Herinnering aan
15 januari 1906.















TT
11 ER INN KRING AAN
15 JANUARI 1906.







Hëmnnkring aan
15 JANUARI 1006.















Ter voldoening aan den wensch, die van vele zijden werd uitgesproken, wordt liet verslag van de feestviering op 15 •Januari 1906 bij gelegenheid van de opheffing van het Ziekenen Ondersteuningsfonds, zooals het werd opgesteld door den Voorzitter van dit Fonds, IX W. i>e Goede de Koninc, en aangevuld met de gehouden toespraken, die tijdens de vergadering op loffelijke wijze stenografisch werden opgeteekend door den zetter J. O. Kaab, hierbij ter herinnering aan dezen welgeslaagden feestavond aan de deelnemers aangeboden door
den '^Directeur der ïlqemeene Landsdrukkerij.







't Was 17 April 1905.
Aan den avond van dien dag had een buitengewone vergadering van het Zieken- en Ondersteuningsfonds plaats, waarin door den Regeeringscomnrissaris, namens den Minister van Binnenlandsche Zaken, de vraag aan <le orde gesteld werd of de leden bereid waren, bij opname in het Burgerlijk Pensioenfonds, het Zieken- en Ondersteuningsfonds op te heffen en de gelden in 's Rijks schatkist te storten.
Onder luiden bijval was die vraag toestemmend beantwoord.
En blijkbaar onder den indruk van de gedane mededeelingen wekte de Voorzitter in zijn slotwoord de dichters en zangers op, hun gaven en krachten te willen dienstbaar maken aan de laatste vergadering, ten einde deze een feestelijk karakter te geven.
Dat opwekkend woord heeft doel getroffen.
Den volgenden dag werden besprekingen gehouden en eenige dagen later werd een feestcommissie gekozen.
Haar taak was, in overleg met het bestuur, de feestvergadering voor te bereiden, en een plan te ontwerpen voor een huldeblijk aan den Regeeringscommissaris.
Met groote voortvarendheid toog de commissie aan den arbeid. De tijd, waarover zij beschikken kon, was uiterst kort.
Indien de wet, zooals verwacht werd, 1 Juli 1905 zou in werking treden, zou spoedig daarop de feestvergadering moeten plaats hebben.



Die verwachting werd niet verwezenlijkt.
De wet, hoewel ingediend, kon niet meer in behandeling genomen worden.
Daarmede was de zaak voor onbepaalden tijd uitgesteld.
Groot was aller teleurstelling, groot de vrees, dat uitstel misschien tot afstel leiden zou.
En de feestcommissie?
Voor haar had die teleurstelling een goede keerzijde. Zij kreeg over meer tijd te beschikken.
En dien tijd heeft zij uitmuntend besteed.
Plannen werden gemaakt en verworpen, beraadslagingen gehouden, wenken gegeven, inlichtingen ingewonnen 
1 Januari trad de wet in werking.
De teleurstelling van straks deed de blijdschap over dit heugelijke feit toenemen. De commissie was inmiddels gereed gekomen.
Haar plannen mochten de goedkeuring van bestuur en leden verwerven, en de feestvergadering werd bepaald op 15 Januari.
Eindelek brak die dag aan. Nooit te voren was zoo reikhalzend naar een vergadering uitgezien als thans.
Aller verwachting was hoog gespannen.
Van de feestcommissie niet het minst. Zouden de genomen maatregelen voldoende blijken ? Zou er ten laatste niets verzuimd zijn, dat van nadeeligen invloed op de vergadering kon wezen ?
Het is avond.
De arbeid is vroeger dan gewoonlijk neergelegd. In de lokalen der drukkerij is het doodstil. Geen gestamp van machines, geen eentonig getik van letters dat de stilte verbreekt.
Overal een diepe rust.
Maar ginds, in liet lokaal der „Vereeniging", heerscht groote bedrijvigheid.
De gezellige, schitterend verlichte en met groen en bloemen versierde zaal wordt langzamerhand gevuld.
De genoodigden en leden nemen de voor hen bestemde plaatsen in.
In de antichambre worden Mr. J. B. Kan, de Regeerings-



commissaris en zijn familie ontvangen door liet bestuur en de feestcommissie.
Aan mevrouw Van Woerden en haar dochter worden bloemruikers aangeboden, die dankbaar worden aanvaard.
Vriendelijke dames schenken thee, en inmiddels worden de verschillende medewerkers aan de heeren Mr. Kan en Van Woerden voorgesteld 
Daar slaat het 8 uur, het uur van aanvang. De bestuursleden begeven zich naar de zaal en nemen hun zetels aan de bestuurstafel in. De Voorzitter neemt, als het gegons van stemmen bedaard is, het woord en zegt:
„Geachte Vergadering.
De Voorzitter staat reeds bij den aanvang voor een moeilijk geval. Hij kan de vergadering nog niet openen, en moet toch een enkel woord in het midden brengen. Een verzoek is het, waaraan, naar hij vertrouwt, door U allen wel zal worden voldaan, om, zoodra de Chef van de Afdeeling A. /. C. van Binnenlaudsche Zaken, Mr. .J. B. Kan, en de Directeur der Algemeene Landsdrukkerij, de heer H. C. van Woerden, met Echtgenoote en Dochter de zaal binnentreden, aan te heffen het in het programma afgedrukte welkomstlied."
De deuren der antichambre worden geopend en Mr. Kan, de Directeur en Familie treden de zaal binnen.
Alle aanwezigen zijn van hun zetels opgerezen en heffen het welkomstlied aan.
Plechtig weerklinkt het:
„Welkom! Welkom! Ed'le Mannen,
Gij hebt onze zaak beslecht."
Zichtbaar onder den indruk nemen de aldus verwelkomden plaats.
De Voorzitter spreekt daarna de volgende openingsrede uit:
„Hoogedelgestrenge Heer Kan, Hooggeachte Heer Directeur.
Ik acht mjjzelven gelukkig, U in deze ure, namens allen, hier tegenwoordig, het welkom te mogen toeroepen. Dat blijd-



schap en dankbaarheid ons hier te zamen brengt, heeft het U toegezongen lied U reeds vertolkt, en ik mag mij, na het welkomstlied , dan ook wel ontslagen rekenen van den plicht U te zeggen, hoezeer wij ons verheugen, U thans in ons midden te zien. Welsprekender, gevoelvoller, hartelijker, dan wij het hebben uitgesproken in ons lied, kan ik het stellig niet.
Opmerkelijk is het, dat deze vergadering met een jubellied is begonnen. Dat is, geloof ik, gedurende het 29-jarig bestaan van het Zieken- en Ondersteuningsfonds nimmer geschied. Klaagliederen zijn er aangeheven, telkens weer, jubelzangen nimmer. Zoo is deze vergadering dus goed begonnen en daarom mag ik de hoop wel uitspreken dat het inderdaad een feestvergadering zal worden , in den vollen zin des woords.
Een feestvergadering? Kan daarvan eigenlijk wel sprake zijn, nu wij te zamen gekomen zijn om het fonds „te begraven"? Zeker, als we letten op wat eendrachtig samenwerken heeft tot stand gebracht, op de groote voordeelen die verkregen zijn, dan kunnen wij niet anders dan feestvieren en onze dankbaarheid uitspreken! Blijve deze ure bij U in aangename herinnering, en een spoorslag om, gelijk tot hiertoe, Uw gaven en krachten te wijden aan de belangen der Algemeene Landsdrukkerij, aan de belangen ook van allen, die daar werkzaam zijn.
Maar ook U moet ik begroeten, dames en heeren, met onderscheidene titels, die gij mij vergunt thans niette noemen. Weest hartelijk welkom aan deze plaats. Gij ook, leden metUwechtgenooten en genoodigden. Één wensch dringt zich bij mij vooral op den voorgrond, deze, dat er hedenavond een blijde, ongedwongen toon heerschen zal, gevolg van een vroolijke, opgewekte stemming. En dat straks allen een aangename herinnering zullen medeuemen aan een welgeslaagden feestavond. Dat zal het loon zijn van de feestcommissie, die veel moeite en zorg aan de voorbereiding en regeling heeft besteed.
Er is mij gevraagd of hedenavond de bepaling gold, dat wie de vergadering niet bijwoonde, f 0,25 boete had. Ik had heel best ja kunnen zeggen, omdat stellig niemand wegblijven zou. Mi lar al wenscht het bestuur deze bepaling ditmaal niet toe te passen, het heeft een nieuwe bepaling gemaakt, die ik bij deze plechtiglijk afkondig: „Alle aanwezigen, die geen opgewekt of



