Gedrukt bij C. H. J. van Bentham Jutting te Middelburg.



KLEINE
HOOGDWTSCHE SPRAAKKUNST
DOOR
D. KRUYDER,
Leeraar aan de Rijks Hoogere Burgerschool te Middelburg.
PB
ZSYU
MIDDELBURG,
VAN BENTHEM & JUTTING, 1903.







KLEINE
HOOGDUITSCHE SPRAAKKUNST
DOOR
D. KRUYDER,
Leeraar aan ilr 1,'jjks Iloogere liurgerscl te MM.lellwrg.
MIDDELBURG,
VAX UEXTHKM & JUTTIXU. 1003.







KLEINE
HOOGDUITSCHE SPRAAKKUNST
DOOK
D. KRUYDER,
Leeraar aan <lo Ujjks Iloogere Hurgorsuhool te Middelburg.
MIDDELBURG,
VAN JiENTHEM & JUTTING. 1903.







V O O K li E KIC H T.
Deze spraakkunst wijkt van de bestaande leerboeken in menig opzicht af, van daar een „voorbericht".
In de mij bekende schoolgrammatica's staat veel, dat de leerling zich beter eigen maakt door lectuur, veel, dat hij zeer goed missen kan. Zoo, om een enkel voorbeeld te noemen, het telkens weer aangegeven verschil tusschen „Atlasse" en „Atlanten", „Laden" en „Laden", „Lichter" en „Lichte"; wie „Atlasse", „Liiden"en „Lichter" als meervoudsvorm gebruikt, kan nooit een fout maken.
Daarom heb ik zooveel mogelijk bekort en vereenvoudigd, zooveel mogelijk ballast over boord geworpen. Vooral heb ik, indachtig aan de woorden van De Genestet: „Zelf moet gij 't zoeken, zelf moet gij 't vinden", alles weggelaten, wat de leerling door eigen nadenken vinden kan. Vandaar bij de Praeterito-Praesentia geen uitgewerkt paradigma; met een paar aanwijzingen kan men zelf de vormen construeeren. 't Spreekt van zelf, dat die vormen èn schriftelijk èn mondeling zóó vaak herhaald moeten worden, dat de leerling ze als het ware droomen kan ; bovendien is het wenschelij!., dat hij ze voor zich ziet, opdat hij ze niet alleen met het oor, maar ook met het oog in zich opneme, — daarvoor de tabel, die opzettelijk met dit doel aan het werkje is toegevoegd, — maar men mag niet beginnen, den leerling werktuiglijk van buiten te laten leeren, wat hij door eigen nadenken vinden kan.



Op dezelfde wijze kan bij de voornaamwoordelijke verbuiging de declinatie van „der" uit die van „dieser" worden afgeleid. En daarom, èn omdat liet regelmatige aan bet onregelmatige dient vooraf te gaan, eerst „dieser", d"n „der". Zoo is bij „ein", „kein" en de bezittelijke voornaamwoorden eerst de zelfstandige verbuiging gegeven, die in geen enkel opzicht van „dieser" afwijkt en gewoonlijk te weinig tot zijn reclit komt.
Bij het zelfstandig naamwoord heb ik, en dit is een verandering van ingrijpenden aard, waarop ik met nadruk wijs, gebroken met de gebruikelijke klassenindeeling; waar met behulp van een eenvoudigen regel uit de verbuiging van „Knecht" die van „Anker" en „Kind" zonder eenige moeite kan worden afgeleid, is deze klassenindeeling met haar nasleep van regels en uitzonderingen ballast.
Ten einde dezen regel ook op „Kind" te kunnen toepassen, heb ik gesproken van „stamverlenging". Historisch is deze voorstelling volkomen juist; waarom zouden wij haar prijsgeven, waar in het IIolland8ch de „stamverlenging" nog zoo duidelijk zichtbaar is?
Men plaatse slechts onder elkaar: wind, wind-en
kind, kinder-en of vergelijke dubbelvormen als „loof" en „loover."
Bij het zwakke zelfstandige naamwoord is ook de e een uitgang genoemd; ik vond dit wenschelijk met het oog op de zich bij het zwakke zelfstandige naamwoord geheel aansluitende verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord, waar èn de e, èn de en beide als uitgang worden beschouwd.
Een kort overzicht is veel waard; daarom zijn eerst de hoofdregels gegeven en later de uitzonderingen, en deze, om het geheugen te hulp te komen, of in rubrieken gerangschikt (cén- en meerlettergrepige woorden, personen en diernamen, bij Ahn, Bar, Christ enz., diernamen, titelnamen, scheldnamen, enz.), of in alphabetische volgorde, niet in den vorm van rijmpjes, die m. i. onpraktisch zijn. De Hollandsche vertaling der woorden vindt men in de woordenlijst, waar ik gelegenheid had beteekenis en gebruik met een enkel zinnetje toe te lichten. Zoo kon menige misvatting



voorkomen worden, b.v. Braut - bruid, twee woorden, die men zeker gewoonlijk niet mag identificeeren.
Bij de uitspraak heb ik voor de g een combinatie van Verschluszcn Reibelautaussprache aangenomen, die het geven van een eenvoudigen, zoowel voor Duitsche als voor vreemde woorden geldenden regel mogelijk maakte.
Bij de orthographie is de nieuwe spelling gevolgd.
Gaarne had ik nog op enkele punten gewezen, maar de voorrede zou te lang worden. Alleen nog een verklaring, waarom in deze grammatica verschillende hoofdstukken ontbreken. Daar ik het werkje bij den aanvang van den nieuwen cursus zelf wenschte te kunnen gebruiken, was het mij niet mogelijk, reeds nu een afgerond geheel te geven.
Voor ik eindig, een woord van hartelijken dank aan mijn collega's de II.H. F. G. de Liefde en Tu. Fkibdkmann, van wien ik menigen nuttigen wenk mocht ontvangen en aan den Heer Tn. J. Bosman, Lceraar aan de Rijkskweekschool voor Onderwijzers te Deventer, die mij behulpzaam was bij het nazien der drukproeven.
D. KKUYDER.
Middelburg, 1 Maart 1903.



