GIDS VOOR DEN BEZOEKER VAN DE INDISCHE TENTOONSTELLING IN HET STEDELIJK MUSEUM TE AMSTERDAM.
GEDRUKT BIJ J. H. de BUSSY, AMSTERDAM, J90J. J j- jt
PRIJS: ƒ 0.50.







5
5
F







GIDS VOOR DEN BEZOEKER VAN DE INDISCHE TENTOONSTELLING IN HET STEDELIJK MUSEUM TE AMSTERDAM. ,«
.* GEDRUKT BIJ J. H. de BUSSY, AMSTERDAM, J90I. .*



*



ERRATA.
Blz. 07, N°. 17 Widadari, leze: Widadara. ,. <ifl. „ 29, 30 Rakhsasa, „ Baks hasa.
en bij te voegen op „ 48. „17, Madame Berthe Hoola van Nooten, Fleurs, Fruits et Feiiillages choisis de Vilt de Java.







I N L E IDING.
Hij velen van onze landgenooten, die de gelegenheid hadden de jongste wereldtentoonstelling te bezoeken, en die korter of langer tijd vertoeven konden in de N'ederlandsche K.oloniale afdeeling, zal zeker meer dan eens de vraag zijn opgekomen welke bestemming de daar met zooveel moeite, zorg en kosten bijeengebrachte verzameling ten slotte erlangen zou. Haar te behouden voor ons land, haar hier, ter verrijking van aller kennis, onder de oogen te kunnen brengen van de duizenden, die het voorrecht missen moesten om zelf op te gaan naar Frankrijks hoofdstad, is ongetwijfeld veler wensch geweest, en voor menigeen zou het de verwezenlijking van eene lieve illusie geweest zijn indien de Indische afdeeling, zooals zij een der glanspunten van de tentoonstelling uitmaakte, in haar geheel herwaarts had kunnen worden overgebracht. Dan zoude het oog van tallooze landgenooten zich hebben kunnen verlustigen in den aanblik van den statigen tempel, die een denkbeeld geven kan van hetgeen in vroeger eeuwen de bouwkunst van lang voorbij gegane geslachten vermocht; dan zou men ook



hier met welgevallen vertoefd hebben om en in die sierlijke en schilderachtige woningen uit de 1'adangsche Bovenlanden, die door hare eigenaardige bouworde de onbegrensde bewondering van zoovele ware kunstliefhebbers opwekten. Maar hieraan viel helaas niet te denken. De opstallen, die het Trocaderoterras ten sieraad waren, moesten noodwendig worden gesloopt, en alleen van het bijeenhouden van hetgeen binnen de wanden dier opstallen was bijeengebracht kon na het sluiten der tentoonstelling sprake zijn.
Hiertoe hebben de ondergeteekenden gemeend de handen te moeten ineenslaan, en zij hadden het groote voorrecht hunne ter zake aangewende pogingen met een gunstigen uitslag bekroond te zien. Uit den aard der zaak hadden zij zich in de eerste plaats te wenden tot de Regeering, die door den van harentwege verleenden geldelijken en moreelen steun de samenstelling tier Indische afdeeling had mogelijk gemaakt. Een in verband hiermede tot den Minister van Koloniën gericht verzoek ontmoette van den kant van Zijne Excellentie een gunstig onthaal. Bij beschikking van 12 Xovember 1.1. werden de in die afdeeling bijeengebrachte inzendingen, voor zooverre zij ter beschikking der Regeering stonden, voorloopig tot wederopzeggens toe, aan ondergeteekenden, hiertoe in Commissie vereenigd, ter bewaring en eventueele uitstalling toevertrouwd, en toen kort hierop van Burgemeester en Wethouders van Amsterdam een gunstige beschikking was ontvangen om voor de



uitstalling van de inmiddels naar hier overgebrachte voorwerpen te mogen beschikken over eenige zalen van het Stedelijk Museum, werd, in overleg met de Commissie van Toezicht en den Conservator van het Museum, onverwijld de hand aan het werk geslagen, onder leiding en toezicht van den Heer C. M. Pi.f.yte Wz„ oud-Conservator van het Ethnographisch Museum van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap „Natura Artis Magistra", die in Indië zelf een werkzaam aandeel heeft genomen in het bijeenbrengen van de inzendingen, welke onbetwistbaar een van de aantrekkelijkheden der wereldtentoonstelling hebben uitgemaakt.
Maar over al het daar bijeengebrachte had de Regeering slechts voor een deel te beschikken. Verschillende voorwerpen waren het eigendom van particuliere personen, die ze slechts tijdelijk in bruikleen hadden afgestaan, en ten einde nu het te Parijs tentoongestelde niet al te zeer uit zijn verband te rukken, kwam het er op aan om over die voorwerpen, voor zooveel mogelijk, gedurende eenigen tijd althans de beschikking te kunnen erlangen.
Ook in dit opzicht zag de Commissie zich niet in hare pogingen teleurgesteld. Z. H. de Soesoehoenan van Soerakarta Pakoe Boewono X had de welwillendheid om der Commissie tot nader order de beschikking te laten over de volledige verzameling Wajangfiguren en andere inzendingen, die te Parijs zoozeer de aandacht hadden getrokken; — en met niet minder gunstigen uitslag werden de pogingen bekroond door de Commissie



in het werk gesteld om de tijdelijk aan hare zorgen toevertrouwde verzameling bij de voorgenomen uitstalling op te luisteren met belangrijke en leerzame voorwerpen uit andere reeds hier te lande bestaande of onlangs aangebrachte verzamelingen.
Hier allen op te noemen, die zich beijverd hebben om der Commissie ter bereiking van het door haar beoogde doel hunne zoozeer gewaardeerde medewerking te verkenen is onnoodig, daar hunne namen in den Catalogus getrouw vermeld worden. Toch mag een woord van zeer bijzonderen dank hier niet achterwege blijven aan het Bestuur van „Natura Art s Magistra , dat welwillend kostbare voorwerpen ii f zijn Museum in bruikleen afstond; aan het Bestuur van de „Maatschappij tot bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederl. Koloniën", dat de onder zijne bewaring gekomen voorwerpen door I)r. A. \V. Nieuwenhuis bijeengebracht op zijn merkwaardigen tocht door Centraal-Borneo beschikbaar stelde, welke verzameling met die afkomstig van de Siboga-expeditie nü onlangs onder leiding van Dr. Prof. Max Weber volbracht, van hoog actueel belang mag heeten ; aan Z.Exc. den Minister van Marine, die evenals de bestuurders van de Stoomvaart-Maatschappijen „Nederland", „Rotterdamsche Lloyd" en „Koninklijke Paketvaart" een keur van modellen van snelvarende schepen ter verdediging van onze Oost, en van op en in Indië varende booten aan de commissie ter tijdelijke bezichtiging beschikbaar stelden.



Met een en ander is de voorloopig ter beschikking der Commissie gestelde ruimte in het Stedelijk Museum ruimschoots gevuld, en dit doet haar zonder al te veel leedgevoel berusten in de afwijzende beschikking, die zij van het Gemeentebestuur te Delft heeft ontvangen op haar verzoek om de rijke en belangrijke verzameling ethnographica deel uitgemaakt hebbende van de opgeheven Indische instelling daar ter plaatse tijdelijk in bruikleen te mogen ontvangen teneinde haar door uitstalling in de hoofdstad van het Rijk meer algemeene bekendheid te doen erlangen. Intusschen bestaat het uitzicht, dat na verloop van eenige maanden, wanneer de door het Genootschap „Architectura et Amicitia" te organiseeren tentoonstelling zal gesloten en de hiertoe afgestane zalen in het Stedelijk Museum weder ontruimd zullen zijn, het der Commissie mogelijk zal worden gemaakt om door uitstalling van al hetgeen ditmaal nog achterwege moest worden gelaten de thans onder de oogen van het publiek te brengen verzameling nog zeer aanmerkelijk uit te breiden, en zij geeft de hoop niet op, dat tegen dien tijd vanwege het Gemeentebestuur van Delft de medewerking zal worden verleend, die haar van dien kant tot dusver moest worden onthouden, terwijl dan tevens ook de ter Parijsche tentoonstelling ingezonden voorwerpen uit West-Indië tot hun recht zullen kunnen komen.
Hoe het verder met de zaak ook loopen moge, welk gebruik de Regeering ten slotte ook zal maken van de door haar voor den tijdelijken afstand gestelde



voorwaarde, dat zij voor de toekomst ten aanzien van de definitieve bestemming der collectie zich algeheele vrijheid moet voorbehouden, — de Commissie meent zich te mogen vleien met hare bemoeingen geen onvruchtbaren arbeid te hebben verricht, en zij zal zich voor hare bemoeingen en mogelijke opofferingen ruimschoots beloond achten wanneer voor Amsterdam zal mogen behouden blijven eene verzameling, die, hoe onvolledig zij in menig opzicht ook moge zijn, toch eenigermate een beeld kan geven van de vermeerdering der kennis van Nederlandsch-Indië en van de ontwikkeling van handel en nijverheid aldaar in de laatste jaren.
De Commissie :
Mr. N. P. v. d. BERG. president.
J. H. v. EEGHEN.
W. J. GEERTSEMA.
Dr. H. F. R. HUBRECHT.
Prof. I)r. MAX WEBER.
J. W. IJZERMAN.
J. J. T. BLIJDF.NSTKIN. secretaris.



VESTIBULE.
1. Singa,
leeuw, afkomstig van den Boro Boedoer.
2. Wishnoe,
de god van zon en licht, staande, met vier armen. De achterste hand rechts draagt de krijgstrompet, de voorste aan dienzelfden kant is voor de borst omhoog geheven en omvat een lotusknop. De achterste linkerhand steunt den werpschijf terwijl de voorste links op den knots rust. Genoemde vier voorwerpen zijn de attributen waarmede de god gewoonlijk wordt voorgesteld. Links en rechts naast het beeld staat een godin, het is de gade van den god in haar beide vormen die van Lakshmi en Qri.
la. Lakshmi ol tri,
de vrouwelijke helft van Wishnoe, staande, eveneens met vier armen. De achterste rechterhand omklemt het bidsnoer, de achterste linker den vliegen waaier; de beide voorste afgebroken. Terzijde van het beeld, op het voetstuk, een pot waaruit lotusplanten oprijzen.



ZAAL I.
EEREZAAL
Beelden en afgietsels met betrekking tot het Hindoeïsme en Boeddhisme
Voor dat wij tot de beschrijving der beelden en reliëfs, in deze zaal tentoongesteld, overgaan, mag liet misschien niet ondienstig heeten, ten einde de bezoekers dezer tentoonstelling allereerst eenigermate aangaande de boteekenis der uitgestalde beelden die op het Hindoeïsme betrekking hebben, in te lichten, in enkele woorden den vorm, dien dit godsdienststelsel ten tijde, dat het in den Oost-Indischen Archipel zijn intrede deed, had aangenomen, te schetsen. Want in liet tijdperk, waarin de eerste Hiudoesche kolonisten zich op Java en andere eilanden vestigden, hadden noch het Brahmanisme noch het Boeddhisme hunnen oorspronkelijken vorm behouden. De goden van den Weda hadden plaats moeten maken voor meer populaire godheden; Brahma, Wishnoe en Roedra (Ciwa), voorgesteld als gepersonifieerde goden, die elkander den voorrang betwistten, waren tot hoofdgoden verheven. In dezen trits gold Brahma, die de wereld uit een gouden ei te voorschijn riep, als schepper. Naast hem stelde men als gezellin Saraswati, godin der welsprekendheid en beiden genoten groote eer. Dit blijkt niet, alleen uit de vereering van Brahma in het Mahabharata en in den codex van Makoe. doch ook
A. HINDOEÏSME.
CD



uit het vinden, vooral op Java. van vrij talrijke beelden, die dezen god voorstellen en het feit. dat de hedendaagsche Baliërs, waarover ter plaatse nader, nog .jaarlijks feesten te zijner eer vieren. Ook Saraswati ontvangt op Bali eens per jaar hulde en men wijdt haar bij die gelegenheid de heilige geschriften.
Wat Wishnoe aangaat, hoe algemeen zijn vereering in Indië in de laatste eeuwen vóór onze jaartelling ook geweest moge zijn, in den Oost-Indischen Archipel heefr hij nooit groot aanzien genoten. Afbeeldingen van dezen god zijn betrekkelijk zeldzaam en Wishnoeïten ontbreken op Bali — werwaarts de aanhangers van Hindoeïsme, nadat dit op Java door den Islam ten val was gebracht, uitweken — te eenen male.
In den Weda bekleedde hij een ondergeschikte rol en zoo ook is dit in den lndischen Archipel geweest, waar zjjn wezen door Soerya. den zonnegod, volkomen werd verduisterd. Met dat al was Wishnoe niet onbekend: beelden in steen en metaal doen hem ons gelijk zijn verschillende avatara-s. kennen, waarvan wij hier slechts dien van Narasinga. den manleeuw, ver melden, wijl h{j deze gestalte aannam om de wereld van het kwaad te verlossen, dat met den persoon van een daemonenvorst vereenzelvigd werd. Bovendien zijn ons sporen van zijn vroeger aanzien overgebleven in de vereering door de 'huidige inlanders aan Ananta. de wereldslang, Garoeda, den zonnevogel, den legendarischen helden Rama, Krkshna en bovenal Ardjoena. bewezen. Op Bali althans is tenauwernood een tempel aan te wijzen waarin men geen geschilderde voorstellingen met betrekking tot den laatsten vindt.
Wishnoe's wederhelft is C'ri. In tegenstelling met haren gemaal is zij steeds in liooger aanzien gestegen en zelfde Islam heeft hare waardigheid niet kunnen fnuiken Integendeel als godin van den landbouw neemt zij nou'



steeds een eerste plaats in en geen landbouwfeest is naar behooren gevierd, wanneer niet Dèwi sèri, Nji SëEi, of hoe men haren naam ook moge wijzigen, hulde is gebracht. Het zij echter opgemerkt dat daarbij niet aan Wishnoe wordt gedacht; do godin is niet meer zijne gade, doch eene op zichzelf staande godheid.
En thans Ciwa. Hem is de hoogste macht deelachtig geworden, de eigenschappen zijner medegoden zijn op hem overgedragen en werden geheel met hem vereenzelvigd.
Werd hij onder het tweede tijdperk van het Hindoeïsme in Indië aangebeden onder den naam van Roedra, in den Indischen Archipel treedt hij als Ciwa op of beter nog als Mahadewa, den grooten god. Roedra was slechts een verschrikkende en vernielende macht, die in het ontoegankelijke gebergte verblijf hield, doch Ciwa vertoont een dubbele waardigheid, die van vernietiger en schepper. Zijn scheppende kracht wordt gesymboliseerd onder den vorm van een steenen zuil, linggam, zijn vernietigende onder dien van Kalaen Yama, grootmeesters van dood en hel.
Dit tweeledig karakter wordt ook der gade van Ciwa toegeschreven. Als godin der bevalligheid heet zij Oema of Parwati, als godin des doods Kali-Doerga. Haar, maar ook haar alleen, droeg men bloedige offers op, zelfs in den vorm van menschen, en heden nog golden de slachtoffers, die de Baliërs brengen, haar persoon. Gelijk Ciwa onder de goden nam zij de eereplaats onder de godinnen in.
Wij komen thans tot de goden van ondergeschikten rang, onder welke Ganeca, god der geslepenheid, kenbaar aan zijn olifantskop, allereerst de aandacht vraagt. Hij is de zoon van Ciwa en Parwati. Talrijk zijn de beelden die van hem op Java worden aangetroffen, waaruit de gevolgtrekking voor de hand ligt, dat zijn vereering eenmaal zeer algemeen moet zijn geweest.



Verder zien wij met G a.\e<;a. Karttikeya, de krijgsgod Kama en Kati, de goden der liefde, Hara-Hari, de vereeniging van Ciwa en Wishnoe in één persoon, Ardhanari, half man half vrouw, Koewera, de god van den rijkdom en tal van andere optreden.
De trimoerti, Brahmaansche driëoenheid, ook op Java bekend, dagteekent van veel later en werd vermoedelijk niet veel voor de 14e eeuw bekend, dat is de tijd omstreeks welke het Hindoeïsme zijn einde naderde.
Wij mogen hiermede van het Hindoeïsme afstappen, evenwel niet zonder vermeld te hebben, dat de verschillende wijzigingen die het in den loop der eeuwen onderging van lieverlede de oude, heilige litteratuur volkomen onbegrijpelijk hadden gemaakt. Zij werd vervangen door de poerana's, waarbij zich de beide groote epische gedichten, het Mahabharata en het Eamayana. aansloten. Daarin echter zijn de oude goden geheel tot heroen omgeschapen.
Beide heldendichten genoten hoog aanzien en men kan va- beschouwen als de verbreiders van de Nieuw-Hindoesche begrippen onder het volk.
Doch niet alleen in lang vervlogen dagen vervulden zij het gemoed van den inlander zoodat hij streed en liefhad met hun helden, nog thans, trots den Islam, hebben die vereerde zangen slechts weinig van hun alouden glans verloren. Evenwel heden is het de wajang die de herinnering daaraan levendig houdt, maar de belangstelling is daarom niet minder groot dan zij dit in den bloeitijd van het Hindoeïsme was.
3. (^iwa als Mahadewa.
Staande, met vier armen, de rechterachterhand houdt den rozenkrans, de linker den vliegenwaaier, de beide voorste in predikende houding.



