I' BimJ U i ||| tl l] f/L '| ij
yBLBuU
jjjjjll BBPHNHH
IhmmmI
^F^n^ToTT^ni SHMÉMnÉÉÉil



■
Hr «
BfP^TnïjTni































DE ONUITGEGEVEN
PA ItLEMENTAIRE RED E VOERINGEN
VAN
M". J. R. T1IOHBECKE.
EERSTE DEEL











Mk. J. It. Thorbecke.



DE ONUITGEGEVEN ru IH m uim lil) ] ni i\ n 17 A } mifir\l
^RLtilENTAlRE EMlHlIflIMitS
VAN
M". J. I!. THORBECKE.
VOLGENS OPDRACHT EN ONDER TOEZICHT VAN HET CURATORIUM DER THORBECKE-STICHTING VERZAMELD EN VAN TOELICHTENDE OPSCHRIFTEN VOORZIEN
DOOR
M". G. G. VAN DER HOEVEN,
ADJl NC'iM'UMMIKS BIJ 11KI' DEPARTEMKNT VAN JLSTITIK.
EERSTE DEEL.
1(1 OCTOBER 1*50 TOÏ 1i) SEPTEMBER 1NM.
TIC GRONINGEN BIJ .1. IJ. WOLTERS, 10<K>.
/



I



VOORWOORD.
Harmonie bij vrijheid van beweging van geheel en deelen teekent de hoogste organisatie. Een man van scherpen blik en groote kennis zal tot de eersten onder de menschen gerekend worden: hooger staat echter, tusschen wiens willen, kunnen en doen overeenstemming bestaat: wanneer met zijne begaafdheid karakter zamengaat.
Parlementaire redevoeringen zijn een uitmuntende proefsteen om den spreker te leeren kennen. Zij schenken den staatsman de gelegenheid om dagelijks rekenschap te geven van zijn willen, kunnen en doen.
Dit geldt in het bijzonder van de redevoeringen van T. in het tijdperk, waarop het deel betrekking heeft, hetwelk thans verschijnt. Het was toen toch een tijdperk van politische wedergeboorte: het volk moest georganiseerd worden door de provinciale-, gemeente- en kieswet: vooral moest de instelling der ministeriele verantwoordelijkheid ingevoerd en tot waarheid gemaakt worden. Het is duidelijk dat de parlementaire redevoeringen van den leidenden staatsman in dergelijk tijdvak een voortreffelijk middel zijn om den man, die ze uitsprak, te leeren kennen.
Niet alleen daarom begroet ik de voortzetting dezer door T. zelf aangevangen uitgave met vreugde. Redevoeringen spelen nog een grooter rol. De instellingen, welke een staatsman sticht, kunnen genetische kracht hebben: met zijne redevoeringen kan dit niet minder het geval zijn. Aan de instellingen komt dit karakter toe,



voor zoover zij als brug tot verdere ontwikkeling dienen. De redevoeringen van een staatsman van den echten stempel hebben onberekenbaren invloed zoo door hare methode en bouw als door de wekkende kracht, welke zij ten allen tijde op het denkeu van zoovelen uitoefenen.
Het komt mij daarom voor dat het curatorium der Thorbeckestichting, dat den stoot tot de voortzetting der uitgave gaf, dat mr. G. G. van der Hoeven, die de uitgave bezorgde, boven de redevoeringen de hoofden schreef, en een volledig register aan de geheele uitgave toevoegen zal, dat de uitgever, die de zaak ter hand nam, — een ieder, die den spreker, het tijdvak en onze instellingen wenscht te bestuderen, in hooge mate verpligt hebben.
'sGravenhacie, Octobci' 189(1.
W. THORBKCKE



INHOUD.
1850. lilz.
Eerste Kamer. 30 Dec
10 Oct. A rt. 8'2 Provinciale wet. . 1
14 „ Voorstel tot het aanvangen
der beraadslaging over het adres van antwoord op de troonrede \
15 „ Beraadslaging over het adres '21 Mrt.
van antwoord op de troonrede '2 '20 „
§ 1 -2
§9 H 31 „
§ 13 4
Tweede Kamer. 17 „ Beraadslaging over het adres
van antwoord op de troon- 10 Apr.
rede i;
§ 9 6
4 Nov. Interpellatie over de oprich- 13 Mei.
ting van scholen in strijd met de schoolwet van 18Ó0 13 '20 „ Wet op het Nederlander- 14 „
schap 19
Droogmaking van het Haarlemmermeer. Af- en over-
schrij ving 20
Art. 3 25
'2 Dec. Begrooting der uitgaven van
de algem. Landsdrukkerij . 20
12 „ Staatsbegrooting.
Algemeene beraadslaging . '27 10 „
13 „ Hoofdst. II art. 8. Raad van
State 36
17 „ Hoofdst. VIII. Quarantaine-
wetgeving 
'20 „ Hoofdstuk V.
Algemeene beraadslaging . 38 Bestuurder provinciën, art. 5 04 Medische Politie, art. 18 08 Waterstaat, art. '28 . . . 75 17 „ ,, „ 35 ... 78 „ ,, 38 88
Onderwijs 88
„ , art, 54 ... 04 Rijksarchieven, art. 05 . . 08 Subsidie Koninklijk Nederlandsch Instituut v. Wetenschappen , art. 87 ... . 09 Premiën voor de groote visscherij, ait. 100 .... 105 Subsidie Ned. Maatschappij 19 ter bevordering van Nijverheid, art. 107 107
Eerste Kamer. Blz. Art. 110 provinciale wet . 108 Bekrachtiging van provinciale belasting in Overijsel 109
1851.
Tweede Kamer.
Wijziging der wet op het Nederlanderschap .... Ho Loting voor den Rooster van aftreding, art. 115 Kieswet 114
Idem -(18
Regeling der Reis- en verblijfkosten van de leden der
Prov. Staten 122
Art. 1 -124
Wijziging der wet van 12 Maart 1818 op de uitoefening der groote visscherij . . 125 Gemeentewet.
Algemeene beraadslaging . 128
Art. 3 147
„4 149
„5 153
„ « 158
„ 7 160
Uitlegging v/h Regl. v. orde 103 Gemeentewet.
Art, 7 (vervolg) .... 104
„23 165
„24 168
„ „ (vervolg) .... 172
„ '28 175
» 35. . 177
„38 179
„40 179
„41 181
„ 42 186
„ 5'2 189
„58 190
„00 191
„61 194
„02 195
„63 197
„07 199
„ 70 200
„ 73 201
„ 79 205
„ 89 205
„98 '200
„ 99 209
„ „ (vervolg) .... '210
„120 210
„121 211



Art. 128 
„ 130 
„147 
..148 
'20 Mei. .. 150 
„161 
„163 
„182 
„ 183 
21 „ Hoofdst. III. § 2. Algemeene
beraadslaging 
Art. 186 
„187 
„188 
22 „ „ 101 
„195 
„ 203 
„ 205 
„ 207 
„217 
„ 220 
23 „ „ „ (vervolg) ....
„ 225 
„ 226 
24 „ Plaatselijke belastingen.
Algemeene beraadslaging
30 „ Idem 
31 „ Ai t. 238 
Bijzondere soorten v. plaats, belast. Alg. beraadslaging .
Art. 240 
M 241
2 Juni. " 242 
„ 244 
„ 245 
„ 240 . , . ... „ 240 
3 „ „ 250 
„253 
„ 254 
„ 25o 
Over het houden eener avondvergadering ....
4 „ Gemeentewet.
Art. 257 
., 205 
,. 272 
„ 284 
.. 280 
„ 287 
„ 203 
„ 204 
Eerste Kamer. 14 „ Instandhouding van wetten en verordeningen van vreemden oorsprong in Limburg. ■ Schadeloosstelling aan de leden der voormalige Eerste
Kamer '
27 Gemeentewet i
Blz- | Ulz.
• 214 Tweede Kamer.
217
221 ! 15 Juli. Homogeniteit v. h. ministerie 420
223 1'"' „ Idem 422
220 18 i) Verslag der eomm. belast
237 met het onderz. der rekening
230 van het bijzonder fonds der
240 uitgaven voortvloeiende uit
241 de kolonisatie van behoeftigen in de koloniën der maat-
243 schappij van weldadigheid . 431
255 21 Onteigeningswet.
256 Algemeene beraadslaging 432
258 Art- 1 446
259 ». 3 447
266 22 „ „8 449
267 „ 1° 450
270 „ I4 451
278 „ 17. . ' 454
278 „18 450
280 „ 20 460
280 23 „ „ „ (vervolg) .... 462
288 „21 464
202 „23 466
„ 24 468
208 „ 30 471
300 „30 471
334 „11 475
„ 42 476
343 Over een, achter artikel 42,
345 ; in te voegen artikel . . 482
340 ! Art. 46 485
351 25 „ „ 47 488
352 I „ 52 401
363! » 53 402
363 „ 55 402
360 „ 57 403
370 „ 60 493
374 I „61 405
374 » 63 405
384 „ ,;4 406
26 „ „ „ (vervolg) .... 407
380 „ 65 503
„68 504
390 „ 72 505
300 „ 73 500
301 Behandeling van het rapport 306 <1ei' comm., belast met het 401 onderzoek van een adres van 401 een ontslagen kapitein der
40-1 schutterij te Amsterdam . 512 403
Eerste Kamer.
26 Aug. Bekrachtiging van provinciale belasting in Friesland 514 Onteigeningswet .... 515
Vereenigde vergadering
.afl der beide Kamers.
409
400 13 Sept. Sluiting der zitting . . . 535



ZITTING 1850-1851.
Kerste Kamer. 10 October. Bij de beraadslagingen over de toelating van leden. Art. 82 provinciale wet; welke is de beteekenis van de woorden „de helft der leden van de vergadering"? De heer Philipse meende, „de toegelaten aanwezige leden."
Mijnheer de \ oorzitter! Ik begin aan te merken, dat hetgeen de geachte spreker vraagt, eigenlijk moet worden beantwoord door do wetgevende macht, in zooverre deze is geroepen om de wet uit te leggen. De geachte redenaar heelt evenwel mijn bijzonder gevoelen gevraagd, en ik aarzel niet het te verklaren. Ik meen dat bij het aangehaalde artikel van de provinciale wet wordt bedoeld niet het geheele getal van de leden, waaruit de vergadering van de Provinciale •Staten volgens de wet moet zijn samengesteld, maar het getal, zooals de geachte rapporteur het zoo even heeft uitgedrukt, van de toegelaten leden; het getal van de leden, die het zijn op het oogenblik, dat de handeling plaats heeft. Ik zou niet durven aannemen wat de geachte rapporteur er heeft bijgevoegd, namelijk: „het getal van de tegenwoordige leden" maar het getal van de toegelaten leden van de vergadering, hetzij zij tegenwoordig zijn, hetzij niet. Ik meen dat ook een ander artikel van de provinciale wet, art. 75, dienzelfden uitleg vordert. Art. 75 zegt: „De vergadering mag niet beraadslagen of besluiten, zoo niet meer dan de helft der leden tegenwoordig is". Ik voor mij zou genegen zijn dat artikel zóó te verklaren, dat onder de woorden niet meer dan de helft der leden, wordt verstaan, van de leden, die op dat oogenblik zijn, tegenwoordig of niet, leden van de Staten der provincie.
H October. De heer van Rijckevorsel stelile voor aan te vangen met de beraadslagingen over het adres van antwoord op de troonrede.
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb er voor mij zei ven geene bedenking tegen dat de Vergadering besluite, overeenkomstig het voorstel van ~<len geachten spreker, die zoo even het woord heeft gevoerd; maar TUORBECKE. Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 1



mijne ambtgenooten zijn grootendeels afwezig. De Minister van Financiën brengt op dit oogenblik de begrooting in bij de andere Kamer der Staten-Generaal; de overige Ministers hebben hoogst waarschijnlijk niet verondersteld dat de Vergadering op dezen morgen reeds tot de discussie over het adres van antwoord zou willen overgaan. Die andere Ministers hebben waarschijnlijk gedacht, dat zij zouden gewaarschuwd worden door eene aanwijzing, geplaatst op de briefjes van bijeenroeping tot de Vergadering dezer Kamer. In zoover nu in den loop van de discussie inlichtingen zouden kunnen worden verlangd, die uitsluitend zouden kunnen worden gegeven door mijne afwezige ambtgenooten, moet ik in overweging geven, of die afwezigheid niet op het door de Vergadering te nemen besluit van invloed zou moeten wezen.
15 October. reraadslaoink over het adres van antwoord oi' i>e troonrede. § 1. I)e zitting der Staten-Generaal had, tengevolge van de vertraging der verkiezingen, in stede van op den derden Maandag in September eerst op den 7den October kunnen worden geopend. De koning had in de troonrede gezegd: „Ik heli gewild dat reeds deze vergadering der Staten-Generaal geheel en al het uitvloeisel zou zijn van de rechten, welke de onlangs gevestigde instellingen aan het Nederlandsche Volk verzekeren." De heer van lieerk Vollenhoven stelde voor daarop te antwoorden: „.... Aan het verlangen van Uwe Majesteit om reeds deze Vergadering der Staten-Generaal het uitvloeisel te doen zijn der rechten aan het Nederlandsche Volk verzekerd, wenscht zij (de Eerste Kamer) het toegeschreven te hebben, dat deze zitting niet geopend werd op den daartoe als regel door de Grondwet bepaalden dag."
Ik breng hulde aan de heusche en edele wijze waarop èn de voorsteller van het amendement èn de geachte rapporteur zich ten aanzien van het Gouvernement hebben uitgedrukt.
Ik meen mij niet te moeten mengen in de discussie over de woorden. die deze Kamer zal goedvinden aan den Koning te richten in antwoord op de troonrede; doch, daar waar het aankomt op de vaststelling van den zin dier troonrede, en waar het mij toeschijnt, dat die zin gevaar loopt te worden miskend, daar, geloof ik, is het den Minister geoorloofd een enkel woord in het midden te brengen. En nu meen ik, dat de geachte voorsteller van het amendement, en daarna ook wellicht de rapporteur, iets gezocht hebben in de eerste zinsnede van de troonrede, waaraan niet is gedacht. Hetgeen de laatste spreker heeft gezegd, geeft mij tot het maken van die opmerking te meer aanleiding.
De laatste spreker heeft gezegd dat, daar hij zich vereenigde met het stelsel der commissie om het antwoord te maken tot een weerklank der troonrede, hij ook moest ondersteunen het tweede gedeelte van het amendement. Dat is dus in de onderstelling, dat in die eerste



zinsnede van de troonrede inderdaad gedoeld zou zijn op het besluit des Konings, waarbij de Vergadering der Staten-Generaal is verschoven.
Ik geloof te mogen verzekeren dat daaraan niet is gedacht. Wanneer in de eerste zinsnede wordt gezegd: .,lk heb gewild dat reeds deze vergadering der Staten-Generaal geheel en al het uitvloeisel zou zijn van de rechten, welke de onlangs gevestigde instellingen aan het Nederlandsche volk verzekeren," dan is de stellige bedoeling alleen geweest, daarmede reden te geven van de ontbinding der beide Kamers van de Staten-Generaal.
De heer van Beeck Vollenhoven meende, „de vertraagde opening was juist het gevolg van de ontbinding."
Tegen de aanmerking van den geachten spreker meen ik deze te mogen overstellen. dat, ondanks de ontbinding, de vergadering der Staten-Generaal zou hebben kunnen worden geopend op den dag, die voor de gewone gevallen door de Grondwet wordt voorgeschreven. Men heeft moeten verschuiven, niet ten gevolge der ontbinding, maar ten gevolge van de vertraging der verkiezingen, inzonderheid van die, waaruit de samenstelling van deze Kamer moest voortvloeien.
Het amendement van den lieer v. Reeck Vollenlioven wordt met -1-1 tegen 4 stemmen afgekeurd.
§ 0. Landbouw. De heer van Eijsinga, van oordeel dat de bestaande provinciale verordeningen te zwak en te onvolledig zijn om de heerschende veeziekte tegen te gaan, stelt een amendement voor, waarin de wenscli naar wettelijke regeling wordt uitgedrukt. Toestand van de veeartsenijkundige school te Utrecht.
De geachte spreker die het laatst het woord heeft gevoerd, Mijnheer de Voorzitter, is geëindigd met de vraag wat er zij van de Rijksveeartsenijkundige school te Utrecht. Het is eene vraag waarop het antwoord veelomvattend zou kunnen zijn. Wanneer men vraagt naar de tegenwoordige beteekenis van die school, dan meen ik dat het antwoord hierop moet neerkomen, dat de beteekenis van die inrichting op het oogenblik is gering en hoegenaamd niet in evenredigheid met de kosten tot dusverre daaraan besteed.
Er is een begin gemaakt met eene geheele verandering, die de staat V'in het veefonas, waaruit tot dusver de kosten dier inrichting werden bestreden, volstrekt noodzakelijk maakt. Het veefonds zal moeten ophouden te bestaan, en de kosten voor die school te Utrecht zullen moeten worden gebracht op de begrooting. Er zijn maatregelen genomen om zoodanige reorganisatie voor te bereiden als dan noodzakelijk zal wezen.
I k meen een enkel woord bij deze gelegenheid te moeten zeggen, niet over het amendement dat de geachte redenaar uit Friesland heeft voorgesteld, maar over het onderwerp dat daarbij wordt behandeld. He geachte spreker heeft als zijne meening te kennen gegeven, dat
1*



de meest werkzame middelen om de veeziekte tegen te gaan, zouden worden verkregen door algemeene maatregelen, door algemeene maatregelen bij de wetgevende macht te verordenen. Ik hen, Mijne Heeren, in dezelfde overtuiging; maar ik moet doen opmerken dat wij tot dusverre met hulp, met bijstand, met toestemming van de wetgevende macht, op een anderen weg zijn. Onderscheidene provinciën, inzonderheid door die ziekte geteisterde provinciën, hebben hare toevlucht genomen tot provinciale maatregelen, maatregelen van politie en provinciale belastingen, die door de wetgevende macht zijn goedgekeurd. Deze is de weg, waarop wij ons bevinden. Ik wensch zooveel in mij is aanleiding te geven, dat wij van dien weg terugkomen, maar ik geloof dat elk, die op dit onderwerp slechts aanving door te denken, de groote moeilijkheden zal ontwaren, welke aan dien terugkeer zijn verbonden. Die moeilijkheden zijn niet zoozeer gelegen in het nemen van algemeene politie-maatregelen, maar in het vinden van de financiëele bronnen, toereikend om de maatregelen door een goed politietoezicht te verordenen, te ondersteunen. Het lot van het veefonds heeft ons geleerd dat men in dezen zelfs met groote middelen een tijdlang, zoo het schijnt, kan slagen, maar ten laatste schipbreuk lijden. En nu, in den tegen woord igen toestand, nu dergelijke middelen op nieuw zullen moeten worden geschapen, nu men geenerlei fonds bezit, dat als de kern van nieuwe middelen zou kunnen worden beschouwd, nu is de zaak wel tweemaal overweging waard, eer men er toe besluit. Dit staat vast, dat men, om aan de wetgeving de middelen te verschaffen om die maatregelen ten uitvoer te leggen, zich groote offers van de zijde van de schatkist zal moeten getroosten. Men is, Mijne Heeren, met de overweging van die maatregelen van algemeene wetgeving sedert eenigen tijd bezig, en men zal, in verband ermede, onderzoeken of de middelen, de aanzienlijke middelen, die tot de uitvoering van die maatregelen zullen worden vereischt, te vinden zijn.
liet amendement van den heer v. Eijsinga wordt met 15 tegen 11 stemmen verworpen.
8 13. He koning had gezegd: „De wetten op het gemeente- en armbestuur, en de onteigening ten algemeenen nutte, zijn ontworpen. Deze ontwerpen, benevens die op liet recht van vereeniging en vergadering, op de verantwoordelijkheid der ministers, en op de nieuwe rechterlijke inrichting zullen u weldra worden voorgelegd." Het ontwerp-adres antwoordde: „Van groot gewicht achten wij Uwer Majesteits toezegging, dat verscheidene voordrachten, uit de grondwet voortvloeiende, ons eerlang zullen worden aangeboden; te meer daar die grondwet omtrent sommige vroegere aanbieding verlangde. Tevens mogen wij voor Uwe Majesteit den eerbiedigen wensch niet verbergen, dat ook het ontwerp van wet op het onderwijs daarbij niet achterblijve." De heer van Beeek Vollenhoven wilde na „aangeboden;" voortgaan: „wij mogen echter aan Uwe Majesteit de teleurstelling niet verbergen, dat de voorschriften dier grondwet, omtrent eene vroegere aanbieding van sommige dezer, en andere soortgelijke, niet vervuld zijn."



Getrouw aan hetgeen ik de eer had te kennen te geven, toen ik dezen morgen voor het eerst het woord voerde, geloof ik mij ook nu niet te moeten mengen in de discussie over hetgeen de Vergadering zal goedvinden in dit adres van antwoord aan den Koning op te nemen. Maar het geldt hier, gelijk mij is voorgekomen, ik zou haast zeggen gebleken, uit den loop der discussie, het geldt hier het verstand , den zin die aan de woorden van de troonrede gehecht zijn. Het is mij voorgekomen, dat èn de Commissie, èn anderen, deze zinsnede van de troonrede zóó hebben opgevat, alsof hier gesproken wierd van al de ontwerpen van wet die zouden worden aangeboden. De meening is geenszins geweest, te geven eene volledige optelling der ontwerpen, die men dacht aan te bieden, en die, welke men niet noemde, uit te sluiten.
De meening is niet geweest aan de Staten-Generaal te zeggen: „van wege de Regeering zullen de ontwerpen van wet worden aangeboden die de Grondwet vordert". Eene dergelijke verzekering paste hier in den mond van den Koning niet, maar de meening is geweest te spreken van die ontwerpen van wet die inderdaad gereed zijn, zonder daardoor eenigszins uit te sluiten den plicht, die op de Regeering rust, ook andere ontwerpen aan te bieden.
Wanneer dus niet gesproken is van het ontwerp van wet op het onder wijs, dan zal men daaruit niet mogen afleiden dat dit ontwerp niet zal worden aangeboden, maar dat het nog niet in dien staat is, waarin de andere ontwerpen, van welke in de troonrede is gewaagd, zich bevinden.
Ik geloof een enkel woord hierbij te mogen voegen, met betrekking tot hetgeen de geachte redenaar uit Amsterdam gezegd heeft. Hij heeft er voor gezorgd, dat het Gouvernement niet al te trotsch wierd op de gunstige stemming, die hij bij zijne eerste rede jegens ons had doen blijken. Ik zal niet spreken van het karakter van het amendement, dat hij heeft voorgesteld; maar eene vraag mag ik wel aan de Vergadering voorleggen. De vraag is deze, of, wanneer men bedenkt dat dit Gouvernement nog geen jaar geleden optrad, bij hetgeen verleden jaar moest gebeuren, deze Vergadering kon zeggen teleurgesteld te zijn, wanneer vóór het einde der voorgaande zitting niet geheel en al voldaan was aan het bedoelde grondwettig voorschrift. Dat voorschrift is gegeven met het oog op een gewonen toestand en een gewonen loop van zaken, niet in de veronderstelling, dat binnen die twee jaren een ander Ministerie de plaats van dat, waaraan de vervulling van die grondwettige eischen het eerst was toevertrouwd, zou vervangen; niet in de veronderstelling, dat de eerste of tweede vergadering van de Staten-Generaal, na de invoering der Grondwet opgeroepen, vóór het einde der zitting zou worden ontbonden. Ik: opper die vraag slechts en geloof hare beantwoording met volkomen vertrouwen aan deze Vergadering te mogen overlaten.



Het ontwerp-antwoord gewaagde, zoo verklaarde de heer de Brauw, van de wet op het onderwijs, omdat alléén daarvan in de troonrede gecne melding werd gemaakt. Men meende, zei hij, dat 't geen geoordeeld werd te ontbreken bepaaldelijk genoemd behoorde te worden.
Ik meen, Mijnheer de Voorzitter, dat hetzelfde misverstand, dat ik straks bestreed, terug wordt gevonden in de laatste woorden van den geachten rapporteur. De zinsnede waarop het antwoord zou worden gegeven, zegt: „De wetten op het gemeente- en armbestuur, en de onteigening ten algemeenen nutte zijn ontworpen. Deze ontwerpen, benevens die op het recht van vereeniging en vergadering, op de verantwoordelijkheid der Ministers, en op de nieuwe rechterlijke inrichting zullen u weldra worden voorgelegd." Er wordt in deze zinsnede geen onderscheid gemaakt tusschen ontwerpen die meer en die minder gereed zijn, geen onderscheid tusschen ontwerpen die vroeger, en andere, die later zullen worden aangeboden. De eenige reden waarom niet gesproken is van een ontwerp van wet op het onderwijs, is die welke ik straks heb opgegeven, dat namelijk dit ontwerp nog niet zoover is gevorderd als die welke hier genoemd worden. En de eenvoudige oorzaak waarom zulks het geval niet is, ligt hierin, dat het ondoenlijk is bevonden alles tegelijkertijd te verrichten, en men wenschte dat de Koning in deze troonrede alleen zou toezeggen wat voor eene aanstaande, voor eene onmiddellijke vervulling vatbaar was. Zoodra deze ontwerpen zullen zijn aangeboden, zal er tijd en gelegenheid komen, om ten aanzien van het ontwerp van wet op het onderwijs, de voorbereiding, die sedert lang is begonnen, te vervolgen, eene voorbereiding, welke leiden moet tot het eind waartoe de ontwerpen, in de troonrede met name genoemd, reeds zijn gebracht.
Het amendement van den heer v. Beeck Vollenhoven wordt met 23 tegen - stemmen verworpen.
Tweede Kamer. 17 October. Adres van antwoord oi* de troonrede. S !l.
Het kabinet, in November 1840 aan het bewind gekomen, was met ijver aan het werk getogen. Toch had het in één jaar niet alle voorstellen van wet, van welke de grondwetgever de indiening binnen uiterlijk twee jaren had voorgeschreven, kunnen aanhangig maken; art. 5 der add. bep. van de grondwet bleef gedeeltelijk onuitgevoerd. De oppositie, de vrienden der vorige regeering, sommigen met kwalijk verborgen spijt, wees slechts op hetgeen nog te doen stond; wat gedaan was, werd weinig geteld. Waarom voldeed de regeering niet aan het 5de der add. artt.? Dit ware, merkte de heer van Goltstein op, toch niet moeilijk geweest, daar de bouwstoffen schier alle gereed lagen. Mocht men de verschillende ontwerpen thans spoedig verwachten of rekende de regeering, nu de termijn, in art. 5 add. bep. gesteld, verstreken was, zich soms geheel vrij? Wet op het onderwijs. Willekeurige toepassing van de wet van 18()(ï; de heer van Dam van Isselt verwijt den minister aan den een te hebben toegestaan, wat hij den ander verbood. Kon het staatsexamen bij kon. besl. worden afgeschaft, niettegenstaande de grondwet wettelijke regeling verlangde? Volgens den heer Groen ontwijkt de minister



liet debat over hetgeen bovenal onderwerp van discussie wezen moet: «Ie groote punten van staatsrecht. De „kapitale kwestie" van het oogenblik was, meent hij, deze of men na 184K onder eene nieuwe dan wel onder eene gewijzigde grondwet leefde.
Het is niet mijne meening eenigszins deel te nemen aan de discussie over het adres zelf, van wege deze Kamer aan den Koning te richten, maar ik ben tengevolge van hetgeen door eenige sprekers in het midden is gebracht verplicht een enkel woord te zeggen. Ik zal de inleiding daartoe zoeken in hetgeen in de laatste plaats is gezegd door den geachten spreker uit de residentie (den heer Groen van Prinsterer), die een amendement op het adres heeft voorgesteld. Zoo ik zeg dat ik daartoe eene inleiding zal zoeken, het is niet dewijl ik daarom verlegen ben. Integendeel, ik pleeg, gelijk men zegt, met de deur in het huis te vallen. Maar hetgeen de geachte spreker heeft gezegd, zal mij gelegenheid geven om het oordeel of beklag dat hij over mijne houding in de vorige zitting meermalen heeft te kennen gegeven, en opnieuw zou kunnen opperen ten aanzien van hetgeen in het vervolg van mijne zijde zal worden gedaan of nagelaten, te temperen. De geachte spreker heeft gemeend aan het Gouvernement te kunnen richten hetzelfde verwijt, hetwelk hij richtte aan de Commissie, dat deze namelijk had ter zijde gesteld wat hij heeft genoemd de groote beginselen van ons staatsrecht.
De discussie daarover is door een groot deel der Kamer — dat de geachte spreker de ministeriëele partij noemt — in de vorige zitting ontweken, en ook het Gouvernement, en inzonderheid de Minister van Binnenlandsche Zaken, heeft zich niet zeer ijverig getoond om in zoodanige discussie te treden.
Dit is, heeft de geachte spreker gezegd, wellicht eene schrandere taktiek. Zoo het taktiek is, Mijne Heeren, zoo het taktiek is geweest van mijne zijde, het is geweest de taktiek om iets te doen. Wanneer men zegt, dat van de zijde van het Gouvernement de discussie is ontweken, dan geloof ik mij met grond te mogen beroepen op een ieder, die tegenwoordig is geweest bij de discussie over de kieswet en provinciale wet, en dan zal ik vragen of in deze Kamer ééne wet is behandeld, waarbij het opstaan en het spreken van den Minister, met de verdediging of toelichting der wet belast, menigvuldiger is gevraagd en menigvuldiger heeft plaats gehad dan toen van mijne zijde. Zoo ik telkens gebleven ben bij het onderwerp dat aan de orde was, dan is dat geweest taktiek om iets tot stand te brengen, en de geachte spreker heeft mij gelegenheid gegeven mij zeiven geluk te wenschen dat ik niet verder ben gegaan, dan ik deed. De geachte spreker heeft opnieuw gewaagd van de Souvereiniteit van het Huis van Oranje; hij heeft, toen ik de eer had lid van deze vergadering te zijn en later toen ik gezeten was aan deze tafel, mij dikwijls uitgedaagd over dat onderwerp te spreken; hij heeft zich vervolgens beklaagd van mij de



verlangde voldoening niet te hebben gekregen, en nu hoor ik, dat, zonder eenig antwoord van mijne zijde, zonder dat ik van mijne zijde eenigen tijd verloren deed gaan voor mij zeiven en voor deze vergadering, dit vraagpunt als beslist mag beschouwd worden. Dit is, dunkt mij, eene aanmoediging om, zooals de Hollandsche uitdrukking luidt, voet bij stuk te houden en de discussie over die zoogenaamde groote beginselen ter zijde te laten; daar ik, zoo doende, hetzelfde kan verwachten wat de geachte spreker nu heeft verkondigd ten aanzien van die ééne stelling, waaraan hij zoo groot gewicht heeft gehecht. Daarom, Mijne Ileeren, meen ik ook mij, noch nu, noch in het vervolg, waar het punt mocht worden geopperd, met den geachten spreker in de vraag tc moeten inlaten, of wij eene nieuwe, dan of wij eene gewijzigde Grondwet hebben. Ik hoop dat wij over zes maanden of een jaar zullen hooren, dat de vraag is beslist, zonder dat wij ophouden bezig te zijn met de taak, die dringt. Nieuw of gewijzigd, het is de Grondwet, welke wij moeten naleven en moeten trachten te ontwikkelen.
De geachte spreker uit de residentie is met groote zachtheid heengegaan over een punt dat een steen van aanstoot is voor sommigen: de niet-vervulling namelijk van het 5de der additioneele artikelen °van de Grondwet.
De geachte afgevaardigde uit Leiden heeft zich inzonderheid beroepen op hetgeen er gebeurd is bij gelegenheid van de discussie over het adres van antwoord bij den aanvang der laatste zitting. De geachte spreker heeft gemeend dat wanneer er toen terecht een verwijt had kunnen worden gericht aan het toenmalige Gouvernement, het tegenwoordig Gouvernement een dergelijk verwijt in niet minder mate verdiende. Nu beweer ik niet, Mijne Heeren! dat mijne herinnering van hetgeen toen is voorgevallen volledig en geheel juist is; maar ik meen mij toch te herinneren (en die herinnering is bevestigd door hetgeen dezelfde geachte redenaar van de toen gebezigde uitdrukking heeft voorgelezen), — ik meen mij te herinneren, zeg ik, dat men toen niet zoozeer aan het Gouvernement het niet aanbieden heeft verweten , maar dat men het niet tot stand komen van hetgeen men in de vorige zitting gehoopt had tot stand te zien brengen, betreurde. En de reden van die teleurstelling zocht men in het gebrek aan gemeen overleg tusschen Gouvernement en Vertegenwoordiging. Ik meen dus dat toen het verwijt betrof een ander punt, dan hetwelk nu door den geachten spreker is bedoeld.
Het niet tijdig indienen der wetsontwerpen, gevorderd bij art. 5 der additioneele artikelen van de Grondwet, is met hardheid aangedrongen door den spreker uit Utrecht (den heer van Goltstein). Aan het voorschrift van dat artikel is niet voldaan, dit is een feit. Maar wanneer dit feit wordt beoordeeld, zal ik vragen niet een welwillend, maar een rechtvaardig oordeel.
De rechtvaardige oordeelaar vraagt, meen ik, niet alleen: welke is



de letter van den eisch, dien iemand verplicht kan zijn te vervullen, maar hij neemt bij niet-vervulling de bedoeling van dengene, die hem moest vervullen, en de middelen en voorwaarden, die hij bezat, in aanmerking; en wanneer men nu de middelen en voorwaarden, waarover wij in den loop van het vorige jaar konden beschikken, beschouwt, wanneer men onze bedoeling nagaat, dan geloof ik dat men een zachter oordeel zal uitspreken dan de afgevaardigde uit Utrecht deed. Ik begrijp dat men in een toon van verwijt, in een toon van scherp verwijt zelfs, aandringt op de vervulling van de letter, zoodra er het geringste vermoeden kan bestaan dat men niet heeft gedaan wat men kon, dat men de bedoeling heeft de vervulling van den eisch uit te stellen of te vertragen; maar niet een uwer, Mijne Heeren, kan den minsten grond hebben om zulk eene bedoeling bij ons te onderstellen.
Ik erken dat aan het voorschrift der Grondwet niet is voldaan maar ik meen dat niemand grond heeft om te denken dat wij tijd' hebben verloren laten gaan, dat wij minder hebben gedaan, dan wij vermogen. Het is waar, ik ben, dit veronderstellende, in tegenspraak met het gevoelen van den geachten redenaar uit Utrecht. Hij toch heeft onze taak als uiterst gemakkelijk voorgesteld en er bijgevoegd eene opgave der hulpmiddelen, waarvan men zich had kunnen bedienen om de vereischte wetsontwerpen binnen een korten tijd, althans vóór het einde der vorige zitting, in gereedheid te brengen. Hij heeft onder anderen genoemd een artikel in een tijdschrift, dat ik slechts had behoeven te volgen, om de wet op het armbestuur in een omzien te ontwerpen. Jammer dat, zoo ik mij niet bedrieg, dit opstel eerst in deze maand is verschenen, en mij dus niet kon baten om het verlangen van den geachten redenaar te bevredigen vóór den afloop der vorige zitting.
Wanneer die geachte spreker onze taak beschouwt als zoo gemakkelijk te zijn, als gemakkelijk ook in dien zin, dat zij binnen korten tijd was te vervullen, dan moet ik antwoorden, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken, niet minder dan een der andere Ministers, nog andere zaken te verrichten heeft dan wetten samen te stellen, andere zaken, die volstrekt geen uitstel gedoogen. Ik wil er niet op aandringen, dat het oordeel over het gemakkelijke of ongemakkelijke eener taak, ten eenenmale is persoonlijk, en ik wil volstrekt niet ontkennen dat een man van groot talent, van groote kracht, in zeer korten tijd zal kunnen verrichten hetgeen door iemand van minder bekwaamheid slechts na maanden tijds zal kunnen tot stand gebracht worden; maar ik geloof dat zoodanig verschil van vermogens geene aanleiding mag geven tot een verwijt, waar het op uitvoering der Grondwet aankwam.
Ik moet, Mijne Heeren, hierbij nog eenige opmerkingen voegen ten aanzien van dat ontwerp in het bijzonder, op welks spoedige indiening bovenal van meer dan ééne zijde is aangehouden. De geachte spreker



uit de residentie, de heer Mackay, heeft gevraagd of de rede, waarmede de vorige zitting van de Staten-Generaal gesloten werd, zoodanig moet worden opgevat, dat het de meening van het Gouvernement is dat na het verstrijken van den tweejarigen termijn, vastgesteld bij het 5de der additioneele artikelen tot het indienen van sommige wetsontwerpen, het Gouvernement zich volkomen vrij acht om die ontwerpen dan in te dienen wanneer het goedvindt. Daarop antwoordde ik, dat deze de meening van het Gouvernement niet is; zijne meening daarentegen is, dat zoo nog niet kon worden voldaan aan het voor? schrift van het 5de der additioneele artikelen, dit nu ten allerspoedigste moet geschieden.
Voorts heeft men bevreemding te kennen gegeven, waarom in de troonrede gezwegen is van dat gewichtig onderwerp, daar toch de troonrede van andere ontwerpen met name had gewaagd. De eenvoudige reden is deze, dat in de troonrede uitsluitend is gesproken van die ontwerpen van wet, die gereed zijn om binnen korten tijd aan de Kamer te worden aangeboden, en niet van die ontwerpen, wier aanbieding nog meer verwijderd is. Het is, Mijne Heeren, mij ondoenlijk geweest, bij het ontwerpen van zoovele andere wetten, bij de taak die ik buitendien had te vervullen, gelijktijdig het zoo gewichtige wetsontwerp op het onderwijs in staat van wijzen te brengen. Er is wellicht geen voorstel van wet onder die, welke ik gerekend kan worden aan deze Kamer te zullen aanbieden, zoo verwant aan mijn vorig metier dan dat ontwerp, en wanneer men nu zegt, dat de vervaardiging er van eene gemakkelijke taak is, clan stuit ik op een verschil van denkwijze, hetwelk ik niet weet op te lossen dan uit het onderscheid tusschen twee individu's van verschillend gehalte, den geachten redenaar uit Utrecht en mij.
Er is nog eene bijkomende reden, welke het volkomen in gereedheid brengen van eene wet op het onderwijs heeft tegengehouden. Ik heb mij namelijk de vraag voorgesteld — eene vraag, die ik mij zeiven nog niet voldoende heb beantwoord — of het mogelijk zij eene algemeene wet op het onderwijs voor te stellen? Wat vroeger voorgesteld is — en daarop schijnt men tot dusver uitsluitend het oog te hebben — is eene wet regelende het lager onderwijs; maar volgens de Grondwet moet, naar ik meen, de wet èn hooger èn middelbaar èn lager onderwijs omvatten.
Nu zou het wel niet strijdig zijn met de letter der Grondwet, indien men het onderwerp regelde in drie elkander opvolgende, afzonderlijke wetten; maar het scheen mij de moeite waard te onderzoeken, of men ééne wet van algemeene beginselen zou kunnen doen voorafgaan, of wel het geheel in ééne wet begrijpen. Ik verzeker niet dat de proef zal gelukken; maar zij is mede reden geweest van het uitstel.
De geachte spreker uit de residentie, de heer Mackay, heeft gesproken van eene circulatie, welke uit mijn departement is voort-



gekomen en niet die vruchten heeft gedragen, welke hij althans daarvan had verwacht. Ik heb mij tot dusver gevleid, Mijne Heeren, dat die circulaire niet zonder werking is gebleven. Het doel van de circulaire is geweest den geest van de toepassing der wet te leiden, niet te dwingen. De spreker heeft een voorbeeld aangevoerd van eene school, welker oprichting geweigerd zoude zijn, dewijl men zwarigheid zag in de toelating van andere kinderen, dan die der eerste oprichters. Zoo ik wel vat hetgeen men in het oog heeft, geloof ik den geachten spreker te kunnen verzekeren, dat die zaak nog niet is afgedaan, en de beslissing waarover hij zich beklaagt, nog niet is genomen.
Een ander voorbeeld is bijgebracht door het geachte lid uit Tiel, dat niet te mijner kennisse is gekomen; maar ik moet zeer uitdrukkelijk den geachten spreker uit Bommel (den heer van Dam van Isselt) vragen, waarop hij doelt, zeggende: dat aan sommigen oprichting van scholen zou zijn toegestaan, die aan anderen waren geweigerd. Het ware mij uitstekend aangenaam, mij een feit van dien aard met name te zien aanwijzen, waar willekeur bij eenigen maatregel, waarin ik de hand had, zou hebben plaats gehad, waar geweigerd zou zijn aan den een, wat toegestaan was aan den ander. Het zal mij uitstekend aangenaam zijn, indien men mij een zoodanig feit bepaaldelijk aanwijst, en in staat stelt het te verklaren.
De geachte redenaar uit Utrecht heeft inzonderheid aangetast den maatregel, die bij Koninklijk besluit genomen is ten aanzien van het zoogenaamde staats-examen. De geachte redenaar heeft gezegd, dat besluit is ongrondwettig. Hij veroorlove mij, van een tegenovergesteld gevoelen te zijn. Zoo dat besluit strijdig is met de Grondwet, dan moet men aannemen, dat al de onderwerpen die nu eerst volgens de Grondwet door de wet zullen behooren te worden geregeld, niet kunnen worden bestuurd door de Macht, welke die takken tot dusver beheerd, bestuurd of geregeld heeft. Het tegendeel houd ik voor waar. Ik meen, dat, zoolang de wet op het onderwijs niet zal zijn vastgesteld, door den Koning kan worden veranderd hetgeen de Koning voorschreef.
De geachte spreker heeft op dat besluit eene andere blaam willen werpen. Hij heeft gezegd, dat bij de invoering van datstaats-examen alle mogelijk onderzoek omtrent het nut van den maatregel vooraf was bewerkstelligd, dat de lïaad van State daarover was geraadpleegd, dat toen alles wel overwogen en toegelicht was. Het is, meent hij, niet gebleken, dat nu, bij de afschaffing, een gelijk ernstig onderzoek heeft plaats gehad. Ik meen den geachten spreker, wat de geschiedenis betreft van het besluit van 1845, te moeten doen opmerken, dat de Raad van State zich toen ten allersterkste tegen dien maatregel heeft verklaard, op gronden, die ik niet weet te wederleggen.
Voor het overige kan ik zeggen, dat ook nu de Raad van State gehoord, dat ook nu de zaak ernstig onderzocht en er niet toe besloten is dan na rijpe overweging in het kabinet van den Minister niet
J



slechts, maar ook na het advies van zaakkundigen te hebben ingewonnen. Daarentegen kan ik uit mijne vorige loopbaan getuigen, dat toen het besluit van 1845 wierd uitgevaardigd alle experts, of althans nagenoeg alle, zooveel ik weet, zich daartegen hebben verklaard.
De heer van l>am van Isselt komt terug. Hij beweert, ilat door eene willekeurige beschikking van ilen minister in sommige loealiteiten de vestiging van scholen is bevorderd, die in andere loealiteiten onder gelijksoortige omstandigheden niet is toegestaan: in de residentie en te Rotterdam waren op onwettige wijze scholen opgericht.
De uitdrukking door den geachten vorigen spreker in diens rede gebezigd, en welke ik beantwoordde, had ik opgeteekend. Ik meende ze juist te hebben opgeteekend. Nu zegt die geachte spreker, dat ik mij zou hebben veroorloofd eene onwettige inmenging in hetgeen, volgens de wet, bevoegdheid is van de gemeentebesturen en van de Gedeputeerde Staten, en dat door die onwettige inmenging scholen zijn tot stand gekomen, die volgens de wet van 1806 niet hadden mogen worden opgericht dan met toestemming van die autoriteiten. Ik verzoek hem die feiten bepaaldelijk aan te wijzen. Er is, zooveel ik weet, geen school, strijdig met die wet tot stand gekomen, en ik meen mijzelven wel bewust te zijn dat nergens vanwege mijn departement is getreden in de bevoegdheid die aan de Gedeputeerde Staten en aan de gemeentebesturen, volgens onze tegenwoordige wettelijke inrichting, is verleend. Het eenige wat van mijne zijde is geschied, is het richten der aangehaalde circulaire, ten einde die autoriteiten opmerkzaam te maken op het wenschelijke, op het noodzakelijke, naar het mij voorkwam, dat aan de wet waar ze een anderen, aan de vrijheid meer gunstigen uitleg gedoogt, dan er tot nu toe aan gegeven is, zoodanige andere uitleg gegeven worde. Hetgeen door mij verder is geschied, was eene liberale uitoefening van het recht dat aan het Gouvernement, volgens onze tegenwoordige inrichting, is verbleven, van het recht namelijk om toe te stemmen dat iemand zonder vergelijkend examen aan het hoofd kome eener school, indien door de oprichters der school of de ingezetenen der gemeente een bepaald persoon, wiens bekwaamheid wettig bleek, wordt verlangd. Ziedaar wat van de zijde van mijn departement is gedaan; maar dat van de zijde van mijn departement zou gepleegd zijn eene onwettige inmenging in de bevoegdheid van autoriteiten, die in haar recht waren, zoo zij de oprichting eener school beletteden, dit ontken ik. Hij heeft gesproken van onwettige scholen die hier ter stede en te Rotterdam zouden zijn opgericht. Ik weet wel dat daar scholen zijn opgericht, maar ik kan niet nagaan, wat, ook slechts in de verte, tot de tegen mij gerichte betichting heeft kunnen leiden. Ik moet dus den geachten spreker, zoo hij daarbij blijft, opnieuw verzoeken, met de feiten en stukken voor den dag te komen.



4 November. Interpellatie van den heer v. Dam v. Isselt over de door hein beweerde medewerking des ministers tot de oprichting van scholen in strijd met de schoolwet van 18(M>. Vergel. 17 Oet. 1851), hiervóór hl. 1(1 en 12.
Was art. 6 van liet kon. besl. van '2 Jan. 1842 (Stbl. no. 1) in strijd met art. 12 van de wet van 180(1? Verantwoordelijkheid van gedeputeerde staten tegenover de provinciale staten. Kwam goedkeuring door de kroon van de door ged. staten verleende toestemming tot oprichting van eene school te pas? Vereeniging van het kosters- en het schoolmeestersambt volgens het fieldersche schoolreglement.
Ik ben den geachten spreker, die zoo even eindigde, erkentelijk voor de ontwikkeling, die hij gegeven heeft aan de woorden, welke in eene vorige zitting mijne bevreemding hadden gewekt. Ik ben dien spreker erkentelijk, gelijk ik zal zijn aan elk, die mij in de gelegenheid stelt, handelingen van mijn departement, waarover wordt getwijfeld, te verklaren. Die redenaar is geëindigd met den Minister een tweeledig verzoek te doen. Het tweede is van dien aard, dat ik terstond moet verklaren daaraan niet te kunnen voldoen. Hij verlangt, dat de Minister alle bezigheden ter zijde stelle, om zich onverwijld en uitsluitend bezig te houden met één onderwerp, de wet op het onderwijs. Ik meen te mogen beweren, dat de minister, die zóó handelde, zijn plicht en zijne roeping zou miskennen. Het is den minister niet mogelijk zeer vele zaken, vooral niet alles, ter zijde te stellen.
Het eerste deel van het verzoek heeft betrekking tot mijne houding voor het vervolg. De spreker vermeent, dat het niet raadzaam is op den weg dien ik ingeslagen heb, voort te gaan. Te dien aanzien geloof ik te mogen zeggen, dat de spreker te spoedig gekomen is tot zijne conclusie, en dat ik recht had te verwachten, dat die conclusie niet zoude zijn genomen dan na mij te hebben gehoord.
De geachte redenaar heeft in het begin zijner .redevoering het woord willekeur zóó verklaard, dat willekeur zou zijn eene wilsverklaring of eene handeling zonder afdoende redenen, en als willekeur in dien zin heeft de geachte spreker in de eerste plaats beschouwd eene afwijking, zooals hij zich uitdrukte, van het algemeene, ook door mij steeds erkend beginsel, dat namelijk de wetgever alleen bevoegd is de wet te veranderen; eene afwijking waaraan ik, zooals de geachte redenaar meende, mij schuldig zou hebben gemaakt. Welke is die afwijking? Volgens de verklaring van den geachten spreker, bestaat ze in de handhaving van het besluit van 1842. Dat besluit is, volgens den geachten redenaar, onwettig; de Minister had dus aan dat besluit geen kracht moeten toekennen. Dit is eene beschuldiging, Mijne Heeren, die mij niet alleen raakt, eene beschuldiging, waarin, zoo ze verdiend is, deelen de ministers die mij, sedert dat besluit, zijn voorafgegaan. Evenwel de handelingen van die ministers, wanneer ze volgens mijn inzien onwettig waren, zouden mij gewis niet verschoonen. Nu meen ik echter dat in hetgeen de geachte spreker uit Gelderland mij te last



legt, niet willekeur zichtbaar is, maar alleen een onderscheid van oordeel ten aanzien van het karakter van het besluit van 1842. Ik houde dat besluit, zoover het punt dat de geachte spreker heeft aangeroerd, betreft, niet voor onwettig. De geachte spreker heeft zich beroepen op art. 12 van de wet van 1806, waar gezegd wordt: „Geen lagere school zal ergens, onder welken naam ook, mogen bestaan of opgericht worden_, zonder uitdrukkelijke vergunning van het respectief departementaal, landschaps- of gemeentebestuur, na vooraf gevraagde inlichtingen en bedenkingen van den schoolopziener van het district of de plaatselijke schoolcommissie." Nu heeft de Koning in 1830 een besluit genomen hetwelk de geachte spreker houdt voor wettig, waarbij in art. 1 gezegd wordt: „De autorisatie, bij de thans bestaande verordeningen vereischt tot het oprichten van lagere scholen, zal voortaan in het geheele Rijk verleend worden, in de steden door de stedelijke besturen, en ten platten lande door de plaatselijke besturen, onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten der provincie."
De geachte spreker heeft gezegd dat hij dit artikel hield voor eene wettige uitvoering van de wet van 1806. Mijne Heeren, zoo dit juist is, en ik houd het voor juist, dan mag, meen ik, als niet minder wettig worden beschouwd art. 6 van het besluit van 1842, waar men leest: „Bij uitbreiding, in zooverre, van art. 1 van het Koninklijk besluit van den 27ste" Mei 1830 (Staatsblad n°. 9), zal, wanneer iemand zich, hetzij aan het stedelijk, hetzij aan het gemeentebestuur mocht hebben geadresseerd ter verkrijging van vergunning tot oprichting eener lagere school, en dat verzoek niet mocht zijn ingewilligd, de adressant zich kunnen wenden tot de Gedeputeerde Stdten der provincie, welke alsdan, na het betrokken bestuur te hebben gehoord, naar bevind van zaken, de weigering zullen kunnen handhaven, of wel de oprichting der school zullen kunnen inwilligen."
Ik zie in dit art. 6 niets hoegenaamd dat strijdig zou zijn met de algemeene beginselen van art. 12 der wet van 1806. Art. 12 spreekt evenzeer van het departementaal of landschaps-, als van het gemeentebestuur. De verdeeling der rollen tusschen het provinciaal en het gemeentebestuur kon dus nader worden aangewezen. De Raadpensionaris had die aanwijzing kunnen doen; hij heeft ze niet gedaan. Zij is gedaan bij het Koninklijk besluit van 1830, dat de geachte spreker voor wettig houdt. De verdeeling is eenigszins anders geregeld bij het besluit van 1842. Dit laatste is eene afwijking van het besluit van 1830, maar niet van het algemeen voorschrift van art. 12 van de wet van 1806. Datzelfde wat in art. 6 van het besluit van 1842 is gezegd. had mijns inziens even goed in dat besluit van 1830 kunnen zijn opgenomen ; het besluit van 1842 verschilt van het besluit van 1830 niet verder dan de bevoegdheid, uit art. 12 der wet van 1806 ontleend, het gedoogde. Indien art. 12 van de wet van 1806 do tusschenkomst van de Provinciale Staten in eene beslissing door gemeentebesturen te



nemen of genomen, uitsloot, ik geloof de geachte .spreker zou gelijk hebben. Maar art. 12 van de wet van 1806 noemt èn provinciaal èn gemeentebestuur, zonder te zeggen dat aan het eene bestuur boven het andere, of bij uitsluiting, de beslissing zal toekomen. Ik meen dus, dat men in art. 12 van de wet van 1806 geen schijn vindt waaruit men zou kunnen afleiden dat art. 6 van het besluit van 1842 met die wet niet zou overeenstemmen. Art. 6 van liet besluit van 1842 behoort tot die bepalingen, welke de wet van 1806 aan de uitvoerende macht heeft overgelaten.
Ik heb alzoo het besluit van 1842 niet aangemerkt als in strijd met de wet van 1806. Dwaal ik, vergis ik mij daarin, is inderdaad dat besluit van 1842 strijdig met de wet van 1806, dan is het van mijne zijde geen willekeur die mijne handelingen geleid heeft, maar dwaling, en zelfs dan heb ik de aantijging van den spreker niet verdiend, (reen oogenblik zou ik hebben geaarzeld de erkenning van het besluit van 1842 4e weigeren, indien ik daarin strijd met de wet van 1806 gevonden had.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker gezegd, dat een besluit van Gedeputeerde Staten is goedgekeurd door den Minister, die, bij zijne meening over de betrekking tusschen Gedeputeerde Staten en de volle Staten-vergadering, dat besluit niet behoorde te hebben goedgekeurd. De geachte spreker heeft een feit aangevoerd, dat in°deze provincie is gebeurd, alvorens ik in mijne tegenwoordige betrekking was. De Gedeputeerde Staten hebben de oprichting van eene school" waartoe aanvrage gedaan was, eerst geweigerd en later toegestaan. Zoo de zaak mij juist bekend is, hetgeen ik niet durf verzekeren, geloof ik, dat die verandering eenvoudig aan verandering van het personeel is toe te schrijven. Het vorig personeel was tegen de oprichting van dergelijke school en het nieuwe personeel was gunstig daaromtrent gestemd. Nu hadden de Staten zich verklaard tegen zoodanige bevoegdheid als dat latere pollege van Gedeputeerde Staten zich inderdaad toekende. De Minister van zijne zijde heeft verklaard dat do Gedeputeerde Staten verantwoordelijk zijn aan de volle Staten-vergadering. De Minister, het laatste besluit van Gedeputeerde Staten goedkeurende, heeft dus in strijd met dat beginsel gehandeld.
Dit was de redeneering van den geachten spreker. Hij heeft, zoo xk mij niet vergis, mijn beginsel opgemaakt uit de provinciale wet. , J drukt inderdaad mijne overtuiging uit, dat de Gedeputeerden in hetgeen de provinciale huishouding betreft, verantwoordelijk zijn aan de Staten-vergadering, maar die wet is van dezen zomer; vóór dien tijd bestond zoodanige wettelijke verantwoordelijkheid niet; zij bestond vooral met, evenmin als zij zelfs nu bestaat, waar het geldt de uitvoering van algemeene wetten en verordeningen.
Dc geachte spreker heeft voorts gezegd, dat ik het besluit van Gedeputeerde Staten zou hebben goedgekeurd. Ik moet doen opmerken



dat mij geen goedkeuring is gevraagd, noch behoefde te worden gevraagd. De Gedeputeerde Staten hebben de macht toestemming te geven tot de oprichting van eene school; zij hebben hunne toestemming gegeven; vervolgens is aan mij dispensatie gevraagd van de verplichting om een vergelijkend examen te ondergaan; ik heb alle reden gevonden om die dispensatie te verleenen. Ziedaar wat is gebeurd. Dat recht van dispensatie betwist de geachte spreker niet. Ik heb de dispensatie toen en in andere gevallen verleend, waar bijzondere redenen er voor pleitten. Ik merk dit te meer op, omdat de geachte spreker er een verwijt van gemaakt heeft, dat de vrijstelling soms niet is verleend. Ik durf het geval, dat hij op het oog heeft, niet beoordeelen, maar de vorige Minister zou in dat geval wel eens geene genoegzame redenen om van een regel te laten afwijken, hebben kunnen ontdekken.
Het blijkt, geloof ik, uit de behandeling van dit tweede punt, dat willekeur mij ook hier ten onrechte te last is gelegd.
In de derde plaats heeft de geachte spreker willekeur gevonden in de handelwijze van het departement van Binnenlandsche Zaken ten aanzien van een paar gemeenten in Gelderland. Daar bestaat, zooals de geachte spreker liet heeft uitgedrukt, eene verplichte vereeniging van het kostersambt met het schoolmeestersambt. De verplichte vereeniging, zoo zij bestond, zou, volgens de erkenning van den geachten spreker, zijn uiterst onbillijk in zoodanige gemeenten, waar verre het grootste gedeelte van de bevolking behoort tot de katholieke gezindheid. Ik moet zeggen, Mijne Heeren, dat ik mij de zaak niet volkomen herinner, en ik geloof dat ik te dien aanzien op eenige toegevendheid aanspraak mag maken bij de menigvuldigheid en groote verscheidenheid van zaken, die bij het departement van Binnenlandsche Zaken voorkomen. Evenwel is de zaak mij nog eenigszins voor den geest; en wat ik te zeggen heb zal ik ontleenen uit hetgeen 'de geachte spreker zelf heeft aangevoerd. De Gedeputeerde Staten van Gelderland oordeelden, dat volgens het Geldersche schoolreglement in die plaatsen, waar tot dusverre eene vereeniging van het kosters- en het schoolmeestersambt bestond, die vereeniging moest blijven. Zij oordeelden zoo, schoon zij inzagen dat zoodanige toepassing van de bepaling van het schoolreglement, ten aanzien van onderscheidene gemeenten, onbillijk kon zijn. Het gevolg nu, hetzij van dien tweestrijd met zich zeiven waarin de Gedeputeerde Staten van Gelderland zich wellicht bevonden, hetzij van andere omstandigheden, was, dat sedert jaren, eer ik in deze betrekking ben getreden, in sommige gemeenten van Gelderland onderwijzersplaatsen niet vervuld waren op eene regelmatige wijze. Nu komt de zaak tot mij. Zij wordt tot mij gebracht door een rekwest van dezen of genen in de gemeente; het is mij ontschoten, van welke zijde het rekwest kwam; ik zie het Geldersche schoolreglement in, en meen dat het voor een anderen



uitleg vatbaar is dan dien der Gedeputeerde Staten, en dat die andere uitleg de ware is. Het kwam inij voor, dat de vereeniging der betrekkingen van schoolmeester en koster eenvoudig moest strekken om de betrekking van schoolmeester te beneficvéeren. Ik herlas het artikel en kwam telkens opnieuw tot dezelfde slotsom. De zin is niet, de vereeniging ten behoeve van den koster te handhaven, maar de betrekking van schoolmeester te bevoordeelen, zoodat, wanneer er een persoon tot schoolmeester beroepen wordt, die niet tevens koster kan wezen, hij dat voordeel zal moeten missen.
Ik maakte de Gedeputeerde Staten aandachtig op den uitleg, dien ik aan het reglement meende te moeten geven; doch ontving ten antwoord: dat zij in mijn gevoelen niet konden deelen.
Dit heeft mij leed gedaan. Maar wat is nu het gevolg geweest? Onwettige inmenging van mijne zijde in hetgeen aan eene andere autoriteit was opgedragen? Neen, Mijne Heeren, ik heb de Gedeputeerde Staten geheel vrijgelaten.
Nu heb ik den vorigen spreker hooren zeggen, dat Gedeputeerde Staten besloten hadden niets meer te doen, omdat zij vreesden, dat door mij aan den Koning de cassatie van een besluit, waarbij zij, volgens hun stelsel, in de vervulling der opengevallen plaats voorzagen, zou worden voorgesteld. Zoo Gedeputeerde Staten werkelijk door vrees voor dergelijken maatregel zich hebben laten weerhouden te doen hetgeen waartoe zij rekenden verplicht te zijn, wiens schuld is het?
De mijne gewis niet. Ik geloof dus, dat ook in dit opzicht geenszins blijkt, dat er van mijne zijde eene inmenging zou hebben plaats gehad, <lie men willekeur zou kunnen noemen ; iedereen zal erkennen, dat ik het recht had mijne meening ten opzichte der uitlegging van het reglement kenbaar te maken aan Gedeputeerde Staten. Het zal toch wel niet worden tegengesproken, dat Gedeputeerde Staten geene authentieke uitlegging kunnen geven Daartoe is alleen de macht, die het reglement maakte; bevoegd. Op zoodanige uitlegging hebben < ti'deputcerde Staten zich ook niet beroepen. Mijne uitlegging heb ik hun niet opgedrongen; doch ik durf mij vleien, dat, wanneer de artikelen van dat reglement onder de oogen wierden gebracht van bevoegde beoordeelaars, ik niet de eenige zou zijn, die mijn uitleg zou voorstaan.
Ik meen, Mijne Heeren, de betichting van willekeur die mij is aangedaan, te hebben weerlegd, en ik stel er hoogen prijs op dat mijne wederlegging voor elk uwer duidelijk en overtuigend zij.
Ik weet het, Mijne Heeren, dat ik in vele opzichten tekort schiet, maar ik ben mij zei ven bewust dat ik in rechtvaardigheid voor niemand onderdoe. Ik weet, dat ik, gelijk elk ander, kan dwalen, maar eene handeling, van mijne zijde met kennis gepleegd, zal het kenmerk van willekeur, van onrechtvaardigheid nimmer dragen.
thorbecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 2



Kepliek van den heer van Dam van ïsselt.
De geachte redenaar heeft zoo straks en nu weder gesproken over feiten. Bij mijn antwoord heb ik gemeend mij daarbij te moeten bepalen. Omtrent hetgeen de geachte spreker thans heeft gezegd, ben ik verplicht, ten aanzien van drie punten nog een enkel woord als opmerking in het midden te brengen.
De geachte spreker heeft in den aanvang zijner rede zijne bevreemding te kennen gegeven, dat ik mijne daden zoude willen verschoonen, door mij er op te beroepen, dat dergelijke zaken door mijne voorgangers waren gepleegd. Mijne Heeren, ik meen juist het tegendeel te hebben gezegd; en zoo ik het niet had gedaan, ik moest het tegendeel hebben gezegd; want het is geheel en al mijne overtuiging. Geene enkele daad van een mijner voorgangers is door mij gevolgd, wanneer die daad in mijn oog was onrechtvaardig of onwettig. Ik heb mij niet verdedigd door het voorbeeld, dat mijne voorgangers hadden gegeven; maar ik heb mij gerechtvaardigd hiermede, dat, naar mijne overtuiging, het besluit van 1842, in zoover het punt betreft dat door den geachten redenaar is aangevoerd, niet strijdt met de wet van 1806, waarop het is gegrond.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker gezegd, dat hij, wat de betrekking tusschen de Gedeputeerde Staten en de Statenvergadering betreft, meende te mogen inroepen niet juist wat in de wet geschreven staat, maar wat reeds vroeger in mijn gemoed huisvestte. Maar, Mijne Heeren, wat in mijn gemoed is kan, zoo het mij voorkomt, eerst dan regel worden voor den Minister, wanneer het berust op eene stellige wettelijke bepaling. Bij zulk eene gemoedelijke handelwijze, die de spreker schijnt te willen buiten de wet, zou hij, meen ik, mij terecht kunnen beschuldigen van datgene, wat hij mij thans ten onrechte ten laste legt.
In de derde plaats heeft de geachte spreker gezegd, dat ik dat Geldersche reglement verkeerd had gelezen. Mijne Heeren, ik heb het aangehaald artikel niet meer voor den geest, maar het, toen over de zaak gehandeld werd, meer dan eens, nauwkeurig gelezen. Mijne correspondentie met de Gedeputeerde Staten van Gelderland is, dat weet ik zeer goed, niet met éénen brief afgeloopen. Ik kan een verkeerd besluit uit het artikel hebben getrokken, maar de lezing is niet vluchtig geweest. De geachte spreker heeft gezegd, dat ik zoude verklaard hebben, dat het schoolreglement onwettig was. Ik herinner mij dat niet; al wat ik mij herinner is, dat ik meende, dat het artikel anders moest worden opgevat dan het door Gedeputeerde Staten werd verstaan. Dat ik verklaard zou hebben, dat het bedoelde reglement in mijn oog onwettig was, dit kan ik niet aannemen alvorens ik het zie. Al wat ik mij herinner, komt neder op een verschil van begrip ten aanzien van den uitleg van dat reglement.



2« November. Hij ,1e beraadslaging ovei bet ontwerp van wet tot vaststelling van bet registratierecht op ,1e brieven van naturalisatie vond de heer van Hall gelegenheid, de wet op bet Nederlanderschap te hekelen
jU ze.de de minister had reeds bij ,1e behandeling dier wet in de Kerkte
ten ei,,de ,,e aanneming te ve,k'^"-
Ik heb den spreker uit de hoofdstad uitdrukkingen hooren bezigen niet betrekking tot de wet op de naturalisatiën en het Nederlanderschap, welke, waren ze niet door hem gebezigd, mij zouden voorkomen geenszins overeen te stemmen met de achting, die elk lid dezer Vergadering aan een genomen besluit van de Vergadering en aan de handelingen der wetgevende macht, verschuldigd is. Ik geloof met dat men eene eens aangenomen wet behoeft goed te keuren "maar i' geloof evenwel dat men dit zou kunnen doen opmerken, zonder in een toon van minachting te vallen.
I)e geachte spreker heeft gezegd, dat de wet zoo onvolkomen was dat ze onze wetgeving zoozeer ontsierde, dat de verdediger van die wet, bij de beraadslaging daarover in de Eerste Kamer, de belofte iad moeten afleggen, dat weldra een nader voorstel zou worden gedaan ter harer verbetering, ten einde op die wijze de aanneming der wet te verkrijgen.
Ik moet, Mijne Heeren, hier twee aanmerkingen maken. De belofte van een voorstel van herziening is niet gegeven om de aanneming van die wet te verwerven. Ik heb ondersteld, toen die belofte door mij werd gedaan, dat die wet ook zonder zoodanige toezegging zou worden aangenomen; maar ik heb die belofte gedaan, en dit is mijne tweede opmer ing, om te herstellen een verzuim, eene vergissing, die hier in deze Vergadering is gepleegd. Het is bekend, dat, bij de behandeling van het wetsontwerp in deze Kamer, dat wetsontwerp meteen ingeschoven artikel is vermeerderd, waardoor de aanhaling van een later artikel in een vroeger artikel, wat het cijfer betreft, onjuist was geworden. Op dit verzuim stuitte men in de Eerste Kamer. Men heeft ' aar gemeend, ondanks de poging, tot herstel van het verzuim aangevoerd ondanks de medewerking door den Voorzitter der Tweede Kamer daartoe verleend, geene de minste verandering in het wetsontwerp te mogen toelaten. Nu scheen mij de fout wel niet gevaarlijk maar het Weef eene verkeerde aanhaling. Om deze te herstellen, heb ik beloofd, dat ik aan de wetgevende macht zou voorstellen eene herziening van de wet, uitsluitend strekkende, om in plaats van dat verkeerd gestelde cijfer het rechte cijfer te zetten.
De heer van Goltstein werpt de schuld voor de ingeslopen fout op den minister. 1
Ik geloof, dat men lang zou kunnen twisten over den persoon aan wicn de schuld te wijten zou zijn van de gepleegde fout. De fout is



het gevolg van een amendement hier voorgesteld door een lid dezer Kamer en door de Kamer aangenomen.
Men kan zeggen, dat de voorsteller van dat amendement in billijkheid zou moeten bedacht zijn geweest om, in geval van de aanneming van zijn amendement, ten aanzien van de aanhaling van vroegere artikelen ook eene wijziging voor te stellen, daar die wijziging als een noodzakelijk gevolg van het amendement is te beschouwen.
Men zou misschien ook kunnen zeggen, dat de Voorzitter, die destijds de vergadering bestuurde en de beraadslagingen leidde, daarop opmerkzaam had moeten maken.
Men zou eindelijk ook kunnen meenen, dat de Minister, met de verdediging van het wetsontwerp belast, indien èn de Voorzitter der Kamer èn de voorsteller van het amendement dit punt voorbijzagen, de Kamer daarop had moeten opmerkzaam maken en de wijziging moeten voorstellen.
Ik wil niet beslissen, Mijne Heeren, aan wien de schuld is; ik geloof ook dat de discussie daarover tamelijk nutteloos zou zijn; maar dit moet ik vasthouden, hetgeen ik gezegd heb in het begin, dat het verzuim hier is gepleegd; gepleegd of gedoogd hetzij dan door den voorsteller van het amendement, hetzij door den Voorzitter van de Kamer, hetzij door den Minister, in deze vergadering, en in zooverre mag de uitdrukking die door mij gebezigd is, als juist worden beschouwd.
Ontwerp van wet houdende nadere voorziening ter verdere voortzetting der werken tot droogmaking van iiet haarlemmermeer. AlgOmeene beraadslaging.
Af- en overschrijving inoet niet kunnen plaats hebben dan voor zooveel de wet daartoe machtigt. Eerst na de beantwoording van het verslag der Kamer, werd wijziging van het ontwerp in dien geest voorgesteld. Ilp lieer van Goltstein vraagt naar de gronden voor (leze wijziging.
Mijnheer de Voorzitter! De rede van den vorigen spreker leert mij dat ik wel zou hebben gedaan, terstond bij den aanvang der beraadslaging omtrent de wijziging, die ik gisteren avond de eer had aan den Voorzitter ter mededeeling aan de leden der Kamer te doen overleggen, inlichting te geven. Toen het ontwerp is opgemaakt, toen ik de bedenkingen in het verslag der Kamer vervat, heb overwogen, ben ik, zonder nadere vergelijking met het oorspronkelijke of hoofdontwerp, dat van 1843, afgegaan op de onderstelling dat de overschrijving genoegzaam was geregeld en verzekerd. Vrijheid van overschrijving is binnen zekere perken, bij zoodanig ontwerp als dit, zelfs meer noodig dan bij eene gewone begrootingswet. Hetgeen hier begrooting is, hetgeen hier wordt genoemd: staat van kosten, is gelijk



aan het onderwerp van een bestek of plan van aanneming. Daarvoor zijn niet zulke vaste zekere gronden aanwezig, waarop vooraf de raming van uitgaven zou kunnen worden gemaakt als bij eene gewone begrooting, bij welke de uitgetrokken cijfers dan toch ook slechts raming zijn. In dezen geest is ook de wet van 1843 gemaakt en uitgevoerd. Men heeft overgeschreven van eiken post op eiken anderen. Deze wijs van uitvoering, schoon steunende op art. 24 van de wet houdende instructie voor de Algemeene Rekenkamer, scheen mij, zoodra ik er aandachtig op werd, hetgeen eerst na mijne beantwoording van het verslag geschiedde, voor het vervolg ongeoorloofd. Overschrijving toch van posten, in eene wet zelve tot bepaalde cijfers uitgetrokken, mag, mijns inziens, uit den aard der zaak niet dan voor zooveel die wet er toe machtigt, plaats hebben. Uit dezen hoofde heb ik mij verplicht geacht denzelfden vorm, die aangenomen is bij de begrootingswetten in het algemeen, en wel bepaaldelijk bij die begrootingswet, die het meest met deze kan vergeleken worden, die van de Landsdrukkerij, aan te nemen.
Maar, Mijne Heeren, het was niet genoeg dien vorm te volgen, en de cijfers te laten gelijk ze waren voorgesteld. Zij waren voorgedragen in de oude onderstelling, dat van elk artikel op elk ander kon worden overgeschreven. Twee wegen stonden mij open. Ik kon voorstellen, dat aan de uitvoerende macht wierd vergund voort te gaan op dienzelfden voet, waarop tot dusverre, volgens art. 24 van de wet op de Rekenkamer, was gehandeld. Ik heb gemeend dit middel niet te moeten kiezen. Waarom niet? Omdat ik van oordeel was dat alsdan de begrooting of staat van kosten inderdaad ophield eene begrootingswet te zijn. Het tweede middel was een post van onvoorziene uitgaven uit te trekken, met bepaalde machtiging om daaruit op aangewezen posten over te schrijven. Dit stemde met de beginselen onzer tegenwoordige wetgeving overeen, maar eischte, dat de post voor onvoorziene uitgaven aanmerkelijk wierd verhoogd. Er bleef dus niets anders over dan te doen hetgeen ik heb gedaan; ik trok van elk der posten tien percent af; ik beperkte ze alzoo ieder zooveel mogelijk; doch vermeerderde met die tien percent den post van onvoorziene uitgaven, om aldus die vrijheid van overschrijven, die bij de uitvoering van dergelijke begrootingswetten volstrekt noodzakelijk is, te verkrijgen. Ziedaar, Mijne Heeren, de strekking van de voorgestelde wijziging, namelijk om te bewerken dat de uitvoering dezer wet wettig en streng volgens het bij onze andere begrootingswetten aangenomen beginsel, zij geregeld.
De commissie van beheer en toezicht over de droogmaking van liet Haarlemmermeer had, in 1847, eene overeenkomst gesloten met het Hoogheemraadschap van Rijnland, waarbij die commissie op zich nam, „behoudens alle medewerking van Rijnland", zorg te dragen dat de boezem van Rijnland, gedurende den tijd der droogmaking geen hooger stand zoude verkrijgen dan



een vastgesteld peil. Echter werd aan die overeenkomst een tweede lid toegevoegd: „Deze verbintenis lijdt alleen uitzondering in zeer enkele gevallen, wanneer liet blijkt dat, ten gevolge van overmacht, het niet mogelijk geweest is, in weerwil van alle aangewende diligentie, dezen waterstand te behouden.' Van de zijde van Rijnland werd over niet-naleving dezer overeenkomst geklaagd. De heer van Lijnden verzoekt aangaande de waarde dezer klachten te worden ingelicht.
I)e geachte spreker (de heer van Lijnden) heeft in het begin zijner rede gezegd, dat het nu voorgedragen amendement, hem, althans wat de wijze van indiening betreft, verrassend was toegeschenen, of hem, ik geloof dat de geachte spreker zoo gezegd heeft, had bevreemd.
Ik geloof niet, Mijne Heeren, dat eene poging, aangewend om een wezenlijk gebrek in een ontwerp van wet te verbeteren, ooit vreemd kan worden genoemd, — ooit bevreemding kan wekken.
Ik moet intusschen erkennen dat het mij zeiven vreemd is voorgekomen, dat ik niet vroeger datzelfde gebrek heb opgemerkt, en dat ik, het eenmaal opgemerkt hebbende, mij heb verwonderd dat ik noch door den Raad van State, noch door het Verslag van deze Kamer voortgekomen, op het gebrek ben opmerkzaam gemaakt.
Ik wijt de schuld aan mij zei ven, ik moet de schuld op mij nemen, want het zal aan mij zijn, dat de uitvoering van deze wet zal zijn opgedragen; het is dus aan mij, dat in de eerste plaats toekwam, de middelen tot de geregelde uitvoering van de wet, wel te overwegen.
Wat het in de tweede plaats door den geachten spreker aangevoerde punt betreft, zoo zal hij, niet onbekend met de uitvoering van dergelijke werken, beamen, dat een strijd, als die waarop hij heeft gewezen, in zoodanigen toestand als waarin de zaak der droogmaking verkeert met betrekking tot Rijnland, onvermijdelijk, en, eens ontstaan, door geen middel geheel uit den weg te ruimen is. De Commissie van droogmaking tracht te doen, wat zij kan; het blijkt uit de overeenkomst, uit dat deel van die overeenkomst, hetwelk door den geachten spreker is aangehaald, dat uitzonderingen zijn toegestaan, dewijl men, bij het sluiten dier overeenkomst, heeft gevoeld, dat men het navolgen van één regel onder alle omstandigheden, in eene dergelijke zaak, niet altijd voor mogelijk moest houden. Welnu! Nu kan het zijn, dat van de zijde van Rijnland uitzonderingen öf geheel niet 6f zeer weinig werden gewacht, dat de Commissie van droogmaking, die de handelende partij is, die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het werk en haar zooveel mogelijk wenscht te bespoedigen, meer uitzonderingen moet maken, dan van de andere zijde wel wordt gewenscht. Geschillen van dien aard, Mijne Heeren, kunnen, geloof ik, slechts worden beoordeeld met betrekking tot het tijdstip zelf; met betrekking tot de omstandigheden zelve, waarop of waaronder zij zijn ontstaan.
In de memorie van beantwoording is gezegd, dat die overeenkomst



wellicht niet moest zijn gesloten. Ik heb dit gezegd, dewijl mij het hoofdonderwerp van deze overeenkomst niet geschikt, niet vatbaar schijnt voor eene overeenkomst in burgerlijken, in civielen zin van het woord. Dit heeft men, toen men de overeenkomst tot stand bracht, gevoeld; vandaar de goedkeuring, door den Koning aan die overeenkomst verleend, gelijk blijkt uit bijlage B, beperkt door de voorwaarde, dat daardoor op geenerlei wijze mocht worden te kort gedaan aan de rechten van oppertoezicht, den Koning over den waterstaat opgedragen.
Het hoofdonderwerp der overeenkomst is eene zaak der Regeering, eene zaak van publiek recht en niet van particulier belang. Dit is uitgedrukt in de voorwaarde, onder welke de goedkeuring der overeenkomst is verkregen, en ik meen te mogen aannemen, dat, zoo men had doorgedacht op die voorwaarde en zich toen niet door de omstandigheden gedrongen had geacht, men wellicht tot de sluiting niet ware overgegaan.
De heer van Lijnden vraagt of de overeenkomst wel stiptelijk wordt ten uitvoer gelegd.
Ik antwoord, Mijne Heeren, dat de overeenkomst, over het algemeen, in den regel, met nauwgezetheid wordt ten uitvoer gelegd; maar dat van de zijde van Rijnland bezwaar wordt gevonden in iedere afwijking, in iedere uitzondering, — en dat is aan Rijnland niet zoo kwalijk te nemen. Telkens worden klachten aangeheven; maar het trachten van de Commissie is de overeenkomst zooveel mogelijk na te komen. Ik heb mij daarvan verzekerd, bij gelegenheid van nieuwe bezwaren, die bij den naderenden wintertijd, bij monde van eene Commissie uit Rijnland, bij mij zijn ingebracht en die mij aanleiding gegeven hebben om de Commissie te onderhouden. Uit dat onderhoud is mij het verlangen der Commissie gebleken, ook voor het vervolg binnen de grenzen van de overeenkomst te blijven, zooverre eenigszins mogelijk is. Ik zeg, zoover eenigszins mogelijk is; en door deze bijvoeging wordt geen inbreuk gemaakt op de overeenkomst, die uitzondering, die afwijking toelaat.
Is af- en overschrijving dooi' (Jen wetgever verboden? Het cijfer voor de onvoorziene uitgaven, volgens den heer van Hall, te groot. Wordt de begrooting door de voorgestelde wijziging eene fictieve? Vrees dat de geheele post voor onvoorziene uitgaven zal worden besteed tot schadeloosstelling aan de gemeente Leiden.
De geachte spreker uit de hoofdstad, Mijnheer de Voorzitter, heeft de bedenkingen, die hij tegen dit wetsontwerp had, zöoals dit laatstelijk is geamendeerd, aangevangen met het beweren, dat de wetgever de overschrijvingen had verboden, en dat men nu dit verbod tracht te ontwijken. Ik moet vragen: waar heeft de wetgever overschrijving



verboden? Hij heeft die, meen ik, aangenomen als wettig bij art. 24 van de wet op de Rekenkamer. Volgens dat artikel is tot dusver deze wet uitgevoerd, en in dezelfde onderstelling is deze aanvulling der begrooting van 1843 ontworpen, en naar ik meen is ook in diezelfde onderstelling over dit wetsontwerp in de afdeelingen beraadslaagd; hetgeen ik althans uit het verslag moet afleiden. De geachte redenaar, die het laatst het woord heeft gevoerd, heeft wel bijgebracht, dat in het verslag eene uitdrukking daaromtrent is opgenomen, eene uitdrukking, waarop ik wel heb gelet, maar zij kwam mij voor te slaan op de weinig regelmatige wijze, waarop die overschrijvingen hadden plaats gehad, en niet op de zaak zelve, of als afkeuring van die overschrijvingen zelve. Het is dus niet, om een verbod van den wetgever, hetwelk niet bestaat, te ontduiken; het is integendeel om de overschrijving strenger dan tot dusver plaats heeft gehad te regelen, dat het wetsvoorstel is veranderd.
Voorts heeft de geachte redenaar uit de hoofdstad drie punten aangevoerd , waarin hij zoovele bedenkingen vindt tegen het ontwerp. De eerste dier bedenkingen betreft het hooge cijfer voor onvoorziene uitgaven. Mijne Heeren, indien het mogelijk was, dergelijke posten, posten, zooals zij hier voorkomen, met juistheid, met meer wisheid te ramen, dan mij, en ik geloof ieder deskundige mogelijk is, zoude ik mij gaarne met een minder cijfer vergenoegen. Ik beroep mij op den aard der hier bedoelde posten en durf aan elk vragen, of uitgaven, zooals hier worden opgesomd, voor welke bijv. ter voorziening in de behoeften van Rijnlands uitwatering, de verruiming van het Katwijksche kanaal en van den Rijnsburgschen vliet, met de daartoe behoorende sluis- en brugwerken, stoomgemaal, sluis en boezem te Spaarndam, mitsgaders de verruiming van het Spaarne, leverantie van stoomwerktuigen ter uitinaling van het meer, stichting van gebouwen, verkaveling van droog te maken landen, of dergelijke uitgaven, die zoovele vertakkingen hebben, gelijk in de memorie van toelichting is aangewezen, anders kunnen worden geraamd dan bij wege van onzekere schatting? Ik meen ook te mogen vragen, of bij het overleg in de afdeelingen iemand uwer heeft gedacht, dat deze posten op zulke vaste gronden steunden, dat er bij de uitvoering niet van kon worden afgeweken. Ik geloof, dat, den aard van al deze posten in aanmerking genomen, de uitvoering ondenkbaar is, wanneer men juist aan de opgegeven cijfers moet hechten, tenzij men telkens bij de wetgevende macht moet komen zeggen: op dezen post is tot dusver zooveel over, op dien post komt dat te kort; ik vraag dus machtiging daarop te mogen overschrijven. Ik verzoek hierbij in acht te nemen, dat de werken, waarop het hier aankomt, reeds in geregeld bestek gebracht, veel minder aanbesteed zijn.
In de tweede plaats meen ik te mogen beweren, dat eene begrooting op de nu voorgestelde wijze ingericht, zoodat overschrijving



slechts uit een post, en niet van den eenen op den anderen wordt toegelaten, veel minder het karakter eener fictieve begrooting draagt, dan eene begrooting als vroeger en tot dusverre was vastgesteld. Mijn doel is juist eene fictieve begrooting te voorkomen, gelijk die van 1843 het was. Derhalve, wanneer de spreker uit de hoofdstad zegt, dat hij van de Regeering zoodanige begrooting niet verwacht had, moet ik antwoorden, dat deze Regeering juist het tegendeel wil van hetgeen hij haar verwijt. Zij wil eene begrooting, waaraan de uitvoerende macht gebonden zij, zoover als zulks bij dergelijke werken als deze eenigszins mogelijk kan worden geacht.
In de derde plaats heeft de spreker gewaagd van de mogelijkheid, dat de Regeering het geheele cijfer van den post van onvoorziene uitgaven, zooals het is uitgetrokken, tot schadeloosstelling voor de stad Leiden besteedde. Ik geloof, Mijne Heeren, dat de Regeering tot dusverre geene blijken heeft gegeven van genegenheid voor een dergelijk stelsel van vergoeding. Ik geloof, ten andere, dat de geachte spreker van gevoelen zal veranderen, wanneer hij gelieft te letten op de omstandigheid, dat van elk der geraamde artikelen tien percent afgenomen is, om die onder de onvoorziene uitgaven op te nemen. Hierdoor heeft immers de Regeering zich blootgesteld aan het gevaar, dat de raming der posten, voor de uitvoering van het werk volstrekt noodig, beneden de wezenlijke behoefte zij gebleven. Er is dus geen grond voor de onderstelling, dat men eene zoo groote som op een enkelen post tot schadeloosstelling bestemd zal overschrijven. Mocht echter inderdaad de vrees bestaan, dat men bij eene aanneming dezer wet daartoe konde vervallen, en mocht die vrees ernst zijn, er is een zeer eenvoudig middel hierin tegemoet te komen. Men behoeft slechts als amendement voor te stellen, dat post III uit de reeks van posten, waarop, volgens art. 3 van het ontwerp zal mogen worden overgeschreven, verdwijne.
Art. 3. Machtiging tot af- en overschrijving uit het art.: onvoorziene uitgaven op de in het art. genoemde posten. De heer van Hall stelt voor post III te doen vervallen.
Indien de vrees, die de voorsteller van het amendement schijnt te koesteren, daardoor kan weggenomen worden, indien het werkelijk noodig is die vrees weg te nemen, dan verklaar ik voor mij hoegenaamd geene bedenkingen tegen het amendement te hebben.
De heer v. Hall vreest niet dat de regeering een verkeerd gebruik van de bepaling zoude maken; hij vraagt slechts, wat volgens de wet mogelijk zou zijn.
Ik heb de Vergadering slechts op de gevolgen der aanneming van het amendement opmerkzaam te maken. Wordt liet aangenomen, dan zal dat artikel gebracht worden op 22 a 23 duizend gulden en het in



het vervolg niet mogelijk wezen, al ware het slechts drie gulden meer voor dien post toe te staan, tenzij tengevolge eener nieuwe wet.
Ik voor mij vind daarin geen bezwaar. Zoo er bezwaar is, het is dit, dat, om eene kleine vermeerdering van zoodanige uitgaaf, een voorstel van wet aan de Kamer zal moeten worden gedaan. Vindt de Kamer hierin geen bezwaar, ik herhaal, dat bij mij geene bedenking tegen de aanneming van het amendement bestaat.
Het amendement van den heer v. Hall wordt met 45 tegen 0 stemmen aangenomen.
2 December. Begrooting der uitgaven van de Algemeene Landsdrukkerij. Is beliond der Landsdrukkerij nuttig of kan men, door aanbesteding bij particulieren, beter en goedkooper worden gediend?
Mijne Heeren! Ik heb niet meer dan een enkel woord te zeggen; niet eigenlijk te antwoorden op hetgeen door den geachten spreker is in het midden gebracht. De spreker geeft toe, dat de drukkosten bij de Landsdrukkerij tamelijk wel naderen de drukkosten van eene particuliere drukkerij, of hetgeen men bij eene particuliere drukkerij zou moeten besteden. Ik verzoek den spreker te letten op de reden, die in de memorie aan toelichting de berekening heeft doen opnemen van de kosten van het werk dat op de Landsdrukkerij verricht wordt. Die reden is geweest het denkbeeld tegen te gaan, tamelijk algemeen, althans vroeger, verspreid, dat de kosten van het werk d&ar oneindig hooger waren dan bij particulieren. En wanneer dit nu door deze berekening is bereikt, hetgeen de geachte spreker heeft toegegeven, dan is voldaan aan hetgeen men wilde. Voor het overige is die berekening niet in het midden gebracht, omdat men zich vleide, dat de uitersten van eene goede administratie en van zuinigheid waren bereikt , en ik geef gaarne de verzekering, dat men, voor zooveel van mij zal afhangen, op den sedert de laatste jaren ingeslagen weg van bezuiniging niet zal stilstaan. En nu moet ik in de laatste plaats dit, zoo mij voorkomt, beslissende punt in bedenking geven. Gesteld de voordeelen van eene aanbesteding bij particulieren waren veel grooter dan ze nu, zelfs naar het oordeel van zulk een bevoegd beoordeelaar als die spreker is, inderdaad zijn, dan vraag ik of dit eene reden, oi dit een genoegzame grond is tot afschaffing der Landsdrukkerij ? Nu kan men langzamerhand verbeteren, langzamerhand meer en meer bezuinigen, en wanneer men dien anderen weg insloeg, wat zou dan binnen kort het gevolg zijn? Dat men overgeleverd zou zijn aan den particulieren drukker, die het werk te dezer plaatse aangenomen had, en dat men niet meer meester zou zijn, gelijk tot dusver, van hetgeen aan het werk moet worden ten koste gelegd, maar dat men zou



moeten geven hetgeen verlangd wierd. Aan mededinging toch te dezer plaatse voor dergelijke onderneming zou niet te denken zijn.
De heer Blussé meent dat bij vrije concurrentie in ons land alle denkbeeld van overgeleverd te zijn, moet wegvallen.
Mijne heeren, ik ben aan niemand liever overgeleverd dan aan dc vrije mededinging, maar ik vraag of vrije mededinging te dezen aanzien, ten aanzien van dit onderwerp, in deze plaats, denkbaar zou zijn. Ik ben het minst gaarne overgeleverd aan monopolie; een monopolie, geloof ik, zou inderdaad de uitkomst zijn, zoo bij een particulier wierd aanbesteed hetgeen nu door de Landsdrukkerij verricht wordt.
12 December. Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1851. Algemeene beraadslaging.
De discussiën hadden vier dagen in beslag genomen. Na de redevoeringen zijner ambtgenooten had de minister van B. Z. nog slechts enkele punten aan te roeren. Opvolging van het ministerie aan het vorig kabinet. Men zeide: de oppositie had de vorige regeering door eenen onbillijken strijd doen vallen. Wie echter bestreden het vorige gouvernement? en op welke gronden? 1'olitische richting der regeering. Kon deze nog onbekend zijn ? Het programma bleek uit de aangenomen wetten en uit de richting der tegenstanders. Betrekking van het ministerie tot de Kamer. De heer Mackay beweerde, de regeering was niet constitutioneel maar conventioneel. Mocht men van de regeering eene oprechte uitvoering van de grondwet verwachten? De heer v. Goltstein betwijfelde dit; immers, zoo betoogde hij, de minister van B. Z. streefde naar volkssouvereiniteit, terwijl men bij de grondwetsherziening niet van dit beginsel was uitgegaan. Kon art. 23 der grondwet omtrent dit punt iets beslissen? Handhaving van het ministerie door de inconsequentie zijner vrienden en de grootmoedigheid zijner bestrijders? Crediotwet van 6 of 9 maanden in plaats van begrooting.
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb mij zeiven gevraagd, of ik na hetgeen ik in deze vier dagen heb gehoord, het woord nog zoude opvatten. Volstrekt noodig schijnt het mij niet. Sommige punten, in den loop dezer discussie ten aanzien der begrooting van Binnenlandsche Zaken in het midden gebracht, worden, meen ik, beter, meer overeenkomstig de orde behandeld, wanneer het hoofdstuk in beraadslaging zal zijn. En bij die gelegenheid zal ik bijzonder gaarne èn met den spreker uit de hoofdstad, en met eenige andere sprekers, mij begeven in eene vergelijking van die begrooting zooals zij is voorgesteld voor het volgende jaar, met vroegere. Die punten thans daargelaten, wat is erna de rijke rede van mijn ambtgenoot, naast mij gezeten, overgebleven? •Ta, de naam van den Minister van Binnenlandsche Zaken weergalmde in deze discussie dagelijks en bijkans ieder uur. Deze discussiën zijn geweest rijk in persoonlijke, ik zal niet zeggen aanvallen, maar aan-



merkingen tegen mij gericht. Ik kan niet zeggen, Mijne Heeren, dat die eigenschap dezer beraadslaging de begeerte om het woord tc voeren bij mij heeft versterkt. Moeilijk heb ik te allen tijde den weerzin overwonnen om personaliteiten af te weren of te spreken van mijn persoon. Ik ben daarenboven — ik geloof dat ik het dus zal mogen noemen — in het vuur van de publieke beoordeeling te lang geweest, dan dat ik mij veel zou bekreunen om een of ander schot met los kruit.
Zoo menige lichtvaardige berisping is te mijnen aanzien in het midden gebracht, zoo menige valsche uitleg gehecht aan woorden, door mij gebruikt of in druk gegeven; — berispingen en valsche uitleggingen, van welker onjuistheid elk zich ieder oogenblik kan overtuigen, dat het mij in den regel niet voorgekomen is der moeite waardig te zijn, eene poging te doen om die te wederleggen. Ditzelfde is mij ook wedervaren meer dan eens in den loop dezer discussie, en ik meen aan de Kamer geen tijd door wederlegging te mogen rooven. Een enkel voorbeeld slechts. De afgevaardigde uit Rotterdam, oudMinister van Koloniën (de heer Baud) heeft mij verweten dat ik in 1845 het Iste hoofdstuk van de begrooting had afgestemd, omdat er ƒ 50,000 op waren gebracht tot onderhoud van de Koninklijke paleizen, als vaste post; dat ik toen afgestemd had het hoofdstuk van Justitie, omdat ik eischte dat al de posten, die daarop voorkwamen, zouden worden verminderd met '/9- Toen ik dat hoorde, Mijne Heeren, herinnerde ik mij niet wat er was voorgevallen '). Ik moet erkennen dat ik meermalen beschuldigingen tegen mij heb hooren inbrengen, die mij vreemd voorkwamen; maar deze, vooral de tweede, schenen mij zóó vreemd, dat ik de Staatscourant heb geraadpleegd. Ik verwijs den geachten spreker naar diezelfde courant. Wat blijkt daaruit? Dat, wat betreft het eerste punt, de hoofdreden van de toenmalige afkeuring, die ik gedeeld had met zoovele leden der Kamer, daarop berustte, dat men die begrooting wilde doen aannemen, zonder dat onderzoek, hetgeen door vele leden noodig werd gekeurd. Op dat oogenblik werd de rekening van een vroeger dienstjaar gedrukt, maar was zij nog niet overgelegd; en verlangde men meerdere rechtvaardiging van zoo menigen post der begrooting, dan men uit de toelichting des Gouvernements had verkregen. Dit was eene algemeene bedenking, die ook gold voor het Iste hoofdstuk. — En nu het hoofdstuk van Justitie. Hetgeen de spreker uit Rotterdam daarover in het midden heeft gebracht, is een blijk van onnauwkeurige herinnering, niemand kwalijk te nemen, na een tijdsverloop van vijfjaren; maar, wanneer hij de Staatscourant inziet, dan zal hij ontwaren dat er geen de minste grond voor hetgeen hij mij heeft aangewreven bestaat. Ik zal er niet meer van zeggen.
') Veig. 1840—1849, blz. 124, 130.



Er zijn evenwel eenige punten, waartegen ik in het belang der Kegeering eenige bedenkingen meen te mogen, wellicht te moeten aanvoeren. Ik geloof, dat ik die punten zal kunnen brengen tot drie hoofden. Vooreerst heeft men gesproken, dikwerf en in zeer verschillenden zin gesproken, over onze opvolging aan het vorige Gouvernement. In de tweede plaats is de politische strekking van dit Ministerie het onderwerp van menige rede geweest. En in de laatste plaats heb ik veel gehoord over onze tegenwoordige betrekking tot de Kamer. Die drie punten zullen mij aanleiding geven eene en andere opmerking aan de Kamer te onderwerpen.
Vooreerst onze opvolging aan het vorig Gouvernement. Men heeft gezegd dat de oppositie is gekomen aan de regeering, na een strijd tegen dat vorig Gouvernement te hebben gevoerd, even onbillijk als ongegrond.
Wanneer er voorzien moet worden, Mijne Heeren, in de opene plaatsen van een geheel Kabinet, dan gelijkt die gebeurtenis soms naar het openvallen van eene betwiste erfenis. Zoo menige aanspraak, zoo menig belang doet zich gelden, en gevoelt zich door de eindelijke beslissing gekrenkt of benadeeld. Wij voor ons hebben nooit doen blijken, dat wij de verdiensten van onze voorgangers niet wisten te waardeeren; maar, wanneer men het zoo doet voorkomen, gelijk hier is geschied, alsof wij, opposanten, ons hadden gedrongen in de plaats van dat vorig Gouvernement, dat eigenlijk ten onrechte door ons zou gevallen zijn; — wanneer onderscheidene sprekers, die ik niet met name behoef aan te wijzen, dit alzoo doen voorkomen, dan moet ik twee feiten in de geheugenis terugroepen.
Vooreerst: wie heeft dat vorig Gouvernement bestreden? zijn het enkel de leden geweest van de toenmalige Kamer, die nu leden zijn van het Ministerie? Het is geweest, Mijne Heeren, de groote, de overgroote meerderheid van de Kamer, welke dien strijd heeft gevoerd, en ik heb nu slechts te herinneren, dat het adres van September 1849, na hetwelk de vervanging van dat Ministerie, gelijk in den loop dezer discussie gezegd is, onvermijdelijk was, aangenomen werd met eene meerderheid, waartegen slechts vijf stemmen over stonden.
Ik moet aan die sprekers een tweede feit te binnen brengen. Op welke gronden heeft men dat vorig Gouvernement bestreden? Op welken grond heeft de vorige Kamer geineend, dat het aftreden van dat Ministerie was in het belang van het Land? Men heeft dat Ministerie niet zoozeer bestreden op dien grond, die als een hoofdgrond is bijgebracht, dat namelijk dat Ministerie te weinig verrichtte of had verricht, en het is volkomen onjuist, wanneer de spreker uit de hoofdstad den tegenwoordigen Minister van Binnenlandsche Zaken genoemd heeft, als hem, die aan het hoofd stond van diegenen welke aan het vorige Ministerie zijne werkeloosheid verweten. Maar men



heeft het vorige Ministerie inzonderheid bestreden op dezen grond, dat dat Ministerie, gelijk de geachte spreker uit Nijmegen zich heeft uitgedrukt, achter de Grondwet, die het zelf had helpen invoeren, scheen terug te wijken; men lieeft het bestreden, omdat het niet was in overeenstemming met de Vertegenwoordiging; men heeft de aftreding van dat Ministerie gewenscht in het belang van het Land, omdat men er niets meer van wachtte.
Men heeft in de tweede plaats gesproken van de strekking van dit Ministerie. Men heeft gewaagd van de groote verwachtingen die het had opgewekt. Mijne Heeren, wie heeft die verwachtingen opgewekt? Ik geloof niet dat men ons beschuldigen kan tot die verwachtingen te hebben geleid; ik geloof, dat wij bij ons optreden bescheiden, gematigde bewoordingen hebben gebruikt; ik geloof zelfs dat wij aan elk die het hooren wilde hebben gezegd, dat men toch niet van Ministers die nauwelijks hunne taak aanvaarden, in de eerste drie maanden iets anders kon verwachten, dan dat zij den weg in hunne v departementen trachtten te vinden.
Nu is het mogelijk, Mijue Heeren, dat men uit de woorden van het Gouvernement gevolgtrekkingen afleidde, die niet in den zin lagen van hen, welke de woorden gebruikten, en zoo geloof ik, dat wij hadden moeten zwijgen, indien wij het onmogelijk hadden willen maken dat men afleidde uit onze woorden, hetgeen wij niet wilden. Ik heb te dezen aanzien een enkel, een zeer duidelijk voorbeeld aan te halen. Er was door ons gezegd: wacht onze daden, en ik dacht dat een meer bescheiden woord door een Gouvernement niet kon worden gebezigd.
Wacht onze daden, dat is: wij beloven niets, wij willen beoordeeld zijn naar hetgeen wij doen. En hoe heeft nu een geacht lid dezer Vergadering, de afgevaardigde uit Zwolle, dat eenvoudig woord uitgelegd? Hij heeft het zoo verstaan, dat wij, zeggende: wacht onze daden, zeiden: wij zullen daden uitvoeren met welke geene daden van eenig vroeger Gouvernement de vergelijking zullen kunnen doorstaan. Zoo wordt snorkerij onmiddellijk nevens bescheidenheid geplaatst, maar door de vvillekeurigste van alle uitleggingen.
Hoe het zij, die verwachtingen hebben onze taak in hooge mate verzwaard; wij hebben dit in het begin en in het vervolg zeer wel gevoeld en ingezien.
Die opgewekte verwachtingen mogen ons, geloof ik, niet ten kwade worden geduid, in zooverre wij er niet zei ven opzettelijk aanleiding toe hebben gegeven. Die overspannen verwachtingen moesten veeleer strekken tot onze verschooning, en nu is het opmerkelijk, dat zij in den loop dezer discussiën tegen ons zijn ingeroepen, inzonderheid door hen die men pleegt te beschouwen als onze tegenstanders, door hen, die, toen wij optraden, oordeelden dat wij ecne snelle vaart zouden nemen, ja met een schok wellicht alles zouden omverwerpen. Indien



ik geloof dat onze vrienden kunnen zijn teleurgesteld voor zooverre hunne verwachtingen te hoog waren opgedreven, ik geloof dat onze tegenstanders het nog veel meer waren, toen zij zagen dat wij niets omverwierpen, toen zij zagen dat wij langzaam en met gestadigen tred voorwaarts gingen.
Ik zeg: voorwaarts gingen; men heeft gevraagd, in welke richting? Ik dacht, dat die vraag sedert lang was beantwoord. In welke richting? Wij hebben de ontwikkeling der vrijheid, welke de Grondwet in beginsel wil, niet gevreesd. De meest vrije krachtsontwikkeling van het volk in het politieke, in het zedelijke, op het gebied van godsdienst en onderwijs, van de nijverheid, de meest vrije krachtsontwikkeling van het volk in al die opzichten, vereenigd met een krachtig, eenvoudig, zuinig bestuur. Zietdaar, waar het, volgens het Gouvernement, op aankomt. Ik verzoek. Mijne Heeren, u te herinneren, welke de indruk was, toen dit Gouvernement optrad. Ik vraag, of dit Gouvernement, geroepen om tot waarborg te strekken voor eene getrouwe en volledige verwezenlijking der Grondwet, niet de overeenstemming tusschen Regeering en Vertegenwoordiging heeft hersteld? Of het niet het uitzicht, dat op den nieuwen grond zou worden gebouwd, weder heeft geopend? Of het niet daardoor vertrouwen en moed in het Land deed terugkeeren? En is nu de richting, waarin wij ons, niet met sprongen, maar gestadig hebben voortbewogen, ooit een oogenblik twijfelachtig geweest? De politieke organisatie van het volk, welke de Grondwet wil, berust op drie hoofdwetten: op de kieswet, op de provinciale en op de gemeentewet. De twee eerste zijn in volle werking; de derde, waarmede de politieke organisatie van het volk voltooid zal zijn, is aan het advies der Provinciale Staten voorgelegd. In diezelfde richting liggen de wetten tot verlevendiging van onze binnen- en buitenlandsche gemeenschap, die gedurende dit jaar zijn aangenomen en in werking gebracht.
In die wetten, Mijne Heeren, is ons programma te vinden. Onze richting is, na het voorstellen, na het verdedigen, na het uitvoeren van die wetten, zoo het mij voorkomt, helder genoeg.
Ik heb nog slechts twee opmerkingen bij te voegen:
Vooreerst, dat diegenen, die ons nu, die ons in den loop van deze discussie het meest, het hardst hebben beschuldigd, niets te hebben verricht, juist diegenen zijn, die, hetgeen verricht is het langst helihen opgehouden.
Ten andere, zoo er in de richting van het Ministerie nog iets onduidelijk ware, het zou volkomen duidelijk worden door de richting van hen, die dat Gouvernement onvermoeid bestrijden.
Men heelt in de derde plaats, Mijne Heeren, gesproken van onze betrekking tot deze Kamer. Wij gelooven ook nu nog met deze Kamer te zijn homogeen. Wij gelooven te willen hetgeen deze Kamer wil, hetgeen de door haar vertegenwoordigde natie wil.



Bij deze gelegenheid hoor ik een spreker, aan mijne linkerzijde gezeten, mij toeroepen: dat is niet constitutioneel, dat is conventioneel, en gij moet eene constitutioneele Regeering voorstaan.
Mijne Heeren! Uit hetgeen die redenaar heeft gezegd is den spreker uit de hoofdstad, zooals deze gisteren, meen ik, zeide, een licht opgegaan. Ik ben zoo gelukkig niet geweest. Ik heb het begrip niet kunnen vatten van de conventioneele Regeering in tegenoverstelling eener constitutioneele Regeering. De geachte spreker zeide, dat eene conventioneele Regeering was degene waar de meerderheid meesteres was. Nu dacht ik. dat wanneer men sprak van eene conventioneele Regeering, men eene Regeering bedoelde, waar elk zich bij verdrag, en dus vrijwillig verbonden had, en waar derhalve aan geen dwang der meerderheid kon worden gedacht. Ook dit is mij niet duidelijk voorgekomen hetgeen die geachte spreker verder zeide, dat men niet op hetgeen de meerderheid wil, moet letten, maar op hetgeen recht was. Ja, Mijne Heeren, de stelling, zoo voorgedragen, is zeker boven allen twijfel verheven, en zal door niemand worden tegengesproken. Maar wie waant zich in het bezit van die volstrekte kennis van hetgeen recht is? Gij, minderheid, zijt met den wil der meerderheid niet tevreden. Waar uw wil, de wil der minderheid, verschilt van dien der meerderheid, wie beslist daar? Verlangt gij, dat bij de verkiezingen de meerderheid tot vertegenwoordiger hem kieze, dien de minderheid, niet dien zij zelve wil? Dat deze Kamer zich schikke naar hetgeen de minderheid houdt voor recht?
De uitkomst der conventioneele Regeering is, heeft hij gezegd, zoo ik mij niet bedriege. dat wij hebben niet eene Regeering die regeert, maar eene Regeering die geregeerd wordt. Hiertegen, Mijne Heeren, kome ik, wat ons betreft, ook in betrekking tot deze Kamer, op met al den ernst, waarmede ik eenige verklaring kan afleggen. Wanneer ik gezegd heb, dat wij gelooven homogeen te zijn met deze Kamer, wanneer ik zeg, dat ik geloof dat wij willen wat deze Kamer wil, hetgeen de door haar vertegenwoordigde natie wil, dan zeg ik dat wij dat willen, omdat wij het houden voor recht en goed. Het is derhalve onze overtuiging die ons bestuurt, en alleen die overtuiging van hetgeen recht en goed is, mag, gelijk zij het tot dusverre was, onze regel zijn.
De geachte spreker uit de hoofdstad, heeft, ten einde onze betrekking tot de Kamer gekarakteriseerd of vastgesteld te zien, het denkbeeld geopperd, dat het niet kwaad ware, indien dergelijke verklaring, als waarmede de afgevaardigde uit Zutphen zijne rede besloot, almede wierd afgelegd door den Minister van Binnenlandsche Zaken. Zoo ik mij wel herinner, dan heeft de redenaar uit Zutphen zijne rede gesloten met deze woorden: dat de constitutioneele partij niet wil volkssou vereiniteit, niet wil een algemeen stemrecht, en dat zij niets anders wil, niets meer, niets minder dan de constitutioneele monarchie, in



haren ganschen omvang. Ik meen dat dit ongeveer de woorden zijn geweest, door den heer van Zuijlen gebezigd, en die door den redenaar uit de hoofdstad zijn aangehaald. Nu heeft deze den wensch geuit, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken kon goedvinden eene dergelijke verklaring af te leggen, en dat hij dan dezen wellicht eerlang zijn vertrouwen zou kunnen schenken. De spreker uit de hoofdstad wil den Minister van Binnenlandsche Zaken zijn vertrouwen verkoopen voor eene phrase. Kan ik den koop sluiten? De zaak komt, wel bezien, hierop neder, dat aan den Minister de vraag wordt gericht: meent gij het wel eerlijk, wel oprecht met de Grondwet? ik vraag u, Mijne Heeren, is hierop een antwoord noodig? Komt hierop een antwoord te pas?
Een spreker uit Utrecht heeft mij niets beloofd voor het doen eener verklaring, maar toch noodig geoordeeld dat de Minister van Binnenlandsche Zaken eene geloofsbelijdenis aflegde, want er was nog al reden om te twijfelen, of van dien Minister eene oprechte uitvoering van deze Grondwet te wachten was. De geachte spreker heeft gezegd: de Minister van Binnenlandsche Zaken heeft geen doel genomen aan de grondwetsherziening, hij is wel lid geweest van eene commissie die haar heeft voorbereid, maar vervolgens zijn in dat plan zeer groote veranderingen gemaakt. De Minister van Binnenlandsche Zaken is vnn een gansch ander standpunt uitgegaan, dan bij de grondwetsherziening was aangenomen. Ik antwoord: mijne betrekking tot, mijn deel aan de herziening der Grondwet, zijn ouder en inniger, dan die van den geaehten spreker uit Utrecht. Toen de Commissie van Maart 1848 is vergaderd, heeft zij tot grondslag van die herziening genomen het voorstel van herziening van 1844. Het voorstel van herziening van 1844 is in de raadplegingen der Commissie hier en daar veranderd, hier en daar verbeterd, hier en daar, mijns inziens, geenszins verbeterd. Vervolgens heeft het Gouvernement eene herziene Grondwet aan de Vertegenwoordiging voorgesteld, en nu behoeft men, geloof ik, het Gouvernements-voorstel slechts naast den arbeid der Commissie te leggen, om zich te overtuigen, dat het doorgaans de beginselen bevat van het voorstel van 1844, dezelfde hoofdzakelijk, welke de Commissie van 1848 heeft aangenomen. Als bewijs van het groote verschil tusschen de herziene Grondwet en het ontwerp der Commissie van 1848 heeft de spreker art. 23 aangehaald. Hij zal wel niet het zwakste voorbeeld hebben willen kiezen. Welnu, in art. 23 van de Grondwet wordt gesproken van het geval, waar bijzondere omstandigheden ten gevolge moeten hebben eene verandering in de opvolging van den Troon. Er was voorgesteld door de Commissie van 1848, gelijk in 1844 door mijne bondgenooten en mij, dat in zoodanig geval zou gehandeld worden als in elk ander geval van verandering der Grondwet. Dit scheen natuurlijk, want in de Grondwet zelve was het recht van troonopvolging geregeld. Wij hadden daarvoor nog eene thorbecke, Parlementaire redevoeringen, 18.r>0—1851. 3



bijzondere reden. Wij zeiden: het kan gebeuren, dat de Koning zelf zoude wenschen eene verandering in de opvolging van den troon, maar dat de Koning zich bezwaard achtte die verandering zelf voor te stellen. Dit is veranderd, Mijne Heeren! en men heeft in dat opzicht het stelsel van de oude Grondwet hersteld, waarbij aan den Koning alléén, ingeval eene verandering in de troonopvolging door de omstandigheden noodzakelijk wordt, het recht van voorstel tot grondwetsherziening, is toegekend. Dit pünt nu, Mijne Heeren! heeft de geachte spreker uit Utrecht in verband gebracht met de volkssou vereiniteit. Zoo ik mij niet bedrieg, heeft hogendorp in zijne „Schets" voorgesteld, hetgeen de herzieners van 1844 en de Commissie van 1848 in de Grondwet wenschten te brengen. In hoever nu dit punt iets gemeen heeft met de volkssou vereiniteit, in hoeverre de vraag, of eene verandering in de troonopvolging alleen op het voorstel van de Kroon, dan wel even als elk ander punt van grondwetsherziening, ook op het voorstel van de Staten-Generaal geschieden kan, eenige gemeenschap heeft met de volkssóuvereiniteit, Mijne Heeren, ik vat dit niet! Ik meen dus, dat daaruit niet wel eene reden kan worden ontleend tot dien twijfel, welken de geachte spreker heeft geopperd. En nu zal ik niet aantoonen, Mijne Heeren, dat mijne loopbaan, zoover die loopbaan politisch is.geweest, — en zij is dit niet sedert gisteren of eergisteren, noch sedert het laatste jaar — ten doel gehad heeft de invoering van zoodanige beginselen, als wij nu in de herziene Grondwet hebben. Ik geloof, Mijne Heeren! dat is van publieke notoriëteit; ik geloof, dat ik er niets meer van behoef te zeggen, niets meer van mag zeggen. Maar dit moet ik zeggen — en in zoover komt het antwoord, hetgeen ik geef aan het geachte lid uit Utrecht, overeen met het antwoord, dat ik gaf aan het geachte lid uit de hoofdstad — dit moet ik zeggen: te twijfelen, of een Minister de man zal zijn, om de Grondwet getrouw na televen, is, geloof ik, zoo algemeen als het is gezegd door den geachten redenaar, meer dan een volksvertegenwoordiger geoorloofd is. De volksvertegenwoordiger moge, op een of ander punt, betoogen dat de Minister daarbij van do Grondwet is afgeweken; maar in het algemeen aan de verdenking voet te geven, dat de Minister niet de rechte man zou zijn om de Grondwet eerlijk na te leven, om te handelen buiten de Grondwet, tegen de Grondwet, dit, geloof ik, is meer dan onparlementair, meer dan de Minister in deze Vergadering mag hooren!
De geachte spreker uit Rotterdam (de heer Baud) tegenover mij gezeten, heeft in zijne rede niet verzuimd te gewagen van de vriendschap welke hij aan sommige leden van dit Ministerie toedraagt, van de hoogachting welke hij voor andere leden heeft. Hij heeft zijne rede geëindigd, zeggende, dat wanneer dit Ministerie gehandhaafd wierd, die handhaving zou zijn het werk van de inconsequentie zijner vrienden en van de grootmoedigheid zijner bestrijders. Mijne Heeren, ik



neem dit niet aan; ik neem dit niet aan noch voor het Ministerie, noch voor hen voor wie de geachte spreker scheen te spreken. Ik neem het niet aan voor hem zei ven. Ik geloof niet dat de spreker, ondanks de hooge vriendschap, waarvan hij heeft gewaagd, zich rekent onder onze politieke vrienden. Het is mij voorgekomen, dat hij zich oer rekent onder onze bestrijders; en nu moet ik dien spreker vragen. of hij te onzen aanzien denkt grootmoedig te zijn ten koste van het publiek belang, of hij mag gelooven, dat onze vrienden ten koste van publiek belang inconsequent zullen zijn. Noch liet een, noch het ander. Niemand zal inconsequent of grootmoedig zijn, om dit Ministerie tegen het belang des Lands in stand te houden. De beslissende reden, Mijne Heeren, zal de overtuiging zijn dat het aanzijn van dat Ministerie is in het algemeen belang. Wij hebben geene andere getuigenis te begeeren. Wij van onzen kant zullen, en dit zeg ik nu hijzonder met betrekking tot deze begrooting, op onzen hoogen post blijven, zoolang dit wordt verlangd ten beste van het Land en wij gelooven te kunnen uitwerken hetgeen naar onze overtuiging recht en goed is. Want en nauwelijks zal ik noodig hebben te zeggen — hetgeen door sommige sprekers in den loop van deze disoussiën is voorgesteld, om namelijk in plaats van het aannemen dezer begrooting toe te stemmen eene credietwet voor 6 of 9 maanden, dat is cene voorwaarde, die, al ware ze uitvoerlijk in onzen stand van wetgeving van comptabiliteit, geen Minister zich kan laten welgevallen. Ik zal er bijvoegen dat onze overtuiging, en wat mijn departement betreft, mijne overtuiging inzonderheid, ons ten regel zal strekken bij de beoordeeling van hetgeen wij in de voortzetting van deze moeilijke betrekking ons mogen laten opleggen, of hetgeen wij moeten, hetzij afweren, hetzij vasthouden.
Wanneer men mij de middelen mocht willen weigeren, die ik, om voor den publieken dienst, voor zoover die aan mij is toevertrouwd, verantwoordelijk te zijn, volstrekt meen te behoeven; wanneer men mij die middelen mocht willen ontzeggen, voor dat geval geloof ik dat een elk het overeenkomstig zal rekenen met den aard van deze hooge betrekking, dat ik niet voor mijne rekening neme, hetgeen ik nadeelig, hetgeen ik verderfelijk voor den publieken dienst acht. Ik ben, en ik meen daarvan in deze Vergadering niet zeldzaam bewijzen te hébben- gegeven, voor overtuiging vatbaar; ik neem aan discussie gaarne deel en laat die op mij werken, maar is die discussie ten einde, hetgeen dan nog mijne overtuiging is gebleven, dat moet de regel zijn van mijn gedrag. Van die overtuiging mag, daar waar het hoofdpunten geldt, de Minister, mijns inziens, niet wijken. Dit is, meen ik, de zelfstandigheid der Regeering, die ook door de Vertegenwoordiging zal worden erkend en geëerbiedigd.
3*



13 December. Hoofdstuk II. Art. 8. Raad van State. De R. v. S. was uit zeven leden, die ieder f 5000 genoten, samengesteld. Toch vroeg de minister f 00,000, eene som berekend naar liet grootst aantal leden dat in den Raad kon zitting hebben. De lieer van (loltsteiii stelde voor f 40,000 toe te staan. Hij wees er op, dat zijn amendement nog ruimte liet om een lid meer, dan thans in functie waren, te benoemen.
Ik moet opmerken, met betrekking tot hetgeen de geachte spreker, die zoo even eindigde, aan de aandacht der Vergadering heeft onderworpen , dat het getal van de leden van den Raad van State uit zeven bestaat. De geachte voorsteller van het amendement heeft gezegd, dat zijn amendement ruimte liet. Ruimte. Welke? Waartoe? Om één lid meer te kunnen benoemen. Indien nu in den loop van dit jaar de noodzakelijkheid ontstaat, de publieke dienst schijnt te eischen, dat niet één maar twee leden worden benoemd, dan zal eene voordracht van wet moeten geschieden aan de Staten-Generaal om hetgeen bij deze begrootingswet zal zijn bepaald te buiten te mogen gaan. En nu moet ik terugkomen op de reden die mij juist en gegrond schijnt, de reden aangevoerd door den geachten spreker uit Groningen. De organisatie van den Raad van State wordt op dit oogenblik nog bestuurd door een Koninklijk besluit. Dit is de eenige grond, en nu zal men bij eene begrootingswet grijpen in hetgeen bij een Koninklijk besluit is geregeld. Men zal daarin grijpen tegen het voorstel der Regeering, hetwelk strekt, niet om uit te geven wat het tegenwoordig besluit medebrengt, maar om te ramen overeenkomstig de nu bestaande organisatie, die berust op regelen, welke, tengevolge van de Grondwet, zoolang moeten gelden totdat ze door nieuwe regelen, bij de wet, zullen worden vervangen.
Aandrang van den heer v. Nispen tot reorganisatie van den Raad van State.
De Raad van State dienstbaar aan de administratieve jurisdictie.
Niemand kan levendiger dan de Regeering zelve de behoefte gevoelen welke door den vorigen spreker is aangegeven. De Regeering beschouwt niet, zooals is gedaan in de stukken, voorgelezen door den geachten voorsteller van het amendement, den Raad van State als alleen in betrekking tot den Koning. De Regeering beschouwt den Koning niet als ooit alleen staande, als ooit verlaten door de Ministers. De tegenwoordige Regeering sluit liet Ministerie nauw aan den Koning; de tegenwoordige Regeering wenscht, zij gevoelt de behoefte dat de Raad van State het Ministerie bij het bewerken van wetten ondersteune, en aan den publieken dienst daarenboven geve eene zeer wezenlijke hulp, tot aanvulling eener groote leemte in onze tegenwoordige inrichting; hulp in het plegen van administratieve jurisdictie, die — en hierop moet ik verzoeken wel te letten, — voor zooveel zij moet worden gepleegd, nu gepleegd wordt door het Ministerie zelf. Nu is ook de Minister uitvoerder van de zaak, waarover hij beslist. Ik zeg:



het Gouvernement gevoelt de behoefte, dat ook daarin het Gouvernement bijgestaan worde, en dat het tot dusver niet geregeld, althans niet naar behooren geregeld gebied, naar behooren verdeeld en ingericht worde. De Regeering overweegt in hoeverre de Raad van State daaraan dienstbaar zou kunnen worden gemaakt. De Regeering behoeft dus inderdaad niet te worden gedrongen; haar eigen gevoel aan die behoefte dringt haar genoeg, en zoo zij tot dusverre niet heeft kunnen doen wat zij wilde, dan is dit afhankelijk geweest van omstandigheden buiten haren wil.
Vroeger, zegt de lieer van Hall, deed men ten aanzien van de organisatie van den Hoogen Raad van Adel en gebeurde niet de districtscommissarissen hetzelfde, als thans het amendement van den heer v. Goltstein ten opzichte van den Raad van State beoogt te verkrijgen. Add. art. 3 der Grondwet.
De Voorzitter zal van mij wel verwachten, dat ik blijf in de orde, en dan heb ik aan den geachten spreker drie punten in antwoord op het gesprokene te doen opmerken. Vooreerst wat den Hoogen Raad van Adel betreft. De inrichting van den Hoogen Raad van Adel is veranderd bij een Koninklijk besluit, dat opheft het vroegere besluit van organisatie. Ingevolge van dat nieuwe besluit is het voorstel, dat de geachte spreker heeft ingeroepen, op de begrooting gebracht Derhalve is hier gehandeld volgens den regel, volgens het beginsel, dat ik meen te moeten voorstaan.
De geachte spreker heeft in de tweede plaats gezegd, dat ten aanzien van de districtscommissarissen hetzelfde was gebeurd hetgeen nu door de Regeering werd tegengesproken. Maar, Mijne Hoeren, wanneer de geachte spreker zegt: het is onverschillig of hier de Regeering, dan of een lid van de Kamer een voorstel doe, moet ik het oog op het groote verschil doen vestigen.
De geachte spreker uit Utrecht, de voorsteller van het amendement, heeft gezegd: de districtscommissarissen waren ingesteld bij Koninklijk besluit, en bij de bcgrooting zijn toch de districtscommissarissen afgeschaft; maar wanneer de Regeering het voorstel doet tot afschaffing, is dit dan niet zoo goed als de afschaffing zelve van het besluit? Of komt dit op hetzelfde neer dan wanneer een lid van de Kamer een voorstel doet, en de meerderheid zich daarmede vereenigt, om tegen den wil der Regeering een besluit werkeloos te maken? Mij dunkt het onderscheid is duidelijk.
In de laatste plaats heeft de geachte spreker uit de hoofdstad zich verklaard tegen hetgeen hij noemt een uitleg, dien ik zou hebben gegeven aan het 3de additioneele artikel der Grondwet. Zoo iemand dat artikel heeft uitgelegd, dan is het die spreker zelf; maar welken uitleg heeft hij er aan gegeven? Een geheel willekeurigen uitleg, vierkant gericht tegen den bekenden rechtsregel: llbi lex non distinguit non est distinguendum. De geachte spreker heeft gemeend dat onder



art. 3 alleen konden worden verstaan zoodanige besluiten, die de rechten en belangen van het publiek regelen. Derhalve heeft de geachte spreker uitgelegd, niet ik; mij schijnt het artikel, dat zoo ruim is gesteld, geen uitleg te behoeven. En de uitleg, dien de geachte spreker heeft gegeven, is, zoo dunkt het mij, in strijd met alle regelen van recht.
Het amendement van den heer van (ioltstein wordt met 33 tegen 31 stemmen verworpen.
17 December. Hij hoofdstuk VIII der Staatsbegrooting. De heer van Hasselt wijst op de gebrekkige regeling der quarantaine: eene publicatie van het jaar 1805.
Op één punt dat de geachte spreker uit de hoofdstad heeft aangevoerd, is de begrooting van het hoofdstuk der Marino in aanraking met de medische politie. De medische politie wordt geacht te behooren tot het departement van Binnenlandsche Zaken. Ik zal nu daar laten de vraag, door dien geachten spreker geopperd, of die publicatie door hem aangehaald nog kracht van wet heeft. Want ik geloof, dat, aangenomen dat zij nog kracht van wet heeft, zal moeten worden 'toegestemd, dat die wetgeving herzien moet worden. De grond tot die hervorming zal door de nieuwe wetgeving omtrent de medische politie moeten worden gelegd. Ik herhaal de toezegging, die ik in deze Kamer reeds eenmaal gaf, dat binnen een niet zeer lang tijdsverloop de wetgeving te dien aanzien aan de Vertegenwoordiging zal worden voorgelegd.
20 December. Hoofdstuk V dei' Staatsbegrooting. Algemeene beraadslaging. Richting van het bestuur van Binn. Zaken. De heer van Goltstein verweet den minister, dat hij aan de zelfstandigheid van provincie en gemeente te kort deed. Kan echter de kroon, waar zij geroepen is om mede te werken tot de regeling van provinciale of plaatselijke aangelegenheden, zich bepalen tot de zorg dat de wet of het algemeen belang geen schade lijden? Bezoldiging van de ambtenaren der provinciale griffie. Eén burgemeester over meerdere kleine gemeenten; voordeelen daarvan. Wijziging van de wet van 6 Maart 1818 noodig. Algemeene alphabetische lijst van hen die verkiesbaar zijn tot leden van de Eerste Kamer. Ontginningen. Commissiën van landbouw. Tienden. Crédit foncier. Bestrijding der besmettelijke veeziekte van rijkswege, niet provinciaal. Bevordering van de binnenlandsche scheepvaart. Tol op het Zwolsche diep. Politie op de spoorwegen. Malleposte. Bescherming van publieke werken zonder aanzien van provincie. Wet tot regeling van den waterstaat. Cijfer der begrooting. Moet men, zooals de heer van Hall verlangde, bij eene begrooting van Binn. Zaken vooraf een bepaald eindcijfer vaststellen en vervolgens die som over de bijzondere posten verdeelen, de begrooting vaststellen naar hetgeen het land kan opbrengen? of naar wat nooilif) is? De ontwerp-begrooting vergeleken met de begrooting voor 1K4!). Bezuinigingen. Kosten van het departement vergeleken met dezelfde uitgaven in België. Vergelijking met het budget voor 1845. Onvoorziene uitgaven.



Ik geloof dat de onderscheidene bedenkingen in de discussie van gisteren over dit hoofdstuk in het algemeen geopperd, kunnen worden samengevat in twee klassen. De eerste klasse bevat opmerkingen ten aanzien van onderscheidene rechten en belangen, aan de bescherming van het bestuur van Binnenlandsche Zaken toevertrouwd; de andere betreft het cijfer der begrooting. Ik begin met die, welke onderscheidene rechten en belangen, aan de bescherming van het bestuur van Binnenlandsche Zaken toevertrouwd, tot onderwerp hadden.
Zoodanige bedenkingen zijn in het midden gebracht in de eerste plaats ten aanzien van de richting van het bestuur van Binnenlandsche Zaken in het algemeen, in de tweede plaats met betrekking tot de landhuishouding, in de derde plaats betreffende de binnenlandsche gemeenschappen, en in de vierde plaats den waterstaat.
Vooreerst de tegenwoordige richting van het bestuur van Binnenlandsche Zaken in het algemeen.
Die algemeene richting is inzonderheid het onderwerp geweest van de beschouwingen van den geachten spreker uit Utrecht, van den heer van Goltstcin. De geachte spreker uit Utrecht heeft genieend dat de richting van het bestuur van Binnenlandsche Zaken niet overeenkwam met de Grondwet, daar in de tegenwoordige richting van dat bestuur de vrijheid, de zelfstandigheid van de provinciën en van de gemeenten niet naar behooren werd geëerbiedigd. Wat is, heeft de geachte spreker gezegd, het gevolg daarvan ? Een groote omslag, eene groote kostbaarheid van het algemeen binneninndscli bestuur, waarvan men de sporen in de begrooting terugvindt.
De tegenwoordige richting van het bestuur van Binnenlandsche Zaken zou niet genoegzaam eerbiedigen, volgens de meening van den geachten spreker, die vrijheid, die zelfstandigheid van de provinciën en van de gemeenten, die de Grondwet vordert en de tegenwoordige wetgeving, uit de Grondwet afgeleid, wil.
Mijne Heeren, ik heb te allen tijde voorgestaan die zelfstandigheid, welke de geachte spreker in zijne bescherming neemt; ik heb te allen tijde gemeend, en ik meen nog, dat de provinciën, dat de plaatselijke gemeenten in den kring harer huishouding behooren te worden vrijgelaten.
Ik geloof niet, Mijne Heeren, dat er eene handeling van mijn Ministerie, strijdig met dat beginsel is. Maar ik moet opmerken dat de huishouding van de provinciën, dat de huishouding van de plaatselijke gemeenten op duizende punten in aanraking is met den algeïnecnen dienst. Ik moet in de tweede plaats opmerken dat die aanraking, die gemeenschap met den algemeenen dienst zoo licht wordt voorbijgezien door de Vertegenwoordiging van de provinciën, door de Vertegenwoordiging van de plaatselijke gemeenten. Die Vertegenwoordiging beschouwt de belangen, die zij voorstaat, uit haar bijzonder oogpunt, en is genegen het algemeen belang zoo niet over het hoofd te zien,



althans niet naar waarde te schatten. Ik moet in de derde plaats doen opmerken dat de Minister van Binnenlandeche Zaken in den administratieven omgang met de provinciën en de gemeenten nagenoeg dagelijks ten doel staat aan al die bezwaren, aan al die eischen die uit de bijzondere belangen van de provinciale en van de gemeentelijke huishouding voortvloeien; dat ieder wil dat zijne belangen bovenal door den Minister worden behartigd. Ik moet in de vierde plaats daarbij voegen dat, hoe genegen men ook zij de zelfstandigheid van de provinciën en gemeenten te eerbiedigen, en derhalve de werking van het algemeen bestuur zoover te beperken dat die zelfstandigheid gaaf blijve, hoe genegen men daartoe ook zij, evenwel de perken van de werkzaamheid van het toezicht, door den geachten spreker uit Utrecht zoo genoemd, niet te nauw mogen worden getrokken.
Ik behoef nauwelijks te zeggen, dat de provinciale en gemeentebesturen daartoe steeds genegen zijn, die perken zeer nauw te trekken, en daarentegen de perken hunner huishoudelijke vrijheid gaarne uitbreiden. Meer dan eens heb ik het misverstand ontmoet , hetgeen mij ook voorkwam aan de vertoogen van den geachten spreker uit Utrecht ten gronde te liggen, dit misverstand, dat daar, waar de Kroon door de Grondwet of door de wet geroepen is om mede te werken tot de regeling van de provinciale en plaatselijke aangelegenheden, zij niets anders te doen heeft dan te waken dat de algemeene wetten, dat de algemeene belangen geene schade lijden. Dit is het beginsel, Mijne Heeren, door de Grondwet gesteld in dat artikel, waarbij aan de Kroon de bevoegdheid wordt toegekend om de besluiten van de Provinciale Staten even als van de gemeentebesturen te schorsen of te vernietigen. Zeer terecht heeft de Grondwet daar het beginsel van het toezicht, van de controle der Kroon niet verder uitgestrekt. Maar, wanneer de Grondwet, wanneer de wet de Kroon beveelt met de provinciale of gemeente-vertegenwoordiging, verordeningen of reglementen vast te stellen, is daar het recht, de roeping van de Kroon binnen diezelfde grenzen beperkt? Ik geloof het niet, Mijne Heeren. De Kroon, geroepen om eene provinciale verordening mede vast te stellen, is een tak van de provinciale wetgevende macht. Het gebeurt, dat het belang van de provincie door de nu zittende vertegenwoordiging, dat het belang van de gemeente door het nu aanwezige bestuur wordt miskend; het gebeurt, dat tegen voorstellen, tegen ontwerpen, tegen besluiten van de provinciale vertegenwoordiging of het gemeentebestuur vertoogen door de ingezetenen worden geleverd, vertoogen, die duidelijk aantoonen, dat dit belang niet naar behooren is gewaardeerd. Het gebeurt, dat tegen zoodanige besluiten vertoogen inkomen van naburige gemeenten, van naburige provinciën; is de Kroon niet geroepen daarop te letten? Moet het Gouvernement, omdat de Provinciale Staten eene verordening hebben voorgelegd, omdat een gemeentebestuur goed vond tot invoering eener belasting te besluiten,



blindelings goedkeuren, zoo slechts de wetten of een algemeen behing niet gekrenkt schijnt? Ik geloof, Mijne Heeren, het bestuur van Binnenlandsche Zaken zou, indien de Kroon zich hield binnen de perken der bevoegdheid, die het algemeen Gouvernement ten opzichte van vernietiging of schorsing der verordeningen van provinciale of plaatselijke besturen bezit, losjes worden gehandhaafd.
Ik zeide zoo even, Mijne Heeren, dat naar het mij is voorgekomen dit misverstand, hetgeen ik zoo even bestreed, ten gronde ligt aan het betoog van den geachten spreker; ik zeg, naar het mij voorkomt, want ik ben er geenszins zeker van, en veeleer geneigd te gelooven, dat, ten aanzien van de eerbiediging, en van de wijze van eerbiediging van de provinciale en gemeentelijke zelfstandigheid, geen verschil van denkwijze bestaat, noch kan bestaan tusschen den geachten spreker en mij. Maar liet zou kunnen zijn, dat er ten aanzien van het beginsel in het algemeen geen verschil bestond, en dat evenwel de geachte spreker meende, dat onderscheidene handelingen van mijn departement met dat beginsel niet overeenkomstig waren. En ziedaar het eigenlijke punt van beoordeeling, voor zoover het in deze discussie kan worden gebracht; want hetgeen ik tot dusver de vrijheid nam aan de Kamer voor te dragen, is meer een algemeen stelsel, waarover men in eene Vergadering als deze zeer lang heen en weder zal kunnen spreken, zonder het eigenlijk daaromtrent tot eene beslissing te brengen, of zoo er een punt van verschil bestond, dit uit den weg te ruimen. Het komt hier niet zoozeer op algemeene beschouwingen, maar op doen, op handelen aan. En nu is de geachte spreker niet in gebreke gebleven sommige handelingen te gispen, die hij in het algemeen heeft opgenoemd; sommige handelingen, voortgekomen van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken, die hem schenen met dat beginsel niet te strooken. De geachte spreker heeft inzonderheid tweeërlei handelwijze als betoog aangehaald.
\ ooreerst heeft hij gezegd: de Minister van Binnenlandsche Zaken laat de provinciale besturen niet vrij, waar het aankomt op bepaling van de bezoldiging der provinciale ambtenaren.
De bezoldiging van de ambtenaren der provinciale griffie, Mijne Heeren, wordt ontleend uit de schatkist, en de Koning regelt de bezoldiging van alle ambtenaren, die uit 's Lands schatkist worden betaald? Wat heeft nu de Minister van Binnenlandsche Zaken gedaan? Hij heeft niet eens aan den Koning voorgesteld. de bezoldiging van ieder ambtenaar, bij de provinciale griffiön aangesteld, te regelen. Wellicht zal de Minister van Binnenlandsche Zaken goed doen, indien hij aan den Koning voorstelt, bij eenen algemeenen maatregel van inwendig bestuur, de klassen vast te stellen van de ambtenaren bij do onderscheidene provinciale griffiën, en de bezoldiging voor iedere klasse te bepalen. Maar dit zou dan nog niet meer zijn dan eene algemeene regeling, en zelfs zoodanige algemeene regeling (en misschien



ware de Kroon tot meer bevoegd), zelfs zoodanige algemeene regeling is nog niet in werking. Het recht, de roeping der Kroon is die provinciale bezoldigingen, waarvan ik nu spreek, te regelen; dit kan, dunkt mij, zoo men de Grondwet, zoo men de wetten in de hand neemt, niet worden miskend. Buiten die ambtenaren ter provinciale griffiën zijn er in onderscheidene provinciën andere, die niet uit de schatkist worden betaald, maar uit provinciale fondsen. Dat getal is uiterst gering; het bepaalt zich tot eenige weinige, doorgaans bij den waterstaat aangestelde ambtenaren. Ik herinner mij hoegenaamd niet, dat, ten aanzien van bezoldigingen van eenige dier ambtenaren, die uit de provinciale fondsen worden betaald, eenige aanmerking van de zijde van mijn departement is gemaakt.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker de volgende handeling als bewijs van zijn betoog bijgebracht. De Minister van Rinnenlandsche Zaken, zeide de spreker, heeft onderscheidene gemeenten vereenigd; de Minister van Rinnenlandsche Zaken heeft ook daardoor zijne centralisatiezucht doen blijken.
Vereeniging van onderscheidene gemeenten, Mijne Heeren, znl wel slechts in dien zin moeten worden verstaan, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken aan den Koning heeft voorgesteld, tot burgemeester van onderscheidene gemeenten eenzelfden persoon te benoemen; voor het overige de huishouding van die onderscheidene gemeenten, onder één burgemeester gebracht, latende zooals zij tot dusver bestond ; meer kon de Minister van Binnenlandsche Zaken ook niet doen: eene vereeniging van gemeenten kan niet anders dan door de wet worden tot stand gebracht. Is nu in die handeling (en ik ontken volstrekt niet, dat ik tracht de gemeenten in zoodanig verband samen te vatten, waar het niet strijdig schijnt met hare belangen, en ik meen dat in ieder geval geen middel van onderzoek onbeproefd is gebleven, om zoodanige vereeniging of zoodanige combinatie te toetsen aan het belang van de gemeenten), is nu die handeling, ik vraag het u, is die handeling, dat beginsel, een blijk van centralisatiezucht, van zoodanige centralisatiezucht, die veroordeeld wordt door de Grondwet? Ik meen, Mijne Heeren, dat sedert vele jaren door ieder, die met het bestuur van Binnenlandsche Zaken in aanraking kwam, is erkend, dat wij in onderscheidene provinciën een te groot getal van kleine gemeenten hebben, en dat het bestuur zou worden vereenvoudigd in het belang dier gemeenten zelve, gelijk in dat der provinciale en Rijksadministratie, wanneer vele gemeenten met andere werden vereenigd, en aldus verstand in de plaats trad van het toeval, waarvan de tegenwoordige splitsing het gevolg is. Ik heb gemeend dat dtiar, waar de combinatie van zoodanige gemeenten niet tegen haar belang streed, uit eene dergelijke combinatie onder één burgemeester groote voordeelen waren te verkrijgen. Vooreerst, in dat groot tal van kleine gemeenten vindt men geen geschikt personeel. Ik wenschte, dat de



geachte spreker kon raadplegen de correspondentie van Binnenlandsche Zaken met de Commissarissen des Konings in onderscheidene provinciën, en hij zou zien in welke verlegenheid men zicli dikwerf bevindt, om bekwame personen te vinden. In de tweede plaats, verhooging van kracht en het vermogen. Bijeenliggende gemeenten hebben dikwijls zoovele belangen gemeen, dat zij door de natuur bestemd schijnen om met elkander vereenigd te zijn; welnu, de middelen van zoodanige gemeenten kunnen worden gericht op de bevordering harer gezamenlijke belangen, wanneer zij door één hoofd worden bestuurd. Ik verzoek u daarbij in aanmerking te nemen, dat bij de maatregelen, waarvan ik nu spreek, de huishouding van iedere gemeente altijd gescheiden blijft; men kan geen dwang uitoefenen; de eene gemeente kan niet worden verplicht om iets, dat in bet belang van de gemeente zoude zijn, waarmede zij vereenigd is, te doen tegen haar eigen belang. De burgemeester kan echter tussehen de onderscheidene belangên, in schijn met elkander strijdig, doch zoo licht overeen te brengen, bemiddelaar zijn. Zóóvele gemeenten, ik zou bijnazeggen, het grootste getal van gemeenten, in dit Rijk, zijn buiten machte, om dat wat zij behoeven te verkrijgen, dewijl zij te klein, te onvermogend zijn \\ aar dit het geval is, waar gemeenten niet uit eigen middelen kunnen doen, wat zij noodig hebben, wordt daarin tegemoet gekomen door samenvoeging, verbinding, door bondgenootschap, en hiertoe dienen voorloopig de maatregelen, die ik nam. Er is eene derde reden (en dit is niet alleen mijn gevoelen, het is het gevoelen van velen, die in vroeger en later tijd bij het algemeen Bestuur werkzaam zijn geweest, en van vele leden van de vorige en van de tegenwoordige provinciale vertegenwoordiging), namelijk dat waar het in het belang is van de gemeente, van de provincie, van den Staat, men den weg moet banen tot zoodanige vereeniging van gemeenten, als alleen bij de wet kan geschieden. Hiertoe strekken de genomene maatregelen. Aan de eene zijde zullen zij tot voorbereiding dienen, aan de andere zullen zij doen blijken, waar men zich van eene dergelijke samensmelting zal moeten onthouden.
De geachte spreker uit TJtrecht heeft zich te dier gelegenheid op eene discussie beroepen, die in deze Kamer plaats heeft gehad in het jaar 1845, bij de beraadslaging over de begrooting van 1846. Toen was er ook sprake van de zijde van, ik meen de geachte spreker heeft die woorden geuit, van den hooggeleerden spreker uit Leiden, over vereeniging van gemeenten, een onderwerp reeds zoo dikwijls bij de algemeene of provinciale Vertegenwoordiging aanhangig. Men had toen gezegd van de zijde van het Gouvernement: „het Gouvernement miskent het hoog belang geenszins", maar had geantwoord, dat de Koning niet bij machte was. Op dat antwoord kwam de vraag: „heeft men dan niet ingezien het lste artikel van het reglement op het bestuur ten platten lande, dat reglement, hetwelk aan den Koning de



vereeniging overlaat, na dc Provinciale Staten te hebben gehoord?" Inderdaad, men had op dat artikel, toenmaals regel voor het onderwerp , niet gelet. Men had er niet op gelet, en nu redde men zich; maar hoe? Door zich te beroepen op het besluit van Maart 1831, waarbij gezegd was, dat men aan het bestuur der gemeenten, gelijk der provinciën, al die zelfstandigheid zou gunnen, welke de Grondwet toeliet. Ik meen, Mijne Heeren, dat met die zelfstandigheid der gemeenten geenszins dit kan zijn noch worden bedoeld, dat geene gemeente hoegenaamd worde vereenigd met eene andere gemeente, óf in het algemeen niet óf niet dan wanneer zij het verlangt. Wat de Koning vroeger deed, is nu aan den wetgever opgedragen, en deze zal, naar de regelen die hij zelf zal stellen, tot vereeniging in het belang van de gemeenten, van de provincie, van den Staat, besluiten.
De gevolgen van de centralisatiezucht, die de geachte spreker gemeend heeft te vinden bij het tegenwoordig bestuur van Binnenlandsche Zaken, zijn merkbaar, volgens zijn beweren, in de begrooting. Vandaar het groote getal van ambtenaren, vandaar die hooge sommen voor bureaukosten uitgetrokken. Ik meen, Mijne Heeren, dat deze bedenking, die zich aansluit aan eene andere, ten aanzien van datzelfde deel der begrooting van Binnenlandsche Zaken, in het midden gebracht door den geachten spreker uit de hoofdstad, den heer van Hall, liet best zal worden beantwoord, wanneer ik spreken zal van de bezwaren tegen het cijfer der begrooting ingebracht.
In de laatste plaats heeft de geachte spreker uit Utrecht eene belofte ingeroepen, bij de vorige begrooting gedaan, om het Departement van Binnenlandsche Zaken te reorganiseeren. Ik geloof, dat ik mij te dezen aanzien mag vergenoegen, den geachten spreker te verzoeken het antwoord in te zien, dat op die bedenking is gegeven bij de memorie van beantwoording.
Een geacht afgevaardigde uit Delft (dc heer Wintgens) heeft de opmerkzaamheid van het Gouvernement gevestigd op eenige maatregelen, te nemen ten gevolge van de invoering der organieke wetten, onlangs tot stand gebracht.
Hij heeft vooreerst hierop gewezen, dat, daar de stedelijke stand vervallen is, de wet van 6 Maart 1818 ten dccle voor vervallen moet gehouden worden in zoover namelijk bij die wet bepalingen zijn gemaakt omtrent dc bevoegdheid der stedelijke besturen, die één ol meer leden van de Provinciale Staten te kiezen hebben, om tegen overtreding hunner keuren straffen te bedreigen. Ik durf niet zeggen of het zoo volkomen zeker in, als die spreker meent, dat op dit oogenbük reeds de bepalingen van de wet van 6 Maart 1818 voor geene toepassing meer vatbaar zouden zijn, maar ik erken dat, ten gevolge van de nieuwe wetgeving, ook deze wet eene verandering zal moeten ondergaan, en ik verzeker dat het Gouvernement daarop bedacht zal zijn.



