(



EEN OVERZICHT VAN DE OBSTETRIE IN FRANKRIJK
IN DE
ZEVENTIENDE EEUW.
P. WICHERS.
M. I)E WAAL. — 1901. — GRONINGEN.







EEN OVERZICHT
VAN DE







EEN OVERZICHT
VAN DE
OBSTETRIE IN FRANKRIJK
IN DE
ZEVENTIENDE EEUW.
PROEFSCHRIFT
TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE GENEESKUNDE,
AAN DE
RIJKS-UNIVERSITEIT TE GRONINGEN,
UI' UEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS
1)R. C. H. VAN RHIJN,
HOOGLEERAAR IK DE FACULTEIT DER GODGELEERUIIEIll,
TEGEN DE BEDENKINGEN DER FACULTEIT IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN,
op Woensdag 10 Juli 1901, des namiddags om 3 uur,
DOOR
PAULUS WICHERS,
ARTS TE OPWIERDE,
geboren te Vries.
M. DE WAAL. — 1901. — GK0X1NGEN.







Bij het voleindigen van dit proefschrift is het mij eene aangename taak, U, zeer geachten leermeesters, Professoren der Medische Faculteit, mijnen hart el ij ken dank te betuigen voor het onderwijs, dat ik van U mocht ontvangen. Inzonderheid ben ik U, Hooggeleerde nijhoff! veel verplicht voor de welwillende hulp mij bij het bewerken van dit proefschrift verleend.







I N H O U D.
Bladz.
Inleiding 1
Hoofdstuk I 7
Hoofdstuk II 15
Hoofdstuk III 55
Overzicht 135
Stellingen 141







INLEIDING.
Dat de verloskunde zoo laat eene wetenschappelijke ontwikkeling kreeg, had zijne oorzaak daarin, dat in de oudste tijden de geneesheeren nooit gehaald werden bij eene natuurlijke geboorte. De geneesheeren toch hadden met de lijdende menschheid te doen en hun werk was het om de verloren gezondheid te herstellen.
Het ligt voor de hand, dat men in de oudste tijden eene verlossing beschouwde als eene natuurlijke functie, maar aangezien de verlossingen niet altijd een natuurlijk verloop hadden en niet altijd met het gewenschte succes bekroond werden, was men wel verplicht de vrouwen te hulp te komen. Zoo traden dan ook de vrouwen, die zelf de moeiten en smarten eener verlossing hadden doorstaan, het eerst op om hare natuurgenooten de behulpzame hand te bieden. Terwijl verder een zieke de hulp en raad van iedereen inriep, en men zelfs de gewoonte had zwaar zieke menschen aan den openbaren weg neer te leggen, opdat ieder voorbijganger hem naar zijn beste weten zou kunnen raden, trok de vrouw, die baren moest, zich in stille eenzaamheid terug, en slechts haar man en vriendinnen of buurvrouwen hielden haar gezelschap.
■1



De eerste zorg bestond dan zonder twijfel daarin, dat aan de vrouw eene gemakkelijke houding werd gegeven en verder in het in ontvangst nemen van het kind of een half geboren kind door liet aan te pakken te doen geboren worden. Zeer vroeg zal men verder de gewoonte gehad hebben de navelstreng door te snijden, te klemmen of te branden om daarna de bloeding tot staan te brengen door eene ligatuur aan te leggen, een knoop in de navelstreng te maken of het afgesneden eind met de vingers toe te knijpen. Al spoedig zal men door trekken aan de navelstreng de placenta verwijderd hebben. Deze hulp moest verleend worden in alle gevallen, onverschillig in welke ligging het kind geboren werd. De vrouwen nu, die den meesten moed, handigheid en kennis bezaten, werden het eerst gevraagd hulp te verleenen.
De hulp van mannen schijnt in het begin bestaan te hebben in het geven van raad of medicamenten bij moeilijke verlossingen, terwTijl zij persoonlijk geene hulp verleenden. Eerst Hippocrates spreekt van operaties met instrumenten, die ten doel hadden de verkleining en de uithaling van het kind.
De leer van Hippocrates bleef lange jaren heersclien, terwijl in Europa de verloskunde zich in de elfde en twaalfde eeuw niet kon ontwikkelen, aangezien de uitoefening der geneeskunde in de handen der monniken was. Verder verzetten de kerkelijke wetten zich tegen elke bloedstorting, en werd de chirurgie van de geneeskunde gescheiden. De chirurgie werd zoodoende overgelaten aan de barbiers, die tevens de verloskunde voor hunne rekening namen. Deze scheiding kwam wel is waar aan de wetenschap ten goede, maar daar de barbiers niet dezelfde rechten hadden



als de geneesheeren, moest er toch telkens een geneesheer komen om het recept te schrijven, daar een chirurgijn dat niet doen mocht. Het verschil in stand tusschen een geneesheer en een chirurgijn was zeer groot. De geneesheeren genoten eene wetenschappelijke opleiding en waren leden van de faculteit, terwijl een chirurgijn een tijdlang bij zijnen meester in de leer ging, en daarna een voorgeschreven reis ondernam.
Evenmin als de chirurgijns genoten de vroedvrouwen eene wetenschappelijke opleiding en moesten zij het vak leeren door een tijdlang bij eene oudere collega in de leer te gaan. Zoo waren er in 1292 te Parijs ten minste twee vrouwen, die zich vroedvrouw — ventrière — noemden, en wel: Michiele la ventrière en Emeline la ventrière. Eene eigenaardige beschrijving van de werkzaamheden eener vroedvrouw geeft Barthélemy de Glanville in een van zijne werken: La ventrière, schrijft hij, est une femme, qui a 1'art d'ayder a la femme, quand elle enfante, a fin qu'elle ayt 1'enfant le'gèrement et que 1'enfant ne soit en pe'ril. Ceste ventrière oing le ventre de la femme, qui enfante d'aucuns oignement pour faire yssir ]) 1'enfant plus tost et a moins de douleur. Quand 1'enfant naist, elle le re<?oit et luy couppe le nombril du long de quatre doigts et le noue; et puis elle lave 1'enfant pour en oster le sang et après elle le frotte de sel et de miel pour seicher et forter les membres, et 1'enveloppe en blancz drappeaulx.
Ook waren er vroedvrouwen aangewezen 0111 de justitie bij voorkomende gelegenheden de noodige inlichtingen te geven. In 139-i wordt reeds melding gemaakt van eene
*) Sortir.
1*



opdracht van de justitie aan de vroedvrouwen: Agace la Francoise en Jehanne la Riquedonne om een visum repertum uit te brengen over een geval van viol.
Reglementen over de uitoefening van het beroep van vroedvrouw werden gedrukt of opnieuw gedrukt in 1580, die tot opschrift hadden: Status et reiglemens ordonnez pour toutes les matronnes ou saiges femmes de la ville, faulxbourgs, prevosté et vicomté de Paris, accoustumez de tout temps estre gardez et jürez par les dictes matronnes avant d'estre admises a 1'exercice de leur etat. Dit reglement, dat uit 24 artikels bestaat, geeft een volledig verslag van deze kleine gilde. De korte inhoud is:
De vroedvrouwen waren onder het patronaat der chirurgijns geplaatst: le patronage de saint Cöme et de saint Damien. Daarmede werd aan haar de verplichting opgelegd minstens eens in het jaar de kerk aan deze patroons gewijd te bezoeken. Verder moesten de adspirant-vroedvrouwen opgave doen van hare woonplaatsen, hare leefwijze, den naam van hare leermeesteres en een bewijs van goed zedelijk gedrag — conversation vertueuse — overleggen. Hieruit blijkt wel voldoende, dat er officieel geene opleidingsschool bestond. Verder werden de adspiranten opgeroepen tot het bijwonen van eene anatomische les op het cadaver, zooals die ééns in het jaar door een chirurgijn gegeven werd. Het examen werd afgenomen door een geneesheer, twee chirurgijns en twee gezworen vroedvrouwen. Hadden ze het geluk met goed succes het examen te doen, dan moesten ze eenen eed afleggen voor den Prévöt van Parijs en acht dagen daarna konden ze de kenteekenen van vroedvrouw ophangen, die bestonden in eene vrouw, die een kind draagt en een



kleinen jongen, die eene kaars draagt of in eene wieg met eene lelie.
Eenmaal als lid van het gild aangenomen rustten op haar talrijke verplichtingen, die aldus in het reglement vermeld staan. Onder alle omstandigheden dient de vroedvrouw verstandig te handelen, eerlijk en deugdzaam te zijn, en zich nooit aan een losbandig gedrag schuldig te maken. \ oordat zij eene vrouw onderslaat, is zij verplicht den ring van den vinger te doen, als zij er een draagt, en de handen te wasschen. Met evenveel bereidwilligheid moet zij naar haar beste weten de arme als de rijke vrouwen helpen. Daar de schedelligging als de eenige natuurlijke ligging werd beschouwd, was de jonge vroedvrouw verplicht bij elke andere ligging direct de hulp in te roepen van een geneesheer of chirurgijn of van eene harer collega's, die door de jaren meer ondervinding had. Op doodstraf werd haar verboden onder welke omstandigheden ook abortus op te wekken. Verder moesten zij alle vrouwen, die ze onder behandeling kregen, attent maken op de plichten eener goede christin, en op den doop van het kind. Dan mogen ze nooit vergeten zelf de pasgeboren kinderen te doopen, als ze zien, dat de slechte toestand, waarin het kind verkeert, geen uitstel toelaat. Is er een geestelijke in de buurt, dan zal de vroedvrouw aan dezen het werk opdragen, doch ook alleen dan, als het kind geboren is. In het dagelijksch leven dienen ze zich als fatsoenlijke vrouwen te gedragen en elke vrouw aanklagen, die het ambt van vroedvrouw uitoefent , zonder het examen gedaan te hebben en aangezworen te zijn. Wanneer een vondeling, hetzij dood of levend, tentoongesteld werd in de daarvoor aangewezen localen, waren de vroedvrouwen



verplicht het te komen zien, opdat men zou weten of ze het herkenden. De namen van alle vroedvrouwen werden op eene lijst geschreven, die bijgehouden werd door den oudsten chirurgijn. In 1587 bleek, dat deze lijst niet in orde was en dat er 19 vroedvrouwen waren, die het ambt uitoefenden zonder daarop recht te hebben. Op bevel van den Prévöt van Parijs werden de opgehangen kenteekens verwijderd en vernietigd en moesten deze 19 zich aan het examen onderwerpen, hetgeen bijna allen deden.
In 1595 had ongeveer hetzelfde plaats en liet de officier van justitie alle vroedvrouwen hare diploma's inleveren. In 1600 werd opnieuw de lijst bijgewerkt en aan elke vroedvrouw de verplichting opgelegd opgave te doen van elke verandering van woonplaats.
Op deze lijst vindt men onder tal van namen ook: Madame Louyse Bourgeoys, femme de M. Martin Bourssier, re^ue le 12 novembre 1598.



HOOFDSTUK I.
Langzamerhand zien we de gewoonte ontstaan, dat niet alleen vrouwen maar ook mannen assistentie gaan verleenen aan eene vrouw in partu. Zeker is het, dat de hulp van mannen dikwijls werd ingeroepen bij moeilijke verlossingen.
In het begin toonden de medici eene ware verachting voor de verloskunde. Als een van hen geroepen werd bij eene barende vrouw, hield hij zijne handen thuis en liet het toucheeren aan de vroedvrouw over, die verslag gaf van den gevonden toestand, waarna de medicus zijne aanwijzing aan den chirurgijn gaf.
Jacques Guillemeau, een leerling van Ambroise Paré gaf in 1598 een zeer practisch werk uit: De la grossesse et accouchement des femmes, du gouvernement d'icelles et moyens de subvenir aux accidens qui leur arrivent, 1609 in 8°. Men leest daar: si 1'enfant est mal tourné, faible ou languide x), et que la sage-femme soit au bout de son experience, il faut pour le garantir de la mort et par conséquent la mère, qu'on y appelle le chirurgien pour la délivrer et le mettre au monde."
In dezen tijd hadden reeds eenige accoucheurs zich eenen uitstekenden naam verworven aan het hof en in de
J) Languissant.



hoogste kringen der maatschappij. De voornaamsten zijn wel: Jacques de la Cuisse, en zijn schoonvader Bouchet. Anna van Oostenrijk en Maria Theresia lieten zich bij voorkomende gelegenheden uitsluitend door vroedvrouwen bedienen. Mlle de Lavallière werd verlost door Julien Clément. Verder waren er nog vele bekwame verloskundigen als: Bonamy, Paul Portal, Desforges, de Frades, Fran<?ois Mauriceau, Philippe Peu en anderen. Bijna allen hadden èene grondige kennis van het vak opgedaan in het Hötel-Dieu.
In 1696 maakt een Duitscli schrijver de opmerking, dat de chirurgijns in Frankrijk meer bekwaamheid hadden in de verloskunde dan hunne collega's in andere landen. Het is niet eene bijzondere geschiktheid, die zij bezitten, maar het is, dat ze meermalen de gelegenheid hebben vrouwen in partu te assisteeren. Het is tegenwoordig in Frankrijk de gewoonte, dat jonge, gehuwde vrouwen alle schaamtegevoel op zij zetten en zich zonder bezwaar door de chirurgijns laten onderzoeken en dat de vrouwen van alle standen te Parijs de hulp van chirurgijns vragen.
Deze nieuwigheid vond evenwel ook hare tegenstanders. Zeer sterk verzette zich er tegen Docteur Hecquet, doyen de la Faculté in 1712. In 1708') verscheen van hem: De 1'indécence aux hommes d'accoucher les femmes et de 1'obligation aux femmes de nourir leurs enfans. Pour montrer par des raisons de physique, de morale et de médecine que les mères n'exposeroient ni leurs vies ni celles de
*) Wel is waar verscheen dit boek eerst in 1708, en ligt dus buiten de bedoeling van dit werk, maar de tijd van voorbereiding valt in de zeventiende eeuw.



leurs enfans en se passant ordinairement d'accoucheurs et de nourrices. In de voorrede geeft de schrijver zeer duidelijk het doel van zijn schrijven aan in de volgende woorden: rquelques dames chrétiennes pour ne se point laisser séduire k 1'usage presqu'établi aujourd'hui de se faire accoucher par des hommes, ont demandé a s'instruire sur cette coutume qui blessoit leur pudeur et ofïent^oit leur pitié. Elles ont proposé leurs doutes aux personnes, qui les conduisent et c'est pour soulager les consciences des unes et régler le sentiment des autres qu'on a entrepris ce petit ouvrage." In dit werk heeft men zeer goed de zaak van alle kanten bekeken, zooals uit de indeeling van de hoofdstukken blijkt:
Chapitre I. Que la profession d'accoucheur étoit inconnuë dans 1'antiquité, et qu'elle est encore aujourd'hui nouvelle, sans titres et sans autorité.
Chapitre II. Que toutes les nations, a commencer par le peuple hebreu, se sont servies de Sages-femmes, dont la profession est aussi ancienne que le monde et autorisée par les lois.
Chapitre III. Faits et liistoires qui prouvent qu'il a été inoüi dans tous les temps que les femmes se soient servies d'hommes dans leurs couches ou en cas semblables.
Chapitre IV. Que les maximes de la Religion chrétienne sont contraires a la profession d'accoucheur.
Chapitre V. Que la profession d'accoucheur est rarement nécessaire.
Chapitre VI. Que la coutume de se servir d'accoucheurs est moins un usage a recevoir qu'une entreprise a réprimer.
Chapitre VII. Que les femmes sont aussi capables de pratiquer les accouchemens que les hommes.



Chapitre VIII. Oii 1'on répond au reste des objections qu'on fait contre les Sages-femmes.
De schrijver zegt in de eerste plaats, dat men in de oudheid altijd vertrouwen stelde in de vroedvrouwen en daaruit besluit hij, dat het vak der verloskunde niet passend is voor de mannen. Steunende op den angst deivrouwen, die meenen, dat haar leven minder gevaar loopt, en op de lichtgeloovigheid der mannen, die denken op deze manier beter voor hunne vrouwen te zorgen, maken de mannen zich meester van de uitoefening der verloskunde. Door aan te toonen, dat de hulp van een chirurgijn zelden noodig is, zal men in het vervolg zien, dat men misbruik maakt van het vertrouwen der mannen en vrouwen.
Hecquet behandelt verder de volgende stelling: dat eene vrouw alle schaamtegevoel verliest en de plichten eener goede christin verwaarloost, als zij de zorg van mannelijke hulp vraagt. A quels dangers ne s'exposent pas des chrétiennes livrées aux mains d'un accoucheur? Car enfin ce sont toujours de jeunes personnes, d'autant plus susceptibles par conséquent de vivacité et de tendresse a la présence d'un homme qui les touche qu'elles auront été plus retenuës et moins accoutumées a en souflrir d'autre que leur mari. Dans cette disposition, il est mal aise' de re'pondre de leur imagination, et on doute qu'elles en puissent sürement répondre elles-mêmes. Dans le temps qu'elles ont a se défendre contre le plus impérieux des sens, la pudeur du moins risque beaucoup alors et n'a pas peu a souflrir. Pre'tendra-t-on que le danger des attouchemens ne doit s'entendre qu'en matière grave et de conséquence et lorsqu'ils se permettent a mauvaise intention, et qu'une femme en travail se trouve occupée



de tout autre sentiment que celui de la présence et de 1'action d'un homme? Mais ce n'est point toüjours au moment de la douleur qu'un accoucheur rend visite a une femme; c'est souvent en pleine santé et de sens rassis qu'on 1'appelle: comme dans une doute de grossesse oü les femmes veulent s'assurer de leur e'tat ....
Youdroit-on excuser ces attouchemens et dire qu'ils doivent être sans danger, paree qu'on ne les accorde qu'a bon dessein et dans des occasions sans conséquence ? Mais tout est a craindre a la pudeur, et il n'y a rien de sur ou méprisable pour une chrétienne en cette matière: c'est même un commencement de crime pour elle si elle ne craint point assez. Un Père de 1'église compare la moindre liberté en matière d'impureté a ces petites pierres qu'on jette dans une fleuve: elles n'y excitent d'abord, dit-il, qu'un foible trémoussement, mais qui tout d'un coup passé dans une agitation universelle par les ondes redoublées qui croissent, s'étendent et pullulent, et portent le trouble jusqu'aux bords du fleuve. Ne seroit-ce point ainsi qu'un attouchement accorde a un accoucheur par une personne sage que la mode, la crainte et la complaisance rendent trop docile dans cette occasion, pourroit devenir criminel? Car enfin, la volupté est trompeuse, et souvent elle fait d'étranges progrès pour peu qu'on s'y laisse surprendre.
Du moins ne pourroit-ce point être un appas vers le crime? car a force de se laisser toucher par des hommes, ne pourroit-on pas se familiariser a des attouchemens e'trangers et dangereux? Et en ce cas, la fidélité dans les mariages seroit-elle bien en süreté? ....
Jadis, si une vierge chrétienne étoit soupconnée du crime d'impureté, ce n'étoit point a 1'examen des hommes qu'on



s'en rapportoit, mais a celui des Sages-femmes. Malgré cette précaution, il s'est trouvé d'habiles auteurs qui ont trouvé a redire même a cette coutume d'exposer le corps d'uue fille aux yeux d'une femme; car autre que cette preuve étoit fort incertaine et sujette a méprise, quelquesuns ont cru que c'étoit vendre trop clier a une personne sage la preuve de son innocence, et d'autres que c'était détruire ce dont on vouloit s'assurer. Que n'auroient donc pas dit ces sages auteurs de voir aujourd'hui la plupart des jeunes femmes chrétienne» sous les yeux et entre les mains des accoucheurs? Que d'obscénité n'auroient-ils point remarqué dans cette infame coutume! Que d'inconvéniens pour la pudeur! Que de dangers pour 1'innocence!
Vervolgens gaat de schrijver de bezwaren opgesomd tegen de vroedvrouwen weerleggen. De chirurgiens zouden beter berekend zijn voor hunne taak, heet het, mais cette habileté n'est pas nécessaire pour les accouchemens, car une sage-femme peut en s^avoir la-dessus autant qu'un homme. Enfin, s'il a plus de cette science inutile, il a de trop encore sa qualité d'homme, qui est un empêchement dirimant pour se faire accoucheur hors des cas de nécessité.
De vroedvrouwen begaan dikwijls fouten, wordt er gezegd, mais si 1'on ramassoit avec autant de soin et aussi peu de charité les fautes des accoucheurs, peut-être ne trouveroit-on d'autres différences entre les fautes des uns et des autres, si non qu'on a soin d'exposer au grand jour les fautes des unes, tandis qu'on se tait sur celles des autres. Mais accordons cette ignorance si exagérée, a qui plus raisonnablement s'en prendre, ou aux femmes, ou a ceux qui les interrogent et qui les re^oivent? Ce sont messieurs les chirurgiens eux-mêmes • qui jugent de



1'habileté des sages-femmes; s'ils les trouvent mal instruites, pourquoi les donner au public pour habiles?
Men is nu gewend zich te bedienen van de hulp van mannelijke verloskundigen en men vindt er niets tegen in te brengen: mais a quoi ne s'accoutume pas le monde, et a quoi ne nous accoutumeroit-il pas, si on le prenoit pour guide en iait de religion? La passion même lui parait souvent aimable, et il autorise ordinairement d'indignes usages. 11 sera encore un plus mauvais juge quand les choses 1'inte'resseront autant que celle-ci; car qui ne craint de contrarier une femme grosse, qui a de'ja assez a souftrir de son etat, et a quoi ne se résout-on pas en sa faveur a la veille de ses couclies et lorsqu'elle va donner un héritier?
Dit pleidooi ten gunste van de vroedvrouwen baarde groot opzien, maar het succes was gering en geen enkel persoon werd overtuigd. Nog geen drie jaar later gaf Lodewijk XIV een vorstelijk cadeau aan J. Clément als dank voor bewezen diensten en Dionis schreef in 1717: les princesses et toutes les dames de qualité choisissent des accoucheurs; de gegoede burgerij volgde dit voorbeeld en men zegt, dat men algemeen dit voorbeeld zou volgen, als men slechts kans zag de kosten te betalen. ,La grande mode de Paris est de se servir des accoucheurs, et non pas des sages-lemmes, schrijft Prosper Marchand in 1720 in de Dictionaire de Bayle. Waarschijnlijk zal binnen korten tijd deze mode over geheel Europa verspreid zijn.
Voor Parijs was nu deze vraag beslist, maar als om nog iets te zoeken ging men zich bezig houden lïiet de physische eigenschappen van den verloskundige. Moet een verloskundige oud of jong, mooi of leelijk zijn? Dat was een



heftig twistpunt. II y a des gens, schrijft Mauriceau in zijn: Traité des maladies des ferames grosses, qui disent, qu un chirurgien qui vent pratiquer les accouchemens doit estre mal propre ou a tout le moins fort négligé, se laissant venir une longue barbe sale, afin de ne pas donner aucune jalousie aux maris des femmes, qui 1'envoient quérir poui les secourir. A la vérité, 011 en voit qui croient que cette politique leur peut faire donner beaucoup de pratiques: inais qu ils s en désabusent, car une semblable mine ressemble plustost a un boucher qu'a un chirurgien, dont les femmes ont déja assez de peur sans qu'il se déguise ainsi.
Dionis zegt op zijn beurt: Celui qui embrasse les accouchemens doit être bien fait de sa personne, n'ayant aucun défaut corporel ni rien de choquant dans son visage. II iaut qu il soit fait de manière qu'une femme puisse se mettre entre ses mams sans aucune répugnance. II ne doit être ni trop jeune ni trop vieux; il faut qu'il soit dans la \ igueur de son age et qu il ait de la force pour pouvoir faire un accouchement laborieux, qui le met quelquefois tout en sueur.



HOOFDSTUK II.
De zeventiende eeuw opent de rij van beroemde mannen met:
i ratiQois Ranch in, een beroemd medicus, in 1560 te Montpellier geboren. Eerst legde hij zich toe op de godgeleerdheid, maar op 27-jarigen leeftijd begon hij met de studie der medicijnen. In 1595 werd hij benoemd tot professor na den dood van Saporta. Deze manier van studeeren is voor dien tijd zeer gewoon.
De oorzaak van de geboorte werd algemeen zoowel in het kind als in den uterus gezocht. Door den sterken groei van het kind wordt in den laatsten tijd der zwangerschap de ruimte beperkt en dit zal met gebrek aan voldoende voeding en de behoefte aan frissche lucht, de reden zijn, dat het kind zich een uitweg zoekt. Ranchin neemt echter dit gebrek aan voedsel niet aan, cum non deficiat sanguis in gravidis ante partum", wel echter de behoeite aan een ander voedingsmateriaal, waarvoor het kind nu geschikt geworden is door het volgroeid zijn van den mond. De uterus vindt door den groei en de toenemende hoeveelheid vruchtwater haren inhoud te lastig en ontdoet zich ervan. Alleen de schedelligging geldt als de normale ligging.



Zijne werken zijn:
Questions en Chirurgie sur le reste des ceuvres de ilaistre Gui de Chauliac, Paris, 1604, 4.
Opuscula medica Lyon, 1627, 4.
Francisci Ranchini conciliarii medici et professoris regii, celeberrimaeque Monpeliensis Universitatis niedicinae judicis et cancellarii. Tractatus duo posthami I. De morbis ante partum, in partu et post partum, II. De purificatione rerum infectarum post pestilentium, Lugd. Batav., 1645, 8.
Jcan Riolan. Hij werd in 1577 te Parijs geboren en stierf 19 Februari 1657. Zijn vader was Professor te Parijs. In 1607 verscheen een werk over de anatomie, dat hem in de wetenschap bekend maakte. In 1613 werd hij benoemd als Professeur-Royal voor. de anatomie en botanie. Later verkreeg hij de achting van allen, die de anatomie beoefenden door het werk, dat in 1618 het licht zag. Gedurende de tien volgende jaren was hij eerste geneesheer van de koningin: Marie de Medicis. Als zoodanig kwam hij in Engeland, waar hij Harvey ontmoette en getuige was van de proeven door dezen onsterfelijk en man genomen. Na den dood der koningin keerde Riolan naar Frankrijk terug, waar zijn naam reeds lang bekend was.
Over de ligging van het kind in utero haalt hij slechts de meening van anderen aan. De schedelligging ontstaat dikwijls eerst eene maand vóór de geboorte. Verder neemt Riolan het uiteenwijken van de schaambeenderen aan en zegt, dat de gewrichten kort voor de partus een olieachtige vloeistof bevatten.
\ an Riolan bezitten we:
Lomparatio veteris medicinae cum nova, Hippocraticae cum Hermetica dogmatica cum Spaggrica. Paris 1605, 12.