INHOUDSOPGAVE.
(D«> cijfers geven «Ie paragrafen aan).
HOOFDSTUK I. Uitspraak. 1—27.
Alphabet (1). Klinkers (2—12). Tweeklanken (13). Medeklinkers (14—22). Eenige opmerkingen van algemeenen aard (23—25). Uitzonderingen op den Quantiteitsregel der klinkers (26—27).
HOOFDSTUK II. Spelling. 28—37.
Verdubbeling van den medeklinker (28). De «-klank (29). a en e, au en eu (30). ai en ei (31). / en r (32). s en sch (33). Aanduiding der klinkerlengte (31—37).
HOOFDSTUK III. Voornaamwoordelijke
verbuiging. 38—49.
Dieser (38). Ein, kein en de bezittelijke voornaamwoorden (39—40). Der en wer (4.1—15). Persoonlijke voornaamwoorden (46 — 49).
HOOFDSTUK IV. Zelfstandig naamwoord. 50—78.
Zwakke en sterke verbuiging (50). Het wegvallen van de e in den uitgang (51 — 53). Umlaut (54—55). Onregelmatig verbogen zelfstandige naamwoorden (50). Indeeling in zwak en sterk (57—60). Aanvulling op de gegeven regels (61 — 66). Aanhangsel (67—74). Woorden met dubbelen meervoudsvorm (67). Geslachtsregels (68—70). Verkleinwoorden (71—74). Woordenlijst (75—78).



HOOFDSTUK v. Het bijvoeglijk naamwoord. 79—93.
Het bijvoeglijk naamwoord (79—84). Het zelfstandig gebruikte bijvoeglijk naamwoord (85—88). De trappen van vergelijking (89—93).
HOOFDSTUK VI. Het telwoord. 94-99.
Hoofdgetallen (94—90). Ranggetallen (97). Breukgetallen (98—S'9).
HOOFDSTUK VII. Het werkwoord. 100—150.
Namen der tijden en wijzen (100). Inleiding (101). Het zwakke werkwoord (102—104). Het sterke werkwoord (105—128). Vervoeging van het sterke werkwoord (105). Klankverandering van het sterke werkwoord (106). Verandering van e in i (107—108). Umlaut (109—110). De uitgangen (111—110). Het voorvoegsel ge in het Part. Perf. (117). De hoofdvormen (118—123). Afwijkende werkwoorden (124—128). Onregelmatige werkwoorden (129—137). Opmerkingen naar aanleiding van enkele werkwoorden (138—150).
TABEL VAN VERBUIGING EN VERVOEGING.



Geen exemplaren worden <ilx echt erkend, dun die voorzien zijn van de hmulteekening run den schrijver



UITSPRAAK.
§ 1. Alphabet.
De letterteekens van liet alphabet hebben in het Duitsch voor het meerendeel denzelfden naam als in het Hollandsch.
Slechts de volgende 9 wijken af:
C (tsee), g (Fr. gué), j (jot),
q (koe), u (oe), v (fau),
X (ieks), y (ypsilon,) z (tset).
Klinkers, tweeklanken, medeklinkers.
I. Klinkers.
§ 2. Opmerking I.
Een klinker is lang, wanneer er géén of maar één medeklinker volgt.
B.v.: je (ooit), jeder (ieder), das Bad (het bad).
Een klinker is kort, wanneer er meer dan één medeklinker (*) volgt.
B.v.: die Wand (de wand), wann (wanneer), lang (lang), die Latte (de lat), das Fasz (**) (het vat), lachen (lachen).
N.B.: Dus ook voor ch en sz is een klinker in den regel kort. (Vele uitzonderingen, zie § 27).
(*) Hier ia met „medeklinker" natuurlijk het letterteeken bedoeld.
(**) Spreek uit: Faas. De sz wordt uitgesproken als een scherpe 8 (suiker).
1



Medeklinkers, die niet tot den stam beliooron, tellen niet mee; b.v.: du frag-st (gij vraagt), du hol-st (gij haalt), mög-lich (mogelijk).
Spreek uit:
het bad en (las Bad, het rad en das Rad, het dal en das Tal, het pad en der Pfad, hij zag en er Bah, hij trof en er traf, hij kwam en er kam, hij las en er las, hij trad en er trat, hij lag en er lag, die Kast de rust, er rast hij raast, het dambord en das Dambrett, de dom en der Dom,
het ooaten en der Osten, het boord (van een schip) en das Bord, die Last delast, ilir last gij laast.
§ 3. Opmerking II.
De Hollander, die alleen voor r lange, d.w.z. gerekte klinkers kent (vgl.: haat en haar, heet en heer, biet en bier, boot en boor, boek en boer, rekruut en zuur), denke er vooral aan in het Duitsch de lange klinkers ook werkelijk lang, d.w.z. gerekt uit te spreken (zóó als hij in het Hollandsch een klinker uitspreekt voor r) en late het onderscheid in klinkerlengte, b.v. tussclien „de brief" en „der Brief" „de priester" en „der Priester", „de dood" en „der Tod" enz., goed uitkomen.
Spreek uit:
het lied en das Lied, vlieden en flielien, zieensieh, viel en fiel, de fabriek en die Fabrik, de phantasie en die Phantasie, Sophie en Sophie, Marie en Marie, de liefde en die Liebe, de dief en der Dieb, bieden en bleten, het bloed en das Blut, de koe en dieKuh, de hoed en der Hut, (le oever en tfasUfer, Juni en Juni, Juli en Juli, de roede en die Rute, de moed en der Mut, vermoeden en vermuten.
§ 4. a, e. De a en de e worden in het Duitsch uitgesproken als in het Hollandsch, alleen klinkt de korte a in het Duitsch iets helderder dan in het Hollandsch.
Spreek uit:
het blad en das Blatt, de hand en die Hand, de nacht en ilie Nacht, ile rut en die Ratte, de zak en der Saek, hjj had en er batte, nat en nasz, wat en was, zat en satt.
§ 5. i. De korte i klinkt iets helderder dan de i van „dik" (en wordt dus ongeveer uitgesproken als de i van „Russisch".)



