem in stad en land, hetwelk zijn toorn deed ontbranden. Stel u Jezaja voor die zoo pas de hemelingen de heiligheid van Jehova hoorde uitroepen, nu gaande door de straten der koninklijke residentie en hoofdstad Jeruzalem! Wat zag hij? O, er was allerlei te zien, dat een vaderlandslievend hart een behagelijk gevoel kon geven: wat beleven wij een gelukkigen tijd! Alles getuigde van welvaart, vrucht van een krachtig bestuur en jaren van vrede. Koning Uzzia was pas gestorven na een lange, gezegende regeering (ongeveer 736 v. Chr.). Zijn zoon Jotham, spoedig daarna Achaz, zij aanvaardden het bewind over een voorspoedig volk. Ziet in Jeruzalem! Er is rijkdom, er is weelde. Staatsiekoetsen van het koninklijke hof en andere groote heeren rijden af en aan. Voorname huizen, paleizen zijn in aanbouw. De dames der groote wereld vullen de straten, in al de verfijning van kleedij en opschik die weelde gewoon is te verschaften: veelkleurige



mantels om de schouders, de fraai gewerkte sluiers afhangend over het gelaat, trippelend met korte pasjes dat hare voetringen luide klingelen, lonkjes om zich werpend en coquet lachend tegen hare bekenden. Uit vele vensters klinken, nog laat in den nacht, vroolijke muziek en opgewekte liederen. Het komt van een gastmaal, waar de disch beladen is met keur van spijzen en de beker lustig, al te lustig wel eens — maar wie ziet daar voor een enkelen keer kwaad in ? — rondgaat. In dat alles is toch veel dat den vaderlander goed doet, teeken als het is van een volk dat geen gebrek heeft en zich gelukkig voelt. Wij begrijpen, dat vele Jeruzalemmers er op pochten; wij allen willen wel trotsch zijn op weelde die zich in onze straten druk maakt, op de prachtige gebouwen, de mooie winkels, de rijke kostuums in onze stad.
Maar denk u nu Jezaja gaande door dat Jeruzalem, den man voor wien eigenlijk maar ééne vraag belang heeft: wordt Jehova geheiligd, ontvangt Hij zijne eer? Die vraag stelt hij zich ook, waar de praalwagens hem voorbijflitsen en de opgesmukte dames langs hem heen trippelen. Zij belet hem zich te laten verblinden door die pracht en die weelde. Zij doet al gauw den toorn in hem oprijzen. Want hoort hij op de straten een nagalm van het „driemaal heilig" der serafs? Ziet hij in der menschen houding en gedrag een zweem van dien eerbied waarmee zij zich het



gelaat dekken voor de majesteit des Heeren Heeren ? Verre, verre vandaar! Hij hoort vermetele woorden uit den mond der overmoedigen die om al dien voorspoed wanen, dat zij geen God meer noodig hebben, dat geen God hun meer nabij kan komen. Hij ziet niet enkel de paleizen en festijnen daarbinnen, hij ziet in mindere straten en stegen die andere huizen, waar een weduwe krijt, omdat een omkoopbare rechter haar niet bijstaat tegen machtige onderdrukkers, waar een snikkende moeder haar kinderen ziet wegsleuren door den schuldeischer. Hij ziet daarbuiten op het land de groote heeren huis bij huis voegen en akker aan akker trekken, totdat de arme boer van de erve zijner vaderen is weggedrongen. Hij ziet op pleinen en wegen, op heuvels en onder schaduwrijke boomen afgodsbeelden, kwistig met goud en zilver getooid, en altaren voor hen rookend en knetterend van het vet der olfers. Krijgt Jehova zijne eer? Wordt de Heilige Israëls door zijn volk geheiligd? Maar men veracht zijne wet waarin Hij gerechtigheid eischt, men laat Hem zijne eer deelen met de afgoden! O, gij begrijpt hoe al die rijkdom en voorspoed Jezaja een ergernis, een afschuw worden, waarin hij de bron speurt van al het kwaad; gij begrijpt, dat zijne eerste prediking niet anders kan zijn dan een veelvoudig, schrikkelijk wee over al dat god-onteerende.
Die eerste prediking vinden wij niet incap. l,(dat is van lateren tijd) maar in cap. 2—5. De profeet



roept uit de majesteit van Jehova waarvoor weldra al die trots en overmoed van schrik zullen bezwijmen.
„Ga de rotsen binnen en verberg u in het stof,
„uit angst voor den schrik van Jehova en den luister zijner
[majesteit,
„als Hij zich opmaakt om de aarde te doen sidderen.
„Dan wordt des menschen hoogheid klein gemaakt,
„der mannen trots ternedergebogen;
„en Jehova alleen zal te dien dage verheven zijn.
„Want er komt een dag van Jehova der heirscharen tegen al
[wat fier en trotsch,
„tegen al wat verheven en hoog is:
„tegen alle trotsche en verheven ceders van den Libanon, „en alle eiken van Bazan,
„tegen alle trotsche bergen en alle verheven heuvelen,
„tegen eiken hoogen toren en eiken versterkten muur,
„tegen alle Tarsjisvaarders en alle prachtige achterstevens. „Dan wordt des menschen hoogheid ternedergebogen, „der mannen trots klein gemaakt;
„en Jehova alleen zal te dien dage verheven zijn,
„terwijl de goden gansch en al verdwijnen,
„en men de rotsgrotten en aardholen ingaat;
„uit angst voor den schrik van Jehova en den luister zijner
[majesteit,
„als Hij zich opmaakt om de aarde te doen sidderen."
(2 :10—19).
Ziedaar een staal van Jezaja's machtige welsprekendheid, als hij zich verlustigt in de vernedering van alle menschelijke hoogheid voor de majesteit van



zijnen God. Of hoor hem een ander maal (cap. 5) een klaaglied zingen, een lied van zijn vriend en diens wijngaard! Een wijngaard waaraan alles was te koste gelegd: gelegen op een zeer vetten heuvel, omheind en van steenen gezuiverd, met keurige wijnstokken beplant, voorzien van wachttoren en perskuip: wat was er meer aan zulk een wijngaard te doen? En wat verdient hij die al deze moeite en kosten loont met ontuig voort te brengen? Geef hem der verwoesting prijs, werp zijne omheining omver, breek gaten in zijn muur, dat het wild gedierte hem vertrappe. weer den regen van hem, laat dorens en distels in hem opschieten. Zonder beeldspraak: dat Israël waaraan God alles deed, aan hetwelk Hij zijn naam bekend maakte, zijn onderwijzing gaf, opdat het Hem zou vreezen en gerechtigheid oefenen — nu is het rijp voor het oordeel, want Jehova had gewacht op recht, maar zie 'tis roof, op gerechtigheid, maar zie 't is angstgeschreeuw (nl. van ellendigen en verdrukten). Een oordeel Gods komt, zeer schrikkelijk en vreeselijk. Dat eischt het vertreden recht, dat eischt de eer van Jehova. In de hand van onverwinlijke wreede vijanden zal Hij zijn volk overgeven, opdat de mensehen leeren kennen de dwaasheid van hun trots, de ijdelheid van al waarop zij vertrouwen, en Hem eere geven, die alleen verheven, alleen waarlijk God is.
Zoo luidde de eerste prediking van onzen profeet.



Zij klonk zeker schril genoeg te midden van Jeruzalem's vroolijke menigte, onder die trippelende en lonkende dames en nachtbrakende drinkebroers: een wanklank in de feestmuziek, een spelbreker, die zwartgallige, waar men juist zoo onbezorgd genoot van zijn voorspoed en overvloed. Het is niet waarschijnlijk, dat zijn streng woord veel indruk maakte. Er waren er zeker, de meer ernstigen, die zeiden: de profeet overdrijft; er waren anderen, gehecht aan de oude gewoonten en zeden, die zeiden: wij begrijpen u niet, wat kwaad ziet gij toch in onzen godsdienst? hebben onze vaderen niet altoos op de hoogten geolïerd? Wij willen Jehova niet vergeten, al geven wij wel eens een ofterande aan de goden onzer naburen. En dan waren er ook nog die rondweg spotten met het sombere woord van den profeet en geen oogenblik zich lieten storen in hun drinkgelagen: zulke dreigementen hadden zij al zoo vaak gehoord; als de Heilige Israëls ons stralïen wil, laat hij zich dan haasten dat wij het eens zien!
Ondankbaar genoeg derhalve was de taak welke Jezaja in dezen tijd te vervullen had. Ware 't hem om eigen eer te doen geweest, hij zou haar aanstonds hebben neergelegd. Maar wij weten, niet daarom was het hem begonnen, het was de liefde voor de eer zijns Gods die hem dreef. En nu — en dat hield hem zeker staande bij al wat den moed had kunnen neerslaan — dat diepe gevoel van de eer die den Heilige



Israëls toekomt, deed hem nog iets anders zien dan straf over de majesteitsschennis waaraan Israël zich dagelijks schuldig maakte. Het deed hem de hoop zien, de hoop, rustende op, rijzende uit het oordeel. Zie, het was in dien eersten tijd van zijne werkzaamheid, dat hem zijn oudste geboren werd en hij aan het kind dien ongewonen naam gaf: Sjearjasjub, „Eenrest-bekeert-zich." Dat was juist de hoop die hem opging, die hij niet laten kon, in vast vertrouwen, uit te jubelen over het hoofd van zijn eerstgeborene! Naar buiten mocht hij er nog niet veel over spreken, hij koesterde haar des te vuriger in zijn binnenste, hij wilde haar als 't ware steeds voor zich hebben in het kindeke dat op zijne knieën zou spelen. En die hoop vast te houden, was het niet, evenzeer als de verwachting van een oordeel, een eisch van de eere Gods ? Het werk van den Heiligen God kan niet worden vernietigd, zijn raad niet worden verijdeld, het volk, door Hem verkoren, kan niet ondergaan,— dit vertrouwen, onuitroeibaar in de ziel van onzen profeet vastgeworteld, was hem hetzelfde als te erkennen de hoogheid van den levenden God. Laat het oordeel komen — en het moet komen — laat de zondaars vallen bij duizenden — en het kan niet anders, want Jehova is heilig; een rest blijft over, een overblijfsel bekeert zich, een door het oordeel gelouterd volk zal straks Jehova dienen — ook dat kan niet anders, want Hij is heilig. Wat dunkt u, zou deze ver-



wachting den profeet zeiven niet tot steun zijn geweest bij zijn ondankbaar werk?
Zoo even zeide ik, dat Jezaja in het begin van zijn optreden over deze hoop niet veel tot zijne medeburgers sprak. Natuurlijk niet, het zou hen nog maar overmoediger gemaakt hebben. Hij bewaarde dat vertrouwen voorloopig voor zich zei ven en wachtte den tijd af, dat hij daarmede zijn volk zou mogen troosten en sterken. Nu, in de vroolijke dagen onder koning Jotham vroegen zij nog naar geen troost. Maar weldra veranderde het aanzien der dingen. Nauwelijks was koning Jotham tot zijn vaderen verzameld en had Achaz Juda's troon beklommen, of koning en volk verkeerden in de uiterste benauwdheid. De vorsten van Noord-lsraël of Efraïm en van Syrië, Pekah van Samaria en Rezin van Damaskus, hadden zich met elkander tegen Juda verbonden, waren reeds in het land gevallen en stonden gereed hun zegevierende wapenen tegen Jeruzalem te richten. In de zekerheid der overwinning hadden zij reeds besloten, wien zij straks op Achaz' troon zouden zetten. (734 v. Chr. Zie Jez. 7, 8 en 17:1—41).
Hoe toen in Jeruzalem het gelach en de muziek zwegen! Hoe bleeke vrees aller aangezichtovertoog! Was dat nog diezelfde stad, waar men voor eenige maanden spotte met hem die bange tijden durfde voorspellen? Het hart des konings en het hart zijns



volks trilden gelijk de boomen des wouds trillen door den wind. Ongelukkige jonge koning! Hij loopt de wallen zijner hoofdstad rond, torens en bolwerken onderzoekende, maar de sterkte zijner stad stelt hem niet gerust, hij voelt zich, een tegen twee, niet opgewassen tegen de vijanden. Maar daar nadert hem een andere jonge man met een kind aan de hand: Jezaja de profeet met zijn kleinen jongen „Een-rest-bekeertzich." Dat de profeet dien knaap met zijn hoopvollen naam meebrengt, mag den koning reeds bemoedigen, en nog meer het woord dat hij nu hoort: vrees niet, uw hart worde niet week om die twee stompen van rookende brandhouten. Wat die twee, die Rezin en Remalja, mogen beraamd hebben, het zal niet tot stand komen, niet gebeuren! Moest 's konings oog niet flikkeren van blijdschap bij zulk een godswoord ? Maar neen, ongeloovig blikt hij den profeet aan, en deze acht het noodig er de waarschuwing aan toe te voegen: vertrouwt gij niet, dan houdt gij het niet!
Vertrouwen, vertrouwen op Jehova — dat is de gedachte die in die bange dagen Jezaja's gemoed vervult. Indien de koning en zijn volk eens daartoe te bewegen waren, om in dat vertrouwen hun kracht te zoeken, om geen andere toevlucht te begeeren, geen ander houvast aan te grijpen dan de hulp, het heil van Jehova, hun God! Indien zij Hem eens op deze wijze wilden eeren! Want wat grootere eer



zouden zij Hem kunnen bewijzen dan alzoo met Hem alleen te rekenen, met Hem, den hoog verhevene, aan hunne zijde, gerust te durven zijn? De profeet beproeft alles om den koning tot zulk een geloof op te heflen. Nog eens spreekt hij hem aan: vraag dan een teeken als gij nog twijfelt, eisch beneden in de diepte of eisch boven uit de hoogte! Maar dan antwoordt Achaz: ik zal niet eischen en ik zal den Heere niet verzoeken. O, gij huis Davids, is het u te weinig dat gij de menschen moede maakt, dat gij ook mijnen God moede maakt? Zoo hooren wij nu Jezaja uitvaren, zich ergerende over zooveel slapheid des harten en bitter teleurgesteld. Want hij laat zich door den vromen klank van het vorstelijk woord niet bedriegen. Het moge nog zoo bescheiden en eerbiedig vroom klinken, het wil in waarheid zeggen — Jezaja begrijpt het al te wel — blijf met uwe godsspraken thuis, ik heb mijn eigen plannen en laat mij niet door u storen!
Zoo mag het hem niet gelukken koning en volk tot God terug te brengen. Hij moge spreken zoo vurig als hij kan, hij moge zelf het voorbeeld geven van kalmte en gerustheid, het baat alles niet. Meenden tijdens den voorspoed velen in Jeruzalem Jehova niet noodig te hebben, nu, in de benauwdheid, durven zij het met Hem alleen niet wagen. Achaz koopt liever met vrijwillige onderwerping aan den Assyrischen vorst Tiglatli-Pileser diens hulp



tegenover zijne twee vijanden (2 Kon. 16:7 vv.), en velen van zijne onderdanen zoeken vertroosting bij het bijgeloof, bij doodenbezwering en tooverij. Woont dan de levende God zelf niet op den Sion, dat men overal heenziet om hulp, alleen niet naar Hem? O, dit is juist weer wat de verontwaardiging van onzen profeet doet gloeien; men doet alsof God er niet is! Men rekent met alles, maar niet met Hem; men vreest allerlei gevaren: de verbintenis der vijandige naburen, een mogelijke belegering der stad, maar het gevaar van God te verwerpen beseft men niet. Een Assyrische legermacht ter hulpe opdagende, zelfs het piepen en mompelen der doodenbezweerders — deze dingen beteekenen wat in de oogen dezer menschen; maar dat de levende God, onzichtbaar maar werkelijk tegenwoordig, in hun midden op Sion woont — dat beduidt hun even weinig als het gekabbel van het beekje Siloam bij het geruisch van de geweldige wateren van een wereldstroom! Is dan Jehova geene realiteit?
Bitter verdriet voor Jezaja, niet dat hij wordt teleurgesteld, maar dat zijn God van wiens nabijheid en macht hij zelf zekerder is dan van de dingen die hij zien kan en tasten, — dat die God nu wederom zijne eer niet ontvangt van zijn eigen volk. Daarom moet ook thans, na die eerste woorden van bemoediging die verworpen zijn, de profetische prediking uitloopen op het oordeel. Want voor wie den



Heilige Israëls niet kiest tot de rots waarop hij staan wil, wordt deze tot een steen des aanstoots, een rotsblok waarover men struikelt.
Het oordeel komt. O, niet door de koningen van Israël en Syrië voor wie men nu in Jeruzalem zoo beeft. Zij hebben niets te beduiden, dat houdt de profeet vol, dat ziet zijn scherpe blik helder genoeg, en om dit nog eens aan zijn volk in te scherpen, schrijft hij met groote letteren, voor ieder te lezen, op een talel: „Haastig-roof-ijlings-buit." En dezen wonderlijken naam geeft hij ook aan zijn tweeden zoon, hem te dier tijd geboren, want, verklaart hij, eer het kind zal kunnen roepen: „mijn vader en mijne moeder," zal men het vermogen van Damaskus en den buit van Samaria wegdragen voor den koning van Assyrië. Neen, die twee zullen het oordeel niet aan het schuldige Juda voltrekken; over hen zelf zal het oordeel gaan, over hen en over Juda tezamen, door dienzelfden koning van Assur, bij wien Achaz thans zijne toevlucht heeft gezocht.
Zoo wees nu Jezaja met vaste hand in de wisselingen en verwarringen der toenmalige wereld de bedoelingen, de wegen des Eeuwigen aan. En hiermede zijn wij genaderd tot die periode zijns levens, waarin de ernst der tijden zich als een zwart onweder rondom Juda samenpakte, maar waarin ook het geloof en het geloofswoord van onzen door Gods geest geleiden en gesteunden profeet



als een licht in de duisternis bleven stralen.
Opdat we de profetieën van Jezaja in de volgende jaren wel verstaan door ons op het tooneel zijner werkzaamheid te verplaatsen, moeten wij nu den blik slaan buiten Jeruzalem, over geheel Kanaan, ja over de geheele wereld van dien tijd. Ik moet u die wereld met haar woelingen laten zien gelijk hij ze zag. En dan wordt het ons duidelijk, hoe voor Juda thans de jaren van voorspoed en vrede voorbij waren. Zeldzaam waren nog alle eeuwen door voor Kanaan de tijden van rust geweest. Behalve van al de nimmer eindigende binnenlandsche oorlogen was het telkens het tooneel geweest, waar de groote wereldmachten elkander ontmoetten in bloedigen strijd. Het was als het België der oude wereld. Gelijk Protestantisme en Katholicisme, Prins Willem III en Lodewijk XIV op Belgischen bodem elkander de zege betwistten, zoo stonden oudtijds meest in Kanaan de volken die dongen naar de wereldheerschappij tegenover elkaar. Menig Waterloo lag binnen zijne grenzen, waar een of andere Napoleon was teruggeworpen of ook voorwaarts gestormd.
Reeds in overoude tijden had Egypte uit het Zuiden zijne legers door de vlakten en passen van Kanaan doen oprukken ter verovering van Azië. Thans, in Jezaja's dagen, was Egypte niet machtig genoeg om zulke tochten te wagen. Thans kwamen de verover-



aars van den anderen kant, uit het Noorden en Noordoosten. Thans was het Assyrië dat zijne soldaten uitzond jaar op jaar, en zij naderden al dichter en dichter Kanaan, begeerig naar het Westen, naar de kusten der Middellandsche zee, begeerig naar Egypte zelfs, de dapperen, de onverzinnelijken, onweerstaanbaar als de golven die in dolle vaart worden voortgestuwd. Hoort hoe onze profeet het kende, dat volk van Assur: (5: 26 vv.).
„Zie, weldra komt het met vluggen tred;
„er is geen vermoeide onder, noch een die struikelt; „het sluimert nog slaapt;
„de gordel om zijne lenden wordt niet losgemaakt;
„de riem van zijn schoeisel niet ontgespt.
„Zijue pijlen zijn gescherpt en al zijne bogen gespannen:
„de hoeven zijner paarden zijn steenhard;
„zijne raderen als een wervelwind.
„Z\jn gegrom gelijkt op dat der leeuwin;
„hjj gromt als de jonge leeuwen;
„hij brult, grijpt zijne prooi,
„bergt haar en niemand ontrukt ze hem."
Toen Jezaja als profeet optrad, had Kanaan van de Assyriërs nog niet veel te lijden gehad. Door vrijwillige onderwerping en betaling van schatting aan Tiglath-Pileser hadden enkele jaren vroeger Menahem, de koning van Efraïm, en andere Kanaanietische vorsten hun land vrijgehouden van de ellende van een inval der Assyrische soldaten. Doch het gevaar van



zulk een inval lag altijd aan de deur. Ieder die verder zag dan de dag van heden en de grenzen van zijn eigen klein landje, kon begrijpen, dat het er vroeg of laat van komen moest. Denk u de gezwollen wateren eener rivier, nog met moeite tusschen de dijken gekneld: men let op het minste en geringste wat doet vreezen dat de dijk gaat uitwijken, een kleine onvoorzichtigheid, een weinig onachtzaamheid, en de wateren storten zich vernielend uit over de velden. Zoo dreigend was het gevaar voor Kanaan.
En er waren altijd onvoorzichtigen, roekeloozen genoeg. Wanneer maar de Assyrische legers niet in de buurt waren, begon men op afval te zinnen. Moede van de dikwijls zeer zware belasting aan den vreemden overweldiger te betalen, hunkerde men naar de vrijheid. En het oude, maar nu zwakke Egypte dat met schrik de veroveraars al nader zag komen aan zijn eigen grenzen en er dus belang bij had hun zooveel mogelijk in Kanaan te doen te geven, het wakkerde die vrijheidsdroomen gaarne aan en was altoos bereid hulp te beloven. Zoo sloot men dan met elkaar een verbond; vertrouwende op Egypte's bijstand, weigerde men Assyrië de jaarlijksche schatting; men was vrij.... eenige weken, eenige maanden lang, tot straks de Assyriërs terugkeerden en schrikkelijke wrake namen.
Dit is, in 't kort, gedurende de eeuw die verliep van 750—650 v. Chr., de geschiedenis van de meeste



steden en staatjes in West-Azië: Tyrus en Sidon, Asdod en Ekron en Gaza, Edom en Moab, Efraïm en Syrië, en vele andere. Zoo was, wij zagen het reeds bij de behandeling van Hozea, in 722 vóór Chr. reeds Samaria gevallen onder de wraak van Assyrië. (Jez. 28 : 1—4) Jezaja had het voorzegd, dat het zoo gaan zou met die heerlijke stad die daar als een trotsche kroon lag op een heuvel in de vallei, dat pronksieraad van Efraïms beschonkenen!
Wellicht zag men van de daken te Jeruzalem — de afstand was niet meer dan veertien uren — wel den rook opstijgen, den avondhemel rood gekleurd van den brand der ongelukkige zusterstad; zeker doolden zij in Juda om, de arme vluchtelingen uit het broederrijk, die niet dan het naakte leven hadden kunnen redden voor de plunderzucht der wreede vijanden, en hingen een vreeselijk tafereel op van den jammer van hun geteisterd land. Zoo kon Jeruzalem slechts een uur of wat ten noorden van zijne muren zien wat de macht en de wraak van Assur beduidden. Een volgend jaar behoefde het Judeesche volk van zijn hooggelegen toppen en sterkten slechts den blik te richten naar het Westen, naar de kustvlakte aan de Middellandsche zee, wier blauwe wateren het in de verte zag blinken. Als onder zijne oogen aanschouwde het daar de woede der geweldenaars: ook daar vlamde en rookte de verwoesting, ook van daar kwamen de voortgejaagde vrouwen en kinderen als opgeschrikte



vogels in Juda's bergengten en spelonken den dood, en erger dan de dood ontvluchten. De Filistijnsche stad Gaza werd er door koning Sargon afgestraft voor hare oproerigheid. Maar Egypte trok op ter hulpe, Egypte zou den geweldige tot staan brengen, tot omkeer dwingen; ach! Egypte werd zelf geslagen, moest ijlings zich bergen binnen eigen landpalen, al te blijde dat de overwinnaar het daar nog niet durfde volgen. (Slag bij Rafia 720 v. Chr.).
Zoo moordden en brandden en plunderden de Assyrische legerscharen rondom het rijk van Juda, zelf bleef het nog gespaard. Het schijnt, dat Achaz, straks
zijn zoon en opvolger Hizkia in diens eerste jaren zich wachtten voor afvalligheid en zoo hun volk een nog betrekkelijk rustig en veilig bestaan waarborgden. Maar voor den ernst des tijds kon ook te Jeruzalem niemand blind zijn: aan den horizon rommelde de donder en flikkerde het weerlicht, met vuurroode letteren stond het telkens aan den nachtelijken hemel geschreven in wat ernstige dagen men leefde.
En nu keeren wij terug tot onzen profeet Jezaja.
Heeft hij in deze tijden waarin alles onderst boven schijnt te gaan, werkelijk een houvast aan zijne groote levensgedachte'? Is het beginsel waarvoor wij hem reeds zagen opkomen — de eere zijns Gods hem ook nu nog steun en gids? Wijst het woord Gods dat hem in het hart werd gelegd, hem nu den weg in



deze verwarring ? Met die vragen komen we nu tot hem.
Hij heeft gezien en geloofd, dat Jehova de Heilige, de alleen verhevene, de waarlijk levende is: hoe staat hij nu met dit zijn geloof tegenover die Assyrische wereldmacht, voor welke alles hier op aarde moet bukken? Hij zou het ons in één woord hebben verklaard: die Assyriërs doen niets anders dan wat Jehova besloten heeft; Jehova staat boven hen en gebruikt hen voor zijn plan. Dat klinkt zeker eenvoudig genoeg, vooral voor ons die van der jeugd af geleerd hebben te belijden: „ik geloof in God, den Vader, den Almachtige, Schepper des hemels en der aarde", en dat „alle schepselen alzoo in zijne hand zijn, dat zij, tegen zijnen wil, zich noch roeren noch bewegen kunnen." Maar laat ons eens indenken wat het voor een man als Jezaja en in zijn tijd beteekende.
Voor ons is het zoo iets van zelf sprekends, dat er slechts één God is, almachtig, albestierend, maarzoo was het niet voor de menschen van die dagen. Ieder volk, ieder land had zijn eigene godheid — dat was toenmaals het algemeen geloof — en de god van een grooter land en een sterker volk was natuurlijk ook machtiger dan die van een klein volk.
Wist men nu echter in Juda niet beter? Voorzeker, men had er beter kunnen weten, de hoogheid van den éénen, waarachtigen God was er verkondigd ook reeds vóór Jezaja, maar daarom moeten we niet meenen, dat dit geloof reeds in het hart der menigte



was vastgeworteld, als met hun gevoelen en denken was saamgegroeid zooals bij ons. Integendeel, wij weten uit het O. T., uit de historische zoowel als de profetische boeken, hoe men altoos weer neigde tot de afgoderij, hoe er op de heuvelen altaren rookten voor Baal en Kamos en Moloch naast die van Jehova. De eenheid Gods was slechts het geloof van de uitnemendsten, terwijl de meerderheid tot het heidensche standpunt was teruggezonken, waarop Jehova niet als de ééne maar slechts als een van de goden werd beschouwd. Wij kunnen gelooven, dat, bij het zien van de alles veroverende wapenen der Assyriërs, honderden in Jeruzalem zichzelven begonnen af te vragen: zou dan niet onze god, maar zouden de goden van Nineve de machtigsten zijn ? De veroveraars zelf waren daarvan natuurlijk overtuigd, zij togen uit in den naam van hunne eigene goden, brachten hun dankolfers voor elke overwinning en riepen hun glorie uit. En wat zouden al die steden en natiën daartegen zeggen, zij die tevergeefs, elk tot zijn god, om verlossing geroepen hadden? Wat zou men in Juda daartegen zeggen, het nietige landje, niet meer dan weinige uren gaans lang en breed, niet grooter dan een enkele provincie van ons eigen koninkrijk! O, voor velen, voor sommige vromen ook wel, werd het, als zij de kleinheid, de onmacht van hun rijkje tegenover dat groote Assur stelden, een angstige vraag: Kunnen wij nog wel volhouden, dat onze



God de eenige, of, zoo dit al niet meer, dat hij ten minste de machtigste, de hoogste der goden is.
Doch voor wie dit een vraag werd, met voor onzen nrofeet Hij heeft de verhevenheid van den Heilige Israëls te duidelijk gezien, te diep gevoeld dan dat zulk een vraag in zijne ziel ook maar zou kunnen opkomen. Hij twijfelt niet één oogenblik. Zeker, Juda, evengoed als zijne naburen, moet zich onderwerpen daar is geen ontkomen aan, maar waarom? Omdat die Assvriërs nu eenmaal zoo oppermachtig zijd, dat niemand, geen mensch en geen god, tegenover hen kan stand houden? Neen, met daarom, maar
omdat Jehova zelf het zoo wil, omdat Hij die geweldenaars gebruiken wil als den stok in zijne hand waarmede Hij zijn schuldig volk slaat. Zoo wordt Jezaja niet moede het aldoor te herhalen: ziet toch met alleen op die vijanden, ziet naar Hem die hen zendt en die dit alles doet. Geeft Hem de eere in stede van te twijfelen aan zijne macht! Tegenover de snorkende pralerijen der overwinnaars, tegenover de angstige blikken der twijfelaars staat hij opzijn post met het woord des geloofs: ziet uw God o Israël. Als iedere overwinning der vijanden die hen nader brengt, velen wanhopig doet roepen : waar blijft toch Jehova? antwoordt hij: hier is Hij, hier in deze eigen overwinning, Hij geeft haar uw vijand!
Nog eens, denk u terug in de gedachten van die dagen en versta dan de grootheid van zulk een geloof:



Jehova, de God van dit kleine, nietige Juda, de bestierder der wereld, de Heer ook van dat ontzaglijke A.ssur! En merk nu op welke gerustheid en kalmte de vrucht zijn van dit geloof, waar het werkelijk leeft in eens menschen ziel. Jezaja weet, hoever ie Assyriërs zullen kunnen gaan, nl. niet verder dan
hun Zender toelaat.
Jeruzalem zal worden gestraft, maar niet vernietigd. Als de nood op het hoogst is, als het verderf onafwenbaar schijnt, als de overmoed der vijanden den laatsten slagboom gevallen waant, als zij het laat,te, allerlaatste dat nog van Israël gebleven is, als ze Jeruzalem zelf zullen aangrijpen, dan...• plotseling,
onverwacht daagt de redding.
De profeet verbeeldt zich soms hoe het gaan zal: van het Noorden komen de verdervers op de hoofdstad los, door pas na pas, van dorp tot dorp, el ten dag dichter bij: alles gilt het uit, alles vliedt wat vlieden kan, van de omliggende plaatsen komen zij buiten adem in Jeruzalem's poorte en verbreiden e schrikmare: de vijand, de vijand! Reeds is hij in zicht, reeds heft hij de hand op tegen den berg der dochter Sions, daar.... breekt de Heer Jehova der beirscharen met geweld de takken af en heel het heerlijke woud van het Assyrische leger ligt tegen den grond. (40:5-34).
Zoo ziet het de profeet soms in dichterlijke verbeelding, zoo zal 't wel eens gebeurd zijn in de werkelijkheid; iedereen angstig, hij alleen gerus ,



wetende: de vijanden mogen komen tot aan, niet tot in Jeruzalem. Zij mogen niet verder, zij kunnen niet verder. Mogen niet, kunnen niet? Gewisselijk niet, wat zoudt gij snoevende Assyriërs ? Gij zijt niet meer dan een stok in de hand mijns Gods, en wat kan een stok, als de hand die hem hield, hem wegwerpt?
Gij bemerkt dus, hoe de groote waarheid die aan de ziel van onzen profeet was geopenbaard, die hem door de hemellingen zelf was voorgezongen, — hoe die waarheid van de heiligheid, de heerlijkheid Gods hem tot licht en steun was. Zij deed hem de dingen der wereld zien in hun ware grootte en rechte beteekenis, zoodat hij er niet verschrikt tegenover stond. Dat was wat hem onderscheidde van zijne medeburgers. Zij ook voorzagen, vreesden wel, dat er te eeniger tijd gevaar zou dreigen van die onverwinlijke vijanden, — om dat te voorspellen, behoefde men nog geen profeet te zijn — maar zij zagen er God, hun God niet in. Zij verstonden niet, dat Jehova in deze dingen tot hen kwam en tot hen sprak. Dat is de doorgaande grief van Jezaja, dat de stompzinnigheid, de goddeloosheid die hij zijnen tijdgenooten telkens verwijt. (5 : 12, 9 : 12, 10 : 20, 17 : 7, 22 : 11, 29 : 23, 31 : 1). Zij zien het gevaar en werpen een angstigen blik naar de zwakke punten van de bolwerken der stad, maar zij zien niet naar Hem die het alles doet en het van voor lang besloot. En wat is hiervan het



gevolg? Dit, dat de ware ernst van dien tijd vol verschrikkingen hun verborgen blijft! Voor den profeet geschiedt het alles naar goddelijk bestel en heeft dus eeuwige beteekenis, maar voor hen is het iets toevalligs, een ongeluk zooals er zoovele ongelukken in de wereld zijn, waarachter men geen hoogere bedoeling zoekt: het mag een oogenblik verschrikken, maar als 't ergste geleden is, is het weer gauw genoeg vergeten.
Geen wonder dan ook, dat het volk van Jeruzalem door al die vreeselijke dingen welke als onder hun oogen gebeurden, nog niets heeft geleerd. Wij zouden zoo denken, dat men nu toch wel naar den profeet luisterde. Zoo eenige, dan moesten toch die dagen tot boete en bekeering roepen en kracht bijzetten aan het profetische woord. Maar het was alles nog hetzelfde als voorheen. De onrechtvaardigheden, de verdrukking der armen, de afpersing van wees en weduwe, zij duurden nog altijd voort. Ja, zelfs de lichtzinnigheid is nog niet weg uit de harten. Wat moet de profeet wiens hart vol is van de ernstigste gedachten, niet beleven in dat Jeruzalem! Daai komt hij in 's lands raadszaal, en zie, de vroede mannen, geroepen om recht en leiding te geven, zij dolen door den wijn en dwalen door den sterken drank, zij waggelen op hun beenen en slaan brabbeltaal uit, ja de tafels zijn vol walgelijk uitbraaksel, geen plek meer schoon! Kan het erger? Honend wijzen zij alle waarschuwing af: ha! wij hebben een verbond ge-



sloten met den dood, met de helle een voorzichtig verdrag gemaakt, zij zullen ons niet deren! (28:7—15)
Is het mogelijk, zooveel lichtzinnigheid in zoo ernstige dagen? Maar het is meer gezien, dat de mensch als door alle vrees heen was. Ik denk aan de dagen van het schrikbewind in Frankrijk. In de kerkers van Parijs waaruit eiken morgen tientallen werden weggehaald naar de guillotine, vierden de gevangenen nog de dolste feesten. Is de mensch der wereld niet altoos geneigd te lachen met het gevaar waarvoor hij gisteren rilde? De saletjonkers en hofdames te Versailles dansten en schertsten weer met elkander, zoodra de eerste schrik voorbij was, en trachtten aldus het grimmige spook der revolutie weg te dartelen uit hunne gedachten.
Niet anders deden de voorname heeren en dames van het Jeruzalem dier dagen. Ja, uit datzelfde Jeruzalem, uit die zoo ontzaglijk ernstige jaren, is het woord afkomstig, 't welk voor alle eeuwen het parool der lichtzinnigheid gebleven is: laat ons eten en drinken, want morgen sterven wij.
Het waren een paar bange weken geweest: de vijandelijke wagens vulden de valleien om de stad, de ruiters berenden de poort; toen sloeg de schrik om het hart, in allerijl zag men de vestingwerken na, brak huizen af om bressen in den muur te stoppen, maar het gevaar werd nog afgewend, buiten verwachting, en wat is nu de vrucht van den door-



gestanen angst? Berouw en bekeering? Ei ziet, hoe zij op de daken klimmen, joelend en dartelend, hoe de dolzinnigste uitgelatenheid het uitschatert; het is vreugde en vroolijkheid, runderen dooden, schapen slachten, vleesch eten, wijn drinken: „Laat ons eten en drinken, want morgen sterven wij!" (22 : 1—14).
Te mijnen aanhooren heeft Jehova der heirscharen zich geopenbaard: deze uwe schuld wordt niet verzoend voordat gij sterft. Zoo luidt het bittere woord van onzen profeet op dien dag. Wij begrijpen het. In zulk een stad, tot zulk een volk dat van den ernst der tijden niets, volstrekt niets leert, kan het profetische woord niet anders wezen dan oordeel en altijd weer oordeel. Hard, streng predikt Jezaja dat oordeel onder allerlei beeld: een knetterende hagel (28: 17), een vreeselijke overstrooming (8:7, 8), het instorten van een overhangenden muur of stukslaan van een aarden kruik (30 :13, 14), een leeuw die zijn prooi grijpt en niet loslaat (31:4), hard, streng, vreeselijk is altijd de toon, het woord waarmee hij het teekent.
Kon het anders? Welk een tegenstelling! Hij die het lied der serafs eenmaal hoorde, tegenover die dronkemansliederen! Hij wien de Allerhoogste in zijne majesteit immer tegenwoordig is, tegenover die loszinnigen die het spotten maar niet kunnen verleeren! O, het wondde hem in het diepst zijns harten, het sneed hem vlijmend door de ziel, dat zijn God nog altijd werd onteerd. Voor de eer zijns Gods komt



hij op, waar hij die lieden zijne dreigingen als hagelsteenen in het gezicht slingert.
Of Jezaja dan nooit eenig teeken van bekeering onder zijn volk mocht aanschouwen, zoo vraagt gij. Het is mogelijk, dat er bij tijden eenige meerdere ernst scheen te zijn en men dan druk met o fiers naar den tempel liep. In zulke dagen, bij zulke mensclien slaat de stemming wel om van den dwaasten overmoed tot de diepste neerslachtigheid en omgekeerd. Het is mogelijk, dat toen Hizkia eenige jaren had geregeerd, er oogeuschijnlijk een betere geest in Jeruzalem den toon aangaf. Hizkia wordt in 2 Kon. 18 als een vroom koning beschreven, die velerlei afgoderij uitroeide en op Jehova vertrouwde. Vandaar misschien in dien lateren tijd meer ijver voor den tempeldienst, meer stiptheid in het brengen der offergaven, meer lust om de feestdagen te onderhouden. Maar wie nu tevreden mocht zijn, wie denken mocht dat de Heilige Israëls nu geëerd werd en dus met zijn volk zou verzoend zijn — niet alzoo onze profeet. Uit die dagen van Hizkia is waarschijnlijk het eerste hoofdstuk van zijn boek. Welnu, „overheden van Sodom, volk van Gomorra," zoo spreekt hij zijne medeburgers toe. Neen, Jehova wordt nog niet geheiligd, zoolang nog wees en weduwe in het land moeten klagen over onrecht. Hij haat dan die offers en ieesten en zij bedekken de zonde niet voor zijne heilige oogen.



Jezaja weet te goed wie God is, om te kunnen denken dat Hij met een schijn van vereering, zonder wezenlijke gehoorzaamheid aan zijn wil, zou gediend zijn. Evenmin als Hij gediend is met vereering zonder waarachtig vertrouwen. En ook dat laatste ontbreekt nog al te zeer. Zij eeren Hem met de lippen, maar houden het hart verre van Hem (29:13). Hun hart, hun diepste levensbeginsel, het middelpunt van hunne persoonlijkheid, waaruit alle andere gedachten en overleggingen uitgaan als stralen naar den omtrek,
— dat hart rust niet op Jehova. Het is nog altoos als onder Achaz: men rekent met Hem niet, men durft het met hem alleen niet wagen. Men hunkert naar hulp van menschen, men hunkert ook in Juda
— gij vermoedt het al — naar Egypte. Een verbond met Egypte! Dat plan stond als een lokkende fee die den weg wees naar een paradijs vol van alle goeds, den staatslieden van Juda telkens en telkens weer voor oogen, het was hun eigenlijk nooit uit de gedachte, maar even hardnekkig onvermoeid vinden wij daarom ook Jezaja bezig er tegen te waarschuwen, waar hij tracht die schoone fee te ontmaskeren als een ijle, bedriegelijke nevelgestalte.
Wonderlijk hoe toch dat woord Egypte, tientallen van jaren lang, als een tooverklank de volken in Kanaan bekoorde! Hoe het als een geheimzinnige aantrekkingskracht bezat voor de verdrukten! Was daarvoor reden? Eigenlijk niet de allerminste. Ik zeide het reeds
O



vroeger: het had wel vaak hulp beloofd maar even vaak de belofte gebroken, of zoo het al ten strijde trok, bleek het toch machteloos. Dat liet onze profeet de burgers van Jeruzalem zoo duidelijk gevoelen in het jaar 711 v. Chr., toen Asdod belegerd werd door den generaal van den Assyrischen koning Sargon. Drie jaren lang liep hij toen naakt, d. w. z. met niets dan het onderkleed aan, en barrevoets als een krijgsgevangene en uitgeplunderde, door de straten. En wie hem vroeg naar de reden van deze zonderlinge kleedij, kreeg ten antwoord: Zoo zullen straks de Egyptenaars loopen op wie gij vertrouwt; zoo, naakt en barrevoets, gaan zij naar Assur in ballingschap, zij die u zouden moeten helpen (hoofdst. 20). En werkelijk, hoe trouweloos, waardeloos de belofte van den Farao was, bleek toen wel. Jamau, de afvallige koning van Asdod, was bij de nadering van het Assyrische leger naar Egypte gevlucht; maar Farao, in plaats van hem te beschermen, leverde hem, in ketenen geklonken, aan Sargon uit.
Was men in Kanaan wijs geworden? Ach neen, een jaar of wat later zijn weer aller oogen hoopvol naar het Zuiden gericht, droomt men van niets anders dan van een verbond met het rijk aan den Nijl. En ook de staatslieden in Juda laten zich overhalen tot deelneming. liet is ook al te verleidelijk mee te doen, mee te tellen in de wereldpolitiek, misschien wel Jeruzalem beschouwd te zien als het hoofd van het bondgenootschap, waar uit Fenicië en Filistea, uit



Edorn en Moab, de gezanten samenkomen en in liet kabinet des konings het plan van den opstand wordt
beraamd. (
In zulke dagen verplaatsen ons de capp. 28 32 van het boek Jezaja. Het is niet met volkomen zekerheid uit te maken, uit welk jaar die profetieën zijn. De meeste geleerden plaatsen ze in het midden van Hizkia's regeering, omstreeks den dood van Sargon (705 v. Chr.), maar zij kunnen ook wel ouder zijn. Doch hoe dit zij, oogeublikken als daarin verondersteld worden, kunnen te dier tijd in Jeruzalem telkens
zijn voorgekomen.
Er is in den ministerraad des koning? besloten de hulp van Egypte te vragen. Een gezantschap met kostbar e geschenken is reeds door de woestijn in het Zuiden naar den Nijl getogen, misschien heeft Farao zijn woord gegeven, maakt hij reeds een begin met de krijgstoerustingen. Vandaar in Jeruzalem niet weinig zelfvoldoening bij de groote heeren over het welgelukte plan van, naar zij meenen, uitnemende staatsmanswijsheid. Wel wetende echter, hoe Jezaja over deze dingen dacht, en heimelijk bevreesd voor zijn toorn, heeft men alles zoo lang mogelijk voor hem verborgen gehouden. En met reden! Gij moet nalezen, hoe hij, zoodra het hem ter oore komt, zijne verbolgenheid uitgiet over Juda's staatslieden. Hard, scherp klinkt wederom zijn: wee, wee! over hen en hun plan en hun inzicht.



Ja, die wijsheid zal hen ver brengen! Dat Egypte, die woelwater die zich, als het er op aan komt, stil houdt, zal hun veel nut doen! Gij hebt op paarden willen rennen om hulp te halen? Nu juist, gij zult ook rennen, duizend van u voor het dreigen van één, tienduizend voor het dreigen van vijf, totdat uw overschot is als een mast op een bergtop, als een
banier op een heuvel!
Nutteloos en erger dan nutteloos is dat verbond met Egypte. De profeet kent de wereldkaart van zijn tijd te goed om dat niette begrijpen. Toch noem ik hiermede nog niet de diepste, de eigenlijke oorzaak, waarom hij er tegen is. Deze is alweer — behoel ik het nog te zeggen? — de miskenning van de eer zijns Gods die hij er uit proeft. Men durft weer niet op Hem vertrouwen; men verlaat zich liever op de Egyptenaars en hunne paarden. Alsol dat goden en geen menschen zijn, alsof die paarden soms geest en geen vleesch zijn! Men weet het weer beter, men kan het weer veel beter dan Jehova: wel zeker, het leem is even wijs als de pottebakker zelf, het aarden vat zegt van zijn formeerder: hij heeft geen verstand! Het is alles voor den profeet hetzelfde als zeiden zij ronduit tot hem: ruimt den Heilige Israëls
uit ons gezicht weg!
Nu moeten wij dit wel verstaan. Letterlijk zal wel niemand in Jeruzalem dit zoo tot hem hebben gezegd. Integendeel, men wierp hem waarschijnlijk tegen:



wat bedoelt ge toch? Hebt ge ooit zulk een woord van ons gehoord? Wij denken er niet aan Jehova te verwerpen, gaan wij dan niet naar den tempel met offers en gebeden ? — En toch hield Jezaja vol. gij eert God niet, uw gedrag wijst het uit. Anders zoudt gij gerust en stil durven zijn en niet bij de menschen uw hulp zoeken, alsof Jehova te zwak is om u te beschermen.
Maar hoe hebben wij het nu? Gaat Jezaja hier niet te ver? Was het dan voor Juda's staatslieden niet gansch natuurlijk, dat zij omzagen waar hulp te krijgen was? En kan het aangrijpen van aardsche middelen niet bestaan tegelijk met het steunen op God in den hemel? Bid en werk, bid God en houd uw kruit droog, zegt onze vroomheid. En toch keurt onze profeet als godonteerend af wat voor de Judeesche rijksgrooten en wat ook ons misschien gansch natuurlijk en volstrekt niet ongodsdienstig zou lijken. Wat is de diepste grond van dit verschil tusschen hen
eu hem?
Zie, het was voor hen natuurlijk, omdat zij in hun staat,' in het rijk van Juda niets meer zagen dan in een dier andere koninkrijken: zij wilden zijn als de volken rondom, wat natuurlijker dan dat zij ook meededen in de politiek van den tijd? Maar dit juist veroordeelt Jezaja. Hij ziet in Jeruzalem niet slechts een stad als andere steden, in zijn volk niet slechts een natie die met de overige op ééne lijn staat; hij



erkent het bijzondere, het eigenaardige van Juaa en Jeruzalem. Dat laatste is hem de woonstede van den Heilige Israëls, een stad door Jehova gegrondvest, Juda is hem het volk van den levenden God, dien alleen verhevene, wiens plan de gelieele wereld omvat. En waar hij Sion, Jeruzalem, Israël noemt, daar denkt hij aan het werk van dien God, aan den raad van dien eenig Waarachtige die Sion heeft uitverkoren, opdat vandaar zegen zou uitgaan tot alle andere volken. De staatslieden van Juda mogen ook al zeggen, dat Jehova hun God is. zij hebben toch geen oog voor dat godsplan, omdat zij Jehova niet erkennen in zijue albestierende majesteit gelijk de profeet hem kent. En zoo begrijpen zij ook niet waarin de hoogste eere van hun land en volk gelegen is; zij zoeken die in het meedoen en meegeteld worden met de andere natiën, terwijl er in waarheid slechts ééne heerlijkheid is voor Israël: het met zijn God te houden!
Laat andere volken aan politiek doen, zij hebben niet anders, die armen! Juda heeft iets anders: het heeft den levenden God en zijn werk in zijn midden. Met die boodschap stuurt de profeet naar huis de gezanten van Filistea of Moorenland (Ethiopië) of van waar ook, die Juda zouden willen meetroonen in hun staatkunde (14 : 32, 18 : 2). Alle politiek is hier totaal onnoodig: geen verbond met mensehen behoeft het godsgebouw dat in Jeruzalem wordt op-



gericht, te stutten; God zelf heeft een hoeksteen gelegd waarop het stevig genoeg staat. Stilzitten en vertrouwen, elders misschien dwaasheid, is hier de hoogste wijsheid, de ware kracht.
Zoo, meen ik, zal ons duidelijk zijn de ware, eigenlijke oorzaak van Jezaja's prediking tegen alle verbond met menschen. Het is de erkentenis van Israels bijzonder karakter, van zijn bestemmiDg om het volk des waarachtigen Gods te zijn. Het is het besef van den geestelijken aard van het werk, het rijk van Jehova. Hetzelfde wat Christus uitsprak voor Pilatus: mijn Koninkrijk is niet van deze wereld, anders zoo zouden mijne dienaars gestreden hebben, opdat ik den Joden niet ware overgeleverd (Joh. 18 : 36).
Toch moeten we nu niet meenen, dat Jezaja reeds de volle diepte van wat onze Heiland aldus getuigde, heeft gepeild. Wij zien nog verschil. Jezus verbiedt de zijnen te strijden met het aardsche zwaard en geett zich over aan het geweld der wereld tot in de allerdiepste vernedering, tot het kruis, tot den dood toe; hij laat zich wat het uitwendige aangaat, door de wereld volkomen vernietigen om op deze wijze juist de wereld te overwinnen: door den dood heen komt hij tot het leven. Deze allerlaatste consequentie nu, uit den geestelijken aard van het koninkrijk Gods volgende, heeft Jezaja nog niet gevonden. Bij hem wordt Jeruzalem wel benauwd ten doode toe, maar komt toch niet in den dood; het water stijgt tot aan



de lippen, maar verder niet, het wordt niet in de wateren ondergedompeld. Wanneer het tot dat laatste dreigt te komen, dan — niet door hulp van menschen, niet door Juda's eigen kracht, maar door de wondermacht van Jehova — daagt de redding. "Wel lijden, ontzettend liiden, maar niet den dood roept hij over Jeruzalem uit.
Er is een andere, jongere profeet die ook voor dat laatste niet is teruggedeinsd: Jeremia. Hij durft stad en volk werkelijk in den dood overgeven, hij voorspelt in den nood geen wonderbare verlossing door goddelijke tusschenkomst, maar is juist altijd bezig om iedere hoop daarop bij zijn volk neer te slaan. Toch gelooft hij even vast aan Israëls blijvende bestemming, aan de onwankelbaarheid van Gods plan met zijn volk. Vanwaar dan dit onderscheid, dat Jezaja door dit geloof tevens verzekerd meent te zijn van Jeruzalem's onvergankelijkheid, terwijl Jeremia ondanks dit, zijn geloof, haar aan de verwoesting prijsgeeft? Wij moeten zeggen, dat de laatste nog beter het geestelijk karakter van het rijk Gods heeft verstaan, nog dieper gevoeld, dat het niet is van deze wereld, dat het missen kan alle aardsch geweld, alle uiterlijke glorie, allen zichtbaren steun. Hij kon den dood zien komen over al het uitwendige, hij kon opgeven de onafhankelijkheid van zijn volk, de heilige stad, den tempel van Jehova zelf, zonder daarom zijn geloof te verliezen, dat Gods werk bleef en Gods



raad zou overwinnen. Jezaja kon nog niet nl het zichtbare aldus laten afbreken, wel veel, wel bijna alles, maar het allerlaatste, Jeruzalem zelf, nog niet. Deze zichtbare, aardsche stad was voor hem één met het geestelijke, eeuwige koninkrijk van God.
Om het met een voorbeeld uit onze dagen ons nader te brengen, Jezaja en Jeremia staan in dit opzicht eenigszins tot elkander, als de Roomsch-Katholiek en de Protestant. Voor den eerste vallen kerk en godsrijk samen: ging te eeniger tijd de Roomsche kerk in hare uiterlijke verschijning met haren paus aan het hoofd te niet, hij zou moeten gelooven, dat ook Gods koninkrijk vernietigd, zijn heilsplan verijdeld was. De Protestant echter zou kunnen aanzien, dat de zichtbare kerken, onze Ned. Herv. Kerk of welke andere ook, ophielden te bestaan en toch vasthouden aan zijne overtuiging, dat het „vast gebouw van 's Heeren gunstbewijzen, naar zijn gemaakt bestek, in eeuwigheid zal rijzen." Voor hem, evenals voor onzen Heer Jezus Chiïstus en ook reeds voor een Jeremia, is dat laatste onafhankelijk van alle zichtbare, tijdelijke vormen.
Jezaja staat in dit opzicht verder van ons af. Maar vergeten wij daarom niet de heerlijkheid, de kracht van zijn geloof ons toe te eigenen! De vorm waarin hij zijn geloof uitdrukte, nl. dat Jeruzalem door den vijand niet zou vernietigd worden, — die vorm was slechts voor dien tijd, die vorm kon later, wanneer



hij tegen Gods bedoeling in werd vastgehouden, een verderfelijke dwaling worden; denk aan den dweepzieken moed, waarmee de Joden in het jaar 70 na Chr. nog Jeruzalem tegen de Romeinen verdedigden, tot bet laatste toe hopende dat God op wonderdadige wijze de stad zou redden; — maar wat Jezaja op deze wijze uitsprak, bet geloof in den levenden God wiens raadsplan vast staat, wiens werk door geen vijand ter wereld kan worden omgestooten of geschokt — dat geloof is van alle tijden, dat geloof hebben wij tegenover een ganscbe wereld uit te roepen, met den moed, met de bezieling van een Jezaja ijverende voor de eere van den waarachtigen God.
Zullen wij er hem misschien een verwijt van maken, dat hij dien vorm nog noodig had, dat hij nog niet tot het klaarder besef van een Jeremia was doorgedrongen? Allerminst, maar wij eerbiedigen Gods wijsheid in den weg zijner openbaring. Hier geldt wat Jezus eens tot zijne jongeren zeide: nog vele dingen heb ik u te zeggen, doch gij kunt die nu niet dragen (Joh. 16 : 12). Naar dit beginsel heeft de Alwijze gehandeld in hetgeen Hij aan zijne knechten, de profeten, en door hen aan zijn volk bekend maakte. Niet alles op eenmaal, niet het hoogste al aanstonds, maar langzamerhand heeft Hij het licht zijner waarheid al helderder naardat zij het dragen konden, laten schijnen. Jezaja zelf misschien, en zeker



niet het volk van zijne dagen, zij konden nog niet dragen de waarheid, dat Gods raad blijft en overwint, ook al valt elke zichtbare steun weg. Wat zou extoen geworden zijn van Juda's volk en godsdienst, indien Jeruzalem ware verwoest gelijk Samaria? Zou er niet even weinig van overgebleven zijn als van de tien stammen die in de verstrooiing zijn verdwenen ?
Profeet en volk hadden voor hun geloof in de wereldoverwinnende macht van het rijk Gods nu nog noodig het zichtbare houvast van het onverwinlijke Jeruzalem. En de Almachtige zelf heeft hun dien steun geschonken en het geloof van zijn dienstknecht niet beschaamd. Welk bijbellezer kent niet den naam van Sanherib, herinnert zich niet de wonderbare verlossing van Jeruzalem, gelijk 1 Kon. 18 en 19 ons
die verhaalt?
Het was nu bijna veertig jaren geleden sinds Jezaja met zijne prediking was begonnen, en thans de zeventig genaderd kreeg hij, evenals Abraham die ook in zijn ouderdom de zwaarste beproeving zijns geloofs te verduren had, de gelegenheid om te toonen, of het geloof van zijne jongere jaren nog onverzwakt in hem gloeide. Heerlijk staat zijne gestalte daar in het Jeruzalem dier dagen, grijsaard op wiens schouders het behoud des vaderlands, ja het behoud van den waren godsdienst rustte. Zijn geloof was nu als de dijk die den verdelgenden vloed tegenhield. Indien de



dijk ware uitgeweken, indien zijn geloof ware bezweken, zoo zoude de overstrooming land en volk, staat en kerk verzwolgen hebben. Maar hij stond als de rots:
'k Zag een leger van golven den aanval beginnen!
Zij liepen u aan, met schelden en slaan, met schuimende woede! Maar zouden zij 't winnen?
Of ook over u heen heel haar menigte gaat, zij breken, — gij staat.
Zij breken, zij wijken, van veerkracht beroofd.
Daar verheft gij het hoofd.
Zoo ziet een dichter (da Costa) de rots staan, zoo stond Jezaja en bewees aldus door zijne eigene houding en woord de waardij der beginselen, een menschenleeftijd lang door hem verkondigd.
Laat mij kortelijk de geschiedenis vertellen. In het jaar 706 stierf Sargon en werd opgevolgd door Sanherib. Deze troonsverwisseling deed weer aan alle kanten van het groote Assyrische rijk de vlam van den opstand uitslaan. Babel, de machtige die zoo noode het juk van hare zuster Ninevé droeg, gaf het sein. Merodach Ëaladan wierp zich daar tot koning op en trachtte allerwegen bondgenooten te werven. Zijne gezanten kwamen ook te Jeruzalem, waar koning Hiskia hen vriendelijk ontving en, door hun al zijne



schatten te toonen, niet onduidelijk merken liet, dat hij oor had voor de voorstellen van hun heer en genegen was mede van Assyrië af te vallen (2 Kon. 20:12 vv.). Er kwam werkelijk een verbond van al de Palestijnsche staatjes tot stand, Egypte beloofde hulp, en wie der vorsten ongezind was om mee te doen, werd door zijne eigene onderdanen afgezet, zooals het geval was met koning Padi van Ekron, die door zijne burgers aan Iliskia werd overgeleverd en te Jeruzalem gevangen gezet. Blijkbaar werd Hiskia voor het hoofd der verbondenen gerekend; zijn land was nog niet zoo vernederd en verarmd als de andere, zijne hoofdstad had nog geen beleg te verduren gehad, hij had nog schatten te toonen; geen wonder dus, dat de anderen op hem zagen als den machtigste onder hen.
Hoe hoopvol echter begonnen, het eindigde weer als altijd. Sanherib bracht eerst Babel, het sterkste en dichtst bij zijnde der oproerige landen, tot onderwerping en wendde zich daarna met zijne ontzaglijke macht, in grooten spoed, naar het Westen. De schrik alleen reeds voerde aldaar de meesten tot de gehoorzaamheid terug, zoodat de Assyrische troepen, bijkans zonder tegenstand ontmoet te hebben, ijlings in de buurt van Juda waren aangekomen. De Filistijnsche steden die zich bleven verzetten, werden getuchtigd, de Egyptische koning Tirhaka die werkelijk met zijn leger opdaagde, werd gestuit: van al zijn bondgenooten



verlaten, stond Juda alleen tegenover den toorn en de wraak van den geweldenaar.
Schrikkelijk had het ongelukkige landje te lijden. Wij hooren er op een van zijne monumenten Sanherib zeiven nog over pochen: „Ik viel Hiskia van Juda „die zich niet onderworpen had, aan en nam 46 „vestingen, burchten en kleine steden in. Ik voerde „200150 menschen, groot en klein, van het mannelijk „en vrouwelijk geslacht, een menigte paarden, jonge „stieren, ezels, kameelen, ossen weg. Hiskia zeiven „sloot ik te Jeruzalem in als een vogel in zijn kooi. „Ik richtte wallen tegen hem op. Zijne steden wier „bewoners ik gevangen maakte, scheidde ik af van „zijn gebied en gaf ze aan Mitinti, den koning van „Asdod, Padi, den koning van Ekron, en Zil-Bel, den „koning van Gaza, en verkleinde alzoo zijn land. Bij „de vroegere schatting die ik hem opgelegd had, „voegde ik nog een andere."
Zoo was eindelijk het oordeel over Juda losgebroken. Door Jezaja zoo lang verwacht en vaak gedreigd, maar telkens uitgesteld, — nu was het gekomen. Veertig jaar lang had hij gewaarschuwd, doch men had niet geluisterd noch zich bekeerd: nu was de slag gevallen. Dit was de tijd waarvan hoofdstuk I spreekt, toen het land een wildernis was en vreemden de akkers verteerden, en Sions dochter was overgebleven als een hutje in den wijngaard, als een wachthuisje in den komkommerhof, als een belegerde



stad. Te laat berouwde Hiskia zijn afval; hij moest koning Padi van Ekron loslaten en blij wezen, dat, na betaling eener boete van bijna vier millioen gulden, hem troon en hoofdstad nog gegund werden. Weg waren de schatten die zijne ijdelheid hadden gestreeld!
(701 v. Chr.).
En nog was het gevaar niet op zijn hoogst geweest, nog moest het allerergste komen. Er is in de berichten eenige onduidelijkheid betreffende het onderlinge verband der gebeurtenissen, maar het schijnt, dat Sanherib, spijt krijgende over zijne toegevendheid, nu tegen het verdrag in, ook nog de overgave van Jeruzalem eischte. Ook de laatste schijn van zelfstandigheid moest wegvallen. Hoe 't zij, een afdeeling van het Assyrische leger omsingelde de hoofdstad en het scheen nog slechts een kwestie van tijd, of ook de allerlaatste rest van Juda was genomen. Want zij hadden toch wel gelijk, die generaals van Sanherib daar voor de poort, die in snoevende en dreigende taal den Jeruzalemmers toeriepen, dat nog overal en nog altijd ieder verzet tegen hunnen heer, den grooten koning van Assyrië, vruchteloos was gebleken; het was al te waar, dat nog geen volk ter wereld door zijne goden uit de macht van den grooten koning was verlost, en dat Egypte een rietstaf geleek die de hand doorboort.
Wat zal Hiskia doen ? De poort ontsluiten, om het wellicht te moeten aanzien, dat hij en zijn volk



worden weggevoerd, dat de wallen Sions worden geslecht? Of weigeren en volhouden, totdat straks — wie weet? — de stad met geweld veroverd wordt en nog meer verbitterde wrake haar het lot van hare zuster Samaria doet ondergaan? Of zou er nu waarlijk hulp zijn bij Jehova, bij den Heilige lsraëls? Ten einde raad begeeft de koning zich met gescheurde kleederen, in rouwgewaad, naar den tempel en bidt en smeekt, terwijl een gezantschap van de aanzienlijksten der stad, koninklijke ministers en opperpriesters, ontsteltenis op het gelaat en deemoed in heel hun houding, de lendenen met zakken bedekt, door de straten schrijdt en, verlegene, radelooze smeekelingen, heentrekt naar de woning van den profeet Jezaja om van 's konings wege nederig als een gunst hem te verzoeken: hef toch een gebed op voor het overblijfsel dat gevonden wordt.
Welk een triomf voor den ouden man! Dat is het oogenblik waarop hij jaren en jaren lang heeft gewacht! Altoos heeft men hem laten praten, vroeger toen men zoo prat ging op eigen slimme politiek, hield men hem buiten de staatszaken; thans is er slechts één gevoel, één geroep bij hoog en laag: de profeet! O, indien hij eens voor ons bad! Indien hij een woord Gods voor ons had! Een woord van zijn God!
Welk een triomf voor Jezaja! Maar waarin verheugt hij zich wel het meest? Zeker niet daarin



dat hij zelf nu eere krijgt, maar hierin dat koning en volk eindelijk, eindelijk beginnen zijnen God de eere te geven die Hem toekomt. Dit is de dag waarvan hij meermalen heeft gesproken, de dag waarop de menschen hunne gouden en zilveren afgoden zouden wegwerpen voor de mollen en vleermuizen en zouden acht slaan op hun Maker, op den Heilige Israëls!
Is het wonder, dat op dezen dag minder dan ooit profetische bezieling hem ontbreekt? Dat juist nu zijn geloof zich verheft tot de stoutste vlucht? Nu komt het er op aan, of de waarheid waarvoor hij heeft geleefd, bestand is tegen de drukking der omstandigheden. O, indien hij den moed verliest, indien hij zegt: geef u over, — Hiskia zal het doen! Het behoud van land en volk hangt aan hem, aan zijn geloof! Maar geen nood, hij bezwijkt niet, hij staat daar ongebogen in zijn vertrouwen op zijnen God. Hij aarzelt zelfs niet maar weet wat^hij zeggen moet. Het is hem niet van noode gelijk Elisa eenmaal, dat de speelman op de snaren zal spelen, opdat de hand des Heeren op hem kome (2 Kon. 3 : lo), de stemming, de bezieling waarin hij het Woord des Heeren kan vernemen, is er ongezocht, uit de omstandigheden zelve geboren. Hier is Juda dat naar den levenden God vraagt — is er voor wie dat doet, niet een woord van bemoediging? Daar is Assur dat tegen dienzelfden God zijne hand, zijne lasterlijke



taal heeft opgeheven. O, wat de profeet ziet, het is niet meer de strijd van Sanherib tegen Juda, het is de strijd van Sanherib tegen Jehova, het is de vermetele poging van een mensch om den levenden God te onttronen! Het is de wereld in al haar brutaalheid tegenover de Majesteit van den Heilige Israëls! De eer van God zeiven is in dezen strijd gemoeid!
En daarom, met welke scherpe aanklachten Jezaja in andere tijden zijn volk moge veroordeeld hebben, te dezen dage kan slechts één woord het woord van God zijn: houd moed, geef niet over, Jehova is met u! De ijver van den Heere der heirscharen, de ijver voor de eer van zijn heiligen naam zal verlossing schenken. In dat geloof staat de grijze profeet onverzwakt, ongebroken; in dat geloof slingert hij der wereldmacht in het aangezicht: de jonkvrouw, de dochter Sions veracht u, bespot u; de dochter Jeruzalems schudt het hoofd achter u! En door zijn voorbeeld gestut, door zijn geloof bezield houden Hiskia en de zijnen vol en weigeren de overgave
Jeruzalems, en er kwam redding. „Het geschiedde
„dan in dienzelfden nacht dat de Engel des Heeren „uitvoer en sloeg in het leger van Assyrië honderd„en-vijf-en-tachtig-duizend; en toen zij zich des „morgens vroeg opmaakten, zie, die allen waren doode „lichamen. Zoo vertrok Sanherib, de koning van „Assyrië, en toog henen, en keerde weder; en hij „bleef te Ninevé."