Schola anatomica, novis et raris observationibus illustrata, cui adjuncta est accurata foutus humani historia Paris, 160f, 1(509, in 8° Genev. 1024 in 8°.
Louise Bourgeois. Hare werken zijn:
Observations diverses sur la sterilité, perte de fruit, toecondité, accouchements et maladies des femmes et enfants nouveaux naiz. Amplement traictées et heureusement pratique'es par L. Bourgeois, dite Boursier, sagefemme de la Roinè, Parijs 1(509, 1G26.
In t Duitsch vertaald door Oppenheim, 1(514 4 Frkf 1619, 4, 1028. ' '
Recueil de secrets de Louise Bourgeois dite Boursier auquel sont contenues ses plus rares expérimences pour diverses maladies principalement des femmes avec leur embellissement. Paris, J635, 8. Paris, 1710, 12. In het Duitsch vertaald uitgegeven door M. Merian, 1629, 4.
De gezamenlijke werken van Louise Bourgeois verschenen in het Duitsch vertaald in vier deelen te Hanau en te Frankfort van 1644 tot 1(552, 4°.
In het Xederlandsch vertaald werden deze werken uitgegeven te Delft in 1658 , 8.
. L°uise Bourgeois geeft in een harer werken een uitvoerig verhaal, hoe zij vroedvrouw is geworden. Zij was gehuwd met Martin Boursier, barbier-chirurgijn, een leerling van Ambroise Pare', en behoorde tot den gegoeden stand, toen zij door de rampen van den oorlog arm werden. Na eerst getracht te hebben door het maken van handwerken in haar onderhoud te voorzien, nam zij op raad eener vriendin, het besluit zich op de verloskunde toe te leggen. Zij zelf verhaalt het aldus:
Ainsi que les barricades de cette ville, qui furent le



commencement d'une douleur universelle pour toute la France et sur tout pour le peuple de Paris, qui n'avoit jamais ressenty ce qu'il a fait depuis, et sur tous ceux des £ aux-bourgs desquels nous estions et si heureux chacun en son endroit, que nous n'eussions pour rien voulu esclianger, notre demeure a une belle de la ville, d autant que le fauxbourg sainct Germain entre-autres, estoit remply de Princes et Princesses, Seigneurs et Dames, Présidens et Conseillers, et ensuite, de toutes personnes de Justice, Marchands et de bons artisans. Nous avions tout ce qu'avoient ceux de la ville, et le bon air davantage, avec la liberté des belles promenades. Les troubles estant arrivés, nous le rachetasmes bien cher, et surtout a la Toussainct, la vieille de laquelle je s9eus qu'un de nos voisins, Officier de Roy, man da a sa femme qu'elle retirast ses filles dans la ville, avec le meilleur de ses meubles: d autant qu il ne s^avoit quel désordre pourroient faire les soldats x), que 1'on croyoit que le Roy entreroit la nuict prochaine2). Je me servis de 1'advertissement et ma mere et moy, avec trois enfans que j'avois nous retirasmes dans la ville avec quelque peu de meubles; d autant que 1 on ne pouvoit passer a la porte SainctGermain qu'a grand'peine et mesme 1'on trouvoit peu de
x) Oette crainte de désordres ne fut que trop justifiée. Eu eft'et, le mercredi Ier novembre 1589. Henri IV, parti de Dieppe le 21 octobre, etait venu camper sur les six heures du matin aux portes de Paris. II surprit les faubourgs, surtout celui de Saint-Germain, qu'il envahit la nuit suivante. Le duc d'Aiguillon et Chatillou firent la un aft'reux carnage.
-) Ce qui n eut pas lieu ; car le Bearnais fut obligé d'abandonner, pour le moment, le siège de Paris.



gen* pour porter les meubles i). Mon marey estoit a la
guerre, chirurgien, d'une compagnie, j'avois laissée une
vieille femme dans nostre maison, qui avoit aussi la clef
de celle de ma mère. La nuict les faux-bourgs furent
pris, et pille tout ce qui estoit meilleur. Ainsy que les
gens du Roy en sortirent, la ville y mit des Lansquenets
en garnison, qui achevèrent tout jusques a la paille; il
n'y resta jamais un baston de bois dont la plupart des
ca\es estoient plaines. Les Lansquenets estant sortis,
1 on fit abattre pour quinze mille livres de maisons *) que'
mon père avoit fait bastir sur le fossé de la porte de
Bussy, qui n avoient esté que cinq ans debout. Nous
demeurasmes sans biens que ce peu que nous avions
sauvé, dont nous vivions, vendant tous les jours pièce a
pièce. Je me mis (pour en me divertissant, gaigner
quelque chose) a travailler en plusieurs sortes d'ouvrages,
comme petit poinct, petit mestier, broderie a jarretières,'
avec des filles voisines du lieu, oü nous estions, auxquelles
j apprenois gratuitement les ouvrages que je s^avois faire,
entre lesquelles estoit la fille d'une miemie amie, qui a
eu 1 honneur d'avoir nourry Madame de France, a présent Princesse d'Espagne a).
l) Tout ce qu'on appelle de nos jours le Faubourg Saint-Germain n'etait alors qu'un favx bourg de la ville et dehors de 1'enceinte fortifiée. La porte Saint-Germain existait au confluent des rues du l'aon et de 1'École de Médecine; elle a été demolie en 1672.
'-) Cela reprósente a peu pres 80.000 francs de notre monnaie, suivant 1'évaluation de M. Leber.
') Elizabeth, fille de Henri IV, nee le 22 novembre 1002, mariée ii Philippe IV, roi d'Epagne, morte en 10W. Ses deux nourrices furent Opportune Oudé, dite, du Fot, première nourrice (Gages:



Je passay tous les troubles a un mois pres. Mon mary estant de retour, et voyant que nostre gain ne pouvoit satisfaire a nostre despence, je fis ce que je pü pour le taire résoudre a ce qu'avec passeport nous allassions a Tours d'oü il estoit, pour ce que mon père et ina mère estoient morts1), lesquels auparavant nous n'avions pas voulu quitter. Nous n'y fusmes que quinze jours que ceste ville ne fust réduite a 1'obeyssance du Roy2).
Nous revinsmes donc. Une honneste femme, qui m'avoit accoucheé de mes enfants, qui m'aymoit, me persuada d'apprendre a estre Sage-femme, et que si elle eust s?eu lire et e'crire comme moy, qu'elle eust fait des merveilles; que le coeur lui disoit que si je 1'entreprenois, je serois en peu de temps la première de mon estat; que mon mary, qui avoit demeuré vingt ans en la maison de feu Maistre Ambroise Pare', premier Chirurgien du Roy3), me pourroit beaucoup apprendre. Je ne m'y pouvois résoudre quand je pensois a porter des enfans au baptesme. En fin, la crainte que j'eus de voir de la necessité a mes enfans, me le fit taire. Je me mis a estudier dans Paré, et m'off'ris a accouclier la femme de nostre crocheteur, et 1'accouchis
1.2U0 liv.) Augustine Melluet, dite la Picarde, seconde nourrice (Gages: 600 liv.). C'est donc d'une de ces femmes dont Louise Bourgeois entend parler.
*) Charles Bourgeois, le père de notre sage-femme, mourut a l'aris le 26 juillet 15S9, et fut inhumé dans le cimetière de SaintA ndré-des-A rts.
2) 21 novembre 1589.
•') Ambraise Paré, le plus illustre des chirurgiens du XVIe siècle mourut le 22 décembre 1590, et fut enterré daus 1'église SaintAndré-des-Arts.



un fils qui'estoit roüy par tout le corps, d'autant qu'il y avoit avec luy un demy seau d'eau. J'avais leu et retenu qu il ne faut pas laisser dormir une femme qui vient d'accoucher, de peur qu'une foiblesse ne 1'emporte a cause de evacuation. Je demeure seule; comme je remuois 1'enfant je parlois quelquefois a elle; une fois elle ne me répondit point. Je mis 1'enfant sur un oreiller a terre, et courus a elle que je trouvay esvanoüye. Je cherchay du vinaigre et de 1'eau, et la fis revenir a bonne heure.
De petites gens a autres, je fus employee grandement. y avoit force peuple retire' dans les Colléges; entre autres, au Collége de Bourgogne 2); pres les Cordeliers »). ou ü y avoit un grand nombre de mesnages. Le premier enfant que je portay baptiser a Sainct-Cosme *), il me sembloit que les murailles des Cordeliers me regardoient.
Je practiquai environ cinq ans avec pauvres et médiocres; au bout desquels je me fis recevoir Jurée a Paris =). II doit avoir a la réception d'une Sage-femme: un médecin, eux chirurgiens et deux Sages-femmes, qui estoient la dame Dupuis «) et la dame Péronne '). Elles me donnèrent jour pour les aller trouver ensemble. Elles m'interrogèrent de quelle vocation estoit mon mary; ce que scacliant, elles
*) Lisez: comme je be^ais.
-) Sur 1 emplacement de l'École de médicine actuelle.
) Aujourd hui 1'École pratique.
4) Oocupee en partie aujourd'hui par le Musée Dupuvtren.
J) Louise Bourgeois fut re^ue sage-femme le 12 novembre 159S.
) Marguerite Thomas, dite Du Puy, avait été recue le 3ü juillet 1576.
7) Péronne Bogadan était, avec Marguerite Du Pug, sage-femmejurée au Chatelet; elle y avait été nomrnée le 20 octobre 1576.



ne vouloient pas me recevoir, au moins Madame Dupuis, qui disoit a 1'autre:
Par Dieu, ma campagne, le coeur ne me dit rien de bon pour nous, puisqu'elle est femme d'un Surgean1); elle s'entendra avec ces médecins comme coupeurs de bourse en foire. II ne nous faut recevoir que des femmes d'artisans qui n'entendent rien a nos affaires.
Elle me disoit que mon mary me devoit nourrir sans rien faire, et que si je faisois autrement, il me faudroit brusler pour faire de la cendre aux autres. Elles me tinrent en telles longueurs, et avec tant de sots propos, qu'un bel enfant que je nourissois en mourut, de 1'ennuy que surtout la Dupuis me donna. Je dis cela pour faire voir comment Dieu s</ait venger ceux a qui 1'on fait du mal, lorsqu'ils y pensent le moins. Cela se dira en son lieu. Ayant esté re^üe de tout la reste, elle fut contraincte de me recevoir a grand regret.
Hieruit blijkt, dat de adspiranten zoo goed mogelijk ergens hare opleiding moesten zoeken, meestal als zich daartoe eene geschikte gelegenheid aanbood of door het bestudeeren van een boek, als men lezen kon. Daarna ging men, zoo goed en zoo kwaad als het ging, arme vrouwen assisteeren. Na op deze manier zoowat vijf jaren gewerkt te hebben, dacht men er eens aan het diploma als vroedvrouw te halen.
Korten tijd later en wel in 1685 werd er door de vroedvrouwen een adres gezonden aan de medische faculteit met het verzoek eene opleidingsschool voor vroedvrouwen op te richten. De medische faculteit had de handen vol
*) Surgean pour chirurgien.



met de twisten tusschen de geneesheeren en de chirurgijns en kon zich niet met dergelijke beuzelachtige dingen bemoeien. Eene geschikte gelegenheid voor praktische opleiding was anders zeer gemakkelijk te vinden in het Hótel-Dieu te Parijs, waar eene afdeeling voor kraamvrouwen bestond. In 1378 was er reeds in het Hótel-Dieu eene ventrière des accouchiez, Juliette genaamd, en in 1385 eene vrouw Jeanne Dupuis, die voor zich zelf den titel: maitresse des accouchées aannam. Later werd deze titel weer veranderd in maitresse-sage-femme, die benoemd werd na een examen afgelegd te hebben voor zes geneesheeren. In 1657 werd de bepaling gemaakt, dat deze maïtresse-sage-femme elke zes weken eene anatomische les zou geven over de baarmoeder voor de leerlingen van het Hötel-Dieu.
In 1664 werden de chirurgijns met het onderwijs voor de vroedvrouwen belast, terwijl de president van de medische faculteit als voorzitter van de examen-commissie aangewezen werd. In 1699 verscheen er een nieuw reglement, waarbij den chirurgijns opgedragen werd de adspirant-vroedvrouwen te examineeren en tevens werd de bepaling gemaakt, dat de vroedvrouwen in het gild van de chirurgijns werden opgenomen even als de ledenzetters, breukmeesters, tandmeesters, oogmeesters en steensnijders *).
*) Bij dit reglement werd de leertijd bepaald en aldus vastgesteld : de adspirant-vroedvrouwen moesten gedurende drie maanden in het Hótel-Dieu of gedurende drie jaren bij eene vroedvrouw in de leer gaan. Na geslaagd examen moesten de vroedvrouwen een eed afleggen, die begint met de woorden: Je N., épouse (ou veuve) de N., promets et jure waaruit blijkt dat men om vroedvrouw te worden gehuwd moest zijn of geweest zijn.



In haar eerst genoemd werk geeft Louise Bourgeois in hoofdstukken eene verhandeling over verschillende zaken. Zeer interessant is de behandeling der zwangerschapsteekenen, waar zij schrijft:
II se faut informer combien il y a qu'elle n'a eu ses mois et si a la derniere fois qu'elle les eut, ce fut en pareille quatité et couleur que de coutume; d'autant qu aucunes les perdent par indispositions, comme opilatios de veines; celle-la cöme leurs veines viênent a se boucher, diminuent de quantité et de couleur. Les autres les perdent de frayeur ou fascherie, c'est de quoy il les faut informer; cela estant il n'y a point d'apparence de grossesse et d'autant qu'il y a des femmes desreglees sans aucun subject ny indisposition. II faut s9avoir si elles ont perdu 1 appetit des viandes que de tout temps elles avoient accoustumé d'aimer. Si elles ont eu envie de viandes nouvelles, si elles se sont trouvées fort applaties de ventre, cela est ordinaire aux femmes, deux mois ou deux mois et demy, qu il leur semble que leurs habits leur tombent de dessus les lianches; et neantmoins il leur semble que tout ce qui leur touche au corps les blesse, et specialement apres avoir mangé pour peu que ce soit. S^avoit si elles ont mal de coeur, soit qu'elles vomissent le matin, qu'elles n'en ayent que 1'envie, sans le pouvoir faire, si elles se sentent plus coleres et aisées a facher que de coustume, si leur sien est grossi et durcy, si le bout est changé de couleur comme aux femmes blanches il rougit et a d autres il devient plus brun, si le ventre est un peu plus plein d'un costé que de 1'autre, si apres le manger elle se trouve mal, pesante ou endormie: tous sont signes de grossesses, et pour la plus grande seureté, la sage-



femme les peut toucher doucement, pour reconnoistre si la matrice est estroitement fermee, comme un cul de poulle auquel 1'on ne pourroit mettre un grain de bied, se contentant de toucher 1'orifice exterieur, sans essayer de toucher 1'interieur et prendre garde que le col de la matrice ne soit caleux, ou endurcy, de la fa?on que j'ai dit au premier chapitre, parlant des femmes, qui 11e sont capables de porter enfans: a cause de quelque humeur, qui a rendu ou par extreme chaleur ou extreme frigidite', cette partie la imbecille, sans qu'elle se puisse ouvrir ny fermer.
Cela se connoistra aisement comme j'ay desia dit et mesme aux femmes lesquelles 11'ont pas la matrice si estroitement attachee aux aisnes, les unes que les autres. A celles la se peut toucher du doigt 1'empeschement au travers du corps de la matrice, d'autant qu'elle est située plus bas que les autres.
Van veel belang is verder de indeeling van de verschillende liggingen en de daarvoor aangewezen hulp.
I. Le plus mauvais est quand 1'enfant se presente le nombril devant, ayant le ventre au passage et les bras et jambes en arriere. C'est 1111 accouchement d'oü il y a peu d'enfans qui en puissent exhapper, s'ils ne sont menus et logez dans un grand corps, dautant que s'ils sont gros et un petit corps, il est bien malaise' de porter la main pour les tourner: je diray en tous ces accouchemens difficiles ce qu'il faut faire, si faire se peut, c'est que le plus promptement que 1'on peut remettre le nombril dedans le corps de la mere, il le faut faire; mais si la sage femme n'est au percer des eaux, il est bien dangereux que 1'enfant ne soit desia mort lors qu'elle arrivé, paree que le nombril



sortant il se refroidit promptement et se tumesse; les arteres par lesquels 1'enfant respire dans le ventre de la raere estant refroidis, le sang arterial qui est dedans, se coagule et bouche le chemin a la respiration, d'oü provient la mort soudaine de 1'enfant. Car tant qu'il est dedans le corps de la mere, il ne peut aspirer que par la, dautant qu'il nage dans 1'eau, la nature luy a donne' ce passage la pour aspirer, sans attirer 1 eau ny par la bouche, ny par le nez non plus qu'un poisson, il faut remettre le nombril, scituer la femme au travers du liet, la teste et les reins fort bas, afin de faire rentrer ce qui se presente de 1'enfant, puis s'estant trotté les mains de beurre trais, chercher moyen de trouver les pieds et les conduire a bord, puis faire coucher la femme sur le coste' oü vous avez ainené les pieds, puis la remettrre sur les reins; et si elle a douleur, pendant qu'elle dure, tirer doucement 1'enfant; si elle n'en a point, la faire efforcer, et pendant 1'effort 1'attirer peu a peu, et luy donner des relasches pour reprendre ses forces, et mesmes donner du vin et de la confection alkermes, pour luy donner force et courage de supporter ce grand travail-la qui est le pire.
II. Le second est un peu moins dangereux qui est quand 1'enfant se presente au travers du corps de la mere presentant le coste' et quelquefois 1'arrierefaix devant, il faut scituer la femme comme j'ai dit cy-devant et ayant 1'rotté ses mains de beurre, repousser 1'arriere-faix derriere 1'enfant, pour repousser doucement 1'enfant en le tournant, ayant mise la femme basse de teste et de reins, et aj'ant trouvé les pieds s'y gouverner comme j'ai dit cy-devant.
III. Le troisiesme est quand il presente 1'espaule lorsen qu'elle se presente de quelque fa9on que ce soit, la teste



est fort poche et si elle n'estoit non plus dangereuse a toucher que les pieds, c'en feroit bien tost fait. Mais il s'yfaut gouverner ainsi qu'a tous les autres, avec une grande discretion: car la teste ne se doit prendre ny attirer comme je diray: c'est qu'il faut coucher la femme, les jambes hautes, ayant les pieds plus hauts que la teste puis porter la main bien amollie, sous la teste et sous le col, mesmes sous les espaules de 1'enfant, et le tourner a chef, puis 1'ayant mis droit a chef, rechauffer la femme en scituation moyenne, comme j'ay dit, estant bien couverte que le vent ne luy puisse nuire, la laisser reposer, en luy donnant quelque petite chose a prendre attendant ses douleurs a venir, si elles sont long-temps a reprendre, ou que les douleurs soient trop petites et que la longueur du temps ait affoibly la mere, et peut-estre 1'enfant, un bon clystere carminatif sera fort propre, oü il y entre hiere et benedicte et catholicon, cela resveille la nature et provoque les douleurs et aceroist le passage et en ce temps 1'on luy peut donner demie dragme de confection aquelines; et si 1'enfant s'avance peu au liet 'et qu'elle desire se lever, 1'on la peut mettre dans une chaire propre pour accoucher, oü la pesanteur de la teste aidera fort a 1'ouverture, et a avancer 1'accouchement.
IV. Le quatriesme est lors qu'il presente un bras, c'est qu'a 1'instant il faut qu'il soit remis, et quand c'est de soymesme il vaut beaucoup mieux; et pour ce faire il faut diligemment avoir de 1'eau la plus froide que 1'on pourra, et luy mettre la main dedans; si 1'on ne peut, prendre un linge fort moüillé et le faire toucher, cela fait a un enfant fort retirer le bras promptement; s'il est foible et que pour cela il ne se retire, il ne faut donner le temps



a 1 aii de tumefier, car toute partie qui se presente se tumefie incontinent, il faut avoir du beurre fondu un peu plus que tiede et en oindre la main et le bras, et doucement le remettre, puis chercher, les pieds lesquels ne sont jamais gueres loin, car 1'enfant est ordinairement tout a un bouchon, si ce n'est aux deux premiers accouchemens dont j'ay parlé et 1'attirer doucement avec la douleur, et s'il n'y a point de douleur, les pieds estans proches du passage et non dehors, le clystere carminatif dont j'ay parle', se peut donner pour faciliter le passage, et faire faire des espraintes a la femme, dautant que le passage n'estant suffisant, le corps, et specialement la teste, ont grande peine a sortir les derniers: mais je ne suis d'avis qu'on la leve.
\ . Le cinquiesme est quand il presente les deux main.s, il les iaut faire remettre avec 1'eau froide, ou les remettre les ayant frottées de beurre fondu, et auparavant que d essayer de les remettre il laut mettre la femme les pieds fort liauts et la teste basse, et ce faisant les mains se peuvent remettre toutes seules, et puis voir laquelle partie est plus aise'e de la teste ou des pieds, puis s'y gouverner comme j'ay dit cy devant.
"VI. Le sixiesmne est quand il presente les pieds devant, si c'est au commencement du mal qu'il jette un pied dehors, lorsque le travail commence, s'il y a de grandes douleurs il faut aller chercher 1'autre et lors de la douleur attirer 1 enfant: mais si c'est sans ou avec fort peu de douleur, je voudrois remettre le pied, boucher la femme, la nounii, et la fortifier, puis a quelque temps de la luy donner le clystere susdit, et tirer 1'enfant aux espraintes ou douleurs cause'es par clystere. II se peut donner aussi



un peu d'eau de canelle, ou d'eau clairette lorsqu'il en faut venir a de telles prises.
VII. Le septiesme c'est quand un enfant vient le cul devant, apres s'estre presente' desia assez avant pendant la douleur, car les femmes a qui 1'enfant se presente de telle fa?on, né sont jamais gueres sans avoir des douleurs, d ne les faut laisser engager dans les os, car il faudroit qu'd vint en doublé, qui seroit un grand effort pour la mere, et une merveilleuse contusion, et froissure pour 1 enfant, tellement que 1 ayant laissé presenter ainsi un peu <le temps, il faut chercher et amener les pieds, la remettre en bonne scituation et avec ses douleurs conduire 1'enfant.
MII. Le huictiesme est quand il presente le nombril avant la teste, cela arrivé quand les femmes ont beaucoup d'eaux, qui se sont formées devant la teste, se venant a rompre, la teste n'ayant encores pris place au commenceinent, laisse une espace oü le nombril se glisse et devance la teste: il ne faut tenir telle femme debout, ny assise en la chaire, pour les raisons que j'ay amplement dites au chap des mauvais aecouchemens, ains les faut tenir eoucliees basses tant que le nombril soif remis derriere la teste, puis la remettre en scituation; et si le nombril se reglisse, il faut coupper un exheveau de fil de coton et le porter du doigt du costé oü le nombril se presente, ainsi qu'un linge que 1'on met au fonds d'un tonneau pour estancher le vin qui sort, tant que la teste se soit avancée et ait gaigné place; le bout s'en peut attacher d'un ruban a la cuisse, afin de le tirer quand 1'on voudra, car si on ne le iait ainsi, le nombril sort tousjours a chacune douleurs; tenir tousjours la femme basse de teste 1'on la feroit estouffer par 1'enfant, et si en remettant le nombril par



plusieurs fois, 1'on rend le sang arterial contus, comme j'ay dit, d'oü s'enfuit la mort de 1'enfant.
IX. Le neufiesme est quand les mains se presentent devant la teste, il faut coucher la fennne basse, comme j'ay dit, puis les remettre et apres remette la femme en bonne scituation, les mains ayant esté bien remises, ne glissent pas comme fait le nombril, elle estant bien scimée, la reste gaigne la place, les mains n'y estans plus pour luy empescher.
X. Le dixiesme est quand la face se presente la première, il est dangereux de s'y tromper, et prendre eet accouchement pour celuy du cul devant: toutefois les femmes qui s'y entendent bien ne s'y trompent jamais, il faut boucher la femme, luy donner confection alkermes, ou eau de canelle, ou a un besoin le clystère, recherchans tous les moyens sans y toucher, de haster 1'accouchement, car pour peu qu'il demeure en eet estat, il vient si contrefait et monstrueux de visage, qu'il semble, qu'il soit tout meurtry, si 1'on y touche de la main c'est encore pis: si tost qu'il est né il luy faut frotter tout le visage d'huyle de milpertuis, ou d'huyle rosat ou de basme, ce qui est le plus enflé.
XI. L'unziesme est quand la teste se presente plus d'un coste que d'autre, qui est un accouchement assez fascheux, car la teste venant la premiere, 1'on dit qu'il vient bien, et neantmoins il y a grand peine a le faire avancer, il faut faire coucher la femme sur 1'autre costé, afin qu'il se puisse desengager du costé oü il est empraint; et si pour cela il ne se desgage, il faut cömencer par la nourriture, estat quelque temps de la venu au clystere, il faut tost apres venir aux remedes qui fortifient a coup, comme



aux confections (le jacinthe ou alkermes, eau de canelle, ou clairette, non toutes ensemble, mais Tune ou 1'autre : puis si cela n'y fait rien, il faut porter la main bien amollie, et ayant mis la femme comme j'ay dit en tous les precedens traittez la teste basse et le col, pour la ramener de droite ligne ou toutes les peines seroient vaines si 1'on ddiere long-temps, car lorsque la femme sera redresse'e, eHe sera S1 f°ible qu'elle n'aura pas la force de 1'expulser: tellement qu'il faut que la prudence de la sage-femme subvienne a tous ces de'fauts, sans s'arrester au dire d'aucunes des assistantes, n'estoit qu'elle ayant sceu la cause d'oü provient la longueur, voulut faire appeler le Chirurgien; je seray toujours d'avis le laisser prendre possession de la place, car les mauvais accouchemens ont de tout temps esté, et de tout temps ceux qui ont este' appelez pour y subvenir, ont deu y apporter de toute leur affection remedes propres, comme je croy qu'ils sont: et si eHes se sentent trop foibles pour y subvenir, doivent elles mesmes demander secours, avant que les choses soient deplorées, leur estant mille fois plus d'honneur d'avoir fait secourir, que de laisser perir mere ou enfans en leurs mains, ou souvent tous leus deux.
XII. Le douziesme est quand la teste vient droitement devant, qui est le vray accouchement naturel, ou encore il est besoin d'assistance d'une bonne sage-femme, car souvent la teste venait bien droictement devant, il semblera que 1 enfant peut naistre sans aucune fortune, ce qui se fait par fois, mais il ne s'y faut du tout lier, car il arrivé souvent que le nombril fait deux ou trois, voire jusques a quatre tours a 1'entour du col, qui 1'empesche devenir "i ProinPtement: car 1'enfant se trouvant serrene se peut



«meer, ou »i „dement ehassé par les donleilrs u s,ad
lesoin destre promplement detortfflé, ou bien il
leVavoL"0"' '1 8 611 6St VeU d" S' 'e,TeZ qUe ne I10"™'
es a ou sans Ie» serre,- davantage, ayant essag,; de passer
7* SUr teste. " • «M fcrce de le eouper e. lé detortil er, p,„s lier les deux bouts de 1'ombilio, Pun pour empescher Peufaut d'affoiblir et perdre sou sang: pautre euant encore a Iarrierefaix, et 1'attacher i la euisse de femme era.guaut d'en peudre le bout.- et d'aüleurs si on le laissoit saigner ou laisseroit 1'arrierefaix » sec adherant au fonds de 1, matriee, lequel seroit bien plus' angereux a tirer, craignant de le ne tirer pas tont en. K». II y a eucore uue autre aeeideut qui est que quaud ste est sortie, les espaules estant grosse», „e peuvent
de P T\ ' '1U' ^ I",SSe'' 'e <Wg' 50,,s ''""elle
nou, .7 derrier<i' 00mme i'W ftó 8°uvent,
'ie' avec grande foroe, ou les enfans fusseut es lang ez. Car la „ature ayant jette' aveo grand effort eette teste, pense estre et se veut resserrer, de fafou •1" ■! "» luy en faut pas dunner le loisir, ains il l„y ,aut «airo rendre tout ee qu'elle doit pour 1'enfant et pour la meie, sans luy donner gueres de termes.
Men vindt hier eene zeer juiste waarneming der baring geheel uit eigen ondervinding, zonder eenige leiding opgedaan Louise Bourgeois is dan ook de eerste, die de aangezichtsligging als eene ligging beschouwt, waarbij" men geen kunsthulp mag aanwenden. Zij was volkomen verï ouwd met de voetligging en op grond daarvan deed zij
e, ke]enn^ beide voeten. Zij verwerpt evenwel in het geheel niet de keering op het hoofd, zooals Pare' doet maar wil deze uitvoeren bij eene schouderligging en ook



als beide armen samen voorliggen, omdat dan de keering op het hoofd gemakkelijker is dan de keering op de voeten. Doordat Louise Bourgeois niet door verkeerde theoretische voorstellingen geleid werd, overtreft zij hare voorgangers in kennis van eene juiste voorstelling van zaken. Zonder twijfel zou zij nog meer voor de kennis van het verloskundig mechanisme en de praktische aanwending hebben kunnen doen, als zij op grond van een vooroordeel met in de meening verkeerd had, dat de baarmoedermond direct na de geboorte van het hoofd van het kind zich weer gaat sluiten en om den hals zich toesnoert.
(irooten dank is de verloskunde aan Louise Bourgeois verschuldigd voor de hulpmiddelen, die zij aangegeven heeft om de bloeding, zooals die optreedt tegen het einde dei zwangerschap tot staan te brengen. Als men zich een juist idee vormt van dezen toestand, zal men begrijpen dat men om goede hulp te brengen, moet trachten het te doen Seboren worden, maar niemand dacht er aan. Er is geen schrijver, die er melding van maakt en moeder en kind stierven door bloedverlies. In het vijfde hoofdstuk vindt men:
Qu il j a un accident oü il faut promptement accoucher une femme a quelque terme que ce soit, pour conserver sa vie.
C est quand une femme a une perte de sang desmesuree, sur la grossesse, dont elle tombe en foiblesse, le plustost que Ton peut il la faut boucher, d autant que 1'air attire Je sang, luy donner ce que 1'on peut pour luy faire reprendre ses esprits, pour supporter 1'accouchement, oii d ne iaut proceder d'aucun remede par la bouche, ny clysteres d'autant qu'ils exciteroient la perte davantage,



mais il faut venir a 1'extraction de 1'enfant avec la main, la foiblesse relasche les ligamens du col de la matrice, tellement qu'elles s'ouvrent autant que si la femme avoit grand nombre de douleurs; mais les eaux ne se trouvant formees, il faut rompre les menbranes qui environnent 1 enfant, ainsi que 1'on feroit une porte pour sauver une maison du feu et tirer 1'enfant par les pieds, c'est le moyen de sauver la mere et de donner le Baptesme a 1 enfant. Je 1 ay fait pratiquer par consentement et en la presence de feu Monsieur le Febure Medecin et de Monsieur de Moine, et Monsieur de 1'Ile aussi Medecins, fort doctes, dautant que j'avois veu que ces pertes la, sont causes tout a coup de la mort de la mere et de 1'enfant, cela fut fait en la femme d'un Conseüler de la Cour de Parlement laquelle estoit grosse de six mois, son enfant vescut neuf jours, elle a porte' d'autres enfans depuis, les Medecins reconnurent que si 1'on eust differe' une hèure davantage, la mere et 1'enfant estoient morts. Monsieur le Febure recita cette pratique-la aux Escoles de Medecine, et dit qu'en tel cas, il conseilloit aux assistans d'y proceder de mesme, veu qu'il avoit veu mourir d'lionnestes femmes taute de 1'avoir faite. Environ un ans après je fus appele'e pour voir la femme d'un frippier de la Place Maubert, laquelle n'avoit pas eu une perte si a coup, elle fut quatre ou cinq jours: comme elle veid qu'elle n'en pouvoit plus, elle m'envoya prier de 1'aller voir, je la treuvoy en une sueur froide, le pouls d'une personne qui se mouroit, j'envoyay querir un Chirurgien pour esviter le blasme, et pour oster le regret de la laisser mourir sans 1'accoucher en diligence, lequel l accouclia fort doucement, elle mourut un quart d'heure apres, estant ouverte, il ne fut pas trouve'



en son corps une goutte de sang: si elk e„t « aecourcie en temp., 1 o„ Peust 8auvée ga sag„.femme % ^
lalsser fa,re ""'we, et qn'elle en avoit ei, autresfois de mesmes, je „'entend, pa» si to8~
zr * r:de sms'que ron y ^
afon-la, ma,, ,1 faut vedler sur elle comme le chat fait
" 61 falt" la «'■ doigt et a IV,„I. H se
trouve bien des femme» qui leur, mois mr hm
T' P<TeU qM Cel" °e dUre « '1»" ee ne soit
f Pl'"te 'iual,,it<:' 11 ■» tmt pa» venir a ce remede maïs ceux ou celles qui sont appelées en doivent prendre' le ,o.n et en sortir avec honnenr. Dautant que les malades ne cognoissant la conseqnenee de leur mal le „egligent J»> ven pen de femmes qni ayant en perte de sang sur leur grossesse, ne soient aeeouetóes avant terme et plus souvent enfans mort» que de vivans. Ponr les meres de pertea semblabes » celles dont je vien, de parler, en momut teue Madamoiselle d'Aubray, femme de Monsieur d'Aubray qm a estó Prevos. des Marchands, ans»i en est morte Madame la Duchesse de Montblazon et tant d'autres; moy cogno'ssant que le Hu* de sang „'es, entretem, que par la grossesse, 1 ayant ven cesser si tost que la femi„e est ouc lee, j ay mis cette practiqne en avant, laquelle j'ay cognue trop tard a mon gré, p„ur la conservation de celes que j ay nommées, encores qn'elles n'ayent estó servies de moy; ma.s », la practiqne en eust esté plu»to»t en u»age
famfll T mC°re ViïH"'eS' aU c°ntentement de leurs' families. II se voit des femme» qui estant subjetes » de
giandes flux,ons, lesquelle, prennent leur cours le long de espine du do», viennent a pa,.,er par la matrj
6116 86 "lesle ^ qui va nourrir 1'enfant,
3'



