OMSTIKKEN EN SYDSTIKKEN IN SAMLING PROAZA FEN JAN FEN 'E GAESTMAR. LEIDEN, W. M. TACONIS Ss., 1907. FOARWIRD. Folie ha 'k net to sizzen by 't forskinen fen dit boek. De stikken steane net alhiel neffens tiidsoarder, — om't ik net mei 7 minste bigjinne woe. Yn 'e „Drankjes" foun ik yet al hwet, det my net mear hage, en det ik döchs net trochskrast ha. Hwerom net, det scil men twisken 'e ryglen leze. Ik hab nammentlik dingen dy't ik hjir oars ien lang twa breed yn 't foarwird fortelle moatten hie, by wize fen kantteikening oanbrocht hwer't soks gefallichheit joech. For de lezer wier det it gery/likst, en for my it makkelikst. Sa wierne wy der allebeide mei redt, tocht my. Sjêdêr, det is alles. Ik hoopje nou mar det de „Omstikken en Syd- stikken" hjar wei fine scille. 't Hearenfean, Slachtmoanne 1907. Y N H A L D. Side Op Müntsepölle 1 Bernewille 43 De Emmausgongers 53 Gjin öflear hawn 61 Hwer't de moanne for sitte moat 65 Rou en trou 79 Us folksaerd en üs sprake 85 Pikeman op frijersfoetten 125 Drankjes: 1. Kening In Oar 139 2. By domenys op audjinsje 143 3. Forstiet üs Ljeaven Heare nin Frysk? 152 4. Sabeare-letterkindige Friezen en letterkindige sabeare-Friezen . . 158 5. It Frysk op 'e skoallen 166 6. Dichterwêzen 174 7. It Sportfriezendom 1 181 8. It Sportfriezendom II 190 9. Neipraet oer 't sportfriezendom 203 10. It adfertinsjefrysk , 214 11. Jan foar 't forlof 222 12. Jan op reis 232 13. Jan yet op reis 246 14. Altyd yet ünderweis 255 15. Jan thüs 268 16. In kwea pleit, det in bryk abbekaet freget 283 Op Müntsepölle. i. It Idsehiemster klokhüs lette .... De deasang droane swier troch de droege maitiidsloft, en brocht de minsken dêr by om, for safier se it net to drok hiene om to harkjen, de tiinge det der wer ien fen hjar gelikens yn 'e swarte modder bidobbe waerd. Efter it lyk oan gyng in lange rige manljue en frouljue. Earst trije slaggen om 't hof, — do waerd de bier delset njunken it iepen grèf; de rige hokke der omhinne gear, de dragers lieten de kiste stadich sakje. Do in hol gerügel fen losse modder, yette in gong om 't hof, — efkes letter stoar it lüd fen 'e léste trêd op it kreakerige skylpaed üt. De klok swei; yn it neisangerjen klonk de wijing ta rêst en frede. Op en om it hof wier neat mear to fornimmen as it süntsjes rüzjen fen 'e weevjende linebeammen, en it trilderich blêdgeluster yn'e hage. De jonge boerinne fen Müntsepölle wier opdroegen. It greatste part bigraffenisfolk sei by de reedshikke de widner goêndei en teach op hüs oan; allinne de ald boer dy't, as alderling fen it fakante Oreongea, it tsjerkedoarp dêr't Idsehiem ünder hearde, de foargong hawn hie, en fierders de sibben en de neiste bürljue mei hjar frouljue, gyngen mei, om bigraffenismiel to halden, sa't det it brükme is. Der waerd net folie sein; op it paed net, en neitiid yn 'e hüs likemin. By in bigraffenismiel binne de ljue ornaris al net sa praetsk, mar diskear, op Müntsepölle, gyng it döchs bysündere stil ta De alderling die in gebet, dêr't gans fen 'e 90ste psalm yn oanhelle waerd. Krekt sa't it hearde. Der waerd kofjedronken, en al brekkende-wei in stik Dimterkoeken iten. De manljue stieken de lange strie oan en rikken as skoarstiens, en de frouljue hiene pine yn 'e holle, ef bearden sa, en treauwen elk syn bar it silveren rükersdoaske ünder 'e noas, ef kweasgen it spünske op 'e büsdoek üt, en wreauwen hjar dêrmei de glêdde foarholle. Allegearre krekt sa 't hearde. En der waerd altomets ek oan 'e deade tocht, — mar fêst net sa 't hearde, oars hied der döchs licht ris ien wêze kinnen, dy't syn müle oer hjar iependie. Mar dêr like elk him for to mijen. It wier in forfeelsum byinoar sitten, dêr yn dy neare, tsjustere keamer. Om 't hoartsje lieten de manljue de efterste kiezzen sjên, en strieken de frouljue hjar mei de platte han oer 'e skette. Detwoeoan beide kanten safolle sizze as: ik sjuch de doar ljeaver oan 'e bütekant, mar ik doar de earste net wêze dy't him opdocht. Einlings, do't de klok for 'e twade kear fol sloech yn 'e tiid det se dêr sa sieten to neat-sizzen, sei de alderling, wyls't er stadich oereingyng: „Kom, dêr binne se al mei hjar fjouweren. It wirdt swietjes-oan letter; wy scille mar ris avesaesje meitsje." Do blieken foartynienen de measten fen bitinken to wêzen det it tiid fen opbrekken wier, en hja namen de gelegenheit waer om mei skik en fetsoen foart to kommen. In klok slacht net faker as om 't ure fol. Gjin kertier letter wier 't léste folk fen 't hiem, en op 'e arbeidster nei, dy't bitsjinne hie en hastich oan 't oprêdden gyng, wier de boer allinne oerbleaun yn 'e keamer. In koart skofte bleau er foar 't finster stean, en eage it lan oer, for safier as de healtichte blinen it lije woene. Do draeide er him hommels om, en gyng nei 't milhüs om him to forklaeijen. It swarte bigraffenispak waerd uttein en yn 'e kas hinge. Krekt as oars, yn 't blau baitsje en mei de seilbokse oan, kaem er in amery letter yn 't büthüs. It wier melkerstiid, en de kij stiene yette op stal. Jurjen, de feint, wier allang by de leadder op kladdere en hie hea jown. Do't er wer fen 'e souder kaem en fen 'e léste trime op 'e hobbelige klaeiflier fen 'e skürreed stapt wier, bleau er efkes stean to harkjen. Ut it keammerke nést it milhüs klonk it sêfte gülen fen in lyts bern. „Lytse wjirm! hwet dochst einliks op 'e wrald?" tocht Jurjen. „Ha se dy wer oan dyn lot oerlitten? De keallen wirde mear aclitslein, as dou . . . Mei-iens gyng er yn 'e hüs. De widze stie om 'e hoeke fen 'e doar. Jurjen krige de sobber fen 'e tafel, stipte dy yn 'e malkkop, en treau him it bern yn 't mültsje. It hold foartynienen op fen gülen. Tige op 't snjit mei syn kinststik, en wyls't er om syn eigen drystens glimke, bigoan de feint do stadich to widzjen. Sa't er dêr stie, en altomets troch de milhüsdoar kipe, bang det him immen oer 't mat komme scoe, wier der net folie kreazens oan him. Hy hie op syn lofterwang in great read plak, en in djippe groede yn 'tkin; det makke syn wêzen al bare ünsjuch. Fierders hied er in biheind foet, dy't under 'trinnen efter him oan slingerjen kaem, en him op 't skoalpaed de namme fen Jurjen Slingerbile oanbrocht hie. Mar hy wier wirksum, en dêrby goedlik fen aerd. For ien dy't him net skoudere, hied er alles oer. In hopen minsken moatte om sa to sizzen omstrüpt wirde, scil men hwet goeds oan hjar fine, en Jurjen wier der ien fen. „Och hearken ja, dou lytse wjirm!" sei er yetris, do't it boike sliepte, „hwet dochst hjir? Hwa scil in bulte fen dy halde, en op dy tasjên? Dyn heit net, ha 'k soach. En de nije faem, hwet scil det for in frouminsk wêze?" Seis hied er in stiefmoar hawn ; syn mem hied er net kend. Det hy wist by ünderfining, hwet it ynhie om fen in frjemd greatbrocht to wirden. Hy teante ta 't keammerke üt, en gyng nei 't büthüs, hwer't de boer en in fanke fen in foege fyftsjen jier, dy't in faem üt it pak keare moast, al ünder 'e kij sieten. „De lytse jonge gülde; ik ha der efkes by sjoen, hwent de arbeidster hearde it net, sa 't like," sei er; wyls krige er amer en toelle, en stapte op in stal. „Soa," andere de boer. Oars kaem der gjin biskie. Skodholjend gyng Jurjen oan 't wirk. Nei't de jonge widner syn léste kou dien molken hie, gyng er foart wer yn 'e hus, om to sjên eft yn 'e greate keamer en yn 't milhüs alles wer sahwet to plak stie, en de arbeidster oars hjar wirk ek goed forrjuchte hie. In husfrousfaem hied er de oare deis earst to forwachtsjen; syn moeike, dy't widdou wier en in herberchje hold yn 'e Greongeaster bürren, hie mei saun haesten ien for him woan. Yn it doarp hie lykwol sa gau net ien to finen west, dy't it sinnige om for net to folie lean husfrousfaem en greatfaem tagelyk to wezen, en fen moarnsier ont jouns let ta mei in lyts bern om to toppen. Müntsepólle laei ek op in minne namme: de boer wier earnich en bijegene yen hounsk, twa dingen dy't makken det men der net folie heil hie. De measte boaden holden 't der gjin fol jier üt. Ja, Jurjen hie der al trije jier wenne, mar mei dy wier 't hwet oars, sa redenearren de Greongeasters; dy mocht mei syn üngelokkigens bliid wêze det er in hinnekommen hie. Mar kar wier der sadwaende net, en de boer syn moeike hie dêrom de earste de béste dy't der om utens to krijen wier, hierd. It wier in wees, ien üt Gaesterlan wei, fen Aldemardum ef dêr earnse. Oan distiid ta hie hja de hüshalding waernomd for hjar heit, in koumelker, mar dy man wier koartlyn to forstjerren komd. Moarn scoe se yn hjar nij plak wêze. As Tsjalke Teades al leed droech oer syn forlies, den liet er him dochs net skine. De minsken seine, hy hie der net folie under to dwaen det er syn wiif forlern hie, en hwa't hwet by him forkearde, moast soks ek hast wol tinke. Hy roan der alteast like rjucht om. Folie sizze hied er nea net dien, en syn troanje stie al sa faek op stoarm en ünwaer, as op sinneskyn. Det, dit sei net folie. Jurjen allinne dyt fensels alle dagen mei him omgean moast, hie, do't de frou dea boppe ierde stie, opmirken, det de boer yette mear yn himsels keard wier as er oars plichte, en yet koarter fen biskie wier, en gauwer om in neatichheit graude en snaude, as foartiid. Mar nei 't lyk hied er net taeld, en ek net nei 't lytse libbentsje yn 'e widze. Hy hie sa 't like it hutnmelinkje oer en tofolle; hy laei der him tominsten neat oan gelegen. Do't er de arbeidster oer 'e flier knge, _ de baekster wier al foart, do't syn wiif stoar, - hied er bitinge, det hja it bern birêdde, en nachts yn 't keammerke der't de widze stie, sliepe scoe, ont salang der gjin faem wier. Fierders liet er .t bern bern, en seach der net nei om. De jouns nei iten, do't de oaren op bêd gien wieme, en hy allinne bleau, gyng er yetris nei de foarkeamer. Hy die .t kammenet iepen, en naem der in spoennen doaze üt, dêr't er syn ,.1lyn b,warre. Der wier net malle folie yn, en dochs moast er de hier fen det jier yet bitelje. Hy tocht der lang oer nei, ho't er yn syn troud- wêzen boerke hie. _ , , Det hied er nou al in pear jounen oanien dien. En ho langer er rekkene en harsenskrabe, nammersto mear roude it him det er nin frijfeint bleaun wier. Hy wier hird efterüt gien, en hie ek in tige üngelokkich houliks- libben hawn. Hy en syn wiif hiene min kinnen, togearre. ^ Skraech-oan oardeljier lyn wier er mei Janke troud. Do t er om hjar stikke, wier hja it tsjepste frouminsk yn 'e omkriten, mei in pear eagen yn 'e holle sa blau as de simmerloft, en hier as goud It lo joech him sa 't like alles hwet it to jaen hie, do't er hjar op Muntse- pölle brocht. , Mar hja hie in forkeard aerd, en for boerinne doogde se al- hielendal net. Det hied er earder ynsjên moatten. Hy moast in wil ha dy't de hannen nei 't wirk stiene, hwent hy hie in lyts spil, en mar in ünderhansk fanke ta faem, mear koe 't net lije. It foarnaemste wirk moast de frou seis opknappe. En sa fier hied er Janke nea net krije kinnen. Hja wier greatsk en pronksk, en siet al folie mei de hannen oerinoarren. Sa hoefde it nimmen nij to b.kommen, det se mei gauwens in husfol rüzje hiene, hwent syn aerd wier krektrjucht- oarsom as hjarres. . ., Nei in koarte dream fen lok en ljeafde kaem der in lange tnd fen tsjieren en iggewearjen. Hy forwiet hjar hieltyd det se gjin sint meibrocht hie op hjar troudei, en de boel hirder oer 'e balken smiet as det hy it fortsjinne. Hja mocht him op 't lést net mear sykheljen hearre, om't er hjar net loai en liddich libje litte woe. Do't der al skieik in lytsen-ien op kommende wei wier, waerd it earder minder as better. It bearde as skoerde klokken mei dy twa. En nou wier alles foarby. Hjoed hied er hjar to hóf brocht. Hja wier hastich forstoarn, toalve dagen ald-kreams, en hie him efterlitten mei in bern der't er in soarte fen hate op hie, om't it fen hjar wier, en in holle fol soargen. Hy lei de hier apart, om to sjên hwet der oerbleau. Det wier al in bidroefd dripke, en den gyng der yette de rinte öf fen syn sisters erfpoarsje, det hja him, do't de aldboer stoar, halde litten hie, om't it ünder 'e pleats siet. Hja wier troud mei in skoalmaster, en hie 't jild ek breanedich, det hy wier net fen plan, om hjar langer wachtsje to litten. Hwent, — och ja, hird en noartich mocht er wêze, sa earnich en fül as de ljue wol ha woene, wier er net. Mar nimmen wist ek, hodeun er wêze moast, woed er op 'e pleats bliuwe. Syn heit, oars in krasse boer, dêr hie 't yn 't lést fen syn libben ek hisen mei west, krektlyk as mei folie alde boeren, hwa't it nijerwetske net oan woe. Tsjalke wier nou al oan 't Greongeaster mólkfabryk; hy seach wol yn, det dit it spil wer op 'e kluten bringe moast. Mar sünt syn troudei hie 't gjin touwen halde kinnen. As er dêrom tocht Hy siet efkes mei de earmtakken op 'e tafel, en de hannen oan 'e holle, stiif foardel to sjên. Mar né, sa net! De moedfearren net hingje litte, de kop der foar halde, sei er tsjin himsels. Op bêd en sliepe; moarn wer dei en rie. En as de nije faem him net genóch by de pinken wier, scoed ergau om in oaren-ien to-fjild wêze! Det wier 't bislüt, der't er syn bêd mei opsiikke. Hy sliepte rêstich en fêst, better as nou al wiken oanien. En de oare moarns ier en bytiid kaem er der öf, krekt sa't er de jouns lizzen gien wier: earnstich en swijsum, mei in warber, mar hird gemoed, en sünder om syn bern to tinken. De neimiddeis ünder melken kaem de hüsfrousfaem. Hy seach hjar oankommen, do't se ticht oan 'e hameije ta wier, en syn eagen hifken hjar, krekt as hied er in nij hynsder foar. Fen foarkommen foei hja him neat ta, alteast hwet de foarsens oanbilange net; hja wier al frijhwet de lytse kant neist. Syn goêndei klonk fortrietlik. Koart en ünfrjeonlik died er hjar ütliz fen 'e dingen dy't hja witte moast, en forpraette mei hjar hwet se to dwaen hie. j „Hja scil gjin gong wetter tille kinne, op 't slimst!" tocht er, dot er wer yn 'e yester gyng. Hy liet it oan 'e arbeidster oer, om hjar fierder to stoel en to bank to bringen. Do't de skipper foart neitiid hjar güd brocht — de man hie der gjin swier tögjen oer, - wier Antsje' earste wirk, om de sneinske klean üt to tsjen en hjar deiske pluntsjes üt 'e kiste to krijen. Itsmel gouden earizer gyng yn 't heechoppich doaske; hja sette in swart mütske op, en die in skieppegrauwen skerldoek foar. For de gledlearen skoen mei ilestiken kamen in pear toffels yn 't plak. Hwent de dracht fen 'e Gaesterlanskes mei dy fen 'e oare Südhoekster boere- en arbeidersfrouljue hwet üntrinne, yn twa dingen halde hja it meiinoarren, krekt as alle Friezinnen: hja forbroeije de holle, en litte de foetten ütweakje. Sa klaeid kaem hja wer yn 't milhüs, om it jounsiten ré to meitsjen. De arbeidster wier al foart, en de lytsfaem stie op 't stalt to amerbjinnen. Om yn in ünbikende hüshalding foart de wei to witten, en oan to pakken, fait neat ta, mar Antsje stie net sa gau mei forlegen hannen, en do't de boer en Jurjen efkes letter yn 'e hüs kamen, hinge de süpe al oer. Jurjen sei hjar frjeonlik goêndei. Hy wier wend, det er by de measte minsken opsjên moast; det hoefde er nou net, en soks stie him foart al oan yn 'e nijfaem. „Wy pasje goed byinoar, ik en jy," sei er, en gyng njunke hjar stean. „Gjinien fen üs beiden scil in gat yn 'e loft stjitte." Antsje naem him nijsgierrich op; njunkelytsen kaem der meilijen yn hjar eagen. Hja andere lykwol neat, mar seach ris nei de süpe, dy't tsjin 'e soad oan wier. „Eft se de boel ek oersiede, ef oanbarne lit?" tocht Tsjalke. Fen syn forstoarn wiif wier er 't net oars wend; jamk hied er hjar dêr hirde wirden om jown, mar 'twier döchs altyd weroan itselde; it like wol net oars to kinnen. Dêr tocht er him lilk oer; syn foarnimmen fen jisterjoune kaem him wer yn 'tsin. As de nijfaem it hert hie om de süpe oersiede to litten, koe hja moarn de dei wer oprukke, det stie fêst. Dêr gyng Antsje wer nei de hird. Krekt op tiid redte hja it bisleech troch 'e süpe, en krige de pöt öf. Do't de brij op tafel stie to wazemjen, fortrette it Tsjalke suver, det se net sangerich wier; hy hie graech wollen, det der hwet op to sizzen wier. Hy hie hwet oer him krige, krekt as moast er der alle minsken op oansjên det it him tsjinslagge wier yn syn trouwen. De oarsaek fen syn soargen laei op 't tsjerkhöf; hjar, de deade, koed er neat mear forwite. Mar de nijfaem hie hjar plak yn 'e hüshalding ynnomd; hja scoe dübeld en dwers üntjilde moatte hwet dy oare misdien hie. Hy wier in wriuwpeal brek; hwa koed er dêr better for brüke, as hjar? Hwet die se sa minmansk to lykjen en sa stil en dimmen to wêzen! Dy't in houn slaen wol, kin wol in stök fine. Do't er de deis dêroan mirk, det de Gaesterlanske seden en menearen en sines inoarren yn inkelde dingen üntroannen, graude er hjar ta, det hy hie hjar net woan om de boel trochinoar hinne to smiten, en it scoe gau kriich west ha, as Antsje net wizer west hie. Mar dy hold hjar stil, en die hjar bést om 't him nei 't sin to meitsjen. II. Foartynienen do't hja komd wier, hie Antsje de soarch for 'e lytse jonge fen 'e arbeidster oernomd. Hja kaem üt in great hüshalden. Op hjar fyftsjend jier forlear se hjar mem; sünt hie se, as de aldste fen 'e saun, op hjar jonge broerkes en sisterkes pasje moatten. Twa dêrfen laeijen do yette yn 'e widze. Sadwaende hie hja tige mei bern omgean leard, en wier se de lytse boi wol tabitroud. En ho neigeanich eft de boer oars wêze mocht, yn dit stik fen saken liet er hjar ek stil gewirde. Hja mocht mei de jonge ompankoekje sa't se seis Ijeafst woe; hy hie der nin bigryp oer, ho't in lyts bern greatbrocht wirde moast, en woed er ek nin bigryp oer ha. Hy tocht oars nearne net om, as om jildfortsjinjen; for alles hwetdêr buten om gyng, wier er ünforskillich, ef tominsten, sa hold er him. Altyd deselde, swijsum en stymsk, gyng er syn gong, as immen dy't him tsjin in great fortriet forsette woe. Hy töge swier oer syn ünk, — en net botte fordildich. De kij waerden ütlitten, en 't hüs skjinmakke. De tiid fen meanen en haeijen kaem oan, en brocht in hopen drokte mei. De hantsjemieren swaeiden de seine troch 'e hege stannen en lieten it gêrs op lange swéën efter hjarren. Iverige hannen kearden en skodden it, om wyn en sinne to helpen. Licht skrabe in dei twa-trije letter op 't selde plak de riuwe oer 'e stoppel, en brocht men it nije hea oan 'e wudze. Reak njunke reak waerd optime; weide op weide it hiem op riden. Mei hjar greate skürdoarren fen 'e iere moarn oan 'e lette joun ta yn 't wiidst iepen, gappen de greidpleatsen oer 'e mieden, as longerige, blau-reade munsters, dy't alles trochswolgen hwet de maitiid groeije litten hie, en nimmer net sêd waerden. Do't de nei-üngetiid oan 'e kant wier, en de boer fen Müntsepölle tiid hie, om bidaerdwei nei to gean, ho't it mei syn boerkerij stie, mocht er mear as tofreden wêze. It hie in bést heajier west. In fiks gewaechs en mei droechte woan, — better koe 't net. Efter op 't hiem stie in greate bult; hja hiene lang alles net yn 'e skürre bergje kinnen. As de prizen skieik ris hwet omheech gyngen, koe 't oerstallige — hwent seis koed er it hyn efte nei net opfoerje, — in aerdich dofke opbringe, en dêr tidige er op, by 't meitsjen fen syn plan. Hwent in plan hied er, — hy tocht wer om trouwen. Syn wiif wier yet mar kwealik in fol fearnsjier rêst; in oar scoe der wol skande fen sprekke, as 't der fen kaem. Mar dêr steurde er him net oan. Akke fen Lolle Hylkes, dêr woed er op öf; dy moast boerinne wirde op Müntsepólle, as 't slagje woe. Hja wier net tsjep yn 't wêzen, né, fier fen det; hjar troanje wier lang en smel, en siet fol ljip-aeijen. Mar hwet scoe det? lenris hied er sjoen nei reade wangen en in blier uterlik, en in frouminsk nomd det nin reade sint op 'e wrald hie. Der wier er mei bidragen rekke. Syn twad wiif moast jild meinitnme. En dêr scoe Lolleboer wol for soargje, hwent dy hie se. Det Akke him net op 'e blauwe kêdde nei hüs jeije scoe, miende er al sahwet to witten. Syn moeike, deselde dy't in hüsfrousfaem for him woan hie, kaem altomets wol by Lolleboers, om 't, hja wier yet in bytsje folk fen 'e frou. „In graedtsje uterliker as pürfrjemd," seine somliken dy't wisten det Wytskemoei kaem dêr't se bean .... en dêr't se net bean wier, en der dêrom de gek mei hiene. Nou, det minske hied er der op ütstjürd. Hja hie Akke ris tante, en goed biskie krige; alteast, it hie hjar sa talike, det de faem der net fij fen wier. It bigoan al min efte mear hjerstich to wirden, do't Tsjalke Teades op in Sneintomiddei foart nei iten fen 't hiem stapte, syn béste pak klean oan, en de opreed delgyng dy't him op 'e pundyk brocht. Do't er it klokhüs foarby wier, sette er it lan wer yn, op Lolle Hylkes' pleats ta. It scoe wêze. Hy moast de fügels net oer 't net fleane litte, hied er bitocht. Der mocht ris in frijfeint op los gean dy't hwet mear wier as in sljuchtwei boere-arbeidersjonge, en den wier for him, in widner mei in bern, de kearte forjown, det hied er wol for 't forstan. Yn't earst-oan, do't it plan yn him opkomd wier, hied er der ek neat net tsjin oan sjoen, mar do't it op trochsetten oankaem, foei syn drystens him wer neat ta. 't Wier dochs wol in dripke to gau yette. ... Nou Snjeontojoune lykwol hied er hwet heard, det him net oanstie. 't Hie dy wyks Oreongeaster merke west, en Akke wier thüsbrocht fen in boeresoan ünder Lytshuzen wei! Do wier er foartynienen rislewearre. Kaem der al to folie praet fen, einou, den wier 't om syn bern wer in mem to jaen, en dêr mei üt! Eft er oan Akke wier in goede mem for syn jonkje bitrouwe scoe, dêr wist er neat fen, en det wier ek in ding dêr't er net malle swier oer tilde. Qau sa'n goeden-ien as dy oare west ha scoe, as hja yn 't libben bleaun wier, tocht him. En sadwaende seagen wy him den op frijers-foetten syn pleats forlitten. Hy doarst it net langer forstelle. Jurjen, de feint, gyng dy sneins net nei Greongea, sa't er oars folie plichte. Gapjend en rekkerich stied er tsjin 'e hameije oan to hingjen. Hwet scoed er einliks ek yn 'e burren? Mei de oare feinten op en üt gean koed er net rjucht. Koekslingerjen dêr hied er nin nochtoan en ek nin slach fen. Op 'e dyk omdangelje, wier likemin trewis for him. Sadwaende kaem er al folie yn 'e herberge to lanne. Né, thus bliuwe wier al sa goed. De feint tocht om 'e boer, dy't ut to frijen gien wier, sa't er wol fornomd hie, en grif gau wer in wiif nimme scoe. Enhy, honear scoe hy ris for 't earst nei de frouljue? Oan distiid ta hie t him net folie skele kinnen, det er aldfeint bigoan to wirden. Och ja, hy hie wolris in lietsje sjongen heard, dêr't yn foarkaem det in aldfeint fen fjirtich jier in sukkelder yn 'e wrald wier, mar oan 'e fjirtich wier er yet lang net ta, en in sukkelder hied er al syn libben al west; det hoefde er net mear to wirden. Ungelokkich as er wier, hied er dêrby al sünt jierren by in oar omstippe moatten. En hy wist ek wol, det de fammen nei him net omseagen. Mei oare feinten hied er wolris hjir en dêr hinne west, dêr't jongfolk byinoar kaem, mar by sokke akkefytsjes wier hy it altyd, dy't by de frouljuesginst troch rekke. Hy joech him der ek sa net by, en waerd der net oars noch oars fen, as syn kameraten him de iene efter de oare forlieten en in faem op side kroepen. Wieme de frouljue him net tagedien, hy woe fen 'e measten ek net witte. It wieme hast allegearre wyldepüsten, net ris in bytsje bistindich en evenredich Ik hab in séman kennen, Dy foer de wrald yn 't roun; Hy hie yn 't alde Fryslan Sa'n ljeaflik famke foun .... klonk it yn 't milhüs. Jurjen harke. 12 — „Ja," tocht er, „in Ijeaflik famke! Hwet men om utens siikket, fynt men sims by honk Hoffer fen al dy flittergatten is mei hjar to forgelykjen? Ik siz mar: gjin ien! En ik wit it, hwent ik sjuch it alle dagen weroan foar myn eigen eagen, ho flink eft hja is, yn alles! Oaren binne dêr blyn for, sa't liket, mar ik sjuch it. Us boer hat de blynkape ek foar en det is mar goed!" „Ho binne jy hjoed sa hiemfêst?" frege Antsje. Hja kaem bütendoar en gyng op 'e bank foar hus sitten, nést poeske, dy't tsjin 'e sinne to knypeagjen siet. — „Och, ik mei tsjintwirdich ljeaver thüs wêze, as det ik yn 'e bürren omslaen. Hwet hat men dêr ek al?" andere Jurjen. Underwilens kaem er nei hjar ta. Hy reage de kat mei in geklik wirdtsje fen 'e bank, en naem it lege plak yn. It kaem net by de jonge hüsfrousfaem op, om fen him öf to skikken. Hwerom scoe hja 'tek dwaen? Jurjen, ünsjuch en biheind, wier net immen dêr't in kreas jongfaem sedich for fen siden skikke scoe, om him sa, mei hjar sabeare-fijens, stadich-oan mei to lüken, sa't det oars wol giet. Hy wier in goede siel fen in fint, fierders neat, en mocht like goed nést hjar sitte as poeske. Bütendet, hja wier ek alhiel sa net. „Witt' jy it greate nijs al?" bigoan Jurjen. „Us boer giet wer op frijers-foetten." — „Us boer op ... . frijers-foetten? Nou al?" Hwet fleach der op in stuit oer hjar wêzen? Wier 't it skaed fen 'e ald linebeam, dy't syn brede tüken oer 'e bank büge as de wyn troch 'e blêdden gyng, ef wier 't hwet oars? Der kaem sa mar yn ienen in frjemde, stroefe earnst op hjar troanje en hjar eachslidden bigoannen nuver to triljen. „Nou al?" frege se yetris. Hja sei 't mear yn hjarsels as tsjin 'e feint. Dy naem it lykwol for klearebare nijsgierrigens, en andere: — „Ja hear, nou al. Is 'tnet in moart? Niis-krektsa is er de dyk üt stritsen, nei Lolle Hylkes. Dêr in dochter fen, sjuch!" In lyts toarntsje waerd der neat sein Do frege Antsje, mar it kaem der skruten üt: „Is 'tin kreas frouminske?" — „Né," sei Jurjen, „hielendal 'nt, mar it is in iennichst bern, en de aldboer sit der goed by. Hy hat wol in tüntsje, wirdt der fen sein." It wier frjemd, mar det like in treast to wêzen for Antsje. Men scoene oars sa sizze, hwet laei der hjar oan gelegen, hwa't frou waerd op MÜntsepölle? Earm ef ryk, tsjep ef ünsjuch, det wier ommers itselde; hja scoe der like goed om foart moatte. „Tsjalke Teades wol fensels noait nin ien wer ha dy't nin sint yn 'e marse hat," forfette Jurjen. Antsje knikte swijend. Det leaude hja wol, en 't wier ek krekt sa 't hearde, tocht hjar. In earmeljues bern moast bynefter stean by in rike boeredochter, det gyng altyd sa. Us Ljeaven Heare hie 'tfêst sa ha wollen .... „Hy is glüpende gierrich; for in min lean wol er alles fen yen dien ha." In lekskoaijer wier de feint oars net. Diskear wier der lykwol hwet, det him oantrune om de boer swart to meitsjen; hy wist seis 'nt, hwerom. Wier 't der him altomets om to dwaen om Antsje sa fier to krijen, det hja him gelyk joech? Dêr hie 't in bulte fen. Mar Antsje swei. En do't se in amerij letter de jonge gülen hearde, gyng hja yn 'e hüs, om him üt 'e widze to krijen. Hwa't do sjoen hie, det der in trien op 't widzekleed dripte .... Mar nimmen seach it. * * * Do't de boer de middeis om melkerstiid hinne thüskaein, seach er, as hied er de iene op, en scoe de oare der oan. Sünder in wird to sizzen, teach er syn seilbokse oan, en gyng nei de yester, dêr't Jurjen al ünder syn earste kou siet. De feint mirk foart wol, ho let eft it wier. „Hy is fen in forkearde reis thüskomd," tocht er fortrietlik. Fortrietlik, — hwent de boer wier nou yet blyn, mar troude er net gau, den wier der wol kans det him hjoed ef moarn de eagen iepen- gyngen. En den .... „den ha'k it sjoen," sa redenearre Jurjen yn himsels. „Den freget er hjar, — en hja nimt him, fensels!" Jurjen wier in egoist; dêr koene men him lykwol net bést mei kweade eagen om oansjên, hwent hy hie sin oan in faem, — en dêrby wier er in minske. Tsjalkeboer bleau de hiele joun bütenwenstich stil en ünfrjeonlik; do't er nei melken yn 'e hüs kaem ek. Stjuch en stymsk siet er by de tafel, en hy die de müle hast net op. Do't er it bern gülen hearde, graude er: „Soargje det dy jonge him stilhaldt!" Det wier sahwet alles hwet er sei. Nei 'tjounsmiel gyng er, gauwer as oars, nei de foarkeamer, dêr't er sliepte, en liet de oaren sünder nachtsizzen sitte. Foart neitiid sochten Jurjen en de lytsfaem hjar béd ek op, en Antsje bleau allinne. It wier hjar nuver om 't herte, krekt as wier se fen in great gefaer üntkomd. Der scoe dos yn 'e earste opslach nin nije boerinne komme; hja hoefde yette net foart, — by lytse Teade wei. Hwent det wier it, dêr't se sa bang for west hie, — det, en oars neat! „Né Teade-man! dy rike boeredochter scil dyn mem net wirde!" sei se, sa lüd, det se der seis kjel fen waerd. „Ik bliuw by dy, om op dy to pasjen, hear!" wier 't do suniger. Underwilens die se de keammerkedoar iepen, en gyng nei de widze ta. Hja tilde it kleed efkes op. Dêr laei it boike sa sêft to slomjen. „Ja, myn okkebyldtsje! ik bliuw by dy!" lustere de jongfaem yetris. Do helle hja it kleed wer ticht. En der dripte wer in trien op, en dy't dy trien fallen sjoen hie Mar né né, nimmen seach it. III. In goed jier al laei de boerinne fen Müntsepólle yn 'e swarte modder, op 't Idsehiemster hóf. It wier in seltsumens, as der immen nei hjar grêf omseach. Mar inkeld gyng in jong frouminske mei in lyts bern op 'e earm der wolris hinne. It koe it jonkje syn mem net wêze, hwent yn hjar wêzen laei yette det frisse, eigene, dêr't men in jongfaem en in troud wiif oan ütinoarren ken, en dêr't döchs nimmen in namme oan to jaen wit. Mar det hja noed stie fen det bern as wier 't hjar eigen, det scoe elkenien sizze dy't der hjar mei gean seach. Hwent eft in frouminske in bulte ef in bytsje ophat mei de lytse dy't se op 'e earm draegt, det kin men sjên oan 't beethalden. In mem bygelyks haldt hjar bern sa soarchfaldich, sa Hawar, üs sprake is dóchs ek hast like earm as oare talen! Op Müntsepölle wier alles wakker by 't selde bleaun. Ont nou ta hie de boer yet net wer om in wiif to fjild west. Forline hjerst wier 't him neat yn 'e kaert wierre; ear't er it wer weage, woed er earst mear wissichheit ha. Mar hy gyng tsjintwirdich faker as er plichte nei de herberge yn 'e bürren. Nei syn stamhalder seach er yette net om. Det de boeresoan fen Lytshuzen him in slach foar west hie, dêr joech er it bern de skild fen. Mocht er der njunkelytsen al oerhinne wêze, det Akke him do öfstegere hie, der wier gans praet fen komd, en det stiek him. Hied er woan, hy scoe him oan 't rabjen fen 'e ljue net steurd ha; nou't er forlern hie, wier 't him ünhjirmlik yn 'e wei, det se hwet fen syn mislokte frijersgong öfwisten, en it gefal in hiel skoft op'e tekst hawn hiene. Hy koe him ek net bigripe, ho't in oar der efter komd wier. Earst seach er syn moeike der op oan, mar do't er dêr mei in opstritsen seil hinne roan, en it minske al hjar soune üren tsjin hjar ünskild op 'e skealjen lei, wier er yette allike fier. Yn elk gefal: det er in bern hie, wier syn üngelok, en dêrom bleau de jonge him hosk. Wy seine det op Müntsepölle alles wakker allyk bleaun wier. Mar Jurjen wier dochs wol in dripke foroare. Net fen oansjên, mar ynwindich. Sünt forline jier wier er net mear sa tofreden yn syn lot, as foartiid. Hy koe der him sa goed net mear yn skikke, sa wier 't mar. As men him frege hiene, hwerom net, hied er grif mei in andert oan west. De boer wier ommers yet altyd blyn; as der yn 'e hüshalding hwet wier, det him net sinnige, — en der wier hast alle dagen hwet! — den krige Antsje de kous op 'e kop. Mar det dy hjar den j immer stilhold, en det er hjar, as se ris togearre wieme, sa fier net krije koe, det se in kwea wird fen 'e boer sei, det koe Jurjen net sette. Dimmen en bidaerd, goed wêze, det wier to priisgjen yn in minske. Hysels bleau ek lang goed. Mar om yen ivich en erflik ütheuvelje to litten, en neat werom to sizzen dêr moast hwet efter stykje. As er mar ris fornaem, det hja it sêd waerd om in man to tsjinjen dêr't men nin goed by dwaenkoelDen scoed er hjar opslach freegje om by him yn 'e lange hier. Hy koe wol arbeidzje; hy scoe 't brea wol fortsjinje for twa, en as 't wêze moast for wol mear. Mar Antsje bleau deselde; ja, hja hold de boer syn wal earder op, as det se him leechlei, — en Jurjen doarst it net oan om hjar to sizzen hwet er op 't herte hie. Sadwaende waerd er nammersto fortrietliker De haeijing kaem wer oan For Tsjalke Teades wier de drokte in treast, in frjeondinne yn syn iensumens. Hwent iensum wier er yn 'e léste tiid, tige iensum ; dêr hied er hinder fen, en it herberge-rinnen koe der neat oan foroarje. Sa wirch as in maits kaem er op in jountiid ut it haeilan thüs. Hy foei del op 'e selde bank foar hüs, dêr't Antsje op siet do't Jurjen hjar safolle nijs to fortellen wist Nin fiif stappen fen him óf boarte lytse Teade yn 't hóf. It wier nou in boike fen fiif fearnsjier; hy bigoan al aerdich to rinnen, al stied er yette hwet hoattel-stoattelich op 'e skonkjes. Lüd skattere er it ut, as it houten hynderke op tsjillen, det er loek, omfoel; dêr like er in hopen wille mei to habben. Mar in berne aerd is ünbistindich; it dürre net lang, do hied er syn nocht dêr ek wer öf, sa 't like, en seach nei hwet oars om. Sjuch, dêr stiet in moaije giele hynsteblom; dy moat er ha! Mar der flak by leit in grouwe roastige spiker. Sa'n ding hat er wolris earder sjoen; Jurjen hat yn 'e skürre in hiel bakje fol fen det boarters- reau de lytse han taest der nei, en pakt it beet, — de blom is forgetten. Tsjalkeboer hat it tafallich sjoen. Hy ropt it jonkje en nimt him op 'e knibbel. It is de earste kear det er soks docht. „Kom hjir ris, lytse streupert! Dou bist döchs ien ut it echte laech!" seit er lüd, wyls't er it bern nei him ta hellet. „Dou scitte skieik in baes keardel wirde, en in fikse boer!" Né, hy is dóchs sa hird net as er yen faken oankomt. Fen it jonkje geane syn eagen nei de hüsfrousfaem, dy't krekt nei de wal giet, en de earden amers op 'e amerbank bringt. It haget him wol, det hja sa iverich is, en sa fen opredden wit. „Libbe myn wiif yette, en de lytsfaem forgeat de amers, den bleauwen se fennacht op 't stalt stean," tinkt er. En hy nimt foar him om net wer sa slim tsjin Antsje oan to gean, en syn jonge altomets ek ris oan to heljen. Ho lang scoed er det üthalde ? Unkrüd wylget net, foar't de woartel net oantaest wirdt, en dy't sprekken wend is, fait swijen swier! * ** En it bleau moai sinneskyn waer, de hiele üngetiid troch. Moarns ier en bytiid, as de skiere nacht lyk in deiljachtskouwe tsjoenster nei it westen üntwike, en de griene greide stadich oan üt 'e dauwe-sé omheech tilde, teagen de haeijers nei 't lan en hellen gear hwet de natür fen hjar rykdom joech. De boer fen Müntsepölle wier oeral foarenoan mei by. Mar de treast en de tofredenens dy't er oars yn 't drokke en beuzige fen 't boerelibben plichte to finen, bijoegen him allinken-wei. Hy wist seis net hwet him dreau, mar iensum en allinne wier er, tige iensum Under dizze omstannichheden tocht er der fensels wer faker oer om in wiif to nimmen. Mar hwa? Det siet him yn 'e holle; hy wier stilder en stymsker as er ea west hie, en wrotte sa hird as er koe. Jurjen moast ek poat-oan spylje, hwent de boer siet elkenien efter 'e boksen, en him net it minste. Nammersto slimmer waerd it mei de feint syn fortrietlikens; it wier raer sa't er krimmenearje koe. Hy krige geandewei mear in hekel oan Tsjalke. „De boer is in earste gjirremyt; hy kin yen einliks net jaen hwet yen takomt, en den docht men ek noch noait genöch, nei syn sin," sei er tsjin Antsje. En de faem koe him soks net üntstride, al andere hja der net folie op. Hja woe ek graech goêfrjeon mei Jurjen bliuwe; der wier oars ek wolris in forstannich wird mei him to praten, en buten him hie se siker hast gjin oanspraek. De lytsfaem wier einliks yette in bern. En den kaem dit der by: Jurjen wier der ekgjinhoun oer om altomets in han for hjar üt to stekken; in hantaest wirk dêr joech er net om. For lytse Teade bikwite er houtspil ta boartersgüd, en hy learde him de nammen fen 't boere-ark och ja, Jurjen wier oars sa'n slimme fint net, al wier er by tiden hwet nuver yn syn praet. Tsjalke Teades wier, sünt er dy jouns for 'e earste kear itjonkje achtslein hie, ek hwet in oare heit ta syn bern. Hy seachhimselsopgroeijen yn 't lytse boike dêr't er sa lang neat fen witte wollen hie. Teade scoe great wirde, en him yn 'e han dije, — syn heit scoe in fikse boer fen him meitsje. Sa wier den tominsten al syn geskrep net omdöch! Inkeld koed er it ha, den röp er it jonkje, en liet him op syn knibbels omdünje, ef „yn heite hüske wenje". Inkeld, — hwent hy hie yet faken riten, den wier neat yn steat om him op to fleurjen; den seach er wer krekt as hied er in pik op alle minsken, en hy hie sa 't like skjin forgetten det er in bern hie. Det wieme Jurjen syn lokkichste uren. „Hy bliuwt blyn," tocht de feint den by himsels. IV. Wiid-üt, dreamerich-wirch, laeijen de omkriten to barnen yn it swiere, glije ljacht fen 'e simmersinne. Nin tukje, nin blêdke forwege yn 'e wylgebeammen oan 'e sleatswal; nin faldke wier der to sjên op 'e Idsehiemster poel. Leaden loftblau büge boppe oer 'e mieden syn breed forwulft; leaden loftblau laei as blier laitsjend libben yn it wetter. It wier suver as koe de natür oars neat mear as rêste, sodzje, stilwêze Sok soel, brodzich waer wier Tsjalke Teades wol nei 't sin. Hy wreau yn 'e hannen. De üngetiid wier in stikhinne dien; in operkemennich string-gêrs der büte rekkene, koe hjoed foar melken it léste topke hea binnen doarren wêze! Mei de haeijing trof er 't nou it léste jiertwa döchs mar tige bést, det koed er net oars siZze. Nei iten kaem er ta de milhüsdoar üt, mei lytse Teade op'e earm. Efter op 't hiem stie de lege haeiwein, dêr't er mei nei 't lan scoe. Teade klapte yn 'e hantsjes, en geide it ut, do't er seach ho't de run, dy't oan 't tiksel boun stie, mei de stirt omswypke, om him de miggen fen 'e bealch to halden. Tsjalke bitocht him efkes. As er de jonge ris meinaem? Hwerom net? Hy wier grif mei in pear üre werom; it moast mar wêze. „Dou giest mei heit, hear!" sei er. „Dou scitte de léste weide mei ophelje!" Mei-iens tilde er de boi oer 'e sydberje, en sette him op 'e wein del. „Hoatske! siz aenstouns ris tsjin Antsje, det ik de jonge meinomd ha!" róp er tsjin 'e lytsfaem, en ried foart, nei de toalve, dy't gans in ein büte laei. Tsjalkeboer üngetide fen hüs óf, sa't me det neamt, lyk as de measte boeren dogge. Dit sizzen is nou ris suver en allinne boere-irysV-. de fryske lêzer dy't it haeilan allinne fen fierren sjoen hat, scil 't licht net bigripe. Sa'n ien ta geriif siz ik, det men ek nei hüs ta üngetiidzje kin, den moat er seis mar for neijer forklearring riede. By de iennichste reak dy't der yette yn 'e toalve op thüsheljen wachte, hold Tsjalke stil. Syn fêste arbeider wier dér flak by oan 't stirtswyljen. Jurjen, de losse arbeider, en de beide poepen dy't er oan 't wirk hie, wieme thüs oan 't weinleegjen. Hy krige Teademan fen 'e wein en sette him in ein óf plat op 't gat oer 'e groun. De boi hie wol skik yn 't libben; hwet wier 't hjir rom, en hwet wier alles fier, fier öf, hiel oars as thüs yn 't hóf....! En ringen kamen fen alle kanten michjes en gêrshippers; dy dounsen om him hinne, en songen hjar lietsjes for him né, sa'n wille hied er net earder hawn! Hy formakke him tige. Underwilens wieme de beide manljue drok oan 'e slach. De arbeider stiek op, en Tsjalke seis loege. Swijend wrotten hja troch. Ojin ien fen beiden mirken se, ho't dér jinsen yn 't suden, oer 'e Qaesterlanske bosk hinne, in pear skierwite tongerkoppen opsetten kamen, al heger en heger, al swarter en swarter .. . Mennich switdrip foei yn 't hea, ear't it léste foarkfol op 'e wein siet. It wier in swiere weide wirden; der wier wol goed trije kertier mei wei gien. De jonge boer püstte efkes üt foar't er de püntsjert oankrige, en fage it swit fen 'e foarholle. Do seach er ris om him hinne. Teade siet yette to boartsjen, op 't selde plak dêr't er him delset hie. Mar... — hwet wier det nou? Scoed er to gau bliid west ha? Gotskes noch ta! hwet stie de loft wreed, dêr oer 'e poel. En dêr tongere it ek al; fier wier 't net mear óf. Oanmeitsjen wier 't boadskip! ,,Lit it steal mar lizze, Haeije!" sei er hastich. „Sjuch dêr ris in tongerbui opkommen! As wy thüs wêze wolle, foar't wy 't hjir ha, wirdt it heech tiid om foart. Jow my de püntsjert mar gau!" Fiif minuten letter liet er him by de efterbine delsakje. De loft kaem öfgryslike hird op; de slaggen hearder ho langer ho tichter by, en folgen foart oaninoaren. It moeide Tsjalke nou heislik, det er de jonge meinomd hie. As er de weide mei nei hüs ha woe, dürre 't in goed healüre ear't se binnendoar wieme. Dêr by de daem stie de lege wein yette, dy't der jister steanbleaun wier; naem er dy to bate, den hoefden se der mar in kertier to riden. Mar den bleau de weide yn 't lan stean fensels, en det wier al bigreatlik; it hea waerd sa wiet as dong. In amerij stied er yn birie. Hwet scoed er? Dêr wierne de foarütrinders fen 't swier waer al. Wïffe twjirren wyn, dy't in pear greate reindrippen meibrochten, strieken oer 'e poel; 't wier krekt as huvere en trille it glêdde wetter; 't wier as woe 't him to skoar sette tsjin 'e waechsjende krêft fen't spükerich munster det de natür üt hjar rêst reage. De koelte sette hird troch; hieltyd fierder büge it reid syn biplomme koppen oer 't string; hieltyd lüder rüze en klage de wynharpe der yn. Greate keppels skierstirnzen, dy stoarmfügels fen üs binne-wetters, skreauden en kreauden yn inoar om. 't Fé bigoan to aljen. „Mei de lege wein den mar! Nimme jy it hynsder; ik ha de hannen fol oan 'e jonge!" Tsjalke wier üt 'e rie. Mei 't bern yn in tongerbui büte, det bitroude er net. Al ho graech er de weide thds hawn hie, yn 'e Godsnamme! dy moast den mar stean bliuwe! Mar syn goed sin wier foart, en Teade waerd bang en bigoanto gülen, do't er as in heap fodden oppakt waerd, en de boer it op in draven sette nei de daem ta. „Hird oanjeije," sei er tsjin Haeije, do't er, alhiel efter 'e siken, oankaem. „Ik gean mei de jonge midden op 'e wein sitten. Dêr boldere it hinne oer 'e droege modderreed. „Krekt foar't de bui hjir is, kinne wy thüs wêze," tocht Tsjalke. It scoe lykwol oars biteare. Samar yn ienen waerd it blakstil; 't wier krekt as hold it swier waer de siken yn. Fen siden, op 'e poel, oan 'e südkant, klonk it razen fen 'e rein. Dêr in wite ljachtstriel spjaltte it swarte swirk; foart dêr- oan rattele de slach skerp en eang oer 't wetter. Kjel skrille de run tobek, efkes krige er de sile tsjin 'e iene efterpoat oan do kreaken de sydstringen, sa füleindich foei er yn 'e beage. Dit roan mis; Tsjalke seach 't oankommen. „Halde! halde!" röp er tsjin Haeije. Mar Haeije wier nin hyngsteman; do't de run taskoerde, liet er de leije slüpe En dêr gyng it los. Op 'e dolle rus fleach it bist foarut. De wein gierde efter him oan; alle amerijen koe de hiele boel yn 'e sleat njunken 'e reed to lanne komme. „Hou! hou! hou!" skreauden de beide manljue, — mar omdöch! Op 'e rin, - en det mei in lyts bern fen yette nin oardeljier by hjarren! Bleek as in wytling siet Tsjalke op 'e wein to halden en to kearen. Mei de iene earm treau er de jonge stiif tsjin him oan; mei de oare liet er de hiele hüd foare op 't stökramt hingje; as det efter 'e klampen fen 'e sydberjes wei wipte, kaem it mal. Haeije kaem wer hwet ta himsels. Hy sloech de hannen oan wearskanten om 'e sydberjes hinne, en hold mei alle macht de foet op 't tiksel, tsjin 'e bügel oan. Sa koed er der yet in bytsje bistjür yn halde. De earste daem dêr krige er de wein sünder üngelokken troch; as 't him by de twade ek sa goed slagge mar o hearken! de smelle barten oer 'e mounle-ier, flak by hüs! As't hynsder foartiid net stie, gyng 't forkeard En wer roannen de loslitten krêften fen 'e natür mei boarstend gewelt op inoaren yn en spei it swirk fjür; wer rölle en davere mei lange wearklank hjar bringsjend lüd boppe 't oerstjüre libben En gystener stou de run foarüt, troch de twade daem hinne, op 'e barten ta yette in telmennich Antsje wier drok dwaende yn 'e foarkeainer, sa kaem it, det hja fen 't hiele swierwaer earder neat mirk, as do't hja de wyn rüzich oangean hearde yn 'e linebeam. Hastich krige se de tobbe üt 'e skürre, en gyng efter hüs, om it güd fen 'e line to heljen foar't it wiet waer waerd. Mei noed tocht hja om lytse Teademan. 't Wier ek in raer ding fen 'e boer, om it bern mei to nimmen; hy wier ommers yette fiersto lyts en to noedlik om lang ünder frouljueshoede wei! Scoene hja al op kommende wei wêze? Oars waerden se grif trochwiet, dy lytse siel ek, hwent de loft stie as de bare sé, en jinsen oer 'e poel reinde it al. Fij, itjonkjekoe der wol in sykte fen skypje! Hja fierke it lan oer, de kant fen 'e toalve üt. S^ach se dêr fier net in hynsder-en-wein oankommen? Ja hear, det wierne se, grif! Nou, den koene hja yette thüs wêze foartiid, miskien. Dêr wier de earste grouwe slach al. Hwet scoe Teade bang wêze Mar hwet is det? Hwet giert dy wein hinne en wer, en hwet springt de rün raer! 't Is nin goed spil scoene se.... scoe't hynsder op 'e rin gien wêze for 'e tonger? O Heare! It giet hjar kald by de rêch del. Mei de eagen yn 't wiidst iepen stiet hja dêr efter op 't hiem, en sjucht alles: ho't de wein troch de earste daem slingeret, ho't de rün by in nije swiere slach yet hirder oanset, en de twade daem trochfljucht mei koegelsfeart.... O! de barten! de barten! Hwet scil hja bigjinne? Is der den neat, suver neat ja! Hja is yn ienen biret. 't Komt hjar yn 't sin det in hynsder, as 't op 'e rin is, ornaris foar in tichte hikke ef sa stean bliuwt. Hja fljucht de reed del. Yn in omsjuch is se oer 'e barten, en yn 'e yester, dêr't de reed trochhinne rint. Gauwer as 't sein wirde kin, hat se de ald püntsjert, dy't de yester slüt, as, ünder melken, de kij der yn binne, opnomd, en yn it tou hinge det oan 'e peal fen 't stek sit. Hja bliuwt der efter stean. Giet er troch, en de touwen brekke, ef de püntsjert knapt öf, den scil se him seis tsjinkeare. Ho, det wit se net, mar hja docht it grif. Hwent op 'e wein is hjar lytse Teade, en lytse Teade syn heit ek né, né! om dy bringt hja hjar libben net yn gefaer, det üntstriidt se hjarsels, det is sa net! Dêr komme se oan bolderjen. 't Herte stiet hjar stil. Nou godtank! de run bigjint syn gong to minderjen, al mear en mear; hy hat de püntsjert sjoen. Nou draeft er gewoan nou is 't stap hookstrooks stiet er stil, triljend oer al syn lea. Godtank yetris! Tsjalkeboer springt mei de jonge efter fen 'e wein, en giet op syn hüsfrousfaem ta, dy't yn 'e yester tsjin 't stek oan stiet. Nou't it gefaer foarby is, is hja lang sa ekstrant net mear as niis; hja is o sa bleek en kin hast net mear op hjar foetten stean, sa hat de skrik hjar to pakken. „Dêr wieme jy mar pas ier, Antsje!" seit de boer bidaerd,enhy wol hjar de jonge oer rikke. Hy, de sterke man, hat it bistjür al wer oer syn sinen, ef einliks, hy hat it net kwyt west. Nou't er lykwol sjucht ho wankel eft se op 'e foetten stiet, haldt er de jonge seis op 'e earm, en seit frjeonlik, wyls't er oer 't stek kladderet: „Kom, gean mar gau mei yn 'e hüs; jy binne tige kjel wirden, sjuch ik wol." Ja, hy sjucht det hja kjel wirden is. En hy sjucht ek mear, en lit it efkes, hiel efkes mar, yn him omgean. Hy sjucht it sêfte ljacht fen greate blidens yn hjar eagen; hy sjucht in pear triennen by hjar wangen del röljen Ho'n noed stiet hja net for syn bern, det krektsa de earmkes nei hjar ütstiek en ophaldt fen gülen, nou't er by hjar is. Hwet moat hja net ütstien ha; hja wist det de jonge op'e wein wier! Ef scoe hja faeks ek yette om in oarenien tocht ha? V. Ho wier it sa fleurich om hüs en hear ? Ho bloeiden de blomkes sa moai, ho wieme de gêrskes sa grien, ho sykhelle il sa rom, lyk as oars allinne yn 'e maitiid? Ho wier 't sok sêft sinneskyn-waer, en ho laei der sa'n libbene, sa'n laitsjende gloede, sa'n myld ljacht oer 'e mieden, krekt as om Peaske hinne? De protters yn 'e ald linebeam wieme sa lüd, as wieme se jister üt it fiere suden wei werom komd. Alles wier sa oars, sa nij. Det tocht Antsje, do't hja in deimennich letter op 'e bank bütedoar siet, mei de jonge op 'e skerte. En it wier sa. It wier oars wirden op Müntsepólle. De boer wier lang sa koart en hounsk net mear. Syn stegens en stymskens hie 't plak romme for goedlikens en gollens, — alteast, it like sa. Sünt er mei syn iennichst bern by him sa faei west hie, wier 't boike him alles. To'n earsten seach er nei him, likernóch sa't in keken jong frouminske sjucht nei in djür stik pronkgüd, det nin stjitsje féle kin, ef it fait oan diggels. Faken koed er it ha, den roan er üt syn wirk wei en kaem efkes yn 'e hüs; as er den de jonge mar sitten seach to boartsjen ef sa, den wier 't goed, en hy gyng syn gong wer. Det lytse bern noedlik binne, dêr hied er foartiid noait gjin omtinken oer, — tsjintwirdich like er wol bang to wêzen det er Teade sa mar yn in omsjuch kwyt reitsje scoe. Sa wier 't de earste deimennich nei it trammelantsje mei de lege haeiwein. Neitiid bigoan er wakker mei him to praten en oan to gean. En hy bigoan niget oan himsels to krijen, sa'n slach hied er der fen om mei 't bern to boartsjen. Hy naem de pet óf, sette him de jonge op'e lytse poalle, en lake det er skodde, as er der oan 'e noas ta yn weisakke. En hy lichte de pet op en sei pi-bah, krekt as oare ljue dy't mei hjar bern omdideldeinten, dingen dêr't er faken mei argewaesje nei sjoen, ef alteast ünforskillich syn eagen öfdraeid hie. Ja, yn in oerdwealske rite treau er him syn houten pipe yn 't mültsje; wol hwet in healwiis dwaen, det Teademan lykwol de gelegenheit joech om to biwizen sa klear as ljachtskyndei, det lytse minsken jamk in hopen wizer en better fen oannimmen binne as greate, — hwent hy hie foartynienen al foar 't forstan det it in toskebiter wier, en gniedde syn bést. It joech for 'e boaden ek in hiele omkear, det de boer sa bidaerd en evenredich wier. Binammen for Antsje. Dêr koe er it yn e léste tiid mar danich mei roaije, sa 't like. Hy mis-sei hjar nin wird en bihanle hjar krekt as wier se in rike boerinne, ynpleats fen in earm faem. En nei de bürren gyng er net mear; hy bleau jouns thüs. Den wier er wakkere praetsk; hy gekjage mei hjar, as wier er frijfeint. Hied er oars altyd hwet to snakken hawn oer hjar wirk ef sa, nou wier 't him allegearre like goed. Det bikaem Antsje tige nij; hja wist suver net hwet se der oan hie. Ja, forline snein hied er de alde, rüch en grien biskimmele harmoanika fen 't bêdsboerdtsje krige, en spile fen „Dou, dou biste myn Anke," en fen „Jelle Nijboer." Dêr hied er hjar al mar by oansjoen. Scoed er hjar faeks miend ha? En hied er hjar ek net oan knypeage Do't hja dy deis nei thédrinken de boel hwet oprette, en de ald harmoanika syn plak wer joech, foei hjar it each op 'e statebibel mei koperen heakken en rannen, dy't op it taffeltsje nést it kammenet stie, for pronk. Dêr wirdt de Hageners neijown, det hja ünder iten in houten skinke op 'e tafel stean ha, net om der fen to brüken, mar mear for 'e sjeu. In statebibel is de houten skinke op 'e Friezen hjar geastlike tafel. Hy is fen buten üngelikense folie hilliger as fen binnen, alteast neffens us krasse hüshaldsters hjar bitinken. Dy soargje, det men yen oan 'e glêdwreaune learen ban en it moai oppoetste koperwirk wol sêd sjên kin. Inkeld ris, by in brilloft, nei in waldreis, ef by in sterfgefal wirdt de houten skinke iependien en kwattelet in stive han der mei in forroaske pinne in mennich wirden yn, op it foarste ef efterste blêd. En 't kin ek biteare, det domeny der in haedstik üt foarlêst, as de man hüsbisiik docht. Mar hy is oars fiersto goed om for dageliks gebruk oanstitsen to wirden. Op dit aldmoaddrich stik hüsrie foei Antsje it each den nou. Ut nijsgierigens krige se it fen 't sté, en die de heakken der óf. Ja, dêr stie it at: Tjalke Tedes Follema; oe Booren Te Idseheem Onder Oreonoa, de 17de Jannewaris 1864. Det sadwaende, hy wier yet mar saun-end-tweintich! En hja wier by 't maitiid yn hjar seis-end-tweintichste komd, en „en yette neat wizer!" sei se fortrietlik yn hjarsels, en sloech it greate boek rimpen ticht. Hwet laei der hjar einliks ek oan gelegen, ho ald eft Tsjalke Teades wier? Ien wier der op 'e pleats, hwa't it ho langer nammersto minder nei 't sin gyng. Det wier Jurjen. Folie earder as in oar hied er der erch yn hawn, det Tsjalke allinken-oan oars wirden wier tsjin syn bern. Det hinderde him lykwol net. Mar nou, nei dy biroerde skiednis mei de hynsder-en wein, wier de boer tsjin Antsje ek sa lak en frak, en det wier Jurjen alle dagen mear yn 'e wei. It wier wol komd sa't er tocht hie. Hy hie der altyd al bang for west, det Tsjalke Teades syneagen yetris brüke scoe, en goed om him hinne sjên. Nou wier 't sa fier! Hy, Jurjen. scoed er by troch reitsje, as Antsje de tsjeppe jonge boer krije koe; hwa ef hwet scoe hjar tsjinhalde? En det se der op tidige, wier det net oan alles to fornimmen? O, hwerom wier hy dochssa'n bytsje yn tel, hwerom wier er biheind, hwerom ünsjuch? Wier er net like goed in minske as oaren; hied er net like goed rjucht op syn poarsje libbenslok? Sa harsenskrabe de feint. Salang as him tinke mocht, hied er skrept en klaud, en tofreden west mei it dripke dêr't it lot him mei leanne, en nou't er, for 't earst fen syn libben, de han ütstiek om seis to nimmen hwet him fen rjuchtswegen takaem, nou ried dizze man him foar 'e kroade, dizze man, dêr't er O, hy rölle de fusten op; hy forginde oaren hjar soune, frisse lea, en forwinske himsels om syn üngelokkigens. * * * Nin frjemder güd yn 'e wrald, as minsken, en yn en oan in minske gjin nuverder ding as syn herte. Hwent in minske wol oeral dêr't er syn foetten set, for master opslaen, en kin dóchs fakentiids himsels nin baes bliuwe. En in minske' herte dêr habbe sêftens en wredens, ljeafde en hate, goedens en tsjoedens hjar sa yn gearkrongen, det de iene eigenskip gjin finger yn 'e yeske stekke kin, ef de oare wrot him tsjin. En dêrom habbe party minsken alles by riten, en moat hjar gelikens yette foun wirde, hwet wiffens en ünbistindigens oanbilanget. De boer fen Müntsepölle hie altyd wakkere bistindich west, det is to sizzen: yn 't noartsk en stymsk wêzen. Der wier in bulte goeds yn syn herte, mar it laei op 'e boaijem, en it wier jimmeroan ünder bleaun, dêr hiene de omstannichheden nei west. Hookstrooks wier it döchs boppe komd en in hiel toarn die it tsjoede omdöch writen om wer oan 't wird to kommen. It wier öfleanne, sa 't like. Mar scoe it dêrom de striid forlern jaen? Den hie it tsjoede net tsjoed, en it slachfjild nin minskeherte wêze moatten! De oanhalder wint troch 'e bank. Njunkelytsen takke Tsjalke Teades syn goedens en gollens óf; en gau wier er deselde man wer. Allinne for syn bern bleau er fen distiid öf sa goed as in heit wêze kin. It wier, as woed er it jonkje nou dübeld taparte, hwet er him yn 't foarige to min jown hie. Mar oars wier 't wer „muizen"; hy gyng folie nei de herberge, en yn 'e hüs wier der nin lan mei him to bisilen. Binammen de hüsfrousfaem moast it wer üntjilde, ja, itlike hast wol, det er himsels twong om hjar sa faken as er koe dwerse kneppels foar 'e skinen to smiten en üt to füterjen. Antsje hied er nin wille om. Mar Jurjen wier bliid. „Hy is döchs yette deselde greatskert en gjirremyt fen altiden!" tocht er. „For de jonge mei er him hwet foroare ha, det is op 't lést syn eigen skaei ek, — mar Antsje is him to min, krektlike goed as det elk dy't nin jild hat, him to min is. 't Scil wol net lang mear oanhalde, den tsjucht er wer om in wiif to fjild!" Jurjen koe wol gelyk ha. Alteast, forline snein hie de boer der op üt west. Alderwenst hied er tsjin nimmen sein hwer't er hinne gyng, en de jouns wier er tige let thuskomd. Antsje stie de oare deis krekt op 't bjinhout oan 'e wasktobbe, do't Alle winkelman it hiem opkaem, en hjar frege eft er dy deis ek hwet oanbringe moast. Yn 'e greidhoeke geane de winkelljue moarns by de huzen lans om güd bisteld to krijen; letter op 'e dei wirdt it brocht. Op 'e bolrinsters nei binne hja de béste kranten fen 't Fryske Wetterlan. Hja habbe troch 'en tiid in hopen nijs for hjar mingers, tominsten for sokken dy't hwet op 'e romte wenje. En hwet se by de iene opfandelje, reitsje se by in oaren ien wer kwyt. Om't se fearskippers binne, en sadwaende alle Tiisdeis nei Snits geane, witte se ek krekt to sizzen, hwet der op 'e merk omgien is. Fierders keapje se skieppebleaten, pinkehüden, ljippe- en hinne-aeijen, wrakke ef skriemerige tsjiis en al sok ding op, al nei de tiid fen 't jier fensels, en binne troch 't hiele jier hinne fêste kofjedrinkers. Alle hie diskear ek wer nijs. Wyls't er fiif poun moal, trije fean thé fen 't beamke, en in fiifkop grauwe earte yn syn boekje opskreau, sei er: „Det scil hjir by jimmes skieik ek in hiele foroaring jaen, hen?" — „Ho nou sa?" frege Antsje. „Hea, witte jy det net? Jimme boer hat it ommers forsjoen op Tys Rimmerts' widdou, dy't dêr yn 'e Bant wennet?" — „Tys Rimmerts' widdou?" „Ja, harkje jy dêr sa nij fen op? Hy hat der snein west; ik wol leauwe, hja habbe de boel al foarinoar." Antsje büge hjar fier oer 'e tobbe hinne; in oar hoefde net to sjên hwet der yn hjar omgyng. Hja biklonk suver, en de lea staetten hjar oan, sa ünforhoeds kaem hjar dit oer. It dürre lykwol mar in amerij; hja twong hjarsels om bidaerd to bliuwen. Ho wier se der ek bykomd om ... Hja waerd lilk op hjarsels, det se sa sleau wêze kinnen hie! Mar det foroare döchs neat oan hjar fortriet. Wankel steunde se op 't iene hansel fen 'e tobbe. It skimere hjar sa raer foar 'e eagen, krekt as waerd it nacht; it wier hjar as gyng de sinne foart, forgoed, for altyd; it süze hjar yn 'e earen Tsjotteren de protters yn'thöfnet mear? Ja, döchs, mar it harke hjar ta as it weiwirden fen lok en libben; hieltyd fierder öf wier 't. Alle die syn boekje ticht; hy hie, al skriuwende wei, neat oan'e hüsfrousfaem mirken. „Ja," sei er wer; „hja scille de lapen wol gau byinoar smite." Antsje moast biskie jaen. „Soa, tinkt jo det?" sei se. „Nou, jy witte niear as wy hjir. — Ik leau, det üs sjerpkrük leech is, ik scil ris sjên." En hja gyng yn 'e hüs. Efkes letter kaeni de lytsfaem bütedoar mei de kruk. Antsje wier yn 't keammerke, by de jonge. VI. Der gyng yn 'e omkriten fensels wol praetfen, detTsjalke Teades en Tys Rimmerts' widdou it trouwen klear hiene, mar der wier einliken nimmen dy't krekt wist to sizzen hofolle eft der fen oan wier. Mear as Alle winkelman de hüsfrousfaem fornijd hie, waerd men fen oaren ek net gewaer. Mar det er der op óf west hie, stie fêst. En hwer scoe 't oars om wêze kinnen ha, as om soks? Nin ien dy't der oan twivele, Antsje hielendal net. Hja sette der hjar nei, det hja scoe nou wol gau foart moatte. Hwent bliuwe, — né hear, det net, al waerd it hjar frege. Hja woe hiel wol ünder in frou stean, mar hjir op Müntsepölle, — né, o né! Hja hie der fen 't simmer wissichheit fen krige hwet der yn hjar herte omgyng. Hja wist it nou wol! O! dy earste wike-mennich nei üngetiid, do't er sa aerdich tsjin hjar wier! Det lytse skoftke hie hjar de wierheit fielej litten fen eat det se hjarsels wit ho lang üntstriden hie. En dêrom gyng se foart, as dy oare kaem! Sa gau't Jurjen praet hearde fen 'e boer syn nije frijerij, wier er ütskriptis bliid. Under 't wirk floite er alle lietsjes dy't er heal ef hielendal koe; hy hie sa'n goed sin, it wier bjusterbaerlik. Rein skroar moast him foartynienen in nij pak meitsje; det wier om fetsoenlik en kreas brilloftsje to kinnen, hied er laitsjend sein, ünder 't oanmjitten. Hwaens brilloft er op 't each hie, sei er der net by, mar det hoefde ek net: de boer sines fensels, det wier wol to bigripen, tocht de nidlehelt. Tsjin Antsje wier Jurjen wer deselde as yn 't earste jier fen hjar wenjen op Müntsepölle. Ef né, döchs net earlik. Syn redenaesjes oer 'e boer, dy't hjar hinderen, sa't er wol dealske goed merkbiten hie, liet er nei Hy hie eftertocht genöch om njunkelytsen to bigripen, det er dêr nin sierke fierder mei kaem. Yn oare dingen died er safolleste mear syn bést; hy skrepte him de neilen hast fen 'e fingerseinen, om yn hjar ginst to kommen. Alles dêr't er hjar in deugd mei dwaen koe, dêr wier er as de piken by; fakentüds hoefde se hjar net ienris to oppenearjen. It wier krekt as bigriep er det se skeel hie, en as died er syn bést om hjar to treastjen. Dêr wier ek wol hwet fen oan; hy wist hwet der yn hjar omgean moast. En, — al hied er der in tigen weet fen hawn, do't er fornaem det hja de boer ljeaver hie as him, nou't itgefaer oer wier, wier syn Ijeafde dóchs greaternöch om meilijen mei hjar to habben. Det er syn meilydsumens brükte om 'e line tichter om 'e reak to skearen, dêr koe nimmen him lilk om oansjên. Men moat yn sa'n gefal alle herten mar ris by yensels tinke. Antsje hie altyd wol oer Jurjen mocht, al hied er by tiden hwet oer him, det hjar net bjuster hage In minske' sin wier altyd net gelyk, tocht hja. Det hja seis de reden wier fen syn forkearde riten, kaem hyn efte nei net by hjar op. Tsjintwirdich die 't hjar dübeld goed, det se immen om hjar hinne hie, dy't net allinne nin ünfortogen wird tsjin hjar sizze scoe^mar hjar ek yn alles holp. Yn e léste tiid seach hja altyd like near-eagich; syn kameraetskip fleure hjar wer hwet op. As er ris in hoartsje nochlik mei hjar praette, wier se him tige tankber. Jurjen seach det wol, en it joech him op in stuit de moed dy't er oan distiid ta mist hie. „Nije wike is 't al Greongeaster merke, witt' jy wol?" sei er op in joun. En do, sahwet skruten: „Ha jy al in feint to merkehalden,Antsje?" — „Net better to witten: né 1" andere de jongfaem, dy't syn frage for mallichheit naem, glimkjend. n Gean mei my, juh!" Forheard seach se him oan. Miende er it? Ik gean net to merke," sei se do koart, mar net ünfrjeonlik. Eikom, hwerom 'nt? De boer scil'tjo net wegerje om in joun frij, en de lytsfaem kin wol op 'e jonge pasje salang, ef oars Haeije' Griet. Jy sitte al fiersto folie thüs; jy binne jong en moatte ek ris fen 'e pölle. Ef wolle jy my faeks net ha, net ienris ta... merke- feint?" It léste klonk hwet rou. „Jo like goed as in oaren-ien. Mar ik wol net." — „Né, det is 't him net! Jy ha ljeaver ien dy't hwet tsjepper en kreazer is as ik.... it ljeafst üs boer....!" „Jurjen!" Hja gyng oerein. Jurjen seach yn, det er to fier gien wier. Hja waerd lilk, en det wier him earder skea as brea. Dêrby, it hie syn doel net west, om hjar mei 't ien ef 't oar to misledigjen; dy hirde wirden wieme him al ta de müle üt, foar't er der om tocht. „Antsje," forfette er bidaerder, wyls't er ek stean gyng, „gean mar mei my, hwet scoe det nou? Meiskien koe 'k ek wol in oaren-ien fine, al bin 'k hwet ünsjuch en forwoechsen, mar " Hy koe him net langer ynhalde; syn lüd waerd heas en trilderich, do't er trochgyng: „Mar ik wol se ommers döchs net ha, nin ien net! Ik wol dy ha, dy allinne, fanke! Wolste? To!" Wier Jurjen hjar yn 'e earste tiden det se kinde oaninoar hiene, mei sok ding oankomd, den hied er blau krige, forgoed ek. Den hie hja him sein, hwer't er him oan to halden hie. Net mei lilkens, né, yn goedens, mar döchs wol sa, det er fornimme kinnen hie, det it tinken wier. Al hie der nin Tsjalke Teades op 'e wrald west, him hie hja döchs net ha wollen, ek net for in inkelde kear to merkehalden. Mar sa't it nou stie, seach it der in hopen better üt for 'e feint. Antsje wier ien fen dy inkelden, hwa't it eigen leed in spegel is, dêr't hja yn sjugge, ho swier eft in oar oer sines töget. Jurjen wier fierders hjar iennichste frjeon ek; einliken wier er büte him nimmen, dy't him hwet oan hjar gelegen lizze liet. En den, hja woe de boer fen Müntsepölle ek wol ris sjên litte, det se net om him forlegen siet, en wille ha koe mei in oaren-ien. Wille ? God noch ta! Né, wille net mar hiene hjar jonge dagen hjar net leard, det in earm minske him mar sünder wille rédde moat? En earm wier hja, earm en forlitten, krekt as Jurjen. Fen det oangeande koene hja wol by elkoar. En sadwaende, heal üt meilydsumens mei de feint, heal üt fortrietli- kens, joech hja hjar tawird. Mar de wize dêr't Jurjen syn blidens op utere, makke hjar kjel. Wirden fen ljeafde mocht hja döchs net hearre, üt syn müle net. Hja hie wol graech wollen, det se mar né sein hie. Lykwol, de koegel wier al troch 'e tsjerke. Om foar hjar wirden omlizzen to gean, safolle moed hie se net. *** De earste merkedei, en dêrmei de drokste merkejoun, wier komd. Nei melken kaem alles üt 'e omkriten wei op Greongea ta setten. Yn 'e greate jachtweide by Boanstra's gyng it der drok oan wei; de spylljue hiene mar amper tiid to sykheljen, sa waerd der dounse. „Skotse! skotse!" klonk it daelk, as se de strykstök in amerij hjiljoun joegen, — en dêr sprong it jongfolk wer hinne, wyld en gysten, sa't der to uzes dounse wirdt. Jurjen en Antsje wieme der ek to finen. Skotse koe Jurjen fensels net, mar hy mocht der graech ris nei sjên. Op dit stuit stied er by de' tapkast, mank in heap oare feinten, en die syn bést om hwet machtich to wirden. Antsje siet fen siden oan in taffeltsje. Folie merkewille like hja nou just net to habben; hja siet stiif foar hjar üt to sjên. Hwer't se hjar tinzen hie, wier slim to rieden, mar net by 't lüd gerop en gekring om hjar hinne. Hja sjucht yn nije wike, tocht Jurjen, as er altomets ris omseach. Hja foei him neat ta; hja wier hjoed de hiele dei al sa stil en sa bleek! Ja, stil en bleek wier se. Jister hie se de boer frege, om joun de doar üt. „Ik scoe mei Jurjen merkehalde, wier 't plan," hie se der by sein. Hearken! hwet hied er dêr raer by opharke, en hwet hied er frjemd west! „Mei Jurjen?" hied er frege. „ho is 't " Do hied er him ynboun, mar skodholle, en hjar lang oansjoen, sa fül as woed er hja dwerslroch sjên. Op 't lést hied er sein: „Frij kinne jy fensels wol krije, dêrom net. Mar Nou hawar, jy moatte it seis ek witte. It is myn eigen skild!" En hy hie him omkeard, krekt eft der hwet yn him omgyng,det er for hjar net wêze woe. Do wier hja ta de keamer ut gien, en sünt hie se hieltyd tinke moatten oer det léste wird-mennich. Hwet hied er dêr mei miend? Hwet wier syn eigen skild? Dêr siet hja nou ek wer oer to mimerjen. Hwet die se hjir einliks yn dy drokte; hwerom wier se mar net ljeaver thüsbleaun? Wille hie se ommers döchs net! Scoe de boer ek thusbleaun wêze? Hy wier yette net forklaeid, do't hja foartgyngen Gotskes! dêr wier er krekt! Jurjen krige einlings en to'n lésten hwet er bistelde, en kearde him foarsichtich om, yn 'e iene han in bittertsje, yn 'e oare in romerfol frouljuesdrank. Hommels bleau er stean. Hwer wier Antsje? Hjar plak wier leech. Siikjend liet er syn eagen oer it folk gean. Dêr slacht de wearljacht foar syn foetten yn 'e groun del? Sjucht er in spook, ef kriget er in skok troch syn hiele lea? Hy poezzet de helte üt 'e romers wei, en as er se delset op 't taffeltsje flak njunken him, is 't krekt eft er blyn is, en it op 'e taest fine moat, sa wif giet it. Mar né, nou't er him wer oerein jowt, is syn troanje wol wyt bilitsen, mar hy knarst op 'e tosken, syn eagen dêr spat it fjür ut, en hy rollet de fusten op, krekt as wol er immen to liif. Hwent dêrre, dêr foar him, dêr dounset Antsje hinne, mei mei de boer! O! Tsjalke Teades wier ta de doar ynkomd en rjuchtüt op it taffeltsje tastapt, dêr't er syn hüsfrousfaem by sitten seach. „Lit üs ris togearre dounsje, Antsje!" hied er sein, en hy hie hjar by de han krige, krektlyk as spriek it fensels, det hja net wegere. En Antsje? Nou, hja wier oerein gien, en mei him. Hja koe net oars. 34 Mei in heechreade kaem gyng hja oan syn earm de rigen jongfolk foarby, nei 't plak, dêr't de spylljue sieten. „In skotse wals!" sei Tsjalke, en meiiens smiet de „gjirremyt" de aldste in goune ta. Do krige er hjar beet.... en dêr gyng it hinne! Hwet hied er syn earm fêst om hjar mil, as scoed er hjar nea wer loslitte! Hwet seach er hjar oan, krekt as jister, en döchs ek wer oars: nou laei der in frage yn syn eagen.... En hja wist ek wol hoffer.... ja, hja wist it wol ef dreamde se ? Né, né! hja dounse ; hja dounse mei him, mei de boer.... en elkenien seach it.... Hjar herte geide syn lok en syn wille ut op 'e mjitte fen 't dounswyske. Nou holden de spylljue op, folie gauwer as oars... fiersto gau Foartynienen brocht de jonge boer syn faem wer nei hjar plak ta. „Sjêsa Antsje, sei er bidaerd, do't se siet, „ik wier hjir komd, om efkes mei jo to dounsjen. Nou't ik myn sin hawn ha, gean 'k wer nei hüs " en foart gyng er, ta de jachtweide üt, sünder nei Jurjen om to sjên. Dy stie net fier óf, en stiek krekt in romerfol barndewyn yn ien swolch leech. VII. Antsje moast earst hwet bikomme, foar't se hjar rekkenskip jaen koe hwet der nou einliks bard wier. It wier allegeare sa staf-en-af gien; hja wier der suver yn wei. Om Jurjen hie hja nin amerij tocht, wyls't se mei de boer dounse. Nou't se ta hjarsels kaem, kaem er hjar yn 't sin. In eang gefoel forkrong de blidens dy't yn hjar herte wier. Hwet scoed er sizze? O! wier hja döchs mar thüs! It barnde hjar sa yn; hja waerd bang, bang fen al det laitsjen en gobjen om hjar hinne, bang fen 'e nijsgierrige eagen dy't hjar, det fielde se skoan, üt elk kloftke feinten en fammen wei oanseagen, bang fen hjar eigen oer- stjürens, bang fen Jurjen Dêr kaem er op hjar ta. Hja bisoude, sa ynwyt as syn troanje wier. Hja die writen, om de earste to wêzen, dy't hwet sei, mar hja koe der nin wird üt krije, krekt as wier de tonge hjar^ lam wirden. „Kom mei," sei Jurjen koart; „ik wol hjir net mear wêze. Nei hüs!" Ja, nei hüs ta, det woe hja ek; lykwol üngelikense folie ljeaver allinne, as mei Jurjen. Mar hwet scoe se? Hja hie nin kar; as in lamke gyng se him efternei. Willich en sünder tsjinakseljen mei to gean, en der hjar neat fen skine to litten ho't it hjar moeide det se mei him to merke gien wier, wier ek al fierwei it béste, tocht hjar, om him bidaerd to halden. Syn lilkens scoe wol wer hwet oergean, as er fornaem, det it der hjar net om to dwaen west hie, om him min to bihanneljen. Swijend roannen hja nêstinoar troch de bürren. It wier moai ljachtmoanne waer; forskate pearkes dy't it krekt ljachternöch wier om elkoarren yn 'e eagen to sjên, en it paed nei elkoarrens herte to finen, en krekt tsjusterdernöch om hjar net to biskamjen om it to bate nimmen fen it alde middeltsje om mei de mule fen ljeafde to praten sünder in wird to sizzen, — in ding det üs Ljeaven Heare yn in goede rite de minsken utfine liet, en det sünttiid yn 'e moade bleaun is, — forskate frijende pearkes den, kamen hjarren tomiette. Det joech Antsje moed; sa lang as der yette folk wier, de dyk üt, sa lang scoe Jurjen him wol ynbine. Hy scoe dochs sa wiis wol wêze, en forwyt hjar neat dêr't de minsken by wieme! Mar de reed del nei de pleats, det waerd minder. Dy wier sahwet tsjien minuten geans, en dêr roan nin ien dy't neat op Müntsepölle to meitsjen hie. O, wier hja dy mar lans! Hwa wist ho't er him tjirgje scoe, as hja strak togearre yn 't lan wieme! De grize gyng hjar oer 'e grauwe, do't se njunkelytsen om 'e dykshikke hinne gyngen. Wier Antsje den skurf, det se sa yn 't gat bibiten wier? Né, — en ek al. Hja doarst mei de han op 't herte sizze, det it niis allegearre sünder kwea bitinken gien wier. Tsjalke Teades wier hjar oer 't mêd komd; hja hie net oars kinnen, al hie se oars wollen. Mar hie se oars wollen? Mei dy frage pleage se hjar earlik herte, det hieltyd weroan né sei, — en det wier hjar skurvens, as men 't sa neame wol. Hja forwiet hjarsels ek, det se Jurjen de finger jown hie, nou't se him de hiele han wegerje moast. En ho't er op dit stuit gesteld wêze moast, koe se neigean oan 'e wirden dy't er tsjin hjar sein hie dy jouns do't se 't oannaem om mei him. Hy hie syn sinnen op hjar set, det hie se klear en düdlik mirken. Och, hie se do foart mar de krêft hawn, om him rounüt to sizzen, det der neat fen komme koe! Nou scoe 't oer en wer mei hirde wirden gean moatte, hie se soarch.... En 't kaem sa't se tocht hie. Hie Jurjen him ont nou ta stilhalde moatten for 't folk, det der op 'en baen wier, ta bidarjen wier er net komd. Al dy ljue dy't der op 'e dyk hinne en wer kuijeren, krigen hjar part fen 't lok; hja mochten der den koart ef lang wille fen ha, hja krigen it döchs. Mar hy krige neat, neat! Nou jouns hied er einlings hwet er habbe woe, miende er; hja wier mei him gien, en hy hie, louter fen blidens, net witten hwet er dwaen ef litte scoe om it hjar nei 't sin to meitsjen. Mar do wier it staf-en-af wer komd, syn ünk, as in tongerslach üt in kleare loft, en 't lok dêr't er sa ticht oan ta wier, forstau as de wite plüskes fen in ütbloeide hyngsteblom. Hy wist, hwet der bard wier, en hwet der yet barre scoe, — moast. Niiskrektsa hie Tsjalke Teades it bitinge hwer't er moarn nei freegje scoe as syn eigendom. Moarn, moarn al! wier 't for altyd ut Yn-grimmitich rölle er de fusten op. Né, né! hy scoe hjar net ha, dy divel! Strakjes, op 'e romte, scoed er hjar twinge