Zoo schrijft de bijbel (2 Kon. 19:35,36); Sanherib vermeldt natuurlijk op zijne monumenten deze nederlaag niet, maar hoe hij ook snoeft op zijne insluiting van Hiskia als een vogel in zijne kooi, van een verovering van Jeruzalem zegt hij niets, bewijs genoeg dat de uitslag van den strijd weinig eervol voor hem is geweest. God had verlost, had zijn eer gehandhaafd en het woord van zijn profeet bekrachtigd. Wat moet er in de ziel van dezen laatste zijn omgegaan, toen alzoo in zijn levensavond de feiten zelve nog het zegel zetten op de prediking van veertig jaren?
En thans, na deze dingen ? Mocht onze profeet nu aanschouwen wat hij gehoopt had te zullen zien nadat het oordeel Gods over Israël zou heengegaan zijn? Had het oordeel nu werkelijk stad en land gelouterd, zoodat de tijd des heils kon aanbreken? Maar, zoo vraagt gij misschien, was dit dan zijne verwachting geweest? En dan antwoord ik: zeer zeker, dat had hij gehoopt. Om dit te bewijzen, nog eenige woorden over die verwachting welke Jezaja omtrent de toekomst koesterde.
Zie, nog één tafereel wil ik teekenen en dat noemen: onze proteet in den-vriendenkring. Ik zeide het reeds: veertig jaar lang had hij getuigd, maar weinig gehoor gevonden. Zullen we zeggen, dat hij door deze ervaring werd teleurgesteld? Ach neen, hij had het niet anders gedacht. Van den beginne af was het



hem duidelijk geweest, dat hij voor dooven zou spreken (6: 9—13). Hij was niet oppervlakkig genoeg om te wanen, dat op zijn woord alleen geheel zijn volk zich zou bekeeren van ingewortelde zonden: daartoe zou nog heel wat anders noodig zijn. Hij wist aanstonds, dat een profeet niet moet rekenen op de toejuiching der menigte, niet moet jagen naar oogenblikkelijk succes; dat hij tevreden moet zijn met als een teeken te staan in het midden des tijds, een opgericht teeken van zijn God temidden van een ongeloovig geslacht. De gedachte waarmee hij optrad, was niet zoozeer de menschen te bekeeren, al zal iedere bekeering hem ongetwijfeld verblijd hebben, als wel om eenvoudig de banier hoog te houden, waarin de eer, de heiligheid van Jehova stond geschreven. Hij begreep al te goed, dat een nieuwe waarheid veelal eerst dient om oude dwalingen nog te meer bemind te maken, dat, in plaats van bekeering, bij de meerderheid des volks verharding het gevolg van zijn getuigen zou zijn. En bewonderen wij hem niet te meer, waar hij, ondanks zijn klaar besef dat hij voor de toekomst en niet voor het heden werkte, dat het voor hem zelf zaaien zonder maaien zou wezen, toch voort ging onverdroten, trouw zijn getuigenis te brengen? Hij deed het ook niet voor zijn eigen eer, maar voor de eer van zijn God!
Niettemin, al was het volk in zijn geheel hoorende doof en ziende blind, er waren er enkelen die het



hart voor zijn woord ontsloten. Wij lezen in hfdst. 8 : 1(3—18 een paar merkwaardige verzen die ons in de gelegenheid stellen den profeet ons te verbeelden, niet op de straat of in den staatsraad, maar in den vrienden- ik zou haast zeggen den huiselijken kring. Daar waren zijne leerlingen, daar waren zijne kinderen met hun beteekenisvollen naam, en er komen oogenblikken, dat Jezaja zich uit het straatgewoel terugtrekt en in dien engeren kring alleen zijn woord laat hooren. Vermoeid van het tegenspreken en spotten van de menigte daarbuiten, wordt hij dan verkwikt en versterkt in zijn geloof — want zou bij niet even goed als een Paulus soms zulk een versterking noodig gehad hebben? — door het onderlinge geloof in den vriendenkring (Rom. 1 : 12). Ik stel hem mij voor, zittend in hun midden, zijne knapen spelend en opgroeiend onder hun oog, die knapen welke, naar goddelijke ingeving benaamd, door hun naam alleen reeds het geloof van hen allen vertolkten en sterkten. Ik stel hem mij voor met zijne vrienden en leerlingen, sprekend over hetgeen aller hart vervult, de ernst der tijden, en instemming lezend op hun aangezicht. Hij kon tegen een spottenden glimlach als eenig bescheid op zijn getuigenis, maar zou bijwijlen een blik vol sympathie, die hem zijn geloofswoord als terug gaf, voor hem ook geene behoefte zijn geweest? En wanneer hij dan, gelijk onder Achaz, daarbuiten geen plaats meer vindt voor zijn prediking,



zoo legt hij zijn woord neer in zijn leerlingen, verzegelt zijn onderricht in hun binnenste, opdat het daar bewaard blijve tegen den dag der toekomst, die hem zal rechtvaardigen. Waar de tijden donker worden en God zijn aangezicht verbergt, daar vindt hij in het onderlinge samenleven met deze getrouwen den moed en de kracht om Jehova te blijven verbeiden.
En wat zou in dezen kring die zich om Jezaja samensloot, vooral het onderwerp der bespreking hebben gevormd? Zou, als ik een veronderstelling wagen mag, het niet in de eerste plaats die toekomst des heils zijn geweest, door den profeet na den oordeelsdag verwacht? Wij vinden telkens in zijn boek van die plotselinge overgangen: na de vreeselijkste bedreigingen in eens de heerlijkste beloften. Het is wel niet te denken, dat de profeet in Jeruzalems straten tegenover een lichtzinnig gehoor dit alles zoo het een na het ander heeft uitgesproken, dan zouden deze beloften de bedreigingen die soms toch al weinig indruk teweeg brachten, nog krachteloozer gemaakt hebben. Mij dunkt, hij heeft dit niet zoo uitgesproken in het openbaar, maar het zoo met zijne leerlingen besproken, het in hun midden wellicht opgeschreven. Voor hun oor kon hij èn het een èn het ander openbaren; hun en hemzelven was het behoefte, om uit het troostelooze heden de verbeelding telkens en telkens weer te laten uitgaan naar die lichtvolle toekomst.



zich in te leven in het heil dat Jehova alsdan zou openbaren.
Bekend zijn ons allen de trekken waarmede Jezaja de gouden eeuw zijner verwachting heeft geschetst.
„Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven, „en de heerschappij rust op zijn schouder; daar zal „een rijsje voortkomen uit den afgehouwen trok van „Izaï, en een scheut zal uit zijne wortels uitbotten, (9:5, 11:1) het zijn ons gemeenzame woorden. Wanneer het thans zoo verdorven koningshuis is vernederd, dan zal uit het oude geslacht een spruit opstaan die, door den geest van Jehova geleid, in gerechtigheid zal regeeren. Hij zal, zoo anders dan de heerschers van het oogenblik, den armen en kleinen recht schaffen en de onderdrukkers slaan met de roede zijns monds (11:1—5). Hoe zal het er dan in Jeruzalem anders uitzien, wanneer het, na door het oordeel Gods, gelijk edel metaal door het vuur van den smeltoven, van schuim en tin gezuiverd te zijn, weer heeten mag de gerechte stad, een getrouwe veste! (l:25v.). Dan zullen de volkeren zich buigen voor het woord van Jehova dat van Jeruzalem uitgaat, en de zwaarden smeden tot ploegscharen, de speren tot sikkelen; dan zal het vrede zijn onder menschen en dieren, men zal nergens leed doen nog verderven op Gods heilig gebergte, want het land zal vol kennisse desHeeren zijn, gelijk de wateren den zeebodem bedekken 2 : 2—4, 11:6—10). Dan zal Gods zegen rusten op



het veld, Hij zal regen geven op het zaaisel en het brood dat de grond voortbrengt, zal smakelijk en voedzaam wezen, en het vee zal te dien dage grazen op een ruime weide (30:23 v.). Geen inwoner zal zeggen: ik ben ziek, het volk dat daar woont, heeft schuldvergiffenis (33: 24), Deze en dergelijke waren de beelden waarin de profeet en zijne leerlingen zich tot hun troost vermeiden.
Wij lezen onwillekeurig deze dingen anders dan zij er staan. Wij zijn dadelijk gereed dit alles in onzen Christelijken gedachtenkring over te zetten, het te beschijnen met het licht des N. Testaments: die koning is Jezus Christus en die toekomst vol vrede en heil is de nieuwe hemel en de nieuwe aarde, het hemelsche Jeruzalem, zooals het slot van Johannes' Openbaring ons het teekent. En ongetwijfeld, wanneer wij vragen, wat het woord van Jezaja nu voor ons beduidt, dan hebben wij recht onze gedachten in zijn woord te leggen, maar een andere vraag is deze, of hij zelf bij zijn woorden gedacht heeft wat wij er bij denken. Om een paar dingen te noemen: verwachtte hij dien koning en zijn vrederijk eerst na vele eeuwen ? Dacht hij zich dien toestand die komen zou zoo geestelijk, zoo hemelsch als wij gewoon zijn te doen? En als wij dan eenvoudig lezen wat er staat, moeten wij antwoorden: neen, hij verwachtte den koning en al de zegeningen zijner heerschappij binnen korten tijd, zoodra Assyrië, na het oordeel Gods aan



Israël voltrokken te hebben, zelf vernederd zou zijn: uit den donkeren nacht der Assyrische dwingelandij zou de glanzende dag van den Messias geboren worden. Hij dacht zich wel degelijk nog Israël in Kanaan wonende, heerschende over zijne naburen, door God gezegend in zijn landbouw en veeteelt, een Jeruzalem waarheen verre volken, Ethiopiërs en Egyptenaren, ja zelfs (en hiermee waagt de profetische verwachting haar stoutste vlucht) de Assyriërs, tot Jehova bekeerd, hem geschenken zouden brengen (hfdst. 18 en 19).
Wij zijn gewoon, dergelijke beschrijvingen als beeldspraak hoorende, ze aanstonds te vergeestelijken, maar wij moeten gelooven, dat de profeten misschien niet alles, maar toch veel wat voor ons slechts beeld is, letterlijk en eigenlijk bedoelden. Het heil des Heeren 't welk Christus ons reeds heeft gegeven, waarop hij met zijne apostelen onze hoop nog richt, het gaat de verwachting van de vromen des O. Verbonds ver te boven; het is er vervulling, ja meer dan vervulling van. Steeds klaarder heeft de Almachtige zijn raad geopenbaard, en door den Zoon heeft hij nog duidelijker tot ons gesproken van zijn heil dan door de profeten (Hebr. 1:1).
Ook van Jezaja geldt wat onze Heiland zegt: „vele „profeten en rechtvaardigen hebben begeerd te zien „de dingen die gij ziet, en hebben ze niet gezien, en te „hooren de dingen die gij hoort, en hebben ze niet



gehoord" (Mattb. 13:17). Ook hij hoopte te zien. Hij meende, dat nu haast het ware volk Gods zou openbaar worden, en hij is zeker wel teleurgesteld geweest,
toen hij, oud van dagen, gewaar werd, dat er, zelfs na de doorgestane beproeving, nog zoo weinig was verbeterd, en leerde verstaan, dat het nog de tijd
des Heeren niet was.
Het ging die godsmannen des O. V. wel gelijk het iemand gaat, die over onze breede vaderlandsche duinen klautert om de zee te bereiken. Van dezen top waarop hij staat, ziet hij daarginds dien anderen, en vlak daar achter, zoo hij meent, door een inzinking in de duinenrij zichtbaar, glinstert de heerlijke, van zonnelicht tintelende zee hem tegen. Nog dien eenen daar hijgend beklommen en dan zal hij van de hoogte
kunnen afstormen, de verkwikkende golven tegemoet!
En hij klimt vol moed, vol verlangen nog eens weer door het mulle zand naar boven, en... maar zie, het is alsof de blinkende wateren zijn teruggeweken, nog weer een verre reize, nog weer nieuwe heuvelreeksen breiden zich uit voor zijn blik!
Zoo ervoeren het de profeten telkens, zoo ook Jezaia. Nog één bange tijd — dat was zijn hoop -nog één louterend oordeel en dan een goddelijke wonderdaad van macht en erbarming, en dan za
het rijk Gods op aarde openbaar worden, die wonderheerlijke tijd aanbreken. En het kwam, met siddering en verlangen door hem verbeid als de barensweeen



zonder welke de dag des heils niet kon verschijnen, de vreeselijke dagen werden doorworsteld, en... zie, nog weer was het jteruggevloden naar verren horizon, dat schoone dat zoo nabij had geschenen. Dit was de teleurstelling der profeten, de natuurlijke keerzijde van hun vurige verwachting. Maar beter dit dan de traagheid die zich tot hoop niet vermag op te heffen, dan de laksheid die, in tevredenheid met het tegenwoordige naar betere toekomst geen begeerte kent.
En zoo is Jezaja gestorven, zij 't niet den marteldood, gelijk de Joodsche legende fabelt, toch in de schaduw van een uitgestelde hoop. Uitgesteld zeer zeker, maar daarom niet verloren! „In het geloof is hij gestorven, „de beloftenissen niet verkregen hebbende," maar die „van verre ziende en groetende," het lot van alle de vromen des O. Testaments (Hebr. 11 : 13, 39)- Zoo stierf Mozes op Nebo, zonder zijn
volk in Kanaan geleid te hebben, zonder zelf Kanaan te mogen binnentreden, maar toch, met verhelderd oog, van verre Kanaan aanschouwende, zooals het daar lag in zijn schoonheid, ver en wijd! Zoo stierf Jezaja te Jeruzalem: het was hem niet vergund zijn volk in dat schoone land der toekomst te brengen noch zelf reeds daarin te gaan, maar met het oog des geloofs zag hij het en stervend groette hij het nog, den Heere verbeidende die ook nu nog zijn aangezicht
scheen te verbergen!
Het staat niet met zoovele woorden beschreven,



maar gij zijt met mij overtuigd, dat dit geloof onzen profeet is bijgebleven tot zijne laatste ure. Het heeft hem niet verlaten, of laat mij het beter zeggen, de Heer zijn God heeft hem niet verlaten, God die dat geloof in hem had gewekt en hem in dat geloof had staande gehouden. De Heilige Israëls, die de kracht van zijn leven was geweest, was — wie kan het anders denken? — zijn steun en zijn troost in zijn sterven.
Veertig jaren lang zagen wij Jezaja bezig; ik twijfel niet, of gij onderschiijft nu mijn oordeel: een man van karakter, een man uit één stuk!
Als een heerlijk beeld staat hij voor ons! Een koninklijke gestalte! Koninklijk in den moed waardoor hij niemand vreest (zie nog 22 : 15 vv.) Koninklijk in de zekerheid waarmee hij altijd het Woord Gods uitspreekt, in de vastheid van hand waarmee hij immer den weg wijst, getrouw aan de ééne waarheid die hem was als het merg in zijn gebeente, die heel
zijn leven en denken beheerschte: de heerlijkheid van
Jehova! Koninklijk in de hoogheid van zijn taal, in de kracht van zijn rede, in de zelfbewustheid van al zijn optreden.
Koninklijk, ook misschien daarin dat gij u niet altoos bij hem op uw gemak gevoelt! Hij staat zoo hoog boven het alledaagsche. Gij zijt zoo gewend aan het plooibare, meegaande van gewone naturen, aan men-



schen die weten te geven en te nemen, die een ideaal mooi vinden, maar daarom niet vergeten met allerlei belangen en omstandigheden te rekenen. En Jezaja is juist zoo wars van schikken en plooien; alle halfheid versmadend, rekent hij altijd en overal slechts met den eisch van het ideaal: voor hem de eere van zijnen God. Hij trekt dat ideaal nooit neer tot het gelijkvloersche, maar wil steeds het laatste opheffen tot het eerste. Hij is altijd zoo onverbiddelijk ernstig en waar.
Ik geloof niet, dat wij hem een beminnelijk karakter zouden gevonden hebben. Daartoe is hij — ik zou zeggen — te onmeedoogend waar, toont te weinig meegevoel met de zondaren. Leg Hozea's profetie, leg die van Jeremia eens naast de zijne, gij voelt aanstonds het verschil in toon en stemming. Deze beiden bestraffen hun volk ook ernstig, streng, doch als huns ondanks: zij breken telkens hun dreigende boetprediking af door een uitroep van diepe deernis; bij Jezaja moet gij zoeken naar zulk een woord van medelijden met de schuldigen, gij vindt er hoogstens een paar.
Hozea predikt de onvergankelijkheid van Israël, omdat Jehova's liefde zijn volk niet zal loslaten, evenmin als de liefhebbende man zijne ontrouwe echtgenoote. Jezaja hoopt op Israëls behoud, omdat Jehova's eer er mee gemoeid is, omdat het plan van den Heiligen God onmogelijk kan teniet gaan. Hij komt



op voor verdrukten en weduwen, maar ook weer, schijnt het, meer uit eerbied voor de majesteit van het recht, voor den wil van Israëls koning, dan uit ontferming over de zwakken. Ik zeg niet, dat deze laatste hem ontbroken heeft, maar zij staat niet op den voorgrond. Wat hem drijft, eerst en vooral, het is steeds de eer, het recht, de eisch van Jehova, zijn God!
Hij toornt daarom tegen de zonde gelijk Mozes die het gouden kalf vergruizelt, maar wij lezen niet, dat hij als Mozes voor de afvalligen heeft gepleit. Hij is een Elia die, hoog, streng, ten allen tijde slechts één plicht inscherpt: hinkt niet op twee gedachten, kiest u wien gij dienen zult, Jehova of de afgoden; niet een Eliza die, trooster der bedrukten, met de menschen weet mee te leven ook hun kleine leven en afdaalt tot hun alledaagsche behoeften.
Hij is niet een ,beminnelijk — dat is het woord niet voor hem — maar een eerbied-, een ontzagwekkend man. Al wil men niet naar hem luisteren, men durft hem toch niet goed aan: Achaz beproeft niet eens hem te schande te maken; de met Egypte knoeiende staatslieden houden, bevreesd als zij zijn voor zijn toorn, hun plan voor hem geheim.
Hoog staat hij, voor ons gevoel bijna te hoog. Is hij nog wel een mensch van gelijke bewegingen als wij? Daarom deed het ons zoo straks goed te vernemen, dat hij, ook hij, zijn vrienden had en in vriendenkring soms versterking zocht voor zijn gcloo ,



zooals wij haast altoos met een zeker welgevallen lezen, dat ook een Elia zijne oogenblikken van moedeloosheid kende. Zij komen daardoor nader tot ons, deze helden Gods; zij waren toch menschen als onzer een.
Ik bedoel natuurlijk met deze opmerkingen niet den profeet te bedillen, ik bedoel slechts hem te teekenen in zijn eigenaardig karakter naast anderen. Want dit is het schoone der H. Schrift: er is geen eenvormigheid in de mannen die God riep tot zijn dienst, door wier mond Hij tot ons spreekt. De verlichting van den Geest Gods die hen tot organen der goddelijke openbaring wijdde, vernietigt de menschelijke persoonlijkheid niet. Het Woord Gods, hun gegeven, gaat niet door hen heen als het water door een sluis, maar als het licht door het gekleurde glas hetwelk aan het witte licht zijn eigen tint leent. Het Woord Gods groeit bij deze mannen als samen met hun eigen innerlijkst wezen, en elk van hen drukt er den stempel van zijn eigen karakter in, waar hij het verkondigt onder de menschen.
Zoo zijn ook Jezaja's persoon en woord onafscheidelijk verbonden, zij toonen beide ééne type, brengen ééne prediking. En welke ? Wij weten het: het getuigenis voor de eere Gods! De eisch, dat God voor ons zal zijn niet slechts een verheven woord of vrome gedachte, maar de Heilige, de waarachtig levende, wien wij de eer zullen geven welke Hem toekomt,



door Hem te gehoorzamen en op Hem te vertrouwen, in één woord door eerst en vooral en altoos met Hem te rekenen. En wij hebben aan den profeet zeiven gezien, hoe het leven wordt, als dit geloof de ziel vervult: een grootsch leven, een leven van zekerheid en kracht, van rustige kalmte en moed.
O zeker, Jezaja heeft niet alles gezegd, niet op alle vragen antwoord gegeven. Misschien wierpen zijne tijdgenooten hem soms wel tegen: wat wilt gij toch! Als wij geen torens en vestingen mogen bouwen, als wij geen verbond mogen sluiten met onze buren, wat dan toch? Stilzitten en vertrouwen; maar mogen wij dan geen middelen gebruiken die voor de hand liggen? Geef ons toch wat meer praktischen raad, reken toch eens met dit belang en die omstandigheid!
Ach, zoo zijn ook wij wel gewoon het ideaal, den eisch Gods van ons af te houden met allerlei vragen die recht van bestaan schijnen te hebben; met allerlei overwegingen, niet van belang ontbloot; met allerlei gewichtige, soms vrome redeneeringen. Wij maken het ons daarmee zoo druk, dat het beginsel zelf in een hoek raakt en, als waardeloos voor het dagelijksch gebruik nooit voor den dag komt.
Dan doet het verkeer met een man als Jezaja goed. Hij heft ons op boven ons kleine leven met al zijn angstvalligheid; hij roept ons telkens uit onze kleine overleggingen terug tot de groote gedachte Gods; hij



slaat onze bezwaren en berekeningen neer onder den eisch van de eere Gods; bij stelt telkenmale onze praktische wijsheid in het licht van het geloof in den levenden God.
Dat geloof — het kan richtend en louterend u in de ziel branden, u de onreine lippen verschroeien, het is een oordeeler altijd weer van alle gedachten en overleggingen des harten; maar ook, het stuurt en sterkt u, het gaat voor u uit als de ster in den nacht, het draagt u door stroomen en over afgronden. Het geeft vastheid en trouw aan uw karakter, het schenkt eenheid en bezieling aan uw leven, het is de eenige macht, waarmee gij de wereld overwint.
7







MICHA.







IV.
MICHA.
(Omstreeks 725 vóór Chr.).
De geschiedenis van Gods volk op aarde is een voortdurende worsteling, en telkens schijnt het voor de machten dezer wereld te moeten onderliggen. De Kerk des Heeren is veelal geweest een Kerk onder het kruis. Enkele tijdperken van zichtbaren bloei heeft zij gekend, waarin uitwendige heerlijkheid en aardsche macht haar deel waren, waarin koningen haar hun zwaard leenden, kunst en wetenschap haar dienden en voor haar oordeel zich bogen, en de wereld haar aloude vijandschap tegen den Christus scheen afgelegd te hebben. Maar die tijden duurden gewoonlijk slechts kort: de vrede was slechts schijnbaar geweest, slechts geveinsdelijk had de wereld zich onderworpen en weldra ontbrandde de strijd opnieuw. En dan zie, het eene bolwerk bezwijkt na het andere, al terugtrekkende, in al enger cirkel haar krachten samensluitende, verweert de Kerk zich



met moeite in schijnbaar hopeloozen kamp; elke uitwendige macht, alle uiterlijke glorie wordt haar ontroofd, schouderophalend, met spottenden glimlach gaan de machten der wereld haar voorbij. De Kerk moet weer onder het kruis; zal zij niet gaan — zoo vragen reeds kleinmoedig hare kinderen — in den dood?
In zulke tijden vooral heeft de gemeente behoefte aan het profetische woord, als aan een licht, schijnende in een duistere plaats. Om te verstaan de wegen, waarop haar Heer haar leidt, waarom Hij schijnbaar haar verlaat; om te leeren, waar zij haar kracht zal zoeken tegen den opdringenden vijand; om geloof en hoop vast te houden of weer te vinden in de ruïne van haar verwachtingen. Het profetische woord dat Israël heeft begeleid en voorgelicht op zijn moeilijken weg door de eeuwen, kan nog evenzeer de gemeente der N. Verbonds dienen, want wat met Israël is gebeurd, het is hun overkomen tot voorbeelden en beschreven tot waarschuwing voor ons (1 Cor. 10:11).
Welnu, in Israëls historie vinden wij telkens, als in die der latere Kerk, het kruis. Het heeft gekend den tijd van David en Salomo, toen de omringende volken schatting betaalden en de grenzen des rijks een groot deel der destijds bekende wereld omspanden, den tijd, waarop latere eeuwen met jaloerschheid terugzagen ; doch na Salomo's dood verbleekte spoedig de



glans van zijn troon. Nog een enkele maal verheugde een kortstondige opflikkering de harten, maar nu, in de dagen van den profeet Micha, ging ook de laatste schijn van glorie achter al somberder wolken schuil. Het werd nu inkrimping der grenzen, en terugtrekken al meer voor een oppermachtigen vijand, in hope-
loozen strijd!
Amos en Hozea hadden er van geprofeteerd, er mee gedreigd, Micha evenwel zag het voor zijn oogen, en dat is toch nog heel iets anders. De moeder kan het ongehoorzame kind scherpelijk met booze woorden dreigen, maar als het er op aankomt, dat zij moet zien, hoe een ander de gedreigde straf voltrekt, — neen, dan houdt zij het niet uit, dan werpt zij zich tusschen den beul en haar kind. Zoo ging het de profeten, die hun volk zoo innig liefhadden, toen het oordeel, al zoo lang in woorden vol verontwaardiging over Israëls zonden door hen aangekondigd, inderdaad kwam. Micha tenminste jammert en weeklaagt, nu de plage gekomen is tot Juda toe, ja tot aan de poort zijns volks, tot aan
Jeruzalem (1:8, 9).
Tot aan Jeruzalem! Ja, dit is juist de ernst des tijds: het laatste bolwerk loopt gevaar, niets blijft meer over dan dit eene, en zal dat kunnen standhouden? Dit is nu de vraag waaraan alles hangt: het behoud van land en volk, ja meer nog in het oog van den vromen Israëliet, waaraan hangt de eere



Gods, de waarachtigheid van zijn Woord, de vastheid van zijn raad, de trouw van zijn verbond: valt Jeruzalem, dan valt voor hem dat alles mee, dan is Israël dood, dan is zijn geloof dood, dan is God hem niet langer God meer.
Denken wij ons den toestand goed in. Het was de tijd der geweldige koningen van Assyrië: TiglathPilezer, Salmaneser, Sargon, Sanherib, de Napoleon's van hunne eeuw.
Volk na volk moest voor deze geweldigen wijken, stad na stad zich aan hen overgeven. Damascuswas hun reeds in handen gevallen, steeds dichter naderden zij de grens van Israëls land — Amos en Hozea hadden hen reeds zien aankomen — nog ééne schrede en zij waren in het land. Galilea en Gilead hadden zij reeds ontvolkt, de bewoners meevoerend in ballingschap (733 v. Chr.), nu sloegen zij het beleg om Samaria, en hoe dapper de sterke veste van Efraims koningen zich verweerde, het einde was te voorzien, gelijk Micha het voorspelde: ik zal Samaria stellen tot een steenhoop op het veld (1 : 6, 7). (722 v. Chr.)
En toen was er van het volk Gods niet meer overig dan Juda, het onbeduidende plekje gronds tegenover het wereldrijk. Zouden de onverwinlijken hiervoor blijven staan? Zouden zij Jeruzalem sparen, meer dan Samaria? Maar reeds had koning Achaz zich onderworpen, en vrijwillig da slavernij van den



overheerscher te aanvaarden en te dragen was voor de ongelukkige bewoners van Juda nog het eenige middel om land en leven te behouden. Eéne poging tot vrijmaking, en de wreede vijanden zouden hun het lot doen deelen van de arme broeders uit het noordelijke rijk. De puinhoopen van Samaria en veel andere steden lagen daar, een ontzettende waarschuwing voor elk die 't wagen mocht de oproerige hand tegen Nineve's vorsten op te heffen.
Moeilijke dagen voor de vrome dienaars van Jehova! Wat bleef er waaraan zij zich konden vasthouden? Hunne hoop had zich moeten terugtrekken van Israël op Juda, van heel het volk op een enkelen stam, maar nog verder moest zij terug: achter Jeruzalems hechte muren alleen kon zij zich ten slotte nog verschansen, en als nu ook deze wankelden, als ook Jeruzalem viel, de laatste van Juda's steden, wat dan ? Dat werd de levensvraag van het geloof en de hoop van zoo menigeen.
Toen trad Micha op met het woord des lleeren. Maar het was niet aanstonds een woord der vertroosting, dat het benauwde volk uit zijn mond hoorde. Integendeel, het leek wel een woord om alle hoop neer te slaan. Waren er in Juda, die zich trachtten te troosten met de gedachte: de Assyriërs zijn wel sterk, maar onze God is sterker; machtige vorsten komen wel tegen ons, maar Jehova zal ons beschermen



ook deze toevlucht ontnam hun onze profeet al dadelijk. „Zie, de Heer gaat uit van zijne woonplaats, daalt neder en treedt op 's aardrijks hoogten" (1:3), doch niet, o volk van Israël, u ter hulpe, neen, juist tegen u maakt Hij zich op. De Assyriërs, de Assyriërs, riep het volk in angst; Micha spreekt, niet van Assyriërs, hij spreekt van God, die komt, in toorn om de overtreding van Jacob, om de zonde des huizes Israël (1 : 5). Daar de vijand, en hier wij met onzen God, zóó, meenden velen, is de toestand; neen, verkondigt de profeet, daar de vijand en met hem uw God, en hier gij met uwe zonde, dat is de toestand.
Hoe vlijmend scherp moet dit geklonken hebben! „Jehova is immers in ons midden, geen kwaad zal ons overkomen" (3 : 11), zoo vleiden sommigen zichzelf en anderen, en nu dit woord daartegenover: het is Jehova zelf die het kwaad op u aanstuurt, en wat gij vreest, het komt juist van Hem; die Assyriërs doen zijn werk, voltrekken zijn oordeel, Hij, Hij juist is tegen u.
Maar dan blijft er geen hoop der ontkoming?
Neen, die is er ook niet, aldus gaat Micha voort, het is al verloren! Uwe zonden zijn te groot en te veel: uwe hoofden richten om geschenken, uwe priesters leeren om loon, uwe profeten zeggen waar voor geld (3 : 11), daarom — en nu komt het ergste, het snijdendste — om uwentwille zal Sion als een akker worden geploegd, wordt Jeruzalem een puin-



hoop, de tempelberg tot een begroeide hoogte (3:12). Alles verloren, tot Jeruzalem toe verwoest, ook het laatste bolwerk gevallen! De profeet aarzelt niet het
uit te spreken.
Welk een indruk dit woord maakte, het was honderd jaar later nog niet vergeten. Hoe het in-
druischte tegen 's volks liefste verwachting, het bleek,
toen het nog een Jeremia bijkans het leven kostte te herhalen, wat een eeuw vroeger Micha omtrent Jeruzalem had durven zeggen (Jerem. 26). Alles kon Israël prijsgeven, maar Jeruzalem niet; alles kon vallen doch Sion niet. Dat bolwerk van geloof en hoop moest blijven, zou niet alles bedrog blijken, wat men ooit had gedacht en geloofd omtrent Jehova en zijn uitverkoren volk. Aan Sions onschendbaarheid vast te houden, dat eischte de liefde tot het vaderland, meer nog, dat eischte de vroomheid zelve, het geloof
in de macht van Jehova!
Inderdaad, was het geen bewijs van krachtiger geloof, met velen te zeggen: God zal zijn stad zeker bewaren, dan, gelijk Micha, te meenen, dat alles, ook het allerlaatste, door den vijand zou worden genomen ? Let echter wel op: het is volgens den laatste niet de vijand die het doet, het is God zelf die het doet door den vijand. Stad en tempel gaan te gronde, niet omdat God niet kan, maar omdat Hij niet wil redden. Hij wil het niet om zijns volks zonden. Het oordeel moet komen, en het schuldige volk moet



in den dood. 't Is niet, dat deze profeet zijn land niet liefheeft — hij lijdt zelf het eerst onder zijn schrikkelijk woord (1:8 v.v.) — 't is niet, dat hij het geloof mist — wij zien dadelijk het tegendeel — 't is omdat hij ernst maakt met de heiligheid Gods, dat hij spreekt als hij doet. Jehova kan geen vrede hebben met een volk, dat kwaad liefheeft en kwaad doet. Geen godsdienst zonder gehoorzaamheid aan Gods wet. Voor Micha is de dienst van God eenvoudig genoeg; allerlei vragen waarmee het volk in zijn dagen zich wel druk maakte: wat voor offers het geven zou om Gode te behagen en dergelijke, — deze vragen hebben voor hem weinig waarde. Het is in zijn oog zoo eenvoudig: wat eischt de Heer van u dan recht te doen en vroomheid lief te hebben en ootmoediglijk te wandelen met uwen God ? (G: 6—8). In weinig woorden: gerechtigheid, liefde, ootmoed, weet hij te zeggen, welke de rechte dienst Gods is, maar met dat weinige maakt hij onomkoopbaren ernst. Waar deze niet zijn, daar kan Gods gunst niet wonen, zonder deze is zelfs Jeruzalem ten doode opgeschreven. Zoo geeft onze profeet al het uiterlijke prijs, tot de laatste sterkte toe, — maar blijft er dan nog wel iets over? Wat nog hopen waar alles verloren is?
Ieder die het boek van Micha leest, moet getroffen worden door den snellen overgang van het derde op



het vierde hoofdstuk. Daar zijn we in eens uit de diepte op de hoogte. Nauw hebben wij dat diep sombere woord gehoord van Jeruzalem's ondergang, of de profeet slaat plotseling een anderen toon aan: woorden van de stoutste hoop, van het krachtigst geloof roept hij nu uit. Van het krachtigst geloof; ja, hier blijkt het nu, dat het hem waarlijk niet aan geloof ontbreekt. Dien tempelberg, zoo pas nog zoo veracht, ziet hij nu aan de spits der bergen staan, dat tot den grond vernederde Jeruzalem straks het middelpunt waarheen de volkeren zullen opgaan ; zijn volk en zijn stad, in zijne eigene dagen de voetwisch der trotsche heidenen, hij ziet ze in de toekomst heerschen op aarde. Nu breekt de woede der wereld tegen haar los, eens - zoo durft hij voorspellen gaan van haar heil en vrede tot de natiën uit (4:1-8).
Dit is het geloof van Micha. Hij speurt in het
midden van zijn nu zoo ellendig volk de geestelijke
kracht, die de wereld zal overwinnen, die de wereld zal vernieuwen: het is Jehova's woord, het is Jehova zelf in hun midden wonende (4 : 2, 5,7). Alle uiterlijke macht, alle aardsche glorie ziet hij met gerustheid van zijn volk verdwijnen, want hij weet — o, dat de Christelijke Kerk het te allen tijde van hem had geleerd! — hij weet, dat het daarvan niet komen moet, dat de heerlijkheid, de beteekenis van Israël niet daarin ligt. Zijn oog is ontsloten voor de geestelijke dingen: een geestelijke macht, een



geestelijke heerschappij: God, die door zijn woord recht en vrede op aarde herstelt. Hij verwacht het niet van het Jeruzalem zijner dagen, de sterke veste met haar muren en torens, niet van paarden en wagens, — laat die vergaan, ja zij moeten vergaan, opdat het vertrouwen er niet op sta (5 : 9—43) —, hij verwacht het van een nieuw gezuiverd Jeruzalem, in 't welk God waarlijk Koning zal zijn. Hij verwacht het niet van de koningen zijns tijds in hun pracht en praal — laat die bezwijken, — hij verwacht het van dien Koning, die opstaat eenmaal uit het nederige Bethlehem en die optreden zal, niet in aardsche macht, maar in de hoogheid van den Naam des Heeren Zijns Gods (5 : 4—3).
Dit is het heerlijk geloof van onzen profeet. Laat alles tot den grond toe worden afgebroken, hij, door den geest Gods bestierd, bouwt alles als 't ware van den grond af weer op, in betere, meer geestelijke schoonheid: een nieuwe stad, een nieuw volk, een nieuw koningschap. Zoo zal Israël eens zijne bestemming kunnen vervullen en zegen brengen aan de wereld.
En zie, opdat het daartoe kome, daarom moet het nu in het vuur, om gelouterd te worden, in den dood, om herboren op te staan. Het oordeel moet komen en doorwerken, totdat verootmoediging de trotschheid des harten gebroken heeft en de belijdenis gehoord wordt: „ik zal des Heeren gramschap dragen,



want ik heb tegen Hem gezondigd" (7:9). Dan is het genoeg. Dan heeft Gods toom zijn doel en daarmee zijn einde bereikt, en zie, nu treedt de goedertierenheid naar voren met macht, onbepaald en onbeperkt, de schuld vertredend, de zonden werpend in de diepten der zee.
Wie is God als Gij, die de schuld vergeeft ? Daarmede eindigt het boek van den profeet, die zoo onverbiddelijk ernstig begon met het goddelijke oordeel over de zonde aan te kondigen. Geen genade, niet de allerminste, voor den trotsche die zijne zonden vasthoudt; doch alle genade, niets dan genade voor den ootmoedige, die, Gods recht erkennende, innerlijk met alle zonde gebroken heeft.
Wie is God als Gij, die de schuld vergeeft?
Dat blijve vertroostend naklinken in het hart van een iegelijk, die, onder Micha's strenge woorden zich buigend, deemoedig Gods toorn heeft leeren dragen.







NAHUM.







V.
nahum.
(Omstreeks 650 vóór Chr.).
Gevoel, verbeelding, heldenmoed,
Tot ééne ondeelb're kracht verbonden,
Te z,aam gesmolten tot één gloed,
En door den boezem uitgezonden Op vleugelen van melody,
Zie daar de gaaf der Poëzy!
Indien Da Costa in deze bekende trits terecht de onmisbare eigenschappen heeft aangewezen die den dichter maken, dan aarzel ik niet den profeet wiens beeld ik u thans wil trachten te teekenen, onder e dichters een der uitnemendsten te noemen. In lederen profeet is iets van den dichter, want - 't is weer Da Costa, die het zegt — de „gaaf der Poezy is „verwant aan heiige profecy, als zij, gezante van en „hoogen 1" Maar in Nahum zijn de profeet en de dichter één, hij is een even echt dichter — als waarachtig profeet.



Daar is bij hem Gevoel. Niet het weekelijke, meewarige, dat dadelijk den zakdoek voor de oogen en de stem vol tranen heeft, rnaar
Gevoel, dat plotseling ontwaakt Bij ieder indruk uit den hoogen,
Zich uitbreidt, meedeelt, brandt en blaakt Met telkens aangegroeid vermogen!
Gevoel, zóó dat de mensch, tot in de fijnste vezelen van zijn bestaan geraakt, met al zijn denken en willen komt onder de macht der waarheid die hij ziet, en niet anders kan dan zich en al het zijne dier waarheid ten dienst stellen. Zoo is er gevoel bij Jezaja wien de gloed van de majesteit des driemaal Heiligen tot in het diepst van zijn wezen zich had ingebrand. Zoo is er gevoel bij Nahum. Gelijk de bliksem inslaande eensklaps alles in lichte laaie zet, zoo is het ingeslagen in 's profeten ziel. Eénegroote gedachte, ééne ontzaglijke waarheid heeft hem getroffen, hem aangegrepen, hem meegevoerd naar de hoogte, vanwaar hij profetische vergezichten kan aanschouwen. Het is de waarheid van den toorn Gods, die hij gevoelt, die hem ten profeet maakt.
De toorn Gods, niet als de opstuivende drift van een grillig meuschenkind, maar — en daarom juist zoo ernstig — geduldig, lankmoedig: zichzelf beheerschend, de kracht inhoudend, bewarend tot de tijd



daar is; zóó zeker van zichzelf dat Hij de zonde durft laten wassen tot zij rijp is ten verderve. De toorn Gods, niet te ontwijken, niet tegen te houden, want Hij is de Almachtige voor Wien alles beeft, alles buigt: bergen dreunen van zijn tred, heuvels smelten voor Hem weg, rotsen springen stuk voor Hem, wie zal voor zijne verbolgenheid staande blijven? Wat is alles klein tegenover den hoogen God, machteloos tegenover zijn heiligen toorn!
Dit is het Gevoel dat Nahum in gloed zet, en nu komt Verbeelding hem te hulp, en op hare wieken den tijd vooruitijlend ziet hij in de toekomst Gods toorn in werking. Hoort! Een bode op de bergen, een vroolijke stem van de hoogten: vier uwe feesten, Juda, betaal uwe geloften; voortaan zal de snoodaard er niet meer doortrekken, ganschelijk is hij uitgeroeid. (1 :15). Wat is dit? Wat blijde boodschap voor het volk van Juda dat zoo lang en zoo zwaar het juk van Ninevé's koning (want deze is de snoodaard dien de bode bedoelt) heeft moeten dragen! Is het wel waar ? En nu — heerlijke macht der verbeelding! — voert de profeet u naar Nineve, de gevreesde koningin der wereld, de machtige residentie der trotsche Sanherib s, en ja waarlijk, het is zoo: Nineve wordt vernederd! (cap. 1 en 2). We zijn midden in het strijdgewoel: zie daar trekken zij tegen haar op: zweepgeklap, wielengeratel, jagende paarden, opspringende wagens, optrekkende ruiters, geflikker van zwaarden, bliksemen



van speren, tal van gesneuvelden, hoopen dooden, (3:2,3).
Nu, Nineve, houd de wacht, zie uit langs den weg, stevig de lenden (2:1), put u water voor de belegering, versterk uwe vestingwerken; ga in het slijk, treed leem, grijp den ticlielvorm aan (3:14). Maar wat is dat? Is er vrees in de stad voor welke eertijds allen sidderden? Vluchten zij, die tot nog toe maar niet wisten wat vluchten was? Dan maar aan den buit, gij vijanden: rooft zilver, rooft goud, er is overvloed, er is geen einde aan den voorraad, aan den schat van kostbaarheden! Ha, jubelt de profeet, waar is nu dat leeuwenhol, die weideplaats voor leeuwenwelpen? Al wie er van hoort, klapt in de
hand over haar!
Zoo verplaatst de Verbeelding onzen profeet in die toekomst wanneer de verdrukker der natiën, ook van zijn volk Israël, zal vernederd zijn. Maar Heldenmoed moest er zijn in zijne ziel om zich dien tijd te durven verbeelden. Moed — ik bedoel niet, dat er voor hem levensgevaar verbonden was aan het uitspreken of opschrijven van deze profetie. de koning van Assyrië zou het wel niet te weten komen, dat een onbekend man in een vergeten hoek van het kleine Juda zich zoo uitliet over zijne stad, en van Nahum's eigen medeburgers was er zeker niemand, die hem tegensprak, die niet blijde met hem instemmen wilde. Maar wat hij noodig had,



dat was de moed des gelooft: de heldenmoed en de heldenkracht om tegen allen schijn mte dnrve eelooven om tegen allen triomf van leugen en onrecht te ^ WU ven gelooven aan de macht van recht en
waarheid, of, om het meer in Nahum's taal te zeggen,
de macht van God hoog te honden boven de mac der wereld. Is daartoe geen moed van noodel Of worden wij niet soms bang, als het onrecht, de boosMd zoo brutaal optreedt en niet aanstonds gestu. wordt? Gaat ons geloof niet vaak angstig°I> de vlucht wanneer wij zien, hoe de wereld ra haar overmoed zich boven God verheffend, over a_e
en wT Gods zich beenzet, en de Allerhoogste n,et terstond ons zien laat dat Hij lacht om al dit woeden
(Psalm 2)1 Waarlijk het zijn heldenzielen, die kun
Staan, die durven volharden in 1 geloof, gelijk onze profeet.
Wii weten van Nahum's uitwendige levensomstandigireden niets, maar zijne persoonlijkheid toont ons dè welbekende trekken van alle groote mannen Gods. t JbZ geloof, moedig vertrouwen. Denken wij ons
in, i„ welken tijd bij zijn woord sprak. Bij benaderi g
kunnen wij dien tijd vaststellen. In cap 3 . 8-10 herinnert hij aan wat er gebeurd was met No-Amen de oude hoofdstad van Opper-Egypte, het beroemde
honderd poortigeThebe, zooals deGrieken het noemden^
Hoe lag ze daar verschanst tusschen de wateren,



heerlijke stad met al haar rijke en schoone tempels, hoe tal van volkeren waren haar ter hulpe, en toch, tot verbazing der geheele wereld — toch was ook zij gevallen, zelfs zij in ballingschap gegaan! Nu weten wij uit een paar opschriften, bij de opgravingen in Nineve's puinhoopen ontdekt, dat zoowel in 672 als in 663 vóór Chr. een Assyrisch leger Egypte is binnengedrongen en dat zeker op dien tweeden tocht het sterke No of Thebe is belegerd en ingenomen. Niet al te lang daarna dus — want de indruk van deze gebeurtenis was blijkbaar uit de heugenis der volkeren nog niet uitgesleten — moet Nahum geprofeteerd hebben, laat ons zeggen omstreeks 650 v. Chr.
Welnu, was het toen aireede te zien, dat het rijk van Assyrië met zijn hoofdstad Nineve den ondergang nabij was? Integendeel, het stond op het toppunt van macht, het scheen sterker en grooter dan ooit. Wat een reeks van vorsten, Tiglath Pilezer, Salmaneser, Sargon, Sanherib, had nagestreefd, dat was nu bereikt: Assyrië heerschend over al zijne naburen, Nineve haar bevelen zendend naar alle vier hemelstreken. Ezarhaddon (681—660) en Asurbanipal (668—626) konden zich beheerschers der wereld wanen. Vergeefs beproefden soms nog de volken het knellende juk af te werpen: in bloedige slagen werd elke opstand gedempt. Zoo was Babel in het Z., Elam in het O., het haast ontoegankelijke bergland in het



N., de staatjes van Palestina ten W., — zoo waren zij allen, door schrik en geweld overmand, onder Nineve's scepter gekromd. Zelfs Egypte, de erfvijand, eeuwen lang de gevaarlijkste mededinger, was nu bedwongen en had de poorten zijner steden moeten openen voor de troepen van Assur. Van alle zijden stroomden de schatten der onderworpenen naar Nineve samen; in hare poorten lagen koningen geboeid als honden aan den ketting; koningen werkten als slaven aan den bouw van Asurbanipals paleis; koningen trokken zijn wagen in den zegetocht.
Ik heb u de grootheid van het toenmalige Nineve ietwat in den breede geteekend, want eerst tegen dezen achtergrond komt de beteekenis van Nahum s prediking in 't rechte licht te staan. Stel u voor: deze onbekende uit het kleine Juda tegenover dat ontzaglijke rijk van Assur, niet in woede de vuist er tegen ballend — dat zou slechts belachelijk zijn — maar in rustige zekerheid, met blijde gewisheid het zijn ondergang aanzeggend; stel u dat voor en ge verstaat iets van de heldenziel van dezen profeet, van zijn dapper geloof dat zich door niets laat bang maken.
Tegenover dat Nineve staat Nahum — met zijn God, en nu krijgt hij den rechten blik op de dingen, nu komen alle dingen in de juiste verhouding onder zijn oog te staan, ook dat machtige wereldrijk. Wat is het nu klein voor den profeet, die het beziet van



uit het standpunt Gods, van uit den hemel! Hij, die de grootheid Gods zoo diep gevoelt, doorziet al te scherp de ijdelheid, de innerlijke zwakheid van die menschelijke grootheid. Zij is op geweld gebouwd en kan dus door geweld weer vernietigd worden. Die het zwaard nemen, zullen door het zwaard vergaan. Er is geen innerlijke eenheid des levens, die de deelen saamhoudt en saamvoegt, elk op zijne plaats, er is slechts de uiterlijke band van ruwe kracht die samendwingt wat uiteenvallen moet, zoodra de band ook maar even loslaat. Hoe zou de bloedstad, gansch en al vol bedrog en geweld, kunnen bestaan, zoolang Jehova regeert, Hij, de Machtige, de Rechtvaardige! Nineve moge pralen en pronken, Nahum staat vast in zijn geloof: het oordeel der goddelijke gerechtigheid is nabij. _
Zoo vreest hij de wereldmacht niet. En hij aanbidt haar ook niet. Hij wil niet met haar boeleeren. Zoo waren er zeker, misschien ook onder Israël, die, verblind door den voorspoed en den luister van Nineve's naam, met haar goede vriendschap wilden sluiten en verzoend werden met al haar onrecht en geweld door de gedachte aan het nut dat zij stichtte: zij bevorderde toch handel en nijverheid, en verspreidde toch ook kunst en beschaving. Al wat Assyrisch was kwam wel bij velen in de mode. Als een bevallige lichtekooi, een meesteresse in tooverkunsten, verstrikte Nineve de volken door hare hoererijen. (3:4).



Maar de profeet liet zich niet verstrikken. Hij werd
niet verblind door dien glans, hij viel met op de knieën voor den voorspoed van bruut geweld, voor het succes van ruwe kracht, hij boog niet mee voor het onrecht en het kwaad, omdat het voordeel bracht; hij bleef staan, hoekig, vierkant, beginselvast, hel haftig in zijn geloof in de grootheid en gerechtigheid van Jehova alleen.
Nu zien wij. dunkt <"ij, °°k n0« hebben aan een boek al» van Nahum. Wie, het vers voor vers lezend, b|j eiken volzin gemoedelijke stichting zoekt, hij zal weinig vinden. Maar wie het neemt m zijn geheel, wie het plaatst in zijn tijd, voor hem
krijgt het beteekenis. ,
Die beteekenis ligt nu niet allermeest hierin, dat werkelijk na enkele tientallen van jaren deze profetie vervuld is, dat werkelijk na den dood van Asurbampal (626 v. Chr.) het groote rijk in snellen achteruitlang zijn invloed en macht heeft verloren, tot eindeliik in 606 de hoofdstad Nineve zelve bezweek voor den vereenigden overval van Meden en Babyloniërs. Wat geeft het ons na zoovele eeuwen, dat Nineve
toen gevallen is?
Maar wat ons aangaat, dat is de eeuwige waarheid in deze profetie, die geldt overal en altijd afgezien van de tijdelijke toepassing op deze of die
wereldmacht. De geest van Nineve waartegen Nahum



zich keert, die door zijn woord wordt geoordeeld en aan het gericht Gods overgeleverd, — die geest is met Nineve's dood niet gestorven. Het is de geest der wereld, die werkt tot in onze dagen toe. Het is die geest die heerschen wil, die zoekt naar grootheid en macht op alle manier, recht en waarheid buigend en plooiend naar willekeur, eigen belang als maatstaf aanleggend. Het is de geest die niet gelooft in geestelijke macht en zedelijke grootheid, maar knielt voor den schijn en in vertoon zijn kracht zoekt, wiens wapenen zijn het zwaard, het brutaal geweld, de domme overmacht. Het is, kortom, de geest, die Barabbas verkiest boven Jezus. Wij zien hem in de wereldpolitiek en in de binnenlandsche staatkunde. Wij zien hem, zooals hij de mogendheden voortstuwt in hun streven naar wereldmacht en wereldinvloed; wij zien hem, zooals hij den strijd der partijen op maatschappelijk, helaas! al te veel ook op kerkelijk terrein verbittert en vervalscht.
Tegenover dien geest staat voor alle tijden het woord van Nahum, hem oordeelend, den valschen schijn van al zijn werk aan de kaak stellend. Zou dan deze profetie ook niet voor ons, ja vooral voor ons beteekenis hebben?
Dat u die geest niet verschrikke in zijn geweld, zijn overmoed, zijn glorie! Uw geloof bezwijke niet waar ge Nineve ziet op het hoogtepunt van macht, waar ge het onrecht voor een tijd ziet triomfeeren,



waar de boosheid het wint van recht en waarheid, G0d is een wreker, lankmoedig, zijne hand dikwijls inhoudend, maar Hij laat niets ongestraft; zijn gericht wordt uitgesteld dikwijls, afgesteld nooit. Richtend gaat Hij door de wereldgeschiedenis, richtend zal Hij komen ook over wat u nu zoo groot, zoo
onweerstaanbaar toelijkt.
De geest van Nineve verschrikke u niet, maar ook, de geest van Nineve verblinde u niet. Kniel nooit
voor de grootheid der wereld, aanbid nooit het succes,
laat u niet wijs maken dat het doel de middelen heiligt. Geloof in geestelijke grootheid, in zedelijke macht; geloof in God, en sta, waar het moet, hoekig, vierkant tegenover den geest, die u wereldschen invloed, macht, een naam voortoovert, misschien onder den schoonen schijn van zoo te beter uw God
te kunnen dienen.
Waarlijk, Nahums woord is een prediking voor onzen tijd, een bemoediging en een waarschuwing: God alleen is groot, en wat uit Hem niet is, wat zich tegen Hem stelt, moet verderven. Daarom er niet voor gevreesd, er niet mee geboeid!







