BOOT
d- ' m > //.
EX BIBLIOTHECA
V. CL. H. T. KARSTEN
UNIVERSITATI DONATA A" 1916



IN MEMORIAM
J. VAN DER VLIET.















la hel hartje van Znid-Heiland ligt een eenvoudig eöhf( i »U.-md8Ch kerkje, <!e pastorie .;•!• imsi. «vuige weinige huizen er om •<.-r en diohïbii: e■ 11 smalle' w_r. van P."deven naar 'r 'u i i 1< ipende, voort c: langs*; lew wheidt ; 'li?: 'i;-.' pa iorie van de groot*, watervlakten, die. ♦ -«.• h.-t Ie- : 'e '."li i-'ii. zieh'mv: de overzij'ie \. . naai !.i . we-iU'ü uitM. kt" -•"•ij iTjL-vveu h-ï <!■. rp i; -uw :i:.
van alle zjjden en laten een vrij uitzicht op den "wijden ju rizoat. zoo li, 1 V!in lijnen, op den hemel daarboven, die i • int war rland ',oo v '!■ - -••hoon van kleuren en tinten <a ook zoo dnkk'ud < gr:, uw kan ziji . sof all< licht e • v«i'ii'LC'"'d uit ~ »,••>••• ii Tras.
Wie. zooals Va Vj.t: i.; ;:ulk eene oi;.gevi.:e op
trroeit. zal. als zijn - * r vatbaarheid voor heeft, 1»'ervan <--H indruk ontvangen, d .«>k in Ki.m later lev. n nog tt b' s; ('uren in.
t e c. lf' en in de groote .-rad dringt *•<,•; krachtsontwikkeling daar buiten in die stilv .-n oenzaamh* !•.!. waar zoid< i een bezoeker komt storen, lekt hf rot peinzen en rust.
< Kik het gemoedsleven ontwikkelt zlr', in die kleine v i-reld ander' dan onder <!• groote in..-sa der steden daar buiten k nt men elkaar, W.ft met elkaar, d'-e't, in geluk en in smart en tracht de nood«n der htilpbehv v«-iHie omgeving te lenigen, die men beter kent. waar e; nie' zoo velen zijn.
In deze oing-vimr deert-•••;.•■• Va-; di.h Vj.iirr zijne jongensjaren en werden de gaven van gemoed van ge.'sf. die hij in i.e wereld had nvdegehraeht, ontwikkeld







In het hartje van Zuid-Holland ligt een eenvoudig echt Hollandsch kerkje, de pastorie er naast, eenige weinige huizen er om, ver en dichtbij; een smalle weg, van Bodegraven naar Gouda loopende, voert er langs; deze scheidt den tuin der pastorie van de groote watervlakten, die, toen ik liet leerde kennen, zich aan de overzijde ver naar het westen uitstrekten. Plassen omgeven het dorp Reeuwijk van alle zijden en laten een vrij uitzicht op den wijden horizont, zoo fijn van lijnen, op den hemel daarboven, die in dat waterland zoo wonderschoon van kleuren en tinten en ook zoo drukkend en grauw kan zijn, alsof alle licht er voorgoed uit geweken was.
Wie, zooals Van der Vliet, in zulk eene omgeving opgroeit, zal, als zijn geest er vatbaarheid voor heeft, hiervan een indruk ontvangen, die ook in zijn later leven nog te bespeuren is.
Het leven in de groote stad dringt tot krachtsontwikkeling, daar buiten in die stilte en eenzaamheid, waar zelden een bezoeker komt storen, lokt het tot peinzen en rust.
Ook het gemoedsleven ontwikkelt zich in die kleine wereld anders dan onder de groote massa der steden; daar buiten kent men elkaar, leeft met elkaar, deelt in geluk en in smart en tracht de nooden der hulpbehoevende omgeving te lenigen, die men beter kent, waar er niet zoo velen zijn.
In deze omgeving doorleefde Van der Vliet zijne jongensjaren en werden de gaven van gemoed en van geest, die hij in de wereld had medegebracht, ontwikkeld