vroolijk gezicht zetten, allen, die door een boos gezicht de feestvreugde verstoren, worden veroordeeld tot betaling van f 0,25 boete." Tk twijfel niet of de geheele vergadering keurt deze bepaling goed. Er is reden te over om blijde te zijn, en onze blijdschap moet op deze vergadering baar stempel zetten.
Wij zullen nu overgaan tot liet afloopen der agenda.
Aan de orde zijn de notulen van twee vergaderingen, dan volgt het jaarverslag en eindelijk het verslag van den penningmeester. Maar, zegt ge misschien, is dat nu een traktatie op een feestvergadering ?
Stil maar, het feest komt straks. Maar ons reglement, onze „grondwet" schrijft dit voor. Er is echter wel een mouw aan te passen.
Geven bestuur en leden dispensatie van de voorlezing der notulen, 9 folio bladzijden, klein geschreven? (Applaus.) Dan worden die notulen goedgekeurd en de secretaris bedankt voor de „voorlezing".
Nu is het jaarverslag aan de beurt. Wenscht iemand hiervan voorlezing? Iets te vragen, op- of aan te merken? Gelooft men dat het bestuur zijn plicht heeft gedaan? Gelooft iemand dat er iets in staat, wat niet juist is ? Niemand ? (Applaus.) Dan zeggen wij den secretaris dank voor het maken en .voorlezen" van het jaarverslag.
Wij gaan thans over tot de „geldquaestie." Verlangt iemand voorlezing van het financieel verslag met zijn dorre cijferreeksen ? Of willen wij onzen penningmeester die moeite besparen? (Applaus.) Dan danken wij den penningmeester voor zijn trouwe zorg en nauwkeurig beheer.
Van punt 5°. kan echter geen dispensatie worden verleend. Ik benoem dus een commissie voor het nazien der rekeningen verantwoording, en noodig haar uit, niet van avond, maar op een nader te bepalen tijd, zich van de haar opgedragen taak te kwijten.
De behandeling van het laatste punt wensch ik, om goede redenen, tot straks aan te houden.
Thans moet ik 1 nog mededeelen, dat van Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken een schrijven is ingekomen in antwoord op onze uitnoodiging, aan Zijne Excellentie gericht, om deze vergadering te willen bijwonen.



Tot ons leedwezen kunnen wij daardoor Zijne Excellentie thans niet persoonlijk onzen dank betuigen. Het bestuur hoopt •lat echter later te doen.
De brief luidt als volgt:
De uiting van dankbaarheid in Uw nevenvermeld schrijven wordt door mg op hoogen prijs gesteld. Waar de belangen ook van het personeel der Algetneene Landsdrukkerij mij na aan het harte gaan, hoop en vertrouw ik. dat zij mogen blijken door de thans tot stand gekomen wettelijke maatregelen zooveel mogelijk te worden bevorderd. Maar hoe sympathiek mij het karakter van de door U aangekondigde vergadering ook moge wezen, ik zal verhinderd zijn die bijeenkomst bij te wonen, vermits dringende ambtsbezigheden mij daartoe geen tijd vrijlaten.
De Minister vitn Biniienliiiiilxrhe Zulten,
(ir. ;,.) P. RINK.
Ifet Zangkoor stelt zich nu op het podium op en heft het door den heer M. H. van 't Kri'is gecomponeerde en door hem gedirigeerde «Dank- en jubeltonen" aan, dat opgewekt en met gloed gezongen, de feeststemming niet weinig verhoogt en een daverend applaus ontlokt. Luid gejuich weerklinkt bij de aanbieding aan den componist-dirigent van een lauwerkrans, een welverdiende hulde voor zijn groote hulpvaardigheid en belangelooze medewerking.
De kalmte is teruggekeerd. De Voorzitter neemt in den katheder plaats en houdt de volgende feestrede:
„Geachte Vergadering.
Het is mij een groot voorrecht hedenavond in dit feestlokaal, in deze feestelijke ure, voor een feestelijk gestemd publiek, als feestredenaar de feestrede te mogen uitspreken. Het programma vermeldt: „feestrede door den Voorzitter". Als nu iemand,die een feestrede houdt, daardoor ook tot „feestredenaar" verheven is, dan moet ik erkennen dat die weidsche titel mij den moed doet ontzinken. Immers, het kan de bedoeling niet zijn, den klemtoon op „ naar" te leggen. Maar als gij mij nu beloven wilt, niet den nadruk op „rede", maar op „feest" te leggen,



< 1 siti grijp ik weer moed. Immers, op een feest ziet men niet al te scherp toe en kan er, wat redevoeringen aangaat, wel wat bij door.
De mij opgelegde taak is verre van gemakkelijk, omdat ik, nu de dank- en jubeltonen, zoo welluidend en vol, zijn weggestorven, toch ook een jubellied moet aanstemmen.
Goetiie heeft gezegd: „Ieder spreekt zijn eigen taal". Welnu, als dan betgeen ik zeggen ga geen wartaal of vleitaal, noch lippentaal, maar hartetaal is, dan steek ik vrijmoedig van wal, omdat, volgens de Ouden, bet hart welsprekend maakten ik inderdaad uit de volheid van mijn hart zal kunnen spreken. Maar daarbij vergete men niet het woord van Beets :
.Verwacht van 't volle hart geen woordenovervloed;
Het gulst met woorden is het lediqe gemoed."
Allereerst wensch ik dan een blik achterwaarts te richten. En dan is er in mij iets van de stemming van den bergbeklimmer, die langs diepe ravijnen en gapende afgronden den bergtop heeft bereikt. en nu terugziende op den afgelegden weg nog eens de bezwaren doorleeft, waarmede hij te kampen liad, om dan eindelijk bij de beschouwing van het sclioone panorama, dat zich aan zijn voet ontrolt, de groene landouwen en klaterende bergstroomen, de liefelijke dorpen en diepblauwe meren, in jubel uit te barsten.
Terugzien. Daar staat vóór mij, zwart, koolzwart, het jaar 1828, waarvan , geloof ik, niemand der bier aanwezigen meer heugenis heeft. In dat jaar trad het Ministerie-maktignac op, dat slechts 8 maanden bestond, lang genoeg echter om veel kwaad te stichten ter Algemeene Landsdrukkerij. Toen werd bepaald, dat de werklieden aan die inrichting niet meer deelgerechtigd zouden zijn aan het Burgerlijk Pensioenfonds. Dat is spoedig gezegd, maar deze korte mededeeling besluit een zee van ellende in zich. Het zegt niets minder, dan dat de oude, afgeleefde werklieden van den Staat aan armoede en ellende ten prooi werden overgelaten.
Moet ik dat .voorheen" en ,thans" kenschetsen, dan geeft, meen ik, een plaat, door een onzer opgehangen in het lokaal waar de feestcommissie vergaderde, dien toestand nauwkeurig weer.
Die plaat, reclame voor een levensverzekeringmaatschappij »



stelt twee levenswegen voor. Op den eenen weg, die naar een bergtop leidt, baden de wandelaars zich in bet zonlicht en wandelen met luchtigen tred voort; verzekerd staat daaronder. De andere weg voert naar de diepte en verliest zich in de duisternis; moeizaam gaan de daarop wandelenden voort; onverzekerd staat daaronder. Ziedaar bet „voorheen" en „thans". Mocht ik den bezitter van die plaat een goeden raad geven, het zou deze zijn: zet onder dien zonnigen weg ,15 Januari 1906", en onder dien donkeren weg „1828". (Applaus.)
1828. Een donkere tijd. Wij kunnen ons dat niet indenken, wij, die leven in een tijd, waarin de Staatszorg zich zoo ver uitstrekt, en over Staatspensionneering, Staatsexploitatie en wat al niet meer gedacht en gesproken wordt. De Staat, van wien thans alles verwacht wordt, en die straks de Al-Vader worden zal. Wat een verschil met 1828, toen de Staat zich in het geheel niets van haar werklieden aantrok! Die werden, als zij hun beste krachten aan den arbeid hadden gewijd, als zij grijs geworden waren in den dienst, overgelaten aan de weldadigheid hunner kameraden. En dat was pijnlijk, omdat zy tot hiertoe hun eigen brood hadden verdiend en onafhankelijk geweest waren.
Maar ook in dezen donkeren nacht glinstert een ster.
Die kameraden hebben gedaan wat de Staat verzuimde. Van hun karig loon stonden zij iets af om hun kameraden niet in volslagen armoede te doen wegkwijnen. Een eeresaluut voor hen, omdat zij daardoor een heerlijk werk verrichtten en in zekeren zin hebben voorbereid wat later tot stand gekomen is.
1828—1906. Daartusschen ligt een tijdperk van 78 jaren. Dat tijdperk in zijn geheel na te gaan, zou te ver voeren en denkelijk was ik dan morgenochtend nog niet gereed. Gedurende 49 jaren, tot 1875, is het personeel zonder steun gelaten. In 1876 echter werd door Minister Heemskekk het Zieken- en Ondersteuningsfonds opgericht, dat 1 December 1876 in werking trad, en waarvan wij nu de uitvaart bijwonen. 29 jaar beeft het bestaan en veel, zeer veel nut gesticht. Hij alle gebeurtenissen stil te staan, kan niet in Uw bedoeling liggen. Maar ik acht het mijn plicht U in herinnering te brengen de namen der eerste bestuurders: J. P. Vos, als president, P. van Pijlen, als eerste-, W. F. Pfeiffkb,