ZEFATUA.







VI.
ZEFAN J A.
(Ongeveer 630 vóór Glir.).
Wie, met weinig muzikaal gehoor begaafd, neerzit onder de uitvoering van eenig meesterwerk van toonkunst, hij moge hier en daar geroerd worden, de diepere bedoeling blijft hem vreemd, het is hem met meer dan klankenspel. Hooger genot is hem bereid die de z i e 1 der muziek kan gevoelen; dezelfde geest der muziek welke den toondichter bezield heeft, zal onder het hooren ook hem aangrijpen; wat voor den ander slechts een wonderlijke mengeling van klanken is dat spreekt tot hem, en zoo hem tegelijk de gave der poëzie is bedeeld, dan weet hij in woorden weer te geven wat de meester in tonen heeft uitgedrukt. Hij zou den tekst kunnen dichten bij de muziek.
Vergelijk de geschiedenis der menschheid met een arootsche muzikale schepping, en gij kunt zeggen: de profeten van Israël zijn de dichters, die er den tekst bij geschreven hebben. Zij verstaan de bedoeling,



zij hooren er in het ééne, telkens terugkeerende, alles beheerschende motief, want dezelfde geest Gods, die de geschiedenis leidt, woont in hun binnenste en ontsluit 4hun het oor. Zoo begrijpen zij de gedachte Gods in de geschiedenis, begrijpen het doel waarnaar alles zich uitstrekt, het einde wanneer alle wanklanken worden opgelost in ééne harmonie.
Het is dus, daar zij allen dezelfde muziek beluisteren, natuurlijk, dat, hoe ook gevariëerd, hoe verschillend uitgewerkt, ééne hoofdgedachte bij al de profeten u opvalt. En juist deze hoofdgedachte, scherp omlijnd, forsch geteekend, is het een en al van Zefanja s prediking. Zijn ééne thema luidt: de groote dag des Heeren is nabij! (1 : 14). Van Amos(5:18) den oudste, tot op Maleachi (3 : 2; 4: 1) den jongste der schrijvende profeten, is het die dag des Heeren, die in 't middelpunt staat der profetie. Die dag is haar het einde van alle de wegen Gods, de sleutel tot al wat geschiedt, de eeuwige achtergrond van al wat zich beweegt in den tijd. Die dag komt, die dag is nabij — dit geloof geeft den profeet den rechten blik op de dingen zijns tijds, schenkt hem den moed en de kracht voor het heden gelijk de hoop voor de toekomst.
Wat is nu die dag van Jehova? Het is de dag waarop Hij zich, recht oefenend en oordeel spreken^, in zijne volle heerlijkheid zal openbaren: dan zal Hij alle dingen recht zetten, dan zal Hij zelf voor het oog van alle schepsel staan op de plaats, die Hem



toekomt, en daarmee zal ook al het amlere op zijne plaats komen te staan: God zelf erkend voor wie Hij is, God zelf geëerd als Koning, en dan ook de gerechtigheid gekroond, en de ongerechtigheid .... ja, wat daarmede, als ook deze zal openbaar worden voor wat zij is? Deze laatste vraag doet het ons van tevoren begrijpen, hoe de profetie, welke in dien dag des Heeren haar motief vindt, ernstig, ontzaglijk moet klinken, hoe een dreigende bastoon al haar
uitingen begeleidt.
Hoor, hoe forsch Zefanja inzet: wegrapen wil lk alles van den aardbodem, spreekt de Heer, wegrapen mensch en dier, wegrapen de vogelen des hemels en de visschen der zee en de ergernissen met de goddeloozen (1 : 2, 3.) Hoor, hoe hij beeft voordien dag: een dag van verbolgenheid, een dag van benauwdheid en angst een dag van bazuingeschal
en krijgsgeschreeuw (1 : 15 v.). Een dag des gerichts is het dien de profeet ziet aanbreken: een gericht over de volkeren (cap. 2) maar ook, maar vooral over Israël zelf (cap. 1 en 3 : 1—8).
Wat gaf Zefanja de aanleiding tot deze prediking ? Wat zag hij dat hem noopte te profeteeren van dien grooten en schrikkelijken dag? Hij zag twee dingen.
Allereerst, hij zag al het verkeerde onder zijn volk, vooral in Jeruzalem. Hij zag, hoe het volk van Jehova bezig was zichzelf te vergeten, zijn karakter



te laten wegslijpen, waai' het, zonder besef voor zijn eigenaardige bestemming (Exod. 19 : 5, 6), zonder rechte kennis van zijn God, zijn best deed aan de volkeren gelijk te worden. Het diende met Jehova ook andere goden, alsof Ilij niet een éénig Heere was (Deut. 0:4); het hunkerde naar uitheemsche kleedij en vreemde modes (1 : 8, 9), alsof niet in het handhaven van eigen karakter Israëls kracht en beteekenis lag, alsof niet al dat dwepen met vreemde vormen ook den vreemden geest zou binnenhalen.
Het was in 't begin der regeering van Koning Jozia (1:1); nog werkte de invloed van zijn grootvader Manasse na. Deze koning, gesteund zeker door een sterke partij onder het volk, die evenmin als hij zelf oog en hart had voor de ware beteekenis van Israëls God en Israëls volk, had allerlei heidensclie praktijken weer doen opleven of voor 't eerst ingevoerd. Met een zeker fanatisme had bij geijverd voor de verflauwing dei' grens tusschen Jehova en de afgoden, tusschen Israël en de natiën, zoodat hij de tegenstanders, die opkwamen voor de uitsluitende eer van hun God en hun volk, ten bloede toe had vervolgd (2 Kon. 21). Wel was Manasse nu gestorven, spoedig in den dood gevolgd door zijn gelijkgezinden zoon Amon, maar de nog zeer jeugdige Jozia had nog geen omkeer kunnen bewerken, te minder zeker daar de hofpartij, de paleiskliek de godsdienstige staatkunde van Manasse bleef voortzetten (1 : 8).



Zefanja, die — het opschrift van zijn boek althans doet dit vermoeden — zelf tot de koninklijke familie behoorde, maar, ondanks de bedorven hoflucht waarin hij ademde, den zin voor de reine kennis van Jehova ongerept had weten te bewaren, — Zefanja begreep al te goed, dat er van de rijksgrooten geen verbetering te wachten viel.
Zoo leek Jeruzalem, voordat Jozia zich had aangegord tot zijne hervorming (2 Kon. 22 en 23), wel een heidensche stad. Van allerlei godsdienst stonden er altaren op hare hoogten, liepen er priesters door hare straten; op de daken der huizen wierpen ouders en kinderen zich op de knieën voor het heir des hemels: zon, maan en sterren; vooral was in de mode de dienst van de hemelkoningin, waarschijnlijk de avondster, die de Assyriërs als Istar vereerden. En bij deze afgoderij kwam nog het zedelijk tekort; het gemis van recht en waarheid, de geweldenarijen der grooten, de wetsverdraaiïng der rechters (3:3, 4). Genoeg om een man, aan wien zich de heerlijkheid van den levenden God had geopenbaard, met verontwaardiging te vervullen! Dit volk erkende die heerlijkheid niet; het vertrouwde niet op dien God, wachtte van Hem niet het heil (3: 2). Het vertrouwde — zoo deden velen — op den verworven rijkdom, op den bloeienden handel (4:11 v.v.); dit was toch maar de hoofdzaak, al wilden ze dan met zekere goedmoedige toegeeflijkheid: baat 't niet, 't schaadt



niet, nog wel den dienst van Jehova daarbij waarnemen. De Heer doet geen goed en Hij doet geen kwaad, zeiden zulken, ongeveer op de manier zooals tegenwoordig sommigen nog wel zoo goed zijn u uwe religie te vergunnen voor uw gemoedsleven, als ge maar wilt erkennen, dat in het werkelijke, openbare leven gansch andere belangen de aandacht vragen en de richting bepalen.
Maar een profeet die zijn God liefheeft, eisclit voor dien God alles op: heel het hart, heel het leven! Wee over dien rijkdom die het hart van God afleidt; wee over dien hoogmoed die meent God niet noodig te hebben!
Wee ja, want wat ziet Zefanja in de tweede plaats? Er dreigt gevaar! Anderen mogen gerust zijn op den nu eenige jaren lang genoten voorspoed, nu de legers van het verzwakte Assyrië niet langer als in vroeger eeuw jaar op jaar in Kanaan verschijnen, onze profeet ziet een anderen vijand komen. Hij noemt dezen niet met name, doch waarschijnlijk had hij de Scythen op het oog. Het was toch in dezen tijd, dat dit volk uit den omtrek der Zwarte en Kaspische zeeën zich, alles verwoestend, in groote horden over de landen van Voor-Azië verspreidde. Zoo zakten zij langs de kust der Middellandsche zee ook zuidwaarts af: de Filistijnsche steden sidderden bij hunne nadering; zelfs Egypte, buiten staat hen met geweld



tegen te houden, zag geen ander middel om veilig te zijn voor hunne plunderwoede dan hen door rijke geschenken tot den aftocht te bewegen. Na het land der Filistijnen nog hier en daar gebrandschat te hebben, — de Judeërs op hunne bergen zagen zeker den rook en het vuur daarginds op de vlakte aan de zee, met schrik zich afvragende, wat hun lot zou wezen, indien de woeste benden hunne passen gingen beklimmen, — na deze verbranding, zeg ik, van eenige Filistijnsche dorpen trokken de Scythen weer noordwaarts, en Juda kwam, zoo schijnt het, met den schrik vrij. Nog een tijd lang verontrustten zij de streken van Tigris en Eufraat, tot zij door den koning der Meden naar hun vroegere woonplaatsen werden
teruggedreven.
Het schijnt nu, dat de nadering van deze schrikkelijke benden voor twee profeten in Jeruzalem liet sein was om, de bazuin aan den mond zettende, hun volk te waarschuwen voor het nakend gericht, voor Zefanja en voor Jeremia, wiens eerste optreden ook in dezen tijd valt. Men heeft tegen deze onderstelling als bezwaar opgeworpen: dan is de profetie niet vervuld, want de Scythen zijn weer weggegaan zonder Juda gedeerd te hebben. Maar is het - denk aan Jona! — niet meer gebeurd, dat het oordeel werd uitgesteld, langer uitbleel dan de proleet zelf had gedacht? Het heeft iets verlokkends, al kunnen wij bij gemis aan berichten hier niet met zekerhei



spreken, ons te verbeelden, dat juist de schrik, door die Scythen gewekt, en daarbij de ernstige tual van deze twee profeten de harten van koning en volk gewillig heeft gemaakt om spoedig daarop alles te reformeeren naar het toen gevonden wetboek. En kan dan de Heer op die bekeering het heden der genade voor zijn volk niet weer verlengd hebben?
Doch hoe dit zij, — Zefanja moge in de naderende vijanden de Scythen gezien of reeds de Chaldeën, die straks op het tooneel zouden verschijnen, vermoed hebben, — in elk geval, hij ziet gevaar. Hij hoort sombere muziek, bazuingeschal en krijgsgeschreeuw, en hij verstaat het: „de Dag des Heeren! Jehova, die komt ten gerichte!" Er zijn er die trachten hun angst weg te lachen; er zijn er die bezwijmen van vrees: de profeet ziet het alles met den rustigen ernst van het geloof, hetwelk den eeuwigen achtergrond, de goddelijke beteekenis der dingen kent.
De dag des Heeren! Een dag van gericht over Israël en de volken! Gericht over de afgoden, over den hoogmoed, over den leugen! Het is den profeet als hoort hij een treurmarsch, somber, dreigend als dof tromgeroffel: de menschheid die hare dooden ten grave draagt: alle afgoden waarop zij ooit vertrouwde; de menschheid die daar staat, handenwringend en weeklagend, bij het graf, waarin wegzinken al hare verwachtingen, gebouwd op zilver en goud, op leugen en geweld, op hoogmoed en eigen kracht.



De dag des Heeren een «lag der duisternis en der donkerheid! Maar de profeten laten ons nooit in de duisternis. Hun oog boort door den nacht heen, en zie! een nieuwe dag. Zoo ook bij Zefanja. Het is in zijne profetie als in Psalm XXIX: het onweer trekt over de velden, de donder ratelt, de bliksem slaat in, alles siddert, maar dan, wanneer al dit rumoer zwijgt, hoor! in zijnen tempel roept een iegelijk: Eere! Zoo laat de profeet, na ons door de verschrikkingen van den oordeelsdag te hebben heengeleid, ten slotte ons staan bij den optocht der volken — eeu blijde bruiloftsstoet na den doodenmarsch! — die met gereinigde lippen waarvan de namen der afgoden verdwenen zijn, Eere! gaan roepen voor Jehova! En zie, in hun midden is ook Israël, door het oordeel gelouterd en gedeemoedigd, arm en ellendig in zichzeli, en tocli blijde en rijk, daar het nu vertrouwt op zijn God, op den Heer alleen!
Dat is het doel, dat het einde der wegen Gods! Grootsche verwachting, wel waardig om er de benauwdheden van „den Dag des Heeren" voor te verdragen!
Zoo leert Zefanja ons de muziek der geschiedenis verstaan. Heeft hij goed gehoord? Wat zou het, of niet aanstonds op zijne prediking het oordeel door de Scytben is gekomen? Is het niet gekomen een weinig later door de Chaldeën ? Is het niet gekomen tienmaal, honderdmaal in den loop der eeuwen ? Het oordeel over alles waarover de profeet het uitsprak!



Over al wat hoog wilde zijn onder de menschen! Over al wat op leugen en geweld werd gebouwd! Over alle afgoden: rijkdom, eerzucht, zinnendienst, of welke andere afgoden, waaraan de menschen ooit het hart gaven! De geschiedenis getuigt het: de „dag des Heeren" is komende; eeuw aan eeuw reeds liet ons het voorspel hooren. Jaren lang kan zich ongerechtigheid op ongerechtigheid stapelen, en God zwijgt, — maar eindelijk, zie, de dag der vergelding komt en schrikkelijk is de wrake. Denk aan „den dag des Heeren", die in de Fransche revolutie losbrak over de goddeloosheden van het Frankrijk van een Lodewijk XIV en XV. Of een ander voorbeeld — want gij behoeft de verschrikkingen van den „dag des Heeren" niet altijd te hooren in bazuingeschal en krijgsgeschreeuw, — is er niet een gericht Gods te merken in de innerlijke armoede, in den verterenden zielehonger, in de doffe wanhoopsklacht, waarvan onze nieuwe literatuur zoo vol is? Een gericht Gods over een geslacht dat weigert te staan op den waren levensbodem, en dat nu w e g z i n k t, hier in de beestachtigheden van den dienst des vleesches, daar in de kille omarming van den zelf gekozen dood, elders in den nacht van verstandsverbijstering!
Wie het profetisch getuigenis omtrent den dag des Heeren kent, hij staat niet vreemd noch verschrikt tegenover dit alles. Zeker, hij hoopt, want die dag is de dag der verhevenste hoop, maar hij



hoopt met vreeze, wetende dat het door gerichten heen moet naar het heil aan het einde.
Daarom droomt hij niet mee den droom der oppervlakkigheid. Wel bekoorlijk is soms die droom! Geleidelijke ontwikkeling, stap voor stap voortgaande beschaving zal ons brengen bij het ideaal. De menschen worden al wijzer, al beter, al liever voor elkander, de harten worden verteederd: zoo zal de zonde verdwijnen als vanzelf en zonder schok glijden wij straks de gouden eeuw binnen. Maar daar worden we plotseling opgeschrikt door de openbaring van de macht, die het kwaad nog altoos bezit in het hart der menschen, in den boezem der volken. Daar krijgt onze beschaving een slag in het aangezicht door ijzingwekkende gruwelen. Daar verscheurt de meest stuitende zelfzucht onze duur bezworen verbonden. Daar overstemt het geknetter van de nieuwst gevondene moordtuigen al onze vredeszangen. Hoe nu? Is er dan nog niets veranderd? Is dan het booze nog steeds zoo machtig
in de wereld?
Daar staan wij dan met onzen droom. Maar wie „den dag des Heeren" kent, hij kent ook den ernst der zonde. Hij noemt haar niet slechts zwakheid, onwetendheid, door beter onderwijs wel te genezen; hij noemt haar zonde, d. i. ongerechtigheid, eerst te herstellen door bekeering; afval van God, die het oordeel verdient hetwelk den mensch weer klein zal maken voor God. Hij vergeet niet, dat het



heil der gouden eeuw het deel zal zijn, niet van een wijs en beschaafd en hoogst ontwikkeld volk, maar van een „arm en ellendig" volk dat op Jehova vertrouwt. Niet ontwikkeling maar bekeering, niet enkel groei van het goede maar ook gericht over het kwade, niet wijsheid en sterkte in ons zelf, maar ootmoed en vertrouwen op God — zoo teekent ons de prediking van den dag des Heeren de lijn naar het ideaal.
Daarom stemt de verwachting van dien dag tot zoo hoogen ernst en tot nauwlettende zelfbeproeving (2 : 1). Het oordeel gaat over de heidenen, maar ook, maar vooral over Israël, ja — wie weet? — ook over het vrome Israël. „Zoekt gerechtigheid, zoekt ootmoed, misschien (let daarop!) zult gij verborgen worden in den dag des toorns" (2 : 3). Spreekt de Heiland niet van een enge poort? En Paulus zegt van iemand, dat hy behouden zal worden doch alzoo als door vuur (1 Cor. 3 :15),terwijl Petrus herinnert, dat het oordeel zal beginnen van het huis Gods, waarbij zelfs de rechtvaardige nauwelijks zalig wordt (1 Petr. 4 : 17 v.). Ja, wat is er ook bij Israël nog veel, dat moet worden gelouterd, moet worden uitgezuiverd door het vuur van den dag des Heeren! Zoo roeme Israël niet tegenover de heidenen! Zoo wane de Christen zich niet veilig tegenover de wereld!



Wat waarschuwing ook voor onzen tijd! Wij schermen tegenwoordig wat al te luid met het woord „Christelijk". Wij hebben een „Christelijke" staatkunde, een „Christelijke" regeering, „Christelijke" partijen enz. enz., en, mij dunkt, wij pochen wel eens al te hoogmoedig op onze „Christelijkheid tegenover de wereld. Wij zeggen het ongeloof het oordeel aan op een toon van veiligheid, die bij het „misschien" van den profeet niet past. Ligt het aan mij, wanneer ik in veel wat zich als „Christelijk aandient, de trekken mis van het „arm en ellendig" volk dat opJehova'snaam — daarop alleen — vertrouwt?
Als een dreigende, sombere bas heeft de toon, door Zefanja aangeslagen, telkens opnieuw de menschheid aangegrepen; hij gaf denMiddeleeuwscben dichter het motief voor zijn roerend boetelied over den „Dies Irae", den „Dag des Toorns;" ook wij kunnen niet zonder schade voor de waarachtigheid en de diepte van ons Christendom weigeren ons innerlijk leven telkens op dien toon te laten stemmen.







JEREMIA.







VII.
jeremia.
(627 —586 vóór Chr.).
Jeremia heeft geleefd onder een worstelend volk, klein maar dapper zich werend tegen een overmachtigen vijand, met taaie hoop telkens het juk van vreemde heerschappij zich van de schouders schuddend en in wanhopige poging grijpend naar vrijheid en onafhankelijkheid, verslagen, vernederd telken keer, doch niet bedwongen tot het was verbrokkeld en versnipperd onder de vreemden, ver van deeivedei vaderen. Die worstelingen van zijn volk heeft Jeremia mee doorgemaakt, en nu verwacht gij te zien een man die de strijders staalt en sterkt, een dichter die als een andere Tyrtaeus door zijn lied de bezwijkenden wederom bezielt, een man Gods die in de mogendheid des Ileeren Heeren de aarzelenden durft voorgaan, een vaderlander die, de schande der slavernij niet duldend, zijn volk ten opstand prikkelt, alles wagend, dat zij sterven wellicht, vernietigd maar niet overwonnen!



Zulk een man denkt ge te zien, en ge ziet .... een die de handen ziins volks verslapt, die hun moed breekt en hun kracht verlamt, door een prediking waarvan het eentonige refrein luidt: al uw strijd baat u niets, uw oordeel is onherroepelijk vastgesteld; door zijn raad die aldoor hierop neerkomt: geef u over, steek uw hals gedwee in het juk. Vreemde verschijning, die man die openlijk als de hoogste wijsheid, als den wil Gods aan koning en volk aanraadt: loop over tot den vijand! Is het wonder, dat de woede van alle vaderlanders zich tegen hem keerde, dat zij hem in de gevangenis sloten om het volk te behoeden voor den heilloozeninvloed van zijn woord? Is het wonder, dat hij verrader werd gescholden, of kost het ons die na eeuwen den strijd aanschouwen, geen moeite onze verachting in te houden en deze beschuldiging, de verachtelijkste welke in onze ooren kan klinken, niet over te nemen?
En toch was zij leugen. En toch was er nooit iemand die zijn volk inniger, trouwer liefhad dan Jeremia. En toch was hij een held, deze zelfde die den schijnhaar lafien raad gaf: loop over tot den vijand; toch een man des geloofs, deze profeet die al het zijne deed om het geloof van zijn volk in hunne eindelijke zegepraal neer te slaan; toch een man van karakter, een man uit één stuk, Jeze Jeremia wien het verwijt van verraad om de ooren suisde.
Ik wil beproeven hem zóó voor u te doen leven,



dat gij ten slotte dit oordeel onderschrijft. Laat mij eerst zijne geschiedenis u verhalen. Wij zijn zoo gelukkig in zijn boek niet enkel zijne prediking te lezen, maar ook allerlei wat hij gedaan en ondervonden heeft. Daardoor staat, meer dan bij andere profeten, zijn beeld in scherp belijnde omtrekken voor ons.
Hij begint dan ons mee te deelen, hoe hij door God tot profetischen arbeid werd geroepen in het 13de jaar der regeering van koning Jozia. Nog een jonge man, wel niet veel boven de twintig, kreeg hij, de priesterszoon te Anathoth, een stedeke op een uur afstands van Jeruzalem gelegen, de zekerheid, dat God hem bestemd had niet tot priester als zijne vaderen waren geweest, maar tot profeet. Profeet — drager te zijn van het Woord Gods, door den Geest des Heeren zelf voorgelicht en geleid zijne gedachten te lezen in natuur en geschiedenis en die aan zijn volk uit te leggen, Gods weg te zien in al wat daar gebeurde op het wereldtooneel en daaruit Gods wil te verstaan, zoodat hij in de warreling der omstandigheden zou kunnen zeggen tot zijn volk: dit is de weg, wandelt daarin en gij zult leven — welk een taak! Jeremia deinsde er voor terug, voelde zich daarvoor nog niet de man: „ach, Heere Heere, zie, ,.ik kan niet spreken, want ik ben jong" (1:6).
Hij voelde zich nog zoo jong, en hij besefte ook wel dadelijk welke strijd hem wachtte, wanneer hij



het Woord Gods ging verkondigen. Want dat Woord Gods, de boodschap die God juist nu voor Israël had, het was er niet eene van vrede en heil welke het gaarne zou hooren, het was er een van oordeel en straf. Het was den jongeling van Anathoth in deze dagen, toen de vraag: moet ik werkelijk profeet worden? telkens bij zijn geweten aanklopte, alsof hij aan den kant van het Noorden een kokenden pot zag, op het punt den gloeienden inhoud uit te gieten, en hij verstond wel het visioen: „van het Noorden „kookt het onheil over alle bewoners des lands.' (1:13, 14).
Dat was geen aangename boodschap en wij begrijpen, dat een jonge man als .Teremia er tegen op zag zich met haar te stellen tegenover zijn volk. Hoe lang trachtte hij zich wel zijne roeping te ontveinzen en de vraag die zijn geweten geen rust liet te sussen: ik ben daarvoor immers de man niet, daarvoor zijn zoovele ouderen beter geschikt! Maar eindelijk kon hij toch niet langer ontkennen wat Gods Geest al te duidelijk, al te krachtig in zijn binnenste betuigde: gij moet profeet worden, God heeft van den moederschoot af er u voor geheiligd; en toen was ook alle aarzeling overwonnen, toen stond hij vast en onwankelbaar gereed voor zijn werk, in de overtuiging dat zijn Zender met hem zou zijn en hem niet verlegen laten; die zou hem de woorden in den mond geven, die zou hem ten ijzeren pilaar, ten koperen



muur stellen tegen het gansche land (1 : 9, 18).
Hier staat al dadelijk de persoon van Jeremia voor ons gelijk wij hem tot het einde toe zullen zien: hij moet een werk doen hetwelk hij liever niet zou doen, een boodschap brengen die hij liever ongesproken zou laten, maar eenmaal verzekerd dat het Gods werk is en Gods boodschap, weet hij niet meer van weifelen of wijken, doet hij geen half werk met een half hart, maar spreekt zijne boodschap onverminkt, onverzacht.
Wat zou, juist in het 13de jaar van koning Jozia, ti'27 v. Chr., den jeugdigen Jeremia gedrongen hebbeu om te gaan profeteeren? Hij zag onheil naderen van den kaut van het Noorden, wie waren de dragers van dat onheil? De tijd was voorbij, toen de legers van Assyrië, van de N. O. zijde het land van Israël binnendringende, de bewoners deden zuchten onder hun geweldenarijen; reeds meer dan dertig jaar was het geleden sinds de laatste Assyriërs in Kanaan waren gezien, en het eens zoo oppermachtige rijk van Nineve had thans genoeg te doen om zich te verweren tegen de aandringende Meden: van Assyrië behoefde Juda niets meer te duchten. In het verre Noorden daagden andere verdervers op. Van de streken der Kaspische zee kwamen de wilde horden der Scythen aanrollen, plunderend en verwoestend, naderden de grenzen van het Judeesche gebied, men zag wel reeds op Juda's heuvelen in de verte den rook hunner verwoestingen opgaan en het hart verstijfde van schrik



bij de gedachte, dat de onmenschen weldra evenzoo
eigen hof en huis zouden vernielen. Als een machtige
donder klonk in dit dreigend gevaar de stem des Heeren, en Jeremia hoorde en werd de tolk zijns Gods om aan Israël te verkondigen wat de Almachtige in dezen nood hun te zeggen had. Ernstig bestrafte hij vooral de afgoderij (2: 4—13, 27, 28 enz.) en vermaande tot een oprechte bekeering, of er misschien nog genade zou zijn en ontkoming van den aanrukkenden vijand.
En werkelijk, zoo schijnt het, werd het oordeel thans nog uitgesteld. De Scythen teisterden wel het naburige land der Filistijnen, maar trokken ten slotte terug zonder in Juda gevallen te zijn, hetwelk alzoo met den schrik vrijkwam. Toch had de schrik heilzaam gewerkt en, voor het oogenblik althans, een verteedering des harten gewekt, waardoor het koning Jozia gelukte een radicale hervorming tot stand te brengen in den godsdienst zijner onderdanen: alleilei afgodische praktijken werden afgeschaft, voortaan zou in Jeruzalem's tempel alleen, niet langer op de hoogten, geofferd worden, en geheel het volk, in zijne oudsten in de hoofdstad vertegenwoordigd, vereenigde zich met den koning in een plechtige belofte om de pas gevonden wet des Heeren na te leven. (2 Kon. 22 en 23).
Was aldus het volk werkelijk bekeerd? Jeremia deed zijn best een meer dan schijnbare verandering te



bewerken: hij doorreisde steden en dorpen om den eisch van Jehova's wet den menschen in te scherpen (11:1— 8), maar of hij tevreden was? Ja, men offerde niet meer op de hoogten, men had op het oogenblik geen andere goden voor des Heeren aangezicht, men liep druk naar den tempel en was niet karig met de offers (6:20, 7: 2, 10), doch al deze godsdienstigheid bedekte voor het oog des proleten het zedenbederf des volks niet. Hij zag nog al te duidelijk het overspel en de hoererij, het bedrog en het onrecht jegens den wees en den arme (5:7, 8, 26—28), het ge°mis van waarheid en oprechtheid (9 : 4—8) — moest God over al deze dingen geene bezoeking doen (5:9,29; 9:9)7 En zoo ging Jeremia door, meer dan twintig jaren langi te getuigen tegen de zonden en te dreigen
met het oordeel Gods.
Maar men liet hem praten. Wat sprak hij van oordeel! Leefde men niet gelukkig en gerust onder zijn vromen koning Jozia? Van wien had men iets te vreezen? Het Assyrische rijk lag op sterven en de Scythen waren weer onder den horizon verdwenen en Juda was nu sterk genoeg om zijne naaste buren als Edom en het Filistijnsche ontzag in te boezemen. Men liet dus dien ongeluksprofeet loopen en luisterde liever naar die andere profeten welke vrede, vrede riepen (5:31; 6:14). Zulke waren er velen, die, tevreden met de uitwendige vroomheid, meenden, eveneens in den naam van Jehova, het volk te mogen



geruststellen; Jeremia stond zoo tamelijk alleen. Waarom deed hij niet met de anderen mee? Waarom altijd zoo streng en zoo somber?
Vond hij er dan een genoegen in de menschen te verbitteren en te kwellen door hun harde dingen te zeggen? Was het zijn lust in de oppositie te verkeeren? Was hij iemand die alleen leeft in den strijd ? Integendeel, hij is geen harde natuur, hij lijdt zeil het meest onder zijn harde woorden. Nu eens barst hij uit (4:19):
„Mijn binnenste, mijn binnenste!
„ik lijd smart aan de wanden mijns harten;
„hoe bonst mijn hart, ik kan niet zwijgen;
„want mijne ziel hoort steeds het geschal der bazuin, „het geschreeuw van den krijg."
Dan weer klaagt hij (9:1):
„Och of mijn hoofd water ware, en mqn oog een tranenbron, „opdat ik dag en nacht kon weenen „over de verslagenen der dochter mijns volks!
of (13:17):
„Maar indien gij niet luistert,
„zal ik zielsbedroefd in het verborgen weenen over dien trots, len zal mijn oog bitter schreien, in tranen wegsmelten;
„want Jehova's kudde is gevankelqk weggevoerd."



Op de straten van Jeruzalem staat Jeremia tegenover zijn volk met een woord hard als graniet, maar in de binnenkamer vereenzelvigt hij zich met zijn volk en vindt woorden van teedere, roerende smeeking om ontferming voor de schuldigen (14:7, 8,9enz.):
„Hoewel onze ongerechtigheden tegen ons getuigen, „o Heere, doe het om uws naams wille;
„want onze afkeeringen zijn menigvuldig,
„tegen u hebben wij gezondigd....
..gij zijt toch in het midden van ons, o Heer,
„en wij zijn naar uw naam genoemd,
„verlaat ons niet."
Dat is niet de man die voor zijn genoegen een ander het leven vergalt met onheilsboodschap, hij had den dag des jammers niet begeerd (17: 16). Hoe gaarne zoude hij met de anderen mee vertroostend, opbeurend, geruststellend gesproken hebben, maar hij kon niet.
En waarom niet? Omdat de wet zijns Gods, omdat God zelf hem te heilig was. Omdat zijne ziel te zeer vervuld was met het besef van de zedelijke hoogheid van Jehova, daarom kon hij niet gelooven, dat diens zegen rusten zou op een volk 't welk overspel en onrecht en leugen in zijn midden kweekte. Hoog dacht Jeremia van de majesteit van Israëls God: Hij kan dat alles niet door de vingeren zien, er geen vrede mee hebben. De andere profeten van zijne dagen mochten meenen: als het er op aankomt, zal



God het zoo nauw niet nemen, Israël is toch zijn eigen volk, en wij brengen immers de offers zoo trouw, Je rem ia wist: waarheid en gerechtigheid gelden bij God boven alles, ook boven de rijkste offers, ook boven een zekere voorkeur voor Israël.
Waarheid bovenal! Zóó voor God, en daarom zóó ook voor zijn profeet! Dat is de sleutel van heel Jeremia's gedrag en prediking. Hij wil geen verdrag aangaan met de waarheid die hij heeft gezien, het koste wat het kost; hij zal, hij moet haar onverminkt, onverzwakt tot zijn volk brengen.
En het kostte hem zooveel! Allereerst dat hij tegen den aard zijner natuur in altoos maar harde dingen moest zeggen! En dan, het bracht hem in levensgevaar, nu reeds waar zijne eigene stadgenooten in Anathoth hem verraderlijk wilden uit den weg ruimen (11:18—23), en later vooral. En dan, erger misschien nog dan de dood, het deed hem de sympathie derven van zijn volk, het verkeerde zijne eigene broeders en verwanten in vijanden die hij niet kon vertrouwen (12:6).
„Wee mij, mijne inoeder, dat gij mij hebt gebaard! „een man met wien de gansche wereld twist en krakeelt, „ik ben niemands schuldeischer en niemand» schuldenaar; „toch vervloeken mij allen." (15 : 10).
Wij hooren uit deze klacht hoezeer onze profeet leed onder dat gemis van de sympathie zijns volks. O, de vriendschap te winnen door een vriendelijk



woord! De menschen zachter jegens zich te stemmen door zijne prediking wat te verzachten! Jeremia behoefde nog geen lage vleier te wezen om voor zulk een verzoeking te bezwijken. Maar neen, de waarheid bovenal, zoo klonk het hem in de ziel; haar te verruilen voor de genegenheid der menschen, dat zou
te duur betaald wezen.
De waarheid is hard, de waarheid is streng. Zijn diepe ernst, zijn ontzag voor de waarheid stemt den profeet wel eens pessimistisch. Bijwijlen in de beoordeeling van zijn volk zeker al te pessimistisch. Of zou een klacht als deze toch niet overdreven geweest zijn:
„Doorkruist Jeruzalem's straten, ziet er rond en verneemt, en zoekt op hare pleinen, of gij iemand vindt,
"of er iemand is die het recht betracht, de trouw in eere
[houdt" (5 :1).
Dat heeft toch te veel van de wanhoop van een Elia: ik ben maar alleen overgebleven, om niet de terechtwijzing te verdienen: „ik heb in Israël doen „overblijven zevenduizend, alle knieën die zich niet gebogen hebben voor Baal, en allen mond die hem niet gekust heeft." (1 Kon. 19:14, 18). Zeker, toen Jeremia den zedelijken toestand onder zijn volk zoo donker zag, was zijn oog wel wat verdonkerd, maar verdonkerd door zijn ernstige opvatting van deu wil zijns Gods; hij zag niet dat er nog stillen in den lande waren, recht en trouw betrachtende, hij zag



als 't ware over dezen heen, omdat hij zoo hoog stond, op de hoogte van het: zijt heilig want ik ben heilig.
En beter zulk eene ontevredenheid dan een optimisme dat uit gemakzucht, zedelijke traagheid geneigd is genoegen te nemen met den feitelijken toestand. Wij kunnen zoo begrijpen, dat ieder die gunstiger oordeelde over het volk van Juda aanstonds bij onzen profeet verdacht was als die den eisch Gods te na kwam. Die straf en oordeel predikt, hem erkent hij daarom alleen reeds als een gezondene van Jehova, maar die van vrede durft spreken, moet wachten op de vervulling van zijn woord, eer hij hem aanneemt (28:8, 9). Hij gruwt van dat zoetsappige: is dan des Heeren Woord niet aan een vuur gelijk en aan een hamer die een rotssteen vergruizelt ? (23:29). Hij toornt tegen die predikers die door hunne geruststellende woorden der kwaaddoeners handen stevigen: wanneer zij profeten zijn, laat hen dan het volk terug brengen van zijn verkeerden weg; dit alleen en niet wat zij met veel ophef bazelen van de droomen welke zij gehad hebben, zal bewijzen, dat Jehova hun zich waarlijk heeft geopenbaard (23:14, 17,21—32). Een profeet moge zich beroepen op bovennatuurlijke openbaringen als droomen, gezichten en diergelijke, Jeremia erkent geen anderen lastbrief als echt behalve dezen dat de man ernst make met gerechtigheid en waarheid. Hij meet menschen en dingen altoos slechts met éénen maatstaf: Gods heilige wil.



Het komt mij voor, dat wij den persoon van onzen profeet "aireede in zijne zedelijke grootheid voor ons zien en iets gevoelen kunnen van zijn strijd. Zijn strijd met de menschen om hem heen niet alleen, maar ook zijn strijd met zich zeiven, zijn strijd met zijnen God! Dit laatste is niet te sterk gezegd.
Hij wil soms God ontloopen, Gode den dienst opzeggen. Wat baat al zijn prediken? Wat wint hij er mee? Immers niets! Niets dan vijandschap! Bange dagen van innerlijken tweestrijd voor Jeremia! Nu eens keert zich zijn overkropt gemoed tegen zijne medeburgers die hij innig liefheeft, voor wie hij gebeden heeft, die hij uit liefde waarschuwt en die hem nu niet dan hoon en haat vergelden, dan barst hij tegen hen los in een bede om wraak: lever hen over in de macht van het zwaard, bedek hunne schuld niet, wisch hunne zonde niet uit van voor uw aangezicht (18 :19—23). Dan weer wendt zijne belaste ziel zich tot God: waarom deedt gij mij toch geboren worden? Waarom is de moederschoot mij met ten graf geworden? (20 :14-18). Waarom heeft God hem toch zoo verschalkt, toen Hij hem overhaalde om te gaan profeteeren? Hadde hij geweten, dat het dit was, dat het hem er zóó mee zou vergaan, neen, hij ware er nooit mee begonnen, hij zou Gode nooit zijn dienst hebben aangeboden, hij heeft — het is wel niet te sterk gesproken - soms een gevoel alsol hij erin geloopen is. Eu hij wil ook niet meer, hij houdt



er mee op, hij zegt zijn Zender den dienst op, en ... een paar dagen later is hij weer bezig te prediken en spot en haat en laster te oogsten: hij kan niet ophouden, God is hem te sterk. Hoort hem belijden (20:7—9):
„Gjj hebt mij overgehaald, Jehova, en ik ben overgehaald; „gij zijt mij te sterk geweest en hebt overmocht;
„ik ben geworden tot belnching den ganschen dag,
„iedereen bespot mij;
„want zoo vaak ik spreek, moet ik het uitschreeuwen,
„luidkeels klagen over geweld en mishandeling;
„omdat Jehova's woord mij strekt tot smaad
„en tot beschimping den ganschen dag.
„Zeg ik dan: ik wil niet van Hem gewagen,
„ik spreek niet meer in zijn naam —
„zoo wordt het in mijn hart als een brandend vuur,
„besloten in mijn gebeente:
„ik mat mij af om het uit te houden,
„maar ben er niet toe in staat."
Ik trachtte in het voorafgaande u een indruk te geven van Jeremia's persoonlijkheid, van het beginsel dat hem dreef: zijn strenge zedelijke ernst, zijn onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan het Woord Gods dat hij had gezien; van den striid in zijn binnenste: een strijd tusschen neiging en roeping. Ik wil nu verder dezen man teekenen in de verschillende omstandigheden die hij met het volk van Jeruzalem doorleefde. Niet alle bijzonderheden kan ik noemen, slechts op



de karakteristieke oogenblikken vestig ik bepaald de aandacht.
De eerste twintig jaren van Jeremia's profetische loopbaan waren voor het volk van Juda nog een tijd van rust. Het genoot onder de regeering van den vromen en rechtvaardig heerschenden Jozia (22. 15), onafhankelijk van buitenlandsche macht, vrede en voorspoed. Maar het jaar 609 bracht den noodlottigen omkeer. Farao Necho II, de ondernemende koning van Egypte, trok uit naar Azië om zijn deel te hebben van de erfenis van het wegstervende Assyrische wereldrijk, Jozia trachtte hem tegen te houden doch verloor in den ongelukkigen slag bij Megiddo het leven. Het was nog een liefelijke, zonnige dag geweest voor Juda, die regeering van den edelen Jozia, helaas! de avond ging nu dalen onder onweer en stormen. Het had thans natuurlijk eensklaps zijne onafhankelijkheid verloren, Necho stelde de wet in Jeruzalem: in plaats van Joahaz dien hij als gevangene meenam naar Egypte, zette hij een anderen zoon van Jozia, Jojakim op den troon en leide het land een schatting op van honderd talenten zilvers en één talent gouds, naar onze berekening ongeveer ƒ600.000 (2 Kon. 23:29 v.v.).
Toch was het niet Egypte dat de wereldheerschappij zou erven die zoo lang het deel was geweest van Assvrië. Wel ging in het jaar 606 de hoofdstad van het 'laatste, Nineve, te gronde, maar het was niet Necho die haar den genadestoot gaf, zij werd ver-



overd en verwoest door de Meden en de Babyloniërs. Deze twee verdeelden den buit, bij welke verdeeling aan de laatsten, de Babyloniërs, o.a. de kust der Middellandsche zee, de landen van Voor-Azië, werd toegewezen. Zoo zien wij dra na Nineve's val den jongen Nebukadnezar, eerst kroonprins, na den spoedig daarop gevolgden dood zijns vaders koning van Babel, met zijne legermacht oprukken naar het Westen, om Kanaan en omliggende streken welke Necho van Egypte zich reeds had toegeëigend, aan zijn eigen scepter te onderwerpen. Wie zou het winnen? De Egyptenaar? Zeker was hij een niet te verachten tegenstander.
„Wie komt daar op, den Nijl gelijk?
„als stroomen klotsen zijne wateren.
„Egypte komt op, den Nijl gelijk,
„als stroomen klotsen zijne wateren;
„het zeide: ik aal opkomen, de aarde overdekken,
„ik wil de steden met hare inwoners te gronde richten. „Trekt op, paarden! als razenden vooruit, wagens!
„dat de helden uittrekken!
„Ethiopiërs en Putiërs, die het schild hanteeren,
„en Ludiërs, die den boog spannen" (46 : 7—9).
Maar:
„Waarom versagen zij, wijkeu zij achteruit?
„waarom worden hunne helden uiteengejaagd,
„zijn zij op de vlucht geslagen zonder om te zien?
„Schrik rondom! spreekt Jehova,



„Niet ontkomen mag de vlugge,
„niet ontkomen de held.
„In het Noorden, langa de rivier den Eufraat,
„zijn zij gestruikeld, gevallen" (46 : 5, 6).
Waarlijk, zoo was het. De dappere Necho moest wijken voor den jongen Babyloniër, bij Karkemis aan den Eufraat werd het Egyptische leger door Nebukadrezar totaal verslagen.
Dat gebeurde in het jaar G05 v. Chr., een van die jaren die voor een eeuw tellen; waarin het lot van de wereld voor lange tijden wordt beslist. Zoo was in dien slag bij Karkemis beslecht, wie in de eerste halve eeuw tenminste de heer van Azië zou zijn. Egypte moest zich bergen in zijn eigen land en Nebukadrezar kon, zoo goed als ongehinderd, voorttrekken naar Kanaiin tot Jeruzalem toe.
Beseften wie daar te Jeruzalem van die gebeurtenissen aan den Eufraat hoorden de beteekenis ervan ? Zij jubelden wel over de nederlaag van den Egyptischen koning; maar zagen zij niet wie daar achter de vluchtenden aankwamen? Eén was er zeker in Jeruzalem, die de beteekenis van dit alles volkomen doorgrondde, en die eene was Jeremia. Hij, als profeet door den Geest des Heeren verlicht, doorzag den raad Gods, hij verstond de gedachten, de bedoelingen Gods in al wat er nu op het wereldtooneel plaats greep, hij erkende de teekenen des tijds. En wat hij



ïiu las in het boek der geschiedenis, het was dit: die Nebukadrezar is de dienaar van Jehova, door Hem gezonden om het oordeel aan de schuldige natiën, aan Juda zoo goed als aan de anderen, te voltrekken; hij zal hun allen den beker van Gods toorn doen drinken (25 : 15 vv.).
Dat Jeremia wel dadelijk inzag, welk een omkeer die slag bij Karkemis zou brengen, blijkt uit het besluit, in datzelfde jaar door hem genomen, om zijne profetieën te boek te stellen. Hij dicteerde aan zijn vriend Baruch al wat hij nu reeds 23 jaar lang gepredikt had, en beval hem daarna het geschrevene nog eens aan het volk in den tempel te gaan voorlezen (hoofdst. 36). Het was alsof hij wilde zeggen: zoovele jaren heb ik tot u gesproken van oordeel en gericht, zonder dat gij mij geloofdet, doch nu ziet, het is nabij, voor de deur! Het zal nu geen woord meer zijn waarmee gij kunt lachen, het wordt nu een feit, dat gericht!
Inderdaad, wij zouden kunnen zeggen, dat Jeremia tot nog toe als 't ware slechts theoretisch gesproken had en dat God zelf nu praktisch ging toepassen de theorie van zijn profeet. En nu kon deze ook niet meer volstaan met de verkondiging van algemeene beginselen en waarheden, hij moest thans op allerlei bijzondere gevallen de toepassing maken, zijn volk de gedragslijn aangeven, volgens welke het nu op het oogenblik in deze en die omstandigheden had te han-



delen. Het werd nu eerst recht ernst. En vandaar dan ook, dat van nu af de tegenstelling tusschen hem en zijn volk en vooral 's volks leidslieden, koning en prinsen, priesters en profeten, nog scherper, bitterder, handtastelijker wordt. Een algemeene theorie die altijd ietwat in de lucht blijft zweven kan men laten voor wat zij is, bevalt zij niet, men lacht er om, men haalt er de schouders over op en gaat zijns weegs; maar iemand die mij op een zeer bepaalden weg tegenkomt en mij in de borst grijpt en toeroept: gij zijt verkeerd, gij moet terug, — hem moetik wel met geweld van mij afslaan, wanneer ik niet naar hem luisteren wil. Eerst waar de waarheid vlak voor mij staat en zegt: nu en hier zult gij u bekeeren, voel ik hoe scherp zij mij veroordeelt. Welnu, zoo stond Jeremia van nu af tegenover zijn volk, als van aangezicht tot aangezicht, geen wonder dat het nu een strijd werd op leven en dood tusschen die beiden.
Een voorbeeld. Jeremia had al jaren lang verkondigd, dat uitwendige godsdienstigheid, als tempelbezoek en ofl'ers, zonder de rechte gezindheid des harten, zonder zedelijken levenswandel den Heer niet kon behagen. Nu, dat kon men hooren, dat kon men misschien tot op zekere hoogte toestemmen als een wel wat overdreven maar toch verheven beginsel. Men vermoedde echter niet, hoever de praktische toepassing van dit beginsel wel ging. Zal ik het u laten voelen gelijk de profeet het zijn medeburgers liet voelen?



Ziet — het is het begin der regeering van koning Jojakitn — op zekeren dag stroomen de voorhoven van Jeruzalem's tempel vol van pelgrims uit alle steden en dorpen van Juda. Het is een publieke biddag en zij komen om zich hier voor Jehova neder te werpen. Want er is wel vrees in de harten voor de dingen die komen, de geruste dagen onder Jozia zijn voorbij en men lacht niet meer zoo schamper om den profeet die van onheil spreekt. Doch hier in den tempel voelt men zich veilig: dit is toch de heilige stad, dit is des Heeren tempel, des Heeren tempel, des Heeren tempel, zoo wordt men niet moede ter geruststelling te herhalen. Wat er gebeure, wat kwaad er kome — hier zet nooit de vijand den voet, hier zal het kwaad ons nimmer bereiken, zoo bidt men, zoo hoopt men, zoo vertrouwt men: dat kan de Allerhoogste nooit toelaten, dat het huis, naar zijn naam genoemd, door heidenhanden zou worden ontwijd. En de offers rooken, de psalmen ruischen, de gebeden stijgen ten hemel: de zekerheid van Gods nabijheid verruimt weer de harten. Schoone hoop! Heerlijk geloof! En immers, nooit kan 't geloof te veel verwachten!
Maar, wie beklimt daar met gefronst voorhoofd den tempelberg? Wie gaat daar staan bij de poort van het voorhof en spreken, toorn in het oog, toorn in de stem? En hoort die woorden, hoe zij als knetterende hagel neervallen op de zingende en biddende



schare: „zie, gij verlaat u op leugentaal waarbij gij geen baat zult vinden! Hoe, stelen, doodslaan, echtbreken, valsch zweren, voor den Baal rooken en dan komt gij en gaat voor mij staan in dit huis en zegt: wy zijn gcrod .. • • Is ds.ii dit huis wR&rovGr mijn nti&m is uitgeroepen, in uwe oogen een roovershol geworden? Dan zal het er ook mee gaan als met een roovershol: verwoest wordt deze tempel als de tempel van Silo, en gij zelf, gij wordt weggeworpen van hier."
Verwondert u het woedend gebrul dat op deze woorden ontstaat: sterven, sterven moet gij, gij godslasteraar die zoo durft spreken van deze heilige plaats! Het scheelde weinig, of Jeremia's doodsure ware toen reeds gekomen, gelukkig voor hem merkten de vorsten het tumult in den tempel en redden hem uit de hand van de verbitterende priesters en profeten
(hoofdst. 7 en 26).
Daar hebt gij nu wat ik zoo even zeide; de algemeene waarheid: godsdienstigheid zonder zedelijkheid voldoet niet bij God, die deed nog geen pijn, eerst deze praktische toepassing: ook de tempel, door uwe zonden ontwijd, is door God verworpen en gaat in vlammen op, deed voelen wat die waarheid inhield, hoe diep zij insneed in oude denkbeelden en geliefde vooroordeelen. Toen deed de waarheid pijn, niet meer of minder dan de godslastering van een ongeloovige.
Jeremia een godslasteraar! Wat gevoelde de profeet



zelf onder deze beschuldiging? Viel het hem zeiven zoo gemakkelijk aldus over den tempel te spreken? Waren de woningen van den Heer der heirscharen hem niet liefelijk? Ik geloof van wel, maar wederom: de waarheid bovenal! Ook boven den tempel! Hij wil liever den tempel afbreken dan de waarheid afbreken!
Hij kan niet anders. Ziet hem, na het zoo pas geschetste voorval, staan voor de rechtbank der vorsten: welk een kracht, welk een onverzettelijkheid in dezen man, als van iemand die door hoogere kracht dan de zijne gedrongen, gedwongen wordt te doen wat hij doet. Gij kunt mij dooden, ik weet het, ik ben in uwe hand maar ik doe van mijn woord niets af. Weet het wel, dat gij, mij doodende, onschuldig bloed over u zeiven brengt, want Jehova heeft mij waarlijk tot u gezonden. (26 : 12—16). Het is mij niet geraden iets tegen het geweien te doen. Hier sta ik, ik kan niet anders, God helpe mij, Amen.
Als van zelf vloeit mij, dit tooneel uit Jeremia's leven beschrijvende, het woord van Luther uit de pen. Treffend is de overeenkomst tusschen deze twee mannen Gods. Ook Luther heeft zijn levensarbeid niet gezocht, hij werd er als 't ware toe voortgedreven, al verder en verder, gelijk Jeremia zijn profeten ambt niet had begeerd maar het hem was opgelegd. Maar beiden hebben, toen zij eenmaal hunne roeping hadden verstaan, niet geaarzeld. Ook Luther was geen man die lust had in afbreken, hij was eer een con-



servatieve natuur, en toch heeft hij in gehoorzaamheid aan de waarheid veel wat hem eerst zoo liet was, moeten afbreken: het monnikenleven, den paus over wien hij eerst, zelfs nog na 1517, met den diepsten eerbied had gedacht en gesproken, ja de heilige katholieke kerk zelve van welke hij zoo gaarne een trouwe zoon had willen blijven. Zoo moest ook Jeremia, hoewel van nature geen beeldstormer, afbreken tot den tempel toe.
Eu hij was nog niet aan het einde van zijn sloopingswerk. Straks zien we hem met al zijne macht bezig om de onafhankelijkheid zijns volks af te breken. Wij gaan een paar stappen voorwaarts in de geschiedenis. Koning Jojakim, die nooit één uur van plan geweest was om naar den profeet te luisteren maai overmoedig de rol zijner profetieën in snippers op het vuur had geworpen (36:20 vv.), had Nebukadrezar natuurlijk als zijn heer moeten erkennen, had eenige jaren achtereen de belasting betaald, daarna echter 't gewaagd van Babel af te vallen. Gevolg was, dat na een paar jaren de Babyloniërs Jeruzalem insloten en er ten leste voor koning Jojachin, die intusschen zijn vader Jojakim was opgevolgd, niet anders overbleef dan zich over te geven (597 v. Chr.). Hij zelf, met zijn hof en eenige duizenden zijner onderdanen, werd in ballingschap meegevoerd naar Babel, doch de stad en tempel bleven nog gespaard en Zedekia



werd als koning aangesteld, natuurlijk onder belofte van gehoorzaamheid aan Nebukadrezar.
Zoo was er dan nu een dubbel Israël: een daarginds in de ballingschap, het andere nog in het vaderland, beiden evenzeer afhankelijk van Babel. Het lang gedreigde oordeel was aireede gedeeltelijk in vervulling gegaan. Jeremia was in Jeruzalem gebleven en gedacht met teederheid de weggevoerdeii in den vreemde. En dat hij juist over hen over wie nu het oordeel Gods reeds gekomen was, aanstonds zachtere gedachten koesterde en van hoop tot hen durfde spreken (hfdst. 24), in 't vertrouwen zeker dat zij door de kastijding zouden geleerd hebben, het toont ons nog eenmaal wat ik reeds meer zeide, dat hij geen harde natuur was die voor zijn genoegen altijd onheil predikte. Waar het maar kon, daar wilde hij wel troosten en naar het hart zijns volks spreken.
Helaas! tegenover zijne medeburgers in Jeruzalem kon dit nog niet. Onder hen moest hij nog immer uitroeien en omverwerpen, verderven en verdelgen, in stede van bouwen en planten (1 : 10). Noode droeg men in Juda de overheersching van den vreemdeling, smartelijk miste men de vrijheid, en het patriottisme ontwaakte, vlamde op met nieuwe kracht, met feller gloed, juist onder den druk. Hoe wanhopiger de toestand leek, des te kloeker werd de moed, te levendiger de hoop. Men zou het schijnbaar onmoge-



lijke beproeven en den reus weerstaan. In het vierde jaar van Zedekia kwamen er van de omwonende volkeren: Edom, Moab, Ammon, Tyrus en Sidon, gezanten te Jeruzalem om een gemeenschappelijken opstand tegen Babel te beramen. Men kan zich voorstellen wat er in deze dagen in Juda's hoofdstad in de gemoederen gistte, hoe er op de straten gesproken werd, hoe Babel werd gevloekt, hoe de een den ander verhitte: als we nu met onze naburen samendoen, als Egypte ons maar helpt, dan gelukt het ons wel. En vooral, is onze God niet machtiger dan Babel met al zijn geweld? Ja, zeiden de profeten, hoopt op God, hij zal bevrijding geven, hij kan het, hij wil het. Nog twee jaren, dus liet de profeet Hananja in den tempel zich hooren, dan wordt Babel vernederd, dan komt alles wat Nebukadrezai' uit onzen tempel heeft geroofd terug, dan zien wij onze broeders weer. En zoo deed de vrijheidskoorts de hoofden en harten gloeien, niet enkel te Jeruzalem, maar ook onder de ballingen in Chaldea. Ook daar traden profeten op met dezelfde bemoedigende vooruitzichten, zij dachten er niet aan, die ballingen, om zich te \estigen in den vreemde, huizen te bouwen of akkers te ontginnen, het was immers de moeite niet waard, over enkele maanden zou men weer in bet vaderland zijn.
Op deze wijze gingen liefde tot het vaderland en de vrijheid en vertrouwen op God hand in hand en schenen een zekeren weg te banen naar een nabij-



zijnde, heerlijke toekomst. Vrijheid, God is met ons — juichte het in de harten. En weer was het oogenblik daar, dat Jeremia vlak tegenover zijn volk moest gaan staan, aangezicht tot aangezicht, en het als in de borst grijpen en toeroepen: terug van dezen weg! Ziet, daar loopt hij, in deze dagen van opgewondenheid wanneer iedereen van vrijmaking des volks droomt, in de straten rond met een juk aan den hals. een juk als de os draagt die den ploeg trekt. Iedereen begrijpt hem wel, en voor wie het teeJcen nog niet begrijpen mocht, laat het woord aan duidelijkheid niets te wenschen, hetwelk hij in deze dagen uitspreekt: „steekt uw hals in het juk van Babel's „koning, dient hem en zijn volk; zoo zult gij in leven „blijven." (Verg. hoofdst. 27, 28 en 29).
Zietdaar Jeremia derhalve bezig zijn volk af te breken, hun schoone verwachtingen neer te slaan, hun vertrouwen uit te roeien. Men begrijpt hem maar al te goed, men ergert zich geducht, en wanneer op een gegeven oogenblik de profeet Hananja hem in den tempel ontmoet, rukt hij hem het juk van den hals, breekt het smadelijk in stukken: zoo zal God binnen twee jaren het juk van Babel's koning verbreken. Dat is krachtige, mannelijke, vaderlandslievende taal, dat is geloofstaal, zeggen allen die het hooren, en maken zich vroolijk over Jeremia, die beschaamd, verlegen, naar het schijnt, afdruipt en er geen woord op weet te zeggen.