om nei him to harkjen! Alles scoed er hjar sizze: ho lang eft er al omroan hie as in siik houn, mei hope en freze yn 't herte; ho'n langstme eft er hie nei 't lok det hja allinne him jaen koe, — ja, det er net langer sünder hjar libje koe, scoed er sizze. En hy scoe hjar sin foroarje, hy scoe 't winne, hwent oars O! hy wier ta alles yn steat! Hja wierne in pear hündert trêd it lan yn, do't er yn ienen steanbleau. Antsje woe trochrinne, mar hy pakte hjar forheftich by de earm beet, en bigoan: „Né, hou! ik ha dy hwet to sizzen! Der moat nou klearrichheit komme twisken my en dy, fanke! It kin sa net mear; moarn siz ik de tsjinst op, en dou moast it ek dwaen. Ont Alderhiljen ta scitte wol in hinnekommen fine kinne, en den trouwe wy. Ik ha genöch oergarre!" Det wier lang alles net hwet er sizze woe, mar syn bloed wier yn ünstjür brocht; it liet him nin tiid ta neitinken. Nou't er dêr foar hjar stie, kamen yn 'e hjitte hei allinne dizze wirden der hird en stjitterich ut, en it hiele forhael fen syn leed en lijen bleau bynefter. Antsje waerd geandewei banger, mar hja bigriep teffens, det se it hjar net skine litte mocht, woe se fen him öf komme. Ja, der moast klearrichheit twisken hjarren wêze, nou forgoed! Hja hie dochs op 't lést rjucht op hjarsels. „Hald jou hannen thus!" sei se, wyls't se hjar Iosskoerde, en fierder gyng. „Jy lykje wol net wiis. Om to trouwen hearre der twa minsken to wêzen, dy't it togearre iens binne, en det binne wy hyn efte nei net. Ik ha mei jo to merke west, om't ik it jo net wegerje doarst, mar it wier tsjin myn sin. En jou wiif wird ik net, det liket der my fen fierren net nei!" — „Ja, ik wit wol, dou hast dy de kop gek meitsje litten fen dy biroerdling, dêrst niis mei dounsest! Mar dou hoefst net to tinken det er 't dy mient, — lang net, hear! Dêr is er fiersto greatsk en to earnich ta, leau det mar. En ...hy twong hjar yetris om stean to bliuwen, „en al is 't tinken by him, hy kriget dy net! Ik wol dy ha.... ik.... ik....!" „Ja, det hoeve jy my net to sizzen, det de boer nei in ryk wiif omsjucht. En ik wit ek wol, det er my net nimt, — mar " Hja harke, hwent hja hearde, det der immen de reed delkaem, fen 'e pleats öf. It wier in manljuesstap. Godtank! — „Mar.... ? Nou?" „Mar ik nim jo net! noait! noait!" röp de jongfaem, en skoerde hjar for 'e twade kear los. Jurjen rekke alle bidaerdens kwyt. „Dou scitte!" size er twisken'e tosken troch, en kaem fen nijs oan op hjar ta Hja joech in gelüt, en fleach op 'e kommende ta. Twa earmen waerden om hjar hinne slein It wier de boer fen Müntsepölle. „Foart dou!" sei er, wyls't er Jurjen tobek staette; „hast faeks to folie, detst dy sa mal tjirgeste?" — „Pas mar op josels! Ik bring myn faem thus; dêr ha jy neat mei ut to stean!" „En ik helje myn hüsfrousfaem op! En dy scil 'k moarn dyn lean bitelje, den kinst opslach oprukke! Ik wol dy nin üre langer yn 'e hus ha as 't nedich is." — „O! stean 'k de boer faeks yn 'e wei? Ha, ha, ha!" hünde de feint. „Foart!" röp Tsjalke, en hy ünderhelle de fust. „Foart, üt myn eagen, üngeloksaeijer!" Jurjen skrille efterüt, minder om 'e fust, as om det léste wird. — „Det scil 'k dy yndruije, Tsjalke Teades!" skreaude er pürrazen. „Ik scil dy fine!" Foar't Tsjalke wer hwet sizze koe, laei Antsje him de han op 'e earm. Det wier foldwaende; it moeide him daelk, det er sa fier gien wier. „Ik scil dy neat mear mis-stèze," forfette er bidaerder; „miskien ha 'k al to folie sein. Mar dou moast der my ek net op fergje!" Do kearde er him om, en liet syn feint stean. „Kom mei, Antsje!" sei er. * . * * Dy nachts wier de boer fen Müntsepölle de léste dy't op béd gyng. Hy koe hast nin rêst fine, sa 't like; 't wier al in great üre oer middennacht, do spaende er yette om. Einlings en to'n lésten scoe 't wêze, mar foartiid teante er yetris nei 't milhüs, en bleau foar 'e keammerkedoar stean to harkjen. Hy hearde sêft sykheljen. Allinne de ünskild, dy't nin gefaer ealget, sliept sa scoe't it bern wêze, ef wier it Antsje? Like sunich as er komd wier, gyng er werom. By 't ütklaeijen skodholle er oer syn eigen dwaen. Mar it jonge herte waerd dochs de alde, stive kop wer baes, en Tsjalke Teades tocht him oer in pear moaije blauwe eagen yn 'e sliep. VIII. De earste merkedei wier for ljue dy't ris in inkelde kear hwet wille meitsje woene; de twade for güds dy't jild en tiid beide gram wieme en net arbeidsje woene salang as se yette in sint yn 'e büse hiene. Op Müntsepölle wieme der sokken iroch 'en tiid net, dêrom gyng dêr alles syn alde gong wer. Elkenien wier wer by de wirken. Elkenien — det is to sizzen: op Jurjen nei, dy't de nachts foartiid, nei't er sa'n spil hawn hie mei de boer, werom gien wier nei de burren, en nou al wer by Boanstra's siet, mei in romerfol drank foar him. „Dos, Tsjalkeboer hat dy hjiljoun jown, om't er it hutsje rom ha woe, en syn hüsfrousfaem for himsels halde wol?' frege in timmerfeint, dy't njunken 'e tapkast stie. — „Sünt jisterjoune, do't er mei hjar foar 'e fyoele west hat, leaut ek sahwet elkenien det er hjar boerinne meitsje scil," wier in oaren- ien syn bitinken. „Nou, ik moat sizze, det kin nin minske him kwea nimme; it is in tsjep frouminske, det moat der fen sein wirde," sei in tredde. It bloed fleach Jurjen wer nei de holle; hy woe der neat mear oer hearre. Hjoed yette, ef moarn op 't alderlêst, gyng er der op ut om in oar plak to siikjen, ljeafst in ein üt 'e reek; ho fierder ho ljeaver. Mülk det er Antsje njunkelytsen forgeat, as er safolle minsken om him hinne seach Né né, det koe net, noait! En dêrby, mocht der al in wünder barre, mocht er him der skieik al sahwet oerhinne sette kinne, — hwet Tsjalke Teades him oandien hie, det forgeat er net, yn der ivichheit net! Hy bitelle syn fortarring en gyng foart. It earste hwet er nou to dwaen hie, wier: syn jild helje. Det moast foartynienen mar wêze, tocht him; dêrom sette er de dyk ut, nei Idsehiem ta. Flak by 't klokhüs kaem Antsje him tsjin; hja gyng efkes om boadskip. Hy knikte stoersk en woe trochrinne, mar hja spriek him oan. „Jurjen," sei se, „ik ha jo jisterjoune net alhiel sa 't hearde bihanle, mar mar sikerwier Jurjen, ik koe net oars. Jy hiene seis ek bigripe moatten det it mei üs döchs neat wirde koe. Ik hie jo ommers ek nea nin moed jown! It béste is, det jy wer frede meitsje mei de boer. Ik wol net graech, det jy om my üt jou plak reitsje scille." It wier hjar oan to sjên det se it miende. Mar hy woe fen neat witte. Nou't er hjar weromseach, kaem it ek wer by him op hwet er forlear „Né," sei er, „ik scil nei him ta to öfrekkenjen, en den gean 'k foart, sa fier as ik gean kin. Jy ha my oer en tofolle, det hat jisterjoune genöch bliken dien, en him mei 'k foar myn eagen net mear sjên, dy greatskert! Ik winskje jo it béste!" En hy gyng. Mismoedich seach Antsje him efternei. Scoe se it yetteris bisiikje om him ta in oar bitinken to bringen? Hja hie dochs sa'n meilijen mei him, as se der hjar goed yn tocht Mar né, it joech hjar döchs neat; der wier hielendal net mei him to praten nou, det hie se wol oan him fornomd. Mei in swier herte die se hjar boadskippen. De boer üntfong Jurjen frjeonlik, en telde him, nei't er syn kleanspillen byinoar socht en yn 'e kiste dien hie, 't jild op 'e tafel üt. Der wierne in pear ryksdaelders tofolle, mar de feint liet se lizze. „Fen 'e middei scil 'k in jonge stjüre mei de skou, om myn güd," sei er noartich en stjuch. Do gyng er sünder füstkjen ef dachsizzen de doar üt. Elk minskeherte, ho bihirde yn 't leed en fen smerte forwyldere, hat ornaris yette in weak plakje, 't mei den wêze det it in bulte haldt fen in blom, in fügel, in trouwe houn, ef det it yet oan in minske hinget. Jurjen hie in bulte op mei de jonge bolle, dy't er greatbrocht hie for 'e boer. It dier wier great en sterk wirden ünder syn eagen, en koe him tige. Dêr woed er öfskie fen nimme. Hy gyng troch de hameije, dy't iepenstie. Dêr flak by, oan 'e lofterkant, yn 'e saune, moast de bolle oan 't tsjoar stean. Mar hwet wier det nou? Dêr kaem er al op him oanrinnen. Wier er los? Ja hear! Det koe sa net; der koene üngelokken fen komme. Hy kloppe it bist op 'e koarte, krêftige nekke, en streake him ris oer 'e rêch. Do krige er it tsjoar op om him in eintsje de saune yn wer fêst to setten. Do kaem der him op in stuit hwet öfgrysliks yn 't sin. Hy woe ommers syn leed wreke oan 'e boer fen Müntsepölle, dy't him syn lok foar 'e foetten weimeand hie? Nou, nou koed er it. Dêr jinsen op 't hiem, oan 'e skürre-side, boarte lytse Teade. Hy hoefde de bolle syn gong mar gean to litten; njunkelytsen scoe it dier wol fornimme det er forgoed frij wier, en de romte ta syn foldwaen hie. Hy scoe sjên det de hameije op stie, hy scoe 't hiem op fleane, en den Jurjen liet it tsjoar los. Hwet der barre koe, hy twong himsels om der net oan to tinken, en döchs seach er it hieltiid foar him. Mar hy woe... hy woe de boaze fijan hie him yn syn kloeren, en liet him net wer gean. Hird roan er de reed del; sünder om to sjên, mei de holle foardel, krekt as skamme er him foar 't ljacht Gemien gemien.... gemien.. — klonk it yn him, by alle stappen dy't er die En döchs gyng er net werom. O! de hate is sterk! Hast like sterk as de ljeafde. In skoftke letter kaem Antsje werom. Hja hie nin erch yn'e bolle, det dy op in oar plak stie as niis; en al hie se 't merkbiten, den hie se der yet neat gjin niget oan sjoen. Hy waerd sa faek ris fortsjoarre. Krekt gyng hja troch de hameije, do't se hwet efter hjar hearde. Forheard seach se om. Mei greate sprongen kaem de bolle op hjar oan. Hja springt fen siden; dêr Teade! Hja fljucht it hiem op, nei de lytse beuker ta; hja fait op 'e knibbels by him del, en bügt oer him hinne. De bolle is flak efter hjar; yette efkes Mar in pear sterke hannen fetsje it bist by de hoannen. Tsjalke Teades is krekt op tiid op it lüd öfkomd. Hy hat sjoen, ho't Antsje for 'e twade kear hjar eigen libben net achtet om det fen syn bern to biwarjen. Yn in omsjuch hat er de bolle de saune ynjage, en docht de hameije ticht. Den giet er wer nei Antsje, dy't yette op 't selde plak sit, en de jonge stiiffêst beethaldt, as wier 't gefaer yet net foarby. „Godtank!" seit se, as er by hjar is, en docht writen om oerein to kommen. Mar diskear hat de kjeltme döchs to folie fet op hjar krige; hja biswimet, en fait yn syn earmen fen hjarsels. As in fear tilt er hjar op, en bringt hjar yn 't keammerke. De lytsfaem lit er for 'e jonge riede; hysels leit Antsje op bêd en docht alles hwet er bitinke kin, om hjar wer by to krijen. Einlings docht se de eagen wer op. „Godtank!" seit de triljende man nou ek. En hja glimket him oan, en docht de eagen wer ticht. Hy bliuwt by hjar, krekt salang det er sjucht det se rêstich sliept. Den teantet er ta de keamer üt, en lit dokter helje De middeis om thédrinkerstiid hinne waerd Antsje wekker. Tsjalke siet nést hjar bêd, en bigoan sunich mei hjar to praten. O, hy hie 't sa goed by himsels oerlein, hwet er sizze scoe, sa gau as se wer hwet by hjar süpe en stut wier. Hy scoe hjar fortelle fen syn blinens, ho't him mei dy tongerbui de eagen iepengien wieme, ho't er him der tsjin forset hie, en en det er hjar döchs net misse koe, nou alhielendal net mear ! Ja, det hied er hjar allegearre sizze wollen. Mar nou't er dêr by hjar siet, wist er de wirden net to finen, en praette oer oare dingen. Mar Teade hie hjarren byinoar brocht, en dy scoe ek soargje det se inoarren net wer kwyt waerden. „Hwer is de jonge?" frege Antsje. Tsjalke helle him üt it milhüs; hy tilde him oer 'e bêdsplanke en joech him hjar oer. En de lytse boi streake hjar oer 'e bleke wangen, en sei mar in lyts wirdtsje, — mar det iene wirdtsje wier ekgenöch, hwent de boer fen Müntsepölle sloech syn earmen om syn bern en syn hüsfrousfaem hinne It wier it wird det altyd in gouden kroane set hat op in frouminske hjar holle, en det hjar altyd moai yn 'e earen klinke scil. „Mem!" sei Teade. En dêrmei hied er it boun sletten twisken syn heit, en hjar dy't er sa neamd hie. Haerlem, 1900. Bernewille. Gouden is de bernewille. Al it oare reek en tsjêf. Sa song, lang forlyn, üs wiid-forneamde dichter Eeltsje Halbertsma. De earn'stige, griizjende man, dy't do al tobeksjên koe op it swiet en sür det in heale ieu meibrocht, — dy't do al wrald en minsken hifke en skatten hie, better as it ien fen uzen faeks ea slagje scil, de master-sjonger, dy't sa'n iepen each hie for al it moaije op syn libbenswei, en nin blomke stean sjên koe, ef hy moast it ploaitsje, dy't do al sjên mocht hofolle fortuten syn hearlike lieten en dichten diene, — dy man moast, do't er himsels rekkenskip die fen alles hwet him óp syn paed metten wier, ütroppe: „Alle rom üt'e müle fen myn lansljue; alle earekransen dy't Fries en Ün-Fries om myn holle bifrisseien; alle njue dy't myn iverich skreppen en wrotten for üs memmetael, myn béste witten en wollen my joech, - alles wier neat! Alles fordwoun as reek, forstau as tsjêf! Allinne myn bernetiid, de tiid do't ik op üs alde, griene terp omdjoeide en nin witten hie fen hwet der buten yn 'e wide wrald omgyng, - allinne det wier in goudenetiid. Allinne de Mn dy't myn herte yn sillige oantins oan myn jonge jierren tsjoarret, is in goudene ban!" Hwent det leit der döchs yn dy wirden, hjir boppe oanhelle. En lyk as dokterom ha mear greate mannen der oer tocht. Hildebrand bigoan omdöch net syn ünbitinkelik moaije „Camera Obscura" mei 't forhearlikjen fen it nochlike berneboartsjen! O lokkich, hwa't de jongesklean Yet glide om liif en lea! Den wit it brein fen wif bistean, Noch 't herte fen nin kwea! Den tynt de siele yn 't romme hjoed; 't Is rounom like bliid! O! swiete dream for 't jonge moed! Oersill'ge bernetiid! Det sjongt er Hölty efternei op 'e foarste bledside. En de greate Multatuli, de man dêr't seis syn greatste fijannen rom op droegen, hat yn in mistreastige rite sein: „Ei, det ik de kar hie twisken it blastich skom-skien fen hwet is, en it lottere goud fen hwet west hat! Ik scoe wer wirde wolle hwet ik earen wier: bernyn jierren, bern yn tinken, bern yn ünskild! Ik scoe forjitte det ik myselme wier; ik scoe draken plakke fen it papier dêr't ik myn ynlikst wêzen, myn siele oan tabitroud ha! Ik scoe lichttrêd hinne en wer jachtsje oer 'e grêven fen 'e minskene langstme nei it Wiere, it Hege, sünder to ealgjen det myn jonge foetten ünmeilydsum de dream fen myn jeld fortrapen en ik scoe frede habbe. Ik scoe foldien en lokkich wêze... Der blierket hwet yn 'e kleare berneloaits, det yn letter tiden fortsjirmet en weiwirdt. Der strielet boppe de bernewrald in sinne, dy't earst undergiet, as de folwoechsen minske syn boatsje yn in wiffe koers stjürt op 'e wide sé fen libjen en stribjen. Der leit tofredenens yn berne-eagen! In great minske tinkt en birekkenet, wikt en weagt; syn wyt wiist him in wei fen striden en krewearjen om dèt hwet er yette net hat. In greatenien sjucht en fielt syn lytsens, as er him forgeliket by 't ünfiembere, it ünmjitlik Rounom om him hinne, — en hy wol fierder, aloan fierder rikke; heger, jimmerwei heger fleane, ont er op 't lést net mear kin en treasteleas-ünbifredige de moedfearren hingje lit. Mar in bern tinkt en rekkenet net! Det libbet, om samar to sizzen, by de rus. 't Giet in bern net oan, hwet der jister barde, en hwet der moarn barre scil. Fleurich en bliid to moed biplöket en binuttiget it it hof fen it hjoed, ont it keal is. Jouns leit it de holle del op 't kjessen det memme hannen opskodden, en it sliept syn swiete berneslom, sünder der oer yn noed to sitten hwer't it moarn fen libje scil. Sjuch, dit makket krekt it greate ünderskied üt twisken üs en in bern: in bern libbet yn syn wrald, wy libje buten uzes. In bern syn wrald is net greater as it rountsje dêr't it syn eagen oer gean litte kin, it is der seis it midden fen; it is yn wierheit sines; it is in wrald dêr't it bern as hear en master yn regearret. Mar üs wrald leit fier, fier óf. Wy sjugge hjar lyk as it skimerjen fen it noarderljacht oan 'e nachtloften; lyk as by moai ljachtmoanne waer de britsene silverstrielen op 'e weagjende mar, dêr't de jountiidssigen oer hinne aeit. En ho hirder eft wy wrame om yn üs wrald to kommen, ho neijer eft wy hjar tinke to wezen, nammersto fierder üntwiket hja üs op in stuit wer, en sa giet it troch, ont de iggen fen 'e dea-sé üs gong streamje, en grêfs dobbe üs foar 'e tsjinskoarjende foetten gappet! Fryske jonges, — de famkes moat ik hjir slüpe litte; dêr wit ik sa net oer mei to praten! — Fryske jonges binne güds fen't echte slach. „Echte rosbeijers," suchtsje de Fryske memmen, dy't de smoarge bringst himmelje kinne, as ien fen 'e stammehalders yn 'e skytsleat sitten hat, en dy't de stikkene hoazzen en foetsokken stopje, de trochridene knibbels fen 'e broek en de mouwen fen 't bealchseintsje, dêr't de earmtakken ornaris gau trochhinne kypje, fen nijs oan bilaepje moatte. „Echte oerkommelingen, dy't nearne net for doge, mar oan 'e krêbbe om hjar gelikens siikje!" sizze de Fryske heiten, dy't der de kost mar for fortsjinje kinne. — Echte jonges, lyk as se wêze meije en wêze moatte, siz ik yetteris. Nin skitelfize hüsmosken, dy't jimmer by de kachel omklommerje as forfêrzene jerken efter 'e bakkersoune, — mar waer-ülen; jonges dy't by alle waer en wyn bütedoar omstrüze, en jouns mei in eintsje tou fen 'e bürren helle wirde moatte, — ef mei de toffel, det leit der oan, eft heit der op üt giet om se by honk to krijen, ef mem. — Nin bidoarne Benjamyntsjes, dy't hieltyd om snobbersgüd twinge, en it lytse sisterke yn 'e widze in loech öfsjugge as se de hannen rom habbe, mar echte stoatskavers, dy't ljeafst kald miel halde mei in pear ienhans-omstikken roggebrea, en elkoar yn 'e foksen fleane en in „pak op 'e hüd" jowe, folie faker as det se 't mei de müle öflizze. — Nin stêdsjongehearkes, dy't op hjar toalfte jierdei sünder koarjen twa segaren opsmoke kinne, en yn hjar fyftsjend jier in forstanshoedtsje op it glêdkiemde hier drage, mar kwea-streuperts, dy't om 'e oarde kalmuswoartel en pik kögje, en troch 'en tiid in pet sünder skaed op ha, ef sims ek alhiel gjin; dy't de klompen yn 'e han nimme, en der op hoasfoetiingen ütrepe, as 't hjarren oars net hirdernöch eint; dy't foartgeane om holdersnêsten to siikjen en mei saun jonge ljurken yn 'e büsdoek thuskomme; dy't fen nintsjien fen hjar gelikens bang binne ef bakseil lüke, al gyng it om in snies blauwe eagen ynpleats fen om op syn alderheechst twa, mar dy't yn 'e lytse loege reitsje en op 'e rin tsjugge, as Hylke bysjager de bürren lans trapet, „siikjende hwa't er fordylgje mei"; dy't, as se by 't fjuchtsjen tsjin 'e jonges fen 't neiste doarp de slach forlieze, nin kik jowe en nin „genade" sizze wolle, al scoene se den ek in ure ünderlizze, mar dy't de hiele bürren op ien ein moartsje, as heit ef master in finger nei hjarren utstekt; dy't for nin hwa wit hofolle boerefeinten mei swipen ef lilke hounen it höfsjongen litte wolle, en trije dagen mei in slüt-appel yn 'e büse omrinne kinne ear't se him opsnaskje,— „mei hüd en hier"; dy't snjeontojouns oan 't waskjen en forskienjen likefolle nocht habbe as in houn oan bruijen, mar deis trije-fjouweris to baeijen geane yn 'e mounle-utwettering, der't se oan 'e mil ta yn 'e blaumodder weisakje; dy't simmers altyd einekroas yn 'thier, en winterdei altyd hea in 'e klompen habbe; dy't wyks rnei-inoar grif in heal-üre to let yn skoalle, en alle dagen to let utkomme — dit léste net mei sin fensels; dy't like folie noed steane fen hjar boeken, as in koeküt fen syn jongen, en se earne yn in forgetten herne delklinsgje, dêr't nimmen se weromfynt, foar't Bijke der syn tosken, ef de jonge kat syn neilen der net oan prebearre hat, mar dy't in heale moart dogge for in mennich knikkerts; dy't fen hjar mem twiskenjkofjedrinken en iten nei Teade Winkelman stjürd wirde om fiif poun moal to pötstrou-rieren, „hird, hwent de süpe hinget al oer," — en let op 'e neidei thuskomme mei twa fean thé fen 't beamke en in püde mei pötsmoar .... koart sein: jonges, dy't trochstrings frjemde oanslaggen habbe, en ornaris dogge hwet se litte, en litte hwet se dwaen moatte. Sa, lêzers! sa binne echte Fryske jonges! * * * Mar lit üs hjar boarterswrald ris trochkypje. Wy scille den earst mar ris by 't knikken sjên. Det dogge se sahwet troch 't hiele jier, tominsten as 't kwik net ünder 'e nul sakket, hwent yn det gefal ha se it fiersto drok mei souweljen en taei-iizjen, ef baentsjeriden. Auke syn mem hat jister fodden en bonken forkoft oan Rinse potskipper. Det gyng spek oan spinnen fensels en do't hja earst üt Rinse syn roef in pear sinnige reaukes thégüd ütsocht hie, do bleauwen der yette in mennich sinten yn hjar foardiel to foreffenjen, en dêr wist er hjar in pongfol knikkerts for oan to praten. — „De bern hoeve der ek altyd net by troch to reitsjen, oars net?" — Det wierret Auke den wakker yn 'e kaert, hwent hy hat nin broerren dêr't er mei hoeft to parten, en as er nou op 'e bürren komt, is 't syn earste: „Hwa en hwa in spiltsje knikke?" — „Ik," bjalte Pibe, Geart, Feike en Jouke tagelyk. „Goed, hwer scille wy?" Der wirdt net lang oer iggewearre. Op 't tsjerkepaed, foar 't bakkersbrechje, wirdt der mei algemeine stimmen bisletten, en dêr jaget de kloft hinne. Nou wirdt earst de pöt set, fensels op in plakje, dêr't de modder hwet kliemsk is, den giet er sa gau net üt, — it kin ek wol wêze det it is om't de knokkels dêr better smoarch en swart wirde wolle, dêr wol'k öf wêze. In foech fyftich trêd efterliker dêr komt wer in streek oerdwers, det is de miet. Elk set nou op, en den moat der omstien, ef „bok, bok, scil dy it wêze?" dien wirden, om hwa't earst scil. Det is yn in omsjuch birêdden en ringen lizze de fiif hanknikkerts om 'e pot hinne, as Iongerige hounen om in bonke dy't se inoaren forginne. De striid bigjint. Pibe, dy't it tige kin, reaget foartynienen al twa fen 'e pöt öf yn 't büske!" seit er, as er se opkriget: det is sa'n fêste sizwize fen 'e jonges, as se hwet winne. Den leit er ticht by Geart, en scil 't mei dy ris heger försiikje. „Dêr leist!" ropt er en syn knikkert sjit Geart sines sa krêftich üt it sté, det er op 't selde plak lizzen bliuwt en him dêr suver yn in kültsje bitoppet. De ünfortünlike Geart siikket syn ark wer op, om aenstouns de kans yetris to weagjen. Nou is Pibe mis, en Jouke oan bar. Dy wol omraken syn bést dwaen, hwent hy wier fen 'e moarn rut op in wytsjert nei, dy't nou opstiet. Hy roait op 'e pöt, mar hy knikt üt 'e fot (det is safolle to sizzen as op 'e neil, wyls't de kinst einliks foreasket, det men 't op 'e knokkel docht,) de knikkert üntflut (üntkomt!) him, en rollet der krekt midden yn „Dea!" sa haldt Feite de lykrede; „nou ik!" It skriemen stiet Jouke neijer as 't laitsjen. Al syn hope en treast, dy iene wytsjert, scil to lanne komme yn Pibe syn büse, hwent dy is fensels al wer gelokkich. Mar by Auke komt it goedlike jongesaerd boppe. „Ik scil dal ik wol for dy sette hear! mar den dogge wy yn 'e kompe!" treast er syn felite kameraet. Det seit tige bést, en as Jouke it oarde spiltsje wint, en Auke syn taks der fen jowt, kriget er sa n tankbere rite, det er seit: „Moarn meist ek mei myn nije hüskedraek fleane!" Nou, det nimt Auke op syn bar oan. In toarntsje letter is der mar gans rüzje. Pibe wirdt ütmakke for in skelmer. Hy hat Geart for 'e tredde kear deamakke, mar dy wol 't net jilde, üt noch yn net, om't Pibe de han to fier foarüt lei. Hy wol syn twa raren, dy't er niis opset hat, werom habbe. Net om 'e knikkerts fensels, mar om 't rjucht fen 't spil. Wy scille de jonges ütmeitsje litte hwa't it by de rjuchte ein hat. Hja scille 't diskear wol net mei de fusten dwaen. As 't net oars kin, en nin ien fen beiden wol krimp jaen, den wirdt it spil fen foaren öf bigoan. Det is by 't knikken sa 't gebrük. Och hofolle oars en better scoe 't der net ütsjên yn 'e wide wrald, as de greate minsken yn 'e maetskippy in foarbyld namen oan e jonges by 't knikken! Mar dy sette troch 'en tiid net for elkoar op, as ien fen hjarren rut is en döchs yet graech in spiltsje meidwaen wol. Dy bigjinne net fen foaren oan, as der ien skelm docht, en him bikweadige hat oan 't eigendom fen syn kameraten Mar dêr scille wy üs nou mar net fierder yn bijaen. Lit us ljeaver ris sjên hwet de jonges yet mear dogge. Nou komt alderearst it sleatsje-leappen. Sleatsje-leappen! Hawar! as men der goed om tinkt, den is 't yen ommers krekt, as fielt men de pols yet twisken e hannen, krekt, as nimt men in oanrin, en komt der „mei in boereplomp" fier oer ef fier yn, mar det is den op 't lest hwet de eare oanbilanget ek likefolle: de sprong weagje doare, is 't foarnaemste. Lang op 'e kant stean: „scil 'k, ef scil k net!" det is bidoarn wirk. Den wirdt men ütskeld for in driger, in bangeskiter, en hwa wit for hoffer rare dingen mear, dy't net rime mei 't bigryp jonges-eare, en stikelje en seardogge, folie slimmer as in joun sünder iten op bêd, hwent dêr skikt men yen al yn, as heit mem gelyk jowt en der sadwaende neat mear oan to foroarjen is. Bütendet, as sa'n driger lang om let al syn moed gearskrabet en it wanhopich bislüt nimt: „der yn ef der oer!" den bringt syn bangens him ornaris krekt hwer't er net wêze wol: midden der yn! Nou tilt in fryske jonge, lyk as ik niis al sei, der net sa malle swier oer, as er ris in wiete kros hellet. Det skilt folie by syn mem. Do't wy sokke poarren wieme, plichtten wy by 't maitiid it lan üt to gean. - „To ai-siikjen," wier üs biskie, as se der thüs op ynfregen hwerom. — „To leappen," tochten wy yn üssels. En as ik it nou fen efteren bisjuch, den scoe 'k der hast ta komme moatte om to sizzen: om aeijen wier 't üs minder to dwaen, en wy founen ornaris ek oars net as 't kald sté; om leappen, — nou ja, mar for 't greatste part döchs om de kans op 't snoekje, det dêr by fongen wirde koe, en meastentiids ek al fongen waerd, as der neat twisken kaem. Jonge, ik wit yet klear ho't wy, as wy sa'n forfaltsje hawn hiene, de oare deis foar, nei en ünder skoaltiid tsjin elkoar seine, krekt as hiene wy op syn minst de hundert-tüzen üt 'e lotterij woan: „Witstit al? Ikhader yn sitten .... sa fier!" Mar den moasten wy ek boppe de mil wize kinne, om der eare fen to habben. Nou't ik fen „der yn sitten" praet, komt my in grapke yn 't sin, det in ald man my ris fortelde üt syn skoaljongestiid. „Wy hiene krekt in nije ündermaster," sa forhelle er, „in Hollanner, dy't him net sa botte bést rédde koe mei 't Frysk. Wy joegen him fensels ek reden en biskie yn 't Nederlansk, mar jy witte wol ho't det den giet: it skoaljongeshollansk is sa forgrieinmanke mei üs eigen taeltsje, det in frjemd der likemin wiis üt wirde kin. Nou wier üs Hylke de moarns nei skoaltiid yn 'e sleat leapt, op kop en earen der ünder, en üs mem _ it wier yn 'e ierge maitiid, en yet moai kjelderich, - hie him efter 'e bêdsdoarren stoppe, bang det er der in sykte fen skypje scoe. En do't master de neimiddeis ien fen syn discipels miste en frege: „Zeg reis, wie hoort daar nog in die bank te zitten?" do biskóge ik it as myn plicht om de finger op te stekken. „???" frege master syn troanje. — „Dat is ons Hylke sijn plak, meester!" „Zoo, en waarom is-i er niet?" — „Hij het der fanmorgen in seten, meester!" Yn 'e sleat, bidoelde ik fensels, mar master tocht det it op 't lege plak yn 'e bank sloech, en ik krige for myn „bretalens" intrewinkel, det ik om myn forstan socht." Sa fortelde dy alde man. Det Friezen en Hollanders elkoarren sims rare forkeard forstean en bigripe kinne, dêr scoene wol mear stealtsjes fen oan to heljen wêze, mar ik scil my nou mar ljeaver oan myn bistek halde. Der binne yette üngelikense folie mear dingen, dêr't de jonges hjar yn en mei formeitsje kinne. It hoepjen, it draekfleanen, it topsetten, it krijoan- en pypkebiskül-boartsjen, it bokjespringen, it hyngstejeijen, de wolf en de skiep, it angeljen, en by 't winter it sniebaljen en baentsjegliden, it snieslatten en sniemanmeitsjen en hwa wit hofolle oars yette — alles docht der sines ta om it jonge libben ta in blier. in nochlik libben to meitsjen. En ho'n frjemde fiten kinne se ek net ütheve; hwer strune se net om! Altyd hüntheije: hjir it spil fen aeijen meitsje, dêr de boel yn 'e bulten jeije, det is jonges' aerd. Ho kinne se yen sims to fiter habbe! Fensels, der binne in hopen berne-oanslaggen dy't men hyn efte nei net goedprate kin, en dêr't de oppreteur for oer 'e knibbel lein wirde moat. Mar in jonge dy't net ris fiks ündogensk west hat, stiket yn nin goede hüd, det is mar sa. In jonge dy't noait mei in spjelde en in grintstientsje oan in eintsje byntjern oan 't glesketikjen west hat; dy't noait nin twa katten mei de stirten oanelkoar bifisele; dy't noait net ris bitritsen waerd by 't höfsjongen, en mear fensoks; dy't altyd de hannen yn 'e buse hat en for gjin hundert poun kluntsjes in skoalslüperke makket, det is nin jonge! Det is in.... in ald pake! Wy binne swietsjeswei greate minsken wirden, en habbe nin aerdichheit mear oan 't gekjeijen en malfarjen fen üs jonge dagen. Koartsein: wy habbe in oar libbensdoel as do. Wy stapten üt'e bernekiean en dêrmei ek üt 'e bernewrald wei en teagen op 't paed om in oaren-ien to siikjen. Wy binne alder wirden en wizer, o! foaral wizer. Licht habbe wy nou seis wol bern, en skodholje fortrietlik, as se ris hwet wyld en oerdwealsk, hwet döfhüdich en oerhearrich binne, en net dalik wolle sa't men wol. Det gefiter om hüs en hear hinne, det lüd laitsjen en geijen fortret üs faken Lit it üs mar rounüt bikenne: den binne wy oerginstich, omt wy seis net mear sa mei oangean kinne. Wy scoene üs bern hjar frijdom hast forginne, — jawis, sa binne wy, al giet it faken sünder erch. En sims komme der üren, den lit it libben üs efkes los en wy kinne it üs oantiid dwaen om nei to tinken oer hwet for ivich om en foarby is. As wy yn sa'n rite üs berntsjes sa nochlik boartsjen sjugge, en hjarren hjar wille ütgeijen hearre, den fiele wy de djippens fen dokteromme wirden: Gouden is de bernewille, Al it oare reek en tsjêf! Den kin men sa'n ünlykberen langstme ha nei dy goudene dagen fen bernewille! Den kin 't yen sa near om 't herte wirde, by 'taltyd fierder gean, it altyd hirder einen fen 'e libbensrin, det men swiersettich klaget: „OmdÓch! it jowt neat det ik mimerje oer jt swietfen forflein lok! Ik kin net tobek! Foarüt wiist myn wei....!" En it is wier! Dêr komt op üs paed nin sté,dêr'twy weromgean kinne. It hirde hjoed, de skrille tsjusterens fen 'e takomst kin nea it foldiedige jister wirde, det is in izersterke, in ivige wet. Ei! lit üs dóchs üs dertene bernkes hjar nocht net forginne! For hjarren komt, likegoed as earen for üs, de tiid det se de strnd om 't bistean bigjinne en to'n ein stride moatte. Ringen dreamt it jonge moed fen in lok det buten syn wrald to finen wêze moat, ringen sjucht de geast fierder as it each, - en dóchs net fierdernóch nei syn sin: de ünrêst is berne, en lit hjar net forbalje. Den ünttsjucht it lot hjarren mei wrede hannen hjar boartersgüd, en hja scille wêze lyk as wy: rêstleaze hirdrinders nei in dizich doel, det yen jimmerwer üntkomt, sa faek as men it machtich tinkt to wirden. Haerlem, 1898. De Emmausgongers. Oan 'e ein fen 'e ald haeifeart dy't fen 'e lytse Gribus nei de Gruns rint, stie yn myn bernejierren - en stiet licht yet »,»»* doar 't net bifêstigje, om't, ik ha der yn lang net west, - m foech boerespiltsje, det yen troch de bank utts,ut waerd me. de ft emde namme fen „Emmans". It hie net folie oans,en sa fen buten, t wier êlnhks ek nét mear as in greate koumeltseriie. 't Bishe ut m dubeld hös mei in óftek, en dêr in lichte heaberch, mei ,n buthus der yn, efter Sa fen 't iene as fen't oare forsakken derby de murren al fnjhwet, en de bynten en sti.en hiene tige to lijen hawn fen 'e houtlus. Mar it wier der dóchs jimmer himmel en skjin om hus enh^r'eng3 dy't der syn foetten sette, scoe by himsels s.zze det it .n utsloerd boeltsje w.er.^ ^ {en praet) wenne der op det spiltsje in alde widdou mei hjar twa greate soannen Germen en Sjoerd, dy t de boerkerije for hjar mem birêddene. 't Wieme in pear ald-e.nten fen twisken 'e tritich en fjirtich jier, dy't gjin byt frouljuesflesk oan hjar hiene en in omstik brea folie blierder oanlaken as in flink jongfaem. Hja koene tige arbeidzje, en bodden fen moarns ier ont mar dêr wier 't ek sahwet mei bisjoen. Forstan en oard.el der net folie by. Germen en Sjoerd wieme twjiljen, mar hja hiene sa like ien minske-forstan togearre parte moatten. As de ald frou net fiks by de pinken west en alles bistjürd hie, wier der licht net folie fen 't spil tolanne komd. Mem moast de beide „jonges' mei tomme en finger bitsjutte hwet der to dwaen wier, oars pielden se mar hwet om, en hellen mei de lofterhan wer oeral, hwet de rjuchter to plak sette. Salang hja libbe, gyng it, en koe de saek ridlik goed bistean. Yn 'e Gribus, dêr't it spiltsje ünder hearde, howol 't der in ure geans öf wier, neamde men dy twa aldfeinten „de Emmausgongers". For immen dy't op 'e hichte wier fen hjar dwaen en litten, wier 't gjin swier rieden, ho't se oan dy namme komd wêze moasten. Men seach se altyd togearre. Hja stapten moarns tagelyk fen 't bed, gyngen tagelyk ünder 'e kij sitten, kamen tagelyk yn 'e hüs to brea-iten, gyngen tagelyk mei in harke, in lodde, ef in snijseine op'tskouder it lan üt, — en sa mar troch, ont se de jouns tagelyk en byinoar op bêd kroepen. Sneins trapen se tagelyk nei tsjerke, hwer't se, in healüre to bitiid, nêstinoar yn in bank sitten gyngen, en tagelyk in lyts knipperke namen, as domeny op it gemoed bigoan to arbeidzjen. In potsjemakker, dy't op 't fragelearen domeny ris hwet fortellen hearde oer 'e Emmausgongers, det it „hoogstwaarschijnlijk twee vrienden geweest waren, onafscheidelijk verbonden in lief en leed, twee broeders op den levensweg," hie do syn foarman tsjin 'e rêch oanstompt, en him tarune: „Det ha grif Germen en Sjoerd west, ju!" As der sünttiid praet waerd oer dy twa, hearde men se oars net neamen as „de Emmausgongers". En sa wier hjar huzinge ek oan dy nuvere bibelske namme komd. Frege men yn 'e Gribus nei Grünshiem, sa't it den oars hjitte, den bigriep gjin minske hwer't men wêze moast, mar de lytste skoaljonge wist yen wol to bitsjutten hwer't Emmaus to finen wier. De lêzer scil nou wol for 't forstan ha, det der ek forskate brike forhaeltsjes yn 'e omgong wieme fen 'e domme setten dy't de beide broerren dwaen koene. Ik wol der ris ien fen meidiele. Earst moat ik sizze det Germen de frjemde oanwenst hie om by alles hwet der barde üt to roppen; „Men scoene sizze!" en det Sjoerd, dy't hwet swiermülich wier, der den ornaris oan tafoege: „Hw....wa scoe dèt tocht ha?" Rekke ef net rekke, dy wirden moasten der earst üt, foar't der fierder oer in ding praet wirde koe. Nou, goed. It barde den ris op in Moandei-to-moarn, det se, nei djirheinen, nei de fjouwere moasten to dongsljuchtsjen. Det stik laei oer 'e haeifeart, en om oer to kommen, hiene se in foech sloepke, det altyd efter 'e heaberch oan 't hiem laei. Mar dy moarns wier t net rjucht to plak. Do't se op 'e feartsdyk kamen, seageni se fartüch yn 'e bjirmsleat sitten, heal fol wetter. De jouns foartnd hiene der in stikmennich bysfeinten west dy't de Emmausgongers ris hwet narje woene, en meiïnoar it sloepke, det net sa swier to rissen wier oer 'e dyk skoerd hiene. Det wier fensels net moaijernoch, der moast yet hwet by, — en hja hiene der in fiks stik wetter yn heasge. „Men scoene sizze!" röp Germen, do't er 't lizzen seach, en hy liet forheard de gripe oer 'e groun falie. „Hw.. • wa scoe dèt tocht ha?" brocht Sjoerd to foaren. „H ... ho komt det nou?" , Ja, det wit ik net; jistermiddei laei er yet op syn plak, sei Germen. „Mar wy moatte dóchs oer 'e feart, hwent de fjouwere moat hjoed sljuchte wirde, hat mem sein. Der oerhinne leappe inne wy ek slim. Ho scille wy nou, Sjoerd? „M... my tinkt, wy moatte mar ris bisiikje eft wy him net wer oer 'e dyk krije kinne," andere Sjoerd, dy't wol de stadichste fen 'e twa baesmannen wier, mar de domste dêrom lang altyd net. Dêr seiste sahwet!" wier Germen syn biskie, en hy sloech foart de hannen oan 't fartüch. Sjoerd sette him ek to skrep, en om't der gans hwet wetter yn 'e polder stie, en de wal sadwaende mar leech wier, hiene se 't gau in eintsje op it droege. Mar Germen wier to fier yn 'e ünderwal stean gien, en do't se de sloep der sahwet healwei üt hiene siet hy der sahwet healwei yn. Det is to sizzen, net yn 'e sloep, mar yn 'e sleat. Det hie nou oars sa slim net west, hwent it wier dy hjerstmis neat net kald, en hy scoe der gjin sykte fen skypje, mar de bjirmsleat hie in weake, modderige boaijem, en ho hirder eft Germen wrotte om der wer üt to kommen, nammersto djipper sakke er der yn wei. Hy wier to kjel wirden om der syn sprekwize by to pas to bringen, en it petear oer syn üngelok to bigjinnen mei in „Men scoene sizze!" mar Sjoerd soarge der diskear altinne for, det it spil syn gerjuchtichheit krige. „M men scoene sizze, - hw ... wa scoe det tocht ha?" röp er, en wyls sette er de hannen yn 'e side en lake det er skodde, hwent by tiden koed er in wakkeren wille ha. „Dou likest wol in ein yn 'e bl... blabber wei to sitten, Germen! Ho kinst de foetten ek sa ticht yn 'e flotgêrzen sette, ju ? Mar dou bist ek sa'n domme okse, dêr is de ein fen wei, det sei mem jister seis noch!" It stie Germen fensels mar tige min oan, det Sjoerd dêr sa oerdwealsk to laitsjen stie. „Help my mar," róp er, „det is folie better. It is allegearre dyn skild, dou lietst my mar allinne moardzje, ik ha 't wol dealske goed mirken, heite. Dou loekst mar hwet sabeare!" „Det 1... lychst!" sei Sjoerd üt 'e djipte fen syn herte, hwent it wier ek sa net. Mar teffens makke er rislewaesje om Germen by de wal op to hysjen. Hy krige him by beide polsen beet, en do gyng 't fen halem; sadwaende stie de earme siel, nei't him de earmen hast üt it lid skoerd wieme, en er syn iene klomp yn 'e modder sitte litten hie, mei gauwens wer op 'e fêste groun. Do kroaske er nei hüs, om him hwet to forhimmeljen, en droech güd oan to tsjen. Sjoerd scoe earst mei, mar dêr bitocht er him döchs oer. „Ik scil hjir mar sa lang op dy wachtsje," sei er, en hy joech him yn 'e skeante fen 'e dyk del, sa noflik as er koe. Yn 't sintsje fensels, — sa wiis wier er wol. Hy snoarke ridlik gau, hwent hy koe mar min stil sitte ef lizze sünder in lyts knipperke to dwaen. Germen wier, for syn dwaen, ridlik gau wer op 't aljemint. Hy makke Sjoerd wekker, en hja bisletten om 't yetris to bisiikjen mei de ald sloep. Mar ho't se ek hysten en skoerden, hja krigen him net folie fierder op 'e kant. Germen gyng alris op 'e mestelbank stean, en sette ien fen 'e rimen, dy't yn 'e sloep omdreauwen, yn 'e kop. Sa koed er oars in bulte krêft sette, miende er, mar 't joech neat. Ja, det is to sizzen, de mestelbank joech op 't lést hwet mei; det wier lykwol de bidoeling net, en do sprong er mar gau wer op 'e wal. „Dou lükst ek net genöch," sei er tsj in Sjoerd, hwent hy waerd wer noartich; „sa diest nou niis ek. Hiderkear as ik fiks tatriuw, litstou de hannen falie." „Ei h... ho komst der by!" sei Sjoerd. „Hwet scoe ik dêr nou oan ha? Mar ik scil dy wol sizze hwer't it him oan leit. Hy sit mei de skeage tsjin 'e underwal oan. Wy moatte op 'e foarein hingjen gean, om de efterein omheech to wippen." Det wier gjin forkearde rie, tocht Germen. Hja gyngen mei alle macht oan 'e ranne hingjen, en jawol hear! it gyng mar tige skoan. It wetter yn 'e sloep roan fensels nei foaren en holp hjarren in hantsje, en do't se him einlings ünderhans to pakken krigen en de ribbekas der flink oerhinne leine, fleach de foarein sa hird nei de groun, det ien fen Germen syn sljucht-sneinske klompen, dy't er oantein hie om't syn iene deiske yn 'e modder sitten bleaun wier, der ünder rekke, en „knap" sei. „Och hearink," jammere de ünfortünlike Emmausgonger, wyls't er de sloep losliet, „men scoene ...." Mar fierder kaem er net. It wetter, det troch 't forheftich deltriuwen fen 'e beide mannen mei foarsje tsjin 'e foarstjuwne oansloech, roan fensels wer in ein tobek, en de sloep wipte nammersto hirder wer omheech mei de foarein, om't Germen, krekt do't syn help it meast fen noaden wier, him losliet en nei syn klomp taestte. Sadwaende trüzele Sjoerd, dy't er mei syn hiele hüd oerhinne hinge, foaroer Hy stelde in amerij de humor foar — det is ommers 't forhevene mei de foetten yn 'e hichte, neffens in forneamde Dütske skriuwer, — en kaem do, nei't er in slach oer 'e holle dien hie, op 'e rêch yn 'e sloep del, hwerby de mestelbank forgoed nei de faderen gyng, — aldergeloks, mei 'k der wol by sizze, hwent oars hie Sjoerd seis licht midstwa britsen. Dêr laei er nou yn 't wetter to oefenjen, yet geef en goed, mar döchs lang sa plesierich net as niis oan 'e dykskant. Hy fornaem det it wetter wiet wier, en al ho'n nocht er oars oan lizzen hie, diskear kladdere er hird wer oerein. „Neat britsen?" frege Germen. „Ja, de m... mestelbank," bibbertoske Sjoerd. „Hw... wa scoe det tocht ha?" Dêr stiene se nou allebeide, de earme swalkers yn 'e mist. De iene mei syn stikkene sneinske klomp, de oare mei in trochwiete kros. Krekt scoe Germen Sjoerd de skild wer jaen, do't der in arbeider fen Doekele Lolkes de dyk lans op hjarren takaem. Dy hie hjarren üt 'e fierte wol bodzjen sjoen, en koe him al net big.ïpe ho't tw» so^e grouwe, gewüpste keardels sa'n licht sloepke net by de w*l opkn e koene. Do't Sjoerd him lykwol op in stuit sa smuk yn t fartuchJe deljoech, en it wetter der boppe ta üt spatte, kr.ge er yn e rekken hwer't de skoech knypte. „Men scoene der apen me. fange. se. er skodholjend, mar menens laei er syn ark del en gyng er inne, de stakkerts mei ried en died by to stean. „Moarn jimme," sei er. .Hea, kinne jimme dy sloep net nsse. is oars mar in himpen ding!" . , , „„„ Ei ia Eabele " andere Germen fortrietlik, „der ha jy gelyk oan, mar "it slagget us döchs mar tige min. Wy habbe der al forskate üngelokken mei hawn. Earst ha'k oan 'e mil ta yn 'e bj.rmsleat s.tten, en ik koe der hast net wer üt komme Sjoerd hat der my uthyst mar ien fen myn deiske klompen sit yet yn 'e blaumodder. En nou ha kwer ien fen myn sljuchtsneinske britsen, en Sjoerd foei op erech yn p. Mar wy kinne him net op 'e wal krije; ik kin der suver net by, sjeder. Eabele koe 't laitsjen hast al wer net litte. Dy twa mannen wieme ommers ek sa dom, det men moast wol gmze, al st.«6 yen, me. ek op 'e kiel. Mar hy wist him yn to halden, en se. b.daerd-we.. „ja frjeonen, it scil sa ek net bést gean. Ho scoe 't j.mme talykje, as wy earst ris in amer hellen, en him utheasgen? By Germen, dy't oan distiid ta wakkere bit.nkel.k sjoen h.e, skoerde de loft troch, nou't der sa'n Salomo foar h.m stiei. Hy naem syn pet Óf, karde him ris, tocht it spil in amerij oer, en se. do: „Men scoene sizze! Mar jy ha gelyk!" , . t „j< sei Sjoerd, „iy ha g... gelyk, Eabele! Hw. scoe det toch ha? K... kom, ik scil my gau hwetforstrüpe, denkinsou un de sloep wol ütheasgje, Germen!" En sa diene se. Eabele holp hjarren yet m amer.jke. De ald sloep laei gau wer yn 'e haeifeart, en de Emmausgongers koene de fjouwere ütgean to dongsljuchtsjen. Mar as Eabele hjarren net wro ten s hie, - 'k leau net, det der dy jouns yet in hiele sne.nske klomp, droech paklklean op Emmaus to finen west hie. Sa wier 't nou faken mei de beide broerren. Der gyng hast gjin dei om, det se net in snoad stik utsetten Mar sa lang as't ald minske libbe en hjar rédde koe, mocht it yet hinnebruije. Hwent Qermen en Sjoerd mochten forstan to min hawwe, wirksum wieme se, det foei net tsjin to sprekken. Det sadwaende, as hjarren mar sein waerd hwet der dien wirde moast, kaem it ek wol foarinoar. Hja woene siker wol sizzen ha. Der siet alhiel gjin kwea aerd yn dy twa mannen, en hja koene ek skoan meiïnoar oer 'e wei. Mochten se al ris efkes tsjiere, den wierne se dóchs ek daelk wer goed op inoar, en bodden togearre fredich fierder. Do't ik nei myn jongestiid de wrald yn gyng, kaem ik in diel jierren neat mear fen hjarren to hearren Mar letter, do 'k ris yn 'e Gribus ütfenhüze, frege ik nei de beide aldfeinten, en hwet my do forhelle waerd, griisde my ta de teannen üt. Qrytsjemoei, de ald boerinne, hie de maitiids to foaren de holle dellein. Det hie in slach west for de beide jonges, hwent hja koene it net buten mem rédde. Hja wierne hird efterüt boerke, en lanhearne, dy't malle gau for 't forstan hie ho't it komme scoe, hie hjarren in wikemennich lyn de pleats opsein. Koart dêrop hiene se boelgoed halden. — Nou, do wier 't de Emmausgongers sa 't like alhiel oer 'e fust roan. Binammen Germen Dy koe üren lang yn 'e hirdsherne sitte, wyls't er oars neat sei as „Men scoene sizze". En op in moarntiid det er in skoftke allinne thüs wier, gyng er nei de skürre, helle it iennichste bolletsjoar det se oerhatden hiene, üt 'e ald greidkiste, dy't steanbleaun wier om't gjin minske der gading oan makke hie, prebearre ris eft de sechte trime fen 'e byntleadder, dy't by 't hus hearde, sterkernöch wier om him to halden En do't Sjoerd in healüre letter wer yn 'e hüs kaem, hie Germen himsels al boppe alle ierdske soargen forheven. „Hw... hwa scoe det tocht ha?" jammere Sjoerd. „G... Germen, hwet skilt dy nou ju?" Mar dér skilde Germen neat mear, sa 't like. En do naem Sjoerd in koart bislüt en det goed. Folie feardiger as men 't fen him tinke scoene, hied er it loas-ein fen 't tsjoar ofsnien, - en de earste snoade set fen syn libben wier, det er de saunde trime fen 'e leadder brükte, om't er bigriep det de sechte gjin twa tagelyk halde koe. Sa wierne de beide Emmausgongers oan hjar ein komd. En nou wenje der faeks al net iens folie minsken mear yn 'e Gribus, dy't hjarren kend ha. Mar Grünshiem scil yet wol Emmaus hjitte, as 't pleatske tominsten yet net ta de rotfotten üt is. Haerlem, 1897. Gjin öflear hawn. Wibbe Pochstra tsjinne by Watse Doekeles for greatfemt. Yn syn wirk wier 't in bêsten-ien, mar hy hie hwet oer him, der't gjinien him rjucht om Hje mocht; hy wier tige eigenwiis en greatbazich Det is in rare krupsje; minsken dy't dêr mei oanhelle binne, ha t net sa rom. Hwent hja meije ienris ef tsjienris yn 'e füke rinne, der is gjin aventür op betterskip; hja binne en bliuwe yn hja eigen eagen mear mansk as in oar. Sa wier 't mei Wibbe ek. Hy wist alles, hy doarst alles, hy koe alles, hy hie alles earder sjoen en bilibbe en foun neat gj.n bate by de middels dy't him sa faken - mar ornaris sünder det er der seis folie erch yn hie — ynjown waerden. Ho faken eft er wy s net for gek halden waerd, det kaem neat net krekt, mar hy hie der gjin bisleur oer, en pochte yn frede fierder. Der liken wol gjin kruden for woechsen to wêzen. . Doekele en Ooarryt, Watseboer syn beide aldste soannen, det in pear frjemde bysfeinten wierne, hiene togearre opsteld, hja scoene Wibbe ris sa to fiter ha, det er det poffen en blazen forgoed forlearde. Oekoanstekken holp neat, det hiene se by ünderfining; der moast hwet oars op ütfoun wirde. Mar hwette? * * * It wier om Krysttiid hinne, en yet iepen wetter, al hie 't al ris hwet rypt, mar op in jountiid bigoan it fiks *a to knipen. De nachts smjde it ek gans, en de oare moarns laei alles om hüs en hear hinne ticht. Doekele en Ooarryt wierne sa gau net op, ef hja stiene ek al by de haeiwyk, om ris to sjên eft it halde koe. Nou, 't skilde net alles; oan 'e kant koene se der al op stean. Mar fierder as in pear trêd fen 'e wal óf weagen se hjar net; yn 'e midden wier yet lang net bitroud, fornamen se wol. Krekt scoene se wer yn 'e hus, do sei Doekele: „Heare Goarryt, ik wit hwet! Nou kinne wy Wibbe ris moai ha! Helje de greate houwestök ris; hy leit oan 'e büthüsside tsjin 'e mürre oan." —„Hwet woste dêr mei?" frege Ooarryt. Hy bigriep der neat fen. „Det scil 'k dy sjên litte. Krij him mar gau." Goarryt helle de stok. „Hjir is er," sei er, „mar ho woste Wibbe dêr nou mei ha?" Doekele sei neat, mar hy die syn lofterklomp üt, en boun dy mei in eintsje byntjern oan 'e iene ein fen 'e stok fêst. Dêr sette er foetprinten mei yn 'e snie oer 'e wyk. Do itselde mei de rjuchterklomp. It slagge him bést; dy't net better wist, scoe der op swarre, det der immen oer 'e wyk klompke wier. „Sjêsa," sei er tsjin syn broer, dy't njunkelytsen for 't forstan krige hwer't Doekele op üt woe, „nou rin ik efkes by de daem om; dou smytst my de stök oer, en den set ik fen 'e oare kant of ek stappen. Hy moat fensels ek weromgien wêze." Yn fiif minuten tiid wier det ek birêdden. Do gyngen de beide jonge mannen yn 'e hüs. It wier krekt breatiid; hjar heit-en-dy en de boaden sieten al om 'e tafel hinne. Hja skikten ek by, en do't se efkes sitten hiene, sei Doekele sa tsjin 'e ald boer: „Gotskes heit, hwet friest it! It hat fennacht in koekje bakt, hear, — omraken! Der is ek al ien hinne en werom oer 'e wyk roun; hwent der steane stappen yn 'e snie. Hwa hat det west? Dy moat wol durf hawn ha; it is döchs op 't lést mar iis fen ien nacht...." „Nou, det hab ik west," foei Wibbe him daelk yn 'e reden. „Fen 'e moarn foar melken, do 'k it kret fen 'e rüchskerne helle, 't Kin bést halde!" Hy tocht: as der stappen steane, hat ien it weage, en hwerom scoe ik det den net west ha kinne? „Den ha jy der fluch by west," sei de boer. „It is my den oars slimmernöch. Jisterjoune laei de wyk ommers yette iepen." — „Ja boer, mar 't friest ek hast in tomme yn 'e ure," andere de greate helt. „Det leau ik skraech," sei Doekele; „hwent den wier 't yn ien nacht hyngste-iis." — „Nou, ik wedzje det der wol twa tagelyk oer kinne, hwet ik jimme siz," swetste Wibbe. Eft er hynsders ef minsken bidoelde, det liet er oan 'e goederleauskens fen 'e oaren oer. Foart nei brea-iten loadste Doekele Wibbe nei de wyk ta. Goarryt lustere him süntsjes yn 't ear : „Tink der om, it moat gjin forsupen wirde," en gyng mei, fensels. Watse-boer stie yn 'e büthüsdoar it spil oan to sjen. Hy mirk wol det de jonges hwet foarhiene, mar ho en hwet, det bigriep er net. Doekele gyng op 't iis stean, deun tsjin 'e wal oan. Hy spile syn kaerten moai op; hy drige hwet nei 't midden ta, krekt as scoeder der oer, mar hy paste wol op det er him net to fier joech. Op t lest died er krekt, as bikoarre er him; hy hipte fluch wer op 'e wal, en sei: „Né hear, ik doar 'nt; ik ha der gjin sin oan om in wiet kros to heljen." . „Nou," sei Wibbe, dy't al mar roppen hie fen „to mar, to mar, it haldt' by 'de bult!" hwent do't er de stappen stean seach, bigoan er seis hast al to leauwen, det hy it west hie dy't er dér oergien wier, - „Nou, det fait my neat fen jo ta. Jy sjugge dóchs wol, ik ha der oer west. Och hearink, it kin bést, hear!" -„As jy 't yetris dogge, gean 'k jo foartynienen efternei. Mar it liket' my raer ta, det it yn ien nacht sa folie fêrzen hat," sei Doekele. . , Wibbe stie al op 'e kant, mar hy koe dochs net rjucht fen e ein komme, sa't like. „Hy moat yet hwet oantreast wirde," tocht Goarryt, en hy sei sahwet hünjend: „lk scoe earst al testemintsje, as 'k jo wier." -„Ja," foei Doekele him by, „det is 't sekuerste. En ha jy al droech güd ré'lein, Wibbe? Hwent jy geane der grif troch!" Det koe de greate baes net forneare. Det hat gjin genoad!" sei er, en hy stapte foarut. „Ik scil jimme sjên litte det it sa sterk as in dyk is. As ik der fen 'e moarn d5chs Seis oergien bin !" scoed er sizze, mar foar t it safier wier, siet er oan 'e hals ta yn 'e ald haeiwyk. Dy wier gelokkich net sa djip, det hy slie al gau op 'e foetten. „Oef!" sei er. — „Oefenje strak mar," röp Doekele, wyls't er him de houwestök tastiek. „Hjir, pak beet!" Det die de siel, en do stied er ridlik gau wer op 'e wal to bibbertoskjen. De jonges stiene der by to laitsjen. „Kom, sei de ald boer, dy't ek hird nei de wal flein wier do't Wibbe de fisken opsocht, en it net earlik mear ha mocht, howol er likemin it gnizen litte koe, „nou earst mar gau yn 'e hüs, skjin en droech güd oan, en in slok barndewyn for 'e skrik. It wetter scil wol wiet west ha, net? Goed det jy de wyk bidjipje koene." — „De wy... wyk bidjipje? Gj... gjin groun field, hear! Mar ik kin sw ... swemme ...!" En de blaumodder siet him yet oan 'e klompen. 't Hearenfean, 1901. Hwêr't de moanne for sitte moat. Nei in ald tsjutsk sechje. I. Yn alde tiden kaem joun op joun, as de sinne ünder e kimen weisonk, de moanne bütedoar, naem in swevelprikke, stiek syn skynfet op en gyng op 't nachtpaed, krekt sa lang det de sinne wer fen 't bêd kaem en him forloste. Sa bleau er ek altyd de selde, it hiele jier lans en men wist like min fen in nije moanne as fen in earste en léste kertier; der wier in moanne en dêr mei wei. De minsken achtenearren him net folie, hwent hy brocht nin groede, syn strielen sparren nin branje ut, ja hy hie nin iens krêft genöch om by 't simmer de wiete dauwe in pear fingerbré boppe it mêd to tillen, lit stean det er hea meitsje koe. Den wier de sinne al in oare üngetider, hear! Det de moanne in minnen-ien wier for tsjeaven en sok ünrant en hjar jamk foar 'e kroade ried, krekt as hja 't ien eft oar ütsette scoene det nin ljacht fordrage koe, dêr hiene de ljue nin bisleur oer, om t, hja wisten nou ienkear fen nin tsjustermoanne óf. Dodestiids tsjinne der by Douwe Atses, oan 'e Yntsjemasleats-wal, tichte by de Gaestmar, in jong frouminske, det Jeltsje hjitte, for boerefaem. Hjar troanje wier as in ripe bellefleur, de skonken sieten hjar rjucht ünder 't gat en yn hjar eagen lake de bliere sinne. Hja wier in tsjep fanke, dêrby in bêstenien yn 't wirk en sa fleurich en bliid as in fügeltsje yn 'e loft. Der wier mar ien ding dêr't hja in mier oan hie: jouns moast se jimmer by 't opbêdgean in nachtlampke brüke. De milhüsfinsters seagen op 't hóf üt, nei 't westen ta; mocht er yn 't langst fen 'e dagen om bêdgongerstiid hinne al in inkeldsinneglimke ünder 'e parrebeammen troch skimerje, fen 'e moanne seach hja dêr nea nin swymke. Det fortrette hjar, hwent hja wist fen garjen en sparjen en wier deun en kloek, like goed for 'e boer as for hjar selme. It bigreate hjar ta de teannen ut om dy skoane oalje. Fen det oangeande wier hja in echte Friezinne. Der kamen fensels ek wol gau ris frijers by Douwe-en-dy's oan 'e doar, mar hja waerden ornaris öfsalten; mocht der al ris ien bliuwe, den wier 't döchs mar for ien ef twa Sneintojounen. Det istosizzen, sa hie 't west. Yn 'e léste tiden wier der foroaring yn komd; in Gaestmarder fint hie trou syn kommen by de jongfaem. Hy wier by Wigerbaes oan 'e pölle en foer op 'e bus: in aeksfeint dos, sa't de Gaestmarders eiken ien neame, dy't by de ielhannel heart, it mei den wêze det se de iel mei in greate „Ingels-aek" nei Lünden bringe, ef by üs binnefiskers ophelje mei de büs. It wier in kreas maetsje en hy wieralhiel forslingere op Douwe Atses' greatfaem, dêr't er nou al in great hieljier om oanhold. Dêr scoene men oan sein ha, det hja mear mei him op hie as mei de oare feinten dy't wol ris in raem nei hjar dien hiene; lykwol koed er him der net op biromje, det er it al mei hjar klear hie, ho graech er ek woe. Hy wist einliks net rjucht hwet er oan it fanke hie; den wier se 't sa tige-tige mei him iens, den stegere se him wer öf. Hy liet de moedfearren fakentiids hast hingje. jeltsje hold ynwindich in bulte fen him, mar hja wier hwet oerdwealsk en tocht by hjarsels det hja oer immen dêr't se hjar letter al hjar libbensdagen ünder deljaen moast, earst wol ris in moanne ef hwet fiks de baes spylje mocht. En fen det oangeande wier hja al wer in echte Friezinne. Mar Hoatse hie oan diss' tiid ta mear forstan fen iel as fen Friezinnen en bigriep net oars, as det hja it skieik wer üt ha woe. As hja him narre en pleage, sims hiele skoften oan-ien, den waerd it him o! sa wé om 't herte, krekt as — ei nou, krektlyk as oare feinten dy't it op in flink frouminske forsjoen habbe, en deline sa moai net om 'e reak skearre kinne ef hy forglydt foartdalik wer. Nou woe 't gefal det Wigerbaes Hoatse op in moaije jountiid mei in boadskip nei de Fiskersbürren stjürde. Us maet hie in broer forlern oan rinnen, dêrom naem er de sloep') to baet en roeide der hinne, it Piel oer, det sa'n gloppe is fen 'e Hegemermar, en der't de i) Hast in skou? mar fen foaren skerp. Yn 'e Gaestmar en dêr by om hat elk hast ien. Oaestmar oan leit. Do't er it boadskip dien hie, tocht er: „Kom, 't is sierlike moai waer; ik roei dwêrs-oer, de Yntsjema-sleat yn en sjuch efkes by Jel oan!" Det lapte er him. Do't er by Douwes oan it hiem skeat, stie syn faem yette op 't stalt to aedbjinnen. Hy bigoan fensels mei in dea-gewoan praetsje, mar 't dürre net malle lang, do hied er 't al oer trouwen. Jeltsje lake him üt. „Trouwe?" sei se gnyskjend, hwet scoene wy bitrouwe? Bist net by dyn süpe-en-böltsje ? Witste hwet: astou meitsje kinste det de moanne jouns by uzes op 'e milhüsfinsters skynt, den boaskje wy Alderhiljen, dêr!" Mei-iensgyng hja yn 'e hüs. Hoatse roeide wer nei 't Piel ta; hy wier syn rie to'n ein. Hy wist like goed as Jeltsje seis, det de moanne net oan 'e milhüskant fen 't hüs kaem by 't jountiid, dêr hie hja fakernöch tsjin him oer klage. „Hja wol my net ha, ho scoe se my oars op sa'n raer ding fergje?" tocht er, en dêr mimere er al mar oer. Do't er op 't Piel wier, sei er sa yn him-sels: „Koe 'k nou mar nei de moanne ta roeije, den wier 't neat, den scoe 'k det saekje wol opknappe!" — Hwent dêr't in Gaestmarder mei de sloep komme kin, dêr stiet er net sa malle gau mei forlegen hannen. Op 't selde stuit gyng it fartüchje stadich omheech. Hoatse krige sa'n frjemd, rom gefoel oer him, krekt as siet er yn 'e mêst ja hear, grif: hy roeide yn 'e loft op en lyk op 'e moanne oan! Dy deale hwet in trammelantsje! To'n earsten woun it him alhwetnuver yn 't gat om, mar det bisakke ringen: hy wier net bang fen aerd en hy mirk ek wol: it ein wier hyn efte nei sa lang net as er altyd miend hie. Yn tsjien minuten wier er flak by de moanne. Mei de sloep koed er lykwol net oan him ta komme, hwent de ald nachtstründer roan op in moai hege dyk en der laei in string bütlan fen wol twahündert trêd breed twisken dy dyk en de loft der't Hoatse yn roeide. Nou, yn 'e Oodsnamme, det eintsje moast er den mar rinne! Hy jage de sloep yn 'e reiden en do gyng 't der op ta, op in fotteldrafke. De moanne seach him wol oankommen, mar dy kuijere hieltyd mar stadichoan troch; al einde er ek in forbaesd bytsje, steanbliuwe mocht er fensels net. Nou hie Hoatse eftertocht genöch om to witten det men sa mar foart ynienen net mei de klompen yn 't spil komme kin as men immen in tsjinst to freegjen hat. Men bigjint earst oer 't waer, oer 'e famylje en al soks: ünder 't praet fynt me den wol gelegenheit om him op 'e Hie side oan to kommen. Sa bisocht er it ek mei de moanne, mar dy grommele hwet yn himsels en liet him fierders neat oan 'e aeksfeint gelegen lizze; hy hie 't lant det er yette sa'n ein rinne moast yn e soele nacht. Hoatse wist det wol en hie him oars graech syn sloep oanbean, mar det bitroude er net: as er him hie scoed er hun ek halde wolle, — en den koe hy-sels net werom komme. Wyls't er der oer harsen- skrabé ho't er it oanlizze moast det de moanne in noflik sin krige, kamen hja op 'e mölkwei. Dêr kaem Petrus hjar fen efteren yn riden op 't hynsder; dy makke for de aerdichheit in reedtsje en hie de tnd wol, dêrom liet er de guds stappe en bleau njunken hjar. Ja, ja, Petrus, sei de moanne mei in swiere sike, „jy habbe it goed; better as ik Ik kin alle nachten weroan mar op 'e bilwein ride!" en hy fage it swit fen syn holle. — „Minne tiden!" andere Petrus. „Om myn part hie 'k ek mar hwet mear to dwaen; de poarte hoeft jinwirdich net jamk mear opdien to wirden. Hwent hjir ünder us hat de divel de minsken wysmakke, hja moasten net tinke, det us Ljeave Heare forstanniger wier as hja seis, - dêr wier just nin ien wizer as in minske SÜnt leauwe se oan God noch tsjerke en Hantsje-om fangt se by t snies tagelyk, as de miggen oan 'e lymprikke! Is 't net m moart. _ De moanne skodholle en sei: „Ja wis! jy moatte rekkenje, it giet hjarren to goed; hja wirde oerdwealsk. 't Is my langer de moerte hast net iens mear wirdich om goed to skinen, ik krij dochs stank for tank. Ik gean for dom en forfeelsum!" - „Mar dou hast nou dochs ien ta selskip, sjuch ik!" troaide Petrus. „En den ek yet wol in Gaestmarder! Det binne de bésten; troch-earlik, op ien ding nei: de lelhannel Hja mjuksje reade en skiere sa moai yn ien aek gear, det it de divel seis manskernöch wirde scoe om se wer to skiften. En hja dnnke fakentiids ek hwet folie boerejonges; dêrom net: det is in slo je, dêr scoene men alles for stean litte; ik kin der bést yn komme det se der ris fen oan 'e jui reitsje. Hiene wy hjir mar in pear krukfollen.... mar sok ding dêr kin me hjir boppe de fingers mar nei slikje. Siker, ik ginde dy nou oars wol in romerfol twa-trije!» Mei sette de kaeibiwarder syn skimmel oan en draefde fierder. II. It wier wikkerdewik ef Hoatse wier him efternei set. Hy tocht: „Scoe pTu. my faeks net i„ deugd dwaen „oHe e» bring de moann safier det er efkes by Douweboers ta de nulhusfinsters yng oer ^ scil wol mear mei him wirde kinne as ik, ornearje k, en y sabytjountiid ek net bang to wezen, det der in scil'» Mar hy bikoarre him; hy liet Petrus drave, der kaem h.mhwe oa s vn 't sin. „Hearden jy wol hwet Petrus nus krektsa fen us boerejorges sei?» frege er de moanne, dy't der ho langer nammers to toarstiger en hetsiger üt bigoan to sjên. . _ „Fen jimme boerejonges? Jawol, hoklor gnd ts det e,n ,te? Ktearebare barndewyn op resinen, man! W,b.«n<«ynto£ greale Keulske krüken; dêr dogge wy in bonge oer lor e miggen. By Douwe Atses, oan 'e VntsjemasleaUwal, dêr steane wol tn,e Ijonwer nesb inoar yn 'e kelder. Ik bin der sa goed etter, om't, myn faem K mnet dêr, witt'jy'. As iy der sin oan ha mochten, den koe 'k |o wol len bisktkke. — „Binn' se goed for 'e toarst?" Och mvn lieave frjeon, hja forslane de toarst sa!" rir .s de wearlich!" sei de moanne. „Hwent de kiel ,s my s. skrok, ik kin hast nin wird mear sizze." ja, mar sa gau giet it net It is sa tsjuster as roet yn e kelder, „en om ljaeht freegie det kin fensels net; hja scoene myoankommen "siên! Witte jy hwet? Hen my jou skynfet efkes!' f - Det mei 'k net," sei de moanne mistreastich; „it ïstsjin e oar ers. Det is in min spil" andere de aeksfeint en swei in skoftsje, krekt as tocht er nei. Do bigoan er wer: „Ik wit der dochs wol smeet op. Lit us in foech eintsje tobek gean en kom dêr .n pear hundert tre,J it string op, den binne de keldersfinsters ljacht en den kin k Ly ï wol rédde. As ik der earst mar yn bin; de krüken w,t ik blyns- each wol to finen." _ „Det mei like min; ik mei net fen 't paed," sei de moanne.Mar men koene wol sjên, det it him swier foei om net ta to biten. „Ik leau, de kweade seis makket my fen-nacht gljeon fen binnen en fen buten." tocht er lüd op. „Ei, grif, moatte jy rekkenje!" bifestige Hoatse. „Jou gong wirdt al sa wirch, hwa wit halde jy 't wol ont moarnier ta üt. Dêrom, it is jou plicht, tinkt my, om nei in drip drinken om to sjên. Hwet komt it der hjir op 'e romte ek op oan, om in pear hündert trêd fen siden to gean? Det ha 'k op in pypfol!" — „Det sizze jy nou sa," sei de oare, „mar as jy ris wisten ho t jimme stjerrekikers dêr ünder op my pasje! Hieltyd stiet der ien troch sa'n lang ding to digerjen, dy lit my net üt 'e eagen gean." Hoatse lake. „Och, hwet scoe t," sei er; wyls pakte er in wolken, dy't dimmen en earbiedich, lyk as do altyd, efter 'e moanne om gean woe, by de flippen fen syn lange, wide mantel. „Gean dêr efter biskül, en lit dy stjerre-biloaitsers den mar ris sizze eft jy jou paed rjuchtüt ef krom-om meitsje." — „Ja, mar „Marren binne wide wetters," foei Hoatse him yn 'e reden. Hy wist wol, det er it by 't eintsjebislüt winne scoe; dêrom taestte er daelk mar fiks troch en liet der op folgje: „Tink sjé-sa mar: Petrus hat seis sein det hy ginde it jo wol. As der jo dos hwet fen oerkomt, den moat dy it bilije en oars nimmen. Kom mei!" Skytskoarjend folge de moanne syn forlieder en gyng in ein mei tobek. Flak njunken it plak dêr't Hoatse by him komd wier, gyngen hja op 't string; by de sloep bleau de moanne stean en hold de wolken, dy't er omdien hie, sa, det de milhüsfinsters fen Douwe Atses' pleats ljacht waerden; hy wier fensels yn 'e forbylding det er yn 'e kelder skynde. „Mei in goed kertier bin 'k wer by jo, mar tink der om en hald de wolken goed, det jou ljacht allinne op dy finsters stiet, hwent it mei nin each ha, sa wiis binne jy ek wol, nou? sei Hoatse. Hy siet al yn 'e sloep en roeide as de blits foart. Underwilens siet Jeltsje yn 't milhüs en lake yn hjarsels om Hoatse syn forsleine troanje fen niis. Hy scil wol wer komme, tocht hja hy moat mar hwet féle kinne. Krekt scoe se it lytse stan-lampke oanstekke om hjar üt to klaeijen, dot de finsters sa mar yr, .enen n sé fen ljacht trochlieten. Hja waerd heislike kjel, hwent 't k^em h) opslach wer yn 't sin hwer't hja hjar feint op ferge hie Och hearken! as er him mar net yn gefaer bijown hie! Hwet die hjadnü*doerdwealsk to wêzen? Hjar mem hie 't hjar wol sein: de earen scoene hjar yette wol ris bikóge wirde! O fij! hja mocht der net om tmke, TJ, Hoaise ris hwe. oerkomd wier, e„ del» hjar Det bigoan hjar sa oan to gean, hja sknemde der om. Om t it hjar yn 'e hüs to binaud waerd, gyng se butendoar op't stap stean. Goede poant noch ta! dêr kaem Hoatse ommers wer oanroeijen. De aeksfeint sprong oan 'e wal. Bliid ütlitten roan Jeltsje op h.m ta- hja sloech him hjar reade earmen om 'e hals en joech h.m n alderwetsken-ien. „Hwet bistou in kearel!" sei se. Dou scitte .n allinne ha, hear! As't dy goed is den jowe wy fj.rtsjen dagen Alderhiljen de geboadens oan." . _ Det seit bést," andere Hoatse, „mar helje my nou mei saun hasten iên fen jimme krükfollen boerejonges üt 'e kelder!" „Wolst it nou al bidrinke?" röp jeltsje forheard - Nou nou, stil mar," troaide de feint, „It is for us alde sloech 'óp 'e moanne fensels, mar Jeltsje tocht fen op Hoatse syn skipper, om't, hja wist wol det er dêr graech goefrjeon me. bl.uwe woe Hja gyng yn 'e kelder en yn in wip wier se werom mei in kruk, dy joech hja him oer en hy sette him efter yn 'e sloep del Do yette in patsje-mennich en Jeltsje socht hjar béd op, wyls't Hoatse r.ngen wer bv de moanne wier. . Dy siel hie al dy tiid gljeon la de milhüsfmsters ymjoo. en Herders neat mirken. „II waerd tild delsl kaemste," se. er hym,end, mpar as tiid! Ik biswykje hast!" . . " Hjir is de krük» sei Hoatse. „Wolbikomtsje, en ik bitankje jo tiee "by tige." Yn syn blidens forgeat er al det de moanne net witte nfocht ho't de foarke yn 'e stalle siet. Mar dy wier greatskernoch om to mienen det dy moudekrüper him bitanke om syn gemiensumens en sei üt 'e hichte wei: „It foreasket nin tank!» Do kearde er him om en gyng wer nei de dyk ta. De aeksfeint seach yet krekt det er de wolken hielendal loslitten hie, om't er mei beide hannen de kruk beet hold. Hwa't er lykwol net seach, om't er him hird ófjoech, det wier Hantsje-om, dy't efter in oare wolken weisetten kaem en hounsk lake, efter 'e moanne syn rêch. „Sjê-sa!" sei de smycht, wyls't er glüpsk om him hinne seach, „sjê-sa, det is my goed slagge; it koe net better. Ha, alde stoatskaver! dou scitte my myn wirk net mear bidjerre! Mar jonge, sa'n rakkert fen in Oaestmarder oars ek, net? Dêr't de sloep yette net mei de skeake yn 'e blaumodder hingjen bliuwt, dêr roeije dy keardels hinne, sünder birie." „Forgemi, ja," forfette er, nei 't er efkes yn bitinken stie hie, „ik moat myn ringdiken döchs ris goed neisjên litte, hwent oars, hja fine op in goede dei yette it farwetter nei de hel en easje my de hiele brol üt!" Do teante er sunich de moanne efternei. De oare deis naem Hoatse Wiger-baes geweken en fornijde him det er mei Alderhiljen wol trouwe woe, mei hwa, det wist de baes wol. Nou, dy hie der net allinne neat op tsjin, mar hy joech de büsfeint ek tatiding det er mei Krysttiid syn lean forheegje scoe. De jouns koe Hoatse mei in licht herte nei Hylke fjildwachter gean en jow dy oarders om syn en Jeltsje hjar pompieren foar-inoar to bringen; dy man die det mei ljeafde for elkenien dy't trouwen yn 't sin hie, altyd for in lytse hanjefte, fensels. Do't hja alles forpraet hiene togearre, sei de fjildwachter, wyls't er de Ljouwerter krante fen dy deis yn 'e hannen krige: „Jonge Hoatse, jimme dêr oan'e pölle skeuke jouns ornaris noch al moai let om. Dêr hat jisterjoune en fennacht hwet seltsums to sjên west oan 'e loft; ha jimme dêr faeks ek hwet fen mirken?" — „Né, ik tominsten net, en ik ha der ek nin praet fen heard," andere Hoatse. „Ho nou sa, hwet is der den oan; stiet der hwet fen yn 'e krante ?" — „Ja, hark mar ris," sei Hylke en lies (de Ljouwerter skreau do yette yn syn einmoarstael): „Jisterjoune om healwei tsjienen hinne seach men earst forskate stjerren forsjitten, it wier hast krekt as reinde it fjür — Det docht my nin nij, tocht Hoatse, hwent it kaem him yn 't sin det de fonken üt 'e stjerren spatten do't Petrus de mölkwei lans draefde. Hy sei lykwol neat, det is to bigripen, en de fjildwachter lies troch: „efkes neitiid waerd de moanne sa mar yn ienen wei efter in wolken; soks is oan diss' tiid ta noait net bard. Men wol ek leauwe det er do in ein efterstobek gien is en it paed in skoft bjuster west hat...." — „To deale," sei de feint wer yn hitnsels, „hja binne skerp, dy stêdljue! En döchs sjugge se by Ijachtskyndei nin ünderskie twisken skierens en readens " — „Om likernöch kertier oer tsj ienen kaem er wer foardendach, like klear en helder as oars. Mar neffens Dr. Fynbislipe wier er gans in ein üt syn koerts en hy einde ek net sa hird as er altyd plichte. Om healwei al ven bleau er hommels stean en sünt is er de hiele nacht wakker op 't selde sté bleaun. It aldernuverste is lykwol det er dêr yette to sjên wier, do't de sinne al heech oan 'e loft stie, howol hy waerd al bleker en bleker. Fen 'e moarn om tsj ten üre wier er foart." „Sa stiet it der," sei Hylke, do't er it' stikje üt hie. „Hwet sizze jy der fen?" — „Och, dy krante-ljue skriuwe mar hwet," andere Hoatse ünforskillich-wei; „as men de helt der fen leaut, leaut men al fierstofolle." Do sei er Hylke goênjoun en gyng nei board. III. Mar al hie Hoatse him neat skine litten, hy wier der döchs oars yn 'e hüd fen wirden. It spiet him nou net sa'n bytsje det er de moanne sa mar in grou krükfol boerejonges brocht hie. In aeksfeint kin gans hwet grauwe earte mei smoar bergje, binammen as er net fier fen 'e koai óf is, mar de moanne foer net op 'e aken en moast de hiele nacht ek op 'en baen wêze. Grif hied er it hiele krükfol efter inoar leech straft: dêr wier er fen oan 't lewearjen rekke en om healwei-alven hied er him midden op 't fjild deljown, ynpleats det er nei hüs gien wier, om üt to sliepen. Sa scoe 't wol wêze, tocht Hoatse; as er nou mar net yn 't near siet, dy goede slokkert mei syn soare kiel! Dêr boppe wier de moanne lykwol net thüskomd sünder üngemak hawn to habben. Hantsje-omme mastarsfeint, deselde dy't oer 'e krante-skriuwers en det soarte fen folk stiet, wier yette ierder as er oars wend wier, foar de poarte oanlanne mei in ünfoech pak kranten, der't it nijs fen dy nachts al yn stie, howol yette net sa wiidweidich as yn 'e Ljouwerter, dy't letter ütkaem, en dêr't Hylke it Hoatse üt foarlies. Der hied er tige mei om him hinne smiten, det elk krige hast ien. Nou is der oars yn 'e himmel nin libbene siele dy't in sprütsel leauwe scil fen alles, hwet der yn 'e kranten stiet, alteast net as hja it ha oer'e dingen dy dêr boppe barre. Mar om in ure ef njuggen wier de sinne der ek foarby pandere en dy hie roppen: „De groetenis oan'e moanne as er thüs komt!" Wyls seach er sa falsk, det de earts-ingel Oabe, ef Gabriel, sa't de Joaden him neame, der erch yn krige en njunkelytsen b.gr.ep, det der mear efter stike. Hy wist ek wol, det de sinne oerginstich fen aerd wier, en de moanne syn moaije, sêfte strielen forginde; it wier him leed, det hy it net allinne wier dy't skine koe. Gabe dy't yn 'e himmel safolle as aldste wethalder is, roan nei de moanne syn went, mar dy foun er leech, fensels. Do bigoan er doch sikerwier bang to wirden, det de alde dy nachts in ungelok krige hie ünderweis, en hy röp in pear oare ingels; hja hellen hjar hvnsders fen 'e stal en draefden de moanne-wei op mei hjar tnjen. Do't hja in stik-hinne njunken 'e Greate Gaestmar wieme, seagen se Hantsje-om mei greate trêdden dwêrs-oer skonkjen op 'e sinne ta, en do, ho't de sinne hwet yn 'e büse stiek, det de kweade him oerjoech. Gabe krige yette folie mear erchtinken. „Oanjeije!" rop er tsjin syn beide feinten. „Dit spil is net sa 't heart!» Hja stauwen foaruten fiif minuten letter, - ja