JACHTRECHT.
MR. K. J. FREDER1KS











JACHTRECHT.





JACHTRECHT.
(EERSTE DEEL.)
PROEFSCHRIFT
TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE STAATSWETENSCHAP
AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE LEIDEN,
OP GEZAG VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUS
DR. J. VERDAM,
HOOGLEEBAAB IN DE FACULTEIT DER LETTEBEN EN WIJüBEGEEBTE,
VOOR DE FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID TE VERDEDIGEN
op Donderdag 28 Januari 1909, des namiddags te 4 uren
DOOR
Mr. KAREL JOHANNES FREDERIKS,
GEBOREN TE MIDDELBURG.
MIDDELBURG, J. C. & W. ALTORFFER. 1909.





Aan mijne Ouders.





Bij het eindigen van mijn proefschrift is het mij eene aangename taak U, professor Krabbe, dank te kunnen zeggen voor de groote welwillendheid, waarmede Gij U bereid hebt verklaard, om mijn promotor te zijn. En nog te meer stel ik die welwillendheid op hoogen prijs, omdat Gij mij [Jw hooggewaardeerden steun hebt willen verleenen, hoewel ik niet het voorrecht heb gehad tot den kring Uwer leerlingen te behooren. Uwe vele nuttige wenken zullen ongetwijfeld aan mijn arbeid ten goede zijn gekomen.
Van deze gelegenheid maak ik ook volgaarne gebruik om U, hooggeleerden Fockema Andre^e en Blok dank te zeggen voor Uwe lessen, waardoor Gij bij mij eene groote liefde hebt weten te ontwikkelen voor de geschiedenis in al hare vertakkingen. Maar bovenal wil ik U mijne erkentelijkheid betuigen voor de belangstelling, waarmede Gij van het begin af mijne studiën te Leiden hebt gevolgd en voor de vriendschap, die ik van U steeds mocht ondervinden. Ik hoop, dat ik in die belangstelling en in die vriendschap steeds zal mogen blijven deelen.
Ten slotte nog een woord van dank aan mijn vriend Mr. A. Nicol Speyer, die mij met zijne kennis van de Russische taal zoo welwillend heeft bijgestaan bij de bewerking der officieele Russische bronnen.





INHOUD.
INLEIDING.
Jacht niet altijd en overal even hoog geschat 1. — Jagersvolken 1 en 2. — Ondheid en Middeleeuwen 2 en 3. — Bij intensieve cultunr treden de voordeelen van de jacht minder dan de nadeelen aan het licht 3 en 4. — Wildschade wordt vaak overdreven voorgesteld 4—9. — Niet iedere wildsoort brengt in dezelfde mate schade toe 5 9. Indirecte nadeeleï van de jacht 9 en 10. — Voordeelen van de jacht 10—17. — Internationale wildhandel 10—13 — Jachtopbrengsten 13 en 14. — Wild als factor van volksvoeding 15. — Hooge jachtpachtsommen 16. — Indirecte voordeelen van de jacht 16 en 17. — Aesthetisch belang bij het wild 17. — De jachtwet moet streven naar het behoud van een matigen wildstand 17—19. — De wildstand heeft eene natuurlyke strekking om achteruit te gaan. Oorzaken 18 en 19.
HOOFDSTUK I.
Geschiedenis en hedendaagsche stand der wetgeving.
A. Buitenland.
§ 1.
Publiek jachtveld-stelsel 20—32.— Romeinsch Recht 22 en 23. — Verschil tusschen het Romeinsche jachtrecht en het hedendaagsche publieke jachtveld-stelsel 23. — Portugal 23 en 24. — Spanje 24—26. — De jachtwetten van verschillende vroegere Italiaansche


staten 26—28. — Verhouding tusschen die wetten en het Italiaansche strafwetboek 29—31. — Ontwerp van wet voor eene uniforme regeling van het jachtrecht in Italië 31 en 32.
§ 2.
Gr on d e ig en d oms-j ac h t ree h t-s t e 1 se 1 32—66. — Germaansch recht. Caesar. Tacitus 33—35. — Het jachtrecht in de leges barbarorum 35—37. — Jacht op markegronden 37. — Het jachtrecht in den Saksenspiegel 37 en 38. — Beteekenis van Karei den Grooten voor de ontwikkeling van het jachtrecht 38 en 39. — Foresten 39— ^5. Toezicht op de foresten 40. — Werden zij beheerscht door konings- of door landsrecht? 41. — Overdracht van foresten 41—43. — 1? orestatie van gronden van derden 43 en 44. — Het forestatierecht werd later een landsheerlyk recht 45. — Beteekenis van het jaar 1789 voor het jachtrecht. Nacht van 4 op 5 Augustus en decreet van 11 Augustus 1789 46. — Decreet van 30 April 1790 46 en 47. — Code Napoléon 47. Kon onder de werking van het decreet van 1790 het jachtrecht van den eigendom van den grond worden afgescheiden? 47. — Fransche wet van 3 Mei 1844 47 en 48. — België 49—52. — Gemeentelijke jachtgebieden in Overmaas van 1814 tot 1846 50 en 51. — Instelling van een Conseil supérieur de la chasse 52. — Modena 52. — Denemarken 53—55. — Noorwegen 55 en 56. — Zweden 56—58. — Rusland 58 en 59. Finland 59. — Roemenië 59. — Oldenburg 6®* Zwitserland 63. — Engeland 63—65. — Engelsche jachtprivileges 65. — Schotland 66.
§ 3.
Jachtcomplexen-stelsel 66—173. — Reden van ontstaan 66 en 67. Oordeel van den Franschen Minister Mougeot over dit stelsel 67 en 68. Band tusschen grondeigendom en jachtrecht 68 en 69. — Recht tot uitoefening van de jacht 69. — Jachtrecht wordt in het complexenstelsel een zuiver vermogensrecht 69 en 70. - Gemeentelijke jachtcomplexen 70—82. — Jachtcomplexen niet gebonden aan eene minimum-oppervlakte 71—74. — Minimumoppervlakte van jachtcomplexen gelyk aan die van privatieve jachten ^4 77. Uitzonderingen 78 en 79. — Minimum-oppervlakten van jachtcomplexen en van privatieve jachten niet gelijk 79 en 80. — Wat moet gebeuren, indien jachtcomplexen niet voldoen aan de gestelde


minimum-oppervlakte-eischen? 80—82. — Privatieve jachten 82—94. — Privatieve jachten gebonden aan eene minimum-oppervlakte 82—88. — Meervoudige minimum-oppervlakte-eischen 86—88. — In Elzas-Lotharingen een bijzonder lage minimum-oppervlakte-eisch. Reden daarvan 88. — Privatieve jachten gebonden aan samenhang van de daartoe behoorende gronden 88 91. — Oneconomische vormen van jachtgebieden 89—90. — Niet iedere samenhang van gronden is voldoende 90. — Feitelijke onderbreking van samenhang is niet altijd eene onderbreking rechtens 90 en 91. — Bijzondere regeling der privatieve jacht in Baden en Saksen-Weimar 91. — Bijzondere eischen gesteld aan privatieve jachten. Landbouwbelangen moeten er zich niet tegen verzetten 91 en 92. — Vorm en bestemming der gronden moeten geen beletsel zyn 92—94. — Gevredigde gronden 94—103. — Wildparken 94 en 95. — Andere met betrekking tot wild gevredigde gronden 95—101. — Tegen menschen gevredigde gronden 101—103.— Andere uit de jachtcomplexen uitgeschakelde gronden 103—107. — Wandelwegen, parken enz. 103. — Bebouwde kommen van gemeenten 103. — Erven en tuinen 103 en 104. — Begraafplaatsen 104. — Vischmeren en -vyvers 104—106. — Scheepvaartkanalen 106 en 107. — Gronden in gebruik bij de militaire macht en het spoorwegbestuur 107. — Deelcomplexen 107— 115. — Verbod van vorming van deelcomplexen 107. — Volledige vrijheid van vorming van deelcomplexen 108 en 109. — Regeling van de vorming van deelcomplexen in het aanhangige Hessiache ontwerp van wet 108 en 109. — Verband tusschen de minimum-oppervlakten van jachtcomplexen of privatieve jachten eener- en van deelcomplexen anderzijds 109 en 110. — Deelcomplexen in de Pruisische wet van 1850 110. — van 1907 111—114. — in de Oostenryksche kroonlanden 115. — Verdeeling van privatieve jachten in jachtperceelen 115 en 116. — Samenvoeging van jachtcomplexen 116—121. — Geheele samenvoeging 118 en 119. —Gedeeltelijke samenvoeging 119. — Afronding van jachtcomplexen en privatieve jachten 120 en 121. — Enclaves 121—136. — Doel der enclave-regeling 121. — Wat is een enclos? 122. — Regeling der „Ganzenklaven" 122—129. — Omsluiting door eene of meer privatieve jachten 122—126. — Bijzondere eischen, gesteld aan de omsluitende gronden 125. — Pruisische enclave-regeling 126—130. — Gewone enclaves 126. — Bosch-enclaves 127 en 128. — Regeling der „Halb-


enklaven" 129—136. — Voor ten minste de helft van den omtrek omsloten gronden 130—132. — Voor ten minste twee derde gedeelten van den omtrek omsloten gronden 133 en 134. — Toepasselykheid van de enclave-regeling op gedeelten van privatieve jachten 135 en 136.— Regeling van de uitoefening der jacht 136—150. — „Verwertung" der jacht. Verdeeling van de buitenlandsche wetten in vier groepen 136—139. — Openbare en ondershandsclie verpachting der jacht 139—142. — Wettelijke regeling van den duur van de verpachting der jacht 142—147. — Wettelijke beperking van het aantal jachtpachters 147—150. — Bestemming van de geldelyke voordeelen uit de jacht 150—158. — Verdeeling van de jachtopbrengsten onder de ingelanden volgens verschillende verdeelingsplannen 150—153. — Jachtopbrengsten komen ten goede aan de gemeentekas 153—155 — Tusschenstelsels 155—15S. — Bestuur der jachtcomplexen 159—162 — Twee stelsels 159 en 160. — Het Pruisische stelsel 160—162 — Het Saksische stelsel 162. — Ontstaan en te niet gaan van privatieve jachten 163—173. — Wettelijke regeling in Pruisen 163—168 — Ontstaan van privatieve jachten 163—167 — Wet van 1850 163 — Ontwerp van 1907 163 en 164. — Behandeling in de XIII Kommission 164— 167. — Wet van 1907 167. — Te niet gaan van privatieve jachten 167 en 168. — Wettelijke regeling in de Oostenrijksche kroonlanden 168—170. — Opvatting der jurisprudentie 171 en 172. — en der schrijvers 172 en 173.
§ 4-
Facultatief complexenstelsel 173—175. — Luxemburg 174 en 175.
B. Nederland.
Wet van 11 Juli 1814 176—181. — bracht het publieke jachtveldstelsel 176—179. — Eendenkooien vormden privatieve jachten 177 en
178. — Slechts gequalificeerden konden jachtacten verkregen 178 en
179. — De jacht werd niet beschouwd en behandeld als een regaal 179 en
180. — Ontwerp van wet van 20 Februari 1818 181—183 —Jachtregaal 181 en 182. — Ontwerp-K e m p e r van 1819 183—188. —Eerste lezing publiek jachtveld-stelsel 183. — Tweede lezing grondeigendomsjachtrecht-stelsel 183 en 184. — behoudens eene uitzondering 184 en


185. Verdediging van het ontwerp door Dn bus 185. — Bestrijding door verschillende leden uit het Noorden 185 188. Burgerlek Wetboek 188. — Verband tusschen de wet van 1814 en artikel 641 B. W. 188 en 189. — Ontwerp van wet van 25 October 1845 189 en 190. Wet van 6 Maart 1852 190—198. — Bestrijding van het ontwerp dezer wet 192—195. — Wet van 1814 niet in strijd met artikel 641 B. W. 192. — Wenschelijkheid van het behoud van de verplichting van afpaling 193. — Voordeelen van het publieke jachtveld-stelsel boven het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel 193 en 194. Verdediging van het ontwerp door Thorbecke 195 198. Wet van 1814 wel in strijd met artikel 641 B. W. 195. — Waarschijnlijkheid, dat noch de jacht als sport, noch de fiscus door de invoering van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel zouden lyden 196. Verplichting van afpaling ware onrechtvaardig 196 en 197. — Het ontwerp niet aristocratisch 197 en 198. — Wet van 13 Juni 1857 198 en 199. — Ontwerp - Oldenhuis Gratama c. s. van 1873—1876 199 en 200. Latere parlementaire aanvallen op de jachtwet 201. — Benoeming eener Staatscommissie voor de zaken van de jacht 202.
HOOFDSTUK II.
Kritiek en opbouw.
Wijziging van het positieve Nederlandsche jachtrecht mag niet langer uitblijven 203. — Is daarbij invoering van het publieke jachtveld-stelsel wenschelijk? 203—207. — By dit stelsel zijn de belangen van den wildstand niet genoeg gewaarborgd 204 206. — Correctieven daartegen zijn mogely k, maar kunnen niet ingevoerd worden 205 en 206. — Het stelsel is onvereenigbaar met onze rechtsbeschouwingen 206 en 207. — Moet het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel behouden blyven? 207—212. — Ook bij dit stelsel wordt niet voldoende gezorgd voor de belangen van den wildstand 207—209. — Het stelsel is onmachtig om de strooperij tegen te gaan 209—212. — en laat geene ruimte voor eene deugdelijke wildschaderegeling 212. — Is de invoering van het jachtcomplexens tel sel wenschelijk ? 212—217. — Bezwaar, dat het stelsel niet in


overeenstemming is met den tijdgeest 212 en 213. — Voordeelen van het stelsel 214—216. — Gevolgen voor den wildstand 214. —
voor de strooperij 215. — voor het wildschade-vraagstuk 216. 
voor de belangen van den grondeigenaar 216. — Het is wensehelijk hier te lande de invoering van het complexen-stelsel te beproeven 217. — Verdraagt zich het complexen-stelsel met het beginsel, dat ten grondslag ligt aan artikel 641 B. W.? 217 en 218. — Band tusschen grondeigendom en jachtrecht. Kritiek op de bnitenlandsche wetten 218—223. — Band tusschen grondeigendom en jachtrecht in de wet van Starkenbnrg en Oberhessen 220—222. — Jachtrecht tegenover recht tot uitoefening van de jacht 222. — Drie soorten van subjectieve rechten 223 en 224. — Kan artikel 641 B. W\ behonden blyven? 224 en 225. — Naast artikel 641 moet een nieuw artikel in het B. W. worden opgenomen 225. — Gemeentelijke basis der jachtcomplexen houdt geene rekening met het uitgangspunt van het stelsel 225 en 226. — Het stellen van een minimum-oppervlakte-eisch voor de gemeente-jachtcomplexen brengt ook bezwaren mede 226 en 227. — Ongemotiveerde verschillen in oppervlakte tusschen de gemeente-jachtcomplexen 227. — Gemeenten zijn een historisch product, terwy 1 de jachtcomplexen moeten dienstbaar zgn aan eene bepaalde functie 228. — Reden waarom de buitenlandsche wetgevers eene gemeente-territoriale basis hebben aangenomen 228. — Bezwaren tegen eene verdeeling der provinciën in jachtcomplexen 229. — Verdeeling van het Rijk in complexen 229 en 230. — Heden waarom de buitenlandsche wetgevers privatieve jachten in engeren zin erkennen 231 en 232. — Er moeten geene privatieve jachten geschapen worden 232—234. — Voordeelen van deze oplossing 234—237. — Gronden buiten het jachtgebied der complexen 238—244. — Gevredigde gronden 239—244. — Wildparken
en andere met betrekking tot wild gevredigde gronden 241 en 242. 
Geen jachtrecht op zulke gevredigde gronden 243. — Tegen menschen gevredigde gronden 243 en 244. — Deelcomplexen 244—247. — Verpachting der jacht 247—251. — Openbaar of ondershandsch 247 en 248. — Jachtpachtvoorwaarden 248 en 249. — Wettelijke beperking van het aantal jachtpachters 249 en 250. — Wettelijke regeling van den duur der jachtverpachting 250 en 251. — Overdracht der jachtpacht 251. — Complex kan ook de jacht in eigen beheer nemen 251 en 252. — of laten rusten 252. — Bestemming van de geldelyke voordeelen uit de jacht 252—255. — Bestuur der jachtcomplexen 255 


259. — Actief kiesrecht 256. — Progressief stemrecht 256. — Aantal leden van het bestuur 257 en 258. — Zittingstijd van het bestuur 258—259. — Voorzitter en secretaris-penningmeester 259. — Instructie en reglement van orde voor het bestuur 259. — Werkzaamheden van de algemeene vergadering der ingelanden 259 en 220. — Toezicht van de Gedeputeerde Staten op de jachtcomplexen 260.





INLEIDING.
„Venatio ars nequissima, venatores nefarium genus" is zekei wel de sterkste uitdrukking, die ooit is gebezigd, om den afkeer weer te geven, dien velen tegen de jacht en het jachtbedrijf gevoelen, dat toch aan den anderen kant aan Horatius de schoone dichtregels ontlokte:
„Manet sub Jove frigido Venator tenerae conjugis immemor,
Seu visast catulis cerva fidelibus,
Seu rupit teretes Marsus aper plagas."
Ongetwijfeld heeft de stand van de ontwikkeling der cultuur bij een volk op zijne beschouwingen over de jacht een beslissenden invloed. De plaats, die de jacht inneemt onder de bestaansvoorwaarden van een volk, hangt af van, staat althans in nauw verband met den trap van ontwikkeling, waai op dat volk zich bevindt. Het spreekt wel van zelf, dat bij jagersvolken de jacht een veel grooter materieel nut vertegenwoordigt dan bij volken, die reeds een hooger stadium van ontwikkeling hebben bereikt.
In de primitieve tijden was de jacht met het visschen voor de nagenoeg geheel kapitaallooze maatschappij der jagersvolken het eenige middel voor den mensch om zijn


bestaan te verzekeren. Vooreerst leverde het wild hem voedsel, eene conditio sine qua non bij de nog maar in opkomst zijnde veeteelt en het geheel ontbreken van landbouw in engeren zin. Bovendien kleedde de mensch zich met de huiden der door hem gedoode dieren, bij de toenmaals nog geringe middelen van verwarming evenzeer een niet te miskennen voordeel. En in de derde plaats, naast deze tastbare gunstige zijden, had de jacht ook eene bijzondere, het lichaam stalende werking. De jacht leerde den Ouden behendigheid, moed, slimheid en speurzin, zij ontwikkelde hunne krachtin den strijd met de wilde dieren, die niet gering te schatten bewoners der oerwouden en moerassen van Germanië. Was het wonder, dat de Ouden dan ook de jacht vereerden als „des ernsten Kriegsgottes lustige Bi aut" ? Zij vormde voor hen de beste voorbereiding voor de onophoudelijke oorlogen, die de Germaansche stammen met elkaar hadden te voeren'). En juist dit laatste voordeel, de invloed op de mannelijke kracht en daarmede tevens op de schoonheid van het mannelijke lichaam, moest zoowel de ruwe Germaansche stammen als de fijn ontwikkelde Grieken en Romeinen bekoren. In hunne mythologie bezingen zij dan ook reeds den lof hunner groote jagers Acastus, Actaeon, Adonis, Aeneas en Dido, Atalanta en zoovele anderen.
Bij toeneming van de bevolking moest ten slotte, ook al was de streek, waar het jagersvolk huisde, rijk aan wild, overgegaan worden tot eene meer intensieve cultuur en daarmede daalt de jacht, die oorspronkelijk eene bezigheid was, voor allen noodzakelijk om in hun levensonderhoud te voorzien, tot eene, zij het in den beginne ook nog noodzakelijke, aanvulling van wat langs anderen weg aan voedsel werd verkregen. Ook dan nog staat de jacht onverdeeld in
1) Verg. Gr. Mohr, Tractatus de jure venandi, aur.upandi et piscandi. Pars secunda. Cap. XII sub 3 in Fritschins, Corpus Juris venatorio-forestalis, romano-germanici tripartitum (1702), bl. 107.


hoog aanzien en de middeleeuwsche schrijvers geraken niet uitgeput, om de voordeelen van het jachtbedrijf, in het bijzonder met het oog op de lichaamsoefening, hemelhoog te verheffen, „quod est utilis ad multa et praecipue ad exercitium corporis" !). De jacht was en bleef de uitspanning, waardoor „corpus robustius, et anima fortior efficitur, in qua bellica omnia exercentur, nam et in ea equitare et currere, et atroces feras excipere, et aestum frigusque perferre, saepe famem pati necesse est"2).
Daarom moest ook volgens hen liet object van de jacht, het wild worden beschermd en deze gevolgtrekking is volmaakt logisch: de jacht is volgens de middeleeuwsche schrijvers, evenals volgens die uit de oudheid, nuttig en noodig, welnu, dan moet het wild ook worden beschermd tegen uitroeiing „nam ferae, volucres et pisces non solum ornamento sunt et decori Reipublicae, verum et necessitati serviunt, ob idque non est vulgi temeritati venatio committenda, sed debet ordine ac lege fieri, ne dispereat" 3).
Bij den tegenwoordigen stand der cultuur treden de voordeelen van de jacht en van den wildstand minder scherp op den voorgrond en daarvan is het onvermijdelijke gevolg, dat de nadeelen, die bij intensieve cultuur uiteraard veel sterker aan het licht treden, met eene dubbele maat gemeten worden. Evenals in zoovele andere gevallen is het ook hier „ce qu'on voit et ce qu'on ne voit pas." „Ce qu'on voit," is de wildschade.
Het spreekt voor zichzelf, dat de schade, door wild aan veld- en houtgewas toegebracht, een des te grooteren omvang aanneemt, naarmate eene meer intensieve cultuur wordt toegepast. Indien en waar de cultuur intensiever wordt,
1) S. M e d i c e s, Tractatus de venatione, piscatione et aucunio (1588), bi. 91.
2) Medices, t. a. p. bl. 94.
3) Moliï, t. a. p. Pars prima. Cap. II sub 23 en 27.


dringen zich de klachten over wildschade met meer kracht op den voorgrond. Vooral de kleine pers, wier vrij stereotype wildschade-artikelen langzamerhand eene mer a boire worden, laat niet af te hameren op hetzelfde aambeeld, dat bij den tegenwoordigen stand der jachtwetgevingen, onverschillig op welke basis zij opgetrokken zijn, het wild wordt beschermd tot nadeel van de maatschappij en ten koste van den landman, die wel den wildfcoww, maar niet den wildoo^stf heeft.
Ook bij vele wetenschappelijke schrijvers vindt deze meening ingang. De jacht is vaak eene passie genoemd, en zeker is het, dat nooit meer dan bij een jachtdebat de hartstochten ontketend worden, en dat het velen, overigens hoogst bezadigden menschen, uiterst moeilijk valt, daarbij hunne objectiviteit te bewaren. Vooral in de laatste tientallen van jaren vindt de wildstand in de oogen van velen geene genade en, blind van de groote voordeelen der jacht — waarover later —, sturen zij met eene onmiskenbare vooringenomenheid, met een gloed en een ijver, eene betere zaakwaardig, aan op eene volledige uitroeiing van den wildstand: het wild sticht volgens hen nu eenmaal in het geheel geen nut en louter kwaad '). Slechts weinigen zijn er onder hen, die, als Rosclier, hoewel overtuigd van de nadeelen, verbonden aan het behoud van een wildstand, toch met het oog op de veelzijdigheid van het vraagstuk, zich niet aan een positieven banvloek wagen, en hunne conclusie zoo samenvatten, dat het zeer de vraag is, of
1) J. J. Reinhard, Vermischte Schriften, tweede druk, bl. 427 vlg. komt tot de conclusie, dat het wild schadelijk is voor landbouw en houtteelt. Toch kan en moet volgens hem de jacht en de wildstand behouden blijven met het oog op de immaterieele voordeelen — Lorey, Monographie „Jagd" in Handbuch der politischen Oekonomie, herausgegeben von Dr. G. von Schönberg, tweede deel, (Erster Halbband) 1896 noemt dit den „indirekten Wert" van de jacht —, mits men daarbij „eine gewisse Ordnung beobachte", bl. '129. Verg. Manvil Ion, Physiocratische Briefe (1780), bl. G4.


de uitroeiing van het object van de jacht, van het wild „rein chrematistisch vom Standpunkte des ganzen Volkes betrachtet, fiir hohe Kulturstufen wirklich ein Schade zu nennen ist" ').
De groote fout, waarin zij vervallen, die het bestaan van het wild in het algemeen schadelijk voor de volkswelvaart noemen, is de grove generaliseering, waarop zij hunne meening opbouwen. Het wild brengt schade toe aan den landbouw8); wie zou het willen ontkennen? Het leeft, om de volksuitdrukking te gebruiken, niet van den wind. Maar dat neemt niet weg, dat de hoegrootheid der schadetoebrenging door de onderscheidene wildsoorten, niet over één kam mag geschoren worden 3). In het bijzonder springt dit in het oog, indien men de klachten beschouwt, die rechtstreeks uit den boezem der landbouwende bevolking voortspruiten. Bijna nooit wordt daarin geklaagd over wildschade in het algemeen, maar steeds over schade door bepaalde wildsoorten, in het bijzonder konijnen4) en fazanten5), toegebracht. Reeds in
1) W. R o sc her, Nationaloekonomik des Ackerbaues und der verwandten Urproduktionen (1875), bl. 552. Verg. Dr. A. Schwappacli, Forstpolitik, Jagd- und Fischereipolitik, in Hand-und Lehrbnch der Staatswissenschaften herausgegeben von Kuno Frankenstein (1894), bl. 304 en 305.
2) Volgens R. J. Schimmelpenninck, Dissertatio historicojuridica inauguralis (Leiden 1845), bl. 16jis. 24 en 61 brengt niets meer schade toe aan den landbouw dan het wild en de jacht, „ut experientia docet." Verg. A. J. de Geus, Jachtrecht en jachtwet (Acad. Pr. Leiden 1871), bl 41—43 en J. B. van Houten, Eenige beschouwingen over het jachtrecht (Acad. Pr. Amsterdam 1891), bl. 121 vlg.
3) Verg. Mr. C. J. Sickesz, Praeadvies in de Nederlandsche Juristen-vereeniging 1892, bl. 66 en 67.
4) De thans geldende Nederlandsche jachtwet rangschikt het konijn niet onder het wild, maar onder het schadelijke gedierte. Sedert 1857 zijn de beschouwingen te dien opzichte geheel veranderd en in eene nieuwe jachtrechtregeling behoort het konijn dan ook eene plaats onder het wild te vinden
5) Ook Dr. A. Resemansin Katholiek Sociaal Weekblad, Jaar-


de klachten over wildschade, die uit den pamflettentijd aan liet einde der 18e eeuw, met de voor die tijden gebruikelijke overdrijving, tot ons gekomen zijn, zien wij, dat in het bijzonder het konijn werd beschouwd als de ware plaag van den landman '). Over schade, door hazen of ander wild, behalve herten en reeën, toegebracht, evenwel geen spoor. En thans, meer dan eene eeuw later, wordt volgens de zeer betrouwbare opgaven in de Verslagen over den Landbouw 2), waarin gegevens over wildschade uit geheel Nederland verzameld zijn, in de jaren 1890—1900 van de ruim 1200 gemeenten van Nederland respectievelijk slechts in 15, 17, 20, 29 en 21 geklaagd over noemenswaardige3) schade
gang 1902 Ns. 9 en 10 stelt zich op het standpunt, dat in het bijzonder konijnen en fazanten eene ramp voor de boeren zyn. Verg. met betrekking tot de fazanten, S i c k e s z, t. a. p. bi. 67.
1) Bundel van requesten tegens den aanwas van grof wild en conijnen, binnen de provincie van Utrecht, en voornamentlijk aan den bergkant grasserende, aan Haar Ed. Mog de Heeren Staten 's Lands van Utrecht gepresenteert (1783), en Request tot surseance van citatiën bij den Heer L. Houtvester over de wildbaanen 's Lands van Utrecht (1785).
2) Dit verslag wordt samengesteld, doordat door den met de zaken van den landbouw belasten Minister jaarlyks door tusschenkomst van de Commissarissen der Koningin' in de onderscheidene provinciën aan alle burgemeesters vragenlijsten ter invulling worden toegezonden.
3) Ongetwijfeld is „noemenswaardige schade" een eenigszins vaag begrip. Dit wordt dan ook erkend in het Verslag over 1898, bl. 55. „Het spreekt wel van zelf, dat hierop" (op de vraag, wat noemenswaardige wildschade is) „geen algemeen antwoord gegeven kan worden en dit oordeel moet worden overgelaten aan hen, die met de beantwoording der gestelde vragen belast zyn." Men heeft er echter naar getracht de opgaven zoo nauwkeurig mogelijk te doen zyn, door aan de burgemeesters op te dragen zich bij het invullen der vragenlijsten, door eene deskundige commissie te doen bijstaan en voorlichten. „Bij de beoordeeling van tabel 34 mogen wij dan ook zeggen, dat de daarin opgenomen cijfers op de hiervoren aangewezeu wijze verkregen zyn, zoodat gerust kan worden aangenomen, dat al de daarin genoemde nadeelige invloeden in het opgegeven aantal gemeenten noemenswaardige schade hebben doen ontstaan."


door luizen, daarentegen in 147,148,170,191 en 207 gemeenten ') door konijnen toegebracht.
Over hazenschacle wordt in het algemeen door de landbouwende bevolking niet geklaagd, al mogen verschillende schrijvers ook nog zulke gedetailleerde berekeningen over de schade-toebrenging door hazen hebben opgemaaktl) en al moge de zoöloog Brehm ook den staf over den haas breken met de woorden: „Der unbefangene Richter wird den Hasen unbedingt als schadliches Thier bezeichnen mussen"3). Veelmeer in overeenstemming met het bijna geheel ontbreken van klachten over hazenschade, zijn de uiteenzettingen van Japing, die zijne technische beschouwingen aldus samenvat: „Aus oben Gesagtem dürfte aberbereits zur Genüge hervorgehen, dass der Hase in volkswirtschaftlichem Interesse unsern Schutz verdient"4). Ten aanzien van de
1) Zooals uit deze cijfers blijkt en ook op bl. 58 van het Verslag over 1900 wordt geconstateerd, treedt het konijn met het jaar schadelijker en in grootere hoeveelheid op. Overigens komen de wildsoorten, die aan den landbouw schade toebrengen, nergens in massa voor. Verg. Verslag over 1899, bl. 56
2) Mr. L. U. de Sitter, De Economist 1871, bl. 677; Brehm, Thierleben. Allgemeine Kunde des Thierreichs (1883), eerste afdeeling, tweede deel, bl. 469; Reinhard, t. a. p. bl. 427 en 428, die evenwel met zijne berekeningen nog al luchtig omspringt. Anders F. J. M A. Reekers, Over eene herziening der Jachtwet, bl. 9, die het nut van dergelijke berekeningen in twyfel trekt.
3) B r e h m , t. a. p. bl. 469. Verg. Reinhard, t. a. p. bl. 432 vlg., die eene bijzondere voorliefde voor castoren hoeden gehad schijnt te hebben, immers, hoewel hij den haas voor schadelijk houdt, pleit hij toch voor zijne bescherming, daar „der Nutze des Hasen nicht sowohl in der Küche, als vielmehr bei denen Hutfabriken zu suchen ist. Dan gewis, so lange wir Hasenbiilge haben, können wir Kastorhüte machen, ohne dass wir nüthighaben uns um Canada die Halse zu brechen." Sickesz, t. a. p. bl. 68 en 69 noemt hazen en ook patrijzen schadelijk, behalve op schrale gronden, zooals bijv. duingronden, waarvan zij integendeel de waarde verhoogen.
4) Japing, Monographie „Jagd" in Handbuch der Wirtschafts-


meeste andere soorten van klein wild komt Japing, en eveneens Lorey'), tot de slotsom, dat zij ongetwijfeld aan den landbouw eenige schade berokkenen, maar dat daaruit nu nog niet dadelijk mag worden afgeleid, dat het wild volstrekt schadelijk is, en dat niet bij eene doelmatige wetgeving de belangen van den landbouwer en van den jager te verzoenen zijn. Nog scherper en positiever drukt Krafft zich uit: „Uebrigens ist gute Landwirtschaft fast überall mit guter, ergiebiger Feldjagd verblinden; von einem irgendwie erheblichen Schaden kann also aus der Niederjagd nicht die Rede sein" *).
Daar ik in zoölogische en practische landbouw-vraagstukken niet tot oordeelen bevoegd ben, heb ik ten aanzien van het zoo bij uitstek kiesche en reeds van zoovele zijden met vuur en overtuiging behandelde wildschade-vraagstuk mijn licht ontstoken, zoowel bij landbouw-autoriteiten als bij jagers. Mij trof het toen, dat in werkelijkheid de denkbeelden van de landbouwers en van de jagers over den wildstand niet zoo onverzoenlijk zijn als het vaak wordt voorgesteld. Allen, ook de jachtliefhebbers, waren het er over eens, dat het onloochenbaar is, dat het wild in zijne algemeenheid schade toebrengt, maar, en ook daaromtrent bestond volmaakte eenstemmigheid, niet alle wildsoorten in dezelfde mate. Terwijl konijnen, fazanten en grof wild, maar vooral de eerste, zeer veel schade aan landbouwproducten toebrengen, is die
kunde Deutschlands, herausgegeben im Auftrage des deutschen Verbandes für das kauftniinnische Unterrichtswesen (1902), deel 2, bl. 204 en 205.
1) L o r e y, t. a. p. bl. 356 en 357 noemt de snippen en de meeste watervogels volstrekt onschadelijk en rekent de patrijzen, mits niet in te grooten getale aanwezig, zelfs tot de nuttige, insecten-verdelgende vogels.
2) Dr. Guido Krafft, Illustriertes Landwirtschafts-Lexikon (1884), voce Jagdgesetze, bl. 498. Verg. Mittermayer, Grundziige des deutschen Privatrechts, deel 2, bl. 276.


schadetoebrenging bij bazen en patrijzen uiterst gering. .Ta, onder de landbouw-autoriteiten waren er zelfs, die beweerden, dat, indien de eerste uitspruitsels van sommige landbouwproducten, in het bijzonder rogge, door de hazen worden opgevreten, de rogge later juist veel beter opschiet. Natuurlijk brengen hazen en patrijzen, in abnormaal groote hoeveelheden aanwezig, ook zeer veel schade toe, maar dat is evenzeer het geval met alle andere dieren, zelfs met de voor den landbouw nuttige vogels, die in normale tijden toch beschermd worden. Het konijn evenwel vond bij niemand verdediging en allen waren het er over eens, dat tegen deze plaag bijzondere maatregelen werden vereischt. Het konijn, zelfs in matige hoeveelheid aanwezig, brengt, behalve in de duinstreken, schade toe, terwijl het andere wild dit alleen doet, althans noemenswaardig, wanneer het in buitengewone massa aanwezig is. Bovendien vernielen deze „rongeurs" niet alleen om er zich mede te voeden, maar ook louter uit zucht om te vernielen, en bezitten zij zoo'n buitengewoon voorttelingsvermogen, dat uitroeiing bij uitstek bezwaarlijk, naar de meening van velen zelfs geheel onmogelijk is.
Hij het bestaan van een matigen wildstand — zoo was in het kort samengevat het algemeen gevoelen der door mij geraadpleegde deskundigen — lijdt geen twijfel, of de voordeelen, die zoo vaak over het hoofd gezien worden tegenover de tastbare wildschade, overwegen boven de nadeelen.
Naast de schade, die door wild aan landbouwprodukten wordt toegebracht, ,,den direkten Schaden", zooals Lor ey]) ze noemt, zinkt het indirecte nadeel, waartoe hij rekent het verlies aan tijd, vooral voor hen, die den tijd om te jagen feitelijk afnemen van hun werktijd, waardoor zij hunne
1) t. a. p. bl. 354.


zaken laten verloopen, het verlies aan gezondheid enz., in het niet en kunnen daarom hij het opmaken van de balans van de voor- en nadeelen der jacht veilig buiten beschouwing worden gelaten.
Welke zijn nu aan den anderen kant de voordeelen, die het gevolg zijn van de jacht? Ontegenzeggelijk werpt de jacht ook nog in onzen hedendaagschen tijd voordeelen af, materieele voordeelen, die niet zijn te minachten. De vorderingen, die landen als Rusland, Oostenrijk en Duitschland jaarlijks tegenover het buitenland, vooral tegenover Frankrijk, Zwitserland en Groot-Britannië en Ierland kunnen doen gelden, en die haar oorsprong vinden in de jacht, zijn geenszins van belang ontbloot. Volgens berekeningen van het Fransche Ministerie van Landbouw voert Frankrijk alleen jaarlijks voor meer dan twintig millioen francs aan wild en visch in. Bij duizenden worden de producten van de jacht naar den vreemde gevoerd en op de buitenlandsche markten tegen hooge prijzen verkocht.
Ook in Nederland is de wildhandel ongetwijfeld niet onbelangrijk. Statistische zekerheid ontbreekt echter in ons land evenzeer als in de meeste andere staten. De door het Departement van Financiën uitgegeven „Statistiek van den in-, uit- en doorvoer van het Koninkrijk der Nederlanden" geeft eenig licht, voorzoover betreft den invoer van wild en van vleesch van wild, maar ten slotte landt men ook zelfs daar in het rijk der gissingen. Wat toch is het geval? Met het wild is in één post samengebracht het tamme gevogelte (kippen, eenden, ganzen enz.) en daardoor vervalt ten eenen male de mogelijkheid, om met eenige zekerheid te kunnen nagaan, hoeveel van den invoer, die het artikel aanwijst, op het wild komt. Toch lijkt mij de conclusie niet gewaagd, dat, al neemt men ook aan, dat jaarlijks voor een belangrijk bedrag aan tam gevogelte wordt ingevoerd, de


invoer van wild, vooral in de laatste jaren, een niet gering te schatten cijfer zou aanwijzen').
Met zekerheid is dus omtrent den invoer van wild tot verbruik in Nederland niets te zeggen, maar nog veel minder uitkomst biedt de statistiek van den invoer van onbereide hazen- en konijnenvellen, die eveneens een afzonderlijken post inneemt in de bovengenoemde, door het Departement van Financiën uitgegeven statistiek. Terwijl toch het wild bij invoer is onderworpen aan een invoerrecht van 5°/o en wij daarom met vrij groote zekerheid mogen aannemen, dat in dien invoer geen doorvoer schuilt, laat deze zekerheid ons bij den invoer van onbereide hazen- en konijnenvellen, die van invoerrecht vrijgesteld zijn, geheel in den steek. In plaats van met bijna volstrekte zekerheid te kunnen zeggen, dat de hazen- en konijnenvellen, die jaarlijks volgens de statistieken in Nederland worden ingevoerd tot verbruik, werkelijk ook in Nederland blijven en daar hunne bestemming vinden, mag ongetwijfeld als vaststaande worden aangenomen, dat van de verbijsterende hoeveelheden van tot verbruik ingevoerde onbereide hazen- en konijnenvellen, die de statistieken ons vertoonen ï_), een zeer groot gedeelte bestemd is voor doorvoer naar het buitenland3). En deze
1) In 1900 werd aan wild en gevogelte gezamenlijk ingevoerd voor een bedrag van f 198,684
in 1901 „ „ 183,286 „ 1902 „ „ 182,554 „ 1903 „ „ 181,665 „ 1904 „ „ 188,966 „ 1905 „ „ 202,773 „ 1906 „ „ 287,383 „ 1907 „ „ 305,129.
2) Sedert 1892 wordt volgens de statistieken jaarlijks voor meer dan een millioen gulden aan onbereide hazen- en konynenvellen ingevoerd. In 1901 bereikte die geschatte waarde zelfs het bedrag van f 2,087,086.
3) Het ten invoer aangeven van aan geen invoerrecht onderworpen,


aangifte ten invoer, terwijl in werkelijkheid doorvoer van de goederen beoogd wordt, is zeer begrijpelijk. Indien toch ten invoer tot verbruik is aangegeven en de visitatie is afgeloopen, kan de belanghebbende terstond over het goed beschikken en eerst bij den uitvoer is hij weer aan eenige formaliteiten gebonden. Anders evenwel, indien de goederen ten doorvoer worden aangegeven; in dat geval moet de aangever eerst in het bezit zijn gesteld van een doorvoerlijst en, indien deze niet wordt aangezuiverd, beloopt hij straf.
Maar er is meer. Zelfs het bedrag, dat de statistieken van invoer van onbereide hazen-en konijnenvellen aanwijzen, ook al betrof het geheel invoer tot verbruik en geen doorvoer, staat geheel op losse schroeven en houdt geen verband met de verkeerswaarde dier goederen. De waardebepaling geschiedt toch bij goederen, die niet aan invoerrecht onderworpen zijn, zooals in casu onbereide hazen- en konijnenvellen, niet volgens de aangifte van den invoerder, want deze is daartoe niet gehouden, maar door den ambtenaar van de invoerrechten, volgens den zgn. „noemer", die voor de meeste goederen in 1845 is vastgesteld i). Met het neerschrijven van dat jaartal alleen, is de maatstaf van de waardebepaling dezer goederen tegelijkertijd veroordeeld. Immers, het behoeft geen nader betoog, dat een waardemaatstaf, die in 1845 is vastgesteld, thans in geen enkel opzicht meer verband houdt met de verkeerswaarde en daarom een woord zonder zin wordt.
Deze twee groote bezwaren doen hunne kracht ook gevoe-
ten doorvoer bestemde goederen komt in de praktijk vaak voor, bijv. by graan, steenkolen, erts, hout enz.
1) Eigen aangifte van de waarde door den invoerder van niet aan invoerrecht onderworpen goederen wordt slechts toegepast ten aanzien van die goederen, die vóór 1845 aan invoerrecht onderworpen waren en eerst later zyn vrijgesteld en die daarom niet zijn opgenomen in den „noemer" van 1845.


len ten aanzien van de statistische opgaven omtrent uitvoer van onbereide hazen- en konijnenvellen. Bij uitvoer van wild daarentegen werkt het eerste bezwaar niet. Daar toch onder invoer van aan invoerrecht onderworpen goederen, zooals in casu wild, niet of' althans slechts op zeer ondergeschikte schaal doorvoer kan zijn begrepen>), bestaat zoo goed als geen gevaar voor verwarring in de statistieken tusschen uitvoer uit het vrije verkeer en doorvoer. Het tweede bezwaar echter, dat wij bij de statistiek van in- en uitvoer van onbereide hazen- en konijnenvellen hebben waargenomen, doet zich met dezelfde kracht ook bij uitvoer van wild uit het vrije verkeer gevoelen. Bovendien hebben wij ook daar weer te kampen met de reeds boven besproken samenvoeging van tam gevogelte en wild in één post van de statistiek.
Het oordeel over de bruikbaarheid der Nederlandsche statistiek betreffende den in- en uitvoer van wild en producten van wild — zij deelt dit oordeel met bijna alle buitenlandsche statistieken — zou daarom al niet ongunstiger kunnen luiden; zij is eenvoudig onbruikbaar '). Het eenige, dat zij ons leert — maar om dit resultaat te bereiken behoefde de statistiek niet eens eene Nederlandsche te zijn — is dit, dat het internationale verkeer in wild en in producten van wild een niet te minachten factor is, die jaarlijks belangrijk toeneemt.
Geregelde statistieken betreffende de jachtopbrengsten komen in de onderscheidene landen slechts sporadisch voor, maar daar wijzen zij dan ook cijfers aan, die den tegen-
1) Het ten invoer aangeven van aan invoerrecht onderworpen goederen, die feitelijk bestemd zijn voor doorvoer, komt in de praktijk niet, of althans slechts op zeer onbeteekenende schaal voor. Bij invoer toch is het recht verschuldigd, bij doorvoer slechts zekerheid, zoodat alle aanleiding voor de onjuiste aangifte hier zou ontbreken.
2) Deze onbruikbaarheid is niet in het oog gehouden door Mr. d e S i 11 e r, t. a. p. bl. 74.


standers van de jacht toch wel niet zoo geheel zonder beteekenis zullen voorkomen.
In Rusland, waar in het bijzonder de pelshandel van groote beteekenis is, worden de jaarlijksche opbrengsten, uit de jacht voortvloeiende, geschat op ruim .'300 millioen roebels, waardoor het de derde bron van inkomsten van het groote rijk vormt').
In Oostenrijk werden in de jaren 1883—1885 gemiddeld voor eene waarde van 4738049 kronen aan wild gedood, waaronder 1172424 hazen en 1132656 patrijzen *). In 1905 werden geschoten 1696646 hazen, 2107796 patrijzen, 261915 fazanten, 106858 reeën, 59827 kwartels 3). Ingevoerd werd in dat jaar 26500 K.G. levend wild, 14400 K.G. „Haarwild" en 22300 K.G. „Flugwild" en uitgevoerd 255300 K.G. levend wild, 1393700 K.G. „Haarwild" en 475800 K.G. „Flugwild" 4).
In Pruisen werden van 1 April 1885—31 Maart 1886 gedood 4573634 stuks vliegend en 2987672 stuks loopend wild, waaronder 2373499 hazen, 85247 vossen en 109762 reëen. De geheele wildproductie bedroeg in dat jaar 10506731 KG. d.i, 0,37 KG. per hoofd der bevolking, ter waarde van 11824096 Mark. Van dit bedrag vielen 8750783 Mark op loopend en 3073313 Mark op vliegend wild. Hazen en patrijzen alleen brachten 7148181 Mark op, reeën 1794095 Mark en fazanten 508486 5).
1) Verg. M. Endres, Monographie „Jagd" in Hand würterbuch der Staatswissenschaften van Conrad, Elster, Lexis en Loen i n g , bl. 1303.
2) Oesterreichs i'orstwesen 1848—1888, bl. 302.
3) Statistisches Jahrbuch des K. K. Ackerbau-Ministeriums für das Jahr 1905. Drittes Heft, Forst- nnd Jagdstatistik. Tabel XXVI, bl. 342—344 en Statistisches Handbuch herausgegeben von der K. K. Statistischen Zentralkommission für das Jahr 1906, bl. 177—179.
4) Statistik des Auswiirtigen Handels des österreichisch-ungarischen Zollgebiets, bl. 6 en 38.
5) Deze ambtelyke statistiek is in de onderscheidene gemeenten en


Zulke cijfers spreken meer dan een groot relaas. De bewering, die men zoo vaak hoort verdedigen, dat het wild in den tegenwoordigen tijd geene bron van volksvoeding van eenige beteekenis meer uitmaakt en niets meer is dan eene lekkernij op de tafels der meergegoeden en dat het, indien het niet meer werd opgedischt, slechts „door eenige ') gastronomen zou worden betreurd", zooals Mi'. Sickesz ) beweert, vindt daarin geene bevestiging. Integendeel, de statistieken, hoe gebrekkig ook, bewijzen zonneklaar, dat het wild, hoewel het geen „unentbehrliches Nahrungsmittel meer is, zooals bij de jagersvolken, toch nog steeds „bedeutende Fleischmengen" levert3). Wat in het bijzonder de groote steden aan wild naar zich toetrekken, is ongetwijfeld de moeite eener bijzondere beschouwing overwaard. Volgens de „Statistische Nachrichten aus dem Gesammtgebiete der Landwirtschaft" werden in het jaar 1906 in de stad Weenen alleen ingevoerd 47840o hazen, 1001 /O patrijzen enz, 48200 K.G. hertenvleesch, en in Triest 8876 hazen, 2598
patrijzen enz.4).
Materieele voordeelen brengt de jacht verder aan in de bedrijven der poeliers, bontwerkers en vele anderen, die mede hunne inkomsten uit de jacht genieten. En ook deze inkomsten moeten niet gering geschat worden; Schwappach5) berekent zelfs, dat, met al deze nevenbedrijven er
üutsbezirke van Pruisen onder leiding en toezicht der landraden opgemaakt door middel van telkaarten. Preussische Statistik. Deel 93.
1) Spatieering van mij.
2) t. a. p. bl. 10 en 60.
3) Verg. Schwappach, t. a. p. bl. 304 en 305.
4) Deze „Statistische Nachrichten" houden gegevens in omtrent den invoer van wild in de steden Weenen, Triest, Linz, (xraz, Praag, Lemberg en Krakau. — Voor het wildverbruik in de stad Weenen in de jaren 1901—1905 verg. „Statistisches .lahrbuch der Stadt Wien fur das Jahr 1905".
5) t. a. p. bl. 304.


bij gerekend, bij de jacht in Oostenrijk een jaarlijksch volksinkomen van 17 millioen mark betrokken is.
Een ander gunstig gevolg, dat de jacht met zich brengt — in de vergadering van de Tweede Kamer van 7 Maart 1902 werd hierop reeds met nadruk door Mr. Tydeman gewezen — is gelegen in de vaak buitengewoon hooge sommen, die bij verpachting der jacht worden gemaakt. De hoogte van de jachtpacht is in de eerste plaats afhankelijk van de concurrentie onder de jachtliefhebbers en eerst in de tweede plaats van de hoeveelheid wild, hoewel deze laatste factor in streken, waar weinig concurrentie onder de jachtliefhebbers is, een beslissend karakter kan aannemen. Deze jachtpachtsommen zijn vooral in de laatste jaren zeer gestegen en bereiken in ons land meermalen eene hoogte van 15 tot 20 gulden1), ja, de Minister van Justitie, Ruys van Beerenbroek deelde in 1891 zelfs mede8) dat hem een geval bekend was, dat eene jacht verpacht was tegen f 45 per H.A. Een gevolg van deze hooge jachtpachtsommen is eene niet onaanzienlijke vermeerdering van de waarde van den grond 3).
Doch niet alleen de geldelijke voordeelen — wat Lorey noemt den „direkten Wert" — van de jacht mogen in rekening gebracht worden, waar de balans van de voor- en nadeelen van de jacht wordt opgemaakt. De gunstige werking, die de jacht heeft voor het lichaam, wat den Ouden reeds zoo in haar aanlokte, is den jager in zijn verdere^loopbaan ongetwijfeld van veel nut. Tot dezen „indirekten Wert" rekent Lorey „Einlluss auf körperliche Gesundheit und geistige Frische namentlich solcher Personen, welche durch ihren Beruf ans Zimmer gefesselt sind, die Scharfung der Sinne
1) Handelingen der Tweede Kamer 1901 —1902. bl. 986.
2) Hijlageu 1890—1891, No. 189, bl. 1 vlg.
3) Verg. W. M. van Weede, Iets over de bescherming van
den wildstand, in l)e Economist 1902, bl. 770—772.


(besonders Auge und Ohr), Nötigung zu raschem Entschluss, schnellera, klarem Erfassen aller Umstiinde (Purschgang), vielfache Anregung, Freude am Naturgenuss"').
Het lijdt na het bovenstaande geen twijfel, of bij het behoud van den wildstand is een groot belang betrokken, een veel grooter nationaal belang dan meestal vermoed wordt.
Maar, zelfs indien al deze voordeelen, qu'on ne voit pas, nu eens niet opwogen tegen de wildschade, qu'on voit, zelfs dan zou, dunkt mij, nog één factor de schaal moeten doen overslaan naar eene bescherming van den wildstand binnen gematigde grenzen: het poëtische in de natuur. Zekere soorten van wild, zooals beren, wolven, wilde zwijnen, de van hoog in de lucht neerschietende adelaar en gier, die wij hier deels in het geheel niet, deels slechts bij hooge uitzondering als verdwaald exemplaar aantreffen, hebben, zooals Mr. Sickesz het uitdrukte, eene „romantische aantrekkelijkheid." Maar ook het overige wild moet blijven tot vervroolijking en opluistering van het landschap. Wat is toch een bosch zonder herten en reeën, zonder hazen en gevleugeld wild? Wat zijn onze plassen zonder wilde eenden? Neen, Nederland is nog rijk genoeg om zich die weelde te veroorloven en om de schade aan hout- en veldgewas te dragen, die van het kweeken van een wildstand het onvermijdelijke gevolg is.
Indien wij thans de balans van de voor- en nadeelen van de jacht opmaken, dan lijdt het geen twijfel, of de wetgever moet zich bij het regelen van de jacht doen leiden door dit hoofdbeginsel, dat de geheele jachtwetgeving moet beheerschen: het behoud van een matigen wildstand is een nationaal belang.
I) Lorey, t. a. p. bl. 357.


Een bovenmatige wildstand >) moet tegengegaan worden en in die richting vindt de wetgever tot op zekere hoogte een bondgenoot in de ontwikkeling van de beschaving en van de cultuur, die er van haar kant ook gestadig toe medewerken, om den wildstand binnen eenigszins beperkte grenzen te houden. De wildstand, en in het bijzondei het grove wild, behoeft toch voor zijne ontwikkeling groote bosschen, woeste gronden, moerassen en rivieren. De bosschen, woeste gronden en moerassen, die in ons land toch al vrij beperkt zijn in vergelijking met andere landen, worden hoe langer hoe meer ontgonnen en daarmede worden de schuilplaatsen voor het wild steeds meer ingekrompen. Bovendien werken de verbetering van de verkeersmiddelen en de daaruit voortvloeiende toeneming van het verkeer, de versnippering van den grondeigendom en niet het minst de verbetering van de jachtwapenen, die thans eene veel zekerder trefkans bieden, eveneens in de richting van een achteruitgang van den wildstand.
En niet alleen in ons land maar in alle beschaafde staten heeft de wildstand door de inwerking van deze factoren de strekking om achteruit te gaan. Het behoeft dan ook geene verwondering te wekken, dat sommige diersoorten geducht op weg zijn om uit te sterven. De oeros is reeds van de aarde verdelgd; elanden vertoonen zich in Duitschland nog slechts in de buurt van Memel, aan de moerassige oevers van de Weichsel, maar gaan ook daar voortdurend in aantal achteruit, vooral door de inwerking van de klimatologische gesteldheid van het land. In Zweden alleen komen
1) Een abnormaal groote wildstand kan groote nadeelen met zich brengen, zelfs bij extensieve cultuur. De toestanden in de 17de en 18de eeuw, in het bijzonder in Duitschland tijdens en na den dertigjarigen oorlog, zyn daarvoor het beste bewys Verg. D r. K. Th. von Inaraa-Sternegg, Deutsche Wirtschaftsgeschichte in den letzten Jahrhunderten des Mittelalters (1889), eerste deel, bl. 378.


thans nog vele elanden voor en neemt hun aantal zelfs toe'). Volgens de officieele statistieken werden in Norrbotten in 1900 nog 202 elanden gedood. Dat neemt echter niet weg, dat hun aantal in verschillende Zweedsche districten merkbaar achteruitgaat. Te verwonderen is dit geenszins. Vooral de groote dieren, zooals o. a. de eland, behoeven, om in hun onderhoud te voorzien, groote uitgestrekte velden, waar zij genoeg voedsel kunnen vinden. Bij den voortgang der cultuur komen zij natuurlijk het eerst in het gedrang. De ontwikkeling van de maatschappij heeft zoodoende de strekking om den wildstand langzaam maar zeker te verminderen en ook met dien factor zal de wetgever, die zijne regeling opbouwt op het nut van het behoud van een matigen wildstand, ongetwijfeld rekening moeten houden.
1) Verg. G-ustav 8 u n d b ii r g, La Suède, son peuple et son industrie. Exposé historique et statistique publié par ordre du gouvernement (1900), tweede deel, bl. 171.


HOOFDSTUK I.
Geschiedenis en hedendaagsche stand der wetgeving.
A. Buitenland <).
Ten aanzien van geene enkele quaestie in het jachtrecht heerscht in de wetgeving van de onderscheidene staten een meer ingrijpend verschil dan ten aanzien van deze vraag, tevens de belangrijkste in het geheele jachtrecht: wie is op een bepaald terrein tot de jacht gerechtigd. De te dezen opzichte bestaande wettelijke regelingen laten zich gevoegelijk onderscheiden in drie groote groepen, in drie stelsels, waaraan eenvoudigheidshalve de namen van publiekjachtveld-stelsel, grondeigendoms-jachtrechtstelsel en jachtcomplexen-stelsel kunnen gegeven worden 2).
§ 1. Het publieke jachtveld-stelsel.
Bij eene bespreking der drie bovengenoemde stelsels komt aan het publieke jachtveld-stelsel de voorrang toe, niet om
1) Bij het bewerken van het overzicht over den stand der hedendaagsche buitenlandsche jachtwetgevingen is door mij gebruik gemaakt van de ter Directie van den Landbouw aanwezige officieele bronnen.
2) De heerlijke jachtrechten, aan welker bespreking het tweede deel myner studie gewijd zal zijn, laat ik in dit deel geheel buiten beschouwing.


de belangrijkheid der staten, waarin dit stelsel tot uitgangspunt der wettelijke regeling van liet jachtrecht is verheven, verre van dien, maar veeleer, omdat dit stelsel als het eenvoudigste en oorspronkelijkste mag beschouwd worden; als het stelsel, dat reeds bestond, toen de private eigendom nog in de windselen lag.
Het publieke jachtveld-stelsel is dat stelsel, waarbij in het algemeen aan hen, die eene persoonlijke qualificatie tot de jacht bezitten, het jagen overal vrij staat, zoowel op hunne eigene gronden als op die van derden, tenzij door de grondeigenaren aan zekere door de wet gestelde voorwaarden is voldaan. Het groote verschil met het giondeigendoms-jachtrecht-stelsel openbaart zich hierin, dat bij het laatste het jagen op eens anders grond is verboden zonder de vergunning, en daarentegen bij het publieke jachtveld-stelsel tegen het verbod van den eigenaar. Indien onder het publieke jachtveld-stelsel de grondeigenaar lijdelijk blijft, valt zijn grond onder het publieke jachtveld en mag door iederen tot de jacht gerechtigde vrij worden bejaagd; indien daarentegen onder het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel de grondeigenaar noch zelf jaagt, noch anderen daartoe last of vergunning geeft, blijft de jacht op zijn grond rusten. De wet kent onder het publieke jachtveld-stelsel aan derden rechten toe, die zij onder het grondeigendoms-jachti'echt-stelsel nooit anders bezitten, dan krachtens last of vergunning van den grondeigenaar.
Het publieke jachtveld-stelsel gaat uit van het standpunt, dat het geheele, binnen de landspalen gelegen territoir moet beschouwd worden als één groot jachtgebied; de gewone afscheiding van particuliere gronden vormt bij dit stelsel geene grens voor de uitoefening van de jacht. Ongehinderd overschrijdt de jager de grenzen van de gronden van derden en van het daar bemachtigde wild wordt hij met uitsluiting van ieder ander eigenaar. „Nee interest, quod ad feras bestias et volucres, utrum in suo fundo


quisque capiat an in alieno." L. 3. § 1 D. d a. r. d. (XL1.1)').
Dit stelsel vertoont eenige overeenkomst met het oude Romeinsch-rechtelijke standpunt. De eenige plaats in de Instituten van Justinianus, die over het jachtrecht') handelt, — § 12 I. de Rer. div. (II. 1)3)—vestigt geen band tusschen grondeigendom en jachtrecht. Slechts krachtens liet algemeen geldende verbod om eens anders grond te betreden tegen diens wil, kon de grondeigenaar derden beletten op zijn grond te jagen (jus prohibendi ne quis ingrederetur). Betrad iemand dus gronden van derden tegen hun wil tot uitoefening van de jacht, dan kon hij niet wegens jaclitdelict worden vervolgd, maar alleen met eene civiele actie wegens onrechtmatige daad, actio injuriarum, tot schadevergoeding worden aangesproken. Had iemand daarentegen het recht om gronden van derden te betreden, dan vormden
1) Verg. Y i n n i u s, In quatuor libros Institutionum imperialium commentarius (Uitgave Heineccius, 1767), eerste deel, bl. 169. „Non obstat, quod in praedio alieno domino invito venari non licet, nam prohibiiio ista conditionem animalis mutare non potest, neque efficere, ut id quod captum est, fiat prohibentis: alioqui non nuda probibenti actio injuriarum pareret, sed rei vindicatio et condictio furtiva."
2) Een karakteristiek verschil tusschen de jachtbepalingen in het Romeinsche Recht en het hedendaagsche jachtrecht, zooals wij het in de verschillende staten ontmoeten, is hierin gelegen, dat volgens het Romeinsche Recht niet, zooals thans, slechts bijzondere soorten, maar alle in het wild levende dieren objecten van jacht uitmaakten. Een jachtrecht in de hedendaagsche beteekenis van het woord kent het Romeinsche recht dan ook niet. Verg. Windscheid, Lehrbuch des Pandektenrechts, bl. 631 en 632; anders von Wachter, Sammlung von Abhandlungen der Mitglieder der Juristenfacultat in Leipzig I, bl. 333—375.
3) Ferae igitur bestiae et volucres et pisces, id est omnia animalia quae in terra mari caelo nascuntur, simulatque ab aliquo capta fuerint, jure gentium statim illius esse incipiunt: quod enim ante nullius est, id naturali ratione occupanti conceditur. Nee interest, feras bestias et volucres utrum in suo fundo quisque capiat, an in alieno: plane qui in alienum fundum ingreditur venandi aut aucupandi gratia, potest a domino, si is providerit, prohiberi ne ingrediatur.


occupatie-handelingen, door hem gepleegd ten aanzien van de daar in het wild levende dieren, noch eene onrechtmatige daad, noch een strafbaar feitl). Niet eene wettelijke regeling van het jachtrecht, maar slechts het algemeene verbod om eens anders gronden tegen diens wil te betreden, verbond in het Romeinsche Recht het jachtrecht met den grondeigendom en juist daarin ligt een karakteristiek onderscheid met het publieke jachtveld, zooals het tegenwoordig in de jachtwetten van eenige Zuid-Europeesche staten is neergelegd *).
In het bijzonder vindt het publieke jachtveld-stelsel toepassing in Zuid-Europa en wel in de eerste plaats in de twee koninkrijken op het Iberische schiereiland. Reeds sinds overoude tijden huldigt de jachtrechts-regeling van Portugal, die men zeer vaak karakteriseert als het type van eene jachtwet, geschoeid op Romeinsch-rechtelijke leest, dit stelsel, dat thans is neergelegd in artikel 384 van het Burgerlijk Wetboek.
Het geheele territoir van het koninkrijk vormt, behoudens eenige nader te noemen uitzonderingen, één groot jachtgebied. Van dat publieke jachtveld, waar ieder Portugees, die in het bezit is van eene door de gemeentebesturen verstrekte vergunning tot het dragen van vuurwapenen, vrij mag jagen, zijn slechts uitgezonderd bebouwde en ommuurde private gronden en de gronden, toebehoorende aan de publiek-rechtelijke corporaties, die langs administratieven weg uitgeschakeld zijn.
De karakteriseering van de Portugeesche jachtrechtsregeling als Romeinsch-rechtelijk is, zooals uit het bovenvermelde reeds volgt, in hare algemeenheid minder juist. Laat toch het Romeinsche Recht op het aangenomen publieke jachtveldstelsel eene inbreuk maken door het recht van den grond-
1) Verg. de Geus, t. a. p. bl. 7, noot 1; andera v o n Wachter, Das Jagdrecht nnd die Jagdvergehen, bl. 350.
2) Verg. de (x e u s, t. a. p. bl. 7.


eigenaar, om, zonder aan verdere voorwaarden te voldoen, het betreden van zijn grond aan derden te verbieden, anders is dat in het Portngeesche stelsel, waar integendeel het bovengenoemde artikel 384 C.C. met het recht tot jagen tevens het recht toekent om gronden van derden te betreden ').
Huldigde Spanje in zijne vroegere jachtwet van 10 Januari 1879 het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, bij de sedert eenige jaren in werking zijnde nieuwe jachtwet van 1(5 Mei 1902 2) heeft het dat stelsel verlaten, om, evenals zijn westelijke nabuurstaat, bet publieke jachtveld-stelsel te omhelzen. De reden van het tot stand komen van de wet van 1902 3) en daarmede van den overgang tot liet publieke jachtveldstelsel, was de wensch om de uitroeiing van den wildstand zooveel mogelijk tegen te gaan, te meer, daar men hoe langer hoe meer begon in te zien, dat de instandhouding en cultiveering van een matigen wildstand geacht mag worden eene bron van volkswelvaart te zijn. Duidelijk ligt deze bedoeling uitgedrukt in de toelichting, die het ontwerp, dat de wet van 1902 is geworden, vergezelde; en dat niet alleen de regeering zich op dat standpunt stelde, maar dat het streven om den wildstand uit zijn verval op te heffen, weerklank vond in den boezem der Cortes, mag ongetwijfeld worden afgeleid
1) Behalve wat betreft het bezit van eene vergunning tot het dragen van vuurwapenen en het tijdstip van openen en sluiten der jacht, dat door de gemeentebesturen wordt bepaald, worden de wettelijke bepalingen betreffende de jacht in Portugal zeer weinig nageleefd.
2) Gaceta de Madrid. Ano 241. Num. 138. Tomo II, pag. 787—789.
3) In de lijst der buitenlandsche jachtwetten in de Compte-rendu van het Congres international de la chasse. Anvers, 17—18 Juin 1907 wordt op bl. 71 opgegeven, dat de jachtwet van 10 Januari 1879 nog steeds het jachtrecht in Spanje bcheerscht. N. B Spanje was op dit congres door een bijzonderen gedelegeerde vertegenwoordigd. Vermoedelijk is de opgave ontleend aan de thans verouderde E r n e s t D e m a y , Recueil des lois sur la chasse en Europe et dans les principaux pays d'Amérique, d'Afrique et dAsie (1894).


uit de ondubbelzinnige en onweersproken woorden van den voorzitter der commissie van rapporteurs uit de Cortes Alonso Castrillo in de vergadering van 10 Maart 1902 „la Comisión, que desea que se fomente la caza y que esa riqueza püblica no se disminuya de ninguna suerte" en later „pretende seguramente la guarda, fomento y custodia de la caza." De bedoeling was dus zoo duidelijk mogelijk het tegengaan van het uitroeien van den wildstand om de groote economische beteekenis, die het wild als handelsartikel had erlangd, ook in het aan wild zoo arme koninkrijk. En nog te meer trachtte de Spaansche wetgever de jacht te bevorderen, omdat het land zich dooi' de natuur en de gesteldheid van den bodem zoo bij uitstek leent tot het kweeken van een wildstand.
De Spaansche jachtwet van 16 Mei 1902 kent in haar artikel 8 het jachtrecht toe aan ieder persoon boven de vijftien jaar — hierin wijkt de vigeerende wet af van de vroegere, die geene leeftijdsgrens stelde —, voorzien van de noodige acten. Volgens artikel 9 kan dit jachtrecht worden uitgeoefend op de gronden van de publiekrechtelijke lichamen en bovendien op de gronden, toebehoorende aan privaatpersonen, waarvan de eigenaren niet met inachtneming van de bij de wet gestelde voorwaarden de jacht hebben verboden („que no estén vedados"). De voorwaarden, waaraan de privatieve jachten volgens dit artikel moeten voldoen, zijn opgenomen in de „ley de acotamientos"'). In artikel 1 van dit decreet — het eenige artikel, dat spreekt over de voorwaarden, waaronder de afsluitingen van gronden moeten plaats vinden, — wordt aan de private grondeigenaren de bevoegdheid gegeven hunne gronden af te sluiten, zonder dat de daarop rustende erfdienstbaarheden daardoor worden aangetast; ook de openbare wegen, die
1) Decreto de las Cortes generales y extraordinarias de 8 de Junio de 1813 relativo al fomento de la agricultnra y ganaderia, restablecido por Real decreto de 6 de Septiembre de 1836.


door de gronden loopen, gaan door de afsluiting niet te niet. Geene andere voorwaarden worden in dit decreet aan de private grondeigenaren opgelegd en het is dan ook alleen naar deze voorwaarden, dat de jachtwet yan 1902 verwijst. De bedoeling, die bij het stellen dier voorwaarden bij den wetgever voorzat, was ongetwijfeld deze, dat naast de erkenning van de rechten van de grondeigenaren, toch aan den anderen kant de niet minder heilige rechten der gemeenschap niet uit het oog mogen verloren worden.
Bovendien moeten grondeigenaren, indien zij privatieve jachten willen vormen, voldoen aan de wettelijke voorschriften betrelTende de belastingen („las disposiciones vigentes sobre tributación"). Eene bijzondere belasting op privatieve jachten, als waarnaar artikel 9 der jachtwet verwijst, is tot nog toe niet ingesteld. Dit ligt trouwens geheel in de rede. De gedachte aan zoo'n belasting heeft bij den wetgever voorgezeten uit overweging, dat op de terreinen, die privatieve jachten vormen en uitsluitend voor de jacht bestemd zijn, eene wezenlijke industrie wordt uitgeoefend of althans kan uitgeoefend worden. De ontwikkeling dezer industrie moet echter eerst worden mogelijk gemaakt en het niet helïen eener bijzondere belasting in de eerste jaren na het in werking treden der wet behoort tot de deswege te verleenen tegemoetkomingen.
De privatieve jachten, die aan de in de wet gestelde voorwaarden voldoen, moeten ten slotte afgepaald zijn naar alle windstreken met palen van hout of steen, die tot opschrift hebben de woorden: „Vedado de caza."
Behalve op het Iberische schiereiland ontmoeten wij het stelsel van het publieke jachtveld in het meerendeel deivroegere Italiaansche Staten: Piëmont en Sardinië1)
1) Regie Patenti, 29 dicembre 1836, art. 2 en Regie Lettere Patenti, 16 luglio 1844, art. 5.