totdat verdere opleiding op het Leidsche Gymnasium het noodig maakte om gedurende den leertijd de dorpspastorie voor de stad te verwisselen.
Vijf jaren bezocht hij het Gymnasium te Leiden en onder de leerlingen zijner klasse waren er die als student en ook later hem trouwe vrienden zijn gebleken.
Van der Vliet was gevoelig voor vriendschap en hij verdiende ze ook. Hij werd terecht reeds als jong mensch gewaardeerd om zijne uitnemende eigenschappen van karakter en geest.
Goed van humeur, gezellig van aard en helder van verstand, had hij bovendien een eenvoud des harten, dien hij zijn leven lang bewaard heeft. Daarbij had hij een warm hart voor den lijdenden of verongelijkten evenmensch. Waar hij kon gaf hij gaarne, en hij gaf met zijn hart, zeker niet minder dan hij geven kon.
In den jongen man kon men reeds waarnemen wat hij later zou worden: een mensch, bemind om zijne uitstekende hoedanigheden, van groote veelzijdige ontwikkeling, met lijn kunstgevoel en een critischen aanleg begaafd, bij wien het idealisme, dat op den bodem zijner ziel lag, af en toe door eene zekere mate van scepticisme werd teruggedrongen. Leidden zijn critische neigingen hem er soms toe om een scherp oordeel te vellen, zijne goedhartigheid wist meestal de verzachtende omstandigheden te doen gelden. In zaken bracht zijne critiek hem er soms wel eens toe, om bezwaren zulk een overwegend gewicht toe te kennen, dat hij hierdoor van doortastend optreden werd teruggehouden.
Met teleurstelling en tegenspoed heeft hij reeds vroeg, in de eerste jaren van zijn studentenloopbaan, kennis gemaakt.
Het onbezorgde leven moest plaats maken voor jaren



van inspanning en zorg, en dit alles werkte er wel toe mede, 0111 den zwaarmoedigen kant van zijn geest te versterken.
Ook later zijn hem teleurstelling en grievend leed niet gespaard; zijne liefste idealen, zijn huiselijk geluk zag hij ■op het onverwachtst verstoord.
In 1880 in het huwelijk getreden met Mejuffrouw L. W. Vos, moest hij de geliefde vrouw reeds vijf jaren lateiten grave dragen. En in later dagen, toen van de drie kinderen, eene dochter en twee zonen, de oudste den leeftijd van 15 jaren bereikt had en voor hem en voor de uitnemende vrouw, aan wie meer dan 16 jaren de zorg voor de moederlooze kinderen door hem was toevertrouwd, het eenige meisje een steun en gezelligheid in huis zoude worden, werd zij in weinige maanden door eene hevige ziekte weggerukt.
Geen wonder dat het leed hem wel eens neerdrukte.
In zijn werk hebben de wederwaardigheden van het leven hem niet doen vertragen.
In zijn studententijd rekenden zijne leermeesters Cobf.t, Pltiygers en Kerx hem onder hunne beste leerlingen. Op het litterair dispuutgezelschap „Philologia" werd er met belangstelling geluisterd als hij aan het woord was, want meestal was het pikant en afwijkend van het gewone; reeds toen had hij een voorliefde voor schrijvers, die niet tot de collegespheer behoorden.
Xog student zijnde was hij reeds opgetreden als docent op het instituut te Rijswijk. Na zijne promotie in 1874, op eene dissertatie, getiteld: „Studia critica in Dionysii Halicarnessensis opera rhetorica", werd hij in datzelfde jaar tot Rector der Latijusche School te Bommel benoemd, eene betrekking in 1875 verwisseld voor die van Conrector aan het Gymnasium te Assen.