man! dêr founen hja de moanne Bleek as in wytling laei er yn 'e skeante fen 'e dyk; syn skynfet barnde yet al, mar döchs tige slüch, hwent it greatste part strielen wieme ne. de barbysjes; de strielekoker wier hast leech-rüpele. „Ei, den wier de de divel syn bidriuw, niis-krektsa," sei Gabe skodholjend, wy s t er de moanne wekker makke. It dürre in hiel toarn eart de alde oerein stie en do moasten se him earst yet beethalde, sa wankel stie er op 'e foetten; hy wier sa slop as in lege moalpude. Der kaem y, hy hie de wrald nea net earder by ljachtskyndei sjoen; men kinibigr.pe ho't er knypeage. „Doch dyn skynfet üt en kom mei," hjitte Ga e him. Det died er, mar do't er seach ho't se him bistellen hiene, bigoan er sa lüd to jammerjen, det it yen ta de teannen üt oangrize moast. „Nou, nou, hwet bearste! Bist fennacht siik wirden, detst der saraer hinne trüzele bist?" frege de ingel, dy't de alde wol lije mocht en graech it béste fen him tocht. Licht hie de moanne himsels wol skjin lige kinnen; de wirden waerden him suver yn 'e müle jown. Mar hy wier in rjucht-üte man. Dêrom fortelde er alles krekt sa't it bard wier, hy hold neat bynefter en die ek nin war om in oar swart to meitsjen. Do't er alles opbychte hie, knikte Gabe him frjeonlik oan. „Moai sa, alde!" sei er. „As men in dom ding dien hat, den der mar nin doekjes om wine; ljeaver rjucht-üt as de bargesnüt! It hie ek yette wol slimmer biteare kinnen; ien stap fierder en dou hiest oan kop en earen ta yn 'e barmsleat sitten! Mar, - dou hiest döchs in bytsje better op dyn iepenst wêze moatten; boerejonges is in min drinken for immen dy't to-wekker bliuwe en syn paed rjucht meitsje moat, wol er net yn 'e nederlaech komme." Det Gabe net mei de hiele wal ütfoel en him earder moed ynspriek, foei de moanne tige mei; hy hie oars al bang west det er foartynienen forgoed hjiljoun krije scillen hie. Gans bidaerder roan er nest de earts-ingel, allinne koed er 't net litte om üt en troch mistreastich nei syn striele-koker to sjên, dêr't sa'n soad fen dy skoandere strielen üt miste. Gabe mirk det wol en sei op 't lést: „Ja man, dyn strielen dêr pronket de sinne nou mei, dy hast foart net wer. Yn 'e earste opslach scitte dy wol bihelpe moatte mei hwetst oerhalden haste." — „Goant, hwet scille de minsken wol sizze?" sei de moanne. Hy skamme'him al, hwent ien fen syn forkearde dingen wier, det er tige fier mei himsels foart roan. Hy wier nou lyts man wirden, mar det in oar det merke scoe, dêr mocht er net om tinke. „De minsken?" andere Gabe. „O, dy hiene wy lang al hwet minder ljacht fen boppen tatocht, sünt hja yn 'e forbylding binne det se seis sa'n bult ljacht jowe. Det treft goed; acht nachten skynste, krekt as ont nou ta, acht nachten bliuwst alhielendal wei, en twaris acht nachten scitte mar ien fen dyn beide heiten sjên litte, den kinst sa hwet krekt roun komme mei dyn strielen, tink 'k." — „Acht nachten alhiel net skine?" frege de moanne. „Och hearink!" Ja" to'n earsten kin 't net oars," andere de ingel. „Mar fen distüd oan scitte by tiden oerdei al fen hüs gean; lit de sinne den ris in striel rugelje, den moast goed tasjên eft it faeks ek ien fen dines is. _ ^Qoed," sei de alde dimmen; hy fielde wol det dit syn straffe wier. Mar," forfette Oabe, „de sinne moat ek straf ha for det gekonkel mei de kweade. Altomets scille wy dy hjitte om twisken him en de ierde yn stean to gean. Sadwaende kinst al syn strielen opheine en der üt skifte hwet der fen dines by wêze mei. Sa scitte njunkelytsen wer ta eare en oansjên komme, bigrepen? — „Ik bitankje jo," sei de moanne. „Yn dyn frije nachten scille wy dy den yn dyn hüs biskoattelje, den "sitste, en den kinst yn oarder bringe, hwetst werotn krige hast; dêr scil fensels wol hwet fen det gleije sinneljacht yn bitize weze. Is dyn skynfet mei hear en fear wer yn oarder, lyk as fen aids, den moast üs der oansizzing fen dwaen; binne de minsken yn-tnd hwet better wirden, den kinne wy 't licht wol wer op 'e selde foet as ont nou ta bringe mei 't ljacht. Nou yette ien ding: ik scil prikken yn 't wirk stelle det nin ien Qaestmarder dy bynei komme kin, aerkins dy mar nei sette. Ik ha nin nocht oan dy aeksfeintepetroelje hjir hieltnd. — „Krekt sa't jo tinkt!" seidealdsünderjhybigoan in alderglupensten pine yn'e holle to krijen, en naern foar him om noait nin drip boerejonges mear to drinken, al moast er den ek hielendal fortoarstkje. „Ik bitankje jo ek for 't presintsje," hearden se efter hjarren. It wier de kweade, dy wier hjar nei-glüpt en hie hjar petear öfharke. „Tige bitanke for dy acht ierde-tsjustere nachten," forfette er, do't h]a forheftich omseagen; hy wreau yn 'e kloeren. f. , _ „Smoarge stjünkert, ünthald dyn dei!'' drige Gabe. Sunder fierder nei Hantsje-om om to sjên, ried er nei hüs. En de moanne stoep ek nei syn wente en foei dubeld fortrietlik op syn bultsek del; hy tocht mei ófgriis om 'e gemiene setten, dy t de divel ütheve scoe as hy der net by wier, om him foar 'e kroade to riden. IV. Do't de minsken al dy foroaring merkbieten, wierne hja de earste deimennich wakkere oerstjür; forskate ljue dy't oars jierren oaniende tsjerke allinne oan 'e bütekant biseagen, roannen him nou hast plat. Mar fen 'e kweade syn dübeld ündogenske fiten mirken hja krektlike folie as yn 't foarige fen syn inkelde, det is to sizzen: neat; hja bleauwen der blyn for. En om't der hjar fierders neat oerkaem, sakke hjar bangens al gau wer nei 't gat. Hja wenden al njunkelytsen oan 'e moanne syn üngestadigens en harsenskraben der ek net oer ho't it komd wier. De iennichste dy't er hwet fen wist, hold him dea-ketoen. Det wier Hoatse fensels; dy hie ünderwilens boaske en libbe tige lokkich mei syn jong wyfke. Mar Jeltsje wier krekt as alle frouljue: nou just net nijsgierrich, mar hja wist graech alles. Dêrom frege hja him 't himd hast fen 't gat oer syn aventür mei de moanne, ho't er it ünderlein hie om him foar de milhüsfinsters to krijen en al sa. En do't hja op in stille jountiid mei moai ljachtmoanne waer ris togearre bütedoar sieten en hja him süntsjes hwet yn 't ear lustere, dêr't hja-sels in kaem fen krige, do foei Hoatse troch de koer en yn syn blidens. tortelde er hjar alles. Hja moast him lykwol ünthjitte en swij der tsjin in oar oer. Hwent hy wier tankber fen aerd en woe hyn efte nei net ha det elkenien der de müle oer spielde det sa'n ald man as de moanne mear boerejonges dronken hie as er fordrage koe. Sa praetsk as frouljue oars binne, hold Jeltsje hjar döchs in hiel skoft stil. Mar det gyng fensels mar ta in tiid ta goed. Ris op in Snein wier hjar aldste broer by hjarres üt to iten; dy seach de hiele dei tige near-eagich en wier neat net fleurich. Op 't lêstfregejeltsje : „Gotskes Pibe! hwet sjuchst raer; hwet is der dóchs oan?" En do song Pibe it selde deuntsje det Hoatse earen songen hie: hy hie in bulte sin oan in jongfaem, mar hja wier hwet nuver en hold him al mar op 'e tocht. Jeltsje tocht om 'e moanne, ho't dy hjar mei syn moaije sêfte strielen it herte weak makke hie, en hja sei sünder omtinken tsjin hjar broer: „Ik scil dy sizze ho'st it ynpikke moast. Moarntojoune sjuchst hjar by dy yn 'e sloep to krijen, den roeiste it Piel in ein üt en den scil de moanne dy wol fierder helpe, dy hat slach fen sok ding!" Det die Pibe. Hy loadse syn faem de oare jouns nei de feartswal ta en praette krekt salang det op 't lést hied er se yn 'e sloep. Do't hja de pölle foarby wieme, bigoan de jongfeint fensels oer trouwen, det hied er sa opsteld mei syn sister. To'n earsten woe de faem fen neat witte, hja wier like stiif en steech as altyd, al lustere er hjar ek noch safolle ljeave wirdtsjes yn. Mar ho fierder eft er roeide, nammers to hirder foroare det, en do't hja midden op 't Piel wieme en de moanne sa ynlike moai en helder op 't wetter skynde, do .. einou, do gyng 't dy twa dêr togearre krekt as oare feinten en fammen, dy't by sêft ljachtmoannewaer op 't wiid omfarkje. Hja waerden sa grien as gêrs, en do't hja werom gyngen wier alles yn 'e falden. Hja mirken der ek neat fen ho't de kweade, dy't alle nachten op 'e mar omstrünt, him tierge. Mar it wier sa, Hantsje-om wier min to sprekken. Hy stie by 't Yntsjemasleats-beaken mei de fusten oprölle en flokte det de loge der nei sloech. Hwent hy wit wol det al syn oanslaggen orndöch binne, as twa herten it togearre iens wirden binne en nou't er seach ho'n krêft eft de moanne yette hie, koed er op tomme en finger wol neirekkenje det er lang nin genöch hie oan acht tsjustermoanne nachten. Mar de moanne glimke wer ris blier, for 't earst nei de nachts det it sa'n rare marse mei him slein hie, en hy röp tsjin 'e kweade: „Sjuchst wol, heite? dy't to hird rint trapet himsels op 'e stirt!" En fen det sprekwird waerd üs maet yette helte malder, hwent hy wol net witte det syn rêch-bonke sa'n ein langer is as oare ljue hjarres. Yn 'e Gaestmar en dêrby-om wit sünttiid elkenien wol ho't it komt det de moanne üt en troch in skoft sit. Jeltsje koe der hjar nou alhiel net mear oer stil halde. En hja binne der ek efter komd ho en honear't me mei yens faem oer trouwen prate moat. Nou hjit it op oare plakken wol det men jouns like goed in eintsje de dyk utgean kin togearre, om't it komt de moanne nou just net op 'e sloep oan, mar in echte Gaestmarder aeksfeint frijt ljeaver farkjende-wei, en dêr hald ik it ek mei, al ha 'k noait fen myn libben op 'e iel-aken fearn. De minsken binne yet neat better as do't Gabe hjar minder ljacht tapartte. Dêrom net, de moanne hat syn strielen ek yet allegearre net werom; ear't er it safier hat, kin der hjir ünder in bulte foroarje. Haerlem, 1900. Rou en Trou. Net malle lang forlyn kaem der op in Freed in boereman by Miedema's to Ljouwert de izerwinkel ynrinnen. Strie yn 'e klompen, de jas ünder 't kouwehier, in grauwollen doek om 'e hals, de ald siden pet skean foaroer op 'e holle, krekt as hied er in blynkape foar t iene each, in prümke efter 'e kiezzen.... Hawar! men scoene him earder for in kouwedriuwer oansjoen ha, as for in boer, hie der him nin silveren tabaksdoaze ta 't fêstjebüse ütstike. Miedema stie krekt efter yn 'e winkel mei in pear hearen to praten. Hy gyng efter 'e toanbank, do't er seach det der folk kaem. De boer sei boe noch ba. Hy steurde him yn 't minst net oan e ljue dy't er stean seach. Ticht by de doar stie in houten rek, dêr hingen snijseinen en al sok gerei oan, mei fen dy reinbógige briefkes der op; dy bigoan er foart nei syn ynkommen to lézen. Miedema wachte efkes, de hannen fen siden op 'e toanbank, de holle sahwet skean, üt en troch de boppe-ein hwet foaroer, — de halding fen: „komt der hast hwet, ef scil ik it mar sizze." It die net folie fortuten, det op 't lést frege er: „Wat musten jo hewwe, boer?" _ n Ja, hwet ik sizze woe ha jy ek tsjiisraspen?" It spande der om, det Miedema it laitsjen litte koe. Hwa rint nou om in tsjiisrasp nei in izerwinkel? Mar hy hold syn sinen yn bitwang; it klandysjeglimke bleau, en frjeonlik andere er: „In keesrasp? Né, dan mutte jo by de blikslager weze; it spyt my, mar ik kan der jo niet an helpe!" — „Net? nou, jow my den mar in pak trieneilen. Dy frouljue stjüre der yen ek mar op üt. Men kin gjin foet fen 't hiem wike, ef hja ha yen hwet to bistellen. Hwa wit ek altyd hwer't sok rêdding to keap is? Ik ha in mier oan dy stoaterske boadskippen." — „Nou, '1 is al soa'tjesegge. Wat soarte draednagels mutje hè?" „Fjüuwer-, fiif-toms, om dy roai, tocht my. Mar net to licht. Der moat hwet oan hingje kinne, as men hjir ef dêr ris ien yn 't sket ef yn in skürr'-stile slacht." — „Dan su 'k al soa lief groate spikers nimme. Draednagels buge soa gau." , () „Né, trieneilen wol 'k ha, dy wolle der better yn en ut. It moasten dos trieneilen wêze. Miedema naem in mennich pakken üt 'e winkelkas efter him, en lei se op 'e toanbank. Op elk pak siet in munsterneil; de boer koe mar ütsiikje. It dürre yet al efkes foar't er syn kar hie. Hy frege hofolle eft der yn elk pak sieten, hifke, skatte, meat, forgelike, en koe hast net üt 'e rie komme, sa 't like. Einlings hold er de han op in pak almeugend swiere seistoms, en frege: „Hwet gouwen dizze, sein jy?" — „Fyftsjen stuvers." „Djür!" ja? It is de prys, dat koste se overal." De "ponge kaem foar 't ljacht. Det is to sizzen: earst in grou ein byntsjern en in reabünte büsdoek. In foarsichtige boer stoppet de ponge altyd oan, as er Freeds nei de wykmerk giet. For 't weitögjen en sa fensels. ( Wyls't de boer bitelle, kaem ien fen 'e hearen dy't efter yn e winkel op Miedema wachten, in trêdmennich nei foaren. Hy hifke it kofte pak spikers, det yette op 'e toanbank stie, en sei sa: „Nou, dat binne goede sware, hor!" — „Hen?" „Goed sware draednagels, sei 'k." „Wis en d ! Det moat ek!" Eft de hear op hwet in oar biskie tidige hie, wit ik net, mar k leau for 't neist fen al. Do't de boer opstapt wier, sei er skodholjend: „Rou folk, dy boeren!" ja, rou folk," andere Miedema, „mar oek wel trou folk. Dy man het wel in bitsje fan in Ulegaester boer dêr't ik kunde an hew, mar dy is wat ouder. Dat is oek soa'n forsen-ien in 't ankommen, mar deur en deur earlik en goedhartich, hoar! Dêr hè 'k ris in saek met had, dat sa 'k noait fergete. De inan kon my fan froeger. Jo wete wel, ik bin einliks oek gien Luwarder, mar fan Rinkeburen öfkomstich, dêr had myn ouwe hear in panfabryk, en soadoende ken 'k oek noch wel boerefrys, as 't der by Ieit " De twade hear, al in moai jierrich man, dy't oan distiid ta neat sein, en heal öfwêzich harke hie, waerd opmerksum, do't er fen Ulegea praten hearde. Hy wier krekt ut Amerika komd; Miedema koe him net, en syn frjeon, de oare hear, wist allinne det er him Farmer neamde, en de compagnon wier fen syn aldste broer, dy't yn Chicago in greate saek hie. Sünt de deis foartiid wier de frjemdling by him ütfenhüs. Hy hie forteld, det er in Fries wier — nou, det wist Weltman al lang, üt brieven fen syn broer, — en det er ek yet hwet famylje ha moast, hjir yn 't lan. Dy woed er opsiikje. Mar hwer't syn sibben taholden, hied er net sein, en Weltman hie der net nei frege; de ütfenhüzer like hwet efterhalden. Miedema gyng troch mei syn forhael. „Nou, soa 'k seg, hy kon my dan goed. It sal nou in jaer of seuven leden weze, doe kwam-i hier ris in 'e winkel, doe wude-i my allienich spreke. Wy gongen tegare in't kamerke hiernaest, en doe begon er syn ferhael te doen. In fremde geskiedenis, mar in andoenlike! Hy sei: „Keapman, dêr is by uzes in jongkeardel, in smidsfeint, dy wol graech in eigen affearen ha. Mar hy moat holpen wirde, hwent hy hat nin sint yn 'e marse. Skieik moat er omke tsjin my sizze, hwent hy forkeart mei in sisters dochter fen my, en 't is fensels om trouwen to rédden. Myn sister is net ald wirden. Nei hjar forstjerren ha wy det famke nei üs nommen. Hja is by üs greatbrocht. Sjuch, det kaem sa, witts' jy: myn sweager, myn sister hjar man, hat nea net rjucht doge wollen, en dy is der ütnaeid nei Amerika, do hied er yn 'e herberge immen sa snien, det it rjucht kaem der oan to pas. Sünt ha wy nea wer hwet fen him fornomd. Hy liet üs Sjoukje sitte mei fjouwer berntsjes. Det stie der slim foar. It neiste folk hat hjar lykwol hwet mei troch de tiid holpen, en sa is det in pear jier gien. Do stoar se. Nou, en do ne. de bigraffen s moast der rie skaft wirde fensels; wy koene dy fjouwer st.mpert ta bern net oan bjar lot oerlitte. Ik stelde üt, - hwent der w.er yet al rer" " 'vlie. eu „üds fen 'e mans kant, - om elk mar len to mmmen Der wieme 'nammentlik krekt fjouwer troude pearen by, dy't xi wo dwaen koene. It kaem by allegearre wol net l.ke rom om, det net sizze^ mar 't koe dochs wol gean, wist ik wol, as se En hia namen it ek ienriedich oan. Mar ho scoene wy se do ia om sa mar to sizzen, ho scoene wy se do omparte? Ik alweroan 'instellen. Ik sei* lit se hjir mar ris forskine, en dyt den op my takomt, dy scille wy nimme, en sa moattejimmeekdwaen;destakkerts binne üs allegearre like nei! - Bést. De bern waerden yn ekeame roppen. Hja wisten fensels net, hwet se moasten, en seagen fen de iene op de oare. Mar op 't lést kaem lytse Janke op my ta. Hja oars net as fen „omke," en hja lake my sa ljeaf oan, en streakes my de han sa, det it moed waerd my suver fol. Krekt as hie se der a- i npr hwer't it om gyng! - Mei de oaren gyng it op e selde menèar en sa binne wy elk oan ien fen 'e fjouwer earme wezen i p ' En nou is üs lytse Janke in fleurich jongfaem wirden, en Ieijr J, rïn "un e Mer by dy smids.ein. dér., ik *|ensei. Om dy tw» jonge^ minsken kon, ik nou by jo. Hy kin ,„ smjdte keap e. Dér is iikernöch ƒ1200 for nedich; dê, woe ik de 'e"ehf'^2 As jy nou for de oare stean woene, den wieme se helpen, "wet mM i0? ït is in feardich jongkeardel, dy't syn fak forst.et, en ek t.ge arbe.dzje wol dêr kinne jy mar nei fornimme. Mar jy kenne my ek wol sa goed, det 'jy scille my wol op myn wird leauwe wolle, ornearje kFensel*'jy det jy . Fn nnti woe 'k foart wol ütslütsel fen jo ha. Ik siz f^as tv'nët kinne e*w>üe^siz den marpiaenütfen né, dêr Lliuwe wy ik goede frieonen om. !k wit skoan, de, is aityd hwe. aventür oan fo^ün for 'jo. ,k wo, jo ,n aidermins. nettwmge; sa bi" 'kS^Vaè«e°d«'i'öude boer." gyng Miedema boel, „En ik mnt )o seeg'é it ging ra, an, hoar! Ik hew daedlik mar toezeggmg deen, en dér hè 'k gien minnt spyt ian had. Sy hewwe hor renten altyd op e tyd opbrocht, en de jaerlikse öfbetaling oek. Nou ferleden jaer hè 'k de laeste honderd gulden met de rente beurd. It binne oppassende jonge lütses; sy hewwe mear as horren broad. En na 't my foarstaet hè se oek al kynders." Under Miedema syn forhael hie de frjemdling faken in gebearte makke, krekt as woed er hwet sizze, mar den hold er him ek wer stil. Hy wier in tige swierbirdich man. Sadwaende wier 't oan syn wezen min to sjên hwet der yn him omgyng, en mirken de beide oaren earst op det der yn 'e skiednis dy't er heard hie hwet wier det him fen 'e streek makke, do't er mei in trilderich lüd frege: „En libje dy oare trije bern yette, det jy witte?" Hja harken raer op, binammen Weltman. It wier de earste kear ek, det er syn utfenhüzer Frysk praten hearde. Miedema andere: „Ja, en 't gaet horren allegaer best, hoar ik dan wel an Joustra, — soo hyt de jonge smid; dy komt hier gau ris in 'e winkel." De frjemdling hie ynwindich in swiere striid, sa 't like. It wier, as sieten de wirden him tsjin 'e kiel oan. Mar einlings kaem it der' üt, koart en stjitterich: „Ik bin hjar heit." — „Wat je segge!" röpen Miedema en Weltman tagelyk. „Ja," forfette Farmer, „ik bin dy sistersman fen 'e boer dêr't jy fen praetten. Ik hjit einliks De Boer, en ik ha, nou in foech tritich jier forlyn, myn wiif en bern yn 'e steek Iitten en bin nei Amerika gien. Dêr ha 'k lang omswalke, en it jamk tige earmoedich hawn. Mar do krige ik kinde oan jou broer, Weltman. Wy rekken togearre oan 't hanneljen, en it is üs bést öfgien, sa't jy witte. Ik ha nea net skriuwe doarst. Foarearst net, om't, ik wier bang for 'tgerjucht, en letter ik wit net, ik skamme my, leau 'k. Det myn wiif forstoarn wier, hab ik letter ris heard fen immen ütüs kontrijen, dy't ek to Chicagoto wenjen kaem. Hy koe my net, en fortelde my de skiednis fen myn fjuchtsjen en allegearre krekt as in nijtsje. & ' Hy sei der by: dy man moat hjir ek yn Amerika hüshalde, as er yette libbet. Hwer't de bern bidarre wieme, wist er net. Ik ha neat tsjin him ütlitten, en myn eigen compagnon wit oan distiid ta myn libbensskiednis ek yet net iens goed. Mar ik koe 't net langer uthalde. Ik bin hjir nou yn Fryslan komd om nei myn bern to formmmen. Och och, hwet bin 'k bliid, det ik hjir nou heard ha, ho't it hjarren giet! Ik moat mar gau nei Ulegea. Ik hab in swiere skild to foreffenjen!» Dyselde middeis stapte Farmer, ef De Boer den, op it spoar nei Rinkeburren. Dêrwei koed er Ulegea yn in ürke bigean. Ho't er by syn bern üntfongen is, hat de man dy't my dit wiere forhael d.e, der net by iorteld. En dêr bin 'k oan 'e iene kant bind om, hwent sok ding lit him better bigripe as biskriuwe. 't Hearenfean, 1901. Us folksaerd en üs sprake. (*) i. Hwa't yn Hollan forkeard hat, hal dêr grif gauris sizzen heard: „Die Friezen zijn toch een eigenaardig volkje!" ef sahwet hinne. Jimme tsjinner hat lang syn thüs hawn yn in kaserne yn Hollan. Jiers ienris kamen de nije miliciens op. Roan dêr ris ien mank dy't hwet oars as oars wier, ien dy't mei in frjemde tongslach praette, den wier 't al ridlik gau: „Jij bent zeker een Fries?" Nou, den die 't wol ris bliken det de man üt Sieusk-Flaenderen ef dy kontrijen wier. „Och nou ja," wier 't den, „dat scheelt zooveel niet." En dêr koe de siel den mar mei tofreden wêze. It kaem him mülk wol tige yn syn nasyonale eare, hwent yn Hollan for in Fries oansjoen to wirden, dêr biskammet seis in Sieu him om Mar hwet scil men der folie oan dwaen as yen yn 'e kaserne net jown wirdt hwet yen fen rjuchtswegen takomt. Iggewearre sa'n jongkeardel tsjin, den waerd him tagnaud: „Als ik zeg, dat het niet veel scheelt, dan .... scheelt het niet veel, hoorje!" Hwent sa binne se yn 'e kaserne. Wy ha ek ris in fint by de „kompie" hawn, dy sei hast neat; it wier krekt as siet de tonge him yn 'e müle bifêrzen. „De dood op modeltrappers," neamden de ünderofsieren en korporaels him. Us kaptein krige op 't lést ek erch yn dy man, en frege de sersjant-majoar: „Zeg reis, v. Sabelenburg, wat mankeert die kerel eigenlijk ?" (*) Dit stik is makke yn 'e foarm fen, en earst ek opdist as in lêzing. Om twa dingen ha'k it sa bliuwe litten Foarst: om der in gedegen stik proaza fen to meitsjen, dêr wier 't my hast to biwirkelik for; ik hie 't alhielendal omstalle moatten. En oard: yn in Frysk boek heart hast wol ien en oar foun to wirden det mei skik yn 'e houten broek to brüken is; de singeliere omstannichlieit det it Frysk-lêzend Friezendom hast alhiel binnen 'e ring fen 't Fryske selskipslibben fait, bringt dit sa mei. Nou, den wier 't mar bést, det it stik sa bleau, tocht my. „Och ziet-u kaptein," sei de Dubbele, „anders niks, ziet-u, maar '1 is 'n Fries!" „Oooooo!" sei de kaptein, en mear seid er net. Nou leit it wol yn 'e reden, det dy stille fint hast gjin Hollanner wêze koe, hwent stille Hollanners binne der net tsjok. Mar dêrom hoefde er döchs gjin Fries to wezen, wol? Tafallich wier er al ien, mar de kaptein syn „Oooooo!" wier safolle to sizzen as: „Dendocht it my gjin nij det er boe noch ba seit; fen in Fries kin men 't net oars forwachtsje." En det hat ommers roai noch liken? Dit binne nou fensels in pear krasse stealtsjes, sa't se aldendei net foarfalle. Mar 't is döchs mar wier: in Fries dêr wirdt hwet sünders oan opmirken. Net allinne yn Hollan, né, yn 'e oare provinsjes fen üs lan ek, en binammen yn 'e sudlike. In Fries skaeit der hwet üt. Der geane om utens ommers ek alderleije brike sechjes en forhaeltsjes fen üs. Ho mei det yn 'e goedichheit komme? Binne üs Fryske frouljue faeks sa pronksk net as de Hollanske? Binne wy safolle snoader as de Hollanners, — ef safolle dommer? Ik wit net. Mar as ik myn bitinken sizze scil, komt it, om't de Friezen fen aids hwet in apart folksaerd hawn ha, dêr't men hjarren oan koe. Nou tsjinwirdich is det al lang sa slim net mear as 't plichte. In hopen dogge hjar bést om nearne minder op to lykjen as op in Fries. Binammen güds dy't in bulte omgong mei Hollanners ha. Det slagget hjarren fensels altyd net like goed, hwent men kin yens oer-irven folksaerd sa mar net gau efkes üttsjen, lyk as in boerefeint syn seilbokse. Der sit gjin oar aerd ünder. Mar döchs is't wier det men langer, om it echte Fryske folksaerd to finen, op efteröfplakjes wêze moat, en net op greate doarpen, lit stean fen yn üs stêdden. En dêrom woe 'k it nou krekt ris oer üs folksaerd ha. Sjuch, as üs ald Frysk aerd der yet ynsiet sa't it der ynsitten hat, den hie 't neat nedich om der oer to praten; elkenien scoe den wol witte, hwet it is en ho't it him uteret. Mar 't Fryske fjür leit by forskaten al jierren ünder 'e yeske, en det steal moat ris hwei oproastere wirde. Dóve koal ha wy njunkelytsen ryklik genöch. Fierders woe 'k üs sprake yn 't praet bihelje. Nou binne in hopen grif al nijsgierrich, ho't üs Fryske tael to pas brocht wirde kin by üs folksaerd, en hja freegje: „Ha dy twa einliks wol folie meiinoar üt to stean?" In hiele bulte. Hofolle wol, dêr komme wy letter op. Ik scil lykwol foart mar efkes hjirop wize: det üs sprake it béste biwarre bleaun is yn 'e kriten dêr't it folksaerd him it krêftichst opponearret. Hwer't it iene syn plak romje moatten hat, is fen 'e oare ek in bidroefd dripke hingjen bleaun. Lit üs nou earst ris in praetsje halde oer it folksaerd. II. Folksaerd, — ho komme wy oan det bigryp? In folksaerd, hwet is det einliks? Alles hwet op üs ierdboaijem organysk libben hat, hat ek in eigen aerd. Sjuch bygelyks mar ris nei de blommen, dy't by beppe yn 't finsterbank steane. Dy groeije allegearre nei 't ljacht ta. Blommen moatte sinne ha, det is hjar aerd, seit it ald minske. En hja hat gelyk, hwent as se hjar herteberntsjes op in froastige dei üt need yn 'e kelder ef yn in oar tsjuster herntsje sette moat, moat se mar oppasje, oars fortjirmet de iene efter de oare. Beppe hjar cypryske kat — sipelse, seit se den oars, — hatek in aerd. In falsk aerd, sizze de bernsbern, howol, beppe-sels haldt üt det it bist oars goedlik fen aerd is, mar it moat net pleage wirde ef net plêge, seit beppe, hwent hja is fen 'e waldkant. In houn hat ornaris in trou aerd. In skiep en in laem habbe in sêft aerd; in bolle hat in nytlich, in baerch in loai, in geitebok in koppich aerd, en al sa. Elk diersoarte hat syn algemien aerd. En elk dier op himsels hat ek wer syn bisünder aerd. Hwent wy witte ommers wol, der binne wol goedlike katten, — beppe sei it al! — en falske hounen, en wylde, stjitterige skiep, en bollen dy't sa sêft as in lamke binne. Sa is 't nou ek mei de minsken. Dy habbe ek yn 'e earste pleats hjar algemien aerd. Mar om nou foari in goed wird to finen for det algemiene minskeaerd, dêr ha 'k wol oan. Hwet tinkt jimme fen selskipswiet? De minsken meije graech byinoar wêze, — it folk mei graech by deljue komme, sa't wy gekjeijend sizze. Scoene der ek wol safolle selskippen wêze, as wy net sa selskipswiet wierne? Om't de minsken sa'n selskipswiet aerd oer hjar ha, ha se ek noait gjin kribbekeurichheden under inoarren. Tsjiere dêr witte se net fen; it giet allegearre like goed en fredich ta. In fredich aerd ha wy dos ek. Fierders scoene men prate kinne fen in soarchsum aerd. De dieren libje der samar hwet op 'e rus hinne, op in inkeld bistke nei, in mier ef in bij bygelyks, mar de minsken tinke altyd om 'e dei fen moarn en fordogge noait gjin sint ünnut.... Hou. Ik krij for 't forstan det ik stadichoan de forkearde kant op redenearje. Sa moast it wêze, en sa meije wy 't graech for wier fortelle fen us-sels, mar sa is 't üngelokkich altyd lang 'nt. Mar hawar, ik hab nou gjin doel, om 'e wrakke steden oan 'e apel fen üs minskebistean oan to wizen. Dy apel is nou ienkear net fier fen 'e stamme fallen, mar dêr is ek neat oan to foroarjen, dêrom scil 'k mar fen üs algemien aerd öfstappe. Elk minske hat ek wer syn bisünder aerd, — det der binne einliks likefolle aerden as minsken. Twa gelikense to finen, det scil der swier ynhingje. Wy prate bygelyks fen in goed aerd, in goederjowsk aerd, in sêft aerd, in byderhant aerd, — dy aerden ha wysels altyd. Fierders fen in min aerd, in gierrich aerd, in grimmitich aerd, in koallich aerd,— dêr binne oare minsken al folie mei oanhelle. Twisken dy utersten fynt men in earnstich aerd, in fleurich aerd, in bizich, koartswilich aerd, en al sa mear. Aerden genóch. 't Minste is, det men elk wol sahwet neffens syn bisünder aerd bijegenje moat, — heine en slaen neame wy det, — oars is poetsje 't each üt! Den hat fierders elk soarte fen minsken syn bisünder aerd. Skippersaerd is hastich. Det üteret him meastal op 'e menear fen 't bikende sechje: „Dizze wei 't roer, ljeave! — Dizze wei Kike! — Dizze wei Griet! — Dizze wei büm!" scil 'k mar sizze. Boereaerd is nou sa sear net hastich; boeren ha folie evenrediger aerd, — bihalven yn 'e üngetiid. Den rédde se hjar salang mei in skippersaerd, en alles giet like gysten. Den fleane se hjar-sels hast foarby, en dy't hjarren foar 'e foetten rint, kriget in reis. Farrensljue yn 't algemien ha in oprjucht aerd, dy halde fen 'e wierheit. Jagers en fiskerljue nou, det mei wol sa wêze; dy stalle wolris ien. In jager sjit yn syn forbylding deis wolris mear hazzen as er wyks thüsbringt, en fiskerljue fange sims snoeken mei 't skepnetsje. Yh 'e beun fensels, mar det fortelle se der net by. Angelfiskers habbe in fordildich aerd. As se tsjien snotterpoasken fange efter elkoar, rekkenje se de alfte kear yet like goed op in grouwe bears, as by nümer ien. Berne-aerd is boartlik. En as men fen in jonge seit det er „in aerdtsje nei syn faertsje" hat, den moast det einliks priizgjenderwize wêze, hwent in gnap bern det syn alden liket. Lykwol is 't rjuchtoarsom. Fen in bern mei iri goed aerd heart men't net sizzen. Ho't det sa komt? Ei, de minske haldt syn forkeardens for in oanstjerte, ensyngoedens for eigenoanret spil. En dêr rjuchtet er sünder erch syn tael neffens yn. Sadwaende, as men in forkeard aerd hat, is 't heit syn skild. Feinte- en famme-aerd Nou! „Al hwet fen katten komt, wol müzje," seine üs foarfears, en hja wisten 't wol. Dêrom net, it is mar goed det se allegearre net binne as dy jongkeardel dy't tsjin syn .heit sei, do't dy him nei de frouljue ha woe: „Heit kin wol hwet sizze; heit is mei mem troud, mar as ik in wiif ha wol, kin 'k in pürfrjemd nimme!" Manljuesaerd is ek wer hiel oars as frouljues: folie foarser. Manljue kinne hjar gau earne oerhinne sette, — al siz ik it seis. Manljue sjugge fierder foarut, en doare better hwet oan, as frouljue Frouljuesaerd is folie skrutener as manljues. Frouljue hingje folie mear oan 't lytse, en kinne lang sa goed net fen hwet öfsjên. Frouljuesaerd is ek folie meigeander, as manljues. Ja, ik wit wol, der binne ek güds, dy sizze det üs Sytskes en Wytskes, us Sjurdtsjes en Ruerdtsjes folie mear nocht oan tsjieren en igge-wearjen habbe as manljue. Mar sokken binne net wizer, moat men mar rekkenje. Elk troud man wit wol better. It aerd fen stêdljue en plattelansminsken rint ek gans ütinoar. Stedtsjers binne foarearst al lang sa nijsgierrich net. Fierders binne it folie mear minsken fen saken. En einlings en to'n lésten ha se ek hwet oer hjarren det net mei ien wird oan to tsjutten is. Op in drokke merkedei yn ien fen üs Fryske wraldstêdden (Snits tink 'k) moat in stêdman ris sein ha: „It is allegare boeren in 'e stad; min kan gien mjens sien!" En as er 't net sein hat, hat er it tocht. Mar sa binne se nou, woe 'k mar sizze. III. Sa hat elk den al sa hwet syn bisünder aerd. En 't is ek mar grif wier, det it aerd fen minsken dy't ticht byinoar wenje, in bulte oerienkomste hat. Ho't dit komt, is gau to bigripen: hja libje op 'e selde groun, ha de selde bilangen; ja, binne fakentiids fen 't selde laech. Dêr komt it ek mei fen, det men ljue üt itselde doarp, deselde stêd, ef deselde krite ünder ien hoedtsje biflapt mei in skelnamme ef in geklik forhaeltsje. Dêr hat men nou bygelyks de Hageners. Dy wirde yn Hollan „windhappers" neamd, en der wirdt ek rounforteld, det se noait oan 't miel binne sünder in skinke op 'e tafel, al scil 't op 't lést ek in houtene wêze. Dy't alris yn Den Haech west hat, wit det der reden for is, om hjarren soks nei to jaen. Eft it komt, om't de Keninginne der wennet en it hiele lansregear der syn tinten opslein hat, ef det it him oan hwet oars leit, — ik doar it net ütmeitsje, mar wier is 't det de ljue dêr hwet greatsk binne. In Amsterdammer is wer mear floatich en fleurich tsjin alle minsken. Mar oan syn aerdigens Hou efkes. Hwet stiket der efter it léste wird wer in kostlik stikje eigen lof! Aerdigens is de ütering fen in minskeaerd, wier? En sa min wol 't in minske oan, det er in forkeard aerd ha kin, det dit wird oars net foarkomt as yn in ginstige bisjutting. Det immen forkeard docht, is.... neat net aerdich, det is to sizzen: sa'n ien giet einliks net neffens syn aerd to wirk.... O dy tael! Sa'n forrieder as dèt is! Nou, mar oan 'e aerdigens den fen in Amsterdammer is döchs in bysmaekje: hy mei yen bidroefde graech fiele litte det Amsterdam Amsterdam is, ef „Groot Mokum", sa't hysels syn stêd jamk neamt, en det er ljue üt alle hoeken en hemen fen 'e wrald to wirden west hat. As Justus v. Maurik yn „Het dinée van Manus" dy Amsterdamske kruijer sizze lit: „O yes mesjeu, iek sprasse alle sprassen !" ef soks sahwet, teikenet er de Amsterdammer moai lyk sa't er is. De Oeriselders geane for tige deun. Hja tille mei in heale sint om, krekt as is 't in balstien. In Oeriselske boer sloech ris in oaren-ien op in bytsje nei dea. Hy rekke yn foar-arrest en hie ek grif in jiermennich forgoed ünder 'e blauwe pannen rekke, as men him net in baes abbekaet biskikt hie, dy't him frij pleite. En det hielendal sünder ünkosten fensels, hwent as men in abbekaet fen 't rjucht kriget, kin er yen neat ófnimme. Sa'n man docht det den „pro Deo," ef om 'e godswille, det is safolle to sizzen as net om syn eigen. As er syn eigen wille bigyng.... hawar, den stiek er gjin finger om yen yn 'e yeske. — Nou, neitiid kaem dy boer mei syn wiif by de abbekaet op 't kantoar, om minhear to bitankjen. Hy stiek teffens de han yn in great baelsek, en helle der in pear plókke einfügels ut, sa skraitsich, det men koene se wol trochljachtsje. Det wier syn presintsje, syn offer op 't alter fen 'e tankbrens. „Och m'n beste vriend," sei de jonge rjuchtsgelearde, dy't skik yn 't gefal hie, „dat is immers veel te veel!" Do sei de boer tsjin syn wiif: „Nau vrauwe, wat 'ew 'k oe 'ezeid toe-we nog tuus wéren ? 't Is vuls te vuile! menier zeg 'et zuivers ök!" Dêrmei liet er ien fen 'e geramten wer yn 'e sek glide. Men bigrypt, det sa hat elk folk syn bysünder aerd ek: syn folksaerd. De Fransken binne wif en los ; dy sette it folletiids op in luftich sin. De Itaeljanen binne hetsich, hjit fen bloed; dy geane yen al oan 't libben, as men mar efkes nei hjarren wiist. In Spanjert is greatsk: in Spaenske bidler stapt like eptich oer 'e wei, as in Hollanske miljonair. In Ingelskman is ek greatsk, mar hiel oars; dy mient det de wrald om him ütfoun is. In Dutsker is sentimenteel fen aerd, mar ek wol wer tige rêddich. Det ha de Dütskers op 'e Friezen foar. It is wol sekuer sa't master Hearre fen Grou ris rymde: Ho't komt, det poepen meast Fier boppe Friezen gonge? In lid mear yn 'n rêch, In slach mear yn 'e tonge! De Nederlanners geane om utens for tige bidaerd; for ljue dy't net gau üt 'e rie komme kinne, mar oars wol slach fen jildfortsjinjen ha. De Dütskers prate wol fen „Die Hollandischen Mijnheers". Det is yet üt 'e tiden, do't de Hollanske hannel it meast fen allegearre to bitsjutten hie, en üs keapljue de rykste fen 'e wrald achte waerden. IV. En ho is nou it Fryske folksaerd? Ho is it bisünder aerd fen it folk det sünt ieuwen twisken Flie en Lauwers wennet? Nou scil 't wol op in romjen gean oer Fryslan en de Friezen, wirdt der altomets tocht Mar den hat men 't mis. Ik scil bisiikje, om it goede yn üs folksaerd sjên to litten, mar ik hab gjin plan om it tsjoede bynefter to halden. Der is my yn't foarige al fiersto folie pield mei Fryslan-boppe-ropperij. Binammen üs dichters en skriuwers ha hjar dêr oan bikweadige. Dêr komt by, det hjar wirden faken forkeard ütlein binne. Do't Waling Dykstra song: Fen alle lannen op 'e wrald Is 't Fryslan, dêr't ik 't meast fen hald, en: Fen alle minsken op 'e wrald Binn 't Friezen, dêr 'k it meast fen hald, bidoelde er moai grif net, det Fryslan en de Friezen sa'n ein better wêze scoene as oare lannen en folken, mar allinne, det in echte Fries eigen lan en folk it neist oan 't herte leit, krekt sa't in bern trochstrings mear fen syn eigen alden haldt as fen in oarmans. Stie der: fen alle lannen op 'e wrald is Fryslan it béste; fen alle minsken op 'e wrald binne de Friezen de béste, den scoe 't fensels hwet oars wêze, mar det stiet der net. Nou, follen ha 't döchs sa opfette, en der mar op los songen. Uteringen as dy fen Salverda: Dyn aldfears tael, o Frank en Bat, Hwer hüz't hja? yn tiids tüt! ha der ek gjin goed oan dien. „Frank en Bat" hjar aldfears tael huzet like min yn tiids tüt as de Friezen hjarres. Der binne wol biwizen det it Frysk as tael rjucht fen bistean hat, likegoed en sims better as oare spraken, mar dit Helmerske stikje rombom tsjinnet ta neat. Né, oars as oaren binne de Friezen al, mar det se sa folie better binne, leau ik nou just net, al is der wolris tige fen beard. *** Lit üs nou ris in mennich eigenskippen fen it Fryske folksaerd bisprekke. Dêr ha wy bygelyks alderearst üs sucht om frij to wêzen. Wy halde sa'n bulte fen üs frijdom, wirdt der sein, ja der binne güds dy wolle wol ha det wy ha der üs folksnamme oan to tankjen. Frysk bitsjut frij, biredenearje se. Mar ik kin det min leauwe. De namme fen 'e alde Friezen hjar neiste bürljue, de Franken, bitsjut al frij; „frij en frank üntslein," seit men yette, en yn 't Fransk fen hjoed de dei is franc in wird det algemien for frij brükt wirdt. Mar frysk hat nearne, yn gjinien sprake, dy bitsjutting. Det üs foaralden lykwol in bulte mei hjar frijdom op hiene, biwiist de skiednis. En hjar neiteam is al net sa folie oars. Wy meije graech üs eigen baes wêze, en litte üs net gau hwet fen oaren sizze, binammen fen gjin Hollanner. Dit is fen dy gefolgen, det men yn Fryslan mear lytse bazen fynt as greate feinten, en det de iene faek tsjin 'e oare opsloaije moat, om troch de tijd to kommen. Mar t gefolch is ek, det men by üzes hwet gauwer tofreden is as yn oare streken, en mei minder rounkomme kin. In hopen scille dit in goede side neame fen dy sin for selfstannigens. Den ha wy fierders it roune fryske aerd. Roun, det is safolle to sizzen as earlik en oprjucht, trou yn sizzen en dwaen, en yn 't neikommen fen yens ünthjitten. „Rjuchtüt as de bargesnüt," seine üs foarfears, en dêr hannelen se troch 'en tiid ek neffens. Hja seine it elkoar „lyk foar 'e kop" as hjarren it ien ef 't oar net sinnige. Dy't soks net forneare koe, moast de hannen mar foar 'e earen halde. En yn handel en wandel gyngen se ek net mei ündogenske streken om. Ja, ik wit wol, de skiednis wiist ütsünderingen oan. Foaral yn 'e Skieringers en Fetkeapers hjar tiden binne de Fryske eden wolris skandlik forbritsen, makke de iene (sabeare-)frjeon efter de oare syn rêch de boel raer fen aeijen. Mar det siet him mear ünder 'e haedlingen. It lanfolk wier rou, mar trou. Rou mar trou! Kin it yette sein wirdefen üs lanfolk,det it trou is? As men hwet men yn Fryslan heart en sjucht, forgeliket by hwet men yn oare hoeken en hernen fen Nederlan opmerke kin, moat men hjir ja op sizze. De alde fryske trou sit der yet yn en iepenbierret him ek wol faken. En sa moat it ek bliuwe. It is in foarnaem diel fen üs folksaerd, en siker it minste net. Dêrom is 't ek sa skoan, det wy nou üs eigen flagge ha, makke nei 't mal fen 't alde fryske wapen. Dy bringt üs mei syn saun pompeblêdden hieltyd wer to binnen, ho trou de saun frije fryske sélannen lange ieuwen oanien „alle twang en oerlêst tsjin stiene." Bliuw, banen, wite en blauwe, Bliuw, blêdden, rea en roun, Bliuw 't byld fen fryske trouwe, Byn Friezen oan hjar groun! Weagje oer üs griene greiden, Weagje oer üs wetterwiid, Bliuw 't byld fen Fryske dregens En Friez'ne stille striid! Waei, waei üt nou, Fryske flagge! Den omheech, den omleech, Op en del mei wyn en weagen, Wiuwend, kliuwend, steech en dreech! Ja, waei üt, wreidsje üt, en wird aloan greater, alde fryske trou. Dou biste der yet, — bliuw, en soargje det fen üs neiteam ienris net sein wirde moat: hinne en wer as de wyn! By it poarsje forkeardeeigenskippen det wy ha, by üs efterlikens yn in hopen dingen, is dit in saek dêr't wy op romje meije: det in Fries syn wird in Fries syn died is! Rou mar trou wier 't lanfolk alearen, sei 'k. De trou is bleaun, mar de biskaving hat sünttiid forskate modderreden ta pündiken ef strietwegen makke, en skoallen by de mennichte boud, det men scoene sa sizze: dy alde rouwens moat foart wêze, as wier se foartfage! Mar is se foart? 't Is better as 't west hat. Better as yn 'e tiden do't wy yette „biersalmen" songen. Ik wit wol: it giet der yet wolris oan 'e hoasbannen ta troch, en as men fen tsjieren en fjuchtsjen léze wol, hat men de rjuchtsaken yn 'e krante mar nei to gean. Mar hwa't yn 'e gelegenheit west hat om to sjên ho't it jongfolk oan de oare kant de Sudersé him haldt en draegt, scil bikenne moatte: ik hald it mei de Friezen; dy binne lang sa oerdwealsk en ünforskillich net! * ** Rin ik mei de trou, de rounens fen üs Frysk aerd yet al gans in ein foart, in minder moaije eigenskip fen det aerd is nijsgierrigens. De Friezen binne slim nijsgierrich. Hja freegje der mar op ta, as se in frjemd yn 'e bisnijing krije kinne. Det fornaem ik in mennich jierren lyn, do't ik op in winterdei ris fen 'tFeannei Ljouwert spoarde. Ik slagge yn in coupé, dér sieten twa jongfeinten yn.oarsnimmen net. Det it in pear Fryske mölkfeinten wieme üt Dütsklan, dy't ris wer thüs sjên scoene, seach ik opslach al. Hja hiene allebeide sa'n grien hoedtsje op, mei in fearke skean by 't lint yn,en in great kneppel ta gongelstók yn 'e hannen. En al hie 'k it net sjoen, ik scoe 't ringen hearre. It wier sterk iis, mar de moarns wier 't bigoan to teijen. Ik wier amper to stoel en to bank, do frege de iene mölkfeint: „Wel Herr, wat sagen sie der fon, geet it Ais fort?" Dit is opmerklik yn in Fries: as er in skoftke om utens forkeard hat, slacht him det alderearst op 'e tonge; den forbyldt er him det er gjin wird Frysk mear ken. En as er 't op 't lést al wer bigjint to praten, soarget er tige, det der üt en troch in frjemd wirdtsje mank rint. Det is den safolle to sizzen as: dou hearste döchs wol, det ik oer 'e Tsjonger west ha, oars net? Ik ha my fortelle litten det to Ljouwert op it perron it folgjende ris foarfallen is: „Wenn geet de zug nae' Sneek?" sei Kest. Hy hie in fearnsjier mölkfeint west Dêr jinsen, eame yn 't poepelan En 't Frysk net goed mear foar 't forstan. It andert joech him flink de miette: „De such? Det scill' jy seis bést witte! Nou, myn twa mölkfeinten fen do wierne ek sokke sü.... hou, sokke Kesten bidoel ik. Lykwol hiene se hjar bihoarlik poarsje fryske nijsgierrigens bihalden mei weromnomd ut 'e frjemdte, dy ünderfining hab ik der tominsten fen. Ik andere op dy frage oer 't „Ais" fensels „ja", ef „né", ef „ik wit net," — ien fen trijen grif. Sa lyk kin 'k det net mear sizze. Ik foege der ek yet al hwet oan ta, leau 'k. Mar yn elk gefal: hwet ik sei, sei 'k op syn frysk. Nou, do die 't bliken, det hja hjar „einmoars-sprake" ek yet net alhiel forleard hiene. De iene fortelde det er nei Feanwalden moast, en graech yet hwet ride woe, hwent by hjarres yn Dutsklan wier dêr neat fen komd. De oare wier fen Eastermar; dêr moast er de jouns yet hinne rinne, fen Feanwalden öf, — ef ride, as er in pear redens to lien krije koe. Mar det wist er net sa ganz genau. En do't wy den sa njunkelytsen fleurich oan 'e praet rekke wierne, bigoan dy léste my sa'n soarte fen eksamen óf to nimmen. Hy frege earst: „Binne jy fen 't Hearenfean ?" Hwent der hied er my ynstappen sjoen. — „Ja," sei 'k fensels. „Is det hwet in aerdich plak?" — „Och, hwet scil 'k sizze. It skeelt alles net Mar ik wenje der ek yet net sa malle lang." Det hie 'k net sizze moatten, fornaem ik al gau. Myn eksaminator foun der oanlieding yn, om fierder to freegjen: „Soa, den binne jy der einliks net fendinne?" — „Né, einliks net. — Jonge, it giet der wol aerdich oer; wy binne hast al to Akkrom " „Hwer den wei as ik freegje mei?" As er freegje mocht! Goede Grytsjemoei, hy hie my 'thimdhast al fen 't gat frege! — „Ik bin hjir üt Hollan wei komd. — Hwet litte dy ramtkes in siges troch, net?" „Eikom, ut Hollan! Mar jy binne döchs gjin Hollanner, oan jou sprake to sizzen." Hjir liet er for 't earst de freegjende wize los, en mytochte, nou wier anderjen gjin noadsaek. Ik hold my stil, krige myn spoarboekje üt 'e büse, en bigoan dêr hwet yn om to blêdzjen. Sa rölle det der in minüt-twa frédich hinne. Do tocht de mölkfeint fêst, det ik genöch lins hawn hie, en lei my fen nijs oan op 'e pynbank. „Jy binne faeks net fen 'e Drachtster kant, wol?" Achte hearders, ik hie yn dy twiskentiid nin kik noch mik sein, lit stean fen Saturdei. It wier oars neat as in taest yn 'e romte. Ik joech him fêstichheit, det ik yn Drachten net bikend wier. Det koe 'k ek mei in wird fen wierheit sizze. „O," seid er, „ik tocht it sa mar. Ha jy lang yn Hollan forkeard ?" Hawar, — om koart to gean, ik moast alles earlik opbychte. Hwer't ik den „einliks" wei wier, hwet ik „einliks" die for 'e breakoarsten, eft ik troud wier, eft ik ek bern hie, hwer't ik nou hinne scoe, en folie net genöch. „Nou," sei er op 't lést, do't er sahwet alles wist, hwet der oan my to witten is, „Hepkema det 's wol in aerdige krante. Wy léze him ek hast allegearre yn Dütsklan. Eine ganz gute Zeitung!" Wyls seach er my ris fen siden oan, sa hwet skean, ef, lyk as Gysbertom sizze scoe: Hy ünderkipe my fen foare Lyk in skiere krie de knoare. Hy «roe wolris witte, die bliken, eit ik ek yn 'e bladeren wier mei det plomke. Mar ik andere kaldwei: „Soa, tinkt jo det. ( , ja," sei er. „Hwent, sjugg' jy, der steane altyd sa n Haufen adfer'tinsies vn en dêr mei 'k den stomme graech yn omsneupe. It harket' for in kranteskriuwer rare wanlüdich, as der fen syn papierren bern sein wirdt, det de adfertinsjes it rmoaist binne. Mar op 't lést bigoan myn meireisger lykwol ek oer 't oare spil, det yn in krante stiet. Hy seach wer in wei iepen om hwet to witten to kommen. „Nou," frege er, „as jimme sa'n stik opmeitsje moatte, bygelyks fen in moart ef sa, ho giet det yn syn wirken?" _ Den moat der fensels earst in moart dien wirde, sei k. tn ik wier op det stuit sikerwier yn steat, om seis ien to dwaen. „Nou ja, ganz gewiss, natürlich, natürlichse. de pleachgeast. "MarJ10 den toder?^ ^ ^ ^ de kinst óf," andere ik, om der mei "in' mallichheitsje in ein oan to meitsjen. Ik lake d^ s>ker e by. Ho 'k him det fortoane koe, bigryp ik seis net mear. My tmkt, .k moat oars gjin laitsjen yn 't sin hawn ha. „-ju Kinst?" wier de fraech, mei in Ünplesierige rek yn t wird. „It is oars sa'n greate kinst net, wol? En hwet krije jy nou for san S'ik'l7 l»reariik? bikenne, ik wier biiid, dol it spoar to Ljonwert stiihoid. ik wier skjin ieech frege; ik hie der suver honger fen Do't wy ütstapten, frege mólkfeint numer ien yette. „Witte jy ek eft wv hjir foart Anschluss ha?" Ik sei hastich: „Jonge ja, it spoar nei de Grm'er kant st.et e, ünsen ré; mar hird rinne, den kin 't yet krekt. Wy binne hwet let oan. Det wier nou - nuver genöch, sa't elk reisber m.nske dyt hjir vn 't noarden wolris spoare moat, wit - de suvere wierheit net, mar ik tochte : ho gauwer eft ik fen hjarren öf bin, ho ljeaver ; oars wirdt my ** yet frege, hofolle kwartsjes ik wyks wol fortsjmje as der ns in gletje yn 'e moarten is. En den ha 'k siker soarch det wy takomme Tiisdei in dübeldenien yn 'e krante ha, mei mysels yn e earsterolle. V. Nijsgierrich binne de Friezen, dêr fait neat tsjin yn to lizzen. Mar it komt mei foart üt hjar ienfaldich aerd, — en ienfaldigens yn seden en menearen is oars ek al wer tige skoan. Dy twa mólkfeinten hiene wol in blau-moandei yn Dutsklan forkeard, en der hwet bargedutsk mei weinomd, mar it wieme dóchs ienfaldige Waldtsjers bleaun. Oars hiene se sa nijsgierrich net west. En is nijsgierrigens (altyd as frucht fen ienfaldigens, en det wier 't by hjarren, fornaem ik wol!) nou ek wol sa forkeard? Hwerom scoe de iene minske de oare gjin quo vadis freegje meije, en hofolle kwartsjes eft er fortsjinnet? As men efterhalden wêze moat mei 't ien ef't oar, is soks fakentiids al gjin suver spil. De ienfaldige hat net folie geheimen. En de Friezen, de echte, platte lanfriezen binne ienfaldich, sljucht en rjucht. Det is ien fen hjar béste eigenskippen, en it scoe mar to winskjen wêze, det de jonger ein dy deugd hwet ljeaver oernaem. Mar och ljeave Santjen! De heiten klompkje Sneins nei tsjerke, mei in swart siden doek om 'e hals, en in buffelske jas oan. Underwilens rinne de soannen de iene herberge üt en de oare yn, mei de iisboerden by 't kin op en in oardelsintese segaer yn 'e holle. De memmen geane üt to thédrinken, mei 't earizer en de flodder op, en witte fen hüshalden. De dochters drage los hier en fleane nei de merken ef sitte as stêdsjiffers forklaeid op'e piano om to timmer jen det it yen troch ieren en sinen giet. Ei ja, hja sjonge en spylje wol tagelyk üt it Frysk Lieteboek: „Frysk bloed tsjuch op!" ef: „Wy, wy litte üs tael net farre!" mar underwilens draeije se hjarren heal om op 'e pianokruk, en freegje fleonsk: „Süd minhear de bladen oek efkes omslaen wille?" En as 't oan trouwen en hüshalden ta is, en der kin gjin faem óf, den steane se mei omkearde hannen. Sa is üs hiele spes patriae nou gelokkich net. Né, en ik ha wol hope, det de ald-fryske ienfald net mei üs alden it grêf yngiet, mar det wy der hwet fen biwarje scille, — en wer neilitte oan üs bern. Ik wol net sizze det wy üs klaeije en skoaije moatte as pake en beppe. Lit üs de tiid mar meinimme; hy nimt üs ek mei, al ho't wy yn 't gat hingje meije. Ik bin neat 'nt ünwennich fen nianljue mei in sarjens baitsje, in broek mei kütgaspen, en lege skoen, ek net fen frouljue mei in fyfskaften jak oan en in blaudrukte holdoek om. As wy fen doel binne om Friezen to bliuwen, moatte wy üs krêft net siikje yn efterlikens, hwent efterlikens brekt öf. Mar.... like min yn neidwaen; det helpt yen ek fen 'e wal yn 'e sleat. As üs foarütgean folgjen is, bliuwe wy ommers altyd efterst, — en faeks ek alhiel efter, om't folgjen op 'en dür fortret. Sjuch det oan saun fen üs alve stêdden, en oan 't Fryske Haechje der by. Dy binne yn 'e tael it Fryske paed bjuster rekke, mar yn 't rid det de Hollanske foetleasten neilitte, op healwei stykjen bleaun. Nou binne se fen 'e fügels forachte, en by de müzen net yn tel. Bisiikje 't ris om in moai Hollansk dicht- ef proazastik yn 't stedsk oer to setten, — 't kin net! Om 'e hoeke fen eltse letter stiet in pyas to gnizen. Bisiikje 't mei in pittich Frysk stik, — 't is allegearre krekt itselde. Né, as wy üs eigen paed geane, meije wy wol mei de tiid yn 't lyk bliuwe, dêr bliuwe wy like goed Friezen om, en üs tael frysk, det kin net misse! * * « De Friezen binne fierders tige sunich. Hast to sunich; deun mei men 't sims wol neame. Frouljue dy't kloeker hüshalde kinne as üs arbeiderswyfkes, binne der net. Binammen üs éoe/r-arbeidersfrouljue ha der slach fen. En de manljue kinne folletiids ek mei in dripke ta. Sa ha 'k ris fortellen heard fen in ald man, dy hie fjirtich jier oanien deselde deiske broek droegen. De iene kear sette syn wiifder ris in nije foarkant yn, de oare kear wier 't oan in nije efterkant ta. Det gyng krekt om 'e oarde, en sa bleau 't altyd in kreaze healsliten broek, oars net? Under 'e alder ein fynt men sokken yet by de rus. De jonger ein is al wer oars; dy wit wol trochslach to krijen yn 't jild, — wolris hwet al to folie, scoene men sa sizze, al is 't wier, det wy ek yn dit stik fen saken streekhalde moatte mei de tiid. Ik kaem hokkerdeis ris in ald man fen in fiifentachtich jier to wirden. Wy krigen it geande oer 'e polityk. „Do't ik boerefeint wier," sei er, „plichten wy tachtich en njuggentich goune to fortsjinjen, en dêr holden wy yette fen oer. Kom dêr nou ris om! Tsjinwirdich moat in boerefeint hündert ryksdaelders ha, en den is 't noch altyd allegearre op en wei!" Ik tochte: hwet hat det nou mei de polityk to meitsjen, mar hy forfette, nei't er in amerij yn prakkesaesjes sitten hie: „Ja, en det is nou allegearre de soasyalen hjar skild!" Né alde baes! Det in boerefeint tsjinwirdich Ijeaver in fyts hat, as goed hwet klean yn 'e kiste, dêr hat de iene ef de oare politike partij gjin skild oan, mar 't leit yn 'e tiid dy't wy bilibje. Dy hat yn koarte jierren troch de goede wegen en mear fen soks de greate wrald mei syn ütfiningen ta in mienskar makke, dêr't elts op weidzje kin as er syn jild der for oer hat. En det is sa hird gien, det it follen it bistjür oer 'e büse kwytmakke hat. Mar al njunkelytsen scille se der wol wer hwet ta biwenne, om foar 't keapjen mei de ponge to riede to gean! * * « As men efterhalden wêze moat mei 't ien ef 't oar, is det faek gjin suver spil, sei ik niis. En det is sa. Mar dêrom hoeft men 't herte altyd net foaren-oan op 'e tonge to habben. Ei jonge né! Alle dingen ha twa oanfetsels, bihalven in koekpanne, dy't mar ien, en in domenyssteek, dy't trije hat. Nou, as men dizze saek nou ris by it oare oanfetsel beetnimt, mei men 't in greate deugd neame fen 'e Friezen, det se faken efterhalden blike to wêzen, en it neiste sizze, mar it alderneiste for hjarsels halde. In Fries mei min oer Hollanske iepenhertigens. Faek en folie neamt er it praet en it dwaen en litten fen syn bürljue oan 'e oare kant de Sudersé „sa flau as luzen." As er bygelyks yn Hollan sibben en frjeonen ófskie fen elkoar nimmen sjucht, en det giet den ünder 'e bleate loft op in tutsjen det it klapt, den seit er: „Hwet sleau net? Skamje sokken hjar nou langer for neat?" en 't herte keart him om yn 't liif. In Fries leit syn herte it swijen op, salang as der güds by binn$, dy't mei syn leed noch syn lust hwet üt to stean ha. Feint en faem kinne Sneintonachts wakkere nochlik opsitte, mar komme se elkoar de Moandeitomoarns op 'e bürren tsjin, den sjucht de iene it easten en de oare it westen üt, en beide sizze se, as se mei elkoar pleage wirde: „Och hearken, dèt hat sa lang al wer üt west!" Det wy efterhalden fen aerd binne, docht yn alles bliken. Hwet dogge wy bygelyks mei ündergirdyntsjes foar 'e glêzen? Deabinaud det in oar üs it iten en drinken fen 'e tafel sjên scil, oars neat! Hear üs boerefrouljue ek mar ris, as se op wykmerkedagen to Ljouwert ef Snits in greateljueshüs foarby komme, dêr't se de minsken „sa mar" sjên kinne. Den giet hjarren de grize oer 'e grauwe, en hja sizze: „Sa woe 'k nou net heal sitte, hen? It is my fiersto gapsk!" Do 'k yn Hollan forkearde, ha 'k ek gau ris Friezen troffen, dy't wakkere efterhalden wieme. Mar det kaem den faken foart üt hwet det hjarren net sa gnap stie. As, om mar ien foarbyld to nimmen, sa'n ien fen Nijbrêge wier, sei er: „Ik ben fan Heerenfeen,mijnheer!" Hwa't him op syn ligen opmerksum makke, krige to halden: „Einou, eft men al praet fen Nijbrêge, det jowt neat; den kin men yen likegoed stilhalde, om't, de ljue witte hjir döchs net hwer't det leit." Mar det wieme fensels de boer syn goezzen net. Soks is oars neat as bangens, det de Hollanners, (yn dit stik ornaris ek al sa lyts as in minske,) as men hjarren nei wierheit ynljachting jowt, sizze scille: „Nou, dan ben jij ook met zeve' paarde' uit de klei getrokke', vrind!" Ik hab yn Hollan — hwersa'ne, det scil 'k nou mar ljeaver swije, — ek ris trije frouljue biharke, dêr wier mar ien Friezinne by. De iene Hollanske jongfaem sei: „Myn pê is coiffeur in Den Hêg!" De oare hjar heit hie al sa'n heech offysje, mar den yn Amsterdam, leau'k. En do sei de Friezinne: En mijn pa is kaptein op 'e chroote faert I" Letter hearde ik by tafal, det de man wier fearskipper, en kaem wolris oer 'e Snitser mar, as dy net to hol stie. Sokke efterhaldenens stiet in minske net sa gnap, siz ik yetteris. De Friezen binne ek ünforsetlik, steech fen aerd. „Dü bist ja 'n Freise styfkop!" seit in Orinslanner, as er tsjin in Fries oan't skelden rekket — det bart yet al ris, hwet sizze jimme oars, skippers? — en den hat er alhielendal gjin üngelyk. Hwet in Fries foar him nomd hat, det moat en det scil, al scil den op 't lést de Onderste stien ek boppe. Halbertsma teikenet dy stiifkoppigens sa goed yn det yn-moaije fers fen 'e Likeblom: 'k Scil der net in trien om litte, Al bring ik dy moarn to hóf! lit er de alde Terkappelster boer sizze, as syn dochter Mary tsjin syn sin mei hjar feint üt to riden giet. En as Mary neitiid fordronken is en bigroeven wirdt, slüt it fers: En üs heit, om wird to halden, Liet by 't grêf nin inkle trien! Sa yn sa'n fers liket dy stegens, det stean for yens wird, yen in ding ta dêr't men earbied for ha moat. Oan 'e iene kant moat men det ek, — wis al. Mar 't hat al wer twa oanfetsels, en oan 'e oare kant hat üs stiifkoppigens, üs conservatisme mei men 't in hopen tiden neame, üs mear lést as rêst brocht. Wy binne der troch yn 't efteroangean rekke, en moatte, as de kniper op 'e skine komt, döchs hieltyd de nekke bügje. De léste boer komt ek oan 't fabryk, al is 't faken in kertiers-ieu to let. VI. Nou ha wy de foarnaemste eigenskippen fen üs folksaerd hawn,— op ien nei: de humor. Us folksaerd is tige humoristysk. Mar as ik hjir oer op 'e tekst scil, den moat ik üs sprake deryn bihelje, hwent dêr moat it oan blike. Dêrom scille wy nou ris sjên, yn hofier as de eigenskippen fen üs aerd yn üs sprake ütkomme, en de humor, dy't nou ienris lést is, hjirby ek oan 't lést ta biwarje. „De taal is gansch het volk; zij is de natie zelve!" hat Dr. Joast Hiddes Halbertsma mei in wier wird sein. Yn in folk syn sprake sit in folk syn wêzen, syn aerd. Yn it Fransk fynt men it wiffe, it losse en luftige fen 'e Fransken. It Ingelsk docht mei frjemde wirden foart mar as binne it sines. Det is to sizzen: it jowt der syn eigen ütspraek oan. Nou, sit dêr net it bazich aerd fen 'e Ingelskman efter, dy't altyd tinkt: hwet hjir by uzes op 'e pölle komt, moat mar Ingelsk mei wêze, oars wol ik der gjin gedoente mei ha? En net allinne det it gearhinget fen biten en brokken üt oare talen, lyk as in biddeltekken üt alderhanne üngelikense fodtsjes en flardtsjes güd, — it is ek bysündere sloadderich fen bou. It is om sa mar to sizzen naeid mei in gleone nidle en in barnende trie. It hat dêrby in poarsje koarte wirden; de lange wirde mar heal, sims mar fearns ütspritsen. Sa docht it yn alles bliken det it ütskaeid is nei John Buil syn time-is-money-geasi. Ut it Dütsk priuwt men de moaijens en fleonskens, de miedskens scoe 'k hast sizze, fen 'e Dütskers, en ek tige hjar sentimentélens. For sentimenteel ha de Friezen gjin eigenoanret wird; it bitsjut sahwet flau, troch ende wertroch gefoelich. De Hollanners witte it likemin as wy yn hjar sprake to sizzen, mar hjar skriuwers brüke der wolris de frequentative foarm fen gevoelig ta: gevoelerig. Yn hofier dit nou de wirtel yn 't lid rekke is, dêr bliuw ik óf. De Dütskers ha dy sentimentélens slim hiem, binammen yn hjar dichtwirk. Hjar swiersettigens hat sims roai noch liken, howol, it fait yn 'e deiske omgong hwet ta. Ik ha ris immen dy't tige it mier hie oan alles hwet nei sentimen- télens aerde, sizzen heard: „Echte Dütske folkspoësye dêr drippe altyd triennen trochhinne. En den moat der ek yet in tige kliemerige wize op wêze, nou, den ha 'k it jo sein! It is ien fen beiden : allegearre lieb und siiss, ef allegearre schaurig und traurig hwet de klok slacht; dêr twisken-yn wenje sa 't liket gjin minsken. Men kriget it der fen op 'e simmels, ef men rint der hird by wei sa wêrzget it yen." Dit giet my to fier, mar der is al hwet fen oan, sa is 't mar. De Hollanners binne deftich en stiif, ef ha 't alteast west, en sa is hjar sprake ek min efte mear. Tsjinwirdich is men dwaende, om it Hollansk wer hwet fioatiger to meitsjen, mar det hat foetten yn 't gat. It is desalniettemin en evenwel nochtans al sa swietwei kwytrekke, mar desalniettemin en evenwel nochtans wol 't yet mar hiel komselden hwet witte fen 'e roune, soune folkssprake. It is grif mei de linige lea to wrald komd, mar 't hat in forkearde baekster hawn: ien fen 'e alde leare, dy't swarde by milrift en pakspjelde. ♦ , * En hwet fine wy nou yn 't Frysk? Alle eigenskippen fen üs folksaerd. Dêr is bygelyks alderearst wer üs sin for frijdom. Us greate taelgelearde Colmjon wist ek wol det wy dy, en al üs oare eigenskippen, yn üs sprake weromfine kinne. Hy dichte ommers: Ja, wy scille üs tael biwarje, Tsjüge en byld fen Fryske sin; Ofprint fen de geast der óffears, Fen hjar eable frijdomsmin! „Mar hwer is den dy „frijdomsmin" yn it Frysk; ik sjuch se net 1" ropt men licht wol. Einou den: it hiele wêzen, it yn-en-om fen üs sprake is frij. De slaefskens sit der sa net yn as yn somlike oare talen. Yn in diel fen it greate Dütske ryk seit de mindere man, as er lanhearre syn wiif oansprekt: „Küss' die Hand, Gnadige!" Bigrypris ♦ oan! As in Fryske boer, dy't syn hier opbringt, ris tsjin lanfrou sei: „Ik lütsje jo de han, genadige!" Det scoe fensels igge noch seam riere. Né, den seit üs boer by 't öfskie, wyls't er mei hjar füstket det it minske de eagen tichtknypt: „Nou, lanfrou, sounens en 't béste, hear! En as lanhearre en lanfrou nei üngetiid ris in dei komme wolle to tsjükiten, den moat det foaral en biljeaven net oergean. De jiffers ek mar mei!" En hy seit er it wol net by, mar hy tinkt döchs bydy léste wirden: „Den kinne se ek ris sêd krije, dy stumpers!" Hwent neffens syn bitinken is de oarsaek fen stêdske mitigens middeis to min fet, en oars neat. Mar det is oar praet, hwette? Men scil fierders wolris opmirken ha, det it Frysk einliks gjin wird hat for 't Hollanske bigryp gehoorzaam. Det is to sizzen: for greate minsken net. For bern al sahwet, mar döchs ek mar heal. As in Fryske mem hjar bern nei skoalle stjürt, scil se net sizze, lyk as in Hollanske: „Goed gehoorzaam zijn, hoor je!" mar: „Net ündogensk en döfhüdich wêze, hear!" Det is den hast safolle as: as jimme 't mar net to slim yn 'e kant stelle, botte folie om sizzen jaen, hoeft net! Sa wirdt it fensels net bidoeld, det wit ik wol, mar 't negative leit der döchs mar tsjok op. Det docht üs frijdomsmin; dy komt yn üs sprake foar 't Ijacht, sünder det wy der seis erch yn ha. It earste jier twa, det ik yn Hollan forkearde, en yn 'e kaserne in tige öfhinkelik bistean hie, hie 'k, lyk as alle Friezen, for in oan- wenst, om, as my dit ef det oplein waerd, to anderjen: „Goed luitenant," ef „majoor," ef ho't ik myn baes for det pas to neamen hie. Forskate kearen hie 'k al mirken, det dit de ljue min noaske; inkeld krige ik wolris to halden: ,,'t Moet je maar goed zijn!" Mar bigripe hwet der oan hapere die 'k net, ont in luitenant, in bidaerde, evenredige man, der my ris oer geweken naem. „Hoor eens," sei er goedmienend, „wat bedoel je toch met dat eeuwige goed luitenant? Het staat toch niet aan jou om, voor je doet wat ik zeg, te beoordeelen of 't goed is of verkeerd!" Ja, ho kaem ik der by? Ik praktesearre der ris oer nei, en do't ik de luitenant trochdie, det wy 't by üs yn Fryslan allegearre seine, mar det ik it my ófwenne scoe, wier de man der mei formoedsoend. Hwerom üs-Friezen dit andert foarenoan yn 'e müle leit, — de Hollanner seit: jawel, as him hwet fen syn baes hjitten wirdt, al fljucht er troch de bank sa hird net as in Fries, — ha 'k earst folie letter foar't forstan krige It is in oanstjerte fen üs foarfears, dy't it rjucht oan hjarren holden, om in ding det hjarren hjitten waerd, to hifkjen foar't se 't ütfierden. As 't hjar nèt goed wier, diene se 't fensels ek net. En yn üs müle is 't ek yet net altyd oars neat as in oerirven oanwenst, ha 'k my wolris forbyld. ^ Fen 't wird minhear (myn hear,) ha de Friezen en it Frysk yn 't foarige ek net witten. Det is der yn 'e léste tiden ynglüpt, mei oar gedoente üt it Hollansk. De alde frije Friezen hiene oars gjin hearen as lanhearen. Dy't gjin lan hie, wier ek gjin hear. Hwent hear bitsjut safolle as eigener, en eigeners fen minsken ha hjir yn Fryslan nea net libbe, — net libje kinnen dos. De rounens fen it Fryske folksaerd scil men ek yn üs sprake weromfine, binammen yn üs sprekwirden. „It is de Friezen jown, om mei in roune müle to sprekken, sei men aldtiids, en det is sa bleaun. Wy neame de dingen by de namme en wine der gjin doekjes om. Spitich, det mei dy rounens en trou ek de rouwens, it grouwélige, foartgong foun hat yn üs sprake. Men heart fen oars tige gnappe fatsoenlike ljue by de dei lans üteringen dy't üs tael skeine. Ditisek faken merkber by minsken, dy't gauris Hollansk prate. Sokken brüke den it Frysk om dingen to sizzen, dy't se der oars net üt stjitte doare. Frjemd, moat men sizze! Spitich is 't ek, det in hopen Fryske skriuwers fen earder en letter dy grouwéligens for echte folkshumor nomd, en sokke rouwe, grouwe üteringen mei sin yn hjar stikken brükt ha, om de lêzers oan 't laitsjen to krijen. De Halbertsma's hjar neilitten wirk is der net iens hielendal frij fen. VII. Wy ha 't ek hawn oer 'e Friezen hjar nijsgierrigens. Nou hawar! det de Friezen nijsgierrich binne, kin elk wol fornimme oan üs sprake! Gjin ien tael hat sa'n great forskaet fen wirden dy't hjar brüke litte, om in fraech sa to dwaen det men net foar 't andert wei kin. Hjir hat men in skepnetsje fol: wier? 'nt wier? tink 'k? oars? oars net? net? wol? nou? hwette? hwet s' jo oars? scoe 't? Scoe 't net? scoe 't wol? hen? woll' jy wol leauwe? hwet ried jy? döchs? soa né? soa net? ja? — Dêr komt den yet by in restje ütroppen dy't ta fierder fortellen needsaekje: eikom! eikom döchs! hearken! goaijen! goant! goant noch ta! o goede! myn goede ürytsjemoei! wel wel! nou nou! ei ei! soa soa! fij fij! jonge noch ta! tsjonge noch ta ! hwet jy sizze! ljeave sei! heden! heden Hidske! och is 't wier? det scill' jy wol flouwe! As men sa üt 'e romme foarrie — gans greater as hjir boppejown wirdt, mar men kin alles net opneame, om't, de nuances rinne licht yn 'e hünderten, — nou, as men üt sa'n foarrie mar nitnme kin hwet yen oanstiet en bést past, wirdt it petear flot en seit it slachtoffer gau mear as er einliks loslitte woe. Ik wol der ris in foarbyld fen jaen, ho't in echte Fries yen oan 'e praet — en oan 't praten halde kin, al is men ek noch sa steech. „Jy binne in Akkrommer, wier?" - „Ja." „Akkrom is in kreas doarp, nou?" — „Det skikt wol." „Der wenje sa'n bulte slachters, oars net?" — „Soa." „Ja, det hat foar in toarntsje ris yn Hepkema stien.Net lézen, tink 'k ?" - „Né » „Nou, 't is sa. It slachtersfak dêr liket yet al hwet yn to sitten, hwette?" „Ik wit net; in bin gjin slachter." — „Soa net? Nou né, mar men moat it hast wol leauwe, oars scoene der sa'n bulte net wêze op ien sa'n doarp. Mar der giet ek in bulte nei buten üt, scoe 't net?" — „Det scil 't wol." „Det Coopersboarch is mar in moai gebou, hwet s' jo oars?" — „Tige moai." „Det scil ek in moai slompke jild koste ha, rekkenje 'k ?" — „Ja, det scil 't wol." „Mar dy Cooper hie se ek by de rüs; wol fjirtich miljoen, woll' jy wol leauwe?" — „Ik ha 't noait neiteld." „Soa net? Nou né, mar Amerika is dóchs mar in bést ian. — Scoe det spoar der ek komme fen Snits oer Akkrom nei Drachten, en sa fierder op nei Grins, hwet ried jy?" — „Ik wit net." „Det scoe in stik büter yn 'e brij wêze for jimme; den wirdt Akkrom in „spoorwegknoop", hen?" — „Ja." „Nou, se neame de Akkrommers den ek wolris fen eh och, ho is 't ek hast wer?" Tink ris ta! Den mient sa'n rotaesje-freger ek yet, det in Akkrommer det seis forklappe scil! Nou komt de ienfaldigens. Dêr hoef ik net folie oer to sizzen, hwent üs sprake is hielendal ienfaldich, rjucht en sljucht. Eigentliken, as 't knypt, knypt en yetris knypt, ienfaldiger as wysels. Men scil wolris heard ha, det it biskaefd Nederlansk fen elkenien lang net gelyk spritsen wirdt. For safier de tongslach fen in minske syn eigen dyalekt hjir de oarsaek fen is, is soks neat gjin bisünderheit. Mar de iene syn ütspraek is ek folie foarnamer, skitel-deftiger, as de oare sines. En dit docht net allinne bliken oan 'e hannelsreisgers-,,Schwung" dêr't in hopen mei prate, mar ek oan 't ütsprekken fen in poarsje wirden. It binne al wer binammen de biwenners fen üs residinsje (de Hêgenêgs, menee-a!) dy't yen fen soks de measte argewaesje jowe, mei hjar forfeelsume skieppe-ê for a. Dy't dy ê net fakernöch hearre lit, en de r net alhiel forbrijket, is net veugnêm .... Yn Dütsklan is 't al oars, mar net better. Dêr praet men troch de noas fen deftigens. Foaral de Dütske ofsieren ha det nasein hiem. Mar bisiikje soks ek ris mei 't Frysk. Det is hielendal ünmooglik. It Frysk „foarnaem" prate? Wel, ik scoe net witte ho. Men kin ien en t selde wird net oars ütsprekke as men 't wend is, sünder fen elkenien utlake to wirden. Nou moat ik der foart by sizze, oars scoe 'k faeks forkeard bigrepen wirde: dit leit him net sa sear oan in eigenskip fen üs tael, mar mear oan 'e Friezen seis. In Fries, dy't him forbyldt det er sünder affektaesje yn sprake en menearen net troch de wrald kin, praet Hollansk (sabeare-HolIansk meastal,) en biwarret sa syn eigen sprake for de üneare fen 't forbritsen-wirden üt greatskens. Stie 't Hollansk üs net sa nei, den scoene wy yn Fryslan folie mear Frysk to hearren krije, — mar grif ek gans affektearre Frysk, hwent it affektearjen (it Iawaeiskoppen, it pürimslaen, seit in platte Fries) wol de minsken tige oan, en den moat hjar tael it mar forneare, al is dy oars ek noch sa ienfaldich. Det sadwaende, men wit faken net iens, hwet it béste is. Moast dit gjin sljuchtwei biskóging bliuwe — sa ha 'k it ommers ynklaeid, — ik scoe hjir gans mear oer losmeitsje. Bygelyks det de sjongsumens, de bügsumens fen in tael, dy't leit oan 't greate forskaet fen klanken en sizwizen, der üt weigiet, as er de foet net by de küle haldt, det is to sizzen: as er gjin bern bliuwt fen syn alden: it folks- herte en de folksmüle. Mar det moat nou oergean. * * ♦ It efterhalden aerd fen 'e Friezen fynt ek wearklank yn üs sprake. In Fries is sims efterhalden yn syn wirden, sünder det er dêr seis erch yn hat, en sünder det er efterhalden wêze wol. Mei ien foarbyld scil 'k folstean kinne, hoopje 'k. In frjeon fen mines reisge ris op in Freedtomoarn mei 't spoar fen Orins nei Ljouwert. Der sieten in bulte boeren en fékeapljue yn, dy't nei de wykmerk scoene. To Feanwalden kaem der yn 'e coupé dêr't myn frjeon yn siet, yet ien by. Oan syn klean, oan 'e keapmansstök, en oan folie mear dingen, dy't men better merkbite kin as biskriuwe, wier foart to sjên det er ek nei stêd scoe. Ien fen 'e oare boeren, dy't him sa 't like koe, frege: „Kom, scille jy hjoed ek ris op 'e merk sjên?" Nou hie de man wol rounüt ja sizze kinnen, hwent stel ris, det er 't net witte woe, — de oaren gyngen der ek hinne en koene him dos wol neigean, as se der bilang by hiene. Boppedet wier 't skoan oan 'e frage to fornimmen, det it forstrekte mar ta in praetsje. Mar döchs wier 't andert yn toan en wirden krekt as woe de oanspritsene in slach om 'e earm halde. Hy sei, sa hwet skytskoarjend: „Nou ja, det wier 't doel einliks al." De man wier üt 'e sleur wei efterhalden! Men kin 't fen tinken wol ha, det de freger it biskie det er krige as in bifestiging opnaem. Det wier 't ek. By dit efterhaldene yn 'e tael heart ek min efte mear it forsêftsjen yn 't sizzen fen dingen dy't yen yn 't moed gripe. Einliks kin men det better thüsbringe ünder de dichterlikens fen üs sprake, mar dêr scil ik it nou net apart oer ha. „Dy-en-dy is al jierren dea," klinkt hird yn 't Frysk. For dea hat men wei, en det brükt men ljeaver, binammen as de deade dêr't men 't oer hat, yen nei bistie; it komt net earlik sa hird oan. Is immen krekt wei, den seit men ek folie, det er rêst is. Dêr skület yet sêfter tinkbyld yn. Yn sizwizen as „ik bin net rjucht by de tiid," ef „net rjucht goed" sit itselde. Plaen-üt sizze „ik bin siik" docht men ljeafst net. Fen sok soarte euphemismen, dy't de saek dy't men bidoelt, hwet forbjusterje, ef it alteast yn 'e jamkste falden slaen, treft menfrijhwet oan yn 't Frysk. Mear opneame scil 'k mar net; it ünderskie is fakentiids sa fyn, det men scoene to wiidweidich wirde mei ütlizzen en sa. Allinne dit yet: „sok iten mei 'k net" is ek folie sêfter as „sok iten lest ik net." VIII. Einlings en to'n lésten binne wy nou oan 'e Friezen hjar humoristysk aerd takomd, det ütwei siikket en fynt yn hjar tael. By de Friezen is de sin for soune, frisse humor great. Alderearst en ek aldermeast docht det bliken oan 'e heap sprekwirden en sizwizen dy't üs foaralden üs neilitten ha. En fierders oan it greate poarsje koartswilige nammen dy't de lanfriezen for folie soarten minsken, dingen en saken ha, en dêr't se de spiker fakentiids moai krekt mei op 'e kop slane. Tink earst mar ris oan 'e type-nammen dy't wy oan üs meikostgongers op 'e wrald jowe, neffens hjar aerd en oansjên. Wy ha in Ultsjefortiet, in sjit-yn.