4. £iwa als Mahadewa.
Zeer fraai beeld, staande op lotuskussen met glorie tegen liet achterstuk. Vier armen; achter 1 echts de rozenkrans en links de vliegen waaier; de beide voorste armen voor het lijf en gebogen met de handen op elkaar. Lavatrachiet.
5. £iwa als Mahadewa.
Beeld als voren, doch geschonden, met vier ai men waarvan de rechter achterste een wegens beschadiging onherkenbaar attribuut voert, terwijl de linker een lotusknop omvat.
Lavatrachiet.
6. £iwa als Mahadewa.
Met slechts twee armen voor het lijf; de rechterhand steunt in predikende houding op de
Unker- . Afgietsel.
7. £iwa als kala.
t'iwa als god van den alles vernietigenden tijd, met wilden haardos en slagtanden. De rechterhand steunt op een knots. Afgietsel.
8. Wishnoe.
Staande, niet vier armen en eigenaardigen, kegel vormigen tiaar. De rechter achterhand is afgebroken, de linker steunt de krijgstrompet. De voorste rechterhand is in zegenende houding opgeheven, de rechter rust op den knots.
Lavatrachiet.
9. Gane^a
Gezeten op een lotuskussen met vier armen en



voor in den haardos een schedel. De rechter achterhand voert den rozenkrans, de linker een strijdbijl. De voorste rechterhand mist het attribuut, do linker omklemt den pot waarin de slurf rust. Lavatrachiet.
10. fiane^a,
als voren doch zonder haartooi; het attribuut der linker achterhand ontbreekt. Afgietsel.
11. Doerga.
De godin wordt voorgesteld als het kwaad bestrijdende, in de gestalte van een daemon, asoera, die de gedaante van een buffel heeft aangenomen om haar op die wijze te kunnen ontvlieden. Doerga, voorzien van acht handen, waarin zij verschillend wapentuig en den staart van den buffel houdt, staat op den op de knieën gezonken buffel, wiens nek de godin heeft afgehouwen. Uit de wonde springt de daemon te voorschijn en wordt door de godin bij de haren gegrepen. Hij stelt zich met een zwaard te weer en verdedigt zich met een schild. Afgietsel.
12. Doerga.
Als voren, doch naast den buffel rechts ontwaart men nog een uil en onder den hals van het rund een padde. Ook heeft de daemon bij dit beeld een zeer lijdelijke houding
Lavatrachiet. *)
KB. Alle origineels, steenen beelden werden door het K. 7.. O. Nat. Artis Mag. ter beschikking gesteld.



13. Tjandra.
De maan, buste. De legende verhaalt dat de maan in d^n zondvloed was te loor gegaan, doch weer te voorschijn kwam, toen Wishnoe de melkzee met hulp van Koerma, een schildpad, karnde.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
14. £iwa als Batara Goeroe
dat is de Groote Leermeester. In de rechterhand houdt hij den rozenkrans, links van hem staat het wijwatervat en rechts den drietand, waaraan een vliegenwaaier en een watervat hangen.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
15. (^iwa als askeet
gezeten en in meditatie verzonken. Rechts van hem staat de drietand. Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
16 Mediteerende god.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
17. Gandarwa-groep.
Groep van drie meisjes, gandarwa's, goedgunstige wezens, geschapen door de 10 Pradjapatis, nadat deze de goden en wijzen het aanzien geschonken hadden. Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.



18. Dansende vorst.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
19 Basreliëf.
Ra.ua en Sita gezeten onder een op palen ï ustend dak. Afkomstig van Prambanan.
A fgietsel.
20 Makara.
Ornament van een poortomlijsting. Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
21. Hanoeman.
De Apenkoning uit het Ramayana. Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
22. Groep olifanten.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
23. Javaansche vrouwen.
Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
24. Fries,
uit de hal waarin het Ciwabeeld staat. Afkomstig van Prambanan. Afgietsel.
25. Ganei,:a.
Knop van den steel van een bidschel.
Brons.
27. Gane^a,
zittend met vier armen. • Brons.



28- Gane<;a,
zittend met vier armen. Brons.
29. Ganega,
zittend met vier armen. Brons.
30. Koewera,
de god van den rijkdom, Brons.
31 Koewera.
de god van den rijkdom. Brons.
32. Bidschel
met staanden priester op den steel.
33. Wierookbrander. Brons. 34. Treeft. Brons.
35 Wijwaterkommetje
met kralen rand. Zilver.
36. Wijwaterkommetje
met fraai geciseleerd ornament, 2 stuks, beide met een ingekraste inscriptie op den bodem.
Zilver.
37. Kom,
met fraai geornamenteerden rand. Brons. (Zie voor 38, 10a en 106)
38- Beker,
op den buitenkant versierd met een dubbele rij van twaalf figuren, waarvan de onderste



de twaalf teekenen van den oud-Javaanschen dierenriem voorstellen, als:
1. Een geit met gebogen horens en baard,
de Ram.
2. Een stier, de Stier.
3. Twee koning,skrabbex. de Tweelingen.
4. Een krab. de Kreeft.
5. Een Leeuw staande op de achterpooten,
de Leeuw.
6. Een zittende vrouw, de Maagd.
7. Een balans met twee schalen, de Weeg¬
schaal.
8. Een schorpioen, de Schorpioen.
9. Een gespannen boog met pijl, de Boog¬
schutter.
10. Een garnaal met lange voelhorens, de
Steenbok.
11. Een pot. de Waterman.
1L'. Een viswr met olifantskop, de Visschen. In den bodem een stralende zon.
39. Beker.
Als voren met jaartal. Brons.
40 Beker
Als voren met omgebogen rand en schildpad in den bodem. Brons.



41. Beker.
Als voren, doch kleiner. Brons.
42. Beker.
Als voren met jaartal. A'rows.
43. Kris.
gevlamd, met beeldje als greep. IJzer. 44- kris,
recht, met beeldje als greep. User.
45. Veeklok,
met gepareld ornamenr. Brons.
46. Geitenklokje. Brons.
NB. De metalen voorwerpen werden in bruikleen gegeven door de dames Levisohn Norman en van Baak, Dr. van Kohi.brugge en het K. Z. ft. Nat. Art s Mag.
Het Boeddhisme, de bekende Indische heilleer, die volgens de Noordelijke Boeddhisten in de 5de en volgens de Zindelijke in de 6dü eeuw vóór onze jaartelling ontstond. nam ook in de eerste eeuwen na Christus zijn weg naar den Oost-Indischen Archipel. Toch schijnt het daar niet aanstonds grooten ingang gevonden te hebben, zooals blijkt uit de mededeelingen van den Chineeschen pelgrim Fa-hian, die bij zijn bezoek aan Java, 412—413 n. C., aldaar wel het Brahmanisme in bloeienden toestand vond, doch slechts een onbeduidend
B. BOEDDHISME.



aantal Boeddhisten aantrof. Gedurende de daaropvolgende eeuwen moet het evenwel, gelijk het Hindoeïsme, schielijk in aanzien toegenomen zijn en zeker weten wy, dit leeren ons inscriptiën uit dien tijd. dat het in de achtste eeuw naast het Hindoeïsme een zeer belangrijke plaats innam. Uit dien tijd dateeren dan ook verschillende stichtingen van prachtige bouwwerken, die nog heden ten dage, schoon vervallen en verweerd, den beschouwer de grootste bewondering afdwingen.
BASRELIEFS VAN DEN BORO-BOEDOER.
In bijzondere mate is dit met den Boro-Boedoer het geval. De reliëfs, langs de wanden dezer zaal aangebracht, die alle aan dit grootsche heiligdom, een der fraaiste van de talrijke Boeddhistische bouwwerken, die men over Midden- en Oost-Java verspreid aantreft, zijn ontleend, kunnen dit beter dan woorden aantoonen. Hoewel aangaande het jaar van de stichting van dit reusachtig monument nog niets met juistheid valt mede te deelen, mag toch wel worden aangenomen, dat deze omstreeks de 8ste eeuw onzer jaartelling heeft plaats gevonden.
Een tempel, gelijk de Boro-Boedoer gewoonlijk genoemd wordt, is deze niet, daar men inwendige ruimten daarin te vergeefs zal zoeken. Het is niet anders dan een vierkant terrasvormig, rond een heuvel opgericht bouwwerk aan den buitenkant met uitermate kunstig gehouwen reliëfs en beelden versierd en gekroond door een klokvormigen koepel, de plaats waar de reliek, vermoedelijk een weinig asch van den overleden en daarna verbranden Boeddha werd opgeborgen, nadat dit als bijzonder heilig en kostbaar relikwie door aanhangers zijner leer naar Java was gebracht. De geheele Boro-Boedoer is derhalve éen reusachtige relikwiehouder en met deze strekking van het gebouw is de versiering in volkomen overeenstemming. Zoo zijn de reliëfs, om ons tot deze allereerst



te bepalen, alle afbeeldingen vau voorvallen ontleend aan de legende, die aangaande des meesters verblijf op aarde wordt vastgeknoopt, zoowel als uit de zoogenaamde Yataka, geboortesagen, geput. Onze kennis, met betrekking tot de laatste is nog uiterst gering, doch ten opzichte van de reliëfs, welke op de eigenlijke Boeddha-legende betrekking hebben, zijn wy gelukkiger. Het is dan ook om deze reden, dat hoofdzakelijk uit deze laatste een keuze werd gedaan, voor de reproductie», die onder de hier volgende nummers worden tentoongesteld en thans kortelijk beschreven zullen worden. Wij hebben gemeend ons daarbij niet uitsluitend tot de opsomming der passages, waarop zjj slaan, te moeten bepalen, doch door de hoofdtrekken uit de Boeddhalegende aan te stippen ook hun, die met deze minder vertrouwd zijn, daaruit datgene mede te deelen wat tot begrip der tentoongestelde voorstellingen onmisbaar mag heeten. Hen, die uitvoeriger inlichtingen dienaangaande verlangen, verwijzen wij naar de bevattelijke, dikwijls geestige en steeds boeiende beschrijving van Boeddha's leven en werken van de hand van den hoogleeraar Kern, welk werk onder tien titel „Geschiedenis van het Buddhisme in Indië" bij den uitgever Tjeenk Willink te Haarlem tusschen 1882 en 1S84 verscheen.
En thans ter zake.
I»to RELIEF.
De toekomstige Boeddha verlaat den hemel.
Het eerste reliëf verplaatst ons in den hemel op het tijdstip dat de Bhadrakalpa, d. i. het heil tijdperk waarin wij thans leven, was aangebroken. Gedurende den onmetelijk langen tijd, die hieraan vooraf ging, had hij, dio eenmaal als Gautama-Boeddha de verlosser der wereld zou worden zich voor deze taak voorbereid, door na in de elkander volgende wedergeboorten al hooger en



lioogor ia wisheid gestegen te zijn, den rang van Bodhisatwa, d. i. iemand die bestemd is om als Boeddha op het 'wereldtooneel te verschijnen, te bereiken.
Thans stond die verschijning op wensch der hemellingen te geschieden en de Bodhisatwa, na overwogen te hebben in welk werelddeel dit zou plaats hebben, bestemde daartoe Jamboedwipa — Indië — meer in het bijzonder het land Madhyadega, hetwelk te dier tijde geregeerd werd door koning Coeddhodana, wiens kuische gemalin, Dewi Maya om hare groote deugden door hem waardig was gekeurd zijne moeder te worden. Nadat aldus besloten was, namen de hemellingen den Bodhisatwa op en lieten hem op de aarde neder.
II«Jf RELIEF.
Koningin Maya's droom.
De residentie van Coeddhodana was Kapilawastoe en de bewoners dezer stad waren gewoon in de maand Ashhadha een zevendaagsch feest te vieren, doch toen men zich daartoe gereed maakte, onthield Koningin Maya zich van alle deelneming daaraan.
Daarentegen vervulde zij de vrome plichten, die men op heilige dagen in acht moet nemen en begaf zich vervolgens ter ruste. Ingeslapen droomde zij, dat de beheerschers der vier windstreken haar met haar rustbed opnamen en naar een gouden paleis in een Zilverberg voerden. Toen was het dat de Bodhisatwa de gedaante van een witten olifant aannam en zich tot de slapende Koningin begaf wier legerstede hij driemaal rechtsom rondwandelde, waarna h\j haar beroerde.
lilde RELIËF.
Koningin Maya verhaalt haren droom.
Den anderen morgen, na ontwaakt te zijn, begat de Koningin zich naar het Acokaboschje en ontbood haren



gemaal, wien zij haren droom verhaalde. Deze liet daarop 6-4 Brahmanen tot hem komen om den droom te duiden en zij zeiden: „Maak U niet ongerust, o Koning! de Koningin zal een zoon het leven schenken. Indien hij in de maatschappij blijft leven, zal hij een koning worden, die de wereld beheerscht, maar indien hij de wereld verzaakt, zal hij een Boeddha worden, die in het heelal zijn licht zal laten schijnen".
IVdo BELIEF.
Koningin Maya gaat naar Dewahrada.
Als de tijd vervuld was, gaf Maya aan haren gemaal den wensch te kennen om hare verwanten te bezoeken in de stad Dewahrada. Gereedelijk bewilligde de Koning haar verzoek. Ijlings liet hij den weg van Kapilawastoe naar Dewahrada effenen en aan beide zijden met pisangs, volle watervazen, vlaggen en wimpels tooien. Daarop deed hij haar plaats nemen in een gouden wagen en met een grooten stoet ten geleide vertrekken.
Tussehen beide steden ligt een lustbosch met hoog geboomte, liet Loembini-bosch geheeten. Zoodra de Koningin dit bereikt had, gingen de boomen in volle bloesempracht prijken; bijen van allerlei soort gonsden in de takken en op de bloemen en scharen van vogels vlogen met blü geschal rond. Op het zien van dit schouwspel gevoelde Maya de neiging bij zich opkomen zich in het bosch te vermeien Zij liet zich door hare geleiders naar een hoogen boom brengen, behangen met
kleinooden en strekte hare hand naar een tak uit. die zich vanzelf tot haar nederboog. Op dat oogenblik kwam de Bodhisatwa ter wereld en luid juichten de daarbij inmiddels uit de hoogste hemelen nedergedaalde engelen: „Verheug U, Koningin! een edele zoon is U geboren!"
Zoo aanschouwde de Bodhisatwa het levenslicht, onbezoedeld, volkomen rein en stralende in luister.



v.lo RELIEF
De Cakya's betuigen hun verknochtheid.
Op den vjjfden dag na de geboorte had volgens oud gebruik de doop en de naamgeving van den jongen Prins plaats bij welke gelegenheid hem den naam van Siddhartha gegeven werd. Tegelijkertijd werd een doopmaal gehouden waaraan o. a. een achttal bijzonder kundige Brahmanen deelnamen. Hun meening werd aangaande 's Prinsen toekomst gevraagd, doch zij konden daaromtrent niets positiefs mededeelen. Alleen de jongste hunner, Kaundinya, verklaarde met groote stelligheid dat het kindeke een Boeddha zou worden. „Welke beweegredenen", vroeg daarop Koning (JOEDDHODAXA, „kunnen mijn zoon nopen den geestelijken stand te aanvaarden?" Het antwoord luidde, dat dit het gevolg zou zijn van vier verschijningen, te weten: het gezicht van een oud man, van een zieke, van een doode en van een geestelijke. De Koning had dit niet vernomen of hij besloot er voor te zorgen, dat zjjn zoon nooit in de gelegenheid zou komen een van de vier verschijningen te zien, want het was zijn vurige wensch dat Siddhartha een machtig alleenheerscher zou worden wiens gebied zich uitstrekte over de vier werelddeelen en de 2000 eilanden. Daarom liet de Koning in alle richtingen over een mjjl afstands wachten plaatsen om don Prins te beletten ooit een mensch in een der vier genoemde toestanden te zien.
Op denzelfden dag deden 8000 leden der (Jakya-familie, welke de plechtigheid bijwoonden, de gelofte, dat zij in elk geval, hetzij de Prins eenmaal Boeddha of koning werd, hem hun zonen als volgelingen zouden geven. In het eerste geval zou hij een schare om zich heen hebben van monniken uit het riddergeslacht; in het tweede een stoet van prinsen



Een week na zijn geboorte overleed de moeder van Siddhartha, zooals trouwens iedere Boeddha z;jn moeder op dien leeftijd verliest en werd de zorg voor /.yn verdere opvoeding opgedragen aan vrouwen van uitstekende schoonheid en zonder gebreken onder oppertoezicht van Gautami. Aldus groeide de knaap in luister en weelde op.
Toen Siddh a rtha den leeftijd van zestien jaren bereikt had, oordeelden z\jn vader en verwanten het noodig dat hij in den echt zou treden. Siddhartha's keuze viel op de wchoone Gopa, de dochter van Dandhapani. Koning (,'oeddhodana liet om hare hand bij haren vader aanzoek doen, doch deze weigerde. Als telg van een hoog adeljjk riddergeslacht, meende hij zijne dochter niet tot vrouw te mogen geven aan iemand zoo verwijfd opgevoed en zoo onbedreven in de kunsten des oorlogs en des vredes als de Prins.
Coeddhodana was door dit antwoord zeer uit het veld geslagen, doch zijn zoon stelde hem gerust en verzocht hem een wedstrijd uit te schrijven opdat hem de gelegenheid zou gegeven worden zich met ieder, die dit inicht wenschen, te meten.
VI1'" RELIEF.
Siddhartha's wedstrijd.
Op den bepaalden dag had de samenkomst plaats en Siddhartha legde niet alleen in het kr(jgspel doch ook in alle kunsten en wetenschappen ongeloofelijke proeven van bedrevenheid af. Zoo overtreft hij op de voorstelling zijn tijdgenooten in het schieten met den boog. Dandhapani's bezwaren tegen het huwelijk van zijn dochter waren hiermede opgeheven en zonder verder uitstel werd dit thans voltrokken.



Vilde RELIEF.
Verschijning van een oud man.
Het gebeurde op zekeren dag, dat de Bodhisatwa lust gevoelde om naar zijn wandelpark te rijden en hij beval zijn trouwen wagenmenner Chanda den wagen in te spannen.
Toen was het, dat de goden, wetende dat de tijd naderde waarop de Bodhisatwa de hoogste kennis deelachtig zou worden, besloten de verschijningen, die op zijn levensloop zulk een beslissenden invloed zouden uitoefenen, in het leven te roepen. Zij lieten een engel de gestalte aannemen van een stokouden man, schier tandeloos, grijs van haar, gekromd en voorovergebogen, welke steunend op zijn staf en geleid door een kind al wankelend, moeilijk voortstrompelde. Prins en wagenmenner kregen de schijngestalte tegelijkertijd in het oog, en de eerste vroeg: ..Wat is dat toch voor een man, wiens hoofdhaar zoo geheel anders lijkt dan dat van andere menschen?
Chanda lichtte hem in, zeggende dat ieder mensch door ouderdom in dezen staat gebracht wordt, waarop de l'rins uitroept: „Wee, o wee dan, dat men geboren wordt, indien een ieder zulk een ouderdom te wachten staat" en met ontroering in het hart keerde hij huiswaarts.
De Koning, verwonderd dat zijn zoon zoo spoedig weer thuis kwam, trachtte de oorzaak daarvan uit te vorschen en als hij nu hoorde, dat Siddhartha een grijsaard gezien had, riep hij uit: „dan zal hij mij ongelukkig maken! Verschaft hem toch verstrooiing opdat hij in 't genot der weelde allo gedachten om monnik te worden uit zijnen geest verbanne!" Na aldus gesproken te hebben, liet hij de wachten verdubbelen en zorgde dat ze in alle richtingen op een half uur afstands post vatten.