In 1878 werd hij, als opvolger van Dr. J. C. Vollgraff, Conrector aan het Gymnasium te Haarlem. Van den tijd af, dat hij zich te Haarlem metderwoon vestigde, is zijne pen zeer vruchtbaar geweest, dan eens zich wijdend aan Oostersche letteren, dan weder aan de schrijvers der zuivere latiniteit of aan de middeleeuwsche kerkelijke litteratuur. Nu eens gaf hij streng wetenschappelijken arbeid, zooals zijne vele zeer belangrijke artikelen in de Mnemosyne, zijne „Studia Ecclesiastica: Tertullianus", bewijze i, dan weder richtte hij zich tot grooteren kring als in zijn „Silvia van Aquitaniö" in de Theologische Studiën, in zijne geestige voordrachten in de letterkundige sectie van het Prov. Utrechtsch Genootschap in 1887 „over de opvatting der oorspronkelijkheid bij de Latijnsche dichters" of in 1889 ,over den stijl en schrijverseigenaardigheden van Tertullianus". Eindelijk verdienen eene vermelding zijne meer populaire opstellen, zooals die in den Tijdspiegel van 1SS9 over „Augustus en zijn hof", „Genealogie des geestes", eene aankondiging van A. Pierson's „Geestelijke Voorouders" en „Twee Trqjavaarders", eene bespreking van Vosmaer's vertaling der Odyssee en Hecker's Agamemnon.
Toen Van der Vliet in Leiden student werd. ving Kern er zijne lessen in het Sanskrit aan. Al spoedig was Van der Vliet een zijner ijverigste leerlingen, en ware hij geen latinist geworden, dan had hij zich er geheel aan gewijd; een oogenblik scheen het alsof dë Oostersche letterkunde en zelfs de Oostersche maatschappij hem geheel tot zich zou trekken, toen ook het Javaansch in den kring zijner studie getrokken werd en hij zijne belangstelling een tijdlang vooral aan onze Oostindische letterkunde en beschaving wijdde.
In zijn ..Danseres en Koning", eene vertaling van het tooneelspel „Malttvikagnimitra", in 1882 in het licht ge-



geven, toonde hij hoe hij het Sanskrit machtig was, in „Pandoe", een vertaling van een Javaansch Wayangverhaal in 1879 verschenen, bleek zijne kennis van het Javaansch. Ook in later dagen bleef' hij aan deze liefde getrouw, zooals „De Papegaai als Sherezade" in 1890 en .Malavika en Manjulika" in 1897 bewijzen kunnen.
Aan groote kennis der litteratuur paarde hij grondige grammaticale kennis. Dit maakte hem bij uitstek geschikt om als docent aan de Universiteit op te treden. Een tijd lang had Amsterdam het voordeel van zijne diensten als privaatdocent in de Indische taalkunde. Lang duurde de vereeniging van dit privaatdocentschap en het conrectoraat te Haarlem niet, daar Van der Vliet een werkkring wachtte, waar hij nog beter op zijne plaats zou zijn.
In 1891 trad C. M. Francken alhier als hoogleeraar in het Latijn af.
Van der Vliet achtte men den aangewezen man om hem op te volgen. Den 12™ Mei werd hij tot hoogleeraar in het Latijn en het Sanskrit benoemd.
Tot dien tijd was deze laatste taal door mij onderwezen, maar de toeneming van het aantal studenten en van mijne werkzaamheden maakten het wenschelijk dat dit onderwijs aan iemand werd toevertrouwd, die zich had doen kennen als een uitstekend kenner der Indische taal en letterkunde. Weinigen hadden bij de classiek-philologische studiën ook in de historische en vergelijkende taalstudie zoo ernstig gearbeid als Van der Vliet. Die studiën heeft hij steeds voortgezet en daardoor was hij en voor zijne studenten in de classieke en voor die in de Nederlandsche letteren een voortreffelijk docent, voor mij een hooggewaardeerd medewerker.
Inderdaad, de ondervinding heeft de goede verwachtingen, die allen van hem hadden, niet gelogenstraft.