-t-sQ.pen, in Pytsje-de-foarste, in Jan Hin, in mantsje-presiis, in waermmielrinder, in goeden Jobbe, in ald ielshud, in sokses (yn 'e tun), in rike skevel, in earmoedsaeijer, in bolderblast, in süch, in fen Dokkum, (hwerom krekt fen Dokkum ?), in omkoal, in Benjamyntsje, in himmelinkje, in siden himdke, in smoarge baerch, in Drint, (yn syn bitsjutting net sa plesierich for üs eastlike bürljue!) in bysfeint, in heiderobyntsje, in sangerpöt, in iviethals. For de frouljue mei ek wol in aparte list opmakke wirde. Men kin mar oan 't opneamen gean: in thétante, in kreeft, in fis kt in baeifanger, in fljuch-om-e-hutte, in bekstik, in float, in rare Jakkeltsjemoei, in toffeltsjemoei, in rabbelskute, in ald bistel, in tutte ef Tutsjemoei, in libbene widdou, in ald fel, in ald fornim, in teapert, in tange, in houten hynsder, in pronkdiggel, in hip-en-trip, in skrepsk&tel, in toatebel, in skytfenyn, in sloofke, in dweil, in kribbe, in klitse, in nést, in Ik hald mar op; de ein is der öfsnien sa 't liket, ik sjuch him tominsten net. Nim nou fierders it iten det wy by de dei lans krije. Stive moalkost hjit lang altyd gjin pótstrou, rierom, tsjükstrou, ef pankoek — op hjarsels ek al teikeneftige nammen! — né, wy prate folie fen gleone Janke, skroeid moal, loaiwivekost, ströteknap, Jan yn 'e püde. Oan 'e brijpanne heart men fen slinger om 'e snüt en slanterepap. In pantsjefol kofje hjit in bakje froas*;sükelarjemölke is kofje fen 'e nije beane. Folkshumor sit der ek in bulte yn sok soartefen forgelykjende wirden, as hjir inkelde folgje: in drinsfet, (det is in ald skip, det tige lekt), rattelmansreau, (det de rattelwacht it mei forroaske piken öflei, is bikend), in klunhakke, in preamkeskouwer, in waldreis, turfmotticht. It Frysk is der sa fol fen, det it is min wirk om in kar to dwaen. ♦ * * Do't ik in jonge wier, droech men yn 't boerelan yet sa gjin oerjassen; det liet men oan 'e stêdljue oer. Sadwaende wisten wy jonges altyd wol, det der in hear üt 'e stêd op kommende wei wier, as ien fen uzen sei: „sjuch, dêr komt in langejasman oan!" Baes Lut, üt 'e Gaestmar, frege ris in ferversfeint yn 'e krante: „een halfwas of aankomende knecht, die ten deele zijn vak verstaat." Dêr kaem ek in Snitser jonge op los, en dy waerd spekkeaper. Mülk wol, om't baes Lut seis ek in stedtsjer wier, mar det wit ik ek net. Dy feint hat lang by baes wenne, en op 't lést kaem er wol treddelspan ünder ta syn drillen broek üt, sa groeide er yn 'e lingte, mar de Gaestmarders hiene hjarren do ienkear oanwend om him, neffens it adfertinsje, „Baes Lut syn halfwas" to neamen, en halfwas (sprek üt holwos), is er bleaun. Sa waerd er ek oanspritsen. As de hear Halfwas moarns mei pot en kwastgerei nei 't karwei gyng, seine de skoalbern dy't him tsjinkamen: „Moarn, Halfwas!" — „Mor'n kynders!" sei er den sêftmoedich werom. Lilk wirde, det kaem net iens by him op. Den wier er fêst ek sa goed as böle, tinkt men faeks? Ei né! de bern hoefden him mar „Snitser klokkedief" toskelden, den rölle er syn grounfervige füsten al op. Mar 't halfwas-wêzen dêr wier er yn bihirde; hy wier 't net oars wend, hwent de greate minsken neamden him ek sa. * * * Hokkerjiers moast ik ris in nacht oerbliuwe yn ien fen üs Fryske stedtsjes, it kin nou neat skille hoffer. Ik sliepte by güds fen myn kinde, in pear tige ienfaldige alde minsken, dy't sikerwier mei sin nimmen to nei sprekke scoene, hy mocht er den net by wêze ef al. Hja hiene in great soan thüslizzen, dy arbeide op 't büterfabryk, en moast er de nachts om ien ure óf. Nou, midden yn 'e nacht hearde ik geskeuk foar 'e glêzen, en foart dêrnei waerd der op 'e ruten tikke. „Ja-a!" róp it ald minske, det tige waeks wier. En do, wyls't bütedoar immen fierder klompke, róp se de soan. „Klaes ju, Klaes! Der óf! 't Is tiid hear! de nachtmerje is al foarby!" „Nnnn!" granze Klaes, yn 'e sliep fortiisd, mar it ald minske róp krekt salang, det al njunkelytsen kaem Piter yn 'e broek en Jan yn 'e rokken en Klaes gyng de doar üt. Ik tochte: dy nachtmerje, hwet scoe det yn ha? Dêr koe 'k net by, en de oare moarns wier 't ien mei fen 'e earste dingen dêr't ik oer bigoan. „Wel," sei de ald frou, op in toan krekt as spriek it fensels, „sa neame wy hjir it wyfke det nachts üt to klopjen giet." Ei ja, det koe ommers ek bést. Sa'n minske komt dóchs krekt as de nachtmerje: midden yn 'e nacht, en wakkere min fen pas! ♦ * • Ik wier ris to A., en stie by immen foar hüs to praten, do't ien fen syn bern, dy't by üs omsprongen, ta de doar ynróp: „Mem, dêr komt Labora oan!" De man dy't bidoeld waerd, kaem der op 'e dyk oanfytsen. Ik koe him wol. It wier in lid fen 'e firma A-stra en B-stra, üt 'e stêd dêr tichteby. Hy reisge mei stalen. Do't er by de frou yn 'e hüs wier, frege ik de jonge dy't roppen hie: „Hwerom neamst' dy man Labora, ju?" — „Och, sa mar," sei er; „sa neame se him hjir altyd." Ik seach syn heit ris oan. Dy andere op myn stilswijende frage glimkjend: „Ja, sjugg' jy, det sit sa, men heart hjir altyd fen 'e firma Ora et Labora praten, noait fen A-stra en B-stra...." „O, nou fetsje 'k it al," foei ik him yn 'e reden. Itkaemmyyn't sin, det de hear A-stra for in man gyng dy't tige foar 't Goede wier hwet lykwol meast bliken dwaen moast üt syn wirden, hwent mei syn dieden hie 't der wol oan. Det is to sizzen: hy die hielendal net folie. De hear B-stra wier de man Ien 't wlrk, en al Mie by de wel.wyla't de oare thüsbleau, yn 'e winkel dy't se togearre hiene. * * Nést in jiermennich gyng de kastlein fen t „Café Sa-en Sa to >t Kin 't neat skille hwer" der stiltsjes fen troch ne. Amerika. Syn wiif liet er mei trije bern efter. Meiïnoar fjouwer, sadwaende. Hja hold It bidriuw yet in toarn geande, mar sünt hjittedy herbergeyn e folksmüle 't Café De Vierverlaten," en sa wirdt it yet wol neamd, howol der "nou a. lang oare l,ue yn wenie. As men non wl. de, der foaroan yn Grinslan in plakje fen dy namme leit, det sa hjitomtder yn 't foarige fjouwer slüzen wieme - nou is der gjin ien mear scil men de aerdichheit fetsje. * * De greate wein fen 'e Pure OU Company ried oer 'e brêge en by dy gelegenheit sei ien fen 'e brêgerie tsjin'e „collega's, goed bid, det de fjildwachter, dy't der net fier Öf stie, it ek hearre koe^ „Hea ja, ha jimm' 't al heard, - Dykstra hat piteroalje stellen! Dykstra, sa hjitte in winkelman yn 't doarp. Hou, hou, Tsjeard, dat mag je soa mar niet segge, a is üt gekheit,» sei de fjildwachter, - gjin stedtsjer leau 'k, mar in ambtner praet „heech", det heart sa. t.. Gekheit? Om 'e dea net," sei Tsjeard. „It is wierheit hwet ik jo siz. 1 „jonge Tseard, hou je doch stil man; dit loopt te feer," war- sköge de fjildwachter yetris. Wedzie det er it seis seit? Kom mar mei!" '1 „Nou goed, mar as hy der Wacht fan doet, mut ik perses opmake, as je daer mar om denke...." Eksteur en Tsjeard nei Dykstra's winkel. De bregerie der efteroan, fensels. „Dykstra, ha jy piteroaljestellen ? freget Tsjeard. — „Wis al," seit Dykstra, „yn alle soarten " Siugg' jy nou wol?" seit Tsjeard. . I Eksteur protteljend fen 't toaniel. Giet noait wer sa t.cht by de brêgerie stean. # + Dizze, en yet in mennich oare stealtjes fen folkshumor dy't folgje scille, dêr scoe 'k man en peard by opneame kinne. Woe 'k geartymje hwet oare skriuwers fen soks al oan 'e wudze swile ha, den kaem der gjin ein oan. Men heart de Friezen faken üt 'e sleur wei dingen sizze dêr't in oar om laitsje scoe en dy't ek grif fen in bizich komöf binne, mar al lang ta gewoane omgongstael forgroeid. „Scil ik dy pankoek mar straffe, mem?" hearde ik fen in jongfeint dy't mei de honger yn 'e hals thüskaem, en net wachtsje koe ont syn mem it bakken dien hie. Underwilens bied er de pankoek dy't op tafel stie, ek al nadere. Det er 't üt aerdichheit sa sei, leau ik net. Op 'e selde droege wize hear ik wolris topas bringen de alde sizwizen: ,,'t Haldt op fen sunich reinen," as 't hirder bigjint, en „As 't sa dauwet, hoeft it net to reinen," as 't reint det it east. De humor sit yn üs folksaerd biwoartele, en sadwaende ek yn üs folkstael bimongen, as sjerp yn 'e brij. Dit byld is nou jüst net ien fen 't boppeste boerdtsje, mar ik wit sa gau gjin better, en 't jowt oan 'e oare kant ek wol gefallichheit. Like min as det me de sjerp wer üt 'e brij krije kin, kin in sljuchtwei Fries, al wol er him ek noch sa earnstich uterje, syn wirden sa kieze, det syn praet de minsken dy't fierdernöch fen him öfsteane yn aerd en tael, net min efte mear humoristyk taharket. As yn „Yn 't stasyon to Wilsterhuzen", in foardracht fen master Wielsma, dy pikelhearring-keapman seit: „Wy kwammen te Dokkum, kan 'k je segge, en wat wil 't gefal? Doe waer ons muike al doad! Wat sneu, hè?" wirdt der foaral om dy léste ütfal danich lake. Dy is der den ek nei. Mar minsken mei in slokje to folie op binne it net allinne, dêr't men soks fen heart. Wol men wol leauwe, det ienfaldige lütsjes ünder 't forhael wei gau ris sokke humoristyske, ja for 't ünbiwende ear cynyske dingen sizze, al ha se alhiel gjin laitsjen yn 't sin, en wirdt hjarren it moed underwilens fol? Hwa't yn 'e gelegenheit west hat om de Friezen yn hjar omgong finder inoarren fingemirken to biharkjen, scil der neat gjin niget oan ha, det der safolle humor yn hjar sprake bigroeid sit. Friezen binne ornaris tige op 't wird biret, en meije in ding graech mei de gek bislaen- Hark mar ris as der hjir ef dêr in gearset is, in brilloft bygelyks. As keatseballen oer 't park, sa fleane de grappen en gritsen oer 'e tafel.... ef der ündertroch; hwent inoarren in bytsje narje en hunje heart der ek by. Elkoar bokkens mei salt jaen, neamt men det wol, en dy't ien kriget, jowt Ijeafst twa werom. Mar bargebiten wirdt it dêrom net sa gau; hwa't keatse wol moat ommers de bal forwachtsje, en dy't lilk wirdt hat de slach forlern; dy wirdt nammers to mear yn 'e maling nomd. Liikwirden is lyts.... en dy't immen hwet kwea öfnimt, is in dief, seit it sprekwird. Men kin 't jamk wol ha, den meitsje der twa inoarren ut, krekt as binne se beide gjin turf heech, en det it döchs mar gekheit is, mar hwa't it net wend is, scoe sizze: hja binne fjürslachs deilis. Dit fynt men foaral ünder 'e skipperij, mien ik wol ris opmirken to habben. Dêrom net, ünder boerefolk is men 't ek wol wend om elkoarren rükers to jaen, yn grappen bibakt. Sa hat der ris in fékwanselder west, dy wier yn 'e hannel sa ündogensk as er, sünder yn rjuchts hannen to forfallen, mei skik wêze koe. Sims mienden de ljue dy't er bidragen hie wolris, det se fet op him hiene, en brochten him oan. Nou, in fünnis for oplichterij hat Hylke Keallefel, sa wier syn skelnamme, ek faken tige nei stien, mar hieltyd wist de ald biis der wer oan to üntkommen. Hy wier sa glêd as in iel. Dyselde Hylke Keallefel wier ris yn 'e lytse loege. Do siet er fol stienswolmen. „Och bürman, hwet is 't in spil," sa klage er syn leed. „Ik bin raer oanklaud: ik kin net sitte en net lizze, net gean en net stean " „Nou Hylke," sei bürman, det in müske wier, „den scil 't nou njunkelytsen döchs wol oan 't hingjen ta komme moatte, scoe't net?" IX. Mei ütspraek en bitsjutting fen frjemde wirden wirdt sims nuver omsprongen yn 't Frysk, sa nuver, det men ken se hast net mear. Sa is ovale yn 't Frysk owaelsk, ja sims hofe)waelsk wirden. Men sjucht, det it Franske wird hat in Fryske ütgong krige, en klinkt sadwaende for immen dy't it oarspronkelike wird ken, tige nuver. Syn bitsjutting hat it bihalden. Theatre heart men wol faek as tryater en 't wirdt brükt och, 't wirdt einliks for alle gebouwen brükt dêr't men 't rjuchte net fen wit. As in ienfaldige Fries üt it boerelan in nij tichthüs yn 'e stêd sjucht, kin er bést ris sizze: „det is in hiel tryater wirden," foaral as de bouoarder him hwet nijerwetsk taliket. Men tinkt by dit wird oan trije, sa 't skynt; hwerom, wit ik net. Usance is ivizansje wirden. Men hat tocht oan wize fen dwaen, en det wier sa fier net mis. It is oars al in seltsum gefal, as by foroaring fen in frjemd wird troch lüd-gelikens (analogy) net allinne it nomde wird syn bitsjutting haldt, mar teffens in moai goede oersetting is fen 't oarspronkelike. Döchs komt der my yette sa'n wird yn 't sin: kwanskwize, fen it Latynske quant suis, det likernöch sabeare bitsjut. It wol my hast wol oan, det men by kwanskwize oan kwanseljen tinkt, en det bigryp is der ommers wol oan bisibbe. Yn elk gefal tinkt men wer oan wize fen dwaen. Fen horrible is oeribel makke, en troch dy fryske kop hat it wird geandewei de bitsjutting krige fen oer 'e miette. Krankyl fen tranquille, biwiist lyk as safolle oare wirden fen frjemd komöf det it folk sims tofreden is mei in bikende klank, al stiet de bitsjutting der ek noch sa fier öf, hwent hwet hat krank to meitsjen mei tranquille, det bidaerd bitsjut? De Hollanske wirden dy't it Frysk oaneigene hat, habbe ek lang altyd hjar eigen foarm en bitsjutting net halden. * + * Mar hat dit nou allegearre wol hwet mei folkshumor üttostaen? freget licht immen. En skokskouderjend anderet in oaren-ien: né, it komt earder foart üt folksdommens. For in great diel scil ik dit gjinien üntstride. Ik hie dy frjemde wirden yn 't Frysk ek stil mei rêst litten, as ik net sa faek merkbiten hie det güds derfen üt koartwiligens, en dos mei sin, sa foroare binne, — en yet wirde. Dit is heislike min düdlik to meitsjen, mar ik scil t dochs bisukje. Ik tink der yet krekt oer as in jiermennich lyn. Do skreau ik: De Friezen forfryskje de klank fen somlike oernomde hollanske wirden net ienris, - en soks is ek skoan to bigripen, hwent dy wirden wirde oernomd as, en hja wirde sa oemomd otrit de folkshumor him uterje wol. En dêrom krekt bitsjutte se ek wol gauris hwet oars as it selde wird yn 't Hollansk. Binne it güds dy't al tige lang brukt binne, en dêr't alleman oan wend wirden is, den habbe se njunkelytsen hjar humoristysk aerd forlern, en heart men se ek wol yn earnstich petear. Mar dy't Ünder 't folk forkeart, en in pear goede earen oan 'e holle hat, dy kin hearre, as dy wirden yet net ald en öfbrükt binne, det se fleur jowe oan in sin, en dy ivich-jonge kreftige folkshumor der faer oer stiet." Au Sa 'k sei, dit is myn bitinken yette. Ik leau bygelyks grif, det hwa earst fen 't franske un tout tnême (d.w.s.: it is allegearre gelyk), ten tut mem makke, sadet men tinkt oan in restje bern dy't allegearre „Mem!" tütsje, dêr in koartswilige bidoeling mei hie. En hwa sjucht net yn det er 't mei folkshumor to dwaen hat, as er heart hot de Friezen hjar it franske chant tous les jours (sjong aldendei, bitsjut det,) mülriem meitsje? Jan Toedlesjoer! sjonge se, en hwet it bitsjut is hjar likefolle; in humoristyske klank, dêr is 't hjar mar om to redden. Op 'e selde menear scil üntstien wêze it Orouster sizzen: „der komt er oan strijdenDit kin lykwol ek in ald frysk wird weze, det allinne to Orou hingjen bleaun is. Forgelykje it Ingelske to stride; det en it Orouster strijde jowe likernóch itselde bigryp oan as't Hollanske schrijden. Fierders heart men to Orou: „hwet is det snel," hwer't snel bitsjut nuver, en nei myn bitinken ek in humoristysk aerd hat. Mar wol men ris in pear foarbylden ha, ho't de folkshumor sims oanlieding kriget om in frjemd wird oan to taesten yn foarm ef bitsjutting, en sims yn beide? Nou den. Der stie yn 'e krante, det yn 't Oranjewald scoene der „Hippische feesten" halden wirde, — der scoe hirddraven wêze dos. In boeresoan lies dit by hjarres yn 'e hüs foar, wyls't men meiïnoar siet to breaiten. Hy seach wol bare skoan hwet der stie, en wist ek wol hwet it bitsjutte, mar koe 't net litte om „Hippische beesten" to lézen, ynpleats fen „Hippische /eesten." „Hea," sei de fêste arbeider, in ienfaldich man, „scille der hippense beesten to sjên wêze yn 't Wald? Hwet for fé is det?" — „Ho ha 'k it nou mei jo, Sjirk? witte jy net ienris hwet „Hippische beesten" binne?" frege de foarlêzer, sunder det er syntroanje forloek. „O," sei de arbeider, „den scil it faeks sa'n sa'n soarte fen floaijen-tryater wêze?" Om de man yn det gelove to bringen, dêr wier 't dy boeresoan fensels krekt om to dwaen, ef tominsten, hy hie 't der mei syn forkeard foarlêzen op oanlein, det men oan flieën tinke scoe by't frjemde wird, troch de gelikense klank, dy't „hippisch" en „hippen" ('t springen fen dy bistkes) ha. En 't hie bést biteare kinnen, det troch dizze grap det bloedlongerich rêdding der in nije namme by krige hie. Do't ik for in diel jierren for 't earst ris to Grou kaem, hearde ik dêr it jongfolk elkoar faken by wize fen toast tawinskjen: „Sa'n kofje!" — „Sa'n mölke!" — „Sa'n bier!" —„Sa'n bittertsje!" —„Sa'n bóltsje!" hawar, it sa'nke mar altyd oan en wei, sa faek as der binne-foerring op 'e tafel kaem. Mar hwet der einlings efter det gesa'nk stike, fette ik earst, do 'k ris ien dy't in bakje thé opdrinke scoe, mei 't kopke yn 'e hichte de winsk ütsprekken hearde : „Sa'n thé!'* De hiele grap wier oars neat as in bonmot op 'e klank fen 'e drinkwinsk santé, en neitiid ha 'k my oer 't üntstean it folgjende fortelle litten. In Fryske boer wier by syn lanhearre to iten. Nei iten dronk men fensels thé en by 't earste bakje brocht lanhearre, dy't folie fen in goed glês wyn hold en hwa't de drinkspreuk sadwaende foarenoan yn 'e müle laei, it de boer ta mei de wirden: „Santé, Joustra!" Joustra fette net hwet det frjemde wird ynhie, mar det it in soarte fen segenwinsk wier, hied er dêrom wol yn 'e rekken, en hy andere: „Tankje, jo ek sa, lanhearre!" De jouns krigen se kofje, en lanhearre winske wer sünder omtinken: „Santé!" „Né lanhearre!" forbettere Joustra, „nou is 't: sa'n kofje!" Mear as ien fryske skriuwer hat bisocht om frjemde wirden yn 'e folkstrant to forfoarmjen en koartswilich to pas to bringen. Dêrby binne se al folie to wirk gien neffens in fêste regel: dy fen 'e klank-analogy. Yn 'e fryske toanielstikken treft men in bulte fen dit soarte wirden oan, mar meastal ha se wol hwet fen in mistribele pankoek, binammen as de skriuwer se letter ek sünder koartswilige bidoeling brükt, lyk as ik bygelyks wolris opmirken ha mei lükmartige for locomotyf. Folks-etymology kin net neimakke wirde; den forliest it syn naïveteit. Folkshumor ek net. Ef einliks, men kin wol drystwei sizze: neimakke wirk bislacht noait goed. * * * Us humoristysk aerd blykt ek üt 'e oerdriuwing dêr't wy mei prate. As in skipper goed hird sylt, seit er: „It fiket der troch, det him de naden jokje," ef „det de modderkluten fen 'e dyk stouwe." As in great man in bihindich wyfke hat, ef oarsom, heart men fen sa'n pear faken sizzen: „De iene kin wol yn 'e oare to foer." En sa mear. Dit forgreatsjen fen somlike dingen ha wy us sa oanwend, det wy ergerje 't üs sims net iens, en der om laitsje giet mar grif oer Itselde is 't gefal, as wy in ding lytser foarstelle as 't is. „Wy ha oars in bést hynsder," seit in boer, „mar 't bist hat in üngemakytf." Nou, den kin men der troch de bank op oan, det it blyn ef dimpich is, ef kwels giet. Yn in beam wier de tonger slein. Hy wier hielendal spjalt; de splinters laeijen oer 'e dyk. Sadwaende wier 't mei in heal each ek al wer sa'n humoristysk byld! — wol to sjên det it libben der üt wier. Ien fen 'e ljue dy't der by stiene to sjên, sei skodholjend: „Nou nou! dy hat in aerdich knoeike hawn!" Gjinien lake. Foar't ik öfbreidzje, yette in mennich lytse stealtsjes fen folks- humor, by wize fen takrüd. Immen waerd biskrobbe, om't er langer wirk hie mei in ding, as nedich wier. „Och, ik ha de tiid by my," sei er, en wyls liet er syn horloasje sjên. Det wier by de faem öf, dy't, do't it bigoan to reinen, de ütfal die: „Dêr ha wy 't al; hwet hat minhear ek hiderkear op det ding om to klopjen.» „Det ding" wier 't waerglês det yn 'e gong hinge. — It ünderskie is lykwol, det by dy faem wier't tinken. Hja miende siker, det it waer him nei 't waerglês skikte. Mar de man dêr 'k fen spriek wist wol det de tiid syn gong giet, al set men 't horloasje hwet tobek. Hy sei 't der mar om, en syn grapke wier net ien fen 't minste soarte, tinkt my. Hylke foei hwet ünbihelperich en stie al folie in oar yn 'e wei. „Al scil er de piip mar oanstekke, den giet er noch stean op inplak, dêr't er it hiele wereldferkear strjemt," sei immen dy't oer dy eigenskip klage. „Ho let is 't?" waerd immen frege. „Ik wit 'nt; myn horloasje giet mar twaris yn 't etmiel lyk!" wier 't andert. It stie, woed er dêrmei to kennen jaen. Men scil faeks efkes neiprakkesearje moatte, foar't men 't fettet, mar dêr is 't net minder om. „Hja sjongt sa heech, det men sjucht der suver fen nei boppen," hearde ik ris sizzen. Sa ek fen immen dy't tige heech sjonge koe: „As er goed los is, giet er der op 'e teannen by stean." To Grou ha 'k, do't nei in felle droechte de loft opkaem, ris heard: „Lit mar reine; de boeren binne op 't heden allegearre like toarstich. Dit binne wer fen dy uteringen dy't yn hast gjin ien petear ünt- brekke, en der't mar selden efkes om glimke wirdt. De bylden dy't der yn bisküle lizze, binne mei 't al tige humoristysk, tinkt my. Yn 't stasyon trof ik oan 't loket ris in minske, det hie tafallich in baltsje kamfer yn 't beurske. „Helpt it?" frege immen glimkjend. Hja fette it foart. „Né, hear, like goed de mot yn 't jild/' sei se. Yn gebekstens winne de Friezinnen it fen 'e Friezen; hja binne altyd yet efkes better op 't wird biret. Oan ien fen üs lytse stasyons stoep in boerinne yn 't spoar, mar mei de swing liet se hjar kaertsje op 't perron falie. Om wer üt en yn to kladderjen, wier for hjar in hangizer om oan to gean, hwent hja wier oan 'e gedegene kant en der wier ek net sa malle folie tiid mear bihalden. Dêrom frege se in spoarman" dy't krekt foarby kaem, eft er it efkes for hjar opkrije woe. Nou wier det by tafal de sjef seis, in Hollanner mei gans stnoar. Om in sljuchtwei boereminske fen tsjinst to wêzen, dêr siet it er e him fiersto heech ta. „Ik ben je hond niet!" snaude er. „Net?" sei de boerinne, „nou, det is ek mar goed, hwent as jy wieme, hie 'k jo al lang forsüpt hawn." Ik scil nou mar dien wirk meitsje, dizze lêzing wirdt oars to lang. Mar it moeit my aldertigenst det ik der sa rüch by lans gean moast. Ik ha gans oeral helle, dêr't mear oer to sizzen west hie, as der oer sein is. Ik hie binammen graech efkes langer praet oer dy echte fryske humor. Hwent hwet koartswyl — ef né, ik siz döchs al sa Ijeaf humor, al moat ik my den mei in frjemd wird bihelpe, — hwet humor einliks is, witte folie Friezen net, sa't liket. Hwerom laitsje se hjar oars slop om de leffe forhaeltsjes en de rouwe, grouwe grapperijen dy't ytlike skriuwers en foardragers opdisse? Der scille ek wol güds fen myn hearders fornomd ha, det ik neat sein hab oer de dichterlikens fen us folksaerd, en it dichterlike yn üs sprake. Det ha 'k litten om twa dingen. It paste foarearst net al to goed yn dit praetsje, det oan 'e luftige kant bleaun is, en den ha 'k der ek to folie oer to sizzen om der my sa koart óf to meitsjen as den moatten hie. It dichterlike yn üs sprake leit my sa heech, en giet ek sa djip, det ik it net mei de oare eigenskippen yn ien sikeneame kin, ho nei it der oars ek oan bisibbe wêze mei. It hinget nammentlik gear mei üs tael syn klanken, en syn wird- en sinbou; wy scoene bygelyks by 't bigjin neigean moatte, hoffer ynfloed üs wide wetters mei hjar weachgebrüs, üs leechlan dêr't de wyn frij en ünbihindere oer hinne waeit, üs walden der't it blêd nea yn swijt, op hjar foarming hawn ha. Det scoe in dreech stik wirk wirde. 't Hearenfean, 1903. Pikeman op frijersfoetten. i. As men ris Piter Pikema hjitte, ünder 'e miette wier en hwet bryk op 'e skammels stie, scoe 't al tüzen om trettsjen wêze, as de minsken yen gjin Pikeman neamden; de greaten as men fier óf, de jongen as men tichte by is. De Bjirkumer postrinder stie bryk op 'e skammels, wier finder 'e miette, hjitte Piter Pikema, en waerd dos Pikeman neamd. Mar hy sette der just gjin tarring fen. Hy liet it stil oer him gean, as de bern röpen • „Dêr komt Pikeman oan!" Op 't alderslimst drige er mei syn gongelstok, en sei: „Blllikslagger " — det wird laei him yn 'e müle bistoarn, — mar folletiids bearde er mar, det er neat hearde, en gyng floitsjende-wei syn wegen. Ja, det floitsjen fen Pikeman — nou! Dêr wier er fen fierren al oan to kennen. Det hied er wakkere hiem. En hy floite der mar net sa hwet hinne, dy deale né, hear! Der siet methode yn, plichte master Ysma fen Bjirkum to sizzen, en dy hie oer soks in goed oardiel. Sneins bygelyks wier 't alde earnst; den hearde men oars net fen Pikeman, as salmen, mei inkeld ris in Moody- en Sankey-lietsje der by lans. Stie de flagge op 'e toer, den floite er 't Wiens-Neerlands Bloed, ef Piet Hein, ef De Watergeus stoet foar 'e Bri...i...iel. Ek wol: Wij leve frij, wij leve blij, op Neerlands dierbre grond. Nou, Pikeman hie in frij libben, tominsten as 't arbeidzjen twisken fjouwer mürren unfrijens is. Hy wier ommers altyd by de wei! Mei kald, skrousk waer koe 't swiersettige de boppetoan wol ris habbe yn syn deuntjes. Mar det wier net malle faek, hwent Piter Post wier üt syn aerd in tige goede, tofredene Piter, en syn lyfsankje wier: Hwet bistou Ijeaflik, Rizende simmermoarn; 't Opgeande sintsje Laket my oan .... ensfh. Det krige men winters ek like goed fen him to hearren as simmers, al laei de snie ek in foet heech, en frear it hynste-iis. It wier boppe alle methode forheven, sa 't like. En sadwaende kaem Piter ek alle dagen weroan floitsjende-wei to Wikebürren, det in ure geans fen Bjirkum óf leit. Dêr brocht er de brieven ek roun. En alle dagen weroan trape er floitsjendewei de Wikebürster pündyk wer üt, wakkere tofreden mei himsels en alle minsken. Allinne op nijjiersdei den hold er him stil. Den wier er hwet... nou ja, hwet nijjierspostich, en koe 't net rjucht fen 'e jonges op, as se seine fen „Folie lok en segen yn 't nije jier, Pikeman!" In postrinder dy't op 'e earste dei fen 't jier in goed sin hat, sa'n ien moat der yet to wrald komme. Der is ek gjin minder, as it rounbringen fen in rêst dea-berne lokwinsken. Ik scil net sizze, der scil ünder al dy nijjierskaertsjes ek wol ris in libben herteberntsje rinne, mar fierwei it greatste part kin de kosten fen pompier, inket en segel net hoedzje, det bin 'k iens mei Piter Pikema en syn mei-slachtoffers fen in malle moadejacht. In ding dêr't üs lytse post ek net folie nocht oan hie, wier 't narjen det de minsken him diene mei syn aldfeint-wêzen. In reis twatrije hied er gans writen dien om oan in wiif to kommen, mar 't woe him nea net slagje. Nou wier er al in ein yn 'e tritich. Hy bigoan sa wiis to wirden det syn tij forroan wier en sette him nei allinne-bliuwen. Sünder hertsear gyng det nou net alhiel. Kaem 't him üt en troch ris yn 't sin det in man sünder sydsilver aerdet nei de Woarkommer toer, dêr't men al fen fierren oan sjucht, det er de tsjerke mist, den sloech er yngrimmitich mei syn stök yn 'e grintstiennen fen 'e ryddyk om, en floite twisken 'e tosken troch; Hwet is in feint fen fjirtich jier In sukkelder yn 'e wrald.... Net heal to 'n ein, en for plesier By 't jongfolk fiersto ald. Nei de frouljue gyng er lykwol net mear. Dêr hied er genöch óflear fen. Hy seach der net iens mear nei om, al trapen se him hast op 'e teannen. Op dy ikker dijde syn koarn net, det wist er ommers. Mar nin minske üntkomt it lot det de takomst him tomiette stjürt as in lieu op syn paed. Piter sines wier, det er yetris in öflear ha scoe. En it hie him to pakken foar't er 't him goed ergere. II. Foarenoan yn Wikebürren wenne Hylke timmerman. As Piter dêr brieven en kranten en sa for hie, — en det wier hast alle dagen, hwent baes hie frijhwet in affearen, en in bulte briefkerij, — den joech er se oan yn 'e timmerskürre; dy stie nést it wenhüs en dêr wier altyd folk om alve üre hinne, as Pikeman kaem, det miste net. Troch 'e syddoar fen 't hüs, dy't yn 'e skürre ütkaem, krige er den syn bakje kofje fen Baeije, de ald faem dy't al lange jierren by baes-en-dys wenne. Hylke' Beitske, yn 't foarige baes syn hüsfrousfaem, letter syn wiif fensels, — fensels siz ik om't ik se Hylke' Beitske neamd ha, net om't ik leau det alle widners hjar ein fine yn en oan 't ljeafhabbend herte fen hjar hüsfrousfaem, — nou, Hylke' Beitske den hie Piter, do't se baes-mei waerd, alris sahwet to bigripen jown, det er de brieven nou ek wol foare oan hüs oerlangje koe. Baeije hie det ek al sa ljeaf. Dy kaem ljeaver net as al yn 'e timmerskürre; hja wier njunkelytsen to ald wirden om bihagen to finen yn 'e feinten hjar smelle praetsjes. Mar Piter wier hwet staf oan 't ear dêr't er net mei hearre woe. Hy tocht: lit se mar eamelje, hja sizze hwet en ik tink hwet. Hwent sjuch, fen baes, dy't troch 'en tiid ek yn 'e skürre wier, krige er stiiffêst in foantsje, as er in postwiksel ef in oanteikene brief brocht, — mar de frou scoe him by sokke gelegenheden wol mei neat öfsaltsje, hied er yn 'e rekken. Frouljue binne sa, en Beitske gyng dóchs boppedien for hwette deun. 't Wier in dei-twa-trije nei Maeije. Pikema hie in pear kranten oanbrocht yn 'e skürre. Krekt „scoed er mar wer ris fierder sjên," moai fortrietlik om't Baeije him forgeat sa 't like, „jister ek al, prottele er yn himsels. — do waerd de doar iependien, en.... — „Blllikslagger!" Piter sei 't net lüd, mar der siet oars krêft genóch efter. Ynpleats fen alde Baeije, stie der in kreas jongfaem op 'e drompel. „Hjir wier jou kofje, post! De frou sei...." — „Blllikslagger!" Dêr wier Pikema mis mei. Mar hy wier ek sa forheard! Hy krige it kopke-en-pantsje oan, en dronk earst alris, foar't it „Jonge ja", det sa syn bitankje wier, der üt kaem. Hearken, hearken, — hwet in tsjep fanke! En hwet glimke se aerdich as se praette! „Ja, de frou hat al sein, do 'k hjir earjister kaem, det jy wierne wend om in bakje kofje to krijen, as jy hjir hwet brochten. En nou ha jy jister al foarby west, hearde ik. Det moeit my tige. Mar ik wier yn 'e forbylding, det jy oan 'e foardoar kamen, det sadwaende sjuch! It is ek al hwet üngeryflik, det jy 't spil yn 'e timmerwinkel bringe; men wit der suver neat fen, honear eft jy hjir krekt binne. Det seit de.frou ek. Mar sa 'k sei, it moeit my, det jy der jister by troch rekke binne!" — „Einou," andere de post, „it scoe ek al hwet wêze, om ris in kear foarby fen kofje!" Det er mei dy wirden jowster en jefte hwet leech lei, dêr hied er sa gau gjin erch yn. Hy miende it altyd goed, mar 't sizzen naem er him faken sa lyk net. Op dit stuit döchs net, hwent hy wier der ek mar gans hwet of. Alde Baeije en de nijfaem, det wier nacht en dei. En nacht en dei wierne him döchs yet net allike folie. Hy hie yet mear frouljuesflêsk oan him, as er seis wol wist. Dy deis floite er in hiel toarn oars neat as „Jelle Nijboer," sei ytlike kearen fen „Bllikslagger!" en glimke altomets sa nuvere blier, det de minsken dy't him op 'e dyk tsjinkamen, tochten net oars, as hy hie irven. Ont it de siel yn 't sin kaem, det er yn 't stik fen frijerij de handigens miste om de line goed om 'e reak to skearen. Do moasten de grintstiennen it wer üntjilde det in aldfeint fen fjirtich jier sa'n sukkelder is yn 'e wrald. Hy kaem fortrietlik yn syn kosthüs oan. Hy wier fortrietlik ünder iten, die dy neimiddeis fortrietlik syn fierdere wirksumheden en gyng de jouns fortrietlik op bêd. Fen sliepen kaem earst ek net, en do't er einlings yn in dodde foei, wynde er sa raer yn 't bêd om, det syn kostwiif der fen to wekker waerd en tsjin hjar man sei „det der koe wol hwet wêze mei in brief." Det hie se net alhiel mis. Pikema hie hwet mei in brief. Hy dreamde det er in greaten-ien, mei trije postsegels der op, by Hylkebaes oanbringe moast. Hy wier op'e dyk, in stikhinne oan Wikebürren ta. Do krige er 't brief üt syn task en seach ris nei 't adres en nei dy trije segels Hea, ho kaem him nou de keninginne hjar portret sa bikend foar? Hy hie se doch fen syn libben net mei bikende eagen sjoen ja döchs: jister.... skaefspoennen.... gjin kofje.... alde Baeije de syddoar .... in postsegel der op, sa great as in minske de keninginne de nijfaem Hylkebaes fen siden, mei in foantsje yn 'e han.... Né, foart, hy wol de eagen der net iens nei draeije, it postsegel yn 'e doar is folie moaijer... De keninginne glimket en jowt him syn bakje kofje oer; hja seit mei in ingelelüd det er neitiid oan 'e foardoar komme moat, den kriget er Bllllikslagger alles foart ..., sa mar yn ienen. .... Nou is er wer op 'e dyk.... In greate grintstien yn 'e fierte en dy wirdt al greater en greater Nou is 't in jonge, dy ropt fen „Pikeman" en sjongt „Hwet is in feint," en hy wirdt hieltyd yet greater Nou is 't de Woarkommer toer, dy wol boppe op him falie Hy wol der ütnaeije, mar syn foetten sitte yn 't gêrs fortiisd.... Né, yn't boppelekken, fornimt er, nou't er to wekker wirdt, krekt as de toer him topletteret. . L-iip » tinkt er, forklearret h,j: r^riü "e u, «^ - * « - Hylkebaes-en-dys nijfaem om.... III. Nin tnalder güd as minsken. Hwet ik wol. det doch Paulus hat det alearen al sa moa. se ^ ^ ^ ukern6ch. ik net, mar hwet ik net wol, de o ^ ^ er de oare moarns Pikema wier ek al ne oar ^ moast it sa treife, in nei Wikeburren kroaske, en fcns^ ^ ^ ^ ^ him net postwiksel for Hylkebaes ie, krektlyk as oars, syn boadskip oan frouljuespraetsjes to steure , , {oantsjes tr0ch reitsje, en öf to lizzen yn 'e skurre. Scoed y y inkeld en allinne him boppedien fen 'e tlT^ ^ T omfelich en skromfelich om't baes-en-dys nijfaem hjar troanje sej ef skriftuerlik. -s-.: oansjên, as er syn kofje oankrlge. ,e mist in stikhinne oan 'e Bést. Mar dot de earme sWiker yn ^ yetris oer stien ta wier, dêr't er wrd.Jue detj^ g ^ ^ {enoanrin, komme scoe to stroffeljen, k sünder det de feinten erch det er de skürredoar mei sk.k foa * oan >e ütdoar fen 'thusto yn him krigene. En 't netste ameri] minüt {en syn folk-roppen, ear't er seis goed w.st ho n bytsje bistean op 'e oare oan koe. wier ... ? Hy wier Hwa scoe foarkomme? As't de froustfs ^ ^ ^ döchs einliken-waerUken m oah e ge de stoepe del. De Der kaem gewach. Piter skamme frou fensels.. • ? Né, 't bitearde better. It postsegel! „Moarn, Post!" „ stom noch ta! Nou woéd erhjar — „Moarn jo. Hjtr wier.... wol oansjên, en nou doarst e, oet. W,or t„e.sto.™sk? t WterdW, mar i„ sliuchtwei fanke 1 „Hjir wier m postw.ksel. Der moat baes efkes op teikenje, witts'jy, den kin ik moarn it jild me.n.mme fen 't kantoar. Ik scil mar efkes wachtsje." Goed hear. Ei ja, jy kinne ommers ek wol efkes yn e koken komme, en drink jou bakje kofje Ünderwilens op." Pikema wier wei. Tsjien siken letter foun erhimselsfor tgreatste nart werom, yn 'e koken, mei 't gat op in omkearde tobbe, de br.evetask nést him op 'e reinwettersbak, in pantsjefol kofje yn 'e hannen. Mar syn herte bleau to-siik. De faem kaem ridlik gau werom mei 'tpostwiksel. Hastaltogau, tocht de post; hy wier krekt oan 't oerlizzen, hwet er nou e.nl.ks tsjin hjar sizze scoe, om goed yn 'e graesje to kommen, en yet mar heal ré mei syn oanfalsplan, dér stie se al wer foar h.m, en glimke him sa nuvere blier oan, det hy wier foartynienen wer gled yn 'e war, krekt as nyskes by de doar. Hy wier al net sa tige mulryp, mar it iennichste wird det der nou ütkaem, roaide nearne nei for in jong- keardel, dy't in jongfaem op 'e lije side oankomme wol. Kom!" sei er. 'Ünderwilens taestte er nei syn task en gyng oerein. Hy forwinske himsels, det er oars neat to sizzen wist, mar de wirden bleauwen h.m vn 'e kiel stykjen, sa wier 't mar. . Nou, jy moatte ek mar gau ris in brief for my bringe, hear. sei de faem. Hja woe yet wol efkes prate sa 't like. Det wier m utkomst for Pikema. Hy krige groun ünder 'e foetten en weage it om mear as ien wird tagelyk yn 'e selde sike to sizzen. _ Soa, den binne jy hjir net fen Wikebürren?" ornearre er. Né ik bin fen Lünjegea, op 'e klaei. Dér wennet myn mem yet." '1 „Det is hjir in hiel ein óf; den binne jy ek mar fier fen hus to tsjinjen gien, en det sa allinne." „la, sa giet it." - „En ha jy neat nin kinde hjir-by-om?" Pikema waerd dryst yn 't freegjen. „Né, ik bin hjir pürfrjemd." — „Nou nou, den scil 't jo ek wolris forféle! „Och, ik bin hjir krekt, nou? En 't is üngelyk ho't it yen yn t bigjin oanfalt yn in nij plak, fensels.' Ja sa wier 't al, sei Pikema. Wikebürren wier hwet lyts enhwet stil, mar de ljue wieme der oars wol tige bést. Hja scoe hjir wol gau thüs wêze. En baes-en-dy wierne goede minsken, det skilde ek gans. _ Soa, den wier hjar mem widdou? Eikom! En hie se yet broerren en sisters? len broer? Op 't büterfabryk? Ta masjmist learde er. In goed baentsje. Ei-ja, postrinder, den hiene men ek in fest stik jild wyks; det is 't moaiste mar, witts'jy! Masjinist hied er oars ek wol w.rde wollen. Mar do't hy 't oan syn kar hie hwet er wirde woe, wieme der yet sa gjin büterfabriken, nou? Né Minsken dy't hjar earst net goed fen 'e wal jaen doarre, witte ornaris ek net ho't se it gat wer bisile scille. Meastent.ids stran,e se nést it beaken. Pikema seach, nou't de tonge him losteid wier, gjin kans om in wird to finen, det mei skik tsjinje koe for t leste. In twad „Kom!" hie him sa ünder 't peiear we. ta de koken ut yn e gong holpen, en oan 'e ütdoar ta. Mar ho nou fierder? Hy f.e de wol det er dér, alhielendal tsjin syn w.zansje yn, gjin kertier stean bliuwe koe to praten. Dêrom naem er in m.ddeltsje to baet detfoHe brükt wirdt om yen oan in petear to untw.nen: hy roan stadichwei efterüt, üt en troch in pear stappen. Hou !" 't Hie krekt sa lang dürre, det er mei de rêch tsjin in beam nést it paed oanroan, en de klep fen syn pet op 'e noas krige. — la dér stiet in beam!" sei de faem. En do wakker laitsje, fensels,'en' Pikema yet helte forlegener as er al wier, om't er dér sa'n rare marse sloech. Mar üt syn Üngelokje kaem dochs ek hwet goeds foart. Do't er de pet wer rjucht op 'e holle hie, die Ymkje mei 1 frjeonlik goêmoarn de doar ta. De siel koe gean. Syn gongelstök hied er yn 'e koken forgetten, mar hy wier op 'e weromreis nei Bjirkum, foar't er dy miste, sa roan er yn prakkesaesjes Hwet hie se frjeonlik tsjin him west! Scoe se tsjin eUcen.en saweze? Him tocht wol fen net. Hja scoe dochs Jan en Alleman dyt oan 'e doar kaem, sa mar net yn 'e koken noadzje? Stom det er ek altyd sa bleu wier! In oar is den sa gebekst, mar hy wist noait syn wird to dwaen. En den sa houten tsjin dy beam oan to rinnen! Asdefeinten der mar neat fen mirken hiene, oars krige er der grif hwet oer to hearren as er wer ris yn 'e skürre kaem. Mar jonge, hy moast der him nou oars al op 'e tiid by jaen, en lit de fügels net oer 't net fleane. Hy koe ek yet bést in wiif ha, sa ald wier er net.... Hie 'k nin gelyk niis, det ik Paulus' wirden oanhelle? Pikema wier de moarns fen Bjirkum gien mei 't stiiffêste foarnimmen om him oan gjin frouljue to steuren, — en do't er in foech treddel-üre letter de bürren wer yn rinnen kaem, gyng er al mei himsels to rie, by hoffer skroar eft er syn troupak meitsje litte scoe. IV. Krekt as spriek it spil: do't de post de oare moarns de brieven fen 'e brievegaerder krige, wier er ien by „Aan Iernkje Orondsma, ten huize van den heer Hijlke de Groot te Wijkeburen." In manshan fen skriuwen, det seach Pikema wol, en 't mei frjemd lykje, mar nou kaem 't ek for 't earst by him op: scoe se faeks ek in feint ha, hjir ef dêr-earne? Det foei him as kald wetter op 'e lea. Mar wacht: hja hie sein det hjar broer wier op 't büterfabryk to Wytgum; as nou 't poststimpel... ? Krekt, det wier ek Wytgum. Moai sa, den wier der neat to rédden. Det hied er ek wol tocht, makke er himsels nou wys. Mei in ljurkesin teach er de dyk üt, op Wikebürren ta. Syn hiele repertoire waerd óffloite, en as 't léste deuntsje üt wier, bigoan er wer fen foaren oan. Diskear slagge it him sa goed net om üngemirken de timmerskürre foarby to kommen. De feinten hiene him jister mist, — en nou de spoenjonge by de doar op skyldwacht set, en dy ynstitsen det as de post der oan kaem, en wer foarbygyng, den moast er roppe: „Pikema, jy geane in doar to fier!" Det woe Oerke wol oan. Pikema seach him fen fierren al stean en bigriep malle bést, hwa't der dea wier. Ho scoed er op 't ünnoazelst, krekt as hearde it sa, foarby komme? Mar beare. det er djip yn prakkesaesjes roan, det wier 't béste, tocht hitn. De holle hwet foardel, en den mar tige yn nije wike sjên. En sa died er. „Hea Pikema....«! Jy rinne in doar to f»er. De baes hat ek boadskip!" It léste wier in eigen-oanret flouke fen Gerbe. Sabeare-forheard seach Pikema fen siden. It durre efkes, foart er andere: „Hen? Soa, - ja, mar de frou hat sein, ik moast oan hus Mei wier er de skürre al foarby, en lichte de klink fen 't steks- d0arDet°Pwier him noch net iens sa min öfgien. Mar döchs moast er yet hearre, det de jonge ta de skurre ynröp: Hy wol 'nt! en det de feinten troch 'e skaefspoennen skoffelen nei de doar ta en wakke praetten en gysgobben. . Aldergeloks kaem Ymkje op syn folkroppen gau nei foaren. „Moarn. It jild fen 't postwiksel! En hjir wier ek in bnef for jo. Fen jou broer, tink 'k? Asje!" _ „Kom mar wer efkes yn 'e koken, den bring ik .t jildl yn e hüs, en jy kinne jou kofje opdrinke," sei Ymkje, wy's * 'a 1 iem Del h]a derby hwe. i„ Waen, Krige, dér P.k.m. su,er neat fen. Hy telde it jild op 'e skütelbank üt; hja brocht yn e , en kaem werom mei 't boadskip: ,,'t Wier goed, se, de frou. Gj.n foantsje, mar dér hied er him ommers ek al ne. set. Ymkje wier tige oannimlik, en det wier it iennichste det hun op dit skéle koe. Dot er wer op 't paed wier, - syn:stok' dy hie se goed for him biwarre, - do wier er der dubeld fen oertsjüge, det hja him wol lije mocht. Nou kaem der in frjemde tiid oan for 'e lytse B,rkumer po t Dy hiele simmer troch gyngen hope en fréze oer syn moed, sa t maitiids sinne en skaed om bar oer 't mêd skeare Syn ^benswille hie der by tiden mar gans ünder to lijen. Hykoe t habbe det er, n floitsjen fen in fleurich wyske, samar yn ienen s|>l waerd' en hl hiele dei net mear hearre liet. Den barde it wol, det er n hus der er oan moast, foarby wier foar't er der erch yn h.e, en den moast er werom ienseis. Sokke lid™ den koene de ionges ek sa 14d netroppe fen „Pikeman," det er 't him ealge. Hwet scoe Den skodhollen de minsken, en seine tsjin inoarre . „ Pikeman döchs skéle?» De iene tocht, hy scoe wol gjm nocht mear ha oan det geboksel alle dagen; in oar det er hwet under e le n In oear alde wyfkes ornearren, hy scoe 't wol mei himsels to knjen ha - en syn kostwiif sei alle jounen by 't opbedgean tsjin hjar ml: „Hy hat grif ris in brief forlernendêr pakter nou me, om. Mei dy forlerne brief net, mar mei 't forlies, b,doelde se. Lykwol, der wieme ek guds, dy leauden det Piter pos trouwen yn 't sin hie. En sokken laeijen it tichtst oan 'e miet, hwentsaw.er ommers^t ^ ^ ^ ^ by Hylkebae,en.dy. ,e koken en nammersto heger sloech de lóge boppe syn barnend herte ut. Ymkje wier ek altyd bjustere aerdich tsjin him, det me, net oars seinw, . t Wier krekt as se fol langst op him wachte, sa gau w.er se oan e doaT as er folk-röp. En yn 'e koken waerd er let en set, as w.er er de kening. Ja, hy hie al in fêst kop-en-pantsje dêr't er syn bakje troas yn krige „Det reauke mei det reade blomke, det moat jowes m wêze/ hie se ris sein. Nou, dêr moast döchs in reden for weze der laei dóchs hwet yn, net? Sa tocht er by himsels, en as er den butedoar kaem hie de hope wer heechtud yn syn herte. Mar a's Pikeman sa'n sin hie oan dy faem, werom gyng er er Hpn net ris hinne op in sneintojoune ? . Ja sjuch, det frege de siel himsels ek fakernoch. Mar 't gyng >m as dy feint üt it ferske, dy't seit: Dy Ijeafde, o, dy ljeafde! Dy makket my hast gek! Sa folie ha 'k to sizzen Mar och! de moed bin 'k brek! Nou net, det er dit for himsels witte woe. O hea né! Hy makke himsels wys, de. er by 't hierst, sadré as de jonnen hwet langer ■ den, syn trekken handich „aernimrae scoe. Mar non, by_t smnne , non't it jouns acht üre yet Ijachtskiendei wier, |oech it tofolle each, as hy, Piter Piters Pikema, de postrinder fen Bjirkum, en al net sa jong mear, üt to meiden gyng. En as er ris op 'e blauwe kêdde nei hus moast, — det hied er neat yn 'e rekken, mar me koene 't faeks net ris witte, nou? — den wier 't al sa goed by tsjuster as by ljacht. De fréze for det léste wier al ien mei fen 'e foarnaemste reden, det er der net oer gear kaem om syn léste kaert op to spyljen. Hy hie yn 't foarige al sa folie tsjintribelingen hawn op 't frijerspaed, dethy leaude skraech oan syn eigen lok. Sa gyng det de hiele simmer lans. De blêdden oan 'e beammen bigoannen al fiks to gieljen, do wier er yette net üt 'e rie. Ien ding dér forwündere er him altyd oer: det broer en sister inoarren sa faek skreauvven. 't Is wier, hja wieme mar togearre, mar alle wiken in brief, det wier döchs slim; hy hie 't yet nea net oantroffen det bern üt ien hüshalden sa oaninoar hingen. En 't skoerde net üt, hear: wyks grif ien, — oer en wer, hwent like faek as er ien brocht, krige er ek ien fen Ymkje mei «Aan den heer Watse Grondsma a/d boterfabriek te Wijtgum." Jamk hied er al ris tsjin hjar sein: „Jimme skriuwe den mar bare drok," mar hja sei dér nea net folie op werom, en hie ek wol ris in kaem krige, as er det sa sei. Hwet stike dér efter? It wier döchs hjar broer mar? Det wiisde de namme üt, en hja hie seis ek sein det hjar broer ta masjinist learde op 't büterfabryk to Wytgum. Det der mear hüntsjes binne dy't Blom hjitte, en det sims op 't selde plak, kaem net by Piter op. Mar hy scoe 't gewaer wirde. Op in kear det er hjar de deis foartiid wer in brief brocht hie, brocht se 't praet üngemirken op hjar broer, en sa njunkelytsen op büterfabriken yn 't algemien. „Hwet tinkt jo," frege se op 't lést sa by de noas lans, „scoe 't der swier yn hingje om in direkteursbaentsje to krijen oan sa'n lyts fabrykje?" Nou, Pikema sei, him tochte fen net. Earst sloech er dy frage ek net folie acht, mar op 'e weromreis kaem 't him wer yn 't sin, en do wier 't him yn 'e wei det se't frege hie, hy wist seis net rjucht, werom. De hiele dei roan er dér oer yn prakkesaesjes; it woe him nin amerij forlitte. En hwet nou kaem, wier in tige tobekset for üs lytse post, dy t better lot fortsjinne hie. De oare deis hied er al wer in brief for Ymkje, net ütWytgum, mar wol deselde ban fen skriuwen, oan 't adres to sizzen Det die him bare nij, en ek det dit brief sa gau op 't foarige folge. Do't er it oerjoech, merkbiet er, det se oerible nijsgierrich wier, en hastich. Hja die 't hjar amper oan tiid om him yn to hjitten, en forgeat de süker yn 'e kofje. Do briek se it brief mei rimpene fingers iepen. Skraech hie se de earste ryglen lézen, ef de sinneskyn fen in blide tiinge kaem op hjar wêzen. Hearkin, hwet seach se blier, de post hast al to blier. Hoffer lok, dêr't hy neat oan tadien hie, brocht det brief hjar? Hy frege, mar der laei bangens for 't andertynsynfrage, en syn lüd üntkaem him hast: „Sok goed nijs? Hat jou broer faeks in goed plak krige ?" „Né, myn neef," andere Ymkje; „dy is nou direkteur wirden fen 't büterfabryk to Boarnsterwyk. Hy wier oan distiid ta earste bütermakker op 't selde fabryk fen üs Wytse en wy forkeare togearre, sjuch!" Yn 'e blidens fen hjar herte flapte se der alles üt. Hja wist ommers ek net, det elk wird de lytse post troch ieren en sinen gyng. Hja hie altyd frjeonlik tsjin him west; hja wier in float, det laei yn hjar aerd. En dêrby: it wier de post; hy brocht hjar brieven fen him, — det siet der ek wol hwet efter, det Pikema by hjar in fintsje mear hie as in bears. De siel siet forwezen op in ald kokenstoel, en wier net yn steat oars hwet üt to bringen as in langütritsen o, dy't op 't lést yn in swolch kofje fordronk. Party minsken dy't rimpen to-wekker skodde wirde üt in moaije dream, en hjarren 't leeddragen net skine litte meije, taeste nei in ding det to brüken is as symboal fen ünforskilligens. Meastal helpt it nin byt; ja, wol gau ris tsjinnet it krekt ta biwns fen det, hwer't men efterhalden mei is. Pikema krige syn bakje „troast" üt it bledtsje, — en siker, al foun er der nou just net folie treast by, hy spile it der tominsten mei klear, det Ymkje neat fen syn forsleinens mirk. Do't er wer op 'e dyk roan, woe der himsels wol mei fusten slaen. Hwet died er sa'n oalike gek west to habben ? Hy hie 't döchs foarut wol bigripe kinnen, det dit gjin spek for syn bek wier! Nei de lilkens kaem de wémoed. Syn dream wier üt en dêrtnei wier de takomst, sa't er him dy yetris foar 'e eagen helle hie, in takomst mei in kreas wyfke nést him, forgoed to hóf brocht. Hy wier, en hy scoe altyd bliuwe, in ald feint, in sukkelder yn 'e wrald „Blllikslagger!" En det is er ont hjoed de dei ta. Hy hat net wer nei frouljue taeld. En Hylkebaes syn brieven bringt er wer yn 'e skürre oan. De nije nijfaem — hwent Ymkje hat lang al de direksje oer hjar direkteur, — moat hjar 't kofje-oerrikken troch de binnedoar mar treaste. 't Hearenfean, 1902. Drankjes. i. Kening In Oar. Earmoedich Frysk...., né. armoedige wap. — Transpireeren as in oandrager. ] winkeljiffers mear. - John Buil kriget ,n plomke. - Ken.ng IN OAR, de „moderne" Fryske Radboud. As der hjir yn Haerlem ef oars earne om utens Friezen inoarren mette, 't mei den wêze op 'e strjitte ef yn 'e herberge, yn e us bütedoar, yn it spoar, op in feestke, ia, yn 'e gearkomsejendFry!ik selskip, den miene se det se it altyd ha moatte oer t waer oer hüshalding, oer 't plak dêr't se «ei binne ■ soks sahwet. Bigjint der ien oer hwet oars, bygelyk oer ^rloch en (rede, natür en kinst, tael- en skriftenkennisse, polityk, folksrm. greathannel, - aiiegearre dingen dy't net itigeb.nne me, t boterbrea-en.griene-tsjiis.merk, den stüket it praet, ef it slacht oer yn ""Ïtat „1 it Frysk mar in dialekt is. Det komt om'tit Frysk allinne wirden hat, om der Fryske dingen mei to bilsjutten. Det komt, om't it Frysk njunkelytsen utstjert en me mei 't Hollansk sa'n glüpend ein fierder komt.... Eikom, allegearre wipwap! Det komt, om't in hopen Friezen hjar eigen sprake net kenne, en troch 'en tiid ek net kenne wolle. Det komt om't it Frysk buten en binnen 'e Fryske skied for in ünbisnoeide tongslach trochgiet, en boersk neamd wirdt. Det komt, om't in oar yen ütmakket for Fryslan-boppe-ropper as men yens müle net fakernöch yn Hollansk bochten teart. Det komt fen ik wit net hofolle fiven en seizen mear, dy't neat om 'e hakken ha. Det komt, om't de Friezen oanhelle binne mei dy apegoarre dy't men yn 'e deiske omgong „moade" neamt. Ik ha hjir myn lansljue folie mear forwiten as my moaj stiet. It is de wierheit, ha 'k letter wol ynsjoen, det in hopen Friezen einliks gjin wirden genöch fine kinne, as se yn 't Frysk prate scille oer 'e dingen dy 'k opneamde. Dogge se 't al, den wirdt it sa'n raer taeltsje, det pake en beppe keare hjar yn 'e kiste om. En döchs is 't dy hjarren skild, det it der sa by stiet. Dy ha hjar net to skoar set, do't kening IN OAR hjir kaem, en allinkenwei it Frysk as algemiene tael oan 'e kant skau. Nou sitte wy der mar mei. De wirden binne der yet wol, en üs tael is yet linigernöch om der hjar nei to jaen, as wy se for polityk en wittenskip brüke wolle, mar de üngewoante makket üs sa swiermülich as Aaron. En det scil net better wirde, ha 'k soarch, foar't üs bern gjin foldwaende ünderwys yn 't Frysk krije, en wy Friezen gjin eigen journalistyk. Det myn ütfal fen 1899 oars yet jildt, sprekt fensels. It wier, — en is op 't lést de IN OAR-oanbidderij dy't de Friezen safier brocht hat, en nou fêsthaldt. 1907. Jawis, der is like goed moade yn 'e tael as yn 'e klean en sa. Hjir yn Hollan is 't moade om Fransk ef Ingelsk to praten as men hwet mear lykje wol as in sljuchtwei minske. En hat men net langernöch to learen gien om dy frjemde talen goed to kennen, men moat döchs sa wiis wêze om üt en troch ris in frjemd wird yn yens praet to bimjuksjen. 't Is langer sa fier hinne, in oandrager kin net mear switte: as de kobben him op 'e foarholle steane, den „transpireert" er. Foar in jiermennich waerd in winkeljifferke yette forlegen, as men hjar hwet frijpostich oanspriek, mar as se der tsjinwirdich al oars as oars om wirdt, den hjit it „confuus", en men hat der neat nin eare fen. Né hear, den de Ingelskman! John Buil is wol hwet roppich; ik priisgje it lang net yn him det er sa ünwiten tahaeit oan it Europeeske gastmiel, en nou wer üs Transfaelske sibben efter 'e boksen sit, — mar hy forspijt syn einmoarstael net. Oeral dêr't er in sint mei yn 't ponkje dwaen wol, det is sadwaende yn alle hoeken en hemen fen e wrald, dêr praet er syn eigen Ingelsk, en hy steurt der him alhielendal net oan, as in oar seit: it liket wol iten for 'e hinnepiken! En kriget er ütfenhüzers oer op syn eilan, den kinne dy mar bylje mei de hounen dêr't se mei yn 'e bosk binne. Hy scil der him net om forbrekke. — De Friezen yn Hollan wolle ornaris mear lykje as se binne. Om allinne in Fries to wêzen, det is al hwet lyts, det is... ja, hwet scil 'k sizze, det is sa ünfetsoenlik! It is sa biskamsum, as in oar foartynienen ealget, det men mar in Fries is. Men moat der wol sa'n kromke by hollanderje, oars rint men der üt, en in oar hat de gek mei yen. En fen IN OAR is men bang, hwent IN OAR regearret de wrald, en seit ho 't scil. Fen in Hollanner is in frije Fries oars net binaud, mar as IN OAR him swart oansjucht, den krüpt er üt 'e wei en is sa dimmen as in lamke. By aids plichte det sa net to wêzen. Do seagen de Friezen net nei IN OAR om; hja lieten him stil jeuzelje. Ja, der hat in tiid west, det IN OAR it lang net op hjarren hie, en de wyk spile, as er mirk det de Friezen de holle nei him omdraeiden. Nou scoene men tinke, det de Friezen, dy't fen alder ta alder yn hjar heitelan wenjen bleaun binne, nin lést ha fen 'e moadekwael, om't IN OAR dêr sa net komt. It moeit my det ik it sizze moat, — mar dy't soks mient, taest der glêd by troch. Dy selde kening IN OAR, dêr't de Friezen om utens üt fréze for bügje, wirdt fen üs sibben oan 'e Noarderiggen fen 'e Südersé yn 'e hüs r'oppen, en as hjar béste frjeon let en set om't er... hawar! ik doar 't hast net fortelle... om't er IN OAR hjit! „Dy't det netfetsje kin, is nin ütskaeide Fries!" Oan distiid ta is 't yet hwet slim, om for det ütskaeide wer oprjuchte yn 't plak to setten, mar it scil net malle lang mear oanhalde, den is de IN OAR-oanbidderij it merk wer fen in oprjuchte Fries, for sa fier as men dy twa moaije wirden der net mei skeint. Wy hjir yn 'e frjemdte binne tominsten yet bang fen IN OAR, en dogge en sizze wy dêrom net hwet wy sizze en dwaen moasten, — det kin betterje, as wy de moedfearren mar optille en IN OAR lyk yn 'e eagen sjugge. Mar yn Fryslan seis dêr krüpe se him hast yn 'e büse. Dêr binne se sljucht fen blidens as er hjarren om hjar ünfryskens mei de hunichkwast streaket; dêr binne se ünwennich, as er in deimennich by de burljue ütfenhuzet; dêr rinne se IN OAR alle stappen efter 't gat; dêr klaeije se hjar, dêr ite en drinke, der süpe en swetse, dêr tsjiere en fjuchtsje, en binammen: dêr prate se sa goed as 't kin, as IN OAR. Dêr frijt njunkenlytsen de faem om 'e feint, — lyk by IN OAR. Dêr geane de boeren alle klapsketen nei stêd en komme heal yn 'e sus thus; dêr geane de boerinnen mei de foetten op in waerme stove en de hannen oerinoar yn 'e skerte sitten en litte de boaden for 't wirk kedize - lyk as by IN OAR. Dêr rinne de boeredochters mei 't los hier, en sitte op 'e pyano om to jammerjen, en dêr leare de boeresoannen for hear, - lyk as 't brükme is by IN OAR. Dêr joukje de alden de jongen, en de jongen elkoar, en dêr douket me langer allinne yens fijannen, — krekt as IN OAR. Der binne ek nin heiten noch memmen mear, né, dêr krije de bern fen fader op 'e hud, en fen mem in stik koeke, - krektlyk as by IN OAR. Dêr binne se stadichoan like üngeloksaeijerich, like lammenadich en like Janhin-eftich wirden as by IN OAR. Dêr wrotte se hjar seis linkenoan nei de bidelte - lyk as IN OAR. Dêr ha se mei gauwens safolle fen IN OAR, det men scoene se for 'e man-seis halde. Friezen! binne jimme wé wirden fen det gesanger oer IN OAR? Ik hoopje 't; dêr wier 't my om to rédden. Mei koarten wer in nij drankje. For diskear: soundheit! Haerlem, 1899. II. By domenys op audjinsje. In kwael dy't oanhinget. — Hollansk fen 'tboppeste boerdtsje. — In skoalmaster sa't der wol hwet mear wêze mochten. - Do't domeny yet nin domeny wier. — Ho't Hoaitseboers Pytsjeta domenysjiffrou learde. — De skriuwer seit det er wol alder wirden is, mar net wizer: ien fen 'tlytsbytsje ünderdielen fen dizze wiere st'oarje, dy't krekt, op 'e kop óf, wier binne. - Nei de pastorye- — In foarstelling dy't de lêzer him ris goed foarstelle moat. — Jiffer Sjoukje. — Domeny oan 't opfieden. — „Het libben is als een schaduw!" — Domeny wirdt fen 'e Oaestmarders hifke en to licht bifoun, om't syn alde Adam efkes boppe de preekstoel ütkypjen komt, en de skriuwer hat meilijen mei de weachmasters. Der is tsjinwirdich rjue siik en sjuchtich folk yn üs Fryske kriten. Ik bidoel de taelmoade-lijers. Us domenys, üs rjuchters en abbekaten, üs dokters, en, och hearink noch ta, dêr 'k sa 'n sündich wird om siz! it greatste part fen üsskoalmasters dy kruse al lange jierren om mei dy kwael. En omH it oanhinget krije üs trouwe tsjerkgongers, üs pleitsjende boeren, üs ünder mastershannen weitsjirmjende boerinnen en üs skoalbern der njunkelytsen ek mar frijhwet lést fen. Binammen om dy léste stumperts moat it yen ta de teannen üt oangrize. As in beukerke fen acht njuggen jier him ris forsint, en master ynpleats fen meester seit, den is 't tüzen om trettsjen det meester him ta graut: „Süst' nou haest 'is Hollaans leare, kyn'? Ast' nou noch 'is wear master seiste, dan süst' in uer nablive, hoar! daer kanst' dy na sette! Ja, — en nou hoefst' niet te lipen, want ik hew dy niks misdaen!" — Meester is den stiiffêst yn 'e forbylding, det er yn goed Hollansk oan 't füterjen west hat, en syn earme discipel bigjint stadichoan to leauwen det it Frysk barge- dütsk is. .... Is soks nin forhüddükjen fen it taelgefoel? My tinkt, it roait nearne nei. Men forwyt my, det ik troch de swarte bril sjuch; me wol net ha, det it sk slim wêze scoe? Nou, loaits' den ris goed om jimme hinne Friezen, en siz ris earlik: binne der to uzes net forskate skoal masters, - Fryske skoalmasters! - dy't sa tsjin 'e bern oangeane as se yn 'e skoalle efkes forjitte det se.... yn 'e skoalle binne, en er hjarren in Frysk wird üntkomt? Ik wol net to kennen jaen, det der nin oaren binne. Ik seis ha fen beiden hawn. Yn 't earst fen myn skoaljongest.id h.ene wy in meester.» Dy koe nou suver net ha det me yn 't Frysk sykhelle Wy wieme sa bliid as in protter det er nei in oar plak gy«g. en det ^ in „master," master Knoop krigen. Dy man kaem ut e Wa'de"' hy sei folie fen mi, di, hi, wi, da en sa, en dêr laken wy Sudhoeksters wolris om. Mar hy printe üs ljeafde yn for 'e tael dy't wy thusi tsjin üs heit en mem sprieken. Buten skoaltiid, yn 'e omgong mei e marders, üntkaem der him suver nin ünfrysk w.rd en under skoaltiid lies er üs faken in Frysk stikje foar. Altomets learde er u ek wol in Frysk sankje. Jonge, hwet wier 't in beste man. En det er him yn syn memmetael utere, dêr wier er like goed om yn oansjen. ja ik doar sizze fen folie mear, hwent me komt mei minlik Frys fiérder as mei stoersk Hollansk. Bisiikje 't mar ris, masters! Master Knoop is yn letter jierren myn béste frjeon wirden. Ik ha mear oan him to tankjen, as mei sljuchte w.rdentos^en .s.E sokken binne der in hopen. Nou trije jier lyn ,s master forstoarn mar syn byld scil de Gaestmarders yet lang foarstean as det fen in edele, oprjuchte Fries. De bern dy't by him to learen g.en ha, binne nou allegearre hast al great; binne hja wanfriezen wirden, hja kinne net sizze det hjar aldfears sprake hjarren op skoalle ta de mule en ta herte ütreage is! Hwet master snaut de bern sa Öf?» frege master v. Loon, fen Mitselwier, my forwitend, do't er tsjin dit drankje skreau yn Sljucht en Rjucht 1899, side 343. .. Ik leau nou ek wol, det ik hjiryn hwet to bo^es*h*.k ha ien twa gefallen dy't my bikend wieme, op neiby de hiele skoalmasters-stan forhelle. Al bidoelde ik it sa net, it wierdoch net goed Hwet ik bidoelde mei myn knoffelige redenaesjes fen üo wier dit: yn 't algemien, en de goeden net to ne, spntsen, lizze de Fryske skoalmasters it Frysk leech, is 't net troch hjar dwaen, den troch hjar litten. En sa tink ik der yette oer, howol, ik moat sizze det de ütsünderingen nou hast sa seltsum net binne as nést in jiermennich. De domenys dêr bin 'k ek yet net botte folie better op to sprekken as dodestiids, hwet hjar wanfryskens oanbilanget. Dit is de reden det ik it drankje net forfalle litten ha. Mar oars, — jawis: hjarren ha 'k döchs ek mear omkromte bylein as nedich wier.... as se fortsjinne ha, scoe 'k earst skriuwe, mar det wit ik net. De lêzer moat it nou mar nimme sa 't is. 1907. Sjugge jimme, sokke skoalmasters binne der tominsten yette, al is 't net botte tsjok. Mar by üs domenys is 't Frysk foart, as wier it foartfage. Foar in jiermennich wier ik ris by üs folk ütfenhüs. Der wier do krekt in nije domeny by uzes komd to stean, farsk fen 'e hegeskoalle. Hy wier üt 'e Sanfirdterryp; syn heit wier dêr boer. Do't ik yette sa'n jonge sjit-yn-'t-süpen, en domeny yet gjin domeny wier, ha wy faken togearre it lan üt west to müzedrinsgjen. Wy ha ek alris oan 't hófsjongen west by in bürman fen syn heit-en-dy, en do ha 'k him noch in wan op 'e hüd jown, om't er my yn 'e opfeart hompe woe, do't Goarritboer üs mei de swipe eftersiet, en ik earder as hy oan 'e hikke ta wier. Det gyng allegearre op syn Frysk fensels. Ik ütfenhüze den by üs heit-en-dy, en ik moast ek wol efkes by domenys sjên. Heit hie him de sneintomoarns üt tsjerke wei spritsen; hy hie tige nei my fornomd, en sein det ik moast foaral ris oerkomme, as ik der sin oan hie. It die him al nij, det er my net yn 'e tsjerke sjoen hie; ik wier dóchs wol goed by myn süpe en boltsje? hied er frege. Nou, det hie heit mar hwet biklaud; hy koe dóch slim sizze, det ik net drok mei tsjerkgean pielde, en myn eigen domeny sahwet wier. „It binne aerdige minsken; dou kinst it mei skik net litte om der ris oan to rinnen," wier it einsluten fen heite boadskip. — „Aerdige minsken?" frege ik. „En ik miende det er yette frijfeint wier!" „Ja," andere heit, „det is ek sa, mar syn sister wennet by him yn for hüshaldster. Dou bigrypst, hy kin net mei in faem allinne hüsmanje.... jtNé, det giet al hwet min, dêr hat heit gelyk oan," sei 'k. „It scoe kw'ea èach jaen, en it koe ek ris biteare, det it min for 'e preek wier. Mar hat de Gribus nou alhiel nin kans op in pastoarske?" „Nou," sei üs mem; „ik leau, det er it op Hoaitseboers Pytsje forsjoen hat. Tominsten, dêr wirdt fen grute. Dy past ek krekt for domenysjiffrou. Hja hat fensels gans langer nei skoalle gien as in arbeidersbern, en hja kriget yet les. Master hat der drok de rin; hja leart nou Fransk en pyanospyljen, nei't der fen sein wirdt." — „Eikom, den studearret Pytsje tsjinwirdich for domenyswiif!" forfette ik. „Soa soa! Mar scoe hja nou wol in gat stopje kinneynin stikkene hóas ef sa? Domeny rint wol net folie, mar hy scil hjir ef dêr döchs ek wolris dwers troch syn klean groeije, tinkt my." „Och, ju, dou haste ek altyd hwet yn to bringen," andere mem. „Sjuch mar, detst seis in goed wiif krigeste. Ho is 't, scille dou en Anne hast trouwe?" ^ , — „Né hear!" sei 'k. „Anne hat yet gjin genöch Fransk leard. Mem prot fensels. Hja sei: „Der is mei dy net to praten; dou haste oeral altyd de gek mei. Jonge, jonge! - Dou wirdste nou njunkelytsen alder, - dou scoeste ek hwet wizer wirde, woe 'k ha!" _ „Ja mem," andere 'k, „der scil foroaring komme, det ünthjit ik mem!" Sünt dy tiid bin 'k al wer ytlike dagen alder, en ek frijhwet oars wirden. Mar wizer...? Ik wit 'nt, ik wit 'nt! Do lake ik om dingen dêr't ik nou sims o sa'n argewaesje fen ha; do hie 'k de gek mei pyanospyljende en Fransklearende boeredochters, nou bigreatet it my om 'e manljue, dy't hja skieik biwaskje en bilaepje scille; do formakke ik my yn 'e Ünnoazelens fen 'e ljue, dy't hjarren forbrekke yn tael en brükme, om't se ljeaver great lykje en lyts wêze, as great wêze en lyts lykje wolle; nou barnt it my yn om üs foarfearne bi-erf, det fen sokken forsmiten en fordien wirdt. Do liet ik de gekken gek weze sa slim as se woene, en bikroadde der my net om; nou formoezje 'k myn tiid mei sangerjen oer en protteljen tsjin it lot, det hjarren ta bistjürders fen 'e wrald makket. Né mem! alder en oars is jougreate jonge al wirden, mar wizer nin krüm! — ik hie der mar in bytsje sin oan om nei domenys ta Detiid, dy't ik forütfenhüzje, ha 'k oan 'e fréde tawijd, en mei orthodokse ljue tsjier ik altyd sa gau, binammen mei in foargonger. Mar it spilmoast syn gerjuchtichheit habbe; in dei-twa neitiid joech ik domeny en de pastorije de eare dy't hjarren takaem, en skille oan 'e doar fen 'e léste, om de earste op to siikjen. De faem die op. Ik koe hjar net, mar ik seach wol, det it net ien by uzes wei wier. De Gaestmarder frouljue habbe in blier wêzen; hja laitsje al fen fierren, en hjar roune wangen dêr hat de natür fen it wetterlan sa'n ynmoaije kleur op lein, det men der suver yn bite scoene. Dizze jongfaem seach lykwol as trije dagen smoarch waer; hja hie in geizige, mitige troanje. Ik skatte for 't neiste, det it in stedske wier. „Goêndei fryster," sei 'k. „Ik scoe ris by domeny sjên." — „Dach!" andere de fryster. Hja roan de gong in foech eintsje yn, makke hwet trammelantsjes op 'e keamersdoar, die dy iepen, en sei, mei de holle yn 'e keamer en 't gat yn 'e gong: „Domeny! daer is minhear H. om domeny te spreken!" — „Laat mijnheer maar binnen!" klonk it üt 'e keamer wei. „Minhear?" tocht ik yn mysels. „Scoene de ljue hjirfaeks miene, det ik jiers in pear tüzen goune fortsjinje mei fiif dagen fen 'e wike neat üt to setten en de oare twa mei 't oerskriuwen en foarlêzen fen in alde preek to siik to bringen? Den binne se net op 'e hichte!" Ik hie oars grif yette al mear yn mysels tocht, mar de faem loadste my de gong troch. „Domeny seit dat minhear mut maer in 'e kamer komme," sei se. Lezers, ha jimme al ris op audjinsje west by de iene ef de oare hege ome, bygelyks by ien fen 'e ministers? Men hat den sa'n skrousk, forklomme gefoel oer yen; 't is krekt as siigt it yen üt alle hoeken en hernen tomiette: üt 'e stimme en de klean fen 'e lakeijen; üt 'e holle stiltme fen 'e greate seale dêr't me yn wachtsje moat; üt 'e kalde, effene troanjes fen 'e minsken dy't mei yen wachtsje; üt 'e bank dêr't men op sit; üt 'e glêdde estrikken dêr't me yens foetten hast net op delsette doar, koart sein: üt alles. — Nou, yn 'e pastorije siigde it ek sa. Det fornaem ik al oan 'e faem, dy't yn alles ta de dea keard like; det fielde ik üt it healtsjuster fen 'e gong. It foei my kald op 'e lea, sa froastich-stil as't om my hinne wier, en it bigoan my to spiten det de Oaestmar net fen 'e ring bipreke waerd. Domeny stie mei de kruk fen 'e keamersdoar yn 'e han; in groubyntich frouminske heal efter him. „Ah, H.! (it minhearkjen wier him döchs to slim, rekkenje 'k,) hoe gaat het? Ik heb u in langen tijd niet ontmoet!" — „Né domeny, ik jo like min," wier myn andert. „Mar meimy is 't bést, mei jo ek?" „Dank u!" sei er. „Wilt u maar binnen komen?0 ja: mijn zuster, — mijnheer H.!" Det hied er wol litte kinnen, hwent syn sister koe 'k like goed as him. In jiertwa tobek stie hja yette by hjar alden op 't stalt to aedbjinnen, en hjitte sljuchtwei Sjoukje. Det hja nou domeny en syn gasten mei thékoekjes en alderheislikst min Hollansk bitsjinne, en hjar jiffer neame liet, det mirk ik letter. Ik kaem to sitten. Do sei earst domeny: ,,'t Is heerlijk weer, nietwaar?" en ik andere fen: „Ja, tige moai!" en do sei Sjoukje: „Ja it is sierlike moai wear; ik hew al teugen domeny seid: H. die treft it mar in syn fekansjetyd!" en ik andere al wer fen „Ja, tige bést,' alhowol, det léste wier ik net alhielendal iens mei hjar. Forfolgens woe domeny ha „dat het zou nu ook wel mooi zijn te Haarlem, met al die bloemen," en Sjoukje ornearre, „det ik sude my hast wel ferféle in 'e Gaestmeer!" en dér moast ik yetteris „ja" op sizze, diskear tominsten sünder der om to ligen, hwent it wier allegearre de wierheit — it léste op det stuit ek. Det gyng sa in skoftke troch. Ik bigoan njunkelytsen alwer yn mysels to tinken. Domeny wier gans foroare sünt det ik him for 't léste sjoen hie. Syn hier wier nou utkiemd; hy hie de earmtakken net mear troch de mouwen fen 't bealchseintsje, en nin knibbel mear troch de broek; syn neilen, dy't sa ynderlike swart wêze koene fen't knikken, skynden nou üt 'en readens; hy hie de boksen net mear opstrüpt, en ik koe hast wol bigripe det hy droeg ek nin strie mear yn 'e klompen, lyk as do mei 't müzedrinsgjen en sa. Nou mei men sizze, det ik soks wol tinke kinnen hie, hwent det in domeny net knikt ef müzedrinsget, en ornaris ek nin bealchseintsje oan hat, mar ik doar for wier forklearje, det ik dêr nou earst goed erch yn krige, nou't ik lyk foar him oer siet. Sa giet it yen altyd, as me ljue dy't me yn 't foarige kend hat, nei lange jierren werom sjucht. Den is der yn yens brein nin romte twisken do en nou. Seis is men de alde ek net bleaun, mar det bitinkt men foartdaelk sa net. Ik sinde der alteast net op, det domeny fen my it selde tinke koe, as ik fen him. Lykwol, ik naem it him alhiel net kwea, det er nou in lekkens pak oan, in wyt befke foar, en sa'n keamerklotske op hie, en det er syn troanje yn earnstige falden hold. Det hearde allegearre by syn offysje. Mar det er nin wird Frysk mear spriek; det er syn sister yn 'e forbylding liet det hjar getsjansel foarnaem stie, en det se in Snitser faem hiene, det stie my minder oan. En det er it hieltyd hie oer Utrecht, der't hy studearre hie; oer Haerlem, dêr't ik fen minsken soldaten makke; oer 'e lytsens fen 'e Gaestmarder tsjerke; oer 't forbouwen fen 'e pastorij, dêr't de tsjerkfögden net ta to krijen wierne en det döchs sa nedich wier; oer it bytsje ljue dêr't hja mei conversearje koene en oer it forfeelsum libben op sa'n lyts doarpke; det er us bliere bernejierren sa't like skjin forgetten hie, howol't ik fakernöch in raem die op syn ünthald, — dêr hie k al sa min myn moed oer. Ik woe him wizer hawn ha. Hy, dy't syn evenminsken it moaije fen it „Earje jimme heit en mem" ütlizze moast, hy moast seis foargien wêze yn 'e earbied for heitelan en memmesprake. Hy, hwaens hege ropping it wier, om ienfald yn wird en seden to preekjen, hy skamme him de ienfald fen't lan der't er berne wier. Myn bisite yn 'e pastorije hat net lang dürre. Wy koene itnetsa bést pratende halde, domeny en ik, en sadwaende hie 'k ringen myn nocht. Domeny-sizze det gyng al sahwet, mar Hollansk prate tsjin immen dy't ik yn 't foarige in Frysk pak bruijen jown hie, det joech neat nin eigenskip. En dêr moast ik op 't lést döchs ta komme. Sjoukje frege my, nei't wy efkes sitten hiene: „Sal H. oek in kopke thé hewwe?" en ik sei fensels: „Jonge ja Sjoukje, as jy de thé brün ha, wol'k wol in pantsjefol mei-drinke!" Det wier poetsje 't each üt, om't ik hjar by hjar namme neamde. Hja seach my oan as in snijer, en röp defaem, sa't hjitte om in heal-stoatersk boadskip, mar yn wierheit om my ris efkes hearre to litten hwet dy tsjin hjar sei. Nou fensels, do bijiffere ik hjar fierders sa faek as 't koe. It wier jiffer foar en jiffernei. Itgyng domeny op 't lést to bot; hy troaide hjar ta de keamer ütominskjin befke for him ré to lizzen. Seis hie se der nin krüm fen mirken det ik it net earlik litte koe om hjar yn 'e maling to nimmen. Eft it dêr nou om wier, ef om hwet oars, det doar ik net sizze, mar domeny bigoan oan myn opfieding to arbeidzjen. „Wel H.!" sei er, sa'n dripke fen boppen del, tocht my, „u blijft maar altijd door Friesch spreken; dat verbaast mij. Me dunkt toch, u zult in de zes jaar dat u te Haarlem woont, wel zóóveel Hollandsch aangeleerd hebben, dat u er zich behoorlijk in kunt uitdrukken, nietwaar?" „Nou scille wy 't ha," tocht ik. „Aenstouns nimt er my ek yette geweken om't ik nin Gryksk en Latynsk ken." Mar ik andere, gaubiret: „Ei ja domeny, det skikt oars wol. Mar as ik yn 'e Oaestmar en by fryske minsken bin, den forpof ik it sa wyt as süpe om heechHaerlemmerdyksk to praten." Do seach er my al hwet gleon oan, for in man des frédes. Hy hie fêst tocht, det ik foartynienen bilies joen scoe, en nou foei myn andert, det ek al hwet foars wier, him net folie ta. Ik sei tsjin mysels: „Dou meist him syn sin wol jaen, oars koe't bargebiten wirde!" mar ik koe 't dóchs net litte om him teffens yette in rüker to jaen. Ik forfette: „Maar, dominé, als uw Friesch aan de academie zoek geraakt is, en u me moeielijk verstaan kunt, dien ik voor 't oogenblik m'n stelregel te verloochenen en ... ." — „Och nee H.!" foei er my yn 'e reden, en hy waerd min efte mear forlegen, like my ta, „ik versta u natuurlijk heel goed. Dat gaat er zoo gauw niet uit. Maar och, wat zal ik u zeggen — weet u, ik hoor liefst zoo weinig mogelijk Friesch, en 't zelf spreken gaat heelemaal niet. Men wel, om u de waarheid te zeggen, men vergist zich zoo gemakkelijk op de stoel, weet u! En dat maakt zoo'n vreemden indruk!" O krekt!" sei 'k, en do bigreate it my om him. Mar fen 'e audjinsje-sigen hie 'k yelte mear lést as foartiid; ik spile de wyk sa gau as 't mei skik koe. Sünt dy tiid ha 'k nin foet wer sette wollen oer in pastorijedrompel, en dêr bifyn ik my goed by. Nei't ik dit skreau, ha 'k lykwol döchs alwer ris yn in pastorije west. Men praette der Frysk, en sigen ha 'k net fornommen. 