Do lange i wordt uitgesproken als de ie van „bier".
N.B.: De » van „dik" komt in het Duitsch niet toot.
Spreek uit:
dik en diek, het kind en das Kind, de wil en der Wille, de wind en der Wind, bitten verzoeken en bieten bieden, der Widder de ram en
wieder weer, die Mitte het midden en die Miete de huur, binnen binnen en die Biene de bij, gewinnen winnen en Wien Weenen, wir wissen wij weten en wir wiesen wij wezen, der Risz de scheur en der Riese de reus, sitzen zitten en Biezen met „S«'e" aanspreken, er trifft hjj treft en ertrieft hij' druipt, wir ritten wij reden en wir rieten w{j rieden, er litt hjj leed en das Lied het lied, die List de list en erliest hij leest, wirhissen wij hijschen en wir hieszen wij hieten.
§ 6. Opmerking.
Een onbetoonde ie wordt in het Duitsch steeds tweelettergrepig uitgesproken.
Spreek uit:
de familie en die Familie, de linie en die Linie, de komedie die Komddie, de tragedie en die Trag/Vdie, de lelie en die Lilie, de furie en die Furie, 'de mummie en die Miimie, Emilt'e en Emilie, die Ferien de vaeantie, die Bestie het beest.
N.B.: Het deelteeken (••) wordt in het Duitsch weinig gebruikt.
Daarentegen:
de academie, die Akademt'e;
de kolonie, die Kolonie.
§ 7. o. De korte o wordt in het Duitsch uitgesproken als de o van „zolder".
De lange o wordt uitgesproken als in het Hollandsch.
N.B.: De o van „zon" kout in het Duitsch niet voor.
Spreek uit:
de zon en dieSonne, de wol en dieWolle, de non en die Nonne, de donder en der Donner, de pantoffel en der Pantoffel, dol eu toll, zij mochten en sie mochten, rollen en rollen.
§ 8. u. De Duit8che u komt overeen met de oe van „boer ; alleen kliukt ze bjj korte uitspraak iets doffer.
Spreek uit:
die Mutter demoeder en das Bueli het boek, das Futter het voer, de voering en rufen roepen, der Schusz het schot en der Fusz de voet, die Puppe de pop en suchen zoeken.



§ 9. De TJmlaut.
Behalve de besproken klinkers zijn er nog eenige mulere, die door Umlaut uit de <t, o, u en au ontstaan zijn.
Het woord Umlaut beteekent klankwijziging (der Laut = het geluid of de klank, dus eigenlijk verandering van klank, gelijk Umbau, verbouwing, verandering van bouiv beteekent).
Evenwel, niet iedere klankwijziging wordt in de grammatica Umlaut genoemd; in de grammatica verstaat men onder Umlaut een bepaalde klankwijziging, die de a, o, u en au ondergaan, en bovendien het boven den klinker staande teeken, waardoor die klankwijziging wordt aangeduid.
Van de a, o, u, au zegt men daarom, dat ze „umlautsfaliig", d.i. vatbaar voor ümlaut, zijn.
Opmerking I.
Krijgt de u den Umlaut, zoo vervalt bij de Duitsche schrijfletter natuurlijk de " («-boog). Waarom is dit natuurlijk ? Krijgt de tweeklank au den Umlaut, zoo komt het teeken te staan boven de a.
Opmerking II.
Behalve door het hier gegeven teeken werd vroeger de Umlaut bij hoofdletters en eigennamen ook wel aangeduid door achter den klinker, die de klankwijziging ondergaat, een e te plaatsen.
B.v.: Aeser thans Aser, Caesar thans Casar; zoo nog in: Goethe.
Welke is nu de klankwijziging, die de a, o en u oudergaan? Hoe worden de ü, de ö eu «le ii uitgesproken ? (over de au zie tweeklanken.)
§ 10. a. De korte d klinkt als de e in „pet", de lange a, klinkt iets helderder dan de è in Fr. „père",(zoo ongeveer als de gerekte i van „midden").
Opmerkin g.
Er is dus geenerlei verschil in uitspraak tusschen de korte ci en



de korte e. Ook tusschen de lange a en de lange e wordt vaak in de uitspraak weinig verschil gemaakt.
Spreek uit:
die Hande de handen, die Wande de wanden, wahren duren, wahlen kiezen, gemiisz overeenkomstig, der Bar de beer.
§ 11. o. De korte ö klinkt ongeveer als de oeu van 't Fr. „boeuf". (In 't Hollandsch komt deze klank alleen voor als eerste deel van den tweeklank ui = ö -f" i).
De lange ö klinkt als de eu van „deur".
Spreek uit:
können kunnen, die Holle de hel, der LöfFel de lepel, wölben welven, Köln Keulen, die Riïteln de roode hond, der Trodler de uitdrager, die Höhle het hol, die Behörde de overheid, tonen klinken, Böhmen Bohème, blöken blaten, toten dooden, horen hooren.
§ 12. ü. Do korte ü klinkt iets helderder dan de u van „dun".
De lamje ii wordt uitgesproken als de uu van „buur".
N.B.: De u van „dun" komt in het Duitsch (*) niet voor.
Spreek uit:
dun en dünn, kussen en küssen, vullen en füllen, de hut en die Hütte, dünn dun en die Diine Aelduin, die Hutten de hutten en dieHüte de hoeden, füllen vullen en fühlen voelen, das Füllen het veulen en dasGefühl het
gevoel, füttern voeren (van voeder of voering voorzien) en führen voeren (leiden), dieWürde de waardigheid en rühren roeren.
Opmerking I.
In het Duitsch komen dus niet voor: de i van „dik", de u van „dun" en de o van „zon".
II. Tweeklanken.
§ 13. Het Duitsch kent slechts drie tweeklanken: de a -f- i, (**)
de a u en de o-f
(*) Behalve in toonlooze lettergrepen: bedauirn.
(**) De Duitsche uitspraak van de korte ay o, u en i is hier bedoeld — Hand, Sonne, Hund, nicht. Bij het uitspreken denke men er natuurlijk aan de beide klanken, waaruit de tweeklank bestaat, zóó snel op elkaar te laten volgen, dat ze voor het gehoor één geheel vormen; een tweeklank ontstaat eerst, wanneer twee klinkers tot één klank samensmelten.



De a i wordt geschreven gewoonlijk als ei, in enkele woorden als ai,
de a -f- u als au,
de o -f- i als eu of au.
Er is dus geenerlei verschil in uitspraak tusschen de ai en de ei, tuBschen de eu en de du.
Van deze drie tweeklanken komt alleen de a -f- u in t Hollandsch voor (geschreven als au of ou, blauw, koud), de a -f- i en o i kent het Hollandsch niet.
Men onderscheide wel den Duitschen tweeklank a -|- i, van den Hollandschen tweeklank e -f- i (geschreven als ei of ij).
En eveneens den Duitschen tweeklank oi, van den Hollandschen tweeklank ö -f- i (geschreven als ui).
Spreek uit:
bij en bei, beide en beide, de keizer en der Kuiser, de heide en die Heide, de weide en die Weide, de wijn en der Wein, mijn en mein, zijn en sein, klein en klein, rein en rein, de Mei en derMai, de nijd en der Neid, de arbeid en die Arbeit, de Heiland en der Heiland, wijd en weit;
luiden en lauten, de buit en die Beute, huilen en heulen, ruimen en rauraen, Pruisen en Preuszen, de luitenant en der Leutnant, duiden en deuten, de duivel en der Teufel, das Kraut het kruid, das Hans het huis, saufen zuipen, bauen bouwen, das Tau het scheepstouw.
III. Medeklinkers.
§ 14. ch. Voor een s, die tot den stam behoort, wordt de ch uitgesproken als k. (In het Hollandsch is de ch voor s weggevallen; vgl. der Ochs en de os, der Flachs en het vlas, das Wachs en het was, seclis en zes).
Overigens wordt de ch onmiddellijk na een klinker of tweeklank, die vatbaaris voor Umlaut (a, o,u, au), uitgesproken als de ch van het Hollandsche „lachen" („ach-Laut"), in alle andere gevallen als een scherp en krachtig uitgesproken j („ich-Laut").
N.B.: In den verkleiningsuitgang chen wordt de ch steeds als „ich-Laut' uitgesproken. B.v.: das Frauchen (het vrouwtje).



