PRIJS f 0,25
„Pro en Contra" Vivisectie.
EEN KRITIEK
DOOR
Dr. G. LUCHTMANS.
F
16
UITGEVERSVEREENIGING „VREDE" DEN HAAG. - 1906 —



HOOFDBESTU UR.
HUGO NOLTHENIUS, Voorzitter, te Utrecht; F. L. ORTT,
Vice-Voorzitter, te Nijmegen; Mevr. C. VAN DER HUCHT—KERKHOVEN, Bibliothecaresse, Willemsparkweg 32, te Amsterdam; Mej. S. GROSHANS, te 's-Gravenhage; S. B. CRIELLAERT, te s-Gravenhage; .T. WESTENDORP, te Haarlem; WILLEM VAN DEN HEUVEL, Bemuurde Weerd Westzijde 13 te Utrecht; Mr. E. P. DE MONCHY R.A/,n. te Amsterdam. Het Secretariaat wordt tijdelijk waargenomen door den Voorzitter, het Penningmeesterschap door den heer VAN DEN HEUVEL.
C£}
Uittreksel uit de Statuten
VAN DEN NEDERL. BOND TOT BESTR. DER VIVISECTIE.
Aut. 1. De Nederlandsche Bond tot bestrijding der Vivisectie is gevestigd te 's Gravenbage.
Art. 2. Leidend Beginsel. De methode van physiologisch onderzoek en behandeling van dieren, bekend onder den naam van Vivisectie, door onderscheiden der meest gezaghebbenden op geneeskundig gebied afgekeurd, wordt door den Bond veroordeeld als:
schadelijk uit zedelijk oogpunt,
gevaarlijk uit praktisch oogpunt,
onverdedigbaar uit het oogpunt van de plichten van den mensch tegenover het dier.
Art. 3. Doel en middelen. Het doel van dqn Bond is afschaffing van de Vivisectie.
De Bond tracht dit doel te bereiken door:
a. bet uitgeven en verspreiden van periodieke en andere geschriften, ten einde daardoor kennis te verspreiden omtrent de Vivisectie, haar wezen en beginselen, haar toepassing en gevolgen;
b. liet vormen van bibliotheken en leeskringen;
c. het houden van vergaderingen en openbare voordrachten;
d. het verstrekken van moreelen en finantieelen steun aan geneeskundige inrichtingen en studiön, die met het beginsel van den Bond samengaan.
Art. 7. De Bond geeft jaarlijks een gedrukt verslag uit van de handelingen van het Hoofdbestuur en van den staat der Vereeniging over het afgeloopen jaar, behelzende tevens een beknopt overzicht der ontvangsten en uitgaven, benevens eene naamlijst der leden.
Dit jaarverslag wordt kosteloos aan de leden toegezonden.
Art. 10. De j aarlij ksche bijdrage der leden ... is ten minste f 0.50 (liefst, minstens f 1.—).
Van de leden, in de tweede helft van het vereenigingsjaar (na 1 October) toegetreden, wordt de halve contributie geind.
Art. 13. Donateurs zijn zij, die een gift in eens geven van ten minste f25.—. Zij hebben dezelfde rechten als de leden.
Art. 14. Begunstigers of voorstanders zijn zij die in eenig opzicht ten gunste van den Bond werken, zonder lid of donateur te zijn.



„Pro en Contra" Vivisectie
EEN KRITIEK
DOOR
ï>. G. LUCHTMANS.
UITGEGEVEN EN VAN VERKLARENDE TOELICHTINGEN VOORZIEN DOOR DEN NEDERLANDSCHEN BOND TOT BESTRIJDING DER VIVISECTIE
bij
DRUKKERIJ ..VREDE" DEN HAAG.
1906



HOOFDBESTU UR.
HUGO NOLTHENIUS, Voorzitter, te Utrecht; P. L. ORTT, Vice- Voorzitter, te Nijmegen; Mevr. C. VAN DER HUCHT— KERKHOVEN, Bibliothecaresse, Willemsparkweg 32, te Amsterdam ; Mej. S. GROSHANS, te 's-Gravenhage; S. B. CRIELLAERT, te s-Gravenbage; J. WESTENDORP, te Haarlèm; WILLEM VAN DEN HEUVEL, Bemuurde Weerd Westzijde 13 te Utrecht; Mr. E. P. DE MONCHY R.Azn. te Amsterdam. Het Secretariaat wordt tijdelijk waargenomen door den Voorzitter, het Penningmeesterschap door den heer VAN DEN HEUVEL.
V
Uittreksel uit de Statuten
VAN DEN NEDERL. BOND TOT BESTR. DER VIVISECTIE.
Art. 1. De Nederlandsche Bond tot bestrijding der Vivisectie is gevestigd te 's Gravenbage.
Art. 2. Leidend Beginsel. De methode van physiologisch onderzoek en behandeling van dieren, bekend onder den naam van Vivisectie, door onderscheiden der meest gezaghebbenden op geneeskundig gebied afgekeurd, wordt door den Bond veroordeeld als:
schadelijk uit zedelijk oogpunt,
gevaarlijk uit praktisch oogpunt,
onverdedigbaar uit het oogpunt van de plichten van den mensch tegenover het dier.
Art. 3. Doel en middelen. Het doel van d<jn Bond is afschaffing van de Vivisectie.
De Bond tracht dit doel te bereiken door:
a. het uitgeven en verspreiden van periodieke en andere geschriften, ten einde daardoor kennis te verspreiden omtrent de Vivisectie, haar wezen en beginselen, haar toepassing en gevolgen;
b. het vormen van bibliotheken en leeskringen;
c. het houden van vergaderingen en openbare voordrachten;
d. het verstrekken van moreelen en finantieelen steun aan geneeskundige inrichtingen en studiën, die met het beginsel van den Bond samengaan.
Art. 7. De Bond geeft jaarlijks een gedrukt verslag uit van de handelingen van het Hoofdbestuur en van den staat der Vereeniging over het afgeloopen jaar, behelzende tevens een beknopt overzicht der ontvangsten en uitgaven, benevens eene naamlijst der leden.
Dit jaarverslag wordt kosteloos aan de leden toegezonden.
Art. 10. De jaarlijksche bijdrage der leden ... is ten minste f 0.5U (liefst, minstens f 1.—).
Van de leden, in de tweede helft van het vereenigingsjaar (na 1 October) toegetreden, wordt de halve contributie geind.
Art. 13- Donateurs zijn zij, die een gift in eens geven van ten minste f25.—. Zg hebben dezelfde rechten als de leden.
Art. 14. Begunstigers of voorstanders zijn zij die in eénig opzicht ten gunste van den Bond werken, zonder lid of donateur te zijn.



„Pro en Contra" Vivisectie
EEN KRITIEK
DOOR
Dr. G. LUCHTMANS.
UITGEGEVEN EN VAN VERKLARENDE TOELICHTINGEN VOORZIEN DOOR DEN NEDERLANDSCHEN BOND TOT BESTRIJDING DER VIVISECTIE
bij
DRUKKERIJ „VREDE" DEN HAAG.
— 1906 —







0Pro en Contra"' Vivisectie.
„Pro en Contra", I, no. 7. Vivisectie.
Pro: Dr. H. J. L. STRUYCKEN, Arts te Breda.
Contra: Felix ortt, te Nijmegen.
Door de Redactie van Androcles, Maandblad aan de belangen der dieren gewijd, werd mij bovengenoemde brochure ter bespreking aangeboden.
Ik heb volgaarne aan die uitnoodiging gevolg gegeven, omdat de ondervinding mij geleerd heeft dat het groote publiek maar al te zeer geneigd is, waar het een strijd over een zoogenaamd geneeskundig onderwerp geldt, den geneesheer in het gelijk, den leek in het ongelijk te stellen, zelfs waar de laatste het recht aan zijne zijde heeft.
De eenige eerwaardige institutie in deze wereld, waarop wij, als eene vermoedelijk blijvende, met zekerheid kunnen rekenen, is de institutie van de menschelijke dwaasheid; en daartoe behoort ook de meening, dat zoogenaamde geneeskundige onderwerpen alleen door vakmannen kunnen en mogen beoordeeld worden. De mensch is nu eenmaal een kuddedier, volgzamer dan het schaap; onder duizenden is er nauwelijks één, die de waarheid van heerschende leerstellingen in twijfel durft trekken, den lust in zich voelt om zelf te onderzoeken, en dan zijn er nog zooveel anderen, die wel van de waarheid eener nieuwe meening overtuigd zijn, maar haar niet durven uitspreken, alvorens Roma locuta est; zij vreezen, dat men hunne wetenschappelijkheid in twijfel zal trekken, zij dwalen liever met mannen van invloed en naam, dan zich te vereenzelvigen met Jan en Piet.
1) Rome gesproken heeft.



Hiervoor is eenige verontschuldiging te vinden: Een Johannes, die uit de woestijn komt en niet tot de conventie der broeders is toegetreden, loopt hard kans om als een reactionair beschouwd te worden, die den geest van het onder de kameraden gespeelde spel niet begrijpt en roet in het eten werpt; hij staat er aan bloot, op ironische wijze als Hervormer aan de kaak gesteld en naar de republiek van Plato verwezen te worden.
Een zekere eerbied voor de heerschende meening, het vertrouwen, dat de menschen in het oordeel van bepaalde personen stellen, die geacht worden toongevers op het een of ander gebied van het menschelijk weten te zijn, leidt dan in verband met traagheid tot slaafsche navolging en blind vertrouwen ; sommigen wantrouwen hun eigen oordeel, omdat zij bij ondervinding weten, dat het niet veel deugt.
De idéé préconcue 1) gepaard aan misoneisme 2) en gebrek aan initiatief zijn oorzaak, dat dwalingen jaren achtereen blijven tieren.
Nu is het goed dat er uitzonderingsmenschen voorkomen, die trots de vigeerende dogma's en in afwijking van gewoonte en mode hun eigen weg bewandelen, hun eigen melodie zingen, en men zal mij moeten toestemmen, dat het veiliger en gemakkelijker is achter den nimbus der wetenschap verscholen, van den pauselijken stoel met geringschatting op den experimentator aan eigen lichaam neder te zien, dan door wils- en daadkracht eischende proefnemingen op zich zelf te toonen, wat de mensch vermag, die op eigen krachten steunt. [H|De ossenwegen vindt men niet alleen in de bergen van Tyrol, maar overal in het leven; zij zijn de veiligste en gemakkelijkste.
Het is meer dan eens voorgekomen — de geschiedenis der wetenschappen in het algemeen, die der geneeskunde meer dan eenige andere getuigt het op iedere bladzijde dat wetenschappelijke hoogmoed voor bijgeloof verklaarde, wat later bleek fundamenteele waarheid te zijn, maar op een bepaald tijdstip
1) vooropgevatte meening. 1) afkeer van nieuwigheden.



van ontwikkeling niet kon verklaard worden, of . . . doodgezwegen werd, omdat het niet paste in de kraam der toenmalige wetenschappelijke toongevers.
Ik stel er prijs op, dat de lezer nota neme van den tijd, waarin ik mijne meening over de vivisectie verkondig, en ik heb hiervoor mijne goede redenen.
De geschiedenis van de geneeskunde leert, dat de geneeskundige hierarchie zich nooit ontzien heeft aan de grens te smokkelen, aan de kust strandroof te plegen. Wat doordenkende, eenvoudige geneesheeren, ook wel door talentvolle, geniale leeken aan het licht gebracht, maar doodgezwegen en als non avenue 1) beschouwd werd, kon men later in academische werken, wetenschappelijk aangekleed terugvinden, en de orthodoxe geneeskunde heeft zich bij herhaling schuldig gemaakt aan ondankbaarheid en onbillijkheid, door zich kettersche leerstellingen toe te eigenen, nadat de ketters openlijk vervolgd en gebrandmerkt waren.
Die gedragslijn is van een moreel standpunt af te keuren, maar van een utiliteitsstandpunt 2) geheel en regie, 3) omdat zonder haar de geneeskunde aan wetenschappelijke bloedarmoede zou te gronde gegaan zijn; zij vindt bovendien steun in geschiedkundige oirkonden, die wel niet den stempel van adel — maar toch van ouderdom dragen.
In het Oude Testament kan men lezen, dat Jacob, in het kleed van zijn jagenden broeder Ezau, van diens afwezigheid gebruik maakte om den zegen zijns blinden vaders af te smeeken.
De Jacobs bestaan nog en zullen blijven bestaan zoolang er menschen zijn; ik spiegel mij aan Ezau en verklaar uitdrukkelijk, dat in het jaar onzes Heeren 1905 de meeste geneesheeren zich als voorstanders der vivisectie doen kennen, maar ik uit volle overtuiging mij aansluit bij de anti-vivisectie-mannen en vegetariërs.
1) als ongedaan.
2) nuttigheids-standpunt.
3) in den haak.



Wil men zich een oordeel vormen omtrent de waarde der beide artikelen .pro en contra" over de vivisectie, dan is het een eerste vereischte, dat men zich zooveel mogelijk tracht in te werken in het wezen der wereldbeschouwing van de beide strijdende partijen.
Wanneer ik het artikel .pro" van Dr. H. J. L. STRUYCKEN aandachtig lees en herlees, dan zijn het vooral de laatste zinsneden van het slot, die mijne aandacht trekken en mij licht verschaffen.
„Wij als menschen" — aldus de schrijver — hebben verplichtingen tegenover ons zelve, ook in onze gedragingen tegenover .het dier; dit laatste heeft geen rechten die het bewust kan .doen gelden. Steeds mogen wij het aanwenden tot ons nut .of genoegen, mits iedere noodelooze wreedheid hierbij worde .gespaard.
„Dat hierbij machtsmisbruik zou plaats grijpen (VAN REES) .kan slechts verdedigd worden door hen, die het dier en den .mensch op dezelfde lijn plaatsen. Geen enkele godsdienstige .overtuiging geeft daartoe evenwel vasten grond en daar waar .godsdiensten het leven van sommige dieren in algeheele be.scherming nemen, vindt dit niet zijn reden in deze gelijkstelling van het gemoedsleven, doch daarin, dat de mogelijk.heid wordt aangenomen, dat in het dier (en ook in onbezielde .voorwerpen) tijdelijk de geest van den mensch zou verblijven.
Uit den geest van zijn artikel en voornamelijk uit boven geciteerde zinsnede meen ik te mogen opmaken, dat de schrijver in den geest denkt van de CARTESISCH-LEIBNlTZ-WOLFF'sche wijsbegeerte, en de paradijslegende, volgens welke Adam en Eva bij eene afzonderlijke scheppingsacte naar Gods beeld geformeerd werden en er dus eene scherpe demarcatie-lijn tusschen mensch en dier wordt aangenomen, bij hem nog liefelijke herinneringen uit zijne jeugd heeft achtergelaten. Ik heb eerbied voor die opvatting, maar ik erken hem allerminst als woordvoerder en tolk eener partij, waarvan de leden-collega's bijna zonder uitzondering de Darwinistische levensbeschouwing huldigen.



De kloof, die tusschen mensch en dier sedert eeuwen werd aangenomen, is steeds kleiner geworden, naarmate de wetenschappelijke kennis van den mensch toenam en zijn wetenschappelijke gezichtskring zich uitbreidde.
De leer van Darwin, die naar alle richtingen van 's menschen denken en handelen leven en werkzaamheid deed ontstaan, heeft aan de anthropocentrische 1) wereldbeschouwing een slag toegebracht, waarvan zij zich nooit zal herstellen; de in steeds wijder kringen veldwinnende daadzaak, dat wij door banden van bloedverwantschap aan de dieren verbonden zijn, zal ook ten laatste de overtuiging ingang doen vinden, dat de natuurlijke ontroering, het gevoel van afgrijzen, veroorzaakt door het aanschouwen van menschelijk lijden, in oorsprong niet verschilt van de gevoelens teweeggebracht door het lijden der dieren. Dit is theorie, maar als men een blik in de maatschappij slaat, den voerman, den slager, den jager, den vivisector in hun respectief optreden tegen dieren gadeslaat, dan blijkt, dat de wetenschappelijke vooruitgang nog weinig invloed op het practische leven heeft uitgeoefend en nog steeds het Oud-Testamentisch woord toepasselijk is: „En uwe vrees en uwe verschrikking zij over al het gedierte des velds."
Van de geneesheeren zou men mogen verwachten, dat zij die de theorie van DARWIN zijn toegedaan, onder de eersten zouden behooren om de vivisectie te veroordeelen, maar juist van die zijde ziet men meer tegen- dan medewerking.
Toch zijn er voor den ziener teekenen aan den menschelijken gezichtseinder, die op een nieuwe aera wijzen; de bedrijvigheid der vereenigingen tot dierenbescherming is in toeneming begrepen en menig aldaar gesproken woord, menig door hen verspreid geschrift wordt weerkaatst in het gemoed van goede en gevoelige menschen; de strijders tegen de vivisectie teekenen protest aan tegen de martelingen, die de dieren van de geleerden ondervinden en het vegetarisme verheugt zich in een steeds aangroeiend aantal leden.
1) waarvan de mensch het middelpunt uitmaakt.



Het gemis aan sympathie is daadwerkelijk de grond van alle wreedheid; het medegevoel voor alles wat leeft wordt in de Heilige Boeken der Hindoes uitgedrukt door de formule tattwam-asi, dat beteekent: ziet, dat zijt gij, en staat bekend als Mahavakija d. i. «het groote woord". Zoodra het gelukt de sympathie te doen ontwaken, en hierop wordt naar allerlei richting, door dierenbeschermers, antivivisectionisten en vegetariërs gewerkt, is de toekenning van rechten aan dieren slechts een kwestie van tijd; dan luidt de doodsklok over gekroonde hoofden, die zich vermaken met jachtsport, het laatste overblijfsel van feodaal geweld; over vivisectoren, die voorwenden of gelooven de wetenschap te dienen en het heil der menschheid te beoogen; over bon vivants, die hun gehemelte vergasten op leverpastei.
Zij, die de dieren in bescherming nemen, worden wel eens bespot en van sentimentaliteit beschuldigd, en waar overdreven gevoeligheid of eenzijdige liefde tot de dieren het oordeel verduistert, of waar zij met menschelijke plichten in tweestrijd komt, daar is het verwijt zeker op zijn plaats. Er zijn menschen, die de dieren genegenheid schenken en haar aan den evenmensch onthouden: katten, honden, kanarievogels, papegaaien worden vaak vertroeteld; de liefde tot de huisdieren heeft wel eens een uitgedrukt egoïstisch karakter en reikt niet verder dan het eigendom. Ik wil voor dezulken niet in het krijt treden, maar toch zou ik niet gaarne den eersten steen op hen werpen, omdat zij het slachtoffer hunner organisatie en opvoeding, met andere woorden ziek zijn; maar de bewering dat medelijden, genomen in de gezonde beteekenis van het woord, een kenmerk van verwijfdheid zou zijn, is onwaar en ik ontken ten sterkste, dat een voelend hart zich niet met flinkheid en mannelijkheid zou verdragen: moed en geestkracht zijn even vaak met medelijden gepaard als lafheid met wreedheid.
LESSING zegt, dat de medelijdende mensch ook de beste is en hij in den regel uitmunt door alle denkbare maatschappelijke deugden en men weet, dat SCHOPENHAUER het medelijden tot den grondslag der moraal heeft gemaakt.
De Darwinist heeft geen enkel wetenschappelijk argument



om zijn medelijden tot den evenmensch te bepalen en de dieren buiten te sluiten, en reeds vóór DARWIN heeft SCHOPENHAUER zich over dit onderwerp als volgt doen hooren:
.Men moet waarlijk aan alle zintuigen verblind zijn, om niet
„te erkennen, dat het wezenlijke en principieele bij dier en mensch .hetzelfde is en dat hetgeen beiden onderscheidt niet in het .primaire, het beginsel, niet in den Archeus, het innerlijke .wezen, de kern van de beide verschijningen ligt, maar alleen .in het secundaire, het intellect, den graad van het kenvermogen, .dat bij den mensch, door het vermogen om abstracte begrippen „te vormen, hooger is."
Met het oog op de Cartesische leer, volgens welke de dieren levende machines, automaten zouden zijn, zegt hij dan verder op zijne hem eigen drastische wijze:
„Dus zouden de dieren, bij slot van rekening, zich niet van „de buitenwereld weten te onderscheiden, geen zelfbewustzijn .hebben.
.Tegenover zulke ongerijmde beweringen kan men slechts „wijzen op het grenzenlooze egoïsme, dat ieder dier, zelfs het .kleinste vertoont en voldoende bewijst, hoe diep de dieren .zich bewust zijn van hun ik, tegenover de wereld en hun . niet-ik.
.Wanneer zoo'n Cartesiër zich eens tusschen de klauwen .van een tijger bevond, zou hij duidelijk overtuigd worden van .het scherpe onderscheid, dat dit dier tusschen zijn tk en „niet-ik maakt."
En op eene andere plaats: „Niets brengt ons moreel gevoel „zoozeer in opstand als wreedheid. Ieder ander vergrijp kunnen .wij vergeven, slechts wreedheid niet."
Boeren, herders, jagers, liefhebbers van paarden, bedienden in dierentuinen weten maar al te goed, dat het eene dier niet slechts in karakter, maar ook in verstandelijken aanleg hemelsbreed van het andere der zelfde soort verschilt en het wel degelijk individualiteit bezit.
De dieren hebben gevoel, lust en onlust, smart en verdriet als wij; zij zijn geschapen om het leven te genieten; de huis-



dieren zijn bovendien onze gezellen en vrienden, die ons in onzen levensstrijd bij den arbeid ter zijde staan; zij zijn evengoed als de menschen manifestaties der Godheid, of als men zich aan dit woord ergert, van de eeuwige wereldziel; en als men het oog vestigt op idioten en misdadigers, die ver beneden het peil der hoogere dieren staan en hun rede gebruiken om „nur thieriger als jedes Thier zu seyn" 1) dan stemt dit tot groote bescheidenheid.
De bewonderenswaardige handelingen der dieren heeft men uit eene natuurlijke aandrift, het zoogenaamde instinct willen verklaren, en hiertegen bestaat geen principieel bezwaar, mits men niet vergete er aan toe te voegen, dat het instinct ook bij den mensch bestaat, als hij het tenminste niet door eene onnatuurlijke levenswijze verloren heeft. — Instinct en verstand kunnen elkander aanvullen, maar zij zijn geen beginsels die dier en mensch tot tegenstellingen maken. Olifanten, paarden, honden, apen, begrijpen zeer goed het causaal verband der dingen en bij menige gelegenheid geven zij blijk van bewust overleg en vrije keuze, met andere woorden: zij hebben verstand.
Gemoed kan men hun al evenmin ontzeggen; zij toonen vroolijkheid, droefheid, vrees en toorn en zelfs het moreele gevoel ontbreekt hen niet, zij toonen liefde en haat, dankbaarheid, wraakzucht, trouw en opoffering.
De hond, op het graf zijns meesters, voedsel weigerend tot den hongerdood toe, is het symbool van trouw, dat in koper, staal en hout, op tal van wijzen vereeuwigd is:
„Wundern darf es nicht, das Manche die Hunde verlaumden, „denn es beschamt zu oft leider den Mensch, der Hund."2)
Waarom martelt en doodt men de dieren zonder wroeging, zou men kunnen vragen?
VOLTAIRE geeft ons hierop het antwoord:
„Les hommes n'ont jamais de remords des choses, qu'ils
1) slechts om dierlijker dan elk dier te zijn.
2) Het behoeft ons niet te verwonderen, dat velen kwaad van de honden spreken, want, helaas, al te vaak beschaamt de hond den mensch.