Al dadelijk in zijne openingsrede „AthenaeetHierosolyma" toonde hij zich den man, die in smaakvol Latijn zijne gedachten kon uiteenzetten, die een breeden, diepen blik had, niet enkel op taalkundig maar ook op letterkundig gebied. Zijne kennis van het Latijn, zijn meescerschap over den vorm, zijn dichterlijke geest kwamen niet minder uit in het Latijnsche gedicht, bij de eerstesteenlegging der Universiteit in 189:2 aangeboden aan H. M. de Koningin, terwijl men bij het lezen van het fijn gedachte distichon van zijne hand, dat boven den ingang van ons Universiteitsgebouw prijkt, niet weet wat meer te waardeeren: de kernachtigheid en puntigheid van uitdrukking der gedachte of het vernuft van den dichter, die met zulke vaardigheid de Latijnsche lier wist te hanteeren.
De laatste jaren in Haarlem waren droevig geweest;
„Stormend bruischteu onheilstroomen",
zooals hij in zijn diep melankoliek gedicht „Maskerade" in het Feestnommer van de „Vox" van 1901 zong. In 1892 lachte liet leven hem weer vroolijker toe, al werd het geleden leed nooit vergeten:
..Dertig lange jaren lang ..Ilarterouw en jubelzang".
Er kwamen dagen van voorspoed, van geluk, vooral toen hem in 1898 eene zending der regeering te beurt viel om in verschillende bibliotheken van Italië wetenschappelijke onderzoekingen in te stellen. Het hoofddoel was een onderzoek omtrent handschriften van de „Metainorphosen van Apuleius, met het oog op eene nieuwe uitgave, hom door den Leipziger uitgever Teubner opgedragen. Deze reis was buitengemeen nuttig voor den nieuwen hoogleeraar. Zij breidde in de eerste plaats zijne



palaeographische kennis uit: behalve de hss. van Apuleius onderzocht hij er van Tacitus, Ovidius, Lucanus en Tebtullianus. Geene eenigszins belangrijke overblijfselen van oudheid of middeleeuwen op zijn weg heeft hij, zooals hij zelf schrijft in zijn verslag aan de regeering, onbezocht gelaten. Florence, Rome, Napels en het omliggende land werd bereisd en, schrijft hij in hetzelfde verslag, „ik verkreeg een juister inzicht in velerlei, dat mij tot dusverre „alleen uit beschrijvingen bekend was". Daar hij intusschen vloeiend Italiaansch had leeren spreken kon hij zich nog al gemakkelijk in die wereld bewegen. Van zijn leven daar en van zijne reisindrukken heeft hij zoo nu en dan korte verslagen gezonden aan den „Spectator" en aan het studentenweekblad „Minerva".
Welke rijke vruchten deze reis voor zijn colleges gehad heeft, behoef ik wel niet te herinneren. Naast de taal en de historia litteraria namen 1111 ook palaeographie en archaeologie, benevens beschouwingen over de kunst deiantieken, eene voorname plaats bij zijn onderwijs in.
In de jaren na 1893 heeft hij buitengemeen hard gewerkt. Voor zijne uitgave der Metamorphosen, in 1900 verschenen, gaf hij tal van voorstudiën, benevens korte opstellen van critischen aard in Mnemosyne, Hermes, Archiv für Lat. Lexikografie, Deutsche Litteraturzeitung, Revue de 1'hilologie enz.; ook meer populaire letterkundige opstellen als de Ezelssproken in den Gids, St. Christophorus in het Tweemaandclijksch Tijdschrift en tal van bijdragen in den Spectator. Bij Brill te Leiden verschenen: Vergilii Aeneis libri VI en bij Wolters te Groningen Taeiti llistoriao, twee uitgaven, die zeer geprezen werden.
Uit dienzelfden tijd dagteekenen ook zijne studiën over Huygens, den dichter der 17<i° eeuw, die door hem het meest werd gelezen en voor wien hij eene groote waar-