als tweede-secretaris, F. O. Mulder, penningmeester en H. Veebeek Wolthcys, J. F. Litnenburg en J. H. Bkoer van Dijk als commissarissen. Inzonderheid de beide eerstgenoemden verdienen onzen bijzonderen dank.
Ja, als ik U hier voor mij zie zitten, geachte oud-Voorzitter, dan gevoel ik hoeveel deze avond U moet te zeggen hebben, nu verwezenlijkt is een ideaal, dat altoos onbereikbaar scheen. Is het U niet gegeven, thans deze feestvergadering te leiden , omdat Uw leeftijd U noopte Uw pensioen aan te vragen, toch zult gij U verblijden met de blijden en U verheugen over het feit, dat wij heden gedenken. Gij hebt niet Uw medebestuurders in de duisternis geleefd, wij, de tegenwoordige, mogen ons verheugen in het licht. Gij hebt gearbeid op hoop tegen hoop. Telkens teleurgesteld, hebt gij en Uw medebestuurders aangehouden. volgehouden, hoewel slechts een enkele maal een stap in de goede richting werd gedaan. Daarom worde nu de moed geprezen, de volharding geroemd van hen, die trots hinderpalen en bezwaren, het doel uiet uit het oog verloren hebben.
Ja, óók het verleden spreekt. Van trouw en van toewijding. Inderdaad, er is niet vergeefs gearbeid. De waarheid wordt thans weer bevestigd: „In 't verleden ligt het heden!" Als wij heden feestvieren, dan moet worden erkend, hoe in 't verleden het fundament is gelegd, waarop het schoone gebouw van 't heden is opgetrokken. Ja, wel mogen wij met dankbaarheid de oude garde herdenken, die als Napoleons garde, de leuze aanhief: „De garde sterft, maar geeft zich niet over."
Zij gaf zich niet over, en den strijd niet op. (Applaus.)
Een nieuwe dag lichtte voor ons aan, 1 Juli 1902. Wat zou die dag ons brengen? Wie zou het zeggen? Zou het oorlog of vrede zijn, samenwerking of tegen werking? Wij wisten het niet.
Toen tradt gij, mijnheer de Directeur, in ons midden op. Onbekend, èn onbemind. Hoe kou het anders?
Toen verhoudt gij U aan een inrichting, die U onbekend, aan een personeel, dat U vreemd was.
Een gedenkwaardig oogenblik, waarin door U woorden werden gesproken, ernstig, gloedvol; waarin idealen werden geopenbaard, verheven, grootsch.



Gij steldet ons Uw opvatting van Uw taak voor, een opvatting, degelijk en schoon. Wij stonden daar en luisterden, niet als vrienden nog, toch als vijanden ook niet. Wat wy hoorden, klonk ons als heerlijke muziek in de ooren, als tonen uit een onbekend land. Het ging ons als dien gevangene, die vele jaren in een donkeren kerker beeft gezucht en al dien tijd het zonlicht niet heeft aanschouwd. Als het uur zijner bevrijding slaat, en hij, uit zijn cel naar buiten geleid, in 't volle zonlicht komt, slaat hij de oogen neer, en vraagt zijn geleider hem naar «ie cel terug te brengen, omdat hij het zonlicht niet meer verdragen kan. Zoo ging het ons ook. Wij waren aan liefelijke woorden niet gewend, en die hooge idealen verbijsterden ons. Geen wonder, dat de ouderen het hoofd schudden en zeiden: „Er zal wel niet veel van komen!" Eu wij,jongeren, geloofden dat ook. Immers „zooals de ouden zongen, pijpen de jongen", zegt het spreekwoord. Als straks de strijd kwam, als er bezwaren rezen, dan ja, wij wisten liet bijna zeker, dan zonden
liet woorden blijken te zijn, oprecht gemeend, maar toch 
woorden !
Na die eerste maal tradt gij meermalen in ons midden op. Uit Uw woorden sprak de vurige begeerte, betere toestanden in het leven te roepen , sprak een onverzwakt vertrouwen in de mogelijkheid van de verwezenlijking Uwer idealen. „Draagt elkanders lasten", hebt gij ons toegeroepen. Dat was solidariteit. Hoe wordt dit woord in onzen tijd vaak misbruikt en heeft het voor velen geen andere beteekenis dan „ deelt elkanders lusten". En dat is zoo moeilijk niet. Maar de keerzijde van de medaille, het „draagt elkanders lasten", wil men meestal niet. Dat is wèl moeilijk.
„ Draagt elkanders lasten ". Dat was U geen leus voor de leus, maar een devies, waaronder gy arbeiden en strijden wildet. Daar stond het, hoog boven liet gelijkvloersche leven uit, en getuigde van een verblijden met de blijden, ook van een treuren met de treurenden, en weenen met de weenenden. Dat was het schoone beginsel, dat Uw arbeid bezielen, Uw daden beheerschen zou!
Toen is er met ons iets wonderlijks gebeurd. Langzaam is







\



de schijnbaar verstorven hoop verlevendigd en de verloren idealen stonden weer voor ons, bleek eerst, als spookgestalten , inaar langzaam kregen zij leven en kleur. Wij vatten weer moed. Gelukkig, wij hadden weer idealen, hoopten weer, de toekomst verhelderde.
Zeker, de mensch kan van idealen niet leven, maar geen idealen te hebben, geen verwachting meer van de toekomst, «lat is de dood.
Gij, mijnheer de Directeur, hebt ons weder idealen gegeven, een doel, dat wij konden najagen, het geloof' in de toekomst.
Maar meer dan dat is ons door U geschonken. Door Uw optreden is ook één onzer idealen verwezenlijkt, op ongedachte wijze. 0, ik weet het, gij wijst dien lof' terug en zegt: „Ik heb het niet alleen gedaan". Wij weten dat. Van den aanvang af hebt gij ons gewezen op hen, die U gesteund hebben, ja zonder wier krachtige hulp al Uw arbeid zou te vergeefsch geweest zyn. Neen, wij vergeten die namen niet. Hulde, dankbare hulde brengen wij aan den vorigen Minister van Binnenlandsche Zaken, Dr. A. Kuypek, wiens hart zoo warm voor ons en onze belangen klopte , en door wien de wet werd ingediend , maar ook niet blijdschap huldigen wij den tegenwoordigen Minister, die onze wet heeft overgenomen en die blijkbaar in zorg voor onze belangen voor zijn Ambtsvoorganger niet onderdoet.
Maar bovenal mogen wij niet vergeten den Chef der Afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit, die thans aan Uw zijde gezeten is. Door zijn bereidvaardigheid, door zijn hulp is tot stand gekomen wat een oorzaak werd tot feestvieren. Ja, Hooggeachte Heer Mr. .1. B. Kan, ik breng U hier namens allen onzen diepgevoelden dank. en moge het bloemstuk, dat op de tafel prijkt, een stille tolk onzer groote erkentelijkheid zijn. Uw mede-, Uw samenwerking met onzen Directeur heeft een grootsch werk doen tot stand komen. Wij, ik herhaal het, verheugen ons over Uw tegenwoordigheid hier. Deze feestvergadering blijve U een aangename, blijde herinnering aan onze groote dankbaarheid. (Applaus.)
Zooeven is mij een brief ter hand gesteld van den 2de-secretaris,



die, tot zijn 011 ons leedwezen, door ernstige ziekte deze vergadering niet kan bijwonen. Hoewel aan den Regeeringscomniissaris gericht, is het ongetwijfeld de bedoeling dit schrijven hier voor te lezen.
Het is vergezeld van een kaart, waarop in sierlijke letters: .Draagt elkanders lasten."
Bewijst dit schrijven, hoezeer onze zieke vriend met ons medeleeft, de bijgaande kaart getuigt hoe dit woord bij hem weerklank gevonden heeft.
De brief luidt aldus:
Jfoogedelijeslr. lieer!
Met herinnering aan het eerste woord, in de eerste samenkomst niet het personeel door U, Hoogedelgestrenge, gesproken, zij het ondergeteekende vergund, zeker namens zijn collega's, mede als hij door ziekte helaas verhinderd tegenwoordig te zijn. voor alles wat door U, Hoogedelgestrenge, in ons belang verricht is, met hooge waardeering onzen hartelijken dank, zij het schriftelijk, toe te roepen in deze zoo met recht feestelijke ure.
Uw dienst tv. dienaar,
(ll'. ff.) J. VAN DER BüRGH.
Nog altijd wacht het laatste punt van de agenda op afdoening. Daartoe wil ik thans overgaan.
Vooraf een enkel woord.
Daar komen in het leven van een mensch nu en dan oogenblikken, heilige oogenblikken! Hoogtijden zijn het, waarop de hemel onbewolkt is en alles ons tegenlacht. En de herinnering daaraan blijft ons immer bij.
Toch verbleekt die herinnering. Zooals door den tijd de familieportretten verbleeken en na vele jaren de gelaatstrekken onzer geliefde verwanten bijna niet herkenbaar meer zijn, zoo gaat het ook niet de herinnering aan die hoogtijden, 't Leven is zoo druk, zoo veel is er dat onze aandacht vraagt. En daarom zal de herinnering aan dezen feestavond ook verbleeken en de indruk, door deze vergadering gewekt, verflauwen, 't Kan niet anders.