qui le rend chetif et mal nourry, dont s'enfuit plusieurs accouchemens avant terme, sans avoir grande perte auparavant: aux autres elle s'écoule dans la matrice a 1'entour des membranes ou liet ou il est enveloppé, que nous appellons hydropsie de matrice, telles femmes ont souvent pertes quelsquesfois d'eau.
A d autres elle sort teinte de sang, c'est enquoy il 11e se faut pas tromper, ny prendre cela pour une perte de sang, les femmes en sont soulageés; et qui voudroit restreindre ce flux la, 1 on les feroit suffoquer, cela est un benefice de nature qui se cognoist aux linges, car estant sec cela est tout pasle; telle perte vient sans efïbrt ny blessure, ce que ne fait celle du sang, sinon a celles qui sont si sanguines qu'elles en regorgent, tellement qu'il sort tout pui', sans aucun subject: ces femmes-la estans saignées pour descharger et faire revulsion, leur flux s'appaise et ayant fait ces remedes-la, si le flux persevere, il y faut prendre garde et les accoucher, si Ton void les signes que j ay dit: foiblesse ou ouverture de matrice sans douleur, avec la perte du sang pur, qui se doit toujours juger a la teinture des linges.
Louise Bourgeois mocht zich in eene groote en winstgevende praktijk verheugen. Reeds spoedig na haar optreden werd hare hulp ingeroepen door dames uit de hoogste kringen en in 1601 verleende zij voor de eerste maal verloskundige hulp aan het hof bij de geboorte van Lodewijk XIII. De koningin: Marie de Médicis was niet gediend van Madame D11 Puy, jurée au Chatelêt, en geholpen door hare vrienden en haren goeden naam viel Louise Bourgeois de eer te beurt aan het hof ontboden te worden. In haar werk geeft ze dan ook een omstandig verhaal van



alle ceremoniën aan het hof gebruikelijk bij de geboorte \ an eenen prins of eene prinses.
In 1(327 assisteerde Louise Bourgeois MUe de Montpensier, mariee a Gaston d'Orle'ans, frère de Louis XIII bij de geboorte van hare dochter. Vier dagen post partum stierf de kraamvrouw naar alle waarschijnlijkheid aan febris puerperalis. De koningin gelastte sectie te doen en hoewel het opgemaakte verslag niets kwaads zeide van de vroedvrouw, achtte deze zich beleedigd en schreef als antwoord haar: Apologie de Loyse Bourgeois dite Boursier, conti t le rapport des medecins. Louise Bourgeois heeft dit hoofdstuk met eene scherpe pen geschreven en legde er zooveel verachting in voor de medici, als haar mogelijk was. Par votre rapport, zoo schrijft zij, vous faites assez connaitre que vous n'entendez rien dutout en la cognoissance de 1'arrière-faix et de la matrice d'une femme, tant avant, qu'après sou accouchement; non plus que vostre maistre (taliën, lequel pour n'avoir jamais 'est<? marié, et avoir peu assiste les femmes en leur accouchement, s'estant mesle' d'enseigner une sage-femme par un livre, qu'U a fait expres, ïl a faict parestre quil n'a jamais cognu la matrice d'une femme enceinte ni même son arrière-faix. Op deze manier gaat het door.
^ De medici heten zich zulks niet ongestraft zeggen, en Charles Guillemeau, docteur en me'dicine, conseiller et premier chirurgien du Roy, nam de taak op zich haar te antwoorden, hetgeen op de volgende wijze geschiedde in de brochure: Remontrance a Mme Boursier, touchant le rapport que les me'dicins ont fait de ce qui a causé la mort deplorable de Madame. Hij wijdt de oorzaak van den dood aan peritonitis, ontstaan door het onhandig weg-



nemen der placenta, die geadhaereerd was. Hij schrijft: La pi'incesse fut en couches depuis quatre heures du matin jusqu a six. JJour avoir 1 arrière-faix, la bonne Dame fut trois quarts d'heure a pousser. Mais la difficulté fut foit giande pour 1 avoir: on lui fit avaler des oeufs frais, mettie les doigts dans la bouclie et faire beaucoup d'efioits, la traitant aussi rudement qu'on s^auroit traiter la femme dun pauvre laboureur; on lui pressa le ventre et la matrice, sans considérer ce qui pourroit arriver après tant d'efforts a une princesse tant delicate et si sensible de son naturel. II lui est arrivé une douleur au costé gauche, oü la compression et contusion avait éte' plus grande. La de'bonnaire et dolente princesse y portoit toujours la main, elle montroit son mal et disoit la douleur qu'elle sentoit. ()n ne laissoit point de bander et serrer toujours plus fort son ventre avec des compresses, sans considérer la douleur, qu'elle souffroit .... Qu'en est-il suivi? La fluxion s est faite; 1 inflammation est survenue, de manière que la gangrène est survenue ....
Louise Bourgeois verloor haar post van vertrouwen en kort daarna trok zij zich uit de praktijk terug. Zij stierf 20 December 1636.
•hicques Fontaine, Conseiller et Médecin ordinaire du Roi et premier lie'gent de 1'Université de Me'decine d'Aix schreef in ll»ll een klein boekje, dat twee stellingen bevat. De eerste stelling is: la fa<j'on de tirer les enfans de leur mere, pai la \iolence extraordinaire. Hij wil altijd de uitwendige krachten aanwenden door aan de beenen te trekken en nooit door het hoofd aan te vatten. Quelqu'obstacle qui s'y oppose, schrijft hij, il faut patiente et gagner les pieds tout doucement et les ayant saisis, il ne sera jamais besoin



m de fer, ni de croc pour arracher 1'enfant par la tête ou par les aisselles. Hij voegt er bij deze methode met succes te hebben zien toepassen door een geneesheer te Avignon, waar hij zelf meer dan twintig jaar praktijk heeft uitgeoefend.
Jacques Duval, Médecin d'Evreux, is de schrijver van:
Traité des hermaphrodites et accouchemens des femmes
et traitement, qui est requis pour les relever en santé et
bien elever leurs enfans, oü sont expliqués la figure des
Laboureurs et vergers du genre humain, signes du puce-
lage, defloration, conception et la belle industrie, dont
une nature en la promotion de concept et plante prolifique.
Rouen 1612 in 8°. Het boek komt geheel overeen met den
tijdgeest van de 15e eeuw en is gevuld met fabels en verhaaltjes.
Rudolphe Lemaitre, wiens naam in het latijn als Magister algemeen bekend was, was geboren te Tonnere en Champagne. Eerst was hij geneesheer van Gaston Duc d'Oiléans en later eerste geneesheer aan het hof, — premier Médecin des enfans de Erance. - I„ zijn werk spreekt hij zoowel van zwangerschap die langer duurt dan negen maanden als ook van eene van korteren duur. Verder geeft hij een beknopt overzicht van de anatomie der genitalien.
Van hem bezitten we: Doctrina Hippocratis in qua de limitibus humani partus. Paris 1613 in 12°.
De werken van Gabricl Bert rand, Chirurgyn te Parijs zijn van weinig beteekenis. Naar hem is waarschijnlijk wel eens het schaambeen os Bertrandi genoemd.
Lourant Couan heeft in 1617 de stelling verdedigd: si
dans une grossesse de deux ans, on doit faire 1'opération césarienne.



Jacques Bun/ heeft geen vooruitgang in de wetenschap gebracht door zijn in 1623 verschenen werk: le propagatif de rhomme et secours des femmes en travail d'enfant in 8°.
Théophile Raynaud, Je'suite du Corate' de Nice, geboren in 1620 en overleden te Lyon in 1665 schreef tal van werken over de natuurlijke historie. Verder bestaat er een werk van hem over de keizersnede: De ortu infantium contra naturam per sectionem caesaream traetatio. Lugduni 1637 in 8°. Hij wil de operatie verrichten direct na den dood der moeder en berispt de verloskundigen, als zulks verzuimd wordt. Men mag deze operatie alleen doen op de levende vrouw, als de moeder zulks vraagt. In al zijne werken geeft Raynaud veel duisters en tal van moeielijke Grieksche woorden.
Baillon, Médecin de Paris, vermeldt in zijne Paradigmata een geval van verscheuring van de baarmoederbanden door een val. In 16-43 is van hem verschenen eene verhandeling over de ziekten der vrouwen en meisjes, waarin hij een hoofdstuk wijdt aan den prolapsus uteri.
Zeer moeilijk is het om geloof te slaan aan de verhalen zooals Nicolas Robert, Docteur en Médecine de Montlu<,'on, geeft in: Histoire mémorable de deux étranges accouchemens d'une femme de Montlu?on. Paris 1644 in 12°. Het géval gaat over eene vrouw, die tweemaal in drie jaar bevrucht was, en bij wie het kind telkens tot aan de negende maand bleef leven, en gedurende negen andere maanden bleven deze kinderen dood en versteend in utero. Men was verplicht de vrouw met behulp van de keizersnede te verlossen en de vrouw bleef in leven.
Charles Lussaidd, geboren te Poitiers, Docteur en Médecine de la Faculté de Montpellier, Conseiller et Médecin



du Roi, heeft een werk geschreven met den titel: De functionibus foetus officialibus disputatio. Parisiis 1648 in 4°. Niort 1651 in 4°. De schrijver zegt, dat het leven van het kind onafhankelijk is van dat der moeder; om zulks te bewijzen haalt hij tal van gevallen aan, waarin men na opening van ,de moeder het foetus levend heeft doen te voorschijn komen — il rapporte des exemples de plusieurs foetus qu'on a extraits vivans de la matrice après 1'ouverture de la mere. — Verder wijdt hij zeer uit over de gevolgen van de inbeeldingskracht eener zwangere vrouw op de vrucht.
Charles tle S. Oennain, Docteur de la Faculté, de Paris et Médecin ordinaire du Roi, gaf in 1(555, in 12°, uit: Traite' des fausses couches. Dit boekje bevat slechts het verslag van e'e'n geval en de behandeling zooals die door den schrijver is toegepast. Hij spreekt verder van een middel tegen bloedverlies, die de vrouw in het kraambed overvalt. Vroeger was reeds van hem verschenen: Ecole des Sages-Femmes. Paris 1650 in 8°.
Franrois Thevenin, geboren te Parijs, was in zijn vak algemeen geacht. Hij was de operateur en chirurgijn van den koning. De dag van zijn overlijden is niet bekend, maar valt ongeveer op den '25sten November 1658. Zijne werken, na zijnen dood uitgegeven door Guillaume Parthon, zijn bekend als: Oeuvres contenant un traite: des ope'rations de Chirurgie, un traite' des tumeurs, et un dictionnaire des mots grecs servans a la Me'dicine. Paris 1658 en 1659 in 4°. Ofschoon de volgorde door Thevenin in zijn werk gevolgd geheel verschilt van die in de werken van Ambroise Paré, zoo mag men toch de werken van Thevenin beschouwen als een uittreksel van die van Pare'.



Over enkele gedeelten, zooals over de sectio caesarea wijdt hij meer uit, bij welke gelegenheid hij tevens verbiedt groote incisies te maken. Thevenin geeft blijken van groote kennis, veel nadenken, veel overleg en eene groote belezenheid. Hij weet in weinige woorden te beschrijven, wat anderen in tal van hoofdstukken doen. De schrijvers over de geschiedenis en het ontstaan der chirurgie in Frankrijk geven Thevenin eene eereplaats onder de gidsen, die hen daarvoor den weg wijzen. Zijne groote nauwkeurigheid en duidelijkheid doen tal van donkere punten ophelderen.
Chatde Biendisant, Docteur-Régent de la Faculté de Médecine de Paris, houdt de volgende stelling vol: Dantur ne certa virginitatis indica? Paris 1066 in 4°. De schrijver geeft een negatief antwoord.
Jenu Peissonel, Médecin de Marseille, was een ijverig aanhanger van de oudheid, en heeft de volgende werken geschreven:
De temporibus humani partus, juxta doctrinam Hippocratis, tractatus, Lugduni 1666 in 8°. Een uittreksel uit dit werk komt voor in: „Le Journal des Savans," en is beter dan het werk zelf. Men vindt er in weinige woorden de gedachten van den schrijver, die een dik werk heeft geschreven om de meening van Hippocrates uit te leggen en te handhaven. Op tal van plaatsen is het werk onbegrijpelijk.
Pier re le Mercier, Docteur Régent de la Faculté de Médecine de Pai'is, is de schrijver van de stelling: Potest-ne infans per plures annos in utero matris ejusque tubis, sana superstite muliere, conservari? Paris 1667 in 4°.
Charles Drelineonrt, Docteur en Médecine de 1'Université de Montpellier, Médecin du Roi de France et Professen!'



d'Anatomie et de Médecine a Leyden was in 1633 te Parijs geboren. Hij bestudeerde de anatomie onder leiding van Riolan. Drélincourt vestigde zich als medicus te Parijs. Met hulp van M. Vallot, eerste geneesheer van Lodewijk XIV, werd hij gewoon geneesheer aan het hof, welke betrekking hij tien jaar vervulde, toen Conrad Van Benningen, gezant van de Republiek der Nederlanden en curator der Universiteit te Leiden hem het professoraat aan de . Leidsche academie aanbood. Van 1668 tot aan zijn dood in 1697 bekleedde hij deze waardigheid.
Franrois Manriceau, Chirurgien du Collége de Saint Cöme de Paris, was tegen het midden van de zeventiende eeuw te Parijs geboren. Hij heeft eenen grooten naam gemaakt door de grondige kennis van de anatomie. In het HotelDieu te Parijs vond Mauriceau eene uitstekende leerschool en eene prachtige gelegenheid zich in het vak te bekwamen. Uit de werken der oudste accoucheurs haalde hij veel, dat hij in de praktijk ging toepassen en gaf aan ieder der schrijvers de eer, die hun toekomt. Eenige jaren voor zijn dood trok hij zich uit de praktijk terug en stierf 17 October 1709. Zijne werken zijn:
Traité des maladies des femmes grosses et de celles qui sont accouchées Paris 1668 in 4°, 1675, 1681, 1694, 1712, 1724, 1738, 1740 in 4°. In het Duitsch vertaald verscheen het werk onder den titel: Von Krankheiten schwangerer und gebahrender Weiber. Bale 1680 in 4°.
Chamberlen gaf eene Engelsche vertaling: Diseases of the women with child and in childbed, translated bij Hugh Chamberlen. London 1683 in 4°, 1716 in 8°.
Apherismes touchant la grossesse, l'accouchement, les maladies etautres indispositions des femmes. Paris 1694 in 4°.
J



Observations sur la grossesse et sur 1 accouchement des femmes grosses. Paris 1695 in 4°, 1715 in 4°. In Duitschland uitgegeven in 1709 in 8°.
Dernieres observations sur les maladies des femmes grosses et accouchees. Paris 1708 in 4°.
De werken van Mauriceau verschenen in het Nederlandsch vertaald:
F. Mauriceau. Tractaat van de Siektens der swangere vrouwen en der gene die eerst gebaert hebben .... Uit het Frans vertaalt. Met figg. Amst. Wed. G. de Groot. (1683.) 4°.
F. Mauriceau. Tractaat van de Siektens der swangere vrouwen en der gene die eerst gebaert hebben. Uit het Frans vertaalt. Amst. Alb. Magnus. 1683. 4°.
F. Mauriceau. Tractaat van de Siektens der swangere vrouwen en der gene, die eerst gebaart hebben. Met figg. Uit het Frans vertaelt. 2e Druk vermeerdert met eenige verhandelingen, over de voornaamste ontdekkingen, welke zedert F. Mauriceau in de Verloskunde gedaen sijn. En opgeheldert met 3 bijgev. plaaten door Petrus Camper. Amsterd. 1759. 4°.
F. Mauriceau. Tractaat van de Siektens der zwangere vrouwen en dergene die eerst gebaart hebben. Uit het Fransch vert. door Petrus Camper. 3e dr. Met plaaten. Amsterdam 1783. 4°.
De goede ontvangst door alle geleerden, ook die van andere natiën aan de werken van Mauriceau gegeven, bewijst de hoog geschatte waarde dezer werken. In de eerst volgende jaren verschenen er herhaaldelijk nieuwe drukken in 't Fransch. Men heeft de werken vertaald in het Engelsch, Ylaamsch, Hollandsch, Duitsch en Italiaansch, daar men het groote nut er van inzag. De leer der ver-



loskunde was in het begin van hare ontwikkeling, toen Mauriceau zijne werken uitgaf. De vroegere schrijvers hadden slechts een algemeen overzicht gegeven en slechts weinigen gaven eene zaakrijke behandeling van alle kleinigheden van een vak, waar zelfs de kleinste kleinigheden van belang zijn.
De Traité des maladies des femmes grosses et de celles qui sont accouchées is verdeeld in drie deelen. In het eerste deel vindt men eene verhandeling over de ziekten: de gesteldheid van de vrouw van af den tijd der conceptie tot aan den partus. Het tweede deel handelt over de natuurlijke en onnatuurlijke baring en geeft de manieren aan, waarop men in beide gevallen de vrouw kan helpen. De behandeling der kraamvrouw wordt meegedeeld in het derde deel; tevens wordt men opmerkzaam gemaakt op de ziekten en ongevallen, die eene vrouw in het kraambed kunnen treffen. De schrijver behandelt verder de verzorging van het pasgeboren kind, de meest voorkomende ziekten en de noodige voorzorgen, die genomen moeten worden bij het kiezen eener min.
De schrijver volgt in zijn boek eene uitstekend gekozen volgorde voor de behandeling van de verschillende onderdeelen. Hij begint met eene beknopte verhandeling over de geslachtsdeelen der vrouw.
L'Histoire Anatomique, ofschoon voor den tijd, waarin het geschreven is, een uitstekend werk, is niet zoo nauwkeurig als de Traité des accouchements. Hij geeft slechts weinig eigen werk, maar put grootendeels uit Vesalius, hoewel hij deze bron niet noemt. Mauriceau voegt er hier en daar eenige bijzonderheden aan toe. Hij ontkent de anastomose van de arteriae en venae spermaticae en geeft



de verschillen tusschen de ovaria en de testes. Mauriceau zegt: leur figure nous montre qu'ils ne sont pas si ronds que ceux des hommes, ni si gros; car ils paroissent assez petits et plats en quelque fa^on par-devant et par-derrière, et la superficie des testicules des femmes, aussi la chaleur de leurs testicules est plus débile. Leur composition est encore bien différente, car ils n'ont aucun epididyme et ne sont revêtus que d'une seule membrane; leur corps est composé de plusieurs petites glandes et de petites vessies jointes les unes aux autres, lesquelles paroissent pleines d'une semence qui est bien plus aqueuse que celles des hommes. Ces petites vessies dont la substance des testicules des femmes est presque entierement composée, ont donné lieu a quelques modernes d'avancer depuis peu une opinion tout-a-fait extraordinaire, qui est que les femmes ont des oeufs aussi-bien que les animaux volatils, et que 1'enfant est engendré de la même maniere que le poulet 1'est de 1'oeuf dont il est formé.
Mauriceau verzet zich tegen de aanhangers van deze meening. Hij geeft zelfs geen acht op de werken van van Horne, de Graaf, Swammerdam en Kerkringuis. Mauriceau wijdt dan uit over de veranderingen in deze organen en zegt, dat de waarnemingen van de voorstanders van het ei berusten op het onderzoek van pathologische producten. Verder waren de verloskundigen zeer verdeeld over een belangrijk punt; het eene gedeelte hield vol, dat de baarmoederwand verdikt werd tijdens de graviditeit, het andere deel was van meening, dat de wand langzamerhand dunner werd. Elke partij hield zijne meening staande en steunde die op verschillende gronden. Mauriceau onderwerpt de verschillende gronden van verdediging aan een nauwkeu-



rig onderzoek. Hij vindt, dat de voorstanders van de verdikking ongelijk hebben en neemt de andere meening als waar aan: „Deux choses, zegt hij, ont a mon avis trompé tous les Auteurs, qui nous ont dit que plus la matrice se dilatoit dans la grossesse, plus sa substance devenoit épaisse. La premiere est, qu'ils se sont fiés a ce que tous les autres en disoient, sans examiner eux mêmes la chose; la seconde est, qu'ils se sont fondés sur ce que par 1'ouverture des femmes mortes incontinent après leur accouchement, ils ont toujours effectivement vu sa substance épaisse d'un ou de deux travers de doigts ou environ et que par 1'ouverture de quelques autres femmes, qui avoient encore leur enfant enfermé dans la matrice, ils ont reconnu qu'elle étoit fort épaisse, sans s'informer ni considérer quelle en pouvoit être la cause. Mais quoique la matrice est fort épaisse de la sorte incontinent après 1'accouchement, il ne faut pas inférer de la qu'elle avoit la même épaisseur lorsque 1'enfant et ses eaux, qui étoient contenues en elle avec le placenta, en faisoient une grande distension; car elle n'acquiert cette épaisseur que par la contraction de la vaste étendue de sa substance, qui vient a s'épaissir aussi-töt et a proportion qu'elle se rétrecit en soi-même, ce qui arrivé immédiatement après 1'accouchement.
Mauriceau heeft een onderzoek ingesteld naar het ostium uteri internumx) op verschillende leeftijden en zegt daarvan: „Quand la femme n'est pas grosse, il est un peu plus lonquet et d'une substance un peu plus dure et
') Evenals zijne tijdgenooten verstaat Mauriceau onder het ostium uteri internum het ostium uteri exteruum, en onder het ostium uteri externum de introïtus vaginae.



resserrée, mais dans le tem» de la grossesse, il s'amollit et grossit peu-a-peu jusqu'au sixieme mois ou environ, après cela il s'accourcit ordinairement, et son épaisseur commence a diminuer a proportion de la distention de la matrice; de sorte que dans le dernier mois de la grossesse, eet orifice paroït tant applani et comme confus avec le globe de la matrice, et non pas allongé ainsi qu'il étoit quand la femme n'étoit pas grosse et dans le premier mois de la conception.
Mauriceau acht bevruchting in den eileider niet mogelijk en verklaart, dat de vrucht in den eileider gevonden een product van de baarmoeder is en niet de uitgezette eileider
Niemand geeft eene betere beschrijving der zwangerschapsteekenen dan Mauriceau. Hij beweert, dat eenige ©ogenblikken na de conceptie de vrouw geringe pijn gevoelt in de navelstreek. Daar hij zeer geoefend was in het toucheeren van het ostium uteri bij zwangere vrouwen, geelt hij daarover een zeer juist oordeel: „Au commencement", zegt hij, „en touchant avec le doigt 1'orifice interne, on le sent exactement fermé et un peu allongé, ressemblant au museau d un petit chien nouveau né; mais de la ensuite il grossit et s'amollit peu-a-peu jusqu'au sixieme mois ou environ, après quoi il commence ordinairement a diminuer en toutes ses dimensions a proportion que la matrice s'étend tellement, que quand la femme approche de son terme, il est tant applani et presque confus avec le globe de la matrice, ne faisant qu'un petit ceitle un peu cpais a son entree, dont le couronnement est fait au tems de 1'accouchement; ne'anmoins il se trouve quelquefois des femmes qui ont encore eet orifice plus gros qua 1 ordinaire vers le dernier mois de la grossesse, a



cause des humidités glaireuses dont il commence d'être abreuvé en ce tems, mais alors il est beaucoup plus laxe et plus molaste et non pas si compacte et si ferme qu'il a accoutumé d'être dans les premiers mois.
Verder wijdt Mauriceau zijne aandacht aan de leefregels voor zwangere vrouwen, waarin hij niet zoo streng is als zijne voorgangers. Ook is Mauriceau niet bang voor eene venaesectie bij eene zwangere: „C'est encore un grand abus que de croire que par une saignée d'élection, il faille toujours attendre que la femme soit grosse a demi terme; car souvent elle seroit bien plus utile, si on la pratiquoit des les premiers mois, a cause que 1'enfant qui est contenu en ce tems dans la matrice étant trés petit, ne peut pas consumer pour sa nourriture tout le sang qui y est retenu, ce qui fait qu'il en reste souvent de superflu, qui vient ensuite a causer plusieurs accidents dont les femmes grosses sont ordinairement travaillées, principalement celles qui avoient leurs menstrues avant qu'elles devinssent grosses; c'est ce qui fait que nous voyons tous les jours de ces sortes de femmes avoir des fausses couches avant le troisieme mois de leur grossesse, du quel funeste accident elles seroient souvent garanties, par une simple saignée du bras faite assez de bonne heure. Mauriceau beweert zulks na herhaalde waarnemingen en verhaalt een geval van eene vrouw, bij wie gedurende hare zwangerschap 22 maal eene venaesectie gedaan was, en die zeer voorspoedig verlost werd. Hij wijst er evenwel op, dat hij hiervan geene gewoonte wil maken, maar haalt het geval aan als een bewijs tot hoe ver men zelfs bij eene zwangere vrouw met de venaesectie kan gaan.
In het tweede boek behandelt hij de baringen en geeft
4



voorschriften, die men in verschillende gevallen te volgen heeft. Na de behandeling van de natuurlijke baring, gaat hij over tot de verlossingen, die geen natuurlijk verloop hebben. De tijdsduur van de zwangerschap stelt hij op negen maanden, maar hij ontkent volstrekt niet, dat er gevallen zijn, waar de zwangerschap langer of korter duurt. Mauriceau is niet van meening, dat de bekkenbeenderen tijdens de graviditeit of tijdens den partus uiteenwijken. Aangezien hij in dit opzicht tegenover de meesten zijner tijdgenooten staat, geeft hij eene zeer uitvoerige beschrijving van de bekkenbeenderen, eene beschrijving veel uitvoeriger dan er ooit te voren geschreven is. Hij wijst de verschillen aan tusschen een mannelijk en een vrouwelijk bekken. Het vrouwelijk bekken is veel grooter dan dat van den man. De afmetingen van den bekkeningang zijn bij het vrouwelijk bekken veel grooter dan bij het mannelijke. De zitbeenderen zijn in het kleinste vrouwelijk bekken zelfs nog veel verder van elkaar verwijderd dan bij het bekken van den grootsten man. Het vrouwelijk bekken heeft verder het os sacrum iets meer naar achteren geplaatst en het os pubis is iets meer afgeplat. Al deze verschillen in de afmetingen maken het bekken van eene vrouw juist groot genoeg 0111 het kind te bevatten en de noodige ruimte te geven voor den doortocht en voegt Mauriceau er aan toe: het is niet noodig, dat de beenderen in hunne gewrichten loslaten.
Mauriceau verbiedt ernstig de verlossing te verhaasten: men moet wachten totdat de ware weeën optreden en deze niet verwarren met de zoogenaamde valsche weeën. Om dit te bewijzen haalt hij tal van voorbeelden aan.
De opmerkingen van Mauriceau over het verwijderen van



de placenta zijn goed doordacht en de middelen, die hij voorstelt de vrucht van goede waarneming en ervaring.
Mauriceau wil niet wachten, totdat de baarmoedermond zich gesloten heeft, maar eveneens wil hij zich niet overhaasten. Hij kiest derhalve den gulden middenweg. Hij wenscht de natuur te raadplegen, die den tijd voor de extractie zal aangeven. Om gemakkelijker de hand te kunnen inbrengen raadt hij aan de uitwendige geslachtsdeelen der vrouw met vet in te smeren om daarna de hand voorzichtig in te brengen zonder geweld te gebruiken. Hij gaat liever manueel de placenta verwijderen dan met inwendige middelen zooals in dien tijd vaak gebruikelijk was.
In het derde hoofdstuk van dit boek worden de onnatuurlijke verlossingen behandeld. De schrijver treedt hier in de kleinste kleinigheden. In de eerste plaats geeft hij de noodige wenken als het kind een of twee voeten aanbiedt en bij aangezichtsligging. Hij verwijt sommige chirurgijns aangeraden te hebben de voeten weg te duwen om het hoofd af te halen. Hij wil slechts één voet afhalen en meestal vindt hij het niet moeilijk het andere been op tijd te doen geboren worden, maar vindt het tijdvermorsen en de operatie onnoodig rekken om den tweeden voet te gaan zoeken. „Aussi-töt donc que le Chirurgien aura trouvé les deux pieds de 1'enfant, il les amenera dehors, puis les prenant de ses deux mains audessus des malléolles, et les tenant pres 1'un de 1'autre, il les tirera également de cette maniere jusqu'a ce que les cuisses et les hanches de 1'enfant soient sorties, empoignant aussi quelquefois pour ce sujet les cuisses au-dessus des genoux d'abord qu'il aura lieu de le pouvoir faire et observant
4'



d'envelopper ces parties d'un linge, qui soit sec, afin que ses mains, qui sont déja grasses, ne viennent a couler sur le corps de 1'enfant qui' est fort glissant a cause des humidités glaireuses dont il est couvert, lesquelles 1'empêcheroient de le pouvoir tenir ferme; ce qu'étant fait, tenant toujours 1'enfant par les deux pieds au-dessus des genoux, il les retirera de la sorte jusqu'au haut de la poitrine, après quoi il abaissera de cöté et d'autre avec sa main les deux bras de 1'enfant le long de son corps, lesquels il rencontrera pour lors aisément, observant de les prendre plutot par les mains, vers le poignet, que par un autre endroit, et de les de'gager adroitement du passage 1'un après 1'autre, sans les trop forcer, de peur de les rompre, comme font souvent ceux, qui operent sans méthode et prenant bien garde pour lors qu'il ait le ventre et la face directement au dessous, pour éviter que 1'ayant au-dessus, sa tête ne vïnt a être arrêtée vers le menton par 1'os pubis; c'est pourquoi s'il n'étoit ainsi tourne', il faudroit le mettre en cette posture, ce qu'on fera facilement. Dès-lors qu'on commence a tirer 1'enfant par les pieds, on les incline en le tournant 40, peu a peu a proportion qu'on en fait 1'extraction, jusqu'a ce que les talons regardent le ventre de la femme et s'ils n'e'toient pas tout a fait dans cette situation, quand on a tiré 1'enfant jusqu'au haut des cuisses, il faut devant que le tirer plus avant, que le Chirurgien glisse une de ses mains applatie jusques vers le pubis de 1'enfant et que de son autre main il en tienne les deux pieds pour lui tourner en même tems le corps de cöté, oü il est plus disposé a recevoir une bonne situation, jusqu'a ce qu'il soit comme ilestrequis, c'est a dire, la poitrine et la face en dessous, et 1'ayant



ainsi ammené jusques vers le haut des épaules, il faut bien prendre le tems (commandant a la femme de s'efforcer dans eet instant), pour faire en sorte qu'en le tirant, la tête puisse prendre la place dans le même moment et qu' ainsi faisant, elle ne soit pas arrêtée au passage.
Mauriceau verbindt deze methode met de bijzondere gevallen, die zich kunnen voordoen; verder wil hij altijd de armen ontwikkelen en zegt tal van moeilijkheden ondervonden te hebben, als hij zulks niet deed.
Om het hoofd te ontwikkelen mag men niet aan de schouders trekken maar moet men een vinger van de linkerhand in den mond brengen en met de rechterhand den hals vlak boven de schouders omgrijpen en dan naar beneden trekken. De knieligging moet in eene voetligging veranderd worden. Hetzelfde doet men bij eene stuitligging als de stuit nog hoog staat; is zulks niet mogelijk door het indalen van den stuit dan zal men de vingers in de liesplooien haken en zoo het kind uithalen. Intusschen mag men zich daarbij niet haasten, want de natuur redt dikwijls zich zelf en als men al te haastig is, krijgt men groote moeilijkheden bij het uithalen van het veel grootere hoofd. Bij borst-, buik- en schouderligging wordt keering op één voet aangeraden. Bij het voorliggen van een arm dient men dezen terug te schuiven, voordat men de voeten gaat opzoeken. Liggen alle ledematen voor, dan duwt men het hoofd terug en gaat keeren op de voeten. Bij de keering gebruikt men meestal de dwarsligging op het bed met verhoogde stuit. Als door een of ander toeval een kindsdeel van het lichaam wordt afgescheiden en in utero achterblijft, raadt Mauriceau aan eene door hem uitgevonden tang te gebruiken. Hoewel hij veel ge-



bruik gemaakt heeft van deze tang, en haar ten zeerste aanprijst, heeft zij niet algemeen ingang gevonden. M. de la Motte keurt haar af in een onuitgegeven werk. Peu doet hetzelfde.
Mauriceau was geen voorstander van de sectio caesarea, zooals tal van zijne tijdgenooten. Zijne afkeuring tracht hij ingang te doen vinden door tal van onbeduidende redenen.
Nooit is er een accoucheur geweest, die zoo'n aantal instrumenten heeft gebruikt als Mauriceau. In zijn werk heeft hij ze laten afbeelden en geeft er eene zeer lange beschrijving bij. Van de forceps, waarmee Chamberlen Mauriceau bekend maakte, wilde deze niets weten.
Adrian dollen, lieutenant du premier Chirurgien du Hoi de la ville de Dieppe, was gewoon chirurgijn aan het godshuis te Dieppe, welke betrekking hij met groote onderscheiding jaren lang vervuld heeft. Hij had reeds veertig jaren de praktijk uitgeoefend toen het volgende werk verscheen: Abrégé de 1'économie du grand et du petit monde. Rouen 1670 in 12°. Hij geeft daarin een verhaal van een kind, dat op tijd geboren werd zonder hersenen en zonder ruggemerg. Verder zegt hij talrijke malen de keizersnede verricht te hebben: „J'ai fait cette opération diverses fois sur des femmes vivantes .... je peux assurer 1'avoir faite plus de quarante fois sur des femmes mortes en divers tems de leur grossesse." Hij kondigt in zijn werk aan eene verhandeling over de aderlating en eene andere verhandeling over de chirurgie, die waarschijnlijk nooit uitgegeven zijn.