L o m b a r d ij e '), Venetië8), Parma5), Toscane4), den Kerkelijken S t a a ts) en Napels en Sicilië6). Het vraagstuk van de jachtgerechtigdheid op particulieren grond van derden behoort in Italië tot een der meest ingewikkelde, zoowel door de verscheidenheid der bepalingen, nagelaten door de oude staten en die tot nog toe hare kracht behouden hebben, als wegens de verscheidenheid der uitspraken van de administratie en de rechtelijke macht.
Ook in de wetten dezer staten is als beginsel op den voorgrond gesteld, dat het geheele territoir één publiek jachtveld vormt. Ieder, die persoonlijk tot de jacht gerechtigd is, mag het geheele gebied afjagen, zonder dat hij zich aan de afscheidingen tusschen de verschillende terreinen behoeft te storen. Door deze wetten worden echter ook uitzonderingen op het publieke jachtveld toegelaten, worden privatieve jachten erkend, waar derden niet mogen jagen dan met toestemming — in Piëmont en Sardinië zelfs met schriftelijke toestemming — van den eigenaar. In de eerste plaats worden als privatieve jachten beschouwd de van de omgevende gronden geheel afgesloten terreinen; deze eisch van afsluiting, van te zijn chiuso, is in de onderscheidene wetten meer of minder uitgewerkt7). Ook niet van de om-
1) Decreto, 21 settembre 1805, artt. 3, 8. 5° en 9.
2) Decreto, 21 settembre 1805, artt. 3, 8. 5° en 9.
3) Risoluzioni sovrane riguardanti la caccia, 1 settembre 1824, artt. 1. 2°, 2 en 6.
41» Decreto in materia di caccia e di ancupio, 3 luglio 1856, art. 2.
5) Editto, 10 luglio 1826, artt. 9—19 en Notificazione dell'eminentissimo e reverendissimo signore Griacomo card. Giustiniani, Camerlengo di S. R. Chiesa, pubblicata li 14 agosto 1839, sopra le caccie, artt. 9—18.
6) Legge sulle Foreste de' 18 ottobre 1819, art. 151.
7) Piëmont en Sardinië: terreni. . .. chiusi con muri, con siepi, o con altro riparo qualunque (art. 2 Regie Patenti 1836).
Lombardije en Venetië: fondo . .. . cinto d'ogni parte con ripari


geving afgesloten gronden worden evenwel in verschillende wetten (Piëmont, Sardinië, Lombardije, Venetië, Toscane en den Kerkelijken Staat), onder gegeven omstandigheden onttrokken aan het publieke jachtveld en gemaakt tot privatieve jachten. Het criterium van deze uitzonderingsbepaling vormen de belangen van den landbouw. Ten behoeve van de cultuur worden in deze wetten bebouwde gronden in het algemeen of met bepaalde soorten van vruchten bebouwde gronden aan het publieke jachtveld onttrokken. In de Toscaansche wet (artikel 2 § 2a) wordt de uitzonderingsbepaling in het belang van den landbouw zelfs uitgebreid tot gronden, die, hoewel zelf onbebouwd of reeds van hun oogst ontdaan, van alle zijden door bebouwde gronden zijn omgeven („nei fondi spogliati e costantemente sodi, è vietata la caccia e 1'aucupio senza il consenso del proprietario quando si tratti di fondi .... circondati per ogni parte da terreni colti").
Bij de Regie lettere patenti van 1844 (art. 5) worden in Piëmont en Sardinië van het publieke jachtveld eveneens uitgezonderd de vijvers en meren, in eigendom toebehoorende aan staat, gemeenten of particulieren.
tali che dimostrino manifestamente 1'intenzione del proprietario d'impedirne 1'ingresso costantemente non solo alle bestie, ma ancora alle persone. (art. 9 Decreto 1805).
Parma: fondo .... cinto da ogni parte con muri, o siepi, o ripari tali che dimostrano manifestamente 1'intenzione del proprietario d'impedire 1'ingresso non solo a' bestiami, ma ancora alle persone. (art. 6 Risoluzione 1824).
Toscane: fondi chiusi o cinti da muri, siepi, stecconati, o palancati. (art. 2 § 2 a Decreto 1856).
Kerkelijke Staat: siepi, staccionate e ripari costrntti in modo, cheimpediscano realmente d'ogni maniera 1'ingresso non solo alle bestie, ma anche agli uomini. (art. 10 Editto 1826).
Napels en Sicilië: fondi chiusi da mura fabbricate o da mura a secco, da siepe, da fossato o da riparo di terra che giunga a palmi cinque. (art. 151, 20. Legge 1819).


Op terreinen, toebehoorende aan de Kroon, is door geheel Italië heen het jachtrecht voorbehouden, behoudens vergunningen, die het koninklijke huis zou willen verleenen.
Hoe verdragen zich nu deze bepalingen uit de oude wetten met artikel 712 van den Codice civile en meer nog in het bijzonder met artikel 428 van den Codice penale. Dit laatste artikel bedreigt straf tegen ieder, die „caccia in un fondo altrui, qualora il proprietario nei modi stabiliti dalla legge ne abbia fatto divieto, e se vi siano segnali che rendano palese tale inibizione." Ongetwijfeld stelt deze bepaling zich geheel op het standpunt van het publieke jachtveld; de oude bepalingen verschillen van het artikel in het strafwetboek alleen ten aanzien van de voorwaarden, waaraan degeen moet voldoen, die zijne gronden wil uitzonderen van het publieke jachtveld en ze wil maken tot privatieve jacht. Terwijl de oude wetten zeer bepaalde eischen voor de uitsluiting uit het publieke jachtveld stellen, is het strafwetboek reeds tevreden met elke aanduiding op den betrelTenden grond, die den wensch van den eigenaar, om zijn grond tot privatieve jacht te maken, algemeen kenbaar maakt. Iedere aanduiding van dien aard is volgens het strafwetboek voldoende om hem, die op dien grond zonder vergunning van den eigenaar jaagt, strafbaar te doen zijn.
Zoowel de administratie als de justitie verkeeren nu in Italië in het onzekere, of de uitzondering van privatieve jacht moet beoordeeld worden in ieder bijzonder geval naaide voorschriften der oude wetten of wel naar artikel 428 van het strafwetboek. In eene circulaire van het Italiaansche ministerie van landbouw van 17 October 1890 stelde de Minister van Justitie zich op het standpunt van het strafwetboek: niemand zou mogen jagen op gronden van derden, zonder vergunning van de eigenaren, indien deze hunne gronden kennelijk van het publieke jachtveld hebben uitgezonderd. Aan verdere voorwaarden behoefden de privatieve jachten niet te voldoen. „Onde," zoo heet het in deze circulaire,


„se in un fondo anche non chiuso il proprietario ponga dei segnali visibili per avvertire che intende vietare 1'esercizio della caccia, questi segnali debbono bastare perchè non si abbia ivi ad esercitarla abusivamente contro Ia palese inibizione del propietario. E colui che la esereitasse incorrerebbe senza dubbio nella penalita che in detto articolo è stabilata. E per contrario, poichè il fatto di esistere sul fondo seminati o frutti danneggiabili, ovvero uve non ancora raccolte, non potrebbe per sè solo bastare, ai termini del citato articolo 428 del codice penale, a costituire reato, quando non fosse accompagnato dalla circostanza di avere il proprietario apposto anche un segnale visibile per vietare la caccia, sembra indiscutibile la conseguenza che non incorrerebbe in alcuna pena colui che entrasse nel fondo altrui aperto, sebbene vi fossero frutta o sementi, per esercitarvi la caccia. Le leggi speciali gia vigenti nelle provincie venete e meridionali dovrebbero in tal parte ritenersi abrogate, e non ostante le disposizioni in esse contenute e la consuetudine in quelle provincie invalsa, se i proprietari di fondi aperti intendono di vietare in essi 1'esercizio di caccia, è mestieri che appongano sempre i segnali che fanno palese un tale divieto, sia che nei fondi vi fosse o pur no la vendemmia, o vi fossero serainati e frutta pendenti." De Minister zag zijne opvatting gedeeld door het Hof van Cassatie in een arrest van 17 Maart 1899 l). Maar, ook in Italië is het oordeel van de hoogste rechtscolleges niet bestendig van duur. Reeds in zijn arrest van 25 September 1902*) toch kwam het Hof op zijne vroegere meening terug en stelde zich nu op het standpunt van den voorrang der oude wetten. In de overwegingen van dat arrest heet het: „Dunque, per effetto di questadisposi•• zione, devono osservarsi tutte le leggi speciali sulla caccia,
1) Sinossi giuridica, Afl. 155, ad art. 428.
2) Atti parlamentari. Camera dei Deputati. Legisl. XXII. Sess. 1904— 1905. Documenti. — Diaegni di legge e relazioni. — N°. 228 bl. 4.


I
finchè altra legge pure speciale non sopraggiunga, e ne operi la desiderata unificazione. Nell' articolo 10 del codice penale poi è detto espressamente che le disposizioni del nuovo codice allora soltanto sono applicabili alle materie regolate da leggi speciali, quando non sia diversamente da queste stabilito; donile la conseguenza che le leggi speciali, se sono eguali alle disposizioni del codice, non sono abrogate, e se sono diverse, hanno forza prevalente."
In het thans reeds door Kamer en Senaat aangenomen ontwerp van wet, waarin eene uniforme regeling van het Italiaansche jachtrecht is neergelegd '), worden twee soorten van privatieve jachten onderscheiden. Op den voorgrond staat, dat het ontwerp zich blijft stellen op het standpunt van het publieke jachtveld; ieder, die persoonlijk tot de jacht gequaliliceerd is, mag volgens het ontwerp jagen op het geheele gebied van het koninkrijk, behalve op de gronden, waarop derden door den eigenaar de jacht is verboden. Volgens artikel 9 wordt dit verbod verondersteld in vijf gevallen, die in het algemeen eene sterke gelijkenis vertoonen met de voorwaarden, waaraan de privatieve jachten volgens de onderscheidene oude wetten moeten voldoen *). In artikel 10 wordt echter daarnaast de mogelijkheid geopend, dat het verbod van den eigenaar niet verondersteld wordt, maar „puo essere espresso e costituire la
1) Atti parlamentari, t. a. p. bl. 10—18.
2) Non è lecito d'introdursi per cacciare nel fondo altrui, negli stagni e nei laghi di proprietè. privata contro il divieto del pnssessore; il trasgressore sari punito con le araende di cui all'articolo 17 della presente legge.
II divieto è presunto ed esente da tassa di riserva:
a. quando il terreno è chiuso con fosso, siepe od altro riparo;
b. per i terreni piantati a vigna;
c. per i terreni ove esistono vivai di qualunque specie;
d. per i terreni lavorati fino a quando sia compiuto il raccolto;
e. per i laghi, stagni e valli salse di proprieta privata adibiti alla pesca.
t


riserva o bandita." Degeen, die zijne gronden wil maken tot eene privatieve jacht overeenkomstig artikel 40, moet daarvan kennis geven aan het provinciaal bestuur en eene retributie van 10 centesimi per H. A. betalen. Na de voldoening dezer retributie worden de gronden opgenomen in het provinciaal blad. Bovendien moet de eigenaar eener privatieve jacht deze doen afzetten met palen, gesteld op afstanden, nader bij besluit te bepalen, en met een opschrift, waaruit het voorbehouden van de jacht door den eigenaar van den grond blijkt.
§ 2. Het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel.
Het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel — de naam duidt het reeds reeds aan — is dat stelsel, waarbij het zakelijke jachtrecht — het persoonlijke wordt eerst verkregen door de jachtacte — inhaerent is aan den eigendom van den grond'). Reeds in het Oud-Ge rmaansche recht
1) De meeste schrijvers huldigen de opvatting, m. i. terecht, dat de grondeigenaar krachtens zijn eigendomsrecht tot jagen op zijn grond
gerechtigd is, dat „die Benutznng eines Grundstückes znm Jagen ist 
eine Benutznng zu der das Eigentum ermiichtigt." C. Maenner, Pas Jagdrecht der Pfalz nebst den Bestimmungen über den Schutz von Yögeln (1902), hl. 122a. Zoo ook alle bekende schrijvers over burgerlijk recht in het algemeen. Anders Wirschinger, Das Jagdrecht des Künigreichs Bayern, bl. 28, die het jachtrecht „eine Zugehörung des Grundeigenthums" noemt en Dr. Ernst Bruck, Die Jagd- und Vogelschutz-Gesetzgebung in Elzass-Lothringen (1907), bl. 1. „Das Jagdrecht ist ein selbstandiges Recht gegenüber dem Eigentum an dem Grundstück, auf dem es ausgeübt wird. Es gehort nicht zu der Eülle der Rechte, die in dem Eigentum liegen, sondern es ist ein Plus, ein Attribut des Eigentums (jus domini). Ware das Jagdrecht ein Bestandteil der Eigentumsbefngnisse, ein Ausfluss des Eigentums (jus dominii; droit inhérent au droit de propriété), so ware die Jagdbeute Eigentumsnutzung (Erzeugnis des Grundstücks), die nach den allgemeinen Grundsatzen über den Erwerb von Erzeugnissen erworben werden wiirde. Thatsachlich ist aber die Jagdbeute Frucht der Aneignung."


ontmoeten wij sporen van dit stelsel van jachtgerechtigdheid, maar de tijd van zijn ontstaan is onzeker.
Het oudste jachtrecht onzer voorvaderen ligt in het duister en geene gegevens of berichten doen ons den aard van dat recht kennen. Toch hebben wij één aanknoopingspunt en wel in het bestaan van stam-eigendom. De individueele eigendom ontbrak in den beginne volgens de berichten van Caesar bij de Germanen geheel. De gevolgen daarvan liggen voor de hand: ieder stamgenoot was op de onroerende goederen van den stam tot jagen gerechtigd en deze vormden te zamen een publiek jachtveld. Met de zeden en gewoonten dier oude stammen was dat publieke jachtveld in volkomen overeenstemming. Geheel Germanië was toen bedekt met groote bosschen en moerassen, waarin de krachtige bewoners uren ver de jacht konden uitoefenen op dieren, waarmede zij hun moed, kracht en behendigheid konden meten. En dat de oude Germanen van de jacht veel gebruik gemaakt hebben, mogen wij op gezag van Caesar aannemen, die hen immers in hun handel en wandel zag en de Germaansche landen en wouden door trok. „Vita omnis" zegt Caesar „in venationibus atque in studiis rei militaris consistit; ab parvulis labori ac duritiae student" *). Krijg en jacht, dat waren de lievelingsbezigheden der Germanen.
Wanneer de stam-eigendom vervangen is door bijzondere (gezins)eigendom is vrijwel onzeker. Het ligt in den aard der zaak, dat een bepaald tijdstip daarvoor niet is aan te geven, daar immers ongetwijfeld eene geheele ontwikkelingsperiode hiervoor noodig is geweest. Het eenige, dat wij met eenige zekerheid mogen aannemen, is, dat die overgang naar den bijzonderen eigendom verband houdt met het toenemen van den landbouw onder de Germanen. Toen de stammen te groot werden, om zich alleen met de vruchten
1) De bello Gallico, Lib. VI, c. 21.
3


van veeteelt en jacht te voeden, daar dit te groote uitgestrektheden grond eischte, moest men zich wel wenden tot eene intensievere cultuur, eene cultuur, die op een kleiner gebied eene grootere opbrengst aan levensbenoodigdheden bracht: de landbouw. Toen de Germanen eenmaal op voorbeeld van de Romeinsche kolonies den landbouw waren gaan beoefenen, was de overgang tot den bijzonderen eigendom slechts eene quaestie van tijd geworden. Niets kweekt meer de liefde aan voor den grond, dien men bewoont, dan de landbouw; op en door dien grond toch voorziet de landbouwer in zijne noodzakelijkste levensbehoeften. Juist daarom wil hij dien grond verbeteren en meer vruchtdragend maken en dit kan hij alleen met goed gevolg doen, indien hij zeker is, dat de vruchten van die verbetering ook hem geheel ten goede komen. Indien de gronden jaarlijks onder de leden van den stam verdeeld worden, ontbreekt ieder motief voor den bebouwer, om verbeteringen op den grond aan te brengen. In den beginne moge het gemeenschapsgevoel in den stam daaraan hebben kunnen tegemoet komen, op den duur werd deze toestand bij toeneming der beschaving onhoudbaar en was de gezinseigendom de logische consequentie van de eenmaal aangevangen ontwikkeling.
Reeds in de Germania van T a c i t u s ') wordt vermeld, dat bij de Germanen bijzondere eigendom bestond, althans van het huis en het onmiddellijk daaraan grenzende erf. Waar alle overige gronden dus nog in stam-eigendom bleven, is het stadium der ontwikkeling, dat Tacitus beschrijft, voor de geschiedenis van het jachtrecht van geene beteekenisen bleef het publieke jachtveld ook in zijn tijd het algemeen heerschende stelsel. Zeker is het evenwel, dat in den tijd der volksrechten, der leges barbarorum, de bijzondere eigendom reeds vrij algemeen ingang had gevonden. De daar-
1) Grerm. 16.


voor door den Leidschen hoogleeraar Mr. Fockema Andreae in zijn standaardwerk ,,Het Oud-Nederlandsch Burgerlijk Rech t," uit de lex Salica (+ 500) aangevoerde gronden zijn te dezen aanzien beslissend.
Wat was het karakter van de rechtsverhouding tusschen liet gezin en den grond? Eene juiste teekening van die verhouding zoekt men in de leges barbarorum te vergeefs. Toch ligt zij voor de hand en behoeven wij daaromtrent niet in het duister te verkeeren. Op den voorgrond moet gesteld worden, dat men hier te doen heeft, niet met een zoo fijn besnaard en gedetailleerd recht als dat der Romeinen, maar met een recht in zijne kindsheid, een recht nog in de windselen, gemaakt door ruwe Germanen, voor wie oorlog voeren en andere ruwe spelen en bedrijven het hoogste goed waren en die van den akker of van de jacht op wolf en everzwijn teruggekeerd, samenkwamen in de volksvergadering, om daar de normen voor hunne onderlinge rechtsverhoudingen vast te stellen. Aan een zoo uitgewerkt eigendomsrecht als het hedendaagsche mag daarom geenszins gedacht worden. De verhouding tusschen het gezin en den grond ontstond met het oog op de landbouwbelangen en die belangen zullen ongetwijfeld voor die verhouding beslissend zijn geweest.
Ten aanzien van het onderwerp, dat ons thans bezig houdt, laten de oude volksrechten echter geene plaats voor onzekerheid over. In het algemeen spreken deze rechten zeer weinig over de jacht, maar, waar zij haar regelen, kennen zij den grondeigenaar het jachtrecht toe. Het sterkst sprekend geschiedt dit in lex Salica 33, \: „Si quis de diversis venationibus furtum fecerit et celaverit," heet het daar, „praeter capitale et dilaturam MDCCC dinarios qui faciunt solidos XLV culpabilis judicetur. Quam legem de venationibus et piscationibus observare convenit"'). Deze plaats
1) H. Geffcken, Lex Salica zmn akaderaischen Grebrauche herausgegeben und erliiutert, bl. 31.


heeft reeds tot zeer veel verschil van gevoelen aanleiding gegeven en het woord, dat tot zooveel verschillende uitleggingen heeft geleid, is het begrip „furtum". Voor de romaniseerende juristen was het natuurlijk een onoverkomelijk bezwaar een furtum te erkennen van res nullius en zij waren daarom wel gedwongen te zoeken naar een uitweg, die althans het furtum in zijne romeinsch-rechtelijke beteekenis ongeschonden bewaarde, hoe gedrongen en op niets steunend hunne uitlegging daardoor overigens ook werd. Zoo zoekt Geffcken') het redmiddel in eene beperking van de gewone beteekenis van het begrip „venatio". Het woord venatio kan beteekenen de jacht zelf, maar ook het object der jacht, het wild. Ten einde nu zijn furtum-begrip te redden, verklaart Geffcken het woord venatio als omvattende dieren, die reeds gedood zijn of door den jager achtervolgd worden, benevens de tot jacht-doeleinden afgerichte dieren bv. valken, havik^en, luipaarden enz. Gronden voor deze uitlegging, behalve het streven om zijn furtum-begrip te redden, geeft hij evenwel niet aan en de beperking lijkt mij dan ook onjuist, te meer, waar wij de plaats in quaestie uit de lex Salica vergelijken met den overeenkomstigen tekst van de lex Ripuaria. Met bijna gelijkluidende woorden wordt hier hetzelfde verbod uitgevaardigd, maar als toelichting van den norm en zijne straf worden daaraan toegevoegd de woorden „Quia non hic re possessa sed de venationibus agitur." Geene „res possessa" dus, een zaak, die nog niet door occupatio in den eigendom is overgegaan, maar, en daarmede ligt de geheele uitlegging van Geffcken omver, eene venatio, eene res nullius. De vrij zware, bedreigde geldboete zou ook geene reden van bestaan hebben gehad ten aanzien van een stuk gedood wild, maar wel als inbreuk op een zoo hoog staand recht als het jachtrecht bij de Germanen ongetwijfeld is geweest.
1) Lex Salica, t. a. p. bl. 148.


Een furtum dus van res nullius, geen quasi-furtum, een „Abart des Furtum," zooals von Briinneck') het noemt, maar een zuiver furtum, zooals de Germanen het opvatten. Ook uit latere plaatsen blijkt, zooals wij uit het vervolg zullen zien, zoo helder als de dag, dat men ten aanzien van wild een furtum erkende. Men kende een uitgebreider begrip van furtum dan in onze dagen. De fout, waarin von Brünneck, Geffcken e. a. vervallen is dan ook hierin gelegen, dat zij bij het schrijven hunner rechtsgeschiedenis de vroeger geldende begrippen niet overnemen, maar alles trachten te wringen in het kader van onzen tijd. Zij krijgen daardoor een gebouw, dat door eenheid in conceptie misschien aantrekt, maar tevens een gebouw, dat zich kenmerkt door het aanklevende onreëele, het onwezenlijke.
Op de gronden in privaat-eigendom was dus de grondeigenaar de eenige tot de jacht gerechtigde. De meeste gronden bleven echter, althans in den eersten tijd, in gemeenen eigendom van de gezamenlijke markgenooten. Als uitvloeisel van hun eigendomsrecht hadden de genooten op den markegrond de gebruiksrechten, houthakken, weiderecht enz. en als zoodanig hadden zij ook het jachtrecht op dien grond.
Uit de weinige plaatsen der leges barbarorum, die het jachtrecht tot voorwerp harer regeling maken, mag worden afgeleid, dat, althans in den regel, de eigenaar van den grond de eenige tot de jacht op dien grond gerechtigde was. Men heeft wel het tegendeel beweerd en gemeend, dat, althans in het gebied, waar de Saksenspiegel van Eyke von Repgow gold, nog eeuwen later het jachtrecht niet een uitvloeisel van den grondeigendom was, maar dat het publieke jachtveld in die dagen nog steeds bestond. Men beriep zich daartoe op de woorden van den Saksen-
1) Monographie „Jagdrecht" in het Handwörterbnch der Staatswissenschafteii van Conrad, Elster, Lexis en Loening, bl. 1305.


spiegel ') „Neman ne mut die sat tredden durch jagen noch durch hitzen sint der tiet dat dat korn ledekene hevet" s). Hoewel de quaestie voor ons van zeer weinig belang is, daar de Saksenspiegel in onze streken nooit heeft gegolden, wil ik niet nalaten het beroep op deze plaats zeer zwak te noemen. Even goed toch — in de latere plakkaten ontmoet men daarvan verschillende voorbeelden — kan het verbod zich richten tot den jagenden eigenaar en er bestaat geene enkele reden om, zonder verder bewijs, aan te nemen, dat in het gebied van den Saksenspiegel de toestand, die reeds in de volksrechten was neergelegd, niet heeft ingewerkt. h
De tijd, die verloopt tusschen den val van het WesterschRomeinsche Rijk en ± 800, kenmerkt zich door den chaotischen vorm, waarin hij zich aan onze oogen vertoont. Die periode van ongeveer 3 eeuwen is zoo zwart en zoo duister, dat niet dan hier en daar een lichtend puntje kan worden ontdekt, dat dan nog vaak blijkt een dwaallichtje te zijn. Met Karei den Grooten begint de periode der middeleeuwen, zooals wij ze ons geregeld voorstellen, de feudale middeleeuwen, met hunne ontzettende en tallooze zwarte bladzijden en die toch, ondanks alles, eene zoo groote warmte en bekoring uitstralen. Met den grootsten der Frankenvoisten begint in tal van instituten een veranderingsproces; zoo ook in het jachtrecht. Met Karei begint de verandering in het jachtrecht, die ten slotte geleid heeft tot het ontstaan der heerlijke jachtrechten, zooals wij ze later ontmoeten. Wel ontmoeten wij reeds onder de regeering zijner voorgangers sporen van de ontwikkeling, waarop ik doelde, doch eerst onder keizer Karei zien wij de verandering zich ten volle ontwikkelen.
Karei de Groote was een hartstochtelijk jager; zijn
1) Lib. II, c. 61, § 5.
2) Uitgave Homeyer, bl. 112.


geschiedschrijver E g i n h a r t zegt van hem „Exercebatur assidue equitando ac venando, quod illi gentilitium erat, quia vix ulla in terris natio invenitur, quae in hac arte Francis possit aequari" '). Ook zijne zonen deed hij oefenen in de jacht, „cum primum aetas patiebatur, more Francorum equitare, et armis ac venationibus exerceri"')). De jacht maakte dan ook een voorwerp van bijzondere zorg voor den keizer uit en aan zijn paleis bevonden zich geregeld vier „venatores".
Aan zijne jachtvelden besteedde de keizer eene bijzondere zorg en wel door, althans vele er van — waarmede wij in eens in de kern der geheele ontwikkeling komen — temaken tot foresten (forestis, foresta, silva insula, barchus). In art. 62 van het beroemde Capitulare de villis (800)3) zegt de keizer, dat het ieder verboden was in zijne foresten te jagen „sine nostro permisso". Niemand, zelfs niet de zoon van den vorst, mocht in de bosschen, die tot foresten gemaakt waren, jagen zonder toestemming, zooals het heet in het Capitulare Carisiacense van Karei den Kalen van li Juni 877. De vorst wees in dat capitulare aan „in quibus ex nostris palatiis lilius noster, si necessitas non fuerit, morari vel in quibus forestibus venationem exercere non debeat," terwijl hij in het volgende artikel een zekeren A d e 1 e 1 m u s aanwees om na te gaan „quot porei et feramina in unaquaque a filio nostro caciata fuerint" 4). Eeuwen later nog heet het, in den Saksenspiegel5) „Sve so durch den ban vorst rit, sin boge unde sin armburst sal ungespannen syn, sin koker sal bedan syn, sine winde
1) Eginhartus, De vita et gestis Caroli Magni (Uitgave J. H. Schminckius 1721), bl. 106 en 107.
2) Eginhartus, t. a. p. bl. 95.
3) Boretius-Krause, Capitularia regum francorum in Monumenta tiermaniae historica (1883—'97), I, bl. 89.
4) Boretius, t. a. p. II, bl. 361.
5) Lib. II, cap. 61, §§ 3 en 4.


unde sine bracken solen up gevangen syn, unrle sine hunde gekoppelet. Jaget en man en wilt buten deme vorste, unde volgent yme die hunde bynnen den vorst, die man mut wol volgen, so dat he nicht ne blasé noch die hunde nicht ne grute, unde ne missedut dar nicht an, of he san dat wilt veit; sinen hunden mut he wol wederrupen" J).
In verschillende deelen van hun uitgestrekt gebied hadden de Frankische koningen foresten. Ten einde een centraal toezicht op den goeden toestand der foresten en het zich daarin bevindende wild mogelijk te maken (het bijzondere toezicht was opgedragen aan „forestarii", die behoorden tot de „ministeriales" en volgens artikel 10 van het Capitulare de villis een „mansum" hadden), wei d het bekende instituut der „missi", dat onder Karei den Grooten eene zoo groote uitbreiding en volledige organisatie had gekregen, ook hiervoor gebruikt. Bij het bereizen van de verschillende deelen van het wereldrijk, dat Karei onder zijn scepter had weten te vereenigen, hadden de missi, die immers vrij waren van locale invloeden, middelen te beramen, hoe het best toezicht op de foresten kon worden gehouden (Capitulare Missorum van 819 ') en een later capitulare van 820 3)).
Ik zeide boven, dat ook na den tijd der volksrechten nog het furtum-begrip zich uitstrekt over wild, en het beste bewijs daarvoor vinden wij in artikel 39 van het Capitulare Missorum Generale van het begin van 802, waarin het heet „Ut in forestes nostras feramina nostra nemine furare audeat, quod jam multis vicibus lieri contradiximus: etnunciterum banniavimus firmiter, ut nemo amplius faciat, sicut fidelitatem nobis promissa unusquisque conservare cupiat, ita sibi caveat." De jachtpassie schijnt den Germanen evenwel te zeer in het bloed te hebben gezeten, dan dat zij niet nu en dan, en waar-
1) Uiig. Homeyer, bl. 112.
2) Art. 22. Boretius, t. a. p. I, bl. 288.
3j Art. 3. Boretius, t. a. p. I, bl. 314.


schijnlijk nog al eens vaak, de foresten zouden geschonden hebben, althans de keizer vond het noodig „iterurn banniare" en strenge straffen tegen dit furtum van „feramina nostra" te bedreigen ').
Het is onzeker, of en zoo ja, welke bijzondere rechtspositie liet forest vóór de regeering van Karei den Grooten innam, of het namelijk gesteld was onder lands- of onder koningsrecht. Onder Karei verdwijnt echter deze onzekerheid en in eene zijner vele oorkonden lezen wij „Hanc igitur forestem, quam legali more S. Petro tradidimus, per bannum nostrum omnibus prohibemus, ut nemo successorum nostrorum regum vel quaelibet alia persona bestiam in ipsa ca|>ere.... presumat. Quod si quis fecerit, bannum nostrum solvere cogatur" 2). Met den koningsban van GO solidi werd dus de schending van een forest bedreigd, waarmede het van zelf buiten het landsrecht en onder koningsrecht gesteld werd. Geregeld vinden wij dezen koningsban terug sedert de schenkings-oorkonde van koning Zwentibold aan den aartsbisschop van Trier in het jaar 896. Bij deze oorkonde bepaalde de koning „quandam silvam in pago Treverensi in bannum mitteremus et ex ea, sicutFranci dicunt, forestem faceremus" en hij verbood iedereen daarin te jagen, op straffe „quod si quis fecerit, bannum nostrum solvere cogatur" 3).
Door schenking werden foresten vaak door den koning overgedragen aan de grooten zijns rijks. Wij zagen daarvan boven reeds twee voorbeelden in de schenking van Karei den Grooten aan St. Pieter en van koning Zwentibold aan den aartsbisschop van Trier. Zoo schonk vroeger koning P e p ij n de Korte in 7G8 een zeker forest Iveline aan
1) B o r e t i u s, t. a. p. I, bl. 98.
2) Gr. W a i t z, Deutsche Verfassungsgeschichte (1861), Deel 4, bl. 110. Noot 3.
3) Dr. W. Sickel, Zur Geschichte des Bannes (1886), bl. 43.


den abt van St. Denis en gebood „ut nulla praesumptio judiciariae potestatis pro quibusdam occasionibus aut aliquid exercitandum venationibus absque permissum rectoris ipsius monasterii ingredi paenitus non praesumat J). Ook in ons land schonken zoo de Frankische en later de Duitsche vorsten foresten weg. Op 7 Juni 777 begiftigde Karei de Groote de St. Maartenskerk te Utrecht met vier foresten: Hengestscoto, Fornhese, Mocoroht en Widoc, „quae sunt de ambabus partibus Hemi"'). Zoo zien wij op 13 April 968 koning Lotharius het forest Wasda in vollen eigendom geven aan een zekeren graaf Dirk; „forestum Wasda in eodem comitatu" s). Verder schonk bisschop Ansfrid van Utrecht op 18 November 1008 aan het klooster Hohorsta (Hooge Hoistol Heiligenberg) een forest, dat hem „regali scilicet manu, traditione ac constipulatione nobis concessum erat, gelegen in Ermelo 4). Het meest bekende voorbeeld van eene forestenschenking hier te lande is echter wel die van 26 November 944, waarbij koning Otto aan bisschop Balde rik van Utrecht het jachtrecht schonk „jus servetur forestense utpote nobis et nostris" en dat jachtrecht, dat hem werd geschonken, omvatte, „ut nullus comitum aliorumve hominum in pago Thriente vocato, quod est in comitatu Everhardi, cervos, ursos, capreas, apros, bestias insuper, quae teutonica lingua E 1 o aut S c h e 1 o apellantur, venari absque praelibatae cathedrae praesulis permissu praesumat" 5). Op 24 April 1006
1) S i c k e 1, t. a. p. bl. 42.
2) S1 o e t, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutfen tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288 (1872—1876), bl. 13.
3) Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland en Zeeland
(1866), Deel I, bl. 30.
4) Sloet, t. a. p. bl. 132.
5) Mr. S. Muller Fz., Het oudste cartularium van het Sticht Utrecht, in de Werken, uitgegeven door het Historisch Genootschap, Serie III N°. 3, bl. 65; Van Mieris, Groot Charterboek der graaven van Holland en Zeeland en heeren van Vriesland (1753 '56), Deel I, bl. 41 en 42; S 1 o e t, t. a. p. bl. 182.


werd deze schenking door koning Hendrik II bevestigd').
Ook kwam het herhaaldelijk voor, dat de vorst gronden, die reeds in eigendom aan anderen toebehoorden met koningsban belegde. In dit geval, zoowel als bij de schenking van een forest, was het ieder ander, ook den koning zelf, verboden in het forest te jagen zonder toestemming van den begiftigde „sic bannum regium inde componat, quomodo ante componebatur dum regum in manibus steterat. Schonk de koning zoo vaak foresten weg, aan den anderen kant kwam het ook wel voor, dat de schenking betrof „silvam excepta venatione" en dat dus op deze wijze jachtrechten op gronden van derden ontstonden.
Kon de koning ook gronden van derden tegen hun wil met koningsban beleggen, in dien zin, dat de eigenai'en daarvan het jachtrecht verloren en alleen hijzelf of wien hij dat recht schonk, in de nieuw gevormde foresten tot jagen gerechtigd waren? Ten aanzien van deze quaestie zijn de meeningen ten zeerste verdeeld. Herhaaldelijk zien wij de Duitsche koningen foresten schenken op gronden van particulieren met hun consensus (oorkonden van 1008, 1014,1018, i0'23, 1029, 1031 enz.). In eenige andere oorkonden 2) blijkt echter van dien consensus geen spoor, niettegenstaande ook in die gevallen ongetwijfeld private gronden onder de forestatie vielen. Het voor ons belangrijkste voorbeeld van dien aard is wel de reeds boven aangehaalde forest-schenking van 944.
Als woordvoerders van twee lijnrecht tegenover elkaai staande uitleggingen dezer onderscheidene oorkonden treden op Heusler en Schröder. In zoover gaan deze beiden in hunne uitlegging samen, dat zij zich stellen op het standpunt, dat bij die oorkonden, waar van geen consensus wordt gesproken, het forest ongetwijfeld is gevestigd tegen, althans zonder den wil der betrokken private eige-
1) Sloet, t. a. p. bl. 131.
2) S i c k e 1, t. a. p. bl. 48 noemt er zes.


naren. In de karakteriseering der foresten-scheppende macht wijken beiden echter zeer sterk uiteen. Terwijl Schröder') zich op het standpunt stelt, dat het recht tot het vestigen van foresten op private gronden ook tegen den wil der eigenaren van oudsher een uitvloeisel was van de vorstelijke macht, zoodat de consensus, waarvan in latere oorkonden sprake is, slechts als eene verzwakking van den normalen toestand is te beschouwen, huldigt H e u s 1 e r !) daarentegen de meening, dat de vorsten oorspronkelijk niet gerechtigd waren tot het vestigen van foresten op private gronden zonder den wil der betrokken eigenaren, zoodat, waar later foresten gevestigd worden op private gronden, zonder dat van den consensus gerept wordt, daarin een uitbreiding van de vorstelijke macht buiten de normale grenzen moet worden gezien, op aandringen en met steun der groote leenmannen. De opvatting van Schröder komt mij het minst waarschijnlijk voor, daar alle aanknoopingspunten daarvoor ontbreken. Toch zou ik ook de interpretatie van Heus Ier niet tot de mijne durven maken, zoolang daarnaast nog de mogelijkheid blijft bestaan, dat, ondanks de stilzwijgendheid op dit punt van eenige oorkonden, toch ook daar de consensus der betrokken particuliere eigenaren de basis van de forestatie vormde. De gegevens ontbreken evenwel tot het vestigen van een definitief oordeel. Eén zaak staat echter, hoe ook de beslissing moge luiden, als een paal boven water: een regaal van de Duitsche koningen is het jachtrecht niet geworden. Bij de optelling der regalia door keizer F r e d e r i k II te Roncaglia toch missen we in de vrij volledig uitziende lijst het jachtrecht. Het jachtreeht bleef, in den regel althans, een uitvloeisel van den grondeigendom.
1) Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte 15, germ. Abtheilung, bl. 80; Lehrbuch der Deutschen Rechtsgeschichte, 5de Uitgave bl. 204, n. 67.
2) lnstitutionen des Deutschen Privatrechts (1885—86), I, bl. 370.


Oorspronkelijk kwam het recht om foresten te maken niemand anders toe dan den koning. Het schijnt evenwel, dat reeds spoedig de leenmannen zich dat recht hebben toegeeigend. Toen in 812 de groote keizer het hoofd neerlegde, begon onder zijne opvolgers de verzwakking van het reusachtige rijk en van de vorstelijke macht, die Karei tot eene zoo groote hoogte had opgevoerd. De groote leenmannen begonnen zich hoe langer hoe meer te roeren en het sclnjnt, dat zij al spoedig hebben getracht zich meester te maken ook van het recht van forestatie. Reeds onder Lodewijk den Vromen moest het Capitulare Missorum van 819 bepalen „ne ullam forestam noviter instituant" en, waar de missi op hunne reizen zouden bevinden, dat, ondanks het gebod, toch nieuwe foresten door de leenmannen opgericht waren, „dimittere praecipiant" '). Geene andere foresten zouden de leenmannen mogen bezitten dan die zij van den keizer hadden verkregen of waarvan zij konden bewijzen „quod per jussionem sive permissionem domni Karoli genitoris nostri eas instituisset" 2). De verbrokkeling van het Frankenrijk was evenwel niet meer te stuiten, het reuzenrijk neigde ten ondergang en steeds meer macht eigenden zich de landsheeren toe ten koste van den zieltogenden kolossus. Zoo ook het forestatierecht, het recht van banwoud. Erkend werden deze landsheerlijke rechten het eerst door den verlichten en vèrzienden heerscher, keizer Fr ede rik II.
De tijd, die verloopt tusschen omstreeks 1400 en de groote omwenteling, kenmerkt zich in de meeste streken van WestEuropa door eene algeheele vervorming van het jachtrecht. De band tusschen grondeigendom en jachtrecht, die gedurende zoovele eeuwen was bewaard gebleven, werd steeds losser en ten slotte was zij zelfs geheel verdwenen: de heer-
1) Art. 22. Boretius, t. a. p. I, bl. 291.
2) Boretius, t. a. p. I, bl. 288.


lijke jachtrechten, met hunne groote misbruiken, verdrongen het oud-Germaansche rechtsbeginsel.
In den wereldberoemden nacht van 4 op 5 Augustus 1789 stortte met het gezag van den absoluten, van God gezalfden koning, het eeuwenoude gebouw van de feudale voorrechten van geestelijkheid en adel ineen. In die stormachtige vergadering der Assemblée Nationale werden op voorstel van twee leden van Frankrijks hoogsten adel, den hertog d'Aiguillon en den burggraaf de Noailles, alle heerlijke rechten opgeheven en daaronder ook de heerlijke jachtrechten, het recht om met uitsluiting van den eigenaar op diens gronden te mogen jagen. De in den ,,Bartolomeusnacht des Eigenthums" genomen besluiten werden in de vergadering van 11 Augustus d. a. v. in wetsvorm vastgelegd en in artikel III van dat decreet werd bepaald: „Le droit exclusif de la chasse et des garennes ouvertes est pareillement aboli, et tout propriétaire a le droit de detruire et faire detiuiie, seulement sur ses possessions, toute espèce de gibier, sauf a se conformer aux lois de police qui pourront être faites relativement a la süreté publique.'
Een lang bestaan zou het decreet van 11 Augustus 1789 niet hebben; de nagenoeg onbeperkte vrijheid van den grondeigenaar om het wild op zijn grond te dooden, die volgde op het eeuwenoude absolute verbod van jacht, opende de deur wagenwijd voor tal van misbruiken van verschillenden aard, en vele daarvan droegen een zoo ernstig karakter, dat reeds bij decreet van 30 April 1790 de wetgever genoodzaakt was, het jachtrecht aan beperkende voorschriften te binden en het in het gemeene recht onder te brengen. De basis, waarop het decreet van 1790 was opgebouwd, was zuiver agrarisch in den beperkten zin. Het beoogde bescherming van den landbouw, maar bereikte dit doel slechts zeer onvolledig en, wat meer zegt, aan de belangen van den wildstand had de wetgever van 1790 ten eenen


male niet gedacht. Deze wildstand kwam dan ook onder de werking van het decreet zeer in het gedrang, dank zij het toenemen der strooperij en de belachelijk lage straffen, die het tegen dit jachtdelict bedreigde. Het decreet van 1700 stelde zich evenals dat van 1780 op het standpunt van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, het standpunt, waarin ook geene verandering werd gebracht, toen de Code Napoléon tot stand kwam, die bestemd was om de burgerlijke rechtsverhoudingen van het herboren Frankrijk te beheerschen. De bedoeling van den Code-wetgever, toen hij artikel 715') neerschreef, was geene andere, dan dat de bijzondere politiewetten, waainaar hij verwees, onaangetast zouden laten dit grondbeginsel, dat het jachtrecht toekomt aan den grondeigenaar als zoodanig. Aan deze bedoeling van den Code-wetgever is nooit getwijfeld; integendeel alle groote commentatoren van dat reuzenwerk van codificatie, waaraan voor altijd de naam is verbonden van den eersten consul Napoleon Bonaparte, hebben deze opvatting verdedigd.
Onder de werking van het decreet van 1700 was het een zeer betwist punt, of het jachtrecht van de grondeigendom kon worden gescheiden door de vestiging van zakelijke jachtrechten *). Aan dezen twijfel werd eerst een einde gemaakt
1) Artikel 715 C. N. luidt: La faculté de chasser ou de pêcher est également réglée par des lois particulières.
2) Op het standpunt, dat eene afscheiding van het jachtrecht van den eigendom van den grond mogelijk was, staat Favard de Langlade, Répertoire de la nouvelle législation civile, commerciale et administratie (1823) voce Chasse, bl. 478; anders Petit, Du droitdechasse, Deel I bl. 457 en Pascal is, Gazette des Tribunaux 23, 24 en 25 October 1842 N°. 4850 en 4851: „L'aliénation de la chasse parvoiede bail n'est que temporaire; le bail expiré, la chasse retourne au propriétaire; tandis que dans les conventions que nous supposons, il pourrait se faire que la chasse, passant de mains en mains, restat toujours distincte de la propriété, et qu'une familie acquit ainsi a titre perpétuel, par des conventions successives, la faculté exclusive de chasser dans toutes les terres d'une commune ou d'un canton. Ce droit ayant


door het tot stand komen van de thans nog geldende jachtwet van 3 Mei 1844, ') die het decreet van 1790 verving, dat, hoewel provisioneel bedoeld, toch een vier en vijftigjarig bestaan had geleid. In het stelsel van jachtgerechtigdheid bracht de nieuwe jachtwet echter geene verandering (artikel 1 lid 2). Integendeel, het streven van den wetgever van 1844 om voort te bouwen op het decreet van 1790 blijkt ten duidelijkste uit het rapport, dat door den afgevaardigde Lenoble werd uitgebracht in de vergadering van de Chambre des Députés van 7 Juni 1843. „La loi" zoo heet het daar, „n'avait point a rechercher 1'origine et la nature du droit de chasse: s'il procédait du droit naturel ou du droit civil. Ce n'était pas son objet. En 1'admettant corame un droit, elle déclare que nul ne peut chasser sur le terrain d'autrui sans le consentement du propriétaire; c'est le respect du droit de propriété. Elle déclare en même temps que le propriétaire, sans être soumis a aucune condition, peutchasser dans des possessions réunis a son habitation; c'est le respect du domicile. Ces deux dispositions sont les conséquences de nos principes de droit" *).
Het bestaande stelsel wilde daarom de wetgever van 1844 behouden en slechts verbeteren de fouten, die aan de vroegere wetgeving kleefden, en die daarin bestonden, „qu'il ne suffisait pas de restituer le droit; qu'il fallait, pour 1'intérêt public, en organiser la police: pour le droit lui-même en assurer la jouissance" 3).
nn tel caractère de dnrée et d'étendue, pour n'être pas féodal par le nom, ne le serait-il pas en réalité?"
1) Loi snr la police de la chasse. — 3 Mai 1844. — Bulletin des Lois. N°. 1094.
2) D. D a 11 o z. — Répertoire méthodique et alphabétique de législation, de doctrine et de jurisprudence. (1847), Deel 8, bl. 98.
3) Rapport, uitgebracht in de Chambre des Pairs door den pair FranckCarré op 16 Mei 1843. Dalloz , t. a p bl. 94.


Ook in de meeste andere landen, die den Code Napoléon als uitgangspunt voor de regeling hunner burgerlijke rechtsbetrekkingen namen, werd het Oud-Germaansche rechtsbeginsel, dat de revolutie weer in eere had hersteld, overgenomen: vrijheid van den grondeigendom, zoodat de eigenaar, en hij alleen, het recht heeft op zijn grond te jagen.
In de eerste plaats was dit het geval in België. Na de vereeniging met de groote Fransche Republiek werd in de vroegere Oostenrijksche Nederlanden het decreet van 1790 executoir verklaard. Evenals in Frankrijk zelf deden zich echter ook hier de nadeelen van de groote eenzijdigheid van dit decreet gevoelen. In de toelichting op de Belgische wet van 1840 heet het dan ook: „elle" (het decreet van 1790) „est devenue insufïisante pour protéger la conservation du gibier, les droits de la propriété, et les intéréts des cultivateurs dont les récoltes sont foulées par les braconniers de toute espéce. L'appat du gain, le haut prix du gibier, le peu de rigueur des pénalités, la rédaction défectueuse de plusieurs dispositions, ont multiplié le braconnage, a un tel point, qu'il devient indispensable de prendre de nouvelles mesures de répression" ')•
Korten tijd, nadat de Fransche jachtwet van 3 Mei 1844 was tot stand gekomen, werd dan ook in België het decreet van 30 April 1790 vervangen door de thans nog vigeerende wet van 26 Februari 1846!). Ook België bleef in die wet getrouw aan het stelsel, dat de grondeigenaar met uitsluiting van ieder ander tot de jacht op zijn grond gerechtigd is, en geene der latere wijzigingswetten bracht in dit grondbeginsel eenige verandering (art. 2 lid 1 en 2 wet 1846).
1) Pasinomie ou collection complete des lois, décrets, arrêtés et règlements generaux qui peuvent être iuvoqués en Belgique, III série, 1846, bl. 107.
2) Loi du 26 Février 1846. Moniteur du 28 Février 1846.
4


In een gedeelte van de Zuidelijke Nederlanden, in de zoogenaamde landen van Overmaas was evenwel reeds in 1814 eene verandering in het stelsel van jachtgerechtigdheid tot stand gekomen. De landen van Overmaas waren in 1814 militair bezet door de Pruisische legers en gesteld onder het bewind van generaal Sack, den provisioneelen gouverneur van Pruisen aan den beneden- en midden-Rijn. Deze Sack was het type van een Pruisisch soldaat, die veel ruwer te werk ging, en veel minder rekening hield met de historisch gewordene volkszeden en gewoonten dan de zoo gehate Fransche keizer ooit gedaan had. Yan zijne macht maakte hij gebruik of liever misbruik — daar hij alleen met administratief, niet ook met wetgevend gezag bekleed was — om het decreet van 1790 in Overmaas buiten werking te stellen en het jachtrecht als inhaerent aan den grondeigendom op te heffen: een nieuw jachtrechtstelsel, geschoeid op Duitsche leest, werd ingevoerd. Star Pruisisch was de maatregel van Sack; dit kwam vooral aan het licht in de, naar aanleiding van de klachten over het ingevoerde Duitsche stelsel, door hem uitgevaardigde publicatie van 22 September 1814 '), waarin hij die klachten hooghartig terugwees in deze termen: „Quelques propriétaires terriers ont fait, a 1'occasion de 1'arrêté du 18 aout dernier®) concernant 1'exercice de la chasse, des réclamations qui, en partie, reposent sur des idéés erronées et, en partie, sont de trop peu de conséquence pour qu'on y ait égard sous une administration provisoire." Het kwam niet eens in den geest van den Pruisischen generaal op, dat hij de door hem uitgevaardigde verordening hier zelf
1) Journal du Bas-Rhin du 27 Sept. 1814. Nn. 76.
2) Arrêté du gouverneur général du Bas-Rhin et dn Rliin-Moyen, concernant 1'exercice de la chasse et de la pêche dans toute 1'étendue du gouvernement du Bas-Rhin et du Rhin-Moyen. — Journal du BasRhin du 27 Aoüt 1814. NH. 54; niet opgenomen in het Journal officiel.


feitelijk veroordeelde: een voorloopiggouvernement, hetgroote punt, waarop hij zijne redeneering bouwde, brengt toch geene veranderingen van zoo ingrijpend karakter in de bestaande rechtsinstellingen als deze.
Dit alles neemt evenwel niet weg, dat, hoe ruw en onoordeelkundig generaal Sack ook te werk ging, ongetwijfeld het doel van zijn maatregel was het belang van de jacht en van den wildstand; zooals het in de considerans heette: „pour faire refleurir la chasse et la pêche, aussi bien dans les bois domaniaux que dons les forêts communales et des particuliers." Om dit doel te bereiken was het noodig het recht der eigenaren te beperken in dien zin, dat een gemeente-jachtstelsel ingevoerd werd: „II ne sera plus permis aux membres des communes de chasser sur les terres appartenantes a la commune entière, mais sera la ferme du droit de chasse sur les terres d'une commune ou d'un linage, adjugée a 1'enchère, au profit de la caisse communale." (art. 5. 1°. Verord. 18 Augustus 1814).
Dit bijzondere stelsel van jachtgerechtigdheid, dat zoozeer afweek van het in het overige België gehuldigde grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, is, ondanks verschillende pogingen om tot eene wijziging te geraken, in Overmaas blijven bestaan tot aan de bovengenoemde wet van 1840, die voor geheel België eene uniforme jachtrechts-regeling bracht').
Hoewel de herhaaldelijk gewijzigde wet van 1846 niet die gunstige werking voor den wildstand heeft gehad, die men van haar verwachtte, neemt de jacht in België voortdurend toe. Het belang van de jacht en van het jachtbedrijf wordt dan ook door de Belgische regeering niet uit het oog ver-
t) In dien zelfden tijd, na den val der Napoleontische dynastie, werd een dergelijk stelsel als in Overmaas ingevoerd door de k. k. oesterreichische und k. baierische gemeinschaftliche LandesadministrationsKommission in het grootste deel van de tegenwoordige Palz en de provincie Rheinhessen (Verordnung 21 September 1815. — Amtsblatt 1815, bl. 253).


loren en het laatste bewijs daarvan is wel, dat zij, voldoende aan een op het Congrès international de la chasse van 1907 uitgesproken „voeu", bij Koninklijk Besluit van 29 October -1908 een „Conseil supérieur de la chasse" heefl opgericht. Deze Conseil heeft ten doel de Regeering van raad te dienen „sur toutes les questions intéressant la chasse . In zijn rapport aan den Koning verdedigde de Minister van Landbouw ad interim Helleputte deze instelling met de woorden. „La chasse, en effet, acquiert de plus en plus d'importance en Belgique.
Le nombe de chasseurs, qui était de 10560 en 1800, de 11000 en 1880, de 15130 en 1900, s'élève actuellement a prés de 18000.
Une progression plus marquée encore se constate en ce qui concerne le revenu des locations de chasse et la quantité de gibier livrée a 1'alimentation publique.
D'autre part, la chasse se pratique actuellement d'une fafon plus raisonnée, plus méthodique, et les questions spéciales qui s'y rattachent deviennent chaque jour plus nombreuses et plus complexes" ').
Terwijl de jachtwetten van de overige voormalige Italiaansche staten, zooals wij boven zagen, het publieke jachtveldstelsel omhelzen, verbindt alleen die van het vroegere hertogdom Modena het jachtrecht aan den eigendom van den grond. Volgens de artikelen 2 en 3 van de wet van 6 Februari 1815') mag niemand op gronden van derden jagen zonder „1'assenso in iscritto del proprietario od amministratore." De grondeigenaar alleen en niemand anders is zakelijk gerechtigd tot de jacht op zijn grond.
1) Moniteur Beige, 78e Année. N. 316.
2) Verg. Annali di agricoltura, 1881 Num 33 : La legislazione intorno alla caccia vigente nelle varie provincie del regno, bl. 90. Uitgegeven door het Ministero di agricoltura, industria e commercio.


Ook in de wetgeving der staten van Noord- en OostEuropa wordt het grondeigendoms-jaohtrecht-stelsel aangehangen.
In Denemarken wordt dit stelsel reeds van 1810 af gehuldigd. In § 1 der verordening van 20 Mei van dat jaar werd toch bepaald: „Jagten in Vort Rige Danmark skal uden for Vore Vildtbanedistrikter samt de Steder, livor den fremdeles bliver Os forbeholden, tilkomme Grundejeren." Ook de thans geldende jachtwet ') begint met dit stelsel als uitgangspunt voor de regeling van het jachtrecht op den voorgrond te stellen.
In Denemarken is de oude feudale toestand geheel opgeheven l), maar dat neemt niet weg, dat er nog steeds jachtrechten voorkomen, die als zakelijk recht rusten op gronden van derden. Vóór het tot stand komen der jachtwet van 1894 hebben toch verschillende grondeigenaren bij verkoop van hun grond aan hunne pachters zich het jachtrecht voorbehouden. Toen nu in 1894 de nieuwe jachtwet tot stand kwam, heeft deze met die zakelijke jachtrechten rekening gehouden en ook moeten houden. Immers, al misten deze de feudale kleur, voor den landbouw waren zij van even noodlottigen invloed. De jachtwet van 1894, die de landbouwbelangen in engeren zin met de belangen van den wildstand wil verzoenen, streeft er daarom naar, aan deze zakelijke jachtrechten een einde te maken: in haar artikel 2 geeft zij aan den grondeigenaar het recht, om het jachtrecht van derden op zijn grond af te koopen.
1) Lov om Jagten. 8<le Maj 1894.
2) Tot de leden van het Congres international de la chasse, in 1907 te Antwerpen gehouden, was het nog niet doorgedrongen, dat de wet van 1840 in 1894 door eene nieuwe wet is vervangen. Op bl. 72 van den Compte-rendu wordt aan de wet van 26 Mei 1840 nog steeds geldingskracht toegeschreven. Ook de karakteriseering der Deensche jachtwetgeving als „restes de féodalité compliqués de modernisme" is volslagen in strijd met de werkelijkheid.


Ook door een ander voorschrift heeft de Deensche wetgever getoond den door hem tusschen grondeigendom en jachtrecht geslagen band zoo streng mogelijk te willen doorvoeren, en wel, door de bepaling, die ook in verschillende andere staten voorkomt, dat het jachtrecht in de toekomst niet meer blijvend, als zakelijk recht, van het eigendomsrechtop den grond mag worden afgescheiden. Ja, zoo bevreesd was de Deensche wetgever voor een zelfs indirect herleven van zakelijke jachtrechten op gronden van derden, dat hij ook dit trachtte te voorkomen, door te bepalen, dat de grondeigenaar zijn jachtrecht niet langer dan voor een bepaalden tijd kan overdragen. In § 4 van het ontwerp van wet, zooals het oorspronkelijk bij brief van 6 October 1893 dooiden Minister van Binnenlandsche Zaken Ingerslev aan het Folketing werd aangeboden1), was deze termijn bepaald op „et vist Aaremaal, dog ikke over 15 Aar ad Gangen". Niet tegen het feit van de vaststelling van een maximum-duur voor de overdracht van het jachtrecht in het algemeen, maar tegen den termijn, zooals die door de Regeering in het ontwerp voorgesteld werd, meende de Commissie van Rapporteurs („Udvalg") uit het Folketing in haar rapport van 17 Februari 1894 evenwel op te moeten komen s). Zij gaf daarom in overweging, dat de eigenaar van den grond zijn jachtrecht voor niet langeren tijd zou kunnen overdragen dan voor den tijd van zijn bezit of voor een maximum-duur van vijf jaar. Met verandering alleen van de voorgestelde vijf in tien jaar, werd ten slotte de bepaling in het Landsting op 30 April 18943) aangenomen, nadat in de vergadering van het Folketing van 20 Februari 18944) het nut van eene beperking van den duur der overdracht van het jachtrecht
1) Ordentl. Samling 1893. Tillaeg A. 145—146, bl. 2311 vlg.
2) Ordentl. Samling 1893—'94. Tillaeg B 62—63 bl. 991 vlg.
3) Ordentl. Samling 1893—'94. Tillaeg C 90 bl. 1431 en 1432,
4) Folketingets Forhandlinger 213 bl. 3394.


op overtuigende gronden was verdedigd door den afgevaardigde Scaverius. „Det er nendig meget god Raison i, at en Mand kan tage Bestemmelse for sig selv, saa laenge han ejer en Ejendom. Naar for Eks. jeg og en anden Mand 0nske at blive enige om, at jeg skal leje hans Jagt paa hans Besiddelsestid, hvorfor skal saa Loven kunne hindre os deri? Derimod finder jeg det korrekt at en Mands Rettigheder in saa Henseende ere begraensede over for en eventuel Efterf0lger, om han skulde saelge sin Ejendom."
De fjorden en baaien worden, voorzoover zij niet privaat eigendom zijn of het jachtrecht daarop reeds van oudsher toekomt aan de eigenaren der aangrenzende gronden, behandeld als publiek jachtveld. Ieder Deen, die eene persoonlijke qualilicatie bezit, is daarop tot de jacht gerechtigd (§ 1 lid 5).
Nu in Denemarken de feudale toestanden, die er in de 17Je en 18de eeuw bij de toen bestaande absolute vorstenmacht hoogtij vierden, afgeschaft zijn, gelijkt de jachtwetgeving er in menig opzicht op die in Noorwegen, waar nooit heerlijke jachtrechten hebben bestaan en het jachtrecht van de oudste tijden af aan tot den huidigen dag toe inhaerent aan den grondeigendom is geweest.
Artikel l van de thans in werking zijnde jachtwet van '20 Mei 1899 ») trekt de regeling van het jachtrecht op dezen grondslag op: „er Grundeieren eneberettiget til at Jagt og Fangst paa sin Eiendom" '), en in de toelichting werd de band tusschen grondeigendom en jachtrecht zoo mogelijk nog scherper neergelegd. „Det er da Meningen, at denne Grundeierens Eneret skal omfatte Retten til at jage, fange eller paa hvilkensomhelst Maade at faelde eller nedlaegge de vilde Dyr, som if0lge sin Art i Almindelighed ansees for at kunne vaere Gjenstand for Jagt og Fangst" ').
1) Lov om Jagt og Fangst. 20 Mai 1899.
2) Verg. Ole Lie, Lov om Jagt og Fangst (1906), bl. 3.


Evenals de Deensche wetgever bleek ook de Noorsche bevreesd voor het ontstaan van blijvende, niet door den tijd beperkte zakelijke jachtrechten op gronden van derden. In § 2 geeft hij aan die vrees uiting door te bepalen, dat het jachtrecht niet „for bestandig" van den grondeigendom kan gescheiden worden. Nu zou evenwel dit verbod door eene eeuwigdurende of althans zeer langdurige verpachting kunnen ontdoken worden. Ook daaraan heeft de Noorsche wetgever gedacht en met het oog daarop heeft hijdejachtverpachtingen aan een bepaalden maximum-duur gebonden: in haar § 2 lid 2 staat de wet van 1899geene jachtverpachting noch eenige andere afscheiding van het jachtrecht van den grondeigendom toe voor langer dan tien jaar, behalve, indien het jachtrecht den vruchtgebruiker toekomt. Evenzeer als de Deensche wetgever bleek dus ook de Noorsche overtuigd van de deugdelijkheid van het stelsel van jachtgerechtigdheid, dat hij als ondergrond voor de regeling van het jachtrecht had aangenomen en trachtte ook hij een — zij het ook zijdelings — falen van dit stelsel zooveel mogelijk te voorkomen.
Het jachtrecht op de gronden, toebehoorerule aan publieken privaatrechtelijke corporaties, is in de Noorsche jachtwet aan bijzondere regelen onderworpen, zonder dat daarbij evenwel inbreuk wordt gemaakt op den band tusschen grondeigendom en jachtrecht, die het algemeene grondbeginsel van de Noorsche jachtwetgeving vormt: het bestuur der corporatie heeft het beschikkingsrecht over de jacht op die gronden. (§ 3).
Ook in Noorwegen is een stuk van het territoir gemaakt tot publiek jachtveld: op de staatsgoederen in Finmarken is de jacht voor ieder Noorsch staatsburger vrij, mits hij voorzien zij van eene persoonlijke qualificatie (§ 8 lid 2).
In Zweden erkent het reglement op de jacht van 21 October d864 ') eveneens als fundamenteel beginsel het jacht-
1) Swensk Författnings Samling 1861. N". (38.


recht van den grondeigenaar als zoodanig (§ 3 lid i) „I öfrigt har hwar och en, som jord eger, ratt att derstiides med de inskrankningar, som harnedan stadgas, all jagt idka."
Op de domaniale gronden, staats- en kroondomein, die nog niet ter bebouwing als anderszins aan particulieren zijn uitgegeven, en op de districtsgronden komt het jachtrecht toe aan den koning. (§ I). De jacht op deze domeinen is een privilege van den koning en van den opperjagermeester (Chef lor war Hofjageristat), met hun jachtstoet, dat niet dan met toestemming van den koning en den Riksdag kan worden ingetrokken. (§ 2). Op dezelfde gronden, met uitzondering van die, welke ter beschikking van den koning staan en waar de koning ook over het jachtrecht mag beschikken, kan de jacht eveneens worden uitgeoefend door het hoofd van het bestuur van het kroondomein met zijn jachtgezelschap, door de gouverneurs der onderscheidene departementen, ieder binnen zijn ambtsgebied, en door het personeel van hetstaatsboschbeheer binnen zijn dienstkring. (§ 2.) De onderscheidene personen, die tot de jacht op de gronden, behoorende tot het kroondomein, gequalificeerd zijn, mogen daar evenwel niet de jacht in haar geheelen omvang uitoefenen. Elanden, herten, hinden, wilde rendieren en zwanen mogen op die gronden niet gejaagd worden dan met bijzondere toestemming des konings.
Als regel staat dus, zooals wij zagen, in Zweden op den voorgrond, dat het jachtrecht inhaerent is aan den grondeigendom, maar dat neemt niet weg, dat de Zweedsche wetgever niet zoo consequent was, als de Deensche en de Noorsche in het doorvoeren van het eenmaal als basis aangenomen stelsel van jachtgerechtigdheid. In bepaalde gevallen toch erkent de Zweedsche wet de mogelijkheid, dat op gronden van particulieren bijzondere jachtprivileges bestaan, hetzij door over-oud gebruik, hetzij door eene bijzondere bepaling, overeenkomst, vonnis of op eenige andere wettige wijze. (§ 5). Bijzondere bepalingen betreffende het vestigen of het op-


heffen van zulke jachtprivileges bestaan in de Zweedsche wetgeving niet.
Ook in Zweden is een gedeelte van het territoir gemaakt tot publiek jachtveld, namelijk de van het kroondomein afgescheiden boschgronden, de gronden in het uiterste noorden van het Rijk en de eilanden langs de kust en in volle zee. (§ 4 lid 1).
In Rusland is het jachtrecht geregeld in de Verordening op den Landbouw1), een zgn. allerhoogst bekrachtigd besluit van den Rijksraad — een der vele staatsrechtelijke vormen, waaronder Russische rechtsnormen kracht van wet bekomen — van 3 Februari 1892. (Hoofdstuk II artikelen 153—190)2). Deze jachtwet geldt evenwel niet voor het Russische Rijk in zijn ganschen omvang, eene beperking trouwens, die — te verklaren eensdeels uit historische, andersdeels uit ethnologische oorzaken — in de wetgeving van het reusachtige rijk niet zelden voorkomt.
Het jachtrecht is in de streken, waar de verordening van 1892 kracht van wet heeft, inhaerent aan den grondeigendom. Op zijne gronden is de eigenaar met uitsluiting van ieder ander tot de jacht gerechtigd, (art. 164).
De jachtwet van 1892 is sedert aan eene speciale staatscommissie, onder voorzitterschap van grootvorst Sergius Michaïlowitsch, ter herziening en aanvulling voorgelegd. In 1904 is deze commissie met haar arbeid klaar gekomen en de belangrijkste afwijking, die haar ontwerp van de geldende jachtwet vertoont, is gelegen in het eerste artikel, waarin
1) S w o d Zakouof (verzameling van Russische wetten). Deel XII 20.
2) Daarnaast staan nog eenige losse bepalingen betreffende overtredingen en misdrijven op het stuk van de jacht, welke bepalingen, volkomen in overeenstemming met de idee eener strenge codificatie, in de verschillende strafwetten zyn opgenomen. — Swod Zakouof, Deel XV.


wordt bepaald, dat dit ontwerp, nadat het tot wet zal zijn verheven, in beginsel hare werking zal uitstrekken over geheel Rusland Wat het stelsel van jachtgerechtigdheid betreft, brengt het ontwerp geene verandering in de bestaande toestanden.
Finland bezit uit hoofde zijner staatsrechtelijke afscheiding van Rusland eene eigene wetgeving op het stuk van de jacht in eene verordening van den Tsaar-grootvorst Alexander II van 10 Februari 1868 '). Volgens § 3 j°. § 15 dezer verordening is do eigenaar met uitsluiting van ieder ander tot de jacht op zijn grond gerechtigd.
Ook in Roemenie') behoort volgens artikel 1 van de wet van 12 Maart 1906 3) het jachtrecht aan den eigenaar van den grond. Niemand heeft het recht om op gronden van derden te jagen, dan met schriftelijke toestemming van den eigenaar of zijn lasthebber.
Terwijl de overige Duitsche Staten, behalve Mecklenburg, zooals wij later zullen zien, het jachtcomplexen-systeem huldigen, vormt het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel den grondslag voor de wettelijke regeling van de jacht in slechts één onder hen: het groothertogdom Oldenburg. Deze bijzondere positie van Oldenburg met betrekking tot het jachtrecht is hierdoor te verklaren, dat de wet gever, wat de keuze van zijn stelsel van jachtgerechtigdheid betreft, gebonden was aan artikel 164 der staats-
1) Codex van wetten van het groot vorstendom Finland 18G8 N°. 5.
2) In geen Europeesch land, met uitzondering misschien van Turkije, is de jacht zoo slecht geregeld als in Roemenië; aan de jachtwet wordt in het minst niet de hand gehouden.
3} Lege asupra politiei vênatoarei, sanctionata cn decretul regal N°. 1354 din 12 Martie 1906 si publicatii in Monitorul Oficial N°. 286 din 28 Martie 1906.


grondwet, dat aan eene invoering van het complexenstelsel in den weg staat. De lijn, waarlangs de jachtwetgever zich moet bewegen, is daardoor in Oldenburg reeds van te voren afgebakend. Dat de wetgever van 1897') dan ook bij zijne jachtrechts-regeling de grondwetsbepaling voor oogen heeft gehad, volgt wel het duidelijkst uit de woorden, waarmede de regeering artikel 1 van het bij brief van 4 November 18902) ingediende wetsontwerp toelichtte. „Unberührt," zoo heet het in die toelichting, „bleiben insbesondere die Bestimmungen des Staatsgrundgesetzes, wonacli Jedem das Jagdrecht auf eigenem Grund und Boden zusteht. Nach dem Entwurf darf olme die Erlaubniss des Eigenthümers Niemand auf fremdem Grund und Boden die Jagd ausüben. Es hangt lediglich von dem Ermessen des Eigenthümers ab, ob er gestatten will, dass auf seinem Grund und Boden ein Dritter die Jagd ausïibe."
Het stelsel van jachtgerechtigdheid, zooals het in het oorspronkelijke ontwerp van wet was neergelegd, kwam geheel overeen met dat der vroegere jachtwet van 31 Maart 1870. In den loop der openbare beraadslagingen onderging liet ontwerp op dit punt echter eene verandering, die, naar het oordeel van velen, niet zonder bedenking was, daar het volgens hen niets meer of minder inhield dan grondwetsschennis. Reeds bij de tweede lezing van het wetsontwerp in den Verwaltungsausschuss van den Landtag stelde de afgevaardigde Quatmann3) voor, achter de eerste zinsnede van artikel 1, waarin de band tusschen grondeigendom en jachtrecht was neergelegd, eene nieuwe zinsnede in te voegen, luidende: „Jeder Eigenthümer kann, wenr. er
1) Gesetz für das Herzogthuin Oldenburg, betreffend die Ausübung der Jagd. 17 April 1897. — Gesetzblatt für das Herzogthnm Oldenburg. XXXI Band, 38. Stück. No. 75.
2) Anlage 43 en Nebenanlage zu Anlage 43 bl. 461 vlg.
3) Anlage 182 bl. 905 en 906.


fur seine Person auf das Jagdrecht verzichtet, zum Protokoll des Amtes ein zu seiner Hausgenossenschaft gehöriges Familienmitglied zum Jagdstellvertreter widerruilich ernennen; der .Tagdstellvertreter hat in Ansehung des Jagdrechts die Stellung eines Eigenthiimers." De regeerings-commissaris maakte evenwel tegen deze toevoeging bezwaar, omdat hij, met het oog op artikel 164 van de grondwet, betwijfelde, „ob das dort dem Eigentlmmer zugesprochene Jagdrecht auf seinem Grund und Boden .... übertragen werden könne." Met het oog op deze bestrijding verwierp de Aus-
schuss het voorstel.
In de vergadering van den Landtag van 1 Februari 1807 stelde echter dezelfde afgevaardigde het amendement nog eens voor '). De bedoeling van zijn voorstel, zoo zeide hij, — gedachtig aan de bestrijding, die zijn amendement in den Verwaltungsausschuss van de zijde der Regeering had ondervonden — was geenszins om af te wijken van het grondbeginsel der wet, den band tnsschen grondeigendom en jachtrecht, maar integendeel, om juist eene beperking van de rechten van den grondeigenaar weg te nemen, die bij niet-aanneming van zijn amendement de wet zou ontsieren. Als voorbeeld van deze in het ontwerp en ook reeds in de wet van 1870 gelegen beperking haalde hij twee grondeigenaren aan, de éen een man in fle kracht van zijn leven, in staat om de jacht op zijn grond uit te oefenen, de ander een oud, gebrekkig man of eene weduwe, die misschien evenwel een zoon of een ander bloedverwant bij zich in huis heeft. Waarom zou nu die eigenaar, die zelf niet in staat is om te jagen, dezen bloedverwant niet mogen toestaan, de jacht voor hem uit te oefenen? Stond men dit niet toe, dan zou het immers mogelijk zijn, dat de
1) Bericht über die Verhandlungen des XXVI Landtags des Grossherzogthums Oldenburg. 1 Febr. 1897, bl. 110 en 111 jis. bl. 237 en 238.