Ja, wel staat daar een monument in onze harten. Een monument, dat de tijd niet zal sloopen, en waarvan hij de namen, daarop gegrift, niet zal uitwisschen.
Als straks in het huisgezin van een onzer kameraden de dood binnentreedt, die ontzaglijke, vreeselijke dood, en de man en vader wordt weggenomen, de steun van liet gezin , dan zal de naam van hen, aan wie wij in de eerste plaats het heuglijke feit, dat thans door ons herdacht wordt, te danken hebben, ook daar, bij gesloten vensters, bij zwaren rouw en groote smart, met dankbaarheid door weduwe en weezen worden genoemd. E11 dat zal een heerlijke lofspraak zijn.
Maar in het hart van de leden leefde de wensch U een stoffelijk bewijs hunner dankbaarheid te geven , een stille getuige, die dag aan dag , U, mijnheer de Directeur, zou spreken van wat thans ons hart vervult, Uw herinnering gedurig zou verlevendigen aan wat thans door U wordt doorleefd.
Het is mij een groot voorrecht U dat bewijs onzer hulde te mogen overhandigen.
Ik wend mij dus tot den Regeeringscommissaris.
Onlangs zeide iemand tot mij: gij zijt „de voorzitter in liquidatie". Dat is zoo. Ik heb in die hoedanigheid de eer mij te richten tot den „Regeeringscommissaris in liquidatie".
Allereerst moet ik U dank zeggen voor datgene wat door U voor het Fonds is gedaan. Maar kan ik dat wel met een gerust geweten doen? De Regeeringscommissaris is geroepen de belangen van het Fonds voor te staan , den bloei te helpen bevorderen. Eu deze Regeeringscommissaris? Heeft hij niet niet alle kracht gewerkt 0111 het Fonds den doodsteek te geven ? Is dat gehandeld in overeenstemming met het Reglement?
Maar nu er reeds „dank- en jubeltonen" aangeheven zijn , en allen hier blijkbaar in feestelijke stemming verkeeren , wil ik maar liever geen dissonant doen hooren. E11 gaarne erkennen wij allen, dat de opheffing van liet Fonds in ons belang was. (Applaus.)
Hebben wij U, Mr. Kan, onze hulde gebracht door een bloemstuk, het sprak wel vanzelf, dat wij onzen Directeur een afzonderlijke hulde brengen wilden. Met hem leven en arbeiden wij , moeten wij lief en leed deelen.



Ziedaar wat wij U wenschen aan te bietten: een groot boek, een kunstwerk. Geen boek niet verschillende lettertypen , die zult U er genoeg hebben. E11 toch ook wel met verschillende lettertypen. Want dit album bevat de namen van al de leden van liet Zieken- en Ondersteuningsfonds. Zij het U een blijde herinnering, en spreke het nog vele jaren tot U van onze groote dankbaarheid. Dit album is de samenvatting van al onze dank- en jubeltonen, de uiting van wat leeft i" ons aller hart.
En wat voor U de waarde nog verhoogen zal is dit, dat de uitvoering geschied is door leden van het personeel del* Algeineene Landsdrukkerij , en zonder dat U het wist, ook voor een deel op die inrichting zelve.
Aanvankelijk heb ik gedacht veel voor de Landsdrukkerij bedorven te hebben. Onlangs bij Mr. Kan zijnde — U moogt nu wel weten dat ik zonder Uw voorkennis een enkele maal met dien heer gesproken heb — overhandigde ik hem ons programma, waarvan hij de uitvoering prees, onder opmerking dat hij meende dut de Landsdrukkerij niet in het bezit was van materieel dat zulk een uitvoering mogelijk maakte. Ik dacht, misschien komt nu voortaan de post voor aanschaffing van materieel te vervallen , maar als Mr. Kan 1111 het drukwerk uit het album ziet, dan verdwijnt die post zeker van de begrooting.
Laat mij nog iets van dit album zeggen.
Op de eerste bladzijde staat een photographie van den gevel van het gebouw en Uw woning. Wanneer straks het nieuwe gebouw verrezen en betrokken zal zijn, dan zal deze photo U ongetwijfeld herinneren de aangename en de wellicht ook minder aangename uren, daar door U doorleefd.
De volgende bladzijde draagt Uw devies „Draagt elkanders lasten" en daaronder een teekening van den Hofvijver en het bekende „torentje" waarboven een gouden ster oprijst, als symbool, dat van daar de victorie begint.
Dan volgt de opdracht, die aldus luidt:
„Als blijk van groote erkentelijkheid van de leden van het Zieken- en Ondersteuningsfonds, wordt dit albui» den Hoogedelgestrenge!! Heer H. C. van Wokrdkn dankbaar











opgedragen, ter herinnering aan ilen dag, waarop vooral door zijn onvermoeide pogingen, de leden deelgerechtigd werden in het Weduwen- en Weezenfonds voor Burgerlijke Ambtenaren, en als gevolg daarvan het Zieken- en Ondersteuningsfonds werd opgeheven, 's Gravenhage I Januari
MDCCCCVI."
Iedere bladzijde spreekt voor zich zelf: op sommige prijken de attributen der typographie; andere zijn in antieken of modernen stijl bewerkt.
Laat mij U nog de laatste spreuk voorlezen, zoo naar waarheid kenschetsend den toestand van voorheen en thans:
„In het leven komen bezwaren die er uitzien alsof zij nooit voorbij zullen gaan. De nacht en de storm zien er uit, alsof zij altijd zullen duren, maar de kalmte en de morgen kunnen niet tegengehouden worden."
Ja, zoo was het. Wij dachten dat er nimmer een morgenstond aanbreken, het altoos nacht blijven zou. Maar ziet, de morgen is aangelicht, en een nieuwe dag is aangebroken , een dag van licht en vau vreugde.
Dit album bevat verder den tekst der liederen en de wet, benevens een motief uit de compositie , door den heer M. H. van 't Kruys er in geschreven. Hem thans onzen oprechten dank voor zijn vriendelijke medewerking.
E11 het laatste woord in dit album mag ik niet vergeten:
„Waar „'thart" zich tot den arbeid zet,
Besturend hoofd en hand,
Daar komt — tot „liooger vlucht" belet — Het „mooglijke" tot stand.
De vervaardigers."
Hoe het hun mogelijk geweest is met de weinige hulpmiddelen dit kunstwerk tot stand te brengen , is onbegrijpelijk. Zij hebben inderdaad het onmogelijke mogelijk gemaakt. Hun namen mag ik niet verzwijgen.
Onze vriend, de drukker J. H. Littooy , heeft het gecalligrapheerd; dankbaar zijn wij het hem te hebben toevertrouwd en



wij verheugen ons, hem in ons midden te hebben; maar dit werk beschouwende, zou ik geneigd zijn te zeggen: -hij had iets anders moeten worden
In de tweede plaats noem ik den heer J. J. Scherphof, meesterknecht der binderij. De feestcommissie was reeds met iemand in overleg getreden om den band te vervaardigen, toen de heer Scherphof zich bereid verklaarde dat werk te doen. De feestcommissie stemde dadelijk toe en wij hebben er geen berouw van. Hij heeft zich meesterlijk van zijn taak gekweten. Ik wilde bijna zeggen: „hij had wat anders moeten worden", maar neen, ik geloof dat hij voor dit werk is in de wieg gelegd. En de étui, door hem vervaardigd, is, naar mij van bevoegde zijde verzekerd is, om den mooien ronden rug op zich zelf reeds een kunststuk. Al komt dit werk voor hem niet eiken dag voor, het is ook voor de Landsdrukkerij een eer zulk een vakman onder haar personeel te tellen.
De heer S. Louwerse, meesterknecht der drukkerij, heeft zich met de uitvoering van het drukwerk belast. Ook hij heeft aanspraak op onzen lof voor de keurige uitvoering en op onzen dank voor zijn bereidvaardigheid.
De namen te noemen van allen, die op eenige wijze aan dit album hebben medegewerkt, zou mij te ver voeren; de geheele feestcommissie heeft zich met de samenstelling onledig gehouden. Allen betuig ik hierbij onzen hartelijken dank.
Ik wensch U dit album thans ter hand te stellen, mijnheer de Regeeringscommissaris „in liquidatie", onder herinnering aan het .Tempora mutantur", de tijden veranderen. Zij zijn veranderd. Maar dit woord gelde nimmer van de goede verstandhouding die er thans bestaat tusschen U en Uw personeel, gelde nimmer van de liefde, gelijk zij zich heden uitsprak, gelde nimmer van de toewijding en trouw, waarvan deze ure getuigt.
Van dit alles gelde de spreuk van de poolster, des zeemans veiligen gids: „Nescit occasum", weet niet van ondergaan. Zoo zij het en blijve het voor het heden en de toekomst:
„Nescit occasum"!
De liefde en trouw van menschen vergaat en reikt niet verder dan het graf. Straks, als Uw levensavond gedaald is, straks als