1907. De sneins dêroan, yn 'e tsjerke, hie 'k yette Üngelikense folie mear meilijen mei üs swalker fen in domeny. ik siet op 'e kreake, lyk foar 'e preekstoel oer. Midden ünder 'e preek seach er my tafallich efkes oan, en do moat him grif hommels üs petear fen dy wyks to foaren yn 't sin komd wêze, hwent hy rekke yn 'e war, en sei: „Het libben is als een schaduw!" O hearken hwet krige er in holle, do't it der üt wier! De iene kleur gyng him öf, en de oare kaem him oan. Alle boeren skrillen to wekker fen 'e üngewoante, en harken forheard op. „Hy seit libben," lüsteren hja inoarren yn 't ear, en in mennich bysfeinten sieten to gysgobjen. Hoaitseboers Pytsje, dy't pronkmoai yn 'e tichte frouljuesbank siet, seach stiif foardel; ik hie alle reden om to leauwen det domeny syn libben him dy jouns in tige ünnochlik ürke by syn takommend pastorijekrüs jaen scoe, en det griisde my oan. Mar it slimste en it malste wier, det domeny, do't de tsjerke üt gyng, en de hearders, lyk as det al folie giet, de preek bisprieken, raer by de stoel del, en by 't gat ophelle waerd. „Hy hat my bidroefde min foldien fen 'e moarn," sei de iene. — „Ja," sei in oaren-ien, „en hwet forsint er him ek hieltyd, oars net? Niis sei er libben, wrychtich! Hy mocht him wol skamje; dêr hat er döchs net for leard, scoe k sizze!" — „Och," sei yette in oaren-ien, „it bliuwt op 't lést mar in boeresoan. En den fen 'e Sanfirdterryp!" Koart sein, domeny wier alhiel üt 'e graesje. En do hie 'k ek meilijen mei de Gaestmarders. Haerlem, 1899. III. Forstiet üs Ljeaven Heare ninFrysk? Twa reiskameraten. — Kasernekost. — De skriuwer scil in kapittel üt 'e bibel foarlêze. — De Ingelsken krlje earst yet in grau en in snau. — „It Onzefader yn 't Frysk!" — Forstiet üs Ljeaven Heare it den net? „Hea mem! forstiet üs Ljeaven Heare nin Frysk?" It wier yn 'e winter, en op in Sneintomiddei, det myn jongste sister fen acht, njuggen jier dy frage die. It iten wier krekt birêdden; de pannen stiene yette op 'e tafel. Der om hinne sieten, buten it nijsgierrich Aechje, üs heit en mem, myn aldste sister, myn iennichste broer, en de man seis. Dêr ünder laei Bijke de bonken to bihimmeljen, wyls't er altomets gnoarre tsjin 'e fijannen dy't syn forbyldinge, ef ljeaver syn oerginst him sjên liet. Men moat altyd sjê-sa tinke: Bijke wier nin minske, oars scoed er wol wizer west ha. Hy wier mar in houn, en hounen habbe in oerginstich aerd. Myn reiskofferke en syn baes wieme de Snjeontomoarns to foaren to Haerlem op 't spoar gien en de jouns, nei ytlike uren fen forfeelsum en skrousk omheunkerjen twisken oare kofferkes en oare minsken, sünder inoarren kwyt to reitsjen yn 't aldershüs oanlanne. It earste mei in ynhald dy't men it béste forgelykje koe by dy fen 'e kisten dêr't de merkejoaden Freedtomoarns hjar güd yn op 'e Brol bringe; de oarde mei in herte, oerrinnende fol langstme nei syn folk en goêkinden; fol hope op moai en tsjok iis; fol plannen dêr't gans yn foarkaem fen alve stêdden en 't Abbegeaster keatling; fol fen ik wit net hwet allegearre, hwent it is in wünder hofolle as in minske-, en foaral in ütfenhüzersherte net bergje kin. Hwet it forskaet fen ynhald oanbitange, koe 't skoan tsjin dy fen 't kofferke munsterje, en it laei ek allegearre trochinoarren hinne. Mar as 't op 'e wearde oankaem, woan dy fen syn herte it fierwei, om't, hy mocht der ek in skat fen ljeafde for heitelan en memmesprake ünder rekkenje, — en fen soks wier der yn 't kofferke neat to bikennen. Det hie nin heitelan en nin memmesprake, en 't wier bütendet in dea ding. Hy, ik bidoel de baes fen myn kofferke, en sadwaende mysels, — nou, ik den, hie üs heit-en-dy, en üs heit-en-dy hiene my soun en goed werom sjoen. Mem sei wol, det ik hwet smel om e kaken wier, mar dêr wier 'k al ta wend. Det seit hja altyd as ik thüskom, en ik wird der neat net raer mear fen; ik leau ek, it is allinne hjir mar om, det se in fjirtsjen dagen neitiid, — hwent salang ütfenhüzje ik ornaris oan ien stik, — wer sizze kin, det ik der in ein better ütsjuch as do 'k thüskaem. Det makket it öfskie sa 't liket hwet lichter. Memmen binne sa. Nei't ik my de Sneintomoarns fensels earst forsliept, do op syn elf-en-dertichst hwet opkreaze, enfierdersitmoarnskoftforkofjedronken hie, krekt sa 't heart for immen dy't jiers mar ienris in skoftke thüskomt, wieme wy mei syn allen om 'e tafel skikt, en hiene de mage hjarres taparten. Mem sei det ik sa'n bytsje iet, — in tajefte op 'e meagerens fen 'e jouns to foaren, en in ding det üt itselde foartkomt. As ik in deimennich thüs oan 'e krêbbe west ha, yt ik wer as in poep, altyd neffens üs mem! — en heit fornaem der ris nei hwet wy to Haerlem, ünder tsjinst, krigen, en skodholle do't ik sei det ik it fakernöch seis net rjucht wist. Us Lolke, dy't him dyselde winters oanjaen moast, en sloadderige graech moalkost mei, woe perfoarst witte eft de soldaten wolris poatstrou ieten, — dêr't ik né op sizze moast, en üs lytse Nynke frege my „eft se ek wiven hiene," al wer in ding det ik net bifestigje koe ef doarst. Do praette Lolke al fen in ramplesant, hwent it scoe heit mei in feint ek hwet óffalle en Nynke frege der fierder op yn, hwa't den it soldate-iten sea. Dêr't myn biskie op wier, det ien fen 'e soldaten seis soks opknapte. Dêr't Nynke fen tocht „det ik it der mar om sei, hwent det in soldaet ommers net sjên koe, honear eft de ierpeis nóch wierne." Dêr't ik wer op andere, det soks der ek net sa lyk op oankaem — it iet wol. Dêr't mem op sei, det it in moart wier, en det it hjar oan griisde. Sa wierne wy njunkelytsen sêd wirden en oan 't bibellêzen takomd. 't Is by üs folk in stiiffêst brükme, det üs heit middeis nei iten in kapittel üt 'e bibel foarlêst, en det dêr tige opmerksum nei harke wirdt. Güds dy't by dizze léste rygle-twa sahwet kaldgnyskje en yn 'e forbylding binne det der, as ik thüs bin, dóchs altyd ien is, dy't net goed harket, ja det ik einliks iepenbier de gek ha mei det bibellêzen, wol ik hjir efkes fornije, det se glêd forbjustere binne. Wis, ik tink, en tocht do ek al, oer in hopen dingen oars as my yn myn earste brij to iten jown is. Mar det brükme hat in diel fen myn opfieding west, en ik leau alhiel net det ik der in sprütsel minder fen wirden bin. Det brükme heart by myn oantinken oan in lokkige bernetiid; by de frede fen it forline. Det brükme is my hillich en djür, om't it myn aldene brükme is; ik mei der nin kwea fen hearre, lit stean det ik der seis om laitsje scoe! Heit hie it greate boek al iependien en it blêdwizerke op 'e tafel lein. Hy hie Lolke forbean, dy't de houn hünde; hy brimde al ris, en scoe krekt bigjinne, do't my hwet yn 't sin kaem. Ik frege: „Scil ik it lézen hjoed ris fen heit oernimme?" Dy frage wier hwet bütenwenstich, en sa waerd er ek opnomd. Heit harke der frjemd fen op, det ik, dy't oars trochstrings net mear nei de bibel taelde — det miende er alteast, — der nou oars oer tocht, sa 't like. Mar hy andere döchs foartynienen: „Ei jawis wol, hwerom net?" en woe my it boek oerjaen. „Né, dér net üt," sei 'k. „Ik woe in kapittel léze yn 't Frysk." Do seach ik yn fiif forhearde troanjes, en fen 'e weromstuit stiek Bijke de kop ek op. De bibel en it Frysk wirde net jamk yn ien sike neamd, alteast yn 'e Gaestmar net. — „Jawis, yn 't Frysk," forfette ik. „En it is tige moai, dêr kinne jimme fen op oan. As Lolke myn kofferke ris effen krije wol " Det wier gjin dove sein. Lolke hie wol smucht op hwet nijs; mal ef moai, det kaem der sa lyk net op oan, — en as er 't for 't sizzen hie, den mar mal. Wyls't hy myn reiskammeraet helle, die ik myn bést om heit-en-dy kiear en düdlik to biwizen, det der neat nin forkeardens yn myn plan stike. Ik fortelde hjarren, det der lange jierren lyn in menniste domeny to Boalsert stien hie, dy hie yn 't Frysk in hopen dingen skreaun, en it Ewangeelje fen Matthewes ek yn üs memmetael oerbrocht. En dy forfryskinge wier him wakkere bést slagge. „Soa; en ho hjitte dy man?" sei heit. Ik neamde domeny Joast Hiddes Halbertsma. — „O, det wier dy Grouster!" forfette er. „Deselde dy't det stik fen 'e Treemter skreaun hat. Nou, dêr docht er alderheislikste mal yn, hy spot mei God en syn gebod, om samar to sizzen. It scil wol in frjemde domeny west ha, tinkt my sa." „Né heit," sei 'k; „dy skiednis fen 'e Treemter is fen domeny Joast" syn broer, dokter Eeltsje. Mar dy scil 't ek wol sa slim net miend ha. Hwet komt det der boppedien ek op oan? It Ewangeelje fen Matthewes is der like goed om. En dêr! it selde genoatskip det jimme bibeloersetting ütjowt, hat de fryske ek printsje litten." Det léste sizzen wier in troefkaert, alteast for heit. Hwent „The British and foreign Bible-society" wirdt yn 'e orthodoxe wrald for fol oansjoen. Hwet dêr fendinne komt, kin net oars as goed wêze. Der scille ünder myn lêzers wol güds rinne, dy't miene det se hjar goedens wol halde meije, dêr oan 'e oare kant it Kanael, mar sokken witte der suver neat fen. De Ingelsken binne just tige for 't Goede mei in kaptaelske G. Yn 't stik fen Godstsjinst en hwet dêr mei anneks is, kinne wy in puntsje oan dy ljue sügje. Binammen de sinding: dêr forskreppe se hjar hast om. Hja wolle graech alle minsken dy't yette yn 'e fordoarnens omdünje, Ingels(k) meitsje. Tsjinwirdich stjüre se hjar sindelingen by seksjes nei de Transfael, mei kistefollen traktaetsjes en dumdum-koegels. De traktaetsjes brüke se om de Boeren it paed nei de himmel to wizen, en de koegels om se der hwet gauwer yn to krijen. Mar de Boeren wolle net graech Ingels wirde; dy sjitte werom. It is troch alles hinne, sa godleas as det folk is. Men biskammet yen om sokken, en me skammet yen dübeld as men bitinkt, det dy boere-hüshalding dêr yn Afrika yette fen yens foarfearne skaei is. Hwet kin der al in ünderskie wêze twisken bern üt itselde laech! De Nederlanners binne ek nin Ingels, mar it bigjint der döchs al moai op to lykjen. Forline simmer ha se de hiele maetskippy op in fredeskonferinsje bean, en in stik twa trije nije foarten oanlein; it earste om 'e oarloch, en it oarde om 'e minsken ta de wrald üt to helpen, det ommers ek likernóch op it selde delkomt. Itskurve soadtsje üt'e Transfael mocht net by det fredespetear komme. Hwerom 'nt, det is sa klear as kofjetsjok. Hja scoene de boel skeind ha. En dêrby, me moat it iene wolris litte om it oare. John Buil wier der ek by ütforsike en as dy en üs Paulus-om elkoar dêr spritsen hiene, den hie 't do faeks al bargebiten wirden. Nou binne se inoarren tominsten earst yn 'e faksen flein, do't de konferinsje al foarfêst oannomd hie, det der nea nin oarloch wer fierd wirde scoe, as om 'e frede to biwarjen. Hwet kin sa'n lyts lantsje as uzes al in bult goed dwaen, en hwet binne wy döchs fikse minsken, by dy oerkommelingen fen Boeren, siz ik yetteris! Nei dizze lofsang op Ingelske godstsjinstigens, freedsumens en sêftsedigens, en de Nederlanske deugden fen 't selde boerdtsje, scil 'k fierder fortelle. Dizze hiele ütfal liket niy nou hwet rombommich ta. Mar 't wier do moade om sa oer 'e Ingelsken to praten. „Yn ein tün is nóch to wjoeden" det forgeaten wy do. En det scille wy yet wol ris faker forjitte, ha'k soarch. 1907, Ik mocht dos ut myn Frysk testemintsje foarlêze, om't it yn Londen printe wier. Lolke sette de koffer foar my del, en ik helle it boekje yn 't donkerblau bantsje, det myn lêzers hoopje 'k wol kenne, foar 't ljacht. Myn sin foei op Matthewes VI. « Under it lézen kipe ik myn hearders altomets ris oan. Heit knikte üt en troch; it gyng him wol nei 't sin, like my ta. De bern harken earst mei saun pear earen, mar 't foei Lolke al gau hwet öf, leau 'k; dy hie fêst hwet mear mallichheit forwachte. Mem skodholle forskate kearen; hja sei lykwol neat. Mar do't ik kaem oan dizze moaije wirden: „Bidde jimme den sa: Us Heit, Dy'ste dêr biste yn 'e himelen! Dyn namme wirde hillige; Dyn Keningryk komme. Dyn sin wirde dien, allyk yn 'e himel, sa ek op 'e ierde. Jow üs hjoed üs deiliks brea. En forjow üs üs skilden, allyk as wy forjowe üs skildners. En lied üs net yn 'e forsikinge, mar forlosje üs fen 'e kweade. Hwent Dines is it keningryk en de krêft en de hearlikheit, ta yn ivichheit!" — do gyng it hjar to grouwélich. Hja sloech de hannen yn elkoar, en sei: „O fij jonge! dit giet to bot! O, ik kin 't my net bigripe, det in domeny soks skreaun hat, sa'n ge- learde man! Och och, hwet is 't langer binaud! It Onzefader yn 't Frysk!» Al hie 'k in toga oan hawn en in siden klotske op, ynpleats fen in jas mei glêdde knopen, it scoe nei dizze wirden like goed bliken dien ha, det ik gjin abbekaet wier. Hwent ik siet forlegen om in andert en det sit in abbekaet ommers nea net. Ik swei, en det net om't ik bang wier, det mem myn andert faeks net forneare koe - hja kin alles fen my forneare, sünt ik om utens tahald, - mar om't ik sa gau net wist hwet ik sizze scoe. It wier efkes tige stil; men koene in spjeld fallen hearre. Mar do kaem it andert fen in kant, dêr't nimmen it wei forwachte hie, ik yn 't alderminst net. „Hea mem!" sei Nynke, en hja seach sa ear'nstich, sa earnstich, det ik der om glimkje moast, - „Hea mem! forstiet üs Ljeaven Heare den nin Frysk?" Sünt dy Sneintomiddeis det Nynke my sa mei in biret andert skewielde, is der al wer gans hwet tiid forroan, en folie is der ek foroare. Heit hat in Ewangeelje van Matthewes koft, krekt as mines, en hy lést der faken in kapittel üt foar, sünder det mem der by sit to skodholjen. Hja tinkt nou hwet oars oer domeny Joaste wirk. Myn aldste sister is yn'tiid troud; dy seit ek wol gau ris it kapittel op, en dêr is den nin wird Hollansk by, det kin myn sweager bitsjugje. Lolke lotte frij; sadwaende hoefde er net mear bang to wêzen, det hy net fakernöch poatstrou krije, en det it üs heit mei in feint hwet Öffalle scoe. Lytse Nynke is njunkelytsen in greate Tryn, en in greate wyldepüst wirden. Bijke moat nou it bonkebihimmeljen oan oare hounen oerlitte; syn gebyt bijowt hitn stadichwei. Mar hygranzetyet allike faek, — dêr't ik yetteris de lankmoedigens for ynrop, om t er mar in houn is. Ik seis bimasterje myn lansljue tsjinwirdich mei drankjes tsjin 'e moadegoarre, dy't wol helpe scoene, as de pasjinten mar fen op tiid ynnimmen wisten. En, einlings en to'n lesten, myn kofferke is al lang ta foetten üt. Ik ha 't weismiten om't it ald wirden _ en efter 'e moade rekke wier. In oar giet tsjinwirdich utfenhus mei in taske, en mèn wol op 't lést ek net minder wêze. Mar binne mei de jierren de omstannichheden en mei de omstannichheden wy foroare; is in hopen hwet do moai like nou raer, hwet do jong wier nou alder, en och! hwet do for wierheit nomd waerd nou jamk in ljeagen wirden; hat folie det do yn eare en oansjên halden waerd, nou al syn krêft en wearde forlern, det moaije wird üt in berne müle hat for üs folk-en-dy en my syn wirdije bihalden, en det scil sa bliuwe, ont it mei üs unthald giet as mei Bijke tosken. En om't ik tocht det it by oaren ek syn fortuten dwaen koe, ha 'k nou forteld ho en hwerom eft it sein waerd. Lytse Nynke fen do! ik bitankje dy for hwetste üs, greate minsken, do, yn 'e ünskild fen dyn njuggen jier, leard haste! — Greate Tryn fen nou! ast', sa't ik hoopje, mei'tiid ris in Fryske mem wirdste, en dou praetst tsjin dyn bern oer üs Ljeaven Heare, lear hjarren den ek, det er like goed hjar Frysk, as in oarmans berne Hollansk forstean kin ! En jimme, Fryske heiten en memmen, dy't dit drankje sünder tsjinsin ynnimme! — gean hinne en doch krekt allyk! Haerlem, 1899. IV. Sabeare-letterkindige Friezen, en letterkindige sabeare-Friezen. Hwet pofferich praet ta bigjin. - Undergirdyntsjes. - De skriuwer is bang det it papier opslaen scil. — In sabeare-letterkindige Fries. - In letterkindige sabeare-Fries. - In wolgedien hear trêddet binnen. - Frysk skriuwen gjin kreweike twisken kofjedrinken en iten. — Yette. Der habbe wol tiden west, det der gans hwet minder dien waerd oan 't Frysk, as tsjinwirdich. *) It Frysk kladderet moai by de wal op ; *) ik"brflk" mei sin it tiidwird: eame hwet oan dwaen, om ris sjên to litten ho't det brükl wirde kin. Om't in Hollonner seit: .Ik doe aan Engeisch," tinke in hopen Friezen, det se skriuwe meije: „Ik doch oan 't Frysk." Dit doogt net. yn 'e bitsjutting dy't hja der oan ,owe. De btsjutting fen earne (hwet) oan dwaen is oars as dy fen 't Holtfnskeaar,, ,ets doer^ Det léste wol sizze: earne mei piele. Mar as in goêfries seit ef skriuwt: „Dr. Ee ltsje hat in bu te oan t Frys dien" den is syn bidoeling net, det Dokterom in bulte mei frysk skriuwen p.eld, mar syn skriuwen üs sprake tige foarüt brocht hat. It ünderskie is düdlik, tinkt my. as 't sa trochgiet is 't ringen alhielendal wer op 'e kluten. Yn 'e greate stêdden dêr't genöch Friezen tahalde, binne fryske selskippen komd, dy't libje as in hart. Hja telle hjar leden by 't hündert en halde op syn minst wyks ienris in gewoane gearkomste, en jiers wol twa-trije-ris in iepenbieren-ien. Yn sa'n gearkomste heart men nea nin wird Hollansk, - 't is Frysk hwet de klok slacht. En de ljue drage allegearre om bar in stik foar, meastal eigen wirk, inkeld ris hwet fen in oar, en dêr wirdt mei saun pear earen nei harke. Men moat rekkenje, sa'n selskipsjoun is trewis for ljue dy't hjar tael sa heech halde. Fierders wirdt der sünt in jier-ef-hwet Frysk leard oan e hegeskoalle to Utrecht. Dêr moat al safolle brükme fen makke wirde. Dr. Buitenrust Hettema hat it tominsten sa drok as fleanen; der giet praet fen det er help krije scil. — En hwet wirdt der net in hopen Frysk skreaun! Wy habbe nou al trije fjouwer tiidwirken dy't goed bisteane, en der wirdt ek in Frysk wirdboek ütjown! — Dit allegearre siz ik, as der ris inkeld in frjemd is, dy't my nei üs memmesprake freget, en hegernöch stiet om der bilang yn to stellen, 't Scil wol forkeard wêze, al sok poffen en blazen, mar men is op 't lést mar in minske; en hwet hat in oar der ek sa lyk mei üt to stean, det de fjouwer mürren fen üs taelwent der sa keal ütsjugge! By aids plichten alle Friezen ündergirdyntsjes foar 'e glêzen to habben, det in oar hjarren net op 'e tafel sjên koe. Det brükme slyt nou üt; de iene docht it, en de oare lit it. Ik bin foar ündergirdyntsjes. Tsjin ljue üt oare lansdouwen siz ik it neiste, mar it alderneiste hald ik for mysels. Tsjin 'e Friezen ha 'k lykwol hwet oars to sizzen; dêr bin 'ksaefterhalden net tsjin. It is wier: der wirdt tsjinwirdich gansk yn 't Frysk skreaun. Det skilt hwet by in jiermennich lyn. „Sljucht en Rjucht" komt der alle wiken oantögjen mei acht blêdsiden, (buten it omslach, frjeonen!) det liigt der net om. It „Selskip for Fryske tael- en skriftenkennisse" scil 't nou ek heger forsiikje mei it tiidskrift „Forjit my net", — om 'e moanne in jefte. En alle amerijen wirdt der, den fen 'e iene, den fen 'e oare, in nij toanielstik ütjown. Fierders binne der yet forskate kranten en krantsjes, dy't altomets in bekjefol Frysk meiprate. Itnaeit der üt as ald smoar; mei gauwens slacht it papier op, safolle Frysk wirdt der printe. Dit liket moai. Men scoene sizze, wy kinne de ündergirdyntsjes nou wol misse; habbe in letterkinde dy't klinkt as in klok. Mar as men de saken ris goed op en del biskóget, leit it lan oars. Troch de ljue dy't mei de pinne omskrippe om üs lansljue hjar eigen tael ünder 'e eagen to bringen, rinne in bulte sabeare-Friezen. Neffens it wraldske birin is hjar wirk den ek sabeare-Frysk. En men fynt der ek sabeareletterkindigen ünder, — dy't, alwer neffens deselde wet, sabeareletterkindich skaei to wrald bringe, as se fen 'e baen reitsje. Det sadwaende, wy ha twaderleije soarte fryske skriuwers, dy't hjar pipen wol yn 'e sek halde mochten: sabeare-letterkindige Friezen, en ietter- kindige sabeare-Friezen. De sabeare-letterkindige Fries is de béste fen twa minnen. Syn forkearde ynfloed op üs sprake gappet fierder as 't byt. Hy wier yn syn bernejierren immen dy't nea net mei wiete foetten yn e skoalle kaem, en altyd op 'e foarste bank siet. Hy helle nin prottersaeijen mei ünder 'e skürrepannen wei; hy kaem it lan net mei üt to aeisiikjen, en as er alris in aei foun, wier 't yn 't hinnehók, en hie heit ef mem it him hjitten. Leappe det koed er net, hwent de sleat wier altyd folie greater as syn moed. Master forklearre altyd, det er nin gehoorzamer leerling hie. Yn 'e hüs siet er twisken syn mem en de hird yn. Do't er alder waerd (wizer is er nea net wirden, hwent wiis hat er altyd west,) do't er alder waerd, sei 'k, en op 't fragelearen gyng, sei er de oaren de fragen foar. Hy wier tweintich jier, ear't er foar 't earst nei de frouljue gyng, en gyng do fensels yette oan 'e forkearde kant sitten. Der siet oars wol hwet by dy jonge, det sei syn mem tominsten; hy lies in bulte, en hie oeral in skoan bigryp oer. De hiele Kathechismus koed er fen büten en yn it oanheljen fen bibelteksten hied er syn gelikens net. En den koed er de frjemde nammen üt det béste boek ek sa moai ütsprekke! Syn eigen hoazzen en foetsokken koed er stopje, ja ik wit net ho slim eft it wol wier, — mar as 't der ta kaem, koed er himsels biwaskje en bilaepje, leau 'k. Hy makke ek wol rymkes en mei de riedlingen fen 't skoeralmanak wier er altyd al ré foar't in oar tiid hawn hie om der efkes oer to praktisearjen. Ho't it nou krekt yn syn wirken gyng, en hwet it wier, det wit ik net, — mar op in dei stie der in stikje fen him yn in frysk krantsje. En do wier er samar yn ienen frysk skriuwer. Sünt moezzet en poezzet er sa mei inket, det hy wyks twa-trijeris in nij skrift fen master, en syn wiif (hwent hy is yntiid ek troud) om 't fearnsjier in nij tafelkleed fen 'e lapkepoep ha moat. Hy fortelt troch de bank dingen, dy't wier bard hjitte to wezen, mar seit oan 'e ein fen syn wiere skiednis trou, det er der gans hwet byliigd hat. Oars scoene de ljue faeks ris miene kinne, det er oars neat as wierheit to fortellen wist — en det liket hwet lyts. Syn greatste krêft skület yn 't meitsjen fen toanielstikken, en den past er tige op, det alle minsken bliid en lokkich binne as 't üt is. De measte Frysklêzende Friezen slaen lykwol syn stikken oer, — as se der tominsten gjin sin oan ha om in knipperke to dwaen, — en dêrom bliuw ik der by, det hy de béste is fen twa minnen. Mar nou de letterkindige sabeare-Fries. As dy him oan Frysk skriuwen bikweadiget, wirdt it slimmer. Det er letterkindige is, üntstriid ik net, oars scoe 'k ommers ek in oare namme for him ütsiikje. Det er net tige wittenskiplik ünderlein, ef, sa't er seis skriuwe scoe, tige üntwikkeld is, dér scil 'k like min hwet fen sizze. Mar hy is in Ljouwerter; hy hat sadwaende yn syn jonge jierren oars net heard, en oars net spritsen as stedsk, en to'n earsten lichtwol meidien oan 'e Ljouwerter flearremüzerije. Ef, as er syn earste siken helle hat op in boeredoarpke, — hy hat fader en moeke tsjin syn alden sizze moatten, moast syn broerren en sisters joukje, en wier fiersto heech fen komöf om mei boere- en arbeiders-bern op en ut to gean, en sadwaende it Frysk det him yn 'e hüs to min tapart waerd, op 'e bürren op to fandeljen. En hy hat ek sa lang buten Fryslan omhollandere, det it Frysk him for trije-fjirde part üntkomd wier, do't er ljeafde bigoan to fielen for syn memmesprake. Ef yn elk gefal: hy hat in bulte leare moatten; earst op 'e gewoane, en do op 'e hegere boargerskoalle ef op 't gymnasium, en op 't lést faeks ek wol op 'e hegeskoalle. En hwet der for de mage fen syn geast ornearre wier, det waerd him allegearre yn hollanske brij biret en him mei in hollanske leppel tapijd. Kokhalzjen joech him nin byt, — it moast der troch. Dy't soks nou fortarre kin sünder der oars noch oars fen to wirden, dy is spekkeaper. Mar de measten binne sa sterk fen ynhouten net; hja strüpe der wol net foar op, mar hja bigjinne njunkelytsen sa oan det ivige Hollansk wend to reitsjen, det se der yn bihirdzje, enoarsneat ha kinne. As sa'n ien den letter de geast mient to krijen, en him oan 't Frysk skriuwen jowt, den kin der ommers nin rook noch smaek oan syn tael wêze? Hy tinkt yn 't Hollansk, det is sa klear as in kluntsje. As in earme lüsangel ris yn in rikeljueshüs to wenjen kaem, den scoe syn earmoed dübeld en dwers oan 't ljacht komme, hwent hy hie fensels nin jild om 'e hannen om der him nei to klaeijen en to skoaijen, en 't hüs fen binnen yn oarder to krijen. En as immen, dy't yn 't Frysk net iens mear tinke kin, syn tinzen döchs yn dy tael uterje wol, den is er der like tsjoed oan ta as sa'n earmoedsaeijer, oars? In hopen goede Friezen skriuwe brieven yn in soarte fen Hollansk, dêr't me fen bisaut. In deimennich Iyn krige ik ien fen immen, dy't ik safier net krije kin, det er my yn. üs eigen tael skriuwt, ja, dy't it mar sa matichjes fen my op kin, det ik it him wol doch, — en yn det brief kaem ünder oaren dit foar: „Ik ben van't winter nog niet toe de deur uit geweest, omdat ik ben so aangehaalt met de griep."*) Mei üs letterkindige sabeare-Fries is 't rjucht-oarsom. Nim ris oan det er itselde to fortellen hat as Hildebrand earne yn 'e Camera Obscura: „De deur ging open en er trad een welgedaan heer binnen." Sünder him ek mar efkes to birieden, ef him tominsten in lyts krisseltsje to skamjen, scil er it sjê-sa dwaen: „De doar gyng iepen, en der trêdde in wolgedien hear binnen." Tige moai, 'nt wier? My tinkt, it is hast krekt sok Frysk as it sleau praet fen Hidde' Hylk Hollansk wier. Det wier in arbeiders-frouminske oan üs kanten fendinne; hja hie in fearnsjier to Harns wenne, en do't se wer yn 'e Gaestmar kaem, stelde se hjar oan as hie se jierren oanien *) As ik, dy't hjir nou al njuggen jier yn Haerlein tahald, moarn de dei by dy man kaem, en him yn 't Hollênsk oanspriek, den scoed er grif sizze: „Skeelt it dy yn 'e plasse? Tink der om hwerst fen ütbret bist!" Dit inkelde stealtsje teikenet moai lyk trije-fjirde part fen 'eFriezen, dy't der op dit stuit libje. oars neat as Hollansk praet, en wier hjar memmesprake hjar üntkomd. Hja kaem by alde Rindert pötskipper, en sei tsjin 'e man: „Myn oude holpanne is gebrutst, nou moet ik in nijen-een képe." Hwet Rindert sei, en eft er ek in nije holpanne oan 't minske sliet, dêr wit ik net fen; as 't my oerkomd wier, hie'k se mei de stokdweil fen't skip öfreage. Nou hear ik güds müskopjen: „Lekskoaijen is neat, detkininlyts bern wol, — mar ho scoed er seis oan mei dy „binnentrêdzjende" hear?" Nou frjeonen, wird for wird Hildebrand neibauwe scoe'k net, hwent den bliuwt it Hollansk. Foarst scoe'k der om tinke, det in doar yn 't Frysk net üt himsels iepen giet, mar iepen dien wirdt; Oard, det men yn Fryslan net binnen trêddet, as der tominsten nin bran is, mar deabidaerd der yn komt-, Trêd, det me net wolgedien is, al weagt men ek like swier as trije fette bargen meiïnoar, mar det me der skoan utsjucht, en Fjird, det me by uzes net fen hearen, mar fen manljue praet. Do't dit drankje for 't earst printe waerd, folge hjir efter, yn in noat: „De vocativus minhear lit ik der buten; dy sit der al yn biroaske, — en it is myn wyt net om de hiele wrald op 'e nekke to nimmen." Det ha'k hjir mei 't al döchs mar dien, sa't ik it nou ynsjuch. Us biskaefde omgongsfoarmen foreaskje nou ienkear, sa 't liket, bisündere titels for manljue en frouljue dy'taltyd, efbygelegenheit ris, hwet oars wêze wolle as in oar. It moeit my det wy üs hjiryn ek al wer, lyk as yn safolle dingen, nei de Hollanners en 't Hollansk skikke, ynpleats fen der seis hwet op üt to finen, — mar it scil wol net oars kinne, ha 'k yn 'e rekken. Det sadwaende, dames en hearen! — ik liz my yn dizzen by 't gebruk del. Ik scoe dêrom sizze: De doar waerd iepen dien, en in man dy't der skoan ütseach, kaem ta de keamer yn. Alles hwet men yn 't Ingelsk, Dutsk, Fransk en Hollansk ensfh. sizze kin, det kin men yn 't Frysk ek uterje. Mar men moat fensels net ünder 'e pantoffel fen ien fen dy oare talen sitte, hwent den hat it spil luzen. Sa siet Hooft — mar it wier syn eigen bidriuw, wyls't üs sabeare-Fries net oars kin! — by 't Latynsk ünder 'e pantoffel, en det hat syn Hollansk net moaijer makke. Ik ha nou twa soarten fen skriuwers bispritsen, dy't mar ljeaver ophalde moasten. om't hja net manskernöch binne, en ek net manskernöch wirde scille om üs goed Frysk ünder 'e eagen to bringen. Der binne ek yette güds dy't folie better koene, as se mar woene, — mar dy't der hjar net genöch op ütlizze. Goant noch ta, minsken! leau döchs net, det it skriuwen fen in stikje Frysk krekt sa'n kreweike twisken kofjedrinken en iten is! Gysbert Japicx sliet allike heech as Vondel, al wier 't „mar" Frysk, dêr't de ald Boalserter syn tinzen yn joech. De beide broerren Eeltsje en Joast kinne bést munster je tsjin Beets en oare forneamde Hollanske dichters en skriuwers, al wier 't „mar" Frysk, dêr't se sjongende en skriuwende for opkamen. Mar Gysbert noch Eeltsje ef Joast hie 't ea sa fier brocht, as se hjar net op hjar memmetael ütlein hiene, — det is to sizzen: as de foarste yn 't skoalhüs, de oarde by de pillen en de léste yn 'e pastorije bleaun wier. Hja habbe harke, ear't hja seis hwet seine. Immen dy't praten leare wol, moat it fen öfharkjen ha. Dêrüt folget fensels, det immen dy't hwet skriuwe wol, earst ek harke habbe moat. En as men Frysk skriuwe wol en men wennet to fier fen syn ald heitelan óf om harkje to kinnen, den moat men hinnegean en lear in mennich fen Gysbertomme moaiste dichten, — b. g. „Tsjeskmoars sé-eangste," — de „Rimen en Teltsjes", en fierders de stikken fen Walingom heal fen büten. Det is goed foar yens stylfoarminge en forriket yens wird-eigendom. Sa scil men de djippe slodzen misrinne, dêr't de letterkindige sabeare-Friezen oan 'e hals ta yn weisakke kinne, en hjar lêzers nei ta loadse. En den is men it hoekje to boppe. O dy letterkindige sabeare-Friezen! dy biskriuwe hwet! Ik wol graech oannimme, det hjasels faken sa gjin erch habbe yn hjar kwael, mar hja meitsje it spil fen aeijen as men der yen net for hoedt, sa is 't mar. Hwent hja ha lêzers; hjar stikken wirde ornaris net oerslein. Hja skriuwe jamk moaije stikken yn 't Hollansk; scoene se den stean foar sa'n bekjefol Frysk? — Sa wirdt der tocht. En den binne se troch 'en tiid ek ja sa iverich as de goeden, sa't det yn wol mear dingen giet. Hja krewearje alderheislikst for hjar sabeare-Frysk, en wirdt der hwetoan 'e merk brocht, dêr't hja nea net fen heard ha, den binne se der opslach by om to sizzen det it net libbet. Ik ken se wol, dy't om 'e trije fjouwer wirden ien unfrysk wird brüke en it den foartynienen for libben nij-Frysk slite wolle, howol't nin goê Fries it yn syn poannemütse krije scil om it to brüken, — en dy't alle fryske wirden, dy't hja nea net witten ha, ef dy't hjar forgetten binne, for dea en bigroeven ütrache, b.g. yette. Det der yette in hiele kloft Hynleappers is dy't it yette net litte wolle om yette to sizzen.... Sokke biroerde Hynleappers, net? Haerlem, 1899. Dit „drankje" dêr is mar gans spil üt foartkomd. Dr. J. B. Schepers makke hwet „drippen" ré, en woe ha, dy scoene sokken ynnimme, hwa't myn „drankje" to hird oankaem. Dêr gyng ik wer tsjin yn mei in „Iepen Brief", en do ha wy letter leau 'k elk yetris in kear nei-iggewearre yn Sljucht en Rjucht. Ik tink oer 'e haedsaken yet krekt as do, mar dy striid hat my neitiid döchs moeid. It gyng forgees to bot en det laei him binammen oan my. In pear jier letter hat Dr. Schepers yn 'e „Groene Amsterdammer" ris sein, det ik leaude fiersto folie oan opsetsin by 't brüken fen tael. Ik wit net rjucht yn hofier hy en ik it nou iens binne, en 't is hjir gjin plak om soks üt to meitsjen, — mar dér hied er gelyk oan. Det to folie leauwen oan opsetsin sit ek troch myn earste „drankjes", en dêr binne se minder om. Ik woe se der lykwol net om weismite, sa slim wier 't net, tocht my. Foroarje, — och, dy't de saek kindich is scil wol ynsjên det soks net oangyng. Men moat se yn 'e goedichheit mar nimme sa't se binne, en mar hwet foarsichtich wêze by 't ynnimmen; ik wit der mear 'nt fen. Det se yet wol helpe for 'e kwael dy't ik oantaeste woe, en dêr't yet ytlike lansljue mei oanhelle binne, leau ik fêst. 1907. V. It Frysk op 'e skoallen. Dóve prikken. — Hwer't üs bern it Frysk wei leare moatte. — In rymke der by lans, mar det der dêrom net by lans is, neffens de skriuwer syn bitinken. — Ho swier eft it der yn hinget, om krekt üt to byldzjen hwet men seis seit. — Ho't bern skriuwe scille as se 't goed kenne, en hoffer Frysk wy den fen hjarren op 't papier krlje. — lt algemiene Frysk is der al, hoeft net mear opboud to wirden üt üs tongslaggen. — ln oantreasting. „It Frysk op 'e skoallen!" Dy leuze is mei mear sokken de branje dêr't wy nou al in jier twa trije üs stridersfjür mei oanhalde en üs klomske moed by waermje. „It Frysk moat op 'e skoallen leard wirde, den wirdt it better ..." „len wird fen master docht mear fortuten as tsjien fen'e alden ..." „As üs bern Frysk léze en skriuwe kinne, bliuwt hjar memmesprake der better yn, hwent den kin 't Hollansk noait sa folie fet op hjar krije as nou.. Goai ien fen dy prikken op 'e hird en de loge slacht oan 'e balken ta. Mar 't is wol spitich det der sa'n bytsje helm yn sit en der mei gauwens neat fen oerbleaun is as in heap yeske, dêr't hwet gleone houtspranken op omdounsje. Soks hat men fen dove prikken. Hwent det binne 't. As wy wachtsje scille op 't Frysk-learen op skoalle, den kinne wy by-'e-tiid wol ald en to'n ein, ha 'k soarch. It is der foart net oan ta. Dêr moat mear krêft efter, as 't freegjen fen inkelden; de folkswil moat de rêch der ünder sette! En dy is swier to rissen, dy wol hast net üt it alde sté. Dy moat oantreast wirde, det is üs neiste wirk. Wol it folk net mei-freegje, üs freegjen allinne scil net jaen. En al scoe 't jaen, as de bern hjar alden it nut der net fen ynsjugge, scil 't skoallefrysk net folie sjedden oan 'e dyk bringe. It is net wier det ien wird fen master mear jowt as tsjien fen 'e alden. It is net wier det master de bern heit-en-mem-sizzen leare scil yn hjar skoalgongerstiid, as de alden hjar yn 't fader-en-moeke-bigryp opfied ha. Sa't in alder syn bern went, sa binne se. Ik wit güds, dy't tige meistride for 't Frysk en siker kriich genóch habbe om Friezen to wêzen oeral dêr't it heart, mar der net ta komme om thüs heit en mem, en by de famylje omke en moeike to sizzen. It hat altyd fader en moeke en oom en tante west en det bliuwt it. Ik ha der neat gjin niget oan; it scoe my seis ek sa gean. Mar it biwiist de krêft fen itjinge yen yn yens earste brij to iten jown wirdt. Dy earste brij dêr moatte de alden it Frysk yn biriede. Dogge se 't net, den scil letter master syn wirk heaterskjen wêze, inkelde ütrinders net to nei spritsen. En geane de bern op skoalle, den scil yet altyd de deiske omgong yn 'e hüs en op 'e bürren, binammen it sizzen en dwaen det hja greate mirtsken öfharkje en öfsjugge, hjar foarmje; yn 't stik fen tael like goed as yn oare dingen. Mei de bisündere tongslach fen 't gea dêr't se greatbrocht wirde, nimme hja de bisündere wirden en omgongsbrükmen ek oer, dy't frjemdsin en sabeare-fatsoenlikens dêr oanhelle ha. Hjar eigen sprake leare de bern buten skoaltiid; as master hjar dêr yn ünderrjuchtsje scil, kin er oars neat dwaen as 't jonge beamke üt en troch hwet bisnoeije, ris in hingerich tukje opbine, en al sa mear. Forline jier skreau ik: „It Frysk op 'e skoallen," sa hear ik nou faken, „It Frysk op 'e skoallen is ien fen dy saken Dy moatte der troch, hwent oars komt it forkeard: Den habbe üs berntsjes hjar tael gau forleard! It Frysk op 'e skoallen, — jawis! det moat wêze! Den kinne de Friezen alteast sahwet léze De tael, dy't hja prate, — nou spant it der om, En léze se üs sprake ündüdlik en krom! Mar döchs, scil 't mei 't Frysk by üs bern hwet bidije, Den moatte hja mear as hwet skoalle-frysk krije! Gjin paekjen en moekjen, en al sok pohei, Mar heitsjen en memkjen, — dêr wint men it mei! It Frysk op 'e skoallen, — mar dit ek bitinke, Det master mei 't amper by 't ntitsdopfol skinke, En boarnt men 't hjar thüs net by 't amerfol ta, Den stille de bern oan it skoalfrysk neat ha! It Frysk op 'e skoallen, — 'k woe wol det wy 't hiene, En inkelde „Friezen" sa'n tsjinwar net diene Mar 't driuwt lang sa slim net as 't Frysk yn 'e hüs! De skoalle jowt krümkes, — 't giet thüs by de rüs! Ik tink der yet krekt allyk oer. En ik scil stride tsjin de alden hjar ünfryskens, om sadwaende 't üntfryskjen fen'e bern tsjin to kearen. * * * Sa net, — „it Frysk op 'e skoallen, 'k woe wol det wy 't hiene!" Wier 't earst mar ris safier! En wolle üs masters üt hjarsels bigjinne mei Frysklearen buten skoaltyd, safollesto better. Do't Dr. Schepers hjarren dêr op oanstie yn 'e lêzing dy't er fen 't jier op 'e miene gearkomste to Orou halden hat en dy't wy neitiid yn Forjit my net ünder 'e eagen krige ha, stjürde er krekt neffens 't kompas, tinkt my. Mar mei syn learplan hold er in streektwa üt 'e koers. Wirdt det folge, den stille wy 't gat net bisile, ha 'k soarch. It bern scil bigjinne mei 't fortellen fen 't ien ef 't oar yn syn Frysk, wol Schepers ha '). Fensels; hwent in oarmans Frysk dêr hat it gjin witten fen. Den moat it dy klanken op laei ef papier yn teikens omsette en dêr kin men it den meiiens by leare, ho't wy öfpraet binne om dy klanken to skriuwen. Det scil foetten yn 't gat ha. Schepers is der ek al bang for. Der is hast gjin slimmer wirk as it ütbyldzjen fen klanken. Mei de boekstavering fen de iene tael sa goed as fen de oare docht men it yet mar üt 'en 1) Oan inkelde dingen to sizzen hat Schepers, do't er hjir oer praette, bern foar 'e geast hawn, dy't earst al Hollênsk lézen heard habbe. Dêroin scil ik my dêr ek mar oan halde, hjir. rügen, en seis dêr habbe skriuwers en dichters wol oan, lit stean fen bern. De hollanske skriuwers skriuwe hjar tael dóchs allegearre gelyk, seit men ? 't Mocht hwet. Ja, as se it ikere Hollansk skriuwe. Det ha se altyd sa en sa skreaun sjoen yn 'e boeken en dêrom docht den it each it ear syn wirk. Mar sjuch se ris oan 't ütbyldzjen fen Hollanske tongslaggen. Den is 't maklikste hjarren to slim. Nim b.g. de swiere klank fen 'e aa, sa't men dy heart yn 't Amsterdamsk, yn 't Oeldersk, yn 't Grinslansk en yn üs stêdsk ek wol, binammen yn 't Snitsersk. De iene skriuwt ao, de oare oa. Oannomd, hja witte det de haedklank foar-oan moat by in dübelklank dy't net britsen is, den kin ien fen beiden net goed harkje. Twalüd, habbe P. en De C. letter foarskreaun yn hjar spraekleare en det is grif ek better as dübelklank. Mar twjillüd scoe yette better west ha, tinkt my nou; mear neffens üs taeleigen. Forgelykje twjiljen, twiebak, twjirrc, twinter. Hawar, ünder in steand seil is 't maklik kloetsjen, det sjucht men hjir wer oan. 1907. Siz tsjin in Fries, dy't net folie Frysk lézen en dos fen syn eagen gjin help hawn hat: skriuw ris boarst. Tüzen om trettsjen det er bjast set. Ien fen üs Fryske skriuwers (gjin minnenien) ha'k oars noait skriuwen sjoen as fatsjoenlik en hy seit dóchs fatsoenlik, det ha'k seis heard. In oaren-ien, oars ek wol yn steat om moai düdlik syn tinzen op 't pompier to bringen, skreau djarp for doarp. Dy j-sykte habbe in hopen dóchs slim, foaral üs Fryske brieveskriuwers; mei dy j tinke se alles goed to meitsjen. Men scoene sizze: ho komme se der oan! Oaren — hwet skerper yn sok ding — stille bwast en k\vat skriuwe for boarst en koart. Ik scoe hjir yet by 't seksje foarbylden bydwaen kinne, mar 't hoeft ommers net. Hwa kriget net ris in Frysk brief ünder 'e eagen, dy't fol stiet fen soks? (Flaters as v for /, z for s, g for ch, dêr kom ik net op. Dy sitte him mear hjir yn det de skriuwers ta de Hollanske boekstavering biwend binne en dy kwael kin men se gau ófnimme). Sa wol Schepers de bern nou oan 'e gong ha. Nou,as't sa moat,- mar dêr wol 'k foart gjin ja ef né op sizze, — den hat master in hijkeraedzje. Den mei er earst wol risoer syn discipels hjar earento wirk en hjar harkjen leare. Ik nim mar oan det se klear binne for 't ütbyldzjen fen klanken. Nou moat it bern ien fen trijen leard wirde, seit Schepers: eachtêch ef eech. Dêr bin 'k it mei iens; it leit der mar oan hoffer. Defoarm, dy't er seis brükt, seit Schepers. Soa, den moatte wy leare om elk syn eigen tongslach to skriuwen? Biskóget Schepers dit as in binnepaed nei de greate wei, ef wol er ha, det dit de greate wei seis wêze scil? M. o. w.: moatte de bern letter yet leare it algemien Frysk to skriuwen, ef is 't sa al moai? Yn 't earste gefal neatn ik it binnepaed in omwei. En yn it oarde Hawar, hwet wy krije stille as dèt trochgiet, dêr ha 'k gjin rjucht bigryp oer. Gans beammen en gjin bosk. In bulte priemmen en gjin jern. !n klok sunder wizers. Wynaeijen. In brodske leap op ierpelkoaijen. In dei sunder nacht ... ef oarsom. Fen alles hwet en dóchs neat. Skaed hwer is de man. Siikjen is swier wirk for immen dy't leaut, det er nea nin folie goeds fine scil. Ik jow 't op. Lit üs nou ris efkes beare det it safier is as Schepers it ha wol. Wy binne yn 'e skoalle by master Dykstra — in soan fen Walino-om — hjir by uzes to Nijehaske. Dy hat, stille wy oannimme, de bern goed ynprinte det se hjar eigen wirden, hjar eigen klanken skriuwe moatte, nou't se oan 't opstelmeitsjen geane. En sjêdêr: det kinstke kinne se sa krekt, det men bisaut der fen. Eare oan sa'n master, dy't in skoalfol bern fierder to krijen wit, as it Heger en Middelber ünderwiis en jierren oanien omgean mei de tael, mennich dichter en skriuwer! De Skanster bern — de Skans is it Noardwestlik part fen Nijehaske en Nijehaske is einliks 't Noardwestlik part fen 't Fean! — skriuwe sinnen as: „Ik hè myn sneinze huzzen an." (De tuksten skriuwe oan; hja hearre yet de o dy't yn det wird de a in oare klank jowt as er oars ha scoe foar in n.) „Dat wok net lowe." (Ien dy't troch 't tuke hinne is, skriüwt lo-e.) „Sok no mar is ophade fan skrüwen?" (Dy tüke skriuwt skrü-en). In mennich bern binne forline Maitiid üt it Mar wei to Nijehaske to wenjen komd. Dy skriuwe: „Hijthet mij slijn."(De efterlikste yn 't harkjen skriuwt heet en steen.) Mar dy bern, dy't dêr jinsen mei de finger op sitte, hwet binne det for güds? Master lukt de foarholle yn falden en freget mei de eagen hwet der oan is. (Yn koar): „Meester, wat moete wij nou skrive?" Snoade kopkes, dy spes patriae üt it Süd-eastlik part fen Nijehaske, det sa ien is mei 't Fean, det der yn in hopen hüshaldens al Feanster Hollansk(l) praet wirdt. Hwent hja bigripe samar üt hjarsels det master fen hjarren nèt ferget det se hjar eigen wirden, hjar eigen klanken skriuwe scille. Op hjar laei stiet net: „Moeke het mij sloegen ef „lk hè fader froegen ok met 'e kynders mocht te speulen, maer hij het seid fan né!" mar neat. Hja easkje fen master det er hjarren Frysk jaen scil om to skriuwen. Mar hoffer Frysk? Sines? Ef 't Skanster? Nou, det léste scil hy nou wol kenne, hy is der hjir langernóch for. Mar mei syn ündermasters, dy't hjoed scil 'k mar sizze fen Stroobos binne en moarn licht fen Staveren, scil 't der wol oan ha. Ef moatte de bern it Frysk ha fen det boekje dêr't Schepers ek fen praet? Bidoeld waerd it taelboekje det de hearen Postma en De Clercq gearstalle scoene, en det der sünttiid komd is. 1907. Hea ja, it Frysk fen det boekje, hoffer sines scil det wêze?Waling Dykstra sines? Schepers sines? Mines? Ef det fen uzes mei-inoarren? Master freget ho't er oan moat my dy forstêdske Nijehasker bern. En ik freegje, eft it Schepers nou ynmoed is, det de Gaestmarder master de Gaestmarder bern hélendoch for hielendal skriuwe litte moat en gund for gien en rund for roan ef roun, om't hja ta dy foarmen biwend binne? En det de Grouster by fuer swarre moat, ynpleats fen by fj&r en de bern welke skriuwe litte for hoffer ef hokker ef hokfor ef hokforren ef hwet-kin-t-my-skele-as-t-mar-Frysk-is ? Dit léste is mis. It kin my wol skele. Dy foarmen hélendoch» gund en rund en al sokke mear binne ommers ek Frysk. Mar my tinkt, it ünderwys moat him üt 'en rügen skikke nei üs literatuer, dy't njunkelytsen moai dudlik merke litten hat, hoffer foarmen hja for kar nimt. Det soks wol sünder slaefskens kin, leau ik grif. 1907. Wy hoeve gjin algemien Frysk mear to krijen, — wy habbe it, det is sa fêst as in mütse mei saun kielbannen. De jierren, yn boun mei üs letterkindigen, habbe it opboud üt 'e dyalekten, geaspraken en tongslaggen fen üs sprake en de tiid hat der syn seine oer gean litten. Hwer't se krekt each sizze ef sein ha, en wirch en bliuwe, det kin my nin grevel skele. Det is to sizzen, my as skriuwer net; om in oare reden ha 'k der sims wol bilang by om it to witten. Wy, de skriuwers, habbe üs oanwend om krekt dy foarmen ornaris to brüken. En wy witte ek allegearre wol det it Frysk dêr't wy yn skriuwe, net de omgongstael fen in aparte krite is; hwet de wirden oanbitreft likemin as de wirdfoarmen. Ja it scil der tink 'k mei de measten wol oan ha, det se in priuwke jaen kinne fen 'e tongslach fen hjar gea. Hja kinne hjar better rédde mei 't algemien Frysk. Ho't det sa komt? Om't it each yn allen skerper bylden jowt as 't ear. It ünthald hat mear haldfêst oan hwet it earste seit. Dêrom ek mei is 't each greater forlies as it ear. Wy brüke den, sa't ik sei, it algemien Frysk. Elk neffens de rykdom fen syn eigen geast, dy't by de iene gans mear wirden berget as by de oare. Mar nou wol ik dêrom net sizze, det det Frysk him krekt oan fêste wirdfoarmen halde moat! Hielendal net. Ik scil der nimmen skean om oansjên, as er êch skriuwt. As er dy foarm sa hiem hat ef sa fier boppe de oaren for kar nimt, det er dy yn syn wirk kans jaen wol op in lang libben moat gjin ien him det rjucht üntkreauwe wolle. Walino Dykstra en ik ha der ek nea nin messen om litsen, det wy de iene ünt-, de oare ont- skriuwe. Us algemien Frysk is ek gjin bisündere tael for de letterkindigen wirden, in dea elemint, in stilsteand wetter det tichtgroeit, krekt as de alde Tsjonger. It hat romte for alle Fryske wirden, dy't it sij hjir it sij dêr libje. Mar it mijt him for foarmen as hélendoch en huzzen en skun en futten en fuer en for wirden as welke en skade en hoofd. It is de greate stream dy't alle wylde berch-iekes en wjitteringen opnimt en nei sé bringt, mar it grint en it slyk det se meinimme geandewei forliest en bisinke lit. Wirdt nou it ünderwiis jown sa't Schepers det ütsielt — altyd oannomd det men it sa jaen kin, — den scoe 't heldere wetter fen dy greate stream hjir en dêr grounich wirde. En det scoe my danich moeije; him net? Dêr is wol sein en ik ha 't ek al ris lézen, det de broerren Halbertsma yn 't Grouster dyalekt skreaun ha. Det is net wier; ik wol 't wol biwize fen net. Hja brükten algemien Frysk, al is de Grouster tongslach wol tige tnerkber yn hjar wirk. Ik woe sa graech det it Frysk Selskip hwet mear prikken to-wirk stelde om wyt en stribjen by de Friezen bikend to meitsjen. Op 'e hündert gjin tsjien dy't witte det üs Selskip bistiet, lit stean det hja bisleur ha scoene oer üs skreppen en skürren. Wy arbeidzje fierstofolle op üssels. Wy moatte de bern ha, hwent den ha wy de takomst. Mar siker, dy krije wy net büten 'e alden om. Kinne wy net ris hwet dwaen mei fluchskriften en al soks? De Friezen binne ienkear wend, det de bakkers hjarren 't brea yn 'e hüs tögje. En kinne wy net ris in soarte fen landei halde? Dêr is my al oer skreaun. It koe hjir takomme jier op 't Fean ris bisike wirde. It Oranjewald is greaternöch. Fensels, men kin de tüch der to heech by skoerre. Mar altyd mei 't seil yn 'e gei driuwe, sa't wy oan distiid ta dogge, det hoeft likemin. Der is wetter by de rüs om ta to silen. As 't slim komt, kin der yet altyd in reef yn. 't Hearenfean, 1902. Sa'n landei, as ik my dy do foarstelde, is der fen 't jier for 't earst halden. Nou, it Oranjewald wier greaternöch, det is den tominsten ien ding, dêr't ik my net mei forrekkene ha. Mar it foei my neat ta, det der net mear minsken wierne. Döchs leau ik, det der mear komme scille, as wy ünder 'e selde omstannichheden wer sa'n dei ha kinne. It earste bigjin fen ,,'t Frysk op 'e skoallen" is der nou ek. By wolwêzen scille fen 't winter in fyftsjen masters op in sechtsjen plakken underwiis yn Frysk jaen, oan goed trijehundert bern. 't Is moai, det wy 't nou alteast sa fier ha, en wy ha ek reden om de moed der yn to halden. Mar yet altyd bin ik fen bitinken, det de ljeafde for eigen sprake it bern meijown wirde moat üt it aldershüs wei, scil it goed komtne op 'en dür. 1907. VI. Dichterwêzen. Hwet is in dichter? — It andert fen 't greatste part minsken. — It andert det somliken jowe. — It andert det in inkelden-ien jowt. — Hjar andert. — Sa praet in Fryske mem net! — In frjemde redenaesje oer in dük yn domenys hege hoed, en mear sok ding. — Hwa is in dichter? „Hwet is in dichter?" Earst frege ik it immen, dy't net sa botte bilêzen wier, mar like min dom. Immen dêr't ik fen forwachtsje koe det er mei 't andert kaem det it greatste part jaen scoe: it folks-andert op 'e frage. — „Ien dy't fersen makket," sei er. Ik gyng nei in oar. Det wier in humorist, op syn menear. „Hwet is in dichter?" — „Ien dy't syn bést docht om mei hündert wirden it selde to sizzen as in oar mei tsjien en in düdlike saek sa ündudlik fortelt, det gjin minske der kop noch stirt oan fine kin. Meastal mient er det er mei alle dingen op 'e hichte is, mar as de kniper op 'e skine komt, stiet er mei forlegen hannen. It jild neamt er slyk, mar de sintese boltsjes, dy't syn wiif der for keapet, himmelet er mei op. Hy mient det er ride kin op in hynsder mei wjukken, en hy kin net iens op in ezel sitten bliuwe. „Weitse op!" ropt er tsjin in oar en seis dreamt er nacht en dei. Hy klaget det de kinst op skobberdebonk rinne moat om it libben to halden, en bigrypt net det in minske earst wol gek wêze mei, ear't er jild ütjowt oan sokke ünnutte dingen as 't omnamjen fen sinne yn dei/oarst, fen minske yn bertling, fen se' yn skomkoppe wiid en al sa. Hwet wearlich, det kin men ommers seis ek wol dwaen as men oars gjin oanslach hat! In dichter...." Ik wier takoft en gyng nei nümer trije. Dy andere forheard: — „Ja, dèt scoene jy net witte!" Mear krige ik der net üt. De man woe net leauwe det it tinken wier. Det moeide my, hwent earlik-wier: ik wist it net en ik woe 't al graech witte. Skimerjoun kaem in goêfrjeon efkes oerwippen. Ik ken der him for, det er yens wirden hifket ear't er der hwet op weromseit, en op in earnstige frage sa mar net lichtfeardich-wei anderet hwet him earst yn 't sin komt. Oars koed er myn frjeon ek net wêze, hwent hwa't it neitinken to folie is, dy is my ek to folie. „Siz dou my ris: hwet is in dichter?" Hy makket seis ek fersen, en üt en troch goede, tinkt my. Forline wike hie de hjerst him yn 'e macht; do skreau er: Sjuch! de blommen, skromf'Ie, giel, Litte al hjar blêdden falie, Skrousk en keal stiet dêr de stalle, Long'rich op in sinnestriel! Goed sjoen nou, en goed sein! Licht sei ik it krektsa forkeard en hie hy de hjerst yn 'e macht ynpleats fen 'e hjerst him. Nei myn frage wier 't efkes stil yn 'e keamer. Do andere myn frjeon: „Ien dy't forheven dingen forheven to sizzen wit. Ien dy't fen alles de oare kant sjucht. Ien dy't sizze kin hwet in oar swije moat, om't er de macht hat om syn tinzen fêst to halden en üt to tinken, sa, det se foarm en wêzen krije. Minskekenner is er ek. En yette üngelikense folie mear, mar ik kin 't net sizze!" Foart neitiid stapte er wer op. Ik bleau in toarn allinne sitten. It wier ünderwilens forgoed tsjuster wirden ; mear as tiid om 'e lampe op. Mar ik hie gjin langst nei Ijacht. Ljacht hinderet it frije tinken. Ik ha 't wol, den moat ik de eagen tichtknipe, om better to sjên. Ik tocht. Hwet is in dichter? De minsken ha 'k frege om my hinne, mar nimmen dy 't krekt wist to sizzen. Jowt den det wird, jowt dy namme oan 'e dichter in wijing sa heech, det yens herte it formogen net hat om 't yn minskene sprake üt to bringen? Dichter! Is 't leauwer? Ef mear yette, is 't witter, bigriper fen al hwet üntkomt oan yens einich bigripen en witten? Sjucht er 't ünsjênbre, en mjit er de fierten fen 't ivich-ünmjitbre? Wit er to peilen de djipten fen libben en dea? To bidjipjen de grounleaze wiidten fen 't wêzen, fen kommen en gean en werkommen? Dichter! Is God yn syn wird en syn wirk? Dêr wier ien by my yn 'e keamer komd. Ik hie Hjar al fornomd, myn frjeondinne. Hwent as hja tichteby is, wirde alle tinzen klanken en alle klanken sjongsum; den is myn herte' sprake, myn Frysk, my as in sé dy't mei stadich en steatlik weachforwegen it skip de eachsein lans draegt. Muze fen 'e dichtkinst neamden de alden Hjar. En de Friezen plichten wol fen hjar Sjongfaem to praten. Mar ik doar net sizze ho't Hja hjit en eft Hja Hjar wol by in namme neame lit. Hwer't Hja weikomt, wit men net, noch hwer't Hja hinne gean scil. Hja is alles yn alles; Hja is it stille fen 'e romte, de koaraelsang fen 'e Natür; de ljachtens fen 'e dei, de tsjusterens en bjusterens fen 'e nacht; it rüzjen fen 'e simmerwyn yn 't beamte, it razen fen 'e stoarm oer sé en lan. Breed as dy fen in earn is Hjar flecht en it lüd fen it libbene wird is Hjar wjukslach. Diskear wier Hja komd om my in andert to jaen. Hwa't efter wolkne swart de blauwe himmel fielt, en moarntiidskleuren fynt yn 't sinken fen 'e sinne; Hwa't ünder stoarmgebear de stiltme op kommen wit; oer eltse sé, ho wiid, in stran bieaget, en langst nei rêst fornimt yn 'e ünrêst fen 'e weagen; Hwa't nóch oan 'e ikel hat om 'e ikelbeam to sjên; in wraldfol klanken heart yn 't rüzjen fen 'e reiden, in wraldfol libben sjucht yn 't triljen fen ien blêdke, Det is in dichter! Hwent in dichter sjucht en fielt en fynt en wit en heart hwet oaren amper eanje. Syn each en ear omfiemje yn 't lytse it greate, yn 't hjoed it moarn, en yn hwet tichteby is 't fiere en frjemde. Syn herte is 't ierdryk lyk; in siekerl fait der yn, — en üt 'e opsketten ier tynt tüzenfalde frucht! In mem tinkt tsjin hjar bern. In dichter fielt en seit de wirden dy't forklinke yn 't soarchsum memmeherte. In sike is him in bea, in trien de lude klacht fen 't folie moed, en yn in eachloaits sjucht er fen suvre ljeafde it hearlik-moaije byld. In blomke bloeit op 't mêd. Sa mennich minske giet it sünder sjên foarby, — mar 't dichtereach sjucht alles! Det inkeld blomke is him yn al syn ienfald de rykdom fen Natür en fen hjar krektens 't merk. 't Seit ommers det nin swym forgetten wirdt oan 't lytse, al bloeit it greate er nést en freget foarser krêft! It jounet; oer 'e wrald spraet nacht syn wjukken ut, en alles swijt en rêst. — De dichter heart dy stiltme! De neiklank fen 'e dei tynt üt 'e dei syn grêf omheech, en 't wirdt in sang fen groeijen en forbloeijen, fen kommen en forgean, mar ek fen libben det yn deaslom tarist wirdt mei nije groede. Trochtinker is in dichter, en syn wird, syn wirk, it léste, it béste, it wearbyld fen syn tinzen; de ünmisbre kroane op 't wirkstik fen syn geast. En ja! yn dichterwird en dichterwirk is God! Sa hat Hja sein. En ik hab Hjar wirden opskreaun. * * # Hwet scil ik hjir nou folie mear fen „dichterwêzen" skriuwe? Op syn heechst dingen dy't lêzers, dy't hjar opmerksum lézen oanwend ha, al witte. For de oaren dit den. Yn myn dichtstik „Ofskie en wersjên" jow ik in mem saun fjouwer-ryglige fersen lang tiid om tsjin hjar iennichste soan, dy't it ségat ütgiet, to sizzen hwet hja op 't herte hat. Hja seit den ek hiel hwet; dy't der nocht oan hat kin 't neilêze op side 8 fen Forjit my net 1900. En nou ek op side 52 fen Klankboarne, myn foarste samling fersen, forline jier ütjown by deselde ütjower dy't dizze Omstikken en Sydstikken „rounlanget." 1907. 4 . Om plak üt to winnen scil 'k der hjir net mear as twa strophen fen oanhelje: In büterblom ha 'k plöke Yn 't mêd det jinsen leit, Dy tearde ik yn dyn tsjerkboek, Yn 't erfstik fen dyn heit... Ei! üt dy twa dy lüke Fen frjemde foltsne stran: Det boek nei God omhegen, Dy blom nei 't heitelan! „Hark ris," sei in frjeon tsjin my, do't er dit lies, „sa praet in fryske mem net tsjin hjar bern!" Nou, det wit ik net. De iene fryske mem ef de oare, de skeel folie ek yn 't praet. Mar it komt der ek neat op oan. Hwent sjuch, «wiern,yn wyl ne. on ris krek. sjên en hearre .0 lillen hwel sa'n minske tsjin hjar jonge seit by 't öfskie. , Ik woe kenber meitsje ho't neffens myn fielen en b.tinken san öfskie is yn tinken, sizzen en dwaen. Ik woe in oar saï, ofsk.e me, fiele litte. Dêr ha 'k dy wirden for nomd en dy fersmiette, brükt in minske ek al nea net yn syn praet, - en nou is dit de saek mar- hat de lezer de smerten fen det öfskie field en fette sa t.ge as ik det woe? Den hat de foarm, dy't ik for kar naem, goed west. Hie 'k in skiednis fortelle wollen, sljuchtwei, krekt sa't it tagien wier _ ek lang gjin maklik wirk, mar dóch wer hiel hwet oars as t yn by bringen fen inerlik libben, mei oars neat ta help as 't bytsje, hwet men der uterlik fen sjucht, den hie 'k oan oare wirden in oare foarm hie 'k it minske sizze litte moatten hwet se Dêr binne in hopen skriuwers dy't det net b.tmke. Me, my-sels hat it ek lang durre foar't ik my Öfwend hie om oars gjm ljue teikenjen as dy't it hert foarenoan op 'e tonge hiene. Yn '97 skreau ik in stik det hjitte „Masterske." Om 't oarde wird in trien. Walino Dykstra woe 't net yn Sljucht en Rjuchtha, it wier him fiersto sentimenteel, skreau er. Det wier my min nei 't sin. Ik joech it oan it Frysk Folksblêd, en det naem it graech. Wakkere fier roan ik dodestiids foart mei det „Masterske." Och, it wier yn 't earste jier fen myn skriuwerskip! Mar as ik nou detselde stik oerlêz, den siz ik tsjin my-sels: „Fij, ho kaemst der sa sleau by!" en ik jow Walino Dykstra great gelyk, det er it plak wegere. De öfskiedswirden oan 't bigjin fen „Ofskie en wersjên" binne nèt sentimenteel. It is it earste klankbyld fen in rige fen acht, dy't meiïnoar ütbyldzje moatte hwet it boppeskrift seit. Wier ik inskilder, den hie 'k dy mem b.g. skilderje kinnen as in jierrich minske, det op hjar briedstoel sit yn in earmtlyk mar skjin wentsje, hjar rjuchterhan op hjar jonge syn bleate krollekop, hjar lofter op in tsjerkboek op 'e tafel. Nou, den hie myn frjeon der ommers wer hwet op to sizzen hawn. Hwent in fryske jonge, dy't nei sé ta scil, hat al lang de klots op as er mem for 't lést yetris dachseit en det tsjerkboek sit ommers yn 'e kiste, dy't jister foarütstjürd is nei Harns, ef Woarkum, ef Starum! Krekt! Mar as skilder hie 'k by det öfskie dy klots net brüke kinnen, en det tsjerkboek perfoarst nedich hawn. En as dichter moast ik dy wirden brüke en ek allinne dy wirden, om fen it hiele ofskie, det ommers folie mear yn hie, in byld to jaen. To folie op sa'n skildery, yn sa'n fers, is 't selde as in dük yn domenys hege hoed, ef in skoer yn in flagge dy't ütwaeit, ef in wart op 'e noas fen in Venus-byld; to min liket op in tsjerke sünder toer, in pleats sünder üleboerden, in stoel sünder beklynje. Dêrom moat men yen hoedzje for 't iene sa goed as for 't oare. Alteast as 't der yen net om to dwaen is om krekt det to folie ef to min sjên to litten; d. i. om de humor, *) dy't yn 't wêzen fen 'e dingen leit, nei foaren to bringen. Wis, in humorist is ek dichter. In Dütsker — it wit net mear hwa, en kin der op dit stuit net mei stean om 't op to siikjen — hat ris *) Humor en koartswyl binne fensels twa. For humor wit ik yn 't Frysk like min in goed wird to finen, as yn 't Hollansk. sein; „Humor ist das Erhabene auf dem Kopfe gestellt," en sa is 't al sahwet, al hie ik for my Ijeaver sein: „Humor is it forhevene, fen in oare kant bisjoen,'' om't men oars miene kin det men hwet oan 'e dingen foroarje moat ear't se humoristysk binne, en det is sa net: men moat allinne mar efkes op in oar plak stean gean; sa, det men de dük sjucht en de skoer en de wart; ef sa det men gewaer wirdt det de toer en de üleboerden en de beklynje misse! Humor is it forhevene, fen in oare kant bisjoen, — mar döchs it forhevene! En humor dêr't it forhevene, det is: it hiele om-en-yn fen natür en libben, net yn to fornimmen is, is gjin humor ef hattominsten in balke yn 't skyld. Dêr komt my yette in ütspraek yn 't sin dy't ik gans oars sein habbe scoe. Ik bidoel dizze: „Wees meester van de taal, ge zijt het van 't gemoed!" Net det ik dit gjin wierheit hjitte scil, mar „Wees meester van 't gemoed, ge zijt het van de taal!" is ek wier, en yette foliemoaijer wierheit, tinkt my. Dy Hollanske dichter syn sizzen is fensels det men in oar earst goed yn 't moed sprekke kin, as men de tael master is. Honear hat men nou it masterskip oer 'e tael? As men de wylde wiffe berntsjes fen yens eigen moed, det binne de tinzen, fêsthalde kin ont se ryp en ré binne. Dy't in tinkbyld ré hat, hat der op 't selde stuit in teikenjend wird ef sin ef stik wirk for, det der utering oan jowt. In hopen scille miene det dit der wol ris oan hat, mar den meije hja wol ris by hjar seis freegje: wier it tinkbyld wol ré, dêr't ik nin goed wird for hie? Mei oare wirden: wist ik wol goed hwet ik sizze ef dwaen woe? En den scil 't andert né wêze, hwent in ré tinkbyld is in wird, ef in sin, ef in stik wirk. As hjir nou mar wer net üt opnomd wirdt det alle wirden en sinnen en stikken wirk de frucht, it einsluten fen in ré tinkbyld binne! Och hearink! — Oer 'e bitsjutting fen it wird dichter yet in mennich ryglen. De folksmiening det dichters ljue binne dy't fersen meitsje, sit derby üs hwet to folie yn. Op syn heechst rekkenje wy skriuwers der ek ünder. Mar in skilder is ek dichter, en in byldhouwer ek, en in komponist ek, en in boumaster ek. Elk kin dichter wêze yn wird en wirk. En sje-dêr elk is ek wol ris dichter, elk folslein minske hat wol ris in dichterlike rite! 't Hearenfean, 1902. VII. It sportfriezendom (I). In kar ut trije. — Selskipswietens dy't oanwint. — Jonker Pyt en Sibbel, bolrinsters, in oprjuchte Fries, in falske loebis, de jongfaem dêr't it om giet, en de man mei 't slopke op 'e planken. — Net smoke! — ln oeralle naeidoaze. — Defoarsitter en de eftersitter „en dizze twa binne ien". — Bistjürsdrokten. — De ynstekker. — In boerefaem dy't de keilen bjarnt. — In slütskidammerske. - Pa en moe. — De skots. — Hofolle eftit jowt. — Proast! — Ut 'e tiid, do't de skriuwer ljeaver in sint hie as in dübeltsje; de lezer kin 't sadwaende fen tinken wol ha det it lang forlyn is. — De sportfriezen om utens hildige. De iene kear scil men for hwet nijs foartdaelk in goede namme ha, en de oare kear wol 't yen net slagje, al giet men ek op e kop stean. In fyts wier in fyts, sa gau't men det dübeldtsjil net mear oankommen hearre koe, mar hofolle benzine de automobyl yet forstoke moat ear't it foarinoar is mei syn Boargerlike Stan, is slim to sizzen. En ek ho't er hjitte scil as 't safier is: auto, tuftuf, rütsdy,stynkstank, nekkebrek, foermansfortriet, neat-as-lêst, ef oars. Det ik mei de namme, dy't ik boppe-oan jow oan 'e ütfining dêr't ik oer prate wol, de wirtel yn 't lid rekke ha, scil ek wol spanne. Dêrfor ha 'k der tofolle om socht. Fen 'e trije wirden dy't my foar 'e geast kamen, is dit lykwol it béste, nei tnyn sin. Earst hie 'k sabeare-friezendom, mar dêr sit my yn det „sabeare" to folie opsetsin. Hwet ik bidoel, kin men sünder erch wêze. Do tocht ik oan „frizomany". Mar det wird hat yet folie mear lekken en brekken. Foarst: in hopen scille it net bigripe, en ik moat wirden brüke sa gewoan as 't mar kin, hwent ik gean döchs al for tige ünbigryplik. Nou net det ik my dêr folie oan steur, det mei 'k net; ik jow nou ienkear drankjes en gjin mölke-en-wetter,— mar oan d'oare kant scoe 't ek glêd forkeard wêze om net safolle mooglik düdlikens to bistribjen. Oard: de sportfriezen, sa't ik se den neam, ha lang sa'n lést net fen geastdrift, as lijers oan frizomany ha scoene. In frizomanist scoe him for 't Frysk forbarne litte en op 'e bransteapel it fryske folksliet yette dtgalmje; in sportfries docht krekt as de einen yn 't bit: as der ien kwêket, kwêket er mei; mar oars haldt er him dyakens. Mei 't mês op 'e kiel scoe in frizomanist yet steech en stiif folhalde: „en döchs draeit er!" mar dy't hjoed sportfries is, wirdt moarn sporthottentot, as 't sa utkomt. Tred: in frizomanist scoe in dweper wêze, en det wirdt men earst, as men sa lang oer in ding tinkt, det men yens forstan der heal by opset, mar 't sportfriezendom giet better net to witten büten 't forstan om, krekt as de measte moaden. Nou't ik der better oer neitink, leau 'k döchs det ik hwet to fier gean. Der is twaderlei soarte fen sportfriezendom: det om utens en det yn Fryslan, — en it earste dêrfen dêr mei ik net op tapasje, hwet ik hjir boppe den oars yn 't algemien siz. Ik scil dêrom dit drankje yn twaën spouwe en it earst habbe oer It sportfriezendom om utens. Holang it sportfriezendom bistien hat, doar ik net to sizzen. Det der soks-sahwet wier, mirk ik fjouwer, fiif jier lyn al, do't ik yette yn Hollan tahold, mar ik wist der do yette gjin namme oan to jaen. It wier yn 'e tiid det men de fryske selskippen groeijen hearre koe. Amsterdam hie mei gauwens fjouwer, dy't ünder inoarren tsjierden as earme bidlers, — alteast trije der fen; it studinte-Frisia wol 'k der büten litte. Haerlem woe net efterbliuwe: „Gysbert Japicx" waerd oprjuchte en wier yn in omsjuch in flink en folslein selskip, mei in sjongselskip det in skoan gat yn 'e kiel hie, al songen wy den ek altyd net like moai. Do folgen ringen Arnhim, Rotterdam, Swol, Utrecht en yet folie mear stêdden om utens. De Friezen yn'eJriemdte bigoannen sa mar yn ienen ünwiten se.skipswiet to snil sa oan 'e bütekant biskoge, moast hast wol tinke det ■tallegearre echt wier Roan de iene net like hird as de oare nei de gearkomsten. Swarden se allegearre net like lüd en plechtich: „Wy, wy litte u fael net farre » en davere Fryslans alde eare net sa faek yn 't roun, de de üue op 't lést sawol wize as wirden sa sêd wierne as spe.n spek' En den de foardrachten en it toanielspyljen! Jonker Pyt en S*be, kamen op 'e planken. Mei knoopjes «, mfl,se oer , d /» ipn lieaver hie as earme Rommert, ay i aer cue 't Jeefiild wrotte, en det se in wakker built fen't rjuchterha» bold. p,t s™ rol wier lang sa swier net, dy hoefde meastentudsnet oars as oars to wezen. - Yn 'e toanielstikken - tf s«kjes meas.al hwent u- criin krêften genöch om in lang en „dreech ^ zxi::: z jen fen koper, - en in trou frjeon en bidaerd prater mei in „slopke vn 'e müle li roken wier sa'n toanieljoun net forbean, mar't smoken l\- det koe elk léze op 'e stikken boerdpompier dy't yn e seale oan *e' mürre hongen en dêr* de skriuwer for to soargjen hie, woed er in frije konsjinsje halde. 't Sprekt fensels, det de man mei tslop him net to steuren hie oan dy dingen. En de oaren steurdeder , . . t oan mar 't wier ek mar mear om sjen to litten det dy ÏÏe de jouns fr^k wier fen 'e dtdoar 6f oan t eftersket fen t toaniel ta. En ahway de fryskprater hwa't sa'n joun it sünd'ge w,rd ,,obm öntkaem! Der siet altyd wol ien net f.er fen tam of, dyt tam op ' b7SrmeSS ü!f maT— feta is - ia, *, hwent it giet fjoed de dei oml'rs yette krekt-aiiyk as do yn , earst, , d forline tiid mar los, - it bistjte ,s den dy lounsotrakIt kW yn^ seale om as de fiif lingers fen in skroar yn ,n Oeralle naeidoaze. De foarsitter is boppedien ek yette eftersitter: hy moat de ljue dy't spylje scille hieltyd oantrünje, hwent oars tize se krekt-salang om, det de minsken it wachtsjen ba wirde. Nou wit in tuk foarsitter wol, hofolle as 't lije kin. Salang alle bikende lietsjes üt 'e beide lieteboeken yette net ophelle binne, is 't gefaer net great. Mar dèn moatte de spylders ek fen 'e ein, oars bigjint de „uterste lofterside" fen 'e forgearring ut need mei hollanske ferskes, de „uterste rjuchterside" kraeit der tsjin yn op in menear, det hearren en sjén yen forgiet, en it „centrum" forskikt ünrêstich mei de stoellen. De oare bistjürsleden — en üt en troch de foarsitter ek, as er de flippen fen syn jas by üngelok sa ticht by ien fen 'e leden brocht hat det dy se birikke koe, — habbe yn 'e seale to anderjen op alle mooglike en ünmooglike fragen dy't hjar dien wirde. — „Siz, foarsitter, bigjinne jimme nou hast?" — „Skriuwer, der stiet Menkema yn pleats fen Minkema op myn kaerten, ho binn' jy dêr sa sleau by komd?" — „Seg, frind, siktaris of skriwer of ho mut ik jo anders noeme, wudt it fanavend moai?" — „Hoekstra! Hoekstra! HOEOEKSTRAAA! O kom hear, dêr is er einlik! Bysitter, jy binne yet al taelkindich; siz ris, hwet is „voorloopig bericht" yn 't Frysk? Foarrinnich birjucht? En is „roken" wol „smoken"? Ik siz „rikjen", det is moaijer, tinkt my!'' — "Hé, zeg reis, minister van financiën! Waarom heet jij ponghalder?" — „Skriuwer, yn hokker lieteboek stiet det lietsje fen Tsjamke, och, ho is 't ek hast wer, to, jy witte wol, it rymt op famke?" — „Pst! Hé! Zeg '. . . !" It skerm giet op en op t toaniel komt de foarsitter yn pontifikael efter ien fen 'e coulissen weisetten. Efkes in bocht yn 'e rêch meitsje en den set er yn: „Friezen en Friezinnen....!" — „Hou nou je kakement!" lüsteret yn 'e seale in oprjuchte Hollanner moai lüd tsjin syn bürman en frjeon. Nou, de foarsitter, wyls't er it iene each oer 'e minsken gean lit en mei 't oare oppast det er de souffleur — de ynstekker, sizze se earne, „o zoete bluf van 't eerst latijn!" — net dea trapet, praet wakker oer memmetael, heitelan, fier om utens, nea forjitte, salang as ik sykje kin, en mear fen dy dingen, dy't yen ta 't iene ear yn geane en ta 't oare wer üt. As er syn léste fjürpylk sparkje lit, fait it muzyk yn: „Hij leve hoog" en elk sjongt mei. De man fen 't rikjen sjongt fensels: „Hy libje heech-' en sjucht prot as er fornimt detgjin ien him ta 't selde bikeare lit, al ho lüd er allet. It earste toanielstikje bigjint. Kom mei efter 'e skermen, en lit üs ris hearre hwet dêr sein wirdt. Flak by de toanieldoar stiet in boerefaem ré mei jok en amers, om op to kommen. In echt lodske, sa 't liket, mei wangen as mölke en bloed en in pear dito earmen ta de opstrüpte mouwen üt. Mar hannen thüs, hwent it lit öf. De régisseur stiet by hjar en sprekt hjar moed yn. „Jy moatte mar drystwêze en net om 't folk tinke," seit er, „den scil 't wol flutte." — „Ja, jo kenne wel wat segge, maar met dat slimme woard kom ik grif in 'e war; hoe is 't oek hast wear: barne, né bjarne, borne ..." — „Boarne!" — „Ja krekt: bjarne, a'k dat nou maer niet wear kwyt raek foartyd, sien je! De kealen bjarne . . . krekt!" — „Krekt!" seit de régisseur ek mar. 