laatstgenoemde eigenaar schade leed van het wild en er machteloos tegenover zou staan, omdat hij wel rechtens, maar niet feitelijk het jachtrecht heeft. „Man könne ihm auch nicht entgegenhalten, die Witwe könne die Jagd ja verpachten. Dazu dürfe man sie doch nicht treiben. Auch dürfe man ihn nicht auf das Auskunftsmittel, sie könne ja Berechtigungsscheine ausstellen, verweisen. Der Grundbesitz sei schon genügend belastet, und es sei nicht gerechtfertigt, ihn auf diese Weise noch mit einer Steuer zu belegen."
Zijn voorstel sloot zich bovendien, volgens hem, aan bij den toestand, zooals die vóór 1848 bestond. Vóór dat jaar toch was het jachtrecht een „familiares Recht", zoodat niet alleen de jachtgerechtigde, maar ook zijne familie het recht had om de jacht uit te oefenen. In 1848, bij het tot stand komen van de grondwet, was dit recht op den grondeigenaar, met uitsluiting van ieder ander overgegaan: van een familierecht was het een individueel recht geworden.
En in de derde plaats bestreed hij de opvatting, dat zijn voorstel in strijd zou zijn met de grondwet: „Der Zweck der Bestimmung des Staatsgrundgesetzes sei doch, dass jeder Grundbesitzer auf seinem Boden jagdberechtigt sein solle; dazu gehore aber vor allen Dingen, dass er in den Stand gesetzt werde, die Jagd auch auszuüben, im Interesse der Siciierheit seines Eigenthumes. Wenn nun der Eigenthümer selbst aus irgend einem Grunde nicht in der Lage sei, von der Ausübung der Jagd Gebrauch zu machen, so werde dieser Zweck nicht erreicht."
De meerderheid in den Landtag bleek het gevoelen van den voorsteller te deelen en bij tweede lezing werd het amendement dan ook ongewijzigd aangenomen ')• De toestand in Oldenburg is daarmede nu dus zoo, dat het jachtrecht toebehoort aan den eigenaar van den grond, maar dat deze een
1) Bericht t. a. p. bl. 238.


zijner huisgenooten, tot zijne familie behoorende, tot wederopzeggen kan aanstellen tot Jagdstellvertreter, die ten aanzien van het jachtrecht als eigenaar wordt beschouwd.
Niettegenstaande artikel 25 der Zwitsersche bondsconstitutie') aan den bondsraad het recht geeft, om het jachtrecht in geheel Zwitserland in zijn vollen omvang te regelen, houdt de jachtwet van 24 Juni 1904 *) niets meer in dan jachtpolitiaire voorschriften en het jachtstrafrecht. De jachtgerechtigdheid regelt de honds-jachtwet in het geheel niet; integendeel, in haar artikel i laat zij deze met zoovele woorden ter regeling over aan de onderscheidene kantons. Van eene regeling dezer materie in de bonds-jachtwet zouden de kantons ook ongetwijfeld niet gediend zijn; de debatten bij gelegenheid van de behandeling der thans geldende jachtwet in de Conseil National leveren daarvoor het beste bewijs.
De meeste kantons stellen zich in hunne kantonnale jachtwetten op het standpunt van het grondeigendoms-jachtrechtstelsel (Patentsystem), terwijl slechts twee, Aargau en Bazelland, het complexensystem (Reviersystem) huldigen.
Door 1 en 2 W. IV. c. 32 (Day Poaching Act.) is in Engeland het jachtrecht weer verbonden met den grondeigendom, zooals het in den Angelsaksischen tijd was geweest3). Echter werd dit recht beperkt door sections 8, 9 en lü dier wet,
1) Artikel 25 der Zwitsersche Constitutie luidt: „La Confédération a le droit de statuer des dispositions législatives pour régler 1'exercice de la pêche et de la chasse principalement en vue de la conservation du gros gibier dans les montagnes, ainsi que pour protéger les oiseaux utiles a 1'agriculture et a la sylviculture."
2) Loi fédérale sur la chasse et la protection des oiseaux du 24 Juin 1904. — Feuille fédérale de 1904, deel IV, bl. 647.
3) Verg. Dr. K. Wertheim, Würterbuch des Englischen Rechts. (1889), voce „Game Laws", bl. 267.


waarbij werd bepaald, dat geene enkele bepaling „in tliis Act contained shall prejudice the rights of any Lord or Owner of any forest, chase, or warren."
Het recht op het wild berust in Engeland en Ierland op common law, niet zooals in andere landen op statutory law. Volgens de common law kan de eigendom van wild op vier verschillende rechtsgronden verkregen worden:
a. ratione soli.
b. per industriam.
c. propter impotentiam.
i). ratione privilegii.
Het strenge karakter van res nullius, waaruit voortvloeit, dat hij, die de eerste occupatie-handeling ten opzichte van het dier verricht, steeds eigenaar wordt, heeft het wild in Engeland en Ierland verloren. De grondeigenaar is wel is waar niet eigenaar van het zich op dien grond bevindende wild, hij heeft geen property, maar possession of wild anirnals'). Het gevolg daarvan is, dat zijn recht op het wild den voorrang heeft boven dat van den strooper: de eigendomsverkrijging „per industriam" wijkt terug voor die „ratione soli". Wordt een stuk wild echter door een strooper afgejaagd van een perceel en geschoten op een naburigen grond, dan hebben beide grondeigenaren recht op het wild „ratione soli", maar deze rechten worden gelingeerd elkander op te hellen en het gevolg is, dat de strooper van het nu volkomen res nullius geworden wild eigenaar wordt, „per industriam" J). Is in dit laatste geval echter een der beide perceelen een geprivilegieerde grond, dan doet de fictie van de wederkeerige opheffing hare kracht niet gevoelen: binnen de grenzen van een geprivilegieerd gebied gaat de eigendomsverkrijging „ratione soli" schuil achter die „ratione privilegii" („the owner
1) Oke, Game laws. Fourth Edition by J. W. Willis B u n d , (1897), bl. 12.
2) Uke, t. a. p. bl. 13. „Tbia doctrine is well settled law."


of these special rights has ratione privilegii greater rights to the game than the law recognizes elsewhere"').
Het Engelsche recht onderscheidt verschillende jachtprivileges, die meestal van overoude dagteekening zijn: forest, purlieu, chase, park, free warren en manor'). Zij zijn öf onafscheidelijk verbonden aan de Kroon van Engeland, zooals de rechten van forest en purlieu, öf kunnen in handen zijn van particulieren. Zij worden gevestigd door koninklijk gunstbetoon of door verjaring, „prescription founded on a lost grant." Zij kunnen zich uitstrekken ook over gronden van derden3), maar de gerechtigde moet zelf ook land bezitten, behalve bij het recht van „warren". Dit laatste is het eenige jachtprivilege, dat bestaan kan, zonder dat de rechthebbende een duimbreed grond bezit, dat alleen op gronden van derden gevestigd kan zijn. Geen dezer privileges strekt zich uit over al het wild op de geprivilegieerde gronden, maar alleen over bepaalde soorten en juist in eene meerdere of mindere uitbreiding van de lijst dezer wildsoorten ligt het voornaamste, kenmerkende onderscheid tusschen de verschillende jachtvoorrechten.
De eigendomsverkrijging „propter impotentiam" is van veel minder belang dan de drie boven genoemde. Zij doelt alleen op het geval, dat het wild jongen heeft, die zich nog niet kunnen verplaatsen: de eigenaar van den grond wordt daarvan eigenaar propter impotentiam4).
1) O k e , t. a. p. bl. 24.
2) In de uiterst zeldzame manor heeft de geprivilegieerde alleen jachtrecht op zijne eigen gronden en op de „open and uninclosed lands of the manor." De gerechtigde heeft echter in de gronden van de manor zekere jurisdictie-rechten.
3) Een „park" strekt zich in den regel alleen uit over eigen gronden. Ten onrechte noemt Van Houten, t. a. p. bl. 42 dit een volstrekt vereischte. Verg. Oke, t. a. p. bl. 27.
4) Deze wijze van eigendoms-verkrijging is het eerst verkondigd door lord Coke in de zgn. Case of the Swans. „If a man has young shovelers or goshawks or the like, which are ferae nalurae, and they
5


In Schotland daarentegen wordt het wild, evenals op het vasteland, behandeld als res nullius en wordt dus hij, die de eerste occupatie-handeling verricht, daardoor ook eigenaar van het wild. Iedere grondeigenaar, die ten minste „a plough of land" bezit, is gerechtigd daarop de jacht uit te oefenen. (Scots Act 1621 c. 31)').
§ 3. Het jacht-complexen-stelsel.
De wetgevers der onderscheidene Duitsche bondsstaten (behalve, zooals wij boven reeds zagen, Oldenburg en behalve Mecklenburg, waar het feudale recht nog steeds de agrarische toestanden beheerscht,) en van de koninkrijken en landen der Oostenrijksche kroon hebben noch het publieke jachtveld-stelsel, noch een jachtrecht, inhaerent aan den grondeigendom, als basis voor de wettelijke regeling van hun jachtrecht overgenomen. De reden, die hen dreef om af te wijken van deze beide stelsels, die toch door alle eeuwen heen in alle beschaafde staten den grondslag voor het jachtrecht hadden gevormd, en om de proef te nemen met een geheel nieuw stelsel, was algemeen deze, dat geen der beide andere stelsels zich als doeltreffend had bewezen, en dat beide in de landen, waar zij golden, een sterken achteruitgang van den wildstand ten gevolge hadden. Eene, wat onze oostelijke naburen noemen „waidmannische" uitoefening van de jacht, was bij geen dezer beide stelsels te
build in my land, I have possessory property in them, for if any one takes them when they cannot fly, the owner of the soil shall have an action of trespass quare boscum suum fregit et tres pullos esperviorum suorum caepit et asportavit." Sedert dien tijd is zij als regel van Engelsch recht gehuldigd.
1) Deze Act is nog steeds van kracht. Verg. J. H. T a i t, A treatise on the law of Scotland as applied to the game laws, trout and salmon fishing (1901), bl. 4.


verwachten en het jachtrecht ontaardde overal in een doodingsrecht. Zelfs in landen, die zoo rijk zijn aan wild als de Noorsche Rijken, Rusland en Frankrijk, deden zich en doen zich nog steeds de nadeelen van het bij hen geldende stelsel gevoelen en nog zooveel te meer in de Zuid-Europeesche Staten, die van nature met een minder overvloedigen wildstand bedacht zijn. Dien gestadigen achteruitgang van den wildstand wilden de Duitsche en Oosten rij ksche wetgevers tegengaan en het middel, dat zij daartoe aangrepen, was eene verandering in het stelsel van jachtgerechtigdheid.
In eene welsprekende circulaire van 15 Januari 1903, gericht tot de prefecten in de onderscheidene departementen der Republiek, legde de Fransche Minister van Landbouw, M. L. Mougeot, de nadeelen uiteen, die verbonden waren aan het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel. „A cette heure," zegt de Minister in deze circulaire, „les forèts se dépeuplent, le lièvre et le chevreuil s'y font de plus en plus rares. La situation s'aggrave également dans les plaines: la perdrix, la caille, le lièvre, etc., harcelés, traqués sans rémission par des chasseurs imprévoyants tendent a disparaitre. Déja certaines espèces de gibier ne se voient plus dans notre pays et d'autres n'existeraient bientöt plus. On peut afiïrmer, sans crainte d'être taxé d'un pessimisme exagéré, que, a la fagon dont vont les choses, la chasse, dans moins d'un demi-siècle ne serait plus possible en France. On ne trouverait plus de gibier que dans quelques rares parties de notre territoire, oü la chasse resterait le privilège des favorisés de la fortune." Met deze toestanden voor oogen, kon het niets anders, of men moest naar middelen omzien, om te komen tot eene verbetering van den wildstand, althans voor zoover het de wildsoorten betrof „qui ne sont pas nuisibles a 1'agriculture." De groote vraag is daarbij echter de wijze waarop. Het antwoord, dat de Minister daarop in zijne circulaire geeft, luidt in de eerste plaats zuiver negatief: ,Je ne songe pas, pour 1'organisation des chasses,


a recourir a des mesures législatives empruntées a des nations voisines qui ont produit, sans doute, d'excellents résultats, mais qui sont parfois bien sévères et qui ne sont pas en harmonie compléte avec nos moeurs démocratiques."
Welke zijn dan die „mesures législatives, empruntées a des nations voisines", die de Minister Mougeot niet voorde toestanden in Frankrijk geschikt oordeelde? Met de beantwoording van die vraag komen wij tot het derde der in het begin van dit hoofdstuk genoemde stelsels, het stelsel der jachtcomplexen.
De bepaling, waarmede de onderscheidene Duitsche en Oostenrijksche wetgevers hunne jachtrechts-regelingen inleiden, zou bij oppervlakkige beschouwing tot de gedachte kunnen voeren, dat het stelsel van jachtgerechtigdheid, waarop die wetten zijn opgebouwd, — al moge ook de uitwerking verschillen van die in de wetten, die wij in de tweede paragraaf van dit hoofdstuk hebben ontmoet, — toch in wezen is een jachtrecht, inhaerent aan den grondeigendom. Met bijna stereotype bewoordingen toch stellen de Duitsche en Oostenrijksche jachtwetten de verklaring op den voorgrond, dat het oude Germaansche rechtsbeginsel het leidende denkbeeld is en blijft bij de regeling van het jachtrecht; dat het jachtrecht is uitvloeisel van den grondeigendom '). Het eenvoudigst drukt zich in dat opzicht uit de Boheemsche wet2), die in haar artikel 1 decreteert: „Das Jagdrecht ist Auslluss des Grundeigenthumes."
De tusschen grondeigendom en jachtrecht geslagen band 3)
1) In Schwarzburg-Rudolstadt is de band tusschen grondeigendom en jachtrecht verzwakt door de bepaling, dat „Ausliinder und Auswartige werden durch blossen Grundbesitz und Grundeigentum in einer Flurmarkung darin nicht jagdberechtigt". (Gesetz, die Aufhebung der Jagdgerechtigkeit auf fremdem Grundeigentume und die kiinftige Ausübung der Jagd betreffend. 4 December 1848. § 6).
2) Jagdgesetz. 1 Juni 1866. (L. G. B. Nr. 49).
3) De band tusschen grondeigendom en jachtrecht is in de Duitsche


is in die wetten evenwel meer schijn dan werkelijkheid. Immers — en daarin ligt het merg van het geheele jachtcumplexen-systeem, de spil, waarum het geheele stelsel draait, — om veiligheidspolitiaire en economische redenen, „aus Grimden der öflentlichen Sicherheit und des gemeinen Wohls" ') wordt het jachtrecht, het droit de chasse, zooals de Franschen het noemen, gescheiden van het recht tot uitoefening der jacht, het droit de chasser *). Aan iederen grondeigenaar, ook van het kleinste stukje grond, kennen de wetten, die het jachtcomplexen-stelsel huldigen, het jachtrecht toe; maar het recht tot uitoefening der jacht behoort niet aan iederen eigenaar van een perceel, hoe klein ook, „im Interesse der Gesammtheit, insbesondere auch im Interesse einer angemessenen Verwerthung des Jagdrechts der kleineren Besitzer," zooals het in de toelichting op de thans in Hamburg vigeerende jachtwet3) heet.
Het behoeft geen nader betoog, dat bij deze regeling van
landen eerst herleefd in het stormjaar 1848, toen door het Duitsche parlement in de St. Paulskerk te Frankfort am Main de „Grondrechte des Deutschen Yolkes" werden opgesteld. In § 37 van de toen tot stand gekomen Rijkswet van 27 December 1848 luidde het: „lm Grondeigentum liegt die Berechtigung zur Jagd auf eigenem Grond und Boden." Ook in de onderscheidene Duitsche Staten kwamen evenwel de nadeelen van de onbeperkte vrijheid van den grondeigenaar aan het licht, die het decreet van 1789 in Frankrijk onhoudbaar hadden gemaakt. Het gevolg van dezen ongunstigen toestand van de jacht en den wildstand in Duitschland was het tot stand komen van wetten, geschoeid op den leest van het complexen-stelsel.
1) Jagdgesetz. 17 Augustus 1849. (Ges. Samml. für das Herzogthum Gotha. Band VI. Nr. 360). § 1 sub 3.
2) Bruck, t. a. p. bl. 10 onderscheidt een „de jure Trager des Jagdrechtes" en een „de facto Trager des Jagdrechtes."
3) Het Hamburgsche „Jagdgesetz'' dateert van 2 Januari 1903. (Ges. Samml. 1903. I Abteilung. N°. 2(. — Het ontwerp van wet met de daarbij behoorende toelichting is ingediend als „Mittheilung des Senats an die Biirgerschaft" van 23 Januari 1901. N°. 8.


het jachtrecht zelf eigenlijk bitter weinig overblijft, en dat dit weinige neerkomt op een bloot vermogensrecht'), daar het recht tot de feitelijke occupatie van het wild den grondeigenaar als regel niet toekomt. Als regel dus later zullen wij eenige uitzonderingen ontmoeten — stelt het jachtcomplexenstelsel zich op dit standpunt, dat de band tusschen grondeigendom en jachtrecht in zooverre behouden blijft, dat den grondeigenaar als zoodanig slechts een recht op de economische vooi'deelen uit de jacht toekomt.
Jachtcomplexen. Het jachtcomplexen-stelsel gaat uit van dit beginsel, dat slechts op die gronden, waar eene economische uitoefening der jacht mogelijk is, de jachtgerechtigde grondeigenaar als zoodanig, behoudens de naleving van eenige voorwaarden, gerechtigd is tot de uitoefening van de jacht. Door samenvoeging moet uit de gronden, waar die economische uitoefening niet mogelijk is en die niet als privatieve jachten voorbehouden zijn, groote jachtgebieden worden in het leven geroepen. Deze samengevoegde gronden vormen — de naam, dien ik aan het stelsel gaf, duidt het reeds aan — jachtcomplexen.
Als regel stellen de Duitsche en Oostenrijksche wetten, die het complexenstelsel als uitgangspunt voor hare regeling hebben genomen, zich op het standpunt, dat alle in ééne gemeente gelegen gronden, voor zoover zij niet als privatieve jachten of als gronden, waarop de jacht rust, uitgeschakeld zijn, te zamen één jachtcomplex vormen.
Het jachtcomplexen-stelsel gaat, zooals wij boven reeds
1) Verg. de Begründung, behoorende het ontwerp van wet, dat is geworden de Lübecksche jachtwet van 8 Maart 1900. (Samralung der Liibeckischen Gesetze und Veroi'dnungen. 1900. Nr. 17) „lm iibrigen giebt das Jagdrecht nur die Befugniss, in Jagdangelegenheiten zu stimmen und am Ertrage der Jagd theilzunehmen, ja in einigen Falleu entspringt aus dem Jagdrechte nur die letztgenannte Befugniss. (SenatsEntwurf. 1899. Nr. 22, bl. 21).


gezien hebben, uit van het standpunt, dat slechts op gronden van een meer of min belangrijken omvang eene economische uitoefening der jacht mogelijk is. Indien nu de gemeente-gebieden als regel de jachtcomplexen vormen, mag de vraag niet uitblijven, of dan ook niet de gezamenlijke, in het gebied van ééne gemeente gelegen gronden, die niet om de eene of andere reden eene bijzondere positie innemen, moeten voldoen aan eene in de wet bepaalde minimum-oppervlakte? Niet alle wetten, die het complexenstelsel hebben omhelsd, oordeelen over deze quaestie eenstemmig.
Uit den aard der zaak blijft de jachtwet van de „reichsunmittelbare" stad T r i ë s thier buiten beschouwing, omdat, ook al ware het geheele stadsgebied kleiner dan een jachtterrein naar het oordeel van den wetgever behoort te zijn, deze daaraan immers toch niets zou kunnen veranderen: hij was nu eenmaal aan de plaatselijke grenzen van het geldingsgebied zijner wet gebonden. Deze zelfde reden zou ook moeten worden aangevoerd voor het ontbreken eener bepaling omtrent de minimum-grootte van het jachtgebied der gemeente We en en, indien niet in de Weensche jachtwret2) eene bepaling ware opgenomen, dat het stadsterritoir, met het oog op zijne groote uitgestrektheid, niet één jachtcomplex zal vormen, maar in „angemessene Jagdgebiete" zal worden gesplitst. Deze Jagdgebiete uit de Weensche jachtwet zijn geene deelcomplexen, zooals wij later zullen ontmoeten, maar zelfstandige publiekrechtelijke lichamen. Ieder dier bijzondere jachtcomplexen moet ten minste 115 H. A. groot zijn, tenzij „nach Massgabe der örtlichen Verhaltnisse" eene afwijking van dit minimum wenschelijk is. (§ 8).
1) Jagdgesetz für die reichsunmittelbare Stadt Triest sammt ihrem Gebiete. 6 Augustus 1895. (L. Gr. B. Nr. 21).
2) Jagdgesetz für das Gremeindegebiet der k. k. Reichshaupt- und Residenzstadt Wien. 8 December 1902. (L. Gr. u. V. B. 1903. Nr. 22).


Anders wordt de toestand evenwel in de kroonlanden Bukowina, Istrië, Krain, Salzburg, Stiermarken en T i r o 1') en in de Duitsche bondsstaten, Beieren'), de Hessische provinciën Starkenburg en Oberhessen3) (ook in het nieuwe, thans aanhangige Hessische ontwerp van wet), Saksen-Weimar4), Coburg5), Gotha, Schwarzburg-Rudolstadt6),
1) In Bukowina, Istrië, Krain, Salzburg en Tirol is nog steeds het „Kaiserliches Patent" van 7 Maart 1849 (R. Gr. B. Nr. 154) „wodurch die Ausiibung der Jagdgerechtigkeit geregelt wird" van kracht. Dit Patent is nader uitgewerkt in de „Yerordnung des Ministeriums des Innern" van 15 December 1852 „in Betreff der Ausübnng des Jagdrechtes. (R. G. B. Nr. 257)."
Het jachtrecht in Stiermarken wordt beheerscht door het „Jagdgesetz für das Herzogtum Steiermark" 21 September 1906. (L. Gr. u. V. B. 1907. Nr. 5).
2) Gesetz, die Ausiibung der Jagd betreffend. 30 Maart 1850 (G. B. Nr. 12.)
3) In de provinciën Starkenburg en Oberhessen geldt het „Gesetz, die Ausiibung der Jagd und Fischerei in den Prov'nzen Starkenburg und Oberhessen betreffend". 26 Juli 1848. (Reg. BI. Nr. 36). In Rheinhessen daarentegen is nog steeds de Verordnung der k.k. Oesterreichischen und k. Bayerischen gemeinschaftlichen Landesadministrations-Kommission van 21 September 1815 (Amtsblatt 1815, bl. 253) van kracht. De wet van 1848 gaat uit van het standpunt, dat het cultiveeren van een bovenmatigen wildstand moet worden voorkomen, terwyl daarentegen de verordening van 1815 tracht den algeheelen ondergang van den wildstand te voorkomen. Deze zoo verschillende stelsels tracht een thans aanhangig ontwerp van wet (XXXIII Landtag. Zweite Kammer der Stande des Grossherzogtums Hessen, 1905—1908. Drucksache N°. 414.) te verzoenen in eene uniforme regeling van het jachtrecht voor het geheele groothertogdom. In de praktijk zijn de beide stelsels reeds vrij dicht tot elkander genaderd door de wildschaderegeling.
4) Gesetz, die Aufhebung des Jagdrechts auf fremdem Grund und Boden betreffend. 6 Januari 1849 en eene aanvullingswet van 17 Mei 1853.
5) Gesetz, betreffend die Ausübung des Jagdrechts. 19 Juni 1907. (Ges. Samml. 1907. Nr. 17. — Reg. Bl. 49 Stück).
6) Gesetz, die Aufhebung des Jagdgerechtigkeit auf fremdem Grund-


Reu ss j. L. '), Bremen ') en het Rijksland ElzasLotharingen3). Hier althans zou men kunnen verwachten bepalingen omtrent de minimum-grootte rler jachtcomplexen te zullen aantreffen. Naar zoo'n bepaling zoekt men echter in de wetten dezer landen en staten tevergeefs: alle in het gebied van eene gemeente gelegen gronden, die niet uitgeschakeld zijn, vormen steeds een op zichzelf staand jachtcomplex, onafhankelijk van hunne ligging en oppervlakte.
Op het standpunt, dat aan een gemeentelijk jachtcomplex geene minimum-grens moet worden aangelegd, stond ook de vroegere Pruisische jachtwet van 7 Maart 1850 4). Toch was de stilzwijgendheid van den Pruisischen jachtwetgever van 1850 op dit punt zeer begrijpelijk, daar hij zijne complexen-regeling opbouwde in aansluiting aan de Gemeind e - o r d n u n g, die toen reeds in voorbereiding was en eenigen tijd later tot stand is gekomen. Deze Gemeinde-ordnung schiep groote gemeenten, zoodat de jachtwetgever, daarop voortbouwende, zeker kon zijn, dat slechts jachtcomplexen van eene voldoende uitgestrektheid zouden ontstaan. Korten tijd na de aanneming evenwel werd de Gemeinde-ordnung afgeschaft en daarmede verloor de wet van 1850 haar aanknoopingspunt; zij zweefde nu in de lucht.
Onder hare werking werd door het Reichsgericht, in over-
eigentume und die künftige Ausübung der Jagd betreffend. 4 December
1848 (Ges. Samml. 1848, bl. 70), gewijzigd by de wet van 3 October
1849 en de verordeningen van 15 November 1852 (Ges. Samml. 1852, bl. 231) en 16 Maart 1855 (Ges. Samml. 1855, bl. 67).
1) Jagdgesetz für das Fürstenthum Renss j. L. 7 April 1897. (Ges. Samml. Bd. XXII, bl. 91), gewijzigd bij eene wet van 16 Juni 1904.
2) Jagdordnung. 27 September 1889. (Ges. Bl. 1889. N°. 28).
3) Gesetz, betreffend die Ausübung des Jagdrechtes. 7 Februari 1881. (Ges. Bl. bl., 5). — Tot 1881 was de Fransche wet van 3 Mei 1844 in Elzas-Lotharingen van kracht.
4) Ges. Samml. 1850, bl. 150.


eenstemming met het Oberverwaltungsgericht aangenomen, dat gemeentelijke jachtcomplexen in het geheel niet aan eischen van minimum-oppervlakte en samenhang gebonden waren. In de eerste plaats grondde de jurisprudentie deze hare opvatting op het ten eenen male ontbreken van eenig positief voorschrift daaromtrent in de wet, maar daarnaast ook op het feit, „dass es für die Gemeindebezirke, in denen die von § 2 des Gesetzes nicht betrolïenen Grundstücke einen zusammenhiingenden Komplex von 300 Morgen nicht einnehmen, an Bestimmungen über Ausübung des Jagdrechtes ganz fehlen würde. Falls in einem Gemeindebezirke dieser Art die Voraussetzungen für die im § 4 des Gesetzes vorgesehene Bildung eines gemeinschaftlichen Jagdbezirkes als nicht gegeben anzunehmen waren, so würde auch § 9 keine Anwendung finden und damit ein Organ fehlen, durch welches die gemass § 2 zur selbstjindigen Jagdausïibung nicht berechtigten Grundbesitzer das ihnen prinzipiell zustehende Jagdrecht zur Geltung bringen könnten" ')• Naar deze juiispiudentie moest de administratie zich natuurlijk richten en het gevolg was, dat „die Zustande haufig ganz unleidlich geworden sind, besonders wo Gemeinden untereinander undGemeinden und Gutzbezirke im Gemenge liegen, und wo dann auf jeder Parzelle der Einzelne für sich das Jagdrecht ausüben kann", zooals de afgevaardigde D i p p e het in de vergadeiing van het Haus der Abgeordneten van 18 Februari 1907 uitdrukte *).
De wet van 15 Juli 1907 3) had dan ook in het bijzonder
1) Arrest van 30 Mei 1899. (Jur. Wochenschrift 1900, bl. 124).
2) Verliandl. d. Hauses der Abg. 20 Legisl. III Session. 1907, bl. 954.
3) Jagdordnung. 15 Juli 1907. Nr. 10833.) Ges. Samml. Nr. 31). — In 1907 was door de Regeering eerst slechts een „Entwurf eines Gesetzes betreffend die Ausübung des Jagdrechts" ingediend. Dit ontwerp is echter tijdens de beraadslagingen uitgebreid tot eene algeheele codificatie van het geheele jachtrecht. Herhaaldelijke vroegere pogingen tot codificatie, het laatst in 1883, waren mislukt.


ten doel aan deze toestanden een einde te maken en, door ook ten aanzien der gemeentelijke jachtcomplexen eischen van samenhang en minimam-oppervlakte te stellen, „besondere jagdliche sowie rechtliche Verhaltnisse in het leven te roepen'). De bedoeling van den wetgever van 1907 was om eene regeling te treffen, waardoor de gemeenten, zonder noemenswaardigen achteruitgang in rechten, grootere economische voordeelen uit de jacht zouden plukken *). Daardoor zou de eisch van minimum-oppervlakte en samenhang slechts naar den schijn, niet in werkelijkheid ten nadeele der gemeenten werken. Deze goede bedoeling nam evenwel niet weg, dat, gedurende den geheelen loop deiberaadslagingen, de voorgestelde bepaling grooten tegenstand ontmoette, vooral gegrond op het bezwaar, dat de kleinere gemeenten alle medezeggenschap in jachtzaken zouden verliezen. Niet dan na heftigen tegenstand is dan ook ten slotte de bepaling in de wet opgenomen.
Het had echter weinig gescheeld, of op dezen algemeenen regel was eene algemeene uitzonderingsbepaling in de wet neergelegd. In het wetsontwerp, zooals het door de Regeering was ingediend, werd op voorstel van de XIII lvommission über den Gesetzentwurf, betreffend die Ausübung des Jagdrechts 3), door het Haus der Abgeordneten aangenomen, dat een gemeente-territoir, ook al was het minder dan 75 H. A. groot, toch een zelfstandig jachtcomplex zou vormen, „wenn sie erheblichem Wildschaden ausgesetzt ist" 4)- Toch 8in8
1) Bericht der Kommission für Agrar-Verhaltnisse. — Herrenhaus.
Session 1907. N°. 122.
2) De wet van 1907 heeft vooral ten doel om eene algemeen geldende minimum-oppervlakte voor jachtgebieden in het leven te roepen en tevens om eene deugdelyke enclave-regeling te treffen.
3) Bericht der XIII Kommission über den Gesetzentwurf, betreffend die Ausübung des Jagdrechts. — Haus der Abg. 20 Legisl. III Session. 1907. Nr. 322, bl. 3 j». 74.
4) Zusammenstellung des Gesetzentwurfs, betr. die Ausübung des


deze bepaling er in liet Haus niet zonder slag of stoot door en in het bijzonder in den afgevaardigde D i p p e ') vond de voorgestelde bepaling een krachtig bestrijder. Vooral was deze afgevaardigde tegen de voorgestelde bepaling gekant, omdat de daarvoor aangevoerde gronden geen steek hielden. Ging men op den weg van het voorstel door, dan zou men in groote complexen bij de verdeeling der jachtopbrengsten ook wel degelijk met de bedoeling van de gewraakte bepaling rekening moeten houden. Immers ook in éénzelfde complex lijden sommige gronden veel meer dan andere van wildschade. De fout van het geheele voorstel zat volgens hem in de verwarring tusschen de verdeeling van de jachtpachtgelden en de wildschade-vergoeding, twee begrippen, die streng uiteen behoorden te worden gehouden. De wildschade-vergoeding toch behoort thuis in dat gedeelte van de wet, dat over de wildschade spreekt, en nergens anders. Bovendien zou het gevolg van het voorgestelde amendement zijn, dat een „schwankendes Moment" in de wet werd gebracht, namelijk het begrip „erheblicher Wildschaden". Het onvermijdelijke gevolg toch van zoo'n bepaling zou eene groote ontevredenheid zijn, want vele kleine gemeenten zouden zich ongetwijfeld bij eene ongunstige beschikking op hun verzoek om ontheffing onrechtmatig benadeeld achten. Meer succes in de bestrijding van de ten slotte toch door het Haus der Abgeordneten aangenomen bepaling had echter de Kommission fur Agrar-Verhaltnisse uit het Herrenhaus '*). Ook deze voorzag allerlei moeilijkheden en was bovendien van oordeel, dat eene dergelijke
Jagdrechts, mit den vom Hause der Abgeordneten in der dritten Beratung gefassten Beschlüssen. — Haus der Abg. t. a. p. Nr. 387, bl. 4. — De XIII Kommission had als redactie voorgesteld „wenn sie in der Nahe von Forsten belegen ist und erheblichem Wildschaden durch Elch-, Rot-, Dam- oder Schwarzwild ausgesetzt ist." (§ 6 lid 5).
1) Yerhandl. t. a. p. bl. 5204.
2) Bericht t. a. p. bl. 13.


bepaling bij het bestaan eener deugdelijke wildschade-regeling alle reden van bestaan miste. Het Herrenhaus, en bij nadere beslissing ook het Haus der Abgeordneten, vereenigden zich met deze zienswijze, zoodat de uitzonderingsbepaling ten slotte toch niet in de wet is gekomen. Algemeen eischt thans de Pruisische wet, dat de gemeentecomplexen in samenhang ten minste 75 H. A. groot moeten zijn.
In het bijzonder bij de XIII Kommission vond de bepaling van de minimum-oppervlakte-grens op 75 H. A. veel bijval. „Auf kleineren Gebieten könne die Jagd in erspriesslicher Weise nicht ausgeübt werden. Aus diesem Grunde, zugleich auch im Interesse der allgemeinen Sicherheit seien 75 H. A. das Mindestmass des zu Fordernden" ').
Op dezen zelfden basis: eene minimum-oppervlakte voor de gemeentelijke jachtcomplexen, gelijk aan die voor de privatieve jachten in engeren zin, stellen zich ook de jachtwetten van Bohemen (§4) G a 1 i c i ë a) (§ 10), G ö r zG r a d i s c a 3) (§ 14), Mahren4) (§ 13) O p p e r-0 o s t e nr ij k 5) (§ "13), en Silezië6) (§ 13), benevens die van de Duitsche bondsstaten B r u n s w ij k 7) (§3 lid 1), S a k s e nAltenburg8) (§ 4 lid I), Schwarzbur g-S o n d e r shausen9) (§ 4 lid 1) en Hamburg (§ 6 lid 2).
1) Bericht t. a. p. bl. 3.
2) Jagdgesetz für das Königreich Galizien und Lodomerien sammt dem Grossherzogthume Krakau. 5 Maart 1897. (L. Gr. B. Nr. 71).
3) Jagdgesetz für die gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca. 15 Februari 1896. (L. G. B. Nr. 26).
4) Jagdgesetz für die Markgrafschaft Mahren. 20 December 1895. (L. G. B. 1896. Nr. 66).
5) Jagdgesetz für das Erzherzogthum Oesterreich ob der Enns. 13 Juli 1895. (L. G. B. 1896. Nr. 8).
6) Jagdgesetz für das Herzogtum Schlesien. 13 Januari 1903. (G. u. V. B. 1903. Nr. 42).
7) Gesetz über die Ausübung des Jagdrechtes. 16 April 1852. Nr. 23.
8) Jagdpolizeigesetz. 24 Februari 1854.
9) Gesetz über Ausübung der Jagd und Erstattung der Wildschüden. 17 Februari 1870. (Ges. Samml. 5 Stück. Nr. 20).


Ook in L ü b e c k (§ 9 lid i sub 2) is als regel vooropgesteld, dat de jachtcomplexen aan denzelfden minimum-oppervlakteeisch moeten voldoen als de privatieve jachten. De wet laat evenwel eene uitzondering op dezen regel toe, indien het Polizeiamt dit noodig of wenschelijk oordeelt; in dat geval zijn ook jachtcomplexen van minder dan 75 H. A. bestaanbaar. De gedachte, die aan deze Lübecksche bepaling ten grondslag ligt, is juist tegenovergesteld aan eene soortgelijke uitzonderingsbepaling in de jachtwetten van Karinthië') (§ 13), Neder0 o s t e n r ij k2) (§ t3) en V o r a r 1 b e r g 3) (§ 13)) en van Baden4) (§ 9 a) en Sakse n-M e i n i n g e ns) (art. 8 lid 2). In deze wetten toch staat op den voorgrond, dat een gemeentegebied, na aftrek der geprivilegieerde gronden, een zelfstandig jachtcomplex vormt, onafhankelijk van de oppervlakte. Volgens de Oostenrijksche wetten wordt daarvan slechts afgeweken en wordt door samenvoeging van een gemeente-territoir, dat minder dan 415 H. A. groot is, met eene naburige gemeente door de politische Bezirksbehörde een gemeenschappelijk jachtgebied gevormd, indien dit „mit Rücksicht auf eine zweckmiissige Jagdausübung möglich und angezeigt ist." Dit stelsel vertoont veel overeenkomst met dat in SaksenMeiningen, waar de Landrath uit eigen beweging een gemeente-complex van minder dan 87 H. A. kan vereenigen met het Jagdbezirk eener andere gemeente. In Baden echter
1) Jagdgesetz für das Herzogtum Karnten. 4 August. 1902. (L. Gr. u. V. B. 1903. Nr. 15).
2) Jagdgesetz für das Erzherzogthum Oesterreich unter der Enns, mit Ausnahme des Gemeindegebietes der k. k. Reichshaupt- und Residenzstadt Wien. 22 November 1901. (L. G. u. Y. B. 1902. Nr. 42).
3) Jagdgesetz für das Land Yorarlberg. 20 November 1904. (G. u. V. B. 1907. Nr. 15).
4) Gesetz, die Ausübung der Jagd betreffend. 2 December 1850. (Reg. BI., bl. 407).
5) Gesetz, betreffend die Ausübung der Jagd. 29 April 1887. (Samml. der landesb. Verord. Nr. 41).


kan, indien een gemeente-complex kleiner is dan 72 H. A., zoo'n „gemeinschaftliches Jagdbezirk" door den Bezirksrath slechts worden gevormd op verzoek van cene aangrenzende gemeente.
De jachtwet van het koninkrijk Saksen i) stelt als gewoon geval op den voorgrond, dat een gemeentelijk jachtcomplex aan dezelfde minimum-eischen moet voldoen als eene privatieve jacht, dat het ten minste 300 Acker moet innemen (§ 7 lid 1). Bij uitzondering kunnen echter door de Amtshauptmannschaft ook complexen van minder dan 300 Acker, maar dan toch in ieder geval grooter dan 150 Acker worden toegelaten, „wenn dagegen besondere örtliche Bedenken nicht obwalten" (§ 7 lid 3). De Saksische wet stelt bovendien nog dezen bij zonderen eisch, dien wij ook in de Pruisische wet aantroffen, dat de minimum-oppervlakte voor de Gemeinde-jagdbezirke moet verkregen worden in samenhang.
Naast de verschillende wetten, die de minimum-oppervlakte van de jachtcomplexen gelijkstellen aan die van de privatieve jachten, neemt de Wurtembergsche 2) een geheel ander standpunt in. Deze wet stelt voor de gemeentelijke jachtcomplexen een minimum-oppervlakte-eisch, die ongetwijfeld zeer merkwaardig mag worden genoemd. Terwijl toch eene privatieve jacht volgens de Wurtembergsche wet reeds bestaanbaar is op gronden, die in samenhang ten minste 50 Morgen groot zijn, oordeelt zij eene economische uitoefening der jacht — want dit is toch het leidende beginsel bij het opstellen van den minimum-oppervlakteeisch — slechts bestaanbaar op gemeentelijke jachtcomplexen die ten minste tienmaal zoo groot zijn (art. 4 lid 2). Ook de
1) Gesetz, die Ausübung der Jagd betreffend. 1 December 1864. (Gr. u. Y. B., bl. 405).
2) Gesetz, betreffend die Regelung der Jagd. 27 October 1855. (Reg. Bl., bl. 223).


jachtwet van Reuss a. L. ') § (5) is in dit opzicht veel strenger ten aanzien van jachtcomplexen dan van privatieve jachten.
De vraag rijst nu: wat moet gebeuren, indien in eender staten of landen, waar eene minimum-oppervlakte voor de gemeentelijke jachtcomplexen wordt vereischt, gemeenten niet aan deze eischen voldoen. Terwijl, zooals wij boven reeds zagen, de jachtwetten van Karinthië, NederOostenrijk en Vorarlberg zich stellen op het standpunt, dat, indien van het toelaten van een jachtcomplex van minder dan 115 H. A. oppervlakte om overwegende redenen afgezien wordt, in eene samenvoeging van overheidswege met een naburig gemeente-territoir heil moet worden gezocht — een stelsel, dat ook in de Saksische wet wordt aanvaard, —, trachten daarentegen die van Wurtemberg, Brunswijk, Sakse n-A 11 e n b u r g, Scliwarzburg-Sondershausen, Reuss a. L. en Hamburg, door vereeniging van het gemeente-gebied, dat niet aan de gestelde eischen voldoet, met een of meer naburige gemeenten langs contractueelen weg, een samengesteld jachtcomplex te vormen, dat naar het oordeel van den wetgever wel eene economische uitoefening der jacht toelaat. Komt zoo'n overeenkomst niet tot stand, dan tast men in Wurtemberg, Schwarzburg-Sondershausen en Reuss a. L. naar eene andere oplossing van het moeilijke vraagstuk in het duister. Niet alzoo in de drie andere genoemde staten. De Hamburgsche wet bepaalt eenvoudig, dat in dat geval de jacht op het gemeente-gebied, dat niet aan de gestelde eischen voldoet, moet blijven rusten. Deze gemeenten verkeeren daardoor in de Hamburgsche wet in eene allerongunstigste positie; bij het sluiten der overeenkomst zijn zij ongetwijfeld in de slechtste conditie, die zich laat denken. Munt deze wet in dit
1) Provisorische Verordnung, die Ausiibung der Jagd betreffend. 3 November 1851.


opzicht voorzeker niet uit door eene groote buigzaamheid, op een veel ruimer standpunt plaatst zich de jachtwet van Saksen-Altenburg. Indien daar eene overeenkomst tusschen de gemeente, wier gebied te klein is om een zelfstandig jachtcomplex te vormen, en eene of meer naburige gemeenten niet tot stand komt, moet in elk bijzonder geval eene regeling getroffen worden door het Bezirksamt en, indien de gronden onder meerdere Bezirksamter ressorteeren, door de landsregeering. De Brunswijksche wetgever ten slotte komt, voor het geval, dat geene overeenkomst tot stand komt, terug op zijn uitgangspunt, dat met het oog op de economische uitoefening der jacht ook de gemeentelijke jachtcomplexen eene bepaalde minimum-oppervlakte moeten hebben, en laat bij uitzondering bijzondere complexen van minder dan de in de wet bepaalde minimum-grootte toe.
De oplossing van de ongetwijfeld zeer ingewikkelde quaestie, die in de B o h e e m s c h e wet (§ 5) is neergelegd, komt in hare laatste instantie overeen met die in Saksen-Altenburg. De Bezirksausschuss moet de jacht op het gemeentegebied, dat te klein is om een zelfstandig jachtcomplex te vormen, toewijzen in pacht aan den „Besitzer des zumeist angranzenden Jagdgebietes." De wet voorziet evenwel ook in de mogelijkheid, dat deze privatieve jager van die toewijzing niet gediend is. De Bezirksausschuss moet dan in ieder bijzonder geval „eine entsprechende anderweitige Verfügung.... treffen."
In G a 1 i c i ë (§ 10), Görz-Gradisca (§ 14), M a hren (§ 13) en O p p e r-0 o s t e n r ij k (§ 13) heeft de privatieve jager, wiens gronden grenzen aan het gemeentegebied, dat volgens de wet geen zelfstandig jachtcomplex kan vormen, en, indien meerdere privatieve jagers in dezen toestand verkeeren, hij, wiens gronden „in langerer Ausdehnung" aan het gemeente-gebied grenzen '), het recht om de
1) Volgens de jachtwet van Galicië (§ 10 lid 3) heeft, indien verschil-
6


jacht daarop te pachten. De pachtsom wordt in dat geval met inachtneming van de oppervlakte van het complex, „rechnungsmassig" bepaald „bei Zugrundelegung des fiir ein Hektar der nachstgelegenen, in öfTentlicher Versteigerung verpachteten Gemeindejagd ') erzielten Pachtschillings." Is de toepassing van deze wijze van berekening wegens bijzondere omstandigheden uitgesloten, dan wordt de pachtsom in ieder bijzonder geval vastgesteld door de „politische Bezirksbehörde na ingewonnen advies van de „Gemeindevertretung2) (Gutsgebietsvorsteher)". De jachtwetten van Mahren en OpperOostenrijk voorzien bovendien in het geval, dat de privatieve jager of jagers weigeren gebruik te maken van het hun volgens de wet toekomende recht om de jacht op het complex te pachten. Terwijl de laatste wet in dat geval uitkomst zoekt door van het gemeente-gebied bij wijze van uitzondering een zelfstandig jachtcomplex van minder dan de vereischte grootte te maken, wijst die van Mahren het daarentegen ter aansluiting toe aan het over de grootste lengte aangrenzende jachtcomplex 3).
Privatieve j a c h t e n. Uit de reden van het ontstaan van het complexen-stelsel, vloeit reeds van zelf voort, dat eene allereerste voorwaarde, die alle wetten op complexengrondslag zonder onderscheid aan de privatieve jach-
lende privatieve jachten aangrenzen, de privatieve jager „welcher den hüheren Pachtschilling bietet" de voorkeur om de jacht op het complex te pachten.
1) In § 13 lid 2 van de jachtwet van Mahren is achter het woord „(lemeindejagden" ingevoegd „im Durchschnitte".
2) Volgens § 13 lid 2 van de jachtwet van Opper-Oostenrijk geschiedt in deze gevallen de vaststelling van den pachtprijs „über Antray der Gemeindevertretung."
3) In de Pruisische wet worden de gemeente-complexen, die niet voldoen aan de in de wet gestelde minimum-eischen, beschouwd en behandeld als enclaves, waarover later.


ten ») stellen, is het voldoen aan eene in de wet vastgestelde minimum-grootte *). Op gronden toch van geringe oppervlakte behoort eene economische uitoefening van de jacht tot de onmogelijkheden. Bij de behandeling van de nieuwe Pruisische jachtwet van 15 Juli 1907 werd daarop wel zoo sterk mogelijk den nadruk gelegd door den afgevaardigde, rapporteur Kaute, „dass niimlich eine ordnungsmiissige Ausübung der Jagd auf solchen Zwergjagdbezirken nicht möglich ist, sondern auf Kosten der angrenzenden Jagden erfolgt und zu einer im Interesse der Allgerneinheit unerwünschten Verminderung des Wildstandes fuhrt" 3).
Te kleine jachtgebieden brengen toch onloochenbaar nadeelen van verschillenden aard met zich. In de eerste en voornaamste plaats bestaat er eene groote waarschijnlijkheid van achteruitgang van den wildstand, doordat het jachtrecht ontaardt in een doodingsrecht; en deze waarschijnlijkheid wordt bijna tot volstrekte zekerheid door de resultaten, die, zooals wij boven zagen, in de onderscheidene staten, waar het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel heerscht, zijn verkregen. Maar bovendien brengt een recht tot uitoefening der jacht, verbonden aan den eigendom van zelfs de kleinste perceelen, gevaren mede voor de openbare veiligheid en voor toeneming van de strooperij. Om deze redenen wordt slechts aan de eigenaren van gronden, die aan den eisch van eene bepaalde
1) Gronden, die voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde voorwaarden, kunnen slechts dan eene privatieve jacht vormen, indien zij in eigendom toebehooren aan denzelfden persoon.
2) Volgens § 4 van de wet van 1848 vormden in SchwarzburgKudolstadt niet alle gronden, die aaneengesloten eene bepaalde minimumoppervlakte (200 Pruisische Morgen) innamen, eene privatieve jacht, maar kon „aus Gründen des öfïentlichen Wohls" alleen de Staat zyne gronden, die aan de gestelde voorwaarden voldeden, uitschakelen en reserveeren als privatieve jacht. Dit veranderde evenwel reeds door de wet van 1849, toen ook privaat-personen dit recht kregen.
3) Verhandl. t. a. p. bl. 5083.


minimum-grootte voldoen, het recht tot uitoefening der jacht toegekend.
Deze minimum-oppervlakte is in de onderscheidene wetten verschillend vastgesteld binnen de uiterste grenzen van 15 H.A. 75 A. 87 M2 = 50 Morgen (Wurtemberg, art. 2 sub 1) en '250 H.A. (Anhalt § 3 sub 2) '). De meeste wetten echter wijken ten aanzien van deze quaestie slechts weinig af van de minimum-oppervlakte, die de tegenwoordige jachtwet van Pruisen (§ 4 lid 1 sub 2) voor de privatieve jachten eischt, 75 H. A. 2).
Ook in de nieuwe Lübecksche jachtwet van 6 Maart 1900 is deze grens van 75 H. A. overgenomen. In het oorspronkelijke ontwerp van deze wet, zooals het door den Senaat
1) Alle wetten van jongere dagteekening geven den minimum-oppervlakte-eisch, waaraan privatieve jachten moeten voldoen, aan in hectaren, de oudere wetten in Morgen, Acker of Scheffel.
De Pruisische minimum-oppervlakte-eisch van 75 H. A. is ook aangenomen in Reuss. j. L., Hamburg, Bremen en Liibeck.; in Baden 72 H. A.; in Coburg 60 H. A.; in Rheinhessen 40 H.A. (boschgronden 80 H. A.); in alle Oostenrijksche wetten 115 H. A. en in Saksen-Weimar 200 H.A.
In Waldeck-Pyrmont 100 Morgen, in Schwarzburg-Rudolstadt 200 Morgen en in Starkenburg en Oberbessen, Brunswijk Schaumburg-Lippe en Schwarzburg-Sondershausen 300 Morgen (een Morgen — -t '/4 H.A.)
In Saksen-Altenburg en Gotha 200 Acker en in Saksen 300 Acker. (In Saksen-Altenburg wordt een Acker gerekend op 200 Q Ruthen, in Gotha op 140 14 schuhigen Q Ruthen, in Saksen op ruim een halve H. A).
2) Zoowel in het Haus der Abgeordneten (Dr. von Savigny in de vergadering van 13 Mei 1907; Verhandl. t. a. p. bl. 5109) als in het Herrenhaus (Graf von Mirbach-Sorquitten in de vergadering van 6 Juni 1907; Yerhandl. t. a. p. bl. 348) werd er op gewezen, dat 75 H. A. feitelijk een te geringe eisch was met het oog op de economische uitoefening van de jacht. Deze 75 H.A. in de wet van 1850 (300 Morgen) moest evenwel beschouwd worden als een compromis, waartoe men in 1850 was gekomen wegens de in de verschillende provinciën zoozeer uiteenloopende bodemverdeeling, vooral met het oog op de toestanden in het westen der monarchie.


was ingediend bij de Bürgerschaft'), was deze minimumgrens bepaald op 125 H.A., maar in de vergadering der Bürgerschaft van 18 September 1899 is dit cijfer veranderd in 75, op voorstel van den afgevaardigde Lauenstein *). In den Senaat werd deze wijziging met nadruk bestreden; wel is waar tevergeefs, maar toch is de reden, waarom de Senaat meende zich met hand en tand tegen de door de Bürgerschaft aangebrachte wijziging te moeten verzetten, vooral merkwaardig, omdat zij een duidelijk licht werpt op de beteekenis en de bedoeling van het stellen van een eisch van minimumoppervlakte voor de privatieve jachten. In de Antrage des Senates an die Bürgerschaft für die Versammlung am 27 November 1899 (bl. 313 en 314) voerde de Senaat tegen het amendement Lauenstein aan: „In welchem Umfange aber in Zukunft durch Arrondirungen und Zusammenlegung einzelner Landlliichen kleinere Jagdbezirke entstehen winden, lasse sich zur Zeit nicht übersehen. Das Polizeiamt werde das nicht verhüten können und die Bildung eines dem Mindestmass von 75 H. A. entsprechenden Jagdbezirkes nicht lediglich seiner Kleinheit wegen beanstanden dürfen. Jedenfalls werde die Zahl der jetzt vorhandenen 68 Jagdbezirke sich nicht unerheblich vermehren. Wenn alsdann von dem Rechte zur Ertheilung von Erlaubnissscheinen an Gastschützen, wie es nach anderswo gemachten Erfahrungen zu erwarten stehe, auch von den Jagdberechtigten in kleineren Bezirken haulig Gebrauch gemacht werde, so werde dies nicht nur zu einer unerwünschten Minderung und stellenweise völligen Yernichtung des Wildstandes fïihren, sondern auch, zumal hier die Erlaubnissscheine abweichend von anderwarts getroffenen Bestimmungen nicht einmal der Beglaubigung bedürfen sollen, eine ganz ausserordentliche Erschwerung der Kontrole zur Folge haben. Es würden dadurch Zustande
1) Senats-Entwurf 1889. Nr. 22, § 9.
2) Protokoll der Bürgerschaft 1899. N°. 14, bl. 102.


herbeigefiïhrt werden, welche anderswo, wo überdies noch durch das Bestehen sebr grosser Jagdbezirke neben den kleinen die Gefahren oft wesentlich gemindert sind, lebhaft beklagt werden." Zooals wij evenwel reeds boven zagen, de door den Senaat geopperde bezwaren vonden in de Bürgerschaft geene instemming en de grens van 75 H. A. werd in de wet aangenomen.
Een bijzonder standpunt nemen ten aanzien van de vaststelling van eene minimum-oppervlakte voor de privatieve jachten de jachtwetten van Beieren, Sakse n-M e in i n g e n en het Rijksland Elzas-Lot haringen in. Terwijl alle overige wetten ten aanzien van de eischen, waaraan privatieve jachten moeten voldoen, alle gronden over één kam scheren '), gaan de drie genoemde wetten van een ander standpunt uit. De Beiersche wet (art. 2 lid \ sub 3 en 4) heeft eene drievoudige minimum-oppervlakte-grens aangenomen, naar gelang de terreinen gelegen zijn in het hooggebergte — het alpengebied tusschen Berchtesgaden en Lindau — (400 Tagwerke = 136, 29 H. A.), in de vlakte (240 Tagwerke = 81,77 H. A.) '2) of bestaan uit meren of vischvijvers (50 Tagwerke —17,03 H. A.). Ook de jachtwet van Saksen-Meiningen (art. 2 sub 4 en 5) kent drie minima. Aan den normalen minimum-oppervlakte-eisch van 58H. A. zijn toch vooreerst niet onderworpen de bosschen 3), die reeds, in-
1) De jachtwet van Coburg (§ 3 lid 1) zegt nog uitdrukkelijk, dat zij voor alle „Feld-, Wald- oder Teichgrundstücke" slechts één minimum-oppervlakte-eisch vestigt.
2) Het hier gemaakte onderscheid tusschen de vlakte en het hooggebergte hangt samen met de terreinverhoudingen, waardoor 400 Tagwerke in het hooggebergte, wat de jacht betreft, ongeveer gelijk gesteld kunnen worden met 240 Tagwerke in de vlakte. Het midden-gebergte, zooals het Beiersche woud en het Fichtel-gebergte, worden bij de berekening van de minimum-oppervlakte der privatieve jachten onder de vlakte gerangschikt.
3) In Brunswyk werd volgens de wet van 1848 een onderscheid


dien zij in samenhang 9 H. A. groot zijn, en de vijvers, die bij eene oppervlakte van 58 are eene privatieve jacht vormen. Eene uitzonderingsbepaling ten behoeve van meren en vijvers treffen wij eveneens aan in het Rijkstand (§ 13), waar de minimum-grens, in tegenstelling met het algemeene minimum, dat 25 H. A. bedraagt, is gesteld op 5 H. A., terwijl vijvers, die ingericht zijn voor de eendenjacht, door den eigenaar steeds, onafhankelijk van de oppervlakte, als privatieve jacht kunnen worden losgemaakt van het jachtcomplex. De toelichting op het ontwerp van wet, dat de thans geldende Elzas-Lotharingsche jachtwet is geworden, verklaart deze uitzonderingsbepaling met deze woorden: „Die selbstandige Ausübung des Jagdrechtes ist wie in Preussen und Bayern auch den Eigentümern grösserer Teiche und Seen eingeraumt, die gleiche Befugnis endlich den Besitzern von Teichen, welche zum Entenfang eingerichtet sind, gegeben. Die Ausbeutung dieser Teiche, in welchen der Entenfang im Grossen geschieht, ist mit betrachtlichen Kosten verbunden, wie auch schon die nötigen Anlagen nicht
gemaakt tusschen boschgronden en het open veld. De eigenaren van boschgronden hadden volgens deze wet het recht tot zelfstandige uitoefening der jacht, onverschillig hoe groot deze gronden waren. Het ontwerp, waaruit de wet van 1852 is geworden, sloeg naar het andere uiterste over en maakte de eischen, waaraan „forstwirtschaftlich benutzte" gronden moeten voldoen, om eene privatieve jacht te kunnen vormen, tweemaal zoo zwaar als voor het open veld (300 Waldmorgen = 600 Feldmorgen tegen 300 Feldmorgen). Op voorstel van de Commissie van Rapporteurs werd evenwel deze bepaling geschrapt en werden boschgronden en open veld geheel op denzelfden voet behandeld. — Eene bijzondere behandeling ondervinden de boschgronden thans nog in Reuss a. L. In dit Thüringscbe staatje vormen privatieve jachten alle gronden, waarop de jacht reeds aan den eigenaar toekwam, voordat de heerlijke jachtrechten werden opgeheven, althans die gronden, die de hoofdbezitting uitmaken. De andere gronden kunnen slechts als privatieve jacht gereserveerd worden, indien zij 30 Schefïel — boschgronden, indien zij 5 Schefïel groot zijn. Ook in Rheinhessen wordt een onderscheid gemaakt tusschen bosch- en andere gronden.


geringe Ausgaben verursachen. Durch die Unterstellung dieser Teiche unter das allgemeine Recht würden die Eigentümer schwer geschiidigt werden" ').
De in de Elzas-Lotharingsche wet vastgestelde minimumoppervlakte, waaraan gronden moeten voldoen om als privatieve jachten eene bevoorrechte positie ten aanzien van het jachtrecht in te kunnen nemen, trekt bovendien de aandacht, doordat dat minimum zoo bij uitstek laag is2). Zooals uit de toelichting op het oorspronkelijke ontwerp van wet blijkt, lag dit ook geheel in dengedachtengang van den wetgever. IJverde de Lübecksche Senaat voor eene in vergelijking met andere wetten, buitengewoon hooge minimumoppervlakte, bij de samenstellers van de jachtwet in het Rijksland zat daarentegen het streven voor, om dat minimum zooveel mogelijk te drukken en aan zoovele grondeigenaren, als maar eenigszins, met behoud van de voordeelen van het complexenstelsel, mogelijk was, het privilege van de privatieve jacht te verschaffen. „Wenn in Elsass-Lothringen diese Flache auf fünfundzwanzig Hektar bestimmt ist," zoo luidt de toelichting, „so ist dieses geschehen, urn die Ausübung des Jagdrechtes nicht mehr zu beschranken, als durch die Natur der Sache geboten ist. Grundstücke unter fünfundzwanzig Hektar sind zu klein, als dass auf denselben — wenn nicht die Nachbargrundstücke hinzutreten — die Jagd ausgeïibt werden könnte, wahrend dieses auf Fliichen von mindestens fünfundzwanzig Hektar wohl müglich ist" s).
Om eigen jager te zijn is het evenwel — uit het wezen van het complexenstelsel volgt dit reeds — niet voldoende, dat men eigenaar is van gronden, die te zamen eene bepaalde
1) Yerg. Bruck, t. a. p. bl. 29.
2) Alleen in Wurtemberg is een lager minimum aangenomen (ruim 15 H. A.).
3) Verg. Bruck, t. a. p. bl. 29.


minimum-oppervlakte beslaan, maar deze gronden moeten in de tweede plaats voldoen aan de voorwaarde, dat zij in samenhang deze minimum-grootte bereiken. Slechts op aaneengesloten gronden van eene zekere minimum-oppervlakte is het recht tot uitoefening der jacht toegestaan aan den grondeigenaar als zoodanig ').
Terwijl de onderscheidene Duitsche wetten het begrip „aaneengesloten" als bekend vooronderstellen, achten vele der jachtwetten in Oostenrijk eene nadere definieering noodig of althans wenschelijk. Slechts dan voldoet een perceel aan de voorwaarde, dat het is aaneengesloten, „wenn die einzelnen Grundstücke untereinander in einer solchen Verbindung stehen, dass man von einem Grundteile zum andern gelangen kann, ohne einen fremden Grundbesitz zu überschreiten" (Silezië, § 5 lid 1) *). De beteekenis, die deze Oostenrijksche wetten volgens hare uitdrukkelijke bewoordingen hechten aan het begrip „samenhang", wordt door alle overige wetten, die opgebouwd zijn op het complexenstelsel, stilzwijgend aangenomen. Voor samenhang is het reeds voldoende, dat de gronden zoo met elkaar in verbinding staan, dat men van het eene stuk op het andere kan komen zonder gronden van derden te betreden.
Bij de behandeling van de Pruisische jachtwet van 1907 werd gewezen op de vreemdsoortige, voor de uitoefening van de jacht oneconomische vormen, die de privatieve jachten vaak zullen vertoonen, indien geene andere eischen van samenhang worden gesteld. Van meerdere zijden werd de wensche-
1) In het oorspronkelyke ontwerp van (le thans in Schwarzburg-Ruclolstadt geldende jachtwet was geen samenhang van gronden voor privatieve jacht geeischt.
2) Bohemen § 2 lid 2; Görz-Grradisca § 8 lid 1; Karinthië § 7 lid 1 ; Mühren § 7 lid 1; Opper-Oostenrijk § 7 lid 1; Neder-Oostenrijk § 7 lid 1; Stiermarken § 7 lid 1 ; Triest § 5 lid 1; Vorarlberg § 7 lid 1 en Weenen § 7 lid 1.


lijklieid verdedigd om geene privatieve jacht toe te laten op gronden, waarvan de deelen slechts door smalle strooken grond samenhangen, „Bindfadenjagdbeziike", zooals de afgevaardigde Brïitt het zeer karakteristiek noemde. Het middel om dergelijke oneconomische jachtgebieden te voorkomen, zocht deze hierin. „Wenn man neben dem Kriterium der ordnungsmüssigen Ausübung der Jagd das Verlangen aufstellt, dass der Zukauf im wirtschaftlichen Interesse erfolgt und nicht bloss zu dem Zweck geschehen darf, um die Verbindung zwischen einzelnen nicht zusammenliegenden Grundstücken zu schallen behufs Herstellung eines Eigenjagdbezirkes, so liesse sich über die Sache wohl sprechen" '). Hoewel de ratio van de gemaakte opmerking in het geheel geene bestrijding vond, oordeelden zoowel de Regeering als de Kamers, dat de oplossing dezer quaestie met al te groote moeilijkheden gepaard zou gaan en dat men daarbij uiterst bezwaarlijk alle klippen zou kunnen omzeilen.
Toch oordeelt de Pruisische wet niet iederen samenhang van gronden voldoende om eene privatieve jacht te vestigen. Wegen, dijken en rivieren en de langs wegen, kanalen en spoorwegen loopende en daarbij behoorende gronden, die zelf wegens hare geringe breedte eene economische uitoefening van de jacht niet gedoogen, kunnen ook nooit den dooide wet geeischten samenhang tusschen gescheiden liggende gronden uitmaken. Ook in Reuss j. L. (§ 5 lid 2) vormen spoorwegen, wegen en wateren geen samenhang tusschen verwijderde stukken grond.
Aan den anderen kant staat niet iedere feitelijke onderbreking van den samenhang aan rle mogelijkheid om privatieve jacht te worden in den weg. Op dit punt zijn de onderscheidene wetten niet eenstemmig; de eene wet ziet in eene feitelijke onderbreking der continuïteit spoediger een beletsel voor het zijn van eigen jachtveld dan de andere.
1) Verhandl. t a. p. bl. 5095.


Op het starre standpunt, dat iedere feitelijke onderbreking dit ook rechtens zou doen, staat evenwel geene enkele wet. Wegen — in sommige wetten alleen publieke —, straten, wateren (rivieren, beken of stilstaande wateren), dijken spoorwegen enz. worden zoo in de verschillende wetten geacht aaneengesloten gronden niet te scheiden.
Naast het voldoen aan eene bepaalde minimum-grootte is dus de samenhang een vereischte bij de vorming van de privatieve jachten. Toch vinden de wetgevers van sommige staten het te hard, dat, indien iemand eigenaar is van gronden van meer dan de in de wet bepaalde minimumoppervlakte, die echter niet met elkaar in verbinding staan, deze gronden dan zonder meer in het gemeentecomplex zouden vallen en de eigenaar dus als zoodanig geen recht zou hebben om er de jacht uit te oefenen. De Badensche wet (§ 5) bepaalt daarom, dat in zoo'n geval de eigenaar eene overeenkomst met de gemeente kan sluiten, waarbij hem het recht tot uitsluitende uitoefening der jacht wordt toegekend op een gedeelte van het gemeentelijke jachtcomplex, waartoe zijne gronden behooren. Natuurlijk moet deze bijzondere soort van privatieve jacht voldoen aan de voor gewone privatieve jachten gestelde voorwaarden. Tegenover dit voordeel verliest de zoo geprivilegieerde uiteraard zijn recht op een deel van de opbrengsten van de jacht in het complex. Een soortgelijk stelsel komt voor in SaksenWe i m a r (§ 3 lid 2 wet 1849), waar echter te dien einde eene overeenkomst met de ingelanden moet gesloten worden.
In de derde plaats spelen bij de vorming van privatieve jachten de landbouwbelangen in eenige wetten eene groote rol en beslissen de locale agrarische toestanden over haar al of niet ontstaan. In de jachtwetten van Karinthië (§ 4) en Vorarlberg (§ 4) komt zoo eene bepaling voor, die wij nergens anders terugvinden. Indien iemand eerst na het tot stand komen dezer wetten eigenaar is gewor-


den van gronden, die aaneengesloten eene oppervlakte van ten minste 115 H. A. innemen, heeft hij wel het recht tot uitoefening der jacht, maar onder ééne voorwaarde: „als nicht durch die Ausiïbung der Eigenjagd Interessen der Landeskultur in dem betrelfenden Landesteile erheblich beeintrachtigt werden." Slechts indien mogelijke agrarische belangen er zich dus niet tegen verzetten, kan de eigenaar van een perceel, dat in samenhang de door de wet geeischte minimum-oppervlakte inneemt, in de twee genoemde kroonlanden het privilege van privatieve jacht genieten.
Al beslaan zij aaneengesloten ook nog zoo'n groote oppervlakte, toch kunnen sommige gronden, hetzij om hun vorm, hetzij om hunne bestemming, nooit eene privatieve jacht vormen. In de eerste plaats hangt dit samen met den vorm, welke van dien aard kan zijn, dat zij „wegen ihrer geringen Breite eine ordnungsmassige Ausübung der Jagd nicht gestatten," zooals het in § 4 lid 1 der Pruisische jachtwet heet. Dergelijke lange, uitgerekte strooken grond, waarop de Pruisische wet doelt, zijn wegen, dijken en rivieren en verder ook de strooken grond langs wegen, kanalen en spoorwegen. De beteekenis van deze bepaling is in verband met het uitgangspunt van de complexen-regeling volmaakt duidelijk; slechts ten overvloede wordt de bepaling dan ook nog in de Begründung toegelicht: „Eine Bestimmung, dass die Jagdausübung auf schmalen, langs der Wege u. s. w. fïihrenden Streifen nicht gestattet sein soll, fehlt in den geitenden Jagdgesetzen. Es empfiehlt sich, sie aufzunehmen, weil sonst solche Grundflachen, auf denen die Jagdausübung wegen ihrer Form tatsachlich nicht mügIich ist, doch einen eigenen Jagdbezirk bilden und mithin nicht zum gemeinsamen Jagdbezirk gehören, sondern diesen unterbrechen. Die Frage ist von Bedeutung geworden beim Nordostseekanal. Hier hat das ü. Y. G. entschieden, dass der Kanal selbst und die einen Teil von ihm bildenden Böschun-


gen, weil sie in der Hauptsache land- und forstwirtschaftlich nicht nutzbar sind, sondern einem anderen Zweck dienen, nicht einen eigenen Jagdbezirk bilden, wohl aber die Landstreifen, welche neben den Böschungen sich langs des Kanals in einer Breite von oft nur wenigen Metern hinziehen"'). Behalve in Pruisen en in Bremen (§ 5) komt eene dergelijke bepaling in geene der Duitsche of Oostenrijksche wetten voor.
Andere gronden, die aan de overige in de wet gestelde voorwaarden voldoen, kunnen om de daaraan gegeven bestemming geen eigen jachtveld vormen. Met het oog op die bestemming stellen de jachtwetten van het koninkrijk Saksen (§ 4), S a k s e n-A 11 e n b u r g (§ 3) WaldeckPyrmont (§2), Schwarzburg-Sondershausen (§ 3 sub 2), Hamburg (§ 13) en vóór 1907 ook de P r u is i s c h e jachtwet den eisch, dat, behoudens de overige vereischten, de gronden moeten zijn „land- oder forstwirtschaftlich genutzt." De beteekenis van deze bepaling is eigenlijk eenigszins negatief; niet zoozeer om het agrarische gebruik is het hier te doen, maar veeleer om bepaalde gronden uitte sluiten van de mogelijkheid om eene privatieve jacht te vormen, in het bijzonder met het oog op hunne bestemming tot doeleinden, waarmede het jachtbedrijf zich niet laat vereenigen. Het duidelijkst komt dit negatieve karakter aan het licht door de wijziging, die de wet van 1907 in de tot dusver in Pruisen bestaande bepaling bracht. Terwijl de wet van 1850 toch sprak van „land- oder forstwirtschaftlich benutzt," veranderde de wet van 1907 dit laatste woord in „benutzbar". Deze verandering is in 1907 aangebracht, omdat daardoor de bedoeling van den wetgever beter tot haar recht kan komen : „Andererseits können z. B. Militariibungsplatze, die zwar einer land- und forstwirtschallichen Nutzung nicht dienen, hierzu aber vervvendbar sind, Eigenjagdbezirke darstellen" »).
1) Hans der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 12 en 13.
2) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 12.