gij staiiii zult voor de poorten des doods, dan zal de lof der menschen verstommen. Daarom, er is nog een wensch in mijn
liart, deze, dat, als gij straks de doodsrivier zult zijn doorgegaan,
aan de overzijde van U gelden moge:
Al hun goede werken volgen:
'tZaad, met tranen eens gezaaid,
Schijnbaar in den dood verzwolgen,
Wordt met luid gejuich gemaaid.
Ziet de gouden garven blinken!
Hoort de blijde jubels klinken,
Nu de Heer Zijn dienaar loont,
Met de krans des oogstes kroont!
Ik heb gezegd!
Op deze rede volgt het feestlied, door alle aanwezigen gezongen. Heerlijk klinkt het op de tonen van het oude Wilhelmuslied:
Hebt dank, o fiere mannen,
Voor 't werk door u verricht.
en aangenaam is vooral de zekerheid, dat die danktoon opwelt uit aller hart. Dat vormt een inderdaad harmonisch geheel.
De pauze treedt in. Velen maken van de gelegenheid gebruik het album te bezichtigen, allen om zich op de een of andere wijze te verkwikken. Die pauze is een gezellige onderbreking van dezen feestavond, en zou niet gaarne zijn gemist
Maar hoe gaarne men nog wat langer gepauseerd had, eindelijk moet men toch een aanvang maken met het tweede gedeelte van het programma, dat rijkelijk voorzien is, en ingeleid wordt door het Matrozenlied uit de „Vliegende Hollander" van Richabi» Hoi,.
Het Zangkoor, onder leiding van den heer J. G. van Meel, voert dit lied zeer verdienstelijk uit, en dirigent en zangers moet de bijval, die er op volgt, ongetwijfeld bewijzen, dat de aanwezigen hoogst voldaan zijn.
Een nummer, dat niet op het programma staat, maar waaraan gaarne plaats wordt ingeruimd, is de rede van den Regeeringscommissaris, die luidt als volgt:



„Geachte Toehoorders!... Ja, ik moet het zelf zeggen, dat klinkt wel een beetje koud.... Hoe zal ik dan aanvangen ? Ik zou zoo gaarne doen zooals ik altijd doe, als ik tot mijn personeel spreek, en onlangs op den eersten dag van het jaar heb mogen doen, en dus beginnen met te zeggen: waarde vrienden! Maar dan ontbreekt er weer iets aan , want hier is niet alleen het personeel, maar hier zijn ook hun dames; dus dan ook — waarde vriendinnen, (applaus) had ik bijna gezegd , maar dat klinkt toch wel wat vreemd , en daarom — ik geef het op ; ge begrijpt wat ik bedoel.
Gaarne spreek ik tot allen die hier te zamen z\jn, de leden van het Zieken- en Ondersteuningsfonds en al hun gasten, — inaar tot de leden van het Zieken- en Ondersteuningsfonds in de eerste plaats — warme woorden van innigen dank voor wat zij op dezen avond ons hier hebben toebereid; voor de wijze waarop zij U en mij hebben ontvangen, nadat de vriendelijke uitnoodiging tot ons kwam om in hun midden te zijn op de algemeene vergadering van het Zieken- en Ondersteuningsfonds , waarin de liquidatie van dat fonds moest plaats hebben.
Van die liquidatie is niet heel veel anders overgebleven dan woorden. Gelukkig schoone woorden. Onze Voorzitter heeft die liquidatie zoo aangenaam voorgesteld als misschien in ons midden hij alleen doen kan. Die laatste vergadering van het Zieken- en Ondersteuningsfonds, — hij heeft het van avond gezegd zal in onze herinnering voortleven: en ook ik mag het in dit oogenblik wel zeggen, zij zal in mijn herinnering een groote plaats innemen. En daarom eerst een woord tot den Voorzitter, een woord van dank, van oprechten dank voor de wijze waarop hij zich van zijn toch niet gemakkelijke taak gekweten heeft, voor de wijze waarop hij gezegd heeft wat men meende dat gezegd moest worden.
Een oogenblik geleden dacht ik zoo heel anders te beginnen, ja, als ik straks nog even het woord mag hebben, moet ik den Voorzitter een kleine terechtwijzing toedienen. Of zal ik het nu maar dadelijk doen? —
In den laatsten tyd had ik 1111 en dan begrepen dat er in de werkplaatsen wat gaande was en er wel eens heel vlug wat weggemoffeld werd. Dat nu zou juist voor mij een reden zyn



en ook moeten zijn om eens precies te kijken wat er gebeurde. Maar de wijze waarop het geschiedde, de manier waarop men m« aankeek als ik op het punt was iets te zien , stelde mjj gerust en ik heb gedacht: „ ik moet ze maar stil buiten mij om laten knoeien".
Het is misschien een beetje gevaarlijk 0111 dat uit te spreken , want op de Landsdrukkerij mag natuurlijk heelemaal niets gebeuren dat de Directeur niet weet; en dat gevaar is nog grooter, waar we nog wel den hoofdambtenaar in ons midden hebben die het toezicht op de Landsdrukkerij houdt; bij zou uit wat hij hier nu hoort wel eens de gevolgtrekking kunnen maken , dat hij zijn toezicht nog heel wat moet verscherpen ; daarom is het goed dat hij verneemt, dat ik wel terdege bemerkt heb dat er wat gebeurde , maar dat ik mij opzettelijk heb stil gehouden , omdat ik aan de gezichten wel zien kon dat er geen kwaad bij was.
Totdat ik op een gegeven oogenblik door mijn nieuwsgierigheid , — een menschelijke eigenschap! — gedreven, probeerde Uw Voorzitter aan het praten te krijgen. Hij had pas bet eedsformulier onderteekend, waarin beloofd wordt dat men .alle bevelen van den Directeur" stipteljjk zal nakomen. Ik zeide toen: „ Ik weet wel — op de algemeene vergadering zult ge een rede afsteken en men zal dan van den Directeur verwachten dat hij die rede beantwoordt; dat gaat gewoonlijk zoo; maar gij hebt heel veel bij mij voor. Ge kunt vooruit een en ander raadplegen , brengt het netjes in orde en op de vergadering doet ge dat kranig. Niet alleen omdat ge U vooruit hebt klaar gemaakt, want ge doet het altijd kranig, maar bij een bijzondere gelegenheid is voorbereiding toch van groote waarde. Zouden we nu niet kunnen doen gelijk men bij officieele gelegenheden wel doet, namelijk, dat ge mij Uw rede vooruit laat lezen, zoodat ik er het antwoord op klaar kan maken V " (Applaus.) Maar diezelfde trouwe voorzitter heeft toen gezegd : .Ik hoop, mijnheer de Directeur, dat U niet verder gaat. want U is er bijna aan toe mij te bevelen , en dan zou U oorzaak zijn dat ik, omdat ik aan het gevraagde niet zou voldoen, den pas afgelegden eed zou verbreken en zoo zou ik de eerste meineedige zijn.' Toen de Voorzitter zulke groote woorden gebruikte, ben ik zoo



geschrikt dat ik er niet verder op in durfde gaan en hij mijzelven dacht: „dan moet ik maar zien wat er van terecht komt".
Maar de Voorzitter heeft het verder bedorven en wel op dezen zelfden feestavond ; - toen ik hier in de ontvangkamer kwam, heeft hij mij aan dat gesprek herinnerd, en heel beleefd, ja vriendelijk glimlachend gezegd : „Ik zal er voor zorgen dat U van avond nog een rustig, kalm oogenblikje kunt hebben en dat U hier in de pauze nog wat over het gehoorde kunt denken." Ik heb gedacht: „nu komt de zaak in orde". Ik ging in de pauze met spoed Uw Voorzitter achterna naar de ontvangkamer, waar ik hem tusschen de feestelijk gestemde gasten niet eens terugvinden kon ; en — het was daar heel gezellig! — maar rustig V? 
Zie, dat moest me even van het hart. De Voorzitter mag zulke dingen niet doen; hij mag zoo niet handelen en denken: „het kan toch geen kwaad; er uitgooien kan men inij niet meer, want door de liquidatie ben ik van zelf Voorzitter af." Dergelijke gedachten mag hij niet hebben: hij moet tot het laatst doen ot hij altijd Voorzitter zal blijven
Deze dingen moest ik wel in het openbaar vertellen, omdat ze eenigermate mijn verontschuldiging zijn, dat ik in dit oogenblik gaarne veel zou willen zeggen doch niet veel zeggen kan.
Niet dat ik niet veel te zeggen heb , — o neen , dat is het niet! Juist omdat men zoo heel veel te zeggen heeft, is het dat men niet kan uitspreken wat men zeggen wil.
Er zijn van die oogenblikken in het leven, waarin het hart zóó overstelpt wordt door aandoeningen dat hetgeen daar uit het hart naar buiten moet, den uitweg niet vinden kan. Dit zijn waarlijk oogenblikken, zooals ze thans door mij doorleefd worden, waarin de aandoeningen zich zóó aan mij opdringen , dat ze mij te machtig worden; waarin mijn gedachten zich zóó vermenigvuldigen , dat er geen tijd is ze te ordenen en onder woorden te brengen. Zóó gaat het mij thans na die voortreffelijke woorden door Uw Voorzitter tot mij gesproken, na de hulde door U allen op verschillende wijze mij gebracht, die hulde waarvan ik niet veel mag zeggen, omdat ze te veel myn persoon geldt, en waarvan ik daarom alleen wil zeggen dat ik en waarom ik ze dankbaar aanvaard.