Vlllste reliëf
Verschijning van den zieke.
Op een anderen dag toen Siddhartha wederom naar liet park gereden was. ontmoette zijn b'ik een zieke. Door Chanda op dezelfde wijze als de vorige maal ingeHcht. keerde hij diep geroerd naar het paleis terug en Koning Qoeddhodana, vernemende wat er geschied was. nam nog grooter voorzorgen en vermeerderde de wachten, zoodat deze op een afstand van drie kwartier stonden.
IXde BELIEF.
Verschijning van een lijk
Eenigen tijd later ging de Prins andermaal naar het park en zag toen onderweg de door de goden bewerkte verschijning van een lijk.
De gevolgen waren dezelfde als de twee vorige keeren en de bezorgde vader strekte nu de wachtposten over een geheel uur uit.
Xde RELIEF.
Verschijning van den monnik.
Als de Prins ten vierde male zich op weg naar het park bevond ontdekte zijn oog weder een verschijning door de goden in het leven geroepen. Het was een monnik, stemmig gekleed, die met zedigen blik en een gelaat, waarop zielerust te lezen stond, kalm zijn weg voort wandelde. „Vriend'', sprak Siddhartha tot den wagenmenner, „wat is dat voor een man?" waarop Chanda hem do eigenschappen van een monnik beschreef. Aanstonds voelde de Prins zich zeer aangetrokken tot



dien heiligen staat en zette vergenoegd zijn rit naar liet park voort, waar hy den gansehen dag verbleef. Tegen zonsondergang nam h(j een bad in den lotusvijver en zette zich daarna op een marmeren bank. Op het oogenblik, dat hij naar huis rijden zou bracht een bode hem het bericht van de geboorte van een zoon. Doch in stede zich daarover verheugd te betoonen, antwoordde hij niets anders dan „de geboorte van Rahoela is slechts een knoop te meer." Vervolgens keerde hij naar zijn paleis terug.
Xlde RELIËF.
Siddhartha ontvlucht zijn paleis.
Nadat hij dit met grooten luister bereikt had, wierp hij zich rust zoekend op zijn praalbed neder. Aanstonds begonnen schoone vrouwen door zang en snarenspel zijn zinnen te streelen, doch de Bodhisatwa, wiens hart zich reeds van de zondige begeerten dezer wereld had afgewend, schiep geen behagen in het ballet en viel weldra in slaap. Eenigen tijd later ontwaakte hij, terwijl alle danseressen om hem heen in diepen slaap verzonken lagen en dermate greep het beeld dat de schoone zaal toen aanbood hem aan. dat een onweerstaanbare neiging om den geestelijken stand aan te nemen zich van hem meester maakte en hij dacht: „Nu of nooit moet ik van hier den grooten zwerftocht aannemen." Met stond hij op en trad naar de deur toe. „Wie houdt er wacht?" ..Ik ben het, jonker", klonk de stem van Chanda, waarop Siddhartha hem beval Kanthaka, dat puik der rossen, gereed te maken, daar hij vertrekken ging voor den grooten zwerftocht. Toen het paard opgezadeld was, verliet de Bodhisatwa zijn paleis, na nog even den blik op zijn gade geslagen te hebben, die, naast het kind, «lat zij hem eenige dagen geleden geschonken had,



sluimerde, en sprak lijj tot Kantliaka: „voor dezen óénen nacht moet gij mij redden, want daarvan hangt af of ik een Boeddha zal worden, die de goden en de menschen zal redden . Daarop sprong hij op den rug van het paard en reed weg. gevolgd door Chanda, die het bij den staart vasthield.
XUdc RELIEF.
Vertrek uit Kapilawastoe; de goden begeleiden den Bodhisatwa.
Aldus werd de stadspoort bei'eikt, doch deze bleek uit voorzorg en op last van Q'oeddhodana gesloten, maar een engel opende deze en zoo kon het drietal ongehinderd er doorgaan. Buiten gekomen deed Chanda nog een poging om zijn heer tot terugkeer te bewegen, doch te vergeefs, diens voornemen was onverzettelijk.
Na een poos gereden te hebben, voelde de prins den wensch in zich levendig worden om een laatsten blik O], zijn vaderstad te slaan. En ziet de aarde draaide als een pottebakkerswiel in de rondte en verschafte hem zoodoende, zonder dat hij zich had om te keeren. het gezicht op de stad. Daarna ging hy weder voorwaarts doch thans begeleid door een inmiddels gekomen onafzienbare schaar van goden en engelen. 60000 flikkerende fakkels droegen zij voor hem uit en even zoovele achter hem aan en zoo ook aan zijn rechter- en linkerkant. Andere hielden er ontelbare fakkels aan den horizont, terwijl weer andere hem ter eere hemelsche parfums, kransen en reukwerken strooiden en het gansche luchtruim met paradijsrozen bedekt was, als waren het nedervallende druppels in den regentijd. Hemelsche harmonieën lieten



zich hooren en het geschal van duizenden en duizenden muziekinstrumenten was zoo luid. dat men wanen zou hot geraas van den donder te hooren, weerkaatst in bergkloven of het geloei der baren in de ingewanden des Oreaans.
Xlllde RELIËF.
De Bodhisatwa aan de overzijde der Anawama.
Vergezeld van dien weidschen praal trok h\j in éen nacht door drie koninkrijken tot aan de rivier Anawama. welke hy zijn ros deed overspringen en aan den anderen oever gekomen, steeg hij af.
Vervolgens gaf hij zijn sieraden en het paard aan Chanda en verzocht hem huiswaarts te keeren. Doch de trouwe volgeling smeekte zijn meester hem te mogen vergezellen, hetgeen deze echter weigerde.
XIVdu RELIEF.
l)e Bodhisatwa snijdt zich het haar af.
Xadat Chanda driemaal zijn bede herhaald had. dacht Siddhartha : „deze weelderige lokken passen een monnik niet en evenmin zou het voegen dat de Bodhisatwa zich door een ander de haren liet afsnijden, daarom zal ik ze zelf met mijn zwaard afsnijden". Daarop greep hij het zwaard met do rechterhand en zijn haardos met de linker en aldus sneed hij zich de haren zóó kort af, dat ze niet meer dan twee duim lang en naar rechts krullende het hoofd bedekten. Levenslang heeft zijn haar die maat behouden en de knevel naar evenredig



heid. Nooit heeft hij zijn hoofd- en baardharen meer byJioeven te knippen.
Nu nam de Bodhisatwa de haarkuif met het kruinjuweel en wierp ze hoog in de lucht op met de gedachte: „indien ik bestemd ben om een Boeddha te worden hlijve de kuif in het luchtruim hangen, zoo niet, dan moge zij ter aarde vallen". De kuif ging een uur hoog de lucht in en bleef daar hangen. Indra, de hemelkoning, die dat bespeurde, ving de kuif in een gouden juweelkistje op en stichtte in zijn paradijs het Heiligdom van het Kruinjuweel.
XV^e RELIËF.
De aartsengel Qhatikara brengt den Bodhisatwa het monniksgewaad.
Vooits dacht de Bodhisatwa: „deze gewaden van fijn Benares-neteldoek passen een monnik niet". Intusschen had hij niet anders om zich te kleeden. Dit begreep een oud makker van hem, de aartsengel Ghatikaka, waarom deze besloot tot hem te gaan en hem te brengen,' al wat een monnik behoeft, te weten: drie kleedingstukken, een nap, een mes, een naald en een do<.rz(jger. Aanstonds trok de Bodhisatwa het gewaad aan en beval toen Chanda huiswaarts te koeren. Chanda boog zich nederig en vertrok. Kanthaka, die het bevel v an zijn meester gehoord had, volgde met trage stappen, want het paard was overtuigd dat het zijn meester nimmer zoude wederzien.
Toen dit een en ander voorviel was de Bodhisatwa 21) jaar oud: thans nam zijn zwervend monniksleven een aanvang.



XYIde RELIËF.
Onderhoud met Araia Kalama.
Al rondtrekkend bereikte de Bodhisatwa op zekeren dag de stad WaiQali, do woonplaats van zekeren sophist, Aeala Kalama. die driehonderd discipelen had en aan het hoofd stond van een vrij groote nihilistische gemeente. Bij hem meldde zich de Bodhisatwa als leerling aan en spoedig evenaarde hij zijn leermeester in bekwaamheid. Deze sloeg daarop den Bodhisatwa voor met hem in kompagnieschap aan het hoofd der secte te staan, waarin de laatste bewilligde. Doch al spoedig begreep de Bodhisatwa dat het stelsel van dezen leeraar niet tot verlossing leidde, waarom hij hem verliet en naar Magadha toog. Zoo ging het ook met stelsels van andere leeraars, die hjj achtereenvolgens bezocht: steeds werd hem duidelijk dat hunne oefeningen niet de weg waren tot ware wijsheid.
Aangezien hij voornemens was de Groote Oefening te aanvaarden om goden en mensehen zijn onwrikbare kracht te toonen, maakte hjj zich op naar Oeroewilwa. waar hij zich, wijl hij dit een lieve streek vond, vestigde en de Groote Oefening begon,
Zes jaren gaf hij zich te dezer plaatse aan de afgetrokkenste en diepzinnigste bespiegelingen over en besloot daarna zich een zware penitentie op te leggen, bestaande in zulk een streng vasten dat hij niet meer tot levensonderhoud gebruikte dan één korrel sesamum of rijst. Het gevolg was dat hij ten laatste van uitputting flauw viel en men dacht dat de Bodhisatwa gestorven was. Bijgekomen werd hem duidelijk dat ook deze handelingen niet tot de ware wijsheid leidden en al die jaren derhalve verspild waren; hij begon dan ook weder te eten en was spoedig de gevolgen van het vasten te boven. \ ervolgens beproefde hy andere methoden doch geen



van alle bleek doeltreffend. Daarom besloot hij zich zeven weken onder den Bodhi-boom, op den zetel der Xennisse neder te zetten en aldus, door zich al dien tijd in gepeins te verdiepen tot de kennis van de einduitkomst en den weg daarheen te geraken.
xviido reliëf,
Hulde der hemellingen.
In den nacht vóór dat de Bodhisatwa zich opmaakte 0111 de volle wijsheid onder den Bodhi-boom te bereiken, riep de aartsengel Wa^awartjn de hemelsche schare op om den Bodhisatwa hulde te bewijzen. Terwijl zij aldus deden en hy in volle majesteit op den boom toestapte, verdwenen plotseling alle kwalen, rampen en boosheid uit het wereldrond en werden de tallooze heirscharen '^u het firmament verduisterd door den alles overweldigenden glans, welke van den Bodhisatwa uitstraalde.
XVII['ie RELIEF.
Hulde der aardg'eesten.
Dit geschiedde in een woud van hooge Sal-boomen, dat in vollen bloei prijkte en terwijl de Bodhisatwa langs den door de engelen bereiden weg als een leeuw in zijn volle kracht op den zetel der Kennisse toeschreed, eerden de aardgeesten, kabouters en hunsgelijken hem met hemelsche geuren en bloemen: de hemelsche koren lieten hunne harmonieën hooren; in één woord het gansche heelal was één geur, één krans, één loflied.



XIXde RELIEF.
Mara, de Booze, bestrijdt den Bodhisatwa.
Zoodra de Bodhisatwa den zetel der Kennisse had ingenomen, dacht Mara, de Booze, bij zich zeiven: Prins Siddhartha wil de grenzen van m\jn rijk overschiijden, maar dat zal ik hem beletten". Aanstonds ging hij naar zijnen troep, deelde mede, wat er gaande was, liet den oproep ten strijde schallen en trok met zijne benden uit. Zoowel van voren als te rechteren linkerzijde van den aanvoerder, strekte zich het onafzienbare duivelenheir 12 uur ver uit; boven hem 9 uur en van achteren tot aan den uitersten horizont. Het donderend geraas dier ontzaglijke menigte, als ware het van de aarde die berstte, kon men op duizend uur afstand hooren. Mara, reed op een olifant < ririmekhala genaamd, welke anderhalfhonderd uur mat. In de duizend armen die de Geest der Duisternis zich door zijn toovermacht gemaakt had, klemde hij allerlei wapentuig. Van zijn gevolg waren er geen twee personen, die hetzelfde wapen hadden. Zich vertoonende in allerlei kleuren en van allerlei gedaante kwamen zij op den Bodhisatwa af. zich als rollende wolken over hem uitbreidende.
Midderwijl stonden de hemellingen den Bodhisatwa te loven. Ixdra, de hemelkoning, blies op den schelphoorn, welke 120 voet lang is en de eigenschap bezit, dat hij, eenmaal met wind gevuld, eenen toon van zich geeft die 4 maanden aan éen stuk voort duurt, Mahakala, de beheerscher der onderwereld, stond een lofdicht uit te spreken, dat meer dan honderd koupletten lang was. en de groote Brahma hield het witte zonnescherm op. Toen echter het vijandelijke leger van lieverlede nader op den zetel der Kennisse aanrukte, vermocht geen der goden stand te houden en deinsden



alle achteruit. Do vorst fier onderaardsche gewesten, Kala, zonk 500 uur diep in de aarde, waar hij in- liet verblijf Manjerika met beide handen voor 't gezicht, nederzeeg. Indra liep, met den bazuin op den rug. tot aan t uiterste einde van den horizont, en de groote Brahma liet het witte zonnescherm in den steek, boven op den top van 't aardrond en ging naar zijn eigen verblijf. Kortom, niet één enkele hemelling hield stand en de Groote Man bleef alleen zitten. Toen riep Ma ra tot zijne krijgsknechten: „Jongens! er is geen mensch die Sidbhartha, C/oeddhodana's zoon evenaart. Wjj zullen hem van voren niet met goed gevolg kunnen aantasten; laten wij het van achteren beproeven". De Groote Man ontwaarde, dat hij van voren en aan de flanken ongedekt was, want alle hemellingen hadden de vlucht genomen. Als hij nu zag dat liet duivelenheir zich van den noordkant over hem uitbreide, dacht hij: „die gansclie menigte doet de grootste moeite om m(j. die geheel alleen sta, geen ouders, broeders of verwanten heb 0111 mij te beschermen, te overwinnen. Maar ik bezit de 10 Volkomenheden, die mij steeds ten dienste staan.
Ik wil dus die Volkomenheden tot mijn schild maken en daarmede strijdende zal ik die legermacht kunnen vernietigen". En zoo bleef hij zitten, zich de tien 11 olmaaktheden vertegenwoordigende.
Nu verwekte de Geest der Duisternis oen heirleger van winden, om den Bodhisatwa van diens zetel te (hingen. Eensklaps stormden er uit alle hemelstreken winden aan, welke de kolossaalste bergtoppen spleten, boomen en struiken in de bosschen ontwortelden en heinde en verre in dorpen en vlekken verwoestingen aanrichtten, zonder evenwel in staat te zijn een tip van s Bodhisatwa s kleed te bewegen, dewijl zij door zijnen reinen glans alle kracht in zijne nabijheid verloren.
Daarop poogde de Booze hem te dooden door hem



met water te overstelpen en verwekte een waren zondvloed. Uit de wolken, die in dichte lagen opéén gestapeld waren, gudste een regen, zóó hevig, dat de aarde scheurde en de vloed tot aan de toppen der boom en rees, zonder dat evenwel het kleed van den • rrooten Man door een enkelen druppel bevochtigd werd.
Daarop viel er een regen van steenen; reusachtige rotsspitsen vlogen dampende en gloeiende door het zwerk, doch zij vielen voor de voeten dos Bodhisatwa's als hemelsche bloemenkransen neder. Niet anders ging het met den regen van zwaarden, messen, speren en ander wapentuig, welke nu volgde. Eveneens met een regen van gloeiende kolen. Een regen van heete assche viel vóór de voeten van den Grooten Man neder in den vorm van sandelpoeder. Een regen van gloeiend zand en de daarop volgende van modder had geen ander gevolg dan dat de zandkorrels veranderden in bloemen en de modder in zalf.
Eindelijk verwekte Mara een dikke duisternis, doch nauwelijks had deze in den vorm van een c-ompacten drom uit een grooter leger den Bodhisatwa bereikt, of zij verdween als door de stralen der zon verdreven.'
Xail.ir de \oist der Duisternis al zijn pogingen mislukt zag, riep hij tot zijn gevolg: „Op, zeg ik U! wat draalt gijlieden? grijpt den koningszoon! doodt, vernielt hem! en na dit bevel geuit te hebben, ging hij, op den rug van den olifant Girimekhala gezeten en met zijn werpschijf in de hand op den Bodhisatwa af, hem toeroepende: „Siddhartha! verlaat dien zetel! niet u behooit hij, maar mij. De Groote Man antwoordde: -Mara. gij hebt niet de 10 Volkomenheden vervuld, noch de mindere, noch de hoogere; evenmin hebt gij de vijf soorten der groote verzaking volbracht; hebt niet gestreefd naar kennis van 't algemeen belang of



verlichting. Daarom komt deze zetel niet u toe, maar mij. Mara, zijne woede niet kunnende bedwingen slingerde de werpschijf, Joch deze bleef, als ware zti een festoen, boven den Bodhisatwa hangen, die rustig zich de 10 \ olkomenheden vertegenwoordigde. Andermaal werd de vlijmscherpe werpschijf geslingerd, doch met geen beter gevolg. Xu vereenigden zich de troepen van Mara tot eenen algemeenen aanval en lieten ontzaglijke rotsblokken los, die allo vóór de voeten van den Grooten Man in den vorm van festoenen nederkwamen.
De goden, die aan den uitersten rand van den gezichtseinder stonden, begonnen schuchter den hals uit te rekken en het hoofd op te heffen om de worsteling gade te slaan, wier afloop zij in des te grooter spanning afwachtten, omdat zij tengevolge van al die wapenen m de lucht de blinkende gestalte van den Bodhisatwa uit het oog verloren hadden.
Op dat (.ogenblik voegde de Groote Man den werkeloos «taanden Mara deze woorden toe: „Mij behoort de zetel dien de Bodhisatwa''s na volvoering der 10 Volkomenheden op den dag hunner verheffing innemen: Of kunt gij een getuige aanvoeren voor uwe milddadigheid ?" De Geest der Duisternis strekte zijn hand naar zijn gevolg uit en zeide: „Deze alle zijn mijne getuigen". Aanstonds ging er uit de menigte een daverend geroep op van: „ik ben getuige, ik ben getuige!" Toen vraagde Mara op zijne beurt: „Siddhartha, uien hebt gij tot getuige • van uwe milddadigheid?" En het antwoord was: „Gij hebt hier levende personen, die gij als getuigen kunt oproepen, maar ik heb die hier ter plaatse niet. Daarom zal ik mij beroepen op de getuigenis der aarde, hoewel ze bewusteloos is, dat ik in mijn vroeger bestaan als W i?wantara zevenhonderd groote giften uitgedeeld heb, "in van mijne mildheid in de overige existenties niet eens te spreken. Met haalde hij de rechterhand van



onder zijn kleed te voorschijn, en die naar de aarde uitstrekkende, riep hij deze als getuige op. Terstond klonk het uit de aarde: „ik kan van uwe mildheid getuigen . met zulk een bulderend geluid, dat het de lieirscharen van den Booze als het ware onderdrukte.
Terwijl de Groote Man de mildheid, welke hij in zijn vroeger bestaan reeds getoond had, weder ter aanschouwing bracht, viel de olifant Girimekhala vóór hem op de knieën en vloden de troepen van Maka naai- alle kanten met achterlating van kleedjj en hoofddeksel.
Nauwelijks hadden de godenscharen gezien, dat het duivelenheir vluchtte, of zij riepen juichende uit: „Mara is verslagen, prins Siddhartha heeft gezegevierd. Laten wij hem met zijne overwinning geluk wenschen!" en met reukwerken en kransen in de hand spoedden zij zich naar den zetel der Kennisse onder den vijgenboom.
l>e zon stond juist aan den hemel toen het leger van Mara ontvlood. De spruitjes van den boom der Kennisse vielen neder op 's Bodhisatwa's kleed als wilden zij hem nu vereeren met roode koralen. In de eerste nachtwaak biacht hij het tot de zuivere kennis van hetgeen in vroegere verblijven plaats had; in de tweede tot het heldere overzicht over alle tegenwoordige toestanden; in de derde verwezenlijkte hij de kennis van de twaalfledige reeks van oorzaken en gevolgen door deze van voren naar achteren en van achteren naar voren te overdenken en bereikte alsdan tegen liet morgenkrieken de alwetendheid. Toen was hij Boeddha geworden en deze gebeurtenis deed een gejuich opgaan in de wereld, die aanstonds zich in feestgewaad tooide.