Door die bepaling wordt bereikt, dat wegen, spoorbanen, kanalen enz., ook indien zij de vereischte uitgestrektheid bezitten, niet tot eigen jachtvelden worden gemaakt.
Gevredigde gronden1). Niet alleen de gronden, die aaneengesloten eene bepaalde miniinum-oppervlakte hebben en die tevens voldoen aan de in verschillende wetten gestelde bijkomstige voorwaarden, nemen eene bevoorrechte positie in in het jachtcomplexen-systeem; eene bijzondere behandeling ondervinden in de meeste Duitsche en Oostenrijksche wetten ook de zoogenaamde Tiergarten. (Wildgarten).
Wat wordt verstaan onder een Tiergarten ? Sommige wetten, zooals de Wurtembergsche (art. 1 lid 1 sub 4), laten zich niet in met eene nadere definieering van het begrip, dat zij als bekend veronderstellen; andere daarentegen treden in eene min of meer uitgewerkte detailleering van het begrip in quaestie.
In de meeste Oostenrijksche wetten heet het, dat Tiergarten zijn die gronden, „welche der Wildhegung gewidmet und gegen den Wechsel des gehegten Wildes von und nach allen anderen benachbarten Grundstücken vollkommen abgeschlossen sind." Minder uitgewerkt is de begripsbepaling in de wetten van Bukowina, Istrië, K r a i n , S a 1 z b u r g en T i r o 1" 2), waar eenvoudig wordt gesproken van „geschlossene Tiergarten". In zoover komen echter alle Oostenrijksche wetten overeen, dat zij op den voorgrond stellen, dat, wil een wildpark eene bevoorrechte positie innemen, het „geschlossen" moet zijn, d. i., dat geen wild, althans loopend wild („Haarwild"), er uit of er in kan komen.
Geheel in overeenstemming met de wettelijke voorschrif-
1) Yrediging = afsluiting. Een met betrekking tot wild gevredigd stuk grond is een terrein, dat zoo van de omringende gronden is afgesloten, dat het zich daarop bevindende wild er niet uit-, het zich daarbuiten bevindende er niet in kan dringen.
2) § 4 van het Kaiserliche Patent van 1849.


ten in de meeste Oosten rij ksche koninkrijken en landen en met die in Wurtemberg kennen de jachtwetten van het koninkrijk Saksen (§ 11), Schwarz burg-Sondershausen (§ 3 sub 1) en Reuss j. L. (§ 4 lid 2) aan de wildparken en fazanteriën eene bijzondere positie toe, mits deze gronden volkomen gevredigd zijn ').
In al deze wetten worden de wildparken gelijk gesteld met de eigenlijk gezegde privatieve jachten, behalve in Reuss j. L., waar zij geheel zijn onttrokken aan de werking van de jachtwet, die uitgaat van het standpunt, dat de eigenaar van het park tevens is eigenaar van het zich daarin bevindende wild: „lm Falie des § 4istderEigenthümer der Wildgiirten u. s. w. zugleich Eigenthiimer des darin befindlichen Wildes, kann also über letzteres nach bekannten Rechtsgrundsatzen kraft seines Eigenthumsrechts zu jeder Zeit frei verfügen" Zoolang het wild zich bevindt in een wildpark, wordt het voor de jachtwet niet als wild beschouwd en zijn jachthandelingen te dien aanzien dus onmogelijk.
De jachtwet van S a k s e n-A 11 e n b u r g spreekt over de wildparken zeer vaag. In haar § 2 zegt zij, dat de uitoefening der jacht niet is toegestaan .... c. auf allen dauernd und so vollstandig, dass das Wild nicht füglich eindringen kann, eingefriedeten Grundstücken, insofern sie nicht f'örmliche Wildgiirten bildenWat nu evenwel de rechtpositie dier Wildgarten wel is, daaromtrent bevat de wet geene bijzondere bepalingen en zal daarom naar algemeene rechtsbeginselen moeten worden beoordeeld.
In de wetten der overige staten, waarin het jachtcomplexen-stelsel is gehuldigd, nemen de wildparken als zoodanig geene bijzondere positie in, wel als niet met name genoemd onderdeel eener andere groep van gronden: gronden, die in
1) In het koninkry k Saksen berust de beslissing, of een „bleibend nnd vollstiindig eingofriedigt" stuk grond werkelijk een wildpark is (eene quaestie, die daar niet van belang ontbloot is,) bij de Amtshauptmannschaft.
2) Begründung zu § 4. — A. N°. 48. — bl. 267.


het algemeen gevredigd zijn met betrekking tot wild, onverschillig of daarbij de cultiveering van den wildstand het leidende motief is. Ook met betrekking tot de regeling van de rechtspositie dezer gronden heerscht in de onderscheidene wetten geene eenstemmigheid. De meeste Oostenrijksche wetten doen er het zwijgen toe: de gevredigde gronden maken, voorzoover zij geene wildparken zijn, gewoon deel uit van de gemeentelijke jachtcomplexen. De vrediging der gronden op zichzelf is in deze wetten geen beslissende factor voor het verleenen eener bijzondere rechtspositie.
Eene uitzondering op dezen regel maken echter de wetten van G ö r z-G radisca (§ 6 lid 1 sub n) en van Triest (§ 4 lid i sub b), waar de behoorlijk gevredigde gronden eene privatieve jacht vormen'). Deze oplossing is ook neergelegd in verschillende Duitsche wetten : Pruisen (§ 4); Wurtemberg (art. 2 lid 1 sub 2)*); Baden (§ 7) 3); S a k s e n-W eimar (§ 5
1) De jachtwet van Görz-Gradisca kent deze bijzondere rechtspositie slechts dan toe, indien de gronden zoo van den omringende gronden zijn afgescheiden, „daas (abgesehen von Schneeverwehungen oder den Erfolg des Abschlnsses vereitelnden Zufiilligkeiten) das Haarwild unter gewöhnlichen Verhaltnissen in demselben weder ein- noch auswechseln könne," terwijl die van T r i ë s t eischt, dat de gronden zijn, „abgeschlossen oder durch eine wenigstens 1 M. und 50 cM. hohe Maner umfriedet."
2) De Pruisische wet stelt zich op het standpunt van volstrekte vrediging van de betreffende gronden, van absolute onmogelijkheid, dat een stuk wild in het gevredigde terrein doordringt of daaruit ontsnapt. Verg. Ausführungsanweisung van 1907: „Unter Einfriedigung ist eine vollkommene Abschliessung des Grundstücks durch einen Zaun, ein Drahtgitter oder eine Mauer usw. zu verstehen, die den Zutritt des Laufwildes unbedingt hindert. Ein Herüberwechseln von Laufwild von und nach dem eingefriedigten Jagdbezirk muss unmöglich sein, so dass also der Abschnss von Wild in letzterem auf den Bestand des Laufwildes im benachbarten Jagdbezirk ohne Einfluss bleibt." Verg. G e o r g Mardersteig, Das Jagdrecht des Grossherzogtums Sachsen (1908), bl. 39.
3) De Badensche wet eischt, dat de gronden zoo gevredigd zijn,


lid 1 wet 1849); Coburg (§ 2); Sa k sen-Meiningen (art. 2 lid 1 sub 2); Waldeck-Pyrmont (§ 2 sub 2); S c h w a r z b u i' g-S ondershausen (§3)'), Schwarzb u r g-R u d o 1 s t ad t (§ 21 wet 1848); Reuss j. L. (§ 5a) en Elzas-Lotharingen (§ 1 lid 2) *). De eigenaar van de ten aanzien van het wild gevredigde gronden is met uitsluiting van ieder ander op die gronden tot de uitoefening der jacht gerechtigd. In Pruisen echter niet onvoorwaardelijk. De jacht op vliegend wild toch mag de eigenaar slechts uitoefenen met toestemming van de Jachtpolizeibehörde, die tevens de soorten van wild bepaald, waarop gejaagd mag worden. Bovendien moet dat vliegend wild, „wenn es in benachbarten Jagdbezirken heimisch ist", aan den daar tot de uitoefening der jacht gerechtigde worden afgegeven
„dass das Wild weder ausbrechen noch an fremdem Eigenthum Schaden anrichten kann." In zyne commentaar op de Badensche jachtwet (Das Badische Jagdrecht (1886), bl. 38) stelt Dr. K. Schenkel zich op het standpunt, dat „die Abschliessung braucht also" (de cursiveering is van my) „nicht derart zu sein, dass auch das Durchschlüpfen des kleinen Wilds ... • gehindert wird .... Dass die Einfriedigung auch jedes Ein- und Ueberspringen hindere, wird im Gresetze nicht verlangt." De duidelyke woorden der wet en in het bijzonder de eisch, dat het wild uit het gevredigde terrein geene schade moet kunnen toebrengen op de omringende gronden, bewijst maar al te zeer het onhoudbare van deze meening.
1) Terwijl in S c h w a r z b u r g-S o n d e r s h a u s e n (§ 3 sub 1) de eigenaar van een wildpark een onbeperkt recht tot uitoefening van de jacht heeft, is de eigenaar van andere gevredigde gronden in zyn recht beperkt met betrekking tot de middelen.
2) De redactie van § 1 lid 2 van de jachtwet van het Bijksland zou de gedachte kunnen opwekken, dat alle bepalingen van de geheele jachtwet, dus ook bijvoorbeeld alle jacht-politiaire voorschriften, niet toepasselijk zyn op de gevredigde en de andere daar genoemde gronden. Deze meening ware evenwel zonder twijfel onjuist. De bedoeling van het voorschrift is eenvoudig deze, dat de bepalingen betreffende de uitoefening van de jacht niet op de genoemde gronden toepasselyk zijn, dat bij hen het jachtrecht en het recht tot uitoefening van de jacht samenvallen. — In dezen geest ook Bruck, t. a. p. bl. 12.
7


„gegen Zahlung von Schussgeld", dat weer door de Polizeibehörde wordt bepaald. Door het Herrenhaus was aangenomen, dat het vliegend wild in ieder geval door den eigenaar der gevredigde gronden zou moeten worden afgegeven aan den „Inhaber des benachbarten Jagdbezirks", die nader zou worden aangewezen door de Jagdpolizeibehörde bij het verleenen der toestemming om op vliegend wild te schieten i). Toen de bepaling echter in dezen vorm bij het Haus der Abgeordneten terug kwam, lokte zij daar een krachtig verzet uit, vooral van den kant van den afgevaardigde von HennigsTechlin2). Onvermijdelijk, zoo liet deze afgevaardigde zich uit, zou de door het Herrenhaus aangenomen redactie grove onbillijkheden ten gevolge hebben. Indien toch de eigenaar van de gevredigde gronden al het door hem geschoten vliegend wild zou moeten afgeven, zouden daar ook onder vallen fazanten, die hij zelf op zijn eigen grond gepoot had, waarvan hijzelf de „Pfleger" was. Dit nu kon het Herrenhaus toch nooit gewild hebben. Het eenige juiste standpunt in deze ongetwijfeld eenigszins ingewikkelde quaestie kwam volgens hem hierop neer: „jeder behalt, was er schiesst. Hat aber ein Nachbar oder alle Nachbarn die Fasanenpflege allein in der Hand, und der Betreffende hat die Eingatterung nur gemacht, um das Wild von sich abzuhalten, dann werden die Fasanen an die benachbarten Reviere abgegeben" 3). Op zijn voorstel is toen de redactie aangenomen, die thans in de wet is neergelegd.
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 461, bl. 4 en 5.
2) Yerhandl. t. a. p. bl. 5442.
3) Deze opvatting houdt verband met het verschil tusschen wildparken en andere gevredigde gronden. Volgens de toelichting op § 4 van de jachtwet van Reuss j. L. (Begründung t. a p. bl. 267) bestaat dit verschil daarin, dat bij wildparken de vrediging dient „zum Schntze für das in ihnen künstlich gehegte Wild", by de andere gevredigde gronden „zum Schutze gegen das Wild". Of dit verschil ook een verschil in rechtspositie met zich moet brengen? Daarover later.


Eene totaal tegenovergestelde oplossing van het vraagstuk der gevredigde gronden is neergelegd in de jachtwet van S i 1 e z i ë (§ 8), waar de jacht op de gronden, die zoo gevredigd zijn, „dass —Zufiilligkeiten ausgeschlossen — Haarwild in diese Fliiche nicht einspringen kann", indien deze gronden door den eigenaar uit het jachtcomplex worden geschakeld, moet blijven rusten, d. i. „es darf wahrend der Dauer der massgebenden Verhaltnisse nicht ausgeübt werden". Dit zelfde stelsel is ook aangenomen in de wetten van Saksen (§11 lid 2) en S a k s e n-A 11 e n b u r g (§ 2c).
De Hamburgsche wet (§ 3 lid 2 en 3) neemt — in afwijking van de vroegere wet, waarin het stelsel was
neergelegd, dat „in seinen eingefriedigten Hüfen und Giirten 
ein jeder das etwa eindringende Wild selbst erlegen" kan,— met betrekking tot het vraagstuk der gevredigde gronden, een standpunt in, dat het midden houdt tusschen de beide bovengenoemde uitersten: privatief jachtterrein en laten rusten der jacht. Op den voorgrond staat, dat in Hamburg de gevredigde gronden, de gronden, die „dauernd und vollstiindig eingefriedigt sind," tot privatieve jachten kunnen gemaakt worden. Reeds dadelijk ontmoeten wij daarbij evenwel eene groote mits, die wij in andere wetten niet aantreffen: de verleening van de eigenschap van privatieve jacht mag nooit „eine Gefahr für die in der Niihe derselben Verkehrenden" opleveren. Bovendien moet het privilege van de privatieve jacht — daarin zit het groote verschil met het stelsel, zooals het bijvoorbeeld in Pruisen wordt gehuldigd, — in ieder bijzonder geval worden verleend door de Landherrenschaft „nach Anhörung des Jagdvorstandes des gemeinschaftlicben Jagdbezirks, dem sie angehören". Niet dus door den wil van den eigenaar alleen, maar slechts krachtens eene bijzondere beschikking van het publiek gezag kunnen in Hamburg gevredigde gronden de eigenschap van privatieve jacht verkrijgen.
De bedoeling, die bij den wetgever voorzat, toen hij deze


bepaling neerschreef, was tweeledig. Vooreerst wilde hij in ieder geval doen nagaan, of de belangen van de openbare veiligheid zich niet tegen de uitoefening der jacht door den eigenaar verzetten,') — het argument, waarop vooral den nadruk werd gelegd, toen bij de tweede lezing van het ontwerp van wet in de Bürgerschaft de afgevaardigde Witte het voorstel deed,2) om, in afwijking van het bij eerste lezing genomen besluit, terug te gaan tot het oude, beproefde stelsel der vroegere wet, mits met de toevoeging, dat in ieder bijzonder geval de Landherrenschaft zou beslissen, of een stuk grond naar den zin der wet voldoende gevredigd was. En in de tweede plaats wilde de wetgever voor het vervolg alle onzekerheid afsnijden over de vraag, wanneer gronden als voldoende gevredigd moeten worden beschouwd, om het privilege van de privatieve jacht te kunnen genieten 3).
Volgens het oorspronkelijke ontwerp werden de gevredigde gronden öf door de gunstige beschikking van de Landherrenschaft als privatieve jacht uit het gemeentelijke jachtcomplex geschakeld, öf zij maakten daarvan gewoon deel uit. Tertium non dabatur. Dit zou ongetwijfeld groote bezwaren met zich gebracht hebben, en Dr. Albrecht wees bij zijne bestrijding van het voorstel dan ook dadelijk op de moeilijke positie, waarin de parken, behoorende bij gestichten en in het bezit van particulieren, zouden kunnen geraken. Toch wilde hij niet, evenals de afgevaardigde Witte, aan de moeilijkheden tegemoet komen door het Pruisische stelsel aan te nemen. „Das würde die Jagdpachter schadigen, denn es könnte leicht dazu führen, dass Besitzer umfriedigter Grundstücke durch die Cultivirung von Pflanzen, die das Wild besonders liebt, letzteres heranziehen und abschiessen.
1) Sten. Ber. 31 Sitznng der Bürgerschaft, 22 Oct. 1902, bl. 770.
2) Sten. Ber. t. a. p. bl. 769.
3) Mittheilung des Senats an die Bürgerschaft. 23 Januari 1901. N°. 8, bl. 49.


Dadurch könnte gewiss der Jagdpachter eine grosse Schadigung erfahren. Aber man sollte soweit gehen, dass man Eigenthiimern, deren Grundstücke dauernd und vollstandig eingefriedigt sind, das Recht gabe, sich von dem Jagdbezirke auszuschliessen. Dieses Recht muss einem jeden Eigenthümer eines umfriedigten Grundstückes gewiihrleistet werden. Ein Schaden kann daraus Niemandem erwachsen, denn wenn auf einem solchen Grundstücke das Wild überhand nehmen sollte, so ist in § 28 Vorsorge dafür getroffen, dass es abgeschossen werden kann. Eine Schadigung kann demnach weder fiïr den Pachter, noch für die Allgemeinheit durch die vorgeschlagene Bestimmung eintreten, vielmehr wird durch sie einfach demjenigen Eigenthümer, der sein Grundstück umfriedigt hat, das Hausrecht gewahrt, das das eigene Jagdrecht nicht bedingt" ').
Op zijn voorstel werd daarom in de vergadering van de Bürgerschaft van 18 Juni 1902 aan de bepaling in het ontwerp van wet toegevoegd, dat, ook indien aan de gevredigde gronden de eigenschap van „eigen Jagdbezirk" niet wordt verleend, de eigenaar toch het recht heeft ze buiten het gemeentelijke jachtcomplex te houden: de jacht moet er dan evenwel blijven rusten.
Wordt in de meeste wetten aan de gronden, die zoo gevredigd zijn, dat de daarin levende dieren hunne natuurlijke vrijheid van beweging verloren hebben, eene bijzondere positie in het jachtcomplexen-systeem toegekend, hoe deze dan ook moge geregeld zijn, in de jachtwetten van Beieren en Starkenburg en Oberhessen is eene andere opvatting van vrediging het leidende beginsel. Daar toch worden gronden losgemaakt van het gemeentelijke jachtcomplex, indien zij tegen menschen gevredigd zijn, indien zij m. a. w. zoo van de omgevende gronden zijn ge-
1) Sten. Ber. 23 Sitzung der Bürgerschaft. 18 Juni 1902, bl. 580.


scheiden, dat zij niet dan met moeite, door middel van inklimming of braak, door derden kunnen worden betreden. „Alle Grundstücke," zegt de Hessische wet, „die mit einer Mauer, einem geschlossenen Zaune oder einer dergleichen Hecke umgeben und mit Thüre und Schloss versehen sind, bleiben von der Verpachtung oder Ausiïbung der Jagd durch die Gemeinde ausgenommen." Met bijna gelijkluidende bewoordingen is deze bepaling, die ook voorkomt in de Beiersche wet'), overgenomen in het bij brief van 28 Februari 1907 aan de Zweite Kammer der Stande des Grossherzogtums ingediende ontwerp eener nieuwe jachtwet (art. 29). Dat nu zoowel de thans geldende als de voorgestelde wet alleen eene vrediging tegen menschen op het oog hebben en tot beslissenden factor voor hare uitzonderingsbepaling maken, wordt boven allen mogelijken twijfel verheven door de bewoordingen, waarmede dit artikel in de Begründung, die het wetsontwerp vergezelt, wordt toegelicht. „Der Artikel," zoo heet het daar, „entspricht im wesentlichen dem geitenden Rechte. Es versteht sich von selbst, dass nur eine Mauer von einer solchen Höhe als eine genügende Umfriedigung des Grundstückes im Sinne des Gesetzes anzusehen ist, dass sie nur mit Ueberwindung besonderer Schwierigkeiten überstiegen werden kann. Ebenso können nur solche Ziiune und Hecken als geschlossen betrachtet werden, durch die ein Mensch nicht ohne besondere Schwierigkeiten zu iïberwinden oder ohne die Einfriedigung zu beschadigen auf das eingefriedigte Grund-
1) Artikel 2 sub 2 der Beiersche wet luidt, dat de grondeigenaar gerechtigd is tot de uitoefening van de jaclit „auf allen und jeden Grundstücken, welche mit einer Mauer, einer zusaminenhiingenden Hecke, oder mit einer dichten Einzaunung und mit verschliessbaren Turen versehen sind, — worunter die gewühnlichen, zuniichst nur die Ahwehr oder den Einschluss des Weideviehes bezweckenden Feldzaune nicht begriffen.''


stück gelangen kann. Hierzu ist namentlich erforderlich, dass Zaun oder Hecke eine solche Höhe haben, dass sie nicht ohne besondere Anstrengung überschritten werden können, und dass sich in ihnen keine Lücken oder Oeiïnungen befinden, die ein Mensch ohne besondere Mühe durchschreiten oder durchschlüpfen kann" 1).
Andere uit de jachtcomplexen uitgeschakelde gronden. In verschillende wetten komen nog andere bepalingen voor, waardoor gronden worden uitgeschakeld uit de gemeentelijke jachtcomplexen en eene bijzondere positie innemen. Voor een deel zijn deze uitzonderingsbepalingen te verklaren uit redenen van openbare veiligheid. Dit is zonder twijfel de ondergrond van de in de wetten van Baden (§ 7 lid 2), C o b u r g (§ 8), G o t h a (§ 22) en Bremen (§ 13) voorkomende bepaling, dat buiten het jachtcomplex vallen de tot publiek gebruik dienende wandelwegen, parken enz.'). Ten aanzien van deze gronden stelt de wetgever zich op het standpunt, dat uitoefening der jacht daarop onbestaanbaar is en de jacht er mitsdien moet blijven rusten. Dit zelfde motief ligt ook ten grondslag aan de bepaling in de jachtwetten van Saks en-Al ten burg (§ 2a); Schwarzbur g-S onder sh a u s e n (§ 2a) en Liibeck (§ 5), waarin als „nicht jagdfahig" worden beschouwd de gronden in de bebouwde kom der gemeenten 3).
Gedeeltelijk aan redenen van openbare veiligheid, deels ook aan het streven om de ruimte, onmiddellijk grenzende
1) Drucksache t. a. p. bl. 30.
2) In Baden en Gotha wordt gesproken van „öfientliche Anlagen und Lustgürten", in Coburg alleen van „öfientliehe Anlagen", in Bremen van „zum öffentlichen Gebrauch bestimmte Anlagen".
3) In den staat Liibeck worden de grenzen der bebouwde kommen der gemeenten aangewezen door den Senaat (§ 5 lid 2).


aan de woningen, heilig te houden '), is de uitzonderingsbepaling toe te schrijven, die wij in Beieren (§ 2 lid 1 sub 1), Wurtemberg (art. 2 lid 1 sub 4), SaksenMeiningen (art. 2 sub 1), Saksen-Altenburg (§ 2a), Schwarzburg-Sondershausen (§ 5 lid!)2) en B r e m e n (§ 13) ontmoeten, ten aanzien van de bij eene woning behoorende en daaraan onmiddellijk grenzende erven en tuinen. Volgens de Beiersche, Wurtembergsche en SaksenMeiningsche wetten worden deze gronden tot privatieve jachten gemaakt, mits zij „durch irgendeine Umfriedung begrenzt, oder sonst vollstandig abgeschlossen sind." Volgens de andere genoemde wetten moet de jacht in die uitgeschakelde erven en tuinen blijven rusten.
Vervolgens worden uit de gemeente-jachtcomplexen gelicht de begraafplaatsen. De grond voor deze uitzonderingsbepaling, die voorkomt in de jachtwetten van S a k s e n-A 1tenburg (§ 2b), Schwarzburg-Sondershausen (§ 26), Lübeck (§ 5 sub 3) en het Oostenrijksche kroonland Silezië (§ 8a), is uiteraard meer van ethischen aard. De jacht op begraafplaatsen moet volgens deze wetten blijven rusten.
In de Pruisische en Bremensche wetten is eene uitzonderingsbepaling neergelegd ten behoeve van de eigenaren van vischmeren en vischvijvers. Volgens § 13 dezer wetten hebben de eigenaren het recht deze wateren —volgens de Pruisische wet ook de daarin gelegen eilandjes — buiten het gemeentelijke jachtcomplex te houden, maar,
1) Verg. M. Pollwein, Bayerisches Gesetz vom 30 Miirz 1850, betr. die Ausübung der Jagd (1906), bl. 18.
2) In de jachtwet van Schwarzbur g-S ondershausen wordt gesproken van „Grundstücke, welche zusammenhangend den Hof ganz oder theilweise umgeben, also nicht mit fremden Grundstücken im Gemenge liegen."


doen zij dit, dan moeten zij ook het gevolg aanvaarden, dat de jacht er moet blijven rusten: de bevoorrechte positie brengt voor hen geen recht tot uitoefening der jacht mede.
De Pruisische wet wijkt daarmede af van hare voorgangster, de jachtwet van 7 Maart 1850, die in haar § 2c bepaalde, dat op „Seen, auf zur Fischerei eingerichteten Teichen und auf solchen Insein, welche ein Besitztum bilden," de eigenaar met uitsluiting van ieder ander tot de uitoefening van de jacht gerechtigd zou zijn. De verandering, die de wet van 1907 te dien aanzien bracht, wordt in de Begriindung toegelicht met de woorden: „Soweit es sich um den Schutz der Fischereiberechtigten gegen den Schaden, der durch Wild an den Fischen verursacht werden kann, handelt, hat inzwischen das Fischereigesetz vom 30 Mai 1874 Vorsorge getroffen, indem es im § 45 den Fischereiberechtigten das Recht beilegt, die der Fischerei sclijidlichen Tiere (Fischottern, Taucher, Eisvögel, Reiher, Kormorane und Fischaare) allerdings ohne Anwendung der Schusswalfe zu toten oder zu fangen und für sich zu behalten. Ein weitergehender Schutz durch Einraumung des vollen Jagdrechts erscheint nicht erforderlich" Het bejagen van de vischvijvers door de pachters van het jachtcomplex kan evenwel storend op het bedrijf werken en daarom is thans zoowel in Pruisen als in Bremen aan den eigenaar het recht gegeven, om deze gronden uit te sluiten van de jachtcomplexen, tegen de verplichting om er de jacht te laten rusten. Deze bepaling is in de Pruisische wet gebleven, zooals zij in het oorspronkelijke ontwerp was neergelegd, ondanks het verzet van de XIII Kommission, die aan het voorschrift wilde toevoegen, „dass, wenn Schaden durch der Fischerei schadliche Tiere festgestellt sei und der Jagdpachter die Aufforderung der Jagdpolizeibehörde, für genïigenden Abschuss zu sorgen, nicht befolge, der Fischereiberechtigte selbst auf Antrag zur Vertilgung des Raubzeuges unter Gebrauch
1) Hans der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 21.


der Schusswafle ermachtigt werden solle. Eine derartige Bestimmung sei aber um so notwendiger, als es zweifelhaft erscheine, ob der im § 45 des Fischereigesetzes vom 30 Mai 1874 den Fischereiberechtigten gegebene Schutz, wie in der Begründung des Gesetsentwurfs angenommen sei, auch auf ,,geschlossene, ein Besitztum bildende Fischteiche", besonders auf Kunstteiche Anwendung finden könne"De Regeering kwam evenwel met klem tegen deze meening op en stelde op den voorgrond, dat § 45 van de visscherijwet eene algemeene strekking heeft en aan alle tot de visscherij gerechtigden tevens het recht geeft, om de aan hun bedrijf schade toebrengende dieren te dooden of te vangen. Na deze regeeringsverklaring legde de Commissie zich bij het artikel neer.
Dezelfde reden, die ten grondslag ligt aan de uitzonderingsbepaling ten behoeve van vischvijvers, het bedrijfsbelang, treffen wij in de Pruisische wet (§ 43) aan met betrekking tot de scheepvaartkanalen. De rechten van de ondernemers van scheepvaartkanalen zijn echter te dezen opzichte eenigszins zwakker dan die van de eigenaren van vischvijvers. Willen die ondernemers toch het voordeel van de uitschakeling uit het jachtcomplex genieten, dan moeten zij daartoe eerst de vergunning bekomen van de Jagdpolizeibehörde, die slechts verleend wordt „sofern Tatsachen vorliegen, welche die Annahme rechtfertigen, dass die Ausübung der Jagd mit den Rücksichten der Betriebssicherheit unvereinbar ist".
In het oorspronkelijke ontwerp was de positie van de ondernemers van scheepvaartkanalen en ook van spoorwegen volmaakt gelijk gedacht aan die van de eigenaren van vischvijvers en hadden zij dus allen het recht om hunne gronden buiten het jachtcomplex te houden, indien zij dit noodig oordeelden in het belang van de veiligheid van het bedrijf. De reden, waarom
1) H a u s der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 7.


deze bepaling, die in de wet van i850 ten eenenmale ontbrak, in 1907 werd voorgesteld, was volgens de Begriindung daarin gelegen, dat „das polizeiliche Verbot des Betretens der Anlage sich nicht unter allen Umstanden als hinreichend erwiesen hat, die Jagdausübung in dem erforderlichen Masse zu verhindern" 1). In de XIII Kommission ontmoette de voorgestelde bepaling evenwel bestrijding, vooral, omdat hare werking zich niet alleen over staats-, maar over alle private ondernemingen zou uitstrekken. Het was dan ook op haar voorstel, dat de bovengenoemde beperking in de wet aangebracht is.
In de jachtwet van Elzas-Lot ha ringen (art. 1) treffen wij nog eene bepaling aan ten behoeve van de gronden, in gebruik bij de militaire macht en bij het spoorwegbestuur, terwijl in verschillende andere wetten nog uitzonderingen van minder belang voorkomen.
Deelcomplexen. Als regel vormen dus, zooals wij boven zagen, alle gronden, die niet in eene uitzonderingsbepaling vallen, een gemeentelijk jachtcomplex. De vraag doet zich nu evenwel voor, of dat jachtcomplex in zijn geheel moet worden bejaagd of wel dat het mogelijk is, dat één jachtcomplex in meerdere jachtperceelen kan worden verdeeld, dat daaruit verschillende deelcomplexen kunnen worden gevormd.
Een volstrekt verbod van het vormen van deelcomplexen uit een gemeentelijk jachtcomplex komt in geene andere der onderscheidene Duitsche wetten voor dan in die van Schwarzburg-Sondershausen (§ 8 lid 1): „Eine pai'zellenweise Verpachtung des gemeinschaftlichen Jagdbezirks ist unstatthaft". Toch laten de meeste andere wetten
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 21.


108
die vorming niet geheel vrij, maar binden ze aan meer of minder strenge voorschriften.
De vrijgevigste bepalingen betreffende de vorming van deelcomplexen bevat de wet van de Hessische provinciën Starken burg en Oberhessen, die in haar artikel 10 bepaalt, dat eene verdeeling van het gemeente-jachtcomplex slechts kan plaats vinden, indien de Ortsvorstand dit in verband met de „örtliche Verhaltnisse" wenschelijk oordeelt. Aan een minimum-oppervlakte-eisch voor de deelcomplexen is de Ortsvorstand bij deze verdeeling niet gebonden, althans niet volgens de letter der wet. Iri de praktijk toch was men in Hessen niet zoo mild en reeds spoedig na het tot stand komen van de wet van 26 Juli 1848, drong de Hessische regeering er bij de Kreisamter op aan, dat geene kleinere deelcomplexen dan van 1000 Morgen zouden worden in het leven geroepen. Dezen aandrang motiveerde de Regeering in het bijzonder met een beroep op het geldelijke belang der gemeenten, die immers bij grootere jachtcomplexen hunne inkomsten uit de jacht meer dan evenredig zouden zien stijgen.
In het ontwerp, dat, wanneer het tot wet zal zijn verheven, de nieuwste van de jachtwetten in het Duitsche Rijk zal zijn, toont de Hessische Regeering zich, in tegenstelling met de wet van 1848 niet zoo gunstig gezind voor de vorming van deelcomplexen. Als algemeenen regel neemt zij daarin aan, dat bij splitsing van het gemeentelijke jachtcomplex geene deelcomplexen mogen ontstaan, die kleiner zijn dan 300 H. A., terwijl, znoals wij boven reeds zagen, voor het jachtcomplex als geheel geen minimum-eisch wordt gesteld en die voor eigen jachtvelden 75 H. A. is. „Sollen Bezirke mit einem kleineren Flachengehalt als 300 Hektar gebildet werden, so bedarf es hierzu der Genehmigung des Kreisamts." (art. 2 lid 2). Ten duidelijkste spreekt deze onwelwillende gezindheid van de regeering tegenover het vormen van deelcomplexen uit de Begründung, die het ontwerp vergezelt. Ter adstructie van de voorgestelde bepaling


toch voert zij aan : „Diese Einschrankung findet ihre Begründung in dem fortgesetzt steigenden Wert der Jagden und in ihrer Bedeutung als Einnahmequellen fur die GemeindenNicht nur die Gemeinde selbst, deren Jagd in sehr kleine Bezirke geteilt ist, wird hierunter zu leiden haben. sondern auch benachbarte Jagden werden geschadigt, wenn sich die Schiidigungen auch nicht sofort zeigen. Die Bildung kleine r er Bezirke als 300 Hektar wird deshalb nur dan zuzulassen sein, wenn besondere örtliche Verhaltnisse der V e rpachtung der Jagd in grössere Bezirke entgegenstehen"2). De verdeeling van het complex geschiedt volgens het ontwerp door de Gemeindevertretung.
Voor het oogenblik laat echter de in de provinciën Starkenburg en Oberhessen heerschende wet de mogelijkheid eener onbegrensde verdeeling van ieder gemeentelijk jachtcomplex in deelcomplexen toe. Ditzelfde stelsel wordt — zij het ook niet met zoovele woorden — gehuldigd in de jachtwet van B r e m e n (§ 7 lid 5).
Op een ander standpunt stellen zich evenwel de jachtwetten in de overige Duitsche Staten. De meeste wetten scheppen een verband tusschen de minimum-oppervlakte van de jachtcomplexen of de privatieve jachten eener- en die van de deelcomplexen anderzijds. Terwijl, zooals wij boven zagen, de jachtwetten van Beieren3), Baden4),
1) Verg. Bericht der XIII Kommission in Pruisen Hans der Abg. Nr. 322, bl. 19.
2) Drucksache t. a. p. bl. 22. — De spatieering is van mij.
3) De bepaling, waarbij de miniranm-oppervlakte van de deelcomplexen wordt vastgesteld op 240 Tagwerke, heeft ook betrekking op deelcomplexen in het hooggebergte.
4) S c h e n k e 1, t. a. p. bl. 40 is van oordeel, dat de 720 H. A., die een gemeentecomplex groot moet zijn, wil het gesplitst kunnen worden in deelcomplexen, moet berekend worden als gemeente-territoir in zijn geheel, zonder aftrek van de privatieve jachten. Deze opvatting


Saksen-Weimar, Co burg, Waldeck-Pyrmont, Reuss j. L. en het R ij k s 1 a n d l) geene minimumgrootte eischen voor de gemeentelijke jachtcomplexen, doen zij dit wel voor de daaruit gevormde deelcomplexen en stellen zij deze minimum-oppervlakte op 1, 5, 5, 31/,, 4, 4 en 8 maal die van eene privatieve jacht *). De Beiersche wet3) laat evenwel niet de vorming van deelcomplexen, die de in de wet bepaalde minimum-oppervlakte innemen, tot in het oneindige toe. Als tweeden eisch voegt zij toch aan haar voorschrift omtrent de minimum-oppervlakte toe, dat een gemeente-jachtcomplex nooit in meer dan zes deelen mag worden gesplitst. In Wui'temberg, het koninkrijk Saksen, Brunswijk, en Saksen Altenburg is aan de gemeentelijke jachtcomplexen zelf wel eene grens aangelegd. De verhouding tusschen de door de wet voorgeschreven minimum-oppervlakte van een jachtcomplex en die van de deelcomplexen is in die staten respectievelijk 1:4, 1:2, 1 : 6l/s en 1:24) 5).
Onder de werking der Pruisische jachtwet van 1850, waren aan de verdeeling van een gemeentelijk jachtcomplex geene hinderpalen in den weg gelegd en bestond te dezen opzichte de meest onbeperkte vrijheid. Toen nu het ontwerp
vindt evenwel geen steun in de wet, noch in haar § 9, noch in haar geheele systeem
1) In Gotha en Hamburg wordt met geen woord over het vormen van deelcomplexen gesproken.
2) Beieren (art. 5), Baden (§ 9), Saksen-Weimar (§ 2 wet 1853), Coburg (§ 11 lid 2), Waldeck-Pyrmont (§ 5 lid 3), Reuss j. L. (§ 10) en Elzas-Lotharingen (§ 2 lid 3).
3) Met de minimum-oppervlakte van de privatieve jachten in Beieren wordt hier bedoeld, die van de in de vlakte gelegen gronden, dus 240 Tagwerke.
4) Wurtemberg (art. 4), Saksen (§ 9), Brunswijk (§ 2 lid 1), SaksenAltenburg (§ 4).
5) ln Saksen-Meiningen is de minimum-grootte der deelcomplexen vastgesteld op 300 H. A. (art. 8 lid 2).


van wet, dat de jachtwet van 1907 is geworden, in het Haus der Abgeordneten in bespreking kwam, wenschten verschillende leden die vrijheid van verdeeling in de jachtwet te behouden. Hun leidend motief daarbij was, dat de Kreisausschuss, die de verdeeling moet tot stand brengen, immers de locale verhoudingen en toestanden het best kent en daarom geene beslissingen zal nemen, die niet ter plaatse de meest rationeele zijn. Vooral in eene zoo uitgestrekte monarchie als de Pruisische bestaan tusschen het Oosten en het Westen zulke ingrijpende verschillen, dat het niet raadzaam zou zijn, eene uniforme regeling dezer materie in de wet neer te leggen. Men zou daarom volgens hen beter doen door aan het gezond verstand en aan de geldelijke belangen der ingelanden, die toch de beste maatstaf in dezen zijn, over te laten, hoever men met eene verdeeling der complexen mag gaan Het verzet mocht evenwel niet baten en in 1907 ging de wet dan ook voor de deelcomplexen eene minimum, oppervlakte voorschrijven.
Toch had de vaststelling van dezen minimum oppervlakteeisch heel wat voeten in de aarde. In het ontwerp, zooals het oorspronkelijk door de Regeering was ingediend, was bepaald, dat geene deelcomplexen, kleiner dan 150 H. A., zouden worden gevormd. Van meerdere zijden lokte deze minimum-grens evenwel een sterk verzet uit, ook van den kant van hen, die toch de onbeperkte vrijheid van de vroegere wet niet wenschten te behouden. De tegenstanders toch oordeelden het in strijd met de eischen der logica, dat voor de deelen een zwaarderen eisch werd gesteld dan voor het geheel l). Naast dit eenigszins theoretische bezwaar stond bij hen evenwel het meer praktische, dat het stellen van de genoemde minimum-grens onrust in het land zou te weeg brengen en eene nieuwe scherpe tegenstelling tusschen groot en
1) Verliandl. t. a. p. bl. 963.
2) Verhandl. t. a. p. bl. 953 en 955.


klein grondbezit zou vormen. Bovendien oordeelden zij de bepaling in strijd met de economische opvatting van het jachtrecht, zooals die in het wetsontwerp was belichaamd. Volgens het ontwerp toch was op eigen jachtvelden van ten minste 75 H. A. eene economische uitoefening van de jacht mogelijk en wenschelijk was daarom een zooveel mogelijk verdeelen der complexen, totdat zij die grens van 75 H. A. naderden. Eerst dan was de economische opvatting van het jachtrecht tot de spits gevoerd1). En wat meer zegt; dit denkbeeld lag ook onbewimpeld uitgedrukt in de Begründung van het wetsontwerp, zoodat op dit punt een feitelijke strijd bestond tusschen het ontwerp en zijne toelichting. „Um die Bildung passender, gut abgerundeter Jagdbezirke zu ermöglichen und damit auf eine Steigerung der Pachtertrage hinzuwirken, gestatten die meisten der geitenden Jagdgesetze die Bildung verschiedener Jagdbezirke von bestimmter Mindestgrösse aus dem Areal derselb'en Gemeinde oder die Vereinigung mehrerer ganzer Feld marken oder von Teilen solcher zu besonderen Jagdbezirken .... Da die Zerlegung der Feldmark in mehrere Jagdbezirke haufig den örtlichen Verhaltnissen und Bedürfnissen entspricht, empüehlt es sich, sie allgemein zuzulassen, aber überall die Genehmigung des Kreis(Bezirks-) Ausschusses zu erfordern (§ 18) und eine Mindestgrösse vorzuschreiben, die über den Mindestumfang der sonstigen Jagdbezirke hinausgeht. Letzteres rechtfertigt sich aus dem Interesse, welches die Jagdpflege an der Verhinderung der Bildung allzu kleiner Jagdbezirke hat"J). Het doel, dat de bestrijders zich voor oogen stelden, de minimum-grens voor deelcomplexen gelijk te stellen aan die voor privatieve jachten, werd evenwel niet bereikt. Reeds voordat de quaestie in de openbare behandeling kwam, had zij een onderwerp van bespreking uitgemaakt in de XIII Kom-
1) Verhandl. t. a. p. bl. 5129 en 5130.
2) Hans der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 16 en 17.


mission iiber den Gesetzentwurf, betreffend die Ausübung des Jagdrechts. In eerste lezing had deze commissie op voorstel van haar lid, den afgevaardigde Schulze-Pelkum, zich op het standpunt gesteld, dat de minimum eisch voor de deelcomplexen gelijk moest zijn aan die voor de privatieve jachten '). In tweede lezing kwam zij echter op haar eerste votum terug en stelde zich nu op het standpunt van het oorspronkelijke regeeringsvoorstel, maar voegde daaraan toe, dat die minimum-grens „im Interesse der Jagdgenossenschaft" tot 75 H. A. zou kunnen verlaagd worden *). Bij derde lezing veranderde de commissie nogmaals van inzicht en nam nu eene redactie aan, die thans in de wet van 1907 is opgenomen, namelijk dat als regel de deelcomplexen niet kleiner mogen zijn dan 250 H. A. „Ausnahmsweise", evenwel „kann im Interesse der Jagdgenossenschaft eine Herabsetzung bis zu 75 H. A. stattfinden." Slechts bij uitzondering zou dus voor deelcomplexen de minimum-grens gelijk gesteld kunnen worden met die voor de gemeentelijke jachtcomplexen en voor de eigen jachtvelden. Tegen die uitzondering ontstond zelfs nog verzet in het Herrenhaus, terwijl daar de minimumgrens van 250 H. A. vrij algemeen instemming vond. „Was die Teilung der Jagdbezirke anlange," zoo schreef de Agrarkommission uit het Herrenhaus in haar rapport over het ontwerp-jachtwet, zooals het haar na de behandeling in het Haus der Abgeordneten bereikte, „so sei der Beschluss des Abgeordnetenhauses, diese nur in einer Grosse von 250 H. A. zuzulassen, im jagdlichen Interesse mit Freurlen zu begrüssen; je grösser die Bezirke seien, urn so mehr sei die Garantie geboten, dass die Jagd nach jagdlichen Grundsatzen ausgeübt werde, um so höher würde aber auch der Ertrag der Jagd sein; die Bestimmung liege also auch im Interesse
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 19.
2) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 21.
8


klein grondbezit zou vormen. Bovendien oordeelden zij de bepaling in strijd met de economische opvatting van het jachtrecht, zooals die in het wetsontwerp was belichaamd. Volgens het ontwerp toch was op eigen jachtvelden van ten minste 75 H. A. eene economische uitoefening van de jacht mogelijk en wenschelijk was daarom een zooveel mogelijk verdeelen der complexen, totdat zij die grens van 75 H. A. naderden. Eerst dan was de economische opvatting van het jachtrecht tot de spits gevoerd1). En wat meer zegt; dit denkbeeld lag ook onbewimpeld uitgedrukt in de Begründung van het wetsontwerp, zoodat op dit punt een feitelijke strijd bestond tusschen het ontwerp en zijne toelichting. „Um die Bildung passender, gut abgerundeter Jagdbezirke zu ermöglichen und damit auf eine Steigerung der Pachtertrage hinzuwirken, gestatten die meisten der geitenden Jagdgesetze die Bildung verschiedener Jagdbezirke von bestimmter Mindestgrösse aus dem Areal derselben Gemeinde oder die Vereinigung mehrerer ganzer Feld marken oder von Teilen solcher zu
besonderen Jagdbezirken Da die Zerlegung der Feld-
mark in mehrere Jagdbezirke haulig den örtlichen Verhaltnissen und Bedürfnissen entspricht, empfiehlt es sich, sie allgemein zuzulassen, aber überall die Genehmigung des Kreis(Bezirks-) Ausschusses zu erfordern (§ 18) und eine Mindestgrösse vorzuschreiben, die über den Mindestumfang der sonstigen Jagdbezirke hinausgeht. Letzteres rechtfertigt sich aus dem Interesse, welches die Jagdpflege an der Verhinderung der Bildung allzu kleiner Jagdbezirke hat" 3). Het doel, dat de bestrijders zich voor oogen stelden, de minimum-grens voor deelcomplexen gelijk te stellen aan die voor privatieve jachten, werd evenwel niet bereikt. Reeds voordat de quaestie in de openbare behandeling kwam, had zij een onderwerp van bespreking uitgemaakt in de XIII Kom-
1) Verhandl. t. a. p. bl. 5129 en 5130.
2) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 16 en 17.


mission über den Gesetzentwurf, betreffend die Ausübung des Jagd rechts. In eerste lezing had deze commissie op voorstel van haar lid, den afgevaardigde Schulze-Pelkum, zich op het standpunt gesteld, dat de minimum eisch voor de deelcomplexen gelijk moest zijn aan die voor de privatieve jachten '). In tweede lezing kwam zij echter op haar eerste votum terug en stelde zich nu op het standpunt van het oorspronkelijke regeeringsvoorstel, maar voegde daaraan toe, dat die minimum-grens „im Interesse der Jagdgenossenschaft" tot 75 H. A. zou kunnen verlaagd worden *). Bij derde lezing veranderde de commissie nogmaals van inzicht en nam nu eene redactie aan, die thans in de wet van 1907 is opgenomen, namelijk dat als regel de deelcomplexen niet kleiner mogen zijn dan 250 H. A. „Ausnahmsweise", evenwel „kann im Interesse der Jagdgenossenschaft eine Herabsetzung bis zu 75 H. A. stattfinden." Slechts bij uitzondering zou dus voor deelcomplexen de minimum-grens gelijk gesteld kunnen worden met die voor de gemeentelijke jachtcomplexen en voor de eigen jachtvelden. Tegen die uitzondering ontstond zelfs nog verzet in het Herrenhaus, terwijl daar de minimumgrens van 250 H. A. vrij algemeen instemming vond. „Was die Teilung der Jagdbezirke anlange," zoo schreef de Agrarkommission uit het Herrenhaus in haar rapport over het ontwerp-jachtwet, zooals het haar na de behandeling in het Haus der Abgeordneten bereikte, „so sei der Beschluss des Abgeordnetenhauses, diese nur in einer Grosse von 250 H. A. zuzulassen, im jagdlichen Interesse mit Freuden zu begrüssen; je grösser die Bezirke seien, urn so mehr sei die Garantie geboten, dass die Jagd nach jagdlichen Grundsatzen ausgeübt werde, um so höher würde aber auch der Ertrag der Jagd sein; die Bestimmung liege also auch im Interesse
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 19.
2) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 21.
8


114
der Grundbesitzer" ')• Ja. zelfs gingen sommige leden zoover, dat zij de exceptie der 75 H. A. „eine unerwünschte Durclibrechung des im ersten Satz festgestellten Grundsatzes" noemden«). Toch mocht het verzet niet baten, integendeel, vrij algemeen stelden de leden der beide Huizen zich op het standpunt, dat verdeeling van het jachtcomplex in deelcomplexen van minder dan 250 H. A. slechts in zeer bijzondere gevallen wenschelijk zou zijn en men verwachtte daarom ook, dat in de praktijk eene verder gaande verdeeling weinig zou voorkomen 3). Verdeeling tot op de minimum-grens van 75 H. A. moest evenwel mogelijk blijven, omdat zij in het belang kon zijn van het complex, bijvoorbeeld met het oog op mogelijk grootere jachtopbrengsten, wegens nabuurschap van groote bosschen, waaruit veel wildschade wordt toegebracht enz.4). Slechts als uitzondering is dus thans in Pruisen bij deelcomplexen de minimumgrens toegelaten, die bij gemeente-jachtcomplexen en eigen jachtvelden regel is 5).
1) Herrenhaus t. a. p. Nr. 122, bl. 13.
2) Herrenhaus t. a. p. Nr. 122, bl. 13.
3) Verg. Graaf von Mirbach-Sorquitten in de vergadering van het Herrenhaus van 6 Juni 1907 (Verhandl. t. a. p. bl. 348); anders Von Pappenheim in de vergadering van het Haus der Abgeordneten van 13 Mei 1907 (Verhandl. t. a. p. bl. 5105), die integendeel, althans in Hessisch-Pruisen, eene vry algemeene verdeeling der jaehteomplexen tot op 75 H. A. verwachtte.
4) Tegen de bepaling, dat het belang van de Genossenschaft het leidende motief moest zyn voor eene verdeeling tot op 75 H. A., kwam in de vergadering van het Haus der Abgeordneten van 14 Mei 1907 (Verhandl. t. a. p. bl. 5130 en 5131) in het bijzonder verzet van den afgevaardigde S c h u 1 z e-P e 1 k u m, die aantoonde, dat zoo'n verdeeling wel eens niet in het belang kon zijn van het complex, maar integendeel in dat van den privatieven jager, waarmede toch ook moest rekening gehouden worden.
5) Verdeeling van de jaehteomplexen geschiedt in Pruisen voor niet korter dan 6 jaar en tevens dan den duur der jachtpaehtperiode, indien de jacht verpacht wordt (§ 7 lid 4).


Ook de onderscheidene jachtwetten van de Oostenrijksche koninkrijken en landen stellen zich ten aanzien van deze quaestie op een verschillend standpunt. Volgens het Kaiserliche Patent van 1849 (§ 7) en de jachtwet van W e e n e n (§ 8) is eene verdeeling van de jachtcomplexen volstrekt uitgesloten.
In de jachtwet van Silezië treft men eene bepaling aan, die klaarblijkelijk de splitsing in deel-complexen zooveel mogelijk wil tegengaan en het gemeentelijke jachtveld in zijn geheel wil laten blijven (§11 lid 2). Gronden beneden 1000 H. A. mogen niet gesplitst worden; tusschen 1000 en 2000 H. A. mogen gesplitst worden in niet meer dan twee deelen, waarvan het kleinste in ieder geval meer dan 500 H. A. groot moet zijn; gronden boven 2000 H. A. ten slotte mogen verdeeld worden in niet meer dan drie deelcomplexen, waarvan eveneens geen kleiner mag zijn dan oOO H. A. In het koninkrijk Bohemen is de wetgever echter zoo mogelijk nog minder geneigd, om splitsing van jachtcomplexen toe te laten. De Boheemsche jachtwet (§6) toch verbiedt ze, indien het complex minder dan 1500 H. A. groot is. En te meer springt die weinige geneigdheid van de Boheemsche wet, om de vorming van deelcomplexen te bevorderen, in het oog, indien deze 1500 H. A. vergeleken worden met den minimum-eisch, die aan de privatieve jachten is gesteld (115 H. A.).
De jachtwet van Stiermarken (§ 8 lid 1) laat eene verdeeling van het gemeentelijke jachtcomplex naar de Kadastralgemeinden toe, mits deze een bejaagbaar deelcomplex van ten minste 300 H. A. vormen, terwijl de overige Oostenrijksche wetten — behalve die van T r i ë s t (§ 6), waar de vorming van deelcomplexen aan geene minimum-oppervlakte is gebonden, — zich op het standpunt stellen dat bij deelcomplexen dezelfde minimum-grens moet worden aangelegd als bij eigen jachtvelden.
Verdeeling van privatieve jachten in jachtperceelen. Heeft de eigen jager het recht om


zijn jachtgebied te splitsen in jachtperceelen en de jacht daarop afzonderlijk te verpachten of ze te doen bejagen? Een rechtstreeksch, algemeen geldend verbod van zoo'n verdeeling houdt geene enkele der Duitsche wetten in. Wat echter de Oostenrijksche jachtwetten betreft, bevatten sommige (Karinthië (§6 lid 1, 2 en 3), Ma h ren (§ 4 lid 3 en 4), N e d e r-0 o s t e n r ij k (§ 6 lid 1, 2 en 3), S i1 e z i ë (§ 6), Stiermarken (§ 6 lid 1, 2 en 3) en Weenen (§ 6)) eenige bepalingen omtrent dezequaestie, maar dan nog slechts voor eene bijzondere soort van privatieve jachten. Al deze wetten bepalen, dat op gronden, die in eigendom toebehooren aan eene gemeente als burgerrechtelijk persoon, en in Karinthië, Neder-Oostenrijk en Stiermarken ook aan eene „Gemeinschaft von Berechtigten", aan welke zij „im Wege der Grundlasten-(Servituten-) ablösung," zijn afgestaan, of aan eene andere „agrarische Gemeinschaft" en die voldoen aan de voor de privatieve jachten gestelde eischen, de jacht niet dan plaatselijk ongedeeld („raumlich ungeteilt") mag worden verpacht of door één aangestelden jager uitgeoefend. Ook de jachtwet van V o r a r l b e r g (§6) stelt zich op dat standpunt; evenwel met eene uitzonderingsbepaling. Van den gestelden regel
mag toch volgens deze wet worden afgeweken, „wenn 
besondere Verhaltnisse, wie namentlich die Verschiedenartigkeit der Jagd, eine Zerlegung rechtfertigen."
Over de aan particulieren toebehoorende privatieve jachten laten echter in verband met deze quaestie noch de Duitsche, noch de Oostenrijksche wetten zich uit, zoodat ongetwijfeld de conclusie zal moeten luiden, dat de privatieve jager de meest onbeperkte verdeelingsvrijheid heeft.
Geheele of gedeeltelijke samenvoeging van jachtgebieden. De verschillende wetten, waarin het jachtcomplexen-stelsel is omhelsd, houden wel bepalingen in omtrent de minimum-grootte en den samenhang der


privatieve jachten, velen harer ook van de gemeentelijke jachtcomplexen, maar over den vorm wordt in het algemeen ten aanzien van beide soorten van jachtgebieden gezwegen. Aan de bezwaren, die daaruit voortvloeien, trachten de meeste wetten tegemoet te komen door bepalingen omtrent geheele of gedeeltelijke samenvoeging van jachtcomplexen en omtrent eenzijdige afronding, hetzij van privatieve jachten, hetzij van jachtcomplexen.
In de jachtwetten.van Weenen en Triëst, die immers slechts éen enkel gemeente-territoir omvatten, komen bepalingen betreffende dit onderwerp uiteraard niet voor en evenmin, hoewel minder van zelf sprekend, in Bukowina, Istrië, Krain, Salzburg en Tirol. In de meeste overige Oosten rij ksche kroonlanden moet eene geheele of gedeeltelijke vereeniging van twee of meer naburige jachtcomplexen worden goedgekeurd door de „politische Bezirksbehörde". In Bohemen (§21) evenwel, waar afronding en samenvoeging krachtens overeenkomst alleen toegelaten is „soweit selbe im Interesse der Jagd geboten erscheint," is als algemeene regel geene goedkeuring vereischt; bij uitzondering, indien namelijk door die afronding of door gedeeltelijke samenvoeging een der jachtcomplexen beneden 115 H. A. oppervlakte zou dalen, is echter die van den Bezirksausschuss noodig. In Silezië (§ 11 lid 1) aan den anderen kant is de mogelijkheid eener samenvoeging steeds gebonden aan hoogere goedkeuring, die nooit mag worden geweigerd dan „wenn gegen dieselbe in den lokalen und territorialen Verhaltnissen und vom Standpunkte der Jagdpolizei und des Jagdbetriebes begründete Bedenken bestehen, welche in der Entscheidung anzugeben sind" '). In de overige landen van Oostenrijk bepaalt de weigering deigoedkeuring zich tot de belangen eener economische uit-
1) Vóór het verleenen of weigeren der goedkeuring moet de politische Bezirksbehörde in Silezië de „Jagdnachbarn" hooren (§11 lid 1).


oefening van de jacht; indien deze zich niet tegen de geheele of gedeeltelijke samenvoeging van jachtcomplexen verzetten, indien die samenvoeging misschien zelfs in het belang eener economische uitoefening van het jachtbedrijf is, bestaat daar voor verschillende aangrenzende gemeenten de mogelijkheid hunne complexen hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk samen te voegen.
De onderscheidene Duitsche wetgevers nemen ten aanzien van deze quaestie een zeer verschillend standpunt in. Terwijl de jachtwetten van Wurtemberg, Starkenburg en Oberhessen, Gotha en Reuss a. L. geen woord wijden aan de geheele of gedeeltelijke vereeniging van jachtcomplexen, is deze in SchwarzburgRudolstadt uitdrukkelijk verboden „zur Beseitigung der Möglichkeit, einen betrachtlichen Wildstand zu hegen" (§ 11 wet 1848). Daarentegen staan de wetten van Beieren (art. 5 lid 2), S a k s e n-W e i m a r (§ (3 wet 1849), S a k s e n-A 11 e n b u r g (§ 4 lid 1), S a k s e n-M e i n i ng e n (art. 8 lid 2), C o b u r g (§ 11 lid 2), S c h w a r zburg-Sondersliausen (§ 4 lid 2 „im Interesse der Bildung grösserer Reviere") en Waldeck-Pyrmont (§ 5 lid 2) toe, dat door vrijwillige overeenkomst aan elkaar grenzende jachtcomplexen met elkaar worden vereenigd tot „eine grössere Jagdgemeinschaft", zonder dat daaraan eenige beperking wordt in den weg gelegd.
In andere staten, Pruisen (§ 7 lid 3), Baden (§ 9a), R e u s s j. L. (§ 10), waar alleen de samenvoeging van „kleinere Gemeindebezirke" geoorloofd is, en Hamburg (§ 7 lid 1), daarentegen is de samenvoeging van gemeentecomplexen onderworpen aan toezicht van het hooger gezag (resp. Kreisausschuss en bij stedelijke territoiren Bezirksausschuss, Bezirksrath, Bezirksausschuss en Landherrenschaft). Bovendien beperkt de Pruisische wet in haar § 7 lid 4 de vrijheid der gemeentebesturen om hunne jachtcomplexen samen te voegen in zooverre, dat zij bepaalt, dat eene desbetref-


fende overeenkomst voor niet korter mag worden aangegaan dan 6 jaar en, indien de jacht op het „gemeinschaftliche Jagdbezirk" verpacht wordt, voor ten minste den duur van den pachttijd. De reden van deze beperking licht de Begründung aldus toe: „Die vorgeschlagene Bestimmung im letzten Absatz des § 6 ist notwendig, um eine gewisse Standigkeit für die vereinigten Jagdbezirke zu schaffen, worauf besonders bei ihrer Yerpachtung Wert gelegt werden rnuss. Der Zeitabschnitt von 6 Jahren stellt die Mindestdauer dar, für welche Jagdpacht vertrage gewöhnlich nur abgeschlossen werden dürfen oder, wenn die Gesetze eine kürzere Dauer gestatten, doch tatsachlich abgeschlossen zu werden pllegen"').
De jachtwetten van Pruisen, Sakse n-A 11 e n b u r g, W a 1 d e c k-P yrmont en B r e m e n (§ 7 lid 5) kennen naast de geheele ook de gedeeltelijke samenvoeging van aangrenzende jachtcomplexen. In Saksen-Altenburg mag echter van deze gedeeltelijke vereeniging niet het gevolg zijn, dat jachtgebieden ontstaan van minder oppervlakte dan de wet als minimum-grens voor de bestaanbaarheid van gemeentelijke jachtcomplexen voorschrijft.
De jachtwet van het koninkrijk Saksen schept de mogelijkheid van een „freier Austausch einzelner Parzellen benachbarter Gemeindelluren zu besserer gegenseitiger Arrondierung" (§ 7 lid 7). Dit zelfde stelsel komt ook voor in Brunsw ij k, waar het, in afwijking van het oorspronkelijke ontwerp, in § 2 lid 2 van de wet van 1852 in neergelegd, en Reuss j. L. (§ 9). In Saksen is echter de goedkeuring noodig van de Amtshauptmannschaft, in Beuss van den Bezirksausschuss.
In eenige staten kunnen de privatieve jagers „behufs der Ausübung der Jagd" hunne gronden tijdelijk met een gemeentecomplex vereenigen — in Beuss j. L. (§ 11),
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 17 en 18.


indien de ingelanden in het complex daartegen geen bezwaar hebben — en naar verhouding van de grootte hunner gronden raededeelen in de jachtopbrengsten. (Sakse n-A 1t e n b u r g (§ 4 lid 4), Sakse n-M e i n i n g e n (art. 4), G o t h a (§ 20), W a 1 d e c k-P y r m o n t (§ 5 lid 2) ).
Erkennen verschillende wetten zoo de mogelijkheid, dat bij onderlinge overeenkomst tusschen de besturen van naburige jachtcomplexen geheele of gedeeltelijke samenvoeging of ruiling van gebied kan plaats vinden, in sommige Oostenrijksche wetten wordt daarnaast het stelsel omhelsd, dat een stuk van een jachtcomplex aan een naburig complex kan worden toegevoegd, „behufs einer entsprechenden Arrondierung", ter verkrijging eener meer economische vorming van jachtgebieden. Het verschil tusschen deze afronding en de gedeeltelijke samenvoeging is hierin gelegen dat bij de laatste eene nieuwe eenheid, een gemeenschappelijk jachtgebied ontstaat en de gemeentelijke basis dus te loor gaat, terwijl daarentegen bij afronding het bijgevoegde stuk eenvoudig een aanhangsel wordt van het bestaande gemeente-complex. De mogelijkheid eener dergelijke afronding is in Mali ren (§ 12), Silezië (§ 12), N e d e r-0 o s t e n r ij k (§ 12) en Vorarlberg (§ 12) afhankelijk gemaakt van een „Antrag" ') („Ansuchen"), in G a 1 i c i ë (§ 9) en Karint h i ë (§ 12) van „Anhörung" en in G ö r z-G r a d i s c a (§ 13) en O p p e r-0 ostenrijk (§ 12) zelfs van „Zustimmung der (Einverstandnis mit den) betheiligten Gemeindevertretungen."
Terwijl de wetten der overige landen alleen afronding van gemeentelijke jachtcomplexen met gedeelten van andere complexen op het oog hebben, vestigt de jachtwet van
1) In Silezië moet deze „Antrag" een gevolg zijn van een „spiitestens 6 Monate vor Ablauf der Pachtperiode gefassten und in Rechtskraft erwachsenen Beschluss."


Görz-Gradisca (§ 13) ook het oog op de privatieve jachten en houdt zij ook rekening met de mogelijkheid, dat eene privatieve jacht met stukken van een gemeentelijk jachtcomplex wordt afgerond en omgekeerd.
Enclaves. Tot dusver ging de vorming van jachtgebieden in geene der buitenlandsche wetten, die op het complexenstelsel opgebouwd zijn, met buitengewoon groote verwikkelingen gepaard. Thans evenwel daagt eene moeilijkheid op, waarop reeds vroeger, hoewel slechts ter loops, de aandacht is gevestigd, het enclave-vraagstuk. Het geval kan zich voordoen, dat gronden, die niet voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde minimum-eischen, geheel of voor het grootste gedeelte zijn ingesloten door één of meer privatieve jachten of jachtcomplexen, waarvan zij rechtens geen deel uitmaken. De mogelijkheid bestaat aan den anderen kant ook, dat een stuk van een terrein, dat aan deze minimum-eischen wel voldoet, voor het grootste gedeelte wordt ingesloten door een of meer eigen jachtvelden of complexen, zoodat het slechts over eene betrekkelijk kleine uitgestrektheid samenhangt met de overige deelen van het jachtgebied, waarvan het deel uitmaakt. De vraag rijst nu: wat moet de rechtspositie van die gronden zijn? Deze ujterst ingewikkelde en kiesche quaestie trachten alle jachtwetten in het Duitsche Rijk en Oostenrijk zonderonderscheid — in het bijzonder met het doel om eene„raubwirthschaftliche Jagdausübung" ') tegen te gaan, waartoe de geënclaveerde gronden anders zoo'n welkome gelegenheid bieden, — op te lossen, de eene met meer, de andere met minder zorg. Het vraagstuk is kiesch en vereischt eene bijzondere zorg; immers „der Jagdberechtigte auf der kleinsten eingesprengten Parzelle kann die pflegliche Behandlung des Wildstandes in den Waldungen der grosseren Grundbesitzer und der Ge-
1) Schenkel, t. a. p. bl. 34.


meinden zunichte machen. Die dabei unterlaufenden Grenzübergrifïe und sonstigen Uebertretungen entzielien sich meistens der Aufsicht der Forst- und Jagdpolizeibeamten" J).
Op den voorgrond staat in alle wetten, dat de enclaveregeling slechts toepassing vindt op gronden, die niet voldoen aan de eischen, waarvan in de verschillende wetten de vorming van privatieve jachten afhankelijk is gesteld; gronden, die eigen jachtvelden vormen of althans kunnen vormen, worden nooit als enclos behandeld, ook al worden zij geheel door eene andere privatieve jacht omgeven.
Welke positieve eischen worden dan echter aan het begrip enclos gesteld? Met betrekking tot de beantwoording van deze vraag zijn de buitenlandsche wetten in twee kampen verdeeld; in sommige harer wordt alleen rekening gehouden met de geheel en (^ingesloten gronden, de zgn. „GanzenJclaven", terwijl andere hare enclave-regeling ook toepasselijk verklaren op de gronden, die voor het grootste gedeelte door privatieve jachten of jachtcomplexen zijn ingesloten de zgn. „Hnlbenklaven" a).
De jachtwetten van Beieren (art. 3), Starkenburg en Oberhessen (art. 5), Coburg (§ 4) en G o t h a (§ 6) houden te dezen opzichte wel de meest beknopte bepalingen in, die zich laten denken. Deze wetten toch voorzien alleen in het geval van algeheele omsluiting door ééne privatieve jacht, niet eens dus de mogelijkheid, dat de omsluiting plaats vindt door twee of meer eigen jachtvelden. Men zal moeten erkennen: eenvoudiger en gemakkelijker hadden deze wetgevers zich niet van de zaak kunnen afmaken en hunne regeling is dan ook in dit opzicht onovertroffen. Doet zich het door hen voorziene geval voor, dan kan de enclavist niet zelf de jacht op het enclos uitoefenen, daarvoor
1) Bruck, t. a. p. bl. 44.
2) Terg. Lot ze-B öh me, Die Kgl. Sachsischen Gresetze und Verordnungen über Jagd und Fischerei (1905), bl. 56.


toch ontbreken de door de wet gestelde minimum-voorwaarden, noch maakt dit deel uit van het gemeentelijke jachtcomplex. De jachtwetten van Beieren, Coburg en Gotha geven aan den privatieven jager, wiens gronden het enclos omsluiten, het recht om de jacht daarop te pachten tegen eene pachtsom, die bepaald wordt door overeenkomst van belanghebbenden. Komt deze overeenkomst evenwel niet tot stand, dan wordt in Beieren als maatstaf voor hare vaststelling gebruikt de jachtpachtsom in het complex der gemeente, waarin de gronden gelegen zijn, en indien de jacht daar niet verpacht wordt, die in eene aangrenzende gemeente. In Coburg en Gotha echter wordt de jacht op het enclos verpacht tegen een „nöthigenfalls durcli das Gutachten Sachverstiindiger festzustellendes verhaltnissmassiges Pachtgeld."
In Starkenburg en Oberhessen wordt dit recht van den privatieven jager tot een plicht: de privatieve jager, wiens jachtgebied het enclos omsluit, is verplicht, indien hij van zijn voorrecht van privatieve jacht wil gebruik maken, tevens de jacht op het enclos te pachten en de pachtsom, „welcher dem Pachtertrag, zu welchem die ganze Gemarkung verpachtet ist, nach Verhaltniss der Morgenzahl entspricht," te storten in de kas van de gemeente, tot welker territoir het enclos behoort.
Bij de samenstelling van het thans aanhangige ontwerp van wet heeft de Hessische regeering begrepen, dat zij daarin vele gevallen onder oogen moest zien, waarin eene voorziening niet langer mag uitblijven. Niet alleen de omsluiting door ééne privatieve jacht, maar evenzeer door een gemeentelijk jachtcomplex en door verschillende privatieve jachten of jachtcomplexen wordt nu in het ontwerp geregeld. In zoover slechts blijft de nieuw ontworpen regeling aan de thans geldende getrouw, dat zij in hare enclave-regeling alleen begrijpt de Ganzenklaven. De privatieve jager of de gemeente, wiens of wier gronden het enclos geheel of „in der


grössten Langenausdehnung" omgeven, heeft het recht — en dus niet meer zooals in de thans geldende wet de plicht om de jacht in het enclos te pachten, tegen eene pachtsom „der, nach dem Flachengehalt berechnet, demjenigen Betrag entspricht, zu welchem die übrige Gemarkung verpachtet ist." (artt. 20 en 21.) Indien deze bepaling van den pachtsom wegens bijzondere omstandigheden onmogelijk is, moet zij „durch Schatzung" vastgesteld worden. De praktische ontwerper dacht zich evenwel de mogelijkheid in, dat zich gevallen konden voordoen, „in denen die Enklave für einen Jagdberechtigten, der nicht in der grössten Ausdehnung angrenzt, leichter und wirtschaftlicher bejagbar ist, als für denjenigen, der die Enklave in der grössten Ausdehnung begrenzt'Ten einde in deze gevallen eene afwijking van de ontworpen regeling mogelijk te maken, wordt deze slechts toepasselijk verklaard „mangels anderweiter von dem Kreisamt genehmigter Vereinbarung." (art. 21.)
De jachtwet van Wurtemberg is iets, maar toch niet veel minder onvolledig, daar zij naast het in de bovengenoemde wetten gedachte geval, ook de mogelijkheid aanneemt, dat een enclos geheel wordt ingesloten door verschillende privatieve jachten. Indien het enclos wordt omgeven door ééne privatieve jacht, heeft de eigenaar daarvan het recht om er de jacht te pachten, terwijl, indien de omsluiting door meerdere eigen jachten plaats vindt, — deze oplossing is zeer bijzonder — den „Besitzer der grosseren Flache" dit recht toekomt, (art. 3).
Hoewel in het Kaiserliche Patent van 1849 geene bepalingen omtrent enclaves voorkomen, wordt in de landen, waar het nog steeds van kracht is, door de administratie en de jurisprudentie toch voortdurend gehandeld, alsof zoo'n regeling wel bestond. Het V. G. H.2) heeft toch uitgemaakt,
1) Drucksache t. a. p. bl. 28.
2) Arrest 4 Nov. 1886. Verg. Gresetze betreffend Jagd, Vogelschutz und Fischerei. Manz'sche Taschenansgabe (1898), bl. 44.


