HET METHODISME.
ACADEMISCH PROEFSCH R IFT.







vrije universiteit te amsterdam.
HET METHODISME.
academisch pr o e f s c h rif t
ter verkrijging van den graad van
DOCTOR IN I)E H. GODGELEERDHEID,
of gezag van den rector
Dr. h. h. kuyper,
Hoogleeraar in de Faculteit der Godgeleerdheid,
in het openbaar te verdedigen
op Donderdag 23 April 1903, des namiddags ten drie ure,
in liet Gebouw van de Maatschappij voor den Werkenden Stand,
door
jac oh daniël du toit,
GEBOREN TE PAARL (Zuib-Afrika).
— 
BOEKHANDEL AMSTERDAM. voorheen PRETORIA.
HÖVEKER & WORMSER.



TYP. ZUID-HOM,. BOEK- EN HANDELSDRUKKERIJ, 'S-GRAVENHAGE.



AAN MIJNE OUDERS.







Na een driejarig verblijf in Nederland is mij thans het voorrecht te beurt gevallen mijn curriculum academicum aan de Vrije Universiteit met dit proefschrift te eindigen. De gelegenheid, die een voorrede biedt om mededeelingen van meer persoonlijken aard te doen, grijp ik te gereeder aan, omdat dit proefschrift onder eenigszins eigenaardige omstandigheden is ontstaan.
In 1899, kort vóór het uitbreken van den Zuid-Afrikaanschen oorlog, mocht ik mijn candidaats-examen in de Theologie aan de Theologische School te Burgersdorp (Kaapkolonie) afleggen, en toen allerwege het «te wapen!» weerklonk, voelde ik mij gedrongen met de commando's op te trekken en als veldprediker in de rangen der Boerenstrijders dienst te doen. Verschillende, hier niet te noemen, redenen noopten mij echter nog vóór de inneming van Pretoria het land mijner vaderen te verlaten en naar Nederland onder zeil te gaan.
Betrekkelijk kort was mijn verblijf hier te lande, maar niettemin rijk aan velerlei voorrechten, waarvoor ik het mij tot eene eereschuld reken mijne diepe erkentelijkheid uit te spreken.



Allereerst wensch ik een woord te wijden aan U, Hoogleeraren aan de Vrije Universiteit op Gereformeerden grondslag. Slechts weinigen van de jonge Afrikaanders die het Calvinisme van harte liefhebben, vinden de gelegenheid onder Uwe leiding hunne studiën te voltooien. Waar dit nu met mij het geval is, kan ik niet nalaten hier mijn oprechten dank U te brengen voor het onderwijs dat ik van U ontving en de vele bewijzen van sympathie. Stelle God de Vrije Universiteit nog lang tot een zegen voor Nederland en Zuid-Afrika!
Inderzonderheid U, Hooggeleerde Promotor Dr. H. H. Kuyper, wensch ik te gedenken. Gij waart het immers die mij steeds met de U eigen welwillendheid ter zijde stondt en mij Uw gewaardeerde raadgevingen ten beste gaaft.
t Vervullen van een aangenamen plicht is het mij U te noemen, Professoren aan de Theologische School te Burgersdorp, die mij het eerst in de theologische studie inwijddet en van wie ik zooveel vriendschap genoot.
Xiet minder past mij een woord van dank aan het Bestuur van het Studiefonds voor Zuid-Afrikaansche studenten, dat mij zoo goedgunstig instaat stelde mijn studiën ten einde te brengen, en het Boeren-Comité, in wiens gastvrij Tehuis op de Nieuwe Heerengracht ik het grootste gedeelte van den tijd mijn verblijf mocht houden. Voorts aan alle vrienden in Nederland voor de gulle wijze, waarop zij mij menig gezellig uur onder hun vriendelijk dak bereidden.
Ik eindig met den welwillenden lezer op tweeërlei



opmerkzaam te maken. Ten eerste, dat ik geen Nederlander van geboorte en opvoeding ben en dat daarom mijn taal en stijl heelwat te wenschen overlaten zal. Ten tweede, dat het Methodisme een plant van Engelschen bodem is, tengevolge waarvan ik mij op sommige punten meer bepaald bij de Kngelsche nomenclatuur heb moeten aansluiten.







HET METHODISME.
DEEL I.
HISTORISCH-GENETISCH.







HOOFDSTUK I.
De Eeuw van het Methodisme.
Abbky and Overton, Engl. Church in the 18"' Century, 1896.
Bogue and Bennett, Hist. of Dissenters'-, 4 vols., 1833.
Buckle H. T., Hist. of Civilization in Ene/land, 3 vols., 1878.
Lecky W. E. H., Hist. of England in the 18lh Centuru, 8 vols., 1878.
Stephen Leslie , English Thought in the IS11' Century 2 vols., 1876.
Weingarten H., Revolutionskirchen Englands, 18(58.
Het licht der 16<Ie-eeuwsche Reformatie, dat zoo glansrijk te Wittenberg opging, en Duitschland, straks Frankrijk en Holland verlichtte, was slechts de dageraad der Reformatie in het verder westelijk liggende Engeland.
Immers, de reformatorische daad van Hendrik VIII, van zooveel beteekenis voor de verdere ontwikkeling van de Staatsidee tegenover Rome s leer van de twee zwaarden, die het eerst door Philips den Schoone met succes bestreden werd, ') bleek van weinig invloed geweest te zijn op de Reformatie der Kerk. Eduard VI stierf te jong, en Cranmers geloof sprak sterker door zijn dood dan uit zijn leven. Zelfs de «maiden Queen» decreteerde slechts
1) Weingahtex, a. w., p. 15.
1



een «Anglicaansche Kerk», wel Gereformeerd in de leer, maar om haar Episcopaalschen vorm en culte niet wortelend in het hart des volks.
Eerst in de 17<l(' eeuw en verhonden aan de namen van Puritein en Dissenter, Presbyteriaan en Independent, openhaarden zich bij de ware teelt der Reformatie de polenzen van hel kerkhervormend, volkenkerstenend, statenbouwend beginsel.
En toen dat beginsel door het wederopbloeiend Catliolicisme onder de Stuarts en Laud in gedrang kwam, stelden zich Cromwell en Willem III van Oranje aan de spits dier volksbewegingen, waardoor de Reformatie haar groote triomfen vierde. Hiermede werd de reformatorische periode afgesloten ') en een nieuw tijdvak begonnen.
Tussclien de emancipatie van de geloovigen door EngeIands «glorious Revolution» in 1689, en de vrijmaking van de onyeloovitjen door de Fransche Revolutie in 1789, ligt de 18,lp eeuw als transitie-periode, lauw, onaandoenlijk en toch interessant.
Twee groote machten, die zich als Deïsme en Revivalisme aandienen, niet in bond maar in strijd met elkander, beheerschen haar. Het Humanisme en de Mystiek, in de 16'ic eeuw in Europa en in de 17llt' in Engeland tot ééne essentiëele Reformatie concentrisch vereenigd, zijn nu de twee polen, tussclien welke het leven zich rusteloos heen en weer beweegt.
Om nu het Engelsch Revivalisme, dat zoo specifiek
1) Wkingaiiten, a. w., p. 132: Omver Cromwell ersl uiul Wilhelm III haben den protcslantischcn Charactcr Engclands.... fttr immer festgestelt und es zu einer Grossmaclit (les Protestantisimis erhoben. Krst (la war der Gang der Reformation durch die Lftnder Kuropas vollende!, das ItelbrinationszeitaUer abgeschlossen.



18(,c-eeuwsch is en waardoor inzonderheid Wesley's naam wereldkundig werd, in de volgende hoofdstukken nader te kunnen teekenen, is het noodig niet alleen zijn pendant, het Deïsme, maar tevens heel de geestelijke physionomie van Wesley's eeuw i) te schetsen. De voornaamste trekken die zich aan ons voordoen zijn: Deïsme, Moralisme, antiDogmatisme, Empirisme en Scepticisme.
Het Deïsme gaat voorop om zijne overwegende belangrijkheid, die vooral hierin moet worden gezocht, dat het zich niet louter als systeem van philosophische denking opwierp, maar als beschouwing van het groote wereldgeheel ook de religieuze behoeften van den mensch poogde te bevredigen 2) en zoo het lieerschende Credo der eeuw werd.
Dit o\eiheerschend karakter dankt hel Deïsme aan het feit, dat men lol de voorstanders van dit systeem zoowel de categorie der eigenlijke Deïsten, met name Shaftesbury, Bolingbhoke, Collins, Toland, Tindal e. a., als hun zoogenaamde orthodoxe tegenstanders rekenen moet, daar deze laatsten feitelijk dezelfde grondgedachte verdedigden.;!) Grondgedachte toch van theologen als Tillotson,4) Clarke, \\ aterland c. s. was niet anders dan een religieus systeem Ie consti ueeren, waarvoor de Rede èn als «kenbron» èn als «instrument» dienen moest. Zoo ontmoetten de beide partijen elkander halverwege en leekenden de Magna Charta deiRede. Het verschil lag alleen hierin, dal de zoogenaamde
1) Abbey and Oveiitox, a. w., p. 7: Wc can hardly fancy the .lonx Wesley whom we know living in any other century than his own.
2) Weixgahten, a. w., p. :s0u en X.
3) Leslie Step,.en, a. w„ i, p. 79, 109, ii, p. 332: The Christians, in faet, met the deists more than half-way. The questton really argued was nol so much the truth or falsehood of the Christian revelation, as the utility of maintainh.g the Christian einbodiment of the deist doctrines.
1) Niettegenstaande hij aartsbisschop was, sprak de Deïst Coli.ins van hem als een wlioin all English freethinkers own as their hcad (l. Stephen, a. w„ I, 79).



orthodoxen nog geloofden aan de overeenstemming van de Rede met hunne opvatting der Openbaring, terwijl de eigenlijke Deïsten openlijk tegenspraak erkenden en boudweg alle geloofsmysteriën verwierpen, die niet strookten met de resultaten der Rede. Inderdaad moeten wij in deze conciliante doch inconsequente houding van geloovigen tegenover ongeloovigen, eene aanleiding tot de Deïstisclie controverse zoeken.
Op kerkelijk terrein typeert zich dit zoeken naar een Rede-geloof in de werken van Tili.otson, die in de 17l,c eeuw schreef, doch wezenlijk den toon aangaf in de 18cU'. -) Naar de krachtige taal des geloofs, naar de specifiek Christelijke leerstukken, naar de Christus-prediking zelfs, vraagt men in zijn werken te vergeefs. In zijn latitudinarische preeken wordt alles met een beroep op de «Reason» en «Common Sense» bewezen, en als Engelands groote aartsbisschop achtte hij zich gelukkig, zijn tijdgenooten te mogen voorlichten met eene verstandelijke religie, die om haar koudheid en platvloerschheid terecht de verontwaardiging van Whitefield en de «Evangelicals» gaande maakte. Ja, zelfs het geloof van Abraham was voor hem «the result of the wisest reasoning». 3)
Reslister gingen de ware Deïsten te werk. Als hun ideaal proclameerden zij een natuur-religie, niet uit de Heilige Schrift opgediept (deze is slechts een onbeholpen publicatie van het Evangelium aeternum, zeide men) maar uit de Rede van den natuurlijken mensch. Zulke natuurlijke men-
1) Leslie Stepiiex, a. \\\, I. p. 85: The English theologians... aclopted anothcr course. Since men differ hopelessly on many points, let us take that in which all agree. That surely must be the essence of religion and the teaching oi' universal reason. Thus we sliall be able to found a reasonable Christianity. You must go furiher, said the deists, and take onlv the axioms common to all men. Thus we sliall found, il' not a reasonable Christianity, vet a religion of reason.
2) Abbey and O verton, a. w., p. 113—14C.
3) Ibid., p. 119.



schen waren Adam en Chkistus. In hen vertoonde zich de godsdienst in zijn reinheid, natuurlijkheid, redelijkheid. Al het overige, al hel onverstaanbare in Schrift, belijdenis en cnlte is bijmengsel van priesterbedrog of enthousiasme van dwepers, vooral de leerstukken van inspiratie, erfzonde, verzoening, rechtvaardiging enz.
Al rationaliseerend week men niet alleen af van den leer-, edoch ook van den Zewensregel der Schrift, lofsprekend over «the fair side of human nature», *) scheppend een philosophie der Moraal voor wijsgeer en virtuoos, maar niet voor het zondaarshart, wijl niet peilend de zondendiepte van mensch en Satan.
Haast zou men moeten zeggen, dat naast de natuurwetenschappelijke onderzoekingen, die in de 18,Ic eeuw zoo krachtig opleefden, vooral de fijne moralist in Engeland en elders heeft bijgedragen tot het opkomen der Darwinistische beschouwing van den mei sch. Immers, tweeërlei beschouwing over den mensch is mogelijk, al naar gelang van het standpunt dat men tegenover hem inneemt. Wordt hij beschouwd als gevallen uit de hoogten van Eden, dan is hij een verachtelijk, laag en onrein wezen. Ziet men daarentegen tot hem op als geklommen uit de laagte van het dierlijk leven, o wat schoonheid van vorm dan, wat fijne ontwikkeling, wat reinheid van zede en deugd!
Tegenover deze laatste beschouwing niet alleen, maar ook daarboven staat de Schrift met haar leer aangaande den mensch. Zij ziet op hem neer als van God afgevallen, omdolend en zoekend buiten het Paradijs wat hij in het
1) Wesley's Works, VI, p. 55.



Paradijs verloren had. Zij noemt hem een zondaar en onreine.
Doch dit klonk te kras in de ooien van den moraalvirtuoos, die veel liever zich boog voor dat meesterstuk der Evolutie, den mensch, hem toezingend het «zoogenaamde Evangelisch gezang: o sterveling, gevoel uw waarde!» ') Wonder is het daarom niet, dat bij zooveel verschil van standpunt al spoedig scheiding van Theologie en Moraal -) voorgesteld werd, opdat de mensch waarlijk vrij zou zijn (zoo dacht men) 0111 te zoeken of hij haar vinden mocht — een levensnorm, die Schrift noch Hiërarchie hem geven kon! En vorschende stichtte men scholen der Moraal als daar zijn de intellectualistische, de aesthetische en de utilistische school. 3)
De vertegenwoordigers der eerste zijn Clarke en Woli.aston met hun mathematische moraliteit. Wie Gods wil niet gehoorzaamt, zoo duidelijk sprekend uit de «verstandige Ordening der dingen», maakt zich schuldig aan een even groote absurditeit als hij die ontkent dat het geheel grooter is als zijn deel.
Van de aesthetische school droomde Shai-tesbliiy den schoonen Griekschen droom. De Schepping is harmonie, is schoonheid; de schoonheid is God, de harmonie is zijn Wet. Het moreel Goede valt saam met het Sclioone. Hem droomden achterna Butler, die tevens het autoritatief karakter der conscientie handhaafde, en Hutcheson
1) I)r. II. Bavixck, Iledendaagsclie Moraal. p. 29.
2) Dr. H. Falckexbehg, Gesch. der neiieren Philosophie* p. 158: Das Losungswort (les Deismus war «Selbstüiuligkeit der Religion», das der modernen Moralphilosophie lautet «Selbstöndigkeit der Sittliehkeit». Dit feit begroet Buckle, a. w., I, p. 424, als een mijlpaal op den ontwikkelingsweg der beschaving. Cf. hiertegenover het kloeke woord van Diltiiey bij IIarxack, D. G.3 III, p. 727: Die Gesehichte spricht nirgend bisher für das Ideal der religionslosen Moral. Xeue active Willenskrafte siiul, soweit wir sehen, immer in Verbindung mit den Idcen ttber das l'nsichtbare entstanden.
3) Leslie Stepiiex, a. w., II, p. 1—127.



met zijn tooverstaf, de moral sense, die voor hem identiek was met de, later zoo beroemd geworden, formule: the greatest happiness for the greatest number. ') Zij leidt ons over in de bekende utilistische school, waarvan Hlme als scherpzinnig verdediger optrad.
Doch niet alleen de geleerden op hun katheders, ook de predikers, dichters en schrijvers 2) moraliseerden om strijd, ten einde wat reeds zoo edel was nog meer te veredelen. Vooral van de kansels der Staatskerk weerklonk die toon in de metaphysische vertoogen der predikers, en het practicale deel hunner redevoeringen was gewoonlijk een opwekking tot de hoorders, 0111 zich niet dronken te drinken, want het zou hun gezondheid schaden; niet te stelen, daar het een vernederende gevangenschap ten gevolge mocht hebben; zich altoos respectabel te gedragen, wijl dit het leven zoo gelukkig maakte. 3)
De taal des geloofs, de bezieling der liefde, de warmte der emotie werden ten eenenmale gemist. Niets was gevaarlijker in de oogen dier predikers dan «enthusiasm» 4) van welken vorm ook in zake religie en moraal; niets meer aanbevelenswaard dan kalm blijven en waardig doorredeneeren. 5)
Het ligt voor de hand, dal zulk Moralisme ten slotte alle zuiver Christelijke leerstukken van de kansels en uil
1) Lkslie Stepiiek, II, p. Gl.
2) T. Jacksox, Introductory lïssatj (Wesley's Works, I, p. XII).
3) Leslie Stephen, a. \v., II, p. 336.
4) Abbey and Overtox citeeren Law op dit punt (p. 203): It is the running away from tliis enthusiasm that lias made so many great scholars as useless to the church as trinkling cymbals, and all Christendom a merc Bahel of learaed confusion.
5) Lecky, a. >v., II, p. 521: The essential and predoniinating characteristics of tlie prevailing theology were the prominencc that was given to external morality as distinguished both from dogma and from all the forins of emotion, and the assiduity witli wliich the preaeliers laboured to establisli the purely rational character of Christianity.



de harten bannen moest. Engelands beroemde rechtsgeleerde Blackstone, die zich de moeite gaf al de voornaamste Londensche predikers te hooien, verklaarde dan ook, dat hij geen enkele leerrede beluisterde, die meer Christendom inhield dan de geschriften van Cicero, en dat het onmogelijk was, uit hetgeen hij hoorde, af te leiden of de prediker een volgeling van Confucius, Mohamed of Chhisti's was. J) Aartsbisschop Tillotson en bisschop Tayler noemden op Roomsche manier als conditio sine qua non ter justificatie de wedergeboorte, terwijl bisschop Bull, Dr. Scott en Dr. Waterland ijverden voor eene rechtvaardiging des menschen door geloof en goede werken. 2) Eerst nadat Whitefield en Wesley gedurende een decennie de rechtvaardigmaking door het geloof, de articulus stantis vel cadentis ecclesiae, op de velden hadden uitgeroepen, valt er eenige verandering ten deze te constateeren. :i)
Niettegenstaande haar rationalistisch karakter, was de 18<le eeuw on- en anti-dogmatisch. De reden hiervoor is niet moeilijk te vinden. Het dogma werd geboren in dagen van lijden en strijd, en diende toen als uitdrukking van het geloof. Nadat echter alles tol kalmte en rust was
1) Abbky and O verton, a. w., p. :tlX).
2) Dr. Lucas liet zich in dezer voege uit: It is plain to me, tliat no man can be accounted righteous before God, till he really is so: and ivlicn lie is sanctifted lliromjlnmt in spiril, soul. and body, tlien he is certainly justified, and not lill thcn (Jackson. a. w., p. xxviii).
3) Precies 10 jaar na Wesley's eerste optreden sprak Lavington, de gezworen vijand van liet opkomend Revivalisme, de geestelijken onder zijn controle aldus aan: Mv brethern, I heg you will rise up with meagainstonly moral preaching. We have been long attenipting the reformation oi' the nation by discourses of this kind. With wliat success? Why, with none at all. On the contrary, we have very dexterously preached the people into downright infidelity. We must preach Christ, and Him crucilied. Nothing hut the Gospel is, nothing will be fouud to be, the power of God unto sa 1 vat ion (Jackson, a. w., p. xxxi).



teruggekeerd, voelde men gedurende de eeuw in het dogma den polsslag van dat aloude geloofsleven niet meer. Voor de autonoom verklaarde Rede bleek de Confessie meer en meer een onbegrijpelijk docunvnt te zijn.
Hierbij kwam nog het practisch bezwaar, dat vele HigliChurch-predikanten, voorgegaan door Hoadly en Clarke, op het stuk der Triniteit semi-Ariaansch of Eusebiaansch, en op het stuk der Soteriologie Arminiaansch dachten; derhalve werd de Onderteekening van de .'59 Artikelen voor hen een kwellend juk. Zelfs de Nonconformisten, vooral de Presbyterianen, waren van Ariaansche ketterij niet vrij te pleiten. Ook onder hen verlangden velen naar de verlaging der Onderteekening tot eene traditioneele onbeduidendheid. Lardner, Peirce en Hallet waren verklaarde Arianen; ') Watts helde daartoe over, en zelfs tijdelijk de beroemde Doddridge. 2)
Zeer verschillend dacht men over de waarde der Onderteekening. Sommigen meenden, dat vooral de letterlijke beteekenis bindend was; anderen, dat men alleen de substantiëele waarheid in de artikelen vervat behoefde te huldigen; nog anderen, dat zij enkel als «articles of peace» dienden en het dus de plicht der geestelijken was ze niet aan te vallen; eindelijk sommigen, dat de onderteekenaar vrij uitging, als hij maar daaraan geloofde, toen hij geroepen werd ze te onderschrijven. n)
Deze anti-confessioneele geest inspireerde Blackburne bij zijn Confessional, een werk dat in 176(5 verscheen. Hierin werd de leer verkondigd, dat alleen de Bijbel hel religieuze boek der Protestanten is en dat daarom geen Protestantsche kerk recht heeft eene onderteekening van geloofsartikelen te eischen. De geestelijken kunnen hun-
1) Bogue and Bexxett, a. w., 1801), III, p. 217.
2) Leslie Stephen, a. w., I, p. 421.
3) Lecky, a. w., II, p. 542.



nerzijds volstaan niet belijdenis le doen van de Goddelijkheid der Schrift en met de belofte uit de Schrift liet volk te zullen onderwijzen. ') In verband hiermee is nog te noemen Dodwell s Christianity Not Founded on Argument (1742), dat blijkbaar veel invloed op Wesley had. 2) I)e schrijver kant zich tegen alle orthodoxie en confessie, zich enkel beroepende op hel inwendige licht. 3)
I)e empiristische tendenz, reeds voelbaar in en opkomend naast het Deïsme en Moralisme, werd in het eigenlijk Empirisme tot een stelsel verheven, dat met kracht de geesten der eeuw tot het loslaten van het oiule en najagen van liet nieuwe drong.
Reeds had Copernicus geleeraard, dat de aarde niet is de koningin des heelals, om wie zich de myriaden sterren in stillen eerbied scharen, maar een atoom in de mystieke diepten en hoogten van het Eindelooze. Reeds had Baco uitgeroepen de inductieve methode, die Barrow in zijn prediking volgde en Chillingworth aanwendde tol verdediging van hel Protestantisme. 4) Reeds had Newton zijn theorie der gravitatie ontdekt, die den geregelden loop der hemellichamen demonstreerde, zoodal «er geen onnaspeurlijke, geen supranatureele invloed gedacht behoeft te worden om den gang te vatten van hel hemelsch raderwerk»!5) Begrippen als zonsopgang, boven, beneden, oneindig enz. kwamen in herziening; en bij die revisie volgden vele theologen de natuuronderzoekers op den
1) Buckli:, a. \v. I. p. 128; Leslie Steimiex, a. \\\, I, p. 123.
2) Abbey ancl Overton, a. w., p. 7. Zie ook: Wesley's Works (1820), VIII, p. 14, 15.
3) Leslie Steimiex, a. w., I, p. 173.
4) Lecky, a. w., II, p. 522.
5) Ür. II. v. d. Iïeugii van Eysinga, Levensbeschouwing, p. 12.



voel. Streelde men zich reeds met een vermeende verzoening van gelooven en welen in het geloovig Deïsme, ook de aanpassing der Theologie aan de Natuurwetenschap scheen niet onmogelijk! De namen van Butler, Paley, Clarke eenerzijds en van Newton, Boyle, Flamsteed anderzijds herinneren ons aan een verzoenend streven ook op dit gebied. >)
En toch, al is het waar dat deze mannen uit oprechten ijver voor den godsdienst dit coalitie-werk zoover mogelijk doordreven, het valt niet te ontkennen, dat zij meer en meer concessies deden aan een wetenschap in den grond der zaak uit hel ongeloof opkomend, waardoor de Regina Scientiarum zich van haar troon geslooten en van haar heerlijkheid beroofd zag.
Maar meer. Het Scepticisme, dat men reeds proeft in Arianisme 2) en Deïsme, 3) en dat ten deele zelfs bet opkomen zoo van Moraalphilosophie als van Empirisme verklaart, nam hand over hand toe. In de drie laatste decenniën der eeuw begon de geologie een beslist ongeloovig stempel te dragen, en de groote astronomische en geographische ontdekkingen verplaatsten de geesten als opeens in eene sceptische gedaclitenwereld. 4) Uit den praclischen aard en ondiepen geest van den Engelschman
1) Cf. Lecky, a. \v., II, p. 525.
2) Bicklk, a. w., I, p. 427: The great Arian controversy, wliieli, rashly instigated by Whiston, Claiike, and Waterland, disseniinatcd douhts among all classes.
3) Stephex, a. w., I. p. 80: The divines of the 17th centnry believed sincerely Ihat theology could be exhibitcd as a body of neeessary tnitli, and, furlher, that all arguments in favour of theology teil equally in favonr of Christianity. Scepticism, indeed, had shown itself in principle, and had demanded the production of proof.
4) Door Steimiex wordt dit in zijn altoos even keurig Engelscli aldus geteekend: The seenery had keeome too wide for the drama.... Through the roof ol the little tlicatre 011 which the drama of man s history had been enaeted, men began to see the eternal stars shilling in silent eontempt upon their petty imaginations.



evenwel is het le verklaren, dat dit Scepticisme zich in Engeland hoofdzakelijk als Indifferentisme vertoonde. Eerst in Frankrijk zou het zaad, door de Engelsche Deïsten uitgestrooid, een bodem vinden waaruit kon opwassen de Vrijheidsboom der Revolutie. ')
Donker is het tafereel van Engelands algemeenen toestand, ons door een tijdgenoot voorgehouden. Bisschop Bihnet, -) vriend en kapelaan van Willem III, deelt in zijn Histori/ o/ His ()wn Times bijzonderheden mede, die, volgens andere schrijvers, heel de 18(,c eeuw karakteriseeren. De lagere klasse was geheel onkundig ten opzichte van de religie. Het beter deel der natie vond men onder de handelslieden, tot welke categorie de Dissenters behoorden. De adel was ongeleerd, een schande voor zijn positie in de maatschappij. Nominaal nog tot de Staatskeik hoorende, dreef hij den spot met religie en deugd. De Engelsche geestelijkheid was traag en onverschillig. De bisschoppen maakten zich wel druk met polemiseeren tegen de ongeloovige Deïsten, doch bezochten zelden of nooit hun diocesen. ;t) De lagere geestelijkheid was lot armoede en onkunde vervallen.
Onder de Dissenters stond het ietwat beter, doch velen hunner predikers leefden slordig en onverschillig, meer
1) Door bisschop Biti.eu worclt <lit Engelsch Indifferentisme in dezer voege beschreven: Christianity was not so much as a subject of inquiry, and accordmgly thev treat it ns if, in the present uge, this were an agreed point among a" |>eoPle °' discernmcnt, and nothing remained hut to set it up asa principle subject oi nurth and ridicule, as it were, by way ol' reprisal for liaving so long interrupted the pleasures of the world (Bogie and Bennett, a. w., 111. p. 4).
2) (.1. Boon: and Bennett, a. w., II, p. 351.
3) Aiihf.y voert het voorbeeld aan van bisschop Hoadly: for the whole six years he held the bishopric of Bangor, he never once set foot within the diocese; yet he was in the prime of life (Bij Dr. Guegory, Ilaiutbook of Wesleyan Methodist Polity and History, p. 111).



tot de toen in zwang zijnde studie der klassieken dan tot het herderlijke werk aangetrokken. ') Voltaire, de scherpzinnige opmerker, verklaarde dan ook, dat men er in Engeland enkel hel minimum godsdienst op nahield, noodig 0111 de ééne politieke partij van de andere te onderkennen. 2)
Ten besluite moet nog worden aangestipt, dat de Universiteiten tot obscuriteit vervallen waren, dat Zondagsheiliging (uitgenomen onder de Dissenters) algemeen door de meest barbaarsche volksvermaken werd vervangen en dat als men nog ter kerke ging, het meestal was voor 18(le-eeuwsche plichtplegingen, of om te lachen, te lluisteren of te slapen, gelijk het bekende opstel in Addisons Spectator ons dat voor den geest roept. Het theater, Engelands tempel, werd het uitgangspunt van ongeloollijke immoraliteit onder het volk. «England was corrupt to the core», roept Abbey uit. 3)
Tegenover zooveel verval en ontaarding is het noodzakelijk nog op een, ook voor ons onderwerp, zeer interessant verschijnsel te wijzen. Ik bedoel het Vereenigingswezen, 4) dat ons een kern van geestelijk leven in de Staatskerk openbaart. Het eerst komen aan de orde de verschillende religieuze Vereenigingen, door de geestelijken Horneck en Smithies onder auspiciën van bisschop Hoi>kins gedurende eene algemeene opwekking (1(5(57) gesticht.
1) «Observations 011 the State of the Dissenling Interest», Londen, 1731. (Bij Tyf.rman, Life and Times of John Wesley. I, p. 04).
2) Moktesquieu ging verder: Si quelqu'nn parle de religion, tout le monde se met rire. Op eene andere plaats: Je passé en Franee ponr avoir pen de religion: en Angleterre, pour en avoir trop (Cu. de Hémisat, John Wesley el le Methodisme in de Revue des deu.v Mondes, Jan. 1870, p. 361).
3) Hij Gregory, a. \v., p. 13.
4) Voor deze-Societies zie men: Lecky, a. \v., p. 543 v.; Bogue and Bexxett, a. w., II. p. 321 -320, en Dr. Whitehead, Life of John Wesley, I, p. 448.



Aanvankelijk niet anders bedoelende dan de latere Methodistische vereenigingen, waren zij samenkomsten van geloovigen onderling ter bespreking van godsdienstige zaken en ter uitoefening van geestelijke gemeenschap. Hare functiën werden echter aanmerkelijk uitgebreid toen zij, het gebied der zg. «Innere Mission» betredend, gingen ageeren tegen het algemeen zedenbederf, dat sedert de Restauratie onder Karei II de maatschappij verpestte. Huizen van publieke ontucht werden opgespoord en gesloten; vloekers, dronkaards en Sabbatschenders krachtens de wet vervolgd. Hel Jaarverslag van 1735 meldt, dat het getal der sedert de stichting vervolgden alleen in Londen en Westminster 99.380 bedroeg. ')
Uit deze Vereenigingen zijn twee andere voortgekomen. Ten eerste de Society for the Promotion of Christian Knowledfje, 2) die zich interesseerde voor het verspreiden van Bijbels, Common Prayer-boeken en Traktaatjes. Door middel van armenscholen werkte zij krachtig op het lagere volksleven in. Gedurende 15 jaren tijds (tol 1712) werden 117 van deze scholen met 5000 kinderen te Londen en Westminster opgericht.:!) De Society for the Propagation of the Gospel in Foreign Parts ') legde den grondslag van Engelands reusachtig zendingswerk over de geheele wereld.
Omstreeks 1735 waren de religieuze Vereenigingen tol betrekkelijke onbeduidendheid vervallen. Het is vier jaar vóór Weslev zijn eerste Vereeniging sticht.
1) Lecky, a. w., II, p. 547.
2) Wiiitehead, n. \v., I. p.448: On the 3rd of Aug. 1732, Wesley was nrimittcd inlo the Society for the Propagation of Christian Knowleclgc.
3) Lecky, a. w., II, p. 546.
4) I)r. J. II. itigg, Encycl. lirit., XVI, p. 185: ...Gcorgia, whither Wesley had gone as a inissionarv of the Propagation Socicly.



HOOFDSTUK II.
De Vaders van het Methodisme. WESLEY EN WHITEFIELI). ')
Dr. Coke and Moore, Life of Rev. .John Wesley, M. A., 1837. Overton, Canon .1. II., John Wesley, 1891.
Southey Dr. R., Life of Wesley (Chandos Classics) 1893. Telford J., John Wesley, 1886.
Tyerman L., Life and Times of John Wesley, 3 vols., 1876. Watson R., Life of llen. John Wesley, A. M., 1855. Wesley John, Works, 14 vols., 1829.
Whitehead Dr. Life of Reu. John Wesley, M. A., 2 vols., 1793.
Lelièvre M., John Wesley, sa nie et son unwre, 1868. 2)
Gillies Dr. J., Life of White field, 1772.
Gledstone J. P., Life and Travels of George White field, 1871.
Philip R., Life and Times of Whitefield, 1832.
Tyerman L., Life of Ren. George Whitefield, 2 vols., 1876.
Whitefield George, Works (ed. Dr. Gillies), 6 vols., 1771-2. 3)
De beginselen van het Methodisme liggen in den stich-
1) Buckli-:, a. w., I. p. 421: Two of the most remarkahlc men of the eighteentli century.
2) Voor critiek op de/e biographieCn zie men Jackson's Iiilroductory Essay (NVesley's Works, ed. 11H)1) en Tyehmaxs Wesley, p. iii. Southey's beroemd werk is door Kiti'mm.vciiEit in 'l Dnitseh vertaald, 1828.
3) Tiioli'ck volgde hij zijn George Whitfields lachen, 1834, inzonderheid het werk van Gillies.



ter ') en, zij het ook potentieel, in de ouders 2) en voorouders van den stichter. In den stichter: John Wesley; in de ouders: Samiel en Susanna van de pastorie te Epworth; in de voorouders: John en Bahtholomf.w, heroën Onder de Nonconformisten.
Samuels grootvader, Bartholomf.w, theoloog en medicus, werd 0111 zijn Puriteinsche gevoelens uit de Kerk geworpen en moest vanwege de Five Mile-acte als balling op het platteland rondzwerven, waar hij van de medische praktijk leefde. De smaadheid, 0111 gelijke redenen zijn zoon John aangedaan, bracht hem met groote droefheid in het graf. 3)
Het leven van dien zoon was één lijdensgeschiedenis. Eerst onder Cromwell als prediker rondtrekkend, wou hij zich niet laten ordenen, bezwaard als hij zich gevoelde door het (>0111111011 Prayer-boek, weshalve ook hij uit de Kerk ging en voortvluchtig werd, overal door de autoriteiten achterna gezet. 4) Hij dacht in Amerika een Pella te vinden, doch stierf, oud 34 jaar.
Evenals Samiel was ook zijne vrouw Susanna van Nonconformistische origine, zijnde haar vader Dr. Annesley, een uitgeworpene uit de Staatskerk en een leider der Puriteinen; 5) doch daar zij, na een ernstig onderzoek
1) I)r. .1. II. Higg, Churchmanship of John Wesley, p. IS: The Mcthodism of to-day will ncver bc understood until the history of its founder is rightly understood.
2) Dr. A. Stevens. Ilistory of Methodism, I. p. 33: NVho can doubt that the practical Methodism of the (Epworth) rectory, more than any -other humaii cause, produced the ecclesiastical Methodism wliich to-day is spreading the Wcsleyan name around the world.
3) Soitiiey, a. w., p. 4.
4) Stevens, a. w., I. p. 22: Ilere was the gerin of the ministerial svstem wliich afterwards flourished under his grandson: a kind of epitome of Methodism. says Claiike. He was«a lay-preaclier, and he was an itinerant evangelist».
5) Stevens, a. w., I, p. 17: He preached alinost daily, providing pastors for the destitute congregations, and reliëf for liisejected and impoverished brethern.



aangaande de geschilpunten tusschen «Kerkdijken» en Dissenters, zich niet kon vinden in de beginselen van haar vader, ') ging zij tot de Staatskerk over. Susanna huwde inet Samuel, later rector te Epworth, alwaar zij de moeder werd van John, den stichter van het Methodisme, en tevens, door haar grooten invloed op hein, de moeder van het Methodisme zelf. 2)
Ook Samuel was al vóór zijn huwelijk apostaat geworden. Kerkelijk verzaakte hij liet Calvinisme zijner vaderen voor het Arminianisme van Taylor, Bull en i illotson ; •*) politiek omhelsde hij de beginselen der Tories, doch op zoo gematigde wijze, dat hij zelfs kon schrijven ten gunste van de Revolutie in 1688. 4)
Ofschoon nu deze beiden veelszins de beginselen van ouders en voorouders verloochenden, vindt men toch drie voorouderlijke eigenschappen: karakter, intellect en vroomheid, zoo bij vader en moeder als bij kinderen in de pastorie te Epworth terug. Bovendien vindt men er een huishouding, een school en een huiskerk. •'•) De moeder is blijkbaar de spil waarom alles draait: °) zij is huishoudster, paedagoog en priesteres. ") Als huishoudster zorgt zij dat alles methodisch en op klokslag geschiedt. Voor opstaan en naar bed gaan, voor aan- en uitkleeden,
1) Stevens, a. w., p. 18 : Kenouncing, in fnvour of the Etahlished Church, the opinions to which her father had devoted a lifc of labour and Buffering.
2) Isaac Taylor, Wesley and Mclhodism, p. 28: The mother of the Wf.si.ey's was the mother of Methodism. Cf. over haar: .1. Kihk, The mother of the W'eslcys.
3) W'atson. a.jv., p. 3.
4) Ibid., p. 2: Admiring it, prohably, less in a political view, than as reseuing a Protestant Chureh from the dangerous influence of a popish head.
5) Stevens, a. w., I, p. 31: The Epworth rectory presents, in fine, tlie picture of a domestic church, a family school, and a gcnuine old English household.
C) Ibid. : The mother especially was the centre of the household alfections.
7) Een «priester- in de Staatskerk staat ongeveer gelijk met een Bedienaar des \\ oords in de Geref. kerken. Alleen de ordinatie en confirmatie vallen buiten zijn bevoegdheid.
2



kortom voor alles wordt het uur bepaald, de methode gevonden en de naleving rigoristisch opgelegd. ') Als paedagoog volgt zij een eigen methodiek; 2) en hoewel de schooluren van 9—12 en van 2—5 zijn, vindt zij nog tijd om een werk te beginnen over «The Apostles' Creed» en een over «Natural and Revealed Religion». 3) Als priesteres zondert zij zich dagelijks twee uren lang voor vrome meditatie af, ') spreekt iederen avond met één der kinderen over godsdienstige zaken, 5) houdt zelfs bij afwezigheid van haar man publieke godsdienstoefeningen, waarin zij eene «opwekkende» (>) predieatie leest, zoodat aan Samuel bericht wordt van een «Conventicle» in zijn huis. 7)
John Wesley's (1703—1791) kinderjaren ga ik, om de hoofdmomenten van zijn leven beter in het oog te doen springen, stilzwijgend voorbij, alleen het feit noteerend, dat hij als jongen van zes jaar op het laatste oogenblik H) wonderdadig aan brandgevaar ontkwam en daardoor de verkorene zijner moeder werd. !))
1) The children, schrijft zij. we re always put into a regular method (ik cursiveer) of living, in such tliings as they were capable of. froni their birtli; as in dressing and undressing, etc. (Stevens, a. w., I. p. 33).
2) Zie de uitvoerige noot van Southey, a. w.. p. 8.
3) Stevens, a. w., I, p. 34, 20.
4) NViiitehead, a. w.. I. p. 42.
5) Overton, a. \v., p. 3: It lias heen suggestcd, that the scrious weekly conversations which Mrs. Wesi.ey used to liold with each of her children intlividuallij (ik cursiveer) may have been present to his (John Wesley's) miiul when lie estahlished the class-meeting.
(>) Southey, a. w.. p. 12: She chose the best and most awakening sermons», and spake with more freedom, more warmth, more atlectioii to the neiglibours who attended at her evening prayers.
7) Is dit niet liet begin van de Methodistische Soeieties» naasl de Kerk?
8) Stevens, a. w., I, p. 37: a few moments more and the founderof Methodism would have been lost to the world.
9) Ovkrton. a.w., p. 2: I do intend, schrijft zij in één harer meditatiCn, to



In 1720 trekt Wesley naar Engelands grijze academiestad, Oxford, waar hij klassiek gevormd wordt, den M. A.-graad verwerft, in de kennis der Logica bijzonderlijk uitblinkt en eerst als «diaken», daarna als «priester» geordend wordt. Doch niet als studiosus, ook als practicus maakt hij al dadelijk carrière: hij wordt leider der Methodisten-club (waarover later meer), spaart zijn penningen op voor de armen, bezoekt de klanken en vertroost de gevangenen.
Allereerst echter wekt die jonge athleet onze eerbiedige bewondering door zijne worsteling om het bloed van Christus deelachtig te worden, door zijn vurig en blankoprecht verlangen naar vrede met God. Hij is onrustig. Zijn moeder had hem geschreven dat hij zijn zielstoestand ernstig moest onderzoeken. ') Die trouwe, moederlijke hand, ons reeds zichtbaar in zijn jongelingsjaren, laat hem ook nu niet los: zij leidt hem door middel van correspondentie in de diepste theologische vraagstukken rond. 2) Is uit dit feit niet althans ten deele de latere, werkelijke gevoels-theologie van den zoon te verklaren?
Hij zoekt vrede met God. :!) Hoe dien te vinden?
be more particulaily eareful ol' the soul of tliis child,... that I may do my endeavour to instil into his minri the principlcs of Thv true rcligion and virtue.
1) \N hitehead, a. w., I, p. 386: I heartily wish, zoo schrijft zij hein, you would now enter upon a strict examination of yourself, that you niav know whether you have a reasonable hope of salvation by Jesus Christ.
2) Stevens, a. w., I, p. 40: Both (Joiin en Chaiiles, zijn broeder) seenied to turn instinctively to her, rather than to their father, whenever tlieir hearts were deeply moved by any religions anxiety or difficulty. Is dit nu naar de ordening (iods, die den man tot hoofd stelde? En Samuel Wesley was inderdaad een man en vader.
3) \an zijn jongelingsjaren schrijft hij zeer opmerkelijk: I believe, tilllwas about ten years old, I had not sinned away that «washing of the Holy (ihost^ which was given me in haptism ... But all that was said to me of inward obedience, or holiness, I neither understood nor remembered.. . The next six or seven years... I was mucli more negligent than before, even of ontward duties, and almost continually guilty of ontward sins, which I knew to be such, tliough tliey were not scandalous in the eyc of the world... Being



In de vereeniging van drieërlei beginsel: het Mysticisme, het Ascetisme en het beginsel van repristincitie meent hij hel vriendelijk sterrenbeeld te ontdekken, dat hem dooiden donkeren nacht geleiden zal.
Omdat nu, naar het mij voorkomt, uit dit drieërlei beginsel, of beter gezegd, uit een drieërlei mutatie door Wesi.ey daarin aangebracht, het Methodisme in zijn diepsten grond moet worden verklaard; en omdat voor deze opvatting een beroep op de mij bekende schrijvers niet mogelijk is; wordt het noodzakelijk nu reeds te beginnen met een bewijsvoering uit de historische feiten en met een verwijzing naar voor deze beschouwing gunstige, zij hel ook sporadische uitspraken, bij verschillende schrijvers.
Het principe van teruggang tot de Oude Kerk openbaarde zich bij Wesi.ey, doordien hij de verwakkering van eigen geestelijk leven eenerzijds in de samenkomsten van de Methodisten-club en anderzijds in de herstelling van ceremonie en symbool zoekt. ') De Methodisten-club, waarvan Wesley de ziel was, bestond uit jonge mannen, die men spottende den naam van «Methodisten» gaf '-)
removed to tlic Cniversity for five years, I still said my prayers, botli in public and in private, and read, with the Scriptures, sevcral other books of religion. especially comments 011 the New Testament. Yet 1 had not all this wliile s much as a notion of inward holiness, Journal, May 24, 1738.
1) W. F. Si.atkh. M. A., Melhodisin in the Light of the JCarli/ Church, p. 70: In the surviving traces of Wf.si.ey's studies in Church history we can discern a strong desire to discover not only the doctrine of the apostlcs, but nlso llieir spirit and practice. It was on this acconnt that the Oxford Methodists resorted to frequent coinniunion and fasting, and to united prayer and Scripture reading (Acts 2 : 42).
2) Wf.si.ey (Works, VIII. p. 339) verklaart den oorsprong van dezen naam aldus: It was first given to tliree or four young men at Oxford, by a student of Christ Church; either in allusion to the ancient sect of Puysicians so cal led, from tlieir teaching, that almost all diseases might be cured by a specific melhoil of diet and exercise (deze school van Grieksche medici noemde men Ht&oSiKof), or from tlieir observing a more regular methoii of studv and behaviour tlian was usual witli tliose of tlieir age and station.



en die elkander onderling stichtten door Schriftonderzoek en gebed. Hiermee niet tevreden, deed Wesley mee aan het onderhonden van allerlei ritualistische voorschriften. ') Voor dit streven moesten o. a., op aanraden van den ritualist Clayton, een lid van de Methodisten-club, de z.g. Constitutiones Apostolicae als orakel dienen. 2) Van zichzelf getuigt Wesley dat hij in zijn repristinatie-zucht, de «Oudheid» niet sub-ordineerde maar co-ordineerde aan de Heilige Schrift. 3)
Het Ascetisme en Mysticisme puurde hij uit drie beroemde werken, nl.: de Imitatio Christi van Thomas a Kempis, ') de Holy Living and Dying van Taylor en de Serious Galt van William Law, die hij consciëntieus las, gelijk ons dit duidelijk wordt uit de bezwaren die hij in de correspondentie met zijne ouders opperde.
De ascese van de Imitatio vond hij «te strikt»; ">) doch zijn vader antwoordde hem dat «mortificatie» nog steeds Christenplicht blijft en Wesley gehoorzaamde. 6) Dit Ascetisme nu werd bij Wesley openbaar in de kruisiging van het vleesch, de mortificatie en, gelijk zoo dikwijls in
1) överton, n. w., p. 30: He (Wesley) refers to the Primitive Church: and it seems to me that it was during these years at Oxford that the idea first gained hold upon his mind which it never lost, of modelling all his doctrines and practice after that pattern. It is a far cry from Ritualism (so-called) to Mcthodism (so-called); but it is not fancy, hut plain historical fact. that Wesley derived his ideas ahout the Mixed Chalice, Prayers for the Faithful Departed, and the observance of the Stations, from precisely the sarne souree from whence he derived his ideas ahout the Class-ineeting, the Love-feast, the Wateh-' niglit and the tiekets of membérship; and thev date from this period.
2) Higg, a. w., p. 23.
3) Whiteiiead, a. w., II, p. 56: Providence brought me to those, zoo selirijlt hij in 1738, wlio sliewed me asure rule of interpreting Scripture; viz. Consensus Veterum: Quod ab omnibus, quod ubique, quod scmpcr creditum... Nor was it long before I bent the bow too far the otlier way: 1. By making Antiquitya co-ordinate, rather than sub-ordinate rule with Scripture, etc.
4) Cf. Dr. (1. Uhliiorn, Vcrmischte Vortragc, p. 5—7.
5) Journal, May 24, 1738.
G) Whitehead, a. w., I, p. 388.