HOOFDSTUK III.
Gedurende de laatste 30 jaren der 17e eeuw had men tal van goede verloskundigen. Men had mannen, die de kunst van waarneming verstonden en die begrepen, dat men kon leeren door zich eigen te maken, hetgeen de natuur aanbood. Om deze redenen noemt men deze jaren der 17e eeuw dikwijls: het tijdperk der casuïsten.
Paul Portal werd geboren te Montpellier en kwam reeds zeer jong te Parijs, waar hij onder uitstekende leermeesters o. a. René Moreau, M. de la Cuisse en Mr. Bouchet, de chirurgie beoefende.
Hij legde zich vooral toe op de studie der verloskunde en vond eene uitstekende gelegenheid om zich in zijn vak te bekwamen in het Hötel-Dieu te Parijs, waar hij langen tijd een der voornaamste chirurgen was. Zoo leerde hij op eene uitstekende wijze zijn vak practisch kennen. De werken van Portal zijn:
Discours Anatomique sur le sujet d'un enfant d'une figure extraordinaire. Paris 1671 in 12°.
La pratique des Accouchements soutenue d'un grand nombre d'observations Paris 1685 in 8°. In het Hollandsch verschenen onder den titel: De Practijk der Vroed' Meesters en Vroedvrouwen of De Wijse van een Vrouw' te



helpen in haar Kinderbaaren bekragtigt met een groot getal aanmerkingen, door Pieter Guenellon Med. Dr., Pieter Adriaansz. en Gomer van Bortel Chirurgijns en Vroed'meesters, 1690 in 8°. De vertaling in het Zweedsch is getiteld: Obstetricis Svecanae (peritae) pars secunda exempla sistens. LXXX partuum memorabilium, facta et gallice primum descripto a Paulo Portal, nunc Soethice versa et commentariis illustrata a Joh. van Hoorn.
Portal heeft zijne werken opgedragen aan zijnen leermeester René Moreau, Professor in de Koninklijke schoole van Parijs, raadsheer van syn Majesteyt en eerste arts van Mevrouw' de Dauphine.
De Discours Anatomique sur le sujet d'un enfant d'une figure extra-ordinaire van Portal is later door Carl Ed. Rudolphi tot het onderwerp gekozen eener zeer interessante dissertatie: Monstrorum trium praeter naturam cum secundinis coalitoruin disquisitio. Acced. tab. aen. II. Berol 1829 4°, zonder dat Portal door hem genoemd wordt.
Portal is overleden 1 Juli 1703.
Het boek van Portal — de Hollandsche vertaling vereenigt beide werken in één band — bevat zes hoofdstukken en eenentachtig aanmerkingen. In deze hoofdstukken, hoe kort ze ook zijn, geeft Portal een voortreffelijk overzicht van de verloskunde.
In het eerste hoofdstuk geeft hij zijn standpunt aan: „Je ne m'y arresteray point a ce que les Auteurs ont dit, mais je proposeray seulement ce que j'ai vu, et ce que j'ai appris par experience". In de uitsluitende waarde, die hij hier aan de ondervinding toekent, ligt juist de beteekenis van zijn werk.
De twee eerste hoofdstukken worden in hun geheel op-



genomen, om te laten zien, hoe Portal in weinige woorden veel weet te zeggen.
HET EERSTE HOOFDSTUK.
De Baaring' geschied op tweederhande wijsen, ofte door enkele werking' der natuur, dat is, door de vlagen van de Moeder, die haar Kind sonder toedoen van Vroed'meester ofte Yroed'vrouwe ter wereld brengt, ofte sy geschied met hulp' ende handreiking' van een Meester ofte Vroed'vrouw'.
Van dese laaste wyse hebben de Schryvers seer verschillig gesprooken, doch sonder myn daar in op te houden, sal ik enkelijk voorstellen het geene ik gesien, ende door ervarenheyd geleert hebb'.
Om met de natuurlijke Baaring' te beginnen. Soo een Vroed'meester ofte Vroed'vrouw' ontboden word by een swangere Vrouw' die op haar rekening' is, en de vlagen voelt in den Buyk, omtrent de Blaas en Schaambeen, en in de Lenden, soo moet hy haar vragen, of die vlaagen ook neersetten op de Schaamdeelen en op het Fondament: Soo de vlaagen swaar zyn, soo dat het arbeyd schynt te sullen werden, sal men voor eerst de Vrouw' onderslaan om de waare geschapenheyd te weten.
Om sulks behoorlijk te doen, moet men, de handen warm, en de nagels gekort zijnde, de voorste vinger van de reghter ofte linker hand, na de gelegenheyd van 't bedd, smeeren met versche Boter, of eenige andere vettiglieyd die geen reuk heeft. Men sal dese vinger in de Scheede van de Lijfmoeder inbrengen, acht nemende van de Pisleider, die aan de oppersyde legt, niet te beschadigen, ende met het eynde van dese vinger sal men de mond



van de Lyfmoeder gemakkelijk bereiken, alsoo deselve seer door den arbeyd na buyten neergeset is, dat men in de reghte en volkomen arbeyd voelt, dat deselve zich opent en verwydert. Dit is waar op de Vroed'meester en Vroed'vrouw' wel moeten acht slaan, om net t' onderscheiden of een Vrouw' waarlijk in arbeyd is ofte niet, opdat sy geen verkeerde voorsegginge mogen doen.
Het gebeurt somwylen dat de Lyfmoeder van een swangere Vrouw' zich opent tot ontlasting van eenige overtollige vochtigheyd, ende dat sy zich naderhand weder sluyt. En ik heb voorvallen gesien, daar de Lyfmoeder zich opende de groote van een Fransche dertiend'half, ende na een wyl' zich weder sloot, sonder eenig ongemak, staande de dragt, by te brengen, dewelke naderhand gelukkig verloste, waarom dese opening' niet genoeg is om t' oordeelen dat' er arbeyd is, maar de Vrouw' moet daar nevens vlaagen gevoelen, ende sulken als wij beschreeven hebben.
Als de Vrouw' in arbeyd is, soo werd de mond van de Baarmoeder wyder ende sachter, maar men moet wel acht neemen hoe sy gekeert staat, ofte na vooren na de Blaas, ofte 11a achteren na den Endeldarm.
Na vooren gekeert zijnde, is de verlossing' gemakkelijker en spoediger, alsoo de verwydering' van d' inwendige Mond in een rechte linie staat met d'uytwendige; in tegendeel als de Mond na achteren gekeert is, is den arbeyd langsaamer en moeijelijker, om dat d' innerlijke Mond niet direct op d' uyterlijke aan staat, ende daarom is ook dese soort van opening' van de Mond van de Lyfmoeder beswaerlijker te bereiken, ende moet de vinger langs het onderste deel van de Scheede, die tegens den Endeldarm aanstaat, ingebragt worden.



Als men de verwydering' van de Mond van de Lyfmoeder wil naspeuren, moet men het doen als de vlaag' over is, om dat het aangeparste water terugg'trekkende, d' ingebragte vinger te gemakkelijker dese Mond gewaar word, ende deselve als een ring' gevoelt. Men moet zich wagten die hard aan te tasten, latende die verwyderen en sagter worden, door d'enkele vlagen van de Vrouw' en het ingesloote water; ja hoe dun ende bros de Vliesen geworden zyn, moet men egter niets verhaasten, ende dese deelen soo min aanraken als 't mogelijk is; alsoo het selve maar pyn ende smarte voor de Lydster is, en de deelen kneust ende ontsteekt, daar nochtans dit een gemeen gebrek is, om dat men niet beseft, dat dese deelen enkelyk door de vlaagen van de Moeder moeten verwyderen; want als de Vliesen ontydig breeken, en het water te schielyk afloopt, eer de Mond van de Lyfmoeder belioorlyk verwyd is, so blyft het Kind op 't droog, en de Lyfmoeder zet zich toe, soo dat het hoofdje van het Kind minder doortogt vindende, den arbeyd veel langer duurt, en veel swaarder is, voornamentlijk in de eerste geboortens, aen welke de doortogt gemeenelijk enger is.
dArbeyd vordert als. het beslooten water soodanig na buyten parst, dat de Vliesen in de Mond van de Lyfmoeder, als een blaas formeeren, die gespannen is gelyk een Verkens blaas, die vol lugt ofte water is.
Dese Vliesen soodanig door het besloote water uytgeperst, gevoelt men in het begin van den arbeyd van de groote van een Haasenoot, ende na de maate dat de vlaagen toeneemen, perst het wrater meer ende meer, ende set de Vliesen uyt, waar door allengskens de binne Mond van de Lyfmoeder komt te verwyderen, en als de vlaag'



over is, trekt het water soodanig' te rugg', dat de Vliesen slap worden, tot dat een nieuwe vlaag' deselve weder doet spannen ende uytsetten, om alsoo meer ende meer gewelt te doen op de binne Mond van de Lyfmoeder en die na behooren te verwijderen.
De verwydering van dese Mond geschied allengskens, ende byna sonder dat men 't gewaar word, ende somtijds duurt het in sommige \ rouwen wel eenige dagen, voor en al eer dese verwydering' soo groot is als sy wesen moet; en in andere verlossingen gaat het seer kort, en soo vaardig, dat men er nauwelijks haastig genoeg kan bykomen, ende men siet dat in seer korte tijd de Vliesen, die door het aandringen van het water, niet grooter waren als een Haase-noot, soo groot worden als een Ey, ende somtyds in eenige Vrouwen tot de groote van het Kinds Hooft, en beslaen wel dikwijls den geheelen doortogt, en de buytenste Mond.
Eyndelijk openen zich deze Vliesen: het waterlooptaf, en het Kind komt door de persing' van de Moeder, ende zich zelve, met het hoofd voor, en de rest vervolgens ter wereld; en dit is 't geene wy natuurlyke Baaring' noemen. Het gebeurt somtyds dat het hoofd van 't Kind gebooren zynde, de schouders soo breed zijn, dat het in de weg blyft steken, ende niet kan vorderen: in dit geval moet de ^ roed'meester of de \ roed'vrouw' met groote voorzichtigheyd en oordeel, geholpen door de vlaagen van de Moeder, zich bedienen van beyde haar handen, leggende deselve plat van de syde van 't hoofd, onder d' ooren, ende haaien dan met behendigheyd en oordeel, deselve regt na zich; en dat ondersteld zynde dat het Kind van zich zelfs niet wel soude kunnen ter wereld komen.



Indien de Vroed'meester ofte Vroed'vrouw' vreest, dat sy het Kind, met alsoo te vatten, soude quetsen, die soude haare handen kunnen leggen in de nek van het Kind, ende sonder tyd verlies ofte ophouden het na zich haaien, tot dat het buyten is.
Ick segge sonder ophouden, om dat ik Vrouwen heb gesien, aan welken de Lyfmoeder, na dat het hoofd van 't Kind gebooren was, zich soodanig weder sloot, en de Mond en Scheede met sulk een kragt weder toetrokken, dat, indien ik daar niet vaardig in voorsien liadd', het Kind in de doortogt gewurgt ende gestikt soude geweest zyn.
Om dese toevallen te beletten, moet men de vingers laten glyen tusschen de Lippen van de Mond van de Lyfmoeder, en de Hals van het Kind, scheydende en verwy der ende met de vingers deze Lippen, om den uytgang van het lighaam des Kinds te hulp' te komen.
Ik stel dese aanmerking' voor, om dat ik door d' onachtsaamheyd van eenige jonge Vroed'vrouwen, terwijl' ik in 't Godshuys van dese stad Parys woonde, op soo een wyse eenige Kinderen heb sien sterven.
Ik heb' er ook anderen onder de handen van ervaren Vroed'vrouwen sien omkomen, maer die, om dat sy te oud waren, geen kragten genoeg hadden, om die vaardig te halen; want men moet in deze voorvallen niet sukkelen, gelyk wy airede gesegt hebben; andersints sterft het Kind, en word in den doortogt gewurgt, zynde het hoofd gebooren, en buyten de scheede.
Het is eenige jaren geleden, dat ik op dese wijse in een Huys in de Pleyster-straat, een Kind gewurgt vond: De Vroed'vrouw' hadde een gantsch' uur alles gedaan wat



sy vermogt, sonder dat sy, by gebrek van kragten, het selve hadde konnen af-halen: want sy was seer bejaard. Het kind soude behouden geweest zijn, indien ik vroeg' genoeg gehaalt was geweest; maar het Kind was gewurgt en dood, doen ik aanquam. Men kan hier uyt besluyten, dat een Vroed'vrouw' kragten van noden heeft, en dat sy nog te jong' nog te oud' moet zijn: want aan de jonge ontbreekt dikwils voorsigtigheyd, en kragten aan d' oude.
En is 't dat het Kind dood, en in den doortogt gewurgt is, soo moet men egter niet nalaten het Kind af te halen, tot behoudenis der Moeder; want indien men haar niet verloste, en dit Kind niet af-haalde, soude de A rouw' kunnen sterven, of ten minsten seer krank werden.
Om deze Vrouw' dan te verlossen, was ik gelukkig dat ik kragten hadde, die ik stoutelijk in 't werk stelde, het Kind niet schromende, dewyl' het dood was; ik droeg slegts goede sorge de Moeder niet te beseeren, gelijk ik gezien hebbe, dat door andere in diergelijke gelegentheden, de Scheede niet alleen, maar ook de Pisleider en Endeldarm soodanig gescheurt waren, dat de Vrouwen de rest van haar leven, groote ongemakken hebben geleden, aan welke d' afgang en pis tegens haar dank, door de Scheede afliep. Het Kind gebooren zijnde, is 't niet geheel gedaan; men moet ook de nageboorte hebben, want indien die na blijft, kan zij gemeenelijk de Vrouw' zware toevallen toe brengen.
Indien de nageboorte niet volgt, maar seer vast is, soo is het noodig dat men die af-haalt, waarom men de Navelstreng twee of dry maal om de vingers van de linkerhand sal winden, om de regter te helpen, die men, de vingers regt uyt, en by een gevoegt, met Olie of versche Booter



bestreeken, sagjes langs de streng zal inbrengen. Men moet sorgvuldig agtslaan op de Mond van de Lyfmoeder, die, door het geweld, die se door d' uytgang van het Kind, dat in de vouwen van de Scheede gesakt was, geleden heeft, dikwils seer verflenst is, niet te schaven; en nogtans groote sorge dragen de streng' niet te verlaten, die de vingers aan de nageboorte geleyd. Als men daar aan gekomen is, en deselve vast vind, moet men de vingers laten glyen na het lage en onderste gedeelte, en tragten deselve sagjes en allenxkens te scheyden; hetwelk op deselve wvse gedaan word, als men het binnenste van een Oranje of Chinaas Appel van de schil afscheyd: en de nageboorte aldus los gemaakt zijnde, volgt sy sonder moeite, trekkende de Streng' na zich.
Men moet dese werking' vaardig verrigten, nademaal de Lyfmoeder zich andersints sluytende met moeite de hand daar werd ingebragt, en bij gevolg' de nageboorte uytgehaalt.
Wanneer de nageboorte zich van selve scheyd, heeft de Meester ofte Vroed'vrouw' niet anders te doen, als de Navel-streng', die om de vingers van de linker-hand, als gesegt is, moet gewonden zijn, sagjes na zich te trekken.
Als die afgehaald is, moet men wel overwegen, of de vliesen, die het Kind en het water besluyten, met de nageboorte wel zijn afgekomen, soo dat'er niets is nagebleven, uyt vreese dat sy de monden der vaten van de Lijfmoeder stoppen. Soo'er nogtans eenig gedeelte van in bleef, heeft men egter niet bekommert te zijn, nademaal dese nageblevene Vliesen, met de Kraam, sonder toevallen te verwekken, afvloeijen, gelijk men sulks dagelijks siet gebeuren. Men moet agt slaan, dat, als men de Nageboorte bij de Streng' afhaalt, sulks sagjes, en noyt met



geweld geschiede: want indien de Nageboorte aan de bodem van de Lijfmoeder seer vast sat, en men gebruykte eenig geweld, soude sy zich omkeeren: 't welk van gevaarlijk gevolg' soude zijn; en sommige Vrouwen, daar sulx aan gebeurt is, zijn in een ogenblik gestorven.
Na dat het Kind, en de Nageboorte gelukkig zijn afgehaalt, soo het gebeurt dat de Vrouw' weinig' of geen bloed quyt word, moet men bedagt zijn, of het in de Lijfmoeder, of des selfs hals niet gestremt of vast sit, waar uyt seer dikwils quade dampen komen te rijsen, die de Vrouw' in flautens doet vallen.
In dit geval moet de Vroed'meester of Vroed'vrouw', sonder uytstel de hand sagjes in de grond van de Lijfmoeder brengen, dien sy alsoo open sullen vinden als wanneer de Vrouw' verloste, om de klonters bloed daar uyt te halen, die soo haast niet zijn weg genomen, of de Vrouw' bekomt uyt hare flautens. Soo daar en tegen deselve daar in blijven, en door de natuur niet uytgedreven worden, kan dit door de quaadaardige dampen, die uyt dit weerhoudene bloed in de Lijfmoeder opstijgen, de dood aan de Vrouw' veroorsaken. Selfs kan men in een groote Bloed-vloed, de hand daar in brengen, als die na de verlossing' voorvalt, om dat de Lijfmoeder vol zijnde van geronnen en geklontert bloed, nog genoeg verwydert is. En soo men die niet weg neemt, houd de Bloedvloed aan, dewelke ophoud soo haast als deselve zijn weg genomen.
Als de Vrouw' uyt haar flaauwte weder bekomen is, moet men haar stil laten leggen, geven haar alleen wat voedsel, en dikwils, maar weynig t' seffens: En 't eerste etmaal zal men geen Clysteer gebruyken.



Indien de Kraam te sterk vloeyt, soo moet men het lighaam stoppen, met Doeken in Water en Asijn nat gemaakt, leggende een gelijke Doek op de Lenden, ofte ook wel een Plaester, gemaakt van Wit van een Ey, Armenische Bolus, Water en Asijn, wel onder malkanderen geklopt. De Vrouwen ten platten lande leggen 'er een roof ruw' Gaaren op, die in Water en Asijn nat gemaakt is. Andere maken een Plaester van Pleister met Asyn gemengt, gelijk ik sulks met goet succes heb gedaan, en gesien bij anderen.
Men moet het hoofd van de Lijdster wat laag leggen, en haar maar matig voedsel geven, als wat Yleesnat bij lepels t' seffens, dewTijl' de Maag' van dampen ende winden vol zynde, de veelheyd van voedsel ofte drank haar soude beswaaren.
Als de Bloed-vloed gestut, en de Lijdster uyt haar flaautens bekomen is, sal men haar, een etmaal daarna, een Clysteer setten van Kaasjes Blaaden. Herb Malv.
Bladen van witte Heemst. Althaeae.
Viole Blaaden. Violar.
Glas-kruyd en Parietar.
Lijn-zaad. Sem. Lin.
Maar de Clysteer moet kort van nat zyn, om de natuur, die swak is, niet te beswaren; men sal die 's morgens en 's avonds daar aan weder setten: In die van den ogtenstond sal men drie oneen Honing van Water-plompen smelten, en in die van den avond geen Honing, maar alleen het afziedsel van water met een hand vol Tarwe Semel. Men moet buyten meerder nood, en het advys van een Doctor, geen sterker Clysteer setten.
Indien de Lydster van groote pyn in de buyk klaagt,



soo moet men in de Clysteer, die men 's avonds set, een once Olie van soete Amandelen doen; men kan ook in plaats van dit afziedsel Huy gebruiken, die gemeenlijk meer voordeel doet.
Soo de buyk gespannen is, ende sulks groote pyn veroorsaakt, moet men versachtende ende windbrekende stovingen gebruyken, gemaakt van Kaasjes Bladen, Bladen van witte Heems, Violebladen, Glas-kruyd, Alsem, Mater, Bengel-kruyd, Camille Bloemen, Malloten en Lyn-saad.
Alle dese Kruyden sullen in water gekookt worden, en soo warm als de Lydster het verdragen kan, over den geheelen onderbuyk gelegt worden. Men kan de kruyden selfs, of doeken in het afziedsel nat gemaakt, opleggen: ook sal men sorg dragen sulks dikwils te vernieuwen, op dat het niet koud werde.
Indien de Kraam na het Baaren ophoud', 't zy door ontsteltenis des gemoeds, ofte andersints, en dat door de bederving' van dese opgehoude Kraam, stank verwekt word, soo dat de dampen, die zich daar uyt opgeven, aan de Kraam-vrouw' pyn in 't hoofd verwekken, soo moet men inspuytingen gebruyken, gemaakt van 't afziedsel van Gerst, Byvoet, Mater, Alsem, en Malloten. Deze inspuyting' sal men dikwils in den dag gebruyken; ende ook Aderlaten; en andere hulpmiddelen, na dat het den Doctor geraden sal vinden, in 't werk stellen.
Soo den arbeyd swaar geweest is, ofte indien de Vrouw', door 't Baaren, gequest ofte geschaaft is, soo kan men zich van 't afziedsel van Garst ende Kervel bedienen. En wanneer sy geen bloed meer lost, sal men daar een ofte twee wortels van Wal-wortel, Rad. Symphyt., bij doen, om de deelen te stoven, doende by yder pint van dit afziedsel twee oneen Honing van Roosen.



HET TWEEDE HOOFDSTUK.
Van het geene dat gedaan moet werden, wanneer het Baaren voor de gewoonelijke tijd voorvalt. So het gebeurt dat een Vrouw' haar Stonden twee maanden en een half, ofte daar omtrent komt te missen, ende dat' er een groote Bloed-vloed met pyn op volgt, moet men wat gedult hebben, ende het beste daar van hopen, om dat het wel een Misdragt kan wesen, die zich gewoonelijk op dese tijd openbaart, ende als dese Bloed-vloed ophoud, is het een teeken dat de dragt los is ende afgescheyden. Deze Misdragt werd ligtelijk uytgedreven met het setten van een Clysteer, ende dat met weynig ongemaks voor de Vrouw': Maar soo de Bloed-vloed van belang is, moet men de Lydster op den arm doen laten.
Dese soort van Misdragt is een vliesagtig lighaam, van gedaante als een Hoender-ey dat vol water is. Daar in tegendeel de regte dragt in dit vliesig' ende eyvormig' lighaam een wit schepseltje heeft, van gedaante als een Syde-worm, in 't welke men onderscheyden kan, 't Hoofd, 't Aangesicht, met twee kleyne stippen als spelde-hoofden.
Deze dragt dan, het zy met, ofte sonder Schepseltje uytgedreven zynde, houd de Bloed-vloed op; maar soo het gebeurt, dat de Misdragt niet afschiet, ende het bloeden aanhoud, met verswakking' van de Vrouw', soo moet men, is 't mogelijk, het tragten af te halen, met het inbrengen van de voorste vinger; doch soo men uyt de groote stank bespeurt, dat het aan 't rotten is, sal men zich bedienen van de boven gemelde inspuyting', daar by voegende Boontjes Hoolwortel en Suyker, van elks twee oneen, spuytende daar mede in de Lyfmoeder.