In de tweede plaats heeft die spreker in bedenking gegeven, eene algemeene alphabetische lijst van hen die in het geheele land verkiesbaar zijn tot leden van do Eerste Kanier te doen vervaardigen. Hij heeft daarop aangedrongen niet deze reden, die ook in mijn oog veel gewicht heeft, dat men door eene dergelijke niet-provinciale uitgaaf der lijsten wellicht de kiezers zou kunnen afwenden van het doen van enkel provinciale keuzen.
Het denkbeeld is gelukkig, en ik zal op de uitvoering bedacht zijn.
De tweede reeks van bedenkingen ten aanzien van de rechten en belangen toevertrouwd aan het bestuur van Binnenlandsche Zaken, bevat de opmerkingen, omtrent onderscheidene maatregelen in het belang der landhuishouding te nemen.
Een geacht spreker uit Drente heeft opmerkzaam gemaakt op de wet ter begunstiging van de ontginningen. Hij heeft gemeend dat die wet onderscheidene formaliteiten gebood die vooral bij de kleine eigenaren ontginning belemmerde. Ik zal dat punt nagaan en met mijnen ambtgenoot voor Financiën in overleg treden, in hoe ver die wet, met het oog op dit belang, eene wijziging behoeft en behoort te ondergaan.
De heer Wintgens heeft inzonderheid aanbevolen eene reorganisatie, eene betere wending van de commissiën van landbouw. Het lot van die commissiën is verbonden aan de regeling van het fonds van den landbouw. Men houdt zich sedert geruimen tijd met de liquidatie van dat fonds bezig, en ik vlei mij, dat dit zeer omslachtig werk binnen korten tijd zal zijn afgeloopen. Dit heeft mij evenwel niet verhinderd reeds in den loop van dit jaar in correspondentie te treden met de zaakkundigen in onderscheidene provinciën, over de hervorming, welke die organen van den landbouw behoeven. Daarbij is mij gebleken, dat de denkbeelden verschillen en dat er zaakkundigen zijn, die wenschen dergelijke commissiën voor het vervolg te zien verdwijnen, en in hare plaats wenschen gesteld te zien individu's, inspecteurs, niet bezoldigd, maar dien post hekleedende als eerepost, onder genot van schadevergoeding voor reis- en verblijfkosten. Het onderzoek van hetgeen te dien aanzien moet gebeuren, is nog niet geheel afgeloopen; doch dit erken ik en op dit punt ben ik geheel van het gevoelen van dien spreker, dat de werkzaamheden der commissiën van landbouw, zoowel in hare betrekking onderling als tot het Gouvernement, hervorming behoeven, hetzij dat die hervorming zoover ga, dat, met opheffing van die commissiën, inspecteurs met hare taak worden belast, hetzij de commissiën blijven, maar met eenen beter geregelden, moer eenparigen werkkring.
Twee andere belangen van den landbouw heeft die spreker nog aan liet Gouvernement aanbevolen; de tienden en hetgeen die spreker genoemd heeft le crédit foncier. Twee onderwerpen van groot gewicht, en waarvan de regeling niet. binnen korten tijd van liet Ministerie



van Binnenlandsche Zaken mag worden tegemoet gezien; maar, wat de tienden betreft, de Minister van Binnenlandsche Zaken heeft zich die aangetrokken, of liever, hij heeft zich de zorg voor die gewichtige zaak laten opleggen, en hij zal er zich van kwijten. Het andere punt, le crédit foncier, waarvan men ook in België meer en meer proeven begint te nemen, ook hier te lande niet zonder voorbeeld, verdient degelijk onderzoek, ofschoon de uitkomst daar, waar de proeven het eerste zijn genomen, in sommige Duitsche streken, juist niet aan de verwachting hebbe beantwoord.
Diezelfde spreker heeft, gelijk ook een spreker uit Drente, het oog des Gouvernement* gericht op de noodzakelijkheid, dat algemeene maatregelen worden genomen tegen de besmettelijke veeziekte. Ik heb reeds gelegenheid gehad, Mijne Heeren, in de andere Kamer der Staten-Generaal, niet lang geleden, in het algemeen de denkwijze van het Gouvernement over dit punt bloot te leggen. Mijne meening verschilt van die van het vorig Gouvernement. Het vorig Gouvernement meende die zaak te kunnen brengen en te kunnen houden op den weg van provinciale wetgeving. Ik houde dit voor onmogelijk en althans voor onvoldoende. Ik geloof dat men van rijkswege verplicht zal zijn, in de plaats van provinciale maatregelen, algemeene maatregelen te stellen; maar ik geloof vooraf te mogen waarschuwen, dat men zonder aanzienlijke otl'crs die maatregelen niet zal kunnen nemen. Ik geloof dit, Mijne Heeren, uit mijne inlichtingen tot dusver te mogen afleiden. In de overtuiging, waarin ik ben, zal ik voorthandelen met dien ernst en dien spoed, dien de kwaal inderdaad vordert.
De geachte spreker uit Delft, de heer Wintgens, heeft ook op een ander punt den geachten spreker uit Drente, dien ik zoo even bedoelde, ontmoet. Hij heeft aangedrongen op het nemen van maatregelen tot bevordering van de binnenlandsche scheepvaart. De geachte, spreker, de afgevaardigde uit Delft, heeft de aandacht der Vergadering gevestigd op de Koninklijke besluiten van 1818 en 1819, en op de onderscheidene plaatselijke verordeningen, die daaruit waren voortgevloeid. Mijne Heeren, die wetgeving, of liever de hervorming van die wetgeving, zou ik, indien ik mij zoo mag uitdrukken, een mijner stokpaardjes willen noemen. Verleden winter, kort na de aanvaarding van dit ministerie, had ik reeds een besluit ontworpen, maar ik meende, alvorens het aan den Koning voor te stellen, over eene aangelegenheid, waarin zoo onderscheidene, mij niet overal even goed bekende belangen betrokken waren, de provinciale besturen en de kamers van koophandel te moeten raadplegen. De plaatselijke maatregelen, die het gevolg waren geweest van de besluiten van 1818 en 1819, hadden zekere inrichtingen gevestigd, en door nieuwe algemeene maatregelen kon men wel eens groote verwarring stichten, in plaats flat men het algemeen belang bevorderde. Ik meende ook te kunnen vertrouwen, dat na zoo lang tijdverloop, bij zoo menigerlei verandering



van denkbeelden, bij zooveel grooter uitbreiding van liet dagelijksch bedrijf, dan voor 20 of 30 jaren, de adviezen zelve van de provinciale besturen, en van de kamers van koophandel aan mijn voornemen - niet ongunstig zouden zijn. Die correspondentie verzameld, Mijne Heeren, vult eene zware portefeuille. Ik heb in drie provinciën, waar aan een nieuw reglement, zoo mij voorkomt, in het publiek belang de meeste behoefte is, de meeste tegenkanting en tegenbedenking ontmoet, gegrond op gevestigde betrekkingen, die ik niet met eene penncstreek kan doorhalen.
Ik meen hiermede genoeg te hebben gezegd, om den geachten spreker en de Vergadering te doen gevoelen, dat het onderwerp mij zeer ter harte gaat, en ik zooveel zal doen en zoover zal gaan, als zonder verwarring van onzen toestand ecnigszins mogelijk is.
De geachte spreker uit Drente (de heer van Heiden Reinestein) heeft gewaagd van de belangen der binnenlandsche scheepvaart, inzonderheid van de zoogenaamde kleine schipperij. Hij heeft daarbij aangedrongen op eene billijke regeling van de tollen op het Zwolsche Diep. Van zooveel kanten zijn sedert eenige jaren over die aangelegenheid vertoogen bij mij ingekomen, dat ik wel mag gerekend worden in staat te zijn, althans te overzien hetgeen vóór en tegen wordt bijgebracht. Ik geloof, Mijne Heeren, dat er overdrijving is aan beide zijden; ik gelooi dat de Zwolsche maatschappij nog niet heeft bereikt, wat soms werd beweerd en hetgeen zij volgens de acte van concessie zou moeten bereiken. Ik geloof aan de andere zijde dat overdrijving in de geopperde bezwaren niet zeldzaam is, maar meen ten slotte dit te mogen zeggen, dat de geachte spreker, die de belangen voorstaat van de kleine schipperij, met de reglementen, die inct 1 Januari a.s. in werking zullen treden, tevreden zal zijn. Het geldt hier een belang van de nijverheid: het komt hier niet aan op de bijzondere belangen der maatschappij; schoon het Gouvernement niet uit het oog mag verliezen, dat die maatschappij zich de bevordering van nijverheid en vaart heeft ten doel gesteld.
De geachte spreker heeft eene wet van politie op de groote wegen gevraagd. Ken punt, insgelijks in het verslag aangeroerd en waarop bij de memorie van Gouvernementswege is geantwoord. Er is eene politiewet op de spoorwegen ontworpen; ik wacht de adviezen van de directiën der spoorwegmaatschappijen over dit deel van den algemeenen arbeid.
De geachte spreker heeft ten laatste aangedrongen op invoering in de afgelegen oorden van ons land eencr inrichting van gemeenschap door publieke voertuigen, een malleposte, als mededingster en prikkel met en voor de particuliere ondernemingen. Dit punt, Mijne Heeren, gaat eigenlijk het departement van Financiën aan; maar het denkbeeld van den gcnchten spreker zal mij aanleiding geven, om niet den Minister van Financiën in overleg te treden.



Een geacht spreker uit Groningen heeft over het algemeen zoodanige uitgaven, die hij productief noemt, togen de improductieve in zijne bescherming genomen. De geachte spreker begreep, dat eene begrooting de uitgaven, die hij improductief noemt, niet geheel kan missen, maar hij wenscht, dat de productieve uitgaven meer en meer het overwicht verkrijgen. Ik ben, Mijne Heeren, van het gevoelen van den geachten spreker, en ik hoop straks aan te toonen dat deze begrooting daarvan de blijken draagt. Zijn deze niet zoo menigvuldig, als men wellicht wachtte en ik zou wenschen, de reden is hierin te zoeken, dat in een jaar niet alles kan worden gedaan.
Ik geloof, Mijne Heeren, dat het Gouvernement verplicht is publieke werken inzonderheid voor te staan, te beschermen, te hulp te komen. Ik geloof, dat te dien opzichte niet mag gelden eenig aanzien vjtn provincie. De geachte spreker uit Groningen heeft aangedrongen op onpartijdigheid; niet Holland moest worden begunstigd, zeide hij, omdat Holland dichter bij was, maar Groningen had dezelfde aanspraak. Niemand zal het betwisten; en ik durf den geachten'spreker verzekeren, dat zoolang ik de eer zal hebben aan het hoofxl van dit departement te zijn, geenerlei beschuldiging van partijdigheid met eenigen grond zal kunnen worden ingebracht. Dit Gouvernement, Mijne Heeren, streeft niet populair te zijn, doch zoo het niet naar populariteit tracht, het zal evenmin zekere streken, zekere provinciën, zekere klassen der maatschappij boven andere begunstigen.
De geachte spreker heeft inzonderheid eenige belangen van scheepvaart en waterstaat van de provincie waarvan hij ingezeten is, in herinnering gebracht. Ik heb mij ook uit dien hoofde over onze nieuwe provinciale wetgeving verblijd, omdat ik meen, dat zij ons meer en meer organen in de provinciën zal schenken, die wij als de ware stem, als de ware vertegenwoordiging van de provinciën mogen beschouwen, die dus het Gouvernement zal opmerkzaam maken op datgeen wat het Gouvernement daar heeft te doen. Wanneer dergelijke stemmen tot mij komen, inzonderheid daar, waar het bevordering van stoffelijke belangen of de zaak van het onderwijs in den ruimsten zin van het woord geldt, geef ik den geachten spreker de verzekering, dat op die stemmen zal worden gelet, dat op hetgeen zij vragen een antwoord, een voldoend antwoord zal worden gegeven, en, voor zoover het in de macht zal zijn van het Gouvernement, afgemeten naar de middelen die het bezit, een uitwerksel zal volgen.
In de vierde plaats, Mijne Heerén, is de opmerkzaamheid gericht op het belang van den waterstaat, en heeft ook nu een geacht spreker, de afgevaardigde uit Delft, in zijne belangrijke rede dat punt aangeroerd en op regeling door de wet aangedrongen. De Minister van Binnenlandsche Zaken, Mijne Hoeren, is zoo zeer als iemand in staat om de behoefte aan eene dergelijke wet levendig te gevoelen. Het voorbeeld, dat de geachte spreker heeft bijgebracht, hier uit de nabij-



heid, aan de kust van Delfland, is, zoo er al geene andere waarschuwing bestond, voor den Minister van Binnenlandsche Zaken waarschuwing genoeg geweest. Ik moet evenwel opmerken, dat men ook in dit opzicht niet te veel van het Gouvernement moet wachten, dat ook in dit opzicht het Gouvernement weinig vermag zonder nationale ondersteuning. Die wet, welke de geachte spreker verlangt, en welke ik houd voor eene van de meest dringende behoeften, die wet, hetzij vervat in algemeene trekken, hetzij meer uitgewerkt, kan niet worden ontworpen, kan niet worden vastgesteld, dan met raadpleging van al die bijzondere rechten en belangen, waarin onze provinciën zoo onderscheiden zijn. Ik heb gelegenheid gehad, de provinciale vertegenwoordiging van meer dan ééne provincie daarop aandachtig te maken, en ik meen ook daarin een bewijs gegeven te hebben dat ik niet verdien den schijn, dien de geachte spreker uit Utrecht in de richting van het tegenwoordig bestuur van Binnenlandsche Zaken meent te hebben gevonden. De Vertegenwoordiging van onderscheidene provinciën meende niet geroepen te zijn om bestaande reglementen te herzien, te hervormen, nieuwe reglementen te maken, den waterstaat der provincie te verbeteren, dan nadat die algemeene wet in werking zou zijn getreden. Ik heb getracht, hetgeen ik steeds meen te hebben gedaan, de provinciale vertegenwoordiging tot werkzaamheid op te roepen. Ik heb gezegd: „doet uwen plicht, doet hetgeen gij volgens de Grondwet doen kunt, maakt de verordeningen die voor uwen waterstaat nuttig of noodig zijn; onderwerpt die aan het Gouvernement; de Koning zal ze, zoo zij het verdienen, bekrachtigen; zijn zij strijdig met die wet, die later zal komen, zij zullen van zelf vervallen maar gij hebt een nuttig werk gedaan, die verordeningen zullen het Gouvernement en den algemeenen wetgever inlichten omtrent den weg, dien men, met het oog op de onderscheidene provinciën, heeft in te slaan.
Ik zal mij gelukkig rekenen, Mijne Heeren, wanneer ik de verlaagde wet zal mogen helpen tot stand brengen, en ik geloof dat zij, die daartoe hebben medegewerkt, aan het land een van de grootste geschenken zullen hebben gedaan, die een wetgever aan zijn land kan doen.
Ik meen, Mijne Heeren, dat hierop de bedenkingen nederkomen, in den loop van de algemeene discussie geopperd, voor zoover die betroffen de rechten en belangen, toevertrouwd aan de bescherming van mijn departement.
Ik kom nu tot de tweede reeks, en die tweede reeks van bedenkingen geldt het cijfer van de begrooting voor Binnenlandsche Zaken.
Ik zeg vooraf, Mijne Heeren, dat ik niet treden zal in de bijzondere cijfers op zich zelve, maar dat, zoo ik nu bijzonderheden noeme, ik dit dan alleen doe, in verband met het geheele cijfer; derhalve zal ik nu niet antwoorden op de bedenkingen, die gemaakt zijn tegen TIIORBecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. \



het brengen op de begrooting van kosten voor hetgeen men heeft gelieven te noemen: eene buitengewone verbetering onzer rivieren. Het zij mij veroorloofd daarop te antwoorden, wanneer de afdeeling waaronder die kosten behooren, aan de orde zal zijn gesteld.
Een geacht spreker, de afgevaardigde uit de hoofdstad, de heer van Hall, heeft in den loop van deze discussie over het hoofdstuk van Binnenlandsche Zaken op nieuw (de eerste reis reeds bij de algemeene beraadslagingen over de geheele begrooting) mij genoemd den duursten Minister van Binnenlandsche Zaken, dien het land sedert jaren gehud heeft.
Mijne Heeren, ik wil gaarne de duurste minister zijn, indien men erkent dat hetgeen ik vraag wezenlijk noodig is.
Ik moet over de begrooting van Binnenlandsche Zaken een paar algemeene opmerkingen vooraf laten gaan.
Vooreerst, dat niet weinig hoofd-onderwerpen, op deze begrooting voorkomende, in een voorloopigen toestand zijn, zoodat men aan eene eigenlijke hervorming van het cijfer, met betrekking tot die onderwerpen, op dit oogenblik niet kan denken, maar die onderwerpen moet aannemen in den staat, waarin zij nu zijn, of waarin zij op den eersten Januari van het jaar, waarvoor de begrooting is bestemd, zullen wezen.
De onderwerpen welke in een voorloopigen toestand verkeeren, zijn de nationale militie en de schutterijen, de medische politie, in de derde plaats, om de redenen die ik wellicht straks gelegenheid heb aan te voeren, de ijk van de maten en gewichten, het onderwijs, het armbestuur en de opperhoutvesterij of de jacht en visscherij. Derhalve wat die onderwerpen betreft, is er aan eene reorganisatie van de begrooting niet te denken, vóór de aanstaande wetgeving welke die takken van bestuur hervormen zal. Ik wil niet beloven, Mijne Heeren, dat eene bezuiniging op al die takken het gevolg zal zijn van die hervorming, maar voor het oogenblik moet men die takken van bestuur op de begrooting laten verschijnen voor hetgeen ze nu zijn.
In de tweede plaats, moet ik de aandacht der leden hierop richten (het is misschien onnoodig, wellicht echter ook niet onnut), ik moet de aandacht hierop richten, dat de posten, de onderwerpen, die op de begrooting van Binnenlandsche Zaken voorkomen, niet enkel zijn posten, onderwerpen, van uitgaaf, maar ook voor een gedeelte bronnen van inkomst. Wanneer ik te zamen trek de opbrengsten der wegen en vaarten, der akten van de jacht en visscherij, der Nederlandsche Staatscourant en die van het Staatsblad, de inkomsten van den ijk van de maten en gewichten en die van de rechten voor het verkrijgen van octrooien, dan bedraagt het geheele cijfer tusschen de negen ton en één millioen. Ik mag derhalve zeggen, dat het departement van Binnenlandsche Zaken niet alleen een departement is dat geld vraagt, maar een departement dat ook geld geeft.



In de derde plaats ontmoet ik een gezegde van den geachten spreker uit de hoofdstad (den heer van Hall), dien ik bij do behandeling van liet cijfer nog meer dan eens zal ontmoeten. Die geachte spreker heeft gezegd, dat men in tegenstelling tegen hetgeen in de Memorie van Beantwoording werd beweerd, voor eene begrooting als die van Binnenlandsche Zaken, vooraf een bepaald cijfer, vervolgens over de bijzondere posten te verdeelen, moest vaststellen.
Ik meen, Mijne Heeren, in die opmerking te herkennen den oudMinister van Financiën, den oud-Minister van Financiën in betrekkin"tot zijne ambtgenooten. De Minister van Financiën zal gaarne nan zijn ambtgenoot zeggen: „Binnenlandsche Zaken, gij moet blijven binnen twee millioen; ik kan u niet meer geven." Maar de Minister van Binnenlandsche Zaken zal van zijn kant met de behoeften der onderscheidene takken van bestuur, onder zijn departement vervat, raadplegen, en dan antwoorden: „Ik tracht wel, maar ik kan niet- ik moet vier millioen hebben." En de Minister van Financiën zal wel tegenbedenking hebben en bezwaar opperen; maar, ten laatste, zijn ambtgenoot moeten laten begaan. Ik geloof, Mijne Heeren, dat dit de natuurlijke weg is, wanrop de begrooting van een departement wordt tot stand gebracht. Ik kan begrijpen, en ik erken het volmon< ig, dat, wanneer de geheele som, die van een volk in benarden toestand zou worden gevorderd, de krachten van dat volk bleek te boven te gaan, dat men dan vanwege het algemeen bestuur in de eerste plaats zich afvraagt: wat kan worden gegeven? om daarnaar met juist het cijfer van ieder hoofdstuk, maar het algemeene cijfer te regelen. In dergelijken benarden toestand is dat plicht, eerste plichtmoet men vragen niet: „wat behoeft men? maar, wat kan gegeven worden door hen, van wie men vraagt?" Maar het is een buitengewone toestand, niet de toestand, waarin wij verkeeren; en zelfs "in dien toestand zou dergelijke overweging slechts kunnen leiden 0111 vooraf het algemeene cijfer te bepalen; met overlating aan een vrii onderzoek der betrokken departementen, wat in de uitgaven dier departementen zou behooren te worden verminderd.
Om de duurte van den tegenwoordigen Minister van Binnenlandsehe Zn ken ann den dag te brengen, heeft men de begrooting, die aan de lweede Kamer is overgelegd, vergeleken met de begrootingen van 1849 en 1845. Ik zal, Mijne Heeren, vergelijken op mijne beurt, zoo beknopt mogelijk, en met zoo weinige cijfers als in dergelijke discussie unnen worden aangehaald. Ik zal vooreerst, en vooral vergelijkende begrooting van 1851 met die voor 1849: ik zal er vervolgens enkele opmerkingen bijvoegen, betreffende eene vergelijking met die van 1845. De geachte spreker, de heer van Hall, heeft in het bijzonder deze jaren 1849 en 1845 gekozen, omdat de geachte spreker daarmede zeer bekend is, en die jaren behooren tot eene vorige orde van zaken zoo men wil tot den ouden tijd. De geachte spreker is, in zoo ver|



geweest, en ik vinde het natuurlijk, een laudator temporis acti. Ik wenscli den geachten spreker niets te ontnemen van hetgeen aan dien tijd behoort; niets af te dingen op den lof die aan dien tijd toekomt; op de rol door den geachten spreker in dien tijd vervuld; maar ik vvensch, dat bij eene vergelijking met hetgeen nu is voorgesteld, de rechtvaardigheid worde betracht.
Ik vergelijk vooreerst, Mijne Heeren, zoo eenvoudig als het mogelijk is de begrooting voor 1851 met die voor 1849, in 1847 vastgesteld.
Behalve de onvoorziene uitgaven, bestaat de begrooting van mijn departement uit 14 afdeelingen. Wanneer ik nu die afdeelingen der begrooting voor 1851 vergelijk met die voor 1849, dan vinde ik vermindering in de eerste plaats op de kosten van het departement, ten tweede op de kosten van het bestuur der provinciën, ten derde op de kosten van de nationale militie en de schutterijen, ten vierde op de verdere uitgaven van het binnenlandsch bestuur, ten vijfde op het onderwijs, ten zesde op kunsten en wetenschappen, ten zevende op het armwezen, ten achtste op de nationale nijverheid en ten negende op de opperhoutvester^.
Vooreerst op de kosten van het Departement. Wanneer men de kosten van het Departement, voor 18-51 geraamd, vergelijkt met die van 1849, dan ontwaart men eene vermindering van — ik zal nu slechts ronde sommen nemen — van ƒ 24,000. Van die ƒ 24,000 zijn ƒ 22,000 bespaard op de traktementen der ambtenaren, ƒ 1300 op de reiskosten en ƒ 600 a ƒ 700 op bureau- en lokaalbehoeften. Dit, Mijne Heeren, meen ik inzonderheid te mogen wenden tegen die sprekers (den geachten spreker uit de hoofdstad en den geachten afgevaardigde uit Utrecht) die gezegd hebben dat men bij deze begrooting bovenal voor de bureaucratie heeft gezorgd. Ik toon aan, Mijne Heeren, op dit punt — en ik zal straks de gelegenheid hebben, om aan te toonen op een ander punt, — dat het juist de richting van deze begrooting is, het personeel te verminderen, en voor zooveel de tegenwoordige middelen het eenigszins toelaten, mei weinig veel te doen. En wanneer nu op deze begrooting de kosten van het Departement, in vergelijking met de begrooting van 1849, met ƒ 24,000 zijn verminderd, dan mag, geloof ik, Mijne Heeren, ofschoon gewis hiermede niet alles is gedaan, dit wel een begin van vermindering genoemd worden. De geachte spreker uit de hoofdstad heeft te dién aanzien het Belgische budget ingeroepen. Die geachte spreker heeft gezegd: „de kosten, die hier geraamd zijn ƒ 156,000, bedragen in België niet meer dan 246,000 frcs." De geachte spreker heeft zelf erkend, dat men in dergelijke vergelijkingen van begrootingen van het eene land met die van een ander zeer voorzichtig moet zijn. De geachte spreker heeft gelijk; doch hij zou nog meer gelijk hebben, indien hij niet over het hoofd had gezien, dat er in België, behalve het ministerie van binnenlandsclie zaken, nog een ministère des travaux publies is, welks werkzaam-



heden hier te lande onder het Ministerie van Binnenlandsche Zaken behooren. Nu wensch ik de aandacht der Vergadering hierop te vestigen, dat de kosten der administration centrale, zooals men ze noemt, of de begrooting van de kosten van het departement, bij het ministerie \ an binnenlandsche zaken in België 246,000 frcs. beloopen, en die van het ministère des travaux publics 327,000 a 328,000 frcs., dat is te zaïnen 573,000 of .574,000 frcs., dat is 280,000 a 290,000 gulden; zoodat hierbij, geloof ik, niet onze kostbaarheid, maar onze zuinigheid uitkomt.
In de tweede plaats zijn de kosten van het bestuur der provinciën verminderd. De vermindering bedraagt, vergeleken met 1849, ƒ66,(XX) a ƒ 67,000. Nu heeft de geachte spreker gezegd: „ja, dat is waar, maar die vermindering zal geheel worden weggenomen door de reisen verblijfkosten, welke de wet nog zal moeten regelen." Die regeling zal moeten plaats hebben, maar of zij de geheele soin zal wegnemen, dit geloof en hoop ik niet. Mijne voordracht althans zal niet zoo ingericht zijn, dat die aanzienlijke vermindering van ƒ 66,000 daardoor geheel zal verdwijnen. Maar al ware het zoo, dan zou dit het gevolg zijn van onze provinciale wet, van zoodanige uitlegging van die wet, als waarmede de geachte spreker uit de hoofdstad gisteren een aanvang heeft gemaakt. Zoo die wet medebrengt, dat men de kosten moet berekenen naar den maatstaf van hetgeen voor de leden der Eerste Kamer geldt, zoodat méér dan ƒ 60,000 of ƒ 70,000 wordt gevorderd, dan zal zoodanige uitvoering der nieuwe wet buiten de vergelijking vallen met 1849. Wil men echter de reis- en verblijfkosten laag stellen, er zal dan van de ƒ 66,000 nog eene aanmerkelijke som overschieten.
Ik spreek niet over de nationale militie en schutterijen. De kleine vermindering is het gevolg van de besparing op de traktementen der militie-commissarissen.
De 4,le afdeeling, de medische politie, heeft schijnbaar eene geringe verhooging ondergaan; het is echter geene verhooging, het is slechts verplaatsing. Men herinnert zich. dat ƒ 2 a ƒ 3000 voor het toezicht op de krankzinnigengestichten uitgetrokken, verleden jaar van eene andere afdeeling op deze is overgebracht; zoodat hier inderdaad, noch vermeerdering, noch vermindering plaats vindt.
De ijk der maten en gewichten, de 5de afdeeling, vertoont, ten gevolge van omstandigheden, die in het verslag, en vervolgens in de Memorie van Beantwoording zijn verklaard, eene kleine verhooging, die in het belang van den dienst volstrekt gevorderd werd, uit hoofde van de uitgebreidheid van een der arrondissementen, en ten gevolge van eene benoeming door het vorig bestuur, waaruit de noodzakelijkheid voortvloeide tot aanvulling door eene tweede benoeming.
De kosten der 6'le afdeeling, verdere uitgaven betrekkelijk het binnenlandsch bestuur, zijn verminderd; evenzeer zijn die van onderwijs, kunsten, wetenschappen en armwezen aanzienlijk gedaald. Dat de kosten



van de Staatscourant en het Staatsblad zijn verhoogd, is aan bekende en onvermijdelijke redenen toe te schrijven.
De geachte spreker uit de hoofdstad heeft inzonderheid gedongen op de vermeerdering van kosten voor den waterstaat. Hierover heb ik twee opmerkingen aan de Kamer te onderwerpen:
1°. Dat ook hier in de vergelijking der begrooting voor 1851 en 1849 uitkomt, dat het Gouvernement steeds bedacht is te bezuinigen, te besparen op het personeel, en dus ten onrechte van eene uitstekende liefde voor vermeerdering van ambtenaren en de bureaucratie, waarvan twee geachte sprekers hebben gewaagd, wordt verdacht. Ik zal een enkel voorbeeld aanhalen. In 1849 was voor de traktementen van ingenieurs eene som van ƒ 95,000 & ƒ 96,000 uitgetrokken, voor de opzichters ƒ 81,000 a ƒ 82,000; te zamen ƒ 176,000 a ƒ 177/100. En nu verzoek ik met die sommen de begrooting voor 1851 te vergelijken, dan zal men vinden eene vermindering van ƒ 18,000 a ƒ 19,000. De hooge som, voor de afdeeling waterstaat uitgetrokken, zou dus zonder deze besparing nog hooger wezen.
2°. Dat de geachte spreker uit de hoofdstad in zijne berisping der verhoogde aanvraag voor werken van den waterstaat, dien hij den kanker onzer rinanciën heeft genoemd, juist den lof dezer begrooting schijnt te verkondigen. Ik kome op dit punt terug.
De geachte spreker heeft inzonderheid ook gewaagd van den post voor pensioenen, lijfrenten, toelagen, gratificatiën en wachtgelden. Ik geloof dat zijne bedenking kan worden opgelost, en heb er wellicht later gelegenheid toe.
Thans neem ik nog eenige punten van vergelijking der begrooting voor 1851 met die van 1845 op.
Eenige punten van vergelijking; want het schijnt mij inderdaad tijdroovend de geheele begrooting van 1845 te willen vergelijken met die voor 1851.
Men heeft gesproken van bijzondere fondsen die vroeger bestonden, en die sedert op de begrooting waren gebracht. De geachte spreker uit Nijmegen heeft inzonderheid de aandacht op zoodanige fond.sen gevestigd, als tengevolge van de wet waren opgelost, en op de begrooting gebracht. Dit komt te pas, wanneer men vergelijkt, gelijk de geachte spreker uit de hoofdstad heeft gedaan, de raming over 1851 met de begrooting van 1845. Toen werden uitgaven, die nu staan op de begrooting, bestreden uit bijzondere fondsen:
Vooreerst, de kosten van het Staatsblad, die volgens de wet, ik meen in 1848, uit een bijzonder fonds op de begrooting zijn overgegaan.
In de tweede plaats komen de kosten van den ijk voor, die op de begrooting zijn gebracht zonder wet; zij werden vóór de begrooting van 1848, ten bedrage van ƒ 50,000, uit het bijzonder fonds van den ijk gekweten.



In de derde plaats, hetgeen te voren uit het fonds van den landbouw werd verstrekt, waartegen thans ƒ 20,000 ten behoeve der veeartsenijschool op de begrooting verschijnen.
In de vierde plaats, het bijzonder fonds van het kanaal van Voorne, dat zonder wet op de begrooting is gekomen, en dat haar nu sedert 1846, met ƒ 45,000 verhoogt.
Dit alles versterkt hetgeen de geachte spreker uit Nijmegen heeft gezegd, dat, namelijk, eene vergelijking, zonder op al die verschillen te letten, onzer begrooting met die vnn 1845 eene onbillijke beoordeeling wordt.
Ik zal nu niet vragen of de geachte spreker uit de hoofdstad, die de raming voor 1851 met de begrooting van 1845 heeft vergeleken, wel al die verhoogingen, welke bij latere wetten ten laste dier begrooting zijn gebracht, en welke nu met het cijfer zooals de begrooting toen was gesteld, moeten worden vereenigd, heeft in aanmerking genomen.
Het gevolg der bijvoeging van deze sommen bij de begrooting van 1845 zou zijn, dat deze daardoor gebracht werd op eene som van ƒ 4,342,000.
Eene andere algemeene opmerking, welke de vergelijking tusschen de begrooting voor 1851 en die van 1845, alsook die voor 1851 met die van 1849 aan de hand geeft te maken, slaat op hetgeen de spreker uit de hoofdstad in het midden beeft gebracht tengevolge van de tegenspraak die zijne eerste rede van de zijde van den spreker uit Nijmegen ondervond; het betreft den post van onvoorziene uitgaven.
De spreker uit de hoofdstad heeft beweerd, dat die ƒ 80,000 waren eene verhooging, eene vermeerdering, want dat vroeger die uitgaven gevonden werden uit de vier ton, ter bestrijding van de onvoorziene behoeften samengesteld uit besparingen, welke op de onderscheidene departementen waren gedaan. Hij heeft er bijgevoegd dat ieder departement uit het algemeen cijfer slechts zooveel kon ontleenen als dat departement tot dat cijfer had bijgebracht; bij voorbeeld, als het departement van Binnenlandsche Zaken ƒ 80,000 had bespaard, dan kon het ook over ƒ 80,000 beschikken; het kon niet over ƒ 90,000 beschikken, wanneer het niet meer dan ƒ 80,000 had bezuinigd. Hij heeft gezegd, dat het punt was geëtablisseerd in eene discussie in deze Kamer tusschen dien geachten spreker, toen Minister van Financiën, en een geacht vertegenwoordiger, den heer Gevers van Endegeest.
Ik geloof dat het „etablisseeren" van zoodanig punt in eene dergelijke samenspraak tusschen een minister en een lid van deze Kamer, niet kan worden gehouden voor beslist. Ik geloof — en wanneer ik zeg: „ik geloof" dan is dit eene bescheidene uitdrukking, want ik ben er zeker van — dat hetgeen de geachte spreker heeft gezegd op niet meer dan op een rvensch van den Minister van Financiën is uitgekomen. De Minister van Financiën wenschte wel, als goed reken-



meester, dat uit het cijfer van vier tonnen gouds door geen departement meer wierd ontleend dan ten bedrage van de besparingen, welke datzelfde departement had bijgebracht. Het kan ook zijn dat de Minister van Financiën den Koning heeft voorgesteld een besluit dat evenwel nooit aan de Rekenkamer is medegedeeld, en dus op de verevening van geen invloed kon zijn. Zeker is het, dat de departementen er zich niet aan stoorden. Men begon wellicht met beloften (lat men niet meer zou vragen dan men tot de som had bijgedragen' maar na den afloop van het jaar bleek het altijd dat men meer noodig had. Men eischte meer en men verkreeg meer; men moest meer verkrijgen, omdat er geen reden was om, zoolang er nog gelden overbleven, een verzoek daartoe te weigeren. In de behoeften toch moest worden voorzien, en derhalve werden alle verzoeken, ook wanneer die boven het bedrag der departemente-besparing liepen, ingewilligd.
■i ,.vraag nu -f 80'000 voor onvoorziene uitgaven, uit welke ƒ80 000 ik alleen zal kunnen voorzien in bepaalde posten bij de wet aange-
iWsT\i >Tai" Wat iS 'n 1845 gebeurd? De onvoorziene uitgaven over hebben voor Binnenlandsche Zaken beloopen ƒ 145,000 a ƒ146 000 Wanneer ik niet treden wil in bijzonderheden, en ik geloof mi'i dit te moeten voorbehouden, omdat de orde het schijnt te vorderen vermeen ik genoeg gezegd te hebben van het cijfer in de tweeledige vergelijking met de begrootingen van 1845 en 1840. Ik ben kort en eenvoudig geweest, en heb er nog slechts deze opmerking bij te voe-en De geachte spreker uit de hoofdstad heeft gezegd, en naar mline overtuiging zeer terecht, dat een goed huishoudkundige, en ieder minister moet dit in zekere mate zijn, steeds als een gulden regel de spreuk moet beschouwen: „vele kleintjes maken een groote.» Ik meen dat die regel betracht is bij het opmaken van deze begrootine • blijkbaar vooral, wanneer men deze begrooting vergelijkt met begrootten van vroeger en dat, wanneer § 4 van de memorie van beantwoording op het verslag van de afdeelingen dezer Kamer, getracht heeft het denkbeeld tegen te gaan, alsof nog groote bezuinigingen op eens mogelijk waren, het nooit de bedoeling geweest is en nooit de bedoelin°van dit Gouvernement zijn zal, niet verder te bezuinigen. In dit opzicht mag ik mij zeiven de getuigenis geven, dat ik' het bekende spreekwoord heb toegepast en steeds zal toepassen, ieder gulden tweemaal om te keeren alvorens dien op de begrooting te brengen.
!>e heer van Hall komt terug. In hoeverre zijn üe werkelijke uitgaven van vroegere jaren rnet eene begrooting te vergelijken? Niet alleen oi, de dilbrs maar ook op de veranderde behoeften valt te letten.
Om misverstand te voorkomen, moet ik nog een enkel woord op- . nemen van hetgeen door den geachten spreker uit de hoofdstad (den heer van Hall) is gezegd. In de eerste plaats heeft die geachte spreker



gewaagd van cene door hem sedert lang ingebrachte berekening, die dan ook het doel van mijne wederlegging zoude zijn geweest. De geachte spreker heeft gisteren, in de algemeene discussie over de begrooting van mijn departement zoodanige berekening te berde gebracht; hij heeft nu in meer dan één punt zijner rede, mijn antwoord, voorzoover het de cijfers betreft, beschouwd als uitsluitend aan hem gericht. Ik moet nu toch zeggen, Mijne Heeren, dat, hoe aangenaam het voor mij is met dien geachten spreker te discuteeren, ik evenwel meen in deze Kamer de perken een weinig wijder te mogen uitzetten en met enkel te moeten antwoorden op de bedenkingen, door dien geachten spreker geuit. Zoo heb ik gesproken van de bronnen van ontvangst van het Departement van Binnenlandsche Zaken, niet, om dien spreker te bejegenen, maar als een punt dat mij schijnt niet uit het oog te moeten worden verloren.
De geachte spreker is in de tweede plaats teruggekomen op hetgeen over een vooraf vast te stellen cijfer is gezegd. Ik keer niet weder in de discussie, maar moet toch opmerkzaam maken op hetgeen de geachte spreker van mijne woorden heeft gezegd, waaruit blijkt, dnt die woorden niet juist zijn gehoord. De spreker heeft gezegd, dat een volk konde komen in een toestand, waarin alleen op de noodige uitgaven moest worden gelet; — en daartegenover gesteld mijne beschouwing, alsof wij in zoodanigen toestand niet waren. Dit is mijne meening niet, en deze waren ook mijne woorden niet. Ik heb gezegd dat een volk in een toestand kon komen, dat in de eerste plaats en vooral moest worden gevraagd, wat kan worden gegeven, en niet wat noodig is. Noodig zijn, bij voorbeeld, instellingen van onderwijs; maar een volk kan in een toestand geraken, dat die instellingen niet meer uit de schatkist kunnen worden ondersteund, en dat men ze aan bijzondere personen moet overlaten. Tot dien toestand zijn wij niet gebracht. Wij moeten letten op het noodige, uiterst zuinig met het nuttige omgaan, en veelmin onze uitgaven tot weelde uitstrekken.
Tn de derde plaats heeft die geachte spreker, tot mijne bevreemding, de vergelijking van onze begrooting met die van België hervat. Hij meent wel te hebben bedacht, dat aldaar, buiten het Ministerie van Binnenlandsche Zaken, nog een Ministère des Travaux Publics aanwezig is, maar dan moet ik toch vragen, wanneer die redenaar de voor het eerste benoodigde 246,000 francs wel noemt, en de 385,000 francs voor dat van publieke werken niet in rekening brengt, hoe de hoorders dan zijne berekening duidelijk kunnen vatten? En nu is de vraag niet of wij sommige werken, bijv. spoorwegen, voor publieke rekening hebben, maar of, wanneer men de kosten der departementen met elkander vergelijkt, de bureaukosten aan Binnenlandsche Zaken, m ons land, met die van een ander Rijk, men dan niet alle kosten van beheer van alle takken van bestuur, hetzij in hetzelfde departement, hetzij in andere departementen, die in een ander Rijk worden



besteed voor gelijke onderwerpen, als bij ons op de begrooting van Binnenlandsche Zaken behooren, moet samenvatten.
De geachte spreker is vervolgens op een punt teruggekomen, dat ik, onder meer punten, zwijgend ben voorbijgegaan. Hij heeft er mij op teruggebracht, en wel tot mijn groot genoegen. Hij heeft namelijk gezegd, dat hij deze begrooting heeft vergeleken met de uitgaven van vorige jaren, inzonderheid van 1845. Ik heb daarop niet gedrukt, omdat ik de tabellen van den geachten spreker niet tot tekst heb genomen bij deze discussie, maar een anderen, korter weg heb ingeslagen. Ik zal ook nu niet treden in eene kritiek dier tabellen: de kunst om cijfers te groepeeren is verschillend; zonder kunst ben ik eenvoudig de reeks der afdeelingen van mijn departement gevolgd. Wanneer echter de geachte spreker zegt, ik vergelijk de uitgaven met de raming, is dit mijns inziens onbillijk. De raming voor een artikel is iets anders dan de werkelijke uitgave. De raming is onzeker maar de uitgave drukt uit wat reeds besteed is; de raming moet boven de werkelijk te besteden som zijn. Ik keur het goed de raming van uitgaven voor een jaar met de werkelijke uitgaven van vorige jaren te vergelijken, maar niet om te zeggen, dat eene begrooting overmatig hoog is, dewijl de uitgaven van vorige jaren minder hoog zijn. Ook mijne uitgaaf zal, hoop ik, beneden mijne begrooting blijven.
De spreker heeft vervolgens het punt der onvoorziene uitgaven andermaal aangeroerd. Ik zal daaromtrent alleen dit zeggen. Indien er in 1845 twee tonnen gouds zijn overgeschoten, hetgeen ik thans niet kan zeggen, en men aanneemt, dat op de begrooting van 1851 ook twee tonnen gouds zullen overschieten, dan is het verschil tusschen den vroegeren en onzen toestand, dat er thans in geen geval meer dan ƒ 80,000 voor onvoorziene uitgaven zullen worden uitgegeven, terwijl de Minister onder het oude regime die twee ton kon gebruiken. Het voordeel daarvan is blijkbaar. Ik geloof ook niet, dat men vergelijkingen kan maken tusschen dat vaste cijfer van 80,000 gulden en hetgeen vroeger is uitgegeven, daar de Minister niet alleen uit zijn overschot, maar ook uit hetgeen door de andere Ministers niet werd gebruikt, kon putten.
In de laatste plaats, Mijne Heeren, heeft de geachte spreker gezegd, dat ik niet had geantwoord op zijne bewering, dat er sedert 1845 eene doorgaande klimming was in de uitgaven van dit departement. Ik heb dit punt niet afzonderlijk beantwoord, omdat het mij voor- ' kwam genoegzaam te zijn toegelicht. Wat heb ik gedaan? Ik heb aangetoond dat, vergeleken met 1849 en met 1845, verre de meeste takken van bestuur op de begrooting, minder zijn dan in 1849 en in 1845; sommige, een paar, zijn hooger. Ik zal nu niet spreken over het armbestuur: het is den geachten spreker bekend dat de wet van Nivóse sedert 1845 van den doode is opgestaan. Ik zal niet spreken van de groote kosten, sedert de laatste jaren besteed aan de zorg ten



behoeve van arme krankzinnigen, waaraan in 184-5 of niet of in zeer beperkte mate werd gedacht. Er zijn een paar afdeelingen, en inzonderheid de waterstaat, waarvan het cijfer hooger is; maar ik vraag u, Mijne Heeren, mag men enkel bedenkingen maken tegen de verhooging van het cijfer, of moet men vragen: is de behoefte grooter? En dit laatste is hetgeen ik beweer. Ik beweer dat eene inkrimping zich moet bepalen tot zoodanige uitgaven die meer of minder eene strekking hebben van weelde, waar althans, met minder middelen, evenveel, zoo niet méér kan worden gedaan; en dan geloof ik dat, zoo ik blijf aan het hoofd van dit departement, in het vervolg meer zal worden gevraagd voor die groote behoefte van ons land, om vooreerst het water of tot onzen vriend en bondgenoot te houden, of het af te weren in zooverre het zich tegen ons keert, en vervolgens te voorzien in den grooten en steeds klimmenden eisch tot ondersteuning van publieke werken, ter bevordering van binnen- en buitenlandsche gemeenschap. Ik geloof, Mijne Heeren. dat zoo hiervoor thans meer is gevraagd, in volgende jaren niet minder zal worden gevraagd. Ik geloof dat dit is in het belang van het Land, en de Minister van Binnenlandsche Zaken die schromen zou, om voor die groote dringende eischen meer op de begrooting te brengen, ik geloof dat die Minister zijn plicht verzuimt. Hij zou zich laten afschrikken door het cijfer, en inderdaad den publieken dienst, de meest dierbare belangen, ja het behoud van Volk en Vaderland verzaken.
No>r steeds wilde de lieer van Hall niet toegeven, en dat te minder tegenover dezen minister, die, naar hij zeide, in 1845 de begrooting afstemde, omdat de rekeningen over een vorig jaar niet waren overgelegd (verg. 1840— J84'.), blz. 124). Ook de heer van Goltstein komt terug. Kan de provincie aan eene rijksinstelling subsidie verleenen? Taak der regeering ten opzichte van de particuliere nijverheid. Ontslag van een officier der schutterij. Antwoord aan den heer van Nispen.
Ik zal wel niet behoeven te zeggen, Mijne Heeren, ten aanzien van de laatste woorden van den geachten spreker uit de hoofdstad (den heer van Hall), dat, wanneer ik in 1845 niededeeling der rekeningen heb verlangd, dit verlangen voortkwam uit de begeerte om de gronden der raming ook in verband met die rekening te kunnen nagaan, geenszins om te beweren dat de raming voor een vol jaar niet hooger dan de uitgaven van een vorig mocht gaan.
De geachte spreker uit Utrecht (de heer van Goltstein) heeft, dit was de zin van zijn antwoord, te kennen gegeven dat hij zich niet ten volle kon vereenigen met mijne ontwikkeling van de grondwettige bevoegdheid der Regeering ten aanzien van de behandeling der provinciale en gemeentezaken. De geachte spreker heeft evenwel niet gemeend in bestrijding daarvan te moeten treden, en ik geloof terecht, maar hij heeft gewezen op de toepassing. Nu moet ik doen opmerken dat, wanneer men het over de beginselen niet eens is, de toepassing



noodzakelijk moet verschillen, zoodat, wanneer ecne zekere toepassing door den geachten spreker tegen mij wordt gekeerd als een verwijt, omdat hij de beginselen van onze wetgeving anders opvat, het verwijt wellicht nog alleen uit dat verschil van begrip, over de beginselen, zijn oorsprong zou kunnen ontleenen, zonder eenigen wezenlijken wettigen grond te hebben.
De geachte spreker heeft op de toepassing gewezen, en ik zal over de gevallen, welke de geachte spreker heeft opgesomd, aanstonds elk afzonderlijk spreken. Hij heeft gezegd, dat uit die verschillende handelingen van toepassing bleek dat het besef van hetgeen de gewijzigde Grondwet eigenlijk wil, nog niet was doorgedrongen bij de Regeering.
wil van die uitdrukking, Mijne Heeren, nu niets anders zeggen, dan dat ik mijne politische opvoeding niet eerst onder deze Grondwet heb genoten; maar ik geloof het eigenlijk te mogen omkeeren, ik geloof te mogen zeggen, dat ik tot de opvoeding van de Grondwet iets heb bijgedragen, zoodat het besef althans van hetgeen de Grondwet wil, mij met eenige reden van waarschijnlijkheid zou kunnen worden toegeschreven. Wat mij slechts zou kunnen ontbreken, ware dan de wil om de Grondwet op te volgen. Die wil zou dan moeten blijken uit de bedoelde gevallen van toepassing.
Als zoodanige verkeerde toepassing, als cene verkeerde, eene ongrondwettige inmenging in de provinciale belangen, heeft de geachte spreker bijgebracht dat het Gouvernement bezwaar vond op de provinciale begrooting ecne uitgave als subsidie aan eene rijksinstelling toe te laten. Mijne Heeren, dit is gebeurd; en ik denk ook voor het vervolg zoodanig subsidie niet toe te laten op eenige provinciale en huishoudelijke begrooting, omdat ik meen dat zoodanige toelating vierkant strijdig is met de Grondwet.
De Grondwet trekt, evenals de provinciale wet, eene scherpe lijn tussehen die uitgaven van Rijksbestuur, die op de Rijksbegroting behooren, en de uitgaven van enkel provinciaal en huishoudelijk belang. Die scherpe lijn, die strenge afperking mag soms lastig zijn, maar de Grondwet en de provinciale wet verbieden de vermenen" van die uitgaven.
Ecne Rijksinstelling mag niet, ten deele uit provinciale en ten deele uit Rijksfondsen worden onderhouden. De Grondwet heeft, door dit te verbieden, zoo menig misbruik, dat vroeger plaats vond, getracht te voorkomen. Nu geldt het hier juist zulk eene vermenging van uitgaven.
Op de provinciale en huishoudelijke begrooting van Utrecht hadden de Staten dier provincie uitgetrokken een post van ƒ 5000 voor de akademie. In 1845 had er eene onderhandeling plaats gehad tussehen liet Gouvernement en het bestuur der Utrechtsche akademie. Het Gouvernement was toen wellicht niet ongenegen tot opheffing van die akademie, en beweerde in allen gevalle, dat men al de kosten daarvoor met meer op de begrooting kon uittrekken. Toen zijn de Pro-



vinciale Staten daaromtrent met het Gouvernement in een vergelijk getreden, en hebben zij zich bereid verklaard om eene zekere som over te nemen op hunne begrooting; de zaak kwam tot stand. Nb brengen de Provinciale Staten van Utrecht dit subsidie op hunne begrooting van enkel provinciale en huishoudelijke uitgaven voor 1851; kan ik dit goedkeuren? Ik antwoord: „neen! Ik durf dit niet aan den Koning voorstellen; ik zal integendeel zorgen, dat de som, voorzoover zij noodig is, uit de Rijksbegrooting worde gevonden. Volgens het voorschrift toch der provinciale wet mogen zoodanige gelden op de provinciale begrooting niet voorkomen."
Dit noemt nu de geachte spreker inmenging in de provinciale aangelegenheden. Ik noem het eene strenge toepassing van de wet.
Wat heeft de geachte spreker bijgebracht als voorbeeld van inmenging der Regeering in de plaatselijke belangen? Hij is teruggekomen op hetzelfde punt, hetwelk ik meende reeds te hebben afgeweerd. De geachte spreker verwart twee zeer verschillende zaken: de samensmelting van gemeenten en het brengen van twee gemeenten onder één burgemeester, waarbij evenwel de huishoudingen dier gemeenten afzonderlijk blijven. Het vorige Gouvernement, zegt de geachte spreker, eerbiedigde zóózeer de zelfstandigheid van de gemeenten! Alsof men, vóór dat ik aan het Ministerie ben gekomen, nooit twee gemeenten had gebracht onder één burgemeester. Dit is zeer dikwijls gebeurd, en zelfs onder hetzelfde Ministerie tijdens welks beheer de discussie heeft plaats gehad, waarop de geachte spreker zich heeft beroepen. De spreker rekent het dat Gouvernement als eene bijzondere eer aan, dat het verklaarde te zeer de zelfstandigheid van de gemeenten te eerbiedigen, om aan eene ineensmelting van gemeenten te denken. Vooreerst is er hier geen sprake van ineensmelting, maar alleen van het stellen van eene of meer gemeenten onder één hoofd, gelijk mijne voorgangers zoo dikwijls gedaan hebben; en in de tweede plaats getuigt dat antwoord van de toenmalige Regeering niet van eerbied voor de zelfstandigheid der gemeenten. Zij gevoelde, evenzeer als het tegenwoordige Gouvernement, de behoefte om gemeenten te vereenigen; maar wanneer die Regeering zich in haar antwoord beriep op het besluit van 1 Maart 1831, en verklaarde de zelfstandigheid der gemeenten te zullen eerbiedigen, dan was dit niets anders dan een middel om zich te redden uit eene vergissing, om niet te bekennen: wij hebben ons vroeger verkeerd uitgedrukt. Men beriep zich op dat besluit van 1881 vruchteloos; want dit kon geenszins beletten de maatregelen tot splitsing of vereeniging van gemeenten, wier heilzaamheid men zelf erkende, te nemen.
In de derde plaats heeft de geachte spreker mij beschuldigd van inmenging in particuliere belangen, en als bewijs daarvan bijgebracht, dat ik bij mijn departement eene bijzondere afdeeling voor de nationale nijverheid had hersteld. En waarom zou ik dit gedaan hebben? Tot



bevoorrechting van sommige takken van nijverheid boven andere cn
teneinde de particuliere nijverheid te leiden. Die instructie echter is
aan memand gegeven, en die weg zal, zoolang het bestuur van het
Departement van Binnenlandsche Zaken aan mij is toevertrouwd, niet worden gevolgd.
De geachte spreker heeft zich op het oogenblik, waarin hij die beschuldiging tegen mij richtte, niet duidelijk voorgesteld de menigvuldige aanraking waarin het Departement van Binnenlandsche Zaken is met binnenlandsche inlichtingen, die als algemeene publieke hulpmiddelen der nijverheid kunnen worden beschouwd, en onder toezicht van het Gouvernement staan, of ondersteuning of zelfs concessie behoeven vanwege de Regeering.
De herstelde afdeeling bemoeit zich met leiding van de bijzondere nijverheid zoo weinig, dat ik bij elke gelegenheid tracht het initiatief van zelfstandige werkzaamheid door particulieren te doen nemen verre particuliere nijverheid in het leven te willen roepen door middel' van het budget. Dit toch komt mij voor ecne verwerpelijke richtinote zijn geweest van een vroeger Gouvernement. Derhalve, zoo de geachte spreker aan de afdeeling voor de nijverheid hetzelfde verkeerde doel toeschrijft, is dit niets dan eene louter uit de lucht gegrepen onderstelling; hij kan geene enkele handeling aanwijzen, waaruit de poging zou blijken om sommige takken van nijverheid te bevoorrechten of om particuliere nijverheid te leiden; maar indien hij er op letten wilde, zou hij wel zeer vele handelingen kunnen vinden, waarin die geest van vrijheid doorstraalt, die het nemen van het initiatief afwacht van de particulieren, doch gereed is om tegemoet te komen waar tegemoetkoming enkel in de macht der Regcering en een Regeerintoplicht is. °
In de laatste plaats heeft de geachte spreker mij beschuldigd van inmenging in den werkkring van de rechterlijke macht. Deze inmenging heeft hij gemeend te vinden in hetgeen gebeurd is te Amsterdam, waar een officier van de schutterij, eerst veroordeeld door den schuttersraad, vervolgens in appèl veroordeeld door de Gedeputeerde .Staten, door den Koning uit den dienst is ontslagen.
Ik durf niet zeggen, dat ik mij ieder stuk van de correspondentie over die zaak op het oogenblik duidelijk herinner; ik worde met die zaak als het ware overvallen, zoodat ik kon volstaan met te zeggen: „interpelleer mij, en ik zal u antwoorden op den dag, daartoe door de Kamer te bepalen." Zooveel het mij op dit oogenblik mogelijk is zal ik echter antwoorden.
Eén indruk vooral is mij van die zaak overgebleven, dat een jestuur aan miskenning, aan verkeerde beoordeeling zoo licht bloot staat; dit bleek mij nooit duidelijker dan in dit geval. Het gold Mijne Heeren, eene zaak van schutterlijke tucht te Amsterdam" hij' de Amsterdamsche schutterij, waar, over het algemeen, die tucht zoo



goed is als in eenige stad van ons land, en waar het er vooral op aankomt, dat zij goed blijve.
Gesteld nu, Mijne Heeren, daar is bij een korps schutters-officieren in eenige stad zoodanig verschil tusschen een van hen en de overigen, dat de orde, de dienst niet behoorlijk verzekerd zijn, zoo niet verandering van personen plaats heeft; dan geloof ik dat het recht van den Koning zal moeten worden uitgeoefend om ontslag te geven, ten einde, bij wege van maatregel van politie, ik zal het zoo noemen, de noodige samenwerking, die niet verkregen kan worden dan door verwijdering van één persoon, te herstellen. Wat is nu hier gebeurd? Hier is, na overtreding der schutterlijke tucht, tegen den officier een vonnis geveld door den schuttersraad, tot wegzending uit den dienst; hij is, in appèl, door de Gedeputeerde Staten veroordeeld tot een eenvoudige geldboete ten bedrage, meen ik, van ƒ 15. Hierbij moet ik tweeërlei bijzonderheid doen opmerken. Vooreerst, dat de bevoegdheid van Gedeputeerde Staten, om als hooger rechter te beslissen, werd betwist, en met name niet erkend door den Amsterdamschen schuttersraad. In de tweede plaats, dat door het vergrijp, vergeleken met de straf die door Gedeputeerde Staten was opgelegd, eene boete van ƒ 15, de discipline der Amsterdamsche schutterij, na al hetgeen sedert was voorgevallen, zoo de officier in dienst ware gebleven, zwaar zou zijn geschokt. Hiertegen is voorzien door het ontslag, aan dien officier gegeven; dat ontslag was volstrekt noodzakelijk, en het is zóó gegeven, dat het daarbij bleef. Men had het vonnis van Gedeputeerde Staten kunnen laten executeeren, en eerst daarna ontslaan: dan ware de man dubbel bezwaard; het ontslag bleef altoos noodzakelijk.
Ik heb hooren zeggen: het ontslag had eervol moeten zijn, en het is een eenvoudig ontslag geweest. Vooreerst, Mijne Heeren, een eenvoudig ontslag is niet een schandelijk ontslag; maar een eervol ontslag heb ik den Koning niet durven voorstellen; want hoe kon men geven een eervol ontslag aan een officier, die tweeërlei vonnis te zijnen laste had? Wat zou dan het eervol ontslag verleend aan iemand, die, tot dusver, steeds met eere had gediend en op wien niets te zeggen viel, beteekenen? Derhalve, en ik zal hiermede mijn gevoelen over de zaak resumeeren, de maatregel is genomen en moest, mijns inziens, genomen worden in het belang van den schutterlijken dienst. Daarbij is niet gegrepen in eenige bevoegdheid van de rechterlijke macht, maar er is eenvoudiglijk gebruik gemaakt van een Koninklijk recht, gebruik gemaakt van een recht, waarvan op dat tijdstip, met betrekking tot dien toestand, met betrekking tot hetgeen vooraf was gegaan, mijns inziens, gebruik moest worden gemaakt.
De geachte spreker uit Gelderland (de heer van Nispen) is niet, wat betreft het combineeren van gemeenten, mijn tegenstander, gelijk de spreker uit Utrecht. Hij heeft nochtans in bedenking gegeven, dat zoodanige vereeniging aan bezwaren onderhevig is, wanneer de com-



binatie ten gevolge heeft, dat de onderscheidene deelen van hetgeen dan nu onder één hoofd werd gebracht, te ver van elkander zijn verwijderd. Ik gevoel dat bezwaar en zal er ook op letten, maar daartegen moet ik doen wegen, dat de begrippen over den afstand en over het bezwaar, daarmede gepaard, zeer verschillen. In Groningen en Friesland is men gewoon te loopen van het eene einde der gemeente naar het ander, somtijds op een afstand van 1'/,, van 2, ja van 3 uren. Maar wanneer een boer van Zuidholland, die tot'dusverre zijn gemeentebestuur bij zich had op 12 passen afstands, thans een half uur of een uur moet gaan, dan beklaagt hij zich, en zulk eene klacht komt mij niet altoos voor een algemeen belang te zijn. Evenmin als men de justitie voor de deur van elk ingezeten kan brengen is het onmogelijk zóózeer te letten op het begrip, dat elk ingezeten heeft van tijd en afstand, dat hij zich niet zoude moeten getroosten eenigen weg af te leggen, om het hoofd van zijn gemeentebestuur te bereiken. Ik geloof dat men bij de inrichting van het bestuur der gemeenten in het bezwaar, zoo het wezenlijk bestaat, kan tegemoet komen; maar dat geene omschrijving van gemeenten in het algemeen belang kan worden ondernomen, waarbij zoodanige bedenking, als de geachte spreker heeft bedoeld, geheel zou te vermijden zijn.
Bestuur der provinciën. Art. 5. Jaarwedden van den commissaris des Konings van de leden van Ged. Staten enz. De l.eer van der Heyde stelde voor het traktement van den commissaris des Konings met'/» te verminderen. De heerMackay wilde aan de leden van Gedeputeerde Staten hooger bezoldiging toekennen.'
Ik geloof dat ik mij mag verschoonen het woord te voeren over het incident hetwelk men eene constitutioneele exceptie heeft genoemd. Ik geloof dat de beslissing van die vraag, in zoover het eene vraag kan zijn, ons ten aanzien van de zaak niets verder zou brengen. Ik wil alleen zeggen dat ik geloof, dat de afgevaardigde uit Gelderland (de heer van Zuijlen) in de hoofdzaak, in beginsel gelijk heeft.
Ik kom tot de twee amendementen.
Het eerste, dat van den geachten spreker uit Noordbrabant, strekt tot eene vermindering van de traktementen van de commissarissen des Konings met een vijfde. De spreker heeft zich beroepen op de memorie van beantwoording en daaruit het bewijs ontleend, dat de Regeering zelve meer of min bondgenoot was van zijne meening; bondgenoot, ja in zoover als het bij mij althans niet vaststaat, dat de traktementen niet te hoog zijn. Wanneer ik bij het cijfer van het traktement in aanmerking neem de omstandigheden, waarop de spreker zich insgelijks heeft beroepen, de vrije woning,, de meubelen die daarenboven aan de commissarissen des Konings in onderscheidene provinciën worden verstrekt, dan geloof ik, dat die betrekking geldelijk is begunstigd boven de hoogste betrekkingen in het Land. Daar staat wel tegenover, dat de commissarissen des Konings moeten zijn



en zich moeten gedragen als de eerste in «Ie provincie, maar doorgaans is dan ook de levenswijze in de provinciën zoo duur niet, dat men die zou mogen vergelijken met het cijfer der behoefte in de eerste steden van het Rijk. Ik heb daarom gezegd, dat de zaak werd onderzocht, en zoolang dit geschiedt kan er op de begrooting geen ander cijfer gebracht worden, dan hetwelk beantwoordt aan de tegenwoordige regeling.
Het tweede amendement is dat van den geachten afgevaardigde uit Arnhem (den heer Mackay). Het geheele betoog, en dit is eene eerste opmerking die ik moet maken, van den geachten spreker en het >etoog van diegenen die hem hebben ondersteund, strekt daartoe zooals men zegt, om de bezoldiging van Gedeputeerde Staten te houden op die hoogte, waarop die bezoldiging tot dusver was. Zooals men zegt, maar eigenlijk, indien ik de kracht van het betoog wel inzie, dan strekt het om die bezoldiging, om dat cijfer te verhoogen, en in' zoover meen ik, dat het betoog te veel bewijst.
Men zegt, hij die lid is van Gedeputeerde Staten kan andere betrekkingen niet waarnemen. Wel, Mijne Heeren, dat was tot dusverre ook het geval, de leden van Gedeputeerde Staten waren meestal van andere betrekkingen uitgesloten. Maar nu vraag ik of het denkbaar is, dat iemand, die eene publieke betrekking bekleedt, welke een vast, hooger of lager, laat het zijn een matig inkomen geeft, en die tevreden is met die betrekking, dat zoodanig iemand die betrekking zal willen laten varen, al mocht men het bedrag der schadeloosstelling van Gedeputeerde Staten met drie of vier honderd gulden verhoogen, om lid dier Gedeputeerde Staten te"worden? Ik vraag, ik zou bijna zeggen, of het in éénig geval denkbaar is, ik vraag vooral of het doorgaans en in de meeste gevallen denkbaar is. Hij die verlangt lid te zijn van de Gedeputeerde Staten, zal, gelijk tot dusver het geval was, iemand wezen die afziet van het bekleeden van andere betrekkingen; die met zijn eigen bijzondere huiselijke aangelegenheden niet zooveel te doen heeft, dat hij niet een gedeelte tijds voor de waarneming van die betrekking zal kunnen afzonderen; die het zich tot eene eer, tot de roeping van zijn leven rekent, voor zoover hij daartoe mocht worden benoemd, de belangen van de provincie, die hij kent, waaraan hij gehecht is en gaarne deelneemt, mede te helpen waarnemen. Ik geloof, dat het lidmaatschap van Gedeputeerde Staten in den regel alleen door zulke personen zal worden begeerd en waargenomen. Welnu, die personen zullen vragen, dat zij eene schadeloosstelling erlangen eenigszins geëvenredigd aan hunne werkzaamheden. Indien dit nu waar is, indien ik met juistheid de klasse en den toestand der personen heb gekenmerkt waaruit tot < Uover de leden van Gedeputeerde Staten voortkwamen en waaruit zij ook voortkomen zullen in het vervolg, dan vraag ik wat het za afdoen, dat men hunne bezoldiging met drie honderd gulden tiiorbecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 5



in de meeste provinciën en in twee provinciën met vijf honderd gulden verhooge.
Men heeft zich niet tevreden getoond met hetgeen in de memorie van beantwoording is in het midden gebracht, betrekkelijk de vergelijking van de betrekking van lid der Gedeputeerde Staten met die van wethouder cn met die van rechter. Men heeft gezegd: „een rechter wordt benoemd voor zijn leven". Ik heb daarop reeds geantwoord, ik heb reeds gezegd dat iemand niet kan wezen lid van Gedeputeerde Staten, die aan eene andere betrekking de voorkeur geeft, cn kans heeft om die te erlangen; wanneer men dat wil, dan moet men het traktement op drie vier duizend gulden stellen.
Nog een woord over de vergelijking met de wethouders. De betrekking van wethouder, Mijne Heeren, is doorgaans werkzamer dan die van lid van Gedeputeerde Staten, de betrekking van wethouder brengt dagelijksche gestadige verrichting mede. Laat ons niet overdrijven hetgeen van de Gedeputeerde Staten mag worden verwacht. Hoe is het tot dusverre gegaan met die colleges, en hoe zal het verder gaan ? In een college van zes leden, zooals dit in de meeste provinciën zal bestaan, zal een lid of een paar leden voornamelijk met het werk belast blijven; de overige zullen de zittingen van het college bijwonen, maar zich niet overmatig vermoeien. Tot dusver zat men veelal éénmaal of twee malen 's weeks, en werden de rapporten voor een groot deel door ambtenaren ter griffie gesteld. Ik hoop dat dit zal veranderen ; dat de leden van Gedeputeerde Staten meer zei ven zullen werken en zich meer zullen belasten met het opstellen der rapporten; maar mag men zich voorstellen, dat die zes leden allen zoo druk bezig zullen worden gehouden als de geachte auteur van het amendement het heeft doen voorkomen? Mag men aannemen, dat de trant van werken der Gedeputeerde Staten in het vervolg op eens door de nieuwe instelling zoo geheel en al zal worden veranderd? Ik geloof dus, dat, in aanmerking genomen de personen, die men als de verkiesbaren, met hun eigen wil en hun eigen verlangen, tot het lidmaatschap van Gedeputeerde Staten mag beschouwen, in aanmerking genomen de klasse waartoe die personen zullen behooren, en den aard hunner werkzaamheden, de voorgestelde som als eene ruime schadeloosstelling mag worden aangemerkt en voldoende is, en dat men met iets meer te geven, niets meer bereiken zal, en vooral niet dat de kring der verkiesbaren er door zal worden uitgebreid.
Men heeft nog gezegd, en ook dit schijnt mij toe zeer overdreven, dat, wanneer men van de traktementen der Gedeputeerde Staten een gedeelte afnam, men niemand meer zou vinden buiten de hoofdplaatsen der provinciën, die lid van die colleges zou willen zijn. Buiten de hoofdplaats van de provincie, Mijne Heeren! Ik vraag of in den regel, tot dusver, de leden van Gedeputeerde Staten verkozen werden buiten de hoofdplaats? Doorgaans werden zij gekozen die in de



hoofdplaats of iu de nabijheid woonachtig waren. Ik vraag of tot dusver door de bezoldiging, aan het lidmaatschap van Gedeputeerde Staten verbonden, zij die gekozen werden en woonden buiten de hoofdplaats, hunne woning overbrachten naar de hoofdplaats? Het cene is niet meer het geval dan het andere. Ik geloof niet, dat men uit dien hoofde in den regel, omdat de bezoldiging ƒ 300 minder zal zijn, minder menschen, buiten de hoofdplaats woonachtig, zal vinden, genegen om een of twee malen per week naar de hoofdplaats zich te verplaatsen, ten einde de vergaderingen van de Gedeputeerde Staten bij te wonen.
Ik moet ook zeggen, dat ik aan die omstandigheid zelve niet zooveel hecht. Ik geloof dat het getal verkiesbaren tot leden der Gedeputeerde Staten, wonende buiten de hoofdplaats, door eene bezoldiging van ƒ 300 meer of min wel hetzelfde zal blijven; maar al ware — hetgeen ik niet kan inzien — dat, wanneer de bezoldiging met f 300 werd verminderd, hier of daar sommigen minder tot leden van Gedeputeerde Staten verkiesbaar waren, die buiten de hoofdplaats hunner provincie waren gevestigd, dan nog zie ik het nadeel niet. Ik kan niet gelooven, Mijne Heeren, dat het noodig is de onderscheidene gedeelten, de onderscheidene localiteiten der provincie, door locale menschen in het college van Gedeputeerde Staten te laten vertegenwoordigen. \ ooreerst zal dat doel nooit bereikbaar zijn; want men zal altijd eene volkomen eenzijdige vertegenwoordiging hebben; er zal altijd meer dan één district onvertegenwoordigd overig blijven. Doch al wilde de wet het, al bracht de aard der zaak het mede, dan zou het, in het college van Gedeputeerde Staten, aanleiding geven tot een strijd van localiteiten, en ten laatste op eene transactie uitloopen. De algemeene provinciale vertegenwoordiging kan uit de onderscheidene hoeken der provincie zijn bijeengekomen; maar het college van Gedeputeerden op dezen voet te willen samenstellen, ware, meen ik, vruchteloos en ongeraden.
Indien, Mijne Heeren, deze vermindering der kosten van het bestuur der provinciën, deze ƒ 300 of ƒ 500, welke, vergeleken met de som, tot dusver besteed, eene totale bezuiniging van ƒ 20 a ƒ 30,000 zal teweeg brengen, indien ik geloofde, dat die bezuiniging ware ten nadeele van den dienst, wel verre die bezuiniging voor te stellen, zou ik eer, wanneer het belang van den dienst het vorderde, die som willen verhoogen. Ik kan inderdaad niet inzien, dat de dienst bij deze bezuiniging of winnen of lijden zal. Ik moet het, Mijne Heeren, aan uw oordeel overlaten; het kan zijn, dat de indruk, dien men medebrengt uit de onderscheidene provinciën, tot eene andere beslissing leidt, dan hetgeen ik , in aanmerking nemende de taak van Gedeputeerde taten, de roeping, de klasse van personen, waaruit zij voortkomen, heb voorgesteld. Ik meen echter vooralsnog, dat mijne redenen de overweging der Kamer wel verdienen.



Ik meen deze redenen aan de overweging der Kamer te mogen aanbevelen; aan de eene zijde de bezuiniging; aan de andere zijde, en daarin ligt inzonderheid de reden van beslissing: zal het belang van den dienst eenigermate door eene hoogere som worden bevorderd? Zoo ja, dan moet niet alleen de tegenwoordige bezoldiging worden behouden, maar dan moet men niet bij de geringe som van ƒ 300 of ƒ 500 méér blijven staan, inaar zal het cijfer der verhooging veel aanzienlijker behooren te worden.
Volgens den heer Mackay werd de regeering bij aanneming van zijn amendement niet gedwongen de verhoogingen te verleenen.
Ik moet een enkel woord antwoorden op hetgeen is gezegd door den geachten voorsteller van het amendement, die in zijne laatste rede zich heeft verklaard tegen het vermoeden, alsof hij geweld zou willen doen aan de Kroon. Hij heeft gezegd dat de Kroon vrij blijft. Niet gaarne zou ik de voorschriften van de Grondwet zien vernederen tot eene loutere spreekwijze. Ja, de Kroon zal, ook wanneer deze Kamer mocht goedvinden het amendement aan te nemen, de traktementen der Gedeputeerde Staten kunnen stellen op de hoogte waarop die nu zijn voorgedragen. Zij zal vrij blijven. Maar ik vraag of iemand van den Minister verwacht, dat hij zoodanig voorstel aan den Koning zal doen? Ik geloof dat niemand dit verwacht, en dat de Minister die, ondanks de aanneming van zoodanig amendement, in zijne meening volhardde, eene groote teleurstelling aan de leden dezer Kamer en ook buiten deze Kamer zou bereiden.
Het uitwerksel der aanneming van het amendement zal zijn, dat de bezoldiging der Gedeputeerde Staten zal blijven op de hoogte waarop die nu is; want ik verklaar gaarne, dat ik aan den Koning zal voorstellen, ingeval het amendement mocht worden aangenomen, die geringe verhooging aan de leden van Gedeputeerde Staten toe te leggen. Gering, zoo het mij voorkomt, vergeleken met het belang van ieder lid; niet gering echter, wanneer men let op het algemeene cijfer in het belang der schatkist. En hierop meen ik ten slotte nog de aandacht van de Kamer inzonderheid te moeten vestigen, dat de gronden, die worden bijgebracht om deze bezoldigingen met eenige honderden gulden te verhoogen, moeten leiden om tot eene verdere verhooging te besluiten.
Het amendement van den lieer van der Heijde wordt met 40 tegen 23, dat van den lieer Mackay met 3-2 tegen '20 stemmen verworpen.
Medische politie. Art. 18. Klagend dat de minister bij de algemeene beschouwingen niet alle leden een antwoord waardig scheen te keuren, teekent de heer van Voorst ertegen protest aan, dat het rapport der geneeskundige staatscommissie slechts gedeeltelijk werd publiek gemaakt.



Mijnheer de Voorzitter! De geachte spreker (de heer van Voorst) heeft gezegd dat hij van den Minister geen antwoord wachtte en geen antwoord verlangde. De geachte spreker heeft eene uitdrukking ingeroepen, die ik bij de algemeene discussiën zou hebben gebezigd, waar ik zou hebben gesproken van gezegden van sommige leden, die wellicht geen antwoord waardig waren. Ik geloof inderdaad niet, Mijne Heeren, dat ik eene dergelijke uitdrukking kan hebhen gebruikt. Ik herinner mij zeer wel te hebben gezegd dat ik mij had bedacht of ik nog het woord zou nemen, en dat het mij niet volstrekt noodig scheen. En ik ben nog van dit gevoelen, ten aanzien van die algeineene discussie, op het oogenblik waarin wij toen waren; ik ben nog van dat gevoelen, overtuigd, als ik ben, dat van de woorden hier gesproken, inzonderheid bij dergelijke algemeene beraadslaging, niets overblijft dan de besluiten of de handelingen die er uit voortvloeien. Maar dat ik zou gezegd hebben, dat sommige gezegden van leden dezer Vergadering geen antwoord waardig konden worden gekeurd, dit kan ik niet aannemen; ik kan niet aannemen, dat ik, hetzij als lid dezer Vergadering, hetzij als Minister, ooit eene dergelijke uitdrukking zou hebben gebezigd (verg. hiervóór blz. 27).
En nu vraag ik niet of de geachte spreker van mij een antwoord wacht, of hij een antwoord van mij verlangt, maar ik zal hem antwoord geven omdat ik er mij toe verplicht reken in het belang van de zaak, tot welker bevordering ik ben geroepen.
De geachte spreker heeft gezegd, dat ik schijn terug te deinzen voor eene publiciteit, waarvan ik vroeger voorstander ben geweest. Mijne Ileeren, ik ben nog evenzeer voorstander van publiciteit als voorheen. Maar wat heeft dergelijke opvatting gemeens met de zaak, die wij nu behandelen. Er zijn twee punten aangevoerd. Het eene betreft de toekomstige zoogenaamde geneeskundige staatsregeling en daarover heeft de geachte spreker mij geïnterpelleerd in de eerste dagen van Mei, en toen, zooals ik zoo even van hem verneem, heeft hij met het antwoord, hem gegeven, genoegen genomen. Het andere punt waaromtrent de geachte spreker in ontwikkeling is getreden, betreft het publiek maken van den arbeid der commissie, vroeger voor dat werk benoemd.
Omdat ik dien arbeid niet publiek gemaakt heb, meent de geachte spreker dat ik voor publiciteit terugdeins. Wanneer ik nu aan de Vergadering geef een kort, een eenvoudig verhaal van hetgeen is gebeurd, dan zal, meen ik, de ongegrondheid van die opvatting aan dien geachten spreker gelijk aan een ieder, weldra blijken.
Voorleden winter, of in den aanvang van het voorjaar, zeide mij de voormalige president van die commissie, mijn tegenwoordige ambtgenoot voor de Buitenlandsehe Zaken, dat de commissie niet gesteld was op het dadelijk publiceeren van haren arbeid; dat zij begrepen had dat die publiekmaking kon wachten totdat de voordrachten van



wet aan de Vertegenwoordiging konden gedaan worden, maar dat, daar het verslag van de commissie voor het hooger onderwijs ingesteld en vergaderd te Haarlem publiek was gemaakt, eD zij, de medische commissie, het medische onderwijs had begrepen in hare taak, dat zij daarom na het publiek maken van dien arbeid, waarbij ten deele partij getrokken was van den arbeid der medische commissie, wenschte, dat dat gedeelte, hetwelk met het onderwijs in betrekking stond, wierd gedrukt.
Ik heb daaraan voldaan, juist zooals de commissie het verlangde, en sedert dien tijd is mij vanwege de commissie geen bewijs meer voorgekomen, dat zij de openbaarmaking van haren arbeid verlangt. Ik bleef in de meening en ik beschouwde het als natuurlijk, dat haar verlangen nog was dat die arbeid eerst dan publiek wierd gemaakt, dat haar werk zooals het was, eerst dan voor het publiek toegankelijk wierd, wanneer de voorstellen van wet aan deze Vergadering wierden ingediend. Nu heb ik sedert dien tijd wel een verzoek ontvangen van de groote medische maatschappij, waarvan de spreker gewaagde, een verzoek tot publiekmaking van den arbeid der commissie; maar ik heb gemeend, dat, wanneer de commissie niet verlangde, dat haar arbeid ter algemeene kennis werd gebracht, aan dat verzoek geen gevolg behoefde te worden gegeven, en wel te minder, daar die maatschappij later, gelijk elk, overvloedig gelegenheid zoude hebben, om hare kritiek uit te oefenen over dezen arbeid en over de voorstellen, die het Gouvernement, naar aanleiding van dien arbeid, zou aanbieden. De aanleiding tot publiekmaking ontbrak dus, en ik meen den geachten spreker te mogen herinneren, dat toen hij mij op den 3Uen Mei jongstleden interpelleerde, daarbij niet gedoeld werd op de publiekmaking van den arbeid der commissie, maar dat hij aandrong op de spoedige indiening van de ontwerpen van wet, betrekkelijk deze zaak.
Ik meen derhalve, dat ik wegens die nog ontbrekende publiekmaking niet verdacht kan worden gehouden op te zien tegen publiciteit. Ik meen, dat er tot dusverre geene genoegzame reden voor die openbaarmaking bestaat.
De geachte spreker zegt, de kosten kunnen geen bezwaar maken, want de kosten zullen worden gedekt door een ruim debiet. Dit is eene onderstelling, en ik wil hopen, dat er zooveel belangstelling zal bestaan bij het medische publiek, dat zulks inderdaad plaats heeft; maar ik geloof, dat de Minister verplicht is de mogelijkheid te berekenen, dat dit niet gebeurt, en dan zijn de kosten aanzienlijk, want het is een arbeid van grooten omvang. En dit is juist hetgeen de president van die commissie zeide: de omvang is zoo groot, het stuk is zoo uitgebreid, dat reeds uit dien hoofde de commissie niet verlangt dat het worde openbaar gemaakt. Daarbij is nog deze reden gekomen: wanneer die arbeid publiek wierd gemaakt eer het voorstel



van wet ingediend werd aan de Staten-Generaal, dan zou men liet indienen van de voorstellen van wet moeten vertragen; want het oogmerk van die openbaarmaking zal zijn de deskundigen uit te lokken hun oordeel te zeggen en dan moet hun ook de gelegenheid worden gegeven om hun gevoelen mede te deelen; nu heb ik gemeend, daar men reeds aan den arbeid was, met de openbaarmaking van het werk der commissie te moeten wachten totdat ook het werk bij de Regeering was afgeloopen, om dan het een tegelijk inet het ander bekend te maken.
De heer van Voorst kornt op de beide punten terug.
Het doet mij leed, dat de toon en de houding, door mij aangenomen , toen ik te antwoorden had op sommige aanmerkingen, die in de algemeene discussie te berde werden gebracht, zoodanigen indruk op den geachten spreker hebben gemaakt als mij nu gebleken is. Ik ben er verre af geweest, dit te voorzien. Evenzeer als ik niet gemeend heb met mijne woorden, op welke wijze ook, zelfs in het verschiet te krenken, heb ik mij ook niet voorgesteld dat dit kon gebeuren door toon en houding. De meening was niet in mijne ziel. En zoo soms bij het spreken een woord ontvallen kan dat niet juist de bedoeling uitdrukt, toon en houding mogen wel beschouwd worden als de uitdrukking van hetgeen daarbinnen omgaat. Eene bedoeling, als mij is toegeschreven, was mij volkomen vreemd, en ik moet dus de opvatting van den geachten spreker houden voor onjuist. Ik verzoek daarenboven dien geachten spreker zich te herinneren, dat ik gesproken heb nadat mijne ambtgenooten langen tijd het woord hadden gevoerd, en het schier overbodig hadden gemaakt dat nog een Minister sprak. Wanneer ik gezegd heb, dat tegen mij persoonlijk, in den loop der algemeene discussiën opmerkingen waren gemaakt, die ik meende niet te moeten beantwoorden, omdat ik ongaarne spreek over hetgeen mij persoonlijk betreft, dan geloof ik toch niet, dat dit zoodanige opvatting rechtvaardigt, als waartoe de geachte spreker blijkt te zijn gekomen. Ik moet dus ten ernstigste protesteeren tegen de gegrondheid, tegen de juistheid van die opvatting.
Zoo de geachte spreker, ter zake komende, zegt, dat die commissie recht had te vorderen dat haar arbeid publiek wierd gemaakt, dan antwoorde ik, vooreerst, dat de commissie dat recht, zoo het bestaat, niet heeft doen gelden, en in de tweede plaats dat die arbeid voor het Gouvernement bestemd was. De commissie is door het Gouvernement benoemd om te adviseeren, en men kan dus aan de commissie geen recht toekennen om te vorderen, dat haar arbeid door het Gouvernement worde gepubliceerd.
Wanneer het de bedoeling van het Gouvernement kon zijn, wanneer het uit de handelingen van het Gouvernement bleek, dat het de verdiensten van de commissie wilde verduisteren, dat het 't werk der



commissie niet juist aan het licht bracht, dan zou die commissie kunnen zeggen: wij hebben een dienst gedaan aan het Gouvernement en die wordt niet behoorlijk erkend. Maar, zoolang men het verslag niet openbaar maakt omdat men er zelf nog partij van tracht te trekken en men zelfs voornemens is de commissie later glansrijk te rechtvaardigen, ten aanzien van de diensten, die zij aan het Gouvernement heeft bewezen, zoolang, geloof ik, kan men uit deniet-openbaarmaking niet het beweren ontleenen, dat een recht, hetwelk de commissie zou hebben, is voorbijgezien of gekrenkt.
Volgens den lieer Godefroi, lid der commissie, zoude, dooi- tussclienkomst van haren voorzitter den minister liet stellig verlangen der commissie kenbaar zijn gemaakt, dat liet geheele rapport openbaar mocht worden. Subsidie voor de provinciale commissie van geneeskundig toevoorzicht in Noordholland. Pharrnacopoea.
Ik moet mijn verhaal weder beginnen, waar ik eerst aanving. Ik moet den geachten spreker (den heer Godefroi) en de Kamer doen opmerken, dat ik nooit geweest ben in eenige rechtstreeksche correspondentie met die medische commissie. Al hetgeen te dien aanzien is voorgevallen, is geschied in gesprekken tusschen den voormaligen president dier commissie, tegenwoordig mijn ambtgenoot voor de Buitenlandsche Zaken. Wat er kan zijn gebeurd tusschen die commissie zelve en haren voorzitter, is mij te eenenmale onbekend, maar er is bij mijn departement, zooveel ik weet, geen schriftelijk stuk aanwezig, waaruit een dergelijk verlangen van de commissie blijken zou. En nu moet ik zeggen, dat, wanneer de commissie van een ander begrip was geweest dan de voorzitter, het dan bevreemdend is, dat, toen een deel van haren arbeid, een deel dat eigenlijk niet tot hare taak behoorde, maar door haar uit eigen beweging was opgenomen, gedrukt was, — dat zij zich toen niet tot den Minister wendde en den wensch te kennen gal, dat het geheele werk zou worden publiek gemaakt. De uitgave van dat deel, zonder dat de commissie eenig verlangen te kennen gaf, moest althans de overtuiging versterken, welke ik had, dat zoodanige wensch bij de commissie niet bestond. Het is waar, eenige weken geleden, heeft de Minister van Buitenlandsche Zaken, voorzitter der commissie, mij gezegd, dat er leden waren in die commissie, die wel zouden wenschen dat haar arbeid geheel publiek wierd gemaakt, niet dat de commissie dit wenschte. De voorzitter der commissie heeft mij dat gezegd en het is daarbij gebleven. De Minister heeft mij dat gezegd, ik geloof in deze Vergadering, op een oogenblik dat er geen gelegenheid was over de zaak verder te spreken. Maar ik heb geen officiëel stuk ontvangen, niet kunnen delibereeren, niets van de redenen vernomen die tot het uiten van den wensch aanleiding gaven. De commissie, zoo zij stellig wenschte de publiekmaking, kon, met opgave van redenen, zich wenden tot mij, en zou, evenals elk ander, gehoor bij mij vinden.



Ik geloof daarbij nog dit te moeten voegen, dat ik niet meen de Vergadering gebracht te hebben onder den indruk, alsof ik van de commissie gehoord, officiëel vernomen had, gelijk een Minister pleegt te vernemen, dat de commissie niet wenschte dat haar arbeid publiek wierd gemaakt. Ik heb niet meer gezegd, dan hetgeen ik zoo even verhaalde, namelijk dat de Minister van Buitenlandsche Zaken mij zeide, dat de commissie begreep, dat de publiekmaking was onnoodig, dat zij er in het geheel niet op stond, daar het werk van zoo grooten omvang was.
De geachte spreker heeft vervolgens inlichtingen verzocht op twee punten. Hij vroeg vooreerst: waarom is als subsidie voor Noordholland wederom ƒ 2200 uitgetrokken, daar toch de commissie te Amsterdam is vervallen? Mijne Heeren, de reden is eenvoudig deze, omdat, zooals ik hoop, met 1°. Januari eene nieuwe commissie te Amsterdam zal ■ optreden. Het ressort van de medische commissie, die te Haarlem resideert, is alleen tot den afloop van dit jaar toe bij Koninklijk besluit over geheel Noordholland uitgebreid. Met ultimo December houdt die bevoegdheid op en in den werkkring van de voormalige commissie zal, zoo ik vertrouw, treden eene nieuwe commissie. Men heeft daarvoor derhalve dan weder f 2200 noodig, vermits er dan wederom twee commissiën zullen bestaan.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker inlichtingen verzocht omtrent hetgeen voorgevallen was met het drukken van de Pharmacopoea. In de memorie van antwoord is eene korte hütoria facti gegeven. Het papier dat bestemd was door den voormaligen directeur, bleek bij onderzoek, zoodra de tegenwoordige directeur van de Landsdrukkerij aan het hoofd der instelling kwam, onbruikbaar te zijn voor zijne bestemming. Het mag niet zijn machinaal papier, het moet zijn zoogenaamd handpapier, en dit kan in den loop van den winter niet worden vervaardigd: men moest daarmede wachten tot in het voorjaar. Nu vraagt da geachte spreker of die verbeteringen, welke door de leden der commissie gemaakt waren in de proeven, niet wellicht aanleiding zouden moeten geven tot eene herziening bij de wet vast te stellen. Mijne Heeren, ik kan er alleen dit van zeggen, dat die proeven in den regel weken lang onder weg bleven, zooals zeer natuurlijk was, want die proeven gingen bij onderscheidene leden rond, dieniet allen in dezelfde plaats wonen en zij kwamen dan met eene menigte correctiën terug. Ik kan den aard dier correctiën niet beoordeelen, maar dit weet ik, dat mijn plicht mij gebiedt, om in hetgeen bij de wet is vastgesteld, ofschoon ook tegen mijne meening, want ik heb als lid dezer Kamer de wettelijke vaststelling der Pharmacopoea bestreden , geen verandering te doen brengen dan bij de wet ')• Wanneer
') Zie 1840—184'.!, blz. 221!.



de commissie oordeelt dat haar werk op het een of ander punt een wezenlijk gebrek heeft, dan kan zij zich tot mij wenden, met de verklaring dat dit of dat gewichtig gebrek aanwezig is, met het verzoek, dat een voorstel van wet worde gedaan, om dat gebrek te verhelpen. Maar wat is nu gebeurd? De commissie opmerkzaam gemaakt, dat hare handelwijze niet kon worden gedoogd, dat niet op die wijze eigenmachtig kon worden veranderd, en dat gedrukt moet worden hetgeen bij de wet is vastgesteld, heeft daarin berust; alle correctiën zijn wederom ingetrokken, en nu gaat het drukken geregeld voort. Indien nu die Pharmacopoea een corpus juris pub Hei ware, dan zou ik misschien op mij nemen hier of daar tc beoordeelen, of de gemaakte veranderingen van dien aard zijn dat eene nieuwe wetsvoordracht daaromtrent noodig ware, nu moet ik het aan de commissie overlaten en ik vertrouw van haren ijver en hare kennis dat zij niet in gebreke zal blijven, wanneer zij mocht overtuigd zijn dat sommige punten eene wezenlijke verandering eischen, mij dit te kennen te geven.
Waarom, zoo vroeg Je lieer Metman, weid thans door den minister niet de verzekering gegeven, dat binnen een zeer kort tijdsverloop het werk der commissie zou worden in het licht gegeven.
Ik moet den geachten spreker (den heer Metman) een tweeledig antwoord geven. De Minister van Binnenlandsehe Zaken is noch nit moeilijk, noch ooit moeilijk geweest om tot de openbaarmaking te besluiten, zoodra daartoe genoegzame aanleiding bestond. Het is, meen ik, gebleken, uit het verhaal, dat ik de eer had aan de Kamer te doen, dat voor die openbaarmaking van het werk der geneeskundige commissie volstrekt geene genoegzame aanleiding bestond. Had de commissie zelve daartoe aan mij den wensch kenbaar gemaakt, ik zou daarin eene aanleiding gevonden hebben; maar dat is niet gebeurd, en ik moet ook na hetgeen door den geachten vertegenwoordiger, lid der commissie (den heer Godefroi), daaromtrent gezegd is, nog verlangen, dat indien de commissie inderdaad dien wensch blijft koesteren, zij zich tot den Minister wende, met opgave van de redenen waarom, en dan zal men zien, dat wanneer ik meen genoegzame aanleiding te hebben, er van mijne zijde tegen de vervulling van dien wensch niets in den weg zal worden gelegd.
In de tweede plaats moet ik zeggen, hoe ik mij voorgesteld had in deze zaak te handelen, en ik geloof dat de spreker, na dit te hebben gehoord, de redenen van mijn gedrag beter zal kunnen bevroeden. Ik had mij het volgende voorgesteld. Nadat de wetsontwerpen der commissie zouden zijn onderzocht, nadat het resultaat van dat onderzoek aan mij zou zijn voorgedragen, en door mij, als in elk geval met de verdediging van die ontwerpen belast, zou zijn nagezien, dan was mijn voornemen diezelfde commissie te blijven raadplegen; dan



zou die commissie zijn mijn adviseur en mijne hulp; zoo er aanmerkingen op die ontwerpen werden gemaakt, aan haar adres zou ik die aanmerkingen hebben gezonden, en ik heb mij verbeeld, dat de commissie bij zoodanige behandeling der zaak, op die wijze, meer dan wanneer haar werk reeds ware gedrukt, vrij zou zijn om die verbeteringen op te nemen, die haar zelve noodig voorkwamen, en meer in staat zou wezen om met volkomen onpartijdigheid haar oordeel over de gevallen aanmerkingen aan den Minister kenbaar te maken.
Ik heb dus gemeend in zoover de commissie te moeten aanhouden ook nadat de voorstellen van wet aan de Vertegenwoordiging zouden zijn gedaan; en nu wilde ik zorgen dat haar werk niet die onherroepelijkheid zou bekomen, die, ten aanzien van den auteur, licht het gevolg is van openbaarmaking. Is het stuk eens gedrukt, dan zou de betrekking tusschen de commissie en het Gouvernement veranderen. Ik heb juist gemeend, dat de meeste partij van dit stuk kon worden getrokken, indien het niet openbaar werd gemaakt, dan nadat het voorstel van wet aan deze Vergadering zou zijn aangeboden.
\\ aterstaat. Art. 28. Kosten van de inspecteurs, hoofdingenieurs, ingenieurs enz. De heer Mackay verlangde eene Staatscommissie voor liet ontwerpen eener wetgeving op den waterstaat. Die wet was dringend noodzakelijk, zeide hij, om kracht van uitvoering aan de reglementen voor de waterschappen te verzekeren, eene kracht die de provinciale staten onmachtig waren te schenken. Wel konden deze nieuwe reglementen samenstellen, maar niet met coërcitieve kracht. Aansluiting van den Rijnspoorweg aan de Duitsche spoorweglinie. Kosten van het personeel vergeleken met deze kosten op het budget voor 1845 en dat voor 4849 uitgetrokken.
Ik geloof, dat door de Vergadering zal worden goedgevonden, indien ik op de bedenkingen, ten aanzien van de werken die begrepen zijn in art. 35, niet antwoord, dan nadat dit artikel aan de orde zal zijn gekomen.
Wanneer ik dus voor dit oogenblik dat punt ter zijde stel, blijft mij over een enkel woord te zeggen over hetgeen door een geacht spreker uit de residentie, afgevaardigde uit Arnhem, en een geacht spreker, afgevaardigde uit Rotterdam, is geopperd.
De eerste, de heer Mackay, heeft in bedenking gegeven het benoemen eener commissie, ten einde daardoor het zóó belangrijke en noodige werk van wetgeving voor den waterstaat te bevorderen.
Ik ducht de benoeming en het werk van commissiën niet; ik ben geheel van het gevoelen van den geachten spreker, afgevaardigde uit Gorkum, dat de meer of minder heilzame werking van eene commissie afhangt en van de keuze der personen en vooral ook van de instructie die de commissie ontvangt. Het is ook mij tot dusverre onmogelijk voorgekomen tot eene voldoende samenstelling van zoo-



danige wet te geraken, zonder de hulp van eene commissie van deskundigen en van rechtsgeleerden tevens in te roepen. Maar ik heb gemeend, dat, eer de commissie kon worden samengesteld, onderscheidene bouwstoffen uit de verschillende provinciën moesten worden bijeengebracht, bouwstoffen, welke die commissie zal moeten gebruiken, en die ze mijns inziens gereed behoort te vinden, wanneer zij vergadert om hare taak te beginnen.
De geachte spreker heeft eene aanmerking gemaakt op hetgeen met een woord dezen ochtend door mij is gezegd. Ik heb de Vertegenwoordiging van sommige provinciën aangespoord met het maken of herzien van reglementen voort te gaan, zonder te wachten op die wet. De geachte spreker zegt: wat baten zulke reglementen zonder coërcitieve maatregelen? De geachte spreker heeft bij die vraag gewezen op de kust van Delfland. Ik antwoord hem, Mijne Heeren, dat aan de Provinciale Staten, wanneer zij reglementen maken of herzien, de bevoegdheid om coërcitieve maatregelen te nemen geenszins ontbreekt, en ik geloof dat juist ten aanzien van dat voorbeeld, hetwelk de geachte spreker heeft aangevoerd, eene herziening van het reglement niet alles, maar veel zal kunnen afdoen.
De geachte spreker, afgevaardigde uit Rotterdam, is van den waterstaat gekeerd naar den vasten wal, naar de spoorwegen, en heeft gewaagd van den Rijnspoorweg. Daarover is een woord gezegd door mijn ambtgenoot voor de Buitenlandsche Zaken. Ik zal er dit bijvoegen. Over de te nemen maatregelen tot aansluiting, welke der Regeering voorkomt in het belang van den omgang met Duitschland, in het belang van den handel volstrekt te worden vereischt, wordt op dit oogenblik onderhandeld met de maatschappij van den Rijnspoorweg, en ik vertrouw dat tengevolge dier onderhandeling — met dergelijke lichamen is in den regel onderhandeling van langen adem — binnen een tamelijk tijdsverloop aan de Vertegenwoordiging zal kunnen worden voorgelegd het plan van de maatregelen, die de Regeering meent te moeten beramen, en om welke tot stand te brengen, de hulp der Vertegenwoordiging zal moeten worden ingeroepen.
Het is hierop, dat de Koning ook bij het uitspreken van de troonrede tot opening dezer Vergadering, inzonderheid het oog heeft gehad.
Hierna, Mijne Heeren, mag ik nog wel bij den aanvang der discussiën over deze afdeeling een enkel woord spreken over de cijfers in de beide eerste artikelen vervat.
De geachte spreker, afgevaardigde uit Arnhem, heeft gewaagd van onze legermacht tegen het water, als onzen vijand beschouwd.
Het personeel, waarvan in het eerste artikel sprake is, mag dan wel als de staf van dat leger worden aangemerkt, en nu, geloof ik, te mogen doen opmerken, tot aanvulling van hetgeen ik de vrijheid nam dezen morgen in het midden te brengen, dat bij de verhooging van de kosten voor de uitvoering van werken vereischt, niet mag



worden uit het oog verloren de vermindering op de kosten van het personeel, dat bij die uitvoering moet worden gebruikt.
Wanneer men gelieft te vergelijken de twee posten onder artikelen 28 en 29 uitgetrokken, dan zijn de traktementen, reis-, verblijf- en bureaukosten van de inspecteurs, hoofd-ingenieurs, ingenieurs en adspirant-ingenieurs en surnumerairen, wanneer men, zeg ik, die kosten gelieft te vergelijken met betgeen voor die twee posten uitgetrokken was in 1845, dan zal men vinden dat deze raming voor 1851 bedraagt ƒ 19,000 minder voor die beide posten te zamen genomen. En wanneer men wil vergelijken de cijfers op de begrooting van 1849 uitgetrokken, voor de traktementen van de ingenieurs en voor die van de vaste opzichters, met het daarvoor geraamde cijfer voor 1851, dan zal men vinden een verschil in minder van ƒ 18,629. Het blijkt dus dat men ook hier, op dit hoogst gewichtig punt van de defensie van het land, getracht heeft met minder middelen meer, of ten minste evenveel, te verrichten.
Antwoord aan de lieeren van Hall en van Nispen.
De geachte spreker uit de hoofdstad heeft gezegd, deze bezuiniging is niet e-ene bezuiniging van dit Ministerie. Ik heb daarvan niet gesproken; maar de aanhaling der cijfers is de geachte spreker hieraan verschuldigd dat hij zelf en bij de algemeene discussie en nu bij de discussie over het hoofdstuk van Binnenlandsche Zaken, de raming van 1851 steeds vergeleken heeft met de begrootingen van 1845 en 1849.
Daarop is geantwoord door verschillende andere sprekers, die dezelfde punten van vergelijking hebben behandeld, en diezelfde punten van vergelijking heb ook ik gemeend te mogen aannemen ten aanzien van de kosten van den waterstaat. Wanneer ik nu aanwijs, dat ja voor den waterstaat zelf meer, maar voor het personeel zooveel minder wordt uitgegeven, dat in dit opzicht althans het cijfer der begrootingen van Binnenlandsche Zaken niet „klimmend" is, dan mag ik wel eindigen met de conclusie, gelijk ik opnieuw doe, dat men met minder middelen meer of althans evenveel tracht te doen.
De geachte spreker uit Gelderland heeft de opmerkzaamheid van het Gouvernement gevestigd op de omstandigheid, dat aan het hoofd van den waterstaat twee inspecteurs zijn geplaatst.
De inrichting is niet van mij. Ik heb haar zoo gevonden. De geachte spreker meent, dat die inrichting het bezwaar heeft, dat in het district van den eenen inspecteur naar andere regelen zou kunnen worden gehandeld, dan in dat van den anderen. Ik geloof, dat ik daaromtrent den geachten spreker in het algemeen gerust kan stellen. Ik geloof niet, dat er in de practijk een aanmerkelijk verschil van regels tusschen de beide districten bestaat. Maar de geachte spreker schijnt op het oog gehad te hebben nog een ander bezwaar, namelijk: wanneer



die twee hoofden in adviezen over dezelfde zaak verschillen, hoe komen zij tot eenheid? Is daar niet licht transactie te vreezen? Mijne Heeren, ik kan niet ontkennen, dat twee personen, die gezamenlijk een advies moeten uitbrengen, na samenspreking wellicht ten deele door transactie tot eenheid moeten geraken. In dit opzicht heeft stellig één directeur of inspecteur aan het hoofd van den geheelen waterstaat een voordeel; maar de geachte spreker zal mij toestemmen, dat dergelijke concentratie ook niet ontbloot is van nadeelen. Ik geloof dat die nadeelen te voren ook wel zijn ondervonden.
Ten aanzien van de twee hoogst bekwame mannen, die mij als inspecteurs ondersteunen, moet ik nog opmerken, dat tusschen hen, over het algemeen, wat betreft hunne denkbeelden en begrippen, gelijk in hunne opleiding, overeenstemming bestaat; hetgeen niet belet dat er verscheidenheid van opinie, over een of ander punt kan plaats vinden; eene verscheidenheid, die, geloof ik, in de meeste opzichten niet schaadt en slechts tot meer, tot rijper onderzoek leidt, dan wanneer van één persoon alles gewacht wordt en zijn advies uitsluitend de grond is van de beslissing door den Minister te nemen.
Wederom betoogde de lieer van Hall dat de uitgaven in 1845 lager waren dan de begrooting voor 1851.
De geachte spreker vervalt wederom in hetgeen mij voorkomt eene dwaling te zijn, die ik reeds dezen ochtend heb aangewezen. Hij vergelijkt eene raming met eene gedane uitgave, en ik meen gezegd te hebben en meen dat nog te mogen volhouden, dat eene uitgave voor eenen bepaalden post over een vroeger jaar wel als een der gronden eener volgende raming kan worden beschouwd, maar dat de raming moet zijn het maximum, dat de raming over 't algemeen hooger moet zijn dan hetgeen men denkt te zullen uitgeven.
De geachte spreker zeide, dat ik had toegegeven, dat er geen verschil bestond tusschen de begrooting van 1851 en die van 1850. Hierop antwoorde ik, dat ik volstrekt niets heb toegegeven; ik heb dat punt laten liggen. Maar ik meen dat de geachte spreker mij van zijne zijde zal toegeven, dat groote bezuinigingen, in den loop van één jaar te maken op dergelijke posten, die op eene bepaalde organisatie steunen, inderdaad tot de ondenkbare zaken behoort.
21 December. Art. 35. Verbetering der rivieren en onderhoud en herstelling van de rivierwerken f 506,119. Konden de kosten tot verbetering van de Limburgsche Maas gedeeltelijk op de oevereigenaren verhaald worden? Uitwateringskanaal voor de Maaspolders in Noordbrabant. Beteugeling van liet kanaal van St. Andries. Men had gemeend, dat de kosten voor dergelijke groote verbeteringen als bij deze begrooting werden voorgesteld bij een afzonderlijk wetsontwerp behoorden aangevraagd te worden. Maintzer-tractaat. De heer Schiller zegt dat een vast stelsel van verbetering der groote rivieren ontbreekt;



liij verlangt dat dit vooraf worde aangenomen. De lieer Ihillcrt stelde voor liet artikel te verminderen met de kosten, uitgetrokken voor liet overhalen van den uitstekenden boelit van den rechter Leidijk bij den boven-Usselmond (ƒ10,000)dit werk lag, meende hij, buiten het aangenomen werkplan.
Mijne Heeren! De taak van den Minister is door eenige sprekers, die hem zijn voorafgegaan, hijzonder vereenvoudigd. Ik geloof dat hij zich mag bepalen tot deze hoofdpunten: vooreerst, weg te nemen sommige bedenkingen, die ten aanzien van eenige gedeelten van dit plan zijn geopperd; ten tweede, te spreken over het denkbeeld dat zoodanige post niet moet worden uitgetrokken bij eene jaarlijksche begrooting, maar dat hetgeen van de Staten-Generaal moet worden gevraagd tot de uitvoering van dergelijk plan, een afzonderlijk voorstel van wet vordert; waarna ik in de derde plaats zal kunnen overgaan tot het amendement door den geachten afgevaardigde uit Zutfen voorgesteld.
I. Tot de bedenkingen over een of ander gedeelte breng ik in de eerste plaats de vraag van den afgevaardigde uit Noordholland (den heer van Akerlaken) ten aanzien van de verplichting van het Rijk. om zooveel toe te staan tot verbetering der oevers van de Limburo-sche Maas. Hij heeft gevraagd of, zoo al het Rijk kan worden geacht gehouden te zijn tot herstel dier oevers, dan althans niet een gedeelte daarvan door de oevereigenaren kan worden gedragen. Ik zal den geachten spreker vooreerst verzoeken twee bijzondere omstandigheden in aanmerking te nemen. De oevers van de Maas zijn hoog, zoodat alleen de naast aan de Maas gezetenen belang hebben bij de afkeering van het gevaar, niet de verder afgelegenen, geheel anders dan bijv! aan onze Rijnoevers. Ten andere heeft men lnngs de oevers van de Maas niet zoodanige vereenigingen, als langs de meeste oevers van onze rivieren sedert eeuwen bestaan, vereenigingen om het water te keeren in het belang van die bijzondere eigenaren. Zoodanige vereenigingen bestaan in Limburg niet. En nu? De rivieren, met hare oevers behooren aan den Staat; de rivier de Maas behoort tot die hoofdrivieren , welke als hartaderen van ons land moeten worden beschouwd. Derhalve de Staat is, mijns inziens, verplicht voor verbetering der oevers, zooverre die noodig is, te zorgen. Zorgt de Staat niet, wat zal het gevolg zijn? Dat de rivier zich zal verleggen, tot des te grooter nadeel voor ons, daar aan de zijde van België volkomen en zeer goed wordt gewaakt. Ik geloof, dat dit den geachten spreker zal overtuigen van de onmogelijkheid, in den tegenwoordigen toestand, van Staatswege zich voor een deel, laat staan voor het geheel, aan den plicht der oeververdediging te onttrekken. Ik zeg in den tegen woordigen toestand, want of het later wellicht mogelijk zal worden bevonden, dergelijke vereenigingen tot stand te brengen, als langs de oevers van onze rivieren veelal worden gevonden, hierover zal de ondervinding uitspraak moeten doen.



Ken geacht spreker uit Noordbrabant (de heer Luijben) heeft bij deze gelegenheid aangedrongen op de noodzakelijkheid 0111 een plan van een kanaal van uitwatering voor Noordbrabant uit te voeren, waarvoor reeds verleden jaar op de begrooting eene som was uitgetrokken, die evenwel vervolgens daarvan weder weggenomen werd. Toen ter tijde is door het Gouvernement verklaard, dat het ten behoeve van die onderneming eene bijzondere wet zou voorstellen, zoodra het onderzoek, omtrent die zaak ingesteld, zou zijn afgeloopen. Mijne Heeren, mijn voornemen is hetzelfde als toen, maar het onderzoek is nog niet afgeloopen. Het bleek, dat hier en daar het verhang nauwkeuriger moet worden onderzocht, dan tot dusverre was geschied, en waterpassingen moeten worden gedaan. Daarbij is het nieuwe denkbeeld opgerezen, en dit wordt door zaakkundigen onderzocht, of het doenlijk zal zijn dergelijk uitwateringskanaal te vereenigen met een kanaal voor de scheepvaart. Dit onderzoek is hangende, en zal ten einde moeten worden gebracht, alvorens een daartoe betrekkelijk ontwerp, van welken aard dan ook, aan de Kamer zal kunnen worden voorgelegd. Zoo ik echter voorleden jaar levendig belang heb gesteld in het plan van dit werk, mijne belangstelling te dien aanzien is gewis na de rampen, in den afgeloopen winter ondervonden, niet verminderd.
Ken geacht spreker uit Limburg (de heer van Wylick) heeft eene bedenking geopperd tegen dat gedeelte van het plan, dat strekken zou ter beteugeling van het kanaal van St. Andries. De geachte spreker meende, dat zulks nadeelig zou kunnen zijn voor de rivier de Maas, dat deze rivier daardoor zou kunnen verzanden, en dat wellicht de uitvoering van dat plan niet mag geacht worden te zijn in het belang van de scheepvaart. Ik geloof, dat ik in staat ben de bedenking van den geachten spreker op te lossen. Thans, Mijne Heeren, loopt de Maas dikwijls in de Waal; in dit opzicht moet ik, indien mijne berichten juist zijn, gelijk geven aan den geachten spreker uit Gorkum. De Maas loopt dikwijls in de Waal, en daaruit ontstaan platen in de laatste rivier. Gelukt het nu Maas en Waal afgescheiden, en dus het Maaswater op de Maas te houden, dan zal zonder eenigen twijfel de rivier daardoor verbeteren. Ik geloof, dat in de laatste dagen de Maas zeer gezwollen was, en voor een aanzienlijk deel zich langs het gat van St. Andries ontlastte in de Waal. Wanneer men nu op eenmaal Maas en Waal zou willen afzonderen, dan ware, geloof ik, dat bezwaar, hetwelk de geachte spreker ducht, voor een deel te vreezen. Dan welk is het plan? Geenszins de sluiting op eens te volvoeren, maar die langzaam voor te bereiden, en niet te doen plaats hebben alvorens de Maas behoorlijk zal zijn verbeterd.
II. Nu kome ik, Mijne Heeren, tot de hoofdbedenking, door sommige sprekers gemaakt, dat men het cijfer der gelden voor de uitvoering van dergelijke plannen niet moet brengen op eene jaarlijksche



begrooting, maar vragen bij eene afzonderlijke wet. Ik heb reeds voorleden jaar gelegenheid gehad mij voor het stelsel te verklaren, dat, waar groote publieke werken moeten worden uitgevoerd, het beter is de toestemming der Staten-Generaal voor de kosten dier werken te vragen bij eene afzonderlijke wet, dan die kosten, vermengd met de uitgaven van den loopenden dienst, op de begrooting te brengen. Deze is de reden geweest die ik heb doen gelden ten aanzien van het Noordbrabantsche kanaal van uitwatering. Ik meen, dat die reden geldt ten aanzien van alle werken, die een gesloten geheel uitmaken, en waarbij men den ganschen omvang en den loop van het werk op eenmaal en bij den aanvang reeds, bij de raming zelve, kan overzien. In zooverre blijf ik dezelfde stelling, hetzelfde beginsel aankleven, dat mij toen heeft bewogen, om het Noordbrabantsche kanaal te doen verdwijnen van de begrooting. Maar is nu dat beginsel toepasselijk op deze werken? Hier hebben wij niet te doen met één werk, ook niet met twee of meer samenhangende ondernemingen, maar met eene lange reeks van bijzondere, zelfstandige werken, die, ook bij eene rassche uitvoering, niet dan in den loop van vele jaren tot stand zullen kunnen worden gebracht. En nu meen ik, Mijne Heeren, dat wanneer men het cijfer voor deze werken, waarvan hier sprake is, de werken die voor de verbetering onzer rivieren volstrekt en reeds sedert zóó lang vereischt worden, en dus niet alleen die, welke nu op de begrooting zijn gebracht, maar die, welke in het algemeen in het groote plan begrepen zijn, — nu is het mijne meening, zeg ik, dat wanneer men het cijfer voor die werken bij eene afzonderlijke wet zou willen vaststellen, het gevolg zal zijn:
Vooreerst, dat men zal uitstellen, en dat men zal uitstellen daar, waar uitstel hoogst bedenkelijk, ja gevaarlijk is. Ik beroep mij hier op hetgeen reeds aan de Kamer is voorgedragen, op hetgeen wij een uur geleden van den geachten spreker uit Deventer hebben vernomen, en dan vraag ik, of wij, wanneer thans weder uitgesteld wordt, hetgeen zoozeer dringt, of wij dan niet ten laatste gevaar zullen loopen, eigenlijk geene rivieren meer te hebben? Ik moet erkennen, dat ik het gevaar zóó dringend acht, dat ik geloof dat het meer dan tijd is, dat men beginne te zorgen dat eindelijk een begin gemaakt worde, daar, waar men zich tot dusverre, gedurende zoo langen tijd, gedurende honderd jaren, wat de groote verbeteringen betreft, vergenoegd heeft met overweging. Hier nog langer te wachten, zou naar mijne overtuiging onverantwoordelijk zijn, en evenwel het voorstel, om het cijfer voor de noodige verbeteringen te brengen in eene afzonderlijke wet, zal leiden — ik behoef het niet te betoogen — zal leiden tot uitstel; de gronden, voor dat stelsel bijgebracht, zouden er onmisbaar toe leiden om eene zoodanige afzonderlijke wet, al wierd ze ook morgen voorgesteld, gewis niet binnen korten tijd aan te nemen.
In de tweede plaats: wanneer men het cijfer voor dit plan wil tkukiikckk Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 0



aanvragen bij eene afzonderlijke wet, dan zal men, hetgeen telken jare, hetgeen aanstonds zal kunnen worden verbeterd, afhankelijk stellen van de inwilliging van de geheele som, welke die gansehe reeks van werken, naar de raming er van te maken, zal moeten kosten. Ik heb niet noodig de Kamer opmerkzaam te maken, dat het bij een wetsvoorstel, hetgeen wordt bedoeld, eigenlijk om het cijfer te doen is. Hierop komt het aan. De wetsvoordracht heeft wel tevens ten doel, de werken in het algemeen, tot welker kosten die sommen worden gevrangd, te doen goedkeuren. Maar de hoofdzaak, het doel van de wet is de goedkeuring van het cijfer. De groote reeks van werken, die het hier geldt, zal zich altijd moeten verdeelen over eene reeks van jaren, hetzij men de som brenge op de begrooting, gelijk ik heb voorgedragen, hetzij dat men den vorm eener afzonderlijke wet kieze. En nu zal hetgeen dadelijk kan en moet geschieden, aan de inwilliging van het geheele cijfer, dat alsdan het cijfer zal zijn van de begrooting der uitgaven voor de geheele reeks dier verbeteringen, worden ondergeschikt. En wie neemt op zich, dat cijfer met eenige wisheid vooraf te bepalen?
In de derde plaats, dunkt mij, zal men, de voorkeur gevende aan eene afzonderlijke wet, vooruitloopen op de uitvo.ering van iets, dat uit den aard der zaak jaren lang moet duren, en zal men dus het oog sluiten voor de inlichtingen, die men, langzaam voortgaande, stuk voor stuk werkende, over hetgeen verder moet worden verricht zal zien opgaan. En ziedaar tevens de strekking van het plan, zooals het u is voorgelegd. Dat plan is, om ieder jaar verbeteringen te maken, verbeteringen die, al blijven zij op zich zelve, als stellige verbeteringen onzer rivieren zullen kunnen worden aangemerkt. Van hetgeen in het volgend jaar zal kunnen worden tot stand gebracht zal afhankelijk zijn, wat men in het jaar 1852 zal kunnen en behoeven uit te voeren. Van de ondervinding, die men in 1852 zal verkrijgen, zal afhangen wat in 1853 aan de orde zal moeten worden gebracht. En zoo zal men, gelijk de geachte spreker uit Arnhem het uitdrukte, geleidelijk den loop der natuur, de behoeften volgende, erlangen wat op eenmaal onuitvoerbaar zou zijn.
In de laatste plaats vraag ik, of wij, wanneer het aankomt op zoodanig hoog belang, de middelen mogen verwaarloozen, die wij onder de hand hebben. Sedert vele jaren is dit het eerste waarin wij niet te spreken hebben van een tekort, het eerste waarin wij een wezenlijk, waarachtig overschot hebben, en nu zouden wij een gewichtig belang laten wachten, nu zou men niet een zeer klein gedeelte van dat overschot besteden, om een belang te verdedigen en te handhaven, dat sedert zoo vele jaren is verzuimd? Ik zeg, verzuimd, wellicht alleen uit onvermogen. Maar zoo onze voorgangers door onvermogen hierin werden belet, dan vraag ik of wij, wanneer wij kunnen, wanneer onze middelen het toelaten — en zij laten het sedert vele



jaren nu voor het eerst toe, — of wij, zeg ik, dan niet verplicht zijn de handen aan het werk te slaan?
Ziedaar wat ik u voorstel. Beginsel en strekking van het plan zijn duidelijk uiteengezet.
Het beginsel is niet zooals men vroeger wilde, zijdelingsche afvoering, maar, onze stroomwegen zelve, de natuur volgende, te leiden en te verbeteren.
De strekking in het algemeen, ook voor volgende jaren, is aangewezen in de overgelegde stukken. Ik zeg, in het algemeen, want men heeit begrepen, dat men wel kon voorzien en stellig beramen wat men behoort uit te voeren in 1851, maar dat men niet nu reeds kan noch mag bepalen wat de taak zal zijn der volgende jaren.
Dit plan nu volgende zal men telken jare een nuttig werk doen, zal men telken jare eene stellige verbetering hebben verkregen.
Ik had licht kunnen teweegbrengen, Mijne Heeren, dat de begrooting van het Departement van Binnenlandsche Zaken onderhevig ware geweest aan oneindig veel minder bezwaren. Ik had dit cijfer kunnen weglaten. Maar het voorstellen er van is bij mij het gevolg geweest van een streng, onverbiddelijk plichtbesef. Ik ben geen deskundige, maar ik heb mij deze belangen sedert het begin van het jaar met ernst en met een gestadig overleg aangetrokken. Ik ben tot dat voorstel gekomen uit volle overtuiging dat het noodzakelijk is, en dat een Minister van Binnenlandsche Zaken, die voor dit hoog gewichtig deel van den publieken dienst verantwoordelijk is, indien hij het zijne niet deed opdat aanstonds in het volgende jaar een begin worde gemaakt met de verdediging en handhaving van die belangen, — dat die Minister zijne taak zou verwaarloozen en op eene onverantwoordelijke wijze de belangen van het Land zou ter zijde stellen.
Ik meen, dat de Minister met vol vertrouwen van de Vertegenwoordiging de middelen, de voorwaarden mag vragen, om dien dringenden plicht te vervullen. Zonder de vervulling van dien plicht schiet het bestuur van Binnenlandsche Zaken op een der voornaamste punten tekort.
Met het gezegde geloof ik tevens tegemoet te zijn gekomen aan een bezwaar, geopperd door een geacht spreker uit Noordbrabant, afgevaardigde uit Gorkum (den heer Schitter). Die geachte spreker heeft gezegd dat men zich bij het voorstellen van dit plan, van het Maintzer tractaat als van eene „noodhulp" scheen te bedienen. Mijne Heeren, de grond waarom ik aan de Staten-Generaal voorstel het Gouvernement te helpen, opdat het zich kunne kwijten van eene van zijne duurste verplichtingen, is in de eerste plaats het huishoudelijk belang van het Land. En waar dit zóó luid spreekt, komt geen tractaat als noodhulp te pas. Maar ten andere herinnert de geachte spreker zich denkelijk niet, dat in 1849 eene commissie, ik meen van zeven Duitsche commissarissen, eene vaart op onze rivieren heeft
G*



gedaan, met sommige van onze ingenieurs, om onze rivieren te onderzoeken onder het gezichtspunt van bevaarbaarheid met betrekking tot de uitvoering van het Maintzer tractaat. En wat is het gevolg geweest van dat onderzoek? Zoo het niet ter kennis van een ieder kwam, de Minister van Binnenlandsche Zaken weet, welke bezwaren en klachten bovenal van Pruisen, en vervolgens ook van de andere Duitsche Staten, juist over den toestand van onze rivieren met betrekking tot de bevaarbaarheid zijn ingebracht. Nu heeft men van onze zijde wel getracht die bezwaren, die klachten eenigszins af te leiden; men heeft de zwarte kleur wat helderder trachten te maken, maar men heeft zich zeiven toch moeten zeggen, dat men ongelijk had, dat men, ook uit het gezichtspunt van de verplichtingen van het Maintzer tractaat, meer moest doen dan bij ons sedert jaren was geschied. Het is derhalve ook die verbintenis, de goede verstandhouding met onze naburen, met Pruisen vooral, eene verstandhouding waarbij wij het hoogste belang hebben, de gemeenschap van vaart en handel met Duitschland, die ons moeten dringen te doen hetgeen aan de Kamer is voorgesteld.
De geachte afgevaardigde uit Gorkum heeft gezegd, dat hij zou kunnen toestemmen in het gevraagde cijfer, mits een algemeen stelsel vooraf wierd aangenomen, de noodige organieke wetten wierden daargesteld en het Gouvernement de verzekering gaf, dat er eene commissie of commissiën zouden worden benoemd, met het onderzoek van de onderscheidene deelen van dat plan belast. Aan deze hoofdbedenking van den geachten afgevaardigde zal, meen ik, worden voldaan door die wijze van uitvoering, die ik zoo even de eer had uit te leggen. Wat voorgesteld wordt voor het eerstvolgende jaar is duidelijk; de algemeene strekking der werken voor de volgende jaren is evenzeer duidelijk, maar in ieder volgend jaar zal de bijzondere taak van dat jaar op nieuw worden bepaald. Worden later voor de verdere uitvoering nieuwe middelen vereischt; of is, ten einde de rechten en belangen van diegenen te verzekeren die bij de uitvoering zouden kunnen lijden, een wettelijke maatregel noodzakelijk; of blijkt het, dat, om de uitvoerbaarheid der taak van een der volgende jaren wel te kunnen beoordeelen, de benoeming eener speciale commissie van onderzoek noodig is, telkens zal naar de behoefte, zooals zij zich binnen overzienbare perken en duidelijk voordoet, worden gehandeld.
III. Ten laatste het amendement, voorgesteld door den geachten spreker, den afgevaardigde uit Zutfen. De geachte afgevaardigde stelt voor, van de som af te trekken tien duizend gulden, en wel in het algemeen, maar de geachte spreker heeft toch bepaald op het oog die tien duizend gulden, welke geraamd zijn voor de zoogenaamde verruiming van den IJselmond. Het is mij voorgekomen, Mijne Heeren, dat men zich ten aanzien van hetgeen in het plan onder dien naam wordt begrepen, geene juiste voorstelling maakt. Het betreft het naar binnen leggen van den leidijk tusschen de Rijks rijs- en pakwerken,



eene verlegging van uiterst geringen omvang. De ruimte tusschen de tegenwoordige en de nieuwe lijn zal geen bunder lands bedragen.
De geachte afgevaardigde uit Zevenaar heeft uit die tien duizend gulden opgemaakt dat het een werk zou zijn van groot belang, en ik ontken niet, dat het cijfer daartoe aanleiding kan geven; maar men heeft het hooger gesteld, dewijl er moet worden onteigend.
Het werk zelf, het inhalen der bocht, is van zeer kleine beteekenis. Dat tengevolge van inhaling meer water op den IJsel zou kunnen worden gebracht, is — de geachte afgevaardigde uit Zevenaar zal het gewis erkennen — bij een gewonen waterstand volstrekt niet te voorzien. Maar het zal, zegt hij, gebeuren bij hoogen waterstand. Hierover zijn andere deskundigen niet van hetzelfde begrip. Verre de meesten, die ik daarover heb gehoord, zeggen, dat de afvoer van water langs den IJsel bij hoogen stand slechts weinig zal toenemen, zóó weinig, dat het niet bedenkelijk kan zijn, hetzij voor de naastgelegen landen, hetzij voor de dijken. Ziedaar de getuigenis der zaakkundigen die ik vernam; en ik heb mij bijzondere moeite gegeven omtrent dit punt, daar ik zag hoe vele belangen er bij betrokken schenen, van onderscheidene kanten te worden ingelicht. Nu zegt men, is het in allen gevalle niet juister, is het bij dien twijfel, bij die ongerustheid aan de eene zijde, of niet tengevolge van de verruiming veel meer water op den IJsel zal komen, niet beter den IJsel vooreerst enkel benedenwaarts te verruimen, dan gevaar te loopen dat zij, die vrees koesteren, inderdaad gelijk hebben?
Ik wil niet ontkennen, Mijne Heeren, dat die bedenking bij mij groot gewicht heeft. Hetgeen bedoeld wordt bij de verruiming van den IJselmond, is de verbetering van een wanstaltig riviervak, is verlegging van een dijk, waar de dijk in den tegenwoordigen vorm inderdaad werkt als eene krib. Wanneer men nu evenwel vreest, dat bij een hoogen stand veel meer water op den IJsel zal kunnen worden gebracht, en men vraagt, dat er, liever dan die kans, dat gevaar te loopen, meer worde gedaan tot verruiming van den I.Jsel benedenwaarts, dan ben ik genegen op die vraag een bevestigend antwoord te geven; dan ben ik genegen te zeggen: het komt ook mij redelijk voor, dat men dat werk vooreerst nog niet uitvoere, maar dat men daarentegen, benedenwaarts, den IJsel in staat stelle om meer water af te voeren, opdat, wanneer later die dijk aan den mond zal worden verlegd, beneden geenerlei moeilijkheid kunne worden ontmoet.
Er is nog eene bedenking, Mijne Heeren, die mij brengt tot dezelfde meening. De geachte afgevaardigde uit Zevenaar heeft gesproken van den Lijmerschen overlaat; de geachte voorsteller van het amendement van den Overbetuwschen dijk. Men vreest, dat ten gevolge van de ontworpene verruiming van den IJselmond, waarvan evenwel nauwelijks eene verandering in het profiel van den IJsel het gevolg kan wezen, meer water op den IJsel zal vallen; en nu schijnt het



niet onbillijk, onder den indruk van die vrees, den tegenwoordigen toestand van den overlaat in de Lijmers, den tegenwoordigen toestand van den Overbetuwschen dijk te raadplegen. Deze dijk ligt binnen kort aan de beurt om te worden verzwaard; de Lijmersche overlaat behoeft, meen ik, Mijne Heeren, eene verandering. Ik geloof, dat het Gouvernement meer en meer tot de overtuiging zal komen, die reeds in de medegedeelde stukken der deskundigen is verkondigd, dat het systema van overlaten geen gelukkig systema is. De overlaat van de Lijmers heeft sedert 1820 twee malen gewerkt en in die werking de nadeelen van dat systeem aangetoond. De zaak van den Lijmerschen overlaat verdient daarenboven in verband te worden beschouwd met den bnippelings-overlaat. Deze is inderdaad verhoogd, zelfs boven het peil, dat men had behooren te betrachten. Ik hel over te gelooven, dat het proces, hetwelk ten gunste van den Lijmerschen en Snippelingsoverlaat is gevoerd, met den tijd zal worden verloren; en ik ben genegen om mede te werken tot verhooging èn van den eenen èn van den anderen. In verband nu daarmede, geloof ik, kan en moet men wellicht hetgeen men de verruiming van den IJselmond noemt, uitstellen , en daarentegen zooveel te meer doen ter verruiming van den Beneden-I Jsel.
En nu kome ik, Mijne Heeren, tot het besluit. Ik verklaar, dat ik hetgeen in den uitgewerkten en toelichtenden staat is opgegeven, als verlegging van den rechter-leidijk bij den mond van den IJsel, niet zal laten uitvoeren; dat ik in het volgend jaar niets zal laten doen tot verruiming van den IJselmond. Ik zal evenwel ongaarne eene som van tien duizend gulden van den post laten aftrekken; ik wil die som besteden om den Beneden-IJsel te verruimen en in zooverre te gemoet te komen aan de bedenkingen van de Gedeputeerde Staten van Gelderland, aan diezelfde bedenkingen, die werden aangedrongen door den voorsteller van dit amendement en den afgevaardigde uit Zevenaar. Ik zou inzonderheid wenschen, en ik heb daarover de zaakkundigen geraadpleegd, die tien duizend gulden te besteden, waar zij met vrucht zullen kunnen worden besteed, tot verbetering van het riviervak tusschen Zalk en Kampen. Het niet aannemen van het amendement van den geachten afgevaardigde uit Zutphen zal derhalve den stand van de zaak niet veranderen. Wordt het daarentegen aangenomen, dan zal ik belet zijn, op eene andere plaats te laten doen, misschien met meer gevolg, hetgeen men zich eerst voorstelde te doen aan den IJselmond.
De geachte afgevaardigde uit Leiden heeft gemeend, dat men niet wel het geheele plan kon laten breken door aanneming van het amendement. Hierop moet ik antwoorden, dat die zoogenaamde verruiming van den IJselmond geenszins met de andere werken, hier voorgesteld, in onafscheidelijk verband is. Zulk verband bestaat niet tusschen de onderscheiden werken voor 1851 ontworpen, evenmin als tusschen de werken, welke in volgende jaren zullen plaats hebben.



Ieder jaar zal men uitvoeren hetgeen op de onderscheidene punten het meest schijnt te dringen; een werk, eerst voor dit jaar aangewezen, zal, bij nader onderzoek, tot twee of drie jaren later te verschuiven zijn, wanneer het dan in verband met andere uit te voeren werken beter kan geschieden. Zoo is het hier gelegen. Wat zal het verschil zijn? Zoo als nu het plan geschreven is in den uitgewerkten en toelichtenden staat, was er tweeërlei opzet. Het eene is den IJsel benedenwaarts te verruimen, ten einde hem vatbaar te maken meer water af te voeren, het andere is bovenwaarts eenige verruiming aan den mond van de rivier te brengen, waaruit de vrees geboren is, dat althans onder sommige omstandigheden de IJsel meer water zou kunnen ontvangen dan tot dusver. Nu zal, naar de zoo even door mij gedane verklaring, in het volgende jaar het laatste gedeelte blijven rusten en daartegen meer gedaan worden om de vatbaarheid van den IJsel tot afvoering van water uit te breiden. Er wordt dus niets in liet plan gebroken; er is slechts verschikking der tijdstippen van uitvoering. Ik wensch, Mijne Heeren, en ik neem de vrijheid dit bijzonder aan te dringen, in staat te worden gesteld, om tien duizend gulden elders aan den IJsel te besteden op punten, waar verbetering in de eigen richting van het plan, niet minder noodig is, dan op het punt, waar zij volgens den toelichtenden staat zouden dienen. Hetgeen nu, in 1851, met die tien duizend gulden wordt gedaan, zal men minder behoeven te doen in een der volgende jaren.
Toen, na deze mededeeling, de lieer Dullert zijn amendement introk, verklaarde de heer Gevers niet te vatten welke kracht nog aan een toelichtenden staat was toe te kennen, wanneer de regeering na eene simpele verklaring in de Kamer afgelegd, aan dien staat niet verder gebonden scheen.
Ik geloof dat ik kan volstaan met een enkel woord te antwoorden op de bedenking van den geachten spreker uit Leiden. Ik zal nu niet zeggen, dat hetgeen thans aan de goedkeuring onderworpen wordt, is het cijfer van het artikel zelf, en dat, hetgeen in den uitge werkten en toelichtenden staat wordt vermeld, slechts de gronden zijn, waarop de aanvrage van dat cijfer steunt. Ik zal daarover niet uitweiden. Maar ik zal dit zeggen, hetgeen gewis ook den geachten spreker volkomen zal geruststellen, wanneer ik in deze Vergadering verklare, dat een zeker gedeelte van het cijfer, bij de begrooting toegestaan, zal verkrijgen eene bepaalde bestemming, dan zal die verklaring wel hebben zooveel waarde, al» hetgeen in den uitgewerkten en toelichtenden staat is gedrukt. Deze verklaring, die later komt, is openbaar; deze verklaring, hier mondeling gegeven, is, meen ik, even goed, alsof zij door mij schriftelijk gegeven ware. Wil de geachte spreker deze mijne verklaring beschouwen als een amendement op den uitgewerkten en toelichtenden staat, ik heb er niet tegen. In allen gevalle zal hetgeen nu door mij is gezegd, althans evenveel kracht hebben, als



hetgeen in den toelichtenden staat is gedrukt. Ik meen dus, dat de stelling ongegrond is, dat indien het artikel na die verklaring werd aangenomen, dit hetzelfde zou zijn, alsof de som geheel te mijner vrije beschikking wierd overgelaten, alsof er geen uitgewerkte staat, alsof er geene gronden voor de bestemming van die som waren medegedeeld, alsof alles in de willekeur van den Minister stond.
Zullen alle Overbetuwsche dijken worden opgehoogd?
Ik kan met een enkel woord de misvatting wegnemen, die wellicht aan eene onduidelijke uitdrukking, door mij gebezigd, te wijten is. Ik heb niet gesproken van de Overbetuwsche dijken in het algemeen, maar van ééne lijn dier dijken, die onmiddellijk langs den Rijn loopt naar het Malburgsche veer. Zóó ver is men met de verzwaring dier dijken nog niet gevorderd. Dit gedeelte dijks, wanrop het zou kunnen aankomen, indien de Lijmersche overlaat buiten gebruik werd gesteld, is nog niet verhoogd.
Dat is het eenige wat ik bedoeld heb.
Art. 38. Onderhoud, herstelling en verbetering der werken voor droogmakerijen f 8800.
Mijnheer de Voorzitter! Ik wenschte eenvoudig de volgende mededeeling aan de Kamer te doen. Men heeft over de kosten van de Mijdrechtsche droogmakerij dikwijls gesproken en meermalen en te recht aangedrongen op een verkoop van die gronden. Het is gebleken uit de overgelegde stukken, dat men van de zijde van het Gouvernement alles doet, wat strekken kan, om dien verkoop gemakkelijk te maken. Nu wil ik enkel dit aan de Kamer mededeelen, dat onlangs eene verhuring van die landen heeft plaats gehad, voor één jaar, niet langer, omdat men de hoop koestert binnen kort ze te kunnen verkoopenj en dat die landen verhuurd zijn voor eene som van ƒ 14,690, zoodat tegenwoordig de opbrengst de kosten reeds verre te boven gaat. Hierbij kan ik nog voegen, dat deze prijs bedraagt het dubbel van dien, waarvoor die landen tot dusverre verpacht waren. De landen waren verpacht in 1845 voor 6 jaren, tegen eene jaarlijksche som van ƒ 7000; de tegenwoordige huurprijs bedraagt ƒ 14,000 a ƒ 15,000.
Onderwijs. De heer Groen van Prinsterer treurt dat het onderwijs eenzijdig werd. Op deze afdeeling is, naar het oordeel van den heer Oevers, te /eer bezuinigd. Is de staat geroepen ondersteuning te verleenen voor de oprichting van musea? Wanneer komt dienaangaande eerst Staatshulp te pas? Gebrekkige inrichting van het Staatsexamen. Veeartsenijschool. Leerstoelen tot het doceeren der Katholieke theologie. Geldersehe fondsen ten dienste van het onderwijs.
Kr hebben, Mijnheer de Voorzitter, zeven sprekers het woord gevoerd, hetzij over dit artikel, hetzij over deze afdeeling in haar geheel, hetzij



over artikelen die tot geheel andere, tot latere afdeelingen behooren. Onder die zeven sprekers waren er drie, die inzonderheid de belangen van onderwijs en wetenschap in het algemeen hebben aangedrongen. Ik ben die sprekers erkentelijk voor de belangstelling, die zij hebben betoond voor een gebied, waarop ik vroeger met zoo groot genoegen werkzaam was. Het zou mij nog aangenamer zijn geweest, indien zij hadden kunnen goedvinden de woorden, die zij nu tot mij hebben gericht, bij eene andere gelegenheid voor te dragen, wanneer ik hen meer opzettelijk, meer uitvoerig, dan op dit oogenblik, zou hebben kunnen beantwoorden. Indien ik mij dus nu, bij het antwoord, beperk, dnn hoop ik daardoor geen voet te geven aan eene opvatting, die ik gisteren ontmoette, alsof ik in het minste geringschatting te kennen geef, wanneer niet op ieder woord, tot mij gericht, een wederwoord volgt. Mijne Heeren, ik moet zien op den drang van den publieken dienst; wij hebben nog slechts weinige dagen voor het einde van dit jaar en onder die weinige dagen zijn vier feestdagen. Ik moet bedacht zijn dat ook nog aan het andere deel der Vertegenwoordiging, aan de andere Kamer, deze begrooting moet worden aangeboden, en ik moet trachten, zooveel het van mij afhangt, ook dat deel der Vertegenwoordiging ruimte van tijd en vrijheid te laten om deze gewichtige ontwerpen van wet te overwegen. Ik meen dus, dat noch de Vergadering, noch die sprekers het mij ten kwade zullen duiden, wanneer ik mij inzonderheid bepaal bij hunne conclusiën.
De eerste spreker, de hooggeachte spreker uit de residentie, thnns afgevaardigde uit Zwolle, heeft inzonderheid het oog gevestigd op het hooger, op het academisch onderwijs. Ik heb de eer bij dien spreker te lang en te wel bekend te zijn dan dat hij zou kunnen twijfelen of ik het in zoovele punten door hem aangeroerd met hem eens ben; hij moet er van verzekerd zijn, zonder dat ik het zeg.
Die spreker heeft inzonderheid een eenvoudig middel, zoo als hij het noemt, aanbevolen, om aan ons academisch onderwijs eene veerkracht, die nu wordt gemist, te hergeven. Dat eenvoudig middel, hetwelk zou kunnen worden ingevoerd bij een partieelen maatregel, een tusschenmaatregel, alvorens de wet, bij de Grondwet gewild omtrent het onderwijs, bestaat, —die partieele maatregel dat eenvoudig middel, zou gelegen zijn in het verleenen van meerdere vrijheid, in het openen van mededinging.
Te dien aanzien heeft de geachte spreker in de eerste plaats verlangd dat de vrijheid wierd gegeven om nevens de publieke instellingen van academisch onderwijs', andere bijzondere instellingen op te richten. Mijne Heeren, die vrijheid, meen ik, bestaat, en zoolang ik de eer heb aan het hoofd te zijn van dit departement, zal niemand, die tot eene dergelijke oprichting wenscht over te gaan, eenig beletsel in den weg worden gelegd.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker gemeend, dat meerdere



vrijheid moest worden verleend, dat er mededinging moest worden uitgelokt, door de afschaffing van hetgeen de geachte spreker de dwangcolleges heeft genoemd. Daaromtrent moet ik hem herinneren, dat dwangcolleges in den eigenlijken zin niet bij ons bestaan; niemand is bij ons verplicht eenig college bij te wonen; ieder, die zich onderwerpt aan het examen in het vak, waarover blijken van kunde moeten worden gegeven, behoeft geenerlei inrichting van onderwijs, geenerlei scholen te hebben bezocht. Zoo van die vrijheid weinig gebruik wordt gemaakt, de oorzaak is wellicht te zoeken in de gesteldheid van onze jongelingschap, die de spreker heeft geschetst, en waaruit zeker geen overmaat van veerkracht blijkt; maar die vrijheid is door onze instellingen, door onze besluiten of reglementen niet belemmerd.
In de derde plaats heeft de geachte spreker verlangd, dat de gelegenheid zou worden gegeven aan bekwame mannen, privaat docenten heeft hij hen genoemd, om zich te vestigen aan de academiën, ten einde met de hoogleeraren, van Staatswege benoemd, te dingen. Ook te dezen aanzien is geene uitsluiting in onze reglementen.
Ik ben in vroegere jaren dikwijls in de gelegenheid geweest om dezen of genen aan te sporen, dat hij tot die mededinging besluiten mocht; maar ik heb altijd bevonden dat men er tegen opzag, omdat de zaak niet was eene gewone zaak, omdat men vreesde niet te zullen slagen, of bij dezen of genen een onaangenamen indruk te weeg te zullen brengen. Zoo het gebruik maken van deze vrijheid tot een beteren toestand zou kunnen leiden, het niet-gebruik is niet de schuld van onze reglementen, maar van de mindere veerkracht, van de besluiteloosheid, of zoo men wil van de bescheidenheid dergenen, die in staat zouden zijn mede te dingen.
De geachte spreker heeft in de laatste plaats de opmerkzaamheid van de Regeering gevestigd op de noodzakelijkheid van deugdelijke examina. Gewis, zij die zullen moeten regelen hetgeen bij het verleenen, bij het in werking komen van meerdere vrijheid de nieuwe toestand zal worden, zullen wel indachtig moeten zijn, dat zonder deugdelijke examina de vrijheid eer schadelijk dan heilzaam zou werken. Doch de geachte spreker zal moeten toestemmen, dat nieuwe, deugdelijke examina niet wel vóór de nieuwe wetgeving zullen kunnen worden ingevoerd. Ik meen namelijk, dat de geachte spreker heeft bedoeld, dat de examina zouden moeten worden ingericht op een anderen voet, dan nu, en dan grijpt de inrichting daarvan te zeer in de geheele organisatie van het hooger onderwijs, dan dat eene andere inrichting van die examina bij een tusschen- of partieelen maatregel zou kunnen worden verordend.
De geachte spreker uit Leiden (de heer Gevers van Endegeest) heeft gewenscht dat er nooit of nimmer eene bezuiniging zou plaats hebben op het onderwijs en de wetenschappen. Hij heeft gezegd, dat de wetenschappen bij ons niet hoog worden geacht.