„sont dans 1'usage de faire. On souffre cette erreur paree qu'elle „est ancienne; si elle était nouvelle, elle exciterait l'indignation „et 1'horreur.
„Les hommes tant éclairés qu'ils sont aujourd'hui, sont les „esclaves de seize siècles d'ignorance, qui les ont précédés;"!) en wat hij er aan toevoegt is niet minder waar en gewichtig: „L'ignorance et la barbarie de nos pères, loin d'être une règle „pour nous, n'est qu'un avertissement de faire ce qu'ils feraient, „s'ils étaient a notre place avec nos lumières." 2) En THOMAS PAYNE zegt nagenoeg hetzelfde in zijne Introduction au sens commun: „La longue habitude de croire qu'une chose n'est „pas injuste, lui donne une apparence de justice."3)
Alleen slaafsche gewoonte en sleur kan den mensch zoo verblinden, dat hij dieren martelt, om zoogenaamd zijne kennis te verrijken ; dat hij hen doodt om zich te voeden, terwijl de aarde overvloedig voedsel voortbrengt.
Het is hier de plaats er met een enkel woord op te wijzen, hoe de vrije, wetenschappelijke discussie over vivisectie en vegetarisme en wat daarmede in verband staat, nog steeds belemmerd wordt door tal van vooroordeelen, drogredenen en sofismen.
Hiertoe behoort de vaak door vivisectoren aangewende poging, om hunne persoonlijke verantwoordelijkheid te dekken met aan de natuurwetten ontleende schijngronden: zoo beweren zij — en het wordt ook door Dr. STRUYCKEN op den voorgrond geplaatst — dat de natuur wreed is, dat zij zelf het voorbeeld
1) De menschen hebben nooit wroeging over dingen die zij gewend zijn te doen. Men duldt die dwaling omdat zij oud is; zoo zij nieuw ware dan zou zij verontwaardiging en afschuw verwekken.
De menschen, zoo verlicht zij heden zijn, zijn de slaven van zestien eeuwen onwetendheid.
2) De onwaarheid en barbaarschheid onzer vaderen, verre van een wet voor ons te zijn, zijn slechts een vermaning om te doen wat zij zouden doen, zoo zij in onze plaats waren en het licht hadden waarover wij beschikken.
3) De lange gewoonte om te meenen dat iets niet onrechtvaardig is, geeft er een schijn van recht aan.



van moorden geeft en strijd haar eigenlijk wezen is. Ik noem dit de natuur en hare wetten misbruiken om onedele handelingen goed te praten; het is ieder geval eenzijdig, want in de natuur is nog wat meer te zien dan martelen, moorden, slachten; in de natuur werken twee beginsels, de wet der mededinging en die van het onderling hulpbetoon.
Er bestaan vleeschetende, verscheurende, maar ook nietvleeschetende, zachtmoedige dieren, evenals er roofzuchtige, strijdlustige, maar ook gezelliglevende, vreedzame volken voorkomen; en nu is slechts de vraag, waartoe behoort de mensch?
De vivisector, de kreofaag, 1) kan zijne slechte gewoonte gemakkelijk rechtvaardigen, wanneer hij zich de natuur voorstelt en vormt naar eigen smaak en willekeur en hij een deel der natuurlijke ordonnantiën gebruikt om zijn baan schoon te wasschen.
Het is de vraag, of de mensch de natuur van een roofdier, of die van een beschaafd, redelijk wezen heeft?
De meening, dat de leer van DARWIN omtrent de „struggle of life" eene barbaarsche bejegening van mindere rassen rechtvaardigt, is in theorie sedert lang wederlegd, wordt door geen ontwikkeld mensch meer aangekleefd.
De argumentatie dat de dieren elkander ook martelen en verdelgen houdt geen steek; de handelwijze der dieren — en het zijn maar enkelen — kan toch voor ons niet de levensstandaard zijn, en juist het hooge standpunt dat wij in de natuur innemen, waarop wij ons zooveel laten voorstaan, noopt ons tot rechtvaardigheid en liefde.
Een leiddraad voor de menschelijke gedragingen kan men met een weinigje goeden wil zeer goed ontleenen aan het instinct van sommige dieren, die men — ik zou bijna zeggen op goed geluk — uit de ons omringende kan kiezen. Wanneer wij de juiste geaardheid van de dieren zorgvuldig bestudeeren en wij de middelen, die zij gebruiken om hun doel te bereiken, scherp in het oog vatten, de kroniek van de dierlijke evolutie
1) vleescheter.



kalm en onbevooroordeeld ontleden, eerst dan hebben wij het recht die wetenschappelijke gegevens te bezigen om het menschelijk gedrag te rechtvaardigen. Hij, die de wet van het onderling hulpbetoon wil leeren kennen, verlate zijne woning, de enge muren van zijn laboratorium, begeve zich in de vrije natuur, met achterlating van zijne kleinzielige, antropocentrische wereldbeschouwing, — dan zal hij tot de ervaring komen, dat de dieren, die elkander helpen, de anderen overleven, dat het niet in de eerste plaats de sterkste, maar de coöperatieve soort is, die zegevierend uit den strijd komt.
Het afgezaagde praatje over de hardvochtigheid en wreedheid der natuur van de vivisectoren en kreofagen, is een rooverspraatje, eene pleitrede van bekrompen vakmannen, om zingenot en ruwheid te vergoelijken, onder den dekmantel van schijnwetenschap, die niet tegen ernstig onderzoek bestand is.
Waar de vingerwijzingen van de natuur goed begrepen en juist beoordeeld worden, daar leggen zij gewicht in de schaal en verkondigen zij, dat de mensch volgens zijn ontleedkundigen bouw en aanleg, volgens zijne meewarige instincten onmiskenbaar en zonder eenigen twijfel tot de gezellige en niet tot de roofzuchtige stammen behoort, en hij die zich op het onnatuurlijke standpunt van een roofdier plaatst, doet de natuur geweld aan en handelt niet overeenkomstig hare wetten.
Zij, die zich beroepen op den verdelgingsstrijd, dien sommige vrijlevende wezens voeren, waarbij het zwakkere dier meestal ten prooi van het sterkere valt, vergeten dat die strijd door samenwerking dikwijls belangrijk gewijzigd verloopt, zooals het geval is bij de zoogenaamde wilde honden, die door een goed overlegd verdedigingsplan, stelselmatig uitgevoerd, zeer dikwijls slagen een sterker dier te overweldigen en te vellen.
De slachtoffers van den mensch-vleescheter worden gefokt en gemest, zijn vanaf hunne geboorte tot een ontijdigen slachtdood bestemd, van hun natuurlijke basis weggedrongen en niet anders dan levende consumtie.
Al die zedelijke afdwalingen zijn tot een en dezelfde grondoorzaak terug te brengen; zij zijn allen geïnspireerd door een-



zelfde gemeenschappelijk vooroordeel, zij zijn de logische uitkomst van eene verkeerde geestesrichting. De wortel van het kwaad ligt in de verfoeilijke stelling, dat er een afgrond gaapt, een onoverkomelijke slagboom bestaat tusschen menschen en dieren, en dat de zedelijke instincten van sympathie, liefde en rechtvaardigheid in eene richting bevorderd, in eene andere onderdrukt worden.
De mensch moge het leven met meer bewustzijn genieten dan het dier, maar geen mensch kan vroolijker en opgeruimder in het leven blikken dan een gezond dier; zoo fijn doordacht, zoo opzettelijk wreed als de mensch, kent en handelt geen dier.
Jean PAUL Richter heeft terecht ingezien, dat er een zekere verhouding, eene wisselwerking bestaat tusschen het minachten van het dierleven en de zedelijke karaktervorming der kinderen en zijn waarschuwende stem hierover laten hooren.
In het zesde gedeelte van het derde Hoofdstuk van zijn opvoedkundig werk Levana zegt hij: „Het kind leere het leven „van het dier heilig houden; men geve het het hart van een „Hindoe, instede van het hart eens Cartesischen wijsgeers. Er „is hier nog van iets hoogers sprake, dan alleen van medelijden „met de dieren, hoewel ook hiervan.
„Waarom heeft men sedert lang waargenomen, dat wreed„heid van de kinderen jegens dieren, in de toekomst wreed„heid jegens menschen voorspelt. Het leven op zich zelf, „ook van het minst ontwikkelde dier zij heilig. Of is het klop„pend hart er geen, omdat het onder haren, vederen, vleugels „klopt?"
Als iemand besloten is, de partij van den tijger tegenover zijne medeschepselen te kiezen; als hij er zich op beroept, dat hij het product is van eeuwen onwetendheid en barbaarschheid; als hij erkent, dat het vleescheten voor hem den schijn der rechtvaardigheid heeft, omdat hij langen tijd meende dat het niet onrechtvaardig was; als hij de slechte gewoonte niet kan laten omdat hij er de energie voor mist, zoo kan men hiermede tot zekere hoogte vrede hebben en hem toevoegen: absolvo te



ab omnibus peccatis,\) maar hij beroepe zich niet op de natuur en de wetenschap en onderzoeke eerst zijn gemoed.
.Was auch behaupte die Philosophie" zegt GOETHE: „trau „dem Gefühl, es tauscht dich nie,"2) of zooals SCHILLER zich uitdrukt: „Wenn das Herz euch warnt, folgt seinem Triebe! — .— das Herz ist Gottes Stimme!"3)
De verontschuldigingen die men kan aanvoeren voor de ongevoeligheid of onmenschelijkheid, door de Westersche volken bij hunne bejegening der dieren aan den dag gelegd, spruiten voort uit twee genetisch 4) verschillende stellingen, die echter in zoover overeenkomen, dat beiden een absoluut verschil natuur tusschen mensch en dier op den voorgrond schuiven.
De eerste is de zoogenaamde godsdienstige opvatting, die aan de menschen, maar niet aan de dieren onsterfelijkheid toekent; doch zoowel in wetenschappelijke als in godsdienstige kringen vertoont zich eene steeds toenemende neiging om te gelooven, dat de menschen en de dieren dezelfde bestemming hebben, hetzij in onsterfelijkheid of vernietiging.
De predikant J. G. WOOD spreekt zijne meening hierover als volgt uit: „De wijze waarop wij de individualiteit der dieren .loochenen is eenvoudig onbegrijpelijk; ik ben er volkomen .zeker van, dat de meeste wreedheden, die bij voortduring jegens .de dieren gepleegd worden, alleen te wijten zijn aan de slechte „gewoonte hen bloot als machines te beschouwen, zonder gevoel, .zonder verstand en zonder vatbaarheid voor ontwikkeling."
De tweede bron van de onmenschelijkheid jegens dieren vindt men in de Cartesische leerstelling, dat de dieren noch bewustzijn, noch gevoel bezitten, eene bewering, die door VOLTAIRE met vernietigende ironie aldus werd gehekeld: „De dieren hebben
1) Ik spreek u vrij van al uwe zonden.
2) Wat de wijsbegeerte ook beweert, vertrouw op het gevoel, dat bedriegt u nimmer.
3) Als het hart u waarschuwt, volgt dan zijn aandrang — het hart is de stem Gods.
4) in afstamming.



„de organen om te voelen gekregen, opdat zij niet zouden .gevoelen."
Wanneer de wet, zooals nu reeds het geval is, het dier in bescherming neemt, indien het zoo wreed behandeld wordt, dat het moreel gevoel van den mensch er tegen in opstand komt, dan ligt hierin de zelfbekentenis, dat men het onrecht aangedaan heeft, en dan staan wij tegenover een tegenstrijdigheid, die aanvulling behoeft en in de toekomst niet kan uitblijven.
Ieder die het hart op de rechte plaats heeft, ieder die in de leer van Darwin is opgevoed, zal moeten toestemmen, dat de dieren het recht hebben, op denzelfden voet, volgens dezelfde grondslagen te worden behandeld als onmondigen, onnoozelen, idioten en krankzinnigen, die honderd jaar geleden op zon- en feestdagen voor het nieuwsgierig publiek ten toon gesteld werden, maar thans aanspraak hebben op een beperkt privaat recht. De dieren hebben wel degelijk rechten en deze bestaan in de beperkte vrijheid om hun natuurlijk leven te mogen leiden, een leven dat de ontwikkeling van het individu mogelijk maakt, onderworpen aan de beperkingen die de behoeften en de belangen van het geheel vorderen.
En wat maakt de zoogenaamd beschaafde westerling van de dieren?
Is het niet een van de treurige gevolgen van het vleescheten, dat de dieren die bestemd zijn om na hun dood, onder allerhande vormen het menschelijk gehemelte te streelen, tijdens hun leven naar lichaam en geest gedegradeerd moeten worden, alvorens zij voor hun taak geschikt zijn?
De naam van het dier, waarin het varken verandert, is een scheldnaam van de ergste soort; de monsterachtige, vleeschetende bierdrinker doet denken aan de vleeschmassa, die we in een poel van vuil zien wentelen en walging wekt, bij ieder wiens aesthetisch gevoel niet geheel verdwenen is.
En welk een onderscheid tusschen het wilde rund in de Javaansche bergen, dat den kop fier omhoog draagt, den typus van kracht, vlugheid en bevalligheid vertoont, en den mest-os



met zijn hangenden kop, zijne idiote gelaatsuitdrukking, zijne geometrische lijnen en zijne schildpadden-agiliteit. 1)
MlCHELET, die zich het dooden der dieren ten behoeve van den mensch, als eene wreede noodzakelijkheid voorstelde, riep in wanhoop uit:
.De lagere dieren hebben voor God hun goed recht evenals .wij. Het leven der dieren, sombere mysterie! Onmetelijke wereld .van gedachten en stomme smart! De geheele natuur komt in .verzet tegen de wreedaardigheid van den mensch, die zijn zwak.keren broeder miskent, vernedert en martelt.... Leven — dood ! .De dagelijksche moorden, die het gebruik van dierlijk voedsel .medebrengt — die moeilijke, bittere problemen plaatsen zich .onmeedoogend voor mijn geest. Ellendige tegenstrijdigheid! .Laten wij hopen, dat er een andere wereld zal zijn, waar die .lage, wreede noodzakelijkheid ons bespaard moge blijven!"
De ijveraars voor dierenbescherming, de strijders tegen vivisectie, wier zenuwen het beulen van dieren niet toelaten, maar er geen bezwaar in zien, dat de dieren eerst aangefokt, dan gemest en eindelijk geslacht worden, hebben eene zware taak om een vasten grondslag voor hunne humaniteitsleer te zoeken.
De tegenstanders van de dierenbescherming en andere humanitaire hervormingen zijn dan ook niet in gebreke gebleven, om de hervormers in hun zwak punt aan te grijpen. Indien de mensch het recht heeft, dieren te dooden, teneinde zich zelf voedsel en genot te verschaffen, waarom mag hij ze dan niet even rechtmatig aan pijn en zelfs aan den dood onderwerpen ter bereiking van een hooger doel, het verzachten van het lijden der menschheid, — zoo vraagt de een; en een ander zegt niet geheel zonder grond: als men ons heden verzocht om het duivenschieten te laten, dan kan men ons morgen wel vragen het slachten van dieren na te laten.
Humanitaire, maar niet-vegetarisch levende schrijvers, blijven bij hun strijd voor de rechten der dieren liefst buiten het doornige punt van het slachthuis, en het is dan ook eene moeilijke
1) vlugheid.



zaak de rechten der dieren te erkennen en te verdedigen van
een dier, dat men van plan is op te eten.
Waar het de weerlooze offers der slachterijen betreft, is het steeds de fabel van den Wolf en het Lam, die in de tegenstrijdige en ontoepasselijke verontschuldiging doorstraalt. Het moet zelfs den vleeschetenden dierenbeschermer als eene valschheid toeschijnen als hij den gewelddadigen dood van de hooggeorganiseerde huisdieren ten behoeve van den mensch als geoorloofd beschouwt. De wreedheden en het lijden waaraan de onschuldige planteters door de gulzigheid en weelderigheid van den vleescheter bloot staan, zijn hemeltergend en volstrekt onvermijdelijk, zoo lang de westerlingen hunne voedingsgewoonten blijven volgen.
De aan het slachtsysteem onafscheidelijk verbonden wreedheden worden bij de toenemende beschaving en zucht naar publiciteit misschien aan eene zijde iets verminderd, maar nemen aan de andere zijde stellig toe, door de niet te ontloopen noodzakelijkheid om dieren over groote afstanden ter zee enteland te vervoeren, wat meestal gepaard gaat met overhaasting en allerlei verzwarende omstandigheden, die alle zorg voor hunne
belangen verijdelen.
Gedurende het vervoer van de havenplaatsen in spoorwagens of karren lijden de dieren onnoemelijk. Zij lijden eveneens in de schuthokken der slachthuizen, waarbij zij hunne beurt om gedood te worden, geduldig moeten afwachten; zij lijden door honger en dorst, door koude en hitte, door schrik en angst, uitputting en verwaarloozing van allerlei aard, om met eens te spreken van de baldadige wreedheid, waaraan zij maar al te dikwijls blootstaan. Zoodanig is het hatelijke lot, het rampzalige uiteinde van geduldige, werkzame schepselen, die onze akkers moesten ploegen, ons melk en wol verschaften en de vruchten van hun gewilligen arbeid. Dat men met alle mogelijke middelen hervorming op het gebied van het transport en het slachten van vee tracht aan te brengen, zal iedere vegetariër toejuichen, maar het zijn en blijven palliatieven, 1) die de schandalen van
1) lapmiddeltjes.



het slachtvee niet goed maken; men kan min of meer barbaarsch zijn, maar het humaan slachten is eene daadwerkelijke onmogelijkheid, eene contradictio in terminis. 1)
In het jaarverslag van 1879 der veeartsenijkundige afdeeling van den Engelschen Privy Council wordt medegedeeld, welke groote hoeveelheden Amerikaansch vee verloren gaan door de ellende, die op de reis naar Engeland wordt geleden.
In dat jaar werden uit Canada 157 ladingen vee naar Bristol, Glasgow, Liverpool en Londen verscheept, te samen bestaande uit 25,185 ossen, 73,913 schapen en 3663 biggen. Van dit aantal werden 154 ossen, 1623 schapen en 249 biggen gedurende de reis in zee geworpen, 21 ossen, 226 schapen en 3 biggen werden dood gelost, terwijl 4 ossen en 61 schapen bij de aankomst zoo gewond en ziek waren, dat zij op de losplaats moesten geslacht worden.
In hetzelfde jaar werden uit de Vereenigde Staten naar de havens van Bristol, Cardiff, Glasgow, Grimsby, Hartlepool, Huil, Leith, Liverpool, Londen, New-Castle, South Shields en Southampton 55 ladingen vee verzonden, te samen bevattende 76,117 ossen, 119,350 schapen en 15,180 biggen. Daarvan werden 3140 ossen, 5915 schapen, 2943 biggen gedurende den overtocht over boord geworpen; 221 ossen, 386 schapen en 392 biggen dood ontscheept, en waren bij de lossing 93 ossen, 167 schapen en 130 biggen zóó verminkt, dat zij terstond moesten geslacht worden.
Er waren dus in dat jaar totaal 14,024 dieren in zee geworpen, 1240 dood aan wal gebracht, en 455 op de losplaats geslacht, om ze niet aan hunne ziekte of wonden te laten sterven.
Die som aan dooden representeert een zee van ellende, waarvan men zich nauwelijks eene voorstelling kan maken, om niet te spreken van het verlies aan voedingsstoffen en kapitaal.
En hoe het er uitziet in de groote slachthuizen en hunne omgeving te Smithfield, zal een Engelschman u vertellen.
1) Tegenspraak in de woorden.