Spreek uit:
<ier Bach, de beek meervoud die Biiche,
das Loch, het gat „ die Löeher,
das Fach, liet vak „ die Fiicher,
die Tochter de dochter „ die Töchter,
die Nacht, de nacht „ die Niichte,
der Straueh, de struik „ die Striiuclier,
die Frucht, de vruclit „ die Früchte,
die Ruche de wraak, rüchen wreken, manch menig, durch door, die Beichte de biecht, der Fuchs de vos, der Lachs de zalm, du lachst & 'J lacht, lachen lachen, liicheln glimlachen, Papachen papaatje, der Kelch de kelk, der Rechen de hark, dasReich het rijk, desReichs van het rijk, die Achse de as, wachen waken, wachsen groeien, du wachst gij waakt, duwachst gij groeit, wachsam waakzaam, der Storeh de ooievaar, sechs zes, sechzehn(!) zestien, sechzig(l) zestig, die Büchse a de bus, de doos, 6 de buks, dag Echo dt' echo, das * 'haos de chaos, mechanisch mechanisch (werktuiglijk).
In vreemde woorden heeft de ch veelal een andere uitspraak: b.v.: die Cholera (spreek uit: Koléra).
§ 15. g. De g wordt aan liet begin van een woord of lettergreep en in de verbinding gg uitgesproken als de g van „garron"; in alle andere gevallen als de ch, d.w.z. als „ach-" of „icb-Laut", in „flugs" (Huks) als k.
Spreek uit:
de god en der Gott, de geest en der Geist, goed en gut, groen en grün, de gans en die Gang, de energie en die Energie, de regent en der Regent, de figuur en die Figur, elegant en elegant, het regiment en das Regiment, origineel en original, der Tag de dag, die 'Page de dagen, der Zweig de tak, die Zweige de takken, lügen liegen, du lügst gij liegt, liegen liggen, du liegst gij ligt, legen leggen, du legst gij legt, feig laf, der Roggen de rogge, die Egge de eg, jagen jagen, die Jagd de jacht, die Jugend de jeugd, taglich dagelij ks(ch).
§ 16. sch. De srh klinkt (zoowel aan bet begin als aan liet einde van een woord) ongeveer als de ch van „Charles" en wordt met vooruitgestoken lippen uitgesproken.
Spreek uit:
die Schule de school, mischen mengen, die Schande de schande, die Schwalbe de zwaluw, der Dolmetscher de tolk, waschen wassehen, rausehen ruisehen, das Gerausch het geruiseh, der Wunsch de wenseh, deutseh Duitsch, holliindisch Hollandsch, russisch Russisch, keusch kuisch, die Kirsche de kers, der Hirsch het hert, derBusch de struik, die Flasche de flesch, die Scheune de schuur, der Scheitel de scheiding van het haar,



de kruin op het hoofd, verschlingen verslinden, gebiecht slecht, der Schlips de das (kleedingstuk), der Schlittschuh de schaats, schlumraern sluimeren, die Schleuse de sluis, derSchlamm het slijk, de modder.
§ 17. z. De z wordt uitgesproken als een ts (riteelen).
Spreek uit:
zart tenger, zanken twisten, zischen sissen, die Zunft het gilde, dieZofe de kamenier, die Zahl het getal, zalilen betalen, schluchzen snikken, achzen kreunen, jauchzen juichen, zwar weliswaar, die Warze de wrat, der Witz de aardigheid, grap, die llitze de hitte, heizen stoken, der Zaun de omheining, zwitschern tjilpen, zwischen tusschen, platzen bersten, das Salz het zout, der Arzt de dokter, kurz kort.
§ 1. c. Waar in liet Hollandseh de c uitgesproken wordt als s, wordt ze in het Duitseli als z (tset) uitgesproken (Vgl.: § 1).
Spreek uit: (*)
het circus en der Cirkus, het proces en der Procesz, de recensent en der Recensent, het accent en der Accent(!), de scène en die Scene(!), der Accord het accoord, het centrum en das Centrum, de ceder en die Ceder, het eitaat en das Citat, de discipline en die Disciplin(!), Cicero, Ciisar, der Casus de casus (naamval), die Canaille het canaille (gespuis), das, der Centimeter de centimeter, das Scepter de scepter(J),
Tegenwoordige spelling:
Zirkus, Prozesz, Akkord, Disziplin, enz.
§ 19. s. De Duitsche s beantwoordt aan de Jlollandsche s (suiker), en aan de Hollandselie z (zoet), in.a.w.: zij kan scherp en zacht worden uitgesproken.
Zij wordt zacht uitgesproken, dus als de Hollandsche z:
1°. wanneer zij aan het begin van een woord vóór een klinker staat, b.v.: der &and (het zand);
2°. wanneer zjj door klinkers of vloeiende medeklinkers omgeven is;
m.a.w.,
wanneer zij staat tusschen twee klinkers, b.v.: le.sen (lezen);
tusschen twee vloeiende medeklinkers (l, r, m, n), bv. Pi/sner Bier;
(*) Bij de meeste der volgende woorden is in de tegenwoordige spelling de c door z of Je vervangen.