de historie, in het leven naar een re(/el; ') terwijl heide gewoonlijk gepaard gaan niet eene volkomene afzondering uit de wereld. Bijgevolg kan het ons niet verwonderen, dat hij met Tayloh in de wereld kloosterlijk leven en heiliglijk sterven wou, 2) en zijns vaders voorslag om het werk te Epworth over te nemen van de hand wees met den uitroep: 2000 zielen verzorgen! Ik kan er geen 100 hebben! 3)
Belangrijker werd Taylors werk voor Wesley om het hoofdstuk over de «purity of intention», 4) waarvoor het oog zijner ziel van buiten naar binnen gekeerd werd en de mystiek zijn hart vermeesterde. Op één punt ecliler kon hij zijn meester niet volgen: hij geloofde aan de momenleele Verzekerdheid der zaligheid (Assurance) en Tayloh niet ■•), motiveerde daarom in een brief aan zijne moeder zijn beschouwing over dit later zoo specifiek methodistisch geworden leerstuk, °) en verklaarde zich pertinent tegen de predestinatie. Waarom? Omdat de predestinatie voor hem, die bij alles uitging van het geloof als toestemming eener waarheid op rationeele gronden, irrationeel scheen! 7)
1) Slat er, a. w., p. 140: To live by rule was the distiiiguishing mark of the first Methodists.
2) Whitehead, a. w.. I. p. 170 v.: Another invaluable blessing, schrijft hij aan zijn vader, which I enjoy here in a grcater degree than I could anv wliere else, is rctircmcnt... I hear of such a thing as the cares of the world, and I read of them, but I know thein not... I am very sensible I sliould not be able to turn aside one of the thousand teniptations that would imipediately rush upon me.
3) Ibid., p. 477.
4) Watson, a. w.. p. 14. — Journal. 14 May, 1765.
5) Stevens, a. w.. T. p. 44.
6) Wesley schrijft: That wc can ncvcr be so certain ol' the pardon of our sins, as to be assured they will never rise up against us, I firmly belief. We know that they will infalliblv do so if ever we apostizc ... ButI am persuaded we may know if we are now in a state of salvation (Wiiiteiiead, a. w., I, p. 392).
7) What tlien shall I say of predestination?... Is its merciful to ordain a



Evenwel, deze twee mystieken hadden Wesley niet gemaakt, wat hij worden zou. Het was William Law, Engelands grootste mysteriosoof, die hem liet Ascetisme, doch vooral het Mysticisme leerde. Het was de Serious Call, die hem de ziel doorsneed. ')
Wat wordt er geroepen"?
Waarom is die roep zoo ernstig?
Law's onverbiddelijke logica '-) stormt op zijn lezer aan met dit Entiveder-oder: Christen of niet-Cliristen. Kies! Zoo ja, neem dan het gebod: «verkoop alles en geef het den armen», zoo letterlijk mogelijk. Neen, antwoordt gij, hel moet figuurlijk worden verklaard. Ja, antwoordt Law, maar dat is boeleeren met de wereld op de markt des levens. Wat voor de eerste Christenen gold, geldt ook voor u! Schering en inslag van heel uw leven moet zijn: God of de Wereld. Kiest ge God, dan kiest ge scheiding van de Wereld en heiligheid, die uw deel moet worden door systematische sanctificatie, door mortificatie, door rigoristische discipline! :!)
Voorwaar een ernstig meester! En Wesley was een
crcature to everlasting misery? Is il just to punish man for crimes which lie coulcl not but commit? (Soutiiey, a. w., p. 22).
Geen wonder dat hij aldus redeneerde, want zijn vader had hem Ghotivs als den besten commentator aanbevolen (Wiiiteiieaü, a. w., I, p. 385).
1) Stepiiex, a. w., II, p. 389: It was Law wlio, alone of living writers, materiallv influenced Wesley's mind.
2) Ibid., p. 39(3: Law, whose sensitiveness to logie is as marked as his sensitiveness to conscienee.
3) Law beleefde wat hij beleed. Hij gaf al het zijne den armen en zorgde zijn leven lang voor hun kleeding en voeding. Hij stond 'smorgens om 5 uur op, vele uren van den dag doorbrengende in zijn klein studeervertrek, vier voet in het vierkant, waarin men slechts een tafel en stoel, een Bijbel, een Böiimeen eenige mystieke boeken vond. Ik kan niet nalaten dit woord van zijn biograaf over te schrijven: he prostrated himself, body and soul, in abyssal silence before the interior central throne of divinc relevation; and, according to his supersensual science, prescnted the now passive, dcsireless, resigned, mirror-eye of his purificd will to the free, active, gladsome, supercogitative researches of the Spirit of Wisdom and openings of the Divine life (Stephen, a. w.,11, p. 392).



niet minder ernstig leerling. Heel zijn leven lang heefl hij getoond dat het hem hooge ernst was met de zaligheid van zijne ziel, en dat hij daarvoor geen offer te zwaar achtte. ])
Als summa summarum van Wesley's ontwikkeling te Oxford krijgen wij dus het navolgende:
1. Hij zoekt een Revival van de Kerk en van het leven zijner ziel in een herstel van allerlei oud-kerkelijke gebruiken in verband met den eeredienst 2) en het private leven. Overigens vindt hij geestelijke gemeenschap in de Methodisten-club. Met het stichten van deze club is feitelijk de vermeende repristinatie van de «United Societies» uit den Apostolischen 3) tijd begonnen. 4) Doch Wesley's ritualiseerend High Churchisme verhindert vooralsnog dat dit stichtelijk vergaderen onkerkelijk wordt.
2. Zijn Ascetisme tracht zich te volmaken in de mortificatie, alsook in hel leven naar een regel, te zamen met zijn «kloosterbroeders». Maar dit eisclit een verblijf in zijn Oxford-cel en verhindert de inwerking zijner beginselen op de wereld. Zijns vaders verzoek om in de wereld te komen, wijst hij principieel van de hand.
3. Zijn Mysticisme vertoont zich in zijne theologische
1) Cf. Warbi'htons woord: Wili.iam Law begot Metliodism and Count Zixzünuokf rocked the eradie (Abbey, a. w. p. 316). Wesi.ey zelf verklaart: Hut meeting now with Mr. Lvw's Christian Perfection and Serious Call, although I was mueh otTended at many parts of both, vet they convinced me more tlian ever of the exeeeding height and breath and depth of the law of God. The light flowed in so miyhtilii u/ton mij soul, that cvcry thing uppeared in a IWU' i'iew (ik cursiveer), Journal, May 21, 173h.
2) Cf. I)r. A. Kiypf.h, Antithesis between Symbolism and Itevelation, p. 10.
3) Dr. B. Gkegohy, IIoUj Catholic Chnrch. p. 150: The earliest Christian ehurehes were, in fact, United Soeieties.
4) Wiiiteiieaü, n.w., ii. p.72: Mr. WesleydistinguishestheorigionofMethodism, into three pcriods: The lirst rise of Metliodism, says he, was in Nov. 1729, when four of us met togethcr at Oxford.. — Cf. Si.ateii. a. w„ p. 30 en 70. — Ovehton, a. w., p. 23.



denkbeelden, met name in die over de Perfectie ') en de « Verzekering door de getuigenis des Heiligen Geesles» (Witness of the Spirit). Doch het is het wettisch Mysticisme van Law (Law must be gospelized, zou Whitefield zeggen), 2) dat eerst in Wesley's leer van de reclitvaardigmaking door het geloof, niet door de werken, zijn evangelisch cachet zal ontvangen. Zoover zijn we echter nog niet.
In 1735 loopt deze Oxford-periode, zoo beleekenisvol voor de genetische verklaring van het Wesleyanisme, inzonderheid van de doctrine, ten einde. Wesley ontmoet in Londen Dr. Burton, een van de trustees der kolonie Georgië in Amerika, die er bij hem op aandringt zendeling onder de Indianen te worden. Hij weigert. Hoe zou hij zijn dierbare moeder — zijn vader was juist gestorven — alleen achter kunnen laten? Doch het hangt weer alles aan haar woord. Haar gulle toestemming wordt verkregen en op 14 Oct. 1735 gaan Wesley, zijn broeders Charles, Ingham en Delamotte scheep naar Amerika. 3)
De arme Wesley zit nu meer dan ooit verstrikt in het mystische garen: niet hel bloed van Christus maar zijn eigen werken, zijn eigen heiligheid moet hem van alle zonden reinigen. 4) Van 's morgens vroeg tot 's avonds
1) Jrnl, May 14, 17G5: Hut how came tliis opinion into my miiul? I will teil you with simplicity. In 1725 I niet witli Hisliop Taylor's Rnles of Iloly Living and Dying. I was struck particularly with the chapter upon intention... In 1727 I read Mr. Law's Christian Perfeclion, ancl Serions Call, and more explicitly resolved to be all devoted to God in body, soul, and spirit.
2) Wiiitefield (Works, IV, p. 377 v.) begon eene omwerking van Law's Serions Call, die deze woordspeling ten titel droeg: Law gospelized.
3) Coke and Moore, a. w., p. 97.
4) Jrnl, May 24, 17:J8: In tliis refined way of trusting to my own works and my own rigteousness, (so zealousley inculcated by mystic writers) I dragged on heavily, finding no comfort or help therein, till the time of my leaving England. On shipboard, however, I was again active in outward works; where



laat is hij bezig met bidden, preeken, vasten, bijbellezen enz. ') Ook zijn ascetische praclijken zet hij voort: hij eet geen vleesch en drinkt geen wijn, 2) vindt later zelfs uit dat verscheidenheid van voedsel overbodig is, (laaide inensch van brood alleen leven kan.3) Maar het wordt er met zijn zielstoestand niet beter op. Twee, drie keer wekt een storm op zee bij hem de vreeze «les doods en ontroert hem de gedachte aan de diepte der zee. Hij kan niet sterven! 4) Hier tegenover treft hem de kalmte en blijmoedigheid van 2(5 Moravische «trekkers», die zelfs midden in een storm, terwijl het lioofdzeil scheurt en de golfslag over het dek spoelt, den psalm des geloofs, waarmee juist hun godsdienstoefening was begonnen, als in de kaken van den grooten afgrond voortzetten. 5) Dit maakt een eersten indruk op de ziel van Wesley; doch hij gaat door.
In Amerika aangekomen, ontmoet hij den bekenden Spangenberg, die hem al dadelijk vraagt: Mijn broeder, hebt ge de getuigenis in uzelven? Getuigt de Geest met uwen geest, dat ge een kind van God zijl? Wesley, die om het antwoord verlegen staat,6) ontvangt een tweeden indruk, doch gaat door.
Daar de gelegenheid om de Indianen te bekeeren zich niet voordeed, blijft hij de gemeente Savannah bedienen,
it pleased (iod of lus frec mercy lo givc me twenty-six of the Moravian brethern for eompanions, who endeavoured to show me -a more excellent way. Bilt I imderstood it not. I was too learned and too wise.
1) Jrnl, Oct. 21, 1735.
2) lbid., Oct. 20, 1735.
3) lbid., Mareh 30, 1736.
4) lbid., Jan. 23, 17:i(i.
a) lbid., Jan. 25, 1736: A terrible screaming began among the English. The Germans calinly sung on. I asked one of tliem afterwards, «Was you not afraid?» He answered, -I thank God, no-, I asked, «llut were not yourwomen and ehildren afraid?» He replied mildly, No, our women and children are not afraid to die.»
CJ lbid., Feb. 7, 1736.



(n gaal nu pas zijn Ritualisme onder de kolonisten op de spits drijven met een drijven als van Jehu, want hij drijft onzinniglijk. Het geestelijk leven tracht hij in zijn gemeente te wekken door een dubbelen dagelijkschen dienst, door een wekelijksche communie, enz.; i) gaat zelfs in zijn ritualistische gestrengheden zóó ver, dal hij den doop door indompeling verplichtend steil, den herdoop van alle niet door een Episcopaalscheti geestelijke gedoopten eischt, en daarom zelfs een van de vroomste christenen der kolonie verbiedt ter communie te komen, tenzij hij zich laat herdoopen. 2)
Oglethorpe, de Generaal van Georgië, een praclisch en koloniaal man, met leede oogen dit drijven van Wesley aanschouwend, trachtte dezen door een «dochter Eva's» van zijn ritualistische en mystische hoogten neer te trekken. Het plan gelukte aanvankelijk: Wesley kwam onder haar bekoring. Maar toen hij de Moraviërs omtrent een huwelijk raadpleegde en die hel hem ontrieden, verbrak hij de connectie. 3)
Mislukking op mislukking was Wesley's deel: de bekeering der Indianen bleef een pium votum; •<) zijn Ritualisme het struikelblok, zijn Ascetisme de ergernis der vrije kolonisten. Verslagen keert hij naar Engeland terug.
0)) de teiugieis onderzocht hij herhaaldelijk zijn zielstoestand, 1111 de vrees des doods, gelijk op de heenreis,
1) Overton, a.w., p. 50.
2) Stevens, a. w„ I, p. 54. 1'. 55: They were l'useyites.
Cf. Jrnl, Sept. 29, 174!).
3) Soi'they, n. xv., p. 60.
4) Lecky, n. \v„ II, p. 554: My chief motive, schrijft hij hij zij„ vertrek naar Georgië, is llie liope of saving my own soul. I hope to learn Ihe Irue sense of the Gospel by preaching it to the heathen.
5) Slateh, a. \v., p. 77: In liis eariy life in America his ritualistic austerities made his life miserabic, and his ministry powerless. — Voor het Ascetisme: Stevens, a. \\\, p. 53.



hem weer gaat kwellen. Zichzelf verfoeit hij; •) ook de mystische theologie; ook de «verwarde»(!) Calvinistische en Luthersche beschouwingen over het geloof. 2) Intusschen zijn de verdiensten van Christus zijn plechtanker in den stormigen nacht, 3) totdat de eerste lichtstraal in zijn ziel komt vallen. 4)
Heeft Wesley tabula rasa gemaakt?
Methodistische schrijvers willen het liefst zoo voorstellen; edoch, dat zij dan de ontwikkeling van Wesley's religieuze denkbeelden niet genetisch verklaren, spreekt vanzelf. Weliswaar dacht Wesley er zelf eerst niet anders over dan die Methodistische schrijvers, noemde zich daarom tot op 24 Mei 1738 «onbekeerd» 5) en ergerde daardoor èn zijn broeder Charles èn zijn vrienden. «) Later evenwel, toen hij van zijn religieuze extase wat bekomen was, werd zijn oordeel over dezen «onbekeerden» toestand veel gematigder. ')
1) Jrnl, bAt. 29, 17:t8: This tlien have I learned in the enrts of the earth, tliat I «ani lallen short of the glory «f God»: that my whole heart is «altogether corrupt and al)ominable».... having nothing in or of ïnyself to plead, I have 110 hope, hut that of being justified freely, «through the redeniption that is in Jesus.»
2) Wiiitkiiead, a. \v.. II. p. 55: Before God's time was come, zoo schrijft Wesley in een «private paper door Wiiitkiiead gepubliceerd, I feil among some Lutheran and Calvinist authors, whose confused and indigested accounts (sic), magnified faitli to such au amazing size, that it quite hid all the rest of the commaudments.
3) Jrnl, Feb. 29, 17.W: The faith I want is, «A sure trust and confidence in God, that, through the merits of Christ, my sins are forgiven, and I reconciled to the favour of (lod.» I want that faith which none van have without knowing that he luith it (ik cursiveer).
4) Zie noot 1).
5) Jrnl, Jan. 29, 1738: It is now 2 years and almost 4 months sinee I leftmy native country, in order to teach the Georgian Indiaas the nature of Christianity: but what have I learned ïnyself in the meautime? Why, (wliat I least of all suspected), that I vvho went to America to couvert others, was never myself converted to God.
li) C1'. Il'iti.. Apr. 23, 1738 en Kigg, a. w., p. 53.
7) Vele jaren later (cf. Whitehead, a. w., II, p. 59) teekende hij in zijn Jrnl



Doch het is nu eenmaal karakteristiek Methodistisch, de bekeering als een abrupt breken met het voorafgaande voor te stellen. Waarom dan Wf.si.ey, de eerste Methodist, daarvan uitgezonderd? Moet hij niet juist als Ur-type dienst doen?
Een analyse van zijn ontwikkelingsgang leert ons niettemin anders, vooral wanneer wij Wesi.ey te Oxford met Wesi.ey in Amerika vergelijken. Ongetwijfeld zag hij meer en meer de dwaasheid in van een herstel der «Oudheid» en de eenheid van de Kerk langs ritualistischen weg. ') Ongetwijfeld was zijn verkiezen van den wereldoceaan boven de Oxford-cel een vaarwel zeggen van het kluizenaarsleven. Ongetwijfeld brak hij op zijn terugreis openlijk met het puur en simpel Mysticisme -) en schreef hij later een scherpen brief aan Law. 3) Desniettemin bleef toch dit drieërlei beginsel, nl. het principe van teruggang tot de «Oudheid», het Ascetisme en het Mysticisme, een drievoudig snoer, dat in Wesley's gansche leven niet licht gebroken werd.
1. Voor zooveel zijn repristinatie-zuclit aangaat is hel overduidelijk, dat het Ritualisme en, in verband daarmee, zijn dege studie van Beveridge 4) e. a. over de «Oudheid», juist de brug vormden om hem honderden jaren in de geschiedenis terug te leiden en met de Apostolische Kerk
hij faitli in Christ« aan: I had even the faith of a servant, thongh not that of a son; bij «I ain a child of wrath»: I believc it not; bij «never myself convcrted»: I am not snrc of tliis. Cf. Jrnl, Jan. 29, 1738.
1) Cf. Higg, Dr. Pusey, His Cliaracter and Life Work, p. 37 en Slateh, a. w., p. 15.
2) Whitehead, a. w., II, p. 57: In een private paper» schrijft hij aldus: All other eneniies of Christianity are triflers: the mystics are the most dangerons ol its eneniies. They stab it in the vitals... May I praise Him who hath snatched me ont of tliis lire likewise, by warning all others, that it is set 011 fire of heil.
3) O. a.: Why did I scarcely ever liear yon name the name of Christ; never so as to gronnd anything upon faith in His blood? (Southey, a. w.f p. 88).
4) De Code.r Canonum Ecclesiae Primilivae en de Pandectae Canonum Conciliorum. Cf. Jrnl, Sept. 13 en 20, 1736.



in aanraking te brengen. Hij stichtte dan ook een tweede praeformatie ') van zijn latere «United Societies», een een tweede ecclesiola in ecclesia. 2) 2. Wat zijn Ascetisme betreft, zien wij dal hij zijn vleeschdoodende practijken voortzette en naar een regel bleef leven. Bovendien wist hij aanvankelijk zijn disciplinaire methode door middel van de bovengemelde, uit eenige kolonisten bestaande, «Society» in practijk te brengen. •'>) 3. Wat eindelijk zijn Mysticisme aangaat, is hel voldoende hier op te merken, dat hij later zijn houding tegenover Law weer veranderde, 4) en dat zijn theologie steeds de mystische kleur bleef vertoonen. ■>) Alleen, zijn wettisch Mysticisme werd nu hoe langer zoo meer een evangelisch Mysticisme. Immers, Wesley zelf getuigt van het eerste gloren der nieuwe geloofsopvatting in zijn binnenste, vóór hij nog met Böhi.ek in aanraking gekomen is. ,!)
En als dan de nieuwe dag met Böhler is opgegaan, wat dan?
1) Wf.si.ky: The secoml (rise of Methodism) was al Savannali, in April 1730, wlien twenty or tliirty persons niet at my house (Whitehead, a. w„ II, p. 72).
■i) \\ atson, a. \v., p. 37: In this respect he propably learned somethingfrom the Moravians. Cf. wat Wesley van de Moravische ecclesiola zegt: Jrnl. Fel). 28. 1730: After several hours spent in conference and praycr, they proceeded to the elcction and ordinatioa of a Bishop. The great simplicity, as well as soleranity, of the wliole, almost made me forget the 17 hundred years between, and imagine myself in one of tliose assenihlies where form and state were not: but I'ai l the tent-maker, or Peteb the flshernum, presided. Cf. ook Oveuton, a. w., |). 4Ï).
■i) w atson. a. w., p. 37: The whole plan feil in witii liis previous views of discipline and method (ik cursiveer). - I)r. Wihteheai., a.w„ II. p. 18: Hcre we sec tlie first rudiments of the future cconomy of classes and hands.
4) Stephen, a. w. II. p. 110 : In later years he softened towards liis old master... Elsewhere he speaks of I.aw's two practical treatiscs as sowing the seed of Mt'thodism.
5) Hoon: and Hf.nnett, a.w., III. p.9: Vet, as Horace ohserves, that the cask long retains a smatch of the liquor with wliich it was first imbued; so it lias been deplorcd that Mr. Wkslky's rcligion was not thoroughly purged from the leaven of this great antichrist all bis days.
ü) Zie boven p. 28 noot 1).



Whitefield, die met tienzelfden wind de haai uitzeilt ') waarmee Wesi.ey er binnenkomt, heeft het antwoord gevonden!
W hitefield 2) (1714—1770) was veelszins Wesley's antipode. Ook in geboorte en opvoeding. Te Gloucester waar hij uit burgerouders geboren was, stond hij in zijn jeugd bekend als een deugniet. Na het verlaten der school, verrichtte hij allerlei grof en gemeen werk in een logement, totdat een student zijn moeder op de gedachte bracht hem naar Oxford te zenden, waar hij als «servitor» :!) zijn studiën kon bekostigen.
Zelf een man van sterke religieuze aspiratiën en met heilig heimwee aangetrokken tot de schaar van jonge «Methodisten», sloot Whitefield zich bij de «HolyClub» aan. ') Ook hij had Laws Serious Call en de Imitatio Cliristi gelezen, doch de indruk werd door de lezing van Scougals Life of God in the Soul of Man zóó verdiept, 5) dat hij zich weldra in ascetische en mystische extravagantiën verliep. Hij at slechts het ruwste voedsel, kleedde zich slordig, vastte dikwijls, bad 's avonds onder de hoornen tot dal de klok van het college hem naar zijn slaapkamer riep, waar hij dan in plaats van te slapen, heele nachten lag te kermen over zijn zonden. u) Eindelijk was zijn lichaam gesloopt. Krank, overspannen,
1) Hi t embleem op Whitefields zegel was een gevleugeld hart, zwevende boven den aardbol, niet liet onderschrift: Aslra pelamus. Cf. Soutiiey, a. w.. p. 432.
2) De naam wordt uitgesproken Whitfikld. Cf. National liiography in voce Whitefield.
Ken arme student die diensten voor rijkere studenten verricht.
4) Tiioluck, a. w., p. 7.
5) Tiioluck, a. w.. p. 11.
ö) God only knows how many nights I have lain upon my bed, groaning under wliat I feit. Whole days and weeks have I spent in lying prostrate on the ground in silent or vocnl prayer. Hij Soutiiey, a. w., p. 70.



lag hij als een ruïne op het ziekbed, dat 6 a 7 weken duurde en dat het middel zijner « nieuwe geboorte » werd: hij stond op, niet alleen gezond naar het lichaam, maar ook vernieuwd naar de ziel. Hij voelde het nieuwe leven uitbottend als de lente, nieuwe vreugde zich uitjubelend in den blijden psalm. ')
Na zijn B. A.-examen en ordening als «diaken», begon hij in de kerken van Gloucester, Londen, Bristol, enz. die ééne waarheid, door zooveel worsteling verkregen, met groote welsprekendheid te verkondigen. Eén lichtstraal slechts, «Immanuel», had hij opgevangen op den spiegel van zijn bewustzijn; en nu wordt het zijn levensdoel, zijn levenslust, overal en altoos, dien lichtstraal ongebroken terug te kaatsen in de wereld.
Die bezielde Christus-prediking klonk nieuw, klonk vreemd in een eeuw van Moralisme en Deïsme; die lichtstraal schoot, naar Whitefields eigen woord, als een bliksemschicht in de duistere harten. Overal waar hij sprak, kwam ontwaking, kwam réveil; overal waar hij trad, volgde ongekende populariteit. 2) In de kerken werd hij door menschen uit alle gezindten 3) bewonderd, in de straten eerbiedig begroet, in de gangen der bedehuizen omhelsd, in de stilte geraadpleegd. Inderdaad, wij begroeten hem, vóórdat nog Wesley het vaartuig verlaat, als den baanbreker, den heros van het Engelsche Réveil. 4)
1) Stevens, a. w„ I, p. 59. Wiiitefield schrijft: Surcly it was the (lay ofmy espousals, a day to be had in everlasting remembrance. At first my joys wcre llkc a spring tide, and, as it wcre, overflowed the banks; go wliere I would I could not avoid the singing of psalins almost aloud.
2) wiiitefield, Works, i, p. u9: The innumcrablc temptations that attend a popular lire, soinetimes make me think it would be best for me to withdraw.1'. 123 : My preaching, praying etc. are only splcndida peccata.
:i) Ibid., p.24: Quakers, baplists, presbyterians, etc. all come to liear the word preachcd.
4) SoiTHEY, a.w.. p. 83: It is apparent tliat though tbc Wesleys should liever have existcd, Whitkfield would have given birth to Methortism.



Vanwaar die nieuwe waarheid bij Whitefield? Eigen zielservaring deed veel ,doch niet alles. Hiermee paarde zich een grondige bestudeering van de Calvinistische Geloofsartikelen der Staatskerk *) en een nauwgezet onderzoek der Schrift, aan de hand van Henry's bekenden commentaar, beide boden het krachtige tegengif tegen alle valsche mystiek. Er wordt gezegd, dat hij Hexry letterlijk op zijn knieën bestudeerde. 2)
Uit deze twee principes, de ervaring en de studie, wordt bij A\ hitefield geboren zijn levensidee: een Revival van het Calvinisme. 3) Zal 1111 Wesley, die straks in Engeland aan wal stapt, zijn voorbeeld volgen? Vooreerst al niet wat aangaat zijn studie, want in de 39 Artikelen slaat de predestinatie, voor hem een rots der ergernis. Dan, Henry is een Dissenter en naar het schijnt, heeft hij het met Dissenters meestal niet goed kunnen vinden. Doch laat ons den loop der gebeurtenissen volgen.
Wesley hoort dat Whitefield aan het uitzeilen is naar Amerika, waar hij zoo juist mislukking na mislukking ondervonden heeft. 4) Er is nog gelegenheid met hem te correspondeeren en Wesley neemt de toevlucht tol de superstitieuze, meermalen in zijn leven herhaalde, gewoonte hij trekt een lot. Op het getrokken papiertje, dat hij Whitefield achterna zendt, staat: laat hem naar Londen terugkeeren. Maar de gezonde waarheid Iaat zich
t) BoGUE.and Bennett, a. w., III, p. i(>:
2) Ibid., p. 18. - Cf. Works, IV, p. 278: Holy Mr. M. IIenky's incomparable comment upon the Hib.e.
.!) Whitefield, Works, IV, p. 115: Whnt is tliis bilt revlving the esssentinl articles of the Churcli of England, whieh are undoubtediy Calvinistical. Het woord (.alvinisme werd in Engeland gewoonlijk in confcssimwelen zin gebruikt. <-f. I)r. A. Kuyper, liet Calvinisme (Stone-lezingeti), p. 5.
4) Rigg, a. w., p. 31: At Oxford he (Wesley) had mueh personal influcncc,
but bis labours thcre seemed to have borne hut little permanent fruit 
llis cureer in tieorgia had been an alinost iguoininious failure.
3



door geen superstitie benevelen en — Whitefield gaat door, !) om ook Amerika «in vlam te zetten.»
Wesi.ey reist naar Londen, waar hij zich blijft laven aan de zoete wateren der mystiek, maar nu een mystiek die meer bestaanbaar is met de, aanvankelijk reeds aan hem bekende,2) rechtvaardiging door het geloof. Ik bedoel de Moravische mystiek, ontstaan uit de mystische stroomingen, die gedurende de 17<le eeuw in Duitschland zoo verschillend vloeiden, eenerzijds uit de werken van Böhme en anderzijds uit die van Spener en Ahndt. 3)
Law wordt vervangen door Böhler, een Moraviër, die, volgens Wesley's eigen getuigenis, het instrument zijner «bekeering» was. 4) Ofschoon hij Röhi.ehs woord: Mi frater, mi frater, excoquenda est ista tua philosophia, zoo dadelijk niet verstaat, triomfeert toch de Moraviër ten slotte: na herhaalde samensprekingen wordt de Engelscbe discij)el gedrongen, zijn vroegere opvatting van het geloof als een verstandelijk toestemmen eener waarheid op rationeele gronden, en die van de mystieke unie met God als «intense contemplatie», 5) te laten varen. Voortaan zal hij het geloof definieeren als een persoonlijk vertrouwen op de verdiensten van Christus, terwijl de theosophische
1) Whitefikld, Works. IV, p. 56: It is plain you had a wrong lot given you here, and justly, becanse you temptcd (iod by drawing one. Zoo schreef hij later aan Wesley, toen deze weer een lot trok om te weten te komen of hij tegen de predestinatie prediken zou en het antwoord: ja ontving (Cf. ook IV, p. 244).
2) Higg, a. w.. p. 35: Already, before lie landed at Deal on Febr. l8t, 1738. he had definitely adopted the doctrine of salvntion by faith.
3) M. .1. Matter, llistoire du Christianismc, IV, p. 347 in Ahbey and Ovehtox, a. w., p. 2C>4.
4) Jrnl, March 4. 1738: By whom in the hand ol'the grcat (iod, I was clearly convinced ol unbelief, ol' the want ol' tliat l:iitli whereby alone we are saved.
5) llioo, n. w., ]>. 38.



contemplatie tegen de geestelijke vereeniging met Jezus Christus ingeruild wordt. *)
Eene zaak is hem echter nog niet recht duidelijk nl., dat de «bekeering», volgens de leer van Böhler,in ééns, plotseling moet geschieden. Hij onderzoekt de Handelingen en ontdekt tot zijne verbazing, dat haast alle bekeeringen daar vermeld oogenblikkelijk waren. '-) Doch was dit niet enkel in de eerste tijden het geval, toen men met Joden en Heidenen te doen had? zoo vraagt Wesley. Meerdere levende personen overtuigen hem evenwel spoedig van het tegendeel. 3) Wat nu? Böhler, die voor het laatst nog per brief op onmiddellijke bekeering aandringt, ■») vertrekt. Wesley wacht.
De 24ste Mei breekt aan, de dag van zijne «bekeering», het culminatiepunt van zijn leven. Een dag, zegt de Methodist, niet alleen van de grootste beteekenis voor hem persoonlijk, maar ook voor duizenden. ~>) Gelijk de eenzame bergbeklimmer bestijgt hij als met looden schreden den laatsten bergtop, die nog zijn oog belemmert, tol hij, op het oogenblik dat zijn hart zoo «wonderbaarlijk verwarmd» wordt, de kruin bereikt en gezicht krijgt op de zaligheid in Christus. u)
1) Kigg, a. w., p. 38.
2) Jrnl, Apr. 22, 1738.
3) Jbid., Apr. 23, 1738: I was beat out of tliis retreat too, by the concurring evidence of several living witnesses; who testified, (iod had thus wrought in themselves; giving them in a moment (ik cursiveer) such a faith in the blood of his Son, as translated them out of darkness into light, out of sin and fear into holmess and happiness (ik cursiveer).
4) Cave tibi a peccato incredulitatis. et si nondum vicisti illud, fac utproximo die (ik cursiveer) illud vineas. per sanguinem Jesu Christi. Journal, May 10,1738.
5) Coke and More, a. w., p. 158: The conversion of Mr. Wesley is a pointof Ihe utmost magnitude (ik cursiveer), not only witli respect to himself hut toothers.
6) Jrnl, May 24, 1738 : In the evening I went very unwillingly to a society (ik cursiveer) in Aldcrsgatestrect, where one was reading Luther's preface to the Kpistle to the Honians. About a quarter before nine, while he was describing the change which (Iod works in the heart through faith in Christ, I fe 11



Of /onder beeldspraak gezegd: hij gaat onwillig naaide Aldersgate-society, waar Luthers *) voorrede op den brief aan de Romeinen gelezen wordt. Om kwart vóór negen voell hij een beweging van geestelijk leven aan zijn hart, wat hij aan al de aanwezigen meedeelt,'-) en als het oogenblik zijner «bekeering» beschouwt.
Hij wordt « bekeerd» in eene «Vereeniging». Geen wonder derhalve dat de Society voortaan onlosmakelijk aan Wesi.ey's geestelijk leven verbonden blijft; :t) en dat beschouwingen over de «physiologie der bekeering», op Moravisch-mystische wijze aan eigen hart bekend geworden, een groot gedeelte van zijne geschriften uitmaken. ')
Nu de Moraviërs voor hem de Christenen bij uitnemendheid •') geworden zijn, onderneemt hij al dadelijk na zijne bekeering met de opgetogenheid van den Mohammedaan die naar Mekka, en den Ultramontaan die naar Home trekt, een bedevaart om te Marienborn en Eckershausen d e Christenen te zien: (l) menschen hebbende de getui-
my heart strangely wurmed (ik cursiveer). I feil I (lid trust in C.hrist, ('.lu ist alone, for salvation: iind an assurance was given me (ik cursiveer), that iie had taken away niy sins, even mine, and saved me from the law of sin and death.
1) ■)i \(is'i. a. w., ]>. i: l)iese Gercchtigkeit selbst landen beide durcli Ia'theii und zwar John dnreli I.ithf.u's Vbrrede zuin Kömerbriefe, Ciiarles durch die r'rklariintj des Galaterbriefes.
2) .Irnl. May 24, 1738: 1 then lesli/ied openly to uil Ihere (ik cursiveer), wliat I now lirst feit in my heart.
3) Rigc, a. w., ]). 55: Wesley's conversion look place at a religious fellowship-meeting, held in Aldersgatestrect... It is no wonder that fcllowship meetings hencefortli were inseparahle from the spiritual life of the Wesleys.
4) Stepiien, a. w., II, p. 418. — Cl. Can. (i. II. C-thteis, Church and Dissent. p. 359: About ninc p. m., at a society's meeting..., Wf.si.ky persuaded himself that he too had lelt the desired transition. and had passed —from what, to what? In the answer to that (piestion lies the «hole doctrinal difference between modern Wesleyanism and the Church of England. I am not aware of any other cause of severancc than this.
5) Op w eg naar Hernnhuth omtrent het doel zijner reis ondervraagd zijnde antwoordde hij: To see the place wliere the Cliristians live, Jrnl, July 22, 1738.
li) Jrnl. Iunc 7, 17:18: I hoped tbc conversing with tliose holy men whowcre



genis des H. Geestes, zonder vrees en zonder zonde. *) Hier laat hij zich de bekeeringsgeschiedenissen der voornaamsten verhalen, maakt hij kennis met hun oud-kerkelijk ritueel, wordt hij ingelicht omtrent hun opvatting der algemeene verzoening en der «Assuranee», die wonderwel met de zijne overeenstemt. Met dezen rijken buit keert hij naar Londen terug.
Ierwijl Wesley op de Noordzee naar Engeland stevent, keert ook Whitefield over den Atlantischen Oceaan terug, na de zonen der Pelgrim-vaders te hebben wakker geschud; iets wat zijn collega Wesley niet vermocht.
I)e twee vaders van het Methodisme zullen 1111 te Londen nogeens, ja feitelijk voor het laatst, elkaar ontmoeten in volle harmonie; nogeens zoetelijk saamvergaderen («taking sweet counsel together») gelijk Ye Oxford voorheen. Wat meer is, samen «Pinksterfeest» vieren en den «vuurdoop» ontvangen, vóórdat hun missie begint in de wereld. 2) Het is Nieuwjaar, 1739. Wesley, zijn broeder Charles, Whitefield en ongeveer (50 broederen houden een liefdemaaltijd: zij eten brood en drinken water, afgewisseld door plotselinge opwellingen van religieus gevoel in psalm of gebed. Om 3 uur in den nacht komt de kracht Gods over hen, velen schreeuwen uit van vreugde, anderen vallen neer op den grond, allen stemmen aan als met éen accoord de hymne: «Wij prijzen U, o God!» 3)
themselves living witnesses ol' the fuli power of faith,... woulil be a means, luider God, of so estabiishing my soul, that I mighl go on froni faith to faith.
1) Jrnl, July 0: Persons savcd from inward as well as ontward sin. by the love of God shed abroad in their hearts; and from ali doubt and fear, by the abiding witness ot the Holy Gliost given unto them.
2) Stevkxs, a. w.. I, p. 81: A scene... which reminds us of tiie preparatory iVntecostal baptism oi fire, by which tiie aposties were «eudued with power from on iiigh for their mission.
3) Jrnl, About 3 in the morning, as we were continuing instant iu prayer, the power of God ca me mightily upon ns, insomuch that many cried ont for



Het is een Pinkstertijd! roept Whitefield uit. 1)
Doch Whitefields religieus heroïsme verbiedt hem langer zoetelijk saam te vergaderen in stille eenzaamheid. Hij wil harten, hij wil de wereld veroveren door het zwaard zijns monds. Was hij reeds vóór zijn vertrek naar Amerika, de heros van het Mn/ien-kerkelijk Réveil, nu wordt hij tevens de heros van het fcmïen-kerkelijk Réveil. Aldus is het geschied. Niet ver van Bristol leefden de mijngravers van Kingswood, barbaren, «heidenen», menschen, die hel geklank des Evangelies nooit meer hadden gehoord. Over hen voelt Whitefield zijn «ingewanden ontstoken» en tot hen trekt hij dies uit om te prediken in het open veld. Waarom niet? Immers, «een berg is de beste kansel en de hemel het beste klankbord!» 2)
En weldra golven zijn melodieuze klanken over de hoofden der vergaderde koolgravers, wekkende in hun ruwe harten de teedere aspiratiën van hooger leven, ontlokkende aan hun oogen tranen, die zichtbaar stroomen over de met kool bestoven aangezichten. 3) Whitefields coup d'essai is een coup de maïtre: de machtige hefboom van het Methodisme, de veldprediking, wordt gevonden:
exceeding joy, and many feil to the ground. As soon as we were recovered a little from that awc and amazement at the prcsence of his Majesty, we broke out with one voice, «We praise thee, o God!» Cf. ook Soi'tiiky, a. w., p. 123.
1) Southey, a. nv., p. 123: It was a Pentecost season indeed», snys Whitefield : «sometinies whole nights were spent in praver.» — De Hémi sat, a. w., p. 368: La flamme apostolique s'était alhnnée dans leur sein.
2) Een woord van Whitefield.
3) Southey, a. w., p. 124: Blessed be God, /.oo schrijft Whitefield in zijn Journal, that the iee is now broke, and I have now taken the field. Sonie may censure me: but is there not a eause? Pulpits are denied, and the pooreolliers ready to perish for laek of knowledge. — Voor de verdere bijzonderheden in den tekst, /ie men ook : Tiioli ck, a. w., p. 49 en Stevens, a. w.. I, p. S2 v.



de congregatie stijgt spoedig van 200 tol 20.000 menschen, uit heel den omtrek saamgestroomd.
Zijn exuberante natuur liet hem evenwel niet toe hel gezegende werk voort te zetten; hij wilde ook elders dezelfde proefneming herhalen, en vroeg daarom Wesley het werk te Bristol van hem over te nemen. Allerwege volgde hem hetzelfde succes, ook in Amerika, nu hij nog in hetzelfde jaar al predikend Maryland, Yirginië en Georgië doorreisde. Schotland werd in 1741 mei nog grooter succes haast dan eenig ander land bezocht. *) Hier droeg men dezen voorstander «Ier predestinatie als op de handen. Wegens zijn neutraliteit op het punt van de kerkregeering 2) echter, kon een saamwerking met de gebroeders Erskine, op wier uitnoodiging hij gekomen was, slechts van korten duur zijn. Zijn huwelijk, in hetzelfde jaar voltrokken, was ongelukkig. 3)
Hem op zijn veelvuldige reizen te volgen, zou de perken dezer dissertatie overschrijden. Derhalve nog slechts dit luttele woord over zijn laatsten levensdag en persoon. Bij een 7<le bezoek aan Amerika predikte hij, niettegenstaande zijn sterk afnemende gezondheid, nog 2 a 3 keer per dag, zelfs op zijn sterfdag, waardoor een hartewensch bijna letterlijk in vervulling ging. 4) 's Avonds arriveerde hij doodkrank ten huize van den Presbyteriaanschen prediker Parsons, en riep, omhoog blikkend
1) Southey, a. w., p. 359: Glory be to God, schrijft li ij. He is doing great things here. I walk in the continual sunshine of his conntenance. Congregalions consist ol' inany thousands. Never <liil I scc so niany Bibles, nor pcoplc look into them, when I am cxpouiuling, with sncli attention.
2) Works, I, p. 262: I ani ijiiitc neuter as to that (church government)in my preachiug. 1'. 314: I am verily persuaded, there is uo such form of government prescribed in the book of God, as excludes a toleration of all other forms wliatsoever.
3) Glebstone, a. w., p. 500 (Nat. liiogr. in voce).
t) Bij Abbet and Overton, a.w„ p. 339: O that I may drop and die in my blessed Master's work.



uit: Heere Jezus, ik ben moede in uw dienst, maar niet van uw dienst. *) Dienzelfden nacht stierf hij, beweend door duizenden uit alle gezindten, herdacht op vele kansels van onderscheidene kerkgenootschappen in Amerika en Engeland.
Prediken, vooral in het veld! 2) ziedaar Whitkfields «catholicon», zijn «panacee» tegen alle kwalen. Hij was het embleem van den apocalyptischen engel, vliegende lusschen hemel en aarde met het Euangelium Aeternum.:i) Voor die levenstaak als geboren en gegroeid, was hij rijzig van gestalte, harmonieus gebouwd, eene vriendelijke verschijning met kleine glinsterende oogen. Begaafd met een stem voor zijn hemelsch klankbord, electriseerde hij gemakkelijk 20 a 30.000 menschen. Voegt hierbij een allesoverklimmende liefde voor den «Immanuel», een leven in veelvuldige extase, 4) een overmeesteren van of liever, een overmeesterd worden door 5) zijn preekstof — en eenigszins zal ons worden verklaard die groote invloed, dien hij uitoefende niet alleen op eenvoudigen en ongeletterden, maar ook op wijsgeeren, staatslieden en machtigen der wereld. °) Ten volle verdiende hij den eeretitel: Prins der Predikers.
Terwijl Whitefield, van de kansels verdreven, voor
1) Tholuck, a. w., p. 167.
2) I always find I have most power wlien I speak in the open air (Abbey and Ovebton, a. w., p. 338).
3) Tyerman, a. w., I, p. 68.— Hoort zijn eigen woord: O that I could fly froin polc to pole. preaching the everlasting Gospel.
4) Works, I. p. 162—3.
5) Sovthey, a. w., p. 361 : It is said that the elfeet of tliis vehemence npon his hodily frame was tremendous; that he iisuallv vomited after he had preached, and discharged, in tliis manner, a considerahle qnantity of blood.
f>) Voorbeelden vindt men in Fbanklin, Menwirs, I. p. 161 1(57 en Sovthey, a. w., p. :W0—363.



zijne prediking de open velden te Bristol kiest en een wijde wereld van actie ziel verrijzen in hel verschiet, is Wesley onafgebroken werkzaam in de «Vereenigingen» der Staatskerk, ons reeds uit het eerste hoofdstuk bekend. Want ook hij vindt legen hel einde van 17iïS de kerken voor zich gesloten en de kansels versperd, *) zoodat er niels anders overbleef, dan een wijkplaats le zoeken in «vereenigingen» en «gezelschappen»,2) tot tijd en wijle dat de groote «Voortrekker» van het Methodisme voor hem den weg zal banen in het «heidensche Engeland».
En ziet! Whitefield verwint en noodigt zijn collega naar buiten. Zal hij gaan? Zal hij het wagen? I)e vraag wordt op een vereeniging in Londen besproken en door zijn broeder Charles zoowel als de andere broederen in negatieven zin beantwoord. Evenwel, Chaiu.es wordt door de Sortes Iiiblicae, 3) de broederen door hel lot ') overtuigd; en zoo gaat Wesley de «nieuwe periode» 5) van zijn leven legemoel.
Te Bristol aangekomen, kan hij zich eerst niet verzoenen met Whitefields prediken in hel veld. (i) Wel had hij bij zijn bekeering in principe met het High Churchisme gebroken, 7) doch nu het op de laatste consequenties aankomt, krijgen de oude sympathieën de overhand en hij deinst terug. Op 1 April 1739 vertrekt
1) Tyerman, a. w., I, p. '224.
2) Stevens, a. w., I, p. 79: He flew to them as to an asylum.
3) I)e Hémusat, a. w., p. 365: Au moyen age on pril plus d un parti d'oüle salut dépcndait en ee monde ou dans 1'autre, suivant le sens des premières lignes qu on lisait en ouvrant a l'aventure ou la Bible ou Yirgile.
4) Jrnly Mareh 28, 1739.
5) Ibid.
G) Ibid., Mareh 29. 1739: I eould searcely reconeile myself at firstto tliis strange way of preaehing in the fields, of whieh he set me an examplc on Sunday; having been all rny life (till very lately) so tenacious of every poinjt relatingto deceney and order, that I sliould have thought the saving of souls almost a sin, if it had not been done in a ehurch.
7) Higg, a. w., p. 40: (Here 24th May) ended really his High Chureh stage of life.