.De huizen zijn slecht, nauw en hebben een armoedig aanzien. .Nooit hebt ge de zedelijke verdorvenheid en geestelijke ont.aarding zoo schril aan het daglicht zien treden, als ge hier weerkaatst vindt in de gelaatstrekken en zeden van de mannelijke bevolking, die in deze buurten rondloopt. Ik grijp .uwe bevende hand en geleid u voorwaarts; wij zijn aan de .grens van de markt gekomen. Oog en oor worden tegelijkertijd .getroffen; een vreeselijke onuitstaanbare kreet van jammer en .ellende dringt tot u door. Terwijl ge verder gaat drukt ge uw .lichaam vaster tegen het mijne en de slagen van uw onrustig .hart worden steeds onstuimiger. Mensch en dier schijnen zich te .vermengen. De woeste gebaren van eenige verwilderde dieren .worden door eene daaraan beantwoordende woeste wijze door .de knechts bedwongen. Op andere plaatsen ziet men in die .drukte, dichte drommen van zachte volharding en geduldig .lijden; de dieren die weggevoerd worden, zijn in diepe droo.men verzonken. De woede, de kwaadaardigheid, de gebaren, .de taal, de moedwillige, noodelooze wreedheid, de bloeddorstige .heftigheid, het brutaal, onmenschelijk optreden, dat de vee. drijvers met een soort trots ten toon spreiden, dit alles verwekt .in de borst van hem, die met zulke handelingen niet vertrouwd .is, een onweerstaanbaar pijnlijk gevoel, en tranen stortend ijlt .hij weg. Nog lang daarna heeft hij wakend en droomend die .tooneelen voor oogen. Men kan Whitechapel niet voorbijgaan, .of men is getuige van die menschonteerende walgelijke too.neelen. De straten zijn vol van geronnen bloed en de goot.steenen dampen van het versche, pas ontlaste bloed.
.Daarin wentelen de varkens, wier terugstootende lichamen .binnen kort opgehangen en ten verkoop zullen aangeboden .worden. Met weerzin vervullen ons de kinderen, die de vellen .en den afval oprapen en ze met hunne door bloed bezoedelde
.lichamen, aflikken.
.Dit zijn de gevolgen, o mensch! van uw bloederig re-
gimen !"
Aan de lezers, die den toon van den schrijver wat al te pathetisch vinden, wil ik de gelegenheid niet onthouden om



kennis te nemen van de slachterijen te Chicago, door H. F. LESTER, die zich in telegraaf-stijl aldus laat hooren:
«Uitgegleden op den bloederigen vloer, bijna mijn' nek ge„broken over het geronnen bloed en een oud varken. Zag een .vijfhonderdtal mannen bezig met het stuk snijden van biggetjes, .ham en worst van varkens maken. Geen verheffend tooneel, .inderdaad beestachtig. Ging toen naar de slachtplaats der „runderen. Rundvee gedreven naar een gang, met ijzeren hamers „op den kop geslagen. Bij de pooten naar beneden gesleepten „den nek afgesneden. Een klein leger van mannen, met emmers „om het bloed op te vangen; het vloeide in stroomen aan om
„er ziek van te worden.
„Nu naar de slachtplaats der schapen. Meer halsafsnijderij — „tien duizend schapen op één dag geslacht meer bloed.
„De plaats dampt van bloed; muren en vloer met bloed „bespat. Lucht dik, warm, walgelijk! Ja, zeide de gids, de grootste „slachterij van de wereld; niets gaat verloren, alles heeft zijn „nut, behalve het gillen van de biggetjes, dat is onverdragelijk ,en dan . . . drinken we een' borrel."
Het is moeilijk te zeggen wat den meesten indruk maakt, het hartbrekend pathos van den bezoeker te Whitechapel, of de ijskoude, bitter-sarcastische, sobere taal van LESTER, die ons ae slachterij van Chicago schildert. De zaak van het slachtvee is niet slechts een kwestie van meerdere of mindere barbaarschheid tegenover de dieren, maar bovenal eene van humaniteit voor hen, die onmiddellijk met het slagersbedrijf in betrekking staan.
Onder de bekende beroepen en bedrijven in beschaafde landen, die de mensch al aanvaarden moet om in zijn levensonderhoud te voorzien, is er geen zoo treurig, zoo afschuwelijk als dat van den slager, die tal van onschuldige, niemand leed doende, daarentegen den mensch in diens levensstrijd helpende, hoog georganiseerde wezens moet dooden, waardoor tooneelen ontstaan, zoo ergerlijk als hierboven beschreven werden.
Het is een sociaal kwaad van de allerergste soort, en een vleescheter te Chicago, die een' slagersknecht zijne ruwheid



verweet, kreeg het zeer juiste, tot in de kern der zaak doordringend antwoord: „ik doe slechts uw vuil werk, gij maaki. „ons tot hetgeen wij zijn."
En zoo is het: de slager, dien ik allerminst verwijtingen doe, is veroordeeld tot een beestachtig bestaan, omdat de man der wetenschap zijne bloedverwantschap met het dier volmondig erkent, maar hij in de practijk des levens voor de ethische consekwentie van zijne theorie terugdeinst. Het eischen van een product, dat slechts verkregen kan worden ten koste van het lijden en den dood van een dier aan de eene en degradatie van een groep menschen aan de andere zijde, door een procédé, dat de vleescheter niet persoonlijk durft ten uitvoer brengen, is een onbillijke eisch. Het slagersbedrijf doodt de moreele sympathieën, heeft soms drankmisbruik ten gevolge, en als de ongelukkige slager eindelijk door het dagelijksche moorden en het zien van bloed, onverschillig voor het lijden der dieren is geworden, dan levert hij een gevaar op voor de maatschappij. Het publiek eischt vleesch en als iemand weigert om als slager te fungeeren, dan staan dadelijk — dank zij den harden levensstrijd — anderen gereed om diens plaats in te nemen.
Ik heb het geluk gehad, de Thalysie ou nouvelle existence, dat in originaal bijna nergens ter wereld verkrijgbaar is, in bruikleen te ontvangen van de Vegetarian Society te Manchester en vond daarin de navolgende woorden van GLEïZES. „Et ce „qui le prouve clairement, c'est la devise, qu'ils auraient inscrite „sur leur étendard a 1'époque de leur fédération: Tremblez, „aristocrates, voila les bouchers! On voit par cette apostrophe „naïveque les bouchers ne trouvaient pas plus de culpabilité aux „aristocrates qu'aux bêtes qu'ils mettaient a mort; et en effet, „1'opinion seule n'est point un crime . . . On a fait la remarque, „qu'ils avaient été, dans la chaleur de notre révolution, a la „tête de leurs massacres. Ce n'est pas la première fois qu ils „ont joué ce röle; dans les querelles des Bourguignons et des „Armagnacs, un chef du premier parti fit choix des bouchers „les plus experts pour les placer a la tête de ses troupes; on „devine ce qui en dut resulter. Le chef du parti opposé (Orleans)



„ne voulut pas rester en arrière: que fit-il? II appela ... les
„Anglais & son secours. 1)
In de wetgeving van verschillende volken namen en nemen de slagers eene afzonderlijke plaats in; bij strafzaken mogen zij
niet als qetuigen fungeeren.
Ik vraag of dit billijk is en of niet de vleescheters meer dan
de slagers, die meestal door den nood gedwongen hun beroep
kozen, schuld zijn van die hardvochtige bejegening? Geer, eerlijk
beschaafd mensch kan met sofismen vergoelijken, dat hij
zwaren last van het moorddadig slagerswerk op zijne minderen
0V6 dIT vkiescheter aanvaardt de gevolgen der demoralisatie van het karakter der slagers. Vrome belijders van het Christendom „nemen er genoegen mede, dat eene geheele klasse van menschen in haar natuur diep vernederd wordt, dragen het vuile, menschonteerende werk aan den slager op, zonder maar eem„germate na te denken over de verregaande laagheid van hun
aedraq," aldus LESTER.
Hier waar wij voor het feit van de degradatie der slagers
staan, is eene humane kwestie aan de orde, die met ter zijde
geschoven, niet omgaan kan worden, maar die men onder
ooqen zal moeten zien. . ,
Is het niet kenschetsend voor het menschelijk organisme, dat
filanthropen en leden van ethische genootschappen, die a e
denkbare problemen onder de zon, tot onderwerp van hunne
1) Wat een klaar bewijs is, is het devies dat zij ten tijde van hun. vereen ging op hun vaandels geschreven zouden hebben: Beeft, ar.sto aten daar zUn de slagers!" Men ziet uit deze aanspraak dat de slagers met meer schuld vonden bij de aristocraten als bij de dieren die zij ter oo brachten; en inderdaad: een meening is op zichzelf geen misdaad heeft ooaemerkt dat zij in het vuur van onze revolutie aan het hoofd de. moordpartijen w'aren. Het is niet de eerste maal dat zij dienjol hebben gespeeld' in de twisten der Bourguignons en der Armagnac e
Sl Ltg.noetnde pet* d. moest geoefende slagers hoofd „e zijn ooepen te stelle»; men k» 1 «e«olg w««. Het h.««•« de tegenpartij (Orleans) wilde niet achterblijven. Wat deedh.j? Hij nep....
de Engelschen te hulp.



bemoeienis maken, een bepaalden onwil vertoonen, waar het geldt de belangen van eene gansche klasse van menschen te behartigen, die tot moorden gedwongen worden?
De filanthropen stichten inrichtingen voor gevallen vrouwen, tehuizen voor militairen, asyls voor dronkaards, genootschappen voor het verhoogen van het zedelijk bewustzijn der vrouw, voor het sluiten der huizen van ontucht, het tegengaan van den handel in blanke slavinnen, maar de toestand der slagers — daarvoor trekt niemand partij.
Intusschen de slaven werden indertijd door de wet op dezelfde wijze behandeld als nu nog de lagere dieren, en de mogelijkheid bestaat dat de dag zal komen, waarin het overige deel der dierlijke schepping die rechten zal verwerven, welke slechts de hand der tirannie hun heeft onthouden.
Aanvankelijk omvatten de gevoelens van genegenheid alleen de familie, dan breidt zich de kring uit en omvat eerst eene klasse, daarna een volk, eene groep van volken, dan de geheele menschheid en eindelijk doet zich de invloed gevoelen in onze handelwijze tegenover de dieren. — In elk dier tijdperken vormt zich een maatstaf verschillend van dien van het vorige, maar in elk tijdstip wordt hetzelfde streven als eene verdienste erkend.
.De huidige toestand" — aldus H. S. SALT — «van de „hooger ontwikkelde huisdieren komt in vele opzichten overeen .met dien van de negerslaven vóór honderd jaar: werp een .blik terug en ge vindt bij hen vaak juist dezelfde uitsluiting .van het gemeenschappelijk gebied der menschheid; dezelfde .huichelachtige uitvluchten om die uitsluiting te rechtvaardigen ,en bijgevolg dezelfde hardnekkige ontkenning van hunne maatschappelijke rechten. Zie terug — want het is dikwijls nuttig .dit te doen — en zie dan op de toekomst en de les zal .onmogelijk misverstaan kunnen worden."
De bloedverwantschap tusschen den vleescheter of kreofaag en den menscheneter of anthropofaag is een zeer reëele en kan door niemand geloochend worden, die in den geest van het Darwinisme is doorgedrongen; de vleescheter en de menscheneter, de slager van beroep en de amateur-slager zijn takken



van denzelfden bloeddorstigen stam. De kannibalen zijn de snoode ooms van de vrome vleescheters, beiden weinig eerbiedwaardige afstammelingen van gemeenschappelijke voorouders, die in gebreke zijn gebleven met de ware beschaving mede te gaan.
„De gewoonte om dierlijk voedsel te nuttigen — aldus „AL.EXANDER VON HumbOLDT — vermindert onzen natuurlijken .afschuw van het kannibalisme."
De vleescheter moge in zijne verwaandheid en wreedheid
het kannibalisme als eene monsterachtige afwijking beschouwen,
die niets met het eten van dierlijk vleesch gemeen heeft, maar in werkelijkheid verhoudt zich de zaak geheel anders: de kannibaal, die zijne werkelijke gewoonte prijs geeft, verkeert feitelijk in denzelfden toestand als de kreofaag, die tot het
vegetarisme overgaat.
In aesthetischen zin is alles ter wereld voor ons, en ieder is facultatief vrij om zich voor te stellen, dat de zon voor hem schijnt, de bloemen voor hem geuren, op practisch gebied heeft hij het recht om electriciteit en stoom in zijn dienst te stellen, maar in het groote raderwerk der natuur, van het heelal en de planeet die wij bewonen, speelt de mensch eene ondergeschikte rol, en hij bezit geen grond, waaraan hij zijne bevoegdheid kan ontleenen om dieren, anders dan in geval van noodweer te dooden.
.De gewoonte is machtig, maar niet almachtig, zegt LESSING ; daarom richte men zich niet tot ouderen in jaren of gourmands, 1) waarmede dikwijls niet veel aan te vangen is, maar tot de moeders, die de toekomst in haar schoot verborgen houden, en men roepe haar toe: wijkt geen haarbreed af van den weg der natuur; waar autoriteit en natuur niet overeenstemmen, volgt de natuur, zij is de eerste en eenige autoriteit.
Ik kan er geen weerstand aan bieden, de door GLEïZES tot de moeders gerichte woorden af te schrijven: .0 fatalité des .choses de ce monde! ce sont les mères et les nournces, ces
1) lekkerbekken.



„êtres si bons, qui sont le mauvais génie de la terre! Elles „sont 1'agneau armé des griffes du tigre. Mère insensée, vous „donnez de la viande a votre jeune enfant; il la refuse avec „obstination, et vous dites en revenant a la charge: il faut „1'y accoutumer, puisqu'il doit en manger un jour. Que ne dites „vous plütot: ne lui en donnons point, puisque la nature „s'explique si clairement par sa bouche, malgré ce que mon „sang et mon lait lui ont déja communiqué de corruption. Non „mon fils, tu ne seras point méchant par ma faute, car aussi „bien, je le vois, tu n'es point fait pour 1'être. Tu n'as point „été con<pu, commes les fils des bêtes féroces, au milieu des „rugissements des bêtes féroces, mais c'est le tendre amour, „qui t'a donné la vie 1).
Waar de wetenschap verklaart, dat geen scherpe demarcatielijn 2) tusschen dier en mensch bestaat en iedere poging om den laatsten eene plaats buiten het dierenrijk aan te wijzen, door de wetenschap gevonnisd, door de moraal verderfelijk wordt geacht: daar deinze men niet terug voor de syllogismen, 3) die uit deze praemisse4) voortvloeien, veroordeele meniederen moord op een dier, tenzij het uit noodweer plaats hebbe en bedenke dat ook de wetenschap der dieet eene progressieve 5) is
1) O, noodlot der dingen dezer wereld! het zijn de moeders en de voedsters, die goede schepsels, die de slechte genius der aarde zijn! Zij zijn het lam, gewapend met de klauwen van den tijger. Dwaze moeder! gij geeft aan uw kleintje vleesch te eten; hij weigert het hardnekkig, en gij zegt, hem weder op zijn plicht wijzend: 't is noodig eraan te gewennen, omdat hij het toch eens eten moet. Waarom zegt gij niet liever: laten we 't hem niet meer geven, omdat de natuur zoo duidelijk door zijn mond spreekt, niettegenstaande mijn bloed en mijn melk hem reeds het bederf hebben medegedeeld. Neen, mijn zoon, gij zult niet slecht zijn door mijn schuld, want ik zie het, dat gij ook niet gemaakt zijt om het te zijn. Gij zijt niet ontvangen als de jongen der wilde dieren, te midden van 't gebrul der roofdieren, maar het is teedere liefde die u het leven geschonken heeft.
2) grenslijn.
3) gevolgtrekkingen.
4) grondstelling.
5) vooruitgaande.



en ook de toekomstige beschaving en ethica 1) geen genoegen zal nemen met een regimen,2) dat aan een barbaar past.
In een Engelsch maandschrift schrijft een predikant: .De .zedelijke overwegingen drijven ons van twee zijden met on„weerstaanbare macht. Een blik op het lijden der dieren, ter .wille van onzen disch, doet ons ontstellen, oogen en ooren „sluiten. De geschiedenis van het leven van een os, tusschen .de weide en den slagerswinkel, laat zich niet vertellen. Aan .één nacht aan boord van een veeboot zouden de meesten „onzer genoeg hebben. De disch verlaagt en verdierlijkt een „menigte menschen, die de maatschappij tegelijkertijd gebruikt „en schuwt. Voor den handwerksman, den landbouwer, den „kramer is elk geestelijk bestaan, elke deugd mogelijk. Men zou „het zelfs op een slechter plaats dan Covent Garden kunnen „uithouden, waar de boekenkraampjes niet eens ontbreken en „het zedelijk gevoel der kinderen geen gevaar schijnt te loopen, „maar ... de Vleesclimarkt. Al onze denkbeelden over het „leven, over zijne waarde en beteekenis lijden er onder, en „onze betrekking tot de dieren moet zoodoende op een laag peil „blijven. Natuurlijk, — indien dit alles onvermijdelijk is, dan "„zij het zoo! Is al dat lijden, al dat zedebedervende, de onaf„wijsbare voorwaarde voor 's menschen gezondheid en geluk, „dan moet het zoo voortgaan. Doch wij zien de aanhangers „van dit geloof slinken, terwijl de twijfelaars zich vermenigvul„digen. Waarschijnlijk zal ten slotte blijken, dat het geliefkoosd „,gerecht de wetenschappelijke grens is der kwestie. En wanneer „het zóóver gekomen is, dan zal het begin van het einde „daar zijn."
Die tijd zal komen niettegenstaande de tegenwerking der medici; eene werkelijk beschaafde maatschappij zal op den duur niet dulden, dat haar trommelvlies gekwetst wordt door het blaten van schapen, het loeien van runderen, het snorken van varkens, het gillen van biggen, die naar de slachtbank
1) zedeleer.
2) leefwijze.



geleid worden; haar oog zal met walging afwenden van de plaatsen, waar nog stukken en brokken van medeschepsels op bloederige tafels uitgebreid liggen of aan haken hangen, in de onmiddellijke nabijheid van fruitwinkels, van magazijnen, waar voortbrengsels van kunst en weelde uitgestald liggen.
GLEïZES bespreekt deze zijde van het vraagstuk op de volgende wijze: „Au rez-de-chaussée des odeurs repoussantes, „des cris qui déchirent 1'ame; a 1'étage supérieur des objets „ravissans, des parfums exquis; on croit y respirer eet antique „sylphium, dont j'ai déja parlé; 1'oreille n'est pas moins „agréablement frappée que les yeus et 1'odorat: fleur d'esprit, .délicatesse de sentiment, générosité, héroisme, toutes les vertus: „c'est le paradis au-dessus de Cenfer1) en op eene andere plaats: .Transportez-vous dans les halles a blé, vous verrez .dans leurs combles des colonies d'oiseaux se partageant entre ,eux la desserte avec la plus douce et la plus aimable fraternité, .et exprimant la joie qu'ils éprouvent par des chants continuels .que Ton prendrait pour des actes de remereïments adressés „a la divinité, tandis qu'a quelques pas de la, autour des .affreuses boucheries, des chiens hideux hurlent, c'est-a-dire, blas.phèment, et se mettent en pièces pour se raver leur proie." 2) Een Buddhaïst H. DHARMAPALA van Ceylon, die op het Parlement der godsdiensten te Chicago het Christelijk Zendingswerk besprak, zeide daar onder meer: .De mannen, die gij
1) In de onderste verdiepingen (der woningen voor meerdere gezinnen) walgelijke geuren en hartverscheurende kreten; op de hoogere verdieping verrukkelijke voorwerpen en uitgezochte reukwerken ; men zou meenen er dien geur der oudheid in te ademen waarvan ik reeds gesproken heb; het oor wordt niet minder aangenaam getroffen dan oog en reuk: bloesems van geest, fijnheid van gevoel, edelmoedigheid, heldhaftigheid, alle deugden:
'tishetparadijsbovendehel.
2) Ga naar de graanpakhuizen, en ge zult daar geheele vogelkolomes zien, die op de zachtzinnigste en broederlijkste wijze de toespijs samen deelen, en hun blijdschap erover uitdrukken door onophoudelijk gezang, wat men voor een dankzegging aan de Godheid zou houden; terwijl op eenige schreden afstands, rondom de afschuwelijke slachterijen, afzichtelijke honden huilen, als 't ware godslasteren, en elkaar vinnig hun prooi betwisten.