Ik geloof, men moet erkennen, dat die geachte spreker in dat laatste opzicht gelijk heeft. De wetenschap, de bekwaamheid is, tot dusver, niet zoo geacht als zij verdient; men heeft van wetenschap, van bekwaamheid, tot dusver, geenszins in het publiek die partij getrokken, die men er van behoorde te trekken. Maar wanneer de geachte spreker zegt: geenerlei bezuiniging op onderwijs en wetenschap; en wanneer hij daaronder verstaat, dat men van Staatswege, met ruime, milde hand subsidiën tot bevordering van onderwijs en wetenschap moet verstrekken, dan verzoek ik, die stelling in mijn zin te mogen uitleggen. En het antwoord, hetgeen ik meen te mogen en te moeten geven aan den geachten spreker uit Leiden, dat antwoord geef ik ook aan den geachten spreker uit Zwolle, den heer Sloet tot Oldhuis.
Ik meen, Mijne Heeren, dat ondersteuning van staatswege moet worden verstrekt tot opwekking van krachten, maar niet om aanwezige krachten in slaap te brengen, of in slaap te houden, — ik meen, dat, in zoover, onderwijs, wetenschap, kunst, op ééne lijn mogen worden geplaatst met de nijverheid. De eerste voorwaarde is vrijheid, en in dit opzicht stem ik volkomen overeen met den geachten spreker, die over deze afdeeling het eerst het woord heeft gevoerd, met den geachten spreker uit de residentie. De eerste voorwaarde is vrijheid. Ik spreek van de gevallen, waar het initiatief bij de bijzondere personen is of behoort te zijn en de Staat alleen geroepen wordt te helpen, niet van hetgeen de Staat onderneemt voor zijne rekening, niet van hetgeen de overheid op haar gezag organiseert.
Nu meen ik, dat de particulieren eerst moeten handelen, alleen of in vereeniging met anderen; dat eerst dnar, waar de bijzondere krachten, hetzij van het individu, hetzij vnn de vereenigingen van individu s te kort schieten, de Staat behoort ter hulpe te komen. Ik meen, dat men, in vroegere jaren, van de zijde der bijzondere personen, èn in zake van nijverheid èn in zake van wetenschap, te veel gerekend heeft op het Gouvernement, en dat deze rekening eene oorzaak geweest is van de beperkte ontwikkeling der bestaande krachten. De kracht der bijzondere personen of van hunne vereenigingen is voor eene grenzenlooze ontvouwing vatbaar; maar wanneer zij reeds vooraf, om zich te bewegen, ondersteuning van Gouvernementswege inroept, wanneer zij zich op de hulp van het Gouvernement verlaat, dan zal zij steeds binnen de engste grenzen beperkt blijven, al kwam die ondersteuning ook van den rijksten Staat der wereld.
Eene Regeering kan te weinig doen, maar zij doet ook licht te veel.
Doch in dezen zin vereenig ik mij met# hetgeen de geachte spreker uit Leiden heeft gezegd: geenc bezuiniging. Ik zeg van mijne zijde: geene hulp van 's Rijks wege daar waar de particulier het zijne nog niet heeit gedaan, maar werkdadige hulp daar, waar meer moet worden bereikt en dat meerdere buiten het vermogen van den particulier



gelegen is. Wanneer ik dit toepas op het onderwerp, waarvan door den geachten spreker uit Zwolle (den heer Sloet tot Oldhuis) is gewaagd, dan meen ik, dat de Regeering alleszins verplicht mag worden geacht, om in de provinciën, te platten lande, de instellingen, die uit de belangstelling vnn bijzondere personen zijn opgekomen en tot eene zekere mate van bloei zijn gebracht, te ondersteunen. Daar namelijk, waar die instellingen ondersteuning behoeven, en van de krachten van bijzondere personen niet méér kan worden verwacht. Maar ondersteuning te geven alvorens die wordt vereischt, is juist onderdrukking van den particulieren ijver, van de nationale kracht, die oneindig grooter is dan het vermogen van de rijkste regeering, dan de middelen van den vermogendsten Staat. Hetgeen de rijkste regeering, hetgeen de vermogendste Staat kan doen, is slechts een klein perceeltje, vergeleken met die onmetelijke kracht, welke eene natie, die zich kent en ontwikkelt, kan doen gelden.
De geachte spreker uit Friesland heeft de aandacht van de Regeering gevestigd op het zoogenaamde staatsexamen en op de staatsexamina in het algemeen. Mijne Heeren, het is een van de moeilijkste vraagstukken op het gebied van onderwijs, de inrichting van de examina, wat er door kan worden bereikt, of wat van examina mag worden verwacht. Ik durf in deze vraag nu niet treden. De geachte spreker heeft zich zijn oordeel over de laatste voorioopige inrichting van het zoogenaamde staatsexamen voorbehouden. De geachte spreker heeft gezegd, dat dit staatsexamen stond tot dusver geïsoleerd. Ik geef het toe: het staat geïsoleerd, omdat wij nog wachten op de instellingen, die de nieuwe wetgeving ons zal moeten schenken. De geachte spreker heeft zich beklaagd, dat door een dergelijk staatsexamen de academiën werden gesloten voor de zoodanigen, die niet eene geleerde opvoeding hebben genoten, zooals voor dit staatsexamen wordt gevorderd; hij wil dat de academiën ingericht zullen zijn, als openbare instellingen voor algemeene wetenschappelijke ontwikkeling. Ook dit stem ik toe; voor een elk, ook voor hen die eene zoodanige geleerde opvoeding niet zullen hebben genoten, behooren de universiteiten open te staan. De geachte spreker heeft eene bedenking in het midden gebracht tegen het staatsexamen, gelijk het nu is ingericht, in zooverre het een toezicht van Regeeringswege op de uitkomsten van het onderwijs, waarover het staatsexamen loopt, bedoelt. De geachte spreker heeft gezegd: „hoe mijn oordeel ook uitvalle over dat staats-examen, het zal nooit in alles aan dat doel kunnen voldoen; men zal daarmede een geregeld onderzoek van de instellingen van het onderwijs op de Latijnsche scholen moeten paren." Ik ben geheel van het gevoelen van den geachten spreker; ik heb nooit gemeend, dat alles op het staatsexamen alleen zou kunnen nederkomen. Een en ander zal wellicht moeten worden vereenigd. Maar het onderzoek, dat de geachte spreker wenscht, zal op oenen anderen voet dan tot dusverre dienen te zijn ingericht.



Ik meen toch te mogen verzekeren, dat het onderzoek van den staat der Latijnsche scholen, zoo als dat sedert jaren plaats had, geene genoegzame kennis van dat deel van het onderwijs heeft verschaft.
De geachte spreker uit Utrecht is niet gebleven bij deze afdeeling, maar heeft een sprong gedaan van artikel 49 op art. 107, en gewaagd van de veeartsenijschool. Hij heeft een gezegde van den Minister van Binnenlandsche Zaken in de Eerste Kamer aangehaald. Die Minister had daar, toen gevraagd was naar de tegenwoordige beteekenis van de veeartsenijschool, gezegd, dat de beteekenis van die school tegenwoordig gering was in vergelijking met de kosten. De geachte spreker heeft vervolgens getracht aan te toonen dat, zoo de beteekenis gering was, de schuld daarvan niet kon worden toegerekend aan de inrichting, maar moest worden geweten aan de Regeering. Ik moet vooreerst opmerken dat wanneer, toen bij de discussie in de Eerste Kamer sprake was van de beteekenis van de veeartsenijschool, onder die beteekenis verstaan werd de werking van die school naar buiten, en dat de Minister van Binnenlandsche Zaken niet heeft gezegd, dat, zoo die werking naar buiten tegenwoordig gering was, de schuld daarvan moest worden geweten aan de inrichting. De inrichting heeft goede vruchten opgeleverd maar de tegenwoordige werking van die school is uitstekend beperkt; en dit blijkt uit het getal leerlingen, dat thans slechts vier of vijf bedraagt, met het stellige uitzicht dat dit getal in het volgende jaar zal gedaald zijn tot drie of twee, en dat eindelijk wellicht niemand zal overblijven. Nu moge die inrichting op zich zelve zoo voortreffelijk zijn als ze wil, maar dergelijke inrichting zal niet gerekend worden eene beteekenis te hebben, als ze niet werkt naar buiten. Ik spreek nu niet over den maatregel van de vorige Regeering, waaraan de spreker den achteruitgang van die inrichting heeft toegeschreven, maar ik meen den spreker te mogen verzoeken, dat hij, wat de toekomst betreft, de uitkomst der tegenwoordige reorganisatie, die nauwelijks is begonnen, gelieve af te wachten; en wanneer hij dat doet zal hij bij voorbeeld volkomen worden gerustgesteld ten aanzien der vrees, alsof in het vervolg geene anatomie meer aan die school zou worden onderwezen, een gemis, hetwelk met de afschaffing van dergelijke inrichting gelijk zou staan.
Wanneer de geachte spreker zegt, dat de som aan de veeartsenijschool besteed, gering was, vergeleken met de som uitgetrokken voor dergelijke inrichtingen in België en Frankrijk, dan heb ik de Kamer enkel te verwijzen naar de stukken die haar zijn voorgelegd. Ik vraag niet naar de hoogte van het cijfer, maar naar het onderwerp waarvoor, naar het gebruik waartoe die sommen hebben gestrekt, en dan vind ik daarin op nieuw een doorslaand blijk van de noodzakelijkheid van publiciteit. Die uitgaven zijn gedaan uit het fonds voor de nijverheid; zij waren buiten controle. Van die uitgaven droegen alleen de weinige personen kennis, die de rekening opmaakten en aan wie ze werd



overgelegd; zoo gaf men uit van het eene jaar op het andere; men begon op een bescheiden voet, men verhoogde vervolgens zonder eigenlijke noodzakelijkheid, en men kwam eindelijk op eene hoogte van uitgaven, aan het nut, dat er van werd getrokken, te eenen male onevenredig.
De geachte spreker heeft nog eene bijzondere aanmerking gemaakt ten aanzien van de cultuur, die aan de instelling der veeartsenijschool verbonden is. Hij heeft gemeend, dat de gelden, aan die cultuur ten koste gelegd, in het fonds voor de nijverheid terugkwamen. Wanneer de geachte spreker de onderscheidene cijfers gelieft te vergelijken, dan zal hij vinden, dat de cultuur inderdaad meer kost dan zij opbrengt; ofschoon de rekening zoo gesteld is, dat men, oppervlakkig oordeelende, zou kunnen denken dat de cultuur inderdaad winsten geeft.
De geachte spreker uit Breda, de heer Storm, heeft eene vraag gericht tot de Regeering, of uien bij eene voorname hoogesehool, bijv. bij de Leidsche, niet zou kunnen oprichten één of twee leerstoelen voor de vorming van katholieke leeraren? Dit is eene vraag, waarop ik voor het oogenblik het antwoord schuldig moet blijven, want het oprichten en vervullen der leerstoelen (de geachte spreker zal toch wel een en ander bedoeld hebben, en niet oprichting zonder vervulling?) — de oprichting en vervulling dier leerstoelen zal door de Regeering niet kunnen worden ondernomen dan in verstandhouding met een genootschap , met eene autoriteit, die zou moeten worden geraadpleegd, en die even genegen zal moeten zijn als deze Regeering wellicht zou worden bevonden, om aan zoodanigen wensch gehoor te geven.
De afgevaardigde uit Gouda (de heer Metman) heeft gemeend de aandacht van het Gouvernement te moeten vestigen op een middel dat aan de Regeering uitstekend dienstbaar zou kunnen worden, zoodra het geldt de uitvoering van de verplichting, bij de Grondwet opgelegd, dat overal van overheidswege voldoend lager onderwijs worde gegeven. Hij heeft gewezen op fondsen die inzonderheid in Gelderland bestaan, fondsen waarvan de vruchten tegenwoordig van de oorspronkelijke bestemming zijn vervreemd; eene bestemming, die door tusschenkomst der Regeering zou moeten worden hersteld.
Ik meen den geachten spreker de verzekering te mogen geven, dat, zoo in dit opzicht nog niet alles door de Regeering gedaan is wat wenschelijk ware en wat de geachte spreker verlangt, dit evenwel geenszins zal worden vergeten, noch het onderzoek, dat vooraf zal moeten gaan aan het herstel van de oorspronkelijke bestemming dier fondsen, verzaakt. Of dat onderzoek zal leiden tot de middelen, welke den geachten spreker voorkomen geschikt te zijn voor het aangewezen doel, dit zal moeten worden afgewacht.
Ait. 54. Tractementen der Hoogleeraren, enz. te Utrecht. Antwoonl op liet betoog van den heer Westerholl', dat te Groningen een gelijk aantal medische professoren als te Utrecht behoort aangesteld te zijn.



Het komt mij voor, Mijne Heeren, dat de eischen van den vorigen spreker uitstekend matig, uitstekend bescheiden zijn; wanneer ik die vergelijk met de voorsteilen, zoo ik mij wel herinner, gedaan door die medische commissie, waarvan gisteren in deze Vergadering sprake was en die een verdienstelijken arbeid aan de Regeering heeft geleverd. Zoo ik mij niet bedrieg vordert die commissie als minimum van hoogleeraren in de medische faculteit, bij elke hoogeschool, een getal van 8 of 9. Nu zegt de geachte spreker, dat getal is te Utrecht 5, dus behoort het te Groningen ook 5 te zijn. Ik moet den geachten spreker herinneren dat, zoo men te Utrecht gekomen is tot het getal van vijf, men het getal, bij het reglement bepaald, te boven is gegaan. Men is het te boven gegaan onder een vorig Gouvernement ten gevolge van redenen die ik niet ken. Maar dit weet ik, dat er niet ééne reden kan bestaan, en voor dit Gouvernement gewis niet, om de hoogeschool te Groningen achter te stellen bij die te Utrecht. Of nu uit dien hoofde, omdat vroeger Utrecht vijf professoren heeft verkregen, er ook vijf te Groningen behooren te zijn aangesteld, dit is eene andere vrnag en het antwoord daarop, dunkt mij, hangt af van het denkbeeld over onzen tegenwoordigen toestand met betrekking tot de organisatie van het hooger onderwijs. Mijns inziens kan men het niet anders dan natuurlijk vinden, dat in zoodanigen voorloopigen toestand, bij de hoop en het vooruitzicht, dat wij spoedig een definitieven toestand, door de wet te vestigen, zullen intreden, het Gouvernement zich onthoude van het nemen van zoodanige maatregelen, waarbij op eene toekomstige inrichting zou worden vooruitgeloopen. Ik zeg dit in het algemeen; geenszins om uit te sluiten eene overweging, of de tegenwoordige behoefte ten aanzien van het medische onderwijs aan de hoogeschool te Groningen zóó dringend is, dat men zelfs dan, wanneer men binnen korten tijd eene definitieve wettelijke regeling van het hooger onderwijs mocht te genioet zien, niet tot dat tijdstip zal mogen wachten. Ik zal dit overleggen; ik zal onderzoek doen, en zoo de behoefte mij voorkomt zoo dringend te zijn, dan zal daarin door mij worden voorzien, zonder het tijdstip af te wachten, waarop, zoo ik hoop, aan elke hoogeschool zal worden geschonken hetgeen men overeenkomstig de tegenwoordige eischen van het onderwijs aan eene hoogeschool is verschuldigd.
Amendement van den heer Luijben in te voegen een art. 62a: snhsidie aan het instituut voor doofstommen te St.-Michielsgestel: /' '2000.
Ik ben persoonlijk uitstekend genegen om de hand te bieden tot het verleenen van ondersteuning voor een dergelijk doel, als waartoe de geachte voorsteller van het amendement ondersteuning vraagt. Ik zeg, ik ben daartoe persoonlijk, individueel, zeer geneigd, gelijk ieder dit zijn zal; maar de vraag is hier: kan de Regeering zoodanig subsidie



op de begrooting brengen? Bestaan daarvoor genoegzame redenen? Ik zal de redenen opgeven, die mij tot dusver daarin hebben belet.
Ik meen dat een subsidie uit 's Rijks schatkist niet moet worden gegeven dan alleen in het publiek belang, hetgeen in hooge mate bij het instituut te Groningen aanwezig is, in zooverre daarin allen worden ontvangen, die zich aangeven. Nu heeft de voorsteller van het amendement het Noordbrabantsche instituut vergeleken met de instelling in Groningen en gemeend dat het gelijke aanspraak had, als die waaraan was voldaan ten aanzien van het Groningsche instituut.
Ten opzichte van de bewering van het Gouvernement in de memorie van beantwoording, dat men, door te vroeg subsidiën te verleenen, de bijzondere liefdadigheid belemmerde, heeft de geachte spreker gezegd dat dit argument ook toepasselijk was op het Groningsche instituut.
Dit zou het ook in mijne meening zijn, wanneer het er op aankwam om voor het eerst aan die instelling een subsidie te verleenen; maar dat subsidie is verleend, ik weet niet sedert hoeveel jaren, en hooger voorheen dan nu; hier echter komt het aan op verleening van subsidie aan eene instelling, die tot dusver uitsluitend leefde van de liefdadigheid van bijzondere personen. Nu heb ik mij zeiven afgevraagd: zal door subsidie niet de werking dier liefdadigheid worden gestuit? Zal men dan niet zeggen, zooals dit gemeenlijk gaat, die instelling trekt van den Lande zekere som, en, wanneer die som niet voldoende is dan zal voor een volgend jaar wel verhooging te verkrijgen zijn; het Gouvernement zal de instelling, die zij zich eens aantrok, om een duizend gulden of twee méér niet laten vallen. Ik meen dat hierop wel mag worden gelet, en deze is de grond geweest van dat gedeelte van het betoog in de memorie van beantwoording.
Hierbij kwam de hoofdvraag: behoeft de instelling subsidie? En om die vraag te beantwoorden heb ik mij laten voorleggen de opgaven van die instelling bij het departement ontvangen, waaruit blijkt, dat op den 31 December 1849 in die instelling waren 78 kweekelingen, waarvan 58 geheel ten koste van het gesticht kwamen. De uitgaven zijn gerangschikt onder drie hoofden: vooreerst, onderhoud der gebouwen en administratieve kosten; ten tweede, de uitgaven voor het schoolwezen en het aanleeren van ambachten, en ten derde, het onderhoud en de voeding der kweekelingen. Die uitgaven bedragen voor 1849 «te zamen ƒ 14,273.
Daartegen staan nu over de ontvangsten. Deze kwamen voort:
1°. uit het bedrag der inschrijvingen ƒ 3,700
2°. uit bijdragen der kweekelingen - 1,238
3°. uit buitengewone giften - 10,610
en eindelijk 4°. uit de subsidie der provincie - 1,000
Zoodat over 1849 is ontvangen ƒ 16,548
Wanneer men nu hiervan aftrekt de uitgaven, ad ... - 14,273
dan verkrijgt men een batig slot van ƒ 2,275



Nu heb ik mij de vraag voorgesteld: mag de Minister op de begrooting der staatsuitgaven onder dergelijke omstandigheden eene som brengen voor subsidie aan eene instelling, die het, ingevolge hare eigene opgaven, althans tot dusver, niet schijnt te behoeven?
Hiertegen geeft de geachte voorsteller van het amendement aan de Vergadering in overweging, dat in den loop van 1849 onderscheidene buitengewone giften zijn ontvangen, tot een bedrag waarop in andere jaren met kan worden gerekend. Dit is een punt dat ik niet durf beoordeelen; de opgaven, die ik nu heb medegedeeld, plachten in vroeger jaren niet te worden verstrekt, gelijk ze nu in de laatste jaren zijn gevraagd. Ik heb dus niet voor mij de lijst van ontvangsten en uitgaven over al de vroegere jaren, waaruit men anders de gemiddelde som zou moeten trekken ten einde daarnaar zijn gevoelen te kunnen regelen. Is het jaar 1849 een buitengewoon jaar in dit opzicht geweest dan zou men het batig slot van dat eene tijdvak niet mogen aanmerken als eene reden om te beweren, dat deze instelling over het algemeen geen subsidie noodig heeft. Zoolang ik echter dat feit voor mij heb vind ik ook geen reden om, ten einde in de dadelijke behoefte van het instituut te voorzien, van regeeringswege een subsidie op de begrooting te brengen ; ik meen het tijdstip te moeten afwachten, waarop die behoefte duidelijk blijkt. Ziedaar de redenen, waarom de Regeering zich heeft onthouden een post op de begrooting te brengen, die reeds bij het verslag door eenige leden werd gevraagd.
Subsidie aan ééne instelling geeft aanspraak aan zoo vele andere instellingen; en deze overweging is gekomen bij de overige. Men moet rechtvaardig zijn, aan den een mag niet gegeven worden wat men aan den ander onder gelijke omstandigheden zou weigeren.
Ik zal intusschen gaarne nadere inlichtingen van den geachten voorsteller van het amendement afwachten. Hij is misschien in staat om die te geven, en dan zal de Vergadering kunnen beslissen of het instituut, ondanks de voordeelige uitkomst over den jare 1849 verkregen en ondanks de andere redenen, die ik heb bijgebracht, zich bevindt in zulk een toestand dat een subsidie inderdaad behoefte mag worden gerekend, om den duur dezer weldadige instelling te verzekeren. Wellicht vinde ik, na den geachten spreker te hebben gehoord, ook nog gelegenheid nader mijne meening kenbaar te maken.
Op naderen aandrang van den heer Luijben en anderen.
Nog twee woorden, Mijnheer de Voorzitter, die ik mij verplicht acht te zeggen na hetgeen ik heb gehoord.
Vooreerst betreffende de subsidie aan de instelling te Groningen, etgeen ik nu ga zeggen, zeg ik zonder eenige toepassing op het amendement of op hetgeen daarbij wordt gevraagd.
Ik hoorde in den loop der discussiën beweren, dat bij het instituut te Groningen een jaarlijksch overschot is, en dit werd als eene reden thorbecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 7



gebezigd tegen de subsidie, op de begrooting toegekend. Daaruit zou dus blijken dat te onrecht zoodanige subsidie op de begrooting verschijnt. Hiertegen, Mijne Heeren, moet ik doen opmerken, dat er een overschot moet zijn, zal die instelling kunnen voldoen aan de verplichtingen die ze op zich heeft genomen, en waaraan zij steeds heeft voldaan, iedereen op te nemen die zich aanbiedt. Zij kan niet zeggen, en heeft dat dan ook nimmer gedaan: „de middelen veroorloven mij niet u te ontvangen". Zij moet, naar den regel dien zij zich heeft gesteld, allen ontvangen. Van daar dat er overschot moet bestaan; zoodat het overschot niet als reden kan worden gebruikt om te beweren dat wij in zoodanigen toestand aan dergelijke inrichting een subsidie niet behooren te verleenen.
Het tweede woord betreft het verschil dat er tusschen de rekening schijnt te bestaan van den geachten voorsteller van het amendement, en hetgeen ik heb voorgelegd uit de stukken, van wege het bestuur der instelling ingezonden aan het Departement van Binnenlandsche Zaken. De geachte spreker heeft gesproken van een batig slot over 1849, niet van ƒ 2274, maar van ƒ 1179. Te dezen aanzien vind ik de opmerking in de nota die ik heb medegebracht, dat er in het jaar 1848, toen de levensmiddelen bijzonder duur waren, een nadeelig slot was van ƒ 1095. Dat nadeelig slot heeft men gedekt met het batig slot van 1849, en nadat dit tekort van 1848 was gedekt, is als batig slot overgebleven, hetgeen de geachte spreker heeft vermeld.
Het amendement van den lieer Luijben wordt met 41 tegen 20 stemmen aangenomen.
Art. 65. Rijksarchieven te 's-Gravenhage. Archiefgebouw. De heer van Akerlaken wilde een catalogus van liet archief doen samenstellen. De verkoopwinsten, zeide hij. zouden de kosten dekken.
De geachte spreker (de heer van Akerlaken) heeft twee punten behandeld: vooreerst, het gebouw waarin het Rijksarchief zou behooren te worden geplaatst. Dat het tegenwoordig gebouw daartoe niet geschikt is, daarover kan geen verschil van gevoelen bestaan, maar de geachte spreker schijnt te onderstellen dat de Minister slechts heeft te kiezen om een beter gebouw aan te wijzen.
Het Gouvernement bevindt zich, helaas, ook ten aanzien van andere inrichtingen, in groote verlegenheid; het getal beschikbare gebouwen is veel te klein, en derhalve kan aan dat verlangen niet zoo gemakkelijk worden voldaan als de spreker onderstelt.
Ik moet herinneren dat men nog niet eens heeft een gebouw voor den Hoogen Raad, dat hooge college waardig.
Het tweede punt, door den geachten spreker in 't midden gebracht, betreft den catalogus van 's Rijks archief.
Ik durf niet zeggen, Mijne Heeren, of er een volledige catalogus



van alle stukken in het archief aanwezig, daar gevonden wordt, en of het genoegzaam zou zijn een voorhanden catalogus slechts af te schrijven en te laten drukken.
Ik moet doen opmerken, dat het niet moeilijk kan zijn, de kwartijnen, de folianten, de banden te nomineren en op eene lijst te brengen: maar het vervaardigen van eene nauwkeurige lijst, welke aan iemand voldoet, die in de lijst den sleutel van het archief wil bezitten, ik geloof dat het vervaardigen van eene zoodanige lijst een zeer omslachtig werk zou kunnen zijn.
Het drukken zou niet kostbaar zijn, zegt de geachte spreker. Men heeft in vroeger tijd dikwijls aan de Regeering verweten dat zij, speculeerende, zich in bedrijf van nijverheid stekende, niet gelukkig was; en ik zou betwijfelen of men hier aan de Regeering ook niet eer nadeel dan winst zou mogen voorspellen.
Het getal, zegt de geachte spreker, van hen, die, in ons land, prijs stellen op geschiedkundig onderzoek, is groot; ik geloof, dat het getal van hen, die in de zaken van den dag belangstellen, grooteris, dnn dat van hen die zich een zoodanigen catalogus zullen willen aanschaften; en hoe is het met het debiet der werken van den dag gesteld? Ik geloof niet, dat de uitgave van zoodanigen catalogus aan de verwachting van den geachten spreker zal beantwoorden. Ik moet er bijvoegen, dat ik steeds hoorde getuigen, hoe allen, die inlichting uit het archief behoeven, bij de ambtenaren dier instelling alle mogelijke hulp vinden.
Art. 8/. Subsidie aan het Kon. Ned. Instituut van Wetenschappen Het subsidie, vroeger op ruim ƒ 14,000 gesteld, was eerst tot ƒ 11,000. daarna, in 1850, tot ƒ0000 verminderd. In dat jaar had de koning uit eigen middelen het tot / 11,000 aangevuld. De minister vroeg voor 1851 wederom ƒ 6000 Een amendement van den lieer üroen van Prinsterer, de post te verhoogen tot ƒ 11,000 werd door den heer Engelen, die den minister vermaande, toch niet den indruk te geven, als wilde hij „langzamerhand het instituut uitteren om het ten slotte des te gemakkelijker te kunnen opheffen" gesteund.
Ik moet den laatsten spreker twee feiten herinneren.
V ooreerst, dat ik sedert jaren met het Instituut in nauwe betrekking ben geweest en nog ben, zoodat een dergelijk vermoeden, dergelijke beschuldiging, als, in het verschiet van eene zekere beslissing, de geachte spreker tegen de Regeering schijnt te willen uiten, uit zijnen mond jegens mij alleszins vreemd moet klinken.
Het tweede feit is, dat sedert jaren de uitgaven op de begrooting ten behoeve van dat Instituut gebracht, bij gelegenheid van de dis*cussiën over de begrooting steeds een steen des aanstoots zijn geweest. Men heeft zoo dikwerf, en van jaar tot jaar op nieuw gezegd: er zijn zoovele genootschappen, geleerde en verdienstelijke genootschappen, ie zich zelve uit eigen middelen moeten helpen, waarom kan dit het Instituut ook niet?



Daarop is niet gevolgd, zoo als de geachte voorsteller van het amendement heeft gezegd, eene vermindering van een eerst zeer hoog subsidie „met gemeen overleg". Want dit kwam niet te pas. Gemeen overleg, zóó dat de toestemming van beide partijen wordt vereischt, kan niet worden gepleegd dan daar, waar de Regeering geroepen is om de begrooting voor de staatsbehoeften te regelen. Het subsidie is verminderd, en ten laatste, onder het vorige Gouvernement, heeft men gemeend, dat subsidie te kunnen en te moeten verminderen tot ƒ 6000. Ten gevolge daarvan, heeft de geachte voorsteller van het amendement gezegd, is het Instituut reeds op het punt geweest zich te ontbinden, ware dat niet door een geschenk, uit eene Koninklijke hand, verhoed; en de geachte spreker, die het amendement ondersteunt, heeft beweerd, dat het Instituut althans die som welke de geachte voorsteller van het amendement nu op de begrooting zou wenschen uitgedrukt te zien, volstrekt behoeft.
Ik meen, Mijne Heeren, — en ik zal mij bepalen bij dit punt, en afwachten of het Instituut wellicht van eene andere zijde door den geachten voorsteller van het amendement zal worden beschouwd, in welk geval ik daarop zal antwoorden, — alleen den materieelen toestand te moeten nagaan. En te dezen aanzien meen ik te moeten beweren, dat er geen reden hoegenaamd bestond, waarom het Instituut zich zou ontbinden, toen het, ten gevolge van de begrooting van het vorige jaar, was gebracht tot het genot van een subsidie van ƒ 6000. Het Instituut heeft toen ja, gedreigd met ontbinding, het heeft verklaard dat het zich zou moeten ontbinden, maar meer ten gevolge van den indruk, welken inkrimping, bezuiniging steeds maakt op hem dien de bezuiniging treft; hij toch die tot dusver gewoon was te beschikken over tien of twaalf duizend gulden, kon zich niet voorstellen dat hij zou toekomen met vijf of zes duizend.
Het gevolg daarvan is geweest, dat het Instituut beweerde niet te kunnen blijven bestaan. Nu meen ik dat het bewijsbaar is, wellicht niet naar het oordeel van den een of ander, maar naar den regel die bij het publiek belang alleen mag gelden, nu meen ik, is het volkomen bewijsbaar, dat, wanneer men ter zijde stelt het gevoelen, onder welks indruk het Instituut toen was, en nu wederom zich bevindt, men zich niet zal kunnen onttrekken aan de overtuiging, dat inderdaad het Instituut, en wel op den ouden voet, kan blijven bestaan met hetgeen op de voorgestelde begrooting te zijnen behoeve is uitgetrokken. Ik heb voor mij liggen de twee oorspronkelijke jaarlijksche rekeningen over 1848 en 1849 aan het Departement van Binnenlandsche Zaken gedaan, en meen, dat elk die deze stukken inziet, het besluit zal moeten opmaken dat, wanneer men samentrekt, volgens die rekeningen, de sommen voor alle wezenlijke uitgaven op die rekeningen uitgetrokken, het Instituut, om die wezenlijke uitgaven te doen, niet * meer behoeft dan zes duizend gulden. Het Instituut had toen elf



duizend gulden. Wanneer men nu, Mijne Heeren, zoo als ik liet doen, uit die rekeningen de uitgaven neemt voor de drukloonen, voor de proefnemingen, voor de teekeningen, voor de briefporten, voor de prijsgelden, voor de bureaukosten, voor de tijdschriften, voor het bind- en ürukwerk, voor het vuur en licht, voor de kosten van de algemeene vergadering en voor onvoorziene uitgaven, wanneer men de cijfers, welke men tot bestrijding dier onderscheidene posten op die rekeningen vindt, samentrekt, dan verkrijgt men eene som van ƒ 6000. Maar de overige ƒ 5000, waaraan zijn zij besteed? Aan traktementen van secretarissen, aan presentiegelden voor de leden, in 1848 aan het jaarlijksch diner, dat in 1849 niet meer voorkomt; en ten laatste nog aan eenige kleine posten van reiskosten naar Den Haag. Die posten maken te zamen vijf duizend gulden uit; doch geen dier posten naag, mijns inziens, onder de wezenlijke uitgaven worden geteld. Mijne Heeren, ik geloof, in tegenspraak met hetgeen de geachte spreker uit Tiel, die het amendement ondersteunde, heeft gezegd, vooreerst, dat het niet te pas komt aan de secretarissen van klassen van een dergelijk lichaam eene bezoldiging te verstrekken. Ik geloof dat hij, die een dergelijken dienst doet in een dergelijk lichaam, dien dienst zonder eenige vergoeding behoort te doen. Heeft hij zelf uitgaven, hij kan daarvoor natuurlijk schadeloosstelling vragen, maar het schijnt mij niet behoorlijk, althans niet noodig, eene bezoldiging, een zuiver inkomen aan de eer van zulk eene betrekking te verbinden. Ook kan, naar mijne meening, het Instituut zeer wel blijven leven zonder dat de secretarissen worden bezoldigd. De presentiegelden bedragen eene aanmerkelijke som, zij maken ƒ 2450 uit. Ik herinner mij, Mijne Heeren, dat ik, toen ik, vele jaren geleden, de eer had gehad eene voorlezing te doen, eenigen tijd daarna een pakket ontving uit Amsterdam. Ik opende het, en vond toen geld, en daarbij genoteerd dat het was presentiegeld. Ik hield de toezending voor eene vergissing. Ik vervoegde mij bij andere leden van het Instituut, aan wie ik vroeg wat dit beteekende? „Ja, dat was presentiegeld; men was gewoon het te ontvangen." Ik betuigde mijne bevreemding, en ik moet erkennen niemand gevonden te hebben, die dit gebruik niet even vreemd achtte. Een overgroot aantal leden van het Instituut woont te Amsterdam; de leden van het Instituut, ook buiten de hoofdstad, zijn in den regel niet minvermogende lieden. Welnu, zouden die leden, om daar eene vergadering bij te wonen, om eene voorlezing te doen, niet bij machte zijn de reiskosten te dragen, die onder het presentiegeld, daarenboven niet alleen door de leden die buiten Amsterdam, maar zelfs door hen die binnen Amsterdam wonen, genoten, werden vergoed?
Naar mij voorkomt, Mijne Heeren, kan men dit geene noodige uitgave noemen, geene uitgave, die een Minister ten behoeve van eene dergelijke inrichting op de begrooting mag brengen. Dit was het gevoelen van mijnen voorganger, en ik moet erkennen het is het mijne evenzeer.



De geachte spreker heeft verder gezegd, „dat het Instituut geene eigendommen bezit". Ook daarin vergist hij zich: het Instituut heeft wel is waar, geene groote eigendommen, maar men mag toch niet over het hoofd zien dat het eene som heeft overgelegd die tegenwoordig beloopt drie duizend gulden kapitaal werkelijke schuld, rentende 4 percent, ingeschreven op het grootboek.
Eindelijk is er gesproken van de drukloonen, en de geachte afgevaardigde uit Amersfoort, die het amendement ondersteunde, heeft inzonderheid op die drukloonen, besteed ten behoeve van het Instituut, gewezen.
Ik erken volkomen, dat er veel drukloon benoodigd is, inzonderheid voor de Eerste Klasse, maar drukloon is eene behoefte die tot in het oneindige kan worden uitgezet.
Het Instituut moet daarvoor over een zeker cijfer kunnen beschikken •
en in mijne begrooting van ƒ 6000, is dan ook nagenoeg op de som
gerekend, die volgens de rekeningen over 1848 en 1849 voor drukloon is besteed.
• meD nU Z6gt: "met die som kon het Instituut toekomen
in 1849 en in vroegere jaren, maar nu niet meer, want de Eerste Klasse vordert veel meer voor drukloonen; dan moet ik vragen- behoort de Regeering daaraan geen perk te stellen? Het is soms noodig dat er op publieke kosten het een of ander werk van het Instituut over eene belangrijke aangelegenheid worde gedrukt; maar wanneer men zijn werk onder de verhandelingen van de Eerste Klasse van het Instituut in druk wil lezen, en zijn stuk verzeld doen gaan van teekemngen, van kostbare platen, waarvan men niet hopen mag de kosten uit den verkoop te zullen vinden, dan mag dit, ja, gebeuren maar er zijn dan toch grenzen, en het is onmogelijk te beweren, dat ook buiten die grenzen de behoefte altijd even sterk blijft en altijd door de Regeering moet worden voldaan.
Ziedaar de feiten ten aanzien van die voorstelling, die, naar mijne overtuiging, volkomen onjuist is, de voorstelling dat het Instituut ge Dracht tot ƒ 6000, niet meer zou kunnen blijven bestaan. Naar miin inzien zou het zelfs op denzelfden voet kunnen bestaan als tot no<* toe; maar ik wensch, dat men van die ƒ 6000 nog meer partij trekke" ten gevolge eener reorganisatie van het genootschap Dit is mijn wensch geweest voorleden jaar, en is mijn wensch nog, maar die wensch doet eigenlijk niets ter zake waar het de begrooting geldt.
Ten gevolge der vermindering van som, reeds voorleden jaar en nu weder op de begrooting uitgetrokken, is het inderdaad niet noodig dat het Instituut zich ontbinde. Het heeft, door hiermede te dreigen' e weeg gebracht, dat een hooggeplaatst persoon zijne milde hand in' het afgeloopen jaar heeft opengedaan; van daar misschien dnt dit lichaam, versterkt in zijne illusie, en ook dit jaar weder, in herinnering van het meer, waarover het voorheen kon beschikken, het voor volstrekt onmogelijk heeft verklaard, met minder toe te komen.



Ik moet dit voor eene illusie houden, waaraan men heeft toegegeven: en dit zou men op nieuw doen, wanneer het voorgestelde amendement wierd aangenomen. Mijns inziens, bestaat er, noch aan de zijde des Gouvernements, noch aan die der wetgeving, eene reden om het Instituut, al ware het slechts voor één jaar, in die illusie te versterken.
De heer Groen komt terug.
De geachte voorsteller van het amendement heeft, in een groot gedeelte zijner rede, de discussie op een geheel ander terrein, en de gevoeligheid van het Instituut in verband gebracht met eene zekere behandeling, die het van wege den Minister van Binnenlandsche Zaken zou hebben ondervonden. Ik zal daarover niet twisten; ik geloof, dat eene dergelijke discussie noch in de Kamer past, noch mijner waardig zou zijn Er is door mij geschreven aan het comité van presidenten en secretarissen, en ik geloof, zoo het de vraag gold, wie gematigd is geweest, wie alle vormen in het oog heeft gehouden, zij wierd niet ten nadeele van den Minister van Binnenlandsche Zaken beslist. Maar dit is hier de vraag inderdaad niet.
De geachte spreker heeft ook gewezen op de omstandigheid, dat de Koning het Instituut met ƒ 5000 had begiftigd. Ik geloof, dat de naam des Konings ten onrechte in deze discussie is gemengd; die daad was niet eene Regeerings- maar eene bijzondere handeling, een gevolg der, zoo het mij voorkomt, zeer ongegronde klachten van het Instituut, dat de vrees had geuit, de instelling te moeten opheffen, daar men zijne uitgaven niet wilde inkrimpen, en zich met de op de begrooting toegestane som vergenoegen.
De geachte spreker heeft gezegd, dat ik wel feiten medegedeeld en wederlegd had, maar dat de Kamer, om van de gegrondheid daarvan overtuigd te worden, daaromtrent eene enquête zou behooren in te stellen. Wanneer de Minister hier eene mededeeling van cijfers doet, en een overzicht van uitgaven, volgens de bestaande stukken aanbiedt, dan komt het mijns inziens niet te pas, voor te stellen daarover door de Kamer eene enquête te doen houden. Ik geloof dat men of moet wederleggen of eenvoudig aannemen hetgeen van dien aard wordt medegedeeld.
De geachte voorsteller van het amendement heeft gesproken van een subsidie, voor het doen van wetenschappelijke reizen verstrekt; maar, Mijne Heeren, zulk een subsidie is nimmer verstrekt uit die ƒ11,000, maar uit buitengewone hulp van het Gouvernement voortgevloeid. Het Instituut wendde zich tot het Gouvernement, en vroeg eene ondersteuning voor een verdienstelijk jongmensch, om eene reis te doen; en het Gouvernement verleende den bijstand.
De geachte spreker heeft het doen voorkomen, als of ik het subsidie tot uitgave van boeken wilde inkrimpen; ik wil grenzen, maar heb aangetoond, dat het cijfer te dien behoeve op dezelfde hoogte als in



de laatste jaren blijft. Is de behoefte soms grooter, welnu, men verdeele het drukwerk over twee jaren.
Ik zal niet antwoorden op hetgeen de geachte voorsteller heeft gezegd ten aanzien van het nuttige, voegzame of noodzakelijke, dat de secretarissen traktement genieten, en dat aan de leden presentiegelden wor en uitgereikt. Ik zal ook niet spreken van de voorspraak, die een zoogenaamd uiterlijk prestige bij den geachten spreker heeft gevonden. Ik voor mij ben geen voorstander, geen vereerder van uiterlijke praalvertooning in de wetenschap; ik geloof niet dat de wetenschap vertoon wi o ehoeft; de eerzucht dergenen, op wie eenige glans van die praal terugstraalt, kan daardoor worden gestreeld, maar de wetenschap zelve, in plaats te winnen, zal er schade bij lijden.
De geachte spreker heeft vergeleken hetgeen in België voor dusdanige inric tmg wordt gedaan. Maar dan verzoek ik te mogen vergelijken, wat dergelijke buitenlandsche lichamen ten uitvoer brengen: en wanneer ik aantoon, en ik heb dat aangetoond met cijfers, dat wat het nstituut gedaan heeft, ook met die / 6000 kan gedaan worden, — fan mag ik, zoo het mij voorkomt, vragen, wat kan meer worden verang . Breidt liet Instituut zijnen werkkring uit, aanvaardt het geheel nieuwe ondernemingen, wil het zich op ééne lijn plaatsen met de buitenlandsche lichamen van dien aard, dan zullen wij zien of naar die mate het Rijks-subsidie knn worden uitgebreid. Voor het oogenblik hebben wij met het subsidie te doen op den voet, waarop het sinds de laatste jaren werd besteed.
De voorsteller van het amendement heeft gemeend, dat ik de discussie a behooren over te brengen op het terrein der wetenschap, ik zal met behoeven te zeggen, dat gedurende mijn geheele leven, van het tijdstip af dat ik tot eenige rijpheid van besef ben gekomen, e we ensc ap in mij een harer diepste vereerders vond; maar hetgeen ik u ten aanzien van het Instituut voorstel heeft met dien eerbied niets hoegenaamd gemeen.
Aan oen maatregel, die. naar zijne overtuiging, tot vernietiging van ile instelling moest leiden, wilde de heer van Hall niet medewerken.
Ik geloof te hebben aangetoond, dat het aannemen van dit voorstel van begrooting de ontbinding van het Instituut niet behoeft of behoort ten gevolge te hebben; dat deze begrooting, zoo als zij is uitgetrokken, niets minder dan een doodvonnis over het Instituut behelst. De geac iie spre er heeft gezegd: „het Instituut is opgericht bij Koninklijk besluit; het is een staatslichaam en kan zich niet ontbinden; de secretarissen genieten eene bezoldiging ten gevolge van een Koninklijk besluit . Ik geloof, Mijne Heeren, dat de gevolgtrekking niet zoo streng moet worden genomen. Het is waar, het Instituut is onder Koning Lodewijk opgericht bij Koninklijk besluit; maar men heeft aan dat



„staatslichaam" eene zekere onafhankelijkheid van huishouding, gelijk zij voor dergelijk genootschap past, gelaten; het Gouvernement placht zich, meen ik, in de inwendige administratie niet of weinig te mengen. Ik meen nog te moeten herinneren, dat de som op de begrooting van verleden jaar uitgetrokken ook slechts ƒ 6000 bedroeg.
Het amendement van tien heer Groen v. Prinsterer wordt met 37 tegen 25 stemmen afgestemd.
Op een voorstel tot verdaging der discussiën.
Ik geloof, Mijnheer de Voorzitter, dat het publiek belang vóór alles dient te gaan en ook de vermoeidheid moet overwinnen. Ik geloof inderdaad, dat bij de voortzetting van de deliberatiën, en daardoor bespoedigde afdoening der begrooting de publieke dienst is betrokken. Ik voor mij zou het dus goed vinden, indien de Vergadering besloot de discussiën te vervolgen.
Art. 106. Premiën enz. voor de visscherij. De zeevisscherij werd sedert1775 door een premiestelsel beschermd. De toeleg der regeering was deze tegemoetkomingen geleidelijk te verminderen en ten slotte te doen ophouden. Voor 1851 werd rnim f 157,000 gevraagd. De heer Wintgens wilde dezen post op f 172,000, de som voor IR50 toegestaan, behouden, totdat een hangend volledig onderzoek aangaande de kwestie was afgeloopen.
De laatste spreker heeft gezegd, dat deze zaak hem voorkwam genoeg pro en contra te zijn bepleit. Ook ik ben van die meening, en zal dus met weinig kunnen volstaan. Ik zal van het geduld der Kamer niet te veel vergen, maar moet dan toch, omdat het hier een gewichtig punt geldt, een enkel woord in het midden brengen.
Volgens een van de laatste sprekers, heeft het Gouvernement veel te weinig gedaan. Het Gouvernement had de afschaffing der premiën moeten voorstellen. Volgens den voorsteller van het amendement is het, als of die afschaffing door het Gouvernement reeds werkelijk wordt voorgesteld, en als of, door dat voorstel, de visscherij met geheele vernietiging wordt bedreigd. De geachte voorsteller van het amendement heeft gezegd: wel, gij spreekt van een onderzoek, doe dan ook niets alvorens dat onderzoek zal zijn afgeloopen. De geachte spreker heeft er niet op gelet, dat wanneer gesproken is van een onderzoek, de Regeering een onderzoek heeft bedoeld wat betreft het tempo van de afschaffing, maar dat, in de meening, in het stelsel van het Gouvernement, de afschaffing, als beginsel, voor eene besliste zaak wordt gehouden. Het beginsel is, naar de overtuiging van de Regeering, beslist; maar hoedanig de trapsgewijze uitvoering van dit beginsel zal moeten zijn, dit is nog niet uitgemaakt.
Wees voorzichtig, heeft men gezegd, uw beginsel is goed, maar het



kan in de toepassing falen. De Regeering heeft door haar voorstel, zoo ik mij niet bedrieg, het bewijs van groote voorzichtigheid gegeven. Haar voorstel toch strekt slechts om de raming van toe te kennen premiën met ongeveer '/io te verminderen; zoodat dit verminderd cijfer het maximum van hetgeen kan worden toegekend zal wezen. Onvoorzichtigheid derhalve, bij de uitvoering van het beginsel, kan aan het Gouvernement gewis niet worden verweten.
Bij het vasthouden van het beginsel meent de Regeering inzonderheid ook dit te kunnen en moeten bedoelen waarop de geachte spreker uit Dordrecht heeft gewezen. Men wil levenskracht trachten op te wekken; en dit zal, indien opwekking mogelijk is, kunnen worden bereikt, door zoodanige trapsgewijze, langzame vermindering als nu wordt voorgedragen.
Onderscheidene sprekers hebben gezegd, men zal met het afschaffen van premiën meer verliezen dan winnen, de afschaffing der premiën zal ten laatste door de geheele vernietiging der visscherij worden gevolgd. Ik zal twee voorbeelden bijbrengen. De geachte voorsteller van het amendement heeft gesproken van het voetspoor onzer vaderen te drukken, en ik zal herinneren dat onze vaderen eerst in 1775, zoo ik mij niet bedrieg, voor het eerst de premiën op de groote vischvangst hebben ingevoerd, op een tijdstip toen die visscherij reeds in verval was, die door het verleenen van premiën noch toen, noch later, is opgebeurd. Mijne twee voorbeelden zijn deze. Het eerste ontleen ik aan de Groenlandsvaart of wal vischvangst. Na ontbinding der Harlingsche maatschappij voor uitrustingen naar Groenland en Straat-Da vis, voeren er onder ééne firma, waaraan ook deelgenomen werd van wege Koning Willem I, die gewoon was dergelijke ondernemingen met milde hand te ondersteunen, jaarlijks twee schepen, en dat getal bestaat nog. Aan deze twee vaartuigen wordt jaarlijks eene premie van uitrusting per schip van ƒ 4000 en voor wanvangst van ƒ 5000 toegekend; zoodat die twee Groenlandsvaarders jaarlijks aan premiën gemiddeld eene som van ƒ 14,000 hebben genoten. Men neme aan, en de Groenlandsvaarders berekenen het aldus, dat zij sedert 1834 eene waarde van ƒ 316,000 in het Land hebben gebracht. Neem aan, dat die gelden zijn betaald door koopers of verbruikers; dan heeft men sedert dien tijd daarenboven aan de Groenlandsvaarders eene som van ƒ 224,000 aan premiën voldaan. En ten wiens laste?
Een ander voorbeeld is dat van Engeland, alwaar sedert de regeering van Koningin Elizabeth premiën waren uitgeloofd. In 1824 werd be" paald, dat van 1830 af geene premiën meer zouden worden uitbetaald, loen bedreigde men ook de Schotsche visscherij met geheele vernietiging; en welke waren de gevolgen? In 1830, het eerste jaar waarin geene premiën meer werden gekweten, ondervond de visscherij een kleinen schok. Er was eenig verschil in de opbrengst van de visscherij met die van vorige jaren, maar spoedig ging zij vooruit, en zij was



in 1847 meer dan het dubbel van hetgeen zij ooit voorheen was geweest. Ziedaar, Mijne Heeren, de vruchten der vrijheid, waarvan de werking zoo heilzaam zal wezen voor dezen tak van bedrijf als voor eiken anderen.
Voor het stelsel des Gouvernetnents pleit ook deze grond. Er mag geen tak van nijverheid door de Regeering bevoorrecht worden boven een anderen. Bevindt men zich eens in een toestand van bevoorrechting, dan kan de Regeering daarin reden vinden, om niet aanstonds over te gaan tot geheele vrijheid. Dit stelt het Gouvernement ook niet voor; het stelt voor langzamerhand, zeer langzaam den weg te banen tot den natuurlijken toestand; het wil vooreerst niet meer dan de belanghebbenden waarschuwen, zonder nog iemand te dwingen kapitalen, nijverheid of arbeid te verplaatsen. Mocht het evenwel ten gevolge van deze, van eene tweede of derde waarschuwing blijken, dat men nog te snel ging, dan zou het nog tijd wezen het tempo te veranderen.
Ik kan mij niet voorstellen, Mijne Heeren, dat in een Land als het onze, de visscherij ooit zal ontbreken. Ik stel mij integendeel voor, dat zij bij ons zal toenemen, indien zij van een staat van gedwongen verpleging of koestering tot hnren natuurlijken toestand wordt teruggebracht. De belanghebbenden beklagen zich; een ieder beklaagt zich, zoodra op hem eenige inkrimping, eenige beperking van geldelijken aard wordt toegepast; maar ik geloof niet, dat de redenen die de belanghebbenden hebben bijgebracht, overeenstemmen met het algemeen belang. Ik bedoel nu niet het belang van de schatkist, maar het belang van het volk, van het groote volk der verbruikers. Ik geloof zelfs, dat de klachten van de belanghebbenden, zoo als zij telkens worden geuit, wanneer deze zaak ter sprake kwam, niet overeenstemden met het wezenlijke belang van het bedrijf dat zij uitoefenden. Ik meen derhalve dat het beginsel der Regeering juist is, en op dezen tak moet worden toegepast, gelijk op alle andere takken van nijverheid. Gelijk vooral zij, die in deze provincie te huis behooren, in 1845, bij de vaststelling van een nieuw tarief, met mij hebben gestreden voor de vrijheid, voor de vrijmaking van bescherming, zoo geloof ik dat diezelfde wet hier hare toepassing vindt; maar zoo, dat, het beginsel aangenomen, groote voorzichtigheid, die langzaamheid welke het Gouvernement zich voorstelt, worde betracht.
Het amendement van den heer Wintgens wordt met 45 tegen l(i stemmen verworpen.
Art. 107. Subsidie aan de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid, te Haarlem. De regeering had gezegd, dat het subsidie voor intrekking vatbaar scheen. De heer van Hasselt dringt aan op nader onderzoek daaromtrent.
Mijnheer de Voorzitter! Het subsidie is voorgesteld voor het aanstaande jaar. Alvorens nu een volgend jaar aan de Kamer de intrekking



van het subsidie voor te stellen, zal ik de zaak gewis nog eens in overweging nemen. Ik zal het te eer doen nu de geachte spreker dit verzoekt. Gaarne geef ik dus de belofte, die van mij wordt gevraagd.
Kan men binnen een jaar eene wet op de jacht en de visscherij verwachten?
Ik antwoord gaarne, zonder evenwel aan dat antwoord eenige voorwaarde te verbinden, dat de Kamer het voorstel van eene dergelijke wet gewis binnen een jaar te wachten heeft. Ik heb bereids bij eene vroegere gelegenheid verklaard, dat die wet reeds in gereedheid is gebracht, maar door drang van andere bezigheden nog in de portefeuille bleef.
•-erste Kamer. 30 December. Bij de beraadslaging over het wetsontwerp tot aanvulling der wet van 14 Sept. 1849 betreffende pr ovinciale belastingen in riesland. Verzoek van den heer v. Andringa de Kempenaer tot wijziging van art. 116 der provinciale wet ten einde „verbeterigen in de reglementen, die geen invloed op het montant dei- belasting hadden, buiten medewerking der wetgevende vergadering zouden kunnen plaats vinden".
Mijnheer de Voorzitter! Tegen het bezwaar door den geachten spreker geopperd ten aanzien van de bepaling van de provinciale wet, door en geachten spreker aangehaald, staat over de grond, die den wetgever heeft genoopt die bepaling in de wet te brengen. Welke is die grond? Die grond was deze. Reglement en tarief kunnen van invloed zijn op den aard en op de werking van de belasting. Men zal de belasting goedkeuren, omdat zij geheven wordt op die wijze. Men zal dezelfde belasting, geheven op eene andere wijze, afkeuren. De geachte spreker heeft gemeend, dat, ja, eene verandering van reglementen of tarieven van belasting op nieuw aan de wetgevende macht behoorde te worden onderworpen, in zooverre die verandering het montant van de belasting betrof. Ik meen, dat men, uit hoofde van den grond, waarop ik de eer had te wijzen, zich de belemmering, die zou kunnen ontstaan bij de uitvoering dezer bepaling van de provinciale wet znl moeten getroosten.
Ik wil maar één voorbeeld bijbrengen. Er zou voor eene belasting waarvan het montant niet zou worden afgekeurd die, wat de voorwerpen betreft, waarop de belasting zou worden gelegd, goedkeuring zou verdienen, voorgeschreven kunnen worden eene heffing aan de grenzen van de provincie, eene wijze van heffing alzoo, die den omgang van die provincie met de andere provinciën inderdaad in groote mate zou belemmeren. Het is niet twijfelachtig, dat die wijze van heffing zou worden afgekeurd. En toch zou, indien het doorging wat de geachte spreker (de heer van Andringa de Kempenaer) heeft <*ezegd liet oordeel over de belasting onafhankelijk van die afkeuring behooren' te zijn.



De heer v. Andringa de Kempenaer repliceert.
Ik meen alleen de Vergadering, ten gevolge van hetgeen de geachte spreker heeft gezegd, nog te moeten doen opnaerken, dat niet het reglement, niet het tarief, niet de veranderingen door den Koning, met overleg van de Provinciale Staten, in reglementen of tarieven gebracht, aan de goedkeuring van de Staten-Generaal worden onderworpen; maar dat reglementen, tarieven of veranderingen, daarin gebracht, enkel als elementen van beoordeeling der voorgelegde belasting worden medegedeeld. En wanneer het nu waar is, dat het oordeel, over eene belasting uit te brengen, van den aard en de wijze van heffing kan afhangen, dan schijnt mij nog steeds die bepaling der provinciale wet juist te zijn.
Ontwerp van wet tot bekrachting van provinciale belastingen in Overijsel. Art. 1. De vereischte bekrachtiging wordt . . verleend . . a. . I>. . c. van vier opcenten op de hoofdsom van den Rijksaccijns op de buitenlandsclie likeuren binnen de provincie veraccijnsd; mitsgaders d. enz. De heer v. Andringa de Kempenaer zegt, in letter c is óf het woord „buitenlandsch" overbodig óf werd het woord „binnenlandsch" vergeten.
Het staat in de minuut gelijk in het gedrukte exemplaar; er is hier dus geen drukfeil. Art. 1 bepaalt de heffing van tien opcenten op de hoofdsom van den Rijksaccijns op het Binnenlandsch gedistilleerd, van zes opcenten op de hoofdsom van den Rijksaccijns op het buitenlandsch gedistilleerd, mitsgaders van eene eigene belasting op het gedistilleerd en de likeuren, die, elders voor het Rijk veraccijnsd, de provincie worden ingevoerd, ten bedrage van ƒ 1,20 per vat binnenen buitenlandsch gedistilleerd en ten bedrage van ƒ 1,20 per vat buitenlandsclie likeuren, en ƒ 1,05 per vat binnenlandsche likeuren. Ik zie niet in, dat hier eene feil te vinden is.
De heer v. Andringa de Kempenaer komt terug.
Mijnheer de Voorzitter! De bedenking door den geachten spreker uit Friesland geopperd, behoort tot die bedenkingen, welke wellicht, wanneer men het overgelegde reglement vergeleek, voor gemakkelijke oplossing zou vatbaar zijn. De belasting, welke hier wordt voorgedragen, is over het algemeen dezelfde, die tot dusver gewerkt heeft, en ik zoude dus gelooven, dat de twijfel, bij eene vergelijking met het reglement, dat ik niet voor mij heb liggen, zal verdwijnen. Daarenboven moet ik doen opmerken, dat er geen accijns geheven wordt op binnenlandsche likeuren.



\ oorstel tot schorsing der beraadslaging opdat de minister het betrekkelijk reglement kan doen halen.
Ik meen te moeten opmerken, Mijnheer de Voorzitter! dat het reglement aan de Vergadering is medegedeeld met het ontwerp van wet. Ik zeg dit evenwel niet om mij te verzetten tegen de gedane motie van orde.
Hervatting der beraadslaging.
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb het voorstel der Staten van Overijsel van mijn departement ontboden, en ik meen dat nu duidelijk blijkt, dat hetgeen hier geschreven en gedrukt is, voor juist mag worden gehouden. De reden waarom het artikel dus gesteld is, — ik zal dit vooraf laten gaan, — is, dat, op verzoek van den Minister van Financiën, de Staten van Overijsel hebben voorgedragen eene wijziging, niet zoozeer in het wezen, als wel in den vorm der belasting. Men heeft als maatstaf, om daarnaar de opcenten te regelen, aangenomen f 1,20 per vat.
Nu komen onder letter c voor vier opcenten op de hoofdsom van den Rijksaccijns voor buitenlandsche likeuren als provinciale accijns. Daar worden de binnenlandsche likeuren niet genoemd, omdat daarvan geen Rijks-accijns wordt geheven, daar die accijns wordt verondersteld reeds geheven te zijn in den accijns op het gedistilleerd dat de grondstof uitmaakt. Onder letter d vindt men behalve de ƒ 1,20 van de buitenlandsche likeuren per vat, ƒ 1,05 per vat van de 'binnenlandsche likeuren berekend. De binnenlandsche likeuren worden geacht slechts acht graden sterkte te houden. De som van ƒ 1,05 per vat wordt geheven van de binnenlandsche likeuren, in zooverre die van buiten de provincie worden ingevoerd. Voor zooveel de binnen de provincie gefabriceerde likeuren betreft, is de bepaling niet noodig, want daarvan is de accijns bij het gedistilleerd reeds geheven.
Tweede Kamer. 21 Maart 1851. Ontwerp van wet tot wijziging vande wet van 28 Juli 1850 (Staatsblad n». 44) op het Nederlanderschap. De herziening dezer wet, zich bepalend tot verbetering eener misstelling in art. 1, scheen den heer van Goltstein onvoldoende toe. (Vergelijk 20 Nov 1850 hiervoor blz. 1!» en 1849/50 blz. 345.) Kan men om eene rechterlijke dwaling de wet herzien?
De geachte spreker uit Utrecht heeft gemeend de aandacht der Kamer te moeten vestigen op onderscheidene feilen in dit wetsontwerp. Hij heeft verlangd, dat het Gouvernement het uitzicht opende op verbetering. Het Gouvernement zou, gewis, niet enkel uitzicht op verbetering openen, maar zou die reeds nu hebben voorgesteld, indien het



van de meening ware van den geachten spreker: indien het Gouvernement dat voor feilen hield, hetgeen de geachte redenaar als zoodanig heeft opgenoemd.
De geachte redenaar is getreden in discussie over onderscheidene bepnlingen van deze wet. Ik geloof niet, dat van mij zal worden gevorderd, dat zelfs van mij zal worden gewacht, dat ik terugtrede in de discussiën, welke, meen ik, in deze Kamer, gedurende drie dagen zijn gevoerd. Ik geloof niet, dat de wederlegging van dergelijke bedenkingen tegen de wet, die aangenomen is, nu mag geacht worden te zijn aan de orde. Maar ik moet dan toch van mijne zijde de opmerkzaamheid der Kamer vestigen op één feit: ik geloof namelijk niet, dat men een voorbeeld zal kunnen aanwijzen eener dergelijke wet, eener wet over een zoo moeilijk, zoo ingewikkeld onderwerp, eener wet, waarvan de bepalingen zoozeer ingrijpen in den staat van zóóvele personen, eener wet die, aan zoo vinnige tegenspraak blootgesteld, aangenomen is met eene zoo groote meerderheid. En niet alleen de wet in het algemeen, maar ook de bijzondere artikelen, waarop aanmerkingen door den geachten redenaar uit Utrecht zijn gemaakt. Zoo heeft, bij voorbeeld, de geachte redenaar uit Utrecht gemeend, dat art. 4 van de wet was onvolledig; dat uit die onvolledigheid bleek dat de wet is onrechtvaardig ten aanzien van zekere klassen van personen, die ook, naar zijn gevoelen, in art. 4 behoorden te zijn begrepen. Heeft, toen nu de wet in discussie was, de geachte spreker of een ander een amendement voorgesteld, tot verbetering dier onvolledigheid? Wat is er met dat art. 4 gebeurd? Niemand dan de Minister alleen heeft het woord gevoerd over dat artikel, en het werd zonder hoofdelijke stemming aangenomen.
Tegen de wet in haar geheel hebben zich maar 12 stemmen verklaard; tegen het eerste artikel, een van de moeilijkste in elke wetgeving, hebben zich verklaard 15 stemmen. Vijftien stemmen tegen het eerste artikel, waarin zoo onderscheidene, gewichtige bepalingen vervat zijn, waarbij de omstandigheid moet worden in rekening gebracht, dat zij, die zich tegen een enkel onderdeel van het artikel verklaarden, tegen het geheele artikel kunnen hebben gestemd.
Ik meen, Mijne Heeren, dat ik hiermede heb verdedigd, hetgeen de geachte redenaar uit Utrecht heeft aangetast: het voldoende van de nu voorgestelde herziening. De herziening is, naar zijn inzien, onvolledig; de herziening is, voor het oogenblik althans, volledig in het oog van het Gouvernement; want het Gouvernement ziet niet in, dat de punten, welke door den geachten redenaar aangewezen zijn, en die vroeger uitvoerig zijn behandeld, verandering, verbetering, aanvulling behoeven.
De geachte redenaar heeft gezegd: het Gouvernement schijnt dat uitzicht op verbetering zelf te hebben geopend; en de redenaar heeft aangehaald eene opteekening van hetgeen de Minister van Binnen-



landsche Zaken in de Eerste Kamer zou hebben gezegd. Ik heb die opteekening nu voor het eerst vernomen; maar, zoo als die door den geachten redenaar is voorgelezen, blijkt daaruit juist ten duidelijkste, dat de Minister van Binnenlandsehe Zaken niets anders heeft toegezegd,' dan hetgeen nu, bij dit ontwerp, is voorgesteld. De geachte redenaar heeft, naar het mij voorkomt, die aanteekening zóó gelezen, alsof daaruit zou voortvloeien, dat herziening wierd toegezegd in het belang van de personen, waarvan deze wet gewaagt; maar het verband der woorden toont aan, dat van het belang dier personen enkel werd gesproken in verband met de uitvoering. Het is geenszins herziening, welke in het belang dier personen werd beloofd.
Wanneer men nu dit, hetgeen mij voorkomt een misverstand te zijn in de lezing van den geachten spreker, ter zijde legt, dan is het volkomen duidelijk, dat ook in die woorden niets anders is gelegen dan hetgeen thans door de nu voorgestelde wijziging wordt vervuld.
Tot nader bewijs behoef ik slechts aan te halen hetgeen door sommige leden der Eerste Kamer is gezegd, en dat men in het Bijblad vindt opgeteekend. De grief, welke men daar tegen de aanneming der wet had, was die, welke nu zal worden verbeterd. Men heeft gezegd: de \\ et behelst onzin en onzin kan door de Eerste Kamer niet worden bevestigd. Ik lees onder andere in de redevoering van den heer van Beeck Vollenhoven: „De toezegging, die de heer Minister van Binnenlandsehe Zaken daar zoo even gedaan heeft, zal mij nopen voor het ontwerp te stemmen; ware die toezegging zoo pertinent niet gegeven, om zoodra mogelijk eene wijziging van het ontwerp aan te bieden, ik had mijne goedkeurende stem aan de wet onthouden; nu echter zal ik over die misstelling heenstappen, om het gewicht der zaak, die hier behandeld wordt, waarbij zoo veler belangen betrokken zijn".
Het is dus op die misstelling, dat de hoofdbedenking berustte. Dat blijkt ook uit het gezegde van den heer van Nispen van Pannerden, die andere feilen heelt aangevoerd, maar die ook ten gevolge van de toezegging eener herziening dezer litterale misstelling verklaarde de wet te zullen aannemen.
Ik herinner mij nog zeer duidelijk hetgeen toen is voorgevallen, en ik heb niets anders gezegd, dan hetgeen ik herhaald heb; en ik heb niets anders kunnen zeggen; want ik zag niet in, dat de wet op andere punten eene verbetering behoefde. Dit nu wil niet zeggen, dat het Gouvernement deze wet voor volmaakt houdt; het Gouvernement is niet genegen eenig voorstel van wet, eenig menschelijk werk voor volmaakt te houden; maar het ziet niet in, dat de feilen, die men opgeeft, inderdaad als feilen van deze wet zijn te beschouwen en eene herziening van de wet eischen.
De geachte spreker uit Gelderland is teruggekomen op den toestand van dezelfde personen in de Lijmers en andere plaatsen, waarvan in het Verslag, en vervolgens in de Memorie van Beantwoording wordt



gesproken. De spreker koestert zelf over den staat van die personen volgens deze wet geen twijfel, en zegt dat ook volgens dit gevoelen is beslist door den Hoogen Raad, maar dat sommige rechtbanken anders hebben geoordeeld.
Ik geloof niet dat, wanneer er zoodanige overeenstemming is, als er inderdaad blijkt te zijn, over het beginsel dat den staat dier personen regeert, de uitspraak van deze of gene rechtbank, eene uitspraak welke mij niet bekend is, en waaromtrent ik ook geene klacht vernomen heb, den wetgever aanleiding behoort te geven om eene wet te herzien. Een rechter kan dwalen, en dit kan, in dat bijzonder geval, ten nadeele zijn van den persoon die het slachtoffer dier dwaling is; maar indien om elke dwaling, die een rechter in het een of ander geval begaat, de betrokken wet moest worden herzien, ik geloof niet dat er voor het maken van nieuwe wetten tijd zou overblijven; wij zouden dien geheel aan het verbeteren en herzien van wetten moeten besteden.
Nog hield ile heer van Goltstein vol, dat door den minister in de Eerste Kamer het uitzicht werd geopend op eene ruimere herziening. Is het noodzakelijk algemeen erkende beginselen in eene wet op te nemen?
Mijnheer de Voorzitter, ik zal gaarne aan den vorigen spreker de overtuiging laten, dat de gronden, die hij tegen de wet heeft ingebracht, daardoor blijven in volle kracht, omdat ik gemeend heb ze nu niet te kunnen tegenspreken; — ze niet te kunnen tegenspreken omdat tegenspraak mij op dit oogenblik buiten de orde schijnt. Wat betreft de verklaring, door mij aan de Eerste Kamer gegeven, ik meen te mogen vorderen dat wanneer ik zeg dit of dat te hebben beloofd en niets meer en geen letter meer, dat dergelijke verklaring dan aangenomen worde, tenzij men een bewijs hebbe van het tegendeel, en dat bewijs bestaat hier niet en kan niet bestaan. Wanneer de woorden,
die de geachte spreker heeft voorgelezen, worden gedrukt, of ze
juist zijn kan ik niet beoordeelen,—maar wanneer die woorden worden gedrukt, zal het blijken dat niet zijne uitlegging, maar die, welke ik gemeend heb te mogen en te moeten geven, de juiste is.
Ik moet nog een woord zeggen ten aanzien van hetgeen opgemerkt is door den geachten spreker uit Zevenaar. Noch de Kamer, noch het Gouvernement wil onrechtvaardigheid; maar niet alle onrechtvaardigheid, Mijne Heeren, kan worden voorgekomen of hersteld.
Ik ben volkomen van het gevoelen van den Hoogen Raad, die bij dat arrest, hetgeen ik niet ken, maar hetgeen de geachte spreker heeft aangehaald, verklaart, dat het Nederlanderschap van die personen, waarvan hij sprak, zoo zeer op algemeene beginselen is gegrond, dat het niet noodig is daaromtrent eene bepaling in de wet te hebben. En zoo is het inderdaad met vele algemeene stellingen die bij den niORBECKE, Parlementaire redevoeringen, 1850—18r>j. 8



uitleg of de uitvoering vnn wetten te pas komen. Indien dat alles, wat inderdaad niet aan tegenspraak onderhevig is, om het boven tegenspraak te verheffen in de artikelen der wet uitdrukkelijk moest vervat worden, — we worden nu somtijds beschuldigd van legomanie; ik weet inderdaad niet, wanr dan het maken van wetten zou eindigen. Iedere wet over een afzonderlijk onderwerp onderstelt algemeene beginselen , die èn bij de verklaring èn bij de uitvoering der wet leiden. Het Fransche recht en niet de Fransche wet, het Fransche recht, zoo als het te allen tijde gegolden heeft, en voor zoover ik weet aan geene tegenspraak onderhevig is geweest, zegt dat: „les habitants <Vun territoire", dat vereenigd wordt met Frankrijk: „réuni h la France", zijn Franschen. En nu zou dit bij ons niet gelden, zelfs niet ten aanzien van personen, die niet slechts op het oogenblik van de vereeniging in het land waren gevestigd, maar er tot nu toe hunne woonplaats hebben behouden? Waarom, Mijne Heeren, algemeene beginselen, elders algemeen erkend, en die ook wij aannemen, in wets-artikelen omschreven? Het Gouvernement heeft, althans in dit geval, tot dusver de noodzakelijkheid daarvan niet ingezien.
De Hoojre Raad /oude, vreesde de heer van Nispen, wanneer hij thans, onder de heerschappij der wet van 1850, moest vonnissen, eene andere uitspraak ge veu.
Mijnheer de Voorzitter! Ik geloof, dat de vrees van den geachten redenaar ongegrond is. Ik ken dat arrest van den Hoogen Raad niet, maar het zal gewezen zijn onder de heerschappij van het Fransche wetboek, of het tegenwoordige Nederlandsche Wetboek. Nu bevat de wet van 28 Juli 1850, ten aanzien van het Nederlanderschap, zoomin als het Fransche of het Nederlandsche Burgerlijke Wetboek ecnig voorschrift, hetgeen den Hoogen Rnad in dergelijke gevallen grond zou kunnen geven om een ander vonnis dan toen te strijken.
26 Maart. Loting voor den rooster van aftreding krachtens art. 115 der kieswet. Moet do eerste helft der leden aftreden in 1851 of in 1852?
Mijnheer de Voorzitter! Ik aarzel geen oogenblik mijne meening ten aanzien van de uitlegging van dit artikel te verklaren. De Vergadering vergunne mij evenwel vooraf eene opmerking te maken; eene opmerking, waartoe èn het voorstel van den geachten Voorzitter, èn de rede zoo even gehouden door den geachten spreker uit de hoofdstad, mij aanleiding geven; eene opmerking, die ik echter niet wensch te zien beschouwen als eene veroordeeling van het besluit dat, gelijk ik zoo even uit den mond van den geachten Voorzitter heb gehoord, door de Vergadering is genomen in de vorige zitting. Ik vernam, dat de Vergadering toen heeft besloten heden den dag te bepalen, waarop de



loting voor do aftreding der leden zou plaats vinden, en liet is tegen zoodanige bespoedigde loting, dat de opmerking, die ik aan de Kamer onderwerp, is gericht.
Ik laat voor liet oogenblik in liet midden, of ingevolge van art. 115 van de kieswet de eerste helft zal moeten aftreden in 1851 dan wel in 1852, maar mijne vraag is deze: of het niet als geraden mag worden beschouwd, dat men zoodanige loting zoo lang mogelijk uitstelle. Mij schijnt het zóó, om tweeërlei reden. Vooreerst omdat het mij wenschelijk schijnt, ik gevoel mij nog wanneer ik wil lid van deze Kamer; ik heb tc lang de eer gehad lid van deze Kamer te zijn en ik ben het ' geweest met te veel genoegen om het mij niet telkens en met gemak te herinneren, omdat het mij, zeg ik, wenschelijk schijnt dat zoo lang mogelijk de gelijkheid van toestand blijve bewaard, die, zoo het mij voorkomt, verbroken wordt na afloop van de loting. Dan is de eene helft veroordeeld om te worden herkozen of vervangen op een aangewezen tijdstip, terwijl de andere helft nog zitting behoudt. Inde tweede plaats schijnt het mij wenschelijk zoodanige loting zoo lang mogelijk te verschuiven van wege de betrekking van de leden tot de kiezers, van wege die onafhankelijkheid die, geloof ik, een van de hoofdbeginselen is van de vertegenwoordiging bij de Grondwet vastgesteld. Eens gekozen, houdt de band tusschen de leden van deze Kamer en de kiezers op, maar na de loting zal de band weer beginnen te worden gelegd. Het is onmogelijk, dat de leden van de Kamer, bij do loting aangewezen om spoedig af te treden, dan niet denken op de aanstaande verkiezingen; het is onmogelijk dat de kiezers niet denken op hetgeen hun dan te doen zal staan. Om die twee redenen komt het mij voor in het algemeen wenschelijk te zijn, do loting zoo lang mogelijk uit tc stellen, tot het tijdstip namelijk, waarop de werkzaamheden ten behoeve der nieuwe verkiezingen moeten worden voorbereid. Ik onderwerp deze opmerking aan het oordcel van de Kamer.
Wat nu betreft dc vraag, door den geachten spreker uit de hoofdstad voorgesteld, ik zal eenvoudig zeggen dat volgens mijne meening art. 115 wil, dat de eerste aftreding plaats vinde op den derden Maandag van September 1852. Ik zal, om die meening te ondersteunen, mij beroepen op den tekst van het artikel: „Bij ontbinding van eene der Kamers of van beide, begint de rooster van aftreding telkens op nieuw tc werken, voor de Eerste Kamer over twee jaren, voor de Tweede Kamer over één jaar, te beginnen met den eerst volgenden derden Maandag in September". Zoo ik dit artikel te berispen had, dan zou ik zeggen: er is, wat de woorden betreft, ééne schakel in overgeslagen, cn die ééne schakel is, het samenkomen van de nieuwe Kamer na de ontbinding. Dezo samenkomst is, mijns inziens, de terminus a quo, de termijn van waar af moet worden geteld. En dat die samenkomst de termijn is van waar af. met betrekking tot dit onderwerp, moet worden gerekend, dit leid ik hieruit af, dat er op het oogenblik dat
8*



de Kamer is ontbonden tot liet oogenblik waarop eene nieuwe Kamer is samengekomen, geene leden van de Kamer zijn, want de Kamer bestaat niet; men is wel gekozen om als lid in die Kamer, wanneer ze zal zijn bijeengeroepen, op te treden, maar de Kamer bestaat niet, het lichaam bestaat niet en dus bestaan ook de leden niet. Er kan derhalve van eene berekening van zittingtijd, van begin van telling om den termijn van aftreding te vinden, van het werken van een rooster geen sprake zijn.
Ik geloof niet, Mijne Heeren, dat ik heb te antwoorden op tegenwerpingen die wellicht vervolgens zouden kunnen worden gemaakt; ik geloof dat ik genoeg heb gedaan, de vraag te beantwoorden, mijne meening te dien aanzien te kennen te geven en die te ondersteunen door den tekst van het artikel, zoo als hij mij schijnt te moeten worden opgevat.
's Ministers interpretatie wordt door den heer Groen van Prinsterer bestreden. Voorstel van den heer van Hall, over te gaan „tot het opmaken bij loting van de lijst der aftredende leden op den derden Maandag in September van de jaren 4H52 en 1854".
Mijnheer de Voorzitter. De geachte spreker uit Zwolle (de heer Groen van Prinsterer) heeft tegen de uitlegging, die naar mijne meening gegeven moet worden aan art. 115 van de kieswet, bijgebracht eenige bewoordingen van de Memorie van Toelichting, gegeven bij het eerste voorstel van wet. Dit is eene eerste opmerking. Ik voeg er eene tweede bij: De Memorie van Toelichting is niet de wet, behelst niet eene authentieke interpretatie van de wet.
Het hoofdpunt, waarop ik de aandacht van de Vergadering, en van den geachten spreker uit Zwolle vooral, wensch te vestigen, is dit: op die bewoordingen van de Memorie van Toelichting, die de geachte spreker heeft voorgelezen, is hetzelfde toepasselijk, hetgeen ik gemeend heb te mogen beweren van de bewoordingen van art. 115.
Ik heb gezegd dat in de bewoordingen van art. 115, zoo mij toeschijnt, eene schakel ontbrak, en dit geloof ik te mogen zeggen van de woorden van de Memorie van Toelichting evenzeer. Ik geloof, dat in de woorden van die Memorie van Toelichting, waar gesproken wordt van de ontbinding der Kamer, evenzeer moet worden verstaan, dat men moet tellen van het tijdstip, waarop de Kamer, die bijeenkomt na de ontbinding, zal zijn vergaderd.
Nog een enkel woord, Mijne Heeren, ten aanzien van het voorstel, door den geachten spreker uit de hoofdstad aan de Vergadering gedaan.
De geachte spreker heeft, zoo ik wel verstaan heb, voorgesteld, dat de Kamer zou besluiten over te gaan tot de loting, ter aanwijzing der leden, die zouden moeten aftreden op den derden Maandag van de maand September 1852, en de geachte spreker heeft er bijgevoegd, dat



dan uit die stemming zou kunnen worden opgemaakt, of deze Vergadering was van liet gevoelen der Regeering, ten aanzien van de uitvoering van art. 115 der kieswet. Of het geraden is zoodanige stemming van de Vergadering op dit oogenblik over dit punt uit te lokken, laat ik nu daar, maar ik meen deze vraag te mogen opperen: eene vraag, die ik doe aan den geaehten voorsteller, die ik doe aan de Kamer: oi uit de stemming over dat voorstel met zekerheid zou mogen worden opgemaakt datgene waartoe de geachte spreker dat voorstel heeft gedaan. Indien er zijn in de Vergadering, die meenen, dat men nog niet moet overgaan tot eene loting, dan zouden deze het voorstel van den spreker afstemmen; maar in de bedoeling van den geaehten spreker zou het liggen de stemmen van die leden aan te merken als uitgebracht tegen het gevoelen van de Regeering, een gevoelen dat hierop neerkomt, dat de aftreding niet reeds nu in September moet plaats hebben, maar eerst in September 1852. Men zou alzoo, inderdaad, eene andere uitkomst bij die stemming verkrijgen, dan het geachte lid met zijn voorstel heeft bedoeld.
Repliek van den lieer Groen van Prinsterer.
De geachte redenaar heeft gevraagd: wie geeft den Minister van Binnenlnndsche Zaken het recht, wie geeft ons het recht te zeggen of aan te nemen dat hier ééne schakel zou zijn overgeslagen. Ik ontleen dat recht, en ik meen dat ieder lid van deze Kamer het ontleent uit de regelen eener gezonde uitlegkunde. Ik heb de reden van mijn gevoelen opgegeven in mijne eerste rede; zij was deze, dat van geen lidmaatschap, van geen rooster, van geen termijn van telling om een tijdstip van aftreding te bepalen, sprake kan zijn, dan van het oogenblik af dat eene Kamer bijeen is en er dus leden bestaan. Wanneer nu eene uitdrukking gebezigd, hetzij in eene wet, hetzij in eene Memorie van Toelichting bevonden wordt niet alle schakels opgenomen te hebben, die men wellicht bij eene uiterst nauwkeurige uitdrukking, een voor een had moeten noemen, dan moet toch, geloof ik, het begrip voorgaan en moet niet zoodanig vergeten, gelijk de geachte spreker het heeft genoemd, zoodanig overslaan strekken om meer te hechten aan eene misschien gebrekkige letter, dan aan den duidelijken zin.
De meening dat, van het oogenblik af, waarop de Kamer is ontbonden tot aan het tijdstip, waarop eene nieuwe Kamer is samengekomen, de Kamer niet zoude bestaan, vond bestrijding bij den heer Metman.
Mijnheer de Voorzitter. Ik zal niet terugtreden in de geschiedenis, op welker terrein de laatste spreker de Vergadering op nieuw heeft gebracht. Ik meen, van mijne zijde te dien aanzien genoeg te hebben gezegd, in het antwoord dat ik de eer had aan den vorigen spreker



te geven. Maar de geachte spreker verplicht mij een enkel woord te zeggen ten aanzien van mijn beweren, dat na de ontbinding de Kamer niet zou bestaan. Het tegenovergestelde, dat de Kamer wel zou bestaan na de ontbinding, leidt de geachte spreker af uit de tweede alinea van art. 97. Ik voor mij had niet gedacht, dat het noodig ware een artikel der Grondwet aan te halen tot staving van het beweren, dat na de ontbinding der Kamer geene Kamer aanwezig is, dan nadat de nieuw gekozenen op grondwettige wijze, als Kamer zullen worden vereenigd. Ik had gedacht, dit is eene stelling die niet behoeft te worden bewezen uit eenige bijzondere bepaling der Grondwet. Maar zoo het te pas kwam een artikel der Grondwet aan te halen, ik zou de tweede alinea van art. 70 hebben aangehaald. De eerste alinea van het artikel zegt, dat de Koning het recht heeft om de Kamers der Staten-Generaal elke afzonderlijk of beide te zamen te ontbinden. En daarop volgt in de tweede alinea: „Het besluit, waardoor die ontbinding wordt uitgesproken, houdt tevens den last in tot het verkiezen van nieuwe Kamers binnen veertig dagen, en tot het samenkomen der nieuw verkozen Kamers binnen twee maanden". Hieruit zou ik voor mij opmaken, dat in dien tusschentijd geen Kamer bestaat, tusschen het tijdstip namelijk der ontbinding van de oude Kamer en de samenkomst van de nieuwe. Nu haalt de geachte spreker art. 97 aan. Hierop moet ik vooreerst aanmerken, dat dit artikel voor een afzonderlijk geval is geschreven en men hier te doen heeft met den algemeenen regel. De geachte spreker meent, dat uit de 2de alinea van art. 97 kan worden afgeleid, dat voor dat afzonderlijk geval de Kamer evenwel bestaat, alvorens de Kamer is samengekomen. „Zijn de Kamers ontbonden" zegt de 2de alinea „dan vangt deze termijn aan van den afloop der nieuwe verkiezingen". Ook voor dat afzonderlijk geval, Mijne Heeren, kan ik niet inzien dat in de Grondwet iets geschreven staat dat in strijd is met de stelling die ik de eer had voor te dragen. Ook in dat geval, zoo het mij voorkomt, zal de nieuwe Kamer er eerst zijn wanneer ze is geopend. De Grondwet zegt: „dan vangt deze termijn aan van den afloop der nieuwe verkiezingen", dat is de termijn, na welks afloop de nieuwe Kamers zullen worden geopend. Hoe men dus zou kunnen beweren, dat voor den afloop van dien termijn eene Kamer bestaat en dus met betrekking tot die Kamer zou kunnen worden gesteld een termijn waarmede of waarna de leden van die Kamer zouden moeten aftreden, ik voor mij zie niet in hoe dit uit het genoemde artikel, zelfs voor het daar bedoelde bijzonder geval, zou kunnen worden afgeleid.
.'H Maart. Voorstel van <len lieer Lotsij, de loting voor oiibepaalden tij«l uit te stellen. Onafhankelijkheid dei1 afgevaardigden. Antwoord aan de heeren Groen en van (ioltstein. Art. 115 der kieswet.
Ik had niet gedacht het woord nog te nemen in deze discussie, over



welke punten die zicli ook mocht uitbreiden. De voorgaande spreker en de spreker uit Utrecht (de heeren Groen en van Goltstein) verplichten mij evenwel dat stilzwijgen te verbreken. Die beide sprekers hebben op nieuw getoond, hoe zeer de meest eenvoudige, de meest onschuldige woorden voor verkeerden uitleg vatbaar zijn, althans door sommigen daarvoor vatbaar worden gevonden. De rede inzonderheid van den laatsten spreker (den heer Groen) heeft mij een gezegde herinnerd van, ik geloof, een lid der inquisitie, wegens dat gezegde beroemd. Hij zeide: „geef mij een letter en ik zal den man doen veroordeelen".
De laatste spreker heeft in de laatste plaats gewaagd van eenige bedenkingen, die ik bij het begin der discussie in de vorige zitting aan de Vergadering heb onderworpen, zonder aan het punt, waartoe die bedenkingen betrekking hadden, een overgroot gewicht te hechten. Er was sprake van de loting, en wanneer die zou plaats hebben. Of de loting spoedig worde gehouden, of zij worde uitgesteld, het is op zich zelf geene zaak van beginsel; doch daar de zaak ter sprake was, scheen het mij toe dat er geene redenen genoeg waren om de loting vroeger te doen plaats hebben dan noodig was.
En welke redenen heb ik nu bijgebracht? In de eerste plaats heb ik gezegd, dat door de loting ongelijkheid in den toestand der leden zou worden gebracht. Daarop heeft de laatste spreker gezegd: „die bedenking is in den wortel afgesneden door het antwoord, door den redenaar uit Overijsel gegeven, die beweerde dat niets anders zou gebeuren, dan wat in den normalen toestand altijd plaats vond". Ik moet dit ontkennen; die redenaar heeft, zoowel als de laatste spreker, misgetast in de opvatting van mijne bedenking. In den normalen toestand zal die ongelijkheid niet plaats vinden; dan zal ieder vier jaar zitten. Nu daarentegen zal de helft maar twee jaren zitten en de andere vier. Hier is derhalve eene ongelijkheid, die zich later, in den gewonen toestand, niet zal voordoen.
Het eenige nu dat ik gezegd heb is, dat het wenschelijk was dat die ongelijkheid niet vroeger dan noodig is, wierd opgedrongen.
In de tweede plaats heeft de spreker uit Zwolle even als die uit Utrecht eene zware beschuldiging tegen den Minister van Binnenlandsche Zaken ingebracht. Die Minister had zich veroorloofd te spreken van onafhankelijkheid ten aanzien der kiezers. Het was onmogelijk, had die Minister gezegd, na de loting niet te denken aan de aanstaande verkiezingen; en de laatste spreker heeft dit in verband gebracht met de handelwijze, met de gedraging van de leden dezer Kamer bij de behandeling van wetten; waaruit dan ieder zou moeten afleiden dat, bij die behandeling, bij de stemming over voorstellen van wet, de leden dezer Kamer zich, volgens de meening van den Minister, door hoop of vrees om al of niet te worden herkozen, lieten besturen.
Mijne Heeren! in hetgeen ik heb gezegd lag niets minder dan zulk



een zin. Er is verschil tusschen den slaat van de leden dezer Kamer in het algemeen, en dien van bepaalde leden met betrekking tot bepaalde kiesdistricten. Zoodra iemand gekozen ie, houdt zoodanige betrekking op; hij is alsdan vertegenwoordiger van het Nederlandsche Volk. Zoodra echter eene nieuwe verkiezing is bepaald, kan hij worden gedacht tot de kiezers van zijn district in de betrekking te treden, waarin hij was vóór zijne benoeming. De redenaar uit Utrecht, als ook de laatste spreker, heeft het doen voorkomen als of al de leden dezer Kamer er bijzonder veel aan hechten te worden herkozen. Doch waarom niet het omgekeerde geval ondersteld, dat iemand, zoodra hij weet dat hij op een bepaald tijdstip moet aftreden, daarnaar zijne zaken regele, en wellicht het besluit neme, om de Kamer te verlaten? In allen geval zal hij dan overleggen wat hem te doen staat.
Ziedaar de onafhankelijkheid, de gelijkheid, waarvan sprake was. Dit nu in verband te willen brengen met de houding, de gedraging, het stemmen van de leden der Kamer is eene beschuldiging, die ik niet zal trachten te wederleggen. Ik heb niet noodig daarover of daartegen een woord van verdediging te zeggen; tegen dergelijke beschuldigingen is niemand die spreekt, en hoe hij ook spreekt, gevrijwaard.
De spreker, die het laatst het woord voerde, is teruggekomen op de reden die ik heb gegeven, bij gelegenheid dat het gevoelen der Regeering gevraagd is over de aftreding in 1851 of 1852. Ik heb gezegd: zoo men op de woorden let ontbreekt er eene schakel in art. 115 van de kieswet, /oo men op de woorden let, dit heeft de spreker weggelaten, en hij heeft het doen voorkomen, als of ik het in de willekeur gesteld had van iedereen, die eene wet gaat uitleggen, er eene schakel in te voegen.
Ik heb dit niet gedaan, en zal mij wel wachten het ooit te doen. Ik wil geene gedachte, aan de wet vreemd, er in hebben gebracht; maar wanneer ik getrouw blijf aan het begrip van de wet, en er is in de woorden van de wet iets overgeslagen, dan geloof ik dat eene gezonde uitlegkunde medebrengt, dit er bij te denken; vooral, wanneer de wet niet alleen uit haar zelve dien uitleg vordert, maar die vordering wordt versterkt door eene andere wet, die er mede in verband staat. Die wet nu, welke met het artikel in verband staat, is de Grondwet. De Grondwet zegt in art. 81: „De leden der Tweede Kamer hebben zitting gedurende 4 jaren. De helft van hen valt om de twee jaren uit, volgens een daarvan te maken rooster". Daaruit besluit ik, dat de termijn van waar af moet worden geteld, is de termijn van zittingneming; de termijn van ontbinding echter is niet een termijn van zittingneming. Ik voeg dus, getrouw aan het begrip van art. 115, in de woorden, die onvolkomen, onvolledig kunnen schijnen, eene schakel, door de gedachte der wet geëischt, schoon niet uitgedrukt.
Hetgeen ik beweerd heb is, dat men niet moet hangen aan de letter, maar dat men den duidelijken zin als grondslag voor de uitlegging behoort aan te nemen.



De spreker zeide: „ja, men heeft wel om een verkeerd geplaatst cijfer in eene wet, eene wet voorgedragen, dat was nog veel minder noodig". Maar de spreker heeft vergeten aan te voeren, dat dit niet geschied is volgens het inzicht der Regeering; maar dat die verandering ten gevolge van een door de Eerste Kamer gemaakt bezwaar noodzakelijk is geworden. Het is mij voorgekomen, en ik heb de vrijheid genomen dit bij de discussie in de Eerste Kamer op te merken, het is mij voorgekomen dat die zwarigheid niet behoorde te wegen; maar ze woog bij de Eerste Kamer; men heeft verlangd dat de wet op dat punt herzien werd; het scheen mij, dat niemand zich bij de uitvoering, bij de uitlegging der wet konde vergissen, maar de Eerste Kamer heeft er aan gehecht, en dit heeft aanleiding gegeven dat men tot eene herziening is gekomen, naar mijn oordeel, op zich zelve niet noodzakelijk.
Wanneer nu de geachte spreker zegt, dat art. 115 „onwedersprekelijk duidelijk is in zijnen zin, en anderen zeggen, het artikel is onwedersprekelijk duidelijk in den tegenovergestelden zin, dan zal ik daarover niets behoeven te zeggen, maar alleen het besluit mogen trekken, dat er twijlel is; twijfel namelijk wanneer niet iedereen op zich zeiven wordt beschouwd, maar de een tegenover den ander wordt gesteld. Bij twijfel nu over de uitlegging eener wet, zal zij, geloof ik, mogen worden verklaard, op de wijze, gelijk de geachte spreker uit Dordrecht heeft gezegd, in den zin, die met de Grondwet het meest overeenkomstig is.
De heereu Groen en van Goltstein komen terug.
Mijnheer de Voorzitter. Hetgeen mij bewogen heeft over dit punt te spreken, naar aanleiding van de eerste rede van den spreker uit Zwolle (den heer Groen van Prinsterer), was, op te komen tegen den toeleg, uit de meest eenvoudige woorden gevolgtrekkingen af te leiden naar willekeur van hem die de woorden hoort of leest. De geachte spreker heeft eerst gezegd, dat in deze Kamer wel een protest behoorde te worden gehoord. De geachte spreker heeft nu, zoo het mij voorkomt, erkend, dat de zin, door hem aan mijne woorden gehecht, enkel moest worden gevonden in de gevolgtrekkingen, door hem uit die woorden afgeleid. Ik moet er bij voegen, dat, naar mijn inzien, niemand, die zich inderdaad onafhankelijk gevoelt, zich woorden zal aantrekken, waardoor over het algemeen het besef, het geweten van die onafhankelijkheid in de leden der Kamer miskend mocht schijnen. Ik geloof, dat de waarlijk zelfstandige man, indien al de woorden door een minister of door een lid der Kamer gesproken, in zoodanigen zin konden worden opgevat, weigeren zou, ze in dien zin te verstaan. Ik geloof, dit zou zijn de wijze van handelen, de wijze van verstaan van hem, die zich volkomen onafhankelijk weet en gevoelt.



OnTWKHI' van WET tot rec.Et.infi per 11EIS- en verblijfkosten van de leden der Provinciale Staten. Aigemeene beraadslaging. Het ontwerp, zei «io heer Sliclier van Domburg, kende te weinig toe; eene berekening der verblijfkosten per dag ware wél zoo goed.
I)e geachte spreker, Mijne Heeren, heeft eene bedenking ontleend uit het opschrift van § 4 der provinciale wet, waar gesproken wordt van de vergoeding der reis- en verblijfkosten van de leden der Staten. Wanneer men dat opschrift vergelijkt met het artikel zelf van die paragraaf, dan, geloof ik, zal men genegen zijn aan dat opschrift minder te hechten, dan de geachte spreker, zoo het mij voorkomt, heeft gedaan. „De leden der Staten genieten reis- en verblijfkosten volgens de wet", zegt art. 27; dat is: de wet zal meesteresse zijn wat zij wil toeleggen. Het kan zijn eene volkomene vergoeding; het kan zijn eene vergoeding, die met de uitschotten wellicht niet gelijkstaat. In het artikel zelf is het woord vergoeding, gesteld dat er de zin aan moest worden gehecht dien de geachte spreker wil, niet herhaald; en men zal op de wetsbepaling zelve gewis niet minder te letten hebben dan op het opschrift van § 4.
De geachte spreker heeft gezegd, dat het niet is eene volkomene vergoeding, die volgens dit voorstel van wet zou worden gegeven, en dat hiervan het gevolg zal zijn, dat men enkel vermogenden zal bewegen leden der Staten te worden. Tk zal antwoorden, Mijne Heeren, dat tot dusver die zoogenaamde vergoeding, die genoten werd door de leden van de Staten, oneindig kleiner was, dan diegene, die zij nu zullen genieten volgen deze wet, en dat evenwel, zooveel mij bekend is, tot dusver geene moeilijkheid in de keuze, of ten aanzien van de aanvaarding der benoemingen werd ondervonden. Men zal zeggen, ja maar de vergaderingen zullen nu langer duren. Waarom zullen zij langer duren, Mijne Heeren? Ook te voren was de taak der Provinciale Staten gewichtig genoeg.
Te voren genoten de Provinciale Staten voor reiskosten — ik meen ten minste dat het enkel voor reiskosten was — eene zekere som, die bij verdeeling werd toegekend. Ik zal als voorbeeld Zuidholland noemen. Voor Zuidholland was eene som bepaald, te verdeelen onder de leden, van vijftien honderd gulden. Stelt nu het getal van leden 80, — het getal was grooter; indien ik mij wel herinner 84; — maar stelt 80, dan zal hetgeen ieder genoot neerkomen op eene som van ongeveer negentien gulden. Hetgeen nu volgens deze wet aan ieder zal toekomen voor elke gewone vergadering, bedraagt dertig gulden; zestig gulden voor twee gewone vergaderingen; behalve dat de reiskosten zullen worden berekend volgens het tarief. Nu geloof ik, dat wanneer inen tot dusver niet heeft ondervonden dat bezwaar, om hetwelk de geachte spreker dit voorstel van wet niet aannemelijk acht, er dan ook geen genoegzame reden is te gelooven, dat men er in het vervolg op zal stuiten. Ik weet wel, dat in sommige provinciën de Statenvergaderingen,



ofschoon ze toen zelfs de leden van de Tweede Kamer hadden tc verkiezen, soms zaten gedurende slechts eenige dagen; maar ik kan daarentegen ook voorbeelden aanhalen van Statenvergaderingen die weken achtereen hebben gezeten en ik weet niet dat in eenige provincie toen dat bezwaar is geopperd. Men heeft, hetgeen aan elk lid toekwam uit die aigemeene som, niet zoozeer beschouwd als eene vergoeding; men heeft de betrekking waargenomen om de eer, om het nut dat men in die betrekking aan de provincie kon bewijzen.
Indien het beginsel wierd aangenomen, dat de geachte spreker schijnt voor te staan, het verschil ten laste der schatkist zou groot zijn. In dat geval zou men niet lager kunnen gaan dan zes gulden daags voor elk lid. En wanneer men nu rekent twee gewone vergaderingen in het jaar, elke vergadering van veertien dagen, dan zou de geheele som bedragen, zoo ik wèl zie, bij de tachtig duizend gulden. Ik reken alleen die leden, die buiten de plaats van de vergadering wonen. Nu daarentegen zal de uitgave bedragen acht en twintig ft negen en twintig duizend gulden. Ik verzoek daarbij het geachte lid te willen letten op het groote verschil bij vroeger, toen voor de leden der Statenvergadering eene som van zestien duizend gulden was toegestaan, die nu voor de twee gewone vergaderingen alléén, indien ze slechts veertien dagen duren, zal neerkomen op acht en twintig a negen en twintig duizend gulden. Hierbij moeten nu worden gevoegd de kosten der buitengewone vergaderingen, en daarenboven nog de reiskosten.
De heer Slielier komt terug.
De voorgaande spreker heeft hetgeen ik de eer had te zeggen zoo voorgesteld, als of het hier aankwam op eene keuze tussehen ƒ 28,000 en ƒ 80,000; maar de geachte spreker heeft zich niet herinnerd, dat ik het minimum heb genomen; twee gewone vergaderingen, elk durende slechts veertien dagen. Doch wat belet de Provinciale Staten de vergaderingen van veertien dagen tot vier weken, tot zes weken, tot twee maanden uit te strekken? Het minimum is hier niet het maximum; en ik zal nauwelijks behoeven te doen opmerken, dat ook hierin eene reden gelegen is van dit stelsel van voordracht. Men heeft de kosten, die ten laste van de schatkist zouden zijn te brengen, geheel niet onder eenig beleid; die kosten zullen te eenen male willekeurig zijn, geheel afhangende, in de onderscheidene provinciën, van den duur van die onderscheidene vergaderingen. De buitengewone vergaderingen kunnen niet dan met machtiging van den Koning plaats hebben; de Koning zal niet licht weigeren, maar gesteld dat de Koning uit eene financieele bedenking weigerde, de duur van die vergaderingen zal, zoo van gewone als van buitengewone, niet wel kunnen worden beperkt, en geheel en al afhangen van den loop, dien de werkzaamheden in de verschillende vergaderingen kunnen nemen. Daarom ook scheen



liet aangenomen stelsel verkieslijk, eene globale som te bepalen; eene som, waarbij gewis op de eer en het belang van de betrekking voor den benoemde meer, dan op zijn verlangen om geheele vergoeding te ontvangen, is gerekend.
Art. i. Amendement van Jen lieer van Lijnden te lezen: De leden der
Provinciale Staten . . . genieten telkens, wanneer zij ter bijwoning dier vergadering of eener uit de Stalen benoemde commissie opkomen, enz.
Mijnheer de Voorzitter! Ik meen te moeten tegenspreken de rede van den geachten voorsteller van het amendement en het amendement zelf. De geachte spreker heeft het betreurd, dat het Gouvernement geen gevolg had gegeven aan den wensch, van wege sommige leden in het Verslag geuit. Het Gouvernement heeft dit niet gedaan, omdat het niet meende daartoe bij machte te zijn. Art. 27 van de provinciale wet ziet bloot — zoo als blijkt uit de 2de alinea, waar gesproken wordt van „de leden met der woon gevestigd in de gemeente, waar de vergadering der Staten wordt gehouden" — op de Statenvergadering en niet op de vergaderingen van de commissiën. Het amendement wordt tegengesproken, ik zou haast durven zeggen wederlegd, door eene vergelijking met het artikel zelf. Het artikel zegt: „De leden der Provinciale Staten, niet met der woon gevestigd in de gemeente waar de vergadering der Staten wordt gehouden, genieten, telkens wanneer zij ter bijwoning eener vergadering opkomen, zoo bij hunne heen- als terugreis, voor elk uur afstands tusschen de plaats, waar zij met der woon gevestigd zijn en die waar de Staten vergaderen, voor reiskosten, zestig cents". Dit zou nu, volgens het voorgestelde amendement, ook toepasselijk worden op leden die eene commissie bijwonen. Maar de commissie vergadert buiten die plaats waar de Statenvergadering wordt gehouden; de commissie uit de Staten van Zuidholland vergadert bij voorbeeld niet in 's-Gravenhage, maar in Leiden, Rotterdam of Gouda, dan zullen de leden, in 's-Gravenhage gevestigd, volgens het geamendeerde artikel op geene vergoeding aanspraak hebben. Hierin is dezelfde weerspraak, die, zoo het mij voorkomt, gevonden wordt tusschen het amendement en art. 27 van de provinciale wet.
Repliek van den heer van Lijnden.
De geachte spreker meent, Mijnheer de Voorzitter, dat, wanneer deze wet niet wordt uitgestrekt tot het geven eener vergoeding aan de leden van commissiën uit de Staten, de ontwikkeling van het constitutioneele leven schade zal lijden. Mocht inderdaad de ontwikkeling van het constitutioneele leven van zoodanige vergoeding afhangen, er zou in kunnen worden voorzien op eene eenvoudige en wettige wijze. De Provinciale Staten kunnen op de provinciale begrooting zoodanige uitgaven brengen, als die commissiën, wanneer de Staten noodig



keuren de leden voor het bijwonen daarvan schadeloos te stellen, mochten vorderen. Die commissiën zullen vergaderen in een uitsluitend provinciaal belang; die commissiën zullen worden benoemd bij besluit van eene Provinciale Statenvergadering; de eene vergadering zal veel, de andere weinig of in 't geheel niets aan commissiën opdragen. Uit dien hoofde ook vallen de kosten, door die commissiën veroorzaakt, binnen den kring van de provinciale huishoudelijke begrooting.
Ik hoop en geloof geenszins, dat door >i/«/-toelegging van vergoeding aan de leden van commissiën, de ijver, de werkzaamheid van de Provinciale Staten zou kunnen worden verminderd; maar mocht die onderstelling waar zijn, men zou op die wijze, en op die wijze alléén, moeten trachten te gemoet te komen. Nimmer zal men echter ten laste van de Rijksbegrooting behooren te brengen, hetgeen op geenerlei grond voor eene Rijksuitgave kan worden verklaard of daarmede gelijkgesteld.
Het amendement van den heer van Lijnden wordt met 46 tegen 9 stemmen verworpen.
10 April. Ontwerp van wet tot tijdelijke wijziging van de wet van 12 Maart 1818 (Staatsblad n°. 15) oi' df. uitoefening der groote visscheru. Krachtens art. 20 van de wet van 1818 mocht „geen inwoner van het koninkrijk voor den 24-sten Juni des avonds en na den Sisten December, de netten uitwerpen, om in volle zee haring te visschen". De strekking van het ontwerp was, den Koning gedurende de jaren 1851, 1852 en 1853 de bevoegdheid te verleenen, den aanvang dier visscherij drie en twintig dagen te vervroegen, eene vrijheid, die de heeren Smit en van Akerlaken veroordeelden. De voordeelen der haringjagerij, zoo meenden zij, zouden dan verloren gaan ten bate van hen, die het mochten vermeten vroeger uit te zeilen.
Ik verzoek de twee eerste sprekers van dezen morgen, wier redevoeringen, tegen het voorstel van wet gericht, ik met bijzondere belangstelling heb gevolgd, mij de opmerking te veroorloven, dat die redevoeringen te recht zouden gehouden zijn in eene vergadering van reeders, beraadslagende over de vraag, welke keuze zij in hun gezamenlijk belang zouden hebben te doen, ten aanzien van vroeger of later uitzeilen, van vroeger of later uitwerpen van netten. Maar is dit het terrein, waarop de wetgever zich behoort te plaatsen? Is dit het terrein, waarop dit voorstel van wet — althans naar de bedoeling van het Gouvernement — is geplaatst? Welke is de strekking van dit voorstel? De strekking is voor te bereiden, den weg te effenen, tot eene geheele vrijheid.
De twee eerste sprekers, en ook in sommige opzichten de laatste spreker, hebben onderscheidene bedenkingen geopperd. Zij hebben zich bijv. hierop beroepen, dat door de tegenwoordige inrichting, volgens de wet van 1818, de winst van de eerste vangst door de reeders gezamenlijk wordt genoten, en dat nu, bij eene vervroeging van den



termijn, die winst de buit zal zijn van enkelen, die het eerst zullen wagen uit te zeilen. Zij hebben zich beroepen op het nadeel, dat voor de haringjagerij uit die vervroeging zou kunnen ontstaan. Zij hebben de meerdere kosten ingeroepen, voor de reeders aan eene vervroegde visscherij verbonden. Ik vraag of die nadeelen, zoo zij al te recht nadoelen mogen worden genoemd, bij den wetgever in overweging mogen komen. De vraag toch was deze: moeten wij niet trachten ons uit den band van de wet van 1818 los te maken? Is het niet op zich zelf redelijk, is het niet verstandig, het beginsel van vrijheid, op zoo menig ander gebied van de nijverheid in het algemeen gehuldigd, ook hier te erkennen ? De Regeering heeft gemeend in dien zin te moeten handelen. Nu zegt de geachte spreker uit Hoorn: de Regeering zelve erkent, dat onbeperkte handelsvrijheid op dit gebied niet mogelijk is. De Regeering heeft dit niet erkend; zij heeft gezegd, dat voor het oogenblik de wet van 1818 niet wel geheel kan worden afgeschaft; dat in den tegenwoordigen toestand geene volle vrijheid kan worden gegeven ten aanzien van het tijdstip van de vangst of van het uitwerpen der netten. Maar de Regeering wenscht, dat de Koning zoodanige ruimte kunne toestaan, als tot niemands nadeel kan strekken. De laatste spreker meende, dat de vraag zich hierin oploste, of de stoomboot en het hospitaalschip op den lsten, of op den 24sten Juni, of op een dag tusschen die twee tijdstippen in, van Regeeringswege beschikbaar zullen worden gesteld. Welnu, stelt men de vraag zoo, dan komt het mij voor, dat de Regeering de hulpmiddelen, die van haar gevraagd en op dit oogenblik nog geëischt kunnen worden, ter beschikking moet stellen op het vroegste tijdstip, waarop het in het belang der nijverheid kan zijn de vangst te beproeven.
Bij de voorbereiding van dit ontwerp heb ik menig onderhoud gehad met onderscheidene reeders. Die reeders hebben onder anderen ook dit bijgebracht, dat de natuur.geen goede visch gaf vóór Sint Jan. Ik heb daarop geantwoord: Welnu, wacht dan tot na Sint Jan; is het zooals gij zegt, dan zullen zij, die de proef vroeger doen, met u niet kunnen dingen. Hierop heb ik geen voldoend antwoord gekregen. De haringvisscherij wordt tot dusver in massa gedreven; onder een zeker toezicht, onder een zeker beleid, en — hiermede geloof ik niet te veel te zeggen — onder de heerschappij van zekeren dwang. Zij, die den dwang uitoefenen, hebben het voordeel daarvan ondervonden, maar zij zien misschien niet zoo scherp als de anderen, die genoopt werden den dwang te ondergaan. Het is hunne bedoeling den dwang te handhaven, zooals hij op dit oogenblik bestaat en vele jaren heeft bestaan; zij vinden het gewaagd daarvan af te wijken. Maar ik wijs vooreerst op het beginsel van vrijheid ten aanzien van de nijverheid, dat regeering en wetgeving behooren te huldigen; ten tweede op de noodzakelijkheid, dat wij in staat blijven om mede te dingen, en ten derde op het belang van den handel, dat niet onderscheiden kan zijn van



dat der visschers, evenmin als liet belang van dezen of genen tak van fabrieknijverheid inderdaad van dat vnn den handel kan verschillen. En dan meen ik, dat de vraag welke het hier geldt, ook op een ander terrein dan dat van wetgeving, in denzelfden zin zou moeten worden opgelost.
De geachte spreker uit Arnhem (de heer Mackay) heeft het verlangen doen kennen, dat aan den kommandant van de stoomboot de noodige bevelen wierden gegeven, om zich ten dienste van de haringvisschers te stellen. Ik geloof, dat het niet noodig zal zijn hier van mijne zijde te zeggen, dat de stoomboot strekt tot dienst van de haringvisschers en tot overbrenging van den haring, met den meesten spoed, naar de haven. In dien zin zullen de noodige instructiën worden gegeven.
Van het Gouvernement kan, — en hiermede besluit ik — na de gezindheid, die het aan den dag legde, in verband met de stelling die het vooropzette, slechts verwacht worden dat het den termijn zal vervroegen, zooveel als mogelijk is, dat wil zeggen tot den 1 sten Juni, tenzij uit nader onderzoek mocht blijken, dat zeer groote bezwaren zich tegen dien termijn verzetten. Het is de termijn, waarvan de Gedeputeerde Staten van Zuid-en Noordholland, verre van zich daartegen te verklaren, geoordeeld hebben, dat hij door de natuur voor het uitwerpen der netten wordt geëischt. Mocht die termijn bij nader onderzoek niet aan zeer groote moeilijkheden onderhevig worden bevonden, ik zal dan aan den Koning voordragen, een tijdstip te kiezen, zoo vroeg als de wet dit in de bevoegdheid van het Gouvernement zal stellen.
Zoolang inen niet in stilst was alle banden, die de visscherij nog belemmerden, weg te nemen, behoorde men, naar de ineening van den heer Poortman, ook ten aanzien van de tijdsbepaling der nettenwerping de zaak in statn qno te laten.
Nog twee punten wensch ik aan te roeren, vooral met betrekking tot hetgeen de voorlaatste spreker in het midden heeft gebracht. Die spreker is vóór het verleenen van vrijheid gelijk het Gouvernement voorstelt, maar totdat die vrijheid kunne worden verleend wenscht hij het tijdstip van de wet van 1818 te behouden. Het Gouvernement is in dit opzicht van een ander gevoelen. Het meent, dat het nu reeds moet trachten een overgang te maken: dat men, wanneer dit nu niet geschiedde, later waarschijnlijk eenige jaren voor het maken van een overgang zou behoeven, om van zulk een dwang, als volgens de wet van 1818 bestaat, tot den toestand te komen, dien men nu verlaDgt. In meer dan één opzicht zal een maatregel als deze de groote veranderingen, die zullen plaats grijpen, veel kunnen temperen; een plotselinge sprong kan nadeelig zijn.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker een erg verwijt aan de Regeering gericht, alsof zij met het wetsvoorstel enkelen bevoorrechtte.



De stoomboot, zeide hij, zal gedurende den eersten tijd enkel ten voordeele van eenige weinigen zijn. Maar wiens schuld zal dit wezen? Het zal de schuld zijn van hen die achterblijven. En wanneer nu al de reeders zeggen, zooals zij verleden jaar met daden getoond hebben: wij willen achterblijven, het Gouvernement vervroege den termijn, wij zullen onze schepen niet vroeger in zee zenden; — dan ben ik met vreemd van het denkbeeld, dat, indien het eerste jaar door weinigen met eenig voordeel vroeger isgevischt, die weinigen, die het eerste jaar vroeger uitliepen, het tweede jaar door nog eenigen en het derde jaar misschien door de groote meerderheid zullen worden gevolgd.
Gemeentewet. De kieswet en de provinciale wet, de regeling van de vertegenwoordiging der landsgemeente en der provincie, waren in werking. De gemeentewet had der gemeentelijke vertegenwoordiging hare plaats in het geheel en hare bevoegdheid aan te wijzen. Het ontwerp den 3den Maart bij de Tweede Kamer ingediend, kwam den 12den Mei in openbare beraadslaging.
13 Mei. Algemeene beraadslaging. De bezwaren door verschillende sprekers, de heeren Wintgens, van Lijnden, van Goltstein, Mackay en Groen van Prinsterer, tegen het ontwerp geuit, waren in hoofdzaak tweeërlei. Men oordeelde, in navolging van de verflagen door de Staten van Zuid- en Noordholland uitgebracht, dat, werd het ontwerp tot wet, de vrijheid der gemeenten ten zeerste zoude worden belemmerd. Men eischte meer zelfstandigheid voor de gemeente, maar scheen veeleer onafhankelijkheid op het oog te hebben. Waar toezicht van hoogerhand was voorgeschreven, weid dit centralisatie, dwingelandij, geheeten. In stede van der gemeente haren rang te geven in de eerste plaats als onderdeel van den staat, vervolgens als zelfstandig lichaam in den staat, stelde men zich dezen voor als een samenrijgsel van souvereine genootschappen. De tweede grief werd daaraan ontleend, dat het ontwerp voor alle gemeenten gelijk was, terwijl men tusschen groote en kleine gemeenten verschil gemaakt verlangde te zien. Antwoord aan den heer Groen van Prinsterer.
Ik verberg niet, Mijne Heeren, het is voor mij een hetiglijk oogenblik, waarop eindelijk een Ontwerp van Gemeentewet bij deze Kamer in discussie kwam. Nauwlijks is er een deel van ons publiek recht, dat mijne belangstelling, denkende en doende, sedert jaren, zóó sterk heeft getrokken. Ik ben overtuigd dat de herziene Grondwet geen gewichtiger onderwerp kent dan dat dezer wet; ik ben overtuigd, dat er nauwlijks een grooter weldaad aan de natie kan bewezen worden, dan door hetgeen deze wet tracht te bereiken.
De bedenkingen, door onderscheidene sprekers in de zitting van gisteren tegen het ontwerp ingebracht, zullen, meen ik, naar het doel van die sprekers zei ven, niet onjuist worden gebracht tot twee hoofden of klassen. Het eerste verwijt is centralisatie; het tweede uniformiteit. Ik zal onder die twee hoofden eerst samenvatten hetgeen mij voorkomt daaronder te behooren, en ten laatste nog eenige bijzondere opmerkingen beantwoorden.



Centralisatie; ik heb daarvan het eerst gelezen, Mijne Heeren in net verslag door de Staten van Zuid- en Noordholland uitgebracht' -
ü?. . 0Pmerken' dat dergelÜk verwijt aan dit ontwerp,
uitsluitend door die Statenvergaderingen is gericht, niet door de Statenvergadering van eenige andere provincie. Dit verwijt is elders in «eene vergadering gehoord, maar in die twee stedenrijke provinciën waarvan de steden oudtijds onder het Gemeenebest zulk eene -ro'ote rol vervuld hebben, daar is tegen het ontwerp het verwijt gerezen 'dat het centraliseert. Toen ik dat las - ik moet het erkennen - was ik verrast.
Had men aan het ontwerp verweten, dat de rechten van het Gouvernement te zeer beperkt waren, ik zoude het niet onnatuurlijk hebben gevonden, want zoo een van beide het karakter moest zijn van het ontwerp, èi centralisatie, óf beperking van de rechten van het Gouvernement, het laatste zou, mijns inziens, bovenal te noemen zijn.
Centralisatie, niet overeenkomende met de Grondwet', heeft men aan het ontwerp verweten. Men heeft daarbij onderscheiden gouvernementeele en administratieve centralisatie, zonder dat het mij duidelijk is geworden, welk onderscheid men tusschen die twee begrippen of woorden bedoelt. Gouvernementeele centralisatie keurt men «oed administratieve centralisatie, die men in het ontwerp vindt, keurt'men af. Zoo ik voor mij zei ven gissen mag, welk onderscheid men tusschen gouvernementeele en administratieve centralisatie bedoelt, dan zou ik meenen, dat in het ontwerp van administratieve centralisatie veel minder sporen te vinden zijn, dan van gouvernementeele centralisatie, i en heeft gezegd, dat men niet alle centralisatie afkeurde, maar at centralisatie, zoo als hier, niet overeenkomstig is met de Grondwet Bij het beschouwen van die tegenwerping, Mijne Heeren, stuit ik, in de eerste plaats, op sprekers die ons tot een verleden tijdperk zouden willen terugvoeren. Ik zie in de eerste plaats den geachten spreker uit Arnhem (den heer Mackay), die ons gezegd heeft dat de gemeenten te voren corporatiën waren; dat zij in 1795 en in de volgende jaren zijn opgelost in groepen, massa's van bevolking, totdat een ommekeer onder Schimmelpenninck is gevolgd. Op dit punt heb ik slechts een en e woord te zeggen, na hetgeen is in het midden gebracht door den geachten spreker uit Dordrecht. Ik geloof dat de geachte spreker, ae ïeer Mackay, bij hetgeen hij heeft gezegd van een ommekeer onder c immelpenninck, ten voordeele van zijne bewering, zich dat reglement van 20 December 1805 niet herinnerde. Wanneer de geachte spreker uit Arnhem de keuze had tusschen dit ontwerp, dat hij zoo veroordeelt, en dat reglement, de publicatie van 20 December 1805, h'J zou, geloof ik, geen oogenblik aarzelen aan mijn ontwerp de voorkeur te schenken, bovenal ten opzichte der zoogenaamde centralisatie. Deze toch is in dit ontwerp eene geregelde, wettig beperkte en bepaalde centralisatie; daarentegen zou de geachte spreker in die publicatie zien iiiorbeckk, Parlementaire redevoeringen, 1850—1 ?c>|. 9



zeer willekeurige centralisatie, afhankelijkheid van de willekeur van het departementaal bestuur, afhankelijkheid van de willekeurige superintendentie van den raadpensionaris. In allen geval zoo dat reglement ommekeer was, het was een keer niet naar hetgeen de spreker schijnt te zoeken, niet terug, maar een keer voorwaarts, in de richting van dit ontwerp van wet.
De gemeenten waren vóór17Ö5, zegt de geachte spreker, corporatiën en zij zijn eerst in 1815 weder als zoodanig erkend. Ik vraag, Mijne Heeren, wat verstaat de geachte spreker door corporatiën? Hij heeft het niet gezegd, en ik kan dus slechts bij gevolgtrekking opmaken, wat hij bedoelt. Corporatiën stelt hij tegenover onderdeelen, ondergeschikte colleges. De gemeente, heeft hij gezegd, behoort te zijn corporatie, niet een administratief onderdeel, niet een ondergeschikt college, en in dit opzicht wil, meen ik, de geachte spreker ons terugvoeren tot een tijdperk dat verleden is, dat niet kan worden hersteld.
Bovendien, corporatiën, in den zin van den verleden tijd, zooals die geachte spreker bedoelde, waren niet alle gemeenten, maar slechts sommige steden die een zeer klein gedeelte van onze gemeenten uitmaken. Wanneer wij ruim tellen hebben wij tegenwoordig onder onze 1200 gemeenten slechts 80 steden, die in dien zin corporatiën waren. Derhalve een vijftiende of zestiende van onze gemeenten, ja, dat waren corporatiën in den zin, waarin de geachte spreker dit bedoeld heeft. Het waren corporatiën zooals gemeenten in de vorige tijden als corporatiën bestonden; bevoorrechte corporatiën, bezittende sommige publieke rechten privaatrechtelijk, met een recht van eigendom. Burgerlijk bezit was op publieke rechten overgedragen; de bevoorrechte corporatiën waren in het burgerlijk bezit van sommige publieke rechten. Op die wijze waren die publieke corporatiën op zeer vele punten ontoegankelijk voor de wet, voor het nlgemeen belang; het waren in zooverre souvereine corporatiën in een Staat, die een Staat heette, maar die inderdaad was een samenrijgsel van genootschappen, corporatiën, personen. Corporatiën in dien zin kan, naar mijne overtuiging, onder onze Grondwet , in den tegenwoordigen tijd, noch de gemeente, noch eenig ander genootschap zijn.
Nu heeft de geachte spreker gezegd, dat in 1815 de gemeenten weder als corporatiën zijn erkend; erkend in dien zin namelijk, waarin hij dat bedoelde, want in eenen algemeenen zin zijn de gemeenten ook nu corporatiën en zullen zij dat volgens dit ontwerp van wet wezen, wezen met eene groote kracht van zelfwetgeving en zelfbestuur. Corporatiën in algemeenen zin zijn de gemeenten ook nu; zij zullen het blijven, zij worden als zoodanig hier krachtig bevestigd. Maar dat corporatiën, in den zin waarvan de geachte spreker heeft gewaagd, zouden zijn erkend in 1815, ik vraag u, Mijne Heeren, waar is dat te vinden? Noch in de Grondwet van 1815, is, zoover ik mij herinner, daarvan eenig spoor te vinden. Wellicht beroept zich de geachte spreker



mei op ae urondwet, maar op de gedachte die sedert 1815 bij de Regeering zou bestaan hebben; maar dat die gedachte de Regeering toen en vervolgens niet geleid heeft, dit blijkt uit de reglementen omtrent de besturen in de steden en te platten lande, en uit de handelingen van het Gouvernement sedert dien tijd.
De geachte spreker heeft op de vraag, wat kan de Raad doen, onderscheidene voorbeelden bijgebracht; voorbeelden die vermeerderd zijn met andere door den geachten spreker uit Nijmegen (den heer van Lijnden), ten betooge dat deze wet oneindig minder geeft dan de Grondwet wil, — voorbeelden, wederom vermeerderd door den geachten redenaar uit Utrecht (den heer van Goltstein), die insgelijks in dit ontwerp vindt eene centralisatie, niet overeenkomende met de Grondwet. Ik geloof, dat er, zoo die onderscheidene sprekers op die bezwaren staan blijven, bij de behandeling der onderscheidene artikelen, gelegenheid zal zijn om op die bezwaren terug te komen, en ze, zoo het mij mogelijk is, te wederleggen. Ik moet evenwel enkele punten nu aanroeren, omdat zij ten betooge zijn bijgebracht van de algemeene stelling en het mij voorkomt, dat niet alleen de algemeene stelling .ils zoodanig onjuist is, maar inzonderheid dat zij ook niet door die voorbeelden wordt ondersteund. De geachte spreker uit Arnhem heeft bijv., wat het onderzoek der geloofsbrieven betreft, gezegd, dat Gedeputeerde Staten, zelfs ambtshalve, een lid kunnen zenden in den Raad. Dit zal zien op het geval, waarin de Raad den benoemde afwijst. Nu heeft, dunkt mij, de geachte spreker niet gelet op het verband, waarin dat recht van Gedeputeerde Staten staat met de wet. Waarom is het gegeven ? De Raad kan niet afwijzen, dan volgens de wet; iemand, die de vereischten bezit, die te recht is gekozen, heeft recht om te worden toegelaten; wanneer nu de wet niet mocht worden uitgevoerd , zal daarin door eene hooge autoriteit kunnen worden voorzien. Ik vraag of onder een stelsel, waarbij de gemeente niet meer gesloten mag zijn voor de wet, zoodanige waarborg niet wordt vereischt, en of daarin gelegen is hetgeen de geachte spreker er uit wilde afleiden, dat de Raad niets zou kunnen doen, en dat eigenlijk het middenpunt van handelen elders dan in de gemeentebesturen is gevestigd. De geachte redenaar verder heeft gezegd: de wet moest zelfs de bepaling inhouden om aan de gemeentebesturen de bevoegdheid toe te kennen, inlichtingen te vragen aan de ambtenaren aan die gemeentebesturen ondergeschikt. Daarop is reeds geantwoord door den geachten redenaar uit Dordrecht (den heer Lotsij). De geachte redenaar uit Arnhem heeft zicli niet herinnerd, dat gelijke bepaling voorkomt in de provinciale wet, en in de tweede plaats heeft hij aan deze bepaling eene te nauwe strekking toegekend. Hij gelieve zich te herinneren, wat met ambtenaren wordt gelijkgesteld in dit ontwerp van gemeentewet; ambtenaren en besturen staat er, zoodat ook op alle besturen die ondergeschikt zijn aan de gemeentebesturen, dit recht zal kunnen worden toegepast.
9*



Dit is iets anders dan, gelijk de geachte spreker het heeft opgevat, het recht om aan een klerk der secretarie eene inlichting te vragen.
Begrooting en rekening — dit was een ander voorbeeld, dat de geachte spreker bijbracht — worden slechts schijnbaar aan de gemeenten overgelaten. Ik heb het ontwerp van wet op het hooren van die bedenking nog eens ingezien, om te onderzoeken of ik geheel iets anders dan ik bedoeld heb, in het ontwerp had gebracht. Begrooting en rekening worden, volgens het ontwerp, beide opgemaakt buiten eenig hooger gezag; zij moeten worden goedgekeurd door de gemeentebesturen, maar ten laatste moeten zij worden onderworpen aan de controle van Gedeputeerde Staten, en dat is ten deele het gevolg van het uitdrukkelijk voorschrift der Grondwet. Hoe dit nu zoo voorgesteld kan worden alsof begrooting en rekening slechts schijnbaar overgelaten worden aan den Raad, dit vat ik niet. De gemeente, heeft de geachte spreker nog gezegd, is aan alle Koninklijke besluiten gehoorzaamheid verplicht. Het is waar, Mijne Heeren, in art. 126 staat: „Wanneer ter uitvoering van wetten van algeineene maatregelen van inwendig bestuur, van Onze dnartoe betrekkelijke bevelen, en van provinciale reglementen en verordeningen door het gemeentebestuur moet worden medegewerkt, geschiedt dit door burgemeester en wethouders. Vorderen de wetten, maatregelen, bevelen, reglementen of verordeningen eene bepaalde medewerking van den Raad en wordt die door dezen geweigerd, dan voorzien burgemeester en wethouders daarin". Dit is eene gelijke bepaling als in de provinciale wet voorkomt, en zouden dan de gemeentebesturen ontheven moeten zijn van diezelfde gehoorzaamheid, waaraan de provinciale besturen zijn gebonden? Zouden zij buiten de wet, buiten de maatregelen die ter uitvoering der wetten strekken, moeten worden geplaatst? Zoo ja, dan kom ik tot het denkbeeld, dat de geachte redenaar schijnt te omhelzen, tot het denkbeeld van souvereine corporatiën; — souverein, zoo niet in alledeelen, dan toch op de meeste punten, en slechts toevallig op sommige punten niet.
De geachte spreker uit Nijmegen heeft tot voorbeeld, hoeveel minder deze wet geeft dan de Grondwet eischt, onder andere art. 121 aangehaald. Dat artikel zegt: „Besturen van twee of meer gemeenten kunnen gemeenschappelijke zaken, belangen, inrigtingen of werken, na magtiging en onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten, regelen". De geachte spreker heeft daarin gezien eene inbreuk op de zelfstandigheid van de gemeenten. Maar, Mijne Heeren, ik vraag of het grootste, het ruimste begrip van gemeentelijke zelfstandigheid kan medebrengen, dat gemeente of gemeentebestuur zou kunnen bevoegd zijn om buiten de gemeente te handelen en zijne macht uit te strekken buiten de grenzen van het gemeentegebied? Ik geloof niet, dat dit op zich zelf zal worden toegegeven; ik geloof vooral niet, dat het kan worden erkend onder het gebied van onze Grondwet. Zoo de Grondwet zelfstandigheid wil, het is de huishoudelijke zelfstandigheid. Maar die kan



toch niet verder gaan dan het gebied, dan de grens van de gemeente reikt.
Art. 195 is vervolgens een steen des aanstoots geweest voor den geachten spreker. Het bepanlt: „De besluiten der gemeentebesturen tot het instellen, afschaffen of veranderen van jaarmarkten of gewone marktdagen, worden aan de goedkeuring der Gedeputeerde Staten onderworpen". Wel, Mijne Heeren, ik dacht dat de reden dezer bepaling duidelijk was; dat zij blijkbaar geene andere kon zijn dan deze: dat bij jaarmarkten of marktdagen in den regel ook anderen dan ingezetenen van de gemeente belang hebben. Hoe nu door die bepaling de huishoudelijke zelfstandigheid zou kunnen worden benadeeld, of een voorschrift worden gegeven, dat gewraakt wierd door de beginselen van de Grondwet, ik zie het niet in. Ik twijfel ook niet, of de geachte spreker zelf zal bij nader inzien het tegendeel moeten erkennen.
Alle gemeenteverordeningen, heeft de geachte spreker uit Nijmegen gezegd, zijn aan schorsing en vernietiging blootgesteld en het gevolg daarvan is, dat de zelfstandigheid een ijdele klank wordt. Zoo dat een verwijt is tegen het ontwerp van wet, het is een verwijt tegen de Grondwet, want de Grondwet kent aan den Koning, volstrekt en zonder eenige beperking, het recht toe, — ja ik zou meer zeggen, logt aan den Koning den plicht op, om zoodanige verordeningen te schorsen of te vernietigen die met de wet of met het algemeen belang strijdig zijn. Indien daardoor de zelfstandigheid, de bevoegdheid om verordeningen te maken, een ijdele klank wordt, dan gewis heeft de Grondwet die zelfstandigheid niet gewild.
Voorts zijn bedenkingen tegen het ontwerp van wet gemaakt ten aanzien der vereeniging van gemeenten. Vereeniging van gemeenten, heeft de geachte redenaar uit Nijmegen gezegd, kan niet plaats vinden dan met krenking van het eigendomsrecht. Ook dat is een verwijt tegen de Grondwet, want de Grondwet staat dan toch zoowel toe, dat gemeenten worden vereenigd, als dat gemeenten worden gesplitst! De Grondwet wil slechts, dat dit niet gebeure, dan door de wetgevende macht. En wat doet nu het ontwerp? Zou het bedoelen , de wetgevende macht te dwingen om te vereenigen? De gedachte is verre. Het ontwerp van wet doet niet anders dan den weg aanwijzen dien bij de instructie te volgen is, wanneer zoodanige vereeniging of splitsing in discussie zal worden gebracht.
De geachte spreker uit Utrecht, meenende, dat dit ontwerp niet was overeenkomstig de Grondwet, heeft in de eerste plaats gezegd, dat de Grondwet wilde volkomen vrijheid van de gemeentebesturen, zoolang die gemeentebesturen niet treden op het gebied van de wet of van het algemeen belang. Dit kan, geloof ik, in het algemeen worden toegegeven. Maar nu meent de geachte spreker, dat bij dit ontwerp van wet niet is gehandeld overeenkomstig daarmede. Vooreerst leest de geachte redenaar in de Grondwet, dat de inrichting van



de gemeentebesturen met de tegenwoordige gesteldheid van de gemeenten in overeenstemming moet worden gebracht; een punt, waaraan de geachte redenaar veel schijnt te hechten, want hij is er eenige malen op teruggekomen. Ik antwoord: ja, hetgeen wij vaststellen moet zonder twijfel eene gemeentewet zijn voor Nederlandsche gemeenten. Maar de geachte spreker heeft ook niet aangetoond, dat dit ontwerp van wet in het algemeen voor de Nederlandsche gemeenten niet bruikbaar mocht worden geacht, tenzij als een bewijs voor die stelling mag worden beschouwd, hetgeen de geachte redenaar daarop heeft laten volgen: „Er is", zeide hij, „bij dit ontwerp alleen gezorgd voor groote gemeenten, want dit ontwerp van wet verordent in alle gemeenten burgemeesters en wethouders, die alleen te pas komen in groote gemeenten". Tot dusverre, Mijne Heeren, hebben burgemeesters en wethouders of burgemeesters en assessoren in alle gemeenten, in stedelijke en landelijke gemeenten, bestaan, en ik heb tot nu toe nimmer hooren beweren, dat die inrichting in de plattelandsgemeenten gevaarlijker, verkeerder, onjuister is dan in de groote gemeenten, dan in de steden. Het instellen van burgemeester en wethouders heeft de geachte spreker daarom afgekeurd, omdat bij art. 140 der Grondwet de regeling en het bestuur van de huishouding der gemeente aan den Raad is overgelaten. Derhalve, heeft hij er bijgevoegd, zoo er wethouders kunnen zijn, dan kan alleen de Raad die delegeeren; dan kan de machtiging van wethouders tot het bestuur alleen voortvloeien uit den Raad zeiven. Mijne Heeren, ik zou die stelling durven betwisten. Indien art. 140 der Grondwet zóó moet worden opgevat, dat de wet alle regeling der gemeentelijke huishouding en alle handelingen van dagelijksch bestuur aan den Raad moet overlaten, dan, geloof ik, zou de Raad niet bij machte zijn om een deel van die macht af te staan aan een ander college. De Raad, door de Grondwet zelve geroepen om al die verrichtingen zelf uit te oefenen zou zich die zware en omslachtige taak zonder uitzondering moeten getroosten. Ik geloof evenwel, dat hetgeen de Raad niet zou kunnen doen, door de Grondwet vrijgelaten is aan de wet.
De gemeentebesturen hebben geene vrijheid van werken, heeft de geachte redenaar gezegd; bij de wet is aangenomen het preventief stelsel; er kan geen verordening in werking komen, dan nadat de goedkeuring verkregen is van Gedeputeerde Staten. Dat, waarop de geachte spreker doelt, slaat, volgens de bepalingen van het ontwerp, geenszins op alle verordeningen, maar alleen op die tegen wier overtreding straf is bedreigd; ten aanzien van deze verordeningen, zegt het ontwerp van wet dat zij, na vastgesteld te zijn, voordat zij worden afgekondigd, worden gezonden aan Gedeputeerde Staten en dat Gedeputeerde Staten bericht moeten geven van de ontvangst binnen veertien dagen. Na die veertien dagen worden die verordeningen afgekondigd, tenzij, voor den afloop van die veertien dagen, het gemeentebestuur



bericht erlangt dat de Gedeputeerde Staten de schorsing of vernietiging van die verordening aan den Koning hebben gevraagd. Het verdedigen van die bepaling behoud ik mij voor tot de discussie genaderd zal zijn aan dat artikel. Ik meen voor het oogenblik te kunnen volstaan met op te merken, dat de geachte spreker hier èn niet zeer juist heeft gezegd dat er van alle verordeningen sprake was, èn ook niet zeer juist de woorden „preventief stelsel" heeft gebezigd.
In de laatste plaats heeft de geachte spreker als niet overeenkomstig met de Grondwet, als in strijd met de grondwettige zelfstandigheid van de gemeentebesturen beschouwd: 1°. dat alle plaatselijke uitgaven op de begrooting gebracht en aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten onderworpen zouden moeten worden; 2°. dat het opperbestuur op de begrooting uitgaven zou kunnen brengen. — Het eerste punt, Mijne Hoeren, dat al de uitgaven op de begrooting moeten voorkomen, en onderworpen worden aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten, dat is het uitdrukkelijk voorschrift van de Grondwet. Het tweede was dat het opperbestuur uitgaven op de begrooting zal kunnen brengen. Het opperbestuur zal dit kunnen doen, ja; maar ten aanzien van welke uitgaven? Alleen wat die uitgaven betreft, die volgens de wet op de begrooting moeten staan. Het opperbestuur zal, wanneer de gemeentebesturen niet gehoorzaam zijn aan de wet, de wet uitvoeren tegen de gemeentebesturen. Dat zal daarenboven nog slechts dan gebeuren , wanneer het Gouvernement te beslissen heeft in een verschil tusschen Gedeputeerde Staten en de gemeentebesturen; want bij nalatigheid of bij onwil van de gemeentebesturen zal de wet ten aanzien van de begrooting door Gedeputeerde Staten uitvoering erlangen. Ik meen — en om dit te betoogen heb ik deze voorbeelden nagegaan —, dat zij niet ondersteunen het beweren, door den geachten spreker vooropgesteld, dat namelijk dit ontwerp zich zoo zeer onderscheidt door eene centralisatie, strijdig met de Grondwet.
Het heeft mij verrast, onder de sprekers die ons zouden willen terugvoeren tot een verleden tijdvak, ook te ontmoeten den geachten redenaar uit Delft (den heer Wintgens). Die geachte redenaar heeft gezegd, dat de gemeente onafhankelijk moest zijn, als onder de Graven en de Vroedschappen. Als onder de Graven en Vroedschappen, zeide hij; dus, dnt de gemeenten moeten zijn corporatiën in den ouden zin. Maar de geachte spreker heeft zich daarbij niet bepaald; hij heeft de discussie overgebracht op het terrein van de algemeene beginselen en ik gevoel mij gelukkig op dat terrein tot den geachten spreker meer te kunnen naderen dan tot diegenen, die enkel op de geschiedenis zich beroepen, die ons niet een aanzijn voor het tegenwoordige, maar alleen een historisch aanzijn, eene enkel of voornamelijk historische werking zouden willen gunnen. De geachte spreker heeft zich niet alleen op de Graven en Vroedschappen beroepen, maar ook op de Pruisische Stadten-Ordnung van 1808; hij heeft, zoo wij de Graven,



noch de Vroedschappen kunnen terugerlangen, althans die vrijheid gewenscht, die bij die wet aan de Pruisische steden was verzekerd. De geachte spreker heeft zich wel herinnerd die Stiidten-Ordnung, maar zich niet herinnerd, geloof ik, wat daarover is voorgevallen. Ik' vrees dat de geachte spreker niet heeft ingezien — en die inzage is ook niet verblijdend — die groote verzameling van ministerieele Verfügungen en Rescripten, die het licht gezien hebben ten gevolge van die StiidtenOrdnung van 1808. De geachte spreker heeft zich ook niet herinnerd, dat die Stiidten-Ordnung van 1808 herzien is in 1831, ten gevolge van het dringend verlangen van al de provinciën van het koninkrijk Pruisen, en dat die herziening van 1831 grootendeels dat heeft doen verdwijnen uit de Stiidten-Ordnung van 1808, hetgeen de geachte spreker ons als navolgenswaardig heeft aanbevolen.
De geachte spreker heeft — ik had de eer het zoo even te zeggen — de discussie overgebracht op het terrein van de algemeene beginselen. Hij heeft gezegd, dat gemeenten zijn, in de eersteplaats, een zelfstandig geheel, in de tweede plaats, een onderdeel van den Staat. Ik nader tot den geachten spreker, en ik geef hem de hand, indien hij mij vergunt de orde om te keeren en te zeggen: de gemeente is in de eerste plaats onderdeel van den Staat, vervolgens een zelfstandig geheel, een zelfstandig lichaam in den Staat; vergunt hij mij dit, dan wil ik alles toegeven hetgeen de geachte spreker ten aanzien van de zelfstandigheid verlangt. Ik zal tot ondersteuning van mijne orde zeggen ,/Tlat het behouden van de gemeente als eerste gronddeel van den Staat,"in de eerste plaats en bovenal in het belang is van den Staat zeiven, meer dan van de inwoners van die gemeente. De Staat heeft er het hoogste belang bij dat de gemeenten blijven, dat de gemeenten overleven het tegenwoordig geslacht; de Staat heeft er het hoogste belang bij dat de gemeenten als blijvende lichamen in den Staat worden in stand gehouden^ en dat de belangen van de gemeenten, ten aanzien van het vermogen en ten aanzien van de Regeering, worden beschermd tegen de dwalingen van de tegenwoordige besturen persoonlijk. De gemeente is dan, in mijne orde, in de eerste plaats onderdeel, gronddeel van den Staat, en nu moet ik aan den geachten spreker vergunning vragen eene schrede terug te doen. De gemeente is gronddeel van den Staat, maar niet, mijns inziens, zoo als hij gezegd heeft, gelijkstaande met de familie. Familie, gezin, huisgezin is niet een gronddeel van den Staat, dat is een privaatrechtelijk bestaan, maar de gemeente is in de eerste plaats publiek gronddeel van den Staat. Wat derhalve op de gemeente toepasselijk is, wat op de gemeente toepasselijk moet zijn, van wege het innig verband tusschen den Staat in zijn geheel en zijne gronddeelen, kan niet toepasselijk zijn op de familie, noch omgekeerd moet hetgeen toepasselijk is en toepasselijk behoort te zijn op de familie, overgebracht worden op de betrekking tusschen de gemeente en den Staat.