Whitefieli» uil Bristol. En reeds op 2 April lezen wij, dal Wesi.ey als veldprediker zijn inaugureele rede houdt van eene verhevene plaats nabij de stad. 1) Betwijfelt men de wettigheid van zijne handeling, nu hij ongeroepen in het gebied van andere geestelijken indringt, dan antwoordt Wesley: dc (/elieele wereld is mijn arbeidsveld] 2)
Hiermee bereikt deze historisch-genetische schets haar einde. Mij rest nog slechts de drie prineipieele lijnen in Wesley's ontwikkeling tol in het jaar 1739 door te trekken.
1. In principe breekt hij in zijn bekeering met het ritualiseerend High Churchisme. 3) Hiertegenover verklaart hij uitdrukkelijk in de Foundery-society, op 11 Nov. door hem gesticht, het zuiverste analogon van de Apostolische Kerken te zien. 4)
2. Wat zijn disciplinair Ascetisme aanbelangt, verklaart niemand minder dan de bekende Methodist, Dr. Rigg, dat Wesley daarvan altoos een voorstander bleef. 5) Tevens begint Wesi.ey, gelijk Franciscus van Assisi voorheen, u) dit beginsel systematisch in de. wereld te propageeren. Vooreerst in de Foundery-society en later
ll Jrnl: At four in the afternoon, I submitted to be more vile, and proclaimed in the highways the glad tidings of salvation, speaking from a little eminence in a ground adjoining to the city, to abont *UKK> people.
2) I)it gevleugeld woord, dat nog steeds de Methodistische zeloten bezielt, vind ik ook in een brief van NViiitkfikm» dd. uit Amerika 10 Nov. 1739: aldus : Tin1 wliole world is now my parish [Works, I. p. 105). Cf. Jrnl, June 11, 1739.
3) Hk;g, n. w.. p. 40: Here (his conversion) really ended bis lligli Chureli stage al' life. Here began his life as an evangelist and a Chureh revivalist.
4) Works. VIII, p. 250 (noot 2) p. 01).
5) Kigo, a w., p. 24.
0) Dr. It. Soum, Kirchengeschichte im Grundriss1», p. 101: .Ia, der Stifterdes Franziskanerordens unternahm es, unmittelbar das'Netz seiner Ordensregel über die ganze Welt auszuwerfen.



in al de «United Societies », waarvoor hij Iiules opstelde.*) 3. Dat hij ook het Moravisch-evangelisch Mysticisme na 1738 nooit meer verzaakte, blijkt uit zijn eigen woorden. 2) Daar nu echter in het tweede deel van deze dissertatie aan elk dezer punten een hoofdstuk zal worden gewijd, is het onnoodig hier dieper er op in te gaan. Genoeg, wanneer het gelukken mocht te bewijzen, dat de drie hoofdlijnen bij Wesley doorloopen, zoo na als vóór zijne bekeering; maar met dien verstande 1. dat naarmate hij de gedachte aan een herstel van de Oude Kerk door middel van eerbiedige gehoorzaamheid aan haar ritualistische voorschriften en traditie 3) losliet, naar die mate de Society-idee al helderder bij hem opkwam en zich ten volle realiseerde in de Foundery-society; 2. dat waar hij eerst in gehoorzaamheid aan zijn Ascetisme zich te Oxford meende te moeten afzonderen, hij later op zijn banier schreef: de wereld is mijn arbeidsveld, ook voor de propaganda van liet ascetisch beginsel, en 3. dat hij na zijn bekeering het wettisch Mysticisme inruilde tegen het evangelisch Mysticisme.
Voor de minutieuze teekening van Wesley's harmonieus, prachtig levensbeeld, is deze dissertatie de plaats niet. Ter kenschetsing derhalve slechts deze curiosa.
Hij was laag van statuur en het «tegenovergestelde
1) I). Urlik, Wesley's Place in Church Ilistory, p. 29. Dr. \V. B. Pope, Higher Catechism of Theology, p.327: From the beginning these (societies) have been a refuge from a church too niuch likc the world, and taking two lines: one, the retreat into religious orders, following the counscls of perfection»; another, seeking more intiinate feUowship and mutual supervision in voluntary associations. Onder deze «associations» zijn de Methodistische «Societies» begrepen (cf. p. 328).
2) Jrnl, Sept. 1, 1778: Forty years ago I knew and preaehed every Christian doctrine I preaeli now.
3) (X p. 21 noot 3).



van corpulent»; toch was zijn voorkomen krachtig en mannelijk. Zijn gelaatskleur was frisch, zijn voorhoofd glad, zijn oog penetreerend scherp, zijn neus een adelaarsneus. *)
Als Apostel van hel Methodisme reisde hij jaarlijks ongeveer 4.500, in zijn gansche leven ongeveer 225.000 Engelsche mijlen. Hij predikte twee-, dikwijls drie- en viermaal per dag, te zamen zoowat 40.500 preeken gedurende al zijne dienstjaren. 2)
Hij kenmerkte zich door eenvoud, netheid en nauwgezetheid in alles, was altijd opgewekt, kende zelfs geen kwartier van zwaarmoedigheid, door duizend zorgen even weinig gekweld als door duizend haren op zijn hoofd. 3) Zijn mildheid was spreekwoordelijk. Alles wat hij overspaarde gaf hij aan de armen, in 50 jaren tijds ongeveer een bedrag van £ 25.000.4) Zijn werkkracht was enorm. 5) Hij predikte en reisde zeer veel, superintendeerde zijn honderden predikers als geestelijk vader, inspecteerde den gang zijner kolossale machinerie op alle punten persoonlijk, en schreef ongeveer 200 hoekdeelen (excerpten en vertalingen van anderer werken incluis). Zij bevatten / verhandelingen over godgeleerdheid, poëzie, muziek,' natuurpliilosophie, moraal en métaphysica. u) Bijzonder muntte hij uit in de kennis der klassieken en der logica.
1) Watson, a. nv., p. 329.
2) Whitehead, a. \\\, II. p. 4(57.
3) Stevens, a. w., II, p. 298.
4) Whitehead, a. \\\, II. p. 473: he declarcd in print, Thai if he diecl worth more than ten pounds, independent of his books, and the arrears of his fellowship, whieh he then held, he would give the world leave to eall him «A thief and a robber.»
5) Nog op zijn 83-jarigen leeftijd schreef hij : I ani a wonder to myself!... I am never tired (such is the goodness of God!) either witli writing, preaching or travelling. One natural eause, undoubtcdly, is my continual exercise and changc of air.
6) Stevens, a. w., II, p. 297.



Met zijn broeder Chari.ks bleef hij tot op zijn onden dag in liet Latijn spreken.
Driemaal was hij ongelukkig in zijne liefde, en alleen een maagdelijk-rein leven was zijn palladium tegen allen laster. Op later leeftijd huwde hij de weduwe Vazeii.le, die hem echter het leven ongelukkig maakte en hem ten leste verliet, om nimmer weer te keeren. 1)
I)e avond van zijn levensdag was kalm en helder. Hij overleefde zijn vijanden, stond nog als een patriarch onder de tweede en derde generatie van zijn «volk» en trok hij zijn komst in dorpen of steden dikwijls evenzeer de aandacht als een koning die zijn intocht houdt. 2) Op 88-jarigen leeftijd stierf hij, zonder pijn en zonder krankheid.
1) Sovthky, a. w., p. 397.
2) Stevens, a. w., II, p. 295—i 8.



HOOFDSTUK III.
De Wording van het Methodisme.
Burkhardt J. G., Vollstündiqe Gesch. der Methodisten, 2 bdn., 1795.
Crookshank C. H., Hist. of Meth. in Ireland, 2 vols. ,1885.
Holden W. C., Hist. of Meth. and Meth. Mission, 1877.
Jackson T., Life and Journal of Ch. Wesley, 2 vols,1841.
Jacoby L. S., Gesch. des Methodismus, 1870.
Porter J., Comprehensive Hist. of Meth., 1876.
Smith Dr. G., Hist. of Wesleyan Meth., 3 vols., 1865.
Stevens Dr. A., Hist. of Meth., 3 vols., 1875.
Taylor i., 2) Wesley and Methodism.
Wesley Short Hist. of Methodism (Works, VIII), 1829.
HET WESLEYAANSCH METHODISME.
« Het Methodisme is het grootste feit in de geschiedenis van het Christendom», zoo roemt Tyerman,3) Wesley's bekende biograaf, met het oog vooral op de uitwendige grootheid van dit reusachtig organisme. Is dit ijdele lofspraak? Onderzoeken wij, ter beantwoording dezer vraag,
1) Stevens, a. \\\. I, p. "1: It lias been our best history of Methodism.
2) Ibid. p. 17: Who luis « ritten ns the philosophy o!' its history.
li) A. w.. I, p. 12.



allereerst de wording van het Wesleyaansch Methodisme, door oj) zijn praeformuties en formatie te letten.
De drie praeformaties vindt men in Oxford, in Savannah en in Fettertane (Londen).
I. In Oxford. — De eerste cel van dit grootsche organisme moeten wij in deze Universiteitstad zoeken, 1) waar Charles Wesley, 2) gedurende de afwezigheid van zijn broeder John, zich met eenige vrienden associeert die, om hun methodische studie en ernstig-godsdienstige levensopvatting als «Methodists» of als leden van de «Holy Club» worden gesignaleerd. Deze Methodisten nu vereenigt de nieuwe leider, John, bij zijn terugkeer naaide Universiteit, tot een schitterend gezelschap, dat onze kennismaking overwaardig is. Hier vinden wij Charles, den «psalmist»; 3) John, den mysticus; Whitefiei.d, den orator; Clayton, den ritualist; Morgan, den asceet, en Hervey, den meditator. ')
Doch, wat verschil van neiging of aanleg er ook moge bestaan, allen worden zij als zoovele scherpe pijlen tot één bundel vereenigd door het ons, reeds uit Wesley's leven, bekende drievoudige snoer.
• Repristinatie-zucht dringt hen tot het onderhouden van allerlei ritualistische voorschriften uil de Oudheid, en tol
1) Dr. Stkvens, (a. w., ii. p. 37l>) geelt aan Epworth de eere: Methodism was cradled in a University, tliough it was born in the Epworth Heetory.
2) Tyehman, a. wm I, p. (M>: (The) Methodist moveiiient, liowever, was begun not by Wesley, but by his brotlier Ciiaiiles. — Hij droeg ook eerst den naam van «Methodist», Stevkns, a. w., I. p. 18.
3) Stevens, a. w., ii. p. 393: in the Wesleyan Hymn Hook are (527 hyinn by c.iiarles Wesley. p. 391 : The wliole soul of Ciiaiiles was inibued witli poetic genius. His thouglits seemed to bask and re vel in rhythm.
4) Cl', /iju in vele Kuropeesche talen vertaalde Medilations».



het opvolgen der verouderde bepalingen (rubrics) van het Conimon Prayer-boek. Zóó zelfs, dat het Oxforder Methodisme in een herstelling van ceremoniën dreigde te verloopen. *)
Het Ascetisme van deze Club vinden wij verpersoonlijkt in den lichamelijk zwakken Morgan, die spoedig overlijdt. Zijn charisma is, dat hij dit zoo wereldschuwend principe tevens dienstbaar stelt aan de nooden der maatschappij : hij bidt met de gevangenen, verpleegt de kranken en onderwijst de arme kinderen. De confraters volgen gereedelijk en weldra vinden hun troostwoorden en hun, door velerlei ontbering opgespaarde, penningen een weg tot het kranke en arme leven daarbuiten. 2) Wanneer dan later Wesley als de vader der «innere Mission» geroemd wordt, 3) heeft hij dit zeker in de eerste plaats aan zijn collega Morgan te danken.
Hun Mysticisme openbaart zich vóór alles in het schema van zelfonderzoek, 4) dat Wesley voor hen opstelde en dat, om zijn zelfanatomiseerend karakter, een plaats der eere in de exercitia spiritualia van Loyola verdient. 5)
1) Slatkh, a. w., p. 54: When the Churcli revival began among the Oxlord Methodists, it seemed likely to lead back to ceremonial restoration, to priestly reassertion, to a gcncral rctreat from the merely theoretical Protestantism wliich was somuch at fault.
2) Cf. Wesley's Introductory Letter aan den vader van Morgan.
3) Scnöi.i. in Herzog*, IX. p. 700.
4) Van de vele vragen kan ik hier slechts enkele overschrijven: Havel prayed witli fervour? At going in and out of church? In thecliurch? Morning and evening in private? Monday, NVednesday. and Friday, with my friends? At rising? Before lying down? On Saturday noon? All the time I was engagedin exterlor work? In private? Before I went into the place of public or private prayer, lor help thercin? Have I in private prayer frcquently stopped short, and observed what fervour? Have I repeated it over and over, till I adverted to every word? (Wesley, Works, XI, p. 514).
5) Cf. voor de trelFcnde overeenkomst: Staiil, Prolestantismus als politisches Princip, p. 96 v. Van Loyola's exercitia /egt hij : Ilir Contrast gegen alles Evangelische, ist dieses Abgemessene, bis aufs Kleinste Vorgescliriebcne, dieses Hereingreifen in die freiesten gehcimnissvollsten Be/.iehungen göttlicher (inade iind menschliclier Seele durch eine ausgedaclite Metliodik (p. 118).



II. Te Savamuih. Niet genoeg nadruk is gelegd op het feit, dat Charles *) en John (tot voor kort nog voornemens hun kloosterlijke zelfvolmaking niet op te offeren aan hel werk in eene Engelsche gemeente) zich opeens bereid verklaren naar het verre Amerika scheep te gaan. Het is eene profetie. Zij worden gesteld voor de vraag: de kloostercel of de wereld? Door den oceaan te kiezen, kiezen zij de wereld, en deze keuze is, gelijk ons later duidelijk zal worden, van de grootste beteekenis geweest voor de geschiedenis, leer en methode van het Methodisme.
De Methodistenclub bestaat nog enkel uit officieren. Nu (1735) gaat zij uit om het leger te recruteeren, dat de wereld veroveren moet. Hun eerste werfdepot is onder reizigers en emigranten.2) Welke methode volgen zij hier? Een veel te strenge!
Van 4—5 in den morgen hebben de vier Methodisten een uur van privaat gebed, van 5—7 eene gezamenlijke Bijbellezing, om 8 uur publieke gebeden en dan vervolgen zij bun studie lot 12 uur, waarna zij elkander verslag geven van hunne daden. Van 1—4 is er praelectuur ten nutte van enkele passagiers. Te 4 uur weer publieke gebeden, van 5—6 privaat gebed, van 6—7 weer praelectuur. Te 7 uur woont Wesley de godsdienstoefening der Moraviërs bij en te 8 vergaderen zij om nogeens elkander verslag te doen. :|)
Wat een ijver! Onnavolgbaar echter voor den Amerikaanschen kolonist, met wien zij straks in aanraking zullen komen, en bij wien zij leeren moeten, dat bun
1) Whitehead, a. w., i, p. 107, 467.
2) Stevens, a. w., I, p. 52: Here was practical «Metliodism» still struggltng in its (omring process; it was Epwortli Iiectory and Sisanna Wesley's discipline afloat on the Atlantic.
3) Jrnl, Oct. 21, 1735.
4



methode te streng, hun streven te hoogkerkelijk en hun leer te mystiek is. Het Methodisme zoekt nog naar een methode, een idee, een leer. Zonder dit drietal kan het tot formatie niet komen.
Niettemin kan een praeformatie, en wel in de wereld, worden geconstateerd. Wf.si.f.y c. s. besluiten 1. te Savannah een Vereeniging te stichten, waarin de ernstiger gezinden elkander kunnen vermanen en stichten en 2. uit dezen eenige weinigen te stellen onder hun onmiddellijke controle. 2) Hier, zegt Dr. Whitehead, 3) zien wij de rudimenta van de toekomstige Class- en 7ia/ir/-meetings.
III. Te Fetter-lane. Met weinig succes keeren de Methodisten uit Amerika terug. Wesley slaat zijn tente op onder de Moraviërs en wordt door hen geleerd en later bekeerd. Op 1 Mei 1738 doel hij weer mee aan het stichten van eene Vereeniging «in gehoorzaamheid aan het gebod Gods door Jacobus (5 : 16) en het advies van Peter Böhler». 4)
Hoewel nu Telford 5) afdoend heeft aangetoond, dat deze vereeniging geen Moravische kan worden genoemd , gelijk ook Wesley nooit op end' op een Moraviër was, toch mogen wij hier het eigenlijke begin van het Wesleyaansch Methodisme niet zoeken. De vereeniging bestond weliswaar exclusief uit leden van de Staatskerk, maar was naar het Moravisch model. u)
De voornaamste regelen waren: 1. een wekelijksche samenkomst ten einde elkander de misdaden te belijden en voor elkander te bidden; 2. eene verdeeling der ver-
1) Jrnl, Oct. 21, 1735.
2) /Md., Apr. 17, 173G.
3) A. w., II. p. 18.
4) Jrnl, May 1, 1738.
5) In zijn Life of John Wesley (Rigg, a. w., p. V). GJ Higg, a. \v., p. 57.



eeniging in «gezelschappen» (bands) van niet minder dan 5 en niet meer dan 10 personen; 3. eene belofte van absolute openhartigheid; 4. een novitiaat van twee maanden; 5. een dag (Zaterdags om de vier weken) van algemeene «intercession», en 6. een liefdemaaltijd op den daarop volgenden Zondagavond, van 7—10 uur. 1)
DE FORMATIE.
De lange beschrijvingen van Wesleyanen omtrent het ontstaan hunner organisatie, zijn niet altoos even helder, inzonderheid wanneer men zich daarvan een Gesammtbild poogt te vormen. Trachten wij de helderheid ietwat te bevorderen, door ons de concrete belichaming van Wesley's gedachte in zijne «Societies» als een organisch gewordene voor te stellen.
Het Methodistische levensprinciep heeft, gelijk alle beginsel van leven, zich ontwikkeld door assimilatie van homogene, en separatie van heterogene bestanddeelen. Het eerste proces verloopt in twee momenten: door het assimileeren van het historische (het gewordene) en van het z.g. «providentieel» wordende. Als historisch gegeven komen in aanmerking: de Christelijke Oudheid, Moravische ideeën en het Vereenigingswezen ; als «providentieel» wordend: de Methodistische Predicatie, Associatie en Administratie. Het tweede proces loopt af in drie momenten: het scheiden van de Moraviërs, van White field en van de Staatskerk.
1) Jrnl, May 1, 1738.



Tabellarisch voorgesteld aldus:
| Chr. Oudheid
[ Hist. gegeven ( Moravische Ideeën
l ( Vereenigingswezen
a, Assimilatie { , T. .
S I ( Predicatie
[ «Provid.» wordend J Associatie
' Administratie
«j
£ [ Moraviërs
^ Separatie | Whitefielo ( Staatskerk
I)E ASSIMILATIE.
De Chr. Oudheid. — Wesley bezat niet alleen den titel van Artinm Mayister in de Grieksche en Latijnsche classieken, die gedurig in zijn werken worden geciteerd; maar wilde ook den eeretitel van Meester in de Christelijke classieken verwerven. Hoe breed en hoe diep hij zijn studie van de kerkelijke Oudheid opvatte, is ons reeds eenigermate uit het voorgaande hoofdstuk duidelijk, en dat dit zijn lievelingstaak bleef, meldt zijn levenshistorie. Niet tevreden met tweedehandsche geleerdheid van autoriteiten als Bf.veridge, Cave en Peahson, begon hij zelf uit de bronnen te putten. 1) Reeds te Oxford hooren wij hem de «Vaders» en later de namen van Ignatius, Eusebius, Clemens Alexandrinus e. a. gedurig noemen. 2) Ja, de studie der oude Kerk bracht hem meer en meer tol de oudste, de apostolische Kerk terug, ,!)
1) Cf. Jrnl, Aug. 27, 1739.
2) Slater, a. w., p. 70.
3) Ibid.. p. 77.



zoodot het Ritualisme, dat hem schijnbaar eerst al verder van het classieke ideaal afvoerde en met het kerkbegrip van Cyprianus in aanraking bracht, *) in zijn geval niet de terminus ad quem, maar slechts het tusschenstation bleek geweest te zijn, waar de wissels werden verzet en vanwaar hij naar de oudste Kerk terugkeerde.
Dat hij inderdaad die Oudheid meende na te bootsen in de organisatie zijner «Societies», is door advocaat Urlin, in zijn interessante werk: Wesley's Place in Church Historii en door W. F. Slater M. A., in zijn wetenschappelijke studie: Methodism in the Light of the Early Church, afdoende aangetoond en zal in het vervolg van dit hoofdstuk steeds duidelijker blijken.
De Morav. Ideeën. — De leer en discipline der Apostelen kon Wesley in boeken vinden, maar de polsslag van hun leven moest door menschen worden voelbaar gemaakt. Waar die menschen te vinden, nu de kloof van levenverzwelgende eeuwen hem van het oorspronkelijke Christendom scheidde? Onder de volgelingen van Zinzendorf, meende Wesley; onder de dragers van oude traditiën en gebruiken (b.v. Agape, Vigiliae enz.).
Hoe hij hen op den Atlantischen oceaan bewonderde, hoe hij in Amerika bij de ordening van één hunner bisschoppen de 17 honderd jaren tusschen Paulus en zich vergat, 2) hoe hij te Savannah een Vereeniging naar Moravisch model s) stichtte, hoe hij door levende personen van de mogelijkheid der oogenblikkelijke bekeering (die hij bijna overal in Handelingen meende te vinden) overtuigd werd, en hoe hij te voet 4) een bedevaart naar Zinzendorf ondernam, om de Christenen in al hun doen
1) Cf. Dr. B. Gregoiiy, IIoIij Catholic Church, p. 248 en Uiilin, a. w., p. 10 en 30.
2) Zie pag. 30 noot 2.
3) Watson, a. w., p. 37
4) Stevens, a. w., I, p. 76.



en laten te bespieden, is ons reeds genoegzaam bekend.
Edoch, niet zoozeer het classiek Christelijke, veeleer het specifiek Moravische, maakt, voor wie schiften kan, Wesley's ontmoeting met de Hernnhutters zoo uiterst belangrijk. Voor zijne organisatie heeft hij zeer veel van hen overgenomen, wat hier in details niet kan worden aangetoond. Voldoende is het op drie hoofdpunten te wijzen, die later eveneens het Methodisme hebben gekarakteriseerd, n.1.: 1. de gedachte de plantandis ecclesiolis in ecclesia, *) 2. de gedachte van een «missionary» in plaats van een «localized Church» 2) en 3. de gedachte eener organisatie met rigoristisch-ascetisclie discipline. 3)
Het Vereenigingswezen. — Zinzendorf was Duitscher, Wesley Engelschman, en onder Engelschen voelde deze zich tot arbeiden geroepen. 4) Hoe moeten nu zijne antiekChristelijke, Duitsch-Moravische denkbeelden onder zijne conservatieve landgenooten worden gepropageerd? Zullen zij die niet als iets nieuws, iets vreemds veroordeelen? Ongetwijfeld.
Doch Wesley ziet één lichtpunt in het kerkelijke leven van zijn vaderland. Er bestaan religieuze «Societies» in de Staatskerk, 5) te Londen alleen reeds een veertig,
1) I)r. O. Zöckler, Hanóbuch3, II, p. 257.
2) Urlin, a. w., p. 22.
3) I)r. K. Soiim, Kircheugcschichle int Grundriss1S, p. 165. — Southey, a. w., p. 105 v.
4) Jrnl. Aug. 12. 1738: I would gladly have spent my life here (hij de Moraviörs); l)Ut my Master ealling me to lahour in another part of his vineyard ete.
5) Julia Wedgwood: NVhen Wesley returned from America these societies formed a natural organisation for one who desired fellowship in a religious body more developed and coherent than the Church of England, and it was in these societies that all the chief peculiarities of Methodism took their rise (Rigg, a. w., p. 55).—Whitefield, Works. IVT, p. 137: I... could scarce refrain weeping, when I considered how hlind the author of this pamphlet must be, not to discern, that the first religious societies answered, as to their spirit,



waarin zijn ideeën aanvankelijk zijn gerealiseerd. Het denkbeeld van een ecclesiola in ecclesia, van een missionnaire wereldkerk,1) en van eene onderlinge discipline heeft ook de oprichters dezer « Societies » bezield. Vandaar dat Wesley zich vanzelf bij het werk van deze mannen aansluit.
Van zijn jeugd af met zulke religieuze Vereenigingen bekend, daar zijn vader er een voorstander van was 2) en hij er in toegelaten werd, 3) voelde hij zich nog meer daartoe aangetrokken nadat zijn bekeering in de Aldersgate-society had plaats gegrepen. Veel liever dan het ambtswerk in de bisschoppelijke Kerk te aanvaarden, bepaalde hij zich tot de geestelijke verzorging van de in de Kerk bestaande Vereenigingen. Bovendien was hij medestichter van de Fetterlane-society, 4) die als praeformatie in de Methodistische evolutie begrepen is. Met recht kan daarom worden geconstateerd, dat het Methodisme de feitelijke historische voortzetting van deze meer en meer in verval komende religieuze Vereenigingen was. 5) En tot goed verstand van Wesley's stichting, moet hier nog nadrukkelijk worden verklaard, dat hij zich, blijkens het voorgaande, niet heeft aangesloten bij de Kerk, maar bij de Vereeniging.
De Wesleyaansche organisatie is derhalve niet, gelijk het beeld van Minerva, uit den hemel gevallen, maar is,
experience, and ends of meeting, to the Methodist societies, as face answers to face in the water.
1) De Society for the Propagation of the Gospel in Foreign Parts dankt haar ontstaan aan deze religieuze Vereenigingen, Urlix, a. w., p. 16.
2) O verton, a. w., p. 120.
3) Wiiitehead, a. w., I, p. 448.
4) Rigo, a. w., p. 57.
5) Lecky, a. w., II, p. 547.



althans gedeeltelijk, historisch geworden. Neen, zegt de Methodist, het is providentieel toegegaan.4) Aldus: Wesley en zijn nieuwe bekeerlingen komen voor allerlei urgente vragen te staan, zij raadplegen hun «gezond verstand en de Schrift», een maatregel wordt getroffen, en ziet! van achteren blijkt het een herhaling te zijn van iets antiekChristelijks! 2) Ja, de eerste Christenen hadden het hun niet kunnen verbeteren! 3)
Derhalve heeft men bij het Methodisme met een allerzeldzaamste samenloop van omstandigheden te doen: het sluit in zich èn eene ingrijping der Goddelijke providentie èn een da capo van de Oude Kerk!
Daar nu evenwel, nuchter bezien, alle historisch gebeuren onder de voorzienigheid Gods staat, geeft het geen pas hier van providentie in praegnanten zin'te spreken, tenzij dan dat iets buitengemeens aanwezig zij. Dit is hier het geval niet, en daarom kan wat thans aan de orde komt, n.1. het z.g. providentieel wordende, voor ons niets anders zijn dan het speciaal Wesleyaansche, het Methodistische ten voeten uit.
De Predicatie. — De groote kracht van het Methodisme lag in de prediking, 4) waarvan schering en inslag was de diepe val des mensehen en de rechtvaardigmaking door het bloed van Christus. Ditzelfde thema werd schier
1) Stevens, a. w., ii. p. 337: Methodism forms an extraordiiiary cliapter in the history of Providence, and its disciplinary system is one of the most remarkable passages in that chapter.
2) Wesley : Tliey consulted on the most probable means, following only common sense and Scripture; thongh tliey generally found, on looking back (ik cursiveer), something in Christian antiquity likewise very nearly parallel thereto (Dr. B. Guegohy, Wesleyan Methodist Polity and History, p. (Mi. passim).
3) Grf.goiiy, a. w., p. 6G: When the Spirit had descended on the early Church, and on Wesley, etc.
4) Rigg, a. w., p. 58; Such (society) meetings as these, however, conld he of little avail apart from the work of preaching. Preaching, indeed, was the cbaracteristic force of the new movement.



in iedere predicatie herhaald, waardoor op den langen duur eentonigheid en verveling dreigden binnen te sluipen. Hiertegen vrijwaarde men zich, door bij de telkens herhaalde opvoering van hetzelfde stuk te zorgen voor groote variatie van tooneelversiering en personages. I)e predicatie kon geschieden in het veld (field-preaching) of in een huis (preaching-house of chapel); 's morgens zeer vroeg1) (om 5 uur: early morning-preaching) of 's avonds zeer laat (b.v. bij de Vigiliae); 2) door een geordende (b.v. Wesley) of een leek (lay preacher); door een geslationneerde (local preacher) of een reizende (itinerant preacher). Bespreken wij even nader de veld- en ZeeAe/i-prediking.
De eerste «providentieele» gebeurtenis is dat Whitefield, van de kansels geweerd, zijn toevlucht neemt tot de velden. Zoo ontstaat de veldpredicatie (17 Febr. 1739). Onbewust is zij slechts eene herhaling van wat vroeger in Engeland3) en in de Oude Kerk geschiedde; maar Whitefield, ielfs met het antiek-Christelijk precedent niet tevreden, gaat op Christus zelf als de eerste veldprediker terug. 4)
Wesley, in den beginne zeer onwillig 5) volgt hem spoedig, verklaart deze prediking niet strijdig met eenige Goddelijke of mensclielijke wet (i) en beveelt haar zijnen
1) Urlin. a. \v., p. G7: These usages (service at daybreak en extempore prayer)... were doubtless borrowed like the rest from the early Eastern Church.
Minutes, I, p. 79: Let the preaching at 5 in the morniiigbeconstantly kept up, wherever you eau have 20 hearers. This is the glory of the Methodists!
2) Coke and Moork, a. w., p. 2415.
3) Whitefield, Works. IV, p. 232.
4) Ibid., p. 138: And why... so averse to field-preaching? Has not our Saviour given a sanction to this way of preaching? Was not the best serinon that was ever preaclied, delivered on a mount? Did not our glorious Emmanuel (after he was thrust out of the synagogues) preach from a ship, in a wilderness, etc.?
5) Stevens, a. w., I, p. 91: Whitefield lingered in Lonrion, as if detained to thrust out Wesley before tlie multitudes there.
6) Minutes (of Conference), I, p. 10 (1744).



volgelingen als het beste propaganda-middel ten zeerste aan. *)
Inderdaad neemt het aantal der nieuwe bekeerlingen nu snel toe. Hoe kan het anders? Wie zelf in het veld gesproken of geluisterd heeft, weet hoe hier woord en gelijkenis, klank en beeld, leer en leven, oratorie en naluur-poëzie, op het innigst en heerlijkst te zamen jvloeien om de ziel te buigen in willige aanbidding voor God. Het open firmament, de gouden zonsondergang, de flonkerende sterren, het geruisch van den oceaan, het gekweel van den vogel, de wind in het bosch, het plechtig vallen van den avond, alles wordt telkens in de Methodistische werken genoemd en geroemd. 2) Ja, zij vormen samen in het natuur-amphitheater het machtige accompagnement, waarboven uit hoog in de lucht de solo klinkt van den Methodistischen prediker.
I)e Leekenpredicatie. — De moeder van Wesley en van het Methodisme, Susanna, leeft nog, nadat sedert jaren haar man gestorven en de Epworth-pastorie opgebroken is. Zij woont 1111 naast de Foundery (waarover straks) in de pastorie van haar grooten zoon en treedt voor het laatst o]) het tooneel om krachtig mee te werken aan de organisatie van het Methodisme. Reeds had zij het veldprediken, waartoe haar zoon zoo noode overging, goedgekeurd en naast hem gestaan onder de 20 duizenden des volks te Kennington. 3) Thans zal zij hem een stap verder helpen vóór zij sterft. In de Foundery-kapel te Londen, waar Wesley bij afwisseling preekt, «oefent» Thomas Maxfield, een jonge leek, die gedurende de af-
1) Minutes, I, p. 79 (1708): Let there be more field-preaching: without this, the work of God will hardly increase in any place.
2) Cf. voor Wesley en Wiiitefields gevoel voor het leven der natuur Dr. O. Zöckler, Theologia Xaturalis, p. 102-3: alsook Wesley's Wisdom of God in the Crealion, or a Compendium of natural Philosophy. 5 vols.
3) Jrnl. Sept. 9. 1739.



wezigheid van zijn meester de stoute schoenen aantrekt en met prediken begint! Wesley, door deze gebeurtenis verschrikt, ijlt onmiddellijk naar Londen terug ten einde zijn slem tegen zoodanige buitensporigheid te verheffen, want hij is niet van plan met de «kerkelijke orde» te breken. Susanna ziet zijn betrokken aangezicht en vraagt naar de reden. «Ik zie,» antwoordt hij, « Maxfield is prediker geworden.» «Pas op,» waarschuwt zij, «wat gij doet met betrekking tot dien jongen man; hij is even zeker als gij-zelf door God tot prediken geroepen.» Op haar aanraden beluistert hij Maxfiei.ds woord, hetgeen hem de erkentenis ontlokt: «Het is de Heere, Hij doe wat goed is in Zijne oogen.» *)
i, Zoo opende Maxfield, waarschijnlijk in den aanvang van het jaar 1740, 2) die eigenaardige rij van leekenpredikers, 3) welke in den «providentieelen » predikantennood voorzag. Doch het aantal der Societies wies sterker dan dat der predikers, uit welken drang van omstandigheden men zich wist te redden, doordien de leekenpredikers te paard stegen en tevens reizende predikers werden. Deze schare van mannen noemt Dr. Stevens «de cavalerie van het Protestantsch Christendom».
De Associatie. — «Associatie» wordt hier in uitgebreiden zin genomen, d. i. heel de gemeenschapsoefening der Methodisten onderling.
De eerste middelen van gemeenschap zijn de Society
1) Stevens, a. w., I, p. 130.
2) W. Peirce, Ecclesiastical Principles and Polity of the Wesletjan Methodists, 1854, p. 311,
3) Urlin, a. w., p. 64: Here, as in other points, the example of the early Catholic Church was that which be preferred to follow.



en de Class. De «Society» was een in het toenmalig kerkelijk leven hekend begrip, de «Class» was iets nieuws, iets Methodistisch. Daar deze heide echter als Methodistische. instellingen feitelijk gelijktijdig zijn ontstaan, en daar de «Class» de miniatuur van de «Society» is geweest, *) dienen zij hier onderscheiden, niet gescheiden te worden.
De eerste zuiver Wesleyaansche Society, onder directe controle van Wesley, werd op 11 Nov. 1739 te Londen gesticht in een oud en verwaarloosd gebouw, de Foundery genaamd. 2) Weldra ontstonden ook op andere plaatsen dergelijke Societies, o. a. te Hristol en New Castle, die alle onderworpen werden aan de Regelen door de gebroeders Wesley op 1 Mei 1743 gepubliceerd, onder den titel: Xature, Design, and General linies of the United Societies. '*) Deze Regelen, waarnaar de Methodisten nog ten huidigen dage gehouden zijn te wandelen, 4) bevatten een lijst van zonden, die gemeden •*») en een lijst van deugden die beoefend moeten worden, ®) waardoor zij hun moralistisch karakter, tevens het karakter der 18<l1' eeuw, verraden. Naast de menigte van zoodanige bepalingen, wordt geene
J. S. Simox, Ma nu al for Class Leaders, p. 5: The Class Meeting was, in ninny respeets, the Society in inininture. AI1 who read Weslky's description of the origion «1 the «United Society» must detect the rcsemblance between the two institutions.
2) Wesley: In the latter end of the year 1739 eight or ten persons canie to me in London and desired that I would spent some time with tliem in prayer, and advise them how to flee from the wrath to coine: tliis was the rise of the United Society (Stevens, a. w.. I, p. 9ti).
3) Wesley, Works. VIII, \\. 'M).
4) Peirce, a. w., p. 92.
5) O. a.: By avoiding evil in every kind, especially that which is most genertdly practised. Such is, the taking the name of God in vain..., drunkenness, buying or selling spirituous liquors, or drinking them.
6) O. a.: By doing good especially to them that are of the household of faith,... eniploying them preferably to others; buying one of another; helping each other in business: and so much the more, because the world will love its own, and them only.



belijdenis, maar enkel een begeerte om den toekomenden toorn te ontvlieden als conditio sine qua non ter toelating in de Society genoemd.
De indeeling der Society in Classes is al even «providentieel» toegegaan. De Society van Bristol had schuld. Ter afbetaling daarvan splitste men de leden in groepjes van 12. Ieder groepje werd onder een Leader gesteld, die wekelijks hij ieder van de leden één penny (5 cent) moest ophalen. Hij hun rondgang echter merkten de Leaders, dat sommigen ongeregeld wandelden. Aan Wesley werd dit meegedeeld, en deze even methodische als practische geest vond in dit voorval als vanzelf de aanleiding om deze groepen niet alleen financieel maar ook (feestelijk onder toezicht van de Leaders te stellen. x)
Zoo ontstond de Class-meeting, het hoofdrad in het grootsche raderwerk, het hart van de Methodistische organisatie, van de financiën, associatie en discipline. Na eenig nadenken zag Wesley in deze Societies en Classes het zuiverste analogon van wat de Apostelen gedaan hadden toen zij de geloovige hoorders als catechumenen indeelden! 2)
In verband met de Class, reikte hij ook biljetten (Tickets) uit, waarop een pakkende bijbeltekst, soms met een anker der hoop, een beschermengel of ander symbolisch figuur gedrukt stond. Deze Tickets, die ieder kwartaal vernieuwd moesten worden, dienden als brieven van voorschrijving (2 Cor. 3: 1) en als bewijzen van lidmaatschap. 3)
1) Wesley, Works, VIII, p. 2t>2.
2) Ibid.. p. 250: Upon reflection, I could not but observe, This is the very thing which was from the beginning of Christianity. In the earliest times, those whom God had sent forth preached the gospel to every creature». As soon as these (ol ótKpootTxi) were... convinced of the truth, they immediately joined them together, took account of their names, advised them to watch over each other, and met these Karii%ov(xevot, apart from the great congregation.
3) Wesley, Works, VIII, p. 257: Those wlio bore these tickets (2v///3oA« r



Ten slotle zij hier nog gewezen op de Nachtwaken (Vigiliae, Watchnights) en de Liefdemaaltijden (Agape. Love-feasts). De invoering van den Watchnight is «accidenteel» geweest. Te Kingswood brachten de mijnwerkers den laatsten nacht van hel jaar met Bacchanaliën door. Na hun bekeering kwam daarvoor gezang en gebed in de plaats en Wesley, ofschoon geroepen hieraan een einde te maken, vond evenwel in het voorval gereede aanleiding ter invoering van de Vigiliae der oude Christenen in zijne organisatie. Te Londen had de eerste Watchnight plaats in 1742, sedert algemeen onder de Methodisten.
Een of meer preeken, met gezang en gebed worden tot weinige minuten vóór middernacht gehouden. Dan zwijgt ineens alles en aller hoofd buigt zich in zwijgende meditatie terwijl de klok 12 slaat. Men staat op, zingt een lofzang en gaat dan stil naar huis. *)
Op den eersten Zondagnamiddag in hel Nieuwe Jaar vond de Vernieuwing des Verbonds (Iienewal of Uw Covenant) plaats. Uit Richard Alleine werden de verbondswoorden voorgelezen en door plechtig opstaan verbond de gansche gemeente zich aan den Heere. 2)
Over den Liefdemaaltijd, waarvan reeds een beschrijving werd gegeven, is het niet noodig hier weder te spreken (zie p. 37).
or Tesserae, as the ancicnts termcd them; being of just the same force witli BTrtGToXcti (TvvTCLTiKoti)' whcrcver they came, were aeknowledged by their brethern (Cf. ook Stevens, a. \v., II, p. 357).
1) Wesley: There is generally a deep awe iipon the congregation, perhaps in some measure owing to the silence of the night: pprticularly in singing the hymn, with which we commonly conclude:
Hearken to the solemn voiee!
The awful midnight cry,
Waiting souls rejoice, rejoice.
And feel the Bridegroom nigli.
Whiteheao, a. w., II. 151.
2) Jrnl, Aug. 11, 1755.



De Administratie. — Ook zij is uit den drang der omstandigheden geboren. Het bouwen van een «preachingbouse» te Hristol in 1739, de restauratie van de Foundery iii 1740 en de reeks van kapellen die weldra verrijzen, maken de aanstelling van Trustees noodzakelijk. ]) De armen en de zaken der Societies roepen, waarschijnlijk in 1740, 2) de «ambten» van Poor- en Society-Steward in bet leven. De groote uitbreiding der Societies heeft de verdeeling van Engeland en Wales in zeven Ringen (Circuits) tengevolge (174(i). :l) Aan het hoofd van de Circuits komen de Assistants 4) te slaan en onder hen de Helpers (predikers) van Wesley. Deze Helpers en Assistenten gevoelen behoefte jaarlijks met Wesley raad te plegen en zoo ontstaat de Conference (1744), waar over de doctrine en discipline gehandeld wordt. •>)
DE SEPARATIE
Van de Moraviërs. — Wesi.ey's profiel was scherp geteekend en het Wesleyanisme vertoont een geprononceerd type. Dit komt doordien het, trots zijn irenische en katholieke tendenz, te kern-gezond, te energiek, te weerbarstig zelfs was om niet door excretie of door aggressie (1) af te
1) CiliEGOIlY, il. \V„ p. 2(i.
2) Peiiice, a. w„ p. 332.
3) Gregory, a. w., p. 47: A military mapping. lts object was — the more effective aggression' on the heathenism of the country, as well as the securing of the conquests already made.
4) Ibid., p. 43: Hence arose a primitive Episcopacy of the purest type; and in the same incidental, common sense manner in whieli the earliest Episcopacy emerged.
5) Ibid., p. 36.
C) Uit bastaardwoord wordt hier bijgehouden omdat het een geijkte uitdrukking bij de Methodisten is.



scheiden of neer te werpen, wat in-of uitwendig zijn organische ontplooiing in den weg mocht staan.
Zoo is het met de satellieten van Zinzendorf gegaan. De Fetterlane-society was Moravisch en Wesi.ky, nominaal gewoon lid, doch feitelijk leider, hield zich aan de reglementen. Onder invloed van den Moraviër Molther echter slopen in 17159 allerlei antinomistische en quietistische ketterijen binnen, die het Methodisme in zijn hartader dreigden te trelïen.
Molther beweerde n.1. dat er geen « graden des geloofs » zijn, dat niemand een greintje geloof bezit die de Verzekering niet heeft {irXvipoQopia rij? ttIttsuc), dat niet het gaan ter kerk, het doen van goede werken of het houden van avondmaal, vasten, enz. media gratiae mogen genoemd worden, maar alleen het wachten op Christus en het stille zijn. •) Hierover zeer verontwaardigd, spoedde zich Wesley naar Londen, waar het hem gelukken mocht de ketterij te keer te gaan en een scheuring in de Society te voorkomen. Doch dit was slechts tijdelijk. Nauwelijks te Hristol, ontving hij andermaal bericht van nieuwe moeielijkheden. Er restte hem niets anders, dan zich af te scheiden met de weinigen die hem getrouw waren gebleven, en naar de Foundery-society (ten vorigen jare gesticht) te verhuizen. 20 Juli 1740 las hij diensvolgens een krachtig protest aan de Fetterlane-society voor, eindigend met de woorden: «Gij, die van hetzelfde gevoelen zijt, volgt mij.» -)
Pogingen tol liereeniging werden gedaan door Böhler en Spangenberg, later verscheen zelfs Zinzendorf te Londen. Doch alles te vergeefs. Er was hier tweeërlei levensprincipe aanwezig, het Moravische en het Methodistische, en die
1) Jrnl, Dee. 31, 1739,
2) Cu. Weslky: We gathered up our wreek, rari nantes in gurgite vasto; for nine out of' the ten were swallowed up in the dead sea of stillness (Southey, a. w., p. 184).



twee waren, bij alle overeenkomst in de peripherie, in het centrum niet te vereenigen. De «broederlijke omgang (der Moraviërs) was hem (Wesley), evenals later Schi.f.iermacher, te angstvallig en le eng. Hij, die de wereld voor Christus wilde veroveren, kon zich niet te huis gevoelen in een kleinen kring van geloovigen... De physiognomie der broedergemeenten, als ik het zoo noemen mag, is liefelijk, maar niet krachtig.» 1) Ook de Moraviërs konden zich hunnerzijds met Wesley's leer van de Perfectie niet vereenigen 2) en zoo leefde voortaan gescheiden, wat niet bijeenhoorde.
Separatie van White field. — Het Wesleyaansch Methodisme moet krachtens zijn wezen tegen de predestinatie zijn. 3) De Weslevaan treedt op met de pretensie heel de wereld te zullen bekeeren, en dit kan hij alléén doordien hij zich baseert op de leer der algemeene verzoening en 'i breed roemt van een Christus pro omnibus. Ontbreekt echter deze grond des roemens, dan is het Weslevanisme geen Wesleyanisme meer. Is er een uitverkiezing uit de wereld, dan wordt het gansche organisme ontzenuwd.
Derhalve moest wel vroeger of later een principiëele scheiding tusschen Wesley en Whitefield plaats vinden. Het zwaard der predestinatie, dat heel het Christendom verdeelt, sneed ook den band der liefde en der vriendschap door van deze twee mannen met harten van goud. Wesley dronk het Arminianisme als met de moedermelk in en kon zelfs het gematigdst Calvinisme niet ver-
1) I). Ciiaktepie de la Saussaye, Godsdienstige Bewegingen van dezen Tijd in liaren Oorsprong geschetst, p. 131, 133.
2) Zixzexdouf aan Wesley : lino, istic dicis, «Verè Christianos non esse miseros peecatores» Falsissiinum. Optimi hominum ad mortem nsqne miserabilissimi sunt peecatores... Nullam inhaerentem perfectionem in liac vita agnosco. Est hic error erroruin. Hum per totum orbum igne et gladio persequor, eonculco, ad internecionem do. Christus est sola perfeetio nostra (Jml, Sept. 3, 1741).
3) JCngst, a. w., p. 11.
5



duren. 1) Wi-iitefiei.d daarentegen was door diepe zielsworsteling tot omhelzing der predestinatie gekomen, doch preekte die niet vóór zijn breuke met Wesi.ey. 2) De aanleiding tot deze breuke was aldus.
Terwijl Whitefield in Amerika vertoefde, verzette zich Wesley met veel warmte legen de electie. ,l)
De goedige Whitefield smeekte hem dit geschilpunt toch te laten rusten, ten einde gezamenlijk «de zaligheid door het bloed van Christus vrijelijk aan allen»te kunnen verkondigen,4) waarop Wesley, gelijk van hem te verwachten was, broederlijk antwoordde. 5) Aan deze broederlijke gevoelens zou echter spoedig een einde komen. Wesley ontving van iemand een schrijven, dat hem, wegens zijn verzet tegen de electie, beschuldigde het Evangelie niet te verkondigen, en dit noopte hem door het lot een aanwijzing voor zijn verder gedrag te zoeken. Zijn orakel antwoordde: «preek en druk». Van deze betreurenswaardige daad was de uitkomst hel houden en publiceeren (1740) eener preek getiteld: Free Grace, <1. w. z. vrije genade aan allen. 6)
Misschien was Wesley maar eenmaal in zijn leven werkelijk welsprekend, n.1. op het moment loen hij tegen de predestinatie te velde trok, toen hij zijn groote geesteskracht concentreerde in eene schitterende passage. ')
1) Stevens, a. w., I, p. 109.
2) Whitefield, Works, I, p. 189.
.'i) Ibicl., p. 182.
4) Works, I, p. 155: My honoured friend and brotlier, for once hearkcn to a child, wlio is willing to wash your feet. I beseech you by the mcrcies ol God in Christ Jesus our Lord, if you would have my love confirmed towards you; write no more to me about misrepresentations wlierein wc difïer etc.... I prae, sequar, etsi non passibus cquis.
5) Wesley : Tlierefore, for a time you are suffered to be of one opinion, and I of another. Hut when Ilis time is come, God will do what men cannot, nainely, make us botli of one mind (Southey, a. w., p. 190).
c) Soutiiey, a. w., p. 190.
7) Works, VII, p. 384: Oh, how would the enemy of God and man rejoice to