.zendt, moeten een geest hebben van zelfverloochening, van [liefde] van verdraagzaamheid, den nederigen en zachtmoedigen
„geest, welke Jezus kenmerkte.
„De toestanden van uw land en het mijne zijn zoo verschillend. Uw groot slachthuis hier i3 eene schande, een vloek [voor de beschaving, en wij verlangen zulk een Christendom "„evenmin in Ceylon, als in Burmah, Japan of China."
Een ander Oosterling, de geleerde NARA SATSUMCHYRA, een Brahmaan, lid van de faculteit der wijsbegeerte aan de school te Madras, drukte zich nog krasser uit: „De Brahmanen „hebben een diep gewortelden afkeer van dierlijk voedsel .... „Zoolang Christenen het volk doen gelooven, dat het eten van "„dierlijk voedsel eene noodzakelijke voorbereiding is voor den "„doop, zoolang zult ge hierin een' hinderpaal vinden voor de „evangelisatie van Indië. O, zeg uwe zendelingen, dat zij toch [van straat tot straat prediken, dat Jezus nooit heeft gezegd: „„Gij moet slachten en eten om een Christen te zijn. Laat „hij allen duidelijk maken dat men een Christen kan zijn, zonder
„een verscheurend dier te wezen."
In een Hindoesch dagblad Buddhist Ray kan men lezen: „Negen tiende der ruimte van een Westersch Dagblad is gewijd „aan de opsomming van misdaden. In technische zaken overtreffen de Westersche vleeschetende volken de vegetarische „Oosterlingen.
„Maar dit maakt hen niet gezonder en gelukkiger; waar zij „ drinkende in het publiek optreden zijn zij optimistische pochers, '„waar zij alleen in zich zelf gekeerd zijn, vertoonen zij zich „als afschuwverwekkendc pessimisten. De ondeugden en ziekten „van de vleeschetende westerlingen hebben in een eeuw geheele
„rassen tot- uitsterving gebracht.
„Met hun vleeschetend regimen zullen zij nooit de vrede en „welwillendheid op aarde aanschouwen, waarvan hunne Heilige ,,Schriften gewagen-, de droom van een heerlijk, vredig, nieuw ,, Jeruzalem is bij hun carnivore natuur de droom van een „dwaas, een visionair." 1)
1) iemand die visioenen ziet.



Het is stellig buitengewoon merkwaardig, hoe het oordeel van dezen Hindoe-schrijver over den Westerling overeenkomt met dat van GLEïZES, die in het derde deel van zijn Thalysie het volgende zegt:
„L'homme actuel parait être bon, quand il est seul, paree „qu'il est craintif, comme tout ce qui est coupable et qui se „juge, et il est méchant lorsqu'il a des compagnons, paree „qu'alors il se sent soutenu." 1)
De Darwinisten huldigen, zooals ze zich gaarne uitdrukken, eene monistische wereldbeschouwing, eene drie-eenheid van het ware, goede en schoone. Volgens hun leer zetelt de Godin der Waarheid in den tempel der natuur, in het groene woud, in de blauwe zee, op de met sneeuw bedekte bergtoppen; het ideaal van het goede — dat in hoofdzaak identisch 2) is met dat van de Christelijke deugd — leggen zij in het juiste evenwicht tusschen egoïsme en altruïsme; het schoone zoeken zij in aesthetisch veredeld natuurgenot, in den geest van de natuurwetten.
Zoo'n Darwinistische geloofsbelijdenis klinkt liefelijk en welluidend, maar zoolang 's menschen oog zich ergert aan de reusachtige plakkaten van Kemmerich's vleeschpepton of Liebig's vleeschextract, zoolang zijn trommelvlies gekweld wordt door het brullen en loeien van ossen en koeien, het gillen van varkens, die hun leven op de slachtbank laten, zoolang zullen hypochondrische 3) overpeinzingen en waandenkbeelden niet uit de carnivore hoofden wijken, en waar blijven, wat GLEïZES van de Engelschen zeide:
„Les malheureux, la viande les éteint. Voyez-les, comme des „serpents glacés, chercher le soleil partout hors de leur ile ! mais „c'est en vain, ils portent le poison avec eux. C'est une autre
1) De mensch van den tegenwoordigen tijd schijnt goed te zijn wanneer hij alleen is, omdat hij vreesachtig is evenals alles wat schuldig is en zichzelf oordeelt, en hij is ondeugend wanneer hij metgezellen heeft, omdat hij dan steun voelt.
2) gelijk.
3) zwaarmoedige.



„chaleur, une autre lumière, qu'il leur faut, et leurs yeux troublés „par le crime ne sont pas capables de la percevoir." 1)
De lezer, die zoo welwillend was mij tot hiertoe te volgen, zal wel geneigd zijn te zeggen, dat ik over vivisectie zou spreken, maar hij tot nu toe hierover weinig te hooren kreeg, en die opmerking is juist.
Men vergunne mij hierop te antwoorden, dat ik in vrijheid gedresseerd ben en me niet aan banden laat leggen, dat er Professoren zijn, die wel eens maller bokkesprongen maken, en de diepe kern van de zaak gelegen is in den gemeenschappelijken oorsprong van het slagersbedrijf en de vivisectie, die eene gezamenlijke bespreking noodig maakten.
Hoewel men als vaststaand feit mag aannemen, dat verschil van meening over diepzinnige vraagstukken, die als 't ware den grondslag van 's menschen levensbeschouwing vormen, niet langs dialogischen 2) weg tot eene eindbeslissing kan gebracht worden en ik ook in casu 3) hieraan wanhoop, zoo kan toch eene korte bespreking van de „pro" en „contra" der vivisectie door een geneesheer die zich aan de zijde van den leek, dus bij de „contra" schaart, dienst doen als vooroefening en ventilatie van het zoo netelig, maar bij uitstek belangrijk probleem en misschien in de toekomst bijdragen tot controle, critiek en oplossing.
Het moge mij dus veroorloofd zijn eenige punten der „pro" en „contra", onder de oogen mijner lezers te brengen.
In zijn „pro" wijdt Dr. STRUYCKEN een paar bladzijden aan de hooge waarde van het experiment voor de geneeskunde.
Als geneesheer zal ik de laatste zijn, om de waarde van het experiment in twijfel te trekken, echter onder het bepaalde voor-
1) De ongelukkigen, het vleesch dooft hen uit. Zie hen, als bevroren slangen overal de zon zoeken buiten hun eiland! maar 't is vergeefs, zij dragen het vergif binnen in zich om. Ze hebben een andere warmte, ander licht noodig, en hun oogen, door misdaad vertroebeld, zijn niet in staat het op te merken.
2) tweegesprek.
3) in dit geval.



V, V, A dat de iuiste begripsbepaling, de critische analyse en .hes'e 11 het scherpe denken e.en hoe, worde gehouden, al,
weg verkregen lelt: wan. We. «in
tr rf doof en stom zij worden levend gemaakt door den geest,
en overal waar helangrljke £ TZZ
zichtspunten geopend worden, het men niet
den grooten Rostooker cl.mcu,2) Prol. Dr. re ^ ^
hoe natuurwetenschappelijker, hoe exacie
"vijandiger aan het denken, worden de toongever, ,. de ge-
X^d'thhT: 2 de* dJ dl'.
necnmltpn woorden herinnerd te worden.
S 0 °2Z7, stelt de vraag: .Wat wenschen evenwel de a„
vivisectionisten?" en hij antwoordt hierop: -Niets m.nder
ophetting van Iedere proef op het ^ ^ „eant,
rat antwoord is juist, kort, categorisch en atdoenae
ïlv™c "oosten staan op het
niet voo, «en persoon» ,ch, ™aa, ~
d,e aan hunne hoede zijn fde harnfo.lsch,
hnven het wetcu en zoeken hu
samenwerking V.» gemoed en verstand va., ha.. en^
o„jP en wijsheid leeren hen, dat noen voo
Rede en wijs. rtPnPeskunde vivisectie noodig is,
"doórTj'JZ, nie.'op haar aangewezen zijn, omdat
het martelen van dieren tege—k e. onmenschel^k ,s en
men in ethische vragen niet altijd
S" Ov'er' de antivivlsectionisten sprekende zeg. de sch,ijver verder:



.dat zij niet de proef met de doode stof veroordeelen, maar .wel wanneer het experiment wordt genomen op het levende .plasma.
.Dan treedt hun weerzin op, en van af die grens schijnen .zij aan te nemen, dat plotseling het onderzoek niet is in het ,belang der wetenschap en met geleid heeft tot de belangrijke .ontdekkingen, die men haar toeschrijft."
De antivivisectionisten zijn meer bescheiden dan de schrijver vermeent, want zij beweren alleen dat de voorstanders der vivisectie in gebreke blijven aan te toonen dat zij niet langs andere methoden evenveel en waarschijnlijk meer hadden geleerd, dan door het offeren van millioenen dieren.
Niemand, allerminst de geneesheer betwijfelt het, dat er tallooze algemeene, door het experiment 1) vast te stellen wetten op biologisch 2) gebied bestaan, met andere woorden, typische reacties, die aan alle afzonderlijke individu's eigen zijn, omdat zij hun grond vinden in de gemeenschappelijke organisatie van al die individu's, maar het staat als een paal boven water, dat dergelijke wetten slechts gelden voor de grovere, alle levende wezens toekomende trekken der organisatie.
Waar de organisaties door hoogere ontwikkeling zich begonnen te differentiëeren, 3) houden de gemeenschappelijke wetten op. Hoe hooger georganiseerd eene diersoort is, des te grooter wordt het aantal der individueel mogelijke afwijkingen in de constitutie 4) van denzelfden soort-typus. Bij den mensch treedt de variabiliteit 5) der organisatie in zulk eene mate op den voorgrond, dat de op dier-experimenten gegrondveste algemeene pathologie 6) ons dikwijls geheel in den steek laat.
De strikte ontkenning van de absolute waarde van het dier-
1) proefneming.
2) het gebied van het leven.
3) uiteen te loopen.
4) gesteldheid.
5) veranderlijkheid.
6) ziekteleer.



experiment voor de menschelijke pathologie kan niet bestreden worden.
En toch werd een groot deel der experimenteele pathologie van de 19e eeuw beheerscht door het vooroordeel dat alle wetten van de pathologische functies 1) onbeperkt en algemeen door het dier-experiment konden vastgesteld worden.
Het constitutioneele moment, als een mede bepalende factor in het ontstaan van ziekte, kan men alleen daar buiten beschouwing laten, waar sprake is van schadelijke invloeden, zoo machtig dat geen enkel organisch wezen er weerstand aan biedt.
Het object 2) van de clinische geneeskunde is niet slechts de experimenteel opwekbare ziekte, maar de individueel zieke mensch, en dit werd te veel uit het oog verloren.
Zelfs de vivisectoren bekennen ronduit, dat men in het practische leven bij den mensch weinig nut heeft van de bij
dieren verkregen resultaten.
Professor CYON zegt in zijne ,AIethodik der Vivisectionen : .In den Kreisen der Fachgelehrten ist man so ziemlich seinig [darüber, dasz die durch Vivisection gewonnenen Kenntnisse "selbst besten Falls nur für die Thierklasse als geltend be[zeichnet werden können.an der dieVersuche gemacht werden." 3) Ongeveer op dezelfde wijze oordeelt de vivisector Prof. Dr. GOLTZ over de waardeloosheid der experimenten aan een orgaan, dat meer dan eenig ander het voorwerp van vivisectorische
proeven is, n.1. de hersenen.
In „PFLüGER's Archiv", Band XIII bid. 9 zegt hij: „het ge„beurt niet vaak, dat inzake de fysiologie 4) der hersenen, twee onderzoekers van dezelfde meening zijn.
" Als men verneemt, hoe Prof. Dr. BERGMANN de verhande-
1) ziekelijke verrichtingen.
2) voorwerp.
3) In de kringen der vakgeleerden is men het er vrijwel over eens, dat de door vivisectie verkregen kennis zelfs in 't gunstigste geval slechts voor die klasse van dieren als geldig kan worden aangenomen, waarop de proeven genomen worden.
4) leer der levensverrichtingen.



lingen van Prof. Dr. BEHRING in de „Dcutschc Med. Wochenschrift" critiseert en onder anderen zegt: „De proeven van „BEHRING op konijntjes, die ik ook eens nam, toonden mij „het tegendeel van hetgeen hij mij bewijzen wilde en waren „door mij geëischt, alvorens ik den Heer BEHRING in mijne „kinderafdeeling de ziektebehandeling toestond, en daar de proe„ven zóó uitvielen, als ik meldde, staakte ik de voortzetting", dan is het waarlijk niet te verwonderen, dat er menschen zijn, die geen groot denkbeeld krijgen van de exactheid 1) der proeven en met huivering denken aan de arme dieren, die hiervoor geofferd werden.
De beschrijving die Dr. HESSEN ons, onder het opschrift: „Medicinische Pfaffen" in .die Zukunft" van 20 Juli 1901 geeft van de wijze, waarop men zich den naam „eines exacten Forschers" 2) kan verwerven, moge niet vrij van bitterheid en overdrijving zijn, maar een kern van waarheid bevat zij stellig.
Hij drukt zich als volgt uit: „Men heeft hiervoor slechts van „2—20 konijntjes, het stuk van een tot twee en een half mark „noodig. Dwaalt het konijntje, dat men het nieuwe middel inge„spoten heeft, als krankzinnig in het lokaal rond, dan is het „een opwekkend middel, een excitans. Ligt het weemoedig op „zijne zijde, neemt het stil en bescheiden afscheid van de „wereld, dan is het een kalmeerend middel, een nervinum, „narcoticum of hypnoticum. Siddert het en laat het zich koel „aanvoelen, dan is het een koortsdrijvend middel, een anti„pyreticum enz.
„Nu bepaalt men hoeveel milligram „geneesmiddel" pro kilo„gram konijntje, die werking heeft opgewekt; men vestigt het „oog nog eens — om aan alle eischen der gerechtigheid te „voldoen — op lever, hart, nieren, bloed enz. en de baanbrekende arbeid is gereed.
„Als het konijntje eens kon spreken! Maar evenmin als de „mensch een reageerbuisje is, zooals VOLKMANN zich eens treffend „uitdrukte, evenmin is hij een konijntje."
1) juistheid.
2) van een streng-wetenschappelijken natuuronderzoeker.



Dr Hessen verkeerde, toen hij het bovenstaande nederschreef. waarschijnlijk onder den indruk der verhandeling van Prof. behring, die in „die Zukmiff' 111 jahrgang no. 3 en 4 in enthousiasme 1) uitriep: „Mein Diphtherie-Heil und Schutamttel .hat kein Analogon in die Geschichte der Medizin 2) dat Dr hessen in de ooren moet geklonken hebben als het: „Kom „binnen, boeren en buitenlui, hier wordt wat vertoond, dat nooit ] vertoond werd" van den spulletjesman op de kermis.
Waar Prof. BEHRING over de dosiologie 3) van zijn „Heil-serum
sprekende zegt: „Voor de prophylactische 4) behandeling van den
„mensch zijn in den regel 150 normaaleenheden nood.g. Volgens de tot nu toe gedane waarnemingen kan men in de over"groote meerderheid der diphtherie-gevallen geheel volstaan met ',600 normaaleenheden", daar denkt een nuchter mensch dadelijk aan den eenzijdigen bacterioloog, die jaar in jaar uit in zij laboratorium muizen, Guineesche biggetjes, paarden, enz. ent, nooit met zieke menschen in aanraking komt en uit de genoemde individu's zijne individueele syllogismen 5) trekt, maar tegelijkertijd de geschiktheid verliest, om individueel te denken met andere woorden: de oneindige verscheidenheid van het menschelijk organisme in physisch en psychisch 6) opzicht naar
behooren te waardeeren.
Het is zeer vergefelijk en tot zekere hoogte begrijpelijk, dat Dr HESSEN, die misschien een geneeskundig artist is en zijn hoogste triomf zoekt in fijne individualisering, met korreligheid en verachting neerziet op den bacterioloog-handwerker, voor men de mensch slechts een aantal kilo's, eene eenheid ,s als een konijntje, dat hij in een aantal gewichtsdeelen ontleedt.
Mi'."™"»- - voorbehoedmiddel teS.« de diphth.rie MM he.fi zijns gelijke niet in de geschiedenis der geneeskunde.
3) de leer der toe te dienen hoeveelheid.
4) voorbehoedende.
5) persoonlijke logische besluiten.
6) naar lichaam en ziel.



De bacillen-theorie gelooft aan de specifiteit 1) van hare pathoqene 2) bacteriën, de serumtherapie 3) gelooft aan eene specifie e, bacteriën-doodende werking van bepaalde in het menschel.jke organisme circuleerende4) stoffen, en het geloof aan die theorieën wordt door een reeks van enkele feiten geruggesteund en tot evidenties) gebracht, maar niets meer of minder wordt hierbij vergeten dan de omstandigheid, dat de experimentator op levende wezens opereert, van wier fysiologie hij nog zoo bitter weinig weet en begrijpt. Waarom is het bloed van de rat gevrijwaard voor het vreeselijk miltvuurgift, terwijl de muis, die haar in bloedverwantschap vrij nabij staat, er gevoe ïg voor is? Waarom verdraagt het hoen zonder de minste reactie groote hoeveelheden van de meest virulente 6) tetanus-culturen, 7) die op andere schepsels zoo buitengewoon heftig inwerken.
Waarom blijven de dieren - de anthropomorphe apen 8) misschien uitgezonderd - vrij van syphilis? Leert de ondervinding niet dat epidemische 9) invloeden en schadelijke machten bij den mensch aan bepaalde rassen gebonden zijn, dat de vatbaarheid en het weerstandbiedend vermogen van een en hetzelfde ras tegen een en hetzelfde georganiseerde virus, 10) in verschillende streken ongelijk zijn? Waarom spot de geacclimatiseerde 11) neger met de gele koorts evenals de rat met de miltvuurziekte?
Waarom zijn in bepaalde streken der wereld alle menschen gevrijwaard voor gele koorts, malaria, Beri-Beri, tropische dysenterie en andere ziekten?
1) het standvastige soortkarakter.
2) ziekteverwekkende. .
3) geneeswijze door middel van bloedwei van met ziektestoffen ingespoten
dieren.
4) in omloop zijnde.
5) klaarblijkelijkheid.
6) giftige.
7) gekweekte kiemen van de tetanus (stijfkramp)-ziekte.
8) mensch-apen.
9) van besmettelijke ziekten.
10) giftstof.
11) aan het bepaalde klimaat gewende.