Misschien hadden enkelen nog eenig medelijden met hem wegens het droevige figuur dat hij daar maakte. En wij, na eeuwen, kunnen nog medelijden met hem hebben om het werk 't welk hij destijds te doen had. O, indien er ooit een prediking was die tegen zijne eigene neiging indruischte, dan zekei deze. Hoe gaarne zou hij meegezongen hebben in het koor dat aireede over Babel's val juicht! Wanneer Hananja predikt: binnen twee jaar komt al het weggevoerde terug, dan antwoordt Jeremia — en wij hooren er zijn eigen hartewensch in — „Amenlzóo doe Jehova!" (28 : 5). Moge 't waar zijn! Doch hij weet, dat zóó Gods wil niet is, en daarom mag, kan hij het niet mederoepen. Tegen zijne neiging in volgt
hij ook thans zijne roeping.
Hij zelf voelt wel het vernederende van zijne taak in deze dagen: in welk verdacht licht hij komt te staan, hoe gemakkelijk het valt hem te betichten van gebrek aan vaderlandsliefde, van een slavenziel; hem te verwijten gebrek aan geloof, dat hij met wereldwijze overleggingen te rade gaat en niet op God alleen durft vertrouwen; hoe de schijn in alle opzichten tegen hem is. Hij voelt wel het vernederende van dit alles — is daaruit niet te verklaren, dat hij weggaat, als wegsluipt zonder één woord van verweer, nadat Hananja hem het juk van den hals heeft gerukt? Hij die niet in de war werd gebracht, toen de dood hem aangrijnsde in 't midden van een woedende



menigte, hij is nu in de war. Hij moet eerst weer in gebed, in gemeenschap met zijnen God, zich zeiven, zijne zekerheid terug vinden, eer hij tegenover de taal van den ander zijne prediking durft volhouden (28 : 10 vv.). Is het niet omdat zijn eigen hart als 't ware opkomt tegen hetgeen zijn mond moet zeggen?
Werkelijk was de taak van onzen proleet te dier tijd oogenschijnlijk zoo vernederend. Vergelijkt haar eens voor een oogenblik met het levenswerk van een Jezaja. Dit laatste lijkt toch heel wat schooner en edeler! De omstandigheden waren zoo ongeveer gelijk: in Jezaja's tijd eveneens het kleine Juda benauwd door reuzenmacht van vijanden, doch toen koning en volk veelszins kleinmoedig, twijfelend, en Jezaja de man die door zijn geloofstaal allen een hart onder den riem stak, die in zijn rotsvast vertrouwen daar stond als een teeken, hoog boven de kleinen uit, een man tegenover wien elk zich klein voelde. Ook wie naar hem niet wilde luisteren, moest toch tegen hem opzien, zelfs een koning Achaz durfde 't niet eens beproeven om hem zoo mogelijk te schande te maken (Jes. 7 : 10 vv.). En bij Jeremia juist andersom: het volk vol moed en geloof, en de profeet de man die den moed neerslaat en het geloof uitroeit, die schijnt te staan ver beneden de menigte. Tegenover hem gevoelde men zich groot, hem durfde men wel aan, het juk waarmede hij toch zeker indruk hoopte te



maken, brak Hananja kort en goed tot een belaching in tweeën.
Arme Jeremia, die zoo klein moest schijnen en toch inderdaad zoo groot waart! Of was het niet groot, ook hier eenvoudig getrouw te blijven aan de waarheid, waar de waarheid hem, neen niet den dood, maar erger nog, hem schande bracht! Niet groot, liever de vernedering te dragen, liever als machtelooze aan het kruis te hangen, dan door een knieval voor satan den lof zijner medeburgers, de eere der wereld te winnen? O, Jeremia droeg het kruis, niet slechts het kruis van tegenstand en haat, het kruis van lijden en smart — dat hebben alle ware profeten gedragen — maar het kruis der schande!
Voor ons is dat nu zijne eere. Wij begrijpen hem nu. Hij wist, dat de verwachting zijns volks een waan was, — is het hem geen eere tegen dien waan gestreden te hebben? geen eere dat hij nuchter bleef te midden van de dronkenen op gevaar af van voor ongevoelig gescholden te worden ? Hij wist, dat hun vertrouwen op God valsch was, — is het hem geen eere dat valsche geloof ondermijnd te hebben op gevaar af van voor een ongeloovige te moeten doorgaan V Hij wist, dat hun strijd doelloos zou zijn, is het hem geen eere, uit erbarming met zijn volk, den prijs bedacht te hebben die tevergeefs zou betaald worden, en gewaarschuwd te hebben: waarom zoudt gij, o koning, en uw volk sterven door het zwaard,



den honger en de pest? Waarom zou deze stad een bouwval worden? Onderwerp u, en lijfsbehoud zal uw buit zijn voor u en voor uw volk (27:12 vv.). Had hij niet lief, die zoo zijn volk de ellenden des oorlogs wilde besparen 9 Het strekt hem alles tot eer, maar wij kunnen toch ook begrijpen, dat hij er bij zijne medeburgers weinig eer mee behaalde, ja dat hij zelf, belasterd, gesmaad, het bijwijlen als vernedering kan gevoeld hebben op deze manier zijn volk te moeten afbreken.
En nog was hij niet aan het einde. Nog grooter vernedering zou zijn deel worden. Laat mij op nog eene periode uit zijn leven de aandacht vestigen. Jeruzalem wordt belegerd. Het is er nl. ten slotte van gekomen: Zedekia is afvallig geworden, maar — Jeremia had het al te goed voorzien — het duurt niet lang, of de Babyloniërs liggen om de stad. Wel is het een oogenblik, alsof de tegenstanders van onzen profeet gelijk zullen krijgen. Redding schijnt nabij, als de Egyptische koning tot ontzet komt aanrukken. Zelfs moeten de Chaldeën voor een poos het beleg opbreken om tegen de Egyptenaars te velde te trekken, maar weldra keeren zij, als overwinnaars van den bondgenoot, voor de muren terug, en nu is de toestand spoedig hopeloos. Maar van overgave willen de patriotten niet hooren, zij houden vol, al nijpt ook de honger: zal God toch niet eindelijk nog uitkomst geven?



En wat is thans het woord van Jeremia? Ook nu weer staat hij tegenover zijn volk, ook nu nog is hij bezig af te breken al wat er van hoop en moed in de harten zijner medeburgers is overgebleven. De konsekwentie van zijn beginsel, van heel zijn levenswerk dwingt hem tot den raad, dien al wat patriottisch denkt en voelt als het laagste, wat in eens menschen ziel kan opkomen, verfoeit: geef het op, loop over tot den vijand. Heb ik geen gelijk, schijnt deze houding nog niet vernederender dan die van vorige jaren? Dat hij raadde : begin den strijd niet dat kan er nog mee door, maar moest nu niet vaderlandsliefde hem bewogen hebben om met zijn volk mee tot den laatsten druppel bloeds te vergieten? Toch neen, zoo oordeelt Jeremia niet. Hij weet, dat Gods oordeel moet gedragen worden, en daarom eischt zijn geloof, niet in wanhopige kracht daartegen aan te worstelen doch zich te onderwerpen in deemoed en geduld. Hij weet, dat God zijn aangezicht gericht heeft tegen de stad ten kwade en niet ten goede, daarom kan hij slechts één woord telkens weer herhalen: ga uit tot den vijand, dan redt gij wat nog te redden valt, dan zult gij leven.
En wat onze bewondering verdient is weer de standvastigheid, de trouw aan de waarheid, waarmee hij dit volhoudt ondanks alle vijandschap en smaad. Vooral in de laatste maanden van het beleg heeft hij bitter te lijden. De vorsten sluiten hem, die de handen



des volks slap maakt, in een naren kerker, werpen hem straks in een modderkuil, om hem onschadelijk te maken, en niet een landsman, slechts een zwarte slaaf uit Moorenland heeft hart genoeg voor hem om hem er weer uit te halen. Toch blijft Jeremia onder alles eenvoudig spreken wat hij weet de waarheid, het Woord Gods te zijn.
Ook tegenover den koning. De zwakke weifelende Zedekia laat telkens zijn raad vragen en zou dien wel willen opvolgen, maar hij durft niet wegens de prinsen tegen wie hij zich niet opgewassen gevoelt. Altijd weer komt hij terug bij den profeet: is er nog geen hoop? Zooals de kranke die achteruitgaat en dat zelf wel voelt maar toch nog smeekt haast, dat gij hem vleien zult met hoop. En zoo menige lieve ziekentrooster geeft aan die onuitgesproken bede gehoor en wenscht den ongeneeselijke beterschap, het is toch zoo hard de waarheid te zeggen. Zoo staat Jeremia bij zijn kranke volk met zijn kranken koning in hunne laatste dagen, maar hij wil ook nu niet anders zeggen dan de waarheid, hij kan niet vleien met leugenachtige hoop.
Zoo stond hij ook ten leste met een vrij geweten bij het doodsbed. De ure kwam gelijk hij haar had voorzien. Jeruzalem werd ingenomen, moord en plundering en brand gingen over de ongelukkige stad, nog eens werd een deel van Juda's volk meegenomen naar Babel, en de laatste schijn van zelfstandig volks-



bestaan verdween, nu over het armelijk overschot, dat in 't vaderland werd gelaten, slechts een Babylonische stadhouder werd aangesteld. Dit geschiedde in 't jaar 586 v. Chr. (Vergelijk cpp. 21, 34, 37, 38, 39, 52).
En Jeremia? Zijn leven, ook zijn werk was nog niet geheel ten einde, hoewel hij nu reeds veertig jaren als profeet was werkzaam geweest. Wat echter uit die laatste jaren nog te verhalen zou zijn (zie cpp. 40—44), voegt aan het besprokene tot recht verstand van zijne persoonlijkheid niets meer toe, reden waarom ik ei- niet verder op inga.
Toch kunnen we nog geen afscheid van onzen profeet nemen. Ik zou u dan een zeer onvolledig beeld geteekend hebben. Wat ik u liet zien, komt zeker op de schilderij van zijn leven en werken het meest naar voren en springt dus het sterkst in 't oog, doch voor wie nader treedt en nauwer toekijkt, is op den diepen achtergrond nog iets meer, iets anders te zien. Ik wees u de beeltenis van den profeet, maar Het het licht nog slechts van éénen kant op hem vallen, zoodat juist die trekken het scherpst uitkwamen, welke op het eerste gezicht ons vreemd, afstootend, onsympathetisch aandoen. Laat nu het licht eens van de andere zijde op hem schijnen en ziet welk een ander man dan voor u staat.
Hebt gij wel opgemerkt, dat hij die aanried over
12



te loopen zelf niet tot den vijand overliep? Hij blijft bij zijn volk op gevaar af van straks met de anderen door de verbitterde Chaldeën te worden geslacht. Hij waarschuwt de anderen: red uw leven, en het zijne stelt hij in de waagschaal, zoolang hij nog meent iets voor ziju volk te kunnen doen. Hij staat telkens tegenover zijne medeburgers, maar hij laat hen nooit aan hun lot over, hunne gevaren, hun nood deelt hij met hen. Ja, wanneer hij, na Jeruzalem's val door den overwinnaar met onderscheiding behandeld, — een verdachte gunst zeker in het oog van den patriot — de keus krijgt of hij mee wil naar Babel dan wel in Juda wil blijven, dan kiest hij het laatste. Hij blijft liever bij het ellendig overblijfsel van zijn volk, hoe onzeker en verward de toestand onder hen moge zijn, dan dat hij in Babel een gemakkelijk, veilig thuis zoekt. Dat is dezelfde Jeremia, dien men heeft uitgescholden voor landsverrader en beschuldigd van gebrek aan liefde voor zijn volk.
F.ii hij is verdacht van ongeloof, van klein vertrouwen op Israël's God. En wat doet hij tijdens het beleg van Jeruzalem, terwijl hij in de gevangenis zit? Hij koopt van een familielid een akker (hfdst. 32). Dwaze daad, geldverspilling, wie koopt er nu een stuk gronds in een verwoest, door den vijand overheerd land? Maar zoo vast gelooft hij, dat eens weer het land Israëls zal worden bewoond en bebouwd, dat zijn volk niet verloren is, dat God hen niet ver-



laten maar eenmaal hun lot wenden zal. Juist in deze donkere dagen, wanneer alle die anderen welke vroeger zoo sterk van vertrouwen schenen, zich het geloof voelen ontzinken, is het voor hem de tijd otn van geloof, van verwachting van groote dingen te getuigen. Dat is dezelfde man dien men wel heeft belasterd: gij durft zeker niet op God te bouwen!
Ja nog meer, hij durft nog hoogere verwachting te koesteren dan van een Israël dat eenmaal weer in zijn eigen vaderland akkers koopen en bebouwen zal. Dezelfde man die zoo door en door ontevreden was over den godsdienstig-zedelijken toestand zijner eigene dagen, die soms geen enkelen vrome, geen enkelen rechtvaardige wist te vinden in gansch Jeruzalem, hij durft te voorspellen een tijd, dat zij allen, kleinen en grooten, den Heer zullen kennen. Hoe droevig het nu gesteld zij met het volk Gods, hij wanhoopt niet aan de toekomst van het koninkrijk Gods, hij heeft geloof in de almacht van zijnen God, niet alleen om Israël te herzamelen uit de verstrooiing, maar bovenal om Israël te bekeeren, geloot in de werking van den Geest des Heeren die de zonde zelve zal overwinnen, die den kinderen Israëls zal geven „eenerlei hart en „eenerlei weg om den Heer te vreezen alle de dagen," hun „de wet zal geven in hun binnenste en die schrijven in hun hart" (zie cpp. 30—33). Wederom — was dit geen geloof, geen alles overwinnend vertrouwen ?



Ziet, dezen achtergrond van Jeremia's openbare leven en prediken moeten wij kennen om hem recht te waardeeren. Dan verstaan wij ook wat hem kracht schonk tot volhouden in den strijd met zijn volk. Hoe is 't mogelijk geweest, vragen wij wel eens, dat hij niet bezweken is onder den last van zijne taak ? Wat ondankbaar werk, de menschen altijd maar bestraften, hun het leven te vergallen met onheilsboodschap, hun den moed, het vertrouwen, de hoop ontnemen! En dan daarvoor zelf zooveel te verduren, de sympathie te derven waaraan zijn hart zoo groote behoefte had, een leven te leiden dat geen rust heeft gekend tot aan het graf toe! Hoe is het mogelijk geweest? Nu immers begrijpen wij het. Pessimistisch noemde ik hem in de beoordeeling van zijn tijd, maar dit zijn pessimisme ontstond uit zijn idealisme ten opzichte van de toekomst. Het heden was hem zoo donker, omdat de toekomst hem zoo licht was. Hij wilde niet tevreden zijn met het mindere, omdat hij het betere zag. De nacht leek hem zoo zwart in tegenstelling met den glanzenden morgen van den nieuwen dag, welken zijn geestesoog reeds aanschouwde.
Maar ook aan den anderen kant, dien dageraad van verre te zien, dat juist gaf moed om den nacht in te gaan. Jeremia kon zijn volk aan het oordeel overgeven, wetende dat het daarin niet zou ondergaan, maar gereinigd er uit te voorschijn treden. En



hij kon afbreken al dat uiterlijke waaraan de menschen zoo groote waarde hechtten: den tempel en de heilige stad, staatkundige vrijheid en krijgsmanseer, want hij wist dat het ten slotte daarin niet gelegen was noch daarvan afhing; want hij kende het hoogste: een volk hetwelk in innerlijke gebondenheid aan de wet zijns Gods, in gehoorzaamheid en liefde des harten, zijne vrijheid, zijne heerlijkheid, zijne zaligheid zou bezitten.
Mag ik hopen, dat de profeet thans zóó voor ons staat, dat wij hem bewonderen en liefhebben? Een held, deze man die aanried over te loopen naar den vijand; een hart vol liefde, deze prediker met zijn altoos zoo harde, onverbiddelijke boodschap; een man des geloofs, hij die heel zijn leven lang tegen waangeloof en valsch vertrouwen heeft moeten strijden, een man met breekijzer en moker in de eene hand, maar in de andere — gelukkig dat hij ons niet bij een bouwval laat staan! — in de andere de teekenstift waarmee hij voor ons oog de lijnen ontwerpt van het nieuwe gebouw: het Godsvolk der toekomst, vernieuwd, geheiligd, gezegend!
Door den dood tot het leven! Door het kruis tot de opstanding! Deze diepe gedachte is het beginsel geweest van heel het werk van onzen profeet. Aanvaard het oordeel Gods over uwe zonde, buig u onder zijn straffende hand, en het wordt u ten zegen. Door uwe vernedering wordt gij herboren tot nieuw,



beter leven; uw schijnbare nederlaag wordt uwe overwinning.
Ik weet het, wij kunnen ons niet dadelijk vinden in deze gedachte. Het is ook de gedachte van het kruis, en het kruis is een dwaasheid, gelijk voor ons natuurlijk hart, zoo ook voor ons patriottisch gevoel.
Het kruis — dat is het leven geweest van den profeet Jeremia, dat is zijne prediking geweest. Meer dan eenig ander profeet is hij type, voorbeeld van Jezus Christus, den gekruisigde. En van hem kunnen we vooral leeren, hoe wij het kruis moeten aanvaarden en dragen. Jeremia is een man des geloofs. Doch van welk geloof? Van het geloof dat het oordeel Gods geduldig aanneemt, deemoedig aan Gods beschikking zich onderwerpt; het geloof dat zich door de wereld durft laten vernietigen, wetende zóó de wereld te overwinnen; het geloof dat in den dood niet wordt gesleept maar gewillig zich overgeeft, hopende daardoor het leven te vinden. Dit geloof, het is het hoogste maar het moeilijkste: het is der wereld dwaasheid en schande.
De wereld begrijpt nog wel een geloof als van Jezaja dat Sanherib en zijne duizenden tartend spreekt: gij zult geen voet hier zetten; een geloof als van Jeruzalem's burgers die de overmacht van Nebukadrezar durfden trotseeren. Dan bewondert heel de wereld den moed, het vertrouwen, het idealisme dat over alle bezwaar heenziet en geen gevaar telt. Ook al denkt zij heime-



lijk: illusie, zij ziet toch tegen zulke mannen op. Maar een Jeremia met zijn geloof maakt voor het oog dei wereld dikwijls een droevige figuur, gelijk Christus op Golgotha bespot werd om zijne machteloosheid. Wie zag in den Man van smarte den Heer der heerlijkheid?







H ABAKUK.







VIII.
HABAKUK.
(Omstreeks t>00 jaar vóór Chr.).
Assyrië, de oude onderdrukker van Kanaan, was gevallen, zijne hoofdstad Nineve verwoest. Het oordeel, door Nahum uitgesproken over haar geweld en haar onrecht, was gekomen. Maar een nieuwe wereldmacht had terstond hare plaats ingenomen. Welke die was, zagen wij reeds bij de beschouwing van Jeremia.
Het was de jonge Nebukadresar, de kroonprins van
Babel, die bij Karkemis aan den Eufraat (605) den Egyptischen koning tot den terugtocht had gedwongen. Blij moest Necho zijn, dat zijn overwinnaar, door den doods zijns vaders in Babel opgehouden, hem vooi het oogenblik niet kon achtervolgen, en hij dus nog ongehinderd zijn eigen land kon bereiken; maar met den opbloei van de Egyptische macht was het gedaan. Was daarmee nu aan Kanaan, aan het volk van Juda



de vrijheid herwonnen? Wie dat meenen mocht, niet een man als de profeet Jeremia. Hij verstond de taal die God in deze dingen sprak. Het was, — zoo begreep hij dien slag van Karkemis, — een keerpunt der tijden; het was de geboorte van de nieuwe wereldmacht, aan welke Jehova nu de koninkrijken zou geven. Meer dan twintig jaren lang reeds had hij zijn zondig volk gedreigd met oordeel, van nu af sprak hij het met nooit weifelende zekerheid uit, dat Nebukadresar de knecht was die het oordeel van den Almachtige zou voltrekken. En weldra bleek, hoe juist hij gezien had, toen Nebukadresar, na zich te Ba bel van zijns vaders troon verzekerd te hebben, in stormende vaart wederkwam, vorsten en volken als met één greep van zijn hand zich onderwerpend — ook Jojakim van Jeruzalem moest hem natuurlijk als Opperheer erkennen — zoodat hij in een jaar tijds zijne heerschappij gesteld had in de plaats van de Assyrische.
Bij dezen omkeer der tijden leefde nevens Jeremia nog een ander profeet in Juda, Habakuk. Van zijn uitwendig leven weten wij niets, i) maar het boek dat ons zijne prediking bewaart, gunt ons een des te
1) Het apokriefe boek: l)e Historie van Bel en den Draak fabelt, dat een engel hem aan zjjn hoofdhaar naar Babel zou gedragen hebben om aan Daniël in den leeuwenkuil voedsel te bezorgen.



diepere» blik in zijn innerlijk gemoedsleven. Wij lezen er uit, wat in die dagen van wereldschokkende gebeurtenissen omging in het hart van vele vromen. De beteekenis van dit boek ligt niet daarin dat de profeet toekomende dingen voorzegt, maar in de manier waarop hij het tegenwoordige doorleeft. Het toont ons, hoe de ontzaglijke wereldgebeurtenissen inwerkten op zijn geloofsleven. Het doet ons God kennen op deze wijze, dat het ons inleidt in het leven des vromen met zijn God, en openbaart wat de vrome onder alles aan zijn God heeft. Het is, aan vele psalmen gelijk, een lied van strijd en zegepraal des geloofs.
Er zijn in den Bijbel geen woorden die sterker, moediger het wereldoverwinnend geloof kunnen uitspreken, dan het slot van Habakuks lied (3:17—19) dit doet. Maar deze toon klinkt niet van het begin af met diezelfde volheid en zekerheid; niet dadelijk stond Habakuk op deze hoogte; tot die hoogte heeft hij, neen niet zichzelf opgewerkt, maar zich laten opheffen, zich laten dragen door zijn God. Ik heb den goeden strijd gestieden, ik heb het geloof behouden, dankt Paulus aan het einde zijns levens, en dit is wat wij ook van Habakuk kunnen leeren, hoe wij in en door den strijd het geloof zullen behouden.
Hij biecht ons eerlijk de worsteling op die zijne ziel heeft doorgemaakt. Hij verzwijgt niet wat bange uren de twijfel hem heeft bezorgd. Hij is een eerlijk



man en hij wil een eerlijk, een echt geloof. Hij ontveinst zich niet, dat er moeilijkheden zijn, bezwaren die hij niet weet weg te ruimen. Hij doet nu niet gauw de oogen dicht om deze dingen maar liever niet te zien, zich inbeeldende dat alles in orde is, uit vreeze dat anders zijn geloof in de knel mocht komen; neen, hij durft de dingen zien zooals zij zijn, en hij durft twijfelen, ik bedoel eerlijk en oprecht zichzelven bekennen al wat zijn geloof schijnt te weerspreken. En waarom? Juist omdat zijn geloof zoo sterk, zoo echt is: het kan wel tegen een stoot.
In die twijfelingen gunt ons het eerste hoofdstuk een blik. De wereldgebeurtenissen vielen als een groot raadsel op het gemoed van onzen profeet. De opkomst van die Chaldeesche wereldheerschappij had iets verbijsterends voor hem; de schier ongeloofelijke snelheid, de onstuimigheid, de recht op het doel afgaande zekerheid, de verwatenheid, waarmee Nebukadresar de eene overwinning na de andere maakte, — dat alles verschrikte hem even goed als andere menschen. Hoe kon God dit alles gedoogen?
Ja er was wel een antwoord, het antwoord hetwelk Jeremia gaf: die Nebukadresar is slechts Gods knecht en voert slechts Gods oordeel uit. Habakuk kent dat antwoord wel, is het er ook wel mee eens (1:12), want ook hij is niet blind voor de zonden van zijn eigen volk, dat wel straf heeft verdiend



(4 : '2—4), maar er is toch iets dat hem niet bevredigt, waarmee hij geen weg weet nog.
Juda is niet zonder zonde, zeker niet, maar is dat volk van Babel toch niet veel slechter? Wat geweld, wat wreedheden pleegt het? Het leeft van diefstal en plundering! Het doet met de menschen als een visscher met zijn vangst, ze ophalend aan een angel, meeslepend in het net! Juda eert Jehova niet gelijk het wel moest, zeker niet, doch die geweldenaar Nebukadresar, die zijn eigen kracht zich ten god stelt, nog veel minder! Er is iets in wat de profeet niet weet overeen te brengen met zijn geloof in Gods heiligheid. „Gij zijt te rein van oogen om het kwaad aan te zien, en kunt Gij dan de trouweloozen aanschouwen, en zwijgen, terwij] de goddelooze hem die rechtschapener is dan hij zelf, verslindt?" Hoe kan dat? Hoe mag dat? vraagt hij met ontroering.
En wat doet hij nu met deze pijnlijke, zijn ziel benauwende vraag? Gaat hij er over redeneeren, en al redeneerende een stelsel formeeren, waarin ook deze vraag plaats en antwoord meteen zal vinden? En zal het dan ten leste van de scherpte van zijn denken, van de vaardigheid van zijn eigen verstand afhangen, of hij den Allerhoogste kan blijven gelooven, dienen, liefhebben, ja dan neen ? Zoekt Habakuk de zekerheid waarbij zijne ziel zal kunnen leven, bij zichzelven, bij den mensch? Hoort wat hij doet: „ik wil op mijn wachttoren gaan staan om uit te zien



naar hetgeen Hij tot mij zeggen en op mijn verwijt antwoorden zal (2:1)." Hij gaat dus niet naar den menscli, maar naar God zei yen. Hij wil luisteren niet naar eigen wijsheid, maar naar zijnen God. Nauwer gemeenschap met den Heer, inniger geloofservaring zoekt hij: dat is de weg waarop hij zijn twijfel overwinnen wil. Hij blijft niet aldoor murmureeren en jammeren over het moeilijke raadsel, maar laat zijn ziel stil worden tot G]od. Hij stapt niet luchtig over het raadsel heen, noch naar den kant van het geloof, alsof het geen dieper nadenken waard is, noch naar den kant van het ongeloof, alsof 't nu al bewezen is dat het geloof een dwaasheid is. Hij stelt zich met zijn vragen voor God zei ven. Hij durft het raadsel op zich laten inwerken, maar om dan ook God zeiven op zijne ziel te laten inwerken. Gelijk de man, die laster hoort over de vrouw zijner liefde, haar niet beleedigt met bewijzen te vragen van haar onschuld of verklaring van haar gedrag, doch slechts noodig heeft haar blik met zijn oog te ontmoeten om gerust te wezen en te zeggen: het kan niet zijn!
Zoo tracht Habakuk zijnen God in het aangezicht te zien. En dan komt de rust, de zekerheid terug in zijne ziel. Niet alsof nu alles verklaard is, elke vraag antwoord heeft ontvangen! Neen, er is eigenlijk nog niets verklaard, nog geen enkele vraag beantwoord, geen enkel raadsel minder raadselachtig geworden.



Het eenige wat de profeet nu verstaan heeft is dit: de rechtvaardige zal door zijn geloof leven (2 : 4). Gij moet, o profeet, maar gelooven, maar op Mij vertrouwen, maar trouw aan Mij vasthouden, dan zult gij leven en de zekerheid vinden, die uwe ziel om te leven noodig heeft.
Poover resultaat, zegt mischien iemand. De profeet vroeg juist naar wat zijn geschokt geloof zou oprichten, zou steunen; wat baat hem nu die raad: gij moet maar gelooven ? Zoo komt men niet verder, zoo loopt men in een cirkel rond. Toch niet, antwoordt de vrome. Want wat doe ik als ik geloof? Dan ga ik juist tot God zelf, dan ervaar ik zijne gemeenschap, dan luister ik naar zijne stem, dan zie ik zijn aangezicht, en dan sta ik weer vast, dan heb ik weer alles wat ik noodig heb om zeker te zijn van mijn geloof, want ik heb niets anders noodig dan Hem zei ven. Hij, Hij zelf is mij de oplossing van alle moeilijkheden; Hij zelf is mij het bewijs van Zijne heiligheid, Zijne wijsheid, Zijn recht, ja van Zijn bestaan.
Dwaze redeneering zeker voor allen, die God slechts kennen van hooren zeggen en met redeneeren Hem zouden willen vinden. Voor hen bewijst dit niets. Voor den liefhebbenden echtgenoot die zijne vrouw kent door levensgemeenschap, is zij zelve het beste bewijs van hare trouw, en één blik uit haar oog zegt hem meer dan honderd redeneeringen; maar de
13



menschen die deze vrouw slechts uit de verte kennen zouden natuurlijk geheel andere bewijzen verlangen om overtuigd te zijn van haar onschuld. Zoo zal Hahakuk het ook wel begrepen hebben, dat zijn oplossing voor de ongeloovigen geen oplossing was en geen hunner zou bekeeren, maar voor hem en eiken vrome die God heeft ervaren in het diepst van zijn leven, is zij de eenig mogelijke, de eenig ware. Gelooven — o zeker, redeneeren over God mag ook wel, maar dat komt achterna, — gelooven, d. i. Ie ven met God zeiven moet voorop gaan. Gelooven, steeds beter gelooven, steeds inniger met den Heer leven, steeds beter Hem kennen in levensgemeenschap des geloofs en der liefde, — dat is de eenige weg lot behoud des geloofs in eiken strijd. Dan wordt God zelf ons de verklaring van elke moeilijkheid. Dan zeggen wij : het is goed, alles goed! Bewijs! — voert ons het ongeloof tegemoet, en wij hebben den moed om te antwoorden: wij hebben geen bewijs, geen ander dan God zei ven! HetisgoedomdatHijhetdoet.
Dus leerde Hahakuk uit het geloof te leven, uit het geloof, als ik het zoo mag zeggen, te gelooven, d. w. z. hij kende geen anderen grond meer voor zijn leven, voor zijn godskennis, voor zijn geloof dan God zeiven. In het geloof, d. i. in God zeiven had hij alles. In Hem had hij nu ook geduld om te wachten op het oordeel Gods over de boosheid, al zag hij dat oordeel nog niet (2 : 3 vv.) In Hem had hij nu ook



levensmoed en levenskracht in de bangste dagen, en zoo kon hij zijn psalm zingen op den hoogsten top van het geloofsleven: alles ontvalle, alles ontbreke, de Heere is mijne sterkte! (Cap. 3).
De rechtvaardige zal uit het geloof'leven d.i. uit God zeiven, want het is het eigenaardige van het geloof, dat het ons altijd van onszelf en al het onze afleidt en met God zeiven in betrekking stelt. Dit woord is het middelpunt van het leven en denken van onzen profeet, en het is hem daarmede gegeven de hoofdgedachte van geheel den Bijbel, O. en N. Testament, uit te spreken, het diepste beginsel van allen waren godsdienst en alle theologie. Geen wonder dat dit woord zoo vaak weerklank wekte bij andere mannen Gods, die er het diepste van eigen religieuse ervaring in weergegeven vonden. Het is ook vatbaar voor velerlei aanwending. Uit het geloof, d.i. uit God zeiven leven, en niet uit vul nu zelf de tegenstelling in die ge noodig hebt. Waaraan denkt ge bij „leven?" Verstaat ge onder „leven" kennisse Gods (Joh. 17:3), zoo moogt ge invoegen: niet uit eigen wijsheid of verstandelijke redeneering, maar uit het geloof, want God alleen kan zich aan mij doen kennen door zichzelven, en ge kunt hier terugvinden het woord van den middeleeuwschen godgeleerde: ik geloof, opdat ik begrijpe. Denkt ge bij „leven" aan vrijspraak voor het



gericht Gods, zoo kunt ge met Pauluslezen: niet uit de werken, maar uit het geloof, want het is God zelf alleen die mij vergeving en zaligheid schenken kan (Gal. 3:11 vv.). En denkt ge bij „leven" aan levenskracht en levensmoed, aan geduld en volharding in den strijd, zoo moogt ge met Hebreen 10 : 30 vv. nog eens een andere wending geven aan ons woord: niet uit het zien, maar uit het geloof putten we de volharding die wacht op de beloften Gods.
Zoo rijk is dit woord van Habakuk! En het verklaart ons meteen het moeilijke, het voor velen onbereikbare van de kennisse Gods. Want het stelt den eisch: wilt ge God kennen, zoo leefmet God, zoo geef Hem geheel uw persoon. O, kon door redeneeren, kon door werken God gevonden worden, dan kon het buiten ons diepste wezen om gaan, maar nu het geldt te gelooven, nu raakt het ons hart. En dat is van alle raadselen het zwaarste en van alle vragen de moeilijkste, hoe wij er toe komen kunnen ons zelf te verloochenen en ons hart werkelijk den Heer te geven. Is dit geschied, dan is alles geschied: dan hebben wij geloof, dan hebben wij God, en in Hem alles: licht voor duistere vragen, kracht in bangen strijd, leven en zaligheid.



O BAD JA.







IX.
O B A D J A.
(Na 58G vóór Chr.).
Indien éen van de veelsoortige aandoeningen, die den golfslag van 's menschen gemoed onstuimiger doen bruischen, uit de hel stamt, dan is het zeker het gevoel van leedvermaak. Dat is niet menschelijk meer, maar duivelsch: die schaterlach die u achterna klinkt in uw val; die glimlach, spelend op het gelaat dat met sarrend ooggeglinster op u neerblikt, waar gij neerligt in uw ongeluk, die latte haat die enkel in uw onmacht de kracht en den moed vindt om u een laatsten trap te geven. Heeft de booze uit den afgrond giftiger pijl kunnen smeden'? Is er vreeselijker wapen den mensch in handen gegeven om er den naaste mee te slaan ongeneeslijke wonden ? Gij kunt misschien vergeven de vijandschap, die, fier u tegenkomend, in eerlijken strijd het op uw leven gemunt heeft, maar hebt ge vergiftenis voor een



vijand, die — neen niet recht op u afkomt, die ter zijde blijft staan, loerend wachtend tot een ander u zal neergeworpen hebben, om dan, te voorschijn springend uit den schuilhoek, in de handen te klappen en mee te helpen om u te knevelen? Dat laat na erger dan haat; dat laat na wrok, diepen,nooit verzachten wrok.
Zie, op allerlei wijze, onder het masker der vriendschap of met ongedekte tronie der vijandschap, was de verzoeking Jezus tegengetreden. Belofte en dreiging, pijn en smaad, laster en valsche aanklacht, — al deze pijlen reeds had de booze op Jezus' heiligheid afgeschoten, zonder dat één haar had kunnen vellen, maar zijn scherpsten pijl had hij voor 't laatst bewaard : eerst op Golgotha kwam het leedvermaak met zijn giftigen lach, zijn sarrende luidruchtigheid spotten met den schijnbaar zoo machtelooze, en het „ha, ha!" dat om het Kruis krijschte was de laatste, de zwaarste verzoeking, welke de Heiland had te doorstaan. Waar Hij ook deze had overwonnen, daar had Hij alles gewonnen, en kon, ook in dit opzicht, triomfeeren: „het is volbracht!"
Wij moeten kunnen voelen wat het zegt, bespot te worden in het lijden, kunnen voelen, hoe het moet snerpen en steken, wanneer het leedvermaak zyn bijtende woorden in de open zielewonde komt druppelen ; — wij moeten dat kunnen meevoelen om een



man als Obadja in de ziel te lezen. Wij bezitten van hem slechts enkele woorden, niets dan een korte doch geweldige uitbarsting van den wrok, die daar diep in zijn gemoed tegenover Edom gromt. Edom, de oude erfvijand, heeft zich verblijd over Jeruzalems verwoesting — dat is het wat geen echte Israëliet kan vergeven.
De erfvijand, ja, dat is Edom al sinds eeuwen her. Maar geen vijand als Assur en Babel, die in openlijken oorlog over Israël heenvielen; neen, een vijand die steeds geniepig het broedervolk van Juda belaagde. Meestal aan de koningen van Juda onderworpen, nam het elke tijdelijke verzwakking van dit laatste te baat om den ingekankerden haat te koelen. Het was het volk, waaraan Israël zich het naast verwant gevoelde, — waren Ezau en Jakob geen tweelingbroeders geweest '? — maar gelijk de strijd tusschen broeders immer het felst en het hatelijkst is, zoo hadden de Edomieten er een boosaardig genot in hunne naburen, de Judeërs, te teisteren wanneer zij konden ; en omgekeerd werd de nationale gevoeligheid van Israël het lichtst geprikkeld door wat het van Edom te lijden had. Reeds Amos toornde tegen Edom, omdat hij met het zwaard zijn broeder vervolgd en zijne liefde verstikt had (Amos 1:11).
En nu vooral bij de verovering van Jeruzalem door Nebukadnezar van Babel (586 v. Chr.), had het vernederde Juda de kwaadaardigheid van zijn zuidelijke



verwanten ondervonden. De mare van Jeruzalems insluiting door de Chaldeën had de Edomieten opgeroepen van hunne rotsen en uit hunne bergkloven, en al te gretig hadden zij den veroveraars de behulpzame hand geboden. Het weeklagen van het ongelukkige broedervolk had geen medelijden maar vreugde bij hen gewekt. Met welk een genot hadden zij tempel en stad in vlammen zien opgaan, hoe naar hartelust meegedaan aan de plundering! En in Juda's land welbekend, hadden zij de arme vluchtelingen opgewacht in de enge passen of te voorschijn gehaald uit de spelonken, om ze den overwinnaar over te leveren. En het van zijn bewoners beroofde land namen zij toen voor zichzelf in bezit, zoodat zij nu vele van Juda's bergen en steden bewoonden als hun eigendom. (Obadja vs. 10—14). De Chaldeën waren wreed geweest in hun woede tegen de afvallige stad, die zoo lang en hardnekkig zich had verdedigd, doch wreeder nog waren de Edomieten, als zij met van vreugde glinsterende oogen de weerloozen opvingen en aan de wraak van den verbitterden vijand tegenvoerden.
Is het wonder, dat dit gedrag van het verwante volk een diepen wrok had ingeperst in 't gemoed van eiken Israëliet die zijn volk liefhad? Geen jaren konden de herinnering daarvan verzachten, en zoo schreit er in Israëls literatuur van dien tijd één klacht, één roep om wraak over Edoms laaghartige boosheid.



(Zie Jez. 34; Jer 49:7 v.v.; Klaagl. 4 : 21,22; Ezech. 25:12 v.v., 35:2 v.v.; Joël 3:19; Psalm 137:7.) Het nationaal bewustzijn van het diep vernederde Israël richt zich op onder de krenking en balt de vuist. Machteloos is wel op het oogenblik die vuist, maar tot God in den hemel wordt zij opgeheven, opdat Hij haar gedenke en helpe.
In deze dagen verplaatst ons ook het geschrift van Obadja. En in denzelfden toon hooren wij hem spreken. Hij ook zegt Edom het oordeel aan: de verwoesting komt en niets zal Edom kunnen redden noch zijn schier ongenaakbare rotswoningen, noch zijn van ouds befaamde wijsheid, noch zijn heldental' Dan zullen de rollen omgekeerd ziin: dan ligt de berg Sion daar veilig, als een welverzekerde heiligheid, en Israël heeft zijn erfdeel weder terug, en dan — Wee u, gij roofziek Edom! — dan gaat uit ons midden het vuur uit, 't welk uw huis zal verteren, dan zullen onze kinderen uwe steden in bezit nemen, dan zullen voor ons de redders dagen, die uw gebergte gaan richten! Beef, o Edom, tegen dien dag!
Hoe kunnen wij, na een ervaring als ik boven schetste, dezen toon begrijpen! Hoe echt menschelijk klinkt hij! Maar — en die vraag keert in het O. T. zoo dikwijls terug, ook bv. bij de zoogenaamde „vloekpsalmen" als Ps. 09 : 23 v.v., 109 : 6 v.v., enz. maar wat is hier het „goddelijke", dat wij toch



bij een profeet allermeest willen zien? Blijven wij hier niet eenvoudig in den kring van het n atuu r lij k, d. i. vaak zondig menschelijke? Is hier nog iets andersdangewoon patriottisme, tot wraakzucht geprikkelde nationale gevoeligheid?
Wat zal ik zeggen? Het eerste wat wij m. i. te doen hebben is onomwonden erkennen, dat wij hier zeer zeker beneden het Christelijke blijven. Onze Heiland heelt door zijn antwoord aan de jongeren, die het vuur van den hemel wilden doen regenen op de ongastvrije Samaritanen (Luc. 9 : 51 v.v.), al zulken nationalen haat eens voor al geoordeeld, en wie eenmaal van het kruishout zijn bede om vergiffenis hoorde neerdalen en zijn zwijgen heeft verstaan, toen leedvermaak lachte bij zijn lijden diekan noch mag voortaan bidden om het kwaad over het hoofd van zijn vijand, gelijk in Psalmwoorden wel geschiedt.
Is er dan niets goddelijks, niets eeuwigs in woorden als van Obadja en diergelijke? Zeer zeker! Zij zijn de dragers van een groote, ontzaglijke waarheid: zooals gij gedaan hebt, zal u gedaan worden (Obadja vs. 15); door bloed zijt gij schuldig geworden, bloed zal u vervolgen (Ezech. 35 : 0); hij had den vloek lief, — zoo treffe die hem; hij had geen lust aan den zegen — zoo blijve die verre van hem; hij trok den vloek aan als een gewaad — zoo dringe die als water in zijn binnenste, als olie in zijn gebeente (Ps. 109 : 17, 18). Dat klinkt ontzaglijk, en



het blijft eeuwig waar. Jezus heeft het niet opgeheven, maar het bevestigd: met welke mate gij meet, zal u weder gemeten worden (Matth. 7 : 2). En de wereldgeschiedenis, die immers is een wereldgericht, predikt op menige bladzijde deze zelfde strenge, doch goddelijke waarheid. Geen zoetelijk gekeuvel over Gods liefde mag dezen ernst op zij schuiven. Gerechtigheid en gericht zijn de vastigheid van Gods troon
(Ps. 89 : 15).
Maar de profeten des O. T. dragen dezen schat
vaak in nog niet volkomen reine vaten, en het onreine vat deelt iets van zijn geur mee aan de spijze die er in wordt bewaard. Zij zien de eeuwige waarheid nog dikwijls met oogen, die, al te zeer gevangen door de gebeurtenissen van den dag, beneveld worden door menschelijken hartstocht. Van onzen Heer lezen wij, dat Hij, „als Hij gescholden werd, niet wederschold, en als Hij leed niet dreigde, maar gaf het over aan dien die rechtvaardiglijk oordeelt (1 Petrus 2:23). Jezus gaf het over, geheel en al, en zoo was Hij er van bevrijd, zoo was het als 't ware voor Hem weg en liet geen spoor van verbittering of wraakzucht in zijn binnenste na. Zoo volkomen het ondervonden leed aan hun God over te ge ven, dat hadden de vromen van Israël nog niet geleerd: zij wilden nog altoos er iets van terughouden in hun eigen of in huns volks hand, en zijn daarom nog niet afgestorven aan den lust der w ï ake.



De zaak ligt eigenlijk zóó, dat in het O. V. alle waarheid nog in de windselen van het patriottisme, hetnationaalgevoelisinge wikkel d. Jehova is Israëls God, en Israël is het volk van Jehova, en daarom is Israëls zaak zijne zaak, Israëls wraak zijne wraak, Israëls heerschappij zijne heerschappij.
Het Koninkrijk zal des Heeren zijn, luidt het laatste woord van Obadja. Woord van eindeloozen horizont, van eeuwig vooruitzicht, alle grenzen van tijd en plaats overspringend! Woord dat ons gemoed rust kan geven, daar het ons verheft boven al het grillige en willekeurige, al het beperkte van de wereld dezes tijds! Maar als we nu vragen, hoe onze profeet zich deze heerschappij van Jehova gerealiseerd denkt, dan treft ons toch altijd weer het beperkte, het bekrompene van zijne verwachting. Jehova zal Koning zijn hoe en wanneer? Waneer de bewoners van Juda hunne heerschappij uitbreiden over de omwonende volken, over Filistijnen en Kanaanieten en over de Edomieten vooral: welk een onevenredigheid toch tusschen inhoud en vorm, tusschen doel en middel van de hoop van onzen profeet!
En zoo vergeet hij toch eigenlijk ook te vragen, of Juda dan weer niet hetzelfde zal doen, wat nu aan Edom wordt verweten; of het geweld, nu door Edom gepleegd, zooveel erger is dan het geweld, straks in de toekomst door Jehova's volk te bedrijven,



wanneer het de steden van zijn vijand in bezit neemt! Heiligt dan soms het doel de middelen ? Mag dan de vrome doen wat den wereldling als schuld in rekening wordt gebracht? Maar deze vragen komen bij den profeet niet op *) Men kan het zich nog niet anders denken: God regeert daar en dan, waar Hij zijn volk tot uiterlijke macht brengt; zijn eer openbaart zich aan de wereld in de uitwendige verheerlijking van zijn Israël; en de heidenen kunnen Jehova alleen dienen, alleen Hem toebehooren in onderworpenheid aan Israël. Spaarzaam zijn in het O. T. de woorden die den heiden welke Jehova dient, gelijk recht geven met den Israëliet (bv. Jez. 56:1 8), een enkele flikkering reeds hier en daar van het licht, dat eerst later in zijn vollen glans zou schijnen.
Dat volle licht bracht eerst het N. T. Jezus eerst heeft voor goed de goddelijke waarheid losgewikkeld uit de windselen der nationaliteit. Hij heeft den zuiver geestelijken aard van het Koninkrijk Gods getoond en de zijnen leeren begrijpen het geheim van puur geestelijken strijd en echt geestelijke
') Hetzelfde verschijnsel doet zich telkens voor in den politieken en kerkelijken strijd. Zoodra eenige partij begint hare zaak eenvoudig te vereenzelvigen met Gods zaak, ligt het gevaar zoo na om te gaan meenen, dat alle wapen goed en alle middel geoorloofd is, wat de partij er bovenop kan brengen; het dient dan immers ter meerdere eere Gods: ad majorem Dei gloriam!



overwinning. Toen Hij een aardsch Messiasschap van zich wees; toen Hij aan Israël berusting predikte in zijn staatkundige afhankelijkheid van Rome: geef den keizer wat des keizers is; toen Hij Petrus verbood met het zwaard te slaan, toen heeft Hij het ons laten zien, dat er is een Koninkrijk Gods zonder aardsche macht; dat het volk Gods de wereld overwint, niet door haar steden in bezit nemen, maar door te d i e n e n en te dulden en te lijden zelfs tot liet kruis toe. En toen had een Paulus het geleerd de Christenen te vermanen tot onderworpenheid aan-, tot gebed voor een zelfs heidensche overheid (Rom. 13:1,1 Tim. 2:1, 2). Toen kende men het onderscheid tusschen staatkundige macht en geestelijke kracht, en leerde met Luther de laatste alleen begeerlijk achten voor de zaak des Heeren.
En nog iets anders had Christus geleerd. De apostel Paulus spreekt er van, vooral in den brief aan de Efeziërs, als van een verborgenheid, welke in andere eeuwen den kinderen der menschen niet was bekend gemaakt. En welke is deze verborgenheid, die in zijne dagen eerst tot volle klaarheid is geopenbaard? Zij is deze: dat de heidenen zijn „niet meer vreemdelingen en bijwoners, maar medeburgers der heiligen en huisgenooten Gods, medeërfgenamen en van hetzelfde lichaam" (Efeze 2:19, 3: 6). Waarlijk, Paulus heeft gelijk, dat was tot nog toe verborgen geweest, zelfs voor de profeten van de Oude Bedee-



ling. Wat zij predikten als het hoogste heil voor de volken, het was, dat deze tot Israël zouden mogen komen, en als „bijwoners," niet als gelijkgerechtigde „medeburgers," als een soort „halve Israëlieten" van verre mogen deelen in het heil van het volk Gods. Israël bleef Israël, en alleen in afhankelijkheid aan Israël was voor de overigen het heil van Jehova bereikbaar. En het nieuwe dat nu Paulus predikt, het is, dat nu voortaan in het Godsrijk niet meer is „Jood of Griek," maar dat die beiden als „één nieuwe mensch" voor God staan (Efez. 2:15).
Zoo moeten wij een profetie als van Obadja lezen bij de lamp des N. T. Dan onderscheiden wij in den tijdelijken vorm den eeuwigen inhoud „Het Koninkrijk zal des Heeren zijn," zoo hopen en gelooven wij met den profeet, maar den vorm, waarin wij die verwachting kleeden, vragen wij niet van hem, doch van onzen Heiland en zijne apostelen. De Heer zal Koning zijn, — neen, niet doordat Israël de Edomieten gaat overheersclien, maar doordat èn Israëliet èn Edomiet, Jood en Heiden samen als „leden van hetzelfde lichaam" naast en met elkander de knie
voor Hem buigen.
Jezus was gekomen om, met de wet, ook de profeten te vervullen.
Zie de slapende win terknoppen aan onze kale boomen:



al die knoppen zijn profetie van lente-heerlijkheid en zomerweelde. Het is er reeds alles in: het straks zich in vormenpracht ontplooiende blad, de schitterende, welriekende bloesems, heel het krachtige, vruchtbare, rijke leven, dat ons in de komende maanden zal verrukken, — het is er reeds alles in, maar nog zoo klein, zoo eng ingesloten en — want zóó is 't noodig in den killen winter — beschermd en bewaard tusschen de harde, taaie, kleverige schubben. Spoedig, als de vervulling komt van deze profetie, als al wat daar in kiem ligt, tot zijn volheid gaat uitgroeien, dan bersten de knoppen, dan vallen de nu waardelooze schubben af, dan heeft het volle leven andere, ruimer, schooner vormen noodig.
Zoo heeft God de waarheden zijner openbaring, zijn grootsche rijksgedachten, het goddelijke leven, 't welk Hij der wereld wilde meedeelen, eerst neergelegd in den boezem van Israëls volk. Israëls nationaal gevoel, Israëls patriottisme, het was als de knop, die, ja soms verengend en beperkend, doch ook beschuttend en reddend, de goddelijke gedachten omsloot. Zou ooit de gedachte van een rijk Gods door de menschen gegrepen zijn, indien ze hun niet eerst aanschouwelijk was gemaakt in den tastbaren vorm van een heerschappij van Israël, het volk Gods, over de natiën? In dien tijdelijken vorm dus boden de profeten hun volk de eeuwige waarheid. Het was reeds alles daar in de profetie, doch juist als pro-



fetie, nog in kiem, nog niet ten volle uitgegroeid.
En nu in Jezus Christus verschijnt de vervulling.
Dan zien wij eerst recht de heerlijkheid, den rijkdom van het door God geschonken leven; dan toont zich de lengte en breedte van dat Koninkrijk des Heeren, waarover een Obadja nog sprak in zoo kleine, benepene woorden. Dan springt de knop open en het leven schept zich ruimer, grootscher vormen, dan worden de grenzen van Israël te eng om het rijk van Jehova te omspannen. „Ik heb nog andere schapen, die van dezen stal niet zijn; deze moet Ik ook toebrengen; en zij zullen mijne stem hooren, en het zal worden ééne kudde, één herder" (Joh. 10:16).







EZECHIËL.