Spreek tegen God en Cai.vi.in blaft als de hond; ') — spreek tegen de rechtvaardiging om niet en Kohi.brücge schiet , vuur als de onweerswolk; — spreek tegen de algemeene verzoening en Wesley kookt als de krater.
Ken afdruk van deze preek werd aan Whitefield gezonden, die er een langen brief tegen schreef. Dit schrijven werd in stilte door zijn vrienden gedrukt, en aan de deur van de Foundery, waar Wesley zou voorgaan, verspreid. Toen deze optrad, had hij een exemplaar in zijn hand en, boos over de heimelijke publicatie, verscheurde hij het voor al de aanwezigen, die prompt zijn voorbeeld volgden. 2) Toen Whitefield in Maart 1741 weder naar Engeland terugkeerde, was zijn populariteit verdwenen. De 20.000 hoorders der Moorfields slonken tot 200; de duizenden vrienden, tol voor kort bereid «hun oogen voor hem uit te graven», waren nu bevooroordeeld, wat hij aan het drijven der gebroeders Wesley toeschreef.:i) Deze handelwijze noodzaakte hem nu zich publiekelijk van zijn «dierbare oude vrienden, die hij nog beminde als zijn eigen
to hear these things were so! How would he cry aloud, and spare not! How would he lilt up liis voice and say, «To your teuts, O Israël! flee from the face of tliis God, or ye shall utterly perish!» But whither will ye flee? Into heaven? He is there. Down to heil? He is there also. You cannot flee from an omnipresent, almighty tyrant. And wliether ye flee or stay, I call heaven, His throne, and eartli His footstool, to witness against you: Ye shall perish, ye shall die eternally! Sing, O liell, and rejoice, ye that are under the earth! for God, even the migthy God, liath spoken, and devoted lo death thousands of souls, from the rising of the suil, unto the going down thereof. Here, O death is thy sting! They shall not, cannot escape, for the mouth of the Lord hath spoken it. Here, O grave is thy victory! Nations yet unborn, or ever they have done good or evil, are doomed never to see the light of life, hut tliou shalt gnaw upon them for ever and ever. Let all those morning stars sing together, who feil with Lucifer, son of the mom i"g! Let all the sous of heil shout for joy; for the decree is past, and who shall annul it?
1) Calvijn: L'ii chien abaye, sil voyt quon assaille son maistre; ie serois bien lasche, si en voyant la verite de Dieu ainsi assallye, ie faisois du muet, sans sonner mot (Dr. F. L. Hutgehs, Caluijns Invloed, enz., p. 67).
2) Stevens, a. w., I, p. 114.
3) Works, I, p. 25ö.



ziel», af te scheiden. *) Zoo schreef hij op 25 Maart en op 28 Maart teekende Wesley in zijn Journal aan, dat hij Whitefiei.d bezocht had, maar dat deze niet alleen weigerde hem de rechterhand der gemeenschap te geven, doch tevens besloten was overal tegen hem en zijn broeder te prediken.
En zoo ontstonden er, volgens Wesi.ky's eigen woord, «twee soorten van Methodisten», 2) gewoonlijk onderscheiden als Arminiaansche en Calvinistische Methodisten. Persoonlijk echter konden twee zulke nobele menschen als de vaders van het Engelsche Réveil niet gescheiden leven, hoe fel ook hun volgelingen elkander bestookten. Zij werden spoedig hartelijk verzoend en Whitkkiei.u liet lateiper testament een rouwring aan John en Charles achter als «teeken van onverbrekelijke gemeenschap». s) John herdacht zijn dood in een leerred^ over Num. 23 : 10. 4)
Separatie van de Staatskerk. — Heeft Wesley zich ooit van de Anglicaansclie Kerk, meer speciaal van de hoogkerkelijke afdeeling, afgescheiden? Over deze vraag zijn boekdeelen geschreven. Daar nu echter bij de bespreking van Wesi.ey's kerkbegrip een solutie van dit probleem zal worden geboden, is het hier onnoodig in den breede op deze quaestie in te gaan. Voorloopig kan worden volstaan met de vermelding van tweeërlei reeks feiten.
Eenerzijds staat vast 1. dat hij geen Kerk naast de Kerk wilde stichten,5) maar een Society in de Kerk; 2. dat zijn leeken-predikers als «Evangelisten» niet als ambtsdragers
1) IVorA's. I, p. 257.
2) Works, VIII, p. 349.
3) Cooke and Moohf., a. w., p. 226.
4) Works. VI, p. 107.
5) NVatson, a. w., p. 07: Thus a religious society was raiscd up withhi tin' national Church, and with tliis anamoly, that, as to all its interior arrangements as a society, it was independent of the ecclesiastical authority of that Church.



werden beschouwd;!) 3. dat zij niet geordend werden en bijgevolg geen sacramenten bedienden; 4. dat in zijn preekhuizen alleen tusschen de kerkuren dienst gehouden werd, opdat de Methodisten de gewone godsdienstoefening konden bijwonen; 5. dat hij heel zijn leven lang krachtig tegen alle afscheiding waarschuwde; 2) 6. dat hij hel als een «bijzondere glorie» beschouwde aan de Kerk verbonden te blijven en geen «nieuwe secte» te vormen,3) 7.dat hij de Kerk van Engeland, naast de Oude Kerk, de meest Schriftuurlijke nationale Kerk ter wereld noemde. 4)
Anderzijds staat evenzeer vast: 1. dat hij in zijn leer op verschillende punten van de artikelen der Staatskerk afweek; 5) 2. dat hij na 1746 de «apostolische successie» als een fabel beschouwde, fi) waardoor hij openlijk melde High Church-theorie brak; 3. dat hij een eigen organisatie, los van de Kerk en alléén aan hem gesubordineerd, formeerde: a. door eigendommen te verwerven en die op naam zijner Trustees te transporteeren (1740); b. door in zijn preekhuizen (met zijn broeder) de sacramenten te bedienen; c. door het toelaten van leeken-predikers (1741); (/. door een Conference bijeen te roepen , die een wetgevende macht had en, na de Deed of Declaration (1784), rechtspersoonlijkheid kreeg; c. door «superintendenten» voor Amerika te ordenen (1784), waar zijn Societies wegens den Vrijheidsoorlog van de sacramenten verstoken waren; f. door een dergelijke ordening in belang van de Schotsche Methodisten (1785), wien de predikanten dikwijls den toegang tot de sacramenten weigerden; g. door eerst te Londen en
1) Whitehead, a. w., II, p. 163, 499.
2) Ahbey and Overton, a. w., p. 328-9 geven een goede selectie van zoodanige waarschuwingen.
3) Whitehead, a. w., II, p. 501.
4) Ibid., p. 500.
5) Whitefield, Works, IV, p. 72.
6) Jrul, Jan. 20.



Bristol, later ook op andere plaatsen zijn Societies een preekdienst gedurende de kerkuren toe te staan, en li. door «superintendenten » oftewel «assistenten » zelfs voor de Societies in Engeland te ordenen. x)
Toen Wesley in 1791 stierf, waren er in Groot-Brittannië 4<S circuits, 294 predikers en 71.568 leden. Bovendien 11 missionnaire circuits in West-Indië en Britsch-Amerika, 19 predikers en 5.300 leden. Het totaal leden in de Vereenigde Staten was toen 43.265. 2)
In 1884 waren er 5,154,701 leden, 4,979,196 zondagsschoolkinderen, 32,729 predikers, 83,616 «local» predikers. :i)
1) Cf. voor de punten a—/i, Higg, a. w., p. 88.
2) Higg, Knc. li rit., XVI», p. 188.
3) Ibid., a. w., p. 120.



HOOFDSTUK IV.
De Nuanceering van het Methodisme.
Het Methodisme is rijkelijk genuanceerd. Het splitste zich van meet af in twee groote fracties: de Calvinistische en de Wesleyaansche, terwijl beide in het z.g. Réveil eene nieuwe phase van ontwikkeling binnentreden. Als waardig pendant naast het Engelsch Wesleyanisme is het Episcopaalsch Methodisme van Amerika te noemen. Deze beide tegenhangers weer, in zake het dogma volkomen eenstemmig, openbaarden ten opzichte van de kerkregeering na Wesley's dood eene ongekende pluriformiteit van kerkelijk leven, veroorzaakt door hun hiërarchisch-aristocratische tendenz, waartegen het «leekenelement», zoo in Engeland als in Amerika in opstand kwam. *) Dresbach noemt dan ook niet minder dan 32 verschillende soorten Methodisten! 2)
Van deze vele nuanceeringen in het Methodisme komen hier slechts in aanmerking het Episcopaalsch Mctlwdisme, het Calvinistisch Methodisme en het Réveil.
1) Cf. Slater, a. w., p. 150, 37.
2) Die protest. Sekten der Geyemvart, p. 185 v.



HET EPISCOPAALSCH METHODISME.
Atkinson J., Centennial Hist. of Am. Meth., 1884.
Bangs Dr. N., Hist. of the Meth. Episc. Ch., 4 vols., 1838. Buckley J., Hist. of Meth. in the U. S., 1898.
Gorrie P. D., Hist. of the Am. Episc. Ch., 1882.
JOngst J., Methodismus in Deutschland, 1877.
Stevens Dr. A., Hist. of Am. Episc. Ch., 4 vols., 18(54-7. » » Compendious Hist. of Am. Metli., 1885.
Het Methodisme schijnt voor Amerika gepredestineerd.
Op geniale wijze combineert Dr. Stevens *) den naam van Wesley met dien van Watt. Terwijl Wesley de Universiteit van Glasgow bezocht, zat Watt als instrumentmaker der «Faculty» in een opkamertje. Terwijl Watt de krachten van den stoom reguleerde, organiseerde Wesley de religieuze krachten in den mensch.2) Door de uitvinding van den eerste zou het groote continent worden opengezet voor de duizenden die in de Nieuwe Wereld aan wal stapten. Inderdaad, de toevloed was ontzaglijk. Het 3 millioen van 1780 (de gekleurden meegerekend) werd bijna 4 millioen in 1790, bijna 5J millioen in 1800, bijna 13 millioen in 1830. Niet enkele «Voortrekkers» waren het, mensehen van één stam en één godsdienst, met den Bijbel in de «wagenkist» en het geweer aan de zijde. Neen, millioenen uit alle volken, geloovigen en ongeloovigen, dikwijls het schuim van Europa. Voor hen zouden weldra
x) Mijn hoofdgedachten ontleen ik aan liet meesterlijke eerste hoofdstuk van Dr. Stevens, Compendious History, voortaan geciteerd: Compendium.
2) Stevens, Compendium, p. 18: Watt and Wesley might well have struik hands and l>id each other Godspeed at Glasgow in 1757: they were co-workers for the destinies of the New World.



de poorten van de «Verre West» opengaan en door hen staten als uit den grond verrijzen. Doch hoe moest in hun godsdienstige verzorging worden voorzien ? Theologische scholen waren er niet veel, predikanten lang niet overal, vooral niet in de voorhoede der immigreerenden. Wie is de man om voor deze nieuwe phase in de ontwikkelings-historie der menschheid hel nieuwe religieus systeem te vinden?
Wesley, het organiseerend genie, is die man! Zijn organisatie, het Methodisme, zal zich stellen aan de spits der intrekkende horden. Zijn leeken- en rondreizende predikers zullen het doen, mannen zonder geleerde opleiding of fijne beschaving, maar robust en energiek, gezond van lichaam en krachtig van geest, voortgekomen uit het midden der zwervende massa's. Het aanhoudend te paard zitten, het slapen in wouden, het zwemmen door rivieren, het klimmen over bergen, was hun niet ongewoon. De wildernis werd verdeeld in ringen (circuits), voor iederen ring werd een reizend evangelist aangesteld, die, dagelijks predikend, in korten tijd honderden mijlen ver kon reizen en duizenden zielen hel Evangelie verkondigen, terwijl tusschentijds het werk aan local preachers en classleaders overgedragen werd. Inderdaad is dan ook het Amerikaansch Methodisme, dat wonderbaar verschijnsel op kerkhistorisch gebied, de nationale religie van den Amerikaan geworden. !)
Whitefield, die herhaalde malen als een «vlamme des vuurs» het groote gebied doorkruiste, en geen ander levensdoel kende dan alom in alle kerken zondaars tot bekeering te roepen, zou het op den duur moeten afleggen tegen de organiseerende zeloten van Wesley. Deze ver-
1) Stevens, Coinp., p. 22. — Ph. Schaff, llerzoija in voce Metliodismus in Amerika: I)it' bischöflielie Mcthodistenkirche ... ist gegenwArtig die zahlreichste nnter den prntestaiitischen Denominationen der neuen Welt... Die Methodisten und Puritaner sind die Pionire des amerikanischen Christentliums.



schenen het eerst op tooneel in den persoon van Embury, den stichter der eerste Class-ineeting (1766),*) wiens voetstappen weldra werden gedrukt door «zendelingen» als Pilmoor, Broadman en Asbury. Zóó voorspoedig gedijde het werk onder hunne handen, dat reeds in 1773 de eerste Conference kon vergaderen, die zichzelve subordineerde aan de Engelsche Societies, doordien zij de protocollen (minutes) van Wesley's Conference als haar «eenigen regel» voor doctrine en discipline aanvaarde. 2) Evenals in Engeland droeg ook in Amerika het Methodisme aanvankelijk een supplementair karakter:3) de Amerikaansche Wesleyarten werden vermaand trouw ter kerk te gaan en de sacramenten van hun wettige zielverzorgers te ontvangen.
Toen echter door den Vrijheidsoorlog staatkundig alle banden met het vroegere vaderland verbroken waren, weigerde men tevens godsdienstig langer aan den leiband der Engelsche Staatskerk te loopen, wat des te gemakkelijker ging, aangezien haar overzeesche representant, de koloniale Anglicaansche Kerk, schier gestorven en de tegenwoordige Protestantsch-Episcopaalsche Kerk nog niet geboren was.4) In Amerika, het land van politieke en religieuze vrijheid, zou deze Methodistischejongedochterzich het eerst ontworstelen aan de voogdij der Engelsche moetier, en zelve een moeder van vele kinderen worden. De emancipatie geschiedde aan de hand van den grijzen Wesley, die ten haren behoeve Dr. Thomas Coke als «superintendent » (episcopos) en Vasey en Whatcoat als «ouderlingen» (presbyters) ordende. Toen zij in 1784 met zijn instructies naar Amerika vertrokken, gaf hij hun mede een confessie en een liturgie. De confessie was een reductie van de
1) Stevens, Comp., p. 84.
2) Ibid., p. 69.
3) Urlin, a. wm p. 133.
4) Gregory, a. w., p. IK).



39 artikelen tot 25 (het artikel over de predestinatie werd geschrapt!) *) en de liturgie een excerpt van het Common Prayer-boek. Op 24 Dec. van hetzelfde jaar riep dit «apostolisch» triumviraat de eerste «General Conference» te Baltimore saam, bij welke gelegenheid de epochemachende daad, het stichten der «Methodist Episcopal Church», plaats greep. Abury werd op Zaterdag als «diaken», op Zondag als «ouderling» en op Maandag als « bisschop» geordend. 2) Een snelle promotie!
«Episcopaal» noemde men de nieuwe kerk, in den zin van Wksley, die door het lezen van Lord Kings Account of the Primitive Church ;i) overtuigd was geworden van de onderlinge gelijkheid in rang van bisschoppen en presbyters in de Oude Kerk. 4) Ofschoon slechts presbyter (priest) in de Staatskerk,' beschouwde hij zich toch sedert dien tijd 3) als een «Schriftuurlijk bisschop»,6) en in Amerika zouden dus volgens zijn voorbeeld, de titels «bisschop» en «ouderling» niet verschillen in rang (order) maar enkel in ambt (office)! ')
In den boezem dezer machtige organisatie vond in 1844 de «Groote Secessie» plaats. Echter niet om een kerkelijk maar een sociaal geschil: de Noordelijke Methodisten dachten over de slavenquaestie « abolitionistisch », de Zuidelijke «anti-abolitionistisch», met dit gevolg, dat een breuke ontstond, die nog niet geheeld is. 8)
Ten aanzien van het Amerikaansch Wesleyanisme is nog het feit te vermelden, dat twee Duitsch-Methodistische
1) Stevens, Comp., p. 532.
2) Ibid., p. 170.
3) P. King, De rcchte staat der eerste Christensche Kerke, Amst. 1702.
4) Stevens, Comp., p. 535.
5) Jrnl, Jan. 20, 1740.
c) Gregory, a. w., p. 98.
7) Stevens, Comp., p. 528.
8) Ibid., p. 474 v.



kerken, met name de «Albrechtsbrüder» en de «Otterbeinerianer», in Duitschland ijverig «zending» drijven. J) Ook de Meth. Episc. Church koos sedert 1849 Duitschland als zendingsveld met Bremen als uitgangspunt. In 1881 werd aan de christianiseering van dit land 58.000 dollars besteed, dus meer dan aan de heidenmissie! 2)
Tusschen hel Engelscli en het Amerikaansch Methodisme noemt Dr. Schaff drie verschilpunten. :!) In hel algemeen echter moet men de nuance hierin zoeken, dat het Methodisme in de Nieuwe Wereld meer Amerikaansch, meer Yankee-achtig, meer aggressief en militair, meer met brutaal geweld in de bekeering van zielen optreedt. Dit zal blijken wanneer de verzamelingen in het veld (camp-meetings), de verlengde vergaderingen (protracted meetings) en de boetebank (anxious bench) ter sprake komen.
HET CALVINISTISCH METHODISME.
Hit.hks Hist. of Welsh Methodism, 3 vols., 18f>(>.
I.ife and Times ofSelina, Countess of Huntingdon,2 vols., 1840. Wii.liams W., Welsh Calvinistic Methodism, 1884.
De Weslevanen, allen in de leer eenstemmig Arminiaansch, hebben na Wesi.ky's dood in de kerkregeering eene rijke verscheidenheid ontwikkeld, edoch altijd als distinete formaties. De Whitefieldianen daarentegen, insgelijks
1) .! Cngst, Meth. in Deulschl., p. 28 en Dhesbach, a. w., p. 208.
2) Dhesbach, a. w., p. 200. — Jüngst, Aleth. in Deulschlp. 6 v.
3) Hehzog2, IX, p. 722.



eenstemmig in de belijdenis d. w. z. Calvinistisch, vertoonen in hun kerkelijk saamleven eene caleidoscopische veelvormigheid, die de scherpe belijning zeer bemoeilijkt. J) Het veiligst gaat men misschien door ze in vieren te deelen, nl.: de W'elsli Caluinistic Methodists, de Wliite/ieldianen (in enger zin), die van Lady Huntingdon's Connexion en die van de Evangelical Partij.
WELSH CALVINISTIC METHODISM.
Deze fractie gaat naar tijdsorde voorop.
Het boek van Williams hierover leest men als een roman, als een legende, als een lied uit het land der barden. Was in Amerika alles grootsch en krachtig, hier is alles klein doch naïef-mooi.
Terwijl men in Engeland al dieper indommelde en de glans der Hohj Club te Oxford binnen de studeercel flikkerde, werd van 1735 tot 36 op drie verschillende plaatsen in Wales reveille geblazen. 2) Howell Hakris, Rev. Daniël Rowlands en Howell Davies begonnen, geheel onafhankelijk van elkaar, :!) zondaars tot bekeering te roepen. Het gevolg was, dat men hier niet van revivals maar van «rejoicings» (uitbundig vreugdebetoon) spreken moet. 4) Het « Hallelujah», « Gogoniant»,«Diolch iddo byth» 5) werd
1) Bogue and Bexnett, a. w., III, p. 80: Hence we can no more be expected to give an exact draught of tliis communion, tlian to describe the illuminated dise of the inoon, or to fix the lorms of the ever-varying clouds.
2) Tyehmax, a. w., I, p. 220-1.
3) Williams, a. w., p. 28, 34.
4) Whitefield: At seven in the morning have I seen, perhaps, 10.000 froni different parts, in the midst of a sermon, crying Gogunniant bendyitti, ready to leap for joy (Southey, a. w., p. 350).
5) «Glory» en «Tlianks unto Him for ever».



over <Ie velden uitgejubeld en vroolijk ruischte het gezang der bevrijding tusschen de bergen van dit«hartstochtelijk muzikaal» en godsdienstig volk. Twee uren lang stonden 2,000 menschen in een alles doornattenden regen naar Harris te luisteren, en toen deze het rondprediken staakte, kwamen zij van alle kanten bij hem wonen en voor elkander werken. Over de kleine communistische «familie» die alzoo te Trevecca verrees, stond Harris tol zijn dood als vader en priester. Rowlands, als geestelijke aaneen vaste standplaats verbonden, werd te Llangeitho op 60 mijlen afstands, dikwijls door bedevaartgangers van Bala verrast, die 's Zaterdags al met reizen begonnen, hun broodkorst in de stroomen aan den weg weekten, aldaar zich Verfrischten en laat in den nacht hun tocht vervolgden , ten einde bij den morgendienst tegenwoordig te kunnen zijn. 2)
Tengevolge daarvan werden Societies gevormd, die gedurende heel de 18do eeuw het verband met de Staatskerk niet verbraken. :i) Men zorgde daar o zoo nauwgezet voor. (leen predikers maar «oefenaars » werden aan de Societies verbonden; geen «ministers» maar «opzichters» superintendeerden de groepeering der Societies in Districts, en het waren geen synoden maar «Associations» die elk kwartaal vergaderden. De eerste Association kwam in 1742 te Watford bijeen, bij welke gelegenheid Whitkfiei.d als «generaal moderator» presideerde. 4) Doch deze was, wegens zijn veelvuldige afwezigheid, slechts nominaal het hoofd dezer Methodisten.
Pas in de 19(' eeuw ging men tol kerkformatie over. De Order and Form of Church Government werd in 1801, de
1) Williams, a. w., p. 42, 122.
2) Ibid., p. 45.
3) Rigg, Ene. Brit. XVI9, p. 193.
4) Williams, a. w., p. 51-53.



Confession of Faith in 1823 gepubliceerd. Een «General Assembly» vereenigde in 18(54 voor hel eerst de afgevaardigden van Noord- en Zuid-Wales. De kerk heel nu The Presbyterian Cliurch of Wales, de confessie is Calvinistisch en hel systeem van kerkregeering een «modified Presbyterianism». *)
DE CONGKEGATIONS VAN WH1TEFIELD.
Whitefield bezat geen organiseerend talent. Zijne «Congregations» zijn dan ook met de Societies van Wesley niet te vergelijken. Toen hij zich van dezen scheidde, richtten zijn vrienden voor hem een «Tabernacle» op, die tijdelijk de hoorders tegen slecht weer kon beschutten. 2) Echter, met een grooten Tabernacle was hij niet tevreden. Neen, hij beklimt tijdens de Pinkster-vacantie een veldgestoelte (field-pulpit) in de Mooiheids, waar het van trompetters, tamboers, spelers en toeschouwers wemelt; onder zijn prediking wordt hij met steenen, verrotte eieren en stukken van doode katten bestookt; een vroolijke snaak, op de schouders van een ander gezeten, tracht hem met een zweep te slaan; onder aanvoering van een sergeant marcheert het plebs tusschen zijn hoorders door; 3 uren lang preekt hij en ontvangt 1000 briefjes van tol inkeer gekomenden, en 350 sluiten zich daarop bij zijn congregatie in den Tabernacle aan. 3)
Ook op andere plaatsen verrezen Tabernacles. Zij werden beheerd door 2 «Managers», die predikers uitnoodigden
1) Williams, a. w., p. 200-212.
2) Bogue and Bennett, a. \\\, III, p. 89.
3) Whitefield, Works, I, p. .S8f>-ti.



een maand of zes weken daarin voor te gaan. In een kamer daarnaast vergaderde wekelijks de Society, alleen op sommige plaatsen in Classes verdeeld. Het gaan ter Society was echter geen conditio sine qua non voor de toelating tot het Avondmaal, vandaar dat het aantal Society-gangers ver overtroffen werd door dat van de hoorders en de communicanten.
DE LADY HUNTINGDON'S CONNEXION.
Selina, gravin van Huntingdon , de bekende edelvrouwe, heeft het Methodisme, in casu het Calvinistisch Methodisme, «salonfahig» gemaakt. Naar men zegt besteedde zij £ 100.000 aan godsdienstige doeleinden. Allerwege in het land kapellen bouwend, stelde zij daarvoor naar eigen goeddunken predikers aan en de Congregations die er kerkten, werden «Lady Huntingdon's Connexion» genoemd. Als één harer kapelanen functioneerde Whitefield en hij, die het grauw in de Mooiheids door zijn woord wist te bezielen, was als de «Apollos van het Methodisme» niet minder gewild onder de machtigen en edelen van hngeland. Zelfs bisschoppen verschenen incognito in een met gordijnen afgesloten ruimte, die men den Nicodemus-hoek noemde. 2)
Selina kon echter om der conscientie wille de wetten der Staatskerk niet gehoorzamen en moest derhalve den «status» harer kapellen nader definiëeren. Haar bleef geen ander uitweg, dan ze als «Dissenting places of
1) Bogue and Bennett, a. w., p. 82. — Congregations zie men p. 98.
2) Abbey and Ovehton, a. w., p. 347.
Voor liet verder verloop van de/e



worship» te laten registreereh, waardoor eene afscheiding uit de Kerk plaats greep. Afkeerig van het woord Dissenter, sprak zij liever van secessie dan separatie!
Op eigen kosten opende zij te Trevecca een seminarie ter opleiding van jonge mannen voor den heiligen dienst, die zij, 11a volbrachte studiën, volkomen vrij liet in de keuze van een kerkgenootschap. Hier woonden de «twee soorten» Methodisten voor het laatst nog samen. Fletcher, Wesley's Melanchton, was de «president» en Benson, een bekende commentator onder de Wesleyanen, vervulde de plaats van « hoofd-leeraar », totdat de groote Calvinistische controvers in 1770, eerierzijds door de gebroeders Hill en Topladv, anderzijds door de gebroeders Wesley en Fletcher gevoerd, voorgoed een einde aan dit cordiaal saamwerken maakte. 2)<
Onder den naam Evangelical Party verstaat men die groep mannen, die met de Methodisten sympathiseerden, doch getrouw bleven aan hun ambt in de bisschoppelijke Kerk. Zij waren Calvinistisch in de leer en de grondleggers der Low Church-partij. Keurige biographische schetsen van Hervey, Berridge, Romaine, Venn, J. Newton e. a. geven Abbey and Overton. 3)
1) Abbey and Ovebton, a. w., p. 352.
2) Williams, a. w., p. 124, 140.
3) A. w., p. 366-403.
6



HET REVEIL. *)
Goltz H. de, Genève religieuse au XlXe siècle, trad. p. C. Malan , 1862.
G(uers) E., Ia' premier Réveil et la première Église indépen-
dante a Genève, 1871.
Gi'izor M., Méditations sur la Religion ehrétienne, 18(56. Maury Dr. Lkon , Le Réveil religieux dans l'Église réformée
a Genève et en France, 2 vol., 1892.
Mömiers, Geschichte der sogenannten, 1825.
Oosterwijk Bruyn W. van, Het Réveil in Nederland, 1890.
» » Uit de dagen van het Réveil,
1900.
Pierson A., Oudere Tijdgenooten, 1888.
Wagenaar L., Het Réveil en de Afscheiding, 1880.
IN GENÈVE.
De naam Réveil is uit Engeland geïmporteerd. -) Echter niet liet Kéveil zelf, 3) dat zijn origine had in Genève, 4)
IJ Opmerking verdient het, dat er ook een Réveil in de Roomsche Kerk is geweest. Gi izot, a. \v., p. 1011: Je viens de résumer les principaux i'aits religieux qui se sont accomplis, dans le cours de ce siècle, au sein de l'Église catholique de France. A travers les obstacles, les oscillations, les déviations, les fautes qui s'y recontrent, le réveil chrétien est évident. Sous 1'action des causes que j'ai signaiées, il y a eu évidemment progrès de foi ehrétienne, progrès de scienee ehrétienne, progrès d'oeuvres chrétiennes, progrès de force ehrétienne... Que les ennemis du christianisme ne s'y trompent pas; ils lui font une guerre a mort, mais ils ii'ont pas affaire a un mourant.
2) E. H. Vollet, La grande Encycl., i. v. Réveil.
3J Maüby, a. w., I, p. 39: Remarquons que jusqti'a présent et pendant ces premières années du Réveil, de 1810 a 1810, aucunc influeuce étrangère n a agi sur ce moveinent.
4) Ibid., p. vu.



de stad van Calvijn, tevens de plaats waar de Labadie «door buitengewone welsprekendheid, strengheid van zeden en geniale talenten diepen indruk maakte.»1) In het Réveil is dan ook te onderscheiden een Calvinistisch en Labadistisch-mystisch element. Uit den vreemde evenwel zou dit Calvinisme worden geïnfluenceerd door Whitefieldiaanseh Methodisme en dit Labadisme door het Piëtisme van Zinzendorf. 2) Dit Moravianisme, waarinde eigenlijke oorsprong van het Réveil te zoeken is, 3) gaat chronologisch voorop.
«II y avait des réveillés avant le réveil», 4) o. a. de conventikels door de Labadie te Genève gevormd, die nog lang na zijn dood een toevlucht bleven voor de «ames réveillés». 5) Op dezen grondslag nu kon Zinzendorf voortbouwen, toen hij hier in 1741 een broedergemeente stichtte.
Het is meermalen gezien, dat een geestelijke strooming haar oorsprong nam in een studentenkring. Evenals het Methodisme, openbaarde zich het Réveil in een kring van theologische studenten, die onder invloed stonden van geloovige predikanten;G) onder invloed ook van een vrijmetselaarsloge, genaamd 1'Union des Coenrs,7) destijds, curieus genoeg, een asyl voor het geloof, met name voor het dogma der triniteit; ja onder invloed ook van de mysteriosophische School te Lausanne, gesticht door Jean Ph.
1) I)r. J. Heitsma, (iesch. v. d. Hervorming en de Herv. Kerk der Nederlanden2, p. '507.
2) Het Piëtisme van Spener stond gedeeltelijk onder invloed van Labadie. Cf. Zöckler, lïandb,3, II, p. 254 en Guers, a. w., p. G.
3) Maury, a. w., i, p. .'59: C'est une erreur de soutenir, comme on le fait souvent, que le Réveil est dü a une influenee écossaise ou anglaise. C'est chez les moraves qu'il faut chercher sa vraie source.
4) Cf. I)e la Saussaye, a. w., p. 142.
5) Guers, a. w., p. 7.
6) Maury, a. w., I, p. 21 v.
7) Guers, a. w., p. 2G.



Dutoit, !) een vurig discipel van den mysticus Fi.kschbf.in en enthousiast bewonderaar van Mmc Guyon , wiens Philosophie chrétienne zelfs later nog in de bijeenkomsten van hel Réveil met stichting werd gelezen, 2) al had men er een open oog voor, dat zijn Christendom niet objectief genoeg was. 3)
Deze jonge mannen, die in een chaos van geestelijke verwarring leefden, hadden groote behoefte aan leiding en die vonden zij juist bij Moraviers als Mettetal en Mérillat. Bovendien was de vader van Bost, één der studenten, zelf voorganger in de broedergemeente, zoodat zijn zoon en diens vrienden dus vanzelf die bijeenkomsten bezochten. 4) Evenwel, zonder zich geheel aan te sluiten. Zelfs vormden zij met anderen, onder leiding van den ouden Rost, in 1810 een Société des Am is, waar ze, bij gebrek aan geestelijk voedsel in de openbare godsdienstoefeningen , elkander onderling stichtten door lectuur, gezang en gebed. 5) Huns ondanks werden zij echter een secte in het oog van de Sociniaansche Compagnie des Pasteurs, die het kunstmatig beweegbaar skelet, waaruit de geest van Calvijn gevloden was, dirigeerde. °) Uit vrees voor schisma werd de Société opgeheven, waardoor de vrienden dichter tot de Moraviërs werden gebracht. 7)
In Juli 1813 kwam te Genève «la fameuse baronne de Krüdener». Op haar instigatie en onder haar protectie opende Empeytaz ten zijnen huize een nieuw soort stichtelijke vergaderingen, waarin hij presideerde. Door de
1) Herzog2, III, p. 785.
2) Geurs, a. w., p. 28. »
3) Jules Chavennes, J. Ph. Dutoit, sa vie, son caractère et ses doctrines, 1865, p. 355.
4) Maury, a. w., I, p. 19.
5) Guers, a. w., p. 44.
6) De Goltz, a. \v., p. 127, 104.
7) Ibid, p. 128.



Compagnie tot de orde geroepen en voor de keus gesteld, er mee op te houden of zijn carrière als theologisch student vaarwel te zeggen, T) werd hij door Mme de Krüdener aangemoedigd zijn gedragslijn te vervolgen. 2) Tijdelijk zwichtte Empeytaz voor de Compagnie, doch spoedig hegon hij weer vergaderingen in zijn huis te leiden, totdat hem hij besluit van 3 Juni 1814 door het Consistorie den toegang tot eenig kerkelijk ambt, waarin hij zou willen treden, ontzegd werd. Droefgeestig verliet hij Genève en zocht zijn toevlucht bij M'ne de Krüdener, die hem uitnoodigde haar te komen helpen in haar Europeesch zendingswerk. 3)
Ofschoon nu de vrienden reeds veel profijt hadden getrokken uit hun onderlinge bijeenkomsten, ontbrak hel hun toch nog veelszins aan licht. Van groole beleekenis was het daarom, dat zich in het begin van 181(5, een eenvoudig koopman uit Engeland, met name Richard Wilcox, in Genève kwam vestigen. Hij was een Calvinistisch Methodist en vereenigde, in hetzelfde lokaal waar Empeytaz vergaderingen had gehouden, de jonge leden ^ .van de Société rondom zich. 4) Van zoo iets als afscheiding wist men echter niets. Men bedoelde slechts onderlinge stichting: ecclesiolae in ecclesia naar de idee van Spener en Wesley. 5)
Wilcox zou in Jan. 1817 Genève nog niet verlaten, of Robert Haldane, een Schotsch Congregationalist, zou er reeds binnentreden. Haldane, die in zijn vaderland aan eene groote opwekking meewerkte, zou zijn cachet op heel het Réveil drukken. ü) Ofschoon Haldane bij zijn komst
1) Mavry, a. w., I, p. 34.
2) De Goltz, a. w\, p. 128 v.
3) Ibid., p. 131.
4) Ibid., p. 1:36.
5) Gueks, a. w., p. 64, 97, 266.
6) De Goltz, a. w., p. 137.



besloten was, het kerkelijk vraagstuk, dat hem in Schotland zooveel moeite bezorgd had, te laten rusten, wordt de ontwikkeling in Genève langzamerhand dezelfde als die van het Congregationalisme. *) De naaste aanleiding tot separatie was echter het beruchte Reglement van 3 Mei 1817, door de Compagnie uitgevaardigd, dat met het stereotype : «Nous promettons de nous abstenir» enz. aanving en dat Gueks, Pyt en Gonthier weigerden te onderteekenen. Het eerste practische gevolg van dit Reglement was diametraal tegenovergesteld aan de bedoeling er van: het voerde de tegenpartij tot separatie. Op 18 Mei van dat jaar kwamen de vrienden, na biddende overweging, tot de overtuiging, dat het hun plicht was een Société te vormen, bestaande voorzoover mogelijk uitsluitend uit ware geloovigen, en na onderlinge onderzoeking des geloofs, stichtten zij de Eglise indépendante, later meest bekend als 1'Eglise du Rourg-de-Four. 2)
Wat evenwel de doorwerking van het Réveil zeer belemmerde, was het feit, dat vreemdelingen als Wilcox, Haldane en Drummond de beweging leidden. Het Geneefsch patriotisme voelde zich hierdoor gecompromitteerd en signaleerde het Réveil als Methodisme. :?) Toch had men in den grond der zaak met dit woord den rechten naam gevonden. Het Réveil immers bedoelde niet alleen het herstel van de Christelijke grondwaarheden, maar ook herstel van het indwidueele geloofsleven. 4)
In 1820 smolten de overgebleven Moraviërs samen met 1'Église indépendante en werkten tot verzachting van het strenge Calvinisme van Wilcox en Haldane mee. 5) Wat
1) De Goltz, a. w., p. 143.
2) Maury, a. w., I, p. 57-8, 75-7.
3) De Goltz, a. w., p. 177.
4) Ibid. Buiten Wilcox was geen der invloedrijke vreemdelingen Methodist in enger zin (p. 177).
5) Ibid., p. 267.



te gemakkelijker ging, sinds den O'1™ Sept. weer een vreemdeling uit Londen, Anderson, was aangekomen, die j den vrienden den raad gaf, niet de Verkiezing tusschen den zondaar en het kruis te stellen. J) Die leer der Verkiezing, voor Malan een fundamenteel stuk des geloofs, 2) werd dan ook de oorzaak, dat deze, niettegenstaande zijn beginsel om niet met de nationale Kerk te breken, noodgedrongen tot oprichting van een eigen kerk overging: 1 Kglise du Témoignage. Bovendien verwierp hij als streng Presbyteriaan het principe van z.g. teruggang tot de Apostolische kerk, gelijk zich dat in 1'Église du Bourg-de-Four belichaamde. 3)
Terwijl sedert 1880 de kerk van Malan langzamerhand verliep, werd de Société évangélique in 1831 opgericht,4) die tusschen Kerk en Dissenterdom positie nam. 5) Hieruit groeide niettemin spoedig weer een gesepareerde kerk, met name de Congrégation de 1'Oratoire. u) In 1849 constitueerden zich de congregaties du Bourg-de-Four en de TOratoire als ook het grootste gedeelte van Malans gemeente tot een Église évangélique libre,7) alweer een kerk van ware geloovigen. 8) Malan sloot zich niet aan, doch werd meer en meer, evenals Whitefield, een evangelist. <Jj
1) De (Ioltz, a. w., p. 164.
2) Mauhy, a. w., I: II la prêchait dans toute sa rigueur et accusait Bost et Neff darminiasme. Le Bourg de Four, en effet, était loin d'accorder a cette doctrine la place centrale qu'on lui donnait au Temoiguage.
3) Ibid., I, p. 124.
4) Ibid., p. 149.
5) De Goltz, a. w., p. 387.
6) Maüry, a. w., i, p. 174 v.
7) De Goltz, a. \v., p. 528.
8) Ibid., p. 530. 1\ 537: Ce que I on ne peut s'cmpêcher de remarqucr, c'est la place spéciale qui y est accordée aux doctrines qui ont trait a Vappropriation individuelle du salut (art. 7 a 12), et comment le caractère distinctif du Réveil, qu'on rappelle méthodisme, individualisme ou de tel autre nom qu'on voudra, y troüve ainsi sou expression la plus compléte et la plus claire.
9) Mauhy, a. w., I, p. 149.



IN FRANKRIJK.
Haldane was 20 Juni 1817 naar Montauban vertrokken, waar hij met de professoren der Faculteit, o. a. met Daniei. Encontre, vriendschappelijk omging. i) Ook in Frankrijk waren het echter de Moraviërs, die de eerste zaden van het Réveil hadden uitgestrooid 2) en Evangelisten van het Geneefsch Réveil als Henri Pyt, Ami Bost en Felix Neff bevestigden dat werk, daarmee vervullende den droom van Guers, onder de Réveilmannen van profetische beteekenis geacht. 3) Eveneens zonden de Wesleyanen zendelingen naar Frankrijk. De eerste pogingen dezer missie gingen uit van de Kanaal-eilanden, waar de 84-jarige Wesley persoonlijk zijn meeningen propageerde.4) De grondlegger van dit Fransch Methodisme was Chari.es Cook, die Societies organiseerde, Circuits formeerde en een «evangelical party» in de Protestantsche Kerk te voorschijn riep.5) Hij preciseerde ook eerst scherp de onderscheiding tusschen de Wesleyaansche Methodisten en de Methodisten van Genève, die, zooals Haldane, het dogma der Uitverkiezing hadden omhelsd. En dit deed Cook in verbinding met Samüel Vincent, het hoofd van de antidogmatische school, tegenover Encontre, die, ofschoon gematigder dan Haldane, zelf gezond in de leer was. e)
1) Gi izot, a. \\\, p. 136.
2) Maihy, ü. w., I. p. 319: On lo volt, en France, comme a Genève, e'est aux Moraves <| n il faut faire re monter les premières infliiences qni provoquèrent le Réveil.
3) Il)id., p. 326: Guers... raconte qu'il vit une fois en songe une belle étoile, extrêmement bril Ia 11 te qui éclata tout dun coup en plusieurs petites parcel les lumineuses. Ce songe le frappa vivement; il y vit le Réveil cle Genève qui éclatait en missions.
4) Jrnl, Aug. 14, 1787. — Stevens, a. w., II. p. 2(>0: Wesley predicted that they would be outposts looking towards the Continent.
5) Stevens, a. w., II, p. 263.
6) Guizot, a. \\\, p. 119. — Mai hy, a. w., I, p. 428, 493-4.



Een andere oorzaak van oneenigheid tusschen de verschillende «evangelisten» was het feil, dat de Methodisten, die altoos hadden voorgewend geen ander doel te hebben dan het Evangelische Genootschap van Genève, eindelijk al te duidelijk lieten merken, dat zij er eigenlijk op uit waren zich als een bijzondere partij in Frankrijk vast te nestelen. !) Deze scheiding dateert van 1823 toen de Societies heusche kerken werden, zij het ook tegen het openlijk protest van Cook in. 2)
IN NEDERLAND.
Fransche pasteurs brachten het Fransch-Zwitsersche Réveil naar Nederland over. 3) Evenwel, «hoe belangrijk en veelszins heilrijk de invloed van 't buitenland was, het «réveil étranger» bewees enkel de Apollos dienst der bevochtiging van het door echt Nederlandsche Paulussen geplante». 4) Evenals te Genève5) «was het Nederl. Réveil oorspronkelijk een zuiver nationale beweging». Hier hadden Calvijn °) en de Labadie blijvenden invloed uitgeoefend en ook hier was in het Réveil een Calvinistisch en Labadistisch element te onderscheiden.
Het was de «antiek-gereformeerde» Nicolaes Schotsman , die door het oprichten van zijn llerezuil voor de Dordtsche Synode, in 1819 reeds «het gereformeerde be-
1) Dr. J. F. Bruch, Toestand rIer Protest. Kerl;en ntui Frankrijk (Bijdragen van Buitenl. Godgel. ter Vermeerdering van Chr. kennis. VIII, p. 117).
2) Maury, a. w., I, p. 43$—441.
3) Pierson, a. w., p. 35, 36.
4) Wagenaar, a. w\, p. 56.
5) Dr. Wagenaar schrijft t. a. p.: «geheel anders dan te Genève».
6) Cf. Dr. F. L. Rutgers, Calvijns invloed op de Reformatie in de Nederlanden.
\



ginsel weer opwekte». !) Tegenover zijn Calvinisme staan de vele Piëtistische «conventikelen» door «oefenaars» geleid.
Doch gelijk er voor het Geneefsch Réveil een «signal de la lutte» noodig was in de brochure van Empeytaz,2) zoo voor het Nederlandsche in I)a Costa's Bezwaren tegen den (ieest der Eeuw. «Dat was een donderslag, waardoor allen uit den slaap opgeschrikt werden om niet weer in te dommelen.» :1) Whitefield was voor Engeland, Malan voor Genève, Da Costa voor Nederland «le héros du Réveil». 4) De glanspunten van deze Opwekking zijn dan ook de meetings, die, onder den naam van Vergaderingen der Christelijke Vrienden, tweemaal per jaar te Amsterdam in het Casino op het Rusland werden gehouden. Zij werden aan practische doeleinden gewijd. 5) «De meer stichtelijke samenkomsten waren minder sterk bezocht en daardoor meer intiem. Gewoonlijk werden zij Réunions genoemd ». ü)
Maar «geen piëtisme of methodisme vond genade inde oogen der kerkelijke partij,» ") wier geloof zich belichaamde in Wormser. «) Uit zijn opstel over «I)e onkerkelijke Rigting», is de vaak geciteerde voorspelling: « De glans der tegenwoordige opgewektheid, zoo zij bij hare Christelijke richting niet tevens een kerkelijk karakter aanneemt, is niet in staat voor mij de donkerheid te bedekken van de toekomst, die Kerk en Christendom beiden in ons
1) Dr. W. Geesink, Beknopt Overzicht v. d. Gesch. der Xederd. Ger. Kerken in de 19de eeuw. p. 15.
2) I)e Goltz, a. w., p. 132 v. (Wagenaar, a. w., p. 76).
3) J. A. Wohmseh, Het Iiéveil en zijne Gevolgen, p. 15.
4) Wagenaar, a. w., p. 71.
5) Pierson, a. w., p. 102 en v. Oost. Bruyn, Het Rév. in Ned., p. 50.
6) Ibid., p. 73.
7) v. Oost. Bruyn, Vit de dagen van het Réveil, p. 350.
8) Piehson, a. w., p. 107.



vaderland, ook door liaar, te gemoet gaan».1) Inderdaad, de onkerkelijkheid van het Réveil heeft zich gewroken. 2) Zij was zijn Achilles-hiel,:i) en deed zelfs de Vergaderingen der Vrienden voor altijd uit elkaar gaan. 4)
1) Cf. Groen's Inleiding op Wormser, Kinderdoop3, p. xiv.
2) Groen, t. a. p.: Wellicht is die voorspelling (van Wormskr) meer nog en spoediger, dan Wormser toen mogelijk geacht zou hebben, vervuld.
3) Wormser, a. w., p. 22.
4) v. Oost. Bruyn, Réu. in Ned., p. 172 v.







HET METHODISME.
DEEL II.
SYSTEM ATI SCH-CRITI SC H.