<lat, indien gronden van eene kleinere uitgestrektheid dan 115 H. A. geheel van hun gemeentelijk jachtcomplex zijn afgesloten door eene of meer privatieve jachten, de jachtpacht op die gronden wordt toegewezen aan den privatieven jager, wiens jachtgebied „in langerer Ausdehnung" het enclos omsluit. Ditzelfde stelsel is uitdrukkelijk neergelegd in de jachtwetten van N e d e r-0 o s t e n r ij k (§ 14), Stiermarken (.§ 12) Vorarlberg (§ 14) en Weenen (§ 12). Toch maken deze wetten de toepasselijkheid der enclave-regeling van deze bijzondere voorwaarde afhankelijk, dat „die umschliessenden Teile der Eigenjagd eine für die zweckmassige Ausübung der Jagdgeeignete Gestaltung und ins besondere Breite liaben." Naar de wisselende omstandigheden van ieder bijzonder geval moet dus volgens deze wetten de al of niet toepasselijkheid der enclaveregeling beoordeeld worden.
Al deze wetten, behalve die van Weenen, zijn met deze voorwaarden, waarvan de toepasselijkheid der enclave-regeling is afhankelijk gesteld, nog niet tevreden, maar eischen bovendien, dat door die toepassing het gemeente-jachtveld niet beneden 115 H. A. oppervlakte zal dalen. Indien dit toch het geval zou zijn, moet de geheele toepassing achterwege blijven, indien althans door de toepassing der enclave-regeling slechts één enclos uit het gemeentelijke jachtcomplex zou worden uitgeschakeld. Zou echter door de toepassing van verschillende voorpachtsrechten het gemeente-complex beneden 115 H. A. dalen, dan moet de politische Bezirksbehörde bepalen „welchen der in Betracht kommenden Eigenjagdbesitzer im Interesse eines tunlichst geordneten Jagdbetriebes Vorpachtrechte einzuraumen seien."
Ook de Hamburgsche wet (§ 6) houdt zich alleen bezig met de Ganzenklaven. Deze enclaves worden „einem an sie angrenzenden Jagdgebiete zugeschlagen." Komtzoo'n overeenkomst tusschen de betrokken eigenaren niet tot


stand, dan moet — de Hamburgsche wet houdt, wij hebben het vroeger reeds gezien, van krasse maatregelen — de jacht op het enclos blijven rusten.
Het karakteristieke punt in de Pruisische enclaveregeling is de groote mate van vrijheid, die de wet aan den eigenaar van een enclos verleent, om zijn grond bij eenig jachtgebied, hetzij complex, hetzij privatieve jacht aan te sluiten. Volgens de Pruisische jachtwet worden gronden, die, doordat de vereischte samenhang ontbreekt, geen deel uitmaken van eene privatieve jacht of van een gemeentelijk jachtcomplex, eene aangrenzende privatieve jacht „angeschlossen" of een aangrenzend complex „zugelegt". Echter kan ook uit zoo'n enclos te zamen met aangrenzende gronden van een naburig jachtcomplex een bijzonder jachtgebied van ten minste 75 H. A. gevormd worden (§ 8) »). Komt geene dezer oplossingen tot stand, dan wordt het enclos, indien ten minste geen gemeentelijk jachtcomplex aangrenst, een niet aangrenzend jachtgebied „zugelegt" of „angeschlossen", naar gelang dit een jachtcomplex of eene privatieve jacht is, of wel het wordt met „gleichartigen" gronden eener andere gemeente vereenigd tot een bijzonder jachtgebied van minder dan 75 H. A. oppervlakte (§ 9) 3).
Voor één bepaald geval roept de Pruisische jachtwetgever eene zeer bijzondere regeling van de Ganzenklaven in het leven. Indien toch gronden, die noch deel uitmaken van
1) Worden de gronden geheel of grootendeels door éénzelfde Jagdbezirk omgeven, dan is de Jagdinhaber daarvan het eerst tot aansluiting gerechtigd.
2) In de praktijk laat zich het geval denken, dat de privatieve jager of het jachtcomplex, wiens of welks gronden het enclos omsluiten, weigert de jacht daarop te pachten, bijv. omdat de wildschade te groot is.
Het is echter ook mogelijk, dat de persoonlyke verhouding tusschen de eigenaren, wier gronden het enclos omgeven en den enclavist zoo goed is, dat de eersten hem in de gelegenheid willen stellen, om gebruik te maken van de bevoegdheid, verleend in § 9 tweede lid, om bij uitzondering privatieve jager te worden.


een gemeentelijk jachtcomplex, noch van eene privatieve jacht, geheel of voor het grootste deel, worden omsloten door een meer dan 750 H. A. groot bosch, dat tevens ééne enkele bezitting vormt, heeft de eigenaar-privatieve jager het recht om de jacht op het enclos te pachten. Bij deze bijzondere enclave-regeling laat zich echter ook de mogelijkheid denken, dat de privatieve jager weigert van zijn recht gebruik te maken. Indien dit het geval is, moet eerst uitkomst worden gezocht langs den weg van de normale oplossingen van het enclave-vraagstuk in de Pruisische wet. Falen deze echter alle, dan wordt uit het enclos, onafhankelijk van de oppervlakte, eene zelfstandige privatieve jacht gevormd, indien de gronden slechts aan één eigenaar toebehooren, anders een bijzonder „gemeinschaftlicher Jagdbezirk".
De ratio voor deze bijzondere behandeling der bosch-encla-
ves lichtten de Motiven tot de wet van 1850 — en dit is vooral van belang, omdat deze toelichting met dezelfde kracht ook voor de thans bestaande bepaling kan gelden, — aldus toe: „Die Ausübung der Jagd auf den Waldenklaven durch einen anderen als den Forstbesitzer fïihrt erfahrungsmassig zur Zerstörung des Wildstandes in dem angrenzenden W alde und enhalt eine ungewöhnliche Verlockung zur Begehung schwer zu entdeckender Jagdkontraventionen und Wilddiebstiihle. Deshalb muss die Jagdausübung auf den Waldenklaven mehr als die auf anderen Grundstücken beschrankt werden" !)•
Deze bijzondere enclave-regeling kwam niet voor in het oorspronkelijke ontwerp van wet van 1907, zooals het door de Regeering bij het Haus der Abgeordneten werd aanhangig gemaakt, maar werd eerst opgenomen op aandringen van de reeds vroeger genoemde XIII Kommission s). Toch was het
1) J. Ban er, Die Jagdgesetze Preussens (1905), bl. 91.
2) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 322, bl. 23 en 24.


denkbeeld, zooals wij zagen, niet nieuw, want reeds in artikel 7 der vroegere Pruisische wet van 1850 kwam eene soortgelijke bepaling voor: „Grundstücke, welche von einem über 3000 Morgen im Zusammenhange grossen Walde, der eine einzige Besitzung bildet, ganz oder grösstenteils eingeschlossen sind, wrerden, wenn sie nicht unter die Bestimmungen des § 2 ') fallen, dem gemeinschaftlichen Jagdbezirke der Gemeinde nicht zugeschlagen. Die Besitzer solcher Grundstücke sind verpflichtet, die Ausübung der Jagd auf denselben dem Eigentiïmer des sie umschliessenden Waldes auf dessen Verlangen — pachtweise zu überlassen oder die Jagdausübung ganzlich ruhen zu lassen." Weigerde de enclavist de jacht over te laten aan den privatieven jager, dan moest zij blijven rusten; ging de weigering daarentegen uit van den privatieven jager, dan had de enclavist naast het jachtrecht ook het recht tot uitoefening der jacht op zijn grond. Van deze oplossing wijkt de thans geldende Pruisische jachtwet af, doordat zij niet de mogelijkheid openlaat, dat de jacht in het enclos door den wil van den eigenaar blijft rusten.
Volgens de wet van 1907 bestaat dus de mogelijkheid, dat door de enclave-regeling zelfstandige jachtgebieden worden gevormd van minder oppervlakte, dan de wet vooropstelt als noodig voor de economische uitoefening der jacht. Daarmede bewoog zij zich geheel in de baan, die de praktijk onder de wet van 1850 had gevolgd, maar die met de bedoeling van den wetgever van 1850 in flagranten strijd was. Althans uit de bij die wet behoorende Motiven mag worden afgeleid, dat die wetgever wilde vasthouden aan de minimum-oppervlaktegrens van 75 H. A.
Toen nu de bepaling in 1907 bij de behandeling der nieuwe jachtwet ter sprake kwam, vond het denkbeeld om,
1) In § 2 van de wet van 1850 worden de verschillende soorten van privatieve jachten opgesomd.


zij het ook als uitzondering, jachtgebieden van minder dan 75 H. A. toe te laten, in de volksvertegenwoordiging niet onverdeeld instemming en van verschillende zijden werd er op aangedrongen, om terug te keeren tot het stelsel, dat de wetgever van 1850 zich had gedacht en dat in de praktijk te kwader ure was verlaten. De meerderheid evenwel bestreed die meening; het was wel mogelijk, dat de wetgever van 1850 zich geene zelfstandige jachtgebieden van minder dan 300 Morgen oppervlakte had voorgesteld, maar in de praktijk bestonden deze nu eenmaal en met dien bestaanden toestand behoorde rekening te worden gehouden. Men moest zooveel mogelijk in acht nemen de gevleugelde waarschuwing van den grooten Rijkskanselier, het quieta non mooere. In de zitting van het Haus der Abgeordneten van 14 Mei 1907]) maakte de afgevaardigde Graaf von Carmer zich tot tolk van deze opvatting met de woorden „Tatsachlich also hat dieser Rechtszustand bestanden, und wenn durch das jetzige Gesetz in diesen Rechtszustand eingegrilïen wird, so ist das bedenklich; denn es sind Rechte, die mit dem Grund und Boden zusammenhiingen. Es sind weniger pekuniare Vorteile, die die Genieinden davon haben, es ist das Festhalten an dem Recht der Jagdverpachtung." Op dat standpunt staat dan ook de tegenwoordige Pruisische wet.
Zooals uit het bovenstaande blijkt, kent de Pruisische wet in het algemeen slechts Ganzenklaven. Slechts in één zeer bijzonder geval schept zij ook eene enclave-regeling voor gedeeltelijk omsloten gronden. Indien gronden, die minder dan 75 H. A. groot zijn, voor ten minste 90 % van hun omtrek worden omsloten door een in samenhang ten minste 750 H. A. groot bosch, dat ééne bezitting vormt, moet de jacht op dat enclos worden verpacht aan den eigenaar van het bosch, indien deze daartoe het verlangen te kennen geeft, tenzij door de uitschakeling het gemeente-
1) Verhandl. t. a. p. bl. 5142.
9


complex beneden 75 H. A. oppervlakte zou dalen. Nog op het laatste oogenblik is deze bepaling bij amendement op 7 Juni 1907 in wet gekomen.
Wat wij in Pruisen slechts als hooge uitzondering hebben waargenomen, het loslaten van den regel, dat slechts ten aanzien van Ganzenklaven de enclave-regeling toepasselijk is, ontmoeten wij in de jachtwetten van het koninkrijk Saksen (§ 10), Baden (§ 6), SaksenAltenburg (§ 5), Schwarzburg-Sondershausen (§ 6) en E1 z a s-L o t h a r i n g e n (§ 7) als regel. Deze wetten houden geene bepaling in, dat gronden over een bepaald gedeelte van hun omtrek moeten omsloten zijn, wil de enclave-regeling toepassing vinden; zij begrijpen in die regeling alle terreinen, die niet in de termen vallen, om als privatieve jachten uitgeschakeld te worden, en die geheel of grootendeels door andere gronden zijn ingesloten.
Terwijl de toepasselijkheid van de enclave-regelingen in verreweg de meeste wetten niet afhankelijk is van eene meerdere of mindere uitgestrektheid der gronden, die het enclos omgeven, is dat in Saksen, Baden, Saksen-Altenburg en het Rijksland wel het geval. Volgens de wetten dezer staten kan de enclave-regeling slechts dan toepassing vinden, indien de gronden, waardoor het enclos wordt omgeven, een samenhangend bezit van ten minste eene bepaalde oppervlakte vormen (in Saksen 500 Acker, in Baden 72 H.A., in Saksen-Altenburg 200 Acker en in Elzas Lotharingen 25 H.A.) ')• Toch is de Saksische wetgever niet op dezen eisch blijven staan. Ook indien de omsluitende gronden eene privatieve jacht van minder dan 500 Acker vormen, kan bij uitzondering de enclave-
1) In Schwarzburg-Sondershausen moeten gronden geheel of grootendeels door „Forsten oder Forstwiesen" omgeven zijn, wil de enclave-regeling toepasselijk zyn.


regeling toepassing vinden, indien de Amtshauptmannschaft dit nattig of noodig oordeelt. In dat geval echter moet aan eene bijzondere voorwaarde voldaan zijn: het enclos moet dan zijn eene Ganzenklave.
In eerste instantie lossen deze verschillende wetten de enclave-moeilijkheid zoo op, dat zij den eigenaar van de gronden, waardoor een enclos wordt omgeven, een voorpachtsrecht toekennen op de jacht in dat enclos,). Hoe evenwel, indien deze eigenaar weigert van zijn recht gebruik te maken? Ten aanzien van de beantwoording van die vraag heerscht veel verschil van opvatting. Indien in Elzas-Lotharingen binnen een bepaalden tijd geene overeenkomst tusschen den enclavist en den voorpacht-gerechtigde tot stand komt, „so bleiben die umschlossenen Grundstücke Zubehör des Gemeindejagdbezirks." Daarmede stelt de wetgever in het Rijksland zich lijnrecht tegenover de wetten in Saksen, Saksen-Altenburg en Schwarzburg-Sondershausen, waar die vereeniging met een gemeentelijk jachtcomplex niet plaats vindt. Terwijl de Saksische wet bij gebreke eener overeenkomst de jacht op het enclos laat rusten, wordt integendeel in Saksen-Altenburg in dat geval van het enclos een zelfstandig jachtgebied gemaakt.
De jachtwetgevers in Baden en Schwarzburg-Sondershausen ten slotte hebben hun heul gezocht in deze richting, dat met het recht van den privatieven jager op de jachtpacht tegelijk voor hem een plicht verbonden wordt, indien de enclavist dat wenscht. In Baden kan de enclavist bovendien, indien hij niet op verzoek van den privatieven jager
1) § 6 lid 2 der Badensche wet luidt: „Auf Antrag des Eigenthümers des grosseren Guts können aber anch die Eigenthiimer der ganz oder grösstentheils umschlossenen Grundstiicke durch den Bezirksrath als verpflichtet erkliirt werden, die Jagd auf ihren Grundstücken dem Eigenthiimer des grüsseren Gruts zu verpachten." In deze beslissing is de Bezirksrath dus totaal vrij. Verg. Schenkel, t. a. p. bl. 37.


„als verpflichtet erklart wild, die Jagd....dem Eigenthümer des grosseren Guts zu verpachten," het enclos deel doen uitmaken van liet gemeente-complex. Indien de privatieve jager echter van zijn voorpachtsrecht gebruik maakt, moet hij aan den enclavist eene „angemessene Entschadigung" — wat de jachtwet van Schwarzburg-Sondershausen noemt „eine nach dem Jagdertrage zu bemessende Entschadigung betalen, die bij overeenkomst tusschen partijen wordt vastgesteld.
De mogelijkheid wordt ook onder de oogen gezien, dat de privatieve jager van zijn voorpachtsrecht wil gebruik maken, maar dat de betrokkene partijen niet tot elkaar komen bij het bepalen van de Entschadigung. Terwijl de Saksen-Altenburgsche wet in dit geval die Entschadigung, behoudens hooger beroep, doet vaststellen door het gemeentebestuur, maken de andere wetten zich niet zoo eenvoudig van deze verwikkeling af. In Schwarzburg-Sondershausen wordt de jachtpachtsom vastgesteld door den Landrath „vorbehaltlich der beiden Theilen zustehenden Berufung auf schiedsrichterliche Entscheidung durch Sachverstandige, von denen jeder Theil einen wahlt, der das Verfahren leitende Landrath aber den dritten bestellt."
In Saksen wordt de Entschadiging vastgesteld door de Amtshauptmannschaft; waarbij zich echter dit merkwaardige verschijnsel voordoet, dat de zoo bepaalde vergoeding niet voor partijen bindend is. Indien toch de enclos-eigenaai er zich niet mede kan vereenigen, moet, indien geene nadere overeenkomst met den privatieven jager, die het voorpachtsrecht heeft, tot stand komt, de jacht op het enclos blijven rusten, terwijl, indien aan den anderen kant de tot de „Vorpacht" gerechtigde bezwaar heeft tegen de van overheidswege vastgestelde vergoeding, het enclos „soweit tunlich" met een aangrenzend gemeentegebied wordt vereenigd tot één jachtcomplex of op zichzelf tot een bijzonder jachtgebied wordt gevormd.


Stellen de tot dusver besproken wetten slechts den eisch, dat een terrein althans grootendeels moet omsloten zijn door andere gronden, wil de enclave-regeling toepasselijk zijn, de jachtwetten van Bohemen (§ 5^, Galicië (§ 11) en Karin thië (§ 14) vorderen daarentegen eene omsluiting over een bepaald gedeelte — ten minste */3 — van hun omtrek. Evenals de Oostenrijksche wetten, die wij tot dusver bespraken, kennen zij een jachtpachtrecht „vor jedem anderen" — de Boheemsche wet echter eerst na toewijzing door den Bezirksausschuss — toe aan de eigenaren, wier gronden geheel of „in langerer Ausdehnung" het enclos omgeven.
In Galicië vindt de enclave regeling alleen toepassing, indien het jachtgebied der gemeente, waarvan het enclos deel uitmaakt, meer dan 115 H. A. groot is, terwijl in Karinthië de omringende gronden „eine für die zweckmassige Ausübung der Jagd geeignete Gestaltung und insbesondere Breite" moeten hebben en bovendien door de uitoefening van het voorpachtsrecht het gemeentelijke jachtgebied niet kleiner mag worden dan 115 H.A.
Het geval, dat gronden, die niet in de termen vallen, om een eigen jachtveld te vormen, geheel of voor tenminste Vs van hun omtrek door eene of meer privatieve jachten worden omgeven, is niet het eenige, dat de Galicische wet voorziet. Deze wet toch schept eene vrij uitvoerige en ingewikkelde enclave-regeling. Zij denkt zich verder het geval, dat een gedeelte van een jachtcomplex door een of meer eigen jachtvelden van de rest van het gemeenteterritoir, waartoe het behoort, zóó wordt afgescheiden, dat men, zonder de gemeente-grenzen te overschrijden, het andere gedeelte niet kan bereiken dan door het eigen jachtveld of over de daar door loopende wegen. Indien deze afscheiding door ééne privatieve jacht geschiedt, heeft de eigenaar daarvan het recht om de jacht in het enclos te pachten „ohne Versteigerung"; geschiedt zij echter door


verschillende eigen jachtvelden, dan heeft de privatieve jager, wiens gronden „in langerer Ausdehnung" het enclos van de overige gronden van het gemeente-territoir afscheiden, dat recht.
Toch is ook daarmede de ingewikkelde Galicische enclave-regeling nog niet uitgeput. In die wet is toch 'evenals in de Karinthische1) de mogelijkheid voorzien, dat door de uitoefening van een of meer dezer voorpachtsrechten, het jachtcomplex beneden de oppervlakte van 115 H. A. zou dalen. Dit nu gedoogt de Galicische wet in geen geval, hoewel hare oplossing ten zeerste afwijkt van de Karinthische bepaling. Ter voorziening in deze mogelijkheid toch bepaalt zij, dat het voorpachtsrecht in dat geval slechts mag uitgeoefend worden, indien de privatieve jager, die het voorpachtsrecht op het enclos heeft, tevens ook de jacht op het overschietende gedeelte van het gemeentejachtcomplex wil pachten.
In alle deze gevallen van voorpachtsrecht wordt de jachtpachtsom bepaald „rechnungsmassig, wenn der für ein Hectar der nachstgelegenen in öffentlicher Versteigerung verpachteten Gemeindejagd erzielte Pachtschilling der Berechnung zu Grunde gelegt wird." Is deze maatstaf echter onbruikbaar, bijvoorbeeld, doordat de jacht op het complex niet wordt verpacht, maar door een aangestelden jager wordt uitgeoefend of braak ligt, dan wordt de pachtsom in ieder bijzonder geval vastgesteld door de politische Bezirksbehörde, de Gemeindevertretung (of Gutsvorsteher) en den betrelFenden privatieven jager gehoord 2).
1) § 14 lid 5 der Karinthische wet luidt: „Würde durch die gleichzeitige Ausübung mehrerer Vorpaehtrechte das Gemeindejagdgebiet unter 115 H. A. sinken, so hat die politische Bezirksbehörde festzustellen, welchen der in Betracht kommenden Eigenjagdbesitzer im Interesse eines tunlichst geordneten Jagdbetriebes Vorpaehtrechte einzuraumen seien."
2) In Karinthië wordt de jachtpachtsom in dat geval vastgesteld


Zooals wij tot dusver zagen, voorzien de meeste buitenlandsche jachtwetten, die het complexenstelsel huldigen, slechts in het geval, dat een stuk van een jachtcomplex, hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk door een of meer privatieve jachten of complexen wordt omgeven. Slechts één wetgever, de Badensche, regelt daarnaast ook het geval, dat een gedeelte van eene privatieve jacht „grösstentheils" wordt ingesloten door andere gronden. Eene algeheele omsluiting is in dit geval uiteraard onbestaanbaar, omdat dan de door de wet geëischte samenhang van het eigen jachtveld verbroken zou zijn en het afgescheiden stuk dus geen deel van eene privatieve jacht zou kunnen vormen. De Badensche wet voorziet evenwel in haar § 4a in het geval, dat een gedeelte van een eigen jachtveld „grösstentheils" is omgeven door gronden ,,bedeutend grosseren Flachengehalts", behoorende tot een gemeentelijk jachtcomplex. De gemeenteraad, die de beschikking heeft over dit jachtgebied, is alsdan bevoegd bij den Bezirksrath het verlangen kenbaar te maken, dat de privatieve jager het geënclaveerde gedeelte zijner gronden zal voegen bij het gemeente-complex tegen eene kadastraal berekende vergoeding. Indien de Bezirksrath op deze aanvrage van den gemeenteraad gunstig beschikt, blijft de privatieve jager — deze oplossing is bijzonder merkwaardig in verband met het doel, waaraan het complexenstelsel zijn ontstaan dankt, — tot de jacht op het overblijvende gedeelte zijner gronden gerechtigd, ook al hebben deze te zamen niet de voor privatieve jachtvelden vereischte minimum-oppervlakte.
Geene enkele andere buitenlandsche jachtwet kent evenwel eene dergelijke regeling en allen houden zich aan het stelsel, dat een terrein, dat in samenhang aan de gestelde
„auf einer anderen, den Umstanden des Falies entsprechenden (rrundlage" (§ 14 lid 7).


minimum-oppervlakte-eischen voldoet, in zijn geheel eene privatieve jacht vormt zonder aan eenige enclave-regeling onderworpen te zijn.
Regeling van de uitoefening der jacht. De vorming van jachtcomplexen heeft in het bijzonder ten doel eene economische regeling en uitoefening der jacht te bevorderen, die bij een jachtrecht, dat inhaerent is aan den grondeigendom, niet mogelijk zijn. Wanneer nu met het oog op dat doel complexen zijn gevormd, dan rijst de vraag: hoe moet de jacht in zoo'n complex geregeld worden, wie moet er ten opzichte van de res nullius, die wild genoemd worden, de daden van toeëigening kunnen verrichten, hetzij voor zichzelf, hetzij voor anderen? In de Duitsche en Oostenrijksche wetten ontmoeten wij drie vormen van economische „Verwertung" der jacht: 1°. verpachting der jacht; 2°. het doen bejagen van het complex door een of meer door de gemeente zelf aangestelde jagers, die voor rekening en ten behoeve van het complex jagen (eigen beheer), en 3°. het laten rusten der jacht. In den regel vindt in de meeste staten en landen verpachting van de jacht plaats en wel volgens verschillende regelen.
In de Duitsche staten staat als normaal geval de jachtverpachting op den voorgrond en deze wordt dan ook in alle wetten zonder onderscheid met blijkbare voorliefde behandeld. De jachtwetten van Baden (§3), Starkenburg en Oberhessen (art. 3) en E1 z a s-L otharingen (§ 2) kennen zelfs geen anderen vorm van Verwertung van de jacht op de complexen. In deze staten mag de jacht niet door aangestelde jagers uitgeoefend worden noch braak liggen; ook al is de geboden pachtsom nog zoo gering, de jacht moet verpacht worden'). Ook in Wurtemberg
1) S c h e n k e 1, t. a. p. bl. 25 is van oordeel, dat, „wenn in zwei


(art. 5) is eene verpachting der jacht „nach vorausgegangener Bekanntmachung im Amtsblatte auf dem Wege des öflentlichen Aufstreichs" het gewone geval. Bij uitzondering zijn daar evenwel door de wet ook andere, niet met zoovele woorden genoemde wijzen van „Verwertung der Jagd" toegelaten.
In eene andere groep van buitenlandsche wetten (Beieren (art. 4 j°. 11), Cobu rg (§ 10), Gotha (§ 11), Schwarzburg-Rudolstadt (§ 9 verord. 1855) ;), R e u s s j. L. (§ 14) en L ïi b e c k (§ 25)) bestaat naast de verpachting der jacht de mogelijkheid, dat het jachtcomplex bejaagd wordt door een of meer door het bestuur van het complex aangestelde jagers (Sachverstandige). In het bijzonder in de Beiersche en de Coburgsche wetten wordt echter de verpachting als de normale toestand beschouwd. In Coburg mag tot aanstelling van bezoldigde jagers slechts worden overgegaan, indien geen geschikte pachter is te vinden of wegens „besondere Verhaltnisse", die eene verpachting minder wenschelijk maken; de afwijking van den gewonen regel moet dan nog bovendien door de Aufsichtsbehörde worden goedgekeurd. De „besondere Verhaltnisse" uit de Coburgsche wet worden in de Beiersche nader uitgewerkt. Daar toch mag slechts tot aanstelling van bezoldigde jagers wor-
Versteigerungsverhandlungen der Anschlag durch jagdfahige Personen nicht geboten wurde," de gemeente het jachtveld ook door aangestelde jagers kan doen bejagen. Na een zekeren tijd moet dan weer beproefd worden om de jacht te verpachten. Deze meening vindt evenwel geen steun in de jachtwet en Dr. Schenkel geeft niet nader aan, of zijne opvatting door de praktijk in Baden wordt gehuldigd of in algemeene pachtvoorwaarden voorkomt.
1) Volgens de wet van 1848 (§ 8) hadden in Schwarzburg-Rudolstadt de gemeenten de keuze om de jacht te verpachten of ze open te stellen voor ieder, die in het bezit was van eene jachtacte. Nooit mocht echter de jacht om niet aan iedereen vrijstaan. De gemeenten moesten verder bepalen „unter welchen naheren Bedingungen sie" (de jacht) „ausgeübt werden soll."


den overgegaan, indien öf in het geheel geene verpachting tot stand is kunnen komen, öf geen bod is gedaan, tenminste gelijk aan de door het gemeentebestuur vastgestelde „Aufwurfspreis".
Eene derde mogelijkheid bestaat hierin, dat de wet de keuze laat tusschen n. verpachting of b. laten rusten der jacht. Geheel vrij in deze keuze is het bestuur van een complex echter alleen in Saksen Meiningen (art. 6). In Waldeck-Pyrmont (§ 10) kan het bestuur wel is waar ook vrij besluiten om de jacht op het jachtcomplex een zekeren tijd braak te laten liggen, maar — en daarmede wordt aan die vrijheid een geduchten knak toegebracht — indien op het complex wildschade wordt toegebracht en slechts een der ingelanden het vordert, moet het met de rustperiode van de jacht gedaan zijn en moet deze weer onmiddellijk worden verpacht. In S a k s e n-A 11 e nburg (§ 10) en Schwarzburg-Sondershausen (§ 8 lid 1) ten slotte kan de jacht op het complex slechts met instemming van alle ingelanden blijven rusten.
Dezelfde beperking ontmoeten wij, echter met eene bijvoeging, in de Pruisische wet (§ 20). In Pruisen mag de jacht in complexen, waarin wildschade wordt toegebracht („in denen Wildschaden vorkommen"), niet braak liggen, tenzij alle Jagdgenossen daarvoor zijn.
Met de Pruisische wet zijn wij gekomen tot die groep van wetten, waarin naast elkaar verpachting der jacht, het doen bejagen van het complex door een of meer aangestelde jagers en het laten rusten der jacht mogelijk zijn. Behalve Pruisen behooren tot deze groep het koninkrijk Saksen (§ 18), Saksen-Weirnar (§ 8 wet 1853), Reussa. L. (§ 15), Hamburg (§ 8), Bremen (§ 4 j°. 11) en de meeste Oostenrijksche kroonlanden. Ook in deze wetten is de jachtverpachting het normale gebruik van het recht van uitoefening van de jacht, al zou men bij oppervlakkige beschouwing in de Saksische wet het tegendeel vermoeden.


In Pruisen heeft de Jagdvorsteher het recht om de jacht op het complex in eigen beheer te nemen of ze te laten rusten — behoudens het bovengenoemde geval — slechts „mit Genehmigung des Kreisausschusses, in Stadtkreisen des Bezirksausschusses." In Saksen-Weimar mag de Gemeindevorstand slechts van het normale geval van verpachting der jacht afwijken, indien 1°. die verpachting onmogelijk blijkt, 2°. overleg is gepleegd met de drie grootste grondeigenaren in het complex l) en 3°. de afwijking wordt goedgekeurd door den Bezirksdirektor. In Bremen eindelijk kan de regel, dat de jacht verpacht wordt, slechts worden losgelaten, indien de meerderheid der belanghebbende ingelanden, die tevens ten minste % van de gronden in het complex bezitten, daarvoor zijn.
Terwijl in Pruisen (§ 21) de wijze van verpachting der jacht wordt beheerscht door het „Interesse der Jagdgenossenschaft", stellen de meeste wetten den eisch, dat de verpachting in het openbaar moet geschieden (Saksen-Weimar (art. 8 wet 1853), Saksen-Altenburg (§ 10) *), SaksenM e i n i n g e n (art. 7 lid 4), C o b u r g (§ 10 j°. § 12), W a 1deck-Pyrmont (§ 11 lid 1), S c h w arzb u rg-S onde rshausen (§ 8 lid 1), Schwarzburg-Rudolstadt (§9 wet 1848 en § 2 verord. 1852) en de kroonlanden, waar het Kaiserliche Patent van 1849 geldt3), G a 1 i c i ë (§ 13 j°. 14), G ö r z - G r a d i s c a (§ 16 lid 1), Mahren (§ 15 lid 1), Opper-Oostenrijk (§ 15 lid 1), Silezië (§ 15 lid 1), Triëst (§ 10lid 1) en Weenen (§15lid 1).
1) Deze drie grootste ingelanden heeft de wet daarom tot overleg geroepen, omdat zij uiteraard het grootste belang hebben by eene economische behandeling der jacht in het complex. Zij krijgen door de onderhavige bepaling een eenigszins publiekrechtelijk karakter.
2) De wet van Saksen-Altenburg zegt uitdrukkelyk: „Jede andere Art der Jagdausübung ausgeschlossen."
3) Verord. Min. d. Innern. 15 Dec. 1852, § 2.


Toch kan in één bijzonder geval in Görz-Gradisca, Mahren, Opper-Oostenrijk, Silezië en Weenen de jacht ondershands verpacht worden: indien de Gemeinde-vertretung het daaromtrent met den jachtpachter eens is, kan het loopende jachtpachtcontract door de politische Bezirksbehörde') ondershands verlengd worden, in Görz-Gradisca echter slechts dan, „wenn eine solche Pachtvertragsverlangerung für die Jagdverhaltnisse vortheilhaft ist" *).
In de andere wetten is naast de openbare verpachting de mogelijkheid geopend voor eene ondershandsche, zij het ook onder meerdere of mindere waarborgen. Deze wetten gaan uit van het standpunt, dat zich gevallen kunnen voordoen, waarin bij ondershandsche verpachting economisch zooveel mogelijk nut van de jacht wordt getrokken. De Begründung van het aanhangige Hessische ontwerp geeft zelfs zoo'n geval aan: „wenn das eingelegte Meistgebot die Schatzung der Oberforsterei nicht erreicht" 3).
In Saksen4) (§ 20), R e u s s j. L. (§ 17 lid 1), R e u s s a. L. (§ 26) en Bohemen (§ 13) en thans ook in het Hessische ontwerp (§ 2) is de ondershandsche jachtverpachting niet met bijzondere waarborgen omkleed en worden integendeel openbare en ondershandsche verpachting volmaakt gelijk gesteld. Toch is dit laatste in het Hessische ontwerp meer schijn dan werkelijkheid. Toen de Hessische regeering in haar ontwerp geene bijzondere waarborgen schiep tegen misbruiken
1) Volgens de jachtwet van Opper-Oostenrijk geschiedt de ondershandsche verpachting der jacht door de Cxemeindevertretnng.
2) De jachtwet van Silezië eischt slechts, dat te voren de gemeente en de jachtpachter het eens zijn geworden „betreffs des zu zahlenden Pachtschillings."
3) Drucksache t. a. p. bl. 22.
4) Zoowel de openbare als de ondershandsche verpachting der jacht moeten in Saksen ten minste 14 dagen te voren ter algemeene kennis gebracht zyn.


bij ondershandsche verpachting, week zij daarmede af van de wet van Star ken burg en Oberhessen, waar een desbetreffend besluit door de Gemeinde-vertretung steeds met eenstemmigheid moest genomen worden en vervolgens moest worden goedgekeurd door het Kreisamt; niet echter om de ondershandsche verpachting gemakkelijker te maken — in de Begründung1) toch legde de Regeering de stellige verwachting neer, dat de ondershandsche verpachting secundair zou zijn en blijven — maar omdat geene enkele wet in Hessen voor eenig besluit van de gemeentebesturen eene bijzondere meerderheid van stemmen vordert.
Ook in B reme n (§ 14) is de ondershandsche verpachting als regel vrij gelaten, maar zij mag niet plaats vinden „sobald dies von den Bezirksinteressenten beschlossen wird".
In Karinthië(§ 18), Neder-Oostenrijk (§ 25) en Stiermarken (§ 30) is de ondershandsche jachtverpachting aan strengere regels gebonden dan de publieke, waardoor duidelijk haar secundair karakter aan het licht treedt. A.ls regel vindt daar plaats openbare verpachting der jacht en slechts dan kan deze ondershandsch geschieden „wenn eine derartige Verpachtung entweder irn Interesse der Land-, Forstwirtschaft oder der Jagd selbst wünschenswert erscheint" 3). Bovendien moet het besluit van het gemeentebestuur, waarbij tot ondershandsche jachtverpachting wordt besloten, ten minste zes maanden voor het einde van het laatste jaar der loopende pachtperiode genomen en daarna, onder opgave van de redenen, die den Ausschuss er toe geleid hebben, om de jacht ondershands te verpachten,
1) Drucksache t. a. p. bl. 22.
2) In de jachtwet van Karinthië heet dit: „wenn eine derartige Ver¬
pachtung entweder für die Land- und Forstwirtschaft oder die Jagd selbst wünschenswert erscheint."


aan de politische Bezirksbehörrle medegedeeld worden '). Indien deze oordeelt, dat geene genoegzame gronden aanwezig zijn, om af te wijken van den primairen regel der openbare verpachting, deelt zij deze hare opvatting mede aan de Statthalterei *), die in dat geval de eindbeslissing geeft „nach Einvernehmung des Landesausschusses". In Stiermarken heeft men zelfs voor het geval van ondershandsche jachtverpachting naar nog meerdere waarborgen gezocht en de wetgever heeft gemeend die hierin te vinden, dat tot geene ondershandsche jachtverpachting mag worden overgegaan, indien niet ten minste twee derden van de aanwezige leden van den Gemeindeausschuss daarvoor zijn en het besluit bevestigd wordt door ten minste drie vierden van de stemmen der ingelanden in het com plex, die tevens het grootste deel in de gezamenlijke grondlasten betalen.
Ook met betrekking tot den duur van de verpachting der jacht in de complexen hebben verschillende buitenlandsche wetgevers eene grens aangelegd. De reden, die hen heeft geleid tot het stellen van zulke voorschriften, is ook hier gelegen in het streven, om eene „pilegliche Ausïibung der Jagd" te bevorderen.
Toch stellen de onderscheidene buitenlandsche wetgevers zich, wat de regeling van den duur der jachtverpachting betreft, op een zeer verschillend standpunt.
Het gemakkelijkst maakt zich van deze quaestie af de Beiersche wet, die er zich in het geheel niet mede in laat en de vaststelling van den pachtduur eenvoudig overlaat aan het orgaan, dat met de verpachting der jacht be-
1) In Karinthië moet het desbetreffende besluit ook ter algemeene kennis gebracht worden.
2) In Karinthië wordt deze mededeeling gericht tot de „Landesregierung''.


last is. Het andere uiterste is, dat de wet zich stelt op den eisch, dat de jacht moet verpacht worden voor een in de wet bepaald aangewezen aantal jaren, noch langer, noch korter, waarvan afwijking in het geheel niet door de wet wordt voorzien. Dit systeem wordt omhelsd in de jachtwet van Elzas-Lotharingen (§ 2 lid 2), waar de duur der pachtperiode is bepaald op negen jaar.
Tusschen deze beide uitersten zijn evenwel verschillende tusschenschakeeringen mogelijk, waarbij de wetgever zich wel met den jachtpachtduur inlaat, maar daarbij toch aan het locale bestuur voor ieder bijzonder geval ruimte laat voor afwijking, hetzij onbeperkt, hetzij binnen zekere grenzen.
De meeste wetten gaan uit van dit standpunt, dat zij een bepaalden duur van de pachtperiode als normaal geval op den voorgrond stellen en daarbij de mogelijkheid openlaten voor eene speling rondom dat vaste punt naar boven en naar beneden, of wel alleen naar boven of alleen naar beneden. Het geval eener naar den tijd onbeperkte speling rondom het vooropgestelde vaste punt, zoowel naar boven als naar beneden, ontmoeten wij slechts in de jachtwet van Weenen (§ 10). De normale pachtduur is daar gesteld op 5 jaar, terwijl verlenging of verkorting van deze periode zoo ruim mogelijk is toegelaten, mits onder goedkeuring van den „Stadtrat".
Vrij algemeen verbreid is daarentegen het stelsel van eene zoowel naar boven als naar beneden beperkte speelruimte rondom de door de wet gevestigde normale jachtpachtperiode. Deze verlenging of verkorting moet worden toegestaan hetzij door de „Statthalterei" („Landesregierung"), zooals in G ö r z-G r a d i s c a (§ 10), N e d e r-0 ostenrijk (§ 9), V o r a r 1 b e r g (§ 9) en K a r i n t h i ë (§ 9), hetzij door de „politische Bezirksbehörde", zooals in S i 1 e z i ë (§ 16) en Stiermarken (§ 9) of door de „Stadtmagistrat", zooals in T r i ë s t (§ 7). In alle deze gevallen, behalve in dat van Triëst, moet het verzoek tot afwijking


uitgaan van de Gemeinde-vertretung en gericht worden tot de politische Bezirksbehörde. De afwijking moet in alle gevallen — alleen de Silezische wet eischt dit niet uitdrukkelijk — gemotiveerd zijn: „aus triftigen Gründen" '). In Neder-Oostenrijk is de normale duur der jachtpachtperiode gesteld op 5 en de speelruimte op 3—8, in Karinthië en Vorarlberg op 5 resp. 3—10, in Stiermarken op 6 resp. 4—8, in Görz-Gradisca en Silezië op 8 resp. 6—10 en in Triëst op 10 resp. 6—14 jaar.
In Bukowina, Istrië, Krain, Salzburg en Ti rol wordt afwijking van de op 5 jaar vastgestelde normale pachtperiode naar boven onbeperkt, naar beneden slechts tot een minimum-duur van 3 jaar toegelaten en dan nog alleen „aus erheblichen Gründen". De regeling van den duur der pachtperiode is voor deze landen niet opgenomen in het Kaiserliche Patent van 1849, maar in de Verordnung des Ministeriums des Innern van 15 December 1852 (§ 6). Een stelsel, waarbij afwijking van den normalen duur naar beneden ongelimiteerd, maar naar boven aan eene bepaalde grens gebonden wordt toegelaten, komt evenwel in geene enkele der Oostenrijksche wetten voor.
In de Duitsche wetten worden twee stelsels omhelsd met betrekking tot de regeling van den pachtduur. Vooreerst, dat de wet een minimum duur der jachtpachtperiode bepaalt, het stelsel, dat aangenomen is in W u r t e mberg (art. 5), Saksen (§ 20), Baden (§3), Starkenburg en Oberhessen2), Saksen-Weimar(§3 wet
1) In Grörz-Gradisca heet dit „aus riicksichtswidrigen Gründen."
2) In artikel 20 van de wet van 2 Augustus 1858 (Reg. BI. 1858 Nr. 29) wordt, in afwijking van de wet van 1848, bepaald, dat de pachtperiode niet korter mag duren dan 6 jaar. Verg. A. HalIer, Die im Grossherzogthum Hessen dermalen guitige Jagdgesetzgebung (1884), bl. 19.


1853), Saksen-Altenburg1) (§11 lid 1), Coburg (§ 12 lid 1), R e u s s j. L. (§ 17 lid 3) en R e u s s a. L. (§ 16). De mogelijkheid van afwijking van dat minimum, dat in Wurtemberg, Saksen-Weimar en Coburg op 3 en in de andere staten op 6 jaar is bepaald, is in al deze wetten naar boven onbegrensds). Ook in het reeds meermalen genoemde Hessische ontwerp (art. 3 lid i) is het stelsel, dat in de thans vigeerende jachtwet is neergelegd, bewaard gebleven. „Im Interesse der Erhaltung des Werts der Jagden," zooals het in de Begründung heet3), brengt dit ontwerp echter de normale jachtpachtperiode op 9 jaar en laat daarvan alleen afwijking toe naar boven; naar boven behoudt het bestuur van het jachtcomplex geheel de vrije hand.
Een soortgelijk stelsel is ook neergelegd in de jachtwetten van de koninkrijken der Oostenrijksche Kroon: Bohemen (§ 17) en G a 1 i c i ë (§ 5). De Boheemsche jachtwet kent eigenlijk eene verlenging van den minimalen jachtpachtduur met twee trappen. Een jachtpachtcontract kan nooit voor korteren tijd worden afgesloten dan voor 6 jaar; bij eene verlenging dezer periode tot ten hoogste 12 jaar is het orgaan van het complex, dat met de verpachting belast is, geheel vrij, terwijl voor jachtpachtperioden van langeren duur toestemming noodig is van den Bezirksausschuss. In Galicië eindelijk is de mogelijkheid van afwijking van den minimum-duur van 6 jaar door de „Statthalterci" slechts beperkt toe-
1) Bij voortzetting van de loopende pachtperiode is men echter aan dezen termijn niet gebonden.
2) In het oorspronkelijke ontwerp van de novelle van 1886 in Baden was eene bepaling opgenomen, dat, mits onder de noodige waarborgen, een jachtpachtcontract ook voor korter dan 6 jaar kon worden afgesloten. Deze bepaling is evenwel niet in de wet overgegaan. In de praktijk worden in den regel geene pachtcontracten voor langer dan 12 jaar afgesloten.
3) Drucksache t. a. p. bl. 23.
10


gestaan en wel tot een maximum duur van 12 jaar. Het verzoek om deze dispensatie moet „aus triftigen Gründen" door de Gemeinde-vertretung gericht worden tot de politische Bezirksbehörde.
Eene oplossing, lijnrecht tegenovergesteld aan de tot dusver besprokene, is vaststelling in de wet van een maximum-duur der pacbtperiode met mogelijkheid van al of niet begrensde afwijking daarvan naar beneden. In geene der Duitsche wetten is dit systeem echter neergelegd, dat alleen voorkomt in de jachtwet van O p p e r-0 o s t e n r ij k (§9), waar de maximum-duur is bepaald op 6 jaar en afwijking naar beneden slechts mogelijk is „aus triftigen Gründen", tot eene minimum-grens van 4 jaar.
Verschillende Duitsche wetten gaan niet uit van de vaststelling van een normalen jachtpachtduur, waarvan afwijking, hoewel slechts bij wijze van uitzondering, mogelijk is, maar zij laten integendeel aan het bestuur van het jachtcomplex eene speelruimte binnen een maximum- en een minimum-duur. Eene speelruimte van 3—12 jaar is neergelegd in de jachtwet van S c h w a r z burg-Rudolstadt (§ 9 lid 2 verord. 1855)'), van 4—12 jaar in SaksenMe i n i n g e n (art. 7 lid 3) en van 6—12 jaar in Pruisen (§ 22, 4°), Schwarzburg-Sondershausen (§ 9 lid 2), Waldeck-Pyrmont (§ 12), Brem en (§ 18) en Lübeck (§ 27). In Pruisen komt daarbij evenwel deze eigenaardigheid voor, dat „im Interesse der Jagdgenossenschaft" eene verruiming dezer speelruimte van 3—18 jaar mogelijk is, mits onder goedkeuring van den
1) In de wet van 1848 (§ 9) was deze termijn bepaald op één, in de verordening van 1852 (§ 2) op ten hoogste drie jaar. De thans in Schwarzburg-Rudolstadt geldende minimum- en maximum-duur is zoo algemeen mogelijk; zij geldt zoowel voor de vorstelijke jacht en de jacht in de „unterherrschaftliche Waldungen" (§ 8) als voor de privatieve jachtvelden (§ 10).


Kreisausschuss en in Stadtkreisen van den Bezirksausschuss 1).
Dezelfde gedachte, die het uitgangspunt vormt voor het ingrijpen van de verschillende jachtwetgevers met betrekking tot de vaststelling van een minimum- en maximumduur der jachtverpachting, ligt ook ten grondslag aan eene wettelijke beperking van het aantal pachters. „Diese Beschrankung soll zunachst verhüten, dass durch die Zulassung einer grosseren Zahl von Personen, welche mit eigenem wirthschaftlichen Interesse auf dem Gemeindejagdbezirk die Jagd ausüben, Veranlassung zur unwirthschaftlichen Jagdausbeutung oder übermassigen Hegung gegeben werde; ausserdem hat die Bestimmung die im oekonomischen Interesse der Gemeinde wohlthatige Folge, dass die Nachfrage der Jagdliebhaber nicht auf einzelne Jagdbezirke zusammengedrangt, sondern im Interesse einer möglichst hohen Verwerthung der Gemeindejagden auf die verschiedenen Jagdbezirke vertheilt wird" 2).
In de jachtwetten van de meeste staten is het getal jachtpachters, dat op een gemeente-complex niet mag worden overschreden, zuiver willekeurig: tusschen het aantal jachtpachters en de oppervlakte van het complex is door die wetten geen verband gelegd.
1) Mardersteig, t. a. p. bl. 60 i» van oordeel, dat de jacht in de praktijk voor niet korter dan 6 jaar moet verpacht worden „denn die Jagdberechtigung der Gemeinden ist ein hoher und angesichts der immer steigenden Jagdpachtpreise in seiner Bedentung auch danernd steigender" en verder „ein Pachter, der eine Jagd pfleglich ausüben will, und dabei einen wirklich angemessenen Pachtzins zahlt, kann mit einem Revier von nur dreijiihriger Pachtdauer nichts anfangen. Ein Jagdpachtrevier ist wie ein Acker- oder Gartenland, auf dem niemand ernten soll und kann, der nicht gesat hat; jede Jagdausübung ohne wirkliche Hege ist ein Raubbau auf Kosten der Nachbarn, der keines anstandigen Jagers würdig ist."
2) Schenkel, t. a. p. bl. 42.


Niet meer dan één jachtpachter op één jachtcomplex is het stelsel, dat wordt aangehangen in Wurtemberg (art. 6 lid 1), Saksen (§20 lid 3), S a k s e n-A 11 e n b u r g (§ 11 lid 3) en Reuss a. L. (§ 16).
In Reuss j. L. (§ 17) en Lübeck (§ 26 j°. § 27 lid2) mogen daarentegen niet meer dan twee pachters op één complex worden toegelaten.
Een maximumaantal van drie pachters, hoe groot de oppervlakte van het complex ook zij, is het systeem van de jachtwetten van Beieren (art. 10), Baden (§ 10), Starkenburg en Oberhessen (art. 10), SaksenW e i m a r (§3 wet 1853), Saksen-Meiningen (art. 10), C o b u r g (§ 19 lid 1) en Schwarzburg-Sondersh a u s e n (§ 9 lid 5). Deze beperking tot een maximumaantal van drie pachters is ook overgenomen in het Hessische ontwerp (art. 8), omdat, zooals het in de toelichting heet, het bestaande voorschrift „sich bewahrt hat."
In de Pruisische jachtwet (§ 22, 2°) is bepaald, dat het maximum-aantal van drie pachters, dat ook deze wet als normaal geval op den voorgrond stelt, niet moet zijn eene wet van Meden en Perzen, waarvan afwijking onbestaanbaar is; integendeel, „mit Genehmigung des Kreisausschusses, in Stadtkreisen des Bezirksausschusses," mag „im Interesse der Jagdgenossenschaft" het getal van drie onbegrensd verhoogd worden. Onder dezen waarborg mag de jacht ook aan eene Jagdgesellschaft (Verein, Genossenschaft) met een onbeperkt aantal leden worden verpacht.
Een ongetwijfeld veel logischer stelsel is dat, waarbij het aantal pachters wordt vastgeknoopt aan de oppervlakte van de complexen. Dit stelsel wordt gehuldigd in de jachtwetten van B r u n s w ij k (§ 4), W a 1 d e c k-P y r m o n t (§ 11 lid 1) en B r e m e n (§ 15). Evenwel wordt de band tusschen de oppervlakte van het complex en het aantal jachtpachters toch in deze wetten in zooverre verslapt, dat nooit meer dan drie pachters in één complex worden toe-


gelaten, hoe groot dit ook moge zijn. In deze staten wordt op eene oppervlakte van niet meer dan 2000 Feldmorgen resp. WO Morgen en 200 H. A. slechts 1 pachter toegelaten, van 2000—4000 Feldmorgen resp. 400—800 Morgen en 200—400 H. A. hoogstens 2 en op complexen van eene grootere oppervlakte nooit meer dan 3 pachters.
In G o t h a daarentegen laat de wet op complexen van minder dan 4000 Acker ten hoogste drie pachters, en voor iedere 2000 Acker daarboven telkens één pachter meer toe tot een onbeperkt getal. Een soortgelijk stelsel is ook neergelegd in de Algemeene Pachtvoorwaarden in E1 z a sLotharingen — de jachtwet zwijgt er over —, waarin bepaald is, dat de pachter in jachtgebieden, die minder dan 400 H. A. omvatten, twee medepachters — en in gebieden, die eene oppervlakte van meer dan 400 H. A. hebben, op iedere J00 H. A. daarboven één medepachter meer aannemen kan, dus eveneens ongelimiteerd.
De Boheemsche jachtwet stelt zich in haar artikel 16 op het standpunt, dat „in der Regel" slechts één persoon als pachter op het complex wordt toegelaten, en ditzelfde systeem omhelzen ook de wetten van B u k o w i n a, Istrië, Krain, Salzburg en Ti rol, waar zij in haar § 7 bepalen, dat de jacht „ungetheilt" moet verpacht worden. In geene der overige Oostenrijksche wetten komt zoo'n beperking evenwel voor: allen, die eene persoonlijke qualificatie tot de jacht kunnen bekomen, kunnen daar in onbeperkten getale als jachtpachters worden toegelaten. In deze wetten wordt zelfs eene Jagdgesellschaft, hoe groot haar aantal leden ook moge zijn, tot de jachtpacht toegelaten, met uitzondering slechts van die leden, die geene persoonlijke qualificatie tot de jacht kunnen bekomen. De jachtwetten van Mahren (§ 48 lid 2), S i 1 e z i ë (§ 18 lid 3) en Stiermarken (§ 16 lid 8) voegen daaraan het voorschrift toe, dat de leden van die Jagdgesellschaft, aan welke de jacht op het complex zal verpacht worden, te voren


met name bekend gemaakt moeten worden aan de politische Bezirksbehörde, die van Stiermarken bovendien, dat de leden solidair aansprakelijk zijn voor de nakoming „der mit der Pachtung übernommcnen Verpflichtungen".
Volgens alle deze wetten kan eene gemeente nooit pachter zijn van een gemeentelijk jachtcomplex en evenmin — behalve volgens de jachtwet van Weenen (§ 17) — eene „agrarische Gemeinschaft" („agrarische Genossenschaft", zooals het in O p p e r-0 o s t e n r ij k (§17), of „landwirtschaftliche Genossenschaft", zooals het in Triest (§ li) heet).
Bestemming van de geldel ij ke voordeelen uit d e j a c h t. Het jachtrecht komt toe aan den eigenaar van den grond en dit jachtrecht, in de Duitsche en Oostenrijksche wetten gesteld tegenover het recht tot uitoefening der jacht, ontpopt zich, zooals wij boven reeds gezien hebben, in eene aanspraak op de economische voordeelen uit de jacht. De meeste dier wetten stellen zich dan ook op het standpunt, dat de geldelijke voordeelen uit de jacht vloeien in den zak van de grondeigenaren in het complex.
Ten opzichte van het verdeelingsplan vertoonen die wetten echter belangrijke verschillen. Volgens de jachtwetten van Beieren (art. 8), Wurtemberg (art. 5), Coburg (§ 16), Gotha (§ 18 lid 1), Sa ks en-A 11 e nburg (§ 13), Waldeck-Pyrmont (§ 17), Schwarzburg-Rudolstadt (§ 0 verord. 1855)') en van de Oostenrijksche koninkrijken en landen, behalve Karinthië en Stiermarken — waarover later —, geschiedt deze verdeeling onder de eigenaren, wier gronden gezamenlijk het
1) In artikel 8 der Sehwarzburg-Rudolstadtsche wet van 1848 was bepaald, dat de vergadering der ingelanden zon beslissen over de bestemming der uit de jacht opgekomen gelden.


gemeentelijke jachtcomplex vormen, kadastraalsgewijze ').
De Beiersche wet eischt geene directe uitkeering van de jachtopbrengsten uit de gemeentekas, waarin zij in eerste instantie gestort worden, in den zak der grondeigenaren, maar stelt zich tevreden met eene verrekening met de gemeente-belastingen (art. 8). De som, die de grondeigenaren als gemeente-leden aan belasting moeten betalen, wordt in dat geval verminderd met hun aandeel in de jachtgelden en, indien dit aandeel meer bedraagt dan hun aanslag in de gemeente-belasting, wordt hun dit surplus uitgekeerd. Niet dus als gemeente-lid maar als grondeigenaar genieten de ingelanden in een jachtcomplex hun aandeel in de voordeelen uit de jacht; de Beiersche wet wijkt met hare bepaling niet af van het stelsel, dat de economische voordeelen uit de jacht ten goede moeten komen aan den grondeigenaar. Zij houdt echter geene uitdrukkelijke bepaling in, naar welken maatstaf de verdeeling der jachtopbrengst onder de ingelanden moet geschieden. Uit de bepaling van artikel 9 evenwel, dat een privatieve jager, indien hij gebruik heeft gemaakt van het hem volgens artikel 6 toekomende recht, om zijne in het gemeentecomplex gelegene of daaraan grenzende jacht, te zamen met dat complex te verpachten, eene uitkeering krijgt, die, bij gebreke eener bijzondere overeenkomst, wordt berekend naar de kadastrale grootte (Tagwerkzahl), mag worden afgeleid, dat ook onder de ingelanden de verdeeling
1) In de jachtwet van Reuss j. L. komt geene bepaling voor omtrent de bestemming der jachtpachtgelden Toch heeft de wetgever klaarblijkelijk bedoeld, dat deze gelden den grondeigenaren zouden ten goede komen. Dit mag ook worden afgeleid uit de toelichting van § 1 der wet, waarin op den voorgrond wordt gesteld, dat beperkingen van den band tusschen grondeigendom en jachtrecht slechts in zooverre zijn toegelaten, „als im Interesse einer pfleglichen Ausübung der Jagd unbedingt geboten erschien."


der jachtpachtgelden geschiedt naar verhouding van de kadastrale grootte der perceelen.
In de Wurtembergsche wet komt geene uitdrukkelijke bepaling voor, aan wien de vruchten van de jacht ten goede komen, maar uit de woorden van artikel 5, dat de verpachting der jacht op het complex geschiedt op kosten van de belanghebbende grondeigenaren, volgt a contrario, dat dan ook de voordeelen uit de jacht in evenredige verhouding hun in den zak vloeien ').
Ook in de jachtwetten van Karinthië (§ 31) en Stiermarken (§ 21) vormt de oppervlakte der onderscheidene perceelen, waaruit het jachtcomplex is samengesteld, het normale uitgangspunt voor de verdeeling der jachtpachtgelden onder de belanghebbende eigenaren. Toch behoeft hier de verdeeling niet steeds op dien grondslag te geschieden. Wel staat op den voorgrond, dat de opbrengst van de jacht steeds den grondeigenaren als zoodanig ten goede komt, maar bij de Gemeinde-vertretung berust de beslissing, of de verdeeling zal geschieden „unter Zugrundelegung des Flachenmasses der in das Gemeindejagdgebiet einbezogenen Grundstücke, oder unter Zugrundelegung der für diese Grundstücke entrichteten (vorgeschriebenen) Grundsteuer." Deze grondbelasting is in Schwarzburg-Sondershausen (§ 10) zelfs de eenige grondslag voor de verdeeling, die geschiedt „nach dem Verhaltnisse des in den Grundsteuerbüchern verzeichneten Reinertrags dieser Grundstücke."
In Bremen vormt de kadastrale grootte der perceelen slechts indirect den grondslag voor de verdeeling der jachtpachtgelden. Deze verdeeling vindt toch volgens de Bremensche wet plaats naar verhouding van het aantal stemmen,
1) In de praktijk wordt deze opvatting dan ook algemeen aangehangen.


dat ieder der belanghebbende grondeigenaren in het complex toekomt (§ 8), en dit aantal stemmen hangt op zijn beurt af van de kadastrale grootte der perceelen, in dier voege, dat de eigenaren van 1 H. A. grond en minder één stem hebben en dat iedere twee H. A. daarboven één stem meer geven (§ 9). Ook de Hamburgsche wet (§ 8 lid 7) vestigt een, zij het ook eenigszins anders geregelde band tusschen de wijze van verdeeling der jachtopbrengst in een complex aan den eenen en de kadastrale grootte der perceelen en het stemrecht, dat den ingelanden in een jachtcomplex toekomt, aan den anderen kant. De normale basis voor de verdeeling vormt ook in Hamburgde oppervlakte der gronden „mit denen sie dem gemeinschaftlichen Jagdbezirke angehören". Zij, die evenwel geen stemrecht in het complex hebben, deelen ook niet mede in de voordeelen van de jacht ').
Verschillen deze regelingen dus in de uitwerking, alle gaan zij uit van het standpunt, dat de vruchten van de jacht ten goede komen aan den grondeigenaar als zoodanig. Een lijnrecht daaraan tegenovergesteld systeem is, dat de jachtopbrengsten in een complex nooit ten goede komen aan de ingelanden als zoodanig. Dit is het geval in S t a r k e nburgen Oberhessen, waar de economische voordeelen uit de jacht gestort worden in de gemeente-kas, waardoor deze alleen wordt gebaat. Artikel 3 dezer wet toch luidt: „Die Gemeinden können die Jagd innerhalb ihrer Gemarkungen nur durch Verpachtung für Rechnung der Gemeinde-kasse
1) Volgens § 8 lid 3 der Hamburgsche wet hebben geen stemrecht de eigenaren Tan de gronden, die „lediglich Gebaude nnd Hofraum sowie Giirten von so geringem Umfange enthalten, dass in Berücksichtigung ihrer Lage auf ihnen Jagdausübung nicht stattfinden kann. Nicht stimmberechtigt sind ferner die Eigentümer von Grundstücken, welche der auf dem gemeinschaftlichen Jagdbezirke stattfindenden Jagdansübung entzogen sind."


zum Vortheil der Gesammt-Steuerpflichtigen ausüben" '). Niet dus als grondeigenaar, maar eenvoudig als ingezetene in de gemeente, wordt daar door de eigenaren een hoofdelijk deel in de baten van de jacht genoten. De gemeente is op de complexen de eenige belanghebbende bij de jacht; zij alleen heeft de lasten maar ook de lusten van de jacht. Zeer nadrukkelijk is dat belang van de gemeente als zoodanig bij de jacht op haar complex op den voorgrond gesteld in de Begriindung, behoorende bij het Hessische ontwerp van wet, dat in zijn artikel 2 nog duidelijker dan de vigeerende wet verklaart, dat de verpachting der jacht geschiedt „zu Gunsten der Gemeindekasse". Waar deze Begründung toch spreekt over de ondershandsche verpachting der jacht op het gemeente-jachtcomplex, onderstelt zij gevallen „in denen eine Verpachtung der Jagd durch freihandige Vergebung im Interesse der Gemeinde liegt". Niet dus het belang der grondeigenaren, die immers als zoodanig niet bij de jacht op hunne gronden geïnteresseerd zijn, maar het belang der gemeentekas is beslissend over het al of niet ondershands verpachten der jacht. En eenige regels later zegt dezelfde toelichting nog, dat in ieder geval op een besluit tot ondershandsche verpachting toezicht noodig is van een hooger orgaan, om na te gaan „ob bei der stets als Ausnahme geitenden freihandigen Verpachtung im einzelnen Fall auch das Interesse der Gemeinden gewahrt bleibt" !). Op eene andere plaats heet het
1) Toen in 1907 in het Pruisische Hans der Abgeordneten het ontwerp ter sprake kwam, dat de wet van 1907 is geworden, bestond bij verschillende leden bezwaar, dat de wet ook toepasselyk zou zijn op de landstreken, die het groothertogdom Hessen na den oorlog van 1866 aan Pruisen had moeten afstaan. In het bij zonder meenden deze tegenstanders, dat de Hessische streken achteruit zouden gaan, doordat voor hen de bepaling zou vervallen, dat de jachtpachtgelden ten goede komen aan de gemeentekas. (Verhandl. t. a. p. bl. 5090 en 5091).
2) Drucksache t. a. p. bl. 22.


verder: „Die Jagdrechte haben im Lauf der Jahre infolge der Steigerung ihres Werts für die Gemeinden an Bedeutung ausserordentlich gewonnen und bieten grossenteils für sie eine erhebliche und im Gcmeindehaushalt vielfach ausschlaggebende Ëinnahmequelle. Es liegt im ölïentlichen Interesse, den Gemeinden ein solch wertvolles Objekt möglichst zu erhalten" 4). Zoo duidelijk mogelijk stellen dus zoowel de thans geldende wet als het voorgestelde ontwerp zich op dit standpunt, dat de voordeelen uit de jacht vloeien in de gemeentekas !).
Tusschen deze beide antipoden, het stelsel, dat de voordeelen uit de jacht ten goede komen aan de betrokken grondeigenaren en het andere, dat zij vloeien in de gemeente-kas, nemen eenige jachtwetten een tusschen-standpunt in. Het dichtst bij de Hessische regeling staat wel die in Saksen-Mei ningen (art. 9), waar ook als regel de jachtopbrengsten gestort worden in de gemeente-kas. Indien er evenwel privatieve jachten in engeren zin in het gemeentegebied gelegen zijn, kan de Kreisausschuss op verzoek van de Gemeinde-vertretung bepalen, dat de zuivere opbrengsten onder de ingelanden verdeeld zullen worden naar de grootte der perceelen, hetzij jaarlijks, hetzij na verloop van verscheidene jaren, of dat zij „sonst zu deren Nutzen vervvendet werden".
De Badensche jachtwet (§ 3 lid 5)3) stelt evenals die van L ü b ec k (§ 21) en E 1 z a s-L otharingen (§ 4) op den voorgrond, dat de jacht-opbrengsten worden gestort in
1) Drucksacbe t. a. p. bl. 26.
2) In de Kommission für Agrar-Verhaltnisse (Bericht t. a. p. bl. 26) werd op de groote voordeelen van dit stelsel gewezen.
3) Deze wijze van verdeeling is in overeenstemming met de bewoordingen van § 2 der Badensche jachtwet, waarin bepaald wordt, dat de jacht wordt uitgeoefend door de gemeente „Namens und aufRechnung" van de ingelanden.


de gemeente-kas, niet evenwel als gewone gemeente-inkomst, maar oprlat de netto-opbrengsten kunnen worden verdeeld onder de belanghebbende grondeigenaren naar rato van de grootte hunner gronden. Tot dusver stellen deze wetten zich dus geheel op het eerste standpunt. De Badensche wet maakt evenwel een voorbehoud op die gewone bestemming der jachtopbrengsten: „sofern nicht die Mehrheit der Grundeigenthümer, welche zugleich mehr als die Halfte des Flachengehalts der Gemarkung besitzen, die Ueberlassung des Pachtes ati die Gemeindekasse beschliesst." Door de bepaalde in de wet omschreven meerderheid van stemmen van de ingelanden kan dus in Baden het geval zich voordoen, dat een grondeigenaar, tegen zijn zin, niets van de jachtopbrengst in zijn zak ziet vloeien, maar dat daaraan eene andere bestemming wordt gegeven. Wat dus in Hessen volgens de wet regel is kan in Baden slechts geschieden, indien de bijzondere meerderheid der grondeigenaren zich daarvoor verklaart').
De eisch van eene bijzondere meerderheid van stemmen ontbreekt zelfs in de Lübecksche wet, waar een eenvoudig besluit van de meerderheid van stemmen voldoende is, om eene andere bestemming dan de verdeeling der jachtopbrengst onder de ingelanden in het leven te roepen (§ 21 eerste lid j°. 17 eerste lid).
Eene soortgelijke reserve maakt de jachtwet van ElzasLotharingen. Indien daar 2/s van de ingelanden, die tevens meer dan 3/s van de gronden in het gemeente-gebied bezitten, besluiten, dat de jachtopbrengst, in afwijking van den regel, dat zij verdeeld wordt onder de eigenaren naar verhouding van de kadastrale grootte der perceelen, integraal aan de gemeente ten goede zal komen, bindt dit besluit de minderheid en wel gedurende den geheelen duur van den loopenden pacht-
1) In de praktijk is in Baden en Wurtemberg het storten van de
jachtopbrengsten in de gemeentekas regel geworden.


tijd (§ 4 lid 3). Eene zeer bijzondere bepaling voegt de wet hieraan nog toe: „Ist ein solcher Beschluss gefasst, so haben diejenigen Eigentümer, welche sich nach den Bestimmungen des § 3 die selbstandige Ausübung des Jagdrechtes vorbehalten haben, nach dem Verhaltnis der Katasterflache dervorbehaltenen Grundstücke und Gewasser einen entsprechenden Beitrag zu dem von dem verpachteten Teile des Gemeindebannes erzielten Erlöse in die Gemeindekasse zu zahlen" (§ 4 lid 4). Ook de privatieve jagers moeten dus, indien door de bijzondere, door de wet geëischte meerderheid van stemmen, is besloten, dat de uit de jacht opgekomen gelden zullen gestort worden in de gemeente-kas, eene bijdrage daaraan geven ter grootte van hun geschat voordeel uit de jacht. Tegenover deze verplichting staat voor hen evenwel een recht, want, waar de bestemming, die aan de uit de jachtopbrengsten gegeven zal worden, ter sprake komt, hebben zij daarbij een medezeggenschap. Slechts ééne bepaalde soort van privatieve jachten is van deze bijdrage vrijgesteld en mist dan ook bijgevolg alle recht om mede te beslissen over de bestemming der voordeelen uit de jacht: de eigen jachtvelden, toebehoorende aan eene gemeente en gelegen binnen de grenzen eener andere gemeente (§ 5). Als reden voor deze uitzonderings bepaling voert de Begründung aan: „Obgleich es rechtlich gleichgültig ist, ob das Eigentum einem Gemeindemitglied oder einem Auswartigen bezw. einer fremden Korporation gehort, erscheint es doch richtig, wenigstens den Gemeinden, welche auf fremdem Banne einen den Voraussetzungen des § 3 entsprechenden selbstandigen Jagdbezirk zu bilden vermogen, auch die pekuniaren Ertragnisse desselben zu sichern, dieselben also dagegen in Schutz zu nehmen, dass über ihr Korporationsvermögen zugunsten einer anderen Gemeinde und durch fremde, ihren kommunalen Interessen fernstehende Gemeindebürger vermöge eines Majoritatsbeschlusses verfügt werde. Eine notwendige Folge hiervon ist, dass


die betreffenden Gemeinden bei der Beschlussfassung über die Verwendung des Jagdpachterlöses nicht mitwirken dürfen."
Slechts eene kleine afwijking van het stelsel, datdejachtopbrengst den grondeigenaren in het jachtcomplex ten goede komt, houdt ten slotte de Pruisische wet in (§ 25 lid 1). Ook in Pruisen staat als algemeene regel voorop, dat de economische voordeelen uit de jacht, na aftrek der algemeene uitgaven van de Genossenschaft, onder de belanghebbende eigenaren verdeeld worden „nach dem Verhaltnisse desFlacheninhalts der beteiligten Grundstücke". Toch laat de wet eene uitzondering op dezen regel toe: „Sind die Ertrage der Jagd bisher herkömmlich für gemeinnützige Zwecke verwendet worden, kann es hierbei verbleiben; es ist aber jeder Grundeigentümer befugt, die Auszahlung seines Anteils zu verlangen" (§ 25 lid 6) ')• Aan het stilzwijgen van den grondeigenaar verbindt de Pruisische wet dus het gevolg, dat ook hij aan het besluit der meerderheid gebonden wordt en van de hem als grondeigenaar toekomende gelden niets ontvangt. Eene bloote opvordering van het hem toekomende aandeel in de geldelijke voordeelen van de jacht is echter voldoende, om den band tusschen grondeigendom en jachtrecht weer zoo levendig mogelijk aan het licht te doen treden *).
1) In de praktijk vloeien in Pruisen in vele gemeenten de jachtopbrengsten in de gemeente-kas Vooral met het oog daarop bestreed de afgevaardigde Sielermann in de vergadering van het Haus der Abgeordneten van 15 Mei 1907 de tegenwoordig geldende regeling en meer in het bijzonder de enclave-bepalingen. (Verhandl. t. a. p. bl. 5199). Het groote voordeel van het ten goede komen van de jachtopbrengsten aan de gemeente-kassen zag deze afgevaardigde daarin, dat de noodzakelijkheid om verdeelingsberekeningen te maken werd vermeden. Indien nu evenwel eene ingewikkelde enclave-regeling tot stand kwam, kon het niet uitbly ven, of de enclave-eigenaren zouden steeds uitkeering van hun aandeel verlangen en daarmede was het ten goede komen van de gelden aan de gemeente-kas natuurlijk eene onmogelijkheid geworden.
2) Naar de meening van Bruck, t. a. p. bl. 35 moet, indien een


Bestuur der jachtcomplexen. Bij de organisatie der jachtcomplexen wacht eene vraag reeds lang op eene oplossing, eene vraag, die zich toch als het ware van den beginne af aan op den voorgrond dringt, namelijk: bij wie berust de leiding van het jachtcomplex, wie bepaalt de bestemming van het jachtveld, wie bezorgt de verdeeling der uit de jacht voor het jachtcomplex opgekomen gelden, wie vertegenwoordigt in het algemeen het complex in- en buiten rechte enz.? Toch is dit vraagstuk ongetwijfeld van minder belang, dan de andere quaesties, die zich bij de complexen-regeling voordoen, omdat, hoe verschillend de beantwoording dezer vraag in de onderscheidene wetten ook moge uitvallen, toch de gemeenteterritoriale basis van het Duitsche en Oostenrijksche complexen-stelsel onaangetast blijft. Het gemeentebestuur moge zelf met de leiding van het jachtcomplex, dat uit het gemeente-territoir gevormd is, belast zijn, of daarvoor moge een lichaam ad hoe zijn in het leven geroepen, het gemeente-gebied is en blijft de territoriale eenheid van de complexen-regeling.
Afgezien van eenige kleine uitzonderingen huldigen de onderscheidene Duitsche en Oostenrijksche jachtwetten een van twee stelsels betrelfende de leiding der jachtcomplexen, die, om zoo te zeggen, lijnrecht tegenover elkaar staan. Het eene stelsel schept eene associatie van ingelanden en deze associatie regelt op het complex de uitoefening van het jachtrecht; in het andere daarentegen
gemeentelijk jachtcomplex in verschillende deelcomplexen gesplitst is, voor ieder daarvan een afzonderlijk verdeelingsplan worden opgemaakt. De gelden, uit de jacht in zoo'n deelcomplex opgekomen, blijven voor de ingelanden in dat deelcomplex voorbehouden, „da der Pachterlös verschieden gross sein kann." Anders, m. i. terecht, Schenkel, t. a. p. bl. 29 en Poll we in, t. a. p. bl. 70 en 71.


wordt een orgaan van het gemeente-bestuur geroepen, om de jacht te verpachten en de pachtgelden onder de ingelanden te verdeelen.
Het zou uiteraard te ver voeren en slechts een vrij denkbeeldig nut afwerpen, indien wij de organisatie van het bestuur van de jachtcomplexen tot in bijzonderheden in alle buitenlandsche wetten nagingen. De verschillen in organisatie, die wij in die wetten aantretFen, zijn van te ondergeschikt belang, om zoo'n uitweiding te rechtvaardigen. Een veel duidelijker en zonder twijfel minder verward beeld geeft daarom de beschouwing van slechts twee dier wetten, die als de typen van de beide stelsels mogen woiden beschouwd.
Als type van eene jachtwet, waarin het laatste stelsel is neergelegd, waarbij dus een oigaan van het gemeentebestuur wordt belast met de leiding in het jachtcomplex, kan gelden de nieuwste van de jachtwetten op complexengrondslag, de Pruisische. De Pruisische jachtwetgever heeft eenvoudig gebruik gemaakt van de publiekrechtelijke organen, die hij in de gemeente vond. De eigenaren van de tot een jachtcomplex behoorende gronden vormen te zamen eene Genossenschaft, die rechtspersoonlijkheid bezit en die in en buiten rechte vertegenwoordigd wordt door den „Jagdvorsteher". Deze Jagdvorsteher nu is niemand anders dan de Vorsteher der Gemeinde (Biirgermeister, Gemeindevorsteher, Gutsvorsteher, in de Rijnprovincie de Gemeindevorsteher). Degeen, die den Gemeinde-vorsteher bij verhindering als zoodanig vervangt, treedt in dat geval ook als zijn plaatsvervanger op in het ambt van Jagdvorsteher. In de Stadtkreisen is de Gemeindevorsteher bevoegd de werkzaamheden, aan het ambt van Jagdvorsteher verbonden, over te dragen aan een anderen magistraat.
De verwikkeling kan zich nu evenwel voordoen, dat de gemeente-grenzen in zooverre zijn losgelaten, dat de gronden van één jachtcomplex in het territoir van verschillende gemeenten gelegen zijn. Ook in dat geval voorziet de Pruisi-


sche wet en zij bepaalt, dat dan de Jagdvorsteher zal worden aangewezen uit de Yorsteher van de gemeenten, over wier territoir, geheel of gedeeltelijk, zich het jachtcomplex uitstrekt. Deze aanwijzing vindt plaats in de Landkreisen door den Landrat, in de Stadtkreisen dooiden Regierungsprasident (§ 16 j°. § 70). Het toezicht op het bestuur van het jachtcomplex berust in de Landkreisen bij den Landrat en in hoogste instantie bij den Regierungsprasident, in de Stadtkreisen bij den Regierungsprasident en in hoogste instantie bij den Oberprasident (§ 16).
Bij de behandeling van de wet van 1907 in het Haus der Abgeordneten, zoowel als indertijd bij die van het Gesetz, betreffend die Venvaltung gemeinschaftlicher Jagdbezirke van 4 Juli 1905, ging een krachtig verzet uit den boezem van de vertegenwoordiging uit tegen deze bestuursorganisatie in de complexen. Het groote bezwaar, dat vooral de afgevaardigden Sielermann en Fischbeck1) sterk op den voorgrond drongen, was, dat de ingelanden feitelijk van alle zeggenschap in de jachtaangelegenheden verstoken waren, dat van „Selbstverwaltung" geen spoor te bekennen was. „Dann würde den vielen kleinen Gemeinden, denen jetzt das Jagdrecht genommen wird, die Verfügung über die Jagd nicht vollstandig entzogen worden sein; sie hatten dann, wenn sie mit anderen Gemeinden zu einem Jagdbezirk zusammengelegt worden waren, durch ihre, in den Jagdvorstand gewahlten Mitglieder über die Jagdverhaltnisse mit zu bestimmen gehabt. Gerade in einer Zeit der Selbstverwaltung muss es auffallen, dass man dem Grundbesitzer diese Selbstverwaltung in jagdlicher Beziehung nicht gegeben hat, dass man damals nicht damit einverstanden gewesen ist, einen Jagdvorstand zu bilden. Was
1) Verhandl. t. a. p. bl. 5199, 5200 en 5202.
11


man allen anderen Standen zubilligt, das liat man dem Bauernstand versagt" ')•
Tot toelichting van het tweede stelsel, waarbij uit den boezem van de vergadering der ingelanden zelf het met de dagelijksche leiding en uitvoering van zaken van het jaclitcomplex belaste orgaan te voorschijn komt, kan de Saksische wet gelden. De gezamenlijke ingelanden vormen ook in Saksen eene Jagdgenossenschaft, die sedert het tot stand komen van het Wildschadengesetz van 28 Mei 1898 rechtspersoonlijkheid bezit (§ 3). Deze Jagdgenossenschaft is vooreerst belast met het nemen van besluiten omtrent de „Ausübung der Jagd und die Verwendung der Jagdnutzungen" en in de tweede plaats kiest zij uit haar midden een Jagdvorstand en een persoon, die dezen bij verhindering vervangt2). Voor de geldigheid van de besluiten van de Genossenschaft, zoowel omtrent de wijze van uitoefening der jacht en de bestemming der uit de jacht opgekomen gelden als betreffende de verkiezing van den Jagdvorstand en zijn plaatsvervanger, zijn in de wet verschillende voorschriften opgenomen; zoo omtrent het oproepen van de ingelanden tot de vergaderingen, waarin de genoemde besluiten zullen genomen worden, omtrent het minimum-aantal stemmen, dat op de vergaderingen tegenwoordig moet zijn, en omtrent de stemming zelf. De vergaderingen van de ingelanden worden geleid door den Jagdvorstand, wiens voornaamste taak bestaat in het vertegenwoordigen van de Genossenschaft in en buiten rechte; hij vormt als het ware de band tusschen de Genossenschaft en de andere publiekrechtelijke organen. Met het toezicht op de Genossenschaft en de door haar genomen besluiten is volgens de Saksische wet belast de Polizeibehörde. (§ § 14—18).
1) Verhandl. t. a. p. bl. 5200.
2) Verg. Lotze-Böhme, t. a. p. bl. 68.