xx*te RELIËF.
De dochters van Mara trachten den Boeddha te verzoeken.
L>och de geest der Duisternis zat bedroefd en mokkend
neder strepen trekkend in het zand. Zoo vonden hem zijne 3 dochters Trshna, Arati en Raga, die een poos naai hem gezocht hadden. Zij naderden hem en vroegen naar de oorzaak van zijn treurigheid. „Meisjeslief!" sprak hij: „de Groote Monnik is uit mijn rijk en mijne macht ontkomen; en hoe lang ik ook hem achterna gegaan ben en geloerd heb op zijn ondergang, ik heb de gunstige gelegenheid niet kunnen ontdekken. Zietdaar. waarom ik zoo ongelukkig en droef te moede ben. „Als het niet anders is,*' zeiden de meisjes — „maak u dan geen zorg; wij zullen hem in onze macht brengen en hem in uwe tegenwoordigheid voeren." Mara hernam: „niemand, lieve kinderen kan dien man ten onder brengen, hij staat onwankelbaar vast in de Orde." Doch zij antwoordden: „Vaderlief, wij zijn viouwen, weet dat wel. Straks zullen wij hem in minnekluisters slaan en zoo tot u voeren, maak u niet bezorgd;" met deze woorden gingen zij tot den Boeddha en zeiden: „wij omvangen uwe voeten, Heer Monnik." Doch deze lette niet op wat zij zeiden, keek ze niet aan en bleef voortgaan in zijn zalig gemijmer, terwijl zijn bevrijde geest zich verhief tot in de hoogste sfeer.
Toen zeiden de nimfen: „Vader heeft de waarheid gesproken; de hoogwaarde, goede meester is niet door hartstocht te vangen" en gingen naar haar vader terug.
XXI® RELIEF.
De Boeddha verlaat den zetel der Kennisse.
Nadat den Grooten Man de ware wijsheid deelachtig geworden en aldus door hem het Boeddhaschap bereikt



was, stond hij op van den zetel onder den Bodhi-boom. om al rondtrekkend zijne leer te gaan verkondigen. Bit geschiedde den 14'le der maand Ashadha bij het krieken van den dag en nog dienzelfden avond bereikte de Boeddha de stad Benares, alwaar hij, nadat de maan was opgegaan, voor 180 millioen hoogere wezens zijn eerste preek hield in het Gazellenwoud. Aldaar bekeerden zich ook zijn eerste vijf discipelen, die later onder den naam van „de Vijven" zulk een belangrijke rol zouden spelen.
XXIIo RELIEF.
Bekeering- van Koning Bimbisara.
Tal van bekeeringen volgden nu, overal waar de Boeddha zich vertoonde, sloten nieuwe proselieten zich bij hem aan. Zoo ook was dit het geval met Koning Bimbisara, vermeld, nadat de Boeddha zich naar diens residentie Rajagrha begeven had, getrouw aan de vroegere aan Bimbisara gegeven belofte.
XXIIIe RELIEF.
Huldiging van den Boeddha.
De eerbewijzen, schoon ook smaad ook niet gespaard werd, die de Boeddha op zijn zwerftocht ontving, waren vele en van verschillenden aard. Zoo zien wij hem op dit reliëf met wijwater begieten en geschenken aanbieden. <)ns bestek laat evenwel niet toe. hieromtrent in nadere byzonderheden te treden. Bovendien ontbreken de reliëfs die deze zouden moeten toelichten. "Wij volstaan derhalve met te vermelden, dat toen de Boeddha den leeftijd van 80 jaar bereikt had, hij de eeuwigheid



inging, waarna zijn ljjk werd verbrand. De asch werd opgezameld en als kostbare reliek onder zijne aanhangers veideeld, die deze mede naar hun land namen en ter eeie daarvan een heiligdom stichtten.
XXIV® RELIEF.
Terugkeer van den Boeddha in den hemel.
Inmiddels was de Boeddha naar hoogere sfeeren teiuggekeeid en had hij opnieuw zijn zetel in den hemel <iei gelukzaligen ingenomen.
Hiermede hebben wij de Boeddha-legende doorloopen. raagt men ons naar het wezen daarvan dan luidt het antwoord daarop, dat het Boeddha-begrip, waarin deze haar oorsprong vond, niet anders is - gelijk door den noogleeiaar Kern zoo overtuigend werd aangetoond -
vfHJt611 Z0rin0mythe' waarvan de hoofdpersoon, de Boeddha is samengesteld uit een held als opperleeraar en uit den zonnegod als hoogsten verlichter en verlosser der duisternis.
Thans de Boeddhistische beelden.
De vorm van het Boeddhisme van den Indischen Archipel is Mahayanisme, in andere woorden, het Nooidelyk Boeddhisme, gelijk zich dit over Tibet, Mongolië enz. uitbreidde; daarmede houden de voorstelingen dus verband. In dit stelsel staat bovenaan de oorspronkelijke Boeddha, Adiboeddha, of Swayambhoe de mt zich zelf ontstane, geheeten. Naast hem staat als vrouwelijke helft Pbajnjapabamita, de volmaakte wijsheid, waaronder men evenwel de door Adiboeddha oezieJde natuur verstaat.
Adiboeddha openbaart zich niet rechtstreeks, maar wel m viif Dhyani-boeddha's, volgens zijn wil van hem



uitgegaan en onder wie het bestuur over het heelal verdeeld is. Het zijn:
Waikocana Akshobhya Ratnasambhawa Amitabha en Amoghasiddha die ieder, geljjk Adiboeddha, een gezellin naast zich hebben.
Intusschen worden de Dhjani-boeddha's als veel te verheven beschouwd om zich rechtstreeks met de aangelegenheden \an deze wereld te bemoeien. Zij laten dit ovei aan hun zoons, waartoe ieder hunner er een schiep, te weten:
Samantabhadra Wajeapani Ratnapani Awalokite'jwara of Padmapaxi en Wiqwapani.
Hiernaast heeft zich evenwel ook het begrip gehandhaafd, dat de Boeddha's menschen zijn, die door diepzinnige bespiegelingen in een reeks van elkander volgende geboorten tot de hoogste wijsheid geraakt zijn. Men noemt hen Manoeshi Boeddha's, dat is menscheiyke Boeddha's en hun aantal is ontelbaar. De meest bekende hunner is Cakya, tevens de eenige die voor ons doel hier in aanmerking komt. wijl hem alleen rechtstreeksche vereering te beurt viel, nadat hij als Boeddha op het aardrjjk verschenen was.
Maar bovendien nam de Noordelijke kerk ook de oude Hindoesche goden weder geheel in haar leer op en breidde haar pantheon zich dientengevolge dermate uit, dat het een waar heirleger ging vormen. Daarin aan ieder zijn juiste plaats aan te wijzen, is dikwijls uiterst moeilijk daar nog niet over alle hiertoe noodige gegevens wordt beschikt.



47. Prajnjaparamita.
De volmaakte wijsheid, dat is de dooi- Adiboeddha bezielde natuur. Afgietsel.
Het origineel is afkomstig van Malang en ix vindt zich in 's Rijks Museum van Oudheden te Leiden.
48. Ratnapani.
Bodhisatwa. Afgietsel.
49. Bodhi^akti.
Vrouwelijke Bodhisatwa, niet nader te bepalen wijl de handen te loor gingen en door een inlandschen artiest op onmogelijke wijze werden gerestaureerd. Afgietsel.
50. Kop van een Dhyani-Boeddha.
Afkomstig van den Boro-Boedoer.
Lavatradiet.
51 Wairocana.
Dhyani-Boeddha. Brons
52. Akshobhya,
Dhyani-Boeddha. Brons.
53- Locana,
Qakti, gade, van den Dhyani-Boeddha Akshobhya.
Brons.
54. Awalokite^wara,
'le zoon van den Dhyani-Boeddha Amitabha. Hij is de schepper van den tegen woordigen



Kosmos. Het beeld is in staande houding en heeft zes armen. De vier achterste hiervan voeren verschillende, doch beschadigde attributen; de voorste in zegenende en in geruststellende houding. Brons
55. Awalokite^wara,
gezeten op een lotuskussen op een troon; de rechterhand omvat een lotusstengel. Brons.
56. (^aykamoeni,
de Groote Monnik = Boeddha, staande en predikend. Brons.
57. Bodhisatwa,
gezeten; het attribuut afgebroken. Brons.
58. Bodhisatwa,
gezeten, het attribuut afgebroken. Brunei.
59 Bidschel,
met stervormige figuur, irajra. de bliksem op den steel en menschelyk gelaat daaronder. Brons.
60- Bidschel,
met het Rad der Wet op den steel. Brons.
61 Bidschel,
fraai bewerkt. Brons,
62. Bidschel,
fraai bewerkt. Brons.
63. Bidschel.
fraai bewerkt. Brons.



64. Bidschel.
fraai bewerkt. Brons
65. Bidschel,
fraai bewerkt. Brons
66. Bidschel.
met spitse punt op den steel. Brons.
67. Schenkkan,
voor godsdienstige ceremoniën. Brons.
68. Beker,
mer verschillende figuren op de buitenzijde, wellicht een offervaas bij landbouwfèesten.
Brons.
NB. Ook de nummers 50 - 68 werden door de op blz. 12 vermelde belangstellenden welwillend tijdelijk afgestaan.
69. Siddhartha,
ontleend aan een reliëf uit de legende van Soejata, de hertogsdochter, die den Bodhisatwa een gouden schaal gaf. Afkomstig van den Boro-Boedoer. Afgietsel.
70. Dienstmaagd,
met vliegen waaier en lotus. Afkomstig van den Boro-Boedoer.
71 Monsterkop,
Sluitsteen van een toog. Afkomstig van den Boro-Boedoer.



72- Basreliëf,
Zeilend vaartuig, uit een van de Jataka. Afkomstig van den Boro-Boedoer. Afgietsel.
73 Basreliëf.
Een Bodhisatwa, gezeten in een tempel, ontvangt hulde. Afkomstig van den BoroBoedoer. Afgietsel.
74. Fries,
afkomstig van Tjandi Sari. Afgietsel.
75. Fries,
afkomstig van Tjandi Sari. Afgietsel.
76. Monsterkop.
Kapiteel afkomstig van Tjandi Sari.
Afgietsel.
77. Nis voor een Bodhisatwa,
afkomstig van Tjandi Sari. Afgietsel.
78. Paneellijsten,
afkomstig van Tjandi Sari, 3 stuks. Afgietsel.
79. Nagakoning,
gelijk Bimbisara, zie XXIIe reliëf, er een was. Gerestaureerd, afkomstig van Tjandi Sari.
Afgietsel.



BALI.
Plaatsgebrek in /.aal IV, waar liet Hindoe-Balisch Pantheon is opgesteld, heeft ons gedwongen enkele deigrootste voorwerpen van het eiland Bali in deze Ie zaal een plaats te verleenen. Het zijn:
80. Scherm,
voorstellende den Garoeda, Zonnevogel. Het wordt gebezigd om voor een deur te plaatsen opdat men niet in het vertrek zal kunnen zien.
81. Tafereel uit den Brata Joeda.
op gekalkt katoen geschilderd, afkomstig uit de thans niet meer bestaande Poeri van den gewezen, laatsten vorst van Boeleleng te Singaradja.
82. Tafereel uit den Brata Joeda.
Afkomst als voren.
83. Tafereel uit het Mahabharata.
Afkomst als voren.
NB. N". 80 werd door het K. Z. G. Nat. Artis Mag. en N°. 81 — 83 door den heer d'Obbenan v. d. Beoek
beschikbaar gesteld.



ZAAL II.
CULTURES.
In deze zaal vindt men een overzicht der voornaamste cultures, toe/elicht door graphische tabellen, die de productie van tabak, koffie, suiker, rijst, enz. gedurende minstens 10, doch voor de meeste producten over een veel grooter aantal jaren aantoonen. Ook werd aan de petroleum hier een plaats verleend en aan het tin voor zoover de winning daarvan niet van Gouvernementswege geschiedt. Monsters van ieder product werden bij de verschillende tabellen geplaatst, opdat dit, behalve door afbeelding van het gewas dat het levert op de tabel, ook in aanschouwelijker! en tastbaren vorm aanwezig zou zijn. Enkele tropeeën van landbouwgereedschappen, door den inlander bjj het bearbeiden der velden gebezigd, ook waar hij dit in dienst van den Europeaan doet, hebben wij gemeend hieraan toe te moeten voegen.
der voornaamste tabaks- en koffleondernemingen ter Sumatra's Oostkust.
In de fraaie eikenhouten kasten, links en rechts van den doorgang, bundels tabaksbladen, bekend als „Sumatra"- en „Java"-tabak.
I. Overzichtskaart
SUMATRA- en JAVA-TABAk.
76 Monsters.



2. Sumatra-Tabak,
in verschillende sorteeringen en kleuren.
2a. Java-Tabak,
„Vorstenlanden", „Bezoeki", „Kediri" en „Loemadjang".
3. Java-Indigo,
in zwart gelakte vitrine. De volgende merken zijn vertegenwoordigd:
1. F R D
2. J V H
3. CB
19. WK
20. N/Goepit
21. BK
22 Weroedalen
23. KI H
24. G L W/D
25. C M W
26. D W
27. B J E
28. DKVL
29. M G R
30. N B
31. DP
32. S S
33. K P N
34. Bedojo
35. J G W
36. Romo
4. Gemampir
5. PDSR
6. BTDM
7. STR
8. DGG
9. SPG
10. AI
11. VP/A
12. YP/D
13. BSG
14. W W
15. SMN
16. H P
17. BGH
18. H K



4. Koffie,
in de hieronder volgende soorten:
1. Eiland Sumatra, Res. Padang, Plantage
Batang Baros.
2. „ „ „ Palembang, Plant.
Soekam Ayam.
3. „ Java, „ Kediri,PI.Mringin.
4. Preanger, Liberia.
5. Eiland Sumatra, Res. Lampong, Liberia
Plant Way Ratai, oogst 1898. Kuituur van 3 a 4 jaar.
6. Preanger, (Leg. f)
7. Soember Sarie, Maragogype.
8. Alas Bezoekie.
9. Soember Modjoor.
10-
11. Gogoniti.
12.
13. Pengadjaran.
14.
15. Soember Agoong.
16. „ Tjoeling.
17-
18. Tjoeroeg, Liberia.
19. Medinie „
20. Soember Djeroe.
21. Gemampir, Liberia.
22. Soember Sengkareng.



23. Petoeng Sewoe.
24. Selokaton. Liberia.
25. „Afrika" A.H.Y.
26. Cheribon.
27. Tegal.
28. Samarang.
29. Menado.
30. Eiland Java, Res. Preanger, Liberia Plant.
Sindang Sarie.
31. „ „ „ Preanger, Liberia (oud).
32. „ Celebes, Menado.
V ÏT ?*
34. ,, „ Boengie.
35. .. „ „
36. „ „• Loewoe.
37.
38. Preanger W. I. B.
39. Soember Djeroe.
40. Tenger.
41. Alas Bezoeki.
42. Eiland Java, res. Kedirie, PI. Pitjie Ombok.
43. „ Java, koffie in roode bes.
44. „ „ Liberia koffie in roode bes.
45. „ „ koffie in hoornscbil.
5. Java-Thee.
1. Stofthee.
2. Gebroken Thee.
3.



4. Gebroken Souchon
5. Souchon.
6. „
7. Pecco Souchon.
8- » »
9. Gebroken Pecco.
10. „ Oranje Pecco.
11. Pecco.
12. „
13. Oranje Pecco.
l^- n n
15. Geelpunt Pecco (Flowery)
16. Witpunt „ „
6 Suiker
1. Java, Witte.
2. „ Blonde.
7- Java-Rijst
1. Ongepelde Kandanghauer.
2. Gepelde „
3. Ongepelde Indramayoe West.
4. Gepelde ,, „
5. Ongepelde Karang Serang.
6. Gepelde „
7. Ongepelde Pamanoekan.
8. Gepelde „
9. Ongepelde Losarar.g.