Wanneer een Vrouw' in de derde, vierde, of vyfde maand van haar dragt, een Bloed-vloed krijgt, moet sy het bedd' houden, en na genomen advys van Doctoren, twee of driemaal Ader gelaten worden op den arm, dat in deze gelegentheyd seer goed is, en indien nogtans de Bloedvloed aanhoud, en de klonters afschieten, soo mag men wel voorseggen, dat waarschynelijk de vrugt ook sal afgaan.
De Vrugt die op dese tijd afschiet, is niet veel grooter (sonder gelijkenis gesproken) als een eerst geboren Katje.
Indien ter selver tijd de Nageboorte niet volgt, behoeft men zich niet te bekommeren, onaangesien die grooter is als 't Kind: want het gebeurt somwylen, dat de selve de tweede, derde of de vierde dag, ja selver wel laater, nog binnen blijft, en dan volgt sy dikmaals met het setten van een Clysteer.
De reden waarom men zich niet moet ontstellen, wanneer de Nageboorte soo lang' in 't lighaam van de \ rouw' nablijft, is, om dat de selve daar soo ligt niet verderft, als buyten het lighaam; ende ik heb sulken gesien, die tot ses dagen, ende nog wel langer in de Lyfmoeder nagebleven zyn, sonder verrotting', 't welk voornamentlijk gebeurt in welgestelde lighamen, en die sonder Koorts zyn: dog wanneer by dit geval Koorts toeslaat, moet men raad plegen met een ervaren Grenees-meester, of men de Lydster sal Laaten op den arm, of op de voet.
De Vrouw' gevoelt dikmaals pyn in de Borsten, dat veeltyds geschied door de toevloejing' van het sog, ende dat de Kraam ophoud. Om dese sincking' op de Borsten te beletten, moet men Ader-laaten op den arm, als naast aan het deel daar de sincking' op valt, want in gevalle men die opende op de voet, soude men dese sincking'



kunnen locken op de Lyfmoeder, die reets in 't lyden is; daar en boven, na dat de boven deelen ontlast zyn, soo doet die geene, die naderhand aan d'andere deelen geschied, meerder voordeel: dog dese toevallen gebeuren selden, ende wanneer die voorvallen, is het voornamentlijk als de Vrouw' onrustig ende moeijelijk is van geest.
Indien de Bloed-vloed soo groot is, dat het leven gevaar loopt, ende soo de Vrouw' eenige maanden swanger is, met bereyding' tot arbeyd, hetwelk men uyt de voorverhaalde teykenen, sal kunnen weten, soo moet men haar tragten te verlossen, als zynde het eenigste middel om Moeder en Kind te behouden.
Deze operatie dan zynde noodsakelijk geoordeelt, moet de Meester, of de Vroed'-vrouw' die het werk sal doen, haar handen smeeren met Olie, of versche Boter, ende vervolgens een vinger inbrengen tot d'inwendige Mond van de Lyfmoeder.
Indien men dese Mond sagt ende dun bevind, mag men d'operatie in 't werk stellen; dog by aldien de selve nog dik is, moet men het Handwerk uytstellen, ter tyd toe dat sy zich verwydert ende sagt is, als wanneer men eerst een vinger sal inbrengen, en dan daar nevens een tweede, en daar na een derde, die men alsdan sagjes sal tragten van eikanderen te spreyden, gelijk men met die schroeven doet, die men Speculum Matricis noemt, om alsoo de binnen Mond van de Lyfmoeder allengskens te openen, op dat de hand daar op sagtelijk mag inglijen, tot in de Lyfmoeder, alwaar sy de Vliesen, die het Kind omvangen, sal gewaar worden. Men moet dese Vliesen met de toppen van de vingers doorbooren, het welk ligt te doen is: binnen de Vliesen gevoelt men de naakte deelen van 't Kind,



ende hoe gereet dat andere deelen ook mogten voorkomen, sal men egter geene eerst na zich haaien als de voeten, en de selve buyten gebragt zynde, sal men het Kind doopen met suyver water, met dese woorden, Kind, soo ghy leeft, doop ik u in de naame des Vaders, des Soons, ende des Heyligen Geests. Na het welke men op de bequaamste wijse die men sal kunnen, het Kind sal af-liaalen. Indien het Kind niet wel gekeert is, en de vloed niet stilt; soo het hoofd in de doortogt blijft steeken, sulks dat men 't niet wenden kan, soo moet men ondersoeken of het leeft of niet; ende soo de Moeder, en het Kind beyde in gevaar zyn, moet men syn toevlugt tot de Konst nemen, en het Kind af-haalen met een Haak, wel verstaande, dat men noyt tot dese manier komen sal, als daar toe gedrongen, door gebrek van and're hulp-middelen: ende selfs moet men, eer men hier toe treed, voor af verseekert zyn, dat het Kind dood, en de Moeder in gevaar is van schielijk te sterven. Buyten dese twee omstandigheden moet men zich ganschelijk niet van dit middel bedienen.
Als dese zaak dan rypelijk ondersogt is, ende na alle mogelijke omsigtigheyd vast gestelt, sal men eerstelijk sorg dragen voor de ziele van de Lydster; waar na de Vroed'meester syn lincker-hand in de Scheede, ofte hals van de Lyfmoeder sal inbrengen, onderstelt zynde, dat het Hoofd vast zit. Hij sal dese hand inbrengen tusschen het hoofd en den hals van de Lyfmoeder, ende met een Spuytje, ofte eenig ander bequaam Werktuyg, water op het hoofd van het Kind brengen, om het onder voorwaarde te doopen: 't welk volbragt zynde, sal de Vroed'meester, met de toestemming' van de Lydster, haar Gemaal, en



de naaste Vrienden, aan de welken hy het gevaar, daar de Vrouw' in is, sal voorhouden, indien men het Kind, dat reeds geoordeelt werd dood te zyn, niet spoedig afhaalt, aldus aan 't werk gaan: Hy sal de Haak met de regter-hand houden, terwyl de lincker-hand in de Scheede ingebragt is, en brengen de selve met het scherp1 eynde voor uyt, langs de muys en de palm van de lincker-hand, tot de toppen der vingers, die het hoofd bereiken, ende slaan alsoo veylig de Haak in 't een of 't ander deel van het hoofd van 't Kind.
Ende dewyl' men, in dese gevallen, niet altyd te weeg' kan brengen dat men gaarne wilde, soo sal men de Haak inslaan daar men best kan, dog evenwel het altijd tragten te doen, soo veel het mogelijk is, aan 't agterhoofd.
Als de Haak het hoofd wel gevat heeft, moet men de Haak met de regter-hand na zich haaien, ende leiden de selve met de lincker-hand: ende ingevalle het been, dat gehaakt is, quam af te breeken, gelijk hetdikwils geschied, soo sal men op een ander deel des hoofds tragten vat te krygen, ende haaien het alsoo in een regte linie na buyten, na het welken men met beyde de handen het lighaam voorder sal uythaalen.
By aldien het hoofd soo kloek was, dat het niet als met groot geweld soude kunnen gebooren werden, sal men zich gedragen gelyk ik in 't jaar 1(359 in 't Godshuys van Parijs deede, in de tegenwoordigheyd van de Doctoren van 't selve Huys, en myn medebroeder Mr. Castaignet; na dat wy gesamentlyk geoordeelt hadden, dat het Kind dood was, nam ik een kleyne haak van agt a tien duym lang', en bragt de selve by de lincker-hand in, en opende, en scheyde de Kroonnaad. Wanneer ik aldus de Vrouw' ver-



lost hadd', bevonden wy dat het Kind aan verscheyde deelen verrot was, soo dat wy door dese operatie de Vrouw' by het leven behielden, alhoewel wy geoordeelt hadden in de raadspleging', dat voor haar behoudenis meer te vreesen als te lioopen was.
Het is seeker dat een Vroed'meester, eer hy tot dusdanigen operatien treed, altyd voor af de Omstanders duydelijk moet waarschouwen, wat gevaar de Lydster loopt, om daar door zich te beschermen tegens alle opspraak; alsoo dese operatien niet geschieden kunnen sonder groot geweld te gebruyken, 't zy dat het de Haaken doen, of de Beenderen van 't hoofd des Kinds, dewelke gemeenelijk scherp en snydende zijn als messen, en alsoo de Lyfmoeder kunnen quetsen.
De Vroed'-meester moet dan, in dese en diergelijke gevallen, omzichtig zyn, en wel toesien, dat hij de Vrouw', in het scheyden ende af-haalen deser Beenderen, niet quetse, mijdende voor al de Blaas en d' Endeldarm. En om de verscheyde van een gescheyde stukken van dese Beenderen des Hoofds gelukkig af te haaien, sal men een hand inbrengen, de nagels wel gekort zyn de; en men sal tragten, met de vingers, de gemorselde stukjes van de Beenderen af te scheyden, en uyt te haaien, acht nemende dat haar scherpe puntjes de Scheede, nog de Blaas niet steeken; om dat de quetsuuren van dese deelen, altyd verzelt zyn met moeijelijke toevallen.
Als dese stukken en brokken der Beenderen uytgehaalt zyn, moet men met d' eene hand de huyd van 't hoofd vasthouden, terwyl men de vingers van d' andere hand onder d' Oxels brengt, en het Kind alsoo af-haalen: maar 't is beter dat men tragt het Kind te keeren, om by de



voeten af te haaien, zynde dese wyse de veyligste voor de Vroed'meester, en voor de Lijdster.
Dese toevallen gebeuren dikwils aan eerste geboortens, om dat de deelen nog nauw zyn. Somwylen geschied het van wegen de swakheyd van 't Kind, die daarom syn Moeder niet kan helpen, en te langer in de geboorte staat, waar door de Moeder in swaare stuypen kan komen te vallen.
Na dese moeijelijke Baaring', in de welke de deelen van de Lydster gekneust, en door de Haaken opgeschaalt zyn, bysonderlijk indien deselve door geen handig Meester zyn aangebragt, sal men de Vrouw' een wyl' laten rusten, om haar kragten te kunnen herhaalen, en na het verloop van tien a twaalf uuren, sal men de gekneusde deelen van buyten beginnen te stoven, met een afziedsel van Water, gekookt met een goede hand vol Gerst, en soo veel Kervel.
Soo eenige merkelijke verderving', ofte rotting op dese deelen toeschiet, gelijk het gemeenelijk gebeurt, om dat de selve soo na aan het rioel, om soo te seggen, van ons lighaam leggen, sonde men zich van Zee ofte Zout-water moeten bedienen, sonder te schromen de verstorvene deelen daar wakker mede te vrij ven, en indien het daar mede niet stuyten woude, sal men twee oneen Boontjes Hoolwortel, in snippers gesneden, doen kooken op een pintje goede witte Fransche wyn, tot het overblyfsel van twee derde, smeltende wat Suyker in het selve.
Men sal de Lydster met dit afziedsel, vier of vijf maal op den dag, en ook soo veel des nagts stoven: Het gebeurt dikmaals, dat de Vrouwen in sulken nood, doorliet geweld dat sy komen te lijden, een buykloop krygen, met



pvn en koorts: in sulk een geval set men de Lydster een Clysteer, gemaakt van: Alsem, Mater, Camille. Bloemen, Malloten en Saad van Coriander. \ an elkx een goede hand vol, gekookt in Pens-sop, of anders kan men nemen het afziedsel van: Kaasjes Bladen, Heemst Bladen, Yiole Bladen, Kruys-wortel en Witte Slaap-bollen, sonder Honing: De Lydster dient by na geduurig sulk een, ofte diergelijke Clysteer by haar te hebben: Men kan de selve ook maken van Huy, sonder Honig: Ook wel van een afziedsel van Tarwe Semel met dooren van Eyeren, ofte van een afziedsel van een Schaaps Hoofd, met Weegbiebladeren, en witte Slaap-bollen, dan van d een, dan 'van d' andere soort, alles na het advys van de Doctoren.
In deze weinige woorden geeft Portal eene zeer zaakrijke verhandeling over de baring en hetgeen daarmede onmiddellijk annex is. Er gaan geene theoretische beschouwingen vooraf over de bekkenleer of over de anatomie van de genitaliën, terwijl ook de liggingsverandermg van het kind in den laatsten tijd der zwangerschap, anders bij de tijdgenooten een geliefd onderwerp, niet vermeld wordt. Aan uitwendig onderzoek dacht men niet en zoo
o-ing' men direct toucheeren, maar zeer terecht wordt er Ö Ö
op gewezen eerst eene anamnese op te nemen en bij één onderzoek zoo veel mogelijk alles te weten te komen om een herhaald onderzoek te vermijden. Eene soort asepsis wordt voorgeschreven. Bij het onderzoek wordt vooral gelet op de gedaante van het ostium uteri en op meesterlijke wijze wordt het tijdperk der ontsluiting beschreven. Tegen het breken der vliezen wordt gewaarschuwd, en zeer juist is de opmerking, dat de weeën de ontsluiting moeten voltooien. Even als zijne collega s schrijft Portal



liet kind een werkzaam aandeel aan de baring toe. Ook wordt hier acht gegeven op de toesnoering van het ostium uteri na de geboorte van het hoofd, waardoor dan de geboorte van de schouders zou worden tegengehouden. Van daar dan ook de raad om direct na de geboorte van het hoofd het hoofd aan te vatten om het kind te doen geboren worden. De verloskundige dient niet alleen bedacht te zijn op het doen geboren worden van het kind, maar ook op het behoud der moeder en zelfs wordt er op gewezen, dat men geen ruw geweld mag gebruiken als een dood kind gedeeltelijk geboren is, hetgeen schijnbaar dikwijls gebeurd is.
Na de geboorte van het kind is de baring niet afgeloopen, maar moet ook de placenta verwijderd worden. Hoewel van het afbinden der navelstreng niet wordt gesproken, zoo had Portal, even als zijne tijdgenooten, de gewoonte om eerst de placenta te doen geboren worden en daarna de navelstreng af te binden. Van eene dubbele onderbinding wordt dan ook alleen gebruik gemaakt, als bij het verwijderen der placenta blijkt, dat er nog een kind in utero aanwezig is. De vrees voor de omstulping der baarmoeder maakte, dat het manueel verwijderen deiplacenta bijna dagelijksch werk was. Xiet alleen de moederkoek maar ook de vliezen moeten verwijderd worden, terwijl de schrijver den accoucheur of de accoucheuse de plicht oplegt om na te zien, dat de nageboorte in haren geheelen omvang verwijderd wordt. Het inbrengen deihand op geleide der navelstreng wordt zeer op prijs gesteld, daar Portal zelf bij ervaring wist, hoe moeilijk zulks kan zijn, als door te sterk trekken de navelstreng van de moederhoek is afgescheurd.



De behandeling met clysteeren schijnt meer overeenkomstig de Fransche aard te zijn, dan wel in overeenstemming met de Hollandsche. De vertalers toch zeggen in de voorrede: Verder hebben wij desen Schrijver onse Lands-genoten getrouwelijk mede gedéelt, ons niet soo seer aan de woorden, als aan de saken bindende, tragtende de selve, so klaar als ons doenlijk was, voor te stellen, en dat selfs in die dingen, waar in wy van syn concept verschillen, als daar is het veelvuldig Aderlaten, en Clysteren, nevens eenig' andere saken, die wy meinen dat meer met de Franse land-aard en wyse van doen, als met de onse overeenkomen.
Het aderlaten deed bij onze voorouders dienst als eene soort panacee en niet alleen diende deze operatie om ziekten te genezen maar ook om ze te voorkomen. Het schijnt, dat de verlichting volgende op het bloedverlies bij epistaxis en haemarrhoïdaal bloedingen het idee van venaesectie als 't ware in de hand gaf. De geneesheer L. Guyon (f 3630) beweert, dat deze operatie aan de medici werd opgedrongen door de bloedzuigers; in den winter waren deze dieren niet bruikbaar en men voorzag in die leemte door de venaesectie.
Al zeer spoedig leerde men deze operatie beschouwen als eene noodzakelijkheid door de natuur voorgeschreven, waaraan niemand zich mocht onttrekken. Men onderwierp zich voor elke kleinigheid aan eene aderlating. Soms ook werd eene aderlating gebruikt als middel tot kastijding. Zoo wordt vermeld, dat een burger, kwaad op zijne vrouw, een barbier het komen en haar eene aderlating deed ondergaan. In kloosters werd ook op geregelde tijden de aderlating bij het geheele personeel verricht.



In de 16e eeuw werd de toepassing van de aderlating verschrikkelijk overdreven. Hier kwam tegen op Leonardo Botalli, die de aderlating op hoogen prijs stelde, maar zich met kracht verzette tegen het aderlaten om alle redenen en in elk geval, zooals het dikwijls gebeurde. Algemeen was de redeneering, dat het menschelijk lichaam 24 pond bloed bevatte en dat men er 20 van missen kon zonder het met den dood te moeten boeten. Men had derhalve de beleefdheid in elk geval iets aan den patiënt te laten. Men verdedigde zich aldus: hoe meer bedorven water men uit een put pompt, hoe meer goed water er in komt; hoe vaker een kind aan de borst gelegd wordt, hoe meer melk er in de borst komt en op dezelfde manier gaat het met de hoeveelheid bloed en de aderlating. Laurent Joubert, de geneesheer van Hendrik IV, hield er de volgende meening op na: Or, dit-il, quand on est phlébotomé, si on voit sortir du mauvais sang, il se faut persuader que le meilleur demeure dans le corps et se resjouyt de telle vuidage. Si le vuidé est beau, croyer que le demeurant est encore plus louable, et que cela y estoit de superflu. Quelqu'un pourroit juger que ce moyen de curation est contre le devoir de nature, laquelle a soin de conserver le sang comme un sien thrésor. Auquel nous réponclrons que c'est elle mesme qui nous a enseigné qu'il faut en plusieurs maux user de ce remède. Car le flus de sang menstrual aux femelles nous monstre évidemment que 1'abondance peut estre dommageable si elle n'est tantost évacuée.
Paré was mede een groot voorstander der aderlating. Hij zelf verhaalt, hoe hij bij een jongen man van 28 jaar 27 keer in vier dagen eene venaesectie verrichtte. — or,



j'ay bien voulu, ajoute-t-il, réciter cette histoire, afin que le jeune chirurgien ne soit timide a tirer du sang aux grandes inflammations. Ook was het gewoonte om zich elke maal bij het nemen van een bad koppen te laten zetten. Montaigne, die in 1580 de badplaats Baden bezocht, vermeldt, dat de mensclien zich zoo dikwijls onderwierpen aan het koppenzetten en aderlaten, dat het water van de twee publieke badplaatsen soms zuiver bloed geleek.
De chirurgijn A. de Corbye schrijft in 1590: tegenwoordig verrichten wij de aderlating bij kinderen van drie jaar en jonger. In 1609 heeft de geneesheer Le Moyne en hij beroemde zich er op, in 15 maanden aan een jong meisje 1200 palettes bloed ontnomen. De palette van Parijs bevat minstens drie onsen, zoodat Le Moyne 225 pond bloed aan zijne patiente ontnomen had en deze had overeenkomstig de lieerschende meening in 15 maanden meer dan 69 maal haar bloed vernieuwd. Lodewijk XIV had het genot door zijnen medicus Bouvan 47 maal per jaar aan eene aderlating onderworpen te worden, zoodat de koning in vergelijking met andere menschen niet te klagen had.
Van de tegenstanders der aderlating zijn vooral bekend Ph. Guybert, die later van gedachten veranderde, en Gui de la Brosse, geneesheer van Lodewijk XIII. Volgens Patin kostte het Gui de la Brosse, die de venaesectie bij een patiënt niet wilde verrichten en zich daaraan ook niet wilde onderwerpen, den dood. „Comme on lui parle d'être saigne', e'crit Patin, il répondit que c'étoit le remède des pédants sanguinaires (il nous faisoit 1'honneur de nous appeler ainsi) et qu'il aimoit mieux mourir que d'être



saigné; aussi a-t-il fait. Le diable le saignera dans 1'autre monde."
Was men niet spaarzaam met het bloedvergieten, ook spaarde men de zwangere vrouwen niet. Allen waren het er over eens, dat eene vrouw gedurende de zwangerschap zich aan eene aderlating moest onderwerpen: na 4x/2 maand, na 7 en na 9 maanden liefst zoo kort mogelijk voor de verlossing. Mauriceau en Dionis dringen er streng op aan. Portal laat zich over de aderlating gedurende de zwangerschap niet uit, maar maakt een zeer ruim gebruik der venaesectie bij de verlossing en post partum. Zeer dikwijls bestaat de eerste hulp verleend aan eene vrouw in partu door Portal in het doen eener aderlating.
Keeren we na deze korte uitwijding terug naar het werk van Paul Portal. In de volgende hoofdstukken worden de ontijdige geboorte, de aangezichtsligging, de stuitligging, het voorliggen van de ledematen, buik en schouder besproken. Daarna volgen de aanmerkingen en in elk daarvan worden een of meer interessante gevallen behandeld.
De schedelligging wordt stilzwijgend als de natuurlijke ligging aangenomen. Vreemd is liet, dat Portal, die een goed waarnemer was, niet spreekt van de draaiing van het hoofd op den reis door de bekkenholte. Over de aangezichtsligging zegt Portal, dat het eene ligging is, die slechts weinig van de natuurlijke ligging afwijkt, doch het is een der meest gevaarlijke liggingen. Er bestaat zeer groot gevaar om een oog van het kind te beleedigen, als men het hoofd met de hand wil uithalen. De eenige hulp, die daarom verleend moet worden, bestaat in het rijkelijk invetten der baringswegen, terwijl elke andere hulp van de hand gewezen wordt als zijnde te gevaarlijk. Het kind krijgt een dik



en gezwollen hootd. \ oor de vrouw bestaat de moeite in de giootere rekking van alle deelen, welke rekking grooter is dan bij andere verlossingen. In aanmerking 66 stond het hoofd zichtbaar in den uitgang met het voorhoofd naar achteren gekeerd. Alle deelen werden met boter ingesmeerd. Op het inbrengen van de vingers tusschen het hoofd en het perineum volgde een sterke vlaag, die het kind geboren deed worden. Portal voegt er bij, dat hij meer vrouwen met aangezichtsligging verlost heeft met goed succes en vindt het geen ongunstige ligging. In aanmerking '28 wordt versie verricht, omdat de mond voorlag en eene tijdelijke weeënzwakte was opgetreden.
Aanmerking 32 geeft de beschrijving van de verlossing van een anencephalus. Door een strik om den hals te leggen werd de vrucht zoo ver getrokken, dat het werk met de hand voltooid kon worden.
Keeiing werd gedaan in aanmerking 42, waar het voorliggende deel een oor was, waaronder een arm lag. De arm werd eerst wat teruggebracht, opdat deze den doortocht niet zou belemmeren. Hoewel het hoofd dicht bij het ostium lag, gelukte het niet liet hoofd te doen indalen en werd er besloten keering te doen. Portal verhaalt de keering aldus: ik bragt myn hand soo diep binnen de Lyfmoeder, als ik konde, latende de selve tusschen de hnker-zyde der Lyfmoeder, en het Kind, tot aan den bodem glyden.
Ik scheyde de \ liesen van het Kind af, en een syner Billen bereykt hebbende, volgde ik de Dye, en het Been van die zyde, dat op de Buyk gebogen was; ik liet myn vinger glyden langs dit Been tot aan de Voet, welke ik na buyten in de doortogt bragt, waar toe seer weinig



ruymte was, want het was een kleyn Vrouwtje, gelykende na postuur en kloekte van lichaam, niet boven twaalf Jaren oud te zijn.
Ik doopte het Kind, t welk seer kloek was en alsoo de Toontjes van de Voeten na de Blaas van de Moeder gekeert waren, bragt ik het Kind sagjes te rugg', gelijk men in sulk een geval altijd moet tragten te doen, om de redenen, die wij reeds elders vermeld hebben in de 4e aanmerking:
Want indien ik het, soo gelegen zijnde, verder hadde uytgehaalt, soude het Kinnetje aan 't Schaambeen gehegt, en 't Kind gevaar geloopen hebben van te smooren: 't is egter waar, dat men het niet altijd in syn vermogen heeft het Kind te kunnen omwenden.
Na dat ik het Kind gewend hadd', bragt ik deselfde \ oet weder na buyten; ik bewond het met een dunne doek, en haalde het doe verder uyt tot aan de Dye, sonder eenig geweld te gebruyken; liet vorders myn vingers langs dese Dye glyden, om te gevoelen of d' andere Dye ook dwers quam; ik vermerkte dat sulks niet en was, maar dat den Aars volgde; en dienvolgende d' andere Dye na de Buyk gebogen was; ik haalde de Dye van het uytgehaalde Been vorder na my toe, daar het lichaam voor een gedeelte op volgde, sonder dat de drek die het Kind in overvloed ontliep my hinderde; het andere Been raakte buyten, ik voegde se te samen en haalde in een regte linie het lichaam tot aan d' oxelen; reddede toe beide d' armen, den eene na den anderen, en op dat sy niet breken souden, legde ik de linker-hand plat op de Borst en de regter in de Nek, en meende het Kind soo geheel te verlossen: maar het Hoofd wilde niet volgen,
G



't geen my genoodsaakte de vingers van mijn linker-hand langs het onderste deel van den hals, en de binnemond van de Lyfmoeder te laten glyden, om te weten waar dat
het tegenhield.
Ik vond dat het de Kin was, die aan de zyde van den hals van de Lyfmoeder haakte: Ik bragt daarom myn vingers in de Mond van 't Kind, en met myn rechter-liand trok ik aan syn hals, waar bij ik seer gelukkig t Hoold reddede. Het Kind geboren zynde, loste ik eenige slym uyt syn mondje, daar hy aan hadd kunnen stikken.
In deze zelfde aanmerking geeft Portal als een verschil op tusschen de gevallen, waar de mond, het oor of de
aars voorliggen.
Als de Mond zig aanbied, gevoeld men de Lippen, het
Tand-vlees, of de Tong.
Als het den Aars is, gevoelt men het slot van den Endeldarm, dat een seer week deel is, maar het sekerste teeken is, wanneer na het breken der \ liesen, een swarte
drek uytschiet.
Het Oor kan men onderscheyden door een sekere vastigheyd, die seer verscheyden is van beyde de anderen, en hier door quam ik te oordeelen, dat dit Kind, het Oor aanbood, onder welke een Arm lag.
Bij voetligging wil Portal wachten, tot er eene behoorlijke ontsluiting is. Bij eene knieligging in aanmerking 37 wordt de knie teruggebracht en de voet afgehaald. Het andere been was langs den buik van het kind opgeslagen; het kind werd uitgehaald. Opmerking verdient het, dat als een kind met den aars voorkomt, zooals reeds gezegd is, een zwarten drek, meeonium genoemd, afgaat. Meester Viardel zegt in zijn boek van het baaren der



vrouwen, dat, wanneer met dezen drek van een kind, dat nog niet geboren is, bespeurt, het een seker teeken is, dat het kind dood is. Portal komt hier tegen op en staatt zijne meening, dat het afgaan van meconium bij stuit- en voetligging geen zeker teeken van den dood is, door tal van voorbeelden.
In aanmerking 58 doet zich het geval voor dat beide voeten voorliggen, de hielen zijn naar achteren gekeerd, de teenen naar voren. Portal kan het kind niet draaien en haalde het uit, totdat de kin achter het schaambeen van de moeder bleef haken. Hij bracht daarom een vinger in den mond \ an het kind en deed het kind geboren worden.
De stuitliggingen zijn te herkennen aan het afgaan van meconium. De verlossing duurt wat langer, maar is overigens even gunstig als bij schedelligging. De beenen worden tegen den buik opgeslagen geboren. Het nakomend hoofd ondervindt weinig moeilijkheden, daar de baringsweg reeds voldoende gerekt is.
De rechter voet werd afgehaald bij een rechter billigging (aanmerking 11), waarna het gemakkelijk was het kind uit te halen. In aanmerking 49 bij eene volkomen stuitligging stelde Portal zich tevreden met de deelen der baiingswegen met boter in te vetten. Na de geboorte van de stuit en de beenen deed hij met veel moeite het kind geboren worden, dat kort daarna stierf.
Portal haalde een voet at' bij een kind, waar een dij en een heup voorlagen. Bij aantrekken volgde het andere been en het overige lichaam. Toen hij de placenta verwijderen wilde,, kwam hij op eene andere vochtblaas. Daarin was een tweede kind, dat met den rug voorlag en door Portal het hoofd gekeerd werd. Kort daarna



werd het kind spontaan geboren. Beide kinderen waren levend.
Bij de stuitligging in aanmerking 62 liet Portal de moeder sterk meepersen; het stuitgedeelte daalde en werd geboren. De korte navelstreng brak af en het kind werd toen spoedig uitgehaald.
In aanmerking 70 boden zich aan den rechter kant eene bil en aan den linker kant een oog aan. Portal schoof het hoofd terug en zocht een voet op, waarna het kind uitgehaald werd. Het waargenomen oog bleek te behooren aan een tweede kind, dat later spontaan geboren werd.
Een voet werd afgehaald in geval 35, waar zich het boven- en het zij gedeelte van een bovenbeen aanboden. Het kind werd aan dit been uitgehaald, terwijl het andere been langs den buik lag opgeslagen.
In aanmerking 72 legde Portal de vrouw dwars over het bed en bij het inbrengen van de hand in de baarmoeder bleek, dat de rug, die sterk gebogen was, voorlag; de dijen lagen op de borst en de beenen elk aan eene zijde van den hals; het hoofd lag in den fundus uteri. De placenta was aan eene zijde der baarmoeder vastgehecht en de navelstreng lag tusschen de billen van het kind. Een been werd afgehaald en het andere been volgde. Het kind werd aan beide beenen uitgehaald.
De lendenwervelkolom lag voor in aanmerking 1. Bij het inbrengen der hand gleed deze langs de wervelkolom, tot aan de dij en dan langs de billen tot aan de voeten, die afgehaald werden. Door trekken aan beide ^ oeten werd het kind geboren.
In aanmerking 22 deed Portal keering bij eene vrouw, bij wie reeds 7 of 8 dagen geleden de baring begonnen



was. Het kind, dat dood of verrot was, werd met veel moeite afgehaald.
Keering op ée'nen voet werd gedaan in geval G-4, waar een dood kind de linker zij aanbood.
Een geval van voorliggende navelstreng wordt beschreven in aanmerking 13. Na het onderzoek werd tot de keering besloten en Portal beschrijft dit geval aldus: de innerlijke Mond van de Lijfmoeder was de wijte van de palm van myn hand verwydert, soo dat ik myn hand gemakkelijk konde inbrengen, ingebragt zynde, gevoelde ik een week Lichaam, de Streng' ontdekte my, dat het de Buyk van t Kind was, en na het slaan van de Slag-ader oordeelde ik, dat het Kind nog leefde. Ik seyde het aanstonds aan de Moeder, en ik ben van gevoelen, dat men het in sulken geval altijd seggen moet, als kunnende haaide moed doen wakkeren. De keering wordt beschreven in de volgende woorden: Ik ondersogt vervolgens met mijn hand, wat deel ik bereyken konde, en ik vond voor eerst nog Hand, nog Voet, nog Hoofd, tot dat ik eyndelyk een hand raakte, die ik liet leggen, maar liet mijn hand glyden aan d andere zyde, langs de Dye, en kreeg alsoo een Voetje, het welke in de rechter zyde van de Lyfmoeder lag; ik reddede het, en haalde het uyt, acht nemende, dat de Toontjes van 't Kind na het Fondament van de Aioeder gekeert waren, gelyk ik in myn voorige Aanmerkingen gesegt hebb ; Ik haalde het Voetje met groot verdrag en soo sagt als 't my mogelijk was uyt, Doopte het doe onder voorwaarde, hier na sogt ik het tweede Voetje, vond het, als ook het Hoofd. Ik reddede dit Voetje mede, haalde het uyt, gelijk het voorige, bragt die beyde tot malkanderen, bewond deselve met een fyne luyer, om de



beentjes niet te kneusen, of te schaven, haalde doe het Kind tot de Schouders toe uyt met verdrag, dog egter niet sonder mijn kragten te gebruyken, gelyk als die altyd in snik een werk vereyst worden; doe reddede ik de Armen, mydende eenig geweld te doen, waardoor deselve sonde hebben kunnen breeken. Het hoofd, dat eerst eenige moeilijkheden gaf bij de ontwikkeling, werd later geboren. Het kind leefde.
Een geval van uitgezakte navelstreng wordt beschreven in aanmerking 18. Ik bragt myn hand in den Hals van de Lyfmoeder, en voelde dat het Kind de Navel, en de Borst aanbood. Met den hals der baarmoeder bedoelen Portal en zijne tijdgenooten de vagina, zoodat hier een geval eener uitgezakte navelstreng vermeld wordt.
Eene beschrijving eener keering gedaan bij buikligging vindt men in aanmerking '23. In aanmerking 55 bij eene oude primipara lagen de navelstreng en de nageboorte voor. De hand ingebracht voor de versie gleed langs het lichaam van het kind en langs de dijen en onderbeenen naar de voeten. De keering werd volbracht ten koste van het leven van het kind, terwijl de ontwikkeling van het hoofd veel inspanning vereisclite. Een ander geval van placenta praevia wordt beschreven in aanmerking 69. Portal werd gehaald wegens eene heftige bloeding bij eene vrouw, die rekende 8 maanden zwanger te zijn. Doorliet zware bloedverlies verkeerde de vrouw in zeer slechten toestand en werd er keering gedaan. De ingebrachte hand vond aan het ostium uteri internum de placenta vastgehecht, die eerst losgespeld werd en naar buiten gebracht. Het kind lag met den buik voor en werd de keering op e'én voet verricht. Het kind leefde en de moeder herstelde.