X.
EZECHIËL.
(Omstreeks 570 jaar vóór Chr.).
De rabbijnen van het latere Jodendom vinden het boek van den profeet Ezechiël zoo duister en raadselachtig, dat zij in den Talmud aan elk die nog niet ten volle dertig jaren oud is, de lezing ervan verbieden, terwijl de Joodsche schriftuitlegger David Kimchi verzekert, dat men de verklaring van vele bijzonderheden in dit boek eerst mag verwachten van Elia bij diens wederkomst aan het eind der eeuwen. Vergis ik mij, of heeft diezelfde duisterheid, welke reeds de Joodsche Schriftgeleerden schuchter maakte om dezen profeet hun volk in de hand te geven, ook menig Christen er nog altoos van terug gehouden, of, zoo hij al beproefde hem te lezen, spoedig in halve wanhoop doen vragen: wat ter wereld voor leering en stichting kan ik hier nu vinden 7



De profeten des O. T. in 't algemeen, en Ezechiël wel boven aan, zijn voor de meesten een gesloten boek. Men kent een enkelen tekst van dezen derde der groote profeten zooals dat heerlijke woord uit cap. 33: „zoo waarachtig als ik leef, spreekt de Heere Heere, „zoo ik lust heb in den dood des goddeloozen! Maar „daarin heb ik lust, dat de goddelooze zich bekeere „van zijn weg en leve." Men herinnert zich wellicht een preek over een enkel van zijn visioenen, b.v. over de vallei met de doodsbeenderen, maar wie heeft ooit met aandacht dit profetische geschrift van het begin tot het eind doorgelezen, — doorgeworsteld, zou men misschien het juiste woord achten — en trachten te begrijpen?
Verdient het dan aanbeveling om ons met dit veelszins onbegrijpelijk gescholden boek te gaan bezig houden? Zal het ons nutten? Zullen wij niet in de menigte van vragen en raadselen, in een doolhof van honderd verschillende uitleggingen blijven steken zonder een uitweg te ontdekken ? Maar ik stel u aanstonds gerust. Ik denk er niet aan hier al de 48 hoofdstukken van a tot z te gaan verklaren, ik wil spreken, niet zoozeer over het boek of de profetieën van Ezechiël, maar over den profeet Ezechiël.
Ik tracht hem zeiven voor uw oog te plaatsen. Wij willen niet enkel zijne woorden hooren, maar uit die woorden den man zeiven leeren kennen, achter die woorden de persoonlijkheid zoeken. Dat lijkt mij immer



de vruchtbaarste manier om de profetische geschriften van onzen Bijbel te bestudeeren, dat wij als door de prediking die wij daar lezen heen, pogen door te dringen tot den prediker zeiven, tot wij vóór hem staan en onderscheiden kunnen de lijnen van het gelaat, de uitdrukking van het oog, het bijzonder karakter van elk dezer gestalten. Dan gaan wij iets merken van den rijkdom der goddelijke openbaring, hoe, naar het woord uit de Hebreen, God voortijds
veelmaal en op velerlei wijze tot de vaderen gesproken
heeft door de profeten.
Veelmaal en op velerlei wijze! Ja, wat waren zij verschillend van natuur en aanleg, al die groote mannen Gods: een Jezaja, een Jeremia, een Ezechiël! Hoe hebben zij ieder hun sprekend karakter! En zoo hebben zij, elk op zijne wijze, de heerlijkheid Gods gezien en den indruk daarvan in eigen taal weergegeven. Het is de levende God, dien zij allen dienen, wiens stem in hun binnenste spreekt, van wiens majesteit hunne ziel vervuld is; doch zij zien Hem, zij dienen Hem, zij hooren Hem, ieder naar zijnen aard; zij gaan tot God en verkeeren met Hem, elk op zijn eigen weg. Het Woord, de Waarheid Gods openbaart zich aan hen en zij geven haar weer, zooals zij is doorgegaan door hunne persoonlijkheid, of beter nog, zooals zij is saamgeweven met hun eigen innigst persoonlijk leven.
Laat ons dan zien, wat man Ezechiël was. Ik tracht



hem u uit te beelden èn als mensch èn als profeet. En de profeet leidt ons altijd weer naar zijnen God: zie wie God is, wie Hij voor mij is geweest, wie Hij ook voor u moet en wil zijn! Beproeven we onzen profeet te zien in de omstandigheden zijner dagen, in het midden van zijn volk; beproeven we met hem mee te leven in zijn arbeid en strijd, in zijn vrees en hoop, dan — ik durf het u beloven — zullen wij voor onzen levensweg het geleide gewonnen hebben van een man, voor wien we eerbied, liefde zelfs kunnen gevoelen, ja van een vriend, tot wien we in sommige dagen ons wenden willen om troost, raad, wijsheid.
In het dertigste jaar, in de vierde maand, op den vijfden dier maand als ik in het midden der weggevoerden was bij de rivier Kebar — zoo lezen wij aanstonds, als wij het boek van onzen profeet opslaan. Als ik in 't midden der weggevoerden was! In het midden der ballingen! Wat zegt deze korte aanteekening al dadelijk ontzaglijk veel! Wat tafereel van treurigheid en ellende, van sombere verslagenheid roept zij voor onze verbeelding op!
Midden in den strijd te zijn, dat beteekent gevaar, dat beteekent ontbering, dat eischt inspanning van alle kracht, maar daarin is ook wat de kracht staalt en den moed levendig houdt: de strijder wil zich in 't gevaar werpen, wil veel ontberen, want hij weet



waarvoor hij het doet. Hem bezielt de hoop, dat zijne krachtsinspanning, zijn dood, zoo 't moet, niet nutteloos zal zijn, dat al zijn lijden vrucht zal dragen
voor zijn land en volk.
Maar nu balling te zijn, ook dat beteekent lijden, doch lijden zonder den troost dat men weet, waartoe het lijden kan nut zijn. Balling te zijn, ook dat vraagt het offer van het leven, doch niet gelijk de strijder in een uiterste verheffing van kracht en moed dat offer brengt, in de hoop, dat straks het geredde vaderland zijne nagedachtenis daarvoor zegenen zal; de balling moet zijn leven geven, neen, dat is te sterk gesproken: de balling kan niets, mag niets qeven, — hij moet zijn leven zien verarmen, zien wegkwijnen, zien wegteren, en dat in de vreesehjke gedachte, dat niemand hem daarvoor dankt, dat al zijn leed zonder vrucht blijft voor de zaak die hij liefheeft. Hij voelt nog liefde gloeien ui zijn hart, nog kracht en moed smeulen in zijn binnenste, maar hij mag ze niet gebruiken, ze niet aanblazen tot hellen gloed; mag ze niet toonen zelfs, moet ze met opzet bedwingen, want, beloerd en bespied als hij wordt, kan zelfs het ballen van de vuist en het flikkeren van het oog hem gevaarlijk worden.
Weggerukt is de balling uit het midden van zijn gezin,"'weggerukt van de zijde van vrienden en medestrijders, weggerukt van een grond, gewijd door dierbare herinneringen, weggerukt uit den arbeid



die waarde gaf aan 't leven, — wat offer dat dagelijks door hem gebracht moet worden, wat leegte en gemis eiken morgen en avond, en dan nog zonder eenige bate voor hem of de zijnen! Ginds woedt nog de strijd tegen het land zijner liefde: al de zijnen, vrouw en kind wellicht, verwant en vriend, omringt elk uur het gevaar; hij weet het, hij hoort het, zijne verbeelding ziet het van verre, doch moet het zien werkeloos-, 'tis hem niet gegund iets te doen, iets, zelfs het allerminste, te zijn voor hen, voor wie hij alles zou willen zijn.
Denkt u aldus het lijden, het zielslijden in van ballingschap, dan kunt gij u voorstellen, wat er omging in het hart dier weggevoerden, in wier midden het begin van Ezechiëls boek ons verplaatst. Wij zijn in het jaar 592 vóór Christus' geboorte. Het is nu reeds vijf jaar geleden, dat zij uit Jeruzalem gevankelijk werden weggeleid, ver van het vaderland weg, heel naar Babel toe. Koning Jojakim had het gewaagd afvallig te worden van Nebukadrezar, den machtigen vorst van het Babylonische rijk, den beheerscher der wereld. Onzinnig ondernemen! Hoe kort duurde de vreugde, eer de Babylonische troepen de oproerige stad met haar dwazen koning hadden ingesloten ! En Jojachin, wijzer dan zijn vader wien hij intusschen als koning was opgevolgd, had begrepen, dat het eenige middel om een volkomen vernietiging



zijner stad te ontgaan nog slechts was hare vrijwillige overgave aan den belegeraar. Zoo had bij Jeruzalems poorten geopend en was zelf met zijn hof naar buiten gegaan om zich den vijand in handen te stellen. En toen was gebeurd waarmede de profeten reeds lang hadden gedreigd: wel bleven stad en tempel nog gespaard, wel behield Juda nog een schijn van zelfstandigheid, waar de veroveraar nog weer een koning, Zedekia, op den troon plaatste, maar de ongelukkige vorst Jojachin, die de koningskroon slechts geërfd had om haar deemoedig aan de voeten van Nebukadrezar neer te leggen, — hij tezamen met zijne hovelingen, met de aanzienlijksten en de bekwaamsten des lands, in één woord de kern des volks, werd meegenomen naar Babel (2 Kon. 24.)
Wat treurige tocht was dat wel, die reize dagen aaneen, eiken dag verder weg van het geliefde vaderland, verder weg de ouders van de kinderen, vriend van vriend, verder weg de priesters van den tempel en zijn dienst! Hoe somber staarde hun de toekomst aan ginds in het vreemde land, midden onder de vijanden! En dan straks, toen zij zaten aan de rivieren van Babel, hoe weenden zij, als zij gedachten aan Zion! ,.Als aldaar die ons gevangen hielden de woorden eens lieds van ons begeerden.... hoe zouden wij een lied des Heeren zingen in een vreemd land X1 (Psalm 137).
Naar het uitwendige was hun lot misschien wel



dragelijk: zij kregen waarschijnlijk hier en daar landerijen ter bebouwing om zelf in hun onderhoud te voorzien; zij mochten wel in gedeelten blijven samenwonen, koloniën vormend met eenig zelfbestuur onder hun eigen oudsten, zooals zij in het vaderland hadden gekend, zij mochten eigen huizen bouwen en eigen hoven planten en konden door onderlinge huwelijken weer gezinnen gaan stichten. (Jerem. 20: 4 vv.). Uiterlijk hadden zij het dus nog niet zoo kwaad, maar o, het heimwee dat hen verteerde! „Indien ik u vergeet, o Jeruzalem, zoo vergete mijne rechterhand zich zelve!"
Is 't wonder, dat velen er niet aanstonds toe komen konden zich daar in den vreemde in te richten voor langer verblijf? De lust ontbrak om huizen te bouwen en tuinen te planten, en ook.... de hoop was nog niet geheel uitgebluscht. Zij konden 't nog niet aannemen, dat het nu werkelijk waar was, dat Jehova hen geheel in de hand van den heiden had overgegeven en hen in diens hand zou laten. Het kon niet zijn: de verlossing moest nabij wezen! En profeten traden op in hun midden, in die eerste jaren der ballingschap, profeten die vleiden: slechts een paar jaren en dan worden wij weer vereenigd met onze broeders in Jeruzalem! (Jerem. 29:15, 21). Zoo onuitroeibaar was in hun hart het geloof en de hoop; zoo moeilijk was het zelfs voor die ballingen werkelijk te gelooven aan het oordeel Gods over zijn schuldig



volk en dat oordeel te aanvaarden. Toen echter de jaren voortgingen en de verlossing uitbleef, toen Nebukadrezar deze profeten als oproerkraaiers en onruststokers liet roosteren aan het vuur en geen wonderbare hulp van boven hen redde (Jerem. 29 : 22), toen moest men het oordeel wel aanvaarden, moest men zich wel schikken in den toestand. Maar o, wat doffe wanhoop legerde zich toen over de gemoederen! Hoe vreeselijk voelden nu de ballingen in hun lot den toorn van Jehova, losgebroken over zijn zondig Israël!
En hier is 't nu, dat wij Ezechiël ontmoeten en 't mogelijk wordt ons in te denken, wat er is omgegaan in zijne ziel. Ook hij behoorde tot die met koning Jojachin gevankelijk weggevoerden, die nu reeds vijf jaar lang aan de rivieren van Babel wegkwijnden in vruchteloos heimwee naar het vaderland. Ook hij was weggerukt uit een arbeid, den lust zijns levens. Priester was hij geweest, priester met hart en ziel. Met welk een eerbied had hij den dienst verricht in Jeruzalems tempel! Hoe had hij, stipt en nauwgezet van geweten, alle de heilige plichten van zijn ambt angstvallig nauwkeurig waargenomen. En nu toch uit dien geliefden werkkring, uit die gewijde omgeving overgezet in dat vreemde, erger nog, in dat onreine land, waar tot elke bete broods toe onrein was! En dat voor hem, den priester, die van der jeugd al nooit



zich had verontreinigd noch bedorven, door de wet verboden vleesch in den mond genomen! (4 : 14). Voorwaar, indien één, Ezechiël vooraan heeft zijn lot gedragen als oordeel, als straf van den wrekenden God; zijne ballingschap is hem op de ziel gezonken, loodzwaar, een teeken van Jehova's vreeselijke heiligheid.
Zie, wij weten allen, dat het gansch iets anders is, over ellende te praten of ellende te ervaren, pijn van verre aan te zien, zij het met medelijden aan te zien, of pijn te voelen. Welnu, vroegere profeten hadden het gericht Gods over het schuldige Israël zien naderen, altijd nog in de toekomst, altijd nog op een afstand! Ezechiël zag het niet meer slechts van verre, hij heeft het zelf meegedragen. Zeker, nog andere profeten zijn onder de ballingen in Babylonië opgetreden, maar .... later, tegen het einde, toen de hoop weer doorbrak, elke wolk omrandend met levend, tintelend goud; toen boven alle klachten het „troost, troost mijn volk!" luide uitklonk. Dat waren mannen die den jammer van het leven in den vreemde, het gemis van het vaderland, nooit zoo tot op den bodem hadden geproefd, omdat zij, in den vreemde eerst geboren, het wonen in Kanaan nooit hadden gekend. Ezechiël is de eenige profeet geweest, die de droeve dagen van het begin der ballingschap mee heeft doorgemaakt, die dagen van laag hangende, alles versomberende wolken, waar nog geen straal



van hoop doorheen schemerde, integendeel, die nog hoe langer hoe donkerder, dreigender aanzien kregen : hoe erg het reeds was, het ergste moest nog komen! Jeremia mocht in zijn zinnebeeldige taal aan alle volken en vorsten rondom den beker van Gods toorn te drinken geven (Jerem. 25 : 15), — Ezechiël is de profeet geweest, die zelf heeft moeten meedrinken uit den toornbeker, hij de trouwe dienaar van zijn God tezamen met de goddeloozen, en die met eigen lippen heeft gesmaakt, hoe bitter die drank was. In dit opzicht draagt ook hij reeds het beeld van den volmaakten profeet die komen zou; is onze profeet een voorbeeld van den Christus, die eens zou lijden voor de zonden, hij rechtvaardig voor de onrechtvaardigen.
Mij dunkt, dit te hooren neemt ons voor hem in, wekt onze hartelijke sympathie voor hem, hoe vreemd, hoe weinig aantrekkelijk hij ons soms moge toeschijnen. En nu hebben wij ook den sleutel tot zijne prediking in de hand gekregen, den sleutel tot zijn gemoed, dat wij kunnen meevoelen, meebegrijpen, wat hij heeft gevoeld en gekend.
Allereerst, wat hij heeft gekend, wat hij heeftervaren van God, wordt ons nu duidelijk. Wie is God voor dezen -profeet? Ik zeide zoo pas: zijne ballingschap was hem op de ziel gevallen, loodzwaar, verpletterend haast, als een openbaring van Jehova's vreeselijke heiligheid. Vreeselijke heiligheid, dat woord



kies ik met opzet en ik bedoel het in zijn vollen zin. Ezechiël heeft zijn God ervaren als den Heilige, en die heiligheid doet het menschenkind vreezen, jaagt hem schrik aan, werpt hem als verplet ter aarde.
Luisteren wij naar het verhaal, hoe Ezechiël profeet geworden is. Hij heeft de heerlijkheid van Jehova aanschouwd, en tracht nu, in een worsteling met de taal, den indruk dien zijne ziel van haar ontving, ons zóó te beschrijven, dat wij toch gevoelen zullen het ontzagwekkende, het alle menschelijk begrijpen en verbeelden te boven gaande van deze heerlijkheid (hoofdst. 1).
Zij naderde hem, dus vertelt hij, in een stormwind: een zware wolk met onafgebroken bliksemvuur, met een naar buiten stralenden, ontzaglijken glans, en van binnen een nog schitterender, als goudglans de oogen verblindende kern. Als deze vuurverschijning meer nabij komt, ontwaart hij daarin vier gestalten, allen aan elkander gelijk, schitterend als gepolijst koper, elk met vier aangezichten: van een mensch, van een leeuw, van een rund en van een arend, en elk met vier vleugelen, waarvan er twee worden gebruikt om te vliegen en twee uitgestrekt staan naar boven om den daarop rustenden troon van Jehova te dragen. Verder heeft ieder van die wezens geheel rechte, ongebogene beenen en ronde voeten, zoodat zij, zonder een bocht te maken of zich om te wenden, naar alle zijden recht voor zich uit kunnen gaan. Deze



laatste gedachte wordt ook nog aangeduid door een viertal wielen, glinsterend als de tarsissteen, die de profeet naast de dieren ontdekt, waarvan de velgen rondom met oogen bezet zijn, en die ieder als uit twee elkaar kruisende hoepels bestaan, zoodat ook zij, zonder zich te keeren, naar eiken kant rechtuit
kunnen loopen.
Wij verstaan wel, wat de profeet door deze wonderlijke voorstelling ons wil zeggen. Wij moeten met hem gevoelen de onbegrensde, alziende wetenschap, de onbeperkte vrijheid, de oogverblindende schittering der goddelijke heerlijkheid.
Wij zagen evenwel nog slechts als den wagen die Gods heerlijkheid draagt, hoe zal Ezechiël ons deze heerlijkheid zelve toonen? „Toen" zoo gaat hij voort te vertellen — „klonk een stem van boven „den vloer die boven hunne hoofden was, en boven ,,dien vloer was iets dat op saffiersteen geleek, en „daarop iets dat er uitzag als een troon, en op dat „wat er als een troon uitzag, was een gedaante die „op een man geleek, daar boven op. Ik zag iets als „glazuur, van dat wat zijne lenden scheen te wezen „af naar boven, terwijl ik van dat wat zijne lendén „scheen te wezen af naar beneden, iets zag dat op „vuur geleek. En glans was er rondom. Aan den „boog die op een regendag in de wolken staat, was de ..gedaante van den glans die het geheel omgaf, gelijk. „Zoo was het uitzien der gedaante van Jehova's heer-



„lijkheid. En toen ik dat zag, viel ik op mijn aangedicht."
Hoe onbestemd is dit alles gehouden. Hoe weinig houvast hebben wij er aan! Het zag er uit als een troon, het geleek op een man, het was als vuur! Ge zoudt willen zeggen: spreek toch duidelijk, o profeet, geef mij een klaar antwoord: was het nu een man, een menschengedaante die gij zaagt, ja dan neen? Maar juist deze onduidelijkheid is opzet. Het ligt niet in de bedoeling van den profeet u precies te zeggen wat het was. Dat kan hij niet, dat weet hij zelf niet. Het leek op een man, ja van verre, van zeer verre, maar het tuas geen man, ganschelijk niet, want het was de heerlijkheid van Jehova, den Onvergelijkelijke. Wees voorzichtig in uw woord, roept Ezechiël ons toe. spreek niet van hem die boven alle hemelen troont, als van een mensch. God is groot en wij begrijpen 't niet. Wij kunnen slechts jxanbidden, sterker nog, slechts op het aangezicht vallen in het stof.
Ziedaar het gezicht dat onze profeet ontving van de heerlijkheid van zijnen God. Ik wilde van de uitvoerigheid waarmee hij het ons beschreven heeft, niets inkorten, want juist deze breedvoerigheid, dit teekenen tot de kleinste bijzonderheden toe, dit uitmeten van hetgeen hij behandelt naar alle vier zijden, — juist dit is karakteristiek voor de manier, waarop Ezechiël de dingen denkt en ziet. En mag ik nu even, om u



deze zijne eigenaardigheid nog scherper te laten voelen, en tegelijk u te overtuigen van de waarheid van hetgeen ik in het begin zeide, dat er n.1. groot onderscheid is tusschen profeet en profeet, onderscheid ook in de wijze waarop zij, elk naar zijnen aard, de heerlijkheid Gods hebben aanschouwd, — mag ik, zoo vraag ik, naast dit tafereel, door Ezechiël gepenseeld, een ander leggen, gelijk in onderwerp en strekking?
Ik denk aan wat Jezaja ons van zijne roeping meedeelt. (Jez. 6). „In den jare toen de koning Uzzia ..stierf, zag ik den Heere zittende op een hoogen en ..verheven troon, en zijne zoomen vervullende den ,.tempel. De serafs stonden voor hem: een iegelijk had „zes vleugelen: met twee bedekte hij zijn aangezicht, „en met twee bedekte hij zijne voeten en met twee „vloog hij. En de een riep tot den ander en zeide:
„Heilig, heilig, heilig is de Heere der heirscharen, „de gansche aarde is van zijne heerlijkheid vol! De „posten der dorpels trilden van dat geroep en het huis „werd gevuld met rook. Toen zeide ik: wee mij, ik „verga, dewijl ik een man van onreine lippen ben, en „woon in 't midden eens volks dat onrein van lippen is, „want mijne oogen hebben den Koning, den Heer der „heirscharen gezien."
Zoo schouwde Jezaja de heiligheid van Jehova. Gij voelt het verschil met Ezechiël, het verschil reeds tusschen den een en den ander als stilist, als dichter-



schiïjver. Welk een soberheid bij den eerste tegenover de breedvoerigheid van den tweede! Welk een ingehouden kracht daar tegenover de vermoeiende inspanning waarvan Ezechiël u het gevoel geeft: deze worstelt met de taal, hij put zich uit in zijn pogen om zoo krachtig mogelijk te zeggen wat zijn geestesoog ziet, en toch — hij blijft ondanks al zijn inspanning beneden hetgeen hij eigenlijk bedoelt. Jezaja werpt met meesterhand een paar lijnen op het doek, en zijn beeld bewerkt volkomen wat hij beoogt, geeft ook ons den machtigen indruk weer van de heerlijkheid des Eeuwigen, gelijk hij zelf dien ondervond.
Ongetwijfeld, naar onzen literairen smaak grijpt een soberheid als van Jezaja ons krachtiger aan dan de breedsprakigheid van den ander. Doch de literaire smaak wisselt met de tijden en geslachten. De tijdgenooten van onzen profeet hebben hem juist als dichter-vertel Ier gewaardeerd, want al bekommerden zij zich tot zijne diepe smart weinig om den inhoud van zijn woord, zij kwamen toch gaarne naar hem luisteren, juist om literair genot te smaken. (33: 30 vv.).
Dit evenwel tusschen haakjes. Ik wilde vooral wijzen op een andere tegenstelling tusschen deze beide profeten nl. op de zoo verschillende werking, die de ziel van den een en van den ander van deze ontmoeting met den heiligen God ondergaat.
Zie Jezaja 1 Ja, de heiligheid des Heeren doet hem een oogenblik sidderen, wanneer hij tegenover haar



zijne en zijns volks zonden ontdekt, maar zij schrikt hem daarom niet af. Het is hem wel, alsof het vuur der goddelijke heiligheid door zijn binnenste heenvlamt, en met een vurige kool worden hem de lippen gezengd, doch hij aanvaardt dat vuur, hij wil, hoe pijnlijk ook, ontzondigd worden, want zie, die heilige God, die heerlijke Koning trekt hem aan met onweerstaanbaren drang: alles, alles wil hij lijden, indien hij slechts bekwaam wordt tot den dienst van dezen Koning! En zoodra dan ook de goddelijke stem vraagt. wien zal ik zenden, wie zal voor ons henengaan? — dan is bet Jezaja die zich aanbiedt, niet aarzelend, niet half, maar van ganscher harte, op blijden toon; hier ben ik, Heer, zend mij. O, dien heiligen, d.i. dien heerlijken, dien levenden, dien waarachtigen God te dienen! Welk een eer, welk een zaligheid voor hem! Het verheft hem boven de aarde, het sterkt hem tot eiken strijd, het maakt zijn gang veerkrachtig en doet ziin oog glinsteren van onuitdoofbre geestdrift, het maakt hem tot den man die voor niets staat, die nooit klaagt en nooit versaagt, die met den psalm jubelt: „met u loop ik door een bende en met mijnen God spring ik over een muur!
En zie nu naast hem Ezechiel! „Toen ik dat za<j, viel ik op mijn aangezicht" (1:28), hoorden wij hem getuigen. „Viel ik op mijn aangezicht," waarom ? Mij dunkt, niet zoozeer uit aanbidding, die in ééne opwelling van geestdrift zich zonder voorbehoud den



Heer toewijdt, maar eerder van schrik, die met lamheid slaat en als dood ter aarde werpt. Hij moet eerst het uitdrukkelijk bevel vernemen: „sta op uwe voeten en ik zal met u spreken," (2:1) eer hij genoeg tegenwoordigheid van geest heeft teruggekregen om te kunnen luisteren. Er is bij hem niet het opspringen, het zich van zelf aanbieden van een Jezaja: hier ben ik, zend mij; het gaat bij hem alles op bevel: op bevel opent hij straks den mond om de boekrol, waarop Jehova's woorden, te eten (3:1), op bevel ontvangt hij 's Heeren woord, op bevel wordt hij profeet. En de eerste uiting zijner ziel na zijne wijding tot zijne levenstaak is niet een danktoon voor de eer, hem beschoren, — neen, „ik ging heen," belijdt hij openhartig, „bitter bedroefd, in grimmigheid des ..geestes, en de hand des Heeren was zwaar op mij, „en ik kwam tot de ballingen in Tel-Abib, en zat ,,aldaar zeven dagen lang verstomd in hun midden (3:14, 15).
Verstaan wij dezen zielstoestand ?Zoudt ge misschien vragen: hoe is 't mogelijk, dat een profeet niet met blijdschap gaat tot den arbeid zijns Heeren? Och, Ezechiël is een eerlijk man, die zich niet grooter, niet beter, niet vromer voordoet dan hij is. Neen, het eerste gevoel dat hem doordringt op het hooren van de goddelijke roepstem, is niet een gevoel van vreugde, het is — hij doet geen moeite het te verbergen — een gewaarwording, alsof hem een ontzaglijke last op



de schouders wordt gelegd, en een vreeselijk ofTer van hem gevergd. Hij is bedroefd en vertoornd tegelijk: waarom hij en niet een ander? Waarom moet hij juist zijn leven gaan geven, smaad en haat gaan lijden in den dienst van dien schrikkehjken Kuning ? En dat immers toch alles tevergeefs: zijn hardnekkig volk is toch onbekeerlijk! En dan keert zich de grimmigheid zijns gemoeds tegen zijne volksgenooten, die door hunne zonden Jehova als tot wrake hebben uitgedaagd en deze ellende, waarin hij met hen zich bevindt, hebben opgeroepen.
Zoo is het hart van onzen profeet zeven dagen lang in opstand. In opstand tegen de roeping die hem is opgelegd, in opstand tegen zijn volk, in opstand tegen zijn God! Hij is verward en als buiten zich zelf geworpen; hij heeft het evenwicht zijner ziel verloren. Zijn gemoed is tegen zich zelf verdeeld, in tweespalt van allerlei gedachten en gewaarwordingen, zoodat hem de mond wordt gesnoerd. Wat zou hij spi'eken ? Hij kan nog geen ja zeggen op het bevel des Heeren, en hij durft geen neen zeggen; hij durft niet weigeren. Want, zoo belijdt hij, de hand des Heeren was zwaar op mij. Ja, hij was zich wel al dien tijd bewust, dat hij zou eindigen met te gaan tot het werk 't welk God hem wees, dat hij aan den druk van die goddelijke hand zich niet zou kunnen onttrekken.
Zoo ging hij ten leste ook en aanvaardde het werk van een profeet van Jehova. En hij was een man van



te nauwgezet geweten, van te waarachtigen eerbied voor God om nu dit werk half te doen. Eenmaal zich in den dienst van zijn Heer gesteld hebbende, gaf hij zich nu ook geheel daaraan, en liet, trouw en gehoorzaam in alles, zich door niets voortaan terug houden.
Toch blijft zijn arbeid den stempel dragen van die eerste zeven dagen, toen het hem eerst na bangen, inwendigen strijd gelukte zich den Heer te geven. Hij doet zijn werk trouw, nauwgezet: niemand kan daarop iets afdingen, — toch altoos als onder dwang. De nood is mij opgelegd, zou hij met Paulus kunnen bekennen (1 Cor. 9 : 16). De hand des Heeren was zwaar op mij, hij zeide het van die eerste dagen, hij zegt het later nog telkens. Wij missen in zijn woord het élan waarmee Jezaja zijn arbeid deed, die ons steeds den indruk geeft: hij staat boven de taak die de Heer van hem eischt. Ezechiël — zoo gevoelen wij — staat onder die taak, welke niet ophoudt als een last zijne schouders te drukken. „Zijne geboden zijn niet zwaar," zou de eerste zeker van harte met Johannes hebben willen getuigen; ik geloof dat Ezechiël het niet zoo dadelijk zou nagesproken hebben.
Zullen wij daarom zijne beteekenis als profeet, als geloovige verkleinen? Wie zich herinnert, dat ook de Heiland zelf, de overste Leidsman en Voleinder des geloofs, in den gebede heeft moeten worstelen



om den beker uit des Vaders hand aan te nemen; wie iets verstaat van de klacht aan het kruis, mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten? — wie iets beseft van den ernst van dit woord, dat de Christus, hoewel hij de Zoon was, nochtans gehoorzaamheid heeft geleerd uit hetgeen hij heeft geleden, — wie, zeg ik, aldus iets heeft gezien van den strijd van Jezus zeiven, hij zal zich wachten er onzen profeet een verwijt van te maken, dat zijne taak hem niet lichter gevallen is, Slechts oppervlakkigheid die nog nimmer een blik sloeg in de diepte van den eisch en het recht Gods, kan meenen, dat wij allen wel ten allen tijde Jezaja s kunnen zijn.
En laat ons ook nooit vergeten het verschil in tijd en lot tusschen deze beide profeten. De heiligheid van Jehova hief een Jezaja op, gaf hem een gevoel alles te kunnen: hij beleefde ook de vernedering van Sanherib onder de slaande hand van den Engel des Heeren (2 Kon. 19: 35); een Ezechiël wierp zij neer, verplet, verstomd; zij hield hem, als schuw gemaakt, up een afstand. Geen wonder toch! Hij ondervond zelf, dagelijks in vreemd, onrein land, waar hij met de ballingen wegkwijnde, de gal uit den toornbeker van Jehova's hand proevende, den vreesehjken ernst van die goddelijke heiligheid: is 'tniet te verstaan, dat deze indruk nooit meer uit zijne ziel kon weggewischt worden? Hij kon geen oogenblik vergeten den



onmetelijken afstand tusschen den grooten, met niets te vergelijken God en den nietigen mensch. Menschenkind — zoo hoort hij altijd en altijd weer zich toespreken, een uitdrukking die hier dient om tegenover de hoogheid van Jehova het zwakke, kleine, brooze van het menschelijke scherp te laten uitkomen. Voor zijn eigen besef blijft onze profeet tegenover zijnen Zender altoos slechts een menschenkind, een zoon van het stof-, de vertrouwelijkheid waarin een Abraham met den Eeuwige heeft gewandeld, vindt hij niet noch weet hij zich te verhellen tot de vrijheid der kinderen Gods; hij is en blijft knecht, niet meer, doch ook niet minder, want geen knecht die trouwer zijn heer dient dan Ezechiël zijn God.
En is een trouwe knecht niet beter dan een ontrouwe zoon? Is de nauwgezetheid van geweten, de strenge, zij het wat schroomvallige, ietwat afgedwongene gehoorzaamheid van dezen profeet niet verre te verkiezen boven de luchthartigheid waarin velen zich verbeelden met den Schepper des hemels en der aarde op goeden voet te staan, terwijl zij het intusschen o zoo licht opnemen met het houden van zijne geboden ? Voorwaar, het heeft dezen dienstknecht des Heeren niet ontbroken aan zedelijke kracht, en wij mogen allerminst zedelijke waardij ontzeggen aan de manier waarop hij zijne taak heeft volbracht.
En welk een taak was het ook! Denkt u in welk



een ondankbaar werk het zijne was. Hoe gering was het uitzicht, dat zijne landgenooten die zelfs door de harde les der ballingschap zich niet lieten gezeggen, op zijn woord zich zouden bekeeren! 't Wordt hern al aanstonds gezegd, dat hij niet in die verwachting zijn arbeid moet beginnen: menschenkind, uw volk is hard van aangezicht en stijf van hart, maar ik zend u tot hen en gij zult tot hen spreken; en zij, hetzij dat ze het hooren zullen of hetzij dat ze het laten zullen (want zij zijn een wederspannig huis), zoo zullen zij weten dat een profeet in het midden van hen is geweest (2:4, 5). Dat was zeker geen bemoedigend woord voor den aanvang!
En dan, hoe moest een taak als de zijne indruischen tegen elk vaderlandslievend gemoed! En ook Ezecliiël had zijn volk wel lief. Twijfel er niet aan, al is 'tu soms moeilijk die liefde te ontdekken onder de scherpe verwijten, de schijnbaar meedoogenlooze beschuldigingen, waarmee hij niet moede wordt dat volk te striemen. Desondanks had hij het lief. Die liefde gloeit in zijn toorn tegen Israëls naburen, Ammon, Edom en anderen, die, in wreed leedvermaak, in de handen hebben geklapt over Jeruzalems verwoesting (hoofdst. 25- 32 en 35). Die liefde trilt in zijne verontwaardiging over die profeten, welke, hunne medeburgers vleiende met het „vrede, vrede" roepen waar het geen vrede was en den ernst der dingen bemantelende, het arme volk hebben misleid; die profeten welke eerst



den muur met looze kalk bepleisterden en daarna, toen hij door hunne schuld instortte te laf waren om in de bres te gaan staan (hoofdst. 13). Of wederom, die liefde voor zijn volk proeft ge bij Ezechiël uit zijne bestraffing van de vorsten, die herders die zich zeiven mestten met het vette der kudde en ondertusschen de onnoozele schapen lieten verdolen op de bergen: de zwakken sterkt gij niet, en het kranke heelt gij niet, en het gebrokene verbindt gij niet, en het weggedrevene brengt gij niet weder, en het verlorene zoekt gij niet, maar gij heerscht over hen met strengheid en met hardheid (cap. 34). Ja. somwijlen komt die liefde voor zijn volk in opstand, zou ik haast zeggen, tegen God zeiven: dan wordt het oordeel 't welk hij aankondigen moet, ook in zijn oog schier te streng, de heiligheid van Jehova al te vreeselijk; dan schrikt hij als van zijn eigen woorden en schreeuwt het, op zijn aangezicht vallende, wel uit: ach Heere Heere, gij gaat Israëls overschot gausch vernietigen (9: 8, 11:13).
Onze profeet heeft dus zijn volk wel lief, hij oogenschijnlijk zoo hard, zoo onmeedoogend streng! Maar, hij mag juist niet anders doen dan bestraffen, of liever, want voor bestraffen is 't eigenlijk al te laat, niet anders dan het vonnis aanzeggen, zonder eenige verschooning, zonder eenige hoop te laten op verzachting van dat vonnis. Uitdooven elke vonk van hoop die er nog glimt in den boezem zijns volks, — dat is zijne taak in de eerste jaren van zijn prediking;



welk een taak voor iemand, die zijn volk, zijn vaderland liefheeft! Een taak waaronder hij zelf het meeste lijdt! En kunnen wij dan niet begrijpen, dat die liefde vaak omslaat in hartstochtelijke verbittering? O dat Israël! Waarom dwingt het hem zóó te spreken? Waarom hebben zij de wraak van den heiligen God als uitgedaagd? Waarom moeten zij zóó goddeloos zijn? Dan is geen woord hem verachtelijk genoeg om Israëls zonde aan de kaak te stellen, dan schrijit hij hoofdstukken als dat zestiende, waarin Israëls gedrag met zoo afschuwelijke kleuren wordt geschilderd, dat de Rabbijnen later het afkeurden dit hoofdstuk in de synagoge voor te lezen, want zóó zijne moeder aan de minachting prijs te geven kon alleen
in een bastaard opkomen.
Wij evenwel die 'tnu gelooven, dat hij zelf van deze woorden de ergste pijn leed, wij kennen meegevoel, liefde voor dezen zonderlingen man met zijn harde woorden, zijn vreemde manieren. Wij verstaan 'tnu al te goed, waarom hij zijne taak niet met blijdschap heeft aanvaard noch gemakkelijk heeft vervuld, waarom telkens de hand van den Almachtige zwaar was op hem, en wij krijgen des te dieperen eerbied voor de trouw, de nauwgezetheid van geweten, waarmede hij desondanks zijn God en de waaarheid heeft gediend.
Mij dunkt, wie, zoo met den profeet Ezechiël meelevend en meevoelend, zijn persoonlijkheid voor het



oog zijns geestes uitbeeldt, hij onthoudt haar niet zijn bewondering. Toch, als wij nu niet meer van hem konden hooren, hoe troosteloos zou het afscheid van hem zijn! Toch, als hij niet meer, nooit anders had mogen prediken, hoe ondragelijk zou ook voor hem zelfs ten slotte de last geworden zijn!
Maar ook Ezechiël heeft ten laatste van hoop mogen getuigen. Er is een duidelijk onderscheid tusschen zijne prediking van de eerste en die van de latere jaren zijner profetische loopbaan, en het keerpunt werd hem gegeven door den val van Jeruzalem in 586, toen Nebukadrezar de stad en den tempel liet verwoesten, nog eenmaal een deel der bevolking naar Babel in ballingschap liet overbrengen en eiken schijn zelfs van zelfstandigheid aan het land en het volk der Joden voor goed ontnam. Toen was de slag gevallen, waaraan men noch in Juda zelf noch onder de ballingen in Babel ooit recht had willen gelooven. Zoolang nog Jeruzalem stond, zoolang nog in den tempel het altaar rookte, zoolang nog een koning zetelde op Davids troon, zij het slechts met een schaduw van gezag, zoolang had men zich gevleid met de hoop, dat het allerergste wel nimmer zou gebeuren. En juist deze hoop te bestrijden was in de eerste jaren het werk van den profeet geweest. Door tal van zinnebeeldige handelingen, in allerlei gelijkenis moest hij toen aan zijne medeballingen het



niet meer af te wenden oordeel voorstellen, hetwelk de bloedstad zou treffen. (Zie cp. 4, 5, 9, 42 enz.).
En nu is het geschied, dat allerergste. En nu heeft dofle wanhoop het hart van eiken Israëliet bevangen. Nu hoort de profeet allerwegen de sombere klacht: verdord zijn onze beenderen, vernietigd is onze hoop. het is met ons gedaan. En nu juist begint Ezechiël te hopen en van hoop te spreken. Hoe? Nu hopen? Is Israël dan niet verpletterd onder de vuist van Nebukadrezar? Is het niet dood en begraven? Waarvandaan kan dan nu nog de hoop aanlichten? Ja, waarvandaan?
Zie, zoo vertelt ons de profeet (cp. 37), „de hand „des Heeren was op mij en de Heer voerde mij uit „in den Geest en zette mij neder in het midden „eener vallei: deze nu was vol beenderen; en hij „deed mij bij dezelve voorbijgaan, geheel rondom „en zie, daar waren er zeer vele op den grond der „vallei, en zie, zij waren zeer dor. En hij zeide „tot mij: menschenkind, zullen deze beenderen levend „wordenf'
Moeilijke vraag! Een neerslachtig ongeloovige zou antwoorden: onmogelijk; een opgewonden, hooggestemd geloovige, geneigd om een wensch voor werkelijkheid aan te zien, zou zonder aarzelen uitroepen:
gewis, zij zullen leven, — Ezechiël evenwel is noch het een noch het ander. Voorzichtig, nadenkend als hij is, nauwgezet in alles, ook in zijn gelooven,



weifelt hij, belijdt hij zijne onwetendheid: „Menschenkind, zullen deze beenderen levend worden 9 En ik zeide: Heere Heere, gij weet het."
En niet tevergeefs heeft hij zich op den Heer zelf beroepen, en niet langer laat de Heer hem in onzekerheid. „Toen zeide hij tot mij : profeteer over deze beenfleren en zeg tot hen: gij dorre beenderen, hoort „des Heeren woord: alzoo zegt de Heere Heere tot „deze beenderen: zie, ik zal den geest in u brengen .,en gij zult levend worden, en ik zal zenuwen opu „leggen, en vleesch op u doen opkomen, en een huid „over u trekken en den geest in u geven, en gij zult „levend worden; en gij zult weten, dat ik de Heer
„Jehova ben."
En op dat woord, die verzekering van zijn God durft Ezechiël gelooven en hopen, aanvaardt hij de schijnbaar zoo dwaze, zoo bespottelijke taak, te profeteeren tot dorre doodsbeenderen. God heeft het bevolen, daarom zal hij het doen. En hij profeteert, en zie, een gedruisch, een opschudding: de beenderen naderen tot elkander, elk been tot zijn been. Er komt vleesch over en een huid, maar er is nog geen geest in hen. „En hij zeide tot mij: profeteer tot den geest, profeteer menschenkind, en zeg tot den geest: zóó zegt „de Heere Heere : gij geest, kom aan van de vier „winden en blaas in deze gedooden, opdat zij levend „worden. En ik profeteerde, gelijk als hij mij bevolen „had. Toen kwam de geest in hen, en zij werden



„levend en stonden op hunne voeten, een gansch zeer „groot heir."
Wat dit beteekent? „Menschenkind, deze beenderen, „die zijn het gansche huis Israëls. Zie, zij zeggen: „onze beenderen zijn verdord, onze verwachting is verboren, wij zijn afgesneden. Daarom profeteer en zeg „tot hen: zóó zegt de Heer Jehova: zie, ik zal uwe „graven openen en zal u uit uwe graven doen opkomen, „o mijn volk, en ik zal u brengen in het land Israëls.
„ En ik zal mijnen geest in u geven en gij
„zult leven, en ik zal u in uw land zetten. Zoo zult „gij weten, dat ik, Jehova, het gezegd heb en het ook „doe, spreekt Jehova."
Wij herkennen in dit visioen weer zoo duidelijk het karakter van onzen profeet. Wij zien er uit, hoe zijne ziel in den stikdonkeren nacht, die thans over zijn volk Israël was nedergedaald, den moed heeft gevonden om te wachten op het licht van een nieuwen morgen. Hij is — ik merkte het reeds op — geen lichtvaardig man, die dadelijk ziet en durft hopen wat hij gaarne zou wenschen. „Menschenkind, zullen „deze beenderen levend worden9" Hij durft niet ontkennen, hij durft niet bevestigen: „Heer Jehova, gij weet het."
Hier gunt ons de profeet een blik in zijn binnenste, in de worsteling zijner ziel om de hoop te veroveren. Neen, het was hem niet aanstonds zeker, dat Israël zou herleven; hij heeft getwijfeld, angstig gevraagd;



de wanhoop die zijn volk tegen den grond had geslagen, heeft ook hem aangegrepen, zoodat hij kermde onder de onzekerheid, de onwetendheid, waarin hij
rondtastte, tot het licht is opgegaan in zijn gemoed
en hij weer durfde hopen voor zijn gestorven Israël. En — de haast angstvallige nauwgezetheid van geweten die Ezechiël in het verkeer met God en met de menschen kenmerkt, staat er ons borg voor — wij kunnen zeker zijn, dat hij toen ook als fondament voor zijne hoop echten rotsgrond had gevonden.
Welke was dan die grond?
„Gij zult weten, dal ik, Jehova, het gesproken heb „en het ook doe, spreekt Jehova." Dat woord keert telkens terug in zijne prediking, en daar ligt het alles in. Ik, Jehova heb het gezegd en zal het doen! Wij verstaan het, Jehova zelf is de grond van Ezechiëls verwachting. Zijne Almacht zal doen wat naar menschelijk denken onmogelijk is. Die Almacht zal Israël, nu als dood en begraven, doen herleven; die Almacht zal Israël, nu als kaf door den wind verstrooid onder de volkeren, herzamelen en terug brengen in zijn eigen land; die Almacht ook kan het verharde Israël verteederen en in plaats van het steenen een vleezen hart scheppen: „ik zal u een „nieuw hart geven en zal een nieuwen geest geven „in het binnenste van u, en ik zal rein water op u „sprengen en gij zult rein worden." (36:24 vv.).
Gods Almacht kan dit doen, ja gewis, maar zal



zij het ook doen, zal zij het willen? Welke grond is er om dit laatste te gelooven ? Misschien Gods liefde, die niet laten zal zich te ontfermen over de gekastijde zonen en dochteren? Zeer zeker, onze profeet kent die liefde, welke in erbarming zal uitgaan tot de verstrooide schapen die door hun eigen herders zijn verlaten; hij weet het en spreekt het uit met blijdschap, dat de Heer geen lust heeft in den dood des goddeloozen, maar daarin dat hij zich bekeere en leve (33:11). Toch staat die goddelijke liefde in zijne gedachte en prediking niet op den voorgrond, en is niet deze in de eerste plaats de grond van zijne hoop op Israëls herstel. De eigenlijke grond dier hoop ligt nog elders, en wel in de heiligheid van Jehova!
Ja, diezelfde heiligheid die het schuldige volk zoo ontzettend moest straffen, zal het ook weer herstellen, het weer moeten herstellen. Moeten herstellen, zeg ik met nadruk, want dit is de gedachte van den proleet, een gedachte ook elders in het O. T. te vinden: Jehova is het verplicht aan zich zeiven, aan de eer van zijn eigen heiligen naam om Israël weer te verlossen. Hij is de heilige: Hij kan van die heiligheid niets laten afdoen: daarom moest Israël in den dood; maar Hij kan evenmin zijne heiligheid laten te schande worden onder de volken. God moet God blijven. Jehova moet erkend worden als de alleen levende, de waarachtige God. En welke taal hoort men nu



onder de heidenen, die jubelen in Israëls ellende? O, dat Israël is toch een volk als een ander volk, en Jehova een God als een andere god! Hij heeft al evenmin als een van onze goden zijn volk kunnen redden uit Nebukadrezars hand! (25:3, 8; 35:10; 36 : 2, 20 vv.).
En deze schimptaal op zijnen God, hoe zij onzen profeet door de ziel snijdt, zij is het toch ook die hem hoop geeft. Dezen hoon kan de Heilige niet laten rusten op zijne eer; Hij zal zich, zoo drukt hij het eigenaardig uit, ontfermen over zijnen heiligen naam (36:21). De gansche aarde zal weten, dat ik Jehova ben: daar moet het heen; dat is bij Ezechiël telkens weer het motief van al wat God doet. En om de wereld tot die erkentenis te dringen zal Hij eens zijn volk terugbrengen in Kanaan en herstellen in zijn staat, dat alle heidenen het mogen zien, hoe Hij ze heeft overgegeven in 's vijands hand, niet uit onmacht om te helpen maar uit toorn over hun schuld.
Ziedaar het fondament waarop Ezechiël zijne verwachting bouwt. Gij beseft nu, hoe stevig die staat. Men mag hem nu allerlei tegenwerpen: Israël is dood, Israël is onbekeerlijk, Israël heeft alles verbeurd, — het moge zijn en hij zelf geeft het u gewonnen, het doet zijne hoop niet wankelen, want immers: ik doe het niet om uwentwille, gij huis Israël, maar om mijnen heiligen naam!



Langs dezen weg heeft onze profeet van hoop leeren getuigen in 't midden van zijn in dolïe wanhoop wegkwijnend volk, in de troostelooze dagen der beginnende ballingschap toen zelfs de vurigste vaderlanders, die tot het laatste toe hadden gehoopt, allen moed hadden laten zinken, toen alles, alles weg was,
waaraan men zich nog had vastgeklampt; toen er geen
koning meer was, en geen tempel, en geen stad, en geen vaderland; toen alles, alles neerlag, machteloos, ■verpletterd onder de vuist van Babels koning, wiens
macht nog aldoor aanwies!
Welk een energie, welk een taaie volharding van geloof! Hoe diep moest toch in de ziel van dezen man de heilige naam des Heeren zijn ingedrukt; hoe was hem deze naam leven en waarheid, dat hij zich aan dien naam kon vasthouden, toen er niet anders was overgebleven om zich aan vast te houden! Hij moge dan die hoop niet gepredikt hebben met het enthousiasme, in de meesleepende taal van latere profeten op het eind der ballingschap, - in vastheid der hope, in echtheid van geloofsleven en geloofsverwachting doet hij voor niemand onder. Hij spreekt er bedaarder, kalmer over dan die lateren: het was ook niet zijn aard zich in enthousiasme te laten gaan; daartoe was hij te voorzichtig, te nauwkeurig, te berekenend. En bovendien, het was voor hem nog niet de tijd van jubelen: daartoe schrijnde nog te fel de pijn van het oordeel; hij lag nog ge-



knield in zijn Getsemané, hij stond nog niet op den top van den Olijfberg. Voor die lateren was de verlossing nabij, voor de deur; voor Ezechiël was ze nog verre, zeer verre; wat moest er nog niet geleden worden, eer het zoover zou zijn! Hij hoopte als op bevel, omdat hij, ziende op zijnen God, het niet laten mocht; hij kon nog niet zóó hopen, dat er in zijn gemoed geene plaats bleef voor eenig ander gevoel dan de hoop. Als gij nu maar oppast dit zóó te verstaan, alsof hij geweifeld heeft in zijn verwachting van Israëls herleven! Neen, toen hij eenmaal bij de voorlichting van Gods geest den bodem voor die verwachting had gevonden, toen stond hij daarop muurvast!
Hoe vast, hoe zeker, mij dunkt, dat toont ons het laatste gedeelte van zijn boek, de hoofdst. 40—48. Op deze moet ik nog even de aandacht vestigen; zij vooral toonen ons het beeld van den profeet ten voeten uit. Wij lezen daar een soort van grondwet, een ontwerp van staatsregeling, zou ik zeggen, indien wij bij dat woord niet te zeer dachten aan het staatkundige en maatschappelijke leven, terwijl Ezechiël zich bijna alleen bezig houdt met het godsdienstige of beter nog kerkelijke leven. Maar voor dit laatste dan hebben wij hier een ontwerp van wet voor het toekomstige Israël.
Merkwaardig! Israël is verstrooid, er is geen uitzicht



hoegenaamd op herstel van het volksbestaan, en zie! de profeet maakt reeds een wet gereed voor die verre, verre toekomst. Welk een geloof! Men heeft het vergeleken met een treilend feit uit onze eigen geschiedenis. In de dagen, toen één pennestreek van Napoleon geheel ons vaderland, als een aanslibbing der Fransche rivieren, tot een provincie van Frankrijk had verklaard, ontwierp één onzer groote mannen, Gijsbert Karei van Hogendorp, reeds een grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden, dat komen zou, ja wanneer? dat nog geen oog zag behalve het zijne. Ook dit was geloof; toch was het geloof van Ezecliiël nog grooter.
Ook hij zag reeds wat nog niemand zag. In de gezichten Gods zag hij ginds in Kanaan weer den tempel herbouwd, Jeruzalem op nieuw verrezen uit zijn puin, Israël in zijn geheel, al de twaalf stammen, weer wonend in zijn land, aan hun hoofd den vorst uit Davids huis en bovenal Jehova zeiven teruggekeerd in zijn huis, onder zijn volk. Weer verrichten de priesters den dienst op Sions heuveltop, weer gaan de stammen derwaarts ter beevaart, weer worden de feesten gevierd: alles ziet het onze profeet reeds voor zich.
En gelijk zijne eigenaardigheid is, — ik zeide het reeds, — steeds af te dalen tot het minutieuze, de dingen uit te meten naar alle vier zijden, zoo doet hij het ook hier. Het is hem niet genoeg te zeggen,



dat weer op Sion de tempel zal staan: hij teekent ons dien tempel met nauwkeurige opgave van alle afmetingen: zijne muren, poorten, voorhoven, zijn altaar, de plaats waar de offers moeten geslacht en gekookt worden: het wordt ons alles getoond. Het voldoet hem niet te zeggen, dat weer de feesten worden gevierd; hij beschrijft ons, welke offers elk feest eischt; op welke wijze, door welke deuren vorst en volk den tempel moeten binnenkomen en hem weer verlaten, hoe de priesters van kleeding moeten verwisselen enz. Hij is niet tevreden met ons Israël te laten zien weer wonende op zijn bergen en in zijn dalen; hij ontwerpt een geheel nieuwe kaart van het land der vaderen, waarop voor eiken stam reeds de juiste woonplaats met nauwkeurige grenzen is afgebakend. Ezechiëls geest kan niet tot rust komen, vóór hij zijne schilderij tot het laatste lijntje en stipje heeft afgewerkt.
Maar welke is nu zijne bedoeling met heel deze schets? Heeft hij werkelijk gewenscht en verwacht, dat straks na de ballingschap alles juist zóó ingericht zou worden, als hij het hier had geteekend? Of bedoelde hij alles symbolisch, niet letterlijk?
Het valt moeilijk deze vraag te beantwoorden. Had de profeet het zelf wel kunnen zeggen? Er zijn trekken in zijne teekening, b.v. wat hij zegt over de verdeeling des lands, waarvan hij, als hij ze in gedachte



een oogenblik ging realiseeren, onmiddellijk moet gevoeld hebben, dat ze nooit naar de letter konden gevolgd worden. Doch er zijn ook andere, — ik denk aan zijn voorschriften omtrent den offerdienst en den werkkring der priesters - waarvan 't mij toeschijnt, dat hij wel degelijk de stipte nakoming zou gewenscht hebben. Hoe is 't hem wel gegaan bij deze schets? Hij ziet in den geest het herstel van zijn volk; hij werkt dat gezicht uit, als in de studeerkamer, want openlijk over deze dingen te spreken en zóó den vrijheids-droom der ballingen aan te wakkeren, dat zou zeker de Babylonische overheerscher niet gedoogd hebben. Neen, het zijn nog geen dingen van het heden, het is alles nog van verre toekomst, en hij is ook niet in het land zelf; niemand staat voor hem met de vraag; hoe moet dit nu en dat? Hij kan elk oogenblik de weerbarstige werkelijkheid laten glippen en zijne verbeelding den teugel vieren. Hij stelt zich voor, hoeveel hij anders, beter zou willen dan onder het oude Israël en laat dan zijne fantasie vrijelijk gaan, en ook — zoo gaat het eiken profeet, ja eiken dichter — er zijn oogenblikken, dat hij dingen zegt van veel dieper zin, veel rijker inhoud, veel heerlijker vervulling dan hij zelf het toen kon vermoeden.
Wij behoeven ons dus niet te kwellen met de vraag naar de beteekenis van alle de bijzonderheden



in deze laatste hoofdstukken, het is genoeg als wij verstaan, welke geest zich in deze regeling uitspreekt. En deze geest is met één woord te karakteriseeren: wat in alles doorstraalt, dat is de poging om het heilige werkelijk heilig te houden.
Zie, dat is de groote grief van Ezechiël tegen het vroegere Israël: het heeft het heilige niet heilig gehouden, integendeel, het heeft het heilige en het onheilige vermengd. Het heeft zijn eigen karakter verloochend en zich gelijk gemaakt aan de volkeren. Het heeft de grens uitgewischt tusschen Jehova en de goden der heidenen, en op de hoogten des lands Jehova gediend met Baiil en Moloch te zamen, alsof er geen onderscheid ware. En ook de tempel op Sion, het aan zijn naam gewijde heiligdom, is niet heilig gehouden: daar heeft men Kanaiinieten laten binnenkomen en den dienst laten verrichten, daar zelfs afgodsbeelden durven stellen, daar heeft de koning zijn paleis gebouwd, beiden tempel en paleis door één muur omvattende; daar heeft hij naar willekeur vaak beschikt over het altaar alsof hier de luim van een aardschen en niet enkel de wil van den hemelsehen Koning moest gelden. In één woord, het oude Israël heeft voortdurend de heiligheid van Jehova vergeten, onteerd, haar neertrekkende tot het peil van afgodsdienst. Het heeft niet gevoeld, dat hij was Jehova, de Eéne, de Heilige; vandaar die gruwelijke vermenging van het heilige



met het onheilige, van zijn dienst en den dienst der afgoden, van den tempel en het koningspaleis, van het heiligdom en de wereld.
Zoo ziet onze profeet zijns volks zonde. En als er nu één ding in zijne wetgeving duidelijk is, dan is het dit: hij wil in de toekomst gewaakt hebben tegen deze zonde die zijn volk verdorven heeft. Het heilige moet heilig, God moet God blijven, Jehova moet worden geheiligd. Alles in Israël moet van die heiligheid zijns Gods den stempel dragen. Heel het volksleven, heel de inrichting van den staat, heel de verdeeling des lands zelfs, — het moet alles den indruk geven van het bijzondere, het uitverkorene en afgezonderde; het moet hier anders zijn dan overal elders, want het moet laten zien dat de Heer aldaar is. „Jahwe-sjamma, Jehova is daar" (48 : 35), dien naam draagt de nieuwe stad van Ezechiëls visioen, en die naam moet nu te lezen zijn op alles.
En hoe zal dat mogelijk wezen? Hoe zal de heiligheid Gods erkend worden ? Hoe zal het heilige waarlijk heilig kunnen blijven, wanneer het in het aardsche optreedt?
Hier geeft Ezechiël nu een antwoord, dat later weerklank heeft gevonden bij zijn volk. Het is dit: het heilige zal heilig blijven, als het op zich zelf blijft staan. Laat er een grens zijn, scherp geteekend, streng bewaard. Afzondering, omtuining van al wat heilig en goddelijk is, — zietdaar het wachtwoord van onzen



profeet in zijn strijd voor de eere Gods. het wachtwoord straks van het Jodendom en zijne Schriftgeleerden door alle eeuwen heen.
Laat me een paar bijzonderheden noemen, waarin deze gedachte wordt vertolkt. Daar is de tempel, natuurlijk het allerheiligste van geheel het land. Welnu, die tempel staat hier geheel afgezonderd op den hoogheiligen berg: naast hem is op dien berg geen plaats meer voor een koningspaleis, nog veel minder voor koningsgraven, gelijk voorheen het geval was. Wie waardig zijn rondom Gods heilig huis te wonen, dat zijn alleen de priesters die het altaar bedienen; toch mogen ook zij hunne woning nog niet vlak naast de woning van Jehova stellen, maar een strook van vijftig ellen blijve er rondom tusschen den tempelberg en hun gebied. Ieder, zelfs de priester in zijn dagelijksch leven, blijve op eerbiedigen afstand van het hoogheilige, waar Gods heerlijkheid troont. En eerst achter het grondgebied der priesters, dus nog weer verder van den tempel af, ontvangen de Levieten hun erfdeel, en op denzelfden afstand van het heiligdom komt ook het gebied van de stad en van den vorst te liggen, alles met de el afgemeten. Er mag in den dienst van het heilige geen willekeur zijn, die den eerbied zou doen vergeten.
Daarom wordt ook nauwkeurig geregeld, welke plichten de vorst tegenover het heiligdom te vervullen heeft, en welke voorrechten, — doch deze zijn



o zoo gering! — hij er boven het gewone volk genieten mag. Het spreekt van zelf, dat uit den tempel der toekomst elke vreemdeling geweerd wordt; ja zelfs de Levieten, die zich hebben schuldig gemaakt aan den dienst op de hoogten, worden niet de eer waardig gekeurd om het ofter op 's Heeren altaar te leggen: dat mogen slechts de zonen van Sadok doen; voor die Levieten blijft alleen het lagere tempelwerk. En wanneer de priester, na het altaar bediend te hebben, zal uitgaan naar het voorhof onder het volk, moet hij eerst van kleeding verwisselen: met de kleederen waarmee hij voor God heeft gestaan, zal hij zich niet mengen onder het gewoel der menigte. Wisch de grens niet uit tusschen het heilige en het gemeene!
Ik treed nu niet in verdere bijzonderheden van het ideaal 't welk Ezechiël voor den geest stond; wat ik aanhaalde, bewijst voldoende wat ik zeide: het is zijn streven om het heilige heilig te houden en daartoe wil hij het zóó begrenzen, zóó regelen, dat er voor vermenging, bezoedeling, zelfs voor aanraking met het onheilige, ja met het alledaagsche, wereldsche geen gevaar meer bestaat. Hij wil de vormen scheppen, waarin alleen het goddelijke onder de menschen kan optreden en zijn karakter ongerept bewaren.
Hierin openbaart zich de priesterlijke aard van onzen profeet. Van afkomst was hij priester, en naar



de liefde van zijn hart is hij priester geweest in den ouden tempel en zijn leven lang heeft hij zijne priesterlijke neigingen niet verloochend. Profeet was hij en priester in één persoon. Profeten — dat waren van oudsher onder Israël — de razenden werden zij vaak genoemd, — de mannen van het enthusiasme, van de opbruischende bezieling, de mannen des geestes, vrij als de wind die blaast waarheen hij wil, die in geen vormen zich laat knellen; mannen wier woord geest en leven was, frisch opborrelend uit de diepte van hun leven met den Heer, die met den kerkvader zeiden: heb lief en doe wat gij wilt. Zij vroegen niet het eerst naar offer en vasten en het verschil van rein en onrein, die oude profeten; recht doen en vroomheid liefhebben en ootmoedig wandelen met God — dat vooral was hun godsdienst. (Micha 6:8).
En aan de andere zijde stonden de priesters, de mannen van de wet, van het reglement, die den dienst des Heeren wilden leiden langs vaste lijnen en in gewijde vormen slechts het heilige wisten te eeren. En hier bij Ezechiël treden ze met elkaar in verbond, de profeet en de priester. Zeker, Ezechiël heeft te veel van den profeet in zich om aan het ofier zonder het hart, aan den vorm zonder het wezen waarde toe te kennen, maar toch hecht hij veel meer dan de oudere profeten ook aan den vorm.
Mag ik eenbeeldgebruiken? Alle profeten, Ezechiël



zoo goed als een Jezaja en een Jeremia, weten het, dat de ware godsvrucht ontspringt uit Gods heiligen Geest, zoo vrij en zoo frisch als de fontein opbruischt uit de diepte. Maar nu willen een Amos, een Jezaja dat levend water zich zelf een weg laten banen, zelf een bedding laten zoeken, waarin het verder zal strooien, terwijl Ezecbiël het noodig acht kanalen te delven en dijken aan te leggen, opdat het levend water daardoor geleid, daarin bewaard worde, uit vreeze dat anders misschien de stroom verzande en zich verlieze in de woestijn dezer wereld.
Sluiten beide beschouwingen elkander onverbiddelijk uit? Of kan niet de eene de andere aanvullen en voor eenzijdigheid behoeden? Kan niet elke op haar tijd gelijk hebben?
Ezechiël althans had goed gezien voor zijn tijd en zijn volk. Waarlijk, dat was de zonde geweest van Oud-lsraël, de vermenging van het gewijde en het gemeene; daartegen allereerst diende in de toekomst gewaakt. Daarom moest Israël omheind worden, het moest op zich zelf gesteld worden, opdat het, tot zich zelf komende, zijn eigen karakter zou erkennen en alle aandacht concentreeren op dit eene: de heiligheid van zijnen God, Jehova. Dat hebben de mannen der Synagoge, de Schriftgeleerden, van onzen profeet geleerd. Niet in alle de bijzonderheden is zijne grondwet het richtsnoer geworden voor het volk na de ballingschap, doch de geest die hem bestuurde, het



beginsel dat hem bezielde, heeft doorgewerkt onder de leeraars die na hem kwamen: zij hebben het ten slotte aan Israël geleerd het heilige heilig, God God te achten en als zoodanig te eeren. En eerst toen dit besef, het geloof in de Eenheid en Eenigheid van Jehova als den waarachtigen, den levenden God, in merg en bloed van het Jodendom was doorgedrongen, — eerst toen kon weer een nieuwe tijd aanbreken, de tijd dat niet meer op Gerizim noch te Jeruzalem de Vader behoefde aangebeden te worden, maar dat ieder die Hem zou aanbidden, dit zou doen in geest en waarheid.
En kan Ezechiël nu voor ons nog beteekenis hebben? Wellicht is onze tijd er het verst af om wat hij gewild heeft, te verstaan en te waardeeren. Of is ooit eenige tijd meer afkeerig geweest dan de onze van wet en reglement, van scherp omlijnde voorstelling, waar het betreft het leven met God? Velen willen der vroomheid, verre van baar te persen in vormen, zelfs niet met den vinger eenigen weg aanwijzen, noch het godsdienstige leven binden aan eenigen regel van praktijk en geloof. Vrije vroomheid, zoo dweept men! Wat zou men dan nog luisteren naar iemand, die met een reglement van gods vereering aankomt?
Wij hebben thans immers een ander ideaal dan die oude profeet. Het heilige apart stellen, buiten de aanraking met het gewone wereldsche leven? Neen, juist



andersom: het heilige laten doordringen in heel ons alledaagsche leven en werken! Meer dan de voorstelling van Ezechiël behaagt ons het woord van dien anderen profeet, die spreekt van een dag dat er ook op de bellen der paarden geschreven zal staan: de Heiligheid des Heeren! (Zach. 14: 20). Wij zijn het ten volle eens met Paulus: hetzij gij eet, hetzij gij drinkt, hetzij gij iets anders doet, doet het alles ter eere Gods.
(1 Cor. 10 : 31).
Niet waar? wij dienen God niet enkel met bidden en kerkgaan en bijbellezen, wij dienen hem even goed met ons werk op den akker en in de fabriek. Waartoe zullen wij bidden aan den maaltijd, waartoe bijzonderlijk de knieën buigen in de binnenkamer, moet niet heel ons leven één gebed zijn? Waartoe is eigenlijk een kerk nog nut? Kunnen wij den Alomtegenwoordige soms beter vinden in dat steenen gebouw dan buiten in zijn vrije natuur? En wat spreekt ge van Zondagsheiliging, van een dag des Heeren? Alsof we niet alle dagen van de week hem moesten wijden! Weg toch met dat dwaze onderscheid! Weg met die vormen die het heilige als buiten het gewone leven stellen: uw godsdienst zij het zuurdeeg, uw gansche leven, al uw doen en al uw denken doortrekkende!
Heerlijke woorden, deze alle! Edel streven! Als ... ja, als er dan ook slechts iets achter die woorden zit! Als er dan ook wezenlijke godsdienst, d. i. dienst



van God blijft! Maar dat — is dat immer het geval ? Of zijn niet in den mond van menigeen al die zoo hoog en verheven klinkende woorden holle, leege frasen geworden?
God is overal, niet enkel in de kerk, — ja, maar hoevelen die met dit zeggen zoo dweepen, vinden Hem nergens meer, denken nergens meer aan Hem? Het geheele leven moet een gebed wezen, — 't is prachtig gezegd en waar, doch het gevaar bestaat, dat wij met dit verheven beginsel er toe komen nooit meer te bidden! Alle dagen Zondag, — zeer goed, maar wie telt ze, die onder deze leuze van den Zondag eenvoudig een gewonen wereldschen dag gemaakt hebben? Vrije vroomheid, godsdienst die leven is en geen vorm, geen leer, — zeer zeker, indien we dan slechts oppassen, dat onze vroomheid niet zóó wordt verdund, onze godsdienst niet zoo ijl, zoo nevelachtig en ongrijpbaar wordt, dat er van werkelijke vroomheid en wezenlijke Godsdienst niets meer te zien is!
Dat gevaar bestaat, bestaat nu vooral. En daarom geloof ik, dat Ezechiël juist voor ons en onzen tijd wel een zeer ernstig woord heeft. Hij vraagt het ons af: weet ge wat ge zegt, als gij daar praat van God en godsdienst, van vroomheid en religie ? Gij wilt geen vormen, maar hebt ge reeds het wezen? Gij wilt het heilige heel uw leven laten doordringen, — hebt ge dan dat heilige zelf reeds gezien, aangezicht tot aangezicht ? Het zóó gekend, dat de ernst daarvan



als een vlammend vuur door uw binnenste heelt gelicht, als een sterke hand u heeft aangegrepen en op de knieën geworpen? O, zoo niet, concentreer dan eerst uwe gedachten, heel uw wezen eens op dat heilige, zet het dan voor oogenblikken ten minste eens afzonderlijk, opdat gij er de kracht, de heerlijkheid, den ernst telkens weer van ziet en u daaronder buigt. Eer gij het de wereld inbrengt, zoo weet en gevoel in het diepst uwer ziel wat het is, dat heilige, dat goddelijke!
Dit is Ezechiëls prediking ook nog voor ons. Hebben wij ze niet meer noodig? Zullen wij hier op aarde ooit zoover komen, dat wij haar missen kunnen ? Voorzeker, ons ideaal is de stad zonder tempel, waar de heerlijkheid Gods door alles heenschittert, overal even nabij is, maar waar is die stad? Johannes zag haar eerst aan het einde der eeuwen, nederdalende van God uit den hemel, het nieuwe Jeruzalem! (Openb. 21 : 2, 22). Hier, in het aardsche Jeruzalem, mag nog de tempel niet afgebroken worden; hier, in ons aardsche Christendom, kunnen wij toch de vormen, de kerk, het gebed, den Zondag niet ontberen.
Daarom houdt het heilige heilig! Heeft Jezus zelf zijne verontwaardiging niet uitgegoten over hen, die van het huis zijns Vaders een huis van koophandel hadden gemaakt?
Houdt het heilige heilig! Want zóó eerst zal er



waarlijk heiligende kracht van uitgaan in uw alledaagsche leven. Dit is toch ook de bedoeling en de verwachting van onzen profeet. Niet minder dan de menschen van onze dagen prijst hij de zegenende, alveinieuwende macht van den waren godsdienst, de echte godskennis. Hij zet het heilige hoog boven, ver afgezonderd van de wereld, opdat het door die wereld niet bezoedeld worde, maar waarlijk niet opdat de wereld buiten den invloed van het heilige zou blijven. Hij is er ver van af de leer te prediken: de Zondag voor God en de overige dagen voor de wereld! In de kerk knielen voor den Heer, op de markt of op het kantoor knielen voor satan! Neen, maar het heilige, waarachtig gekend, in waarheid geëerd, zal, kan niet laten het leven te vernieuwen.
Zie, uit den tempel, den nu geieinigden tempel, waar Jehova inderdaad woont en in reinheid van hart en handen wordt gediend, — uit dien tempel ziet Ezechiël een beek ontspringen, die voortstroomende al dieper, al voller wordt. En de wateren dier beek vloeien in de Doode zee, en de Doode zee zelfs wordt gezond en begint te wemelen van visch. De wateren dier beek vloeien door de woestijn, en zie, in de wildernis ontspruit het geboomte, welks looi niet verwelkt, welks vrucht nooit uitblijft, welks blad tot genezing dient, want, — zoo verklaart ons de profeet het levenwekkend vermogen dier wonderbeek, hare wateren vlieten uit het heiligdom (hoofdst. 47).