HOOFDSTUK V.
De Idee van het Methodisme.
Edwards J., Some thoughts concerning the present revival
of religion in New-England, 1743.
Finney C. G., Lectures on Revivals of Religion, 1855.
Kirk E. N., Lectures on Revival, 1875.
Ministers of the Church of Scotland, Lectures on the Revival
of Religion, 1840.
Porter J., Revival of Religion, 1878.
Sprague W. B., Lectures on Revival of Religion, 1840.
Het leven moet uit de leer, de historie uit de providentie, de realiteit uit de idee worden verklaard: «eerst de idee, daarna de objectiveering der idee in het reëele». x)
De idee nu, die als leidstar voor het geestesoog van Wesley en Whitefield glinsterde, zou ik aldus willen omschrijven: Een Revival van het Christendom,2) dooreen
1) Dr. J. Woltjkr, Ideëel en Reëel, p. 48.
2) Wesley, Works, VI, p. 308: At this day the gospel leaven, faith working by love, — inward and ontward hnliness, — or, (to use the words of St. Paul,) • righteousness, and peace, and joy in the Holy Ghost,. — hath so spread in various parts of England, Scotland, Ireland, in the Islands, in the North and South, i'rom Georgia to New-England, and New-Foundland, that sinners have been truly converted to God, thoroughly changcd both in hearth and in life;



Revival van de Christelijke (huiheid. i) Dit laatste natuurlijk mutatis mutandis, aangezien de eerste Christenen met liet toenmalige Heidendom, Wksley en Whitefield daarentegen met de reeds gevestigde vormen van het eeuwenoude Christendom in conflict kwamen.
Van deze Revival-idee dienen wij thans ten eerste den oorsprong en daarna de realiseering na te gaan.
DE OORSPRONG DEZER IDEE.
Een Revival, — gedefinieerd als: de buitengewone openharing van de kracht Gods in de bekeering van zorgelooze zondaren, en de levendmaking van het geloof in de reeds bekeerden,2)—is eene godsdienstige beweging, die vooral in Gereformeerde landen zooals Engeland,
not by tens, or bj- hundreds only, but by thousands; yea, by rayriads! — Wesley aan zijn broeder ChahleS (Works. XII, p. 112): Wherever I liave been in hnglnnd, the soeieties are 1'ar more lirmly and rationally attached lo the (.hureh than ever they were before. I liave no fear about this matter. I only fear the Preachers or the People's leaving, not the Church, but the love of God, and inward or ontward holiness. 'l'o this I press them forward continually. I dare not, in conscience, spend my time and strength 011 externals. II', as my I-ady (Huntingdon) says, all ontward establishments are Babel, so is tliis establishment. Let it stand for me. I neither set it tip, nor pull it down. Butletyou and I build up the city of God. Whitefield, Works. I. p. Wi: oh fora revival of true and undeflled reli«ion in all seets whatsoever! I long to see a catholic spirit overspread the World. P. 115: I long for professors to leave oir placing religion in saying: I am a churchman •, «I am a Dissenter». My language to such is: «are you ol Christ?» 11' so, I love you with all my heart.
1) Wksley, Works, VIII, p. 2tt3: Upon reflection, I saw how exaclly, in this also, we had copied aller the primitive Church. XIII, p. 21!»: They (de Amerikaansche Methodisten) are now at full liberty, simply to follow the Scriptures and the primitive Church. - Whitefield, Works, I, p. 4: Me thinks we should imitatc them as far as we can.
2) Lectures on the Reoival of Religion, by Ministers of the Church of Scotland, p. iv: Revival = «an unusual manifestation of the power of the grace of God in convincing and converting careless sinners, and in quickeningand increasing the faith and piety of believers».



Noord-Amerika, Fransch-Zwitserland, Holland en ZuidAfrika heeft plaats gevonden en 1111 nog plaats vindt. ]) Ken Revival was dan ook in de eerste plaats een reactie tegen de excessen die zich weieens uit de eigenaardige geestelijke gesteldheid van de meer of minder Gereformeerde volken ontwikkelden. In de tweede plaats echter evenzeer een actie die uit eigen beginselen geboren werd. Derhalve moet men een onderscheid maken tusschen de excessen die de aanleiding tot, en de inhaerente levensbeginselen, die de eigenlijke oorzaak waren van de opkomst der Revival-idee.
Voor de verklaring van den oorsprong der Opwekkingsidee dient men zich in hoofdzaak te bepalen tot de beginselen van Wesley, en slechts ten deele tot die van Whitefiku).
Om tweeërlei reden.
len eerste, wijl van eigenlijke, duidelijk geformuleerde beginselen bij Whitefield geen sprake valt: hij was geen logisch denker, geen man van diepgaande studie: hij zwalkte zijn leven lang rond op de onzekere wateren van het gevoel, zich zelden of nooit helder bewust zijnde van het vanwaar of waarheen. -) Zijn collega Wesley echter was iemand die uit vaste beginselen leefde, en der wereld aldoor, dikwijls op scholastische manier, :i) rekenschap gat van zijn denk- en handelwijze.
'len tweede voeg ik hieraan toe, dat Whitefield, voor-
1) l)n la Saissayf., a. w., p. 115. Cf. Dr. H. Bavinck, Dogmatiek, III, p. 458.
2) Stevkns, n. w., I, p. 110: While Weslky's mind was severely dinlcctic, and in some cases, doubt less, too mueh so, Whitei ield's was quitc the reverse. He seldom r never attempts a logical statement of lus opinions; his logic was in liis heart rather than in his hea<l; and his feelings, happily of the purest temper, and guided by the conscience rather than the reason, usually determined his opinions.
3) Uit bevreemde bij een mysticus als Wksley niet. Want immers, deMiddeleeuwsehe mystieken deden hetzelfde (Dr. A. Kiypkii, Encyclopaedie, I, p. 105). Ook het gemoedsleven kan men scholastisch anatomiseeren.
7



zoover men bij hem van algemeene levensbeginselen, of liever van levensideeën spreken kan, wel Methodistisch was in zijn kerkbegrip (de ecclesiola in ecclesia) en practijk, Calvinistisch daarentegen in de voornaamste leerpunten; dus geen man uit één stuk. Terwijl Wesley hel Revival-denkbeeld in zijn kerkbegrip, methode, leer en organisatie liet doorwerken (wat in dit en de volgende hoofdstukken blijken zal) en zoodoende een bedding uitgegraven werd, waarin de wateren der Wesleyaansche « Revival-kerk » 2) nog ten huidigen dage vloeien, verzandde de stroom van het vergelijkenderwijs kleine aantal der Calvinistische Congregaties bijna geheel na Whitefields dood. Daar de Whitefieldiaansche ecclesiolae niet uit een eigen gedachte leefden, werden zij meerendeels door de Congregationalistische kerken geabsorbeerd, dermate zelfs dat als men nu van Methodisten spreekt, dit bijna uitsluitend slaat op de Wesleyaansche Methodisten. 3) Wel een krachtig bewijs, dat het religieus genie van Wesley de Opwekkingsidee in haar volheid en eenheid gegrepen heeft. 4)
Thans tot de eigenlijke behandeling van den oorsprong dezer idee overgaande, staan wij voor de dubbele vraag: welke karakteristieke eigenaardigheden bij geloovigen van Gereformeerden huize waren de aanleiding tot het ontstaan der Revival-idee? En: tot welke diepere levensbeginselen moet dit ontstaan zelf worden herleid?
1) Works, IV, p. 23 v.
2) Stevens, a. w., I, p. 15.
3) Ibid., II, ]). 4U: The Whitefield Methodists in Engeland have mostly been absorbed by Congregationalism. Lady Hundingdox's chapels remain, and bear her name, hut rank generally witli the same class of Christians. They are no longer known by the epithet of Methodist. The rapid growth of the Wesleyan Methodists in numhers and public importance has gradually led the popular mlnd to appropriate the title exclusively to them, except in the Principaiity (Wales).
4) Cf. Ibid., p. 4.



Om hierop het antwoord te kunnen geven, zij allereerst gewezen op het meer bewust karakter van den Gereformeerden godsdienst. Het was de onsterfelijke verdienste van Calvijx en de Gereformeerde vaderen, dat zij ten opzichte der religie de keimisse Gods op den voorgrond hadden gesteld; immers «dit is het eeuwige leven », zegt de Christus, «dat zij U kennen, deneenigen waarachtigen God, en Jezus Christus, dien Gij gezonden hebt»(Joh. 17 : J}). «De catechismus van Calvijn , die met de twee aphoristische vragen, in hare kortheid zoo rijk van zin, begint: Wat is het doel van het menschelijk leven? God te kennen; en dan, kort daarop: Wat is 's menschen hoogste goed? Datzelfde, ziet die catechismus drukt in dien aanvang, het geheele wezen en de kracht der Zwitsersche hervorming uit». !) De Roomsche zoekt streeling van religieus gevoel in ceremonie en symbool; de Lutheraan bevrediging van het vroom gemoed in de ervaring van verlossing en zaligheid; maar de Gereformeerde zoekt, meer dan die beiden, in de kennis der Godsopenbaring, in de kennis van Gods Wezen, Wil en Wet, en in de j /.xTpslx (de redelijke Godsvereering) den opbouw van hel geestelijk leven.
Deze kennis van God had echter, hierop lette men vooral, niets uit te staan met spitsvondige haarklooverij of abstracte denkgymnastiek; o neen, zij is wonderbaar, hoogheerlijk, wijl geput uit de Openbaring Gods in Zijn Woord; zij daalt met hemelsclie klaarheid en Goddelijke kracht naar omlaag, om den nieuwen, uil den Geest geboren, mensch te vernieuwen tot kennis, naar het evenbeeld desgenen, die hem geschapen heeft. Vandaar dat Calvijn en zijn echte geesteskinderen, vaak ten bloede loe, hebben geleden en gestreden voor de zuivere belijdenis,
1) De la Saussaye, a. w., p. 132.



gelijk die nog heden ten dage in hun confessies en catechismi gedocumenteerd ligt. En nooit mogen hun nakomelingen zich dit kostbaar kleinood laten ontrooven.
Intusschen kan men in Gereformeerde kringen nooit genoeg op zijn hoede zijn, dat de zilveren koorde niet verbroken worde, die hart en hoofd, gelooven en weten, ervaring en kennis, mystiek en scholastiek te zamen bindt. De ware scholastiek mag van de heilige mystiek (beide het zuiverst in de Gereformeerde Theologie gegrepen)!) niet worden losgemaakt. Waar dit geschiedt, steekt het Intellectualisme heel spoedig den gevaarlijken kop omhoog.
Dat 1111 dit gevaarlijk beginsel zich feitelijk in het leven heeft ontwikkeld, bewijst de kerkhistorie, ook van de 18<k' en 19,le eeuw te over. Juist tegen dit Intellectualisme in zijn verschillende gedaanteverwisselingen, hebben de Réveilmannen zich verzet: in Engeland tegen het geloovig Deïsme, -) in Zwitserland tegen het Socinianisme, 3)in Holland tegen het rationalistisch Supranaturalisme.4) En juist tegenover deze religie van het hoofd, hebben Wesley en Whitefield de «religie van het hart» geponeerd.5) Maar bij Whitefield bloeide zij, wegens zijn Calvinistische sympathieën en bestudeering van Calvinistische werken, «) niet rechtstreeks op uit den wortel van het Mysticisme. Hij Wesley wel. Hoe hij reeds vroeg in zijn leven een
1) Dr. A. Kuypkr Jr., Maccovius, p. 289.
2) L. Stephen, a. w., p. 883 v.
3) De la Saussaye, a. w., p. 141.
4) Dr. G. J. Vos, (Iroen v. Prinslerer en zijn Tijd, I, p. 23 v.
5) cf. Wesley, Works. V, p. 78: So manifest it is, that although true religion naturally leads to every good word and work, yet the real nature thereof lies deeper still, even in „the hidden man of the heart." I say of the hearl. Kor neither does religion consist in orthodoxy, or right opinions; which, although they are not properly outward things, are not in the heart, but the understanding... (Religion of the heart) this alone is religion, truly so called: this alone is in the sight of God of ^reat price.
6) Zie p. 83.



aanhanger van Mysticisme werd en sedert gebleven was, behoeft hier na al hetgeen in hoofdstuk II gezegd is geen nader bewijs. Later, in hoofdstuk VII, komt de bespreking van dit beginsel weer aan de orde.
Naast dit bewust element in de Gereformeerde religie, verdient, ten aanzien van den oorsprong dezer idee,haar ernstig karakter nadere overweging.
De Godsopenbaring brengt den gevallen mensch niet enkel kennis van God, van Zijn Wezen, Wil en Wet, doch ook kennis van zichzelf; dat wil in de eerste plaats zeggen: kennis van zijn ellende en diepen val. Met deze kennis begint dan ook de Heidelbergsche Catechismus zijn eerste deel. I)e Heidelberger dooft eerst alle fakkel van menschelijke gerechtigheid, onderwijl God in den ratelenden donder en in den, van alle zijden losschielenden, bliksem iot den mensch komt met de gestrenge eischen Zijner Wet. Pas in het tweede deel laat de Heidelberger het volle licht van de verlossing in Christus over de donkerheid opgaan. Let wel, de verlossing alleen en altijd in Christus, want nog in antwoord 114 wordt beleden dat« ook de allerheiligsten zoolang als zij in dit leven zijn, maar een klein beginsel dezer gehoorzaamheid hebben.»
Deze hoogst ernstige opvatting nu van de eischen deiWet eenerzijds, en van's menschen diep bederf anderzijds, heeft onder de Gereformeerden die niets en niemand ontziende tucht in het leven geroepen, waarvan het historieblad gewag maakt en waarin de Gereformeerde leer haar schoonste vrucht voor de levenspractijk ziet, alsook het voldingendst bewijs, dat zij niet «zorgelooze en goddelooze menschen» maakt. x) Men denke voor Zwitserland
1) Dr. P. J. Kromsigt, J. Kno.v als Kerkhervormer, p. 74: Dc Gereformeerden



aan wat Calvijn te Genève bestond, voor Engeland aan de Puriteinen en voor Schotland aan het werk van Knox, ') om van Holland nu niet te gewagen. Hel beeld van den «echten Calvinist» teekent daarom Dr. A. Kuypkr als dat van «een verloste, die bij alle ding en in alle levenskeus zich eeniglijk laat beheerschen door een hem diep ontróerenden eerbied voor den steeds hem presenten en hem gadeslaanden God». 2)
Maar deze diepgaande levensbeschouwing heeft ook eene keerzijde, waarop evenzeer moet worden gelet. Menigeen weet uit eigen ervaring, hoe bij zoo absoluten eisch der heiligmaking, een nevel van zwaarmoedigheid en gedruktheid over heel zijn geestelijk leven trekt, als de gerechtigheid van Christus voor hem maar eenigszins schuil gaat achter de wolken van twijfel of ongeloof. Het oog wordt dan zóó uitsluitend op eigen ellendigheid en zondigheid gericht, dat het vroolijk gezang der bevrijding verstomt, terwijl nog slechts het e profundis van den psalmist een weerklank wekt in het moegestreden hart. Met eenig recht werd daarom ten deze de tegenstelling tusschen den Gereformeerde en den Lutheraan, al mag zij «niet absoluut genomen worden», aldus aangegeven: «Het charisma der Lulhersche kerk is haar schat van geestelijke liederen; het bevredigde ban stort zich uil in gloeiende tonen van dank en lof. De echte Gereformeerde zingt bij voorkeur psalmen, ja boet- en klaagpsalmen, hij vindt daarin den spiegel van zijn eigen inwendig
waakten er voor. dat naast de leer der recht vaardig making die der heiligmaking niet in de schaduw trad. Naast religieuse werkten bij de Zwitsersche reformatoren ook krachtige zedelijke motieven. Vandaar in de Gereformeerde Kerken in onderscheiding van de Luthersche eene strenge handhaving der tucht. Vandaar het erkennen door de Gereformeerden tegenover de Lntherschen van den usus didacticus, niet alleen elenchicus, van de wet.
1) Ibid., p. 74-5.
2) liet Calvinisme (Stone-lczingen), p. 63.



leven, van zijn strijd en lijden. De Lutliersche juicht.» 1)
Doch ook in Gereformeerde landen zijn er, die hij voorkeur juichen willen, inzonderheid wanneer de geloofsjubel zich onder de Gereformeerden niet genoegzaam laat hooien. En juist tegen een z.g. geestelijk Pessimisme 2) reageert dan een zucht naar vrijheid en blijheid, die mede de aanleiding tot de opkomst van een opgewekt, vroolijk Christendom is. :i) De aanleiding, want de oorsprong van dit vroolijk Christendom moet hij Weslky veel dieper worden gezocht, nl. hierin dat hij sedert zijn studententijd ') geloofde aan de perfectibiliteit van den mensch, wat Allahd Piehson het wezen van het Optimisme noemt. 5) Op nadrukkelijke wijze verbindt dan ook Wesley een Revival aan de leer van de Christelijke Perfectie, °) eene combinatie die in dit verband zeer de aandacht verdient. Want immers, er blijkt ten duidelijkste uit hoe de Wesleyaan, ten dienste van zijn opgewekt Christendom, het «kleine beginsel van gehoorzaamheid» uitruilt tegen een onwaar Perfectionisme. Doch deze ondiepe opvatting der heiligmaking kan niet anders dan groote schade aanbrengen aan hel ernstig karakter van het Gereformeerde geloofsleven.
1) De la Saussayk, a. w., p. 116. — Cf. Scholtkn, II. A'.s, II, p. 135.
2) Abbky and Ovkrton, a. w., p. 315: The typical Puritan was gloomy and austcre; the typical Evangelical was bright and genial.
3) Uitvoerig handelt VVkslky over des Christens blijdschap in zijn leerrede: Wilncss of our oivn Spiril, Works. V, p. 141-4.
4) Dat hij sedert 1725 aan de Perfectie geloofde, blijkt uit zijn Journal, May 14, 1765.
5) Oudere Tijdgenooten, p. 49.
6) Noot 2, p. 95. — Jrnl, Aug. 14, 1776: Here (Launceston) I found the plain reason why the work of God had gained no ground in this Circuit all the year. The preachers had given up the Methodist testiraony. Either they did not speak of perfection at all, (the peculiar doctrine comniitted to our trust,) or they spoke of it only in general terms, without urging the believers to „go on unto perfection", and to expect it every moment. And wherever this is not carnestly done, the work of God does not prosper. /</., Aug. 4, 1775.



\\ ant wel kan ook het Methodisme «Christendom in in ernst» x) worden genoemd, doch volstrekt niet in dien zin alsof ook de Methodist op diep insnijdende wijze de heiligmaking naar Gereformeerden trant predikt. Verre ■\an dien. Het Methodisme kan zoo worden gekarakteriseeid, maar dan alleenlijk om den hoogen ernst, waarmee hel den zondaar stelt voor den «toekomenden toorn». -) Het zwaartepunt wordt uit hel tegenwoordige leven naar den oordeelsdag verlegd, ten einde zoodoende den mensch tot oogenblikkelijke bekeering te kunnen bewegen. Is echtei eenmaal de bliksemschicht der «nieuwe geboorte» in de harten geslagen, 8) dan belooft het Methodisme spoedige verzekerdheid (Assurnnce) en eventueele, reeds in dit leven mogelijke, zondeloosheid (Perfection). *)
In de Revival-idee ligt derhalve, blijkens het dusver verhandelde, een mi/stisch en optimistisch element. Hel eerste reageert tegen het bewust, het tweede tegen liet serieus karakter van de Gereformeerde religie. Toch is hiermee het derde, en wel het voornaamste, element in de
1) Aldus karakteriseerde Chalmebs het Methodisme, Jüngst, Wesen umi 11ereehligung rf. Melk., p. 14.
2) J. S. Simon, X Manual for Class Leaders, p. 5: The sermons of the carly Methodist preachers taught that Christ would come tojudge the quiek and the dead, and they did not hesitate to depict the terror of His flnal advent. They appealed to the imagination, they roused the conscience. Under their exhortations the ..desire ' to tlee from the wrath to come grein into a passion (ik cursiveer), lts \ oice silenced the pleadings of self, of the world, and of friends. Awakened men pressed into the Societies, eonsumed with an anxiety to know how they might „abide the day of His coming."
3) Cf. Whitkfield's woord: New Birth made its way like lightning into the hearers' consciences (Southey, a. w., p. 80).
4) Cf. Wesley, Works, VIII, p. 296: Is not the teaching believers to be continually poring upon their inbred sin, the ready way to make them forget that the} were purged from their tormer sins? We tind by experience it is, or to make them undervalue and account it a little thing: whereas, indeed, (though there are still greater gifts behind,) this is inexpressibly great and glorious. P. 297. Does not the harshly preaching perfection tend to bring believers into a kind of bondage, or slavish fear? It does: Therefore we should always place it in the most amiable light, so that it may excite only hope, joy, and desire.



Opwekkingsidee niet aan liet lic ht gebracht. Daartoe moeten wij thans overgaan.
De Openbaring in de Schrift brengt, zooals is aangetoond, kennis van (iod en kennis van den mensch. Echter dit niet alleen: zij brengt ook kennis aangaande het decreet Gods d. w. z. aangaande de verhouding waarin God als Creator zich stelt tegenover het creatuur. In zooverre nu dit besluit over den mensch gaat, wordt het in de Gereformeerde Theologie het decreet der predestinatie genoemd, waarvan de rijke inhoud Gods absolute souvereiniteit en des menschen volstrekte afhankelijkheid is, zoodat er nergens, hetzij in hemel of op aarde, eenig schepsel bestaat, dat de onmiddellijke inwerking Gods op den mensch in den weg zou kunnen staan. Het Calvinisme proclameert daarom «de hooge gedachte, dat God, hoog in majesteit boven alle creatuur verheven staande, nochtans met dat creatuur onmiddellijke gemeenschap oefent door zijnen Heiligen Geest. Dit is dan ook het hart en de kern van de Calvinistische belijdenis der predestinatie. Gemeenschap met God, maar lol in de eeuwigheid, d. i. tot in zijn raadsbesluit doorgetrokken.» *)
De krachtige belijdenis der predestinatie heeft echter steeds het even krachtig protest uitgelokt van die geloovigen, die in de verkiezing hun eeuwigen troosl niet konden vinden, die voor het mysterie van Gods Vrijmacht het hoofd niet konden buigen. En wat deden zij nu? In stee van met de Gereformeerden het aanbod der genade zoo algemeen mogelijk te stellen, voorts vertrouwende dat God Almachtig zijn uitverkorenen langs den weg van bekeering uit alle hoeken der aarde toevergaderen zal,
1) Dr. A. Kuypkr, Stone-lezingcn. p. 12-13.



maakten zij de genade zelve algemeen. De belijdenis van het particulier karakter der genade werd overboord geworpen, en de leer van een Christus pro omnibus uilgeroepen. !)
Geen wonder dat hieruit de Revival-idee geboren is.
Immers, (zoo redeneert de Methodist) Christus beeft de zaligheid voor alle menschen, hoofd voor hoofd, verworven ; bijgevolg kunnen alle menschen, kan de wereld worden bekeerd.2) Welnu, (zoo ongeveer moet zijn minor luiden) langs den gewonen weg, nl. dien der bekeering, geschiedt dit niet. :!) Ergo...? En ziet! de Revival-idee maakt zich van hem meester: zij toch onderstelt eene buitengewone vermenigvuldiging van bekeeringen: 4) ja, door haar zal de universeele evangelisatie worden teweeggebracht. 5) De
1) Cf. Dr. A. Kuypkb, Vit het Woord. 2de Serie, I: Dat de Genade particulier is.
2) W. Unsworth. Aggressive Character of Christianity, p. 136: From the foregoing remarks it must be admitted that the conversion of the whole world to Christ is possible. Though the world is fallen it is redeemed by the blood of Jesus. P. 144: Christ has redeemed ali; and why should He not as a signal honour and the logical outcome of his mediatorial achieveménts be permitted finally to reign over the entire family of man? Passim.
3) Cf. Ibid., p. 155: The Churches are turned too much into nurseries and hospitals... for people who ought to have grown out of their Christian babyhood years ago, and for soldiers who have never gone forth with the arraies of the Church at all. And when you look at much of the Christian life in these times you are ready to say: Is this the type of religious life to save the world? P. 141 : He (the Redeemer) is resolved to work, and the Church is resolved to work, not only by old, but by new methods too etc.
4) Lectures on liev. of Hel., by Ministers of Church of Scotland, p. iv: (Revival verschilt van bekeering) a revival being the manifestation, to an unusual degree, of power and extent, of the converting energy of the Holy Spirit. P. 9: Viewed then with respect to the Church, a time of revival is a time of newness of life. Viewed with respect to the world, whether professing or openly careless, it is a time of multiplied conversions. Multiplied conversions is the great outstanding eharacteristic of a time of revival (Ik cursiveer). Zie Wkslky, Works. VI, p. 282 en noot 2) p. 95.
5) Unsworth, a. w., p. 142: Only let the Spirit comc in His plenitude and power, and the Church will be quickened and energised, and a nation born in a day. It by no means follows that the slow progress of the past is the measure of the progress of the future. If in one day 3U0U were converted in one city



Methodist is dan ook een idealist, wat meer is een universalist. !) Alleen, zijn universalisme beperkt zich tot dit leven. In het heden, niet in het hiernamaals, ligt demogelijkheid van de bekeering aller menschen. Noodwendig volgt dan hieruit, dat de Revivalist in de Opwekkingsidee slechts de morgenster ziet van den schoonen dag, wanneer de zon zal opgaan overliet Duizendjarig Rijk.2) Intusschen worde echter het massale bekeeringswerk doorgezet met kracht en ijver, en bestrijke de kerk met haar be vruchtenden, levendmakenden adem heel het terrein van het rijke leven, van huisgezin en onderwijs, van wetenschap en kunst, van nijverheid en staatkunde.3)
Nu schuilt er in dit geestelijk Cosmopolitisme een element van waarheid, dat naast eene krachtige belijdenis der predestinatie steeds de aandacht verdient. Nooit toch mag, volgens de Heilige Schrift, de zaligheid van de wereld worden afgescheiden; nooit mag de electie Baptistisch worden beleden, want het besluit Gods voltrekt zich in de schepping, in de historie, in heel het menschelijk geslacht
when Christianity was inaugurated, what may we not reasonably look for as a growing Dispensation advances? This was the sample of God's workmanship, and of what Ile is ever waiting to do ivhen the Chnrcli rises to her privileges and duty.
1) Unswobth, a. w., p. 143: All the arguments that Universalists apply to the termination of evil by the termination of heil we think apply with far greater force to the ultimate termination of evil on earth. — Precies dezelfde gedachte vindt men bij Wesley, Works. VI, p. 283 en 288.
2) Dr. B. Gbegory, The Holy Catholic Church, p. 194: God has not done with human history yet. The administration of the God-man. through the agency of His Church, is not to leave His redeemed world in confusion, corruption, misery; it is to advance it towards unimaginable happiness. The whole planet is Christ'» patrimony and His Church's demesne and dower, and under her faithful and loving cultivation it shall yet teem with the fairest feeundity of » Eden... Christ's Church must be the nursing-mother of every pacitic art, the proinpter and pioneer of every pliilanthropic enterprise, and the champion alike
of liberty and law. Dat Wesley de leer van het Duizendjarig Rijk toegedaan was blijkt uit zijn Works, X, p. 30, 36; XII, p. 228; VI, p. 283-4, 288.
3) Ibid., p. 192-5.



dat op den ganschen aardbodem woont. *) Het «zaad» Eva's, het genus humanum, ontvangt de belofte van den komenden Messias (Gen. 3:15); «alle geslachten des aardrijks» beërven de zegening van Abrahams uitverkiezing (Gen. 12:3), en de gave des Zoons is eene betooning van Gods liefde tot de «wereld» (Joh. 3: 16).
Het komt er nu maar op aan, wat men hier onder «wereld» verstaat. Ook de Gereformeerde (evenals de Methodist) gelooft aan een wedergeboorte van de wereld (Matth. 19 : 28); ook hij gelooft dat Christus de menschelijke natuur heeft aangenomen om den mensch te redden (Hebr. 2 : 14); ook hij gelooft hetgeen er geschreven staat van die «groote schare, die niemand tellen kan» (Openb. 7 : 9). Doch hier zit nu al het verschil in: de Methodist verwacht benevens de toekomstige ook een tegenwoordige, natuurlijke wedergeboorte der wereld, de Gereformeerde enkel een eeuwige, een geestelijke (Matth. 19:28). De Methodist zoekt, op grond van de algemeene verzoening, het uitverkoren geslacht in alle menschen, individueel genomen, doch de werkelijkheid beschaamt hem gedurig, nu zoovelen in hun ongeloof volharden; de Gereformeerde daarentegen vindt dat geslacht in het besluit der electie, vastelijk vertrouwende dat God door de roepstem der bekeering, tot allen gericht, dat besluit realiseert (Rom. 8 : 29, 30). En eindelijk, de Methodist is ten opzichte van de «groote schare» een idealist, de Gereformeerde een realist. Het Idealisme van den eerste, stelt de mogelijkheid van de toebrenging aller menschenkinderen, het Realisme van den tweede houdt rekening met de realiteit van Gods besluit en met de realiteit van wat dagelijks rondom hem plaats vindt. Voor den idealist is het object der verkiezing een onbepaald aggregaat van individuen, voor den
1) Cf. I)r. H. Bavinck. Dogm., II. p. 366, 884.



realist «een volmaakt organisme», !) een /Ua$ tov óeoiï.
Men ziet dus hoe de Revival-idee opkomt. De aanleiding tot hare ontkieming vindende in misstanden die soms onder Gereformeerden voorkwamen, stoelt zij op drieërlei wortel: hel Mysticisme,2) valsch Optimisme3) en valsch Idealisme, en stelt zich als zoodanig tegenover den bewusten, serieuzen en realistischen aard der Gereformeerde religie. Vandaar dat een echt Methodistisch Revival steeds dit drieërlei element in zich draagt: onzuivere kennis van God en de Godsopenbaring, onzuivere kennis van den mensch en onzuivere kennis van de relatie tusschen God en mensch. Bijgevolg is een Revival, in zijn volle diepte en breedte gegrepen, iels meer en iets anders dan de warme adem der mystiek, die den Gereformeerden hof doorwaait ten einde aan al wat daar bloesemt de heerlijkste geuren te ontlokken. Ware dat het geval, een Revival zou onze volle sympathie hebben. Het zou dan aan de (lodskennis de reuke der Godvreezendheid, aan de kennis der heiligmaking den adem des Christelijken levens, aan de kennis van Gods geopenbaarden en verborgen Raad
1) Dr. H. Bavinck, l)ogmII, p. 384.
1) Abbky and Ovebton, a. w., p. 270: But, with some important differences, thore can be no question tliat Methodism rose and prospered under the same intiuenees which in every age of Christianity, or rather in every age of the world, have attended all the most notable outbursts of mystic revivalism. lts causes were the same; its higher manifestations were much the same; its primary and most essential principle was the same. (Dan wordt over Neoplatonisme en de Middeleeuwsche mystiek gehandeld). Pikrson, Oudere Tijdgenooten, p. 57: Die extase, die mystiek van het Réveil was niet soortelijk verschillend van die der Italiaansche en Spaansche heiligen tegen het einde der middeleeuwen. Sancta Theresa di Jesu zou zich onder de vrienden van het liéveil op hare plaats hebben gevoeld.
3) Zelfs een Methodist als Dr. Rigg (a. w., p. 41) schrijft in verband met Wksl^ys Perfectionisme: His analysis of human nature seems to have been metaphysically inadequate; and for this, as well as other reasons, his statements ot this doctrine often appear to be vague, if not sometimes inconsistent.



de geur der innerlijke ontferming jegens verloren gaande zondaren ontlokt hebben. Maar nu draagt het tevens zóó hoogst gevaarlijke principia in zich, dat het den liefhebber der Gereformeerde waarheid niet anders dan met schrik vervullen kan.
Na al hetgeen tot hiertoe over de Opwekkingsidee is gezegd, komt thans de bespreking van hare nadere bepaling aan de orde. Het Methodisme wil een Revival van het Christendom door een Revival van de Christelijke Oudheid, ') d. w. z. door in alle ding zooveel doenlijk op den Apostolischen tijd terug te gaan. Deze teruggang noemt Dr. Stevens de philosophie van de geschiedenis der Revivalbeweging. -) Inderdaad heeft dit denkbeeld deze machtige beweging van geesten op religieus terrein zoo buitengewoon en centraal geïnfluenceerd, dat ook zijn herkomst hier moet worden opgespoord.
Hoe Wesley het antieke Christendom in zijn «Holv Club» meende te imiteeren, hoe hij een speciale studie van de Christelijke classieken maakte, hoe hij dat oude ' leven bij de Moraviërs dacht teruggevonden te hebben en hoe hij zijne Societies met Apostolische kerken op één lijn stelde, behoeft hier slechts te worden herinnerd. Voor bijzonderheden verwijs ik naar hetgeen daaromtrent in hoofdstuk II en III in het midden is gebracht.
1) Gregory, a. w., p. 66: Methodism, like the primitive Christianity of which it w as the revival, had a pliant, elastic, and expansive framework... Revived Christianity in Great Biitain, Ireland, and America, in the 18th eentury, was as free to evolve its organisation, according to „the law of the Spirit of life in Christ Jesns", as uncorrupted Christianity was, in the flrst eentury.
2) Stevens, a. w., I, p. 2: Sueh is the standpoint which Methodism takes in the history of the Church; and sueh the only standpoint front which its own liistory can be interpreted. Throughout the extraordinary series of events which we are about to narrate from its annals, we shall lind continually this recurrence to the flrst principles of Christianity. This is the philosophy of its history.



Doch nu rijst verder de vraag of het mogelijk is in het lieden weer over te doen, wal in het verleden op zoo geheel eenige wijze geschiedde? Hierop antwoordt de Methodist volmondig: ja, en wel omdat hij het absoluut cu centraal karakter van het Pinkster wou der negeert en daarmee tenens de levenshistorie van de Kerke Christi. De Heilige Geest moet weer worden uitgestort gelijk op den Pinksterdag;1) Apostelen2) en Evangelisten3) moeten opnieuw uitgaan 0111 het Evangelie te brengen aan «gedoopte en ongedoopte Heidenen»; 4) een geheel nieuw soort van kerken moet verrijzen, °) eri de historische ontwikkeling der Christelijke waarheid moet als hallast overboord worden geworpen. s)
1) Unsworth, a. w., p. 145: God says, .. i will pour out my Spirit upon all flesh and this prediction of Joel was partly accomplished at Pentecost, but is to be accomplished in its fulness in „the last times" when the special outpouring of the Spirit will be universally experienced. — P. 183: We too must wait for the outpouring of the Spirit to fit us for Church-work and to apply the truth we teach.
2) Zie noot 2, p. 37. Slater, a. w., p. 32: The spiritual condition of the Wesleys before their conversion was similar to that of the disciples before the day of Pentecost. — Gregory, a. w„ p. 66: When the Spirit had descended on the early Church and on Wbsley.
3) Whitehead, a. w., ii, p. 499: Mr. Wesley declares that he and his brother considered the Lay-Preachers in the light of Evangelists, or Preachers only, when they received them as helpers in the work, or they never should have admitted them.
4) Wesley, Works, V, p. 108: The Heathen baptized or unbaptized.
5) Gregory, a. w., p. 14: The spiritual and moral condition of the country (England) was sucli as to imperatively require a re-evangeiization on the largest possible scale. The truth is, England had never yet (nl. vóór het Methodisme) been thoroughly evangelized. It had heen ecclesiasticized instead. — Stevens, a. w., ii, p. 353: Such was Wesley's „United Society", sueh the Church of Methodism; and as such, is it not a reproduction of the Church of the Apostolic age, and a type of „the Church of the future"? Gregory, Ihily Church, p. 156: The eariiest Christian Churelies were, in fact, United Societies.
6) Wesley, Works, V, p. 149: Whatever doctrine is new must be wrong; for the old religion is the only true one; and no doctrine can be right, unless it is the very same „which was from the beginning". Naar aanleiding van deze woorden zegt Slater, a. w., p. 37: To the universal Church it must be of interest that the theology whicli arose in connection with this burst of religious life is that of the Early Church.



Voor de bewering, dat de Heilige Geest zich voortdurend uitstort in de gemeente1) en in eigen hart,2) doet men dan een beroep op teksten zooals Hand. 8 : 17 en 10 : 45, en de Methodist komt er open en rond voor uit in dezen tot het gezelschap der Kwakers te behooren. 3) Op dezen controvers tusschen verschillende kerkgroepen aan den éénen en enthousiasten van alle gading aan den anderen kant kan hier niet in den breede worden ingegaan. Derhalve neem ik hier slechts over wat Dr. A. Kuyper 4) dienaangaande summierlijk schrijft: «Wat is Pinksteren Wat op Pinksteren te Jeruzalem in de opperzaal geschied
1) Gregory, Ifoli/ Church, p. 40: Might not this (Acts 8:17) be a repetition, in part, of the phenomenon of Pentecost? a supernatural command of other tongues, and a burning, high-toned. heavenly eloquence of praise, so that men spake with the tongues of angels? We know that this is what occurred at Gaesarea, under Peter's ministration; and so little is God's free Spirit bound by a rigid regularity, that those gifts caiue upon the first gentile congregation before baptism.
The importance and necessity of this lesson is shown by the daring and dogged polemical disregard of the striking diversities in the Spirit's operation in these two critical and crucial events. Baronius and the Romanists insist upon the one instance, and Calvin and his partisans insist upon the other, and both alike refuse not only to correlate, but even to allow any real signiticance to the complementary event which does not favour, but forbids and rebukes their respeetive theories.
2) Unsworth, a.w., p. 183: We too must wait for the outpouring of the Spirit to tit u8 for Church work and to apply the truth we teach. — Het onderscheid tusschen illuminatie en inspiratie schijnt Wesley niet te handhaven. Hij geloofde ook aan een inspiratie des Christens. die hij de „Testimony of the Spirit" noemt. (Works, XII, p. 83). In Deel V, p. 34, zegt hij: It nothing helps them to say: „We do not deny the assistance of God's Spirit; but only this iiispiration, this receiving the Holy Ghost, and being sensible of it. It is only this feeling of the Spirit, this being moved by the Spirit, or tilled with it, which we deny to have any place in sound religion". But, in only denying this, you deny the whole Scriptures; the whole truth. and promise, and testimony of God.
3) Wesley, Works, XIII. p. 83: If the Quakers hold the same pereeptible inspiration with me, I am glad: and it is neither better nor worse for their holding it. — Gregory, Holy Church, p. 40: But some man will say, This lias a very suspicious look of Quakerism. Yery well. Did we not agree at the outset not to distress ourselves at the discovery that this or that Christian community was not altogether in the wrong?
4) Uit het Woord, 1875, II, p. 201.



is, was niet een openharing, niet een werking, niet een ingeving, maar een uitstorting van den Heiligen Geest. Scherper gezegd zelfs, niet een uitstorting, maar de uitstorting des (ieestes. Die uitstorting die slechts eenmaal komen kon, slechts ééns denkbaar is, en in haar aard en heteekenis beide van alle voorafgaande en daarna komende bedeelingen des Heiligen (ieestes onderscheiden is.
«Slechts eenmaal is er, na den Pinksterdag, van een uitstorting des Heiligen Geestes in de Schrift sprake. Lukas geeft er ons bericht van in het 10«'1' hoofdstuk der Handelingen. In Cornklius' huisgezin was liet eerst aan een die geen Jood en geen Jodengenoot was, het Evangelie van Jezus Christus verkondigd. En nu lezen we, dat de Heilige Geest viel op allen die het woord hoorden, en dat de geloovigen uit de Joden zich ontzetten, «dat de gave des Heiligen (ieestes ook op de Heidenen uitgestort werd».
«Tweeërlei verschil dus met den Pinksterdag.
«Te Jeruzalem de uitstorting des Heiligen (ieestes. Te Caesarea een uitstorting van de gave des Heiligen (ieestes. En evenzoo. Te Jeruzalem uitstorting van den Heiligen Geest op Joden en Jodengenooten. Te Caesarea uitstorting van de gave des Heiligen (ieestes op Heidenen. Het ééne Pinksterwonder doorloopt twee stadiën. Het vindt zijn Hoofdopenbaring te Jeruzalem. Het wordt aangevuld en volkomen gemaakt door het gebeurde te Caesarea. Heide feiten saamgenomen vormen het ééne groote wonder: De nederdaling van den Heiligen Geest in de Gemeente van Christus, gelijk deze uit Joden en Heidenen is sadmgesteld, maar met het eerstgeboorterecht voor den Jood. « De zaligheid is uit de Joden.» «Beginnende van Jeruzalem»...
« Er is dus geen sprake van een werking des Heiligen Geestes als onder het Oude Verbond. Geen sprake van een openbaring des Heiligen Geestes als aan Johannes te beurt viel. Geen sprake van een bedeeling des Heiligen Geestes,
8



als reeds aan de jongeren geschonken was. Ook niet van een aangrijping des Heiligen Geestes, als waardoor later de geroepenen ten leven werden verwekt. Er is sprake van iets dat nooit vooraf noch ooit daarna, maar hier uitsluitend, hier alleen plaats greep; van iets nieuws, iets eigenaardigs' iets dat zich nooit herhaald heeft, en dat door de Schrift daarom met den eigenaardige,! term wordt uitgedrukt de uitstorting van den Heiligen Geest
« Eerst op aarde gekomen, verlaat de Heilige Geest deze aarde „iet meer. «Ik zal den Vader bidden, en Hij zal u den Trooster zenden, opdat Hij bijn blijvein eeuwigheid.»
De idee van het Methodisme is dus: een Revival van het Christendom door een Revival van de Christelijke Oudheid, het Pinksterwonder incjuis. De Methodist sluit zich hij het kerkelijk verleden niet aan, maar grijpt over
de historie heen naar den oorsprong terug. Hij wil, om zoo t( zeggen, geen kerkelijk maar een revivalistiseh Christendom. Door een weer geldend maken van het verledene moet het tegenwoordige worden verwakkerd, of om met Wkslev te spreken, men zoekt een «ancient novelty». i) In dit teruggrijpen nu naar den Apostolischen tijd met negatie van alle historische ontwikkeling, openbaart zich het beginsel der repristinatie, -') één der grondfouten van hel Methodisme.
noviitv'nf\UI1' P' 258: If 1 °an pr0hably conjectur<'. that, either hy the , ƒ f"" anc,ent cust0"' (Watchnight)... it is in my power to save -i
it Ïot Tl rf and hidC a mU'titUde °f SinS" al" 1 clear ^ore God'if I do
not, if I do not snatch that brand out of the burning?
Kt?P^f;?,RCfra,0re" ZU" MerVan "iet gt'"eel "ij tc P'e"en: Dr. H. H Klipkr, Het Gereformeerde Beginsel en ,1e Kerkgeschiedenis, p. 30: De Refor-
matoren hebben door hnn breuke met het bestaande instituut en hun te.1
Sml ";ar de urcl,ri8tli0he als de ideal-Gemeinde meegewerkt tot de voor-
drukki ^ » 0,'US Palmare Va" FLACIUS IllyeicUS hare classieke uitdrukking heeft gevonden, dat in de Kerk geen ontwikkeling maar allee-, ver
ring heeft plaats gevonden. Beider .standpunt leidt consequent, gelijk Bai-r



Hoezeer dit beginsel kerkverwoestend gewerkt heeft, moet thans in liet tweede deel van dit hoofdstuk,
DE REALISEERING DER REVIVAL-IDEE,
worden beschreven.
Deze idee is naar buiten getreden 1. in de institutaire en 2. in de organische openbaring van het Methodisme. Eeistgenoemde ga voorop als zijnde deze «op elk punt bepaald en aanwijsbaar».1)
De 181'"' eeuw was in Engeland de eeuw van hel Christelijk Vereenigingswezen. Men had er eene Society for the Promotion of Christian Knowledge, een Society for the Propagation of the Gospel en een Society for the Reformation of Manners: alteinaal stutten om het groote gebouw van de Staatskerk voor instorting te bewaren. Van de Society for the Reformation of Manners, oorspronkelijk enkel onderlinge stichting bedoelende, zijn de Societies van Wksley zooveel als de historische continuatie.'-) Ook deze wilden, blijkens Wesj.ey's eigen definitie3) (die alle begrip van «kerk» uitsluit)4) niets anders dan samenkomsten lol onderlinge stichting zijn. Trouwens overal waar
terecht opmerkte, tot opheffing van de Kerkhistorie. In de Geref. belijdenis, dat er onderscheid moet gemaakt worden tusschen de ecclesia invisibilis, die altoos zich zelf gelijk blijft, en de ecclesia visibilis, die Christus door Zijn Woord en Geest leidt tot de voorgestelde volmaaktheid, is deze tegenstelling overwonnen.
1) Cf. Dr. A. Kuyper, Encyct., III, p. 218.
2) Lecky, a. w., II, p. 547. Zie noot 6, p. 55.
3) Grkuoby, a. w., ji. 17: His deflnition of the word Society is: „A company of men having the form, and seeking the power, of godliness, united in order to pray together, to receive the word of exhortation, and to watch over another in love, that thye may help each other to work out their salvation." Thus, in four years, the Penitent Enquiry lieeting lias developed, or merged, or emerged into a meetiiuj for miiluul eili/ication.
4) Whitehkad, a. w., II, p. 162.