De geachte spreker heeft gezegd — en op dit punt acht ik mij gelukkig hem weder te ontmoeten —: toezicht is evenwel noodzakelijk. Dat is al wat ik verlang, zoo de geachte spreker maar niet verlangt, en dit dunkt mij is onmogelijk, dat het toezien alleen bestaat in zien en niet zal behoeven te werken, niet zal mogen en moeten handelen. Wenscht hij dat niet, dan ben ik ook op dit punt met den geachten spreker van hetzelfde gevoelen.
Ik heb over dat verwijt van centralisatie nog alleen deze algemecne , opmerking in het midden te brengen. Wat is centralisatie? Centralisatie is, dunkt mij, wanneer alleen in of vanwege het middenpunt wordt gehandeld, en ik meen dat de strekking van dit ontwerp van wet is te doen handelen door de gemeentebesturen, maar onder toezicht van een hooger gezag, in de eerste plaats van de provincie, vervolgens van den Staat in het algemeen. De strekking is niet om het initiatief, de handeling buiten den kring van het middenpunt te onderdrukken, maar de strekking is om de handeling buiten dien kring op alle punten van den Staat, waar eene gemeente is gevestigd, te wekken en op te roepen.
De geachte sprekers uit Arnhem en Nijmegen hebben gezegd, dat het Gouvernement, uit vrees voor de vrije regeering, die nu, ten gevolge van de rechtstreeksche verkiezing, in de gemeente zou worden geformeerd — dat het Gouvernement uit vrees voor de werking van die beginselen, waarvan men de aanneming zelf had uitgelokt, nu de centralisatie had te hulp geroepen. Ik antwoord daarop, Mijne Heeren, met vol vertrouwen dit: het ontwerp van wet draagt — en ik geloof, het zal door een elk bij nader onderzoek worden bewaarheid — geen blijken van vrees, maar integendeel blijken van groot, van volkomen vertrouwen. Wat doet dit ontwerp? Vergelijkt, zoo gij wilt, hetgeen de gemeenten zullen worden met hetgeen zij tot dusverre zijn. Zoo er tot dusverre eenige eigene werking, eenige zelfstandigheid, gelijk men pleegt te zeggen, bij de gemeenten bestaat, dan is die alleen te vinden in de ongeveer 80 steden, maar niet in de gemeenten op het platteland. Die gemeenten op het platteland, bijkans ten getale van 1200, zullen nu door dit ontwerp van wet tot eene vrijheid worden gebracht, veel grooter, veel uitgestrekter, veel krachtiger dan die op dit oogenblik door de grootste steden van het land wordt genoten. Ik meen niet noodig te hebben meer te zeggen om te bewijzen, dat dit ontwerp van wet geen getuigenis draagt van vrees, maar van vertrouwen in eene edele en trouwhartige natie.
In de tweede plaats heeft men gesproken van uniformiteit. Uwe wet is, zegt men, voor alle gemeenten gelijk, voor groote en voor kleine. Maar degenen, die dit verwijt gedaan hebben, lieten twee vragen onbeantwoord , en ik wenschte dat die beantwoord waren. Om zoodanig onderscheid in de wet te kunnen brengen, dient men te weten wat groote en wat kleine gemeenten zijn. Ik wenschte dat die grens getrokken



en aan de Regeering aangegeven ware, wat men dan bij de wet bepalen zou, als daarstellende eene groote of eene kleine gemeente. Eene kleine gemeente, wat betreft het zielental, kan zeer groot zijn in omvang en in omslachtigheid en belangrijkheid van bestuur.
In de tweede plaats zijn zij, die tegen uniformiteit opkwamen, het antwoord schuldig gebleven op de vraag: wat in het ontwerp anders moet zijn, opdat dit beantwoorden zou aan hetgeen zij willen? Wat moet anders worden geregeld bij de wet voor de groote gemeenten dan voor de kleine? Wellicht wordt dit opgelost in den loop van de discussiën, en ik zal dan nagaan of elementen van dien aard in deze wet, naar mijne meening, zouden kunnen worden gebracht.
De geachte spreker uit Nijmegen heeft bij het slot zijner rede gewezen op een gezegde vnn Burke. Zoo ik mij wel herinner, zeide Burke, volgens de aanhaling van den geachten spreker, dat geneigdheid om te behouden met kracht en werkzaamheid tot verandering den echten staatsman kenmerkt. Dit zou dan nu worden toegepast op den wetgever, geroepen om eene wet voor de gemeenten vast te stellen. Zoo de wetgever niet alleen moet veranderen, maar ook moet behouden, ik meen dat dan hieraan bij deze wet zal voldaan zijn. Dit is reeds aangetoond door den geachten spreker uit Zwolle, en ik geloof dat wanneer men dit ontwerp van wet vergelijkt met de tegenwoordige regeling, dat dan al hetgeen waardig was te worden behouden, ook bevonden zal worden behouden te zijn en men ook niet in dit wets-ontwerp zooveel nieuwigheid vinden zal als men wellicht zou kunnen afleiden uit de redevoeringen van hen, die dit ontwerp in zijne gansche strekking hebben bestreden.
In de laatste plaats heeft de geachte afgevaardigde uit Zwolle (de heer Groen van Prinsterer) aan mij gericht een panr vragen, niet over de wet, maar over de memorie van beantwoording en, zoo ik geloof, ook over de memorie van toelichting.
Ik weet niet, Mijne Heeren, of het door u allen zal worden geacht geheel in de orde te zijn, wanneer er bij gelegenheid van de discussie over het ontwerp van wet, eene bijzondere discussie over die gewisselde stukken geopend wordt. Maar zoo de Vergadering niet oordeelt dat de orde daardoor wordt verstoord, zal ik gaarne antwoord geven. Ik zal dit te lieverdoen, omdat ik, den geachten spreker antwoordende, niet alleen hem antwoord, maar ook die velen onder ons, ook dat groot deel van de Natie, in welks naam de geachte afgevaardigde sprak en in welks naam hij zoo dikwijls gesproken heeft. Zoo mijn antwoord den geachten spreker voldoet, hetgeen op zich zelf reeds hooge waarde voor mij zal hebben, en het dan tevens die velen onder ons, of dat groot deel van de Natie, waarvan de geachte afgevaardigde gewoon is zich het orgaan te noemen, kan voldoen, zal ik mij bijzonder gelukkig gevoelen.
Ik zal niet spreken over het zeggen van den geachten spreker, dat.



een socialistisch gouvernement zich dezelfde uitdrukking zou kunnen veroorloven, als die, welke hem niet heeft behaagd. Ik heb mij tot dusver nooit zoo in de plaats van een socialistisch gouvernement gesteld, om het antwoord te kunnen geven op de vraag, of een socialistisch gouvernement zich juist zóó zou hebben uitgedrukt. Ik zal ook niet daarop aanhouden, dat het verwijt, door sommige sprekers onder den naam van centralisatie tegen het ontwerp van wet gericht, in den mond van den geachten spreker uit Zwolle geworden is gemeenteslavernij; noch daarop, ofschoon mij dat niet zeer parlementair is voorgekomen, dat de geachte spreker gezegd heeft, dat vrij wetten aan de Natie opdringen. Dat te doen, Mijne Heeren, kan noch de meening van een uwer, noch de meening van het Gouvernement zijn. Zoo wij wetten ontwerpen, zoo wij hier wetten maken, het geschiedt gewis in het innige besef, dnt wij aan de Natie goede wetten schenken. Ik meen ook niet, dat er eenig bewijs is te vinden voor die stelling, alsof de Natie de wetten van dit Gouvernement en van deze Vertegenwoordiging voortkomende, als haar opgedrongen zou beschouwen. Of het voor het gezag van de wetten nuttig is, wanneer men zegt, dat de wetgevende macht hier bezig is wetten aan de Natie op te dringen, wil ik niet beslissen.
Men heeft gehoopt, heeft de geachte spreker verder gezegd, op een verantwoordelijk ministerie en een parlementair gouvernement; men heeft zich dat beloofd als eene vrucht van de herziene Grondwet, doch wij aanschouwen die vrucht niet. Een verantwoordelijk ministerie! Wellicht hecht de geachte spreker aan die woorden andere begrippen, dan ik daaraan meen te mogen verbinden; maar ik meen toch, dat er op de verantwoordelijkheid van het tegenwoordig Gouvernement niet veel is af te dingen; ik meen ook dat men van die zeer juiste, zeer ware stelling: dat de Ministers verantwoordelijk zijn, in deze Kamer al een tamelijk ruim gebruik heeft gemaakt; ik meen dat inzonderheid de geachte spreker uit Zwolle de verantwoordelijkheid van de Ministers nog al heeft doen spreken, nog al in werking heeft weten te brengen. Een parlementair Gouvernement? Dat is werking van het Gouvernement in gemeen overleg met het Parlement, met de Knmer. Het is mij voorgekomen dat, zoo dit werkelijk onder een parlementair Gouvernement moet worden verstaan, een verwijt, als of het niet zou in werking wezen, aan den tegenwoordigen toestand ten onrechte zou worden gericht.
De geachte spreker heeft, gelijk ik reeds herinnerde, de aandacht inzonderheid gevestigd op twee plaatsen, de eene, zoo ik meen, inde memorie van toelichting, de andere in de memorie van beantwoording. De plaats in de memorie van toelichting betreft het begrip van verordeningen. Aldaar is gesproken van verordeningen en beschikkingen, en gezegd dat het woord verordeningen, naar de meening der Regeering, volgens de Grondwet behoort te worden opgevat in algemeenen zin,



in den zin van regelgevende beschikkingen. Daaruit heeft de geachte ppre er nu afgeleid, dat alle regelgevende beschikkingen aan de goedkeuring van het Gouvernement zouden zijn onderworpen. Dat is eene van die — hoe zal ik het noemen? - van die overdrijvingen, waaraan ook de geachte sprekers uit Nijmegen en Utrecht zich, zoo als het mij voorkomt, hebben schuldig gemaakt. Het ontwerp van wet bevestigt slechts een recht van schorsing en vernietiging in bepaalde vormen, dat in beginsel door de Grondwet is voorgeschreven. Er is in het wetsontwerp niets te vinden dat aanleiding geeft om te veronderstellen, dat alle regelgevende beschikkingen aan de goedkeuring van het Gouvernement zouden zijn onderworpen. En op het einde van zijne rede, heeft de spreker, bij eene voor mij even verrassende, als op het oogenbhk nog onbegrijpelijke wending, juist het omgekeerde gezegd. Hij heeft toen het verwijt gericht tegen dit wetsontwerp, dat de gemeenten, volgens dit wetsontwerp, onderworpen worden aan elke regelgevende beschikking van het Gouvernement. Maar er is hier van niets anders sprake dan dat de gemeente verplicht is te gehoorzamen aan al wat wettelijke regeling is, gelijk de provincie, gelijk elk ingezeten in het a gemeen. — De tweede plaats, die inzonderheid de aandacht getrokken neeft van den geachten spreker, komt voor in den aanvang van de memorie van beantwoording, alwaar gezegd wordt: „Hooger toezigt is niet enkel in het belang des Rijks en der provincie, maar in dat der gemeenten zelve, als blijvend ligchanm, ja tot waarborg harer bewoners tegen miskenning, dwaling of wanbeheer van het zittend bestuur ingesteld. Zoo de Grondwet zelfstandigheid der gemeentebesturen wil het is niet om willekeur van het besturend personeel in bescherming te nemen, met om verschil te bevorderen daar, waar eenparigheid of gelijkvormigheid te pas komt. Zelfstandigheid, het vermogen om zich naar eigen regel te gedragen, moet, naar het inzien des Gouvernements rusten op bijzonderheid van aard of behoeften, die bijzondere regels vorderen. Verder dan die bijzonderheid het medebrengt, mag de zelfstandigheid niet gaan, of zij ware zonder grond. Voor zooveel onze gemeenten gelijken aard en gelijke behoeften hebben, behoort die gelijkheid tegen plaatselijken eigenzin te worden gehandhaafd." Nu meent de geachte spreker, dat, volgens de Grondwet, het tegendeel het karakter van de gemeentewet zou moeten uitmaken. Hij heeft uit deze plaats afgeleid, dat het de wil is van het Gouvernement, dat overal gelijkvonnis ici zai zijn, en dat zelfstandigheid beschouwd werd als een noodzakelijk kwand. Daarentegen verlangt de geachte spreker dat er geene gelijkvormigheid zij, dan wanneer sij volstrekt noodiq is. Ik heb meermalen, Mijne Heeren, het ongeluk gehad met den geachten preker te verschillen ten aanzien van de gevolgtrekkingen uit dezelfde ie woord ingen, en, zoo ik dacht, uit hetzelfde begrip, en ook hier weder is dit het geval. Wanneer gesproken wordt in deze plaats van de memorie van beantwoording, van gelijkheid van aard en behoeften



dan heb ik gemeend daarmede te kennen te geven den natuurlijken grond van de algemeenheid van een regel. Wanneer eene wet of een regel in een anderen vorm zal werken voor al de deelen van den Staat, waarop rust dan die gelijkheid van regel? Zij rust op de onderstelling, dat al die deelen van den Staat gelijk zijn in aard en behoeften, en dat de meest natuurlijke weg is die deelen te besturen volgens één regel. Eerst daar waar verschil van aard of behoefte plaats heeft, komt het leven volgens een anderen regel dan dien algemeenen te pas. Nu begrijp ik niet, hoe de geachte spreker wil hebben, dat anders in deze wet zal te werk gegaan worden dan is geschied. De bijzondere, de individueele behoeften van iedere gemeente zullen worden gevoeld door de gemeentebesturen; het gemeentebestuur zal die kennen* zal in den aard van die bijzondere behoeften doordringen, en dien ten gevolge verordeningen of maatregelen nemen. Zal nu de wet het omgekeerde doen van hetgeen zij heeft gedaan? Zal de wet beginnen met overal verschil te onderstellen, en zich dan onthouden van het stellen van algemeene regels, totdat gebleken is, dat er geen verschil bestaat? Zoo gij dit in de wet doet, dan volgt gij in de wetgeving den omgekeerden weg, die door de natuur in ieder organisme wordt gevolgd. De natuur vestigt eerst de regels waaraan de leden van het geheel, allen gelijkelijk, worden onderworpen en de bijzondere formatie van ieder bijzonder lid brengt vervolgens, in de tweede plaats, andere wetten, andere regels mede. Ik meen, dat men zoo ook hier de wet moet schoeien op hetgeen algemeen is in de gemeenten, op hetgeen tot zekere hoogte overal gelijk is, overlatende aan de bepalingen,"aan het initiatief van de gemeentebesturen, om te voorzien in die behoeften, welke niet ten gevolge van algemeene regels zouden kunnen worden vervuld, maar waarin door bijzondere, door individueele regels zal worden voorzien. Dit is, wat volgens de Grondwet behoort tot de huishouding, tot de individualiteit van de gemeente, en aan de provincie en aan het Rijk niet raakt. Dit is als het ware de open plaats, waarop het ontwerp van wet de gemeentebesturen overlaat zelfstandig op te bouwen. °
Het is dus juist, dat het wetsontwerp het omgekeerde bedoelt van hetgeen de geachte spreker wil; maar hetgeen de geachte spreker wil, schijnt mij onmogelijk; schijnt mij inderdaad met de wet van iedere organisatie te eenen male in strijd.
De geachte spreker, die mij dikwerf verrast, heeft mij ook verrast door een gezegde in den loop zijner rede geuit, dat als het ware eene voorspelling was, maar niet eene voorspelling van geluk. Hij heeft mij herinnerd, waarop in 1849 het ontwerp regelende het recht van vereemging en vergadering, schipbreuk heeft geleden. Het heeft schipbreuk geleden, zeide hij, daarop, dat die wet aan het Gouvernement het recht tot schorsing toekende. Ik herinner mij de geschiedenis van de discussiën over dat wetsontwerp zoo nauwkeurig niet. Maar ik neem



hetgeen de geachte spreker heeft gezegd, aan, en dan moet ik verklaren de toepassing niet te vatten. Zoo men in 1849 eene wet, regelende het recht om te vergaderen en te vereenigen, kon verwerpen, dewijl men geen recht van schorsing wilde toekennen, zal men toch niet wel kunnen verwerpen een ontwerp van gemeentewet, hetgeen aan het Gouvernement het recht om gemeenteverordeningen te schorsen, toekent, vermits dat recht uitdrukkelijk door de Grondwet aan het Gouvernement is toegekend, vermits het daar, waar die verordeningen in strijd mochten zijn met de wetten of het algemeen belang, door de Grondwet uitdrukkelijk als plicht aan de Kroon is opgelegd.
Repliek van de lieeren Mackay, van Goltstein, van Lijnden en Groen van Prinsterer.
Ik ben wel een enkel woord schuldig aan de vier sprekers, die de moeite genomen hebben mij nog te beantwoorden. In de eerste plaats is de geachte spreker uit Arnhem (de heer Mackay), teruggekomen op het begrip van corporatiën. Hij beeft gezegd, en ik heb dit met bijzonder genoegen gehoord, dat zijne bedoeling niet is terugvoering tot den vorigen tijd. Ik heb het met te grooter genoegen gehoord, omdat ik mij dit niet had durven voorstellen na hetgeen de geachte spreker gisteren daaromtrent in het midden bracht. Ik heb gemeend het begrip, door den geachten spreker aan gemeentecorporatién gehecht, te moeten afleiden uit deze zijne tegenstelling: „de gemeenten moeten zijn corporatiën; zij moeten niet zijn onderdeelen, zij moeten niet zijn ondergeschikte colleges". In het stelsel van de Regeering, in het stelsel van dit ontwerp zijn de gemeenten corporatiën, maar tevens onderdeelen, ondergeschikte colleges.
De geachte spreker, die het laatst het woord heeft gevoerd, heeft erkend , dat hij in de gemeenten wenscht te zien souvereine corporatiën, zooveel het inwendige betrof. Ik ben overtuigd, dat wanneer de wet, ik zal niet zeggen zóóver ging, maar zoo weinig ver ging, om aan de gemeenten dergelijke regelen van bestuur niet op te leggen, als hier worden voorgeschreven, dat de wetgever dan eene zeer gewichtige taak zou verzuimen, zijne taak namelijk om te waken voor het behoud der gemeenten, dat is, der gronddeelen van den Staat. Hoe? Onder voorwendsel dat geven van regels krenking van autonomie ware, zou men geenerlei regel mogen stellen ten aanzien van hetgeen tot het bestaan der gemeenten wezenlijk wordt vereischt; geenerlei regel omtrent de voorziening in hare behoeften; geenerlei regel tot verzekering van een goed bestuur? Dit alles zou men moeten overlaten? Op die wijze zou men den Staat in zijne gronddeelen aan regeeringloosheid, aan verwaarloozing bloot geven.
De laatste geachte spreker heeft gezegd dat er weinig initiatief zal genomen worden; maar het kan niet anders of het zal worden genomen.



Volgens deze wet kan het initiatief niet komen van Gedeputeerde Staten of het algemeen Gouvernement; er zal dus öf niets geschieden, of door de gemeentebesturen zal het initiatief worden genomen.
De geachte spreker uit Utrecht (de heer van Goltstein) is tot een punt teruggekeerd, waarover ik niet opnieuw zou spreken, ware het niet dat hij daarop, als op een hoofdpunt, heeft aangedrongen. Als bewijs voor zijne stelling, dat deze voordracht niet overeenkomt met de Grondwet, heeft hij aangevoerd, dat deze wet omtrent de uitgaven, die dan toch wel bij uitsluiting tot de huishouding van de gemeente behooren, niet alleen voorschrijft welke uitgaven op eene plaatselijke begrooting moeten worden gebracht, maar daarenboven in zekere gevallen nog het recht toekent, om de middelen te onthouden ter bestrijding van die uitgaven, welke door de gemeentebesturen noodzakelijk worden gekeurd. Dit voorschrift van het ontwerp, Mijne Heeren, dit stelsel hangt samen met het punt, dat ik reeds heb aangeroerd. Wanneer de wet de onderwerpen van uitgaaf voorschrijft, die bij eene gemeentebegrooting niet mogen worden verwaarloosd, moet zij ook de middelen aanwijzen, om den onwil, de nalatigheid van een gemeentebestuur te verhelpen en om voor het brengen van die uitgaven op de begrooting te zorgen. Hoe dit nu anders zal kunnen geschieden dan door zoodanige voorschriften, als die door den geachten spreker worden gegispt, verklaar ik niet in te zien. De voorschriften zijn gegeven en de tusschenkomst der Gedeputeerde Staten is hier toegelaten, met zooveel eerbiediging van de gemeentelijke vrijheid als eenigszins mogelijk is bij dergelijke gevallen van onwil of verzuim van wege het gemeentebestuur. Men gelieve daarenboven in acht te nemen, dat het hier geldt zeldzame gevallen, die zelfs nimmer behoeven voor te komen.
De geachte spreker uit Nijmegen heeft gemeend, dat ik eene uitdrukking, gisteren door hem gebezigd, niet wel had verstaan, toep ik van hem meende gehoord te hebben, dat hij elke vereeniging van gemeenten als onafscheidelijk beschouwde van schennis van eigendomsrechten. Die geachte spreker heeft gemeend dat niet te hebben gezegd; ik dacht het te hebben gehoord, maar ik schik mij naar hetgeen hij thans zegt; ik wil gaarne onjuist hebben verstaan. Evenwel erkent die geachte spreker gezegd te hebben, dat, naar zijne meening, art. 130 noodzakelijk insluit krenking van eigendomsrecht, in zooverre de 1ste alinea betreft. Daar staat dat: „in geval van vereeniging eener gemeente of van een deel daarvan met eene of meer andere gemeenten, de bezittingen en lasten van die gemeente of van dat deel komen ten voor- en nadeele der vereeniging". Maar vooreerst heeft die geachte spreker daarbij niet gelet op hetgeen volgt: „tenzij bijzondere omstandigheden eene andere schikking eischen". In de tweede plaats heeft hij uit het oog verloren, dat dit voorschrift alleen de instructie betreft, dat de wetgever volkomen vrij blijft en zal kunnen beschikken gelijk hij goedvindt. In de derde plaats, dunkt mij, heeft de geachte spreker



geheel over het hoofd gezien, dat zeer dikwijle splitsing of vereeniging in het belang kan zijn van de gemeenten en door de gemeenten zelve zou kunnen worden begeerd. Zal vereeniging ook dan krenking van eigendomsrecht zijn?
Ik kom tot den geachten spreker, dien wij in de laatste plaats hebben gehoord. De geachte afgevaardigde uit Zwolle heeft in zijne tegenspraak tegen den geachten afgevaardigde uit Dordrecht opnieuw het woord aangedrongen, dat ik ook gisteren heb gehoord, de uitdrukking namelijk, dat dit ontwerp zich zoude kenmerken door „systematieke centralisatie"! Gesteld dat centralisatie een verwijt is tegen het wetsontwerp, dan zal het verwijt door de bijvoeging systematiek worden getemperd. Ik meen toch, dat de geachte spreker liever eene systematische dan eene nietsystematische centralisatie zal willen, en in zooverre wil ik het bijgevoegde woord zeer gaarne als eene halve vergoeding van het tegen mij gerichte verwijt beschouwen.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker gezegd, dat ik hem verrast had, toen ik zeide, dat mij het verschil tusschen politieke en administratieve centralisatie te eenen male onbekend was. Mijne Heeren, ik beweer niet, dat mij dat verschil bekend is; maar hetgeen de geachte spreker mij toeschrijft heb ik niet gezegd. Ik heb gezegd dat mij de zin, dien de geachte spreker en de geachte redenaar uit Utrecht aan die woorden hechten, onbekend was. Die bedoeling, het onderscheid, dat zij tusschen gouvernementeele en administratieve centralisatie vinden, is door hetgeen de geachte spreker, dien ik beantwoord , thans heeft gezegd, niet duidelijker geworden. Die geachte spreker zegt: politieke centralisatie is die regeering die met het algemeen belang te doen heeft, en hij geeft tot voorbeeld Justitie en Oorlog; maar waarom het denkbeeld van administratie aan Oorlog en Justitie \ aan Oorlog inzonderheid, onthouden wordt en die takken als meer gouvernementeel, als meer politisch worden aangemerkt dan regeling van provinciale en gemeentebesturen, dit is hetgeen ik niet. vat. Ik ineen, dat zoo men gouvernementeele en administratieve centralisatie wil onderscheiden, dit ontwerp wel merken der eerste, maar geenszins der laatste draagt; want de administratie is overgelaten aan de gemeentebesturen.
Nu heeft de geachte spreker, en dit is eene tweede tempering van zijn verwijt, gezegd: er is centralisatie, maar gij kunt niet anders; gij moest in centralisatie vervallen, ten gevolge van de beginselen, die gij koestert en die gij vooropzet. Wanneer het niet anders kan,' Mijne Heeren, dan is het verwijt, tegen deze wet gericht, zwak en de zaak verschoonbaar. De geachte spreker heeft er bijgevoegd: het gemeentekarakter van vroeger is vernietigd, en dat karakter moest door de gemeentewet worden hersteld. Ik geloof, dat de geachte spreker elk gouvernement, elke wetgeving onmachtig zal moeten verklaren, om een gemeentekarakter te herstellen, dat inderdaad verloren ware gegaan.



De geachte spreker heeft gezegd: onze beginselen - dat zijn de beginselen, die de geachte spreker belijdt - geven meer waarborg voor rust en orde bij de Natie. De Kamer heeft onlangs goedgevonden als eene proeve m te voeren het nieuwe Reglement van Orde, waarbij de zelfstandigheid der rapporteurs wordt aangenomen, waarbij van de rapporteurs, wanneer zij het ontwerp van het Gouvernement onaannemelijk achten, wordt verwacht, dat zij tegen dat ontwerp een ander ontwerp door hen noodzakelijk geacht, overstellen. Het doet mij leed dat dit besluit der Kamer niet vroeger is gevallen. Ik zou zeer gewenscht ie > >en, ( ,it ( c geachte spreker, gezeten in zoodanige commissie van rapporteurs tegenover dit ontwerp van gemeentewet een ander ontwerp had gesteld, afgeleid uit die beginselen, welke hij meent dat meer waarborg voor rust en orde bij de Natie konden geven dan hetgeen hier is voorgesteld. Zoo lang de geachte spreker enkel negatief is, zich alleen beroept op zijne beginselen en daarmede wat van deze zijde wordt voorgesteld, afsnijdt, is het onmogelijk te beoordeelen, op welk terrein men den geachten spreker zal moeten volgen, om die constitutioneele kracht te verkrijgen, die hij schijnt te bedoelen.
De geachte spreker is teruggekomen op een verwijt, dat hij dikwijls aan de Kamer en aan het Gouvernement heeft gedaan, teleurstelling namelijk ten gevolge van de herziening der Grondwet van 1848. Hij heelt gevraagd: wat is er verricht? Wat er verricht is, is in het oo°van den geachten spreker wellicht gering; het is zeker gering en he"t moet geloof ik, in het oog van een elk gering wezen, bij vergelijking met hetgeen nog moet worden verricht. Maar het Gouvernement moet dan toch eene vraag doen, het moet - en dit is eene hoofdvoorwaarde tijd vragen. Zoo men wil, dat de Grondwet met al de uitzichten die zij opent, in twee of drie jaren worde vervuld, men znl bij nader inzien zich zeiven van de onmogelijkheid overtuigen. Ik vraag ook dat e Kamer met hare krachten, maar haren tijd mete; ik vraag dat ieder lid van de Kamer zich voorstelle welk betrekkelijk gering aantal gewichtige wetten in den loop van ééne zitting kunnen worden beandeld; en dan zal, hetgeen de geachte spreker teleurstelling gelieft te noemen, tot de natuurlijke maat der beperkte menschelijkc krachten worden teruggebracht. Men wil, zoo heb ik hooren zeggen, het parlementaire Gouvernement neutraliseeren, niet ontwikkelen. De geachte spre er leeft wel getracht, dat parlementaire Gouvernement van tijd tot tijd op te wekken, maar hij is met den uitslag van die poging niet tevreden geweest. Ik moet aannemen dat hij daarmede niet tevreden is dewijl de discussie in den regel niet zóólang op het terrein van algemeene beginselen is gebleven, als hij wel wenschte. Zoo de discussie op dat terrein met zoolang is gebleven als de geachte spreker verlangde, i ge oo het is daaraan toe te schrijven dat het Gouvernement en de Kamer meer haast hadden om iets tot stand te brengen dan de geac ï e spre er. Hij had geen haast. Dit schijnt mij, in zijn geesten in •nioRBKCKE, Parlementaire reileroerinyen, 18TiO—18M. |(|



het stelsel dat hij voorstaat, niet onnatuurlijk. Hij ziet alles wat tot stand gebracht wordt met leede oogen aan, omdat het niet overeenkomstig is met de beginselen die hij is toegedaan. Hij verlangt, zoolang die beginselen niet zegevieren, het tot stand brengen van iets anders te bestrijden, dit op of tegen te houden. Dit is eene natuurlijke taktiek van den geaehten spreker; maar van de andere zijde is het aan dengene, die, in een anderen geest, meent dat men den tijd besteden moet, niet kwalijk te nemen, dat hij al hetgeen voor het oogenblik van geen dadelijke toepassing kan zijn, ter zijde laat, en er niet door weoscht te worden belemmerd.
De geachte spreker heeft in de laatste plaats, vóór dat hij gekomen is tot het beantwoorden der twee hoofdpunten, gewezen op een woord, dat lang geleden is uitgesproken, op een woord, dat ik gesproken heb, zoo ik mij niet bedrieg, elf jaren geleden in deze Kamer, toen ik mij schijn veroorloofd te hebben, te zeggen, dat men niet regeerde met herinneringen. Dit heeft de geachte spreker nu, elf jaren later, vastgeknoopt aan deze stelling, dat mijn beginsel breekt met de geschiedenis. Mijne Heeren, ik beweer zoo iets noch gezegd, noch bedoeld te hebben. Wanneer men zegt: men regeert niet met herinneringen, dan bedoelt men met herinneringen iets anders dan een vroeger stelsel, in zoover dit ook op het oogenblik nog werkt, of gevolgen heeft gehad, die nu nog als levenskracht kunnen worden beschouwd. Is een vroeger stelsel nog kracht, dan is het meer dan herinnering, dan kan het een beginsel, een drijfveer zijn van den tegenwoordigen tijd. Maar datgene wat inderdaad voorbij is, hetgeen niet anders dan als herinnering bestaat, daarmede regeert men niet. Dit heb ik gemeend, en ik zou dit bijna nog gelooven.
De geachte spreker is, toen hij in de laatste plaats de twee hoofdpunten heeft behandeld , inzonderheid opgekomen tegen die grenzcnlooze uitbreiding, die in de memorie van beantwoording aan het begrip van verordening gegeven werd. Door die grenzenlooze uitbreiding werd elke verordening onderworpen aan de goedkeuring van het Gouvernement. Dit is eene uitdrukking die de geachte spreker niet zal bezigen bij nader inzien. Aan de goedkeuring van het Gouvernement is geen enkele verordening onderworpen, maar de verordening kan enkel worden geschorst of vernietigd. De geachte spreker heeft gezegd, dat wanneer het begrip van verordening zoover wordt uitgestrekt, dat het elke regelgevende beschikking bevat, — dat dan het karakter van autonomie verloren is. Nu verzoek ik de Vergadering te letten op hetgeen de Grondwet verordent in de nfdeeling, die handelt van de Provinciale Staten. In art. 131 zegt de Grondwet: „Aan de Staten wordt de regeling en het bestuur van het provinciaal huishouden door de wet overgelaten". Dit is dezelfde uitdrukking, die in art. 140 gebezigd wordt ten aanzien van de gemeentebesturen. Daarop volgt nu in art. 133: „De Koning heeft bet vermogen de besluiten der Staten, die met de wetten of het



algemeen belang strijdig zijn, te schorsen of te vernietigen". Zietdaar nu dat grenzenlooze begrip toegepast op de besluiten der Staten- en niets anders wordt hier bedoeld. Hetgeen volgens de Grondwet overeenkomstig is met de oeeonomie van de provinciale gemeente, zal volgens de Grondwet toch wel niet strijdig te achten zijn met de oeeonomie der plaatselijke gemeente.
'n ('e laatste plaats heeft de geachte spreker ten aanzien van de zinsnede, die zijne bijzondere bezorgdheid heeft opgewekt, de zinsnede die in liet begin der memorie van beantwoording voorkomt, op nieuw zijne bekommering te kennen gegeven. De geachte spreker heeft gezegd: wij moeten beginnen met hetgeen individueel is; wij moeten onderstollen dat alles is individueel en voor geene algemeene regeling vatbaar; wij moeten algemeene regeling — ik zal nu zijne eigene uitdrukking ezigen als een noodzakelijk kwaad beschouwen, wanneer wij zonder algemeene regeling, de zaak niet kunnen vinden. Ik geloof,' Mijne Heeren, als men de proef nam om eene gemeentewet te schoeien op die leest, dat men dan öf die wet nimmer zou krijgen, öf na eene ondervinding van jaren ongeveer tot het resultaat zou komen, dat nu wordt voorgesteld. Men zou bevinden, dat de gemeenten doorgaans voor eene algemeene regeling vatbaar zijn, die evenwel volstrekt niet uitsluit, dat hare bijzondere belangen door de gemeentebesturen, zoo als zij die begrijpen, worden voorgestaan, maar volgens regelen, gegrond op het gemeen belang van alle gemeenten van het Rijk. Indien nu de geachte spreker oordeelt, dat ten aanzien van het inwendige, ten aanzien van het individueele, een werkzaam toezicht moet achterblijven, dan, geloof ik, blijft die geachte spreker zelf achter bij hetgeen dé Grondwet in het klaarblijkelijk belang van den Staat gebiedt. Geen toezicht, geen werkzaam toezicht te oefenen en het inwendige van de gemeente te beschouwen als gesloten voor den Staat, als eene èn voor iet provinciale, en voor het algemeene Gouvernement, èn voor de wet geheime huishouding, dat is, geloof ik, met de beginselen van de tegenwoordige Grondwet op geenerlei wijze bestaanbaar.
Al t. Amendement van den heerv.d. Heijde, in het eerste lid de woorden „ Surgemeester, of' te schrappen. De heer de Fremerij stelt voor de woorden „de bevolking van geene dier gemeenten 5000 zielen te boven ga," te doen wegvallen.
Op dit artikel zijn twee tegen elkander inloopende amendementen voorgesteld. Het amendement van den geachten spreker uit Noordbrabant
< rt. . . Dezelfde persoon kan zijn Burgemeester, of Secretaris, of Ontvanger \an meet dan eene gemeente, mits de bevolking van geene dier gemeenten 5000
° >ovf " "a' 1,0 #enieentcn aan elkander grenzen en haar gezamenlijk zielental 10,000 niet overtrefTe.
De bevolking enz.
10*



wil dat de macht, ann het Gouvernement verleend, worde beperkt. Het voorstel van den geachten spreker uit Leiden wil de macht van het Gouvernement uitbreiden.
„ Wat het eerste amendement betreft moet ik dit zeggen. Ik zou in hooge mate wenschen, dat ik in gemoede kon voorstellen hetgeen de geachte spreker uit Noordbrabant bedoelt. Ik wenschte, dat het Gouvernement altoos eene goede keus kon doen onder de leden van den Raad, of zoo niet onder de leden van den Raad, dat altijd het meest wenschelijk is, dan althans onder de ingezetenen. Maar dit is niet mogelijk. Men moet zich niet beroepen op provinciën, waar uitsluitend of bijna uitsluitend groote gemeenten worden gevonden; maar ook de ondervinding van het Gouvernement raadplegen ten aanzien van die provinciën, waar vele, of meestal zeer kleine gemeenten bestaan. Er zijn steden in ons Land, waar ik sedert een halfjaar binnen de gemeente te vergeefs zoek naar een voor het burgemeesterschap geschikt persoon; want op dit oogenblik kan het Gouvernement alleen te platten lande een burgemeester buiten de gemeente benoemen, niet in de steden. Er zijn steden, waar ik geen kans zie met der tijd een burgemeester te hebben dan met behulp van dit artikel. Het is mij door die ondervinding gebleken, dat het in vele gevallen onmogelijk en laat ik er dit bijvoegen — voor de gemeenten zelve niet heilzaam is, eene keuze te doen onder de ingezetenen; dat men het belang der gemeente zou voorbijzien, indien de keus slechts tot hare leden wierd bepaald. Bij die ondervinding, durf ik het amendement van den geachten spreker uit Noordbrabant niet ondersteunen, hoe gaarne ik ook wenschte dat zijn beginsel in do wet kon worden gebracht. Ik voor mij zou er niet tegen hebben, dat de macht van het Gouvernement op die wijze beperkt wierd; maar om het belang van den dienst der gemeenten mag ik er niet in toestemmen. En men zal immers wel gelooven dat het Gouvernement hier niets anders op het oog heeft, en niets anders op het oog kan hebben, dan dat belang.
Ik kom tot het tweede amendement. De reden, waarom ik de voorgestelde beperking, welke de heer de Fremery nu zou willen doen wegvallen, wensch te behouden, — die reden is om het Gouvernement niet in verzoeking te brengen, dat het een burgemeester, die reeds eene aanzienlijke gemeente van boven de 5000, van 6000 zielen, onder zich heeft, nog daarenboven burgemeester make over eene aangrenzende gemeente. Iemand is burgemeester van eene gemeente van bijv. 6000 of 7000 zielen; het zou kunnen gebeuren, dat de ingezetenen van ééne of zelfs van twee daaraan grenzende gemeenten, hetzij van wege zijne bezittingen daar gelegen, hetzij van wege andere omstandigheden, verlangden dat hij ook daar burgemeester wierd. In dat geval zou, bestond de vrijheid, het Gouvernement allicht kunnen overgaan zoo iemand tot burgemeester te benoemen over die twee of drie gemeenten. Dit is de reden, waarom mij ook zoodanige beperking in het algemeen



noodzakelijk voorkwam. Nu zegt men: het Gouvernement zal dien regel wel betrachten, al neemt men de beperking uit de wet. Ik voor mij ben genegen den regel te betrachten, al stond hij niet in de wet; maar mij dunkt, hetgeen als regel door een Gouvernement, bedacht op den dienst der gemeenten, zal worden in acht genomen, behoort zijne plaats te vinden in de wet. Althans het plan van de wet brengt dit mede. Het is de reden, waarom ik niet alleen de bepaling van 10,000, maar ook de beperking van 5000 in de wet gebracht heb. Het geldt hier de vraag, of men de macht van het Gouvernement in dit opzicht, meer of minder moet beperken; het is de vraag, of men, niet alleen het tegenwoordige Gouvernement, maar ook de toekomstige gouvernementen wil vertrouwen, in dien zin, dat uit meerdere ruimte geene misbruiken zullen voortspruiten. Want het is niet twijfelachtig, dat wanneer een burgemeester, die eene gemeente van 6000, 7000 of 8000 inwoners onder zich heeft, en daarbij nog burgemeester wordt over eene, of wellicht over twee gemeenten van 500 , 600 of 700 zielen, — dat dan bij dien burgemeester in de administratieve schaal bet belang der groote gemeente het zwaarst zal wegen. Ten einde dergelijke verwaarloozing te voorkomen en de mogelijkheid zelfs, dat die ontsta, weg te nemen, heb ik deze beperking in de wet noodig geacht.
Voor het overige laat ik het, daar het hier geen hoofdbeginsel geldt, geheel aan de beslissing van de Kamer over, of zij dc macht zoo als deze nu is geregeld, beperkt wil laten, dan wel meer vrijheid aan het Gouvernement verleenen.
Hot amendement van den lieer van der Ileijde wordt met 45 tegen 19, dat van den heer de Fremerij met 38 tegen 2l> stemmen verworpen.
14 Mei. Art. 4. Is het wensrlielijk om, zoo eene gemeente uit onderscheidene buurtschappen bestaat, deze buurtschappen, bij de wet, eene afzonderlijke vertegenwoordiging in den Raad te doen erlangen? Aantal leden van den Kaad.
De discussiën liepen over twee hoofdpunten. Het eerste is liet onderwerp, behandeld bij de onderscheidene amendementen; het tweede is het punt, inzonderheid voorgestaan door den geachten spreker uit Nijmegen (den heer van Lynden); het wenschelijke namelijk, dat, zoo eene gemeente uit onderscheidene buurtschappen bestaat, deze onderscheidene buurtschappen, bij de wet, eene afzonderlijke vertegenwoordiging in den Raad mochten kunnen erlangen.
Eerst een woord op de redenen, door den heer van Lynden bijgebracht ten aanzien van het tweede punt, dat mij een punt van groot belang schijnt. Die geachte spreker heeft gemeend dat de redenen die, naar zijn inzien, voor het benoemen van afzonderlijke vertegenwoordigers van buurtschappen pleiten, door het Gouvernement niet behoorlijk, niet genoegzaam in de memorie van beantwoording zijn wederlegd.



Hij heeft gezegd: dat locale kennis noodi" is en dit ,],V t kunnen ontbreken, zoo men niet -.f»,nH 1'u 18 zou
middelen genoeg te vinden zijn om dTl TT* WCt'
brengen. Wanneer het hliitt rl + i j °°a 6 nnis ln ^en Raad te van een deel der gemeente' maatr^] ^ Raad' Z°nd.er locale kennis ineen ik, de ingezetenen vin dVt i ?<i ^ genomen Zljn> dan zullen, dan dat zij niet door alle wettige onH h ^ bdaD" Wj hehbcn. zouden zorgen die kennis in dcnR " T» 'ereik tuinde, middelen beantwoording is gezegd dat al w & ° )rengen' In <le memorie van woordiging voor federe h"-t V ^ afzondcrliJ^ vertegenraadsledelf overstemd zou knnn ^' , 26 dan n<* d"or de overige
van Lynden) heeft geantwoord dlt dT' ?.6,geachte 8preker (de heer van iedere minderheid wis TL- ™ \ / C j overstemming het lot man, die dan de officieel , daartegen dit opmerken. Die ééne
>»£CSTSSÏÏIK.7^ T? r
van de vertegenwoordig^ ,i u , dan wanneer de leden
van de w iZZrltl" "f** fmeente'.zondcr onderscheid buurtschap in den Raad zitten Pn?. n °Zen" Die man zal voor de beschouwd worden als Dartiidi . 'l f Us van den beginne af en steeds optredende voor locat beladen ^ "«hap, als
onpartijdigheid van de 7* geineente' Van de
van een gedeelte der plaats nietje6'^enW00rdlgln£ om ook dc belangen algemeen meer dan tT^^lL^Ï00^' Vemacht ik in het als eenzijdig vertegen woord i<*>r v-" f" eenen man> die steeds zal verschijnen. Ik ben genegen om te&tJT' *T locale. belangen een dergelijkcn o-edwono-Pn • ï «oven, dat men juist door
schap, LèbZ^fTr vertegenwoordiger eener buurttoebrengen. De geachte sDreke °i °ft ltClt ^ nadeel dan voordeel zal waaraan ik JrTjLehf*■ hoofdgrond,
van beantwoording. Daar wordt gJzegd lijmenb"^ df mem°rie van afgevaardigden voor iedere buimJ J benoeming
meente, noch van verte JnZ Z- .UrtschaP' geene eenheid van gevan buurtschappen zaf hebÜï' ""Z"" eene federa«e
antwoord, dat de bijzondere belangen'zich iThrt" **
oplossen. Maar het tegendeel zal dunkt , •• algemeene belang
vertegenwoordiging zal juist beletten d t !? ' ™ar z-,n" Dle bijzondere



van hem, die geroepen wordt alleen de bijzondere belangen voor te staan, het algemeen belang kunnen verzaken. In de eerste plaats dienen de belangen van het geheel te gelden, met in achtneming tevens van de belangen van elk deel.
Ik kom nu tot de onderscheidene amendementen, die met betrekking tot de bepaling van het getal raadsleden zijn voorgedragen. Die bepaling schijnt mij eene zaak, die van zooveel zijden en uit zooveel oogpunten kan worden beschouwd, als er gemeenten in ons Land zijn. Ieder zal, naar mate van de meer bijzondere kennis die hij van eenige gemeente heeft of meent te hebben, wenschen dat het getal zóó worde bepaald als met het oog op die gemeente noodig schijnt.
Wat heeft het Gouvernement tot deze bepaling geleid? Vooreerst meende het, dat, in zoover het cijfer der raadsleden door de wet moest worden bepaald, die bepaling zoo min mogelijk willekeurig behoorde te zijn, en die willekeur werd naar zijne meening het best vermeden, wanneer men, van een minimum tot een maximum opklimmende, de schaal van de bevolking volgde. Ook de wet moet willekeur vermijden. In de tweede plaats heeft, ik verberg het niet, op mij grooten invloed gehad de meening, die, geloof ik, ook door de ondervinding wordt bevestigd, dat groote vergaderingen voor de behandeling van dergelijke aangelegenheden, als tot den werkkring van den gemeenteraad behooren, niet de gelukkigste zijn. Door de vergadering te vergrooten, zal men, in den regel, het getal der onverschilligen, misschien der onbruikbaren vermeerderen. Ik heb zelf het geluk gehad jaren lang van dergelijke vergadering deel uit te maken, en durf aan een ieder vragen of niet, bij elke vergadering van een zeker getal leden, de werkzaamheden inderdaad door een klein deel van hen worden verricht. Nu zal, naar mate het getal leden kleiner is, ieders taak zwaarder worden, ieder wordt meer opgeroepen om aan de werkzaamheden deel te nemen, en ik zal er dit bijvoegen, — de keuze der kiezers wordt keuriger. Men weet dan dat men, door één lid of twee leden bij de anderen te voegen, een aanmerkelijk gewicht in de schaal legt. Maar, wanneer men kan rekenen dat een deel der vergadering, dat 10, 12 of 20 leden werkelooze personen zijn in den Raad, zal dan aan de keuzen zooveel gewicht worden gehecht, als de zaak inderdaad verdient? Hier komt bij, dat tot dusverre de besturen ten platten lande uit 7 of 9 leden bestonden, en dat dit getal grooter zou moeten zijn, is mij, bij de administratieve ondervinding die ik heb kunnen opdoen, niet gebleken. Bij dat alles kwam nog de bedenking, ontleend uit den regel, voorkomende in art. 48 van het ontwerp, den regel, dat de Raad niet mag beraadslagen of besluiten, zoo niet de grootste helft van het bij art. 4 bepaald getal leden tegenwoordig is. Deze bepaling drukt inzonderheid op kleine gemeenten, waar men tot afdoening van zaken geene vergadering belegt, dan wanneer men weet dat meer dan de helft der leden aanwezig zal zijn. Hoe grooter het getal bijeen



te roepen leden zal zijn, hoe lichter het ook zal gebeuren dat het vereischt getal niet tegenwoordig is. Er komt nog dit bij. Wanneer men vreest, gelijk reeds in het verslag is te kennen gegeven, dat in een .aantal kleine gemeenten (en van de 1200 gemeenten in ons Land, zijn er 800, die minder dan 2000 zielen tellen) geen genoegzaam getal raadsleden zal te vinden zijn, dan zal men door eene vermeerdering van het getal raadsleden aan die vrees nog meer grond geven.
Ziedaar de redenen, die het Gouvernement hebben geleid tot het doen van dit voorstel. Het Gouvernement heeft niet vermoed dat men daarin onvrijzinnigheid en begunstiging van oligarchie konde zien. Oligarchie, dunkt mij, is inzonderheid bij het tegenwoordig stelsel van verkiezingen niet te vreezen. De bedoeling is juist dat de kiezers nauw zullen toezien op hen die zij verkiezen.
En nu laat ik aan de Kamer over te beoordeelen of een der voorgedragen amendementen moet worden aangenomen. Wanneer ik een dier amendementen zou moeten kiezen, dan zou dat van den geachten spreker uit Zaandam (den heer Smit) mij voorkomen ver de voorkeur boven de andere te verdienen, inzonderheid boven dat van den heer van Akerlaken. De geachte spreker uit Zaandam heeft gewaagd van een sprong, dien het Gouvernement deed bij het einde van de schaal of lijst, een sprong, dien hij liever in den aanvang wilde genomen zien. Het Gouvernement heeft dien sprong gedaan aan het einde van de voorgestelde schaal van wege den sprong tusschen de bevolking der gemeenten. Het getal hoogst bevolkte steden is gering, en het verschil tusschen het cijfer der bevolking van deze en van de daarop volgende steden is zeer groot. Dit scheen den door het Gouvernement gedanen sprong te rechtvaardigen. Ik herhaal, wanneer ik te kiezen had, zou ik aan het amendement van den geachten spreker uit Zaandam de voorkeur geven, maar voor mij bestaat nog geen genoegzame reden om verandering in mijn voorstel te brengen.
Tegen het amendement van den lieer van Akerlaken heb ik inzonderheid, behalve het reeds opgemerkte, nog dit in het midden te brengen. De gemeenten van tusschen de 5000 en 10.000 zielen, gelijk die van tusschen de 10.000 en 15.000 worden daarbij zeer bijzonder begunstigd door een hooger aantal raadsleden, zoo die vermeerdering uit het oogpunt eener goede behandeling van zaken, begunstiging heeten mag, en inderdaad ik ben niet genegen het in dien zin als eene begunstiging te beschouwen. De vraag is ook niet, of de ingezetenen door een groot aantal raadsleden vertegenwoordigd behooren te worden. Wil men dat, dan moet men veel meer leden vragen; dan moet men 70 of 170 raadsleden verlangen; dan moet men willen dat een groot deel der burgerij aan de behandeling van zaken deelneme en de vergadering op de markt laten beleggen; maar dan kan er geen sprake zijn van 2 of 3 leden meer of minder te kiezen. Het doel, bij welks bereiking de gemeenten groot belang hebben, is hoofdzakelijk



eene goede en zorgvolle behandeling der gemeentezaken; en die zal in den regel beter door een matig, dan door een groot aantal leden verzekerd zijn.
De heer Groen bestrijdt 's ministers voorspelling omtrent den invloed, welke eene afzonderlijke vertegenwoordiging van de buurtschappen in den raad zoude hebben.
Het onderwerp door den geachten spreker behandeld is een punt van discussie, zonder voorstel van amendement. Twee woorden evenwel. De geachte spreker meent, dat hetgeen ik gezegd heb, ten aanzien van de afvaardiging van een afzonderlijken vertegenwoordiger in den Raad voor bijzondere buurtschappen, kon worden vergeleken met de afvaardiging van de leden dezer Kamer uit de onderscheiden districten van het land. De vergelijking zou juist zijn, zoo men deze Kamer moest beschouwen als eene vergadering van vertegenwoordigers van die districten, en wanneer men uit die districten een lid moest kiezen. Maar noch het een, noch het ander is waar; en zij, die willen, dat er een afzonderlijke vertegenwoordiger van elke buurtschap in den Raad zij, zullen toch öf het een, of het ander, of beide moeten verlangen.
De geachte spreker heeft mij tegengeworpen, dat, wanneer mijne redeneering doorging, alsdan iedere minderheid uit eene vergadering zoude moeten worden verbannen. Ik meen niet dat mijn betoog strekte om de minderheid te verbannen, maar ik meen, dat, wanneer één vertegenwoordiger, in eene dergelijke vergadering zit, opzettelijk en afzonderlijk gezonden om de belangen van een gedeelte van het geheel voor te staan, hij op de geheele vergadering wel eens minder invloed zou kunnen uitoefenen dan een onpartijdig beoordeelaar van de belangen van die bijzondere afdeeling, in verband met die van het geheel. Misschien zou men den toestand van dien bijzonderen vertegenwoordiger kunnen vergelijken met dien van een expert in eene vertegenwoordigende vergadering, van een zaakkundige in een bepaald vak, die, lid van dergelijke vergadering, zijne meening telkens aan zijne medeleden zou willen opdringen. Het gevoelen van zoo iemand zou op die wijze wel eens minder ingang bij de vergadering kunnen vinden, dan wanneer diezelfde expert van buiten, misschien door anderen ondersteund, zijne kennis in de vergadering liet doorschijnen, en de zaak aan eene onpartijdige beraadslaging wierd overgelaten.
Het amendement van den heer v. Akerlaken wordt met 50 tegen 13 stemmen verworpen; dat van den heer Smit met 43 tegen 20 stemmen aangenomen.
Art. 5. Plaatselijke eensus. Is die volgens de grondwet, gelijk het ontwerp aannam, de helft der belastingsom voor de kiezers van «Ie leden der Staten-Generaal en der IVov. Staten bepaald? Vergel. 1K49/50 blz. 08.



Do lieer v. Doorn stelde een, later weer door hem ingetrokken, amendement \ooi , lid 2 van het artikel te lezen: „Om kiezer van leden van den Gemeenterad te zijn, moet men in de directe belastingen betalen de som vermeld.
de b'J deze wet gevoegde tabel". De heer v. Nispen wilde als 3de alinea aan art. 5 toevoegen: „In die gemeenten, waar deze helft meer dan f 10 bedraagt, wordt, indien er geene 25 kiezers voor den Raad gevonden worden, de belastingsom die men betalen moet om kiezer te zijn op f 10 gebracht".'
Deze discussie heeft op mij een aangenamen indruk gemaakt, wanneer ik mij herinner hetgeen verleden jaar is voorgevallen. Zoo'ik mij niet bedrieg, was bij de bezwaren, toen geopperd tegen den census van de kieswet, bij zeer vele leden het bezwaar of het vermoeden op den voorgrond, dat die census, waarvan de helft de census voor de gemeenteverkiezingen zou worden, te laag was. Nu meenen alle sprekers, ik geloof zonder eenige uitzondering, het tegendeel, dat namelijk de census voor de gemeenteverkiezingen te hoog zou uitkomen. Men was toen bevreesd voor te veel kiezers, nu voor te weinig. Ik meen daarin een bewijs te mogen zien, dat onze instellingen goed werken, dat wij vooruitkomen, dat men zich met het Gouvernement in diezelfde richting medebeweegt, die het bij de discussiën over de kieswet heeft voorgestaan, en die ik steeds voorsta.
De geachte spreker uit de residentie, afgevaardigde uit Zwolle, heeft met voor de eerste reis getracht, den Minister van Binnenlandsche Zaken met den Minister van Binnenlandsche Zaken in tegenspraak te brengen. Mijne Heeren, ik hoor mij zeiven, hetzij als Minister, hetzij uit een vroeger tijdvak zoo dikwijls aanhalen, dat ik meenen zou hoogst onbescheiden te zijn, en de orde der discussie in deze Vergadering te storen, indien ik dergelijke aanhalingen niet voorbijliet. Ik geloof dat ik gisteren een sprekend voorbeeld daarvan gegeven heb. Ik was zeer genegen mij te bedienen van de gelegenheid, die men mij gaf, doch ik heb op die aanhalingen van gisteren geen woord gezegd om de Vergadering niet met mij bezig te houden, daar waar ik eene zaak moet verdedigen. De aanhaling evenwel, nu gedaan, staat met de geschiedenis van het artikel in verband. De geachte spreker verplicht mij dus daarop te antwoorden. Hij heeft gezegd: de Minister van Binnenlandsche Zaken veroordeelde in 1848 het "stelsel dat hij thans voorstaat, en omdat het wenschelijk is voor den Minister, dat het nu voorgedragen ontwerp worde aangenomen, zou het kunnen zijn dat de mcening van den Minister daardoor op dit oogenblik vooringenomen ware. De geachte spreker raadt de Vergadering daarom aan meer vertrouwen te stellen in de ineening die de Minister uitte in 1848 dan in zijne tegenwoordige meening. En welke is die vroegere meening geweest? Dat dit systeem goed ware? Dat het systema, in de Grond" wet opgenomen, juist ware? Geenszins, dat stelsel is toen door den Minister van Binnenlandsche Zaken veroordeeld; hij heeft er zich tegen verklaard, dat de plaatselijke census afhankelijk wierd gesteld van



den census, vereischt om leden van de Tweede Kamer en leden van de Provinciale Staten te mogen kiezen. Maar de Minister van Binnenlandsche Zaken heeft dat systeem in de Grondwet gevonden en hij vindt dat systeem nog in de Grondwet. Zoo de geachte spreker dus getracht heeft, gelijk hij niet zelden doet, het stelsel van den Minister van Binnenlandsche Zaken te bestrijden, door een betoog dat de vroegere meening van den Minister eene andere was dan diens tegenwoordige meening, dan kan nu de standvastigheid van den Minister van Binnenl. Zaken bij hetzelfde gevoelen in 1848 en in 1851, strekken om de waarheid te staven van het stelsel dat deze nu voorspreekt.
De geachte spreker uit de residentie (de heer Schooneveld) is in de heuschheid, waarmede hij gemeenlijk, en niet enkel in deze Vergadering, het woord voert, bedacht geweest op de mogelijkheid, dat het Gouvernement in de Grondwet een bezwaar vond tegen de aanneming van het amendement, hetzij van den heer van Nispen, hetzij van den heer van Doorn. Mijne Heeren, indien ik zeide, dat het Gouvernement geen bezwaar vond, indien ik zeide, dat het Gouvernement van dat bezwaar afzag, dan geloof ik, zou men mij met volle recht de handelwijze, door het Gouvernement verleden jaar gevolgd, tegenhouden. Indien het Gouvernement verleden jaar met de Grondwet vereenigbaar had geacht, dat stelsel aan te nemen, hetwelk ten grondslag ligt aan de twee amendementen, dan had de Regeering haren plicht verzaakt, zoo zij niet een geheel anderen weg had ingeslagen dan dien zij thans heeft gevolgd. De Regeering had dan een onderzoek moeten instellen naar den plaatselijken toestand van elke gemeente, en de Vergadering daaromtrent moeten voorlichten. Zij bad dan de uitkomsten van dat onderzoek moeten voorleggen en daarop eene bepaling van census voor de plaatselijke verkiezingen moeten gronden. De Regeering heeft daaraan echter niet gedacht; want de gedachte was uitgesloten door de overtuiging, dat de Grondwet niets anders gebood en juist dat gebood, hetgeen reeds voorleden jaar bij de kieswet is voorgesteld. Dat gevoelen steunt niet alleen op de woorden der Grondwet en den samenhang van art. 76 en art. 139. Ik moet met een enkel woord herinneren hetgeen ik, zoo ik meen, toen reeds deed uitkomen, dat in art. 139 gesproken wordt van eene bepaalde belastingsom, terwijl in art. 76 enkel van een maximum en van een minimum sprake is. Noch maximum, noch minimum behoeft de bepaalde belastingsom te worden, en het cijfer, voorkomende in art. 76, kan dus niet het cijfer zijn, dat bedoeld is in art. 139. Maar niet alleen op die woorden en op dien samenhang der woorden van de Grondwet steunt de overtuiging der Regeering. Die overtuiging berust ook op de meening van den grondwetgever, die aan de Regeering voorkomt volkomen duidelijk te zijn uitgedrukt. Men heeft gesproken van de geschiedenis van dit artikel; ik wenseh daartoe eene kleine bijdrage te leveren. In het voorstel van de commissie voor de herziening der Grondwet komt niets voor van dien aard,



als thans omtrent den census in art. 139 te vinden is. Integendeel, die commissie heeft het stelsel omhelsd, dat mij toen het meest wenschelijk voorkwam, en hetgeen mij nog het wenschelijkste zou voorkomen, indien het in de Grondwet ware gebracht. Het artikel luidde oorspronkelijk aldus: „Aan het hoofd der gemeente staat een Raad, welks leden door de ingezetenen, bij de wet aan te wijzen, voor een bepaald aantal van jaren worden verkozen". Bij de wet aan te wijzen, meer staat er niet. Nu werd in de commissie het gevoelen verdedigd, dat, wanneer men de Grondwet niet meer deed zeggen, er dan eene geheel willekeurige macht aan den wetgever wierd verleend. Dit was, meende men, niet geraden; op dat oogenblik kon het wellicht geen kwaad, maar zoo het eens gebeurde, dat die wet over eenige jaren, bij het heerschen van eenen minder liberalen geest, tot stand gebracht wierd, dan zou men het verschijnsel kunnen zien, dat de census voor de plaatselijke verkiezingen bovenmatig hoog wierd opgevoerd. Men meende dus, dat er eene grens moest worden getrokken, en inzonderheid één van de leden der commissie was van gevoelen, dat die grens zeer bepaaldelijk moest worden uitgedrukt. Die meening zegevierde toen in do commissie niet, maar zij heeft later gezegevierd bij het Regeeringsvoorstel van herziening der Grondwet; toen heb ik daarin wedergevonden diezelfde meening, die ik vroeger in de Commissie bestreden had, dat namelijk de census, om kiezer van leden van den gemeenteraad te zijn, voor iedere plaats op de helft moest worden gesteld van de som, die bepaald zou worden bij de kieswet om in die plaats kiezer te zijn van leden der Tweede Kamer en van de Provinciale Staten. Men wilde, vooral bij de onzekerheid, hoe hoog de algemeenc census zou worden opgevoerd, den plaatselijken census niet aan de willekeur van den wetgever overgelaten; men wilde niet slechts maximum en minimum, men wilde een vasten regel in de Grondwet.
Bij deze overtuiging heb ik noch ten verleden jare, noch nu iets anders durven voorstellen dan hetgeen thans is voorgesteld. En te zeggen, dat men de plaatselijke gesteldheid heeft onderzocht, dit zou zijn meer zeggen dan mijn geweten mij veroorlooft. Er is niets onderzocht, men is afgegaan op die overtuiging, dat de Grondwet gebiedt de helft te nemen van den census, voor de kiezers van leden der 1 weede Kamer en van de Provinciale Staten gevorderd. Tegen dit stelsel hebben de Provinciale Staten geene bezwaren geopperd; want hetgeen door enkele leden in het midden is gebracht, mag inderdaad niet nis een bezwaar van de elf Provinciale Statenvergaderingen worden aangemerkt, noch voor een bezwaar van de meerderheid worden gehouden. In het vorige jaar was, gelijk een der laatste geachte sprekers te recht heeft herinnerd, eene hoofdbeweegreden om den census der gemeenten nog niet te regelen, deze, dat men de Provinciale Staten daarop wilde hooren. Welnu, thans zijn de Provinciale Staten gehoord, en zij hebben geene bedenking ingebracht, noch tegen het stelsel der



Regeering, noch tegen de uitkomsten, die door het in werking brengen daarvan kunnen worden verkregen. Nu betreur ik wel, dat het onder de uitkomsten van dat stelsel zal behooren, dat een aantal gemeenten wellicht geen vijf en twintig kiezers zullen tellen, maar dit kan, naar mijne overtuiging, de naleving van den zin der Grondwet niet beletten.
De geachte spreker uit Zwolle (de heer Groen van Prinsterer) heeft mij te gemoet gevoerd: „welnu, stel dan voor, de Grondwet op dit punt te herzien". Mijne Heeren, kan men, hetgeen de spreker vraagt, beschouwen als eene eenvoudige zaak, zonder gevolgen? Ik begrijp wel dat er zijn, die aldus gaarne in onze nieuwe orde zagen breken. Maar ik vraag, of in den tegenwoordigen toestand de Regeering zich geroepen mag achten op elk punt, waaromtrent zij wellicht eene verbetering der Grondwet wenschelijk zou keuren, zoodanige verbetering voor te stellen? Zulk een voorstel zal zeer vele andere voorstellen wekken, en is het nu, terwijl wij in den arbeid van de organieke wetten zijn, geraden, dien arbeid te staken, en, waar het niet volstrekt noodzakelijk is, tot dat uiterste middel zijne toevlucht te nemen? Volstrekte noodzakelijkheid komt mij voor hier niet te bestaan, omdat in het bezwaar, dat een aantal gemeenten nu zal ondervinden, zal kunnen worden te gemoet gekomen door vereeniging dier gemeenten.
Een nnder middel, door sommige leden voorgesteld, en dat, mijns inziens, niet is overeen te brengen met de Grondwet, om namelijk in sommige kleine gemeenten af te dalen tot een census van ƒ 10, zou toch niet beletten dat een aantal gemeenten niet deelen zal in de kiesbevoegdheid. De geachte afgevaardigde uit Utrecht (de heer van Doorn) heeft gezegd, dat, wanneer het stelsel van zijn amendement wierd aangenomen, 127 gemeenten binnen den kring van de wet zouden worden gebracht. Ik durf niet verzekeren, dat dit met zooveel gemeenten het geval zou zijn, want ik heb het niet onderzocht; maar zooveel is zeker, dat een groot, althans een niet zeer klein aantal gemeenten, altijd zou blijven buiten hèt minimum, voor het aantal kiezers bepaald. Daarin nu, ik herhaal het, zal kunnen worden te gemoet gekomen door vereeniging, ook uit anderen hoofde heilzaam en noodig.
Het amendement van den lieer v. Nispen wordt met 4-rt tegen '20 stemmen afgekeurd.
In de meening dat door het verwerpen van het amendement van den lieer van Nispen omtrent liet beginsel, waarover de strijd liep, nog niet stellig werd beslist, stelt de lieer van Doorn voor een afzonderlijk art., van gelijken inhoud als het amendement-van Nispen bevatte, in te voegen.
Ik ben te goeder trouw in de meening geweest, dat bij de stemming van de Vergadering over het amendement van den heer van Nispen van Sevenaer, het lot van dit amendement reeds was beslist. De inhoud



is volkomen dezefde. Nu evenwel als een afzonderlijk artikel instem mmg zal worden gebracht, hetgeen de Vergadering als een deel van art. 5 niet heeft gewild meen ik ri«t t, + ••
is te verklaren dnti„ &t het van miJne zijde eerlijk
isi te verklaren, dat, in mijn oog, het systeem van art. 5 en dat van
dit amendement met elkander onbestaanbaar zijn. Men zal door hS
aannemen van deze wijziging met eene achterdeur weder in de wet
brengen datgeen, waarvoor men de voordeur heeft gesloten Buiten
'ïen, de hulp zou gering zijn, want het getal van die gemeenten
waar men door verlaging van den census tot f 10 het getal van 25
-lezers zal bereiken, zal, naar ik vermoede, niet van groote beteekenis
wezen bij vergelijking met het getal van die gemeenten welke toch
buiten de wet zullen vallen. Het effect, dat !e weldadigevoort "er
beoogt, zal toch met worden bereikt. voorsieuer
stembriefjes. Meeleden!»,! do!" b"'!'''. "Ir af'leellngen voor ,le '"levering der
Staten krachtens TZ ÏÏve De h^An "TT"* ™
wenschte deze bepaling uit het artikel te lij" ' a"S V°°r Cential,Sat,e'
Ik begrijp volkomen, Mijnheer de Voorzitter, dat voor wèl bestuurde
g meenten het toezicht van Gedeputeerde Staten soms lastig kan
worden inzonderheid, zoo men zich heeft kunnen voorstellen dat dat
toezicht met voortkwam van het college, maar uit de bureaus zonde
onmiddellijke deelneming van de Gedeputeerden. In dit laatste nu is
meen ik, voorzien door de provinciale wet, waarbij gezorgd is Zl
hetgeen van Gedeputeerde Staten heet voort te komi* ook welhfk
een onderwerp van beraadslaging in dat college heeft uitgemaakt Ik
wH niet ontkennen, dat de Gedeputeerde Staten soms teveTkunnen
zijn gegaan. Hunne te groote bemoeizucht kan het gevolg geweest zijn van Weren v„ individu,,f ^ ^
Koning,, „( v.„ in het enllege v,n Ocdep,,teerde Stoten «elf
gephit ta 'Xê ?, "rC"UX ,i,n h"1 P'»'incialc gouvernement
Stoten veel hTl p ° T' ,k ""k™"™. ««deputeerde
Staten te veel hebben gezorgd; want indien dat waar ware in het
algemeen, dan zou men, naar ik meen, zooveel verwarring in de houding van zoo vele gemeenten in ons Land niet aantreffen Dat punt daar gelaten, moet ik ontkennen, dat de in het artikel voorkomende bepaling, die, volgens het amendement, uit de wet zou
ge ic t worden, tot eene dergelijke voor den publieken dienst nadeeli^e bemoeizucht aanleiding zou kunnen geven naaeeiige
Ik zal vooreerst het voorschrift der Grondwet herinneren, vervat in
, waar gezegd wordt, dat de verordeningen, die de Raad maakt
aan de Provinciale Staten zullen worden medegedeeld. Dat de vero
denmg waarvan hler spmke ^ ^ ^ ^ ^ £or
Staten moet worden medegedeeld, zal niet licht worden betwist. De ron wet ice t in dat artikel een algemeen beginsel gesteld. Hoe is



dat algemeen beginsel tot regel gebracht en door de wet geformuleerd ? Op deze wijze, dat sommige in de wet opgegevene verordeningen zullen moeten worden medegedeeld aan Gedeputeerde Staten, wanneer deze dat verlangen, terwijl andere, krachtens de wet zelve, zullen moeten worden medegedeeld. De wet had, volgens het algemeen beginsel van de Grondwet, de verplichte mededeeling van alle verordeningen kunnen voorschrijven. Het ontwerp van wet heeft dit niet gewild, en de reden daarvoor zal bij de discussie over dié artikelen blijken. Wanneer nu datgene wegviel, waarvan de geachte voorsteller de weglating verlangt, dan zou het gevolg daarvan zijn, dat Gedeputeerde Staten de mededeeling van deze verordeningen zouden kunnen vragen. Maar het ontwerp van wet heeft zich daartoe ten aanzien van deze verordeningen niet willen bepalen, ten einde Gedeputeerde Staten daarvan aanstonds kennis droegen, nadat zij waren gemaakt. In andere gevallen zullen Gedeputeerde Staten aan het gemeentebestuur, om de mededeeling der verordening, welke zij gemaakt hebben, moeten schrijven; hier zal de toezending, zonder zoodanige aanschrijving, plaats hebben. En dat nu de mededeeling noodzakelijk is, hetzij ze krachtens de wet, hetzij ten gevolge van eene aanschrijving van Gedeputeerde Staten geschiede, dit, geloof ik, zal niet worden betwist, vooral niet wanneer men let op den grondslag van bet door mij aangehaalde artikel van de Grondwet. Waarom moeten die verordeningen worden medegedeeld, op aanvrage, of zonder aanvrage van Gedeputeerde Staten? Opdat deze van die verordeningen zouden kunnen kennis nemen, en ze toetsen aan de wet. Die mededeeling is dus een waarborg voor de richtige uitvoering van de wet. Waarborg voor de riebtige uitvoering van de wet, dit is het algemeene karakter van onze tegenwoordige staatsinstellingen. De Minister is verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet, en het minste bestuur zal verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de wet. Ten einde gelegenheid gegeven worde tot het onderzoek, of de verordeningen overeenkomen met de wet, daartoe dient de mededeeling, die in dit geval beter schijnt te geschieden krachtens de wet zelve, dan op aanvrage van Gedeputeerde Staten.
Ik herinner het artikel dat deze bepaling noodzakelijk heeft gemaakt, art. 152, waarbij voorgeschreven wordt dat de plaatselijke verordeningen terstond aan Gedeputeerde Staten, wanneer zij daartoe aanvraag doen, medegedeeld moeten worden. Wil de wet uitzondering op dezen regel, zij behoort die uitdrukkelijk te vermelden.
Deze voorzorg op dit punt kon, racende de heer van Goltstein, overbodig heeten. Volgens hem zon „de burgemeester, de ambtenaar van de uitvoerende macht" waken tegen strijd met <le wet.
De geachte spreker zegt: de burgemeester is de ambtenaar van de algemeene uitvoerende macht en kan waken. Ik vraag echter of dat



bewijs niet te veel bewijst? De burgemeester kan in vele opzichten, inzonderheid daar waar het geldt de uitvoering van algemeene wetten of maatregelen of bevelen, als ambtenaar van het algemeen uitvoerend gezag worden beschouwd; maar de burgemeester is dit niet alleen noch hoofdzakelijk. Hij is, volgens dit ontwerp, in de eerste plaats verantwoordelijk gemeentelijk ambtenaar.
Wanneer, hetgeen de geachte spreker heeft gezegd, doorging, dan zou de controle van Gedeputeerde Staten of in het geheel niet, of ten minste in zoovele andere gevallen, waarin de Grondwet die uitdrukkelijk verordent, niet te pas komen.
In het geval, bij het artikel bedoeld, kan er reclame komen van de zijde der ingezetenen. Het ontwerp van wet gebiedt, dat in gemeenten van 25,000 zielen en daarboven, de gemeenten in afdeelingen moeten worden verdeeld, en het komt mij dus voor, dat de uitvoering van dit gebod der wet aan eene controle moet onderworpen zijn. Die controle nu behoort, volgens de Grondwet, bij de Gedeputeerde Staten en niet bij den burgemeester. Dat hieruit omslachtigheid zou kunnen voortvloeien, kan ik niet inzien, te minder daar, zoo de bepaling der verplichte mededeeling wordt weggelaten, de Gedeputeerde Staten toch in den regel de mededeeling van de vastgestelde plaatselijke verordening zullen erlangen. Zij kunnen er om vragen, en in dat geval zal men twee mededeelingen hebben, in plaats van de eene, welke de wet vordert.
Het amendement van den lieer Anemaet wordt met 55 tegen 10 stemmen verworpen.
Art. 7. Tijd ter verkiezing der leden van den Raad. Volgens het ontwerp zoude de verkiezing ter voorziening in de vervulling van de plaatsen deileden, die in September aftreden, den derden Dinsdag der maand Juli plaats hebben. De heer van Heiden Reinestein wilde, vooral met het oog op de drukten welke in de maand Juli op het platteland heerschen, Juli door October vervangen en in verband daarmede den tijd der aftreding, in September voorgesteld, tot Januari verschuiven.
Indien, bij gelegenheid der behandeling van dit artikel, ten aanzien der tijdsbepaling voor de verkiezing der leden van den Raad, al de leden dezer Vergadering, die het geluk hebben ingezetenen te zijn van het platteland, waren opgestaan tot ondersteuning van het voorgestelde amendement, zou dat verschijnsel van beteekenis zijn geweest, schoon het mij wellicht niet aanstonds had teruggebracht van de redenen, die mij niet alleen hebben geleid om het in dit artikel aangewezen tijdstip voor te stellen, maar om, na overweging der in het verslag aangevoerde gronden, datzelfde tijdstip vast te houden. Nu zie ik, dat de eene voorstander van het kiesrecht ten platten lande het niet eens is met andere voorstanders van dat kiesrecht, welke in denzelfden toestand verkeeren. Ik mag mij dus nu vrijer bewegen in mijne denkwijze, in het betoog, ten aanzien van de juistheid van het gekozen



tijdstip. De geachte voorsteller van het amendement heeft in de laatste plaats gewaagd van een niet zeer gelukkig voorbeeld, gegeven door de kiezers van de hoofdstad, waar weinig ijver en belangstelling was aan den dag gelegd, en hij heeft uit die omstandigheid liet gevolg afgeleid, dat men wel voorzichtig mocht zijn in het stellen van het tijdstip der verkiezing. Wanneer toch te Amsterdam zoo weinig ijver en belangstelling bij gelegenheid der verkiezingen aan den dag werd gelegd, dan vreesde hij voor hetgeen ten platten lande zou gebeuren, wanneer voor verreweg de meeste kiezers een minder geschikt tijdstip om op te komen bij de wet werd aangewezen. Ik meen, dat het gekozen voorbeeld tegen het amendement strijdt, want de geachte voorsteller zal mij moeten toestemmen, dat het, althans niet genoegzaam, te verwachten is, dat de kiezers van Amsterdam, op een ander dan het bepaalde tijdstip opgeroepen om tot de keuze over te gaan, meer ijver en meer belangstelling zouden hebben aan den dag gelegd. Daar, waar belangstelling en ijver ontbreken, zullen wij, door verlegging van het tijdstip, niet te hulp kunnen komen.
Wat geldt het hier! De geachte spreker heeft zich beroepen op hetgeen hier en daar ten platten lande bij het verkiezen van leden voor de Tweede Kamer en van die voor de Provinciale Staten kan zijn gebeurd; maar het geldt hier de verkiezing der gemeenteraden, waartoe alleen ingezetenen der gemeente worden opgeroepen. En nu wordt ondersteld, dat de landman die kiezer is, op den hier ter inlevering der stembriefjes bepaalden dag, zooveel tijd zal vinden, om een kwartier, een half uur, tien minuten van zijn tijd voor de inlevering van zijn briefje af te zonderen, hetzij terugkeerende van zijn werk, hetzij alvorens zich naar zijn werk te begeven. Dit is alles wat, inde onderstelling van overgroote drukte, van den kiezer wordt gevorderd. De geachte spreker heeft de redenen, die in de memorie van beantwoording zijn aangevoerd tot wederlegging van de in het verslag op dit artikel gemaakte bedenkingen, bestreden. Het kan mij slechts te doen zijn om dat tijdstip bij de wet te doen aannemen hetgeen het meest geschikt is om de rechten, om de belangstelling van allen, althans van de meesten, te doen werken. De geachte spreker heeft die redenen bestreden, maar ik moet er aan blijven vasthouden. Tn de eerste plaats is aldaar gezegd — en dit is eene reden waaraan ik nog veel hecht, dat de kiezers door de keuze zooveel mogelijk in staat gesteld worden om aanstonds invloed te hebben op die aangelegenheden , welke door de gekozenen behandeld zullen worden. Dit beginsel is bij de Grondwet en bij de provinciale wet aangenomen ten aanzien van de behandeling der algemeene en provinciale zaken. De verkiezingen vinden plaats vóór de opmaking der begrooting voor het volgende jaar. De reden, zoo het mij voorkomt, is deze, dat, wanneer de kiezers niet tevreden zijn, noch over de begrooting van het verleden jaar in het algemeen. noch over een of meer daarin voorkomende thorbkcke, Parlementaire redevoeringen, 18.ri0—18m. h



punten, zij bij het doen hunner keuze op die omstandigheid kunnen letten, en dadelijk voor het volgende jaar, zooveel van hen afhangt, tot eene verandering en verbetering medewerken. In het stelsel van den geachten spreker, zal de begrooting voor het volgende jaar niet door de nieuwe leden zijn opgemaakt, en, al is zij tegen den zin der kiezers uitgevallen, het geheele volgende jaar werken. Zij zal het gevolg wezen der werkzaamheid van die leden, welke, volgens het begrip der kiezers, door anderen hadden behooren te worden vervangen. Dit is strijdig met het stelsel van algemeene en provinciale en, naar het mij voorkomt, strijdig met het stelsel van gemeentevertegenwoordiging. Nu beweer ik, dat, zoo het er op aankomt, den ijver en de belangstelling van de kiezers op te wekken, het meer waard is de kiezers onmiddellijk het gevolg van hunne keuze te doen ontwaren, dan hen op zulk een tijdstip te doen kiezen, waarop de meesten bij de verkiezingen tegenwoordig zullen kunnen zijn, aangenomen dat zoodanig tijdstip in het jaar te vinden ware. Dit, dunkt mij, is eene constitutioneele reden van gewicht, te meer, hoe hooger het belang is, dat de ijver der kiezers worde aangevuurd en onderhouden.
In de tweede plaats is in de memorie van beantwoording gewezen op de omstandigheid, dat, wanneer men de verkiezingen laat geschieden lang na de vaststelling der opgemaakte kiezerslijsten, alsdan velen, die reeds rijp zijn, of rijp kunnen zijn, om mede te kiezen, van de keuze worden uitgesloten. Volgens het stelsel van den geachten spreker zal meer dan een half jaar na de vaststelling der bedoelde lijsten verloopen; de termijn, dien de geachte spreker voor de verkiezingen wil vastgesteld zien, is niet ver verwijderd van het oogenblik waarop de herziening dier lijsten voor het volgende jaar moet plaats vinden. Wanneer er nu zeer gewichtige redenen bestonden, om eene zoo lange tusschenruimte te laten tusschen het tijdstip van de vaststelling der kiezerslijsten en dat van de keuze, dan zou men het door mij aangegeven bezwaar moeten ter zijde leggen. Maar de door den geachten spreker aangevoerde bezwaren komen mij niet voor zoo groot te zijn als dat hetwelk daartegen overstaat, namelijk, om de leden van den gemeenteraad te kiezen te midden van eene bevolking, onder welke zich reeds velen bevinden, inderdaad geroepen om mede te kiezen, maar die dit niet kunnen doen omdat zij nog niet op de lijsten konden worden gebracht. Dit zal het geval niet wezen bij het tijdstip, door het Gouvernement voorgesteld, evenmin als bij het tijdstip der verkiezingen van de algemeene vertegenwoordiging en van die der Provinciale Staten.
Ik besluit. Wanneer men let, dat het hier geldt de verkiezingen in de gemeenten, door ingezetenen van die gemeenten te doen; dat het aankomt op de inlevering van stembriefjes, waarvoor men heeft een langen zomerschen dag, vroeg te beginnen en laat te eindigen; op welken men niet meer noodig heeft dan eenige oogenblikken, zooveel



als vereischt worden om het stembriefje in de bus te steken —, dan komt het mij voor, dat het hier voorgestelde tijdstip juister is in het stelsel van goede richtige keuzen van gemeentevertegenwoordigers, dan dat, hetwelk de geachte vertegenwoordiger zou wenschen bepaald te zien, daar hij vertrouwt, dat alsdan wellicht zich meer mensehen binnen de gemeente bevinden, en minder dan in den zomer met werk overladen.
Reglement van orde voor de Tweede Kamer. De heer van Heiden Reinestein, die reeds tweemaal het woord voerde, vraagt ten derden male gehoord te worden. Verschillende leden verklaren zich, met beroep op het reglement van orde, daartegen. De heer Groen van Prinsterer stelde toen de vraag „of voorstellers van amendementen niet het recht hebben telkens te antwoorden, gelijk een minister die eene wet verdedigt?".
Mijnheer de President, ik wensch dit punt uitgemaakt te zien. Ik heb nog geene genoegzame kennis kunnen nemen van het nieuwe Reglement van Orde, dat bij wijze van proef is ingevoerd; maar ik dacht, dat de hoofden der departementen van algemeen bestuur, onder zekere voorwaarden, het woord konden voeren zoo dikwijls zij dit verlangden. Nu zou ik wenschen te weten of het aan den Minister vrijstaat, den voorsteller van een amendement altoos nog te beantwoorden. Ik zal vooraf verklaren, dat ik eerder moe zal worden te antwoorden, dan sommige leden wellicht van deze Vergadering. Maar ik wensch toch te weten, of ik, wanneer de voorsteller van een amendement verlangt voort te gaan mij te beantwoorden, nog het laatst het woord zal mogen voeren, dan of ik eindelijk het woord aan den voorsteller van het amendement moet laten.
Onder verwijzing naar art. 53 van het reglement, verklaart de voorzitter, aan hoofden van departementen, wanneer en zoo dikwijls zij dit in hunne betrekking verlangen, het woord te moeten verleenen.
Mijnheer de Voorzitter! Volgens de meening van den geachten spreker, afgevaardigde uit Zwolle, zou het aan de voorstellers van amendementen vrijstaan altoos nog te antwoorden. Op die wijze zou er een wedstrijd zijn tusschen het recht aan den Minister bij het Reglement van Orde toegekend, en het recht der voorstellers van amendementen. De voorstellers zouden dan altoos nog het recht hebben om te antwoorden.
Over de meening van den heer Groen dat het bedenkelijk is voorstellers van amendementen met gewone sprekers gelijk te stellen.
Ik heb vernomen uit hetgeen gezegd is door leden die deel hebben genomen aan het maken van het tegenwoordig Reglement van Orde, dat het beginsel niet is veranderd, hetwelk was opgenomen in het
II*



Voorgaande Reglement, aan welks samenstelling ik de eer heb gehad deel te nemen.
Ik meen dus dat, in zooverre, mij dat beginsel niet vreemd kan zijn; en nu ben ik van oordeel, dat daaruit niet mag worden afgeleid hetgeen de geachte spreker, afgevaardigde uit Zwolle (de heer Groen van Prinsterer) zoo even gezegd heeft, namelijk dat het niet wel in de meening van het Reglement van Orde kon liggen, het recht van den spreker zóóver te beperken, dat het aan den voorsteller van een amendement niet geoorloofd zou zijn daarover meer dan twee maal het woord te voeren.
De meening, zoo van dit Reglement, als van het vorige, is, dunkt mij, deze: dat, wanneer de voorsteller twee maal het woord heeft gevraagd, de Vergadering moet besluiten of de zaak genoegzaam is toegelicht. Wordt dus voor de derde maal het woord gevraagd, dan wordt het aan het oordeel van de Vergadering overgelaten te bepalen of het woord al dan niet zal worden verleend. Nu herinner ik mij geen voorbeeld dat de Vergadering, in zoodanig geval geraadpleegd, het woord aan iemand heeft geweigerd, en ik hoop dat zij het ook nu niet zal doen. Ik hoop dat zij aan den geachten voorsteller van het amendement zal toestaan mij te antwoorden en, hetzij mij te overtuigen, hetzij mij de gelegenheid te geven dat, wat mij in het voorstel van den geachten spreker minder juist voorkomt, te rechtte brengen.
Art. 7 (vervolg). Eene transitoire bepaling kon, naar do meening van den lieer van Heiden Reinestein, zorg «hagen dat ook de nieuw benoemde leilen zouden deelnemen aan liet opmaken der begrooting.
De geachte spreker heeft zich niet juist voorgesteld wat ik als hoofdreden heb aangevoerd. Het is mogelijk dat ik mij zeer onvolkomen heb uitgedrukt ten aanzien van hetgeen, in mijn zin, als hoofdreden tegen het voorgestelde amendement pleit. De geachte spreker is van meening, dat tot gemoetkoming aan het door mij geopperde bezwaar, het maken eener transitoire bepaling voldoende zou zijn; maar dit is zoo niet. Hetzelfde bezwaar waarop ik gewezen heb, zou telken jare wederkeeren. Wanneer de verkiezing zal plaats hebben op het tijdstip, waarop de geachte spreker die stellen wil, dan zal de begrooting telken jare reeds zijn vastgesteld, ook door die leden van den Raad, welke de kiezers wellicht door anderen zouden hebben doen vervangen, indien zij vroeger hadden kunnen kiezen. De begrooting voor het volgende jaar, waarin men verbeteringen wenschte gebracht te zien, zal dus tegen den zin van de kiezers zijn ingericht. Dit bezwaar is niet te verhelpen door eene transitoire bepaling; dat euvel is vast aan het stelsel van den geachten spreker.
Het amendement van den heer van Heiden Reinestein wordt met 50 tegen 14 stemmen verworpen.



Art. 23. ïncompatibiliteiten. Het ontwerp in litt. /*, de betrekking van „ambtenaar, van wege het gemeentebestuur aangesteld" onvereenigbaar verklarend met het lidmaatschap van den Raad, sloot daarmede ook ,.genees-, heel- en verloskundigen, die met de armenpraktijk belast zijn", uit. De heer Westerholl stelt voor aan het slot van het artikel ten aanzien van dezen eene uitzondering op te nemen.
Ik geloof nauwelijks noodig te hebben, den vorigen spreker (den heer Engelen) en inzonderheid den geachten voorsteller van het amendement (den heer Westerhofi'), te verzoeken niet toe te geven aan den indruk, dien dit voorstel van de Regeering op hen schijnt te hebben gemaakt; een indruk door den geachten voorsteller beschreven bij den aanvang zijner rede, een indruk alsof de Regeering hier een blijk van minachting had gegeven jegens den stand van de geneeskundigen. Ik geloof dat ik niet noodig zal hebben dien indruk tegen te gaan, en in allen geval gemakkelijk den dunk te kunnen wegnemen, alsof in dit voorstel zoodanig blijk zelfs van verre zou zijn gegeven. De geachte voorsteller van het amendement heeft zich laten beheerschen door hei persoonlijk gevoel van een hoogachtenswaardigen geneeskundige, die zich en zijn stand aangetast achtte; maar in het voorstel van de Regeering komen de geneeskundigen niet voor als geneeskundigen. Zij komen daarin voor als ambtenaren en in zoover zijn zij gelijk gesteld met allen, die als ambtenaren ondergeschikt zijn aan het gemeentebestuur. De geachte voorsteller heeft aan het slot zijner rede gezegd: indien er nadeelige gevolgen voortspruiten uit de benoeming van armenartsen tot leden van den Raad, men late dit ter verantwoording der kiezers; men behandele de kiezers niet als minderjarigen. Mijne Heeren, dit te zeggen, is krijg voeren tegen het systeem der Grondwet, tegen het stelsel van de kieswet en tegen dat van de provinciale wet. Wat is het beginsel te dezen aanzien bij al die wetten aangenomen? Dit, dat men uitsluitingen voorschreef van de zoodanigen die in het algemeen door den gezonden zin van de kiezers zouden worden uitgesloten, al ware hunne uitsluiting niet voorgeschreven in de wet. De wetgever heeft gemeend zoodanige uitsluitingen te mogen en te moeten bepalen, en geen andere regel is het, die hier gevolgd wordt ten aanzien van al de ambtenaren, van wege het gemeentebestuur aangesteld en aan het gemeentebestuur ondergeschikt. De geachte spreker, die den voorsteller van het amendement heeft ondersteund, meende, dat eene voorname reden, die het Gouvernement kon hebben bewogen om de armendoctoren uit te sluiten, deze was: de Raad zal, wanneer de armendoctor lid van den Raad kan worden, in het lid of in de leden, welke die bediening bekleeden, een deel van zijne onafhankelijkheid kunnen verliezen. De Regeering twijfelt echter niet hieraan, of armendoctoren hun onafhankelijken zin van gemeenteburgers, van staatsburgers kunnen behouden. Maar de Regeering heeft gevraagd: is lidmaatschap van het gemeentebestuur vereenigbaar met den stand van



den aan dat bestuur ondergeschikten ambtenaar, op wiens plichtbetrachting door datzelfde bestuur toezicht moet worden uitgeoefend? De geachte spreker heeft gezegd: de betrekking van armendoctor is niet zoo aanlokkend, zij is meer een last dan een voorrecht. Ik heb in eene gemeente gewoond, alwaar ik, als lid van den Raad, gedurende eene reeks van jaren vele bezoeken ontving van artsen, die naar de betrekking van armendoctor stonden, en die mijne tusschenkomst inriepen ten einde met die betrekking te worden begunstigd. Uit mijne ondervinding in mijne tegenwoordige betrekking, zou ik eene menigte voorbeelden kunnen bijbrengen, ook van geneeskundigen ten platten lande, die de betrekking van armendoctor wenschten te erlangen, of waar ze onvereenigbaar was met de betrekking van burgemeester of assessor, te mogen behouden.
Ik kom nu tot de hoofdreden van den geachten voorsteller van het amendement. Hij heeft geoordeeld, dat de Regeering de armendoctoren beschouwde als loontrekkende ambtenaren en ze als zoodanig heeft willen uitsluiten. Hij heeft gewezen op het geringe loon dat in sommige kleine gemeenten ten platten lande aan deze bediening is verbonden. Maar dit is dan toch alleen toepasselijk op sommige, ik wil zelfs zeggen op vele, niet op alle armenartsen. Het is evenwel niet om die belooning dat zij worden uitgesloten, maar inzonderheid daarom, omdat de vrijheid zou worden belemmerd van het toezicht, van wege het gemeentebestuur te houden op de uitoefening van de aan de armenartsen opgedragen armenpraktijk. Vooreerst zou, wanneer het amendement in de wet werd gebracht, een lid van den Raad tevens met de geneeskundige behandeling van de armen kunnen worden belast. Waren er nu meerderen, die verlangden de betrekking van armenarts te erlangen, dan zou de geneeskundige, die lid van den Raad was en er naar dong, een voorrang hebben boven de andere artsen van de gemeente. Het lid van den Raad, die betrekking vragende, zal die eer kunnen erlangen dan zijne mededingers, die geene leden van den Raad zijn. Er zou dus, in dit opzicht, geene gelijkheid zijn. Maar in de tweede plaats. De armenarts ontvangt van wege het gemeentebestuur eene instructie. Gesteld nu, hij vervult zijne betrekking slecht; gesteld, er komen klachten over hem in, en het zal den geachten voorsteller van het amendement gewis niet onbekend zijn, dat er te dezen opzichte in zeer vele gemeente klachten, te recht of ten onrechte, gehoord worden. Welnu, wordt dan niet het toezicht van het gemeentebestuur over den armenarts verzwaktr wanneer de man, die gecontroleerd, misschien wel te recht gewezen of ontslagen behoort te worden, tevens lid is van de gemeentevertegenwoordiging? Daarom heeft de Regeering deze ambtsbetrekking niet bestaanbaar geoordeeld niet het lidmaatschap van de gemeente vertegenwoordiging. De gemeentevertegenwoordiging, vooral het uitvoerende deel, de burgemeester met de wethouders, moet zorgen, dat al de plichten, aan de gemeentelijke



ambtsbetrekkingen verbonden, behoorlijk worden vervuld. Het gemeentebestuur moet hierbij geen hinderpaal ontmoeten, die gelegen zou kunnen zijn in het collegaschap, in den invloed, dien den armenarts, tevens lid van den Raad, zou kunnen doen gelden, of in het ontzag, dat men zoo iemand zou behooren te bewijzen. Het gevolg van zoodanig ontzag, van zoodanigen invloed, zou kunnen zijn, dat de armenpraktijk niet naar behooren wierd vervuld, omdat het toezicht daarover niet naar behooren wierd gehandhaafd. Het is vooral deze reden, welke de Regeering die uitsluiting deed aannemen. En zoodanige uitsluiting ligt in het systema der wet, dat gebroken zou worden door de aanneming van het amendement. Het systema van het wetsontwerp op dit punt is: er moet volkomen vrijheid van toezicht zijn. Het toezicht van het gemeentebestuur op de goede vervulling van de ambtsplichten zijner onderhoorigen — een toezicht dat voor dat bestuur hooge plicht is —, moet door niets worden beperkt en verhinderd. En dat toezicht is niet meer zoo vrij, zoo gewaarborgd, wanneer de man over wien dat toezicht zich almede uitstrekt, tevens lid is van de gemeentevertegenwoordiging zelve.
Maar, heeft de geachte spreker gezegd, er is geene ondergeschiktheid. Ik kan dit niet toegeven. Er is ondergeschiktheid, in zoover eene instructie aan den nrmenarts is voorgeschreven, waarnaar hij zijne bediening behoort te vervullen. Hij is voor eenen bepaalden gemeentedienst aangesteld. Indien zijne instructie in eene kleine gemeente ten platten lande zeer eenvoudig kan wezen, zij kan van uitgestrekte beteekenis zijn in steden. De armendoctor kan daar aan het hoofd van een groot ziekenhuis zijn gesteld. Over 't algemeen geldt het hier een der gewichtigste takken van plaatselijke huishouding, de geneeskundige zorg voor de armen, waarop wel mag worden toegezien. Indien men deze ambtenaren uitzondert, dan zal op het stelsel van de wet eene uitzondering worden toegegeven, die mij zou toeschijnen niet genoegzaam gegrond te zijn. Zij zal gevestigd zijn op begunstiging van eenen bijzonderen stand, en de geachte spreker wil gewis evenmin, als ik, een privilegie. Ik wil geene begunstiging van personen of standen, maar dat zij, die in gelijke betrekking zijn geplaatst, zich ook onderwerpen aan gelijke verplichtingen.
Het is uit hoofde van deze redenen, dat over den armenarts, in zijne ambtsbetrekking tot het gemeentebestuur, het algemeene stelsel van uitsluiting is uitgestrekt, hetgeen allen omvat, die öf van wegc het bestuur zijn aangesteld, öf aan het gemeentebestuur ondergeschikt, op welke wijze dan ook.
Bestaat «Ie voorrang <lien een lid van den Raad, dingend naar de betrekking van armenarts, boven anderen heeft, alleen in het uitbrengen van zijn stem? Volgens den lieer Engelen /al hij zich buiten stemming honden en dus zelf op zijne verkiezing geen invloed oefenen.



Ik zou mij door de bedenkingen van den geachten spreker wederlegd achten, indien de invloed uitsluitend bestond in het uitbrengen van de stem. Ik moet den geachten spreker inzonderheid doen opmerken, dat zoo als mijne administratieve ondervinding mij heeft geleerd, in vele gemeenten ten platten lande vooral van wege de levering der geneesmiddelen, die daar aan de uitoefening van de geneeskundige praktijk verbonden is, de betrekking van armenarts zeer wordt verlangd, en dat er bij mijn departement klachten liggen van geneeskundigen, niet-leden van den Raad, die juist aan dien invloed van hunne mededingers in den Raad, als leden daarvan, toeschrijven, dat dezen in het genot van die betrekking zijn gekomen.
Het amendement van den lieer Westerhofl' wordt met 34 tegen 30 stemmen aangenomen.
Art. '24. Verbod van deelneming .looi- leden van den Raad aan pacht van gemeentegoederen of inkomsten, aan leveringen of aannemingen ten behoeve der gemeente. De heer De Man stelt twee amendementen voor: i0 dit verbod te beperken tot „onderhandsche pachten" en 2" het te beperken tot „ouderhandsche leveringen of aannemingen". De openbaarheid der vergaderingen en rechtstreeksche verkiezingen geven, volgens hem, voldoenden waarborgen voor kleine gemeenten zoude deze verzachting van het verbod nuttig zijn.
Ik stem gewis met den geachten voorsteller van het amendement, gelijk hij zelf heeft erkend, overeen, dat hier het belang van de gemeente moet worden betracht. Het doel moet zijn, den besten waarborg te vinden voor de behartiging van dit belang. Nu heeft de geachte spreker uit de residentie, die zoo even het tweeledige amendement ondersteunde, gezegd, dat er geene andere waarborgen noodig waren dan de rechtstreeksche verkiezingen en de openbaarheid. Zoover gaat mijn vertrouwen niet, Mijne Heeren, en hiervan draagt dit ontwerp van wet veelvuldige blijken, gelijk er vele blijken van voorhanden zijn in de kieswet en in de Provinciale wet. Ondanks de rechtstreeksche verkiezingen, ondanks de openbaarheid, kan de wetgever geroepen zijn om daar, waar het de belangen van publieke lichamen, als de gemeenten, geldt, niet enkel op die waarborgen te vertrouwen. De geachte voorsteller van het amendement zegt: „mijn vertrouwen is ook niet onbeperkt, maar wij moeten, wij mogen niet zoover wantrouwen als de Regeering schijnt te doen in dit artikel". De reden voor het behoud der bepaling is eenvoudig. Vooreerst stuit mij de gedachte, dat een particulier belang in gemeenschap worde gebracht met de publieke betrekking die men bekleedt, zoo als die van lid der gemeentevertegenwoordiging. Het schijnt mij noodig, zoodanige gemeenschap, waar dit kan, uit te sluiten. Zij bestaat, wanneer een lid van den gemeenteraad deel neemt aan gemecnteverpachtingen, leverantiën of aanbestedingen. De publieke zaak eischt, dat de leden van het gemeentebestuur zulke verbintenissen van bijzonder belang met de



gemeente zoo min mogelijk hebben. Tn de tweede plaats is het mij voorgekomen, dat het, wanneer men volgens het voorstel van den geachten spreker uit Nijmegen, het verbod beperkt tot onderhandsche verpachtingen en aannemingen, het dan beter zou zijn het verbod geheel weg te laten.
Wat het amendement betreft, moet ik vooreerst eene kleine aanmerking maken op de redactie. Er wordt in het amendement gesproken van onderhandsche leveringen, maar ik kan mij daarvan geen duidelijk begrip maken, wel van onderhandsche aanbestedingen. Het komt mij voor, dat de geachte voorsteller bedoeld heeft, het woord onderhandsch niet bij leveringen te plaatsen, maar bij aanbestedingen. Ik zal afwachten of ik mij dit juist heb voorgesteld. Wat de zaak zelve aangaat, heb ik, ten aanzien der aanbestedingen en leveranties, steeds zeer veel gehecht aan de opmerking, die in het midden is gebracht door den geachten spreker uit Utrecht (den heer van Doorn). Wanneer een werk volvoerd is, dan moet worden gecontroleerd, of het overeenkomt met de voorwaarden van de aanneming, en die controle zou nu een lid van den gemeenteraad treffen. Er komt nog dit bij. Gesteld, de gemeenteraad besluit de begrooting van publieke werken geheim te houden, en ik ben niet ongenegen dit voor een nuttigen maatregel te houden, althans voor eene nuttige proef. Het is eene proef, die ik zelf heb genomen in het groot, en de gemeenteraad kan gelijke proet willen nemen. Gesteld dus, dat de gemeenteraad besluit de begrooting van de publieke werken geheim te houden. Wanneer nu mededinging aan leden van den gemeenteraad vrij staat, dan zal die maatregel zijn uitwerksel missen.
De geachte voorsteller van het amendement wil het verbod ten aanzien van onderhandsche verpachtingen en aannemingen behouden hebben. Maar het ontwerp van wet zegt juist, dat de onderhandsche verpachtingen en aannemingen in het publiek moeten worden behandeld door den Raad. En wanneer nu openbaarheid een middel kan zijn om nadeelen te keeren, dan zal openbaarheid ook in dit opzicht als waarborg kunnen worden aangenomen. In zooverre dus komt het amendement mij voor in het stelsel van den geachten voorsteller zeiven niet ver genoeg te gaan.
Het is mij voorgekomen, met de betrekking van lid van den gemeenteraad, met de belangen van de gemeente in het algemeen te strooken, dat die betrekking met dergelijke verrichtingen niet in aanraking of verband worde gebracht. Ik wil niet ontkennen, dat door het verbod hier of daar ongelegenheid zou kunnen ontstaan, maar de geachte voorsteller schijnt mij toe die ongelegenheid te ver te drijven. De geachte voorsteller heeft gewezen op gemeenten, waar bijv. slechts één metselaar is. Daar zou echter concurrentie en openbaarheid weinig beteekenen; daar zou het inderdaad nederkomen op een onderhandsch contract, op eene onderhandsche aanneming. Dat voorbeeld dus schijnt



mij toe voor het amendement niets te bewijzen. Tenslotte, zoo uit de bepaling, die het Gouvernement voorstelt, nadeelen kunnen voortspruiten in kleine gemeenten, het voordeel schijnt mij zwaarder te wegen.
De lieer De Man wijzigt zijn '2de amendement zoodat het artikel gele/en zoude worden: „De leden van den Raad mogen: .... noch middellijk", noch onmiddellijk deelnemen aan onderhandsdie aanbestedingen van leveringen of werken."
Ik ben den geachten voorsteller van het amendement erkentelijk, die de bedenking, welke ik tegen het opstel van zijn amendement had gemaakt, wel in aanmerking heeft willen nemen. Ik geloof evenwel niet, dat nu het tweede opstel aannemelijk is. Ik spreek op ditoogenblik alleen van de redactie. Kr staat: de onderhandsehe aanbestedingen van leveringen. De leden van den Raad zullen dus geen deel mogen nemen aan onderhandsehe aanbestedingen van leveringen. Dit kan volstrekt niet; het is een verbod aan de leden van den Raad, om mede te werken tot het besluit om onderhandsehe aanbestedingen van leveringen te doen plaats hebben. In de bedoeling van den geachten voorsteller ligt dit zeker niet, maar, mij dunkt, bedoeling en woorden mogen niet zóó ver uiteenliggen.
Ik wensch nog een woord te zeggen over den inhoud van het amendement. De geachte spreker is — gelijk bleek uit zijne rede — even gestreng als ik ten aanzien van de eischen van zedelijke en materieele waarborgen voor goed bestuur en voor deugdelijk toezicht. Ik meende, dat onder die waarborgen ook deze moesten zijn begrepen, die voorkomen in de bepaling, thans door den geachten voorsteller van het amendement bestreden.
Ik kan ook nu nog niet inzien, dat wanneer incn op die algemeene gronden, waarop de voorsteller zijne amendementen vestigt, deze aanneemt, men zich niet evenzeer zou kunnen, ja moeten losmaken van die andere verbodsbepalingen, die in de 1ste en 2de alinea zijn vervat. De rechtstreeksche verkiezingen en de openbaarheid zullen ook daar spreken. Er kan dan inderdaad geenerlei uitsluiting van dien aard als het amendement bedoelt, te pas komen, te minder daar over eene onderhandsehe aanbesteding of onderhandsehe verpachting, volgens dit ontwerp, niet anders dan in eene openbare raadsvergadering zal kunnen worden gehandeld.
Het komt mij voor, dat door het stelsel van het amendement het geheele stelsel van het artikel vervalt. Door de woorden van het amendement worden twee punten getroffen, en wat nu die twee punten betreft, meen ik, dat het hier, om goede waarborgen vast te stellen, aankomt op de waardeering van locale omstandigheden, van omstandigheden die naar het verschil der plaatsen oneindig kunnen verschillen. In zooverre nu de aanneming der amendementen moet afhangen van



dergelijke waardeering van locale omstandigheden, laat ik de beslissing gaarne aan het oordeel van de Kamer over.
Daar de heer v. Hall van oordeel is dat het contract zelf moet worden verboden , terwijl, volgens hem, door de levering te verbieden alleen het gevolg van het contract belet wordt, wenscht hij, dat den raadsleden ontzegd worde, „de deelname aan onderhandsche verpachting, de deelname aan het sluiten van onderhandsche koopen of verkoopen, en het deelnemen aan onderhandsche aanbestedingen ten behoeve der gemeente". Spreekt men alleen van levering, zoo zegt hij, dan kan het koopcontract door een lid van den Raad worden gesloten mits deze maar de levering door een ander doe geschieden.
Ik neem de vrijheid den geachten redenaar uit de hoofdstad vooreerst te doen opmerken, dat van koop en verkoop in dit artikel geen spraak is; dat in de 3de alinea gesproken wordt van deelnemen aan het pachten van de goederen of inkomsten der gemeente, of aan leveringen of aannemingen ten behoeve der gemeente. In de tweede plaats is het mij voorgekomen, dat, wanneer men spreekt van pachten, van leveren of van aannemen, daaronder verstaan kan worden het contract van pacht, van levering, van aanneming. Ik geloof dat het niet noodig is het woord contract te bezigen, en dat de uitdrukking, gelijk zij nu staat, geen aanleiding zou kunnen geven tot verkeerden uitleg. De geachte voorsteller zou echter, meen ik, eene verbetering kunnen aanbrengen , door te stellen aanneming in plaats van aanbesteding.
De heer Storm van's-Gravezande verlangde, „aan leveringen of aannemingen ten behoeve der gemeente" te doen vervangen door: „aan leveringen van voorwerpen of aan werken ten behoeve der gemeente, ten ware die in het openbaar zijn aanbesteed".
Ik moet altoos zooveel ik kan, zorgen voor eene juiste redactie van de wet, ook in die gevallen, waarin de wet niet juist in mijn geest mocht worden geamendeerd. Het komt mij, zoover ik het thans inzie, voor, dat het voorstel, zoo als het nu is geredigeerd, juister is dan hetgeen door den geachten spreker uit Nijmegen is voorgedragen. Maar moet er niet gezorgd worden voor het verband tusschen de eerste woorden der alinea, waarop nu die zullen volgen welke in het laatste amendement zijn voorgesteld, en de laatste woorden dorzelfde alinea: aan het koojten van betwiste vorderingen ten laste der gemeente? Kr zal eenig verband moeten zijn tusschen die laatste woorden en de eerste. De laatste woorden scheidt men nu ongelukkig, zoo het mij toeschijnt, door een langen tusschenzin van de eersten, waarmede zij in onmiddellijk verband behooren te blijven.
Ik waag het een voorstel te doen, dat namelijk de Vergadering goed vinde over dit amendement te stemmen, behoudens de redactie van het artikel, die, indien het amendement aangenomen wierd, morgen ochtend zal worden vastgesteld. Het denkbeeld, in het amendement



voorgesteld, is zeer duidelijk. Minder duidelijk is het vooralsnog hoe de redactie het best zoude zijn, waarop men evenwel niet zou kunnen terugkomen, wanneer het amendement eenmaal was aangenomen. Wordt nu het denkbeeld zelf goedgekeurd, dan zou men morgen de definitieve redactie kunnen voordragen; wordt het denkbeeld verworpen, dan komt natuurlijk die moeite niet meer te pas.
De beraadslagingen worden verdaagd.
16 Mei.
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb, sedert de vergadering van gisteren, de amendementen, voorgesteld door de heeren De Man en Storm van s-Gravezande op dit artikel, alsmede de zaak zelve, nog eens overdacht. Wat de zaak betreft, zoo zal ik daaromtrent in de discussie niet terugtreden, en mijne meening kortelijk in deze weinige woorden samenvatten. Het komt mij voor, dat het amendement van den geachten spreker uit Nijmegen, in de eerste plaats voorgesteld, betrekkelijk het pachten, in de wet zou kunnen worden opgenomen. Daar is tegen, maar ook veel vóór. Men kan namelijk zeggen: dat de inkomsten der genieenten nadeel zullen kunnen lijden, wanneer aan het pachten van gemeentegoederen door leden van den Raad geen deel mag worden genomen; die goederen zullen wel door ingezetenen van naburige gemeenten kunnen worden gepacht, maar voor deze soms niet zooveel waard zijn als voor ingezetenen van de gemeente zelve, zoodat de pachten minder zullen opbrengen. Voor het overige zijn de verplichtingen, uit de pachtovereenkomst voortvloeiende, eenvoudig.
Maar wat betreft de leveringen en aannemingen, zoo vind ik, ook na de zaak nog eens te hebben overlegd, groot bezwaar in de aanneming van het gedeelte van het amendement dat daartoe betrekking heeft. Ik vind er groot bezwaar in, dergelijke verbintenissen van leden van den gemeenteraad toe te laten, met het oog op den waarborg, die aldus, naar het mij voorkomt, zou worden verzwakt. Het toezicht over de levering, over de volbrenging van het aangenomen werk, van wege de uitvoerende macht te houden, zal worden verlamd. Dat die waarborg niet worde verzwakt, dat dit toezicht niet worde verlamd, is in het belang van de gemeente. En nu vraag ik, of. wanneer een lid van den Raad aannemer is, de uitvoering van het werk, of de levering even goed gewaarborgd zal zijn, als wanneer het dagelijkseh bestuur met anderen, die het niet zal ontzien, te doen heeft. Daarom zou ik wenschen, dat het tweede gedeelte van het amendement, als strijdig met het belang van den gemeentedienst, niet werd aangenomen.
Wat de redactie betreft, moet ik verzoeken, in de eerste plaats in aanmerking te nemen, dat in de provinciale wet, ten aanzien van de Gedeputeerde Staten en den griffier een dergelijk verbod voorkomt. Ik geloof, dat de geachte voorsteller van mijn gevoelen zal zijn, dat wij zoo min mogelijk van die uitdrukking moeten afwijken.



Art. 39, alinea 2, der provinciale wet luidt: „Het is hun verboden, middellijk of onmiddellijk, aandeel te hebben in pachten, leveringen of aannemingen ten behoeve der provincie", en art. 57: „Het is hun verboden, middellijk of onmiddellijk, aandeel te hebben in pachten, leveringen of aannemingen ten behoeve der provincie". Hieraan zal het opstel van dit artikel, zooveel mogelijk, gelijk moeten blijven.
In de tweede plaats zal ik verzoeken, dat zij, die voor de amendementen van den geachten spreker uit Nijmegen (den lieer De Man) mochten zijn, reeds nu bedenken, of zij datgene, wat zij wenschen te vergunnen aan de leden van den Raad, ook wenschen te verleenen aan den burgemeester, den secretaris en den ontvanger. In dit ontwerp is het verbod ook tot die personen uitgestrekt.
Na deze aanmerkingen heb ik de eer voor te stellen, het artikel, in mijn zin gewijzigd, in de laatste alinea te lezen als volgt: „middellijk, noch onmiddellijk deelnemen aan onderhandsche pachten der gemeentegoederen of inkomsten, aan leveringen of aannemingen ten behoeve van de gemeente, aan het koopen van betwiste vorderingen ten laste der gemeente".
In het andere geval, in den zin van den geachten spreker uit Nijmegen, zou het mij voorkomen, dat het artikel moest luiden op deze wijze. Ik herhaal hierbij wat ik reeds gisteren zeide, dat ik mij verplicht acht, eene redactie voor te stellen die strekken kan, om de wet zoo goed te maken, als mogelijk is, zelfs dan wanneer zij mocht worden geamendeerd tegen mijnen zin, tegen den geest, waarin, naar mijn inzien, de wet moet zijn vervat. In den zin van den geachten spreker zou het mij al zoo voorkomen, dat de laatste alinea van art. 24 dus zou moeten luiden:
„noch middellijk, noch onmiddellijk deelnemen, hetzij aan onderhandsche overeenkomsten van pacht der gemeentegoedcren of inkomsten, van leveringen of aannemingen ten behoeve der gemeente, hetzij aan het koopen van betwiste vorderingen te haren laste".
Op Voorzitter: Is liet de bedoeling van «Ion lieer Minister om de voorgestelde veranderingen als eene wijziging van regeeringswege in liet ontwerp op te nemen ?
Ik verklaar mij niet tegen het eerste amendement van den heer De Man, Mijnheer de Voorzitter; ik kan wel toestemmen, dat voor die wijziging inderdaad veel grond is.
De Voorzitter vraagt nogmaals of de Minister die wijziging dan in de wet opneemt.
Neen, Mijnheer de Voorzitter, ik doe dat niet; ik geel'slechts mijne meening te kennen over het amendement.



Hieiop stelt de lieer Storm van 's-Gravezande voor de zinsnede te lezen, zooals zij in de tweede plaats door den Minister werd voorgedragen.
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb bedoeld den eenvoudigsten weg in te slaan. Op den weg, waarop wij nu zijn, wordt de heer De Man onteigend van zijne beide amendementen. De heer De Man heeft twee afzonderlijke amendementen op het laatste gedeelte van dit artikel voorgesteld. Ik heb nu gezegd dat ik tegen het eerste amendement geene hoofdbedenking had, en dat ik meende dat wanneer dit amendement wierd aangenomen, het artikel moest luiden gelijk het in de eerste plaats door mij aan den heer griffier is opgegeven. Ik heb gezegd dat ik bedenking had tegen het tweede amendement door den heer De Man_voorgesteld, maar dat, zoo dit amendement de goedkeuring van de Vergadering mocht wegdragen, het mij in den geest van dat amendement zou voorkomen, dat het laatste gedeelte van het artikel zou moeten luiden gelijk het in de tweede plaats aan den heer griffier is opgegeven. En nu doe ik aan de Vergadering eenvoudig deze vraag: of het niet de kortste en de meest eenvoudige weg is, dat wij ons houden aan de twee amendementen door den heer De Man afzonderlijk voorgesteld, en die twee amendementen dan ook brengen afzonderlijk in beraadslaging, of althans in afzonderlijke stemming.
Nadat de heer Godefroi voorstelde de zinsnede te doen luiden zooals zij in de eerste plaats door den Minister werd voorgelezen, trok de heer De Man zijne beide amendementen , thans vervangen door die van de heeren Storm van 's-Gravezande en Godefroi, in. De heer v. Zuylen van Nijevelt, van oordeel dat, zooals de amendementen nu ontworpen zijn, het aan een lid van den Raad zoude verboden worden aan de overeenkomst deel te nemen, ook indien hij optreedt vooi den lïaad, stelt voor te lezen: „. . . . middellijk noch onmiddellijk deelnemen .... aan het onderhandse!) pachten van goederen of inkomsten der gemeente, aan leveringen van voorwerpen, of aan werken ten behoeve deigemeente, ten ware die in het openbaar zijn aanbesteed".
Het bezwaar, door den geacliten spreker tegen de redactie van het artikel, zooals het nu was voorgesteld, geopperd, mag, dunkt mij, niet leiden tot de verandering, die door hem wordt verlangd. Dat er zoodanig misverstand als de geachte spreker bedoelt, uit deze redactie zou kunnen voortspruiten, dat het zou kunnen leiden tot het misverstand, dat een lid van den Raad niet, als vertegenwoordiger van den Raad, zoodanige overeenkomst zou mogen sluiten, of de overeenkomst niet te zijnen overstaan zou mogen worden gesloten, — mij dunkt dit is onmogelijk van het oogenblik af, dat uit de gemeentewet blijkt, dat zoodanige onderhandsche overeenkomst van wege den Raad kan worden gesloten. Het artikel ziet niet op hetgeen men als lid van den gemeenteraad verricht, maar op hetgeen leden van den gemeenteraad



als particulieren verrichten. Daarop slaat het geheele artikel, zoodat het misverstand, dat het geachte lid ducht, mij ondenkbaar voorkomt, ook zoo de bedoeling uit de woorden zelve niet klaar genoeg bleek!
In de tweede plaats is het middel, dat de geachte spreker gekozen heeft, wel zeer eenvoudig, en het is mij ook wel ingevallen, de woorden, die volgens het primitief amendement de laatste zouden'zijn, voorop te stellen; maar ik heb gemeend, dat men dan vooropstelde een zeer zeldzaam geval en de dikwijls voorkomende gevallen dan achteraan zouden komen. Dat scheen mij in de logische orde min wenschelijk.
In de derde plaats heb ik bezwaar tegen de redactie, zooals zij door het geachte lid uit Zutphen is voorgesteld, omdat bij die wijziging afgeweken wordt van de redactie van gelijk artikel in de provinciale wet. Daar wordt niet van werken gesproken. Al wat aanleiding zou kunnen geven tot misverstand en twijfel moet, dunkt mij, vermeden worden en daarom moet dit artikel zooveel mogelijk nabij komen aan de bepaling, die in de provinciale wet is opgenomen.
liet amendement van den lieer v.Zuylen v. Nijevelt wordt met 53 tegen 11, dat van den heer Storm van 's-Giavezande met 45 tegen 19 stemmen verworpen' terwijl dat van den lieer Godefroi met 50 tegen 14 stemmen wordt aangenomen.'
Art. 28. Mededeeling aan Gedeputeerde Staten van de verordening, die den rooster van aftreding der raadsleden vaststelt. Ten einde aan die mededeeling te ontkomen, wil de heer Anemaet den Raad niet verplichten den rooster bij eene verordening vast te stellen en daartoe zonder meer lezen: De Raad stelt den rooster van aftreding vast.
Ik ben gewis niet minder voor vereenvoudiging dan de geachte voorsteller van het amendement. Ik moet intusschen den geachten voorsteller doen opmerken, dat hier alleen van verordening sprake kan zijn van wege het verband dat er is tusschen de uitoefening van het kiesrecht en dezen rooster. Het besluit, hier bedoeld, is niet gelijk te stellen met een of ander besluit over eene voorbijgaande aangelegenheid, enkel in de notulen op te nemen. Het is ook de vraag of de rooster overeenkomstig de voorschriften van de wet zij gemaakt, in verband met het getal der leden van den gemeenteraad, bij de wet bepaald. Om hierop toe te zien, dient de verzending aan Gedeputeerde Staten, inderdaad een hoogst eenvoudige maatregel. Ware die verzending niet bepaald, en kwam er eene reclame, dan zouden de Gedep. Staten de mededeeling vragen en ook, zonder reclame ontvangen te hebben, zouden zij daartoe het recht hebben. Nu wordt de verordening, bevattende den rooster van aftreding, zonder aanvrage aan Gedeputeerde Staten gezonden; en eene verordening mag zij, geloof ik, worden genoemd, van wege den samenhang met de uitoefening van het plaatselijke kiesrecht.



Het amendement vond bijval bij den heer van Goltstein omdat het, naar zijne meening, strekken zoude om eene beperking in de vrije werking van den gemeenteraad tegen te gaan. Art. 140 der Grondwet eischt, volgens hem, niet meer dan dat de verordeningen betretl'ende de regeling en het bestuur van de huishouding dei- gemeente aan Gedep. Staten worden medegedeeld.
Ik mag de rede van den geachten spreker uit Utrecht (den heer v. Goltstein) niet zonder tegenspraak laten, vooral niet omdat het hier een hoofdbeginsel van deze wet, het recht verstand van de Grondwet, geldt. Ik zal evenwel kunnen volstaan met een paar woorden.
De geachte spreker meent, dat in dit artikel eene beperking ligt van de vrijheid der gemeentebesturen. Ik meen dit te mogen ontkennen. Wanneer art. 28 voorschrijft, dat de plaatselijke verordening, welke den rooster van aftreding vaststelt, aan Gedeputeerde Staten zal'moeten worden medegedeeld, dan kan daarin geenerlei beperking van de vrijheid liggen, hoe breed men die vrijheid ook gelieve uit te meten. Maar nu zegt de geachte spreker — en dit is het hoofdpunt —, de Grondwet wil de regeling en het bestuur der gemeenten aan de' gemeentebesturen overgelaten hebben; zij wil alleen overlegging aan de Provinciale Staten van die verordeningen, welke betrekking hebben tot die regeling en dat bestuur. Het is de bedoeling — gelijk het de strekking is der geheele wet, omdat het de strekking is onzer staatsinstellingen —, zooveel mogelijk waarborgen te hebben voor de richtige uitvoering van de bij de wet gestelde bepalingen, en de verantwoordelijkheid voor de uitvoering der wet zooveel mogelijk te verzekeren. Overlaten versta ik niet in dien zin, dat de Grondwet de verantwoordelijkheid zou opheffen van de macht, die met de uitvoering der wet belast is, dat de gemeentebesturen vrij zouden zijn de wet nu eens niet en dan eens wel uit te voeren, maarzoo, dat ieder blij ve op zijne plaats en in zijnen kring. Verantwoordelijkheid moet ook verzekerd zijn daar, waar de uitvoering in handen is van de gemeentebesturen, en daartoe kan het toezicht van de Gedep. Staten over de handeling dier besturen dienen. Men mag in de lagere sferen van den Staat de uitvoering van de wet niet zonder toezicht laten, om eerst in de bovenste sferen waarborgen te zoeken voor hare richtige uitvoering. Dit heeft ook de geachte spreker eenigszins gevoeld, en hij is geëindigd te wijzen op den burgemeester, zeggende: dat is de man, die zou kunnen voorzien in de gevallen, waarin, volgens het stelsel dezer wet, de Gedep. Staten zouden moeten voorzien. Ik kan echter volstrekt niet inzien, dat daarom de hier voorgeschrevene mededeeling achterwege zou moeten blijven. Ik kan het niet wenschelijk achten, dat in alle gevallen waarin de Regeering wenscht, dat Gedeputeerde Staten het toezicht over de gemeentebesturen uitoefenen, dat toezicht aan den burgemeester zou worden overgelaten. De burgemeester toch is, volgens het voorstel der Regeering, in de eerste plaats gemeente-ambtenaar, en hem het toezicht op te dragen over de handelingen van het gemeentebestuur



ZOU de goede verstandhouding verstoren, die tusschen den Raad en den burgemeester moet heerschen. De gewone controle van de gemeentebesturen moet, mijns inziens, bij de Ged. Staten zijn; de bevoegdheid om die uit te oefenen is hun geschonken door de Grondwet en wordt bij deze wet ontwikkeld.
De heer van Goltstein komt terug.
De geachte redenaar heeft gezegd, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken verantwoordelijk moet zijn voor de uitvoering van de wet Ik meen, de Minister van Binnenlandsche Zaken moet waken voor de uitvoering der wet, voor zooveel van hem afhangt. Wanneer die verantwoordelijkheid echter zoover wordt uitgestrekt, dat men ook in dit opzicht de handelingen van het gemeentebestuur door den Minister van Binnenl. Zaken wil hebben gewaarborgd, dan zal die Minister moeten eischen, dat de mededeeling van deze verordeningen aan hem geschiede. Maar dit zal de zaak niet bekorten, en men gaat van den weg af, dien de Grondwet voorschrijft. De Grondwet draagt het toezicht over de gemeentebesturen op aan de Gedeputeerde Staten: deze hebben volgens de Grondwet, in de eerste plaats het toezicht, en in de laatste plaats komt de zaak bij den Minister. De Minister is dan verantwoordelijk voor de uitvoering van de wet, in dien zin namelijk, dat hij gebruik make van het middel, dat de wet hem aan de hand geeft om, ten aanzien van met de wet strijdige verordeningen, aan oen Koning de cassatie voor te dragen.
Het amendement van <len lieer Anemaet wordt met 52 tegen 11 stemmen verworpen.
Art 35 Uitspraak van Gedep. Staten, ambtshalve, omtrent de beslissing van den Raad over de toelating van leden. Men kon, volgens den heer van Goltstein, de beslissing overlaten aan den Raad met recht van beroep op een hooger gezag.
De geachte spreker (de heer van Goltstein) zegt: neemt het artikel uit de wet en de wet en hare beginselen blijven. Ik zeg daarentegen: neemt het artikel weg en gij zult een waarborg voor de uitvoering van de wet uit die wet wegnemen; gij zult, mijns inziens, inbreuk maken op de beginselen der wet. De geachte spreker heeft zelf erkend dat het noodzakelijk is, dat men van de beslissing ten aanzien van de toelating of met-toelating van leden van den Raad bij een hooger gezag in beroep kunne komen. Hij heeft daardoor, zoo liet mij voorkomt, omver gestooten het betoog, dat hij in het begin van zijne rede uit eene vergelijking met de Provinciale Staten en de Kamers der algemeene Vertegenwoordiging getrokken heeft. De Kamers der algemeene Vertegenwoordiging en de vergaderingen der Provinciale Staten leveren een gansch anderen waarborg op dan de meeste gemeenteraden, i horheckk , Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. -jo



niet alleen die van kleine gemeenten. Voor het recht om in den Raad al of niet zitting te hebben, een recht, dat uitsluitend van de wet afhangt, moet de wet den meest volledigen waarborg geven.
Geeft men, zegt de geachte spreker, deze tusschenkomst toe, geeft men toe, dat de Gedeputeerde Staten het initiatief nemen, dan zal het van de bijzondere begrippen van Gedeputeerde Staten over den persoon op wien het aankomt, afhangen, of een lid al dan niet zal worden toegelaten. Bij dit betoog heeft, dunkt mij, de spreker twee zaken voorbijgezien. Vooreerst, dat in het geval van art, 35 de Gedep. Staten niet alleen gehouden zijn van het voornemen, om ambtshalve de zaak te onderzoeken, bericht te geven aan den Raad, maar ook, dat zij binnen een zekeren tijd hun besluit, met redenen omkleed, ter kennis van den Raad moeten brengen. Ik vraag, of door een college van Gedep. Staten onder die redenen zoodanige bijzondere begrippen ten aanzien van den persoon zouden kunnen worden opgenomen, als waarvan volgens den geachten spreker de al of niet-toelating zal afhangen. I)e geachte spreker heeft in de tweede plaats voorbijgezien dat, na zoodanige beslissing van Gedeputeerde Staten, de Raad of de niet-toegelatene, in die uitspraak van Gedep. Staten niet berustende, gedurende veertien dagen bij den Koning in beroep kan komen. De waarborg van de wet voor hare uitvoering berust in de eerste plaats bij Gedeputeerde Staten, en die uitvoering is vervolgens gesteld onder de bescherming van de ministerieele verantwoordelijkheid. Eigenzin van Gedeputeerde Staten is alzoo in zoodanige gevallen, zoo het mij voorkomt, nauwelijks denkbaar. De Gedeputeerde Staten, hunne betrekking tot al de gemeenten van de provincie in aanmerking genomen, staan ook te hoog, dan dat zij zich door dergelijke begrippen, als de geachte spreker bedoelde, zouden laten leiden; en lieten zij zich al leiden, de zaak, aan den Koning onderworpen, zou gewis bij dezen niet opgaan.
De Ged. Staten, zegt de geachte spreker verder, zullen in dit geval zijn rechter en partij. Ik antwoord: de Ged. Staten doen niet anders dan zich de uitvoering van de wet aantrekken. Het onderzoek, of de bepalingen van de wet niet zijn voorbijgezien, waarborgt die uitvoering, en daartoe zijn de Ged. Staten verplicht, en moeten zij verplicht zijn. Het komt mij voor, dat men slechts het oog behoeft te vestigen op de meeste gemeenteraden in ons Land, niet alleen in de vele kleine, maar ook in de groote gemeenten, om de mogelijkheid te zien, dat door den Raad, in strijd met de wet, eene beslissing wierd genomen tot toelating van een persoon, dien men gaarne in zijn midden zou hebben, en dat men zich onderling verbond om bij Ged. Staten niet in beroep te komen. In zoodanig geval zou, ten gevolge van dergelijke overeenkomst, de wet niet worden uitgevoerd, gelijk in een ander geval het omgekeerde, ten gevolge van tegenzin van het gemeentebestuur, zou kunnen plaats hebben. Dit moet, dunkt mij, de wetgever niet dulden.