Portal behoort onder de eersten, die de aandacht gevestigd hebben op eene uitgezakte navelstreng. Jacob Primrose (1655) is de eerste geweest, die een dergelijk geval beschreven heeft. Daarna volgen Cosme Viardel en Paul Portal. Direct bij het inbrengen van den wijsvinger voor onderzoek voelde Portal in den hals van de lijfmoeder, — dat is de vagina — (in aanmerking 24) de streng van het kind. De therapie bestond in het doen van keering op één voet en moeder en kind herstelden voorspoedig. De vrouw stierf later door het bersten eener tubair zwangerschap, zooals door de sectie bewezen werd.
In aanmerking 31 lag naast de uitgezakte navelstreng eene hand, een elleboog en eene knie. De navelstreng werd eerst zoo ver mogelijk in de baarmoeder teruggebracht, en bleef gelukkig terug. Daarna werd de arm teruggebracht en door de knie wat op zij te schuiven kon een voet worden afgehaald, waaraan het kind verder werd uitgehaald. Het kind was levend en de moeder zat na 6 dagen weer in haren winkel. Eene schouderligging wordt beschreven in aanmerking 21. Bij een groot kind lagen voor: eene zijde van den hals, de schouder en het sleutelbeen. De keering op beide voeten werd gemakkelijk verricht, doch bij het ontwikkelen van het hoofd scheurde de hals af. Het hoofd werd daarna met eene haak uitgehaald. De vrouw herstelde voorspoedig.
Een elleboog was ingedaald in aanmerking 5. Om zeker te zijn, dat de elleboog niet voor de knie gehouden werd, ging Portal zijne hand verder inbrengen en vond den geheelen arm, die teruggebracht werd. De keering op de voeten werd gemakkelijk verricht, en het kind levend geboren. De placenta moest manueel verwijderd worden.



Op het ostium uteri internum lag de schouder (aanmerking 7). Een arm werd afgehaald om het kind te kunnen doopen en daarna werd keering gedaan. Het kind werd asphyctisch geboren en gemakkelijk bijgebracht.
In de achtste aanmerking verdedigt Portal de keering op één voet. Zijne hulp werd ingeroepen bij eene verlossing, waar de arm voorlag. Bij het doen van de keering werd één voet gevat en afgehaald, en toen de knie geboren was ging hij het andere been zoeken en vond deze dwars gelegen in den binnenmond der baarmoeder. De tweede voet werd nu afgehaald. Portal wijst er op, dat bij eene keering het afhalen van één voet de voorkeur verdient en zegt: Ik sal hier aanmerken, dat men het eene Been gevat hebbende, zig soo veel als men gewoonelijk doet, niet moet ophouden, met het andere Been te soeken. In den Jare 1600 en 1(303 hebb' ik dikmaals aan de oude geschwoorene en wel ervare Vroed'vrouwen, Juffrouwen Moreau, en de France in 't Gasthuys deser Stede, wanneer sy daar de Vrouwen verlosten, doen sien; dat wanneer men een Been van 't Kind na buyten gebragt liadd', het onnodig was het andere te gaan soeken, uytgesondert
het geval hier boven gemelt, blz. 55 en doe
vernam ik dat het rechter Voetje van dit Kind, dwars gelegen was, in de innerlijke Mond van de Lyfmoeder, kruysende midden en dwars over de buyten zijde, van de linker Dye. Hier op staakte ik myn werk, tot dat ik dese dwars leggende Voet gered hadd', die andersins, met de andere vorder te willen uythalen, soude geknakt hebben. Ik het dan myn Vingers glyden langs het uytgehaalde Been en Dye, en haalde allengskens de dwarsleggende Voet daar van af, en soo na buyten; bragt toen de Been-



tjes tot malkanderen, 't geen men altijd moet tragten te doen, en het is seeker, dat de Lydster op dese wyse de helft minder te lijden heeft, als wanneer men de hand eenige reysen in de Lijfmoeder brengt, het Kind word
ook minder vermoeit, gelijk ik verder sal aanwysen 
Een levend kind werd geboren. Bij het afhalen van de nageboorte bleek er nog een tweede kind te zijn. Daarom werd de navelstreng van het eex-ste kind dubbel onderbonden en doorgesneden. Dit onderbinden en doorsnijden is tegen den regel. In dezen tijd toch heerschte algemeen de gewoonte 0111 eerst de placenta te doen geboren worden en daarna de streng door te snijden. Bij een geval van de geboorte van een asphyctisch kind handelde Portal als volgt: (aanmerking 13), 't was
een Dochter, die seer flaauw was; ik verloste nogtans de Moeder, eer ik de Streng' af sneed, en leide de warme Nageboorte, soo als sy uyt 's Moeders lichaam quam, op de Buyk van 't Kind, dat op een sagt kussen voor 't vuur lag; Maar terwyl' de flaauwte seer groot was, nam ik een kommetje met Wyn, maakte het warm, Doopte doeken daar in, bewond daar mede het Kind: Ik leide doe de Nageboorte in een pot vol Wyn, die ik aan de kook hulp; als wanneer het Kind wat bequam, na dat het meer als een quartier uurs sonder eenige beweeging', of klopping' van 't hart, of de Streng' gelegen hadd', soodanig ook, dat ik het dood achte te wesen: ik hield ook alle ogenblik een gekneusde Uijen voor haar neus, en aan de slapen van 't Hoofd. Ik het haar Wyn in de Mond blasen, ook in d' Oogen, de Neus, d' Ooren en aan de slapen van 't Hoofd: al het welke soo veel te weeg' bragt, dat het Kind quam te herleven. Het tweede kind werd



in voetligging geboren. De placenta werd met zaclit trekken aan den streng verwijderd. Er was eene gemeenschappelijke placenta; de eene streng was in het midden ingeplant, de andere aan den rand. Elk kind had zijn eigen vliezen.
Bij tweelingen wil Portal de navelstreng dubbel afbinden. Men moet, zoo schrijft hij, in de achtste aanmerking, als' er Tweelingen zijn, altijd dese twe knopen leggen, en snyden de Streng' tusschen beyde af, op dat d'eene sluyte het eynde van de Streng' die aan de Navel van 't Kind is, en d' andere het eynde van de Streng dat aan de Nageboorte behoort, die nog in de Lyfmoeder is, en sulks moet geschieden voor het afhalen van de Nageboorte.
üe eerste Knoop werd geleyd twee Vingers breed, boven de Navel van L't Kind, en de twede, die aan de Streng' van de Nageboorte blyft, twee Vingers van d' eerste, en de Streng' werd afgesneden in de midden, tusschen beyde de knoopen.
Sy hebben beyden een gebruyk, om de bloed-vlied te stuyten: d' eerste belet dat het Kind geen bloed en verliese, en bij gevolg het leven; gelijk ik weet van Kinderen, die door dit versuym zyn dood gevonden. De twede knoop belet dat het bloed van de Nageboorte niet afvloeid, door de wegen die aan het Kind, voor syn geboorte het voedsel toebragten, behalven dat, wanneer daar Tweelingen zijn; het andere Kind door die bloed-vlied soude verswakt worden, en mogelyk sterven, en alsoo versteeken zyn van den Doop. De Moeder soude in sware flauwtens kunnen vallen, en in gevaar gebragt worden van te sterven : gelyk ik weet, dat sekere schroomachtige Vroed'-



vrouwen, niet moeds genoeg hebbende, om een Vrouw' van haar twede vrugt te verlossen, de selve hebben laten sneuvelen, en hulpeloos verlaten.
Deze tweede knoop gelegt zynde, om het bloed van de Nageboorte te stuyten, doet nog dese dienst, dat de Nageboorte volder, en van bloed meerder opgespannen zynde, te fraijer is, om aan de Heeren Doctoren, en d' Omstanders vertoont te werden. Dit vertoonen van de placenta aan de geneesheeren bleek dikwijls noodig te zijn, omdat bijna altijd een geneesheer in consult gehaald werd, aan wien dan ook post partum de behandeling der vrouw werd opgedragen. Het werk der geneesheeren bleef ook in dezen tijd nog bepaald tot het geven van raad. Portal onderzocht de staat van zaken en bracht daarover rapport uit, waarna consult gehouden werd. Portal was op een dergelijk consult gesteld, zooals hij zegt in aanmerking 52: altyd verheugd zynde in dier Heeren haar tegenwoordigheyd te mogen werken.
Het verwijderen der placenta door trekken aan de navelstreng was ten tijde van Portal gewoonte. Portal raadt sterk aan en wijst er herhaalde malen op om zulks voorzichtig te doen. Laat de placenta niet gemakkelijk los, dan wordt ze manueel verwijderd, eene handelwijze, waarin Portal, naar het schijnt, eene zeer groote vaardigheid heeft gehad. Portal beschrijft de uitvoering van het manueel verwijderen der placenta aldus: (aanmerking 50). Na dat dan het Kind gebooren was, wond' ik de Streng' om myn linker-hand, op dat sy my dienen soude om myn regter-hand op den bodem te brengen; de Nageboorte was seer vast aan deselve, ik voelde met de vingers, of ik niet ergens een plaats konde vinden, daar sy afgewe-



ken was, maar geene vindende, liet ik myn vingers aan het onderste gedeelte van de Nageboorte glyden, maakte hem daar sagjes van los, gelijk de Bakkers het deeg doen, dat aan de Tafel is aangekleeft, of gelyk men een Tong of andere -platvis soude doen, die op een plank aangeplakt en gedroogt is.
Op dese wyse dan scheyde ik de Nageboorte, latende de toppen van myn vingers glyden tusschen de binnewand van de Lyfmoeder en de Nageboorte. De Lyfmoeder was ter plaatse daar de Nageboorte geseten hadd\ dikker als elders; deselve los zynde, haalde ik hem soo haast buyten als ik konde, trekkende bij de Streng , die myn linker-hand vast hield.
In aanmerking 14 wijst Portal er op, dat er geen brokken der nageboorte of vliezen mogen achterblijven op gevaar van bederf der achtergebleven stukken en dien tengevolge kan koudvuur ontstaan en als tweede gevaar: het ontstaan van eene heftige bloeding.
In aanmerking lü lag het bovenste gedeelte van een arm voor. Bij het doen der keering gelukte het niet het voorliggende deel weg te duwen. Daarom werd de hand voorzichtig langs het voorliggende deel ingebracht en de keering verricht.
Een schouder en een elleboog lagen voor in aanmerking 48. Deze deelen werden teruggebracht, waarna keering op één voet gedaan werd.
Een geval van een uitgezakten arm wordt beschreven in aanmerking 54. Het terugbrengen der voorliggende deelen gelukte niet en zoo werd met zeer veel moeite keering op één voet gedaan. Het kind werd levend geboren.



Een elleboog was ingedaald in aanmerking 56. De hand ingebracht voor de keering kon den voorliggenden schouder niet wegduwen. Keering op één voet werd verricht en het kind geboren.
Portal wil bepaald op den voet keeren en niet op de knie, zelfs niet als een knie gemakkelijk te bereiken is. In aanmerking 68 wilde hij versie doen bij een uitgezakten arm. Aangezien de arm en de schouder niet teruggeduwd konden worden, gleed de hand langs deze deelen. 't Eerste deel dat ik ontmoete was den Hals, vervolgens 't Hoofd, dat ter zvde op den Endeldarm van de Moeder leyde; ik gleed' vorders met myn hand langs het lyf, dat dubbelt gebogen was, de Buyk gekeert na de bodem van de Lyfmoeder opwaarts, de Knien waren gebogen, de Beenen onder het Hoofd, de linker Arm kruyste over de Beenen en indien ik een Knie hadd' willen vatten, soude sy haast gevolgt hebben: maar ik liet hem leggen, om een Been te grypen, dat soo seer niet in de Vliesen van de Nageboorte ingewikkelt was, ik hadd' veel moeite om het los te krijgen, en uyt te halen. Het vast gepakte been ontglipte eenige malen aan de hand van den operateur, maar werd ten slotte geboren. Het kind werd daarna afgehaald en stierf een half uur na de geboorte.
In aanmerking 71 werd keering gedaan, omdat een arm en de navelstreng ter lengte van een voet waren uitgezakt. Bij het inbrengen der hand liet de schouder zich niet wegduwen. Een voet werd afgehaald en te gelijker tijd bracht de vrije hand de uitgezakte arm naar binnen. Portal zegt hier, dat een levend kind uit zich zelf den arm zou terug trekken, maar dat een dood kind zulks niet doet. Het kind werd dood geboren.



Bij een dood kind was een arm uitgezakt (aanmerking 75). De hand, welke ingebracht werd voor de keering, was niet in staat den voorliggenden schouder weg te duwen, en gleed daarom langs den arm en den schouder. Door de beperkte ruimte werd de arm zoo sterk gekneld, dat de vingers doof werden, en de hand moest worden uitgehaald. Zulks gebeurde tot driemaal toe, waarna Portal door sterk te trekken den arm van het lichaam scheidde. De hand werd nu opnieuw ingebracht en met veel moeite gelukte het een voet af te halen. De romp werd aan de beide beenen uitgehaald, de andere arm ging ook van den romp af, terwijl ook het hoofd dreigde los te laten. Twee vingers werden in den mond gebracht om het hoofd uit te halen. De onderkaak brak in twee stukken. Als laatste redmiddel werd de schedel met eene haak geopend en uitgehaald. De vrouw herstelde en kreeg later weer kinderen.
In aanmerking 60 werd het eerste kind, dat in schedelligging lag, spontaan geboren; voor het tweede kind, dat met eene hand voorkwam, werd versie verricht. De kinderen waren een jongen en een meisje. Er was ééne placenta met twee strengen en elk kind had zijn eigen vliezen. Portal haalt dit aan tegen Viardel en zegt: Dese Aanmerking' is strydig met het gene Mr. Viardel in syn sesde Hoofd-stuk, op het vijf-en-dertigste blad vermeit: te weten, dat wanneer een Vrouw', van Tweelingen van de selfde sexe, verlost, maar een Moerkoek gevonden word; en wanneer elk Kind van een bysondere sexe is, daar dan twee Moerkoeken zijn. Hy voegt daar by, dat het schynt dat sulks door een bysondere voorsienigheyd van de natuur geschied.



Ik sal in t gevolg met goede bekragtigingen bewysen, dat dit gevoelen van Mr. Viardel tegens de waarheyd is. Vder Kind heeft syn eygen Vliesen, die elk Kind, en een besonder water bevangen, dat soo lang het de Moeder in haar lighaam draagt, van noden is, en yder Kind dryft in het selve, tot syn geboorte toe.
Maar wat de Moerkoek belangt, het gebeurt wel, dat twee Kinderen maar een voor haar beyden hebben.
De twee placenta s van tweelingen, zijnde een jongen en een meisje, in aanmerking 05 waren geheel gescheiden, terwijl ook elk kind zijn eigen vliezen had. Het eerste kind bood zijne hand aan en werd door keering op één voet geboren. Bij het manueel verwijderen der placenta bleek er nog een tweede kind te zijn, dat eveneens een arm aanbood, waarvoor ook versie gedaan werd.
In de dertigste Aanmerking wordt de Discours Anatoinique sur le sujet d un enfant d'une figure extraordinaire behandeld. Men leest daar: Den tweden Augusti 1G71 wierd ik des nagts geroepen, om een Vrouw' te verlossen, in de Stiaat de la Mortellerie. Sy sat in een moevlijke Arbeyd. De Vroed'vrouw' anders seer bequaam, wist geen raad. Dierhalven hadd' sy my laten versoeken, om haar in dese gelegentheyd by te staan.
Ik ondersloeg dan de Lijdster, en bevond dat het Kind, t welk dood zynde, met syn Hoofd gebooren was. Men hadd het nog in tyds, wanneer het nog eenig teeken van leven gaf, gedoopt. Ik dede al myn best om de Moeder te behouden, terwyl ik niet te sorgen hadd' voor de behoudenis van 't Kind.
Ik bragt myn vingers in de doortogt, en liet deselve sagjes, soo verr' ik reiken konde, inglyden, om het lichaam



uyt te halen, maar tot myn verwondering' week het Hoofd van de Romp af, en een Arm brak in twee stukken, 't geen my noodsaakte de hand sagjes in te brengen, om d' andere deelen van 't lighaam na my te halen. Ik voelde als een teeken van een blaas, gelijk als die van een Verken, die vol water is; ik tragtede, dog vrugteloos, deselve met myn vingers t' openen, vond my dan genoodsaakt een scherpe Haak te gebruyken, waar mede ik een opening' maakte, door dewelke omtrent vier a vyf pinten water uyt het Kinds lighaam vloeiden. Want het water van de Lijfmoeder was te vooren al afgeloopen. Hier na hadd' ik meer kans (hoewel nog moeite genoeg) om de rest van het lighaam te krygen, 't welk ik om syn ongewoonelijke gedaante hebb' laten uytteikenen, eer ik het opende. Onder in de buyk van 't Kind, was een seer voornaam geswei ses en een half duym lang, gerekend over 't dwars van 't een been tot het ander, de breete was vier en een quart duym, te weten van het Schaam-been tot de Navel.
Dit geswei was in 't midden meer verheven als elders, en onder dese verhevendheyd na het Schaambeen vertoonde zig een kleyn geswelletje, van ondere rond, hebbende de Diameter van anderhalf ligne, ofte een achste van een duym; uytpuylende als een wrat, zijnde een ligne, dat is een twaalfde gedeelte van een duym hoog. Als men het drukte, lekte daar een drop water uyt, waar door ons in de gedagten viel, dat het mogelijk een onvolmaakt mannelijk lid was. De Streng', die nog aan de Buyk van 'tKind vast was, hadd' by de navel vyfsesden van een duym, in syn Diameter.
Aan de Nageboorte was niet sonderlings; Sy quam in



haar geheel. En niettegenstaande de swaren Arbeyd die de Kraamvrouw' geleden hadd', was sy egter weinig siek, en met pynelijker als in haar voorigen Kramen, die voorspoedig geweest waren. Dit is het geene dese verlossingbelangt.
Aangaande het Kind, wy maakte een Kruys-snede op de Buyk: op dese wyse.
Wy opende voor eerst de Huyd, van de Navel af, langs de witte linie, tot aan 't Schaambeen, en soo verder na onderen, tot aan de plaats daar natuurlijk d'Endeldarm igt, 0111 te sien of het ook daaronder schuylde, gelyk men somwylen genoodsaakt is, aldaar de Huyd te openen om d'excrementen haar uytgang' te geven.
Maar wy vonden nergens geen aars, nog schagt, nog uy terlijke teel"(leelen. Wy ondersogten vorder, sneden de regter-spieren van de Buyk dwars door, om de Penssak t'ontdekken, om alsoo nog nader na d'uyterlijke teeldeelen te soeken, maar hoe naauw' wij ook sogten, vonden wy nog den Aars, nog eenige weg tot de Pis, nog Roede, nog teeken van Lijfmoeder, nog eenige deelen die d'excrementen uytwerpen, soo voor de geene die van de Darmen, als die van de Blaas komen.
Eer wij verder gingen, sagen wy met aandagt, hoe de spieren des onderbuyks eerder vliesig als vleesig scheenen, en haar natuurlijke koleur verlooren hadden; zijnde als' afgespoeld, door d' overvloed van 't water dat aan dit Kind de Watersugt hadd' aangebragt.
Wy ondersogten naauwkeuriglijk onder de Huyd, ende rechte Spieren, de plaats die tegen het gemelde kleyn geschwelletje aanstond, om te sien of het ook de Roede was. Maar wy vonden niet dat daar na geleek, nog Saad-



vaten, nog Ballen, nog Lyfmoeder, nog uytgang tot de Pis, nog iets anders, dat ons eenig onderscheyd van Sexe konde ondekken. En wy waren genegen te geloven, dat dit Kind syn water door de schagt niet hebbende kunnen loosen, in de Lyfmoeder daar door was Watersugtig geworden, en het gaf ons aanleiding' van te denken, dat mogelijk de Pis van 't Kind, een gedeelte is van't water, dat de Moeder in den Arbeyd afvloeid.
Ik hebb' soo veel te meer neiging' om sulks te gelooven, om dat my in het verlossen van een Kind gebeurd is, dat ik by de Voeten haalden, wanneer de Buyk in de doortogt stond, dat het door de Roede met een groote straal piste, alhoewel het waarschijnelijk nog niet geademt hadd'.
Na dat wy alle d' omstandigheden die buyten de Penssak waren, trouwelijk hadden aangeteekent, opende wy de selve om d' inwendige deelen des Buyks t' ontdekken.
De Penssak geopent zynde, openbaarde zig de gedaante van het gemelde groote geswei, 't was de Blaas selfs, de welke buyten maten vol was. Wy soude die wel aanstonds geopent hebben, maar merkende, dat den Endeldarm in plaats van syn natuurlijke loop te houden, aan de bodem van de Blaas zig eindigden, en vast was, gaf het ons reden, van met aandagt dese t' samenhegting' t' ondersoeken.
d' Endeldarm was doorschijnend swart, wegens een swarte drek, daar de Darmen der Kinderen vol van zyn, wanneer sy ter wereld komen, en dewelke soo lang sy in de Lijfmoeder zijn, daar versamelt, en niet voor de geboorte ontlast worden, deselve kan daar ook soo verharden, dat men genoodsaakt is, de Kindertjes wat olie van soete Amandelen, of wat Cassia, of eenige Syroop te geven,



van t C 0n"aS"ng' 'e bei'OT<le™. op dat he, Sog
ae Ur ;~ide Darni™ ^ -
(Te\ olgelijk opende wy de Blaas *
of anderhalf kW ♦ omtrent een pond
Klaai water storte, sonder rlnt i
gemelde swarte drek daar bv Jr t§ Van de
de Blaas geleegt wa • j "*S' Uaar n" dat
'Ie drek „a de B a, T ^ ° PCT8"»> ™
van de Blaa, tZ ^ 'el"e Mn *'<* °I> de b°d™ darm oTen '« ™ P» m de„ Ende]-
een Stilet met ' SZi T 'lu5'm boren d* Blaas. E„ sonder eenig „weid te 1 "T'" "* brel«en. ''welk waar door 1 d "k ^ ft ^ «»T.
De Blaas t *' °°k ,0t in de Bi>as gong
6 ÖIaas geledigt zynde van svn wat*,- t weinig in sv w„„ , . - er, kromp seer
oeld, mee'r al."" Z ^ e" b>™ ''er¬
van koleur als gemeéüliit'V "' "'V'"5™ '"k' wittel' door de WatersL ! ""^aakt, na wy oordeelden,
chus of Water.™ ' vt TT d«>' den Ura-
deelen van het liel ■ mdde' tot «He uyterlijke
de Haak ge,naakt 3/^7!^'"b
«et Hoofd aihoewerZrnt^r * """"O* **»• Wy sagen binnen in de BI», , "aa'S C" V°' bloed' bode,» eenige khim ^ van de
sen van de BW . f eenemaal in de Vlie-
deselve konde los kriT T' S°° ^ men S6er qual>'k
van een derde van een du'vm iT" ^ le"gte
De Nieren )>« iri 1 6" breete van een achste.
Wj ...alkandere,, gtvoegf0 7'° Ve'S°h°yd° Kliere» ë oegt, onder een gemeene rok, gelijk



gemeenelijk die van jonge dieren zijn, 't geene ons dede denken, dat mogelijk yder een van deze klieren, eene van dese tepeltjes voortbragt, nyt de welken de Pis in 't bekken van de Nier lekte.
Daar was niets sonderlings aan de Lever te sien, sy was van natuurlijke koleur en vastigheyd: waaruyt wy oordeelden dat dese Watersugt gekomen was, door dien de Pis geen uytgang door de scliagt gehad hadd', en alsoo gedrongen geweest te wedervloeyen daar d' Urachus of 't Water-vat, 11a d' uyterlijke deelen.
Men seyd gemeenelijk dat het Water gebrooken is, als het water van de Lijfmoeder afvloeid. Maar het is oneygentlijk gesprooken. Want eygentlijk zijn het de Vliesen die gebrooken zijn, en het water dat afloopt.
Wij vonden de Pisleiders, die 't water uyt de Nieren in de Blaas brengen, wy sagen eerst hoe sy aan de Blaas vast waren, en ontdekten die vorder tot aan de Nieren; maar vonden niet buyten de natuurlyke loop.
W y sogten de Saad-vaten, maar vonden geen teekens van deelen, die tot de teeling' dienden. Geen Hart-ader, nog ader die tot eenige dier deelen zig verspreide.
De Maag was natuurlijk.
Het Net geschikt tegens de Maag.
De Mild die op sijn behoorlijke plaats was, was seer bleek; wy opende vorder de Borst, ontdekte het Hart van het Pericardium of Harte-sakje, en het was veel roder van koleur, als de Spieren van d' onderbuyk.
De Longe hadde mede haar natuurlijke koleur, en geen bewys van eenige W atersugt. En het overige dat in de Borst leyde hadd ook niet sonderlings aanmerkens waardig.



't Kind was na de rekening' van de Moeder maar seven maanden.
De Moeder is sedert dese Kraam altyd welvarende geweest.
ïk versogt de Heer Pequet, die my dit Kind hadd' sien openen, de Moeder te willen besoeken. Wy vonden haar in goede gesondheyd, hebbende alleen wat sugt in de beenen, die overgebleven was, na een Watersugt, die sy di ie weeken voor haar Kraam gehad hadde. Tegenwoordig is sy volkomen wel.
Cosme Viardel, beroemd accoucheur te Parijs, schreef: Observations sur la pratique des accouchements naturels, contre nature et monstrueux, Paris 1671, in 8°. 17-48 in 8°. In t Duitsch vertaald onder den titel: Anmerkungen von der weiblichen geburt, Frankcf. 1678 in 8°. De schrijver toont aan, dat een in de achtste maand geboren kind niet kan leven en dat de baring ontstaat, doordat het kind \rijwillig de baarmoeder verlaat om te kunnen ademen en om meer voedsel te hebben. De vrucht zou ontstaan uit uitgedroogd zaad. Het afgaan van meconium is een zeker teeken voor den dood van het kind. Bij een dood kind vond \ iardel de schouder voorliggen en de voeten in den fundus uteri. Zijn wijsvinger drong door de buikbekleedselen en trok de buik naar beneden om de voeten te kunnen ai halen. Zulks gelukte en het kind werd uitgehaald. \ iardel is een voorstander van de keering op de voeten.
In het tweede geval was de navelstreng uitgezakt. ^ iardel deed de keering op de voeten, maar moest om de naar achteren gelegen en op den rug geslagen voeten te vinden de hand langs den rug van het kind inbrengen en niet langs de buikzijde, zooals de gewoonte was. Eene



stuitligging wil hij zoo mogelijk in eene voetligging veranderen. Bij voetligging gaat hij het kind uithalen aan de voeten. Bij eene aangezichtsligging bracht hij een compres in, waarmee hij het aangezicht wegdrukte, waarna hij het achterhoofd opzocht en naar beneden trok. Het compres belette, dat het aangezicht weer voor kwam en het kind werd geboren met het achterhoofd vooraan. Dit boek is een van de slechtste werken over de verloskunde.
Germain I Honore', Docteur en Médicine, Aggrégé au College de Rouen. \ an hem bezitten we: Description d un monstre dont une femme de la Ville de Rouen accoucha le mois d Octobre 1(372. Rouen 1673 in 4°. Volgens de beschrijving moet het een vreeselijk monster geweest zijn, terwijl als verklaring wordt gegeven het verzien door de moeder in het begin der zwangerschap.
C'lnude Quanteal, Docteur Régent de la Faculté de Paris, heeft als stelling in bevestigden zin verdedigd: An octimestris partus vitalis? Paris 1673.
Chaftan, Chirurgien de Montargis, heeft een brief geschreven aan M. Denis op den 8sten November 1673: Sur un entant qui est né le nombril ferme. Confér. de Denis, 1673. Het kind was niet aan de navelstreng vastgehecht; er was geen enkel verband met de moeder en het kind leefde.
Guillaume Haupeville, Docteur en Médecine de la Faculté de Montpellier et aggrégé au Collége de Rouen, is de schrijver van de volgende werken: La génération de 1'homme, par le moyen des oeufs, et la production des tumeurs impures, par 1 action des seis, Rouen 1675 in 12°.
In dit werk wordt eene valsche zwangerschap met doodelijken afloop behandeld. Bij de sectie vond men een



spekachtig gezwel in de buurt van het rectum en de ovarien gevuld met hvdatiden, welke voor eieren gehouden werden. Uit deze waarneming besluit de schrijver, dat de mensch zich voortplant door eieren. Hij treedt verder in beschouwingen zeer ver van het waarschijnlijke verwijderd.
Antoine Lambert, Chirurgien de Marseille, haalt in zijne werken in 1677 gedrukt voorbeelden aan van het uitwijken van het os pubis bij zwangere vrouwen.
Marguerite du Tertre, Veuve du sieur de la Marche, Maitresse jure'e Sage-femme, de la Ville et de 1'Hötel-Dieu de Paris, heeft gedurende langen tijd onderwijs gegeven in de verloskunde op last van de bestuurders van het Hötel-Dieu. Zij heeft geschreven: Instruction touchant les choses qu'une Sage-femme doit, savoir pour 1'exercice de son art. Paris 1677 in 12°, 1710 in 12°.
Het werk is in vragen en antwoorden geschreven en heeft een zuiver practisch doel. De bekkenbeenderen wijken niet uit gedurende den partus, alleen het os coccygis kan iets uitwijken. Gaat het hoofd van het kind vooraan, dan is het eene natuurlijke geboorte, ligt een der andere deelen voor dan eene onnatuurlijke. De natuurlijke geboorte kan plaats hebben in de 7e, 8ste of 9e maand. Voor de 7e maand is het kind niet volgroeid, en kan niet leven. Als redenen der geboorte worden opgegeven: de behoefte naar meer voedsel en luchttoevoer van den kant van het kind, \an den kant der baarmoeder: de overlast, doordat het kind te groot wordt, en de baarmoeder poogt baren inhoud te verwijderen. Als uitwendige hulpmiddelen komen in aanmerking: het persen der moeder en de hulp der vroedvrouw, die de vrouw eene gemakkelijke houding geeft, het geboren kind in ontvangst neemt of bij eene



ongunstige ligging liet kind in de gewenschte ligging brengt en doet geboren worden en de placenta verwijdert. Derhalve wordt de tegenwoordigheid van eene vroedvrouw bij eiken partus vereischt.
Als teeken van de op handen zijnde verlossing wordt opgegeven het dunner worden van de randen van het ostium uteri door den druk van het gewicht van het kind. Zoodra het hoofd geboren is, zal men het aanvatten onder de onderkaak en het achterhoofd van het kind en door aantrekken het kind doen geboren worden. Gaat het moeilijk, dan zal men een vinger in den oksel slaan en aantrekken. Eene hooge stuitligging zal men trachten te veranderen in eene voetligging. Zoowel de keering op het hoofd als op de voeten wordt aangeraden. Voor de ontwikkeling van het nakomend hoofd wordt de raad gegeven: de eene hand onder de borst te leggen, een vinger in den mond te brengen, hiermee de kin op de borst te drukken en zoo het hoofd uit te halen. De raad om bij het nakomend hoofd altijd een arm te laten liggen, opdat het ostium uteri den hals van het kind niet zal omsnoeren, wordt overbodig genoemd, omdat zeer dikwijls de armen zonder eenig toedoen veel vroeger geboren worden. Over de behandeling van de armen bij het nakomend hoofd wordt verder niet gesproken. De navelstreng moet bij tweelingen na de geboorte van het eerste kind dubbel onderbonden worden. De inwendige keering mag niet eerder verricht worden, dan dat het ostium uteri geheel verstreken is; alleen bij ernstig bloedverlies maakt men eene uitzondering. De keering op één voet wordt toegelaten, als men den tweeden voet moeilijk kan bereiken. Bij uitzakking der navelstreng bij schedelligging, zal men



met de hand de navelstreng terugbrengen en terughonden; bij elke andere ligging verricht men de keering.
Vergelijkt men de werken van De la Marche met die van Louise Borgeois, dan ziet men, dat Louise Borgeois in kennis, de kunst van waarneming en het voordeel trekken van de natuurkrachten bij den partus ver boven De la Marche staat.
Denyx Fournier, geboren te Lagny. Maïtre en Chirurgie te Parijs, stierf 23 November 1683. Behalve eenige andere werken schreef hij:
L'Accoucheur méthodique. Paris 1677 in 12°.
Fournier verdeelt de operatieve hulp in: 1°. de hulp verleend door de handen alleen, II0. door de handen en instrumenten zonder een nieuwen weg te banen, III0. door het maken van eenen nieuwen weg.
Sub. 1° wordt de keering op de voeten besproken. \ oorop staat, dat het kind leeft, welgeschapen en met een deel zichtbaar is. Na het kind gedoopt te hebben zoekt men een voet, die teruggebracht wordt om den anderen te zoeken, waarna men het kind doet geboren worden tot aan de schouders, terwijl men zorg draagt, dat de hielen naar voren gekeerd worden. Tevens gaat men dan de armen ontwikkelen; daarna brengt men eene hand langs de borst naar de kin, waarbij men den baarmoedermond tracht te verwijden en na een doek om het kind geslagen te hebben, gaat men het uithalen. Om een in utero achtergebleven hoofd te verwijderen worden beide handen ingebracht, de baarmoedermond verwijd, de eene hand in de onderkaak geslagen en de andere hand onder het achterhoofd gelegd om de bestaande ledige ruimte aan te vullen. Daarna worden de handen tegelijk uitgehaald.