Waarom roept een uitwendige oorzaak in een bepaald orgaan, bijv. de long, van den eenen mensch eene zware ziekte te voorschijn, terwijl geheel dezelfde oorzaak, betzelfde orgaan van een tweeden, derden, vierden mensch geheel intact 1) laat, bij een vijfden, zesden en zevenden hetzelfde lijden maar in veel lichter graad opwekt en eindelijk bij een en denzelfden mensch op verschillende tijden dit orgaan de eene maal niet reageert, 2) een andere maal met kracht antwoordt?
Om bij een algemeen bekend voorbeeld uit het dagelijksch leven te blijven : waarom krijgen enkele menschen na het gebruik van aardbeien, anderen na het eten van garnalen een lastig, jeukend, snel optredend, maar spoedig verdwijnend huiduitslag, terwijl verreweg de meeste menschen deze voedsels zonder eenig nadeel verdragen?
De oplossing ligt in de verschillende prikkelbaarheid van een en hetzelfde weefsel of orgaan bij de verschillende menschelijke individu's of bij denzelfden mensch in verschillende tijden ; met andere woorden: in de specifieke natuur van de organische elementen en eenheden, die daarstellen, wat men in het dagelijksche leven „constitutie" pleegt te noemen.
Wat doen nu de bacteriologen?
Zij zoeken de oorzaak eer.er ziekte in de bacteriën waarvan zij de biologische eigenschappen trachten op te sporen, maar wil men een bruikbaar resultaat verkrijgen, dan moet het aangrijpings-object eene constante gegeven grootte zijn, de species mensch moet in hare afzonderlijke individu's, als gelijksoortig en op dezelfde wijze reageerende worden aangenomen.
Stuit de laboratorium-arbeider nu eens op een handtastelijk verschil in de reactie van twee individu's, zooals plaats kan hebben bij een krachtigen, door en door gezonden werkman en een verkommerden ziekelijken proletariër, zoo moet men het verschil tusschen deze beiden weder in bekende grootte uitdrukken en met zoeken en werken slaagt men hierin, maar
1) ongeschonden.
2) terugwerkt.



men verliest uit het oog, dat tusschen den werkman en den proletariër alle mogelijke tusschentrappen bestaan, waarmede men onmogelijk rekening kan houden, en daarom is de specifieke opvatting de hoofdfout van de moderne geneeskunde.
Maar er is meer. De artificieel 1) verkregen passieve immuniteit 2) door seruminjectie 3) duurt korten tijd, soms maar enkele weken, de actieve 2) na eene doorgestane ziekte opgewekt, strekt zich in de meeste gevallen over het geheele leven en in ieder geval over eenige jaren uit. Biologisch levert dit natuurlijke proces het voordeel op, dat de lichaamsorganen in den zegevierenden strijd tegen vijanden die ons bestaan bedreigen, gestaald worden en de drager dier organen het bewustzijn krijgt, dat hij door eigen kracht en niet door het serum van voorgespannen paarden de belagers van zijn organisme overwonnen heeft. Zoo'n bondgenootschap met paarden erkent de natuur niet; het strijdt met iedere natuurwet, het strijdt met alle natuurwaarnemingen en voor alles met het grondbeginsel van den strijd om het bestaan. Waarlijk wat meer filosofisch nadenken en wat minder handelsgeest, dat zou het ware geneesserum zijn voor den dalenden invloed van den geneeskundigen stand.
Reeds in 1894 heeft Dr. GERSTER, de bekwame, wakkere onpartijdige Redacteur van .Hygieta", onder den eersten indruk van BEHRING'S ontdekking gezegd: .Neen, Heer Prof. BEHRING ! „We willen niet zoo gemakziek zijn, de ons immuun makende .antitoxinen 4) voor ons door paarden te laten voortbrengen. .Wij willen ons de moeite getroosten om onze antitoxinen .door eene doelmatige levenswijze zelf te bereiden."
Men kan het er veilig voor houden, dat onbeperkte, habitueele 5) toevoer van serum, tot eene cumulatieve 6) verwijfdheid en
1) kunstmatig.
2) onvatbaarheid voor ziekte, verkregen door toegediende middelen, waarbij het lichaam een lijdelijke rol speelt; in tegenstelling van actieve immuniteit, waar het lichaam door zelfwerkzaamheid onvatbaar wordt.
3) inspuiting van geneeskrachtige bloedwei van dieren.
4) tegenwerkende giftstoffen.
5) tot gewoonte geworden.
6) opeenhoopende.



enervatie 1) van het menschdom, misschien tot ondergang van een ras leidt en toediening van serum tegen eene bepaalde ziekte, door verbruik van functionneerend protoplasma, 2) een substantieverlies ten gevolge heeft, die een nieuwen parasiet de gelegenheid opent om binnen te sluipen.
Maar ook het gevaar dat pathologische 3) bloedbestanddeelen met het eigen bloed in aanraking komen, is niet zoo geheel denkbeeldig, daar de ondervinding bewezen heeft dat zelfs het gewone bloedserum van vele diersoorten tegenover vreemd bloed, vernietiging van bloedlichaampjes ten gevolge heeft.
Een kleine vogel sterft, wanneer men hem het bloed van een zoogdier in een ader spuit.
Het is niet alles goud wat blinkt, en het nut van de serumtherapie staat volstrekt zoo vast niet, als sommige geneesheeren voorgeven.
WlNTERNITZ, wien de groote verdienste toekomt, dat hij de intuïtie van den genialen PRIESSNITZ bevestigd en het bewijs gebracht heeft, dat de geheele stofwisseling van de wijze der warmteverdeeling over de afzonderlijke organen afhankelijk is, beschouwt de hydrotherapie 3) slechts als een practische aanwendingsvorm van warmtegraduatie, 4) waarvoor de aggregatietoestand5) van het water de meest geschikte is. Door het exacte experiment stelde hij voor eens en altijd vast, dat toevoer van warmte de organen bloedrijk, vermindering van warmte de organen bloedarm maakt.
Deze heusche en ware therapie leert ons hoe zenuwmiddelen, opwekkende, roboreerende, 6) laxeerende7) en andere middelen uit de Latijnsche keuken gemist kunnen worden en hoe een verschil in warmte bij machte is het bloed van het eene naar het andere orgaan te leiden.
1) ontzenuwing.
2) de in de cellen voorkomende stof, die de drager van het leven is.
3) watergeneeswijze.
4) warmteregeling.
5) vast, vloeibaar, of gasvormig zijn aggregatietoestanden der stof.
6) versterkende.
7) stoelgang-bevorderend.



De hydrotherapie mag op therapeutische gevolgen wijzen, waarop geen enkele geneesmethode zich beroemen kan; zij had aan het wonderbaarlijke grenzenden invloed op zenuwlijders, circulatiestoornissen, 1) ziekten van ademhaling en spijsvertering, van lever, milt en nieren, bij rheumatismus en stofwisselingsziekten.
Eindelijk werd door Prof. WINTERNITZ het bewijs geleverd, dat bij methodische thermische 2) behandeling het bloed zijne samenstelling in dien zin wijzigt, dat het vijandig wordt aan de schadelijke machten, die er op inwerkten. Hij ontdekte dat het bloed, onder de inwerking van koud water meer alcalisch wordt en parallel 3) daaraan de roode en witte bloedlichaampjes en het globulinegehalte vermeerderd worden.
Hij heeft zich in één woord de verdienste verworven, den zieken mensch op diens eigen voorraad stof en kracht te wijzen; hij heeft hem geleerd hoe hij ontkomen kan uit de handen van organische schuldenmakers, die voor hem bij paarden, ezels, runderen enz. levensenergie leenen. Prof. WINTERNITZ zelf, verder Dr. WACHSMUTH en Prof. Dr. SCHWENINCER en vele anderen hebben het bewijs geleverd, dat de koudwaterbehandeling bij diphtherie veel gunstiger uitkomsten geeft dan de serumtherapie.
Ik ben over het serum en de serumtherapie wat uitvoerig geweest, omdat de vivisectoren zich bij voorkeur op de serumpraeparaten steunen, waar het goed recht van de vivisectie moet verdedigd worden. Uit mijn betoog, dat alles behalve volledig is, moge gebleken zijn, hoe onzeker, direct en indirect schadelijk de serumtherapie is en hoe men op veel eenvoudiger wijze met koud water zijn doel kan bereiken. — .Diphtherie _ zoo zeide ik vroeger al - .is eene vermijdbare ziekte, .waarover ik lachend de schouders ophaal, omdat ik zorg draag
1) in den bloedsomloop.
2) met warmteaanwending.
3) loogachtig — het tegenovergestelde van zuur.
4) evenwijdig.



.dat mijn lichaam geen kwartier geeft aan de microben, 1) die .haar, zooals men beweert, in het leven roepen."
Als een geneesheer bij dreigende epidemieën capucinades2) voor leeken houdt — zoo schreef ik vroeger, — dan denk ik aan een addertje in het gras en wil de gedachte mij niet verlaten, dat hij bezig is het publiek ontvankelijk te maken om gretig te happen naar de onrijpe vruchten uit de bacteriologische keuken; vruchten, die de kweekers misschien zelf van de hand zullen wijzen als de nood aan den man komt; want het gaat den geneesheeren-fabrikanten van vaccins 3) en serumpraeparaten als de banketbakkers, die de eigengemaakte, maagbedervende taartjes zelf niet gebruiken, maar ze met alle middelen der reclame hunne geachte clientèle aanbevelen.
Daar ik geen fabrikant van serumpraeparaten ben en geen salaris geniet van de Höchster Farbwerken, 4) heb ik er geen belang bij, het publiek in den waan te brengen, dat zijn levensbehoud afhangt van het gebruik van therapeutische agentia, 5) die direct of indirect met de vivisectie in verband staan, en zelfs het gebruikelijke, min of meer theatrale: „een hond of uw leven" der vivisectoren laat mij koud en brengt mij hoogstens een glimlach op het gelaat.
Eerlijk gezegd ben ik bang voor vaccins en serumpraeparaten, voor tuberculine en verdere brouwsels ; ik sta hierin niet alleen, ik heb nooit gehoord, dat eenig geneesheer tuberculine gebruikte, maar wel dat Dr. MüLLER te Weenen, toen hij door pest was aangetast, hardnekkig weigerde zich met serum te laten behandelen. Toch was het in zekeren zin zijn eigen brouwsel, dat hij wantrouwde.
Dr. STRUYCKEN gebruikt in zijn .pro" eene zinsnede, die ik niet onopgemerkt voorbij wil laten gaan. — Zij luidt: .En hoe
1) microben of bacteriën, de kleinste levende wezentjes uit het plantenrijk, waarvan sommige soorten een belangrijke rol bij vele ziekten spelen.
2) preeken.
3) stoffen tot inenting.
4) een fabriek waar zulke geneesmiddelen vervaardigd worden.
5) stoffen met geneeskrachtige werking.



„snel wordt bij een dier de pijn eener verwonding door andere „driften niet op den achtergrond gedrongen. Het bewuste men„schelijk gevoel van pijn mag niet als zoodanig ook bij dieren
„worden aangenomen."
Het heeft mij volstrekt niet verwonderd dat een schrijver, die voor de vivisectie pleit, het lijden der dieren tot een minimum tracht terug te brengen, maar hij vergeet te melden, dat hij in zijne meening lijnrecht staat tegenover die van Prof. Dr. Max flesch, neergelegd in zijne brochure: Antivivtsections-Bewcgung, Naturürzte tind Wissenschaft.
Waar genoemde geleerde optrekt tegen de antivivisectionisten en hen het verwijt naar het hoofd slingert, dat de antivivisectiebeweging ongemotiveerd is, wijst hij er op, hoe tal van gruwelen op groote schaal plaats hebben, waartegen niet geageerd wordt en verklaart hij zeer beslist, dat de lagere dieren, tot zelfs weekdieren toe, zeer vatbaar zijn voor pijngevoel. Hij noemt
het eene geraffineerde 1) wreedheid, wanneer een levend dier met
een mes door de breede weefselmassa van de sluitspier gesneden wordt, ten einde het van de schelp los te maken en daarna op deze wondvlakte en haar teere slijmhuid met bijtend citroensap gedroppeld wordt, om ten slotte, door het spijsverteringskanaal gekwetst, in het bijtende zoutzuur en pepsine-mengsel van den maaginhoud te worden nedergelaten: hij zegt dat dit zonder overdrijving het lot is der oesters en mossels, het hooggenot van den aristocratischen lekkerbek.
Hij betreurt het dat kreeften levend in kokend water worden geworpen, dat het onder de visschen de aal evenzoo vergaat, dat de kikvorschen gemarteld worden om de kikkerbilletjes te verkrijgen en levende schildpadden met gloeiende ijzers uit hun schaal worden losgemaakt. En dan vraagt hij: Hoe staat het met het mesten der ganzen, hoe met het castreeren der hanen en ossen voor de streeling van den smaak?
Prof. flesch heeft ons door zijne brochure volstrekt niet overtuigd, dat men een kwaad kan goed praten, door op een
1) verfijnde.



ander omvangrijk kwaad te wijzen, maar wel moeten wij hem dank wijten, dat hij zonder eenige reserve, onomwonden heeft uitgesproken, dat zelfs de laagste dieren een sterk uitgedrukt pijngevoel hebben. Nu zal wel nooit eenig normaal denkend en voelend mensch betwijfeld hebben, dat dieren pijngevoel bezitten, maar de ondervinding leert, hoe gemakkelijk het publiek zich zelfs het onwaarschijnlijkste laat suggereeren, als een medicus het vertelt, en daarom heeft Prof. MAX FLESCH eene goede daad gedaan, door er met nadruk op te wijzen, dat zelfs de lager georganiseerde dieren hoogst gevoelige wezens zijn.
.Pour justifier le meurtre des animaux — zegt GLEïZES zoo .juist — on a raisonné longuement sur leurs qualités et leurs „moyens; mais avant de rechercher ce que sont les animaux, ,il aurait fallu considérer ce qu'est 1'homme et voir si la „raison lui a été donnée, pour n'avoir point de sens, la bonté .pour être cruel, la justice pour être oppresseur. 1)
Dr. STEPHEN SMITH, lid van het Koninklijk Genootschap van Heelkundigen in Engeland, zegt zeer juist, dat pijn geen bijzaak is, maar van het uiterste belang voor het bestaan van individu en ras. Zonder pijn zou het kind zijne hand in het vuur houden. Zonder pijn zou men geen voorzorgen tegen letsel nemen. Zonder pijn zou een ras ophouden te bestaan. Hoe sterker de gewaarwording van pijn, des te meer zal men er zich voor trachten te vrijwaren en des te beter wordt onze kans in den
strijd om het voortbestaan.
Daarom is door de evolutie de vatbaarheid voor pijn vermeerderd. Bij de dieren dient ze blijkbaar tot hetzelfde doel. Daar voor hen dezelfde noodzakelijkheid bestaat voor sterke vatbaarheid voor pijn als bij den mensch; daar de evolutie hetzelfde aandeel erin gehad heeft om deze te vermeerderen, dwingt
1) Om den moord van dieren te rechtvaardigen heeft men lang geredeneerd over hun hoedanigheden en vermogens, maar alvorens te onderzoeken wat de dieren zijn, had men moeten nagaan wat de mensch is en zien of de rede hem gegeven is om zinneloos te zijn, de goedheid om wreed, en het recht om verdrukker te zijn.



de analogie ons tot de overtuiging dat die vatbaarheid evenzeer
Tel? zelfs in meerdere mate is deze in de dierenwereld van noode, want de mensch kan door zijn hooger ontw.kkeld verstand beter letsel voorzien en de beschaving beschut he.n tot zekere mate er tegen. Wij hebben daarom recht tot het besluit dat het lagere deel der schepping zelfs gevoeliger voor p.jn is
daDaTJde vivisectoren overigens zelf overtuigd zijn dat in de laboratoria en ziekenhuizen duchtig gefolterd en gepijnigd wordt, ÏjÏÏt het artikel getiteld: „Wissenschaftl.che Versuche voorkomende in het „Aerztlichen Vereinsblatt" no. 427.
Daarin komt de veelbeteekenende waarschuwing voor dat
leiders van de klinische en andere wetenschappelijke jchtmgen
die zelf of hunne assistenten proeven op menschen of diere verrichten de uitkomsten hunner proeven niet publiek moeten mTken omdat de natuurgeneeskundigen deze publicaties tot
een onderwerp van agitatie maken.
De pro"-schrijver zegt al verder: „Het meerendeel dan ook der anti-vivisectionisten zij zouden vivisectie wel geoorloo [achten, indien slechts het nut voor de geneeskunde werd aan-
"9Teg°enn deze bewering, die blijk geeft hoe weinig de schrijver bekend is met het streven der anti-vivisection.sten, teeken ik
erDe%PnrtMvLeactLannen staan, wat de groote meerderheid aangaat op het streng ethische standpunt en twisten onder elkander niet over het meerdere of mindere nut der vivisectie.
Zelfs al zou de vivisectie groot nut doen, wat aan rechtma tigen twijfel onderhevig is, dan nog zou men haar r«ht bestaan moeten bestrijden, indien men niet .het doel heiligt middelen" van onbeperkte toepassing wil verklaren.
Het is werkelijk merkwaardig hoe de wreedheden der vivisectie erg onderschat en haar nut overschat wordt
Vergeleken met het groote aantal vermoorde dieren en de vele martelingen en wreedheden die daarbij plaats grepen, zijn



de uitkomsten der vivisectie werkelijk onbeduidend en gering.
Veel wat men aan dierproeven toeschrijft is er in het geheel niet aan te danken en zou men langs andere wegen eveneens hebben kunnen vinden en zou stellig gevonden zijn, wanneer niet door de eenzijdige bevoorrechting der vivisectie, alle overige onderzoekingswijzen naar den achtergrond waren gedrongen, zoodat de meeste menschen gelooven, dat er buiten de vivisectie geen mogelijkheid bestaat het gebied van het leven en
de ziekte te leeren kennen.
.Want nog steeds is het onze overtuiging" — aldus Dr. STRUYCKEN — .dat vaccinatie tegen hondsdolheid en pokken, .seruminjecties tegen diphtheritis en croup, tegen tetanus en .vlekziekte, tegen miltvuur en tuberculose nuttig zijn als middel .ter genezing, zij het dan als diagnostisch hulpmiddel, bij mensch .en dier."
Met allen eerbied voor de overtuiging van den schrijver, durf ik beweren, dat ik tegenover zijne heiligspreking van elk der genoemde middelen tal van autoriteiten kan plaatsen, die het nut niet alleen niet inzien, maar het flinkweg in twijfel trekken of bestrijden.
.Nog steeds roemen wij het chloral (en zijne vele verwanten) .als een kostelijk en niet te overschatten middel om lang ont.beerden slaap te verschaffen," aldus de schrijver.
Het was mij niet bekend dat LlEBRElCH, die het middel ontdekte, waarvan de hooggeroemde reputatie al sedert lang dalende is, hiermede proeven op dieren verrichtte, maar op gezag van den schrijver wil ik het gaarne aannemen en blijf ik alleen beweren, dat de proeven volmaakt overtollig waren en de verkregen uitkomsten hoegenaamd geen recht gaven hieruit besluiten voor menschen te trekken, omdat de laatste in vele gevallen heel anders reageeren dan de dieren, zoodat hij niettegenstaande de dierproeven toch weder op menschen rnoest beginnen.
.De vele schitterende resultaten, welke physiologie en ook .de overige geneeskundige vakken vooral de pharmacodynamie „(leer van de werking der geneesmiddelen) reeds aan de vivisectie ".te danken hebben, zulllen bij ieder den indruk moeten maken,



.dat ook in de toekomst vivisectie moet geoorloofd blijven. " Als de schrijver aldus spreekt, kost het me moeite een glimlach te onderdrukken en te gelooven, dat hij in ernst spreekt, want waarheid is het, dat de moderne geneesheer nog vaak even empirisch als de oudere handelt en dit met recht, want als de menschheid moest wachten tot de geneesheeren er in slagen, voor een of ander verkregen gunstig gevolg eene wetenschappelijke verklaring te geven, zou het er treurig uitzien.
Gelouterde empirie 1) en Hippocratisme 2) speelt nog altijd de hoofdrol in de therapie, al wordt den leeken het tegenovergestelde diets gemaakt, en aan die weinige onzekere kennis van de werking der geneesmiddelen is het misschien te wijten, dat de Hoogleeraar BAMBERGER in zijn klassiek werk over de hartziekten kon zeggen, dat er meer menschen door de behandeling van hartziekte stierven, dan aan de ziekte zelf.
Ik wil eene poging wagen, om de denkende, verstandige lezers van mijn artikeltje zoo mogelijk in eens te genezen van hun geneesmiddelbijgeloof en ik kies daartoe een stukje van den Hoogleeraar in de geneeskunde, Dr. ROSSBACH, dat ik onvertaald en woordelijk teruggeef:
„Die Zeit der alleinseligmachenden Karbolsaure ist unwieder„bringlich dahin und wir stehen vor einem Chaos in stürmischer „Wellenbewegung daherbrandender Mittel, von denen eins das „andere verschlingt oder vor sich herstösst. 3) Uebermangansaure, ".Karbolsaure, Salicylsaure, Thymol, Benzoësaure, Kreosot, Euka„lyptol, Borsaure, Resorcin, Hydrochinon, Jod, Brom, Chlor, „Jodoform, Zinkoxyd, Salpetersaures Wismut, Sublimat und vele „anderen Mittel haben einander in kürzester Frist abgelöst. In „dem einen Jahr schwört die ganze Welt auf das eine, im „nachsten Jahre auf das andere derselben. Nun summt und
1) ervaring.
2) De leer van den Griekschen geneesheer Hippocrates, die in vele opzichten met de beginselen der natuurgeneeskunde overeenstemt.
3) De tijd van het alleenzaligmakende carbolzuur is onherroepelijk voorbij en we staan voor een verwarring van geneesmiddelen, die als stormgolven op ons aanbruisen, van welke het een het ander verslindt of verdringt.