Art. 38. Ken benoemde mag geen zitting nemen alvorens over zijne toelating definitief is beslist. De heer van Hall betwijfelde de grondwettigheid van dit verbod. De waking van een raadsbesluit wordt dan „voorloonig" Geschorst, terwijl de Grondwet slechts repressieve middelen, vernietigine of schorsing, kent. 6 h
Ik meen Mijne Heeren, dat de bedenking, door den geachten redenaar uit de hoofdstad geopperd, in de eerste plaats betreft niet dit art'kel maar art. 33 van het ontwerp. Ten gevolge van art. 33 zal het besluit van den Raad soms niet uitgevoerd worden, alleen omdat ,efn ld Va" c|en Raaa of de burgemeester eene reclame indient bij Gedeputeerde Staten. Art. 33 zegt: „Gedurende acht dagen, te rekenen van den dag, waarop de Raad heeft beslist, staat het vrii aan den niet-toegelatene, aan elk lid van den Raad, en zoo de burgemeester geen lid is, ook aan dezen, tegen de beslissing van den Raad bezwaren by Gedeputeerde Staten schriftelijk in te dienen". En nu zegt art. 38: „De nieuw inkomende leden aanvaarden hunne betrekking^niet alvorens de in art. 33 en art. 35, 2de zinsnede, bepaalde tijd verstreken of is de zaak bij Gedeputeerde Staten of bij Ons aanhangig, door Gedeputeerde Staten of door Ons hunne toelating bevolen zij" De twee gevallen, genoemd bij art. 38, de gevallen namelijk dat de bes issing van Gedeputeerde Staten wordt uitgelokt door anderen of dat c e Gedeputeerde Staten van zei ven tot eene beslissing komen, zijn dus bij het artikel gelijkgesteld, en zij moeten volkomen gelijkgesteld blijven. Het kan niet zijn, dat in het eene geval zitting worde genomen eerst nadat de tijd voor de reclame geheel is verloopen, en dat in het andere geval, wanneer de Gedeputeerde Staten kennis geven, dat zij zich de zaak hebben aangetrokken en tot het onderwerp eener nadere beslissing willen maken, de betrekking niettemin dadelijk worde aanvaard. Dit zoude, dunkt mij, niet gepast zijn.
De geachte spreker zal van hetzelfde gevoelen zijn als ik, dat het evenmin gepast als in andere opzichten boven bedenking kan worden geacht een lid van den Raad eerst zitting te laten nemen en hem later, ten gevolge van een besluit van Gedeputeerde Staten of van den Koning, weder te verwijderen.
Art. 40. Vergaderingen van den Raad. Het ontwerp kende de bevoegdheid, den Raad bijeen te roepen, toe aan den burgemeester en, zoo de gemeente minder dan 20,000 zielen telt aan 3, anders aan 5 leden van den Raad. De heer De Man wilde ook aan het college van burgemeester en wethouders uie macht verleenen.
Ik durf al de redenen, door den geachten voorsteller van het amendement bijgebracht, niet geheel beamen. Ik zal nu daar laten het laatste geval, waarop de geachte spreker zich beroepen heeft en dat zeker een bijzonder geval is, moeilijk te trekken tot een algemeen betoog. De geachte spreker heeft zich beroepen op datgene, waaraan
1-2*



ik zelf, in den loop der beraadslagingen van deze zitting, gezegd heb veel waarde tc hechten: de goede verstandhouding, namelijk, tusschen den burgemeester en den Raad. Maar ik twijfel of door het'eene, dan door het andere stelsel die verstandhouding beter zal worden gehandhaafd. Wanneer de burgemeester door de meerderheid van de wethouders kan worden gedwongen — en dat zal kunnen gebeuren in het stelsel van den geachten spreker —, om een raad te beleggen, dan zal dit, geloof ik, niet altoos de overeenstemming bevorderen.
De geachte spreker heeft gezegd, dat het niet te pas kwam, dat de leden van het college van burgemeester en wethouders bondgenooten moesten zoeken buiten den boezem van dat college. Ik geloof niet, dat die redeneering op dit geval toepasselijk is. Volgens het artikel zal het college van burgemeester en wethouders niet kunnen besluiten tot het houden van eene vergadering van den Raad. Het zullen dus alleen de wethouders zijn, die als leden van den Raad, evenals wellicht andere leden, het houden van eene Raadsvergadering verlangen.
De reden, die mij geleid heeft, aan den burgemeester alleen over te laten, hetgeen hier aan hem alléén overgelaten wordt, zonder medewerking van het college, is deze, dat ik den burgemeester wensch te handhaven als den man van uitvoering, en de uitvoering zooveel mogelijk te scheiden van de regelende macht en van de deliberatiën van het college van burgemeester en wethouders en van den Raad. Wanneer men aan het college van burgemeester en wethouders, evenzeer als aan den burgemeester alleen, het recht gaf, om tot het beleggen van eene Raadsvergadering te besluiten, dan zou, meende ik, het college van burgemeester en wethouders, voor het grootste gedeelte samengesteld uit menschen, die met uitvoering minder te doen hebben dan de burgemeester en daarvan een minder goed begrip zullen hebben dan deze, al zeer licht uit zwakheid en om te leunen op den Raad, eene Raadsvergadering beleggen in gevallen, waar het niet te pas kwam, ten einde aldus zijne verantwoordelijkheid te dekken.
Zietdaar, Mijne Heeren, het beginsel, dat mij heeft geleid. Nu erken ik dat er ongelegenheden uit kunnen voortspruiten. Ik erken, dat bij het geheele college van burgemeester en wethouders een uitnemend goed en zelfstandig begrip kan zijn van uitvoering en van de vereischten van uitvoering. Ik erken, dat de burgemeester zwak zou kunnen wezen en de wethouders sterk zouden kunnen zijn. Bij mij bestaat ook geen hoofdbezwaar tegen de aanneming van dit amendement. Niet dat ik het zou willen overnemen, maar ik zie geen hoofdbezwaar, dat mij zou nopen om mij te verklaren tegen het amendement van den geachten spreker.
Ik kan mij moeilijk voorstellen — en dit is mede eene reden geweest,
waarom ik niet in het artikel opgenomen heb wat de spreker voorstelt 
dat in de meeste gevallen, wanneer de wethouders, die dan toch met den burgemeester dagelijks in onderlinge verstandhouding zullen moeten



handelen, eene raadsvergadering verlangen, de burgemeester die zou beletten. Maar om die eenparige strekking van uitvoering, dietusschen burgemeester en wethouders behoort te bestaan, te verzekeren, vooral om de gepastheid, dat, wanneer eenige leden van den Raad het recht bezitten den burgemeester tot het houden eener vergadering te nopen, het college van burgemeester en wethouders gelijke bevoegdheid hebbe, geloof ik dat het amendement van den geachten spreker in de wet kan worden opgenomen.
De heer van Eek vraagt of na de wijziging, ten gevolge van het amendement Smit, in art. 4 van het ontwerp gebracht, liet getal van 20,000 in dit artikel niet moet worden gewijzigd in 15,000.
Ik ben op dit oogenblik buiten staat een antwoord te geven, dat mij zeiven voldoende zou voorkomen. Ik heb het cijfer der leden van de gemeenteraden, zoo als het ten gevolge van het amendement van den heer Smit is vastgesteld, niet onder het oog.
Vindt de geachte spreker, die de lijst, zoo als die nu is vastgesteld, nagegaan zal hebben in verband met art. 40, geen bezwaar in de verandering, die volgens hem zal moeten plaats hebben, dan zal ik mij, daar het hier geen beginsel geldt, niet tegen zijn denkbeeld verklaren. Maar twijfelt de geachte spreker, dan zou ik wenschen, dat men de behandeling van art. 40 uitstelde tot morgen. Dan had men gelegenheid om de artikelen te vergelijken.
Het amendement van den heer De Man wordt met 39 tegen 23 stemmen aangenomen.
Art. 41. Het beleggen van de vergaderingen van den Raad wordt ter openbare kennis gebracht. De heer De Man wenscht op deze verplichting eene uitzondering te maken voor „spoedeischende gevallen". Is het noodig te voorzien in het geval dat de burgemeester, hoewel daartoe verplicht, weigert eene raadsvergadering te beleggen? Amendement van den heer Jongstra in dien geest.
Ik meen bij de discussie over het voorgaande artikel een nieuw blijk te hebben gegeven, dat ik zeer toegankelijk ben voor amendementen, wanneer daartegen bij mij geene overwegende redenen bestaan.
Tegen de aanneming van het eerste amendement, door den geachten afgevaardigde uit Almelo (den heer De Man) op dit artikel voorgesteld, bestaan echter, naar mij voorkomt, wel overwegende redenen. Ik vrees, evenals de voorgaande spreker (de heer Ter Bruggen Hugenholtz), dat men door zoodanige bepaling in de wet de deur zal openen voor zeergroote en zeer menigvuldige misbruiken. Bovendien, het amendement komt mij geheel onnoodig voor. De geachte voorsteller heeft gezegd: er zal in spoedeischende gevallen geen tijd zijn om het beleggen der vergadering ter openbare kennis te brengen. Maar, mij dunkt, er is altoos tijd genoeg om het uur, waarop de vergadering wordt gehouden,



hetzS t -H r fD ren"en- Do b"rsemee8ter kan altoos op
hetzelfde tijdstip, waarop hij de noodige maatregelen tot het beleden
eener vergadering neemt, waarop hij bijv. de briefjes rondzendt, waarmede de leden van den Raad worden opgeroepen, ook zorgen, dat het >c eggen der vergadering ter openbare kennis worde gebracht. Of het publiek dan tijdig genoeg zal onderricht zijn om de vergadering te
meester JW°nen' 18 Gene andere zaak> maar dit is buiten den burge-
I)e geachte voorsteller heeft zich het geval gedacht, dat in steden, en inzonderheid m eene groote stad, een toestand besta, wel niet van spanning, maar toch zulk een toestand, die eene spanning pleegt vooraf e gaan, en dat het den burgemeester noodig of nuttig zou kunnen voorkomen de eden van den Raad te raadplegen over politieverorde-
«en. In zoodanig geval zou het, meent hij, beter zijn, dat het publiek geen kennis van de vergadering van den Raad droeg. Ik geloof at m dergelijk geval de Raadsvergadering, zoo de burgemeester haar noodig keurt, zonder eenig bezwaar publiek zal kunnen worden bijeengeroepen; want zoo het noodig wordt geoordeeld door den burgemeester en door de leden van den Raad, zal de vergadering hare deuren innen doen sluiten. Zulk eene omstandigheid behoeft dus de bekendmaking volstrekt niet uit te sluiten. Mij dunkt dat, wanneer de vertegenwoorchgmg der gemeente zal vergaderen, dit niet verborgen g ouden behoeft te worden, ofschoon er omstandigheden kunnen estaan, waarin de beraadslaging niet in tegenwoordigheid van het publiek moet plaats hebben.
Het amendement komt mij derhalve onaannemelijk voor en onnoodi*
Ti 7? * m sommiSe geween noodig kon zijn, in duizend andere zal het tot groote misbruiken aanleiding geven. Iets tot een spoedeischend geval te maken, zou van den burgemeester afhangen en hij zou op die wijze altijd wanneer hij het goed vond, de openbare bekendmaking, cat er eene Raadsvergadering belegd is, kunnen achterlaten. Dit kan m het systeem der wet niet worden aangenomen.
Ik ga zelfs verder. Wanneer de toestand rijper is, dan de geachte spre er onderstelt, wanneer de spanning meer en meer nadert, dan zu en de maatregelen, die noodig zijn, door den burgemeester alleen unnen flor en genomen. Hij is meester om in zoodanige gevallen ie \eror eningen van politie te maken, die hem voorkomen in het belang der rust en orde noodzakelijk te zijn. Is de toestand dus zoo ver gevorderd dat het bedenkelijk zou wezen, de gemeente te laten weten dat de Raad vergadert, dan zal de burgemeester beter doen den Raad niet te doen bijeenkomen en gebruik te maken van zijn' opperpohtiegezag. J
Door den geachten afgevaardigde uit Sneek (den heer Jongstra) is een ander amendement op dit artikel voorgesteld. Dat amendement is van een geheel anderen aard; het heeft ten doel, om de willekeur



tegen te gaan, waaraan een burgemeester zich zou kunnen schuldig maken, indien hij de Raadsvergadering in het geheel niet belegde. Er is bijvoorbeeld bij bet reglement van orde voorgeschreven, dat om de twee maanden op een bepaalden dag eene vergadering zal worden gehouden. Nu vindt de burgemeester goed die vergadering niet te beleggen. Het college van burgemeester en wethouders zal besluiten dat er eene vergadering zal worden gehouden, maar zij wordt door den burgemeester niet belegd. De leden van den Raad hebben van het recht om eene vergadering te vragen gebruik gemaakt, maar de vergadering wordt niet belegd. Moet nu tegen dergelijke willekeur worden gewaakt, moet nu voorzien worden in het geval, dat een burgemeester zich zoozeer tegen zijn plicht zou verzetten? Dit is mij tot dusver niet noodig voorgekomen. Ik kan mij moeilijk voorstellen, dat in eenige gemeente de burgemeester, ook al wilde hij zich aan dergelijke willekeur overgeven, niet door de stem van de burgerij, van de wethouders, van de leden van den Raad, zou worden verplicht te doen wat zijn plicht hem gebiedt. Wanneer de burgemeester ingevolge de voorschriften van het reglement van orde verplicht is eene vergadering te beleggen, of wanneer daartoe besloten is door het college van burgemeester en wethouders, of wanneer door leden van den Raad eene vergadering verlangd wordt, — dan kan ik mij moeilijk voorstellen, dat die burgemeester het wagen zal, het beleggen daarvan tot in het oneindige uit te stellen. Eene sanctie in de wet scheen mij dus niet te worden vereischt. Dat zoodanige willekeur volstrekt niet te pas komt, daaromtrent kan geen verschil van gevoelen bestaan tusschen eenig lid dezer Vergadering en mij; alleen kan er verschil zijn, of in dit opzicht niet kan worden vertrouwd op het publiek, op de betrekking tusschen de leden van den Raad, of het college van burgemeester en wethouders, en den burgemeester.
De geachte spreker heeft voorgesteld, dat in geval van dergelijke willekeur eerst den burgemeester zijne verplichting schriftelijk worde herinnerd, eene herinnering, die hem zal moeten worden gegeven door een of meer leden van den Raad. Wanneer hij dan verzuimt of weigert binnen drie dagen daaraan gevolg te geven, dan zal het meest gereede lid van den Raad tot oproeping der vergadering bevoegd zijn. Nu kan ik, voor zoover ik op dit oogenblik dat middel mag beoordeelen, de vrees niet onderdrukken, dat het niet zeldzaam zou kunnen leiden tot verwarring en spanning, gelijk in den regel, wanneer men zich eigenmachtig recht verschaft, wanneer men zich recht verschaft buiten den gewonen weg. Meent men, dat het middel niet zal worden gebruikt, niet in toepassing gebracht, dan noopt ons niets, om het in de wet te schrijven. Maar wordt het in toepassing gebracht, dan zal tusschen de leden van den Raad als het ware een wedstrijd worden geopend, wie het eerst de vergadering zal uitschrijven. Kan dat worden toegelaten bij de wet? Wanneer men het middel noodig keurde, zou het dan,



rj;:™T?r! me' "rt- 40' 200 *<"tn«hg«n.Mdeeri,
T',lc beP»k>>. <i»« in dit gefal de oudlite wethouder verp cht zou zijn te doen, wat de burgemeester nalaat?
-ehoudeTliDg 71 den,dag' Waar°P de Raadsvergadering zal worden g ouden, moet van den burgemeester blijven afhangen. De buw-
—r rU ge,dWOngen kUDnen WOrden' 0m °P een beP«^en
kunnen Raf te ho»den. Hij zou zich daarvan altijd
f- , J6!!0 °nen' door te ^ggen: „Op dien dag is het mij on-
uitstrekken T* T^i Z°°danige verschooning nooit zóóver kunnen uitstrekken, om daardoor het houden van eene Raadsvergadering dagen
weken, maanden te verschuiven. Hierin voorziet nu wel het amendement van den geachten spreker. Maar eene schriftelijke herinnering
diliniT TefmeeSte,r W°rdt t0egezon<]en' sch'.lnt dan toch eene han-
1 rg'dni 7 gen°eg °m d6n dag te bePaIen' welken
de raadsvergadering moet worden gehouden. De toezending van de
schriftelijke herinnering, welke toezending de terminus a quo zal ,ijn
dr"lï n nfd^0^ 7 * Waarborgen dat de burgemeester binnen drie dagen na de toezending van die herinnering de raadsvergadering
za bijeenroepen. Waaruit zal blijken dat de burgemeester juist vóór
tv Cn schriftelijke herinnering heeft ontvangen9
Dit zijn de bedenkingen tegen het middel dat voorgesteldis, welke
ik aan het oordeel der Vergadering onderwerp. Ik kom thans, daar-
denkin? • T T^1 bCter ware' teniS °P eene vroegere be¬
denking op de vraag of men hier een middel behoeft. Is het geval
t "TT1 W6nSCht tG V0°rzien' inderdaad d»kbaJ? Ik " . , v, , meen dat de burgemeester bedenken zal waaraan hij zich blootstelt, alvorens, op den duur, dagen lang te weerstaan aan het verlangen van de leden van den Raad, die het houden van
ITn J6rg ri°g Vragen; t0 weerstaan aan den wil van het college van burgemeester en wethouders; niet te gehoorzamen bovenal aan et voorschrift van het reglement van orde, dat het houden van aa . vergaderingen op bepaalde dagen vaststelt. Ik geloof dat de burgemeester, zich herinnerende zijne betrekking tot den Raad zijne betrekking tot het college van burgemeester en wethouders, bedenkende
Xtt U1i7Sl T611^ Z°Ude W°rden' Cn h°e hiJ de raadsverhebben ; ÏÜ onvermijdelijk, al meer en meer zou te duchten hebben, zich wel drie malen bedenken zal, alvorens aan der-rel ijken eigenzin, aan dergelijke willekeur toe te geven. ^eiijKen
BevaUen'toegelatenT 66,16 uitzo,lderin« voor spoedeischende
De geachte spreker uit Nijmegen is ten aanzien van mijne rede niet zoo gemakkelijk geweest, als ik mij getoond heb ten aanzien van zijn voorstel, en dit verplicht mij, met een enkel woord te antwoorden op hetgeen nog door hem is gezegd. n op



Hij heeft gesproken van spoedeischende gevallen, en gezegd, dat, wanneer daarvan in dit artikel niet moet worden gewaagd, dit evenmin geschieden moet op andere plaatsen in de wet, omdat het daar evenzeer als hier tot misbruik aanleiding zou kunnen geven. Dit is, geloof ik, zoo niet. De spreker heeft twee gevallen aangehaald. Vooreerst, wnnneer de Raad, in spoedeischende gevallen zou kunnen beschikken over gelden buiten hetgeen bij de begrooting is toegestaan. Maar die beschikking is niet buiten controle. Hij heeft in de tweede plaats aangehaald art. 42, volgens hetwelk, spoedeischende gevallen uitgezonderd, de oproepingsbriefjes ten minste tweemaal vier en twintig uren vóór het houden der vergadering aan de leden van den Raad worden bezorgd. Maar ook dit is niet buiten controle; het geschiedt onder controle van de leden van den Raad. Daarentegen, in liet geval, hier voorhanden, zal iets worden verzuimd, dat niet te herstellen is.
En nu vat ik den geachten spreker op zijne definitie van spoedeischende gevallen. Jlij zegt: ja, het zou kunnen wezen, dat de zaak geen spoed eischte, maar dat de bekendmaking van het houden der Raadsvergadering toch nadeelig zou zijn. De spreker wil dus de mogelijkheid in de wet brengen om, onder de vlag van spoedeischende gevallen, te laten doorgaan hetgeen niet door de bepalingen der wet zou worden gewettigd. Uit dien hoofde reeds kan ik het amendement niet beamen, wijl men onder die woorden: spoedeischende gevallen iets anders wil bereiken dan door het amendement wordt uitgedrukt.
Bovendien geloof ik, dat het nemen van de noodige politie-maatregelen genoeg verzekerd is, ook voor zoodanigen toestand, waarin het gevaarlijk mocht zijn het vergaderen van den Raad aan de gemeente bekend te maken. Dit nog. De burgemeester neemt de noodige maatregelen om het vergaderen van den Raad bekend temaken, maar hij kan de oproeping der raadsleden en dan te gelijk de bekendmaking zoo korten tijd doen alvorens de vergadering aanvangt, dat het publiek toch geene algemeene kennis draagt van het houden dier vergadering, die daarenboven gesloten kan worden.
De lieer Jongstra komt terug.
Bedoelt het artikel dat ook dag en uur der vergadering ter openbare kennis zullen gebracht worden?
Ik meen, dat hetgeen de geachte spreker uit Utrecht, die het laatst het woord heeft gevoerd, verlangt, inderdaad in de bewoordingen van het artikel gelegen is. Dat het de bedoeling van den ontwerper is, verklaar ik ten stelligste. Maar mij dunkt, dat ook zonder zoodanige verklaring, de uitdrukking zelve geen twijfel overlaat. ITet artikel zegt: „het beleggen te gelijk ter openbare kennis gebracht worde". Wat is nu beleggen? Beleggen eener vergadering is niet het bloot in het algemeen bepalen, dat er eene vergadering zal worden gehouden, maar



het vaststellen op welken dag, op welk uur die zal plaats hebben. Het beleggen is juist in die bepaling van tijd gelegen, en dat beleggen zal ter algemeene kennis gebracht worden.
Wat nu betreft het amendement, voorgesteld door den geachten spreker uit Friesland (den heer Jongstra), ik zal afwachten, of de ergadcring de voorgestelde voorziening noodig keurt. Mij is zoodanig voorziening tot dusverre niet noodig voorgekomen. Niet dat ik zoodanige
willekeur van den burgemeester niet verderfelijk en verkeerd zou vinden,
maar ik acht de voorzorg onnoodig, omdat ik mij het ontstaan van en het volharden by dergelijke willekeur inderdaad niet kan verbeelden Mocht die vooiziening noodig gekeurd worden, dan zou het, meen ik beter zijn, dat in het reglement van orde de wijze wierd bepaald' waarop de vergadering zal worden belegd, indien de burgemeester aan' z.jne verphchting, hem by art. 41 opgelegd, niet mocht voldoen. Ik geloof, dat dan zoodanige bepaling van het reglement in allen -evalle
uit Z°U Ver<li?f? b°Ven hetgeen door den jachten spreker
uit friesland is voorgesteld.
Het araendement van den heer De Man wordt met 62 tegen 2 d-.t van den heer .longstra met 44 tegen 20 stemmen verworpen.
ve^lf' i° T"U' Ir °°k °Ver a"dere 'la" 'le in de °p|0epingsbriefjes vti melde zaken beraadslagen en besluiten. De strekking van een amendement
van den heer De Man was, dit alleen toe te staan „wanneer«/, van de tegenwoordig znnde leden dit noodig keuren en het niet strekt om op een vroeger
genomen beslu.t terug te komen". Nog verder ging een amendement van den lieer van Nispen.
Ik moet beginnen op hetgeen de voorsteller van het eerste amendement gezegd heeft, te antwoorden, dat ik steeds wanneer een amendement wordt voorgesteld, vermoed dat het eene verbetering van de wet zal zijn. Ik ben te zeer overtuigd van de moeilijkheid van het onderwerp, te zeer overtuigd van den goeden wil der leden om mede te werken ten einde de wet beter te maken, dan zij wellicht van wege het Gouvernement is voorgesteld. Ik kan evenwel tot dusverre seene verbetering zien in deze twee amendementen.
De geachte spreker uit Nijmegen heeft gezegd, dat de tweede alinea in liet artikel gebracht was, op het verlangen van de Provinciale Statenvergaderingen. In het minste niet, Mijne Heeren. Sommige ovincia e Statenvergaderingen hebben gevraagd of door het voorschrift van de eerste alinea de vrijheid uitgesloten werd ook over andere onderwerpen te beraadslagen. Die vrijheid nu is mii steeds voorgekomen een gemeen recht te zijn. Het is het recht van iedere vergadering, om aanstonds over dit of dat onderwerp te beraadslagen wanneer zij goedvindt, daartoe te besluiten. Maar om den twijfel die te kennen werd gegeven, te doen ophouden, daarom alleen is de' 2de a mea in het artikel gebracht. Reeds uit dien hoofde zou ik of het



amendement van den eersten öf het amendement van den tweeden spreker niet gaarne opnemen; uit dezen hoofde, dat daardoor, zoo mij voorkomt, de natuurlijke vrijheid, aan iedere vergadering toekomende, zou worden verkort. Wordt er een voorstel gedaan en oordeelt de vergadering, dat liet niet dadelijk in beraadslaging kan worden gebracht, dan zal de vergadering besluiten, er nog niet over te beraadslagen of er over te beraadslagen in de volgende vergadering. Maar wanneer de vergadering wil besluiten, er aanstonds over te beraadslagen, dan dient dit ook te kunnen geschieden. Dit natuurlijk recht, dat elke vergadering heeft, zou, mijns inziens, door het eene amendement zoowel als door het andere worden verkort. Nu weet ik wel — en de geachte sprekers hebben het uitdrukkelijk gezegd —, men bedoelt de mogelijkheid te voorkomen, dat men verrast zou worden. Ik geloof niet, dat men er in den regel in de gemeentevergaderingen meer dan in andere op uit zou wezen, te verrassen of te vergauwen. Het is mogelijk, dat het geval voorkomt, maar men kan zoodanig geval, hetgeen toch altijd een blijk is van kwade trouw, bij de wet niet licht onderstellen. Dat men nu, om dat geval te voorkomen, de natuurlijke vrijheid der vergadering zou gaan beperken, daarin kan ik niet wel treden, vooral niet waar het de vergadering van den Raad geldt. Deze toch kan niet zoo dikwijls worden gehouden als, buiten tijden van reces, de vergaderingen van deze Kamer. Eene vergadering van den Raad, heden gehouden, zal, vooral in kleine gemeenten, zeer dikwijls eerst na geruimen tijd op nieuw worden belegd. In allen gevalle, de Vergadering moet meesteresje zijn om te besluiten, of zij een onderwerp aanstonds wil behandelen, dan of zij de behandeling wil uitstellen.
Wordt evenwel geoordeeld, dat tegen eene mogelijke verrassing, die dan, in den regel, het gevolg zou wezen van opzet, van kwade trouw, moet worden voorzien, dan zou ik toch meenen, dat hetgeen de geachte spreker uit Nijmegen voorstelt niet aannemelijk is, veelmin nog het amendement van den geachten spreker uit Zevenaar, maar dat men die voorziening eenvoudig zou kunnen overlaten aan het reglement van orde.
Tegen het amendement van den geachten spreker uit Nijmegen pleit, behalve hetgeen ik in bet algemeen heb gezegd, inzonderheid ook dit, dat de eisch van twee derde der stemmen te kort doet aan hetgeen het gemeene recht is van iedere vergadering. Hetgeen de geachte spreker er heeft bijgevoegd, dat „het niet strekt om op een vroeger genomen besluit terug te komen", dit, geloof ik, Mijne Heeren, kan niet worden voorgeschreven bij eene wet, noch bij eenig reglement van orde. Er is bijv. een besluit genomen van gering belang, waarbij men zich vergist heeft; men merkt dit op bij het resumeeren der notulen in eene volgende vergadering, en nu kan men de vergissing met eene kleine correctie herstellen. Of er wordt, hetzij over de begrooting van de gemeente, hetzij over het maken van eene verordening gedurende



eenige dagen achtereen geraadpleegd, en genaderd tot een volgend hoofdstuk van de verordening, tot een ander hoofdstuk of artikel van de begrooting, meent men terug te moeten komen op een besluit over een vroeger hoofdstuk of artikel, dat in eene vorige vergadering is genomen. Het een of het ander zou niet kunnen gebeuren, wanneer bepaald wordt, dat over seen punt zal mogen worden geraadpleegd dan hetgeen op de oproepingsbriefjes is vermeld. Ik geloof, dat'de bepaling, door het lid uit Nijmegen voorgedragen, inderdaad niet uitvoerbaar is en zelfs in geen reglement van orde eene plaats verdient.
Maar zoo men oordeelt dat tegen verrassing moet worden «ewaakt dan zou ik meenen, dat de 2de alinea van art. 42 eene zeer eenvoudig verandering zou kunnen ondergaan. Men zou dan die alinea op deze wijze kunnen lezen: „In hoeverre de Raad, behoudens de slotbepaling van art. 49, over andere zaken kan beraadslagen en besluiten wordt door het reglement van orde bepaald". Dan laat men aan het reglement van orde over, zoodanige waarborgen te stellen tegen verrassing, als men in iedere gemeente noodig keurt, en acht men het niet noodig.' dan zal men die waarborgen in het reglement niet opnemen. De zaakzoo zij voorziening behoeft, schijnt eene zaak van het reglement van' orde te zijn. Ik zou dus wenschen dat de woorden, die ik heb aangegeven, in de plaats kwamen van het voorstel van den geachten spreker. Het reglement van orde zal dan meester zijn, om óf het beginsel van de 1ste alinea tot regel te verheffen, öf tot regel te verheffen hetgeen mij voorkomt het natuurlijke, het nlgemeene beginsel te zijn van elke vergadering, dat men namelijk zal kunnen beraadslagen over al wat de vergadering besluiten wil in beraadslaging te nemen.
De heer Schooneveld, bevreesd voor verrassing, ondersteunt het amendement van den heer De Man.
De geachte spreker ondersteunt het amendement van den spreker uit Nijmegen op een punt, dat ik bestreden heb, maar hij ondersteunt het amendement sprekende tegen het amendement. De geachte spreker wenscht dat altoos eene meerderheid van twee derde noodig zij, om te kunnen terugkomen op het eens genomen besluit. Maar het amendement brengt dit niet mede. Er staat: „wanneer twee derden van de tegenwoordig zijnde leden dit noodig keuren en het niet strekt om op een vroeger besluit terug te komen". Ook twee derde der stemmen
zullen dus niet genoeg zijn, om op een vroeger genomen besluit terug te komen.
De heeren De Man en van Nispen komen terug.
Ten aanzien van het denkbeeld van verrassen, een woord dat opnieuw eenige malen is gebezigd, moet ik toch opmerken, dat verrassen nu minder dan te voren te vreezen zal zijn, in zoover hieraan den zin wordt



gehecht, waarin door den geachten spreker, voorsteller van het 2de amendement (den heer van Nispen), laatstelijk van verrassen is gewaagd. Bij de toekomstige leden van den Raad mag men meer kennis, meer toenemende kennis ten minste van de gemeente-aangelegenheden onderstellen, dan tot dusver kon plaats vinden. Een onderwerp, in den gemeenteraad te behandelen, zal nu niet zoo licht geheel vreemd zijn.
De geachte spreker uit Nijmegen onderstelt, dat de bepaling, in de lste alinea voorkomende, in de wet zou zijn gebracht om tegen een mogelijk misbruik te waken. Dit is de reden niet. De reden is deze, dat het mij natuurlijk voorkwam, dat men, in tijds wetende waarover de Raad zou beraadslagen, hiervan aan de leden kennis gaf. Het kwam mij nuttig voor, dat zij vóór hunne komst in de vergadering, zooveel het kan, weten waarover zal worden gehandeld. Is het mogelijk dat de orde van den dag bekend zij, dan is dit zeker wenschelijk. Maar uit dien hoofde te verlangen dat er over geene andere zaken zal mogen worden beraadslaagd, dan onder zulke benauwende, beperkende voorwaarden, als hier worden geëischt, schijnt mij overdreven. Het wordt, dunkt mij, door den aard der zaak geenszins gevorderd. Ik meen dus, dat, zoo men al iets verlangt, niets anders zal behoeven te worden voorgeschreven dan dat het reglement van orde zoodanigen waarborg zou kunnen bevatten. Daarin zou dan, voor de bepaling van de lste alinea eene sanctie, die zij echter naar mijn inzicht niet behoeft, kunnen worden verkregen; eene sanctie, die aan den geachten spreker uit Nijmegen noodig voorkwam, omdat hij de woorden van den tweeden volzin der lste alinea beschouwt als gericht tegen een mogelijk misbruik, hetgeen evenwel in den zin van het ontwerp zoo niet is.
Het amendement van den heer v. Nispen wordt met 50 tegen 8, dat van den heer De Man met 47 tegen 17 stemmen verworpen.
Art. 52. Stemming. Deze geschiedt bij „het doen van keuzen of voordragten van personen bij besloten en ongeteekende briefjes". De heer Baud wil hieraan toevoegen: „en is art. 46 niet toepasselijk".
Het amendement, zoo als het geformuleerd is, zou ik niet durven ondersteunen. Ik kan geenszins ontkennen, en dit zal wel niemand doen, dat bij eene stemming met besloten briefjes de betrekking van de personen, die stemmen, tot de personen, waarover gestemd wordt, of laat ik liever in het algemeen zeggen, tot het onderwerp, waarover gestemd wordt, niet altijd zoo aanwijsbaar, zoo bewijsbaar is nis in andere gevallen, waarin het niet in de eerste plaats op een bepaald individu aankomt. Maar moet daarom de toepasselijkheid van het voorschrift van art. 46 hier worden weggenomen? Dit geloof ik niet, omdat het voorschrift altijd een zedelijken band geeft. Hij, die bij eene zaak een persoonlijk belang heeft, zal weten dat hij de beslissing daarover aan anderen moet laten. Maar in de tweede plaats, waar



zoodanig persoonlijk belang inderdaad bewijsbaar zal zijn ten opzichte van hem, die, wanneer er met besloten briefjes gestemd wordt, een briefje in de bus zóu willen werpen, daar dient men diengenen te weerhouden, die op de stem van het geweten, op de zedelijke waarschuwing van de wet niet zou letten. Het wegnemen van het voorschrift zou zijn bij de wet verklaren, dat hetgeen niet mag gebeuren bij open stemming, wel zal mogen gebeuren waar met besloten briefjes wordt gestemd. En de geachte spreker zal zoo min als ik wenschen, dat de wet, hetzij uitdrukkelijk, hetzij stilzwijgend, zoodanige verklaring inhoude.
Indien «Ie heer van Zuylen niet dwaalde in zijne meening dat, daar art 4fi slechts van „zaken" gewag maakt, het verbod, in dat artikel genoemd bij de keuze van personen niet gelden zonde, wilde de heer Baud geen amendement indienen.
Hoe zal men moeten handelen indien alle raadsleden tot den derden graad verwant zijn aan al degenen, over wie de stemming moet loopen ?
Ik geloof, dat de Vergadering in de gelegenheid zal worden gesteld om nader kennis te maken met het amendement, dat de Geachte spreker uit Rotterdam (de heer Baud) bedoelt. Ik vrees, dat mijn antwoord aan dien spreker niet voldoende zal voorkomen. De verklaring, gegeven door den geachten spreker uit Zutphen (den heer van Zu ijlen) durf ik niet bevestigen. Art. 46 is, meen ik, van algemeene strekking, zoodat het, zooveel het kan werken, ook op art. 52 toepasselijk behoort te zijn.
Ik voor mij geloof, dat het niet noodig is, dat de wet zorge voor dergelijke gevallen als de geachte spreker uit Rotterdam op het oo°heeft, dat namelijk al de leden van den Raad tot den derden graad zouden verwant zijn met al degenen, over wie de stemming "moet loopen. Het geval kan evenzeer aanwezig zijn, waar over eene zaak gestemd zal moeten worden. Ook bij eene zaak kunnen al de leden van den gemeenteraad ondersteld worden zoodanig belang te hebben als ze, om te mogen medestemmen, volgens art. 46 niet behooren te hebben. Maar of men nu wetten moet maken in de onderstelling van zulke gevallen, die zich wellicht tot 's werelds ondergang niet zullen voordoen, dit moet ik betwijfelen.
Art. 58. Presentiegeld. Twijfel aan de noodzakelijkheid daarvan.
Ik geloof, dat art. 58 waarlijk eene nuttige bepaling bevat, in zooverre het de gelegenheid geeft om op de begrooting eene som te brengen voor presentiegeld, die niet drukkend kan zijn voor de gemeente, en waarvan de werking soms zeer toebrengt om den ijver in de behandeling der gemeentebelangen gaande te houden. Het schijnt vreemd maar het is zoo; men doet soms, ik wil niet zeggen wonderen, maar



toch groote dingen met een presentiegeld. Men is ijveriger, niet omdat men 50 cents, een of twee gulden trekt, maar omdat iets genoten wordt. De plicht, om de bijwoning der vergaderingen niet te verzuimen, schijnt meer te drukken wanneer men dergelijke uitkeering geniet. Ik geloof, Mijne Heeren, dat het nut daarvan bewezen is in de steden, zoowel als ten platten lande. Men gelooft, dat die bepaling de gelegenheid zal openen tot liet brengen van groote sommen op de begrooting, dat het een druk zal kunnen wezen voor de gemeenten. Dit zal, dunkt mij, niet het gevolg kunnen zijn bij eene matige berekening, en het is geene schadeloosstelling die bij eene matige berekening niet gelijk of evenredig zou zijn aan de schade. Presentiegeld onderstelt eene niet hooge som, en dan zullen vijftig cents, een gulden of een daalder, bij berekening over een jaar, altoos eene geringe som bedragen, die'dan strekken zal tot aanmoediging voor hen, die het presentiegeld verlangen. Zij die het niet verlangen, zullen er niet toe besluiten.
Zoo de geachte spreker uit Zutphen bij de behandeling der wet tot regeling van de vergoeding van reis- en verblijfkosten, aan de Provinciale Staten toe te leggen, betreurd heeft, dat de provinciale wet van zoodanige schadevergoeding sprak, dan geloof ik, dat het geval hier zeer verschillend is. De minste onevenredigheid kan voldoende zijn om hetgeen als schadevergoeding beschouwd wordt, als ongelijk en onevenredig te beschouwen. Maar datgene, waarvan hier sprake is, is geene vergoeding van schade. De wet opent alleen de gelegenheid, om, waar het noodig is of noodig wordt geoordeeld, een presentiegeld' te geven, zoo als tot dusverre in zeer vele gemeenten van ons Land gebruikelijk is.
\ 1 Mei. Art. «0. Ontslag van den burgemeester. Kan de regeei ing worden beperkt in hare vrijheid eenen burgemeester te ontslaan? De heer Dommer van Poldersveldt verlangt, dat Gedeputeerde Staten zullen gehoord worden, en dat een besluit tot ontslag, binnen den in art. 50 gestelden termijn, 'met redenen omkleed zal zijn.
Er is, Mijne Heeren, tusschen den voorsteller der amendementen op dit artikel en het geachte lid, hetwelk die amendementen heeft ondersteund (den heer De Moraaz), en het ontwerp van wet geen strijd, wat het hoofdbeginsel betreft. De voorsteller der amendementen en hij die ze heeft ondersteund, oordeelen beide dat het Gouvernement in het geven van ontslag vrij moet zijn, en inderdaad, daarvoor spreken ook nog al afdoende redenen. Daarvoor spreekt in de eerste plaats de Grondwet, vooral dan, wanneer men in aanmerking neemt hetgeen de geachte spreker uit Alkmaar (de heer De Moraaz), die het amendement heeft ondersteund, uit de Grondwet heeft aangehaald, dat zij namelijk volgens art. 139 de bevoegdheid om te ontslaan boven alle perken of voorwaarden plaatst, maar, om zeer goede redenen, daar, waar van militaire officieren gesproken wordt, de bevoegdheid des Konings om



te ontslaan, wil onderworpen hebben aan regelen bij de wet te stellen. In de tweede plaats brengt het beginsel der ininisterieele verantwoordelijkheid die vrijheid mede. Het Gouvernement moet vrij zijn; het Gouvernement, zal het voor het bestuur verantwoordelijk blijven, moet, in het algemeen, niet gebonden worden ten aanzien van het ontslag van ambtenaren, agenten van dat Gouvernement, die wellicht niet de behoorlijke, niet de deugdelijke werktuigen der wet of der maatregelen van het Gouvernement zijn. Men zou, door beperking der vrijheid van ontslag, eene van de veeren dier verantwoordelijkheid verlammen, althans zoo men ten aanzien van het Gouvernement billijk wil blijven. De voorsteller van het amendement wil dan ook die vrijheid niet wegnemen, maar hij wil haar beperken door zekere vormen. In welk Land? Zoo dergelijke beperking wierd voorgesteld bijv. in Frankrijk, waar men niet aarzelt te ontslaan, waar soms ontslag in massa wordt gegeven, zou wellicht.voor dergelijke beperking reden kunnen worden gevonden. Maar ik geloof, Mijne Heeren, dat van ons Land, van ons Gouvernement (ik spreek niet van het Gouvernement dat nu zit, maar in het algemeen van onze gouvernementeele gewoonte, die met de zeden van de natie nauw samenhangen) hetzelfde niet kan worden gezegd. Zoo iets kan worden verweten aan ons beleid, aan onze administratieve gewoonte, dan is het zeker niet snelheid van ontslag, maar lange aarzeling om te ontslaan, daar, waar ontslag wel zou te pas komen. In zooverre geloof ik dat in dit land eer een prikkel om te ontslaan nuttig zou kunnen zijn, zoo die door de wet kon worden gegeven, dan eene beperking van de vrijheid om uit den publieken dienst te verwijderen hen, die voor den publieken dienst niet goed meer zijn. De geachte voorsteller van het amendement heeft gezegd: „De burgemeester, aangesteld door een Gouvernement (en ik onderstel dat de geachte spreker nu bedoelt een Gouvernement dat bestuurt in zijn geest), de burgemeester, aangesteld door een Gouvernement, moet zooveel mogelijk gewaarborgd zijn tegen plotselinge afzetting door een volgend Gouvernement, dat wellicht in een gansch anderen zin zal regeeren dan het vorige". Ondersteld, dat de geachte spreker een Gouvernement bedoelt, hetwelk een burgemeester in zijn zin heeft aangesteld, dan zou het volgende Gouvernement, door het geven van ontslag, handelen tegen hetgeen de geachte spreker in het belang van het Land wenschte. Maar ook het omgekeerde kan plaats grijpen, en dan zou het middel tegen hem zijn gekeerd. Maar, hoe dit ook zij, welk verschil van regeerstelsel tusschen een vorig en volgend Gouvernement besta, het hoofdbeginsel is hetzelfde; het Gouvernement moet verantwoordelijk kunnen zijn voor den gang van het bestuur. Wanneer het niet meer, in geene enkele gemeente, de volkomen vrijheid bezit om te ontslaan, dan zal men niet kunnen beweren dat die verantwoordelijkheid gaaf is. Zij moet altijd onafhankelijk zijn van het stelsel, dat het zittende Gouvernement aankleeft; dit is ook liet hoofdbeginsel



der Grondvyet. De geachte spreker heeft gezegd, dat de aanneming van zijn amendement zou zijn in het publiek belang; hij heeft gezegd: „op den burgemeester zal eene blaam worden geworpen"; en dit is voor hem eene reden om het recht van ontslaan te beperken. Ik aeoof, Mijne Heeren, liet is niet goed aan ontslag altijd het denkbeeld van blaam te verbinden; wanneer het ontslag in het publiek belang noodzakelijk is, dan geloof ik, dat het Gouvernement verplicht is het te geven, en zich aan het nadeel dat een bijzonder persoon daardoor zou kunnen lijden, niet te storen. Indien het Gouvernement zich daardoor laat weerhouden, door de vrees, dat eene blaam op personen zal worden geworpen, en uit dien hoofde niet ontslaat, dan zal het dikwijls schade aan den publieken dienst veroorzaken; ietshet-eende geachte voorsteller van het amendement zeker niet zou willen."
pit betreft het stelsel van beperking, waarbij de geachte spreker van Alkmaar eene vergelijking, getrokken uit het artikel van het Burgerlijk Wetboek, dat van dienstboden spreekt, heeft te pas gebracht. Zoo die reden doorgaat, is zij toepasselijk op ambtenaren in het algemeenmaar men zal toch bij een verstandig Gouvernement niet mogen aannemen dat ambtenaren met dienstboden zullen worden gelijkgesteld en, gelijk dezen, zullen blootstaan aan willekeur, schoon zelfs in dit opzicht de willekeur, uit den aard der zaak, tamelijk begrensd is.
Nu kom ik tot de middelen van beperking, welke de geachte voorsteller der amendementen heeft aangevoerd. Die middelen heb ik overwogen want de geachte voorsteller heeft, sedert eenige dagen reeds, zijn voorstel aan de Kamer en dus ook ann het Gouvernement onderworpen
In de eerste plaats zullen Gedeputeerde Staten worden gehoord- de Koning zal binnentijds niet kunnen ontslaan dan na Gedeputeerde otaten gehoord te hebben.
Mijne Ileeren, ik geloof dat het niet raadzaam is over eene dergelijke vraag, die personen betreft, Gedeputeerde Staten te laten adviseeren Dit is op zich zelf niet raadzaam om meer dan ééne reden maar wanneer in de wet uitdrukkelijk wordt bepaald, dat Gedeputeerde Staten zullen moeten worden gehoord, zal het Gouvernement te zeer elemmerd zijn. Het kan in de gevolgen van de zaak, wanneer het ontslag gegeven is, en soms ook, wanneer het niet wordt ge-even leiden tot een onderzoek, tot het doen van vragen aan den betrokken Minister, welke het geenszins in het belang van den publieken dienst zoude zijn te doen opkomen. Over zaken moeten Gedeputeerde Staten worden gehoord, maar over personen, over hetgeen tegen bepaalde personen te zeggen zou zijn, niet. Daarbij komt, dat de redenen, die tot ontslag leiden, niet gelegen zouden kunnen zijn binnen den krinvan beoordeeling der Gedeputeerde Staten; die redenen kunnen geleden zijn in die betrekking tusschen den burgemeester en het algemeen Gouvernement, waarin de burgemeester agent is van dat algemeen Gouvernement, zonder in aanraking met Gedeputeerde Staten te zijn. T110RBECKE, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. 13



Wanneer nu in de wet niet gelezen wordt, dat Gedeputeerde Staten moeten worden gehoord, dan kan het te pas komen dat het Gouvernement over het al of niet ontslaan van een burgemeester, niet alleen den commissaris des Konings, maar in sommige gevallen ook de Gedeputeerde Staten hoore; maar, wordt het uitdrukkelijk in de wet gesteld, dan zou dit, meen ik, een beletsel van regeering zijn, schadelijk voor de publieke zaak.
Het tweede middel, door den geachten spreker voorgesteld, is, dat het besluit tot ontslag, binnen den gestelden termijn van zes jaren genomen, altijd met redenen omkleed zal moeten zijn. Mijne Heeren, dit is onmogelijk. Wanneer een burgemeester ongeschikt voor den dienst wordt bevonden, zal men dit in het besluit tot ontslag zeggen? De burgemeester kan ongeschikt zijn, omdat hij aan dronkenschap overgegeven is, omdat hij in geene goede verstandhouding met den Raad leeft, omdat hij dien zedelijken invloed, die gevorderd wordt, niet op de gemeente kan uitoefenen; zal dit alles nu zóó uitgedrukt worden in het besluit, of zal er in algemeene bewoordingen worden gezegd dat de burgemeester ongeschikt is? Maar, dan zal de gegeven reden al zeer algemeen zijn; ongeschiktheid kan uit duizend verschillende omstandigheden voortspruiten, en men zal kunnen verlangen dat de bepaalde reden waarom, in het besluit tot ontslag worde vermeld. De burgemeester is onverdraagzaam, — hij werkt de bedoelingen van het Gouvernement tegen, — ziedaar andere redenen die tot ontslag kunnen leiden; ik vraag of zij voor uitdrukking in het besluit vatbaar zijn.
De amendementen van den heer Dommer worden met 57 tegen 7 stemmen verworpen.
Art. 6t. De burgemeester moet zijn 25 jaar. De heer Anemaet wil: 23 jaar.
Het doet mij inderdaad leed, Mijnheer de Voorzitter, dat ik mij verplicht reken, ook dit voorstel van mijn ouden vriend en bondgenoot te moeten tegenspreken. De geachte voorsteller van het amendement heeft, in de eerste plaats, gezegd: „voor het lidmaatschap van de Provinciale Staten en van de Gedeputeerde Staten, is de ouderdom van 23 jaren voldoende, en dus kan de burgemeester wel met den ouderdom van 23 jaren volstaan". Maar daartegen stel ik over, dat iemand, in de Provinciale of Gedeputeerde Staten gezeten, lid is van een college, en dat derhalve, hetgeen hem aan ervaring mocht ontbreken, door de meerdere ervaring van oudere leden in het college kan worden aangevuld. De burgemeester staat aan het hoofd van de gemeente, in vele opzichten, alleen; hij behoort althans zelfstandig te kunnen zijn, en in zoover zou de meening reeds niet ongegrond wezen, dat, wanneer men 23 jaren moet vervuld hebben om lid te zijn van de Prov. of Gedep. Staten, men veeleer eenige jaren ouder behoort te wezen, om burgemeester te kunnen worden. Bovendien komt het mij voor,



dat iemand, die aan het hoofd van de gemeente zal geplaatst worden wel een paar jaren, na bereikte meerderjarigheid, in de maatschappij mag zijn geweest. Hij mag in den omgang met haar wel die kennis van zaken, van personen en gewoonten hebben opgedaan, die alleen door oefening wordt verkregen.
Er is nog een ander punt dat in aanmerking dient genomen te worden, dat althans bij mij in aanmerking gekomen is toen dit voorstel gedaan werd. Bij velen, in zekere ambten geplaatst, bestaat eene neiging om die ambten te doen overgaan op hunne zonen. Velen zelfs bek leed en de betrekkingen tot op het oogenblik dat hunne zonen in staat zijn die waar te nemen. Ik ontvang niet zelden aanvragen om ontslag uit posten, onder voorwaarde dat de zoon in de plaats van den vader worde gesteld. Onder die ambtenaren nu, bij wie dit belang om hunne zonen in hunne plaatsen te doen optreden werkzaam is, moet men de burgemeesters alleszins tellen. En dit is natuurlijk. De zoon van den burgemeester heeft gelegenheid gehad op het bureau van den vader te arbeiden, en wordt dus later door den vader als geschikt tot waarneming van die betrekking beschouwd. Eene zeer rassche opvolging kan evenwel strekken om onrijpe menschen de betrekking van burge" meester te doen vervullen, en ook uit dien hoofde is het nuttig een paar jaren te laten verloopen tusschen de bereikte meerderjarigheid en het tijdstip waarop iemand tot burgemeester mag worden benoemd.
Het amendement van den heer Anemaet wordt met 58 tegen 6 stemmen verworpen.
Hoe met hen aan te vangen, die, hoewel geen 25 jaar oud, reeds burgemeester zijn?
Ik geloof, dat in het bezwaar van den geachten spreker (den heer Hoffman) zoo het bezwaar weegt, niet bij dit artikel, maar bij eene transitoire bepaling zal moeten worden voorzien. Wanneer wij alzoo tot de transitoire artikelen zullen genaderd zijn, zal dit punt met eenige andere punten van overgang in overweging kunnen worden genomen.
Art. 62. Betrekkingen onvereenighaar met het ambt van burgemeester. Ook een notans mag, volgens de inzichten van den heer Dommer v. Poldersveldt geen burgemeester wezen. De heer v. d. Heijde wenscht uit te sluiten den' „ambtenaar bij het bestuur van 's Rijks belastingen". Dit amendement, waardoor o.a. „hypotheekbewaarders, ontvangers der registratie, der in- en uitgaande rechten, post-directeuren" zouden worden getroffen, vindt in den heer Bachiene zijn bestrijder. Deze wil slechts ambtenaren der Rijks directe belastingen van de burgemeestersbetrekking uitsluiten.
Er is, Mijne Heeren, ten aanzien van dit artikel, geen verschil van systeem tusschen degenen die het, zoo als het is gesteld, bestrijden en het ontwerp. Ook het Gouvernement acht het geenszins nuttig tot
13*



regel te maken dat een notaris of een ambtenaar van de directe belastingen tot burgemeester kunne worden benoemd. De vraag is eenvoudig deze: kan men volstrekt uitsluiten? Mag men, behoudens den eisch van den dienst, behoudens de mogelijkheid om in eene goede dienstvervulling te voorzien, volstrekt en voor alle gevallen uitsluiten, èn, in het algemeen, alle ambtenaren van de Rijksbelastingen, ènde notarissen? Ik ben overtuigd, Mijne Heeren, dat wanneer die volstrekte uitsluiting plaats vindt, de keuze van het Gouvernement zal worden belemmerd. Het is de meening van het Gouvernement, om niet, dan waar het volstrekt noodig is, een ambtenaar van 's Rijks belastingen, een notaris tot burgemeester te benoemen: maar het is soms noodzakelijk, wanneer men geene andere geschikte personen kan vinden. Wat de directe belastingen betreft, daaromtrent moet ik de opmerking van den geachte spreker uit Zeeland (den heer Bachiene) voor zeer juist houden.
De redenen door den voorsteller van het amendement, den geachten spreker uit Noordbrabant, bijgebracht, slaan op ééne klasse van ambtenaren van 's Rijks directe belastingen. Maar er zijn zóó vele; zou men ze alle willen uitsluiten? Ik geloof niet dat het aan het Gouvernement zal invallen een controleur, een ontvanger van het patentrecht, — voorbeelden, waarop zich de geachte spreker heeft beroepen, — of ambtenaren van andere directe belastingen tot burgemeester te benoemen daar, waar die beide functies met elkander strijden, of die van den eenen tot aanvulling of tot controle van den anderen moeten dienen. Maar, wanneer ambtenaren van 's Rijks belastingen in 't algemeen worden genoemd, omvat men de geheele klasse: en zoo nu ook een postambtenaar nergens tot burgemeester zal mogen worden aangesteld, zal die beperking de keuze van burgemeester soms hoogst moeilijk, hier en daar onmogelijk maken. Een notaris kan niet alleen, om de moeilijkheid van de keuze, noodzakelijk benoemd moeten worden, maar ook soms zonder eenige schade worden aangesteld. Een notaris kan zonder practijk zijn, en daardoor vervalt de reden, waarom hij geen burgemeester zou mogen wezen. Art, 63 drukt, dunkt mij, duidelijk genoeg uit waartoe het Gouvernement bevoegd is, en dit zou niet handelen in het systeem van deze wet, wanneer het, buiten noodzakelijkheid, eenig ambtenaar bij het bestuur van 's Rijks directe belastingen of een notaris als burgemeester aanstelde.
Maar de volstrekte uitsluiting van den notaris (iets wat ook strijdig zou zijn met de wet op het notarisambt) moet ik afraden, van wege de moeilijkheid, ja 6oins onmogelijkheid, welke er wel eens bestaat om tusschen eenigszins aannemelijke personen te kiezen.
De heer van der Heijde komt terug. De plaatsen, zegt hij, waar postdirecteuren worden aangetroffen zijn gewoonlijk de aanzienlijkste en daar zal gemakkelijk een geschikt persoon voor het burgemeestersambt te vinden zijn.



Twee woorden, Mijnheer de Voorzitter. De geachte spreker gewaagt van postdirecteuren; maar alle postambtenaren zullen begrepen zijn in de volstrekte uitsluiting, niet de directeuren alleen. Voorts zou ik mij niet kunnen vereenigen met het sub-amendement van den geachten spreker uit Zeeland (den heer Bachiene), want ik zou het niet wenschelijk keuren dat daardoor aan het Gouvernement de weg wierd geopend, om de ambtenaren bij het bestuur van 's Rijks indirecte belastingen evenzeer als alle andere personen aan te stellen. Ik geloof daarom, dat de bepaling, gelijk zij gesteld is, behoort te worden behouden.
Toen de Voorzitter deed opmerken dat door den lieer Bachiene geen subamendement werd ingediend, stelde de heer v. Goltstein een sub-amendement in diens geest voor, waarop het amendement van den heer Dommer met 43 tegen '21 stemmen werd verworpen, het sub-amendement van den heer van Goltstein met 35 tegen 29 stemmen, en het aldus gewijzigd amendement van den heer v. d. Heijde met 35 tegen '29 stemmen werd aangenomen.
Art. 03 al. 2 van het ontwerp luidde: „noch ambtenaar bij het bestuur van 's Rijks belastingen;".
Mijnheer de Voorzitter. Ik stel nu voor de tweede alinea van art. 63 te laten vervallen, ten gevolge van de aanneming van het op art. 62 voorgestelde amendement. Die alinea zou nu, zoo ik mij niet bedrieg, moeten worden weggelaten. Door de aanneming van het amendement, Mijne Heeren, wordt de taak van het Gouvernement vereenvoudigd. Hoe meer uitsluitingen in de Wet, hoe gemakkelijker het in ieder bijzonder geval, in zeker opzicht, voor liet Gouvernement is. Maar of het voor den publieken dienst goed is, de keuzen op die wijze te beperken, dit is twijfelachtig. Voor den Minister is het uitnemend gemakkelijk, wanneer de wet zegt welke klasse van personen niet kan worden gekozen; maar het is eene andere vraag, of buiten die klassen personen kunnen gevonden worden, welke voor de waarneming der betrekking van burgemeester geschikt zijn.
Is het art. noodig? De heer De Poorter stelt voor het derde lid: „noch practiserend geneesheer, heel-, of vroedmeester;" te schrappen.
Ik moet beginnen, Mijnheer de Voorzitter, eene dwaling te herstellen, waarin ik zoo even ben geraakt ten gevolge van de meening, dat het sub-amendement van den heer van Goltstein op het amendement van den heer van der Heijde niet was aangenomen. Het is aangenomen, en nu moet, mijns inziens, de 2de alinea van art. 63 niet vervallen, maar worden gewijzigd en in de plaats van „Rijksbelastingen" zal dan „Rijks- indirecte belasting" moeten worden gesteld.
De geachte spreker uit Zeeland (de heer Bachiene) heeft bedenking tegen het geheele artikel. Het artikel schijnt hem onnoodig, want het Gouvernement, meent hij, zal doen hetgeen ingevolge het artikel zou behooren te worden verricht. Ik geloof, Mijne Heeren, dat het Gouvernement door geene andere regelen moet worden gebonden dan die



het publiek belang eischt. Maar ik zou niet durven goedkeuren, dat dit Gouvernement en ieder ander onder de heerschappij van eene dergelijke wet ten eenen male werd vrijgelaten, en geen regel voorgeschreven daar, waar dit kan plaats hebben, behoudens de uitzonderingen die daarop kunnen worden gemaakt. De vraag is, of deze regei, die bij art. 63 gesteld wordt, door het Gouvernement behoort te worden betracht. Zoo ja, dan moet de wet zelve dien regel aan het Gouvernement voorschrijven, onder voorbehoud dat het, op de wijze bij de laatste alinea aangewezen, in geval van nood, daarvan kunne afwijken.
De burgemeester, wordt in die alinea gezegd, kan, is het in het belang der gemeente noodig, tot vereeniging van eene of meerdere dier betrekkingen met de zijne, door Ons, de Gedeputeerde Staten gehoord, worden gemachtigd.
Er is groot verschil tusschen zoodanige benoeming, die ten gevolge van deze laatste alinea zou plaats hebben en eene volkomene vrijheid van het Gouvernement, om iederen ambtenaar bij 's Rijks indirecte belastingen, ambtenaar bij den waterstaat in werkelijken dienst, iederen notaris, practiseerenden geneesheer, zaakwaarnemer of procureur aan te stellen. In het laatste geval is vrije keus regel; in het eerste is er
verbod en slechts eene bepaalde bevoegdheid om uitzondering te maken. Soms moet de wet ook aan een Gouvernement, dat nooit dan het goede kan willen, de wapenen in handen geven om weerstand te bieden aan zoovele bijzondere belangen, of aan hen die voor hunne bijzondere belangen opkomen.
Dit betreft het artikel in het algemeen, en ik meen daardoor het behoud van het artikel verdedigd te hebben.
Nu het amendement door den geachten spreker uit 's-Hertogenbosch (den heer De Poorter) voorgedragen. Het komt mij voor dat de geachte spreker zich te ver heeft laten verleiden door de natuurlijke liefde voor een hoogst achtbaren stand waartoe hij zelf behoort. De geneesheer, de heel- of vroedmeester wijdt zijn leven en zijn tijd aan de zorg voor de zieken, en dat bedrijf is met dergelijke ambtsbekleeding als het burgemeesterschap vordert, mijns inziens, in den regel niet vereenigbaar. Het is daarmede niet vereenigbaar evenmin als de bediening van hoogleeraar of lector bij instellingen van hooger onderwijs, of de dienstvervulling van een onderwijzer bij het middelbaar of lager onderwijs. Die maatschappelijke dienst vordert den man geheel. Daarbij komt, dat hier tegen de toelating in den regel van den practiseerenden geneesheer, heel- of vroedmeester tot het burgemeesterschap, hetzelfde pleit wat tegen de algemeene benoembaarheid van den notaris is aangevoerd. Hij, die zijn leven aan deze betrekking heeft gewijd, komt met de huisgezinnen, met de particuliere belangen in eene aanraking, die tot vermenging van bijzondere en publieke diensten leidt. Daaruit ontstaat een band, eene afhankelijkheid aan beide zijden, die al te



licht, op de zelfstandigheid, op de betrekking van en tot het ambtsgezag invloed heeft.
Wanneer aan de eene zijde de onderwijzer, op welken trap ook geplaatst, aan de andere zijde de notaris, zaakwaarnemer of procureur uitgesloten wordt van het burgemeesterschap, de een onvoorwaardelijk wordt uitgesloten, de andere in den regel enkel bij uitzondering benoembaar is, dan, geloof ik, geldt de reden der uitsluiting evenzeer voor practiseerende geneesheeren, heel- en vroedmeesters. En, tot ondersteuning daarvan, verzoek ik de Vergadering op te merken wat over dit punt is aangemerkt in de vergaderingen der Provinciale Staten. Er is slechts één bezwaar geopperd, en daarin is door dit opstel te gemoet gekomen. Men heeft gezegd dat hier moest staan: „practiseerend geneesheer"; want het is de practijk, welke met dien dienst strijdig mag worden gekeurd. Indien men nu in acht neemt, dat de onderscheiden leden, die in de provinciale Statenvergadering zitten, bekend zijn met hetgeen over het algemeen in de provincie noodig, behoefte, nuttig is, dan is het toch opmerkelijk dat deugdelijke redenen, als door den geachten spreker uit 's-Hertogenbosch zijn bijgebracht, in die vergaderingen niet gehoord, of in de rapporten, aan het Gouvernement uitgebracht, niet overgenomen zijn. Ik meen ook daaruit het bewijs te mogen ontleenen, dat mijne beschouwing van de zaak de juiste is, en versterkt wordt door diegenen, die ondersteld kunnen worden, doorgaans, kqnnis van de plaatselijke behoeften te bezitten.
Welke zijn indirecte belastingen?
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb op de mogelijkheid van de tegenwerping, door den heer Godefroi gemaakt, wel gedacht, toen ik zoo even deze wijziging in dit artikel aan het oordeel der Vergadering onderwierp; maar het is mij voorgekomen, dat men de woorden indirecte belastingen hier zal kunnen bezigen, zonder gevaar te loopen misverstand te wekken, nadat van directe belastingen in het voorgaande artikel gesproken is, nu directe belastingen daar tegenover worden gesteld. Zoo er al eenige twijfel mocht kunnen overblijven over de vraag, of onder indirecte alle overige belastingen zijn begrepen, zal die door de discussie zijn weggenomen; het schijnt mij dus niet noodig, in plaats van de woorden „indirecte belastingen" eene lange zinsnede te stellen, luidende: „alle overige belastingen, in het vorige artikel, in die alinea niet genoemd".
Het amendement van den heer De Poorter wordt met 51 tegen 12 stemmen verworpen.
Art. 67.
Mijnheer de Voorzitter! Wellicht is het noodig dat, van wege het Gouvernement, eene wijziging gebracht worde in dit artikel. In de lste



alinea staat: Hij (de burgemeester) ontvangt en opent alle aan den
Raad of het college van burgemeester en wethouders gerichte stukken"
In de lijst van drukfeilen is dit niet verbeterd, en zoo dit nu in het oorspronkelijke exemplaar mocht staan, hetgeen ik vermoed, dan zou ik verzoeken dat hier de woorden: of het college van vervielen en de zn gelezen worde als volgt: „Hij ontvangt en opent alle aan den Raad ot aan burgemeester en wethouders gerichte stukken".
Art. 67, lid 2 Hij (de burgemeester) brengt die (de aan den Raad of aan B en W. genchte stukken) „terstond" ter tafel in de vergadering waar zij
it°lnde%r V"8ag ^ d6n "ee" ^ L'jn^en »zo° ^ra mogelijk" niet
Ik moet den geachten spreker li erin neren in welken zin, en om welke reden het woord terstond in art. 31 der provinciale wet is opgenomen dle. P™vl™ale is niet bedoeld dat de Commissaris des Konings' evenmin als bij dit artikel der Gemeentewet de burgemeester verplicht zou zijn terstond, bij de ontvangst van stukken, eene verg'aderin^ te eleggen, maar dat hij die in de eerstvolgende vergadering ter tafel zou brengen. Niets anders is toen en niets anders wordt thans bedoeld De meening is: dat de vergadering niet langer worde uitgesteld dan noodig is en dat in de eerstvolgende de burgemeester de stukken ter afel zal brengen. Nu geloof ik dat het niet goed zou zijn het woord terstond dat ook in art. 31 van de provinciale wet is opgenomen, hier ter plaatse te doen wegvallen, daar de zin inderdaad niet tot eeniee overhaasting leiden kan, noch tot de meening, dat de burgemeester verplicht zou zijn eene vergadering te beleggen, omdat hij een stuk
ontvangen heeft, ten einde dat terstond aan den Raad te kunnen overleggen.
Art. 70. Moet de aanhaling in lid \ gelezen worden: „170" of ,.179«"?
Mij dunkt, dat in dit artikel de aanhaling 179a kan blijven in zooverre hier alleen gedoeld wordt op de uitvoering van verordeningen
vïn frt 1?^»' TV ZijD ^ W°°rden: »behoudens de bepaling van art. 179a mgelascht, tot wegneming van eiken twijfel als ware
er strijd tusschen het voorschrift van de 1ste alinea van art. 70 en
art. 179 met betrekking tot de uitvoering van de verordeningen van
den Raad. Die twijfel, die bij mij niet zou zijn opgekomen, was bij
anderen gerezen. Zij, die dien twijfel voedden, hebl.cn gemeend dat
er, daar art. 1/9 de uitvoering der verordeningen van den Raad opdroeg
aan burgemeester en wethouders, strijd was met art. 70, het-een de uitvoering ook van de besluiten van den Raad opdraagt aan den burgmeester alleen. Om dien schijnbaren strijd weg te nemen, daartoe diende de ïnlasschmg. Maar dan komt het mij voor, dat het niet noodi»
£3



is meer dan art. 179a, dat het niet noodig is ook den overigen inhoud van datzelfde artikel aan te halen.
De heer van Nispen meende dat het geheele art. 179 moest worden aangehaald.
Het schijnt mij toe, dat, bij het behouden van letter a, aan den burgemeester al de uitvoerende macht, bij art. 70 bedoeld, verzekerd blijft. De geachte redenaar meent, dat door de bijvoeging van die letter bij de aanhaling van art. 1/9, de uitvoerende macht van den burgemeester wellicht meer zou kunnen zijn beperkt, dan in de bedoeling ligt van het Gouvernement. Maar mijns inziens is de aanhaling, zooals die nu in het artikel staat, hoegenaamd geene beperking van die uitvoerende macht, voor zoover deze bij art. 70 wordt bedoeld. Het is niet noodig ook de andere alinea's van art. 179 aan te halen, vermits de inlassching alleen plaats heeft gehad om allen schijn van strijd weg te nemen, dien men gevonden heeft tusschen de bepaling van art. 70 omtrent de opdracht van de uitvoering der besluiten van den Raad en van burgemeester en wethouders aan den burgemeester, en hetgeen art. 1/9 zegt omtrent het opdragen van de uitvoering der verordeningen van den Raad aan het college van burgemeester en wethouders. Ik herhaal dit, omdat men zich later wel eens op de discussie beroept.
Behooren ook in dit artikel de woorden „het college van" niet te vervallen ?
Ik heb dit gezien, maar ik heb gemeend niet te moeten voorstellen, om hier de woorden: „liet college van" weg te nemen, omdat, wanneer dit geschiedde, hier de mijns inziens vreemde uitdrukking zou staan: „Als hoofd van burgemeester en wethouders is hij", enz. „Als hoofd van het college van burgemeester en wethouders" is, dunkt mij, eene juister, eene gepaster uitdrukking. Het is ook daarom niet noodig de woorden: het college van weg te nemen, daar burgemeester en wethouders werkelijk een college vormen.
Art. 73. Jaarwedde van den burgemeester. De heer v. Lijnden, van oordeel dat de burgemeester is in de eerste plaats rijksambtenaar, verlangt dat diens jaarwedde door den Koning, Gedeputeerde Staten gehoord, vastgesteld en op de Rijksbegrooting worde gebracht. De burgemeester zal, zoo strekt zijn amendement verder, „geenerlei inkomen genieten uit de gemeentekas onder welke benaming ook, dan de wedde van secretaris, zoo hij daartoe is benoemd".
Tot aanbeveling van het tweeledige amendement, zoo het dus mag worden genoemd, heeft de geachte spreker in de laatste plaats de vereenvoudiging en bezuiniging, die daaruit zouden voortspruiten,



bijgebracht. Hij heeft zich niet kunnen ontveinzen, dat de aanneming van het amendement in de staatsbegrooting eene zeer aanmerkelijke verandering zou brengen. Ik durf nu niet begroeten hoeveel meer het eindcijfer der begrooting alsdan zou beloopen; maar in allen gevalle de som zou met klein zijn. Evenwel zou, meent de geachte spreker! door de schatkist minder behoeven te worden betaald, dan nu door de gemeenten gezamenlijk. Ik geloof, dat deze stelling aan twijfel onderhevig is. Wanneer de bezoldiging van den burgemeester uit de gemeentekas wordt betaald, en geregeld zal worden op den voet als nj deze wet is voorgesteld, dan zal die bezoldiging worden afgemeten naar de middelen der gemeente. Dezen maatstaf zouden wij missen wanneer wij de bezoldiging van den burgemeester op de staatsbegrooting brachten; en ik geloof, dat het gemis van dien maatstaf ten aanzien van de bezoldiging van den burgemeester in vele gevallen te zijnen voordeele, maar met ten voordeele van de algemeene som zou uitvallen.
De geachte spreker heeft zich verder beroepen op de analogie met e provinciale wet. Hij heeft gezegd: volgens de provinciale wet wordt de bezoldiging van den commissaris des Konings, van de Gedeputeerde .Staten, en van den griffier der Staten gekweten uit de schatkist. Mijne Heeren, dat kon niet anders, omdat de Grondwet niet veroorlooft eene scheiding te maken. De Grondwet veroorlooft alleen enkel provinciale uitgaven ten laste van de provincie te brengen, maar gemengde uitgaven uitgaven ten behoeve van de provincie en tevens van het Rijk, moeten' gekweten worden uit de schatkist. Hier, ten aanzien van de gemeenten is men niet gebonden, gelijk men door de Grondwet gebonden is ten aanzien van de provinciën. De vergelijking schijnt mij dus niet te kunnen dienen tot versterking van het voorstel van den geachten spreker.
De geachte spreker heeft gezegd: de burgemeester is een commissaris des Konings. Ik zal later, wanneer de bevoegdheid der gemeentebesturen in discussie zal komen, gelegenheid vinden dit tegen te spreken, althans voor zooveel den zin en den omvang betreft, waarin de geachte spreker van dien titel heeft gewaagd. Ik meen — en in dit opzicht verschil ik van hem —, dat de burgemeester in de eerste plaats is en moet zijn gemeente-ambtenaar. Die gemeente ambtenaar moet de wet uitvoeren; hij moet uitvoeren maatregelen van algemeen bestuur; uitvoeren bevelen, voortvloeiende uit de wet of tot maatregelen van algemeen bestuur betrekkelijk. Maar dit is een plicht, die niet berust op den burgemeester alleen, die niet alleen berust op het college van burgemeester en wethouders; maar het is een plicht, die ook berust op den Raad, gelijk hij rust op al de ingezetenen. De gemeente — en ik meen die uitdrukking reeds vroeger te hebben gebruikt — is, naar mijn inzien, niet zoo als de geachte spreker zich voorstelt, in de eerste plaats eene bijzondere zelfstandige corporatie. De gemeente is, in de eerste plaats, gronddoel van den Staat, een publiek lichaam; en de gemeente in haren kring is, in de eerste plaats, gehouden mede te werken tot



de uitvoering van de algemeene regelen van den Staat. Dit is op alle gemeentegezag toepasselijk, èn op de gemeentevertegenwoordiging, èn op de autoriteit, die uitvoerende macht is van de gemeente. De burgemeester nu, die mede verplicht is om in zijn kring mede te werken tot uitvoering van de algemeene wetten en van hetgeen tot volledige uitvoering van die wetten dienstig kan zijn, die burgemeester, zoo zegt de geachte spreker, is tevens gemeente-ambtenaar. Ik keer het om en zeg: de burgemeester is, in de eerste plaats, gemeente-ambtenaar. En daaruit volgt, dat de bezoldiging van den burgemeester behoort te worden gekweten uit de gemeentekas. De-gemeente dient uit dien hoofde uit hare kas bij te dragen tot onderhoud, tot bezoldiging van den burgemeester, die, ja, voorstaat hare belangen, maar die eveneens geroepen is, om voor te staan, om te bevorderen de algemeene belangen van het Rijk, waar hij tot bevordering daarvan in zijn kring kan geroepen zijn.
Wanneer ik zeg, gelijk ook in deze wet staat, dat de burgemeester in de eerste plaats is gemeente-ambtenaar, dan geloof ik, dat, waar het op bezoldiging aankomt, de gemeentekas mag worden aangesproken. Er zou dus slechts de vraag overblijven, of niet eene scheiding gepast ware; of niet de burgemeester, voor zooveel hij gemeente-ambtenaar is, uit de gemeentekas zal behooren bezoldigd te worden, en uit de schatkist voor zooveel hij geroepen is, om de wetten en algemeene maatregelen van bestuur uit te voeren. Ik geloof, dat men zich het denkbeeld van eene dergelijke scheiding slechts behoeft voor te stellen, om het onaannemelijk te vinden èn in het algemeen, èn in de toepassing op de bijzondere gemeenten. Om dat denkbeeld aan te nemen — dat, zoo het mij voorkomt, in de toepassing geheel onuitvoerbaar is —, daarvoor is ook geen genoegzame grond voorhanden. De wetgeving kan zeer te recht, meen ik, de gemeente verplichten tot het betalen van de bezoldiging, noodig tot onderhoud van den ambtenaar, die aan haar hoofd geplaatst wordt, en die, als hoofd van het gemeentebestuur, ook geroepen wordt tot de uitvoering der algemeene voorschriften.
Wanneer de geachte spreker zegt, dat bij het Wetboek van Strafvordering werkzaamheden van algemeenen dienst opgedragen zijn aan den burgemeester, kan dit slechts golden voor zoover het tegenwoordige Wetboek van Strafvordering betreft. Maar daarvan wordt hier geen gewag gemaakt; alleen bij transitoire bepaling worden de bedoelde voorschriften van dat Wetboek in stand gehouden. Hetgeen ten gevolge van de thans bestaande rechterlijke organisatie aan den burgemeester als plicht wordt opgedragen, zou onder eene volgende rechterlijke organisatie kunnen ophouden hem opgedragen te zijn. Maar in allen geval, zoo het noodig is dat daarvoor eene vergoeding aan den burgemeester geworde, dan zou hem die vergoeding afzonderlijk uit de schatkist kunnen toevloeien. En hiervoor, gesteld dat die vereeniorin°r
. t 'O O O
blijft bestaan, pleiten wel eenige redenen.



I)e geachte spreker meent, dat de bezoldiging uit de schatkist ook de onafhankelijkheid van den burgemeester zeer zou kunnen bevorderen en die onafhankelijkheid is, zegt hij, behoudens zooveel mogelijk eene goede verstandhouding van den burgemeester met zijne gemeente, met
o wethouders en met den Raad, eene voorwaarde van de richtte vervulling van het burgemeesterschap. Ik geloof evenwel niet, dat bij bezoldiging, betaald uit de gemeentekas en geregeld zoo als bij dit wets-ontwerp wordt voorgesteld, de onafhankelijkheid van den burge• ™ee®*er zal lijden. Ik geloof dat het te dien aanzien onverschillig0is of die bezoldiging wordt gekweten uit de schatkist dan uit de kas der gemeente.
De heer van Lijnden houdt vol dat de burgemeester in de eerste plaats Rijksambtenaar is. Het beginsel van de wet noemt hij eene subjectieve opvatting van den Minister.
Ik laat het oordeel over de subjectieve opvatting, waarvan de geachte spreker in de laatste plaats gewaagd heeft, thans buiten discussie, gelijk elke subjectieve opvatting buiten discussie blijft. Maar ik kan den geachten spreker niet toestemmen, dat hetgeen ik als beginsel heb opgegeven, dat namelijk de burgemeester in de eerste plaats is gemeente-ambtenaar, eene subjectieve opvatting zou zijn. De burgemeester is verantwoordelijk aan den gemeenteraad. De stand van den burgemeester tegenover den Raad verschilt ook daarin van die van den commissaris des Konmgs in de provincie tegenover de Provinciale Staten De geachte spreker beroept zich nog op de wets-artikelen, die hij had aangehaald. Maar welke artikelen had hij aangehaald? Vooreerst eenige artikelen van het Wetboek van Strafvordering, waarmede deze wet mets te maken heeft, en vervolgens art. 126 van dit ontwerp dat inderdaad tegen hem getuigt. Bij het lezen van dit artikel zal men'zien dat daar gesproken wordt van burgemeester en wethouders en dus van' het college. Het is niet de burgemeester alleen of persoonlijk, die in dit geval wordt belast, maar het is het gemeentelijk uitvoerend gezag
dat voor het grootste deel uit afgevaardigden van den Raad is samengesteld.
De geachte spreker heeft ook gezegd, dat men, wat de vaststelling van de bezoldiging betreft, vrij is deze te verleenen uit de schatkist of uit de gemeentekas. Ik betwist dit niet; men is in een volstrekten zin vrij, schoon men, volgende deregelen, welke dit onderwerp moeten besturen, niet vrij is. Maar hetgeen ik in de eerste plaats gezegd heb betrof ook niet een twist over vrijheid; het betrof de meening, die de spreker had vooropgesteld, dat uit de bepaling der provinciale wet kon worden afgeleid, dat ook hier een dergelijke regel behoort te worden aangenomen, en dus de bezoldiging van den burgemeester niet uit de schatkist behoorde te worden betaald.



Ik zal hier nog bijvoegen, dat ik niet heb ontkend, noch nu, noch vroeger, dat de gemeenten zijn corporatiën. Ik heb integendeel gezegd, dat de gemeenten zijn zedelijke lichamen, en ik geloof dat het nimmer in den zin van iemand zal opkomen het tegendeel te beweren. Maar iets geheel anders is het, de gemeenten in de eerste plaats te beschouwen als zelfstandige privaatrechtelijke corporatiën, of, zoo als ik doe, allereerst als gronddeelen van den Staat, als slechts zelfstandig, zooveel zij dit in verband met het geheel kunnen zijn.
Het amendement van den lieer v. Lijnden wordt met 52 tegen 10 stemmen verworpen.
Art. 79. Aantal der wethouders. Het college van burgemeester en wethouders, meent de heer van Nispen, moet steeds uit een oneven aantal personen bestaan.
Indien het doel van den geachten spreker werd bereikt, dan zoude uit art. 79 het woord „drie" wegvallen. Men zou aan den gemeenteraad niet moeten vergunnen drie wethouders aan te stellen, maar enkel twee of vier. Het komt mij voor, dat voor die beperking geene redenen bestaan. De reden, waarom de geachte spreker dat wenscht, is, dunkt mij, niet aannemelijk voor zoovele gevallen. Hij wenscht, dat er altoos eenc beslissing zij bij meerderheid. Maar wanneer hij daarom enkel twee of vier wethouders verlangt, dan onderstelt dit ook, dat er nimmer een wethouder ongesteld of afwezig zij, want bij afwezigheid van één zouden er dan met den burgemeester twee of vier personen zijn, in plaats van drie of vijf.
Art. 89. Betrekkingen onvereenigbaar met die van wethouder. De heer de Fremery geeft in overweging om na de wijziging, welke art. 62 onderging, ook dit art. te veranderen. Het komt hem voor, dat de betrekking van ambtenaar bij de directe belastingen wèl met het wethoudersambt vereenigbaar is.
Ik geloof, dat de geachte spreker (de heer de Fremery) volkomen gelijk heeft, in mijn zin althans dubbel gelijk; want ik voor mij heb niet gewenscht, dat ook een ambtenaar van de directe belastingen van de betrekking van burgemeester zou worden uitgesloten. Ik geloof dat het nu noodzakelijk is ten aanzien vnn dit artikel eenc wijziging aan te nemen. Maar het is noodig, dat men een oogenblik tijd hebbe, om zich te bedenken over eene zaak, waarin eigenlijk, in billijkheid', hij die het vroeger amendement heeft voorgesteld, had behooren te voorzien. De voorsteller van een amendement dient, meen ik, te voorzien in de gevolgen van het amendement ten aanzien van andere artikelen der wet. Ik wil echter thans wel trachten in dat bezwaar te gemoet te komen, ten einde de wet zoo goed mogelijk te maken, ook al mocht zij soms tegen mijn zin worden geamendeerd.



Ook de heer van der Heijde is van oordeel dat de wethouder wel kan zijn ambtenaar bij 's Rijks belastingen.
Ik denk, dat nu het amendement op art. 62 eens is aangenomen, juist in overeenstemming met hetgeen de geachte spreker uit Noordbrabant thans zegt eene verandering in dit artikel moet komen. Indien ik den geachten spreker wel begrepen heb, dan meent hij dat hier geene genoegzame redenen bestaan voor uitsluiting, en nu zal juist eene wijziging in dit artikel noodzakelijk worden.
Indien de Voorzitter konde goedvinden de Vergadering voor 10 minuten of voor een '/» uurs te schorsen, zoude dit zeer te stade komen. Men heeft meer rust om te stellen, al is het slechts een stuk van een wetsartikel, wanneer niet door eene wachtende menigte op de vingers van den steller wordt gezien. Anderen kunnen er zich dan ook mede bezig houden en men kan zich onderling verstaan.
De Vergadering wordt voor >/t uurs geschorst.
Hetgeen ik voorstel is geen meesterstuk van wetsredactie, maar het is een noodzakelijk gevolg van het amendement, op art. 62 aangenomen. Ik geloof, dat er geene gronden zijn om de uitsluiting, in dat artikel vermeld, ook op de wethouders toe te passen. Ik meen dat het nu het eenvoudigste zal zijn, de punt achter de eerste alinea van art. 89 in eene komma te veranderen, en daarachter te voegen de woorden: „met uitzondering van die in de vijfde alinea genoemd". Die alinea zou dan aldus worden gelezen: „De wethouders mogen geen der in art. 62 vermelde betrekkingen met de hunne te gelijk bekleeden, met uitzondering van die in de vijfde alinea genoemd".
Ik geloof, dat er dan ook nog eene kleine wijziging in de tweede alinea moet worden gebracht. Men zal daar, in plaats van „Eene der in dit artikel uitgeslotene betrekkingen" enz., moeten lezen: „Eene dier uitgeslotene betrekkingen", enz.
Een der leden heeft mij de opmerking gemaakt, dat in plnats van alinea konde worden gesteld het woord: zinsnede. Ik stel het woord alinea voor, niet omdat ik de voorkeur geef aan dat niet-nederduitsche woord, maar omdat het mij voorkomt in dit geval, met terugslag op art. 62, duidelijker te zijn. Dc tweede alinea: „Zij is bovendien onvereenigbaar met de betrekking van", kan niet wel zinmede worden genoemd. Het is geene zinsnede, maar eene alinea. Er kan dus hier niet van zinsnede worden gesproken, zonder twijfel te veroorzaken.
Art. 98. Betrekkingen onvereenigbaar met die van secretaris.
Ik meen, dat ook in dit artikel eene verandering zal moeten worden gebracht, ten gevolge van het amendement, opgenomen in art. 62. Ik zal voorstellen, dat de 1ste alinea van art. 98 dus gelezen worde:



„Hij mag geene der volgens art. 62 met het burgemeesterschap onvereenigbare betrekkingen te gelijk met zijn ambt bekleeden, uitgegenomen die, welke in alinea 5 van dit artikel en in art. 23 f en g worden vermeld".
Door de heeren van Hasselt en Engelen is een amendement ingediend waardoor de secretaris, zoo hij niet tevens burgemeester is, „op voordracht van den Raad, onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten, tot ontvanger zal kunnen worden benoemd". Mocht dit amendement geene meerderheid kunnen erlangen dan stellen zij voor het cijfer 5000 in het ontwerp genoemd, op 8000 te brengen.
Wanneer dit artikel wordt gewijzigd, zoo als ik ten gevolge van het aangenomen amendement op art. 62 de eer had voor te stellen, zal het in het geval van art. 98 van den gemeenteraad afhangen een ambtenaar van de Rijks directe belastingen te benoemen tot secretaris; en het zal afhangen van het Gouvernement, toe te zien, of zoo iemand, tot secretaris benoemd, ambtenaar van 's Rijks directe belastingen zou kunnen blijven. In dien toestand zal men geplaatst zijn. Wanneer daarentegen art. 98 geheel onveranderd wordt gelaten, zal er zijn onvoorwaardelijke uitsluiting ten aanzien van de secretarissen, gelijk ten aanzien van de burgemeesters. Mij dunkt, de toestand waarin men verkeeren zal ten gevolge van de nu voorgestelde wijziging, is verkieslijk boven den anderen.
De geachte redenaar uit de hoofdstad heeft een amendement voorgesteld betreffende de vereenigbaarheid van het ontvangerschap met het secretarisschap. De geachte voorsteller heeft niet gemeend, dat die twee betrekkingen over het algemeen behooren te worden vereenigd; maar hij heeft gewenscht, dat de vrijheid om ze te vereenigen in sommige gevallen wierd uitgebreid. „Op voordracht van den Raad — zoo luidt het amendement — kunnen, onder goedkeuring van de Ged. Staten, de betrekkingen van secretaris en ontvanger door denzelfden persoon worden bekleed, zoo de secretaris geen burgemeester is." Ik ben in eene dwaling geweest, Mijne Heeren, want ik heb gemeend, dat de geachte voorsteller enkel de uitzondering, in het artikel vervat, wilde uitbreiden. Maar het amendement is geheel tegen het stelsel van het artikel gericht. Ik geloof, er pleiten te vele redenen tegen om in den regel het ontvangerschap met het secretarisschap te vereenigen, dan dat men de uitzonderingen niet zou moeten beperken tot de gevallen waar volstrekte noodzakelijkheid van vereeniging bestaat. Die uitzondering geschiedt op voordracht van den Raad, zoo wil het amendement. Ik geloof, dat in allen gevalle die woorden kunnen worden gemist, want de benoeming zoowel van secretarissen als van ontvangers zal volgens dit ontwerp van wet uitsluitend aan den Raad behooren. Het hangt dus van den Raad af, zoo dit amendement mocht doorgaan, iemand die secretaris is, te gelijk te benoemen tot ontvanger.



Maar dan zal, volgens het amendement, de goedkeuring van Gedep. Staten moeten worden gevraagd. De geachte voorsteller heeft geene redenen bijgebracht, waarom het niet bedenkelijk zou zijn, in den regel het secretarisschap met het ontvangerschap te vereenigen. Hij heeft zich alleen beroepen op een voorbeeld te zijner kennis, van iemand die te gelijk secretaris en ontvanger is. Als secretaris trok die persoon
ƒ 400, als ontvanger ook ƒ 400; eene vereeniging, waarbij het 
volgens den spreker — mogelijk was een geschikt persoon voor die betrekkingen te bekomen, die anders voor iedere betrekking afzonderlijk niet te verkrijgen zou zijn. Ik meen in die waardeering den redenaar uit de hoofdstad te zien, gewend met groote sommen, met hooge cijfers te rekenen. Een secretarispost, waarvan de bezoldiging ƒ 150 bedraagt, wordt in deze provincie op het platte land zeer begeerd; ƒ400 is In zeer vele gemeenten eene hooge bezoldiging; ƒ 800 is eene cumulatie die bijkans als eene verrijking zou kunnen worden beschouwd, althans naar den maatstaf van de bezoldiging der gemeente-ambten ten platten lande. Mij dunkt, het aangevoerde voorbeeld bewijst niet genoeg voor het voorstel. Zoo men een geschikt persoon zal kunnen vinden èn voor de eene èn voor de andere betrekking, dan zullen zij afzonderlijk worden vervuld. Maar voor de gevallen dat dit niet kan, behoort hier het groot belang op den voorgrond te worden geplaatst, daarin gelegen, dat de secretarispost en dc ontvangerspost niet worden vereenigd, dan wanneer het dringend noodzakelijk is en het nadeel er van gering kan aanzijn; en dat is in gemeenten van beneden de 5000 zielen.
De geachte voorsteller wil in allen gevalle dat het cijfer op 8000 gebracht worde. Maar dat cijfer is mij ten eenen male willekeurig voorgekomen. Misschien in zooverre niet willekeurig, als het die gemeente zal insluiten, welke de geachte voorsteller bedoelt. Maar 5000 is een veiliger regel, omdat dit van ouds de grens is tusschen de plattelandsgemeenten en de steden. Dit is althans sedert zeer geruimen tijd zoo aangenomen. Het is daarom, dat dit cijfer als grens is gesteld.
Ook moet ik doen opmerken, Mijne Heeren, dat het mij altoos bedenkelijk schijnt dergelijke uitzonderingen uit te breiden, al wordt het oordeel overgelaten aan een college als dat van Gedep Staten. Dat college is voor gunsten toegankelijk, althans daartegen niet volkomen gedekt. Wanneer in eene gemeente, uit gunst voor een bepaalden
persoon, de vereeniging van die beide betrekkingen wordt verlangd, 
wanneer een bepaald persoon in zekere omstandigheden de gunst van de meerderheid van den Raad weet te verwerven, om te gelijk te worden ontvanger en secretaris; — dan zal het college van Gedeputeerde Staten de zaak misschien in het algemeen bedenkelijk vinden, maar zij zal worden aangedrongen uit de gemeente door de meerderheid van de leden van den Raad. Zal men nu — vooral wanneer een van de leden van Gedeputeerde Staten nabestaanden of vrienden mocht hebben, die hem niet afkeerig maken voor dergelijk gunstbetoon 



kunnen verwachten, dat de regel altijd zal worden betracht waar de
uitzondering met noodzakelijk, niet raadzaam is?
Ji^irïïrrr rde heeren v-Hasseu en ^
ee.ste met 48 tegen U, het tweede met 34 tegen 10 stemmen verworpen.
98H ïa" "et 0"tWerP z0" de secretaris teven* kunnen ,|n amlitcnaai bij s R.jks directe belastingen. Vereeniging daarentegen van
«JTZüS'arT^jo"^ 1 'IC Kiik,S ;ndi,ecte bel-;,in«e"
«Jl rT. . °°' "" " Wiw» '■ •>' ■«-
.1 mg naar art. 63 de tweede alinea van dat artikel uitzonderen De heer
de laatste alinla v"0' ""k"' t0e te VOegen: "HiJ ka"> behoudens
lastingen. ' "let ^ ambtenaai' va" 's Rps directe be-
Het eerste amendement schijnt mij tot dusver niet noodi* en niet aannemelijk Volgens het eerste amendement zou eene uitzondering gemaakt worden op de tweede alinea van art. 63. Daaruit zou onver" mijdehjk volgen dat de secretaris nooit ambtenaar van 's Rijks indirecte b Lastingen zou kunnen zgn. Maar ik geloof niet, dat dit de meening ' , voorsteller is. Een ander amendement van den geachten spreker uit Gouda schijnt mij, althans zoo als het is voorgesteld ook
la'LrTlinèf t0C' tDaiamendement luidt: »HiJ kan> behoudens de
yli ™ ' met ZijD ambtenil:ir van 's RPs directe
belastingen De meening van den geachten voorsteller is dat de
;ijn "n",,en"" ™'■ K>ik'
dit doel Wil hij bereiken door die laatste woorden bij het artikel té
het^vaf T Jr*10 aiinea Vim art 68 8laat in het geheel niet op het geval, door het amendement bedoeld. In art. 63, zoo als het nu
is geamendeerd, wordt niet gesproken van ambtenaren van 's Rijks
' >ree, ,e astingen maar er wordt gesproken van ambtenaren bij het
bestuur van s Rijks mdirecte belastingen, en in de laatste alinea van
noodfrr "tot • m GChter' iS hGt in het belan- der gemeente
noodig, tot vereeniging van eene of meerdere dier betrekkingen met de
^ijne door Ons de Gedeputeerde Staten gehoord, worden gemagtigd".
ZïÏÏ wohT betre*hT' dat iS die betrekkingen, welke fn het artikel worden genoemd en waaronder het ambtenaarschap van de directe belastingen niet is begrepen.
demenTt % ^ ka° iden' '»Ö art. 99 geen amen¬
dement te behoeven, ten gevolge van het op art. 63 aangenomen
. mendement. Ik zou althans gelooven, dat men het beoogde doel zou
voorbijstreven, wanneer men of het amendement van den geachten
spreker uit Leiden, èf dat van den geachten spreker uit Gouda aannam.
thorbeckk, Parlementaire redevoeringen, 1«r>0—18M. \4



"19 Mei. Art. 99 (vervolg).
De vraag is geopperd, Mijnheer de Voorzitter, door de twee voorstellers van het amendement, — of, van de twee amendementen, moet ik zeggen — welke de gevolgen zouden zijn van de wijziging van art. 63, ten aanzien van art. 99? en heide amendementen strekken om op eene verschillende wijze die vraag te beantwoorden.
liet is mij voorgekomen, dat er hij de Kamer niet bestaat eenige bedenking om die splitsing tusschen het ambtenaarschap bij de Rijks directe belastingen en het ambtenaarschap bij de overige Rijksbelastingen — eene splitsing, die in de wet is gebracht met betrekking tot den burgemeester, in de artt. 62 en 63 — ook te doen gelden ten aanzien van den secretaris. Het is mij integendeel voorgekomen, dat ook volgens de meening van de Kamer het oorspronkelijk opstel van het ontwerp van wet, gewijzigd ten aanzien van den burgemeester, ten aanzien van den secretaris kan blijven gelden. Zoo ik mij daarin niet bedrieg — en ik heb geen enkel woord gehoord in tegenspraak met die onderstelling — dan zou ik gelooven, dat het noodig ware, bij art. 99 te voegen eene 2de alinea, en die 2de alinea te doen luiden aldus (ik zal haar eerst voorlezen en daarna het voorstel geven op het bureau, ten einde zij kunne worden voorgelezen door den heer griffier): „De regel, in art. 63 ten aanzien der bekleeding van ambten bij het bestuur van 's Rijks indirecte belastingen vastgesteld, strekt zich, wat den secretaris betreft, ook over ambten bij het bestuur van 's Rijks directe belastingen uit". Dan zal ten aanzien van den secretaris hersteld zijn, hetgeen ten aanzien van den burgemeester is veranderd, en het gevolg zal dus wezen, dat de secretaris in den regel niet zal kunnen zijn ambtenaar bij het bestuur van 's Rijks belastingen; maar de vrijstelling van dat verbod zal kunnen worden verleend ten gevolge van de laatste alinea van art. 63, welke zegt: „Hij kan echter, is het in het belang der gemeente noodig, tot vereeniging van eene of meerdere dier betrekkingen met de zijne, door Ons, de Gedeputeerde Staten gehoord, worden gemagtigd".
Art. 120. Zullen „voortaan de gemeentebesturen zich over hunne belangen rechtstreeks kunnen vervoegen tot den Koning, tot de Staten-Generaal en tot de Staten der provinciën, zonder tusschenkomst van den commissaris des Konings, of zonder tusschenkomst van Gedeputeerde Staten?"
Hetgeen de geachte spreker verlangt, Mijnheer de Voorzitter, kan niet wel blijken uit dit artikel, hetgeen is het artikel van de Grondwet; maar zoodanigen regel die een beletsel zou zijn voor de gemeentebesturen , om rechtstreeks de belangen van hunne gemeente voor te staan bij den Koning, bij den Minister, zoodanigen regel die een beletsel zou zijn voor dergelijke rechtstreeksche correspondentie, ken ik niet.



En zoo die regel mocht gegeven zijn in vroegeren tijd, bij wege van administratieve verordening, die regel wordt niet meer betracht Wekelijks nagenoeg komen er bij den Koning, bij den Minister adressen in van gemeentebesturen, zonder eenige tusschenkomst van Gedeputeerde Staten, zonder eenige tusschenkomst van den commissaris des Konings in de provincie. Maar hoe wordt nu de correspondentie gevoerd? De Koning zendt de stukken, bij het Kabinet des Konings ontvangen, aan den betrokken Minister, en de Minister begint over dat stuk te vragen het advies in de meeste gevallen van Gedeputeerde Staten, in andere gevallen van den commissaris des Konin<*s alleen of ook van Gedeputeerde Staten, en ten laatste wordt de beslissing aan het gemeentebestuur medegedeeld, hetgeen het gemeentebestuur volstrekt niet belet om op de zaak terug te komen, en zich opnieuw aan den Koning en aan den Minister te wenden.
Art. m. Machtiging en goedkeuring van Gedeputeerde Staten tot gemeenschappelijke regeling door de besturen van twee of meer gemeenten. De heer van Goltstein vraagt: Wanneer de gemeenten in verschillende provinciën l.ggen, wie zal dan de goedkeuring verleenen? Waartoe trouwens, vroeg hij eene voorafgaande machtiging?
De geachte voorsteller van het amendement, Mijne Heeren, heeft in de eerste plaats meenen op te merken eene leemte in het artikel
Volgens den geachten voorsteller zou het artikel spreken van twee onderscheidene gevallen, en zou er in het eerste geval volledig in het tweede onvolledig voorzien worden. Die opvatting is, geloof ik, een gevolg hiervan, dat de geachte spreker heeft voorbijgezien de strekking van de twee eerste alinea's van het artikel. De geachte spreker heeft" althans zoo komt het mij V00r, begrepen, dat de beide eerste alinea's slaan op het eerste geval, en dat de derde alinea slaat op het tweede geval. Maar de twee eerste alinea's zijn - en dit zal den geachten spreker bij de overlezing daarvan zeker blijken - zijn, zeg ik, volstrekt algemeen; de regelen in die twee alinea's gesteld, hebben zoowel betrekking op het geval, dat er eene gemeenschappelijke zaak zal moeten worden geregeld tusschen twee gemeenten, in dezelfde provincie gelegen als op het geval, dat er eene gezamenlijke regeling zal plaats hebben tusschen gemeenten, in onderscheidene provinciën gelegen- derhalve is het niet noodig dat er voor het tweede geval eene aanvulling worde gebracht in de derde alinea.
De geachte spreker heeft verder voorgesteld een amendement en dat is ondersteund geworden door den geachten afgevaardigde uit Arnhem (den heer Mackay), de strekking hebbende om te laten wegvallen de machtiging, en alleen te spreken van de goedkeuring. Maar waarom is liet vereischte van machtiging in de wet gebracht? Zeker niet 0111 den administratie ven omslag te bevorderen; maar het vereischte



van machtiging is in de wet gebracht, vooreerst, omdat het schijnt te liggen in den aard van de zaak, dat een gemeentebestuur, volgens de Grondwet, toegerust met eene huishoudelijke bevoegdheid, hetzij bij onderhandeling te beginnen, hetzij voorgoed vast te stellen, deze niet uitstrekke over zaken, die niet tot de huishouding van de gemeente behooren. Het is derhalve in zoover eene regeling van competentie, van bevoegdheid, in het belang van de publieke orde; en in het belang van de publieke orde, vanwege de gevolgen die de wegneming der vereischte machtiging zou kunnen hebben, moet ik zeer wenschendat dit vereischte blijve in de wet. De geachte spreker uit Arnhem schijnt zich te hebben voorgesteld, dat de oprichting van een beurtveer tusschen twee gemeenten geene zeer belangrijke zaak is; maar een of twee gemeenten, of wel een groot getal gemeenten zouden zich kunnen formeeren tot eene associatie, en dus treden op het gebied van het provinciaal gezag, van de provinciale zorgen. Daarom, om bijtijdszoo iets tegen te gaan, om dat tegen te gaan van den aanvang af, wordt er in het artikel gezegd, dat men machtiging van Gedeputeerde Staten behoeft, eene machtiging, die niet willekeurig kan worden geweigerd, maar eenvoudig noodig is om te doen blijken, om aan tetoonen, dat er niets gedaan wordt strijdig met de publieke orde, met liet publiek belang, hetzij van de provincie, hetzij van bet Rijk. En wanneer ik nu nog herinner, dat men eene dergelijke bepaling aantreft in de provinciale wet zelve, die medebrengt, dat eene commissie, door de Staten benoemd, om zekere werkzaamheden voort te zetten, machtiging des Konings daartoe behoeft, — dan geloof ik, dat ik deze bepaling genoegzaam zal hebben gerechtvaardigd, als door de publieke orde, door het publiek belang, geboden.
Het artikel scheen den heer van Goltstein, wat het eerste punt betreft, onduidelijk. Waartoe toch die voorafgaande machtiging? De regeering kan immers door de goedkeuring te weigeren de gemeenschappelijke handeling stuiten.
Ten aanzien van de opvatting van het artikel, zooals het luidt, heeft de geachte spreker gezegd, dat het mogelijk is door redeneeringen eene min juiste opvatting van het artikel te verkrijgen. Mijne Heeren! Ik geloof, dat is mogelijk ten aanzien van ieder ander artikel, van elke andere wet. Maar nu kan ik niet inzien, dat dit artikel, zóó verklaard en letterlijk, volgens de woorden, verklaard, als ik de eer had te doen, tot eenigerlei misverstand aanleiding kan geven.
Tot ondersteuning van zijn amendement zegt de geachte spreker, dat het niet noodig is, de gemeentebesturen te hinderen bij den aanvang. De gemeentebesturen hebben eigenlijk geen recht, Mijne Heeren, op die wijze naar buiten te werken; zij behooren dat recht te ontleenen van de wet. Zij hebben geen ander recht, geen andere vrijheid dan van zuiver huishoudelijk bestuur. De geachte spreker heeft deze bepaling in verband gebracht met hetgeen, op het verlangen van de



Vergadering, zou zijn gelicht uit de wet: dat namelijk de gemeente besturen bevoegd zijn in briefwisseling te treden met andere besturen. Dat is weggenomen uit het ontwerp van wet, Mijne Heeren, omdat die bevoegdheid schijnt verbonden te wezen aan die gemeenschappelijke handeling, welke hier wordt geautoriseerd. Waarom eerst de machtiging der Provinciale Staten verlangd? Gemeentebesturen, die iets gemeenschappelijks ondernemen — en die onderneming kan zijn van zeer verschillenden aard, en zich uitstrekken over een groot deel van de provinciën — die gemeenschappelijke ondernemingen kunnen jaren lang in beraadslaging blijven. Nu is het soms niet genoeg, dat de Regeering bij machte zij, om te stuiten door hare goedkeuring te weigeren; maar die langzame wijziging van dien toestand, van de betrekking, die voorafgaat de finale sluiting van de onderhandelingen tusschen die gemeentebesturen gevoerd, moet kunnen worden voorgekomen, wanneer het doel, waarmede de machtiging door de gemeentebesturen wordt aangevraagd, van dien aard schijnt te zijn, dat het moet worden getroffen, moet worden bereikt hetzij door de provinciale macht, hetzij door de algemeene Rijksmacht, maar niet mag worden bereikt door eene verceniging van gemeentebesturen.
Naar liet inzien van den heer Schooneveld, beschouwt de Minister te /eer gemeene belangen als te liggen buiten de macht van de gemeentebesturen zoodra liet meer dan ééne gemeente geldt.
Ik moet op de aanmerking van den laatsten spreker (den heer Schooneveld) antwoorden, dat do huishoudelijke bevoegdheid van de gemeentebesturen zich toch bepaalt tot hetgeen binnen de gemeente is, en niet naar buiten werkt zonder eene bepaling van de wet. Meerdere macht wordt aan het gemeentebestuur bij de Grondwet niet gegeven. Deze bepaling nu is geheel dezelfde die ten aanzien van de provinciën bij de provinciale wet is gesteld. „De zaken, zegt art. 97 van de provinciale wet, die twee of meer provinciën gemeenschappelijk aangaan, kunnen door de Staten dier provinciën, daartoe door Ons gemagtigd, onder Onze goedkeuring worden geregeld." Ten gevolge van hetzelfde begrip dat Provinciale Staten hebben huishoudelijke bevoegdheid, maar dat, zoodra do werkzaamheden zich buiten de provincie uitstrekken, deze bevoegdheid niet anders mag handelen dan met goedkeuring van het algemeen gezag, dat hier die twee provinciën als een geheel bewaakt, evenzoo is het gelegen met de gemeenten. Zoodra het handelen van gemeentebesturen naar buiten werkt of naar buiten zal beginnen te werken, is de machtiging noodig van Gedeputeerde Staten, die aan het hoofd zijn geplaatst van dat geheel, hetwelk die onderscheiden gemeenten in eene provincie gelegen verbindt.
Het is een zelfde beginsel ten aanzien van de provinciën aangenomen dat, naar het mij voorkomt, op dezelfde gronden ten aanzien der gemeenten behoort te gelden.



Het amendement van den heer v.Goltstein wordt met 40 tegen 21 stemmen verworpen.
Art 128. Veree,ïiging en splitsing van gemeenten. De heer van Goltstein ntwikkclt tal van bezwaren tegen de voorgestelde artikelen. Zij behoorden zegt hij, met in de gemeentewet hunne plaats te vinden. De regelin" is in' s rijd met de Grondwet; daa.-enboven is zij niet doeltreffend en doet aan het recht der wetgevende macht, in zooverre betreft het recht van initiatief, te koit. Het recht dat de gemeenten, als zelfstandige corporatiën, op een eigen bestaan kunnen doen gelden, wordt geschonden. De bepaling van art. 130 miskent het eigendomsrecht der gemeenten.
De geachte spreker uit Utrecht heeft in de eerste plaats betwijfeld
of het onderwerp, in artt. 128 en volgende geregeld, wel behoorde té
worden geregeld in de gemeentewet. Ik vraag: waar anders? Ik geloof
dat, zoo men die regeling niet in eene afzonderlijke wet verlangt de
gemeentewet is de meest geschikte plaats om die eenvoudige bepalingen op te nemen. ^ 6
De geachte spreker heeft gezegd, dat die regeling niet is overeenkomstig met de Grondwet. Ik heb, ik moet het erkennen, dat betoog met kunnen volgen; niet overeenkomstig de Grondwet? De Grondwet zegt, dat de wet gemeenten kan vereenigen en splitsen, en nu stelt eze wet regelen, in acht te nemen bij de voorloopige behandeling of s ruc ie van ergelijke zaak, vóór dat zij aanhangig wordt gemaakt bij de wetgevende macht.
Die regeling zelve is niet doeltreffend, is niet juist, heeft de geachte preker gezegd; hier wordt, meent hij, bij dit artikel een college gevormd, dat by de Grondwet niet bekend is, hier worden buiten de en van den Raad, anderen opgeroepen, die een advies zullen geven, „eoo me Mijne Heeren, dat de Grondwet, wanneer zij spreekt van en Raad, uitsluit het hooren van een gedeelte der burgerij buiten
en Raad, inzonderheid daar, waar het het bestaan van de gemeente moet gelden.
.Bij deze regeling, zoo als zij in het ontwerp is gebracht, meent de geac ï e spreker, is de bevoegdheid der wetgevende macht verkort. Mij dunkt dat de vraag deze is: Gf het noodig en nuttig is, of het voor wetgevende macht in bijzondere gevallen nuttig zal kunnen worden geacht, dat bij vereeniging of splitsing van gemeenten, dergelijk onder-
Z 'J-1 h 'f v'00r&eschreven, zal voorafgaan, en, zoo dat noodig en nuttig is, hetgeen meer dan waarschijnlijk is, van waar zullen dan zoo de wetgevende macht eene voorafgaande instructie mocht verlangen'
w™ !f :nllChtlTn tC verkr'jgen zÜn> dan op deze officiëele wijze? 1 ' neur dat waarschlJnllJk is, waarom zoude dan eenigszins aan de bevoegdheid der wetgevende macht te kort gedaan worden, indien de
jpZztiiLren op ",eiko,,ie v"OTioo,>ise >*-***



Het is hier, zegt de geachte spreker, inzonderheid eene instructie, die geleid zal moeten worden vanwege het Gouvernement, en hij heeft gevraagd of nu ten deze het initiatief kan worden genomen door de wetgeving en of zij een voorstel tot vereeniging of splitsing van gemeenten zal kunnen doen, wanneer zij geene instructie kan bevelen. Die omstandigheid belemmert de Kanier om van haar recht van initiatief in dit opzicht gebruik te maken, meent die geachte spreker; maar ik vraag, zal dan niet hetzelfde plaats vinden, wat in zoo vele andere gevallen, waar de Kamer het initiatief neemt, plaats heeft? Indien de Kamer het initiatief wil nemen, wat belet dan de voorstellers van een ontwerp van wet zich te wenden tot het Gouvernement, tot verkrijging van alle inlichtingen? Ik geloof dat niets verhindert de noodige maatregelen te nemen, ten einde zich de noodige inlichtingen te verschaffen.
I)e geachte spreker heeft wederom genoemd de gemeente eene zelfstandige corporatie, en betwijfelt of wel vereeniging en splitsing met het begrip van zelfstandige corporatie vereenigbaar zij. Ik moet zeggen, onder voorbehoud dat ik den geachten spreker wel heb verstaan, dat die tegenwerping gericht is tegen de Grondwet, die dan toch de mogelijkheid onderstelt dat gemeenten worden vereenigd of gesplitst. Ik zal nu over het begrip van zelfstandige corporatie, en zelfstandige politieke corporatie, hetgeen de geachte spreker op den voorgrond heeft geplaatst, niet uitweiden; ik geloof de gelegenheid zal nog eens terugkomen om daarover te spreken. Maar de geachte spreker heeft gezegd: de gemeente is eene civiele corporatie, en de gemeente moet dus hebben dezelfde rechten die andere corporatiën nog bezitten. Er mag dus geen eigendomsrecht verkort worden, en wanneer, hetgeen volgens deze regeling gebeuren kan, inderdaad eene onteigening plaats vindt, dan zal men bier, meent hij, die ontzetting van eigendom niet als ten publieken nutte gedaan kunnen noemen. Ik geloof inderdaad, Mijne Heeren, dat van onteigening ten publieken nutte in de gevallen waarover hier wordt gehandeld, geen sprake kan zijn. Onteigening ten publieken nutte, mijns inziens, is, wanneer de Staat in bezit neemt een goed van een ander in het openbaar belang. Hier is daarvan geene sprake, hier kan bij vereeniging, bij splitsing sprake wezen van verdeeling der goederen van de gemeenten. Wanneer nu de rechten van gemeenten, die zij bezitten als civiele corporatiën, zich verzetten tegen dergelijke verdeeling, dan, Mijne Heeren, kan vereeniging of splitsing in verre de meeste gevallen geen plaats vinden. Zoo vereeniging of splitsing door den wetgever geboden wordt, dan zal zij geboden worden in het algemeen belang. Maar wanneer nu de geachte spreker het goed dat eene gemeente bezit, met betrekking tot die gemeenten gelijkstelt met het goed dat een particulier heeft, waarover de particulier naar goedvinden kan beschikken, dan, geloof ik, ziet de geachte spreker het onderscheid tusschen gemeenten, goed bezittende, en particuliere,



h/™dr ?!rren, m hetzelfde geval verk*e™de, voorbij. Ik geloof dat het recht dat de gemeente heeft over haar goed in geen geval kan
geacht worden te gaan zoo ver als het recht van beschikking dat de
°VCr T g°ed' althaMdat hÜ niet zal kunnen beletten uitvoering van zoodanigen maatregel als door den wetgever is genomen ot vereeniging of tot splitsing der gemeenten. Het goed dat gescheiden of vereenigd zal worden, zal wederom in het publiek beang aan de gemeente komen, en aan ééne gemeente in de plaats van besteed? ^ mo^ten komen in de plaats van ééne, worden
De hoe,- van Goltstein komt terug. I)e gemeente kan, gelijk een particulier met uit haar eigendom worden ontzet dan alleen ten algemeenen nutte.
Mijnheer de Voorzitter! De laatste reden, door den geachten spreker bijgebracht, is zoo die reden mocht doorgaan, eene zeer afdoende reden doch zoo volstrekt, dat geene vereeniging of splitsing van gemeenten'
' 'at!S !e 10ts )ezltten' zal kunnen plaats vinden bij de wet. Indien' oo als de geachte spreker het verlangt, ,1e gemeenïebezittingen Z'e irivato op eene lijn konden worden geplaatst met de particuliere dan is het eene willekeurige daad van den wetgever, zoo gemeenten' e iets bezitten, worden vereenigd of gesplitst. Ik verzoek er op té letten dat de vereeniging of splitsing kan plaats vinden volgen de Grondwet, hetzij met toestemming, hetzij zonder toestemming De geachte voorsteller heeft zich beroepen op een beweren ten aanzien van het onjuiste, het onrechtvaardige van prelevement; zoo ik mij we herinner was dit eene geheel andere zaak: prelevcmenten waren voorbehouden sommen op hetgeen als belasting door de gemeenten wierd ontvangen, _ voorbehouden sommen ter beschikking Ti van de Provinciale Staten öf van den Koning, sommen waarovef in den regel beschik is ten behoeve van de gemeenten zelve; zoo nu in de eerste plaats de geachte spreker is teruggekomen op die tegenwerping ontleend aan de Grondwet, dat de gewone wetgever hier treden zou op het gebied van de Grondwet, dan kan ik mij daarvan nog niet vormen en dat zal aan mij liggen — een duidelijker begrip dan toen de geachte spreker voor het eerst het woord voerde. Volgens de Grondwet kan de wetgever vereenigen en splitsen, en of nu, bij iedere wet van dien aard, afzonderlijk bevolen wordt wat tot dt volledige instructie van het onderwerp zal behooren, dan of dat in eens h er worde vastgesteld zonder eenigszins uit te sluiten de bevoegdheid van den wetgever om voor ieder bijzonder geval wederom, zoo hij het mocht goedvinden, eene andere handelwijze, eene andere instructie .a te nemen, dit kan mijns inziens geen verschil maken. Hetzelfde stelsel is aangenomen bij de wet op het Nederlanderschap, waar de wetgever goedgevonden heeft algemeene voorwaarden te stellen hetgeen volstrekt met uitsluit dat in eenig bijzonder geval, wanneer de



vervulling v:m andere voorwaarden door den wetgever mocht worden verlangd, alvorens de naturalisatie mocht worden verleend, de wetgever van de vervulling dier voorwaarden zal afhankelijk maken, de naturalisatie in een bijzonder geval.
Art. t:fO. Strijd tusschen de tweede en de laatste alinea van dit artikel? Deze blijkt, meent de heer van Hall, hieruit, dat goederen van welke eene gemeente door verhuring inkomsten trekt tengevolge van lid '2 zullen strekken ten bate der vereniging, terwijl die zelfde goederen, zoo de ingezetenen daarvan de vruchten trokken in natura, krachtens het laatste lid niet het eigendom der nieuwe gemeente worden. De heer van Nispen, zich beroo|iend op het eenparig gevoelen der Staten van Gelderland, ziet in het tweede lid eene krenking van eigendomsrecht.
De geachte spreker uit de hoofdstad, Mijne Heeren, meent, dat vereeniging van gemeenten in ons land zeer wenschelijk is. Ik ben evenzeer als de geachte redenaar overtuigd, dat men de gelegenheid daartoe op alle wijzen moet waarnemen, en zoo nu deze artikelen, in de wet opgenomen, een beletsel mochten zijn tegen vereeniging, dan zou ik mijn doel zeer hebben gemist. Zij zijn voorgesteld, omdat zij inderdaad en dit is nog mijne meening — den weg tot vereeniging zullen banen in stede van dien te belemmeren.
Indien deze regelen worden in acht genomen, dan zullen ze medebrengen , dat men niet beslissen zal dan nadat alle belangen met rechtvaardigheid zuilen zijn onderzocht en overwogen.
De geachte spreker vindt strijd tusschen de tweede alinea van art. 130 en de laatste alinea. In de tweede alinea is gesproken van eigendom waarvan de gemeente genot hoeft; in de laatste alinea is alleen sprake van eigendom waarvan niet de gemeente, maar sommigen van de ingezetenen der gemeente het genot, de vruchten hebben, en er wordt gezegd dat die ingezetenen en zij die later in denzelfden toestand komen als waarin de tegenwoordige vruchttrekkenden zijn, in dat genot zullen blijven. Hoe dat nu zou kunnen worden uitgelegd, alsof ten aanzien van den eigendom strijd ware tusschen de laatste alinea en de tweede, is mij niet duidelijk.
De geachte spreker heeft het voorbeeld bijgebracht van huur of pacht, in geld te voldoen; maar daar geldt het inkomsten van de gemeentekas, en hier geldt het trekken van vruchten in natura van iets, dat voor het overige gemeente-eigendom is, vruchten, dieevenwel niet worden gestort in de gemeentekas, om ten algemeenen nutte van de geineentek even als de overige inkomsten van de gemeente, te worden gebruikt, maar die individueel toekomen aan en genoten worden door die ingezetenen van de gemeente, welke op het vruchtengenot recht hebben. Ten aanzien van dat vruchtcngenot is gezegd, dat het zal blijven aan de ingezetenen, die tot dusverre het genot hadden; er zal geen sprake van kunnen zijn, dat vruchtengenot te verdeelen over al



de ingezetenen van de vereenigde gemeente, maar degenen die vruchten genoten, zullen blijven in denzelfden toestand als vóór de vereeniging De geachte spreker uit Gelderland heeft gezien in het beginsel bij de tweede alinea van dit artikel aangenomen, eene verkorting van eigendomsrecht De geachte spreker heeft gezegd, dat de Staten van Gelderland zich eenparig tegen die alinea hadden verklaard. Dit ligt Mijne Hceren, buiten mijne kennis, en hoe het ter kennis kan zijn gekomen van dien geachten spreker is mij niet duidelijk. Zoover ik ken hetgeen ten aanzien van het ontwerp van gemeentewet geschied is bij de Staten van Gelderland, komen de beraadslagingen over dat ontwerp hierop neder. Men heeft het ontwerp in de sectiën, waarin de vergadering was verdeeld, onderzocht en er is uitgebracht een rapport omtrent de meeningen, in ieder dier onderscheidene afdeelingen geuit. Die rapporten zijn vervolgens samengeregen, zonder dat er eene discussie over de verschillende punten in de volle Statenvergadering op gevolgd is. Dit is mij leed geweest, want ik heb gemeend, dat ik ten gevolge van die wijze van onderzoeken eigenlijk de meening van de vergadering niet leerde kennen; het is mij leed geweest omdat het mij daardoor zeker onmogelijk werd op ecnige punten te weten of de vergadering hetzij eenparig, hetzij met eene groote meerderheid eene andere meening omhelsde.
De geachte spreker heeft gezien in de 2de alinea verkorting van eigendomsrecht. Wanneer twee gemeenten, tot dusverre een afzonderlijk bestaan hebbende, zullen worden vereenigd, dan kan, dunkt mij, van verkorting van eigendomsrecht geen sprake zijn in het algemeen, omdat een lichaam, dat tot dusverre bestond, vervalt en de bezitting natuurlijk overgaat op het lichaam dat in de plaats komt en dat nu, in het geval dat ik onderstel, is een grooter lichaam. Ik geloof, dat er meer redenen kunnen worden bijgebracht om die tegengeworpen verkorting van eigendomsrecht te weerspreken, maar reeds uit dien hoofde is hier aan verkorting van eigendomsrecht niet te denken. Dat het nu noodzakelijk is, hetgeen de 2de alinea voorschrijft als beginsel in de gewone bevallen aan te nemen, ligt, dunkt mij, in den aard van vereeniging van gemeenten. Het is natuurlijk dat wanneer twee gemeenten worden saamgeyoegd, deze dan één worden, dat zij als éénheid bezitten, dat zij als eenheid handelen. Men moet dus trachten te bereiken bij eene vereeniging van twee gemeenten, dat de nieuwe gemeente inderdaad worde zoodanige eenheid. Dit is het doel, dat men moet trachten te >ereiken. Maar nu onderstelt het ontwerp van gemeentewet dat dit doel soms niet kan worden bereikt, en van daar dat aan het slot van de 2de alinea is gevoegd: „tenzij bijzondere omstandigheden eene andere schikking eischen". Er wordt alzoo niets opgedrongen', maar men onderzoekt eerst in deze richting, in die veronderstelling dat eene wezenlijke vereeniging tot stand kan komen. En hier moet ik in het voorbijgaan Mijne Heeren, nog doen opmerken, dat eene vereeniging wef met



zoovele conditiën van afzondering zou kunnen gepaard gaan, dat het oneindig heilzamer zou zijn in het algemeen belang, zoowel als in het belang van die gemeenten die vereenigd worden, dat de geheele afzondering bleef bestaan. Wanneer twee gemeenten vereenigd worden, dan moeten zij ondergeschikt zijn aan het geheel, aan de eenheid; maar wanneer de afzondering het heerschende blijft, dan wordt het beginsel van eenheid op die gemeenten geheel ten onrechte toegepast. Waar men vereenigl, heeft men als eerste, als hoofdbeginsel: geheele vereeniging, eenheid in de plaats van twee deelen.
Ik meen uit dien hoofde, dat zeer te recht dit voorschrift der 2de alinea is aangenomen, als hetgeen regelen moet de vereeniging, hoewel dit niet uitsluit de vrijheid, hier voorbehouden, om er op te letten ot bijzondere omstandigheden ook ten gevolge moeten hebben, dat bij eene vereeniging afzonderlijk eigendom, als uitzondering, behouden blijve ten behoeve van eene der te vereenigen gemeenten, nadat deze geworden zal zijn deel der nieuwe gemeente.
Oe heer v. Nispen haalt aan liet verslag der Staten van Gelderland, waarin onder art. 1'20 was aangeteekend: „op een lid na, zijn alle de overige zeer tegen het beginsel. Hij vindt hierin de rechtvaardiging voor zijn beroep op het nagenoeg eenparig gevoelen van die Staten, en meent dat vereeniging van eene arme met eene rijke gemeente onbillijk zal zijn jegens de ingezetenen dir rijke. De heer v. Goltstein blijft in het art. miskenning van den eigendom, onteigening, zien. De heer v. Hall spreekt tegen, verwijzend o. a. naaide 1' riesche grietenijen , dat afzondering van vermogen niet zou kunnen bestaan. Welke ingezetenen worden in het laatste lid bedoeld?
Ik geloof, dat de laatste spreker (de heer Ypeij) met volkomen juistheid heeft doen gevoelen, dat de meeste van de bedenkingen, tegen dit artikel ingebracht, zich oplossen in een strijd tegen het voorschrift van de Grondwet, dat, naar mijn inzien, in het publiek belang terecht vereeniging of splitsing van gemeenten, maar door de wetgevende macht toelaat. Ik voor mii ben volkomen overtuigd, dat wanneer die wetgevende macht van die bevoegdheid geen of een zeer zeldzaam gebruik maakt, een van de grootste beletselen, die een goed, eenvoudig en krachtig gemeentebestuur hier te lande in den weg staan, niet zal worden opgeheven.
Na hetgeen ik reeds gezegd heb en niet herhalen zal, en na hetgeen door den laatsten spreker is in het midden gebracht, zal ik de geachte sprekers, die tegen dit artikel hebben gesproken, slechts met een enkel woord beantwoorden.
Ik begrijp nu volkomen, waarom de geachte spreker uit Gelderland gemeend heeft te kunnen zeggen, dat de Staten van Gelderland zich, met uitzondering van een lid, tegen het door hem bestreden beginsel verklaard hadden. Maar ik moet dan toch aanmerken, dat ik voor mij niet geloof dat men mag of kan zeggen dat eene vergadering



eenparig of met uitzondering van één lid, zich verklaard heeft voor of tegen een bepaald gevoelen, tenzij de stemming in die vergadering zij opgenomen. Deze opneming nu heeft in het geheel geen plaate gehad; zelfs hebben geene beraadslagingen plaats gehad buiten die welke in de sectiën zijn gehouden.
Nu heeft de geachte spreker vervolgens gesproken van eene vereeniging van eene rijke met eene arme gemeente, alsof wij hier bij dit wetsontwerp een vonnis zouden vellen over eene vereeniging van de rijke ,net de arme gemeente. Maar daarvan is inderdaad geene sprake • er is hier geene sprake van de toepassing: in ieder bijzonder geval zal' dc wetgever moeten beslissen. En dat in ieder bijzonder geval hetgeen hier als hoofdbeginsel wordt gesteld, het doel moet zijn dat men moet trachten te bereiken, is door den geachten spreker öf niet tegengesproken (,f met wederlegd. De regel, zegt die spreker, zal zeldzaam worden toegepast; maar ik geloof dat wij niet kunnen vooruitloopen op hetgeen de wetgever doen zal, die in ieder bijzonder geval zal moeten beslissen of eene vereeniging of splitsing zal plaats hebben al dan niet. Indien het inderdaad zoo onraadzaam is, als sommige sprekers dit hebben doen voorkomen, om gemeenten te vereenigen op zoodanige wijze dat gemeenschap van bezittingen zou bestaan, dan zal, geloof ik — ik beken het met leedwezen — de wetgevende vergadering dit algemeene beginsel zeldzaam toepassen. De wetgeving zal alsdan bukken voor de omstandigheden; zij zal dan in de meeste gevallen zeggen: de gemeenschap is niet mogelijk, en wij zullen dus de uitzondering van hetgeen wij als regel gesteld hebben in werking laten komen
De geachte spreker uit Utrecht heeft wederom vergeleken hetgeen bij vereeniging van gemeenten plaats vond ten aanzien van den eigendom dier gemeenten, met onttrekking van eigendom nan gemeenten ten behoeve van den Staat. In het geval van dit artikel blijft het gemeente-eigendom. Er vindt geene onttrekking plaats ten behoeve van een ander lichaam. Hier vindt hetzelfde plaats wat zal plaats vinden wanneer twee provinciën worden vereenigd, wanneer een gedeelte grondgebied, tot dusver behoorende aan een anderen Staat, met het onze wordt vereenigd.
Dezelfde samensmelting van eigendom, tenzij bijzondere omstandigheden eene andere schikking vorderen, die dan zal plaats vinden, zal ook plaats vinden bij de vereeniging van gemeenten, tenzij ook 'hier bijzondere omstandigheden eene andere regeling noodzakelijk maken. De geachte spreker uit de hoofdstad heeft gewaagd van een gezegde dat ik zou hebben geuit, alsof afzondering in geenerlei opzicht zou kunnen bestaan wanneer er vereeniging was. Ik heb niets minder gezegd dan dit; ik heb alleen gezegd dat, wanneer de afzondering heerschen moest, wij dan beter deden niet te vereenigen, maar dit wetsont werp zelf erkent in art. 217, dat de spreker zich niet zal hebben herinnerd, dat in gemeenten, wier afdeelingen of dorpen een afzonderlijk



vermogen, afzonderlijke inkomsten of lasten hebben, te dezen aanzien eene huishoudelijke afzondering kan blijven bestaan. En daardoor is juist voorzien in den toestand van die gemeenten, waarop de geachte spreker het oog had. Dat bij vereeniging van gemeenten dergelijke afzonderlijke huishouding zal kunnen worden toegelaten, volgt ook uit het artikel dat thans in beraadslaging is, uit art. 130 zelf. Derhalve was hetgeen de geachte spreker mij in den mond legde geenszins de meening van den Minister, die het ontwerp verdedigt, of van het ontwerp zelf.
De geachte spreker uit de hoofdstad heeft nog gemeend, dat wanneer in de laatste alinea van dit artikel gesproken wordt van ingezetenen, dan bedoeld worden alle ingezetenen. Het komt mij voor, dat wanneer hier sprake is van ingezetenen, dat dit dan zijn die ingezetenen, die vruchten in natura trekken uit de gemeente-eigendommen, hetzij dat zijn alle ingezetenen der gemeente, of de ingezetenen van eene wijk, van eene afdeeling der gemeente. Diegenen, die vruchten in natura trekken, zoodanige vruchten trekkende ingezetenen van eene gemeente, welke met eene andere vereenigd wordt, zullen in die nieuwe gemeente' ontstaan uit de vereeniging van twee andere, blijven trekken de vruchten' die aan dat deel der gemeente-ingezetenen behoorden.
De geachte spreker uit Arnhem (de heer Mackay) is begonnen met te zeggen, dat hij was tegen dit artikel, omdat alle belemmering ten aanzien van vereeniging van gemeenten zou ophouden, en vervolgens heeft die geachte spreker gezegd, dat dit artikel zoo groote moeilijkheden in den weg zal leggen, dat men tot zoodanige vereeniging niet zou kunnen geraken. Ik meen, dat dit artikel eenvoudig voorschrijft, wat men in het oog moet houden, waar men eene vereeniging van gemeenten beoogt, dat men den individueelen toestand van de gemeenten, die zouden worden vereenigd, nauwkeurig moet onderzoeken Van den uitslag van dat nauwkeurig onderzoek zal dan blijken, wat van beide, öf de natuurlijke toestand (en die is gemeenschap), 'óf de toestand van uitzondering, aan het voorstel van wet tot veree'nigin" ten grondslag zal kunnen worden gelegd.
Art. -147. I)e Raad benoemt, zooverre de benoeming niet aan anderen behoort, op de wijze, bij plaatselijke verordeningen te bepalen, de leden en beambten van het bestuur der godshuizen en andere instellingen van liefdadigheid. De heer De Man stelt voor achter „behoort" in te voegen „of dooi' den stichtingsbrief of bestaande wettige voorschriften is geregeld".
Twee opmerkingen vooraf, Mijnheer de Voorzitter. De geachte spreker heeft zich zeiven bij het ontwerpen van zijn amendement een bijzonder geval voorgesteld, waarin zoo het hem toeschijnt niet door het artikel is voorzien. Hij meent, dat het artikel niet bedacht geweest is op het geval, dat de stichtingsbrief zelf aan den Raad de benoeming van de leden of van de beambten van het armbestuur of van weldadige



gestichten heeft opgedragen. Ik meen echter dat dit geval begrepen is in het artikel. Er wordt de uitzondering gemaakt, „zooverre de beaming niet aan anderen behoort", maar, indien de stichtingsbrief zelf de benoeming heeft opgedragen aan den Raad, dan zal de benoeming niet door anderen maar door den Raad geschieden; en dan zal dus het artikel in zooverre toepasselijk zijn. Nu meent de geachte spreker dat, om in zulke gevallen, als hetgeen plaats vindt in de stad zijner inwoning, te voorzien, zou kunnen en behooren te worden gevoegd achter het woord „behoort": of door den stichtingsbrief of begaande wettige voorschriften is geregeld. Het amendement, zoo'als het daar ligt, is, geloof ik, niet aannemelijk, daargelaten nu het beginsel waaruit het amendement is ontleend; het opstel van het amendement' zoo als het luidt, schijnt mij niet aannemelijk. Wat zal er uit volgen? Kt staat: ,,of door den stichtingsbrief of bestaande wettige voorschriften is geregeld'. In het geval dus, dat. de benoeming is geregeld door eene vroegere wettige plaatselijke verordening, zal die plaatselijke verordening nu niet door eene volgende plaatselijke verordening kunnen worden veranderd. Dat kan nooit het doel zijn van den geachten voorsteller. Het doel van den geachten spreker is om in stand te houden het Koninklijk besluit van 1817 ten aanzien van de stichtingen van ïjmegen, wat namelijk betreft de orde van benoeming van het bestuur, maar het doel van den geachten spreker kan niet zijn waar de wijze van benoeming door eene wettige plaatselijke verordening geregeld mocht zijn, aan den Raad voor het vervolg te ontnemen de bevoegdheid om die verordeningen te wijzigen. Ik geloof derhalve dat het amendement, zóó gesteld, niet wel aannemelijk is. Meent de geachte spreker, dat hier inderdaad gevorderd wordt, — niet in het belang van eene enkele stichting, want het kan niet de meening zijn van den geachten spreker om een regel, die voor het overige goed geacht wordt, in het belang van eene enkele stichting te willen wijzigen, meent hij dat met opzicht tot onderscheidene gevallen het artikel eene wijziging behoeft, dan zou ik hem in bedenking geven de wijziging zoo te stellen: „Hij benoemt, op de wijze bij plaatselijke verordeningen te bepalen, de leden en beambten van het bestuurder godshuizen en andere instellingen van liefdadigheid, ten ware de benoeming door een het gemeentebestuur verbindend voorschrift zij geregeld". Dan, geloot ik, zal de geachte spreker verkrijgen wat hij wenscht, en dan zal niet ontstaan datgene wat de geachte spreker niet kan willen, namelijk, dat men bij dit wetsontwerp onveranderlijk maakt de voorschriften, welker verandering tot de bevoegdheid der plaatselijke besturen moet blijven behooren. Voor zoover ik nu zie zal, indien de geachte spreker het door mij aangegevene als amendement voorstelt, daartegen bij mij niet bestaan eenige hoofdbedenking zou ln dle laatste woorden: „ten ware de benoeming door een het gememtebestuur verbindend voorschrift zij geregeld", ingesloten zijn hetgeen



nu in het begin staat: zooverre de benoeming niet aan anderen behoort; en tevens zal die bijvoeging voldoen aan hetgeen de geachte spreker verlangt, dat namelijk, wanneer bij een voor den Raad verbindend voorschrift, bij den stichtingsbrief bij voorbeeld, de wijze van benoeming ware geregeld, die wijze van benoeming door eene plaatselijke veror^ dening niet zal kunnen worden veranderd. Ik zal afwachten of hetgeen lk daar gezegd heb, den geachten voorsteller aanleiding kan geven tot wijziging van zijn amendement. Maar het amendement zoo als liet nu door den geachten spreker is voorgesteld, moet ik blijven afraden.
fie l.eer De Man wijzigt zijn amendement, gelijk door den Minister werd aangegeven.
De geachte voorsteller van het amendement heeft niet duidelijk gezegd, of hij zou willen laten vervallen, hetgeen, mijns inziens noodzakelijk vervallen moet, n.1. de woorden: „zooverre de benoeming niet aan anderen behoort", zoodat dan het artikel luiden zou: Hij benoemt, op de wijze bij plaatselijke verordeningen te bepalen" de leden en beambten van het bestuur der godshuizen en andere instellingen van liefdadigheid, ten ware de benoeming door een, het gemeentebestuur verbindend, voorschrift zij geregeld". Het komt in het geheel niet te pas, mijns inziens, bij hetgeen nu als amendement door den geachten spreker wordt voorgesteld, nog in den eersten regel te zeggen: „zooverre de benoeming niet aan anderen behoort".
De heer \ peij bestrijdt het amendement.
Ik moet zeggen, Mijne Heeren, dat ik geheel ben van het gevoelen van den geachten spreker die het laatst het woord heeft gevoerd dat ook ik het amendement niet noodig acht, althans niet in den Uest waarin het artikel is gesteld. De geest van het artikel brengt mede de huishoudelijke vrijheid van den Raad ten aanzien van het punt dat hier behandeld wordt, op alle wijze te handhaven, tenzij waar de vrijheid beperkt mocht zijn op eene wettige wijze, op eene wijze die de Raad met zijne macht van huishoudelijke regeling niet veranderen kan, en dat is ten aanzien van stichtingsbrieven zonder eenden twijfel het geval. Of dit het geval zou zijn met het Koninklijk besluit van 181/ of een ander Koninklijk besluit, wanneer ook genomen is eene vraag die in het geval zelf waarin zoodanige vraag mocht voorkomen , zou moeten worden onderzocht en beslist.
Het amendement van den heer De Man wordt met 59 tegen 4 stemmen verworpen.
Art. 148. lïegrooting en rekening der godshuizen enz. Volgens liet ontwerp zouden behalve de begrooting en rekening der godshuizen en andere instellingen van liefdadigneid, die uit de gemeentekas onderstand genoten, ook de



begrooting en rekening van dergelijke instellingen die „naar de regelen bij de wet op het armbestuur te stellen, aan het gemeentebestuur rekenpligtig zijn aan de goedkeuring van den Raad onderworpen worden. De heer Dommer v. Poldersveldt, door vrees voor de vrijheid en onafhankelijkheid van zekere instellingen van liefdadigheid gedrongen, stelt voor deze laatste toevoeging te doen vervallen. De heer Groen v. Prinsterer valt hem bij.
Mijnheer de Voorzitter. Het is mij even onverklaarbaar, als het den geachten spreker uit Zutphen (den heer van Zuijlen van Nyevelt) onverklaarbaar is voorgekomen, dat dit eenvoudig artikel eenige ongerustheid heelt kunnen wekken, eene ongerustheid, die de geachte afgevaardigde uit Zwolle (de heer Groen van Prinsterer) heeft trachten aan te vuren door eene aanhaling uit een brief, door mij eenige jaren geleden geschreven. De strekking van het artikel zal van zelf uit de wet op het armbestuur blijken; de laatste hand is nog niet aan die wet gelegd, er is zeer weinig aan te doen, maar de wet is nog niet ingediend, omdat ik in de laatste weken belet ben geweest er aan te werken, en ik geloof ook dat de Vergadering belet zou wezen haar op dit oogenblik te onderzoeken.
Behalve hetgeen de geachte spreker uit Zutphen gezegd heeft, dat
de bepaling der gevallen, waarin de rekenplichtigheid aan armbesturen
zal worden opgelegd, blijft voorbehouden aan de armenwet, welke
wet dan toch met toestemming dezer Vergadering zal moeten tot Stand
omen, behalve dat, moet ik doen opmerken de bedoeling van dit artikel.
De geachte spreker uit de residentie, afgevaardigde uit Zwolle, heeft gezegd: dat deze discussiën eigenlijk vreemd moesten blijven aan de gemeentewet. Zij moeten, meen ik, niet vreemd blijven aan de gemeentewet, wat de punten in dit ontwerp opgenomen betreft; het zijn gelijke bepalingen, die ook voorkomen in de reglementen op de stedelijke besturen en op het bestuur ten platten lande. Daar heeft men, meen ik, te recht geoordeeld algemeene regels te moeten stellen, zoo als nu ook hier zijn gegeven.
Wat bepaalt nu eigenlijk dit artikel? Niets dan hetgeen in zekeren zin afhankelijk blijft van de wet op het armbestuur. Het artikel bepaalt, en dat is een beginsel, waaraan ik zeer veel hecht, dat wanneer een armbestuur rekonplichtig is aan het gemeentebestuur, dan ook de egrooting aan de goedkeuring van het gemeentebestuur zal worden onderworpen. Dat is een beginsel, waaraan ik zeer veel hecht; want het komt mij voor, dat rekenplichtigheid, zonder onderzoek van de begrooting, geene beteekenis heeft. Nu weet ik, dat er zijn vele instellingen van liefdadigheid, rekenplichtig aan de gemeentebesturen, maar wier begrooting door de gemeentebesturen niet wordt onderzocht. Ifet is hier de bedoeling, dat het één gelijken tred zoude houden met het ander; dat is de bedoeling van dit artikel; en nu geloof ik, dat men slechts behoeft na te denken over de noodzakelijkheid, dat het



een met het ander verbonden worde, daar inderdaad de rekenplichtigheid anders niets beteekent, oin goed te keuren eene bepaling als die hier wordt voorgesteld: eene bepaling, die, voor het overige, hoegenaamd niet meer inbreuk maakt op de zelfstandigheid van het armbestuur of van instellingen van liefdadigheid, dan de wet op het armbestuur zou medebrengen.
De heer Groen repliceert. Hij zegt, liij mocht niet alleen, maar moest den brief van den Minister voorlezen.
Dat hij dit mag doen, geef ik toe; het staat een elk vrij aanhalingen te doen hetzij uit mijne geschriften hetzij uit andere, van datgene wat hem voor de discussiën nuttig voorkomt. Maar dat hij dit moet doen, kan ik hoegenaamd niet toegeven.
Wanneer het voorstel van de wet op de armbesturen aan deze Vergadering zal gedaan worden, zal het tijd zijn zijne bezorgdheid te toonen over den, gelijk men schijnt te wachten, verschrikkelijkcn inhoud van dat voorstel, en zoo die inhoud zoo verschrikkelijk is zal die geachte spreker en zij die met hem hetzelfde gevoelen zijn toegedaan, dat voorstel afwijzen, wanneer het lot van dat voorstel door de Kamer zal moeten worden beslist. De Minister zal door het zoo verschrikkelijk te maken als die geachte spreker schijnt te duchten, reeds bij de indiening het graf voor dat voorstel hebben gegraven..
Wat nu den uitleg van het artikel betreft, zoo moet ik verklaren dat, naar mijn inzien, een andere uitleg dan ik daaraan gegeven heb moeilijk is te denken. Die uitleg is nauwelijks een uitleg te noemen; het is eigenlijk alleen eene omschrijving van woorden.
Volgens den lieer Wintgens zijn in het art. twee beginselen bloot gelegd. Ten eerste, dat elk aan het gemeentebestuur rekenpliehtig armbestuur ook zijne begrooting aan het oordeel van het gemeentebestuur moet onderwerpen. Ten tweede, dat ook andere dan gesubsidieerde armbesturen aan het gemeentebestuur zullen rekenpliehtig zijn. Dit laatste beginsel, naar hij meent, door den Minister op den achtergrond geschoven, bestrijdt hij.
De geachte spreker vestigt de aandacht der Vergadering op iets dat gelegen zoude zijn in het artikel, en dat öf door de Regeering zoude worden ontveinsd of verbloemd, öf wel dat de Regeering zelve tot dusverre niet zoude ontdekt hebben. Maar. Mijne Heeren, het betreft liier niet dat algemeene beginsel, waarvan de spreker in de laatste plaats gewaagde. Waarom het te doen is, is dat, wat ook de geachte spreker beaamt, dat namelijk, wanneer een armbestuur rekenpliehtig is, ook do begrooting moet worden onderworpen aan dat gezag, waaraan dat bestuur rekenpliehtig is. En nu zal de geachte spreker niet kunnen ontkennen, dat volgens de tegenwoordige orde van zaken, tiiorbecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. lr,



behalve die besturen, die onderstand genieten uit de gemeentekas, menige andere armbesturen en instellingen van liefdadigheid rekenpliehtig zijn aan het gemeentebestuur. Welnu, dat artikel bevestigt slechts het beginsel, dat, die rekenplichtigheid aan het gemeentebestuur bestaande, wettig bestaande, zal medebrengen de verplichting,
om de begrooting aan de goedkeuring van het gemeentebestuur te onderwerpen.
Het amendement van den heer Dommer van Poldersveldt wordt met 37 tegen 25 stemmen aangenomen.
20 Mei. Plaatselijke verordening. Art. 150. Wat is eene verordening? Het ontwerp zei: „alle voorschriften en beschikkingen van den Raad en van Burgemeester en Wethouders". Volgens den heer Groen van Prinsterer was deze nieuwe omschrijving niet in overeenstemming met de Grondwet, die met verordening alleen bedoelde „algenieene plaatselijke voorschriften". Een amendement door hem ingediend strekte om deze enge beteekenis die, volgens hem, ook met „den aard der zaak" overeenkwam, in de wet te doen opnemen. Hij zeide, het ontwerp deed de autonomie der gemeenten, die toch altijd veronderstelde „een terrein van eigene vrije, gemeentelijke beschikking", te niet; de zelfstandigheid, de vrije ontwikkeling der gemeenten zoude plaats maken voor regeling van hoogerhand, veranderlijk naar de inzichten van den Minister, die aan de regeering was. De Minister had gewaagd van plaatselijke eigenzin; zou deze niet, werd het ontwerp wet, het veld ruimen voor „centrale betweterij"? Het amendement van den heer Groen, dooi de heeren Mackav en van Lijnden ondersteund, werd van verschillende zijden bestreden.
In den regel, Mijnheer de Voorzitter, zijn de bedenkingen, teo-en het ontwerp geopperd, aangekomen tegen mij alleen, en is de discussie geworden eene discussie tusschen hem, die een tegenstander van het ontwerp is of eene verandering, eene verbetering eischte, en den inister. In dit geval heeft zich de vloed van de discussie verder uitgebreid, en zoo het al noodig is dat ik mij menge in de discussie dan is mij niets overgelaten, dan samen te vatten. Zoo het al noodig is, heb ik gezegd; misschien is het dit op één punt. Degeen die een amendement voorstelt, heeft, geloof ik, het recht van het Gouvernement te vernemen, of dit geene bedenkingen heeft tegen die verandering, en, zoo ik nu niets over het amendement zeide, kon dit twijfelachtig zijn, en kon de voorsteller in het denkbeeld geraken, dat het Gouver" nement, zoo het al zijn amendement niet overnam, nochtans geene genoegzame redenen vond om zich daartegen te verklaren. Dit is evenwel het geval niet, en ik zal dus een enkel woord zeggen èn over het amendement èn over het betoog ten voordeele daarvan, inzonderheid van den geachten voorsteller.
De geachte voorsteller heeft, zoo ik hem wel heb gevolgd, in de eerste plaats zijn uitleg van het woord verordening, zooals dit voorkomt in art. 140 van de Grondwet, trachten te staven door de Geschiedenis van de Grondwet; hij heeft in de tweede plaats dien uitle^
1 ö)



n y wenscht te geven aan dat woord, trachten te staven door een betoog ontleend van den aard der zaak; en in de derde plaats heeft hij de door hem voorgestelde verandering aangeprezen, door de Vergadering -ik erken, op eene zeer heusche wijze - bevreesd te maken voor den Minister van Binnenlandsehe Zaken; men scheen-zoo was zijne redeneering - m den Minister van Binnenlandsehe Zaken nog n veel vertrouwen te stellen; maar men moest zich toch bedenken en op zoodanige punten, als het hier geldt, vooral, zich wel tweemaal
eifenken, eer men zij'n vertrouwen gaf.
De strekking van het amendement is, naar ik meen, om aan het woord verordening, in art. 140 van de Grondwet, te geven de engste de nauwste beteekenis; en dat het woord verordening die nauwere" be-
um' *cioofik-knn me° -1 sc.x;,x
aannemen Maar de vraag is deze: of aan het woord „verordening" die enge, die nauwe beteekenis volstrekt moet worden gegeven?
Tegen het historisch betoog van den geaehten spreker op dit punt meen ik vooreerst te mogen overstellen den aard van zoodanige grondwettige bepaling, als men hier, in art, 140 der Grondwet, vindt
De Grondwet stelt een beginsel, een algemeen beginsel, en laat aan de wet over dat beginsel voor de werking te ontwikkelen en te formuleeren. Wanneer datzelfde, hetgeen nu staat in art. 140 der Grondwet wanneer dat woord verordening in eene wet wierd geplaatst, dan,' geloof ik, zou men van den wetgever kunnen verlangen dat hij geenerlei twijfel overliet ten aanzien van de beteekenis daarvan Bij den grondwetgever is het echter, geloof ik, te vergeven, dat, wanneer hij een woord bezigt, hij niet altijd bedacht is op die verscheidenheid van uitleg, die dat woord op zich zelf zou kunnen gedoogen. Zoo, geloof ik, is het den grondwetgever hier gegaan, en zoo, ik erken het is het mij ten minste gegaan, voor zoover ik aandeel heb aan de redactie van dit artikel. Ik heb mij toen niet voorgesteld, dat men ons eenmaal zou kunnen tegenwerpen: ,ja, gij steldet daar het woord verordening, maar dat woord is daar gesteld in eene bepaalde, nauwe eteekenis Zoo ik mij dit had voorgesteld, en zoo mijne stem eenigen invloed had kunnen uitoefenen op de redactie van dit artikel ik zou dan hebben gemeend, dat het beter ware een ander woord te' kiezen of zoodanige wending aan den zin te geven, dat dit misverstand niet mogelijk zou zijn geweest; want dat de bedoelde opvatting, de «eest der Grondwet in aanmerking genomen, een misverstand is, 'komt mii voor huiten twijfel te wezen.
Zoo er twijfel bestaat omtrent den zin van een woord of den «eest van een volzin dan zal toch wel in de eerste plaats de uitleg moeten worden ontleend aan de wet zelve, waarin dat woord of die zin voorom . ',n wanneer ik nu ontmoet heb zoodanige opvatting, als de geachte spreker nu wil brengen in de wet, wanneer ik zoodanige en«e nauwe beteekenis aan het woord verordening heb hooren hechten



clan heb ik mij gerust gesteld door do analogie van art. 140 met art 133 van de Grondwet, eene analogie, waarop de geachte spreker uit Friesland reeds heeft gewezen.
Art. 133 zegt: „De Koning heeft het vermogen de besluiten dor taten, die met de wetten of het algemeen belang strijdig zijn te schorsen of te vernietigen". Het komt mij voor, gelijk ik reeds vroeger (leze dlscussien te kennen gaf, dat indien de Grondwet zoo wierd opgevat, dat zij aan den Koning de bevoegdheid geeft, dat zij den omng den plicht oplegt, om de besluiten van de Staten — al de besluiten, zoowel van de volle Statenvergadering als van de Gedeputeerde Staten — wanneer zij met de wetten of het algemeen belang strijdig zijn, te schorsen of te vernietigen; en dat er nu ten aanzien van gemeentebesturen, door het bezigen van het woord verordeningen in art. 140, zou overgelaten zijrf eene vrije plaats, of — om de uitdrukking van een der laatste geachte sprekers over te nemen — een vrij terrein, tot hetwelk die schorsende of vernietigende macht niet zou reiken, — dat die opvatting zou strijden met alle regelen van gewonen, ik zou haast zeggen, van gezonden uitleg, bij twijfel over de beteekenis van een woord, over den nauweren of engeren zin waarin dat woord moet worden opgevat, meen ik, dat zoodanige vergelijking van de wet met de wet zelve alles afdoende is. Dat toch in het algemeen verordening kan worden genomen voor hetgeen wordt verordend, geboden of beschikt, dat zal ook, dunkt mij, voor den «reachten voorsteller van het amendement aan geen twijfel onderhevig zijn, en nu verlang ik alleen, dat aan verordening worde toegekend de beteekenis, die moet worden gegeven aan besluit, en er kan geene
handeling van bestuur worden gepleegd, of die handeling bestaat in een besluit.
Dit betreft den uitleg van art. 140 der Grondwet, voor zoover wij hier met dat artikel hebben te doen, en, wanneer de geachte spreker voorsteller van dat amendement, mij gewezen heeft op eene verwantschap waaraan ik nog al scheen te hechten, en waaraan ik ook iner aai ec t, op de verwantschap namelijk tusschen de voorschriften van de Grondwet ten aanzien van de gemeentebesturen en die ten aanzien van de provinciale besturen, dan meen ik dat die verwantschap spreekt voor mij, vóór het ontwerp van wet, vóór dit art. 150. De geachte spreker heeft nu wel gewezen op art. 131, maar ik meen dat art. 133 hier is van onmiddellijke, van klemmende toepassing.
In de tweede piaats betoogde de geachte spreker den uitleg, dien hij door de wet gegeven zou willen zien aan het woord: verbrdeninqen, uit den aard van de zaak. Maar op welke gronden? De geachte spreker ïeeft meer dan een bewijs bijgebracht, waarom, volgens hem, uit < en aard der zaak, die kracht van schorsen en vernietigen niet gebruikt mocht worden, dan om te schorsen en te vernietigen algemeene voorschriften. De geachte spreker heeft in de eerste plaats gezegd-



liet algemeen gezag kan niet verder gaan dan wat betreft algemeene verordeningen; binnen die algemeene verordeningen moet liet gemeentebestuur vrij blijven. Indien de geachte spreker liet mij niet ten kwade wilde duiden, zou ik daarin een strijd gelooven op te merken tegen zijn eigen stelsel. Hij zegt: binnen die algemeene verordeningen moet iet gemeentebestuur vrij blijven; maar waarom dan ook niet ten aanzien van die algemeene verordeningen zelve? Inderdaad, dat wil de Grondwet; de Grondwet wil, dat het gemeentebestuur vrij zij ten aanzien van het maken van algemeene verordeningen, ofschoon het vervolgens afhankelijk is gesteld daarvan, of het hooger gezag ook oordeelen zal, dat die verordeningen strijdig zijn met het algemeen '< ng, «f met de wet. De vrijheid ten aanzien van hetgeen de geachte spreker heeft uitgedrukt met de woorden algemeene verordeningen, en e vrijheid ten aanzien van alle andere verordeningen moet volkomen dezelfde zijn.
Op het eigenaardig gebied van de gemeente, zegt de geachte spreker, is geen algemeen belang; op dat gebied is geen strijd met de algemeene wet mogelijk. Is dat juist, Mijne Heeren, dan is'het voorschrift van de Grondwet niet op den aard der zaak gegrond, maar met den aard der zaak in strijd. Immers er wordt gezegd in de Grondwet, dat verordeningen betreffende de huishouding van de gemeente, het individueele van de gemeente, kunnen worden geschorst, wanneer zij strijdig zijn met de algemeene wet of met het algemeen belang. Wanneer nu op dat gemeentegebied geene botsing met de algemeene wet of het algemeen belang kan plaats hebben, hoe is het dan mogelijk, dat er ooit eenige grond kan zijn tot het toepassen van die macht, die de Grondwet geeft tot schorsing of vernietiging? Maar hetgeen de geachte spreker ontkent, meen ik te moeten beamen. De algemeene wet en liet algemeen belang zijn overal; en hetgeen mij voorkomt eene vergissing, eene dwaling van den geachten spreker te zijn, spruit hieruit voort, dat de geachte spreker niet beschouwt de gemeente gelijk de provincie, als een onderdeel van den Staat, maar als een afzonderlijk bestanddeel van het geheel, waaraan hij een afzonderlijk bestaan wil verzekeren. Ik geloof echter, dat deze beschouwing onjuist is. Gelijk in het menschelijk lichaam liet bloed door al de aderen vloeit, zoo moet ook voor de werking van de algemeene wetten, voor den eisch van de algemeene belangen, ieder deel van den Staat toegankelijk zijn.
_ geachte spreker heeft ook gezegd, dat algemeene belangen een van die woorden zijn, die passee-par-tout mochten heeten, omdat ze dienen, om er al de deuren mede open te doen. Maar wij willen volstrekt geen deuren; wij willen de deuren doen vallen. Dit deel van het betoog van den geachten spreker is — gelijk het betoog van den geachten spreker inderdaad in het algemeen is — tegen de Grondwet gericht. Ware, hetgeen hij zegt, waarheid, dan had de Grondwet nooit behooren toe te stemmen, dat op grond van het algemeen belang of van de



algemeen wet, door den Koning geschorst of vernietigd zou kunnen
De geachte spreker is niet tevreden, dat in een van de stukken die van my zijn voortgekomen, in de correspondentie met de rapporteurs' gesproken is van plaatselijken eigenzin; en de geachte spreker schijnt
besta- n^dt' t ** "t gGValle e°n Centrale ei"mz!n zou kunnen bestaan die met veel beter ware dan de plaatselijke eigenzin Aannemende Mijne Heeren, dat het centraal bestuur, hetgeen te doen eeft met meer dan 1200 gemeenten, in iedere bijzondere gemeentehuishouding , m elke bijzondere gemeente zou willen modelleeren tiranniseeren, dan geloof ik nog, dat het betoog, waarbij de geachte spreker die vergelijking heeft gebezigd, niet aannemelijk is. Die centrak eigenzin, wat vermag die? De kracht van den centr.ien eigenzin zl hij bestaat is outer negatief, kan niets scheppen in de gemeente Maar de plaatselijke eigenzin heeft een beginsel van handelt en wanneer nu een van die twee eigenzinnen moet worden gevretï 'da"
Ct°steiite lT-tn eer r1 b;Trtc vreezen
het stellige, positieve, handelende beginsel, dan het beginsel hetgeen met anders vermag dan afweren. De geachte spreker zegt: dé plaatselijke autoriteit weet beter wat goed is voor de gemeente. Maar daarop komt het hier niet aan. Er is volstrekt geen voorbeeld aan te wijzen er hgt geenerlei denkbeeld in de wet, dat in de plaats van het plaat-
komt rgdaZt°Ub2rden eeD t°°g7 g6Zag" Maar Waarop het hicr afkomt is dat beslisse wie het best weet wat strijdig is te achten
met het algemeen belang, wat het algemeen belang eischt. En nu wordt
iet de macht gegeven aan het algemeen bestuur, om op te dringen
zyn begrip van algemeen belang als beginsel van handeling voor het
gemeentebestuur maar er wordt aan dat algemeen bestuur de macht
" ? ven, om, volgens de Grondwet, waar het oordeelt dat strijd bestaat
tusschen gemeenteverordeningen en het algemeen belang of de aW
te schorsen en te Het ^
met aan op de wetenschap, wat het huishoudelijk belan* vordert ...aar op de wetewchap wat ,net het alge,„een belang mêt d7,I«'
meene wet strijdig is, ja d„„ ncen eer ™
worden toevertronwd aan het alge.neene dan aan het „laaMKt best ï
ttjrter'\rhtetvTte,ier zcif ™hct
twisten. De geachte spreker heeft bij zijn betoog ook no* gevoegd de betuiging van deze vrees, dat de gemeenten, die onïdit beïïnd ten gevolge van hetgeen hij noemt cmtraliseerend sijstema kunnen' worden onderworpen aan zeker model, onder een voClnüZoZ onden worden gedwongen een ander model, eene andere uniform aan
midïen6bracht1 dcze!fde Verlegging, die ik zoo even in 'liet
worden geweerd, W°'dm slechte
ne geachte spreker heeft ten slotte van zijn betoog „p litI, de



aandacht van de Vergadering gevestigd op het begrip van de zelfstandigheid der gemeenten, van de autonomie dier gemeenten zoo als hij het ook wel genoemd heeft; hij heeft gezegd, dat de Grondwet van 1815 die autonomie, die zelfstandigheid heeft gewild en de Grondwet van 1848 zeker niet minder; die zelfstandigheid zou, meende hij zoo ze moest afhangen van het belang van den Staat, ophouden zelfstandigheid te zijn; zelfstandigheid zooverre met het belang van den Staat overeenkomt, is naar zijne meening geene zelfstandigheid. Zoo, lijne Heeren, versta ik de betrekking tusschen de genieenten en den Staat niet. De gemeente bestaat, leeft in den Staat door den wil van den wetgever en de gemeente zal door den wil van den wetgever sterven. Wanneer de wetgever de gemeente verkiest te ontbinden, dan wordt zij ontbonden; dat is het voorschrift van de Grondwet. Maar dat de gemeente zou kunnen zijn, bestaan, handelen tegen het algemeen belang, dit zou zijn eenheid met een daaraan vijandig element, dit zou zijn eene zelfstandigheid niet te dulden in den Staat zoo als wij dien begrijpen en zoo als die ook door de Grondwet begrepen wordt; in een Staat die geheel verschillend is van zoodanigen Staat uit vroegere tijden, als wellicht den geachten spreker voor den geest zweefde, waar de Staat inderdaad is eene aggregatie, een samenrijgsel van gemeenten, streken of provinciën, die elk voor zich in het bezit zijn van hetgeen men wel eens pleegt te noemen souvereiniteit, maar die dan ook nog iets overlaten aan het algemeen bestuur, aan de samenbindende macht, zoodat, hetgeen niet uitdrukkelijk aan deze overgelaten is, toekomt aan elk van de deelen afzonderlijk. Het begrip eener zelfstandigheid, als in die vroegere dagen bestond, is strijdig met de Grondwet, strijdig met hetgeen de tegenwoordige tijd eischt. Deze wet, zegt de geachte spreker, zal automaten vormen. Het is waar — zoo redeneert hij — volgens dit artikel kan het algemeen bestuur eene verordening niet opdringen; het algemeen bestuur kan enkel schorsen of vernietigen; maar dat algemeen bestuur zal tien, twintig of meermalen schorsen, en zal zoo doende, door eene gedurig herhaalde schorsing, dwingen om enkel die verordeningen in te voeren, die dat algemeen bestuur in den zin heeft. Ik geloof, dat de geachte spreker zich geene juiste voorstelling gevormd heeft van do betrekkingen tusschen het algemeen Gouvernement of den Minister van Binnenlandsche Zaken en de gemeenten. In den regel is de aanraking van iedere bijzondere gemeente met den Minister van Binnenlandsche Zaken hoogst zeldzaam, en om zoo te zeggen, louter toeval; toeval, voortspruitende uit een of ander belang van specialen aard, dat die bepaalde gemeente met het algemeen Gouvernement in aanraking brengt. Doorgaande zijn de gemeenten buiten den werkkring van het algemeen bestuur geplaatst, hn nu zou men zich voorstellen dat uit deze wet voor een gouvernement, gezind om te uniformeeren, het vermogen zou voortkomen om zeker systeem van huishoudelijke verordeningen aan elke gemeente op