Hebt gij het gezien, menschenkind ? dus vraagt
Jehova ziinen knecht.
Wie het ziet, die verstaat het: 't is waarlijk gee geringe zegen, 't is voorwaar geen kleine kracht, die Lchiel tot herschepping dezer «re.d verwaeht van den echten godsdienst, van de levende kenmsse Gods.







DE EVANGELIST DES OUDEN VERBONDS.







XI.
DE EVANGELIST DES OUDEN VERBONDS.
(Jezaja XL—LXVI).
Met dezen naam wil ik noemen den profeet, wiens prediking wij bezitten in het tweede deel van het boek Jezaja, in de hoofdst. 40—66. Er staat geen opschrift boven dezen bundel profetieën, geen opgave noch van den naam des schrijvers noch van den tijd waarin hij leefde, gaat vooraf; wij zijn aanstondsin het hart der zaak, wij hooren dadelijk waarop het dezen prediker vooral aankomt, wat hij allermeest als zijne roeping beschouwt: „troost, troost mijn volk, zegt uw God," - hoe zullen wij dan bij de onbekendheid met zijn eigenlijken naam hem beter noemen dan Evangelist, verkondiger van goede boodschap?
Uit deze opmerking volgt, dat ik dus de beido deelen, waaruit ons bijbelboek Jezaja bestaat, beschouw als afkomstig van twee verschillende schrijvers. Dat



er twee deelen zijn, is duidelijk. Hoofdst. 36—39 maken een klare scheiding. Zij zijn eenvoudig overgenomen uit het tweede boek der Koningen en geplaatst aan het einde van een bundel godspraken van Jezaja, den zoon van Amos, omdat zij eenige historische bijzonderheden over dezen profeet bevatten, Toen was dus klaarblijkelijk het boek Jezaja nog niet grooter. Hoe nu de Joodsche Schriftgeleerden, die in later eeuwen de gewijde letterkunde van hun volk redigeerden en ordenden, er toe gekomen zijn aan dezen bundel van Jezaja, den grooten profeet uit den tijd van de koningen Achaz en Hizkia, nog toe te voegen een verzameling van profetische reden die ruim anderhalve eeuw jonger zijn, dat weten wij niet meer. Wellicht geschiedde het naar een of andere gissing, wellicht was het louter toeval, dat beide zoo verschillende deelen tot één boek verbonden werden. Misschien ging het zóó: de vermelding van Babel in cp. 39 :6, 7 en de sombere voorspelling aldaar, dat de schatten in Jeruzalem naar Babel zouden weggevoerd worden, leidde er toe om het heerlijke troostboek waarin juist de verlossing uit Babel het hoofdthema vormt, daarop onmiddellijk te laten volgen, en waar dit laatste geenerlei opschrift draagt, kon het licht gebeuren, dat het al spoedig gehouden werd als met het voorafgaande één boek van één schrijver uit te maken.
Maar geen enkel woord in al deze 27 hoofdstukken wijst er op of doet het vermoeden rijzen, dat zij



willen aangezien worden voor het werk van Jezaja, den profeet uit den tijd der Assyrische overheersching. Integendeel, zij geven zoo duidelijk mogelijk te kennen, zij zeggen schier in eiken volzin, dat zij onmogelijk van hem kunnen zijn. Zij verplaatsen ons in geheel andere omstandigheden. Wie met Jezaja in Jeruzalem heeft verkeerd en hem heeft hooren prediken tegen het ongeloof van een Achaz of de snorkerijen van Assyrische vorsten als Sanherib, en nu gaat luisteren naar de troostreden tot Sion in het tweede deel van het naar hem genoemde boek, — hem moet het te moede zijn, alsof hij eensklaps in een geheel andere wereld is overgebracht. Alsof iemand uit de dagen van Alva plotseling werd verplaatst bij den slag van Waterloo!
Maar, zal iemand zeggen, de profeet kon wel van te voren die andere omstandigheden kennen, Gods geest kon hem openbaren, hoe 150 jaren later de toestanden zouden zijn, heeft hij al niet tegen Hizkia gezinspeeld op een wegvoering naar Babel?Ik antwoord echter, dat hier in het geheel geen sprake is van een al of niet bovennatuurlijk vooruitzien van de dingen; de man die in de profetieën die wij thans bedoelen, aan het woord is, spreekt over de ballingschap in Babel niet als over iets dat eenmaal komen zal en wat nog niemand behalve hij zelf weet, maar als over iets dat er reeds is en wat aan iedereen van zijne hoorders maar al te wel bekend is. Heeft



hij het tot hen over de ellende van hun toestand, over de verwoesting van hun land, hij richt dan hunne gedachten niet naar de toekomst, maar grijpt eenvoudig uit het heden, waarin zij nu op het oogenblik met hem verkeeren. Hij dreigt niet met dat alles, maar noemt enkel waaronder zij dagelijks lijden en zuchten,
Jeruzalem ligt in puin (49:19, 51 :3) Israël is krijgsgevangen en verkocht in de macht van vreemden (52 : 2, 3); het woont in Babel (48 :20). „Toen ik vergramd was op mijn volk, mijne bezitting ontwijdde en hen in uwe hand overgaf," — dat is dus reeds geschied (47 : 6) „Ik, ik heb hem verwekt in gerechtigheid, en maak al zijne wegen eflen; hij zal mijne stad opbouwen, en mijne ballingen in vrijheid stellen" (45:13) „Die van Jeruzalem zeg: het worde bewoond! van Juda's steden: zij moeten herbouwd worden;
hare puinhoopen doe ik herrijzen die van Cyrus
zeg: mijn vriend; alwat mij behaagt zal hij volvoeren; zeggende van Jeruzalem: het worde herbouwd, en van den tempel: gij zult gegrondvest worden." (44:20, 28).
Maar genoeg. Wie deze woorden en vele andere in ons boek laat zeggen wat zij zeggen, kan eenvoudig niet anders dan erkennen: hier zijn wij midden in de ballingschap, toen de steden van Juda woest en onbewoond lagen, toen Jeruzalem en zijn tempel een puinhoop waren, en zijn burgers ver van het vaderland



in den vreemde als ballingen vertoefden. Dit is de toestand dien de profeet niet voorspelt, maar dien hij dagelijks om zich heen ziet, waarin hij zelf met zijne hoorders leeft, en zijne prediking heeft juist ten doel die hoorders nu op het oogenblik in deze, hunne droeve omstandigheden te troosten. Hij noemt een paar malen den naam van Cyrus, den Perzischen koning. (Kores heet hij in bet Hebreeuwsch, welken naam de Statenvertaling heeft behouden). Welnu, het is weer niet de vraag, of een profeet een paar eeuwen tevoren kon weten, dat er eenmaal een vorst met den naam Cyrus zou opstaan, maar wij hebben hier het feit, dat deze Cyrus voorgesteld wordt, niet als een man van een verre toekomst, maar als één die nu op het oogenblik bezig is veroveringen te maken. (45:1—5; 41:1—6). Niet enkel de profeet, maar ook zijne hoorders kennen hem, de profeet behoeft hem maar te noemen en zij weten, zonder één enkel woord van nadere opheldering, wie er bedoeld wordt, zooals het geval is met een persoon over wien wij dagelijks hooren en spreken.
Zoo geven de hoofdstukken 40—66 van het boek „Jezaja" duidelijk genoeg te kennen uit welke dagen zij afkomstig zijn, en wij bekommeren ons verder niet over de plaats die zij, wellicht geheel toevalligerwijze, in den bundel der profetische geschriften gekregen hebben, maar laten ons eenvoudig door hun eigen inhoud onderrichten.



Troost, troost mijn volk, zegt uw God!
Dat is de eerste toon dien wij uit den mond van onzen „Evangelist" hooren. Een groot onderscheid met de vorige profeten! Daar aanstonds ernstige, strenge boeteprediking, hier dadelijk een hartelijke, vriendelijke boodschap van vertroosting! Daar bestraffing die dikwijls geen genade schijnt te kennen, hier mededoogen en teerheid! Daar dreigende wolken, waardoor slechts nu en dan de zon doorbreekt, hier de volle zon, al haar licht en al haar warmte uitstroomend over een verlangende aarde, alle nevelen oplossend in haar gloed!
Troost, troost mijn volk!
O, wel had Israël behoefte aan zulk een woord van opbeuring en bemoediging. Het had nu al zoo lang in den vreemde verkeerd en gezucht onder vreemde heerschappij. Bijkans een halve eeuw had nu de ballingschap geduurd. Een halve eeuw sedert Jeruzalem was bezweken voor de overmacht van Nebukadrezar! Een halve eeuw dat de tempel was verbrand, dat er geen offer meer was gebracht, dat men had bloot gestaan aan bespotting en verguizing, aan druk en ellende! Een halve eeuw! Zeker, de jaren gaansnel, maar voor wie wachten moet, duren ze eindeloos lang, voor wie lijdt en hoopt op verlossing, rekt een halve eeuw zich schier tot een eeuwigheid. O, het lijden van de ballingen Israëls daar aan de rivieren van



Babel, waar zij zaten en weenden, terwijl zij dachten aan Sion! (Psalm 137). Voor hen die niets voelden voor Israëls eigen karakter, waardoor het onderscheiden was van de volken rondom, die ook reeds in het vaderland de goden der naburen met ijver hadden vereerd, — voor hen was de ballingschap wel niet zoo erg: zij schikten zich gemakkelijk in den nieuwen toestand en verbroederden zich gaarne met de heidenen in wier midden zij woonden. Het was het ergste voor de ware Israëlieten die iets van het onderwijs der profeten in zich hadden opgenomen, die oog hadden gekregen voor de heerlijkheid van Israëls God en Israëls volk boven de andere natiën: zij konden niet vergeten!
Zoo ik u, Jeruzalem, yergeet, weigere mijne rechterhand haar dienst; mijne tong kleve aan mijn gehemelte, zoo ik u niet gedenk,
zoo ik Jeruzalem niet boven mijne hoogste vreugde stel!
Hen die alzoo gezind waren, was het wel te moede als den herstellenden kranke die de lente verbeidt, die wachten moet tot zachter lucht en zoeler wind hem het uitgaan zullen vergunnen. O, het ongeduld waarmee hij eiken morgen naar den toren ziet of de wind nog niet gekeerd is, en de teleurstelling telkens, de moedelooze verzuchting waarmee hij zich afwendt van het raam, wanneer het haantje hardnekkig naar



het Noorden blijft wijzen! Hoe verteert hem het heimwee naar buiten, naar het vrije veld en den wijden horizon, wanneer de meedoogenlooze Noordenwind hem opsluit, week aan week, tusschen de enge wanden der ziekenkamer! Wij begrijpen hoe eindelijk doffe lusteloosheid zijne ziel besluipt, dat hij den moed mist om nog langer uit te zien naar buiten en alle
verwachting opgeeft.
Dit is de stemming waarin de Judeesche ballingen verkeerden, veertig, vijftig jaren na hunne wegvoering. Moe en mat voelden zij zich, moe van het wachten, mat van de altoos weer uitgestelde hoop. In den aanvang hadden zij nog gehoopt: het zou misschien niet zoo lang duren! Zij hadden nu het hoofd gebogen onder de kastijding, en het woord der profeten aanvaard, dat hen in al de rampen die hun volk hadden getroffen, het oordeel Gods over hunne zonden leerde zien, _ maar hadden niet diezelfde profeten welke dit oordeel aankondigden, met even groote zekerheid steeds weer getuigd, dat God zijn volk niet verwerpen zou voor goed, dat Israël niet verloren zou gaan? De gevangenschap zou dus niet eeuwig duren, ze zouden nog eenmaal terugkeeren naar het vaderland, zoo hadden ze elkaar wel gezegd, toen ze
pas in Babel waren.
Nu echter, na bijkans een halve eeuw, klagen zij: mijn weg is voor den Heer verborgen en mijn recht ontgaat aan mijnen God (40 : 27). Het was zoo stil



gebleven, al die jaren; Babel, hun onderdrukker, was groot en machtig, en niets duidde op een verandering in de wereld, die een omkeer ook in hun lot zou kunnen bewerken. Zij zagen op naar den hemel, — de hemel welfde zich strak en onbeweeglijk boven hun hoofd, dag na dag; zij riepen hunne klachten uit tegen dien hemel, — die klachten schenen te vervloeien in het ijle niet, geen antwoord kwam van boven. Het was de kreet hunner zielen, zoo roerend door onzen profeet vertolkt: „och of gij den hemel scheurdet en nederdaaldet, terwijl de bergen voor u sidderden .... om uwen naam bekend te maken aan uwe vijanden, zoodat natiën voor u beven, wanneer gij geduchte dingen doet, waarop wij niet durfden hopen." (64 : 1—3). O, een teeken dat God onzer gedenkt! Een teeken dat wij niet vergeten zijn! Ach, de hemel is zoo ver, en de aarde schijnt ledig
van God, zoo klagen zij, tot op eenmaal hoort!
een stem weerklinkt:
Baant iu de woestijn den weg van Jehova,
effent in de wildernis een heirbaan voor onzen God;
elk dal worde verhoogd, iedere berg en heuvel zinke neder;
zoodat bulten een vlakte worden, bergkloven een vallei.
Dan openbaart zich Jehova's heerlijkheid,
en aanschouwt alle vleesch zijn heil,
want Jehova's mond heeft het gesproken.
Bestijg een hoogen berg, gij vreugdebode Sion!
verhef met kracht uwe stem, gij vreugdebode Jeruzalem!



verhef ze onbevreesd;
zeg tot Juda's steden: hier is uw God! —
Zie, de Heer Jehova komt met macht,
zijn arm voert heerschappij;
zie, het loon dat Hij uitreikt heeft Hij bij zich,
wat Hij uitbetaalt gaat voor Hem uit.
Gelijk een herder weidt Hij zijne kudde,
neemt Hy de lammeren in zijn arm en draagt ze in zijn schoot,
leidt Hij de zoogenden. (40 : 3—11).
Vanwaar die stem? Een profeet is opgestaan, een profeet die God heeft gezien, die het teeken van Gods nadering heeft verstaan. Een man die niet mede is weggezonken in de doffe moedeloosheid, die niet met de menigte is ingedommeld in slappe lusteloosheid, maar die de oogen heeft opengehouden, die heeft uitgekeken als een die op den wachttoren staat, die op zijn hoede was, als een herder die waakt over de kudde, en . . . . plotseling is het hem geopenbaard, is het licht hem opgegaan, plotseling heeft het hem gegrepen zoodat het hem niet meer losliet: de Heev komt!
Barst los, jubelt altegader, puinhoopen van Jeruzalem!
Want Jehova heeft zijn volk vertroost,
Jeruzalem gelost.
Jehova heeft zijn heiligen arm ontbloot ten aanschouwen van alle natiën, en alle einden der aarde zullen zien. het heil onzes Gods. (62: 9, 10).



Waar is dan het teeken van de komst des Heeren ?
Zie, de profeet heeft rondgezien op het tooneel der groote wereld en in wat daar gebeurt de bedoeling des Eeuwigen herkend. Hij verstaat de teekenen des tijds. Het is weer als bij Amos: „De Heer Jehova doet niets dan nadat hij zijn voornemen aan zijne dienaren de profeten geopenbaard heeft. Als een leeuw brult, wie zou dan niet vreezen ? Als de Heer Jehova spreekt, wie zou dan niet profeteeren ?" (Amos 3:7, 8). Er komt beroering in de volkerenwereld, er zit onweer in de lucht, reeds gromt de donder in de verte. Met schrik ziet menigeen het onweer naderen, en toch is het bode van heil, het zal den lang begeerden regen brengen.
Zoo denkt onze profeet, en hij vreest niet bij wat de tijd hem te aanschouwen geeft. Oude toestanden beginnen te wankelen, tronen dreigen onderstboven gekeerd te worden, er gaan oorlogen en geruchten van oorlogen over de aarde. Yele mensclien roepen wee en ach, ook de ballingen Israëls in Babel vreezen wel: wat nu, als bij al hun ellende zich nog voegt de ellende van den oorlog? als de rampen van een door vijanden overheerd land, verwoesting en plundering, nog over hun armzalig overschot zullen henen varen ? Doch de profeet is niet bang voor de komende dagen en de beroering die zij brengen zullen.
Dat is de profetie onder Israël nooit geweest. Integendeel, wij kunnen zeggen, dat zij leeft van de



beroering. In tijden, wanneer alles zoo kalm en rustig zijn gang gaat, wanneer de lucht zoo stil en helder is, dan zwijgt zij, maar zij waakt op zoodra het in de wereld begint te schudden en te schokken, te beven en te barsten, zoodra als barensweeën de volkeren aangrijpen. Want zóó wordt het koninkrijk Gods geboren, dat de profetie verwacht. Laat het stormen, in de stormen hoort zij de stem van Hem die „wolken tot zijn wagen maakt, daarheen vaart op de vleugelen des winds; winden maakt Hij tot zijn boden, tot zijne dienaren vlammend vuur." (Ps. 104:3,4). Op de wolken zien de profeten hunnen Heer naderen. O, zij hielden niet half zooveel van rustige rust die al te bedenkelijk aan roest doet denken, als wij wel. „Ja, wij verwachten U op den weg uwer gerichten, o Heer," zoo durven zij belijden;
Met zielsbegeeren verlang ik naar u in den nacht,
uit 's harten grond zie ik uit naar u;
want zoodra uwe gerichten op de aarde zijn,
leeren de bewoners der wereld, wat recht is. (Jes. 26: 9).
De eeuwen van worsteling, de tijden waarin de strijd der volkeren de gedaante der wereld schier totaal veranderde, dat waren de profetische tijden: dan werden de mannen Gods bezield door den Heiligen Geest en lazen de overleggingen van den Eeuwige in het boek der tijden. Want dat zijn de dagen, waarin de fondamenten worden beproefd en wat



niet op de rots is gebouwd, vallen moet; waarin de bijl wordt gelegd aan den wortel der boomen, en alle boom die geen goede vrucht voortbrengt, wordt uitgehouwen en in het vuur geworpen; dagen waarin alles in het vuur moet, maar.... het echte goud komt er gelouterd uit te voorschijn. Dat weten de profeten, en daarom vreezen zij niet, maar durven zij de dingen aanzien met open oog, met vrijen blik, met opgeheven hoofd.
Maar keeren wij terug tot den profeet met wien we nu bezig zijn. Met vrijen blik, met opgeheven hoofd — waarlijk, zoo stond hij midden in zijn tijd.
En welk een tijd was dat!
In 558 vóór Chr. was Cyrus of Kores (zoo heet hij in onzen bijbel) koning van Perzië geworden. Al spoedig had hij het juk der Meden, aan wie zijn volk een eeuw lang was onderworpen geweest, zich van de schouders geschud en de rollen omgekeerd, Medië tot een vazalstaat van Perzië makend. Hiermede was echter zijn eerzucht niet voldaan. Een wereldrijk te stichten lag in zijne bedoeling. Zoo wendde hij straks zijne wapenen naar Klein-A.ziè om al spoedig den rijken koning van Lydië, Croesus, te ontmoeten, te verslaan en in en met zijne hoofdstad Sardes gevangen te nemen. Door de stoutheid waarmee hij in dezen oorlog was opgetreden, door de beslissende snelheid waarmee hij zijn nog slechts half over-



wonnen tegenstander op de vlucht had gedreven en nagezet, door het niet aarzelende, het van zich zelf zekere dat hem in geheel zijn optreden kenmerkte, had de roem van zijn naam in korten tijd geheel Azië vervuld: hij was de held van den dag geworden dien ieder noemde en roemde, bew onderde of vreesde.
Wie heeft uit het Oosten verwekt
hem dien de zege bij elke schrede tegenkomt?
wie levert volkeren aan hem over
en doet hem koningen vertreden,
maakt hun zwaard tot stof,
hun boog aan dwarrelend kaf gelijk?
hq vervolgt hen, dringt ongedeerd verder;
den weg betreedt hij niet met zijn voet ....
als de kustlanden het zagen, versaagden zü,
de uiteinden der aarde ontstelden;
zij naderden en rukten samen aan;
zij hielpen elkaar,
de een zeide tot den ander: houd u kloek!
(41 : 2-6)
Zulk een indruk maakte Cyrus op de wereld. Ieder begreep, dat de wereldheerschappij hem was toegevallen, ieder voelde, gelijk onze profeet het zag, dat hij niet rusten zou vóór hij ook het reeds innerlijk verzwakte rijk van Babel voor zijn scepter had doen bukken. Met welke gewaarwordingen zagen de ballingen aldaar zijn komst tegemoet? Zij die zich reeds thuis voelden in Babel, begeerden zeker niets liever dan



ongestoord te blijven waar zij waren, wat kon die Cyrus anders doen dan hun kalm bestaan in de war brengen? En zij die in den vreemde niet aarden konden, die verlangden naar het oude vaderland, in wie het besef van Israëls roeping niet gansch was gedoofd, — zij vreesden ook wel met groote vreeze: wat kon die Cyrus anders brengen dan gevaar? Zou niet het kleine kuddeke van Israëls getrouwen in de verwarring van den naderenden krijg geheel onder den voet raken? Zou niet de volkeren zee die om hen heen bruischte en kookte, hen allen verzwelgen in zijn draaikolk? Was er nog een toekomst voor het volkje Israël? Was er nog eenige verwachting voor het wormken Jakob?
O, het was een groote tijd waarin groote krachten aan het werk waren, maar onder Israël jvaren slechts kleine gedachten. Het was een tijd waarin een nieuwe toekomst daagde, maar in het hart van hen die Jehova beleden, waren slechts mismoedige, troostelooze overleggingen. Hopeloos, ongeloovig zagen zij de dingen aan, want zij zagen er God, hun God niet in. Hij hield zich stil, Hij trok zich hun lot niet aan, zoo klaagden zij.
En hoort nu onzen profeet, den „Evangelist!"
Aan zijne ziel hebben zich groote gedachten geopenbaard, de gedachten Gods die bezig zijn zich uit te spreken, bezig zijn zich te verwerkelijken in al wat den tijd beweegt, in al wat het hart zijner



medeballingen vervult met angst en verslagenheid. En in het licht dier groote, hooge godsgedachten ziet hij den weg die heenloopt door al die verwarring en worsteling, den weg Gods die eindigt, niet in dood en vernietiging, neen, die eindigt in heil voor Israël, in verlossing, in een nieuwe toekomst. Ziet Israël dat niet, hoe God komt om hun heil te bewerken? Ziet het niet zijn grootsch en heerlijk werk, 't welk zich voor het oog der wereld ontplooit?
En als dan de ballingen het doffe oog tot hem opheffen: waar dan toch, o profeet? waar is de Heer? — dan wijst hij hen op dienzelfden Cyrus: hij is het die het werk van Jehova doen zal. Hij zal van Jeruzalem zeggen: het worde herbouwd, en van den tempel: hij worde gegrondvest! (44:28) Hij zal al Jehova's welbehagen volvoeren! Want die Cyrus, die heidensche koning, die Israëls God niet kent, is toch Zijn dienaar, ja zijn vriend: wie heeft hem verwekt, wie hem geroepen, den geweldigen veroveraar? „Ben ik het niet, de Heer?
Ja, het is Jehova zelf, die hem heeft gezalfd en zijne rechterhand heeft gevat, die hem al zijne overwinningen geschonken heeft:
Ik zelf zal voor u uitgaan en de hoogten effenen, koperen deuren breken en ijzeren grendels stuk slaan; ik zal u weggesloten schatten geven, diep verborgen kostbaarheden voor u openleggen; opdat gij moogt weten dat ik, Jehova, het ben,



ik, Israëls God, die u bij name riep.
Ter wille van mijn dienaar Jakob,
van Israël, mijn uitverkorene,
riep ik u bjj uw naam en geef ik u een eeretitel,
hoewel gij mij niet kendet.
Ik ben Jehova en anders geen;
buiten mij is er geen god.
Ik zal u gorden ofschoon gij mij niet kendet;
opdat men het wete, van het Oosten en van het Westen,
dat er geen is behalve ik. (45 : 2—6).
Ter wille van Israël!
Dit heeft onze profeet begrepen. Dit is het waarom hij het optreden van Cyrus met vreugde begroet. Ook tegen Babel, den onderdrukker, zal de machtige straks zijne wapenen keeren en ook hier overwinnen. Dan wordt zij vernederd, de trotsche, de wreede, en slaat het uur van Israëls verlossing (cp. 46, 47, 48).
„Verlaat Babel, ontvlucht de Chaldeërs", dien blijden oproep laat rle profeet reeds weerklinken; Evangelist, vreugdebode voelt hij zich, „die vrede verkondigt, een blijmare brengt, van heil gewaagt, die tot Sion zegt: uw God is koning!" (52 : 7).
Ja, dat laatste vooral: uw God is koning! Dat gelooft hij, en daarom is hij vol goeden moed en blijde hoop. Hij ziet niet enkel de menschen met hun zonden, koningen met hun heerschzucht, volken met hun landdorst, hij schouwt boven der menschen vaak zondige, lage plannen het grootsche plan des Almachtigen. Hij ziet niet enkel Cyrus, hij ziet den Heer.



zijn God, aan het werk. Zoo is hij verlost van de kleine gedachten en mismoedige overleggingen van zijn medeballingen. O mijn volk, spreekt hij in den naam van Jehova, mijne gedachten zijn niet uwe gedachten, uwe wegen niet mijne wegen: neen niet zoo klein, zoo beperkt, zoo kortzichtig, zoo somber en zwak! Hoog zijn de hemelen boven de aarde, alzoo zijn mijne wegen hooger dan uwe wegen, en mijne overleggingen hooger dan uwe overleggingen. Hoog als de hemel en wijd en oneindig, de grenzen der aarde omvattend, de eeuwen omspannend! (55: 8, 9).
Doch de ballingen zien den vurigen prediker maar steeds ongeloovig aan. De neerslachtigheid was te diep ingevreten in de zielen. Het klonk hun al te wonderlijk! Hoe zou Israël meetellen voor den wereldveroveraar? Zou hij niet veeleer het „wormken Jakob" achteloos onder den voet vertreden ? En zou nu Jehova, van wien zij — om het zoo te zeggen — in vijftig jaar taal noch teeken hadden ontvangen, die hen scheen vergeten te hebben, plotseling zulk een heil hun bereiden? Was Hij wel waarlijk de Levende,de Albestierende? Waren de goden van Babel, van Perzië niet machtiger?
Tegen al deze twijfelingen moet onze „Evangelist" telkens weer opwerken. En hij wordt niet moede om de verhevenheid van Jehova boven de andere goden te betoogen, te verkondigen. De voorbeelden zijn voor het grijpen. Jehova is de Eene en Eenige, de



Eeuwige, de Eerste en de Laatste. De profeet stelt telkens tegenover elkander de afgoden in hunne nietigheid en hulpbehoevendheid, de goden in Babel b.v. die zich zeiven niet redden kunnen maar door hunne dienaars en lastdieren moeten gedragen worden, en Jehova die zelf Israël van de geboorte af gedragen heeft; (46 : 1—4) de afgoden die gemaakt worden door menschenhand, en Jehova die zelf gemaakt heeft den hemel en de aarde, die het sterrenheir „in getale doet uitrukken, ze alle bij name roept; vanwege zijn groote macht en geduchte sterkte ontbreekt niet één." (40 : 12—26 ; 42 : 5; 44 : 6—20.).
Het is natuurlijk geen streng logisch, geen wiskunstig bewijs, dat de profeet in dergelijke uitspraken geeft. Uit dit oogpunt zou men er wellicht tegen aanvoeren kunnen, dat toch vele heidenen zelf wel wisten, dat de beelden de goden zelf niet waren, gelijk wij weten, dat het portret onzer moeder waarvoor wij met zekeren eerbied zorgen, moeder zelve niet is. Maar onze profeet is prediker. Hij getuigt van wat hem zeiven in de ziel heeft gegrepen, opdat hij ook in de zielen zijner hoorders het innerlijk getuigenis wakker roepe. Hij verkondigt in bezielde taal de Majesteit' Gods, van welke zijn gemoed vervuld is, van welke hij zekerder is dan van wat hij zien en tasten kan: o, kon hij ook zijn volk tot die zekerheid opheffen!
En niet alleen de verhevenheid Gods is hem geopen-



baard, maar ook, en niet minder, de trouw, de ontferming, de liefde Gods. Innige, teedere, warme woorden weet hij daarover te spreken, woorden die ons doen voelen, hoe God hem was nabij gekomen en zijn hart had aangeraakt. Gelijk Hozea vroeger, heeft hij als in het harte Gods gezien, en een teederheid, een warmte van meegevoel is over hem gekomen, heeft zijn geheele wezen doordrongen, waardoor hij is bekwaam gemaakt om zijne levenstaak te vervullen: U troosten! En hoe kon hij troosten! Hoe weet hij woorden te vinden die de fijnste snaren in het menschenhart doen trillen! Van de hoogte waar hij de Majesteit van Jehova bezingt, daalt hij telkens af in de laagte om te spreken naar het hart der treurenden, der kleinen en verachten! Gelijk hij het als de heerlijkheid Gods heeft gezien, dat de Hooge en Verhevene wonen wil bij den verbrijzelde en bedrukte van geest! (57 : 45) Wat Jezus noemde als het laatste en hoogste van zijne messiaansche werken: den armen wordt het evangelie verkondigd (Matth. 41 : 5), — ook onze profeet heeft het reeds gevoeld als zijn taak, een taak waaraan hij met lust en liefde zich gaf: den nooddruftigen een blij mare te brengen, de gebrokenen van hart te verbinden, de gevangenen vrijheid aan te kondigen, de gebondenen loslating (64 : 4). Geen wonder dat de Heiland zelf of zijne apostelen zijn arbeid zoo vaak beschrijven met woorden, aan den Evangelist der ballingschap ontleend.



Wij kunnen uit ons boek een bloemlezing samenstellen van troostwoorden zooals zelfs het N. Testament ze bijna niet inniger en warmer heeft. „Kan ook een vrouw haren zuigeling vergeten, dat zij zich niet ontferme over den zoon van haren schoot ? Ofschoon deze vergaten, zoo zal ik u toch niet vergeten." (49 : 15). „Zooals een mensch door zijne moeder vertroost wordt, zoo zal ik u vertroosten." (66 : 13) „O alle gij dorstigen, komt tot de wateren en gij die geen geld hebt, komt, koopt en eet, ja komt, koopt zonder geld en zonder prijs wijn en melk" (55 : 1). „Een klein oogenblik heb ik u verlaten, maar met groot erbarmen neem ik u weder tot mij,.... want bergen mogen wijken, heuvelen wankelen, mijne goedertierenheid zal van u niet wijken, mijn vredebond zal niet wankelen, zegt uw Erbarmer, Jehova." (54 : 7, 10.). „Ik heb uwe overtredingen als een nevel weggevaagd, als een wolk uwe zonden. (44: 22). „Vrees niet, want ik ben met u .... ik sterk u, ook help ik u, ik ondersteun u met mijne zegebrengende rechterhand." (41 : 10).
Ik schrijf niet meer uit. Wij behoeven deze bladzijden slechts op te slaan en dadelijk valt ons oog op diergelijke woorden die klinken als een evangelie vóór het Evangelie. Zoo weet deze profeet te troosten. En in zijn vurig verlangen om zijne slappe tijdgenooten op te richten, dat ook hun oog zal gaan schitteren van dezelfde hoop die hem bezielt, in zijn vaste



verzekerdheid van de macht en de liefde zijns Gods, verheft hij zich tot de stoutste verwachtingen, maalt hij de toekomst met de kleurigste verven: hij ziet Jeruzalem reéds weer herbouwd en bewoond, en dat niet alleen, maar een heerlijkheid zooals het nooit tevoren bezeten heeft, is nu haar deel. Zij is het middelpunt der aarde geworden, van alle kanten komen hare kinderen tot haar terug en de volkeren brengen hunne schatten binnen hare poorten. „Voor koper zal ik goud brengen, voor ijzer zal ik zilvei brengen.... Voortaan zal des daags de zon u niet tot licht zijn, noch des nachts de glans der maan u beschijnen; maar Jehova zal u tot een eeuwig licht wezen, uw God u tot luister zijn." (zie vooral cp. 60). „Vreemden zullen dienen als herders uwer kudden, buitenlanders uwe landbouwers en wijngaardeniers zijn; maar gij zult priesters van Jehova genoemd, bedienaren van onzen God geheeten worden. De schatten der natiën zult gij eten, met hunne heerlijkheid pronken (61:5, 6)."
Wie nu echter deze hooggekleurde schilderij die onze profeet telkens van de toekomst ophangt, met aandacht beziet, voelt een vraag in zich opkomen: heeft hij zich toch niet vergist? Het is immers niet gegaan gelijk hij verwachtte? Cyrus heeft Babel wel ingenomen maar volstrekt niet verwoest gelijk hij jubelend had voorzegd, en van den luister waarmee zijn ver-



beelding het nieuwe Jeruzalem had getooid, is niets verwerkelijkt. Ja, Cyrus gaf verlof tot den terugkeer naar Juda en tot den herbouw der stad, maar dat was ook alles. Verder bleef Israël onderworpen aan de willekeur van den Perzischen despoot, een armzalig volkje, dat te midden van vijandig gestemde naburen in vrees en beven een kommerlijk bestaan leidde. Wat dan te zeggen van die grootsche beloften in ons boek? Is het dan alles verbeelding geweest? Nationale hoogmoed? Joodsche dweepzieke waan, straks door de nuchtere werkelijkheid al te wreed gelogenstraft? En moest de neerslachtigheid door de onvermijdelijke teleurstelling niet des te grooter worden ? Heeft de profeet, zij het met goede bedoeling, zijn volk toch niet gevleid met ijdele hoop?
Die vraag kunnen wij dikwijls herhalen bij de lezing van alle profetische schriften. Het heil was niet zoo nabij als zij vaak meenden. De onmiddelijke uitkomst bleef ver beneden de verwachtingen. Zoo ging het zeker ook onzen profeet. Mij dunkt, hij heeft dat zelf nog wel beleefd. Er zijn stukken in zijn boek die het als 't ware laten doorschemeren. Dan lijkt het heil hem niet zoo nabij Dan worstelt hij in gebed en smeeking, als in dat roerend klaaglied : (63:7—64:12) „Schouw van den hemel.... waar is uw naijver en uwe kracht? de ontroering van uw gemoed en uw erbarmen ? Houd u niet in!
Want gij, gij zijt onze vader; Abraham toch weet
i y



niet van ons en Israël kent ons niet; gij, Jehova, zijt onze vader; onze losser heet gij van oudsher .... Wees niet bovenmate vergramd .... Uwe heilige stad is een woestijn geworden, Jeruzalem een wildernis ... Zoudt gij hierbij u inhouden, o Heer, werkeloos blijven en ons bovenmate verdrukken?" Is het niet alsof de profeet tegen de teleurstelling aan worstelt en wanhopige poging doet om er aan te ontkomen?
Alle mannen Gods zijn door dit dal der teleurstelling henengegaan. Het kon wel niet anders. Zij zagen de gedachten Gods, zij zagen Gods werk en raad, en zij moesten wat zij zagen wel uitspreken in hun eigene taal, het eeuwige wel kleeden in het gewaad van den tijd, wat van boven was wel uitbeelden in vormen van beneden, in de denkbeelden van hunne dagen. Maar de vorm is niet het wezen. Zoo bleek telkens, dat de vorm waarin de profeten Gods eeuwigheidsgedachten hadden uitgesproken, vergankelijk was. Ook hier gold het woord: mijne gedachten zijn niet uwe gedachten, uwe wegen niet mijne wegen.
Wij ondervinden het ook in eigen leven. Het gaat anders dan wij hadden gedacht. God breekt af de hoop die wij hadden gebouwd. Dat is allereerst een pijnlijke ervaring; eerst naderhand leeren wijervoor danken, nadat wij hebben gezien, dat wat God deed beter is dan wat wij hadden beraamd; dat hij „machtig is meer dan overvloedig te doen boven al wat wij bidden of denken." Zoo moesten ook de profeten



telkens leeren, dat Gods waarheid dieper was dan wat zij ervan hadden vertolkt, dat de grenzen van zijn koninkrijk ruimer waren dan zooals zij ze hadden afgebakend.
Wat onze profeet had gezien, het was dat voor Israël nog een toekomst was weggelegd, dat het beginsel 'twelk in Israël leefde, de waarheid die onder Israël was gekweekt en gekoesterd — noem ze de ware godskennis, het koninkrijk Gods of hoe dan ook — niet zou ondergaan in de woeling des tijds maar integendeel de wereld zou overwinnen en winnen tegelijk, daar alles, ook een heidensche koning als Cyrus, moest medewerken aan de vervulling van den raad Gods. Wij zeggen dat nu in zoo abstracte woorden, doch verlang dat niet van een zoon van het Oosten, van een dichter: hij moet het zich alles realiseeren, aanschouwelijk uitbeelden. Geestelijke dingen kleedt hij in zinnelijk gewaad; het koninkrijk Gods, Gods heerschappij in de wereld, de zegepraal van de ware kennisse Gods, van gerechtigheid en vrede, — hij ziet het telkens onder de gestalte van Israëls ook uitwendig koningschap over de volken. En het heeft hem zeker wel pijn gedaan, toen die uiterlijke glorie uitbleef.
Ze was hem evenwel niet het voornaamste. Hij vergat daarvoor niet den geestelijken achtergrond, voor den vorm niet het wezen. Hij ziet zijn volk Israël ook in een andere gedaante, niet als een tweede



Salomo, tot wien de rijkdommen der wereld toestroomen, maar als de knecht van Jehova, nederig en deemoedig, geduldig lijdend en zóó de wereld bekeerend en overwinnend; heerschend niet door uitwendigen glans alleen maar door innerlijke, zedelijke macht; de menschen verbazend niet door zijn rijkdom, maar door zijn martelaarschap.
"Wij zouden onzen profeet slechts ten halve kennen, indien we ook niet zijn wondere prediking over dien knecht des Heeren in het oog vatten. Wij vinden haar in cp. 42 :1-7; 49 :1-41; 50 :4-11; 52 :13 —53:12. üm deze uitspraken vooral verdient onze prediker „Evangelist" te heeten. Hier nadert de profetie van het Oude Verbond het dichtst tot het evangelie van het Nieuwe. Hier is haar een gedachte geopenbaard, een licht haar opgegaan, zooals nooit te voren. Hier heeft zij alles gezegd wat zij omtrent den heilsraad des Eeuwigen kon openbaren: nu wachtte het slechts op de vervulling.
Wie is die knecht van Jehova? Ik vraag nu niet, wien wij in deze gestalte aanstonds herkennen en mogen herkennen. Ik vraag wien de profeet zelf zich onder dezen naam heeft gedacht. En dan zegt hij zelf op vele plaatsen, dat hij met deze benaming het volk Israël bedoelt. (41 : 8, 44 : 1, 45 : 4, 49:3 enz.). En waarom noemt hij het zoo? Omdat het door Jehova is uitverkoren (41 : 8, 45:4), omdat Hij



het als in zijnen dienst heeft genomen tot een eervolle, grootsche taak: God tot de wereld en de wereld tot God te brengen. Wanneer onze profeet dus Israël noemt met dien eeretitel, dan denkt hij vooral aan de bestemming waartoe God dit volk heeft uitverkoren, aan de roeping waarmede hij het heeft geroepen . te zijn een licht der natiën, zijn heil te brengen tot de einden der aarde. (48 : 6).
Schoone bestemming! Maar heeft Israël haar niet vergeten? Is het niet ontrouw geworden aan die roeping? Zeker, de knecht van Jehova is blind en doof geweest. (42 : 18, 19). Zoo vinden wij in ons boek tweeërlei soort van uitspraken over dien knecht, al naar hij geteekend wordt naar de idee, naar zijne bestemming, of naar de nuchtere werkelijkheid.
Het is er mee als met het woord „mensch. Den eenen keer schrijven wij op „den mensch" een hoog verheven lofdicht: beelddrager Gods, koning der schepping enz., want dan denken wij aan den mensch zooals hij wezen kon en zijn moest, zooals God hem heeft geschapen en bestemd voor zijn dienst. Een ander maal schrijven wij op den mensch de bitterste satyre, storten hoon en spot over dat woord uit, halen de schouders er voor op: gij moet me de menschen niet leeren kennen, alle menschen zijn leugenaars en dergelijke, — dan hebben wij den mensch in zijn feitelijken toestand voor oogen, dan zien we hem zooals bij werkelijk is.



Israël is dus de knecht des Heeren. Doch als nu de profeet, nadenkend over het grootsche werk waartoe deze knecht is bestemd, hem tracht te teekenen, dan schetst hij een gestalte, waaraan het werkelijke Israël niet meer beantwoordt, waarop zelfs de besten uit Israël, de vromen, de profeten slechts van zeer verre gelijken. Dan verlustigt hij zich in de beschouwing van dien knecht zooals die hem oprijst voor de verbeelding, in de ongerepte schoonheid van het ideaal. Dan ziet hij hem die het recht op aarde vaststelten verre streken onderwijst, een licht der natiën, en dat niet in koningsglans, maar in nederigheid en zwakheid, ondanks zijn schijnbare nietigheid, juist door zijn lijden dat hem medelijden leert. (41:4—7).
Iets van dezen knecht had hij zeker wel gezien in de werkelijkheid rondom zich. Het waren de vromen uit Israël, de kleinen, vaak verachten maar die vasthielden aan Israëls God en bleven gelooven in Israëls roeping, — deze waren het van wie zegen uitging voor hun volk. Zij redden Israël, zij waren als een „volksbond" die Israël samenhield; zij die het kleinood van Israël niet hadden verloren in de strooming des tijds, zij bewaarden hun volk voor vervloeiing, voor oplossing in de volkerenzee.
En nog iets diepers was den profeet geopenbaard. In deze jammerdagen der ballingschap, toen vele vragen aanklopten bij de ernstige, nadenkende zielen en vele raadselen om licht riepen, drong zich zeker meer



dan ooit het raadsel der smart eo des lijdens naar voren. Veel oude gedachten, veel oude wijsheid werd nu in het vuur beproefd en het bleek dat zij niet echt was: zij verklaarde de feiten niet, zij paste niet op Gods werkelijkheid. Het lijden? Wel, lijden is straf voor schuld, zoo zeide die wijsheid der vaderen, maar hoe dan nu? Israël leed om zijne zonde, zijne afgoderij, nu goed, — maar het zwaarst, het ergst leden juist de minst schuldigen, de vromen, de profeten, die hadden geroepen tot bekeering en zich zelf rein gehouden van de gruwelen der afgoderij. Zij moesten toch ook mee in de ballingschap, en zij voelden eerst recht wat die ballingschap beteekende. Zij leden onder den toorn Gods die zich daarin betoonde, de pijn daarvan ging hun waarlijk door de ziel heen, veel meer dan bij de hoofdschuldigen, de afgodendienaars, die het zich wellicht gemakkelijk maakten en hun geweten susten, alsof de ellende van hun volk met hunne zonde niets uit te staan had. En nu juist die vromen die het oordeel Gods, niet over hun persoonlijke maar over de algemeene schuld, aanvaardden en, in gemeenschap met heel hun volk, het hoofd bogen en schuld beleden, juist zij waren het
die Israël redden zouden, om wier wil God Israël niet verwerpen zou, door wier lijden Israël, als door het
vuur gelouterd, bewaard werd voor een nieuwe toekomst.
Neem een voorbeeld aan een huisgezin. Laat er een huisgezin wezen zonder eenheid, zonder band van



liefde, waar de hand van allen is tegen allen, maar er zijn één of twee, die anders gezind zijn, die de idee van het huisgezin vasthouden en trachten te herstellen wat de anderen bederven: zijn deze laatste het dan niet, die in zulk een huis het meeste lijden onder de algemeene schuld en de ellende van den toestand het pijnlijkst gevoelen? En toch — ik wil het veronderstellen — zij verlaten het huis niet, zij blijven den band aanhouden die hen met de anderen verbindt en, in geduld en liefde zich vereenzelvigend met heel het gezin, dragen zij juist de straf; zal het niet door hen zijn, indien nog ooit van zulk een huisgezin iets terecht komt? Zij hebben dan de schuld verzoend en het oordeel afgewend. Door hun lijden zal dan de vrede gekomen zijn. Het goede dat later in zulk een huis wonen zal, het zal de vrucht zijn van hunne liefde: omdat zij hunne ziel als tot een schuldoffer hebben willen stellen, zullen zij zaad zien.
Zoo is het in elke maatschappij, onder elk volk. De gevolgen der zonde worden gedragen en juist daardoor afgewend door de besten die persoonlijk het minst schuldig staan. Het goede groeit slechts op aarde, wanneer daar goed zaad in den akker wil vallen en sterven.
Die wet in het koninkrijk Gods hebben de smartelijke lessen der ballingschap onzen profeet geleerd. Over de duistere raadselen die in Babel zijne ziel hebben gekweld, is dat licht hem opgegaan. En zoo



ziet hij ten slotte den knecht des Heeren als den grooten lijder, als den „Man van Smarten" en toch „den Heer der heerlijkheid".
„Veracht en van de menschen verlaten ....
veracht en wij telden hem voor niets.
Maar, onze krankheden had hij op zich genomen,
onze smarten, hij heeft ze getorst.
Wij hielden hem voor een geplaagde,
een van God geslagene en vernederde,
terwijl hij doorwond was om onze misdrijven,
verbrijzeld om onze ongerechtigheden;
de kastijding die wij verdiend hadden was op hem,
en door zijne striemen is ons genezing geworden.
Dies zal ik hem een deel geven onder de aanzienlijken,
en zal hij met machtigen buit deelen,
hiervoor dat hij zich overgaf in den dood,
en zich onder de afvalligen tellen liet,
terwijl hij inderdaad veler zonden op zich had genomen,
en de voorspraak der afvalligen was.
Dit is het hoogste en diepste wat wij lezen in het O. Testament. Dit is de schoonste gestalte die de profetie ons heeft geteekend. Schooner nog dan de gestalte van den Koning die in trouw en gerechtigheid regeert maar toch altijd buiten en boven zijn volk staat en van boven af de dingen op hare plaats zet. Hier komt het heil door hem die zich één maakt met de zondaren en door zijne plaatsbekleedende liefde de



zonde verzoent en genezing brengt voor zijn geslagen volk.
Men heeft dikwijls gevraagd: aan wien denkt de profeet hier? Aan een enkelen persoon of aan het volk? Aan een tijdgenoot of aan een man der toekomst? Mij dunkt, dit is het antwoord: hij heeft weer den knecht van Jehova voor oogen, doch ook nu teekent hij hem in de schoonheid van het ideaal, zooals het op aarde nog niet gezien was. Het lijden der vromen dat hij had gezien, het lijden van het Israël zijns tijds leende hem enkele trekken voor zijne schilderij, het gaf den stoot aan zijn ziel, dat hij zich bewust werd van de groote waarheid die hij hier bezingt, maar waar hij nu in profetische bezieling het beeld van het ware Israël voltooit, daar gaat hij verre uit boven wat zijn eigen tijd hem te zien had gegeven. Een gestalte teekende hij die nog zocht naar haar evenbeeld onder de menschen, een ideaal dat nog riep om verwerkelijking.
Wij zeggen nu: het is verwerkelijkt in Christus, en dat mogen wij zeggen. Hij is ten slotte het ware Israël, de knecht van Jehova, zooals deze profeet hem zag. In hem is het alles vervuld. En dat mogen wij zeggen, ook al noemt ons boek den naam van den Messias niet, of al geeft het dien naam zelfs aan den heiden Cyrus (45 :1).
Wat is vervulling der profetie?



Wij vergelijken ze het best met den eik die uitgroeit uit den eikel. In eiken eikel ligt een profetie, een profetie van rijk, forsch leven, van majesteit en kracht. Dit alles is reeds in den eikel, in kiem, het wordt vervuld, in zijn volheid openbaar, in den volwassen boom. Wie voor 't eerst den eikel ziet en nog nooit den boom heeft gezien, vermoedt weleenigermate welk een leven daar schuilt, slaapt als 't ware maar zijn vermoeden blijft ver beneden de vervulling.
Is het zóó niet met de profetie en hare vervulling?
De laatste wordt uit de eerste niet berekend, gelijk de uitkomst uit de rekensom, maar zij groeit er als't ware uit op. Zij is in de profetie, maar nog in kiem. Een profeet spreekt een woord, een gedachte Gods, hem geopenbaard, een waarheid over Gods heilsplan, een kant van Gods werk zooals hij het zag, — hij spreekt dat woord, maar noch hij zelf noch die hem hooren, weten gewoonlijk hoe ver dat woord wel reikt, wat er wel inzit. Doch dan gaat dat woord als groeien, het wikkelt zich los, gelijk de kiem zwellend zich losvvikkelt en ontplooit uit het zaad, al verder en hooger, en eindelijk staat de plant in blad en bloesem, in volle schoonheid. Zoo loopt alle profetie, niet maar die paar teksten welke wij gewoonlijk als Messiaansche teksten van buiten leeren, maar alle profetie uit op Christus. Elke profetische gedachte vindt in hem haar volle werkelijkheid, elke profetische waarheid in hem haar hoogste openbaring.



Het Woord Gods, zijn Raad des heils, in de profetie nog gelijk aan een zaadkorrel of aan de teere plaüt pas boven den grond, — in Christus staat het voor ons, volgroeid, in volle schoonheid en waarheid. Zoo is het Evangelie des kruises de vervulling van Jezaja 53, zoo is Jezus Christus de knecht van Jehova; in hem is het ideaal dat de profetie in haar hoogste inspiratie van dezen knecht schouwde, werkelijkheid geworden.
Twee polen zijn het waarom de prediking van den „Evangelist" des O. T. zich beweegt: de verhevenheid van God, den Schepper en Bestuurder van alle dingen, en de bestemming van den knecht van Jehova tot heil der wereld. Deze twee gedachten gaven hem het licht over al de raadselen van zijn dagen, ze leerden hem in de beroeringen zijns tijds de krachten Gods, de krachten der eeuwigheid opmerken. Zoo zag hij op de fel bewogen wereldzee den Heer wandelen.
Dat wij het van hem leerden!
Ook wij leven in een tijd van strijd, wij aanschouwen een geweldige worsteling der geesten, geloof en ongeloof kampen met elkander, niet om bijzaken, niet op de grenzen, niet in den voorhof des tempels, maar om het Heilige der Heiligen zelf. Aan den godsdienst wordt gevraagd: wie zijt gij en wat geeft gij? Aan de kerk wordt gezegd : bewijs mij door uwe daden dat gij recht hebt van bestaan. De fonda-



menten onzer maatschappij worden onderzocht, ot zij het gebouw nog wei dragen kunnen, de mokerslag dreunt er tegen of zij het nog wel houden kunnen.
Welk een tijd! En wat doen wij, Christenen? Lijken wij niet al te veel op de moedelooze ballingen ? Zien wij de dingen wel aan gelijk de profeet, met open oog, met vrijen blik, met opgeheven hoofd? Of zoeken wij niet al te zeer onze toevlucht en onze kracht in benepen klagen over die goddelooze wereld die niet meer naar de kerk gaat, over den boozen tijdgeest, over de hoogmoedige wetenschap die alles onderzoeken wil, over die ontevreden socialisten die onze rust verstoren? Als ge vele Christenen hoort, dan zoudt ge denken, dat niet langer God regeerde, maar dat de menschen, vooral de goddelooze menschen, dat de zonde, dat de duivel de wereld regeerde.
Wij hebben toch nog wel iets anders te doen dan te klagen, wij hebben de gedachten Gods die werken ook in onzen tijd, te leeren kennen, te leeren volgen. Wij moeten den Heer zien die wandelt op de golven. Of zou Hij er niet zijn? Zouden er geenegedachten Gods, geene krachten der eeuwigheid werken inden strijd onzer dagen? Is de drang naar waarheid, de dorst naar werkelijkheid, naar realiteit die de wetenschap drijft bij hare onderzoekingen, niet uit God ? Is de drang naar vernieuwing der maatschappij, de kreet om recht en gerechtigheid voor alles, de strijdkreet tegen den Mammon, de oproep tot solidariteit



en broederschap, machtig opklinkende uit de arbeidersbeweging in onze dagen, is dit alles niet uit God ? En nu moogt ge verder van de wetenschap en van het socialisme zeggen wat ge wilt, als ge maar hooren wilt het woord Gods dat ook zij brengen, want een woord Gods blijft een woord Gods, wie het ook zegt! Cyrus was ook geen heilige, Cyrus kende Jehova niet, toch durft de profeet hem noemen den gezalfde des Heeren, die het werk des Heeren volbrengt.
God regeert. Wie dat gelooft staat niet met kleine gedachten en moedelooze overleggingen in het midden van zijn tijd, hij leert de groote gedachten Gods daarin lezen. En hij stelt zich in den dienst dier gedachten. Hij laat zich opheffen tot de overleggingen Gods.
Vele Joden te Babel hadden maar liever gewild, dat Cyrus was weggebleven: wat deed hij anders dan hun rust verstoren? Maar deze zijn het niet geweest die Israël hebben gered en voor het koninkrijk Gods iets hebben beteekend.
Die anderen zijn het geweest die hun moedelooze hoofd ophieven, toen de profeet tot hen sprak, die leerden zien wat hij zag: Gods weg in hun tijd, — zij waren het die straks klaar stonden om terug te keeren naar het vaderland, zij hebben Israël gered en het woord van God bewaard voor alle toekomst.
Wij beleven een grooten tijd, vol van groote gedachten Gods. Ernstig zijn ze en als een oordeel



komen ze over al wat onwaar is en schijn, over onze kleine, zelfzuchtige gedachten, over Mammondienst en gemakzucht, over ontrouw en wereldvrees. Het vuur gaat over de menschheid heen, en wat niet uit God is zal in het vuur worden verteerd, — geen nood, er zijn krachten Gods, er is een Woord Gods werkende in de wereld, dat niet zal vergaan, want „zooals regen en sneeuw van den hemel nederdalen en derwaarts niet wederkeeren dan nadat zij de aarde bevochtigd en vruchtbaar gemaakt hebben, gewas hebben voortgebracht en zaad gegeven om te zaaien en brood om te eten, evenzoo zal het woord zijn dat uit mijn mond uitgaat: het zal niet onverrichter zake tot mij wederkeeren, tenzij het wat ik heb gewild gedaan en met goed gevolg mijn last volbracht heeft." (55:10, 11).