Revival ontstaat, ziet men de Opwekkingsidee zich belichamen in Societies onder allerlei naam.
De eigenaardigheid van deze Societies is dat men er de Kerk als «Kerk» feitelijk mee prijsgeeft. ]) Als menschelijke instelling, hoogst nuttig voor liet publieke leven en de openbare zedelijkheid, is zij achtenswaardig. -) Het geestelijke leven echter zocht bevrediging in ietshoogers, en dat vond men in de Societies, onderlinge samenkomsten tot stichting buiten de Kerk om.
In de 16,lc eeuw was de Kerk hoofdzaak, in de IS'10 de Vereeniging. Luther en Cai.vijn beoogden een reformatie der Kerk tegenover de Roomsche r/eformatie, met behoud altijd van de forma der Kerk. En ofschoon met name Cai.vijn altijd ten ernstigste gewaarschuwd heeft tegen alle willekeurige en onnoodige verscheuring van het lichaam Christi, 3) heeft toch zijn ijveren voor de zuivere forma
1) Wksley, Works, XII, p. 112: If, as my Lady (Huntingdon) says, ali outward establishments are Babel, so is this establishment. Let it stand for me. I neither set it up nor pull it down. But let you (Charles) and I build up the city of God. — Wesley: Church or no Church, souls must be saved! (Gregory, a. w., p. 113). — J. A. Wormser, I)e onkerkelijke Wijting, p. 2.
2) Stevens, a. w., II, p. 853: The chief diftieulty among „ChurchmenM, respecting Wesley's view of his United Society, arises from the fact that they have not appreciated his distinction between a simple, spiritual Church and a national Church. — Cf. verder Urlin, a. w., p. 46 v. — Voor het Réveil cf. wat i* élix Neff schrijft (De Goltz, a. w., p. 240): Tout compté, je ne vois pas le grand avantage qu'il y aurait & répandre parmi les chrétiens le système baptiste. .Ie erois toujours que si les églises nationales ne sont pas dans la règle apparente de 1 évangile, elles sont du moins une institution fort utile dans le plan de miséricorde du Seigneur, ne füt-ce que dans 1'intérét de la morale publique et du bien-être temporel des nations..., qu'en conséquence, nous devons les regarder comnie le tilet de la parabole qui ramasse toute sorte de choses. — Whitefikld, Works. I, p. 23: As Christianity was not then the national religion, I suppose the assemblies here intended (Hebr. 10 : 25) were not sucli as our public congregations, but rather little private societies, or associations, or churches as the custom was of priiuitive christians, who, we are told, continued steadfastly in the Apostle's doctrine, and in fellowship one with another. — Abbey and Overton, a. w., p. 319.
3) Dr. A. Kuyper, Tractaat van de Reformatie der Kerken (1883). p. 174. — Dr. F. L. Rutgers, Calvijn's invloed, p. 77.



der Kerk geleid lol separatie van Rome's hiërarchie. Van zoodanige separatie juist was Wesley ten eenenmale afkeerig. J) Ieder Christen in zijn eigen kerkgenootschap latende, wou hij ze allen in zijn Societies vereenigen ter opbouwing van waarachtig geestelijk leven, 2) en waarschuwde hen deze samenkomsten niet den naam van kerken te geven. 3) Hiermee nu is het vraagstuk opgelost, of Wesley zich van de Staatskerk afgescheiden heeft. Wesley en de zijnen hebben zich van geen Kerk afgescheiden, om de eenvoudige reden dal zij geen Kerk bedoelden te stichten, maar uilsluitend Societies in de Kerk. Dat deze Societies niettemin van de Kerk afraakten is niet te verwonderen. Immers de Kerk kan, wil zij waarlijk
1) Wesley, Works, viii, p. 354: There is yet another circumstance, which is quite peculiar to yourselves: Whereas every other religious set of people, as soon as they wcrc joined to cach other, separated themseives from their former societies or congregations; you, on the contrary, do not; nay, you absolutely disavow all desire of separating from them. You openly and continually declare you have not, nor ever had such a design. And whereas the congregations to which those separists belonged have generally spared no pains to prevent that separation; those to which you belong sparc no pains fnot to prevent, but) to occasion this separation, to drive you from them, to force you on that devision to which you declare you have the strongest aversion. — Gregory, a. w., p. 35: This the more remarkable as they were neither agitators for, nor advocates of, Churchrcform or ecclesiastical or political changc of any kind. All they aimed at was reformation of the heart and life. — Ilerzoy'2, in voce Merle d'Aubigné: Die Bewegung (Réveil) war jedoch keine Nachamung derjenigen des 16. ,Jarhunderts, sie war weder theologisch noch auf l'eberlieferung begrltndet; sic war selbstandig und eigenartig. religiös und geistig. Man dachte nicht die Kirche zu reformiren wie im 16. Jarhundert, sondern man wollte die Einzclnen bekehren und rettcn. Auch kam man nicht auf die alten Glaubensbekenntnisse zurück, um ihnen das Ansehen wieder zu verschaffen, das sie einigermassen verloren hattcn; einige Lehren, die für das Leben der Seele besonders wichtig schienen, wurden vorgehoben, das übrige einstweilen beseite gelassen.
2) Grkgory, a. w., p. 36: But its most novel feature, in Wesley's view, was that it was a purely unsectarian revival. — Réveil, De Goltz, a. w., p. 281: Son (1'Église du Bourg-de-Four) intention était bien, en dépit des différences de partis, de tendre la main a tous les chrétiens. Zie ook p. 265.
3) Wesley, (Abbeij and Overton, a. w., p. 328): Wam all against niceness in hearing, a great and prevailing evil: against calling our society a Church or the Church; against calling our preaehers ministers and our houses meeting-houses: call them plain preaching-houses. — Gregory, a. w., p. 22.



(le Kerk zijn, zulk een hybridisch iels, dat geen Kerk is en toch immer wil doen wat der Kerke is, niet in zich opnemen zonder haar Goddelijk karakter en hooge roeping te verloochenen.
Deze binnen-kerkelijke gezelschappen nu verdedigde men veelal met een beroep op Hebr. 10 : 25, i) waar van een niet nalaten onzer onderlinge bijeenkomsten gesproken wordt. Doch ten onrechte. De in dezen tekst bedoelde bijeenkomsten toch zijn geen vergaderingen buiten den openbaren eeredienst om, maar de vergaderingen der geloovigen als een gemeente zelve. In het Grieksch staat voor «onze bijeenkomsten» niet y £7ri7uvxyuyyj ypüv maar exuTüv, wat dus zeggen wil: laat ons onze eigene exi<rvvxyuy>i, in tegenstelling öf met de Joodsche 2) öf met de andere Christelijke3) samenkomsten in dezelfde stad niet nalaten; zoodat deze tekst derhalve, goed beschouwd, juist tegen de revivalistische Societies pleit.
Dit onkerkelijk streven, dat zielen poogt te redden met verwaarloozing van de kerk, typeert zich in Wesley's levensmaxime: kerk of geen kerk, zielen moeten worden gered. Op deze wonde plek in het Methodistisch organisme legt dan ook Wormser den vinger in zijn opstel over De onkerkelijke Iiigtimj die zich bij vele Geloovigen openbaart, p. 2: «Hoe vele instellingen van godvruchtigen en weldadigen aard zijn er in de laatste jaren niet, met groote inspanning en opofferingen, in het leven geroepen! Slechts ééne instelling, maar het is eene instelling des Heeren, de kerk, werd daarbij, op niet vele uitzonderingen na' doorgaans vergeten; door sommige geloovigen zelfs opzettelijk ter zijde gesteld.»4)
1) Catechism of the Wesleyan Methodist.*, II, Ch. IX.
-) Dr. B. Weiss in Meyers Kommentar.
3) Dr. Th. Zahn, F.inleitung in das S. T., II, p. 141,
4) Dr. A. Pikuson, Studiën over Johannes Kalvijn, r, ]>. 12: Geen macht heeft



En al is hel nu waar dat de Methodistische Societies van Engeland en de Piëtistische ecclesiolae in ecclesia in Zwitserland zelve kerken geworden zijn, toch is hiermee de Society-idee de wereld niet uit. Bij de Methodisten is zij bewaard gebleven in de Classes, die op haar beurt in de Societies zijn, wat de Societies voorheen in de kerken waren.a) En over het algemeen kenmerkt zich dit onkerkelijke streven èn bij zuiver Methodistische èn bij Methodistisch getinte kerken in het stichten van allerlei los van de Kerk staande vereenigingen. Deze vereenigingen moeten dan de arme, machtelooze Kerk ter hulpe zijn!
Bij den Methodist is dus de eigenlijke idee van Kerk te loor gegaan. Voor zijn bewustzijn staat de pilaar en
in ons land meer de kerk, het kerkelijk bewustzijn, ondermijnd dan het Réveil. Met uitzondering van den Katechismus, werden de symbolische schriften der hervormden niet gelezen. Men kon als kind den indruk ontvangen, dat de geloofsbelijdenis, achter sommige bijbels geplaatst, tot de apokricfe boeken behoorde, tot geschiedenissen als Bel en de Draak, waaraan men wel eens begon, maar die men nooit ten einde bracht. De konservatieve orthodoxen van die dagen hebben het wel ingezien. Zij behoorden tot de felste tegenstanders van het Réveil en zij vergisten zich niet. Mannen, predikanten te Amsterdam en elders, aan wier rechtzinnigheid niet te twijfelen viel, veroordeelen scherp al dat subjektivisme, dat ontspringen aan allen kerkdijken band. dat, stichting zoeken in de vergaderingen van allerlei kerkgenootschappen, dat houden van konventiekels en zondagscholen door den eersten den besten „wedergeboren" leek, onafhankelijk van iedere kerkelijke aanstelling of theologische voorbereiding. Maar het verzet baatte weinig. Deze kerkelijke orthodoxen werden als vijandig aan het ,,kristelijk leven" in den ban gedaan. De liberale theologie brak het dogma af, en het Réveil brak de kerk af.
1) Dr. W. B. Pope, Higher Catechism of Theology, p. 327: What has been the general course of these interior societies? Some have declined and withcred away; some have had a long and healthy existence, as in Germany; and some, finally, have become themselves separate churches. Of this last the Methodist Societies are the most remarkable instance in the history of Christendom. Why the most remarkable? Because they have to a great extent succeeded in combining all the essentials of a Christian Church and of a society within the Church: their Class-meeting organisation being the centre of the latter.



Aastigheid der waarheid (1 Tim. 3 : 15) niet meer onbewogen, en vandaar is ook de belijdenis der waarheid bij hem onzeker geworden. De Methodist beroemt er zich op, dat zijn gemeenschap in hare «Rules » ter toelating geen andere verklaring eischt dan die van «een begeerte om den toekomenden toorn te ontvlieden».1) Zelfs rees er twijfel of een aanhanger van het Universalisme (de leer dat alle menschen aan het eind zalig worden) zoo hij voorbeeldig leefde, wel het brandmerk van een ketter verdiende!2)
In dit ondogmatisch Christendom ziet de Methodist ten onrechte (naar zoo straks zal worden aangetoond) een copie van de Oude Kerk en tegelijk een profetie van de Keik der toekomst. •') Daarmee wil hij de unificatie der menschheid, maatschappelijk van lieverlee zich realiseerend door middel van stoom en telegraaf, nu ook geestelijk tot stand brengen. En het is ditzelfde denkbeeld, dat men later weer aantreft bij mannen als Tolstoï, Ritschl, Harnack °) e. a. Deze mannen komen daarin o\ereen, dat ze allen hun evangelie op een «stuivertje» 6)
I) Stf.vkns, Compendium, p. 27: Terms of mcmborship in t1ic.se Societies were necessary, and thus originated the „General Rules", a purely catholic document, with not one dogmatic proposition: the terms of Methodist communion throughout the world. _ Wkslky, Works. VIII. p. 270. - A. Pierson, Studiën over Kalvijn, I, p. 11: Het Réveil was een soort van geestelijk kosmopolitisme, dat weldra alle geloofsformulieren als beletselen leerde beschouwen. En het eenigc formulier, dat als geloofssymbool van de wedergeborenen in alle kerken had kunnen dienen dat der XII geloofsartikelen, viel bij het Réveil weinig in den smaak, omdat het voor den gloed van het methodisme te bleek was.
\ 2) Stevens, a. w., I, p. 14.
3) Ibid., II, p. 353.
4) Slater, a. w., p. 16—17.
5) Dr. H. Bavinck, Doym., I, p. 511.
6) «Ir. I>. P. D. Fabius, Voortvaren>, p. 10, II: Wie heeft niet dat methodistische stuivertje in handen gehad, waarop, zooals het heette, het gansche evangelie voorkwam? Of de stuivertjes in Paulus' dagen wellicht grooter waren dan nu?
e verre van den gansehen Bijbel op een stuivertje te hebben, stelt men zich met één stuivertje uit dien rijken schat tevreden.



Dissenters steeds een kwaad hart toe. 1) Toch strekt liet hem tot eere. dat hij, zijns ondanks, door op de straten en in de velden vrijuit te prediken, practisch den eiscli van godsdienstvrijheid heeft gehandhaafd en zoo het werk zijner politieke tegenstanders heeft gerechtvaardigd. 2)
Wat liet tweede punt betreft is liet van belang op te merken, dal de mechanische uitvindingen gedurende de laatste helft der 18<l(l eeuw het industriewezen een hooge vlucht deden nemen en dat zoodoende centra van arbeidersbevolking werden geschapen, die een geschikten bodem v 01 inden voor de ontwikkeling van de kiemen der Revolutie uit Frankrijk overgewaaid. 3) Op dezen bodem werd echter vroegtijdig door het Methodisme hel goede zaad der religie uitgestrooid één van de hoofdoorzaken dat de Revolutie 111 Engeland geen ingang vond. 4) Nochtans verraadde Wesi.ky s principieel verzet tegen de ideeën der Revolutie niet veel scherpte van blik, daar hij ook den heldhaftigen
had no Dissenting predilections or 1'uiïtan punctilios. He was a Tory in Cluircli anil State. - cr. Tyerman, a. w., I. p. !«).
1) Bot.ue and Bennktt, a. w., III. p. n«. (Wksi.f.y) also breatlied a subtle ether through the systcm. hy diffusing dai k suspicions of the dissenters, whose blood had purchnsed the liberty wliicli he was glad to enjoy. So far! therefore, as the spirit of the Wesi.eyans is concerned, liberality in religion gained hut little from their rise.
2) 11)1(1.: In an Indirect and unintentional way, the most happy and powerful ®rew out r 'lic new separation from the established church... A powerful weight was thrown into the scale of practical dissent, vast numbcrs were added to the advocates lor worship separate from the parochial asscmblies, and a host of preachers unconsecrated hy episcopal hands, not only puhlished their doctrines, hut administcred the sacrainents of religion through the kingdom. — Cf. Dr. A. Ki ypeh. Calvinisme Oorsprong en Waarborg en: p. .13.
3) Lecky, a. w., p. «30 v.
4) Ibid.: England 011 the whole escapcd the contagion. Many causcs conspired to save her, hut among them a prominent place must, I believe, be gi\en to the new and vehement religious enthusiasm whieh was at that very time passing through the middle and lower classes of the people. — Hlc.ki.e, a. w., I, p. 423: . Methodism was daily gaining groiind, partlcularly in the mnnufacturing towns
9



strijd van de Amerikaansche kolonisten tegen het moederland als revolutionnair aan de kaak stelde.*)
Groot was de invloed van de Revival-beweging op sociaal gebied. Bijna alle ondernemingen van pliilanthropisclien en missionnairen aard danken haar ontstaan aan de «Evangelicals». 2) Het Wesleyanisme bepaalde zich hoofdzakelijk tot de armere klasse 3) in de sleden. 4) «Wesley is de vader der inwendige zending. 5) Alle werken der reddende liefde, waardoor Engeland heden ten dage zulk een naam verworven heeft, worden reeds in kiem aangetroffen bij Weslky en zijne vrienden. Zij hebben zich het lot van gevangenen en veroordeelden aangetrokken lang voor Elisabeth Fry de gevangenissen opende. Zij hebben de verwaarloosde kinderen bijeenvergaderd lang voor er van havelooze scholen sprake was. Zij hebben de door Raikes gestichte Zondagsscholen verbeterd <;) door hel invoeren van het belangeloos onderwijs. Hunne geordende armenverzorging was een voorbeeld voor de tegenwoordige armenvereenigingen. Het thans zoo uitgebreide werk der stadszending was een wezenlijk bestanddeel hunner werkzaamheid en nog thans wordt dit werk
1) Southey, a. w., p. 400.
2) Abbky and O verton, a. w., p. 315.
3) Slateh, a. \v., p. 144: Thcn, and since, our mission has been principallv arnong the lower classes of society. Our chief constituency is among the toiling multitudes. — Wesley: To speak rough truth, 1 do not desire anv intercoursc witli any persons of quality in England (Southey, a. w., p. 201).
4) Southey, a. w., p. 202 : Hut though Wesley prcferred the middlingand lower classes of society to the ricli, the class which he liked least were the farmers.. . Wesley was likelv to judge tlius unfavourably of the agricultural part of the people, beeause they were the least susceptible of Methodism. For Methodism could be kept alive only by associations and frequent meetings; and it is difficult or iinpossible to arrange these among a scattered population.
5) Schöll in Herzog'2, IX, p. 700. s
0) Cf. Tyehman, a. w., I, p. 10: It deserves to be mcntioned that Hannaii Hall, a young Methodist lady, had a Methodist Sunday-scliool at High Wycombe 14 years before Haikes began his at Gloucester; and that Soimiia Cooke, anotlier Methodist was the first who suggested to Haikes the Sunday-scliool idea.



naar methodistische beginselen geleid ... Ook is Wesley de stichter der traktaat-literatuur.*) Aan de goedkoope verspreiding van bijbels en godsdienstige geschriften heeft hij bijzondere zorg besteed... Eindelijk was hij de eerste, die zijn stem verhief tegen de slavernij, en door het Methodisme is Wii.berforce opgewekt geworden 2) om de ketenen der slaven te verbreken.» 3)
Van een beoefening der Christelijke en theologische wetenschap in stringenten zin kan bij het Methodisme nauwelijks sprake zijn. Hiermee wordt natuurlijk niet beweerd, dal Wesley geen wetenschappelijk man was, dat de wetenschap tot op zekere hoogte in de Methodistische seminaria niet beoefend wordt en dat er niet eenige geleerden onder de Methodisten zijn. Maar bij den Methodist, zoo den studeerenden als niet-studeerenden, staat te sterk op den voorgrond het winnen van zielen, 0111 nog veel tijd of zin voor rustige studie over te laten. 4) Derhalve' werd ook de schatkamer der Christelijke wetenschap van Methodistische zijde met slechts enkele kleine bijdragen verrijkt. 5)
Hiertegenover vloeide mild de ader der Christelijke letterkunde; mild, wanneer men denkt aan de schoone liederen der Wesleys, aan de stichtelijke werken van John en andere Wesleyanen en aan de geschriften der «Evangelical Party», die feitelijk onder beademing van het Methodisme opkwam. u) Ik behoef hier alleen te noemen
1) (.1. I yeiimax, a. w., I, p. 11. — Stevens, a. w., II, p. ssu.
2) De IIémisat, a. w., p. .m — Whitefield was tegen de vrijmaking der slaven (\\orks, IV, p. 4(14) hoewel hij tegen hun mishandeling protesteerde (Works, IV, p. 37).
3) De la Saussaye, a. w., p. 128.
4) Sol'tiiey, a. w., p. 270.
5) Slater, a. w„ p. 148. - i>. lol: Our want ol' learning and want of leisure compel us to dependence at mnny points.
(!) I.hcky, a. w., II, p. 034.



de gedichten van Cowper, de Cardiplionia van Newton, de Meditations van Hervey, de Complete Duti/ of Man van Venn, de Ecclesiastical History van Milner, de Biblical Commentaries van Scott en de Practical View van Wii.berforce. !)
1) Lf.cky, a. w., II, p. 01").



HOOFDSTUK VI.
De Methode van het Methodisme.
Hel punctum saliens bij het Methodisme is de Methode.
Toch is deze methode, hoe belangrijk ook, niet in haar vollen omvang beschreven. De Methodistische tractaatjes bevatten gewoonlijk slechts aanwijzingen die betrekking hebben op de methodiek der bekeering, maar hiermede is de oorsprong en het wezen van deze methode niet in het licht gesteld.
Misschien kan zij het best en hel volledigst beschreven worden, door haar voor te stellen als die van een leger dat optrekt om een vijandig land te veroveren. Tol deze voorstelling geven Methodistische schrijvers zeiven ons het recht, daar zij bij voorkeur militaire termen gebruiken : !) men spreekt van de reizende predikers als «evangelische cavalerie», 2) van « aggressieve evangelisatie», :i) van «capitulatie der zielen» 4) enz. En wat heden ten dage bij de Salvation Army, een krachtige looi van den
1) Whitefikld, Works, I, p. 387: The battic was begun 011 Monday. (Mary le bon-field). — P. 405: The people seem to be slain by scores. They are carried of!*, and comc into the house like soldicrs wounded in and carried oflf a field of battic (Cambuslang). — P. 470: I ain now in my winterquarters, preparing for a fresli canipaign.
2) Stevens, Compp. 90.
3) Gregory, a. w., p. 177.
4) Ibid., p. 52.



Methodistischen stam, ') wordt waargenomen, is niels anders dan de uiterste consequentie van dit militair optreden in geestelijke dingen. -)
Welnu, wij volgen het Methodistische leger wanneer het 1. aan heel de wereld als zijnde een «heidendom» den oorlog verklaart, 2. de «heidenen,» ter opwekking van den «Busskampf», door een hoetepredicatie aanvalt, 3. zich daarna op de individuen werpt en 4. eindelijk die veroverde individuen in zijn gelederen incorporeert.
Wesley heeft ons getoond dat een denkbeeld niet altijd een droombeeld is. Onmiddellijk na zijn optreden heeft hij als lijfspreuk voor aller oor uitgeroepen: de wereld is mijn arbeidsveld, en nog in onze dagen worden de nerveuze zeloten van het Methodisme door dit gevleugeld woord als gedragen om de beginselen van hun geestelijken vader heinde en ver, tot aan de einden der aarde te propageeren. 3) Hierin ligt iets waars, iets edels, iets navolgenswaardigs ook voor den Calvinist. Is toch het Calvinisme een wereldbeginsel dan moet het tevens zijn \xere\droeping verstaan. Eerst ja moet de bodem worden verdiept en hel breede fundament gelegd; maar dan moet het gebouw hoog rijzen op zijn grondslagen en blinken aan zijn transen voor de geheele wereld. Immers
1) Cf. Dr. Th. Kolde, Die Heilsarinee, p. 13, 49 v.
2) Ibid., p. 124: Es ist freilich befremdlich, sagt Mr. Hootii, dass das Volk (lottes niemals die Tliatsache voll erkannt haben sollte, dass, wenn es gilt die Welt zu bekampfen, man in derselben systematisclien Weise kampten niuss, wie weltliclie Armeen es thun, und dies um so mehr und nicht weniger, als unsrc Waffen nicht fleischliche, sondern geistlichc sind.
3) Cf. Stevens, a. w.f III, p. 315: It deepened and widened under their labours, till it became the great characteristic of modern Mcthodism, raising it from a revival of vital Protestantisin, chicfly among the Anglo-Saxon race, to a world-widc system of Evangelisation, which lias reacted on all the great interests of its Anglo-Saxon field, lias energised and ennobled most of its other characteristics, and would seem to jiledge to it an uniuersal and perpetnal sway in the earth. (Ik cursiveer. Dit laatste gevoelen is zeer algemeen onder Methodisten.)



een breed fundament is berekend op een hoogen bouw.
De Methodist is met niets minder dan de wereld tevreden. Doch kan hij de wereld redden, de wereld in haar eenheid, volheid en grootschheid ? Stellig niet. Hij wordt bezield door een dualistisch idealisme, dat die ééne wereld halveert, dat van geen verzoening weet tusschen natuur en genade, schepping en herschepping, aarde en hemel, tijd en eeuwigheid. Werd de idee van het Methodisme in het voorgaande hoofdstuk verklaard uit het Principe der imitatie, aan de methode ligt het Ascetisme, het tweede hoofdbeginsel van deze groote geestelijke beweging, ten grondslag. *)
Waar nu het Ascetisme den geloovige als een macht aangrijpt, daar beheerscht het zijn beschouwing over de wereld en over den mensch en regelt het de verhouding tusschen die beide. Het ik van den geloovige is dan het heilige, de wereld (het eigen vleesch meegerekend) het onheilige en de verhouding tusschen beide een vijandelijke.
Nu was er tweeërlei soort van asceten in de geschiedenis. De eene soort vluchtte ijlings, bij het bespeuren van de booze macht der materie, naar de stille eenzaamheid van woestijn of klooster; de andere spoedde zich naaide woelende menigte ten einde ook die tegen hetzelfde gevaar te waarschuwen.
Tot deze laatste categorie hoort Wesley. Wal van Franciscus gezegd wordt, geldt ook van Wesley: beiden predikten een Ascetisme voor de wereld, beiden wierpen hun reglementen-net over het gansche menschdom uil. 2)
Onder de bezieling van zulk een dualistisch idealisme, dat kortweg één term van hel probleem schrapt,moesten
1) Cl'. Dr. NV. B. Pope (een Methodist), lliyher Catechism of Theolnyy, p. 28: 1. lts (nseetisni) aim has been riglit: the entire victory of the spirit over the flesli, to be attained by fasting. mortifieation of the appetites; total abstraction froni the world; the absolute suppression of the will, or its annihilation in the will of God ... 2. Hut its nieans have been often devices of nndue severity etc.
2) Sohm, a. w., p. 101. Harnack, I). (i.3, III. p. 382.



vloed van het Methodisme?» En antwoorden: «Niels. Zij behooren der wereld toe en men laat ze aan de wereld over.»
Als de lijn van mijding en scheiding overal en consequent doorgetrokken is, want de Methodist, gelijk de Anabaptist, weet zijn positie wel te redden als hij door zijn akosmisch drijven van alle zijden hard in het gedrang komt. De Wederdooperij verhief eenerzijds «in haar mijding van de wereld het uitgangspunt van het klooster tot algemeenen regel voor de geloovigen», en nam anderzijds «feitelijk de Roomsche theorie over, alleen met dit verschil dat het Koninkrijk Gods in plaats van de Kerk werd gesteld». Leest men 1111 Methodisme in stee van Wederdooperij , dan is hier precies het Methodistische standpunt aangegeven. De Methodist gaat niet te werk naar den goeden regel van Paulus: het natuurlijke eerst, daarna hel geestelijke, en neemt daarom, uit vrees voor de gevolgen zijner eenzijdigheid, de toevlucht tot een secalariseeren van hel Koninkrijk der Hemelen. 2) Zelfs gaat hij zóó ver 0111 mei den Pelagiaan en Remonstrant3) éénzelfde lijn le trekken, door bij gemis van de geineene gratie, de particuliere genade natuurlijk te maken,4) zoo-
1) Dr. A. Kvyi'Eh. !lel Calvinisme, p. 23.
2) Dr. GitEGonv, lloli/ Church, p. 114: There is a Christendom outside the Church. And, locally, the church and the « congregation», that is, the regular attendanls, «hearers only», are not necessarily interchangeable terms... The Kingdom, as a historie phenomenon, takes a wider range,... the Church being the inner circle ot tiie Kingdom. The leavening process works beyontl tlie Church proper into the Kingdom, intluencing public opinion and national law, and ereating a Christian civilisation. Cf. vooral p. 193.
3) Bavinck, Dogm., II, p. 319, III, p. 493.
1) Pope, Uigher Calechism, p. 220: What niarks the best Methodist teaching liere.' It still more than Arminianism developes the doctrine of prevenient «race: assertlng that man is not to be found in the fallen state of nature simply, hut that the very nature itself is grace: that the Spirit works through the word with His own preliminary Influences, deepening and bringing them to perfection; and that tliis continuous prevenient grace is in salvation eonsuminated by the gilt of regenerate life.



dnt naar de wet dat de uitersten elkander raken, het Methodisme geheel van front verandert en nu met de legerscharen van den vijand oprukt om te bestrijden wat vroeger zoo hardnekkig verdedigd werd. Ieder ziel dus hoe deze aanvankelijk zoo ernstig aangebonden strijd met de wereld ten slotte uitloopt op een spiegelgevecht, op een spelen met de wereld, en hoe alleen in het zuiver belijden van de gemeene gratie de gevechtslinie zuiver bepaald wordt. Het Calvinisme sommeert ten strijde waar Ciod vijandschap heeft gezet, het doet liefelijk saamwonen waar God den band des vredes gelegd heeft.
Belangrijker wordt voor ons de strijd van hel Methodisme, wanneer het tegen de Kerk front maakt, en het is deze strijd, dien ik in dit hoofdstuk wensch te beschrijven ; zonder daarbij te vergelen dat de betrekkingen lusschen het Methodisme en de wereld door middel van hel Ascetisme niet zuiver geregeld zijn en dat daarom de Revivalist zich niet enkel te weer stelt tegen een verwereldlijkte Kerk doch ook tegen een Kerk, die de wereld wil behouden omdat ze in haar ziet de eens zoo heerlijke schepping Gods.
Waar het Methodisme reageert tegen wereldgelijkvormigheid in de Kerk, zooals dit in de eerste jaren van zijn optreden het geval was, moet dit streven van harte worden toegejuicht. Maar waar deze reactie hand aan hand gaat met een spreken over gedoopte heidenen *) en dientenge-
1) Wesley, Works, V, p. 108. Cf. VIII, p. 251: It was not long before au objection was made to tliis: Is not thejoining these people together, gatliering Churches out of Churches? It was easily answered... For, 1. These were not Christians before they were tlius joined. Most of the in were barefaeed Heathens. 2. Neither are they Christians, from whoni you suppose them to be divided. You will not look me in the face and say they are. What! drunken Christians! cursing and swearing Christians!... If these are Christians at all, they are



vol ge nu ook een missie onder deze heidenen ondernomen wordt, kan de ijver van den Methodist onze goedkeuring niet wegdragen. *) Immers de Methodist noemt zijn kerk eene missionnaire kerk,2) zijn predikers missionnairs 3) en evangelisten; liij wil evangeliseeren *) gelijk de eerste Christenen en spreekt derhalve van het Christelijk Duitschland en het Heidensche West-Afrika in één adem. 5)
Maar van missie onder gedoopten kan geen sprake vallen, 6) wijl alle gedoopten het zegel van den Drieëenigen God op hun voorhoofd dragen en in liet verhond zijn ingelijfd.
de vil Christians... 3. Neither are they divided any more than tliey were before, even from these wretclied devil Christians. They are as ready as ever to assist theni... 4. If it be said, «Rut there are soine true Christians in the parish, and you destroy the Christian fellowship between these and them;» I answer, That which never existed, eannot be destroyed. Hut the fellowship you speak of liever existed. Therefore it eannot be destroyed.»
1) JC'xgst, Methodismus in Deutschland, p. 8: Wir müssen dagegen protestiren, von den Methodisten in demselben Masse als Missionsgebiet betrachtet zu werden, wie China und Polynesien. Freilich ist diese Anschauung in England und Amerika neuerdings nicht selten. Hev. Boyce stellt in seiner neuen Missionsstatistik die Arbeit der Methodisten und Baptisten in unseren Landeskirchen als vollberechtigte «Mission ganz aufeine Linie mit ihren Bekehrungsversuehen unter Hindus und Kaflern.
2) Gregory, a. w., p. 181.
3) Stevens, Comp., p. 38.
4) Gregory, a. w., p. 34, 173.
5) /ie noot 1. Hoezeer zulk een revolutie-geest, die er op uit is een imperium in imperio te stichten, de rust der kerken verstoort, heeft Prof. Kolde in zijn brochure, aldus naar het leven geteekend (Methodismus, p. 20): Wir werden in der Folge festzustellen haben, dass sic in der That Viele erreiehen, welche die Kirche bisher nicht erreicht, aber dass sie es lediglich da ra u f abgesehen haben. oder auch nur in erster Linie. das ist einfach nicht wahr. Jeder Geistliche, der einmal etwas mit ilinen zu thun geliabt bat, weiss ein Lied davon zu singen, weiss dass ilire angebliche Mission unter den (■ottentfremdeten überall ein rfleksichtloser Kinbruch in seine lieerde, ein x^^OTpi0e7ri7K07reh ist. Sie erntcn, wo sie nicht gesaet haben... In dem kleinsten Dörfchen, wo der Pfarrer jede Seele kennt und über sie waehen kann, treiben sie ilirc Mission. und gerade die Kirchlicligesinnten, oft die (lefordertsten sind es, die zuerst in ihre Netze gehen, und oline sie würde es ilinen an den meisten Orten gar nicht möglich sein, überhaupt Erfolge zu erreiclien.
0) Dr. A. Kuyper, Encycl.. III. p. 522.



Umwandelung auf der Bussbank gefunden haben. Theils sind es Schreckgeschicliten, welche die zeitlichen und ewigen Strafen derer schildern, welche den rechten Augenb'ick versaumten. Das ganze beabsichligt und bewirkt auch olt den Eindruck: Jelzt, in diesem Augenbliek steht deine Seligkeit auf dein Spiele.
Oft fehlt es auch nicht an widerwartigen Ausschreitungen. Nicht selten sieht man, dass die Bussfertigen wie todt hinsinken und ohne Regung liegen, bis sie plötzlich erwachen und unter dem Ruf: «Hallelujah! Hallelujah!» odei «Glory! glory!» fusshoch in die Höhe springen, wie in besinnungslosem Rausch und getrieben von einer geheimnissvollen Macht. Oft zeigen sich die schrecklichsten, krarnpfartigen Verrenkungen und Zuckungen, oder es bricht ein Gelachter aus, welches sich ansteckend weiter verpflanzt. (ierade der iirgste Gottesleugner und Spotter wird oft erfasst und fait wie todt nieder.
Nu volgt onverwijld de eigenlijke aanval: men werpt zich op de individuen. Alsbald stürzen Prediger zwischen die Zuhörer und überreden die Einzelnen mit heftigen Geberden und schreiender Slimme, dass sie kommen mochten, um dem ewigen Zorn zu entrinnen. Bald ist die Bank mit Knieenden gefiillt. Die Verwirrung erreicht den höchsten Grad. Viele lieten mit lauter Slimme für die, welche schluchzend da knieen. Die Prediger eilen wieder umher, noch Andere zu gewinnen. Die Zalil der beim Meeting Bekehrlen wird spater in den Kirchenzeitungen jedesmal genau berichtet.
Zóó valt men aan bij de Canipmeetings; zóó bij de zg. Mission and Special Services. Als bij deze laatste de boet-
10



predicatie is afgeloopen,J) wordt aan de «Soul-winners (private leden die zich bereid hebben verklaard «zielen te winnen») order gegeven onmiddellijk op te rukken; man stelt zich tegen man, lijf tegen lijf;2) de Methodistische soldaat eischt onvoorwaardelijke overgave 3) en leidt zijn «tropee» naar de «Inquiry Room»,4) waar de gewonden worden verpleegd. 5)
Ziehier aanschouwelijk voorgesteld de macht van het Individualisme, tevens de macht van het Methodisme. Een macht die terecht reageert tegen het denkbeeld van een volkskerk. Dit denkbeeld nu hield de zielen gevangen toen Wesley op het tooneel trad. Met de gedachte tot de imponeerende Staatskerk van Engeland te behooren, suste men elkaar in slaap, vergetende dat de zaligheid wel degelijk een persoonlijke zaak is en dat het louter toebehooren aan een groot kerkelijk lichaam nog de ware verzekerdheid des geloofs niet schenken kan.
Doch — is het Individualisme ook onder normale om-
1) G. Berber, duiding Souls, p. 4: During the preaching Service. See that strangers are welcomed to your pew and supplied with hymn books. While lislening to the appeals of the preacher, don't fail to pray that the Spirit of Conviction and Decision may descend on the congregation, and carefully watch the faees of the hearers, that you may speak to those who are impressed by the truth.
2) Ibid.. p. 5: During the After Meeting», as soon as the Sermon is ended, cach eveiling, kneel a moment in silent praycr for a Baptism of Power to Work and then get out of your pew, quicklij and quietly, to watch for souls. Pass from pew to pew and speak to those who are seemingly careless, as well as to the anxious.
3) .1. G. Stuart, Draling with anxious Persons, p. 4: Whilst, as a general rille, the preaclied word is used by God to arouse sinners; personal dealing with theni is frequently honoured of God as the means of leading tliem into salvation. For this there are obvious reasons; aniong others, it affords opportunity for insisting upon immediate surrender to Christ.
4) Beebee, a. w., p. G: When they can teil that tliey are willing to give up sin and not before get thcni to go into the Inquiry Hoorn. When you have handed them over to the Conductor and his Helpers come baek and seek other lost sheep.
5) Ibid., p. 7.



standigheden een van God verordend beginsel? Mag daarvan onder Christenen als het ware een methode worden gemaakt.' Niemand die ook maar eenigszins de heerlijkheid der Verbondsleer gesmaakt heeft, kan er ja! op antwoorden. Ongetwijfeld mag het persoonlijke element ook in de Gereformeerde prediking nooit ontbreken; want ter laatste instantie zal het er op aankomen of ieder geloovige God zijn God noemen kan. i) Maar dit is het Individualisme niet. Tot zulk een persoonlijke belijdenis moet men komen in den wet] van het Verbond: eerst een zuigeling, dan een jongeling, eindelijk een man, een bewuste persoonlijkheid: eerst zuigeling, natuurlijk en geestelijk; dan jongeling, natuurlijk en geestelijk; daarna man, natuurlijk en geestelijk, maar beiden telkens saamgebonden door den band van het Verbond. Of beter gezegd, saamgebonden als uitvloeisel van het Genadeverbond; want niet bij den enkelen persoon in de eerste plaats legt God hel verband tusschen natuur en genade, doch bij het menschelijk geslacht dat aan de Kerk d. i. aan de geestelijke dingen wordt verbonden. 2) Zoo vindt dan ieder bondeling van achteren in de wortelvezelen zijner existentie op volheerlijke wijze dooreengevlochten het werk van God den Schepper en Herschepper, het werk van natuur en genade.
Krachtens dit Verbond nu zijn ook de kinderen erfgenamen van het rijk Gods.
Niet alzoo bij het Methodisme.
Het is een fundamenteele dwaling van het Engelsch
1) Daarom vraagt <lc Heidelberger: Wat is uw eenige troost? Hoe vele stukken zijn u noodig te weten'? Drie stukken: 1. Hoe groot mijne zonden en ellende zijn, enz.
2) Dr. A. KuYPF.it, Hel Calvinisme, p. 57: Verbond en Kerk zijn niet hetzelfde. Het Verbond biiult Kerk en geslaeht saam, en het is God-zelf die in zijn Verbondstrouw den samenhang tusschen de Kerk en ons mensclielijk geslacht bezegelt.



en continentaal Réveil, *) dal ze beide den niensch isoleeren van zijn historische en organische continuïteit, van zijn voorafgaande progressie zoo in het tijdelijke als in het geestelijke. De Methodist overziet de catastrophe van de zonde, wanhoopt aan alle eenheid en bepaalt zich er voorts enkel toe vondelingen in plaats van bondelingen, eenlingen in plaats van de eenheid, de menigte in plaats van de gemeente te zoeken. In dezen houdt hij zich stipt aan zijn ascetisch, akosmisch princiep, dat genade wil uitdeelen aan hel individu -) en als zoodanig vlak tegen de Verbondsgedachte overstaat.
Voor de bewering dat het Methodisme inderdaad hel Individualisme huldigt, strekke ten bewijze: 1. dat Weslf.y zijn hoorders, tenzij ze hoog aan den mast voerden de vlag der bekeering, niet als geloovigen maar als duivelskinderen beschouwde;3) 2. dat hij in zijn excerpt van de 39 Artikelen, hetwelk de confessie der Amerikaansclie Methodisten uitmaakt, de woorden die op het Verbond betrekking hebben, 4) schrapte; 3. dat de Wesleyaansche gemeente ingedeeld wordt in geloovigen (bekeerden) en «hoorders»; r>) 4. dat men alléén door persoonlijke belijdenis lid kan zijn;6) 5. dat de kinderen, volgens den
1) Mai'hy, a. \\\. TI. p. 208: Le principe ionrinmentnl, pour 1'Eglise du Bourgde-Four, conime pour Haldake, était rindividualisme. — De Goltz, a. w., p. 219. Voor Holland zie men (i. J. Vos. (ir. v. Prinsl. en zijn Tijd, I, p. 91 en A. Piehkox, SI. over J. Kalvijn. I, p. 11.
2) A. Hahnack, Das Mönchthuin4, p. 9. I). f»3. III. p. 383. — Soiim, a. w., p. 57, 98.
3) Works, V, p. 221: Verily, I say unto you. whosoever you are, unto whom any one of the preeeding eharaeters (gluttons, drunkards etc.) l>elong, « Ye are of your father the devil, and the works ol' your father ve do... Ye serpents, ye gcneration of irpers.» I*. 222: Lean no more on the stalT of that broken reed, tliat ye ivere born again in baptism. .. Hut ye are now cliildren of the devil. //)/</., p. 109. Zie ook Hic.o, a. \v.. p. 21.
4) Zie art. XXVII.
5) Zie noot . p. . — Rigg, a. \v., p. 120. — Tyerman, a. w., I., p. 9.
(i) (iiu-Kiouv. a. nv.. p. 202: No one eau be a fnll inember of it (Wesl. Meth.



Wesleyaanschen catechismus, gedoopt worden niet omdat zij in Christus geheiligd zijn, maar opdat zij in de toekomst zouden geheiligd worden. ')
Maar kent het Methodisme dan in liet geheel geen Verbondsleer? Wanneer men Weslky's leerrede over de Righteousness of Faith -) leest, zou men geneigd zijn te besluiten van wel. De daar gegeven uiteenzetting van het Werk- en Genadeverbond schijnt zoo zuiver Gereformeerd, dat er ternauwernood iets tegen valt in te brengen; en toch toonen de geschriften van latere Wesleyanen, hoe hier onder Gereformeerde vlag een vreemde lading is binnengeloodst.
Om het evenwicht bij zulk spiritualistisch drijven te behouden, wordt niet alleen de Kerk geseculariseerd en de Genade genaturaliseerd, maar ook het Verbond geprofaneerd, doordat onder dat Verbond alle menschen, individueel genomen, begrepen zijn en niet (naar Gereformeerd belijden) alléén de geloovigen en hun zaad. In Adam als eerste verbondshoofd, zoo luidt het, zijn allen gevallen, in Christus als tweede verbondshoofd allen weer opgericht; weshalve alle vroeggestorven kinderen zalig worden,'5)
Church) by birth or by the act of othcrs, whether godparents or Ministers, but with liis own express consent, and 011 personal confession of Christ.
1) Catechisms of the Wesl. Methodists, II, Cli. IX, J; 2: Are baptized infants partakers of these privileges? Tliey have the outward advantayes of the Christian Church, and all the spiritual blessings of the covenant are assured to them for the futurc when they shall coniply with the ternis oft he Gospel (de cursiveeringen zijn van mij). — Cf. Peihce, a. w., p. 118: «Baptism is regarded by the Methodists as an act on the part of the parents, etc. - Pope, Higher Gat., p. 3118. — Wesley, Works, V, p. 222. Cf. voor het IU*veil Mafhy, a. w., p. 2(M»: 230: A cöte du culte était 1'école du dimanche: par une conséquence de l'individualisme, on concevait rinstruction religieuse comnie une instruction donnée en ime de 1'Eglise, et non dans et par 1'Kglise.
2) Works, V, p. 65 v.
3) Dr. Pu. Sciiaff, Creeds of Christendom, I. p. «SOS: For by virtue of the universal atonement, man, thougli bom in sin, is held guiltless (til. door de Methodisten) until he arrivés at the point of personal responsihility... Henee



terwijl de volwassenen die van deze algemeene genade vervallen zijn, opnieuw moeien worden toegebracht. ') Voor de toebrenging van deze Iaatsten is het Individualisme de methode. 2)
Zoo rukt het heilsleger der Methodisten met versnelden marsch het vijandelijk gebied al verder binnen, nochtans zonder de veroverden als vijanden achter te laten. Dit zou den rug van het leger niet dekken, veeleer gevaarlijke guerillas doen ontstaan. Neen, wie bezwijkt voor de overmacht moet mee, moet als «nationale verkenner» de voorgevechten leiden. Daartoe is hij onmiddellijk gereed, nu hem allerwege, echt ascetisch, wordt toegeroepen: «gij zijt als een brandhout uit het vuur gerukt en nu moet gij anderen uit den grooten wereldbrand redden».:1) Zielen winnen is bij den Methodist het één en al, een werk van «paramount iinportance»; «paramount» omdat dit het sterkste adjectief is, aan dezen geestelijken Impe-
all children are saved if they die hcforc they commit actiuü sin. — S. l>. IIavaiid, Chrislian Baptism, p. 81.
1) S. P. Havard, Chrislian Baptism, p. «3: The privileges of each adult or child are secured by His «propitiation for the sins of the whole world ... Kor adulls there is the fiirllicr experience, of being . horn of the Spirit, ere they can enter the Kingdom >. They have consciously sinned away the «free Grace», which embraces every infant, whether baptized or not. - Het ware beter met den Methodist Si.atf.ii (a. w., p. 158), te erkennen: Especially do we neecl to leam wliat is the true relation of baptized children to the Church which lias received thcm.
2) Mai'hy, a. w., II. p. 288: D une manière générale, les méthodes dn Réveil ont été des méthodes s'adressant de préférence anx indiuidus.
3) l)e incorporatie geschiedt in de Class, Giiegohy, a. w., p. 19: These Classes formed the vital tissue of the entire body... Their (the Wesleys) object was to make every couvert a Christian worker and a ChrisUan soldier...; there stood up a yrcal army... As, in the marei, of (iods liberated people through the wilderness, their host was marshalled under . captains of tens . so these new converts were ranged in little conipanies, of which the nonnal number was 11 persons, under the leadership of sorne more experienced memlier.



rialist bekend.') Zelfs aan de Kerk mag men zich bij dal werk niet storen!2) «Wat zullen de bekeerden doen? Volgens het zuivere onvermengde Methodisme, is er geen antwoord op die vraag, dan dit: anderen bekeeren. Van daar zoo veel blinde, onverstandige, ja woeste ijver in eene eerste methodistische opwekking. Het wemelt comité's van allerlei aard voor uit- en inwendige zending. De eigenaardige roeping van iederen leeftijd wordt miskend. Bekeerde kinderen moeten hunne kinder-zendelinggenootschappen hebben, christelijke couranten voor kinderen lezen,3) zij weten reeds van getrouwe en ontrouwe leeraars te spreken; jonge dochters moeten de jonkvrouwelijke schroomvalligheid afleggen om te dogmatiseeren en te evangeliseeren; de jongelingen moeten zich vereenigen, minder om elkander op te leiden tot eene waarachtige christelijke wereldbeschouwing, waardoor het woord des apostels in hen eene waarheid wordt: gij hebt de wereld overwonnen, dan wel om zich op schuwe wijze te onttrekken aan den invloed der denkbeelden en der bewegingen, die deze eeuw beheerschen. In een woord: alles moet eeredienst of zending zijn... Voorwaar, gold het niet zulke ernstige zaken en die met het geloofsleven in zoo nauw verband stonden, eene satire ware te schrijven over de krankheden van het Methodisme».4)
Ja, in gemoede moet den Methodist worden gevraagd: 1. Is zielen winnen heusch het eenige, het hoogste, het non plus ultra? Moet Gods wondervolle Naam niet even-
1) J. G. Stuart, Short Talks about Soul winning, p. 7: Soul-winning is a work of paramount importance. I say paramount, because it is the strongest word I know. It' you know a stronger one put it in instead: it will do bettcr. — Stuart, Talk to Xeiv Couverts, p. 20. — (1. Beehee, duiding Souls, p. 2.
2) Stuaht, Short Talks, p. 8: And wliat is more than that, do not be startled, we must not look to the Church.
3) Cf. S. A. Baljox, De Waarheid aangaande den Hoer en zijn Kerk, p. 33.
4) De la Saussaye, a. w., p. 156.



zeer worden groot gemaakt in ons persoonlijk, huiselijk, maatschappelijk, staatkundig leven? 2. Verliest men zijn (tod niet hij dat zielen winnen? Schiet er nog tijd over aan God te denken als 's inenschen belang «paramount» wordt? Tijd om na te denken over Zijn eeuwig, volzalig Wezen?») 3. Waar staat in de Schrift dat oud en jong, man en vrouw, jongeling en jongedochter uit moeten om op Methodistische wijze zielen te winnen? 2) Heeft het le\end geloof nu, in onderscheiding van de eerste Christelijke eeuwen, een vaste methode noodig om zich voort It planten ! •') 5. \\ ordt de spontaneïteit en pluriformiteit van het geestelijke leven niet in een keurslijf gewrongen door eigen bekeeringsgeschiedenis als model aan anderen voor te houden?4) 6. Gaat de schoone symboliek van de Kerk als een strijdende macht niet te loor, als de Kerk militair in stee van militant optreedt?
1) Cf. Dr. A. Ki ïper, Vit het Woord (1883). II, p. 3 v.
2) Teksten als Matth. 5 : 10, Luk. 5 : 10, Jak. 5 : 19, 20 hebben met het Methodistische .zielen winnen, niets uit te staan; evenmin het feit clat de eerste Christenen door hun leven en de martelaren door hun dood « missionierend werkten. Cf. A. Hahnack, Mission und Ausbreitung des Christentums in tien enten drei Jahrhunderten, p. 277, 2(i0 v.
3) Hahnack, Mission etc., p. 285.
*) Hij het Methodisme loopt het over van biographieen en hekeeringsgeschiedenissen. Hoe anders hij de eerste Christenen! Cf. Hahnack, Mixsion etc. p. 28it: Schmerzlich vermissen wir es, dass wir Biographien aus den drei l isten Jahrhunderten, die uns die IJckehrung oder das innere Waehstuin und Werden einer christlichen Persönlichkeit schildern, nicht hesitzen. Sie sind nicht untergegangen: demi sie sind nicht geschricben worden. Cf. I". J. Staiii., l'rotcslantisnuis als i>olitisclws Prinvip, p. oh.