=Bï=r:
Wd.t rt «nn'nenn,. V» olTfnt"
roenn licstuur, wilta. hebben dal gij ^ woJ„ '' »1"
z° le° ««—'"«• ft vmaK „f hot denkbaar is dTe.2 Gou rnement m eene dergelijke gezindheid ooit vervalle
>e geachte redenaar heeft gesproken van het te groote vertrouwen
»o. .ie " v^df te8™™o:',isc °<
hof „i . ' J van de souvereimteit over den Stmt in
Ï t £TS teVre<1Cn Wil -veel perceeltjes nw»elijk
irnoh. ï aanzien van de algemeene verordeningen, dan zal hii dit . 'ten te verkrijgen ten aanzien van al de andere hnn,w
(Weentebeaunr, die ,„e„ „let onder d"° «tel ™ j ™° voorschriften zou kunnen bcriinen TW • , algemeene
spreker; m„r „,lte XnXToto. ™ ^
„De nlaiWliito , . ö voigen zijn.'' Het amendement zegt:
schriften van den Raakten611' ^ de
van de huishouding der gemeente80 ^ r°"ehng en het l)cstu,,r hetgeen van algemeen R it T verstaan, treden niet in
gea^htenTrekef Theff hii h6rVTaal ^ W' Hct kan ^
Baad eene? gemunte Ïtting t het, "*.**"* jaren .lan* in den algemeene verordeningen uitmaken een" Uw Gkleü!gCgedee?te' ^ T besluiten van een gemeentebestuur. Nu zal ia zolï i™ voorschrift kunnen worden geschorst nf / a zoodanl« algemeen de grenzen van de algemee'ne
worden geschorst, niet kunnen worden vernietigd En nu T
s ^ t" rs ^
rlentglaat dio"1^11^hi^ht vTn^nige^veÏ
:rté
zeker niet zijn begrepen Maar ik T* algemeene voorschriften
r
> « aal, van eene school of van een armbestuur,



zijn dat algemeene voorschriften? Ik voor mij geloof het niet; anderen zullen misschien het tegendeel zeggen, maar in den regel zal men, geloof ik, met mij van gevoelen zijn, dat eene verordening omtrent zulk eene instelling, zulk een werk niet kan genoemd worden, inden zin van het amendement van den geachten spreker, een algemeen voorschrift. Eene verordening, ten aanzien van de benoeming van het bestuur van een gesticht; eene verordening, ten aanzien van eene begraafplaats, van eene mijn, van eene veenderij; ten aanzien van eene vereeniging van werklieden, is dat een algemeen voorschrift, in dien zin, of zal dat alles vallen buiten de macht van schorsen oi vernietigen, hoe strijdig met de wet en met het algemeen belang? En dat zoodanige verordeningen, uitstekend, zeer sterk strijdig kunnen zijn met het algemeen belang, met de wet, zal niemand durven betwisten. Een ander voorbeeld: de burgemeester en wethouders verbieden tegen de wet aan een bepaalden verkoop te houden; er zal niets aan te doen zijn. En een reglement van orde voor den Raad, voor burgemeester en wethouders, zijn dat algemeene voorschriften in den zin van het amendement? Ik zal nu niet spreken van andere beschikkingen van den Raad, van handelingen, die nu aan den Raad of aan de burgemeester en wethouders worden opgedragen, bijv. ten aanzien van verkiezingen het bepalen van den dag, waarop de verkiezing zal geschieden; maar ik wijs nog op een ander geval. Er geschiedt eene benoeming van een secretaris door den Raad; hij moet Nederlander zijn, meerderjarig en in het volle genot der burgerlijke en burgerschapsrechten; nu stel ik dat men dit niet in acht neemt, dat men handelt willekeurig. Er zal, wordt het amendement aangenomen, niets aan te doen zijn. Wanneer bij het algemeene Gouvernement de wet wordt overtreden, zullen er waarborgen, middelen tegen zijn; men zal er tegen kunnen waken. Maar hier zal de uitvoering van de wet in handen zijn van onverantwoordelijke gemeentebesturen, en dat wel om de zelfstandigheid der gemeenten te sparen; zij zullen ten aanzien van de uitvoering niet alleen, maar ook van schennis der wetten vrij zijn.
Vrijheid, Mijne Heeren, in dien zin wil ik niet; vrijheid, in dien zin, heeft ook de Grondwet niet gewild, en kan geene wet willen, waaraan deze Vergadering bare toestemming zou geven. Vrijheid van terrein, in dien zin, vrijheid niet te bereiken door de algemeene wet of door het algemeen belang, zooals de geachte spreker uit Arnhem (de heer Mackav) het wil, zoodanig vrij terrein, geloof ik, mag ook deze wet niet erkennen.
De heer Groen repliceert.
Mijnheer de Voorzitter! De geachte spreker heeft mij, ik zou zeggen, niet enkel tegengesproken, hij heeft mij aangetast op zoo vleiende wijze, dat tegenspraak moeilijk wordt van mijne zijde. Evenwel in het



.«'2 Z !f bel™g ™n dae "et-moet ik het i-1"1
-E rxrr 'jr^z
^T^z7^:::r —• — - *
altiïd ''in ee-ret6 plaat8: de geachtc spreker heeft zijn amendement zoo irr;,1:,"", ;-;!1 ,00r*eKteld- »Rli Plaatselijke verordeningen »
sifTn,ier !,iie ïooredirifto ™
versta-in trol ? ' ? n ,)Ur"eniuester en wethouders worden
Eïïï.'ïr a" ^inn a'gemeen R«k"- -f i-ovincS
"">™<i«'»™t »«gt: „plaatselijke verordeningen, w.nar-
JW de algemeene voorschriften van den Raad ten .Tinzien yin
verlfn ieln»' ^7 T * huishoudin^ der gemeente'wordin
schrift dat 1 1 "GCn nict is zo°danig algemeen voor-
bd^'is ^ m0g6n trCden iD ***** van Rijks-of provinciaal
toch duicldiik1!],faatS:rdC geaChte Spreker heeft "ezc"d' het is dan pan 1de macht om f cen Go™iement, toegerust met eene zoo onbe) , ' °m te schotsen of te vernietigen, nlleszal kunnen te^enhouden, en allee tegenhouden,le, hij de uitkom», alle, J k„™°
veïi' ji^, " !! e,SC°° ik ('e eer '1,ld op die bedenking te antwoorden, " r> ^ van n Sea°hten spreker op art. 154 van het ont¬
werp. „ e schorsing of vernietiging wordt door Ons bevolen bii een met
de r,rkICef' in het Staatshlad te plaatsen besluit" enz. Nu neemt
men Tl ^ e" ^ i§ de ^0nd van bedenking d"
men schoraen en vernietigen zou, van de zijde van het Gouvernement
met zoozeer vanwege strijd tegen de wet, niet vanwe.e stSZen
miteil teTr *, ? dat bijzondcre Punt- maar om eene uniforvraag u Miine beschlkkmgen van het plaatselijk bestuur. Ik
^e geÏ vafhTt11; ' ^ ™ *"*»» ™hting, of zoovormen die dat h 7'T""",6"' bestaanbaar zou zijn met deze nemen 'vormen of vernietigend Gouvernement in acht moet
schorsen en v l T ™ de W6t gebracht, opdat de macht van schorsen en vernietigen gaaf zoude blijven.
Grondwe/T™ 181'5*Tw? ^ gGachte SprekeF Zich beroePen °P de van 1815. De Grondwet van 1815, zegt hij heeft eewild
de autonomie van de plaatselijke besturen, en wat is er «eheurd? Hii antwoordt: de gemeentebesturen, de gemeenten zijn door het centraal gezag overheerd. Hoe, Mijne Heeren, zijn ze daardoor overheerd dat d , tCn T'>a "CZ:'P> te veel geschorst, te veel vernietigd heeft? Ik geloof dat men maar een oog behoeft te slaan in de verordeningen vfn'



zoovele gemeenten, om aanstonds te bespeuren hoeveel daar te schorsen en te vernietigen aan een later Gouvernement is overgebleven. Geschorst of vernietigd is er zeer weinig, en zoo men iets te verwijten had aan die vorige Gouvernementen, ik geloof, men zal kunnen zeggen, dat van die bevoegdheid om te schorsen en te vernietigen lang zooveel gebruik niet is gemaakt als met de handhaving van de wet, met het algemeen belang overeenkwam. Maar wat heeft de werking van het centraal gezag verderfelijk gemaakt? Dat het algemeen Gouvernement hier en daar is gaan zitten op de plaats van het gemeentebestuur, dat het algemeen Gouvernement of ook het provinciaal Gouvernement hier en daar is gaan handelen in de plaats van het gemeentebestuur; maar dit onwettig vervangen van het gemeentebestuur wordt ten eenen male gekeerd, wordt geheel en al afgesneden door deze wet. Derhalve zal niet gebeuren wat de geachte spreker gezegd heeft; derhalve wordt niet de verkeerde uitvoering van de Grondwet van 1815 gesanctionneerd door deze wet. Neen, Mijne Heeren, de verkeerdheid, die geheerscht
heeft onder de Grondwet van 1815, tegen den wil van die Grondwet, 
die verkeerdheid zal worden afgewend voor het vervolg; en ik meen mij te mogen beroemen dat deze wet dergelijke dwaling, dergelijke vergissing van het algemeen Gouvernement, van de provinciale besturen geheel buiten sluit.
In de laatste plaats: de geachte spreker heeft aangehaald — en dit is een misverstand, mij persoonlijk betreffende, dat ik ter zijde moet stellen — de geachte spreker heeft aangehaald woorden, die door mij op een der vorige dagen bij deze discussiën gebezigd zouden zijn. Hij heeft beweerd dat ik, hem beantwoordende, zou hebben gezegd: gij vertegenwoordigt een groot deel der natie. Mijne Heeren, ik heb dat niet gezegd; ik moet op dat punt door den geachten spreker verkeerd zijn verstaan. Ik herinner mij wel, dat ik gesproken heb van de gewoonte van den geachten spreker, om steeds te spreken namens anderen, namens velen of zeer velen in deze Vergadering, of wel namens een groot deel van de natie, en dat ik gezegd heb, dat ik mij gelukkig zou achten, wanneer ik een antwoord gaf, dat niet alleen aan den geachten spreker, maar tevens aan dat gedeelte der natie, dat door hem wordt vertegenwoordigd, voldeed. Maar ik heb niet gezegd, en ik zou ook niet durven verzekeren, dat de geachte spreker vertegenwoordigt een groot gedeelte van de natie. Ik wilermetalleheuschheid, met alle hoogachting, die zooals de geachte spreker weet, dat ik te allen tijde jegens hem heb gekoesterd, bijvoegen: ik hoop het niet, dat die beginselen, die de geachte spreker belijdt, de beginselen van een groot deel der natie zijn, want wanneer dit waar mocht zijn, wanneer ik dit mocht kunnen erkennen, dan zou de geachte spreker mij niet verre gebracht hebben van de erkenning van hetgeen hij aan deze wet verwijt, dat namelijk deze wet zou zijn eene anti-nationale wet. Ik ben er verre af, Mijne Heeren, dit te erkennen. Ik meen te



hebben voorgesteld aan den Konin« aan do n ^
der natie met te beroepen. De geachte spreker heeft gezegd- hij h-id in deze Vergadering, ten slotte van zijne rede ~nd te zeggen aan de Vergadering, dat zij wel veel va'n vrijzinnigheid'kon en d it 7, ln'rT VerlaDgcn t(,ondc m «le vrijheid te bevorderen
het tot
boïSrJ2,d?Sne -t geleid heefttoteenegroote
:t=;
worden wederleg, en "K"''taLTlh-rt ""l""" T
«.hyi me™tog> die dt\'c;
woordigmg g0!c,en d. ecr h>d meemali!ii ,n hctern^™
i.. P 'kr a'tngename «liscumiên, ,lie it toen niet zelden m* den genchten vMrete),er v»„ hct ,,me„ienlcnt v0Jf
geheel mS,oei; gfvrfe^Dif Jmm' ''"en !0Sevi"»n•
va.,oude en d^n 1igt Z
ge.'K ï en spreker niets minder zijn dan nationaal Nu is er
voorstellén d't ^GD' illthanS niet voor (en ik kan mij zeer goed
derinl L Lf *eVCn"Un bestaat de leden dezer Vergadering), om het mij aan te trekken, wanneer iemand ik wil niet
3de Ver ,rdheld; maar <lan toch °P e^e wijze, die treft, verwijf aan de Vergadering dat zij wel veel van vrijzinnigheid gewant doch'
len 2n.rD,gttPrijS 8teï °P Vrijhei(1'- ™ een Ministeriel d'at het
dat dan toch word? T ? fl ^ een Gouvernement,
derino-Tkt ondersteund door de meerderheid van de Verga-
Ve ^erL 17, *"* V°0rstcllen' dat *» meerderheid van de garing z°u kunnen wezen in mijne stemming, en zegden- dat is
sa Zg «ir"1"*'eenc ?**•,,ie Mn <int in,ii™1»
Kwanjk mag worden genomen; zoodat uit dat stilzwijgen -een bewiis
K ovor,ui8ing - *5?
wefbeeT de rChï Spreker 0p nieuw als een verwijt tegen deze t heeft gericht, is het systematieke van deze wet; de wet zegt hij
hangt zoo samen, dat men, daargelaten nu de haLl 6ie de wet ai uitvoeren, de wet niet zal kunnen ontduiken; zij zal L heT ware over het gansche Land een net werpen, waarin alle gemeenten tullen worden opgevangen en op hare plaats gevestigd. Ik TrZ ofdU net |s eene lofrede op de wet? De beginsels, waarop de wet stoimt i~ dat dp "T VUn den 8eachten spreker verkeerd zijn, maar te verlangen WGt 200 Ware' dat ziJ ZÜU bunnen worden ontdoken, dat kan



,n'J n'ct begrijpen, met een beginsel van goede wetgeving te strooken• te wenschen, dat de wet of geheel of half moge worden uitgevoerd uitgevoerd met eene zwakke, flauwe hand, kan, dunkt mij, niet overeenkomen met hetgeen men mag verwachten van eene goede, deugdelijke. vaste Regeering. Ik moet er nog ten slotte dit bij voegen, dat ik het verwijt van, zooals de geachte spreker het noemt, algemeene stelselmatigheid, gericht tegen deze wet, tegen dit Gouvernement en tegen mij in het bijzonder, — dat ik dit verwijt niet van hem had verwacht. Ik meen zoo dikwijls van den geachten spreker te hebben vernomen, dat hij de liberale partij met zich zelve in onvermijdelijke tegenspraak acht, zoodra deze zich begint te constitueeren en te organiseeren, en nu door dien geachten spreker, bij dien arbeid van organisatie, aan die liberale partij, aan dat liberale Gouvernement, aan dien liberalen Minister, het verwijt van eene te systematische inrichting te hooren doen, — ik erken het, dit heeft mij bevreemd, en dat doet mij denken, dat de geachte spreker van zijn vroeger denkbeeld, dat het voor een liberaal Gouvernement onmogelijk zou zijn iets tot stand te brengen, langzamerhand begint terug te komen.
Het amendement van den heer Groen wordt met 56 tegen 0 stemmen verworpen.
Art. 1(>1. De Raad kan op overtreding zijner verordeningen . . . geldboete van ten hoogste f 25 stellen. De heer Provó Kluit stelde voor: f 50.
De geachte spreker uit de hoofdstad (de heer Provó Kluit) heeft, op een grond die reeds in het verslag dezer Kamer is vermeld en waarop bij de memorie van regeeringswege is geantwoord, eene verdubbeling van de hier voorgestelde boete in bedenking gegeven.
Ik zal nu niet herhalen wat reeds daaromtrent in die memorie van beantwoording is gezegd, dat men namelijk niet het oog moet hebben op bijzondere gevallen, langs welken weg men de boeten in het oneindige zou kunnen vermeerderen, waartoe, zoo het mij voorkomt, het stelsel van den geachten voorsteller ook zou moeten leiden. Maar ik zal de aandacht van de Vergadering vestigen, vooreerst op de wet van 1818. Die wet stelt de boete van ƒ 50 ten hoogste, als op te leggen, zoo zij dit goedvonden, door de besturen van steden welke één of meer leden van de Provinciale Staten voor den stedclijken stand, en meer dan 5000 inwoners tellen. In dit geval zijn geen honderd gemeenten van het Land, en terwijl nu deze bevoegdheid, bij de wet van 1818, alleen en uitsluitend aan die steden was voorbehouden, zou men thans volgens het voorstel van den geachten spreker, die bevoegdheid moeten' uitstrekken tot al de gemeentebesturen, ook van de kleinste gemeenten. Ik geloof, Mijne Heeren, dat dergelijke verhooging het doel niet zou treilen, en integendeel, aanleiding zou geven van de zijde van de gemeenteraden, die toch in het algemeen niet als zoo bijzonder bekwame



t afwetgevers mogen worden beschouwd, tot zeer groote misbruikenonkeT^ l f ^ ZUlleD °pwcgen tegen de nadeelen, die in een' zonrïn T 8 g? Van eene te lag® boete' uit deze wets-bepaling
nog n^et kan^oegeveD ' ~ * * *
Ik moet hierbij voegen, dat men bij de aanneming van de Belgische gemeentewet insgelijks bedacht is geweest op de herziening van het strafste sel van de wet van 1818, en dat men de bevoegdheid om straffen
LffJerea' Tkt t0t h6t °pl6ggen van eenv°udige politie¬
staten. Geen gemeentebestuur mag, volgens de Belgische gemeentewet
straffen opleggen, die dat te boven gaan. Daarboven evenwel gaat nu'
het voorstel, dat het Gouvernement aan deze Kamer doet verredaar-
oven zelfs. Om die boeten nu nog te verdubbelen, volgens het voorstel
van den geachten spreker, dat, dunkt mij, zoude te ver gal Ik
geloof niet, dat men hier zooveel hooger straffen behoeft, dan de
h~uDrgd. Z0° ^ meCn' ^ ^ BdsiSCh6 voldoende
I)e heer Provó Kluit komt terug. Het voorbeeld uan België ontleend kan zegt hij, geen gewicht in de schaal geven. Wat daar goed is, kan hier verkeerd zijn. Kan het Gouvernement hooge boeten keeren?
u6tt l!ïatSte' clf d° geachte 8Preker het midden heeft gebracht, in het algemeen kunnen beamen, omdat iets goed kan zijn
voor een ander land, dat niet goed is voor ons; maar in dit 3
moet men met vergeten dat men in België ook had de wet van 1818
Men had die wet, men heeft in 1836 die straffen gereduceerd ver
beneden het tegenwoordig voorstel van het Gouvernement; en'men
verdere • • lag6r° reductie' in een toestand, die eenige
rdere voorziening met schijnt te vereischen. Daaruit schijnt nu wel
volrST T /Pgemtakt' dat men °ok in ons Land vvel zal kunnen volstaan roet matige straffen.
is dezeTide t r ,°?m6rïen' dat hetgeen het Gouvernement voorstelt, d6 , de b°ete' dl? vo]gens de wet van 1818 konde worden vastgesteld voor overtreding der gemeenteverordeningen, in al de andere gemeenten van het Rijk, buiten de zoo even genoemde, dus meer dln /„ der gemeenten. Daarmede staat de hier voorgestelde boete gelijk
L een honfïf ^ ** f 50 ^ wordt dus «***■
Z rÜ gemeenten ontnomen. Nu erkent de geachte spreker,
zal yeJ ht V°0r vmef8tf gemcentcn te veel zal z'.ini maar men zal zegt hij, geen misbruik behoeven te vreezen, omdat het Gouver-
, nen ezicht kan houden op de gemeente-verordeningen. Ik moet
waardoor 8Prekerantwoorden, dat wanneer hij van toezicht spreekt.
hii • i ^men m i °Pzlcht aan misbruik tegemoet kan komen, dat
wet KK l Cen g and6r begrip formeert van lle werking, die deze wet bij hare invoering zal hebben dan het Gouvernement er van heeft



Het Gouvernement kan niet doen hetgeen de geachte spreker meentiet Gouvernement kan niet bij alle gemeentebesturen gaan en hun' zeggen, of des noods gebieden: de wet geeft u wel het recht om tot gulden boete op te leggen, maar ik raad u aan van dat recht geen gebruik te maken, en desnoods verbied ik het u. Dat recht heeft bet Gouvernement volgens deze wet niet; volgens deze wet zal het Gouvernement van het recht van schorsen en vernietigen ten aanzien van dergelijke verordeningen volstrekt geen gebruik kunnen maken. Derhalve zal in eene kleine gemeente, waar het gemeentebestuur eens goedvond van zijn recht om die liooge boete te bedreigen gebruik te maken, de rechter verplicht zijn om eene soms zeer onevenredige straf toe te passen eene boete die onevenredig zou zijn aan den aard van de overtreding in verre de meeste gevallen.
Ik geloof, dat dit nadeel veel grooter is dan de ongelegenheid die er uit zoude kunnen voortspruiten, wanneer men zich tot ƒ 2-5 bepaalt en dat het voordeel van eene verdubbeling voor eene groote stad, voor de hoofdstad bijv., niet zoude opwegen tegen dat nadeel.
Het amendement van den heer Provó Kluit wordt met 47 tegen 15 stemmen verworpen.
Art. 163. Recidieve. Het ontwerp stelde den termijn voor herhaling op twee jaren. De heer Hengst wenseht dien terug te brengen tot zes maanden.
Ik meen, Mijnheer de Voorzitter, dat ik den geachten voorsteller van het amendement kan te gemoet komen, wat de bepaling van den termijn betreft. De bepaling van zes maanden zou mij om meer dan «ene reden te kort schijnen en te veel afwijkende van de regelen, aangenomen bij ons tegenwoordig wetboek en bij het wetboek in 1847 aangenomen. Maar ik vind geen bezwaar voor te stellen, dat in art. 163 deze wijziging zal worden gebracht, om namelijk te lezen, in plaats van: de laatste twee jaren, de woorden: het laatste jaar. Dan zal de termijn in overeenstemming zijn met het in werking zijnde Wetboek van Strafrecht, en tevens in overeenstemming met het beginsel, in 1847aangenomen. Oorspronkelijk was toen twee jaren voor de politie-overtredingen voorgesteld, hetgeen later tot één jaar teruggebracht is.
Ik stel dus voor het artikel aldus te lezen: „Ingeval de overtreder gedurende het laatste jaar voor gelijke overtreding veroordeeld is," enz. Ik meen, dat daarmede te gemoet is gekomen aan het verlangen van < en geachten spreker, zonder dat men zal vervallen tot zoodanige inkrimping van tijd, dat wanneer men slechts even méér dan zes maanden wacht, men gelijke overtreding op nieuw plegen kan, zonder dat eene billijke verhooging van straf gevorderd wordt.
Art. ^ Mededeeling der strafverordeningen aan hot openbaar ministerie Hl het kantongerecht, .Ie arrondissements-rechthank en het gerechtshof waar-



onder ,1e gemeente behoort. Amendement van den heer Ypeij de mededeel!ng te doen geschieden „aan het kantongeregt, de arrondissement,-regtbank en het geregtsl.of, waaronder de gemeente behoort, alsmede aan het 0 M bij die collegiën".
Mijnheer de Voorzitter! Ik heb geene bedenking tegen deze wijziging behalve wat betreft het woord college, waaronder dan, volgens de' meening van den geachten voorsteller, zoo ik mij niet bedrieg, ook de kantongerechten zouden zijn begrepen. Ik betwijfel echter of dat woord inderdaad ook de „kantongerechten" zal omvatten. Colleges schijnt mij dus niet wel uit te drukken hetgeen de geachte spreker zoo even gezegd heeft te willen. Tegen de zaak zelve, de meer uitgebreide mededeeling der plaatselijke verordeningen, heb ik geen bezwaar.
Het amendement van den heer Ypeij wordt met 35 tegen 24 stemmen aangenomen.
Art. 182. Gemeenteverslag. De heer Dirk» geeft den Minister in bedenkinde burgemeesters der onderscheidene gemeenten aan te schrijven, een zooveel mogelijk kort en beknopt verslag te geven over den toestand van hunne .Gemeente van -1815 tot 1850. '
Mijnheer de Voorzitter! Ik wil zeer gaarne overwegen, of het voorstel van den geachten spreker uit Friesland uitvoerbaar is. De geachte spreker heeft zoodanig verslag gezien, dat kort en beknopt was Het is met velen gegeven, zoodanig overzicht kort en beknopt, en tevens duidelijk en leerrijk, te maken over den toestand van eene gemeente van 1815 tot 1850. Tot dusverre heeft men in de meeste gemeenten zich weinig moeite gegeven om te erlangen een overzicht van den toestand over elk jaar, veel minder van den toestand over eene reeks van jaren.
Ik heb eenigen tijd geleden getracht - en ik ben daarin nog niet ten volle geslaagd — mij te verschaffen een duidelijk overzicht slechts van een tak van beheer, van de toeneming van de belastingen in de onderscheidene gemeenten, van 1815 tot 1850. Ik ben nog niet zoover dat hetgeen ik heb erlangd, mij volkomen voldoet. Hier <*old het evenwel slechts één punt; maar nu zou ik de opmerkzaamheid van al < egenen die daarmede in de 1200 gemeenten zullen moeten belast worden, behooren te richten op de onderwerpen, op de punten waarop het aankomt, ten einde zoodanig overzicht inderdaad zij dergelijk overzicht als de geachte spreker bedoelt. Dat zal wellicht kunnen worden beproefd, maar of het ten uitvoer zal kunnen worden geleed en wel voor dat de nieuwe raadsleden zitting zullen nemen, ten einde die hunne betrekking aanvaardende, zoo volkomen geïnstrueerd mogen' zijn omtrent den toestand hunner gemeente sedert 38 jaren als de geachte spreker wenscht, - ik durf het niet verzekeren; maar ik zal doen wat van mij afhangt.



Ait. 183. Verantwoording, wegens liet dagelijksch bestuur, van burgemeester en wethouders aan den Raad. De lieer Jongstra meent, 7.00 men maatregelen neemt voor het geval, dat burgemeester en wethouders weigeren uitvoering te geven aan provinciale verordeningen of maatregelen van algemeen
bestuur, dan is evenzeer voor liet geval, dat zij niet zullen uitvoeren verordeningen of beschikkingen van den Raad, voorziening te treffen.
De geachte spreker stelt, Mijnheer de Voorzitter, dat de burgemeester en wethouders nalatig blijven uit te voeren verordeningen of in het algemeen besluiten van den Raad. Is tegen dit geval voorzien? Tegen dit geval is voorzien door art. 89, hetgeen de geachte spreker heeft aangehaald, vergeleken met art. 183. Art. 183 vestigt de verantwoordelijkheid van burgemeester en wethouders wegens het dagelijksch bestuur aan den Raad. Ten gevolge van art. 89 kunnen, wanneer de wethouders niet geven de verlangde inlichtingen, — en zoo niet mocht worden uitgevoerd eene verordening, een besluit van den Raad, zullen gewis inlichtingen in den Raad worden gevraagd, — die wethouders door den Raad vervallen worden verklaard van hunne bediening. In zooverre is voorzien, en het komt mij voor dat hiermede genoeg is voorzien. Hetgeen meer zou kunnen worden verlangd, zou zijn, dat bij de wet wierd aangewezen een middel, waardoor ten uitvoer werd gelegd hetgeen burgemeester en wethouders weigeren ten uitvoer te leggen. In zoodanig geval is voorzien, wanneer het geldt de uitvoering van wetten of van algeineene verordeningen, bij art. 126. Maar is het nu noodig, dat hier ook worde voorzien, en zoo het al noodig is, zou dan zoodanig middel hier kunnen worden gesteld, zonder groot gevaar voor verwarring? Noodig komt het mij niet voor; want ik kan mij ook op dit punt niet voorstellen dat burgemeester en wethouders, aansprakelijk zijnde, in den Raad zouden kunnen weigeren, zouden kunnen volharden in het weigeren om eene verordening of een besluit uit te voeren, waarin zij in den aanvang nalatig waren en waarover zij nu in den Raad worden aangesproken. Ik kan mij dergelijke hardnekkigheid in een volstrekt niet verdedigbaar plichtverzuim niet wel voorstellen. Is men evenwel van een ander gevoelen, meent men dat burgemeester en wethouders, ondanks en in weerwil dat zij sterk worden aangesproken, in weerwil dat de Raad de wethouders vervallen kan verklaren, — dat zij, ondanks dat alles, soms volharden zullen in de niet-uitvoering, zoodat men zal kunnen zeggen: er wordt niet uitgevoerd, althans niet binnen een betamelijken tijd, en mocht men dus gelooven dat daartegen moest worden gewaakt, dan vraag ik: kan daarin binnen den kring van het gemeentebestuur zelf worden voorzien, op eene wijze die niet zal leiden tot verwarring? Er is wel niet anders in te voorzien, dunkt mij, dan door aan den Raad te geven eene bevoegdheid om in zoodanige gevallen te doen, hetgeen volgens de wet de plicht is van burgemeester en wethouders. De geheele Raad of een gedeelte daarvan zou dan tegen den regel van de wet aan, TiioumccKK, Parlementaire redevoeringen, 185U—1851. -jo



zich met de uitvoering moeten belasten. Nu betwijfel ik het echter of, wanneer men een dergelijk middel aanwendt, — hetgeen mij niet noodig voorkomt, omdat mij de richtige uitvoering door de verantwoordelijkheid van burgemeester en wethouders en door de gevolgen van die verantwoordelijkheid genoegzaam gewaarborgd schijnt, —"nu betwijfel ik het echter, zeg ik, of dan dergelijk middel niet erger zou wezen dan het kwaad, waartegen het zou worden gebezigd. Door dat middel toch zou de orde in de gemeente gevaar loopen, want er zou eene inbreuk door worden gemaakt op den regel bij de wet gesteld • op den regel, die moet worden vastgehouden, dat namelijk hel dage' hjksch bestuur, de uitvoerende macht behoort aan burgemeester en wethouders. En om nu, in de gevallen, waarin zonder verkorting van die bevoegdheid, zonder schending van dien regel, de leden van den Raad, of de oudste leden daarvan, of wie ook, zich zouden kunnen belasten met de uitvoering daar, waar burgemeester en wethouders nalatig waren gebleven, — om in die gevallen, zeg ik, die uitvoering binnen wel afgepaalde perken te brengen, zoodat verwarring en misbruik met ligt te vreezen zouden zijn, dit schijnt mij zoo niet onmogelijk, dan toch hoogst bedenkelijk.
Deze zijn dus de twee bedenkingen, die ik aan het oordeel van den geachten spreker onderwerp: vooreerst, of zoodanige voorziening wel volstrekt noodig is; of er niet reeds genoeg voor de richtige uitvoering die ook ik verlang, gewaakt wordt, wanneer men de verantwoordelijkheid van burgemeester en wethouders als waarborg daarvoor stelt; en ten tweede, of, zoo men die verantwoordelijkheid niet voldoende acht of er dan een middel kan gevonden worden dat veiliger zou zijn, dan wanneer men de vrees liet bestaan voor hetgeen de geachte spreker ducht; eene vrees nochtans, waarin ik niet knn deelen, omdat het mij, ik herhaal dit, onwaarschijnlijk voorkomt, dat dergelijk hardnekkig' plichtverzuim bij eenig college van burgemeester en wethouders stand zou kunnen houden.
De heer Jongstra komt terug.
Ik zal den geachten spreker verzoeken te willen bedacht zijn op een voorstel dat in het gedeelte van de wet, dat nog behandeld moet worden, zoodanige aanvulling zou kunnen brengen, als den geachten spreker noodig schijnt. Maar ten aanzien van de vraag, of zoodanige aanvulling noodig is, meen ik te moeten doen opmerken, dat het geval 'lat de geachte spreker nu op het oog heeft, niet gelijkstaat met het geval, bedoeld in de artt. 126 en 127. In de artt. 126 en 127 is sprake van verordeningen van hooger gezag, die moeten worden uitgevoerd door burgemeester en wethouders, en ook door den Raad; maar in het geval, dat nu wordt ondersteld, geldt het verordeningen of besluiten van den Raad, hetzij van algemeenen, hetzij van bijzonderen aard, tot



wier uitvoering, uit den aard der znak, burgemeester en wethouders geroepen zijn. In het eene geval, dat van de artt. 126 en 127, weidt het verordeningen, waartoe noch de Raad, noch de burgemeester en wethouders hebben medegewerkt, bevelen van hooger gezag; maar in het andere is de verordening aangenomen door den Raad, met medeweten van den burgemeester en de wethouders. Zijn deze nu van het gevoelen van den Raad geweest, welke reden zouden zij dan hebben om de verordening of het besluit niet uit te voeren? Zijn zij tegen de verordening of het besluit geweest, dan vraag ik, is het met cenige waarschijnlijkheid te verwachten, dat immer burgemeester en wethouders, die tegenspraken in den Raad, de uitvoering zouden weigeren, nadat de Raad besloten had? Daaruit zou ongetwijfeld een oorlog ontstaan, die spoedig ten nadeele van het college van burgemeester en wethouders of van het hoofd daarvan zou worden beslist.
'21 Mei. Hoofdstuk Ml. Sj'2. Van ile handhaving der openbare orde in liet bijzonder. Algemeene beraadslaging. Rijks- of gemeentelijke politie? Het ontwerp regelde de gemeentelijke politie. De heer l'rovó Kluit, voorstander van eene alge.neene organisatie der politie van Rijkswege, gesteund door den heer V. Kek, bestrijdt de voorgestelde bepalingen, die, volgens hem, eene verbetering der politie ten platten lande onmogelijk zullen maken. Van oordeel dat op het stuk van politie centralisatie noodzakelijk is, en dat de bevoegd beid dei ambtenaren niet inoet gebonden zijn aan de grenzen der gemeenten, dringt hij aan op verwerping der voorgestelde bepalingen. Men moet de keuze van het stelsel niet bij deze wet beslissen. Doch ook ongeacht dit alles, meende hij, waren de voorgestelde bepalingen onvolledig en gaven tot vele vragen aanleiding. Kon men de kosten voor den commissaris van politie brengen op .le gemeente begrooting? Wie bepaalt het getal der dienaren der politie? Wat zal recht zijn ten opzichte van de waterschouten en de inspecteurs van politie? Wie benoemt ben? Wie vervangt den burgemeester; een wethouder of lid van van den Raad ? maar dan stelt men een gedeelte van de uitvoerende macht in de handen van een volksvertegenwoordiger en dat ware zeer verkeerd. Hoe zal ■ n groote steden de burgemeester, bij den omvang zijner verdere bezigheden, deze taak nog naar belmoren kunnen volvoeren? Welk is het verband tusschen de artikelen 188 en 190? De behandeling is fragmentarisch. De regeering onderstelt in hare voordracht eene rijkspolitie. Men kent daarvan „noch doel, noch inrichting, noch handeling". Hoe, zoo de Kamer de regeling der rijkspolitie eens onvereenigbaar mocht vinden met de thans voorgedragen bepalingen?
Ik zal, Mijne Heeren, opnemen de algemeene bedenkingen, door de geachte sprekers uit de hoofdstad en uit Zeeland (de heeren Provó Kluit en van Eek) tegen het hier voorgestelde stelsel in het midden gebracht. Ik zeg de algemeene bedenkingen; in zoover toch de bedenkingen, die geopperd zijn ten aanzien van bijzondere bepalingen van dit ontwerp, zich niet aansluiten aan die algemeene bedenkingen, zal het beter wezen die te behandelen, wanneer wij de artikelen afzonderlijk in overweging nemen.
De geachte spreker uit de hoofdstad wenseht — en in dien wensch
Ki*



kan men zijn stekel samenvatten — éénheid van politie; hij wenscht Rijkspolitie; zoo ik wel heb, Rijkspolitie uitsluitend, en geregeld door eene algemeene wet.
Dat beginsel brengt mede, dat de geachte spreker ook moet wenschen eene verdeeling van het Rijk in politie-afdeelingen, kantonnale of wel andere, maar altijd zonder dat er eenigszins worde gelet op de grenzen van de gemeenten. Deze wensch brengt den geachten spreker dan verder tot afkeuring van hetgeen ten grondslag ligt bij dit ontwerp, namelijk, het aannemen in het algemeen van de verdeeling, zooals die nu bestaat, van de gemeentelijke verdeeling.
Wat nu betreft de gemeentelijke verdeeling, of, om het nauwkeuriger uit te drukken, wat de vraag betreft: of de werking van de politie zal zijn uitsluitend gemeentelijk, dan wel of zij zal worden onderscheiden naar andere grenzen, — wat die vraag betreft, verzoek ik dat de aandacht der Vergadering zich vestige op dit punt bovenal, dat het ontwerp van wet te doen heeft met de gemeente-politie, dat wil zeggen, met de uitvoering van al die verordeningen, die de Raad ten aanzien van de politie zal maken. En indien dit nu juist is, dan is er, en dan zal er moeten blijven eene gemeentelijke politie, tenzij men mocht willen doen — en ik heb daaromtrent de meening van den geachten spreker niet duidelijk verstaan — tenzij men mocht willen doen hetgeen nu gebeurt, namelijk aan Rijksambtenaren de uitvoering opdragen van de plaatselijke verordeningen van politie. Ik zou evenwel meenen, dat dit ligt in de bedoeling van den geachten spreker, of althans dat dit moet zijn een onvermijdelijk gevolg van zijn stelsel. Het gebeurt nu, zeide ik, en ik zal tot bewijs hiervan uit het reglement voor de directeuren van politie van den 3den November 1822 een paar plaatsen voorlezen. In art. 1 wordt gezegd: „De stedelijke directeuren van policie in de groote steden van het Rijk zijn belast met de uitvoering van de wetten en verordeningen op het stuk der gewone of plaatselijke policie," enz. Vervolgens leest men in art. 8: „De commissarissen, agenten en verdere beambten der policie zullen gehouden zijn om stiptelijk te achtervolgen de bevelen, die hun door de directeuren van policie zullen worden gegeven, zonder zich daaraan te kunnen onttrekken, onder voorwendsel van dezelve alvorens aan de goedkeuring der plaatselijke besturen of andere autoriteiten te moeten onderwerpen, noch onder welk ander voorgeven zulks ook zijn moge" enz. Art. 9 luidt: „De stedelijke besturen zullen, zonder 's Konings speciale autorisatie, de uitvoering van de wetten of voorschriften op het stuk der gewone of plaatselijke policie geheel of gedeeltelijk niet aan zich zeiven voorbehouden, maar de uitvoering opdragen aan de directeuren van policie."
Nu is de vraag deze: In zoo ver de stedelijke overheid, de stedelijke vertegenwoordiging, verordeningen maakt op do politie, wie moeten dan die verordeningen uitvoeren? En ik moet opmerken dat verrede groote menigte van politieverordeningen, in ons Rijk zoowel als in



andere landen, zullen zijn plaatselijke verordeningen, bij vergelijking namelijk met de Rijksverordeningen uitgevaardigd ten aanzien van de politie. Indien nu de gemeentevertegenwoordiging de noodige verordeningen moet geven met betrekking tot de politie, wie moeten dan die verordeningen uitvoeren? Moet dat iemand doen, die óók Rijksambtenaar is van de politie over het district, en moet dit dus geschieden zonder het gebied van de gemeente in aanmerking te nemen, of moet die uitvoering worden opgedragen aan plaatselijke ambtenaren? En, zoo het laatste waar is, moet het dan geschieden door een ambtenaar, die geheel onafhankelijk is van het grondwettig plaatselijk gezag, of door een ambtenaar, die daaraan is ondergeschikt? Ik geloof, Mijne Heeren, dat, wat de eerste vraag betreft, het antwoord niet twijfelachtig kan zijn. Het zou met de Grondwet, met de beginselen dezer wet, met de natuurlijke orde van zaken niet strooken, wanneer de uitvoering van al wat plaatselijke politie is, niet wierd opgedragen aan een plaatselijk gezag, of aan daaraan ondergeschikte ambtenaren; en ik moet de aandacht bijzonder daarop vestigen, dat de verordeningen van plaatselijke politie inzonderheid het hoofddeel van onzen politiecode zullen uitmaken. Ik geloof dus, zeg ik, dat het antwoord niet twijfelachtig kan zijn, of de uitvoering moet opgedragen worden aan een plaatselijk gezag, of aan ambtenaren, aan dat gezag ondergeschikt. Van daar nu de bepalingen van het wetsontwerp. Waar de uitvoering kan geschieden door den burgemeester alléén, daar zal de commissaris van politie niet te pas komen. Waar een commissaris is of vereischt wordt, zal hij, in zoover het betreft het uitvoeren van plaatselijke verordeningen van politie, ondergeschikt zijn aan den burgemeester.
Nu zegt men evenwel: „maar dat beperken van de handelingen van de politie binnen de grenzen van de onderscheidene gemeenten, brengt groote, onverwinnelijke nadeelen met zich en inzonderheid heeft dat groote nadeelen op het platteland! Mijne Heeren, dit bezwaar kan, dunkt mij, niet aangevoerd worden tegen hetgeen ik zoo even aan de Vergadering heb voorgedragen. Daar, waar het geldt de uitvoering van plaatselijke verordeningen, kan de uitvoering toch niet anders dan beperkt zijn binnen de grenzen der gemeente. Maar nu stel ik, dat er is één politiebelang, gemeen aan meer dan ééne gemeente. Belet dan nu dit wetsontwerp dat daarin worde voorzien door gezamenlijke, door gemeenschappelijke maatregelen? Belet dit wetsontwerp, dat er zij een ambtenaar van politic, buiten den burgemeester, gemeenschappelijk voor een aantal gemeenten ten platten lande? Ik geloof neen; ik geloof in tegendeel, dat dit wetsontwerp tot handhaving van zoodanige belangen van politie, die gemeen zijn aan een aantal gemeenten, aanleiding zal geven, en daartoe den weg zal banen. Indien het noodig zij, dit nog duidelijker aan te wijzen, dan reeds is geschied: ik zal daartoe bereid worden gevonden.
I)e geachte spreker heeft meer dan ééns gewaagd van den eerbied



voor het recht van beschikking over de middelen van de gemeente. Het kwam hem voor, dat die eerbied door dit wetsontwerp niet behoorlijk in het oog werd gehouden. De geachte spreker schijnt over te hellen tot het stelsel, om de kosten, althans van de commissarissen van politie, te doen brengen op de Rijksbegrooting, op grond namelijk dat de verrichtingen van de commissarissen van politie inzonderheid zouden wezen Rijks verrichtingen. Ik voor mij geloof, Mijne Heeren, dat de verrichtingen van de commissarissen van politie hoofdzakelijk zullen wezen verrichtingen van plaatselijke politie. De geachte spreker heeft zelfs erkend, dat het hoogst moeilijk zoude zijn, daar waar verrichtingen in het belang van het Rijk en verrichtingen in het belang van eene gemeente, opgedragen zijn aan één ambtenaar eene scheiding te maken, en zijne bezoldiging uit te trekken gedeeltelijk voor rekening van het Rijk, gedeeltelijk voor die van de gemeente. Maar zoo er al eene scheiding wierd gemaakt, zou verreweg het grootste gedeelte van die bezoldiging, indien op de menigvuldigheid der beiderlei werkzaamheden wordt gelet, moeten komen voor reken invan de gemeente, het kleinste gedeelte voor rekening van het Rijk" Maar voor het maken van zoodanige scheiding zie ik geen genoegza.uen fr'" ; ,et Ivljk laat de Plaatselijke ambtenaren, daar waar zij voor s Rijks dienst noodig zijn, Rijksdienst vervullen binnen het gebied van de gemeente. Het Rijk heeft daarop alleszins aanspraak. Dat is die band tusschen gemeente en Rijk, welke nimmer mag worden gemist.
De geachte spreker meent, dat de organisatie, zoo als die hier is voorgedragen is onvolledig. Ik geloof dat die tegenwerping niet ten gevolge kan hebben, dat men zijn amendement aanneme, maar eenvoudig, dat de geachte spreker worde verzocht, voor te stellen zoodanig amendement in dit wets-ontwerp, waardoor, hetgeen als onvolledig door hem wordt beschouwd, volledig zal worden gemaakt. Maar ik twijfel, of hetgeen de geachte spreker heeft aangevoerd, als bewijs van onvolledigheid kan of mag worden beschouwd. De geachte spreker heeft gevraagd: wie bepaalt het getal van de dienaren der politie?
V * Kbepaling" Ik «oloüf niet, dat zij noodig is. Men zal .tuiten heeft hij gezegd, op den onwil van de plaatselijke overheden. Maar de plaatselijke overheden, in de eerste plaats, hebben het grootste belang in eene goede bediening van de politie; en ik geloof dan wanneer bevonden mocht worden, dat er drie politiedienaren noodig zijn men zich hoogst waarschijnlijk niet zal vergenoegen met de aanstelling van een. En zoo men de bezuiniging in dit opzicht eens te ver
dreef men zou spoedig het verkeerde daarvan inzien en een beter oordcel vellen.
De organisatie is onvolledig - heeft de geachte spreker gezegd omdat er niet van waterschouten en inspecteurs van politie gesproken is. Maar die waterschouten en die inspecteurs van politie, waarvan de geachte spreker gewaagde, zijn, naar het inzicht van het Gouvome-



ment, gecne gemeenteambtenaren; daarmede heeft deze wet niets te doen.
De regeling van de attributen is onvolledig, zeide hij. De burgemeester is bet hoofd van de politie; maar wie vervangt hem? Volgens de regels van deze wet wordt hij vervangen door een wethouder of door een lid van den Raad, wanneer al de wethouders worden belet. Dat kan niet, zegt de geachte spreker, wegens den aard der zaak; de verrichtingen van de politie kunnen niet worden opgedragen aan een vertegenwoordiger des Volks; degene, die de verrichtingen van de politie waarneemt, moet zijn een door den Koning benoemd ambtenaar. Mijne Heeren, ik geloof niet, dat wij dergelijk wantrouwen behoeven te stellen in dengene, die door de ingezetenen van eene gemeente mocht zijn gekozen. Het komt mij voor, dat een wethouder, die geroepen is zoovele andere verrichtingen, waarbij de gemeente, het Rijk belang heeft, waar te nemen, dat die wethouder zeer wel kan worden belast met de waarneming van die functiën van politie, daar waar de burgemeester ontbreekt; van die functiën van politie, die, daarenboven, grootendeels bestaan in de uitvoering van plaatselijke verordeningen, die grootendeels zijn verrichtingen van gemeentelijke politie. Die opdracht zou zelfs gevaarlijk zijn. zegt de geachte spreker, in tijden van opwinding. Tk kan het niet inzien. Ik zou zelfsgelooven, dat in tijden van opwinding de zedelijke kracht van den vertegenwoordiger van de ingezetenon soms meer invloed zal kunnen uitoefenen, dan een ambtenaar, door het Gouvernement gezonden en gekozen misschien niet met genoegzame berekening van hetgeen in dergelijke omstandigheden noodig kan zijn om rust, om vrede te doen terugkeeren. En hieraan moet ik verbinden, Mijne Heeren, eene gedachte, waaraan ik veel heb gehecht bij het ontwerpen van dit systema. De burgemeester is het hoofd van de politie; cn dat de burgemeester het hoofd van de politie is brengt mede, dat de politie versterkt wordt door al den zedelijkcn invloed, dien het hoofd van de burgerij hebben kan, behoort te hebben op de ingezetenen. Die zedelijke invloed zal voor de verrichtingen van de politie verloren gaan, wanneer wij hebben een afzonderlijk corps van politieambtenaren, verspreid over al de gemeenten van het Rijk, maar aan de gemeenten, aan de plaatselijke belangen, aan de ingezetenen vreemd. De regeling van de attributen is onvolledig, heeft de geachte spreker gezegd, want hoe zal het gaan in groote steden? daar is het onuitvoerbaar, dnt de burgemeester hetgeen de politie betreft zelf waarneemt; hij zal het een ander moeten overlaten. Mijne Heeren, welk bezwaar ligt daarin? Het groote voordeel, dat de politie vastgemaakt zal zijn aan het hoofd van het plaatselijk bestuur, zal altijd blijven. Of nu de persoonlijke werkzaamheid van den burgemeester in eene groote stad, of diens dagelijksche werkzaamheid ten aanzien der politie zal kunnen zijn die, welke van een burgemeester in eene kleine gemeente kan worden verwacht, dit is, dunkt mij, de



vraag niet. In groote steden — en de geachte spreker heeft alleenlijk het oog gehad op Amsterdam en Rotterdam — zal natuurlijk de burgemeester niets anders kunnen hebben dan een oppertoezicht. De dagelijksche verrichtingen zullen in die groote steden geschieden door commissarissen van politie of directeuren van politie, onder den burgemeester gesteld. Maar dit zal toch niet beletten, dat in het algemeen t e mrgemeester met den gang van zaken bekend is, dat in gevallen, waar het er op aankomt, de bevelen van den burgemeester kunnen voortkomen; dat aan den burgemeester verslag zal worden gedaan.
ij zal een oppertoezicht houden en het overige zal aan welgekozen commissarissen van politie moeten worden overgelaten. Daarbij, geloof i , mag ook dit nog wel in aanmerking worden genomen, dat de geachte spreker er zeer veel aan hecht, — en dit is bij dien spreker inzonderheid niet te verwonderen, — dat die verrichtingen worden opgedragen aan deskundigeu, aan mannen alleen voor de politie geformeerd, die niets anders doen, zich met niets anders bezig houden an me verrichtingen van politie. Dit nu kan in sommige opzichten zijn voor ee hebben, maar in ons land en in het algemeen gedacht, zal het geloof ik, groote nadeelen. hebben, en of nu de behoefte aan ergelijke politie-experts bij ons overal in die mate bestnat, als die bestaan kan in groote steden, zoo als Amsterdam, daaraan, ik erken het, moet ik twijfelen.
De geachte spreker heeft verlangd te worden onderricht over den zin van art. 188, vergeleken met art. 190. Wanneer dat artikel niet in de wet stond, dan zou daarvan het gevolg zijn dat die politie zou e ïooren aan burgemeester en wethouders, aan wie in den regel behoort de uitvoering der verordeningen van den Raad. Maar bij dit artikel is, om de redenen, ontwikkeld in de Memorie van Toelichting en in die van Beantwoording, de uitvoering van de gemeentelijke po ïtieverordeningen aan den burgemeester, aan een individu opgedragen. De geachte spreker heeft gezegd: wat is uitvoering? er is geen andere uitvoering dan rechtsvervolging. Maar ik geloof toch, dat er eene administratieve uitvoering bestaat, buiten die uitvoering, welke gelegen is in het vervolgen van overtreding van het gebod of de verordening.
e geachte spreker kan zich geen denkbeeld vormen van twee politiën. o„ . V0, 8ySteem Van d6n 8Preker> ik, die mij niet
n li itn , terrCm VilD dat geaChte Hd bevin<1> ik kan mii t^cc
pohtien zoo goed voorstellen als tweederlei gezag in andere zaken. In
Zl Th t ' bl"ten de Verrid,tin" der Portie, het algemeen gez 0 en het gemeentelijk gezag; dat tweederlei gezag gaat samen en
(.i moe samen gaan, dat moet zich onderling ondersteunen. En dat
zou nu ten aanzien van dien tak van bestuur ten aanzien der politie
t kunnen gebeuren? Daar zou alles moeten worden gecentraliseerd,
n dien zin dat aan een van dat tweederlei gezag geene biizondere
verrichting overbleef? Dit is strijdig met het stelsel van deze wet



De geachte spreker wil geene fragmentaire behandeling, hij wil alles voorbehouden aan die wet, die hij zou willen uitlokken ook door de verwerping van deze artikelen. Ik geloof dat die wet, hoe zij ook zij, in hetgeen voorzien moet worden bij deze wet, niet kan voorzien, tenzij die wet trede in hetgeen uit den aard van de zaak behoort aan de gemeentewet, de uitvoering, namelijk, van de gemeentelijke politieverordeningen, het stellen van regels ten aanzien der gemeentelijke politie. Men zou alsdan dit gedeelte als uit deze wet scheuren om het in die andere algemeene wet over te nemen. De keuze, zegt de geachte spreker, zal in het vervolg onmogelijk zijn; de keuze namelijk tusschen het stelsel dat hij verlangt en het stelsel dat hier is aangenomen , het stelsel van gemeentelijke behandeling van de politie. Ten eerste geloof ik dat wij, zoolang wij de gemeentelijke zelfstandigheid willen eerbiedigen, ons nooit zullen kunnen onthouden van in onze wetgeving eene plaats te hebben voor gemeentelijke politie. En ten andere, grijpt nu dit ontwerp in de denkbeelden van den geachten spreker ten aanzien van de organisatie eener algemeene politie op eene eenigszins verdrietige wijze; dit verdriet kan zich in voldoening oplossen, omdat, wanneer blijken mocht bij die nieuwe organisatie, welke over 5 jaren zal moeten plaats hebben, dat sommige bepalingen dezer gemeentewet eene wijziging zullen moeten ondergaan, dergelijke wijziging het gevolg zal zijn van de aanneming van die nieuwe wet. Dat de keuze in het vervolg, zoo hier al keuze moet gedaan worden, onmogelijk zou zijn, kan ik niet inzien.
De voorsteller van het amendement is ondersteund door den geachten spreker uit Zeeland. Ik zeg: voorsteller van het amendement, maar het is eigenlijk de voorsteller van eene verwerping van eene reeks van artikelen, eene verwerping zooals, in den beginne van de uitoefening van het recht van amendement, wel eens bij wijze van amendement werd voorgesteld. De geachte spreker uit Zeeland heeft inzonderheid gedrukt op de noodzakelijkheid daarvan, dat er ten platten lande eene vereeniging, eene gemeenschappelijke behandeling van politie was. Ik heb in het begin mijner rede de opmerking gemaakt dat dit ontwerp geenszins het doel had, zoodanige vereeniging uit te sluiten, maar wel integendeel om den weg tot dergelijke vereeniging te banen. De geachte spreker uit Zeeland meende dan ook, dat deze regeling zoude behooren te worden uitgesteld totdat wij die algemeene organi" satie zullen erlangen. Behalve nu, Mijne Heeren, het bedenkelijke om uit te stellen te verbeteren iets dat verbetering behoeft en dat in allen geval verbeterd kan en zal worden, wanneer deze wet in werking zal komen; behalve dat ik die verbetering, gesteld dat zij slechts gedurende eenige jaren zal werken, toch zou moeten wenschen, — dit daargelaten, vraag ik of het amendement van den geachten spreker, dat nu niet zal worden behandeld maar later zal voorkomen, buiti n dat aannemelijk is? Ik durf dit voor alsnog niet toegeven. Dat amendement



luidt: „De politic wordt binnen vijf jaar door de wet geregeld. Tot op de invoering der wet zijn aan den burgemeester opgedragen alle bemoeijingen die betrekkelijk dit onderwerp bij wetten, reglementen van algemeen bestuur of plaatselijke reglementen, bestaande op bet tijdstip van de invoering der tegenwoordige wet, waren opgedragen aan het collegie van burgemeester en wethouderen of aan burgemeester en assessoren, of aan den burgemeester, voor zooverre omtrent die bemoeijingen bij de tegenwoordige wet niet anders is voorzien." Nu geloof ik, dat het behoud van den tegenwoordigen toestand, gedurende 5 jaren, op zeer vele punten in strijd zou komen met de werking van deze wet. Ik behoud mij echter voor dit aan tc toonen, indien bet noodig mocht zijn, dan wanneer inderdaad het betrokken artikel 290 in deliberatie zal worden gebracht.
Het antwoord van den Minister heeft de heeren Provó Kluit, van Heiden Reinestein en Metman niet voldaan. Zij wijzen op de ongelukkige bestaande organisatie der politie, en wenschen eene algemeene politiewet, welke o. a. duidelijk /.al aanwijzen liet verband tussrlien de Rijks- en gemeentepolitie en tusschen de politie dei- gemeenten onderling. Zij zeggen, dit ontwerp praejudicieert op die wet; eene verwerping der artikelen, ineenen zij, zoude aan eene spoedige algeheele regeling bevorderlijk zijn.
Men is ontevreden — en dit is inderdaad de hoofdtegenwerping, of liever alle tegenwerpingen komen daarop neder — men is ontevreden met de tegenwoordige inrichting van de politie, en wel met die algemeene werking van de politie, die aan de Rijkspolitie behoort. Men is ontevreden met die inrichting en die werking, en daarom wil men nu gecnerlei regeling toegeven van de gemeentepolitie. Men wil, ik zeg niet op mij, maar men wil op mijn wetsontwerp, op de gemeente-inrichting, wreken, hetgeen men heeft in te brengen tegen de tegenwoordige inrichting en werking van de algemeene politie; van de algemeene politie, die volstrekt niet tot mijn departement behoort.
Ik zal eerst volgen de punten, opgegeven door den geachten spreker, afgevaardigde uit Gouda, die het laatst heeft gesproken, en ik zal daarna eenige hoofdpunten samenvatten.
De geachte spreker uit Gouda heeft gezegd: „er moet zijn een behoorlijk verband tusschen de Rijkspolitic en de gemeentepolitie en dat verband ontbreekt". Mijne Heeren, ik ontken dit niet: maar is dit nu eene reden, om de regelen te verwerpen, die in dit ontwerp voor de gemeentepolitie zijn opgenomen, en die nergens anders behooren te worden gesteld dan in deze wet?
„Zoo dat verband moet worden gesteld" heeft de geachte spreker verder gezegd, „dan kan dit niet in de gemeentewet worden gedaan, maar moet dit geschieden in de algemeene politiewet." Maar die algemeene politiewet, antwoord ik, zou inbreuk maken op de zelfstandigheid, op de bevoegdheid van de gemeentebesturen, indien zij de hier gestelde regelen niet aannam.



Do geachte spreker meent, dat de grenzen tusschen de gemeenteen de algemeene politie in dit ontwerp niet bepaald zijn. Maar die grenzen zullen in dit ontwerp wel bepaald zijn, zoo daaruit geene artikels worden gelicht; en ik geloof niet, dat eenige algemeene politiewet verandering zou kunnen brengen in hetgeen wettelijk geregeld zou zijn ingevolge dit ontwerp. Het gemeentebestuur moet zorgen voor de uitvoering van de politie-verordeningen binnen de gemeente. Dat is een begrip, dat ik niet geloof dat nu aan vele verordeningen betrekkelijk de politie ten gronde ligt; maar het zal grondbegrip zijn, wanneer dit ontwerp wordt aangenomen. Wat nu het verband betreft tusschen de algemeene politie en de uitvoering van de plaatselijke politieverordeningen, ook ik meen, dat dit verband zal moeten worden gesteld door de algemeene politiewet, die men verlangt, en waarop door de in dit ontwerp gestelde regelen hoegenaamd niet wordt vooruitgeloopen. Deze regelen hebben betrekking tot een bepaald gebied, en de regelen, die men verlangt, hebben betrekking tot een grooter, meer omvattend gebied, doch waarin het eerste is ingesloten.
De geachte spreker zegt verder: „men heeft niet afgescheiden". Ik antwoord: men heeft wel degelijk afgescheiden, en het is alleen ten gevolge van een verkeerd verstaan en van het wetsontwerp èn van hetgeen bij de Memorie van Toelichting is in het midden gebracht, dat de geachte spreker dit heeft kunnen ontkennen, en dat de geachte spreker uit dc hoofdstad heeft kunnen zeggen, dat men hier niet heeft kunnen willen onderscheiden.
In dc Memorie van Toelichting, zoowel als in dc Memorie van Antwoord wordt gezegd, dat in bijzondere gevallen de grenzen tusschen huishoudelijke gemeentepolitie en algemeene of Rijkspolitie, niet altoos even duidelijk konden worden getrokken, omdat het algemeen belang en het plaatselijk belang bij de handhaving der orde, zich binnen dc gemeente op menigvuldige punten ontmoeten. De uitvoering dus op zoodanige punten zal kunnen en moeten plaats vinden, zonder aanleiding te geven tot strijd tusschen die belangen. Maar omdat de grens tusschen beide soorten van politic niet altijd onderscheiden kan worden in bijzondere gevallen, waar plaatselijk en algemeen belang elkander kunnen ontmoeten, daarom kan men toch de uitvoering van plaatselijke en de uitvoering van algemeene politieverordeningen wel onderscheiden, daarom kan men toch het gebied van plaatselijke en het gebied van algemeene verordeningen wel onderscheiden, en dit, geloof ik, is gedaan in deze wet, voor zoover het daarin moest plaats hebben.
De gemeentewet vindiceert voor de gemeentepolitie, hetgeen afhangt van het gezag der gemeentebesturen. Maar, heeft dc geachte spreker gezegd, dc wet gaat verder; want de artt. 184 en 185 hebben niet op plaatselijke politie betrekking. Ik meen dat zij daarop wel degelijk betrekking hebben, voor zoover de burgemeester geroepen is om de openbare orde in zijne gemeente te handhaven.



Maar ik vat den geachten spreker uit Gouda op dit punt, en inzonderheid vat ik hierop den geachten spreker uit de hoofdstad, want wanneer die artt. 184 en 185 werkelijk traden op het gebied van de algemeene politie, dan had de geachte spreker uit de hoofdstad ook de verwerping van die artikels voor te stellen. En dat hefeft hij niet gedaan; hij heeft die artikels behouden.
De geachte spreker uit Gouda zegt: „Er wordt een greep in het stelsel van politie gedaan". Neen, dat wordt niet gedaan; er wordt niet gepraejudicieerd, en dit kan niet gebeuren zoolang de hier gestelde bepalingen blijven op het eigenaardig gebied van de gemeentewet. En ik geloof niet, dat er bepaaldelijk zal kunnen worden aangewezen, dat de algemeene politiewet ten aanzien van de gemeentepolitie zou kunnen aannemen een ander stelsel, dan hier bij dit ontwerp is gevolgd. Men zal dit niet kunnen, of men moest met den geachten spreker uit de hoofdstad willen, dat men dit gedeelte van plaatselijke wetgeving en van plaatselijk bestuur ten eenen male centraliseert. Men zou dan moeten verklaren bij de wet, dat ten aanzien van het geheelc gebied van de politie (en dat is meer dan de helft van de bevoegdheid en van den regeeringsplicht die rust op de plaatselijke besturen), dat ten aanzien daarvan geene gemeentelijke of plaatselijke zelfstandigheid van toepassing zal zijn. Wanneer dat het stelsel moet zijn, hetwelk bij eene algemeene wet zal kunnen worden aangenomen, dan, ja dan wordt er een greep gedaan in het stelsel. Ik geloof echter niet dat iemand uwer die tot nu toe heeft medegewerkt tot het tot stand brengen der gemeentewet, en die de Grondwet wel heeft overwogen, er aan heeft gedacht, dat een dergelijk stelsel, zelfs van verre, bij die algemeene politiewet zou kunnen worden aangenomen. Ik herhaal dus: er kan bij deze gemeentewet geen greep gedaan worden in het stelsel der algemeene politie, zoolang deze wet blijft binnen hare grenzen, omdat zij ten aanzien van de politiewetgeving en de uitvoering van de politieverordeningen niet verder gaat, dan de gemeentelijke bevoegdheid, dan de plicht van de gemeentebesturen medebrengt.
De geachte spreker heeft nog gezegd: „er zijn tegenwoordig zoovele conflicten, dat het onbegrijpelijk is, hoe zelfs de meest kundige ambtenaren van de politie nog handelen kunnen; want wanneer zij de verschillende verordeningen raadplegen, dan kunnen zij niet weten, waar zij zich aan moeten houden". Maar nu wenschte ik, dat de geachte spreker, toen hij dat verwijt richtte aan de tegenwoordige wetgeving van algemeene politie, het oog had gevestigd op eene bepaling, voorkomende onder de ook door hem ter verwerping bestemde artikels, eene bepaling, waardoor, zoo mij dunkt, datgene zal worden opgeheven, waaruit tot dusver die conflicten voor een gedeelte ontstonden. Het was niet zeker, of de uitvoering eener huishoudelijke politieverordening niet uitsluitend behoorde aan den commissaris van politie, een algeuieenen of rijks-ambtenaar. Het verband tusschen de werkzaamheid



van den commissaris van politie en de aan hem ondergeschikten en de werkzaamheid van de plaatselijke autoriteiten, — dat verband was ten eenen male niet geregeld, of door de bestaande regeling ten eenen male verward. Daaruit zijn zoovele conflicten ontstaan, en nu meen ik dat de bepalingen, in dit wetsontwerp voorkomende, juist zullen bijbrengen om die bron van conflicten te stoppen. Maar wanneer men verwacht, dat door deze wet zullen vervallen alle overige conflicten, die alleen kunnen ophouden ten gevolge van eene wet, regelende de algemeene politie, indien men dit verwacht, dan verwacht men te veel van deze wet; dan verwacht men wat men niet geven kan, wat men niet moet willen geven. Ik meen alzoo dat de klachten over stelselloosheid, over regeeringloosheid in het beheer van de algemeene politie, niet kunnen zijn eene reden om nu af te stemmen, hetgeen, ten aanzien van de gemeentepolitie, in deze wet behoort, en hetgeen, zoo het al uit deze wet werd genomen, toch in eene andere wet zou moeten herleven. Nu te zeggen: „wij zullen maar wachten, wij zullen nu geene betere bepalingen geven ten aanzien van de gemeentepolitie, opdat met meerder kracht worde aangedrongen op het des te spoediger tot stand komen van de algemeene wet op de politie", — dat is, Mijne Heeren, inderdaad een belang ten offer brengen, een belang dat dagelijks regeling verlangt, een belang dat op dit oogenblik geregeld kan worden, geregeld moet worden; dat zou zijn een belang ten offer brengen aan een ander belang, dat ook niet kan wachten, maar dat door middel van eene andere wet voorziening eischt.
Dat gepraejudicieerd zoude worden — zooals dc geachte spreker, gelijk ook de geachte spreker uit Drente, gezegd heeft — de wetgeving, die wordt verlangd, ik geloof dit te hebben wederlegd. Ik meen dat de bepalingen van deze wet binnen de taak van deze wet blijven, en niet kunnen pracjudicieeren bepalingen, die op een ander gebied gelegen zijn. Maar wanneer men het voorgestelde aanneemt, zegt de geachte afgevaardigde uit Gouda, en daaraan hecht hij zeer veel, dan zal het raadselachtig blijven voor de vertegenwoordigers, welk stelsel de Regeering voorstaat ten aanzien van de algemeene politic. Mijne Heeren, indien ik verantwoordelijk ware voor dat stelsel van algemeene politie, zou ik deze gelegenheid waarnemen, om, ware mijne overtuiging daaromtrent gevestigd, te dien aanzien rekenschap te geven. Maar gesteld nu, dat het raadselachtig kan zijn voor de Vertegenwoordiging, welk stelsel bij het Gouvernement bestaat ten aanzien van de algemeene politie, zal men dan nu, uit verlangen om dat raadsel ten spoedigste opgelost te zien, laten wachten deze gemeente wetgeving, de gemeentewetgeving op dit punt, die — ik moet het herhalen — weggenomen wordende, in eene andere wet zal moeten worden herhaald?
Men zal dus, zoo komt het mij voor, door dc aanneming van deze artikelen, geenszins praejudicieeren de algemeene politiewet; maar men zal de wetgeving ten aanzien van de gemeentepolitie praejudicieeren



door de afkeuring, door de wegneming van dit deel uit de wet. Men zal daardoor ik wensch de aandacht der Vergadering daarop bepaaldelijk te vestigen dat geheele gedeelte van de gemeentehuishouding ten eenen male onzeker maken. Men zal het prijs geven aan de beginselen, die zullen zegevieren bij de discussiën over de algemeene politiewet. Ik vraag, Mijne Heeren, kan dat? Wij hebben hier te doen met de constitutie van het gemeenterecht in zijn geheelen omvang, met de regeling van de geheele gemeentelijke huishouding, waarvan de politie is een aanzienlijk deel, en zouden wij nu op dit punt zwijgen? Zouden wij zeggen, neen, ia hoe verre de zelfstandigheid, de onafhankelijkheid binnen zekere perken, van de gemeenten wat politie betreft, gelden kan, in hoeverre plaatselijke organen daarbij zullen medewerken, dit zal afhangen van de te verwachten wettelijke regeling der algemeene politie? Wij zouden aldus een groot, een zeer groot deel van de gemeentelijke huishouding inderdaad afhankelijk stellen van eene beraadslaging over een tak van algemeen bestuur, die behoort te worden georganiseerd, maar zonder nadeel voor die zelfstandigheid, voor die onafhankelijkheid van de gemeentebesturen, die ten aanzien van de politie zoowel als van andere deelen der gemeentehuishouding behooren te worden gewaarborgd door deze wet!
De geachte spreker uit Drente heeft, gelijk de geachte spreker uit Zeeland, het oog inzonderheid gericht op de behoeften van het platte land. Mijne Heeren, ik geloof, dat in de behoeften van het platte land, in zoover de gemeentelijke politie ten platten lande centralisatie behoeft, ten gevolge van deze wet zal kunnen worden voorzien. En mocht dit soms nog niet duidelijk genoeg zijn, dan verklaar ik mij genegen, om, bij gelegenheid van de beraadslagingen over het amendement van het lid uit Noordbrabant, den heer Hengst, het mijne bij te brengen, om dat nog duidelijker te doen uitkomen. Ik moet evenwel opmerken, dat het hier niet geldt de algemeene politie, en daarom ineen ik ook, dat de geachte redenaar uit Drente van het onderwerp is afgeweken, toen hij sprak over de slordige uitvoering van de wet op de toelating en uitzetting van vreemdelingen. Daarmede heeft de gemeentewet niets te doen; dat is geene zaak, toevertrouwd aan de zorg van de gemeente-autoriteiten, maar behoorende tot de algemeene politie. In zooverre echter de gemeentepolitie voor het platte land centralisatie noodig mocht hebben, geloof ik, dat daarin ten gevolge van deze wet kan worden voorzien en misschien nog in sterker mate, dan sommigen zou kunnen schijnen in deze wet te zijn uitgedrukt.
De geachte redenaar uit Drente heeft gezegd dat ik te goeden dunk heb van de gemeentebesturen ten platten lande, dat zij niet zoo geschikt zijn voor de politie. Dit zou te ver leiden, Mijne Heeren. Wanneer ik een slechten dunk moet hebben van de gemeente-autoriteiten, en wij daaruit aanleiding zouden moeten nemen, om die autoriteiten door eene algemeene voogdij aan een band te leggen, in



dien zin, dat wij de Rijks-autoriteiten in de plaats van de gemeenteautoriteiten lieten handelen, wij zouden dan, geloof ik, centraliseeren op eene wijze, niet overeenkomstig met de Grondwet.
In de laatste plaats, Mijne Heeren, moet ik herinneren, dat de Provinciale Staten, aan wie dit wetsontwerp is overgelegd, ten aanzien van deze artikelen — zoover ik mij herinner, en ik heb het overzicht van de aanmerkingen der Staten nog eens nagegaan — geene opmerkingen van dien aard, als heden in het midden zijn gebracht, hebben voorgedragen. Zij hebben de opmerking in het midden gebracht, dat wellicht de Raad behoorde deel te hebben aan de benoeming van de commissarissen van politie, een denkbeeld dat mij niet aannemelijk voorkomt. Maar dat de voordracht van het stelsel in deze 2de paragraaf vervat, zou zijn ontijdig, dat men daarmede had moeten wachten tot de regeling der algemeene politiewet, dat men aan de burgemeesters zou moeten ontnemen en aan algemeene Rijksambtenaren zou moeten opdragen, van dat alles wat strekken zou 0111 te lichten uit deze wet
wat eene plaats zou moeten vinden in die algemeene politiewet, 
van dat alles is geen spoor te vinden in de verslagen der Provinciale Staten, waarin zoo velen zitting hebben die op het platte land wonen, en dus niet onbekend zijn met de behoeften welke daar bestaan. Die Staten hebben gemeend, dat in hetgeen de plaatselijke politie betrof, bij deze wet was voorzien, of ten gevolge der wet kon worden voorzien.
Art. 18(i. Waarschuwingen vóór dat worde overgegaan tot maatregelen van geweld. Welke zijn deze waarschuwingen?
Ik meen, dat de geachte spreker zich zeer juist herinnert, dat in 1848 van wege een departement van algemeen bestuur (en ik meen niet alleen van wege één departement, maar zelfs van wege meerdere departementen van algemeen bestuur) aan de autoriteiten voorschriften ziJn gegeven, ten aanzien van waarschuwingen, als hier bedoeld worden.
In den beginne heb ik mij voorgesteld, dat het mogelijk ware bij deze wet zich te beroepen op die andere wet, welke in het oorspronkelijk ontwerp was aangehaald. Het is mij daarna voorgekomen, dat het beter ware, vooral ten aanzien van dergelijke punten, het zwijgen ten opzichte van eene nog niet aangenomen wet te bewaren. Op°dit oogenblik zal er nu niet zijn eene wet, waarin eene formule van dergelijke waarschuwing zal zijn vervat. Maar er zal uit dit artikel blijken, dat er waarschuwingen moeten gedaan worden eer men overgaat tot maatregelen van geweld, en de formule, de vorm van die waarschuwingen zal nader moeten worden voorgeschreven. Wij willen hopen, dat na het invoeren van dit ontwerp, indien liet wet wordt, de burgemeester niet zoo spoedig in het geval zal komen, dat hij verlegen zal zijn 0111 die voorschriften. Op dit oogenblik dus bestaat er, zoover ik weet, bij wet niete van dien aard; maar dat zou, mijns inziens, in



geval van nood geen bezwaar maken: ware de burgemeester met het kiezen van den vorm van waarschuwing verlegen, dan zou die vorm van gouvernementswege kunnen worden voorgeschreven. Het komt toch niet zoo zeer aan op dien bepaalden vorm, als wel daarop, dat er behoorlijke waarschuwingen moeten gedaan worden; dat is, dat er behoorlijke tijd moet worden gelaten van af de tusschenkomst van de publieke macht tot het oogenblik waarop de gehoorzaamheid niet langer kan worden afgewacht, maar de gehoorzaamheid moet worden afgedwongen door maatregelen van geweld.
Art. 187. Bevoegdheid van den burgemeester algemeene voorschriften van politie uit te vaardigen. Deze vervallen indien zij niet worden bekrachtigd in de eerstvolgende vergadering van den Raad, tenzij de burgemeester ten aanzien van een raadsbesluit tot niet bekrachtiging mocht oordeelen te moeten handelen naar de voorschriften «Ier 2de en 3de zinsnede van art. 70. Is de toepassing van art. 70 ten opzichte van dergelijk raadsbesluit wenschelijk ?
De geachte spreker, Mijnheer de Voorzitter, brengt, zoo ik hem wèl heb gevolgd, geene bedenkingen in tegen het hoofdbeginsel, tegen het beginsel dat aangenomen is bij de eerste alinea, dat namelijk de burgemeester in zoodanigen toestand als waarvan sprake is in de voorgaande artikelen, kan geven algemeene voorschriften van politie, in den vorm, met de gevolgen die in het artikel worden aangegeven. Dit vindt bij den geachten spreker geen bedenking.
Nu zegt het artikel in de derde alinea dat „die voorschriften vervallen, zoo zij niet door den Raad in zijne eerstvolgende vergadering worden bekrachtigd; tenzij de burgemeester ten aanzien van een raadsbesluit tot niet-bekrachtiging oordeele te moeten handelen naar de voorschriften der 2de en 3de zinsnede van art. 70".
Wanneer nu het hoofdbeginsel, wanneer die bevoegdheid die hier aan den burgemeester wordt toegekend, geen tegenspraak vindt, is het dan niet noodig aan te nemen het gevolg dat nu uitgedrukt is in de 8de alinea, op de vraag van wege de af deelingen gedaan.
Men zou, wanneer men dit niet aannam, den Raad de macht geven om onmiddellijk om te stooten de werking van de bevoegdheid van den burgemeester, welke bevoegdheid men voor de publieke orde als noodzakelijk heeft erkend. En dit niet alleen, maar men zou ook, naar het mij voorkomt, rechtstreeks handelen tegen het beginsel van art. 70. Het beginsel van art. 70 is, dat de burgemeester, wanneer hij rekent, dat een besluit van den Raad is tegen het algemeen belang, weigeren kan dat besluit ten uitvoer te leggen. Nu is hier in het geval van alinea 1 van dit artikel, het algemeen belang betrokken en de burgemeester zal kunnen zeggen: ik kan de verantwoordelijkheid van de intrekking van die verordening niet op mij nemen; de toestand is dezelfde, als die mijn voorschrift gisteren, eergisteren noodig maakte; de verordening moet blijven gehandhaafd of ik kan voor de rust van



e gemeente niet instaan. Moet nu in zoodanigen toestand niet evenzeer, als m alle andere gevallen, waarin art. 70 van toepassing kan zijn, gelden zoodanige bevoegdheid van rlen burgemeester, tengevolge waarvan hij kan verklaren dat hij het besluit van den Raad niet uitvoert en oordeelt hooger gezag te moeten inroepen. In dit geval komt er bij, hetgeen aanmerkelijk tempert de bevoegdheid van" den nirgemeester, dat de commissaris des Konings de uitvoering van zoodanige verordening kan schorsen, zoodat de burgemeeste^niets verrichten kan zonder dat öf de Raad of de commissaris des Konings het goedkeurt. Het komt mij derhalve voor, dat in het stelsel van art. 187 en in het algeineene stelsel bij art. 70 aangenomen, deze bevoegdheid van den burgemeester, nu uitdrukkelijk, te voren stilzwijgend ]n het artikel vervat, niet mag worden voorbijgegaan of verzaakt.
De heer van Nispen komt terug. Het artikel, ze^t hij verder, behoort niet in de gemeentewet tehuis.
De geachte spreker, Mijnheer de Voorzitter, heeft betwijfeld of dit artikel wel in deze wet te huis behoort, en of het niet eene betere plaats zou vinden in de algemeene politiewet. Wanneer echter deze wet die bevoegdheid niet aan den burgemeester geeft, dan zal het bij het maken van de algemeene politiewet als strijdig met de gemeentewet worden beschouwd, dat men zulk eene bevoegdheid aan den )urgemeester toekenne. Zulk eene bevoegdheid kan slechts in verband met de geheele gemeentelijke regeling aan den burgemeester worden toege end. Wordt dit hier niet gedaan, dan wordt die bevoegdheid inderdaad ontzegd.
Nu zegt de^ geachte spreker, dat het recht van den burgemeester, hem bij art. 70 ten aanzien van de raadsbesluiten toegekend, in dit geval niet toepasselijk is, omdat het hier alleen de vraag geldt of de Raad die verordening van den burgemeester wil maken tot de zijne en art. 187 voorziet in het geval, waarin de Raad dit weigert. Maar die weigering is niet enkel weigering; zij heeft, ingevolge alinea 3 van ie artikel, het gevolg, dat die verordening van den burgemeester vervalt. En nu vraag ik, of niet de burgemeester in het stelsel vnn art. /O de macht zou behooren te hebben, om ook ten aanzien van dat besluit van den Raad hetzelfde middel te bezigen, dat door hem ten aanzien van alle andere besluiten van den Raad mag worden geiczigd? Het is een besluit, waarin wel is waar niets anders bepaald wordt, dan dat de Raad het door den burgemeester uitgevaardigd voorschrift van politie niet overneemt; maar dat besluit kan veel grooter gevolgen hebben, dan menige uitgebreide plaatselijke verordening. En wat zal nu het gevolg zijn, wanneer de burgemeester weigert uit te voeren dat besluit van den Raad, waarbij deze de politieveror< enmg van den burgemeester niet als plaatselijke verordening heeft overgenomen? Het gevolg daarvan zal zijn: de inroeping van de bethurbecke, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. \-j



slissing eener hoogere autoriteit; terwijl, volgens de laatste alinea van art. 70, de burgemeester tot uitvoering verplicht is, indien dertig dngen na de dagteekening zijner kennisgeving aan Gedeputeerde Staten geene schorsing of vernietiging door den Koning is bevolen. Indien er dus binnen dien tijd geene schorsing of vernietiging van hooger hand wordt bevolen, dan zal er gebeuren wat de Raad inderdaad verlangt. De buitengewone toestand, die den burgemeester genoopt heeft om zijne verordening uit te vaardigen, duurt nog voort volgens het oordeel van den burgemeester, die in zulke buitengewone gevallen voor de rust en voor de orde aansprakelijk is; en nadat nu de zaak onderworpen is geworden aan het oordeel van de hoogere autoriteit, zal het blijken of, volgens het oordeel van den Raad, de gemeente is teruggekeerd tot een gewonen toestand, dan wel of de burgemeester gelijk heeft, en er bij den door hem genomen maatregel behoort te worden volhard.
Het schijnt te strooken met de betrekking van den burgemeester, als hoofd van de gemeentelijke politie, dat zijn oordeel althans aan het oordeel van den Raad niet geheel onderworpen zij; maar dat, indien er een verschil tusschen hem en den Raad ontstaat, hooger gezag, waar het algemeen belang zoozeer betrokken kan zijn, beslisse.
In de meening dat dit besluit van den Raad geene verordening kan heeten, stelt de heer v. Goltstein voor, de tweede zinsnede van lid 3 van dit artikel te doen vervallen.
Ik zal niet terugkomen op hetgeen ik de eer had te zeggen ten aanzien van den, zoo het mij voorkomt, noodzakelijken samenhang tusschen deze bepaling en het stelsel van de artt. 187 en 70. De bijvoeging, en dit is dan ook reeds door den geachten spreker uit Gelderland opgemerkt, is geschied ten gevolge van eene opmerking, in de afdeelingen gedaan. Maar ik wil aan den geachten voorsteller van het amendement, na hetgeen ik reeds gezegd heb, alleen geven dit antwoord, llij heeft gezegd: er is geene verordening, en derhalve kan schorsing hier niet worden toegepast. Maar wat zegt art. 150, door de \ ergadering reeds aangenomen: „De plaatselijke verordeningen, waaronder alle voorschriften en beschikkingen van den Raad en van burgemeester en wethouders worden verstaan, treden niet" enz. Dat dit nu is eene beschikking, zal wel niet worden tegenspraken; het is een besluit gelijk een ander, het is een besluit dat van zeer groote gevolgen kan zijn.
De heer van Goltstein neemt, voor een nader amendement van den heer van Nispen, het zijne terug, waarop het amendement van den heerv. Nispen met 53 tegen 9 stemmen wordt verworpen.
Art. 188. 's Burgemeesters politiemacht over de schouwburgen. Het ontwerp zei (in lid 2): „Hij waakt tegen het doen van met de openbare orde of zedelijkheid strijdige vertooningen". De heer Wintgens dient een amendement in, te lezen: „De Raad verbiedt het doen enz.", welk amendement vervolgens door Item gewijzigd wordt in: „De Raad waakt tegen het doen enz. .



Ik ken niet die belangrijke discussie over de bepaling van de Belgische
f |>U het ?r;dement ™ ^
wJiT > ' voorScstclfle bepaling voor onuitvoerbaar moet
n ge ouden, dat zij moet worden gehouden voor een louter woord
Lee ZSSTZ "" ™n,ükc uiUoer"* - ïSSSi " toc'1 van eene waakzaamheid van den Raad kan ik m,J met voorstellen dun op twee wijzen: óf de Raad v^gt ee^ veror enmg uit, waarin hij in het algemeen verbiedt, hetgeen dan ook zou moeten worden gedaan volgens het eerste am ^dement van den geaehten spreker, en dan zal de handhaving van daTverboï nederkomen op den burgemeester of op burgemeester en wethoudersde vertooningen moeten van te voren ter lezing worden aangeboden' zoo ze voor lezing vatbaar zijn, of wel op eene andere wijze aln de'
den°Rl!dD1ndiVddeni W°r(len Vürgele-d' °Pd»t de leden van
zoo als het nn 1, 7 ! !' , 1 WaS de Zln Viln het amendement zoo ais het nu laatstelijk door den voorsteller is gewijzigd Het komt
mij inderdaad voor dat het voorschrift in beide gevallen niet voor mtvoonng vatbaar i,. Onder „vertoningen" vvordeo hier ,11" ImZ mngen, niet enkel tooneelvertooningen begrepen. Waarom is nn hier aangewezen de burgemeester? OnrUt i • ■ , nu 'uer
zii en dit is ,1, 71 Opdat hier een indmdu verantwoordelijk
zij en dat is de eenige verantwoordelijkheid die noodig is. Wanneer het college van burgemeester en wethouders, of wanneer de Raad door M """'««ordelijk rullen gemaakt *i dan 2 ebtordL geene verantwoordelijkheid zijn. Maar roo de» vera„t„„o,del hkleid™
UatTeTT, r LZii" J""68" e" °r ^ »eri!:S°
. publieke orde storen, dan zal dit kunnen worden geweten
.< den burgemeester, en er is geen beter middel, Mijne Hceren om omdat" fCngail,n <lcr"eliJkc vertooningen als die niemand kan willen ZC teg°n de lelijkheid en tegen de publieke orde strijden. '
ve^en,,ement Va" "e" "eer WintgenS W0'"t met 57 5 stemme»
p.,"1 MC'n Al!' ,!M' ReCht Va" '"'"oel"in- van (,en commissaris van politie
iwii' ceoe 'vmirij'riu'ht !L"de'„ 5V" '"J de '> en
1 Kaai'' amoiKlenieiit van ,loz«» ^tr(-kki>>cr .1^..
ge^"ten slech^Se.renS ,W"fel te8teUen' ^ <*>k voor melrdere
' n commissaris kon worden aangewezen De hp«»r 7;;il« stelt voor, de veldwachter door den Raad te doen benoemen J
Ik doof, Mijne Heeren, dat bij dit voorstel van gemeentewet trenoe? gebleken ,s de gezindheid van het Gouvernement! om de geënte vertegenwoordiging te doen deelnemen aan de benoeming v«m Tn ambtenaar geheel of gedeeltelijk met ,1e uitvoering bZf zoo min logelijk met eenige tusschenkomst van het hooger gezag- — dat -e bleken „ de geriodhe i„ ,,it „„.ie, "ifü^eid van de
17*



gemeentebesturen als een beginsel te brengen in de wet. Zoo nu in eenig geval daarvan is afgeweken, daar is dit niet geschied, dan na een nauwkeurig overleg van de eischen van den dienst en van de gevolgen die het hebben zou, een recht van benoeming aan gemeenteraden of gemeentebesturen toe te kennen. Het komt bij deze benoeming aan op ambtenaren, die niet uitsluitend belast zijn met gemeentediensten, maar bovendien belast zijn met algemeenen dienst. Dit is eene reden om het hooger gezag zelfstandig vrij te laten in de keuze van benoeming, vermits het hooger gezag dan ook voor de gevolgen van die keuze verantwoordelijk is en behoort te blijven. Ik zal eerst spreken van de laatst voorgedragen wijzigingen, en dan komen tot het amendement, voorgedragen door den geachten spreker uit Groningen, met betrekking tot de veldwachters. De commissaris van politie zal, volgens het ontwerp van wet, worden benoemd door den Koning, op voordracht, zegt nu het amendement van den geachten spreker uit Noordbrabant, van drie personen, door den Raad te benoemen. Het is billijk, zegt de geachte spreker, dat, wanneer de gemeentekas moet bezoldigen, de gemeentevertegenwoordiging ook hebbe aandeel in de benoeming. Het is daarenboven van gewicht, dat de benoemde man het vertrouwen hebbe van de ingezetenen, en hij zal dat vertrouwen kunnen bezitten, wanneer hij door den Raad is voorgedragen. Die voordracht door den Raad zal reeds als fcen teeken van dat vertrouwen kunnen worden beschouwd. Dit is juist, dunkt mij, in het algemeen; maar wat staat er tegenover? Daar staat tegenover, dat de commissaris van politie, in welken toestand hij ook door de algemeene politie-wet worde geplaatst, is een agent van het algemeen Gouvernement en in de keuze van een zoo gewichtig agent voor het Gouvernement zou eene belemmering worden gebracht door de voordracht van den Raad. De meening toch van den geachten spreker zal wel zijn, dat de Koning kiest een van de door den Raad voorgedragen personen. Maar in de tweede plaats, wanneer de Raad heeft voorgedragen drie personen, zal de eerst voorgedragene wel zijn die, aan wien de Raad de voorkeur geeft en in vele gevallen, mogelijk in de meeste, zal de tweede en derde er worden bijgevoegd om de lijst aan te vullen. Nu is de geachte spreker zeer gereed, het recht van het Gouvernement, de vrijheid van het Gouvernement in de keuze of benoeming te eerbiedigen; hij wil die vrijheid niet verlammen, maar hij zegt dat het recht, dat het Gouvernement moet behouden, blijft in zijn geheel, omdat het Gouvernement toch keuze heeft. Maar wanneer het Gouvernement, dat toch de geschiktheid voor den dienst moet in het oog houden, met het oog daarop kiest den tweeden of den derden, den niet bedoelden persoon, dan zal die voordracht, dan zal dat advies, te voren door den Raad gegeven, inderdaad eene schadelijke werking hebben. Zonder zoodanige voordracht van den Raad zou diezelfde man, door den Koning benoemd, geen aanstoot gegeven of gevonden hebben in de gemeente;



maar, als men eerst van den Raad liet aanwijzen van personen heeft gevraagd, als de Raad eerst liet recht heeft gekregen om eene voordracht tc doen, en wanneer dan de bedoelde persoon niet is benoemd, dan zal de benoemde ook niet welkom zijn in de gemeente. Men zal alzoo belemmeren eene vri jheid van aanstelling, die niet mag belemmerd worden, met betrekking tot den algemeenen dienst in de gemeente; en zoodanige belemmering zal voor de gemeente zelve evenzeer nade'elig wezen. Dit zijn de redenen, waarom mijns inziens noch de Raad, noch ook het college van burgemeester en wethouders, moet tusschen beide komen bij de benoeming van den commissaris vnn politie. Dit zijn de redenen, waarom de keuze van dien ambtenaar moet worden overgelaten aan een hooger gezag, dat dan ook voor die keuze uitsluitend verantwoordelijk is.
Er staat dus tegen de redenen, die de geachte spreker heeft doen gelden, over hetgeen de dienst vordert, en dit schijnt mij in dit opzicht zwaarder te moeten wegen, dan de redenen van billijkheid, die de geachte spreker voor de medewerking van den Raad in dezen heeft ingeroepen.
De geachte spreker heeft nog voorgesteld, dat een commissaris van politie zou kunnen worden benoemd voor meer dan ééne gemeente. Dat is een denkbeeld, Mijne Heeren, dat, zoo mij voorkomt, niet is uitgesloten door de wet. Het is een denkbeeld, waarvan de uitvoering ten platten liinde weldadig zou kunnen zijn, en zou kunnen strekken om tc gemoet te komen aan de klachten, die wij nog gisteren hoorden over de politie ten platten lande. De uitvoering van dat denkbeeld is, ik herhaal het, mijns inziens, geenszins uitgesloten door het ontwerp van wet. Integendeel, dit geeft er veeleer aanleiding toe, in zoover dat punt behoort tot zoodanige zaken en belangen, die zouden kunnen worden geregeld door de gemeenten onderling, met machtiging en onder goedkeuring van de Gedeputeerde Staten. Eenige gemeenten zouden zich dus, nadat eene regeling getroffen was, kunnen wenden tot den Koning, met het verzoek, om een commissaris van politic in het gemeen voor haar te benoemen.
Maar, wanneer de geachte spreker nu mocht voorstellen, om de mogelijkheid van zoodanig denkbeeld uit te voeren, meer stellig in dc wet te brengen, dan dit is geschied, dan zou ik mij'daar niet tegen verklaren. Ik zou er mij niet tegen verzetten, wanneer bij voorbeeld door hem wierd voorgesteld, om in de 1ste alinea van art. 191, waar nu stant: „De commissaris van politie wordt door Ons benoemd, geschorst en ontslagen", achter commissaris van politie te voegen: „voor een of meer gemeenten", zoodat dc alinea dan zou luiden: „De commissaris van politie voor een of meer gemeenten wordt door Ons benoemd, geschorst en ontslagen". In de 2de alinea zou dan, ten gevolge van zoodanig amendement, moeten gelezen worden: „Zijne bezoldiging wordt, den Raad of de liaden der betrokken gemeenten en



de Gedeputeerde Staten gehoord, door Ons geregeld". Verder zou liet gevolg zijn, dat men dan in de laatste alinea van het artikel, waar nu gelezen wordt: „De veldwachters worden, in overleg met den burgemeester, door Onzen commissaris in dc provincie" enz. zou behooren te lezen: „De veldwachters worden, in overleg met den burgemeester en den commissaris van politie, waar die is, door Onzen commissaris in de provincie benoemd". Ten laatste zou het gevolg wezen, dat men ook eene kleine wijziging zou moeten brengen in art. 205, waar gesproken is van de jaarwedde van den commissaris van politie op de begrooting van de gemeente te brengen, en waar dan zou moeten worden gebracht, in de 2de alinea vnn art. 205, het denkbeeld, dat de geachte spreker heeft opgenomen in zijn amendement, dat namelijk daar, waar een commissaris van politic gesteld werd voor meer dan ééne gemeente, de bezoldiging op de begrooting. van die gemeenten zal worden gebracht, te verdeelen naar den maatstaf van de bevolking, len gevolge van zoodanige wijzigingen in de wet zou men ten platten lande kunnen centraliseeren, zonder schade tc doen aan die zelfstandige uitvoering van de gemeentepolitie, die een deel is van de zelfstandigheid der gemeentehuishouding. De benoeming van een commissaris van politie voor meer dan ééne gemeente zou dan kunnen geschieden door den Koning op aanzoek van die gemeenten, die tot handhaving van de politie ten platten lande een commissaris van politie in het gemeen noodig en nuttig keuren; of wel door den Koning uit eigen beweging. Op die wijze, geloof ik, zou worden gezorgd voor eene meer vereenigde, meer geconcentreerde handhaving van de politie ten platten lande, ook zonder dat eenigszins gegrepen worde in het stelsel, dat door de algemeene politiewet zal worden gevestigd.
Wat nu het amendement betreft van het geachte lid uit Groningen, daartegen gelden mede gelijke bedenkingen, als tegen het denkbeeld, dat de commissaris van politie zal worden benoemd door den Koning' op voordracht van den Raad. De veldwachters, zoo verlangt de geachte spreker uit Groningen, zullen worden benoemd door den Raad", want het is eene gemeentebediening. Zal die benoeming door den Raad, Mijne Heeren, de deugdelijkheid van die benoeming naar hehooren verzekeren ? Is het raadzaam de benoeming voor eene dergelijke betrekking bij een college, meer of minder talrijk, te brengen? Is het, inzonderheid, raadzaam, dat dit college zij de Raad, dat het zij de Raad, die met de uitvoering van de politieverordeningen niet onmiddellijk te doen heeft, en die nu zal opdringen aan den burgemeester, aan den commissaris van politie, zoo er een is, een agent die wellicht voor den burgemeester of den commissaris van politie volstrekt onbruikbaar is? Wat was tot dusver de klacht in zoo vele steden? De agent van politie werd benoemd door burgemeester en wethouders en de commissnris van politie kon met den benoemde niet vorderen. Nu zal men ook hier een ondergeschikt ambtenaar, maar die inderdaad



in den dienst van een liooger politiebeambte werkzaam moet zijn, laten benoemen door eene autoriteit, die met de uitvoering van hetgeen, waarvan die veldwachter zal zijn de ondergeschikte agent, niet is belast.
Men voege daarbij, dat de keuze van een persoon door een meer of min talrijk college in vele gevallen van liet toeval zal afhangen; dat liet zoo licht te verwachten is, dat bij die benoeming een of ander lid van den Raad de maatschappelijke betrekking van zoodanig persoon zal raadplegen; dat men zal raadplegen zeer voortreffelijke eigenschappen, maar die geene stem behooren te hebben bij de keuze van een agent van politie, zoo als liefde om iemand te gemoet te komen, om iemand een bestaan tc bezorgen. Dergelijke drijfveeren zullen van invloed kunnen zijn bij dezen of genen in den Raad, en hoe licht vormt zich dan eene meerderheid, die op die wijze eene keuze doet welke niet in het belang is vnn den publieken dienst. Wanneer daarentegen de keuze verblijft aan den commissaris des Konings in de provincie, heeft men meerdere zekerheid dat die in het publiek belang zal geschieden. Deze is verantwoordelijk , men zal hem kunnen aanspreken over den persoon, door hem benoemd maar die voor zijne betrekking niet geschikt is. De commissaris des Konings staat buitendien te hoog om te luisteren naar zulke beweegredenen of stemmen, die wel eens in het particulier belang, niet in het publiek belang de keuze van een bepaald persoon zouden kunnen aanraden.
liet iimcnilement van den lieer Hengst wordt door den lieer van der Veen nader aangedrongen. Hij meent, de Raad zal liet gemeentebelang begrijpen en eene voordracht doen van drie geschikte personen, 's Konings keuze zal daardoor niet, zooals de minister schijnt te vreezen, tot slechts éénen candidaat beperkt worden. Ook de lieer Hengst komt terug.
De geachte spreker uit Drente, Mijnheer de Voorzitter, heeft zich beroepen op het gezond verstand van den Raad. Ik ben verre van te miskennen het gezag van zoodanig beroep. Maar wanneer doorgaat 'hetgeen de geachte spreker in het midden heeft gebracht, dan zou daaruit volgen, dat men met veel meer recht tot dusverre, in onze steden, eene meer juiste keuze van agenten van politie had mogen verwachten, daar die keuze geschiedde door het college van burgemeester en wethouders. Dat college toch is veel nauwer betrokken bij die keuze, dan de Raad dien het slechts op een afstand betreft. Het college van burgemeester en wethouders heeft met de politie onmiddellijk te doen. De agenten van politie zijn de agenten van dat college; en wat heeft men zien gebeuren? De klacht is algemeen geweest, dat vele van die betrekkingen, zoo niet de meeste, zijn vergeven bij persoonlijke gunst aan personen, onbekwaam voor die betrekking. Men verdeelde de keuzen bij beurten; de burgemeester had zijne beurt; de oudste wethouder de zijne en zoo vervolgens, en zoo moest dan de politie



werken met agenten, die zij niet kondc gebruiken, ondanks dat deze benoemd waren door het college, hetgeen het meest onmiddellijk het meest rechtstreek&ch belang had bij die keuze. Het algemeen belang wordt door de personen, aan wie het is toevertrouwd, wel ingezien maar het wordt in bijzondere gevallen niet altoos betracht.
De geachte spreker uit Noordbrabant (de heer Hengst) heeft mij tegengeworpen, hetgeen ik gisteren heb gezegd, toen door den geaehten spreker uit de hoofdstad is beweerd, dat men aan een man des volks aan een gekozene des volks, geene verrichtingen van politie kon opdragen' Maar waarvan was toen sprake, Mijne Heeren? Er was geen sprake en er kon ook geen sprake zijn, van iets dat zou leiden op het terrein waarop de geachte spreker uit Noordbrabant ons heeft willen brengen! ür was geen sprake, om den commissaris van politie te laten kiezen hetzij rechtstreeks door de ingezetenen, hetzij door den Raad maar er was alleen sprake of een wethouder, als niet benoemd zijnde door den Koning, ter vervanging van den burgemeester, met de verrichtingen van politie zou kunnen worden belast. Ik geloof, dat de geachte spreker uit de hoofdstad de Regeering wel had bestreden, indien deze voorgesteld had, den commissaris van politie te laten benoemen door den Kaad, of in zooverre nog liever door de ingezetenen, om dien commissaris een man des volks te doen zijn. Neen, zoodanig ambtenaar moet benoemd worden door eene autoriteit, die nauwkeurig bekend is met de vereischten van den dienst en van wie kan worden verwacht dat zij
bij eene benoeming op de vereischten der politie alleen en uitsluitend het oog zal vestigen.
Voordracht van den Raad. Bezoldiging van den commissaris. Waarom /al deze met voor een deel oit 's Rijks kas worden voldaan?
Er zijn nog twee punten op nieuw geopperd betrekkelijk de bezoldiging en betrekkelijk de voordracht, en bij beide beroept men zich op gelijken grond. Men zegt - en het was de geachte spreker afgevaardigde uit Arnhem, die dien grond heeft aangevoerd — dat het billijk is, dat wanneer dc ambtenaar in dienst is van ,1e gemeente hij ook worde bezoldigd door de gemeente, maar dat het niet billijk is dat dc bezoldiging niet zal worden gedragen door de Rijkskas wanneer de ambtenaar in dienst van het Rijk werkzaam is. Men ze*t' dat de voordracht billijk is; dat het billijk is, dat, daar de ambtenaar
Zi n:; VVn dlCnSt 18 van de ecn,cente> *et gemcentegezag
deel hebbe aan de benoeming.
Vooreerst een woord over de bezoldiging. Daarop hebben aangehouden de geachte spreker, afgevaardigde uit Arnhem, en de geachte spreker uit Zevenaar. Waarom is de bezoldiging niet verdeeld ? Waarom wordt de commissaris van politie niet voor een deel bezoldigd uit 's Rijkskas voor een deel uit de gemeentekas? Dat is ook de strekking van het



amendement hetgeen .le geachte spreker uit Zwolle (de heer Sloet) w. ynt te willen voorstellen ten aanzien van een volgend artikel van dit ontwerp. De reden, Mijne Heeren, is dezelfde als waarom ook ,1e bezoldiging van den burgemeester niet wordt verdeeld. Er is hier geene andere dan ecne louter willekeurige scheiding te maken. De verrichtingen van den burgemeester en de verrichtingen van den commissaris van politie zijn voor een deel rijksverrichtingen, voor een deel gemeenteverrichtingen. Maar er is hier noch in het algemeen, geloof ik af>.i -enmg mogelijk, noch eene voor de gemeenten onderlino- billijke regeling te vinden door het aannemen van een algemeen beginsel van afscheiding, byv. van een derde en twee derden, of van een vierde en drie vierden. Hetgeen voor sommige gemeenten billijk ware, zou voor andere gemeenten hoogst onbillijk kunnen uitvallen.
Nu heeft de geachte spreker, afgevaardigde uit Arnhem, gezegd: ja als bijzaak is aan den commissaris van politie ook opgedragen de uitvoering van gemeentelijke politieverordeningen. Dit punt 'is gisteren ook voorgekomen; ik hel, toen daarop gedrukt, waarop ik geloof op nieuw te mogen aandringen, dat in den regel de werkzaamheden van de meeste commissarissen van politie voornamelijk zullen bestaan in de uitvoering van gemeente-politieverordeningen. Hoofdzakelijk dus zal de commissaris van politie zijn in dienst van de gemeente. Hij de moeilijkheid nu. zoo al met onmogelijkheid van verdeeling der bezoldiging, bij die omstandigheid dat de commissaris van politie in den regel, voornamelijk, in dienst is van de gemeente, schijnt het evenmin ten aanzien van den commissaris van politie, als ten aanzien van den urgemeester onbillijk, dat de bezoldiging geheel op de gemeentebegrooting worde gebracht.
Nu nog een woord over de medewerking van den Raad door het doen eener voordracht, inzonderheid van den veldwachter. Ik zal nu niet meer spreken, Mijne Heeren, van hetgeen mij altoos nog zoo toeschijnt als vroeger, ook bij alle genegenheid die ik ondervind om de vertegenwoordigende colleges in de benoeming van ambtenaren tusschen 6 te dofn ko,nen en ln zooverre aan de benoeming die van hooger gezag voortkomt, een waarborg te verschaffen die in eene meer of min reehtstreeksche volkskeuze kan zijn gelegen. Ondanks die genegenheid moet ik nog blijven vasthouden, dat de noodzakelijke eigenschappen voor ren dienst, die bij uitsluiting behooren te leiden waar het eene •enoennng geldt, — dat die noodzakelijke eigenschappen in den regel niet zullen leiden colleges, maar wel zullen kunnen leiden een enkel persoon, die uitsluitend verantwoordelijk is. Ik zal daarop niet terugkomen. Ik zal bij hetgeen ik gezegd heb nog slechte dit voegenwanneer de voordracht gegeven wordt door den Raad, wat zal dan het gevolg zijn? Dan zal toch wel in den regel een ingezeten van de gemeente worden benoemd; en dit is in vele gevallen verderfelijk het zal in vele gevallen hoogst nadeelig zijn voor den dienst. Daarentegen



is de benoeming geheel vrij, dan zal men van elders een zeer geschikt ambtenaar naar de gemeente kunnen verplaatsen, die aan de gemeente, aan de gemeentepolitie oneindig beter diensten bewijzen kan dan een ingezeten, die te recht bemind en geacht kan zijn in de gemeente, die wellicht ook in zijne huiselijke omstandigheden tegemoetkoming behoeft, maar als politieambtenaar niet zou voldoen. Nu zou de keuze in dit opzicht beperkt zijn, want geschikte personen, buiten de gemeente woonachtig, kunnen aan het Gouvernementen aan den commissaris des Konings bekend zijn, maar hoe zullen zij bekend zijn aan den Raad der gemeente, of aan het college van burgemeester en wethouders?
liet amendement van den lieer Hengst wordt inet 48 tegen 13 stemmen, dat van den lieer Zijlkei- met 47 tegen 14 stemmen verworpen.
Ait. i!tr>. Besluiten der gemeentebesturen tot het instellen, afsehall'en of veranderen van jaarmarkten of gewone marktdagen. Waartnedaar>>ij goedkeuring door Gedeputeerde Staten vereiselit?! vraagt de heer van I.ijnden.
De geachte redenaar heeft aan het Gouvernement eenen lof gegeven, dien het Gouvernement, althans wat het ontwerp van gemeentewet betreft, niet verdient. De geachte spreker heeft gevonden in dit artikel dat hij bestrijdt, een nieuw blijk van die zeer bijzondere zorg van het Gouvernement, om te centraliseeren, om, gelijk de geachte spreker zegt, dat ijzeren net te werpen over de gemeenten. Dit net, Mijne Heeren, was reeds geworpen. Deze bepaling toch is dezelfde, die reeds staat in de provinciale wet, en het wegnemen van deze bepaling zou alzoo tot niets leiden, tenzij men tevens eene wet voordroeg, om ook dat artikel uit de provinciale wet weg te nemen. Art. 144 der provinciale wet zegt: „Het instellen, afschaffen of veranderen van jaarmarkten of gewone marktdagen in de gemeenten geschiedt niet dan met machtiging der Staten, tenzij in de gevallen, waarin de goedkeuring aan Ons is voorbehouden, en die door een algemeenen maatregel van bestuur worden aangewezen". Het tegenwoordig artikel is niets anders dan hetgeen daar wordt bepaald; en waarom is dit daar bepaald? Omdat het hier niet geldt een louter huishoudelijk gemeentebelang, omdat in dit geval de perken van de verordeningen zich uitstrekken buiten de gemeenten, over andere gedeelten van de provincie, buiten de provincie zelfs. Mits nu de huishoudelijke bevoegdheid van het gemeentebestuur, volgens de Grondwet zelve, binnen de perken van de gemeente is besloten, zoo komt het aan op de aanwijzing eener macht waardoor aan zoodanige verordeningen eene werking zou gegeven worden buiten die perken. Er komt bij, zooals ook is ingezien door den wetgever der provinciale wet, dat het hier geldt een groot algemeen belang, het belang van den handelsomgang. Op dien handelsomgang moet niet door eenzijdige plaatselijke begrippen, door eenzijdige, uitsluitend plaatselijke belangen inbreuk worden gemaakt.



De heer van Lijnden komt terug.
Ik moet den geachten spreker herinneren dat hetzelfde beginsel, dat hier wordt voorgesteld, reeds door de Vergadering is aangenomen bij gelegenheid dat behandeld zijn de bepalingen omtrent zoodanige besluiten van gemeentebesturen, ten gevolge waarvan, tot regeling van gemeenschappelijke belangen, in onderhandeling zou worden getreden met andere gemeenten. Ook toen heeft men op dezelfde gronden, waarop dit voorstel steunt, noodzakelijk gekeurd: machtiging tot en daarna goedkeuring van die maatregelen door Gedeputeerde Staten.
Ai t. 203. Aanbieding der begrooting ium den Raad, vier maanden vóór den aanvang van tiet jaar waarvoor zij moet dienen. De lieer Be Man stelt voor te schrijven: „uiterlijk vóór I October" en wenscht den tijd tot kennisneming voor het publiek, in het ontwerp op ten minste veertien dagen gesteld, tot acht «lagen te verminderen.
Het voorname verschil tusschen den geachten spreker uit Nijmegen en het wetsontwerp, bestaat in ééne maand. In plaats van ongeveer den eersten September, zal, volgens zijn verlangen, moeten worden gesteld: uiterlijk op 1® October. De geachte spreker zegt tot ondersteuning van die wijziging: hoe later de begrooting wordt ingediend des te beter. Dat moet inen, geloof ik, in het algemeen erkennen. Ware het mogelijk den termijn te stellen zóó, dat de begrooting eerst werd aangeboden in de maand December, het zou nog beter zijn. Maar tegen het zeer laat stellen verzetten zich eischen, die, geloof ik, zich ook verzetten tegen het stellen op 1 October. De genchte spreker zegt: het is zoo nuttig de administratieve rekening te kunnen nagaan van den loopenden dienst, en ééne maand gewonnen is veel gewonnen. Ik meen, dat die administratieve rekening van den loopenden dienst ook in den herfst hoogst onvolledig zal zijn, zoo onvolledig althans, dat men daarop niet wel zal kunnen bouwen eenig oordeel over de begrooting van het volgende jaar, tenzij bij vermoeden. Het tijdperk van ééne maand, zegt de geachte spreker, is, ook in groote gemeenten, voor het onderzoek dat de Raad moet doen, voldoende. Ziedaar, Mijne Heeren, het hoofdpunt van bezwaar aan mijne zijde. In die ééne maand moet niet alleen de Raad onderzoeken, maar de begrooting moet aan liet publiek worden voorgelegd, en dit laatste zoodanig dat het publiek tijd hebbe om een onderzoek in te stellen en zijne bezwaren tegen de begrooting bij den Raad in te dienen. De leden van den Raad moeten vervolgens individueel den tijd hebben om de voorgelegde begrooting na te gaan. In de groote gemeenten, zal men zeggen, is dit gemakkelijk, daar zal de begrooting gedrukt aan de leden worden toegezonden. Maar in het grootste getal der gemeenten zal dit het geval niet kunnen zijn. In dat grootste deel der gemeenten zullen de leden tot onderzoek der begrooting ter griflie van den Raad moeten komen, en in zeer vele gemeenten zal men niet eens verschillende vertrekken hebben voor het



publick cn voor de leden van den Raad, zoodat men verschillende tijden zal moeten stellen 0111 dat onderzoek te kunnen doen plaats hebben; verschillend voor de ingezetenen en voor de leden van den Raad. Wanneer ik dit alles bijeenvoeg, dan geloof ik den tijd van ééne maand voor alk gemeenten voor te kort te mogen houden. Ik laat nu nog daar dat de leden van den Raad in den loop van het onderzoek, ten gevolge van bezwaren, ingediend door het publiek, na eigen inzage der voorgelegde begrooting, correspondentie zullen moeten voeren, onderzoeken zullen moeten instellen, al hetgeen wellicht niet zal kunnen afgeloopen zijn vóór het einde van de maand, althans niet vóór het tijdstip waarop de Raad zou moeten vergaderen om de begrooting in beraadslaging te nemen en daarover te besluiten. Ik geloof dus dat men beter voor den dienst der gemeenten zal zorgen, wanneer men dit tijdperk ruimer stelt. Dit zal inzonderheid beter zijn voor de kennisneming van het publiek, waarvoor de tijd van 8 dagen — cene verkorting, die het noodzakelijk gevolg is van de inkorting van twee maanden tot ééne maand — in den regel niet lang genoeg zal zijn. Men heeft in 8 dagen soms geen tijd, het weder kan slecht zijn, men is uit de stad. De tijd van 8 dagen zal dus, om het belangstellend gedeelte van het publiek uit te lokken, tot kennisneming van de begrooting en van de daarbij behoorende stukken, in den regel een te korte termijn zijn. Men zal, het korte van den termijn tot voorwendsel nemende, niet onderzoeken, en het voorname doel van deze wet: publiciteit, zal worden gemist. Die voorafgaande publiciteit, die tot voorlichting van den Raad zal moeten dienen, zal niet in voldoende mate verkregen zijn.
De geachte spreker uit Arnhem (de heer Mackay) heeft, indien ik hem wel begrepen heb, als een gevolg van het amendement beschouwd, dat er meerder tijd zou zijn voor de Gedeputeerde Staten. Ik wenschte wel, dat aan Gedeputeerde Staten meer tijd kon worden geschonken, maar ik kan uit het gedane voorstel dezelfde gevolgtrekking niet maken. De termijn aan Gedeputeerde Staten toegestaan blijft onveranderd.
Die geachte spreker heeft ook nog gevraagd of er tijd genoeg zal zijn tot het opmaken der kohieren, en hij heeft eene tweede vraag daarbij gevoegd, die ik niet volkomen juist heb begrepen en welke ik hem verzoeken zal nog eens te willen herhalen. Beide vragen hebben intusschen meer betrekking tot een volgend artikel, en ik zal die kunnen beantwoorden wanneer de beraadslaging daarover zal worden geopend.
De lieer De Ma» komt terug. Zoude, vraagt de lieer Mackay, de tijd tot aanbieding en behandeling der begrooting niet vroeger gesteld kunnen worden, zóó dat aan Gedeputeerde Staten meer tijd werd gegund tot onderzoek?
Ik durf niet voorstellen, Mijnheer de Voorzitter, den termijn van aanbieding en behandeling der begrooting nog verder in het jaar terug te stellen. Ik durf dat niet doen, omdat men dan zou vervallen in een



nadeel, dat aan de te vroege behandeling der begrooting is verbonden en niet opweegt tegen het bezwaar van den geaohten spreker uit Arnhem. Wanneer wij den termijn ook slechts ééne maand terugstellen, dan zal dit worden gemist, dat de nieuwe leden van den Raad, die niet vóór September inkomen, van stonde aan tot het onderzoek der begrooting medewerken. Zoo er dus al twijfel kon bestaan, of' aan Gedeputeerde Staten tijd genoeg wordt gelaten, wanneer zij niet meer dan twee maanden voor zich hebben, is het echter onmogelijk den termijn tot indiening vastgesteld, tot Augustus terug te halen.
I)e geachte spreker uit Nijmegen (de heer De Man), de voorsteller van het amendement, spreekt als een oud lid van den Raad, als een veteraan-wethouder, die jaren lang medegewerkt heeft tot de vaststelling der stedelijke begrootingen, en die dat werk volkomen kent. Maar hij vergunne mij op te merken, dat hij zich ook in de plaats moet stellen van die leden van den Raad, die den vroegeren toestand der gemeente niet kenden, en vooral niet vergeten moet dat het publiek tegenwoordig bijna niets van de stedelijke begrooting weet. Het is voor nieuwe leden van den Raad geene gemakkelijke zaak, voor het eerst eene stedelijke begrooting te onderzoeken, met al de stukken, die daarbij behooren, en zich met het onderwerp gemeenzaam te maken. Zelfs het lid van den Raad, die eenige jaren aan de discussiën over de begrooting deel nam, heeft voor het onderzoek tijd noodig. En hoe is het nu met het publiek? De geachte spreker zegt: hoe meer tijd men geeft, hoe minder er gedaan wordt. Ik geef dat in het algemeen toe; ik geloof ook dat doorgaans, hoe meer tijd er gegeven wordt, hoe minder er ook gedaan zal worden, maar in dit opzicht is het een ander geval. Hierbij komt het aan op eene meerderheid van personen. Ik merk vooraf op dat het publiek eerst onderricht moet worden dat de begrooting is aangeboden; eer het bekend is gemaakt dat zij is ingediend en ter secretarie ligt tot inzage, verloopt een dag of twee dagen, en die twee dagen moeten nog afgetrokken worden van de 8 dagen, die het geachte lid voor de kennisneming stellen wil. Maar hoe neemt nu het publiek kennis van de begrooting? Eerst door enkele personen; een of twee of drie personen gaan naar de secretarie, dezen deelen hunne bevinding aan anderen mede en zoo wordt de belangstelling bij meerderen opgewekt. De eerste meent iets opgemerkt te hebben en raadpleegt met een tweede over de bezwaren, die hij meent te hebben ontdekt. Zoo leidt de eerste den tweede, de tweede den derde tot onderzoek. Eenige dagen verloopen aldus spoedig voor dat meerderen inzage hebben genomen van de begrooting, maar op die wijze moet de belangstelling worden opgewekt en voortgeplant. Ik geloof dus dat men een langer termijn zal moeten stellen dan van ééne week, een termijn die daarenboven, in den regel, in wezenlijkheid, tot 5 of 6 dagen zal zijn beperkt.
liet amendement van ilen lieer l)e Man wordt niet 57 tetten + stemmen verworpen.



teerde Staten. De heer van Holtstein^ a. liTllT'1' KeS!'.f"ed!1,11 do01'Ge,ltT"gitmd wettig art. 140 wiurhii lu ' 'C re® "g 111 st' 'jJ "iet liet
'"""'in- aa" den gemeenteraad wordt opgedra^n 'oe mLllt' {^meent*',uisputeerde Staten toegekend maakt vnkrl, , •, . ' 61 aa" ^deder gemeentebesturen. Zullen ntt de ri uTt l' 11 °»"le vriJe ^"g
izz:^van a,t 2ia'
jss traiï r^r::rrrr 5?
vinciale wet xs voorgeschreven wpltn ,, pro
t rr F~-zre^::
gemeentewet met het stelsel der provinciale wet volkomen overeen de , t ^ 8Pk ' dat iH 8trijdig lnet art' HO der Grondwet-'
de !%ZZZZV:Z"mkl*k°
li, , , 1 n aanzien van die verordening zooveel macht hebben als door deze twee voorschriften (de artt. 205 en 21% hun^Ï
die art. lob der Grondwet van 1815 had ondervonden, ook van den schrijver Over de plaatselijke begrooting
otaten over te leggen en ?iVh , ° ,eu <lau ue
door gemelde sj^
*„ , li , .. ftCooroceid wordt. Zonder nu met zekerheid
I f, ' ' miJ toch wel voorstellen, dat die schrijver
Ir, k "fïeure^e ?'e »"> de Grondwet van 1815 e„ ha
met h t , T d5.bep^ •> «««kt, del. volkomen kan verenen met het «tol ,n d.t ontwerp voo^edrogen. Wat toeh 1, in <JZT?M
der Grondwet van 1815 inzonderheid afkeurenswaardig? Dit dat zonder
eemge bcpalrog h«ge„,amd, die begrooüng word, „ve^ a » ö , e beschikking, aan de willekeur van de Provinciale Staten ww 7 meentetetl,re„ ,nUen rfch ^ • dienaaLtrnk
d.» Provinciale Stoten „oodig gooor(lt.elll ,vor(U ° d na tet w £or d t ontwerp omhel.d? Wat doet dit ontwerp? He, ,telt ,elt"
te komen 1 talT'l
1 l i . 1 staten zal nu niet ziin pptip
willekeurige macht, maar zij zal besta-,n ]„ •» J
regelen, geeteld door de we,'De



spreker die heeft gesteld, of men wel volgens den inhoud van art. 140 der Grondwet zooveel macht aan de Provinciale Staten mag toekennen, maar de vraag is inderdaad deze: of de wetgever de macht mag hehhen om zoodanige regelen te stellen als hier worden voorgedragen.
In de tweede plaats heeft de geachte spreker deze bepalingen van de artt. 205 en 212 vergeleken met art. 140 van de Grondwet, maar waarom heeft hij die niet liever vergeleken met art. 141 ? De geachte spreker heeft onderscheidene artikelen van de tegenwoordige Grondwet en van de Grondwet van 1815 aangehaald, maar één artikel waarop het geheele stelsel rust, heeft hij niet aangehaald, en dat is het artikel waar gewaagd wordt van het onderwerpen van de plaatselijke begrooting aan de goedkeuring van de Staten. Daarop komt het hier aan. Er staat in art. 141 van de Grondwet, dat de begrootingen van inkomsten en uitgaven aan de goedkeuring der Provinciale Staten worden onderworpen. Welnu, nu stelt deze wet regelen en beperkingen, in zoover willekeur moet worden voorkomen, en nu komt de vraag terug: heeft de wetgever het recht — en mij dunkt hij heeft dat recht, — om te zorgen dat de gemeentehuishouding, zoover die van uitgaven en inkomsten afhangt, welke op de begrooting moeten worden gebracht, niet geheel worde verwaarloosd. De wetgever is verplicht te zorgen, dat geene gemeente, gronddeel van den Staat, verloren ga, en dergelijk verloren gaan uit verwaarloozing is zeer wel denkbaar, waar men op de begrooting niet brengt, hetzij uit onwil, hetzij uit nalatigheid, hetgeen tot behoud der gemeentehuishouding volstrekt noodzakelijk is.
De geachte spreker zegt dat de Regeering hier een blijk van wantrouwen geeft in de rechtstreeksche verkiezingen. Mijne Hoeren, met rechtstreeksche verkiezingen alleen is de Regeering in den Staat, in de provincie, in de gemeente, niet behoorlijk gewaarborgd. Ware dat zoo, dan zou de Grondwet kunnen worden teruggebracht tot een paar artikelen. Maar behalve dat de Grondwet rechtstreeksche verkiezingen verordent, heeft zij mede regelen van beheer, van organisatie verordend, zooals hier de Grondwet heeft verordend dat de gemeentebegrooting moet worden onderworpen aan de goedkeuring van do Provinciale Staten. Wantrouwen derhalve mag hierin niet worden gezocht, althans niet meer wantrouwen dan iedere wetgever, die geroepen is om te regelen, moet voeden ten aanzien van de onderwerpen die regeling behoeven en die zonder hem wellicht geen regeling zullen vinden.
De geachte spreker zegt: hier zijn uitgaven die alleen in het plaatselijk belang worden gevorderd. Ja, er zijn hier uitgaven die in het plaatselijk belang van de gemeente alleen worden gevorderd, en van daar juist dat ze hier worden opgenoemd als uitgaven, die gebracht zullen worden op de gemeentebegrooting, wanneer al een gemeenteraad mocht besluiten ze niet op de begrooting te stellen of ze in het geheel niet te doen. Er is hier derhalve gezorgd, aan de eene zijde voor de gemeentehuishouding, en aan de andere zijde heeft er eene regeling



vir z t - - -
het stelsel van de provinciale wet ' g overeenkomende met
gebied van willekeur, dat ónder dé he h" ^ °P dfitzelfde
1815 of onder die van 1840 tP ® heerschappij van de Grondwet van
De geachte spreker heeft een'c ' pli^T"*8 geV°ndenover plaatselijke begrooting en daaruit ' org®'ezen Ult een geschrift heb gehoord - dat het verkeerd is7 de P T * hem Wel
eigen gezag, zouden kunnen brengen 'on de SJften lets' °P
Provinciale Staten niets od eiaen begrooting. Hier zullen de
brengen, maar zoo zij iets on de I °P begroting kunnen
het zijn op gezag van de wet ^grooting kua™n brengen dan zal
op de gemeentebegrooting worden o-ebra^T^nT^ ^ d° uitgaven
aan Provinciale Staten, die jui.t M geit
Grondwet van 1S15, „I do» in dit «Li fijn getïrT'
Ut' lieer van Goltstein repliceert.
»z SSlït".?: .Wi"or' «»<*«°<-
Op hetgeen de geachte spreker1 in" 1 1e,Palen' behalve miJn antwoord met betrekking tot art 143 der , ?te plaato heeft bijgebracht sproken, omdat iknieth.K Grondwet- Daarvan heb ik niet ge-
vLdiglóg Z£ïXcIe «"eTm
spreke, heeft gezegd i„ de eeretc p],ote. J i ™' De geachte zoodanige regeling te nas U„( i i ? e Frovlnciale wet
de Gemeentewet ïe^™ V" «8' <i'WU" no* °iet- <l«' »ü I» wet zoodanig voorschrift te nis' i , " ffanneer 1,1 de Provinciale nog wel vee? meefte 1 i °ÏÏ' ?' 1"'
verplicht rekent om te zorgen dat , algemeeDe wetgever zich
ciale Staten op de huishSlhkl u? ^ d°°r de Provin-
gebracht, dan zal toch de wetgever zTch nït, • PTOvineie gemeentebesturen ten eenen mate i-m • i . mJ 'DOgCn achteD de aanzien van datgene Tt n'lïr V°h Zdven ver te laten- ten bracht, zal het huishouden lg 1 °P C'6 he"rootin8 wordt ge«• ..al reen dU^gS Z T **!*>■
'Staten, dan van alle gemeentebesturen ' ^ i ? de Provin«ale
twijfel onderhevig zijn ' nauwelijks aan eenigen
is 8preker: art-141 derG-d-t
In verband: wat Jü ,u T met 1Q Verband '^t art. 140.
"et doel ze,f, Jaalmedt
worden verflauwd zal woHp Grondwet is gebracht, zal
door bet verband' £ «ST het ^gedeelte '*gro„ti„g i.onderworpen aan de go^oting



en art. 140 zegt: aan den Raad wordt de regeling en het bestuur van de huishouding der gemeente overgelaten", is dan die macht van de Provinciale Staten van wegc dat verband zoo verflauwd, dat ze haast niets meer beteekent? Wel, Mijne Heeren, er is geen ander verband tusBchen artt. 141 en 140, dan het verband tusschen uitzondering en regel. Art. 141 stelt eene uitzondering; men zou de Grondwet niet uitvoeren, wanneer men niet art. 141 als eene uitzondering op den regel van art. 140 beschouwde, en waar eene uitzondering ia, daar is een andere regel te volgen. Ik herhaal, er is hier geen verband dan dat men tusschen uitzondering en regel gelieft aan te nemen,
In de. derde plaats heeft de geachte spreker gezegd — en nu <*eeft hij het beginsel toe waaruit art. 205 en art. 212 zijn gesproten - men kan verordenen gelijk hier was verordend, maar alleen wat betreft uitgaven in het algemeen belang door de gemeente te doen. Maar ik moet ook hier verwijzen, vooreerst op de provinciale wet. De provinciale wet heelt zich volstrekt niet vergenoegd met te gebieden dat de uitgaven, die in het algemeen belang door de provincie zouden moeten worden gedaan, op die begrooting moeten worden gebracht; integendeel, die kunnen niet voorkomen op de provinciale begrooting; de uitgaven op de provinciale begrooting zijn uitsluitend huishoudelijke uitgaven in het belang van de provincie, zooals blijkt uit art 107 van de provinciale wet. Daar wordt gesproken van de kosten van het aanleggen en onderhouden van de provinciale wegen en werken, de kosten van onderhoud der provinciale eigendommen, de renten en aflossingen van de door de provincie aangegane geldleeningen enz., alle uitgaven uitsluitend in het provinciaal belang, die, volgens de leer van den geachte., spreker, hier niet zouden kunnen voorkomen. Maar m de tweede plaats moet ik den geachten spreker verzoeken het volgende te overwegen. Het beginsel, het algemeene beginsel, dat bij dit voorstel van de gemeentewet ten grondslag ligt, is de noodzakelijke zorg van de wetgeving dat, bij de vrijheid van het gemeentehuishouden die voor het overige is gewaarborgd, daar waar het aankomt op het doen werken van de bevoegdheid van de Provinciale Stnten om goed te keuren of af te keuren, _ dat daar die gewestelijke uitgaven die voor liet bestaan van de gemeente noodzakelijk zijn of die wettimoeten worden gedaan, niet mogen worden verzaakt of verzuimd bij het opmaken en vaststellen van de begrooting.
De heer Sloet tot Ol.lhuis meen,Ie, dat in ,lit art. melding behoorde te worden gemaakt van de uitgaven, voor de instandhouding of oprichting van verzamelingen van kunsten en wetenschappen en openbare boekerijen noodig.
Het zou mij even als den geachten spreker voorkomen te zijn eene zeer schadelijke dwaling, wanneer de gemeentebesturen, ten gevolge van dit artikel of van eenig ander artikel in deze wet, op het denk-
thorbkcke, Parlementaire redevoeringen, isr>0—1851. <1^



beeld kwamen, dat zij niet noodig hadden onder de gemeentelijke uitgaven op te nemen zoodanige uitgaven, als de geachte spreker bedoelt. Ik zou dan ook nu gaarne een zeer duidelijk, zeer verstaanbaar en zeer klinkend woord willen spreken om die dwaling voor altijd tegen te gaan. Maar mij dunkt, dat dit artikel geene aanleiding tot die dwaling kan geven; want, wanneer de door den geaehten spreker bedoelde uitgaven, volgens zijn wenseh, in dit artikel werden opgenomen, zou er meer gedaan worden dan noodig is, en zouden de huishoudelijke uitgaven onnoodig kunnen worden bezwaard. Men moet toch geene aanleiding daartoe geven, dat Gedeputeerde Staten aan de gemeenten zouden kunnen opdringen het onderhouden en het oprichten van verzamelingen voor kunsten of' wetenschappen of van boekerijen. De zaak kan op zich zelve nuttig zijn, maar niet alles wat nuttig is mag onder alle omstandigheden aan de gemeentebesturen bevolen worden. Het zou ook zeer licht kunnen gebeuren, dat de smaak van een of ander college van Gedeputeerde Staten voor kunsten en wetenschappen zeer strijdig ware met den financiëelen toestand van eene gemeente. Het zijn geene uitgaven van dien aard, dat men zeggen kan, dat zij behooren tot het wezen van de huishouding der gemeente, en het onderhouden en oprichten van zulke verzamelingen en boekerijen is ook geene wettelijke verplichting, op welker vervulling de Gedeputeerde Staten moeten bedacht zijn, wanneer het gemeentebestuur ze mocht verzaken. Daarom, Mijne Heeren, zou ik zwarigheid maken om dergelijke uitgaven hier in dit artikel te vermelden, zonder echter daardoor iets te willen afdingen op het gewicht, dat de spreker aan de door hem bedoelde instellingen hecht, en op de wenschelijkheid om ze daar tot stand te brengen, waar de middelen der gemeente dit maar eenigszins toelaten.
Bedoelt art. 212 aan Gedeputeerde Staten het reclit te geven, de bij art. 205 genoemde uitgaven op de begrooting dei' gemeente te brengen, dan wel is in eerstgemeld artikel alleen sprake van uitgaven, welke door de algemeene wetten in het algemeen belang aan de gemeente worden opgelegd?
Die vraag komt inderdaad laat. Ik dacht, dat de vraag beantwoord was door het artikel zelf, door de schriftelijke discussien en door de diseussien hier. Hetgeen bij eene andere wet ten aanzien van audere uitgaven is vastgesteld, is door deze wet, in art. 205, voor dergelijke uitgaven als daar zijn opgenomen, bepaald. Gesteld: eene gemeente heeft een commissaris van politie en de Raad stelt de bezoldiging van dien commissaris van politie niet op de begrooting, dan zullen de Gedeputeerde Staten de macht hebben om die bezoldiging wel op de gemeentebegrooting te brengen. Dat is de strekking, en er kan ook geene andere strekking zijn, dan die van liet gelijkluidend artikel van de provinciale wet. In het andere geval zou het art. 205 slechts eene bloote nuttelooze nomenclatuur van uitgaven zijn, die dan nog



wel tot in het oneindige kon worden uitgebreid. De geachte spreker die voor den geachten redenaar uit de hoofdstad het woord voerde, heeft volkomen de strekking van dit artikel begrepen.
Zullen, wanneer de gemeente-eigendommen geen onderhoud nooilighebben, toch dooi Gedep. Staten kosten van onderhoud op de begrooting kunnen worden gebracht? Kan de Raad andere dan de in dit art. genoemde posten op de begrooting brengen? Abonnement op het Staatsblad en het Provinciaal blad. Verschil tusschen Kaad en Ged. Staten over den omvang eener uitgaaf.
Ik heb in de eerste plaats te doen met den twijfel die geopperd is door den geachten spreker uit de hoofdstad (den heer van Hall), die gewezen heeft op dat gedeelte van het artikel waar gesproken wordt van het onderhoud der gemeente-eigendommen en de wegens die eigendommen verschuldigde lasten. Zullen, heeft die geachte spreker gevraagd, wanneer die gemeente-eigendommen geen onderhoud noodig hebben, die kosten van onderhoud door Gedeputeerde Staten evenwel op de begrooting kunnen worden gebracht? Ik geloof, dat het nauwelijks noodig is op die vraag te antwoorden. De Gedeputeerde Staten kunnen van de bevoegdheid, hun bij art. 212 gegeven, alleen dan gebruik maken om kosten van onderhoud van gemeente-eigendommen op de begrooting te brengen, wanneer het gemeentebestuur, de belangen der gemeentelijke huishouding verwaarloozende, weigert die kosten aan te vragen. Indien er jaren zijn geweest waarin aan gemeenteeigendommen veel kosten van onderhoud zijn besteed, en de gemeente verklaart, dat er voor dit jaar geene kosten van onderhoud behoeven te worden aangewend, dan, geloof ik, is het niet denkbaar en komt het ook niet te pas, dat Gedeputeerde Staten van de hun voor andere gevallen bij art. 212 gegeven bevoegdheid om zeiven kosten op de begrooting te brengen, zullen gebruik maken.
De geachte spreker uit Hoorn (de heer van Akerlaken) heeft gevraagd, of de hier gedane optelling andere posten uitsluit, Volstrekt niet, Mijne Heeren; deze optelling heeft betrekking tot posten die op de begrooting zullen kunnen worden gebracht door de Gedeputeerde •Staten, wanneer de gemeentebesturen dit mochten verzuimen, maar geenszins om daardoor andere posten uit te sluiten.
De geachte afgevaardigde uit Arnhem (de heer Mackay) heeft het oog gericht op hetgeen vermeld is onder lit, u, op de kosten van abonnement op het Staatsblad en op het Provinciaal Blad der provincie. Het doel van deze bepaling is om de gemeenten te verplichten om zich op het Staatsblad en het Provinciaal Blad te abonneeren, en te voorkomen dat zij zich hieraan onttrekken. Indien het abonnement door liet gemeentebestuur mocht worden verzuimd of geweigerd, zullen Gedeputeerde Staten de macht hebben om de kosten van dat abonnement op de begrooting tc brengen, zooals zij deze bevoegdheid ook voor andere gevallen bezitten.
18*



De geachte spreker uit Utrecht (de lieer van Doorn) heeft gesproken van de hoegrootheid van de uitgaaf. Dit is eene zaak van uitvoering, waarvoor een algemeone regel niet wel kan worden gegeven. Het kan zijn dat een post, die behoorde te zijn vermeld, waaronder bepaalde uitgaven behoorden te zijn gebracht, geheel niet gevonden wordt op de begrooting, en in dat geval zal die post op de begrooting worden gebracht. Maar, zegt die geachte spreker, het gemeentebestuur, niet gezind om dien post op de begrooting te brengen, ontduikt de wet op deze wijze: de post wordt op de begrooting gebracht, hij diende daarop voor te komen tot een bedrag van ƒ 1000, maar het gemeentebestuur brengt slechts ƒ 50, of zooveel als niets, vergeleken met het doel waarvoor de post bestemd is. In dat geval, Mijne Heeren, zullen Gedeputeerde Staten de begrooting niet goedkeuren, dan nadat op die begrooting zal zijn gebracht zoodanige som als noodig is om die wezenlijke behoefte van de gemeente te dekken, wakende, namelijk, dat die behoefte door het gemeentebestuur niet worde verzaakt. Over de juiste som nu kan verschil zijn, maar daarvoor zijn middelen. Gedeputeerde Staten zullen namelijk over de hoegrootheid van de som correspondeeren met de gemeentebesturen, zij zullen zich laten onderrichten over hetgeen noodig is en ten gevolge van die correspondentiën zullen zij de gemeentebesturen tot inzicht trachten te brengen van de som die op de begrooting diende te worden geplaatst. Er zal altoos met betrekking tot de afkeuring van de begrooting eenige discretionnaire macht aan Gedeputeerde Staten verblijven, maar dit ligt ook in het woord goedkeuring, dat tegen afkeuring overstaat en waartoe Gedeputeerde Staten evenzeer de macht hebben.
De heer van Hall vraagt:
Zullen, indien het gemeentebestuur van oordeel is „dat geene reparatiën „noodig zijn en al/oo geene kosten op de begrooting brengt, niet omdat er „geene kosten zijn, maar omdat er naar zijn oordeel geene kosten zijn, „zullen dan Gedeputeerde Staten de bevoegdheid hebben om te zeggen: „„Kr zijn wèl kosten noodig en wij brengen «lie kosten op uwe begrooting.""
Wanneer men op den weg geraakt moeilijkheden te zoeken, dan vermeerderen die moeilijkheden onophoudelijk, en zoo gaat het ook hier. De zaak is, meen ik, volkomen klaar, en niet ééne dier moeilijkheden is bij de provinciale wet geopperd, waar volkomen hetzelfde in art. 107 wordt gezegd. Daar staat:
„Op de begrooting der enkel provinciale en huishoudelijke uitgaven „worden gebracht:
„de jaarwedden der niet op de provinciale griffie, in de dienst der „provincie werkzame ambtenaren en bedienden;
„de door hen te genieten vergoeding van reis- en verblijfkosten; „de kosten van het aanleggen en onderhouden van provinciale „wegen en werken;



„de kosten van het onderhoud der provinciale eigendommen en de „wegens die eigendommen verschuldigde lasten;
„de renten en aflossingen van de door de provincie aangegane geldleeningen;
„de kosten, vallende op de door de provincie te voeren gedingen; „de kosten van het provinciale blad en van andere ten behoeve „der provincie gedrukte stukken;
„de kosten van verpleging der arme krankzinnigen;
„alle uitgaven, in het provinciaal belang noodig, of door bijzondere „wetten aan de provincie opgelegd."
Daar staat nu volkomen hetzelfde. Hetzelfde wat door de Gedeputeerde Staten ten opzichte der begrooting der gemeente kan worden gedaan, kan de Koning doen ten opzichte der provinciale begrooting. Daarover kunnen nu menige moeilijkheid en vele vragen ontstaan, maar mij dunkt dat alle vragen en moeilijkheden kunnen worden beantwoord op eene zeer eenvoudige wijze. De Gedeputeerde Staten, in het geval zijnde van het algemeen Gouvernement bij de provinciale begrootingen, vinden bijv. op dc voorgelegde gemeentebegrooting geenen post uitgetrokken voor het onderhoud van gemeente-eigendommen. Die kosten zijn evenmin uitgetrokken op de vorige begrootingen van 2 of ,3 jaren vroeger. De Gedeputeerde Staten zijn door bezwaren, ingebracht van wege de ingezetenen, onderricht, dat het gemeentebestuur bijv. het gemeentehuis of de publieke schoollokalen laat vervallen; dat men er niets aan gedaan heeft sedert jaren. Dan zal het een en ander aan de Gedeputeerde Staten aanleiding geven, om bij ontvangst der begrooting aan het gemeentebestuur te schrijven. Zij zullen zeggen: er is niets gebracht op de begrooting; van waar dat? Is er inderdaad niets noodig? Blijkt nu uit het onderzoek der zaak, dat inderdaad gemeente-eigendommen verwaarloosd worden door het gemeentebestuur, dan zal cr eene bepaalde som door de Gedeputeerde Staten worden gebracht op de gemeentebegrooting, evenals het algemeen Gouvernement zoude doen ten aanzien van de provinciale eigendommen. Er zal een onderzoek in de gemeente gedaan worden, wat in het vorige jaar is gedaan, hoe de tegenwoordige toestand der gemeente-eigendommen is, en dan zal overeenkomstig met die bescheiden eene som op dc begrooting der gemeente worden gebracht. Het komt er op aan dc gemeente-eigendommen niet door eigenzinnigheid, verzuim of nalatigheid te laten verwaarloozen, en daarom zal voor hetgeen wezenlijk eene uitgave ten laste der gemeente behoort te blijven, op de begrooting een post worden uitgetrokken, desnoods door Gedeputeerde Staten.
De heer van Goltstein acht liet onaannemelijk «lat op de begroot in;,' door liet gewestelijk bestuur uitgaven zullen worden gebracht, die volstrekt niet geacht worden in liet plaatselijk belang te ziju en die uit dien hoofde door het gemeentebestuur waren geweigerd.