of tusschen een klinker en een vloeienden medeklinker, b.v.: die Liwse (de linze), s<ï//.s7e (sauseln = suizelen).
In alle andere gevallen wordt de s, nis de Hollandsche s, scherp uitgesproken; b.v.: der Skiave (de slaaf), der Lotse (de loods), das Eis (het ijs).
N. 15.: De ss en de .sz zijn steeds scherp; b.v.: liassen (haten), heiszen (heeten).
Aan het begin van een woord voor p en t wordt in Duitsche woorden de s uitgesproken als sch; b.v.: spielen (spelen), stehlen (stelen).
daarentegen: die Wespe (de wesp), ist (is), die Station (het station).
Spreek uit:
de sabel en der Sabel, (le som en die Slimme, het insekt en das Insekt, de salon en der Salon, de soep en die Suppe, de sok en die Soeke, de soldaat en der Soldat, de persoon en die Person, de soort en die Sorte, het sap en der Saft, suiselen en süiiseln, langzaam en langsam, die Erbse de erwt, die Espe de esp, die Maske het masker, süsz zoet, die bremse de rem, der Kiese de reus, das Wams het wambuis, die Wamser de wambuizen, die Maus de muis, die Miiuse de muizen, die Sense de zeis, der Bisz de beet, der Süden het zuiden, die Ferse de hiel, die Spalte de spleet, dasFenster het venster, kosten kosten, proeven, spritzen spuiten, stolz trotsch, der Hase de haas, das Hiischen het haasje, haschen vangen, ein biszehen een beetje, er stiesz sieh an einem spitzen Stein hij stiet zieli aan een spitsen steen.
§ 20. v. De v klinkt in Duitsche woorden als de Hollaiidsclie ƒ.
N.B.: De klank, die aan de Hollandsche ƒ beantwoordt, wordt dus geschreven als / en als o, gewoonlijk als ƒ, in enkele woorden als v.
B.v.: der Vater de vader, die Vettel het oude wijf, der Vetter de neef (kind van oom of tante), das Vieli het vee, das Vliesz het vlies, der Vogel do vogel, das Volk het volk, derFrevel de euveldaad, viel veel, vier vier, voll vol, von van, vor voor, vorder b.v.: der vnrdere Teil het voorste gedeelte, vorn voren, b.v.: von vorn van voren, ver- b.v.: rerlieren verliezen.
zoo ook in:
der Vers hetwrs, das Veilchen het viooltje, derVogt de opzichter.
vaak ook in:
die Larve de larve, het masker, die Nerven de zenuwen, das Pulver het kruit, der Skiave de slaaf.



In vreemde woorden wordt zjj uitgesproken als de Duitsclie tc, een klank, die liet midden houdt tussclien de Hollandsche v en de Hollandsche w.
B.v.: derYokal de klinker, vulgiir vulgair, oval ovaal, derVesuv de Vesuvius.
§ 21. t. In woorden als:
Diplomatie, Aristrokratie, Deinokratie, 1'lutokrat.ie, Bureaukratie,
wordt in het Hollandsch de t als z (tset), in het Duitsch als t uitgesproken.
§ 22. /(. In de verbinding th en lit en vóór een vloeienden medeklinker wordt in het Duitsch de h niet uitgesproken, maar enkel gebruikt om ten overvloede aan te duiden, dat de volgende of voorafgaande klinker hing (gerekt) moet worden uitgesproken.
Een dergelijke h noemt men in het Duitsch een Dehnungs-h (delinen = rekken, die Dehnung = de rekking).
Vraag: Waarom verdwijnt de h van „nelimen" (nemen) in „du nimmst" (gij neemt)P
B.v.:
a) der Thron (de troon),
b) der Draht (de metalen draad),
c) die VValil (de keuze), wahr (waar), lahm (lam), der Kalm (de boot).
Eenige opmerkingen van algemeenen aard.
§ 23. 1. De medeklinkers worden in liet Duitsch krachtiger en duidelijker uitgesproken dan in het Ilollandsch; zoo worden de k, de p en de t aan het begin van een woord vaak met zóóveel kracht uitgesproken, dat bet is of er een h naklinkt.
B.v.: die Katze de kat. keek driest, kommen komen, das Kind liefkind, das Pack het pak, die Palme de palm, das l'aar liet paar, das Tal het dal, tot dood, das Tier het dier.
Ook klinken de w en de j in het Duitsch scherper dan in het Hollandsch, zóó, dat men bij de Duitsclie uitspraak



van de w en j duidelijk een geruisch hoort, en de Duitsclie w ongeveer het midden houdt tusschen de Hollandsche w en de Hollandsche v.
Spreek uit:
de jood en derJude, het jak en die Jacke, de jager en derJSger, het juk en das Joch, jeuken en jucken — wanneer en wann, liet water en das Wasser, waar en wahr, week en weich, waaien en wehen, de wannte en die Warme, de wieg en die Wiege.
lïij de l en n wordt de tong krachtig tegen het gehemelte gedrukt, wat ten gevolge heeft, dat ook de voorafgaande klinker eenigszins anders klinkt dan in het Hollandsch.
Spreek uit:
de bal en der Ball, de wal en der Wall, hij kan en erkann, de wol en die Wolle, de man en der Mann, de hal en die Halle, dol en toll, kalt koud, das Salz het zout, die Tanne de den.
§ 24. 2. In het Duitsch mag een woord, dat met een klinker begint, niet met het voorafgaande verbonden worden, een regel, die ook voor samengestelde woorden geldt.
Spreek uit:
ik eet en ieli esse, opofferen en aufopfern, die appels en die Apfel.
Vgl.: Fr.: vous avez — Engl.: it is — verdere voorbeelden onder 3.
Uitgezonderd zijn:
de samenstellingen met hin, her en vor:
b.v.: heraus, hinaus naar buiten, voraus vooruit,
met dar, war en tcor:
b.v.: daraus daaruit, woraus waaruit, warum waarom,
vollenden voltooien en beobachten gadeslaan.
§ 25. 3. In het Hollandsch wordt vóór een zachten medeklinker, vaak ook voor een klinker, een scherpe medeklinker zacht uitgesproken. Zoo wordt in „afdoen" de f als v, in „het is" de t vaak als d uitgesproken.
Dit is in liet Duitsch niet geoorloofd; in het Duitsch spreke men den scherpen medeklinker scherp, den zachten zacht uit.
(Wel gebeurt bij het ongedwongen spreken het omgekeerde, d w.z.: de zachte medeklinker kan onder invloed van den voorafgaanden scherpen medeklinker scherp worden uitgesproken, dus: bist-du of bistu, niet bizdu).