HOOFDSTUK VII.
I)e Doctrine van het Methodisme.
Popk Dr. W. H., Comp. of Christian Theology, 4 vols. 1880.
» » Higher Catechism of Theology5.
Rai.ston T. N., Xeiv Body of Diuinity, 181)5.
Raymond Dr. M., Syslematic Theology, 1877.
Sulzberger Dr. A., Christliche Glaubenslehre?, 185)8. Wakkfield S., Complete System of Christian Theology, 1862. Warren Dr. W. F., Systematische Theologie, 1865. Watson R., Theological Institutes, 3 vols., 1828.
Wesley J., Fifty-three Sermons.
» New Test. with explanatory Notes, 1826.
Het Methodisme heeft geen eigen theologie. Wesley en \\ hitekieli) waren geen kerkreformaleurs of theologen, maar revivalisten. Whitkfield ontleende zijn theologische denkbeelden aan het Calvinistische leersysteem, en Wesley heeft voor de dogmatiek alleen beteekenis in zoover hij op de loei de salute een eigen stempel drukte en dusdoende een eigen heilsleer schiep. Deze heilsleer ligt vervat in zijn 53 dogmatische Leerredenen en Notes op het N. T. (de symbolische boeken van de Engelsche Methodistenkerk), later door Methodistische geleerden gesystematiseerd



en met de verdere, uit andere leerstelsels overgenomen loei, te zamen tot een dogmatiek opgebouwd, i)
Deze doctrine van liet Methodisme kunnen wij het best karakteriseeren als een «evangelisch» Mysticisme, 2) Mysticisme hier genomen in den ruimeren zin waarin het woord vooral door Engelsche schrijvers gebruikt wordt. 3) Zoo opgevat, spreekt Dr. G. J. Vos volkomen juist van «het Methodistisch Mysticisme» 4) en zegt A. S. E. Talma 5) terecht: «in den nieuweren tijd is het onhistorische, individualistische en onmiddellijke karakter van ... het Methodisme niet dan de Protestantsche voortzetting van de oude mystieke lijn der Grieksche kerk». ü) Dr. Schneckenburger ") laat zich te dezen aanzien aldus uit: «Nicht sowohl der ungefarbte Glaube an Christum, als das lebhafte Gefflhl gibt Antheil an der Gnade und es gilt 111111 dieses Gefiilil immer neu zu erwecken undanzuregen. Auf ihm, als etwas dem Menschen empirisch Immanentem, nicht auf den Verheissungen des göttlichen Wortes berilht die Gewissheit der Gnade. Nicht die Tliat Christi,
1) I» het Réveil vindt men naast het Gereformeerd kerkgeloof van Césak Malak, Woumseii e. a., bijna al de voornaamste Wesleyaansche leerstellingen terug. Cf. Mai hy, a. w. II, p. 12, 72 v., 100 v., 145 v.
2) Cf. P. A. Stapfeh, Da mélhodisme et liu mysticisme, 1830, en hetgeen door mij geciteerd werd op p. 109.
3) Cf. lincycl. Brit., i. v. Mi/sticism.
4) Gr. v. Vrinsterer en zijn Tijd, I, p. 91. — Cf. het Methodistische vers door Wesley in een zijner preeken (Works, V, p. 109) geciteerd:
Break off the yoke of inhred sin,
And fully set my spirit free!
I ennnot rest till pure within,
Till I am ivholly lost in thee (ik cursiveer).
5) Theol. Studiën, XV, p. 325.
fi) Cf. Slatkh, a. w., p. 70: The reading of the Character ofa Perfect Christian by Clement of Alcxandiia, excited for it so much admiration, that in aller days he tried to draw such a picture in tlie Character of a Methodist... Xewman relates how he was himsèlf charmed with the philosophical mysticism of Clement.
7) Vorlesungen über die Lehrbegriffe der kleineren protestantischen Kirchenparteien. p. 150.



sondern die eigene Erfahrung in solchen Herzensanregungen begründet die Zuversicht. Hier kann sich leichl eine katholisirende Mystik ') anschliessen und es ist ein lehrreiches Schauspiel zu sehen, wie der Methodismus, welcher einerseits das protestantische Princip der Subjektivitat gegen die katholisirende englische Kirche reprasentirt und vindicirt, doch auch wieder gerade dieses Princip aui eine Art ausbildet, welche wiederum dein Kalholicismus von einer andern Seite anheimfallt».
Het Mysticisme, dat op Engelschen bodem in zijn zuiversten vorm zelden voorkwam,2) openbaarde er zich min ot meer met Reformatorische denkbeelden vermengd in het Kwakerisme en Methodisme. 3) Het laatste staat midden tusschen de Reformatie en het Kwakerdom in.
Wesley putte deze onzuivere mystiek ") uit verschillende bronnen. Hier noem ik slechts de werken van den mysticus Law, die, naar Wesley's eigen getuigenis, de zaden van hel Methodisme hebben uitgestrooid, 6) en later op de
1) Cf. Higg. a. w., p. 41; A catena of emineiit writers, beginning with Clement of Alexandria, and including both saintly Catholics and high mystics of different nations, have built on the teaching of St. John and St. I»aul(?) an exalted (Wesleyan) doctrine of Ghristinn perfection.
2) I-. Stephen, a. w., II, p. 408: The English soii seems to be averse to mysticism.
3) Abbf.y and Ovkhton, a. \v„ p. 208: It lias been already observed that a Freneh historian ol' Christianity (M. J. Matter, Histoire ilu Christianisme, IV, p. 3411) speaks of Quiikerism and Mcthodism as the two chief forms of English mysticism.
4) I)r. M. Sr.iinkckkxbi'rger, a. w., p. 103: Der Methodismus verhftlt sich in doctrinelier Beziehung zum Quakerthum etwa wie der Arminianismus zuin Socianismns, beides nllnilich betrachtet vom Standpunkt der reformirten l.elire aus. QuSkertum und Soeianisinus stellen die beiden Formen dar, in welchen sich die reformirte Itichtung nuf die SubjektivitSt ins Extrem ausführt, etc.
5) Ik spreek van onzuivere mystiek of Mysticisme, terwijl bij Dr. II. Heppe (Geschichte des Pietismus mul tier Myslik) door - Mystik. tegenover « Pietismus» onzuivere elementen aangeduid worden: b.v. VorgSnge ia der Seele, die zunlichst nicht auf dein WorV des Evangeliums, sondern auf der Zustandliehkeit und auf dein Willen des Menschen beruhen. Zie p. 2, 3, 5 en 12.
0) L. Stf.phen, a. w., ii, p. 416.



Wesleyaansche school te Kingswood gelezen werden. ')
«Evangelisch» dient tot nadere karakteriseering van Mysticisme omdat Wesley in plaats van de rechtvaardiging door de werken een «rechtvaardiging door het geloof» stelde. Inderdaad is deze wijziging voor de Methodistische propaganda van zoo hooge beteekenis geweest, dat dit adjectief hier niet kan weggelaten worden. De valsche mystiek van Wili.iam Law, die zoo welig tierde tusschen de kloostermuren, zou, 0111 haar gestrengheid en wettisch karakter, nooit wortel geschoten hebben in hel leven daarbuiten en — hel Methodisme ware in de geboorte geslikt. I oen daarom Wesley de wereld als zijn aibeidsveld koos en in Amerika slag op slag mislukking ondervond,2) moest hij wel tot de ontdekking komen dat niet het wettisch maar het evangelisch Mysticisme de religie was, die de wereld kon bekeeren. Hel evangelie bracht vrijheid van de zware eischen der wel; het Mysticisme een dadelijk gevoel van zaligheid, zoo streelend voor het menschelijke hart.
Maar voor de bekeering van de wereld meende Wesley nog iets anders noodig te hebben: het leerstuk van de z.g. «vrije genade», alsook het daarmee saamhangend leerstuk van den vrijen wil des mensclien. Deze beide leerstellingen, waardoor Wesley zich in hel principieel geding tusschen Gereformeerden en Arminianen beslist aan de zijde der laatsten schaarde, 3) werden het schib-
1) Uhlin, a. w., p. 18: The notion that Weslf.y ceased to valuc Wili.iam I.aw s teaching oi' his books is clearly erroneous. In the year 1718 was opened tlie school at Kingswood, of which the Founder (Wesley) printed an account. The curriculum he carefully planned; for the 7'* class the Brst book prescribed is Law's I'erfection. while for the 8» or highest, a class-book is Law's Serious Cull. - Cf. Abbey and Oveuton, a. w„ p. 2<i7: In his Second Journal he believcd the mystic writers to be one great Anti-Christ. Some years aflerwards he retracted tliis expression as being far loo strong.
2) Stevens, a. w., I. p. 55.
3) Heraut. 897.



holetli der Wesleyanen in hun strijd legen de Engelsche Calvinisten. Doch ook ten opzichte van andere leerpunten zullen wij in dit hoofdstuk den Anniniaanschen familietrek van het Wesleyanisme herkennen.
De ordo salutis wordt door Wesleyaansche dogmatici ongeveer aldus aangegeven: voorbereidende genade, roeping en bekeering, boete en geloof, rechtvaardigmaking en wedergeboorte, heiligmaking en perfectie.
V()()RREREIDENDE GEN'ADE.
Het materieele princiep van het Wesleyaansch Methodisme is, hoe vreemd dit klinken moge, de (jratia praeveniens in Anniniaanschen zin. Dit heeft de Amerikaansche Methodist Dr. Waurkn uitgesproken ') en is ook inderdaad zoo. Van uit de natuurlijke genade, gelijk zij bij alle menschen te vinden is, worden de lijnen getrokken naar de geestelijke hoogten der zaligheid.2) Ter verkrijging van de geestelijke weldaden des Verbonds heeft deWesleyaan gevolgelijk geen behoefte aan de potentieele genade des Verbonds, aan een geloofsvermogen, aan een voorafgaande wedergeboorte: zijn uitgangspunt zoekt hij niet in de genade maar in de natuur3) voorzooveel de genade in de
1) Sri.zberger, a. \v., |>. 540: Die Methodistenkirche legt von Anfaug bis heute solehes Gewieht auf diese Lehre, dass sie Warren nicht ohne Grund das niaterielle Princip der method. Theologie nennt.
2) (.f. Pope, a. w., p. 210: Saving iaitli is exereised under the influence of that general preveuient grace without which man can do notliing good: that graee here reaehing its highest point.
3) Wf.si.ey, Works, VI. p. 512: For allowing that all the souls ol' men are dead in sin by nature, this excuses none, seeiug there is 110 man that is iu a state of mere nature: there is 110 man, unless he lias quenched the spirit,



natuur aanwezig is.*) Als locus classicus voor deze bewering voert men aan den « Kwakertekst -) kxt è$o%viv: Joh. 1 : <). :i)
ROEI'IXG EN BEKEERING.
Nu eenmaal hel uitgangspunt, van Gereformeerd standpunt bezien, verkeerd is, loopt verder alles spaak. Een uit- en inwendige roeping bestaat er eigenlijk niet, want de uitwendige roeping gaat, krachtens de gratia praeveniens, altoos met de inwendige gepaard, en beide kunnen door den zondaar worden weerstaan.4)
Biedt de zondaar geen tegenstand, zoo gaat ze over in de bekeering. Deze geestelijke verandering is niet eene
that is wholly void ol' the gracc ol' God. No man living is entircly dcstitute of what is vulgarly callcd 11 atural conscience. Hut this is not natural: It is more properly termed, preventing gracc. Every man lias a grcater or less measure ol this, which waiteth not for the eall of man. Every 011c lias sooner or later, good desires; although the generality of men stifle them before they can strike deep root, or produce any considerable fruit. Every 011e cas some measure of that liglit, some faint glimniering ray, which, sooner or later, more or less. enlightens every man that cometh into the world. And every 011e, uuless lie be one of the small number whose conscience is seared as with a hot iron, feels more or less uneasy when lie acts contra ry to the liglit of liis own conseience. So that 110 man sins hecause lie lias not gracc, hut because lie does not use the gracc which lie hath.
1) Pope, a. w., p. 208: Does the appe.il of the word find as well as bring this gracc? It finds it waiting in the roots of nature... It (grace) lias already in the mystery of nature, as redeemed, set the sinner free from any such slavery to sin as would render the Divine Call useless. I». 222: The state of nature is itself more or less a state of grace. — Wesley, Sole op Hom. 2 : 14: «By nature» — That is, without au ontward rule; though this also, strictly speaking, is by preventing grace.
2) Weixgartex, a. w., p. 205.
3) Zie noot 1 en Sulzberger, a. w., p. 526. C. O. Eldridge, Methodist Theology. p. 97.
4) Pope, a. w., p. 20G: Is tliere any distinction between a merely outward call aiul an eflTectual internal call? Tliere is none in Scripture; bul tliere is



vrucht der wedergeboorte maar der «vorlaufende Gnade».!) Ja, Pope noemt liet een «error» de wedergeboorte voorop te stellen,2) aangezien de bekeerde mensch nog het nieuwe leven niet bezit. 3)
Drieëerlei criterium gold en geldt ook nu nog, zij het ook in mindere mate, bij eene Methodistische bekeering: 1. men moet iets specifieks ondervonden hebben, 2. een moment daarvoor kunnen aanwijzen en 3. een openlijke verklaring kunnen alleggen. De beste illustratie hierbij is het voorbeeld van Wesi.ey: hij beschouwde zich, ondanks zijn vroeger onberispelijk leven, tol op 24 Mei 1738 niet als een Christen,4) voelde dien avond om kwart vóór negen zijn hart wonderlijk verwarmd en betuigde het openlijk aan allen aanwezig. 5) Van belang is het terloops op te merken, dat dit geestelijk empirisme opkwam toen in Engeland de empirische philosophie algemeen in zwang was. G)
BOETE EN GELOOF.
De bekeering houdt in boete en geloof. ") De poenitentia gaat altijd aan het geloof vooraf8) en is absoluut nood-
imdouhtcdly a secrct voice of the Spirit which spcaks inwardly what is outwardly hcard. Both calls, however, may bc resisted.
1) Sulzberger, a. w., p. 549.
2) Pope, a. w., p. 247: Where lias the latter error been. found? In Predestinarianism, froni Aügüstine downward, which lias maintained that regeneration is the first saving aet of the Spirit in the soul of man: an cat sovereign.
3) Sulzberger, a. w., p. 551. Mn «er Abkehr von der Sunde und dem sich Hin/uwenden zu Gotli besitzt der Mensch das neue Lcben noch nicht.
4) Works, V, p. 18. — Higg, a. w., p. 53.
5) Cf. Hoofdst. II, p. 36.
6) Dr. B. Wielinga, liet Methodisnie, p. 9.
7) Sulzberger, a. w., p. 548.
8) Ibid., p. 553: Sie gelit dem scligmachcnden (ilaubcn immer voran.



zakelijk. *) Wanneer de mensch met behulp van de voorbereidende genade hel stadium der boete bereikt heeft, verkeert hij in een soort van tusschentoestand tusschen natuur en genade. -)
Ook het geloof — een vertrouwen op Christus als den zaligmaker 3) — is eene vrucht der gratia praeveniens. 4) Iedereen bezit daarom de noodige bekwaamheid ten geloove,5) en lieeft daartoe slechts minieme kennis van noode: 11.1. een weten dat Christus de bestelde Middelaar is tusschen God en mensch.6) Het levend geloof') — een ander kent de Methodist niet 8) — wordt niet rechtstreeks door Goddelijk vermogen in het hart gewrocht!') maar door den mensch zeiven, 10) die zijn geloof weer verliest als hij in de zonde valt. n)
1) Pope, a. w., p. 211.
2) Ibid., ]). 214 : Is repentance thcn a midway state, between nature anti grace? In a certain sense il is s: there are fruits of a corrupt tree, and tliere are fruits ol' righteousness in (lie nevv nature; hul the fruits of contrition belong, strictly speaking. to neither of these.
3) Ibitl.. p. 215.
4) Ibid., p. 2Hi (zie noot p. 157).
5) Sii.zreugeu. a. w.. p. 567: Ks muss daher för jetlcn Mcnschen cine Fühiykeit vorhanden sein zn glauben.
f>) Pope, a. w., p. 216: Beleif cometh of hearing: it is therefore nol a vague trust in the mere name of .lesus. Hul as the sole eondition of our bcing saved, faith requires 110 more thau a knowledgc of Christ as the appoiuted mediator between God and men.
7) Wesley, Works. V, p. 137: And let liiin also be miudful, that no man buildeth on him bul by a living faith; that no man is a partaker of C.hrist, until he eau clearly testify, «That life whieh I now live, I live by faith in the Son of God : in him who is now revealed in my hvart.
S) Sr.lINECKENBrROER, a. NV., p. 111.
0) Pope. a. w., p. 216: Hul is nol faitli saitl to be of the operation of God? No. faith is said to be in the working ((lol. 2 : 12) and operation of the (iod who raised C.hrist from the dead: it is nowhere deelared t» bt' wrought in us direetly and independently.
10) Krachtens de gratia praeveniens.
11) Weslf.y, Works. V, p. 230: Nature was superior to grace and kindled lust in his (Davii>. zie 2 Sam. 11) soul. The eye of liis mind was now closed



RECHTVAARDIGMAKING EX WEDERGEBOORTE.
Er bestaat, als noodzakelijke consequentie van de Methodistische leer eener algemeene verzoening, tweeërlei justificatie: de ééne van de wereld, van alle mensclien, zoodat niemand om de erfzonde veroordeeld wordt; >) de andere van den enkelen geloovige in het moment dat hij gelooft. 2) Deze rechtvaardigmaking is echter niet, gelijk de H. Schrift in Rom. 3 : 26; 4:3, 24; ;> : 19; 8:30 enz. leert, een imputatie van de persoonlijke verdiensten van Christus aan ieder geloovige,:i) maar de toerekening geschiedt opgrond van Christus' verdiensten 4) voor de geheele wereld. Alleen de «zegenrijke gevolgen» 5) komen den mensch ten goede, daarin bestaande dat zijne verledene zonden 6) hem vergeven worden.
De Methodistische justificatie heeft niet zoozeer een juridisch als wel een ethisch belang;7) bijgevolg hangt zij ten
agaiu, and God vanishcd out ol his sight. Faith, the divine, supernatural intercourse with God, ceascd altogetlier.
1) Pope, a. w., j). 227: First, it is put to the account of all the world in tliat God is rcconeiled to the humaii race and condemns none for the original sin.
2) Wesley, Works. V, p. 237: When is it iniputed? When they believe: In that very liour the righteousness of Christ is tlieirs. It is iniputed to every one that believes, as soon as he believes.
3) Pope, a. w., p. 228: Is the personal righteousness of Christ Hinisclf reckoned to the heliever as his own? Assuredly not; any more than the personal sin of the sinner was reckoned to he Christ's. Moreover, as the Divine Son could not have our individual sins iniputed to Him, so His Divinc-human ohedience was altogetlier beyond the range of man's ohedience to the law. There could not he any sucli personal transfer.
4) Ibid., p. 230: His resurrection declared that His death was the valid meritorious ground justifying or warranting the act of our justification.
5) Sulzberger, a. w., p. 57ü.
C) Ibid., p. 575.
7) Alex. Knox, vriend en medestander van Wesley schrijft: He (Wesley) regarded justification ueither merely nor chiefly as a lorensic acquittal in the court ol Heaven; hut as implying also a conscious liberation from moral Ihraidom. It will in fact he seen in all Mr. Wesleys statements on the subject,
11



7
nauwste saam met de wedergeboorte. ') Pas in het oogenblik der rechtvaardiging en niet eerder wordt den mensch het nieuwe leven geschonken,2) dat weliswaar door de gratia praeveniens werd voorbereid maar als zoodanig een daad is van Gods Alvermogen. 3) De kinderkens zijn hiervan uitgesloten als niet kunnende beantwoorden aan de 1100dige condities;4) slechts een bewuste bekeering brengt de welbewuste «nieuwe geboorte»,5) en dit alleen in zoover en zoolang de actie Gods beantwoord wordt door een «reactie» der ziel. Ontbreekt deze laatste, dan gaat dit werk Gods weer teniet. G)
De rechtvaardigmaking en wedergeboorte brengen de verlossing van de zonde en haar gevolgen; 7) maar dit geeft den geloovige nog de verzekerdheid niet dat hij een kind van God is en hem de zonden vergeven zijn. Immers het geloof, volgens de Schrift en naar zijn aard met allen twijfel in strijd, impliceert nochtans voor den Methodist geen genoegzame zekerheid; 8) het is geen aangrijpen eener eeuwige waarheid, maar een aangrijpen van iets dat
that it was the moral liberation on which lic relied as the true criterion of the justified state (Southey, a. w., p. 1)1).
1) Sclzberger, a. w., p. 590: Die Wiedergeburt ist mit der Rechtfertigung so eng verblinden, dass wenn aueh zwischen beiden ein begrifflicher, so doch kein zeitlicher Unterschied stattfindet.
2) Wesley, Works, V, p. 169: We allow that at the very moment of justifieation, we are born again;... 1'rom the image oi' the brute and the devil, into the image of God.
3) Pope, a. w., p. 245.
4) SlTLZBERGER, a. w., p. C01.
5) Rigg, a. w., p. 37.
(») Wesley, Works, V, p. 232: It plainly appears, God does not continue to act upon the soul, unless the soul re-acts upon God ... Ilis Spirit will not always strive: He will gradually witlidraw and leave us to the darkness of our own hearts.
7) Ibid., p. 11.
8) Pope, a. w., p. 282: Is it not said that faitli is itscll' the evidence of things not seen? That is its perfection (ik cursiveer) as the great regulator of life on the way to eternity.
h



pas waarheid wordt als men het aangrijpt; J) een waagstuk van de ziel. 2) Om de verzekerdheid der zaligheid deelachtig te zijn, moet men nog, hetzij in het moment des geloofs hetzij later, 3) de «Getuigenis des H. Geestes» ontvangen, 4) een Getuigenis die echter niet «uit de natuur en de vruchten des geloofs», 5) edoch «direct» en « onmiddellijk», 6) haast buiten onzen geest om, 7) tot ons komt.
Dit leerstuk der Assurance, een «integreerend deel» 8) van de Wesleyaansche heilsleer en volgens Wesley speciaal aan het Methodisme toevertrouwd, 9) heeft niets uit te staan met de certitudo (idei der Gereformeerden;10) de gerechtvaardigde krijgt slechts de kondschap dat hij n u een kind Gods is; n) aangaande zijn volharding tot
1) SciiNKCKKNuritGKii, a. w., p. 114: Es machten die strenge Calvinisten... den gewichtigen Einwurf: Wie kann denn dasjenige das Objekt unseres Glauhens sein, durch weiehen wir selig werden, was selbst nicht cher wahr wird, als bis wir es glauben, nümlich dass mus die Sünden urn Christi willen vergeben sind.
2) Pope, a. w., p. 282: Is it not very difficult to sever faith frorn assurance? Hard as it is, the distinction must be made. Faith is necessarilv assured tliat Christ is a Saviour; but its personal trust in Him may be in its simplicity a naked venture of the soul.
3) Ibid., p. 281.
4) Wesley, Works, V, p. 130: It is designed to assure those to whom it is given, that tliey are the children of God; that they are justificd freely by liis grace, through the redemption that is in Jesus Christ.
5) Ibid., p. 12G: The point in question is, whether thcre be any direct tcstimony of the Spirit at all; whether tliere be any other testiniony of the Spirit, than that which arises from a conscionsness of the fruit. I believe there is.
G) Ibid., p. 127.
7) Ibid., p. 131: By two witnesses sliall every word be establislied. And wlien the Spirit witnesses witli our spirit, as God designs it to do, tlien it fully proves that we are children of God. Cf. It. N. Youxg, Witness of tlic Spirit, p. 8G.
8) SULZBERGER, a. W., p. G02.
9) Works, V, p. 124.
10) Higg, a. w., p. 40.
11) Journal, öct. G, 1738: We speak of an assurance of our present pardon; not of our final perseveranee.



den einde toe wordt hem volstrekt niets verzekerd. J) Hoe komt deze Getuigenis tot ons? Hoe wordt zij vernomen? Hoe wordt zij weer tot zwijgen gebracht? Op deze en dergelijke vragen zijn de antwoorden zoo mystiek en wazig, dat de Gereformeerde eindigen moet met een: non liquet!
HEILIGMAKING EN PERFECTIE.
De heiligmaking valt feitelijk met de wedergeboorte saam, 2) zijnde een werk van een oogenblik, 8) dat door een leven naar de geboden Gods niet verder ontwikkeld wordt, 4) alleen bewaard door het opvolgen van allerlei ascetische regelen. 6) De Reformatorische opvatting als zou het nieuwe leven langzaam opwassen naast het oude, is dan ook een overblijfsel van het Gnosticisme! 6) Evenmin als bij de justificatie, kunnen hier de persoonlijke verdiensten van Christus op den mensch worden overgedragen; Zijn heiligheid is slechts «bron» en «grond» van 's menschen heiligmaking. 7)
1) Pope, a. w., p. 276.
2) Sclzberger, n. w., p. 579.
3) Wesley, Works, VI, p. 491: As all who believe tliey are sanctilied declare with one voiee, that the change was wronght in a moment, I eannot but believe that sanctiilcation is commonly, il' not always, an instanlaneoiis work. Pope, a. w., p. 2fi2.
4) Pope, a. w., p. 200: The new life is not developed in sanctification. It simply grows up into Christ. (lood works... have 110 more to do with it than with righteousness or the new life. They belong to ethics.
5) Sciixeckenburger, a. w., p. 13(5: Aus dein Bisherigen begreift sich leicht, wie der Methodismus... den eigentlichen Heiligungskampf minder urgirt und das erhaltene Gnadenleben mehr durch Hegeln üusserer Ascese bewahren und verinehren lehrt. (Bedoeld worden de linies of the United Soeieties.)
G) Pope, a. w., p. 2G0: ... Lutheran and Heformed tlieology whicli regard death as the sanctifier, and liold that the flesh lusteth against the Spirit to the end: a subtilc relic of Gnosticism.
7) Ibid., p. 255.



Deze heilsweldaad, door het geloof alleen verkregen, vormt den weg naar liet einddoel*) — de perfectie d. \v. z. een hoogtepunt van volkomen zondeloosheid in dit leven bereikbaar. In dit laatste stadium zijn intusschen menschelijke «ignorance »; « mistake», «infirmities» en «temptations» 2) niet uitgebannen; vooral deze laatste niet, daar de volkomen geheiligde mensch door verzoeking weer tot zonde kan verlokt worden 3) en zoo, ondanks zijn perfectie, eenige oogenblikken later een duivel kan zijn.4) Ook bij de perfectie heeft men een duidelijke Getuigenis des H. Geestes van noode. B)
In korte trekken heb ik getracht de Methodistische heilsleer te schetsen. In even enge begrenzing kan echter dit stelsel van Gereformeerd standpunt niet grondig worden weerlegd: om dit te kunnen doen dient men een groot aantal teksten te exegetiseeren en heel den locus de salute ter sprake te brengen, wat hier niet wel doenlijk is. Noodzakelijk is het ook niet. Doel toch van boven gegeven analyse was te doen uitkomen, dat de leerstellingen van Wesley met de Reformatorische, meer speciaal met de Gereformeerde, beschouwing van de loei de salute al heel weinig gemeen hebben, ja in veel opzichten vierkant daartegenover staan. Hoe dan ook Loofs 6) nog pas kon beweren, dat de leer der Wesleyanen
1) SüLZBERGER, a. W., p. 621.
2) Wesley, Works. VI, p. 5.
3) Sulzberger, a. w., p. 637: Es ist eine zu gewöhRliche Sache, dass Personen es melir als einmal verloren, ehe sie fest darin gegründet waren.
I) Wesley, Works, V, p. 167: Faith... without which, notwithstanding all our present holiness, we sliouhl be devils the next moment.
3) Sulzberger, a. w., p. 640.
6) IJerzog*, XII, p. 798: Eigentliche LelirdiITerenzen hat der Metliodisnius im Vergleich mit universalistisch gerichtetem reformirtem Protestaiitisnius nicht.



weinig verschilde van de Reformatorische theologie, is niet duidelijk, tenzij hij het begrip « Reformatorisch» zeer «universalistisch» neme, maar dan heeft het geen specifieke beteekenis meer. Wel heeft zich Wesley aldoor tegen de aanvallen zijner bestrijders verdedigd met de bewering niets anders dan de leerstellingen der Staatskerk te verkondigen !) (in Methodistisch getinte kerken wordt nog dezelfde tactiek gevolgd); doch dit was een onedel spel, gelijk later helder aan het licht gekomen is, toen hij de 39 Artikelen ten behoeve der Amerikaansche Methodisten omwerkte. Wesley's vreemde, met die belijdenis strijdende, gevoelens drongen hem tot het schrappen van eenige artikelen (o. a. 13, 8, 17); andere werden materieel veranderd (9, 16, 27) en waar dezelfde woorden behouden bleven, werden geheel andere begrippen daaronder geschoven (cf. art. 10).
Al mag nu worden verondersteld dat de «Methodistische theologie» reeds door de enkele uiteenzetting daarvan voor het Gereformeerd bewustzijn geoordeeld ligt, moeten toch eenige bezwaren daartegen in het midden worden gebracht. Het hoofdbezwaar richt zich tegen het eenzijdig vooropzetten van het gevoel. Op dit punt heeft Dr. Schneckenburger den noodigen nadruk gelegd. 2) Het is immers altijd weer hetzelfde: een gevoel van zonde, een gevoel van geloof, een gevoel van bekeering, een gevoel van justificatie, een gevoel van wedergeboorte enz. De wortel van het Mysticisme heeft ten deze voor het Methodisine bijna uitsluitend //woe/svruehten gedragen, die bij het opsteken van den stormwind der verzoeking o zoo gemakkelijk afvallen. 3) Geen wonder dat de Methodist veel behoefte
1) Cf. Uhlin, a. w.. p. 51.
2) A. w., p. 108, 114, 126, 128, 131, 134, 142.
3) Pu. Sciiaff, a. w., I, p. 891): .. .There are so inany hacksliders wlio coustitule a special class ainong Methodists.



heeft aan schokkende predicaties, speciale diensten en meetings van allerlei aard, die als zoovele kunstmiddelen dienst doen om telkens weer het gevoel van zonde en zaligheid op te wekken.
Hieraan zijn nog deze bezwaren toe te voegen:
1. Door de Methodistische opvatting van de gratia praeveniens (praeparans), wordt de grensscheiding tusschen de gemeene gratie en de particuliere genade uitgewischt, en diensvolgens het essentieel verschil tusschen het geestelijk en natuurlijk leven opgeheven. !)
2. Deze tweeslachtige, dan geestelijke dan natuurlijke, genade, doet den Goddelijken factor in de krachtdadige roeping niet tot zijn recht komen en verwart de Schriftuurlijke onderscheiding van uit- en inwendige roeping. 2)
3. Waar de boete en bekeering niet alleen temporeel doch ook naar rangorde aan het geloof en de wedergeboorte voorafgaan, worden deze laatste een werk des menschen 3) uit kracht van de in hem schuilende natuurlijk-geestelijke kracht. En al heeft nu Wesley eenerzijds haast in nog donkerder kleuren dan Luther en Calvijn het diepe bederf des menschen geschilderd, *) nochtans baat dit niet wanneer anderzijds de gaafheid van den wil beleden wordt. 5) Dit is on-Schriftuurlijk (Ef. 2:3,
1) Dl*. ii. Bavixck, Dogm., iii, p. 493: Hot geestelijk leven dat iu de wedergeboorte ingeplant wordt, is wezenlijk verschillend van het natuurlijk en zedelijk leven, dat eraan voorafgaat; het komt niet door inensehelijke werkzaamheid of evolutie maar door eene scheppende daad Gods tot stand.
2) Ibid., p. 488, 498.
3) Cf. Schneckenburger, a. w., p. 147: Nur so viel wird klar, dass man die dem Glauben vorhergehende Reue mehr oder minder als Selbstwerk oderdocli als nicht oline Sclbsthat mögliehes Gnadenwerk betrachet, so dass die Bewührung des Glaubens durch Werke der Liebc gefordert und der Glaube selbst durch Werke der Heue vorbereitet wftrde.
4) Sciiaff, a. w., I, p. 897.
5) Pope, a. w., p. 133: The frcedom of the will, strictly speaking, was unaffected by the fall.



-
Rom. 8:7 enz.), Arminiaansch en het Arminianisme voert naar Rome! J)
4. Tegenover de Methodistische opvatting van het geloof als een vertrouwen (Pope spreekt zelfs van een waagstuk der ziel) zij geponeerd, dat het ook is een kleven van het menschelijk bewustzijn aan het bewustzijn Gods, aan Zijn gesproken Woord (cf. Joh. 17 : 3, 1 Joh. 3 : 14, 1 Joh. 5:9, 10, Joh 19 : 25). Ho vendien kan het zaligmakend geloof geen vrucht der z.g. gratia praeveniens zijn, daar het een zuiver geestelijk goed is (Ef. 2:8, Phil. 1 : 29).
De justificatie heeft bij de Weslevanen te veel een ethische, subjectieve, te weinig een juridische, objectieve beteekenis. Niet dat het verband tussehen rechtvaardigspreking en rechtvaardig zijn mag worden losgemaakt, maar (iods spreken moet altoos een scheppend spreken blijven. 2)
6. I)e regeneratie zooals boven aangeduid is eigenlijk geen weder-geboorte, geen nieuw begin van echt Goddelijk leven, maar een soort van donum superadditum waarmee God den menschelijken arbeid kroont. Geheel vrijmachtig blijft God in dit wederbaren niet (zie Joh. 1 : 13, 3 : 8).
7. Op even dualistische wijze moet de genadedaad der heiligmaking bij de geloovigen tot openbaring koinen èn doordien zij (de heiligmaking) niet centraal organisch uil Christus als het Hoofd in de uitverkorenen als de leden Zijns lichaams wordt overgeleid (cf. 1 Cor. 1 : 30) s) èn
1) Mr. Giioex v. Pbinstebeb, Maurice et Barnevelt, p. ccv.
2) Dr. A. Ki'yper, B Voto, ii, p. 350.
3) I)e onderscheiding van Pope (a. \v„ p. 254): .He (Christ) is made unto ns xyioc<riió( not iycurvv^: our sanctificalion to God by Himself, not our inwaicl holmess,» gaat niet op: want • dass die von Zeitwörtern anf und -;'£m abgeleiteten Substantiva auf -póf nicht bloss die Thiitigkeit des Zeitworts, sondem auch den dadurch gewirkten Zustand bezeichen, /.eigt Lobeck, 1'linjn.. p. 510» (Hkiniuci, ad loc. in Meyeh's Kommcnlar).
I
é



doordien zij los naast de goede werken komt te staan (cf. Rom. 6 : 22). i)
8. Wie de rechtvaardigmaking alleen door het geloof, Nvie de volharding der heiligen, wie de uitverkiezing bestrijdt, kan wel een bad nemen in den warmen golfstroom der mystiek; echter, als een rots diep geworteld in de aarde kan hij niet staan in de barning der golven. Door Wesley's Assurance wordt de zekerheid onzeker, -) en de zaligheid hangt aan het spinrag van den menschelijken wil. 3)
9. De leer der perfectie is mystisch, daar zij in hoofdzaak van de mystici4) en Kwakers5) afkomstig is; Arminiaansch, daar zij een nieuwe wet stelt volgens welke de «imperfecties» der menschelijke gerechtigheid over het hoofd worden gezien,«) en Roomsch, daar alle zonden die buiten den wil omgaan niet als zonden worden aan-
1) Even foutief is wat hij (a. w., p. 260) van de in dezen tekst voorkomende uitdrukking: 'éXcTS tov xapxov vpBv el( xyiarizóv zegt: not so much fruits of sanctiflcaUon as themselves to be sanctifled.» — Cf. Wf.iss, acl loc. in Meyeh's Komm.: « Genannt wird dieselbe (Erucht) nicht; aber sie wird dadurch eharakterisirt, dass der Besitz derselben zur Heiligung dient (elf üyiutrnóv).'
2) Derhalve sprak Wesley liever van Wil ness of the Spirit dan van Assurance (Uigg, a. w., p. 40). Assurance, zeide Wesley later, is a word I do not use, because it is not Scrfptural (U. Yoüng, Witness of the S., p. 75). x^potpopi* vertaalde hij dus niet door «verzekerdheid».
3) Cl. Dr. H. Bavinck, Dogni.. III, p. 570.
4) Stevens (Compp. 2fi) citeert met instemming wat een «strict Churchman « aangaande deze perfectie schrijft: Combiningin substance allthesublime inorality of the Grcek fathers, the spiritual piety of the Mystics, and the divine philosophy of our favourite Platonists. Zie Uigg, a. w., p. 41.
5) Pope, a. w„ p. 273: Their doctrine is a combination of Mysticism and Arminianism. The following sentences from Bahclay's A])ology shew how high it is and how much nearer to the Methodist doctrine than any other.
«) Ibid., ]). 238: What error is there here (Arminianism)? It it better to say that for Christ's sake... God accepts the believer and pardons the imperfection of lus nghteousness always until by grace liis conformity to law is made inwardly complete. Si i.zbehgeii, a. w„ p. «23: Christus liat das Gesetz für uns erfüllt, ein nen Gesetz uns gegeben, dessen Erfflllung die Liebe, die christliche oder evangelische Vollkommenheit ist.



gerekend.') Het treurigste in verband met dit leerstuk is echter de wijze waarop Wesley de Heilige Schrift geweld aandoet, door teksten als 1 Kon. 8 : 46, 2 Kron. 6 : 36, Pred. 7 :20 te ontkrachten met de bewering dat zij alleen gelden van Oudtestamentische geloovigen, en wanneer ook in 1 Joh. 1:8 en Jak. 3:2 zijn dwaling ontmaskerd wordt, verstout hij zich, tegen de eenvoudige bedoeling der schrijvers in, te verklaren dal het woord «wij» op niet-geloovigen slaat. 2)
10. Hel standpunt van den Methodistischen loeus de salute is anthropologisch-soteriologisch, niet theologisch. Dit heeft bedenkelijke gevolgen gehad: het ging meestal om den mensch, door den mensch, in den mensch, en waar soms wat hooger vlucht genomen werd, eindigde te dikwijls alle beschouwing en aanbidding in een Jesulatrie, die den Christus niet als de openbaring van de volheid der Godheid, maar als de Godheid zelve beschouwde.
1) Sulzbrrgkr, a. w., p. (ÜJö: I)ic Versucliung zu irgend einer Sünde wird erst dann zur Befleekung uud zur Sünde, wenn dieselbe ein wirkliches Geneigtsein zn derselben, eine Lust au dcrselben in uns findet, wcil solehes nicht oline Ilinneigung unseres Willens zum Sündlichen geschehen kann.
2) Works, VI, p. 9 v.