Het leven is zoo ontzaglijk rijk aan afwisseling; er is in dit leven veel duisternis; daar zijn in dit leven moeilijkheden , die onoverkomelijk schijnen: er is zoo veel dat tot ontmoediging leidt Is dat onze ervaring, hoe heerlijk is het dan als daartegenover in dat leven blinkt een heldere lichtstraal, zooals op dezen avond hier uitstraalt. Daarom meen ik die hulde met innige dankbaarheid te mogen aanvaarden , omdat ik weet dat die hulde voortkomt uit een dankbaar hart, opwelt uit een liefhebbend hart, mij geboden wordt door hen van wie ik zoo straks zeide dat ik ze zoo gaarne „vrienden" noem; omdat ik in haar niets anders zie dan een uiting van oprechte, ware vriendschap.
Dat verhoogt de waarde van wat gezegd, van wat gedaan werd; dat is het wat de waarde uitmaakt van dat tastbaar huldeblijk uit Uw naam door den Voorzitter mij overhandigd, en dat ik nog maar oppervlakkig heb kunnen bezien, maar waarvan ik mij toch reeds overtuigd heb dat het recht heeft om in den volsteu zin, gelijk Uw Voorzitter gezegd heeft, een kunstwerk genoemd te worden — zonder weerga.
Dat huldeblijk is schoon, echter niet alleen, zelfs niet inde eerste plaats omdat het een kunstwerk is, maar omdat het is ontstaan door de liefde en vriendschap, die altijd weer opnieuw daaruit tot mij spreken zullen. Dat te mogen uitspreken is meer dan noodig, dat te mogen is heerlijk ! Dat doet verlangen 0111 door het gansche leven heen altijd weer die vriendschap te mogen ontvangen ; de uitwerking van die vriendschap steeds te mogen ervaren.
Die vriendschap heeft zich hier op allerlei wijze uitgesproken, in woorden, in zang, in werken; die vriendschap uit zich in de toewijding betoond bij alles wat ter voorbereiding voor dezen avond gedaan moest worden. Zelfs voor mij is het moeilijk om er de volle waarde van te beseffen, de waarde van den arbeid er aan ten koste gelegd op een wijze , waaruit blijkt het volle hart van heil die daaraan deel hadden, op een wijze die spreekt van groote, edele sympathie.
Mijn hart is daardoor verwarmd.
/iet, dat is het wat een avond als deze schoon maakt! Niet dat we met elkander verblijd zijn en gezellig samen zijn en



er een aangename toon heerscht, maar ook en niet het minst omdat de bron dier vreugd, de bron van die blijdschap is dankbaarheid bij het zien op een merkwaardig en belangrijk feit: dankbaarheid voor wat thans tot stand gebracht is.
Als ik dit uitspreek dan spreek ik niet alleen namens mijzelven.
Daar is om te bereiken wat bereikt kon worden, — de Voorzitter heeft het op allerlei wijze zoo goed gezegd daar is hiertoe gearbeid en bij de hulde en uiting der dankbaarheid is goed gedaan niet te vergeten de namen van mannen als Dr. Kdyper, Mr. Rink en Mr. Kan, die in niet geringe mate hebben medegearbeid om dat doel te bereiken en zonder wier medewerking mijn pogingen volkomen vruchteloos zouden geweest zijn. Zeker, als wij met diepgevoelde erkentelijkheid de namen der beide Ministers noemen, dan mag daarnaast de naam van Mr. Kan niet vergeten worden! (Applaus.) Hij is het die als vertegenwoordiger van den Minister van Binnenlandsche Zaken in ons midden is, van wien ik weet dat hij zich verblijdt met de blijden en dat hij volgaarne den dank der vergadering aan den Minister wil overbrengen. Ook de heer Kanbrengt gaarne wederkeerig zijn dank voor wat hem op deze vergadering geboden is en voor de hartelijke woorden tot hem gesproken. Waar de heer Kan van een vrij ernstige verkoudheid, die hem had kunnen beletten hier te zijn, nog niet geheel hersteld is, en het spreken hem daarom moeilijk valt, heeft hij mij verzocht zijn dank, ook namens den Minister, aan U over te brengen. (Applaus.) Hij is getroffen door de wijze waarop ge hem en mij zijt te gemoet gekomen, en de hartelijke wijze waarop dank is gebracht aan den Minister en aan diens voorganger. Ook dat, gelijk zijn wensch is, zijn persoon niet te ver op den voorgrond is gesteld, was hem, den stillen, ijverigen werker, aangenaam. Hij wenscht in stilte te arbeiden ook aan datgene wat L w belang ten goede komt; toch mag ik U de verzekering geven dat de hulde, uit Uw naam hem door Uw Voorzitter gebracht, hem diep heeft getroffen.
Mr. Kas, vergun mij dat ik U ook mijn persoonlijken dank breng. Gij waart het die aan het thans bereikte doel — ik weet het — immers zoo krachtig meegewerkt hebt. Gij beseftet



liet gewicht van dat doel, gij achttet het Uw plicht, al was het in het verborgen, er naar te streven met Uw volle kracht, en gij hebt de uitvoering mogelijk gemaakt op een wijze die aller dank verdient. Aanvaard met deze weinige woorden ook mijnen dank. En als ge tot den Minister gaat om, naar ik hoop, hem te zeggen dat het U goed was hier te zijn, wil dan uit myn naam en ook namens het personeel onzen innigen dank aan [.Zijne Excellentie overbrengen! (Applaus.)
En nu zal ik niet ieder persoonlijk noemen die op mijn erkentelijkheid aanspraak heeft. Het zal zeker niet de bedoeling zijn dat ik in deze toespraak allen, die aan het huldebetoon hebben medegewerkt, afzonderlijk mijn dank zal brengen. Ik zou het ook niet kunnen, want door enkelen te noemen zou ik anderen voorbijgaan , die ook hun arbeid en krachten gegeven hebben. Maar één enkele kleine uitzondering mag ik op dezen regel wel maken.
Ik heb liederen hoorèn zingen, liederen die dank- en jubeltonen waren, en het heeft mij opnieuw getroffen hoe uit een eenvoudig gemoed, waarin warme liefde woont, schoone woorden kunnen worden voortgebracht. Ik heb onder die liederen initialen gezien. Ik weet wel, initialen zijn wonderlijke dingen. Het zijn soms wel eens van die dingen die ergens onder gezet worden, opdat men vooral goed zal zien wie de bedoelde persoon is. Ook heel dikwijls dingen die men noode gebruikt en liefst zou weglaten. Wij zullen hier wel gewis met het laatste geval te doen hebben. Doch deze initialen zijn doorzichtig genoeg, en ik geloof dat ik ze beide heb doorgrond.
Een is J. J. S., daar is geen vergissing mogelijk: meester Scherphof , hij heeft in die woorden op hartelijke wijze uiting gegeven aan de oprechte toegenegenheid die ons op dezen avond hier te zamen bracht.
De andere initialen zijn die van onzen ouden vriend W. A. van der Meij. Die is onze dichter, de dichter van de Landsdrukkerij ! (Applaus.)
Dit is het aangename van de Landsdrukkerij; — wij hebben wel van den Voorzitter gehoord dat er veel donker en duister was — maar men heeft er ook allerlei goede dingen



die men ergens anders niet vindt, o. a. een cii/en dichter! Dat is ontzaglijk veel waard, mogen wy zeggen; al is er dan wel eens iets dat donker of duister is, toch is er ook reden tot feestvieren, en hoe zal men feestvieren zonder een dichter! Daarom hulde aan onzen ouden, trouwen dichter voor de woorden voor dezen avond vervaardigd! (Applaus.)
Door die woorden die ik hier voor mij heb, evenzeer als door die van den Voorzitter, zijn allerlei herinneringen bij mij opgewekt. Onze Voorzitter heeft gesproken van den dag op welken ik geïnstalleerd werd; toen ik dat hoorde, zag ik mijzei ven in den geest weer staan op dien gedenkwaardigen dag, 1 Juli 1902. De Voorzitter heeft er aan herinnerd dat wij toen tegenover elkander stonden als onbekenden. Hij heeft er aan herinnerd wat toen door mij werd uitgesproken.
Er lag achter mij een verleden waarin véél goeds door mij genoten was. — Er lag achter mij een verleden zóó, dat het mij o zooveel moeite kostte er mee te moeten breken.
Er lag vóór mij een toekomst, volstrekt onzeker. In geen enkel opzicht wist ik wat ze mij brengen zou.
Daar stonden ze vóór mij, al die vreemde mannen: daar stonden ze vóór mij, die menschen met wie ik zou moeten samenwerken, en waarvan ik niet wist of ik met hen zou kunnen samenwerken. Daar stonden zij vóór mij , die in alle opzichten mij onbekend waren.
Ik wist niet wie zij waren noch wat zij waren, en ik kon niet weten wie zij voor mij zouden zijn. Ik kon óók niet weten wat ik ooit voor lien zou wezen.
Maar dit wist ik : er was een ernstige, heilige roeping tot mij gekomen. Er was tot mij gekomen de roeping om een schoone taak te vervullen en mijzelven daaraan geheel toe te wijden. Een roeping ook om invloed uit te oefenen op het levenslot van al die mannen die vóór mij stonden.
Ik herinner mij nog levendig hoe overweldigend de indruk was in mij teweeggebracht door de gedachte: — uw plicht is het voor hen te zorgen, het is uw plicht hun patroon , hun beschermer te zijn.
Opdat oogenblik scheen het mij dat ik die taak, die roeping onmogelijk kon vervullen. Daarom was het dat ik U toeriep:



„draagt elkanders lasten". Daarom was het dat ik U zeide: „Ik ben geroepen om l'w lasten te dragen : maar dat zal mij alleen dan mogelijk zijn wanneer gij mijn lasten wilt dragen; — elkanders lasten dragen, dat is niet éénzijdig maar wederkeerig: altijd en in alles moeten we elkander tot steun zijn."
Het was toen voor mij de groote vraag: hoe zal dat bereikt worden? Thans zijn er 81 /2 jaar voorbijgegaan. Hoe kort zijn 3'/2 jaar, als men er op terug ziet. Maar toch ook, — hoe lang! O, dikwijls was het alsof er geen einde kwam aan den tijd van wachten. Wachten en altijd weer wachten; geduld moesten we oefenen. Hoe dikwijls moest ik U zeggen: ,ja mannen, alles kan zoo vlug niet gaan als gij het wel zoudt wenschen". En toch, hoe lang het ook duurde, het was gewis een korte spanne tijds in ons leven; maar er is in die spanne tijds veel geschied, veel gearbeid. In het vers van „onzen dichter" staat: „een zaak, waarvoor zoo lang gestreden". Gode zij dank, in dit oogenblik kunnen we jubeltonen aanheffen: wij hebben met elkander mogen arbeiden; we mogen zeggen: „wij hebben samen gewerkt, samen gestreden". Daarom juist was het mogelijk de overwinning te behalen.
Wij hebben dezen avond gehoord van idealen die voor ons staan, idealen die we gaarne bereiken willen. Idealen — dat weet ge wel — zijn eigenlijk niet bestemd om bereikt te worden, maar zij moeten vóór ons staan, hoog, hoog boven ons uit, en al schijnt het volstrekt onmogelijk om ze te bereiken, toch moeten we er naar jagen om ze steeds naderbij te komen.
Men spreekt van de verhouding tusschen patroon en werklieden, die dikwijls zoo ver van elkander staan; die verhouding is van groote beteekenis voor het levenslot van den patroon evenzeer als van den werkman. Beider levenslot wordt bepaald door de vraag of die verhouding waarlijk goed is.
Dit is ook een ideaal dat wij nooit in zijn volheid zullen bereiken; maar wij moeten toch dat ideaal steeds voor oogen houden; wü moeten naar die rechte verhouding streven door elkander te waardeeren, elkander te steunen, met elkander samen te werken, elkander te vertrouwen. Ja. dat is het wat men immers in dit ééne woord samenvat: „draagt elkanders lasten".



Elkanders lasten dragen, — ook dat schijnt een ideaal dat nooit ten volle bereikt zal kunnen worden: maar ik zeg het 11 eu het is goed 0111 het telkens te herhalen: dit is geen onbereikbaar ideaal. — dit is een hooge eisch, dien we ons in vollen ernst moeten stellen, ook al zijn wy in de vervulling daarvan nog zoo onvolmaakt. Ook ons beste streven, onze beste arbeid blijft onvolmaakt: dat kan hier niet anders; maar uit de volheid van ons gansche hart willen we er naar jagen met al onze kracht, en dan kunnen en zullen we er heel dicht nabij komen, en dan zal het een genot zijn te weten dat we er heel dicht bij zijn. Dat zal lust en opgewektheid geven 0111 weer andere idealen na te jagen, met inspanning van al onze krachten voort te gaan ten einde weer verder te komen.
Er zullen hier allerlei dingen blijven die wij anders wenschen. Gelukkig is het, als wij dat weten, als wij van dat besef steeds doordrongen zijn: daardoor wordt onze veerkracht gestaald, niet alleen om te werken en te strijden voor wat ons goed en begeerlijk toeschijnt, maar veel meer om naar ons vermogen al den arbeid te volbrengen , dien de vervulling onzer levens roeping van ons eischt. Dat is het wat het leven schoon maakt, het zekere bewustzijn dat we een roeping te vervullen hebben.
De woorden die ik zooeven in dit schoone album las. .een edel leven is een dat zijn roeping vervult", gelden niet alleen mij, al zijn ze aan mijn adres gericht.
Voor mij is die roeping, ook voor U.
Wij hebben elkanders belangen te bevorderen, wij hebben samen de belangen te behartigen van de inrichting aan welke wij verbonden zijn; dat is Uw levensroeping en de mijne; — die twee moeten een zijn! Dat een avond als deze daaraan inedewerke! Dat zoo veel goeds op dezen avond door ons genoten is, zal lang in herinnering blijven; dat wij een belangrijke schrede zijn vooruitgegaan tot verbetering van toestanden, die verbetering eischten, zij en blijve reden tot groote dankbaaiheid; maar dat ook hierdoor de baud versterkt werd die tusschen U en mü gelegd is, dat vooral zij ons een oorzaak van blijvende vreugde!
Ziet, dat was een enkel woord dat mij op het hart lag ener af moest. Ik heb niet gezegd wat ik in het hart had ; slechts



wat mij op liet hart lag en wat dus kon doordringen naar buiten. De diepe gewaarwordingen , die door een avond als deze in mijn hart zijn opgewekt, moeten voor mijzelf blijven.
Ik moet nog even de woorden van den Voorzitter herhalen: „patroon is beschermer". Dankbaar ben ik dat ik zulks in vele gevallen heb mogen zijn. Niet omdat er in bestaande toestanden een voor U belangrijke verbetering is gekomen, want dat is toch eigenlijk slechts voor een klein deel mijn werk, maar omdat Hij, van Wien inijn roeping tot mij kwam, mij in staat stelde Uw persoonlijke belangen te behartigen, als in bijzondere, vaak moeilijke levensomstandigheden door menigeen Uwer een beroep op mij werd gedaan om raad en steun. Daardoor hebben we gelegenheid gehad om nauwer met elkander iii aanraking te komen, om elkander beter te leeren kennen; daardoor kwam ik te weten wat er in het hart van mijn werklieden omgaat.
Dat zij hun hart voor voor mij bloot legden, dat ik hen soms in mijn hart kon laten lezen , daaruit blijkt die ware vriendschap , die ons in staat kan stellen voor elkander te zijn wat we voor elkander wezen moeten.
Iemand, die ook op dit oogenblik in ons midden is, heeft eens gezegd: „ge wilt de vader van Uw werklieden zijn ". Toen ik hem dat hoorde zeggen, trilde er een snaar in mijn gemoed; toen gevoelde ik dat ik méér dan een vriend, méér dan een beschermer, dat ik een vader voor U zijn moet! Moge dat, hoe onbereikbaar het ook schijne, steeds meer waarheid worden. Daardoor kunnen wij nader komen tot ons ideaal; dat zal Uw en mijn leven verrijken; dat zal de waarde van ons leven doen toenemen; dat zal U en mij voor onzen arbeid beter geschikt maken.
Met een enkel woord is door den Voorzitter teruggezien, en we hebben gehoord van al die jaren die voorbijgegaan zijn met hun strijd en moeite. Hij heeft daarbij den naam genoemd van onzen ouden vriend Vos. Ik mag voorzeker wel zeggen , dat ook ik dankbaar ben hem liier te zien, hem die zich verblijdt met de blijden , al is zijn levenswensch pas vervuld nadat hij zelf moest heengaan. Ook dat is iets dat heel veel tot ons te zeggen heeft. Wij werken niet voor onszelven, meestal voor