deering had. Weinigen konden dezen Latijnsch-Nederlandschen dichter zoo goed beoordeelen als juist hij, die in zoo menig opzicht zijn geestverwant was.
De student, die Huygens wil leeren kennen, zal Van der Vliet's artikel in Oud-Holland van 1896, „Over de promotie van Constantyn Huygens" niet mogen overslaan, maar nog belangrijker is voor hem de rede over de Latijnsche poëzie van Huygens, in de algemeene vergadering van het Prov. Utrechtsch Genootschap in 1894 gehouden. Van dek Vliet schrijft (blz. 24) dat Huygens er naar streefde om te geven, zooals hij zelf het uitdrukte, een „dicht dut diclit was en behoefde wat vertolcks", oordeelende dat een dichter, die zijne gedachten in min verstaanbaren vorm giet de aandacht van den lezer wekt en spant. Die duisterheid in Huygens' Nederlandsche verzen, naast het gemakkelijkere van de Latijnsche gedichten meent Van der Vliet daaraan te mogen toeschijven, dat .,hoe goed Latijn hij ook verstond, hij zijne moedertaal toch nog beter kende." En hij voegt er aan toe: „Recht duister toch kan men alleen zijn in eene taal waarvan men alle kronkelpaden en schuilhoeken kent."
Past men dit woord toe op de latijnsche geschriften in proza of dicht van Van der Vliet zelf, dan kunnen wij zeggen dat hij van het Latijn wel do kronkelpaden en schuilhoeken kende. Zoowel in zijne verzen als in zijne rede had hij voor eene min of meer gezochte woordspeling, eene met de uiterste kernachtigheid samengestelde zinsnede eene groote voorliefde. Ook in de door de Koninklijke Academie van Wetenschappen eervol vermelde prijsverzen „Epistula Flori" en „Marcus filius ad Ciceronem patrem", komt deze virtuositeit op het gebied van het Latijn sterk uit.
Zijne „Epistula Flori" van 1898eindigde hij met de woorden:



Sedibus his, bone, me Komam compellere noli „Tu potius migres otium ad Hesperium."
Na zijn terugkeer uit Rome in 1898 zou hij die woorden voor zich zelf niet onderschreven hebben. Toen was hem nog te moede als zoo menig ander, die uit Italië teruggekeerd is. Men zegt: wie daar eenmaal geleefd en de stad der zeven heuvelen gezien heeft, laat daar zijn hart, en wordt door een onweerstaanbare macht weder derwaarts getrokken. Ook bij Van der Vliet bestond een toenemend verlangen om weer derwaarts te trekken. In 1897 kon hij eerst aan die begeerte zijns harten voldoen en was het hem vergund om wederom eenige maanden in Florence verblijf te houden; thans om de handschriften van de , Apologia" en „Florida" van Apuleius te bestudeeren, met liet oog op de in 1900 gevolgde uitgave.
Toen hij terugkeerde was hij, als na de eerste reis, enthousiast, over hetgeen hij gezien en geleerd had en de wensch, die hij in 1893 aan het slot van het verslag zijner eerste reis aan onze regeering had geuit, de wensch „dat Nederland „iets mocht bezitten als het Duitsche Archaeologische „Institut of de Fransche Ecole de Rome'' waarvoor hij „de sympathie en de medewerking" der regeering had ingeroepen, die wensch werd ook nu weder door hem uitgesproken. Op de regeering viel niet te rekenen, dit was duidelijk gebleken. Wij besloten dus tot een anderen weg. Met de Heeren H. F. Kol uit Utrecht en wijlen W. J. Geertsema uit Amsterdam werd door ons de mogelijkheid overwogen om iets van dien aard hier te lande tot stand te brengen. Zoo ontstond het „Philologisch Studiefonds" voor leerlingen der Nederlandsche Universiteiten, die een tijd lang voor hunne studie in Italië of Griekenland verblijf wilden houden.
In de vijf jaren, dat de Vereeniging bestaan heeft, heeft