saust es in unserem Ohre, das vieltausendfache in den letzten "jahren gehorte Wort Jodoform, noch tanzt es in allen mog"lichen Verschlingungen in allen unseren medizm.schen Ze.t"schriften: Jodoformverbande, Jodoforminhalation, jodo ormgase, "lodoform zum Wundverband, jodoform gegen Kehlkopl.chw.nd-
sucht Jodoform gegen Krebs, Jodoform gegen Drusen, odo orm
"aeaen Syphilis, Jodoform gegen Meningitis tuberculose da
"kUngelt und dröhnt schon wieder ein neues Wort deuthch
"hörbar aus dem Strassenlarm durch die Penster ,n unsere
Stube herein: „Sublimat"; dieser neue Ruf schwillt ,m«ner
'lehr an und ob wir uns auch die Ohren zuhalten, nun geilt
"es von 'allen Seiten immer dröhnender: Sublimat, Subhma ,
"sublimat1 Weh' dem Manne, der noch einmal das armsehge,
"fast nichts desinfizierende Wahnsinn erregende Jodoform an-
"wendet und seine Wunde so gefallig pudert und seine Kranken
"so süss duften lasst, wie eine Gartenblume; fort mit ihm.
" f • Rpsserer der hat uns unzweifelhafte, we.sze.
"D°cLe hende und wasserklarlösliche Sublimat; da giebt es „nichtnechen ^ pike dahingemaht,
,,keine schlechte Wun te mehr ^
"ZZ " Alten dal Sublimat für ein Giffen und
Und do=h « vielleicht ^
;;dle FeJer in
„nichtende Phll.pp, a gegen ta ^ a„h „„h
"duf" tienen' Speilalisten ,n Desinleklionsmiiteln dahed Wie " ... . . Hnrh die aiten Spezialitaten fürs Auge, furs Ohr,
"ZTZViï£ KehU .0. d» Magen. «M. "ietzt 10. alle diese Organe nnd OrgSnchen nur eme Behan
".lungsweise und eln £*£££1
' therapieM^de^Vierteliahr w^rd von der Erkrankung eines
„therap - J , t d durch Resorcin sicher geheilt
-»• denn die heilt gründlich



„das Resorcin. Was, Sie haben noch Blasenkatarrh? Haben
Sie denn kein Resorcin angewendet? Magenkatarrh? Schne ''.Resorcin aus der Apotheke geholt, langstens morgen sin
,,Sie geheilt. 1)
„Folgendes ist gegenwartig das Schema der Veröffenthchungen „über die Wirkung der Desinfectionsmittel. Ein Erster grei
1) Overmanoaanzuur.. . salpeterzuur bismuth, sublimaat en vele andere middelen hebben elkaar met korte tusschenpoos afgelost ££
zweert de gansche wereld bij het eene, het volgend ,aar bij het andere middel Nog gonst en suist ons in onze ooren het in de laatste jaren z duizendvoud gehoorde woord jodoform, nog danst het in alle mogelijke> v rwikkelingen in al onze geneeskundige tijdschriften: jodoform-verbanden jodoform-inademing, jodoform-gaas, jodoform voor verbinden van , w«ten.
jodoform tegen keeltering, jodoform tegen kanker, jodoform tegen klieren,
jodoform tegen syphilis, jodoform tegen tuberculeus» hersenvh daar klinkt en dreunt reeds weder een nieuw woord duidelijk hoorbaar het straatrumoer door de vensters onze kamer binnen: sublimaat (een verbinding van kwikzilver en chloor); deze nieuwe roep zwelt gestadig aan en r houden wij de ooren dicht, gilt men van alle kanten steeds hard sublimaat, sublimaat, sublimaat! Wee hem die nog dat armzahge bijna ontsmettende, krankzinnigheid veroorzakende jodoform aebruk J
wonden zoo aardig poeiert en zijn zieken zoo liefelijk rieken laat als een bloempje- weg met hem. Daar is wat beters: het onbetwijfelbare, witte,
T2,,. J»»«.»<*•—<• ; r :
wonden meer, de bacteriën worden nu weggemaaid als het koren door den maaier Hoera voor het sublimaat! Hoe belachelijk dat de ouden he sublimaat als vergif beschouwden en zoo bang waren als ze een,ge milligrammen in de pillen van Dzondi verwerkten! We zullen 't we.dra a!ssulker0P de boteram strooien. En toch is misschien reeds hier of daar de pen n de inkt gedoopt, uit wier punten een vernietigende kritiek tegen het .ubl.maat op het geduldige papier zal vloeien. Ach, en nu komen ook nog de
nieuwe specialiteiten in ontsmettingsmiddelen. Hoe overbodig worden oc nieuwe spei. hebben nu voor
die oude specialiteiten voor oog, oor, neus, keel maag
al die organen en orgaantjes maar één behandelwijze en één m.ddeL Daar hebt ge de specialisten voor resorcine. Hoe mooi, hoe eenvoudig, hoe dudelijk is de resorcine-geneeswijze toch! iedere drie maanden toch word van een ander orgaan medegedeeld, dat ziekte ervan door resorcine met g heid genezen wordt. Er is geen diphtherie meer, want resorcine geneest d,e arondia Wat hebt ge nog een blaasontsteking? Hebt ge dan geen resorcin gebruikt? Ma'agcatarrh? Vlug resorcine uit de apotheek gehaald, dan zijt ge op z'n laatst morgen beter.



„mit kühner Hand in den grossen Topf der aromatischen ' .Mittel, holt das nachste beste heraus, sieht, ob durch dasselbe „Bacterien getötet werden und erklart es daraufhin als vor„zügliches Desinfektionsmittel und Antiseptikum; auch hat er „bereits bei mehreren inneren Krankheiten, namentlich bij Diph-
„theritis, mit Glück versucht. 1)
„Sodann erscheint in einer medizinischen Wochenschrift fur „Aerzte die Mitteilung eines Zweiten welcher das Mittel bij den„selben Krankheiten angewendet und dasselbe gunstige Resultat "erhalten hat, wie der Entdecker. Von jetzt an heisst es nicht „mehr in den Zeitungen: „Das von Herrn Eins zur WunddesJnfektion empfohlene Mittel" sondern kurz: „Das von Herrn ".Eins und Zwei empfohlene Mittel." Es kommt noch ein Dritter; "es steht nun überall zu lesen: „Das neue Mittel, laut einstim"migen Empfehlungen von Eins, Zwei und Drei." Nun kommt „das Heer der anderen Erkrankungen: Herr Vier findet das ,,Mittel vorzüglich auch bei der Kratze, Herr Fünf bei Gicht, ",Herr Sechs bei Typhus, Herr Sieben natürlich bei Tuberculose, "sodann referiert Herr Acht seine mit dem Mittel bei Ohren"krankheiten gemachten Erfahrungen ; Herr Neun die Wirkungen "bei Augenkrankheiten, Herr Zehn die Anwendung in der Gynaecologie. Nun kommen Artikel von einem bekannten Popular„schriftsteller in die Weinlaube. In allen Zeitungen finden sich " Ankündigungen des Remedii purissimi von der chemischen Fabrik 'des Herrn So und so. Nun wird es in allen Krankenhausern, „in allen Kliniken in extenso probirt, es erscheint Mitteilung ;,auf Mitteilung von Seiten der Assistenten aus der Klinik zu „A und B, C und D mit Modifikation in der Anwendungs„weise. Leider tauchen von dem grossen Krankenhause zu Y nun
1) De werking van ontsmettingsmiddelen wordt tegenwoordig in hoofdtrekken op de volgende wijze bekend gemaakt. No. 1 grijpt met kloeke han in den grooten mengketel der aromatische middelen, haalt er het eerste he beste uit, kijkt of daardoor bacteriën gedood worden en verklaart dan dat het een uitstekend ontsmettings- en kiemdoodend middel is; ook heeft hij het reeds bij verscheidene inwendige ziekten, speciaal bij diphthene, met succes aangewend.



auf einmal Beobachtungen ungünstiger Wirkungen auf; ihnliche aus den Kliniken zu G und H, ahnliche aus Italien, Frankreich. ,Allgemeine Panik! Jetzt wird in der oder jener med.zin.schen Wochenschrift ein plötzlicher Todesfall infolge jedes Mittel publiziert - und nun findet endlich die arme Seele ihre Ruhe .wieder, wenn nicht etwa nach einem jahre ein neuer EhrenrPitter auftritt. 1) ...
'' — ' i • n.holh
Nun zahle man zusammen, wie vlele bcnnraiwiw .«>"«■»«» „eines einzigen Jahres nur durch das eine Wörtchen - s.ch „einen Namen gemacht haben, man wird staunen. D.eselben, „vor einem Jahre noch ganz unbekannt, sind auf einmal
„Forscher" geworden. 2)
" 1) Alsdan verschijnt in een geneeskundig weekblad voor artsen de mededeeling van No. 2. die het middel bij dezelfde ziekten heeft toegepast en hetzelfde gunstige resultaat verkregen heeft als de °ntdeii^ *n a J oogenblik wordt het in de 1. ,
ontsmetting aanbevolen middel maar kor g ^ ^ ^
en 2 aanbevolen middel, uan ...... - ,
overal- het nieuwe middel, eenparig aanbevolen door 1, 2 en 3 Nu Zt heirleger van andere ziekten aan de beurt: No. 4 vindt het middel voortreffelijk ook bij schurft, No. 5 bij jicht, No. 6 bij typhus, No. tuurlijk bij tuberculose. Daarna geeft no. 8 verslag van zijne bevindingen met het middel bij oorziekten, No. 9 bij oogziekten, No. 10 over de toepassing bii vrouwenziekten. Dan verschijnen artikelen van een bekend populair schrijver in de „Huisvrouw". In alle bladen staan advertenties van het S n alle zuiverheid door de chemische fabriek van X en Co vervaardigd Dan wordt het uitvoerig in alle ziekenhuizen en klinieken geprobeerd voor 9 na verschijnen mededeelingen van de hand der adsistenten van de, imek
e A en B C en D, waarin zij wijzigingen in de toepassing en behandel ngs
wiiu aangaven Helaas duiken uit het groote ziekenhuis te Y opeens benchten op dat ongunstige werkingen zijn waargenomen; evenzoo uit de klm.e en G en H en eveneens uit Italië en Frankrijk. Algemeen, pamek. Nu wordt l een of ander geneeskundig weekblad een plotseling ster geval als gevolg van dat middel bekend gemaakt - en nu vindt eindelijk de arme z. haar rust terug, zoo niet wellicht over een jaar een nieuwe
eer opstaat. hoeveel schrijvers er binnen een enkel jaar alleen
Jr ïï ééne 'woordje nZ gemtJ hebben, dan za, men verbaasd staan I Menschen die een jaar 9eleden nog geheel onbekend waren, zijn opeens „onderzoekers" geworden.



„Sie kommen auf die allgemeinen Naturforscherversammlungen „und halten Vortrage über ihre Erfahrungen in diesem Mittel. „Bei Vorsteliungen heisst es nun: „Herr Eins!" Ah, Entdecker „der Wirkung des Mittels auf Tuberkulose! ? — Zu dienen „mein Herr. — Wie süss ist doch eine solche Berühmtheit. Was „bedeuten gegen solche neuen Herren die veralteten Berühmt-
„heiten" enz. enz. 1)
Een commentator van dit artikel van den Hoogleeraar Dr. ROSSBACH, voorkomende in het Aertzlichen Vcreinsblatt voegt
hieraan zeer humoristisch toe:
„Opernglas war zu dieser Execution überflussig. Nachdem „der arzneiglaubige Leser einige Male nach Luft gerungen hat, ,.wird er sich erinnern, dass nach OXENST1ERNA die Welt nicht „weiss, mit wie wenig Verstand sie regiert wird. Auf Prof. „ROSSBACH aber darf sich der Leser dafür berufen, dass sie „mit noch weniger Verstand kuriert wird.
„Da es nicht an mir ist, einen Gehenkten auch noch zu „köpfen, können wir den Leichnam des Arzneiaberglaubens zur „Bestattung der chemischen Industrie überlassen. 2)
Nu dit ben ik volkomen met den commentator eens; den chemische industriëelen, waaronder enkele, die den Doctorstitel voeren, is die taak ten volle toevertrouwd. In de zomermaanden kan men hen ook in de Nederlandsche badplaatsen vinden,
1) Zij komen op de algemeene vergaderingen van natuuronderzoekers en houden voordrachten over hun bevindingen met dit middel. Worden ze aan elkaar voorgesteld, dan zegt men: „Mijnheer no. 1." „O, ontdekker van de werking van het middel tegen tuberculose!?" - „Om u te dienen, mijnheer." Hoe streelend is toch zulk een beroemdheid. Wat beteekenen daarbij vergeleken de verouderde beroemdheden 
2) Bij deze gerechtsvoltrekking kon een tooneelkijker gemist worden. Nadat de aan geneesmiddelen geloovende lezer eenige malen naar lucht gesnakt heeft, zal hij zich herinneren dat volgens (den Zweedschen rijkskanselier) OXENSTlERNA de wereld niet weet met hoe weinig verstand zij wordt geregeerd. De lezerkan zich echter op prof. ROSSBACH beroepen dat de wereld met nog minder verstand genezen wordt.
Daar 't niet mijn taak is, een geguillotineerde ook nog 't hoofd af te slaan, kunnen wij het lijk van het geneesmiddelbijgeloof aan de scheikundige nijverheid ter begraving overgeven.



waar zij gedurende eenigen tijd een vorstelijk leven leiden van de honderdduizenden, die zij met medehulp van geneesheeren, het goedgeloofsche publiek uit den zak klopten.
Wanneer wij het boek der geschiedenis raadplegen, dan doemen voor ons oog, bij alle volken, onder allerlei standen, klassen en kasten wereldwijzen op, die buiten de universiteiten stonden, maar niettemin uitblonken ; en voor de geneeskunde zijn het leeken, mannen van intuïtie geweest, die nieuwe banen van
kennis openden.
Was PRIESSNITZ, de eenvoudige boer, niet de grondlegger
van de waterbehandeling die thans door Prof. WINTERNITZ het
burgerrecht in de geneeskunde kreeg?
Heeft RlKLl, een man zonder eenige geneeskundige op ei ing, niet het recht zich te beschouwen als de vader van de luchtlichtbehandeling, die thans vooral in Duitschland op het voorbeeld van Dr. LAHMANN zulk eene belangrijke uitbreiding heeft
qekregen en schoone resultaten geeft?
Is FlNSEN met zijne lupusbehandeling niet in de voetstappen getreden van MAXIMILIAN Mehl te Oranienburg, die zich reeds lanqer dan vijftien jaar met die therapie bezig houdt en op vele gunstig verloopende gevallen kan wijzen? Werd HANSEN, een leek, niet als bedrieger aan de kaak gesteld door geneesheeren, die 'zich later meester maakten van eene zaak waaruit zien onder de leiding van de doctoren BERNHE1M en LlEBAULT het leerstuk der hypnose en suggestie ontwikkelde?
Moest de massage, die sedert onheuglijke tijden zulk eene belangrijke rol in de geneeskunde der natuurvolken speel e, niet door Dr. metzger, Dr. relbmayr, thure-brand en anderen aan de vergetelheid worden ontrukt?
Bijna op geen enkel gebied van het menschelijk weten, in geen enkele kunst is het aantal vaststaande waarheden of daadzaken die door niemand betwijfeld worden, zoo gering — bijna
nergens zijn de regels voor doen en laten zoo onzeker, als juist in
de geneeskunde en bijzonder op het gebied van de pharmacie. 1)
1) geneesmiddelen.



De schrijver van de .pro" heeft al te weinig in het oog gehouden, dat het organisme der dieren en der menschen zoo hoogst verschillend is, dat men bijna zonder uitzondering in ergerlijke dwalingen vervalt, wanneer men uit de experimenten van dieren, besluiten trekt voor de menschen.
Bij de eindelooze arbeidsverdeeling en het steeds toenemend aantal specialisten, 1) gaat overzicht en samenhang verloren! ieder beweegt zich in zijn eng, begrensd kringetje, door louter boomen wordt het bosch niet gezien, en dit is een van de redenen dat de leeken, die op een meer algemeen standpunt staan, nieuwe banen op het gebied der therapie geopend, hervormingen in het leven geroepen hebben die aanvankelijk doodgezwegen, maar onder den invloed van de openbare meening, zij het ook tegen wil en dank, door de geneesheeren als heilzaam moesten erkend worden, nadat de oorspronkelijke denkers behoorlijk gesteenigd waren.
„Erst veracht man 's, dan verlacht man's, dann nimmt in .Acht man's, endlich macht man's", is een Duitsch spreekwoord, dat de geneesheeren op zich zelf mogen toepassen. 2)
wlnternltz was de pionier van de hydrotherapie, na hem kwamen oertel, senator en du bols reymond met de bewegingstherapie, von leyden, von noorden, rubner met de diaetetiek, metzger, llnz, reibmayr met de massage, Bernheim en LiÉBAULT met de hypnose, nlemeyer, Brehmer en dettweiler met de lucht-, Lahmann met de zonnetherapie. Dat de schitterende gevolgen van de hygiënische therapie zoolang door de geneesheeren genegeerd werden, is te betreuren in het belang der menschheid, een schadepost voor het aanzien van den geneeskundigen stand en in strijd met het welbegrepen stoffelijk belang der geneesheeren. De moderne tijd heeft de waarde en beteekenis van het exacte, dat zich niet dekte met een evenredig kunnen, overschat; de wetenschap verzamelde maar steeds materiaal en nog eens materiaal; een moderne
1) Geneesheeren die zich aan een bepaald onderdeel wijden.
2) Eerst veracht men het, dan lacht men er om, dan let men er op, eindelijk maakt men het na.



scholastiek 1) ontwikkelde zich, een zee van détails 2) ontstond, waardoor het overzicht verloren ging, waarbij geen leiding meer mogelijk was. De microscoop en de chemie hebben stellig belangrijke gezichtspunten geopend in de structuur en de beweging der materie, maar bij iedere microscopische en chemische ontdekking werd de philosophische horizon kleiner, omdat de microscopische en chemische analyse 3) — een onontbeerlijk hulpmiddel bij wetenschappelijke onderzoekingen — zelf tot systeem verheven werd, waar zij had moeten blijven wat zij is, een onderdeel van de synthese. 4)
De wetenschappelijke tijdgeest heeft de toongevers der wetenschap meer en meer in de richting der analyse 5) gedreven, die tot belangrijke ontdekkingen en uitkomsten heeft geleid, maar niet bij machte is, uit het in zijne wezenseenheden verbrokkelde object 6) zich een de waarheid naderend beeld van het wezen zelf te vormen.
Een onderzoeker moge het voor zijn doel noodig hebben om enkele elementen uit hun verband te nemen en teruggaande hen analytisch, langs microscopischen of chemischen weg te ontleden, maar wanneer de mensch tot in zijne laatste elementen geanalyseerd wordt en geen enkele synthetische schrede naar voren gedaan wordt, om uit de vergelijkende zoölogie 7) en biologie 8) van alle organische wezens zich een beeld te scheppen van den ontwikkelingsgang van den mensch, dan zullen zelfs de met groote scherpzinnigheid en exactheid uitgedachte en ten uitvoer gebrachte experimenten slechts als decoratie 8) dienen, om de onmacht van het kunnen te bemantelen.
Naarmate de methoden van onderzoek exacter werden, steeg
1) schoolgeleerdheid.
2) bizonderheden.
3) scheikundige ontleding.
4) opbouw der wetenschap: uit bizondere waarheden algemeene opbouwen.
5) ontleding: uit algemeene waarheden tot bizondere afdalen.
6) voorwerp (van studie).
7) dierkunde.
8) leer van het leven.
9) versiering.