't Jowt dóchs neat, al seit er 't hjar ek hündert kear foar. In „Sneker meiske" is nou ienkear net yn in superfitte boerefaem to foroarjen. As se strak op 't toaniel stiet, de amers delset en tige frjemd omdoktert mei 't jok, seit se den ek bihoarlik tsjin 'e feint: „Geale, dou must de keilen bjarne, het de boer seeein!" Yn 'e klaeikeamer makket de grimeur fen in fleurige jonge ünderwizeres in grouwe fryske boerinne, howol er yet noait ien sjoen hat in natura. Foar 't uterlike slagget it him lykwol sa min net, mar de inerlike gawen hat er der dóchs sa gau net yn bringe kinnen, hwent op 't toaniel blykt b.g. det de frou net iens ierpelskile kin. Hja plasket raer. En as se hwet letter yn 't stik in pear fen hjar meispylders op in brandewyntsje traktearje moat, haldt se de flesse sa fier en sa fiis fen hjar öf as wier 't in smoarch rift. Hwent de skoaljiffer-boerinne heart yn det earste affysje by de slütskidammers en hjar tsjinnichheit yn alles hwet drank hjit, is allinne sterker as Melpomene en Thalia togearre binne. .Mar hja praet goed Frysk en det is in foarnaem ding. — „Is dat nou de juffgouw, moe?" freget yn 'e seale in famke det twisken hjar alden yn sit; hja giet by de jiffer op skoalle. — „Ja, kind, dat is se nou," seit moe, op in z nei yn 't Hollansk werom. En den tsjin hjar man: „ik ha der ek wol oan det ik se sa wérken. Det Hollansk op in z nei is sa fier mis as 't kin, net fen moe, mar fen my. In Hollanner seit fensels ek is se, net is ze. 1907. — „Hja liket net folie op hjarsels," anderet de man. Tsjin 't famke: „Maar nou niet telkens spreken, Anna!" — „Nee pa!'' Yn 't skoft — skoft is 't wird det op it program, och ik forsin my, op 'e wirklist stiet; mar elk seit pauze, de frysk-praters like goed as de oaren; dêr is gjin sprake fen det it purisme „skoft" it ea winne scil, bihalven fensels wer by de man fen 't rikjen, — yn 't skoft en neitiid by 't dounsjen kin men ris hearre hoffer talen der nou einliks praet wirde yn 'e seale. Fen 'e ljue boppe de tritich prate yet follen Frysk, forskaten ek stêdsk en somliken Hollansk mei in frysk bysmaekje. By de jongerein is 't for 't greatste part kleare klinkende Hollansk, foaral by de frouljue. De measten kinne ek net oars, al geane se op 'e kop stean. Allinne praet elk fen „smoken", hwent det hinget ommers oan 'e mürre. It balprogramma — hou, de dounslist; det wird ha 'kleau'ksels yet ütfoun! — is op syn Frysk opsteld. It bigjint mei in „Iepeningskuijerke," — hwa't det wird ütfoun hat, wit ik net goed mear, mar ik wier der al by, det wit ik wol. Twa, trijeris komt de skotse trije der op foar, mar as dy oan bar is, bliuwt it jongfolk meast sitten. De oaren mealle sa goed trochinoar hinne, as se 't yet kinne;bjuster folie komt der nou just net fen torjuchte en de dounsmaster kin neitiid mei in wird fen wierheit sizze: alles is forlern, op 'e eare nei. Stadich-oan wirdt de seale leger. Kloftke nei kloftke giet nei hüs. By 't öfskie heart men yet altomets heal gekjeijend in frysk wird üt muien, dy't oars Hollansk prate. Mar de oare deis is alles wer krekt sa't it wier foar't der in frysk selskip yn 'e stêd bistie: dy't do Frysk praette, praet yet frysk, en dy't do ta stêdsk ef Hollansk biwend wier, is der yet ta biwend. Gjin wird minder en gjin wird mear. It sportfriezendom om utens — dèt it der is, scil my nimmen üntstride wolle, — docht mülk net folie fortuten for 't Frysk, mar 't is yn elk gefal earder goed as forkeard. En nou moat ik efkes yn 't fjild tsjin skipper Vlieger, dy't yn Sljucht en Rjucht fortelt, det er bare nij opharke, do't er to Utrecht op in utfiering fen 't frysk selskip twisken 'e bidriuwen en yn 't skoft oars neat praten hearde as Hollansk. Ik leau det de skipper it hwet al to bar makket. Neat as Hollansk! Ik hab ek wol ris op sa'n utfiering to Utrecht west en wit det dêr yet forskate leden wend binne om ünder elkoar Frysk to praten. Mar det it yen earst sa oankomt, kin 'k my skoan bigripe, sa net. Ik leau wol, det men der mear Hollansk as Frysk hearre scil. Al ho frjemd as 't lykje mei, der binne wol ljue, dy't troch 'en tiid, ef alteast yn 'e hüs, Frysk prate en de jouns op 't selskip Hollansk. Det kin komme om't hja in Hollanner meinomd ha ef tafallich oan ien taffeltsje kotnme mei ljue, dy't gjin Frysk prate. It doel fen 't petear is noait ef hiel komselden de tael, en dêrom skikt men yen nei dy minsken. Boppedien, 't is op 'en dür net to dwaen om in petear yn twa talen geande to halden, as ien fen beide partijen him like goed mei de oare syn tael rédde kin. Ik for my scil alteast noait mear Frysk prate tsjin ljue, dy't it wol sahwet forstean, mar seis net prate kinne. Dy stiifkoppigens ha 'k farre litten, om't, it neat jowt as lést. Dêrom is 't ek greate mallichheit om ha to wollen fen 'e leden en gasten, det se sa'n „fryske joun" ünder inoarren oars neat as Frysk prate scille. Ut aerdichheit kin soks der op troch, b.g. by in studinte-frisia, dêr't elk, hwa't ünder 'e gearkomste in hollansk wird üt 'e müle komt, in kwartsje boete bitelje moat, en tige earnstich oer ! en wer praet wirdt oer 't greate fraechstik hwet men inoarren by 't drinken tawinskje moat: proast (mei britsen klank) ef proast. *) Mar yn gewoane selskippen kin men 't 1° sa fier net krije, scoe 't 2° ultra-sportfriezich (d. w. s. oanstelderich) wêze en lestich op 'e keap ta en wier 't 3° heaterskjen, al koe 't. Hwent net sa'n inkelde joun, mar de dagelikse omgong regearret de minske, yn dit stik fen saken like goed as yn alle oare dingen. As skipper Vlieger dos freget hwet der dien wirde kin tsjin det Hollansk praten yn 'e fryske selskippen om utens, den anderje ik: neat; tominsten in forbaesd bytsje. De measte leden fen sa'n selskip binne sportfriezen en scille it bliuwe. It is for sokken for in kear ris aerdich wer Frysk to hearren en mei in inkelde goêkinde Frysk to praten, mar det is alles hwet se fiele for de saek en mear is der ek net fen hjarren to fergjen. Bern, dy't yn Hollan greatbrocht wirde, leare noait goed Frysk, al scoene de alden it der mei stokken yn slaen wolle. Salang as se mem yet oan 'e skerldoeksbannen hingje, kin 't gean, mar as men se oan 'e skoalle en de striette oerjowt, scoe 't döchs foart mis wêze, nou efkes der buten litten det de measte fryske alden om utens seis Hollanners fen hjar bern meitsje, somliken om't hja witte, det se der döchs gjin Friezen fen krije kinne, oaren (de measten) üt Hollanderij. Ik ken mar ien Fries hwaens bern, howol se yn Hollan hikke en tein binne, döchs Frysk prate. „Mar 't is der den ek Frysk nei," hat dy man ris forteld. „Hja sizze bygelyks pealing ynpleats fen iel... 1907. Mar as 't is, lyk as jy sizze, hwet hat men den einliks oan sa'n frysk selskip om utens, scil der frege wirde. Den jowe se üs neat yn 'e striid for 't Frysk! Ei ja wol, minsken. As jimme det nou yn ienen miene, giet it jimme krekt as 't my ris gien is do't ik sa'n jonkje wier. Ik plichte wol ris in sint to krijen as der in boer mei de glêzewein de reed delried en ik de hikke for him opdie. Dêr wier 'k den jimmer tige mei *) Wier bard. forgilde en ik die hhn yn 'e sparpót mei 't selde gefoel dêr't, tinkt my, in rykwirder it effekt mei keapet, det syn earste miljoen fol makket. Mar do foun ik ris in leap-aei, moai ier yn 'e tiid. Us heit sei: „dêr jowt Arjen winkelman dy grif tsjien sturen for, hwent forline wike is 't earste aei oan 'e merk brocht, leau 'k." Ik nei Arjen mei 't aei ünder 'e pet en de tsjien sturen yn alle hoeken en hamen fen myn jongesgemoed. „In dübeltsje!" sei de man. Ik krige krekt in gefoel, as slokte ik myn moaiste glêzen knikkert troch, do 'k det hearde. — „Us heit tocht fen tsjien sturen." „Jimme heit! De merk is net heger." Ik kaem gülende thüs en kingele it dübeltsje oer 'e tafel. As üs mem it letter net yn 'e sparpót dien hie, wier 't der üt bleaun. Mar de oare deis kaem ik wol wer bliid thüs mei in hikkesint. Sa binn' bern. Mar lit üs oars wêze en it lytse net forsmite om't wy it greate net krije kinne. Siker. de selskippen om utens meije gjin tsjien sturen dwaen, in dübeltsje bringe se gau op. En al wier 't op 't lést ek mar in hikkesint, hwette? In Fries dy't om utens giet en him dêr ta wenjen set, wirdt al mear en mear Fries öf. By de iene scil det hirder en oars gean as by de oare. It leit der ek al oan hwersa'ne men hinnegien is en yn hoffer libbensforhaldingen men komt. Mar det it sa komt, is sa fêst as de bikende mütse mei saun kielbannen. De mooglikheit bistiet det sa n Fries yn 'e frjemdte oan syn libbenseintsje ta Frysk praet tsjin e ljue dy't lyk as hy yn Fryslan greatbrocht binne, tsjin syn wiif bygelyks, — mar net allinne det syn bern, yn 'e frjemdte opfied, ünfriezen wirde, sleur en gemakstwang (ef is det itselde?) meitsje njunkelytsen det er dy to reden stiet yn hjar tael. For him kin 't frysk selskip nea hwet oars en mear wêze as de slypstien fen syn ünthald, de forjitmynet-blom oan 't paed fen syn stjerrend frieswêzen. En hy for 't Frysk net mear as in sportfries, in goede klant for üs boekforkeapers en sadwaende in stipe fen üs letterkinde. Mar det is oan beide kanten al reden genöch om it selskipslibben om utens net to forsmiten, tinkt my. Ungelikense folie mear wille ha wy lykwol fen 'e selskippen om utens as tiidlike ljirreban for 'e jonge Friezen en Friezinnen, dy't üt Fryslan wei geane en letter werom komme. It selskipslibben haldt hjar herte waerm, ja makket it waerm as 't faeks kald wier, for heitelan en memmetael. Forskate Friezen binne sa al for Fryslan biwarre bleaun en by mennich fryske strider hat de omgong meiinoar fen Friezen yn 'e frjemdte it dien det er üt it ünforskilligen-kamp weiroan is en nou yn 'e foarposten wekket. By my bygelyks. Ik fiel my in bern fen 't frysk selskipslibben om utens; bern fen „Gysbert Japicx" to Haerlem foaral. Ik hoopje det det libben aloan krêftiger wirde mei! Al wolle der op 'e frjemde groun for de minsken oars hast net bloeije as blomkes fen oantinken, dy blomkes ha hjar wearde ek for each en herte, ja dübeld! Myn groetnis oan alle sportfriezen dy't om 'e omstandichheden oars net wêze kinne as det! Mei men yn hjar selskippen in bulte hearre en sjên det net echt is, lizze se faek houten aeijen foar 'e glêzen, (net smoke!) — hja dogge dóchs ek hwet se kinne! 't Hearenfean, 1903. VIII. It sportfriezendom. (II). Dokter seis net al to goed. — Skoalleboartsjen. — Dy jonge fen Freark Ulbes. — Frysk boartsjen. — De skriuwer haldt in preek mei de finger yn 'e hichte, praet him njunkelytsen lilk, wol güds forjaen, en rédt him op 't lést mei in stik galge-humor, ef gallige humor, hwent det is 't selde. — In frjemde ynprinting. — Oer güds dy't it hwet to fier driuwe, en oan 'e oare kant net fierdernöch. — „Oan 'e Wol Eale, Sear Learde Utert, Ynskedé en Wynskoaten. — De preek wirdt net tapast; det is to sizzen: de skriuwer lit it oan 'e lêzers oer. Det kin 't selde ek wolris wêze De sportfriezen om utens scille net sizze kinne det hjar drankje min yn to nimmen wier. Der siet genóch hanys yn. As ik sjuch det der neat mear oan to dwaen is, jow ik middels for forlichting fen pine. Dit wier nou sa'n gefal en ik hoopje det de pasjinten my tankber wêze scille. Eft de sportfriezen yn Fryslan ek üngeneeslik binne, wit ik net. En dêrom is 't myn plicht om oan to nimmen fen net en hjarren hwet ré to meitsjen, det de kwael oantaest. Mocht dit twade sportfriezen-drankje dos hwet bitter op 'e tonge wêze, it is üt goederbêst. Ik tink der seis ek fen yn to nimmen, om't, ik bin Ieau 'k by tiden ek net frij fen sportfriezerije. Lit dit ünpasjintige ljue ta treast wêze. It sportfriezendom yn Fryslan. It mei my yet skoan tinke, det ik as in jonkje fen in jier ef seis saun mei oare bern boarte op ien fen 'e skieppepöllen, dêr't de Gaestmar fen gearhinget. Wy sieten den wol yn in ring yn 't gêrs; ien stie yn 't midden to wiispraten en baude sa goed er koe lytse master nei, — lytse master, sa neamden wy de kwékeling, dêr't wy, sa 'thjitte, yn skoalle op 'e tiid üs wiet en droech oan geastlik foedsel fen krigene. De oaren seine lêsleskes op, songen „Aan d' oever fön één snelle fliet één treurig maisje söt, sij weende en skraide fön ferdriet hèt gros fön tranen nöt," ef moasten bar oan bar üt 'e holle rekkenje. Ut en troch frege der ien mei de finger nei de wolkens: „Meester, makkesevenuit?" en det waerd oanskroefd ta: „Meesterik moetsonodig" as de freger ef freechster foartdaelk gjin permisje krige. Master sette ek wol ris ien yn 'e hoeke. Det gyng altyd tige faderlik: „Uilkje jo moetemaris inne hoek staangaan," — en den gyng Ulkje gewillich buten 'e ring stean by in pöltsje gêrs ef sa, det foartiid ta „hoek" ütkard wier, mei de rêch nei üs ta, wyls't hja de skerldoek foar 'e eagen hold en sabeare tige moeilik wier. By 't ynkommen stie master by de doar — it pöllehikje — en fielde de jonges ien foar ien oan 'e foetlingen, eft se ek wiete foetten hiene. Dy't se hie, krige in rabblemint. De greatste en sterkste jonge wier altyd master en in skoalmatres hiene wy noait, hwent dér woene de jonge» hjar net ünder deljaen. Inkeld wier der ek in boppemaster, mar allinne as wy sa machtich wierne det der twa klassen makke wirde koene; ambulante „hoofden" wisten wy do yet net fen. Nou, den hie lytse master in min affysje, hwent hy koe han noch blein utstekke ef de sünder röp tsjin greate master: „meester, hij slacht mij" ef «meester, hij knijpt mij seer!" Searknipe en searslaen hearden nammentlyk net ta lytse master syn wirksumheden, al ho goed er dit oars koe. De bern wisten det wol; hjar alden koene faken tige opfiedkindich prate wyls't hja der by sieten; sa bygelyks: Heit: Dy jonge fen Freark Ulbes bigjint mar gans yn akte to krijen sünt er yn skoalle stiet; hy wirdt sa greatsk as de mint! Mem- Ja, en hy moat der ek mar yn fége, ha 'k al heard. As er jimtne oankomt, bern, moatte jimme it foart mar tsjin greate master sizze, hwent hy mei jimme net slaen! Heit: Slaen? Wel forgémi, hy moat it hert ris yn e hud habbe det er in han nei jimme utstekt! Hy moat syn fjürige neilen thüshalde, det wik ik him! Freark syn jonge myn bern öftichelje, wrychtich! En soks mear. Nei dit stapke buten myn paed, det my oanlieding iowt om de wysheit to biwünderjen fen üs wetjowers dyt de kwékelingen öfskaft ha, mar yet talitte det Kamper korporaels fen sauntsjen en Bredaeske lutenants fen ien-twa-en-tweintich jier de soldaten oanfiere en oanfiterje yn 'e striid tsjin folie romers en tinkbyldige fijannen, scil 'k wer rjucht op myn wyt oangean, salang as 't dürret. A ., Sa boartene wy den en it gyng wol ris tige naturl.k. Mar noait sa natürlik net, ef wy wisten wol det it boartsjen bleau. Gjm ten forbylde him det er sikerwier master wier; gjin ien die langer mei as er woe, en dy't mear nocht hiene oan hoepjeijen, pypstaltsjeknikken, topsetten,' toudounsjen, hinkjen, hintsjebilizzen ef krijoanboartsjen, gyngen hjar gong. En as greate minsken ris fregen hwet wy diene, den wier 't biskie: „skoalleboartsje!' ... Det wier do. Skoallebeoartsjen piele wy net mear mei, us boarterstüd hjit foarby to wêzen en as wy 't üs bern nou dwaen sjugge, sizze wy skodholjend en tige wiis glimkjend: Hwet kin in bern him al formeitsje, net? Mar it liket my wol ris ta, det wy gjin reden ha ta skodholjen en wiisglimkjen oer berneboarterij. Boartsje wy seis yet net fakernöch ? Scoene wy bygelyks in hopen tiden as wy byïnoar binne en der waerd üs frege: „hwet sette jitnme dêr üt ?" as wy earlik as in bern wêze woene, net anderje moatte: „wy binne oan 't frysk-boartsjen" ? Hwet is 't, as men op krite-gearkomsten en by inkelde oare gelegenheden frysker as frysk wêze wol, mar yen oars troch 'en tiid klear en düdlik skammet for heite en memme sprake? Hwet is 't, as mennich troud man it hjoed yn 'e gearkomste oer syn wiif hat en döchs elkenien wol wit det er rare taei en toar sjên scoe as 't moarn de dei ris bliek det immen de skyn for 't wêzen nomd hie en syn wiif syn wiif neamde? Hwet is 't, as safolle alden hjar op in „fryske joun" — och gotskes ja, safier binne wy hjir yn Fryslan ek al, det wy der aparte fryske jounen op nei halde, en dit is lang it iennichste gefal net det it spraekgebrük, dy greate forrieder! us sportfriezjen oan 't ljacht bringt! — hwet is 't, freegje 'k, as safolle alden hjar op in fryske joun as echte fryske heiten en memmen halde en drage, mar de bern thüs op fader en moeke wachtsje, ef sims ek wol op heit en moeke.... hwent fordeald noch ta, der binne mear fryske moeken as faders\ it binne binammen de memmen dy't it wird memmetael ta in ljeagen meitsje! Hwet is 't, as güds dy't wol Frysk prate kinne, ja hwaens memmetael it is, hjar müle noait in frysk wird üntkomme litte, as krekt op kritegearkomsten en by de gelegenheden dy't ik niiskrektsa miende, b.g. as se oan 'e praet reitsje mei „in man fen 't Frysk"? Sokken binne der al in hiel restje, binammen ünder 'e ljue dy't yn 'e maetskippy in fintsje mear habbe as in bears ef it hjar alteast forbylde, — hwet al faken itselde is. Ik freegje yetteris: hwet is soks? Is 't gjin echte fryskboarterij, al neame wy it sa net? O fij, o fij! ik bin bang det wy de ligerige kant neist binne. V» As bern neamden wy boartsjen boartsjen; as greate minsken klieme wy üs seis en oaren de eagen ticht mei in wyt salfke neimakke wierheit dêr't it ljeagenswart düdlik trochhinne skimeret; naeije wy üs seis'en oaren in pear earen oan 'e holle mei gelegenheitswirden en gelegenheitspraet. Hwet üs ynmoed en hillige earnst weze moast, ha wy ta in boarterij makke. En sa'n bytsje Ünderskie sjugge wy langer twisken dy twa utersten, sa'n dripke bisef ha wy langer fen 'e wearde dy't wierheit hat boppe it sabeare-dwaen en -litten, det wy der seis gjin erch mear yn ha. It getsjirm fen in draei-oargel is üs in Bach-konsert. Yn in ballon captif forjitte wy üs langst nei wjukken. In dea portret is; uslike goed as it libben oarbyld. Hwet kinstfrysk - en hokfor kinstfrysk den faeks yet! hwent bare heech stiet it troch 'en tiid net, hwet us tsjinwirdich yn üs boeken to lézen en fen üs planken to hearren jown wirdt! - keart by üs it Frysk fen it libben üt it plak. En slimmer yette: wy ha 't earste ljeaver as it leste! De konsertjower kin him forsinne, it draei-oargel forsint him noait. Wjukken... rane as se fen waechs binne en men to ticht by de sinne komt,en as men for 'e foroaring wer ris traepje wol, moatte se grif lestich wêze; de ballon captif raent net, bliuwt bihoarlik forboun mei trnodderklütsje det wy ierde neame en hoeft net me.toge to wirden as men 't fleanen sêd is. It libben oarbyld fen in portret hat skeinspruten, in brike noas, in wart oan 't kin ef sjucht skilich; it portre hat gjin ien fen dy lekken en brekken, der hat de fotograef wol for soarge. En einlings: it Frysk fen it libben twingt yen ta .enfaldl en sliuchte seden en dêr lit it dripke lawaeisauzich kinstfrysk det men u en troch nei yen nimt, yen frij yn. Det jowt syn ienfald net wei. En syn seden ek net . . . as 't seden hat, hwet tsjinwirdich lang altyd it gefal net is, „want sien je", sei earjister in minske, det tny ris goe düdlik meitsje woe hwerom't hja ljeaver in fryske as in hollanske foardracht hearde, „want sien je, in 't Frys kan min noch ris wat segge, dat min in 't Hollans swije mut!" In hopen fryskboarters kin 'k hjar forkeard bigryp oer us str.id yet wol forjaen. Mar it slimste is det der ünder 'e ljue dy't hjar op 'e iene ef de oare menear yn 't bisünder fortsjinstlik lykje to meittsjen for 't Frysk, ek yet sokke boarters stykje. Sokken . . Ei ja, sokken scoe 'k ek wol forjaen kinne! Sien je, min kan in 't Frys noch ris wat segge. dat min in 't Hollans swije mut! ♦ * * Och hea né, ik scil de Friezen der net swart om oansjên — en dér scoene se boppedien de gek mei ha, tink 'k as se hjar moaiste wirden it iene nei it oare foartgoaije wolle en nim der gloednije ef healsliten hollanske for yn 't plak. As wiif hjar to bot en to rou klinkt, den mar frou. En for pake en beppe en heit en mem mar groatfader (ef opa) en groatmoeke (ef omoe ef opoe ef. . . oars hwet, ik wit net sa lyk hwette, mar ganz nach belieben,) en fader en moeke. En for omke en moeike, oom en tante. En sa mar foart. Ef: ensofoarts, ek al bést. Hja mei je hjar om myn part sêd hollanderje; nou, rommer kin 't döchs net. Der hwet tsjin ynlizze jowt döchs gjin grevel, ha 'k yn 'e rekken; tsjin it sleau gedoch fen inkelden is hwet tobigjinnen, mar it bidoarn taelgefoel fen in folk is minder as in dronken skutter. As men dy hjoed in bytsje op tiid üt 'e goate fisket, kin er moarn it faderlan wer fordigenje sa goed as 't him leard is. Mei in taelgefoel lykwol, det ienkear yn 'e pogge is, is 't gjin masterjen gelyk. Gean jimme gong mar, Friezen! Ho't jimme ek hoogsproke, dêr scil altyd wol in soarte fen taeltsje bliuwe det gjin Hollansk is, hwent hwet jimme fen oernomd Hollansk to meitsjen witte, dêr scoe seis in Ingelskman him oer bisauwe. Mar wêz den sa earlik en hald de wirden, dy't oars ta weismiten keard binne, net oer om dêr op „fryske jounen" hwet mei to boartsjen. It is ünder 'e heidens net iens wizansje det men heineballet mei de deadshollen fen pake en beppe en heit en mem\ By alle frijens, dy't ik dos de Friezen jow, om mei it Frysk, det döchs ek myn Frysk mei is, to dwaen sa't hjar goedtinkt, hald ik lykwols ien ding oan my: it rjucht om skieik op 'e algemiene gear komste fen üs selskip for fryske tael- en skriftenkennisse to kommen mei 't ütstel om de list fen üs fêste skriuwwirden hjir en dêr hwet to foroarjen. Hjir folgje in mennich fen 'e foroaringen, dy't ik ütstelle wol. Wiif scil fen distiid óf oars net wêze as in grouwélich wird en bitsjutte: grouwélich frouminsk. Pake, beppe, heit, mem, omke en moeike trochskrasse. Om de mantsjedieren net to misledigenjen, scil men net mear skriuwe b.g. fen wyfke-\myn, mar frouke-knyn. (/«gedierte is hjir fensels net ünder bigrepen. It bliuwt wyfke-\us, wyfke-ü\t, wyfke-nyt. Heitelan wirdt faderl&n. De Hollanners wirde forsocht üs net kwea to nimmen det yn dit seltsumme gefal hjar tael uzes frysker makket ynpleats fen hollansker. Memmetael wirdt moeketael. Hwa't dit wird faeks to moai wêze mocht for üs rjucht en sljucht Frysk, dy kin ek wol hwet oars skriuwe; hwet, det komt net sa lyk. Det is miskien döchs sa goed wol; oars mochten wy it moaije fryske wird moeke faeks gau wer forlieze, hwent hjir yn Fryslan is 't nou ienkear sjêsa gelegen, det as de tael nei moeke bigjint to talen, taelt moeke net mear nei de tael, en wol wer oars neamd wirde. Heite, yn „kom hjir ris, heite!" wirdt fensels ek op de iene ef de oare menear forfadere. Ho, det wit ik nou yet net rjucht, mar 't komt wol yn oarder. Faer en moer, ont nou ta yn 't Frysk just gjin moaije wirden, komme wer yn eare en wirde dichterlike frijheden iorfader en moeke, as de rigels oars to lang binne. *) Dêr't gjin wiveti mear binne, kinne fensels ek gjin loaije wiven mear wêze: summa summarum: gjin loaiwivekost mear. Allinne boerefammen en hwa't dêrmei lyk op en üt gean wolle, scille frouljue neamd wirde. De oare Friezinnen wirde dames forklearre; binammen scil men hjir net oer yn bistan stean, as se girdyntsjes foar 'e glêzen drage. *) Ik ha reden om to leauwen det faer en moer hollandismen binne, en net de nije foarmen faer (Hynlj. fear) en moar fen it aldfrysk fadur en modar. Boerefeinten prate yet fen hjar faem; in oar scille wy yn üs skriften frij jaen om „myn maisje" to sizzen, as er fen 'e klaei, en „myn meesje" as er üt 'e Walden fendinne is. Einütstellen: 1°. Dizze wirden en in hiel restje oare, al oernomd ef Ijeafst in bytsje gau oer to nimmen, scille meiïnoar hjitte: itnijfrysk. 2°. As boerearbeiders en oare hiemfêste ljue yn hjar ienfaldigens faeks ris in ald wird brüke mochten, scil men det dea neame en fen 'e earmen ünder ierde skikke. It lyk skögje hoeft net; de ljue dy't it to sizzen ha, leauwe yen sa wol. 3°. It scil fierders forbean wêze, dy liken wer op to graven en der op in „fryske joun" ef as men mei „in man fen 't Frysk" praet, mei to pronkjen en om to boartsjen. Dizze utstellen tsjinje just om in ein to meitsjen oan 'e slimste sportfriezerij yn Fryslan. Ik wit wol det it mei gekheitmeitsjen en spotten net to heljen is. Mar men scoene der sims al apen mei fange, sa mal as in hopen it dogge. En for sokken mocht myn spot ris in goede spegel wêze. ••• Net allinne oan 't brüken fen echt-fryske wirden by bisündere gelegenheden lit it sportfriezendom him kenne. Ek oan it frysker as frysk wêze wollen. Dêr scil 'k ris in pear stealtsjes fen oanhelje. Ik kaem lêstendeis in man tsjin, dy't al syn libben Frysk praten hat sa by de dei lans. Mar by syn wirk komt al folie it Hollansk to pas, krektlyk as by mines It kaem sa to praet oer in gefal det wy de wyks to foaren beide mei bilibbe hiene en do't de man dêr syn bitinken oer sein hie, frege er: „En hwet ynprinting makke it op jo ?" Dyselde man brocht in boek, det er to Hen hawn hie, werom mei de wirden: „Yn tank tobek!" Dy bangens om yn 't Frysk in wird to brüken det nei in Hollansk aerdet, ha wy slim hiem. En döchs komt der üs faek sa'n wird foar 'e müle, om't wy de sinnen gau ris op syn Hollansk opsette. Salang as wy 't ha oer dingen üt üs fryske hüshalding, skikt it yet wol, mar as wy oer dingen bigjinne dy't oars meastal yn 't Hollansk bispritsen en biskreaun wirde, is 't mis. Dy't den dy bangens — det is eigentlik: de sportfries yn him — baes lit, bigjint letterlik to fortalen en det jowt in frjemde .... ynprinting. It giet yen den krekt as de jonge Süd-Afrikaenske Boeren, dy't foar 'e oarloch neat mear fen 't Hollansk witte woene, mar nou wol wer, en dêr't it ferske fen klaget: „Engels denke, Hollans prate, Met vertale kom al an!" „Skriuw sast' praetst!" is tsjinwirdich de leuze. Ja, — en praet sast' tinkst! scoe ik de Friezen taroppe wolle. Earst yn frjemde foegen sette Hwet men sizze scil En den wird for wird forfryskje, Det's gjin suver spil. Mei sa'n tael hat elk de gek, — Praet sast' tinkste, yn dit stik ek! Moast dy man fen 'e ynprinting den mar Hollansk praet ha? Ei né! Hwent hy tinkt net yn 't Hollansk, det dogge de measte Friezen yn Fryslan gelokkich yet net. Om det to kinnen moat men al gans lang yn Hollan tahalden ha, en as men der net tige jong hinnegien is, scil 't yet wol spanne det men it sa fier bringt. Mar hy joech oan dizze sin al in Hollanske boutrant; hy tocht: „Hwet yndruk makke it op jo" en nou't him det ienkear sa yn 'e müle laei, hie't der nei myn sin ek mar sa utkomme moatten. Ik scil de léste wêze om dy frjemde sinbou foar to stean en ik leau det men der seis in bulte mei oan dwaen kin om goede fryske sinnen to foarmjen. Mar as men ienkear de sin sa frjemd rémakke hat, den him net wanlüdiger meitsje as er al is, mei dy rare purismen, 't Is folie better, de krêft dy't men op sa'n wize mei 't forfryskjen (?) fen wirden formoezzet, to brüken om yen-seis to forfryskjen. Hat immen yn Swanneblommen for 1835 üs det net ris op üs brea jown? Hy sei: Forfryskjen hjir, forfryskjen dêr, Forfryskje kin nou elts, Mar woll' jimm' 't goed dwaen feinten ? Ei Forfryskje den jimm' seis! It frysker as frysk wêze wollen blykt sims net allinne ut üs wirden, mar ek üt üs dieden. Net lang forlyn waerd in Hollanner it is einliks in Limboarger, mar de Friezen neame nou ienkear elk Nederlanner dy't oan de oare kant Swol weikomt, in Hollanner, lid fen ien fen 'e kriten fen 't Frysk selskip. Op 'e earste gearkomste det er mei yn 't formidden wier, frege er it wird en sei yn 't Hollansk det er ek wol ris hwet foarbringe woe. Hy lei him tige op 't Frysk üt en koe 't al sahwet léze, mar 't praten bitroude er him yet net mei. Eft er nou earst wol ris in stikje yn 't Hollansk dwaen mocht? De foarsitter foun dêr gjin bonken yn. Mits, de Limboarger moast den in stikje nimme det op de iene ef de oare wize op 't Frysk sloech, tocht him. Yn 'talgemien karbrief wier gjin kêst to finen dy't hjir yn foarseach, leaude er; mar der wier al ien dy't sei, det it selskip ek skriuwers yn frjemde talen stypje kin mei jild, as hjar wirk it selskipswyt bifoarderet; dy kêst wier hjir ek wol to pas to bringen. De gearkomste moast der lykwols syn seine oer gean litte, oars net. Nou, dêr like „de gearkomste" earst net folie smucht op to habben. De earste dy't tsjin 'e Limboarger en de foarsitter syn stikken yn 't fjür brocht, wier ien fen 'e oare bistjürsleden. Wy komme hjir om üs memmetael, sei er; en net om hwet oars. Hjir moat it Frysk wêze! Ja, en hjir net allinne, mar bütedoar ek, tocht de foarsitter. Mar hy wo'e ha, men moast gjin Sjineeske mürre om Fryslan bouwe wolle, det scoe döchs mislearje en bütendien wirk om 'e nocht wêze. Dêr praette er yet al efkes op troch en op 't lést krige er syn sin. In gearkomste letter hat de Limboarger yn 't Hollansk in stikje foarbrocht dêr't hwet ynkaem fen 'e Friezen en Fryslan. Ik leau net det de joun der minder Frysk om west hat. Dêr wirdt de Friezen wol ris provinsyalisme neijown. Det is de sportfriezen hjar skild. Do't F. Jac. de Zee de gemeinterieden der op oanstie om it Frysk to brüken yn 'e riedseale, mienden in hopen al det de bidoeling wier om it Hollansk der buten to kearen, en dêr praetten se hjar de müle om ut 'e potsjes. Nou, det wier fensels sa net, mar sa waerd de saek ünsuver makke en krigene alle rieden in earlik forlechje om der hjar mei in franske slach öf to meitsjen. Do't forline jier op 'e algemiene gearkomste fen it selskip for fryske taelen skriftenkennisse praet waerd oer it Frysk yn 'e rjuchtseale, wieme der foartdaelk al wer güds dy't ha woene det it Frysk einliks de tael wêze moast yn Themis' wenten, en de rjuchters dos dy tael ek bruke scoene. Op 'e gearkomste die det sa sear gjin bliken, mar neitiid. Hwer scoe 't yn 'e goedichheit hinne, as sokken hjar sin ris krigen en it Frysk hjir yn Fryslan ta de offisyeele tael forklearre waerd? Den moasten wy ta bigjin ha: fryske skoallen,*) fryske gymnasia, fryske hegeskoallen, fryske wetboeken, fryske boargemasters en siktarissen, fryske üntfangers, in frysk provinsyael regear... en einliks en to'n lésten in kazernefol ljue dy't al 't pompierwirk det dêr by hearde en det den fensels ek yn 't Frysk skreaun wier, yn 't Hollansk oerkrasten for Den Haech, hwent men mocht dóchs net bigeare det de ministers hjar koart libben ek yet forbitterje scoene mei Frysklearen, ef det se 't foartiid kenne moasten. it scoe oangean op 100 °/0 bilêsting biteljen, wol 'k leauwe. Ha de sportfriezen det wol ris bitocht? Né fensels, hwent sa't ik oan 't bigjin al sei: it sportfriezendom — ik mien: det yn Fryslan — giet buten 't forstan om. As de sportfriezen omtinken hiene, bigoannen se mei det forfryskjen fen Fryslan by 't bigjin: by hjar seis. Ik wol hjir net mei de hiele wal ütfalle, hwent dy't folie seit, moat folie wiermeitsje, mar dit is in ding dêr't ik altyd weroan op delkomme scil: it Frysk moat ünderhalden wirde yn 'e hüs en yn 'e deiske omgong. En o, det lit safolle to winskjen oer! Net allinne ünder 'e heechste fryske standen — minhearen en mefrouwen dy't Frysk prate binne der tin siedde, en hwa't my güds to wizen wit hwaens bern ») „Nou, dy wolle jimme ommers ek ha; hwet docht oars dy kommisje der," sei itnmen, dy't ik de printkiadde fen dit drankje foariies. Sa flnsinnich wirdt it wyt fen üs skreppen forsportfrieze! ek Frysk prate, dy kriget in drankje to-jow! — mar ek ünder 'e „lytse boargerije," ünder 'e ljue, dy't sahwet twisken hingen en wierjen binne. Ik wit wol, by sokken wirdt yet al folie Frysk praet yn 'e hüs, mar freegje net, hoffer sims. Hja brüke ho langer ho mear hollanske en heal-hollanske wirden. Det haldt lang net op mei fader en moeke en de oare famylje. Sjuch, det in kakstoel njunkelytsen in tafelstoel wirden is, kin 'k my yet bigripe, mar hwet dogge wy mei handskoenen for wanten, skorten for skerldoeken, morgenjaponnen for moarnsjurken ef japen, seil for swilk, en al sok rêdding mear? Der wolle my nou net mear foarbylden yn 't sin komme, mar elk wit wol det de skiteldeftigens it yet folie fierder brocht hat yn 'tskouderjen fen echte fryske wirden, en det ik se by 't skepnetsjefol fine scoe as ik de tiid der for naem. Det wy wirden ha as skeurkalender.... It ding hinget hjy- flak foar my en op it skyld stiet: „Fryske skoeralmenak". Hwa hat det er op set? Hat Walino Dykstra syn eagen dêr wol oer gean litten, ear't de utjower it bistelde by de stiendrukker? Ik leau for 't neist fen net; dy scoe der wol om tocht ha det almenak yn 't Frysk ünsidich is. Det wy sokke wirden as skeurkalender ha, dêr is neat oan to foroarjen. Mei in ünfryske saek nimt men meastentiids ek de ünfryske namme oer. Yn oare talen giet det krekt allyk. En rri£n kin der wol in frysk wird for bitinke en det yn 'e omgong bringe wolle, mar it is al in treffer as soks yen slagget. Skoeralmenak b.g. bliuwt in dea wird, en sa scil 't ek wol gean mei rydwiele, brievesekje ef slufke en mear sokke. Lykwols scil ik net graech sizze det men dit soarte pyrismen net skriuwe mei. As ik niis-krektsa stienprinter set hie, hwerom net? Inkeld komt men wol ris ta yens wyt As ik in hopen Fryske adressen sjuch, tink ik ek oan sportfriezerij. Sa bryk as de man, dy't immen mei in hanfet foar syn namme biskreau mei: „Oan 'e Wol Eale, Sear Learde Hear Dr ", stelle se it allegearre net üt, mar is „Rjue Eabele" en „Rjue Eabele, Tige learde" folie better? Och, ik ha der ek wol mei pield, en siker, al wier det sa net, ik scil der elk om yn syn wezen litte. Mar it liket my döchs frysker, ienfaldiger ta om mar sljuchtwei „Oan 'e hear" to skriuwen, en as ik mar heal tink det ik de posterijen yn 'e mist fiere scil mei in frysk adres, skriuw ik in hollansk. Op 't stik fen propaganda bringt in frysken-ien net folie sjedden oan 'e dyk, wol le&uwe Ik sjuch fierders wol gau ris Utert stean for Utrecht en hab ek al ris lézen: Ynskedé en Wynskoaten. Hwerom? Utert scil wol in forfrysking hjitte moatte fen Uitert tink 'k, sa't de Hollanners en Utrechters dy stêd folie neame, mar Utrecht is ïenkear de algemiene Nederlanske namme, dy't ek yn Fryslan bikend is. Ynskedé is my hielendal to geleard en hwet de wyn to meitsjen hat mei Winskoat (de Grinslanners sizze Winschoot) ef Winskoaten, wit ik like min. De kwael is wer: frysker as frysk wêze wolle, oars wit ik it net to forklearjen. De hearen moasten ris bitinke, det in tael net ütfoun wirde kin. ii # * Ik hab in boer kennen, dy roan altyd ünder 't middelste sjongen üt tsjerke. Tapasje scoed er de preek seis wol, sei er, en de man is der ald by wirflen en hat goed boerke. Ik hoopje det myn lêzers ek sa dwaen scille. Yn elk gefal: ik scil de tapassing fen myn preek mar oan hjarren oerlitte. Oan 'e frjeon om utens dy't my skreau det er de foarste helt fen dit drankje mei nocht lezen hie, mar det ik nei syn sin net djippernöch gien wier, om't, ik hie net ütlein hwet de Friezen om utens oanfiteret om byïnoar to kommen en Frysk to praten, yet in inkCHa fjy8den wol goed lézen it léste blêdside dêr't ü. o. op stiet: For de sportfries om utens kin 't frysk selskip nea hwet oars en mear wêze as de slypstien fen syn ünthald, de forjitmynet-blom oan 't paed fen syn stjerrend Friesdom"? 't Hearenfean, 1903. IX. Neipraet oer sportfriezendom. De skriuwer hat it oan 'e stök mei immen der't er heech by opsjucht, mar dy't er dêrom döchs yn alles altyd gjin gelyk jaen kin. — Unfryske gearlapsels. — It komt yetris to praet oer Utert, Ynskedé en Wynskoaten. — Der wirdt mei los krüd sketten op 'e skriuwer syn doelwyt. — In minlik ferske oer minnens. In brief üt, en ek alwer oer Utert, mar ek oer Dimter koeke, en in Noarger rün, (net oer Oabe Skroar-en-dys). — De skriuwer anderet mei in droech praetsje. — Yet in brief, nou op rym; it andertis twisken 'e ryglen to lézen. Nou is 't hjir skieik net mear to hirden, Ha 'k soarch, de wrald wirdt my t' onrom. Fordeald! üs jong Sportfriezendom Smeit sokke onfoege nije wirden Dat ik stean fen forbazing stom. Sa rymde üs alde Waling-om yn Sljucht en Rjucht. k Hie t net sa rom en tocht: as 'k dit mar goed üntkom! Ik fielde foart wol det dy bom wier roaid op my; ik stie al krom en seach al nei in skülherntsje om Hwent det ha 'k leard ünder 'e soldaterij. Us kaptein hold üs altyd foar: „Flink den vijand in 't gezicht zien, maar vóór alles: zoek dekking!" en det woe der by üs allegearre wol yn. Sa kroep ik den efter in póltsje gêrs en wachte yn tüzen noeden. Mar stiet it mei üs tael sa min — Ho heech se priisge wirdt as ryk — Det for in utering sa bryk Men gjin goed Frysk mear fine kin? Ik loerde al ris boppe myn póltsje üt en tocht: komt der hast hwet? Né, ryk is 't Frysk! gryp mar yn 't roun! Krekt hwet ik altyd sein ha. Wirdt faek ii rjuchte wird net foun Den leit it oan 'e taelsmid mear As oan 'e tael, dit is my klear, Ien dy't net fiks him kweke het, Lit dy mar smeije, 't slagget net. Ik ha wol ris heard det it in tael smid altyd forkeard öfgiet. Mar Walino-om leaut fêst ek oan goede taelsmidden. Al is der koal en izer rom, Hy giet to knoflich dêr mei om.... Bom 1 Né, noch al net. Lang ünderweis, prevele ik yn my-sels; fêst sa'n alderwetsken ien mei glês en roastige spikers en diggels der yn. Wyls't immen goed bikwaem yn 't fak It better docht, mei mear gemak Ik tocht: nou krij 'k him op myn jak; den ha 'k bihoarlik myn gerak; wier 'k hjir ef dêr mar ünder dak; 'k ha soarch, ik reitsjeoan gehak, gjin bonkje bliuwt der op syn plak, hwent Walino-om is net sa mak; o Jan, hwet dochst op üs, sa swak, 't is oeral hwerstekrinst krak-krak, dyn drankjemeitsjen is mar lak, hie oer dy seis gien, greate... Gek det it net mear rime woe. As ik yn 'e binaudheit sit, kin k der oars wol hwet mei. Mar ik hie nou ek gjin tiid mear, hwent dêr kaem it ding oansüzeljen: Nochtsiikjende Friezen! wêz bliid mei elkoar, Ik kroep hast yn my-sels wei Mar kear onfrysk gearlapsel f'ral bütendoar! Amen, sei 'k. Der wier my gjin hier kniesd. Wier dèt nou de bom, wier dèt nou „it rjuchte wird"? Gjin s p o r t-friezen, mar nochtsiikjende Friezen? It wier myn bar om fen forbazing stom te stean. Det ha 'k den ek in toarn oanien dien, mar ik sjuch yn, dêr kin k myn ikker net mei skjinhalde. Dêrom bin 'k nou mar wer oan 't drankjerémeitsjen. Mei sport friezen ha 'k gjin nochtsi ik jende Friezen bidoeld. Alle Friezen dy't nocht en wille siikje, binne dêrom yet gjin sportfriezen, en alle sportfriezen binne dêrom yet gjin güds, dy't it libben fen 'e luftige kant nimme Dy't it drankje net yn ien twa swolgen ynnomd hat, mar b.g. om 't ure in leppelfol, sa't it heart, scil det ek wol field ha. Der hjir neijer tekst en ütlech fen to jaen, dêr sjuch 'k tsjin oan; ik scoe it selde yet'ris sizze moatte mei oare wirden en den joech it faeks noch neat Heale ynnimmers dêr binne gjin krüden for woechsen. Bliuwt: it ünfrysk gearlapsel. Det ik-sels ek net sa fier foartrin mei it wird sportfriezendom, ha 'k foart al sein oan 't bigjin fen it drankje dêr't it boppe stiet. Mar sport is ien fen 'e Ingelske wirden dy't hast de hiele wrald oerwaeije en oeral hingjen bliuwe, om't se ünfortaelber binne en it folk der gjin nij wird for makket. De hollanske litteratuer hat it allang bihannele as in hollansk wird ; de fryske scil 't as in frysk brüke moatte, graech ef net graech. Ja, ryk is 't Frysk! gryp mar yn 't roun mar wy moatte nou net tinke det it Frysk for alles wirden hat, hwent den ha wy 't fier mis. Det hat gjin ien tael. De measte fryske skriuwers habbe altyd in tigen war dien om it Frysk „suver" to halden. Det wier oars ek bést, mar 't is faek mei ünforstan gien. Elk wird en elke lettergreep moast mar frysk wêze, — en sa kamen der nou krekt ünfryske gearlapsels! In foarbyld: „Witt' jy gjin better frysk wird for tentoonstelling as tentoonstelling?" frege my hjoed in lettersetter. „It skilt forjaenmy mar ien letter!" — „Né," sei 'k. „En sa is 't goed Frysk." „Nou, my tinkt fen net. As jy der ris tokykstalling fen makken?" Ik woe der net oan en sa scil dy tokykstalling dos net tokykstald wirde. 't Wird is oars ek al net gekker as de measten fen det slach, dy't al yn üs fryske skriften tokykstald binne. Fryske skriuwers, (de bésten,) dy't it forkearde fen sok forfryskjen wol fiele, forfalle ornaris wer yn in oar uterste. Hja doare net fen honk en prate ljeafst mar hwet oer boerefeinten en -fammen, oer hynsders en kij, oer 'e haeijing en al sa mear. Sa stroffelje se net oer 't nije en frjemde, det nije en frjemde tiden bringe en de minsken tameitsje. Fine se it al ris op hjar wei, (it is altyd net to üntrinnen,) den beare se mar det se 't net sjugge ef meitsje in ompaed. Dit docht it him, det it measte fen us proaza en poesye (rym en ünrym moat it by dy ljue hjitte, howol't se witte det mei dy beide wirden net rjucht sein wirdt hwet se sizze wolle,) yet altyd sa „hausbacken" is. Hwet letter as det rymke oer 't sportfriezendom, skreau Walino Dykstra yn Sljucht en Rjucht: „Oan Jan fen 'e Oaestmar kin ik dit meidéle: Ynskedé, Utert en Wyns 'koatfen) het fen aids de fryske folksütspraek west fen Enschedé, Utrecht en Winschoten." 't Kin wol wier wêze. Do't de Hollanners Amsterdam yet Amstelredam en Amsteldam neamden, scille de Friezen ek wol net Amsterdam sein ha. Mar nou al Hast alle hollanske en fryske plaknammen binne mei de tiid yn 'e folksütspraek foroare, de iene is forbastere, de oare troch skoalünderwiis ef in bulte lézen wer tichter by de oarspronkelike komd. Idsegeahuzum waerd Skuzum, mar Starum (*) wer Staveren. Hwet hat it nou to bitsjutten om dy alderaldste, aldste ef op twa nei aldste nammen to skriuwen? En as det al moat.hwerom skriuwt Walino Dykstra den net Liudeward for Ljouwert? En Snyts, Snitze, Snake ef Snaken for Snits? En Fronekera for Frjentsjer? Graech witte! Frysker as frysk wêze to wollen, dér kin gjin ien ófkeariger fen wêze as hy, skriuwt Dykstra yn it selde stikje. En dêrom skriuwt er noait wyt for doel, hwent det wird is yn dy biteikenisse yn'e folkstael ünbikend. Koartlyn lies er yet earne selskipswyt; selskipsdoel hie al sa goed west, tocht him. (*) Nei myn ynsjên in forbastering fen Staurum el Stavorum, sa't de Romeinen dy stêd namme latinisearre ha scille. Dy kin ik yn 'e büse stekke, om't, ik ha gauris wyt skreaun for doel, howol ik döchs det léste wird op syn minst like faek brük. Hwa't it for 't earst for doel skreau, wit ik net, mar wol det forskate bikende fryske skriuwers it dêrfor brükt ha. It is bygelyks hast it earste wird fen üs selskipskarbrief. Ha dy skriuwers det nou dien, om't se hjar forbyldene det doel net fryskernöch wier, den hiene se üngelyk. Det ik it dêrom brükt ha, kin 'k elkenien mei rjucht en reden üntstride, hwent den hie 'k doel ommers noait noch nearne net brükt. By my is wyt in dichterlik byld for doel, nomd üt 'e tiid do't de minsken (de Friezen moai grif ek wol) mei pylk en böge op 't wyt skeaten, hwa't tükst koe. En dêrom komt it der neat op oan, eft it yn 'e folkstael bikend ef ünbikend is. As Walino Dykstra rymt: Wirdt faek it rjuchte wird net foun, Den leit it oan 'e taelsmid mear As oan 'e tael den hat er ek in wird by de kop det yn dy bitsjutting, ja hielendal net yn 'e folkstael bikend is. Woed er him dêr oan halde, den hie 't sprekker ef skriuwer wêze moatten. Mar hy woe dichterlik ütbyldzje. En nou kin men him üntstride det er mei taelsmid in goed byld jowt fen in sprekker ef skriuwer, — det doch ik by dizzen den ek, — mar gjin ien scil 't yn syn holle krije om him to forwiten det er frysker as frysk wêze wollen hat. As Dykstra sein hie: wyt is gjin moai byld mear for doel, den hie 'k him gelyk jown. Dêr is 't al to faek for brükt. It mist de nije gloede, de frissens fen 't oarbyldige. En dit hie 'k wol hwet earder bitinke kinnen. Ik ha 't wird letter ek mar selden mear brükt. 1907. * * * J. P., lid fen „Friso", yn 'e Peallestêd, hie 't leau 'k ek op myn lést drankje forsjoen, do't er yn Sljucht en Rjucht in fers skreau, dêr't ü. o. dizze wirden yn foarkomme: Hwet min! fen üs dy't nei de frjemdte teagen Omdet wy graech in rümer takomst seagen, To sizzen det we üs tael forsloffe ha! Det ha 'k fen „wy" (dêr wirde hjir döchs alle Friezen om utens mei bidoeld?) net sein. Det it forkeard is, om al dy ljue ünder it selde hoedtsje „wy" to biflappen, sjucht J. P. efkes fierder seis ek al yn, as er rymt: Ik wit, det hjir forskate Friezen binne Dy't wakker lud üs sprake romje kinne, Dóch altyd mar yn 't Hollansk andert jaen. Det „Hwet min!" scil 'k J. P. mar forjaen. Hwent syn fers is gans krêftiger en moaijer fen tael as dy fen it greatste part „dichters. *) *** Ut Utrecht krige ik in brief, efkes nei 't ütkommen fen it léste drankje oer 't sportfriezendom. Ik lies: Stalke lansman! Utert set ik boppe dit brief, sa as jy sjugge. As ik to Orins wier, scoe 'k der Orins boppe sette en net Groningen, howol Groningen like goed as Utrecht, ienkear de miene Nederlanske namme is, „dy't ek yn Fryslan bikend is." (bis. 90 F. m. n.) As jou wiif, bliid det jy de tiid hawwe om in pantsjefol kofje mei hjar to drinken, freget: Jan, woste in stik Dimter koeke ef hastou ljeaver in stik keallepoat, is hja den frysker as frysk? Mei in fryske boer net mear in run to Noarch keapje. To skriuwen fen Ynskedé en Wynskoaten, is forkeard, ik jow it jerne ta, mar det Utert forkeard is, kin 'k dalik sa mar net for wier oannimme. Utert is Frysk, like goed as Grins it is. As ik my net forsin, lies ik yn Gysbert Japicx ek Uwtert. Dit *\ no't dit al Dtinte wier, kaem ik ris to Amsterdam. It tafal - hwent ik tocht der in hiel Rj." dien hat: del se Hollansk prate op hjar selskipsjounen. wit ik net fêst, ik scil det ris neisjên. Ek wol T< ris sjên to witten to kommen hwet de aldste namme fen Utrecht is. As ik my net forsin, komt Utert der tichte by. Op 'e wet fen 't Studinteselskip „Frisia" to Utert, stiet ek sont 49 jier Utert. Dat it Sportfriezendom bistiet is jammer, mar wier. It scoe einliks ris moai west ha, as ik nou ek brieven krige hie üt „Ynskedé" en „Wynskoaten" mei 't boadskip: „Ynskedé (ef Wynskoaten) is goed, mar Wynskoaten (ef Ynskedé) en Utert forkeard." Mar dér ha'k forgees op longere. Oan 'e iene kant ek al wer goed, hwent nou hoef ik allinne de man fen „Utert" biskie to jaen. Dit sprekt fensels: as de Friezen, ef it greatste part Friezen in plak om utens mei in aparte Fryske namme neame, den giet dy by my foar de algemien Nederlanske. Dêrom skriuw ik: Grins, hwent sa neame de Friezen det plak. Ef eigentlik sizze se: Greens. Ik leau net det dit komt om't hja for in oanwenst ha om yn folie wirden mei in dy klank as een üt to sprekken (meenske, weenskje, leens, dreensgje) mar det it de koart ófbiten ütspraek is fen Grinjes. Der wirdt ek wol sein Greins (Grenjes). It is opmerklik det folie plak- en skaeinammen dy't by aids op ing, ingha eingen, nou je ef jes habbe. Harlingha waerd Ha(r)njes (Hains), alteast yn 'e Südwesthoeke fen Fryslan, op oare plakken sizze se wer Ha(r)ns. Burtnaningha waerd Burmanje, Dod ingha Doanje ensfh. Dimter nou ja, det scoe 'k tink 'k ek yet skriuwe, howol, it is mei dizze fryske foarm fen Deventer ek al sa fier hinne, det der mei nédich in koeke by. Mar aldtsjes heart men 't yet sizzen. En det is mei Utert sa net, ef ik moat it den al bare fier mis ha. Det Utert tichter by de alde, oarspronkelike namme fen Utrecht stean scoe, as de algemiene Nederlanske namme, wol my alhielendal net oan. Det trecht yn Utrecht scil mei it drecht yn Dordrecht, Zwijndrecht, Moor drecht, mei it tricht yn Maastricht en mei de alde Dreit ef Drait ef Dracht en it doarp Drachten yn Fryslan, wol it selde wird wêze as üs droechte. In drecht moat leau 'k in skol plak west ha yn in wjittering, dêr't men der trochhinne wadzje koe. Us wird droech wier by aids ek dreech, dreach, drach. (Forgelykje: de ierpels dreagje; heech en dreech sitte.) En it U, Uy yn Utrecht, ef sa't men aldtiids skreau: Uytrecht, scoe det net it selde wêze as it fryske le (ta Ee forhollanske), it hollanske Y (foar Amsterdam), it saksyske A, det wetter bitsjut en faeks ek wol ien en 't selde is as it franske eau? Uitert (en as Walino Dykstra gelyk hat det men hjir yn Fryslan by aids Utert sei, den dit wird ek) is in forbastering fen Uytrecht, en oars neat. Det, as 't der om gyng om de aldste foarm fen in plaknamme to skriuwen (dy wei liket Dykstra hast üt to wollen) den wier men mei Utert döchs ommers al wer yn 'e heinste keap! Letter krige 'k fen 'e brieveskriuwer üt Utrecht yet in brievekaert oer 'e saek, en dêr stie dit op to lézen: „Eabele frjeon! Yn Algemeene Geschiedenis van Friesland, door H. W. Steenstra, stiet op blêdside 147 2üe d. dizze oan'„teikeninge: Anno MCCCXLV. Is Willem de nyvggentheinde „Greef ven Hollant, ven dy Sted ven Wtert comm mey woll 85 „oft 86 tuysent man, en hat der woll 6 Wyke voorleid, der ney „isser mey dy selle hoop wur comm in Vriesland ende hat t' eerst "„gea oon brand stitsen; dit sjaende dat de Friasche heer, deer „boppe yen, naet thin jaerr tuae wier, is de Hertoch heerlyek to „myette tein, en habbe him slach haden ven da ire mom aef, ta „dy lette joun, en wy habbe d' uurhaand crigge, en hem selfs „mey daet, dir volle greate Heeren onder uiren. „Nou freegje ik jo: hat men rjucht om Utert to skriuwen, „ja efte né?" De bidoeling fen 'e léste frage is fensels: biwiist dizze oanteikening net, det men, do't dy skreaun waerd, yn Fryslan Utert sei? En den siz ik: né. Ut it alde Frysk det yn skrift biwarre bleaun is, is net folie to biwizen yn dit stik fen saken. Wy ha't wolris oer suverens fen tael. Nou, dy moat men yn dy stikken net siikje. De ljue dy't do skriuwe koene, wierne al folie guds dy't mear fen 'e wrald sjoen hiene as Fryslan; sims hiene se tiden en tiden yn frjemde lannen forkeard. Det se sadwaende gans frjemde wirden oanhellen, kin men fen tinken wol ha. Hjar tael yn dy skriften is sims in griemmank fen 'k wit net hofolle talen en tongslaggen. Dy't mei de boppesteande oanteikening yn 'e han oan 'tbiwizen gean wol, kin ek wol üthalde det de Friezen do hoop seine, gjin heap en det it goede alde Fryske wird dos ein- liks hoop is. De wierheit scil wol wêze det de man dy't de oanteikening skreau, do al in slach mei de hollanske moalpüde hawn hie. Der is dos net folie biwiis üt sokke alde skriften to heljen, hwet taelsuverens oanbilanget. Bütendet, it komt der ommers ek net op oan, ho't üs foarfears de alde biskopsstêd neamden. Hjoed de dei sizze wy Utrecht, inkelden dy't mei foarbitinken Utert sizze, der buten litten. In oare frjeon, dy't my ek om myn „Utrecht" yn 'e bügen roan, en dy't plaenüt sei, det er alle plaknammen sa nei as 't koe forfryske ha woe, skreau ik werom: „Jy skriuwe Amsterrfa/n, Rotterdam; skriuw den nou neitiid Amsterdam,Rotterdam." Ik krige foart de boade werom: „Jy ha gelyk; ik scil 't dwaen." Dit is nou tominsten gjin kwelsgean op twa tinkbylden; hjir stiet men lyk foar in fêst bitinken oer, det ek fêst trochset wirdt, moat ik sizze, al kin 'k it fensels mei dizze frjeon ek lang net lyk fine. Men scil wol bigripe, tink 'k, det it yn dit diel fen myn drankje myn doel net west hat om krekt tsjin dy trije plaknammen dy't ik neamd ha, yn to gean. Né, it wier my mear to rédden om de miening, det in wird ef in namme yn 't Frysk foaral oars wêze moat as yn 't Hollansk, der üt to krljen. Ik hald üt, det dy der tige ynsit, — en det üs letterkinde der neat fen bidljt. 1907. Ut Amsterdam krige ik ek in brief oer it sportfriezendrankje. Tige aerdich en alles op rym: Sportfriezen neame jy üs, Jan! Hwerom? det wol ik wol ris witte. Om't wy, yn 't frjemde gea bilanne Troch't thüs it havengat forsanne, Us memmetael net farre litte? Né, dêr net om. Mar ünder „wy" mei men hjir alle Friezen om utens al wer net rekkenje. De measten litte hjar tael al farre, al binne se den faeks lid fen in selskip. En ik ha ek biredenearre det follen dêr neat oan dwaen kinne en sadwaende tsjin wille en tank sportfriezen wirde. Om't wy üs mennich Sneintojoun Wyls't Faust hjir omstrunt op 'e planken En 'n hopen ljue hjar wille siikje Hwer't rjue pijassen faksen brykje, Formeitsje mei hwet fryske klanken? Om't master Roazinga syn lüm, Onrym en rym fen Walingomme, Us mear oanlükt as Bambergs kaerten, As Rembrandts frjemde akrobaten, As Kras syn tün, sa moai biblomme? Ei né, mar om't for de measte Friezen om utens it frysk foardragen en praten en it harkjen dêr nei, in sport wirden is. Licht giet üs tael mei my en 't wiif For altyd fen üs hird fendinne; Licht, — mar it kin ek oars biteare: Us fanke scil it Frysk ek leare, Kinn' wy de dea yet hwet üntrinne! Det scil in swiere hys wirde, dêr yn „Groot-Mokum", sa't folie Amsterdammers seis hjar stêd neame. Mar ünderrjuchtsje jy jou bern Ek üngelikens folie better, (Om't jy in kindich skriuwer binne), Den wy 't üs fanke ea dwaen kinne, — Gjin minske sjucht yn 't fiere letter. Hwer, hwer scil ienkear 't wiffe lot Us greate berntsjes hinne fiere? Myn skaei scil, nei forrin fen jierren, Mülk thüs, en jowes fier om fierren Yn alle fleur en wille tiere. Mülk det jou bern it wird fen heit, Syn dwaen en stribjen nea bigripe, En, scil jou namme ek jierren prale, As man en wiif der net nei tale! Mülk wirdt myn bern for 't Frysk in stipe! Det kin allegearre, det is wier. Mar ik hab der in swiere mütse mei op. Sprek ik, kom 'k op myn berteplak, Fen 't simmer licht krektlyk us sprake As oan myn hird mei sib en migen, Den ('k leau, gjin-ien hjit my det ligen,) Den wirdt der om myn wirden lake. Hjir yn 'n wraldstêd, fier fen 't doarp Dêr't oarreheit en beppe wennen, Fier fen üs alders frjeonlik wentsje, Fen 't jimmerhügjend boartersherntsje, Hjir learde ik üs sprake kennen! Det liket my hast ünmooglik ta for ien dy't der him sa goed mei rédde kin. Koart en krêftich: ik leau it net. Mar de skriuwer scil ek wol bidoele det er earst yn 'e frjemdte „nocht oan 't Frysk bigoan to krijen," sa't det den hjit, oars net? Is jimme stribjen ek gjin sport? Ja, in bytsje wol... 'k Leau 't wol, sjuch mar ris om jo hinne. De tiidtosk, Jan, tognaut üs alde; Troch egen folts wirdt hja forwadde; In mennich binn' 't, dy't hjar yet minne! Ik kin de brieveskriuwer üt Amsterdam gelyk jaen, sünder skea for mysels. Hied er it léste drankje oer 't sportfriezendom yet net ynnomd, do't er dit rymde? Sa liket ik hast. 't Hearenfean, 1903. X It adfertinsjefrysk. In kistke mei geheimen, dêr't al gau swietstsmeitsjende V- Houtens ut foar 't ljacht komt. — In miel iten, mei bledtsjegüd ta de ierpels, en in pölle pötstrou as neigesetsje. — De skriuwer skriuwt in stik Frysk; dit wirk kin gjin deihier halde, mar it wirdt döchs mei in botsense segaer leanne, en hy forklearret mei in wird fen wierheit, det er oars troch 'en tiid mei minder tofreden wêze moat. — Moai Frysk. — Ernstig gemeend, sünder d. In hear dy't net wit hwet er wol. — In pipelieding; de lêzer wit fensels wol hwet det is, nou? — In voorloopig bericht. As my sa ünder 't wirk wei, ef as ik op 'e kuijer bin, hwet yn 't sin komt dêr't faeks wol hwet oer to skriuwen is, ef ik merk it iene ef 't oar op det it ünthalden wirdich liket, nim ik in fodtsje pompier — dêr bin 'k noait net fier öf — en skriuw it mei koarte wirden op. Hwent myn ünthald is as in gatsjepanne, en men wit ek net honear't men der oer gear komt. Thüs geane dy pompierkes üt it festjebüse yn in leech segarekistke oer. Det is altyd mear as heal fol. En döchs bliuwt it yn 't praet in leech segarekistke . . . frjemd, it is fêst wol wier, det tael en krektens elkoar net lije meije. Bütendien, for in oar is 't ek wier-wier leech, hwent gjin ien kin üt myn oanteikeningen wiis wirde. Iksels mar amper. Dêrom neam ik it den ek wol: myn kistke mei geheimen . . . „Kistye!" seit myn wiif hieltyd letter for letter, as se 't my sa neamen heart. Hwent det is in Grouster, en sa't se to Grou prate sa is 't fensels. Mar wy yn 'e Südwesthoeke sizze fen kist/fe£, en ik mei ljeaver ke as je lije efter forlytswirden — ef ho scil it nije taelboekje det sünt trije jier gau komt, de diminitiva oars neame, — en ... sa is 't. Mei „it nije taelboekje" ensfh. waerd bidoeld de Fryske Spraekleare fen Postma en De Clercq, dy't do yet net ütkomd wier. In side-mennich fierder scil de lêzer dit sizzen yetris fine. De hear O. H. Sytstra hat der my do foart yn 't selde Forjit my net dêr't dit drankje yn stie, om biskrobbe. Nou, ik ha de twa gearstalders (en 't boekje yn neat misledigje wollen. It wier mar in lytse oantreasting. Der koe earder gjin foartgong makke wirde mei de saek fen 't underwys yn Frysk; it wachtsjen wier op dit boekje. En det barnde my yn. 1907. Ik ha den myn kistke mei geheimen, en doar sizze det der op syn minst like folie yn sit as yn it toanielstik fen dy namme. As ik inei lege hannen foar myn skriuwtafel sit, hoef ik dêr mar in taest yn to dwaen en ik ha wer oanslach. Sa helle ik der niis-krektsa in briefke üt, dêr stie op: „Van Houtens Cacao de swietstsmeitsjende," en ik wist foart hwer't ik oer skriuwe scoe: oer 't adfertinsje-frysk. Det briefke moat al ald wêze, hwent it is gans lyn det ik for 't earst opmerksum waerd op it minne Frysk det wy yn üs adfertinsjes fine en 't leit my ek by det ik der al lang hwet oer sizzen wollen ha. Ja, nou't ik my goed bitink, ha 'k der al hwet oer sein: forline simmer, nei de algemiene gearkomste fen üs selskip yn 't Oranjewald. In Ljouwerter kritelid woe ha, der moasten op it omslach fen Forjit my net gjin hollanske adfertinsjes mear, en de ütjower joech tasizzing det it fierders allinne fryske wêze scoene. Do skreau ik al yn it krante-forslach: „Det scil biswierlik wirde, ha 'k soarch. Ik for my sjuch it oars „yn as det Ljouwerter kritelid. It komt der fensels mear op oan hwet „der yn F. m. n. stiet, as hwet der omhinne sit. Nou stiet dit fêst „det de measte Friezen ljeaver yn 't Hollansk adfertearje as yn 't Frysk, „en dêr ha se great gelyk oan. In frysk adfertinsje kin ris in inkelde „kear mear fortuten dwaen — it leit der ek al oan, hwèt men adfer„tearret, — mar oan distiid ta geane de hollanske der mei, om 't... de „hannel en 't forkear nou ienkear al salang oeral it Hollansk ta brükt „ha, det men der yn bihirde is, en ek de béste fryske skriuwer net „wit ho't er somlike saken dy't men adfertearje wol in frysk pakje „oanstrüpe scil, sünder se ündüdlik to meitsjen. En op düdlikens komt „it fensels oan. In adfertinsje is gjin gedicht, dêr't men by tinke wol. ,,'t Hat mei litteratuer ek neat to meitsjen." Sa tink ik der yet oer. Fryske adfertinsjes — op sokken nei dy't oer 't Frysk hwet bikend meitsje, — binne krektlike goed boarterijen as fryske adressen en spiislisten. Sa'n spiislist (menu) ha'k ris makke for in great diner. Det wier for sa'n aerdichheit, mar seis koene de gasthearen it net foarinoar krije en do moast ik komme. For „salade" sette ik slaed, wit ik yet wol en „pudding" liet ik sa stean. Mar o, det wier lang net briker-, ef sa't dy Friezen det neamden, netfryskernöch en sa kaem nei hwet tsjinappelearjen fen myn kant op 't slaedplak blcdtsjegüd to stean en setten wy for 'e pudding pötstrou. Ho lüd eft de gasten do lake ha om „dat typische Friesch" wit ik net, hwent ik wier net bean en likemin ha 'k op 'e hark stien, mar myn getsjinstigens moeide my neitiid glüpend. Ik seach — to let! — yn, det ik ljue, dy't de gek ha mei hjar lanstael, hanlange hie, om der oaren ek oer oan 't gekjeijen to krijen. It komt my net wer oer. Ik hie oars al ris earder in öflear hawn fen soks. Foech trije jier lyn, wy wennen hjir yet mar krekt op 't Fean, krigen wy op in joun de feint fen 't hótel-Jorissen by us oan 'e doar. „Of Hof ook efkes in hollans tillegram frys make kon? D'r was in hollanse hear in 't hotel ankomen, die had noait earder in Frysland weest, en nou wou er foar 'e aerdichheid 'n Frys tillegram nae' Amsterdam nae' syn frou toesture. Mar by Jorissen kon geen een Frys skrive en doe had hij seid dat der woande dichtbij 'n fryse skriwer, die sou 't wel efkes doen wille. En doe had de hear hem froegen of hij daer dan efkes héne wou met dat hollanse tillegram..." ensfh. mei de langtriedderigens fen in Feanster en syn taelmargarine. Nou, ik sei det ik it wol dwaen woe; hwerom net? „Hedenmiddag te 4 ure te Heerenveen aangekomen, gezond en wel," stie der Noardpoalreizerich op it briefke, det dy feint my joech. Det wier gjin swier fortalen. Ik sette it Frysk der ünder en de feint óf. Mar foart letter hiene wy him al werom. „Minhear was der wel met innomen," sei er, „en hier is in segaer!" In segaer, lêzer, 't is sa wier as ik sit to drankjeskriuwen. Ik ha him oannomd. Hie dy Amsterdamske hear seis foar my stien en my in segaer oanbean, om't ik him in deugd oandien hie, ik scoe him de wierheit sein ha, mar for dy feint woe 'k my net skine litte ho falsk eft ik ynwindich wier. Letter ha 'k it gefal fen 'e luftige kant nomd en ik tocht: dy Hollanner bitellet yet better as de Friezen; dy jowe gjin sintese segaer de rygle, lit stean in botsense, lyk as hy. Ik neamde frysk adfertearjen boartsjen. Det it boppedien gjin moai boartsjen is, kinne de lêzers priuwe oan dy swietstsmeitsjende Van Houtens, dy't ik op myn tekstbriefke foun. Mar ho kin 't ek oars? In hannelsartikel, det men üt in frjemd lan, ünder in frjemde namme, mei in brief yn in frjemde tael der by, kriget, kin men den allinne yn yens eigen tael goed en düdlik adfertearje, as det de hannelstael is yn 'e kriten dêr't it adfertinsje lézen wirde moat, en men de dingen neamt en oanpriisget sa't men se seis mei de müle neame en oanpriisgje scoe. Wier it Frysk hannelstael en diene üs keapljue det... né, sa kom ik net hwer't ik wêze wol, ik bidoel: waerd it Frysk nou foart hannelstael yn Fryslan en diene üs keapljue det, den scoe de Fries dy't him nou, as er Frysk praet, neamt: .agent fen 'e Levensfersekerings-Maetskappij „Langsa'jeleve" to Amsterdam" ekmei dyselde wirden dy maetskippy yn 'e krante oanpriisgje en syn adfertinsje net yn 't Hollansk nei de ütjower opstjüre, det dy him forfrysket(I) en der ad majorem gloriam Frisiae linguae fen makket: Libbensforsikerings-Maetskippy „Langsci'jylibje," — ensfh. En de boekwinkeltsjebaes, dy't efter 'e toanbank praet fen aenfeloppen (ef enfeloppen, det leit der oan, eft er heal Fransk ken, ef alhiel neat), scoe den op 't pompier gjin „brieveslüfkes" to keap oanbiede. En yn gjin gefal wier Van Houtens „swietstsmeitsjend" mear, al die men der seis noch sa folie süker by. Moaijer scoe 't Frysk der net fen wirde, as 't hjoed de dei yn ienen yn 'e adfertinsjekolommen fen üs nijsblêdden brükt wirde scoe, mei de hollanske, franske, ingelske en dütske wirden en sizwizen der trochhinne, dy't üs hannelsljue, ek dy't Frysk prate, yn 'e müle bistoarn lizze. Mar dêr ha wy 't net oer. Wy ha 't der oer eft det geboart fen „swietstsmeitsjend" (ik woe wol det de man dy't det wird ütfoun hat, it for syn straffe ütsprekke moast) en „oanbifélend" en „Libbensforsikering" moai is, en sjedden oan 'e dyk bringt for 't Frysk? En dêr is 't andert op: né. Mar kin men den alles yn goed Frysk goed en düdlik adfertearje? En it andert is wer: né. In frysk adfertinsje-wêzen kin net bistean. Al praetten alle Friezen Frysk, den yet net. In tael dy't net is bistjürsen hannelstael yn 't lan dêr't er spritsen wirdt, kin net brükt wirde for alle dingen, dêr't bistjür en hannel mei to meitsjen ha. Hwent ien fen beiden: de skriuwers geane de puristyske kant üt en hjar wirk rekket stiiffol sabeare-fryske wirden, dy't faeks ek yet mar heal bitsjutte hwet se bitsjutte moatte, — ef hja nimme de frjemde wirden en de frjemde sinbou mei ham en gram oer en den doogt it likemin. Oan beide kanten scoene men in taeltsje krije, dêr't men yen oer bisaude. Waerd Iykwols sa'n tael ris hookstrooks bistjürs- en hannelstael, den scoe det léste döchs moatte, as men net undüdlik wirde woe, en men scoene der op 't lést oan wenne, om't it eigen tael waerd. Mar sa leit it lan nou ienkear net mei 't Frysk en dêrom wol safolle frjemd rêdding yn skreaune stikken yen net oan; 't is krekt as giet alle Frysk der ut wei. Ik wit fêst det der al güds binne dy't der my net sa blier om oansjugge det ik niis it wird hannelsartikel as in Frysk wird brükte. Dêr hie 'k.... omhinne rinne moatten. Mar kom, lêzers, bisiikje seis ris ho slim eft it is om adfertinsjehollSnsk yn adfertinsje-frysk oer to setten. Hokkerdeis kaem yn ien fen 'e greate hollanske blêdden dit adfertinsje foar, mei letters as keallen, det men moast de bril öfdwaen om se to lézen: Ernstig gemeend! Né, hou, det stie der net; der stie: Ernstig gemeen ! De setter hie oan dy wierheit gjin skild, by 't stypen*) fait sa faek in letter wei! Mar ik scil de adfertearder syn d en syn eare werom jaen. Nou den: Ernstig gemeend! Een heer van middelbaren leeftijd, gefortuneerd, thans en pension levende, wenscht een meer huiselijk leven, en zoekt daarom langs dezen meer en meer gebruikelijken weg in kennis te komen met een dame uit den fatsoenlijken stand om na wederzijdsch goedvinden een huwelijk aan te gaan. Brieven. . ensfh. *) Oan 'e kranten wit men der wol smeet op, om lange wirden koart to krijen. S-typen dos: stypen, is alles hwet der oerbleaun is fen 't by-de-jelnske wird stereotypeeren. Sjê-sa, stel nou mar ris det dy hear to Ljouwert wennet; det der yn Fryslan dames üt 'e fatsoenlike stan omswemme, dy't graech oan in fryske setangel rinne, — en forfryskje det adfertinsje for de man. 't Bigjin is net sa slim. Earnstich miend! ef set oars mar: 't Is tinken! det is wol sa frysk. !n hear fen.... Dêr stuket it al. In hear fen né: in hear yn 't bést fen syn libben Mis, hy kin wol skjin op en to'n ein wêze. Yn 't midden fen syn libben, den. Mis, 't klinkt hakkenkrukkerich en gjin minske kin ek sizze honear er krekt de helt hat. Fen omendeby fyftich jier? Goed, mar as er nou ris krekt fjirtich is? Det is ek „middelbaar." Mar far mar foart, faeks witte jimme der strak better wei mei. .... dy't sinten hat, .... Det sizze se fen alde bakkers-Geartsje ek; dy kin fen 'e rinten sahwet roun komme, mar mear ek al net dy't gans jild hat ... . det kin to bot oankomme . ... In hear mei jild ef: in rike hear den ? Strak mar ris sjên. . ... en nou by in oar yn 'e kost is ... . Né, det is net itselde as en pension libje .... dy't nou op keamers wennet . . . . ek net, en pension, den hat men kost en frije keamers . ... dy 7 nou by in oar yn 'e kost is en frije keamers hat ... amen, oars mocht it koarte en pension yet langer wirde. .... winsket husliker libben .... hüsliker is gjin Frysk .... wol hussittender wirde .... hüssittend hat gjin comperatyf (ef ho wott' it yn 't Frysk neamd ha, o boekje det sünt trije jier gaukomt?) .... wol hüssittend wirde .... det bidoelt er net; it kin bést wêze det hy en 't wiif dêr't er om siikket, en pension bliuwe yn hjar trouwen .... winsket geselliger libben . . . • lit him nei de soasjeteit gean .... winsket geselliger libben yn 'e hüs .... lit de soasjeteit den by him komme. Fierder. Né, hald mar op, 't forfeelt my. En jimme ek, hoopje 'k dóchs? Aenstouns stroffelje wy, as wy dy meer en meer gebruikelijke weg al sünder nekkebrekken lans komme mochten, döchs oer dy dame uit den fatsoenlijken stand en soks jowt mar üngemak. Koart en goed: det adfertinsje is sa net op to stellen, det it dy hear, de frjeonen fen goed Frysk en de dames nei 't sin is. Ha 'k it net sein ? Der binne fensels ek in poarsje dingen, dy't hjar wol yn goed Frysk adfertearje litte, ei-wis. As bakker v. d. Goot to Grou syn foerbrea yn 'e krante oanpriisget yn 't Frysk, hat er der neat gjin wirk fen en gjin-ien scil nei 't lézen sizze det de tael net doogt. Mar as er nou ris banketbakker wier to Ljouwert en syn pain de luxe en al det spil adfertearje moast yn 't Frysk, ho scoe him det öfgean ? De Hollanners hjar adfertinsje-tael is ek min, en yn wirdkar en sinbou heal fransk, dütsk en ingelsk. Det dy ljue hjar det net ergerje, komt om't hjar hiele hannelstael sa is en hja ek sa prate. Det giet sa yn in lyts lan, det in bulte om utens wei ha moat en dit bidoelde ik ek do't ik niis sei det mei ham en gram oernomde offysyéle en hannelstermen üs gau net mear hinderje scoene, as it Frysk hjir ris de tael fen bistjür en hannel waerd. Fensels koe 't den ek to slim gean, — det giet it nou sims ek yn 't Hollansk, — mar by wirden as hannelsartikel en hannelsterm seach en harke men den net sa frjemd op. Op 'en dür komme der döchs ho langer ho mear fen sokke wirden yn. Niis krige ik in brief ut 'e Gordyk, dêr't se in nij gasfabryk krige ha, en dêr stie yn : „üs buizenet leit al." Dy man hat der grif gjin amerij bitinken op hawn det dit eigentlik gjin goed Frysk wêze scoe. En de ljue dy't det sizze freegje 'k: hwet hied er den skriuwe moatten? It pipenet, seit ien, ef de pipelieding, det is yette better. Fij, hwet in getsjoen. Buizenet sizze se oeral yn Fryslan, dêr't gaspipen lizze. Mar hwet komt der fen üs Frysk torjucht, as wy sokke ynkrüpsels brüke? freget in oarenien. Bleau Dokterom syn Frysk der den net like moai om, al liet er yn 'e „Jonkerboer" de jonker fader tsjin syn heit sizze, en de omke neef tsjin syn omkesizzer, en al brükte er de wirden geheim, bihalwen, instituten, pandecten, promotie*), freule, portret, en yet folie mear; *) Dokterom scil wol promoasje skreaun ha, tink 'k. Mar yn 'e léste ütjefte stiet it sa. allegearre döchs ünfrysk, neffens jimme? It is by my sa fêst as in mütse mei saun kielbannen, det er ek buizenet skreaun hie, as der yn syn tiid ien lein hie to Grou, en de Grousters it sa neamden. Witte jimme ho't it komt det men yn Dokterom syn wirk net oer sokke wirden stroffelet, al steane se der by 't skepnetsjefol yn? Om't er skreau sa't er de Friezen yn 't algemien (dus net inkelde persoanen, hwent den scoe 't to slim oankomme kinne) praten hearde en gjin gedoente ha woe mei puristerij. En sa moatte nou ek de Friezen dwaen dy't fryske saken yn 't Frysk adfertearje wolle, den kinne hjar adfertinsjes goed en dudlik wirde. Mar as men yen earst in hollansk mal rémakket en den oan 't fortalen giet mei 't fêste foarnimmen: nou wol ik krekt itselde yn 'e krante ha, mar den yn t Frysk, den moat it pike-iten wirde. Ik wol in foarbyld jaen. A. is boekhanler to B. Der scil in frysk boek by him ütjown wirde en det wol er it publyk foartiid al to witten dwaen. Hy skriuwt in hollansk mal op (ef hy tinkt it op, det is 't selde yn dit gefal): Voorloopig bericht. Bij den boekhandelaar A. te B. zal eerstdaags verschijnen, ensfh. As er det nou yn 't Frysk oersette scil, sit er foart al oanklaud, hwent det Voorloopig bericht is ünfortaelber. C. is boekhanler to D. en wol 't selde. Mar hy bigrypt better ho't er der mei oan moat; hy seit gewoan frysk-wei hwet ertosizzen hat: By de boekhanler B. to D. scil mei koarten ütjown wirde, ensfh. Mar.... nou stiet der neat boppe, det neistenby op Voorloopig bericht liket. Einou, hwet hoeft det ek? Boppe in oar adfertinsje hat in Fries faeks hwet stean, dêr't de Hollanner gjin wei mei wit. Set b.g. ris boppe in frysk adfertinsje: Winterjounenocht! en forlangje det „krektsa" boppe in hollansk. Men forjit sa faek det elke tael net allinne syn eigen sinbou hat, mar ek yn folie rommer bigryp syn eigen styl, d. w. s. syn eigen wize om in ding dudlik to meitsjen! 't Hearenfean, 1904. XI. Jan foar 't forlof. In goede rie oan 'e skriuwer. — „Pas op 'e ferve!" — De skriuwer seit det er neat optinke kin. — lt bigjin len in forhael det fjirtsjen dagen dürje scil. — De kaserne to Haerlem. — Pardon mejo-ir! — Hwer't de stjerren goed for binne. — In soldatewekker, goedkeap en goed. — In dream dy't mei gjin kertier bigjint en ophaldt mei fiif — De skriuwer rekket in trie kwyt, heart de stiltme en haldt in foege forhanling oer forbylding. — Lêzer en skriuwer wirde beide oan 't siikjen set. „Skriuw net oer 't Frysk, mar doch der yn," skreau my immen. In oare frjeon redte my ek al: tink ljeaver ris in forhael op, yn pleats fen drankjes to meitsjen. Dy rie komt my bést gelegen tsjinwirdich. Hwent üs hüs wirdt ferve en nij bihongen en nou bin 'k in stan-yn-'e-wei. Ik kin myn lytse tean net forwege ef 't is: „Pas op, dou stjitst troch 't bihang." Ef: „It tüch fljucht wit-hwerearne; bliuw döchs ris hwet op ien plak, de ferve sit al fol." Ef: „Moast hast net foart? It is hjir al sa'n brol en nou dou der noch yn om to walsen." Myn pipe — ik rook yn 'e hüs altyd üt in lange strie, dy kin 'k sa moai brün krije — myn earme, moaije, brune pipe is stikken bruid mei sin by üngelok; de segaren steane yn 'e kelder by en fensels ünder oare dingen dy't der net hearre; sadwaende binne se damp en net to finen, twa middels, en mei dy stikkene pipe trije, om to soargjen det ik net rook, oars mocht de ferve bislaen. Us beide keamers binne for my as de twa fortrekken yn 'e tabernakel for alve fen 'e toalve stammen; ja, yn 't foarhöf, det is: de gong, mei 'k ek net iens komme. Wy wenje yn 'e koken; moarn geane wy yn 't hók en oaremoarn bütedoar; dêr ha 'k al langst nei, hwent den ha 'k tominsten wer earmslach. Myn apteek is hielendal oeral; 't iene sit hjir en 't oare dêr. It skriuwark ha 'k niis mei gans siikjen en in hopen geprottel byinoar helle; de inket foun ik op 'e souder yn 'e spikerbak, de pinne yn 't leech tabaksfetsje. 