Den geachten spreker moet ik tweeërlei doen opmerken. Ten eerste, dat het hier aankomt op een waarborg tot uitvoering der wet. Art. 212 onderstelt het geval, dat de wet niet wordt uitgevoerd, en alleen in die gevallen, dat de wet niet mocht worden uitgevoerd door de gemeentebesturen , zal de wet worden uitgevoerd door de Gedeputeerde Staten.
In de tweede plaats, dat de gemeentebesturen geenszins aan de willekeur van Gedeputeerde Staten worden overgeleverd, wat betreft de uitvoering van art. 212, omdat alle geschillen tusschen de Gedeputeerde Staten en de gemeentebesturen kunnen worden gebracht bij den Koning. Dc Koning, op een onpartijdig standpunt geplaatst, zal beslissen over alle geschillen, omtrent de uitvoering der wet, tusschen de gemeentebesturen en de Gedeputeerde Staten gerezen.
Art. '207. Opzending der begrooting aan Ged. Staten ten minste twee maanden voor den aanvang van het jaar waarvoor zij moet dienen. Dooi- dit voorschrift wordt, naar het oordeel van den heer Mackay, de termijn, tot onderzoek der begrooting aan Ged. St. geschonken. te kort.
Ik zie inderdaad niet, Mijnheer de Voorzitter, hoe in het bezwaar van den geachten spreker, indien het al een bezwaar is, voorzien zal kunnen worden. Het is niet anders mogelijk dan dat de Gedeputeerde Staten alleen de laatste maanden van het jaar zullen hebben tot onderzoek der begrooting en der rekening. Hun kan geen langer termijn gegeven worden. Ik erken dus, dat, in zooverre bij de gemeentebegrooting eene nieuwe belasting wordt vastgesteld, bij deze wet niet zal voorzien zijn, maar, ik geloof, er zal niet in kunnen worden voorzien.
Art. '217. Afzonderlijk vermogen van gedeelten of dorpen der gemeente. Kan eene gemeente die bezittingen heeft, vereenigd wordende met eene gemeente die geene eigendommen heeft, als afdeeling der nieuwe gemeente in het uitsluitend genot van hare bezittingen blijven?
Ik geloof, Mijnheer de Voorzitter, dat het artikel op de vraag van den geachten spreker, jn zegt. Het artikel zegt vooreerst, dat in de gemeente, wier afdeelingen afzonderlijke inkomsten of lasten hebben, dit onderscheid kan blijven bestaan. En vervolgens: „Buiten de getallen, waarin dc wet, bij vereeniging van gemeenten, zoodanig „onderscheid vaststelt, kunnen afzonderlijke lasten en inkomsten, in „bijzondere afdeelingen eener gemeente, waar het noodig is, bij 'een „besluit van den gemeenteraad, onder Onze goedkeuring, Gedeputeerde „Staten gehoord, worden toegelaten." Ik geloof dit, dat dit artikel de mogelijkheid stelt dat, bij vereeniging van twee gemeenten, waarvan de eene tot dusverre iets bezat, en de andere niets bezat — zooals dc geachte spreker onderstelt, — dat gedeelte van die nieuwe gemeente dat de vroegere afzonderlijke, iets bezittende gemeente uitmaakt, in het bezit blijve van hetgeen het bezat. Die mogelijkheid, zou geloof



1
ik, door dit artikel, hoe ook gesteld, niet kunnen worden weggenomen. De wetgever zal altijd vrij zijn ten aanzien van het stellen der voorwaarden in ieder bijzonder geval van vereeniging van gemeenten. Met
die vrijheid van den wetgever is dit artikel op geenerlei wijze in strijd. •
Ilde Hoofdstuk. Van de rekening en verantwoording. Algemeene beraadslaging. Vaststelling door Gedeputeerde Staten. De lieer Poortman wensclit: goedkeuring.
De geachte spreker vindt daarin bezwaar, dat het initiatief van de vaststelling zou behooren aan de Gedeputeerde Staten. Wat het gevolg betreft, waarop de geachte spreker heeft gewezen, zou het, naar het mij voorkomt, op hetzelfde nederkomen of men de vaststelling dan wel de goedkeuring door Ged. Staten aanneemt. De vaststelling door Ged. staten geschiedt niet dan nadat de rekening onderzocht en goedgevonden is door den Raad. Dan wordt de rekening definitief vastgesteld door de Gedeputeerde Staten. Ik zie ook niet in, dat hierin eene macht gegeven wordt ten nadeele van de gemeentebesturen, of die cenigszins strijdig zou zijn met de Grondwet. Zoo hier vaststelling het gebezigde woord is ten aanzien van de Gedeputeerde Staten, in afwijking van hetgeeu bij dc Provinciale wet ten aanzien van de provinciale rekening is voorgeschreven, dan ligt dit verschil toch in den aard van de zaak, naar het mij voorkomt. Daar wordt de rekening vastgesteld bij een besluit van dc Staten, en dat besluit, als elke andere provinciale verordening, behoeft de goedkeuring van den Koning. Hier heeft men tc doen met een hooger gezag, waaraan dc rekening wordt onderworpen, en van welk hooger gezag de definitieve vaststelling van de rekening afhangt. Het komt mij voor, dat het beter is, zoolang de rekening nog niet kan geacht worden te zijn gesloten — en dat kan zij gewis niet voordat het oordeel van Gedeputeerde Staten is geveld — de vaststelling van de rekening aan Gedeputeerde Staten te laten.
J)e lieer Poortman komt terug.
Hetgeen dc geachte spreker tot punt van vergelijking gesteld heeft van dc provinciale wet met de regeling in dit wets ontwerp voorgedragen, is, dunkt mij, maar in sommige opzichten als punt van vergelijking te stellen. Bij de provinciale wet was geene keuze. Ik begrijp nu, dat dc bedoeling van den geachten spreker hierop nederkomt, om aan Gedeputeerde Staten niet anders over te laten dan de goed- of afkeuring van de rekening. Dergelijk stelsel moest bij de provinciale wet worden aangenomen; er bleef niets anders over. Wanneer de rekening wordt vastgesteld bij een besluit van de Provinciale Staten, kan de Koning dat besluit enkel goed- of afkeuren, als elke andere verordening van de Provinciale Staten. Daarop kan geen amendement
I
_



worden gegeven; er kunnen geene voorwaarden bij de goed- of afkeuring zijn: het komt aan op ja of neen. Maar zou datzelfde stelsel hier goed zijn ? Ik geloof niet, dat het stelsel der provinciale wet het ware punt van vergelijking is. Het stelsel, ten aanzien van de gemeenterekening aan te nemen, moet, meen ik, vergeleken worden met het stelsel aangenomen bij dezelfde wet ten aanzien van de gemeentebegrooting. Het een moet met het ander overeenstemmen, en hierin ligt een waarborg voor de uitvoering der wet. Gelijk nu ten aanzien der begrooting de Gedeputeerde Staten meer kunnen doen dan goed- of afkeuren^ zoo ook moet het hier niet genoeg wezen dat door dat college enkel de goedkeuring kan worden geweigerd, zoodat inderdaad de rekening blijft hangen, zoolang niet eene andere gemaakt is, die gemaakt moet worden, zal de wet uitvoering verkrijgen. De rekening zou blijven hangen totdat de Raad of van zijn onwil öf van zijne verkeerde opvatting terugkeert. Dit, geloof ik, kan niet wel worden toegegeven wanneer men bedacht is op de gevolgen die soms eene rekening kan' hebben; gevolgen, die spoedig behooren af te loopen.
Art. 220. Voorloopige vaststelling der rekening door den Raad. I)e heer Poortman stelt voor het woord „voorloopig" te doen vervallen.
Ik zal nu niets meer over de zaak zeggen, maar ik meen dit te moeten aanmerken, dat het niet genoeg is dit amendement voor te stellen, maar dat men dan ook zal moeten voorstellen eene reeks van amendementen op de volgende artikelen, omdat ten gevolge van dit amendement het stelsel zal worden veranderd. Wanneer het woord voorloopig wegvalt, zal de vaststelling aan den Raad behooren, maar volgens het stelsel van het ontwerp behoort de vaststelling aan Gedeputeerde Staten. Dit is het eenige, wat ik aan de aandacht der Vergadering riog wenschte te onderwerpen.
23 Mei. Art. 220. Vervolg der beraadslaging.
Ik verheug mij, dat de Vergadering gisteren het besluit heeft genomen de beraadslagingen over het voorgestelde amendement uit te stellen, omdat ik nu in de gelegenheid ben geweest het onderwerp op nieuw te onderzoeken, en de bedoeling van den geachtcn voorsteller in hare geheele strekking na te gaan. Ik verheug mij daarover ook uit dien hoofde, omdat ik moet erkennen, dat ik gisteren te-en het einde der zitting vermoeid was en wellicht niet zoo helder meer zag, als dit ten aanzien van ieder onderwerp dezer gemeentewet behoort te geschieden.
Het nader onderzoek heeft mij gebracht tot de mecning, dat ik de \ ergadering niet mag aanraden zich met het amendement te vereenigen en ik zal zeggen waarom. Het geldt hier, Mijne Heeren, een onderwerp'



voor den gemeentedienst van hoog belang in het algemeen, en de spoedige afdoening in ieder geval, ten aanzien van iedere rekening, is niet alleen wenschelijk, maar inderdaad noodzakelijk. Die spoedige afdoening is noodzakelijk van wege de gevolgen voor de aanstaande begrooting, in zooverre het saldo der rekening op eene volgende begrooting moet worden gebracht; noodzakelijk ook van wege de aansprakelijkheid, die uit de rekening kan voortvloeien, en die, om het zoo eens uit te drukken, in de lucht blijft zweven, zoo lang de rekening niet is vastgesteld.
Wat stelt nu de geachte afgevaardigde uit Schiedam voor? Hij stelt voor de rekening te laten vaststellen door den Raad, en die te laten goed- of afkeuren door Gedeputeerde Staten. De Gedeputeerde Staten zouden dus ten aanzien van het besluit van den Gemeenteraad, waarbij de rekening is vastgesteld, kunnen zeggen: ja of neen! en dit evenzeer kunnen doen ten aanzien van eenig ander besluit, dat ten aanzien van de rekening door den Raad mocht worden genomen. Daartegenover staat het systeem zoo als het is aangenomen bij dit ontwerp: voorloopige vaststelling door den Raad, definitieve vaststelling door Gedeputeerde Staten, tegen welke definitieve vaststelling de Raad, de burgemeester en wethouders, de ontvanger kunnen opkomen bij den Koning. Wat moet nu bepalen de keuze tusschen die twee stelsels? Mij dunkt, dat stelsel verdient de voorkeur, dat in het gemeentebelang de meeste waarborgen geeft voor eene goede betrachting, voor eene goede uitvoering van dat gewichtige deel van den dienst. En de voordeelcn, in dit op" zicht, zijn, zoo dunkt mij ook na nader overleg, aan de zijde van het stelsel van het Gouvernement. Bij het onderzoek van de rekening komen, vooreerst, twee algemeene punten op den voorgrond. De bedenkingen' waartoe het onderzoek aanleiding geeft, kunnen öf op den vorm öfop' den inhoud betrekking hebben. De bedenkingen, ten aanzien van den vorm, ik behoef nauwelijks danrop opmerkzaam te maken, zijn wellicht in vele opzichten van minder gewicht dan de bedenkingen, die tegen den inhoud kunnen worden gemaakt; maar het zijn soms bedenkingen, die niet gemakkelijk zijn op te lossen. Men behoeft slechts aan "zoo menige comptabiliteits-quaesties gedachtig te zijn, alleen den vorm betreffende, die tusschen het algemeen bestuur en de Rekenkamer oprijzen. Ik trek daaruit het besluit, dat, wanneer aangenomen mocht worden het stelsel, dat ten grondslag ligt van het amendement, eene afdoening, waar het alleen bedenkingen tegen den vorm gold, langen tijd zou kunnen worden vertraagd tot groot nadeel van den gemeentelijken dienst. Wanneer de Gedeputeerde Staten, uit hoofde van bedenkingen tegen den vorm, do rekening niet goedkeuren, dan zal het gevolg zijn, dat de rekening zal blijven liggen. Een individu heeft van daag ja gezegd, en hij zal morgen, na nadere overweging, beter ingelicht, neen zeggen; maar eene vergadering — ik weet het bij ondervinding eii ook zonder dat kan men het zich voorstellen — eene vergadering doet dit



niet gemakkelijk, en voornamelijk op zoodanige punten van comptabiliteit blijlt zij in den regel op hare meening staan. Nu vinden de Gedeputeerde Staten iets niet goed, de Raad vindt het wel goed, en wanneer de Raad zich ten aanzien van de geopperde bedenkingen niet vereenigt met het gevoelen van de Gedeputeerde Staten, blijft de rekening slapen, vermits er niet, gelijk bij de begrooting, een onmiddellijke drang bestaat om vast te stellen. Wij zouden dan in het geval komen, waarin wij sedert 30 of 40 jaren verkeerden, dat rekeningen tien of vijftien jaren niet gesloten bleven liggen. Dit, geloof ik, moet op alle wijzen worden vermeden.
Maar nu de bedenkingen op den inhoud? Deze dunkt mij, kunnen zijn van tweederlei aard: Gedeputeerde Staten beweren of dat op de rekening iets moet worden gebracht hetgeen is weggelaten; öf omgekeerd, dat iets van de rekening moet worden weggelaten, dat er op is gebracht. Ik zal daarvan twee voorbeelden bijbrengen en, mij dunkt, ook daaruit zal blijken, dat de vaststelling door de Gedeputeerde Staten eer tot eene spoedige afdoening zal leiden, meerdere waarborgen zal opleveren en in het stelsel van de wet noodzakelijk is.
1°. Ik stel het geval, dat Gedeputeerde Staten beweren dat op de rekening gebracht is, wat daarop niet behoorde voor te komen. Ik verzoek u, Mijne Heeren, in te zien art. 213, dat zegt in de drie eerste alinea's: „Buiten de begrooting kan geen uitgaaf geschieden, dan met afzonderlijke, voorafgaande magtiging van Gedeputeerde Staten. In buitengewone gevallen echter van dringenden spoed kan de Raad tot het doen van zoodanige uitgaaf besluiten, mits zijn daartoe te nemen, met redenen to omkleeden besluit terstond aan Gedeputeerde Staten inzendende. Hij wijst tevens de middelen tot dekking aan. De uitgaat door Gedeputeerde Staten goedgekeurd, wordt aan de begrooting toegevoegd. Welnu, de uitgaaf is niet goedgekeurd door Gedeputeerde Staten, maar de Raad heeft de uitgaaf geleden. — Gedeputeerde Staten blijven nu vorderen, dat die uitgaaf uit de rekening verdwijne en zij hebben gelijk; in de rekeningen mag de uitgaaf niet opgenomen zijn. Ten gevolge v;in de niet-goedkeuring dier uitgaaf door Gedeputeerde Staten zullen de gevolgen ontstaan die bij het slot van art. 213 zijn vermeld.
2°. Het andere geval, dat ik stel, is dat Gedeputeerde Staten meenen, dat van de rekening moet wegvallen eene daarop gebrachte uitgaaf, hn hier moet ik u wijzen op een van die gewichtige gevallen die met de aansprakelijkheid samenhangen, vermeld in art. '226. Ik lees daar: „Burgemeester en wethouders worden wegens uitgaven, door hen bevolen, waardoor het eindcijfer der begrooting of de aangewezen begrootingspost wordt overschreden of die ter kwader trouw zijn aangewezen op een post, waarmede die uitgaven niet overeenstemmen," enz. Welnu, de Raad zegt: „ik lijd die uitgaaf niet in de rekening, want die is gebracht op een post, waarmede de uitgaaf niet overeenstemt."



Maar Gedeputeerde Staten meenen het tegendeel, zij zeggen dat de Raad de zaak verkeerd begrijpt, en dat de uitgaaf met dien post wel overeenstemt.
In die beide gevallen moet het oordeel van Gedeputeerde Staten stellig beslissen. Gedeputeerde Staten zijn onpartijdig; het is niet te denken, dat van hen zou kunnen voortkomen een oordeel, dat voortsproot uit gunst voor den een of den ander, en ten nadeele ware van de gemeente. De Raad daarentegen is in dergelijke gevallen inderdaad partij. Nu zal een van die voorbeelden zich voordoen. Gedeputeerde Staten zullen zeggen: wij kunnen de rekening niet goedkeuren, omdat er op is gebracht wat daarop niet behoorde, of weggelaten is wat daarop moet voorkomen; want gij, Raad, begrijpt verkeerd dat de daarop te brengen uitgaaf niet op den post zoude moeten gebracht worden. Gedeputeerde Staten keuren al zoo de rekening niet goed Wat zal nu het gevolg zijn, indien de Raad bij zijne meening blijft volharden? Kr zal stremming in den dienst ontstaan, want de onmiddellijke, dadelijke noodzakelijkheid om tot eene vaststelling te komen, bestaat in vele gevallen niet en kan niet bestaan, zooals zij ten aanzien van de begrooting plaats vindt. Zoo men derhalve de definitieve vaststelling aan Gedeputeerde Staten overlaat, zal men hier hebben een volkomen onpartijdig onderzoek, de zaak zal stellig worden beslist, de zaak zal zeker worden afgedaan. Volgens den geachten voorsteller van het amendement, zullen Gedeputeerde Staten niet vaststellen; zij zullen zich moeten bepalen tot goed- of afkeuren. En dit systeem zal eene verandering brengen in het stelsel van art. 227, ofschoon die geachte spreker op dat artikel geen amendement heeft voorgesteld. Volgens art. 227 zal de Koning au fond kunnen beslissen, en dit, geloof ik, is inderdaad noodzakelijk. Men lette er wel op, dat uit de vaststelling der rekening groote gevolgen kunnen voortvloeien voor burgemeester en wethouders, soms ook voor leden van den Raad, en voor den ontvanger. En om die personen onder den druk en onder de dreigementen van die mogelijke gevolgen langen tijd te laten, is voor den dienst hoogst
bedenkelijk, en ten aanzien van die personen gewis onbillijk. Volgens art. 227 dus, samenhangende met de andere hier voorkomende bepalingen, zal de Koning au fond beslissen. Maar zoo nu dat aangenomen wordt, hetgeen de geachte spreker wil, wat zal dan het geval zijn? Ik stel dat door Gedeputeerde Staten een besluit genomen is, waarbij de rekening wordt afgekeurd. Nu zal de Koning niet au fond kunnen beslissen. Men kan den Koning het-recht niet. geven te beslissen, wanneer de Gedeputeerde Staten niets anders zullen kunnen doen dan goed- of afkeuren; dat zou eene anomalie zijn. De Koning zal dus niet, gelijk het ontwerp van wet wil, op beroep van burgemeester en wethouders, van den Raad of den ontvanger kunnen beslissen gelijk Hem goeddunkt. Hem zal niets anders overblijven dan de vernietiging i)f schorsing van het besluit van Gedeputeerde Staten. Maar dan



zal dc zaak niet zijn gevorderd. De rekening zal daarmede niet gesloten zijn.
Ik ineen du?, dat de dienst goed en onpartijdig zal worden behartigd, ( '''J volkomen gewaarborgd zal zijn, wanneer aangenomen wordt wat het ontwerp wil. Wanneer de rekening door de Gedeputeerde Staten definitief zal worden vastgesteld, loopen wij het gevaar niet meer, dat, gelijk vroeger, de rekeningen der gemeenten jaren lang blijven liggen, zonder definitief te zijn gesloten. Van daar dan ook" Mijne Heeren, dat ik ondanks de mij zeer toelachende theorie, waarop het amendement rust, dat namelijk aan den Raad meer zal worden overgelaten — niet alleen eene voorloopige maar eene definitieve vaststelling der rekening —, dat ik ondanks die theorie geloof, dat de voorkeur moet worden gegeven aan hetgeen op eene zoo uitstekende wijze den goeden dienst zal waarborgen.
De lieer Poortman blijft voor zijn amendement strijden.
Ik moet nog een enkel punt opnemen, Mijnheer de Voorzitter, van de rede van den geachten voorsteller van het amendement. Het kan hier alleen te doen zijn o.n de zaak te regelen op die wijze, welke het best met het belang van den gemeentedienst strookt.
De geachte spreker heeft het doen voorkomen, in het begin van zijne rede, in het midden en op het einde, alsof de reden die ik had bijgebracht voor de regeling welke het ontwerp wil, alleen bestond in het belang van spoed. Spoed is zeker eene reden van gewicht, en ik meen gezegd te hebben waarom. Maar spoed is niet de eenige reden. Het is ook omdat op de wijze bij het ontwerp van wet voorgesteld de rekening zal worden vastgesteld door een gezag niet betrokken, niet partijdig, zoo als onvermijdelijk een gemeenteraad zeer dikwijls zal zijn, door een gezag, verheven boven al die drijfveeren die eene partijdige,' die eene onjuiste beslissing zouden kunnen medebrengen. Wij zullen daardoor ontrouw worden, heeft de geachte spreker gezegd, aan het algemeene beginsel, dat degene die dc begrooting vaststelt ook de rekening vaststelt. Ik moet vooreerst aanmerken, dat zoo hier eene uitzondering is gemaakt, die uitzondering samenhangt met de uitzondering die bestaat ten aanzien van de begrooting Jn de begrooting toch, zooals zij aangenomen is door den Raad, kunnen veranderingen worden gebracht door Gedeputeerde Staten. Dc vaststelling van de begrooting is geenszins alleen en uitsluitend aan den gemeenteraad overgelaten, en ook in zooverre strookt het dus met het stelsel ten aanzien van de begrooting aangenomen, dat de definitieve vaststelling Viin de rekening behoort ttfin hooger gezag.
De geachte spreker heeft gezegd: maar waarom is dan niet bij de provinciale wet een dergelijk stelsel aangenomen? Mijne Heeren ik meen daarop gisteren te hebben geantwoord. Dat was onmogelijk,' en



ik moet er bijvoegen, dat het bij de provinciale wet van veel minder belang was. De provinciale finantiën zijn in den regel beperkt; de vergadering die over de provinciale begrooting te oordeelen heeft, is groot. Die geheele aangelegenheid mag worden beoordeeld naar 'een anderen maatstaf dan gemeentebegrootingen en gemeenterekening. Maar, gelijk ik zeide, het aannemen van dergelijk stelsel als hier, was daar onmogelijk. Al ware het wenechelijk, al ware het noodig geweest, het kon niet, vermits dat besluit van de Staten hetgeen de rekening vaststelt, een besluit is, inhoudende eene verordening van algemeen provinciaal belang, waarop de Koning, volgens de Grondwet, niet anders kan zeggen dan: ja of neen.
De geachte spreker zegt: wel, er is een middel dat Gedeputeerde Staten in handen hebben, om den Raad tot vaststelling van dc rekening te dringen. Wanneer het gemeentebestuur de rekening laat liggen. dan zullen Gedeputeerde Staten niet goedkeuren de begrooting, waarop het saldo van de rekening zal moeten worden gebracht. Ik antwoord: \ ooreerst, Mijne Heeren, dat dit maar zal werken ten aanzien van die latere begrooting, waarop dat saldo der rekening zal moeten voorkomen. Maar in de tweede plaats, Mijne Heeren, laten wij toch niet, al is het een middel, zulk een uiterst middel in de wet brengen, dat van wege iets dat buiten de begrooting gelegen is, de Gedeputeerde Staten zullen weigeren de begrooting goed te keuren. Laten wij niet eene wet maken, waaruit de noodzakelijkheid voortvloeit dat tot dergelijk uiterst middel dikwijls de toevlucht zou moeten worden genomen. Ik moet erkennen, dat ik voor mij, lid van Gedeputeerde Staten zijnde, dat middel niet licht zou durven aangrijpen. Ik zou mij ten minste twee maal bedenken, eer ik tot het besluit kwam eene begrooting af te keuren, omdat de rekening, waarvan het saldo in die begrooting moest verschijnen, nog niet was vastgesteld, nog niet was veranderd door den gemeenteraad, zoo als de Gedeputeerde Staten oordeelden.
De geachte spreker heeft gezegd: de Gedeputeerde Staten kunnen dwalen; zonder eenigen twijfel kunnen de Gedeputeerde Staten dwalen, maar de aanleiding tot dwaling zal bij de Provinciale Staten zeer zeker flauwer en zwakker zijn dan bij den Gemeenteraad. J5n wanneer nu Gedeputeerde Staten hebben gedwaald, welnu, dan geeft art. 227 een volkomen middel tegen die dwaling van de Gedeputeerde Staten: de Raad zal daartegen opkomen bij den Koning.
De geachte spreker heeft gezegd: ja, maar de burgemeester is meer in betrekking met de Gedeputeerde Staten dan de leden van den Raad het zijn; bij is ook bekend met de ambtenaren van het provinciaal gouvernement, en dit een en ander zou wei eens te weeg kunnen brengen, dat de burgemeester die ongelijk had, gelijk kreeg. Vooreerst het geldt bier den burgemeester niet alleen, het geldt hier burgemeester en wethouders. Maar ten andere, de Raad zal bij den Koning in beroep kunnen komen. I)e Raad zal de dwaling kunnen doen herstellen,



wanneer Gedeputeerde Staten door burgemeester en wethouders waren misleid.
Een Raad, zegt de geachte spreker, zal de verantwoordelijkheid niet op zich nemen van de rekening te laten liggen. Maar laat ons toch gedachtig zijn aan het groote aantal kleine gemeenten in ons land. Er zijn er acht a negen honderd van de twaalf honderd gemeenten, waar soms personen zouden worden gekozen, die niet zeer geschikt zijn om in den Raad zitting te nemen. Wanneer nu in dergelijke gemeente door den Raad eenmaal een besluit genomen was, zou men allicht met die standvastigheid, om nu geen ander woord te bezigen, bij dat besluit blijven volharden, welke meermalen voorkomt bij menschen wier dagelijksch werk het niet is over dergelijke zaken na te denken; met eene standvastigheid, die een eens genomen besluit niet opgeeft, al is het ook bij vergissing of uit vooroordeel genomen. Wanneer men in zoodanige kleine gemeente eene onverwachte, niet vriendelijke missive van Gedeputeerde Staten ontvangt, dan zal men daar wellicht zeggen: het deert ons niet; wij laten de rekening liggen; laat ons zien wat de Gedeputeerde Staten doen zullen. Op die "wijze zou inderdaad dat voorname middel werkeloos worden gemaakt, waardoor gezorgd wordt, dat de rekening en verantwoording goed en in tijds worde afgedaan.
De bepaling, in het ontwerp vervat, zal medebrengen, dat in tijds van de verantwoordelijkheid ontlast zijn, die daarop alleszins aanspraakhebben, terwijl tevens verzekerd wordt de geregelde samenstelling der begrooting, in zooverre die van de vaststelling van de rekening afhangt.
Do lieer Poortman komt nogmaals terug.
De geachte voorsteller van het amendement. Mijnheer de Voorzitter! heeft op nieuw drie punten ter verdediging daarvan aangevoerd. Vooreerst heeft hij gezegd, dat het beginsel, dat bij het ontwerp van wet is aangenomen ten aanzien van de rekenin;/, dan ook moest gelden ten aanzien van de begrooting, maar dat het ten aanzien van de begrooting niet gold, want dat het niet juist was hetgeen de Minister daaromtrent in het midden had gebracht, dat namelijk het systeem ten aanzien van de vaststelling der rekening overeenstemde met dat ten aanzien van de begrooting aangenomen. Ik meen nochtans dat dit mijn beweren wel juist is. Zonder eenigen twijfel zullen de Gedeputeerde Staten de begrooting kunnen veranderen, niet willekeurig, gelijk ook geene willekeurige verandering ten aanzien van de rekening toegelaten is, maar volgens bepaalde regelen, bij de wet gesteld. De vaststelling der begrooting behoort niet uitsluitend aan den Gemeenteraad, want volgens bepaalde regelen zullen er door Gedeputeerde Staten veranderingen in kunnen worden gemaakt; en evenzoo zal het zijn met de rekening.



t>e geachte spreker zegt: de Gedeputeerde Staten zullen willekeurig een post in de rekening kunnen brengen tegen den wil in van den Raad, en dit zou zijn een misbruik van macht, geheel en al buiten de perken dezer wet en daarmede strijdig. Ik zal den spreker verzoeken te letten op den inhoud van art. 226, dat aldus luidt: „Burgemeester en wethouders worden wegens uitgaven, door hen bevolen, waardoor het eindcijfer der begrooting of de aangewezen begrootingspost wordt overschreden, of die ter kwader trouw zijn aangewezen op een post, waarmede die uitgaven niet overeenstemmen, tenzij blijke, dat zij tot het bevelen dier uitgaven niet hebben medegewerkt, persoonlijk aansprakelijk jegens de gemeente, indien die uitgaven bij het in art. 222 bedoeld besluit van Gedeputeerde Staten niet onder de uitgaven der gemeente worden opgenomen". Derhalve zullen Gedeputeerde Staten in het besluit houdende vaststelling der ontvangsten en uitgaven, wel kunnen opnemen, bij voorbeeld, eene uitgaaf, die niet geleden is'door den Raad, op dien grond, dat zij niet overeenstemde met den post, waarop zij is aangewezen; Gedeputeerde Staten zullen dit kunnen doen.' wanneer zij begrijpen, dat die uitgaaf wel op dien post kan en behoort te worden aangegeven. Maar willekeurige uitgaven, door den burgemeester gedaan, op de rekening te brengen, zonder eenige correspondentie met de begrooting, dat zou zijn miskenning van de strekking dezer wet, volgens welke de rekening moet slaan op de begrooting.
De geachte spreker heeft nog gezegd, dat Gedeputeerde Staten volgens art. 226 ook uitgaven, te kwader trouw aangewezen op een post, waarmede die uitgaven niet overeenstemmen, in de rekening zouden kunnen lijden. Mijne Heeren, datzelfde zal kunnen geschieden door den Raad, wanneer het amendement van den geachten spreker wierd aangenomen. Maar dit is een geval, dat de wetgever niet kan en niet mng onderstellen. De wetgever mag evenmin onderstellen dat de Raad, als dat Gedeputeerde Staten dit zouden doen; maar dat de Raad het zou kunnen doen, dit valt in het systeem van den geachten spreker. Alles echter wat physiek kan gebeuren, mag inderdaad niet door den wetgever worden verondersteld. Integendeel, de wetgever geeft duidelijke blijken dat hij hetgeen de geachte spreker onderstelde, niet wil. Ook ten opzichte van art. 227 moet ik het betoog van den geachten spreker tegenspreken. Hij zegt: er zal volgens art. 227, in het systeem van het Gouvernement, hetzelfde kunnen gebeuren, wat de Minister vreest van het systeem van mijn amendement: de rekening zal namelijk kunnen blijven liggen. Ik meen, dat zoo de Koning kan beslissen, dit niet zoo zal zijn. Kr zijn vele gevallen, waarin de zaak zal kunnen gebracht worden voor den Koning. liet geval knn zich voordoen, dat de Gedeputeerde Staten hunne vordering te ver trekken en de Raad ook slechts ten deele gelijk heeft. Wordt in zoodanig geval de beslissing des Konings ingevolge art. 227 ingeroepen, dan zullen daarbij volgens het systeem van het ontwerp de artt. 20<) en 201 gelden. Dit zou wegvallen, indien



het stelsel van het amendement wierd aangenomen, en dan zou niet overblijven, dan dat het besluit van Gedeputeerde Staten ter afkeuring van de rekening, zal kunnen worden geschorst of vernietigd.
Het amendement van den heer Poortman wordt met 51 tegen 10 stemmen verworpen.
Art. 225. Ingeval geen bevelschriften worden afgegeven tot betaling van hetgeen door de wet aan de gemeente is opgelegd, kunnen Gedeputeerde Staten, na den Raad te hebben gehoord, de betaling bevelen. Ook, zoo .Ie uitgaaf niet in de begrooting werd opgenomen?
De bedenking of althans het beginsel van de bedenking, door den geachten spreker (den heer van der Linden) geopperd, is reeds geopperd m het verslag der Kamer en het antwoord daarop van regeeringswege in de memorie van beantwoording gegeven. Zonder eenigen twijfel moeten onder de uitdrukking door de wet opgelegd, zoodanige posten worden begrepen, die door Gedeputeerde Staten ter uitvoering der wet op de begrooting moesten zijn gebracht, zoowel als die daarop zijn gebracht en waarvoor de bevelschriften tot betaling door burgemeester en wethouders niet worden afgegeven. Gedeputeerde Staten moeten ook in de laatste instantie voor de uitvoering der wet kunnen zorg dragen, [n dien /.in moet het artikel verstaan worden. Het is niet te onderstellen dat Gedeputeerde Staten zullen vergeten hebben een post, die volgens de wet op de begrooting moet worden gebracht, daarop' te brengen. De bevoegdheid van Gedeputeerde Staten om bevelschriften af te geven zal dus doorgaande wellicht uitsluitend bestaan in de uitvoering van hetgeen op de begrooting is opgeteekend.
Hetgeen het Gouvernement bij de memorie van beantwoording heeft gezegd, had betrekking op een geval dat misschien nooit zal voorkomen Bij het verslag was gewenscht, zoo mijne herinnering althans juist is, dat hier ingelascht zouden worden de woorden: voor zoo ver de uitgaaj op de begrooting gebracht is. In deze bijvoeging heeft het Gouvernement zwarigheid gevonden, omdat voor het zeldzame geval dat bij bet onderzoek der begrooting door Gedeputeerde Staten vergeten of verzuimd was daarop te brengen wat daarop volgens de wet behoorde voor te komen, de wet evenwel krachtiger behoorde te zijn dan zoodanige vergissing, zoodanig verzuim.
Het antwoord op de vraag van den geachten spreker is dus bevestigend, maar altijd zal slechts binnen de perken der wet van de bedoelde bevoegdheid door Gedeputeerde Staten gebruik kunnen worden gemaakt.
Volgens den heer van der I.inden, wordt door het voorgestelde artikel, zóó opgevat als ,1.. minister aangaf, de geheele gemeentekas „onbeperkt en onbepaald overgegeven in handen van Gedeputeerde Staten". De heer v. Hall zei, het artikel was overbodig en in ieder geval onvolledig, omdat het niet regelde de verantwoordelijkheid van Gedeputeerde Staten voor het afgeven van "dergelijk bevelschrift.



De geachte spreker, die het laatst het woord heeft gevoerd, Mijne Heeren meent dat dit artikel niet noodig is. De noodzakelijkheid van het artikel blijkt, geloof ik, ten volle uit het artikel zelf. Het dient tot verzekering van de uitvoering der wet.
De geachte spreker gelooft dat hierin 'op eene andere wijze kan worden voorzien De burgemeester, zegt hij, kan worden verplicht om bevelschriften af te geven tot betaling van hetgeen door de wet aan de gemeente is opgelegd. Hij kan daartoe worden verplicht door het Gouvernement, en door het Gouvernement des noods worden afgezet Ik geloof, Mijne Heeren, dat de geachte spreker ten onrechte alleen spreekt van den burgemeester. Het is hier niet alleen te doen om den ■urgemeester, maar om het college van burgemeester en wethouders De burgemeester is niet alleen meester van de begrooting. Maar bovendien moet ik opmerken, dat het Gouvernement met de zaak niet te doen heeft. De uitvoering van de gemeentebegroting behoort aan de gemeente-autoriteiten, onder toezicht van de Gedeputeerde Staten zoodat het Gouvernement er niets mede te doen heeft, wanneer de burgemeester geen bevelschrift wil afgeven. De begrooting op zich zelve sluit ook geene verplichting in tot het uitgeven van de daarop uitgetrokken sommen. Zij is niets anders dan eene bepaling van het maximum, eene raming van de uitgaven, die gedaan kunnen worden Maar daarin ligt geene verplichting om bepaald die sommen uit te geven. Gesteld nu dat de dienst der gemeente vorderde, om een bevelschrift uit te geven tot betaling van zekere uitgave, en dat het collie van burgemeester en wethouders weigerde om dat te doen, zo» dan het Gouvernement om die reden den burgemeester kunnen afzetten zich het recht kunnen geven hem te dwingen? Ik geloof het niet Myne Heeren, ik geloof niet, dat dit in de regelen der hierarchie ïgt, noch dat het met de gewone regelen, die het Gouvernement in gemeentezaken zal moeten volgen, is overeen te brengen.
Het gezag, dat de Gedeputeerde Staten zullen hebben, volgens deze wetsbepaling, is veel te onbepaald, zegt de geachte spreker. Mijne
moeien',1^ 4 f ^ Z°U' dunkt mii' dat argu™nt niet
moeten leiden tot verwerping van het artikel, maar tot aanvul]in-
tot verbetering van het artikel; dan zoude men moeten bijvoegen iets' waar oor < e verantwoordelijkheid van Gedeputeerde Staten werd verzekerd, zooals de geachte spreker verlangt. Het zoude redelijk zijn, indien men bij het opperen van dat bezwaar de wet trachtte te vereteren, maar niet, dat men uit hoofde van dat bezwaar een artikel u t de wet wilde lichten, waardoor men vernietigen zou eene macht "K erdaad noodzakelijk is cn waarin op geene andere wijze kan worden voorzien. Het geval doet zich voor, dat burgemeester en wethouders vreezen voor den Raad, en weigeren een hevelschrift af te geven, tot betaling eener uitgave, die door de Gedeputeerde Staten tegen den zin van den Raad op de begrooting is gebracht, eener riloKULikfc, IWIeiiientain' n-ileroe, , Is.MI — IR7I.



uitgave die bij de wet verplichtend is gesteld. Daarin zal worden voorzien door deze wetsbepaling. Voor dat geval ligt in de bepaling natuurlijk slechts eene voorziening opgesloten voor zooverre de uitgifte van een bevelschrift moet strekken tot betaling uit een post, die reeds op de begrooting is gebracht. Anders kunnen de burgemeester en wethouders niet als weigerachtig beschouwd worden, omdat, zij geen bevelschrift kunnen of mogen uitgeven tot de betaling van iets dat niet op de begrooting is gebracht. En hoe zullen nu de Gedeputeerde Staten van die macht gebruik inaken? Zij zullen den Raad hooren en bij besluit de betaling bevelen. Hieruit nu af te leiden, dat dit artikel de gemeenten a la merci van de Gedeputeerde Staten stelt, is inderdaad overdrijving, want alle willekeur zou door zeer vele bepalingen der wet aanstonds kunnen worden belet. Het spreekt van zelf, dat de Gedeputeerde Staten anders geen recht hebben, dan wanneer een bepaald cijfer moet worden uitgegeven; maar dan ook dient deze macht te zorgen, dat de uitvoering der wet niet achterblijve of de wet overtreden worde.
Van den heer v. Hall was, naar hij verklaarde, geen amendement te wachten.
Ik moet tegenspreken hetgeen de geachte redenaar, die zoo even het woord heeft gevoerd, beweert, namelijk dat in dit artikel niet zal kunnen worden gebracht zoodanig amendement, waardoor de aansprakelijkheid zal worden bepaald. Zoodanig amendement komt mij inderdaad niet noodig voor; maar indien het noodig wordt geacht dan kan worden gezegd dat, wanneer de Gedeputeerde Staten hunne bevoegdheid zijn te buiten gegaan, diegenen die tot het nemen van het besluit hebben medegewerkt, zullen aansprakelijk zijn, even als dergelijke aansprakelijkheid van Gedeputeerde Staten bij andere artikelen bepaald is. Wanneer dan een bevelschrift mocht voortgekomen zijn, waartoe of drie öf vier leden van het college medewerkten, en het bevelschrift onwettig mocht uitgegeven zijn, dan zullen die drie of vier leden aansprakelijk zijn voor die uitgaven. Dit is het eenvoudige beginsel, dat, zoo noodig, in art. 225 zal kunnen worden gebracht. Dit zou, wierd het bepalen eener aansprakelijkheid noodig gekeurd, verre de voorkeur verdienen boven de verwerping van eene macht, die in eene goede orde, ter verzekering van de uitvoering der wet, alleszins behoort behouden te worden. Het komt mij dus voor, dat de geachte spreker een amendement moest voorstellen, daargelaten nu het motief dat hij zoo even heeft bijgebracht, van niet te willen medewerken om de uitvoering van een besluit gemakkelijk te maken, waaraan hij zijne stem niet heeft gegeven. Indien dit hem niet terughield mede te werken tot verbetering der wet, in zijn geest, hij zou dan kunnen voorstellen om bij de lste alinea van dit artikel te voegen, dat voor de uitgaven op de wijze, daar bepaald, gedaan, zoo ze onwettig waren, de leden van de Gedeputeerde Staten aansprakelijk zouden zijn, voor zooverre zij tot liet nemen van het besluit hadden medegewerkt.



De heer Smit verklaart te znllen voorstellen „.lat erin het artikel iets wonle bepaald van verantwoordelijkheid van Gedeputeerde Stalen".
Ik wil gaarne herhalen hetgeen ik reeds «te eer had te zeggen. Zoo noodig voorkomt wat de geachte spreker uit de hoofdstad wenscht <an zou bij art. 225 eene nieuwe alinea gevoegd kunnen worden, door we e alinea verzekerd werd de verantwoordelijkheid van die leden van de Gedeputeerde Staten die tot het nemen van het hier bedoelde besluit hebben medegewerkt, indien de daarbij bedoelde uitgaven niet wettig waren, indien zij niet voldeden aan de vereischten bii de 1ste a inea gesteld. Dit is de zin van het amendement dat dan in het artikel gebracht zou kunnen worden en waartegen ik geene hoofdbedenking zou hebben. Ik stel nu voor, dat de Voorzitter goed vinde ,1e vergadering te schorsen voor tien minuten of voor een kwartier-uurs ten einde aan het geachte lid uit Zaandam de gelegenheid worde gegeven een amendement in dien geest op te stellen.
Amendement van den heer Smit, aan het artikel toe te voegen een derde lid • „Pe Gedeputeerde Stalen zijn voor zoodanig besluit persoonlijk aansprakelijk \ooi zoover zij daartoe hebben meegewerkt". De heer Wichers stelt voor na de' woorden „is opgelegd" in te lasschen: „en op hare begrooting is gebracht".
Tegenover het amendement, door den geachten spreker uit Groningen voorgesteld, staat het bezwaar waarvan reeds gewag is gemaakt in°de Memorie van Antwoord, het bezwaar dat niet moet worden voorgesteld .Us betreffende zoo zeldzame gevallen als een van de geëerde sprekers zoo even gemeend heeft.
Daar is opgemerkt, dat het kan zijn dat de wet verordend heeft dat eene uitgave ten laste van de gemeente zal worden gebracht, en het mogelijk ware dat die uitgave, ten gevolge van verzuim van Gedeputeerde Staten, met verscheen op de begrooting. Dit is mogelijk maar
indien nu die vrees voor de mogelijkheid van misbruik van deze macht
aan Gedeputeerde Staten bij art. 225 gegeven, zoo groot is als door sommige sprekers is te kennen gegeven, indien die vrees juist is dan is zeker het bezwaar dat er aan de andere zijde tegenover staat' Geringer dan het misbruik dat van de macht zou kunnen worden gemaakt. Jtl ,ln zoovsrre heb ik tegen die bijvoeging geene hoofdbedenking want er zal slechts in weinige gevallen eene belemmering uit ontstaan' zou dan alleen, om in de wet eene gelijke redactie te houden wenschen dat de geachte spreker goedvond om één woord weg te nemen' en eenvoudig te lezen: „Ingeval tot betaling van hetgeen door de wet aan de gemeente is opgelegd en op hare begrooting gebracht" enz Het is niet noodig is te herhalen. Ik' geloof, dat men daardoor meer getrouw zou blijven aan de redactie van het ontwerp, zonder het amendement van den geachten voorsteller te deren.
Wat het amendement betreft, door den geachten spreker uit Zaandam voorgesteld, ben ik van hetzelfde gevoelen als de geachte spreker uit
19*



riesland: ook ik geloof dat het amendement wel werking zal hebben en ik geloof dat er een misverstand is aan de zijde van den geachten spreker uit de hoofdstad, llij zegt: er zal geenerlei verantwoordelijkheid bestaan Maar die verantwoordelijkheid bestaat, want dat besluit van gedeputeerde Staten kan worden vernietigd door den Koning, al zegt de wet ook niets Indien het noodig is eene persoonlijke aansprakelijkheid in de wet te brengen voor eene handeling waarbij de Gedeputeerde Staten geen het minste eigenbelang kunnen hebben, wanneer het noodig is zoodanige persoonlijke verantwoordelijkheid in de wet te bren^n" dan zal zij inderdaad zooals het amendement luidt wel werken Wanneer de Koning vernietigt zoodanig besluit, waarbij Gedeputeerde Staten hadden geordonnanceerd de betaling van zekere uitgaaf, dan zouden de leden van Gedeputeerde Staten die tot dat besluit medegewerkt mdden, daarvoor persoonlijk aansprakelijk zijn. Zij zullen persoonlijk trant woordelijk zijn, en die persoonlijke verantwoordelijkheid zal des noods voor den rechter werken.
Wanneer nu toegegeven wordt aan de redenen, om zoodanige aansprakelijkheid te brengen in deze wet, dan zou ik wenschen, dat de geachte voorsteller van dit amendement mocht goedvinden, in plaats van in eene derde alinea, hetgeen hij bedoelt te zeggen, in de eerste alinea deze woorden in te voegen: onder persoonlijke aansprakelijkheid van hen du daartoe medewerkten, achter na den Raad te hebben gehoord Zoodat de gewijzigde 1ste alinea van art. 226 dan zal luiden: „Ingeval tot betaling van hetgeen door de wet aan de gemeente is opgelegd «eene bevelschriften worden afgegeven, kunnen Gedeputeerde Staten' na den Raad te hebben gehoord en onder persoonlijke aansprakelijkheid van hen die daartoe medewerkten, bij een besluit de betaling bevelen" Zoo, geloof ik, zal langs den kortsten weg, met de minste woorden bereikt zijn hetgeen de geachte voorsteller van het amendement bedoelt e werking zal zijn, dat de leden van de Gedeputeerde Staten, die tot het nemen van zoodanig besluit hebben medegewerkt, persoonlijk aansprakelijk zullen zijn voor het bevelen van die uitgaven, zoo die uitgaven als niet wettig moeten worden beschouwd.
Het gewijzigde amendement van den lieer Sn.it wordt met (10 te-en 2 het amendement van den heer Wichers met 6*2 stemmen aangenomen."
Art 226 'l Alnendement van den heer Jongstra, in lid 1 tusschen de woorden:
■) Art. 236 Burgemeester en wethouders worden wegens uitgaven, door hen bevolen , waardoor het eindcijfer der begrooting of de aangewezen begrotingspost wo.dt overschreden, of die ter kwader t.ouw zijn aangewezen opeen post, waannede «l.e u.tgaven n.et overeenstemmen, tenzij blijke, dat zij tot het bevelen dier uit-nven nïtaavenh'' '"e^e,fewe^kt> Pe,'S0°nIijk aansprakelijk jegens de gemeente, indien die
iiitcrau® i e'l0el'1 besluit Va" ««^pnteerde Staten „iet onder de
uigaven der gemeente worden opgenomen.
De Raad benoemt, wanneer daartoe volgens dit artikel termen zijn, 
ij" midden, met de ïegtsve. volging tot schadevergoeding belast.



„gemeente" en „worden opgenomen" in te voegen „met toestemming van den Raad". Iloe, indien de gemeente geen schade leed? Waarom „ter kwader trouw"?
I-id '2. „Wanneer daartoe volijens dit artikel termen zijn"; behoort dit niet algemeener te luiden?
Omtrent dit artikel heeft de geachte spreker uit Utrecht (de lieer van Goltstein) eene opheldering verzocht. Hij heeft gevraagd of niet zou moeten worden uitgezonderd het geval dat de gemeente door de uitgaven werd gebaat, hoezeer die uitgaven buiten de begrooting waren geschied. Om het noodzakelijke, het billijke van zoodanige uitzondering aan te dringen, heeft die geachte spreker ingeroepen eene nog ongeboren wet op de ministerieele verantwoordelijkheid.
Ik moet hier vooreerst antwoorden, dat dit artikel is art. 124 van de provinciale wet, waar die uitzondering ook niet is gemaakt. Hier derhalve, in een gelijk geval, als waarop het artikel der provinciale wet doelt, eene uitzondering te maken, die in die provinciale wet niet ls toegelaten, zou leiden tot eene ongelijkheid in de toepassing, tot verwarring in de uitvoering. Het schijnt mij bovendien niet noodig, want ik kan niet aannemen, dat de rechter zou veroordeelen tot het presteeren, tot het betalen van schadevergoeding, wanneer gecne schade geleden was door de gemeente, en dit zal het geval zijn wanneer de gemeente door de uitgaaf wordt gebaat. Dit is de zin van het artikel, zooals bet de zin is van art. 124 der provinciale wet.
De geachte spreker uit Friesland (de heer .Jongstra) heeft in de eerste plaats een amendement voorgedragen op het slot van de 1ste ainea van art. 226. \ olgens dat amendement zou daar worden gelezen: „mdicn die uitgaven bij het in art. 222 bedoeld besluit van Gedeputeerde Staten niet onder de uitgaven der gemeente met toestemming van den Rnnd worden opgenomen." Dit amendement durf ik niet ondersteunen. Het brengt ons terug tot een stelsel, dat de Vergadering niet leeft willen aannemen en door de aanneming van dit amendement zou men een hoofddoel van art. 226 verijdelen. Dat hoofddoel is, dat Gedeputeerde Staten de macht zouden hebben om vnst te stellen en wel om de redenen, vroeger ontwikkeld. Wanneer nu die vaststelling gebonden ware aan de toestemming van den Raad, wat zou dan ge" icuren? Ik verzoek den geachten voorsteller van het amendement het oog te willen vestigen op art. 213. Wanneer zoodanige uitgaven, als "j '""''^cl bedoeld zijn, uitgaven buiten de begrooting, niet goedgekeurd worden door Gedeputeerde Staten, zullen zij uit de rekening worden gelaten. Dit moet gebeuren, dit wil de wet, en nu zouden de Gedeputeerde Staten, alvorens dit te kunnen doen, de toestemming van den Raad moeten afwachten. Dit nu is niet vercenigbaar met het toezicht, met het gezag over den Rnad, dat aan Gedeputeerde Staten ( oor ( eze w za^ worden verzekerd. Met dit amendement keert men • terug tot hetgeen de spreker uit Schiedam (de heer Poortman) wilde



en zou men, in de plaats van eene voorloopigo vaststelling, zooals nu bevolen wordt, eene definitieve vaststelling door den Raad in de wet brengen.
Die geachte spreker heeft in de tweede plaats eene opheldering gevraagd ten aanzien van de tweede alinea van dit artikel. Er zijn nog andere gevallen, heeft hij gezegd, waarin eeno rechtsvervolging tot schadevergoeding van wege den Raad of van wege de gemeente zou moeten worden ingesteld jegens burgemeester en wethouders. Is het nu de meening van deze wet, welke van die gevallen niet spreekt, dat ook voor deze vervolgingen hetzelfde wat hier bepaald is, zal worden in acht genomen? Ik geloof ja. De wet spreekt niet van andere bevallen waarin een dergelijke rechtsvervolging zou te pas komen, omdat de wet er geene aanleiding toe heeft gevonden; maar wanneer dergelijke gevallen zich mochten voordoen, dan zal men zich bij analogie gedragen aan het voorschrift hier in alinea 2 gegeven. Ik geloof dat daarover geen verschil zal of kan bestaan.
De geachte spreker uit Gelderland (,1e heer van Nispen) wenscht
uit art, 2.6 de woorden: „ter kwader trouw", te zien verdwijnen. Ik
moet opmerken, Mijne Heeren, dat het de woorden zijn van art. 124
van de provinciale wet, en zij kunnen inderdaad, uit dien hoofde
en van wege den samenhang der beide artikelen, niet uit deze wet verdwijnen.
De heer Jongstra beveelt zijn amendement na.ler aan.
De geachte spreker heeft geen ander doel, dan om de wet zoo goed maken, als zij kan worden. Ik moet evenwel met hem in gevoelen •lijven verschillen. De geachte spreker wil het stelsel der wet; dat stelsel is, dat de definitieve vaststelling van de rekening wordt overgelaten aan Gedeputeerde Staten, en wat zal nu het gevolg zijn van iet amendement van den geachten spreker? Dat de definitieve vaststelling zal afhangen van de toestemming van den Raad, daar, waar ten aanzien van de uitgaven in de rekening op te nemen, verschil kan jestaan juist tusschen den Raad en Gedeputeerde Staten. Ik zeg afhcinqen want de geachte spreker eischt bij zijn amendement die toestemming als voorwaarde. Er zal derhalve definitieve vaststelling zijn aan de zijde van de Gedeputeerde Staten en aan de andere zijde zal die definitieve vaststelling afhangen van de toestemming van den Raad. Zoo zullen zij juist die macht van definitieve vaststelling, dat de geaeite spreker wil, inderdaad niet hebben zooals de wet die macht aan de Gedeputeerde Staten verzekert. De geachte spreker meent, dat door zijn amendement geene schade wordt toegebracht aan de uitvoering van art. 213 in verband met art. 226. Ik geloof het niet en ik verzoek den geachten spreker dat nog eens te willen overdenken. Wat zal het geval zijn. De Raad heeft eene uitgaaf bevolen buiten de begrootin*de Raad zal natuurlijk willen dat die uitgaaf worde opgenomen in de



rekening, maar de Gedeputeerde Staten, die die uitgaaf niet hebben goedgekeurd, zullen zulks niet kunnen gedoogen. Er zal verschil blijven, cn evenwel wil nu do geachte spreker de vaststelling van de rekening van de toestemming van den Raad afhankelijk maken. Nu meen ik, dat de vrees die bij den geachten spreker schijnt te bestaan, ongegrond is; en dat is dezelfde vrees, die den geachten spreker uit Schiedam (den lieer I oortman) gebracht heeft tot het voorstellen van zijn amendement, eene vrees die hot mij verrast te zien deelen door den geachten spreker uit Friesland, vermits deze het stelsel van de wet wil. Die vrees, zeg ik, die de geachte spreker uit Friesland te kennen geeft, schijnt mij inderdaad niet gegrond. Waarop komt het aan bij dit artikel? Niet op een verschil tusschen den Raad en de Gedeputeerde Staten ten aanzien van het eindcijfer der begrooting; over de vraag, of de aangewezen begrootingspost overschreden is, al dan niet. Dit bewijst zich van zelf; hierover, dunkt mij, kan geen twijfel bestaan. Maar de twijfel zal bijv. rijzen ten aanzien van uitgaven voor werken; men zal verschil hebben over de vraag of die uitgaven zijn aangewezen op den post, waarop ze behooren aangewezen te worden. De Raad begrijpt dat die uitgaven niet overeenstemmen met dien post, of daarmede wel overeenstemmen, en Gedeputeerde Staten zijn van een ander begrip. Welnu, nu zegt het stelsel van de wet, de Gedeputeerde Staten zullen beslissen, maar het amendement van den geachten spreker maakt die beslissing afhankelijk van de toestemming van den Raad, die juist op dat punt met de Gedeputeerde Staten verschilt. Mij dunkt de geachte spreker, die het systeem van de wet wil, moet bij nader inzien, bij nader overdenken zijn amendement laten varen.
Naar de heer Poortman meent, maakt het amendement geen inbreuk op het stelsel van de wet; het geeft slechts eene uitzondering voor één hijzonder geval. Zijn burgemeester en wethouders, zoo zij te goeder trouw handelden, niet aansprakelijk?
Lid. 2. Zal ook de rechter geneigd zijn bij analogie dit artikel toe te passen?
De geachte spreker, die het amendement ondersteunt dat gewis in zijn geest is, meent dat bij dat amendement enkel in een geval van uitzondering de toestemming van den Raad zou worden vereischt en geen inbreuk wordt gemaakt op het stelsel. Maar zoover hier uitzondering zou zijn, zoover zou dan toch inbreuk worden gemaakt op het stelsel. De uitzondering berust toch stellig altijd op andere regelen dan het stelsel zelf waarop de uitzondering wordt gemaakt. Maar is dat nu wel juist? Het komt mij, na het lezen, niet zoo voor als den geachten spreker. De geachte spreker heeft het zoo voorgesteld alsof hier van opneming in de rekening sprake was; maar er is hier sprake van niet-opneming in de rekening en tot die niet-opneming vereischt het amendement van den geachten spreker uit Friesland de toestemming van den Raad. Tot die niet-opneming nu te vereischen de toestemming



van den Raad zou, dunkt mij, inderdaad zijn het stelsel, dat voor het overige bij deze artikelen wordt gevestigd verlaten rl !llu? spreker heeft ook gezegd: dat men zich toch altijd zal kunnen beroepen op den Koning. Maar de vraag is slechts, of het stelsel van het voorafgaande zal worden verbroken, of aan Gedeputeerde Staten de bevoegdheid zal worden gelaten om de rekening vast te stellen, al dan niet De geachte spreker heeft vervolgens aanmerking gemaakt on de
Zen n" M" M ^™ ^wenscht, dat die uit het artikel veri . Iijnc Heeren, ik geloof dat, wanneer de woorden ter kwader
staan in art. 124 der Provinciale wet. Maar ik "doof tod. fi.,t dezelfde ,v„„rJe„ reede in eene andere „et £„TZ
En nu' „r,rjl T* bede°kei1 eor "icn "> v00r ™'k«srd verklaart, nu vraag ik of het in eene wet van dezen aard ooit aan te nemen
zou zijn, dat men persoonlijk verantwoordelijk zou zijn wegens uitgaven
==* rztt»
En nu nog een woord over de 2de alinea van het artikel Ik heb dienaangaande geen bepaald amendement hooren voorstellen maar al een door den geachten SJ)reker uit Friesland hooren zeggen 'dat hü inhchtmgen wenschte te ontvangen van den Minister. Zoo dieTnliehünten hem voldeden, zou hij geene reden vinden om niet toe ^stemmen m het voorgestelde; in het andere geval zou hij wensehen da d" woorden volger, dit artikel uit de 2de alinea wegvielen ?k beloof Mijne Heeren, dat wanneer het beweren van den geachten spreker üit' Schiedam op moet gaan, dat de rechter zoodanige analogie alswaarou wees, niet zou willen erkennen; ik geloof dat het dan niet
:i;tuit d;,Me ir *
geredigeerd11 D 1 ^'' §eheele 2de alinea anders zou moeten worden geredigeerd. Dan zou men aan de 2de alinea eene algemeene strek kin" moeten geven; men zou dan bijv. aldus kunnen lezen De Raad he oem wanneer er termen zijn voor eene rechtsvervolging tot schade meTde^re hf" bU^emefter en wethouders, iemand uit rijn midden"
geene ™>™°. besta» bij n^rte^en
„bil analogie, ipwpi» ÏiTÏÏVÏZÏr 



Ik durf niet op my te nemen de zekerheid, die de geachte spreker mijne toezegging zou wenschen te vinden. De zaak kan door een ander door den rechter, anders worden begrepen dan door mij, en ik er gelijk ik de eer had te zeggen, geen bezwaar in om de 2de alinea algemeen te stellen. Ik zal er mij niet tegen verklaren, wanneer de geachte voorsteller als tweede amendement bijv. deze redactie wil voordragen: „De Raad benoemt, wanneer er vooreenerechtsvervolging tot schadevergoeding tegen burgemeester en wethouders termen zijn" iemand uit zijn midden, met de rechtsvervolging belast".
Amendement van den heer Jongstra, van lid 2, met weglating van ,1e woorden „volgens dit artikel", een afzonderlijk artikel te maken.
Ik heb zooals ik de eer had-te zeggen, geene hoofdbedenking tegen het amendement, wat den inhoud zeiven betreft. Maar ik zou toch in bedenking geven, of het wel goed is daarvan een afzonderlijk artikel te maken. Het schijnt mij vooreerst volstrekt onnoodig. Wanneer de 2de alinea in algemeene termen wordt vervat, dan zal dat artikel kunnen worden toegepast op alle die gevallen, waar van rechtsvervolging tot schadevergoedmg sprake is. En nu geloof ik, dat men zonder noodzakelijkheid niet al de volgende artikelen moet laten verspringen en met wellicht veranderingen noodzakelijk moet maken in de aanhalingen, ,n de vorige artikels voorkomende. Ik geloof, dat men in dit opziet zeer voorzichtig moet wezen. Maar daarenboven geloof ik ook, dat de bepaling, als afzonderlijk artikel, te zeer in de lucht zou zweven dat er geen genoegzaam verband zou wezen tusschen dat nieuwe artikel en de voorgaande en de volgende artikelen. De bepaling zal volkomen voldoen en zal in behoorlijk verband staan wanneer zij, in algemeene termen, als 2de alinea behouden blijft.
l-id 1. Wat zal, werd gevraagd, krachtens het door den Leerjongst.» geamendeerde art.kel rechtens zijn, ten opzichte van een post, die :0M,/„
V"" " Raad d°°r «^('"teerde Staten niet in de rekening
wordt opgenomen? Wie is daarvoor aansprakelijk?
Ik geloof met, dat de geachte spreker inlichting van mij verlangt. Ik geloof dat de inlichting wordt gevraagd aan hem, die'het amendement heeft voorgesteld. Maar ik meen aan de juistheid van de vraag en aan het onmogelijke, zoo mij voorkomt, om een voldoend antwoord taarop c geven, een bewijs te meer te mogen ontleenen, dat die woorden die de geachte spreker uit Friesland wenscht gevoegd te zien bij het laatste gedeelte van de 1ste alinea van art. 226, daar niet bij
kunnen worden gevoegd, zonder het stelsel dat hier is gevestigd te verbreken. & '
Het eerste amendement van den heer Jongstra wordt ...ot M tegen 10. het tweede met 35 tegen 29 stemmen verworpen.



A Mei. Titel VI. Plaatselijke belastingen. Algemeene beraadslaging. »c ieei van Hall stelt voor, daar van regeeringswege in dezen titel eeiie wijziging werd ingezonden, welke, naar hij meent, op de denkbeelden van velen omtrent de voorgestelde bepalingen van invloed kon zijn, de beraadslagingen een dag uit te stellen.
Ik mag de Vergadering niet adviseeren zich te vereenigen met het voorstel van den geaehten spreker uit de hoofdstad (den heer van Hall). Het komt mij voor, dat deze wijziging, die in het stelsel van het ontwerp geene verandering hoegenaamd brengt, ook niet van invloed zijn kan op zoo menigerlei beschouwingen als ten aanzien van dat stelsel kunnen en misschien zullen worden geopperd. Hetgeen bij deze wijziging wordt voorgesteld, is niets anders dan hetgeen óók van kracht zoude wezen, wanneer het nieuwe artikel niet kwam in de wet. Het artikel zegt: dat bij bijzondere wetten de gemeenten worden aangewezen in wier belang, uit hoofde van bijzondere omstandigheden, bijzondere regels kunnen worden gesteld. Maar dit zou altoos kunnen gebeuren ten aanzien van bijzondere gemeenten, zelfs al werd dit niet gezegd J. deze \vet intusschen, opdat men zich zoude herinneren dat dit gebeuren kan, opdat men dit meer voor oogen zou hebben, is het misschien niet kwaad zoodanig artikel in de wet te stellen. Het kan nuttig zijn, vooral ook om wel af te scheiden de taak van zoodanige bijzondere wetten van hetgeen aan het Gouvernement des Koning verblijft. Wanneer men de zaak niet bepaald regelt, zooals nu wordt voorgesteld in het nieuwe artikel, zouden de begrippen zeer kunnen uiteenloopen, omtrent hetgeen zoodanige dispensatoire wet zou moeten coen- Ifet artlkel zegt: dat bijzondere wetten zullen aanwijzen de cementen, in wier belang, uit hoofde van bijzondere omstandigheden afwijkingen van de bij de wet gestelde regels zullen kunnen plaats vinden. De taak van den wetgever is dus bepaald tot de aanwijzinq van die gemeenten; de regeling van de afwijkingen verblijft aan de macht daartoe bij de Grondwet aangewezen. Vermits hier alzoo °-eene verandering wordt gebracht in het stelsel van het ontwerp, bestaat er ook, naar het mij voorkomt, geen genoegzame grond tot het uitstel door den geaehten spreker uit de hoofdstad voorgeslagen.
I)e heer Provó Kluit .1 ringt aan op voortzetting der beraadslaging, onder inededeeling evenwel, dat hij den geheelen titel in behandeling zal moeten nemen, alr,of het nieuwe artikel niet door den Minister wure voorgesteld.
Het komt mij voor, dat de geachte spreker (de heer Provó Kluit) volstrekt niet verhinderd zal worden die beschouwingen voor te dragen cie hij aan de ergadering wil mededeelen en waarvan hij laatstelijk leeft gewaagd. De geachte spreker zegt, dat hij de mededeeling van die beschouwingen niet afhankelijk kan maken van de nu voorgedragen wijziging. Maar ik stel mij voor, dat die beschouwingen inderdaad van



die wijziging geheel onafhankelijk zijn. Ik stel mij dit inzonderheid voor op grond van het amendement, hetwelk die geachte spreker op deze wet heeft ingediend en waarbij hij voorstelt alle regels omtrent het gemeentelijk belastingstelsel uit deze wet weg te laten. Daarop toch kan de wijziging vnn de Regeering van geen invloed zijn, die, ik herhaal het, geen inbreuk hoegenaamd maakt op het stelsel van het ontwerp en alle bedenkingen, tegen dat stelsel in te brengen, volkomen in haar geheel laat.
Ik maak deze bedenking daarom, omdat de tijd dringt, omdat wij althans wol noodig hebben van den tijd, die voorhanden is, gebruik te maken.
Het voorstel van ileu lieer van Hall wordt met :t0 tegen l!l stemmen verworpen.
De groote uitbreiding der heffing van plaatselijke consnmtieve belasting had in vele opzichten verderfelijk gewerkt. Wijst zich de druk, die door directe belastingen wordt opgelegd van zelf, accijnsen kunnen op niet of nauwelijks merkbare wijze tot een zeer hoog bedrag worden opgevoerd, alvorens de overheid ontwaart, dat zij te ver is gegaan.
Aan ,1e heffing van directe plaatselijke belastingen, hetzij die bij wege van omslag of anderszins geschieden, is het groot bezwaar verbonden, dat het ondoenlijk is, eenen juislen of billijken maatstaf ter bepaling van ieders aanslag te vinden. Tot grondslag dier belastingen kunnen veelal niet anders dan de vermoedelijke inkomsten der ingezetenen genomen worden: en het ligt 111 den aard der zaak, dat eene heffing volgens dien grondslag, ook bij nauwgezette toepassing, dikwijls ongelijkmatig drukt, en tot misbruiken en willekeur aanleiding geeft. De heffing van opcenten op de grond- en personeele belasting is niet aan deze moeilijkheden onderhevig.
Deze redenen pleitten er voor, om in de eerste plaats tot eene verhooging der plaatselijke opcenten op de grond- en personeele belasting over te gaan" en eerst nadat deze tot een zeker cijfer waren opgevoerd, tot verhooging of invoering van eigene directe plaatselijke belastingen de toevlucht te nemen. Hoofddoel was echter, de heffing van plaatselijke belastingen op middelen van verbruik te beperken.
fluiten de bezwaren, te berde gebracht door hen —de heeren Provó Kluit,
Wintgens en Groen van Prinsterer waren de voornaamste woordvoerders ,
die de kwestie over de regeling der gemeentebelastingen in haar geheel, nog niet rijp achtten ter beslissing, waren de bedenkingen, welke werden voorgedragen, in hoofdzaak tweederlei: ontleend aan de Grondwet, en gericht tegen de bepalingen van het ontwerp zelf. De ontworpen regeling, zei men, was in strijd met de Grondwet. De heeren Smit, Mackay en van Lijnden meenden dat de strikt bepaalde volgorde der gemeentebelastingen welke het ontwerp voorschreef, moeilijk met het voorschrift van art. 140 der Grondwet, hetwelk de regeling en het bestuur van het huishouden der gemeente aan den Raad opdroeg, was overeen te brengen. Wel gaf art. 14'2 lid 2 den wetgever de bevoegdheid „algemeene regels" voor de plaatselijke belastingen op te stellen maar daarmede waren slechts hoofdtrekken bedoeld; en het ontwerp ging, huns inziens, veel verder. Dat het ontwerp te veel specialiseerde, was ook liet oordeel van den heer Ypeij, die onder algemeene regels slechts zoodanige begreep, die geene uitzondering toelieten. De heer Schooneveld hechtte



inzonderheid aan hot eerste lid van art. 142. Dit, zei hij. stel,Ie voorop den
en inet"toe 'te ' ^ T' 7^ de P-inciale Staten
en .net toestemming van den Koning, elke plaatselijke belasting invoert
„Kan men nu zoo vroeg hij, „omdat in de tweede alinea staat, dat de wet algemeene regels /.al stellen, daaruit afleiden, dat de wet zal mogen voorschrijven m welke orde de belastingen moeten worden ingevoerd?"
De voorgestelde regeling op zich zelve beschouwd was „iet goed. De hoevan Hall meende, het stelsel was te beperkend, zoowel voor de gemeenten
,,CtStak- 700 /e' '6 'iee' Wintgens, de gemeente een dwangbuis, tn men vond die beperking der gemeentelijke vrijheid wede, om in de verplichte volgorde der verschillende belastingen gelegen. Te
de LH " V°°r a"e Pe,neo"te»- «en verlangde dat het ontwerp naar
bijzonderheden van plaatselijke gesteldheid zonde onderscheiden maar verzuin.de aan te wijzen waarin dan wel die verscheidenheid van eigenschappen bestond. B
op de directe'h'l t'' '' vervangm>; (,er aceijnsen door opcenten
I Ie directe belast,ngen een onevenredig zware., druk van deze belastingen
vreesden, verweten anderen, dat het ontwerp niet ver genoeg ging. Hot had
voor accunsen geene plaats mee. moeten late., Amsterdamsche nl. De heeren
rou> Kimt .... Scl.ooueveld schilderden af, dat bovenal de mi,.dergegoeden
d . ,' VT! ""S Z°"de" W°nlen Ketrollon. I)e heer Sloot tot Oldhnisoor.lc. de de belangen van het platte land in hooge mate geschaad
let n.enw voorgestelde art. 255, dat volgens sommigen het ontwerp aan-
*o,,< 7^^ ^ v,^,,,«*«„de kw, 
C wl 001 aa" '1C va" Vo°'St' va" Akerlaken
De" Vijr,lel' tlaS dt!'- discussie., werd den Minister het woord gegeven. HO Mei.
Mijne Heeren, ik voorzag wel, dat de aanneming van dit ontwerp van gemeentewet zeer veel gemakkelijker zou worden, dat de aanneming in alle opzichten zou worden bevorderd, zoo het van belastingen zweelk n,ctte'nin gemeend heb dit deel in het ontwerp te moeten opnemen, ja als eenen tak van het geheel te moeten aanmerken, is dit het gevolg geweest van het innige besef, dat alleen op die wijze de Grondwet wordt nageleefd en eene weldaad aan onze gemeenten over het algemeen wordt bewezen.
Ik zal Mijne Heeren, trachten samen te trekken hetgeen in de vierdaagsche discussie is gezegd, voor zoover dit van mijne zijde een
antwoord schijnt te vereischen, voor zoover het niet reeds is beantwoord
hebben t 7i T en voor *™ver de punten betrekking
hebben tot de beschouwing van dit belastingstelsel in het algemeen
Er zijn bijzondere punten aangeroerd, die mij voorkomen in de orde
leter te zullen voegen bij de beraadslaging over de bijzondere artikelen.
!, ,ier. of da;lr ,ecn hl.I'«nder opneem, het zal geschieden .net het doel om de discussie over de bijzondere artikelen te bekorten
ZZtTTTST ik :e,h8ndelen in den "eC8t van die leden, die atzelfde doel hebben gehad, toen zij in de algemeene beschouwingen



opnamen, hetgeen ook bij de discussie over de bijzondere artikelen op het tapijt kon zijn gebracht en hetgeen die leden gewis niet voornemens zijn bij die artikelen te herhalen.
Bij het antwoord, Mijne Heeren, dat ik geven zal, na het geheele stelsel, na de bedenkingen, daartegen ingebracht, nog eens te hebben overwogen, zal ik in de eerste plaats op twee klassen van bedenkingen letten. Ik zeg twee klassen. Ik meen toch, dat de bedenkingen vooreerst kunnen worden gebracht tot de zoodanige, die ik zou willen samenvatten onder hetgeen de Fransehen noemen het opwerpen van de queation prèalable. Ik bedoel de bedenkingen, die strekken om het antwoord op de vraag te verschuiven. Onder de tweede klasse breng ik de bedenkingen, gericht tegen de voorgestelde regeling zelve.
Deze zijn de twee eerste hoofdpunten, die ik, zoo het mij voorkomt bij mijn antwoord behoor te stellen. In de derde plaats zal ik trachten aan te toonen, dat de aanneming van dit stelsel over het algemeen eene weldaad voor onze gemeenten znl zijn. En ten vierde zal ik eenige bijzondere vragen om inlichting, die in den loop van de beraadslagingen aan mij zijn gericht, opvatten.
I. Ik begin met de bedenkingen, die hierop nederkomen: men verschuive de vraag; de gemeentebelastingen moeten, voor zoover algemeene regels te pas komen, niet geregeld worden bij deze wetdie regelen moeten worden gegeven bij eene andere, bij eene volgende' bij eene afzonderlijke wet. Tot ondersteuning van die question prèalable leeft men, zoo ik mij wel herinner, drie redenen bijgebracht.
Men heeft vooreerst gezegd: de grondslag ontbreekt; de grondslag moet zijn, een vast stelsel van Rijksbelastingen; maar wij hebben n<i« geen vast stelsel van Rijksbelastingen, en het is de vraag of niet binnen korten tijd het bestaande stelsel eene algemeene verandering zal ondergaan Zonder in het antwoord, mijns inziens voldoende, door onderscheidene leden reeds gegeven, te treden, antwoord ik: die elementen van Rijksbelastingen, die ondersteld worden bij dit ontwerp, zullen wel blijven. Er kan nog menige verandering worden gemaakt in ons stelsel van Rijksbelastingen, zonder dat het stelsel van gemeentebelastingen, zooals het hier is voorgedragen, behoeft te worden gewijzigd.
In de tweede plaats zegt men: zoodanig stelsel van gemeentebelastingen >ehoort niet in deze wet, omdat het door den aard van deze wet wordt uitgesloten. Welke is de aard van deze wet? Het moet zijn eene (.rondwet voor de gemeenten; eene Grondwet, dus zoo onveranderlijk als eene Grondwet kan en behoort te zijn. Maar eene belastingwet, icelt men gezegd, is uit haren aard veranderlijk. Ik vraag, Mijne leeren, of hetgeen hier wordt voorgedragen eene belastingwet is? Hetgeen hier wordt voorgedragen, Mijne Heeren, is slechts een samenstel van algemeene regelen, te betrachten bij de toelating van gemeentebelastingen. En wanneer nu al eene belastingwet uit haren aard



veranderlijk is, de algemeene regelen van het stelsel zijn aan Gedurige verandering, althans in die mate, niet onderhevig. Ik kan mij voorstellen, dat in den loop van den tijd sommige andere gedeelten van <e gemeentewet, eerder zelfs dan dit gedeelte, eene wijziging zouden kunnen vereischen.
In de derde plaats heeft men, om die question préalable te ondersteunen, gezegd: er is een langer onderzoek noodig, dan op dit punt is gepleegd. Men heeft het voorbeeld van België ingeroepen. Welk uitnemend, welk uitvoerig rapport, zeide men, heeft men in BeMë over de octrois municipaux uitgebracht, en hier hebben wij geen enkel rapport, niets van dien aard. Mijne Heeren, in België heeft men een groot een zeer verdienstelijk rapport over de octrois municipaux uitgebracht, zoo ik mij wel herinner reeds in 1845; maar ik vraag welke uitkomsten heeft dat onderzoek gehad? Men heeft wel onderzocht, maar men heeft niet gehandeld. Men heeft nu, dat is zes jaren later, nog niet doen blijken, of dat onderzoek tot eenige uitkomst had geleid.
me,n ons dicn we8 d<»en inslaan van altoosdurend onderzoek, zonder de handeling te bereiken om welke het onderzoek wordt gedaan, ™glf,k ~ en dit is eenc hoofdvraag - wat wil men onderzocht hebben. Men wijze dat aan, men zegge niet in het algemeen: wij weten nog niet, wij moeten nog onderzoeken, maar men zegge mij, waarover meer licht moet worden verspreid. En wanneer dan blijkt, dat er duistere punten zijn, die, zoolang zij duister blijven, het regelen beletten, dan zal ik toegeven, dat thans uitstel beter ware dan handelinobeter dan regeling. Op dit «ogenblik, Mijne Heeren, zal ik, zoo men beweert, dat het de tijd nog niet is om te regelen, dat het de tijd nog is om te wachten en om te onderzoeken, van mijne zijde zeggen: het is nu juist de tijd om te handelen, het is nu juist de tijd om te regelen, nu, op het tijdstip zelf, waarop de nieuwe gemeentebesturen zullen worden opgeroepen en ingericht. Met welk gebied hebben wij te doen? Wij hebben te doen met een gebied, waar tot dusverre wi lekeur en verwarring heerschten. Het is juist nu tijd, de algemeene richting tot hervorming en verbetering aan te wijzen. Het is juist nu tijd, de oogen te openen en den slender te breken. Ik heb dit, Mijne Heeren, op het oog gehad van het oogenblik af, dat ik in deze betrekking ben getreden. Aan den Koning wordt zeer dikwijls in den loop van een jaar de goedkeuring van nieuwe plaatselijke belastingen gevraagd. Ik heb, sedert ik deze betrekking aanvaardde, den Konin°steeds voorgesteld, die goedkeuring voor niet langer dan voor één jaar te verleenen; ik deed dat in het vooruitzicht van de nieuwe regeling die, zoo ik hoopte, met de gemeentewet in het leven zou komen. Het schijnt mij dus toe, dat nu juist algemeene regels noodzakelijk zijn. 0° g'j dle regels niet geeft, in welken toestand brengt gij het Gouvernement bij de nieuwe inrichting van de gemeentebesturen? Onderscheidene belastingen zullen aan herziening worden onderworpen. Men zal nieuwe



belastingen willen invoeren en men zal de goedkeuring van het Gouvernement voor die belastingen vragen. Wat zal nu het Gouvernement doen? Tegenover het gebod van de Grondwet, hetwelk zegt: de wet zal algemeene regels voor de gemeentebelastingen geven, kan de Konin^ den regel van goed- of afkeuring, dien hij zal volgen, niet voorschrijven bij een algemeenen maatregel van inwendig bestuur. Zoolang nu de wet zwijgt ten aanzien van die algemeene regels, wat zal dan, wanneer ïonderd, wanneer duizend maal de goedkeuring van belastingen aan den Koning wordt gevraagd, — wat zal de Koning doen ?^ Zal de Koning die goedkeuring verleenen of afkeuren zonder regel ? Gewis niet Het Gouvernement zal de regels niet voorschrijven bij algemeenen maatregel van bestuur. Het zal echter zoodanige regelen in gedachte en voor oogen hebben, en volgens die regelen moeten goed- of afkeuren, liet kan niet anders, of het zou eene niet redelijke handelwijze zijn. Het nieuwe belastingstelsel zal derhalve naar regels worden ingericht; en de vraag is slechts: of de wet die nu geven zal, dan of men eene regeling zal uitstellen, die de Kroon, zoolang de wet zwijgt, gewis zal moeten toepassen? Ik maak hieruit op, dat het nu, bij de nieuwe orde van zaken die zal worden ingevoerd, het rechte tijdstip is om ook die regels bij de wet te stellen.
II. Ik kom in de tweede plaats tot de bedenkingen, die de voorgestelde regeling zelve gelden. Die bedenkingen zijn van zeer onderscheiden aard; ik zal trachten ze onder eenige hoofden samen te vatten. Die bedenkingen zijn vooreerst ontleend uit de Grondwet; men ze<*t: de hier voorgestelde regeling strijdt met de Grondwet. Men zegt inde tweede plaats, de voorgestelde regeling is, de Grondwet daargelaten, niet goed, om zeer onderscheidene redenen, die ik straks één voor één zal beantwoorden.
1°. De voorgestelde regeling is in strijd met de Grondwet; dit is de eerste bedenking. Ik herinner mij, Mijne Heercn, dat strijd met de Grondwet niet zelden aan het Gouvernement is tegengeworpen, wanneer het Gouvernement meende, eene regeling, door de Grondwet geboden, voor te stellen. Die tegenwerping heeft soms — ik wil het niet ontveinzen op mij een treurigen indruk gemaakt. Het was dezelfde tegenwerping, die telkens terugkeerde vóór 1848. De Grondwet scheen toen met te zijn de bron, beginsel van regeling, maar eene onuitputtelijke bron van zwarigheden bij de wetgevende macht tegen elke gewenschte verbetering. Het is eene hoofdreden, een hoofddoel van de herziening der Grondwet in 1848 geweest, de wetgevende macht vrijer te maken, ten einde van hare zijde niet altoos elke verbetering met de Grondwet' als met een schild, te zien keeren. Dit doel schijnt niet bereikt, althans met zoover men zich had gevleid, daar men zich nog altijd op de Grondwet blijft beroepen, om zoodra het eene nieuwe regeling geldt, deze te bestrijden. Zoo is ook nu wederom deze vraag te berde gekomen 



eene vraag van onderscheidene kanten in deze Kamer aangedrongen —: heelt de wetgever uit de Grondwet wel zooveel recht als hij volgens dit ontwerp zou uitoefenen? Neen, zegt men; de wetgever heeft dit recht niet; art. 142. het artikel waarop juist deze regeling berust, zegt: „De wet geeft algemeene regels ten aanzien der plaatselijke belastingen". Dit artikel, zegt men, wil algemeene hoofdtrekken, maar wil geen stelsel, wil geen voorschrift van een stelsel, wil geene rangorde. In 1844 Mijne Heeren! hebben negen leden van de Tweede Kamer eene herziening van de Grondwet voorgesteld en in dat ontwerp van herziening waren de twee eerste alinea's van dit artikel woordelijk geschreven, zooals zij nu staan in de Grondwet. Dat ontwerp is destijds behandeld in de sectiën; het is daar — hoe zal ik het uitdrukken? — niet met geestvervoering maar met animositeit ontvangen; men heeft ons geene bedenking geschonken. Men heeft een schriftelijk verslag uitgebracht en op dat zeer uitgewerkte verslag is een uitgebreid antwoord gevolgd. Later, in 1848, heeft de commissie, door den Koning benoemd om de Grondwet te herzien, de twee alinea's, zooals die nu in de Grondwet staan, woordelijk overgenomen uit het ontwerp van 1844. Ik heb eenig deel gehad aan het opstel in 1844; ik heb de eer gehad, eenig deel te nemen aan het opstel van 1848; en ik heb noch in 1844, noch in 1848, noch in den tusschentijd, noch sedert 1848, ook niet terwijl ik
mij bezig gehouden heb met de proef van toepassing van dit artikel, 
ik heb nooit gedacht, dat deze bedenking kon worden geopperd; ik heb nooit gedacht, dat dit artikel eene zoo uitsluitende beteekenis kon hebben. Ik heb, na hetgeen ik nu gehoord heb over dit artikel, op nieuw de overtuiging erlangd, dat onder alle moeilijke dingen in deze wereld er geen moeilijker is, dan het opstellen van wetten; dat het, hoe stellig men zich ook meent uit te drukken, onmogelijk is te voorzien, hoe het zal worden verstaan. I)e taal, de uitdrukking, buiten de wet duidelijk, schijnt, in de wet gebracht, telkens aan oneindig misverstand blootgesteld. Ik heb gemeend, èn bij het voorstel van 1844, en bij het voorstel van 1848, èn sedert dien tijd, dat de uitdrukking blijkbaar algemeen is, dat zij niets uitsluit, dat zij niet uitsluit een stelsel, eene rangorde, noch ook den wetgever dwingt om eene rangorde voor te schrijven, maar hem vrij laat te regelen door algemeene regels, zooals hij oorbaar zal vinden.
Men heeft gewezen op alinea 1 van art. 142, zeggende: „Hetbesluit van een gemeentebestuur tot het invoeren, wijzigen of afschaffen eener plaatselijke belasting wordt voorgedragen aan de Staten zijner provincie, die daarvan verslag doen aan den Koning, zonder wiens goedkeuring daaraan geen gevolg mag worden gegeven". Men heeft gezegd, dat deze bepaling niets anders is dan eene bevestiging van de huishoudelijke vrijheid der gemeentebesturen, gegeven bij art. 140 van de Grondwet; dat die eerste alinea het hoofdbeginsel behelst, en dat de tweede alinea, waar gelezen wordt: „de wet geeft algemeene regels ten aanzien der



pkatsehjke belastingen», daaraan ondergeschikt is. Deze uitleg, Mijne Heeren, heeft ,n,j verrast: en ik kan ook nu nog niet inzien dat er eemge grond voor bestaat. Art. 149 spreekt van verordeningen in het algemeen, maar art, 142 spreekt van bepaalde soorten van besluiten der gemeentebesturen. Er is derhalve in zooverre geen gemeens,-h-ip
Zr 7140 - *"•,42- Stó»d •*> »*> £££%
■ even, dan zou art. 140 op de besluiten, waarvan thans in art 142 melding wordt gemaakt, even toepasselijk zijn. Nu echter, nu heeft nen eene bijzondere bepaling gewijd aan de besluiten tot invoering wij/.iging en afschaffing van plaatselijke belastingen. Men geeft nu ten'
van het beginsel betreflende verordeningen in het algemeen, bij art 140 aangenomen. De verordeningen, waarvan in art. 140gewa-is gemaakt
Z 142 fXe.rd"eU7f h0Tnaamd0nderWOrpen; ^ besluiten, in de af.t '-Z1Jn , WCl degelijk' deze besluit™ kunnen vóór
' c.urln" n,et werken; liet is de wetgevende macht ten aanzien
^dfaÏnTi' ** *etDcenteb^™ en den Koning.
2de alinea laat daarop volgen: „De wet geeft algemeene regels ten
aanzien der plaatselijke belastingen» Dit artikel aloo, ik heb het
steeds zoo begrepen, bevat een afzonderlijk samenstel van voorschriften
en aanzien der plaatselijke belastingen. Wanneer men dus zegt: art 142
bevestigt het beginsel van art. 140, dan brengt men, geloof ik 'een
ver )and daar, waar geen verband bestaat; en wanneer men i'n de
tweede plaats zegt, dat de in art. 142 voorkomende bepaling- de wet
geeft algemeene regels ten aanzien der plaatselijke belastingen» een
voorschrift is, ondergeschikt aan de late alinea van dat artikel dan
is dit eene louter willekeurige meening.
mrrpr 'S """ CCr]iei :in'lerc bedenkmg geopperd tegen de hier voorgestelde
Ken eon MC ten ,m<? het voorschrift V!ln 142 der Grondwet.
g ht. spreker hceft Sezeg.1: de Grondwet beveelt, dat er algemeene regels gegeven worden, en algemeene regels zijn zoodanige die geene uitzondering toelaten; zoodat in zooverre deze regeling niet deu<n
t^ekten61Want hie' W('rdt uit»nd«fag' ti ° / ' / 'J"e, ceren> 18 *'an de oude regel niet meer waar: exceptio jirmat regulam. De uitzondering bevestigt den regel, daar het gebied van den regel voor de gevallen van uitzondering doorkruist wordt door
meenè rerei * ■' ''f algemeene reSel ^arom ophouden een algeneenc regel te zijn omdat er uitzonderingen worden toegelaten? Die-
twee sfTt G SPr r mCende' dat mCn de r°"clen *><*** verdoelen in
als in tzin
t«»elaten, volstrekte regelen; in de' tweede plaate^ regels'"^""nuttig zijn en waarop uitzonderingen zullen kunnen worden gegund uitzon-
S" T",e Mcll"n- de *« »|™ * «mL »»»,>
waardoor zij kunnen worden verkregen. De geachte spreker heeft lüj(w riioiUiM KK, 1'nrlementaire redevoeringen, IKVI |sr,|. ,)(|



twee redenen aangevoerd; vooreerst, omdat volgens art. 142 der Grondwet het oppertoezicht behoort aan den Koning; en in de tweede plaats, vanwege art. 67 der Grondwet, hetwelk dispensatie van Koningswege toelaat in de bij de wet omschreven gevallen. Ik vraag nu aan den geachten spreker, of de wet, op die wijze handelende, wel getrouw zal blijven aan hetgeen hij van haar verlangt, ingevolge zijne opvatting van de Grondwet? De geachte spreker zegt, dat de Grondwet alleen wil, dat algemeene regels worden gesteld, regels, die geene uitzondering toelaten; en nu wil hij, althans zoo ik hem juist heb verstaan, ook regels hebben, waarop uitzondering kan worden gemaakt. Ik geloof dat hier willekeurig wordt onderscheiden onder zoodanige algemeene regels, als de Grondwet zoude willen, en zoodanige nuttige algemeene regels, als bovendien in de wet zouden kunnen worden gebracht. Ik geloof dat de Grondwet, wanneer zij verlangt algemeene regels, volkomen vrijheid laat om te geven die algemeene regelen, die men nuttig of noodzakelijk keurt.
Wanneer men zegt, dat de Grondwet, schoon zij gebiedt dat de wetgever algemeene regels stelle, toch enkel hoofdtrekken wil, dat zij geen stelsel, geen rangorde wil, dan moet ik toch verzoeken te letten op hetgeen de wetgever heeft aangenomen bij art. 117 van de provinciale wet. De huishoudelijke vrijheid bestaat volgens de Grondwet bij de Provinciale Staten, gelijk bij de gemeentebesturen. Bovendien heeft de Grondwet ten aanzien van provinciale belastingen niet gezegd, dat de wetgever algemeene regelen zou stellen. Wat zegt nu de provinciale wet? Zij zegt in art. 117, dat accijnsen niet als provinciale belastingen mogen worden voorgedragen, en aij voegt daarbij: „Voor het overige is de voordragt van provinciale belastingen onderworpen aan de regels en perken, door de wetten betreffende 's Lands belastingen gesteld". Behalve dus dat iedere provinciale belasting aan het oordeel van den wetgever wordt onderworpen, wordt de wetgever hier opgeroepen om algemeene regels ten aanzien van provinciale belastingen te geven. Vergunt mij, Mijne Heeren, eene vergelijking te maken. Het gaat met de Grondwet als met het Evangelie. De Grondwet laat meerdere vrijheid dan hij, die uitsluitend zijn dogma in de Grondwet wil vinden, zich voorstelt. Ieder leest of wil in de Grondwet, waar zij van wetgeving spreekt, de wet lezen, zooals hij zich die voorstelt. Maar ik meen te mogen zeggen, dat de Grondwet milder, rijker is dan dergelijke uitsluitende voorstelling; de Grondwet laat niet slechts één bepaald opstel van wet, maar eene groote verscheidenheid van formatie toe.
•2°. Daargelaten het recht, en aangenomen dat de wetgever zóóveel recht hebbe als dit ontwerp hem toekent, is de voorgestelde regeling niet goed. Dit beweerde men om onderscheidene redenen.
Vooreerst om deze reden, dat de voorgestelde regeling te ver gaat, te beperkend is voor de gemeentebesturen en voor den Koning. De wetgever moet zich, zeide men, alleen voorstellen te zorgen, dat liet



algemeen belang geene schade liide- mm
=tsr rir- zrr„; r
M :Zle V*™"'"»™'* «"*<•'<*■ Nu' ik
X'Tnmijn r"oord te s5"n 5> *■ » ü££
algemeen belang geene schade lijde; wij willen vooml h! H
Snisirs: ^hiedi * *- sr
ö . wnien, dat de wet aanwees welke soorten van belasting
»ei, zii ^
ÏÏ^f£,g,1r' T" ™"'0<l0"' --ATSL'S
-f" —<aü5£ is:
t£H£r n-tr^:sr-
™ geVen.aan v®rbruikbclastingen en daarmede beginnen dit
opTnKtithdiS bei T"" '7™ 5'.t«p™n,»
lelijke- vrijheid ItrhT »»"«^meen-
rJllTT Ge?e aIfnieene aanmerking vooropsteilen. Men zegt- de?e reBtlen beperken de gemeentelijke vrijheid In den «<«>, i-t Mijne Hoeren, dunkt mij, is it niet^uÏ gezegd S
voorgesteld, beperken niet rechtstreeks de vrijheid van de ^erneentc-
beperklng * welk^d^ rC< h^treck-s de Koninklijke macht; maar de . perking, welke deze regelen niet medebrengen ten aanzien van dP
macht tot Vk ' k"'10" d° ^meentebesturen uit de Koninklijke macht tot afkeuring kunnen ondervinden. Laat men de aemeentebr
blijft"vrif o men z,ch uit8edrukt heeft, vrij, de Koninklijke macht J ij om goed te keuren, maar ook om af te keuren Na de/e agemeene opmerking vraag ik nu: Indien de overige 'kegelen d
IZ^m ZiTT F"' "'f *trij'ien ™> gemeentelijke vrijheid Sd? tdt„ d. ^ TOlg0"10 tcsen d0 gemeentelijke
l" SJ Ï T" ""«stóU«». indien hij „ml„ige
^T™™''. ae^nsen geheel mag uiteluiton, wnitrom i» het d,m ° gemeentelijke vrijheid, indien de wetgever bepaalt, „„der



welke voorwaarden alleen sommige belastingen, accijnsen bijv., zullen kunnen worden toegelaten? Wanneer de wetgever het meerdere kan, waarom zou hij het mindere niet kunnen? Dit is ééne vraag, Mijne Heeren, die ik doe aan de tegenstanders, welke ik beantwoord. Maar ik doe eene tweede vraag, en deze beeft inzonderheid betrekking tot het door hen ingeroepen algemeen belang. Waarom wordt, volgens de Grondwet, hoogere goedkeuring vereischt op de begrooting der gemeentebesturen? Waarom wordt de goedkeuring vereischt op hunne voornaamste burgerlijke rechtshandelingen? Wij hebben de gronden daarvoor behandeld in vorige dagen of weken: de gemeente, en niet alleen de gemeente zooals zij op het oogenblik bestaat, maar de gemeente als blijvend lichaam voor het vervolg, moet bescherming hebben tegen misvatting, tegen dwaling, tegen verkeerdheden van het besturend personeel. Wanneer dit nu noodig is, wanneer de Grondwet dit gewild heeft ten aanzien van de begrooting voor één jaar, ten aanzien van de burgerlijke rechtshandelingen, zou het dan tegen het algemeen belang zijn, wanneer de wetgever trachtte de gemeenten te vrijwaren tegen misvatting, tegen verkeerdheid van het zittend bestuur, in zaken van finantiën, in zaken van belasting? Is misvatting, dwaling daar dan zoo uitstekend moeilijk? Is de finantiekunst zóó algemeen verbreid en zóó helder, dat men gelooven mag, dat zij naar behooren gevonden zal worden ook bij de beste gemeentelijke vertegenwoordiging, en deze geen gids zal behoeven? Mij dunkt, Mijne Heeren, indien men in deze verlichte Vergadering heeft hooren twisten over de voorkeur en werking eener belasting, dan mag men wel aannemen, dat ten aanzien van dit gewichtig gedeelte van de huishouding algemeene regels te pas komen, tot bescherming van de gemeente tegen wanbegrip of andere feilen harer tijdelijke vertegenwoordiging.
Ik keer nu voor een oogenblik terug van het algemeen belang tot hetgeen men noemt gemeentelijke vrijheid. Ik wenschte wel, Mijne Heeren, dat men op dit punt, gelijk op andere punten, die reeds zijn voorgekomen en die nog zullen voorkomen in het vervolg, vrijheid van willekeur onderscheidde; dat men wilde onderscheiden plaatselijke eigenaardigheid van plaatselijken eigenzin van het bestuur van den dag; dat men verschil van meening onderscheidde van den grond waarop dat verschil berust. Of een gemeentebestuur al anders denkt over zekere belasting, daaruit blijkt nog niet, dat in de plaatselijke gesteldheid grond voor dat verschil van denkwijze te vinden is.
In de tweede plaats zegt men: de voorgestelde regeling is niet goed vanwege de uniformiteit; het is ongerijmd, één belastingstelsel te willen aannemen voor 1200 gemeenten. Mijne Heeren, wat doet dit ontwerp? Waarin bestaat het stelsel? Mij dunkt, dit stelsel bestaat, voor zooverre de deelen, waarop het nu aankomt, betreft, in deze vier hoofdpunten: Vooreerst, wijst het ontwerp de soorten van belasting aan, die in de gemeenten kunnen worden toegelaten; in de tweede plaats,



stelt het de maxima der opcenten vast; in de derde plaats, schrijft het voor, dat men beginne met directe belastingen, daarna overga tot ver ruikbelaatingen — dezelfde orde van zaken die ook nu bestaat, want ook nu moet men beginnen met directe belastingen; — en eindelijk, in de vierde plaats, stelt het ontwerp de voorwaarden, onder welke het heffen van hoofdelijken omslag en verbruikbelastingen kan worden toegestaan.
Dit doet het ontwerp, en nu richt ik aan den geachten spreker, die tegen dit ontwerp dc beschuldiging van eene ongerijmde uniformiteit heeft ingebracht, de vraag: waarin bestaat die verscheidenheid van eigenschappen, die méér verscheidenheid zou vorderen dan men hier vindt? Ik moet in het algemeen zeggen: men beschuldigt dit ontwerp wel van zucht naar theorie, soms heeft men gezegd utopiën, maar ik vraag of men zich zeiven niet eenigszins aan afgetrokken bespiegeling aan utopiën schuldig maakt, of men zelf niet vervalt in utopische' voorstellingen van eigenaardigheden die niet bestaan. In allen gevalle, zoo zij bestaan, men wijze die eigenaardigheden aan; men spreke niet in het algemeen van eigenaardigheden, maar men zegge: ziedaar, zulke afzonderlijke klassen vinden wij hier te lande, en die klassen verdragen niet dat dergelijke algemeene regels worden gesteld. Ik vraag in de tweede plaats, Mijne Heeren, wat vinden wij thans in onze gemeenten? Ik verbreid mij, dat door het beantwoorden van deze vraag, de afstand tusschen mijne bestrijders op dit punt en het ontwerp, verkleind zoo niet geheel weggenomen zal worden. Men vindt vooreerst in allé gemeenten plaatselijke opcenten op de grondbelasting en op het personeel; in de tweede plaats in bijkans alle landgemeenten en ook in onderscheidene steden een hoofdelijken omslag, of andere eigene directe iclasting; in de derde plaats in 3/t van de gemeenten verbruikbelastingen. Zijn nu die belastingen, zooals ze tegenwoordig bestaan, uit plaatselijke eigenaardigheid, uit bijzondere plaatselijke gesteldheid gesproten? Neen, Mijne Heeren, de oorzaak is eenvoudiger: men kon in onze gemeenten, onder de tegenwoordige wetgeving, op de grond- en personeele belasting niet meer heffen dan 5 en 7 opcenten, en men moest dus de behoeften op eene andere wijze dekken, zoo de opbrengst van die opcenten niet genoeg was. Nu heeft het Gouvernement, vooral sedert 1824 en 1825, de invoering van verbruikbelasting in de gemeenten zeer aangemoedigd. Er is bij mijn departement eene zeer uitvoerige confidentieelc correspondentie voorhanden, die nu niet meer confidentieel behoeft te blijven, eene correspondentie van 1824 en 1825 tusschen het algemeen Gouvernement en de gouverneurs van de provinciën, tot sterken aandrang, dat de gouverneurs alle middelen in het werk zouden stellen om in alle gemeenten, zooveel mogelijk, verbruikbelastingen te doen invoeren. Dit heeft ten gevolge gehad, dat men die belastingen in een groot aantal gemeenten, waar ze van te voren niet waren, heeft gekregen. — Ik geloof, Mijne Heeren, dat uit die



vergelijking, van hetgeen wij nu hebben inet hetgeen het ontwerp voorstelt, blijkt, dat men zich den afstand tusschen dat ontwerp en den tegenwoordigen toestand, te wijd, te groot verbeeldt. Ik.geloof in de tweede plaats, dat, wanneer men geliefde na te denken op het antwoord dat men zich moet geven op dc vraag die ik het eerst deed, — die ik de vrijheid nam inzonderheid te richten aan mijne bestrijders op het terrein waarop ik mij nu bevind, - de vraag namelijk, welke bijzondere eigenschappen, welke bijzonderheden van plaatselijke gesteldheid men bedoelt, dat het dan zal blijken dat men de eiachen van die bijzondere gesteldheid, van die individualiteit overdrijft. Welke individualiteiten bedoelt men! Men heeft gesproken van groote en -leine gemeenten, van steden en landgemeenten, van handel- en marktplaatsen en van stille gehuchten. Ik vraag, Mijne Hoeren, of dan het stelsel zooals het hier wordt voorgedragen, niet al die verscheidenheid van karakters omvat? Ik vraag verder, welke zijn die ïjzondere eigenschappen, die doorgaans zouden verbieden, de tegenwoordige opcenten op de gebouwde eigendommen met 5, en de tegenwoordige opcenten op het personeel met 18 te verhoogen? óic doorgaans zouden verbieden, dat men, alvorens tot eene verbruikbelasting, alvorens tot eenen hoofdelijken omslag over te gaan, zijne toevlucht neme tot eene bepaalde verhooging van de opcenten op de gebouwde eigendommen en op het personeel ? Ik verzoek dat daarover worde nagedacht. Ik heb gezegd doorgaans verbieden, want dit moet het geval zijn, wil de tegenwerping kracht hebben; uitzonderingen kunnen er gemaakt worden. Ik herinner mij, jaren geleden, te Amsterdam in gezelschap geweest te zijn van een oud man, veel met de wereld bekend en die nu alleen, verlaten, met veel luimigheid, de verschijnselen van dc wereld naging, in een tijd toen men in historische en andere boeken veel las van de eigenaardigheid der volken. Hij zeide: ik wenschte dat men mij vooreerst verschoonen wilde van de volkseigenaardigheid maar dat men zich eens de moeite gave de eigenaardigheid van eene of andere der naast omliggende plaatselijke nationaliteiten, bijv. van Zaandam, te beschrijven. Ik geloof inderdaad dat ik nog genegen zou zijn dien man in zooverre gelijk te geven, dat zij, die het meeste spreken van eigenaardigheid, het minst in de gelegenheid geweest zijn de gronden van die eigenaardigheid na te gaan.
In de derde plaats werpt men mij het doel tegen. Uwe bedoeling is, zegt men, de accijnsen te matigen; maar waarom matiging van de accijnsen, waarom schaft gij de accijnsen niet af? Dit zou iets afdoen maar matiging is een halve maatregel, uwer niet waardig, die niets zal uitwerken. Mijne Heeren, die matiging van de gemeente-accijnsen zal in de eerste plaats de gemeente-accijnsen in een aanzienlijk gedeelte < er gemeenten van ons land geheel doen vervallen. Maar ik spreek daarvan thans niet, ik spreek nu alleen van vermindering, daar waar zij niet geheel kunnen worden opgeheven. Ik beweer, dat ook daar



de matiging der accijnsen nuttig en noodig is, en ik heb daarvoor vier redenen. Matiging van de accijnsen ook daar waar zij niet geheel kunnen worden afgeschaft, is nuttig en noodig in de eerste plaats, omdat, lioe matiger de accijnsen zijn, hoe minder het genot der voorwerpen, waarop de accijns rust, zal worden beperkt. In de tweede plaats, omdat, hoe matiger de accijns zal wezen, des te meer de druk van de belastingen zal zijn overgebracht van de minvermogenden op de vermogenden, van hem, die niet kan dragen, op dengene die den last kan torschen; derhalve juistere verdeeling. In de derde plaats, dewijl matiging van den accijns eenc betrekkelijk grootere opbrengst ten gevolge zal hebben; eene, ik geloof, onbetwistbare stelling, want het is uit honderd, uit duizend voorbeelden gebleken, dat wanneer men van den accijns een derde afnam, de consumtie verdriedubbelde. En in de vierde plaats omdat de prikkel tot sluiken gebroken wordt, hetgeen te weeg brengt dat het toezicht minder kostbaar behoeft te zijn.
Ik zal de Vergadering zoo min mogelijk bezig houden met cijfers, overtuigd als ik ben dat de opsomming van cijfers in eene groote vergadering moeilijk vereenigbaar is met een helder overzicht. Ik kan mij evenwel van het noemen van cijfers niet geheel onthouden, ma;ir ik zal trachten ze zoo te noemen, dat het overzicht zoo min mogelijk worde belemmerd.
Wanneer ik zie, dat in de twee provinciën Noord- en Zuid-Holland, die te zamen 378 gemeenten tellen, aan opcenten op Rijks- directe belastingen, door al die gemeenten te zamen betaald wordt eene som van ongeveer ƒ 185,000, waarbij komen de hoofdelijke omslagen en andere eigen directe belastingen, in sommige steden en voor het overige door het platte land opgebracht, ten bedrage van bijkans f 880,000, zoodat de gehecle som, die in de 378 gemeenten van Noord- en ZuidHolland direct wordt opgebracht, ruim één millioen bedraagt;
wanneer ik daartegenover zie, dat do gemeentelijke verbruikbelastingen in Noord- en Zuid-Holland, 378 gemeenten, waarvan 291, dus bijna 3 beneden de 2000 inwoners tellen, eene som van vier en een half millioen gulden te boven gaan;
wanneer ik verder zie, dat in zeven van de 29 steden dezer twee provinciën de opbrengst der directe belastingen bedraagt 5 pet. of daarbeneden van de gezamenlijke opbrengst der directe belastingen en der verbruikbelastingen, in 10 steden 10 pet. of daarbeneden, en in 21, 20 pet. of daarbeneden van die opbrengst;
dan is men, geloof ik, bevoegd te zeggen, dat, hoe men ook denke over de reden tusschen directe en indirecte belastingen, hier eene groote onevenredigheid ten nadeele van verre de talrijkste klasse der bevolking bestaat, die volstrekt verbetering eischt. Ik ineen, Mijne Heeren, dat een matige accijns, bij hooge publieke behoeften, noodig en soms onmisbaar is, maar zware accijnsen, zouals die waarop ik



zoo even gewezen heb en vooral accijnsen op de eerete levensmiddelen, zijn onder alle omstandigheden een groot kwaad.
In de vierde plaats zegt men: de opcenten op de directe Rijks-belastmgen, zooals die hier worden voorgesteld, zullen in sommige gemeenten te zwaar drukken. In antwoord op die tegenwerping zou ik iet nieuwe artikel kunnen aanvoeren, dat de bevoegdheid geeft om uitzondering te maken. Maar ik wil dit niet; ik wil de bezwaren overwegen zooals zij worden voorgelegd. Ik zeg: ik wil dat niet: geenszins met het inzicht om te bewijzen dat in geene gemeente bezwaren kunnen bestaan. Dit is mijne bedoeling niet, maar ik wil dan och met de \ergadering overwegen al de bezwaren die mij zijn tegengeworpen, en ik geloof dat ik in staat ben de Vergadering te doen zien, dat men, door schrik, door vrees voor de nieuwheid noch den nieuwen noch den tegenwoordigen toestand juist heeft beschouwd. Ik stuit hier eigenlijk slechts op bezwaren ten opzichte van sommige gemeenten, en die gemeenten, die men aangewezen heeft, zijn uiterst weinig in getal. Maar de bedoeling van het Gouvernement kan niet anders zijn dan een stelsel van belasting in te voeren, hetgeen aan geen enkele gemeente in het land ongelegenheid berokkene. Alle gemeenten, zonder uitzondering, moeten zich onder het nieuwe stelsel beter bevinden dan onder het oude.
8ob°onner ^ "-TT m\' die men heeft doeD Selden tegen het stelsel,
moeT ik vn ♦ ï °k enkd beri6p °P SOinmi^e ^meenten, ontr de bezwaren ten aanzien van Amsterdam, welke
,® J me Vau Gn 'JVer Zijn voor8esproken door den geachten . g.vaardigde uit de hoofdstad (den heer Provó Kluit), die het eerst liet woord m deze discussiën heeft gevoerd.
Deze discussie, Mijne Heeren, heeft zich van de eerste da-en tot
wlllendheld'bTerkt ,,0°r 6606 buitengemeenc heuschheid en wel-
on wetid gTeeD' n°g Ved meer' wunneer meQ het oog slaat
ïleenond 1D knden' dan w"™<*r men
°f ,de 8e woon te dezer Vergadering het oog vestigt, Er is maar
dien t uitdrukking gebezigd, die soms niet scheen te vallen in
dèn ^ M Gn Z0°iamge UitdrUkkiDg meen ik ontm°et te hebben bij den geachten spreker uit de hoofdstad. Die spreker heeft niet alleen
de bezwaren van de hoofdstad doen gelden, maar hij heeft gezegd:
dm «T meD °'1 •°u de hoofdstad zodanig stelsel wilde toepassen, . scheen men bij het Gouvernement de bezwaren daartegen niet te
J26n; Gn dlt Wil" toe te ^hrijven aan mindere bekendheid, aan vondpn f ondervinding. Praktilcale ondervinding, onder-
vondene ondervinding, laat ik daar. Maar hij heeft ook gesproken van minde,6 bekendheid De geachte spreker zal bij nadere beschouwing van
iLTterl n<' nCt ? ^^ing niet is. Indiende
Minister daarop antwoordde: het Gouvernement heeft duizend maal
meer gelegenheid dan de geachte spreker om de werking, ook van



gemeentelijke belastingen, na te gaan; indien de Minister op dat verwijt van mindere bekendheid, aan het Gouvernement gedaan antwoordde: maar de inlichtingen, u medegedeeld, getuigen enkel van' vasthoudendheid aan bestaande gewoonten, aan den ouden slender — indien de Minister zóó antwoordde, ik vraag of dan de discussie daardoor bevorderd, daardoor verder gebracht zou zijn?
Ik kom nu tot de bezwaren zelve, en in de eerste plaats tot die - ke ëeoPPerd zlJn bij eene nota, die, zooals ik in deze Vergadering hel gehoord, vanwege de Regeering van Amsterdam zou zijn over" gelegd, hetgeen ik te voren niet had vermoed. Ik heb dit hooren zeggen door onderscheidene sprekers en daarbij hooren voegen, dat het Ministerie van Binnenlandsche Zaken geheel was geslagen door die nota. Ik, Mijne Heeren, heb die nota niet beschouwd als afkomsti" van de Regeering van Amsterdam, maar wel - ik zal het oprecht zeggen als afkomstig van een ondergeschikt ambtenaar, wien men ad opgedragen de zaak eens na te gaan. Nu is het eene zeer loffelijke eigensc lap van een ondergeschikt ambtenaar praesentem reipublicae statum tuen; dit is loffelijk binnen die perken van ondergeschiktheid welke echter hoogere ambtenaren, welke de Vertegenwoordigers des Lands moeten durven te buiten gaan. Ik zal sommige van de aanmerkingen, m die nota vervat, doorloopen. Het stuk heeft ten opschrift„Nota tot wederlegging van den staat lit. D, overgelegd bij de Memorie van Antwoord der Regeering op het bij de Tweede Kamer der Statenicneraal opgemaakte rapport over de voorgedragene gemeente-wet". De nota spreekt in de eerste plaats van de grondbelasting voor gebouwde eigendommen Men zegt daar, dat de koopprijzen van de gebouwen in de hoofdstad tegenwoordig zeer zijn verminderd, in vergelijking met liet tijdvak van de regeering van Koning Lodewijk. Niets is natuurlijker; ten tijde van Koning Lodewijk was Amsterdam niet alleen hoofd-maar ook hofstad; de departementen van algemeen bestuur waren daar toen gevestigd Dat de koopprijzen dus zijn achteruitgegaan, is niet vreemd.
aar volgt daaruit, dat 111 Amsterdam de grondbelasting zoo geweldig drukt , dat eene verhooging van 10 opcenten op de hoofdsom van die belasting (ik neem nu het maximum), daar zooveel meer bezwarend zou zijn dan elders? Volgt cr dit werkelijk uit? Volgens de nota wel maar zij onderstelt zeer onjuist, dat de taxatiën der kadastrale huurwaarden zijn gegrond op de verkoopprijzen van de vaste eigendommen in 1. 0/ of 1808. Dit is zoo niet; die taxatiën zijn gegrond op de huurwaarden tusschen 1816 en 1826. Nu zegt men: die verhooging van opcenten zal voor de eigenaars een groot verlies veroorzaken.
anneer men gezegd had een verlies, dan zou ik dit niet tegenspreken maar de nota zegt een groot verlies, en stelt het zoo voor: „dat elke' vermeerdering van belasting voor de eigenaars een gevoelig verlies zal veroorzaken en noodwendig eenen verderen teruggang van verkoopswaarde moet ten gevolge hebben en dat de vermeerdering van 10



opcenten op dc grondbelasting onaannemelijk is, zoolang de kadastrale taxatie met in overeenstemming met de tegenwoordige verkoopwaarde der perecelen gebracht wordt". Dat dit toepasselijk zou wezen op die verhooging van 10 opcenten, mij dunkt, Mijne Heeren, dit is niet toe
d°°r d,e doordenkt °P <ly gevolgen. Wanneer men aanneemt (en dan neemt men meer aan dan men behoeft) dat de grondbelasting in hoofdsom 15 pet. van de kadastrale huurwaarde bedraagtindien men aanneemt dat de verkoopprijs slechts gelijkstaat met 15 maal de kadastrale huurwaarde, - dan zouden de 10 opcenten nog niet meer beloopen dan pet.
In de tweede plaats heeft men bij de nota opgemerkt, dat de vcrn ooging van dc grondbelasting op dc ongebouwde eigendommen eigenlijk Wiet der moeite waardig was. Dit is gemakkelijk toe te geven; maar dit \oorstel van wet strekt niet voor Amsterdam alleen, het strekt voor alle gemeenten van het Rijk.
De nota komt vervolgens op de personeele belasting. Die personeele belasting, zooals zij wordt voorgedragen, is uitstekend bezwarend /.egt men, en men komt hiertoe, omdat men vooropstelt, dat de huurwaarde voor de personeele belasting zou gegrond zijn op de kadastrale berekeningen. Maar is dit wel juist? Wanneer men de wet op het personeel van 1833 inziet, dan zal men vinden, dat de huurwaarde voor de personeele belasting telken jare naar den maatstaf van den middelbaren huurprijs wordt berekend, terwijl daarbij gelet moet worden op plaatselijke en tijdelijke omstandigheden. De belasting van deuren en vensters bedraagt in Amsterdam zeer veel, zegt men. Maar aartegen staat over, dat de vrijdommen en remissiën zich daar ook veel verder uitstrekken, dan in andere klassen. Men beweert, dat de vermeerdering in personeele belasting voor Amsterdam de noodlottigste gevolgen zou hebben, dat veler, van dc gegoede middenklasse, kleine renteniers en dergelijken de stad zouden verlaten. Mijne Heeren! Ik herinner mij hier een waar, uitmuntend woord van den geaehten vertegenwoordiger uit Dordrecht (den beer Blussé). Hij heeft gezegdde rijkdom van eene stad bestaat niet in het getal van de rijke ingezetenen daar gezeteld, maar in het productief kapitaal, dat cr gevestigd en besteed wordt; de rijkdom eener stad bestaat in de werkzaamheid van de menschen, in de werkzaamheid van het kapitaal. Ik zal aanstonds, wanneer ik de geachte sprekers uit de hoofdstad en uit de residentie, welke laatste heeft gezegd, dat bij de invoering van dit stelsel de middenklasse te 's-Hage totaal zou geruïneerd worden, een gemeenschappelijk antwoord zal geven, gelegenheid hebben aan te toonen hoe weinig inderdaad de last zal zijn, die uit die vermeerdering der opeenten op het personeel voor dc middenklasse zal voortspruiten. Ik zal thans slechts in het algemeen dit zeggen: wanneer men stelt, dat iemand voor ƒ 100 is aangeslagen — in het algemeen, voor de rijks-, de provinciale en gemeentebelastingen —, dan zal hij, wanneer



de gemeentc-opcenten tot het maximum, in dit wetsontwerp gesteld worden opgevoerd, ƒ 13.23'/, meer betalen. En zoo ik nu van deze' i 13.23'/, aftrek hetgeen die aangeslagene aan aeeijnsen op brood, vleesch en dergelijke minder zal moeten betalen, wanneer, tengevolge van de vermindering der opcenten op de aeeijnsen, die behoeften minder duur zullen worden, dan zal het verschil in meer — zoo er verschil overblijft zich tot enkele guldens bepalen. En dat nu die weinige guldens méér den ingezeten van de hoofdstad, van de eerste stad van het land, zouden nopen die stad te verlaten om eene mindere buurt op te zoeken, ik geloof niet dat het aannemelijk is. Men voegt er bij, ook, naar het schijnt, als eene reden van aandrang, dat erin 1850 te Amsterdam 392 huizen ledig stonden. Het is mij echter voorgekomen , dat een getal van 392 huizen een klein getal is voor eene stad als Amsterdam. Die stad schijnt mij dan toe wel bevolkt te zijn naar de gelegenheid tot wonen, die zij aanbiedt.
Nu volgt het gedistilleerd. Er is, bij het antwoord op de bedenkingen van het verslag, vanwege het Ministerie een ontwerp voor Amsterdam medegedeeld, een ontwerp zooals mogelijk, in het stelsel van het wetsontwerp, de belastingen daar zouden kunnen worden hervormd. Zonder te zeggen, dat zij aldus behooren, dat zij slechts op die wijze kunnen worden hervormd, heeft men in bedenking gegeven één weg, zooals meer andere wegen te vinden waren. Men heeft onder andere gezegd,, de belasting op het gedistilleerd zou kunnen worden opgevoerd tot 100 opcenten. Daarop is in de nota van Amsterdam vooreerst geantwoord met een bezwaar, ontleend aan de ondervinding van het jaar 1825. Toen had men de belasting op het gedistilleerd vermeerderd en die vermeerdering van belasting heeft ten gevolge gehad eene vermindering van ontvangst. Maar, Mijne Heeren, wat is er in 1825 te Amsterdam gebeurd? Men heeft daar de belasting, die bedroeg ƒ8.40, eensklaps bijkans verdubbeld en gebracht tot f 15.50. Het was wel volstrekt onmogelijk, dat eene dergelijke plotselinge rijzing, dat deze verdubbeling van het belastingbedrag niet eene groote vermindering te weeg bracht althans eene groote teleurstelling voor de regenten van Amsterdam,' met betrekking tot de opbrengst. En wat is nu in bedenking gegeven' vanwege het departement? Tegenwoordig bedraagt de belasting op het gedistilleerd te Amsterdam, met inbegrip van het zegelrecht, 78*/, opcenten, en nu heeft men voorgesteld, dat die som verhoogd'worde tot 100 opcenten. Wat zal die verhooging te weeg brengen? Zij zal te weeg brengen, dat per vat ƒ 2.55, uitmakende iets meer dan 2'/. cent per kan, meer zal worden betaald. Zou deze verhooging nu van dien aard zijn, dat de sluikerij zoo ontzaglijk zal toenemen; zou die verhooging vergeleken mogen worden met die, welke in 1825 zeer natuurlijk tot teleurstelling heeft geleid?
Met den wijn is het eveneens gelegen. Voor den wijn wordt nu per vat aan belasting betaald ƒ10.50, het zegelrecht daarbij gerekend,



hetgeen niet is vermeld bij de opgave in staat D, evenmin als bij hetgeen de geachte spreker uit de hoofdstad daaromtrent heeft aangemerkt. Die belasting van ƒ 10.50 per vat zou dan, indien men tot 100 opcenten kwam, worden verhoogd tot ƒ 12, zijnde eene vermeerdering van ƒ 1.50 per vat.
Ten aanzien van den turf ie gezegd: gij zult de accijnsen wel kunnen
verminderen, maar de prijs van den turf zal toch dezelfde blijven Ik
zal daarop met antwoorden, na hetgeen door den geachten afgevaardigde
uit Steen wijk dienaangaande is in het midden gebracht. Ik voor mij
geloof, dat het onmogelijk is, dat de vermindering van de accijnsen',
niet in de eerste dagen, of in de eerste weken, maar op den duur
geene vermindering van den prijs zou te weeg brengen. Ik zal de
overige bedenkingen voorbijgaan, ofschoon op alle een dergelijk antwoord te geven ware.
Ik kom nu, Mijne Heeren, tot een antwoord, dat ik straks gezegd heb te zullen geven aan den geachten spreker uit Amsterdam en aan dien uit de residentie', die beweerde, dat in Den Hang de middenklasse zou worden geruïneerd, wanneer men de opcenten op het personeel invoerde op de wijze, welke dat wetsontwerp mogelijk maakt. -Mijne Heeren, ik heb mij verschaft eene officiëele opgave van het bedrag der personeele belasting in hoofdsom van Amsterda „. Amsterdam en s-Gravenhage belmoren tot dezelfde klasse; zij maken met Rotterdam de drie steden der eerste klasse uit. Die opgave van het bedrag der personeele belasting in hoofdsom is volgens de kohieren van de jaren 1846/1847; het verschil zal wel zoo groot niet zijn met de kohieren over de jaren 1849;1850 of 18-50,1851. Ik heb tevens laten opmaken hetgeen, uiterst matig l.erekend, iemand met zijn huisgezin in de verschillende klassen minder zal betalen, wanneer 100 opcenten worden afgenomen van de gemeentc-opcenten, die thans drukken op de eerste levensbehoeften in de steden Amsterdam en Den Haag. Ik
u.e 1 de uitk°msten mededeelen; maar ik herhaal, dat ik hetgeen iemand zou behoeven aan brood, brandstof en dergelijke, in de verschillende klassen, uiterst matig heb doen stellen. Ik geloof niet dat de man er met zijn huisgezin genoeg aan zal hebben: maar ik heb die berekening zoo matig gemaakt, opdat des te wisser blijke, hoeveel hij minder zal betalen, wanneer er 100 gemeente-opcenten van de accijnsen worden afgenomen.
°PKaV0 van <Je woonhuizen te Amsterdam, waar
7 Vilw helilstl):lrc wo°mgen zijn en daarvan ruim 2i)()C0 beneden
de ƒ 600 huurwaarde, vind ik in de laagste klasse 3 Ti 4000 pereeelen van eene huurwaarde van ƒ 67 tot ƒ 80, en vervolgens ook 3 a 40(10 m de klasse van ƒ 80 tot ƒ 100. Hoeveel nu wordt door ingezetenen, me huizen bewonen van eene huurwaarde van ƒ 80 a f 100 aan belasting op het personeel betaald? De middensom van de bel'astin- op het personeel is voor hen ƒ 6.04 in hoofdsom. Dit bedrag nu verhoog



ik mot het maximum van de opcenten op liet personeel, die ik volgens dit ontwerp vorderen kan, dat is 3 opcenten. De bewoner dus van een huis, dat in deze klasse valt, zal 18 centen meer betalen dan hij nu doet. Maar nu stel ik, dat men 100 gemeente-opcenten aftrekt van de accijnsen op die voorwerpen, welke in de consuintie van die klasse van menschen vallen, en dan vind ik, dat zoo iemand, meteen huisgezin van vrouw en drie kinderen, ƒ 14.06 minder zal betalen. Ik neem eene volgende klasse, die van ƒ 125 tot ƒ 150 huurwaarde. Daarin vallen in Amsterdam 15 a 1(500 perceelen. De belasting bedraagt in hoofdsom ƒ 16.08, en wanneer men de opeenten brengt op het maximum van dit stelsel, dat is voor deze klasse 13 meer dan nu, dan zal de bewoner ƒ 2.0!) meer betalen. In de volgende klasse, die van ƒ 150 tot ƒ 175 huurwaarde, bedraagt de belasting ƒ 24.15; er zullen volgens het voorgedragen stelsel 18 opcenten bijkomen, zoodat de bewoner van een in deze klasse van huurwaarde vallend huis, volgens het ontwerp, ƒ 4.35 meer zal betalen dan thans. Maar trekt men 100 gemeente-opcenten af van de verbruikbelasting van zoodanige voorwerpen, die in zijne consumtic vallen, dan zal die bewoner ƒ 18.13 minder betalen. Nog een enkel voorbeeld, want ik mag ze niet te zeer vermenigvuldigen. Ik kies de klasse van ƒ 225 tot ƒ 250 huurwaarde. De bewoner zal betalen ƒ 33.45 in hoofdsom; 18 opcenten meer dan thans, maakt ƒ6.02. Men kan rekenen dat die man een dienstbode houdt, waarvoor hij dan 90 centen meer zal moeten betalen; dus te zamen eene meerdere belasting van ƒ 6.92. Maar trekt voor het huishouden van dien man 100 gemeente-opcenten af voor de voorwerpen van dagelijksche consumtie, hij zal voor zijn huishouden volgens eene uiterst matige berekening ƒ 26.35 minder betalen. In het personeel zal hij meer betalen dan thans, maar in accijns ƒ 26.35 minder.
Dit, Mijne lleeren, zal in het algemeen ook op de residentie toepasselijk zijn. Onderstelt, dat die 100 opcenten op de belasting op de consumtie niet worden afgetrokken, dan vraag ik nog, of die weinige centen, die weinige stuivers, die weinige guldens, welke die menschen meer zullen betalen krachtens dit ontwerp, zoodanige verschijnselen, als waarvan de sprekers uit de hoofdstad en de residentie hebben gewaagd, ton gevolge zullen kunnen hebben.
Dc geachte spreker uit Zwolle (de heer Sloet tot Oldhuis) heeft gemeend, dat het stelsel bezwarend was voor het platte land. Ik hecht er zeer bijzonder aan, mijne redenen tegen dien geachten spreker, die niet ploegt te spreken dan met innige overtuiging, te doen gelden; ik hecht er zeer bijzonder aan, — ik zal niet zeggen dien spreker te overtuigen, want overtuigen is een geluk dat men zich hoogst zeldzaam in.ig voorspiegelen, maar van dien spreker begrepen te worden in de tegenredenen, die ik in bedenking meen te mogen geven. Die geachte spreker stemt toe, dat de belastbare voorwerpen bij de wet moeten worden aangewezen; maar, zegt hij, het maximum der belasting moet



met orden voorgeschreven en in allen geval is, volgens hem het belang van het platteland voorbijgezien. Waarom? Omdat de lasten p de gebouwde eigendommen te groot zullen worden. In de landprovinciën zeide hij, is de klasse der pachters zeer talrijk; daar zi n te weinig boerenwoningen en het stichten van nieuwe boerenwoning v 1'worden gestuit, zoo de lasten op de gebouwde eigendommen worden
st ch el ;an°° °PClnten meer W°rdeD °^d • dan -Tet meuwe boerenwoningen niet meer worden gedacht Ik
nleeet te fachten sPrcker vooreerst herinneren, hoeeene boerenwoning niet <JeL7 i i!' boerenwoning valt in de grondbelasting
niet beltt deTn ^ T" gedeClte' en grootste deel wordt niet belast de stallen en wat daar verder bij behoort, al wat van de
in°vde ^villen niet Z°°dilt de belasting
in ve e gevallen zeer weinig zal zijn. Ik zal eene som stellen, die de
„eachte spreker kan verdubbeien, zoo hij verkiest. Ik neem aan, eene
boerenwoning van ƒ 100 huurwaarde, en dan zal ik, dunkt mij nTet
is min H Wyl ƒ T' Wannee,i ik Z6g' dat z'oodanige woning belast -J " « cl,iar 5 opcenten bij, dan wordt de belasting verhooo-d
Tn ^5 centen " ^ dilt d°°r ^
100 °h tn °P CeDC ^la8tlDg Vim f 11 > hiJ huurwaarde van . , het bouwen van boerenwoningen zal worden gestuit?
belast MiiZegW gea°hte sPreker: dc landbouw moet niet worden belast. Mijne Heeren, de landbouw is niet belast, het bedrijf van den
andbouw is volstrekt niet belast, het is een van die takken die -
bied? "'i hCt WO°rd ,,)!lg uit8Preken) want de Grond wet verbiedt privilege ,n zaken van belasting - een voorrecht hebben De
andbouw als landbouw is niet belast; maar, zegt de geachte spreker
.le ongebouwde eigendommen zijn reeds zoo zwaar belast. Indien het
Xuwï "6t iS - ~ »ie '»#» nie. treft. 7e „„
gebouwde eigendommen zullen, volgens deze voordracht, niet meer behoeven te worden belast dan thans, er zal niet meer behoed geheven tc worden, dan thans geheven wordt, om tot verbruikbelastingen te kunnen komen. Dit bezwaar raakt dus mijne wet niet
®emceriten 1 de,geachte 8»r*ke' «P™*«iam gemaakt op de landgemeenten, waar de opcenten van den accijns op den sterken drank
volgens hem, de hoofdbron der gemeente-inkomsten uitmaken £
doelen" dit } ^ doeleQ P e^ele gemeenten, maar be1 elen, dat dit plaats vindt in vele gemeenten, althans in zulk een
g < ot aantal, dat uit dien hoofde het stelsel zoude behooren te worden
gewijzigd; want voor enkele gemeenten kunnnen altoos uiLonde^nln
worden gemaakt. En nu zal ik den geachten spreker toch verTekTn
j ch te willen herinneren, welk een klein gedeelte van al de inkomsten
Óp hetgrdeSnene ^' W(,rdt bijgedragen door den accijns'
1 g iistilleerd. Ik zal eenige gemeenten nemen, die zeer dicht hij
<10 *. geacht» spreker gelege„ ój„, ,» W«Z2



hij dus zeker bekend is, schoon zijne kennis zeer algemeen is over de geheele provincie Overijsel. Te Heino bedroeg de opbrengst der belastingen op de voorwerpen van verbruik, en daarbij is bet gedistilleerd
medegerekend, in 1848 (het laatste jaar waarover de statistieke opgaven
loopen) ƒ 272, maar de opbrengst der hoofdelijke omslagen f 1600.
e Hellendoorn was de opbrengst der accijnsen (met het gedistilleerd) / ••)■>«, maar de hoofdelijke omslag ƒ 2500. Te Hengeloo was de op
Tter aCrJ'nSCn /737' die Van de hoofdelijke omslagen circa ■' f'.lk vind dat ln de gezamenlijke landgemeenten van Overiisel
/■Di9nmnar 184?' d! °pt,rCngSt der hoof,iclijke omslagen was ongeveer J J2U,UUU, en dat de opbrengst van verbruikbelastingen in die landgemeenten was ƒ 38 a ƒ 39,000, zoodat aldaar de opbrengst van de hoofdelijke omslagen stond tot de opbrengst der belastingen op voorwerpen van verbruik, als 100 tot 32; dus nog niet één derde van de opbrengst der hoofdelijke omslagen was de som der verbruik belastingen.
De geachte spreker heeft gezegd: in vele gemeenten ten platten lande is men gewend aan hoofdelijke omslagen en dit beteekent waf het is niet alleen de vraag, welke belasting de beste is, maar ook' welke de burgerij het liefst betaalt. Mijne Heeren, laten wij het daarop niet laten aankomen. In 1787, naar ik meen, was de eerste vergadering van notabelen te Parijs bijeengekomen, — het was de tijd der voor" bereiding van de Fransche revolutie, — bezig te beraadslagen over een voorstel van Calonne, een nieuw systeem van belastingen in verband met dc nieuwe organisatie, die velen behoefte scheer. Die ®raa s .iging gaf destijds aan een geestig dagblad aanleiding tot een dialoog, tusschen een troep hoenders en een kok. De kok richtte aan de hoenders de vraag, met welke saus zij gebraden wilden wordenmaar het antwoord van de hoenders was, dat zij geheel niet gebraden wilden zijn. Zoo vrees ik ook, dat wanneer aan de burgers de vraag gedaan werd: welke belasting wilt gij liefst betalen, men het antwoord zal ontvangen: in het geheel geene. In allen geval, Mijne Hoeren ook wanneer men de meeste bereidwilligheid, mocht onderstellen bij de ingezetenen, ook dan geloof ik, zou men het niet op het beantwoorden van die vraag mogen laten aankomen bij dc beslissing van ( en wetgever. Ik geloof, dat dc wetgever zich naar andere regels moet gedragen bij het invoeren van belastingen, dan naar den lust of de
' e blJ de mgezetenen voor deze belasting meer, dan vooreene andere, mocht bestaan.
De geachte spreker heeft gezegd, tegen de hoofdelijke omslagen ziin weinig reclames. Dit, Mijne Heeren, mag niet gezegd worden van alle provinciën; in sommige provinciën rijzen zeer vele reclames. En ik moet dan toch van die reclames zeggen, dat er onder zijn, die zeer billijk en zeer rechtvaardig schijnen, waarbij men echter den grond der onrechtvaardigheid niet ontdekken kan. De geachte spreker "heeft



urtnt Z?tldi^rn ^ 8°mmige gGmeenten in of tweé
?k hoop d dft ste , J Cen h00fdüli-'ken tot stand brengt
worden hii )J T° ^ m0g8' Want de hoofdelijke omslagen worden by het voorgedragen stelsel, geenszins uitgesloten
De geachte spreker heeft van gemeenten gewaagd waar de eisen
dommen geheel m handen zijn van uitwonende bezigs, M ne HeITu
zoodanige gemeenten zullen zeker niet tot de meerderheid van onxe
srs kh,:",rD' rr,*p
uit Leiden , T "n bel'"*' dmr Jcn S6™1"» afgevaardigde
■!o"vo,,edi* ■™i '*«■£
-i?s
, "| ' v 1 deze opcenten niet nieuw worden ingevoerd
maar slechts worden verhoogd op een ik ™>l™f «gevoerd,
IX. geaehte ,preker nit Gefderknd (iÜ^t^NiZ^T ""t
l.eclt even»,, gemeend, dat in Gelderland bijkans »,«,raé,i we'rd"ioo d «lArenget v„„ l]ot gedi,lillem, ,fe heb J *'
distdleerd en van de hoofdelijke omslagen van iedere «nu lde
ÏTkS, S^n^MeZïd "d"e ,'Preker ""°n °1""<!rke"'
liet «edirtilWrl n , 0Pb«ngst is van de opcenten op
en Jat, k° , «"""f"1»*» »P>'™g"t der verbrnikbetastingen, 1
in sïïizws: den w»° -
van den liefdelijken omslag f mm, „%£»"£" "Pbre°««
r ;"rkrcr°" zïïzz:
vtrKregen uit die accynsen, als 100 : 30.
Mijnheer de Voorzitter! ik hen nog niet ten einde. Indien de Voor
V"gaderins th™ een kwartieruurs te schorsen om, ik zeg niet mij, maar den leden eenige rust te gunnen ik za dan verlof vragen mijne rede later voort te zetten. '
Ik heb getracht de redenen samen te trekken, waarmede betooml is dat de voorgestelde regeling niet goed ware. A s eerste reden s ^ voorgekomen de tegenwerping, dat het stelsel te ver ging^t he
gezegd, dat de opvoering, de verhooging der opcenten op de



directe belastingen in sommige gemeenten te zwaar zal drukken en at bezwaar meen ik, voor zooverre bet is te berde gebracht volledig
VergadLTnel on?d' ^ ik * ** ik dc eer ** aan df
tegentS .1T r "°g eeDC °Pmerking Het betoog
gen mij is m den regel gevoerd in de onderstelling, dat men nam
geminïrzulleVnnkde OpOent0n '°P kde directe W»*»*», waartoe de
Maar in niet wn " eV°e*d vcrkkard door de Kroon.
Maar m niet weinige gemeenten van ons Land zullen de verbruikbe-
lastmgen kunnen vervallen, ook wanneer men verre "beneden dat
maximum blijft. Men onderstelle das, dat beoogd wordt de verbruik-
l ta'Dge" ,tG :lffen' ofin do weinige gemeenten, waar zij blijven bestaan, zeer te matigen, ook dan, ook met dat doel zalmeninzir
mtnT'ne ^ ^ tot dat mS
Brabant Ik 1,eb'bi t Ï T" ^ voorbeeld van NoordBrabant. Ik heb hieromtrent eene berekening laten maken voor iedere
nagecijferd^— S^'Tf T ^ ~ wordt
nagecijlerd - zal het, geloof ik, aan ieder blijken, dat wanneer men
de opcenten op de grondbelasting tot 10 en 5, de opcenten oo de
pereoneele belasting tot 3 en 15, niet tot 25, brengt, ~ dTéZ de
«Ilr m "'Z, '1 '28, ™n t 175 lal,d8c'"ec»"» ^»nen ver! verbruikl 1 f ^ j ' Z°° doel 19 gelieele afschaffing van de
=2 's.^. t:z
rneerdc r-*5,o,,c *
d-,fii«C.,fr| rC'i6n'n ,diC m°" h":fl -m aan te tooncn
Otlt Xlet sttlse V.1.n r0<Tollr»rr nint — 3
, , gwu ware, neett men trevoeed Hot
j T r°|D^t ;an de dlrecte belastingen zal verminderen; en het was onderheid de geachte spreker uit de hoofdstad, de heer van Hali
™ Z f" '•"*? d°en <*"' H« = »'»' -g' "dé MiSé;
onver8cbillig omtrent de opbrengst der direele i' XT HCer°"' * «d0°t' <* * -Minister 4, Fintïïn
■S nu "" -ij aldus zal antwoorden: Deneeijnsen,
JU1" "anwege de drukkende geraeente opeenteu ? , vanwege dien druk ontdoken. De „eoiinsen
«uiten, gematigd, voor de sehatkist mee, opbrengen. De sehntki.t A"
de 1277 7 ^ »*"teM in de opbre„g",7,„
de *reete belast,„gen kunnen v,rlie,en bij de annnem:i„"g van
In de laatste plaats is, ten betooge dat dit stelsel niet goed „are gedrongen „p het nieuwe art. 255; dat artikel waarvan ik, toen h«
iioiiiilckk, Parlementaire reileooeringen, 1850—1851. ^



hier was voorgelezen, heb gezegd, dat het geene verandering bracht in het stelsel, dat het, mijns inziens, slechts in dc wet uitdrukte wat ook dan gelden zou, wanneer het artikel niet in de wet stond Daartegen ƒ door den geachtcn spreker uit Friesland beweerd, dat dit artikel de wet bedierf. Het groote kwaad, heeft die geachte spreker gezegd is de opvoering van dc accijnsen. Mijne Heeren, het is niet • een de opvoering van de accijnsen in sommige gemeenten, die een zoo groot kwaad is; maar de algemeen verspreiding van de ^cijnsen zonder evenwel volstrekt algemeen te zijn. Het ontwerp van wet bedoelt -( nderheid in dat opzicht afschaffing, geenszins alleen matiging zooals daar, waar de accijnsen niet kunnen worden gemist, maar tegenwoordig te hoog zijn. Nu zegt de geachte spreker, dat het nieuwe art. 25-5 den weg opent om die te hoog opgedreven accijnsen vervolgens op die ïoogte te laten of verder op te drijven. Art. 255 is, volgens hem uit dien hoofde onaannemelijk. Mijne Heeren, ik zal straks nog gelegenheid
mn ' C®n f woord over de werking van dat atikcl te ze^en zooals ,k die werking bedoel. Ik zal nu alleen zeggen, dat wanneer wordt toegegeven - en dit doet, meen ik, de geachte spreker dat er uitzonderingen zullen moeten worden gemaakt, de deur voor
gesloten01avtdtëW°et ge°PeDd' ^ tW6ede de»r die men
„csloten vindt. Wanneer men eens erkent, dat uitzonderingen zullen
moeten worden gemaakt, dan zal men, geloof ik, moeten toegeven uitzonderingen zonder beperking, zonder andere dan deze redelijke beperking, die van het Gouvernement des Konings wel is te verwachten < a men namelijk niet verder zal afwijken van de regels der wet dan volstrekt noodig is. Ik geloof, dat men, onder die natuurlijke voorwaarde, in die onderstelling aan de bevoegdheid van uitzondering „eene nadere beperking behoeft te stellen.
Tegen dat art. 255 is door den geachten spreker uit de residentie den afgevaardigde uit Zwolle (den heer Groen van Prinsterer) gezegd hoe kon dat artikel indruk maken? Ziet ge niet, dat dit artikel is een van de gewone ministenëele loopjes? Mijne Heeren, ik betwijfel of die uitdrukking kan geacht worden overeenkomstig te zijn met den tn™ van heuschheid - van achting, di. hi„ heo^ht Ik w"e« tS T, . woord niet gericht is tegen mij persoonlijk maar het is o-ónVht egen de betrekking die ik de eer heb te bekleeden. En nu geloof ik
' llLneh miStr;,°°Ï Wanneer Zijn per800n niet wordt aangetast niet a leen het recht heeft, maar verplicht is, daartegen op te komen 1
tot middelen d'ief ^ medebracht- de toevlucht te nemen middelen, die, zoo men ze niet oneerlijk noemt dan tnr>h
Wanne middelen door een eerlijk man niet zullen worden <reteld .inneer nu op dergelijke woorden door den Minister aan zoodanio- lid
geeft hTwa°n[d: ^ W;lntr°Uwen' dat ^ anderen te kennen
de mJ wantrouwen dat g,j onophoudelijk tegen anderen zaait is de maatstaf van het vertrouwen, dat gij zelf verdient, - ik vraag'



gelijk ik vroeger eene dergelijke vraag deed, of dan de discussie verder gebracht zou zijn?
Een ander spreker, uit Nijmegen (de heer van Lynden), heeft gózegi , dat het nieuwe artikel onaannemelijk, volstrekt onaannemelijk is en wel uit dezen hoofde, dat de wetgevende macht zou gaan zitten op de stoelen van den Raad. Mijne Heeren, wanneer dat waar ware, zou Ik door het voorstellen van dat artikel mijne beginselen in hooge mate ontrouw zijn geworden. Niets scheen mij steeds minder constitutioneel, dan wanneer de eene macht in de plaats treedt van de andere, grondwettig tot eene bepaalde daad bevoegd. Maar vindt dat hier plaats? Wanneer de wet zal zeggen, dat eene bijzondere wet de gemeenten aanwijs , waar afgeweken zal kunnen worden van de regelen, bij deze gemeentewet gesteld, gaat men dan zitten op de stoelen van dén Raad? Zou men dan aan de gemeenten bepaalde belastingen opdringen? Mijdunkt neen; men zal de redenen onderzoeken, die er voor pleiten om aan het Gouvernement des Konings vrij te laten, ten aanzien van
zekere gemeente af te wijken van de verbindende regelen der wet. Ziedaar alles.
III. Mijne Heeren, ik moet in de derde plaats trachten aan te toonen, dat de naleving van de regels, zooals zij bij deze wet zijn voorgesteld eene weldaad zal zijn voor de gemeente in het algemeen. Om dit aan te toonen, hetgeen ik in korte trekken zal doen, althans zal trachten te doen, vraag ik eerst: waaruit zijn deze regels ontleend?
En dan moet ik, naar de gedachteleiding die bij mij is voorafgegaan, antwoorden: uit twee gronden. De regelen zijn ontleend uitalgemeene finant.eele waarheden en uit het algemeen belang, beide op dit punt innig verbonden. ^
,.tWf VS hfA l,eknS? Is het datgene, wat de geachte spreker
uit de hoofdstad (de heer van Hall), ons als het algemeen belang, zoover het hier tot richtsnoer moet strekken, heeft doen kennen? Het algemeen belang is hier, heeft de geachte spreker gezegd, dat de ophengst van s Rijks middelen geen schade Jijde. Mijne Heeren, ik vrees dat wij het begrip en de eischen van het algemeen belang, op die wijze, binnen een veel te engen kring drijven. Het algemeen belang omvat met alleen de opbrengst van 's Rijks middelen, maar het omvat de algemeene behoefte van de Nederlandsche maatschappij, waar die gevestigd zij, in elke gemeente. Het algemeen belang is overal, is alom tegenwoordig. De wetgever heeft voor het algemeen belang niet a leen over het Rijk in zijn geheel, maar in de grootste gelijk in de kleinste gemeente te zorgen. Wanneer ik nu zeg, dat dat algemeen belang eene rechtvaardige verdeeling van de belastingen wil, met alleen van de Rijksbelastingen, maar ook van de belastingen waar die ook worden opgelegd in ons Rijk, in iedere gemeente, in iedere p aa s, wanneer ik zeg, dat het algemeen belang beperking wil
21*



van willekeur, <hc v.nn cene soort van belastingen, van hoofdelijken «slag, onafscheidelijk is; — wanneer ik zeg in de derde plaats, dat het algemeen belang bevordering wil van de voortbrenging, van het
"j® verkeer. °P welke plaats, op welk puntje van het Rijk men zich bevinde, - dan, geloof ik, strek ik de gren/en
van het algemeen belang verder uit dan de geachte spreker, maar niet te ver»
Ik kan eene opmerking niet achterhouden, Mijne Heeren- er is in
1 JnsHnfn rl |1S/fi"'ail"d VaD dG rCd°n tU8Schen (,irecte ^ indirecte belastingen. Ik zal daarvan geen woord zeggen, maar mij alleen deze
opmerking vergunnen, welke, geloof ik, zal worden toegestemd door
diegenen welke over het onderwerp hebben nagedacht. Hoe minder
volkomen de inrichting is der directe belastingen, hoe zwaarder de
invloed is van de rijke, van de vermogende klasse op de maatschappij
op de finantieele huishouding, des te grooter zal het cijfer zijn van de
belastingen die invreet worden geheven. Ik zal mij beroepen op het
voorbeeld dat, geloof ik, hier, nevens de redenen, alles afdoet, op
voor >ee van Engeland, het land van de aristocratie. Ik geloof
dat het sedert lang erkend is, — en op de voordeelen van de En^elsche
accijnsen boven de onze heeft onlangs de geachte spreker uit Zutphen
(de heer van Zuijlen van Nyvelt) gewezen, — dat het, zeg ik, erkend
tif T/iT^Ï staiatïlulshoudkundigen en staatsmannen van het Land zelf, dat het Engelsche belastingstelsel is een gebrekkig stelsel, gebrekki"en gevolge van die twee oorzaken.
Ik sprak van het algemeen belang, en vraag, of de regeling van de gemeente-accijnsen, eene hoofdspil in het stelsel der wet, niet is eene zaak waaraan het algemeen belang op het nauwst verbonden is? De accijnsen werken naar buiten; de accijnsen hebben op den handel
invloed De fa , ^ ^ 6000 a"dere ^erneente een dadelijken' nvloed. De invoering van gemeente-accijnsen staat gelijk met het oprichten van binnenlandsche slagboomen. Ik meen, dat zoo het algemeen belang bij eenige gemeenteregeling betrokken is, dit dan zeker bij de rcgehng van gemeente-accijnsen in hooge mate het geval is. En nu is, dunkt mij, de vraag deze: vordert het algemeen belang _ en men /oekc dat niet in de wolken; in iedere gemeente is het aanwezig — on^ R L-Z0g • ' filgemeen belang bij de hoogte inzonderheid van •J CCynsen, beperking van de gemeente-accijnsen? Zoo op die Mïiag ja wor t gezegd, en ik hoop en vertrouw dat dit ja tamelijk eenparig zal zijn, dan, dunkt mij, moet men beginnen de'belastingen op eene grootere schaal direct te heffen. Er ia geen ander middel, geen andere u.t.veg, Ma.r d,„ blijft de v„«g, de ^ g„„.
jzen, waar de gemeente-accijnsen kunnen beginnen, of moet de epa mg van die grens overgelaten worden aan de gemeentebesturen, onder goedkeuring van het Gouvernement? Indien de wet het laatste loet, indien zij de bepaling van die grens overlaat aan de gemeente-



besturen, onder goedkeuring van het Gouvernement, dan zal de wet inderdaad niets hebben gedaan; dan zal zij voor eene redelijker verdeeling der lasten, zoover van haar afhangt, niet hebben gezorgd; dan zal men in de gemeenten met accijnsen kunnen beginnen, en zullen ook in die gemeenten, waar tot dusverre geen accijnsen bestonden, accijnsen, althans tot 10() opcenten, oprijzen kunnen. Dit zal kunnen gebeuren, de wet zal het hare niet hebben gedaan om het te beletten. Wat zal daarentegen het stelsel van het ontwerp doen? Het zal niet
alleen de plaatselijke accijnsen, waar ze te hoog zijn, matigen, en
wij hebben tegenwoordig plaatselijke accijnsen in '/, van onze 1200 gemeenten, maar het stelsel zal ook ten gevolge hebben, dat de accijnsen in meer dan de helft van die gemeenten, waar ze tegenwoordig bestaan, geheel zullen kunnen vervallen, zoodat het gansche terrein van die gemeenten voor het verkeer, voor het vertier te ecnen male vrij zal worden.
Dat het volstrekt noodig is, Mijne Heeren, op den weg, waarop de gemeentebesturen zich bevinden, te keeren, dat het noodig is nu te eeren, is mijne innige overtuiging. De tegenwoordige toestand is het werk van de gemeentebesturen en van het Gouvernement. Van het Gouvernement in zooverre als dit, gelijk ik de eer reeds had op te nierken, in 1824, 1825 en 1826, zelf door alle middelen heeft aangemoedigd tot het invoeren van accijnsen in de gemeenten, waar die nog met bestonden; van de gemeentebesturen, die, zonder juist over de werking der accijnsen na te denken, er op uit waren om geld te maken, waar dit het gemakkelijkst te vinden scheen. En is het te verwachten in het vervolg, althans vooreerst, dat de mannen, die het meerendeel van onze gemeentebesturen zullen uitmaken, de werking van de accijnsbelasting zullen hebben nagegaan, die verderfelijke werking, die zich over de geheele maatschappij uitstrekt en alleen zichtbaar is voor het oog van den opmerkzamen, van den doordenkenden beschouwer? De heffing schijnt zoo eenvoudig, en men verbergt zich achter die reden, die ik ook met verwondering heb aangetroffen in het betoog van den geachten spreker uit Amsterdam. Het is onmerkbaar zegt men; maar, Mijne Heeren, het kwaad, het vergif dat onmerkbaar is, houdt het op een kwaad, een vergif te zijn?
Te keeren op den weg, waarop men nu is, heeft zwarigheden, zegt men. Ik ontken het niet, wij zullen zwarigheden te overwinnen hebben, maar ik stel daartegenover: vooreerst, dat er nooit eene nieuwe, eene goede zaak is beproefd, zonder dat men zwarigheden te boven moest komen. Ik stel er in de tweede plaats dit tegenover: men heeft gesproken van vertrouwen, van wantrouwen op de nieuwe gemeentebesturen; ik geloof niet, dat eenig verstandig man heeft gedacht, dat de rechtstreeksche verkiezingen op eenmaal enkel verstand, het hoogste verstand aan het roer van de Regeering zouden brengen. Ik geloof, dat zij het uitnemende voordeel hebben, krachten te wekken, maar