Verder gaat men met behulp van de handen de afwijkende ligging van het hoofd verbeteren. Ligt tegelijk met het hoofd een arm voor, dan moet de arm teruggebracht worden. Na de geboorte van het hoofd dient men te zorgen, dat de romp zoo spoedig mogelijk geboren wordt om eene omsnoering van den hals der baarmoeder te voorkomen. Liggen de armen of beenen voor dan worden deze teruggebracht en de keering verricht. Men zal steeds op twee voeten keeren en aan beide voeten tegelijk trekken. De knieligging moet in eene voetligging veranderd worden. Bij tweelingen dient men de navelstreng dubbel te onderbinden, terwijl Fournier aanraadt om altijd het tweede kind kunstmatig — dat wil zeggen door keering — te doen geboren worden.
Als instrumenten gebruikt Fournier de scherpe haak om het doode kind uit te halen, maar wil deze ook aanwenden bij het levend kind als men de verlossing tot een eind moet brengen om de moeder te redden. Verder maakt hij gebruik van tangen om het kind te verkleinen of een in utero achtergebleven hoofd bij gedeelten te verwijderen.
Fournier geeft eene zeer uitvoerige beschrijving van de sectio caesarea. De huid, de subcutane vetlaag, de spieren, het peritoneum en de uteruswand worden elk afzonderlijk ingesneden en later door eenen bloedigen naad gehecht. Hij wil ook de keizersnede verrichten bij eene levende vrouw.
Fournier beschrijft verder de zwangerschap als eene ziekte en spreekt van: De la maladie de la femme appellée grossesse.
Onder de oorzaken voor eene moeilijke geboorte wordt



ook de bekkenvernauwing genoemd: a cause de 1'estroitesse des os du passage entre 1'os Pubis et 1'os Sacrum, et particulierement lorsque la main du chirurgien ny peut pas entrer.
Fournier zegt wel, dat men eene voetligging als eene natuurlijke ligging kan beschouwen en weet ook, dat zulks door sommige obstetrici gebeurt, maar rekent zelf deze ligging er niet onder.
Frangois Bayle, Docteur en Médecine de 1'Académie des jeux Horaux et Professeur de Philosophie dans 1'Université de Toulouse, was een der voornaamste Physici van zijn tijd. ()p verloskundig gebied schreef hij: Histoire d'une grossesse de 25 ans. Toulouse 1678 in 12°. Paris 167!» in 12°. De schrijver treedt in zeer wijdloopige verhandelingen, die niet veel beteekenen.
Aicolas de Bleyni/, Chirurgien de Paris, schreef in 1679: Histoire anatomique d un enfant, qui a demeuré vingt-cinq ans dans le ventre de la inere. Paris 1679 in 12. Het kind was versteend en met groote moeite kon men er eene mensehelijke gedaaante van maken.
Purry, Chirurgien du Duc de Longueville et maitre Chirurgien de Neuf-Chatel dient genoemd te worden om zijn werk: Histoire d'un enfant monstrueux, avec figures, Jour de Blegny, ann. 1681.
Amé Bourdon, Medecin de Cambray, zegt in zijn: Description anatomique, Paris 1683 in 12°. dat de urachus van een foetus hol is.
Bertin Simon Dieuxivoye, Docteur Régent de la Faculté de Paris heeft de stelling verdedigd: An qua primo partu marem generant foecundiores? 1683.
Pierre Dionis werd in 1673 benoemd als Démonstrateur



Royal d' Anatomie et de Chirurgie du Jardin du Roi. In 1680 werd hij gekozen als eerste chirurgijn van MarieThérese d' Autriche, Reine de France. Dionis is overleden 1718. Zijne werken zijn:
Histoire anatomique d'une matrice extraordinaire. Paris 1683 in 8°.
L anatomie de 1'homme .... démontree au Jardin Royal. Paris 1690 in 8°, 1695 in 8°, 1705 in 8°, 1715 in 8°, 1716 in 8°, 1729 in 8°, avec les notes de De'vaux. Greneve 1696 in 8° en in 't Engelsch vertaald in 1703. Dit werk werd op bevel van den keizer in het Chineesch vertaald.
Cours d'opérations de Chirurgie démontrées au Jardin Royal. Paris 1707 in 8°, 1714 in 8°, 1740 in 8° avec les notes de M. de la Faye; 1751 in 8°, 1765 in 8°, 2 vol. Bruxelles 1708. In het Duitsch vertaald door Heister met bijvoeging van zijne aanteekeningen. 1712 in 8°, 1733 in 8°. In t Engelsch en in 't Vlaamsch uitgegeven in 1710 en 17-40.
Traité général des accouchements, qui instruit de tout ee qu'il faut faire pour être habile Accoucheur, Paris 1718. Bruxelles 1724 in 8° en in 't Engelsch in 1719. In 't Hollandsch vertaald als: Verhandeling van de Kraamkunde. Leiden 1735 in 8° en in 't Duitsch: Geburtsliülfe. Ausbourg 1723 in 8°.
Dionis geeft geene beschrijving van het bekken, maar behandelt zeer uitvoerig de mannelijke en vrouwelijke genitaliën. De vagina wordt nog baarmoederhals genoemd en in aansluiting daarvan wordt het ostium uteri externum het ostium uteri internum genoemd. De vorm der baarmoeder wordt vergeleken bij eene peer of eene flesch met eene afplatting aan den voor- en achterkant. De baarmoeder bestaat uit één vlies en niet zooals men vroeger



meende uit twee. De eigenlijke substantie der baarmoeder bestaat uit vezelen op verschillende manieren door elkaar gevlochten. Gedurende de zwangerschap neemt de wand der baarmoeder niet aan dikte toe, maar wordt naarmate van de rekking dunner.
Het lichaam van het kind is kogelvormig samengevouwen en ligt met het hoofd naar boven en het gezicht naar de buik der moeder gekeerd. In de achtste of het begin \an de negende maand heeft er eene omwenteling plaats en de moeder meent vaak, dat zulks het begin der baring is. Eene latere omwenteling zou niet mogelijk zijn, omdat het kind dan te dik en de ruimte te klein is. Na deze omwenteling ligt het hoofd dicht bij de ostium uteri en het gezicht is naar achteren gekeerd, opdat het niet beleedigd zal worden. In de laatste drie dagen der zwangeischap zakt het lichaam van het kind naar benedenen ontstaat er tusschen den fundus uteri en den ribbenboog eene ledige ruimte, welke ruimte een zeker teeken is van den beginnenden partus. De vaste plaats der placenta is in den fundus uteri en door haar wordt geen invloed uitgeoefend op de ligging van het kind.
De verlossingen worden verdeeld in natuurlijke en onnatuurlijke. Voor eene natuurlijke verlossing zijn noodzakelijk : de normale duur der zwangerschap moet verstreken zijn, het kind moet in schedelligging liggen, terwijl de schedel voelbaar behoort te zijn, en verder worden vereischt een kort ontsluitingstijdperk en een levend kind. De normale duur der zwangerschap is negen maanden en alle praatjes , dat na korteren of langeren tijdsduur een levend kind zou kunnen geboren worden, berusten op zelfbedrog der zwangeren of werkelijk bedrog.



Op grond van onderzoekingen in cadavere ontkent Dionis het uiteenwijken der bekkenbeenderen. Zulks is ook onnoodig, omdat het vrouwelijk bekken ruimer is dan dat van den man en ruim genoeg is om het kind door te laten. Het mechanisme der baring wordt slechts zeer kort besproken. Over de samentrekkingen van het baarmoederlichaam, het middenrif en de buikspieren wordt niet gesproken, maar de opmerking wordt gemaakt, dat zij, die niet kunnen begrijpen, dat er eene voldoende ontsluiting van den baarmoedermond ontstaan kan om het kind doortocht te verleenen, niet weten, dat de baarmoeder uit vezelen is samengesteld, die wel in staat zijn het ostium uteri voldoende te rekken.
Dionis schijnt aan het kind een werkzaam aandeel aan de baring toe te schrijven, als hij zegt: dat het doode kind niet door zijne spierkracht, maar alleen door zijn gewicht meehelpen kan. Daarom geeft hij den raad het doode kind steeds kunstmatig te verlossen. Geheel en al worden echter de weeën bij een dood kind ook niet op zij gezet, want hij wil door inwendige middelen en door het geven van krachtige clysteeren de werkzaamheid der weeën versterken. Bij eene natuurlijke geboorte wil hij de vochtblaas sparen en vooral niets anders gedaan hebben als liet invetten van het ostium uteri en de vagina, totdat liet hoofd het ostium uteri gepasseerd is. Dan moeten beide handen worden ingebracht, die aan weerszijden het hoofd omvatten en uithalen. Daartoe wordt het hoofd naar rechts en links bewogen, opdat de schouders dieper komen; daarna legt men de eene hand over de kin en de andere hand over het achterhoofd en trekt. Zoodra mo^elijk wordt de okselholte ingehaakt.



Het hoofd van het kind is zoo geplaatst, dat het gezicht naar beneden of naar boven of naar voren of naar een van de zijden gekeerd is. De beide eerste liggingen zijn natuurlijk, en vragen geene bijzondere hulp. Ligt het gezicht voor, dan moet men het voorhoofd wegdrukken, en de schedel trachten voor te brengen. Staat het gezicht naar links of rechts gekeerd, dan moet de hand het hoofd recht draaien, waarbij men de vrouw op de andere zij legt als waarheen het gezicht gekeerd lag. Bestaat er reeds een diepe stand van het hoofd, dan moet men de schouders opzoeken en deze terugbrengen om het hoofd vrij te krijgen. De liggingsverbetering is een moeilijk werk, en als het niet gelukt, moet men op de voeten keeren en uithalen. Bij een groot hoofd verwerpt de schrijver de keering, daar het nakomend hoofd niet zou kunnen passeeren. In zulke gevallen neemt men zijne toevlucht tot scherpe haken.
De voetligging is na de schedelligging de minst gevaarlijke en meestal wordt de baring spoedig tot een eind gebracht, daar de verloskundige het kind het gemakkelijkst aan de voeten uithalen kan. Komen beide voeten voor, dan haalt men het kind uit, totdat de heupen geboren zijn, terwijl men zorg draagt het gezicht naar den rug der moeder te keeren. Daarna maakt men de armen vrij. "\ ervolgens moeten de schouders geboren worden, terwijl het hoofd dan gemakkelijk volgt. Volgt het hoofd niet spoedig, dan laat men door een helper het kind omhoog houden, en brengt een of twee vingers in den mond om de kin naar beneden te trekken; met de andere hand omvat men den nek zeer dicht bij het achterhoofd, en trekt de kin verder naar beneden, terwijl een ander aan



de voeten trekt. Ligt slechts één voet voor, dan trekt men aan dezen en meestal volgt spoedig de andere; mocht dat niet het geval zijn, dan gaat men den tweeden voet zoeken, terwijl het niet noodig geacht wordt aan den eersten eene lis te bevestigen.
Bij stuitligging kan het kind slechts geboren worden als de baringsweg zeer ruim en het kind zeer klein is. Aangezien zulks niet vaak het geval is, wordt de raad gege\en de voeten af te halen. Staat de stuit reeds zeei laag, dan zal men de vinger in de liesplooi slaan en zoo de stuit doen geboren worden. Deze raad geeft Dionis op gezag van Mauriceau, aangezien hij zelf ge ene ondervinding van stuitliggingen schijnt te hebben. Knieliggingen moeten in voetliggingen veranderd worden. Bij eene schoudei ligging zal men den voorliggenden schouder wegduwen en als het hoofd in de nabijheid is, dan zal men trachten het hoofd die plaats te doen innemen. Gaat dat echter niet gemakkelijk, dan zal men op de voeten keeren. Hetzelfde zal men bij rugligging doen, terwijl Dionis er op wijst voorat den rug goed op zij te duwen. Ligt de borst ot de buik voor dan keert men op de voeten. De keering geschiedt op ée'n voet, doch na volbrachte keering wordt de tweede voet opgezocht. Van het voorstel van Paré om een uitgezakten arm zoo mogelijk af te snijden of het voorstel van Mauriceau 0111 den uitgezakten arm van het lichaam af te draaien wil Dionis niets weten. Hij zelt gelooft ook niet, dat Mauriceau zooiets ooit gedaan heeft. Als door het vroeg afloopen van het vruchtwater de keering niet gelukt, dan moet de hand ingebracht worden om het hoofd weg te duwen. Keering op het hootd wordt afgeraden als zijnde te moeilijk in de uitvoering.



Een hydro-cephalus verandert intra partum genoeg van vorm om de geboorte mogelijk te maken. Voordat men besluit een kind te verkleinen zal men consult vragen, daar er geen minder werk is dan het stuksnijden van een kind.
Eene uitgezakte navelstreng wordt met de vingertoppen teruggebracht en teruggehouden, totdat de schedel vaststaat. Men keert op de voeten als het hoofd niet op den bekkeningang ligt.
Bij tweelingen tracht men na dubbele onderbinding deinavelstreng steeds zoo spoedig mogelijk het tweede kind te doen geboren worden.
Fréderie Lossius vermeldt in zijne Observations de Me'decine, moeilijke verlossingen, vooral veroorzaakt dooide te groote afmetingen van de vrucht.
Sylvins de la Boe, beroemd geneesheer, behandelt zeer uitvoerig de ziekten van de zwangere vrouwen en het foetus. Ook worden gevallen van moeilijke verlossingen vermeld in zijne Pratique Médecine.
In 1(590 vertoonde M. Teroulde, Chirurgien de Paris, in de Academie Royale des Sciences eene vornilooze massa gevonden in het rechter ovarium van een meisje van 18 jaar, dat geleek op het hoofd van een kind en waaraan men wenkbrouwen, haar, tandvleesch, tanden, ooren enz. kon zien.
Jean Mery, célebre Chirurgien de Paris, Anatomiste de 1'Académie Royale des Sciences werd 6 Januari 1645 geboren. Zijne werken op ons gebied zijn: De la maniere dont la circulation se fait dans le foetus lmmain. Mem. 1692.
Pourquoi le foetus et la tortue vivent trés long-tems saus respirer? Mem. 1693.
Pourquoi la respiration est ne'cessaire pour entretenir la
8



vie de 1'homme, depuis qu'il est sorti du ventre de sa mere, et même lorsqu'il il y est encore enfermé et qu'au contraire la tortue peut vivre tres long-tems sans respirer, Mem. 1693.
Er ontwikkelde zich een heftige strijd tusschen Mery en zijne tijdgenooten over den bloedsomloop, die echter buiten de beschouwing van dit werk ligt.
Barthelemi Saviard, Chirurgien en chef de l'Hótel-Dieu, bespreekt in den Joui'nal des Savans, 1692, eene hernia ventralis ontstaan na een sectio caesaria en in Januari 1694 een foetus ontstaan uit een tubair zwangerschap. In zijne Nouvelles Observations, door M. de Haller eximius liber genoemd, verhaalt hij, dat eene vrouw overleden is aan de heftige pijnen van de baring. De sectie leerde, dat het foetus in de buikholte lag en de vagina onder het ostium uteri externum eene opening had.
Tegenover Verduc, die het bestaan van den prolapsus uteri ontkent, haalt hij eenige gevallen aan. Er was er zelfs een, die eene vrouw met prolapsus uteri voor hermaphrodiet verklaarde.
Saviard heeft tal van onderzoekingen gedaan over de samenstelling van de placenta bij tweelingen.
Réponse de Saviard au Journal des Savans, du 26 Novembre 1696 is verschenen naar aanleiding van eene beleediging van genoemd blad,
Van Jobert Médecin de Chateau-Thierry bezitten wij : Lettre sur deux opérations Césariennes faites a une même femme. Journal des Savans 1693. De vrouw, die het onderwerp is van deze waarneming, overleefde deze twee operaties, ofschoon de tweede keer het succes niet zoo goed was als de eerste maal.



PhHippe Pen was Maitre Chirurgien, ancien Prévöt et Garde des Maitres Chirurgiens jurés. Hij was langen tijd chirurgijn in het Hotel-Dieu en kreeg toen eene groote voorliefde voor de obstetrie. Door uitsluitend daarvan zijn werk te maken verwierf hij zich spoedig den naam van den bekwaamsten accoucheur te zijn. Hij stierf 10 Februari 1707. Zijne werken zijn:
La pratique des accouchemens. Paris 1694 in 8°.
Réponse aux observations de M. Mauriceau. Paris 1695 in 8°.
Het eerste werk is het resultaat van zijne ervaring gedurende 40 jaar, in welke tijdsruimte Peu beweert 5000 obstetrische gevallen behandeld te hebben. Jammer genoeg vinden we hier nog te veel methode en te veel kunst en te weinig waarneming om te weten, wat de natuur vermag. Hij behandelt eerst de natuurlijke geboorte , waarbij geen vreemde hulp noodig is, en zooals men het gewoonvindt: permi beaucoup de peuples grossieres et rustiques. Bij de cultuurvolken wenscht men het voorkomen en liet verlichten van de geringste bezwaren met alle middelen, die we bedenken kunnen. Zoo komen we aan de inspanning \ an de natuur met onze kunst te hulp en hoewel we ons van eene goed overdachte methode bedienen om het de vrouw bij de baring gemakkelijk te maken, zoo noemen we toch die gevallen natuurlijk, die zonder al te groote moeilijkheden eenen gunstigen uitslag hebben.
De invloed van het bekken op de zwangerschap en de baring wordt in algemeene trekken, maar niet in bijzonderheden behandeld. Hij ontkent het meegeven van de schaambeensverbinding gedurende den partus; in zijne verloskundige praktijk had Peu het nooit gezien Als het nut
8»



van het schaambeen wordt opgegeven: de bescherming tegen uitwendig ruw geweld en al.s zijnde een steunpunt, zoolang het kind nog in utero is. Bij de baring vervult het geen rol, ja, werkt eerder belemmerend door de geboorte langer van duur en moeilijker te maken. In cadavere kan men deze verbinding slechts met de scherpste werktuigen scheiden. Geheel anders is het met de naar achteren en aan de zijden gelegen bekkenbeenderen, waarvan het os sacrum en het os coccygis altijd iets uitwijken, zonder welke plaatsverandering de geboorte van het kind onmogelijk is. De heupbeenderen verwijderen zich soms zeer ver van elkaar. In 1670 behandelde Feu voor de tweede maal eene vrouw, bij wie gedurende twee uren door een anderen accoucheur alle pogingen waren aangewend om de vrouw te verlossen. Hij vond bij het onderzoek, dat de heupbeenderen meer dan een vinger breed van het stuitbeen waren afgeweken en het duurde meer dan drie maanden, voordat deze verbinding weer voldoende stevig was. Xog twee dergelijke gevallen worden aangehaald en de schrijver zegt daarbij: „L'effort de Tos sacrum, qui s'étend en dehors, et qu'a toute extremité, se devise et s'éloigne des os des lies, est 1'action la plus forte que j'aie observe dans 1'accouchement pour ouvrir le passage de 1'enfant."
De verlossing bij vrouwen met congenitale heupluxatie of afwijkingen in de wervelkolom wordt beschreven als niet moeilijker te zijn dan bij vrouwen met goed gebouwde bekkens. Hoewel Peu hierover eene zeer uitvoerige verhandeling geeft, noemt hij de verandering in de bekkenmaten niet als de oorzaak voor de belemmering tijdens den partus.



Het boek is voor de chirurgijns en niet voor de vroedvrouwen geschreven, zoodat de behandeling en het verloop der natuurlijke baring niet beschreven worden en zoo ter loops worden slechts enkele dingen vermeld als: de omwenteling van het kind kort voor de geboorte, de hulp van het kind bij de baring enz. Slechts even wordt het verschil tusschen de valsche en de ware weeën opgegeven en als teeken van de naderende verlossing wordt het breken der vliezen beschouwd. Eene abnormale dikte deivliezen, te weinig vruchtwater, een dood of zwak kind kunnen oorzaken zijn voor het niet breken der vliezen en dan wordt het kind nog door de vliezen omgeven geboren. Het onderscheid tusschen koliekpijnen en ware weeën wordt als volgt opgegeven: 1. in het eerste geval is de pijn dwars door den buik gericht als gevolg van gasophooping en uitstorting van gal; 2. in het eerste geval blijft de pijn gelijkmatig in e'^n streek, in het tweede geval straalt de pijn van de nieren naar de schaamstreek uit, terwijl de baringsweg in dezelfde mate verwijd wordt, als de vrucht daalt; 3. in het eerste geval is de pijn gelijkmatig en aanhoudend zonder verlichting, in het tweede geval treedt ze bij tusschenpoozen op: dan weer sterker, dan weer zwakker; 4. in het eerste geval vindt men bij het toucheeren niet zooals in het tweede geval een kindsdeel, dat vooruitgedreven wordt of de vliezen; 5. in het eerste geval vindt men geen vochtblaas, geen vruchtwater voor het hoofd, geen indalen van het hoofd in overeenstemming met de pijn; 6. in het eerste geval is de pols klein, in het tweede geval blijft ze steeds goed. Tevens dient men zijne aandacht te wijden aan het al of niet verstreken zijn van den tijdsduur der zwangerschap en op de



oorzaken van de kolieken. Ook kan een abortus optreden in aansluiting aan kolieken. Peu geeft daarom den raad, de weeën niet eerder tot haar recht te laten komen, dan dat het tijdperk van geboorte begonnen is. Hij geeft verder aan onder welke omstandigheden men eene vrouw vóór de ontsluiting van het ostium uteri mag laten loopen. Als beste ligging wordt genoemd: de rugligging te bed met matig verhoogde stuit en het hoofd op het kussen; helpsters moeten gedurende de weeën de hielen tegen de zitbeenderen aan brengen en de knieën van elkaar verwijderen. Na de weeën zal men aan de vrouw de vrijheid geven om te liggen zooals ze wil 0111 spierkrampen en al te groote vermoeidheid te voorkomen.
Kort voor het breken der vliezen behoort de barende vrouw hare ligging niet meer te veranderen. Is het hoofd naar rechts of links afgeweken, dan zal men het met den vinger terugbrengen en de vrouw op de andere zij leggen. Peu noemt het breken der vliezen: „Mettre en travail, c'est a dire rompre les membranes" en raadt zulks aan: 1. als de vliezen in de schede komen en het hoofd van het kind voorligt, 2. als het kind dood is, 3. als bij eene geboorte van meer kinderen de moeder door de geboorte van het eerste kind te veel heeft geleden, 4. als bij meervoudige zwangerschap de achterblijvende vruchten hoog liggen en elkaar hinderen bij het indalen, 5. als de overige kinderen nog niet volwassen zijn (!), 6. als bloeding, stuipen, heftig braken of andere toevallen moeder en kind in levensgevaar brengen, 7. als de weeën ontbreken of zwakker worden, of geheel wegblijven. De behandeling yan de geboorte bij tweelingen wordt zeer uitvoerig besproken. Van groote waarde zijn de redenen, die gedurende de



baring de prognose voor de moeder meer of minder gunstig maken.
De stuit- en voetliggingen worden tot de moeilijkste verlossingen gerekend en eischen direct kunsthulp, terwijl men in dergelijke gevallen nooit de zaken aan de natuur mag overlaten. Van de heupligging wordt gezegd: de heup is voor het been, wat de schouder is voor den arm. Beide geven veel moeite bij de baring en de te verleenen hulp is dikwijls niet gemakkelijk aan te brengen. Bij heupliggingen kan de rechter of de linker lieup voorliggen en daarbij kunnen derhalve de buik en de borst naar boven, naar onderen, dwars of schuin liggen. Ligt de rechter heup voor en de buik naar boven, dan ligt het hoofd naar rechts en de voeten naar links; ligt de buik naar onderen, dan ligt het hoofd naar rechts en de voeten naar links. De handen en de armen hebben daarbij geen vaste ligging. De beenen liggen nu eens uitgestrekt, zijn dan weer in de heup- en kniegewrichten gebogen, liggen een andere keer tegen den buik opgeslagen enz. Ligt de buik naar boven, dan moet men trachten den buik naar onderen te brengen. Daartoe drukt men de billen terug, en haalt een voet af, waarbij men het bovenbeen niet mag aanvatten op gevaar van het te breken. Deze voet wordt in een doek gewikkeld, de andere voet wordt afgehaald, en beide voeten worden bij elkaar gevoegd. Terwijl de naar binnen gebrachte hand inwendig de ligging der kindsdeelen regelt, trekt uitwendig de andere hand aan de reeds geboren zijnde deelen.
Liggen de beide billen boven den baarmoedermond, dan kunnen ze gemakkelijk teruggedrongen worden. Maar zeer slecht is de toestand, als beide billen of nog slimmer



wordt het als een der billen diep ingedaald is. Liggen beide billen voor dan moet men onderzoeken of de baringsweg ruim genoeg is 0111 het kind in deze ligging te laten passeeren; is dat het geval, dan laat men het werk aan de natuur over, die het dan wel redden kan. Er bestaat dan het gevaar van eene ruptuur van het perineum. Is het een groot kind, of is de baringsweg nauw, wat vooral het geval is bij oudere vrouwen, dan dient men de natuur te hulp te komen, hetgeen men dikwijls zeer moeilijk zal vinden. Men tracht in de eerste plaats den stuit terug te schuiven en met de hand langs het bovenbeen gaande den kniekuil te bereiken om de voeten te vinden en die te ontwikkelen. Gelukt zulks niet, dan moet men beide handen inbrengen en de liesplooien aanhaken en de bovenbeenen tegelijk of na elkaar afhalen. Is de stuit zoo ver ingedaald, dat zulks niet gelukt, dan brengt men met behulp van een stompen haak, die aan het eind van een oog voorzien is, een koord langs de voorzijde van den buik van het kind van de eene liesplooi naar de andere en haalt het kind met deze lis en den haak uit. De moeder loopt het gevaar van een perineaal-ruptuur, het kind van een dijbeen te breken. Ligt slechts één bil voor, dan handelt men als bij de heupligging.
Bij de knieligging moet men de knieën terugbrengen en de voeten afhalen. Ligt slechts één voet voor, dan zal men den anderen afhalen. „C'est la plus mêchante méthode du monde, que de vouloir tirer 1'enfant par un pied seul, quoique je 1'aie vü pratiquer a des gens qu'on 11e pouvait acuser de le faire par ignorance." Het afhalen van de twee voorliggende voeten wordt in een afzonderlijk hoofdstuk behandeld, als: „Methode pour tirer 1'enfant



par les pieds." Men moet, om over elkaar gekruiste voeten te vatten, met de hand van den buik of de wervelkolom glijden langs de lies of den stuit naar het bovenbeen, en van daar naar het onderbeen en den voet, die men tot aan het ostium uteri of nog verder brengt, waar men er een strik om legt; daarna wordt deze voet in den uterus teruggeschoven om den anderen voet te zoeken. Ook de tweede voet wordt afgehaald en de extractie volgt aan beide voeten.
Peu wil in elk geval de armen ontwikkelen en ze niet met het nakomend hoofd geboren laten worden. Men had namelijk de gewoonte een of beide armen opgeslagen langs het hoofd te laten liggen om te voorkomen, dat het hoofd bij het ontwikkelen van den romp werd afgescheurd. Is de baringsweg wijd, dan wordt het hoofd in geen geval tegengehouden, is de baringsweg nauw, dan is de passage voor het hoofd en een of twee armen veel moeilijker dan voor het hoofd alleen. Het hoofd alleen kan beter passeeren, omdat het rond is en zich schikt naar den weg. Peu wil altijd de armen vrijmaken en ontwikkelen om het gevaar te ontgaan, dat ze ergens blijven vasthaken of in de navelstreng verward raken. Men trekt verder aan een of beide armen, maar slechts zelden aan één voet. Men dient de voeten een voor een te ontwikkelen, maar aan beide wordt gelijk getrokken. Bestaat het gevaar, dat bij een dood kind de voeten gemakkelijk kunnen worden afgescheurd, dan worden de beide voeten in één strik gevat, en terwijl men deze met de eene hand vasthoudt, pakt men met de andere hand de beenen, die met een doek omwonden worden. Het is niet genoeg dat men aan de voeten trekt, maar men moet zorgen, dat de kin niet



achter het schaambeen blijft haken. Als derhalve de teenen en de buik naar achteren gekeerd zijn, is het goed; men brengt dan toch nog de hand in om te zien of de hals ook gedraaid is en de kin naar voren gekeerd is. Is de nek naar achteren gekeerd dan moet men met een ruk den romp omdraaien; volgt het hoofd bij het aantrekken aan den romp niet, dan gaat men de hand langs den buik inbrengen en haakt den vinger in den mond en voert het hoofd in de gewenschte richting, terwijl men aan de voeten blijft trekken in eene rechte lijn. Heeft men beide handen noodig om aan het hoofd de gewenschte richting te geven, dan laat men door een helper zonder rukken aan het lichaam van het kind trekken afwisselend naar rechts en links, naar boven en beneden of zooals de operateur zulks aanwijst.
Peu merkt op, dat zelfs bij eene schedelligging de verlossing voor het kind gevaarlijk kan worden. Het gevaar voor het kind kan optreden als de verlossing lang duurt, als het kind te zwak of gebrekkig ontwikkeld is. Komt een der wandbeenderen voor, zoodat de hals in de buurt van het ostium uteri een hoek vormt, dan wordt de verlossing zeer moeilijk. Eene omstrengeling van den hals door de navelstreng kan het kind doen stikken; eene uitzakking van de navelstreng, een of meer knoopen of de niet voldoende lengte der navelstreng kunnen het kind in hetzelfde gevaar brengen. Eene vroegtijdige loslating der placenta doet ook het kind sterven. Ook de moeder kan in gevaar komen door groote zwakte, stuipen of andere zaken. Boven zulke zaken verkiest de accoucheur dan ook eene abnormale ligging van het kind, waar men door keering en extractie de noodige hulp kan brengen.