10. Gepelde Losarang.
11. Buitenzorg, Rijst in 't Vlies.
12. Gepelde Rijst in 't Vlies.
13. Ongepelde Bogor Tjandjoer T. W.
14. Gepelde
15. Ongepelde Karang Tjongok.
16. Gepelde „ (,
8- Java-Cacao.
9. Specerijen en Drogerijen
1. Foelie, Prima. (Banda).
2. Nootmuscaat, Prima. (Banda).
3. Nootmuscaat, Gerimpelde, (Banda).
4. Java Peper, zwarte.
5. Java Peper, witte
6. Kruidnagelen, Amboina.
7. Akarwangi, welriekende wortel.
8. Gambier Q.
10 Coprah.
II. üetah pertja
(gutta percha.)
I K Gom elastiek 12. Kapok
1. Prima O.-I. gezuiverde.
2. Secunda „ „



3. Ongezuiverde O.-J.
4. Prima Gekaarde
13. Copal
1. Copal van Obi.
2. Copal van Batjan.
3. Copal van Batjan.
4. Copal van Batjan.
5 Copal van Batjan.
6. Copal van Batjan.
7. Copal van Batjan.
8. Copal van Bat jan.
9. Copal van Batjan.
14. Java-Petroleum
1. Res. Soerabaja, Restant van Lidah.
2. „ „ Dorp Metatoe (Ruwe)
3. „ v ij Lidah ( n )
4- „ „ Dorp Sekar Koeroeng (Ru we)
5. Minerale Olie voor het smeren van cvlin-
ders (uit de Rafflneerderij te Wonokromo).
6. Res. Rembang, Dorp Ledok (Ruwe).
7. Minerale Olie voor het smeren van zware
machines (uit de Ratfin" te Wonokromo).
8. Res. Rembang, Dorp Semanggi (Ruwe).
9. Minerale Olie voor het smeren van lichte
machines (uit de RaffinV te Wonokromo). 10. Geraffineerde Petroleum, Rafflneerderij Ngareng, Residentie Rembang



11. Geraffineerde Petroleum.
12. Gasoline (uit de Raffin" te Wonokromo).
13. Parafine.
14. Petroleum-boortoestel.
15 Tin-
Billiton.
16. Indische Mercuur.
Orgaan voor Handel, Landbouwnijverheid en Mijnwezen in Nederlandse!) Oost- en \\ est-Indië. Kompleet Exempl.



ZAAL III.
STAATSEXPLOITATIE
1. Acht photografieën en drie Letterproeven
van de Landsdrukkerij te Batavia.
1 Voorgevel van het hoofdgebouw.
2. Personeel, Europeesch, Chineesch en In-
landsch.
3. Drukkerij, rotatiepers.
4. Zetterij.
5 Gezicht van terzijde op het gebouw.
H. Linieer- en perforeerinrichting.
7. Ketelhuis.
8. Drukkerij, snelpersen.
9. Letterdruk.
10. Javaansche letterdruk.
11. Maleische letterdruk.
2. Kaart van de Staatsspoorwegen en Tramwegen op Java en Madoera met hoogteprofiel van den spoorweg.
In de lijst de navolgende photographieën.
I. Boogbrug over de Serajoerivier.
2. Viaduct over de Tji-rjandoei.
3. Goederentrein.
4 Station te Soera baya



5. Viaduct over de Lawoe.
6. Brug over de Grobogan
7. Viaduct over de Tji-taroem.
8. Viaduct over de Tji-sokan.
9. Passagierstrein.
10. Halte te Lawang.
11. Tunnel nabij Idjoe.
12. Viaduct over de Tji-saat.
13 Boogbrug te Porong
14. Station de Djokjakarta.
15. Gezicht op de drie viaducten van her
plateau van Lèlês.
16. Een dezer viaducten.
17. Brug over de Brantas bij Malang.
18. Viaduct over de Sentoel.
19. Viaduct over de Tji-hering.
2a. Graphische voorstelling
aanduidende: de lengte in exploitatie, de kosten van aanleg, de netto rente van het aangewende kapitaal, het aantal reizigers, het aantal tonnen vervoerd, het totaal der ontvangsten, de netto totale opbrengst en totale exploitatiekosten.
3. Telegraaf- en Telefoonkaart van Java.
met graphische voorstelling.
4. Kaart der Postverbindingen op Java.
met graphische voorstelling



5. De Exploitatie der Ombilin-kolenvelden.
1. Koninginne baai - Emmahaven - algemeen
emplacement der havenwerken.
2. Kolenstortinrichtiiig aan de Emmahaven
met detailteekeningen.
3. Staatsspoorweg ter Sumatra's Westkust met 3a. Lengteprofiel en
3b. Dwarsprofiel van de kolonialen
B. Lijn der stoomvaartverbinding van Aden
met Poeloe Wai en de Emmahaven. 6a. Graphische voorstelling van hetaschgehalte
der Ombilin-kool en analyse. 7. Graphische voorstelling van het aantal tonnen kolen, geproduceerd in de jaren 1895-1899.
6. Situatiekaart der Gouvernementstinmijnen op het eiland Bangka.
B '• Graphische voorstelling der jaarlijksche tinproductie van 1821 -1898.
7. Irrigatie.
1. Kaart der Irrigatie-werken van het plateau Tjihea.
2. Lengteprofiel van het hoofdkanaal.
3. Waterleiding van de Tji-tapen.
4. Syphons (waterdoorgangen) onder den spoor¬
weg en bij Tji-pangawaren.



5. Prise d'eau van het hoofdkanaal.
6. Overlaat en bruggen van de Tji-seuseupan.
8. Verschillende bruggen door het Departement van Burgerlijke en Openbare Werken uitgevoerd.
1 Versperring en overlaat in de Sedani.
2. Brug met drie spanningen over de Madioen-
rivier.
3. Steenen brug over de Tji-mande
4. IJzeren brug over de Tji-waringin.
5. Beton brug in de residentie Madioen. H. Steenen brug over de Tji-salopa.
7. Houten brug over de Lewi Malang.
8. De Roode Brug te Soerabaya.
9- IJzeren brug over de Tij-anten.
10. IJzeren brug over de Tji-kaniki.
11. Kanalisatie der Soerabaya-rivier.
12. Waterleiding Tji-salopa.
13. IJzeren brug over de Tji-batjok
14. Brug in hout-, ijzer- en beton-constructie.
15. Plan eener lagere school voor kinderen
van Europeanen.
lfi. Plan eener school voor kinderen van inlanders.
9 Algemeen plan der artesische watervoorziening van Batavia.
1. Pomp- en persinrichtingen.



10. Reliëfkaart van den Anaikloof.
Dit prachtig werkstuk op een schaal van 1 : 20000 is geheel vervaardigd in de ateliers van den Topographischen dienst te Batavia en tot in de kleinste bijzonderheden volkomen nauwkeurig. Het reliëf' vertoont een der mooiste streken van Sumatra's Westkust met Padang Pandjang als middelpunt.



ZAAL IV.
Overblijfselen van het Hindoeïsme in den tegen woord igen tijd.
De voorwerpen in deze zaal bijeengebracht zijn wajangpoppen, gebatikte en in twee of drie kleuren geverfde, met goud opgewerkte doeken, maskers en een nagenoeg volledig Hindoe-pantheon van het eiland Bali. In de Eerezaal hebben wij kennis gemaakt met de kunstproducten der Hindoe-beschaving van weleer, hier staan wij voor uitingen van diezelfde kunst van het heden. Want al moge het waar zijn, dat het batikken, het met was beteekenen en daarna verven van katoenen weefsels, niet bij de Hindoes zijn oorsprong vindt, toch valt niet' te ontkennen dat motieven, aan hun ornamentiek ontleend, op de versiering van die weefsels een zeer grooten invloed hebben uitgeoefend. Hetzelfde geldt voor de wajang. De poppen zijn geen vinding der Hindoes, maar de oude, bijna heilige legenden, die in het gewiiad van Mahabharata en Ramayana overgeleverd werden, ontsproten uit hun brein en leverden de stof voor geheele reeksen van komediestukken, die naast sagen op eigen bodem ontstaan, door schimmen, wajang, en gemaskeerde of verkleede en gegrimeerde personen worden opgevoerd.
Alleen de slechts in twee of drie kleuren geverfde en met goud en figuren belegde kledingstukken, kain ktmbangan geheeten, zijn onveranderd, en wel uitsluitend als hofdracht, uit lang vervlogen dagen overgebleven. Het zal den opmeikzamen beschouwer van het Prajnja-



paramita-beeld b\jv., <lan ook niet ontgaan, dat het patroon van het gewaad, dat der godin tot beenbekleedsel dient, treffend op kain kembangan gelijkt.
En wat ten slotte het Balische pantheon betref', ook daarin is de vorm der beelden niet ongerept gebleven. Deze werd gewijzigd naarmate Qiwa de oudere goden al meer en meer op den achtergrond drong totdat zij, gelijk dit nu het geval is, niet anders dan emanaties van zijn persoon werden.
Hetgeen reeds bij de behandeling van het Hindoeïsme, en de beschrijving der beelden in de Eerezaal werd opgemerkt, geldt voor het Balisch Hindoeïsme in nog sterkere mate. Qiwa en zijne gade Doerga (Parwa-iii zijn op dit eiland volkomen tot oppergoden verheven. Als hoogste godheid heet gene ook hier Mahadkwa en wordt hij geacht te zetelen op Bali's hoogsten piek, den Goenoeng Agoeng, terw;jl zijner gemalin hut prachtige kratermeer aan den voet van den dicht bij eerstgenoemden berg gelegen vulkaan Batoer tot verblijf strekt. De overige goden met uitzondering van Dewi Seri, die ookopBali bijzondere vereering geniet, worden slechts weinig gekend en veel minder nog vereerd, doch hierover bij de beschrijving hunner beelden uitvoeriger.
Wij vangen thans met de wajang aan:
1. Wajangpoppen.
L)e tegen den linkerwand opgehangen schimmen maken deel uit van een kompleet stel wajangpoppen door den Soksoehoenan van Soerakarta, Pakoe Boewono X, door persoonlijke tusschenkomst van Z. E. den Minister van Koloniën welwillend in leenbruik afgestaan. Zijzijn zonder uitzondering kunstproducten in hun soort en meest alle voorzien van den naam van den maker en het jaartal waarin zjj vervaardigd werden. Daaruit blijkt dat eenigeii reeds uit het midden der 17- eeuw dateeren. Het kom-



pleete stel is een hoogst kostbare verzameling, die bovendien deel uitmaakt van de regalia en als geheel den naam Kjahi Axjoet voert. De geschatte waarde bedraagt '25.000 gulden.
Ten einde de wijze waarop de wajang vertoond wordt eenigszins aanschouwelijk voor te stellen zijn de poppen scènesgewjjs, zooals zij vertoond worden, uitgestald. De eerste reeks werd ontleend aan de
dat is verlossing van een door de goden opgelegde straf of betoovering.
Deze wordt gewoonlijk opgevoerd tot het afweren van rampen en onheilen en heeft tot onderwerp de geboorte en eerste lotgevallen van Batara Kala, den alles slechtenden Tijd.
1. Batara Karna, zoon van Dewi Oema en
Batara Goeroe, is als mismaakte dwerg ter wereld gekomen en wordt met pijlen en lansen bestookt door:
2. Batara Brama.
3. Batara Sainboe,
4. Batara Panjarikan en
•r>. Batara Jamadipati doch tevergeefs. Alsnu beraadslagen daarover
6. Batara Mahadewa en
7. Batara Bajoe. Hetzelfde doen
8. Batara Kala. d. i. de tot volle ontwikke¬
ling gekomen Kama en
I. Lakon Roewat



9. Batara Narada. Vervolgens verleent Batara Goeroe Kama weder zijn gewone gestalte.
10. Batara Goeroe.
De beide andere poppen stellen voor:
11. 'mbo'q lara Kedini.
12. Raden Kedana.
II. Lakon Lokapala.
Behandelt de lotgevallen van de beide zoons, Soepela en Soepali en van de dochter, Dewi Andjani, van Lagoetama, vorst van Anggrastina. Laöoetama had zijne gemalin Dewi Windabdi, met zijn vloek getroffen, waardoor zij in een toegoe-wasesa, een zuil, veranderd werd. De voorstelling toont ons in hoofdzaak den strijd van de beide zoons — als apen — tegen den reuzenvorst van Goewa Kiskenda en den titaan Maesasoera.
1. Raden Soepali.
2. Raden Soepala.
3. Soegriwa. ) Dezelfde als 1 en 2 doch in
4. Soebali. ) apengestalte.
5. Dewi Windardi.
tl Dewi Andjani.
7. Praboe Lagoetama.
8. 'mban Sasmitapoera
9. 'mban Sambiwara.
10. Patih Lemboesoera, Rijksbestierder van



11. Praboe Maesasoera
12. Wiroedeksa. \ ~ , ,
( Daemonen, helpers van 18. Wiroedeksi- , ..
\ Maesasoera.
14. Kala Jaksa- '
III. Lakon Qambiranom.
Hierin wordt verhaald hoe vorst G-ambikanom om liet bezit van de schoone Siti Soendari, dochter van Kreshna en gehuwd met Abimanjoe. Ardjoena's zoon, met de voornaamste Pandawa's strijd voert, deze overwint en eerst dan te weten komt, dat hij zelf ook een Pandawa is, en wel een zoon van Ardjoe.va bij Dewi Oeloepi, doordat zij hem dit geheim ontdekt.
1. Patih Djajasentika
2. Raden Angkawïdjaja.
3. Patih Djoewalgita.
4. Patih Pragota
5. Raden Antaredja <1 Raden Qatoetkatja
7. Praboe Dwarawati.
8. Praboe Qambiranom
9. Dewi Oeloepi
10. Raden Djanaka.
11. Semar
12. Nalagareng. I
, 0 D Narren.
13. Bagong. (
14. Petroek.



IV. Lakon Kangsa ngadoe djago.
Deze verhaalt hoe Kangsa, den beheerscher van Madoera, Basoedewa, dien h{j gevangen had genomen en wiens zoons Narajana en Kakbasaka hij daarop vervolgde, het voorstel deed om het bezit der rijken van de Jadawa's en van Madoera door voorvechters te laten beslechten. Kangsa's voorvechter Soerati Mantra werd na een hevigén strijd door Bratasena verslagen, terwijl Kangsa zelf, die Narajana en Kakrasana onder de toeschouwers opgemerkt en aangevallen had, door hen werd gedood.
1. Saradita of Biloeng
2. Tadjamantri of Togog
3. Raden Soeratimantra
4. Raden Bratasena
5. Raden Arya Praboe ts. Raden Oegrasena
7. Praboe Kangsa-
8. Raden Najarana
9. Raden Kakrasana 10. Raden Permadi
11 Dewi Lara Ireng
12. Nalagareng.
V. Lakon Soemantri lelana.
Verhaalt hoe Raden Soemantri de gelofte aflegde dat hjj in dienst zou gaan van dengene die hem overwon. Hij bond den strijd aan met Ardjoena Sasra



bahok, den machtigen beheerscher van Manggada en werd overweldigd. Dus begaf hij zicli in dienst van Ardjoena Sasra bahoe en hij werd tot Patik van Manggada aangesteld. Dit geschiedde echter eerst nadat Soemantri een bewijs van zjjn trouw liad afgelegd bij welko gelegenheid hjj zijn broeder Soekranana bij ongeluk doodde. Tot zoen hiervoor moest hij aan den Brata joeda deelnemen.
1. Praboe Dasamoeka
2. Kaden Laksmana.
3. Batara Rama.
+• Wil Pradanggo, de reus
•"). Kapi Qoerenda, de aap
. Semar
7. Dewi Sarpa-kanaka
8. Praboe Soegriwa
9. Raden-koembakarma, aangevallen door
zwarte en grijze apen.
10. Patih Prahasta en 11- Raden Jayaanila.
VI. Lakon Gendrajana Lan Soedarsana.
Afstammelingen van den door Ardjoena gedooden reuzenvorst Niwata Kawatja hadden het plan gevormd om de nakomelingen van dezen Pandawa, te weten den vorst van Astina, (tendrajana en diens broeder Soedarsana, te overvallen en te dooden. Tot bereiking



van dit doel hadden zy de gedaanten aangenomen van een wilden olifant en van een draak, doch zij werden beide verslagen. Twee andere veranderden zich daarop in een paard, Koeda Sembrani en in een paardenkooper die dit paard den vorst van Astina te koop aanbood.
De vorst van Astina liep in den hem gespannen strik en zeker zoude h\j er het leven b;j ingeschoten hebben, hadde niet zijn broeder, Soedarsana, die door Batara Narada gewaarschuwd was. het paard, dat (ïendrajana zou ontvoeren, gedood.
1. Een Koeda Sembrani. paard.
Djoeragan Sembirawa. paarden kooper.
3. Patih Permada. rijksbestierder
4. Qadjah meta. olifant.
'>■ Dewi Retna ning sih.
o. Nagaradja, draak.
7. Praboe Mintaja
8. Endang. dienstmaagd.
Praboe Soedarsana.
10. Praboe Gendrajana. gezeten op een Koeda Sembrani.
VII. Lakons Laniré Dasamoeka, Rabine Mandaraka. Bratajoeda tinanding, Wrekoedara ngoepaja banjoe soetji.
De eerste figuren stellen voor de gebeurtenissen, die voorvielen bij de geboorte van den reuzenvorst Laniré Dasamoeka, de volgende, die welke naar aanleiding van het huwelijk van Naraso.vta. Koning van



Mandaraka, met Setyawaïi dochter van Bagaspati worden verhaald. I)e dan komende verbeelden hoe Kresxa zijn broeder Baladewa, wiens tusschenkomst bij den aanstaanden krijg tusschen de Korawa's en Pandawa's gevreesd werd, op listige wijze wist te verwijderen en den dood van Antaredja, diens wederopstanding en onttrekken aan den Brata joeda, den grooten oorlog. De laatste eindelijk laten ons zien hoe Wrekoedaha naar de onderwereld gaat om van Dewa Roetji. de heilige en onkwetsbaannakende, tala-o\\o te verkrijgen, welke hem in den Brata joeda beschermen moet.
1. Peksi Goentaja
2. Tenoeng Jaksamoeka-
3. Peksi Djawataboediman
4. Bagawan Bagaspati.
ö. Dewi Setyawati.
6. Batara Indra.
7. Dewi Soepraba K. Batara Kresna
9. Praboe Baladewa 10 Wrekoedara.
11. Raden Hanoeman l- Raden Boerisrawa 13. Pétroek. hofnar.
2. Maskers.
Aan de welwillende bemoeienis van den Rijksbestierder van Soerakarta, Raden Adipati Sosrodiningrat IV danken



wij de fraaie maskers, topeng, langs de deuren opgehangen. waarmede o.a. de avonturen van Raden Pandji Koeda Wanengpati, den zoon van den vorst van Kediri worden aanschouwelijk gemaakt.
Het batikken is — wij kunnen ons slechte tot de hoofdzaak bepalen — het met was beteekenen en daarna verven van katoenen weefsels. Door middel van een koper wasgietertje wordt de was in vloeibaren toestand in patronen op het doek gebracht en dit aan de keerzijde van het doek herhaald, zoodat beide zijden volkomen gelijke figuren vertoonen. Vervolgens wordt het alzoo beteekende doek in den verfkuip gedaan, opdat de verf tot alle onbedekte plaatsen doordringen kan. Om meerdere kleuren aan te brengen moet het dezelfde bewerking andermaal ondergaan, waarbij dan ook bedekt wordt, het gedeelte dat reeds gekleurd is, tenzij men verlangt, dat dit door oververven met een andere kleur een derde tint krijge.- Wanneer het patroon op deze wijze gereed gemaakt is, wordt de was door uitwasschen in lauw water verwijderd. Tegen de beide smalste wanden is het geheele procédé om bruin en blauw — dus in twee kleuren - te verven opgehangen waaruit blijkt dat alleen daarvoor negen bewerkingen noodig zijn.
1. Beteekening aan de eene zijde.
2. Beteekening aan de keerzijde.
3. Retouche der teekening.
4. Opvulling van alle deelen die geen kleur
inogen aannemen.
5. Eerste kleuring, indigo.
3. Gebatikte stoffen.