Van der Vliet er als Secretaris krachtig voor gewerkt en uit de verslagen en de brieven door de Nederlandsche Stipendiati aan den Secretaris gezonden, blijkt, hoe hij in alles wat zij daar verrichtten groote belangstelling toonde en eene levendige briefwisseling met hen onderhield.
Trouwens archaeologie trok hem, ook reeds in vroeger jaren, zeer sterk aan; was niet bij een zijner leerlingen van het Haarlemsch gymnasium, later zijn groote vriend, Mr. A. E. H. Goeicoop, door Van der Vliet's opwekkend woord de belangstelling in de archaeologische studie ontwaakt, die dezen thans beweegt om met ruime middelen hoogst belangrijke opgravingen mogelijk te maken.
Van der Vliet heeft het geluk gehad dat zijne leerlingen van hem hielden en hem waardeerden. Hij verdiende het ten volle. Hij had een warm hart voor hen en wilde geven wat hij kon geven. En hij kon veel geven, want hij gaf uit een rijk gemoed en beschikte over uitgebreide kennis.
Die kennis werd ook door zijne vakgenooten gewaardeerd. In 1898 werd hij tot lid van de „Société de Linguistique de Paris" gekozen, en in 1903 nam de „Koninklijke Academie van Wetenschappen" hem onder hare leden op.
Na 1900 was zijne werkkracht gebroken; de kwaal, die den 17<Jen jUni een einde aan zijn leven maakte, verlamde zijne krachten, maakte hem moedeloos en slechts enkele malen flikkerde de oude humor weder op.
Zoo kon hij, toen „Vox" en „Minerva" hem een bijdrage voor het Feestnummer van het Lustrum in 1901 vroegen, hun verzoek niet afslaan. Aan die laatste krachtsinspanning danken we nog de twee diep weemoedige gedichten „Vespera" en „Maskerade", rijk aan poëzie, op nieuw zijne groote technische vaardigheid bewijzend. Het laatstgenoemde, een terugslag op zijn opstel in de „Vox" van 1870, eveneens „Maskerade" getiteld, eindigt hij, in



somber voorgevoelen zinspelende op ,,'t Nooit gevreesde" dat voor hem zoo spoedig komen zou:
„'t Speelt weer op ter Maskerade 'k Hoor in 's pijpers schelle wijs In der vedels smeltend zingen In der horens klankgolfkringen Doodenmarsch me in d'ooren dringen En bazuinen klinken grijs;
't Feestlijk lied werd Nornenwijs."
Van der Vliet heeft in zijn leven als docent en hoogleeraar gegeven wat hij als student, als jong doctor beloofde.
Laat mij aanhalen wat een Duitsch recensent in het Literarische Centralblatt van 187(3 schreef naar aanleiding zijner dissertatie: „Der Verfasser dieser Schrift, der aber „keineswegs zu fürchten braucht unter die kritischen „„Catelli" gerechnet zu werden, sucht die einzelnen Schïi„den nach meist richtig aufgestellter Diagnose auf durchaus „rationellem Wege zu heilen und hat mit seinen Curen „meist Glück. Einige Emendationsversuche erinnern durch „den bei der Einfachheit der angewandten Mittel zuweilen „überraschenden Erfolg an Cobets Virtuositat." Een scherpe blik, helder oordeel en vernuft, deze zijn Van der Vliet bijgebleven.
In zijn laatsten arbeid, zeer kort voor zijn dood zijn vrienden toegezonden, in do levensbeschrijving van C. M. Francken, zijn voorganger, noemt hij dezen „eenen man van singulier verstand, geleerdheid, arbeidskracht, plichtgevoel en rechtschapenheid". Deze woorden kunnen wij met gerustheid ook van hem zeiven zeggen en er bijvoegen wat ook een zijner vrienden van hem schreef: „een goed en sympathiek man is van ons gegaan", een man met vromen godsdienstzin en een hart vol liefde voor zijn naasten.
J. H. Gallée.