Opmerking.
Do zachte medeklinkers worden (do vloeiende medeklinkers uitgezonderd) zoowel in liet Ilolhuidsch uls in het Duitsch aan hot einde van een woord of lettergreep scherp uitgesproken.
Men denke ook in dit geval er aan, den scherpen medeklinker voor een klinker of zachten medeklinker niet zacht uit te spreken.
Dus: Wanduhr (hangklok) spreek uit: Want-uhr.
weiblicli (vrouwelijk) „ „ : weijp-lich.
Spreek uit:
Hoe oud ia hij ? en Wie alt ist er? Hoe arm! Wie arm! die angst en die Angst, oud en jong alt und jung, boven en beneden oben und unten, die Eene en die Eine, die uitvluchten en die Ausflüehte, omarmen en umarmen, alsof en alsob, ik eet ook een appel en ich esse auch einen Apfel, het is en es ist, ik heb het hem gezegd en ich halie es ihm gesagt, ik gaf hem liet boek en ich gab ihm das Buch, die llalbinsel het schiereiland, das Postamt het postkantoor, die Wildente de wilde
eend, der Abort de bestekamer, die Turmuhr de torenklok, i. d. b.:
het uurwerk, dat in den toren is, er kann ausbleiben hij kan uitblijven, das Blutbad het bloedbad, der lliickblick de terugblik, Dresden,
Wieabaden, das Röslein het roosje, Was hast du da? Wat heb je daar.-' Wie heiszt du und wer bist du? Hoe heet je en wie ben je? aus ihm uit hem, als ich kam toen ik kwam, als du kamst toen gij kwaamt, leib-lich lichamelijk, der Lieb-ling de lieveling, die Hand-lung de
handeling, nied-licli lief, weid-lich Hink, Hollandsch adieu en l)uitsch adieu (at-jeu; denk aan de uitspraak van de ƒ!), end-lich eindelijk, buchstab-lich letterlijk, münd-lich mondeling, leid-lich tamelijk, ord-nen ordenen.
De Lengte der Klinkers.
§ 26. Uitzonderingen op dm hoofdregel.
In strijd met den regel is een klinker kort in vele éénlettergrepige woorden, die ten gevolge van hunne beteekenis slechts vluchtig worden uitgesproken (vormen van hulpwerkwoorden, voornaamwoorden, lidwoorden, voorzetsels, voegwoorden, bij woorden).
B.v.: Aal heeft, bin ben, — was wat, mun men, da» dat, het, dei van dat, van het, es het, — un aan, in in, ton van, um om (zoo ook: am, im, vom, an dem, in dem, von dem), — ob of, ab af, — weg weg (daarentegen der W^g de weg);



bovendien in enkele andere woorden als:
das As het aas (in het kaartspel), dat Kap de kaap; de ie in: das Viertel het kwart, het kwartier, vaak ook in: vierzehn veertien, vierzig veertig en vielleicht misschien.
§ 27. In strijd met den regel is de klinker lang in vele woorden als:
o. die Bratache de altviool, latschen sloflen, die Magd de meid, der Papst de paus;
e. nebst benevens, stets steeds, hatscheln liefkoozen, Dresden, Hedwigj
o. das Kloster het klooster, der Lotse de loods, Ostern Pasehen, der Propst de proost, der Trost de troost, der Vogt de opzichter;
ö. Österreich Oostenrijk;
u. husten hoesten, der Husten de hoest, pusten blazen; ü. düster Bomber, wüst zonder plantengroei, die Wüste de woestijn.
Vooral vindt men uitzonderingen voor r, ch en sz.
Voor r:
a. die Art de aard, de wijze, der Barsch de baars, der Bart de baard, zart tenger, der Harz de Harts ;
e. die Beschwerde zwarigheid, last, klacht, die Erde de aarde, die Geberde het gebaar, der ïlerd de haard, die Herde de kudde, das Pferd het paard, das Schwert het zwaard, erst. eerst, werden worden, zullen, wert waard;
o. die Behörde de overheid, die Börse de beurs.
Voor ch:
a. die Schmach de smaad, die Sprache de taal;
o. hoch hoog, daarentegen die Hochzeit de bruiloft.
u. Voor een cfi, waar geen tot den stam behoorende medeklinker volgt, is een u haast altijd lang.
H.V.: dus Buoh liet boek, die Buche de beuk, derFlueh de vloek, der Kuchen de koek, suehen zoeken, das Tucli de, het dook, der Wucher <le woeker.
Kort slechts in:
der Bruch de breuk, der Geruch de reuk, der Spruch de spreuk ;



Voor sz:
a. der Vielfrasz de veelvraat, das Masz de maat, der Spasz de grap, de aardigheid, de pret;
a. das Gefasz inhoudslichaam (vat, ton, vaas, pot, enz.), das Gesiisz de zitting van een stoel, gemasz overeenkomstig;
o. das Flosz het vlot, der Klosz het balletje (als spijs, van vleesch, meel, enz.), der Schosz de schoot, der Stosz de stoot, de stapel, blosz bloot, grosz groot;
u. derFusz de voet, der Grusz de groet, der Rusz Aelroet;
ü. büsz zoet.
Opmerking I.
De a van den verleden tijd is voor ch en sz steeds lang.
Vgl.: hij brak, sprak, stak;
er brach, sprach, stach ;
hij at, vrat, vergat;
er asz, frasz, vergasz.
Opmerking II.
Een klinker voor sz is steeds lang, wanneer de sz tusschen twee klinkers staat.
B.v.: die Musze (de vrije tijd), grüszen (groeten).
Spreek uit:
ich usz, flosz, frasz, genosz, gosz, masz, musz, sehosz, sehlosz, sprosz, vergasz.
mussen, Musze, aszen, liassen, Sehlosse, Schlosze, Masze, Mass»1, Flosse, Flosze, Schösze, Heliossen, Schiisse, grüszen, küxsen, Fasser, Gefasze.
Schijnbare uitzouderingen zijn b.v.:
regnen regenen, atmen ademen, der Adler de adelaar, segnen zegenen, ebnen effenen, Ludwig Lodewijk.



SPELLING.
§ 28. 1. Verdubbeling van den medeklinker.
In liet Duitsch vindt men dikwijls oen dubbelen medeklinker, waar wij een enkelen medeklinker schrijven.
B.v.: de bal en der Ball, do man en der Mann, hij stelt en er stellt, manlijk en inannlich, de renbaan en die Rennbahn.
Waarom moet in liet Duitsch in deze woorden de medeklinker verdubbeld worden? (Vgl. § 2.)
Hierbij moet worden opgemerkt:
1°. dat de k als ck en de z als tz verdubbeld wordt;
vgl.: icli erschrecke (ik schrik) en ieh erschrak (ik schrok), die Katze (de kat) en die Mieze (de poes).
2°- dat de ss (ff) alleen staat tussclien twee klinkers en vervangen wordt door de sz, waar bij niet tussclien twee klinkers staat (dus voor een medeklinker en aan het eind van een woord).
B.v.: liassen (luiten), haszlieh (loeiijk), er haszt (hij haat), der ] lasz (de haat).
De s wordt dus verdubbeld als ss voor een klinker, als tz voor een medeklinker en aan het einde van een woord.
Vgl.: ich bis;, du bijjest, er bi#z, wir bifgen, ihr bigzt, sie bij«en.
NB. In Latijnsch letterschrift wordt de s-, in strjjd met de hier gevolgde gewoonte, gewoouljjk ilnor ss vervangen.
Dus: der lias», hiisslich, er liasst.
Opmerking.
Wanneer een woord met een dubbelen medeklinker geschreven wordt, zoo blijft in het Duitseh die dubbele medeklinker in alle vormen, afleidingen en samenstellingen van dat woord, tenzij de voorafgaande korte klinker verlengd wordt.
Vgl.: rea«en, er re*»t — die Reuabahn.
re«*en, hij re»t _ de reabaan.
daarentegen: treilen, traf; backen, buk.