Ontstaan en te niet gaan van privatieve jachten. Eene laatste belangrijke vraag, die tevens de slotacte van de geheele complexen-regeling vormt, is deze: wat moet geschieden, indien gedurende den loop eener jachtpachtperiode, een gedeelte van een complex al of niet te zamen met deelen van een of meer andere complexen of met eene privatieve jacht gaat voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde voorwaarden, of wel, indien aan den anderen kant eene privatieve jacht ophoudt aan die voorwaarden te voldoen. Waar geene wettelijke voorziening is getrolfen, blijven deze quaesties, maar vooral de eerste, vraagstukken, die tot groote moeilijkheden aanleiding kunnen geven J). Dit nu is het geval in de meeste Duitsche wetten, waarin de quaestie met geen enkel woord wordt aangeroerd.
Eene uitzondering daarop maakt de Pruisische jachtwet. De jachtwet van 1850 hield geene bepalingen in over de rechtspositie van een eigenaar, wiens gronden gedurende den loop eener pachtperiode in het jachtcomplex beginnen te voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde minimumeischen. In de daaruit voortspruitende moeilijkheden wilde nu het ontwerp van wet, dat in 1907 tot wet is verheven, voorzien. In hare Begriindung toch oordeelde de Regeering het te hard, dat den eigenaar in deze gevallen eerst na atloop van de jachtpachtperiode het recht op de uitoefening der jacht op zijne gronden zou worden toegekend; deze periode zou zeer lang kunnen duren en nu ging het toch niet aan den eigenaar gedurende al dien tijd te versteken van een recht, dat de wet hem als normaal geval toekent. Aan den anderen kant den eigenaar,
1) BI. fiir adm. Praxis. Band XIX, bl. 43; BI. für R A. Band XXXIV, bl. 221; Deutscher Jager 1893 N°. 1 vlg. en 1897 N°. 21, 24—27; Sammlnng der Entscheidnngen in Civilsachen. Band XLV, bl. 303 en Band Lil, bl. 156.


zoodra zijne gronden aan de gestelde minimum-eischen gaan voldoen, het privilege van de privatieve jacht toe te kennen, zou de belangen van den jachtpachter weer te zeer kunnen schaden. Daarom koos de Regeering in haar ontwerp een middenweg. Niet langer dan drie jaren zou de eigenaar, wiens gronden aan de gestelde eischen gaan voldoen, van zijn privilege kunnen verstoken blijven, indien hij dat wilde. „Mit dieser Einschrankung ist er jederzeit befugt, das Ausscheiden seiner Grundflachen wahrend der Dauer des noch langer wie 3 Jahre laufenden Yertrages herbeizuführen" ')•
Toen het ontwerp in de XIII Kommission een punt van beraadslaging uitmaakte, waren daar met betrekking tot deze quaestie twee stroomingen duidelijk merkbaar; de eene lette meel' in het bijzonder op de rechten en belangen van de jachtpachters, de andere daarentegen van de grondeigenaren. De aanhangers van de eerste richting verklaarden met den besten wil ter wereld niet te kunnen inzien, waarom bij dit vraagstuk was afgeweken van de in het D. B. G. voorkomende bepalingen omtrent de gewone pacht en huur2). Waarom was het jachtpachtconti act op deze afwijkende wijze behandeld geworden? „Auch der Jagdpachter sei in seinem Rechte zu schützen; dies geschehe nicht, wenn ihm vor Ablauf des Jagdpachtvertrages etwas von seinen vertraglicben Rechten entzogen werde. Eine Schadigung des Grundbesitzers könne aber nicht darin erblickt werden, wenn er festhalten müsse an dem in seinem Einverstandnis abgeschlossenen Jagdpachtvertrage. Daraus, dass er durch eigene Massnahmen in den Besitz einer grosseren Grundllache gelangt sei, was ihn unter anderen Umstanden zur Bildung oder Vergrösserung eines Eigenjagdbezirks berechti°*en würde, könne nicht das Recht hergeleitet weiden, eine den Jagdpachter schadigende Massnahme zu treffen. Die in
1) Haus der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 22.
2) Verg. § 571 vlg. D. B. Cr.


den letzten Jahrzehnten in dieser Hinsicht getroffene Rechtsprechung finde in den Kreisen der Juristen keineswegs allgemeine Zustimmung. Wolle man aber den in dem Gesetzentwurfe empfohlenen Mittelweg gehen, dem betreffenden Grundbesitzer das Recht des Ausscheidens nach 3 Jahren zu gewahren, so müsse man auch dem Jagdpachter das Recht geben, das Pachtverhaltnis aufzulösen" '). Evenals later in de vergadering van het Haus der Abgeordneten van 18 Februari 1907') de afgevaardigde Herold, oordeelden deze leden het inconsequent, dat niet de rechten en belangen van jachtpachter en grondeigenaar met dezelfde maat werden gemeten. Gaf men den eigenaar het recht om zijne gronden, indien zij aan de gestelde voorwaarden voldoen, uit het complex uit te schakelen, ook gedurende den loop eener jachtpachtperiode, dan moest men aan den anderen kant ook de consequentie aanvaarden, dat de jachtpachter tegelijkertijd van het jachtpachtcontract kan terugtreden.
De tweede strooming ging uit van het standpunt, dat het aan den grondeigendom inhaerente jachtrecht nog steeds het uitgangspunt van de Pruisische jachtrechts-regeling was gebleven: ieder grondeigenaar heeft op zijn grond het recht om te jagen. Slechts indien deze grond niet voldoet aan in de wet gestelde minimum-eischen, treedt de gedwongen uitzonderingstoestand in, dat de grondeigenaar niet heeft het recht tot uitoefening van de jacht. „Dieser Grundsatz bedinge aber die Forderung, dass, wenn durch Yergrösserung desGrundbesitzes auf die ftir einen Eigenjagdbezirk bestimmte Minimalgrösse ein Grund fi'ir die Deschrankung des Jagdrechts des Grundbesitzers fortfalle, das Recht desselben auch sofort beginnen müsse. Dieses Rechtes dürfe der Grundbesitzer nicht aas dem Grunde verlustig gehen, dass die Jagd auf
1) Bericht t. a p. bl. 5.
2) Verhandl. t. a. p. bl. 963.


den in Frage stehenden Grundflachen verpachtet sei" ')• De vergelijking, dien de aanhangers van de eerste strooming maakten tusschen het jachtpachtcontract aan den eenen-en het gewone pacht- en huurcontract aan den anderen kant, ging volgens hen niet op, omdat toch bij deze laatste overeenkomsten eene zuiver vrijwillige handeling van beide partijen bestaat. Zoo'n vrijwillige jachtpacht-overeenkomst nu is alleen denkbaar op privatieve jachten; op de gemeentelijke jachtcomplexen vormt zij een „unfreiwilliger Akt". „Abgesehen davon, dass das Recht des Jagdpachters gegen das primare Recht des Grundbesitzers zurückzutreten habe, könne aber auch in der Aufrechterhaltung des von den obersten Gerichtshöfen in dieser Sache eingenommenen Standpunktes eine Schadigung des Jagdpachters aus dem Grunde nicht erblickt werden, weil in allen Jagdpachtvertragen der Fall der Verminderung sowohl wie der der Vergrösserung der Pachtflache vorgesehen und die Bestimmung getroffen sei, dass entsprechend der Veranderung der Pachtflache eine Aenderung des Pachtpreises einzutreten habe. Trete eine bedeutende Verminderung der Pachtflache ein, so könne man allerdings dem Pachter das Recht geben, gleichfalls sofort vom Vertrage zurückzutreten. In dieser Konzession liege aber ein genügender Schutz der Rechte des Jagdpachters" s).
Deze tweede meening werd evenwel door de Regeering bestreden, omdat zij niet genoeg rekening hield met de belangen van den jachtpachter, die misschien voor de cultiveering van een goed jachtveld groote kosten had gemaakt en die dan onverwachts een groot nadeel zou kunnen lijden, indien stukken aan zijn gepacht jachtgebied werden onttrokken. Juist om de belangen van jachtpachter en grond-
1) Bericht t. a. p. bl. 6.
2) Bericht t. a. p. bl. 6.


eigenaar te verzoenen was de middenweg van bet ontwerp gekozen ').
De strooming ten gunste van den jachtpachter bleek ook in het Haus ten slotte de meerderheid te hebben. In de wet van 1907 wordt met die belangen nog meer rekening gehouden dan in het oorspronkelijke ontwerp was geschied, hoewel zij ook daar, zooals wij zagen, geenszins uit het oog waren verloren. De wet toch bepaalt, dat, indien gronden, gelegen in een gemeentelijk jachtcomplex, gedurende den loop eener jachtpachtperiode worden gevredigd of aangesloten bij eene privatieve jacht, de eigenaar ze als zoodanig slechts kan reserveeren na afloop van het loopende pachtjaar, indien hij den Vertreter en den jachtpachter van het complex ten minste 6 maanden te voren van zijn voornemen kennis heeft gegeven. De jachtpachter krijgt van zijn kant in dit geval een terugtredingsrecht; hij kan van de jachtpacht afzien, indien hij het contract ten minste 5 maanden te voren opzegt. Dit terugtredingsrecht van den jachtpachter is het voornaamste verschil tusschen de jachtwet en haar oorspronkelijk ontwerp.
Indien en zoodra aan den anderen kant eene privatieve jacht ophoudt te voldoen aan de in de wet gestelde eischen, maakt zij vanzelf deel uit van het jachtcomplex, waar zij eerst uitgeschakeld was (§ 14 lid 2). Deze bepaling kwam ook reeds voor in het ontwerp van de wet van 1907 (§ 17 lid 2). In de gevolgen echter van deze oplossing verschillen ontwerp en wet aanmerkelijk en ook hier toont de wet een duidelijk streven om met meer klem voor de belangen van den jachtpachter op te komen. De thans geldende wet bepaalt, dat in het gestelde geval de jachtpachtsom naar evenredigheid verhoogd wordt. De pachter is evenwel niet in ieder geval gehouden zich die verhooging te laten welgevallen: indien de gronden, die aan het jachtcomplex toevallen, meer opper-
1) Bericht der XIII Kommission, t a. p. bl. 6.


vlakte beslaan dan '/io van oorspronkelijke complex, heeft de jachtpachter het recht om van het contract af te zien. Dit terugtredingsrecht van den pachter nu ontbrak in liet oorspronkelijke ontwerp. Toch gaf ook dit ontwerp hem eene veiligheidsklep en wel door de bijvoeging deiwoorden „beim Fehlen einer anderweiten Abrede". Bij het sluiten van het contract moest de jachtpachter er dus maar op rekenen, dat de mogelijkheid bestond en hem voortdurend boven het hoofd zweefde, dat hij gedurende den loop van zijn pachttijd gedwongen zou kunnen worden, om een misschien veel grooter jachtveld te pachten. Met het oog daarop konden in het contract andere bepalingen gemaakt worden, bijvoorbeeld omtrent verhooging van de pachtsom; nooit konden echter die voorwaarden daarop uitloopen, „dass dem gepachteten Areal keine Fliichen hinzugelegt werden dürfen" *).
De bepalingen, die wij omtrent dit onderwerp aantreffen in de Oostenrijksche jachtwetten, mogen in het algemeen op eene grootere volmaaktheid bogen dan de Duitsche. Op den voorgrond moet evenwel gesteld worden, dat dit niet geldt van Bo hemen, G ö r z-G r a d i s c a, en de landen, waar het Kaiserliche Patent van 1849 van kracht is, die van zulke bepalingen geheel en al verstoken zijn. De jachtwetten der overige kroonlanden daarentegen bepalen, dat, indien gedurende den loop eener jachtpachtperiode gronden in een jachtcomplex gaan voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde minimum-eischen, de eigenaar eerst na afloop dier periode het privilege van de privatieve jacht zal gaan genieten. Tot op dat tijdstip zijn dus de rechten van den privatieven jager latent; uitsluitend met de belangen van den jachtpachter wordt rekening gehouden.
In die wetten wordt ook de zeer voor de hand liggende
1) Hans der Abg. t. a. p. Nr. 10, bl. 23.


verwikkeling voorzien, dat de gronden, die te zamen ééne privatieve jacht zullen vormen, gelegen zijn in het territoir van verschillende gemeenten, die ieder een verschillenden eindtermijn voor hunne jachtpachtperioden hebben. Is dat het geval, dan geniet de eigenaar het privilege van de privatieve jacht eerst na het einde van de het laatst alloopende jachtpacht. In afwachting van dat tijdstip blijven de stukken van het toekomstige eigen jachtveld deel uitmaken van de jachtcomplexen, waartoe zij behooren. Indien dan ten slotte de privatieve jager zijn privilege begint te genieten en de verschillende stukken, waaruit zijne privatieve jacht bestaat, worden uitgeschakeld uit de gemeentelijke jachtcomplexen, waarvan zij nog tijdelijk deel uitmaakten, moet, zooals het uitdrukkelijk in de jachtwet van Miihren (§ 30 jw. § 15 lid 3) is neergelegd, de som, waarvoor de jacht in die complexen verpacht is, naar evenredigheid verminderd wTorden.
Aan den anderen kant wordt in die verschillende wetten ook de mogelijkheid voorzien, dat gedurende den loop eener jachtpachtperiode in een complex eene privatieve jacht ophoudt te voldoen aan de in de wet gestelde eischen. Is dat het geval, dan worden de gronden door de politische Bezirksbehörde „über Anlangen (Ansucheo) der Gemeindevertretung oder des Jagdpachters" („oder", volgens de jachtwetten van G a 1 i c i ë (§ 26 lid 2), M ahre ri (§ 31 lid 2), O p p e r-0 ostenrijk (§ 31 lid 2) en S i 1 e z i ë (§ 31 lid 2), „eines sonst beteiligten") '), voor het overblijvende gedeelte van den pachttijd vereenigd met het complex, tenzij, zóoals wij boven zagen, een voorpachtsrecht geldend wordt gemaakt. Nooit geschiedt dus de vereeniging gedurende den loop eener jachtpachtperiode anders dan op verzoek van een belanghebbende.
1) In Weenen geschiedt de vereeniging door den Magistrat „über Anlangen des Jagdpachters" (§ 31).


Indien de eigenaar van eene privatieve jacht gebruik heeft gemaakt van zijn voorpachtsrecht op eene enclave en zijn grond houdt op dat enclos volgens de wet te omsluiten, dan moet de politische Bezirksbehörde het op verlangen van een der boven genoemde belanghebbenden inschakelen in het gemeente-complex.
In de jachtwet van Opper-Oostenrijk (§ 32) wordt nog het geval voorzien, dat een privatieve jager, die gebruik heeft gemaakt van zijn voorpachtsrecht op een aangrenzend complex van minder dan 115 H. A. oppervlakte, zijne hoedanigheid van privatieven jager verliest. Tegelijk daarmede verliest hij natuurlijk zijn voorpachtsrecht, dat slechts een aanhangsel van zijne privatieve jacht was; de jacht op het complex moet dan voor het overblijvende deel van de pachtperiode in het openbaar verpacht worden.
De jachtwet van Triëst (§ 25) is ten aanzien van al deze quaesties veel eenvoudiger, hetgeen gedeeltelijk te verklaren is uit het feit, dat zij maar één gemeente-complex beheerscht, gedeeltelijk ook uit onvolledigheid. Ook zij stelt op den voorgrond, dat, indien tijdens eene pachtperiode gronden gaan voldoen aan de voor privatieve jachten gestelde minimum-eischen, de eigenaar eerst na afloop van de loopende pacht van zijn privilege gebruik kan maken. Bij verdeeling van eene privatieve jacht aan den anderen kant vallen de deelen, die op zichzelf niet meer aan de in de wet gestelde minimum-eischen voldoen, toe aan het complex. Hetzelfde geschiedt met een geschlossenes Wildpark, dat niet meer aan de gestelde eischen voldoet.
Ten aanzien dezer wildparken houdt de Galicische wet (§ 28) nog eene bijzondere bepaling in, die afwijkt van de in de andere wetten opgenomene. Indien toch in den loop eener pachtperiode in een jachtcomplex een wildpark ontstaat, geeft de Galicische wet den eigenaar het ïecht, om het onmiddelijk uit te schakelen en tot eigen jachtveld te maken.


Ongetwijfeld mag het vraagstuk veelzijdig en ingewikkeld genoemd worden en het is dan ook niet te \ et wonderen, dat noch in de jurisprudentie, noch bij de schrijvers eenheid van opvatting heerscht, en dat hunne gevolgtrekkingen verschillen, naar mate zij de zaak meer van het standpunt van den grondeigenaar of van dat van denjacht-
pachter beschouwen.
Tot 1897 toe overwoog de jurisprudentie in Pruisen voortdurend, dat de gemeente bij de verpachting der jacht in haar complex handelt als de vertegenwoordigster der grondeigenaren, zoodat deze daardoor worden vei plicht en aan het gesloten pachtcontract gebonden zijn. In 1897 — het K. Oberlandesgericht Köln brak daartoe de baan ') maakte de jurisprudentie evenwel eene zwenking en overwoog nu, dat de grondeigenaren in een complex slechts zoolang, en geene minuut langer aan het jachtpachtcontract gebonden zijn, als hunne gronden niet aan de voor privatieve jachten gestelde voorwaarden voldoen. Eene dergelijke zwenking ontmoeten wij in Beieren, waar het B. O. G. H. voor het eerst in zijne uitspraak van 30 November 1900 de nieuwe Pruisische opvatting volgde. De overwegingen van dit arrest zijn zeer mei kwaai dig en daarom wil ik niet nalaten ze hier te laten volgen: „dass .... Aenderungen in der Beschalïenlieit der Grundstücke bis zur nachsten Verpachtung unberücksichtigt bleiben sollen, erscheint schon urn deswillen bedenklich, weil die Dauer der Pachtzeit nicht gesetzlich bestimmt ist, die Gemeinden also nicht gehindert sind, Pachtvertrage auf lange Zeit zu schlies-
se.n Mit dem Ergebnisse, dass die Gemeinde die
Jagd auf den Grundstücken zu verpachten hat, die jeweils ihrer Fürsorge untei'liegen, steht auch der Wortlaut des Art. 2 insofern in Einklang, als er das Recht des Eigen-
1) Pollwein, t. a. p. bl. 32.


turners, die Jagd selbst auszuüben, von keiner weiteren Voraussetzung als den dort bezeiclweten Umstanden abhangig macht, obwohl dem Gesetzgeber die Möglichkeit, dass einer der Falie, in denen der Eigentümer das Jagdrecht selbst ausüben darf, im Laufe der von der Gemeinde mit dem Jagdpachter vereinbarten Pachtzeit eintritt, nicht
entgangen sein kann. Mit der dargelegten Auffassung 
ist nicht gesagt, dass das Rechtsverhaltnis zwischen dem Pachter und Verpachter von Aenderungen des verpachteten Jagdbezirkes durch das Hinzutreten neuer oder das Ausscheiden anderer Grundstiicke.... unberührt bleibt. Vielmehr muss, da der Pachtzins im Sinne der Vertragsschliessenden nach den zur Zeit des Vertragsschlusses bestehenden Verhaltnissen bestimmt wird, bei einer wesentlichen Aenderung des Jagdbezirkes eine angemessene Erhöhung oder Minderung des Pachtzinses zugelassen werden und wird unter Umstanden auch die Kündigung des Pachtverhaltnisses zu gestatten sein ...." ').
Ook de schrijvers zijn ten aanzien van dit vraagstuk zeer verdeeld. Terwijl Lotze-Biihme') en Schenkel3) zich op het standpunt stellen, dat de rechten van den privatieven jager latent blijven tot het einde van de jachtpachtperiode in het complex, „denn er muss den von der Gemeinde in seinem Namen fi'ir die betreffenden Grundstiicke abgeschlossenen Jagdpachtvertrag als auch für ihn bindend bis zutn Ablauf anerkennen," neemt M arde rsteig-i) juist het tegenovergestelde aan en laat hij, krachtens den regel „Kauf bricht sofort Jagdpacht", toe, dat gronden, die aan de voor privatieve jachten gestelde voorwaarden gaan voldoen, dadelijk kunnen uitgeschakeld wor-
1) Po 11 we in, t. a. p. bl. 33.
2) t. a p. bl. 39.
3) t. a. p. bl. 33.
4) t. a. p. bl. 51.


den uit het jachtcomplex. Eene opvatting, die het midden houdt tusschen deze beide uitersten wordt verdedigd door B r u c k '). Indien gronden krachtens de wet, zonder dat daarvoor eene handeling van den eigenaar noodig is, als privatieve jachten worden uitgeschakeld uit het gemeentelijke jachtcomplex, vormen zij eene privatieve jacht op het oogenblik en door het feit, dat zij aan die minimumeischen gaan voldoen. Indien daarentegen voor die uitschakeling eene bijzondere verklaring van den eigenaar noodig is, blijven de gronden tot het einde van de loopende pachtperiode deel uitmaken van het complex.
Ten aanzien van de gronden, die ophouden te voldoen aan de in de wet gestelde minimum-eischen daarentegen, zijn alle schrijvers eenstemmig van oordeel, dat die gronden onmiddellijk deel gaan uitmaken van het gemeentelijke jachtcomplex en hunne hoedanigheid van privatieve jacht verliezen.
§ 4. Facultatief complexen-stelsel.
Zoowel in Frankrijk als in België oordeelden de wetgevers het complexen-stelsel te dwingend, te imperatief en daardoor niet vereenigbaar met de bestaande democratische toestanden. Het gevolg was, dat het jachtrecht in Frankrijk in zijne oude banen bleef, opgetrokken op het zuivere Germaansche rechtsbeginsel. In een der kleinste staatjes van Europa verstond men het anders. De Luxemburgsche wetgever was overtuigd van de groote voordeelen, die het complexen-stelsel biedt, al zag hij de bezwaren niet over het hoofd, die Minister Mougeot deden besluiten, het niet in Frankrijk in te voeren. Daarom nam hij de gedachte, die aan de complexen-regeling ten grondslag ligt, over voor zijn stelsel van jachtgerechtigdheid, maar tegelijk ontnam
1) t. a. p. bl. 17.


hij er het imperatieve karakter aan, dat de Duitsche en Oostenrijksche wetten kenmerkt. Het resultaat was een facultatief complexen-stelsel.
Bij de inlijving in de Fransche Republiek werd ook in Luxemburg het decreet van 30 April 1 /00 executoir verklaard. Evenals in Frankrijk en België deden zich evenwel ook hier de aan die wet verbonden bezwaren met klem gevoelen en in het jaar tusschen het tot stand komen der thans nog geldende Fransche en Belgische jachtwetten werd op 7 Juli 1845 eene nationale Luxemburgsche jachtwet in het leven geroepen, die evenals hare voorgangster zuiver öp het standpunt van hetgrondeigendoms-jachtrecht-stelsel was opgetrokken. Op 19 Mei 1885 kwam evenwel de thans nog vigeerende „Loi sur la chasse" tot stand, nadat reeds geruimen tijd was aangedrongen op wijziging van de bestaande jachtwet, die niet meer stond op de hoogte van haar tijd en slechts onvoldoende middelen aanbood ter bestrijding van de strooperij. In de Observations présentées par M. Keucker, vice-president de la Cour, naar aanleiding van het bij de Chambre des Députés ingediende ontwerp van wet tot regeling van het jachtrecht, dat de wet van 1885 is geworden, lezen wij dan ook: „La loi du 7 juillet 1845, sur la chasse, qu'il s'agit de réformer aujourd' hui, avait la réputation, d'ailleurs bien méritée a 1'époque oü elle a vu le jour, d'ètre une loi bien combinée, d'une économie irréprochable, loi éclairée et prévoyante. Aussi a-t-elle contribué de son mieux pour remédier aux imperfections de la loi du 30 avril 1790, et si aujourd'hui, au bout de trente-trois années d'existence, elle est trouvée moins efficace, c'est que les maux qu'elle s'était proposée de réprimer ou de diminuer, ont considérablement augmenté" ').
Ten einde het jachtrecht in overeenstemming te brengen
1) Chambre des Députés. Session ordinaire de 1878, 20 Novembre, bl. 1.


met de veranderde toestanden en om de voordeelen van de jacht meer tot hun recht te doen komen, verliet de Luxemburgsche wet het Germaansche rechtsbeginsel en ging hij in zijne nieuwe regeling uit van een „principe d'association". Niet in het zelf scheppen van jachtcomplexen, maar in het uitoefenen van een zijdelingschen drang, om zulke jachtcomplexen vrijwillig te vormen, zocht de wetgever aan de algemeen gevoelde bezwaren tegemoet te komen. Dezen drang vond hij in eene beperking van de uitreiking van jachtacten. Artikel 2 der jachtwet toch bepaalt, dat eene jachtacte slechts mag worden uitgereikt, behalve aan hen, die eene zekere som in bepaalde belastingen betalen, aan hen, die liet „droit de chasser" hebben op eene oppervlakte van ten minste 200 H. A., gelegen in dezelfde gemeente „ou dans des sections adjacentes de communes voisines" ')? of op de gronden „d'un seul tenant" van ten minste 25 H. A. De bedoeling van deze bepaling is dezelfde als ten grondslag ligt aan hetDuitsche complexen-stelsel, namelijk om de jacht slechts toe te staan op een terrein, dat eene economische uitoefening van het jachtrecht toelaat. De eigenaar van kleinere gronden kan dus geene jachtacte krijgen en mist zoodoende de persoonlijke qualificatie tot de jacht, die met het zakelijke recht moet samengaan, wil er van uitoefening van het jachtrecht sprake kunnen zijn. De eenige uitkomst is voor hem daarom gelegen in eene vrijwillige overeenkomst met naburige grondeigenaren, die in denzelfden toestand verkeeren, tot vorming van een jachtcomplex, waarop zij te zamen de jacht verpachten of dat zij bejagen of doen bejagen.
1) Eene soortgelijke bepaling kwam voor in het avant-projet van een projet de loi sur la chasse van 1878. („droit de chasser sur des terrains d'une contenance de 200 hectares au moins, situés dans la même commune, ou dans des communes adjacentes,.... )


B. Nederland ').
Korten tijd na den val van het Fransche bewind en het herkrijgen onzer nationale zelfstandigheid, kwam ook onze eerste nationale jachtwet2) tot stand3). De jachtwet van 11 Juli 1814 had ten doel: „vooreerst het instandhouden der jagt, dat is, de aanwending eener waakzame zorg om de wildsoorten, welke hier te lande worden gevonden, te behouden, en daartoe in den tijd der voortteling ongemoeid te laten; ten andere, de algemeenmaking van het jagtvermaak, voor zoo ver dit met dat behoud der zaak zelve en met het inachtnemen van goede orde te genieten zij 4).
Om het jachtbedrijf nu zoo algemeen mogelijk te maken, bracht de wet van 1814 het publieke jachtveld, dat zich in de eerste plaats zou uitstrekken over de „wildernissen, bosschen, duinen, heigronden en andere landen, tot 's lands domeinen behoorende," tenzij de Souvereine Vorst zich de jacht op die gronden voorbehield of door verpachting of anderszins aan anderen afstond. Het publieke jachtveld strekte zich echter nog verder uit. Alle gronden in privaat eigendom, die niet door de jachtgerechtigden werden voorbehouden en geregistreerd, zouden er eveneens toe behooren, met uitzon-
li B a u e r, t. a. p. bl. XI noemt het jachtrecht het „Stiefkind unserer Rechts wissenschaft." Indien wij de litteratuur betreffende het jachtrecht in Nederland vergelijken bij die in Duitschland, dan is voor Nederland de naam van stiefkind zeker nog te mooi. Degenen, die zich bezighouden met de studie van het jachtrecht, bewegen zich in den regel alleen op het gebied der rechtsgeschiedenis, terwijl de litteratuur over het hedendaagsche Nederlandsche jachtrecht beperkt is tot een paar dissertaties en eenige tijdschrift-artikelen.
2) Wet, houdende bepalingen op het stuk der jagt en visscherij, gearresteerd den 11 Julij 1814 no. 29 (Staatsblad no. 79).
3) Verg. bl. 20 noot 2: de heerlijke jachtrechten worden in dit eerste deel mgner studie geëlimineerd.
4) A. H. Yerster van Wulverhorst, Geschiedkundigeaanteekeningen over het jagtwezen, sedert de vroegste tijden (1840), bl. 91.


dering alleen van lusthoven, waarin geschoffelde lanen waren of die met staketsels, rasters of slooten omgeven en daardoor kennelijk van open velden of bosschen onderscheiden waren.
De grondeigenaar, die zijne gronden wilde maken tot eene privatieve jacht, kon zich dus het jachtrecht bij uitsluiting van ieder ander voorbehouden, maar moest daartoe aan verschillende formaliteiten voldoen; in de eerste plaats moest hij zijne gronden behoorlijk doen omschrijven en daarna een verzoek om registratie richten tot den houtvester '). Na deze registratie moest hij zijn grond doen afzetten met „palen, gesteld op de uithoeken, en zulks op zoodanige afstanden, als door de Provinciale Staten, naar lokale situatie, zullen noodig geoordeeld worden; —op deze palen, die eene bekwame dikte behooren te hebben, en ten minste vijf voeten boven den grond moeten uitsteken, of, op borden aan dezelve vast te hechten, zullen moeten gesteld worden de woorden: privative jagt van, met den naam van den eigenaar"2). In deze privatieve jachten mocht geen derde jagen zonder vergunning van den eigenaar (art. 48. 4°).
Aan het publieke jachtveld waren eveneens onttrokken de eendenkooien en zwanendriften3), die niet mochten worden opgericht zonder de toestemming van den Souvereinen Vorst (art. 27). De eendenkooien behandelde de wet geheel als privatieve jachten en zij eischte dan ook hare afpaling. Dit volgt niet zoozeer uit de woorden „moeten doen
1) Art. 16 lid 1 j°. art. 8 lid 2.
2) Ingeval van verpachting der jacht door den eigenaar van den grond moest op de borden behalve den naam van den eigenaar ook die van den pachter voorkomen (art. 17).
3) De zwanenjacht ia in de wet van 1814 opgenomen „op de bestaande antecedenten en om eenige verwantschap". Het doel is eenvoudig het verkregen van pennen, vederen en dons. Verg. V erster, t. a. p. bl. 86 noot c.
12


afpalen" in artikel 28 als wel uit het geheele systeem der wet, uit het stelsel van jachtgerechtigdheid, dat de wet vestigde. Krachtens hare natuur toch kon eene eendenkooi geen deel uitmaken van het publieke jachtveld en vormde zij dus eene privatieve jacht, die aan de gewone, door de wet gestelde voorwaarden was onderworpen. Deze conclusie volgt niet alleen uit de algemeene beginselen van de wet van 4814, maar was evenzeer uitgedrukt in de bijzondere artikelen, die over eendenkooien handelden. Dat de kooien waren onttrokken aan het publieke jachtveld en eene privatieve jacht vormden, was met zoovele woorden neergelegd in artikel 18. 5°, waarin werd verboden „om in den omtrek van 200 tot 400 roeden van eendenkooyen te jagen." Als privatieve jachten moesten de kooien afgepaald zijn; ook dit eischte de wet met zoovele woorden, daar zij in het vierde lid van artikel 16 van de verplichting tot afpaling alleen uilzonderde de zwanenjachten. Eene uitzondering van de verplichting tot afpaling ten behoeve der eendenkooien werd in de wet nergens gemaakt. Met dien eisch van afpaling was ook in overeenstemming het zoo algemeen luidende voorschrift van artikel 18. 5°, waarbij aan een ieder werd verboden te jagen binnen den kring, niet eener afgepaalde eendenkooi, maar „van eendenkooijen"; daaruit mag toch worden afgeleid, dat de wet zich geene eendenkooien zonder kring, d. i. zonder afpaling dacht. Deze kring moest immers algemeen kenbaar zijn en juist dit wordt zij alleen door afpaling. Met deze oplossing zijn ten slotte de algemeene woorden van artikel 28, waar wij weer denzelfden afstand van 200 tot 400 rijnlandsche roeden aantreffen, in volkomen overeenstemming.
Behoudens deze verspreid liggende oasen was de geheele bodem van Nederland verdeeld in verschillende publieke jachtvelden, (art. 52 A). Sommige categoriën van personen konden eene qualificatie tot de jacht in eene geheele provincie bekomen, anderen daarentegen slechts voor een der


jachtdistricten, waarin de provinciën verdeeld waren '). Op deze, hetzij grootere, hetzij kleinere publieke jachtvelden mocht ieder, die aan de gestelde voorwaarden voldeed, jagen, behoudens natuurlijk de inachtneming van de in de wet of in wettelijke voorschriften gestelde jachtpolitiaire voorschriften.
Door de registratie en de afpaling verkreeg de eigenaar het recht om zijne gronden buiten het publieke jachtveld te houden, maar daarmede was nog niet uitgemaakt, dat hij zelf op die gereserveerde gronden mocht jagen. Daarvoor had hij nog eene persoonlijke qualificatie noodig in den vorm eener jachtacte. En juist ten aanzien van deze jachtacte hield de wet van 1814 de bepaling in, dat slechts bepaalde groepen van personen haar konden verkrijgen. Voldeed een grondeigenaar dus aan alle vereischten voor de privatieve jacht, maar behoorde hij niet tot de gequalificeerden, die eene jachtacte konden verkrijgen, dan was voor hem het gevolg van zijne registratie en afpaling, dat de jacht op zijne gronden moest blijven rusten en was zijn voordeel alleen, dat de gronden aan het publieke jachtveld waren onttrokken.
Herhaaldelijk is de opvatting op den voorgrond gedrongen, dat in de jachtwet van 1814 het jachtrecht als regaal werd beschouwden behandeld3). Niemand had volgens deze meening
1) Noord-Brabant was verdeeld in 5, Gelderland in 4, Holland in 8 (Zuid-Holland 5, Noord-Holland 3), Zeeland in 2, Utrecht in 2, Friesland in 5, Overijsel in 3 en Groningen in 3 jachtdistricten, terwijl Drente in zijn geheel 1 jachtdistrict uitmaakte.
2) Verster, t. a. p. bl. 88 vlg.; Mr. G. Dumbar, Gedachten
over de Wet van 6 Maart 1852, Staatsblad no. 47, tot regeling der Jagt en Visscherij in Nienwe Bijdragen van regtsgeleerdheid en wetgeving door Mrs. C. A. den Tex en J. van Hall, 1853, bl. 28—30; Mr. H. Malecotius, Briefwisseling, over de vraag: langs welken weg, in de wet van den 11 July 1814, op het stuk der jagt, wenschelijk gewordene veranderingen zouden kunnen worden gemaakt ? (1843), bl. 4; de Geus, t. a. p. bl. 25 en 29.


het recht van privatieve jacht, die niets meer was dan een vorstelijk gunstbetoon. De eigenaar had niet het recht maar een privilege van de jacht; „elk is genoodzaakt te dulden, dat zij, die van den souverein eene acte bekomen hebben hunne gronden betreden en zich het wild op hetzelve toeeigenen, tenzij men dien last door betaling van registratieregten en andere formaliteiten hebbe afgekocht" ')• In wezen verschilde volgens deze opvatting het recht van den privatieven jager niet van dat van hen, die slechts eene persoonlijke qualifïcatie tot de jacht op het publieke jachtveld hadden.
In geene enkele van de bepalingen van de wet van 1814 vindt deze regaal-theorie evenwel steun. Ieder grondeigenaar had na de registratie door den houtvester het recht om zijne gronden af te palen en ze daardoor uit het publieke jachtveld te schakelenen tot eene privatieve jacht te maken. De wet van 1814 ging niet uit van de gedachte, dat men den last van publieke jacht op zijne gronden af kon koopen, maar dat er integendeel een band bestond tusschen grondeigendom en jachtrecht, die zich daarin openbaarde, dat de grondeigenaar, na het voldoen aan zekere positieve voorwaarden, met uitsluiting van ieder ander het recht had daarop te jagen en, indien hij geene jachtacte kon krijgen, om zijne gereserveerde gronden althans uit het publieke jachtveld te schakelen en er de jacht te laten rusten. Voldeed de eigenaar niet aan die voorwaarden, welnu, dan was daarvan het gevolg, dat zijne gronden onder het publieke jachtveld vielen. Met die opvatting is ook in overeenstemming de terminologie van artikel 17, waarin wordt gesproken van den „eigenaar van het regt tot de jagt"; klaarblijkelijk wordt daar gedoeld op een civielrechtelijk eigendomsrecht.
De afwijking, die de wet van 1814 met haar publiek jachtveld vertoonde van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, zooals het te voren hier te lande had gegolden, was zoo
1) Dumbar, t. a. p. bl. 28.


ingrijpend, dat het voorzeker verwondering mag wekken, dat in het Rapport van Hun Edel Mogende Gedeputeerden tot de Binnenlandsche Zaken, uitgebracht in de vergadering der Staten-Generaal van 5 Juli 1814'), met geen woord over deze verandering werd gerept en dat de Staten-Generaal zelf voetstoots het wetsontwerp aannamen.
Na de vereeniging met de Zuidelijke Nederlanden bestonden in het nieuwe koninkrijk de drie bovengenoemde stelsels van jachtgerechtigheid naast elkaar: in de Noordelijke gewesten het publieke jachtveld-stelsel, in het grootste deel der Zuidelijke provinciën het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel en in het land van Overmaas het jachtcomplexen-systeem. Aan dezen ongezonden toestand trachtte een ontwerp van wet, „houdende bepalingen op de uitoefening en het regt van de jagt", ingediend op 20 Februari 1818, een einde te maken '). In dit ontwerp stelde de Regeering zich, evenals de wetgever van 1814 had gedaan, op het standpunt van het publieke jachtveld-stelsel: artikel 9 hield met ongeveer gelijke bewoordingen hetzelfde in als artikel 15 van de wet van 1814. Op dit publieke jachtveld zouden allen tot jagen gerechtigd zijn, die in het bezit waren eener jachtacte. Evenals onder de wet van 1814 konden deze jachtacten volgens het ontwerp van 1818 slechts aan bepaalde categoriën van personen worden uitgereikt en voorts aan hen, aan wie zij „uit bijzondere gunst worden verleend."
Op één punt evenwel verschilde het ontwerp hemelsbreed van de wet, die zij de strekking had te vervangen. Ook zij, die aan alle door de wet gestelde voorwaarden voldeden, hadden het jachtrecht niet als eigenaar van den grond, maar door de gunst des Konings, die die gunst ten allen tijde kon intrekken: „tot Ons kennelijk wederzeggen toe" (art. 1).
1) Handelingen 1814—1815, bl. 47.
2) Bijlagen 1817—1818, bl. 360—364.


In dit ontwerp werd zonder eenigen twijfel het jachtrecht beschouwd en behandeld als een regaal. Dit regaliteits-beginsel zette reeds de considerans van het wetsontwerp zoo scherp mogelijk op den voorgrond: „Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat, volgens de oude herkomsten in deze Landen, het regt tot de jagt beschouwd is, te zijn verbonden aan de souvereiniteit; dat hetzelve gevolgelijk door niemand zonder bijzondere concessie van den Souverein kan, noch behoort te worden uitgeoefend enz."
Lokte dit beginsel reeds in de Centrale Afdeeling ') een sterk verzet uit, nog heftiger was de aanval op het ontwerp bij de behandeling in de Tweede Kamer. De Belg Serruys maakte zich in de vergadering van 3 Maart 1818 tot tolk van de tegenstanders tegen de grondslagen van het regeeringsontwerp, dat door den Minister van Justitie van Maanen werd verdedigd. „J'y ajouterai," sprak Serruys, „que, par sa nature, la chasse est un droit inhérent a la propriété, ou plutót a la jouissance de la propriété que la Loi fondamentale garantit a chaque habitant, et qui serait violée s'il pouvait être permis a un tiers d'y exercer la chasse sans 1'autorisation, ou le consentement du propriétaire du fonds. Pour se convaincre que le droit de chasse n' est pas une prérogative de 1'autorité Royale, il suffit de lire les articles qui composent la section sixième du chapitre 2 du pacte social, intitulé: De la prérogative Royale. Le droit de chasse n'y est pas nommé parmi les prérogatives Royales qui y sont exprimées, et sont 1'objet particulier et déterminé de cette section" *). Bovendien was het ontwerp in flagranten strijd met artikel 164 van de Grondwet van 1815, waarbij bepaald werd, dat „ieder ingezeten wordt gehandhaafd bij het vreedzaam bezit en genot zijner eigendommen". De tegen het ontwerp aangevoerde bezwaren waren van zoo ernstigen
1) Bijlagen 1817—1818, bl. 365.
2) Handelingen 1817—1818, bl. 279.


aard, dat het op 3 Maart 1818 door de Tweede Kamer werd verworpen.
In het volgende jaar maakte J. M. Kern per, een der weinige leden uit het Noorden, die tegen het wetsontwerp van 1818 hadden gestemd, gebruik van het parlementair initiatief'), met het doel om, nu de poging van 1818 was mislukt, eene jachtrechts-regeling voor het geheele Rijk tot stand te brengen'). In zijne eerste lezing stelde dit ontwerp zich eveneens op het standpunt van het publieke jachtveldstelsel. Buiten het publieke jachtveld zouden in de eerste plaats vallen de „door sloten, hekken, hagen of rasters van den openen grond afgescheidene gronden." „Dezen worden daardoor alleen gerekend genoegzaam aan de jagt van anderen onttrokken te zijn." Tevens zouden privatieve jachten vormen de op de voorgeschreven wijze ompaalde gronden. „Zonder eene zoodanige aanwijzing, wordt de jacht op dien grond niet gerekend, aan de open jagt onttrokken te zijn." Op deze privatieve jachten zou niemand mogen jagen zonder schriftelijke toestemming van den eigenaar.
In het ontwerp, zooals K e m p e r het had gewijzigd naar aanleiding van de in het verslag der Centrale Afdeeling geopperde bezwaren 3), werd het publieke jachtveld-stelsel echter zeer verzwakt en beoogde K e m p e r het jachtrecht te maken tot „een gevolg van den eigendom des gronds" 4). In dit tweede ontwerp werd op den voorgrond gesteld, dat als
1) Handelingen 1818—1819, bl. 132.
2) Bijlagen 1818—1819, bl. 554—555; Ver ster, t. a. p. bl. 105—107.
3) Bijlagen 1818—1819, bl. 555—556; Ver ster, t. a. p. bl. 108— 110. — Het verslag der Centrale Afdeeling is te vinden in de Staatscourant van 26 Februari 1819 N°. 49.
4) M a 1 e c o t i u s, t. a. p. bl. 41 noemt de overgang van het publieke jachtveld naar het jachtrecht, inhaerent aan den grondeigendom, „de tijdelyke triomf eener afgetrokkene theorie."


algemeene regel het jachtrecht inhaerent zou zijn aan den eigendom van den grond. Daarop maakte het ontwerp echter zelf eene inbreuk, voor zoover het betrof onbebouwde en woeste gronden. De eigenaren van bebouwde gronden zouden, met uitsluiting van ieder ander tot jagen op die gronden gerechtigd zijn; maar ten aanzien van de onbebouwde en woeste gronden bepaalde artikel 6, dat door palen de scheiding moest worden aangegeven in de provinciën, „alwaar het openbaar bestuur zulks noodig zal oordeelen". Liet de eigenaar dezer gronden de afpaling alsdan achterwege, dan zou het gevolg volgens artikel 7 zijn, dat zij werden gelijk gesteld met de opene landsgronden, die eene „opene jagt", zooals het in de eerste lezing heet, zouden vormen.
In het verslag van de Centrale Afdeeling uit de Tweede Kamer1) werd aangedrongen op afschaffing ook van dit laatste overblijfsel van den eisch van afpaling en daarmede op volledige doorvoering van het stelsel van jachtrecht inhaerent aan den grondeigendom. Deze meening werd evenwel door Kemper bestreden bij de openbare beraadslaging over het ontwerp. „Inderdaad," zoo sprak de voorsteller van het ontwerp „men kan ook in het volhouden van beginselen te afgetrokken zijn; en zoo, aan den eenen kant, het belang der ingezetenen voor de handhaving pleit der eigendommen, is het aan den anderen kant ook waar, dat het verkeerd en onstaatkundig is, daden onder de klassen van misdaad of overtreding te brengen, door welke eigenlijk niemand benadeeld of beleedigd wordt; en van dien aard is toch in de daad wel het dooden van wild op eenen openen onbebouwden grond, waarover ieder naar willekeur gaan kan, waarop de eigenaar door geene enkele uitwendige daad zijn eigendom blijken doet, en waar zeker lat dooden geen grooter misdaad is, dan het plukken van
1) Bijlagen 1818—1819, bl. 556.


heide-planten of wilde vruchten op eenen zoodanigen grond daarvoor zoude gehouden worden" ').
Bij de Belgen vond het ontwerp-K e m p e r een even gunstig onthaal als het regeerings-ontwerp van het vorige jaar er slecht was ontvangen. In het bijzonder de afgevaardigde D u b u s deed in eene welsprekende rede van zijne ingenomenheid met het werk van K e m p e r blijken. „De tous les systèmes," zoo drukte D u b u s zich uit, „qu'on peut imaginer sur le droit de chasse, celui qui est établi art. 2 du projet de loi qui vous est proposé, m'a paru être le seul qu'on dut adopter, paree qu'il est basé sur le droit naturel et sur les notions les plus saines du droit de propriété. On ne doute pas que suivant le droit naturel il ne soit permis a tout le monde de chasser. Cela est incontestable dans ce sens, que le gibier n'étant dans le domaine de personne, appartient nécessairement a celui qui parvient le premier a s'en emparer. Mais les moyens a employer pour y parvenir, doivent être tels qu'il ne soit porté aucune atteinte au droit de propriété des fonds de terre, au droit qu'a le propriétaire de jouir seul de tous les fruits, et même des simples produits d'agrément qu'il est possible de recueillir ou de se procurer sur la terre qui lui appartient, et d'interdire 1'entrée de ce fonds a tout autre. Aussi le droit de chasse considéré dans ses véritables élémens, est naturellement restreint par la faculté que chacun a de 1'exercer sur son propre fonds, et d'empêcher que, contre sa volonté, un autre y vienne, soit pour chasser, soit pour toute autre chose" 2).
Onder de leden uit het Noorden vond het ontwerp evenwel nagenoeg geene verdedigers. Een deel dezer tegenstanders stelde zich op het standpunt, dat de basis was geweest van het ontwerp van 1818: de regaaltheorie. Zij
1) Handelingen 1818—1819, bl. 180.
2) Handelingen 1818—1819, bl. 164


verdedigden de stelling, dat het wild oudtijds was geweest het eigendom niet van enkele individuen, maar van de maatschappij in haar geheel. Daarom ook behoort de jacht tot die onderwerpen, die geregeld moeten worden door wetten, „waardoor de gepresumeerde wil der maatschappij kenbaar wordt." De jacht werd door hen beschouwd als een recht, dat de opperste macht in den staat namens de maatschappij naar willekeur kon vergunnen, wijzigen of naar zich terug nemen. De jacht was een regaal „van de Kroon, niet als een particulier eigendom van den tijdelijken bezitter van de Kroon, als een regaal van den Koning, waarover die oppermagtig en willekeurig kan beschikken, maar als verbonden aan de opperste magt, en dus alleen vatbaar om door de wet geregeld te worden," zooals de afgevaardigde Van Lijnden van Hoevelaken het uitdrukte'). Het stelsel van jachtgerechtigdheid, zooals het in het ontwerpKemper was neergelegd, was alleen dan verdedigbaar, indien alle niet-grondbezittende leden van de maatschappij ten behoeve van de grondbezitters afstand deden van hun jachtrecht en wel, omdat het jachtrecht ouder was dan het eigendomsrecht, de private eigendom, die immers haar ontstaan dankte aan de landbouwbelangen.
Andere leden uit het Noorden verzetten zich tegen het ontwerp minder op theoretische bezwaren, dan wel om de praktische nadeelen in verschillende richting, die zij van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel verwachtten. Hunne gronden daarvoor putten zij vooral uit de geschiedenis van het jachtrecht in den revolutietijd. In het bijzonder de afgevaardigde Van Suchtelen tot de Haere meende zich op dezen grond tegen het voorstel te moeten verzetten. „In den jare 1795, wanneer onze Noordelijke gewesten, den zoo ongelukkigen gang des tijds moetende volgen, met eenen zoo schoonschijnenden vrijheids- gelijkheids- en zoogenaam-
1) Handelingen 1818—1819, bl. 162.


den broederschapsgeest overstroomd werden, sprak het van zelf, dat de^ tot nu geexisteerd hebbende*~wetten en bepalingen, als in de differente provinciën, gewijzigd naar derzelver behoeften, aanwezig, dbodem ingeslagen en te niet gedaan werden, terwijl ieder op zijn land de magt gegeven werd, niet alleen vrijelijk te jagen en te dooden, maar het geheele jaar door het wild te vernielen; van hier dus, dat de land- en bouwman, begeerig om ook eens ter jagt te gaan, en van dat voorregt, als geen hindernis nu meer te vreezen hebbende, en waarvan hij, te lang verstoken geweest, zoo menigwerf den heer met gretige en afgunstige oogen had moeten zien genieten en gebruik maken, nu gewis ook niet aarzelde, zijne spade en ploeg ter zijde te stellen en dezelve met een jagtgeweer te verwisselen, als een heer ter jagt te gaan, en aldus aan zijne lusten te voldoen. Hij die deze kunst gelukkig genoeg was spoediger dan anderen te leeren, zoude zoo doende, voor onderhoud der huishouding, zijne verdiensten daartoe hebben kunnen besteden; dan een jager-glorie hoog stellende, en begeerig het voorgevallene van den dag, tegelijk met zijne vorige, aan anderen zijner makkers bekend te maken, kon niet voorbij daartoe naar de kroeg te gaan, en hun, onder het drinken van eene goede teug, dezelve te verhalen; dit ten minste moest er afgenomen worden 1).
Dagelijks intusschen de goede vangsten verminderende, duurde het niet lang of, bij gemis van wild, leverden de opkomsten van zijnen besteden tijd, noch voor den eenen, noch voor den anderen, iets meer op, en ziet daar nu den jager niets anders overgebleven dan een arm huisgezin, verwaarloosd land en berooid hoofd; het jagtveld geruïneerd, en hier of daar nog bij groote bezitters van land- en boschrijke oorden, voor den indiscreten jager ontoegankelijk, als, bij foute van opzigt der jagt, zich geenszins bij zijn eigen-
1) Anders de G e u a, t. a. p. bl. 59.


dommelijk land bepalende; het overgebleven wild ten prooi aan het voor hetzelve, nu zoozeer vermenigvuldigde, roofgedierte overgelaten; van welker uitroeijing, bij gebrek aan betaalde premiën, nu ook niet meer te denken viel, en waarvan de gevolgen dus eindelijk waren, dat in korten tijd, nu ook het tam gedierte, als hoenderen, ganzen, noch eendvogelen, voor den buitenman zoo onontbeerlijk, meer overig bleven en behouden werden" ').
Het verzet mocht evenwel niet baten; het ontwerp-K e m p e r werd in de Tweede Kamer aangenomen. Anders evenwel in de Eerste Kamer; blijkens een bericht, ingekomen in de vergadering der Tweede Kamer van 27 Maart 1819, had de Eerste Kamer gemeend het voorstel te moeten afstemmen2).
Ongestoord zette nu de wet van 1814 haar bestaan voort, ook nadat de Code Napoléon in 1838 was vervangen door het Burgerlijk Wetboek, dat in zijn artikel 641 neerschreef: „Het regt om zich het wild of de visschen toe te eigenen behoort, bij uitsluiting, aan den eigenaar van den grond waarop zich het wild, of van het water waarin zich de visschen bevinden; behoudens de regten door derden verkregen, waarvan zij tegenwoordig het genot hebben, en onverminderd de wetten en verordeningen op dat stuk aanwezig."
De positieve verplichting van registratie en afpaling, die de wret van 1814 aan degenen oplegde, die hunne gronden als privatieve jacht wilden voorbehouden, was zonder twijfel niet in strijd met het voorschrift van artikel 641 B. W.3). De strijd tusschen het B. W. en de jachtwet van 1814 begon eerst met de gevolgen, die deze laatste verbond aan
1) Handelingen 1818—1819, bl. 168.
2) Handelingen 1818—1819, bl. 192.
3) M a 1 e c o t i u s, t. a. p. bl. 2 en 3 oordeelt het voorschrift van registratie en afpaling in strijd met artikel 641 B. W. Zoo ook Mr. B. G. A. Pabst, Wet op de jagt en visscherij (1852), eerste deel, bl. III.


de niet-registratie en de niet-afpaling door den grondeigenaar. Het gevolg toch van deze niet-registratie en nietafpaling was eene inlijving bij het publieke jachtveld, waardoor ieder, die eene persoonlijke qualificatie bezat, op dien grond mocht jagen. Dit recht om op gronden van derden zonder hunne vergunning te jagen kwam in strijd met het jachtrecht, dat, als grondbeginsel, volgens artikel 641 W. B. bij uitsluiting toekwam aan den eigenaar van den grond.
Zeven jaren na het tot stand komen onzer groote nationale burgerrechtelijke codificatie werd, nadat daarop reeds lang in de Tweede Kamer was aangedrongen, eene nieuwe poging door de Regeering gedaan, om eene wijziging te brengen in de wettelijke voorschriften betreffende de jacht. Bij brief van 25 October 1845 ') bereikte een daartoe strekkend ontwerp van wet de volksvertegenwoordiging. Evenals de wet van 1814 en het ontwerp van 1818 stelde ook dit ontwerp zich geheel op het standpunt van het publieke jachtveld-stelsel. Alle gronden, die niet waren geregistreerd en afgepaald en die niet waren „buitenplaatsen, lusthoven, tuinen en plantaadjes, waarin geschoffelde paden zijn," zouden deel uitmaken van het publieke jachtveld, waar ieder, die aan de gestelde voorwaarden voldeed, gerechtigd zou zijn om te jagen. (art. 2). Het was te verwachten, dat in de Kamer tegen het stelsel van het ontwerp verzet zou opgaan en dat men overeenstemming zou wenschen tusschen eene nieuwe jachtwet en het pas tot stand gebrachte B. W. Blijkbaar voorzag de Regeering dien tegenstand, want in de Memorie van Toelichting verklaarde zij hare opvatting nog eens met meer nadruk: „Wil de grondeigenaar zich het regt van toeëigenen bij uitsluiting van anderen voorbehouden, dan regelt de wet de wijze, waarop hij dit kenbaar maakt en zich de bescherming van zijn regt verzekert. Maar wil hij van zijn regt geen gebruik maken, alsdan wordt de grondeigenaar gerekend de
1) Bijlagen 1845—1846, bl. 58.


jagt over te laten aan het publiek. Van daar de verdeeling in eigen en algemeen jagtveld."
Reeds bij de behandeling van het ontwerp in de afdeelingen deed zich blijkens het Voorloopig Verslag') een sterk verzet tegen het publieke jachtveld-stelsel gevoelen, in het bijzonder op grond van strijd met artikel 641 B. W., dat immers nooit kan gedoogen, dat een derde zonder vergunning van den eigenaar op diens grond jaagt. „Enkele leden verklaarden zelfs niet te kunnen toegeven, dat de eigenaar, zijn regt van toeëigening van het wild op eigen grond wenschende uit te oefenen, bij de wet tot het afpalen van zijnen eigendom verpligt zou kunnen worden. Huns inziens zou dusdanige bepaling strijden met art. 627 van het Burgerlijk Wetboek, vermits de eigendom ook zonder uiterlijke kenteekenen regtens in zich bevat de bevoegdheid om alle gevolgen daarvan uit te oefenen" *). In het algemeen ondervond het ontwerp in de afdeeling der Tweede Kamer een zóó ongunstig onthaal, dat de Regeering het beter oordeelde het in te trekken en het niet bloot te stellen aan eene kritiek in openbare beraadslaging: het leven van de reeds zoo lang veroordeelde wet van 1814 was daardoor weer voor eenigen tijd verlengd.
Aan den grooten hervormer van het Nederlandsche staatsbestuur, Mr. J. R. Thorbecke, was het voorbehouden ook het jachtrecht ingrijpend te wijzigen. Op 10 September— 1 October 1851 werd aan de Tweede Kamer een ontwerp van wet aangeboden, dat de strekking had, om het positieve Nederlandsche jachtrecht in overeenstemming te brengen met het Burgerlijk Wetboek. Reeds dadelijk bij den aanhef der Memorie van Toelichting bleek overtuigend, dat Thorbecke stond aan den kant van hen, die het publieke jacht-
1) Bijlagen 1845—1846, bl. 64—69.
2) Bijlagen 1845—1846, bl. 64.


veld-stelsel, dat het hoofdkenmerk was geweest van de wet van 1814, niet in overeenstemming achtten met het beginsel, dat aan artikel 641 B. W. ten grondslag ligt. „Vervanging der wet van 11 Julij 1814 schijnt noodzakelijk, ten einde de verordeningen, regelende de jagt en visscherij, in overeenstemming te brengen met het grondbeginsel van art. 641 Burgerlijk "Wetboek" '). En nog sterker en meer gemotiveerd was deze opvatting iets verder in diezelfde toelichting neergelegd in de woorden: „Integendeel; die wet" (van 1814) „maakt dit zijn regt geheel afhankelijk van voorafgaande registratie, recognitie-betaling en afpaling, zoodat hij, zonder die formaliteiten, het uitsluitend regt niet uitoefent, hetwelk nogtans art. 641 met het eigendomsregt van den grond verbindt, niet als uitzondering of vergunning, maar als regel. Bovendien strookt het niet, dat, terwijl artikel 641 de toeeigening van wild en die van visch gelijkstelt, de wet van 1814 ten opzigte van de visschen den eigenaar een uitsluitend regt van toeeigening geeft, maar ten aanzien van het wild elkeen tot die toeeigening geregtigd beschouwt, ja den grondeigenaar uitsluit" ').
In één opzicht bleef de wet van 1852 zich in geheel dezelfde baan bewegen als die van 1814: beide hadden ten doel de bescherming van den wildstand. „De hoofdstrekking der wet is bescherming van het wild en van de visch, zoowel in het belang van den eigenaar der gronden en der vischwateren, als in het algemeen belang. De uitoefening toch van jagt en visscherij staat in veelsoortig verband met handel, landbouw en nijverheid." Maar, wat meer zegt, door het op den voorgrond stellen van dit hoofdbeginsel, bewoog het ontwerp van 1851 zich ook geheel in de lijn van artikel 641 B. W. Immers de bescherming van den wildstand zweefde ook den wetgever, die dit artikel neerschreef,
1) Bijlagen 1851—1852, bl. 105; Pa b s t, t. a. p. bl. 2.
2) Bijlagen 1851—1852, bl. 105; Pabst, t. a. p. bl. 4.


klaarblijkelijk voor oogen, toen hij voor de uitoefening van het jachtrecht den eisch stelde, dat zij zou geschieden in overeenstemming met de politiaire bepalingen, op dat stuk aanwezig.
Zoowel dus door het jachtrecht inhaerent te maken aan het eigendomsrecht van den grond, als door de bescherming van den wildstand tot leidend motief voor de wettelijke regeling van het jachtrecht te verklaren, ontstond naar het oordeel van Thorbecke eene volmaakte harmonie tusschen het ontwerp en de vigeerende burgerlijke wetgeving.
Zoo gemakkelijk als de wetgever van 1814 was die van 1852 volstrekt niet, toen het ontwerp van wet ter sprake kwam, dat de jachtwet van 1852 is geworden. Reeds dadelijk in de eerste vergadering van de Tweede Kamer, waarin het ontwerp in behandeling kwam, vond het grondeigendomsjachtrecht-stelsel heftige bestrijders in de afgevaardigden Ypey, Van Lynden en Van Dam van lsselt. In de eerste plaats stelden de tegenstanders van het ontwerp zich op het standpunt, dat de beweerde strijd tusschen de wet van 1814 en artikel 641 B. W. toch wezenlijk denkbeeldig was; om de jachtwet in overeenstemming te brengen met de burgerlijke wetgeving, was eene wijziging der jachtwet daarom niet noodig. Immers, artikel 641 B. W. stelde als eisch, dat het jachtrecht slechts zou toekomen aan den grondeigenaar, „onverminderd de wetten en verordeningen op dat stuk aanwezig." Zoo'n wet nu was de jachtwet van 1814, die eischen stelde, waarvan het recht van den eigenaar van den grond, om met uitsluiting van ieder ander op zijn grond te jagen, afhankelijk werd gemaakt. Kwam de grondeigenaar die eischen niet na, „welnu," zoo was de redeneering, „dan doet hij stilzwijgend afstand van zijn regt aan iederen tot de jacht bevoegde" 1).
Was om deze reden eene verandering in het bestaande
1) Handelingen 1851—1852, bl. 574.