't Is slimmer as hüs- himmeljen. Dêrby twa fervers yn 'e hüs. De iene sjongt, hwent hy scil mei Maeije trouwe; de oare is jister by 't wiif wei rekke, en sjongt ek. Nou, meitsje yn sokke omstannichheden mar ris in fetsoenhk drankje ré! A Ja, de rie om in forhael to skriuwen, komt my wol gelegen. Der hat men oars neat ta nedich as yens holle en yens skriuwark. Just, scoe dy frjeon fen niis-krektsa sizze, hwent det moat men ^ Aldergeloks, dèt is net wier. Wier 't sa, den koe Tc hjiljoun nimme. Optinke kin 'k neat, nou net en noait net. Dêr scil 't wol mei fen komme, tink 'k, det ik sa selden hwet lever je, det nei_.n forhae aerdet yn 'e trant sa't myn frjeon it bidoelt. De werklikheit fen libben det ik mei-libbe, mei-field, mei andergien ha sims, bl.est h.eltyd weroan syn droech woestynsan oer 't griene mêd det de forbyld.ng yen foar 'e eagen tsjoene kin ^ Né _ wynt aloan syn silveren ie troch de fjilden dy t oars toar en dea'dsk foar my Hz.e scoene. Sa is 'tl In forbyldingalkrêft,dy't gjin woartel set yn hwet is en west hal, is net sonn. Ik bin bind de Ik gjin tinkfjild foar my krije kin stinder dy ie, en gj.n forhael optinke. Koe 'k it al, den scoe 't Onnaturlik wirde, en ek sa forfeelsnm as as fervjen. _ In stikje libben yn forhaelfoarm jaen, kin 'k wol. Hwerom ne . En ik scil 't nou dwaen. Mar oer 't Frysk scil 't gean en in drankje scil 't wirde; bitink, ynskewielige lêzer: hwa't yn 'e husunderlizzend party is, lyk as ik op dit stuit, wol in oar graech bimasterje. En bitink ek det dit forhaeltsje skreaun wirdt mei twa sjongende ferversfeinten oan 'e iene en in healdroech sket oan 'e oare kant, en det .k dêrom sawol mei de geastlike minske as mei de stofl.ke halden en kearen ha om net ünder in frjemde kleur to reitsjen. *** To Haerlem, yn 1898, in dei twa trije foar Krysttiid. De nachts om toalve üre. Glüpend kald, hwent it friest det it ongelet. De foarkant fen in great hüs, det men üt gekheit „gebouw der Chr. Jongehngs- vereeniging," üt lilkens „de hel," en oars troch 'en tiid de kaserne neamt. Oan 'e lofterkant fen 'e poarte in foech houten stjelpke. Det it in huske is, kin in Fries oan 't fetsoen wol sjên; det it in skilderhüske hjit, wit allinne in soldaet en dy't it west hat. It is sa licht as in fear en grounfêsten hat it net, dêrom stiet der twisken dekasernepoarte en dit singelier gebouke in skyldwacht, om der op to pasjen. Det is, by nacht sjoen, in greate manteljas mei de muntsekape op en in gewear tsjin 'e rjuchtermouwe oan. Op 'e stoepe foar 'e poarte twa jongfeinten. De lytste krekt yn 'e klean as gelokkich de measte minsken; in fantasy op. De greatsteyn it blauwe infantery-pakje, sersjantmajoarsstrepen op 'e mouwen en in almeugend ein degen op side, dy't bitsjut det er in dripke skermjen leard hat Syn holle dêr is net folie fen to sjên, fen ünderen op sit er heal yn 'e kraech fen syn oerjas wei, fen boppen öf yn in képi, mei in skaed as oare twa. Hy moast om toalf üre „binnen wêze", syn frjeon hat him thüsbrocht né, det net, hwent dit hüs is gjin thüs nei de kaserne brocht, den. Hy hat krekt skille, mar 't kin wol efkes dürje foar't der ien fen 'e wacht wekker genöch wirdt om 'e poarte op to dwaen; sadwaende is der yet tiid for in praetsje. „Nou, dou giest moarn al ier en bytiid foart, oars?" freget dy mei de hoed. — „Ja, om seis üre sit ik al yn 't spoar," andert de képiman. „Honear krastöu op?" „Moarnmiddei tink 'k. Ik woe wol det ik foart mei koe, oan Staveren ta koene wy togearre reisgje, dêr kin ik de sneltrein nimme en dou moast op 'e bümel wachtsje. Mar de bern ha net earder frij, en de patroan scoe my hjoed raer oansjoen ha as ik him frege hie om moarnfoarmiddei foart." — „Is dyn patroan oars ek noch net in Fries?" „Nou in Ljouwerter." It inkelde wirdtsje nou kin in poarsje twifel bergje, as 't der nei sein wirdt. De képiman laket ris. De hoed forfettet: — „Dou scitt' wol bliid wêze net, detst wer ris nei hüs scitte. Yn gjin jier thüs west...!" „Dêr kinst op oan. Nou scil 'k tominsten wer fjirtsjen dagen oanien Fries wêze kinne." — „Ho mienst' det?" „Wel, ik praet oars neat as Frysk, al dy tiid." — „Det set ik dy!" „Hwèt seist'?" De képi-man beart sa lüd, det de jas nést it skilderhüske, dêr't oan nou ta like folie mar ek gjin grevel mear libben oan to bikennen west hat as oan in fóle, sa't men se wol yn 't lan stean sjucht, keart hitn forheftich heal om, nei de sprekker ta. De müntsekape giet meiiens skean yn 'e hichte; efkes leit der in frage yn, den sakket er wer foaroer. Wyls seit de jas binnenmüls en sliepperich, yn echt platHaerlemsk: „Pardon mejo-ir, ik meinde dat-u wat zee," skeukt it gewear foar him lans yn 'e loftermouwe oer en doddet fierder. — „Hy tocht det er in kommando hearde," seit de hoed glimkjend; „dou ropst ek sa lüd. Mar ik sei: „det set ik dy om altyd Frysk to praten yn Fryslan. Dou rekkenst' net " „Net op 'e Hollanners dy't yn Fryslan wenje? Dy moatte hjar mar nei üs skikke." — „Dèt is gans ferge; 't scil wol spanne, det se wolle, en doch der mar ris hwet oan ! Mar ik wol einliks sizze: dou rekkenst' net op 'e . . . . Friezen, Jan! Det se dy trochgeand oan 't Hollansk praten krije, scil 'k net sizze; dou bist nou fol fjür mei dynijefryske biweging en scitt' de kop der wol foar halde, dêr kin 'k dy for. Yn 'e Gaestmar scitte faeks ek wol oars net as Frysk hearre; ik wol wol leauwe, op sa'n efteröfplakje praette se 't allegearre, ta dedomenyta. (Né, skodhollet de képi.) Mar yn 't spoar, oan 'e stasyons en yn 'e stêd (ast' dêr komst') dêr is 't Hollansk foar en Hollansk nei, en den scitt' dy ek wol ris forsinne, maet!" „Noait!" — „Net? Wedzje?" „Goed. Hwer om ?" — „Ast' it forlieste, moast in goede rie fen my oannimme." „Hoffer?" — „Det scitt' den wol hearre." „En as ik it win?" — „Den krigest' de selde rie, hwent den bist' der noch nediger °a" ^Sa bidii ik der net folie fen," seit de képi-man; „mar, akkoart!" Krekt wirdt de poarte opdien, de beide frjeonen füstkje en w.nskje elkoarren plesierich ütfenhüzjen ta. De skoalmaster g»e|toart. de sersjantmajoar bliuwt yet efkes op 'e stoepe stean en s ucli ne de stierren. Hy wit net hot it komt, mar as 't stjerhelder waer is, kin er him altyd sa maklik tichte by hüs tinke, as er mar efkes de eagen nei bL°PPenk^a ^ de SQldad dy't opdocht, net wachtsje litte. Mei in swiere sike stapt er ta de poarte yn en giet nei syn keamer. As er de fiouwer keale mürren sjucht en dy ünwennich-swarte .zeren krebbe, neamt Ir de kaserne by de namme üt lilkens en wirdt noartich op syn frjeon Geart, dy't net leauwe wol, det Fryslan in Paradys.sen de Friezen allegearre wer Frysk to krijen binne yn taelenseden Fierders soarget er det alles hwet er moarmer oan en mei ha moat, LrTgripen leit, klaeit him üt, seit lüd-op: „ik wol der moarmer om m üre öf!" I for in militair is dit it selde as 't opwinen fen ,n wekker, en ornaris docht it mear fortuten, - en den jowt erhim e °P Gjta^rtte" Tetter dreamt er det er thüs is mei forlof. Underwilens meitsje de Friezen rebülje tsjin 'e Hollanners; dy_ kommemti skippen oer sé en geane by Starum oan lan; de alde wrakke turfskute, dy't altyd foar 'e kaserne leit en noait leech komt, is der ek by Efter 'e Abt fen Lidlum oan fljucht Jan mei ne» 't^ strar, en ramae. vn 'e fiiannen om. Hommels stiet er foar in greate ridder. ,Det graef Willem, nim dou dy mar for dyn rekken, hy hat J 0 fem fakernoch koejonearre!'' ropt de Abt tsjin him. Gr,« asjebleaft 1" ropt Jan werom. Mar 't is oars g,.n dove se,n hyunder^ hellet syn fleiiel en jowt de . • • • graef in feech, y g i,- p siuch nou is 't syn bataljons-kommandant .... hwet hinne .... sjucn, nou i» j » Veertien daeen is dêr ek wer sa gau it fryske wird foar? Veertien aag verstoken van alle gunsten, omdat je geen witte handschoenen aanhebt! seit de man yet en den is er dea .... Dêr riist wer in Holianner üt sé wei op en sjucht him driigjend oan ; 't is ien mei in lange mantel oan en in müntsekape skean omheech oer 'e holle .... greater en greater wirdt er en grommeljend wiist er op 'e graef syn lyk . . . „Hwèt seist' .... ?" „O, pardon mejo-ir, ik meinie dat-u wat zee . . . ." Foart is 't skynsel wer. Jinsen giet it der ek heil om seil troch. De Hollanners lizze al, as se mar in fleijel yn 'e hichte gean sjugge. „Beaumont d la rescousse'" balt der ien, mar in sersjant springt foarüt en makket him kald mei de heafoarke. ... In sersjant? Hea, ho komt dy hjir. ;. . Hé! heila! sersjant Verbeek, ben jij 't . . Dêr stiet Geart to kaldgnyskjen. . . . Frysk prate. . . . bistou it? Dou bist' döchs in Sieu? O ja, Sieuwen binne ek Friezen. ..." Mar sjuch dêr: dêr steane wrychtich Sjerp fen Adelen en luitenant Fisser nêstinoar to meanen, fiks op 'e slach, as de mieren yn 't mêd, en efter hjarren lizze de deade Hollanners op swé. Ho kin dy luitenant. . . . och, hy is ommers in Skylger en op Skylge prate se ek Frysk. ... O Skylge, myn lantsje, hwet hab ik dy jeaf. • • Nou is Jan op 't Reaklif, dêr sit de abt op in sanbultsje en alle Friezen yn in tropke om him hinne. „Bistou dêr ek wer, Deodaet? freget him ien en hy waechst saun jelne as er him sa oansprekken heart; hy wit nou ho folie lok der for him weilein is. . . . Dêr is de Roas fen Dekama al, dy stekt him in blom yn 't twade knoopsgat fen 'e koarte jas en foroaret der op it selde stuit seis yn. . . . „Moarn kinne jimme foart trouwe, de biskop fen Utrecht hat der neat op tsjin; it scil wêze yn 'e Oaestmarder tsjerke en ik scil 't wol dwaen, om t, dou kinst it mei domeny Hohjiterius net rjucht lyk fine, det wit ik wol. . . ." Sa seit de abt. Dêr binne ek yet Hollanners oerbleaun. Dy kinne genade k"Je> mar hja moatte allegearre sizze fen „büter, brea en griene tsjiis". . . Ho't det ris gean scil. ... Hwer binne se nou sa gau? O ja: to Aldegea yn 't stasyon. De sjef docht it loket op en freget : „Kaartjes heere' ?" mar de abt graut: „Frysk prate, oars giest' der ek oan!" De sjef foroaret yn Dr. Schepers en seit: „Det's goed, mar den yn in nije spelling," en Dr. Buitenrust Hettema stiet yn ienen nést him en haldt him de han boppe de holle... Meiïnoar spoare se nei De Gaestmar, dêr scille se allegearre de trouweraesje bywenje; de forlofgonger sit mei de Roas fen Dekama yn 't knoopsgat foar in finsterke. Hja spoare Bürrum foarby, tichteby Grinslan, dêr't Geart by syn heit-en-dy ütfenhüzet; hy sit bütedoar op in omkearde ierdkarre; syn heit is weinmakker. „Sjuchst' nou wol!" ropt de forlofgonger greatsk tsjin him en wiist nei 't Starumer stran, dêr't de deade Hollanners lizze en luitenant Fisser en Sjerp fen Adelen to seineharjen sitte mei 't baitsje oer ,'e skouders. „Hark ris, Jan," ropt Geart werom, „ik scil dy myn goede rie sizze: forsliep dy net, it is. . . . fiif. . . • fiif- • • •" Fiif ure! skrillet it de forlofgonger troch de lea. Mei in sprong stiet er midden oer 'e keamer en strykt in lüsjefer oan om op 'thorloasje to sjên, det fensels sa mar op 'e tafel leit, hwent yn in kaserne wirdt noait stellen, 't Is by trijen. Huverich en skrousk krüpt er wer ünder 'e tekkens. Fen sliepen scil net folie mear komme, hwent as er jouns him-sels oplein hat om sa-en-sa let der öf, en hy wirdt foartiid wekker, den is en bliuwt er de sliep bjuster. En ik bin ek hwet bjuster, lêzer. Hwet it is wit ik net rjucht, mar de romanskriuwers neame it in trie en 't moat mar in min ding wêze, as men dy net to pakken halde kin, ha 'k wol ris heard. Det ik him kwyt bin, is fensels dy beide fervers hjar skild wer; dy binne hookstrooks ophalden fen sjongen en ik wier al sa ta hjar gesang biwend, det nou is 't my krekt as hear ik de stillens om my hinne. Dou scitt' it selde wol ris merkbiten ha tink 'k, b. g. as deklokstean bliuwt, ef 't haldt bütedoar efkes op fen rüzjen, ef domeny komt yn tsjerke. Hwerom hear ik dy oars by sokke gelegenheden sa faek „Hark!" lüsterjen, mei nijsgierrigens en kjellens tagelyk yn dyn lüd? Ik ken ek ljue, dy wenje flak nést in oaljemounle; dy giet nachts troch, mar as er in inkelde kear ris lins hat, kinne se net sliepe; den hearre se alle amerijen hwet, kleije se. Sims is t ek krekt as giet e moun e wol, en dóchs witte se det er stiet. Ho't soks forklearre wirde moat? Dêr binne guds, dy sizze. stil is 't einliks nea net; as de greate geluten, dy't men utinoar ken swije, komt der in chaos fen lytse gelütsjes for yn t plak. Sokken meitsje der hjarren to licht of, tinkt my. Is dêr kadans yn in ludchaos? Kin 't yen taharkje as 't lieden fen in klok? as t slaen fen in oaljemounle? as 't tikjen fen in horloasje ef wekker? Kin'tstadichoan óf- en tanimme en it oanheljen fen 'e wyn, it neisangerjen fen de lieden, it op en del gean fen in skyldwacht neidwaen? It wol my net oan; ik siikje der in oare ütwei mei. De tael jowt al wer ütslütsel, krekt as yn safolle saken, der t yens forstan stil by stiet. It hearren fen sokke geluten is forbylding. „Witte jy oars net to fortellen?" seit men licht. „Det witommers elk wol." Ei. Hwet is forbylding den? „Det men mient det men eat sjucht, heart, priuwt, fielt, rukt, en 't is sa net." Ik achtsje 't in gelok, det de tael gjin ütfiners hat. Men scoene oars dy ljue bikleije moatte, sok üntankber wirk as se dien ha. Mar selden haldt in wird syn echte bitsjutting; 't giet der mei as mei in silveren pasmunt; it is krekt salang yn 'e omgong, det it mear as de helt minder wirdich is; elke hanpalm dy't it ynbart, elk pear tommeen -finger det it ütjowt, dêr is hwet silver oan hingjen bleaun, mar safolle net det der immen in krom fen bidijde. Eat forarbeidzje is: eat fen 't iene plak op 't oare bringe. Eat foroarje: Eat ut it oarbyld (urtype) ef syn al earder foroare foarm oerbringe. Yen eat forbylde: in byld det yen üt 'e fierte byleit, krekt salang ombyldzje, det it de skerpste foarm kriget dy't itforjwz ha km. Dit „byld üt 'e fierte" scil wêze kinne en is ek al faek: it tinkbyld. It stiet to fier fen yen óf, dêrom bigjint men it yen io forbylden; is 't in klok en tinkt men oan tikjen ef slaen ef lieden, men scil him tikjen, slaen ef lieden hearre wolle en trochgeans ek al gau hearre; is 't it iene ef 't oare skepsel dêr't men fen tinkt det it yen gau tomjitte komme scil, men scil it sjên kommen wolle en ek al gau kommen sjên. Ensfh. Mar 't „byld üt 'e fierte" kin ek like goed hwet oars wêze as in tinkbyld, b.g. in hearbyld ef in gesichtsbyld, al hat men by 't forbylden ek altyd wer de help fen yens tinkkrêft fen noaden. Men heart in boatsje roeijen op 'e mar yn 'e mist; om't it lüd fen 'e riemen net de skerpste foarm is dy't men ha wol fen in boatsje, forbyldt men yen njunkelytsen det men it sjucht. Men sjucht koppen oan 'e loft; om't dit net it skerpste byld is det men fen in tongerbui krije kin (det seit syn namme ommers al) forbyldt men yen det it tongeret. Heart, sjucht, fielt, rukt, priuwt men nou sikerwier det, hwet men yen forbyldt to hearren ensfh.? Ik wit wol det dy fraech yen al as ünsin yn 'e earen harket, by de bitsjutting dy't it wird tsjinwirdich hat. En döchs anderje ik: ja. As men oan in ding tinkt, det men noait sjoen hat en men brükt yens forbyldingskrêft om it foar yen to krijen, scil it altyd — faken sünder det men der seis erch yn hat — de foarm oannimme fen eat det men wöl earder sjoen hat. Unbikende dingen, dêr't men de oare sintugen ta brüke moat, giet it krekt allyk mei. Det komt, üs sintugen binne allegearre op hjarsels krekt as fonografen; fen alles hwet se opnimme, garje se hwet oer. Det oergarre hearren, sjên, ensfh. neame wy: it ünthald, en det wirdt by de forbylding brükt. Wy tarre sadwaende, hwer't for üs sintugen oars neat to iten en to biten is, en se döchs de kaken linich halde wolle, op üs ünthald, lyk as it kamiel op syn bult. Bigrypst nou ek lêzer, hwerom ik neat optinke kin? Yen eat forbylde is dos: hwet opbrüke fen itjinge each, ear en smaek-, rook- en gefoel-sinen oersparre ha. Oan dy dromedaris-rêch komt fensels ek in ein, det ünderfine wy allegearre by de dei lans, en foaral for de stadich-oan opbrükte eachbylden, dy't yn ünthald biwarre west ta, tal de tael in moaije utering, dy't fo»t ek wer seit, hwer' dy bylden for tsjinje moasten: „Ik kin it (det ef det ing) ne mear foar my krije,» d. i. ik kin my net tnear forbylde det ik .t sjuch. It greatste biwiis det forbylding mear is as.... forbylding, scil 'k mar sizze, mar den brük ik it wird wer yn syn b.tsjuttmg fenihjoed de dei, is det er tobekwirket op üs lichem. Tink oan e kaem y men krije kin as men yn yens forbylding in forkeard d.ng docht, oan 'e triennen, dy't skriemd wirde by in moai forhael; om it twongene en wrongene yn halding en wird fen minsken dy1 peatd; binne dy't in bulte forbylding habbe, (o dy tael wit wer sa krektt0S'^ hwet greatskens is!) en tink ek foaral oan e dream, dy kreftig utering fen it forbyldingslibben, dy't my ta d.zze lytse forhanling brocht, en al sa faek troch de forbylding ta dieden twingt Ien opmerklik ding yet, foar't ik hjir ófstap. Ho ticht forby dmg en werklikheit byinoar steane, biwiist üs Frysk al wer yn «fatamule. Dy wit de beide bigripen net ut inoar to halden. g] petear .s my det der bran is. (Nou leaut A. det der bran is.) B. Dou scitt' it dy wol forbylde. (Nou bidoelt B. det A. wol 0118 IHefkes letter). Ja, ik ha 't my mar forbyld, leau 'k.(Nou^«/ A. net det der bran is.) * * * Lêzer. ik ha soarch det ik dy trie dy't tosiik is, foart net wer fine scil. Ik scil dit drankje nou mar koarkje en yn in folgjend me' myn forhael trochgean. By dy tiid scil 'k him wol wer ha, t.nlj: k Ik scil alteast iverich siikje. Formeits dou dy ünderw.lens mei tsukjen om in andert op 'e frage, hwa't ik mei det forteltsje tink to bimasterjen. 't Hearenfean, 1904. XII. Jan op reis. In reau ünthald mei tizeprotten. — In forgelikenis fen spoaren en tsjerken, de natür as kapelmaster, in militaire marse fen Haerlem nei Hillegom en werom, mei in soldatesankje en in fodskoerring fen 'e kaptein dêr by lans en jountinzen yn 't wald ta batich saldo, en soks allegearre yn in sneltrein dy't stilstiet oan 't Sentrael-stasyon to Amsterdam. — Fen Boldoot op Oysbert Japicx yn ien stap. — In hi-waldman en in si-waldman mei Opaen Omoe-sizzers hwa't fatsoen leard wirdt. — Jan wirdt der op ferge om ut to meitsjen eft er hwèt is ef neat. — In domeny dy't Frysk praet, mar oars goed is. — Jan yn 'e knipe; deskriuwer hellet der him wer üt mei in praetsje oer gesach, üntsach en prestige, wol op 'e Aid Hou kliuwe om it Frysk Selskip wekker to galmjen, hellet der in ünderwizeresse en yet in domeny by oan, en slüt mei preekjen for stoellen en banken. De fervers krigen de skild do't my hokkerdeis dy trie üntkaem, mar det hat mis fen my wést. Ik sjuch nou, det it reau ünthald dêr't ik mei oan 't opwinen wier, üt langer en koarter einen bistiet. Do't ik safier wier, det Jan de nachts om trije üre hinne wekker skrille üt syn nuvere dream, hie 'k it earste ein hawn. It twade bigjint mei in tizeprotte. 't Is de earste, mar de léste net, bin 'k bang. Nocht oan üttizen ha 'k net; ik scil him by 't goede öfskoerre en foartsmite en de oaren ek, as der mear komme mochten. Ik bigjin nou mei 't nije ein. * * * De oare moarns om saun üre, yn in treddeklasse-küpé fen 'e sneltrein, dy't oan 't Sentrael-stasyon to Amsterdam ré stiet for Inkhuzen. Oer en oer biblomme ramtkes, dy't in ünhjirmliken sigen trochlitte. Under 'e banken in pear stoven mei kald wetter, om der yens foetten op to waermjen. Op 'e efterste bank, yn 't hoekje oan 'e kant nei t Y ta, de képiman. Om seis ure fen 'e moarn is er fen Haerlem gien mei 't spoar. Brea-iten hat er yet net, dêr kinne se sa bytiid net mei stean yn 'e kaserne. Mar 't is net sa slim; it earste heale moarnskoft fen sa'n dei det er mei forlof giet, hat er noait gjin forlet fen iten, den libbet er op 'e langst nei hüs. Dy strekt op syn minst oan Inkhuzen ta en den is der op 'e boat wol in broadtsje mei hwet kofje to krijen. Hy hat de foetten rjuchtüt op 'e bank; hy is mar allinneenmen brükt yn 't spoar safolle romte as 't kin, en sims mear. Nearne sjucht men de minsken sa Ünfatsoenlik folie plak bislaen, ef 't moast wêze yn 'e fêste manljuesbanken yn tsjerke. Spoar en tsjerke komme yn mear saken oerien. It iene moat yen nei in tiidlik forbliuwplak bringe, de oare nei in ivich. Yn beide hat men yen mar oan ien man ta to bitrouwen, graech ef net. Underweis der üt gean, kin men mei skik yn gjin fen beiden. Yn 't spoar eint it de aldsjes to hird en de jongen to sunich. Yn tsjerke ineast ek al. Hwa't itmeaste jild hat, kin yn 't spoar it béste plak krije. Yn tsjerke ek. Hokloeker de spoar-masjinist op 'e stienkoal is, nammerstomear milejild bart er boppe syn traktemint. Oan ytlike tsjerke-masjinisten to sizzen, koe 't wol bistean as krigen dy ljue ek milejild. Mei al sokke forgelikenissen haldt de képiman him net op. Niisearst siet er fatsoenlik en hat er it ramtke efter him in skoft oan spritsen mei de letter H, hwent hy mei stomme graech ris oer 't Y sjên, as er to Amsterdam is. Mar 't joech neat, de blommen woene net teije. Bütendien, 't is ommers yet nacht, det hy hat him mar stil omkeard en syn gemak der fen nomd. Scoe de trein hast foartgean scille? 't Is oars ek al tiid, as syn horloasje net foargiet, — mar det scil 't wol wer. Det smoarge ding wint altyd üt, sünt it do ris sa'n toarn earne stien hat, krekt as wol it de skea ynhelje. In forfeelsum iets, det wachtsjen, bynammen as men allinne sit. Strakjes, as 't spoar ienris rydt, is 't allinnesitten neat; den bigjint op 'e mietslach fen 'e tsjillen stadich-oan de forbyldingskrêft to wirkjen. De forbylding komt; mei de forbylding de wirden; mei de wirden sjongsumme fersen. Hwa wit, kin er net ien fen dy fersen salang ünthalde det er 't opskriuwe kin. Det mislearret oars al folie; syn forbyldingskrêft kin der min tsjin det hjar sokke dwerse kneppels lein wirde as 't klearkrijen fen papier en pötlead; den fordwynt se en nimt alles wer mei hwet se brocht: de krêftige bylden, de moaije rymslaggen, de sjongsumme miette. Mar hy is de natür en hwa ef hwet oars de miette for him slaen wol, döchs altyd tankber, al komt der in hopen tiden fen opskriuwen ek neat. Sa'n nocht hat er oan det heal-dreamen yn 't spoar, det frij gean litten fen syn forbyldingskrêft, det driuwen op klanken. Oars hat er oan alle geraes in hekel, mar as der miette yn is, net. Inkeld kin er ek wol hwet fêsthalde fen al dy flechtflugge bylden en klanken dy't him den troch de holle geane. Hokkerwyks yet, do't se in mars hiene nei Hillegom en werom, hat er it bigjin makke fen syn „Jountinzen yn 't wald," det him al yn 't brein omkrüst hie sünt er fen 't simmer ris op in joun yn 'e Haerlemmerhout ünder ehege, tichte beammen troch kuijere. Do helle de seksje, dy't efter sines oankaem, in fleurich soldatesankje op, om de pas oan to jaen. Hwet it wier, wit Jan net mear, mar hwet de soldaten songen en hy ünderwilens byinoar dreamde, koe wol ris in frjemd grienmank wêze, as t krektsa op 't papier kaem. Sa b.g.: De soldaten: Daar komme de jonges van 't vierde aan, Ze hebbe de blauwe broekies aan, 'En blauwe broek met 'n gele bies Dan ken je zien wat schorum ies. Hi ha ho, Simon Pijpekop, esfh. Jan ünderwilens: 'k Bin yn it wald mei myn tinzen allinne. Boppe oer my hinne.... De soldaten: Dan hebbe me nog 'n model-sjako Van vore laag en van achtere hoog, Aan iedere kant 'n leeuwekop, Citroen me. suiker sU.t er bove-n-op. Hi, ha, ho, esfh. Jan ünderwilens: Boppe oer my hinne, Waechsjende swart mei sy» earmen omklamien .. De soldaten: Dan hebbe me nog een korte jas, Twee rije knoope, juist van pas, Daar bove-n-op 'n rooie kraag, Da' zien die Haarlemse meisies graag. Hi, ha, ho, esfh. Jan ünderwilens: mei syn earmen omklamjend, Bóget it beamte sy» bWdVich torwulf. De soldaten: Dan hebbe me nog n witte broek, Die gooie me Zaterdags al in n hoek, 'Et wasse kost maar zeve cent, Da' gaat allemaal van je tractement. Hi, ha, ho, esfh. jan ünderwilens-. Amper yette amjend Leit drögjend natür; De soldaten: Dan hebbe me 'n paar schoene-n-aan Om Zondags naar de kerk te gaan, Aan elke schoen 'n groote strop, Je schaamt je de ooge-n-uit je boerekop. Hi, ha, ho, esfh. Jan ünderwilens: 't Libben üntswimet de pronkwent der wykjende sinne, Nacht spint syn dizige reagen der oer . . . 'k Bin yn it wald mei myn tinzen allinne. De soldaten: Napoleon, die slechte vent, Die gaf 'n gulden tractement, Maar Willem Drie, die beste man, Die maakte der zeve stuivers van. Hi, ha, ho, esfh. Jan ünderwilens: 'k Bin yn it wald mei myn dreamen allinne . . . De kaptein: Zeg sersjantmajoor! Je holt als een bezetene. Wat mankeert je? Blijf bij je sectie! Ja, sa kin 't west ha, tinkt Jan. Faeks wier 't wol in oar soldateferske, det hat er sa lyk net ünthalden, hwent as er yn 'e miettesüs brocht is en halden wirdt, jowt er him dêrom yet lang altyd gjin rekkenskip fen 'e oarsaek. Mar dy skrobbearing fen 'e kaptein is wol krekt sa jown. Dy moat him wol faker wekker roppe by sa'n gelegenheit. Op 't stran to Sandfoardt, dêr't se folie hinne geane to sjitten, is 't ek in toer om mei de holle by 't eksersearjen to bliuwen. Det komt fen 't ienlüdige sé-rüzjen. Mar scil dv trein nou noait foart? Huverich sküdskjend keart er him heal om yn syn hoekje; krekt fait him 'l each op it '™ 5ke, en bringe de trlje earste letters fen 'e namme Bold ot Z tinzen op Boise,, en Gysbert Japicx, - as oan 'e sUsyonskant de doar forheftieh opskoerd wirdt en de kondnkteu,r earst m ho„; minske en den in manskeardel ta de küpe yntnuwt. De doar wirdt Hm» ha, "Zr°U oX> hwent* hy hat no» libben frysk selskip: it ald wyfke hat de It earste wird det in minske seit, as er nei in eintsje poat-oan to sitten komt, is in noflik „Hen!" det yn in lange s.ke ütstjertKreM in stoommasine dy't forbrükte stoom ütlit. De alde man, ha n9n dit eebrük; it ald minske foroaret for dizze gelegenhe 11 „Hen. yn „Fiji" Den hellet de earste in reabünte büsdoek foat■ jac bigjint snutende-wei: „Sjesa, dêr sitte wi wer. Krekt °P t,,d . la hear l" seit it wyfke. „Mar 't wier wikkerdew.k, ef w. hiene der net mear'komd. Ik sei fen 'e moarn hieltiid al tsjin Janke: as w, mar ierdernöch oan 't spoar komme, mar hja h.e der neat n.n noe ""'"Dy 'deale, - echte Friezen! tinkt jan yn syn hoekje; 't is hi en mi ph hia It binne fêst Waldtsjers 1 U lid minske giet troch: „Hia wieme It hjir 'o Amsterdan. wol wend sei se, om oeral krekt op 't léste amer.j to kommen. Nou ik gean 'den oars al sa ljeaf mar hwet bytider foart, .t w.sse foar WiSSe'(?hTa;aJtde ald man, „mar de minsken ha 1. hjir allegeanre hwet" oars as bi uzes. It scoe mi bygelyks ek altyd weroan trije fjouwer treppens op en del; der scoe g y nnrht fen ha Mar dêr ha se hjir neat mei to redden. En det men ye neiste bürljue, dy't men alle dagen wol tsjinkomt. op iens bi de namme kin! Dêr ha 'k mi 't measte oer forbaesd. Iktreg Ieme: prate jimme den nea net ris meiïnoar? Nou, se. er, as me g meiïnoar op 'e selde fordjipping wennet, kriget men stadichoan kinde oan inoar, mar det komt selden foar, hwent de ljue forfarre hjir ek om 't hoartsje. Ik sei: ho det sa frjemd? Forfarren is al min op 'e sljuchte groun, mar det gesjou bi dy treppens op en del. . . . ! En hwet lijt it hüsrie der ek fen, sei 'k. Mar hi sei, in bytsje skurvens oan 't güd dêr hiene de hollanske minsken net folie ünder todwaen, en to minsten sokke stêdljue net. As 't fen fierren mar hwet like. En bi det forfarren hiene se ek al wer in goede reden, sei er, ef in minne, sa't men 't neame wol. Der wirdt hjir bi de wike hier bitelle fensels, en as se nou der üt rukke de deis foar't de hier-ophelder komt, ha se wer in wike forgees wenne, hwent forhael is der net op; hwa scil al dy drokte meitsje om in pear goune hier binnen to krijen? Der binne sa forskaten, sei Ieme, dy't om 'e trije, fjouwer wiken hjar hüsbaes mei 't bêdstrie bitelje." - „Ja, Janke sei 't ek al, 't is slim ho't de ljue hjir op biskiten üt geane." It ald minske loert by dizze wirden skean nei de meireisger yn soldateklean, mar dy liket öfwêzich. Hja giet troch: „De frouljue ha ek omraek slach fen keapjen sünder biteljen. 't Hoeft oars sa net, hwent der wirdt hjir wol goed jild forstjinne " „Ik kin mi alteast net bigripe, hwerom dy dyamantslipers nou wer stake. Dy moatte wyks trochinoar wol sechtsjen, achtsjen goune fortsjinje, en det for arbeidersminsken. Mar 't liket döchs altydyetop en wei to wezen, hwent nou't se in wikemennich nin slach dogge, wirdt der it hiele lan troch jild for hjarren frege. Ik sei tsjin Ieme: dou scitt' wol wizer wêze en jow der neat ta? Mar hi sei der net folie op, hi is ek al hwet oan 'e soasyale kant. Dêr wirde se hjir sa't liket allegear fen oanstitsen. Ieme en Janke foroarje oars ek hielendal. Bi tiden forbylde Ieme him det er net iens mear Frysk prate koe." — „Ja, hi forsinde him wol ris, mar scoe det ek net komme om't er op 't wirk altyd Hollansk prate moat? En ik kin oars net sizze.ik mei 't Hollansk ek hiel wol hearre. Hwet prate dy bern 't al! Lytse Minke sei al sa Ijeaf fen Opa en Omoe!" „Ik woe ha, hja scoene se mar leare fen pake en beppe, en heit en mem." _ „Hea, det kin ik my nou skoan bigripe, det se de bernhwet fatS°NoueakinWd°eeképi-man, dy't mei saun pear^earer.Jitfke hat him . . >• c:: Konnp " «pit er tsun t ald minsKe, ,,i» net mear bidimme. „FiJ beppe, seit er e" TbS oan. mar de Mm.» is 't gaust fen syn torbazing bikomd. „Heatkin, binne Ji e " Ho"snf.; X•• ™Li C -*«»«*—— r rtbinne ,en' kea' J^OTdderiger?'Ho ^it^beppe."!^ binneat moadderiger fen Janke-en-dys." S'.^'rrlske „e,, « •. , wo, .o nterken det hi" Jogden ^"do^enysen mastersbern ek - heeehr "^ou, masters o.,s ne., «r dotnenys klnne lensels net oars," anderet de ald man. t boersk ptaet, lil stean det er it syn bern leart. % rT- rrie"dy, boersk praette?" .orfebe. de hi-waldman. _ „Né," seit Jan, „jy ha gelyk. En 't is de Friezen hjar eigenskild ek. Net lang forlyn moat der ien to Akkrom stien ha, dy die 't, en do't dy der krekt wier, frege in Grouster ris oan in boereminske dêr wei, ho't de nije domeny foldie. „It is oars in bést man,^ det fait net tsjin to sprekken," wier 't biskie, „mar hy praet Frysk." Dêr wier er net better om, woe se sizze. Nou, as de ljue sa tinke, is 't ommers gjin wünder det de domenys gjin Frysk mear prate wolle." ()Né. — Mar den binne ji faeks in Grouster?" — „O hea né, ik bin fen 'e Gaestmar. Det plakje witt' jy net iens to lizzen, tink 'k?" „Né, dêr ha 'k wol oan." () )(]n eintsje oan de oare kant Staveren, oan 'e Heechmer mar. „Ei. En den binne ji nou fêst for jou nümer op?" ^Né, ik bin al goed saun jier ünder tsjinst. En amperoan al dy tiid ha 'k to Haerlem lein." „To Haerlem seit erl O, det is yet in ein fierder as Amsterdam, nou' Det hat Ieme mi forteld; dêr moat it bi 't simmer sa moai wêze mei beammen en blommen, nou? En al saun jier forkeare ji yndizze kontryen? Nou, ji ha 't boersk praten yet net forleard. Hearre ji wol, Tsjaltsje? Dizze persoan hat al saun jier yn Hollan forkeard en hi praet yet like goed boersk as wi. Ik siz, den is 't ek mar greate mallichheit, det Ieme it nou al forleard ha scoe. - Mar al saun jier ünder tsjinst den ha ji jo forkoft, tink k? . „ Né, ik bin frijwillich ünder tsjinst gien, al foar myn lotsjen. ",Eik'om! Den ha ji faeks ek al hwet opgong makke? Binn' ji nou hwet?" . . O bitter-wier spraekgebrük, det fen in sljuchtwei minske, dy oer gjin ien hwet to sizzen hat, in neat makket! Ja" seit Jan, „ik bin sersjant-majoar." En meiiens, bliid det er „hwet" is, oars hied er him döchs oer dy saun jier to skamjen, wiist er op syn brede gouden strepen. ^ Just. Ji moatte rekkenje, wi boereminsken ha dêr sa nin forstan fen 'det wi 't oan 'e klean sjên kinne. Ik kom inkeld wol ris to Ljouwert en'dêr sjucht men ek wol soldatefolk, en ho't de iene for de oare, oanslacht, mar ik ha mi nea net bigripe kinnen ho't jimme elkoar ütinoar halde. Nou, der binne fêst to Haerlem ek wol mear fryske soldaten ?" „Ja, al inkelde." — „Kom, den ha ji döchs ris hwet oanspraek." It dürret efkes foar't Jan hjir hwet op weromseit, en as der op 't lést in „ei ja!" üt komt, klinkt det sa unwis, det immen, hwet skerper as 't ald Waldboerke, wol fornomd ha scoe ho't it stiet mei dy oanspraek. Mar de man merkt neat; hy is fiersto bind det er seis oanspraek hat en freget, lyk as de Friezen nou ienkear for in moade ha, for 't alde gat wei foart, oer oare dingen. Syn wiif bigjint njunkelytsen ek wer tige praetsk to wirden en fortelt hwet fen leme en Janke, fen lytse Minke, fen 'e swolme tüme dêr't se jamk sa bot pine oan hawn en wol in fearnsjier mei mastere hat, fen 't kampke bou det se efter hjar hüs ha, fen 'e wein dy't net krieme woe en tsjin 'e iene peal fen 'e wringe oan rekke, en folie net genöch. En Jan soarget mar det er üt en troch mei in wirdtsje blyk jowt fen syn bilangstelling, hwent hy hat yn lang sok moai Frysk net heard. Syn earen geane to gast. My tinkt, lezer, hy hat nou sok skoan selskip, det ik scil him oan Inkhuzen ta mar stil spoare litte en dy ünderwilens hwet fornije det er my letter bikend hat. It is oer dy oanspraek yn 'e kaserne. De wierheit wier, det der him tsjin 'e inkelde fryske soldaten to Haerlem noait gjin frysk wird üntkaem. In reistwa hied er 't bisocht as der in nije fryske rekrüt kaem, om mei de jonge to praten yn syn eigen tael, alteast as der gjin oaren by wierne, mar 't wier him bikomd as de houn it spek. It koe net om 't prestige. Sa'n nijling krige ringen fiersto folie yn akte. Jan waerd ünderlizzen party yn syn striid tsjin it ieuwen lang foerre fryske folksbigryp, det Hollansk praten foarnamer is as Frysk. Hwet tüzenen der yn brocht ha en der mei mannemacht yn sjugge to halden, koe hy allinne der net ütkrije. De man dy't it fen üs fryske domenys, pastoars, dokters, greate keapljue, skoalmasters en oare ljue fen 't boppest ef op .en ne. boppest boerdtsje net rjucht op koe en yet net op kin det se ,n frjemde tael brüke ta skoarpeal fen hjar oansjên, stie as earmelytse, do t er i seis buten dy balke sjên woe to rédden, en makke mar gau det er him weromkrige. . ,, , Nou wierre it him ek neat net mei, hwet de omstannichheden oanbilanget. Foarst: hy stie allinne en buten Frysfen, en oard: i militair gesach is üteraerd tige wankel. It kin net op im se as men al de skoarpeallen, lyk as moaijer klean en wapens, apar en better iten, heger traktemint, aparte hüsfesting en m offysyele tael, der ünder wei skopt, fait it om as in tuitich blok hea en b.dobbe svn dragers. Mar Jan koe it himsels dochs noait ynskikke, det er y iene net iens misse koe. Hy woe in foargonger yn Israël weze, en hie dos mear kinne moatten as in oar, tocht him. Hy hie do yetne Vn 'e rekken hwet him letter düdlik wirden is : det len minske allinne al docht er noch sa syn best, net wer opbouwe kin, hwet in hiel restje inkelden willemoeds, mar de measten sunder erch, ofbrekke, en d,t oars „et as in folksMegine yn steat wêze scil, .. Frysk wer yn eare to bringen. Det leksom hat Piter Jelles him jown, dot dy in pear jier letter yn Haerlem kaem to wenjen. ... ♦ En ik bin 't iens mei Piter Jelles en him : in folksbiweging moat it wirde, üs striid for 't Frysk! . Hwa't det der fen meitsje kin en moat, en der ek lenns fen meitsje scil? " jonge FryÏn, gearroppen Onder K fjildteiken fen « Frysk Selsk£ Mar om it safier to bijen, moat det selskip syn fmdel utwae„e litte, sa, det it fier en hein to sjên is. It moat üt 'e alde sleur wei. . Mei hwet krite-gearkomsten, it ienris jiers halden fen m algem ene lede-gearkomste en it om fêste tiden forstjuren fen in jefte „Forj.t y net" oan 'e leden, is 't allinne net to krijen. It bifoarderjen fen letterkinde Is tige s'koan, mar men hechtet der fier^ we^e oa. Oan 't folk komt üs boekje-biweg.ng net ta, ef hwer wêze mocht - in lyts folksdiel is kritelid, - der toarkje de „Forjitmynetten," for safier se yn wezen bliuwe, üniepensnien yn e kast om. Det meije wy üssels üntstride — it is döchs sa! Der moat hwet dien wirde om it folk ünder 'e wjuk to sj.tten It Frysk Selskip moat folie mear as ont nou ta in propaganda- Se,SkH molt ^rekkers ütstjüre; struibiljetten forspriede; landagen halde; fryske nijjierskaerten, printbrievekaerten mei frysk undersknft en a dit gnob tige binlik forkeapje litte yn 'e boekwinkels; fryske printeboekjes en heilingen ütjaen, mei forlies as 't net oars kin; to ne gean mei keats-, drankbistriders-, sjong-, toaniel-, syl-, hirdriderij-, en oare selskippen, bounen en forieningen, eft se faeks ek in han sje mei helPTiden oanien hat it net oars west as in great selskip fen tael- en letterDet is 't net mear, it is allinkenwei in lyts folksselskip wirden. Mar det sjucht it seis yet net goed en nou giet it oer beide siden kwels. For tael- en letterkindigen binne üs algemiene gearkomsten, en foaral üs kritegearkomsten, net hwet se wêze rnoatte. For 't folk like min. Né, yet minder, alteast de algemiene Salang al dy droech-saeklike dingen dy't wy jierliks oanhearre en öfdwaen rnoatte, net oan ekant set wirde, salang de frouljue net mei-meije en de mkelden dy t dochs meikomme der sa'n bytsje oan 'e bütenkant byoan s.tte krek as „roaseliten der poarte, - salang scil dy algemiene gearkomste altyd bliuwe in gearkomste fen üs hantsjefol fryske letterkindigen me. de inkelde ljue dy't der wol ris by wêze wolle; salang scil tnQaxthjitte kinne, hwet it döchs wol op syn minst wêze mei: in gearkomste fen leden. It moat nei myn bitinken yet folie mear wirde, mar l.t det der "°U tTdöchs" to döchs, Frysk Selskip! Doch hwetst dwaen kinst! Skriuw, praet, rop, sjong, lokje, smeek, driigje as 't moat, - jow safolle drokte üt det alle Friezen, en bynammen alle jonge Friezen, dy hearr , en om dyn fjildteiken te heap rinne! Hald my frij for in driuwer, det is neat, — mar skodzje dy feale, keale sleurmantel fen dyn lea, sa't de nij-berne dei de skiere nacht öfskoddet! Smyt, ast' wekker wirdst, de han werom, dy't dy ut 'e sliep reage hat, — mar wird wekker! Hwent „de dage riist en poarpren ljacht leit oer it drögjend gea" ! O, ik scoe wol op 'e Aid Hou steangean, en in lüd as dy skiere reus syn swierste klok ha wolle, den scoe 'k dy tagalmje: To döchs, to döchs, Frysk Selskip! Tiid op! Tiid op! * .* * En as nou it jonge Fryslan yn 'e wapens is, hwet den ? Moatte se den allegearre oan 't Frysk skriuwen? Né, oan 't Frysk praten dêr't it foech jowt en fortuten dwaen kin. En det ek ienriedich folhalde, as se neitiid heiten en memmen wirde, en boargers en boargeressen. Ik ken in ünderwizeres hjir by om, in tige frysk fanke, dy't lykwol tsjin hjar skoalbern Hollansk praet, büten skoaltiid ek.^ Ik ha hjar ris frege, hwerom. „Oars kin 'k der gjin üntsach yn halde," sei se. „Do't ik hjir krekt wier, kaem ik wol ris by ljue oan hüs dy't my koene, om't ik hjir tichte by wei bin. Nou, dy minsken neamden my den folie by de foarnamme, en hjar bern, dy't by my op skoalle gyngen, diene it ek, do't se det hearden, sünder det de alden it hjar forbeaën Letter mirk ik det dyselde alden hjar bern wol yn 'e bileefdens ünderrjuchten, as der ien by hjarren oer 'e flier kaem dy't Hollansk praette, al wier 't den ek in Fries. En sa ha se it my to A. net allinne ünmooglik makke om Frysk tsjin 'e bern to praten, mar ik sjuch de alden earst ek wol tige oan, foar't ik Frysk tsjin hjar praet. As ik bang bin det se üt myn tael it rjucht nimme scille om my mei minder achting oan to sprekken en fen hjar bern oansprekke to litten as oars, den praet ik Hollansk." Ik wist net rjucht hwet ik der folie fen sizze scoe. Sa wier t... jan ommers ek hast gien. Mar hwet letter hiene wy de algemiene gearkomste fen 't selskip hjir op 't Fean, en do forhelle ik it gefal oan in frjeon, in boppemaster. „Den koe det minske it üntsach der oars ek net goed yn halde," sei er, sünder him to bitinken. Det kaem my do botternöch oan en nou yet. It iene plak ef 't oare, det scil wol in hopen skele, mar salang it fryske folk yn 't algemien seis syn tael safolle minder achtel; as 't Hollansk, is 't tinkt my for immen dy't Ünder hjarren gesach habbe en halde moat, altyd in hiele weach om Frysk to praten. Binammen scil 't det wêze as de ljue om yen hinne, dy't yn 't selde gefal forkeare, it Frysk al slüpe litten ha. En sa wier 't mei dy ünderwizeresse Hjar boppemaster en de oare ünderwizers praetten Hollansk, ef hwet der hjir yn Fryslan for giet. Ik hab koartlyn ek wer fen in jonge domeny heard, dy is op in frysk plak to stean komd en praette by syn earste husbisiik Frysk mei de ljue, mar hy moat neitiid sein ha: ik doch 't net wer, hwen forskate minsken forgeaten opslach det se hjar domeny foar hiene. Sikersonk it is sa: de inkelde minske scil net opbouwe hwet tuzenen öfbrekke. Ik wit wol, as dy ünderwizeresse en dy jonge domeny en dy sersjantmajoar folhalden hiene, scoene se op in dür itdiel üntsach det se yn 't earstoan forlearen mei Frysk praten, der wol wer yn krige ha. Dêr binne heger middels for. Lykwols, prestige is in tear ding; mar inkelden dy't hjar for in fier doel in skoftke oan ïen mei hwet minder geneare wolle. En den is 't ommers yet preekjen for stoellen en banken, salang men allinne stiet! 't Hearenfean, 1904. Dit drankje dêr hat ek yet al hwet skriuwerij oer west. De hear O. H. Sytstra makke der üt op, det ik it hollanskpraten om 't prestige heal en heal goedprate woe. Nou, det wier myn doel net, en ik kin my yette net bigripe, det soks der üt to heljen is. Ik hab, tinkt my, oars neat sein, as det it for jonge minsken, hwa't men gesach (yn bisündere sin) tapart hat, in swier stik is. om it Frysk net slüpe to litten, as se allinne steane; det der, om yn sa'n gefal like fier to kommen mei Frysk as mei Hollansk, mear slach fen ... ja, ho scil 'k it neame ... mear slach fen omgeanmei-de-greate-heap nedich is, as de measten ha, - en det wy üs dêrom byinoar oanslute rnoatte. 1907. i XIII. Jan yet op reis. In oanrin, dêr't de skriuwer gjin genade yn, mar al for ynropt. — De forlofgonger docht syn yntré wer, mei de hi- en de si-waldman as gefolch, mar it forhael eint as in lüs op in tarre dek. — In moaije dage, bisongen op syn Longfellows. — In hastige boat, forgelike by syn genamt. — In forhanling yn testamintstyl oer 't Moaije. — Sésykte, strüsfügel-polityk en in petear oer Fryske sang, folge fen warskógjen for forkearde oanwensten, dy't de skriuwer seis hiem hat, sa't liket. Teffens blykt it de iêzers dy't it yet net witte mochten, düdlik en klear, det dizze it forhael brükt for bleek, om der syn eigen linnen op to blikken. Do't ik forline jier midsimmer myn Xllte „Drankje" rémakke, hie'k net tocht det de tiid om de rige to forfolgjen, my salang üntbrekke scoe. Graech hie 'k foart trochgean wollen mei de biskriuwing fen sersjant-majoar Jan syn forloftiid. Mar it giet by wollen altyd net óf; twisken it foar yen nimmen en it dwaen fen in ding hat men faken in hiel poarsje tükelteammen op to romjen, en sa is 't my gien. Earst binaem dy skriuweraesje oer prestige en soks my de gelegenheit om foar de han wei op myn wirk to dwaen; letter striek bütenwenstige winter- en foarjiersdrokte in skoatteltsje foar myn aptheeksdoar. Sadwaende hat de ierde syn jierbaen al wer in stikhinne roun west en komt in nije simmerbreid him op syn omgong laitsjend yn 'e miette oer 't grien tapyt det de maitiid foar hjar ütröllet, nou't ik mei 't rémeitsjen fen dit drankje bigjinne kin. Ik hoopje nou foart gjin tsjinstuiten en tobeksetten wer tokrijen. Fen 't ütsprekken fen myn bitinken oer hwet üs allegearre sa nei oan 't herte leit, scil ik my fierders safolle as yn myn formogen stiet ünthalde; de pasjint mocht us ris ünder 'e hannen weistjerre, om't wy mei al det geïggewear oer 'e forskynsels fen syn kwael forgeaten, det praten neat is, mar dwaen in ding. Mocht lykwol skieik de alde Adam döchs wer boppe komme, — en det is sa ünmooglik net; ik wol my net njueter foardwaen as 'k bin! - den fors.ïkj^ 'k gjin al to genadige bihanling. „Dy't wat ferdient, m„t wat hewwe „fatsoenlik borgermans kyn fan de stad an O urn . do', er to Ljouwert ünde, 'e galge stie, en ,k moat htm g:rtykF». ,k ha „de helt fen myn forhael» - och goant op m forhael liket it neat en lan hat ek altyd in helt dt 'e koelte west! -fokker jiers efterlitten twisken Amsterdam en Inkhuzen, op m kalde «oarntn en 't iier 189 ., in pear dagen foar Krysttild, yn in sigenge spoa we n, mar mei in waerm herte, om't er selskip bie oan ,n hf en st-wald mantsje, dy't sok moai Frysk praetten. To lnkhuzen sjugge wy him wer, wyls't e, by de brede: houten treppens foar 't stasyon delgiet, folge fen 'e be,de dy't net sa botte bireisge binne en syn oanbod om hpr hjar lieds- man to wezen, bliid oannomd ha. . , ,, In froastige winterdei daget oer 'e Suderse en de .ggen dy t er blSP De lege bank, dy't yn 't Easten mei syn swartens skieding; rnakket twisken it skiere skimerjen fen 'e loft en it groun.ch-gr,en oP)aen fen 't dynjende wiet, kriget in ljachte ranne. Al breder en breder, al bloeddriger en bloeddriger wirdt er. Den brekt yn-.enen de wintergreate sinne heal boppe det bloedgirdyn üt en stjurt syn kjeldench feade wèarskyn nei 't westen, mei de weagen dy't fen 'e froastkenmg syn siken tsjin 'e stiennen bear fen it Krabbersgat oanjage w.rde. De ienlikens fen det wide wetterfjild dijt aloan en forliest geandewe. syn grinzen .... O dy pracht fen 't sinne-opkommen, simmers great en great by 't winter! O dy lyfdracht fen 'e dage, simmers goud en w.nters poar- a on wintpt s reader' O det wykjen fen it nachtskaed, per, simmers read en wintei s reaaer. uci j j simmers swart en winters swarter, foar 'e sinne goudne pylken Loaits'! de romte tynt, nou 't easten ljacht jiet yn syn donkre djipten, sa't se tynt as me üt in delte it dun bikliuwt en, khuwende, °mS Loaits'! de wrald wird great en greater, nou't syn breid hjar poarte öntskoatt'let, bütedoar komt yn hjar breidspronk, en hjar earmen for him iep'net! Hastich, rêd en rêdder, riist er üt nachts fierten hjar tomiette, oer 't tapyt fen sinnestrielen det hja foar syn fiet ütröllet! Langst nei ljeafde is yn syn haestjen, langst nei rêsten oan hjar herte! Loaits'! de sé, de ünwiten wylde; loaitse! it breinroer, brinsgjend munster, det de skippen brekt en bryslet, dun en dyk to-mealt oan brokken: loaits'! de sé, de woaste, oerstjüre, hwa't nin teamme haldt, noch heiter, draegt de wearskyn fen 'e dage, draegt hjar poarper op syn weagen, draegt de moarnsbreid op syn skouders; jowt him op, sa sêft, sa mijen, sa't in heit him sêftkes opjowt ünder 't ljeaflik bern det hoarsrydt op syn rêch, en 't mijen foartdraegt! * * * De „Friesland" leit oan 'e steger to wachtsjen op 'e reisgers. Hy hat al stoom op. Ut en troch set de masjine oan ; den kriget de boat in skok troch syn izeren lea; de rédden dogge in slach-twa trije en eazje it wetter efterüt krekt sa't in ünfordildich hynsder foar 'e wein to skraebjen stiet, en moude en grint efterüt skopt. It liket eft de boat him in tombré opjowt, fol langst nei de striid tsjin e skomjende fijan dér jinsen. Efkes sjit er foarüt; de gongbarte forglydt sa skean, det de reisger de foet dy't er der op set hat, hastich tobek lukt. De swiere tuikeabels rekke kreakjend en litte it iis los det twisken hjar stringen sit . . . . ; den steane de rédden wer en sa t in betterjende sike, dy't wit det er him ynbine moat, tobeksakket op syn stoel, sakket it fartüch omleech en efterstobek, ont de barte wer rjucht leit en it skypjen foartgong ha kin. Is dy boat mei syn heal ynhalden hastigens net it byld fen 't lan dêr't er nei forneamd is? It giet Fryslan ommers as de „Friesland': it driget nei de iepen sé; it skoert en hellet oan 'e tuitouwen; it himet fen langst nei de kriich tsjin 'e weagen fen 'e fremdsin. It is yet net ré; earst moaite alle foetten oer 'e langong en all hands op dek. Mar ringen is 't safier, en den haldt neat üs mear tsjin: mei kriich yn 't herte en krêft yn 'e sinen giet it yn 'e folie foarsje nei buten, om to striden „for heitelans brükmen en memm'taels bihald. . . Ik scil net graech sizze det de forlofgonger dit allegearre foart sa sjucht en fielt ynJ fin Ijuchtwe" ^o.eef «e» in «etoich re'a oan 'e .o,t praie en U po,skjen .en 'e boat koartswilich-wei spinpoatsjen neame. niiskrektsa Fen 'e Song of Hiawatha," hwaens mj.tslach my nnskrektsa tsjjnne om syn ynlikste tinzen in ütwindige foarm to jaen hat er nea net heard, Ut siean dei er Longfelh» io ioig,en «die scoe yn syn bysündere wize om de natur to skilderjen. Né - mar dóchs nimt er it moaije det oan syn we, le,t wc me, en biwarret it. Dagen neitiid docht it sims hl.te. det er fen ,en ef 't oar mear sjoen en merkbiten hat, as er seis wist. Earst I.'ddeskTLrn'ers fen syn ünthald oanieije en der alles ut we, reag,e hwet gjin ünthalden wirdich is. * * * Hen' it Moaije is allyk it nöt det me mei it tsjêf yn 'e souwe skept. De arbeider skoddet de souwe en it tsjêf forstout for de wyn, mar it croe-nöt follet de sekken. , Yetteris is it Moaije allyk in rüge dyamant, dy't fen e dolders Vn ierdryks yngewant foun wirdt. En de dolders sjugge net, noch littè neï hwent de dyamant is rüch en in koarste modder «t der omhinne ' Mar de wasker wasket en de sliper shpet; den w.rdt de dyamant' as de jounstjerre dy't oan 'e loft blikeret en de m.nsken bigeije syn pracht en sizze: dêr is in skat foun yn ,t .erdryk en nacht hat it ljacht berne det yn syr, skerte^w>er faile litten Alweroan is it Moaije allyk siekerlen dy't fen >t fugelt talie litten wirde yn in forgetten herntsje. Hwent de maitiid komt en de s.nne det herntsie det de siekerlen waerm wirde en ta waechsdom komme En de my'lde simmerwyntsjes streakje it libben det de ïerde ÏÏST de" der angst nei memmewille üntstiet yn 'e kliene stallen en firucht tynt yn hjar bugjende ieren. Den scil dy ne,s,mn,e,s gond weagje op det iorgetten herntsje, en il ripe not scil roppe om eman dï'' En ltaH4sb'én'to'n lesten is it Moaije allyk it goê-woan hea, det me simmerdei yn 'e skürre rydt. It bisakket yn 'e gollen, mar wirdt net wei; it broeit, mar it barnt net, noch forliest syn helm, hwent de broei is licht, om't it hea woan is do't de ljurk heech kleau en de sinne ünbihindere syn strielen oer it mêd geat. En as de dagen komme det it greate each fen 'e ierde ófsjucht en de sinne hjar bern skouderet; as de skaden lang bliuwe en de stoppel net wer ütrint; as de beamtüke hinget, mar net fen frucht; it mêd wyt is, mar net fen dauwe, den scil it syn nut dwaen. Den scil de hüsman de seine priisgje dy't fen 'e mier yn 'e swinge hongen is, en de haeijer greatsk wêze op it yl yn syn hannen, as er de riuwe twisken 'e tekspierren lizzen sjucht. Hwent in hiel bislach bisten tart op 'e frucht fen hjar flitigens en wirdt sêd. Wêze den op dyn iepenst, det nin swym dyn each üntkomt, noch nin klank dyn ear foarby giet. Swylje gear al hwet foar dyn fiet leit en biwarje it yn 'e skürren fen dyn ünthald, det dyn moed net toar wirdt en dyn herte to nintere tiid om tinzen forlegen wêze mei, noch dyn müle om wirden. Hwent de dagen komme det de siedder net rispje scil, det de mier net meant, noch de haeijer net haeit, en it ierdryk syn skerte tahaldt. Den scitte dyn each seinje om't it opmirk en dyn ear om't it harke. *** „Ha jimme ek lést fen sésiikte?" freget Jan syn selskip, as se op 't dek steane en it ald minske de rokken gearnimt om by de kajuts- treppens del to gean. „Op 'e hinnereis is 't goed gien," anderet de hi-waldman. — „Soa, oars scoe 'k ljeaver boppe bliuwe. Det doch ik ek, alteast yn 'e earste opslach. Net om't ik bang bin det ik it ünder yn 'e boat to pakken krije scil, - ik bin fen bern óf oan op 't wetter biwend, mar ik mei graech de iepen sé sjên." „Hi" stiet efkes yn bistan, mar as „si" seit: „Ik gong ljeaver del, hwent as ik de weagen röljen sjuch, krij 'k it just wei, ha 'k soarch, en de wyn is ek sa skerp," giet er sünder mear praetsjes syn sydsilver efternei, en it docht bliken det waldwyfkes likegoed altyd hjar sin krije as oare. Det it ünderyn in «in waermer wé» scil as boppe, kin Jan ek ,, dêrom lit er de minsken stil hjar sin dwaen, r.TT^Ï. hjarres. Mar hy skodbolle. döcbs, «n y«ibimsels w' c I minsken it gefaer better Ünder 'e eagen sjen doarsten, dei de he,r.fn 'e tiid nea, ,o rédden, bwent der ,s g,.n minde, as On»is.ens- ün|„,dildigens utgüid hat, wirdt er . u Z kól vn 'e wyn. Ringen is er buten it Krabbers- 'T den" efct ft dwerLé fierder, - earst in ein opstome is net gat en den gi OUwe koelte waeit. Inkhuzen mei " -in b°ski< — ',k T,„Mtort Mm^m'Tst^rVtortt, mar hy sjucht neat as wetter. Sa Mde, 1 't winterde, net wêze, ei de kimen bhuwe^pk en Leb it scü yet al efkes oanhalde, foar't er de Gaesterlanske bosken ^Js^r-s-ïSsiïï 'e kajüt stean, aloan fïerkjend Siueee iy iene skouder lein wirdt en imtnen mei in bikend lud se.t. „Sjugg ]y J" °De taioigonger skriiiet forheard op en sjucht fen: siden in frieon vn 't laitsiend wêwn. it is inünderwfeerut'ehaedstêd,ingoefr.es dy t „ar, gjin Groot-Mokumer oanwensten skipe hat as det err s n es am skriuwt ynpleats fen Amsterdam, ik scil him derom A damstra neame Hia fdstkie en A'damstra forfetlet: „Jy liken Lot syn wuf wol, sa stom"ll stiene iy dér. is der swierrichheit' Giet it faeks net goed me, '•«•« p"-"is ■» »dert, jwirtT„ ris üt, eft Fryslan yet net üt 'e weagen opdükt. Ik ha oars net folie lést fen ünwennigens, mar hjir twisken Inkhuzen en Starum krij 'k altyd in gefoel as hingje 'k twisken himmel en ierde." — „Yn dy forgelikenis is Fryslan fêst de himmel?" freget A'damstra. „Mar Hollan komt ek goed wei; it mei bliid wêze, det jy de tsjinstelling net skerper meitsje." Beide laitsje se ris; den anderet Jan: „O, mar de hel üntbrekt der net oan! Dy fyn ik oer fjirtsjen dagen to Haerlem werom, binnen fjouwer keale mürren, krekt sa hjit as 'k him fen 'e tnoarn forlitten ha." „Ha jy sa it mier oan 't kasernelibben?" — „Ja, ik sjuch ho langer nammersto mear yn, det ik net dooch for dy saunstürske drokte." „Det kin 'k my skoan bigripe, mar ho kamen jy der den ta om de blauwe klean oan to tsjen?" nlt wier 't iennichste middel om üt it ingelsklear wei to kommen," anderet Jan. „Mar om fen 't iene yn 't oare to praten: jy fregen my niis nei Gysbert Japicx; nou wol ik graech ris witte hot it mei Friso giet." Friso is 't jongste selskip to Amsterdam. It oare hjit Velstra. „Och, hwet scil 'k sizze? Der wirdt hwet al to folie kreaud by üs. It is tsjieren ef it wirdt tsjieren; nou is der wer in kloftke, det wol bitankje en in nij selskip oprjuchtsje. Det scil den it treddewêze to Amsterdam, buten it Studinte-Frisia." (*) - „Ik bigryp net det it altyd mei rüzje öfmakke wêze moat," seit Jan. „Dêr ha wy by uzes gelokkich gjin lést fen." „Né, mar jimme binne dêr ek spekkeaper: jimme habbe Johan Winkler en Schepers, dy halde de boel gear." Ja sa is 't al, tinkt Jan en hy sjucht dy twa mannen foar him, dy't inoarren sa'n ein üntrinne, net allinne hwet hjar bitinken oer tael- en skriftenkennisse oanbilanget, mar yn hjar hiele libbensopfetting, mar dy't trou nêstinoar steane, as 't giet for us sprake yn 't algemien en for 't Haerlemske selskip syn woldijen yn 't bisünder. „It is dóchs moai, sa'n taelbiweging," seit er, mear yn himsels as (*) De lêzer moat net forjitte det dit en hwet folget allegearre op tastannen fen 189... slacht. ts|in syn f-jeon. „Dy brmg. de Ijue neiïnoar i> a makke, öngelikens * »" gUmkie"d " *£v£?Ï ««d ^ *""* --rcr;"--Ï - " - bifoarderet mear us tael, by ljue ay «wad btane.» ^ ^ ^ ^ se ^ g|in w„ dogge « b^Hpa b„e, Se Z'ueteboekjn -eil op 'e weagen, roanst lan en se jk ri ;zi^kz;rL'i:;.^~d.-r.- iy siugge, sei 'k; de sé «rinoe scoe mm gean. - Hea ,a, se, , »J E»t. : f—^ - nï " .• „ , i, ♦ ian Dv sloech it Nij Lieteboek op by side 74, üs froul ue, Iftkct J^n. q-..u » «p. cp Is de dea,'Mi.td^bsj,etg«d.^sUe.^-^-ak--nalkSi ^r^rrrrnv^'dr. 3 ,,, u Hv't hiarren vn 'e earen rüzet en neisuzet, en tZïiïÜLi <»mk,ierde,kom' jo fersen to sizzen, binne jy det biskögje it net as in „Det scil den licht wol komme, omt ik biskogje leare. Wis, der leit poësye yn klank, sa't der libben is yn 't earste gekryt fen in bern. Mar de sprake is de kroane fen in minske' löd en in klank sünder bitsjutting is as in latnpe sünder glês, dy't wol barnt mar gjin ljacht genöch jowt...." * * Jan hie hjir yet al mear oer to sizzen, mar ik lit him wer los en nim him de wirden üt 'e müle. Ik achtsje 't tiid, om to warskögjen for 't siikjen nei klank yn fersen en proaza. Ik sjuch tsjinwirdich gauris wirden stean hwer't se neffens hjar bitsjutting mar heal hearre, ef sims hielendal net. Ik sjuch ek tinzen gearkrongen en geartwongen yn fêste foarmen, sa binypt as in skoaljongespakje. Det hat men, as men nei de leare to wirk giet! Dichter! jow hwet yn dy libbet, mear net en minder net, en jow it sa't it to ikker stiet! Mykje, siikje, pasje, mjit en skaef net, noch hald to lead ! Foart mei al dy ditten en datten dy't üt dyn ünthald, mar net üt dyn herte binne en „to pas komme kinne by 't meitsjen(!) fen in fers." Meitsje fen dyn moed gjin draeioargel, det deuntsjes ütdreunt neffens de noatlokken yn in goed bipast en bimetten stik blyk! Jaen dyn skeppingswirk oer oan 'e tiden, ast' sjuchst det it goed is, en oars: hald it efterbaks. Sjz b.g. net: ik scil de natür bisjonge yn in sonnette. Hwent it poenen fen 'e snaren is net as it bakken fen in fiifpouns brea, mar as de wyn dy't de wolkens üntgiet en net wit eft er streakje scil oer sljucht lan ef bolderje oer bergen. Lit dysels bitsjen. En foaral en biljeaven: bisiikje dyn sang net oan to foljen mei de toanen dy't in oarmans balke üntsluerkje. Hwent twa üngelikense heiten binne noait ien hielen-ien, en de Aldhou bliuwt stomp, al stiet der in flaggestók op! It scil de lezers wol raer binije det ik dit sizze doar. De mule is my noch wiet fen 't praten yn bibelstyl; Ünder 't klankboerd fen myn dichterstoel sangeret de wize yet nei, dy't ik Longfellow öfharke ha. Nou den - mei dy beide priuwkes fen dichterlike biskriuwing wier 'k oan 'e gong foar't ik it seis mirk. Det giet wol ris mear sa as men ven djip jowt yn dichterwirk fen hege wearde. Do bin 'k der mei trochgien salang as 1 my hage. Ma, it Mne en bliuw. Ibe.de neifolgingen, en hja steane net heger as sok wirk troch en tud stiet. Ho langer men it makket, nammersto minder wirdt it. 't Hearenfean, 1905. XIV. Altyd yet ünderweis. Hwer't in reisber minske sunder, en hwer't er mei thüs komme kin _ Twa Friezen sunder omtinken. — Aangenaam! — De hoanne kraeit net en dóchs wirdt Jan to wekker ; hy hat argewaesje om't er holpen hat by 't floerjen fen 'e hel (me. goede foarnimmens) en .... set der yn 'e selde sike yet m khnkert op 'e kant by. - Jan oan 't bikearen en ho t him dit ofg et wyls't hi en si Neptunis jowe hwet sines is. - Otndoch. - Ien dy't him net oan 't skerm-reglemint steurt. - It „forhael eint wer net fierder; de skriuwer hellet safolle oeral (de stjerren .g, it gemoedslibben fen 'e minsken, in pear keizers, en folie net genöch) det der op 't lést gjin oprêddens-ein mear oan blykt to wêzen. Dêrby strüpt er himsels om, (hwet er de lezers net oanriede kin), haldt üt det alle talen, as 't knypt en yetnsi knypt, hke ald binne, (hwet in mallichheit; elke Fries wit wol better), docht in forhaeltsje fen herbergelucht, dêr't kop noch stirt oan to finen is en blykt op 't lést Friezen en Sieuwen yet net ïens utinoar tö kennen. - lt ein is wer „omdöch", hwet lykwols dit drankje net wêze scil, hopet de skriuwer. It wirdt A'damstra en Jan njunkelytsen dóchs to kald om langer boppe to bliuwen. Hja geane del, halde healwei de treppen efkes opsie om to wennen oan 'e hjitwetterstove-lucht dy't hjarren tom.ette slacht - it bést to forgelykjen by 't aroma det wiete foetsokken op in gleone plaetstove forspriede, - en sette den koerts nei it ne.ste taffeltsje, dêr't in hear oan sit, drok yn petear mei hi üt 'e walden, lvk foar him oer op 'e bank. Si nimt fensels it plak yn det j riuchtswegen takomt, nést hi dos, mar liket hwet ófwêzich. Sa ofwêzich is se lykwol net, ef de rjuchterhan leit biskermjend oer't spoarkoerke Y„ - po»r hte se t op 'e skerte; hjir kin 1 sa', skynt efl.es me. li je, hwent it stiet op >e bank; mar de tón der ofmmme |„ reisber minske moat hoeden wê*en, oars .k0,,,, er "1" 't geriif dêr't er mei op reis gien is en mei 't flnger.,1 det er onder- WClS Dafs'erminbear goed; min kan teunwoardich finch héne en '' it skeelt wat bij froeger dagen," bitsjuget hi, mei in tongsïach dy't düdlik ütwiist det er syn Hollansk prinsepeal to Dok um skipe bat; op wykmerkedagen, mei men der by er Mutte io noch al gauris op reis, ak frage mag. '1 „Och nee, maar in Hofland reis Je on*iilekeurig meer dan in P"lTt; Mes"t« jTi. Hollinsk is earste kar, en dóehs efjost dêrom, is der in wc, erSe'dèt jan him goed sketten bat, freget de léste oan A'damstra: „Ho is 't,bmn« om t0 Sjên,.. anderet dizze. Fn 't waerd us ek to luftich. Mar de hearen kenne elkoar net,s]uch ik. . . . ?" Mei de bikende hangebearten hat de foarstelling p ea s. ^Aangenaam!" seit de nije frjeon, by 't füstkjen. — „Aangenaam!" seit Jan ek. Petrus Metols, - „é, in boanne kraeit de,*-*^£1 mar Oeart syn sizzen by 't oiskie komt j y him for himsels. Hwet deale, scoed ! ünthjitten det it as Frysk prate? Hat er himsels al B» h™d^skl lt kennls. üt wêze scoe mei det „aangenaam ^ ^ wirden; )BUid det ik meitsjen yn 't Frysk bitsjugje scoe, -g' Wol yn'tskik!" mel j„ yn 'e kinde '.om 1» - „Ttge n t »m „Jol y ^ ef soks sahwet? Mar sa gau treft er gjm Fries ay skiplike klasse dêr't men yn foarstelt, ef 't is wer fen 't selde lekken in pak. Fij, fij! Krektsa hied er yet argewaesje fen 'e splinters yn 'e eagen fen twa Friezen dy't op reis, as se elkoar frjemd binne, Hollansk tsjininoar prate; nou fornimt er yn syn eigen in balke. . . . Mar tige fier öf daget ek it bigryp det it Frysk him net forfoarmje lit nei in frjemd mal. Tige fier öf, siz ik; it scil yet tiden en tiden oanhalde, foar't it him goed düdlik wirdt det gelegenheitssinnen, omgongsfoarmen-yn-tael, stad ichwei groeije moatte ünder it folk, scille se brüksum wêze en yngong fine. Yn 'e earste opslach bliuwt er spitich op himsels, om syn ünmacht om in theory troch to setten yn it deistich libben, en hy nimt ek foar him, om foaral en biljeaven net wer sa gau in hird oardiel ré to habben oer lansljue dy't üt 'e sleur wei Hollansk prate, lyk as de nije kinde dêr nyskes. Hwent sleur moat it west ha, — gjin falske skamte, ef greatskens. Oars scoe de man döchs tsjin A'damstra ek net praten ha yn syn einmoarstael. It blykt klear: hy is ien fen it great poarsje Friezen det Frysk praet as oaren it dogge, mar alhiel ünforskillich is for 't bihald fen syn tael. Sokken binne 't minst to bikearen, en dos fine "wy Jan — hwent swier wirk fortokket him, — in amery letter drok dwaende mei wettertögjen yn dit Danaïdenfet. A'damstra hanlanget him üt en troch, en de hiwaldman sit der by for spek en brea; dy forstiet it Frysk fen syn selskip op 't stuit sa goed net, as 't plat-Amsterdamsk fen syn bernsbern. Hwet wit hy, dy't syn libben lang forkeard hat yn in geasteswrald, net folie greater as it sichtber om-en-by fen syn waldboerkerije by mistich waer, fen in taelbiweging; fen Flaemsk, Tsjechysk en Volapük; fen Kosmopolitisme en sok ding? Och, wier er bidreaun yn us faderlanske skiednis, miskien scoed er in bikend historysk sizzen op him seis tapasje en tinke: nou prate se by my, oer my en sünder my. Mar net iens de óflieding, dy't skiedkindige forgelikenis jowt, kin syn diel wêze; hy heart it petear earst in skoftke oan, den forfeelt it him ta hakken en teannen üt en om't der oars gjin oanspraek is, kriget si de ginst fen syn opmerksumens. 't Wirdt ek tiid; it ald minske is „raer gesteld," seit se; hja is bleek as in wytling, gappet aloan en wynt sa op 'e bank om, det it hófmastersfeintsje det by de tapkas to glêzewaskjen stiet kriget der erch yn«i to. *. nald pear de treppens op, nei in plakje .... scil det ik se folgje. , , mnpjt mv det Boppedier,s de ^ _ boeken mellno», tnskreann s1 fe ^ mjr ,k „ in forkearde wize fen sizz , la fine„ fen 'e stean om de léze, in m,ddel oan e tan ^ ^ ^ oer ,e flaters yn myn «|» «a « . ^ ^ ^ ^ ^ bum sie « en wer-s.zzen wi,dich «fgemoedsfibben M„ ta sok ke,rdelsw,,k .S ^z,en ^ sïn yn al syn djipten, is nimI"en bifiemt en rikt sünt lang nei wittenskip as in oare equator t Hy mjit de ófstan de stjerren, om mear oanslach for ^ ^ t de biauWe loftsé, stiet, twisken twa wralden, hifkelt e sinn , himsels mjitte, koart sein, for neat f ^rüch wirk syn ridskip hifkje en bidjipje wol, doe der op >t — Den b^wf e, g hirae„ l0 sitten, as', lest mar in slach n , ^ allegearre döchs sa graech in sint ponkje „minskekenmsse, en'e gewoante lanstoge» a ? meitsien fen in forgelikenis. Men scoene den klear en dudhk oerienkomst fornimme twisken 'e tael (en binammen, t».to e w*e fen praten en 't inUnearjen) fen strlnbiwenners, en twisken dy Yn" diTforbSn tn settsumens dér't ik faken troch forbjustere bin yn *e tiid Iet ik yn Hollln tabold. Kaem ik dér yn 'e kind*Mnet fr,emden, den koe k jamk oan blar utspraek «nsk» wol bearre hoKorren lansman ,kfo» iTJ.rJTd, wier is det wy gauwer en better in HoUanner.. «i to bauwen wltte as b.g. «uedtlkontrljendér'.=,m s„cb sprekt. Nou, oan hjar algemien Nederlansk gelikense klanken me„owe, my ieard de, de, 4. .«..ken hjar eigen .aten ek moat en nei alle gedachten ek mear as in bytsje. Mar ik kin d ^ op 't stuit net fierder oer ütwreidzje en scil hjirmei myn andert op e Xs e i ge for diskear bisinte. Ik mocht ris hwet sfeze, det ,k tone, tobekhelie moast. SOn, in skoftsje lil ik nammentlik myn studs,e oer (Kzze saek ^an en ik hoopje skieik, as ik ré bin, tiid en gelegenhe, t tóbben,*, düpper op yn «o ™ ^ lofreden wêze wolle mei t dripke det ik der nou feni » • de lezer ünderwilens ek opmerkingen sammelje op dit gebiet den Thim oan, ns skippers ris to biharkjen. By e.gena-ebheden yn hjar tael ha dy ek for in oanwenst om oan e wal luder to praten as nedich is. 't Is krekt as roppe se altyd tsjin e; hirde wy yn seit men wol, en det is de woartel yn 't lid rekke nei myn bHinken. Mar biwiist dit al wer net det de tael fen ,n minske under 'e ynfloed stiet fen 'e natür? lt bistek fen dit drankje lit ek net mear ta det ik op 'e twade {rage biskie doch sa't ik oars wol woe. , Yn 't koart dit: ik leau, - dit blykt al üt ït andert op e ears frage - det hwet ik yn det fers fen 't Frysk sei, min efte mear fen alle talen en tongslaggen sein wirde mei. 't Moeit my den: t.ge det de greate skat fen poësye dy't yn aUe folksspraken sit yn Nederlan net foar 't ljacht helle wirdt. De reden lykwol det der b.g. yn Orinslansk yn 't Geldersk, yn 't Sieusk, yn 't Noardbrabansk g]in htteratner bil,ie, dy't neamen wirdich is, leit foar 'e tón: hja bisteane !; ateemlen Nedemnsk ,o nei. Cremer ha, me, * Novellen it biwiis levere. Dizze skriuwer achte sat bliken docht hollanske listen nedich for syn skilderijkes. Syn persoanen prate Geldersk mar seis nimt er al folie it Nederlansk to bate. Mulk koe 't ek net best oars, hwent just om't se sa nei yn 'e famylje binne, hat it Hollansk de oerhan op 'e tongslaggen dy't ik neamde. Yn 't ruge sein is de reden det it Frysk al in htteratuer hat, gjin oare as det algemien Nederlansk en Frysk, howol se elkoar oer en wer oan in poarsje wirden holpen ha, yet frij fen elkoar binne, d.w s. frjemd. Sa fielt, om mar ien foarbyld to neamen, it fryske skoalbern, as 't Hollansk ünder 'e eagen kriget, foart al det dit en 't Frysk twa binne. It gelderske bern fielt soks net. Det tinkt och ik wit net hwet it tinkt, mar wol doar ik sizze det it letter syn tongslach forbastere Nederlansk neamt. Ik ha dit fornomd oan soldaten üt alle oarden fen Nederlan dêr't de tael Saksysk ef Frankysk fen bou-oarder is. Det it net wier is, docht nou neat ta de saek; fen Friezen hearde 'k it noait efte nimmer net. „Hwerom ha jy safolle mei 't Frysk op?" Jan „wist it net goed", en joech in andert det — ik stim de man dy't him dy frage die, hjiryn mei, — by de bern öf wier, alteast neat oars sei as 't „omdöch" det üs spes patriae foaren-oan yn 'e müle leit. Ik wit it wol goed. En just dêrom jow ik op dizze frage it biskie det ik jaen scoe op güds as: hwerom sykhellest? hwerom yt en drinkst? hwerom haldst fen dyn alden? It is det selde berne-andert: Omdöch! Ik kin 't net foar my krije, det ik ek oars wêze koe; det ik nèt halde scoe fen myn eigen tael. 't Hearenfean, 1905. XV. Jan thüs. In öfskie fen 'e wrald, dy't for dizze bisündere gelegenheit op tsjillen is. — In buike lyryk. — In thüskommen sünder folie spil. — In joun dy't ynset mei sükelarje-mölke en praterlj oer it soldatelibben. — Forgelikenissen twisken it faderlans-fordigenjen fen do en nou. — Soldatewirden en signalesankjes. — In stik bou det op 'e risper wachtet. — De skriuwer fljucht alderwenst wer fen 'e hikke op 'e daem, en fen 'e daem op it üleboerd; hy hat it oer letterkinde, taelgeleardens, sielkinde en folkslegers en giet der hast like rüch by lans, as wirdfierders op politike forgearringen. „Oudega!" Och kondukteur, 't hie net ienris hoefd. De iennichste reisger for dit stasyon stiet al op 't perron. Hy hat der in pürswarte han oan weage, en seis it doarke iependien, det him yet skaette fen syn tuzen- Wyls't er syn kaertsje oerjowt oan 'e stasyonsjef-telegrafist-kontroleur-en-annekse-bitsjinningen-bitsjinner, set de lokomotyf al wer oan. For de iensume reisger is 't de wrald dy't dêr hinne rollet, en him, „tüchje oan 'e skealjen!" earst oer fjirtsjen dagen wer oanhelje en opnimme scil. Efkes eaget er him nei en ropt him, mei in herte det net botte swier oer 't ófskie tilt, for salang in farwol ta, den stapt er hastich op. Hy hat yet in goed ure op 'e bilwein to riden, for 't greatste part troch 't lan, foar't er thüs is. Langst hat er slim. Hwa, dy't ek mar ienris yn 't jier in fjirtsjen dagen thüskomt, hat der niget oan? Bütendet moat er oanrinne, as er foar tsjuster thus wol, en fries it det it ongelet. .. En döchs bilytset him de dei net, hat er fen e kjeld gjin lest en fait de tiid him net lang op 't paed. De thüswei nei 't plak, dêr't men jong west hat, is in nuvere wei, fol wünderbaerlikheden. Det fornimt Jan nou ek, en net for 't earst fen syn libben. * * * Ho leit de lette dei sa ljacht oer 't lan, dêr't dóchs de winter wald oer hat; ho lit de sinne yn 't sinken safolle gloede nei, safolle gouden glans? . As oars by 't winter 't skaed wer linget, giet it ljacht sa hastich fen 'e loft; men sjucht de tsjust'rens winnen; fielt ho't de swarte nacht yen yn syn klaed biwoellet; fornimt de sêfte hertslach fen'e dei net langer, allyk men, yn 'e hüs, nei't steanbleaun is de klok, syn tik-tak net mear heart, howol 't steanbliuwen-sels yen jimmerwei üntkomt .... , , Nou bliuwt, sa 't liket, ljacht en libben yette in hoart; nou wol de dei net foart; nou mei de nacht net komme! 't Mei siker hast bistean, det yn syn gean de sinne syn strielen efterlit as ünforfearde striders .... enfants perdu .... mar dy't hjar libben djür forkeapje en 't ljacht syn ein-ierd ryk yett' lang üntkeare oan 't tsjuster ! Ho leit de lette dei sa ljacht oer 't lan, dêr't döchs de winter wald oer hat . . .? En beammen en huzen oan opfeart en wei, Dy anderje glimkjend: goêndei, ja goêndei! Wy witte it! wy witte it! al sakket de sinne, Mei stadich syn gloede oan 'e kimen torinne, 't Is 't ljacht fen dyn jeugd det oer 't lan hinne leit, En 't wykjen for joundize en nachtswart forseit! Ho giet nou troch de lea sa'n waerm, sa'n wünder fielen; ho fearret ünder 't gean de flugge foet sa licht, sa linich 't lichem op, as prike yn 't bloed de weelde, dy 't iere foarjier utjiet yn yens libbensboarne? Yett' haldt de winter 't ierdryk yn syn iiz'ge earmen. Yett', sa't in wrange smaek, ef bitt're wédom gearlükt yens antlit, lukt defroast üs leechlans antlit gear; it huv'ret, skronf'let, stjert, det wiid, biweechlik wetter, dêr't leechlans siele yn laei, syn dea-rêst nou üt sprekt! Yett' hinget de oesdrip stiif; yett' tögje swier de tüken fen 't keale beamte oer 't bierklaed, det de wolkens spraetten Mar nuver is 't, — oars knypt, as 't jounich wirdt by 't winter, de froast yett' felder ta, de kjeld kringt fülder troch, — ho giet nou troch de lea sa'n waerm, sa'n wünder fielen? En plakken en pleatsen, sa fier yn it roun, Dy anderje frjeonlik: yett' soun, ja, yet soun? Wy witte it! wy witte it! de froast mei wol stringe, Troch tek-reid en seadde de winterkjeld kringe, Dyn bernetiid is 't, dy't oer 'e omkriten leit En 't wykjen for froastwald en winter forseit! Ho rekket nou de holle, oars wend oan miette en regel, 't bigryp fen ure en tiid, fen do en nou, sa bjuster? Ho wirdt nou 't jier in dei, ho wirdt de dei in jier? Hwet jister barde, it leit bidobbe yn 't lange forline, en tjierren lang forline is juster bard, ja hjoed! Hwet fen 'e moarn, hwet nus yett' foarm en wezen krige, as 't jimmer wirksutn brein oan t just forlitt'ne tocht, is nou forgoed fordwoun üt 'e eachweid fen 'e geast, wvls't bylden, oars sa wif, nou helder wirden binne! Niis ruze yn e earen yett' de wearklank fen 'e drokte en 't woel-wif hinne-en-wer fen greate stêdden nei, — folie eig'ner klank hat nou 't ünthatd to jaen oan 't herte . . Ho rekket dóchs de holle, oars wend oan miette en regel, t bigryp fen ure en tiid, fen do en nou, sa bjuster? En 't toerke yn 'e fierte en de mounle yn 't krus Dy roppe sa lüd: wolkom thüs! wolkom thüs! Wy witte it! wy witte it! ho't de uren forgeane Yn 't ryk fen 'e greaten, de jierren forfleane, Dyn berneryk is 't, det nou foar dy wer leit En, ivich! it harkjen nei de uren forseit! %* Mei dizze ynlieding ta üs forlofgonger syn thüskommen tink ik to folstean. It thuskommen-sels slaen ik oer. Der foei ek neat gjin bisünders by foar; gjin tomiette kommen mei beide hannen yn 'e hichte, gjin om 'e hals fallen noch neat. Soks leit net yn 't fryske aerd. Opgroeid yn in lan dêr't de natur noait ut 'e alde stap komt, dogge wy seis ek alles mei fordrach. Hwet der e to-fjür hingje mei yn üs herte, oersiede docht it net licht Mar forkoaitsje ef oanbarne like min, inkelde utlanske lezer dy ik mülk ris birikke mocht mei myn pinne! Ljeafde en frjeonskip kinne dürje yn Fryslan. Hate en f°racht'ng ek - en hwa hat der niget oan? 