§ 29. 2. De s-klanJc.
Dc s-klank wordt geschreven als 3 (korte s), f (lange s), ff (.ss) en ft {sz).
De § komt alleen voor aan liet eind van een woord of lettergreep en wordt daarom ook „slot-s genoemd, de f staat aan het begin of in het midden van het woord (nooit aan het einde), de ff en de ft komen alleen voor na klinkers.
NB.: Van deze vier letterteekens worden er drie steeds scherp uitgesproken. WelkeP (Vgl.: § 19 bl. 9 N.B. en § 25 bl. 12). De zachte j-klank wordt dus steeds geschreven als 
Opmerkin g.
Aan het einde van een lettergreep staat de 5, behalve voor p en t\ voor p en t staat de f.
B.v.: bie 2Jla3fe (het masker), bie ïöefpe (de wesp), bie ïöefte (het vest).
N.B.: Deze regel geldt niet, wanneer de volgende medeklinker niet tot den stam behoort.
B v.: hiisz-lich leelijk, ein bisz-chen een beetje.
Waarom niet has-lich, bis-chen? (Vgl.: § 28).
Beantwoord of vul in:
Waarom kan „wirtrafen" niet geschreven worden met ff, „wir aszen" ot' „wir beiszen" niet met ss of s, waarom „wir essen" niet met «P (Vgl.: § 27 bl. 14 Opm. II en § 19).
Regel: De scherpe a-klank, staande tusschen twee klinkers, wordt geschreven als ... , wanneer een korte klinker, als ... , wanneer een lange klinker of tweeklank vooraf gaat.
Regel: Aan liet einde van een woord na een medeklinker staat de . ... na een korten klinker de .... na een langen klinker of tweeklank de korte s of de sz.
Wanneer de korte s, wanneer de jzP
Vgl.: iel) toê, n»r lafcit; iel) aft, rotr aften,
bas CSiö, beëöifeö; ber^iS- beögleifteë.
Men vervoege of verbuige dus!
Vgl. ook: „er reiszt" van .... (rijten, rukken, Bcheuren) en „errei«t" van .... (reizen).
N.B,: der Atlaj, das Gefangnu, der Zirkm, met korte a, i, u,



Aan het einde van een zelfstandig naamwoord op at, it, us staat, in strijd niet den regel, de korte s.
N B.: dasz voegwoord, das lidwoord of voornaamwoord. B.v.: Dat weet ik, dat liet waar is.
D .. weisz ich, d . . es wahr ist.
Het geluk, dat ik zoo iets niet verliezen kan, troost mij.
Dus Glück, d.. ich so etwas nicht verlieren kann, tröstet mich.
Het geluk, dat ik verloren heb, vind ik niet terug. Das Gliick, d . . ich verloren habe, finde ich nicht wieder.
Dat je dat vergeten hebt, dat vergeet' ik je, maar dat je mij beliegen wou, dat zal ik je betaald zetten.
D . . du d . . vergessen hast, d . . verzeihe ich dir, aber d . . du mich belügen wollteBt, d . . solist du mir büszen.
§ 30 3. Wanneer schrijft men ü, wanneer e'i Wanneer tin, wanneer ei< ?
Waar het duidelijk is, dat deze beide klanken door Umlaut ontstaan zijn, schrjjtt men ü en au, anders e en eu.
IS.v.: die Hand die Har,.Ie, ich falie du fallst, der Hammer de hamer, liaminerii hameren, der Arm de arm, der Armel de mouw, lachen lachen lacliein glimlachen, die Br,.ut de verloofde, die liriiute, ich laufe ik loop, du loufst, der Rauin de ruimte, rüuinen ruimen, derGlaube het geloof, glauhig geloovig;
daarentegen:
heulen huilen, die Beule ,1e buil, die Beute de buit, der Teufel de duivel. Niet altijd wordt deze regel streng in acht genomen.
Bv : ich brannte, Konjunkt.: ich brennte.
S 31. 4. Wanneer schrijft men ei, wanneer ui? L)e tweeklank a 4- i wordt geschreven gewoonlijk als ei, in een beperkt aantal woorden als ui.
Hiervan zijn de meest bekende:
der Hain het woud (dichterlijk), der Kaiser de keizer. der Laie deleek, der Mui de Mei, die Maid de maagd (dichterlijk), die Bai de baai, der Hai de haai, der Kai de kaai, en in eigennamen als: der Iiaier de Beier, Mainz. enz ;
der Laib het brood, der Leib het lijf, het lichaam ;
der Rain de vcldgrens, der Rhein de Rijn;
die Saite de snaar, die Seite de zijde, de bladzijde.
O



§ 32. 5. üe klank, <lie beantwoordt aan de Hollandsclie ƒ, wordt geschreven gewoonlijk als ƒ', in een beperkt aantal
woorden als v.
Hiervan zijn de meest bekende bij de uitspraak oneven.
(Vgl.: § 20.)
55 33. 6. Voor p en t schrijft men s in plaats v.msch. B.v.: die Spange de gesp,
die Stange de stang;
daarentegen:
die Sekwester de zuster,
die Schlange de slang.
§ 34. 7. Hoe kan de lengte van een klinker worden aangeduid?
He lengte van een klinker kan, ten overvloede, worden aangeduid:
a) door verdubbeling van liet letterteeken, bij de a, e en o;
b) bij de i door achtervoeging van een e;
c) door een li (Dehnungs-fc).
35. a.) Door verdubbeling van liet, letterteeken,
bij de a in de woorden :
der Aal de aal, de paling, der Aar (dichterlijk voor der Adler) de adelaar, das Aas het aas, liet kreng, das Haar het haar, das Paar het paar, der Saai de zaal, die Saat het graan, der Staat de staat, Aachen Aken, die Maas de Maas ;
bij de e in de woorden:
das Beet het bloembed, das lieer het leger, der Klee de klaver, das Meer de zee, der Speer de speer, der Teer de teer. der Schnee de sneeuw, die Beere de bes, die ReeJe dereede, die Seele de ziel, der Krakeel het krakeel, der Lorbeer de laurier;
in vreemde woorden:
die Allee de allee, die Armee het leger, die Chaussee de straatweg, die Galeere de galei, die Idee de idee, die Moschee de moskee, der T(h)ee de thee;