5. Verwijdering der was van de plaatsen die bruin moeten worden.
7. Bedekking van alle ook de reeds blauwe
partijen die geen bruin mogen aannemen.
8. Tweede kleuring, bruin.
9. Uitgewasschen, gereed patroon.
4. Djokjasche Batikpatronen
ten einde te laten zien wat de batikkunst vermag, zijn 175 verschillende patronen, alle van den naam op de monsterlap voorzien, op de tafel links, uitgestald. Aan den tegenovergestelden wand zijn geheele doeken opgehangen, enkele met goud versierd, zooals dit bij bruiloften in de familie van hooggeplaatste inlanders gebruikelijk is.
5. Kain Kembangan.
1. Groot omslagkleed, dodot, voor mannen.
2. Slendangs, omslagdoeken.
3. Hoofddoeken.
Worden aan het Solosclie hof bij huwelijken gedragen.
HET BALISCH HINDOEPANTHEON.
Zooals reeds vroeger werd gezegd, zijn de eigenschap pen, namen en attributen der goden van het oude Hindoepantheon, geheel op Qiwa, hier Siwa geheeten. overgegaan. Voor zoover de andere bekend zijn worden zij slechts als emanaties, openbaringen, van hem beschouwd: zij spelen dan slechts een ondergeschikte rol. Vergeten zijn zij daarom evenwel niet en ieder hunner heeft tot op zekere hoogte een eigen invloedssfeer. Zoo is dit ook met de godinnen, hare waardigheden worden



met Oema vereenzelvigd, die alhier zelfs de functie van De wi Seri. de landbouwgodin, in zich vereenigt.
6. Mahadewa.
God van het uitspansel en de onzichtbare lucht Hi wordt geacht te zetelen op den Goenoeng Agoeng. Als heldere lichtgod is zijn kleur wit en hy is de eenige deigoden op Bali die met vier armen wordt voorgesteld Kenmerkend voor hem is ook het dei-de. overlangs plaatste oog in het voorhoofd.
7. Oema
Siwa's echtgenoote naar haar heiligdom, het Batoermeer ook Dewi danoe, meergodin, genoemd. Ook hare kleur is. als godin der lieftalligheid, wit.
8. Batara Goeroe.
Siwa als de Groote Leermeester, eveneens wit en met vier handen.
9. Brahma,
op Bali Beama, en steeds afgebeeld met een geringde tiara. Hy geniet geen bijzondere vereering dan alleen bij groote feesten, wanneer voor hem zoowel als voor Wishnoe bijzondere offerhuisjes worden opgericht. Als emanatie van Siwa vertegenwoordigt Brama het vuur.
10. Saraswati,
Brama s gade, de godin der welsprekendheid. Als zoodanig draagt men haar eens per jaar onder het aanbieden van gebak en bloemen, de heilige geschriften op om deze a'dus opnieuw te wijden.



11. Wishnoe,
alhier Wisnoe, en als emanatie van Siwa, de vertegenwoordiger van het water. Als zoodanig is hij ook heer dor zee. Zijn kleur is steeds groen; in de zeetempels wordt hem een zekere hulde gebracht.
12. Qri,
Seri, zooals de Balische uitspraak luidt, godin van den landbouw, doch alleen vereerd als gemalin van Siwa.
13. Kala,
oorspronkelijk <s'iwa als vernietiger doch op Bali meer als zelfstandigen god des dood vereerd.
14. Doerga,
of Kali, godin des doods en algemeen als zoodanig vereerd in bijzondere tempels, doodentempels die uitsluitend aan haar gewijd zijn.
15. Yama
identiek met Kala, doch meer als straffende gerechtigheid beschouwd. Hü ook is de grootmeester van de hel en beslist of de zielen van de afgestorvenen in de gevreesden koperen ketel voor duizenden van jaren gekookt zullen worden dan wel naar Indra's hemel gaan
16. Indra
God van den benedensten, drieledigen hemel, waarvan dien van Siwa de hoogste is, en die iedereen tracht te bereiken. Maar slechts den Padanda's, priesters, is het beschoren dezen direct in te gaan. De ziel van gewone stervelingen moet eerst door Yama gelicht worden en door boetedoening van millioenen jaren voor bedreven zonde absolutie verwerven. Indra's hemel is ook het verblijf van de hemelingen:



17. Widadari (man).
18. Widadari (vrouw).
19. Karna
<lo god dei liefde, op Baii slechts onder den naam van •Smara bekend, naar aanleiding van het. droevig lot dat hem trof, toen hij den geen scherts verdragenden Siwa, <lie in meditatie verzonken zat, in zijn devotie stoorde, door hem plotseling in liefde voor Oema te doen ontbranden. Ziedend van toorn blikte Siwa den schalkschen Kama aan en schoot daarop uit zijn derde oog een vuurstiaal die den liefdegod tot asche verbrandde.
20 Rati
de gemalin van Kama.
21. Waroena
hiei Baroena, eigenlijk de zeegod, doch wordt ook als lielpei van Yama beschouwd inzonderheid bij het slepen van de zielen naar de hel
22. Qane^a.
«tanesa, doch gewoonlijk Batara Gana genoemd, wordt op Baii steeds staande afgebeeld in tegenstelling m.et de oude, Javaansche beelden die hein meestal zittend voorstellen. Aangaande zijne vereering is slechts weinig bekend.
23. Bregoe.
Zoon van Brahma, de bliksemgod doch meer vereerd als beschermheer der hanengevechten, wijl hij zelf de bezitter is van een onoverwinnelijk en kemphaan.



24. Rahoe.
\ oorgesteld alleen door een hoofd, wijl volgens de legende zijn romp in zee viel. toen zijn hoofd door \\ ishnoe's werpschijf was afgesneden. Dit geschiedde op aanstoken van de maan, die Rahok verraadde, toen hij van den godendrank dronk. Zijn leven kon hij, dank zij dezen, niet verliezen, doch het liohaamlooze hoofd stormde daarop de lucht in en begon, om zich te wre • en. een eeuwigdurenden strijd, waarvan de maaneclipsen — wij! men veronderstelt dat Rahoe als dan de maan heeft opgeslokt een gevolg zijn.
25. Kalika.
De Zwarte, in Indië een man, doch op Bali een dienares van Doeroa in daemonen gestalte en met een menschenhoofd in de hand.
26. Kreshna.
w isnoe in de gedaante die hij aannam om zijn zoon Boma te vernietigen.
27. Brama moerti.
De Balische Hindoegoden doen zich niet altijd voor onder de welwillende gedaante waarin wij Brama, Wisnoe enz. afgebeeld zien. Zij nemen ook do gestalte van gedrochten aan, gelijk bijv. de onder dit cijfer vermelde Brama doet zien.
28. Rakshasa
Tempelwachter, gewoonlijk links en x-echts van den ingang in de tempel geplaatst om booze geesten, die dezen mochten willen binnentreden op een afstand te houden.



29-30. Rakhsasa
van roodachtigen zandsteen, van een Balischen tempel afkomstig en eigendom van het K. Z. G. Nat. Artis Mag.
31. Boeta.
Monster in afschrikwekkende gedaante en zeer gevreesd ; wordt verondersteld vooral op kerkhoven verblijf te houden.
32. Basoeki
de Slangenkoning, die gezegd wordt het uitspansel te bewonen en soms als een vurige streep aan den nachtelijken hemel waargenomen wordt. De residentie Basoeki (Bezoeki) ontleend aan hem haar naam.
33. Nandi.
Aan Siwa gewijde stier, die hem tevens tot vervoermiddel, vahana, dient.
34. Qaroeda
de zonnevogel, vervoermiddel van Siwa.
35. Siwa op den garoeda gezeten.
Afbeeldingen van personen die in de wajang optreden.
36. Rawana, gezeten op den Garoeda op weg om Dewi Sita te schaken.
37. Anoeman, de Apenkoning uit het Ramayana.
38. Nile „de blauwe" een aap uit zijn gevolg.
39. Ardjoena en de hemeischo nimf Soepraba.
40. Raden Pandji op Bali meer algemeen bekend als Bagoes Oembara of Mantri Koeripan en zijne gade Raden Qaloeh, Prinses van Djamina tara op Java.



41. Schilderij op katoen, voorstellende de verzoeking van Ardjoena door de Widadaei's.
42. Schilderij op katoen, voorstelling uit het Mahabharata.
43. Schilderij op hout, Koembakakna. hoofdrakshasa van Langkapoera in gevecht met Soegriwa, den vader van Anoemak. Scène uit het Ramayana.
44 Kompleet stel Wajangpoppen
Krisstandaards
I)e etiquette wil dat de Balinees bij het binnengaan van eens anders huis zyn kris aflegt waartoe hem de gelegenheid gegeven wordt door deze in een standaard in den vorm van een beeld, naast de deur opgesteld, te plaatsen.
45. Krisstandaard. Ardjoena.
46. Krisstandaard, vorst.
47. Krisstandaard, boeta.
47a. Krisstandaard, rakshasa.
Gesneden sieraden tot versiering
48. Leeuwtje.
49. Leeuwtje.
50. Gevleugelde leeuw.
51. Gesneden voetstuk, balksteunsel.
52. Aap.
53. Aap.
54. Monster.
55. Garoeda.
56. Daemon, die een menscli wegsleept.
57. Rakshasa.



Modellen van voorwerpen bij lijkverbrandingen gebezigd.
58. Masker van een lijkbaar, wadah.
59. Model van een kist. waarin liet lijk van een Brahmaan verbrand wordt.
60. Model als boven voor een Ksatrya, leeuw. 2 stuks.
61. Model als boven voor een Wesya. olifant.
Voorwerpen met betrekking tot den godsdienst
62. Siwa-priester in vol ornaat.
63. Koperen bidschel.
64. Koperen drievoet.
65. Koperen wierookbrander.
66. Koperen olielampje.
67. Koperen blad voor offeranden, op houten voet
met deksel.
68. Zilveren wij waterkommetje.
69. Steenen wijwaterkommetje.
70. Steenen w\jwaternapje.
71. Steenen wierookbrander.
72. Wijwaterkwast met zilveren steel.
73. Zilveren schenklepel voor wijwater. 74 Boedha-priester in vol ornaat.
Het Hindoeïsme, waarop de hierboven genoemde voorwerpen betrekking hebben of waarvan zij een uitvloeisel zijn, is hoofdzakelijk de godsdienst der hoogere standen ; liet volk is daarvan slechts weinig doordrongen. Dit daarentegen vereert nog altijd de oude landsgoden, van vóór den tijd dat de Hindoes kwamen. Twee dezer zijn



hier vertegenwoordigd als kleine, van Chineesche duiten vervaardigde popjes te weten:
76. Dewa bagoes Panatahan Badoe.ng en
77. Dewi Seri, doch als oorspronkelijke godin van den landbouw.
In de tempels genieten zij hooger aanzien dan de Hindoegoden, wier beeldtenis men daarin slechts zelden aantreft. Is dit het geval dan doen zjj daarin uitsluitend als tempelwachters dienst. De verzorging der muntengoden, Raboet sedana geheeten, is toevertrouwd aan een priester, in tegenstelling van den Hindoepriester die Padanda genoemd wordt, Pemangkoe geheeten. Op hunne jaardagen draagt men deze goden in plechtigen optocht naar het strand om hen te laten baden. Daartoe bezigt men een fraai gesneden
78. Draagstoel, die begeleid wordt door
79. Lansen en
80. Vlaggen dragende mannen, terwijl de draagstoel
door zonneschermen tegen de stralen der zon beschermd 'wordt. Offerande door meisjes ge torscht, voert de stoet mede op
81. Zilveren Schalen.
Wapenen en huisraad.
82. Stootwapen met fraai beschilderde scheede,
zilveren beslag en op den zijkant der scheede met een uitgesneden kop, Boma voorstellende, versierd.
83. Oender, muziekinstrument, met metalen toetsen,
behoorend tot de gamelan.
84. Sirihzak.
85. Sirihdoos.
86. Sirihtasch van hoofden, als zij op reis zijn.



87. Bord voor een dobbelspel.
88. Deksel van een waterkruik.
89. Schaar om pinangnoten te snijden.
90. Ris Chineesche duiten, de eenige pasmunt
op Bali.
91. Omslagdoek, inet goud opgelegd, staatsiedracht.
De verzameling van Bali, thans opgesteld, telt bijna liet dubbele aantal nummers van het aantal voorwerpen dat te Parijs werd opgesteld. Wij danken dit in de eerste plaats aan den heer d'Obrenan v. d. Broek, die zijn fraaie verzameling geheel ter beschikking stelde en verder aan het K. Z. G. Nat. Artis Mag. en de Itrechtsuhe Zendingsvereeniging die beide hielpen de leemten aan te vullen.
Z\j is daardoor geworden eenig in liaar soort en nooit tevoren waren zooveel voorwerpen van dit belangrijke eiland bijeen.



ZAAL V.
's LANDS PLANTENTUIN.
1. Situatiekaart van 's Lands Plantentuin te
Buitenzorg.
2. Situatiekaart van den Proeftuin te Tji-
bodas.
3. Plannen der gebouwen.
4. Gezicht in de Kanarielaan van 's Lands
Plantentuin te Buitenzorg.
5. Gezicht op den Victoria regia-vijver en het
paleis van den Goeverneur-Generaal te Buitenzorg.
6. Gezicht op de afdeeling „Waterplanten"
in 's Lands Plantentuin te Buitenzorg.
7. Negen lijsten met photographiën genomen
in 's Lands Plantentuin te Buitenzorg.
8. Cultuurkaart van Java en Madoera, be¬
werkt onder toezicht van Prof. Dr. M. Treub, met legenda.
9. Gekleurde teekeningen van :
Cassia Javanica L.
Solanum grandiflorum R. et S.
Bixa Orellama L.



Fagrea imperialis Miq.
Elaeocarpus grandiflorus S. M.
Bruguiera Rempii B. L.
Spathodea campanulata Bauv. Schizolobium exelsum Yog.
10. Proefstation voor de Suikercultuur te
Probolinggo, Oost Java
Volledige verzameling van praeparaten met betrekking tot de ziekten van het suikerriet, zoo ook van de verschillende insecten en andere dieren die het in zijn wasdom belemmeren. De etiquettes op de flesschen duiden den aard der verschillende praeparaten aan.
11. Proefstation voor de suikerkuituur te
Kagok, Tegal, West Java
Volledige verzameling als voren.
12. Gouvernements Kina-onderneming, Pre-
anger-Regentschappen.
Een kompleete verzameling van kinamonsters zoo in stam als in bast vergezeld van een herbarium, graphische voorstellingen en situatiekaart.



ZAAL VI.
MARINE ZAAL
Modellen.
]. Model van H. M. Pantserdekschip „Piet Hein". Ministerie van Marine.
2. Model van H. M. Pantserdekschip „Noord
Brabant". Ministerie van Marine.
3. Model van het eerste klasse stoomschip
Koning Willem III, tot het overbrengen van passagiers en mail naar Ned. Indië. Kon. Stoomv. Mij. „Nederland".
Het model voorstellende de voor de StoomvaartMaatschappij „Nederland", aan de Koninklijke Maatschappij „de Schelde" te Ylissingen en de Maatschappij voor Scheeps- en Werktuigbouw „Fijenoord", te Rotterdam, gebouwde stoomschepen hebben de navolgende afmetingen:
Lengte over alles 123.14 Meter
„ tusschen de loodlijnen. 119.48
Grootste breedte 13.72
Holte 8.87 „
met machines van het quadruple compound systeem, in staat 3850 Paardenkrachten te ontwikkelen, waarbij aan de stoomschepen eene snelheid wordt gegeven van 14 Engelsclie mylen per uur en de reis van Genua naar Batavia en omgekeerd volbracht wordt in 21 etmalen.