HAGGAÏ.
20







XII.
H AGGAÏ.
(520 vóór Christus.)
Een nog niet uit de verwoesting herrezen stad! Open, zonder verweer ligt ze daar: de bressen in den muur zijn niet gestopt noch de poorten hersteld. Nog versperren hoopen puin er telkens den weg; nog zien de leeggebrande woningen door de holle vensters spookachtig op u neer en hangen de zwarte, afbrokkelende muren dreigend scheef. Slechts hier en daar begint weer leven op te staan uit den dood en verjaagt menschendrukte de dieren der wildernis, die in de verlatene stad reeds een thuis gevonden hadden. Het geluid van stemmen, het geklop van trofiel en hamer breekt weer de stilte, maar het klinkt alles zoo hol in de leege straten, en laat slechts te pijnlijker gevoelen de eenzaamheid, de doodschheid in de nu voor haar schaarsche bevolking veel te ruime stad.
Dit was het Jeruzalem, waarin de profetie van



Haggaï ons verplaatst, 't Was in het jaar 520 vóór Chr. Sinds 538, toen Cyrus de stad Babel veroverde, was de Perzische wereldheerschappij getreden in de plaats der Babylonische. In 558 op den troon gekomen, was deze Perzische vorst aanstonds bedacht geweest op uitbreiding van zijn gebied, en na achtereenvolgens Medië en Lydië onderworpen te hebben, had hij zijne immer zegevierende wapenen gericht tegen het reeds innerlijk verzwakte Babel. Vreugde en hoop had de wassende macht van den Perzischen vorst in het hart van vele Israëlieten gewekt. Profeten hadden hem begroet als den van Jehova gezalfde (Jes. 45:1), die bestemd was Israël te verlossen, Israël te wreken aan den onderdrukker. Meegejubeld hadden zij over de vernedering van den laatste, van Babel, als over het aanbreken van den dag des heils voor hun ellendig volk. (Jes. 13 en 14.)
Maar — beantwoordde de uitkomst aan hunne verwachting? Ja, wel keerden met Cyrus'vergunning eenige honderden ballingen terug naar het vaderland en bevolkten deze met de nakomelingen van hen, die na de verovering van Jeruzalem door Nobukadrezar in Juda waren achtergebleven, de hoofdstad en haar naasten omtrek, doch dit was dan ook al wat Cyrus voor Israël deed; dit de eenige verandering, die do groote omkeer in do wereld in Israëls lot bracht. Het bleef nog evenzeer onderworpen aan den vreemdeling, zonder wiens gunst het geen vinger kon verroeren,



en voor den trotschen heer van het uitgestrekte wereldrijk was het onaanzienlijke Juda niet meer dan een van die schier tallooze landjes en staatjes, die hem naar de oogen hadden te zien. Wat was er geworden van die schitterende voorspellingen, welke het de eereplaats hadden toegezegd in 't midden der natiën. Wij verstaan, dat een dolle, matte stemming de bewoners van het nog half woest liggende Jeruzalem verlamde, zoodat alle energie ontbrak om het gevoel van vernedering van zich at te schudden.
En bij die blijvende afhankelijkheid van vreemde dwinglandij voegde zich nieuwe ellende. Alsof alles moest tegenloopen, mislukte jaar op jaar de oogst. De regen viel niet op tijd, het gezaaide verdorde; wat nog groende, werd door hagel vernield; geen koren vulde de schuren; wijnstok noch vijg, gi >maat noch olijf droegen vrucht (2:20). Alles ging verkeerd, stelde teleur: een algemeene malaise! Er rustte geen zegen op eenig ding (1:6, 9). Zoo nestelde zich neerslachtigheid in elk gemoed en doofde alle bezieling. Ieder zorgde slechts voor zichzelven en zijn eigen belang, hoe zou men zich nog warm maken voor eenig algemeen belang (1 :9)? Elk was blijde, indien hij een karig stuk dagelijks brood wist machtig te worden; — wie behield hart en tijd voor eenige gedachte, eenigen arbeid die daarmee in geen verband scheen te staan? Zelfzuchtige berekeningen, gelijkvloersche overleggingen, bezorgdheid enkel om-



trent het tijdelijke verdrongen alle hooger streven, zoodat alle godsdienstige belangstelling kwijnde en het geestelijke leven verarmde. Want ja, nood leert bidden! De levensnood kan meer ernst, meer diepte brengen in het innerlijke leven, kan tot God drijven, maar ook kan de dagelijkscbe zorg en kommer den mensch doen wegzinken in een doffe onverschilligheid omtrent al het hoogere. Wanneer het alles en altijd tegenloopt, geeft ook wel de meest volhardende zich ten leste gewonnen en legt de handen in den schoot: laat komen wat wil!
En tot zulke menschen, in zoo troostelooze dagen, komt Haggaï met de vraag: waarom bouwt gij den tempel des Heeren niet? Wat begint de profeet? Ziet hij niet, dat hij het onmogelijke verlangt? Het is een grootsche gedachte, zeer zeker, doch de tijd is er niet rijp voor. Bewaar uw verheven ideaal, o profeet, totdat eenmaal betere tijden voor zijn verwerkelijking gunstiger kans bieden.
Zoo redeneert de gewone mensch. Liefde voor het ideaal, uitnemend! maar vergeet niet nuchter te blijven, en practisch, vooral practisch de dingen te beschouwen. Godsdienst is een best ding, laat ons echter vooraf zorgen onze aardsche zaken in orde te hebben. Wij zullen een tempel bouwen, gewis, zoodra wij onze eigen huizen klaar hebben. Uw Naam worde geheiligd, Uw Koninkrijk kome, — zoo willen wij bidden



zoodra maar eenmaal verhoord is die andere bede, die toch billijk de eerste mag zijn: geef ons heden en morgen en eiken dag ons dagelijksch brood!
Doch dit is niet de orde des gebeds, welke Jezus ons aanwees. Dit is niet de gedachtengang, reeds niet van den O. T.-schen profeet. Juist andersom, roept Haggaï uit. Zult gij voor u zeiven zorgen en niet voor den dienst uws Gods? Uw eigen huis bouwen
en niet het huis uws Gods? Is dit de weg ter ontkoming uit de moeilijkheden? Voorwaar neen! Uw tegenspoed, uw gedrukte toestand is gevolg juist van uw ontrouw, uw lauwheid, uw lusteloosheid tegenover uwen Heer. O, indien gij begont, ijverig, trouw, uwen God te dienen, indien gij uwe trage, matte zielen kondt opwekken tot geloof, tot willen en durven, hoe zoudt gij Gods zegen ondervinden op al het werk uwer handen! Gij zoudt geen gebrek meer vreezen; er zou gang komen in al uw werk, in heel uw leven; al wat gij doet, zou wel gelukken.
Op deze wijze durfde Haggaï spreken tot zijn volk. Durfde. — want er was moed toe noodig, de moed van een welverzekerd geloof. Om zóo te spreken, moest hij wel gerugsteund worden door de realiteit der geestelijke wereld, door een besef alsof God zelt onmiddellijk achter hem stond om zijn woord waar te maken. Er mocht geen zweem van twijfel langs zijn eigen gemoed heenstrijken, of zijn prediking zou kracht ter overtuiging inboeten. De gids die u beloofd



heeft veilig heen te leiden langs een weg vol schijnbaar onoverkomelijke gevaren, mag zelf niet de flauwste aarzeling laten merken, of gij volgt hem niet langer. Alleen door zelf te weten, kan hij vertrouwen winnen en behouden.
Het is dus wel een bewijs van Haggaï's krachtige, door het geloof gedragene persoonlijkheid, dat het hem gelukte zijn moedelooze volk op te wekken tot zoo moeitevollen arbeid als de herbouw des tempels was. Er kwam beweging, leven in de trage massa; men zette zich aan den arbeid: men legde de fondamenten, men begon de muren van den nieuwen tempel op te trekken. Er voer een bezieling door de menigte, die de menschen tot elkander bracht en allen zich één deed gevoelen. Men trad buiten het enge kringetje van het eigenbelang en overzag den wijden horizon van het koninkrijk Gods. Men stelde weer belang in hetgeen verder strekte dan de eisch en behoefte van het oogenblik.
Dit was de invloed van Haggaï's woord. Ieder voelt: het is geen kleine zaak een dof, slaperig volk wakker te roepen tot geestdrift voor een arbeid, die inspanning van alle kracht, opoffering van tijd en geld zal vragen. Er is wel gesproken over een zeker gemis aan profetische verheffing en kracht, overeen zekere matheid van toon, die merkbaar zijn in het geschrift van onzen profeet, en, al moeten wij toegeven, dat de enkele woorden die wij nog van hem



bezitten, niet schitteren door schoonheid van stijl of kracht van taal, wie denkt aan den invloed dien hij heeft geoefend, zal begrijpen, dat hij een meer dan gewone persoonlijkheid moet geweest zijn, die door zijn woord, meer nog wel door het voorbeeld van zijn eigen leven, beslag wist te leggen op het gemoed zijner tijdgenooten.
Was het echter niet gevaarlijk een geestdrift te wekken, die bijna noodwendig tot teleurstelling moest leiden? Of bleek niet al te ras, dat de kracht te klein was voor het werk, en kregen geen gelijk die zeiden: het is er nu de tijd niet voor? Hoe nietig, hoe armelijk liet het bestek van het te stichten godshuis zich aanzien! Geen grijsaard die den vroegeren tempel nog had gekend, kon de tranen inhouden bij de vergelijking van wat eertijds geweest was en wat nu zou zijn. De herinnering aan de pracht van Salomo's gebouw scheen het pas ontvlamde enthousiasme dadelijk weer te zullen uitdooven.
Doch onze profeet laat zich niet uit het veld slaan. Hij hangt niet aan het verleden met vruchteloos, ontzenuwend heimwee, hij durft — kenmerk van het echte geloof! — vooruitzien naar de toekomst; niet in dat verleden is de heerlijkheid, die men thans mist, maar in de toekomst. Zie niet op uwe armoede, o mijn volk, zie op den rijkdom van uw God! (2: 9,10).
Haggaï staat pal tegenover alle bezwaren en tegen-



werpingen. Met beloften van welslagen, van goddelijken zegen treedt hij ze tegemoet en dringt ze op zij. Beloften van heil, niet eerst in verre tijden, maar nabij en nu! Nog slechts een korten t ij d.. en Ik zal dit Huis met heerlijkheid vervullen, zegt de Heer der heirscharen (2 : 7,8). Van dezen dag a f zal ik u zegenen, heet het een andermaal (2: 20). Ja, nog bij het leven van Zerubbabel, den landvoogd zijns volks, schijnt Haggaï den grooten omkeer in de wereld te verwachten, blijkens de belofte tot dezen Davidszoon: te dien dage (nl. van de beroering in de volkerenwereld) zal Ik u nemen, o Zerubbabel, gij zoon van Sealtiël, mijn knecht, en maak u tot een zegelring, want u heb Ik uitverkoren, spreekt Jehova der heirscharen (2 : 24).
Zoo nabij dus lijkt den profeet de dag des heils. Maar juist, spant hij op deze wijze de verwachting niet te sterk? Zegt hij, in zijn wensch om het volk op te hellen uit zijn slapheid, niet meer dan hij kan verantwoorden? Als 't nu eens niet uitkomt!
En immers, 't is niet uitgekomen, niet zoo spoedig als Haggaï verwacht had, niet op de wijze welke hij had gedacht. Nog slechts een korten tijd, beloofde hij, maar ach! wat duurde het lang! Eeuw na eeuw verliep, en Israël bleef aan vreemden onderworpen, en Zerubbabel is gestorven, nog altoos de knecht van den Perzischen koning! De beroering der volkeren, die Israël zijn plaats zou geven aan de spits der



natiën, liet zich wachten, of, zoo er al beweging kwam,
dan liep zij toch niet uit op de verheerlijking van Israël en Israëls tempel. Het verloop der geschiedenis ging niet langs de lijn, die de profeet had uitgestippeld. Het is met Haggaï gelijk ook met de andere profeten: het einddoel der wegen Gods was reeds in 't zicht, zoo meenden zij, niet vermoedende, dat de weg nog zoo lang, nog zoo moeilijk, zoo vol gevaar en strijd zou zijn.
Zeg nu niet: dan hebben de profeten zichzelven en hun volk bedrogen, maar erken de goddelijke wijsheid in de opvoeding van zijn volk. Het is het beginsel 't welk de Heiland uitsprak: nog vele dingen heb Ik u te zeggen, doch gij kunt die nu niet dragen (Joh. 16:12). Het is hetzelfde wat wij ook in ons eigen leven ondervinden. Wij treden allen het leven in vol illusie, vol hoop op geluk, dat daar immers dichtbij ligt, zóó te grijpen! Wij rekenen allen op geluk, — wie rekent op ramp en tegenspoed, als hij den levensweg opgaat? Wie zou den moed hebben om verder te gaan, indien hij van tevoren alles wist, alle strijd en beproeving en ziekte en verlies, die hem wachten misschien? Neen, gezegende onwetendheid! Gezegende hoop, die ons voorwaarts lokt! En brengt de levenservaring ons wel vaak geheel andere goederen dan de hoop ons had voorgespiegeld, toch is niet alles in deze bedrog. Wie door de teleurstelling naar de diepte wordt geleid, wie bij het tellen zijner dagen het wijze



hart verkrijgt, waarom de psalmdichter bad, die vindt wel het geluk waarvan zijne jeugd droomde, dat innerlijke geluk hetwelk aan het leven blijvende waarde geeft.
Jezus' discipelen riepen met de scharen het „Hosianna" uit voor den Meester als voor den Koning, die kwam in den naam des Heeren, doch de teleurstelling van het kruis was noodig om hun de oogen te openen voor de ware heerlijkheid, het echte koningschap van den Christus.
Zóó met de profetie. De geschiedenis der profetie in Israël is de geschiedenis van een zich telkens herhalende teleurstelling, van een immer weer uitgestelde hoop. Toch was niet alles verlies. Door de teleurstelling werd men, al peinzend en klagend, al biddend en worstelend, dieper ingeleid in den raad Gods, en kreeg men oog voor de innerlijke heerlijkheid, de ware geestelijke macht van het koninkrijk Gods.
Haggaï zelf en zijn tijdgenooten zijn wel teleurgesteld geweest, toen de jaren voortgingen en 
alles bleef zooals het was. Maar is ook zijn woord niet vervuld in dieperen zin dan hij zelf had doorgrond? Is de heerlijkheid van dien tweeden tempel niet meerder geweest dan van Salomo's prachtgebouw? Toen Hij die méér was dan Salomo en tempel beiden, zijne stem er liet hooren! Toen zijn evangelie vandaar uitging! En toen ook is Israël groot gebleken boven de volkeren en hebben de natiën



zijne meerderheid erkend! De zaligheid is uit de Joden. Het is het beste, het edelste wat Israël bezat
— zijn kennisse Gods, — het is de Israëlietische geest, die door Christus is uitgegaan tot de wereld en beslag heeft gelegd op de volkeren, en goud, wierook en myrrhe — de aanbidding des geloofs — hebben zelfs Wijzen uit het Oosten neergelegd voor den geboren Koning der Joden. En — nogmaals een hulde uit de volkeren voor het volk der profeten!
— een geleerde van onzen tijd beschreef Israël, en Israël bovenaan, als een onzer „Geestelij ke V oorouders."
Al zagen dus Haggaï's tijdgenooten nog niet veel van den omkeer der dingen dien hij had voorspeld, niet voor niet evenwel hebben zij den tempel herbouwd. En de profeet had gelijk: dit werk was noodig, zou zijn volk gezegend kunnen wezen! Wat zou er zonder dien tempel toen van Israël geworden zijn? Versnipperd, verbrokkeld, uiteengevallen ware het zonder dit zichtbaar middelpunt! In zijn ijver voor den tempel bewaarde het toen zijn geestelijken schat, handhaafde het zijn eigenlijk karakter. Het ging om de eer van God en om het behoud van Israël tevens, — dat verstond onze profeet. Hij heeft in de woorden van zijn tijd met ernst gepredikt wat Jezus later zeide: zoekt het koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid en alle dingen zullen u toegeworpen worden.



Geen zegen zonder trouw aan den Heer! En nu mogen wij misschien tegenwerpen, dat het niet aangaat een rijken oogst te beloven op den dienst van God, ja dat wel vaak de goddelooze betere zaken maakt dan de vrome, — ik spreek het niet tegen, maar is het toch niet waar, dat, als God zijne eer niet ontvangt in ons leven, in ons werk, als we Hem de eerstelingen niet wijden in gebed en dankzegging, — dat daar iets hapert? Er mag een goede oogst wezen, er mag geld en gezondheid wezen, er mag voorspoed wezen en al wat een mensch begeert, de zegen, die het geheim is van het geluk in al het begeerde, is er niet. Men weet niet wat het is, waaraan het ligt, maar er is iets dat de dingen als in de war stuurt, dat waardeloos maakt telkens wat wij met sterke begeerte hadden nagejaagd. Het is alsof er geen zegen op rust, zeggen we. „Gij eet, maar niet tot verzadiging, gij drinkt, maar niet tot dronken wordens toe; gij kleedt u, maar niet tot uwe verwarming; en die loon ontvangt, die ontvangt dat loon in een doorboorden buidel." ('1 : 6).
Neen, geen zegen zonder trouw aan den Heer! Is 't niet een waarschuwing ook voor onzen tijd? Onze tijd, die het zoo ver heeft gebracht in wetenschap en kunst en industrie, die ons verbaast schier eiken dag door wondervolle ontdekking en uitvinding, en die toch al verder schijnt af te raken van het geluk! Waarin al luider en schriller klinken de klachten



over levenszatheid, over het onbevredigende van al dien reuzenarbeid!
Kan het zijn, omdat we Gode de eer niet geven die Hem toekomt? Omdat men bouwt en bouwt... maar het Huis des Heeren woest laat liggen? Ach ja, wij denken aan alles, maar aan God het laatst! Wij leeren onze kinderen van alles, maar niet hoe zij bidden zullen! Wij, ook wij Christenen, geven ons geld uit voor allerlei behoeften, en wat er dan overblijft, als er iets overblijft, dat willen wij nog wel eens geven voor eenig werk des Heeren, voor de Zending b.v. „Stelt uw hart op uwe wegen. Gij ziet om naar veel, maar zie, gij bekomt weinig, en als gij het in huis gebracht hebt, zoo blaas Ik daarin. Waarom dat? spreekt de Heer der heirscharen: om mijns Huizes wille hetwelk woest is, en dat gij loopt elk voor zijn eigen huis (1 : 9)."







Z ACH ARIA.
21



!



XIII.
ZACHABIA.
(520 vóór Chr.).
Er is voor den man die met bezieling eenige waarheid heeft verdedigd, een ideaal heeft verkondigd, wel geen verblijdender gewaarwording dan te merken, dat zijn woord hier of ginds is ingeslagen, dezen of genen heeft aangegrepen en meegesleept, zoodat hij komt en zegt ik ga met u, ik zal u helpen, ik geloof als gij. O te zien, dat het woord 't welk, aan de volheid des harten ontweid, bruischend over de lippen is gesprongen, niet verzandt in een woestijn van onaandoenlijkheid, maar een bedding vindt, waarin het kan voortstroomen, leven wekkend aan beide oevers!
Dit is, zoo schijnt het mij toe, het voorrecht geweest van den profeet Haggaï. Hij had zijn volk aangespoord om den tempel te herbouwen, en het werk was begonnen, maar de moeilijkheden varen zoo vele; telkens dreigde de pas ontvlamde geestdrift



uit te dooven: stond het niet te vreezen, dat zelfs Haggaï het zou moeten opgeven ? Bovendien, hij was waarschijnlijk reeds een oud man: zoo de dood hem verraste en zijn mond sloot? Zou het werk niet gestaakt worden, zoodra de prikkel van zijn woord ophield te drijven?
Maar hoor! daar klinkt, als de echo van de stem van den ouden man, eensklaps een tweede stem, even vol en krachtig van toon! Alsof uit het hart, brandend van geloof en ijver, een vonk is overgesprongen, die nu het gemoed van den ander in vlam zet! Welk een vreugde voor Haggaï! Twee maanden nadat hij begon te spreken, treedt Zacharia naast hem en neemt zijne boodschap over.
Het is immers een niet al te gewaagde onderstelling, dat het voorbeeld van den een den ander, — misschien mogen wij zeggen: van den oudere den jongere, — heeft aangevuurd en hem heeft leeren verstaan de roeping waarmede God ook hem had geroepen. Ot doen wij met deze onderstelling te kort aan het getuigenis van Zacharia zelf, dat de Heer hem riep, dat het Woord des Heeren tot hem geschiedde? Ik zou het niet denken. Evenmin als het feit dat de landman heeft geploegd en gezaaid, te kort zal doen aan de dankbaarheid, die straks den Heer erkent als den Gever van den oogst, daar opgetast in de schuur. God werkt door middelen. Ik geloof, zeer zeker, dat Hij zijne knechten op onmiddellijke wijze kan roepen



tot hun arbeid en ook wel sommigen aldus heeft geroepen, maar zou het bij Zacharia niet op deze wijze zijn gegaan, dat wat reeds lang als een woord van Jehova, als een drijving van Gods geest, in zijn binnenste had gegist, tot klaarheid kwam door hetgeen hij van Haggaï hoorde? Daardoor erkende hij: ja, dit is het, dit gebiedt de Almachtige ook mij. Toen werd zijn oog verhelderd en hij zag, duidelijk nu, den weg dien de vinger Gods hem wees; zijn oor werd gegeopend en hij hoorde, goed verstaanbaar nu: alzóó zegt de Heer der heirscharen.
Dit is het sclioone in de gemeenschap der heiligen, in de vriendschap der kinderen Gods. De een leidt den ander tot den Heer: Andreas zijn broeder Petrus, Philippus zijn vriend Nathanaël; Ananias opent Saulus de oogen. Zoo zou het, naar het getuigenis van onzen profeet, in de toekomst zijn: tien mannen uit allerlei heidensche talen zullen de slip van een Joodschen man grijpen en vasthouden, met de woorden: wij willen met u gaan, want wij hebben gehoord dat God met u is! (8 : 23.)
Naast Haggaï trad alzoo Zacharia als profeet op. Eerst nog, zoo lijkt het wel, wat schuchter, aarzelend, onzelfstandig, zich vergenoegende met een beroep op de oudere profeten (1 : 4—6), spoedig, na drie maanden reeds, (1 : 7) moediger, onafhankelijker, met een eigen woord Gods. Reeds de vorm, waarin



hij de boodschap van zijnen God tot zijn volk overbrengt, toont een eigen stempel. J) Hij houdt er van haar in beelden aanschouwelijk te maken, en stelt het voor, alsof hij het alles heeft gezien in visioenen, hem in zekeren nacht voor het oog des geestes getoond. Heeft hij het werkelijk alles zóó gezien, of zijn deze gezichten een door hem zelf gekozen vorm, waarin hij, naar eigen literairen smaak, de door Gods geest aan zijne ziel geopenbaarde waarheid heeft gekleed? De vraag is moeilijk te beantwoorden, en eigenlijk ook van minder belang, ten minste voor het doel van dit opstel. Het is ons om die waarheid zelve te doen, om de Godsgedachte, die de profeet in dezen vorm heeft uitgebeeld, om het woord, dat hij van den lieer ontving en aan zijn volk predikte.
En wel had Israël nog behoefte aan een Woord des Heeren. Want de moeilijkheden waren en bleven zoo groot. Men had nog voortdurend het gevoel van te leven onder de gramschap van den Almachtige, die nu reeds zeventig jaren op het volk drukte. En nog geen enkel teeken, dat verandering in den toestand
1) Ik heb hierbij alleen het oog op cap. I—VLII van het boek Zacharia. De hoofdstukken IX—XIV vormden oorspronkelijk wel een afzonderlijk geschrift, later ten onrechte roet bet geschrift van Zacharia tot één geheel verbonden. Zij dragen n.1. een geheel ander karakter, verplaatsen ons in andere tijdsomstandigheden en zullen dus wel afkomstig zijn van een anderen, denkelijk later levenden Godsman.



voorspelde, was te ontdekken: alles was rustig, Jehova zweeg, (1:H, 12). De afhankelijkheid van de vreemden, van den koning van Perzië, belemmerde de bewegingen en benam den vroolijken lust tot den arbeid. Waar men anders met blijden moed aan den tempel zou gebouwd hebben, werd men nu tegengehouden door de vrees, dat men morgen wellicht reeds wegens een verbod van den Perzischen monarch het begonnen werk onvoltooid zou moeten laten liggen.
Nauwelijks toch had men de hand aan den arbeid geslagen, nog waren de fondamenten van den te bouwen tempel niet gereed, of de opperlandvoogd verscheen te Jeruzalem en vroeg op hoogen toon naar hun recht om dit werk te ondernemen: Wie heeft u bevel gegeven dit huis te bouwen en dezen muur te voltooien? Slechts als een gunst werd hun toegestaan er voorloopig mee voort te gaan, tot men het oordeel van den Perzischen vorst Darius zeiven zou ingewonnen hebben. En wel viel diens beslissing straks in het voordeel der tempelbouwers uit, maar waar de vijandige naburen niet ophielden bij het Perzische hof tegen de Joden te stoken en het wantrouwen der Perzische grooten aan te hitsen, hoe licht kon daar te eeniger tijd de nu gunstige stemming van den despoot omslaan in het tegendeel! En vasten waarborg had men in het woord van een wispelturigen alleenheerscher nooit! (Ezra 5 en 6.)
Wat al bezwaren dus! Hier was volharding noodig.



O, het valt gemakkelijk in een oogenblik van geestdrift, door een vurig woord meegesleept, de hand op te heffen en te beloven: ik zal ... . het duurt niet lang, of de opgeheven hand begint onmerkbaar te dalen evenals wanneer gij met uitgestrekten arm een gewicht voor u uithoudt. Wat moeite kosten u, niet de eerste en de tweede, maar de volgende schreden, niet zoozeer het komen als wel het b 1 ij v e n op den weg des geloofs. Opdat de Joden zouden volharden in den bouw des tempels, daartoe was wel noodig een Woord Gods, een profeet, die Gods gedachten wist te vertolken.
En dit te meer, waar nog diepere oorzaak juist de ernstigsten, de vroomsten moest kwellen en belemmeren ! Zacharia begon zijne prediking met de herinnering aan de vorige profeten, die hunne onleerzame tijdgenooten met den toorn Gods hadden gedreigd en wier woord door de uitkomst was in 't gelijk gesteld, (1 : 4—6); maar zou juist deze herinnering niet allen moed neerslaan? Wat de oude profeten zoo vaak tevergeefs hadden trachten in te scherpen, werd nu door de vroomsten en besten erkend en gevoeld r Israëls schuld. Zij bogen het hoofd onder het oordeel en vastten in zak en asch: de voortdurende ellende was hun een bewijs, dat het nog altijd op hun volk lag; maar moest deze erkentenis, deze berouwvolle stemming niet den lust en de kracht tot den arbeid verlammen? Wat kon alle arbeid baten, hoe kon God



hen zegenen, zoolang de zonde der vaderen daar stond tusschen Hem en zijn volk?
Het was geen wonder, zoo beleden zy, dat het goddelijk strafgericht was gekomen, doch zij wisten niet, hoe het weer zou worden afgewend. Het was een berouw zonder geloof, dat daarom neerdrukt als een last en het opstaan onmogelijk maakt! Een berouw, dat slechts een verleden kent om te beweenen, geen toekomst om te werken! Een berouw, dat enkel doodt, maar niet levend maakt!
Moeilijk was wel daartegenover de taak van onzen profeet. Hoe zou hij zijne medeburgers van dit verlammend schuldgevoel verlossen zonder aan den zedelijken eisch afbreuk te doen ? Hoe hun vergeving prediken zonder den ernst der zonde te verzwakken? Hoe gerechtigheid en genade verzoenen?
Zacharia aarzelt niet te verkondigen: de schuld is weg, ze ligt niet langer tusschen u en uwen God. Waarom? Omdat God zelf ze heeft weggedaan, ze niet meer zien wil. Die moedgevende, levenwekkende gedachte veraanschouwelijkt hij in het visioen van het derde hoofdstuk. De hoogepriester Jozua staat als vertegenwoordiger des volks voor den engel des Heeren. Hij is bekleed met een vuil gewaad en de satan komt om hem aan te klagen, maar deze wordt met scherpe woorden teruggewezen: Jehova schelde u, Jehova, die Jeruzalem verkiest,



schelde u!" en op Gods bevel worden Jozua nieuwe, reine kleederen aangetrokken.
Heerlijke gedachte! Waar God heeft vergeven, daar komen alle aanklachten te laat: God wil ze zelfs niet aanhooren. Het is wat Paulus in Romeinen VIII uitjubelt: „Zoo God vóór ons is, wie zal tegen ons zijn? Wie zal beschuldiging inbrengen tegen de uitverkorenen Gods? God is het die rechtvaardig maakt." Het is wat Jezus doet tegenover Zacheüs: met één woord, met ééne beweging der hand heel het verleden vol zonde op zijde schuiven en den man behandelen als een gewoon mensch: „Zacheüs, haast u en kom af; want Ik moet heden in uw huis blijven."
Zoo doet Gods schuldvergeving: zij geeft den berouwhebbende in éénen een nieuwen levensbodem, een vasten grond onder de voeten, waarop hij kan staan en het nieuwe leven beginnen.
Miskent zij dan echter den ernst der zonde niet? Ware het niet verstandiger tot den zondaar voorloopig slechts te zeggen: doe uw best en zie het weer goed te maken? Alsof er van „goed maken" sprake kan zijn! Alsof we God konden tevreden stellen met ons „best", met V2 of 3k gehoorzaamheid en de eisch niet luidde: weest heilig, weest volmaakt! Neen, juist zóó toont men de ware diepte der zonde nog niet te kennen, juist zóó zegt men: het is eigenlijk nog zoo erg niet. Gods vergeving zegt: het is erg,



zóó erg, dat gij zelf het nooit kunt goedmaken; daarom" maak Ik zelf het goed door uwe zonden weg te doen, ze u niet toe te rekenen. God schenkt gratie, inaar immers gratie schenken is iets anders dan vrijspreken; gratie schenken is veroordeelen, maar met de bijvoeging: ik wil het oordeel niet laten werken. Daarom wilde Oldenbarnevelt's vrouw geen gratie vragen voor haren man, dien zij onschuldig hield.
Uwe zonden maken niet langer scheiding tussclien u en uwen God, dat is dus de blijde boodschap, die Zacharia voor zijn volk heeft. God is nog met u, is in het midden van u, de bron van uw heil, van uw kracht. Dit laat de profeet hun zien in het tafereel van den luchter met de zeven lampen, die aldoor branden, gevoed, niet door menschenhand, maar door twee olijfboomen ter weerszijden, die geluidloos maar aanhoudend de olie laten druppen, waardoor het licht blijft schijnen. Zoo is het werk Gods, stil, rustig, maar van onuitputtelijke kracht. Ünze kracht is zoo klein, ons getal zoo gering, en de vijanden zijn zoo vele, zeiden ze in Jeruzalem: zie niet enkel rondom, zie naar boven, antwoordt de profeet: God is bij u, dat is genoeg, dat is alles. „Niet door kracht en geweld, maar door Mijnen geest, zegt Jehova der heirscharen." Uw licht zal niet uitdooven, het wordt
gevoed uit een levende bron.
En het licht verdrijft de duisternis. Zoo wordt door het wonen van God onder zijn volk de zonde



geoordeeld en de goddeloosheid gebannen. Daarom volgt op cap. III, de schuldvergeving, cap. V, de innerlijke loutering van Israël. Want God' maakt vrede met den zondaar, nooit met de zon de. Hij neemt Israël aan als zijn volk met het doel om van hen een heilig volk te maken. Hij neemt ons aan als kind, en dan begint Hij met onze opvoeding. Niet omgekeerd! Anders zouden we tot wanhoop vervallen onder de vaak zoo strenge opvoeding. God komt Jakob bij Bethel te gemoet met vergeving, met belofte van heil; later ontmoet Hij hem als'een worstelaar, die hem de heup ontwricht. Zou hij niet bezweken zijn in dien strijd zijns levens, indien hij niet door die belofte was ondersteund en gedragen? Om het in Paulus' taal te zeggen: eerst de blijde boodschap der rechtvaardiging, daarna het strenge, ernstige werk der heiligmaking.
En dan kan de blijde toekomst aanbreken. Dan komt de Messias, de van ouds beloofde Koning des heils. Zie, Hij komt! Maakt de kroon voor Hem gereed! Verwacht Hem, den Spruit! (Zoo noemt onze profeet den Koning der toekomst naar Jeremia 23: 5). Reeds ziet Zacharia in de geschenken, door eenige ballingen uit Babel meegebracht, een voorspel van de hulde, die eens dezen Vorst van alle zijden zal worden toegebracht (cap. 6:9—15).
Wij begrypen, dat deze prediking velen twijfel-



moedigen te Jeruzalem een hart onder den riem heeft gestoken. Zij opende hun oog voor de ware heerlijkheid, de eigenlijke kracht van Israël, die van de uitwendige omstandigheden onafhankelijk zijn. In een tijd, toen deze laatste zoo ongunstig mogelijk waren, toen alle wereldsche glans en alle aardsche macht ontbraken, heeft Zacharia zijn volk doen verstaan, dat het daarom niet behoefde te wanhopen: God is tot u wedergekeerd, blijf gij Hem trouw door rechte gehoorzaamheid, door te doen wat Hem behaagt en te haten wat Hij haat, — daarin ligt uwe kracht, zóó zult gij onoverwinnelijk zijn, ja zóó zult gij uwe vijanden overwinnen door ze te winnen; gelokt door uw voorbeeld, zullen zij komen en mede aanbidden voor uwen God! (cp. VIII).
Het is van den geestelijken aard van het Koninkrijk Gods, van geestelijke overwinning, dat Zacharia ons predikt. Hij leert ons vertouwen te hebben in de innerlijke kracht van de dingen Gods; van Gods werk, van Gods waarheid, van Gods koninkrijk. Hij leert ons, dat, al moeten wij werken, het toch ten slotte niet van ons afhangt of Gods plan zal worden volvoerd. Het geheim van de komst van het koninkrijk Gods ligt niet daarin, dat wij er omheen staan, met veel drukte, maar dat God zelf er achter staat met zijne ongeziene, stille maar onuitputtelijke kracht. De zegepraal der waarheid is niet gebonden



aan de stutten en steunselen waarmee wij haar schragen, aan de wapenen waarmee wij haar verdedigen, — zij zorgt voor zich zelve en handhaaft zich door eigen kracht. De gemeente Gods, Jeruzalem, is niet verloren, al ligt het daar zonder muren, geen nood! Jehova zelf zal haar een muur wezen; ja des te beter, zóó is er ruimte voor velen, steeds meerderen, Joden en Heidenen, die zich bij haar aansluiten willen, (cp. II).
Mocht dit heerlijke profetische vertrouwen ons bezielen! We zouden dan niet zoo gauw angstvallig vreezen, alsof het met het geloof, met de Christelijke waarheid gedaan is, omdat de vormen, waarin de waarheid vroeger optrad, hier en daar barsten vertoonen, omdat de oude geloofsformulieren hun greep op de menigte verloren hebben. God zelf handhaaft zijne waarheid, in kalme, geduldige majesteit! Zie het in de armoede van een geslacht, dat Hem vergat; in het wisselen en vergaan van al die stelsels, die zich plaatsen tegenover zijn „stelsel"; zie het in het worstelen en zoeken naar diepere opvatting, naar meerdere zekerheid, in de alom ontwakende behoefte aan een „evangelie", dat dien naam verdient. Het is de zoon, die in het verre land tot zichzelven komt, en de vader wacht, tot de zoon tot hem zal weerkeeren.
Hoe moet nu de gemeente van Christus daartegenover staan! Moeten wij muren rondom Jeruzalem



gaan bouwen? Hare lengte en breedte precies gaan uitmeten en bepalen, wie er wonen kunnen, wie niet? Moeten wij heil zoeken in terugkeeren vroegere organisatie, in nauwer toehalen van den formulierband, in verscherping van leeriucht? J
dunkt, we moeten van Zacharia leeren. ver nn den Heer op den Geest des Heeren, die in de gemeente woU en dan een ruim hart tegenover
""Tt^ 'aandurven wat de
zalem zal dorpsgewijze bewoond worden En als ?! heidenen" komen? Laat ze komen, antwooidt z'hi trTze, win ze, overtuig se, dat ze me, u
aanbidden door .... ja waardoor! Door de sch
7 , nw leven' Door te laten zien, dat God met TL in trouw en in gerechtigheid! Het is de alouds doodgewone boodschap, die onze P™fe« te" d°tle voor zijn volk heeft: hebt de waarheid en den , „Hef (8-19). Maar wat we ook doen, «elke
nieuwe weg» «e ook instaan, welke nieuwe m.dde-
len ook beproeven, dit gansch eenvoudige en aloude
moet de kern blijven van al onzen arbeid van heel ons Christelijk leven. De stevigst onmuurde stad de mooist georganiseerde kerk staat machteloos, als
er niet is. Daardoor dend het de £
7ipt hoe lief zij elkander hebben !
rrlnd zii sterk, daardoor trok -M" ^ Wij, belijders des Heeren, wij moeten aantren



kingskracht hebben. O, wanneer zal de gemeente er zóó uitzien, dat „tien mannen uit allerlei heidensche talen de slip zullen grijpen en vasthouden van een „Christelijken" man en zeggen: wij willen met u gaan, want wij hebben gehoord, dat God met u is"?



MALEACHI.
22







XIV.
M ALEACHI.
(Omstreeks 400 vóór Chr.)
Het laatste boek uit den bundel der profeten verplaatst ons in een tijd, die voor de meeste bijbellezers aan den verren horizont hunner kennis ligt, in slechts schemerachtige omtrekken. Toch is die tijd niet een van de minst belangrijke geweest voor de geschiedenis van Israëls volk, waarin zijn volksleven en godsdienst die eigenaardige plooien kregen, waaraan ze alle volgende eeuwen door te herkennen zijn. Israël wordt het volk der wet, en de wet- ol schriftgeleerden worden zijne leidslieden, die steeds het wachtwoord uitgeven, dat naar de wet zal gehandeld woorden. „Plant eene omheining om de wet en maak vele leerlingen," zoo spreken zij, en, niet tevreden met de voorschriften der wet, zooals het O. T. die bevatte, beginnen zij elke van deze nader te omschrijven en uit te pluizen tot in de kleinste bijzon-



derheden, wat geoorloofd was cn wat niet. Alles moest haarfijn worden geregeld. Het was niet genoeg, dat omtrent den sabbat de wet zeide: gij zult geen arbeid doen, de Schriftgeleerden gingen bepalen, hoeveel soorten van arbeid er wel waren, en wat en in hoeverre en onder welke omstandigheden het iemand vrij stond op den sabbat nog iets te verlichten. Zoo vermenigvuldigden zich in hunne redeneeringen de geboden en breidde de overlevering der vaderen, die zij hunne leerlingen inprentten,
zich zonder ophouden uit.
Als een netwerk van tot in het oneindige zich splitsende draden werd aldus de wet over geheel het leven van den Jood gespannen, alles, elke betrekking des huiselijken en maatschappelijken levens, het werk in huis en op den akker, in keuken en kerk, op den rustdag en in de week, regelend en begrenzend, bindend en beperkend. Geheel het leven moet Gode worden gewijd, al wat de Israëliet doet, moet het kenmerk toonen van iemand die heilig wil zijn, omdat Jehova zijn God heilig is, - daarom wordt heel zijn leven in bepaalde kanalen geleid, in vaste vormen geperst, bet mag al langer hoe minder zichzelf de vormen scheppen, waarin het zich zal uiten. Voortaan zal het niet meer heeten als in den ouden tjjd: het volk offerde en rookte nog op de hoogten, — van die hoogten, waar onder de groene boomen, in de vrije lucht, de feestvierende menigte zich verzamelde rondom



de altaren, wordt de godsdienst afgeleid en opgesloten tusschen de muren van synagoge en leervertrek, bewaakt door het nauwlettend oog der Schriftgeleerden. Israël wordt geplaatst onder den tuchtmeester.
En dit was noodig. Zonder zulk een omheining, die Israël afzonderde en op zichzelf stelde te midden van de andere volken, liep het gedurig gevaar om te vervloeien in de heidenen en zijn eigen karakter te verliezen. De geschiedenis der beide koninkrijken van Israël en Juda vóór hunne wegvoering, toen het volk bij zijn offeren op de hoogten telkens den dienst van Jehova vermengde met de gruwelen der „heidenen," zelfs met de ontuchtigheden van den dienst van Baal en Asjera (St. Vertaling: (godin van) het bosch, b.v. 1 Kon. 16 : 33, 2 Kon. 17 : 10, 16) geeft daarvan overvloedig bewijs, en hoeveel dreigender werd nog dit gevaar, nu Israël niet meer was dan een nauwelijks noemenswaardig onderdeeltje van het groote Perzische wereldrijk. Hoe zou het, waar het in staatkundig opzicht geheel afhankelijk werd van de vreemden, in de religie zijne zelfstandigheid bewaren en zichzelf blijven? Nu was wel allereerst noodig, dat het zich bewust werd van wat hen onderscheidde van de volken rondom, van de diepe kloof tusschen hunne Godskennis en de godsdiensten hunner naburen. Het Joodsche volkskarakter moest worden gevormd, worden gebeiteld als in marmer, door geen eeuwen meer uit te slijten. En het is zeker een wonderbare omkeer



geweest, die den „Israëliet," als was zoo week, altijd weer bereid om naast Jehova de knie te buigen voor Baal en Moloch, heeft gehard tot den „Jood," vast als staal, door geen tyrannenhand zelfs meer te kneeden, die liever sterven zou dan dat hij een zweem
van aanbidding zou bewijzen aan iets of iemand naast
God. Zoo is de schat, die aan Israël is toebetrouwd, bewaard gebleven. De grondgedachten der religie: de eenheid en de heiligheid Gods — ze zijn den Joden als overgegaan in merg en bloed.
Dit is het werk der wet geweest, die Israëls volk als omtuinde, die eiken weg welke kon leiden tot aanraking met het heidendom, met haar slagboom afsloot en een waarschuwingsbord plaatste: gedenk, o Israël, wie gij zijt! Zoo heeft het geleerd om nooit meer te vergeten de vermaning van zijne wet: „Hoor,
Israël, de Heer onze God is een éénig Heer: zoo zult gij den Heer uwen God liefhebben met uw gansche hart, en met uwe gansche ziel, en met al
uw vermogen" (Deut. 6 : 4, 5).
Terecht is de beteekenis hiervan aldus uitgedrukt: „Zoo matigde zich een klein volk aan, iets anders te zijn dan een nietig stuk van de wereldmonarchie, een eigen karakter, in een wet uitgedrukt, te behouden, zichzelf niet te verliezen in den maalstroom van stammen en volken, en, al was er van staatkundige onafhankelijkheid geen sprake, toch een zedelijke onafhankelijkheid, een eigen oordeel en wil, te bewaren.



Dit is de hooge beteekenis der schepping van Ezra en Nehemia."
Twee namen worden daar genoemd, die in de volgende eeuwen bij de Joden in hooge eer stonden, en niet zonder reden. Naast God dankt Israël aan hen zijn voortbestaan als volk en het behoud van zijn godsdienst.
De tweede, Nehemia, op zijn verzoek door den Perzischen koning aangesteld als landvoogd over Judea, kwam in het jaar 445 voor Chr. naar Jeruzalem met volmacht om de muren der stad, die nog immer in puin lagen, te herstellen. Dit was dan ook het eerste werk, dat hij dra na zijne aankomst ter hand nam en onder tal van bezwaren en heftige tegenkanting, zoowel van vreemdelingen als zelfs van eigen volksgenooten, doorzette en voltooide. Wij kunnen het verhaal van alle moeilijkheden, die hy had te overwinnen, nog lezen in zijne eigene gedenkschriften, in het naar hem genoemde bijbelboek ons bewaard.
Gewichtiger echter nog voor de toekomst zijns volks dan deze herbouwing van de muren der hoofdstad, was het tweede dat Nehemia in vereeniging met Ezra tot stand bracht. Ezra, „een vaardig schriftgeleerde in de wet Mozes," zoo wordt hij ons voorgesteld, een man die „zijn hart gericht had om de wet des Heeren te zoeken en te doen, en om in Israël te leeren de inzettingen en de rechten." Met verlof van den Perzischen vorst, vergezeld van een schare van



ballingen, voorzien van rijke wijgeschenken voor den tempel, en, wat het voornaamste was, „met de wet Gods in zijn hand," toog hij uit Babel op naar Jeruzalem. Zijn doel stond hem duidelijk voor oogen, en hij liet het weldra blijken. Niet lang na zijne aankomst werd hij gewaar, hoe ver de toestand in de stad afweek van het ideaal, dat hij zich van het volk van Jehova gevormd had. Enkele aanzienlijken deelen hem nl. mede, dat de Israëlieten, zelfs priesters en Levieten niet uitgezonderd, heidensche vrouwen hebben genomen voor zichzelven en voor hunne zonen, zoodat, gelijk zij zeggen, „het heilig zaad zich vermengd heeft met de volken dezer landen.' Groote ontsteltenis bij Ezra: „toen ik nu deze zaak hoorde, scheurde ik mijn kleed en mijn mantel, en ik trok van het haar mijns hoofds en mijns baards uit, en zat verbaasd neder." Er moet raad geschaft worden. Gesteund door allen, die „beven voor de woorden van den God Israëls" en die met hem de leuze aanheffen: „laat er gedaan worden naar de wet," tracht hij het daarheen te leiden, dat alle vreemde vrouwen met hare kinderen worden weggezonden uit stad en land. Maar ook dient er gewaakt, dat voor het vervolg iets dergelijks niet meer kan voorkomen, en niet alleen hierin, maar ook in alle andere dingen moet de wet het richtsnoer worden.
Zoo is het streven van Ezra. En geholpen door de



wereldlijke macht, door den sterken arm van den landvoogd Nehemia, gelukt het hem het volk saam te roepen tot een algemeene vergadering, waarin de wet plechtig wordt voorgelezen en ten slotte allen zich schriftelijk verbinden tot nakoming van al het daarin voorgeschrevene (Nehemia 8—10). Allen zich verbinden, zeide ik daar, doch dit is wellicht te sterk gesproken. Zooveel blijkt wel tenminste en is ook op zichzelf reeds waarschijnlijk, dat niet zonder den tegenstand van sommigen te breken, Ezra en zijne medestanders hun zin doordreven. (Ezra 10:15 St. Vertaling heeft: stonden hierover, dit moet zijn: kwamen hiertegen in verzet). Vooral uit het laatste hoofdstuk van Nehemia's boek zien wij, welk een moeite, ja welk een gewelddadigheden het den landvoogd kostte om werkelijk de voorschriften der wet en de besluiten der vergadering doorgevoerd te krijgen in de praktijk. Maar zonder aanzien des persoons te werk gaande (tot zelfs de hoogepriesterlijke familie ontzag hij niet. Nehem. 13:7, 8, 28), deed hij alle tegenspraak verstommen: die zich niet voegen wilden, weken uit, velen naar de Samaritanen, en zoo werd de hals van Juda gebogen onder het juk der wet.
Het juk der wet, want zeker, het was een juk. Niet door allen is het zoo gevoeld; Ezra en Nehemia zelf hebben 't wel niet zoo gevoeld; vromen zooals vele psalmdichters hebben het niet zoo gevoeld, die



roemden in de wet als een bewijs van Jehova's gunst voor zijn volk. Zij voelden zich vrij ook onder de wet, en bewogen zich gemakkelijk en ongedwongen ook in het pantser van al hare inzettingen. Zij deden de dingen der wet van zelf, van harte, want zij zagen achter de wet steeds Hem, die haar had gegeven, Jehova den Algoede dien zij liefhadden met heel het hart en alle kracht; zij deden gaarne alle die geboden, omdat het Zijne geboden waren.
Zoo was het evenwel niet bij allen. Velen hadden zich slechts noode geschikt in de nieuwe orde van zaken, velen misschien onder den indruk van Ezra's ernstige boeteprediking zich laten overtuigen en met zekere gewilligheid gehoorzaamheid beloofd, bij wie echter langzamerhand de eerste indruk verflauwde en het vuur uitdoofde. Wat men in een opwelling van ernst en berouw en vrees op zich had genomen, begon langzamerhand zwaarder te drukken; en het leven naar de wet was voor zulken niet meer een lust maar een last.
Geen wonder dat al spoedig aan den dag kwam. hoe toch met de aanneming der wet als basis van heel het volksleven niet alles gewonnen was. De dieper zienden ontdekten alras wat er nog ontbrak. In vergelijking met vroeger eeuwen was veel gewonnen: geen andere goden kende noch diende men meer in Juda naast Jehova; geen symbolen van afgoderij ontwijdden langer Jehova's heiligdom; geen heidensche



ontuchtigheden vervulden langer stad en land, hoogten en dalen. Veel was gewonnen, maar het meeste, de liefde, was nog niet gewonnen. Het hart was nog niet gegeven aan God.
Daarvan getuigt de profetie van Maleachi. Steunende op de wet, bondgenoot der wet, doet hij ons toch het onvoldoende dier wet gevoelen en richt de hoop op een andere, lioogere openbaring Gods.
Het was waarschijnlijk niet lang na Ezra's hervorming, dat hij predikte. En een vluchtige blik in zijn boek leert, hoe onbevredigend nog de toestand in Juda was voor elk, die ware vroomheid, echte vreeze Gods kende en begeerde te zien. Dit boek is als een preek o.ver den tekst van Jezaja: Zij eeren Mij met hunne lippen doch houden hun hart verre van Mij. Tegen afgoderij behoeft Maleachi niet meer te prediken, men leeft naar de wet: men brengt de offers, men geeft de tienden, men zet een hooge borst en voert een hoogen toon tegen den profeet, die hen berispt: wat is er op ons aan te merken? Zijn wij niet godsdienstig? Waarmee verontreinigen wij 's Heeren altaar?
Doch de profeet doorziet de holheid, de onwaardigheid van dit alles. Het is geworden als een „sjacheren" met de wet, met God; een afdingen op hetgeen men Hem verschuldigd is, een probeeren met hoeveel, of liever met hoe weinig men toe kan; een volgen van



de letter doch ontduiken van den geest der wet. Er zijn er die een kreupel of ziek dier uitzoeken uit de kudde en dat op het altaar brengen: een mooi geschenk voor den Koning der koningen, getuigend van eerbied en ontzag voorwaar! Breng het eens aan een aardschen koning, zelfs aan uwen landvoogd: of hij het in dank zal aannemen! En de priesters? Laten zij zulke dingen toe? Protesteeren zij niet tegen dit alles wat kleinachting van Jehova's naam verraadt? Weigeren zij dergelijke offeranden niet? Ach, zij laten zich de hand vullen en doen een oog dicht; zij nemen het aangezicht aan in de wet.
Zoo zag Maleachi alle oorzaak tot de klacht: een zoon zal den vader eeren en een knecht zijn heer: ben Ik dan een vader, waar is mijne eer? en ben Ik een heer, waar is mijne vreeze? De wetsdienst, die zooveel nadruk legt op de vormen van het godsdienstige leven, gaat zoo licht buiten het hart om.
En ze wordt zoo vaak loondienst. Men geeft Gode wat Hij vraagt om te kunnen eischen dat Hij weer teruggeve. Men wil Hem niet dienen om niet. Men dient Hem uit de verte en zoo kent men niet de zaligheid van bij God te zijn, verstaat niet meer, dat dit eene opweegt tegen alle gaven Gods en dat het veel meer is den Gever te bezitten dan Zijne gaven Neen, men beklaagt zich, dat God zijne dienaren niet ruim genoeg beloont, dat er geen onderscheid



is tusschen dien die God dient en dien die Hem niet dient; het is tevergeefs God te dienen, wat nuttigheid is het, dat wij zijne wacht waarnemen en dat wij in het zwart gaan voor het aangezicht des Heeren? Hoe ver zijn we hier van het gelooi van een Habakuk: alhoewel de vijgeboom niet bloeien zal en er geen vrucht aan den wijnstok zijn zal • . . zoo zal ik nochtans in den Heer van vreugde opspringen. Dat begrepen velen in Maleachi's dagen niet meer, dat God te kennen en te dienen zelf reeds het heil, de zaligheid is. Neen, de Allerhoogste moest hunne trouw aan de wet beloonen met uiterlijke goederen.
En hoe staat nu onze profeet tegenover dit alles ? Te ontkennen valt het niet, dat het echte profetische vuur in zijn woorden niet meer gloeit: het blijkt, dat in de sfeer der wet de echte profetische geest niet meer ademen kan. Vergelijk de bezielde taal van een Jezaja over offers en hunne onwaarde met het geredeneer van een Maleachi daarover ? De laatste wijst heen naar den dag des Heeren met zijn ernst en zegt: eerst komt Elia; mij dunkt, de oudere profeten voelden geen behoefte aan deze verwachting van Elia, zij voelden zich zelf als voorloopers des Heeren en voorboden van het gericht. Gy vermoeit den Heer, klaagt onze profeet; merken wij hier niet iets van de vermoeienis, den last, dien hij zelf heeft met al hunne tegenwerpingen?



Zoo krijgen wij wel den indruk van een zekere matheid. Het is als een laatste opflikkering van het uitdoovende vuur, als een mooie najaarsdag waarop de zomer een weemoedig afscheid neemt. Het profetisme is oud geworden, het heeft den bloei der jeugd, de krachtsontwikkeling van den rijpen leeftijd gekend, nu is het in den avond van den grijsaard, die ter ruste neigt. Het profetisme heeft zijne taak: de opvoeding, de onderwijzing van Israël volbracht, nu geeft het die taak over aan anderen, de wetskenners, de Schriftgeleerden. Maar het gaat niet ter ruste zonder luide, als boven alle woord der wet uit, te herhalen en als een handwijzer voor volgende tijden te stellen zijne aloude boodschap: de Heer komt!
„Snellijk zal tot zijnen Tempel komen die Heer, dien gijlieden zoekt; zie, Hij komt, zegt de Heer der heirscharen !" Zoo richt ook deze profeet zijne hoop naar de toekomst. Tegenover degenen, die mochten meenen: wij hebben nu genoeg, nu wij den wil des Heeren op schrift in ons midden hebben, getuigt hij, dat alleen persoonlijke openbaring Gods genoeg kan zijn. Geen openbaring in het verleden alleen, geen wet, op schrift geformuleerd, ze zij zoo volmaakt mogelijk, kan het volk bekeeren en de harten veranderen, de Heer zelf zal komen met oordeel en gericht, louterend als het vuur eens goudsmids, genezing, leven wekkend als de Zon der



gerechtigheid. Zoo gelooft de profeet niet slechts aan een God van verre die zich in het verleden aan de vaderen heeft geopenbaard, maar aan een God van nabij, die voortgaat zich te openbaren, die steeds nader komt tot zijn tempel om het heil, d. i. de heiliging, of wilt ge, de heiliging, d. i. het heil te brengen.
De Heer komt, dat is in één woord heel de inhoud der profetische prediking. Zie, Hij komt, zoo klinkt het slotakkoord van den machtigen psalm des Ouden Verbonds.
Wij zien in de verschijning van onzen Heer Jezus Christus de aanvankelijke vervulling der profetie. De aanvankelijke vervulling, want immers het N. Testament eindigt niet anders dan het Oude: „Zie, Ik kom haastiglijk" (Openb. 22:20). Ook ons geldt het: naar de toekomst het oog gericht! Niet enkel gezien naar het verleden noch gestaard op de openbaring Gods, die voorbij is, maar gezien vooral naar de toekomst en gewacht op de volle openbaring van God en Zijn koninkrijk! Wat in het verleden ligt, is van den tijd en voor den tijd: kerken, belijdenissen, leerstellingen, organisaties, ze veranderen gedurig; ze blijken beperkt, zwak, vergankelijk; laat het zijn, wij weten: de Heer zelf staat boven alle deze, Hij die is en die was en die komen zal!
Zie, Hij komt! Op dezen toon der hoop moet ons



Christelijk leven gestemd zijn: daar is de bron onzer kracht, het geheim van onzen moed! Het hoofd omhoog, den blik voooruit! In al wat gebeurt in den tijd zien we Hem naderen, den Eeuwige dien wij verwachten met eerbiedige vreugde, met heilig beven, die komt, ontzaglijk en heerlijk tegelijk!
Amen, ja kom, Heere Jezus!