Ook is het niet altijd voldoende, dat het hoofd geboren is, aangezien dikwijls het overige lichaam niet volgt, daar het kind te zwak is om zich zelf te helpen of dat de schouders te breed zijn of dat de schouderbreedte in de dwarsche afmeting verloopt, of dat de romp tegengehouden wordt door een van huis uit te korte of door omstrengeling te kort geworden navelstreng. Eene algemeene zwaktetoestand van de moeder of uitputting en verslapping van den uterus kunnen ook storing geven bij de verlossing; eene andere belemmering bestaat in de beenige en kraakbeenige weerstand van het bekken of de onrekbaarheid van den baarmoedermond of in de samentrekking van den baarmoedermond direct na de geboorte van het hoofd. In deze gevallen moet men wachten tot er weeën optreden en mag men niet met geweld aan het hoofd trekken. De navelstreng vraagt haar eigen behandeling. Om het kind uit te halen gebruikt men den haakvormig gebogen wijsvinger of den stompen haak om dien in den oksel in te haken. Men kan ook met behulp van den haak lissen door den oksel leggen.
Scheurt het hoofd af, dan wordt de romp behandeld even alsof het hoofd nog aanwezig was. Bij kinderen met dikke en korte halzen gebruikt Peu ook de lissen om den hals om het kind uit te halen, als alleen het hoofd geboren is. De knoop van de om den hals geslagen lis behoort in den nek te liggen en de operateur slaat de langste vingers van beide handen aan weerszijden van den hals in den strik, terwijl men een helper aan het koord laat trekken.
Bij de te verleenen kunsthulp voor schedelligging onderscheidt Peu drie gevallen: het hoofd, dat teruggehou-



den wordt, dat alleen vastgehouden wordt en dat ingeklemd wordt. Bij het teruggehouden hoofd is de voortgang van het hoofd belemmerd, terwijl het hoofd wel teruggebracht kan worden; bij een alleen vastgehouden hoofd echter kan het hoofd noch voor- noch achterwaarts. Het terughouden van het hoofd kan ontstaan door omstrengeling of verkorting van de navelstreng, onvoldoende ruimte van den baringsweg, of een abnormaal gevormd hoofd van het kind. Het hoofd kan te groot, vierkant, toegespitst of afgeplat zijn, monsterachtig of het kan neiging hebben op eene verkeerde manier in te dalen b.v. als een oor voorligt. Het terughouden van het hoofd wordt vaak gevolgd door het vasthouden van het hoofd.
Bij het terughouden van het hoofd kan het hoofd niet ver indalen. Bij het vasthouden van het hoofd onderscheidt men verschillende graden, waarmee de pijnlijkheid aan de verlossing verbonden gelijke tred houdt. De behandeling geschiedt op drieërlei wijze: sommigen zijn zeer vermetel, handelen met wreedheid en arbeiden zonder succes; anderen ondernemen een groot werk, handelen met overleg, gaan voorzichtig te werk en arbeiden meestal met succes; weer anderen doen niets. De eersten trachten ten koste eiken prijs de voeten te bereiken en af te halen en trekken telkens weer met al hun kracht aan de voeten zonder het gewenschte resultaat te verkrijgen en zijn ten slotte verplicht alles aan de natuur over te laten. De ware weg ligt hier in het midden en men moet met overleg en geduld zijn werk verrichten. Ook Peu raadt clysteeren, aderlatingen, geneesmiddelen, inwrijvingen met olie, baden en verzachtende omslagen aan.
Kan men met deze middelen zijn doel niet bereiken,



dan moet men gebruik maken van den scherpen haak, waarbij men de vrouw legt in rugligging of in knieelleboogligging. Men zoekt voor den haak een goed houvast in het vaste gedeelte van het hoofd van het kind, tracht met de ingebrachte hand het hoofd af te brengen van de plaats, waar de grootste druk heerscht en trekt met een krachtigen ruk. Tot zijne verdediging zegt Peu hier: ..La fin de 1'operation du crochet est la vie de la mère et le salut eternel de 1'enfant." Voor het kind is deze handeldelwijze van belang, omdat het dan nog gedoopt kan worden.
Peu geeft de voorkeur aan den haak boven alle andere uithalingswerktuigen om het kind levend te doen geboren worden. Ten einde het te kunnen doopen is Peu tegen de perforatie. Aanmerking verdient het, dat Peu de keering op de voeten geheel verwerpt voor schedelliggingen waar het hoofd teruggehouden wordt, terwijl het toch nog bewegelijk is.
Na eene verhandeling over het uithalen van een achtergebleven hoofd met de hand of met instrumenten, en over de sectio caesarea behandelt Peu de aangezichtsligging. Hij vindt ze niet zoo gevaarlijk als eene schedelligging, die vast staat en niet verder kan, maar zegt, dat ze veel pijnlijker zijn door de ongelijke oppervlakte, terwijl de schedel glad is. Daardoor worden de deelen van den baringsweg in verschillende richtingen gerekt. Als oorzaken voor het optreden eener aangezichtsligging worden opgegeven: braken, hoesten, buikpijn, krampen van de moeder; verder worden nog genoemd stoornissen van het kind bij zijne omwenteling kort voor de geboorte als een val of plotselinge liggingsverandering der moeder enz. Om hulp te brengen dient men er eene schedelligging van



te maken. Men legt daartoe de vingertoppen van de eene hand op de kin, de onder- en bovenkaak om het aangezicht terug te schuiven. Ligt het aangezicht niet recht, maar meer met een der zijvlakten voor, dan zet men den duim op de bovenkaak en de wijsvinger op het oor en draait het gelaat om. Viardel heeft aanbevolen bij deze operatie de vingertoppen te bedekken met een doek, doch Peu vindt, dat zulks het gevoel hindert. Intusschen heeft deze liggingsverbetering slechts kans op goed succes, als ze geschiedt gedurende of kort na het afloopen van het water. Is het aangezicht eenmaal ingedaald, dan tracht men den haak te slaan in het oor of in de bovenkaak. Peu geeft echter als zijne meening, dat bij eene aangezichtsligging de natuur zich dikwijls weet te redden, omdat de neus, de wangen en de kin zich laten vervormen en er daardoor minder kans bestaat op het vastgehouden worden van het hoofd. Slechts bij uitputting der moeder en bij een zeer nauwen baringsweg gebruikte hij daarom den haak.
Bij hydrocephalus, die meestal met den dood van het kind en met rottingsprocessen gepaard gaat, raadt Peu aan den schedel op de een of andere plaats te openen om daarna het hoofd met den haak of met een om den hals gelegden strik te doen geboren worden.
Het geval, dat een of beide armen in den nek liggen opgeslagen en elkaar kruisen, kan ontstaan door eene gestoorde omwenteling van het kind voor de geboorte, waaraan de moeder door eene onrustige houding schuld kan hebben. De hals wordt dan sterk door de armen gedrukt vooral tijdens eene wee. Een slechte ligging is de volgende: de hals ligt voor, de kin is op de borst ge-



bogen, en de nek heeft zich vast gezet tegen het schaambeen en voor den baarmoedermond; de borst ligt naar voren gekeerd, de romp is gebogen, de onderste ledematen liggen hoog in den baarmoederbodem of zijn door hunne zwaarte naar beneden gevallen en liggen aan weerskanten van den hals. Eene wijziging van deze liggingheeft men: als de borst naar achteren gelegen is, het hoofd in den nek ligt geslagen en het aangezicht op het schaambeen rust, het overige lichaam achterover gebogen is en de onderste ledematen langs den rug naar beneden om den hals zijn geslagen. Als het kind zich in een van deze of op deze gelijkende ligging bevindt, zakken de voorliggende deelen door de weeën uit den baarmoedermond en worden zoo ver mogelijk naar buiten geperst, terwijl ze den hals knellen. Wordt nu bij de verlossing ook nog aan deze deelen getrokken, dan duurt de verlossing lang en is erg pijnlijk en moeilijk. Van zulke kinderen wordt dan ook slechts een klein percent levend geboren. De te verleenen hulp bestaat in het vrijmaken van een der beenen om die terug te brengen naar den anderen kant van den hals en ze daarna te zamen af te halen; hindert daarbij de dikte van het voorliggend deel al te veel, dan zal men trachten een stompen haak op geleide van een of twee vingers te slaan in den kniekuil van het been, dat vrij gemaakt zal worden. Terwijl dan de hand den voet van onderen naar boven tracht te schuiven, zal men met den haak zeer voorzichtig het been naar zich toe trachten te halen om het zoodoende vrij te krijgen en met het andere been te kunnen afhalen.
Men moet daarbij zeer voorzichtig werken om te voorkomen, dat het been breekt. Kan de liaak gedurende de



operatie niet liggen blijven of neemt ze te veel ruimte in, dan zal men den haak gebruiken om een strik om de knie te leggen, waarna men den haak voorzichtig terughaalt. Deze strik moet dan het werk van den haak verrichten. Kan men met de hand, den haak en den strik niet de noodige hulp verleenen, dan gaat men als laatste redmiddel het bovenbeen breken. Heeft men eenmaal het been en den hals vrij gemaakt, dan volgt meestal het overige lichaam gemakkelijk.
De beschrijving van deze gevallen, waar de hals voorligt, is zoo beslist dat men denken zou, dat Peu meermalen dergelijke gevallen behandeld heeft. Toch is er bij hem geen enkel bepaald beschreven geval vermeld. Evenzoo is het met de gevallen waar de rug ot de buik voorliggen. Ligt de buik voor en is de baarmoedermond wijd genoeg om de hand door te laten, zoo dient men de hand in te brengen langs den buik naar de lies en langs het bovenbeen naar de enkels om een of beide voeten af te halen, om het kind daarna te doopen en te doen geboren worden. Komen een of beide handen tegelijk met den buik voor, dan dringt men de handen terug, en wel zoo dat ze niet weer uitzakken kunnen, waarna men de voeten gaat zoeken om keering te doen. Komen beide voeten tegelijk met den buik voor, zoo gaat men de voeten afhalen en maakt de armen vrij, waarna men keering doet om het kind te doen geboren worden. Al deze operaties zijn gemakkelijk te verrichten als geen omstrengeling deinavelstreng hindert. Het gebeurt soms dat met den buik een voet voorligt en men moeite heeft den anderen voet te vinden, als deze b.v. naar boven geslagen is en tot aan de enkels in de placenta is ingedrongen. Men legt



dan een strik 0111 den afgehaalden voet en brengt hem terug. Daarna gaat men den anderen voet afhalen, waarna beide voeten te zamen gevoegd worden om de extractie te laten volgen. Ligt een been in eene boven het schaambeen gelegen uitbochting van de baarmoeder, dan zal men trachten voorzichtig het been daar uit te halen. Liggen de handen en voeten tegelijk met den buik voor, dan is deze ligging vooral na het afloopen van het vruchtwater zeer onaangenaam. Zoolang de vliezen nog staan tracht men het gelijktijdig indalen van de handen en voeten te voorkomen. Is het toch geschied, dan wil Peu op de volgende wijze handelen: na het kind gedoopt te hebben legt hij strikken om de voeten, die daarna teruggebracht worden. Vervolgens gaat men de handen naaiden bodem der baarmoeder brengen, terwijl de andere hand aan de strikken trekt om de voeten af te halen. Peu spreekt in het geheel niet over het voorliggen van den buik, terwijl de armen en beenen op den rug van het kind gelegen zijn, hoewel deze ligging anders bij tal van schrijvers vermeld wordt.
Het kind kan ook den rug of een van de zijden al of niet met een arm of een been aanbieden. Omdat de rug meer resistentie heeft dan de buik, wordt deze ligging moeilijker geacht dan een geval, waarbij de buik voorligt.
Men moet beginnen met de handen vrij te maken, die een voor een worden afgehaald en op de borst worden neergelegd. Daarna gaat men de voeten afhalen, waarop de extractie volgt. Peu schijnt nooit een dergelijk geval gezien te hebben.
Bij eene schouderligging gaat men de schouder terugbrengen, opdat het hoofd voor kan komen, zoodat men
9



dan eene natuurlijke verlossing zou mogen verwachten. Van deze operatie heeft men niet veel te verwachten, als de schouder ingedaald is; dan gaat men de voeten opzoeken, wat dikwijls een zeer moeilijk werk is en waarbij de hand doof gedrukt kan worden. Peu heeft zulke gevallen behandeld.
Liggen de armen voor, zoo zal men bij staande vliezen na het afloopen van het vruchtwater trachten de armen in hunne natuurlijke ligging terug te brengen. Is het water reeds afgeloopen, dan gaat men het kind doopen, de armen terugbrengen of langs de zijden van den romp leggen. Een dergelijk terugbrengen van ledematen moet geschieden gedurende de weeënpauze. Bestaat er geen hoop, dat men daarin slagen zal, dan gaat men de armen zoo ver mogelijk terugbrengen en doet de keering op de voeten. Is de geheele arm uitgezakt dan zet men zijne vingers tegen den nek en tracht den schouder terug te brengen, terwijl de andere hand langs de borst van het kind naar de lies gaat om het kind verder naar den baarmoedermond te halen, waardoor de wervelkolom gebogen wordt en de stuit bereikt kan worden. Vandaar glijdt de hand dan langs het bovenbeen naar de voeten, die afgehaald worden. Het was dus aan Peu bekend, dat men een geheel uitgezakten arm niet terugbrengen mocht en dat men door het aantrekken van de stuit naar den baarmoedermond dc voeten bereiken kon, hetgeen anders dikwijls zeer moeilijk is.
Peu beschrijft een geval, waar beide armen waren uitgezakt. Hij vond de beide armen uitgezakt en een deel van den nek in den baarmoedermond gelegen. Als verklaring wordt opgegeven: dat er oorspronkelijk eene rugligging was met een naar achteren geslagen arm, aan welken laatste



sterk getrokken schijnt te zijn. De armen lieten zich niet meer terugbrengen. Peu bracht de eene hand onder een oksel en vatte een strik, die met behulp van den stompen haak langs den anderen oksel voor de borst van het kind langs aangereikt werd. Een helper trok aan den lis, terwijl hij zelf eene hand inbracht en de stuit in de ricliting \ an den baarmoedermond trok. Door vereende krachten werd de wervelkolom gebogen en het gelukte hem de beenen en de voeten te bereiken, die afgehaald werden, terwijl de armen weer in de baarmoeder verdwenen.
In het tweede boek § -1 geeft Peu zijne meening over de keering op het hoofd. In het belang van moeder en kind moet de keering op het hoofd geschieden als men geen haast heeft, als de vliezen nog staan of het vruchtwater kort geleden atgeloopen is , en de voorliggende deelen niet te ver zijn ingedaald. Deze keering dient te geschieden in een weeën-pauze. Heeft men eenmaal de liggingsverbetering tot stand gebracht, dan kan men naar welgevallen eerst het hoofd of de voeten laten indalen.
A eel te uitvoerig behandelt Peu de omstrengeling der navelstreng, die de oorzaak zou zijn voor alle denkbare abnormale liggingen. Hij geeft daarvan niet minder dan 14 teekeningen. De bedoeling schijnt te zijn door deze teekeningen een overzicht van de abnormale liggingen te geven. Verder vindt men de afbeeldingen van den scherpen en stompen haak en eenige pessaria.
Ook de monsters zijn door hem behandeld. Een zeer interessant geval behandelde Peu den '24sten "Augustus 1(574. \ an een monster met twee hoofden, was het eene ingedaald. Twee vroedvrouwen hadden te vergeefs getracht het kind te doen geboren worden, toen de hulp
9*



van Pen werd ingeroepen. Peu bracht het hoofd terug en vond daarbij het tweede hoofd, terwijl er slechts één romp doch twee halzen waren. De ingebrachte hand ging langs den romp naar de stuit, waar de hielen gevat en in de nabijheid van den baarmoedermond gebracht werden. Toen legde hij een strik boven de enkels en haalde het been af. Daarop volgde de extractie van den romp tot aan de okselholte en werden de armen ontwikkeld. Het eene hoofd werd toen uitgehaald en daarna het andere. Peu deed zelf de sectie en geeft eene uitvoerige beschrijving van dit merkwaardig geval.
De placenta wordt na de geboorte van het kind beschouwd als een overbodig lichaam, dat tot een vreemd lichaam overgaat, hoe kort ze ook in de baarmoeder blijft. Ze dient dan ook zoo spoedig mogelijk en in haar geheel verwijderd te worden om ernstige gevolgen te voorkomen. De schuld daarvan berust niet alleen op de placenta, maar ook op de vliezen. Peu tracht daarom altijd de nagegeboorte zoo spoedig mogelijk te verwijderen, onverschillig welke de redenen zijn, dat ze niet spontaan volgt.
Verder wordt de loslating der placenta voor de geboorte met heftige bloeding besproken, terwijl het eenige redmiddel is: zoo spoedig mogelijk met kusthulp de vrouw te verlossen en de moederkoek te verwijderen. Peu verkeert evenals zijne tijdgenoten in de meening, dat de placenta altijd aan den fundus uteri bevestigd is, en dat als vóór het breken der vliezen het ostuim uteri geheel of gedeeltelijk door de moederkoek bedekt wordt, deze zich van den bodem der baarmoeder heeft losgelaten en naar beneden is gevallen. Wordt het gelieele ostuim uteri dooide placenta bedekt, clan is het geval niet zoo ernstig,



als het hoofd voorligt en de verlossing vlug van stapel loopt, aangezien door den druk van het hoofd de bloeding beperkt wordt. Wordt het ostium uteri slechts voor een gedeelte door de placenta bedekt, dan loopen moeder en kind meer gevaar, doch de verlossing is korter van duur.
Mauriceau nam met weerzin kennis, van hetgeen Peu zei over het door hem uitgedachte instrument om het hoofd uit te halen en antwoordde daarop in een van zijne werken. Hij ging zelfs de grenzen der beleefdheid te buiten en beschuldigde Peu de meeste zijner waarnemingen vervalscht te hebben. Op deze beleediging schreef Peu zijn: Réponse aux observations de M. Mauriceau Paris 1695 in 8°, waarmede de meeste collega's hunne instemming betuigden.
In dezen tijd verscheen van Siinon, Maitre en Chirurgie de Paris: Factum ou Lettre a M. Peu, sur la falsification d'un fait, qui se trouve a la fin du premier livre de sa pratique des accouchements. Paris. 1695 in 4°.
Jean Cordelle, Docteur-Régent de la Faculté de Paris heeft in 1696 de volgende stelling verdedigd: Dantur-ne certa virginitatis signa?
Daniël Tauvri, in 1669 te Lava! geboren, volgde de lessen van Duverney voor de anatomie. De meeste van zijne werken handelen over de letteren en de philosophie, in welke vakken hij eerst studeerde. Voor ons van belang zijn:
Nouvelle anatomie raisonnée. Paris 1690 in 12°. 1693 in 12°. 1698 in 12°. 1721 in 8°.
De la géneration et de la nourriture du foetus, Paris 17CX) in 12°.
Hij levert niet veel nieuws en slechts weinig origineels



in zijne werken, maar heeft slechts de eer eene duidelijke voorstelling van de zaken te geven.
In zijne verhandeling over het foetus toont hij zich meer als redenaar dan als anatoom. Hij ontkent, dat het bloed van de moeder direct in de placenta van het kind overgaat; hij spreekt van bevruchte eieren in de buikholte gevonden en vermoedt het bestaan van de allantois. Het foetus wordt gevoed door de vena umbilicalis. Met M. Duverney verdedigt hij de meening, dat bij het foetus het bloed stroomde van het rechter oor in het linker en niet van linker oor in het rechter.



OVERZICHT.
Met den grooten lust tot studie en onderzoek zag men in de zestiende en zeventiende eeuw de verloskunde even als de andere vakken eene groote verandering ondergaan. Ambroise Pare' en zijn leerling Guillemeau schreven op verloskundig gebied werken van beteekenis en verwierven zich daardoor een onsterfelijken naam. Frankrijk was de andere landen ver vooruit en kon reeds tal van mannelijke verloskundigen van goeden naam aanwijzen, terwijl elders de obstetrie nog uitsluitend door vrouwen werd uitgeoefend. Anna van Oostenrijk en Maria Theresia lieten zich bij voorkomende gelegenheden uitsluitend door vroedvrouwen bedienen, terwijl in Frankrijk vele mannelijke verloskundigen als Bonamy, Fran<?ois Mauriceau, Desforges, de Frades, Paul Portal, Philippe Peu en anderen hunne sporen reeds hadden verdiend. In 1096 werd er in Duitschland op gewezen, dat de chirurgijns in Frankrijk meer bekwaamheid hadden in de verloskunde dan hunne collega's in andere landen. Deze nieuwigheid had ook hare tegenstanders en werd heftig aangevallen o.a. door Docteur Hecquet, doyen de la Faculté. Zijne tegenwerking baarde groot opzien, doch had weinig succes en eindigde in een twistgeschrijf, dat zich bezig hield met de physische eigenschappen van den verloskundige.
Door den loop der omstandigheden werd de uitoefening der obstetrie aan de chirurgijns overgelaten. Evenmin als de vroedvrouwen genoten ze eene wetenschappelijke oplei-



ding. Een chirurgijn ging een tijdlang bij zijnen meester in de leer en ondernam daarna een voorgeschreven reis. Tevens ging men de oude schrijvers bestüdeeren en is het niet te verwonderen, dat men tal van zaken telkens herhaald vindt. De oorzaak van de geboorte wordt zoowel in het kind als in den uterus gezocht. Alleen de schedelligging wordt als de normale ligging aangenomen. Zeer verspreid is de meening, dat de schedelligging eerst ééne maand voor de geboorte ontstaat. Een heftige strijd werd gevoerd over het al of niet uiteenwijken der bekkenbeenderen.
Louise Bourgeois, die in een liarer werken een uitgebreid verhaal geeft, hoe zij vroedvrouw is geworden, overtreft hare voorgangers in eene juiste voorstelling van zaken. Bij haar vindt men eene zeer nauwkeurige waarneming der baring, geheel uit eigen ondervinding opgedaan, zoodat zij niet, zooals vele liarer tijdgenooten geleid werd door verkeerde theoretische voorstellingen. Van veel waarde zijn de hoofdstukken, die handelen over de teekenen deizwangerschap en de indeeling der verschillende liggingen. Zij was volkomen vertrouwd met de voetligging en deed op grond daarvan de keering op beide voeten. Zij verwerpt evenwel niet de keering op het hoofd zooals Paré doet. Daar hare assistentie ingeroepen werd aan het hof, geeft zij eene uitvoerige beschrijving van alle ceremoniën aan het hof gebruikelijk bij de geboorte van eenen prins of eene prinses.
De werken van Fran^ois Thevenin verdienen eene eereplaats onder de gidsen over de geschiedenis en het ontstaan der chirurgie in Frankrijk.
In het Hötel-Dieu te Parijs vonden tal van verloskundigen o.a. ook Franf^ois Mauriceau en Paul Portal eene



prachtige gelegenheid 0111 zich in hun vak te bekwamen. De goede ontvangst door alle geleerden, ook die van andere natiën, aan de werken van Mauriceau bewezen, toont de hoog geschatte waarde dezer werken. De vroegere schrijvers hadden een algemeen overzicht gegeven, maar Mauriceau behandelt in eene uitstekend gekozen volgorde tal van onderdeelen der verloskunde. Meer de gave van waarneming en de takt 0111 het waargenomene kort en duidelijk mee te deelen dan wel de wijze van werken is meesterlijk. Hij geeft eene zeer uitvoerige beschrijving van de bekkenbeenderen, aangezien hij van meening is, dat deze beenderen bij den partus niet uiteenwijken. In dit opzicht staat hij tegenover de meesten zijner tijdgenooten. De opmerkingen van Mauriceau over het verwijderen der placenta zijn goed doordacht en de middelen, die hij aangeeft de vrucht van goede waarneming en ervaring. Verder verdedigt Mauriceau de keering op de voeten en raadt aan op tijd de armen te ontwikkelen. Ook geeft hij zijne aanwijzingen over de ontwikkeling van het hoofd. Mauriceau was geen voorstander van de sectio caesarea, zooals tal van zijne tijdgenooten. \ an de forceps, waarmede Chamberlen Mauriceau bekend maakte, wilde deze niets weten.
In Paul Portal, een der grootste mannen uit liet tijdperk der casuïsten, bewonderen wij den uitstekenden en handigen accoucheur. Kort en duidelijk geeft hij eene verhandeling van tal door hem behandelde gevallen zonder zich niet theoretische beschouwingen te bemoeien. Hij geeft slechts de praktijk aan het kraambed. Op verdienstelijke wijze wordt het tijdperk der ontsluiting beschreven. In liet manueel verwijderen der placenta schijnt Portal een meester te zijn geweest. Vreemd is het, dat Portal, die een goed



waarnemer was, niet spreekt van de draaiing van het hoofd op den reis door de bekkenholte. Bij aangezichtsligging en stuit- of voetligging wil hij van geen kunsthulp weten. Portal kende de keei'ing op het hoofd, doch maakte er weinig gebruik van. Hem komt de eer toe de eerste te zijn geweest, die er op aangedrongen heeft op een voet te keeren. Mauriceau noemt deze manier van keeren wel in zijn werk doch deed zelf altijd versie op twee voeten. Daar de tang in de verloskunde nog niet bekend was, gaven bekwame accoucheurs de voorkeur aan eene voetligging boven eene schedelligging, terwijl het heel goed bekend was en Peu wijst er herhaalde malen op, dat bij langen duur eene schedelligging zeer gevaarlijk kan worden. In de werken van Mauriceau en Portal vindt men dan ook beschrijvingen van de handgrepen der keering en extractie aan de voeten, die tot in de nieuwste tijden niet verbeterd zijn.
Peu geeft in zijn werk te veel methode en te weinig eigen waarneming. Hij behandelt tal van gevallen, die hij nooit gezien heeft. Aangezien het boek voor operateurs en niet voor vroedvrouwen geschreven is, wordt het verloop eener natuurlijke baring als bekend verondersteld. Zoo terloops wordt dan ook slechts melding gemaakt van de liggingsverandering van het kind kort voor de geboorte en de hulp door het kind bij de baring aan de moeder verleend. Peu is een voorstander van de keering op twee voeten en noemt deze handelwijze de: „Methode pour tirer 1'enfant par les pieds". Verder dringt hij er steeds op aan de armen te ontwikkelen, voordat het nakomend hoofd geboren wordt.



STELLINGEN.







STELLINGEN.
I.
Paul Portal dient onder de eerste verloskundigen deizeventiende eeuw in Frankrijk gerekend te worden.
II.
In liet tijdperk der casuïsten neemt Paul Portal op grond van zijn werk de eerste plaats in.
III.
Bij chronisch recidiveerende galsteenkoliek verdient de cystectomie met drainage van den ductus hepaticus de voorkeur boven de cystostomie.
IV.
De stenographie worde als verplicht leervak ingevoerd op de inrichtingen voor hooger en middelbaar onderwijs.



V.
Bij rheumatisraus articulorum acutus geve men salicylas natricus per clysma.
VI.
Bij dreigende asphyxie in chloroform-narcose verdient de handgreep van Esmarch de voorkeur boven de methode van von Bergmann.
VIL
Voor het ontstaan van vetembolie is een beenbreuk niet alleen niet noodzakelijk, doch in vele gevallen als oorzaak uit te sluiten.
VIII.
Bij delirium tremens onthoude men den patiënt alle alcohol.
IX.
Bij het onderzoek eener barende is de medicus verplicht op het uitwendig onderzoek het onderzoek per vaginam te laten volgen.
X.
Het onderzoek van rivierwater op verontreiniging behoort te geschieden bij lagen waterstand en droog weder.



XI.
Echte tweelingen kunnen niet ontstaan uit twee bevruchte eieren, die zich naast elkaar in het slijmvlies van den uterus hebben vastgehecht, zelfs dan niet, als de verhouding der vliezen op echte tweelingen zou wijzen.
XII.
Hydras chloral moet niet gegeven worden bij lijders aan pneumonia crouposa.
XIII.
Waar het doen afnemen van den verhoogden intrarenalen druk eene indicatio vitalis is, zal men slechts bij acute nephritis met de splijting der nierkapsel mogen volstaan.