Er is ruimte aan boord voor:
140 passagiers le klasse 3o „ —O «
en groote gelegenheid tot het overvoeren van troepen.
De laatste uitvindingen zijn op deze schepen toegepast, als geheele electrische verlichting, hydraulische laad- en losinrichting, vriesmachine. inrichting voor het koelhouden van provisiën, wijnen en dranken, enz. enz.
4. Model van het eerste klasse dubbel schroefstoomschip „Sindoro", tot het overbrengen van passagiers en mail naar Nederl. Indië.
Stoomv. Mij. „Rotterdamsche Lloyd".
Het dubbelschroefstoomschip Sindoro het eerste schip met twee schroeven en midscheeps passagiersinrichting tusschen Nederland en Indië in de vaart gebracht hetwelk. binnenkort door liet nog grootere zusterschip Goevtoer gevolgd zal worden heeft de volgende afmetingen: Lengte over dek.... 424 Engelsche voeten.
i Grootste wijdte 50 „ „
Holte tot opperdek ... 31 „ „
Er zijn boven het opperdek drie verdiepingen allen s voet hoog waarin zich de zeer ruime salons (eetsalon, rookkamer, muzieksalon lees- en schrijfkamer, kinderkamer en de eveneens ruime hutten bevinden en waarvan het bovenste een groot promenade dek vormt.
Onder de 31 eenpersoons- en '24 tweepersoons-hutten is geen enkele binnenhut, terwijl in iedere eerste- en tweede-klasse hut voor iederen passagier een kleerkast en linnenkast aanwezig is.
De rijke betimmeringen werden door de firma H. P. Muttees <fc Zoon te den Haag geleverd.
Badkamers en W. C's bevinden zich eveneens mid-



scheeps op beide dekken en zijn van alle nieuwste verbeteringen voorzien.
De passagiersinrichting is geheel afgesloten van het personeel hetwelk gelogeerd is in den dienstgang, die eene verbinding vormt tusschen voor- en achterschip zoodat passagiers, behalve het salonpersoneel, niemand te zien krijgen. De zich in de campagne bevindende tweede klasse biedt een ruimte voor 38 passagiers en en is in hutten voor 1, 2, 3 en 4 personen verdeeld die alle zeer ruim en luchtig ingericht zijn; de salon is langscheeps en op het promenadedek treft men de rookkamer aan.
De beide machines zijn van het verticale, quadrupleexpansie systeem, van de nieuwste uitvindingen is bij de constructie party getrokken. Het geheele schip is electrisch verlicht, een groote refrigerator is aanwezig, de kombuizen, bakkersoven en de electrisch gedreven kneedmachine zijn van het nieuwste systeem en ingericht om voor 600 personen te kunnen zorgen.
Door de buitengewone breedte en daaraan toegevoegde kimkielen zijn de slingeringen bijna onmerkbaar en niet te vergelijken met die van de bestaande mailbooten op de lijn.
Het vaartuig is voor de Rotterdamsche Lloyd eene aanwinst en strekt als geheel den bouwmeester, de Koninklijke Maatschappij de Schelde te Ylissingen. tot eer. 5. Model van het eerste klasse stoomschip ..Van Swoll", voor het vervoer van mail en passagiers in Xederl. Indië.
Kon. Ned. Paketvaart Mij (i. Model als boven van de „Van Outhoorn".
Kon. Ned. Paketvaart Mij. 7. Model van het Marine-etablissement te Soerabaya



Algemeene Kaarten
S. Topographische kaart van Java naar dedoor den topographischen dienst in Indië verstrekte gegevens vervaardigd op de' Topograph. Inrichting te 's Graven hage en door deze beschikbaar gesteld.
9. Routekaart der stoomvaartlijnen van de Koninklijke Nederlandsche Paketvaart Maatschappij. Kon. Ned. Paketvaart Mij.
10. Zeekaart van Straat Makassar.
11. Zeekaart van de Oostkust van Celebes.
11. Zeekaart van de Oostkust van Celebes.
12. Zeekaart van het Noordelijk gedeelte van
Sumatra.
13. Zeekaart van de kleine Soenda-eilanden.
14. Zeekaart van den Molukschen Archipel.
15. Zeekaart van de Noordwestkust van
Sumatra.
16. Zeekaart van de Noordkust van Java.
17. Vurenkaart van den Oost Indischen Archipel.
18. Kaart van de reede van Batavia.
19. Zeekaart van de Key-eilanden.
20 Zeekaart van de Timor laoet-eilanden.
21. Zeekaart van den Molukschen Archipel.



22. Kaart van de Koninginnebaai met Emma-
haven.
23. Zeekaart van de Noordkust van Nieuw-
Guinea.
24. Zeekaart van de Zuidwestkust van Nieuw-
Guinea.
Landkaarten.
25. De nieuwe topographische kaart van Bor-
neo's Westerafdeeling.
26. Kaartje van het Tobameer en omgeving.
27. Drie kaarten der uitbreiding van Batavia
in 1625, 1740 en 1897.
28. Expeditionairekaart van Atjeh, bijgewerkt
tot op het oogenblik en ter leen gegeven door den 1ste Lt. der Inf. O.I., Thomson.
29. Plan van de haven van Tandjong Priok.
Photographieën.
30. H. M. Pantserschip „Gelderland", waarmee
President Krüger de reis van Lorenco Marqués naar Marseille maakte en geheel gelijk aan de „Noordbrabant".
31. H. M. Flotieljevaartuig „Edi" en .. Assahan".
32. Stoomschip „Glatik" der Gouvernements
Marine.
■



33. H. M. Recherchevaartuig (opiumjager)
„Brak".
34. Het droogdok te Tandjong Priok, in
aanbouw.
35. Drijvend dok te Tandjong Priok.
36. Acht photo's van Soerabaya als:
Keraajoran, Pasar Pabejan, Kampong Tjina, Pasar besar, Djambatan merah, Pasar Gelap, Kampong baharoe en Kali mas.
37. Inlandsch kustvaartuig, Bangka.
38. Inlandsch kustvaartuig, Riouw-Lingga.
39. Inlandsch kustvaartuig van Soerabaya.
Ter opluistering werden in deze zaal verder bijeengebracht sein- en kantoorvlaggen langs de wanden opgehangen, zoomede een aantal voorwerpen by het zeemansbedrijf in gebruk, welwillend verstrekt door de Maatschappij Nederland en vooral door de firma Gebroeders Averink.



ZAAL VII.
ETHNOüRAPHISCHE VERZAMELINGEN gemaakt gedurende de Siboga-expeditie en den tocht van Dr. A. M. NIEUWENHUIS dwars door Borneo van Oost naar West.
I. DE SIBOGA EXPEDITIE.
De verzameling ethnographica in de systematische opgave hierachter vermeld, eischt eene nadere verklaring hoe zij bijeengebracht werd.
Als bekend mag worden ondersteld, dat van Maart 1899 tot Februari 1900 de Regeering H. M. Siboga beschikbaar stelde voor het onderzoek naar de marine fauna en flora van den Indischen Archipel.
Deze expeditie ging uit van de Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche Koloniën en stond onder leiding van den ondergeteekende, terwijl de Kapitein-Luitenant t./z. G. F. Tydeman (toen Luitenant t/z. Ie kl.) als commandant optrad. Hem ter zijde stonden de officieren der Marine Boldingh en Hoorens van Heyningen. De wetenschappelijke staf bestond verder uit Mevrouw A. Webek van Bosse, Dr. J. Versluijs, den Heer H. F. Nierstkasz, Dr. A. H. Schmidt, tevens arts en den teekenaar Huysmans.
Gedurende de expeditie werd een weg afgelegd van



12000 zeemijlen, op de opgehangen kaart door een roode lijn aangeduid. Zij stelt aanschouwelijk voor het groot aantal eilanden, die door de expeditie bezocht werden.
Dit bezoek geschiedde deels om de fauna en flora der riffen te leeren kennen, deels om in deze slecht bekende vaarwaters, waar noch licht noch baken den zeevaarder den weg wijzen, een veilige ankerplaats voor den nacht te vinden, deels om der bemanning eene vaak gewenschte rust te gunnen.
Vele der bezochte eilanden liggen buiten de route der stoombooten en waren veelal slechts zelden bezocht. Al iag ook de Ethnographie buiten het programma der expeditie, zoo meende de ondergeteekende toch verplicht te zijn van deze zeldzame gelegenheid gebruik te moeten maken en voor eigen middelen ethnographica te verzamelen. Vaak konden slechts weinige oogenblikken aan het eigenlijke werk der expeditie onttrokken en voor den ethnographischen handel beschikbaar gesteld worden. En daar de expeditie uit den aard der zaak het meest met visschers en varenslieden in aanraking kwam legde ondergeteekende er zich vooral op toe gereedschappen te verzamelen, die bij de vischvangst gebezigd worden, benevens modellen van vaartuigen bij de visschers in gebruik.
Een gedeelte dezer verzameling is hier tentoongesteld. Zij kan een denkbeeld geven van de verscheidenheid en het ingenieuse der vangtoestellen, die de inlander in het oostelijk gedeelte van den archipel bezigt. Daarnaast zijn apparaten geëxposeerd, die hij gebruikt om parelschelpen, schildpadden en tripang (Holothuriën), voor den handel belangrijke dieren, te bemachtigen. Ook, vermoedelijk wel voor het eerst, die werktuigen, die te Lamakera (Solor) en te Lamararap (Lomblem) gebruikt worden om wal visschen te harpoeneeren. De genoemde kampongs zijn de eenige in den Archipel, die zich op dit bedrijf toeleggen.



Door de vrijgevigheid van den Kapt.-Luit. t/z. P. F. van dek Velden Erdbbink is ondergeteekende ook in staat de voornaamste artikelen der bewoners van de Mapia-eilanden te laten zien.
Het eigenlijke doel der expeditie was, zooals reeds aangeduid, in de eerste plaats het onderzoek naar de fauna en flora der zeeën, vooral ook der diepe bekkens van Insulinde.
Van den rijken zoologischen en botanischen oogst kan niets geëxposeerd worden, daar deze voorwerpen nog in bewerking zijn.
Van de verkregen belangrijke resultaten op oceanographisch gebied geeft daarentegen de opgehangen kaart een goed beeld. Zij geeft in hoofdtrekken weer de door komraandant Tydeman nieuw ontworpen en nog niet gepubliceerde dieptekaart van de zeeën van den Indischen Archipel, samengesteld naar vroegere gegevens maar vooral ook naar de meer dan 300 loodingen der Sibogaexpeditie.
De verschillende tinten der zee stellen aanschouwelijk voor de diepe bekkens in het oostelijk gedeelte van den Archipel, die met diepten van meer dan 6 K.M. tot de diepsten der aarde behooren. Het nauwkeurig bewerkte origineel is eene belangrijke bijdrage tot de kennis der zeeën in het algemeen en zal ook in de toekomst van waarde blijken bijv. bij het leggen van telegraafkabels in dit verre Oosten.
MAX WKBER.



SYSTEMATISCHE OPGAAF
der voorwerpen tijdens de Siboga-Expeditie verzameld.
Gerangschikt naar de door deze bezochte eilanden.
1. Vischapparaat van Java met inrichting 0111
te looden.
2. Model van een kreeft, van repen blik ver¬
vaardigd. Speelgoed. Soerabaya.
3. Net 0111 garnalen te vangen. Kangeang
4. Vischkaar van bamboe. Bali.
5. 2 Kaftjes voor liet bewaren van papieren.
Op de passer te Laboean Pidjot — OostLombok — te koop aangeboden.
6. Vischtuig met inrichting om de diepte
boven den bodem, waarop men visschen wil, te bepalen. Laboean Hadji; OostLombok.
7. Vangnet om visch op te scheppen. Lombok.
8. Fuik. Lombok.
9. —10. Toestel om krekels (djangkrik) te laten
vechten. Lombok.
11. Klauw om parelschelpen te grijpen. Wordt van de boot uit gebruikt in ondiep water, waarin men op den bodem de schelp ziet liggen. Laboean Badjo; Westkust Flores.



12. Elger om tripang (Ho/othuriën) van de boot
uit te harpoeneeren. Laboean Badjo; Westkust Flores.
13. Werpnet. Nangamessi; Soemba.
14. Sirihtaschje met kalkdoos. Seba; Savoe. 15 — 16. Reep palmblad als band door mannen
om het hoofd gedragen. Seba; Savoe. 17. Vrouwenhoed. Seba; Savoe. 18—19. Sirihmandje. Rotti.
20. 2 Koperen oorringen van vrouwen. Rotti. 21 — 24. Mannenhoed. Rotti.
25. Vischharpoen. Rotti.
26. Vischnet, voornamelijk door vrouwen ge¬
bruikt. Rotti.
27. Kalkdoos. Oosthoek Timor.
28. Kalkdoos. Oosthoek Timor.
29. Band om het midden gedragen om de
sarong vast te houden. Timor Koepang.
30. Haarspeld voor mannen. Oosthoek Timor. 31—33. Ronde haarspeld met hertenhaar.
Oosthoek Timor.
34. Kam met hanenveeren door mannen ge¬
dragen. Kampong Djoemoro, Oosthoek Timor.
35. Kam door mannen gedragen. Oosthoek
Timor.



36. Mandje van Koepang; Timor.
37. Open gevlochten mandje met geitenhaar
versierd; bevat klappervezels om vuur te maken. Oosthoek Timor.
38. Houten koker, waarin 3 bamboe-kokertjes
voor buskruit en 2 steenen geweerkogels. Kampong Toealla, Oosthoek Timor.
39 — 40. Regenhoed Solor.
41. Harpoenhaak om walvisschen te vangen.
Lamakera; Solor.
42. Model eener walvischprauw. Lamakera
Solor.
43. Sirihmandje. Lamararap; Lomblem.
44. Gevlochten oorknoppen. Lamararap;
Lomblem.
45. Walvischharpoen. Lamararap; Lomblem.
46. Haaienhaak. Lamararap; Lomblem.
47. Pijl. Lomblem.
4S. Pijl. Lomblem.
49. 3 Pijlen met ijzeren punt. Lomblem.
50. 5 Pijlen met beenen punt. Lomblem.
51. Lans bestaande uit ijzeren stang. Lomblem. 52 — 53. Boog. Lomblem.
54 — 55. Lepel om lijst of spijzen, in klapperolie gebakken, te scheppen of te keeren. Dammer; Z.-W. eilanden.



•56. Rol tabak in origineele verpakking van Dammer.
57. Een ring van schildpad. Oosthoek Timor.
58. Vischharpoen. Dammer; Z.-W. eilanden.
59. Lans om visch te steken. Dammer.
60. Vischharpoen. Dammer.
61. Model van een prauw. Dammer.
62. Versiersel eener prauw, bestaande uit
aaneen geregen schelpen. Dammer; Zuid-Wester eilanden.
63. Schegbeeld van vaartuig. Dammer; Z-W.
eilanden.
64. Hoosvat. Dammer.
65. Open gevlochten mand gevuld met klapper¬
vezels om in het bosch vuur te maken. Dammer; Z.-W. eilanden.
66. Lans. Dammer.
67. Lans. Dammer.
68. Pijl met ijzeren punt. Dammer.
69 — 70. Pijl met houten punt. Dammer.
71. Boog. Dammer.
72. Band om het middel gedragen om de
sarong vast te houden, Roma.
73. Gevlochten taschje van Roma.
73a. Boog en 5 pijlen. Roma.
74. Model van een prauw. Seroea.



75. Model van een vaartuig. Nila.
76. Ouderwetsche aarden pot. Toeal Kei.
77. Ouderwetsche rijstlepel. Toeal; Kei-eilanden.
78. Hoed, tevens als spijsdeksel gebruikt.
Groot-Kei.
79. Twee gevlochten banden, die opgehangen
worden en waarin opgerolde slaapmatjes bewaard worden. Thans niet meer in gebruik. Toeal-Kei. 80 — 81. Bordenhanger. Twee gevlochten bakken om borden in te leggen terwijl de bak hangt. Toeal-Kei.
82. Model van een vaartuig. Groot-Kei.
83. Boog met pijlen. Bij het schieten wordt
de pijl tusschen duim en wijsvinger vastgehouden. Toeal-Kei.
84. Ouderwetsche lans. Toeal-Kei.
85. Schild. Toeal-Kei.
86. Uit hout gesneden vogel als wimpeldrager
op een mast. Taam.
87. Trom. Taam.
88. Tabakstaschje. Koer.
89. Armband van een stuk van een slakken¬
huis vervaardigd. Door vrouwen en kinderen gedragen. Eiland Koer.
90. Houten vrouwenkammen. Koer.
91. Zeef om gebakken sago te zeven. Koer.



92. Stulpmand. Koer.
93. Boog en pijlen. Koer.
94. Boog. Koer.
95. 5 Pijlen met houten punt. Koer.
96. Model van een prauw. Ceram.
97 — 98. Pijlen van bamboe. Oost-Ceram.
99. IJzeren pijlpunt. Oost-Ceram.
100 — 101. Boog. "Waroe; Oost-Ceram.
102. Elf pijlen met punt van bamboe. OostCeram.
103 — 104. Pijlen met bamboe-punt. Oost-Ceram.
105-106. Vischkaar. Banda.
106ot. Vlieger uit gedroogd blad, tijdens het visschen gebruikt om den vischhaak aan de oppervlakte van het water zwevende te houden. Banda.
107. Fuik. Nalahia; Noesa-Laoet.
108. Mandje door vrouwen gebruikt om visch
te vangen. Noesa-Laoet.
109-110—111. Muziekinstrument om den orgeltoon voort te brengen, in de kerk in gebruik. Nalahia; Noesa-Laoet.
112. Vischhaken en loodjes, voor netten of' vischlijn, in gebruik te Ambon.
114. Stel zeeften gemaakt van de plant „Moa" eene Zingiberaceë. Batjan.



! lo. Vlieger bij visschen met de lijn in gebruik. Ternate.
116. Vischlijn met koperen haak. Ternate.
117. Draagmand. Ternate.
118. Garenwinder. Soela-Besi.
119. Ratelinstrument. Soela-Besi.
120. Model van een prauw. Boeton.
121. Werktuig om inktvisschen op riffen te
vangen. Binongka.
122. Apparaat om schildpadden te harpoeneeren.
Poeloe Katela; Djampea.
123. Mondtrom. Saleyer.
124. Vischlijn met lood en haak. (Lingaran.)
Makassar.
125. Vischlijn zonder lood (Pantjara) met bij-
behoorenden vischstok. Makassar.
126. Harpoen voor schildpadden en groote
visschen. De sterke lijn is uit Maninjoebast gemaakt. Makassar.
127. Net (Rakan-rakang) om krabben te van¬
gen. Aas, bestaande uit visch, wordt in een kleminrichting vastgeklemd. Makassar.
128. Schuifnet (Dari sorong) om garnalen en
kleine visschen te vangen. Makassar.
129. Drijfnet Poekat. Makassar.



130. Groot treknet, Panambe, wordt door twee
man bediend. Makassar. 130a. Vischlijn, ingesmeerd met Toeri-bast. Makassar.
132. Model van een vlerkprauw. Makassar.
133. Drijver met vischlijn. Siaoe; Sangir.
134. Vischharpoen. Beo op Karakelang.
135. Apparaat om visch te steken, Sarampang.
Beo op Karakelang.
136. Boog en pijl om visch te schieten. Beo
op Karakelang.
137. Lans voor varkensjacht. Beo op Kara¬
kelang.
138. Model van een vaartuig. Beo op Karakelang.
139. Schild, wordt niet meer gemaakt. Beo
op Karakelang.
140 Blaasroer om vogels te schieten. Beo op Karakelang.
142. Vlieger met vischlijn. Salibaboe; Talaoet-
Eilanden.
143. Vischharpoen. Liroeng op Salibaboe:
Talaoet-Eilanden.
144 — 145. Rol met vischlijn. Liroeng; Salibaboe.
146. Komplete prauw met zeil. Salibaboe;
Talaoet-Eilanden.
147. Gereedschap om matten te maken.
Salibaboe.