JOEL.
23







XV.
JOËL
Van de profeten wier geschriften ik tot nu toe besprak, kon ik, bij benadering ten minste, den tijd noemen waarin zij leefden, en de omstandigheden schetsen waaronder zij werkten. Uit hetgeen van hunne prediking bewaard bleef, laat zich n. 1. de omgeving te midden waarvan zij optraden, met tamelijke zekerheid herkennen, zoodat de geleerden het daaromtrent vrij wel eens zijn. Geheel anders staat het met de profetie van Joel. Voor deze heeft men bijkans in elke periode van Israëls geschiedenis een plaats gezocht, en beurtelings heeft men Joël verklaard voor den oudste of voor den jongste der schrijvende profeten. Tegenwoordig echter neigen de meesten er toe om hem een goed eind na de ballingschap te plaatsen, wat ook mij het meest waarschijnlijk lijkt.
Het feit toch dat deze profeet met geen enkel



woord afgoderij vermeldt noch bestrijdt, brengt ons in een tijd, toen Israël voor goed van dit euvel genezen was, wat eerst na den terugkeer uit Babel het geval is geweest Jeruzalems tempel is de eenige plaats van eeredienst; dat er een tijd was toen het volk ook andere heilige plaatsen bezocht en op de „hoogten" offers bracht, is in Joëls herinnering geheel verbleekt. Verder is er geen sprake meer van een koning, maar zijn het „de oudsten" die aan het hoofd staan van „de gemeente", die b. v. de bevoegdheid bezitten om een volksvergadering samen te roepen. (Joel 4:14, waar men vertale: verzamelt, oudsten, alle inwoners dezes lands ten Huize des Heeren). Ook wijst op lateren tijd de belezenheid in de oudere profetische geschriften die onze profeet gedurig verraadt in aanhalingen, daaraan ontleend, of toespelingen, daarop gemaakt.
Bewijst een en ander met vrij groote zekerheid dat Joël heeft geleefd na de ballingschap, toen Juda een deel vormde van het groote Perzische wereldrijk, de vraag rijst, hoe het komt, dat er toch over den tijd van zijn optreden zoo verschillend is geoordeeld. Ik geloof dit hieruit te moeten verklaren, dat zijne prediking niet hare aanleiding schijnt gevonden te hebben in eenig belangrijk historisch feit. Voor de meeste oudere profeten was een of ander gewichtige gebeurtenis, die daar voorviel op het groote wereldtooneel en een omkeer bewerkte in de ver-



houding der volkeren onderling het sein voor hun optreden, de stoot die hen tot spreken dreef. Door Gods geest verlicht, namen zij waar en verstonden zij wat wij zouden noemen de teekenen der tijden; zij hoorden in den donder der geschiedenis die de koninkrijken deed schudden en kraken, de stem van den Koning der koningen, het woord van Jehova der heirscharen, en voelden zich door Gods hand gegrepen, door Gods geest bezield om dat woord voor hunne tijdgenooten te vertolken, ter waarschuwing, ter verootmoediging of ook ter vertroosting. „Gewis, de Heer Jehova doet geen ding, tenzij Hij zijn voornemen aan zijne dienaren de profeten heeft geopenbaard. De leeuw heeft gebruld, wie zoude niet vreezen? De Heer Jehova heeft gesproken, wie zoude niet profeteeren T' (Amos 3 : 7, 8).
Zoo hangt de prediking dezer mannen samen met eenig feit, dat, soms voor lange jaren, het lot der volken, het lot ook van Israël, besliste, en tegen den achtergrond der wereldgeschiedenis komt dan hun persoon en hun werk duidelijk uit. De al dichter en dreigender naderende macht van Assyrië drong een Amos zijn volk tot bekeering te roepen; de verzwakking van dat zelfde Assyrië en de daarmee gepaard gaande opkomst van Babel werd door Jeremia's werkzaamheid begeleid en verklaard als een beschikking van Jehova zelf, terwijl een halve eeuw daarna de snelle veroveringen die de jonge Perzische koning Cyrus



(in den Bijbel Kores, Jesaja 44 : 28, 45 : 1) maakte en die geen twijfel lieten, of hij zou straks ook tegen Babel de wapenen keeren, den profeet der ballingschap, den dusgenaamden tweeden Jezaja, wakker riepen om met den troost der nabijzijnde verlossing zijn volk te bemoedigen.
Waar nu, gelijk bij deze mannen, de tijdsomstandigheden zich zoo helder afspiegelen in hunne prediking, is het natuurlijk gemakkelijk hun leeftijd te benaderen. Bij Joël evenwel blijkt nu niets van een dergelijke wereldschokkende gebeurtenis, die de aanleiding zou geweest zijn tot zijn optreden als profeet. Bij hem was die aanleiding een geheel andere, eene die ons omtrent de eeuw waarin hij leefde, niets zegt.
Een sprinkhanenplaag was over het arme land gekomen, en deze niet minder dan nationale ramp had aller hart met ontzetting vervuld. Wij hooren het al dadelijk uit den aanvang van ons boek:
Hoort dit, gij oudsten, leent allen het oor, bewoners des lands!
Is zoo iets ooit geschied in uwe dagen, of in de dagen uwer vaderen?
Verhaalt er van aan uwe kinderen,
en dat uwe kinderen het aan hunne kinderen overbrengen,
dezen weder aan een volgend geslacht.
Wat de knager overliet heeft de sprinkhaan opgegeten,



wat de sprinkhaan overliet at de verslinder op, wat de verslinder overliet, vrat de kaal vreter af. ')
Was misschien Joël zelf een landbouwer? Of woonde hij tenminste midden onder de landlieden, een dagelijksche getuige van de verwoesting, die op hunne velden was aangericht? Wij zijn geneigd het te gelooven, als wij zien, met hoe levendige kleuren hij de algemeene ellende weet te schilderen, hoe het hem
') Ik neem hier gedeeltelijk over de aanteekening uit de Leidsche vertaliug: De sprinkhaan is een tien of twaalf centimeter lang insect, dat zes pooten heeft, waarvan de achterste twee, even lang als het geheele lichaam, tot springen dienst doen. In het begin van den regentijd leggen de wyfjes herhaaldelijk eieren, vaak meer dan honderd tegelijk, waaruit in het voorjaar de jongen, ter grootte van een vlieg, te voorschijn komen; eerst in Juni of Juli zijn de vleugels zoo ontwikkeld dat zij vliegen kunnen. De sprinkhanen komen in vele landen, ook in Palestina, in ongeloofelijk grooten getale voor en zijn dan een geduchte plaag. Waar een zwerm, vaak met een gedruisch als van een zwaren hagelslag, neervalt, is in zeer korten tijd eiken plant kaalgevreten, zelfs de bast van de boomen afgeknaagd. En als zij weder verder gevlogen, door den wind opgenomen of door menschen en vogels verdelgd zijn, laten zij in hun ontelbare eiereren een plaag voor het vervolg achter; zelfs vernielen de larven die nog niet vliegen kunnen nog meer dan de volwassenen. In een optelling van rampen waarmede een land kan bezocht worden, komt gewoonlijk de sprinkhanenplaag voor, Deut. 28:33; 1 Kon. 8:37. Een talrijk, alles vernielend vijandelijk leger wordt meer dan eens met sprinkhanen vergeleken Richt 6:5; 7:12, «Terem. 46 : 23, Nahum 3 :15.



overweldigt en verschrikt. Mij dunkt, een stedeling, die altoos wat verder van het boerenleven afstaat, die niet zoo eiken morgen en eiken avond er in meeleeft, in zijne vreugden en in zijne teleurstellingen, in zijn geneugten zoowel als in zijne beproevingen, — zulk een stedeling zou niet zóó onder den indruk van een dergelijke ramp geweest zijn als onze profeet blijkt te zijn. Joël moet haar van zeer nabij hebben leeren kennen; hij moet hebben meegevoeld de wanhoop van den boer, die op zyn kale akkers stond te staren, hij moet pijnlijk getroffen zijn, telkens weer, door het heesch geloei van bet versmachtend gedierte.
Welk een aanblik, zoover bet oog reikte! Een landschap, van alle kleur, van alle sieraad beroofd, eentonig, leeggeplunderd! Velden, niet meer getooid met het veelverwige gewaad van het duizendvoudige leven, maar als in rouwkleedij gehuld, gestoken in de lompen en flarden van een havelooze, die nauwelijks den dood zich van 't lijf weet te houden! De hellingen der bergen en heuvelen, anders omslingerd door de weelderige wingerdranken, tusschen wier donker loof door de zwellende trossen heengluurden, blinkend en lokkend in het zonlicht, — nu treuren en rouwen zij, met de bladerlooze, ontschorste twijgen bedekt! De vijg, de olijf in de tuinen, met witgeknaagde bast, — ze laten hunne vruchten, die zij geen sappen meer kunnen toevoeren, verschrompelen en verdrogen. De dalen tusschen het gebergte, de vlakte langs de kust,



waar nog voor een paar weken de morgenkoelte het golvend koren deed ruischen, een lofzang van den ontwakenden dag den Schepper ter eere, — nu strijkt er de wind over leege akkers en klaagt door de naakte stoppels; met stommen blik, de wanhoop in het hart, dwaalt de landman over den grond, dien hij vergeefs heeft geploegd en bezaaid; zwijgend, nauwelijks bedwingend den bitteren schreeuw, die zich heen wringt naar de keel, gaat hij naar huis: geen vroolijke groet, geen opgewekt: „Jehova zegene u, Jehova zij met u" wisselt hij meer met den buurman, die hem tegenkomt: beschaamd is alle vreugde de menschenkinderen ontvloden (1 : 7—12).
En met den mensch lijden de dieren mee.
Wat steent het vee.
wat zijn de runderenkudden onrustig,
omdat zij geen weide hebben!
Zelfs de kudden van schapen en geiten zyn te gronde gericht.
Een vuur heeft de oasen der woestijn verteerd, en zelfs de dieren des velds, niet als rund en schaap verwend door de zorgende hand van den mensch, zoo gauw tevreden met de schraalheid der woestijn, — zelfs de dieren des velds komen om van honger en versmachten van dorst: woudezel en hert schreeuwen vergeefs om lafenis, want ook de waterbeddingen zijn drooggelegd; akelig en somber klinkt hun heesche roep over de doodsche landouwen.



In zulk een omgeving verkeert onze profeet. Zulk een tooneel heeft hij dag aan dag voor oogen. Hij kan er niet langer bij zwijgen. Hij hoort in dit alles een stem van zijnen God en voelt zich aangegrepen door den geest des Heeren om te gaan profeteeren en zijn volk op te wekken tot boetedoening en berouw. Verootmoedigt u, dat is bet ernstige woord, hetwelk Joël op de dorre akkers als geschreven ziet, en voor zijn volk vertolken gaat. Verootmoedigt u! En hij stelt zich geheel zijn volk voor in al zijne geledingen, kleinen en grooten, geringen en aanzienlijken, de priesters aan de spits, boete doende en om ontferming smeekende:
Steekt de bazuin op den Sion,
bepaalt een vastendag, kondigt een heiligen dag af.
Vergadert het volk, heiligt eene gemeente,
verzamelt de oudsten, vergadert de kinderen en zuigelingen.
Verlate de bruidegom zijne kamer,
de bruid haar slaapvertrek.
Dat tusschen voorportaal en altaar de priesters weeneu,
de bedienaren van Jehova,
en zeggen: Spaar, Jehova, uw volk,
geef uw erfdeel niet aan versmading over.
Joël is een man die waarde hecht aan den vorm; de gewijde vormen van het godsdienstige leven, offers, vasten enz. zijn hem niet onverschillig, maar hij vergeet niet, dat aan het symbool de werkelijkheid moet beantwoorden, aan het uiterlijke het innerlijke:



scheurt uw hart en niet uwe kleederen, en bekeert u tot den Heer, bekeert u van ganscher harte, zoo vermaant hij (2:12, 13).
En dan slaat de stemming van den profeet eensklaps om tot de vurigste hoop, dan wordt zijne profetie belofte van zegen, die rijkelijk vergoeden zal al de nu geleden schade. „Dan zijn de dorschvloeren weer met graan gevuld en vloeien de perskuipen over van most en olie." Ja, hooger nog stijgt de verwachting: die natuurlijke zegeningen worden onzen profeet symbool van de geestelijke gaven, die Jehova zijn volk bereiden zal: „na dezen zal Ik mijn geest uitstorten over alle vleesch: uwe zonen en dochteren zullen profeteeren, aan uwe ouden zullen droomen te beurt vallen, aan uwe jongelingen gezichten; ook over de slaven en slavinnen zal Ik in die dagen mijn geest uitstorten."
Zoo verplaatst zich Joël in den geest uit de ellende van zijn eigen dagen op den dag van Jehova, den „groote en verschrikkelijke." De plaag der sprinkhanen is hem reeds het voorspel van dien dag des gerichts, een van de voorboden van al de verschrikkingen waarmee die groote dag nadert. Ontzaglijk zal hij zijn, vooral voor de vijanden, die Israël hebben verstrooid onder de natiën en zijn land onder elkander verdeeld, die Israëls zonen en dochteren hebben verkocht in slavernij aan verre volkeren. In het derde hoofdstuk van zijn boek vermeit Joël zich in de schildering van het oordeel dat alle dezen treffen



zal: hoe zij nog eenmaal met den alouden haat in het hart optrekken tegen de heilige stad, niet vermoedend, hoe Jehova zelf hen op deze wijze samen vergadert om hen allen gelijkelijk te stralïen voor hetgeen zij zijn volk hebben aangedaan. Zie, zij rukken aan, zij rusten zich toe ten strijde, ploegscharen slaan zij tot zwaarden, sikkelen tot lansen, menigten, menigten van alle kanten: daar zet zich Jehova ten gerichte: den sikkel erin! want de oogst is rijp; komt, treedt, want de perskuip is vol, — zóó wordt de aanslag van Israëls vijanden te schande, op hun eigen hoofd komt het beraamde onheil neer, „maar Jehova is een toevlucht voor zijn volk, een sterkte voor Israëls zonen, en Hij blijft wonen op den Sion." Zoo komt voor het oog van onzen profeet tegenover den donkeren achtergrond van het vreeselijke lot der volkeren het lichtend tafereel van Israëls heil in krachtige trekken naar voren.
Wij kunnen niet zeggen, dat in dit alles iets oorspronkelijks is. Het is als de nagalm der aloude profetie, het is als een kort begrip van wat Joëls voorgangers ook hebben gepredikt. Het is het werk van een man die bij de ouden ter schole is gegaan en hunne geschriften vlijtig heeft bestudeerd en nu, niet zonder schoonheid en kracht van stijl en taal, hun woord voor zijn eigen tijd herhaalt. De „dag des Heeren" heeft van het begin af in het middelpunt



der profetische prediking gestaan, en Joëls belofte omtrent de uitstorting des Geestes kunnen wij noemen de uitwerking van Mozes' wensch: „och, of al het volk des Heeren profeten ware, dat de Heer zijnen geest over ben gave! (Num. 11:29).
Er is ook, vergeleken met vroegere profeten, bij Joel een zekere teruggang merkbaar. Wat betreft de verwachting voor de heidenen, staat hij niet meer op de hoogte van het ideaal, zooals wij het vinden b.v. in Jesaja 19 : 23, 25, 49:6, 56 : 3—8, vooral in dat heerlijke woord: mijn huis zal een bedehuis voor alle volkeren heeten, spreekt de Heer Jehova. Bij onzen profeet is de horizon beperkt, de sympathie voor al wat buiten Israël staat verengd. Er is in hem iets van den lateren Jood, die op de heidenen slechts met verachting neerzag. Joël kent de heidenen alleen als voorwerpen van Gods toorn, voor wie geen plaats is op de heilige erve: zijn ideaal is, dat geen vreemden zelfs meer in Jeruzalem zullen inkomen. Misschien wijst ge op de belofte van de uitstorting des Geestes over alle vleesch, maar bij nader toezien merken we, dat de profeet ook dit beperkt tot Israël en dat zijne bedoeling is: God zal zijn geest geven aan geheel Israël zonder onderscheid van geslacht, ouderdom of stand.
We zijn dus ook bij Joël nog geheel op het terrein van het Oude Verbond, toen het nog een verborgenheid was, wat eerst later klaar en duidelijk werd



geopenbaard, nl. dat de heidenen zijn medeerfgenamen, en van hetzelfde lichaam, en mededeelgenooten van Gods belofte in Christus door het Evangelie" (Efeze3:l—6). Welk een moeite het kostte, zelfs aan de eerste Christenen, zelfs aan de eigen apostelen van Jezus, zich in deze waarheid in te denken en in te leven, •wij zien het uit de „ontzetting" die hen beving, toen „de gave des Heiligen Geestes ook op de heidenen uitgestort werd" (Hand. 10:45). Zelfs een Petrus moest nog door bijzondere openbaring leeren, dat hij „geen mensch zou gemeen of onrein heeten," eer hij gewaagd zou hebben in te gaan tot een heiden, zoo vroom als Cornelius. Te minder verwondert het ons te zien, dat een Joel het in dit opzicht nog niet gegrepen had.
De beteekenis van Joëls profetie lijkt mij vooral deze, dat zij ons leert uit een natuurramp als Israël in zijne dagen had getroffen, een geestelijken zegen te gewinnen. Een sprinkhanenplaag en de „dag van Jehova", een zoo tijdelijke en plaatselijke ramp en het eindgericht, wanneer de wereldgeschiedenis tot haar eindbeslissing komt, — die verbinding schijnt ons vreemd, al te onevenredig, toch is er waarheid in: is niet elke dergelijke ramp, waarmede de natuurkrachten den mensch telkens bedreigen, een herinnering aan het onvaste, het vergankelijke van het aard-



sche bestaan, een heenwijzing door de tegenstelling, naar het „onbewegelijke" Koninkrijk dat wij verwachten ?
Zie, de mensch kan in doffe berusting, in stomme onderwerping aan het noodlot, in machtelooze wanhoop den nood des tijds, de rampen der natuur over zich heen laten gaan, en .... er dezelfde onder
bly ven, iets beters leert ons de profeet. De ellende
van buiten moet van binnen iets in beweging brengen, moet de geestelijke energie spannen, moet leeren bidden en smeeken, zich keeren tot God en hopen!
Hopen! Ook dit! Als een veer die, naar de eene zijde doorgebogen, straks te krachtiger terugslaat naar den anderen kant! Als de bal die, tegen den grond geworpen, met kracht weer omhoog springt! Zoo verhoogt de druk der ellende de vurigheid, de veerkracht der hoop!
Het schip zonder roer kan niet anders doen dan storm en golven om zich heen laten bruisen, maai het schip, waarop vaste hand het roer houdt, laat zich door diezelfde golven dragen naar de veilige haven. Wie gelooft en hoopt op het heil des Heeren, hij kan stuur houden; op hem stormen de golven aan, maar hij heeft het doel in 't oog en de storm spant slechts te strakker de zeilen van zijn gebed: zoo dragen hem de booze wateren naar de haven
des behouds.
Er is behoud. Donker is het reeds, donkerder zal



bet nog worden, maar door alle duisternissen heen nadert het heil des Heeren, zoo predikt Joël met moedig geloof. Wie het weet, hij komt niet om in den nood der tijden; integendeel, hij gelooft te vaster, hij hoopt te vuriger:
Door een nacht, hoe zwart, hoe dicht,
Voert Hg mij in 't eeuwig licht.



JONA.







XVI.
JONA.
Het boek Jona is door de Joodsche Schriftgeleerden wel opgenomen in den bundel der profeten, maar het draagt een geheel ander karakter. Het is een prediking in den vorm van een geschiedenis. Het behoort dus tot een vorm van literatuur als in elke taal wordt aangetroffen, de novelle, die een waarheid kleedt in het gewaad van een gebeurtenis, hetzij uit de werkelijkheid genomen of door de fantasie geschapen. Dit is, men weet het, een zeer gewone vorm, waarvan menig schrijver, die zijn volk iets had te zeggen, zich heeft bediend om het op een voor allen begrijpelijke wijze te zeggen. En elk begrijpt de bedoeling van een dergelijk verhaal. Niemand maakt zich dan druk om de geschiedenis als zoodanig, niemand vraagt angstvallig of het wel wezenlijk precies zoo is gebeurd zooals wij een historieschrijver willen narekenen, ieder voelt, dat het den schrijver niet te doen is geweest om eenig voorval mee te deelen, dat, toen



en daar, juist zoo is voorgekomen, maar om een eeuwige, altijd en overal geldende waarheid in een beeld aanschouwelijk te maken.
Welnu, zou deze letterkundige vorm ook niet gevonden worden in de literatuur van Israël, in den bijbel?
Wat het N. Testament betreft, geeft elk dit aanstonds toe. Niemand heeft bezwaar om in de gelijkenissen van den Heer Jezus dergelijke verhalen te erkennen, waarbij het niet gaat om historische, toevallige, maar om eeuwige waarheid. Als Jezus begint: een zeker mensch kwam af van Jeruzalem naar Jericho en viel onder de moordenaars, en dan voortgaat, gij weet hoe, — komt het dan in iemand op te onderzoeken, of het wel waarlijk zoo is geschied, of de priester en de Leviet en de Samaritaan juist in die volgorde den weg zijn langs gekomen, of de Samaritaan den anderen morgen inderdaad twee en niet soms drie penningen aan den waard schonk en zulke vragen meer. Dat zijn alle zaken, die ons hier niets kunnen schelen. Misschien gaf een pas onlangs gebeurde overrompeling van een eenzamen reiziger door een rooversbende Jezus de aanleiding tot zijn verhaal, misschien ook heeft Hij het zelf uitgedacht: het is ons alles hetzelfde; wij luisteren in beide gevallen even eerbiedig, het verhaal blijft ons even schoon, even waar, even leerzaam.
Nu schijnt het evenwel alsof wat in het N. Testament



wel mag, in het Oude volstrekt ongeoorloofd is. Daar willen velen niet weten van een dergelijke inkleeding van eeuwige waarheden in den vorm van een verhaal. Om mij nu te bepalen tot het boek Jona, menig vrome ziet er heiligschennis in, gebrek aan eerbied voor den bijbel, wanneer men de geschiedenis, daarin meegedeeld, leest op dezelfde wijze als waarop ieder Christen de geschiedenis van den barmhartigen Samaritaan leest, niet als historie maar als gelijkenis, niet als een kroniek, maar als een soort novelle. Dan — zoo vreezen vrome zielen — komt men de betrouwbaarheid van den bijbel te na, dan stempelt men den schrijver van het boek tot een bedrieger, dan verbeurt het boek zijne plaats in de Heilige Schrift en de schrijver alle aanspraak op bezieling door Gods geest. Maar wie beschuldigt eenig schrijver en dichter van bedrog, wanneer zij ons hunne ideeën verkondigen in romantischen vorm? Is Van Eeden een bedrieger, als hij ons de lotgevallen van den kleinen Johannes vertelt ?
Ik zie niet in waarom ook niet deze letterkundige vorm in het O. Testament zou kunnen voorkomen. Gelijk de psalmisten, wat zij weten en ervaren van God, uitdrukken in den vorm van lyrische poëzie, waarom zou een ander bijbelschrijver niet aldus de waarheid, welke de geest Gods hem openbaarde, mogen meedeelen in den, laat mij maar zeggen, romantischen vorm? Waarom zouden wij dit boek, dit gedicht, dat



naar Jona is genoemd niet nemen zooals het zich zelf geeft ?
Zooals het zich zelf geeft! Ja, want het komt mij voor, dat, wanneer dit boekske niet in den bijbel stond, geen mensch een oogenblik in onzekerheid zou zijn, hoe hij het had op te vatten. De bedoeling, de strekking springt toch zoo duidelijk naar voren, dat ieder het begrijpen zou: hier hebben we geen verhaal van historie, maar de prediking van een idee.
Het is dus geen rationalisme, geen hoogmoedige waan van het verstand, dat zich boven „Gods Woord" stelt, het is, ik zou willen zeggen, eenvoudig literair gevoel, aesthetische zin, die ons zegt: gedraag u niet alsof ge hier stondt tegenover een slechts naar feiten zoekenden kroniekschrijver, doch luister naar den prediker. Het is waarlijk niet om den bijbel te bedillen noch om hem te verkleinen, integendeel, juist om hem beter te verstaan, om zijne schoonheid hooger te waardeeren, het is juist om den bijbel te laten zijn wat hij wezen wil, te nemen zooals hij is, hem te laten spreken zooals hij tot ons spreken wil, — het is juist daarom, dat ik er op aandring in het boek Jona te zien, niet een kroniekmatig verhaal, maar een soort van novelle.
Een prediking dus in den vorm van een geschiedenis! Of die geschiedenis al dan niet gebeurd is, of ze al dan niet gebeurd kan zijn, dat is nog



weer een andere vraag, maar ééne, die, zoo lijkt het mij toe — weinig belang meer inboezemt, wanneer wij eenmaal hebben gezien, dat het hier niet om geschiedenis te doen is. Niet daarom toch zeg ik: het boek Jona is geen geschiedverhaal, omdat er b. v. het wonder van den visch in voorkomt, maar omdat, zoo wij het als geschiedverhaal opvatten, wij de eigenlijke bedoeling er van geheel voorbijzien.
Om van dat wonder van den visch even iets te zeggen, voor velen schijnt het wel het een en al in ons boek. Voor sommigen is het een onuitputtelijke bron van goedkoope aardigheden, voor anderen is het schier als het plechtanker van hun geloof, zoodat, indien het bewezen werd, dat die visch nooit bestaan heeft, hun geloof in God een geweldigen schok zou krijgen. Nu, dat geloof staat of valt toch waarlijk niet met het al of niet geschied zijn van Jona's redding uit den buik van den visch. De God, die het heelal bestuurt, die de sterren, werelden en nog eens werelden, leidt langs hare banen, die het rijke, ondoorgrondelijke leven, dat onze aarde vervult, heeft gewekt en onderhoudt van dag tot dag — Hij behoeft ons zijn bestaan, zijne almacht, zijne wijsheid niet te toonen door een wonder als dit. Er gebeuren dagelijks onder onze oogen honderd wonderen, grooter, heerlijker, mysterieuzer dan dit. Daarom begin ik ook niet met te zeggen: het kan niet geschied zijn wat ons van Jona's redding uit de



diepte der zee wordt verteld. Hoe zouden wij den levenden God grenzen stellen? Indien Hij in zijne heilige wijsheid iets dergelijks wilde doen, hoe zou Hij ook hier niet kunnen „spreken, en het is er, gebieden, en het staat er"? „Wat zijne liefde wil bewerken, ontzegt Hem zijn vermogen niet."
Aan den anderen kant echter kan ik niet ontkennen, dat het verhaal van Jona II wel den indruk op mij maakt van het onwaarschijnlijke, van het gewild wonderbaarlijke, dat ik hier begin den geest te speuren, die in latere Joodsche geschriften zoo welig tierde, dien trek naar het fantastische, die meent God te zien vooral in het gansch buitengewone, hoe zeldzamer, hoe ongeloofelijker, hoe beter. Dan krijgen wij wonderverhalen zonder eenigen zedelijken achtergrond, waarbij het alleen aankomt t>p bloot vertoon van goddelijke, willekeurige almacht.
Maar, gelijk ik reeds opmerkte, de vraag of het zoo letterlijk gebeurd is, al dan niet, laat mij koud. Zoowel, die om dat wonderverhaal zich vroolijk maken als die met alle macht willen staande houden, dat het historisch is, doen verkeerd. Zij blijven staan aan den buitenkant van ons boek en staren zich daarop blind, zoodat zij geen oog meer hebben voor de ware beteekenis en rijke schoonheid.
Zeker, als geschiedenis is het onwaarschijnlijk genoeg. Niet alleen om het verhaal van den visch, maar meer nog om hetgeen verder verhaald wordt



dat een der trotsche koningen van Nineve met geheel zijn volk door de prediking van een vreemdeling zóó zou getroffen zijn, dat hij openlijk met geheel de stad boete zou gedaan hebben. Zulk een geheel eenig feit in de geschiedenis zou meerdere sporen nagelaten hebben. We zouden verwachten, dat, zoo niet de Assyrische gedenkteekenen, dan toch het boek der Koningen er de herinnering van bewaard had, vooral omdat de naam van Jona daar wel degelijk wordt genoemd. Volgens 2 Koningen 14 :25 leefde ten tijde van Jerobeam II in het rijk van Israël een profeet Jona, die dezen dapperen vorst bij zijn strijd tegen de vijanden Israëls ter zijde stond en hem aanmoedigde door goddelijke beloften van voorspoed en zege. De schrijver van het boek der Koningen kent dus wel een profeet Jona en weet iets van zijn werkzaamheid, zou hij het onvermeld hebben gelaten, indien hij iets geweten had van een reis van den profeet naar de hoofdstad der wereld, gelijk Nineve toen was, en van den machtigen omkeer dien zijn woord daar bad teweeg gebracht?
Het zwijgen van „Koningen" is dus nog een reden te meer om te twijfelen aan de historiciteit van het in het boek Jona verhaalde. Maar — zoo werpt allicht iemand mij tegen — Jezus haalt toch het voorbeeld van Jona en zijne prediking tot de inwoners van Nineve aan! (Luk. 11:29. 30, 32). Wanneer wij echter heden ten dage uitdrukkingen gebruiken als deze:



gelijk Lazarus lag voor de poort van den rijke, of: gelijk de verloren zoon terugkeerde uit het vreemde land, willen wij dan daarmee te kennen geven, dat wij de personen uit Jezus' gelijkenissen beschouwen als menschen, die werkelijk toen en daar geleefd hebben? Evenmin is er, dunkt mij, reden om te meenen. dat Jezus, door het voorbeeld van Jona te noemen voor zijne hoorders de kwestie uitgemaakt of zelfs maar gesteld heeft, of die Jona een historisch persoon geweest is, al dan niet.
De slotsom waartoe ik dus kom, is deze: er heeft zeker eenmaal onder Israël een profeet Jona geleefd, van wien echter niet veel bekend was. Een veel later levende schrijver (want er pleit niets voor, maar alles pleit er tegen, dat ons boekske zou geschreven zijn door den man zelf wiens naam het draagt, zie maar hoe er steeds over Jona wordt gesproken in den derden persoon), een later levende schrijver heeft den naam van dien profeet uit den ouden tijd aangegrepen, gelijk nog zoo menig auteur voor en na gedaan heeft en nog doet, en met hem als hoofdpersoon zijn verhaal gedicht, waarin hij ernstige waarheden aan zijn volk te prediken had. Ook de taal wijst er op, dat wij in den dichter van Jona een man voor ons hebben uit lateren tijd, al vrij wat na de Babylonische ballingschap. En in de omgeving van die dagen laat zich ook zijne predi-



king het beste plaatsen en het beste verstaan.
Gelijk de oude profeten steeds optraden tegenover hun volk, getuigende tegen den geest des tijds, tegen de publieke opinie, zoo is ons boek Jona een protest tegen de geestesrichting, die na de ballingschap onder het herstelde Israël al meer en meer veld won. In zooverre heeft het ook terecht een plaats gekregen in den bundel der profeten. Het is een waardig, een heerlijk protest tegen nationale bekrompenheid, tegen godsdienstige enghartigheid, die God en zijne ontferming en zijne zegeningen zou willen beperken tot —, zou willen opsluiten in eigen kringetje. Het is als het voorspel van Paulus' wuord: is God een God der Joden alleen, en is Hij het niet ook der heidenen? Ja, ook der heidenen, nademaal Hij een éénig God is! (Rom. 3:29). Het predikt op treffende wijze de universaliteit van GodenvanGods liefde, zich uitbreidende over al Zijne schepselen, zelfs tot over het vee! Tegenover strakke, koude theorieën, waarmee menschen vaak, met o zooveel schijn van rechtvaardigheid, met o zoo heilige verontwaardiging, maar ook o zoo koel en onbewogen, hun naasten oordeelen en uitsluiten en verwerpen, doet het ons als hooren, hoe het Vaderhart van den Almachtige klopt, levend en warm, in erbarming over al wat Hij gemaakt heeft: „een genadig en barmhartig God, lankmoedig en groot van goedertierenheid, en berouw hebbende over het kwaad."



En dat zelfs tegenover heidenen!
Heidenen! Menschen die het oordeel Gods verdiend hebben, dacht en zeide Jona, en hij zeide het koud en hard, en hij zou gelachen hebben als het oordeel gekomen ware, maar zie nu, voel nu, hoe de hooge God denkt ook over „heidenen," wanneer gij leest het roerend slot van ons boek:
«Gij verschoont den wonderboom, aan welken gij niet hebt gearbeid en dien gij niet hebt groot gemaakt, en Ik zoude die groote stad Nineve
niet verschoonen, waar veel meer dan 120.000 menschen in zijn, die geen onderscheid weten tusschen hunne rechter- en hunne linkerhand, daartoe veel vee ?"
Hoe heerlijk beschamend worden hier tegenover elkaar gesteld de menschelijke kleinheid en Gods grootheid, de menschelijke enghartigheid en de goddelijke, als ik het zoo noemen mag, ruimhartigheid! Nineve's verwoesting —- het leek Jona een kleinigheid, hem, die verdrietig was over het verdorren van een wonderboom! Maar de wonderboom had hem schaduw gegeven, doch waarom zou hem Nineve ter harte gaan? Hij had er niets mee te maken! Maar Ik, zoo laat hem de Almachtige gevoelen, „Ik heb er wel mee te maken; ze zijn toch allen Mijne schepselen, en dan alle die kleine, onschuldige kinderen! Zou Ik ze niet verschoonen ?" Zooals het u, den vreemde, geen hartzeer kost den losbandigen jongeling zijn verderf te laten tegemoet



loopen, maar der moeder kost het bloed en tranen: het is toch en het blijft toch haar kind, haar eigen kind, dat zij onder het hart heeft gedragen. Zoo is en zoo blijft toch de heiden, ook de goddelooze Nineviet, deongeloovige, de wereldling, Gods schepsel, Zijn eigen kind.
Waarlijk, hier wordt, gelijk Prof. Gunning zegt, ons te gevoelen gegeven „de onbeschrijfbare diepte der liefde van God. Voor God is het zalig worden van die heidenen, van die tot nog toe afgekeerde menschen, een dergelijke verkwikking, als voor u, o Jona, de boom, die u tegen de brandende zonnehitte beschermde: het is een lafenis voor zijn goddelijk hart, want Gods wil is niet dat er één verloren ga."
„Hoe zoude Ik u overgeven, o Efraïm, u overleveren, o Israël? Hoe zoude Ik u maken als kdama, u stellen als Zeboïm? Mijn hart is in Mij omgekeerd, al Mijn berouw is te zamen ontstoken," — in deze woorden had eenmaal de profeet Hozea te verstaan gegeven, hoe het den Heer aan het hart ging om Israël te kastijden, — de schrijver van Jona gaat nog verder, waar hij eenzelfde ontroering des harten bij God ook jegens de heidenen predikt. Hij geeft daarmee een heerlijk getuigenis tegen den geest, die al meer bij zijn volk insloop.
Het was in de dagen na Ezra en Nehemia. Het was deze mannen gelukt het herstelde Israël, dat uit Babel was teruggekeerd, te doen buigen onder



de wet van Mozes. Afzondering vande volkeren rondom, zoo luidde het wachtwoord, dat zij uitgaven, en dit bleef de leuze in de volgende eeuwen van allen, die in hun geest werkzaam waren. De Schriftgeleerden, de geestelijke leidslieden van Israël, die in Ezra hun grooten voorganger eerden, werden niet moede hun volk te „omtuinen" met hunne honderden wetsbepalingen, die alle één doel hadden: Israël op zichzelf te stellen, het een eigen stempel in te drukken, waardoor het zou bewaard blijven voor het groote kwaad van vroeger eeuwen: de vermenging met de heidenen.
En ongetwijfeld, het werk van Ezra en Nehemia was noodzakelijk geweest. Noodig was het, dat Israël zichzelf leerde kennen, zijn eigen karakter in onderscheiding van de heidenwereld leerde verstaan, zou het niet steeds weer gevaar loopen in de heidenen te vervloeien. Voor dat gevaar hebben de Schriftgeleerden hun volk beveiligd.
Maar, eenzijdig zooals wij menschen zijn, nu dreigde weer een ander gevaar. Nu lag de geestelijke hoogmoed voor de deur, nu kwam het „Jodendom" op, het Jodendom dat geheel iets anders is dan het echte Israëlietisme; het Jodendom, dat zichzelf voelt, o zoo voelt, als uitverkoren volk van God en op de anderen, de volkeren, neerziet met groote minachting als „honden," vervloekten, voorwerpen eenvoudig van den toorn Gods en voor de wraak van den Almachtige



bewaard. Het Jodendom, dat vergeten heeft waartoe het uitverkoren is, n.1. om „te zijn een licht der heidenen, Gods heil tot aan het einde der aarde," dat den zegen Abrahams voor zichzelf alleen wil houden, maar niet dien zegen wil dragen de wereld in.
Voor die zelfverheffing, die de anderen uitsluit van het heil, van de genade Gods, voor dien geestelijken hoogmoed waarschuwt de dichter van ons boek Jona zijne tijdgenooten. Ook in het hart der heidenen woont nog wel vreeze Gods, en ook hun behoudenis gaat den hoogen God ter harte, — zoo herinnert hij hen.
Mij dunkt, die herinnering mag ook een Christen hooren. Ook nu nog, ja juist nu in onze dagen! Men spreekt veel over de „antithese," men legt nadruk op het principieel verschil tusschen Christendom en wereld, men waarschuwt tegen „verflauwing der grenzen." Zeker, die waarschuwing heeft haar recht. Wij moeten weten wie wij zijn, wij moeten ons karakter bewaren, wij mogen niet der wereld gelijkvormig worden.
Maar .... hij, die deze dingen zegt, hij mag wel hebben een hart vol ootmoed en vol lief del Vol ootmoed! Anders gaan wij roemen op ons zelf en meenen, dat bij ons alles licht is en aan de andere zijde der grens alles donkerheid! En vol liefde! Anders wordt de toon waarop wij spreken over den „wereldling," den „ongeloovige," koud en hard,



gelijk ons gemoed koud is jegens hem! Gelijk Jona onbewogen het oordeel over Nineve had uitgeroepen !
Beschamende herinnering, die Jona! Wat kan een menschenhart klein zijn en eng, hard en koud! Hoe kunnen vooroordeel, trots, patriottisme, theologie, godsdienstijver hem het gemoed ompantseren met onaandoenlijkheid! Maar gelukkig, God is meerderdan ons hart! Gelukkig, — waar zouden anders de „heidenen" blijven? Waar zouden wij zeiven blijven?
„O mensch" — aldus Prof. Gunning naar aanleiding van Jona — „o mensch, hei-zie uwe godgeleerdheid, totdat ze ruim genoeg zij om elke beweging, ook der heidensche harten die naar God heen streven, in zich op te nemen."



DANIËL.







XVII.
DANIËL
Als het laatste in de rij der profetische geschriften bespreek ik ten slotte het boek Daniël. Wie gewend is aan de plaats die dit boek in onze bijbels inneemt en Daniël den vierden der groote profeten, voorafgaande aan de twaalf kleine, leerde noemen, zal verwonderd opzien over deze plaatsing achteraan. "Wie echter den Hebreeuwschen bijbel kent zal het begrijpen. Hield ik mij geheel aan de rangschikking van dezen, dan zou zelfs het boek Daniël in 't geheel geen aanspraak hebben op een behandeling in een reeks van „profetische" geschriften, want bij de Joden zelf komt het niet eens onder de „profeten" voor. Zij toch verdeelen het O. T. in drie bundels: 1° de „wet", bevattende de eerste vijf boeken Genesis—Deuteronomium; 2° de „profetenwaaronder zij begrijpen zoowel Jozua, Richteren, Samuëlen Koningen als de eigenlijke profeten Jezaja, Jeremia, Ezechiël en het als één geheel beschouwde „boek der 12
° « r *



profeten3°. de „geschriftendat zijn dan de overige boeken, Psalmen, Job enz. en daaronder staat ook Daniël tezamen met andere van de jongste geschriften uit het O. T. als Kronieken en Esther.
Deze plaatsing wijst er reeds op, dat wij Daniël maar niet voetstoots kunnen indeelen bij de oude profeten. Zij doet reeds vermoeden, dat dit boek van jongeren oorsprong is. En er is verder allerlei wat dit vermoeden tot zekerheid verheft. Wij vinden nergens in eenig Joodsch geschrift eenige aanhaling of toespeling die bekendheid met Daniël verraadt, vóór omstreeks 100 jaar vóór Christus, in het eerste boek der Makkabeën ('2:59, 60). En het boek van Jezus Sirach, ook onder de „Apokriefen" bewaard, geeft recht om positief te verklaren, dat men in zijn tijd, ongeveer 200 vóór Chr., het boek Daniël nog niet kende. Deze wijze besluit zijn geschrift met een lofzang op de vaderen (cp. 44—49). Hij loopt achtereenvolgens de geheele O. Tsche geschiedenis door om de groote mannen van den voortijd te huldigen en hun kloeke daden in gedachtenis te brengen. Hij bezingt de aartsvaders: Henoch, Noach, Abraham, Izaak, Jakob; verder vooral Mozes en Aaron, dan Jozua en Samuël; enkele vrome koningen David, Salomo, Hiskia en Josia; en vooral ook de profeten Elia en Elisa, Jezaja, Jeremia, Ezechiël, en na de vermelding van dezen laatste gaat hij voort: „ook de gedachtenis der twaalf profeten zij in zegeningen.



Hoe zullen wij Zerubbabel verheffen?" enz, om dan nog te noemen den Hoogepriester Jozua en den landvoogd Nehemia, den herbouwer van Jeruzalems muren. Het ontbreken van Daniël in deze beeldengalerij van geloofshelden uit den ouden tijd is een krachtig getuigenis voor den laten oorsprong van het naar hem genoemde boek. Men kan niet zeggen: Sirach kan hem wel gekend hebben al verzwijgt hij hier zijn naam. Mij dunkt, ieder moet voelen: indien hij het boek Daniël had kunnen lezen zooals wij nu, hij had in dit verband zijn naam niet kunnen overslaan.
En wat nu het zwijgen van Sirach ons reeis duidelijk vertelt, het wordt bevestigd door een aandachtige bestudeering van het boek zelf. En op zulk een meer dan oppervlakkige lezing rekent de schrijver (12:4, 10). Wel verhaalt hij ons geschiedenis uit den tijd der Babylonische ballingschap, maar nergens staat, dat het boek toen ook geschreven is. De schrijver zelf noemt zich niet en zegt ook niet met naam en toenaam wanneer hij leefde, toch is het voor elk die nauwkeurig leest, doorzichtig genoeg in welke dagen wij hem te zoeken hebben. Namelijk voor hem die kennis genomen heeft van de lotgevallen van het Joodsche volk en van de veranderingen op het wereldtooneel in de vier eeuwen, die liggen tusschen den tijd van Nehemia en het begin van het N. Testament. Wie de geschiedenis dier eeuwen



kent, kan ze ook lezen bij Daniël, die er telkens een schets van ontwerpt, maar dan gesluierd in beeld en gelijkenis, in raadseltaal omneveld.
Om den lezer hiervan te overtuigen, volge een kort overzicht van deze geschiedenis.
In de eerste twee eeuwen na den terugkeer uit Babel bleven de Joden onderworpen aan de Perzische monarchie, tot zij het lot van deze laatste deelden en ingevoegd werden in het Grieksch-Macedonische rijk van Alexander den Groote, die met ongeëvenaarde snelheid het reuzenrijk van Perzië veroverde (331 vóór Chr.), gedreven door de grootsche gedachte om het Oosten aan het Westen te huwen en zoo de beide die elkaar zoo lang bestreden hadden, Azië en Griekenland, te verbroederen. Een vroege dood sneed echter plotseling al zijne plannen af (323 vóór Chr.) en zijne kolossale macht viel in vier deelen uiteen (Dan. 8:5—8; 11:3, 4). Voor ons zijn nu slechts van belang de twee waarmee de Joden telkens te maken hadden: het rijk ten N. van Palestina, Syrië met de hoofdstad Antiochië, waarover de Seleuciden, en dat ten Z., Egypte met de hoofdstad Alexandrië, waarover de Ptolemeën regeerden. Tusschen deze twee werd het een oorlog zonder einde en het Joodsche land, tusschen beide ingelegen, was vooral de buit dien zij elkaar betwistten. Beurtelings moest het, nu den koning van het Noorden, dan dien van het Zuiden gehoorzamen. Soms werd het, bij een



huwelijk tusschen de twee vorstenhuizen, als bruidschat door den een den ander afgestaan. Want door onderlinge huwelijken trachtten de op elkaar naijverige dynastieën wel eens den eeuwigen strijd te beeindigen, — tevergeefs! straks brak hij weer in versche woede uit. (11: 6). En Palestina had natuurlijk niet het minste te lijden van al deze oorlogen.
Zoo komen we tot het jaar 175 vóór Chr. Toen trad op als koning van Syrië Antiochus IV Epifanes. Hij had den troon waarop hij niet de meeste rechten had, bemachtigd door een paar mededingers op zij te dringen en zocht straks ook over Egypte zijn gezag uit te breiden. In 170 deed hij een eersten veldtocht naar het Zuiden, in 168 gevolgd door een tweeden, tot hij (hij stond reeds voor de poorten van Alexandrië) gestuit werd door de Romeinen. Hun gezant verscheen in zijn legerplaatseneischte onmiddellijke ontruiming van het grondgebied van Egypte, en toen Antiochus uitstel vroeg om zich met zijne generaals te beraden, trok de Romein met zijn staf een kring om den koning heen en verbood hem dien te verlaten vóór hij een bevestigend antwoord gegeven had. Er schoot voor den armen Antiochus, wiens voorgangers reeds de overmacht van Rome hadden ondervonden, niet anders over dan toe te geven en zich deze vernedering ten aanschouwe van zijn geheele leger te laten welgevallen.
Ziedend van toorn kwam hij nu in Palestina (11: 30)



en liet den Joden al zijn grimmigheid gevoelen. Die Joden! Zij alleen van al de hem onderworpen volksstammen verzetten zich tegen zijn geliefde levensgedachte de Grieksche beschaving alom in zijn rijk te verbreiden en het hecht aaneen te smeden door al zijn onderdanen te vereenen in den dienst van den Griekschen Oppergod Zeus Olympius. Wel hadden sommige Joden, zelfs een paar onwaardige Hoogepriesters, hem wijs gemaakt, dat het weinig moeite zou kosten Grieksche zeden en godsdienst ook in Judea in te voeren; reeds was er in Jeruzalem een gymnasium gebouwd en zag men zelfs priesters naar Griekschen trant meedoen in het worstelperk, — doch toen de koning nu beproefde ook den Griekschen godsdienst den Joden op te leggen, bleek het, hoe diep de liefde voor het eigen geloof in de gemoederen geworteld was en hoe de grondstelling van zijne wet: „Hoor, Israël, de Heer onze God is een éénig Heer", in merg en bloed van het Joodsche volk was opgenomen. Dus stuitte Antiochus op taai verzet. Dat verbitterde hem en vooral nu na de in Egypte ondervonden krenking moesten de Joden het ontgelden.
Met geweld zouden zij gedwongen worden tot de vereering van Zeus. Op straffe des doods werd de dienst van Jehova verboden, de heilige boeken moesten worden uitgeleverd en werden verbrand, moeders die haar kinderen lieten besnijden, werden met deze ter dood gebracht, een Syrisch beambte trok met eenige sol-



daten het land rond: in elk dorp werd een Zeusaltaar opgesteld en alle ingezetenen, de aanzienlijksten voorop, werden opgeroepen om te offeren en varkensvleesch te eten. En wat het ontzettendste was voor een Joodscli hart, ook de tempel werd gruwelijk ontheiligd. Reeds in 170 was Antiochus, begeleid door den afvalligen Griekschgezinden Hoogepriester, het heiligdom binnengedrongen — hij de heiden in het huis van Jehova! — en had den tempelschat geroofd; nu, in 168, zond hij een talrijk leger naar Jeruzalem met den last het tot een Grieksche stad te maken. Hiertoe werd een deel der bevolking vermoord of in slavernij verkocht, de plaats met vreemden bevolkt, ontmanteld en door een sterken, nieuw gebouwden burg in bedwang gehouden. En den 45den Kislew (December) van dat jaar werd de dienst van Jehova in den tempel gestaakt en tien dagen later zelfs een altaar van Zeus op het brandofferaltaar geplaatst, waarop zwijnenolfers werden geslacht. Het zwijn was namelijk het gewone offer van den Griekschen god, maar het moest den echten Jood wel toelijken alsof men juist om hem te ergeren, dit olïerdier had gekozen!
Bange tijd voor allen die trouw wilden blijven aan de wet! Wat er in de harten omging, kunnen wij waarschijnlijk nog hooren uit sommige psalmen, als Psalm 74 en 79, waar de vromen klagen over de ontwijding van het heiligdom, of Ps. 44, waarde dichter durft zeggen, dat zij niet om hunne zonden,



niet om afval van hun God maar juist om hunne trouw aan zijn wet worden vervolgd: „om uwentwil worden wij al den dag gedood, zijn wij geacht als vee voor de slachtbank." Honderden vluchtten naar de woestijn en verborgen zich in de spelonken, en lieten zich, ontdekt, weerloos slachten liever dan b.v. op den sabbat een zwaard te grijpen tot zelfverdediging. Tot eindelijk Mattathias en zijne zonen, de Makkabeën, hun volk opriepen tot tegenweer, opdat zij niet allen wierden uitgeroeid!
Ook in zijn dorp Modin verscheen de Syrische beambte en hij, als een der aanzienlijksten, werd het eerst uitgenoodigd tot het afgodsaltaar te naderen. — hij weigert! Daar treedt een Grieken vriend naar voren, hij wil wel den afgod zijne hulde bewijzen en een voorbeeld geven van gehoorzaamheid aan 's konings bevel. Maar hij heeft het tegen zijn leven gedaan. Het wordt Mattathias te veel: hij rukt een der soldaten het zwaard uit de hand, klieft den afvalligen dorpsgenoot het hoofd, slaat den Syriër bij zijn altaar neer, en vliedt met zijne zonen de woestijn in, have en goed achterlatend, alle getrouwen oproepend hem te volgen.
Dat was het begin van den opstand der Makkabeën, schijnbaar een wanhopig ondernemen en toch straks gekroond met den schoonsten uitslag: Juda nog eenmaal een onafhankelijk koninkrijk! Zelfs reeds betrekkelijk spoedig mocht het Judas den Makkabeër,



nadat hij een paar Syrische legers op de vlucht geslagen had, gelukken weer meester te worden van Jeruzalem, en toen was natuurlijk het eerste werk den tempel weer te wijden en den dienst van Jehova te herstellen: het ontheiligde brandofferaltaar werd afgebroken (de steenen werden zorgvuldig weggeborgen in de hoop dat eens een profeet zou opstaan om aan te wijzen wat daarmede te doen) en door een nieuw vervangen: juist drie jaren nadat het altaar van Zeus, de „ontzettende gruwel," het „ontzettend wanbedrijf' (cp. 11 : 31; 12 : 11; 8 : 13; 9:27) was opgericht, rookten weer voor 't eerst offers voor Jehova. Dit heugelijk feit der tempelherstelling werd voortaan op een jaarlijkschen feestdag herdacht (25 Kislew, December, 165 vóór Chr. Zie Joh. 10:22).
Ik kan den vrijheidsoorlog der Makkabeën niet verder verhalen, en voor het begrijpen van Daniël is 't ook niet noodig verder te gaan. Ons boek brengt ons juist zoo ver als ik nu ging, of eigenlijk nog niet zoo ver: de reiniging van den tempel had onze schrijver nog niet aanschouwd. Hoe we dit zoo nauwkeurig durven vaststellen, vraagt wellicht iemand. Ten bewijze daarvan willen we oplettend lezen het geschiedverhaal, zooals we het bij Daniël vinden. Ik kies daartoe hoofdstuk XI, waar de schrijver in den vorm van een voorspelling der toekomst inderdaad een terugblik geeft op de eeuwen die achter



hem liggen. Hij doet dit telkens maar hier het uitvoerigst, het meest in bijzonderheden.
Hij begint bij Cyrus, den koning van Perzië, na wien, zegt hij, nog drie koningen over de Perzen zullen regeeren. Hieruit blijkt reeds, dat hij over dien tijd, voor hem reeds een paar eeuwen geleden, slechts gebrekkig onderricht is en de Perzische heerschappij slechts van verre kent, want er zijn in waarheid niet vier maar veel meer koningen van Perzië geweest (11 :2). Dan schetst hij in een paar trekken het optreden van Alexander den Groote, zijn vroegen dood en de verdeeling van zijn rijk (vs. 3, 4). Vervolgens, al uitvoeriger, beschrijft hij de nooit ophoudende oorlogen tnsschen de koningen van het Zuiden (Egypte) en die van het Noorden (Syrië), wier geschiedenis hij goed kent. (vs. 5—20). Maar waarvan hij geheel, tot in alle bijzonderheden, op de hoogte is, dat is de tijd en de persoon van Antiochus Epifanes. Aan hem alleen wijdt hij meer dan één bladzijde, (vs. 21—45). Hij kent zijne tochten naar Egypte en de aldaar ondervonden vernedering (vs. 25—30), zijn woede tegen het heilig verbond, den dienst van Jehova, de tempelontwijding, de afschaffing van het dagelijksch offer, het opstellen van „den ontzettenden gruwel" (het Zeusaltaar) (vs. 31), maar ook kent hij den opstand der Makkabeën, hoe zij, eerst klein, gaandeweg toenemen in aantal en kracht (vs. 32—35).



Wij voelen, hier zijn wij in de dagen van den schrijver zelf. dit alles heeft hij zelf beleefd. Wat hij nog niet had beleefd, toen hij zijn boek schreef, het is de herwinning van den tempel en de dood van Antiochus. Want zou hij anders hebben kunnen laten de eerste te vermelden? En de verwachtingen die hij over den laatste koesterde, zijn niet door de uitkomst bevestigd. Volgens vs. 40—45 verwachtte hij, dat Antiochus nog eenmaal een gelukkigen veldtocht tegen Egypte zou ondernemen om ten slotte op de grens van het Heilige land aan de kust der Middellandsche zee plotseling om te komen. Zoo is het nu niet gebeurd. De koning heeft geen inval meer in Egypte gedaan, wel is hij spoedig, in 463, gestorven, doch niet in Palestina maar op een tocht ter plundering van een tempel in het verre Elam. Wij zien dus: tot van het begin van den Makkabeeschen opstand is onze schrijver nauwkeurig ingelicht; wat in de jaren onmiddellijk daarna zou geschieden heeft hij voorspeld, maar die voorspelling is niet in alle deelen uitgekomen, terwijl hij van de geschiedenis van een paar eeuwen vroeger slechts een nevelachtige voorstelling toont te bezitten. Ligt nu niet de gevolgtrekking voor de hand: de schrijver van het boek Daniël heeft geleefd in de dagen waarin hij zoo geheel thuis blijkt te zijn, onder de geloofsvervolging van koning Antiochus Epifanes.
Want men zegge nu niet: God kon een profeet



in de ballingschap wel vooruit openbaren wat in de volgende eeuwen zou geschieden. Ik wil dit in het afgetrokkene volstrekt niet ontkennen ,maar: 1°. er is in heel de profetische schrift geen tweede voorbeeld van zulk een voorspelling van een geheele reeks gebeurtenissen, tot in de kleinste bijzonderheden; en vooral 2°. het zou dan toch meer dan vreemd zijn dat de goddelijke geest den ziener omtrent sommige dingen zoo nauwkeurig en zoo juist, omtrent andere zoo gebrekkig en zoo verkeerd had ingelicht. De eerbied voor den bijbel zelf moet er ons toe leiden ons ook hier eenvoudig te buigen voor wat zich als het meest natuurlijke, als het ware aan ons opdringt: de schrijver van „Daniël" leefde in den Makkabeeschen tijd, en het is eenvoudig literarische inkleeding, wanneer hij wat hij zijn volk tot vertroosting en bemoediging te zeggen heeft, voorstelt als geopenbaard aan een profeet Daniël in de ballingschap te Babel. Den naam Daniël kende hij uit Ezechiël (14:14,20; 28 : 4) waar hij naast Noach en Job wordt genoemd als een vrome uit den voortijd. Misschien waren er over hem verhalen in omloop als in de eerste hoofdstukken van ons boek staan opgeteekend. Wij stellen het ons dus zóó voor: in den benauwden tijd onder Antiochus voelde een vrome zich door Gods geest bezield en gedreven om zijn ellendig volk te troosten en op te beuren. Maar de dagen der profeten zijn voorbij, onze vrome treedt niet op in eigen naam,



hij heeft behoefte aan het gezag van een godsman uit den ouden tijd en laat Daniël spreken en voorspellen. De frisse he bron der profetie is opgedroogd, men heeft nu de profetische schriften die men leest en bestudeert om den weg Gods te verstaan. Zoo doet ook onze schrijver. Hij zit gebogen over „de boeken" en tracht te berekenen, hoe lang de benauwdheid zal aanhouden, hoe en wanneer het einde zal wezen (9 : 1). Zoo vindt hij bij Jeremia het getal zeventig (Jerem. 25 : 41, 12; 29 : 10—14) en dat schijnt hem de sleutel te zijn tot opening van het duistere raadsel, hoe God zijn volk in zulk een ellende kan laten. Hij verstaat de jaren als jaarweken, en „wees getroost", roept hij zijn lijdend volk toe, „wij zijn in de laatste week, de helft is reeds voorbij, nog een halve week, slechts 1290, op zijn hoogst 1335 dagen, na de oprichting van „den ontzettenden gruwel", dan komt de verlossing, dan wordt aan de heiligen des Allerhoogsten recht verschaft en zullen zij het koningschap aanvaarden.'' (9 :24—27; 12:11 -13; 7 : 19—28).
Op deze wijze beschouwd, tegen den achtergrond van het lijden der aan de wet getrouwe Joden (en deze achtergrond, deze lijdende vromen, de gestalte van hun vervolger, den vermetelen vorst die tegen den Allerhoogste durft te strijden, schemert telkens door in ieder hoofdstuk) — tegen dezen achtergrond, zeg ik, komt de beteekenis van ons boek Daniël het



best naar voren. Het wil een troostboek zijn. En hoe zal het die daar wegscholen in de holen voor de woede van den vijand, getroost hebben! Hoe zal het hun voornemen gestaald hebben om geen onreine spijs te eten noch te buigen voor den afgod des konings! Hoe zal het hun geloof hebben gestevigd in de ure der verzoeking, en hun hoop hebben aangewakkerd, dat het lijden niet lang, niet te lang zou duren, dat de maat bij God was bepaald, bij God die de zijnen niet vergeten had, in wiens boek reeds het uur der verlossing geschreven stond!
Maar verliest het boek Daniël op deze wij ze niet voor ons zijne beteekenis? Blijft het dan nog een „Woord Gods", een plaats in den bijbel waardig? Ik zal niet herhalen wat ik bij i,Jona" geschreven heb, maar eenvoudig daarnaar verwijzen. Het is weer dezelfde kwestie. Wij moeten niet een theorie wat de bijbel moet zijn en moet geven, van tevoren klaar maken en deze dan aan den bijbel opleggen en daarnaar de dingen wringen en verdraaien, wij moeten ons door den bijbel zelf laten zeggen (dat eischt de eerbied „voor Gods Woord!") wie hij is, en hoe, in welke vormen hij het Woord Gods ons brengt. Dat heb ik getracht ook hier te hooren en te zien. En waarom zou de goddelijke waarheid niet tot ons kunnen komen even goed in dezen literairen vorm dien „Daniël" koos, als in eenig anderen?



Een Woord Gods is er in Daniël ook voor ons en voor alle eeuwen! In de bijzonderheden moge zijne verwachting van de toekomst soms misgetast hebben (datzelfde is bij alle profeten wel het geval!), hij heeft gezien de groote lijn, de machtige tegenstelling die door heel de Schrift, door al de profetie, door de gansche geschiedenis loopt: hier — de rijken der wereld, in beginsel één al verdringen zij ook gedurig elkaar: hun zinnebeeld de verscheurende dieren, hun karakter de zelfzucht, hun macht het recht van den sterkste, het brute geweld; en daartegenover het rijk van boven, van God, komend als „eens menschen zoon", schijnbaar zwak en nederig, zachtmoedig en geduldig lijdend, sterk alleen in het dragen van het kruis, en juist daardoor overwinnend en heerschend! Dat heeft ook onze Heiland vooral in Daniël gelezen en daarom werd „Menschenzoon" zijn liefste titel en heeft hij zijne hoop en zijn geloof voor zijne rechters uitgesproken in woorden en beelden, aan Daniël ontleend. (Matth. 26:64).
Ons komt Daniël vragen, of wij het houden met het „rijk der wereld," of wij het zoeken op den weg der zelfzucht, door het recht van den sterkste, door ons zelf vooral te laten gelden, — dan wel of wij het wagen durven met het rijk van God, dat komt „als eens menschen zoon," het rijk der waarachtige humaniteit9 Durven wij hetaan?Gelooven



wij in de macht der liefde, in de overwinning van het kruis? Gelooven wij dat de zachtmoedigen het aardrijk zullen beërven?
Wordt het ons soms moeilijk op dien weg, pijnigt het kruis onze schouders, loopt de wereld wel over ons heen. „vrees niet," zoo predikte „Daniël" in zijn tijd, met zijne woorden, in zijne gedachten, wat Jezus zijnen jongeren zeide: „vrees niet, gij klein kuddeken, want het is uws Vaders welbehagen, ulieden het koninkrijk te geven." (Lukas 12:32).