anderen. Wanneer wij dat goed gedaan hebben, dan geeft dat een andere kleur aan ons leven. We kunnen onze eigen belangen niet beter bevorderen dan juist door anderer belangen te behartigen. Laat ons dat steeds in het oog honden.
Ik zou hiermede kunnen eindigen, al is er nog heel veel te zeggen: zoo gaat het, als men zich in alles gaat indenken, dan komt er zoo veel dat uitgesproken wil worden; maar we moeten ophouden, voordat de Voorzitter gaat denken dat het te lang duurt. Eén punt echter moet ik nog even aanstippen.
Het was een treffend oogenblik toen de Voorzitter den brief van onzen kranken vriend Van dek Birgh voorlas, waarin ook hij die woorden .draagt elkanders lasten" aanhaalt, die op onze eerste samenkomst gesproken zijn. Ik meen te mogen zeggen dat hij en de andere kameraden, die zoo gaarne hier zouden geweest zijn , maar door ernstige ziekte niet kónden komen, "thans o zoo blijde zün, misschien meer dan iemand Uwer. Als ik in dit oogenblik aan hen denk , dan gevoel ik opnieuw de diepe ontroering, «lie zich van mij meester maakte, toen ik zag welk een geweldigen invloed het vernemen van de blijde tijding, die ik hun brengen mocht, op hen had. Meer dan onze feestvreugde, doet de kalmte, die hun deel werd, ons de groote beteekenis van het geschonkene beseffen ; tienmaal beter dan door één Uwer wordt de waarde daarvan door hen begrepen!
0, ik hoop dat het nog lang zal duren, voordat één Uwer even zoo sterk de diepe beteekenis zal gevoelen van het thans herdachte feit. God spare U voor Uw arbeid, voor Uw gezin, voor elkander, mocht het wezen ook voor mij." (Applaus.)
De rede van den Directeur is geëindigd. De instemming, die zij bij allen gevonden heeft, blijkt uit den luiden bijval die er op volgt.
Na deze onderbreking wordt het programma tot het einde toe gevolgd.
Het strijkquartet voert zeer verdienstelijk „Quartet n°. 1" van Haydn uit, en daarna treedt Mej. *** op, met een alt-solo „Caro mio ben". Door den heer J. G. van Meel aan de piano



begeleid, zingt deze daiue voortreffelijk en bekoort de vergadering zoowel door haar boeiende voordracht als haar innemende stein. De onverdeelde aandacht die haar geschonken, en de daverende toejuichingen, als haar een bloemruiker aangeboden wordt, bewijzen hoezeer men haar optreden op prijs stelt. Nadat het quartet zich andermaal heeft doen hooren, treedt Mej. *** opnieuw op met „Frühlingsglaube van Franz ïn hubekt, en „Uebers Jalir' van Wilhelm Bekgek, dat opnieuw met groote belangstelling wordt aangehoord.
Groot is de bijval die haar ook nu ten deel valt, en het schijnt wel alsof er aan de toejuichingen geen eind komen zal, nu haar wederom een bloemruiker wordt aangeboden.
Die bloemenhulde is wel verdiend.
De zangers scharen zich nu op het tooneel, en heffen het „Domine, Salvam fac" van A. Giesen aan. Plechtstatig weerklinkt deze bede voor de Koningin.
Dit als een hulde aan Haar, die door de wet te bekrachtigen, heeft medegewerkt aan de voor de leden van het Zieken- en Ondersteuningsfonds zoo gunstige beschikking.
Het programma is ten einde. Eén nummer rest nog, het slotwoord van den Voorzitter. Deze spreekt als volgt:
„En nu, geachte Vergadering, ik mag niet heel veel van Uw aandacht meer vergen.
Het doet mij genoegen, dat wij. terugziende op dezen avond , eenpai-ig zullen kunnen zeggen, dat deze vergadering wèl geslaagd is. Een aangename, opgewekte geest heeft er geheerscht, vroolijkheid en blijdschap hebben haar gekenmerkt.
Wij staan bijna op de grens van een nieuwen dag. een dag die ons weder tot arbeiden, tot plichtsbetrachting roept.
Laat het feit dat wij heden herdachten, laat de vreugde, die ons hart heeft vervuld, ons sterken, om den arbeid weder met opgewektheid te aanvaarden.
Het getal leden dat boete verdiend heeft is niet groot. Eén is er echter in ons midden, die boete verdiend heeft. Dat is de Regeeringscommissaris. Hij heeft gemeend den V oorzitter een standje te moeten geven; nu dat is zijn zaak, maar daarbij heeft hij een boos gezicht gezet, en dat is mijn zaak. Maar de



vergadering zal stellig, nu alles zoo goed afgeloopen is, hem dat kwartje wel willen kwijtschelden. Aangenamer toch is het, als wij kunnen zeggen dat niemand beboet is.
En nu moet ik allen, die onze vergadering hebben opgeluisterd, of tot het welslagen hebben medegewerkt, gaan bedanken. Maar dat is heusch een ondoenlijk werk, alle namen staan mij op dit oogenblik zelfs niet eens voor den geest, en bovendien zou mij dit te ver voeren.
Laat ik slechts enkele namen noemen.
En dan denk ik in de eerste plaats aan den heer J. G. van Meel, die op zulk een uitnemende wijze het Zangkoor heeft geleid en getracht heeft er van te maken wat er van te maken was. Zijn de oefeningen aanvankelijk onderbroken, toen de tijding kwam dat Ur. Kuyper als Minister van Binnenlandsche Zaken aftrad, toen het nieuwe Ministerie de wet overnam, heeft hij den dirigeerstok weder opgenomen.
Aanvaard voor al Uw zorgen onzen oprechten dank. Ik zeg niet te veel, wanneer ik opmerk, dat aan U en Uw zangers een groot deel van het welslagen van dezen avond moet toegeschreven worden. (Applaus.)
De heer M. A. van 't Keuys heeft mij gezegd, dat de krans, hem overhandigd, hem verrast had. Maar was die hulde niet verdiend V Hij heeft zich immers aanstonds bereid verklaard voor ons een compositie te maken en ons daarmede een zeer grooten dienst bewezen.
Eén ding spijt mij, dat, nu hij een krans heeft gekregen , ik er geen heb, om dien neer te leggen op de groeve van ons Zieken- en Ondersteuningsfonds. Maar dit is ook niet noodig. Om dezen doode zal geen traan worden geschreid, geen zucht worden geslaakt.
Het Fonds ruste in vrede!
Een woord van hulde aan de feestcommissie mag niet worden gemist.
Dat zou ondankbaar zijn.
De feestvergadering behoort tot het verledene. De organisatie was voortreffelijk. Als men weet in hoe kleine ruimte de commissie samen kwam, telkens een kwartiertje, dan kan men



de spreekwijze dat de berg een muis baart, wel gevoeglijk omkeeren en zeggen, dat „de muis een berg gebaard heeft". Daar, in het magazijntje is het feest in elkander gezet, zijn de plannen ontworpen , en niet dankbaarheid denk ik nog aan die oogenblikken van voorbereiding terug. Bij alle meeningverschil heerschte daar altoos een goede toon, die nimmer verstoord werd.
Wij hebben ook U te danken, Hooggeachte heer Mr. Kan, en U en Uw gezin, mijnheer de Regeeringscommissaris. Zonder Uw aanwezigheid zou deze avond zijn beteekenis hebben verloren.
Ik dank U ook voor de vriendelijke woorden door U tot ons gericht en ik verblijd mij, dat de steeds betere kennismaking met ons U gedurig naar lieflijker woorden doet zoeken, om uit te drukken welke de verhouding is waarin gij tot ons staan wilt. Als vader, zeidet gij hedenavond. Wij danken U voor dat woord! En ook in 't bijzonder zeg ik U dank , mevrouw, dat gij met Uw echtgenoot, niet alleen als echtgenoote, maar ook met hem als directeur wilt medeleven.
Zou het daarom te gewaagd zijn van U te spreken als directrice ? Dien eeretitel mogen wij U heden wel vereeren. (Applaus.)
Ons quartet verdient ook onzen hartelijken dank voor zijn voortreffelijk spel, en U mag ik zeker niet vergeten, onze solo-zangeres.
„Uebers Jahr" hebt gij gezongen. Of ik dat thans kan herhalen?
Maar als wij weer eens feestvieren, al is het nu misschien het volgende jaar niet, ja dan rekenen wij op Uw welwillende medewerking.
Ik hoop dat wij nog dikwijls aanleiding zullen hebben tot feestvieren. Wij zijn op den goeden weg. Maar toch, veel, zeer veel eischt nog verbetering. En met het oog op de bereidwilligheid , om verschillende verbeteringen in het leven te roepen, veroorloof ik mij den vertegenwoordiger van den Minister in overweging te geven, in het plan voor het nieuwe gebouw óók een feestlokaal op te nemen. Daar is, inderdaad, als zoo wordt voortgegaan, behoefte aan.
En nu sluit ik de vergadering; het Zieken-en Ondersteuningsfonds behoort tot het verledene. Alleen vraag ik voor het bestuur



machtiging van de vergadering, om nu alle zaken verder af te wikkelen."
Die machtiging wordt onder stormachtigen bijval verleend.
Daarop sluit de Voorzitter de vergadering.
Aangenaam is het voor het bestuur en de feestcommissie te ontwaren, dat hun bemoeiingen met gunstigen uitslag zijn bekroond; verblijdend, van verschillende zijden betuigingen van volle tevredenheid te mogen ontvangen.
De feestvergadering is geslaagd.
Er is een werk tot stand gebracht, waaraan de herinnering immer zal blijven voortleven.
15 Januari 1906 zal niet vergeten worden.
Eu in de geschiedenis der Algemeene Landsdrukkerij zullen 1 en 15 Januari 1906 op het nauwst met elkander verbonden blijven.
1 Januari 1906!
15 Januari 1906!
De herinnering aan deze data roepe ons gedurig voor den geest het grootsclie werk, dat tot stand kwam, de aangename uren op de feestvergadering doorgebracht.