148. Koffo van Taliaboe; Talaut-Eilanden.
Wordt hier gemaakt voor nettengoed dat veel naar Menado gaat.
149. Draagmandje. Gebee.
150. Slaapmat van Pandanus-bladeren. Gebee.
151. Sagohamer. Gebee.
152. Gevlochten doosje. Eiland Roeieb bij
Waigeoe.
153. Zeshoekig doosje. Waigeoe.
154. Dubbele doos. Waigeoe.
155. Vierkante mand. Waigeoe.
156. Harpoen om schildpadden te vangen.
Harpoenlijn aan het eind voorzien van in hout gesneden schildpad benevens 3 pakjes met toovermiddelen om het ontvluchten van het gejaagde dier te beletten. Noordkust van Waigeoe.
157. Houten bak met gaten om vischlijnen op
te schieten. Noordkust van Waigeoe.
158. Hengel met koperen haak. Waigeoe.
159. Model van een sampan met zeil. Waigeoe.
160. Lans met punt van Casuarisbeen. Noord¬
kust van Waigeoe.
161. Lans met ijzeren punt. Waigeoe.
162. Kruisboog in den vorm van een musket.
Kinderspeelgoed. Noord-Waigeoe.



163. Mand. Kofiau.
164. Mand met deksel. Kofiau.
165—166. Twee pagaaien. Schouteneiland.
167. Vrouwensarong. Mapia-eilanden.
168. Tjitlako (schaamgordel) van koffo gemaakt.
Mapia-eilanden.
169. Armband van schildpad. Mapia-eilanden.
1/0. Voetband van een stuk slakkenhuis vervaardigd. Mapia-eilanden.
171. Halssnoer bestaande uit schijfjes schildpad
en schelp Mapia-eilanden
172. Vischhoek van schildpad. Mapia-eilanden.
173. Geldstuk ter waarde van ongeveer /'0.50
bestaande uit stuk van een schelp. 1-4. Bijl vervaardigd van een stuk van een
schelp. Mapia-eilanden.
1<5. Guts of boor van een stuk van een slakkenhuis vervaardigd. Mapia-eilanden. 7b. Berhala, beeld der voorvaderen op een gebogen, houten zuil. Roma.
13tf. Vrouwensarong van Savoeneezen op Nangamessi.
96a. Sagohamer, snijdend gedeelte gevormd door een stuk vuursteen. Waroe; Oost-Ceram. 13c. Sarong. Soemba.
136. Sarong. Soemba.



71c. Tjidako (schaamgordel) waarin geweven: Jang j ampoenja | saniker \ ini ; R. j A. Johannis diboeat oleh soedaranja W. Johannis | dihabiskan | pada | 31 | H R B L | O K | T H | 99. d. i. De bezitter van dezen schaamgordel is R. A. Johannis; hij werd gemaakt door zijne zuster W. Johannis en kwam gereed den 31sUn van de maand October van het jaar 1899. Roma.
72b. Slendang. Roma.
13a. Sarong. Soemba.
71 cl. Mannelijke berhala. voorvaderen-beeld. Dammer.
75a. Voorvaderen-beelden, twee op één plank.
Timor-laoet.
71c. Vrouwelijke berhala. voorouderen-beeld. Dammer.
Sa. Haarspeld van „zwart koraal" gedragen door vrouwen van inlandsche ambtenaren. Raas; Kangeang-eilanden. 55a. Lepel uit Nautilus-schaal gemaakt. Dammer. 57a. Houten armband van een volwassen man. Dammer.
63a. Schegbeeld van een prauw. Dammer.



II. DE BORNEO-EXPEDITIE.
Sedert de natuuronderzoeker G. Müllek in 1825 een poging gedaan heeft om Centraal-Borneo van Oost naar W est te doorkruisen en bij die poging, kort na het overtrekken der waterscheiding tusschen de rivieren de Mahakkam en de Kapoewas, vermoord werd, is geen Europeaan hem op dien weg gevolgd. Toch was het van belang dat dit grootste eiland onder de Nederlandsche koloniale bezittingen, waarop ter Noordkust reeds de Kngelsche vlag waait, in zijn binnenlanden niet door vreemden maar door Nederlanders doorvorscht en bekend gemaakt zou worden. Die gedachte vervulde ook den thans overleden Resident der Westerafdeeling, den lieer J. W. Tromp.
Ueeds in het jaar 1891 overwoog deze de uitvoerbaarheid van eene wetenschappelijke expeditie naar CentraalBorneo, zoo mogelijk verbonden met een tocht dwars door het eiland, in aansluiting met de topogiaphische opname, die in 1886 begonnen en toen in vollen gang was. Met het rijpen dier plannen van Tromp viel in 1891 gelukkig het bezoek te Pontianak samen van Prof. Hubrecht, den voorzitter van de wetenschappelijke Commissie, die het adviseerend lichaam is van de te Amsterdam gevestigde Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig onderzoek der Nederlandsche Koloniën, waarvan destijds de Oud-Minister Van Golstein voorzitter was.
Ingevolge de toen gevoerde besprekingen werden de aard en de beteekenis van Tromp's plannen nauwkeurig in Nederland bekend en kwam, na ampel overleg, de Borneo-expeditie tot stand onder de moreele en finantiëele leiding van de genoemde Maatschappij. De hoofdvoorbereiding der expeditie geschiedde door den Resident van West-Borneo en door liet Indisch Comité ter bevor-



dering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche koloniën, dat met het Nederlandsche samenwerkt. Het flnantiëele vraagstuk werd voor een groot deel opgelost door den directen en indirecten steun der Nederlandsch-Indische Regeering. Niet alleen werd de jaarlijksche subsidie voor natuurkundig onderzoek in Nederlandsch-Indië voor de jaren 1893, 1894 en later ook voor 1895 aan de Borneo-expeditie toegestaan, doch tevens werd besloten, dat de leden der expeditie met hunne goederen gebruik zouden mogen maken van de Gouvernements-vervoermiddelen; dit had in Borneo zelf eene groote besparing van kosten ten gevolge.
Verder werd een belangrijk deel der kosten van de Borneo-expeditie door de Maatschappij uit eigen middelen bestreden, terwijl ten slotte een belangrijke som door schenkingen van particulieren en Genootschappen (Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres, Prov. Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, enz.) werd bijeengebracht,
Aanvankelijk bestond het plan, dat de leden der expeditie gezamenlijk Borneo van West naar Oost zouden doortrekken, de Kapoeas op en de Mahakkam af. In overleg met de Regeering werd echter van dit plan afgezien en daarvoor in plaats gesteld als hoofddoel een wetenschappelijke exploratie van CentraalBorneo, meer in het bijzonder in het brongebied van de Kapoeas en haar voornaamste zijtakken.
De personen, die in de laatste maanden van 1893 en m het jaar 1894 aan deze exploratie hebben deelgenomen zijn: voor zoölogie de heer Büttikoffer, toenmaals conservator aan het Rijks Museum voor Natuurlijke Historie te Leiden, voor botanie de heer Hallier, destijds assistent aan het herbarium van den plantentuin te Buitenzorg, voor anthropologie en etnographie de heer Nieuwenhuis, Officier van Gezondheid bü het



Ned.-Indische leger, terwijl Prof. ft. A. F. Molengraaff de belangen der geologie behartigde.
Uit den aard van hunne werkzaamheden vloeide voort dat de zoöloog en de botanicus meer vrucht van hunnen arbeid mochten verwachten wanneer zij een zeker getal stations uitkozen en van daaruit zoo omvangrijk mogelijke verzamelingen bijeenbrachten terwjjl daarentegen de geoloog een zoo omvangrijk mogelijk gebied wenschte te doorkruisen. Zoo hebben dan ook de Heeren Molkngraaff en Nieuwenhuis het leeuwenaandeel gehad in de werkelijke doorkruising van het eiland. In Juli 1894 zijn zjj beiden, in gezelschap van den controleur Van A ei.thuysen over de waterscheiding tot Penanei doorgedi ongeil, maar konden toen om verschillende redenen den tocht naar Samarinda niet voortzetten.
In October van datzelfde jaar is Dr. Molexgraaff uit het Kapoeas-stroomgebied dwars over het gebergte naar de Zuidkust doorgedrongen, daarbij hoogst belangrijke waarnemingen verrichtende gedurende een zeer bezwaarlijk verblijf van 44 uren op den hoogsten bergtop in dit gedeelte van Borneo, den Boekit Raja.
In 1896 heeft Dr. Nieuwenhuis den vroeger te Penanei gestaakten doortocht van West naar Oost op nieuw beproefd en toen met goed gevolg ten einde gebracht. Na een maandenlang verblijf bij Dajakstammen aan de Boven Mahakham bereikte hij in het begin van Juni Samarinda en zette daarmede de kroon op het door de Borneo-expeditie beoogde ondernemen.
Intusschen bleken de mogelijke politieke gevolgen van dezen met wetenschappelijke doeleinden ondernomen tocht veelbelovend te zijn. Reeds in Januari 1897 had Dr. Nieuwenhuis als volgt geschreven:
„En nu komt er nog een goed slot aan de geschiedenis en wel dat het voornaamste hoofd hier, Kwing Irang, mijn gastheer, zich met alle hoofden boven de



watervallen onder Hollandsch gezag wil stellen en daarvoor met mü en vertegenwoordigers van alle woningen hier naar Tepoe wi! afzakken, om den assistent-resident van Samarinda te ontmoeten. Ik heb er hen absoluut niet toe overgehaald, slechts door mijne wijze van handelen de groote vrees en ongunstigen klank van tien Hollandschen naam hier doen verdwijnen.
Zij hopen door bemiddeling van het Hollandsch gouvernement eene verzoening tot stand gebracht te zien met de Batang-Loepars van Sera wak, die hier in 1885 zoo hebben huisgehouden. Treedt de Regeering hierin, dan kan dat de beste bevestiging van ons gezag worden onder de stammen hier en van niet gering belang tegenover Sera wak...
Daar komt bij, dat deze tocht gebleken is een goede stap tot het betreden van Borneo's meest belangwekkende land, dat van den Boven-Kajanrivier, waar een 40.000 Kajans wonen, tot dusver bijna buiten Maleischen invloed. Het is de bakermat van alle stammen hier en nog geen Maleier heeft het gewaagd, het te betreden. Ook van hier werd het niet bezocht in de laatste 20 jaren.
Akam Igau en Kwing willen om strijd mü er heen vergezellen".
De Indische Regeering heeft niet gedraald van deze gunstige aanwijzing gebruik te maken en bij Gouvernementsbesluit van 13 April 1898 werd eene Commissie benoemd „tot het instellen van een plaatselijk onderhoek naar de hangende geschillen tusschen de Dajaks „aan de Boven-Mahakkam en de uit Serawak afkomstige „Batang Loepar Dajaks, met opdracht om daarna naar „bevind van omstandigheden te handelen, ter zake te „rapporteeren en om voorstellen in te dienen tot bestuurswijziging in Centraal-Borneo".
Leider van deze Commissie was Dr. Nieuwenhuis en



eerst zeer onlangs (1901) is hy van deze gewichtige Gouvernements-zending naar Batavia teruggekeerd.
Zonder twijfel zullen eerlang de hoogst belangrijke gevolgen van deze aan de Borneo-expeditie zich aansluitende missie aan het licht komen en zal de beteekenis die goed ingerichte wetenschappelijke doorvorschingstochten voor ons koloniaal bezit kunnen verkrijgen daarmede op nieuw bevestigd zijn.
Behalve deze verzameling werd ons, om over eenigen tijd ten toon te stellen door Dr. G. A. F. Molengraaff de beschikking over zijne ethnographische collectie gegeven ; het werk van genoemden reiziger, dat juist gereed kwam, vindt men evenwel reeds nedergelegd.
SYSTEMATISCHE OPQAVE der door Dr. A. W. NlEUWENHUIS gedurende zijn tocht dwars door Borneo verzamelde voorwerpen.
Mahakam
1. Masker.
2. Samit. Draagkorf. 3-4. Messenheft.
5. Verschillende mesjes.
6. Aarden potjes.
7. Matten.
8. Sagoklopper.



9. Vijl voor blaaspijpen
10. Ananasvezels.
11. Kindermutsje met kralen rand.
12. Tatoueerbakje.
13. Steenen bakje.
14. Gevlochten arm- en beenringen.
15. Blaaspijprasp.
16. Feestsigaretten.
17. Bamboekokers.
18. Goederenmand.
19. Kinderplankje.
20. Draagmanden.
21. Hoeden
22. Draagmanden.
23. Vischnet.
24. Hoofddoek.
25. Ooren van maskers.
26. Rottanmutsen.
27. Zetel.
28. Zwaardscheden.
29. Bijl.
30. Tabaksplankje.
31. Slijpsteen en 2 mandjes.
32. Bamboedoosjes.
33. Kabalan.



34. Weefgetouw.
35. Samits in koker.
36. Eetbakje.
37. Mandje met pijlvergif.
38. Rokje, gordel en boomschorszak.
39. Harskaarsen
40. Rokje.
41. Kinderzwaard. 42—43. Kleedingstukken.
44. Mandje.
45. Hoofdbanden.
46 Sirihdoos, waarin:
Armring. Mendalam. Slijpsteen.
2 Haartangen Mendalam. 1 kralen hoofdband, id. id. 1 Tempajanscherf. id. 1 Zwaard groep, id. 1 Vruchtenketting, id. 1 Mesje, id. 1 Tatoueerhoutje.
Mendalam.
47. Zitmatjes.
48. Regenscherm.
49. Klodi.



50—51. Tatouage figuren.
52. Tatoueerhoutje.
53. Gordelknoopen.
54. Tatouage figuur.
55. Rijgplank.
56. Fluiten.
57. Barang lali.
58. Zetel.
59. Gordelknoopen.
60. Rijstmand.
61. Oorschijven.
62. Mat.
63. Matjes.
64. Rottanmat.
65. Kleerenhangers.
66. Guitaar.
67. Roeispannen.
68. Vischnet.
69. Hoeden.
70. Draagmand.
71. Veeren voor strijdmuts.
72. Masker.
73. Hoed.
74. Ooren van maskers.
75. Zwaarden.



7« —77 —78. Maskers.
79. Eetbord.
80. Ooren van maskers.
81. Pijlkoker.
82. Landbouwwerktuig.
83. Strijdmuts.
84. Vischkorf.
85. Draagmand.
86. Draagmand.
87. Draagplankjes.
88. Mandje.
89. Aarden buis.
90. Rijstblok.
91. Draagmand.
92. Tol.
93. Ijzerwerk.
94. Kam.
95. Matten fleschjes.
96. Kaposa.
97. Lasa.
98. hoofdband.
99. Pop.
100. Balianrokje.
101. Vischtuig en Blaasbalg.
102. Kraalwerk.



103. Bijl.
104. Pootstok.
105. Ijzerwerk en Slijpsteen.
106. Vuurslagdoosje.
107. Halskettingen.
108. Dissel.
109. Sigarenstel.
110. Luciferdoosje.
111. Mesjes.
112. Pop en Rijgpen
113. Cigaretten.
114. Oorringen.
115. Stel Oorringen.
116. Huwelijksketting.
117. Kindervruchten.
118. Rammelaar.
119. Kralen zakje.
120. Armbanden. Vlechtpan.
121. Boombast.
122. Bootje.
123. Kinderschild.
124. Kinderspeeltuig.
125. Boomschors.
126. Giftplank.
127. Gesneden Vogelsnavel.



128. Samits.
129. kleedingstukken. 1-50. kleedingstuk.
131. kleedingstukken van boomschor.-. ! 32. Bamboekokers.
133. Werkbuisje.
134. Ijzerwerk.
135. Lijdkussen.
136. Samit.
137. Zwaard.
138. Lijkmand.
13«. kokers.
U(i. Lijksamits.
141—143. Zwaardscheeden.
144. Blaaspijpkokers.
145. Lijkkleeding.
146. Lijkmand, waarin:
2 Kettingen.
1 Zwaardkoord.
2 Idem.
1 pak Beenringen. 1 „ Armringen.
1 Vruchtenketting.
147. Doodenmutsjes.
148. Lijksirihdoosje, waarin:
2 gesneden ivoren armbandjes.



1 kralen zwaardkoord.
1 Gordel.
2 Halskettingen.
149. Sirihdoosje, waarin:
1 Kralen armring.
2 Oorhangers.
1 Armring.
2 Kralen oorringen.
2 Kralen halskettingen.
3 Kraalstroken.
1 Snoer oude kralen.
150. Sirihdoos, waarin:
Haarsieraad.
Kralenfiguur.
Kinderar mbandj es. Vruchten halsketting.
2 Oorsieraden.
4 Epilatoren.
Perforator voor den penis,
2 Plantenhaarversieringen.
3 Pakken messenheften. 151 — 156 7 Roeispanen.
157 — 159 2 Speren.
1 Boor voor blaaspijp.
4 Aarden pakjes Mahakan
2 Aarden pakjes Kajan.



MILITAIRE GENIE.
Modellen.
1. Model van het Militaire hospitaal te Magelang.
2. Model eener tijdelijke versterking voor een
peleton infanterie met emplacement voor twee kanonnen van 12 cM.
3. Model eener versterking voor 3 officieren
en 75 man.
Plannen.
4. Blokhuis voor 1 peleton infanterie met
emplacement voor 2 kanonnen van 12 cM.
5. Defensief kampement te Siboga, Sumatra.
6. Typen van woningen voor officieren.
7. Militaire Hospitaal te Magelang, Java.
8. Defensief kampement met versterking te
Lahat, Sumatra.
9. Kampement voor een bataljon infanterie
te Magelang, Java.
10. Kampement voor een bataljon infanterie
te Tji-mahi, Java.
11. Kaart van de waterverversching van
Semarang met 10 daarbijbehoorende détailteekeningen van bruggen en waterkeeringen.



Mercuur Stoomdrukkerij
J. H. DE BUSSY
Rokin 60 en Rustenburgerstraat 148
AMSTERDAM.
Boek- en Steendrukkerij, Binderij.
Bizonder ingericht voor het vervaardigen van drukwerk op 't gebied van Indischen Handel en Cultures, voorts van Waardepapieren (Aandeden, Obiigatiën, Certificaten, Pandbrieven enz.) en van Boeken. Catalogi, Periodieken en andere Geschriften betreffende Handel, Landbouw en Nijverheid.
SPECIALITEIT der Steendrukkerij en Binderij:
RECLAMEBILJETTEN,
BOEKVERSIERINGEN, PRACHTBANDEN.
^ ^ «it