stelsel van jachtgerechtigdheid reeds onnoodig, zij was bovendien om verschillende redenen ook niet wenschelijk. Het publieke jachtveld-stelsel, zooals het in de wet van 1814 was neergelegd, bood toch onwederlegbare voordeelen aan boven het voorgestelde grondeigendoms-jachtrecht-stelsel.
De door de wet van 1814 voor de privatieve jachten geeischte afpaling was volgens de tegenstanders van het ontwerp in de eerste plaats in het belang van den privatieven jager zelf. Indien de grenzen van zijn grondeigendom-jachtgebied niet duidelijk door palen waren aangegeven, stond de grondeigenaar-jager immers ieder oogenblik voor de mogelijkheid, jagende zijne grenzen te overschrijden en daardoor tegen zijn wil strooper te worden op het land van zijn buurman. De jager moest daarom wenschen, dat de wet afpaling voorschreef; dit was het eenige middel tot het voorkomen van overtredingen.
Maar bovendien was die afpaling ook de onafwijsbare voorwaarde voor een behoorlijk jachttoezicht. Nog minder toch dan van den grondeigenaar zelf kon van den jachtopziener worden gevergd, dat hij de afscheidingen tusschen de onderscheidene gronden kent.
En in de derde plaats was volgens het oordeel van de voorstanders van de jachtwet van 1814 de afpaling van de privatieve jachten een niet gering te schatten hulpmiddel voor de regelmatige toepassing der strafbepalingen. Immers, indien de eisch van afpaling niet in de wet werd neergelegd, zou het proces-verbaal van een ambtenaar der jachtpolitie nooit het opwerpen van de praejudicieele quaestie over den eigendom kunnen verhinderen.
Het behoud van het publieke jachtveld oordeelden de tegenstanders van het ontwerp bovendien verre verkieselijk boven het jachtrecht inhaerent aan den grondeigendom, vooral met het oog op het belang van de jacht als sport. In ons land toch liggen de eigendommen, althans in sommige streken, bijvoorbeeld in Friesland, zeer verspreid. Wat
13


zou daarvan het gevolg zijn voor de uitoefening van de jacht, indien het ontwerp tot wet werd verheven? Zou de korte jacht op die kleine verspreide perceelen reeds met zeer vele bezwaren gepaard gaan, de lange jacht zou door het nieuwe stelsel ten eenen male onmogelijk gemaakt worden; slechts eenige eigenaren van gronden van eene buitengewone grootte zouden nog de lange jacht kunnen beoefenen. Het nadeelige gevolg daarvan zou zijn, dat de jacht als sport gevoelig werd getroffen. Een publiek jachtveld was daarom niet alleen noodig en wenschelijk voor de beoefenaren der jacht, die geen grondeigendom van eenige beteekenis hebben, maar evenzeer als regel voor de groote grondeigenaren.
Met het aantal beoefenaren der jacht zou ook het inkomen, dat de schatkist uit de jachtacten geniet, uiteraard sterk verminderen. Het pachten van de jacht op verschillende kleine eigendommen zou dit bezwaar niet voldoende kunnen keeren; het was bijna wiskunstig zeker, dat het getal der jachtbeoefenaren sterk zou afnemen, want — en daarmede raakten de tegenstanders aan een nieuw bezwaar — door de invoering van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel zouden verschillende categoriën van personen het jachtrecht verliezen, die het onder het publieke jachtveld-stelsel wel hadden gehad. Onder deze categoriën waren slechts te noemen de meeste militaire oflicieren, de minvermogenden en de burgers der steden. Deze allen zouden van hunne liefhebberij worden beroofd en dit kon en zou aanleiding geven tot overtredingen en bovenal tot weerzin tegen de wet.
Maar, zoo vroeg bij slot van rekening de afgevaardigde Van Dam van Isselt: waarom de rechten van den grondeigenaar op de jacht op zijn grond zoo vast neergelegd als in het ontwerp is geschied? „Zoo ik volgens art. 625 van het Burgerlijk Wetboek wil gebruik maken van mijn eigendom zoo als ik het goedvind, wie zal mij dan beletten om aan ieder het regt te geven op mijn grondgebied te


jagen ? Waarom toch wil men aan de grondeigenaars regten opdringen, die zij niet verlangen? Waarom toch wil men ze gelukkig maken tegen hun zin?"1).
In de eerste plaats bestreed de Minister, wiens contraseign de wet van 1852 draagt, de opvatting, dat de wet van 1814 vereenigbaar zou zijn met artikel 641 B. W. Het was immers strijdig met de beginselen, die ten grondslag lagen aan dit artikel, dat de grondeigenaar volgens de wet van 1814 aan de eischen van registratie en afpaling moest voldoen, indien hij de jacht op zijn grond wilde uitoefenen, waartoe artikel 641 hem reeds het recht gaf. „Ik weet wel, de wet kan het regt van den eigenaar beperken, maar de beperking moet dan toch geregtvaardigd zijn. Zou het niet eene onregtvaardige beperking zijn, indien men voorschreef: gij hebt een tuin, een landeigendom, een akker, maar zorg af te sluiten, anders zal iedereen het regt hebben, daarop te wandelen. Of kan men zeggen, dat hij, die deuren of hekken niet digt houdt, zijn akker, zijn tuin aan het publiek prijs geeft? Wanneer art. 641 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt: het regt om zich het wild toe te eigenen, behoort bij uitsluiting aan den eigenaar van den grond, ik geloof het is dan in strijd met dit beginsel, te zeggen: zoo de eigenaar niet bijzondere maatregelen heeft genomen, dan zal dit regt worden uitgeoefend door een ieder die goedvindt. Mij dunkt, het is art. 641 omkeeren" 2). "Wilde men daarom artikel 641 niet een wassen neus laten blijven, zooals het onder de werking van de wet van 1814 steeds was geweest, dan moest de wetgever bij de nieuwe regeling van het jachtrecht het publieke jachtveld loslaten.
Maar ook de andere bezwaren, door de verschillende af-
1) Handelingen 1851—1852 bl. 576 en 577.
2) Handelingen 1851—1852, bl. 583; De onuitgegeven parlementaire redevoeringen van Mr. J. R. Thorbecke, tweede deel (1901), bl. 163 en 164.


gevaardigden tegen het systeem van het ontwerp te berde gebracht, vonden bij Thorbecke geene genade. Vooreerst bestreed hij de opvatting, dat door de verregaande versnippering van den grondeigendom de jacht voortaan slechts aan eenige groote grondeigenaren mogelijk zou zijn, waardoor èn het jachtbedrijf, de jacht als sport, èn de fiscale belangen van het Rijk zouden getroffen worden. Met zekerheid was hieromtrent uiteraard niets te voorspellen, maar, wanneer men lette op de toestanden in Frankrijk, waar die versnippering sedert den revolutietijd haar invloed nog veel sterker had doen gevoelen dan hier te lande, in Limburg, waar nog steeds het Fransche decreet van 1790 gold, en in België, dan meende hij een gegrond vermoeden te mogen uitspreken, dat de toestand voor jachtbedrijf en fiscus onder het nieuwe stelsel veel gunstiger zou zijn dan de tegenstanders van het ontwerp voorspelden. Het fiscale argument mocht bovendien niet al te zeer wegen, want behalve de dienaangaande bestaande onzekerheid, zat bij de Regeering ook niet de bedoeling voor, om met de jachtacten winst te behalen, maar alleen om de kosten van het jachttoezicht te dekken. „Bovendien, deze wet is niet voorgesteld om het getal der jagtliefhebbers te doen toenemen, om de jagt uit te breiden of de kunst te doen ontwikkelen, maar om het jagtregt met ons burgerlijk regt in overeenstemming te brengen; en om uit onze administratie, gelijk uit onzen maatschappelijken omgang, zoo menige verkeerdheid te doen verdwijnen als met die wet van 1814 was verbonden" ').
Wat de bezwaren voor den grondeigenaar-jager zelf bij het ontbreken van eene in de wet neergelegde verplichting tot afpaling aangaat, sloot de Minister zich aan bij de bestrijding, die dit argument, dat later nog in het Voorloopig Verslag van de Eerste Kamer op den voorgrond werd ge-
1) Handelingen 1851—1852, bl. 583; Pabst, t. a. p. bl. 14; Onuitg. pari. red. bl. 265.


schoven1), reeds te voren bij den afgevaardigde Van der Linden2) had ondervonden. De vrees, die uit het argument sprak, werd zoowel door den Minister als door dezen afgevaardigde als zeer overdreven beschouwd. Indien de afpaling zoozeer in het belang van den grondeigenaar was als de tegenstanders beweerden, zou hij er immers toch steeds toe kunnen overgaan, de wet zou het hem niet verbieden, maar het hem dwingend voorschrijven zou aan den anderen kant eene onrechtvaardigheid medebrengen. „De jagtliefhebber heeft tijd genoeg om zich voor te bereiden; hij zal wel zorgen, dat hij, een aantal vergunningen hebbende om te jagen, zijn terrein zoo goed kenne, om zonder bekeuring de jagt uit te oefenen" 3).
Door den afgevaardigde Van Dam van Isselt was ten slotte nog tegen het ontwerp aangevoerd, dat het te aristocratisch was. Dit kon de man van 1848 niet zonder meer over zijn kant laten gaan. „Wanneer de geachte spreker uit Gelderland zegt: het is eene aristocratische wet, dan kan dit alleen slaan op hetgeen hij als een gevolg van de wet voorziet, zeer zeker niet op het stelsel, op de meening der wet. De meening, het stelsel, het beginsel van de wet is
1) Handelingen Eerste Kamer 1851—1852, bl. 117; Pabst, t. a. p. bl. 18. „Hierin lag niet de minste beperking van het eigendomsregt, maar alleen een voorschrift dat, opgevolgd, den eigenaar aanspraak geven kon op bescherming van den Staat; het zou eene verpligting zijn die ieder ten behoeve van zich en van anderen zich zou getroosten. Daarbij zou dan tevens het belang van de uitoefenaars der jagt zijn behartigd; want gelijk nu is voorgesteld, wordt de jager bij elke schrede met boete bedreigd, en zal ook voor den jagtopziener de wetenschap, aan welken eigenaar ieder stukje grond in zijn rayon behoort, niet gemakkelijk te verkrijgen noch te bewaren zijn. Daaruit, vreesde men, zouden vele onaangenaamheden, calanges en procedures voortvloeijen, ten nadeele steeds van het jagtbedrijf, dat men juist bij deze wet beschermen wil.''
2) Handelingen 1851—1852, bl. 581.
3) Handelingen 1851—1852, bl. 584; Pabst, t. a. p. bl. 16; Onuitg. pari. red. bl. 166.


alles behalve aristocratisch, en mogt daaruit voortvloeijen, dat de groote grondeigenaren meer partij van de jagt trekken, dan andere jagtliefhebbers, dan is dit een natuurlijk gevolg van het verschil van den maatschappelijken toestand, van de gegoedheid. Dat men echter onder de heerschappij van het systeem, hetwelk bij dit ontwerp zal worden ingevoerd, niet uitsluitend de groote grondeigenaars tot jagen in staat stelt, dit volgt, meen ik, uit het cijfer der jaarlijks in België en in de provincie Limburg aangevraagde acten" ').
Het stelsel van jachtgerechtigheid, zooals het in het oorspronkelijke ontwerp was neergelegd, werd ten slotte zoowel door de Tweede *) als door de Eerste Kamer 3) aanvaard en daarmede was het laatste uur voor de jachtwet van 1814, die reeds van het begin af aan zooveel te wenschen had overgelaten, eindelijk aangebroken. De wet van 6 Maart 1852 verbond het jachtrecht aan den grondeigendom en liet den eisch van verplichte afpaling varen.
Toch zou de zoo lang gewenschte wet van 1852 geen lang bestaan hebben: reeds in 1857 werd zij vervangen
1) Handelingen 1851—1852, bl. 584; Pabst, t. a. p. bl. 16; Onnitg. pari. red. bl. 166.
2) Handelingen 1851—1852, bl. 685.
3) Handelingen Eerste Kamer 1851—1852, bl. 138.
4) Mr. S. Tak, Wet tot regeling der jagt en visscherij, toegelicht uit de Handelingen der Wetgevende Magt (1857). — Mr. S. Gratama Hzn., Wet tot regeling der jacht en visscherij (1905). De eenige verdienste van den derden druk van dit werk boven den tweeden, behalve de bijwerking van de aanteekeningen, bevattende de jurisprudentie tot den laatsten tijd, is gelegen in het feit, dat de parlementaire bescheiden betreffende het tot stand komen van de wet van 1857 er in een handiger vorm zijn opgenomen dan in de „Handelingen" en de „Bijlagen". De waarde van den arbeid wordt echter sterk verminderd, doordat die bescheiden er niet in zijn verwerkt met die van 1852, die ongetwyfeld ten aanzien van de groote quaesties van jachtrecht van veel meer belang zijn. De schrijver heeft over het hoofd gezien, dat niet in 1857, maar in 1852 de beslissing in de groote vragen van jachtrecht is gevallen.


door eene geheel nieuwe jachtwet, die verschillende gebreken van hare vooi'gangster wilde uit den weg ruimen. Voor ons onderwerp is deze verandering van wetgeving echter van geen belang, daar de grondbeginselen van de jachtwetgeving ongeschokt bleven: de wet van 13 Juni 1857 (Staatsblad n°. 87) bleef opgetrokken op het fundament van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel'). Hoewel herhaaldelijk en hardgrondig verfoeid en met moties en adressen besprongen, heeft de wet van 1857 haar bestaan tot den huidigen dag toe voortgesleept, meer om de moeilijkheden, die eene deugdelijke oplossing van het jachtvraagstuk met zich zou brengen, dan om de gunst, waarin zij zich mag verheugen.
Reeds in de jaren 1873—1875 is door de afgevaardigden in de Tweede Kamer 01 denhuis Gr at a ma, Idzerda en Van K e r k w ij k gebruik gemaakt van het parlementair initiatief, met het doel om eene nieuwe wettelijke regeling van het jachtrecht tot stand te brengen '). Door de voorstellers werd op den voorgrond gesteld, dat, hoe dikwijls ook het tegendeel was verkondigd, de bestaande jachtwet van 1857 niet in overeenstemming was met het duidelijke voorschrift van artikel 641 B.W.3). In het bijzonder de eisch van het bezit eener jachtacte was volgens hen niet te rijmen met het recht, dat artikel 641 den grondeigenaar bij uitsluiting van ieder ander toekent. Wel is waar was de bedoeling van het eischen van het bezit eener jachtacte het belang van de jacht, maar die jacht zelf was niets meer dan eene liefhebberij, het was geene quaestie van nijverheid, noch van volksvoeding. Daarop moest de wetgever bij zijne jachtrechts-regeling het oog vestigen. De bestaande wet gaf den landman wel den wildkww, maar
1) T a k, t. a. p. bl. 6.
2) V a n Houten, t. a. p. bl. 98—100; Themis 1873 no. 4, bl. 585 en 1874 no. 2, bl. 137.
3) V a n Houten, t. a. p. bl. 113 en 114.


belemmerde hem in den wildoo^. In het bijzonder een optreden van den wetgever tegen de jacht, een streven om den wildstand zooveel mogelijk uit te roeien, was evenwel niet de bedoeling van de ontwerpers; zij wilden alleen intrekking van de bijzondere zorg en bescherming voor en van de jacht en het jachtbedrijf. Hun streven was er daarom op gericht het begrip „jacht" in den tegenwoordigen zin uit de wetgeving te doen verdwijnen en in de plaats daarvan eene quasi nieuwe jachtwet in het leven te roepen, in dezen vorm, dat slechts strafbaar zou zijn het ongeoorloofd betreden en het ongeoorloofd gewapend betreden van eens anders grond en het schieten of vangen van dieren op gronden van derden. Dit jachtrecht, indien men althans dit recht nog jachtrecht kan noemen, zou bij uitsluiting van ieder ander toekomen aan den grondeigenaar.
Van alle zijden werd het ontwerp heftig aangevallen en reeds in het Voorloopig Verslag bleek, dat het ontwerp niet in den geest der Kamer was. Toen dan ook tijdens de openbare beraadslagingen de Minister van Justitie zich tegen het ontwerp verklaarde, was zijn lot beslist. De Minister Van Lijnden van Sandenburg meende, dat de hoofdfout in het voorstel was, dat „het strijdt met elk begrip, met alle beginselen van eene goede en duidelijke wetgeving en dat het niet aangaat, om in eene bestaande wet een met het overige zamenhangend gedeelte uit te ligten en in te trekken en als het ware in denzelfden adem te verklaren dat een deer daarvan weder wordt in het leven geroepen" ').
Met 35 tegen 29 stemmen werd artikel 1 van het wetsontwerp der drie heeren verworpen 2), die daarop hun voorstel introkken; sedert dien werd geene poging in wetsvorm meer gewaagd, om de jachtwet van 1857 te vervangen.
1) Handelingen 1875—1876, bl. 1461.
2) Handelingen 1875—1876, bl. 1462.


Toch was daarmede het verzet in het parlement tegen de bestaande jachtrechts-regeling niet gebroken: om de tien jaren houdt, zooals de afgevaai'digde voor Tiel, Mr. Tydeman, in de vergadering van de Tweede Kamer van 7 Maart 1902 geestig opmerkte, de Kamer eene periodieke bespreking van de jachtwet. Al deze parlementaire aanvallen op de jachtwet hadden dezelfde strekking als het wetsvoorstel-O 1 d e n h u i s Gratarna, Idzerda en Van K e r k w ij k. In 1882, negen jaar dus na de indiening van dat wetsontwerp, werd eene nota betreffende de jachtwetgeving door de heeren Oldenhuis Gratama, Sickesz en Goeman Borgesius gevoegd bij het Voorloopig Verslag op Hoofdstuk IV der Staatsbegrooting voor 1882 ')• In 1892 werd een monsteradres aan de Tweede Kamer ingezonden door Mr. H. Ph. de Kan ter c. s., tot wijziging der wet op de jagt en visscherij2), naar aanleiding waarvan een uitgebreid onderzoek naar de bestaande jachttoestanden werd ingesteld door den toenmaligen Minister van Justitie Ruys van Beerenbroek en eene langdurige, doch vrij onbeduidende behandeling in de Tweede Kamer3) plaats vond. Ten laatste had in de vergadering van de Tweede Kamer van 6 en 7 Maart 1902 de behandeling plaats van de bekende motie - H e 1 s d i n g e n 4).
1) Bijlagen A 1881—1882, 113, bl. 6 en 7.
2) Y a n Houten, t. a. p. bl. 107—111.
3) Bijlagen 1890—1891, 189, bl. 1 vlg-; Van Houten, t. a. p. bl. 165—178. — Het verslag der Commissie over dit adres is te vinden in de Bijlagen 1891 — 1892, 26, bl. 1 vlg. en de debatten in de Handelingen 1891 — 1892, bl. 887—941.
4) Handelingen 1901—1902, bl. 969—997. De motie, zooals zij werd ingediend, luidde: „De Kamer, van oordeel dat de tegenwoordige Jachtwet niet in overeenstemming is met den geest des tij da en strijdig met belangen van den landbouw, acht een grondige herziening daarom dringend noodzakelijk, en gaat over tot de orde van den dag." Ge-


Alle deze pogingen, die de strekking hadden om den eigenaar een vérstrekkend doodingsrecht op zijn grond te geven, in het bijzonder met het oog op de wildschade, zijn evenwel mislukt, zoodat de wet van 1857, in haar stelsel van jachtgerechtigdheid ongeschokt, nog steeds op eene radicale herziening wacht. Voor deze herziening heeft de Tweede Kamer zich op 7 Maart 1902 bij de openbare behandeling der motie - H e 1 s d i n g e n reeds in beginsel uitgesproken door de aanneming van de motie, die door den tegen woord igen Minister van Financiën, Mr. Kolkman, werd voorgesteld tegenover die van den heer Helsdingen. In deze motie verklaarde de Kamer, dat zij van oordeel was, „dat wijziging der Jachtwet noodzakelijk is, en dat wettelijke voorschriften behooren te worden gemaakt omtrent vergoeding van schade door wild veroorzaakt."
Naar aanleiding dezer motie is bij Koninklijk Besluit van 11 Maart 1904 N°. 28 eene Staatscommissie in het leven geroepen, waaraan is opgedragen „te onderzoeken welke wijzigingen en aanvullingen de wettelijke bepalingen tot regeling der Jacht behoeven, meer in het bijzonder ter bevordering van de afschaffing der heerlijke jachtrechten en ter verkrijging van eene billijke regeling tot vergoeding van wildschade." Met de benoeming dezer Staatscommissie is de regeling van het positieve Nederlandsche jachtrecht hare jongste phase ingetreden.
durende den loop der beraadslagingen werd de motie gewijzigd, zoodat zij toen lnidde: „de Kamer, van oordeel, dat de tegenwoordige Jachtwet strijdig is met belangen van den landbouw, acht eene grondige herziening daarvan dringend noodzakelijk, en gaat over tot de orde van den dag."


HOOFDSTUK II.
Kritiek en opbouw.
Niet langer mag eene herziening van het positieve Nederlandsche jachtrecht uitblijven; daaraan wordt thans door niemand meer getwijfeld, de bestaande jachtwet vindt geene verdedigers meer. De volksvertegenwoordiging, de schrijvers en niet het minst de pers, in het bijzonder de kleine pers, allen, die tot de jacht in eenige betrekking staan, allen zijn het er over eens, dat het jachtrecht deugdelijk en ingrijpend, hoe eer hoe beter, moet worden herzien. Bij deze herziening dringt zich echter onweerstaanbaar deze moeilijke quaestie op den voorgrond: welk stelsel van jachtgerechtigdheid behoort het fundament voor de nieuwe wettelijke regeling te vormen? Een antwoord op deze vraag kan niet gegeven worden, dan nadat de voor- en nadeelen der verschillende stelsels zorgvuldig gewikt en gewogen zijn en vooral ook bezien zijn onder het licht van het resultaat van onze beschouwingen in de Inleiding: een matige wildstand is een nationaal belang.
Is het wenschelijk de nieuwe wettelijke regeling van de jacht op te bouwen op den grondslag van het publieke jachtveld-stelsel, om dus terug te keeren tot het


stelsel van den wetgever van 1814? De verdediging van dit stelsel ware ongetwijfeld eene reeds te voren verloren zaak; om verschillende redenen van groot belang kan aan een opbouw van eene jachtrechts-regeling op dezen grondslag hier te lande niet gedacht worden.
In de eerste plaats zou het publieke jachtveld-stelsel strijden met het doel, dat — dit was de conclusie, waartoe wij in de Inleiding kwamen, — den jachtwetgever bij zijne regeling behoort te leiden: het behoud van een matigen wildstand. De onderscheidene wetten, die nu of eertijds het publieke jachtveld-stelsel huldigen, gaan uit van het streven om een matigen wildstand aan te kweeken en te behouden, omdat zij daarin zien eene bron van volkswelvaart; met zoovele woorden stellen zelfs verschillende dier wetgevers dit streven op den voorgrond. Het kan echter niet worden ontkend, dat de weg, dien zij daartoe gekozen hebben, niet tot het beoogde doel leidt.
Wat toch is de inhoud van het stelsel in quaestie ? Ieder, onverschillig of hij grondeigenaar is of niet, heeft onder de werking van dat stelsel het recht, om, mits hij voorzien zij van eene door het bevoegde gezag afgegeven jachlacte en voldoe aan de gestelde jachtpolitiaire voorschriften, over het geheele territoir, met uitzondering van de door de wet of door de eigenaren volgens de voorschriften der wet gereserveerde gronden, te jagen. Het ligt nu toch waarlijk voor de hand, dat een stelsel, waarbij het ieder, die in het bezit is van eene persoonlijke qualificatie, vrij staat het geheele territoir af te jagen, zonder dat eigendomsgrenzen hem binden, waarbij ieder, ook zonder een duimbreed grond te bezitten, jager kan zijn, uiterst nadeelig moet werken voor den wildstand.
Het publieke jachtveld-systeem is een stelsel, dat eenzijdig waakt voor de belangen van den landbouw in engeren zin en daardoor de belangen, die verbonden zijn aan het behoud van een matigen wildstand, over het hoofd ziet. De wildstand moet bij het publieke jachtveld in het gedrang komen, im-


mers een jachtrecht, opgebouwd op dezen basis, brengt de mogelijkheid mede van eene onbegrensde uitbreiding van het jagerscorps, vooral door toevoer uit de groote steden; onder geen stelsel van jachtrecht bloeit het gilde der Zondagsjagers, waartoe in het bijzonder die groote steden haar contingent leveren, meer dan bij het publieke jachtveld.
Ongetwijfeld zou daartegen een correctief kunnen worden gevonden in het heffen van hooge recognities voor de uitgifte van jachtacten en in verscherpte jachtpolitiaire voorschriften: sterke uitbreiding der schoontijden, toestaan van de jacht slechts op bepaalde dagen der week en in elk geval verbod van jacht op de Zon- en algemeen erkende feestdagen, beperking in de keuze der jachtmiddelen enz. De verhooging van de kosten der jachtacten is echter een correctief, dat, indien het tot die hoogte geschiedt, dat het doel kan treilen, geene aanbeveling verdient. Zij brengt immers dit euvel mede, dat de Staat in dat geval de jacht maakt tot een genot, feitelijk voorbehouden aan de geldaristocratie. Zonder eenigen twijfel en met recht zou de wet dan voor ondemocratisch en onsociaal uitgekreten worden. Door eene sterke verhooging van de kosten der jachtacten toch ontneemt men aan de overgroote meerderheid der niet-grondbezittende leden der maatschappij en bovendien aan zeer vele grondbezitters, de mogelijkheid om de jacht uit te oefenen. Maar juist het feit, dat onder het publieke jachtveld-stelsel de jacht voor ieder, onafhankelijk of hij grondeigenaar is of niet, open staat, lokt velen in het stelsel aan. Indien nu de prijs der jachtacten aanmerkelijk wordt verhoogd, dan ontneemt men aan het publieke jachtveld-stelsel voor een groot deel zijne bekoring. Nog meer echter klemt het bezwaar van eene beperking van het jachtrecht tot enkele rneergegoeden, doordat de grondeigenaar, die zijn grond niet kan reserveeren en zelf ook geene acte kan bekostigen, dan gedwongen wordt de jacht daarop te dulden door die rneergegoeden, alleen omdat zij meergegoed


zijn, terwijl hij zelf mag toekijken. In eene verhooging van de kosten der jachtacten kan daarom geene uitkomst voor de invoering van het publieke jachtveld-stelsel worden gezocht, en daarmede vervalt het voornaamste der bovengenoemde correctieven; door eene verscherping der jachtpolitiaire voorschriften toch zou onder het publieke jachtveldstelsel slechts eene verzachting van- niet een geneesmiddel tegen de daaruit voor den wildstand voortspruitende nadeelen kunnen gevonden worden.
Gaat de invoering van het publieke jachtveld-stelsel derhalve steeds gepaard met eene miskenning van de belangen van den wildstand, een tweede, nog grooter bezwaar maakt die invoering hier te lande eenvoudig ondenkbaar. Het stelsel is onvereenigbaar met onze rechtsbeschouwingen. Aan het recht van den eigenaar op zijn grond wordt door het publieke jachtveld-stelsel een uiterst gevoeligen stoot toegebracht, waar geene enkele vergoeding tegenover staat, niet zoozeer door de positieve eischen, waaraan eigenaren, die hunne gronden als privatieve jacht willen reserveeren, moeten voldoen, als wel door de gevolgen, die het stelsel verbindi aan het niet voldoen aan die voorwaarden. Indien het stelsel medebracht, dat in zoo'n geval de eigenaar eenvoudig niet zou mogen jagen op zijn grond en de jacht op dien grond mitsdien braak zou moeten liggen, indien zelfs het recht van den eigenaar, om op zijn grond met uitsluiting van ieder ander te jagen, aan nog veel strengere eischen werd vastgeknoopt, zou men misschien aan de doelmatigheid dier eischen kunnen en mogen twijfelen, maar de grondeigendom zou daardoor niet zoo uitermate bedenkelijk worden getroffen. Nu evenwel brengt het stelsel mede, dat, ingeval van het niet voldoen aan de gestelde voorwaarden, ieder derde, die eene persoonlijke qualificatie tot de jacht bezit, die gronden mag betreden en er de jacht mag uitoefenen, zonder dat den eigenaar daarvoor eenige vergoeding in den schoot valt.
In het vestigen van een publiek jachtveld ook op gronden


van particulieren, in het recht van iedereen, om de niet gereserveerde gronden van derden te bejagen, in de niet erkenning van een bevoorrecht occupatierecht van den eigenaar van den grond, zit de hoeksteen van den strijd tusschen het stelsel in quaestie en onze rechtsbeschouwingen. Het druischt zoozeer in tegen de hier gevormde gebruiken, dat ieder zonder meer op gronden van derden tot uitoefening van de jacht zou moeten geduld worden, dat een formeele strijd daarvan het gevolg zou zijn; de volksgeest zou zich te zeer kanten tegen zoo'n beperking van het vrije genot en het volstrekte beschikkingsrecht van den eigenaar van den grond. In het bijzonder op dezen grond kan het publieke jachtveld-stelsel nooit de basis vormen voor eene toekomstige wettelijke regeling van het jachtrecht.
Verdient het dan aanbeveling, om de regeling van het jachtrecht te blijven opbouwen op het grondeigendomsj ach tr echt-stelsel en mitsdien slechts in eene wijziging der thans geldende jachtwet heil te zoeken? Aan dit stelsel kleven drie groote gebreken, die het, om zoo te zeggen, dadelijk veroordeelen.
In de eerste plaats is ook in dit stelsel niet voldoende gezorgd voor de belangen van den wildstand, ja, het is misschien niet gewaagd, om te zeggen, dat de waarborgen voor het behoud van den wildstand nog zwakker zijn dan in het vorige stelsel. Wat toch is het geval ? In dit stelsel heeft de eigenaar zelfs van het kleinste stukje grond het recht, om op dien grond te jagen, mits hij in het bezit is van eene jachtacte. Juist die geringe oppervlakte van de eigendommen werkt den achteruitgang en zelfs op den duur den ondergang van den wildstand onafwendbaar in de hand. Het kan niet uitblijven, of het jachtrecht ontaardt op zulke kleine perceelen in een doodingsrecht; indien toch de eigenaar maar in het minst van zijn jachtrecht gebruik maakt, schiet hij in minder dan geen tijd alles neer, wat aan wild op zijn grond aan-


wezig is, en zoo doet zijn buurman en zoo doen de verdere omliggende eigenaren ook. Een economisch belang toch heeft het wild voor den kleinen boer om zoo te zeggen niet; daarvoor is zijn grond te klein en bijgevolg de daarop levende wildstand veel te gering. Een belang om het wild, zij het ook in eenigszins gematigde hoeveelheid, te cultiveeren, ontbreekt daarom bij hem ten eenen male, en aan den anderen kant drijft zijn eigenbelang hem, om de schadelijke gasten zooveel mogelijk te verdelgen. De gevolgen liggen voor de hand; de kleine boer wordt een hardnekkig vervolger van het wild en daardoor wordt het gevaar tastbaar, dat in een betrekkelijk korten tijd eene geheele streek van wild ontbloot is.
De schaduwzijde, die met het oog op den wildstand verbonden is aan het aan den grondeigendom inhaerente jachtrecht, is gelegen in het feit, dat, onafhankelijk van de vraag, of een bepaald perceel eene economische uitoefening der jacht toelaat, aan den eigenaar het recht om te jagen wordt toegekend. Natuurlijk kan dit stelsel geen gevaar opleveren ten aanzien van gronden van eene betrekkelijk groote oppervlakte, die dus wel eene economische uitoefening van het jachtrecht toelaten; daar ontstaat geen doodingsrecht, omdat daar het wild voor den eigenaar wel eene economische waarde vertegenwoordigt, die hij natuurlijk in stand zal willen houden. Zulke perceelen zijn echter uitzonderingen; de overgroote meerderheid der gronden laat die economische uitoefening van de jacht niet toe en daarom moet de gevolgtrekking luiden, dat onder het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel de wildstand veroordeeld is, om te gronde te gaan; het moge langzaam gaan, het gaat zeker. En deze meening vindt hare bevestiging in de geschiedenis van de jacht in alle landen, waar het stelsel wordt aangehangen. Al deze landen kenmerken zich door een gestadigen achteruitgang van den wildstand, zelfs in wildrijke streken, in die mate, dat de bezorgdheid der wetgevers er wakker geschud is en dat naar middelen wordt omgezien, om te trachten het gevaar te keeren, nu het nog tijd is.


Waar nu het streven bij den jachtwetgever moet voorzitten — ik verwijs hier weer naar mijne Inleiding — om een matigen wildstand te beschermen, mag de basis voor eene nieuwe regeling van het jachtrecht niet gezocht worden in een band tusschen jachtrecht en grondeigendom.
Een tweede euvel, dat aan het stelsel in quaestie verbonden is, is gelegen in het feit, dat onder geen der drie stelsels van jachtgerechtigdheid de strooperij zoo welig kan bloeien als juist onder dit en dat geen dier stelsels zoo weinig eene doeltreffende bestrijding van dit kwaad toelaat. Het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel sleept de strooperij achter zich aan; deze is er als het ware onafscheidelijk aan verbonden. Dit is trouwens ook zeer begrijpelijk. Heeft de kleine keuterboer eenmaal het geweer omgehangen en zijn jachtveld betreden, dan worden de atavistische jacht-hartstochten hem vaak te machtig, dan wordt zijn microscopisch grondbezit hem als jachtterrein maar al te dikwijls te microscopisch, zoodat hij door overschrijding van de grenzen van zijn buurman tracht dat jachtgebied uit te breiden.
Is dit nu als het ware eene onwillekeurige strooperij, eene strooperij, gepleegd in de passie van het edele jachtvermaak, veel erger is het gesteld met den strooper van beroep. De geringe oppervlakte der grondeigendommen in verband met den betrekkelijk hoogen prijs der jachtacten brengt zeer vaak teweeg, dat de grondeigenaar geenejachtacte kan koopen, zoodat hij, indien hij de voorschriften der wet niet wil overtreden en een strooper worden, de vruchten van zijn arbeid moet zien opvreten door de ongenoode gasten, in het bijzonder konijnen en fazanten. Is het dan wonder, dat de boer den strooper niet met leede oogen ziet komen, die hem bij het opruimen dier uiterst onvoordeelige gasten een weinig helpt en daardoor zijne koolvelden en graanlanden beschermt? De voorstelling, die de afgevaardigde H e 1 s d i n g e n bij de behandeling zijner bekende motie in de vergadering van de Tweede Kamer van 6 Maart
14


1902 gaf van de positie van den strooper in het milieu, waarin hij leeft, is te dien opzichte teekenend en, wat meer zegt, zeer begrijpelijk. „Gewoonlijk," zoo zeide deze afgevaardigde, „kan men waarnemen, dat een strooper in de buurt, waar hij woont, niet minder wordt geacht: integendeel, een gloriekrans schijnt hem te omstralen naarmate hij meer met het gerecht in aanraking is geweest. De strooper is geen geminacht persoon." In de landen, die het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel hebben omhelsd, verkeert de strooperij overal in een toestand van grooten bloei, zij neemt eer toe dan af; meer dan ooit is zij dan ook thans eene
question brülante geworden.
Aan het vraagstuk der strooperij moet eene niet geringe beteekenis worden toegekend; in meer dan één opzicht is die strooperij een kwaad, dat met hand en tand moet worden bestreden. In de eerste plaats (aangezien dit nadeelige gevolg zich aansluit bij het eerste, hierboven ontwikkelde bezwaar tegen een jachtrecht als gevolg van den grondeigendom) is de strooper de gevaarlijkste vijand van den wildstand. Met alle mogelijke middelen, liefst met verbodene, vervolgt hij bij nacht en ontijden, uiteraard zich niet bekommerende om eene „waidmannische uitoefening dei jacht, het wild tot in zijne donkerste schuilhoeken. De gevolgen hiervan voor den wildstand laten zich denken. Indien het° mogelijk ware eene statistiek samen te stellen omtrent de hoeveelheid wild, die door stroopershanden valt, en indien deze dan vergeleken werd met eene statistiek van het met in achtneming van de wettelijke bepalingen op het stuk van de jacht gedoode wild, zou de eerste zonder eenigen twijfel een eerbiedwaardig cijfer aanwijzen.
Maar niet alleen voor het behoud van een matigen wildstand werkt de strooperij uiterst verderfelijk; zij heeft bovendien een maatschappelijk-demoraliseerend karakter. De stroopers komen in den regel voort uit de onderste lagen der maatschappij, het zijn meestal lieden, die voor niets staan en die


vaak dronkenschap, doodslag en moord in hunne vaan voeren. Bevinden zij zich in gevaar, is de jachtpolitie hen op het spoor, dan hebben de stroopers helaas maar al te vaak bewezen gevaarlijke vijanden te zijn. Er behoort voor de jachtpolitie een waarlijk groote moed toe, om een strooper, die op heeterdaad betrapt is, te vervolgen. Dit was het, dat Mr. S i c k e s z in zijn meer genoemd praeadvies deed neerschrijven: „Er kleeft bloed aan de jachtwet."
Maar ook voor den beginneling-strooper zelf werkt het bedrijf uiterst nadeelig. De crimineele statistieken bewijzen, dat de stroopers de hun opgelegde boeten bijna nooit betalen, zoodat de vervangende hechtenis daarvoor in de plaats treedt. Deze herhaaldelijke kennismaking met de binnenzijde van de gevangenis werkt — ook de afgevaardigde H e 1 sdingen drukte daarop in de reeds bovengenoemde vergadering der Tweede Kamer — op den delinquent zeer demoraliseerend. De gevangenis verliest voor den jeugdigen overtreder geheel en al haar afschrikwekkend karakter, hij geraakt er meer mede vertrouwd, vindt er zijne vaste kornuiten, en het gevolg is, dat de strooper later ook voor andere, zwaardere delicten niet meer terugdeinst.
Naar verschillende richtingen vertoont zich zoo het vraagstuk der stroopei'ij als eene quaestie, die dringend voorziening eischt. In de onderscheidene landen, waar het jachtrecht is verbonden aan den eigendom van den grond, heeft men dan ook reeds sinds lang naar middelen omgezien, om de stroopei'ij op afdoende wijze te bestrijden; tot nog toe echter tevergeefs. Noch strengere straffen, noch eene strafbedreiging tegen degenen, die de stroopers van hun buit afhelpen en hen zoo als het ware tot hun schandelijk bedrijf overhalen en aansporen, vermochten tot dusver de stroopei'ij in het hart te treffen. De fout ligt dan ook dieper; zij schuilt in het stelsel van jachtgerechtigdheid zelf: zoolang het jachtrecht inhaerent is aan den grondeigendom, zoolang zal ook het vraagstuk der strooperij onopgelost


blijven. Niet met repressieve maar slechts met preventieve middelen kan de strooperij doeltreffend worden bestreden en zulke preventieve middelen zoekt men in het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel te vergeefs.
De derde leemte ten slotte, die het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel veroordeelt, is het feit, dat eene deugdelijke oplossing van het wildschade-vraagstuk in dit stelsel uiterst lastig en ingewikkeld, zoo niet onmogelijk is. Het is hier de plaats niet, om in te gaan op de ontelbare verwikkelingen, die het wildschade-vraagstuk in zich verbergt; alleen zij opgemerkt, dat de eenige vraag, die de wildschade-regeling feitelijk tot een zoo bij uitstek lastig vraagstuk maakt, deze is: wie is de tot vergoeding der door wild aangerichte schade aansprakelijke persoon? En juist tot het oplossen van deze vraag moet het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel zich onmachtig verklaren: ontelbare processen en chicaneuze vorderingen zijn van die onmacht het onafwendbare gevolg. Eene wildschade-regeling is volstrekt onontbeerlijk, maar indien zij ondeugdelijk is en leemten inhoudt, is zij nog veel verwerpelijker dan haar totaal ontbreken; zij moet dan eene bron van groote ellende worden.
Al deze bezwaren zijn het onvermijdelijke gevolg van eene jachtrechts-regeling, waarbij de grondeigenaar als zoodanig gerechtigd is tot jacht op zijn grond, en deze bezwaren zijn van dien aard, dat zonder nader betoog mag worden aangenomen, dat het tweede stelsel evenmin als het eerste de basis kan vormen voor eene toekomstige regeling van het jachtrecht.
Moet dan in het derde, het jachtcomplexen-stelsel het uitgangspunt voor eene nieuwe regeling worden gezocht? Bij het zoeken naar eene oplossing voor deze vraag komen mij onwillekeurig de waarschuwende woorden van den Franschen Minister van Landbouw M. L. Mougeot weer voor den geest, die, sprekende over de al of niet moge-


lijkheid en wenschelijkheid, om in Frankrijk het Duitsche complexen-stelsel over te nemen, schreef: „Je ne songe pas, pour 1'organisation des chasses, a recourir a des mesures législatives empruntées a des nations voisines, qui ont produit, sans doute, d'excellents résultats, mais qui sont parfois bien sévères et qui ne sont pas en harmonie compléte avec nos moeurs démocratiques." Niet dus in harmonie met de geldende democratische beginselen, met den tijdgeest. Dit bezwaar werd ook geopperd in het Rapport fait au nom de la section centrale van de Belgische Kamer in de vergadering van 10 December 1880, naar aanleiding van de voorstellen van wet tot wijziging der toenmaals in België geldende jachtwet: „Sans méconnaitre qu'au point de vue oü se placent les partisans de la législation allemande certains avantages indiqués par eux soient réels, nous ne pensons pas que le pays puisse s'accommoder de pareils dispositions. Nos moeurs, les idéés que nous avons de la propriété répugnent profondément a un système qui repose sur une véritable expropriation. L'innovation serait antipathique, même pour ceux qui veulent que le gibier reste res nullius du droit commun."
Indien deze bezwaren voor Frankrijk en België gelden, doen zij zich, zij het ook misschien minder sterk, eveneens bij ons gevoelen. Het behoeft geen nader betoog — alle Duitsche en Oostenrijksche regelingen dragen er zoo duidelijk mogelijk den stempel van —, dat het complexen-stelsel een specifiek Duitsch karakter vertoont, dat het met zijne imperatieve voorschriften pasklaar is voor de toestanden, zooals zij zich bij onze oostelijke naburen voordoen. Daarmede is nu echter nog niet uitgesloten, dat ook buiten de Duitsche en Oostenrijksche grenzen haar invloed zich zou kunnen doen gevoelen. Alle voor- en nadeelen moeten in het bijzonder bij dit stelsel goed worden gewikt en gewogen, want het stelsel is van Duitschen oorsprong en bij eene jachtrechts-regeling heeft het Duitsche en Oostenrijksche cachet eene bijzondere waarde. Er is geen land ter wereld,


waar de jacht reeds sinds overoude tijden een voorwerp van zoo buitengewone zorg, zoowel van de overheid als van de particulieren, is geweest, als juist in de Duitsche landen. Het jachtcomplexen-stelsel is daar een product van de geschiedenis, van eene jarenlange ontwikkeling van het jachtrecht; in de streken, waar het heeft wortel geschoten, mag het zich bovendien verheugen in eene groote populariteit.
Ongetwijfeld biedt het complexen-stelsel groote voordeelen aan en wel in de eerste plaats met betrekking tot de belangen van den wildstand. Bij het jachtcomplexen-stelsel ontbreken de beide grootste factoren, die een achteruitgang van den wildstand ten gevolge hebben. Vooreerst mist men onder dit stelsel dien overvloed van jagers, ook zonder grondbezit, die het publieke jachtveld-stelsel kenmerkt, en in de tweede plaats de kleine jachtperceelen, die het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel medebrengt en waar het jachtrecht onweerstaanbaar tot een doodingsrecht wordt. Het essentieele toch van het jachtcomplexen-stelsel is, dat de jacht slechts wordt toegestaan op jachtterreinen, waarvan de oppervlakte voldoet aan de in de wet gestelde minimum-eischen, waarop eene economische uitoefening der jacht mogelijk is. De belangen van den wildstand komen daardoor in het complexen-stelsel veel beter tot hun recht dan onder een der beide andere systemen.
Het volksbelang en het individueele belang van den grondeigenaar worden zoo in het complexen-stelsel verzoend. Het volksbelang eischt om verschillende redenen — wij zagen het reeds in de Inleiding — dringend het behoud van een matigen wildstand Terwijl nu het individueele belang bij de andere stelsels zoo mogelijk eene algemeene dooding van het wild vordert, wordt het daarentegen onder de werking van het complexen-stelsel in dezelfde banen geleid als het volksbelang. De grondeigenaar toch wordt geldelijk bij de jacht op zijn grond geïnteresseerd en daarom ligt het voor de hand, dat ook hij eene bescherming van den wildstand verlangt.


Eene tweede gunstige zijde, die hare werking naar verschillende richtingen doet gevoelen, is de uitwerking, die het stelsel heeft op de strooperij. Dit euvel, waartegen in het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, zooals wij reeds zagen, tevergeefs naar een geneesmiddel wordt gezocht, wordt door het stelsel in quaestie doeltreffend bestreden. Wat toch is de oorzaak van de groote uitbreiding der strooperij, die ze juist zoo gevaarlijk maakt? Niets anders dan de feitelijke steun, dien de landman aan den strooper verleent. Neem dien steun weg, verander den boer van vriend in vijand en le tour est fait: de strooperij is verdwenen, althans in dien schrikbarenden omvang, dien zij tegenwoordig aanneemt. Dat is de uitwerking van het jachtcomplexen-stelsel. Het ligt voor de hand, dat de boer onder het grondeigendomsjachtrecht-stelsel den strooper gaarne ziet komen en hem beschouwt als een hulp in nood, omdat hij immers zijn beurs in de hand werkt. Die toestand verandert evenwel geheel en al onder de werking van het complexen-stelsel. De grond van den boer maakt dan deel uit van een jachtcomplex, waarop de jacht wordt verpacht, terwijl de opbrengst van deze jachtverpachting kadastraalsgewijze of anderszins wordt verdeeld onder de ingelanden. Hoe grooter de wildstand, des te grooter is ook de jachtpachtsom en des te grooter is dus ook het gedeelte, dat den boeren wordt toebedeeld. Wie of wat daarom den wildstand vermindert, tast den boer in zijn geldzak en maakt hem — wat op hetzelfde neerkomt — tot een verwoeden vijand. Met den boer tot vijand kan geene strooperij bestaan.
De ondergang van deze „commerce facile a exercer et présentant une sécurité qui ne manque pas de charme" doet hare gunstige werking gevoelen 1°. met het oog op de instandhouding van den wildstand, 2°. met betrekking tot de openbare veiligheid, 3°. als factor van opvoeding, doordat de strooperij vaak de eerste sport vormt van een hoe langer hoe dieper wegzinken in den poel van moreel


verval en 4°. door vermindering van het aantal strafvonnissen.
Als derde bij uitstek gunstige werking van het stelsel van jachtcomplexen moet genoemd worden de mogelijkheid, die zij openstelt, om te komen tot eene deugdelijke wildschaderegeling. Het is ook hier de plaats niet, om dieper in dat vraagstuk door te dringen; toch mag ik niet nalaten, er de aandacht op te vestigen, dat in het complexen-stelsel een afdoend antwoord gegeven wordt op de moeilijke vraag, die reeds boven aangeroerd werd, wie de tot betaling der schadevergoeding verplichte persoon moet zijn. Onder de werking van dit stelsel ligt het als het ware voor de hand, dat de benadeelde gebruiker van den grond het complex aanspreekt, zoodat de door hem geleden schade over alle ingelanden kadastraalsgewijze wordt omgeslagen. Het jachtcomplex kan dan misschien — dit zal afhangen van de regeling van het pachtcontract — op zijne beurt verhaal zoeken bij zijn jachtpachter. In verband met de groote schade, die sommige soorten van wild toebrengen aan veldvruchten en houtgewas, kan niet ontkend worden, dat het voordeel, dat eene deugdelijke regeling der wildschadevergoeding in dit stelsel mogelijk is, niet gering is te schatten.
Ik voerde boven reeds ter loops aan, hoe de grondeigenaar onder het jachtcomplexen-stelsel geldelijk bij de jacht geïnteresseerd wordt. Ook dit voordeel van het stelsel is eene nadere beschouwing overwaard. De jachtpacht-sommen, die onder de werking van het stelsel in quaestie in het Duitsche Rijk en in Oostenrijk verkregen worden, bereiken vaak eene ongekende hoogte, zoodat bij kadastrale of andere verdeeling de grondeigenaren er eene niet onaanzienlijke bron van inkomsten door verkrijgen
De voordeelen, verbonden aan het complexen-stelsel, zijn dus voorzeker niet gering te schatten. In het afgetrokkene beschouwd, afgezien van een bepaalden volksaard, zal het wel geene bestrijding ontmoeten, dat de Duitsche regeling werkelijk doeltreffend is. De groote vraag blijft echter: ver-


zet de Nederlandsche volksaard zich tegen zijne invoering hier te lande? Is het stelsel te specifiek Duitsch? Een beslissend antwoord op deze vraag zou ik niet durven geven; daarvoor wordt eene bekendheid met ons volkskarakter vereischt, die alleen eene groote kennis onzer geschiedenis, van de wording van ons volkskarakter en eene veeljarige beschouwing van de thans bestaande toestanden ons kan geven; daarvoor moet men volkomen zijn doordrongen van den tijdgeest. Het kan niet worden ontkend, dat in het complexen-stelsel eene dwingende kern is gelegen, die typisch Duitsch is. Toch zijn de voordeelen, die het stelsel medebrengt, zoo groot, dat ook hier de invoering kan worden beproefd, te meer, omdat reeds in verschillende streken van ons land door overeenkomsten tusschen de grondeigenaren complexen zijn gevormd, waar de uitkomsten ten zeerste aan de gestelde verwachtingen schijnen te beantwoorden. Dergelijke facultatieve jachtcomplexen treft men aan in enkele gedeelten van Overijsel, Limburg enz.
Een jachtcomplexen-stelsel dus, maar toch een stelsel, zooals het in geene der Duitsche of Oostenrijksche wetten is neergelegd. Het moet zijn een stelsel, gezuiverd van de groote leemten, die er in alle buitenlandsche wetten, in de eene meer, in de andere minder aan kleven.
Het eerste vraagstuk, dat zich bij eene regeling van het jachtrecht hier te lande op den grondslag van het complexen-stelsel op den voorgrond dringt, is dit: wat moet de verhouding zijn tusschen de nieuwe wettelijke regeling en artikel 641 Burgerlijk Wetboek? Dit artikel toch stelt als algemeenen regel voorop, dat het recht, om zich alle in het wild levende dieren toe te eigenen, en dus daaronder ook het jachtrecht, met uitsluiting van ieder ander, toekomt aan den eigenaar van den grond. Het artikel stelt zich daarmede met zoovele woorden op hetzelfde standpunt als stilzwijgend was


aangenomen in artikel 715 Code Napoléon, op het standpunt van het jachtrecht, zooals het in den revolutietijd was hervormd. Het recht om zich de dieren toe te eigenen komt dus volgens het in het B. W. voorop gestelde beginsel toe aan den eigenaar van den grond en juist met dit beginsel breekt het jachtrecht, opgetrokken op den grondslag van het complexen-stelsel.
Zooals wij boven zagen, hebben de onderscheidene Duitsche en Oostenrijksche wetten vastgehouden aan de bepaling, dat het jachtrecht toekomt aan den grondeigenaar. Het fundament van het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, den privaatrechtelijken band tusschen grondeigendom en jachtrecht wilden de wetgevers in de Duitsche Staten en in de koninkrijken en landen van Oostenrijk niet loslaten: in den grondeigendom moest opgesloten blijven het recht van de jacht. Maar daarom waren die wetgevers bij de doorvoering van het complexen-systeem ook gedwongen, om naast het begrip jachtrecht een nieuw begrip in te voegen, een recht tot uitoefening van de jacht. De spil, waarom de geheele regeling in de Duitsche en Oostenrijksche wetten draait, komt hierop neer, dat in de overgroote meerderheid der gevallen het jachtrecht en het recht tot uitoefening der jacht niet in ééne hand samenkomen: het jachtrecht (droit de chasse) en het recht tot uitoefening der jacht (droit de chasser) zijn als regel gescheiden.
Wat is de beteekenis van een artikel, waarbij het jachtrecht inhaerent wordt verklaard aan den eigendom van den grond, een artikel, dat in bijna alle Duitsche en Oostenrijksche jachtwetten voorop staat? Beschouwd in het licht van het complexen-systeem heeft het geene andere beteekenis dan een paradepaard; beschouwd in verband met de in de verschillende wetten er op volgende artikelen is er geen ander oordeel over te vellen dan dat het is een groot valsch woord. Maar dat paradepaard dwingt ons bovendien, om aan het begrip jachtrecht in de wetten, die het


complexen-systeem huldigen, eene zeer oneigenlijke beteekenis toe te kennen, daar het zich oplost in een recht op de opbrengsten der jacht. De gewone beteekenis van het begrip jachtrecht is geene andere dan deze, dat het is het recht, om zich toe te eigenen in het wild levende dieren, hetzij alle, hetzij slechts zekere bepaalde soorten, die de betreffende wetgeving samenvat onder den term „wild". En is het nu geen spelen met woorden, indien aan iemand bij de wet het jachtrecht wordt toegekend, in het eerste het beste artikel der jachtwet nog wel, terwijl de volgende artikelen daaraan een maar toevoegen, die van dat gansche jachtrecht, het recht om te jagen, niets overlaat? Den grondeigenaar wordt het jachtrecht toegekend en in de overgroote meerderheid der gevallen, als regel, mag hij op zijn grond als eigenaar geene enkele jachthandeling verrichten.
Maar wat is dan de reden van het neerschrijven van dat parade-artikel in de onderscheidene wetten, die het jachtcomplexen-stelsel huldigen, van het behoud van een „so inhaltleeres Jagdrecht", zooals de Begründung van de vigeerende Lübecksche jachtwret het noemt? Ook de ontwerper van de Lübecksche jachtwet stelde zich de vraag, of zoo n jachtrecht moest in stand gehouden worden en hij kwam tot een bevestigend antwoord. De reden, waarom hij het wenschelijk oordeelde, dat de jachtwet zich bleef stellen op het fundament van een jachtrecht, inhaerent aan den grondeigendom, was deze, dat men in het omgekeerde geval in strijd zou komen met de „Anschauungen, die seit der Mitte dieses Jahrhunderts bestehen, dass niimlich das Jagdrecht ein Ausfluss des Rechtes am Grunde und Boden sei, und die auch in den Jagdgesetzgebungen der meisten übrigen deutschen Staaten ihren Ausdruck gefunden haben. Eine Aenderung ist jedoch vor Allem auch deswegen nicht angangig, wei! das Biïrgerliche Gesetzbuch davon ausgeht, dass in dei Regel der Grundeigenthümer auf seinem Grund und Boden das


Jagdrecht hat' '). Het is geene andere reden dan de vrees, om er rond voor uit te komen, dat men ten aanzien van het jachtrecht breekt met het groote beginsel, dat de revolutie in haar vaandel had geschreven: de vrijheid van den grondeigendom. Het complexen-stelsel toch vormt, in zekeren zin althans, een afwijken van dat beginsel, het slaat weer een band om den grondeigendom, die, hoewel natuurlijk niet te vergelijken met de middeleeuwsche kluisters van het heerlijke jachtrecht, toch onmiskenbaar een band vormt; het onderwerpt den eigendom aan maatregelen, waarvan de Fransche landbouw-minister zeide, dat zij „sont parfois bien sévères" en „pas en harmonie compléte avec nos moeurs démocratiques".
Indien onder jachtrecht verstaan wordt het recht op de vruchten van de jacht, dan verdwijnt voorzeker voor een groot deel het parade-karakter van de gewraakte artikelen, hoewel natuurlijk geen enkele Nederlander zal begrijpen, indien het niet uitdrukkelijk er bij gezegd wordt, dat hij, die het jachtrecht heeft, juist als regel niet mag jagen. Er is echter meer; indien aan het begrip jachtrecht de beteekenis wordt toegekend van recht op de economische voordeelen uit de jacht, dan moet natuurlijk in de samenvoeging „uitoefening van het jachtrecht" weer eene andere beteekenis aan den term jachtrecht worden toegekend, wat, op zijn zachtst uitgedrukt, eene inelegantie heeten en tot groote verwarring aanleiding geven moet.
Ziet men echter tegen deze dubbele inelegantie niet op, dan, ja dan vervallen de bezwaren tegen het eerste artikel der onderscheidene wetten. Evenwel nog niet in alle. De wet van Starkenburg en Oberhessen is op dit punt een toonbeeld van verwarring. Gaan de andere jachtwetten, waarin het complexen-stelsel is neergelegd, uit van eene onderscheiding tusschen jachtrecht en recht tot uitoefening
lj Senatsentwurf t. a. p. bl. 21.


van de jacht, niet alzoo de Hessische. Deze wet stelt tegenover elkaar — verwarring is hier bijna niet buiten te sluiten — het recht tot uitoefening der jacht en daarnaast de uitoefening van het recht tot uitoefening der jacht („die Befugniss zur Ausiibung der Jagd geht, nach den in den folgenden Artikeln enthaltenen Bestimmungen, auf die Grundeigenthïimer iiber. Die Grundeigenthümer einer Gemarkung
können die Jagd jedoch nur durch die Gemeinde ausü-
ben"). Het parade-artikel uit de overige wetten, dat wij slechts door eene oneigenlijke beteekenis aan het begrip jachtrecht toe te kennen en door over eenige groote ineleganties heen te stappen, eenig leven konden inblazen, is in Hessen tot reddeloozen en redeloozen onzin geworden. Want om zelfs de uitdrukking recht tot uitoefening der jacht zoo te verwringen, dat de rechthebbende als zoodanig nooit de jacht mag uitoefenen, dat gaat allen denkbaren goeden wil te boven. Gesteld evenwel, dat wij ook dit onmogelijke zouden willen beproeven, dat wij dus ook onder recht tot uitoefening der jacht zouden verstaan het recht op de economische voordeelen uit de jacht, dan nog bevat de jachtwet van Hessen niets meer of minder dan een logen.
In Hessen is de band tusschen grondeigendom en jachtrecht, non obstante artikel 1 der jachtwet, ten eenen male verbroken. In de andere wetten konden wij dien band nog redden, doordat althans de grondeigenaar een recht had op de economische voordeelen uit de jacht, maar in Hessen komen die voordeelen juist den grondeigenaar als zoodanig niet toe. De opbrengsten toch van de jachtverpachting in een complex worden niet onder de grondeigenaren in het complex verdeeld en worden ook niet in aftrek gebracht van hunne gemeentelasten, wat ook nog de oneigenlijke beteekenis van het woord jachtrecht als recht op de economische voordeelen uit de jacht zou kunnen redden, maar zij komen ten goede aan de gemeentekas. Hoe nu, in verband met deze bepaling, waardoor niet den grondeigenaar


als zoodanig, maar dezen eenvoudig als ingezetene der gemeente een hoofdelijk deel der baten uit de jacht ten goede komt, artikel 1 der Hessische jachtwet bestaanbaar is, mag op zijn minst genomen een raadsel heeten.
De geheele onderscheiding tusschen jachtrecht en recht tot uitoefening der jacht berust op het streven om, het koste wat het wil, met de terminologie van het burgerlijk recht in overeenstemming te blijven. Daardoor moet zij onverstaanbaar worden. In het gewone spraakgebruik is jachtrecht het recht om te jagen, het recht dus om door mechanische handelingen zich het dominium te verschaffen over bepaalde soorten van res nullius. Dit was ook de beteekenis, die het aan den grondeigenaar toegekende recht had in de wettelijke regeling van het jachtrecht in den revolutietijd en eveneens in den C. N. en het B. W. Indien eene bepaling als in de onderscheidene Duitsche en Oostenrij ksche wetten voorkomt, ook in eene Nederlandsche jachtwet op complexen-grondslag werd neergeschreven, ten einde die nieuwe wet aan te passen aan artikel 641 B. W., dan zou daarvan het gevolg zijn, dat, om die aanpassing reëel
te maken, aan de woorden „het regt om zich het wild 
toe te eigenen behoort, bij uitsluiting, aan den eigenaar van den grond" eene beteekenis werd toegekend, die geheel verschilt van hetgeen bij het ontstaan van het artikel bij den wetgever heeft voorgezeten en van de beteekenis, die ook steeds is aangenomen. Bovendien zou in dat geval zoowel in artikel 641 B. W. als in het nieuwe artikel der jachtwet aan de begrippen toeeigenen en jachtrecht eene beteekenis moeten worden gehecht, die ze in de Nederlandsche taal nooit bezitten.
Een artikel in eene jachtwet op complexen-grondslag, waarbij het jachtrecht wordt toegekend aan den eigenaar van den grond, is verwerpelijk, omdat het eene onjuiste beteekenis geeft aan den term jachtrecht en leidt tot de nietszeggende en verwarring stichtende onderscheiding tus-


schen jachtrecht en recht tot uitoefening van de jacht. De grondeigenaar heeft in het complexen-stelsel recht op de economische voordeelen uit de jacht, op niets minder en als regel op niets meer; dit behoeft evenwel niet meer in een afzonderlijk artikel te worden neergelegd, maar volgt uit het geheele systeem en uit de bijzondere bepalingen der wet.
Komt dan aan de nieuw gevormde publiekrechtelijke lichamen misschien het jachtrecht toe op de verschillende gronden, die tot een complex behooren, terwijl de jachtpachter het recht tot uitoefening der jacht heeft ? Ook deze oplossing kan niet door den beugel. Het complex heeft geen jachtrecht, het is niets meer dan een publiekrechtelijk lichaam, in het leven geroepen met het oog op eene bijzondere taak: de economische organisatie van de jacht op het complex in het belang der ingelanden. Het zou nu immers tot geheel verkeerde gevolgtrekkingen leiden, indien het complex met een jachtrecht omkleed werd. Trouwens, wat zou de beteekenis van het begrip jachtrecht moeten zijn, indien dit toekwam aan het complex ? Recht op de mechanische uitoefening der jacht is het niet, want dit komt toe aan den jachtpachter, maar ook een recht op de economische voordeelen uit de jacht is het niet, want deze vloeien in den
zak der ingelanden.
Toch ligt de oplossing voor de hand. Ten aanzien van de jacht moeten drie soorten van subjectieve rechten worden onderscheiden. In de eerste plaats het subjectieve jachtrecht, het recht om te jagen, het recht dus om de dieren, die de jachtwet samenvat onder het begrip „wild", te dooden, onverschillig of degeen, die dit recht heeft, daardoor ook eigenaar wordt van het geschoten wild. Dit recht komt toe aan den jachtpachter en aan den door het complex aangestelden jager. Als tweede recht moet daarnaast onderscheiden worden een recht op het geschoten wild. Dit recht komt ingeval van verpachting der jacht eveneens


toe aan den jachtpachter; indien het complex evenwel het jachtveld laat bejagen door een aangestelden jager, heeft deze wel het jachtrecht, maar hij wordt geen eigenaar van het wild. Dit recht komt in het laatste geval toe aan het jachtcomplex. Het recht op da geldelij/cc voordeden uit de jacht, het civielrechtelijke overblijfsel van het vroegere recht van toeëigening, dat toekomt aan de ingelanden in het complex, sluit de rei.
Eene andere vraag daarnaast is, of in verband met deze oplossing artikel 641 B. W. toch niet kan behouden blijven, daar dit artikel aan den eigenaar van grond slechts het recht toekent om zich het wild toe te eigenen „behoudens de regten door derden verkregen, waarvan zij tegenwoordig het genot hebben en onverminderd de wetten en verordeningen op het stuk aanwezig". Het antwoord op deze vraag kan niet anders dan ontkennend luiden. Met de letter van artikel 641 B. W. zou de complexen-regeling ongetwijfeld in overeenstemming zijn te brengen, maar de strijd met den geest en de bedoeling der wet is hier zoo in het oog springend, dat tot dien prijs het artikel niet mag behouden blijven. Indien in een willekeurig wetsartikel is neergeschreven, dat men dit of dat mag doen, behoudens de voorschriften eener bijzondere wet, dan ligt daarin de bevoegdheid dier bijzondere wet, om het gegeven recht te regelen en desnoods te beperken, maar nooit kan daaruit de bevoegdheid worden geput voor de nadere wettelijke regeling, om dat recht geheel en al te ontnemen. Om slechts een voorbeeld te noemen: artikel 9 der Grondwet kent ieder ingezetene het recht tot vereeniging en vergadering toe, terwijl het tweede lid van dat artikel er aan toevoegt: „De wet regelt en beperkt de uitoefening van dat regt in het belang der openbare orde." Nu is het toch zoo helder als de dag, dat die nadere algemeene wettelijke regeling en beperking nooit het recht geheel en al kan ontnemen, zoodat voortaan de ingezetenen niet meer het recht van vereeniging en ver-


gadering zouden hebben. Zoo ook hier. Artikel 641 B. W. kent den grondeigenaar het recht toe, om zich bij uitsluiting van ieder ander het wild op zijn grond toe te eigenen. Indien nu eene wettelijke complexen-regeling tot stand komt, waarbij voor den grondeigenaar slechts een burgerlijk recht op de economische voordeelen uit de jacht overblijft, is daarnaast voor de mechanische toeeigening van artikel 641 B. W. geene ruimte meer; juist immers de tegenzin tegen de toeeigening door den grondeigenaar, bedoeld in artikel 641 B. W., is het voornaamste kenmerk der complexen-regeling en vormt den feitelijken grond van haar ontstaan.
De gevolgtrekking is dus, dat naast artikel 641 B. W. een artikel zal moeten worden opgenomen, dat handelt over het toeeigeningsrecht op wild. Dit nieuwe artikel zal zoo vaag moeten luiden als artikel 715 C. N. en niets meer inhouden dan de verklaring, dat het recht, om zich het wild toe te eigenen, bij uitsluiting toekomt aan dengene, die daartoe door de jachtwet wordt aangewezen.
Welke gronden moeten in de nieuwe complexen-regeling te zamen de complexen vormen? In de Duitsche en Oostenrij ksche wetten is, zooals wij boven zagen, als beginsel vooropgesteld, dat de territoiren der gemeenten tevens dejachtcomplexen vormen. Moeten die gemeente-grenzen door den Nederlandschen wetgever worden overgenomen?
De complexen-regeling gaat uit van het beginsel, dat eene economische uitoefening der jacht, eene uitoefening dus, die rekening houdt met de belangen van den wildstand, slechts mogelijk is op terreinen, die met het oog daarop zijn gevormd. Aan dit doel, de vorming van economische jachtgebieden, dachten de buitenlandsche wetgevers reeds niet meer, toen zij de gemeenten naar voren drongen, om te dienen als uitgangspunt voor de complexen-regeling.
In de eerste plaats de grootte. Het geval doet zich uiteraard
15


vaak voor, dat een gemeentegebied niet zoo groot is, als volgens den wetgever noodig is voor eene economische uitoefening der jacht. Natuurlijk moet voor deze moeilijkheid eene uitkomst gevonden worden. Sommige buitenlandsche wetgevers laten, indien zoo'n geval zich voordoet, hunne gemeente-territoiren in den steek en richten zich naar het uitgangspunt der wet; andere daarentegen, minder streng doorredeneerende, laten juist het grondbeginsel varen en houden sterk vast aan hunne gemeente-grenzen. In de complexen-regeling, opgebouwd op gemeentelijk territorialen basis, is het gemis van een minimum-oppervlakte-eisch voorzeker eene wonde plek. Wat toch is het geval? Het complexen-stelsel gaat uit van het standpunt, dat op terreinen beneden eene bepaalde oppervlakte eene economische uitoefening der jacht onbestaanbaar is. Wordt nu die economische uitoefening der jacht plotseling om de eene of andere geheimzinnige reden wel mogelijk op een gebied, dat kleiner is dan die minimum-oppervlakte, indien het is samengesteld uit verschillende perceelen ? Daarvoor pleit geen enkele grond. Het vrijstellen van de gemeentelijke jachtcomplexen van den eisch, dat zij eene bepaalde minimum-oppervlakte moeten innemen, is daarom onlogisch en strijdig met de economische opvatting van het jachtrecht.
Het aannemen van de gemeente-territoiren als normale jachtgebieden maakt den primairen eisch, dat het complex in samenhang eene bepaalde minimum-oppervlakte moet innemen, geenszins overbodig. Aan den anderen kant neemt dat niet weg, dat uit het stellen van dien eisch bij de gemeentelijke jachtcomplexen verschillende bezwaren voortvloeien. Het grootste bezwaar is wel, dat de wetten, die de gemeente-grenzen combineeren met den minimumoppervlakte-eisch, er niet buiten kunnen, om de zoo bij uitstek lastige quaestie — met de enclave-regeling behoort zij tot de moeilijkste vraagstukken van het jachtrecht — op te lossen, wat er moet gebeuren, indien een gemeentelijk


jachtgebied kleiner is dan de door den wetgever vooropgestelde minimum-oppervlakte. De aansluiting bij een of meer aangrenzende jachtgebieden ligt ongetwijfeld het meest voor de hand, maar brengt toch dit euvel mede, dat daardoor de mogelijkheid wordt in het leven geroepen, dat eengronden-complex, dat bijna aan de vereischte minimum-oppervlakte voldoet, wordt aangesloten aan een complex van reeds buitensporige grootte, zoodat eene eenigszins gelijkmatige verdeeling van den grond in jachtgebieden daardoor niet wordt bevorderd. De meeste andere oplossingen, die wij in de buitenlandsche wetten aantreffen, komen zoozeer in strijd met de grondbeginselen van het complexen-stelsel, dat zij daarin reeds hare veroordeeling vinden; zoo bijvoorbeeld de aansluiting aan een plaatselijk verwijderd jachtcomplex of de vorming van een bijzonder complex van minder dan de vereischte grootte. De voorkeur verdient dan nog eer eene uit de vele oplossingen, die de Pruisische wet zich in volgorde denkt, namelijk dat het te kleine complex in vereeniging met stukken van aangrenzende gemeenten een bijzonder jachtgebied van de vereischte grootte vormt. Toch kleeft aan deze oplossing het euvel, dat zij in strijd komt met eene der grondzuilen van het DuitschOostenrijksche systeem: het gemeentelijk territoriale beginsel.
Eenige gelijkmatigheid in de grootte der jachtgebieden zelfs in dezelfde streek is bij eene complexen-regeling op gemeentelijken grondslag bovendien niet te verwachten. Het zou ongetwijfeld onverdedigbaar zijn, om te eischen, dat alle jachtcomplexen in het geheele land even groot of zelfs bijna even groot moeten zijn; daarvoor loopen de gronden in de verschillende provinciën, zelfs van een klein land als Nederland, onderling te zeer uiteen. Zulke groote en geheel en al ongemotiveerde verschillen in oppervlakte echter, als zich bij de gemeentelijke jachtcomplexen voordoen, zijn aan den anderen kant toch ook niet gewenscht.
Ook de lijn harer grenzen heeft de gemeenten niet voor-


beschikt, om economische jachtgebieden te zijn. Vaak op de grilligste wijze gevormd, zijn zij in den regel juist het tegendeel van hetgeen men mag eischen van een jachtgebied, indien de mogelijkheid eener economische uitoefening van de jacht daarbij de toetssteen is. En geen wonder! De gemeenten zijn een zuiver historisch product in onze staatsinrichting, terwijl de jachtcomplexen daarentegen, evenals de waterschappen moeten zijn publiekrechtelijke lichamen, gevormd met het oog op eene bepaalde functie en daarom aan de eischen dier functie dienstbaar gemaakt.
Om al deze redenen is het zoo'n tastbare vergissing geweest, dat de buitenlandsche wetgevers de complexen-regeling verbonden aan de gemeente-territoiren. Geene andere reden heeft die wetgevers dan ook daartoe kunnen verleiden dan het feit, dat zij hier eene reeds bestaande indeeling van het land in locale eenheden vonden en voor hun doel konden gebruiken, en bovenal, dat de gemeentebesturen ook als organen van het jachtcomplex konden aangewend worden. Toen voor de complexen-regeling publiekrechtelijke lichamen met een bestuur moesten geschapen worden, hebben de Duitsche en Oostenrijksche wetgevers zonder meer de gemeentegebieden met hunne besturen daarvoor overgenomen, zonder er evenwel aan te denken, dat zij daardoor het grondbeginsel der regeling, die zij wilden invoeren, geweld aandeden. In de wetten, waar het gemeentebestuur als orgaan van het jachtcomplex niet is overgenomen, is de ratio voor de gemeentegebieden als basis voor de complexenregeling uiteraard nog verder te zoeken.
Een groot bezwaar, dat verbonden is aan de gemeentelijke jachtcomplexen juist wegens hunne grillige vormen, is het feit, dat de enclave-quaestie zich daar met dubbele
kracht doet gevoelen.
Er is alles tegen en niets voor, om de jachtcomplexenvorming vast te knoopen aan de gemeentelijke indeeling van het land. Dit is evenwel een zuiver negatief resultaat en


brengt onmiddellijk de vraag met zich, hoe de jachtcomplexen dan wél moeten gevormd worden. De eischen, waaraan in verband met het doel der complexen-regeling jachtgebieden moeten voldoen, zijn zoo bijzonder, dat het ten itoii van geen der thans bestaande publiekrechtelijke lichamen daarvoor als basis kan worden gebruikt; eene nieuwe teiritoriale indeeling van het Rijk is daarom onvermijdelijk. Hoe moet deze indeeling echter geschieden? Een aanknoopingspunt in eenige buitenlandsche wet bestaat daarvoor,
zooals wij zagen, niet.
In de eerste plaats zou zich een stelsel laten denken, waarbij de onderscheidene provinciën door een der provinciale organen worden ingedeeld in jachtcomplexen. Toch pleit meer tegen dan voor deze oplossing, daar de vorming van economische jachtgebieden onder haar niet voldoende gewaarborgd is. Welke eischen moeten toch aan een economisch jachtterrein gesteld worden? Met den eersten, voor de hand liggenden eisch, dat een jachtcomplex ten minste eene bepaalde oppervlakte moet hebben, kan bij eene provinciesgewijze indeeling natuurlijk rekening gehouden worden. Maar met de tweede voorwaarde — de grootste struikelblok ook voor de gemeentelijke jachtcomplexen —, een met het oog op de uitoefening der jacht regelmatigen vorm, loopt eene indeeling der verschillende provinciën in jachtgebieden vast. Indien jachtcomplexen worden gevormd door provincies-ge wij ze verdeeling, moet noodzakelijkerwijze öf de ingewikkelde enclave-regeling weer te hulp komen, öf de wetgever is genoodzaakt, om aan de grenzen der provinciën complexen te dulden, die eigenlijk niet voldoen aan alle eischen, die volgens de grondslagen der wet aan jachtcomplexen moeten gesteld worden.
Al deze moeilijkheden worden echter voorkomen, indien het geheele landsterritoir hetzij door de wet, hetzij door de Kroon bij algemeenen maatregel van bestuur wordt verdeeld in jachtcomplexen. Van deze beide organen is het


laatste voor indeelingen als de onderhavige ongetwijfeld het meest aanbevelenswaardig, daar het beter in de gelegenheid is, om door besprekingen met ter plaatse bekende autoriteiten met de locale gesteldheid in de verschillende streken rekening te houden. De vorming van jachtcomplexen is zonder eenigen twijfel eene kiesche zaak, waarbij de plaatselijke toestanden eene groote rol moeten spelen; jachtcomplexen op de Veluwe en in Drente zullen aan andere eischen moeten voldoen dan in Holland en op de Zeeuwsche eilanden. Daarom moet de Kroon over die plaatselijke gesteldheid en toestanden worden voorgelicht door een ter plaatse bekend orgaan en het meest komt daarvoor in aanmerking het college van de Gedeputeerde Staten, dat immers volgens artikel 162 der Provinciale Wet een voortdurend toezicht moet uitoefenen op alles, wat de provincie betreft, en daarover jaarlijks een „uitvoerig en beredeneerd" verslag aan de Provinciale Staten moet uitbrengen.
Natuurlijk blijft bij de indeeling van het Rijk als geheel aan de Rijksgrenzen de mogelijkheid eener oneconomische formatie van jachtcomplexen bestaan. Deze ongewenschte vormen komen echter, daar zij zich alleen aan de Rijksgrenzen vertoonen, veel minder voor dan bij eene provinciesgewijze indeeling. Wat bovendien de deur dicht doet: bij de Rijksgrenzen houdt de plaatselijke werking der jachtwet op en de uit de lijn dier grens voor de indeeling in jachtcomplexen voortspruitende moeilijkheden zijn daarom nooit te vermijden.
Het doel van de complexen-regeling, de vorming van jachtterreinen, waarop eene economische uitoefening der jacht mogelijk is, komt zoo zuiver mogelijk tot zijn recht, indien het Rijk — niet dus de provinciën elk op zichzelf, maar het Rijk in zijn geheel — wordt verdeeld in jachtcomplexen door de Kroon bij algemeenen maatregel van bestuur, de Gedeputeerde Staten gehoord. Het grootste voordeel van deze oplossing is wel


daarin gelegen, dat bij de indeeling in jachtcomplexen eenheid van opvatting voorzit, getemperd door het hooren van met locale toestanden bekende organen *).
Vallen er gronden buiten de indeeling van het Rijk in jachtcomplexen? In alle Duitsche en Oostenrijksche wetten zonder onderscheid komt eene uitzonderingsbepaling voor ten behoeve van de gronden, die, aaneengesloten, eene in de wet bepaalde minimum-grootte hebben; deze gronden vallen geheel buiten het complex en de eigenaren dier gronden hebben als zoodanig naast het jachtrecht, volgens de terminologie der buitenlandsche wetten ook het recht tot uitoefening der jacht op die gronden. Het jachtrecht en het recht tot uitoefening der jacht komen hier dus bij uitzondering samen.
Wat is de reden, waarom deze gronden zoo'n bijzondere positie innemen in het jachtcomplexen-stelsel, zooals het in Duitschland en Oostenrijk is geregeld ? De Duitsche en Oostenrijksche jachtwetten gaan uit van het denkbeeld, dat de privatieve jacht eigenlijk het normale geval is. Het jachtrecht is inhaerent aan den grondeigendom, de grondeigenaar heeft als regel het recht om te jagen en van dezen regel wordt slechts afgeweken in het belang der kleine grondeigenaren zelf. Bij hen treffen jachtrecht en recht tot uitoefening der jacht niet meer samen en in hun eigen belang worden uit hunne gronden jachtcomplexen gevormd. De band tusschen jachtrecht en recht tot uitoefening der jacht moet daarom niet méér losgemaakt worden dan strikt nood-
1) In verband met het groote belang der materie verdient het ten zeerste aanbeveling, om aan de invoering van eene nieuwe wettelijke regeling van het jachtrecht de instelling van eene Rijkscommissie voor de zaken van de jacht vooraf te laten gaan, die de Eegeering blijvend van raad kan dienen in alle jachtquaesties, zoo in het bijzonder bij de indeeling van het land in jachtcomplexen. De instelling van den Conseil supérieur de la Chasse in België kan daarbij als voorbeeld dienen.