de afgodische eerbied voor feiten, die in weerwil der exactheid vaak geen feiten bleken te zijn; de graad van exactheid werd voor de laboratoriumarbeiders een onderwerp der hoogste bewondering en maar al te dikwijls de graadmeter voor de beoordeeling van kennis en bruikbaarheid.
Ingespannen in hun laboratoriumarbeid herhaalden de geleerden duizendmaal de gangbare leerstellingen hunner partij, waarbij ontelbare dierlevens na duldelooze martelingen opgeofferd werden, maar het grootste object, de mensch, zooals hij is en bestaat, werd, bevreesd als men was zelfs voor den schijn van speculatie, 1) zelden objectief in het oog gevat, en van die levens- en beroepsbeschouwingen hebben de leeken handig gebruik gemaakt.
Het wil mij voorkomen, dat de schrijver van de „pro" den vivisectoren een slechten dienst bewezen heeft door de schitterende^) resultaten van de pharmakodynamie, 2) op de creditzijde der vivisectie te brengen.
Wanneer onder pharmakodynamische middelen de geneesmiddelen in engeren zin begrepen worden, dan maak ik mij sterk, voor bijna ieder geneesmiddel, dat door den eenen geneesheer geroemd wordt, een anderen geneesheer te vinden, die het nut er van in twijfel trekt, of het schadelijke eigenschappen toeschrijft.
Zeer pakkend is, wat Prof. Dr. HUGO SCHULZ zegt over de onvoorzichtige, therapeutische syllogismen, 3) die men uit dierproeven pleegt te trekken; — hoe waar is het als de geleerde zegt: „Er waart een geest van onrust door het pharmako,.therapeutisch streven van onzen tijd. Steeds worden nieuwe „wegen gezocht, met moeite gebaand en gangbaar gemaakt, maar „zij willen niet voeren naar het door de practijk alleen ge„wenschte doel." Hoe rustig, onbewogen, de eeuwen trotseerend staat tegenover dat woelen en jagen naar geneesmiddelen, de
1) door nadenken en redeneeren tot waarheden komen.
2) leer van de werking van geneesmiddelen.
3) sluitredenen, gevolgtrekkingen.



diaetetische therapie in de ruime beteeten., van het woord, dus met inbegrip van de water-, licht- en luchttherap.e!
Hoe geheel anders zou de wereld er uitz.en, wanneer a tijd, moeite, opoffering en geld die aan het ontdekken van nieuwe geneesmiddelen en het experimenteeren op dieren besteed werden, gebruikt waren om het publiek hy9'enlsch op te voeden en bekend te maken met zijne ware, lichamelijke be-
hQE Proeven op menschen en schandelijke proeven, het valt niet ,te ontkennen, ze zijn genomen, gelukkig bijteoge hooge „uitzondering en onder luid protest van allen beweert Dr.
"Ter, dat die schandelijke proeven in grooten getale hebben plaats gehad en slechts enkele op zich zelfjrt» uitingen van verontwaardiging daar tegenover g terwijl de meerderheid der geneeskundigen bleef zwijgen.
Men denke slechts aan het verregaand brutaal en cynisc ) optreden der Redactie van het Duitsche Tijdschrift voor Dermatologie 2) en Syphilis, als demonstratie tegen de kreet van verontwaardiging der leeken over de ergerlijke handeing.n«n NEISSER te Breslau en leze, wat de Hoogleeraar SLOSSE
durfde schrijven: .
Das Ziel det Wissenschaft is der Fortschritt des mensch-
lichen Wlssens .« jedcH Prm. Wir wissen nicht, au welchem
"höheren Z.ecke Katzen und Meetsehweinchen dtenentonnen.
als «m die Wissenschaft au Mtdem. Und a«ch da, M.nstkn
„Menschckhm is nichu im V,rSkkh „H,n Ikat-
,,sache3)
1) hondsch, onbeschaamd.
priis' w,i .»■ - — »
-ij....... .......
doeleinden „ebtaiken. Een m...ch.nl.»en ,1 ni.ts .n ..tg lijking met een nieuw feit.



Eerbied voor de wetenschap, eerbied voor hare Hoogepriesters en banierdragers is de leuze van den schrijver; zijn streven om de eer der wetenschap hoog te houden loopt als een roode draad door zijne brochure.
Dit streven drukt haar den stempel op van eenzijdigheid, waar de schrijver de wetenschap reeds a priori beschouwt als het hoogste, het onaantastbare, waarvoor alles, zelfs het menschelijk gemoed en het geweten zich buigen moet, en hij uit het oog verliest, dat de vrijheid der gedachte, des oordeels en des woords den mensch volgens beschreven en niet beschreven wetten wet gewaarborgd, maar de vrijheid van handelen beperkt is, zooal niet door de wet dan toch door moraal en conventie. 1)
Ook de kerk heeft in haren tijd van vrijheid, recht en noodwendigheid gesproken, toen zij ter redding van het zieleheil hare offers aan foltering en brandstapel overleverde. Maar tegen zulke overschatting en zelfverheerlijking kwam het vrijheidsen rechtsgevoel van de overige menschheid in opstand en de afzonderlijke rechten en misbruiken moesten wijken voor den drang der openbare meening.
Dr. struycken heeft in zijn geschrift „Pro" geheel uit het oog verloren, dat de geneeskunde al evenmin als de philosophie en godsdienst, het recht en de staatswetenschappen tot de exacte behoort; dat het een groot onderscheid is, of de autoriteit zich doet gelden, in technische zaken, waar bepaalde waarheden algemeen erkend zijn en muurvast staan, of in eene wetenschap als de geneeskunde, waar de waarheid nooit met bewijzen kan gestaafd worden.
Dr. E. Schlegel in Tübingen heeft op goede gronden aangetoond, dat de beste geneesheer geen geleerde maar een kunstenaar is, die zijne geschiktheid in de eerste plaats aan intuïtie ontleent.
FELIX ORTT, de schrijver van „Contra" geeft eerst een definitie van hetgeen men onder „vivisectie" heeft te verstaan, bespreekt
1) fatsoen.



de zoogenaamde grensgevallen en vraagt zich dan af, of de vivisectie zedelijk verantwoord is, of niet; waarop het antwoord luidt, dat de tegenstanders der vivisectie de zedelijke geoorloofdheid ontkennen.
Bij hen dus is het niet de vraag van het nut maar van de geoorloofdheid, en de geschiedenis van de evolutie der humanitaire denkbeelden heeft onophoudelijk geleerd hoe de idee van Goed en Kwaad machtiger was dan overwegingen van nuttigheid, wat door den schrijver bevestigd wordt door de afschaffing van de pijnbank, de doodstraf, de slavernij, de humane behandeling van krijgsgevangenen en het verbod om vivisectie op misdadigers en minderwaardige personen toe te passen.
Waar nagenoeg iedereen de vivisectie op minderwaardige individu's veroordeelt, wordt er nog strijd gevoerd over de al of niet geoorloofdheid op dieren, een bewijs dus, zooals de schrijver zegt, dat het vraagstuk ligt op het gebied der ethica.
Het gaat hier om de vraag, in hoever wij menschen ten opzichte van dieren wel mogen doen, wat ons ten opzichte van minderwaardige menschen titet geoorloofd is; het is, zooals de schrijver zoo juist zegt, een ethisch-philosophisch vraagstuk dus, en geen vraagstuk van medische of physiologische vakgeleerdheid.
Waar de schrijver zegt, dat het groote publiek in de meening verkeert, dat het alleen vakmannen zijn die over vivisectie kunnen en mogen spreken, daar legt hij er nadruk op en ik onderschrijf het zonder reserve, dat dit waar moge zijn omtrent de techniek der vivisectie, maar zeker niet over het beginsel en het al of niet geoorloofde der vivisectie.
De schrijver van de .contra" beweert, — en al weder sta ik geheel aan zijne zijde — dat het nut der vivisectie niet beoordeeld kan worden door iemand, die slechts vakgeleerde is. maar daarvoor vereischt wordt de geest van een wijsgeer en
de intuïtie van een profeet.
Inzake moraal bestaan geen gediplomeerde vakmannen, omdat het hier geldt niet eene zaak van verstand, maar van gevoel, die men niet op examens te weten krijgt; het is te vergeefs



zoeken naar een ethisch motief, waarom men de dieren wèl zou mogen folteren in het belang der wetenschap, terwijl men het bij minderwaardige menschen ongeoorloofd acht. De schrijver der „contra" zegt zeer logisch, dat de anti-vivisectionisten op ethisch gebied onaantastbaar zijn en de voorstanders van vivisectie de kwestie overbrengen op het terrein van nut en voordeel, waarbij zij de folteringen, die de dieren ondergaan, tot een minimum trachten terug te brengen en zij het nut, dat ze voor de menschheid afwerpt, tct in de hoogste hemelen verheffen.
Uit de inhoudsopgave van het werkje van frances P. cobbe „The Nine Circles of Heil", waarin de martelingen, door de geschriften der vivisectors uit hunne laboratoria bekend geworden, tot hoofdgroepen zijn gerangschikt, kan de leek ontwaren, wat er op het gebied der vivisectie alzoo voorvalt en aan welke gruwelijke folteringen de dieren worden blootgesteld, terwijl ik beweer, dat het daaraan geëvenredigde nut nagenoeg nihil is.
De hoogste autoriteit is de menschelijkheid, en Kant heeft niet ten onrechte gezegd, dat de liefde in de geestelijke wereld is, wat de gravitatie 1) in de lichamelijke wereld is.
Ieder individu heeft behalve zijn ik-zin ook nog een al-zin en daarop berust wat wij zedelijkheid, geweten en liefde noemen. De ware grootheid van den mensch hangt daarvan af, of en tot welke hoogte de al-zin bij hem den voorrang heeft boven den ik-zin, met andere woorden, in welke mate zijn blik, zijn handelen van het middelpunt naar den omtrek gaat. Intellect en hart hebben in de wereld een gemeenschappelijk middelpunt; daar zijn zij één. Slechts in het middelpunt krijgt men het ruime uitzicht, dat naar helder zien en doelmatig handelen
leidt, en de schrijver van de „contra" bevindt zich volgens mijne overtuiging in het middelpunt; vandaar zijn weldoordacht, helder,
logisch betoog, dat een diepen indruk op mij gemaakt heeft en
de lezing zeer waard is.
De heer ortt is bovendien een onafhankelijk denker, die zich ook door vakmannen niets laat aanpraten ; het verkeerde en verderfelijke geloof aan de oneindige toeneming in volko-
1) zwaartekracht.



menheid „n de geneeskunde, zo. algemeen onder he.: pM<* heeft hem verlaten; de geneeskunde is voor hem geen weten
kUDeSetempel der geneeskundige wetenschap mag door geen
leek betreden worden. ...
Dit is het eerste en belangrijkste, nergens beschreven, s zwijgend aangenomen, streng gehandhaafde artikel uit het regiment van orde en tucht der geneeskundige broederschap,
de in werkelijkheid gemonopoliseerde wetenschap tegenover de
buitenwereld zoo gaarne met het cachet der w.jshe.d too£
Een leek die onderneemt over een onderwerp te spreken ot te schrijven dat ook maar zijdelings de geneeskunde raakt, heeft alleen een klein kansje om gehoord te worden, als ij zich achter de handwerksgeleerden verschuilt, m aanbidding voor het woord exact nederknielt, met wierook achter d.phtherielerum Lopt, zijne vrijheid prijs geeft en het geneeskundig
SUSbr ;l^rï^geneeskunde, dat wil zeggen,
de som der op een bepaald tijdstip van ontwikkeling heerschende
door de pachters der schoolwijsheid als dogma s 9edecreteerde leerstellingen bestrijdt, in gebreke blijft de
trinairen bril te bekijken en weigert voor een 9e"eeskund^n Paus te knielen diens vonnis is geveld; hij wordt als renegaat ) T t 7 " r nelana van tijd en omstandigheden weggeSTen doodgezwegen, verkleind en berispt be^s.erd, ver-
V°S ^ir'rte.enechappe.flke onderzoek - zoo
1) beslissing in hooger aanleg.
2) afvallige.
3) in beeltenis.



luidt het in de taal van de grootwaardigheidsbekleeders der geneeskundige wetenschap — is waarheid; de wetenschap kan slechts in de atmosfeer der vrijheid gedijen, de onderzoeker moet onbekommerd om de heerschende meening, zonder geestelijken dwang, niet lettende op eigen voordeel, roem en eer, de waarheid, niets dan de waarheid zoeken, haar openlijk durven verkondigen. Die geloofsbelijdenis klinkt fraai, maar hij die achter de schermen heeft gekeken, weet maar al te goed, hoe erbarmelijk die hoog geroemde vrijheid er van nabij bekeken uitziet.
De schoolgeneeskunde is onverdraagzaam, aanmatigend, opgeblazen, onfeilbaar en alleen zaligmakend als de Kerk; zij is belust op avonturen en sensationeele nieuwigheden; zij zoekt om te zoeken; haar streven is waarheden te vinden die in den smaak vallen van bepaalde personen en coterieën, die in de richting van den tijd- en modegeest liggen. Men behoeft niet terug te gaan tot den giftbeker van Socrates, den brandstapel van Giordano Bruno, of het inquisitie-proces van Galileï; het lot, dat Dr. ROBERT MAYER van Heilbronn, den man van de wet van het behoud der energie ten deel viel, dateert uit de 19e eeuw: hij werd het slachtoffer van de invidia medicorum 1) en wegens aangewreven, nooit deugdelijk bevestigden hoogmoedswaan naar een krankzinnigengesticht overgebracht, waar men hem in een dwangbuis de gelegenheid gaf zijne ontdekking te herroepen.
Het monument, dat men ter zijner nagedachtenis in de nabijheid van de technische Hoogeschool te Stuttgart oprichtte, kwam niet tot stand — het worde hier uitdrukkelijk vermeld op initiatief van de schoolgeneeskunde, die hem zooveel te danken had, maar door de bemoeienis der vereeniging van Duitsche Ingenieurs.
G. JaGER heeft indertijd eens aanbevolen om de achterzijde van de monumenten der ontdekkers te versieren met de namen der meest bekende lasteraars. Dit voorstel ware hier op zijne plaats geweest en kan misschien in de toekomst in analoge gevallen worden toegepast.
1) afgunst (of nijd) der medici.



De misdadige bejegening, die SOCRATES, GlORDANO BRUNO, GALILEI en anderen van de zijde hunner tijdgenooten ondervonden, wordt thans veroordeeld, maar indien wij met den tijd waarin zij leefden en het standpunt der toenmalige ontwikkeling en beschaving rekening houden en tot de kern der zaak doordringen, dan moet ons — zoo we eerlijk zijn — de bekentenis van het hart, dat de vervolging van andersdenkenden nog volgens dezelfde grondbeginselen plaats heeft, uit dezelfde motieven, zooals zelfzucht, nijd, bekrompen kastegeest voortvloeit, dat zij hetzelfde algemeene karakter als in de Grieksche oudheid
en in de middeleeuwen vertoont en zij slechts door raffinement 1) eene bijzondere physionomie 2) heeft aangenomen, zich ondereen ander masker voordoet.
Iedere periode in het leven der menschheid heeft hare eigenaardige, aan den tijdgeest en den graad van beschaving beantwoordende middelen, om de vrijdenkers te veroordeelen, te vervolgen en onschadelijk te maken; de gloeiende tangen, de duimschroeven, het schavot en de brandstapel moesten plaats maken voor minder brutale, meer verfijnde kwellingen, en het was geheel in den geest van den tijd, waarin ROEERT MAYER leefde, dat hij krankzinnig verklaard en in een dwangbuis gesloten werd.
Ware hij toevallig een paar decenniën 3) later op het wereldtooneel verschenen, dan zou men zijne spieren en zenuwen niet langs mechanischen, maar langs chemisch-pharmakodynamischen weg 4) buiten werking gesteld hebben en het is zeer de vraag, of zijn leven er dan niet mede gemoeid zou zijn geweest. Ruwheid en brutaliteit zijn niet altijd de meest vijandelijke en schrille tegenstellingen van de humaniteit; de ondervinding leert, dat eene mechanische beleediging in vele gevallen wel duidelijke sporen achterlaat, maar zelfs tot in hare uiterste graden soms verwonderlijk goed verdragen wordt, terwijl de chronische
1) verfijning.
2) gelaatsuitdrukking.
3) tientallen jaren.
4) door medicijnen.



moleculaire kwelling, met drankjes, pillen en poeiers het treurig voorrecht heeft, lichaam en geest beiden te vernielen, zonder dat een tastbaar corpus delicti 1) overblijft.
De hooge vlucht, die de mechanisch-technische ontwikkeling in den jongsten tijd nam, heeft zeer stellig veel bijgedragen om het ruwe geweld naar den achtergrond te dringen, maar niets bijgedragen tot de werkelijke gemoedsveredeling; niet kunnen beletten, dat brutaliteit en cynisme zich omzette in valschheid, huichelarij en schijnheiligheid.
Minder bekend bij de niet-geneeskundigen is de levensgeschiedenis van Dr. IGNAZ PH1L1PP SEMMELWEIS, een man die bezield met den geest van ware humaniteit licht ontstak in de wijze van ontstaan der kraamvrouwenkoorts, eene ziekte waaraan vóór zijne ontdekking millioenen vrouwen het slachtoffer werden en die ook in de heelkunde den weg baande, waarop LiSTER
later zijne triomfen vierde.
Hij eindigde in het jaar 1865 zijn leven in een krankzinnigengesticht, toen zijn geest, strijdensmoede, gebroken was door de snoode, bekrompen miskenning zijner collega's-tijdgenooten.
Dit jaar verscheen van de hand van Dr. FRITS SCHURER van Waldheim eene zeer uitvoerige doorwrochte levensbeschrijving van dezen zeldzamen man, met een scherp banvonnis over de tijdgenooten, die schuldig waren aan zijn vroegtijdigen dood.
Ik kan de verleiding geen weerstand bieden om de conclusie van den levensbeschrijver over de tijdgenooten van SEMMELWEIS woordelijk terug te geven, omdat zij ook nu hare actualiteit
niet verloren heeft.
„Betrachtet man der Reihe nach, diese Gegner und Feinde „von SEMMELWEIS, so fallt einem vor Allem auf in welchem „Miszverhaltnis bei den Meisten, Wissen und Können zur Cha„rakterbildung stehen. Bcdeutende Fachgelehrte van Europai„schem Rufe ziehen an uns vorüber, doch wie klein erscheinen „sie uns als Menschen! Kleinliche, egoïstische, hochmütige, „eingebildete, eitle und rechthaberische Naturen!
1) bewijsstuk van schuld.