< at de krachten, die verdienen te heerschen, zich langzamerhand vestigen moeten. Men zal meer kracht oproepen, en die opgeroepene vermenigvuldigde volkskracht zal zich allengs moeten ordenen. Ik durf derhalve niet verwachten, dat wij, ten gevolge van de rechtstreeksche ver lezingen, onze gemeenteraden op eenmaal zullen zien opvullen met groote financiers, maar hierop reken ik, dat men in onze gemeentebesturen uit andere oogen zal zien dan thans, en dat men, in het ie t der openbaarheid, onder medewerking van eene verstandige burgerij mogelijk zal vinden hetgeen voor het tegenwoordige onmogelijk won t geacht. Men denke niet alleen aan invoering van middelen waarvan de invoering nu wellicht ondoenlijk wordt beschouwd door t egenen die gewend zijn aan eene andere orde van zaken, maar ook aan bezuiniging. Dezelfde menschen, sedert 10, 20, 30 jaren in een gemeentebestuur gezeten, stelden telken jare de begrooting, zonder eenige deelneming der burgerij, tot een bepaald bedrag vast, gelijk zij  e jaren belastingen tot een bepaald bedrag zagen innen. Is het vreemd, indien zulke menschen zich moeilijk kunnen voorstellen dat men ik neem nu de hoofdstad, gelijk ik eene andere gemeente zou unnen nemen — op twee millioen een ton gouds zou kunnen bezuinigen. Maar wanneer diezelfde begrooting, diezelfde uitgaven bezien worden met andere oogen, dan vindt men wellicht nog grooter besparing mogelijk. En wanneer ik spreek van eene ton gouds, dan verzoek ik u te ïerinncren het betoog, dat uit Amsterdam tegen de voorgestelde rege > omtrent de plaatselijke belastingen is ingebracht. Die ton zou op et geheele belastingstelsel van Amsterdam van grooten invloed zijn, gelijk eene belangrijke vermindering van uitgaven van invloed zal' wezen op het stelsel van iedere gemeente, die in gelijke omstandigheden ver eert. In dit en andere opzichten zullen de nieuwe gemeentebesturen ie t en vrij eid kunnen ontdekken waar de tegenwoordige besturen enkel zien wat tot dusverre bestond.
Er kan, en ik verwacht dit, na de invoering van een nieuw gemeentebestuur, onder de burgerij een groot verschil van denkwijze zijn ten aanzien van het systema van belasting dat men zal behooren aan te nemen. Het zou wel eens kunnen wezen, dat men, geheel vrij z.jnde, hier of daar toegaf aan reactie. Men heeft tot dusverre eene klasse bezwaard, men wil nu die klasse ontheffen, men wil nu eens eene geheel tegenovergestelde wijze van heffing beproeven. Daarin komt ï ontwerp te gemoet. Zoodanige reactie wordt gebroken. Men zal door welke hartstochten ook geleid, van den beginne af in het goede spoor worden gebracht en in dat goede spoor moeten blijven. Om een e en e ij verschil tusschen de burgerij en het gemeentebestuur te s ui en, is het heilzaam, geloof ik, vaste regels nu bij deze wet voor te schrijven.
Ten slotte Mijne Heeren, verzoek ik dat gij u herinnert hetgeen ( e eer ia< vroeger, inzonderheid aan den geachten spreker uit de



residentie, in bedenking te geven. Ik meende, dat hij, gelijk ook andere sprekers, zich den afstand tusschen (ie tegenwoordige gesteldheid en hetgeen dit ontwerp wil, te groot verbeeldt. Vergelijkt hetgeen hier wordt voorgedragen met hetgeen aanwezig is; en ik geloof, Mijne Hoeren, gij zult moeten toestemmen, dat met eene uiterst zachte wending gekeerd wordt naar den goeden weg.
I\. In de laatste plaats, heb ik eenige vragen te beantwoorden om inlichting. Herinner ik ze mij niet alle, ik verzoek dat men daarop terugkome. Ik zal die beantwoorden welke mij op dit oogenblik voor den geest zijn.
In de eerste plaats is mij eene vraag gedaan door den geaehten spreker uit Haarlem (den heer van Voorst), ten aanzien van hetgeen eene der tabellen omtrent de opbrengst van de belastingen van Haarlem vermeldt. Er is mij ten tweede eene vraag gedaan door den geaehten spreker uit Hoorn (den heer van Akerlaken); in de laatste plaats door den geaehten vertegenwoordiger van Amsterdam (den heer Godefroi).
Vooreerst de vraag ten aanzien van hetgeen eene der tabellen behelst omtrent de opbrengst van de belastingen te Haarlem. De geachte spreker heeft gevonden, dat er verschil bestond tusschen de opgaven van de opbrengst, zooals hem die nu waren verstrekt, en zooals die voorkomen op de tabel. Hij heeft gevraagd uit welke bronnen bij het opmaken van die tabel geput was. Hij heeft verschil ontdekt met betrekking tot het gedacht, het gedistilleerd en den wijn.
Ik antwoord hem, dat de opgaven in de tabel uitsluitend betrekking hebben op het jaar 1848, het laatste jaar, waaromtrent bij het departement eene volledige statistiek van de gemeentebelastingen en hare opbrengst aanwezig is. Nu is juist in het daarop volgende jaar, in 1849, de belasting op het gedistilleerd en op den wijn te Haarlem verhoogd, en zoo nu de cijfers door den geaehten spreker vermeld, ontleend zijn aan den lateren toestand, dan moet er natuurlijk verschil zijn tusschen die cijfers en de opgave in de tabel. In 1849 werd de belasting op den wijn verhoogd tot / 9 per vat en die op het gedistilleerd tot 100 opcenten, en (Je geachte spreker zal in de tabel vinden, dat die belastingen lager waren in 1848. Wanneer men nu aanneemt, dat de belasting op liet gedistilleerd tot 150 opcenten wordt opgevoerd, dan zal het verschil minder zijn in geval de toestand in aanmerking wordt genomen, die bestond in het jaar 1849, na de verhooging, dan wanneer men in aanmerking neemt de vroegere opbrengst, ten tijde dat de opcenten nog niet waren verhoogd. Wat het geslacht betreft, te Haarlem is het tnrief niet in overeenstemming met het Rijkstarief. Men heeft bij mijn departement aangenomen dat, de verschillende soorten van vlcesch dooréén gerekend, de belasting nederkomt op 100 opeenten; daarin kan men zich echter bedrogen hebben, en hieruit kan een verschil van eenige (luizende gulden zijn ontsproten. Voor het



^^Z,'ZSTt£ °Lwr^Ui Mn - *
dering bestaan de wet dun v r H 1 V°°r dle Stad rudcnen tot uitzon-
«^,sz^srH&Trd,~
eeno vraag geonnerd 7 1 Kf H°°r" (de hecr va" Atorl.ken) gemeenten^ ~
eene afwijking kan worden t^l,? ^ * gemeenten' waarin
- J ..ie
d~?iT:rr' y- ^
h« «».«»„, e; Jde^Xvoe^',,c,, zijn ,,,ct te"kkin« ""
SSErrf^
regels; maar wat zal de bijzondere wet behelzen"'zï He' a!ge,noonc behelzen de wiizo vin • , 'elzen. Aal die ook moeten
worden afgeweken vin de'-d»*' °n <lc , waarin zal mogen
in zeker STia1V f "»*• ™'dot <«• MN»*» wet
keuring? Sc Hl,„ 1™!"" "en * Koninklijke goed-
of meerdere gemeenten' is Zul'Zh"°<™ j 8em""ktv°°'
wet gestelde rebels dit Pr ri., • toepassing der bij deze
voor 4 gemeenten ' dan zal d® T Uf°ndering ™>* worden gemaakt namen van £* h?rdei* WCt eenvo«<% aanwijzen de
die wet zullen aan de St-te'n (' ^ *" 1meer'1 Maar blJ de voordracht van die het noodzak^ ^ ^ ^
zzn%™Tej~r r
dat in die gemeenten T den K°™kIa™.
de gemeentewet gesteld dan bhifTde ^ a geweken van de reSels Ml meenten nn^nff J J Zaak' ten aanzien van die ge-
daar de 'belastingen ^waa^^t^U 1 Wa8,t0tdu8ver' d^n zullen door het gemeentebestuur ?ïpt ) T afgeweken, geregeld worden
bij het syLrZTTZl om £°T*' T ™
toestand van de gemeenten Val de klmn<'n letten op den bijzonderen
•Ie wet. Wanneer dus de bijzondere wet"de ZT' gemaakt d°"
wijst, waarin zal kunnen worden afgeweken"™"!? 1 CenV°udlg aan"
dan blijkt het, dunkt mij -enoeezim dit al^meene regels,
J. „enoc„zaam, dat er geene meerdere afhan-



kelijkheid kan bestaan voor die gemeenten dan voor andere. Integendeel, zoo er verschil mocht zijn van onafhankelijkheid of vrijheid dan zal de grootere vrijheid gewis zijn aan den kant dier zoogenaamde exceptioneele gemeenten.
Mijne Heeren, ik ben ten einde, althans voor het oogenblik. Alen heeft gesproken van de populariteit van deze wet; men heeft, en volkomen terecht, aan deze wet veel gehecht: ik zeg niet aan dit ontwerp, maar aan eene gemeentewet. Men heeft dit ontwerp genoemd een goed ontwerp; men heeft het genoemd een populair ontwerp; men heeft gewenscht, — en in eene zeer loyale, edele rede heeft inzonderheid de vertegenwoordiger uit de hoofdstad (de heer Godefroi) dit doen uitkomen — men heeft gewenscht, zeg ik, dat de populariteit, welke deze wet kon hebben, op geenerlei wijze wierd doorkruist door het impopulaire, aan dit gedeelte, de belastingen betreffende, verbonden Myn geweten zegt mij, Mijne Heeren, dat ik nooit een woord heb gesproken, nooit een regel heb geschreven, nimmer een stap heb gedaan, om de gunst te bejagen hetzij van het volk, hetzij van een vorst. \erdienen desniettemin mijne woorden, verdient mijne daad populair te zijn, ik zal er mij over verblijden; maar ik kan aan populariteit mets opofferen van hetgeen ik meen te behooren tot naleving van de Grondwet, mets opofferen van hetgeen ik in het algemeen belan°noodzakelijk reken. Voor de werking van dergel ij ken grooten maatregel als de gemeentewet is, is populariteit een gunstig element; maar zoo er dan populariteit moet wezen, dan vraag ik niet de populariteit van het oogenblik, maar ik vraag duurzame populariteit. En wanneer voor het oogenblik al in dat stelsel van belastingen bezwaren mochten worden gevonden, en men zal, na eenige jaren getuigen, dat de invoering daarvan eene weldaad is geweest voor ons Land, dan zal de ware" de echte populariteit zijn verkregen. De populariteit van den Minister heeft misschien voor het oogenblik schade geleden, - maar het zal zijn de duurzame populariteit van de zaak, en die roep ik in aan die hecht ik waarde!
I)e heer van Hall bestrijdt het ontwerp nogmaals.
Slechts drie punten. De geachte spreker heeft gezegd, dat wij, dit. stelsel aannemende, gaan zitten op de stoelen van den Raad. Wij doen meent hij, door het voorschrijven van dit stelsel niet anders dan dat w.j voor alle gemeenten van het Rijk opcenten op de grondbelasting en op het personeel uitschrijven Ik treedt nu niet terug in de discussie" die, zoo ik meen, in staat van wijzen is gebracht. Ik wil alleen daar de geachte spreker dit doet voorkomen als iets nieuws, herinneren dat wy thans, ten gevolge van de wet, opcenten èn op de grondbelasting en op het personeel als gemeente-opcenten hebben.
In de tweede plaats zegt de geachte spreker: wij zijn niet geroepen



om bijzonderheden te beoordeelen, en de Minister heeft «ver de bijHcercn0 hceft°UJ ^ Amsterdam gesproken. I)e Minister, Mijne
Heeren, hceft danrover niet ge6proken . de Minigter .g ^ ^ ^
van <to'no?,Sdi 1 *"! ?"*hctS"hc«1 nietgcsproken hebben mf° Sr*'.'?*1™ de A.n.lerd.msche «geering sDreker nit i i' m i niCt cnkele Ieden en daaronder de geachte
pralende" toon ^ Z heer V!in Hall> die nota °P «en zegc-
ic't ' " <lof". VOOrkon,en als eene voJkomene wederlegging van
hetgeen door den Minister was voorgesteld. Daarop is van nSne zijde
T T-—s'l'"'ngen i„ die „i„, e at met om te bewijzen dat Amsterdam niet zou verdienen in een blonderen stand te worden geplaatst, maar om te betoon liat het
heid r^trgTerd tegT dedoelniatigheid, tegen de raadzaamvasthoudine aan erWet' bcrustte°Poverdrijving, op uitsluitende liidcZt vL 7 geWOOnte' vasthouding die voor hetgeen aan gene •' Jl"1 van die gewoonte verblindt.
had" toen^R0 P'aatj h6jft de geachte spreker gemeend dat ik gedwaald
«huid i Lsr ■d:""ar,,tocRuie in E-««k"d <)«>
i n aan verdecling van belastingen in dat land
' l,iteret gering gedeelte direct een zoo overgroot gedeelte
fT" °pgebracht-m
non ij o verandering van de regenten in 1814 en 1815 aanstonds van de directe belastingen tot de indirecte terugkwam, een tegenhanger wan plaatsen uit de geschiedenis van het belastingstelsel te Amsterdam In 1816 werd daar op de huurwaarde van huizen meer dan twee tón „eheven, die men zich haastte in 1817 over te brengen op het gemaal.
vnn merkt o''',iiit hiJ j"jst»«*tege„deei >,»<■
g zegd an hetgeen men u.t s Ministers redevoeringen zou,Ie opmaken.
Ik vraag den geachten spreker verschooning. Ik heb het Bijblad met kunnen inzien, maar mij moeten verlaten op mijn gehoor en op
veïkeerT^èhoTrd ^ fe^chte.«Preker heeft mij doen zien, dat ik .. ' lk 0DJllist had opgeteekend. Ik verheiurer
zTil dn' Tant Z1G <kn geachten si)rekl'r oneindig liever aan mijne zijde, <inn tegenover mij.
Ook de heer Groen van Prinsterer komt o,, verschillende punten terug.
Het is eene taktiek, die ik bij den geachten spreker uit de residentie meer dan eens meen te hebben opgemerkt, om lange discussieer



de belangrijkste onderwerpen zoo mogelijk te sluiten met een protest tegen hetgeen wellicht als de uitkomst van die discussiën zou kunnen of zou worden beschouwd. De geachte spreker heeft gezegd, dat ik gesproken had van een strijd, die door sommige leden van de Kamer en ook door hem zeiven was gevonden tusschen het stelsel dezer wet en de Grondwet, maar dat ik daarvan heb gesproken op eene wijze die bewees dat ik mij niet bewoog op een mij aangenaam terrein. Ik weet inderdaad niet waaraan ik den indruk, dien mijne rede op den geachten spreker schijnt te hebben gemaakt, moet toeschrijven. De geachte spreker heeft zoo dikwijls gewaagd van het aandeel dat ik aan de herziening der Grondwet heb gehad; en nu te zeggen, dat over die Grondwet te spreken voor mij niet juist de aangenaamste bezigheid zou zijn, het is, geloof ik, eene wending van den geachten spreker, oni mij, zonder eigenlijke wederlegging, van dat terrein af te brengen.
De geachte spreker is op het wenschelijke van een langer onderzoek teruggekomen. Maar hij heeft, zoo min als eenig ander lid, aangewezen wat dan eigenlijk zoo nauwkeurig zou moeten worden onderzocht, wat het is waarover men meer licht zou moeten verspreiden.
De Minister, zegt de geachte spreker, hceft getracht de bezwaren van Amsterdam te wederleggen, maar men heeft den Minister daarin niet kunnen volgen. Mijne Heeren! het was de spreker uit de residentie die met een victoriezang de Amsterdamsche nota heeft ingeroepen, bewerende dat de Minister er geheel door geslagen en het door hem voorgedragen stelsel er door wederlcgd was. En nu ik eenige bedenkingen heb ingebracht tegen de bedenkingen, bij die nota geopperd, en door den geachten spreker gewis met dc uiterste nauwkeurigheid nagegaan, nu heeft men mij niet kunnen volgen, nu heb ik de Vergadering gebracht op een terrein, waarop de Vergadering niet behoort!
De geachte spreker is vervolgens nog eens teruggekeerd naar hetgeen de Grondwet volgens zijn oordeel wil. Hij acht, dat art. 142 met algemeene regels enkel hoofdtrekken bedoelt. Dit, Mijne Heeren, komt mij voor een willekeurige en niet natuurlijke uitleg te zijn, die, wanneer iemand volstrekt wil dat de Grondwet dit en niets anders beteekene, slechts met eene buiging kan worden beantwoord.
De geachtc spreker heeft nogmaals gewaagd van de betrekking tusschen de 2de en de lste alinea van art. 142. Dc 2de alinea, hceft hij gezegd, kan de lste niet afbreken. Mijne Heeren, het is eene overdrijving van sommige sprekers, deze meening aan den Minister toe te schrijven. De Minister heeft er inderdaad niet aan gedacht; hij hecht integendeel eene bepaalde beteekenis zoowel aan de lste als aan de 2de alinea van dit artikel; hij wil volstrekt niet dat de 2de alinea de lste zal wegcijferen, maar hij verlangt evenmin het omgekeerde.



De regel: exceptio firmat regulam, zegt de geachte spreker, kun niet
l loTT W°n en g?teld" Maar' m>nc Hee™> ^ iemand ooit dien ouden regel zoo begrepen, dat een algemeene regel slechte
eene exceptie zou mogen hebben?
Door den geacl.ten spreker is ons behoedzaamheid aangeraden; hij heeft ons gewaarschuwd de Grondwet toch vooral niet te verbuigen
het ltó Vr,r;"r- NiemaDd Wil dat; de «eachte «P^ker moet PrLl TJ1 f U Demen' d!,t iCm!,Dd een andere" n'tleg van de
de r ronlu r löVCn ,da? den zijnen' dat volgens mijne meening de Grondwet meer veroorlooft dan waartoe de geachte spreker, volgens zijn verstand van de Grondwet, zich bevoegd acht.
He geachte spreker heeft mij ook nog gezegd: volgens uwe eigene verklaring strijdt het voorgestelde met de autonomie, zooals die door ï vroeger ,s begrepen. Ik neem dat niet aan; integendeel, vroeger cn later, steeds ben ik geweest een voorstander van zoodanige zorg en van zoodanig toezicht van de wetgeving en van het Gouvernement ten aanzien van de handelingen der gemeentebesturen, inzonderheid op het punt van belastingen. Nimmer heb ik geloofd, dat men de autonomie zoover moest uitstrekken, dat men daaraan het algemeen
nu'annTf* T T V* g°ed' diU de "achte sPrcker
nu aan dit punt vasthoudt, hetwelk hij aangrijpt als de laatste redplank. Die autonomie is voor den geachten spreker reeds meer dan
ar!1 HO V ^ ^ discilssic verloren gegaan, het laatst bij
art. 150. Nu blijft er wel niet veel meer over; maar er blijft dan toch
nog iets over: de autonomie te relden op het punt van de belastingen
aaraan hecht zich de geachte spreker, en hij tracht al de elementen
deze Vergadering, die op dit punt eenigszins bezwaard zijn, onder
mJrTr, V'T aTn0"'le ',ijCen te trekken" Ik be*rijp dat volkomen; .. ik merk er bij op, dat de geachte spreker mij inden weg tracht
Lt ZTr* Van Staat8eenheid' hetwelk dit Gouvernement
n et voorstaat. Het Gouvernement staat geene andere staateeenheid voor dan die op de Grondwet is gevestigd, en nu heb ik het ongeluk ten
geToXTveihmer8 Gr°n<hV'et ^ ^ 8preker in
De geachte spreker heeft bezwaren geput uit hetgeen ik gezegd heb dat een hoofddoel van de grondwetsherziening van 1848 was: den wetgever vrij te maken. Hij verklaarde dit zoo, alsof ik meende dat vo gens de Grondwet, na de herziening van 1848, de wetgever volstrekt vrij moet zijn, hetgeen gelijk zou staan met afschaffing van de Grondwet. Ik geloof niet, dat zoodanig besluit uit mijne woorden kan worden afgeleid Mijne meening is deze geweest, dat de Grondwet z66 i gt-fctcld, dat daar, waar den wetgever eene taak was opgedragen < ie wetgever niet telkens bij de vervulling van die taak exceptiën en moeilijkheden zou ontmoeten, uit de woorden der Grondwet getrokken Ie geachte spreker zegt: de wetgever moet beperkt worden door alle



soort van bestaande rechten. Mijne Heeren! dan is de wetgever geen wetgever! De rechten moeten van den wetgever komen en de rechten, die door hem niet zijn erkend, zijn geenc rechten in den Staat. Ik heb gezegd: het algemeen belang is overal; en nu heeft de geachte spreker dit zoo gelieven uit te leggen, dat ik zou bedoelen, dat het plaatselijk belang moet worden overgebracht in het algemeen belang. Ik heb gezegd: het algemeen belang is overal; dat is: de wet het Gouvernement moet het algemeen belang in iedere gemeente beschermen tegen hetgeen aan dat algemeen belang schade zoude kunnen berokkenen Maar daarom heb ik niet ontkend, dat er iets individueels in de gemeente kan zijn, en dat dit individueele kan en moet zijn de zelfstandige werkkring voor de plaatselijke besturen. Ik wil slechts niet dat in al wat plaatselijk is het algemeen belang zal zijn uitgesloten' Maar wat iedere gemeente met iedere andere plaats gemeen heeft is niet eigenaardig, dat is niet de kring van de plaatselijke besturen niet de kring van de autonomie.
De geachte spreker heeft gezegd, naar het oordeel van vele leden
dezer \ergadenng is de autonomie der gemeenten door het tegenwoordig
voorstel te zeer beperkt. Ik weet het niet en zal dit afwachten. Ik voor mij meen dat dit ontwerp geheel blijft binnen de perken van de Grondwet, maar zich bedient van die vrijheid, welke de wetgever ook volgens de (irondwet heeft en zonder welke vrijheid de wetgever de algemeene belangen niet behoorlijk zou kunnen beschermen.
De geachte spreker heeft gewaarschuwd tegen vrees voor overdrijving maar inzonderheid ook voor doordrijven. Hij heeft gewenscht, dat wij trachtten ons onderling te overtuigen. Mijne Heeren, ik wensch dit zeer; ik wensch zeer het geluk te hebben van hen te mogen overtuigen die tot dusver van een verschillend begrip waren. Maar wat den «reachten spreker betreft, ik moet zeggen nooit gevonden te hebben dat hetgeen hij wenscht dat hier plaats vond bij hem persoonlijk van werkin* is geweest. Integendeel, ik heb wel opgemerkt, dat hij ten laatste altijd terugkomt op dezelfde punten, waarbij hij was begonnen. En nu moet ik toch ook dit doen opmerken, dat wanneer van doordrijven sprake is, alsdan gesproken wordt van handelen, niet van discussie. Er werd gesproken van doordrijven, maar degene die daarvan gewaagde heeft zonder eenigen twijfel bedoeld handelen, Jfink handelen, waardoor iets tot stand wordt gebracht, natuurlijk binnen de grenzen van de wet.
De geachte spreker is geëindigd met eene vleiende betuiging te mynen aanzien. Hij heeft de uitnemende kennis van den Minister, ook weder zichtbaar in dit ontwerp, geprezen. Mijne Heeren, het is als met eene algemeene stelling, die men in den omgang gaarne toegeeft, maar waarop men bij de toepassing neen zegt. De uitnemende kennis van den Minister wordt geprezen, maar waar het aankomt op toepassing, op de regeling van de gemeentebesturen, daar is die kennis niet voldoende en zijn vooral de uitkomsten van die kennis niet voor



toelating, met voor overbrenging in de wet, niet voor aanneming vatbaar. Ik geloof met dat hier eenige achting voor persoonlijke kennis zal kunnen of mogen beslissen; ik geloof dat hier zal moeten beslissen het oordcel dat dit ontwerp verdient, vergeleken met de Grondwet vergeleken met de taak die de wetgever volgens de Grondwet heeft té vervullen, vergeleken met hetgeen de tegenwoordige toestand van ole gemeenten en het algemeen belang eischen.
31 Mei Art 238. Aard ,1e, langen voor het gebruik van werken of voor
•a" °Verl;ei'ISWege te" alreineenen nntte aangelegd
li^end ierd bii ie rn"g-r h"*"8"1' ail" dit a"ikel <*» hondslag l.^end werd b.j de provinciale wet niet bereikt (vgl. Dl II bl/ >201 > Than
' i in in > iijd met de Grondwet. Tenzij de bedoelde heffingen inderdaad belastingen waren sloot de Grondwet, zoo zei men, alle tnsscLnkóm" de' honings bmten. Wat zijn belastingen? De heer De Man noemde belasting „een betaling opgelegd ook aan hem , die niet verlangt te betalen"- de heer oortman „hetgeen wordt geheven krachtens regeeringsrecht ten' behoeve van den pubheken dienst". Inzonderheid had men tegen de gelijkstelling van wik-, weeg-, meet- en keurloonen met belastingen bezwaar. '
te.cn ;ï rker Uit N?TSCn' Mijne Heeren' iszi.)'n™ veldtocht f f t beSO'm«n met de opmerking, dat dit artikel met art. 254 op zich zelf stond; dat die twee artikelen uit het ontwerp zouden kunnen worden gelicht en het stelsel toch in zijn geheel zou blijven De geachte spreker heeft op eene fijne wijze gezocht dit punt van de overige punten van het belastingsysteem te isoleercn. Ik kan met den spreker niet «"temmen. Ik voor mij geloof - cn ik hoop dit aan de
lit tsZ 954 5 ki;nrmaken -dat dc ™ *
artt. _oS cn .54 wel degel.jk grIJPen in het systeem en als een deel daarvan moeten worden beschouwd, zoodat men, deze artikelen eruit lichtende, inderdaad het systeem breekt.
Het betoog van den geachten spreker, gelijk ook dat van den geachten redenaar u.t Schiedam, deed mij verwachten, niet dat zij zich zouden verklaren tegen art. 238, maar dat zij daarop een amendement zouden voorstellen. De geachte spreker uit Nijmegen heeft lld dat voor het grootste gedeelte althans deze betalingen geene belastingen'
we^in h lDUt'- V0°r ge<!eeltC dan' Waarvoor ZÜ naar zijne mcening bl'ven st^TFnTe't 'UOet. iir;ikd V°lgenS ZijnC eigene erkentenis
blijven staan En hetgeen dc geachte spreker uit Nijmegen gezegd heeft dat het grootste gedeelte was, is naar bet gevoelen v^n den Spreker Schiedam het kleinste gedeelte. Volgens de bepaling die deze gegeven heeft van plaatselijke belastingen, is het grootste gedeelte vin
De Sin'"' /UCr bed°Cld °f gen°Cmd' inderdaad belasting. De strijd zooals die werd gevoerd door die twee sprekers, is dunkt
my, gericht tegen een deel van hef artikel, zonder dat zij juist'hebben



afgescheiden dat deel, dat zij wenschen veranderd te zien, van het andere deel van het artikel, waarmede zij, volgens hunne eigene stellige overtuiging, vrede moeten hebben.
te 'rWn'^n SPrCker ?, Nijmegen hecft ^-egd: wij mogen hier alleen ï ,en "let b®last,ngen; belastingen noemt de Grondwet in . t- 142, en het woord belasting kan hier niet anders worden opgevat < an in dien zin, waarin het gemeenlijk wordt begrepen. Maar, Mijne eeren, het is reeds uit deze korte discussie gebleken, hoezeer de meeningen over den zin van dat woord uiteenloopen. Die sprekers
is DaTiit 11■°uflr)llng1 g6Cnszins eens over hetgeen belasting is en niet . Daaruit blijkt dat het noodzakelijk is, zooals door den geachten
spreker uit Leeuwarden aangedrongen werd, dat dc wet eene bepaling
geve opdat de uitvoerende macht, het Gouvernement wete in welk
geval het bevoegd is om te handelen. De stelling dus, dat de grondwet-
fis noS g nilH J taal SPrCOkt' br°ngt °nS' geloof ik, niet zoover als noodig is. Hier moet eenc bepaling van de wet tusschen beide
komen. De geachte spreker uit Nijmegen heeft gezegd: waar van belasting sprake is in de Grondwet, — en in de Grondwet is niet alleen van gemeentebelasting sprake, _ daar wordt belasting opgevat in dien zin dat althans de meeste der betalingen, in art. 238 genoemd daaronder niet worden begrepen. Ik moet den geachten spreker herinneren,
d e:rer' 7 lk WCCt' geene narigheid heeft gemaakt bijv. het port van brieven als rijksbelasting te beschouwen. En in
zTVrnS 1 PT kT ',rieVCn °°k Wd ^ Vr"willige
j , die niet onder de belastingen mag worden begrepen. Dit is een n el voorbeeld; ik geloof dat er meerdere te vinden zouden zijn De wetgever zegt de geachte spreker, kan niet alles onder zijne mach! „gen; dc grondwetgever heeft alleen belastingen bedoeld. Mijne eeren, nu moet ik toch eerst opmerkzaam maken op het verband tusschen de 2de en 3de alinea van art. 142 en op het verhandelt s aat tusschen de 2de alinea en den algemeenen grond van het artikel, n oJon H ^ ^ ^ »ZiKde plaatselijke belastingen)
'gen den doorvoer en den uitvoer naar en invoer uit andere gemeenten
niet belemmeren Ik geloof, dat hieruit blijken kan, dat dc wetgever zich inzonderheid aangetrokken heeft de belangen, de beschermd van den handelsomgang, van het vrije vertier en verkeer, en wanneer het nu waar is, dat door hetgeen de een niet belasting noemt, cn hetgeen evenwel door anderen onder belasting begrepen wordt, die vrijheid van vertier en verkeer niet minder zou worden belemmerd dan door eene belasting over welker wezen geen verschil bestaat, dan zou ik voor mij niet durven twijfelen of dc wetgever zal eerst dan voldoen an cc verplichting, die de Grondwet hier op hem legt, wanneer hij ook zoodanige betalingen als art. 238 noemt of bedoelt, onder deze regeling, onder deze bescherming brengt
De geachte spreker heeft gevraagd: waarom ook niet huren en pachten



r r^-rïïs:
verwijderen, alsof ocnigszin, ton gedacht zijn aan nachten L h,
bLenelgro°dMTr,!btT' *'"l '"f' ^ 'lo *emewto »•'«
e-eien, en dat kan worden verhuurd of vernacht o-eHilr ri™ i particulier een hui, „f ecu stuk grond. ta zou dewijl. cëLt" • Is lner wordt voorgeschreven, in 't geheel niet te pas komen• dairbii ZOU met de mmste grond van toepassing dier eontróJe zijn ' " Ik zal de verschillende betalingen doorloopen, die, volgens dit artikel voor plaatselijke belastingen worden gehouden, of daarmede wat de toepassing van artt. 232-237 betreft, gelijkgesteld Indeee te'
HZ bZ"t "" t """m <"* ^neenVgeTO,d.^e C
straat, brug-, kaai- en havengelden. Ik geloof niot ,l.,t ,'
geachte ,p,ctc„ zal beweren. L die
dan die onder den „aam van belaating» zijn I,„grepen. Wil ,„e„°d"; echter niet, wil men die we»- stra-it hr.L iT • vu,nend<it niet onder be,Mti„go„ le,,*',^,1' ^o^iT^t h^ndere .neening, „at belang i», , de hc," d
heri der Re^nng tot goed- of afkeuring afLkehjk worden S
gesteld, dat die meenin<ï bn allen dezelfde 1 ,,,
u a ia •' ,IVil ware. dun zou <i:iar iv«m«»
het op de toepassing van de bevoegdheid aankwam, de aard Jan de
...gen gerekend worden; „aar „„ zouden weg-, Zit rl 1, ^ havengelden toch op „danige wijze kunnen worden'gestold dat ër belM.ng verborgen ware, dan zal het zijn i„ eefwt'' st" t ug-, kaai of havengeld, en in zoover het dien naam drai'et n' 't zijn eene belasting, waarop de voorschriften van het ontw^ '
selijk zijn, maar het zal inderdaad wellicbt „ïr. 7. P s"
Kraan-, sluis- dok-, boom- en veergelden. Ik neem de kraangelden kt, ook nog eene kraan kunnen opgericht worden door particulieren.



Maar dat zal niet licht gebeuren; meestal zal het feitelijk een monopolie zijn aan de zijde van het gemeentebestuur. In de meeste gevallen zal eene kraan opgericht worden op eene plaats, waar het gemeentebestuur die oprichting kan weigeren of toestemmen, en komt de kraan op eene andere plaats niet te pas. Wordt nu de oprichting aan een particulier geweigerd, dan zal men van de door het gemeentebestuur opgerichte kraan gebruik moeten maken, en het kraangeld zal dan niet meer zijn eene vrijwillige betaling, in den zin waarin de geachte spreker uit Nijmegen het deed voorkomen, in tegenovergestelden zin namelijk van verplichte betaling of van belasting. Ik geloof dat deze gelden 'wel in allen deele zullen gelijken op weg-, straat-, brug-, kaai-en havengelden en wanneer het zal worden vrijgelaten sluis-, dok-, boom- en veergelden te heffen, zonder goedkeuring van het Gouvernement, dan zal men ook onder eene van deze benamingen eene belasting kunnen verber-en om onder dezen titel te heffen hetgeen onder een anderen titel "als belasting, niet zou mogen worden geheven. Mij komt het daarenboven voor, Mijne Heeren, dat wanneer men den aard der zaak beschouwt wanneer men de definitie wil beamen die de geachte spreker uit Schiedam (de heer Poortman), uit een werk Over plaatselijke begrooting heeft aangegeven, — het komt mij voor, dat dan de hier bedoelde gelden alleszins als belastingen te beschouwen zijn. Het betreft hier inrichting van pubheken dienst, ter gelegenheid van welker gebruik doorgang-of doorvaartgelden door de overheid worden gevorderd.
Verder volgen wik-, weeg-, meet- en keurloonen. Deze zijn dan de gelden waarin de geachte spreker uit Nijmegen en ook de geachte redenaar uit Schiedam inzonderheid bezwaar hebben. Ik begin te zeggen dat ik ten aanzien van zoodanige gelden, als hier kunnen worden bedoeld, van het gevoelen van den geachten spreker uit Friesland ben wanneer het er op aankomt de vraag te beantwoorden, of het eenig verschil maakt of deze betalingen in de kas van de gemeente, dnn wel of zij in de beurs van de ambtenaren vloeien. Mijne Heeren het is nog zooveel jaren niet geleden dat het eene tamelijk algem'eene gewoonte in onze gemeenten was, dat zeer veel betalingen onmiddellijk aan ambtenaren, met een zekeren tak van dienst belast, werden gedaan. Ik geloof dat het eene zeer weldadige verbetering is geweest, sedert eenige jnren ingevoerd, dat dergelijke betalingen in de gemeentekas moeten worden gestort. Maar nu vraag ik, welk onderscheid het ten aanzien van het wezen der betaling maakt, of de markt- of havenmeester onmiddellijk zijn loon trekke van diegenen die ter markt of in de haven komen, dan of hij ƒ 600 of ƒ 500 ontvange uit de gemeentekas; welk onderscheid het maakt of die bezoldiging een omwe» neme door de gemeentekas, dan of zij rechtstreeks vloeie in de beurs van den ambtenaar? Mij dunkt, dat dit ten aanzien van den aard der ontvangst geen onderscheid kan maken.
Ik betwist in het minst niet, Mijne Heeren, — en dat blijkt ook TIIORBKCKE, Parlementaire redevoeringen, 1850—1851. •>•_>



uit de woorden die zoo even zijn voorgelezen, — dat wik-, weegmeet- en keurloonen kunnen zijn betaald voor diensten die even goed' zouden kunnen worden bewezen door particulieren. Maar nu vraag ik, of ik dan kan aannemen, of de wetgever mag aannemen, dat al wat genoemd wordt door een gemeentebestuur wik-, weeg-, keurloon, uit den aard der zaak zal gelijkstaan met een wik-, met een weeg-,'met een keurloon, door particulieren gevorderd voor particuliere diensten. Het is noodig, dat men die vraag beslisse, omdat van het antwoord de bevoegdheid om ook die betalingen hier op te nemen, afhang Ik meen, dat de wetgever dit niet kan, dit niet mag, en tot bew'ijs haal ik aan het voorbeeld, dat de geachte spreker uit Leeuwarden heeft bijgebracht. Er wordt bij keur verordend, dat men niet ter markt za )rengen dan nadat gekeurd is. Ik ken onderscheidene dergelijke verordeningen, bijv. wat het vee betreft; voor welk keuren dan een loon betaald wordt, dat hetzij aan den officiëelen keurder dadelijk toekomt, hetzij in de gemeentekas vloeit. Zal nu in dat geval het keuren met iets anders zijn dan eene onverplichte betaling, gelijkstaande met hetgeen men geeft aan iemand, die voor ons iets keurt — met hetgeen men geeft bijv. aan den zilversmid, die voor ons een stuk zi ver gekeurd heeft ? Ik houd dit voor onbetwistbaar. En wanneer nu onder dien naam, onder die klasse van wik-, weeg- en keurloonen kunnen begrepen zijn wik-, weeg- en keurloonen voor de gemeente gevorderd, die in allen deele gelijk staan met dergelijke loonen, gevorderd door particulieren voor particuliere diensten, — maar wanneer dan daaronder tevens kunnen en voor verre het grootste deel zullen begrepen zijn zoodanige wik-, weeg-en keurloonen, die niet gelijkstaan met onverplichte betalingen aan particulieren gedaan voor particuliere diensten, dan is het, geloof ik, boven twijfel, dat de wet wik-, weegen keurloonen mag noemen. En zal er eenig gevaar hoegenaamd in gelegen zijn? Zal er daarentegen niet groot gevaar in liggen, wanneer de wet dit niet doet en dus de gemeentebesturen vrijlaat onder zoodanigen naam drukkende belastingen te heffen; drukkende niet alleen vanwege de hoogte van die belastingen, maar drukkende ook vanwege het belemmerende voor het vertier en voor de handelsbeweging in het algemeen?
Ik kom tot de gelden voor banken of staanplaatsen in hallen, op markten en dergelijke openbare plaatsen, begrafenis-gelden. Mijne Heeren daar, dunkt mij, komt te pas hetgeen de geachte spreker uit de hoofdstad heeft gezegd. Wij moeten onderscheiden het gebruik van
< ie goederen van de gemeente, die zij jure publico, en het gebruik van de goederen, die de gemeente jure privato bezit. Maar deze goederen behooren alle tot diegene, die de gemeente jure publico bezit die ten algemeenen dienste zijn, die uit den aard der zaak ten algemeenen'
< ïenste zijn bestemd, waar dus geen jus privatum kan te pas komen
e markt, eene begraafplaats — het artikel bedoelt natuurlijk alleen



burgerlijke begraafplaatsen - is geen grond, geene plaats, die gelijk kan worden gesteld met een huis, met een akker, die eene gemeente Mirgerrechtens bezit. Hetgeen daar wordt gevorderd als recht dat is volgens het zeer juiste beweren van den geachten spreker uit de hoofdstad, iets, wat voor publieken dienst door de overheid wordt gevorderd • het moet, op dien grond, als belasting worden beschouwd, ook daar' waar men dit woord in den engsten zin opvat.
Andere gelden voor het gebruik of genot van openbare gemeente-
werken vallen in dezelfde categorie. Openbare bezittingen of inrichtingen
dat is die jure publico worden bezeten, die ten algemeenen dienste zijn'
kunnen niet worden gelijkgesteld met hetgeen aan particulieren behoort jure pnvato.
Het laatst worden genoemd gelden voor het genot van door of van wege het gemeentebestuur verstrekte diensten. Het komt mij voor dat het volstrekt noodig was dit alles zonder onderscheid te vermelden. Mocht het blijken, dat m sommige gevallen - en die gevallen zullen inderdaad gevallen van uitzondering zijn-die loonen voor zoodanige ïensten in allen deele behooren te worden gelijkgesteld met de loonen die jure pnvato, voor eenen particulieren dienst door particulieren bewezen, gevraagd worden, dan zal de zaak geen afkeuring hoegenaamd van het Gouvernement kunnen ondervinden. Maar daarentegen zal men
door al die gelden niet op te nemen, inderdaad eene klasse van helnstingen onttrekken aan dat onderzoek, aan dat toezicht, hetwelk do Grondwet eischt.
De geachte redenaar uit Schiedam heeft gezegd, dat het niet te verwachten is, dat door de rechtstreeks gekozene vertegenwoordiging eene onrechtvaardige belasting aan de ingezetenen zal worden opgelegd.
ie redeneering zou, meen ik, te ver leiden. Hetzelfde kan tegen alle onderzoek van iedere belasting worden aangevoerd. Het is dan ook niet te wachten dat door de rechtstreeks gekozenen eenige onrechtvaardige en drukkende belasting, hoegenaamd, zal worden opgelegd maar desniettegenstaande heeft de Grondwet gewild, en zeer te recht gewild, dat in het algemeen belang zou worden voorzien. Ik ze<r- in het a gemeen belang; dat is niet alleen in het belang van het Rijk in ie algemeen, maar van iedere provincie, van iedere gemeente in het bijzonder. Kr moet geene onevenredige, geene drukkende belasting op de gemeente kunnen worden gelegd, geene belasting die de vrijheid van verkeer belemmere. Het is niet te verwachten, dat dit zou geschieden uit euvelmoed, maar het zou kunnen plaats hebben uit een verkeerd inzicht van de zaak. Do Grondwet heeft uit dien hoofde gewild, dat welken waarborg de wijze van benoeming ook geve, toch een hooger toezicht voor het algemeen belang van de ingezetenen zou waken. En nu meen ik, dat, zoo hetgeen de Grondwet beveelt ten aanzien van de algerneene regels, te geven op het stuk van plaatselijke belastingen wanneer hetgeen de Grondwet beveelt ten aanzien van goed- of afkeuring



vanwege den Koning, inderdaad volledig zal werken, — dat dan al deze betalingen onder belastingen moeten worden getrokken en dat, zoo men dit niet doet, zoo men al deze betalingen niet daaronder begrijpt, alsdan een gedeelte, hier en daar een zeer aanzienlijk gedeelte van hetgeen inderdaad belasting is, van hetgeen als belasting werkt en hoogst nadeelig werkt, aan dat toezicht, aan die regels, aan dat goed- of afkeuren zal worden onttrokken.
Men zegge niet, Mijne Heeren, dat de gewone middelen toereikend zijn. De Koning kan wel alle verordeningen van gemeentebesturen schorsen of vernietigen, maar op welken grond? Hij kan schorsen of vernietigen omdat de verordeningen met de wet of met het algemeen belang in strijd zijn. En nu zal men vooreerst niet zelden het Gouvernement van willekeur beschuldigen, wanneer er dan geschorst of vernietigd mocht worden ten gevolge van de begrippen, waarop deze artikelen rusten; maar men zal in de tweede plaats do zaak door onwil of anderszins moeilijk maken. En bovendien, terwijl de Grondwet wil dat de werking, de invloed van eene verkeerde belasting van het begin af niet worde uitgeoefend, zal men hier den invloed, dc werking eerst moeten afwachten, eer men van dat recht tot schorsing of ver" metiging gebruik kan maken. Er komt nog dit bij: dat recht, hetwelk naar mijn inzien altijd een buitengewoon recht moet blijven', zal dan een gewoon middel worden, en de Regeering zal zich, gedwóngen tot eene zoo menigvuldige toepassing van dat recht, niet zeldzaam in groote verlegenheid gevoelen en den dunk van eigenmachtige inmenging in net gemeentebestier niet kunnen ontgaan.
De heer Poortman komt terug. Zijn gelden, door de provincie voor het gebruik van provinciale eigendommen geheven, belastingen?
Ik heb bij mijne vorige rede verzuimd te antwoorden op de vraag van den geachten spreker uit de hoofdstad, betrekkelijk zoodanige gelden, die voor het gebruik van provinciale eigendommen, van provinciaal bewezen diensten worden geheven. De geachte spreker heeft gezegd, dat hij reeds meermalen, in de laatste jaren, wetsontwerpen tot bekrachtiging van provinciale belastingen heeft zien 'voorstellen aan deze Knmer, maar onder die belastingen was er geene van dezen aard.
yne Heeren, zoodanige belasting is nergens door de Staten aan den Koning voorgedragen en geene provinciale belasting dan die door de . Laten wordt voorgedragen aan den Koning, kan, volgens art. 129der Grondwet, aan de wetgevende macht worden onderworpen. Daar staat: „Provinciale belastingen tot dekking dezer uitgaven, door de Staten aan den Koning voorgedragen, vereischen bekrachtiging door de wet". De Provinciale Staten hebben voorgedragen hetgeen aan de Vergadering is voorgelegd en niet meer. Provinciaal bewezen diensten herinner ik mij op dit oogenblik niet; zoodanige diensten als bij duizende vanwege



de gemeenten worden verstrekt, zullen in uilen gevalle zeldzuo.ni vanwege de provincie worden verleend. Maar wat betreft de betalingen voor het gebruik van openbare provinciale werken en bezittingen, bijv. het heffen van rechten op eene vaart, op een kanaal, dat als eigendom van de provincie wordt beschouwd, daar heeft plaats de gewone verwarring, ontward, naar het mij voorkomt, door den geachten spreker uit de hoofdstad, die wel onderscheiden heeft tusschen hetgeen bezeten wordt jure publico, en hetgeen de provincie bezit jure privato. Dat de provincie vaarten of kanalen, ten aller dienst bestemd, jure privato zou kunnen bezitten, dit is, naar mijne wijze van zien, te eenen male onredelijk en met den aard van de zaak strijdig. Het is echter een betwist punt, dat, geloof ik, beslist zal moeten worden bij de wet op den waterstaat.
Wat nu betreft den geachten spreker uit Schiedam, deze heeft opnieuw gewaagd van de wik-, weeg-, meet- en keurloonen, die hij niet beschouwde als belastingen. De geachte spreker heeft herinnerd wat ik daaromtrent gezegd heb en er bijgevoegd, dat hetgeen van die wik-, weeg-, meet- en keurloonen inderdaad belasting is, uit den aard der zaak de goedkeuring zal behoeven van den Koning. Maar het verschil zal hier juist zijn wat belasting is. De geachte spreker wil, dat men zich houde aan eene definitie, die hij geeft, of die gegeven is in een door hem aangehaald boek. Het komt mij voor, dat hier vanwege de gevolgen van de wet, de wet zelve de bepaling moet geven van hetgeen zij voor belasting houdt. En wanneer de wet dat doet, dan zal zij slechts gebruik maken van een recht, dat door haar in zoo vele andere gevallen is uitgeoefend. De wet moet de definitie geven, die, hetzij strookende met den aard der zaak, hetzij zelfs volgens het gevoelen van sommigen, daarvan afwijkende, geen verschil mogelijk maakt ten aanzien van de wettelijke gevolgen. Er mag hier geen verschil van gevoelen bestaan. De geachte spreker zegt: men houde zich aan de definitie, in dat boek gegeven. Stelt, de Minister houde zich daaraan, dan zullen toch andere autoriteiten die uitlegging niet behoeven aan te nemen, die de Regeering heeft aangenomen als de ware. En hoe zal men dan tot eene beslissing komen, indien een bestuur die definitie niet aanneemt? Dan zal men hetzelfde noodlottige verschijnsel zien, dat men meer dan eens heeft waargenomen; ten minste het komt mij voor, dat het noodlottig is, wanneer dergelijke vragen ten laatste worden gebracht voor den Hoogen Raad. Dan zal een arrest van dat college uitmaken, wat al of niet belasting zij; iets wat naar mijn inzien niet onder de bevoegdheid van den Hoogen Raad of in het algemeen van den burgerlijken of strafrechter kan vallen. Eene bepaling bij de wet te geven is werkelijk de eigenaardige en tevens de kortste weg om alle verschillen af te snijden. Meermalen is er getwist over de beteekenis van een woord, in de Grondwet voorkomende; de wetgever bepaalt dan wat inderdaad do beteekenis is,



cn ik geloof dat de wetgever daartoe volkomen het recht heeft Dit is meen ik, bij alle beschaafde natiën erkend
heeM ™Cht1l.'Preter U" ?h!eJd0m <deh<*'Poortman) heeft het voor-
en h» hcrf« S«*egd: daar „ordt alles "J * ' Jn.e van oudsher ia te Alkmaar eene marht
houdt!, ,f m 'V ™" die markt te o„t-
er heen te gaan? Zou men even goed buiten Alkmaar in
lXn" ft";!, ?°he,Pli""S' 'i'irBeIiik0 kunnen ,in-
X.VS H m° ' °mdM m"" Alkmn" s,ecds hl(jven verkiezen. Hij dus, die iets ter markt wil brengen, is verplicht deel
of hTi^Tdf"1 "" mrkt' " hij kan «"•" deelgenoot „orden inder 1,17 " s0ln "*'M Stalen. Die heffing i, dus
erdaad even verplichtend alsof de betaling als belasting ware opgele-d
in de r ; eT fr 6r WilleDS °f ilaD ^ on,'e'worpen Maa'
bijv te Hoor P ,lats' Jljlst onder de benaming van marktgeld wordt byv. Hoorn eene belasting op de boter geheven, en dit is onder andere eene reden waarom in de schriftelijke mededeelden eene ver
fehevfn ef irms8^86^ ^6 "*** is die bel^ting daar en en in 1818 by de revisie behouden. Hetzelfde nu wat daar
op eene kleine schaal plaats vindt, zou aldus op eene groote schaal
kunnen geschieden. Men heeft bijv. eene vischmarkt en m« al onder
den titel van marktgeld, inderdaad eene belasting kunnen Wn ou
deThTe^alnLwe^11^ ^ ^ W°rden tWaan. tenzij langs den mer aangewezen weg, dat namelijk de wet verklnre Hit ,1
^gen" ;°ardbeelaStiT W°rde^ehouden' datzij, wat de wettelijke Be Jgen wat de goedkeuring of afkeuring van de Kroon wat hot
1 Zge'f M"n met hetee» tn den strengsten zin
men A « v el^f"9™ T"""'- N" "*• de ^««hte .preker: gaat verder dan de Grondwet, maar ik kan dit niet toegeven
. a men gaat verder dan de Grondwet, indien men onderstelt dat ook
volgens die Grondwet uitsluitend onder belasting zou kunnen en mogen
grepen nMnai^nu "1 d°0T dien ^ten spreker wordt be¬
grepen. Maar nu zal de wet dit verklaren en wanneer de wet ze^t
b,thm,w7T,n '■f.kd"Ukbelastingen „dien ,v„rd«n'
andere heeft 1 !°°°- m6' <la' de G'ondwet icts
noers heeft gewild, tenzij naar het individueel begrip van u of vin
belastingen ^e Tl ^ S^thuish°udkunde strijdig acht, die heffingen kundig beario 2 ' lh"ns,e r gGVen wij niet ons stnathuishoudo ' ;J : PiRGVangen aan de WCt; wiJ Seven 0Ds over aan de wet
dT wetgeffïTief V°lgen' *** ^ die V°°r de Ware te houdcn-
? Tl ? zeggen' met een staathuishoudkundig meesterschap dat het belastingen zijn, maarzij zal bepalen, dat mTzich
W?jfetn! V°0rSuhriften zaI ^ waar wij anders zouden



Titel VI. Hoofdstuk II. Van de bijzondere soorten van plaatselijke belastingen. Algemeene beraadslaging. Amendement van den lieer Provó Kluit de artikels 240—255 te vervangen door één artikel: „Eene afzonderlijke wet geeft algemeene regels ten aanzien der plaatselijke belastingen". De regeling in het ontwerp voorgesteld, zegt hij, is voorbarig. Men moet wachten tot men door voortgezet onderzoek vaster grondslagen tot regeling zal hebben verkregen. Daarenboven in velschillende gemeenten zal de ontworpen regeling niet uitvoerbaar zijn. Dit erkent, meent hij, de regeering zelve door de inlasscliing van het nieuwe art. 255 voor te stellen.
Ik zal aanvangen met de laatste redenen door den geachten voorsteller van het amendement in het midden gebracht. De geachte voorsteller heeft gezegd, dat men moet wachten tot de wetenschap tot meerdere rijpheid gekomen is. Het is eene exceptie, Mijne Heeren, die over vijf, tien, twintig jaren met evenveel recht kan worden opgeworpen tegen deze, gelijk tegen iedere wet die met eenige wetenschap in verband staat, en ik geloof dat iedere wet wel in verband zal staan met eenige wetenschap. Het is, heeft de geachte spreker gezegd, in het belang van de Regeering, want die is nu voor vijf jaren gebonden; de hervorming wordt nu voor vijf jaren uitgesteld. Dit berust, gelijk meer dan één betoog van den geachten spreker, op een verstand van art. 291 van bet ontwerp, dat mij schijnt een misverstand te zijn. Wat staat in het art. 291? Dat alle plaatselijke belastingen binnen vijf jaren worden herzien en aan 's Konings goedkeuring onderworpen. Welnu, de belastingen dus die na de invoering van deze wet zullen worden onderworpen aan de goedkeuring van den Koning, zullen worden beoordeeld volgens de grondregelen van deze wet en de geheele hervorming moet zijn afgeloopen binnen vijf jaren. Dit is de bedoeling van het artikel. Het zal kunnen gebeuren, dat hervorming uitblijft tot het einde der vijf jaren, wanneer zoolang gewacht wordt met het voordragen van nieuwe plaatselijke belastingen. Maar de gemeenten, die tot dat uiterste tijdstip wachten, zouden zich zeiven zeer groote schade berokkenen, en de Regeering zal, als dit ontwerp wet wordt, doen wat zij kan om de gemeentebesturen te waarschuwen tegen een dergelijk uitstel. De geachte spreker zegt: het is in het belang van de wet, want dat stelsel, dat ik er gaarne uitgelicht zag, is van twijfelachtige waarde. Dat is de meening van den geachten spreker; maar het is mijne meening, dat dit stelsel heeft eene groote waarde, dat het zal medebrengen een groot getal noodige verbeteringen in de finantiëele huishouding van onze gemeenten. Wat voor hem eene reden kan wezen om de wegneming van dit stelsel te verlangen, kan mij dus niet aan de hand worden gegeven om tot die wegneming te besluiten.
De geachte spreker wenscht, dat de wet worde aangenomen met een groot getal stemmen, en er is geen punt van de rede van den geachten spreker waarmede ik zoo instem als met dat. Maar zal ik nu daarom de wet, die naar mijn inzien goed is, bederven? Mijne Heeren, liever zie ik eene, naar mijne overtuiging, betere wet met minder



met eenparigheid f,'°lk i!clfzou ,1K,etcn veroordeel en,
De geachte spreker heeft ten aanzien van art 2<S in h„t
•*?=?+-
dat wanneer ik sprak over eene bennalHo 1 . u ik gaf te kennen
te zijn. En wrtTe l'i?'""""? '°°' *eer vatbaar
gezegd, flat hij plechtig vereekerdlTdat die ^°°'le 'preter hecft ">'J officieel karakter had Tk wil i ♦ 'n msterdamsche nota een
spreker dat ^ ÏSrï#^t^ZZZT ^
officieele stukken om n,Vt in ^ , f v*ln de vereischten van
persoon, dat een stuk een ffi - 1 ^'V verzekering van een
zelf blijk „LT zou l,r» ', "U,k ZO,,der M <«t uit het stuk stuk ^»«
«tuk zou behooren beschouwd te waden. ''' ' °fficiëel
vJXn 'm Zekh' heCf', ontrent de loepassin.
beu* Lrsrtï-den^^ -
schijnt te zijn Hif deed hpt il ' f J no« ™et geheel te hoven
houdelijkenJLSd ^nïf„^ra?Clden' dat dan °Ver dcD huis"
zou moeten worden «■enleeo'd /011 eren gemeente hierccr, onderzoek geen bezwaar S De S', ^DeHeeren' ^ kan daarin hoegenaamd Lk; zij kan soms X een, g T ^ & eene publieke
het koos. MaTal kan nu fllmT , ^ °P-htiszij
belang hier worden belrindoM !? ?U ,n? S°mS als cen Publiek over die huishouding. D0 Kamer^"w^Td11*4 ^ yergaderinS niet meente wordt voordstel,! t ' ' TT lutzonde™g eener geen dat schijnt eene vooraarde te^ dt^ï^f Gou6" b^6"'
plaatsen, teu anÏÏT v.fweZde w* «"""
de regelen bij deze wet gesteld Nu mont f Tn nen afwiJkcn van dat in deze Kamer de vn'.,,, t" ? ,Gouvernement voorzien,
die afwijking zal plaats hebben? n> ^ ^ T g aan> °P wclke gronden
1>Ü het voorste van wet Z\ ■*"Qden"10eten blootgelegd van wet. Is daarin nu schade gelegen? Amsterdam



zal toch niet vreezen dat hare huishouding publiek worde, dat de gronden waarop hare uitgaven en belastingen berusten, zullen worden onderzocht. Het schijnt mij volstrekt niet toe, dat het inzicht in de deugdelijkheid van die gronden zou daarstellen hetgeen men noemt een greep in de autonomie, in de zelfstandigheid der gemeenten. Met de invoering van de gemeentewet zullen nieuwe toestanden ontstaan, zegt de geachte spreker. Pe uitgaven zullen meerder of minder wezen dan thans, en die nieuwe gemeentebesturen zullen dus een tijdlang in onzekerheid verkeeren of zij zullen moeten vragen dat hunne gemeenten onder die gemeenten worden opgenomen, ten aanzien van welke afwijking bij de wet zal verleend worden. Mijne Heeren, het komt mij voor dat zoo iets aan de beoordceling van de gemeentebesturen gerust kan worden overgelaten; het kan zijn, dat een gemeentebestuur een tijdlang weifelt; het zal dan onderzoeken de uitgaven en de bronnen van inkomsten; het zal nagaan of op de uitgaven kan worden bezuinigd, maar kan dat niet, en is het dan volstrekt onmogelijk de behoeften te dekken op eene van die wijzen welke bij dit ontwerp van wet zijn aangenomen, dan zal ten gevolge van die uitkomst van het onderzoek, eene vraag gericht worden aan het Gouvernement, Ik kan niet inzien, dat in zooverre in de toepassing van art. 255 eenig bezwaar zou gelegen zijn. Het komt mij voor, en hiermede zal ik eindigen, dat het geheele betoog van den geachten spreker, het vroegere en het tegenwoordige betoog, door dit art. 255 geheel moet zijn vervallen. Want waarop berust het artikel? Daarop, dat de invoering van dat systeem der wet in sommige gemeenten moeilijkheid zou hebben. En wanneer de geachte spreker van sommige gemeenten spreekt, dan bedoelt hij alleen Amsterdam. Ik wil nu niet ontkennen, dat Amsterdam voor meer dan ééne gemeente kan tellen; ik mag lijden dat men, van Amsterdam sprekende, zegt: wij, in het meervoud, maar het gelde ééne of het gelde meerdere gemeenten, art. 255 heeft blijkbaar de gelegenheid geopend, voor het oog van ieder de gelegenheid blootgelegd, dat wanneer eene gemeente verdient in dien staat te worden geplaatst, dat eene afwijking van deregels der wet mogelijk wordt, dit dan zal kunnen geschieden. Derhalve, zoo het bezwaar tegen deze regels ontleend is aan de onoverkomelijke moeilijkheid om ze in deze of gene gemeente in te voeren, dan zal dat geen bezwaar zijn. vermits ten aanzien vnn die gemeente vnn het stelsel der wet zal kunnen worden afgeweken.
Art. 240. De bijzondere soorten van plaatselijke belastingen. Amendement van den lieer Huguenin als laatste alinea aan art '240 toe te voegen: „Geene dei in alinea 2, 3, 4 en 5 van dit artikel genoemde belastingen, noch ook die op andere voorwerpen van verbruik, worden echter geheven voor dat de plaatselijke accijns op het binnenlandsch gedisteleerd en den wijn, tot liet bedrag van de hoofdsom van den Rijksaccijns daarop is opgevoerd".
De heer van Hasselt beveelt het amendement van den heer Provó Kluit (zie hiervóór hlz. Ü43) aan.



Ik zal niet treden in de bestrijding van het eerste voorstel van het
ZILT?' d°°r den "eachten spreker uit de hoofdstad
(en heer Provo Kluit). Die spreker heeft gemeend vroeger genoeg over
it voorstel te hebben gezegd, zoodat het thans niet noodig ware dat
afzonderlijk te ondersteunen, en ik heb toen dien geaehten spreker
d—i m6en g-en°eg g6Zegd tG hebbeD' hGden en Sferen, dat het volgens mijne innige overtuiging nu juist de tijd is om het
Lel van gemeentebelastingen te regelen, zoover die regeling aan de p7al.it ' d"' de (laarvoor da rechte, I Zt
Wat het amendement van den geaehten spreker uit Friesland (den
durf Sr™ ZEl ^ tWCe redenen °I,geven> waarom ik niet is reeds „Tn t0twde,aannfming van ^ wijziging. Vooreerst, en dit , ' aangemerkt door den afgevaardigde uit Arnhem (den heer
d ) oCVteVPrCkCr Uit Deventer (den heer Storm van 's-Gravennïet hier bi ? V°"rgesteIde bePalinS> de waarde nu daargelaten, de r,nlr r geplaatst te worden, want het geldt hier nog niet bren-en hn?i' amendement zou in dit artikel een element ifw5 VrCem aan dCn inh°ud en de s^ekking van het voorJedïlen h 1®.Cen®.formeele exceptie, evenwel voldoende om de
den wit T lng Cr nlet tC Plaatsen' voldoende in het oog van den wetgever, die aan het opstel van de wet zorg besteedt.
j!'Wtee , rcdenI die miJ belet Sunstig te adviseeren, is deze: de
betzin T ?ezegd: het stelsel van het Gouvernement blijft
hetzelfde, de voorgestelde bepaling zal slechts eene exceptie maar het
zal eene exceptie zijn vnn zeer wijde strekking; en mij vereenigende
moet ik d " Jf u 18 d00rdenIaat8ten spreker (den heer Dullert), moet ik daaraan hechten, dat men, het stelsel van deze wet aannemende
Z\ZT rd e;de GXCeptie niet kan t0egeven- Het van" ê
wet brengt mede de invoering van verbruik belastingen zooveel mo-eliik l vPel ntM°PdeD achtergrond te stellen, en hier zou ééne soort maakt nit' astlng voor°P worden gezet, ja verplichtend worden geTL 1 ï 18 16 waarmede het Gouvernement zich niet kan vereenigen ' heb nog een ander bezwaar tegen het amendement of ei^enliik gen het stelsel hetwelk dit amendement in de wet zou brengen
wann 1* h*00' ^ het beter ïal Z'jn dat bezwaar eerst te ontwikkelen' wanneer het amendement van den geaehten spreker uit Drenthe (den' heer van Heiden) in beraadslaging zal worden gebracht.
Ik zal thans nog een enkel woord zeggen over hetgeen door den " achten preker uit Amsterdam (den heer van Hasselt) is aangevoerd mtrent het stelsel van belastingen en omtrent het amendement van en heer rovo Kluit. Die geachte spreker wil, en ik herken daarin mjn ouden vriend en studiegenoot, aan het Gouvernement tijd gunnen
ieèens hot"' ' d;ln men tegenwoordig, wat tijd betreft, gemeenlijk jegens het Gouvernement is. Hij wil liever het werk dat hier nu



besteed is aan dit deel van het wetsontwerp, niet gedaan hebben en het Gouvernement in de gelegenheid stellen het werk opnieuw te beginnen voor een afzonderlijk ontwerp van wet. Hij vindt grond voor dat tijd laten, voor dat uitstellen, voor dat verschuiven in de bezwaren, die naar zijn inzien verbonden zijn aan het voorgedragen stelsel. Hij' heeft eenige van die bezwaren opgenoemd. Ik zal op een enkel bezwaar, dat in verband staat met de opgave gisteren door mij gedaan, antwoorden. De geachte spreker heeft vergeleken hetgeen aan opcenten op het personeel op dit oogenblik in Amsterdam wordt betaald, met hetgeen daar betaald zal worden wanneer het maximum van die opcenten zal worden ingevoerd. Het verschil zal, volgens dien spreker, f 100,000 of daaromtrent zijn; Amsterdam zou dus door de invoering van het stelsel worden gedrukt. Maar, Mijne Heeren, Amsterdam zal niet worden gedrukt. De geachte spreker zal zich daarvan kunnen overtuigen, wanneer hij gelieft te letten, niet zoozeer op het cijfer der vermeerdering, als wel op het aantal perceelen waarover de betaling van die ƒ 100,000 in het voorgedragen stelsel wordt verdeeld. Hij zal dan bemerken, dat die verdeeling plaats vindt in zulke kleine sommen als waarvan ik gisteren heb gewaagd. Ik zal daarvan nog een enkel voorbeeld herhalen. Ik heb gisteren gezegd, dat in Amsterdam het getal belastbare perceelen was 23 a 24,000, waarvan ongeveer 19,000 zijn beneden eene huurwaarde van ƒ 300 tot ƒ 350. Nu zal iemand, die met vrouw en drie kinderen een huis bewoont van eene huurwaarde tusschen de t 300 en ƒ 350, voor de meerdere opcenten op het personeel /' S.30 betalen, en wanneer hij eene dienstbode houdt, zooals men voor die klasse kan onderstellen, dan betaalt hij hiervoor nog 90 centen meer, te zamen dus ƒ 9.20. Die som wordt nog kleiner naar mate men lager afdaalt, en in zulke kleine sommen zullen nu die ƒ 100,000 over 23 d 24,000 perceelen worden verdeeld. Nu heb ik dat meerdere dat voor de opcenten op het personeel betaald zal worden, nog vergeleken met hetgeen de man minder zal uitgeven voor de behoeften van zijne huishouding, zoo de gemeente-opcenten op de verbruikbelastingen van zoodanige voorwerpen als in dergelijke huishouding worden geconsumeerd, met 100 verminderd worden; wanneer 100opcenten wegvallen, zal hij minder betalen ƒ 35.44. Dus meer ƒ 9.20, minder ƒ 35 st ƒ 36.'
Ik geloof derhalve, dat de geachte spreker, bij dat cijfer dat hij in aanmerking neemt, niet genoeg gelet heeft op het grootc getal der perceelen, waarover dat meerdere zal worden verdeeld en inzonderheid niet op den ontzaglijken druk, die tegenwoordig op alle klassen van Amsterdam s bevolking rust door de hoog opgedreven accijnsen.
lei- tegemoetkoming aan 's Ministers eerste bezwaar wijzigt de lieer Huguenin zijn amendement in dien geest, dat de door hem voorgestelde toevoeging (ot een afzonderlijk art. 241 zoude worden gemaakt.
Ik ben nog verplicht te zeggen, dat de verandering van vorm die



de geachte spreker uit Friesland in zijn amendement heeft gebncht mets wegneemt van mijne meening ten aanzien van den invloed van • amendement op het systeem van de wet. Ik heb gezegd dat de gedragen bepaling in allen geval als een afzonderHjk artikel zou moeten worden voorgesteld, omdat de bijvoeging tot art. 240 die de voorsteller ml een vreemd element in dit artikel zou brengt Maar
LirLtf; r°,alB,he'nu" hMft —*
aanv'irxrpn 1 , °P Z'jne plaats' Er zal eene rangregeling
aanvangen op eene plaats van de wet, waar van rangregeling no-
verwarrPra ^ ? d® tWeede plaats zal het amendement de wet
van voWnd ST? n0°dzakel,Jk ten gevolge hebben de verandering
artikel dot w ' V!m het geheele ^steeni. Ik zal wijzen op één artikel, dat volgt op art. 246. Daar staat: „Plaatselijke belastingen op
jrwerpen van verbruik worden niet geheven, alvorens de genTeente-
h ebben"* enz d*f°ndb?a8tinS het 244 vermelde getal bereikt
het -edistillêerd a!"endeme]nt nu bedoelt, dat deze 100 opcenten op
•illenn 1 'ï en geheven vóór alle belastingen, vóór
• e opcenten ook op de grond- en personeele belastingen. Het geheele
snsjr we"oMwerp dM 'L * ■££
deZnnf* ameDdement zó6 gesteld, dat onder de verbruikbelastingen de voorkeur zou moeten worden gegeven aan gedistilleerd, dan kon men de redenen, die daarvoor of daartegen pleiten, in overweg nemen. Maar nu stelt men voorop hetgeen behoort tot eene klasse van vafeT8T\ fi m ,het SyStGem Van h6t G°uvernement, in allen ge-
e overi P ï beh0°ren tG k°men' die eerst moeten komen
c e overige gemeentebelastingen, en alleen dan worden ingevoerd
vanneer de opbrengst van de overige belastingen niet genoegzIm'
mocht zijn om de gemeentebehoeften te dekken.
ee^ ~ ««ment,
zaïrn TiÜ d6n g6aChten SprCker Uit Friesland ^rzoeken niet zoo spaarmet Z0° zulm* te als hij nu belooft te wezen; hij wil nu
vLlT:UM.:an amendrDt' all6en °P art- ^46 eene wijziging voorgesteld onVrAïl ^ g® le Zal.ook eene wijziging moeten worden met "de vlZi ' Gn 6ene W'JZ1"ln" die niet zal kunnen afloopen
j ... . enng van een paar woorden. Misschien zullen nog op andere artikelen wijzigingen moeten worden voorgesteld. Ik hoop dat dej^bte spreker, bij aa„neming van zijn iULdement, Z on
belooft Gn °llden Verder te hulP te konien > dan hij nu
Het amendement van den heer Provó Kluit wordt met 54 tegen U dat van •Ion heer Hugnenin met 49 tegen 10 stenunen verworpen.



Art. 241. Opcenten op de grondbelasting. De heer van Nispen meent dat dit artikel een zeer «waren last op één enkele klasse van ingezetenen brengen zal. Antwoord aan den heer Sloet tot Oldhuis.
Ik discuteer bijzonder gaarne met den geachten spreker, die het laatst het woord heeft gevoerd (den heer Sloet tot Oldhuis). Maar wanneer de discussie kan worden verlengd op de wijze, waarop de geachte spreker dit heeft gedaan, wanneer na de sluiting van de algemeene discussie, hij gelegenheid dat er een bijzonder artikel aan do orde is, door een der leden kan worden teruggekomen op een gezegde van den Minister, gedurende die algemeene discussie geuit — wanneer de Minister dan daarop weder zou antwoorden, en het geachte lid dan bij de behandeling van een der volgende artikels al weder op dat antwoord van den Minister terug zou kunnen komen, ik vraag dan, niet waar het einde zal zijn, want ten laatste zal toch de avond vallen en de dag eindigen, maar waar een redelijk einde zal wezen. Men zou ten laatste ophouden te spreken zonder dat men tot een redelijk slot was gekomen, zonder dat de discussie eigenlijk gesloten was. Het zou eindelijk zijn: li tem finiri oportet. Ik zal daarom ook niet op de rede van den geachten spreker antwoorden, dan voor zooveel betreft een paar door mij bijgebrachte voorbeelden, waaromtrent hij eene inlichting heeft gevraagd.
I)e geachte spreker heeft gezegd: de Minister heeft een paar dorpen genoemd, die hij niet had moeten noemen; maar laat de Minister, indien hij dit kan doen, eens nazien, de cijfers van de gemeenten Ommen, Raalte of Lonneker. Mijne Heeren, ik heb eene statistiek van Overijsel voor mij, en ik zal den geachten spreker voorlezen welke de cijfers voor die gemeenten zijn. Hij heeft beweerd, dat de opbrengst van de belasting op het gedistilleerd in die gemeenten een zoo hoog cijfer beliep. Welnu, in Ommen was in 1848 de opbrengst van de verbruik belasting, en men neme nu dat dit alleen geweest is belasting op het gedistilleerd, ƒ 217; daartegenover stond een hoofdelijke omslag van ƒ 1646. In Raalte was de opbrengst van de verbruikbelasting ƒ1013, en daartegenover stond een hoofdelijke omslag van ƒ4300. In Lonneker was de opbrengst van de verbruikbelasting ƒ 452, en daartegenover stond een hoofdelijke omslag van ƒ 6363.
De geachte spreker uit Gelderland (de heer van Nispen), die bedenkingen heeft in het midden gebracht tegen dit artikel, schijnt, naar het mij voorkomt, de strekking daarvan te miskennen. Die geachte spreker heeft het artikel behandeld alsof het dezelfde strekking had als een artikel, dat voorkomt in de algemeene wet van 1821, houdende dc grondslagen van het stelsel van 's Rijks belastingen. Daarin wordt bepaald, dat er 5 opcenten op de grondlasten zullen worden geheven ten behoeve van de gemeente, en er wordt hier in deze wet gezegd, dat tot dekking der plaatselijke uitgaven dergelijke opcenten kunnen worden geheven tot een bepaald bedrag, dat wil zeggen, dat men



oven dat maximum met zal mogen gaan. Wanneer dus de geachte spreker zegt, dat deze wet zal medebrengen eene vermeerdering van
uit 7 ',ng' dan moet ^ daarop antwoorden dat dit er niet noodzakelijk uit zal voortvloeien. Inzonderheid kan ik den geachten spreker niet toegeven, wanneer hij zegt, er zullen volgens deze wet zooveelmecr opcenten worden geheven. De wet zegt dit niet, Mijne Heeren I)e wet geeft integendeel meer vrijheid dan de wet van 1821 gaf die ei-enliik
r**hct seto,ï '•»" ~
verordening. De wet doet mets anders dan de grens trekken en ,Wt nu die grens te ruim, te wijd is gesteld, vergeleken met hetgeen hij andere belastingen zoude kunnen worden geheven, dat, geloof ik is de discussien tot dusver gevoerd, niet gebleken. Het is onmogelijk het doel te bereiken dat dit stelsel zich voorstelt, het is onZïïf te
is omnrlfiik lotT 0pg.edreVe" be]as«ngen op de levensmiddelen het nmogelijk tot beperking te komen van altijd willekeurige hoofdelijke
t ssai
M 'WCC vra"ctl *°t mij gericht. De n , r f'n Dle volkonien beantwoorden, zij komt hieron
^.ndlfdTZlT ,nlKl' "" * !»ten geheel worden
idan8g«ÏÏSteh]k gelofte* Ï^Zd ^ — *****
de opgaven over 1848 in a ' voldoen- ^r zyn ,n ons Rijk, volgens •. , ... ' n sommige provinciën eenige gemeenten waar
grondbelasting alleen, opgevoerd tot 15 en 10 opcenten de
evonden In Noordbrabant zijn er 11 zulke gemeenten, in Jimbur*3l n Gelderland 1, in Zuid-Holland 2, in Noord-Holland ook 2 In de'
nu aanneemT'dat de* or T"' T * * weet* Wanneer men
, ! 1 orondeigendom in die gemeenten uitsluitend aan
l><,h0°^' e" <"> "W*"- wierd«» opgevoerd to" 10 en ISto zouden daar ie geroeentebehoeften oitoluitend tolaale
rhe. CTletTMre,° kUn"M «*■ *
t »e val is, dat de grondeigendom in al die gemeenten uitsluitend «rndo behooren aan uitwonende eigenaren, d,o„L t.nTniëÏ Ik zou het evenwel betwijfelen. zeg"tn-
Maar waarop het meer aankomt, is de tweede vraag en wat die



keuren in zijn geheel, en ik zou de goedkeuring van zoodanige belasting, die strekte om uitsluitend de uitwonende grondeigenaren in de behoeften der gemeente te laten voorzien, aan den Koning niet voordragen, gelijk ik geloof dat niet licht eenig minister dit doen zou. De eerste regel van rechtvaardigheid en billijkheid brengt, gelijk ook het beginsel is van deze wet, mede, dat de lasten door allen gelijkelijk gedragen worden. Men zal dus zeggen: de grondeigendom is geheel in handen der uitwonende ingezetenen, en dus moogt gij wel 5 opcenten leggen, of 10 opcenten, zoo dit de plaatselijke omstandigheden medebrengen, maar gij zult niet verder gaan, en de Koning zal niet goedkeuren een ontwerp van belasting, dat die grondeigenaren te hoog zoude bezwaren. Dat is, geloof ik, hetgeen men verwachten mag van ieder rechtvaardig van ieder billijk Gouvernement.
2 Juni. Art. 24*2.
Ik heb de eer voor te stellen, dat in de 2de alinea van art. 242, in plaats van de woorden: „achter deze wet gevoegde tabel", worde gelezen: „bij deze wet gevoegde tabel". Dat is, zoo ik mij wel herinner, de uitdrukking, die in de provinciale en kieswet is aangenomen. Door deze veranderde lezing zou misschien worden te gemoet gekomen aan hetgeen het geachte lid uit Zeeland, de heer van Eek, omtrent dit artikel wenscht in het midden te brengen.
De lieer van Doorn vraagt of de tabel, in dit artikel genoemd wel voldoende overwogen is, vooral met het oog op een mogelijk toenemen van oninbare jiosten.
Ik heb op de bedenking van den geaehten spreker tweederlei te antwoorden. Vooreerst, dat deze tabel niet is vastgesteld dan na een nauwkeurig en dikwerf herhaald overleg met mijn ambtgenoot voor de Finantiën. Bij dat overleg is inzonderheid ook die bedenking op het tapijt gekomen, in hoeverre het getal van oninbare posten zou kunnen worden vermeerderd. Het was van groot belang voor het algemeen, maar vooral voor het departement van Finantiën, zoodanige vermeerdering te verhoeden. Bij de regeling, zooals die nu is voorgesteld, scheen de vrees daarvoor, zoo zij al kon bestaan, niet groot genoeg, om eenigszins te kunnen opwegen tegen de voordeelen, aan de voorgedragen regeling verknocht. Ik zeg zoo zij al kon bestaan, en dit schijnt twijfelachtig, en dit is het tweede, dat ik aan den geaehten spreker meen te moeten voorhouden. De lagere klasse zal nu minder betalen dan zij betaalt tot dusverre. Tot dusverre worden algemeen 7 opcenten gevorderd. Nu zal de laagste klasse 5 opcenten betalen, en de volgende klasse zal, daar waar 10 opcenten gevorderd worden, slechts 3 meer te betalen hebben dan thans. Dit scheen de vrees voor eenc belangrijke vermeerdering van oninbare posten grootelijks te



verminderen. Er i8 ten laatste geenerlei bezwaar gevonden hij het
departement van Finantiën om de tabel zoo goed te vinden als zii nu is voorgesteld. u' ais Z1J
Art. 244. Hoofdelijke omslagen of andere plaatselijke directe belastingen
mSinr^z. ■« rzr, r" ™°
het ontwei'P zal juist ongelijkheid in de hand werken Nair het 7, • van den heer Bachiene behoort het artikel tusschen ongebonwde en -ebónwde eigendommen geen onderscheid te maken. Hij dient een amendement in ten tre volge van hetwelk heffing van hoofdelijken omslag mogelijk Zo,,do we/en' ,„odra de gemeenteopcenten op .Ie grondbelasting, onverschillig 0f het gebouwde of
:rsi~:::;t liij
aan wisseling t onderhevig £ ™
deeltelijke confiscatie van het kanitmi" -i • , ' ~
tra .i i i . kapitaal , terwijl vermindering is een zuivpr
0eschenk aan den eigenaar. Daarenboven vreest hii /..i t r ontwerp in de uitvoering omslachtig wezen. ' ' ' "
Het amendement, dat het eerst ter sprake is gebracht, en dat niet op dU maar op een volgend artikel is voorgesteld, zou ten gevolge hebben, dat dit artikel wegviel, hetgeen den geachten spreker verplicht heeft nu reeds het woord te voeren. Dat amendement heeft ten doel de hoofdelijke omslagen gemakkelijker te maken. De geachte spreker het eens met het systeem van de wet. Hij wil, dat <reene acciinsen worden geheven, dan op de plaatsen, die de ,vet aan de acd n«en aanwyst. In zooverre wil de geachte spreker de vrijheid belemmerd hebben, evenzeer als de voorsteller van het ontwerp. LarwaTde hoofdelijke omslagen betreft, die komen den geachten spreker voor te
Tb ik let Z2™3 hD" D<3 grhte Spreker WÜ' Cn in dit o^icht heb ik het geluk van den geachten spreker in geenen deele te ver
schillen, evenredige belasting. Maar juist dat doel, om zooveel mogelijk
ook ln z:lke van gemeentebelasting, evenredigheid te bereiken is eene'
hoofd rt 11 art" 244 voor te stellen- Wanneer men van
hoofdelijke omslagen spreekt, Mijne Heeren, dan is er hoofdzakelijk
g^ee h:onfddhkeenten T PlaUen ^ ^ Ste<'Cn zu^en doorgaans
geene hoofdelijke omslagen worden geheven. Nu zegt de machte
be«t Dit is f™ent°he8tmen. keDnen belangen der gemeenten het best. Dit is eene reden - zij is vroeger reeds beantwoord - die er
t zoude leiden om geenerlei voorschriften, ten aanzien der belastingen
aan de gemeentebesturen, te geven. Ik moet bovendien opmerken'
dat het hier ook eigenlijk niet geldt een regel te geven voor de ï
raeentebesturen, voor he. G„„»er„e,„e„,. De geachte „prek'er



dT;«U,Hetn veranderfas 'n het stelsel van
berekend" 'v^t"^'^TtoT h™fd<iIiikc »°»'»^. •■«>«*
vo d „tf°h6„,Hn, ï «'""f *™" »° ««•etoevfnebtgetZ S
gemeend diel ™^k,'"0 49"*- "> * He, i, gce„™ ondenk^l^^^™,,
T,Z"X1, ,iODdeP bel","ï h*"' h'J «iil.ela.ten van
ge,„L,eit°Tv»™„^ ZZUr™ T l"!Slrij<"n,r ™ d°
j„„ _ . , or een noordelijken omslag te moeten nemen
dómmePneHÏ; wonUdus't^ct ^ ^ °P ^ grondeigen*
zoodanige, hoe z.1 ik het - SSjïïSK
$£r*Tr00 sc"ch,e s"r,kor »*•de* 8'»»
zTk» \ W'JZ0 e°rst zal ,noeten worflen opgelegd eer men
ï die 3 vZ,; f" !'00f,IClijkM Mij- He'eren "IZ
of anderenlr?«rt j- P,™" '* WOrtlen ilool"delijke omslag Ot andere plaatselijke directe belastingen niet geheven alvorens de
gemeente-opcenten op de grondbelasting ™ j k I • ,rens de tot 10 m, k °, ng, op de gebouwde eigendommen
Srrrr^ r ~——i=
be.imjn 'l ,nU ,7''"' "opd«n ™ dat men zo» kunnen
X„ ° 7 " i"ofddÖk» ne gebouwde eigende,nmen
zullen moeten z,j„ bezwaard me, 5 opcenten „Cer ta JLmede S
Xg 1 o" het"' ? k:'nnen k°men W d9" blijken ,J
,iuf' , p h,!t Poraoneel zullen moeten worden gelegd 8 opcenten
irtXndfiLt 7 r -
woner v , . 6 nsten zonden worden vergroot van den be-
personeel 18^nce Am,Sterdam> wann<*r op dat pand voor het
zouden worden d-p^!!! mCer diin ,nu > dus het maximum van deze wet, het maximum Ik ° ' °i het geheel "ccn sprake van
drukkend d ë J 7 lt W" herinncrcn' hoe weinig
gel(X)f dat H ^ belaSting ™ag worden geschat. Ik
«nV P^ be8lUit Zal m°gen trCkken' dat die 5
thordeckk, Parlementaire redevoeringen, 1850-1851. 23



opcenten meer op de gebouwde eigendommen (van de ongebouwde kan geen sprake zijn, want daar blijven de opcenten dezelfde als nu), en de acht opcenten meer op het personeel inderdaad niet zullen kunnen worden beschouwd als te bezwarend voor de eigenaren en voor de gebruikers.'— De geachte spreker heeft gewaagd van dienstboden. Ik heb in eene vroegere berekening gezegd, wat de verhooging zal zijn voor ééne dienstbode te Amsterdam, wanneer daar de opcenten op het personeel tot het maximum worden opgevoerd. Dit kwam neder op ƒ 0,90 voor ééne dienstbode. Wij hadden daar te doen met 18 opcenten verhooging; hier evenwel geldt het slechts eene vermeerdering van 8 opcenten voor het platteland, dus nog niet de helft van hetgeen toen tot grondslag van berekening moest worden gelegd. Ik geloof dus te kunnen aannemen, dat geenszins zulke zware lasten op de grondeigenaren, en op diegenen die aan de personeele belasting onderhevig zijn, zullen kunnen worden gelegd, eer men tot een hoofdelijken omslag mag komen. Daarentegen meen ik, dat het alleszins goed is, dat men op de grondslagen van de grondbelasting en van het personeel het eerste deel zal moeten heffen van hetgeen men behoeft, eer men tot willekeurigen hoofdelijken omslag zijne toevlucht zal mogen nemen. Het doel is, den kring voor den hoofdelijken omslag zooveel mogelijk te beperken, liever evenredig, liefst naar bekende vaste regelen dan naar onbekende en willekeurige regelen te belasten. Dat maximum, indien het geheven wordt, zal, zegt de geachte spreker, de waarde van den grondeigendom verminderen. Hier is niet sprake van een maximum; hier is zelfs geheel geen sprake van verhooging bij ongebouwde eigendommen, maar slechts van 5 opcenten verhooging bij de gebouwde eigendommen en van 8 opcenten op het personeel. Wanneer nu de Vergadering zich gelieft te herinneren, hetgeen ik in de zitting van Vrijdag berekende, dat, als men aanneemt dat de vermindering, die ten gevolge van het maximum van 18 opcenten boven de opcenten, die nu worden geheven te Amsterdam, een perceel van ƒ 25,000 aldaar zou kunnen ondergaan, eene vermindering is die zal nederkomen op f 300 a ƒ 400, indien ik mij niet vergis; — zoo men daarbij vooral dit in aanmerking gelieft te nemen, dat de waarde van de vaste eigendommen in den regel niet daarvan, maar van de verhouding tusschen vraag en aanbod zal afhangen, dan geloof ik, zal men geene genoegzame reden vinden om, even als die geachte spreker, eene vermindering van de waarde der grondeigendommen te duchten. En wanneer dan de geachte spreker zegt, er is geen genoegzame grond voor zoodanige regeling, waarbij de hoofdelijke omslag niet geheel wordt vrijgelaten — dan, dunkt mij, bestaat die grond alleszins hierin, dat men met het laten van geheele vrijheid voor hoofdelijke omslagen een kring opent van belasting, waarin het niet te voorzien is, dat behoorlijke regelen zullen of kunnen worden gevolgd, waarin geen waarborg voor evenredigheid zal of kan worden gevonden.



opT)Jit^ ar tikel 'Telf^ f " Vüor^cstekl <*« amendement
op dit artikel zelf en daarvoor twee redenen bijgebracht. Hii heeft
ooreers gezegd: er bestaat geene reden voor het onderscheidtussehen gebouwde en ongebouwde eigendommen. Mijne Heeren, mij dunkt de reden voor het onderscheid bestaat wel, cn ik meen dat de Ver' gadenng dat beginsel heeft erkend. De Vergadering heeft in art 24l" aangenomen, dat het getal van de opcenten op de grondbelasting voor de gebouwde eigendommen tot 15 en voor de^ngeZwFe toUO kon gaan. Waarom heeft de Vergadering dat onderscheid gesteld? Als ik n.j niet zeer bedrieg, op grond hiervan, dat het belang van den bezitter van gebouwde eigendommen bij het dekken van de gemeentebehoeften veelzijdiger ,s dan het belang van den bezitter van onbebouwde eigendommen. Daar nu dat verschil op dien grond en uit !ooT^ beginsel is aangenomen bij art. 241, kan het, dunkt mij bij art <M4 met wel worden verlaten. Wanneer het onderscheid, dat bi/art'241 öemaakt is, niet in acht werd genomen bij art. 244, dan zou art 241 als het ware in de lucht zweven. Het artikel zou als zonder «mmd moeten worden beschouwd. Men zou althans een beginsel hebben . angenomen, dat vervolgens wederom door de Vergadering was verlaten en wel op dat punt verlaten waar het behoorde te werken want bii' art 241 is enkel eene bevoegdheid gegeven. De geachte spreker zcat , verhooging van de opcenten op het personeel de eigenaars v" n' gebouwen zal treffen. Dat wil zeggen, dat die verhooging de bruikers van gebouwen zal treffen. De geachte spreker wil de fixiteit van de adastrale aanslagen. Het komt mij voor, dat hij dan een amendement
1 ti!TÏen 'en tegen een vroeëer artikel der wet, waarbij uitru e ij gezegd is, dat de opcenten kunnen worden opgevoerd tot een cijfer date boven zou gaan het getal, hetgeen de geafhteTpreker hier zou willen gehandhaafd zien voor gebouwde en on eCe
Wt tTkcn"' ilnneCr h6tgeen de gea(;hte spreker in de tweede plaats heeft te kennen gegeven, moet worden aangenomen, dan moet men
hebben 11 ^ Z°0Vele °peentei'' ills hiJ nu hier behouden wil hebben zullen worden opgelegd; dat het niet zal vrijstaan die opcenten
met geheel op te leggen, en dat ook niet meer opcenten zullenCd™ opgelegd De geachte spreker heeft gezegd: het zal in de uitvoering omslachtig wezen. Ja, eenig meerder werk zal het aan de ambtenaren geven, ma,r dat werk voor de ambtenaren zal ook omslachtig ^n bj de verschillende opeenten op het personeel in de onderscheidene Gemeenten. Eenig meerder werk zal men ook hier aan de ambtenaren met kunnen besparen. Dit zijn de hoofdredenen die de geachte spreker
StzrrreMhrïhijgebracht-
grijpt niet in het stelsel der wet. Ik antwoord hierop vooreerst dit wat betreft art. 244 op zich zelf. Het doel van dat artikel is zooals ik' de eer had te doen opmerken, den kring van den hoofdelijken omslag 'eperken. Maar nu zal de kring ruimer worden, wanneer men ook



ten aanzien der gebouwde eigendommen zal kunnen volstaan met 5 opcenten, eer men tot hoofdelijken omslag zijne toevlucht neemt. Nu is de opbrengst van die opcenten over het algemeen zoo groot niet, maar men moet dit dan toch ook niet te licht achten. Te Delft bijv., ik neem de opgave van 1848, was de opbrengst van 5 opcenten op de gebouwde eigendommen ruim ƒ 1500, nu zal zij ƒ 3000 kunnen worden. Te Bloemendaal — om eene plattelandsgemeente te nemen — was de opbrengst ƒ 250, nu moet zij worden ƒ 300, eer men tot een hoofdelijken omslag zal kunnen overgaan. Te Goes was de opbrengst ƒ 417; dat cijfer wordt, volgens het stelsel van het ontwerp, verdubbeld. Te Nieuwer-Amstel, eene aanzienlijke gemeente, is de opbrengst op zich zelf niet groot, slechts ƒ 400; nu zal zij tot eene som van ƒ 800 klimmen. Derhalve grijpt het amendement, ofschoon de greep dan zacht moge zijn, wel in het stelsel van de wet. Het gebied van hoofdelijken omslag zal wijder worden dan het stelsel van de wet bedoelt. Maar in de tweede plaats komt dit inzonderheid in aanmerking: de aanneming van het amendement op art. 244 zou zeer ingrijpen in art. 246, die aanneming zou inderdaad ook dit artikel veranderen. Men zal dan de verbruikbelasting zooveel vroeger kunnen heffen, want men zal niet meer tien opcenten behoeven te heffen om tot verbruikbelasting te komen; men zal kunnen volstaan met 5 opcenten. Art. 244 wordt juist in art. 246 aangehaald, als bepalende in zoover de grens waar de verbruikbelasting zal kunnen beginnen.
Ik meen derhalve, dat ik de Vergadering niet mag adviseeren hetzij aan te nemen het amendement van den geachten spreker uit Drenthe (den heer van der Veen), hetzij aan te nemen het amendement van den geachten spreker uit Zeeland (den heer Bachicne). Het doel van de voorgestelde regeling zou ten deele kunnen worden verijdeld, en in allen gevalle zou de bereiking van dat doel verder worden verschoven dan in het stelsel van dit ontwerp gelegen is.
De heer van Goltstein bestrijdt het artikel. Het doel der wet moet zijn, te komen tot eene gelijke verdeeling van lasten; maar hoe, zoo vraagt hij, wanneer nog eene andere directe Rijksbelasting ingevoerd, of een accijns afgeschaft mocht worden? Gaat dan die gelijkheid niet verloren? Ook aan den rang in het ontwerp aan de accijnsen toegewezen, ontleent hij een bezwaar tegen het gekozen systeem: z.i. is accijns eene zeer rechtvaardige belasting. De heeren Van der Veen en liachiene dringen nader, gene op verwerping van het artikel, deze op aanneming van de door hem voorgestelde wijziging, aan. Antwoord aan den heer Groen van Prinsterer.
Ik ben verplicht te antwoorden op de algemeene bedenkingen, die de laatste geachte spreker in het midden heeft gebracht; een enkel woord te zeggen over hetgeen mij is geantwoord door den geachten spreker uit Drenthe en den geachten spreker uit Zeeland en in de laatste plaats een paar woorden te richten tot den geachten spreker uit de residentie.



Tk begin met de algemeene beschouwingen van den geachten spreker uit Utrecht (den heer van Goltstein). Die geachte spreker heeft inzonderheid twee redenen bijgebracht, waarom dit geheele stelsel hein onaannemelijk voorkomt. Hij heeft in de eerste plaats gezegd: het doel der wet is eene meer evenredige verdeeling der belastingen; beperking van het accijns-stelsel en 0111 meer op hetgeen directe belastingen mag heeten, over te brengen, maar uw doel zal niet worden bereikt, omdat er van 's Rijks wege nieuwe directe belastingen kunnen worden ingevoerd, of accijnsen kunnen worden afgeschaft; de grondslag van de berekening, volgens welke nu de mogelijkheid zou kunnen worden aangenomen, dat er, naar deze regeling, eene meer gelijke verdeeling van indirecte en directe belastingen zal verkregen worden, zal dan geheel falen. Daartegen geldt deze bedenking, Mijne Hecren! Het is waar, in het systeem van 's Rijks belastingen kunnen veranderingen worden gemaakt; er kan eene belasting op de inkomsten worden ingevoerd. Maar die wet, waarbij eene helasting gelegd wordt hetzij op de inkomsten in het algemeen of uitsluitend op een gedeelte der inkomsten, zal eene uitdrukkelijke uitzondering kunnen maken, zal kunnen zeggen dat de bepalingen dezer wet op die belasting niet zien. Men zal er volkomen meester van zijn te bepalen, dat op die nieuwe belasting geene gemeente-opcenten zullen worden geheven. Maar ingeval die wet dat niet bepaalt, wat zal dan het gevolg zijn? Dan zal het gevolg zijn dat hetgeen nu maar ten deele wordt bereikt, omdat deze wet slechts eene zachte wending geeft, meer volkomen zal worden verkregen; dat hetgeen dan direct zal worden gedragen, nog meer komt in billijke reden tot hetgeen indirect is opgelegd. Ik zeg: in geval de wet dat niet bepaalt, en men kan van den wetgever dit verwachten, dat hij bij de invoering eener nieuwe directe belasting het oog zal slaan op deze algemeene bepaling, en dat die wetgever, eene nieuwe directe belasting invoerende, niet zal verzuimen te zeggen, wanneer hij dit verlangt, dat er geene gemeente-opcenten op die Rijksbelasting zullen worden geheven. Zegt zij het niet, dan zal die belasting vallen onder de regelen bij deze wet vastgesteld; maar dan zal juist het doel, hetgeen de geachte spreker heeft aangewezen, en hetgeen niet het eenige doel van dat voorstel is, maar mede hoofddoel, te wisser worden getroffen.
In de tweede plaats — en hier is vooral een groot verschil van beschouwing tusschen den geachten spreker en mij aan den dag gekomen — houdt hij de accijnsen voor rechtvaardig. De accijnsen inzonderheid zijn, volgens de beschouwing van den geachten spreker, eene uitnemende gemeentebelasting daar, waar de heffing van de accijnsen eenigszins kan worden verzekerd. Hij meent dat men bij de gemeentebelastingen niet moet toepassen het beginsel, dat op de Rijksbelasting van toepassing is, het beginsel namelijk, dat ieder naar mate van zijn vermogen, voor hetgeen de publieke dienst vereischt,



bijdraagt. De geachte spreker is genegen de gemeenten gelijk te stellen met vennootschappen waar het te doen is om winst, waar men in gelijke deelen de lasten draagt en in gelijke deelen de voordcelen trekt.
Ik geloof niet, Mijne Heeren, dat ten aanzien van het beginsel der verdeeling van de lasten de gemeenten verschillen van den Staat. Ik geloof dat, zoo het waar is, dat in het algemeen in de belasting naar de mate van het vermogen moet worden bijgedragen, dit dan ten aanzien van hetgeen voor de behoeften der gemeente behoort te worden opgebracht, evenzeer moet gelden.
De geachte spreker zegt, dat de gedwongen rangregeling strijdig is met de natuur. Maar de geachte spreker heeft zich dien dwang veel te nijpend, veel te knellend voorgesteld. Wat wordt hier voorgedragen? Dat men in de eerste plaats zal heffen die opcenten, die ook nu worden geheven in de eerste plaats; dat men dan, wanneer men tot eene zekere mate die opcenten heeft geheven, zal kunnen komen tot de belastingen op het verbruik, en niet enkel, zoo als de geachte spreker heeft gezegd, tot opcenten op Rijks-verbruikbelasting, maar belastingen op het verbruik, die van een anderen aard zijn dan de belastingen op het verbruik, reeds ingevoerd van 's Rijks wege.
Verbetering, heeft de geachte spreker gezegd, is wcnschelijk, maar deze is niet aannemelijk. Nu heeft de geachte spreker niet gezegd, waarin die verbetering dan moet bestaan. Deze verbetering, die hier wordt voorgedragen, is eene zeer zachte verbetering, maar deze zachte verbetering is op zich zelve onmisbaar om tot meerdere verbetering te komen. Ik meen dat dit gebleken is uit de algemeene beschouwingen, die vroeger hier zijn gewisseld. De geachte spreker heeft wederom de vrijheid van de gemeentebesturen op den voorgrond gebracht, maar de Grondwet wil die vrijheid van de gemeentebesturen niet. Wanneer de Grondwet eischt, dat zelfs eene burgerrechtelijke handeling van de gemeente, dat de begrooting van de gemeente worde onderworpen aan eene hoogere goedkeuring, hoe zou dan de Grondwet kunnen willen, dat niet zoodanige algemeene regelen in de wet gesteld wierden, die dan nog zooveel ruimte, zooveel speling als hier het geval is, aan de gemeenten overlaten. De geachte spreker heeft daarenboven voorbijgezien, dat hetgeen hij een dwang noemt, niet zijnde gelegd bij eene wet, zal moeten worden gelegd door het Gouvernement. Het is onmogelijk, dat het Gouvernement zich niet gedrage naar regelen, geene vaste regelen toepasse bij het goed- of afkeuren van plaatselijke belastingen. Dit is noodig, opdat de handelwijze van het Gouvernement niet zij willekeurig maar rechtvaardig en ook staathuishoudelijk te rechtvaardigen. De vraag komt dus inderdaad alleen hierop neder: zijn deze regelen hier gesteld verstandig? Laten deze regelen zooveel speling dat een kring van beweging worde vrijgelaten aan alle gemeenten, welke ook de behoeften kunnen zijn eener plaats, liet tegendeel is, geloof ik, door niemand aangetoond.



De geachte redenaar uit Zeeland, heeft gezegd, dat zijn amendement slechts beperken zal de bepaling van art. 244, zoover die bepaling aan hem te veel schijnt. Die bepaling, heeft de geachte spreker gezegd, zal alleen dienen voor enkele gemeenten. Mnar zij zal inderdaad voor het grootste gedeelte van onze gemeenten dienen, inzonderheid voor de gemeenten te platten lande, maar ook voor de steden, vooral wanneer men op het verband let tusschen de bepaling van art. 244 en de bepaling ten aanzien van verbruikbelastingen in art. 246. De geachte spreker heeft gemeend, dat ik erkend had het belang van fixiteit van de grondbelasting. Ja, maar niet in die mate, dat ik zou wenschen, dat de wet zich bepaalde bij vaste, onveranderlijke opcenten op de grondbelasting. Ik meen, dat op de opcenten van de grondbelasting toepasselijk moet wezen hetgeen op alle belastingen toepasselijk is. Ieder moet naar de mate zijner inkomsten worden getroffen, zoo verre de publieke behoeften het eischen. De geachte spreker heeft gezegd, dat de hoogere opcenten de kapitaalswaarde zouden doen verminderen. Ja, Mijne Heeren, maar de kapitaalswaarde vermindert door iedere belasting. En wat die vermindering van kapitaalswaarde zelve betreft, zij zal uitstekend gering zijn. Dat is, geloof ik, uit het voorbeeld, dat ik heb bijgebracht, gebleken. En wanneer de vermindering van de kapitaalswaarde ten aanzien van een pand te Amsterdam zoo gering is, als, geloof ik, uit mijne berekening gebleken is, hoe gering zal dan die vermindering zijn ten aanzien van panden in kleinere gemeenten.
Ik moet ook nog terugkomen op het verband tusschen de artt. 244 en 241. De reden waarom in art. 241 onderscheid is gemaakt tusschen gebouwde en ongebouwde eigendommen, zou, wierd het amendement aangenomen, .buiten toepassing blijven. Art. 241, onderscheid makende tusschen gebouwde en ongebouwde eigendommen, zou dan als eene bepaling zonder leven in de wet voorkomen.
De geachte spreker uit Drenthe meent, dat de evenredigheid van de belastingen door de aanneming van zijn amendement zal worden bevorderd. Hij wil, dat de Raad overal, alvorens een enkelen opcent op de grond- of personeele belasting te heffen, een hoofdelijken omslag kunne opleggen. Hij wil dus dat de Raad zal kunnen beginnen met een uiterst willekeurige belasting, en een zwaren hoofdelijken omslag zal kunnen opleggen om te vermijden opcenten op grondbelasting en personeel. En dit, Mijne Heeren, mag, geloof ik, niet worden aangenomen; het mag, zoover het van het Gouvernement afhangt, niet worden toegelaten. De geachte spreker zegt: gij zult toch een hoofdelijken omslag niet kunnen vermijden. Mijne Heeren, de geachte spreker let niet op een bezwaar van groot gewicht, de willekeur namelijk die van de hoofdelijke omslagen onafscheidelijk is. Hij let niet hierop, dat daarvoor een vaste grond niet zal kunnen worden gevonden. Willekeur nu schaadt oneindig minder wanneer



het bedrag niet groot is, dan wanneer de omslag in die mate wordt verhoogd, zooals zal kunnen geschieden volgens den wensch van den geachten spreker. Willekeur is van iedere belasting niet geheel af te scheiden, omdat een volkomen zekere grondslag van juiste verdeeling niet te vinden is. Maar er is eene groote klove tusschen hetgeen louter willekeur is en hetgeen op, schoon niet volkomen zekere, dan toch aanwijsbare gronden berust. Er zou ten gevolge van den wensch van den geachten spreker een toestand geboren worden, zoo als men bij ons nog niet kent. Tot dusverre zijn in alle gemeenten van ons land opcenten op grondbelasting en personeel geheven. Nu zou men kunnen beginnen met hoofdelijke omslagen, en hoofdelijke omslagen zou men in vele plattelandsgemeenten tot ecnige belasting kunnen maken.
Ik kom thans tot de beantwoording van den geachten spreker uit de residentie. Hij heeft weder, zoo als hem niet vreemd is, een strooptocht gedaan op het terrein, of ook buiten het terrein, van de discussie; de Duitschers noemen het Kreuz-und Querzüge. Hij heeft herinnerd, dat ik gezegd had, dat volgens mijne innige overtuiging het aannemen van dit stelsel eene weldaad zou zijn voor het F,and. Ik had gesproken van eene weldaad voor de gemeenten van ons Land. De geachte spreker heeft bij die gelegenheid opgemerkt, dat alle instellingen welke wij hebben erlangd sedert 1795 — instellingen, die voorzeker met zijne beginselen niet overeenkomen — aan de natie als weldaden zijn voorgespiegeld. Maar het komt hier niet aan, Mijne Heeren, op een woord; het komt hier aan op redenen, op gronden. Het is niet in een manifest, niet in eene publicatie, dat dit stelsel met grooten ophef is aanbevolen als eene weldaad; maar het is bij wijze van betoog geschied, eerst van schriftelijk betoog, en later van mondeling betoog bij meer dan ééne gelegenheid in den loop van de laatste weken. De geachte spreker heeft gezegd: wanneer men dan de gemeentebesturen volstrekt wil beletten kwaad te doen, dan kunnen ze ook geen goed doen. Ik vrees, Mijne Heeren, dat er. bij de aanneming van dit stelsel, voor de gemeentebesturen nog zeer veel ruimte zal overblijven om kwaad te doen. Ik wil hopen dat de gemeentebesturen van die vrijheid om kwaad te doen, zoo min mogelijk gebruik zullen maken. Maar nu te willen dat men die gelegenheid om kwaad te doen nog zal vermenigvuldigen, nu te zeggen dat men geene algcmeene regelen moet stellen, daar een verstandig gemeentebestuur die overal toch zal aannemen, dit komt mij, bij het stellige gebod van de Grondwet, dat algemeene regelen eischt, niet aannemelijk voor. De geachte spreker heeft weder gezegd, dat de werkkring van de Provinciale Staten weinig beteekent, en dat daaruit misschien te verklaren was, dat men hier en daar weinig belang stelt in de keuze van een lid voor de Provinciale Staten. Ik geloof, Mijne Heeren, dat men hierin een nieuw bewijs vindt, hoe genegen' de geachte



spreker is om, na een jaar en langer, terug te komen op punten die hij vroeger als bijzonder geliefkoosd had behandeld. Bij de discussien over de provinciale wet heeft hij gezegd: de Provinciale Staten zullen te weinig macht hebben. Maar de macht van de Provinciale Staten is inderdaad zeer groot, en de grootte van die macht is, geloof ik, op menig punt reeds gebleken en zij zal meer en meer blijken bij de uitoefening van die macht. Die lichamen behooren gewis niet onder die, van welke men in onzen Staat zal kunnen zeggen, dat zij weinig macht bezitten. De Provinciale Staten zijn nu nog slechts één of twee malen vergaderd geweest; maar er zal, geloof ik, alle beleid noodig wezen van de zijde van het Gouvernement, om de eenheid van den Staat inet de vrijheid en de macht, aan de Provinciale Staten verzekerd, te vereenigen.
Er is in deze Vergadering eene niet zeer onhandelbare oppositie, heeft de geachte spreker gezegd. Ik geloof, dat de geachte spreker bij dat woord niet zeer onhandelbare oppositie zich zelven daar niet onder heeft begrepen. Van de oppositie moet men ook niet te veel toegeeflijkheid vergen, zeide hij. Mijne Heeren, van den geachten spreker, zoo hij zich tot de oppositie mocht rekenen, van de geheele oppositie wordt door mij geene toegeeflijkheid gevraagd. Maar hetgeen gevraagd wordt is dit, dat men de gronden voor en tegen wege; dat men voor geene gronden ontoegankelijk zij; dat men zich niet van wege algeineene beginsels die men belijdt en die op eene zeer verwijderde wijze met het onderwerp dat men behandelt, samenhangen, late terughouden om tot stand te helpen brengen, iets, dat tot heil van het Land, in dit geval tot welzijn van de gemeenten, dienstig is.
De geachte spreker heeft gezegd: ook de Minister van Hinnenlandsche Zaken komt telkens nog al terug op de eenmaal door hem opgevatte meening; ook de Minister van Binnenlandsche Zaken heeft nog al eene groote vastheid van overtuiging. Maar wat heb ik gezegd in de vorige zitting, toen de geachte spreker aan de Vergadering meende te mogen zeggen, dat men hier niet van doordrijven moest spreken, maar dat men elkander wederkeerig moest trachten te overtuigen? Ik heb toen gezegd, dat ik geloofde, dat wederkeerige overtuiging het doel is van discussie in eene vergadering als deze, maar dat ik de kracht van die stelling of van dat beginsel nog nooit had opgemerkt bij den geachten spreker, die, bij welke discussie ook, ten laatste altoos, op het punt waarmede hij begonnen was, terugkwam. Nu moet ik opmerken, dat het hier te doen is om een ontwerp van hoog belang, met de Vergadering te voren schriftelijk behandeld. Ik moet in de tweede plaats dit opmerken. De geachte spreker heeft de oppositie niet onhandelbaar genoemd, maar ik geloof, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken vooral, zich niet onhandelbaar heeft betoond. Ik geloof, dat dit gebleken is bij de discussie over zuo menige wet, die ik het geluk heb gehad hier te verdedigen.



\ erdrdigen is misschien liet juiste woord niet; ik wil zeggen: die ik het geluk heb gehad hier met deze Vergadering te overleggen. Het is, geloof ik, bij zoo menige wet, bij de kieswet, bij de provinciale wet, en ook bij deze wet gebleken, dat wanneer hetgeen door het een of het andere lid in het midden gebracht is, mij voorkomt eene verbetering van de wet te zijn, of tot eene verbetering te kunnen leiden, dat ik dan niet aarzel, dat met beide handen aan te grijpen en mij daarmede te vereenigen. Aan den anderen kant, Mijne Heeren, zal liet toch wel geene beschuldiging van den geachten spreker tegen den Minister zijn, zoo hij zegt dat de Minister vastheid van overtuiging heeft. Wanneer de Minister in deze Vergadering een ontwerp van wet brengt, clan moet dat ontwerp in de hoofdtrekken de uitdrukking zijn van zijne overtuiging, en dan kan de Minister, mijns inziens, van hetgeen hoofdtrek van zoodanig ontwerp is, niets laten vallen. Wanneer de wet door eene verandering welke er hier in wordt gebracht, nnar zijne wijze van zien, naar zijne overtuiging, mocht ontaarden, zoodat ze niet meer dezelfde wet bleef en het stelsel van de wet inderdaad werd aangetast, dan, geloof ik, zou het de plicht van den Minister zijn — en de geachte spreker zal dat erkennen —, de verdediging van die wet te staken. In dien zin zal de geachte spreker, hoop ik, genegen zijn vastheid van overtuiging bij den Minister, als eene deugd, althans als eene goede eigenschap, aan te merken.
De Minister bevindt zich, — heeft de geachte spreker gezegd —, niet in een normalen toestand en verscheidene leden bevinden zich ook niet in een normalen toestand. Bij die gelegenheid heeft de geachte spreker wederom, zooals hij dikwijls pleegt te doen, met geestigheid, eene wandeling gedaan, als ik mij zoo mag uitdrukken, door de Kamer. Hij heeft een en ander lid een woord toegevoegd, den een afstootend, den anderen aanlokkend. „Ga althans eenige schreden met mij mede" zeide hij; „gij moet het, want gij hebt die woorden gesproken en uit die woorden volgt dat gij mij nu ten minste moet helpen in het niet aannemen van dit artikel, of vnn dit stelsel". Zoo heeft de geachte spreker bij die wandeling ook gezegd dat de Minister niet in een normalen toestand is. Ik geloof, Mijne Heeren, dat men in liet begrip van een normalen toestand kan verschillen, maar ik meen toch, dat de Minister zich wel in een normalen toestand bevindt. Ik geloof , dat de Minister weinig geschikt zou zijn dergelijk wets-ontwerp met deze Vergadering te overleggen, indien bij hem afwijking van den normalen toestand plaats vond. Waarin bestaat normale toestand, voor zooverre die hier te pas komt? In te weten wat men wil; en dat is, geloof ik, eene zeer noodwendige eigenschap. De Minister moet weten wat hij wil, wat het ontwerp bedoelt, welke verbeteringen het, ten gevolge van overleg met do Kamer, zou kunnen ondergaan of zou kunnen verdragen. Nu meen ik, Mijne Heeren, dat de discussie tot dusverre, en ook de discussie dezen morgen ge-



voerd, dien normalen toestand l»ij mij niet heeft verduisterd. Integendeel, ik meen ten gevolge van deze discussie te zijn opgehelderd, verder te zijn gebracht in het duidelijk besef van hetgeen de Regeering, ten aanzien van dit gewichtig onderwerp, moet willen en bedoelen.
Het amendement van den heer Bachiene wordt met 41 tegen 24 stemmen afgekeurd, het artikel met 41 tegen 24 stemmen aangenomen.
Art. 245. Moet het verblijf in de gemeente, zal men in den omslag kunnen worden begrepen, drie „achtereenvolgende" maanden hebben geduurd?
Indien de geachte spreker het noodig keurt in de 3de alinea van art. 245 in te lasschen de woorden: „hetzij aanhoudend, hetzij bij afwisseling'', zal ik mij daartegen niet verzetten. Noodig schijnt het mij evenwel niet, omdat de woorden van het artikel, zoo mij voorkomt, volkomen duidelijk zijn. Mij dunkt het artikel is niet wel anders toe te passen dan in den zin waarin de geachte spreker het toegepast wil hebben, hetgeen ook de meening is van het ontwerp van wet, zooals in de memorie van antwoord is te kennen gegeven. Mij derhalve komen de woorden duidelijk voor, en zoo er nu al twijfel te voorzien ware, twijfel dien men zich gaarne veroorlooft in zake van belasting — ik geloof dat die twijfel geheel weggenomen zou zijn juist door de vraag van den geachten spreker en het antwoord nu door mij gegeven, ook in betrekking tot hetgeen reeds in de memorie van antwoord is gezegd.
Art. 246. Plaatselijke belastingen op voorwerpen van verbruik. De lieer \an Heiden Reinestein stelt een amendement voor, waardoor accijnsen op wijn en gedistilleerd zullen worden bevorderd. De heer Wintgens klaagt dat de gemeente-accijnsen niet geheel worden afgeschaft.
Dat andere plaatsen haar voordeel mogen doen met dergelijk voorbeeld als door den geachten spreker uit Leiden is voorgehouden, dat ligt juist in het doel, vooral ook van dit artikel, dat de geachte spreker uit de residentie nu bestrijdt. En met welke wapenen bestrijdt hij het artikel? De geachte spreker zou meer verlangen. Hij zou willen, dat hier geschreven stond: alle gemeente-accijnsen zijn afgeschaft. Maar nu dit niet in de wet geschreven staat, nu kan de geachte spreker zich mot dit artikel niet vereenigen. Mijne Heeren, indien het mogelijk, indien het op dit oogenblik denkbaar ware, al de gemeente-accijnsen af te schaffen, ik geloof dat mijne pen de vlugste zou zijn geweest dit in de wet te schrijven. Maar men zal, geloof ik, erkennen, dat dit niet kan. Het komt er dus op aan, om naar hetgeen niet kan in dien omvang, evenwel zooveel als wij vermogen, te trachten. Bij gevolg, wij moeten de accijnsen matigen niet alleen door to hoog opgevoerde



accijnsen te doen dalen, maar ook door accijnsen (e laten vervallen, daar waar zij nu bestaan en niet behoeven te bestaan. De geachte spreker vroeg: wat zal bet gevolg wezen? Het gevolg van het verhoogen der directe belastingen en het tijdelijk toelaten van accijnsen zou. meende hij, zijn, dat men zich aan de eene zijde niet verlicht zal gevoelen, en aan den anderen kant meer bezwaard dan tot dusverre. De geachte spreker heeft de gevolgen van dat meerdere bezwaar uitgemeten: er zullen meer executiën plaats hebben, menigvuldige dienstboden zullen worden afgeschaft. Hij heeft inzonderheid op het meerdere bezwaar gewezen voor diegenon die panden bewonen van tussehen de f 150 en f 350 huurwaarde. Wanneer ik neem Amsterdam (en 's-Gravenhage is met Amsterdam in ééne klasse), dan vind ik, dat de bewoner van een pand van tussehen de ƒ 300 en ƒ 350 huurwaarde in die stad, ten gevolge van dit artikel ƒ 8,30 meer zal betalen dan hij nu betaalt, en daarenboven, zoo hij eene dienstbode houdt, nog 90 cents voor die dienstbode. Ik heb reeds in eene voorgaande zitting daartegenover geplaatst hetgeen diezelfde bewoner zal winnen aan het mindere dat hij zal betalen in de indirecte belastingen, en dat bedraagt omstreeks ƒ 40, tegenover die ƒ 8 a ƒ 9, die hij nu meer zal betalen. Nu heeft de geachte afgevaardigde zich beroepen op een voorbeeld, dat hier ter stede zou hebben plaatsgehad. Ik geloof dat, wanneer dat voorbeeld publiek wordt, de bakkers in Den Haag vrij wat minder zullen te doen hebben. Men zal gewis er groot voordeel mede hebben zijn brood van buiten de stad te laten komen, wanneer men zoodanige rekening met de commiezen kan sluiten, dat men, met een groot huisgezin op een ruimen voet levende, voor het in den tijd van twee maanden benoodigde brood aan hen niet meer dan 70 cents behoeft te betalen. Maar de vraag is, hoe is de rekening door de commiezen gemaakt? Men spreke ook niet van 25 opcenten meer op het personeel, want liet hoogste dat nu meergevorderd zal kunnen worden, bedraagt 18 opcenten.
Ik kom nu tot het amendement, door den geachten spreker uit Drenthe (den heer van Heiden Reinestcin) voorgesteld. Ik erken volkomen hetgeen daarvoor pleit, het zoogenaamde zedelijke motief, waarop de geachte spreker zich heeft beroepen. Ik erken ook, maar toch niet zoo volkomen, hetgeen de geachte spreker gezegd heeft omtrent de gewoonte, en ik zal aanstonds zeggen waarom. Maar wanneer wij nu aannemen hetgeen de geachte spreker wil, wat doen wij dan? De geachte spreker wil, dat in dit artikel worde gelezen: „Plaatselijke belastingen op voorwerpen van verbruik, met uitzondering van wijn en gedistilleerd, worden niet geheven, alvorens de gemeente-opcenten op de grondbelasting het in art. 244 vermelde getal bereikt hebben", enz. Wanneer wij dit aannemen, dan zal bij de wet een privilege worden toegestaan aan de belasting op den wijn en het gedistilleerd, niet enkel boven de andere verbruikbelastingen, maar boven alle belastingen. Men zal



met do belasting op wijn en gedistilleerd kunnen beginnen. Dit is de werking van het amendement, maar die werking is strijdig met den geheelen aanleg van de wet. De aanleg van de wet brengt mede, dat verbruikbelastingen niet worden geheven, dan wanneer directe belastingen reeds tot eene matige hoogte althans zijn opgevoerd. De aanleg van de wet brengt verder mede, dat wij nergens tolliniën zullen hebben dan waar ze volstrekt noodzakelijk zijn. Het wets-ontwerp wil de tolliniën afgebroken zien. In zooverre derhalve is het doel van het amendement vierkant strijdig met het doel van de wet. — Ik kom nu tot de redenen, die voor het amendement zijn aangevoerd. De geachte spreker beroept zich op het verderfelijke van dien drank, waarop dan de belasting zal worden gelegd. Mijne Heeren, ik eerbiedig het zedelijke van dien grond. Maar zal het doel worden bereikt? Ik geloof het niet. Ik geloof vooreerst, dat men door geen middel, noch door genootschappen, noch door eenig ander middel, zekerder het zeer loffelijke doel zal bereiken dan hierdoor, wanneer men er in slaagt aan die klasse, die dit misbruik pleegt, een gezond voedsel te verschaffen en haar een gezonden drank te geven in de plaats van dezen, waaraan zij verslaafd is. Te bevorderen dat die klasse zich een gezond voedsel kunne aanschaffen, dit zal reeds voor zeer velen de behoefte aan dezen drank doen ophouden. Drank is in sommige bedrijven noodzakelijk, en slaagt men er nu in, een gezonden drank te vinden in de plaats van dezen, niets zal sterker tot afschaffing strekken. Maar zal men met dit amendement bereiken dat er een glas jenever minder gedronken wordt? Neen, gewis niet! Men zal er mede bereiken, dat het glas misschien wat kleiner wordt, dat de sterke drank eenigszins meer wordt gedoopt, maar mindere consumtie zal het gevolg niet zijn van de aanneming van dit amendement. Vooral uit dien hoofde niet, omdat deze belasting slechts tot eene zeer matige hoogte kan worden opgedreven of de opbrengst neemt af, en dan wordt door de gemeentekas verloren. Nu zal de slechts matige belasting, die dit voorwerp verdraagt, geen genoegzame prikkel zijn op zich zelve om af te houden van het gebruik. Ook uit dezen hoofde zal het loffelijke zedelijke doel worden gemist.
Nu moet ik er in het algemeen vooreerst nog dit bijvoegen, dat men dan, wanneer men, op zoodanige wijze als nu wordt voorgedragen, de voorkeur wil geven aan deze belasting op den sterken drank, het sluiken zal bevorderen; een nadeel dat niet verbonden was aan het amendement, door den geachten spreker uit Friesland voorgesteld. Het amendement van dien geachten spreker dwong overal te hebben deze belasting en nu, tengevolge van dit amendement, zullen de gemeenten in dezen vrij blijven. Eenige gemeenten zullen dan die belasting heffen en andere niet. Er zal derhalve afscheiding zijn tusschen de eene en de andere gemeente, zoodat van de eene naar de andere sluikerij zal plaats hebben. Er zal bovendien sluikerij gepleegd worden, wat het buitenland betreft, zoodat zij in dubbele mate zal worden bevorderd.



Bahalve die bedenkingen heb ik nog twee andere, en ik verzoek de Vergadering daaraan bijzondere opmerking te schenken. Zoodanige voorkeur aan dergelijke belasting te geven als ten gevolge van dit amendement in de wet zal worden ingevoegd, schijnt mij, dat zeer wel zou voegen in een stelsel van belastingen dat men bijv. zou hebben aangenomen voor 300 of 400 jaren. De eerste beginselen van het belastingstelsel brengen mede, dat ieder tot de behoeften van de stad, van de gemeente waar hij woont, bijdraagt naar zijn vermogen en naar het belang dat hij heeft bij de instandhouding van het geheel. Dat werd vroeger over het hoofd gezien en men belastte dus bijv. in de eerste plaats de weelde. Degene, die van zulke weelde-artikelen gebruik maakte, moest daarvoor zwaar betalen en hetgeen dan niet gevonden kon worden, ten gevolge van leges sumtuariae, werd bij wijze van gewone belasting geheven. Dien weg heeft men verlaten; men heeft het omgekeerd; men heeft in den laatsten tijd gezegd: wij vragen eerst wat op redelijke wijze kan worden gevorderd van die ingezetenen van de gemeente, die over het algemeen in staat zijn tot het dekken van die behoeften bij te dragen. Wat zal nu gebeuren ten gevolge van de aanneming van dit amendement? Dan zal in de eerste plaats van de drinkers van jenever en wijn gevorderd worden hetgeen allereerst van de totaliteit der ingezetenen