HOOFDSTUK VIII.
De Organisatie van het Methodisme.
Gregory Dr. B., Ilandbook of Wesl. Meth. Politij and Historié, 1888.
Peirce W., Ecclesiastical Principles and Politij*, 1873.
Rigg Dr. J. II., Connexional Economy of Wesl. Meth., 1879. Simon J. S., Summary of Meth. Low and Discipline, 1898. Williams R. W., Constitution and Polihj of Wesl. Meth., 1880.
Aan een eenigszins uitvoerige uiteenzetting of beoordeeling van de Wesleyaansche organisatie waag ik mij in deze laatste bladzijden mijner dissertatie niet. Een goede uiteenzetting zou ernstige bestudeering van, een grondige beoordeeling, persoonlijke kennismaking met deze ingewikkelde machinerie vereischen. Wanneer ik dan in dit hoofdstuk eenige algemeene mededeelingen daaromtrent ten beste geef, geschiedt dit èn om den lezer ietwat nader dan in het derde hoofdstuk het geval was van de Wesleyaansche «Polity» op de hoogte te stellen, èn om naar aanleiding van het meegedeelde de voornaamste verschilpunten met het Gereformeerd kerkrecht te releveeren.
Eigenlijk kan reeds nu, na al hel tot hiertoe besprokene, le dezen aanzien het verschil tusschen wie zich Gerefor-



meerd noemt en wie den naam van Methodist draagt, in grove trekken worden aangegeven.
De Gereformeerde kerk bedoelde van meetaf de institutaire openbaring van het lichaam des Heeren te zijn. Hare stichters gingen derhalve op de Heilige Schrift terug om daaruit de groote rechtsbeginselen op te diepen, die Christus als Koning voor deze geestelijke nohtTiix verordend heeft.
Geheel anders het Methodisme.
Niet als een naar Gods Woord gereformeerde Kerk, maar als een Society werd het Methodistisch instituut door Wesley ingeluid, en zijne volgelingen hebben na zijn dood onafgebroken op de door hem gelegde grondslagen voortgebouwd. «Voor elke societas nu ligt de potestas architectonica in den wil en in hel wilsbesluit der stemhebbende leden. De wetgevende, rechtsprekende en besturende macht komt, in welke societas ook, uit niets anders dan uit de wilsactie der saamwerkende personen voort». *)
Zulk een societas is de Methodistische kerk kerkrechtelijk nu nog, en Dr. Gregory, de welsprekende tolk van het Methodisme op dit punt, zal wel naar het hart zijner broederen gesproken hebben toen hij onomwonden verklaarde, dat het wereldberoemde huis waarin zij wonen niet opgetrokken is naar het architectonisch plan in de Schrift geboden, maar naar het model van eigen vernuft en vinding. 2) Trouwens, hoe kan het anders waar het
1) Dr. A. Kuyper (Encyelopaedie, III, p. 234) heeft hier het oog op het collegiaal systeem.
2) Hnhj Church, p. 32: The only Church-government whieh canjustly claim a Divine right is the government by sound, practical good sense, mutual compliance, and loving co-operation .. How great a mistake it is to contend 1'or a Divine right of anv particular form of Church-government, etc. A. w., p. 235: Methodism is a marvellous instance of the still living energy of Christianily fashioning itself anew, without external aid. It has become wliat it is by making all Churchtlieory subservient to the purpose for which the Church



Methodisme een da capo op groote schaal van het antieke Christendom pretendeert te zijn? In de oogen der Methodistische bouwlieden moet hun eigen kerkelijk huis wel zoo gunstig afsteken bij het werk van Paulus of Petrus als Salomo's tempel bij den tabernakel der woestijn.
Gedurende de 18<lc eeuw brandmerkte men terecht het Methodisme als een hiërarchie, waarvan Wesley de sluitsteen was. !) Nog de in 1797 door de conference te Leeds opgestelde horm of Discipline, waarin het Wesleyaansch kerkrecht gecodificeerd ligt 2) en waarvan de onderteekening tot den huidigen dag voor de predikanten verplichtend is, •') verraadt dezelfde hiërarchische tendenz. 4) En hoewel «leeken» later van lieverlee tot alle bestuursvergaderingen toegelaten zijn geworden, 5) zal het toch genoegzaam uit het navolgende blijken, dat men ten deze niet de democratische, maar beslist de aristocratische lijn volgt.
Kortheids- en duidelijkheidshalve volg ik hier voornamelijk Loofs, wiens overzicht door mij, blijkens de noten, aan de door Simon gepubliceerde besluiten deiconference getoetst is.
De districts, circuits, societies en classes subsumeert Loofs onder den titel: «Verwaltungseinheiten». Engeland is verdeeld in .'i2 districts en 7(53 circuits. Aan het hoofd
was instituted; according to Wesley's own motto: Church or 110 Churcli, souls must be saved. I». 78: Wesley: I tliink he (Stillingfleet) lias unanswerably provod that neither Christ nor His Apostles prescribe any particular form of Church-government.
1) Abhey and Oveuton, a. w., p. 325.
2) Ghegoiiy, a. \v., p. 158.
3) ItiGG, F.iw. Brit., XVI, p. 189.
1) Loofs, Herzog*, XII, p. 785.
5) Ibid., p. 79G.



van de predikers in ieder circuit staat een door de conference aangestelde superintendent, *) die in zijn circuit-' plan 2) de ambtsbezigheden der ministers bij de verschillende societies zoo regelt, dat zij allen gemeenschappelijk het pastorale werk van den geheelen cix-cuit verrichten kunnen. Daar de circuits thans veel kleiner zijn dan vroeger, is het eigenlijk beter niet van rondreizende maar van in verschillende kapellen rondpredikende ministers te spreken. Alle drie jaren moeten zij op last van de conference naar een ander circuit overgaan; 8) alleen de z.g. local of lay-preachers, die hen ter zijde staan, blijven steeds dezelfde plaats of ook naburige plaatsen bedienen. Nog zijn te noemen de exhorters (oefenaars), de prayer-leaders, voorgangers bij de prayer-meetings, de circuit-, society- en poor-stewards, ontvangers en bestuurders van de bijdragen der society-members, de treasurers van verschillende fondsen en de secretaries van afschaffings-, zendings- en andere vereenigingen.
In verband met de volgende «Verwaltungseinheit», de society, verdienen vermelding: de predicatie in desocietychapel,4) de society-meeting op Zondagavond, B) het love-feast op Zondagmiddag ,!) en de jaarlijksche covenant-service.7) De drie laatstgenoemde plechtigheden, waarover reeds in
1) Simon, a. w., p. 88.
2) Ibid., p. 57.
3) Ibid., p. 118.
4) Ibid., p. 408.
5) Simon, Manual for Class Leaders, p. 11: When the Assistant or the Helper, as the Ministers were then (gedurende Wesley's leven) called, had preached in the appointed place, the general congregation was dismissed, and a meeting of the Society — tliat is of all the ('Jasses — was held. Once a quarter the meeting was special. The work of Wesley was repeated. The Members were individually questioned as to their spiritual condition; reports upon absent Members were given by the leaders; and Tickets of Membership in the Society were written out by the Preaclier, and delivered to those whom he deemed worthy to receive them. Zie ook Simon, a. w., p. 28 en 455.
C) Simon, a. w., p. 35.
1) Ibid., p. 35.



hel derde hoofdstuk een en ander meegedeeld is, kwamen in het latere Methodisme zoo zelden voor, dat de confeïence zich genoodzaakt zag ten ernstigste op het weer invoeren daarvan aan te dringen.
Lr zijn twee soorten van classes: de wekelijksche mixed (lasses voor mannen en vrouwen, en de junior classes voor kinderen, waarvan het lidmaatschap de gewoneprobation in de society-classes vervangt.]) Door een ongeregeld bezoek van de class verbeurt men zijn lidmaatschap niet, -) maar degenen die zich geheel onttrekken, ook aan de driemaandelijksche visitatie, wanneer de society-tickets uitgereikt worden, sluiten zichzelf buiten de gemeenschap. ■•) De eigenlijke excommunicatie berust bij de leaders meeting. 4)
Het gebed en de onderlinge samensprekingen in de class-meeting, alsook het voorgaan bij praver-meetings en Zondagsschoolsamenkomsten, maken deze instellingen tot een geestelijke bakermat voor alle toekomstige predikanten. Zij die de noodige gaven bezitten, beginnen reeds op ongeveer 20jarigen leeftijd als local preachers te «oefenen». Door den superintendent in de Christelijke leer, de Bijbelgeschiedenis en de Engelsche grammatica onderzocht zijnde, worden zij on trial in het circuit-plan opgenomen. •>) hn eerst na eenjarigen proeftijd 6) en na een examen in Wesley's 53 «standaard »-preeken en Notes oj) het N. T., worden deze neophyten fullij admitted dooide nominatie van den superintendent en de goedkeuring der local preachers' meeting. <) Ook de candidaten voor
, 1) Simon, a. w., p. 41.
2) Ibid., ]). 10.
3) Ibid., p. 19.
4) Ibid., p. 4-17.
<*">) Ibid., p. CS.
li) Ibid., p. (11.
7) Ibid., p. G2.



het ministry moeten als local preachers on trial dienst doen *), waarna een studie van drie jaar aan een van de theologische scholen noodzakelijk2) is, aleer zij voor het vierjarig novitiaat (admitted on trial) s) in aanmerking kunnen komen. Gedurende deze proefjaren mogen zij niet trouwen. *) Hun eind-examen wordt afgenomen te Didsbury ol Richmond door een der beide secties van het examination committee. 5) Daarna pas vindt hun ordening — vóór dien tijd mogen zij geen sacramenten bedienen 6) — en hun reception in full connexion plaats. ')
De «\ erwaltungsinstanzen» zijn: de leaders' meeting der society, de quarterly meeting van den circuit, de districtsynod en de conference. Van de leaders' meeting, het eerste couit of discipline, 8) zijn alle predikanten van denzelfden circuit, alle leaders en alle stewards der betrokken societies leden. 9) Op hare vergaderingen worden de financieele aangelegenden10) en disciplinaire quaesties11) der societies behandeld, en de nominatie van leaders en stewards, die uitsluitend bij den superintendent berust, goedgekeurd.12) Een hoogere vergadering dan deze is de quarterly meeting — zoo genoemd omdat zij om de drie maanden \ ergadert bestaande uit alle predikers, leaders, stewards en trustees van den circuit.13) Hare werkzaamheden be-
1) Simon, a. \v., p. lid.
2) Ibid., p. 201.
3) Ibid., p. 203.
4) Ibid., p. 203.
5) Ibid., p. 180.
0) Ibid., p. 37.
7) Ibid., p. 211, 40!).
8) Ibid., p. 50.
9) Ibid., p. 47.
10) Ibid., p. 51.
11) Ibid., p. 40, 407.
12) Ibid., p. 40, 447.
13) Ibid.. ]>. 93.



schrijft Loois met dit woord: es ist die erste eigentliche Vervvaltungsinstanz in Bezug auf alle ausseren Verwaltungsgeschafte. Geen nieuwe bepaling heeft kracht van wet (Connexional law) voordat zij aan de verschillende quarterly meetings voorgelegd en door een meerderheid daarvan goedgekeurd is. -)
Vóór de jaarlijksche conference vergadert telkens de district-synod,3) de «vorletzte Instanz in allen Finanz-und Verwaltungsfragen, sowie in allen Disciplinar-angelegenheiten.» Behalve door de weinige leeken, alsmede de aan de behandeling van geldelijke quaesties deelnemende stewards der circuits en treasurers van verschillende fondsen wordt deze vergadering gevormd door alle ministers van' het district.4)
Deze synoden vaardigen de meeste ministers en laymen -) af naar de jaarlijksche conference - the supreme legislative and executive Body. 6) Benevens deze afgevaardigden mogen nog vermeld worden het lei,al hundred ■) en hel aanfil leeken (one-eighth of the lay-representatives) door de vorige conference gekozen «) _ alles te zamen een totaal van 300 ministers en 300 laymen. «) Aan de pastoral . session, waarin blijkbaar de belangrijkste beslissingen genomen worden, 10) nemen de leeken geen deel, wel aan
1) A. w„ XII, p. 797.
2) Giiegory, a. w„ p. 273. '
3) Peirce, a. w„ p. 385.
4) Loofs, a. w., XII, p. 797.
■">) Simox, a. w., p. 322, 3(11.
6) Ibid., p. 316.
7) Vroeger bestond ,1e conference alleen uit 100 predikers door Weslf.y aangesteld en in de l)eeil of Declaration genoemd (Peirce, a. w p -'91 voor wijze waarop <le vacatures in dit honderdtal worden aangevuld ef PEI„CE a. w., p. 412 en Giiegory, a. w., p. 183.
8) Simox, a. w., p. 427.
9) Ibid., p. 426 (Loofs, a. w„ XII, p. 797).
10) Ibid., p. 428.
12



de representative session, die over alle financieele en uitwendige bestuursmaatregelen, doch ook over verschillende geestelijke aangelegenheden te beslissen heeft.
Slechts eenige in het oog springende verschilpunten tusschen deze «politv» en het Gereformeerde kerkrecht vinden hier een plaats. 1. De beginselen waarnaar de kerkrechtelijke regeling zich zelfstandig ontwikkelt zijn niet uit de Schrift afgeleid; zoodat men hier te doen heeft, niet met het recht der Kerk maar met de organisatie eener society. Getuige hiervan, om iets te noemen, het novitiaat voor leden en predikers. 2. Het recht der geloovigen wordt verkort, doordat de leaders, local preachers en ministers van den superintendent en niet van de leden der society hun aanstelling ontvangen. 2) Wel geschiedt dit onder goedkeuring van de local preachers' en leaders' meeting, maar ook de leden dezer vergaderingen ontleenen hun bevoegdheid aan genoemden hoogsten ambtsdrager in den circuit. 3. Geen ambt bekleeden de leaders en local preachers, daar zij niet geroepen en bevestigd worden als de ouderlingen der Presbyterianen. 3)
4. De hiërarchische strekking van deze organisatie blijkt hieruit dat de ministers en superintendents hun aanstelling krijgen van de conference, alleen uit ministers bestaande. *) Eveneens uil het spreken van hoogere, niet van meerdere vergaderingen. De omschrijving: «supreme legislative and executive Body» wordt ten opzichte van de conference goedgekeurd. Onderscheid van hooger of lager rang is er onder de ambtsdragers doordien de superintendent ambte-
1) Simon, a. w., p. 421».
2) Als «rights»(?) van de leden noemt Gregoiiy, a. w., p. 13G: to liear the pure Wesleyan-Methodist doctrine, to join in Divine worship and receive the Sacranients, and to take part in meetings for Fellowship according to the Methodist rnles.
3) .1. II. Hiog, Ene. Brit., XVI, p. 180.
4) Simon, a. w„ p. 429.



lijk hoven de ministers staat. J) Aan een priesterregeering herinnert tevens de overal volgehouden onderscheiding tusschen «laymen» en «ministers».
Aan het einde van mijne beschouwingen gekomen, wensch ik ten slotte er nog op te wijzen, dat het in deze dissertatie hoofdzakelijk mijn bedoeling was het Methodisme van Gereformeerd standpunt uiteen te zetten en te beoordeelen. Dit werd echter niet gedaan om daarmee te miskennen het groote werk Gods, dat doormiddel van deze geestelijke beweging tot stand is gekomen. Wesi.ey en W hitefield waren in de donkere Deïstische eeuw de instrumenten in Gods hand 0111 het Christendom uit diepen en zondigen slaap wakker te roepen, en nog steeds klinkt zoowel over het Christelijk erf als over de velden van het Heidendom hun machtig woord na. Niet alleen dankt Amerika zijn tegenwoordig Christendom grootendeels aan het werk door deze mannen begonnen, maar hun actie heeft mede den stoot gegeven aan het reusachtig zendings\\ ei k \an onzen tijd. Ook heelt vooral het Methodisme de oogen geopend voor de nooden vaneen buiten-kerkelijk proletariaat, dat in godsdienst- en zedeloosheid wegzonk. En waar in den boezem der Christelijke Kerk de stroom ^an geestelijk leven in orthodoxisme en rationalisme verzandt, daar is een Revival naar Methodistischen trant maar al te vaak het eenige redmiddel.
Zoo ligt dan ook bier hel goede en het kwade dooreengestiengeld, en brengt dit ons tot stille aanbidding van Hem, Die de mannen verwekt naar Zijn welbehagen en door hun zwakke en veelszins met zonde bevlekte pogingen Zijn werk opleidt naar het voorgestelde doel.
1) Stevens, Conip., p. 328.



I N H O U I).
Deel I. Historisch-genetisch.
Hoofdstuk I. i)e Eeuw van het Methodisme.
Hoofdstuk II. De Vaders van het Methodisme.
Hoofdstuk III, De Wording van het Methodisme.
Hoofdstuk IV. De Nuanceering van het Methodisme.
Deel 11. Svstematiseh-critisch.
Hoofdstuk V. De Idee van het Methodisme.
Hoofdstuk VI. De Methode van het Methodisme.
Hoofdstuk VII. De Doctrine van het Methodisme.
Hoofdstuk VIII. De Organisatie van het Methodisme.



STELLINGEN.
i.
I)e Methodistische heilsleer verschilt principieel van den loens de salnte der Gereformeerde Dogmatiek.
II.
Het Réveil is een nuanceering van liet Methodisme.
III.
Het Methodisme en het Réveil hebhen liet kerkelijk bew 11 stz ij 11 onderm ij nd.
IV.
In Amos 4 : 3 moet waarschijnlijk jrox-'n in plaats van rwoSc'n gelezen worden.
V.
De allegorische verklaring van het Hooglied verdient de voorkeur boven de typische.



VI.
Ten onrechte beroepen de Methodisten zich voor hun leer van de « voorbereidende genade» op Joh. 1 :9.
VII.
Het h 'Evan Éfeze 1 : 1 kan in het autographon . niet gestaan hebben.
VIII.
Romeinen 10 is een integreerend deel van Paulus brief aan de gemeente te Rome.
IX.
De bewering, dat het Calvinisme uit Frankrijk in Nederland zou zijn geïmporteerd, is onjuist.
X.
Ten onrechte schrijft Dr. H. G. Kleyn: *) «Hetzelfde zeggen, dat de Kerkeraad heeft over de Gemeente, heeft de Classieale Vergadering over den Kerkeraad.»
XI.
Het «parochiale stelsel» vindt eenigen steun in Hebreen 10 : 23.
1) Algemeene Kerk en Plaatselijke Gemeente, p. 22.



XII.
Tegenover het subjectief standpunt van Ritschi. moet bet objectief karakter der Godsopenbaring worden gehandhaafd.
XIII.
I)e theoretische Ethiek moet in de Dogmatiek, de practische Ethiek afzonderlijk worden behandeld.
XIV.
De diaconiologische vakken vormen in het organisme der Theologie geen hoofdgroep.
XV.
De idee van hel Christelijk huwelijk eischt zijne voltrekking ook door de Kerk.
XVI.
Het memoriseeren der geschreven predikatie is voor jeugdige predikanten de meest aanbevelenswaardige methode.















J. PROOST
BOEKBINDER
Busken Bfaserstraat 22 Telef. 12342* Privé 1 22331



willen schrijven, ofschoon de een iets zoo geheel anders en zooveel meer daarop schrijft dan de ander. *)
Met dit reduceeren van het Evangelie der zaligheid tot een minimum wordt het belijdend karakter der Kerk meer en meer weggedoezeld. De Kerk toch was van haar aanbeginne een belijdeniskerk. -) Wat in de doopsformule reeds embryonisch aanwezig was, is van lieverlede uit het bewustzijn der Kerk tot een confessie uitgegroeid,3) die men in de Christelijke Oudheid den regel des geloofs noemde en die later in het Apostolisch symbool verder uitgewerkt werd.4) Niet in de «confessionslose Religiositat» 5) van den Methodist zochten de eerste Christenen hunne eenheid, maar juist in een seherpbelijnde formule, waarmee als met een verbindenden eed(sacramentum) trouw
1) Grkgory, Iloly Church. p. 175: An effective belief that Christ died for ouv sins, and was raised from the dead according to the Seriptures is here (1 Cor. 15 : 1—4) asserted to be essential to the salvation of evangelized ptople... The precise amount of doctrinal belief whieh is necessary to salvation is necessary to Church membership. — Dr. A. Harnack, Wesen des Cliristenthums3, p. 92: Das Evangelium ist keine theoretische Lehre, keine Weltweisheit; Lehre ist es nur insofern, als es die Wirklichkeit Gottes des Vaters lehrt. Terecht merkt Dr. W. Walthkr (Ad. Ilarnaeks Wesen des Chrislentliums fiïr die ehristliehe Gemeinde gepruft4. p. 154). naar aanleiding hiervan op: Harnack hat schon oft versucht, das Evangelium so kurz als möglich auszudrüeken, so dass alles, was etwa Wissen genannt werden köntte, ausgeschlossen bliebe... Auch der also, weieher nichts gelernt hat, kann das Evangelium erleben. Deun dieses sagt nur: „Grott is dein Vater". Das ist gewiss sehr kurz. Aber wenn uns das gepredigt wird, so wird doch etwas gelehrt. — Het is verder opmerkelijk dat Harnack (/>. G.a, III, p. 812) Zinzendorf, Weslky, Schleiermacher en Ritschl op één lijn stelt.
2) H. Bavinck, Dog in., IV, p. 168.
3) Th. Zahn, I)as apost. Symbolum2, p. 46.
4) Th. Zahn, Glaubensregel und Taufbekennlnis in der uilen Kirehe in de Skizzen aus dem Leben der alten Kirche. p. 238-270.
5) Opmerking verdient dat Dr. Sohm (Kirchengesehiehte int Grnndriss, p. 189) de „Unionsrichtung" in Duitschland uit het gevoel laat opkomen: Sofern die Romantik der Phantasie neue Nahrung gab, kam sie an erster Stelle der Katholischcn Kirche. sofern sie die Krüfte des religiösen Gefiihls erregte, kam sie vor allem der protestantischen Kirche. dem neubelebten, unionistisch gerichteten. den letzten grossen HeilsgUtern krilftig zustrebenden Pietismus zugute.



werd gezworen aan het vaandel van Christus. ]) En niet in een onleerstellig Christendom moet de Kerk ook nu en in de toekomst haar eenheid zoeken, maar veeleer in een aanbiddende bewondering van het voortgaande werk des (ieestes, door Dr. Kuyper zoo schoon aldus beschreven: «De Heilige Geest is van de eerste wording der Christelijke kerk af een groot en machtig werk begonnen, dat wij het liefst bestempelen als het kunstig borduren op het stramien van het kerkelijk bewustzijn van het keurig beeld der waarheid. Dit prachtig werk heeft de Heilige Geest opgezet in de dagen der apostolische vaders. Hij heeft er de fijne draden voor gespannen door de handen der Kerkvaders, en sinds is Hij voortgegaan, om van eeuw tot eeuw telkens weer een trek van het beeld met frisscher kleuren in dit keurig stramien te borduren.» 2) Dit over het hoofd gezien te hebben, is een euvel der Methodisten, dat zichzelf gestraft heeft. Ten eerste, hierin dat zij, trots alle valscheireniek, de vurig gewenschte eenheid niet gevonden hebben. Meer dan andere Protestantsche gezindheden zijn zij onderling versplinterd geworden. De splijting begon reeds toen Wesley en Whitefield onmid- , dellijk. na hun optreden van elkaar scheidden wegens dogmatisch verschil, en zette zich voort onder de Wesleyanen, die, hoewel overigens eenstemmig in de leer, hoofdzakelijk op allerlei afgeleide punten van kerkrecht in ongeveer ;*() verschillende groepen uiteengingen. :J) Ten tweede, hierin
1) Th. Xahx. Skizzen. p. 250: Dieser ehristliehe Fahneneid ist nicht blos eine feste, den einzelnen an Christus bindende Verpfliehtung. Gerade ist er das Bundcszeichen und Einheitsbestand der Kirehe. — P. 244: So gestellt, hat die Frage nur eine Antwort: das Einheitsband der alten Kirche war ihr Bekenntnis.
li) Vit het Woon/. 2de Serie. III, p. 94.
3) Dbkshach, a. w., p. 185. — Wormskr, Onkerkelijke Rigtlng, p. 15: Al de oude Kerkgenootschappen zullen niet slechts blijven bestaan, maar hun getal zal vermeerderd worden met eene algemeene Kerk, die welligt van allen de winst algemeene zal zijn.



(lat voor het, na een arbeid van zooveel eeuwen verkregen, charisma der waarheid, in de plaats kwamen de onbeholpen leeringen van één enkel mensch. *) Immers, aan Wesley's 53 «standaard »-preeken en Notes op het N. T., zijn de Wesleyaansche predikers in Engeland gebonden op poene van buiten de Methodistische synagoge geworpen te worden.2) En ofschoon deze leeringen, «obligatief» voor de predikers, voor de leden slechts «indicatieve» kracht hebben, kunnen toch ook deze laatsten bij publieke afwijking daarvan het lidmaatschap verbeuren. 3)
De Kerk is niet alleen pilaar en vastigheid der waarheid , maar tevens — om nu van een architectonisch tol een organisch beeld der H. Schrift over te gaan — een moeder met haar kinderen (Jes. 54:3). Deze gedachte van Kerk als een moeder is niet specifiek Roomsch, maar katholiek Christelijk, en werd daarom ook door Lutheh ■*) en Calvijn b) vastgehouden. De Methodist echter voelt
1) Cf. Stevens, a. w., II, p. 351.
2) Feitelijk is dit met de Episcopaalsche Methodisten ook het geval. Hun 25 „Articles of Religion" zijn niets dan Wesley's willekeurige en Arminiaansche omwerking van de 39 Calvinistische artikelen der Engelsche Staatskerk.
3) Stevens, a. w., II, p. 352: The General Rules still prescribe the only conditions of membership, and mention not the Articles or any other dogmatic sjmbols. Conformity to the doctrines of the Church is required as a functional qualitication for the ministry, but churchmembers cannot be excluded for personal opinions while their lives conform to the practical discipline of the church; they can be tried and expelled for „sowing dissensions in the societies by inveighing against their doctrine or discipline:" that is, in other words, not for their opinions, but for their moral conduct respecting their opinions.
4) De la Saussaye, a. w., p. 154.
5) lust., IV, 1. 1: Ecclesia mater est, in cuius sinu aggregari vult Deus filios suos, non modo, ut eius opera ac ministerio alantur, quandiu infantes sunt ac pueri, sed cura etiam materna regantur, donec adolescant, ac tandem ad tidei metam perveniant. Haec enim, quae Deus coniunxit. separari fas non est; ut quibus ipse est pater, Ecclesia etiam mater sit, neque id sub Lege modo, sed etiam post Christi adventum. Cf. Dr. A. Kuyper, ./. Caluini et J. d Lasco de eeclesia sententiarum inter se compositio, p. 14 en 26. Dr. A. Kuyper, Con/itleiitie, p. 48.



weinig band aan deze moeder. Hij ziet enkel de afzonderlijke geloovigen, gelijk ze «als duiven gevlogen komen tot hare vensters » (Jes. 6() : 8).
Dit komt hiervandaan, dat de Methodist niet genoegzame waarde hecht aan de genademiddelen, die deze moeder krachtens Gods bevel uitdeelt aan haar kinderen. Gedurende de l.s '1 eeuw had Wesley's Society evenmin een sacrament als een confessie. Wel reikte hij op zijn jaarlijkschen rondgang als geestelijke der Staatskerk de bondszegelen uit, doch dit was occasioneel. Hel normale was voor hem, dat zijn volgelingen de sacramenten in eigen kerken ontvingen ') (daarvoor waren de kerken nog goed genoeg in zijn oog!), en in zijn Societies alleen kwamen om «den toekomenden toorn te ontvlieden ». Wesley had zijn denkbeeld van een «onsectarisch Revival» 2) te hef, dan dal hij op het punt van de «sacramenten een twistappel tusschen zijn «opgewekten» zou werpen. Om onsectarisch te zijn moest men ieder vrijlaten in zijn beschouwing over Doop en Avondmaal, en om een Revival te zijn moest het subjectieve gevoel der bekeering sterk op den voorgrond treden en de objectieve genade in het sacrament slechts een tweede plaats innemen. En wel is na Wesley's dood de sacramentsbediening algemeen geworden, toen de Societies langzamerhand den vorm van Kerken aannamen, maar ook nu nog werken de eigenaardige antecedenten uit Wesley's tijd na. Dil blijkt ten eerste uit het ontbreken van een officiëele Doopsleer bij het Wesleyaansch Methodisme, *) wat ten
1) Pkirce, a. w., p. 123: Was the sacrament of the Lord's Suppke administercd in the Methodist chapels during the life-time of Mr. Wkslky? No, except by Mr. Wkslkï himself in his annual visits... But he most solemnly urged upon all his assistants, helpers, and people, to adhere strictly to the observancc of this command of our Lord, by regularly communicating in the Church of England or clsewherc.
2) Gbegory, a. w.. p. 36.
■s) Riog, a. w., p. 44: To this day (Christmas 1886) Wesleyan Methodism remains destitute of any explicit doctrine on the subject of baptismal grace.



gevolge heeft dat de Wesleyaansche predikanten op dit punt nu nog onderling verschillen. !) Na een bestaan van anderhalve eeuw heeft de Methodisten-kerk nog geen duidelijk geformuleerde leer van den Doop! 2) Zóó gaat hel wanneer men ten prooi wordt aan inenschelijke leeringen.:i) Ten tweede hieruit, dat de Methodisten in hun praclijk geen rekening houden met de beteekenis van het Sacrament.4) Twee punten waarop ik in hel volgend hoofdstuk terugkom.
Zoo heeft dan het denkbeeld van een Revival der Christe-
1) Rigg, a. w., p. 44.
2) ïbid., p. 42: It is remarkable, indeed, how very little is found on the subject of baptism in the 14 volumes of Wesley's works... AU that Wf.slf.y says on the subject, besides 2 sentences in his Xotcs on tlie Sew Testament, to which I refer in a note below, is in two sermons, and in his Farther Appeal lo Men of Rcason and Iteligion, and amounts altogether to but a few lines.
3) Hoe Wesley over het Avondmaal dacht is lastig uit te maken. Men zie 1 rlin a. w., p. 49, 47 en Rigg, a. w., p. 46 v. In een van de „symbolische" preeken (Works, V. p. 194) zegt hij: All who desire an increase of the grace of God are to wait for it in partaking of the Lord's supper. Na 1 Cor. 11 : 23 v. geciteerd te hebben, gaat hij aldus op Zwingliaansclie wijze voort: Ye openly exhibit the saine, by these visible signs, before God, and angels, and men; ye manifest your solemn remembrance of his death, till lie cometh in the clouds of heaven. Dit is de offlciêele Avondmaalsleer der Wesleyanen (Rigg, a. w., p. 49).
4) J. JÜNGST, Wesen mul Iierechtigung des Methodismus, p. 27: Es wird nacli dem bisher Gesagten, verstandlich sein, dass die Gnadenmittel fttr den Methodismus ilire liedeutung verloren haben. Busspredigt und Bekehrung ersetzen Alles. Die Hedeutung der Sac ramen te ist verblasst. Was könnten Taufe und Abendmahl dem Glaubigen noch bieten? Sie sind nur beibehalten als Gebote Christi. Classenversammlungen zur Steigerung der religiösen Geftthle, Meetings, Revivals upd Wachnachte sind die Sacramente des Methodismus. Jacoby nennt die Classen gerade zu ein Gnadenmittel. Die amerikanischen Methodisten haben nach der Kirchenordnung das Recht, den Modus der Taufe selbst zu bestimmen als ITntertauchen, Besprengung oder Begiessung. Schon lassen Manche ihre Kinder gar niclit mehr taufen und so geht der Methodismus zuweilen in den Baptismus über. — Dr. Th. Kolde, Methodismus und seine BekSmpfuny, p. 14: Klar ist, dass dabei die Gnadenmittel eigentlich keine Rolle spielen können... Mir persönlich ist mit der schwerste Anstoss die Geringscliatzung der Taufe und der Taufgenade... Deshalb gehören auch die Kinder der wirklichen Gemeindeglieder, der Erweckten, noch nicht zur Genieinde. — H. Hoekstra, liet Methodisme, p. 24 v.



lijke Oudheid, dat in Engeland en Zwitserland !) de Réveilmannen bezielde, geleid tot het stichten van een onkerkelijke Society zonder belijdenis. Dit geldt zoowel van Engeland als van Zwitserland 2) en Holland. 3) Natuurlijk niet in absoluten zin, aangezien het weieens gebeurt, dat een Revival een meer of min kerkelijken en confessioneelen weg volgt, en in abstracto het geval zelfs denkbaar is van een frisch opborrelenden stroom van hooger leven, die in de zuiver kerkelijke bedding vloeien gaat. Tot dusver is echter gepoogd al liet bijkomstige in verband met een zoo kameleontisch verschijnsel als het Revival te abstraheeren, en de aandacht zooveel doenlijk op het essentieele te vestigen. Wie dat niet doet, moet öf zich tot vage algemeenheden bepalen öf de pen uit de hand leggen.
Beziet men nu een Revival in het centrum en niet in de peripherie, dan kan met zekerheid worden geconstateerd dat het onkerkelijk is en als zoodanig tegen de kerk over staat. Wesi.ky meende over de Kerk heen naar de «Apostolische Society» terug te moeten grijpen, en gerartkte zoodoende in conflict met de belijdenis dat «deze Kerk is geweest van den beginne der wereld af, en zal zijn tot den einde toe; gelijk daaruit blijkt, dat Christus een eeuwig Koning is, dewelke zonder onderdanen niet zijn kan». Ilij meende achter hel dogma terug te moeten gaan, vergelende echter, dat het reeds embryonisch in de doopsformule vervat ligt.
1) De Goltz, a. w., p. 294 v. Maury, a. w., II, p. 205: On arriva bientót i professer * hautement Ic principe d'imitation, c'est-a-dire la doctrine qui soutient que les institutions du culte des ehrétiens doivent être calquées sur celles des temps apostoliques.
2) Zie noot 1), p. 117. Dk Goltz, a. w., p. 281, 265: Ces hommes n'éprouvèrent point le besoin d'exprimer leur nouvelle foi par aucune formule précisée dogïuatiquement; et ce fait prouverait & lui seul a quel point le Réveil etait bien un mouvement religieux et individuel, et cowbien il avait peu a faire avec une agitation confessionelle.
3) Zie noot 4). p. 118: noot 1). p. 120.



De principieele tegenstelling tusschen een Reformatie van de Kerk en een Revival van Itet Christendom i) heeft de Wesleyaan Dr. Stevens gevoeld, 2) en Dr. Gunning is zoover gegaan om een Revival een geestelijke Revolutie te noemen. 8) Maar laat ons niet al de schuld op de Revivalisten werpen; want immers ook' de Kerk van Christus gaat ten deze niet vrij uit. Wanneer de ware vorm deiKerk te loor gaat en geen hervorming der Kerk door de geloovigen ondernomen wordt, dan roept dit zondig verzuim de gewettigde reactie van een Revival in het leven. «Dit miskennen van de Kerk in hare nog niet van den Geest doordrongen bestanddeelen is, evenals de revolutie in de maatschappij, een welverdiend oordeel Gods over de Kerk, een natuurlijke reactie tegen haar massiviteit en geesteloosheid. 4)
1) Zie noot 2, p. 117.
2) Stevens, a. w., I. p. 4: But though the doctrine of „ Justification by Faith" was thus the dogmatic germ of the Reformation, that great revolution took chiefly an ecclesiastical direction, and became more an atteinpt to overthrow the organic system of Popery by the reassertion of certain apostolic doctrines, than an evangelical revival of the spiritual life of the Churcli; hence its early loss of moral power. AU Western Europe feit its first motions; but liardly forty years liad passed when it reached its furthest conquests, and began its retreats.
8) Gunning, a. w., p. 12: Die wet is in onze dagen zeer dikwijls de algemeen geldende wet der valsche vrijheid, der revolutie. Zeer vele vromen verwerpen de revolutie op maatschappelijk, en hangen haar met beslistheid aan op geestelijk gebied. Luid verkondigt men, dat men de overheid moet eeren, ook als ze verkeerd handelt; maar in geestelijke dingen is men volstrekt revolutionair; men breekt met alle in den loop der historie geworden en gevestigde instellingen en toestanden.
4) Gunning, Geestelijke Opwekking, p. 13. Hoekstra, Hel Melhuilisnie, p. 5: „\ erval van de Kerke heeft tengevolge, brengt mede. dat 't geestelijk leven niet zoo goed tot openbaring kan komen en wassen kan in den weg der van God verordineerde middelen, door een gezond kerkelijk leven. Wanneer dat geestelijk leven dan niet genoegzaam bevrediging kan vinden en gevoed kan worden in den anders van God geordenden weg. dan kan 't nog wel eens tot krachtige openbaring komen, ook als een getuigenis tegen het kerkelijk verval. Daarin is dan toch iets van den Heere, en 't kan een prikkel en middel zijn tot kerkelijke opleving. Maar t verschijnsel doet zich dan ook voor, dat die geestelijke beweging, die voor dien tijd niet door de bedding van een gezond kerkelijk leven heen-



Het Methodisme biedt geen wereldbeschouwing. Van de drie groote vragen: wal is de verhouding 1. tusschen God en mensch, 2. tusschen mensch en mensch en 3. tusschen mensch en kosmos,1) antwoordt hel ternauwernood op de eerste. Immers hel geeft zich niet dan op zeer indirecte wijze rekenschap van den stand des menschen tegenover God door alleen te antwoorden op de vraag: hoe wordt
de mensch zalig9
Edoch, het leven is nu eenmaal niet in loketjes af te deelen en hieruit laat zich verklaren waarom het Methodisme, hoewel slechts een zuiver religieuze beweging,2) als organisch verschijnsel op heel het leven heeft ingewerkt. Aan de orde is nu deze organische openbaring der Revival-idee, en wel op drieërlei levensterrein, n.1. op politiek, sociaal en wetenschappelijk-literarisch gebied. Voor ons doel is het echter niet noodig deze organische openbaring in den breede na te gaan.
Voorzooveel het politieke leven door de Engelsche Revivalbeweging geïniluenceerd werd, wijs ik kortelijk op haar actie in verband met de godsdienstvrijheid en haar reactie tegen de beginselen der Fransche Revolutie.
Toen het Methodisme zijn intrede in de wereld deed, waren de beginselen der religie-vrijheid reeds uitgewerkt. Trouwens, Wksley zou die beginselen niet gevonden hebben, daar hij tegen de mannen die er hun bloed voor feil hadden principieel over stond. In zijn politiek optreden betoonde hij zich een Tory -) en kerkelijk droeg hij den
vloeien kan, in vele opzichten haar eigen weg kiest, en dan krijgt ge in den regel de verschijnselen van 't Methodisme. En als dan door Gods goedheid, in den weg van reformatie der Kerke, die geestelijke beweging wcêr in de rechte bedding komt vloeien, dan begint men eerst te merken, dat er veel scheef gegroeid is, wat noodig heeft weêr recht te groeien.»
1) Dr. A. Kiypf.11, Het Calvinisme, p. 11.
2) Lecky, a. w., II, p. ">49.
1) Weingahter, a. w., p. 432.
2) Higg, a. w.. p. 73: Wf.si.kv was never a political I.ow Churchman. He



Wesley en zijn enthousiaste medestrijders noodwendig positie nemen èn tegenover de wereld èn tegenover de Kerk. Over elk dezer punten een kort woord.
Zoowel Wesley als de «pilaren» van de Église du Bourg-du-Four eischten van hun volgelingen een scherpe grensscheiding tusschen hen en de wereld. *) Vandaar dat Wesley -) en de Wesleyaan in het principieel geding tusschen Al'GUSTincs en Donatl'S aan de Donatisten, natuurlijk met het noodige voorbehoud, 3) feitelijk gelijk geven; <) terwijl zij de Kerkreformateurs der 16'lc eeuw als aanhangers eener Augustiniaansche Broad Church-theorie, die de Kerk en de wereld dooreenmengt, veroordeelen. 5)
Deze separatie zocht men te bewerkstelligen door regel op regel, gebod naast gebod, inzetting na inzetting, i. é. w. door een ascetische discipline. 6) Gevolg echter van zulk een scheiding is, dat de wereld als de schoone schepping
1) Df. (.oi.tz. a. w., p. 327: I ne nutre conséqucnce de la doctrine quc nous avons exposéc se relrouve encore dans 1'idée qu'on se faisnit des articlcs
fondamcntaitx» 011 de la question • adinphoristique». — Le premier Réveil, différent en celn du second, presentait en général on caractère de grande sevérite morale, qu'il poussa niëine parfois jusqu'au rigorisme.. . A eet égard aussi, l Eglise du Hourg-de-Four fut eelle qul poussa a 1 extréme les principes de la séparation... Mai.an regardait avec justice de tels principes comnie dangereux pour la liberté evani/élique.
2) Cf. Gregory, Hult/ Church, p. 278.
3) Ibid., p. 273: The idealistic Donatist-tlieory of a Church absolutely perfect in all its members was as unscriptual as tiiat of Ai oi stine.
4) Ibid., p. 280: The «Catholics. plnced the glory of the Church mainly in numerical greatness and external union; the Novatianists and Donatists in its purity and vital connection between the visible and the invisible Church.
5) Ibid., p. 28(1: At the Hefonnation. the great theological leaders adopted in the main the doctrinal system of St. Aigustixe, including bis theory of the (.liurch, adapted to the necessities of their own position. Hence Gai.vix set u|> his miniature Theocracy at Geneva... In England also the ablest writers on the Church borrowed Aigustinf.'s platform... I'. 289: The Scotch Kirk took its theology and Church principles from Aigvstixe, as edited by Calvin.
G) Rigg, Encycl. Bril.. XVI", p. 186. - Maury, a. w„ II, p. 210: Le premier de ees principes, la séparation des fidèles d'avec le monde, trouvait son application dans le recrutement des members ile 1 F.glise et dans la discipline.



Gods onder den ban wordt gedaan en aan de macht der demonen prijsgegeven; gevolg van al zulke regelen van raak niet en smaak niet en roer niet aan, dat de Christe 1'jke vrijheid aan banden wordt gelegd, en de Christenen, hoewel nog in de wereld verkeerende, gevangen worden gehouden in de mazen van een net, dat den vrijen, ruimen gang door het leven belemmert. x)
Zeer zeker, een booze macht woont in de wereld en daartegen moet steeds het volle harnas des geloofs worden aangeschoten, ook door middel van eene «evangelische ascese» d. w. z. door tijdelijke onthouding van middelmatige dingen, 0111 de ziel des te meer tot God op te heffen; 2) maar dit mag niet inhouden een vijandige houding tegeno\ei de wereld als zoodanig. «Is God Souverein dan moet zijn heerschappij over alle leven gaan, en kan zij niet binnen de kerkvaderen of der Christenen kring besloten zijn», ■') dan moet het heerlijke leerstuk der gemeene gratie tegen de aanvallen van den Dooperschen Methodist worden gehandhaafd. Want als de lijn van mijding en scheiding overal en consequent doorgetrokken is, mogen wij wel met De la Saussaye 4) vragen: «Wat blijft er over van literatuur, °) wetenschap, fi) kunst, 7) onder den in-
1) Dr. H. H. Kuypeh, He Christelijke Vrijheid, p. 73.
2) Cf. Dr. a. Kuypeh, Uit het Woord (188U), iii, p. 389 v.
3) Dr. A. Kl'yper, De gemeene Gratie, I, Voorwoord.
4) A. w„ p. 157.
.11 Southey, a. \v., p. .>14: Wesley actually gave offence by priuting Priors «llenry atui hmma • 111 bis magazine. So mnny reiiionstrances were nuule lo him upon this occasion, that be found it neccssary, in a subsequent number, to vindicate biniscir by inging tbat there was nothing in the poem contrary to reiigion, nothing whicli eould oflend the chastest ear... However, he concluded. .IMo not know that anything of the sanie kind will appear in any of the following magazines.»
0) Ibid., p. 3,9 v.
<) Lecky, a. w., ii. p. 590: Ilis (Wesi.ey's) only cominent upon the treasures of art and nature recentiy amassed in the Hritish Museum was, • what account will a man give to the Judgc of quick and dead tor a life spent in collecting all these .



Vertreden zij deze heiligheden des Heeren met onheilige voeten, dan moet de Kerk hen door vermaan en tucht in het rechte spoor brengen of bij hardnekkig verzet eventueel van de gemeente als onwaardige leden afsnijden. Van zending kan men echter bij hen niet spreken zonder de geestelijke realiteit van Doop en Genadeverbond in het aangezicht te slaan.
Wie met de practijk van den Methodist hekend is, weet dat hij op geen van deze dingen acht geeft. Nog minder kan het nieuwe leven hem bevredigen, wanneer het uit de geestelijke potentiën, naast het natuurlijke, langzaam doch zeker opwast. x) In zijn bekeeringsijver leest hij over Mark. 4 : 28 heen: «de aarde brengt van zelve vrucht voort: eerst het kruid, daarna de aar, daarna het volle koren in de aar»; en stelt als voorwaarde 1. een abrupt breken met wat voorafgaat2) (dit eischt zijn Ascetisme) en 2. een openlijke verklaring van bekeerd te zijn. 3) Aan ieder die deze merkteekenen eener Methodistische bekeering niet draagt, wordt onmiddellijk de oorlog verklaard.
En bij deze oorlogsverklaring blijft het niet. Wie achter de «kopjes» blijft liggen en niet stormenderhand in het gebied van den vijand indringt, wint geen grondgebied en verliest zijn vaderland. Maar de Methodist is een geestelijk Imperialist; zijn parool luidt: «aggressieue evangeli-
1) Hoekstra, liet Methodisine. p. 13: Het bedaarde opeten van 't Woord door een van den Geest der genade begeerig gemaakte /iel — zooals een Gereformeerd menseh dat wel kent — dat is eigenlijk niet naar den smaak van den Methodist.
2) Julia Wkdgwood : The birthday of a Christian was shifted froni his baptism to his conversion (Higg, a. w., p. 37).
3) G. Bkebee, Beacon Lights, p. 17: Confess your conversion far and wide, so that you may be ashamed to fall away. — J. G. Stuart, Talk to New Couverts, p. 22: It will do you a lot of good, and save you from no end of difliculty, if, instcnd of leaving it lor other people to find out, you run up your colours at once. — Gregory, a. w., p. 20: Methodism is essentially au outspoken fact, an outspeaking organism. It knows nothing of a still-horn Church-membership, or a tongue-tied spirituality.



salie»;1) brandend van hartstocht dringt hij zóólang het «heidendom» binnen, tot hij op de voorhoede van den vijand sloot. Daarna wordt het zwaar geschut geplant, om, al spelend op forten en bastions, des vijands troepen te demoraliseeren.
Zulk een krachtdadig inwerken op het gevoel van den te veroveren zondaar, de bekende en algemeene kunstgreep van den Revivalist, geschiedt gewoonlijk door een aangrijpende boeteprediking, die het zelfvertrouwen dermate schokt, dat de overwinning zoo goed als verzekerd is. Schitterend toch is in den regel het r.sultaat: «der Busschmerz wird zum Busskampf, der Busskampf zum Busskrampf»; 2) ja niet zelden wordt een religieus terrorisme in het aanzijn geroepen: « kinderen en grijsaards werden vaak lichamelijk door stuipachtige aandoeningen aangegrepen. Mannen en vrouwen brulden 't plotseling overluid uit, of braken uit in gillend geschreeuw. Sommigen vielen als dood neder; anderen verzonken in een stil kermen. Dan weder bedaarde 't gedruisch, en een diep zwaar ademhalen werd gehoord.» 3)
Deze hysterische verschijnselen teekende Wesley, die daaraan een bovennatuurlijk karakter toeschreef,4) getrouw in zijn Journal op, 0111 alzoo den lezer gelegenheid te geven zelf een oordeel te kunnen vellen. Gemakkelijk is dit intusschen niet.
Vroeger oordeelden medici weieens dat het oorzakelijk moment dezer exaltatietoestanden in anatomische afwijkingen te zoeken was. 5) Thans daarentegen brengen
1) Ghegory, a. w., p. 177. — Uxswohtu, a. w., p. 74: If the Cliurch always stands cm the defensive she will fail; she must carry the war into the camp of tlie enemy.
2) Dresbach, a. w., p. 215.
3) Hoekstra, a. w., p. 9.
4) Stevens, a. w., II, p. 332.
5) Ibid., p. 335. — Cf. Dr. K. W. Idf.ler, Verschillende Vormen van den godsdiensliyen Waanzin, p. vu.



psychiaters ze onder de rubriek: Neurosen, d. w. z. functioneele ziekten van liet zenuwstelsel, waarbij geen anatomische afwijkingen geconstateerd zijn. Het groote aetiologisch moment voor hysterie is, volgens Dr. Jelgersma, de herediteit; ]) en eene van de meest werkende oorzaken, (le emotie. -)
Nu kan men op deze emotie niet beter inwerken, dan door den mensch uit zijn kosmisch verband los te maken en het volle licht van den oordeelsdag te laten opgaan over de donkerheid zijner zonde,3) waarvoor het akosmische beginsel van den Methodist hem in het gevlei komt. En al ontwikkelt zich gewoonlijk hieruit geen hysterisch acces, bij een Revival wordt de emotie toch altijd min of meer geprikkeld. Met een verlichting des verstands door de Goddelijke waarheid schijnt men dan o zoo weinig rekening te houden. Terecht heeft Prof. Jonathan Edwards, op wien de Methodisten zich gaarne beroepen, als eisch voor de «geheiligde hartstogten» (affections) gesteld, dat zij moeten «ontstaan uit zulk eene verlichting des verstands, waardoor het zelve de goddelijke dingen op eene recht geestelijke wijze kent en beschouwt.» 4)
Een voorbeeld van de Methodistische boetepredicatie bieden de in Amerika gehouden Campmeetings: 5)
1) Leerboek der functioneele Neurosen, p. 199.
2) Ibid., p. 203, 421.
3) Zie noot 2, p. 101. — Alexander Kkox, een Methodist, verdedigt deze inwerking op het religieus gevoel: It was not wholly unsuitable that, in the first instunce, the feelings of that class (de armen) should be roused by gross and palpuble means; and, liowever incongruously those agitations and swoonings were associated with any kind of Christian preaching; it inay be questioned whether... the primary nucleus of Wesleyan Mcthodism would have been forined either so speedily or so fermentingly, if the iirst impression on its component members had been more rational or less sensitive (Southey, a. w., p. 145).
4) Verhandeling over de godsdienstige Hartstogten, vertaald door M. v. Werkhoven, p. 287.
5) Het citaat is uit Jüxgst, Wesen u. Berecht, d. Meth., p. 17 v. — 1®. 51:



Doch wir besuchen ein Mal eine verlangerte methodistische Versammlung (protracted meeting) in Amerika. Tage ja Wochen lang vereinigen sich Tausende auf freiem Felde, um Erweckungen (revivals) hervorzubringen. Den ganzen Tag wird gepredigt, gebetet, gesungen. Die Predigten sind planmassig darauf eingerichtet, die Gemüther in eine sich steigernde Erregung zu bringen. Die gefüliligen, weltlichen Melodieen, das Stöhnen, Aechzen, Schreien, die grasslichen Schilderungen der ewigen Verdammniss regen Nerven und Sinnen gewaltig auf. Es ist ein malerisches Bild, wie Tausende von Menschen im Preien sich gruppieren um die Prediger, die oft eine gewaltige Slimme liaben, wenn sie ihren Ruf zur Busse erschallen lassen. Von John Inskip, dein Peahsali. Smith seine innere Erfahrung verdankt, wird von Methodisten behauptet, dass er mit Leichtigkeit ein Auditorium von ló.OOO Zuhörern beherrsche und last die Stimme eines brüllenden Löwen habe. Die Predigten werden nun immer stalker, den milderen Predigern folgen gewaltigere. Wenn sich die Dammerung herniedersenkt auf den camp, pflegt die Aufregung den höchsten Grad erreicht zu liaben. Dan geschielit ein Aufruf, dass die Sünder hervorkommen sollen, welche sich bekehren wollen. Die schnellsten Melodieen werden gesungen, man tragt die Siinderangstbank vor die Kanzel. Ein Prediger erneuert den Aufruf. Er erzahlt dabei meist einige kurze Geschichten. Es sind theils Lockgeschichten, welche den unendlichen Frieden und Segen preisen, den andere Seelen durcli plötzliche
Allcrdings fordert die methodistische Kirclienlehre nirgends die Husskriim pfe als einziges Merkmal einer wahren Hekehrung. Aber die kirchliclie Praxis zicht auf die gewaltigcn Gemüthserschütterungen hin. — (X Stevens, Coinp., ]). 397: The campmecting of the West was generally introduced, and ... these great occasions were of almost continual occu re nee, attendcd sometimes, says Asbury, by 10.000 people, and 300 travelling and local preachers. A tliousand conversions in a week are sometimes recorded of a single meeting.