zakelijk is, en deze noodzakelijkheid is aanwezig, waar eene economische uitoefening der jacht onmogelijk is: op de kleine eigendommen.
Yan het burgerlijke recht van den grondeigenaar, om zich bij uitsluiting de op zijn grond in het wild levende dieren toe te eigenen, blijft onder het complexen-stelsel slechts een recht op de geldelijke voordeelen uit de jacht over. Het recht om zich door mechanische.handelingen het wild toe te eigenen komt den grondeigenaar als zoodanig niet meer toe. Daarmede zinkt feitelijk voor een groot deel het motief, dat de Duitsche en Oostenrijksche wetgeving tot de erkenning van privatieve jachten bracht, weg. Bestaat er nu voldoende reden, quod est demonstrandum, dat de groote grondeigendommen desniettemin eene bijzondere positie innemen, dan is de eigenaar niet krachtens zijn eigendomsrecht bevoegd tot jachthandelingen op zijn grond, maar krachtens de jachtwet, het is een publiek recht geworden.
Zijn in een jachtcomplexen-stelsel op publiekrechtelijken grondslag privatieve jachten in overeenstemming met het uitgangspunt der wet? Aan twee der voorwaarden, die aan een doelmatig ingericht jachtveld moeten gesteld worden, voldoen de privatieve jachten ongetwijfeld, althans de wet kan te dien aanzien genoegzame voorwaarden stellen. De eerste dezer eischen is de minimum-oppervlakte, die immers door de onderscheidene wetgevers naar gelang van de plaatselijke omstandigheden wordt geregeld, en de tweede, dat deze minimum-oppervlakte niet wordt bereikt door de optelling van de oppervlakten van verschillende verspreid liggende gronden, maar in samenhang. Deze eischen liggen ook geheel in de lijn van het complexen-stelsel. Indien toch de eigenaar van verstrooid bezit, dat te zamen eene bepaalde minimum-oppervlakte heeft, eigen jager op die onderscheidene brokstukken zou kunnen zijn, dan zouden al de nadeelen, die verbonden zijn aan het grondeigendomsjachtrecht-stelsel, zich met volle kracht doen gevoelen.


Daarmede zijn de positieve voorwaarden, die in het buitenland aan privatieve jachten gesteld plegen te worden, uitgeput, maar daarmede is nog volstrekt niet uitgemaakt, dat gronden, die aan deze twee vereischten voldoen, ook werkelijk geschikte jachtvelden vormen. Dezelfde bezwaren, die tegen de gemeente-territoiren als jachtgebieden pleiten, doen zich ook hier gevoelen; de grilligste formaties vertoonen zich natuurlijk ook hier en, wil de wetgever het doel zijner wet: het doorvoeren eener economische uitoefening der jacht niet geheel doen te loor gaan, dan moet de ingewikkelde enclave-regeling weer hulp verschaffen. Indien het vaststond, dat de aaneengesloten gronden van eene bepaalde minimum-oppervlakte ook een voor de uitoefening van het jachtrecht doelmatigen vorm vertoonen en zoo dus aan alle eischen voldoen, die aan een jachtveld mogen gesteld worden in verband met het doel, dat de wetgever nastreeft, dan voorzeker zou wel iets voor hunne bevoorrechte positie te zeggen zijn. De jacht en de wildstand op die groote aaneengesloten gronden moeten evenwel niet op zichzelf worden beschouwd, zij zijn geen wereldje voor zich alleen, maar maken deel uit van het geheele Rijk en daardoor is het mogelijk, dat, al bieden zij bij toeval op zichzelf waarborgen genoeg aan voor eene economische uitoefening der jacht, zij toch eene doelmatige indeeling der omliggende gronden in jachtcomplexen in den weg staan.
Om deze beide redenen, vooreerst, omdat de aaneengesloten gronden van eene zekere minimum-oppervlakte, daarom nog niet den voor eene economische uitoefening der jacht vereischten vorm hebben, en ten tweede, omdat, zelfs indien dit het geval ware, eene doelmatige inrichting en verdeeling van de omringende gronden in jachtcomplexen daardoor kan worden bemoeilijkt, is het onvermijdelijk, dat alle gronden over één kam worden geschoren en dat het geheele land zonder uitzondering wordt verdeeld in jachtcomplexen.
Bovendien eischen ook de maatschappelijke verhoudingen


deze eenvormige behandeling. Tusschen de groote en de kleine grondeigenaren bestaat nu eenmaal een antagonisme, dat zich hier te lande vooral in Friesland scherp doet gevoelen. Deze tegenstelling nu moet zooveel mogelijk worden getemperd en verzacht. Geeft echter de nieuwe jachtwet — men kan het niet ontkennen, in feitelijken strijd met de grondbeginselen der complexen-regeling — ten aanzien van de jacht eene bijzondere positie aan de groote eigenaren, dan is dat olie in het vuur.
Indien wij de tot dusver verkregen resultaten samenvatten, dan wordt het geheele Rijk verdeeld in jachtcomplexen door de Kroon bij algemeenen maatregel van bestuur, de Gedeputeerde Staten gehoord, terwijl daarop niet, zooals in het buitenland, eene uitzondering wordt gemaakt ten behoeve van de gronden, die in samenhang eene bepaalde minimumoppervlakte hebben.
Door deze in vergelijking met andere wetten op complexengrondslag ongetwijfeld uiterst eenvoudige oplossing worden tal van moeilijkheden vermeden. Vooreerst wordt daardoor, in verband met het loslaten der gemeente-territoiren als basis voor de complexen-regeling en in verband met de indeeling van het Rijk in zijn geheel, de enclave-regeling geheel en al overbodig, de enclave-regeling, die, zonder overdrijving, den wetgever onoverkomelijke bezwaren bezorgt, steeds vol leemten en willekeurigheden zit en toch nooit alle gevallen, die zich kunnen voordoen, ondervangt. Zelfs in de meest gedetailleerde buitenlandsche enclave-regelingen treft nog altijd de groote onvolledigheid en willekeur. De groote, door niets gemotiveerde verschillen, die de oplossingen van het enclave-vraagstuk in de onderscheidene wetten vertoonen, verheft zijn uitermate lastig karakter dan ook boven allen twijfel.
Eene tweede moeilijkheid, die uit den weg wordt geruimd door de oplossing, dat geene eigen jachtvelden gevormd


worden, bestaat daarin, dat in het omgekeerde geval met de mogelijkheid rekening moet gehouden worden, dat gedurende den loop eener jachtpachtperiode zulke privatieve jachten ophouden te voldoen aan de in de wet gestelde minimum-eischen, doordat ze bijvoorbeeld door koop of bij boedelscheiding worden gesplitst. Eveneens kan zich in een stelsel, dat wel privatieve jachten erkent, het geval voordoen, dat een privatieve jager tijdens eene jachtpachtperiode niet langer van zijn voorrecht wenscht gebruik te maken en zijne gronden deel wil laten uitmaken van een jachtcomplex. En omgekeerd bestaat de mogelijkheid, dat gedurende eene jachtpachtperiode eene privatieve jacht wordt gevormd. De buitenlandsche wetten hebben voor deze gevallen verschillende regelingen getroffen, regelingen, die op hare beurt weer niet altijd van willekeur zijn vrij te pleiten. De oplossing echter, waartoe wij zijn gekomen, heeft met al deze mogelijkheden, die ongetwijfeld geene zuiver academische quaesties zijn, maar die zich in de praktijk iederen dag kunnen voordoen en die de wet daarom niet met stilzwijgen kan voorbijgaan, niets te maken: de indeeling van het Rijk in jachtcomplexen door de Kroon kan zijn eene indeeling voor altijd en in de wijze van indeeling van het land in jachtgebieden zelf ligt althans niet de noodzakelijkheid van eene voortdurende wisseling van de grenzen dier gebieden opgesloten.
Een derde, zij het ook negatief uitvloeisel van het niet in het leven roepen van privatieve jachtvelden is hierin gelegen, dat de wetgever ook niet staat voor de moeilijkheid, of en in hoever de privatieve jager aan banden moet gelegd worden bij het recht van uitoefening van de jacht, dat de wet hem toekent. Wel is waar maken de verschillende buitenlandsche wetgevers zich in het algemeen daar niet druk over, maar juist daarin ligt weer eene onverdedigbare afwijking van het uitgangspunt der complexen-regeling. De reden toch, waarom de buitenlandsche wetten gronden,


die in samenhang eene bepaalde oppervlakte innemen, als privatieve jachten toelaten, is — wij zagen het reeds meermalen — hierin gelegen, dat die gronden, juist omdat zij aan die eischen voldoen, eene economische uitoefening deijacht toelaten. De mogelijkheid is nu toch echter niet geheel uitgesloten en ook niet denkbeeldig, dat de jacht op zulke gronden zoo wordt geregeld, dat van hare economische uitoefening niets terecht komt.
Het streven van den wetgever wordt dan feitelijk verijdeld. Tegen een falen van het doel, met het oog waarop hun stelsel is opgebouwd, in de jachtcomplexen waken de Duitsche en Oostenrijksche jachtwetgevers, de een met meer, de ander met minder zorg, door voorschriften omtrent de minimumoppervlakte van deelcomplexen, beperking van het aantal jachtpachters, regeling van den jachtpachttijd enz. Niet evenwel ten aanzien van de privatieve jachten. De privatieve jager wordt in de regeling en de uitoefening van de jacht over het algemeen geheel vrijgelaten, behoudens natuurlijk de naleving van de jachtpolitiaire voorschriften. Hem wordt door de wet het recht tot uitoefening der jacht toegekend op zijne gronden, omdat op die gronden volgens het oordeel van den wetgever eene economische uitoefening der jacht mogelijk is. Of nu evenwel in de praktijk de jacht economisch door hem wordt geregeld en uitgeoefend, daarmede bemoeien de onderscheidene wetten, behoudens enkele uitzonderingen, zich in het geheel niet. Nadat zij den eigenaar van gronden, die aan de gestelde vereischten voldoen, hebben bekleed met het recht tot uitoefening van de jacht, laten zij den privatieven jager eenvoudig los. Deze kan zijne gronden splitsen in zoovele deelen als hij zelf wil, hij kan de jacht verpachten aan zooveel personen en voor zoo langen en zoo korten tijd als hij verkiest. Het gevolg van dit groote in den privatieven jager gestelde vertrouwen, dat echter door niets wordt gemotiveerd, is, dat de wet feitelijk geen enkelen waarborg biedt, dat het den priva-


tieven jager verleende recht tot uitoefening der jacht niet zal ontaarden in een algemeen doodingsrecht, waardoor ook de wildstand in een naburig complex schade zou lijden. Waar de jacht geregeld wordt in het algemeen belang en waar de jachtwet uitgaat van het standpunt, dat het behoud van een matigen wildstand een economisch voordeel is voor het land, daar moeten de groote grondeigenaren dat gronddenkbeeld niet onuitvoerbaar kunnen maken. Schept de wet gever daarom privatieve jachten, dan is eene regeling van het recht van den privatieven jager in het belang van het behoud van den wildstand een onafwijsbaar gevolg.
Een vierde gunstig gevolg van eene toepassing van de resultaten van ons onderzoek is daarin gelegen, dat de wiIdschade-regeling er zeer door vereenvoudigd wordt. De privatieve jager blijft in die regeling uiteraard nog een eenigszins lastige factor. Vallen nu alle gronden onder de jachtcomplexen-regeling, dan wordt steeds het complex voor de wildschade aangesproken, tenzij dit bij het jachtpachtcontract de aansprakelijkheid van de op de gronden van het complex toebrachte wildschade heeft afgewenteld op
den jachtpachter.
Aan alle kanten biedt de conclusie, waartoe het voorafgaande onderzoek ons heeft geleid, dus ontegenzeggelijk groote voordeelen aan en bovendien munt zij uit door eene groote eenvoudigheid. Het tot dusver verkregen resultaat toch kan worden neergelegd in één artikel: het R ij k wordt bij algemeenen maatregel van bestuur, de Gedeputeerde Staten gehoord, verdeeld in jachtcomplexen ').
1) Toch moet eene groep van gronden buiten de indeeling in jachtcomplexen worden gehouden, de goederen van de Kroon. Indien echter deze oplossing eene deugdelijke vorming van jachtcomplexen te zeer zou belemmeren, moet op de eene of andere wijze door den Staat aan de Kroon een groot jachtgebied worden verschaft in den vorm van eene apanage, waar de Kroon ten aanzien van de jacht volstrekt heer


Het geheele Rijk wordt verdeeld in jachtcomplexen, maar het spreekt van zelf, dat niet ieder jachtgebied in zijn geheel bejaagbaar terrein vormt. Bepaalde gedeelten der complexen moeten, hetzij om de daaraan gegeven bestemming, hetzij om andere redenen daarvan uitgezonderd worden.
Het zal wel geene nadere toelichting vereischen, dat in de eerste plaats van het bejaagbaar terrein moeten worden uitgezonderd de bebouwde kommen der gemeenten. Het behoeft geen betoog, dat, vooreerst wegens gebrek aan jachtobjecten, maar nog meer in het bijzonder om redenen van openbare veiligheid, de jacht in die bebouwde kommen eenvoudig ondenkbaar is.
In de rede ligt het evenzeer, dat uit het voor de jacht bestemde terrein moeten worden uitgeschakeld de openbare wegen, wandelplaatsen, speelplaatsen en parken. Op de openbare en vaak zeer druk bezochte wandelplaatsen, die men rondom vele van onze steden en dorpen aantreft, is de jacht met schietgeweer om dezelfde redenen als in de bebouwde kommen onbestaanbaar. Het wild is op zulke plaatsen trouwens uitermate schaarsch, en, indien zich dan nog eens een enkel exemplaar vertoont, staat de daar toegebrachte schade in geene verhouding tot de kleur, die het aan het landschap geeft. Ook het vangen van lijsters in strikken en dergelijke jachthandelingen moeten op die wandel- en speelplaatsen niet toegelaten zijn, ook al brengen zij geene gevaren voor de openbare veiligheid mede. Daar althans moet het wild eene vrijplaats kunnen vinden.
Van het jachtgebied moeten ook uitgezonderd zijn alle vestingwerken en fortificaties. Ten aanzien van deze werken
en meester is. De drager van de Nederlandsche Kroon moet niet gedwongen zyn de jacht te pachten en daardoor de kans te loopen, dat hij gedurende een aantal jaren van alle jachtrecht verstoken blijft. Eene andere oplossing ware eenvoudig ondenkbaar en ook niet er op berekend, om den glans van de Kroon te verhoogen.


bestaat geen usus publicus; in den regel althans is de toeaang tot vestingwerken en het onmiddellijk daarbij behoorende rayon aan ieder verboden, zoodat daaruit van zeil volgt, dat ook het jagen daar niet toegestaan kan zijn.
Eene verdere uitzondering moet ongetwijfeld gemaakt worden voor de begraafplaatsen. Deze liggen meestal buiten de bebouwde kommen der gemeenten, een eindweegs in het vrije veld, midden in de jachtterreinen van een complex, maar dat neemt niet weg, dat jachtbedrijven daar niet kunnen worden geduld. De reden dezer uitzondering houdt geen verband met het systeem der wet, niet de belangen van den wildstand en van eene economische opvatting van het jachtbedrijf zijn te dezen aanzien beslissend; het motief is zuiver ethisch. Op de begraafplaatsen moet het rustig zijn; geene geweerschoten, geen gebas van jachthonden en gejoel van jagers, niet het neerploffen van het stervende wild mag de laatste rust onzer dooden verstoren.
Ten slotte moeten de met betrekking tot het wild gevredigde gronden eene bijzondere positie in de complexenregeling innemen. De aard dezer vrediging maakt eene uitzonderingsbepaling dringend noodig. Wat toch is het o-eval? Zoodra een terrein volkomen gevredigd is, staat de daarin zich bevindende wildstand in geenerlei verband meer met dien in het geheele land. De eigenaren van de gevredigde gronden toch kunnen geen wild uit naburige gronden lokken en daardoor nadeel toebrengen aan den algemeenen wildstand, dien de wet wil beschermen, terwijl omgekeerd het wild niet uit dat terrein kan breken en schade toebrengen op naburige gronden. Het complexensysteem berust geheel en al op het streven om den wildstand meer te beschermen dan onder het grondeigendomsiachtrecht-stelsel denkbaar is en om eene deugdelijke wildschade-regeling mogelijk te maken. Waar nu echter het belang van den wildstand in het geheel niet gemoeid is bij de geheel van de omringende gronden afgesloten terreinen,


en waar van wildschade hier ten eenen male geen sprake kan zijn, bestaat niet de minste reden, om de zorg van de wet toch over deze gronden uit te strekken. Noch om het belang van den wildstand, noch om eenig ander algemeen belang bestaat hier eenige reden om het volstrekte beschikkingsrecht van den eigenaar te beperken.
Van den eigenaar, niet alleen van den grond, maar — en juist daarin zit het zwaartepunt der uitzondering — evenzeer van de op dien grond zich bevindende dieren, ten aanzien waarvan de grond mag gezegd worden gevredigd te zijn. Hoe toch gaan in het wild levende dieren over van den toestand van res nullius in dien van voorwerp van eigendom? Evenals alle andere res nullius door occupatio, door iedere handeling van toeeigening, door iedere daad, waardoor de dieren hunne natuurlijke vrijheid van beweging verliezen en in de macht van een bepaald persoon worden gebracht. Door de vrediging van een terrein, zoodat de zich daarin bevindende dieren niet kunnen uitbreken, verliezen deze hunne natuurlijke bewegingsvrijheid en daarmede de hoedanigheid van res nullius.
Het zuiverst treedt de bijzondere positie van een gevredigd terrein aan het licht, indien wij nagaan de ten aanzien van de zich daarin bevindende dieren gepleegde delicten. Eene daad van toeeigening, door een daartoe niet gerechtigde ten aanzien van de in een gevredigd terrein zich bevindende dieren gepleegd, vormt toch geen jachtdelict, aangezien deze alleen kunnen gepleegd worden ten aanzien van jachtobjecten, van res nullius, maar diefstal of poging tot diefstal. De Nederlandsche jurisprudentie stelde zich dan ook, telkens als zij geroepen werd, om uitspraak te doen over deze of soortgelijke quaesties, steeds op het standpunt, dat de rechtspositie van een zoo omgeven terrein deze is, dat het, wat het loopend wild betreft, geheel is onttrokken aan de heerschappij der jachtwet. In haar vonnis van 10 Februari 1904 W. v. h. R. 8079 overwoog de


rechtbank te Zutphen, „dat herten en reeën, die zich bevinden in een geheel zoodanig omheind park, dat zij daaruit 
niet kunnen ontsnappen, niet zijn wild, maar het eigendom van den eigenaar van het park." Deze zelfde gedachte lag ook ten grondslag aan de vonnissen van de rechtbank te Zutphen van 20 December 1905 W. v. h. R. 8387 en te 's Hertogenbosch van 30 September 1902 P. v. J. 1902 N°. 195, waarbij werd overwogen, dat visschen in een vijver, die met geen ander water in verbinding staat, althans niet met zoo'n water, dat de visschen daaruit kunnen ontsnappen, de eigenschap van res nullius missen en het eigendom zijn van eigenaar van den vijver.
Onderscheidenen buitenlandschen wetgevers is het vraagstuk der gevredigde gronden te machtig geworden. Zeer onlogisch wordt door hen een onderscheid gemaakt tusschen wildparken en andere gevredigde terreinen, zóó gevredigd, dat ook daar geen wild kan in- of uitbreken. De wetgevers van de meeste Oostenrijksche kroonlanden hebben zich alleen bezig gehouden met de wildparken, althans in zooverre, dat zij de andere gevredigde gronden niet in eene bijzondere positie brengen, maar ze gewoonweg deel laten uitmaken van het jachtveld in het gemeente-jachtcomplex. Hierin ligt eene onmiskenbare juridische ketterij. Niet het doel der vrediging: het scheppen van een wildpark is in casu een juist criterium en toch is dat de spil, waarom de Oostenrijksche bepalingen draaien. De afsluiting, de vrediging zelf is voor hen iets bijkomstigs, waaraan voorzeker moet voldaan zijn, wil er van een eigen jachtveld sprake kunnen zijn, maar dat toch niet de toonaangevende factor is.
De rechtspositie van een gevredigd wildpark is geheel dezelfde als die van ieder ander gevredigd terrein, namelijk, dat het, wat de dieren betreft, ten aanzien waarvan het terrein gevredigd is, is onttrokken aan de inwerking van de jachtwet; ten opzichte van deze dieren kunnen geene jachthandelingen op de gevredigde gronden plaats vinden,
16


de bepalingen betreffende de schoontijden en andere jachtpolitiaire voorschriften blijven er buiten toepassing. Reeds de oude schrijvers dachten zich in dien geest de rechtspositie der gevredigde gronden. S. Medices schreef zoo: ,,Sexto quaeso, quando dicatur furtum committi in venatione? Respondeo quando sylva foresta, vel nemus essent muro circumacta, vel vallata saepe, ita, quod ferae adeo essent inclusae, ut non possint exire et ammodo sint sub custodia, quia tune venantes furtum committerent ). Eene occupatie-handeling door een daartoe niet gerechtigde vormt dus in casu een furtum.
Indien dit zoo is, indien de dieren in een te hunnen opzichte gevredigd terrein de eigenschap van res nullius hebben verloren en het eigendom van den eigenaar van hetteriein zijn geworden, zoodat jachthandelingen te hunnen aanzien onbestaanbaar zijn, wat dan te zeggen van een artikel, dat aan den eigenaar van zoo'n gevredigd terrein het recht tot uitoefening der jacht toekent? Tot op eene zekere hoogte kan den eigenaar van zoo'n terrein natuurlijk dit recht worden toegekend, namelijk voor zoover betreft de jacht op gevleugeld wild. Een terrein moge gevredigd zijn voor het zgn. Haarwild, ten aanzien van het vliegend wild heeft deze vrediging geene kracht: fazanten en patrijzen bijvoorbeeld vliegen over de vrediging heen, zoodat deze ten aanzien van dat wild ook niet de daad van toeeigening vormt, waardoor het van res nullius in voorwerpen van eigendom overgaat. In de fout nu, dat zij bij de regeling der rechtspositie van gevredigde terreinen niet voldoende tusschen loopend en vliegend wild onderscheiden en ten aanzien van beiden den eigenaar een recht tot uitoefening der jacht toekennen, vervallen bijna alle Duitsche en Oostenrijksche wetten. Hiei juist schuilt de kardinale fout, want daardoor wordt aan iemand het recht toegekend, om te jagen op dieren, waar-
1) t. a. p. bl. 66.


van hij reeds eigenaar is geworden volgens de regels van het burgerlijk recht.
Het eenige juiste standpunt, dat de Nederlandsche jachtrechts-regeling dan ook zal moeten innemen, is, dat den eigenaar van een gevredigd terrein niet meer een jachtrecht wordt toegekend, maar dat eenvoudig de gevredigde terreinen worden uitgeschakeld uit het jachtgebied der complexen en onttrokken aan de bepalingen der jachtwet. Wel is waar krijgt dan de eigenaar ten aanzien van het vliegend wild, dat res nullius is gebleven, een algemeen doodingsrecht, hetgeen, theoretisch althans, strijdig is met de grondslagen van het complexen-stelsel, maar de practische bezwaren daartegen zijn van zoo weinig belang, dat de uitzonderingsbepaling zonder twijfel verdedigbaar is. Kent men den eigenaar van een gevredigd terrein bovendien dit recht niet toe, dan brengt men weer een lastigen factor in de wildschade-regeling en het voordeel, dat het gevolg is van eene zoo eenvoudig mogelijke oplossing van het wildschadevraagstuk, weegt dubbel en dwars op tegen de vrij denkbeeldige nadeelen, verbonden aan de boven beschreven conclusie.
In sommige wetten wordt ook eene uitzondering gemaakt ten behoeve van de tegen den mensch gevredigde gronden. Oppervlakkig beschouwd pleit voorzeker wel iets voor deze uitzonderingsbepaling, maar bij nadere beschouwing kan de conclusie niet anders luiden, dan dat zij dien wetgevers te kwader ure uit de pen is gevloeid. Te kwader ure, want daarmede gaven zij eene zijde van hun met zooveel zorg opgezet stelsel bloot. Indien bij afsluiting van erven alleen op eene vrediging tegen menschen wordt gelet, doet zich daar weer met volle kracht een euvel, verbonden aan het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel, gevoelen. De afsluiting tegen menschen heeft met den toestand van den wildstand noch in, noch buiten het gevredigde terrein iets te maken en kan dus buiten beschouwing gelaten worden. De mogelijkheid


blijft voor den eigenaar van een zoo gevredigd terrein, die door de wet tot privatieven jager wordt geproclameerd, bestaan, om wild uit de aangrenzende gronden van het jachtcomplex naar zijn terrein te lokken, bijvoorbeeld door de cultuur van bepaalde soorten van gewassen, waar het wild op afkomt, zooals aardpeeren, en daar eene soort van autoda-fé onder zijne gasten aan te richten. Ook kan aan den anderen kant het wild uit het tegen menschen gevredigde terrein overgaan op de aangrenzende gronden van het complex en daar wildschade veroorzaken. De oplossing der wildschade-quaestie wordt daarom onmiddellijk veel ingewikkelder, indien de eigenaar der aldus afgesloten gronden tot privatieven jager wordt gemaakt.
De grondslagen van het jachtcomplexen-stelsel zouden zoo door de uitzonderingsbepaling in quaestie worden aangetast; er pleit alles voor en niets tegen, om de tegen menschen gevredigde gronden deel te laten uitmaken van het jachtgebied der complexen. Het complexenstelsel, eenmaal als het juiste erkend, eischt eene zoo consequent mogelijke doorvoering.
Behalve de boven genoemde uitzonderingen moeten daarom alle overige in een jachtcomplex gelegen gronden het jachtveld van het complex vormen, waarop de jacht economisch ten bate van de grondeigenaren wordt geregeld.
Moet de nieuwe jachtwet met het oog op de uitoefening der jacht eene onderverdeeling van de jachtcomplexen in jachtperceelen toelaten? Ten aanzien van deze vraag hebben wij in de onderscheidene buitenlandsche wetten verschillende stelsels omhelsd gezien, die onderling ten zeerste van elkaar afwijken. Dit verschil is slechts te verklaren uit het niet logisch en systematisch doorvoeren van het uitgangspunt van het jachtcomplexen-stelsel. De buitenlandsche wetten gaan uit van dit denkbeeld, dat slechts op terreinen van eene bepaalde minimum-oppervlakte eene economische


uitoefening der jacht mogelijk is. Wel is waar leggen verschillende buitenlandsche wetten dezen minimum-eisch alleen op bij privatieve jachten en niet bij jachtcomplexen, maai dat neemt niet weg, dat het niet stellen van zoo n eisch bij de deelcomplexen dubbel onlogisch wordt. Het ontbreken daarvan bij de gemeentelijke jachtcomplexen was dan nog te verklaren, zooal niet te verdedigen, uit het vasthouden van den wetgever aan de gemeente-grenzen en het daaraan zelfs de voorkeur geven boven het voortbouwen op den economischen grondslag van de wet. Deze grond verdwijnt echter bij de deelcomplexen. Indien de wet eenmaal decreteert, dat op terreinen, die kleiner zijn dan eene bepaalde oppervlakte, geene economische uitoefening der jacht mogelijk is, dan is daarmede natuurlijk tevens uitgemaakt, dat ook de deelcomplexen niet kleiner mogen zijn, daar ook deze in de eerste plaats moeten voldoen aan den eisch, dat eene economische uitoefening der jacht er mogelijk is. Werd deze eisch niet gesteld, dan zouden zich, zij het ook in eenigszins verzwakte mate, spoedig verschillende nadeelen doen gevoelen, die het grondeigendoms-jachtrecht-stelsel kenmerken. Aan den anderen kant is het onlogisch en onverklaarbaar, dat sommige wetgevers eene grootere oppervlakte eischen voor deelcomplexen dan voor de privatieve jachten en jachtcomplexen. Onlogisch ook is het standpunt, waarop enkele wetten zich stellen, dat wel eene minimum-oppeivlakte voor deelcomplexen wordt geëischt, gelijkstaande met die voor de privatieve jachten en jachtcomplexen, maar dat daarnaast de beperking wordt in het leven geroepen, dat de onderverdeeling van het gemeentelijke jaclitcomplex niet onbegrensd mag plaats vinden. Is de minimum-grootte eenmaal aangenomen, dan moet de wetgever ook de consequentie aanvaarden, dat een desnoods onbeperkt aantal deelcomplexen wordt gevormd, mits aan dien minimum-eisch zij voldaan. Laat de wetgever die onbeperkte onderverdeeling niet toe, dan verminkt hij de logica van de opgezette be-


paling. Wat is de reden van het toelaten van deelcomplexen? Geene andere dan dat zich locale omstandigheden kannen voordoen, die deze splitsing wenschelijk maken. Deze verdeeling nu laat de wetgever over aan de organen der jachtcomplexen, omdat hij niet alle plaatselijke gevallen kan voorzien, maar toch weet, dat zij zich ongetwijfeld zullen vertoonen. Door nu evenwel het aantal deelcomplexen te beperken tot een maximum-aantal, neemt de wetgever feitelijk voor een deel met de eene hand terug, wat hij met de andere gaf.
De vraag zou kunnen rijzen, of eene onderverdeeling van een jachtcomplex in deelcomplexen in het algemeen wel aanbeveling verdient en in eene nieuwe Nederlandsche jachtrechts-regeling uit de buitenlandsche wetten moet worden overgenomen, daar de Kroon, wanneer zij jachtcomplexen in het leven roept, daarmede van zelf uitmaakt, dat in loco de uitoefening der jacht op een kleiner gebied oneconomisch is. Hoeveel ook bij oppervlakkige beschouwing voor deze opvatting te zeggen schijnt te zijn, gaat zij in hare algemeenheid niet op. De mogelijkheid toch bestaat, dat bij de indeeling in jachtcomplexen bij de Kroon het streven voorzit, om zooveel mogelijk groote complexen te vormen, ter vereenvoudiging der administratie en ter vermijding van daaraan verbonden overbodige kosten. Is dat het geval, dan bestaat de mogelijkheid, dat de verpachting van de jacht op een door de Kroon gevormd jachtcomplex in zijn geheel aan bezwaren onderhevig blijkt te zijn, terwijl bij splitsing naar verhouding grootere jachtpachtsommen zijn te bedingen. Zoo kan ook de wenschelijkheid, om de jacht in een gedeelte van het jachtcomplex te laten rusten, met het doel, om de wildstand daar eens op zijn verhaal te laten komen, eene splitsing van het complex in verschillende jachtperceelen raadzaam maken. Bij het oplossen dezer quaestie moet de wetgever het oog streng gericht houden op de grondslagen der wet, hij moet eene onbegrensde verdeeling


van een jachtcomplex in jachtperceelen toelaten, die echter op hunne beurt moeten voldoen aan dezelfde minimumeischen als de jachtcomplexen zelf.
Wanneer de jachtcomplexen gevormd zijn, moet de jacht er economisch geregeld worden. Maar hoe? Te dezen aanzien verschillen, zooals wij boven reeds zagen, de onderscheidene buitenlandsche wetten, doordat zij één, twee of drie wijzen van economische regeling van de jacht toelaten. Het meest voor de hand ligt de jachtverpachting. Deze wordt dan ook door sommige buitenlandsche wetten als den eenigen, door alle als den primairen vorm erkend, waarin de ingelanden de economische voordeelen uit de jacht deelachtig worden. . , ,
Als regel behoort de verpachting van de jacht in net openbaar te geschieden, nadat een bepaalden tijd te voren de pachtvoorwaarden door het met de verpachting belaste orgaan, ter algemeene kennis zijn gebracht. Toch kan in bepaalde gevallen eene ondershandsche verpachting de voorkeur verdienen. Zoo is het geval niet ondenkbaar, dat bij het afloopen van een jachtpachtcontract de pachter het verlangen te kennen geeft, om op dezelfde of op voor het complex nog gunstiger voorwaarden de jacht te blijven pachten. Het kan dan in het belang van het complex zijn daarop in te gaan, daar zijn orgaan misschien eene vrij groote zekerheid heeft bij eene nieuwe verpachting m het openbaar geene hoogere pachtsom te zullen bedingen of niet meer een zoo goeden pachter te zullen krijgen, terwijl bovendien de aan eene openbare verpachting verbonden
kosten bespaard worden.
Aan den anderen kant laat zich echter ook niet ontkennen, dat aan eene ondershandsche verpachting zekere gevaren verbonden zijn. De mogelijkheid is niet uit de lucht gegrepen, dat het met de verpachting belaste orgaan zich daarbij meer door andere motieven, dan door de werkelijke


belangen van het jachtcomplex laat leiden. Daartegen moet natuurlijk eene voorziening worden getroffen. De vergadering der ingelanden toch, uiteraard een log lichaam, dat slechts met moeite in beweging kan worden gebracht en daarom zooveel mogelijk buiten de loopende dagelijksche zaken moet worden gehouden, zou het bestuur eerst als het te laat was ter verantwoording kunnen roepen en op de vingers kunnen tikken. Daarom moet naar eene andere veiligheidsklep worden omgezien en het meest ligt dan voor de hand het toezicht van een hooger orgaan. Dat orgaan zal moeten nagaan, of de afwijking van den wettelijken regel, dat de jachtverpachting in het openbaar behoort te geschieden, wordt ingegeven door een juist inzicht in de belangen van het jachtcomplex en of geene andere motieven het bestuur tot zijn besluit hebben geleid. De autoriteit, die als het ware van zelf hiervoor is aangewezen, is het college van de Gedeputeerde Staten, dat, bekend met de locale toestanden, ook belast is met het toezicht op de gemeentebesturen en op de besturen van waterschappen, veenschappen en veenpolders. Een besluit van het bestuur van het jachtcomplex tot ondershandsche jachtverpachting moet daarom onderworpen worden aan de goedkeuring van de Gedeputeerde Staten.
Bij de verpachting der jacht in een jachtcomplex of in een zijner deelen kunnen natuurlijk allerlei voorwaarden worden gesteld; zoo in het belang van den wildstand, betreffende het schieten van wild in het laatste pachtjaar, omtrent het in acht nemen van schoondagen, de betaling der pachtgelden en zoovele andere. Deze voorwaarden, die, evenals de verpachting zelf, eenigen tijd te voren ter algemeene kennis moeten worden gebracht, worden uiteraard opgesteld door het orgaan, dat met de verpachting der jacht belast is, ook zonder dat de wet van deze werkzaamheid nog eens uitdrukkelijk melding maakt.


De wet behoort dit zelfs niet te doen; misschien 7.ou zij in dat geval voor een leek nog aan duidelijkheid winnen, maar dat is niet de taak van den wetgever. Zoodra eene wet voor iemand met gezond verstand en die goed leest hare gedachten duidelijk uitdrukt, moet zij ook niet meer willen doen en niet opnemen onder hare bepalingen, wat hoogstens of misschien zelfs niet eens thuis behoort in hare memorie van toelichting.
Het belang van den wildstand vordert eene beperking in het getal der jachtpachters, daar in het tegenovergestelde geval alle voordeelen, verbonden aan groote jachtgebieden — wat juist het karakteristieke punt in het jachtcomplexenstelsel is —, verloren zouden gaan. Toch zou het irrationeel zijn om evenals verschillende buitenlandsche wetten een bepaald maximum-aantal jachtpachters vast te leggen in de wet; zoo'n vast getal, waarvan afwijking naar boven onbestaanbaar is, moet uiteraard willekeurig zijn en kan nergens een aanknoopingspunt vinden. Hoe moet deze beperking dan in de wet geregeld worden ? De logica en de ratio eischen, dat het aantal jachtpachters wordt vastgeknoopt aan de oppervlakte van het jachtgebied. De minimum-oppervlakte-eisch voor de jachtcomplexen — en in de buitenlandsche wetten ook voor de privatieve jachten — wordt geregeld in verband met het bejagen van zoo'n gebied door één jachtpachter of aangestelden jager; bij het bejagen door één persoon is op een terrein van eene bepaalde minimum-oppervlakte eene economische uitoefening der jacht mogelijk. Evenzeer nu als nooit deelcomplexen mogen worden gevormd, die kleiner zijn dan de door de wet voor de jachtcomplexen vastgestelde minimum-oppervlakte, moet ook het aantal jachtpachters worden vastgeknoopt aan de grootte der complexen. Is een complex bijvoorbeeld vijfmaal de minimum-oppervlakte groot, dan mogen niet meer dan vijf deelcomplexen worden gevormd en dan mogen er ook niet meer dan vijf jacht-


pachters tegelijk zijn. De grond voor deze bepalingen is volmaakt dezelfde en is niets anders dan het doortrekken van de gedachte, die als een roode draad door het geheele stelsel loopt.
In verschillende buitenlandsche wetten wordt het bestuur van het jachtcomplex bij de verpachting der jacht gebonden door eene regeling van den minimum- en maximum-duur van den pachttijd. Het laat zich niet ontkennen, dat er verband bestaat tusschen den duur van den pachttijd aan den eenen- en de belangen van den wildstand en van de eigenaren in het complex aan den anderen kant. Bij een te korten duur van den pachttijd toch bestaat de mogelijkheid, * dat de pachter zal trachten in dien korten tijd eene zoo groot mogelijke winst uit zijne pacht te slaan en zooveel mogelijk wild te schieten m. a. w. roofjacht zal plegen. Daardoor zouden de belangen van den wildstand wel eens deerlijk in het gedrang kunnen komen. Aan den anderen kant kan het van belang zijn, dat na een bepaald aantal jaren weer eens wordt nagegaan, of niet de wildstand in een jachtcomplex eene rustperiode behoeft; ook kunnen de pachtprijzen blijkens de ondervinding, opgedaan in naburige jachtcomplexen, zoo zijn gestegen, dat bij eene nieuwe verpachting ongetwijfeld eene hoogere pachtsom zal gemaakt worden. Bovendien bestaat in het algemeen eene groote waarschijnlijkheid, dat bij verpachting der jacht voor noch al te korten, noch al te langen duur de hoogste pachtsommen zullen verkregen worden. Is dit punt nu evenwel van zooveel belang, dat het in de wet behoort te worden vastgelegd? Bij eene bevestigende beantwoording dezer vraag lijdt het geen twijfel, of nog veel meer quaesties, die thans alle buitenlandsche wetten zonder onderscheid overlaten aan de pachtvoorwaarden, behooren eene regeling in de wet vinden. Onder hetgeen die wetten toch overlaten aan de pachtvoorwaarden, zijn vraagstukken, waarbij het


belang van den wildstand nog veel meer betrokken is, dan bij den duur van den pachttijd. De lijn, waarlangs de uitwerking van het jachtcomplexen-stelsel zich beweegt, vordert volstrekt niet juist in het bijzonder de opneming van de bepaling in quaestie in de wet, waar bijvoorbeeld een voorschrift, waarbij een waarborg wordt gevestigd, dat in het laatste jaar der pacht geen roofjacht zal worden gepleegd, een feit, waarbij het belang van den wildstand ontegenzeggelijk veel meer betrokken is, niet in de wet wordt opgenomen, maar eenvoudig wordt overgelaten aan de pachtvoorwaarden.
Bij de verpachting der jacht in een jachtcomplex speelt de persoon van den jachtpachter voorzeker eene niet onbeteekenende rol. Het geval laat zich denken, dat de jacht niet aan dengene wordt verpacht, die bij de openbare verpachting het hoogste bod heeft gedaan, omdat deze persoonlijk te weinig waarborgen aanbiedt. Daarom ook verdient het aanbeveling, dat de jachtpachter niemand in zijne plaats kan stellen, hetzij door de jacht weder te verpachten, hetzij door ze af te staan, tenzij het bestuur van het jachtcomplex, dat zich dan eerst weer op de hoogte kan stellen van de persoonlijke hoedanigheden van den derde, deze onderverpachting of afstand billijkt. Artikel 1595 eerste lid van het Burgerlijk Wetboek moet daarom op het jachtpachtcontract analoge toepassing vinden.
Het is mogelijk, dat het ondanks het ernstige streven van het bestuur van het jachtcomplex niet is mogen gelukken, om onder aannemelijke voorwaarden een pachter voor de jacht op het complex te vinden, terwijl de toestand van den wildstand toch van dien aard is, dat er geene reden is en het met het oog op de wildschade zelfs geene aanbeveling zou verdienen, om er de jacht te laten rusten. In dat geval moet het jachtcomplex bevoegd zijn, om de


jacht in eigen beheer te nemen en zijn jachtgebied te doen bejagen door een of meer door het bestuur benoemde en door het complex bezoldigde jagers. Ten aanzien van het aantal dezer jagers geldt weer hetzelfde als ten aanzien van het aantal deelcomplexen en jachtpachters: het maximumaantal moet niet vastgelegd worden in de wet, maar moet afhankelijk gemaakt worden van de oppervlakte van het betreffende complex in verband met de door de wet voor de complexen geëischte minimum-oppervlakte. Werd deze bepaling niet in de wet opgenomen, dan zou een bestuur wel eens de belangen van het oogenblik kunnen doen praevaleeren boven die van de toekomst en eenvoudig roofjacht doen plegen. Alles wat de aangestelde jagers schieten behoort natuurlijk aan het complex en wordt door het complex ten bate van de ingelanden verkocht of op andere wijze te gelde gemaakt.
De derde wijze van regeling van de jacht in een complex bestaat in het laten rusten der jacht, met het doel, om den in een tijdperk van depressie verkeerenden wildstand te cultiveeren en daardoor in de volgende jaren des te grootere jachtpachtsommen of opbrengsten van de door aangestelde jagers uitgeoefende jacht binnen te krijgen.
Wat gebeurt er met de geldelijke voordeelen uit de jacht, die hetzij in den vorm van jachtpachtgelden, hetzij in dien van opbrengst van den verkoop van den jachtbuit der aangestelde jagers in eersten aanleg in de kas van het complex wordt gestort? Zooals wij boven zagen, worden de gelden in de meeste landen, nadat zij in de gemeentekas gestort zijn, na aftrek van de gewone kosten van administratie van het complex, zooals de bezoldiging van den secretaris, de bezoldiging van den aangestelden jager, de kosten, verbonden aan eene openbare verpachting der jacht, enz., verdeeld onder de ingelanden. Slechts in enkele staten komt de op-


brengst ten goede aan de gemeente, hetzij volgens de wet zelf, hetzij indien daartoe door eene §pwone of bijzondere meerderheid van stemmen wordt besloten.
Eene wetsbepaling, dat de uit de jacht opgekomen gelden ten goede komen aan de gemeentekas, ligt in het systeem, zooals het tot nu toe is ontwikkeld, zeer zeker niet voor de hand, daar de gemeente-territoiren als grondslag voor de toepassing van het complexen-stelsel geheel losgelaten zijn. Maar bovendien is zoowel «leze oplossing als ook het stelsel, dat door een besluit van eene gewone of buitengewone meerderheid van ingelanden aan de gelden eene andere bestemming kan worden gegeven dan onderlinge verdeeling in het aangezicht van den civielrechtelijken band tusschen grondeigendom en jachtrecht onhoudbaar. Indien de jachtrechts-regeling toch uitgaat van het stelsel, dat het recht op de economische voordeelen uit de jacht toekomt aan den eigenaar van den grond, mag daarvan niet dan door den wil van den eigenaar worden afgeweken. Het ware natuurlijk iets anders, indien de grondeigenaren in het complex met algemeene stemmen besloten, aan hunne aandeelen in de economische voordeelen uit de jacht te samen eene andere bestemming te geven. Eene bepaling daaromtrent ware evenwel in de jachtwet niet op hare plaats, daar het een zeer gewoon burgerrechtelijk contract tusschen verschillende grondeigenaren zou zijn, terwijl de herkomst der gelden in quaestie dan van volstrekt geen belang meer zou wezen.
De in de kas van het jachtcomplex gestorte, uit de verpachting of de regie van de jacht voor het complex opgekomen gelden moeten worden verdeeld onder de eigenaren der betrokken gronden. Volgens welken maatstaf moet deze verdeeling onder de ingelanden plaats vinden? De billijkste grondslag zou zonder eenigen twijfel zijn, dat de verdeeling der gelden plaats vond onder de ingelanden, naar gelang van de gesteldheid van hunne gronden, met het oog op de geschiktheid van het terrein, om wild te onderhouden, in verband


met de oppervlakte. De wildrijkdom van de verschillende perceelen van een j^phtcomplex is de voor de hand liggende grondslag voor de verdeeling en deze staat in nauw verband met de geschiktheid van den bodem, om wild te onderhouden. Bij den eersten oogopslag blijkt evenwel reeds zoo helder als de dag, dat deze wijze van verdeeling met vele bezwaren zou gepaard gaan. Het kan niet uitblijven, dat zeer velen, evenals zij vast overtuigd zijn, dat hun aanslag in de belastingen te hoog is in verband met hunne draagkracht, hier integendeel den wildrijkdom van hun grond hooger zullen schatten dan het bestuur van het jachtcomplex. En, wat meer zegt, doordat de meest minutieuse verschillen in den plantengroei van de verschillende deelen van het complex bij de rangschikking der gronden in aanmerking genomen moeten worden, is die basis zelf te vaag; aan degenen, die over de schatting hunner gronden ontevreden zijn, zou den geene doorslaande bewijzen van hun ongelijk kunnen worden voorgelegd. Niets nu zou de nieuwe jachtwet, die toch al op een van de geldende jachtrechts-regeling zoo totaal verschillenden grondslag is opgebouwd, meer in een slechten reuk brengen, dan dat hare invoering reeds dadelijk met zulke onoverkomelijke zwarigheden gepaard ging. Ook eene rangschikking der gronden in een beperkt aantal klassen van wildrijkdom zou, zij het ook in ietwat verzachten vorm, dezelfde bezwaren in het leven roepen. Ook daar zou groote ontevredenheid onvermijdelijk en onrechtmatige bevoordeeling zeer te vreezen zijn. Daarom moet wel overgegaan worden — al kan niet worden ontkend, dat deze oplossing minder dan de vorige een logischen grondslag heeft, — tot eene verdeeling der gelden naar verhouding van de kadastrale grootte der perceelen. Alle bezwaren, verbonden aan andere wijzen van verdeeling der jachtgelden, vervallen dan, doordat de voorbereidende werkzaamheden zich hier oplossen in gewone kadastrale meting en deeling. In de praktijk zal het verschil tusschen de beide oplossingen


zich trouwens ook niet zoo sterk doen gevoelen; in den regel althans zal het verschil tusschen de uitkeering, die den ingelanden volgens de eene en die ze volgens de andere methode in den zak vloeit, zoo gering zijn, dat dit veilig buiten beschouwing kan gelaten worden. Theoretisch evenwel moet het tweede stelsel eenigszins grof heeten en staat het in allen deele achter bij het eerste.
Indien de jacht in een complex verpacht of het jachtveld door een of meer aangestelde jagers bejaagd wordt, zullen de inkomsten uit de jacht voor de complexen steeds meer bedragen dan de uiteraard geringe loopende administratiekosten. De mogelijkheid kan zich echter voordoen, dat in een jachtcomplex de jacht blijft rusten, zoodat er in dien tijd geene voordeelen uit de jacht voor het complex opkomen, terwijl toch uitgaven moeten worden gedaan (loopende administratiekosten). In dat geval moet het complex natuurlijk over andere middelen kunnen beschikken en de wet zal het in de gelegenheid moeten stellen, om deze te verkrijgen. De meest voor de hand liggende manieren zijn daarom eene leening en een hoofdelijke omslag, beiden weer natuurlijk onder de noodige bij de wet te stellen waarborgen.
Ten slotte nog eenige woorden over het bestuur van en het toezicht op de jachtcomplexen. Herhaaldelijk hebben wij reeds gesproken over bepaalde werkzaamheden van de besturen der jachtcomplexen, zonder dat aan de samenstelling daarvan eenige aandacht is gewijd. In verschillende handelingen, zoo in als buiten rechte moeten de complexen vertegenwoordigd worden. Voor die vertegenwoordiging is de algemeene vergadering der ingelanden, die vaak wel een paar honderd personen zal tellen, niet het aangewezen lichaam. Daarom moeten uit en door die ingelanden vertrouwensmannen worden gekozen, die met de dagelijksche leiding en uitvoering van zaken belast zijn.


Deze besturen moeten worden gekozen door de gezamenlijke ingelanden; allen, zelfs de kleinsten, moeten daarbij hunne stem kunnen doen hooren, en wel om het beslissende feit, dat het jachtcomplex is belast met de eigenaardige taak, om hunne geldelijke belangen te behartigen. Het feit, dat het hier te doen is, om de geldelijke belangen der ingelanden, moet er toe leiden, dat een algemeen stemrecht gevestigd wordt, waar dat misschien bij andere publiekrechtelijke lichamen geen ingang zou verdienen. Aan den anderen kant mag men ook niet blind zijn voor het gevaar, dat bij dat algemeen stemrecht eene combinatie van miniatuur-ingelanden de grootere kan overstemmen en steeds haar wil doordrijven, alleen op de belangen van het oogenblik en niet op het blijvende voordeel van het behoud van den wildstand lettende. Daartegen moet natuurlijk worden gewaakt: de groote grondeigenaren, die onbetwistbaar grootere belangen bij eene goede organisatie van het jachtcomplex hebben, moeten tegen nadeelige combinaties der kleine grondeigenaren hunne stem kunnen doen hooren. Dit nu wordt verkregen door eene progressie in het stemmen-aantal naar gelang de stemgerechtigde ingeland eigenaar is van eene grootere oppervlakte grond in het complex. Progressie dus; maar het is gemakkelijker, om dit woord uit te spreken dan om zoo'n regeling te maken. De progressie-regeling zal met bijzondere zorg moeten bewerkt worden, opdat aan den eenen kant niet eene vereeniging der kleinste, aan den anderen kant niet enkele groote grondeigenaren het geheele complex zullen tyranniseeren.
Ieder grondeigenaar in een jachtcomplex moet de beschikking hebben over een of meer stemmen, waarvan hij persoonlijk of bij gemachtigde moet kunnen gebruik maken. Dit laatste is van groot belang voor ingelanden, die in eene geheel andere streek wonen, bijvoorbeeld niet-ingezetenen van het Rijk. Sommige categoriën van personen kunnen rechtens niet persoonlijk van hun stemrecht gebruik maken (minder-


jarigen, onder curateele gestelden, zij, die de beschikking en het beheer over hunne goederen hebben verloren, en die bij rechterlijke uitspraak ontzet zijn van het recht om te kiezen en van de verkiesbaarheid bij krachtens wettelijk voorschrift uitgeschreven verkiezingen). Voor de eerste drie soorten moet het stemrecht uitgeoefend worden door hun vertegenwoordiger, terwijl de laatste noch persoonlijk, noch bij gemachtigde aan de verkiezing moeten kunnen deelnemen.
Het actieve en het passieve kiesrecht moeten in zooverre gelijk zijn, dat alleen zij, die persoonlijk aan de stemming kunnen deelnemen, tot leden van het bestuur kunnen worden gekozen. Bovendien behoort in de wet eene bepaling te worden opgenomen, dat de leden van het bestuur elkaar niet mogen bestaan in een te nauwen graad van bloed- of
aanverwantschap.
Hoe groot moet het bestuur zijn? Natuurlijk moet de wet een minimum-aantal leden aanwijzen, bijvoorbeeld drie (tres faciunt collegium). De bepaling in de wet van een maximumaantal bestuursleden is echter geheel willekeurig. Ook voor het stelsel, dat het aantal bestuursleden in ieder bijzonder geval wordt bepaald door het toezicht houdende orgaan, is geene enkele steekhoudende reden op te geven. Het meest ligt voor de hand, dat een verband wordt gelegd tusschen het aantal leden van het bestuur en de grootte van het betreffende jachtcomplex. Zooveel maal als het complex grooter is dan de door de wet voor de jachtcomplexen geëischte minimum-oppervlakte, zooveel leden zouden dan aan dien stok van drie kunnen worden toegevoegd. Dezelfde regeling, die wij vroeger reeds schiepen voor het aantal deelcomplexen, jachtpachters en aangestelde jagers, zou zoo doende ook overgenomen worden bij de bepaling van het aantal leden van het bestuur van een jachtcomplex. Door de geheele wet heen wordt dan eene groote eenvormigheid en eenvoudigheid verkregen en, wat meer zegt, deze oplossing verdient ook daarom ten zeerste aanbeveling, omdat zij de


kans biedt, dat bij groote complexen de verschillende deelen daarvan in het bestuur een vertegenwoordiger voor hunne belangen vinden.
Het bestuur van het jachtcomplex moet voor niet al te langen, maar ook voor niet al te korten tijd worden gekozen. Voor niet al te langen tijd, omdat het wenschelijk is, dat, nadat de bestuursleden eenigen tijd hunne functies hebben waargenomen, de ingelanden in de gelegenheid gesteld worden, om te bewijzen, of zij hun vertrouwen nog steeds in de gekozen bestuursleden stellen, of deze zijn gebleven hunne vertrouwensmannen. Evenwel moet de zittingstijd toch ook niet al te kort zijn, opdat er eenige vastheid in de leiding van het jachtcomplex mogelijk zij en opdat de bestuursleden in de gelegenheid zijn, om zich vertrouwd te maken met de toestanden in en de belangen van het complex. Met het oog op al deze redenen moet de zittingstijd van het bestuur van het jachtcomplex met overleg worden vastgesteld.
Het bestuur kan worden voorgezeten door een uit zijn midden gekozen voorzitter, terwijl het moet worden bijgestaan door een secretaris-penningmeester, gekozen hetzij door de algemeene vergadering der ingelanden, hetzij door het bestuur.
De gewichtigste administratieve werkzaamheden in de jachtcomplexen zullen moeten worden verricht door de besturen, maar daarom is het dan ook wenschelijk, dat deze voor het vervullen dier werkzaamheden een leidraad vinden in eene instructie. Wie moet deze instructie vaststellen? Het ligt voor de hand, dat dit geschied door de vergadering der belanghebbende ingelanden, maar dan onder goedkeuring van het met het toezicht belaste orgaan, de Gedeputeerde Staten. Tevens moeten de besturen der jachtcomplexen reglementen van orde voor hunne vergaderingen hebben. Evenals de reglementen van orde van andere publiekrechtelijke organen, provinciale en gedeputeerde staten, raad en college van burgemeester en wethouders moeten


ook die voor de vergaderingen van de besturen der jachtcomplexen worden vastgesteld door de organen zelf, die het betreft. Ter voorkoming van minder gewenschte toestanden evenwel verdient het aanbeveling, om ook hier weer de goedkeuring te eischen van het college van de Gedepu-
O D
teerde Staten.
De vergaderingen en werkzaamheden van de gezamenlijke ingelanden hebben wij zoo doende teruggebracht tot een minimum: het kiezen van de bestuursleden en het vaststellen van eene instructie voor het bestuur. Toch zal aan deze algemeene ingelanden-vergadering nog moeten worden opgedragen de vaststelling van de inkomsten en uitgaven van het complex, de daaruit voortvloeiende décharge van het bestuur en van den secretaris-penningmeester en het vaststellen van haar reglement van orde, onder goedkeuring van
de Gedeputeerde Staten.
Als orgaan, belast met het toezicht op de jachtcomplexen en hunne besturen, hebben wij ons gedacht de Gedeputeerde Staten en verschillende besluiten van de bestuiendei jachtcomplexen hebben wij onderworpen aan de goedkeuring van dit college. Toch moet daarmede dit toezicht niet uitgeput zijn. Behalve de genoemde aan de goedkeuring onderworpen besluiten, kan het bestuur van een jachtcomplex verschillende handelingen verrichten en besluiten nemen, waardoor de belangen van het complex en zijne ingelanden ten zeerste in het gedrang zouden komen. Daartegen moet natuurlijk gewaakt worden en ook daarop moeten de Gedeputeerde Staten toezicht kunnen uitoefenen, evenwel niet door een goedkeurings- maar door een vernietigingsrecht wegens strijd hetzij met de wet, hetzij met het algemeen belang. Door alle besluiten van de besturen der jachtcomplexen te onderwerpen gedeeltelijk aan het goedkeurings-, gedeeltelijk aan het vernietigingsrecht van de Gedeputeerde Staten, wordt eene goede gestie van het jachtcomplex wel het best verzekerd.


In de vergadering van het Pruisische Haus der Abgeordneten van 18 Februari 1907 bracht de afgevaardigde Dippe hulde aan den ambtenaar, die het ontwerp van de nieuwe jachtwet had gemaakt, hoewel hij zich één bezwaar niet mocht verhelen. „Aber, meine Herren, ein klein wenig zu viel grüne Farbe scheint mir doch durch die Paragraphen hindurchzuschimmern. Ich meine nicht die grüne Farbe, an die man bei einem Jagdgesetz unwillkürlich denkt, sondern die Farbe des Tisches, an dem solche Gesetzentwürfe mitunter geschrieben werden." Toen ik deze woorden onder het oog kreeg, heb ik mijzelf afgevraagd, of mijne studie ook niet sporen van die „grüne Farbe" draagt, of ik mij het nieuwe jachtrecht niet al te logisch in elkaar heb gezet, kortom, of het hier ontwikkelde stelsel wel genoeg rekening houdt met de eischen der praktijk. Ik ben eenigszins huiverig, om die vraag zelf te beantwoorden, maar toch geloof ik mij niet aan te groote theoretiseering te hebben schuldig gemaakt. Tegen het gevaar, dat het systeem te dwingend theoretisch zou zijn, bestaat toch eene groote veiligheidsklep: de pachtvoorwaarden. Mag bijvoorbeeld de jachtpachter gasten mede nemen op de jacht? De pachtvoorwaarden moeten beslissen. Mogen drijfjachten worden gehouden in de jachtcomplexen ? De pachtvoorwaarden moeten het uitmaken. Het bestuur van het jachtcomplex is het orgaan, dat, met de praktijk en de locale toestanden vertrouwd, over alle dergelijke quaesties moet beslissen. Daarin, in een beroep op de pachtvoorwaarden, ligt een afdoend antwoord opgesloten op een mogelijk verwijt, dat het stelsel te veel zou herinneren aan de groene tafel. Met een beroep op die pachtvoorwaarden — waarvan zoo doende voor een groot deel het welslagen van het nieuwe jachtrecht moet afhangen — meen ik daarom gerechtigd te zijn het argument van theoretiseering bij voorbaat te mogen afwijzen.


STELLINGEN.





V
STELLINGEN.
i.
Het zou in strijd zijn met recht en billijkheid, indien eene afschaffing van de heerlijke jachtrechten gepaard ging met eene schadevergoeding van de rechthebbenden op den grondslag van de Tiend wet 1907.
II.
Het is wenschelijk de universiteiten te vervangen door faculteitsscholen, mits doelmatig ingericht, opgericht in verschillende streken van het Rijk.
i
III.
Het tweede lid van artikel 1 der Boterwet is eene bepaling, die nooit kan worden toegepast.
IV.
Eene der grootste fouten van de revolutie is geweest de afschaffing der gilden.


V.
In het Nederlandsche staatsbestuur heeft de Raad van State geene reden van bestaan.
VI.
Van partiëele wetswijziging moet een zoo spaarzaam mogelijk gebruik worden gemaakt.
VII.
Indien de Eerste Kamer na verwerping van een ontwerp van wet wordt ontbonden, behoeft het ontwerp niet op nieuw ter behandeling in de Tweede Kamer te worden gebracht.
VIII.
In Frankrijk verdient het stelsel van eene democratie, vertegenwoordigd in één persoon, de voorkeur boven de parlementaire kabinetsregeering.
IX.
Onder den term „gewestelijk gezag" in artikel 71 van het Regeerings-Reglement voor Nederlandsch-Indië zijn niet begrepen de gewestelijke raden.
X.
Voor zoover verdragen bepalingen inhouden betreffende burgerlijke rechten van de ingezetenen van NederlandschIndië kunnen zij door de Kroon bekrachtigd worden, zonder dat goedkeuring der Staten-Generaal vereischt wordt.


XI.
Het buitrecht is een verouderd beginsel en behoort uit het hedendaagsche volkenrecht te verdwijnen.
1'
XII.
1
i De inlijving van Bosnië en Herzegowina door Oostenrijk-
Hongarije sluit schending van volkenrecht in.
XIII.
Door het in eigendom, erfpacht of pacht uitgeven van kleine bedrijven, hetzij door versnippering van grootere bedrijven, hetzij door verdeeling van woeste gronden, wordt de sociale en economische toestand der landarbeiders niet verbeterd.
XIV.
Het bij verordening der Provinciale Staten van Noord-
i Brabant van 28 Januari 1907, goedgekeurd bij Koninklijk
Besluit van 25 Juni 1907 N°. 5, vastgestelde „weggeld" is in economischen zin noch eene belasting, noch eene retributie.
|
XV.
De opeenhooping van spaargelden als deposito bij banken levert zoowel voor deze als voor het publiek niet te onderschatten gevaren op.


XVI.
Invoering eener hooge belasting op beurs-transacties, berekend naar een zeker percentage van den gedanen koers, verdient aanbeveling, mits er eene enumeratieve lijst van fondsen zij, wier verhandeling wegens hun niet-speculatief karakter belastingvrij moet blijven.
XVII.
Het kapitaalbegrip van E. von Böhm-Bawerk in zijn „Capital und Capitalzins" is te verkiezen boven dat van C h. A. T u 111 e in „The quarterly journal of economics" deel XVIII.











i


/G. J. HEEGKV ! Boekbinder ^ Amsterdam ,