't Skaed is altyd neffens t ljacht Mar wy witte üs yn to binen, yn 't iene sa goed as yn toare. we yn üs herte is, litte wy nea net sjên en selden fiele. XHBI Dit scil 't him dwaen det wy troch hiele Nederlan for stymsk en stjuch geane. Hawar, ik kin 't net helpe: ik hald itmei stymskens en stjuggens, as de floatigens socht wirde moat yn uterlikheden! Hwet lüd klinkt, is meastal hol en leech, mar yn 't bisletten herte wirdt in bulte biwarre. Né, der foei net folie foar by Jan syn thüskommen. Der waerd füstke, — en det seach men. En fen beide kanten wier 't in bliid wersjên, — mar dy blidens dêr seach men neat fen, ef alteast net folie. Mem mocht yn 't earst ris siikje om in ding det se al yn 'e hannen hie, ef in reis hinne en werom dwaen nei it bit, sünder det der hwet üt ef om to spielen wier, mar det wier ek alles. De jouns fine wy de hiele hushalding om 'e tafel. Der wirdt mólkedronken: sükelarjemölke is ien fen 'e mêste keallen dy't slachte wirde yn 'e tiid det Jan thüs ütfenhüzet. Underwilens forhellet de forlofgonger fen 'e greate dieden dy't er, sünt forline jier om distiid, forrjuchte hat, as faderlanske „krijgsman hard als staal, en bitterder dan roet." Foaral omke Bouwe, dizze earste jouns alderwenst ek yn 't formidden, stelt dêr in bulte bilang yn. Hy hat foar in diel jierren seis ek ünder tsjinst west, al wier 't den mar for syn nümer, en kin dos mei kennis fen saken harkje en oardielje. Ut en troch forgeliket er syn ünderfiningen mei Jan sines. Yn syn tiden gyng it faderlans-fordigenjen hiel oars yn syn wirken as tsjinwirdich, — en döchs ek wer krekt allyk, it Ieit der mar oan fen hoffer kant men it bisköget. Dodestiids moast bygelyks de „pink" op 'e naed fen 'e broek, nou moat de tomme der op; bütedet hjit de naed nou biis. Do diene de soldaten 115 trêd yn 't minüt, nou dogge se 120. Do droegen se in sjako (in „brandemmer" oars sein), ef in polysjemütse, („de galeisjepüdei" neamde Jan omke sines do't hy as streupert mei syn fjirde jier, en omke mei oerwinnen ef stjerren dwaende wier,) nou ha se in képi op, ef in klotske: sünder skaed, lyk as de polysjemütse, mar ek, net as de polysjemütse, sünder de | I opsteande kleppen dêr't yn tiden fen gefaer sa mei skik in prümke yn weimoffele wirde koe. Do wierne bizen, passanten en fangsnoeren giel, nou binne de bizen rea, de passanten ha it plak romje moatten for reade skouderlapen en de fangsnoeren binne alhiel ut 'e tiid, büten dy't de jonges ta hyngstebytling formakke ha. Do skeaten se mei Beaumont syn inkellader, nou wirde de Prusen büten 'e klompen keard mei Manlicher syn repetearwapen. Do wier it kommizebrea roun, nou is 't fjouwerkant, — ef einliks fiifkant mei in roune rêch; do waerd de büter der yn bibakt, nou wirdt se der apart by jown, alteast as de korporael him by 't rounparten net in „portie" forrekkenet, nei himsels ta, mar fen 'e léste man oan 'e „bak" of, dy't yn sa'n gefal to halden kriget: „Je kunt op 'n houtje bijten!" Do krige men assljucht soldaet saun, nou krycht men tsjien sturen yn 'e fiif dagen. Mar oan 'e oare kant, — „pink" ef tomme en naed ef biis: do gyng de han swietsjeswei wer nei foaren en brocht de „instructeurs" ta wanhoop, nou ek. En 115 ef 120 trêd: do roan in soldaet yn tsjinst net in stap hirder as sa hird, as gjin sersjant ef korporael him troch de moster fitere, nou leit er 't ek sa bidaerd oer as er kin. Sjako ef képi, polysjemütse ef klotske: do krige men fen 'e sjako in reade ranne om, en pine yn 'e holle, nou krycht men 't fen 'e képi ek; do prümken de manskippen, ünder 'e tsjinsten, nou halde se ek yet wol fen in „slaadje," allinne moat it nou, om't de opsteande kleppen fen 'e polysjemütse nei de faderen binne, in reismennich faker trochslokt wirde. Giele ef reade ütmünstering, en fangsnoeren ef gjin fangsnoeren: do seagen de jongfammen niget oan in kein soldaet, nou is er hjar yet likegoed ta in eachweide. Beaumont, ef dy oare ütfiner: do waerd yn 't leger folie mei spek sketten, nou docht men 't net minder. Roune ef kante kommiis en de büter der yn ef der op: do wier se lekker, suver en fiedsum, mar hwet al to ringen hird en droech, nou kin men der yet wol in spiker op rjucht slaen, as se in heale dei ald is. Saun stüren ef tsjien: do wier 't traktemint yn in omsjuch op, en nou kinne se der ek wol trochslach yn krije en is 't in boer yet likemin wys to meitsjen ho't in soldaet oan 'e kost komt. Sa is der, by in hopen forskeel, döchs ek in bulte oerienkomste, ia op 'en dür fine omke Bouwe en Jan mear fen 't leste as fen 't ea'rste Do moasten de soallen fen 'e skoen sims poetst wirde, en de kuch" ('t kommizebrea) „gericht" yn 'e kastjes lizze, nou wirdt de 'mich ek yet ütsoud en 't kamiel trochswolge. Do roek it jouns net fris op 'e „chambrée" en stonk it der moarns, hwa't der him nou op somlike tiden op weaget, mocht earst ek wol in soarte fen dukerspak oantsien. Do mocht men omskilderje en wachthalde op plakken, der neat to biweitsjen wier, op 't slimst net iens „de lieflijke meid van hierover," nou hat men „op post" faken ek oars neat to dwaen as mei langst ütsjên nei de aflossing. Do koe in boarger 't net foarhim krije om hoffer neatichheden in soldaet straft waerd, nou kin er der like min by. Do mocht men wol boppe provoast en kasjot skriuwe hwet Dante boppe de helsdoarren lies: „Dou dyst'hjir ynfierd w.rdst' litt' alle hope farrel" nou binne 't noch middelieuske gatten, dert Nederlan him om biskamje moast. En den de nuvere bineamingen en sizwizen dy't de kaserne-bi- wenners hiem ha, en dy't jamk sa teikeneftich binne! Dy binne sunt net oars noch oars wirden. De adjudant („adtsjedant" se.t omke) hj. noch altyd „stip", as er der seis net by is; de sersjant-majoar „dubbele. In kear strafeksersearjen is ,,'n toertje bij de schuit ef koarter hjit it toerevare". Soldatenskoen binne „modeltrappers". Yn 'e kantine keapet men for ien sint in „ongesmeerde bak sweet", for twa in „gesmeerde". Dv't straf to wachtsjen hat is „zuur". Sa-en-safolle dagen provoast is sa-en-safolle „pond". Wachttsjinst wirdt net dien, mar „geklopt". Yens ransel is yens „bokkie". Yn 't foarige die men der, as men 't oandoarst, in pear lichte turven yn, ynpleats fen 'e swiere lyfdracht en de skóen. Tsjinwirdich rédt men yen al folie mei in pear lege segarekistkes. Det is yn allen sa goed net: de turf joech hwet mei as lutenant ef sersjant yen ris op 'e ransel kloppe, en klank siet der net yn, likemin as yn 't linnenspil. Mar de kistkes dêr hoeve se mar ne. to wizen, den rattelje se al en forriede yen. Turf wirdt der lykwol net mear stookt, en fait der dos net mear to taken, yn 'e kaserne. Kommizebrea hjit „kuch" (fen 't Hd. Kuchen?) ef „(halve) zaaier . Ste ten is slaan" In soldate-hierkaem hjit in „dubbelloops jachtgeweer , in himd in „vleeschzak". In losse patroan is in „losse flodder", in bajonet in „slakkesteker", in gewear in „spuit ", in bêd in „wolletje", ierpels binne „piepers", brune beane „bruine piepers". lerpelskilen hjit „jassen" en sa is der yet üngelikense folie mear. It kaserne- wirdboek is ryk foarsjoen. „En de wirden op 'e signalen, binne dy yet allyk ?" freget omke, en Jan is sa goed net, ef hy moat in soarte fen eksamen yn kasernesang dwaen. Det giet op dizze wize yn syn wirken: Omke: Kom adtsjedant, ha se det noch? Jan: O, de wachtparade? Jawis. Omke: Ho is 't ek wer? Jan: Als je weet dat jij op wacht komt, Waarom maak je je dan niet klaar? Kom adjudant, kom adjudant, Neem je sabel in je rechterhand! Omke: Krekt. „Haal water?" Jan: Haal water, haal water, de soep is te dik! Dat heeft 'm de kok in de keuken geflikt! Haal water, haal water de soep is te dik! Dat heeft 'm de kok geflikt! Lolke: „Dik" en „geflikt"? Det rymt net iens goed! Jan: Né, mar dér steure se hjar net oan; it stekt sa nau net as in hanfol spjelden! Mülk wier 't ek wol in Hagenaer, dy't dy wirden bitocht hat, en dy ljue prate sa. Hja sizze „wach" en „gedach" en „geflik" ynpleats fen „wacht" en „gedacht" en geflikt," en sa dogge se hast mei alle wirden, dêr't in t efter komt. Lolke: Dos, de Hagenaers halde net fen tl Jan: Né, en de soldaten ek net. Bigrypst nou, det it al rymt? Tryn. Mar as se det nou op 'e hoarn tütsje, moatte de soldaten den wetter helje? En meije se 't oars net dwaen? Den kinne se ek wol fortoarstkje, as der net om tocht wirdt! Omke. Ei ju, it is allinne by 't winter, as 't friest; den komme jouns de pompen ticht, oars bifriest de boel. . . . Jan. De kranen fen 'e wetterlieding tsjfnwirdich, omke! Omke. Nou ja, ik wol mar sizze: de kommedant fen 'e wacht lit den efkes to foaren haal-water blieze, den kin de kamerwacht yet helje. - En de „reveille," is det ek noch „Op de heide?" Jan. Jawis. Op de heide zal ik je dondere. . . . Mem. Fij Jan, fij Jan! Jan. Ja mem, moai is oars. Mar de soldaten binne ienkear hwet wreed yn 'e müle, en det scil ek wol sa bliuwe. 't Heart by 't fak, tink 'k. Nou: Op de heide zal ik je dondere, Op de heide donder ik jou! Wil je niet opstaan, blijf dan maar leggen, Wat er van komt, dat is er voor jou! Sa giet det in toarn oanien troch, hwent der is fensels folie mear, en 't giet omke Bouwe wol nei 't sin Dy hellet syn herte yetris op oan 't forline. 't Is nuver mei in minske! Alearen, do't omke ünder tsjinst wier, moat er 't der einliks mar min nei 't sin hawn ha, mar nou kin er der hast gjin kwea fen hearre en wirdt it praten oer 't kasernelibben net sêd. Mar ik scil 't petear dêr oer net fierder meidiele. Né, en ik mei de lêzer siker yet wol forjeffenis freegje for 't léste pear blêdsiden. For dy wirden op 'e signalen binammen, hwent dy binne einliks mar foech, nou? Döchs rout it my net, dit ütsje nei 't blau-lekkens ryk, om't, ik fyn der oanlieding yn for 't skriuwen fen in pear opmerkingen dy 'k al lang yn 'e pinne hawn ha, en dy't der oars ris yn bidroegje mochten. It leger is for üs Nederlanske letterkinde in stik bou, dêr't de frucht yen ryp en ré op tomiette weaget en det dos op 'e risper wachtet. Der wirdt libbe yn 'e kaserne. En yn it kamp. En op 'e eksersysje-fjilden. En oeral, dêr't de tromme slein en de hoarn bliesd wirdt en de soldaet syn fjouwerkante foetleasten weibringt. Det libben is oars as in krychshaftige faderlanner, ef in jonge fen 15, 16 jier 't him tinkt. Mar ek oars, ja gans oars! as in antimilitarist mient. It is altyd gjin rys mei rezinen, mar likemin altyd groat mei krödde. In apart libben is 't lykwol al. Ik ha der gjin sin oan — efmülk moast ik ljeaver sizze: it kin my net wachtsje! — om folie to skriuwen oer saken dy't, sa 't yn 'e reden leit, it bést biskreaun wirde kinne yn 't Hollansk, mar it byt my sims tige de kiel üt, det is mar sa. Ja, der fait wol hwet to merkbiten yn 't leger, for de wittenskip ek. For de taelgelearde bygelyks. En dit net allinne, en net ienris it meast, om it great poarsje nuvere wirden en sizwizen dy't men üt 'e soldatemüle heine kin, (en hwerfen de öflieding sims gearhinget mei de skiednis fen legers yn 't algemien en fen uzes yn 't bisünder: nim, om mar ris ien ding to neamen, „kuch", for kommize-brea, det ik for 't selde wird hald as 't Dütske Kuchen-, nim 't wird kommizebrea seis ek!) né, mar foaral om 'e woarteldjippens fen dy tael, dy't sa 't liket net ut to roegjen is. Det der yn 'e tiid fen 'e frijwillige legers in apart soldate-idioom untstie, dêr scil nimmen gjin niget oan habbe. Mar moast de „conscriptie", dy earste stap nei it folksleger, dêr gjin ein oan makke ha ? Sünt in ieu is 't döchs it folk seis, det de wapens draegt, en, scoene men sa sizze, sy tael meinimt yn kamp en kaserne. Nou, det is ek wol sa. Mar hwet men dêr oantsjut mei aparte wirden en sizwizen, binne troch de bank dingen en bigripen dy't men yn 'e boargermaetskippij net oantreft. It lit him sadwaende skoan forklearje, det de „biggen" al dy frjemde bineamingen, dy't bütendet fakentiids in koartswilich grountinkbyld habbe, (en soks wol yen wol oan!) oan bigjinne to learen, sa gau as se in bytsje to stoel en to bank binne, ja güds derfen letter meinimme nei hüs. Dit léste docht bliken, as men de folkstael ris ündersiket op „soldatewirdgehalte". Yn it Hollansk scil men mar frijhwet kasernewirden fine, — en 't Frysk dêr rint ek gauris ien mank. Prate wy net fen „by 't seksje", fen „der üt rukke", „oprukke", „ünder 'e wol gean", „op 't aljemint (alignement) komme", „ierpeljatse (-jaskje, -jasse), „earne omskilderje , „bleate bajonetten" (bleate skonken), „in dragonder" (in jongfaem dy't der wêze doar), „immen ef eat yn 't fisier ha"? Ien en oar, en yet folie mear, ha wy meinomd do t wy mei great forlof gyngen. Dy't him it siikjen oantiid dwaen wol, scil dit sa bifine. Fierders scil ek de sielkindige yn 't leger genöch oantreffe dêr't er syn tinzen ris oer gean litte kin. Dêr hat men b.g. de eigenskip fen biropsmilitairen, det se graech oansjoen wirde wolle for leden fen in aparte stan, dy't buten en boppe de gewoane maetskippy stiet, en der in eigen birjuchting op nei haldt. Dy sucht plichte der yn 't foarige yet folie fêster yn to sitten. Sünt der net folie frijwilligers mear rinne ünder 'e sljuchte soldaten, is dêr de alde militaire geast hwet üt. Mar de ofsieren en de ünderofsieren halde en keare hjar bést yet, om de brekfallige tradysje oerein to halden, en üt 'e rik fen 'e boargerlike wetten to bliuwen. Ik praet by ünderfining. Mar 'k birop my ta biwiis ljeaver op it folgjende stealtsje, det dodestiids troch üs hiele Nederlan bikend wirden is. Do't in lyts tritich jier forlyn by Den Haech in jonkje formoarde waerd, wist men yn 't earstoan net hwer't men de dieder to siikjen hiene. Letter kaem 't üt det men yn de ald-ünderofsier Willem Marianus de Jongh de rjuchte man foar hiene, en soks foaral troch de sersjant Carpentier syn tadwaen. 't Mei wêze dat ik de namme net goed staverje, mar det docht der nou ek neat ta. De dieder hie foar de moart in branbrief skreaun oan 'e hear Bogaerdt, it jonkje syn heit. In facsimile fen dit brief kaem yn 'e kranten, ef waerd alteast forspraet, hwent Carpentier krige it ek ünder 'e eagen, foun yn it skrift safolle oerienkomste mei syn ald-collega De Jongh sines, det er it gerjucht warsköge, en waerd sadwaende ien fen 'e foarnaemste tsjügen tsjin 'e misdiediger, dy't leau 'k earst libbenslang krige, mar letter yn safier graesje, det it fiifentweintich jier waerd. 't Mei nou in pear jier lyn wêze, do is er loskomd. Hy siet to Ljouwert. Nou, sünt De Jongh syn foroardieling hat Carpentier gjin fleurige üre mear hawn, sa min waerd er bihannele fen syn kameraten. Oeral yn 't leger waerd er skoudere, ja, dêr bleau 't net by: mei wird en died waerd er leechlein en misledige, sa faek der gelegenheit wier. Fen need teikene er for 'e Eastynjes, mar dêr koed er allikemin bankje. Nei in hoartsje hat er him fordien; hy wier syn rie to'n ein, die bliken. Hy hie sündige tsjin 'e ünbiskreaune militaire wet, det de iene collega de oare net forriede mei! Hwa't miene mocht det sok ding as mei Carpentier selden foarkornt, is forbjustere. Boykotsjen is skearing en ynslach yn 't leger, ünder 'e „gegradueerden." Dea-forklearjen neame se it, en 't earme slachtoffer is der yet folie minder oan ta as yn 'e boargermaetskippij. Hwent ünder tsjinst is neame gjin üntwyk, alteast for in ünderofsier net. In ofsier kin syn üntslach yet oanfreegje, al komt er den neaken en bleat oan 'e dyk to stean, mar hwa't leger yn rang steane, kinne hjar tiid mar üttsjinje, al ho't se kokhalzje. In oar forskynsel yn 't leger, dêr't de sielkindige him mei beuzich halde kin, is de forwylderjende ynfloed fen in lüd-chaos op in minske, in ynfloed dy't sa tige ütkomt by greate manoeuvres. By sa'n manoeuvre binne der twa partijen, de iene is oanfaller, wyls't de oare him al folie „yngroeven" hat, en syn stellingen fordigenje moat. Nei de „verkenningen" bigjint oan wearskanten de artillery it gefjucht. By de oanfaller rukt de infantery al tichter en tichter efter de kanünen op; njunkelytsen giet se dy foarby en iepenet seis it fjür op 'e fijan, dy't nou ek syn „loopgraven" foar, ef alteast nést de artillery biset. Underwilens sjit it lêstneamde wapen gemoedereard troch: by de oanfaller geane de „projectielen" (sabeare-granaten ef -granaet-kartetsen; kartetsen wirde den net brükt,) oer e eigen infantery hinne; sims steane de stikken net fierder as in fyftich trêd efter yen. Men bigrypt, den hoeft der net by sein to wirden: Harkje nou, dy't earen hat om to harkjen, hwet it kanün tsjin 'e sêftmoedigen fen herte seit! Efter yen boarst de hel, nést yen raest de heilbui fen los krüd dêr't de tirailleurs de fijan op traktearje, dy't fen syn kant ek al likefolle lawaei makket. Dêr komt den yet by: it narjend lüd fen 'e tirailleerfluitsjes, it trochinoar fen hoarnsignalen en it geholdere- bolder fen 'e batterijen artillery dy't fen stelling foroarje op 't üngale „slachfjild", — hawar, hearren en sjên forgiet yen. By eintsjes fen in goed fyftich trêd giet de infantery yn 'e „looppas" foarüt. En den mar wer sjitte sa haste net, — ont menop'tlêst mar in treddelhündert trêd mear fen 'e fijan öf is. Den is 't oan 'e stoarmoanfal ta. Earst wirdt der in repetear-fjürke öfjown det yen it léste dripke formogen om nei to tinken üntfytmannet. De tamboers en hoarnbliezers en alle ljue dy't hwet to kommedearjen ha, komme foar it front; de earsten bigjinne oan ien dreun wei to slaen en to bliezen; meiïens fait it stafmuzyk, (det moat meitsje det it foartiid ticht efter 'e lynje is,) yn mei it „Wilhelmus" en dêr giet it hinne, mei sabel en gewear yn 'e hichte. It is in heap forwoastelingen wirden, hwa't it leed is, det se de „fijan" net op 'e lea spylje meije. Yn 't garnizoen, dêr't sok soarte fen oefeningen noait ta hjar gerak komme, ha de soldaten de gek der mei. Nou, den is 't ek in ding om der by to skokskouderjen. Mar by de greate manoeuvres ha 'k selden in soldaet oantroffen, sa evenredich (ef ünforskillich), det er net min efte mear ünder 'e dealske bikoaring fen dit sabeare-boartsjen kaem. Yn 'e jierren det ik ünder tsjinst wier, binne fen heger han oarders jown, det de beide partijen in fjirtich fyftich trêd feninoar öf bliuwe moasten; de oanfaller mocht net tichter by de „loopgraven" komme, salang dy yette fen 'e fordigener biset wieme. Sa bang wieme men, det it yetris op moart en deaslach ütrinne scoe. En dêr wier reden ta. In hopen üntseagen neat ef nimmen mear as se lüddronken wieme. By in stoarmoanfal op it foart by Aelsmear (stelling Amsterdam), ha 'k it bilibbe — it wier nei 't my foarstiet, yn 't jier '94 — det wy elkoar op tsjien trêd mei losse patroanen biskeaten. Det der do gjin blinen en dóven komd binne, kin 'k my hjoed de deiyetnet bigripe. Ytliken fen 'e oanfallers sprongen ek oan 'e hals ta yn 'e grêft en roannen der dwers trochhinne; dy't in bile hie, kapte yn palissadearringen om, det it in lust wier. Det mocht fensels net; it moast by sabeare-dwaen bliuwe, — mar hja diene 't. Men hiene de minsken to ticht byinoarren komme litten en hjar net mear ünder 'o kwint — ef „yn 'e han", neffens de fakterm. It hie foetten yn *t gal en 't koste hiel hwet flokken en swarren, om se wer yn 'e stringen to krijen; hja tjirgen hjar as heidens en turken. Soks ha 'k faken mei bywenne, howol,'t gyng selden sa mal as do. Oerdwealskens is 't heale wirk,by oarlogjen,en 't opwekjen dêrfen ien fen 'e middels om minsken, dy't elkoar noait earder sjoen en neat dien ha, döchs salang yn 'e ban to halden det se op 't lést as wylde, forskoerrende bisten foarinoar steane. En luddronkenens is oerdwealskens. Yn in sikerwiere fjildslach komt der yet hwet by: it getsjirm fen 'e fallen kameraten. Det makket yen gek. As yn sa'n slach in troep soldaten der ut filet, is dit faken in biwiis, det der foartiid gjin genóch lawaei makke is, om hjar to wennen. Ik scil net sizze det it altyd fen dit middel komt, as de striders trochsette, mar leau forfêst det it tsjinoerstelde al folie foar to kommen is mei in bihoarlik surplus fen „lüdchaotyk", tidich tatsjinne. Yn sa'n fjildslach, sei 'k ; yn in slach twisken minsken dy't inoarren neat dien ha. It sprekt, det ik ek striders foar my krije kin, dy't oan 't lést ta baes bliuwe fen hjar seis, en gjin lawaeisaus nedich ha. Dit is 't gefal, as elk for syn eigen hiem en hüshalding, ef for syn skeinde rjuchten strydt; de skiednis wiist it üt. For in folk det neat wol as 't miene faderlan fordigenje, scoe den sadwaende in saneamd folksleger foldwaende wêze? 'k Wit net, ef ljeaver: ik leau fen net. Hwent de skiednis wiist ek üt, det men den meastal letternöch yn 'e wapens komt, en foaral, det men to let op ienriedich hanneljen bitocht is. Dit is de hoas, dêr't de folksleger-mannen mei twa foetten yn sitte. It eigenbilang is in beam mei in swiere frucht, — dy't lykwol allinne yn eigen hof bloeit; op syn heechst ek yn bürmans. „Lit se mar opkomme!" seit de boer, en spijt yn 'e hannen, mar hy bliuwt ljeafst binnen 'e hameije, krekt as Bijke. Hy fordigenet al sa ljeaf ien hiemsté fen 'e faderlanske boaijem, as tsjien — foaral as det iene tafallich sines is, en de oaren hwet fier óf lizze. Né, ho't ljue dy't net fen bitinken binne det Nederlan syn leger wol öfskaffe kin om't it döchs net to fordigenjen is, foar in folksleger wêze kinne, dêr kin 'k net by. Stel b.g. det Dütsklan in sé is en üs eastlike grins de oere, den scil der by stoarmwaer earst hiel hwet lan blank stean moatte, foar'i in nije Caspar de Robles de boeren bybringe kin det dykjen in mienskiplik bilang is, leau det mar. En den koe 't wolris forgoed to let wêze. Hwent de sé ebbet, mar Dütsklan net, ha 'k soarch. In Nederlansk folksleger scoe altyd mei 't salt komme, as 't aei op wier. It wier noait gauwernöch byinoar to krijen, al nimt men oan det men elk soldaet fen sa'n leger likegoed under 'e kwint ha scoe, as nou dy fen 't steand, hwet sa net is. De Nederlanners binne nou ienkear gjin fjuchtersbazen en de faderen wieme net oars as wy, hwet de skoalboekjes ek fortelle meije. Ivich en erfelik ha se hjar de fijan mei dyktrochstekken en 't iten fen ratten en muzen fen 't liif halde moatten; safier lieten se 't earst komme. It hiele forskil is, det, hwet men do faken „pas ier" neame koene, - nou „grif to let" hjitte scoe. De tiid is foarby, det men greven deaslacht mei fleijels, ef Spanjerdsmannen mei séwetter fen 't lan — en mei koaitsjende oalje by de bolwirken del spielt. Ho't boppedien by in Nederlansk folksleger de bioardering fen boppen óf wêze scoe, kin men sahwet opmeitsje ut it wé getsjoen mei de lanwear. Der binne nou oarders jown, det de manskippen hjar gewearen thüs to biwarjen krije. 't Bouwen fen wapenkeamers yn 'e districts-centra kaem sa 't liket hwet to djür. It salonwapen M 95, det men yn 'e kaserne hast al net tabitrouwe kin oan soldatehannen, (sa'n tear stikje boartersgüd is 't, en sa min to ünderhalden,) by de boeren yn 'e swinge, ef by de arbeiders op 't leech souderke, ünder 't panstritsen tek! Fij, Fij! Mei in pear jier binne al dy skoandere „doode strijdmiddelen" ta de rotfotten üt, det scil alteast alles net skele En den komme de wapenkeamers der döchs, — for de bidoarne gewearen! Né, ik scil hjir it lóf net sjonge fen 'e steande legers, — ik hab gelokkich wol better wirk om hannen, — mar my tinkt sa, dy't de lusten fen in ding ha wol, moat ek net tsjin 'e lésten oansjên. Men kin likegoed in ein op in geld aei to brieden sette, as de Nederlanske lieu op in folksleger. 't Hearenfean, 1006. XVI. In kwea pleit, — det in bryk abbekaet freget. De skriuwer freget it wird for in „persoanlik feit." Hy wol de rie fen Wymbritseradiel forkleije om 't fortsjusterjen fen syn ünthald en ropt alle Gaestmarders en Aldegeasters op om 't selde to dwaen op groun fen ynbraek. — Nazareth. In stapmennich tobek, nei de tiid do't de skriuwer yet yn in pear klompen wenne. — In stik ierdrykskinde. — Jouke en Hiskje scille üt to iten nei Houke en Jiskje. — De tarissing. Mei ien foet yn twa lioazzen. — In öfskiedsrede sa't de measten binne. — Hwet de frjeonen hjar meijoegen op reis. — De pryslike soarchfaldigens fen üs fryske boeren, en hjar hoaskens. — In boerrfrysk wird for kertier. — „Oan Haeifeart en Bratsleat, Der teart Hjar hearlik iepen, Hja, dy't as Keizerinn' Oer Fryslan sit to sliepen"... to weitsjen moat it einliks wêze, mar sliepen rymt oan alle kanten better. — It fryske Napels, mei stinsen, moatorboaten, automobilen op ien tsjil, sky-scrapers, Waarenhauser, viaducten, hüsflyt en Vesuviussen; ja, in girle fen smaragd, in West en in Kaepstêd üntbrekke der net oan, likemin as in opera. — In dichtstik dêr't fêste klanten net for hoeve to biteljen. — Oer 'e Jordaen yn 't Unthjitten Lan. — In lyts üngelokje mei in great gelok. — Hiskje mei de rêch tsjin 'e Jordaen oan en Jouke op 'e Ararat. Hiskje prot, mar letter wer formoedsoend. — In viaduct det öfleit. — Jetse' Joukje op 'e ütkyk. — Jouke bitinkt earne hwet op, hwet him alle dagen net oerkomt. — In helt dy't net oer 'e helt komt. — Fé yn 't lan. — De skriuwer syn bikende biskiedenens. - In goê rie fen Jetse' Joukje. — Forüngelike jonges. — Jouke en Hiskje binne by Houke en Jiskje en blike dimmen en ienfaldich bleaun to wêzen, al ho't se seine binne mei 't ierdske slyk. — Yetris hwet oer 'e pleitsaek. — Jouke en Hiskje nimme ier en bitiid öfskie, en de skriuwer nimt it lang om let ek, nei't er Hiskje yet in rare kroane op 'e kop set hat. Nou liz ik Jan syn forloftiid efkes efter my del, en kom nei foaren om it wird to freegjen for in „persoanlik feit". By 't ynnimmen fen 't foarich drankje hat de lêzer fensels, mei de skerpens en fornimstigens dy 'k fen him wend bin, foartynienen fette, det it it paed fen Aldegea nei de Oaestmar wier, hwer't de forlofgonger sa fier it bisleur op kwytrekke, det er 't forline en 't hjoeddeiske, winter en simmer, ja nacht en dei trochinoar mjukse. It is om dit paed, det ik, oars wend om it iene ta in ütdragen ein to bringen foar't ik mei 't oare bigjin Skodholje en skokskouderje net sa Thomaseftich. Docht de ploeijer syn wirk heal, om't er net sieddet; de siedder om't er net sichtet; de sichter om't er net bynt; de bynder om't er net lést; de lêzer om't er net tersket? Né ommers! Hwent ien is it hwaens han de ploege stjürt en in oaren-ien dy't it sie yn 'e foerge struit; ien is it, dy't sichtet, en in oarenien, dy't de reap om 'e skeaf bynt; ien is it, dy't de forsille ieren fen 'e ikker lést, en in oarenien, dy't tersket. Mar it is ien en deselde flitigens, dy't de sekken follet en it nöt op 'e mounle draegt. Om dit paed is 't, woe 'k sizze, det ik fen 't iene praet yn 't oare slaen. Lês fierder, en dou scitt' it ringen ynskikke kinne, lêzer! * » * Ik ha foar my nomd, om de gemeinte Wymbritseradiel to forkleijen. In proces wol 'k hjar oandwaen. En ik stean der alle Gaestmarders en Aldegeasters op oan, om de hearen fen 'e rie in pak oan to mjitten fen't selde lekken. Domenys en skoalmasters; hiele rinteniers en heale ; boeren en boere-arbeiders; winkelljue en fékwanselders; skütmakkers en skippers; manljuesskroarren en frouljuesskroarren; fervers mei en fervers sünder klompehannel, mar de earsten foaral; bakkers en bolrinders; dokters en skoenmakkers; timmerljue en hounekarriders; fiskerljue en aeksfolk; feinten, dy't nei de frouljue geane, en fammen, dy't Sneintojouns de feint forwachtsje ; ja, jonges en famkes en hwa't fierders minske is ef 't wirde wol yn dy beide doarpen, — ik rop jimme allegearre op om in skoatteltsje to striken foar de doar, dy't Wymbritseradiels rie iepenhompe wol. By foetsok en klomp, by weaze en kweaze, by hikkepeal en daemlegger: Frysk bloed tsjuch op! wol nou ris brüze en siede! Myn abbekaet scil 'k yn 'e klacht, dy 'k tsjin 'e rie yntsjinje, sette fitte: „Verduistering van eens anders herinneringsvermogen, in casu — der moat hwet latyn by, det hat altyd holpen om gelyk to krijen! — in casu dat van mijnen cliënt Jan fen 'e Gaestmar." Jimrnes kinn' jimm' skriuwe litte, hwet jimme mar wolle. Alles is goed. Oaestmarders bygelyks, dy't de Aldegeasters net lije meije, ef Aldegeasters, dy't it mier oan 'e Gaestmarders ha, kinne de rie oanbringe „wegens koppelarij". In bistefrjeon kin komme mei „poging tot groene-nachtegalen-moord". Skoenmakkers, klompehanlers, manIjues- en frouljuesskroarren en alles hwet nearring en bidriuw hat, ta de skoaljonges ta, dy't hikken op- en tadogge en draeijen earst foar yens noas óf- en den wer oerdraeije, alles for ien ünnoazele sint, en, as 't knypt, ek for in healtsje, ha to kleijen oer „deloyale concurrentie". En sa scoe 'k trochgean kinne mei 't weijaen fen goê-rie oan elk op himsels, mar 't liket my noch mar 't béste ta, det jimme de biswieren forienje yn ien freeslike klachte: „wederrechtelijke opheffing van isolement". Det stiet gelyk mei ynbrekken, as 't net slimmer is. Sjêsa, nou ha Oaestmarders en Aldegeasters my al bigrepen en scoe 'k de pinne dellizze kinne, as 't my net foarstie det der ek yet in mennich minsken sykhelje, dy't fen 'e Geastmar noch fen Aldegea fendinne binne, ja der licht wol al hjar libbensdagen noait west ha. It iene mei 't oare moat hjar as in grouwélige flater oanrekkene wirde, mar it gefal leit der ta, en men mei gjin kwea mei kwea forjilde. For sokken folget hjir dêrom tekst en ütliz. Fornim en harkje, frjemdling yn Nazareth .... Hou, — yn Jerusalim moat it wêze! fait my hjir faeks mear as ien yn 'e reden. Mar det is mis. Wy ha 't oer Aldegea en de Gaestmar, oars net? Nou, twisken dy doarpen leit Nazareth, in stik lan det sa hjit om't der earen in kleaster fen dy namme op stie. (*) Mülk hjirom, mülk ek om hwet oars, neamt men de Gaestmar mei de omkriten ek wol sa. En 't jowt wol eigenskip, hwent hwa leaut det der üt 'e Gaestmar ea hwet goeds foartkomd is? Frjemdling yn Nazareth dos: fornim det Wymbritseradiels rieyn (*) Hofolle Gaestmarder skoaljonges en did-skoaljonges, dy't it by de namme kenne en, foaral yn 'e aeisikerstiid, wol yn dit stik tón komme, scoene dizze skiedkindige bisünderheit witte? in oerdwealske rite bisletten hat, om in grintwei to iizzen twisken beide doarpen. Giet it dy net kald by de lea del? Det moast it alteast, ast' hwet herte hiest for dyn Gaestmarder en Aldegeaster mei-swalkers yn 'e mist fen dit ierdske bistean. Mar och! dou stêdman op dyn „kleine stientsjes", dou flekbiwenner yn dyn romme strietten, dou net-Nazarener yn ien wird, op dyn spikerhirde grintdiken en tsjustere strietwegen, hwet scoestou witte fen 'e wille dy't modder en drits, wiete foetten en smoarge boksen jaen kinne? Op dyn „adhaesie" kinne wy gjin steat meitsje, ik wit it wol. Mar döchs scil ik dy ris fortelle ho't it by uzes altyd west hat, yet is, — en by wolwêzen bliuwe scil, as wy üs proces winne, en det is ommers sa wis as de bank. Dou mochst der ris fen yn dy-sels keare en hwet minder jild ünnut fordwaen oan skylgüd, sintels, pün, basaltslach, grint en klinkert op 'e kant. It sprekt fensels det ik dêrta tobekgean moat nei de tiid do 'k seis yet yn in pear klompen wenne. Sünt is der mülk wol ien en oar foroare, mar grif safolle net det it nedich is om my to biwisjen yn hofier do en nou feninoar öfwykje. In kniesear, dy't op in neatichheit sjucht. De reis Gaestmar-Aldegea vice versa kin dien wirde op fjirderleije menear. Foarst: men lit yen mei 't rydtüch helje en bringe. Det moat den foartiid to Heech bisteld wirde, hwent yn 'e Gaestmar pielt nimmen mei foermanderije. Dêr hat de hear Nimmen ek great gelyk oan; de measte Oaestmarders mei 't net barre om oars as op 'e bilwein to riden en de boeren halde seis riderij. Mei 't reau giet de reis oer Heech en Lytshuzen, en den de Aldegeaster Rige lans. Gans in om- wei fensels. _ Oard: deselde reis as de foargeande, minus 't reau, mar mei bihald fen droege foetten, om't it in grintwei is. For skjinne boksen kin lykwol net ynstien wirde. Sünt to Heech de skoarstien fen t mölkfabryk rikket, is 't ein fen 'e Gaestmar nei dit plak net folie mear as in modderreed, dêr soargje de mölkweinen foar. Nirnt men derby yn eagenskou det fen 'e Gaestmar by Heech om nei Aldegea likernóch op 't selde delkomt as fen Ljouwert by Dokkum om nei Snits ta, den kin men 't fen tinken wol ha, det it der raer foarstean moat, foar't immen dit paed for kar nimt. Tred: men roeit fen 'e Oreate Gaestmar mei sloep ef skou nei de Tinten, in pleatske omtrint healwei Aldegea, en rint dêrwei. Op dizze menear stelt men yensels op heal rantsoen, hwet modder en drits oanbilanget. . Fjird: men rint it lanpaed alhiel. In foech ure geans is t, en men wirdt sünder ophalden ünthelle op alles hwet de kok der natur skaft by 't trochinoar mjuksjen fen 't droege en 't wiete elem.nt. Oan d.zze patiele is dos de folie byt. En gjin oprjuchte Gaestmarder, ef hy wi wol ho't de gerjuchten op elkoar folgje, hwent it is dizze reis, dy meast dien wirdt, sa't yn 'e reden leit. ...... Ik bin 't alteast forskate kearen gien, dit paed; heal en hielenda . En as ik der goed om tink, giet my yette de grize oer 'e grauwe, sa'n nocht en wille joech it. Och, och! hwet ha 'k my wol formakke. foartiid, - den wier 't: „o blij vooruitzicht dat mij streelt!" - underweis, _ „Greift nur hinein ins volle en neitiid, hwent den wier t om- mers wer foartiid! Sjêdêr, net-Nazarener! it skilt my de helt net.efi nim dy yn myn forbylding by de han en wy geane de reis togearre oan! Ik wol in oar graech hwet ta ha en binammen guds dy t fen t iene ef 't oare foarby part binne ... Mar né, det scil 'k dóchs mar stake. Dou mochst der underweis de tiid ris öfnimme om om to sjên nei de Lytse Gaestmar, oars neam de Gribus, en ek wol de Lytse Haske; in plakje det wol ta soks utlokket. En den scoest faeks stykjen bliuwe en dêr stean moatte salang de wyn waeit, lyk as Lot syn wiif. Der wier ek gefaer detst skipbrek liiste — yn 'e klompen sjuch, hwent dyn knoopke-skoen koest ne oanhalde. En 't mei wier wêze det in skip op stran in beaken op se is, ik mien 't dy to goed om dy sa to pal komme to litten. Dêr komt by, ik-sels kin op 't stuit ek min fen hus, al ho reis my de kiel ütbyt. Ik bin nammentlik gripich. Gyng ik nou, den scoe 'k neffens de leare det it hountsje det yen biten hat yen ek wer genêze moat, — hjit it gjin homoeopathy? — fen 't pear wiete foetten det ik grif net misroan, wer better wirde kinne, en rüzje krije mei us dokter, dy't ommers ek libje moat! Né, 'k fortel jimme ljeaver ho't Jouke en Hiskje, üt 'e Gaestmar, in jiermennich lyn de reis diene, do't se in dei üt to iten scoene nei Houke en Jiskje, to Aldegea. Den kinne wy beide op 'e stoel bliuwe. In dei ef trije, fjouwer fen to foaren hiene Jouke en Hiskje in brief krige fen Houke en Jiskje. Ik achtsje 't myn djüre plicht, de ynhald hjir mei to dielen. Oars mochten jimme siker ris miene det dy wier: „De heer en mevrouw Houke en Jiskje hebben de eer,den heer en mevrouw Jouke en Hiskje te inviteeren " en sa foarthinne, sa't jimme tsjinwirdich jaink sa'n ütnoeginge ynklaeije. Né, Houke skreau: Oudega, ... September 18... Waade vrind? Daar wij taatsen Dinsdags af sproken hebe dat jimme tegare een dag bij ons te eeten kommen zoudene. Jo weete wel, doen wij met mekander na Sneek weest benne. Zo lijkte het ons Wel goed toe als gij Toekeme woensdag maar kwamen. Mijn vrou Zij ales is nu nog droog en sgoon en wat dieper in de herts Namens te minder. Dus kom Woesdag wij Reekene vast op, geen berigt goed Bericht. De roodbonte heet het Kalf versmeeten en ons kleine Poppe is ook niet Goed weest mar das al weer wat Besakt. Zij is nu Zo gesond als een vis. En hoopen dat UE. Deesze ook met U allen in gezontheid moge omvangen, gegroet van Houke en Jiskje. Do't de post dit brief by Jouke-en-dys omroale tsjin in pantsjefol kofje, roan de bak, en forgoed ek. Fen droegens en skjinnens scoe dos, nei alle gedachten, dy wyks wol gjin sprake mear wêze. Mar Hiskje sei: „Wy geane kl. Men kin 't wol wer fen 'e han stelle, mar hei to witten eft it takomme wike ef oer fjirtsjen dagen better is. 't Is sa't se skriuwe: de hjerst komt oan en 't wirdt alle dagen minder!" En sa't Hiskje 't sei, wier 't Jouke goed. Det is sa 't brükme yn 'e Gaestmar, twisken man en wiif, — en op inkelde oare plakken ek, ha 'k al fornomd. Do't Jouke de Woansdei-to-moarns nei melken — hy wier nammentlik koumelker, — syn aldste jonge de nedige oarders jown hie, gyng er yn 'e hus, om him to forklaeijen. Hiskje stie krekt foar 'e spegel, mei de beide einen riuwtrie fen 'e floddermütse yn 'e müle. Do't se de keamersdoar hearde, seach se om. „Km; k wr nt skrd!" sei se, nei't se himmunsterehie,sa'tallinne in troud wiif hjar man munsterje kin: yn in omsjuc'n, en döchsgoed. Nou wierne Jouke de bylüden oars troch 'en tiid foldwaende, om hjar to forstean. Mar diskear wier 't him sa helder as kofjetsjok, hwet se bidoelde. — „Hen?" frege er dêrom. „Dt j j k wr nt skr h s'k!" — „Hwetsj o jawis-jawis!" Hy forstie hjar yet like min, mar seach 't ünwaer opkommen en paste it iennichste middel ta det inkeld wolris holp: mar ja-sizze op alles. Nou joech 't lykwols neat. Hja naem mei eange wissens de trieds-einen üt 'e müle. „Né-wis!" baude se him nei. „Jy mei jou jawis! 't Is altyd allegearre jawis-jawis! Ik sei det jy jo ek wer net skeard hiene, dèt sei 'k." — „Né, det ha'k jisterjoune forgetten. Mar sa slim is 't ek net, wol?" Jouke gyng nést syn büksweargea foar 'e spegel stean, en roste him mei de han om 't kin. „Slim ef net slim, 't is nou döchs al to let. Foart mar en gean my net yn 'e wei stean. Meitsje mar ljeaver det jy klear komme, wy moatte nédich foart. It hat niis al efkes wiet waer west en 't mocht ris wer bigjinne. Wy moatte sjên det we yn in droege bui oerkomme. — Dêr leit jou klean! En tink der om: doch earst jou skjinne hoazzen oan, foar't jy de broek oan ha. Hald dy alde foetsokken mar oan, de skjinne ha 'k jo yn 'e jasbüse stitsen: for my in pear en for jo in pear. Dy kinne wy oantsjen by Houke-en-hjar." Wize soarchfaldigens fen Hiskje, sa'st sjên scitte, net-Nazarener! Jouke teach syn seilbokse üt en joech him op in stoel del, hwent steandewei hoazzen üt- en oantsjen moast er oan liniger ljue oerlitte. Krekt hied er syn iene foet iorsjoen fen skjinne biklaeijing, do't der Hiskje wer hwet yn 't sin kaem. „H j j 1 wskn?" — „Hwetsj... o jawis-jawis!" 't Wier de wierheit: foar't er yn 'e hüs kaem, hied er op 't stalt de bannen hwet êfspield, de wiete fingers in reismennich oer kinstoppels en hier helle, en him mei de baitsjemouwe ófdroege. Einlings en to'n lésten siet de flodder sa 'thearde en wier Hiskje oan 't opsetten fen 't hoedtsje ta. Mar wyls't hja nei de tafel gyng om it üt it doaske to krijen, foei hjar 't each op Jouke syn seilbokse, dy't, efter him, by de stoel delhinge. „Jouke, Jouke! dêr leit det wiete, smoarge ding wer efter jo, op ien fen myn skoandere stoelen! Ho faek ha 'k jo nou al sein, det jy jou deiske klean yn 't herntsje ophingje moatte, as jy se hjir üttsjugge?" Ja, ho faek? Jouke rekkene der mar net oer. Goed tweintich jier hiene se troud west en al dy tiid hie Hiskje, goê-sloof! it selde sizze moatten, sa faek er him forklaeide. Nei sa'n lange rek fen droevige ünderfiningen, forwachte se ek net ienris mear in andert. Hja naem 't corpus delicti op en brocht it toplak; det se it wakkere fiis fen hjar öfhold, wier mear üt in oanwenst, as om him yetris goed sjên to litten ho slim eft it wier. Jouke pielde ünderwilens stiltsjes troch; as siikjen pielen neamd wirde mei alteast. Hy gyng oerein en seach op 'e stoel, gyng wer sitten en seach der ünder, eide yn 'e klean om, dy't op in oaren-ien foar him ré leine, en waerd bare ünrêstich. Do't Hiskje wer yn 'e keamer kaem, frege er, tige dimmen, hwent him eane, det er wer skildich stie: „Hea Hiskje, ha jy sims mar ien hoas klearkrige ? Ik ha ien oan en kin d'oare net fine, al gean 'k op 'e kop stean! „Ien hoas ? Né wis net; twa, en yninoar strüpt en allegearre. Mar jy scille wol wer mei de noas siikje, tink 'k. Lit my mar ris sjên. Geart ris oerein. . . ." Hiskje foun neat. Do beide yetris oan 't siikjen, ünder 'e kast, ünder 'e stoellen, ünder 't güd, yn 'e jasbüse dêr't de foetsokken yn sieten, op 't lést ek yet yn 'e seilbokse dy't al yn 't herntsje hong — mar nihil hear! De hoas bleau to-siik. „Hea nou, ik bigryp it net," sei Hiskje skodholjend. „Ik wit dóchs sa klear as in klüntsje det ik se jo yninoar strüpt ré Iein ha Welforgémi, dêr 'k sa'n wird om siz, hwet binn' jy in sokses, sjêdêr!" Mei wiisde se nei syn biklaeide ünderdaen. Jouke üntstried it hjar net, howol er fen 't ho en hwerom gjin hichte krije koe, al ho't er by himsels delseach. — „Hwer den?" frege er, hwent det hja de hoas nou foun hie, bigriep er üt hjar triomfearjen. „Jy ha him oan. . . Sa wier 't. Jouke hie de pendant levere ta de bikende sizwize. Hy siet mei ien foet yn twa hoazzen! Mar dou wachtest mei langst op Nazarethske strietfloerring, lêzer! en dy scil 'k dy net langer üntkeare. Ho't it klaeijen fierders yn syn wirken gyng, mei oan dyn flugge forbylding oerlitten wirde. Njunkelytsen kaem Jouke yn 'e broek en Hiskje yn 'e rokken, en do hold de léste hjar öfskiedsrede tsjin it aldste fanke, det hüswarje scoe. Net tsjiere mei Piter. (Piter wier de aldste jonge, dy't heit üt it plak kearde.) Jan en Wytske elk in stikje koeke jaen as se üt skoalle kamen. En mar hwet pötstrou riere, sa't mem al sein hie. Mar de süpe net oersiede litte. En oppasje det der gjin bran kaem. En neat fen noaden, as der koerkerinders ef winkelljue kamen. En net rij mei de büter, as se joun foar kofjedrinken iten smarde, — as mem-en-dy den alris net werom wieme foartiid. Nou, dach Wikke, — en foaral foarsichtich mei alles, det der gjin bran komt. En net tsjiere mei Piter. En de süpe net oersiede litte. En mar dryst sizze fen neat fen noaden, mei koerkerinders. En net rij mei de büter. . . . It slagge Jouke op 't lést om syn wiif mei to krijen. Dêr ging it hinne: hy hie twa reven yn 'e boksen, hja alle rokken op ien nei op* slein. Hwa't hjar niette, ef fen 't hiem óf biroppe koe, frege fensels: „Kom, scille jimme ris nei Aldegea ta?" hwent det wiisden dy reven en opsleine rokken düdlik üt. As in Gaestmarder foart scil, is 'taltyd oan 'e tarissing wol to sjên hwerhinne. En binammen as 't nei Aldegea giet, jowt elk him in frjeonlik praetsje mei op reis. 't Is krekt as wol men elkoarren büter op 'e strou dwaen. Nei't se sa in reismennich ophalden wieme, kamen Joukje en Hiskje allinken-oan büten 'e Greate Gaestmar, en do wierne se ek ringen oan 'e hikke ta, dêr't men opdraeit nei de Lytse Gaestmar. Det leit, fen 'e ryddyk óf, tsjien minuten geans it lan yn. Jouke draeide earst om 'e hikke en naem do syn wiif by d' iene earmtakke. Mei dizze stipe en de deadsforachting, dy't frouljue sims toane kinne, krige dy hjar 170 poun flêsk der ek omhinne. Do stiene se yn in yester, ef einliks der foar. Men wit wol, üs fryske boeren ha 't mei pryslike soarchfaldigens sa ynrjuchte, det hja yen likernóch yn alle stikken lan, dêr't in paed troch rint, it geniet fen in yester jowe. En mei der yet in droech en skjin gêrsrantsje yn to finen wêze, det men oars wol gean koe, den stiet dêr sünder mis op syn minst ien kou dwers oerhinne, mei de stirt yn 'e hichte en de poaten to skrep. Under melken is 't yet better. Dy't den om 'e hikke draeit, sjucht, det er drok dwaende is om fen Scylla yn Charybdis to reitsjen, hwent flak der efter sit de boer ünder in kou. 't Bist stiet oerdwers op 'e daem, mei de kop oer 'e iene en de stirt oer 'e oare daemlegger, en is mei beide oan 't miggetyskjen. Om Charybdis hinne, dêr kin gjin sprake fen wêze; dy't it döchs bisiikje mocht, scoe fen 'e kou as mich bihannele wirde. Dêrom freget men minlik, ja by 't fleonske óf, hwent men hat earder mei 't wetter foar 'e dokter west en wit dos, det by de boer de skiklikens op en del giet mei 't sin en 't sin mei de merk: „Scoe 'k der wol efkes lans meije, boer?" De man loert yen skean oan, efter 'e kou om, krekt as hat er nou earst erch yn yen. Ken er yen, en stiet de mütse him net al to skean, den docht er ien fen twaën: hy lit it bist hwet omgean, det men der lans kin, ef hy freget yen nei de iene ef de oare kindige wei en haldt yen salang oan 'e praet, det er de kou dien hat. Ken er yen net, ef stiet men net bot yn 'e graesje, den is 't tüzen om trettsjen det er koartwei seit: „Ja, wachtsje mar efkes, ik bin yn in omsjuch ré." Omsjuch is boerefrysk for kertier. Sims ek for tsjien minuten. Is it omsjuch om, den wirdt it spantou losmakke, en nei t er yen efkes yn 'e knipe hawn hat twisken 'e hikke en syn plasterich efterst, giet de kou hwer't er it better krije kin, — om 't omsjuch in stap, det sadwaende is 't paed frij, foar't men der om tinkt. Op 't gêrsrantsje steane great- en lytsfeint en faem en arbeidstermelkster hjar kij yen yn 'e wei en 't wallet en króllet yn 'e hiele yester fen bisten, det men docht mar 't forstannichst om yen, yn 'e ünderwal lans, nei in gewanten jiffer to bijaen, dy't men fen siden heal oer 'e feart stykjen sjucht. Dit is de neiste skied twisken yester en lan en men hoeft net iens om 'e jiffer hinne: men kin der oer ef der ündertroch. Libbensgefaer is der net by; de spikers dy't der yn sitte, scille yen net bite. Op syn heechst skoert men der yens klean oan op. Mar 't wier gjin melkerstiid do't Jouke en Hiskje dêr lans kamen, en hja troffen 't dos. Der stie mar ien kou dwers oer 't gêrsrantsje en do't se troch de yester wieme, bliek it, det Hiskje hie mar ien klomp forlern. Nou, dy hie Jouke gauwernöch wer ophelle, wyls 't hja salang op d' oare foet stie, — om 't lan skjin to halden, tink ik, hwent hjar foetsok wier al fen ünderen, lyk as de yester fen boppen. Sünder mear üngelokken to brekken, kamen se yn 'e Lytse Gaestmar, dêr't it paed for in diel efterlans, for in diel ek trochhinne rint. Jouke loatste syn wiif bihalden oer 'e trije houten, dy't hjir likefolle skieppepóllen oaninoar en oan 't lan forbine. Do kaem der wer in yester. Hiskje forlear mar wer ien klomp. De oare fensels. Do't Jouke dizze ek ophelle hie, bleauwen se yet efkes stean om üt to pusten. Teffens waerd dy tiid tsjinstber makke oan it bifredigjen fen 't gefoel for 't moaije, det elk minske min efte mear hat, in Gaestmarder ek: hja seagen ris om hjar hinne. Dêr laei de Lytse Haske den wer, yn al syn hearlikheit! Hwet in eachweid wier't.... hwet in eachweid is 't hjoed de dei yette, net-Nazarener! O, 't is suver om mei Vondel üt to geijen: Aen d' Aemstel en aen 't Y Daer doet haer heerlik ope, Sy die als Keyserin De kroon draegt van Europe! Mei dit ünderskie allinne, det de Gribus hjar net oan Aemstel en Y, mar oan Haeifeart en Bratsleat „iependocht," en tofreden is mei de keizerinnekroane fen Fryslan. Dêrom net: eft hjar dy fen Europe fen rjuchtswegen ek net takomt, scil noch to bisjên stean. Sa faek hat men de Lytse Gaestmar net sjoen, ef hieltyd sjucht men wer niget, fynt yens each wer in nije bikoaring. Dizze stêd bistiet nammentlik üt it stoflik oerskot fen in mennich alderwetske boerepleatsen, forboud ta arbeiderswenten en koumelkerijen. Dy pleatsen kearden yen, do't se yet yn hear en fear wieme, al hwet ünskeamel, de rêch ta, det is to sizzen: de skürdoarren. Mar de wenten dogge oars: dy meitsje nei alle siden front, lyk as in carré soldaten. En sa'n krychshaftige skouwing as dy alde stienklobben ha! As hiene 't kastielen ef stinsen west, sjêdêr! De tichtmitsele kouwefinsterkes gnize it fjild oer as alde sjitgatten. De draeijers op 'e skoarstiens kreakje as roastige wynfeantsjes op slottoerren. De yeskebulten lykje oerbliuwsels fen bolwirken. Op ytlike plakken sjucht men ek bygeboukes dy't nearne mear op lykje as op skilderhuzen. Fen dy trijekante dingen binn' 't, dy't allegearre oanelkoar bisibbe binne: hjar mienskiplike fan is ommers Nauta (nau ta)? En stins-noch stêdsgrêften scille it de sleatten dêr't dy nautas boppe steane, forbetterje, as 't der op oankomt om yen „noaswille en rükfreugd troch 't hiele jier" to jaen, ja automobilen en moatorboaten ha der wol oan. Dit léste nimt üs üt 'e middelieuwen op, om üs wer del to setten yn 't foarhöf fen 'e tweintichste ieu. It biwiist det de Lytse Gaestmar net allinne ütskaeit nei it bisünder-alde, mar ek om syn gelikens siikket yn 't stribjen nei 't bisünder-nije. Aerdzje de sloepen dy't hjir oan e wal lizze net allegearre min efte mear nei plezier-moatorboaten ? Ride hjir gjin automobilen, sünder benzine, op ien tsjil? Wenje de hinnen hjir net faek op sky-scrapers fentrije fordjippingen heech? Sjucht men yn 'e Gribus it spoar net fleanen? In goed ure geans öf, det is sa, mar 't fljucht dóchs. En binne de trije skieppepóllen gjin Vondelparken for hwa't net al to krekt sjucht? En is der gjin bazar ef Waarenhaus; hat lytse Wybren net fen alles to keap? Viaducten binne der ek, mar dy lizze faek öf, en de Gribusiten, dy't neat net greatsk binne, ne'ame se sljuchtwei haeibarten. Fierders makket men hjir fen gers wol. Dit is de Gaestmarder husflyt en 't giet sa: alle hüshaldingen ha in pear skiep rinnen op ien fen 'e pollen, ef oars by in boer yn'e we.de, en as se den mar op 'e tiid op skieppeskarren pasje, komt it yn oarder. De natür is hjir ek tige moai. De Lytse Gaestmar hat wol gjin baei, lyk as Grou en Napels, mar dêrfor steane de binn'-lannen yn'e omkriten it greatste part fen 't jier yn 'e splis en de butlannen der alhiel ünder. En boskich det it der is! Der binne trij'-fjouwer boerehiemen mei beibeamkes, en sims groeije der wol beijen oan!Ek san wünder net, as men bitinkt det de Eastynjes ünder 'e Lytse Gaestmar hearre en de Westynjes en de Kaep De Goede Hope der mar in trije kertier geans óflizze.*) Earder moat it yen binije, det in plak der t men de girle fen smaragd hast yn ien omsjuch, en Kaepstêd en Suriname yn trije bigean kin, net faker fen dy bisocht wirde, net-Nazarener ... ef mei dy bisocht, hwet moat 'k sizze? Mar dou siikkest altyd fierof, hwet tichteby wol to finen is. Ik woe dy oars wizer ha! Siker, de Lytse Gaestmar en... Napels bygelyks, det skeelt mar in Vesuvius. Hwèts'jo? net iens! Ja, as men it goed bisköget, is Napels yn't efteroangean. Fynt men net efter elke koumelkerij yn 'e Gribus sa'n rikjende berch? Spat de lava yen sims net om 'e earen, as men der winterdei, as de kij op 'e stal steane, efkes foar melken lans giet? En — neat gjin lést fen ütboarstingen of soks,hear, alteast net, aste netkomste « nit is sünder lieen wier. De Eastynjes en de Westynjes binne boerepleatsen dêr-by-om. De lêste leit oan e Grflifs by Niihuzum; de earste in tweintich minuten geans ,e„ 'e Lytse Gae£ mar öf, oan 't paed dêr hinne. De Kaep de Goede Hope is in greate koumelken), ek oan e Grfins. op plakken dêrsl neat lo meitsjen haste! Mar fensels, nijsgierrige ljue dêr kin men net foar, det dy de lava ris oer 'e hege skoen rint. Hawar, 't is goed for kalde foetten. Ik woe mar sizze det de Lytse Gaestmar en Napels inoarren op en del net sa fier üntr'inne. Ja, ja, net-Nazarener! sjuch de Gribus en. . . . libje den fierder om myn part. Mar forstrüp dy earst hwet. En nou ha 'k allinne yet mar biskreaun hwet it each sjucht. As ik ek ris allegearre forhelle hwet it ear heart en de noas rukt, — och man, den kaem der gjin ein oan! Ja, det de grêften, dêr't dy skilderhuskes sa skildereftich oerhinne steane, de noas sines jowe, ha 'k al efkes sein. Mar wirdt der ek net altyd op syn minst ien fen slatten? Det docht der fensels dubeld en dwers by, hwet der oan to koart komme mochte. Sciile se fierders net jimmer sipels ite yn ien fen dy alde stinsen? Wirde der gjin klynspitten stookt, sa farsk as pikelhearring? Wasemet de swietrook fen 'e lava üt al dy Vesuviussen net oer 't paed as de dauwe oer 't wetter? En hwet it ear oanbilanget: de Lytse Gaestmar is om sa mar to sizzen ien swietlüd allegear swietlüd. De Gribuster sjongfügel is eigentliken de protter. Mei likefolle rjucht as Manus fen Justus van Maurik by syn dinêe seit: „O yes monsieur, ich sprasse alle sprassen!" kin de protter ütskatterje, det er alle partijen sjongt, en sa'n ien past de Gribusiten. Mar üt en troch wirdt er trou bystien fen 'e skierroek. Maitiids sjongt de koeküt it recitatyf, en simmerjouns lit it griene gealtsje him net ünfortsjinstlik hearre. Ek alje de kij gauris. En last not least', steane der net altyd op in steichshoeke in pear frouljue in duet to tsjieren? Sims bispylje se de luiwagen der by, en inkeld de feger ef de tange ek wol, mar det is oars mear keamermuzyk, dêr't de manljue it geniet fen ha. Siker, ik moat my ynbine, hwent ik kin Jouke en Hiskje net ald en skiër wirde litte ünder 't ütpüsten en niget-sjên. Mar oars, o! ik koe der boeken oer folje, oer dyselde Gribus, ja det koe 'k! Jouke en Hiskje lykwol woene dy deis hjar büken folje to Aldegea, en teagen dêrom fierder, do't se hjar sêd sjoen en wer „stoom op" hiene. Op 'e oare ein fen it fryske Napels kamen se by in draei, dy't öflaei. Jouke draeide him oer, mar it hie yet al foetten yn 't gat foar't se der oer wieme, hwent Hiskje wier, mei al dy rokken yn 'e hichte, breed om 'e mil en heakke efter 'e lynje. Hja hoefden net to biteljen, det skilde safolle. Op in boerdtsje der njunken stie wol it dichtstik: Het pat tot hieraantoe is vrij, mar loopt gij langs (het houdt, al oover deuze sloodt, Dan betaalt gij 2>/2 sent aan Pieter van der Goot! mar Piter Arjens levere hjar winkelwaren en for fêste mingers wier 't in skiklik man. Do't Jouke en Hiskje oan Jarich de Groat syn yester ta wieme... Hea ja, ik ha niis hwet forgetten det oars nedich forteld wirde moat: Jouke wier op syn sljuchtsneinsk, inar Hiskje hie 't der for top by stean. „Hwent," sa hie hja sein, „for in manminske komt it der sa lyk net op oan. Jimme hingje dóchs de hiele godganskelike dei om hüs en hear om, en den is 't gau goedernöch. Mar ik en Jiskje scille de bürren wolris efkes yn moatte, en den wol 'k der sa raer net hinne rinne, det liket der my neat nei." For Jouke hie dizze bigearte fen syn wiif in utkomst west, for safier it him oanbilange. It troupak wier him allinkenwei hwet to nau wirden; it boarstte hast üt 'e naden as er 't droech. En bütendet wier er al sa Ijeaf yn syn sljuchte pluntsjes. Al pasje yens béste spillen yen noch sa bést, men moat der yen döchs alhiel om forhalde. Fensels, mei bigraffenis en as er mei oan gyng, moast er wol yn 't lekken forskine. Sokke tiden is 't sims ek mar goed, det in minske himsels hwet twang oandocht. Mar oars. né hear! Jouke wier bliid,det Hiskje sa sunich op syn troupak wier. Nou, do't it nommel pear den oan 'e tredde forgarbak fen 't fette der ierde ta wier, waerd der earst rie bilein, hwent dizze joech fen 't goede döchs sikerwier hast tofolle. ,,'k Woe om in moai ding, det wy der mei skik troch wierne," sei Jouke. — „Ik om twa!" andere Hiskje. „As wy mei de skou nei de Tinten roeid wierne, det hie gans better west." „De skou kin net fen hüs. Ho scoe de jonge oars oer 'e feart komme, by de kij?" — „Hiene jy den gjin skou liene" kinnen, ef in sloep ? Mar jy scille der ek gjin finger om yn 'e yeske stekke, det men hwet himmel en skjin oerkomt!" Dit wier nou net alhiel rjuchtfeardich fen Hiskje, hwent foarearst wier se op 't wetter sa bang as 't hountsje en oard : as se farre wollen hie, hie se hjar eardernöch oppenearje kinnen. Mar 't earste Gaestmarder wyfke, det net tsjin hjar man bigjint to eameljen as de miette fen 't deistich libben oerrint, moat yet ütfoun wirde. As 't de Gaestmarder frouljue net alhiel nei 't sin giet, krije de Gaestmarder manljue it op 'e kape. Al wer in biwiis, det de Gaestmar der döchs einliks hwet ütrint, hwent yn oare paradizen krije de frouljue de skild. Mar och, goed bisjoen, kin men Hiskje ek al wer gjin üngelyk jaen, det se Jouke biskrobbe; hja die 't allinne hwet al to sêft en gyng net genöch op de man óf. As se him rounut it al to oerfloeijende fen 't Kanaan, det foar hjarren Iaei, forwiten hie, hied er der neat tsjin ynbringe kinnen, mei rjucht en reden alteast net. Hwent Jouke klaeide him for „hear der skepping", en dy't him sa neame doar, moat den ek mar soargje, det der gjin smoarge yesters binne. De man hie, sa 't like, in heldere rite en seach dit yn. Hy fordigene him tominsten net. Swijend holp er Hiskje oer 't stek: de Jordaen dy't hjarren yet skaette fen 't Unthjitten Lan. Do sei er: „Ik gean foar, om 't béste paed to siikjen. Bliuw mar deun efter my en stap hwer't ik stap." In trêdmennich gyng 't goed. Do .... ho 't kaem wit ik net rjucht, mar Jouke hie fêst it béste paed net foun, ef oars net bitocht, det Hiskje hjar klompen leger fen forskansing wierne as sines, — hwent op in stuit miende 't goêsloof det se 't net mear bidjipje koe en.... As in salamander midstwa kappe wirdt, rint syn iene helte foarüt en de oare eftersttobek, wirdt der for wier forteld. Ik mei oars de ienheit man-en-wiif net by sa'n ünhuer bist forgelykje, mar it moat der nou döchs fen komme, hwent hjir gyng 't krektsa. Wyls't Jouke stiltsjes trochbaeide, nou just net rjucht foarüt, mar döchs altyd min efte mear op Aldegea oan, loek Hiskje rimpen hjar foetten tobek en die op hoasfoetlingen, (hwent diskear liet se beide klompen sitte,) in eintsje fen 'e weromreis, linia recta en sünder omkearen. Dêrby joech de langst, ef hwet it oars wier, hjar boppe-ein wjukken, mar partte, sa 't like, it Onderstel foarby; alteast, hja forhastke hjar en rekke danich üt it lead. „Oeee, Jouke!" — „Sein' jy hwet Hiskje?" frege de foarste helte fen 'e ienheit, — dy't, lyk as wy al fornomd ha, dêrom lang altyd gjin iensheit wier. Hy hie syn stüdzje by 't baeijen en hold de eagen der ek by. Mar do't er for 'e twade kear syn namme hearde, waerd er döchs opmerksum. Forbylde er 't him, ef wier 't siker sa, det yn hjar lüd de ynlikens laei üt tiden, lang forlyn, sa lang, det er 't him hast net mear to binnen bringe koe, ho lang krekt? Hy stie op syn greate teannen yn in foege mar; fen siden lykwol wier in droech eilantsje en it slagge him om dit mei ien trêd to interjen. Nei't er sa himsels yn feilichheit steld hie, naem er, einliks mear üt nijsgierrigens hwet se wol to fortellen hie, as om't er it nedich achte, de tiid der öf om nei syn oare helte om to sjên. Hwet er seach wier de moeite wol wirdich. Hiskje siet plat op 't gat tsjin 'e Jordaen oan. Dy hie hjar by 't fallen heal en heal heind, al hwet ünsêft, det is sa, mar 't wier hjar döchs to'n goeden tige, oars hie se ommers op 'e rêch yn 'e yester stien, en hjar klean hiene glêd bidoarn west. Nou wier hjar, om samar to sizzen, gjin spatsje bynei komd, hwent it iene gelok komt den by 't oare: hjar pels, dy't se, sa't wy witte, opslein hie, wier ünder 't fallen efter in spiker heakke, dy't béste jüpe en bopperokken sa moai ophold, it koe net better. It siet hjar strak ünder 'e earmen troch, ja, hja hong der min efte mear yn, det hja fielde amper groun. Hwet in wiis bistel fen us boeren, det se hjar stekken fen öfbraek meitsje! En hwer't in roastige spiker net goed for wêze kin! Dizze die einlik op twaderleije menear syn nut, hwent it griene öfprint fen 'e steksplanken, det Hiskje oars grif op 'e rêch fen 't boppest krige hie, stie nou ommers yn 'e binnekant fen 'e ünderste bopperók — ef fen 'e boppeste ünderrók, ho moat ik it neatne, frouljue? It wier dos yn allen net iens sa slim biteard. Eft Jouke op syn eilantsje dit foart wol yn 'e smize hie, ef det it toaniel him op 'e sinen sloech, wit ik net, mar hy koe 't laitsjen net litte, en 't dürre yet al efkes, foar't er freegje koe: „Och heden Hiskje, ho komt dit sa raer? Ha jy jo ek biseard?" Hiskje wier kjel, en fen 'e kjellens moeilik wirden, det kin men bigripe. Mar do't se Jouke laitsjen seach, waerd it al oars, mar net better. „Eft ik my ek biseard ha, freget er! Al hie 'k hjir omkomd, den gniisden jy noch! Eft ik my ek biseard ha! Det batst mar troch, sünder nei yen om to sjên! Hie my mar foargean litten, as jy de droechste plakken net better to finen witte. Nou, to nou! Scitt' my ek helpe, dromer?" — „Hwetsj o jawis, jawis!" En Jouke, dy't einliks yet mear forwachte hie en dêrom „op de plaats rust" stean gien wier, forliet syn Ararat. Underweis pikte er Hiskje hjar klompen op, dy't driftich wirden wierne en mankelyk omfarken. „Sjugg' jy wol: earst de klompen en den ik; safolle wirdt der om yen tocht!" sei Hiskje en bigoan fen nijs oan op to spinnen. Earst woe se syn help net ienris mear oanninime, sa slim wier 't. Mar nei't Jouke hjar dóchs oerein holpen hie, bidarre se hwet. Hja gyngen de Jordaen wer oer; foar't se in nije yntocht weagen, moast Hiskje earst hwet hoffene wirde nou? en dêrfor hiene se op'tsmelle gêrsrantsje binnen 't stek gjin earmslach. Bütendet wier dêrgjinskjin wetter to finen. Det wier der lykwol oan e woastynskant fen e Jordaen allike min, howol se nést in lansleat stiene. Jouke koe 't oer 'e flotgêrzen hinne net birikke. Sadwaende wier 't in hiele ütkomst do't de greatfaem fen Jarich de Groat tafallich efter hüs kaem, en de pleats stie flak nést de yester, -- oanbea om Hiskje op 't stalt de ünderrök hwet óf to |himmeljen. Dy foarslach waerd foartynienen oannomd. Der wier ek yet in oar fortüntsje by: hja hoefden om op 't hiem to kommen net troch de yester en do't se hjar nei de restau- taesje, dy't yet al fluch yn syn wirken gytig, wer op reis bijoegeti, koene se 't oan de oare kant wer forlitte. Sa lieten se net allinne't lan Kanaan lizze, mar roannen ek in Vesuvius mis, dy't fierder-op nést de pleats dwers yn 't lan laei en dêr't de lava oan alle kanten ta üt sipe. Gans in ein gyng it nou fierders goed. Der kamen yet wol smoarge dammen, mar Hiskje, dy't ünder 'e knibbels net folie mear to üntsjên hie, batste raek. „Kom, jy leare al!" sei Jouke op 't lést, sabeare tige forbaesd. Hja hie him yet gjin goed wird wer jown, mar't plomke miskaem net. — „Ja", andere se, „ik tink sjêsa mar: hoazzen en foetsokken dêr ha 'k döchs gjin droege trie mear oan, det der hoef ik my net mear om to mijen, en den is rjucht trochrinnen de baes mar, leau 'k. Wy scille der wol komme. In oar komt der ek al, hwerom wy net like goed ?" „Hwetsj... o jawis, o jawis!" andere Jouke. Sa tocht hy der ek oer. „En 't slimste ha wy nou ek hawn," forfette er. Och dy siel! Hied er heal witten hwet der him yet to wachtsjen stie, hy scoe him wol stilhalden ha! Efkes Hantsje' mounle foarby, moat men oer in viaduct — oer barten, sa't, lyk as ik al forteld ha, de Gribusiten sljuchtwei sizze, en om de lezer net yn 'e war to bringen, scil ik dy léste bineaming fierders ek mar brüke. Dy barten den lizze meastal öf, mar det is troch 'en tiid sa slim net, hwent, lyk as al folie yn 'e greidhoeke, fynt men hjir ek in dübeld stel, en 't is wizansje, det, hwa't se öfsmyt, oan elke kant ien lükt, den kin de foetreisger him ommers rédde, as er net bang is fen in hantaest wirk. Jouke-en-dy bifounen de tastan lykwol oars. In bi is ef in sokses, mar grif ien fen beiden, hie kans sjoen, de barten sa öf to lüken, det men altyd oanklaud stiene, fen hoffer kant men ek ynkaem. De barten laeijen nammentlik oan 'e Aldegeaster, de leggers oan 'e Gaestmarder kant fen 'e Idsegeaster feart. „Dy blinder!" sei Jouke, do't se nést de leggers op't haed stiene, „sokke tükelteammen dér ha 'k gjin bitinken op hawn. Ho moatte wy dit ha?" Hy karde him al wakker yn 'e nekke, en seach in reistwa djipsinnich by 't haed del yn 'e feart, mar dêr wier de skird net mei lape. Dy hie 't suver neat west om der oer to kommen, net-Nazarener! Hwent by de barten stie, oan Jouke-en-dys kant, in rige arbeiderskeamers oan 'e feart, dêr't sloepen genóch foar 'e wal laeijen. Dou hiest in arbeiderswyfke bütendoar roppen, — ef né, Jetse' Joukje, üt 'e neiste keamer, dy't de glêzen nei 't paed bat, wier al oer 'e ünderdoar hingjen gien do't se dy, langejas-man, oankommen seach, om dy, nei't se hjar sêd sjoen hie oan dyn lang gesicht, hjar tsjinsten oan to bieden as „Schifferin". Nou, den wierst by't ynstappen oer't easfet stroffele en mei de rjuchterfoet yn 't easgat tolanne, det is to sizzen: to wetter komd; by 't ütstappen hieste de lofterfoet fordwinen sjoen yn 'e flotgêrzen, — dou kinst ommers net neffens de kinst yn- en ütstappe yn sa'n licht fartüchje as in sloep is, al gyngste op 'e kop stean, sjêdêr! — den hiest hjar mei in Rothschild-gebearte in dübeltsje jown, — en de oplossing fen it barte-probleem hie opdraeid for hwa't nei dy komme scoe. O, Jetse' Joukje en ik kenne dy, leau det mar! En Joukje döchs! Dy wit krekt hwet flêsk hja yn 'e küpe hat. Hja wist it alteast ek wol, do't se Jouke en Hiskje foar 't set forskinen seach, hwent hja bleau stiltsjes yn 'e hüs. Dagelikse minsken binne der foart net oan ta, om in grou botsen de man to jaen for oersetten, hie de ünderfining hjar leard. „Ja, ho scil 'k nou?" frege Jouke wer, en nou seach er Hiskje oan. — „Ik wit it net. As jy it net witte " andere dy, op in menear dy't düdlikernöch to kennen joech det hy forplichte wier om it to witten. Hja hold midden yn 'e sin op, mar der leit sims mear krêft yn frouljue hjar swijen, as yn hjar sizzen. Jouke forstie wünderbaerlike bést hwet se net sei, en it brocht him ta dieden. Sa mar ynienen bitocht er der hwet op. Hy smiet in legger oer, en yet ien, lei se deun tsjininoar oan, en makke rislewaesje om oer dit smelle, wiffe brechje de oertocht to dwaen. „As ik der earst mar oer bin, den skou ik ien barte oer, en den komme jy!" sei er, wyls't er al stie to driigjen. „Mar as jy der ris ynreitsje!" lamentearre Hiskje, hwa't de binaudens om 't hert sloech, nou't it der ta komme scoe. „Den wier der gjin rie ta, hwent ik kin jo net helpe!" — „'t Moat!" sei de foarste helt fen 't nommel pear, — en fen myn forhael. „As ik mar oer 'e helt bin!" Hy drige yetris, en wrachtsjes hear, dêr gyng it hinne. Mar de helt kaem net oer 'e helt. De iene legger, dy't hwet wippelich laei, kantele ünforwachts in slach om. Jouke stie efkes op syn lofterfoet to wjukkeljen, sette do syn rjuchter tige forheftich del op 'e deserteur, dy't dêrtroch yet in slach kantele, en, om't er ek al hwet skean laei, it haed bjuster rekke en yn 'e feart plofte. . . . Jouke wjukkele wer efkes hwet op 'e lofterfoet, joech him do plat del, en. . . . Fen in skilderslearling, dy't fé yn 't lan teikenje moast, mar dêr gjin kans ta seach, wirdt forteld, det er in leech büthüs op 't papier brocht. Hwent, sei er, det wier ommers ek „fé yn 't lan." Sa moat ik nou ek. Ik kin dy sjên litte, lêzer, hwet Hiskje seach, hwet Jetse' Joukje seach en hwet elk sjên kinnen hie as er der by west hie: in leech plak yn 't hielal, hwer't efkes foartiid dóchs yet in Gaestmarder koumelker stie, likernóch yn 'e selde halding as de flaggemantsjes foare op üs binne-stomboaten. Mar krekt en nei wierheit to skilderjen ho nioai Jouke oan hannen en foetten boppe 't kealledrinken hong, oan 'e legger dy't lizzen bleaun wier, né, sa fier strekt myn kinst net. Ef lit my ljeaver sizze, mei myn bikende biskiedenens: sa fier strekt de kinst net. Hwet der foart nei Jouke syn wei-wirden allegearre foarfoel, dêr kin 'k ek allinne mar it foarnaemste fen neifortelle. Jetse'Joukje kaem bütendoar fleanen, det wit ik wol. Hja sprong hailje-trawailje yn 'n sloep, en foer ünder 'e sabeare gymnast. It set wier gelokkich net sa heech, det Jouke koe him samar yn 't fartuch delsakje litte. Hy wier slim kjel wirden, mar biseard hied er him net. Ringen hied er de fêste groun wer ünder syn trilderige foetten en koe Hiskje, dy't oan ien tried troch jammere, de treast bringe dy't se sa bidroefde nedich hie. Och, hwet hie det sloof hwet utstien! det is ek mei gjin pinne to biskriuwen! Hja wier folie oerstjürder as Jouke. It dürre wol in kertier, en 't foreaske twa trije bakjes kofje, — Joukje hie hjar fensels yn 'e hüs noade, — foar't se de reis wer foartsette koe. Jouke wier ünderwilens efkes oerfearn en hie de barten oerskoud, mar Hiskje doarst der amper oer, sa skruten wier se wirden. Do't Jouke Jetse' Joukje in dübeltsje yn 'e han treau, krige dy ynienen sa'n meidielsume rite, det se him in goê rie joech. Hja koe 't hjarsels neitiid hast net forjaen, hwent as er der mei to keap roan, koe se der licht minder oersetten om krije, en in dwaes minske, dy't syn eigen nearring staf makket, nou? Mar't kaem fen det wytjild; det krige se oars fen sok soarte ljue as Jouke net to sjên. „Sjuch Jouke," sei se; „nou scil ik jo nochris hwet sizze. As jy wer foar in iepen set komme en oan jou kant lizze oars net as de leggers, den moatte jy se alle seis oer smite, den kin 't hwet lije!" — „Hwetsj.... o jawis jawis! Hea ja, stom det ik der niis net om tocht ha!" andere er, mar hy wier bliid det Hiskje it net hearde, hwent den hie der letter gjin ein west oan 't ge-eamel oer syn dommens. Hy naem ek foar him, om der tsjin nimmen in wird oer to kikken; det sadwaende, Joukje hjar praetskens hie hjar net ienshoefd to rouwen. En nou bin 'k swietsjeswei oan 'e ein mei Jouke-en-dys Aldegeaster reis. Hja hiene yet in tweintich minuten to gean en 't paed bleau fensels kweazich, mar mear trammelantsjes hiene se net. Oan 'e Aldegeaster bürren kamen se yet al wer foar in draei dy't öflaei, mar efkes foar't se der oan ta wieme, draeiden de jonges dy't der flak by oan 't knikken wieme, dy oer. Det se him, do't se folk op kommende weis seagen, ek öfdraeid hiene, stie op hjar troanjes net to lézen, mar dêrom mei men 't döchs wol for wier nimme. Dêrmei skiedt hjarren alhiel gjin ünrjucht, al meije se der faeks for dizze iene kear ris gjin diel oan hawn ha. Hja ha 't foar en nei fakernóch dien. Aldegeaster jonges binne sa, — en Gaestmarder ek. It smyt draeisinten op, sa 'k al earder sein ha. Do't Jouke en Hiskje einlings en to 'n lésten goed en wol by Houke en Jiskje om 'e tafel sieten — Hiskje mei in skjinne ünderrök en in droech pear hoazzen fen Jiskje en beide mei de droege foetsokken oan, dy't Jouke sa't wy witte yn 'e buse hie, — wier 'tearste praet oer 't paed, det kin men fen tinken wol ha. Nou, Jouke-en-dy tortelden it neiste, en 't alderneiste holden se for hjarsels. It leit net yn 'e Friezen hjar aerd om to pochen oer hjar bulte ünderfining, ef der great op to wêzen det men fen it ierdske slyk better yens part krige hat as in oar. Men makket de minsken gauwernóch oerginstich. Oer ien ding wierne se it lykwol iens, nammentlik det Wymbritseradiels rie üt ljue bistie dy't fen hüshalden wisten, in hopen tiden fierder mei de pong kamen as in oar mei 't jild, en yen yens rêstich libben net forginden. En sa tochten koartlyn yet alle Qaestmarders en Aldegeasters der oer. It bikomt hjarren nij, o sa nij, det dyselde rie nou hjar skoandere sinten fordwaen wol oan in wei, in ding det ommers döchs mar totrape wirdt as 't der ienris is. It leit hjar bare heech, det wit ik. En my ek. Dêrom trünje 'k yetris alle geamigen oan om hjar mei my tsjin sokken oerdwealskens to skoar to setten. Winne dogge wy it pleit grif. Wy ha altyd trou üs lésten bitelle, en dêrom rjucht fen praten. Us paed is uzes en oars gjin ien sines: üs froedsljue ha der net oer to kedizen ho't de Gaestmarders by de Aldegeasters en de Aldegaesters by de Gaestmarders komme scille. En as se hjar sin al krije as de wei der döchs komme mocht, — wy bilibje in frjemde tiid, men wit langer net, ho fier 't ünrjucht gean kin yn 'e wrald! — den stel ik üt det wy dogge lyk as dy boer fen Staring, dy't al syn libbensdagen nést de nije brêge troch de feart wadde, om't hy tsjin 't slaen fen det nijerwetske ding west hie. Lit de riedsleden en oare net-Nazareners den mar dobben yn 'e skoechsoallen krije, ef de grint troch de klompen traepje, op dy ryddyk, — wy halde üs stiltjes by üs Unthjitten Lannen, üs Jordanen, üs Vesuviussen en üs viaducten; yn ien wird: by üs paed. Dy't ienris, lyk as dy oare gelderske boer, mei de tomme nei ünderen sein hat: „Ik zij d'r teuge, omda' 'k d'r teuge zij!" moat ek fen gjin biliesjaen witte. Ik achtsje my oars net forplichte om Jouke en Hiskje wer thüs to leverjen. Mar de rie mocht ris miene det se op 'e nije wei wachtsje, en dêrom wol ik yet meidiele, det se dy selde middeis, nei't se der Houke en Jiskje tige op oanstien hiene om de skea skieik ris werom to heljen, ier en bytiid öfskie nomd ha. „Hwent," sei Hiskje, „ik wol ljeafst foar tsjuster wer thüs wêze. Om 'e bern, wittsje!" Krekt, sa wier 't: om 'e bern. Net om't it yn 't fintsje, twisken 'e Lytse en de Greate Gaestmar, wolris spüket, — alhiel net hear! Dér steurt gjinien Gaestmarder him oan. 't Hearenfean, 1906.