.Manche geradezu gewissenlos!
. Charaktergrösse bewies keiner. Niemand schwang sich zu .den offenen Gestandnis auf: Ich habe geirrt! Und wie haben [sie sich geirrt! Zu welch einfaltigen, ja wahnwitzigen Behaup.tungen haben sich diese Zunftgelehrten verstiegen!
.Dreierlei lehren wir:
.Unsere Schule bildet den Kopf, aber nicht den Charakter.
.Man kann als Gelehrter Hervorragendes leisten und den.noch ein grundschlechter Mensch sein. Man kann als ver„dienstvoller Gelehrte den furchtbarsten Irrthum lehren 
.Und was endlich den vorerwahnten Wust von Wissen anlangt, .der in unseren armen Gehirne hineingepfercht wird, so enthalt .er vielleicht nur 10 Prozent brauchbarer Wissenschaft, die .einem im Leben nützlich ist — Das Ergibnis?
.Unpraktische Menschen.
„Lieber ein frischer Geselle, dem das Schreiben sauer wird, .als ein nervenschwacher Schriftgelehrter der über jeden Stein .stolpert.
.Ein Arzt der beobachten kann ist mehr wert als tausend .Systemgelehrte." 1)
1) Beziet men om beurten deze tegenstanders en vijanden van S., dan wordt men vooral getroffen door de wanverhouding die er bij de meesten bestaat tusschen weten en kunnen en karaktervorming. We zien beteekenende vakgeleerden van Europeeschen naam langs ons heengaan, maar hoe klein schijnen zij ons als menschen ! Kleine, egoïste, hoogmoedige, verwaande, ijdele, gelijkhebberige naturen.
En velen zelfs gewetenloos.
Karaktergrootheid toonde geen enkele. Niemand toonde den moed om openlijk te bekennen: Ik heb gedwaald. En h o e hebben zij gedwaald. Tot welk een naïeve, ja zelfs ijlhoofdige beweringen hebben deze geleerden van het gilde zich te buiten gegaan!
Drie dingen leeren wij hieruit:
Onze school vormt wel het hoofd, maar niet het karakter.
Men kan als geleerde uitstekend werk leveren en nochtans in den grond een slecht mensch zijn. Men kan als verdienstelijk geleerde de vreeselijkste
dwalingen verkondigen.
En wat ten slotte den vroeger genoemden rommel van kennis betreft, die in onze arme hersens wordt ingepomt, - deze bevat misschien slechts



Wat dit alles met den strijd tusschen voor- en tegenstanders
der vivisectie te doen heeft?
Uit het leven van ROBERT MAYER en van IGNAZ PH1LIPP
SEMMELWEIS blijkt, dat beiden aan een zeldzaam grove miskenning van de zijde hunner tijdgenooten hebben blootgestaan, niet in ver achter ons liggende tijden, maar in de hooggeroemde 19e eeuw; dat in het rijk der geleerden de denkbaar grootste corruptie bestaat, dat partijgeest, cameraderie, haat, nijd en jaloerschheid, naast domheid, sleur, misoneïsme, valsche schaamte en een algemeen gebrek aan oordeelskracht welig tieren, da de waarheid bij haar eerste optreden een reuzenstrijd moet
Hierin ligt eene vingerwijzing voor den leek, die niet achter de schermen ziet, om zich niet te laten intimideeren 1) door de uitspraken van geneeskundige autoriteiten, die zeer vaak onder den invloed staan van motieven, die niets gemeen hebben me wetenschappelijke en humanitaire doeleinden.
Het is helaas, zooals ik reeds meermalen vermeldde, eene eigendommelijkheid van den geneeskundigen stand, alles te ontkennen, te ontloopen, wat niet uit de school komt. In stede datgene wat de leeken te berde brengen onbevangen en volgens zijne Innerlijke waarde te onderzoeken en wetenschappelijk om te werken, laat men het door een leek toevallig ontdekte in zijne handen en tot een factor aangroeien, die den geheelen geneeskundigen stand schade doet. Slechts wat uit de schoo komt wordt met enthousiasme aangegrepen, zelfs wanneer he zoo dwaas is, dat iedere nuchtere denker er om lacht.
Bij gelegenheid der ontdekking van de tuberculine door KOCH is gebleken hoe weinig zelfstandigheid en oordeelskracht on er
percent bruikbare wetenschap, die iemand in zijn leven van dienst is.
Wat levert het op? — Onpraktische menschen.
Liever een flinke kerel, die aan schrijven een broertje dood heeft, dan een zenuwzwakke schriftgeleerde, die over iederen steen struikelt.
Een geneesheer die waarnemen kan. is meer waard dan du.zend stelsel-
geleerden.
1) vrees aanjagen.



de geneesheeren te vinden is, hoe willoos de zwakke den sterkeren
volgt, hoe gemakkelijk de eerste zich aan een man van naam onderwerpt, hoe hij zich aan eene autoriteit vastklampt en niet bemerkt, dat al die grappen, de een na den ander, door den vloed worden weggespoeld.
Nu wordt ons weer door BEHR1NG een geneesmiddel tegen tuberculose in het vooruitzicht gesteld, en onmogelijk is het niet, dat tal van geneesheeren, gehypnotiseerd door een Excellentie, zich andermaal bij den neus zullen laten nemen. Ik moet eerlijk bekennen, dat mijn gezond verstand in verzet komt tegen de leerstellingen van BEHRING en diens vriend METCHNIKOFF, nadat ik van den laatste in zijn geschrift: .De onevenredige „ontwikkeling der menschelijke natuur enz. het volgende had gelezen :
„Met het doel den ouderdom werkelijk met de natuur in „harmonie te brengen, is het derhalve noodig den last, dien „ons de ontwikkeling van het dikke darmkanaal bezorgt, het hoofd „te bieden. Het spreekt van zelf, dat dit niet kan geschieden „door krachten buiten den menschelijken wil of door af te „wachten, dat het dikke darmkanaal nutteloos geworden, verdwenen is. Geleid door de exacte wetenschap, moet men „trachten dit te bereiken. In weêrwil van den grooten vooruit„gang der heelkunde valt er niet aan te denken dit orgaan door „het mes te verwijderen. In een verre toekomst zal men er „misschien toe overgaan."
Hier is een man der „exacte wetenschappen" aan het woord, een man die op het gebied der wetenschap met BEHRING, zooals men het noemt, de lakens uitgeeft, die niet meer of minder beoogt dan eene verwijdering in de toekomst van een goed deel van 's menschen darmkanaal.
„Du Bild von Erz und Steine „Mir zittern die Gebeine". 1)
Wanneer iemand als METCHNIKOFF, een ijverig verzamelaar van bouwmateriaal bij den tempelbouw der Wetenschap, zoo
1) Gij beeld van metaal en steen — mij siddert het gebeente.



weinig begrip van zijn bouwplan heeft, dan zal hij met zijne onzinnige, phantastische plannen zelfs den oppervlakkigen denker
geen zand in de oogen strooien.
Ik huldig de meening, dat iemand die de vivisectie bestrijdt, ook strijden moet tegen de tallooze gruwelen en wreedheden, die in het dagelijksch leven bij het slachten enz. plaats hebben, en daarom ben ik in het eerste gedeelte van mijn schrijven vrij uitvoerig geweest in de beschrijving van hetgeen op dit gebied voorvalt en heb ik er in extenso 1) op gewezen, hoe groot onze tekortkomingen in het algemeen tegenover onze medeschepselen zijn. Men zal me dus ten goede houden dat ik me ontslagen acht van de werkelijk walgelijke, terugstootende taak, om eene gedetailleerde beschrijving te geven van de menschonteerende gruwelen, die bij de vivisectie plaats grijpen. De opsomming alleen der wandaden, zooals ze uit den mond der vivisectoren tot ons kwamen, zou bovendien een boekdeel vullen.
Ik neem dus de vrijheid hen, die op de kennis van de bijzonderheden prijs stellen, te verwijzen naar de zeer uitvoerige
literatuur over dit onderwerp.
Toen vijftig jaar geleden de mindere militairen bij de zeemacht en in O.-lndië nog met rotan en rietslagen gestraft werden, waarbij ik als Officier van Gezondheid, ex-officio, 2) tegenwoordig moest zijn, maakte die strafoefening op mijn gemoed minder indruk dan de verregaande wreedheden, die ik op onschuldige dieren zonder vorm van proces zag toepassen. De naar Gods beeld geformeerde menschen toch hadden die straf — hoe afkeurenswaard ook — tot zekere hoogte zich zelf te wijten; zij kenden de delicten, waarop lijfstraffen stonden; maar de dieren waren schuldeloos, zij werden niet voor bepaalde overtredingen, niet volgens bepalingen gestraft en waren geheel overgelaten aan de willekeur en meerdere of mindere hardvochtigheid hunner beulen.
Neen, het vivisectie-vraagstuk is geen vraagstuk van physio-
1) uitvoerig.
2) van ambtswege.



logen en vakgeleerden, maar een algemeen vraagstuk met ethischphilosophischen ondergrond, dat ieder weldenkend mensch kan en mag beoordeelen. De strijd loopt over twee wereldbeschouwingen, waarvan de eene ons noodwendig leidt naar barbaarschheid en verwildering, de andere naar ware beschaving, hoogere ethische en aesthetische ontwikkeling.
Ieder mensch heeft krachtens zijne algemeene ontwikkeling en zijn natuurlijk verstand, zijn goed en onvervreemdbaar recht om het menschelijke in staat, kerk, kunst, wetenschap te onderzoeken en daaruit besluiten te trekken.
Het is eenvoudig aanmatigend, wanneer geneesheeren in het openbaar durven uitspreken, dat zij inzake vivisectie de eenige bevoegde beoordeelaars zouden zijn; zij zijn dit, zooals de heer ORTT zeer juist aanmerkt, alleen voor zoover de techniek aangaat, maar in ieder ander opzicht staan zij, als belanghebbenden bij de zaak, ver achter bij mannen van philosophische en algemeene ontwikkeling.
Nu is de kennis van de techniek der vivisectie zoo eenvoudig, dat niemand hen daarom zal benijden, maar mogelijk is de afwezigheid dier kennis bij de leeken een van de redenen, die Dr. STRUYCKEN er toe geleid hebben om van het .kortzichtig oordeel van leeken" te spreken. Toch is het zeer onvoorzichtig met zoo'n minachting over de leeken te spreken, die werkelijk door een ruimen blik en een open oog voor het geheel aan de geneeskunde de belangrijkste diensten hebben bewezen.
Waar vinden wij in de geneeskundige wetenschap, die zich van de vivisectie bedient, eene algemeen erkende, onbestreden waarheid, waarvoor wij eerbiedig het hoofd kunnen buigen?
Is de wijze, waarop Prof. Dr. ROSSBACH het zoeken naar geneesmiddelen en het geneesmiddelbijgeloof parodieert, soms een bewijs van het groote nut, dat de pharmakodynamie uit de dierproeven getrokken heeft?
Is de water-, licht- en lucht-therapie, de eenige rustende pool in de vlucht der verschijnselen, soms aan vivisectorische proeven te danken, en heeft ooit iemand zich verstout die therapie in een belachelijk daglicht te plaatsen?



Is niet ieder overtuigd, dat wij die therapie aan leeken verschuldigd zijn, die niet door wetenschappelijke oogkleppen gedwongen waren in een begrenzend kringetje te loeren, maar
vrij en onbelemmerd in de ruime natuur hun blik lieten rondgaan?
Hoe weinig karaktervol is het, als mannen die in de leer van DARWIN werden opgevoed en slechts een gradueel verschil tusschen menschen en dieren aannemen, in de practijk terugdeinzen voor de consekwenties hunner theorie? Ja, de levensbeschrijver van SEMMELWEIS had wel gelijk, toen hij aan het slot van zijne doorwrochte studie over dien weldoener der menschheid uitriep: mannen van beteekenis in het vak, mannen van Europeesche vermaardheid, maar hoe klein zijn ze als menschen! Klein, egoïstisch, hoogmoedig, ingebeeld, ijdel!
De geschiedenis van de vivisectie bewijst dat de meerderheid der geneesheeren nog op hetzelfde standpunt van karakterloosheid staat als ten tijde van SEMMELWEIS. Ik zoek te vergeefs in de geheele geschiedenis der vivisectie naar eene enkele ontdekking, die ook maar in de verste verte kan wedijveren met de opsporing van de ware oorzaak der kraamvrouwenkoorts, die vóór SEMMELWEIS aan millioenen vrouwen het leven kostte en zonder hem andermaal millioenen ten grave zou hebben gesleept, en hoe is die edele man door zijne collega's-tijdge-
nooten bejegend!
„Les grandes pensées viennent du coeur", 1) was het motto van een mijner^ vroegere geschriften en ik breng deze woorden nog eens in herinnering, om er andermaal op te wijzen, hoe de meeste groote ontdekkingen gedaan werden door mannen met een ruim hart, bezield door een edel ideaal, mannen die niet in de eerste plaats experimentatoren maar denkers waren.
Ik durf niet hopen, dat het publiek binnen een afzienbaren tijd massaal zal protesteeren tegen de tallooze wreedheden, die nog dagelijks op ieder gebied tegenover onze medeschepselen
gepleegd worden.
Of zou de illusie van ILSE FRAPAN, die te Zurich genees-
1) De groote gedachten liomen uit het hart.



kunde studeerde en daar getroffen werd door de vele misstanden en afdwalingen, welke zij er zag, bewaarheid worden, waar zij zegt: „Die Frau erkennt nicht nur, sie fühlt auch, „und als feineres Instrument vibrirt sie leichter und nachhal"„tiger auf jeden Reiz. Was der achtzehnjahrige Jüngling als „selbstverstandlich hinnimmt, was für den zünftigen Mediciner „langst alltaglich geworden ist; dem Bliek der Frau erscheint „es zum grossen Theil anfechtbar, roh, entsetzlich, frevelhaft, „sogar hoffnungslos. Sie als Frau hat eene andere Achtung von „dem Leben als der zur Autoritatenverehrung und zur Feindes„vernichtung erzogene Mann. Hier liegen all unsere Hoffnungen. [Noch steht die Frau ausserhalb der Kastensuggestion, noch „besitzt sie nicht den „Corpsgeist", der vor jeder Kritik zurück„schaudert." 1)
Twijfelachtig en van geen waarde is de winst, die men aan de vivisectie toeschrijft, maar reusachtig groot is het verlies, dat zij aan de moraal berokkent.
Waren de millioenen, die over de geheele wereld aan dierproeven besteed werden, gebruikt geworden om het volk te onderwijzen omtrent zijne lichamelijke behoeften en de sociale toestanden te verbeteren, zoo zou de algemeene toestand van het volk veel gunstiger zijn dan thans het geval is. Want men moge over kwakzalvers met of zonder approbatie denken zooals men wil: dit kan niet ontkend worden, dat zij in het algemeen ten behoeve van de voorlichting des volks meer gedaan hebben dan de schoolgeneeskundigen.
Mannen als de heer ORTT, die zelfbewust en bescheiden
1) De vrouw kent niet slechts, maar voelt ook; en als fijner instrument trilt rij gemakkelijker en aanhoudender bij iederen prikkel. Wat de achttienjarige jongeling als vanzelfsprekend voor lief neemt, wat voor den tot het gilde behoorenden medicus allang alledaagsch geworden is, schijnt voor den blik der vrouw grootendeels betwistbaar, ruw, ontzettend, misdadig, zelfs hopeloos. Zij als vrouw heeft een anderen eerbied voor het leven dan de man, die tot autoriteiten-vereering en vijand-vernietiging opgeleid is. Hierin ligt al onze hoop. De vrouw staat nog buiten de kaste-suggestie, nog is zij niet met den korpsgeest behept, die voor elke kritiek terughuivert.



hun stem doen hooren, stichten groot nut; zij bewaren de Priesters der wetenschap voor eenzijdigheid en gemoedeloosheid en houden den band bijeen, die alle enkele wetenschappen tot een groot geheel vereenigt.
De brochure van dezen schrijver moge in veler handen komen en er toe bijdragen dat de antivivisectie-bond door tal van nieuwe leden versterkt worde.
Die eenzijdige cultus van het verstand zooals de moderne geneeskunde aankweekt, moge den dichter-wijsgeer ROBERT HAMERLING in den mond hebben gegeven: „Woran die Welt „zu Grunde gehen wird? Durch das um sich greifen jenes verrichtenden Princips, das wir Verstand nennen. Denn dieser „ist der drauende Moloch, der Tod- und Urfeind des Gemllthes „und der Phantasie und somit auch des Lebens, das ganz und
„gar auf diese weltschöpferischen Machte gegründet ist 
„ Gcmtith und Phantasie ist lebenbildend, wahrend der Verstand .entseelt." 1)
1) Waaraan de wereld ten onder zal gaan? Door het voortkankeren van het vernietigend beginsel, dat wij verstand noemen. Want dit is de dreigende afgod, de doods- en aartsvijand van het gemoed en de fantasie, en dus ook van het leven, dat geheel op deze wereld-scheppende machten gegrond is ... . Gemoed en fantasie is levenvormend, terwijl het verstand de ziel doodt.
DR. LUCHTMANS.



Nederlandsche Bond tot bestrijding der Vivisectie.
Wie zicb op de hoogte Wil stellen van het Vivisectievraagstuk leze:
Het land aan gene zijde der zon, een sprookje door Dr. A. Kingsford, uit het Eng. door C. van der Hucht f0,15.
Vivisectie in Nederland, door Marie Jungius, vroeger
f0,25, thans f0,10.
De vivisectie is een kwaad, rede uitgesproken door
M. Jungius, f0,25.
Onwetenschappelijke wetenschap, door Di. A. Kingsford,
vert. door J. C. v. d. Hucht, 3e druk f0,30.
Een Mik in de geneeskunde der toekomst, door Dr. G.
Luchtmans f0,è0.
Schoolgeneeskunde en volksgezondheid, door Dr. G. Luchtmans f0,60.
De genezing van hondsdolheid. Pasteur of Buisson ? Oordeel van deskundigen, met een voorwoord van Dr. G. Luchtmans^fO^ö.
De vivisectie van verschillende zijden beschouwd, f0,10. Vivisectie aanschouwelijk voorgesteld door afbeeldingen f 0,25. Betrekkelijke machteloosheid der regeering in zake vivisectie-
bestrijding f0,10.
Medische wetenschap en vivisectie, door P. L. Ortt, f0,25. Wetenschappelijk onderzoek van de binnenzijde bekeken, door Dr. Stephen Sinith, met een aanhangsel «Vivisectie in Nederland» vertaald door F. L. Ortt. Prijs naar verkiezing.
Cursus over vivisectie, door F. L. Ortt.
Over de beteekenis der vivisectie in Nederland gedurende het vijfjarig tijdvak 1899 — 1903, door F. L. Ortt f0,10.
Over vivisectie, door Mr. C. A. Wienecke f0,10.
Pro en Contra, Serie I No. 7. Vivisectie. Baarn, HollandiaDrukkerij f 0.40.
Deze geschriften zijn verkrijgbaar bij het Secretariaat van den Bond: Adm. v. Ghentstr. 33, Utrecht; ook bij Mevr. v. d. Hucht, Willemsparkweg 32, Amsterdam. Voor wie de prijs bezwaarlijk is, zijn de geschriften op aanvraag voor minder of gratis verkrijgbaar.
Lidmaatschap van den Bond: minimum contributie f 0,50 per jaar (liefst, minstens f 1.—;. Zich opgeven bij het Hoofdbestuur, waar nadere inlichtingen verkrijgbaar zijn.
' - v .'■ . :• "r.



hun stem doen hooren, stichten groot nut; zij bewaren de Priesters der wetenschap voor eenzijdigheid en gemoedeloosheid en houden den band bijeen, die alle enkele wetenschappen tot een groot geheel vereenigt.
De brochure van dezen schrijver moge in veler handen komen en er toe bijdragen dat de antivivisectie-bond door tal van nieuwe leden versterkt worde.
Die eenzijdige cultus van het verstand zooals de moderne geneeskunde aankweekt, moge den dichter-wijsgeer ROBERT HAMERLING in den mond hebben gegeven: „Woran die Welt „zu Grunde gehen wird? Durch das um sich greifen jenes ver„ nichtenden Princips, das wir Verstand nennen. Denn dieser „ist der drauende Moloch, der Tod- und Urfeind des Gemttthes „und der Phantasie und somit auch des Lebens, das ganz und
„gar auf diese weltschöpferischen Machte gegründet ist 
„ Gcmüth und Phantasie ist lebenbildend, wahrend der Verstand „ents eelt." 1)
1) Waaraan de wereld ten onder zal gaan? Door het voortkankeren van het vernietigend beginsel, dat wij verstand noemen. Want dit is de dreigende afgod, de doods- en aartsvijand van het gemoed en de fantasie, en dus ook van het leven, dat geheel op deze wereld-scheppende machten gegrond is ... Gemoed en fantasie is levenvormend, terwij! het verstand de ziel doodt.
DR. luchtmans.



Nederlandsche Bond tot bestrijding der Vivisectie.
Wie zich op de hoogte wil stellen van het Vivisectievraagstuk leze:
Het land aan gene zijde der zon, een sprookje door Dr. A. Kingsford, uit het Eng. door C. van der Hucht f0,15.
Vivisectie in Nederland, door Marie Jungius, vroeger
f0.'25, thans f0,10.
De vivisectie is een kwaad, rede uitgesproken door
M. Jungius, f0,25.
Omcetenschappelijke wetenschap, door Dr. A. Kingsford,
vert. door J. C. v. d. Hucht, 3e druk f0,30.
Een blik in de geneeskunde der toekomst, door Dr. G.
Luchtmans f0,60.
Schoolgeneeskunde en volksgezondheid, door Dr. G. Luchtmans f0,60.
De qenezing van hondsdolheid. Pasteur of Buisson ? Oordeel van deskundigen, met een voorwoord van Dr. G. Luchtmans_f0,25.
Dc vivisectie van verschillende zijden beschouwd, f0,10. Vivisectie aanschouwelijk voorgesteld door afbeeldingen f 0,25. Betrekkelijke machteloosheid der regeering in zake vivisectie-
bestrijding f0,10.
Medische wetenschap en vivisectie, door F. L. Ortt, f 0,25. Wetenschappelijk onderzoek van de binnenzijde bekeken, door Dr. Stephen Smith, met een aanhangsel «Vivisectie in Nederland» vertaald door P. L. Ortt. Prijs naar verkiezing.
Cursus over vivisectie, door P. L. Ortt.
Over de beteekenis der vivisectie in Nederland gedurende het vijfjarig tijdvak 1899 — 1908, door F. L. Ortt f0,10.
Over vivisectie, door Mr. C. A. Wienecke f0,10.
Pro en Contra, Serie I No. 7. Vivisectie. Baarn, HollandiaDrukkerij f 0.40.
Deze geschriften zijn verkrijgbaar bij het Secretariaat van den °Bond: Adm. v. Ghentstr. 33, Utrecht; ook bij Mevr. v. d. Hucht, Willemsparkweg 32, Amsterdam. Voor wie de prijs bezwaarlijk is, zijn de geschriften op aanvraag voor minder of gratis verkrijgbaar.
Lidmaatschap van den Bond: minimum contributie f0,50 per jaar (liefst, minstens f 1.—). Zich opgeven bij het Hoofdbestuur, waar nadere inlichtingen verkrijgbaar zijn.