bij tle o in Je woorden:
das Hooi de boot, das Moor liet veen, das Moos het mos. Opmerking I.
In afleidende lettergrepen komt dus in het Duitsch geen klinkerverdubbeling voor:
Vgl.: der Soldat de soldaat,
der Kornet de komeet (staartster),
der Astronom de astronoom (sterrenkundige).
Opmerking II.
Klinkerverdubbeling vervalt, zoodra de klinker den Umlaut krijgt.
B.v.: das Paar das Piirchen,
das Aas dieAserj daarentegen:
der Staat die Stnaten (staten),
das Paar die Paare (paren).
Wanneer vervalt in het Hollandsch de klinkerverdubbelingP
ij 3G. l>.) Bij de i door achtervoeging van een e.
Itegel:
De lange i wordt geschreven als ie.
Uitzonderingen :
a. De lange i wordt geschreven als i in: mir, dir, wir, die Bibel de bijbel, die Fibel het abc-boek, der Tiger de tijger; in eigennamen als: China, Rike, der Nil de Nijl, Paris Parijs; en ter onderscheiding van een gelijkluidend woord in :
wider tegen, wieder weder;
(erwidern antwoorden)
das Lid das Lied het lied;
in: Augenlid ooglid die Fiber de vezel, das Fieber de koorts;
die Mine de mijn, die Miene het gezicht;
der Stil de stijl, der Stiel de steel;
4. De i' wordt geschreven als ih in: ihm, ihn, ihr, ihnen. Opmerking:
Wat gezegd is van <le verdubbeling van de <i, e en o, geldt ook voor de ie: in „Naclisilben" knmt in liet Duitsch geen ie voor.
^gl.: de faliriW, en die Piihr/X', de muziek en die Mus/A', de kritiek eu die Krit/k.



De woorden, die in het Franscli op if, in het Hollandsch op ief uitgaan, gaan in het Duitsch uit op iv.
Vgl,: le motif, liet motief, das Motiv, massif, massief, inassiv, instinctif, instinctief, instinktiv, 1'Infinitif, de infinitief, der Infmitiv.
§ 87. c.) Uoor de Dehnungs-li.
De Dehnungs-/t komt voor:
in de verbinding ht, slechts in tiree woorden :
der Dralit (de metalen draad), die Naht (de naad);
in de verbinding th, volgens de tegenwoordige spelling alleen nog in vreemde woorden; b.v.: die Orthographie, der Thron (het eenige eenlettergrepige woord, waarin nojj; th geschreven moet worden);
daarentegen: Tal, Tier, Tür, Not,
vroeger: Thai, Tliier, Tliiir, Notli;
voor een vloeienden medeklinker:
B.v.: dieWahl (de keuze), walir (waar), lahin (lam), die Bahn (de baan).
DE HOOFDZAKEN VAN VERBUIGING EN VERVOEGING.
Verbuiging.
J. Voornaamwoordelijke Verbuiging. § 38. dies-er.
Enkelvoud:
ml.: dies-c/-, dies-es, dies-e/», dies-e»; vr.: dies-e, dies-e/-, dies-er, dies-e; onz.: dies-es, dies-es, dies-e»;, dies-es.
Meervoud:
ml., vr. en onz.: dies-e, dies-er, dies-e», dies-e.
Pe voornaamwoordelijke uitgangen zijn dus: 



Opmerking.
De 1ste en 4de naamval meervoud en de late en 4<le naamval vr. en onz. enkelvoud hebben bij alle woorden demelfden vorm.
Verbuig nu:
jener gene, die, maneher menig, solcher zulk, weieher welk, jeder ieder, beide beide.
Wat is van deze woorden de stam, d. i. de onverbogen vorm, waarachter bij de verbuiging de uitgangen worden geplaatst? Wat is de stam van der
en wer?
Vul in:
Allen zjjn in het water gevallen, velen zijn verdronken. All .... sind ins Wasser gefallen, viel .... sind ertrunken. — Beiden leven nog. Beid . . . . leben noch.
Vgl. Hollandsch: Hebt je de beide schilderijen gered? Neen, ze zijn beide verbrand. Leven je ouders nog? Neen, ze zijn beiden dood.
Afwijkend worden verbogen:
I. ein een, kein, geen
en de bezittelijke voornaamwoorden:
mein, dein, sein, unser, euer, ihr;
11. der de, die, en wer wie;
III. de persoonlijke voornaamwoorden, die geheel onregelmatig zjjn.
§ 39. I. Verbuig eerst de onder I opgegeven stammen: eiv- (alléén enkelvoud), kein-, en mein-, dein-, sein-, unser-, ener-, ihr- (d.w.z. plaats telkens achter den stam den voornaam woordelij kon uitgang, dien de naamval vereischt).
K.B.: Bij „euer", vaak ook bij „unaer", valt bij de verbuiging de e van den stam weg, dus: eur«r, eur<?» enz., voor: euer er, euerw enz.
Deze woorden hebben geen uitgang in den l9te» naamval ml. enkelvoud en in den l9tcn en l'len naamval onz. enkelvoud, wanneer ze onmiddellijk vóór een zelfstandig naamwoord staan.
Dus niet: einer Freund, eines Pferd, maar 
unsere/* „ unseres „ maar 
eur er „ eures „ maar 
Wanneer daarentegen deze woorden alleen staan, worden zo volledig verbogen, d.w.z., ze hebben dan in allo naamvallen den uitgang.



Vgl.: een mijner vrienden, einer meiner Preunde een vriend ein Freund
was bij mij. war bei inir.
Vgl.: een zijner paarden, ein(e)s seiner Pferde een paard ein Pferd
werd verkocht. wurde verkauft.
Twee mannen zijn door het ijs gezakt, een van hen is verdronken.
Zwei Manner sind durchs Eis gebroehen, .... von iluien ist ertrunken.
Er is een man verdronken. Es ist ... . Mann ertrunken.
Hij wachtte een kwartiertje en nojj een.
Er wartete .... Viortelstiindchen (onz.) und noch. . . .
N.B.: In den l»t«n en 4derl naamval onz. enkelvoud verliezen deze woorden, „unser" en „euer" uitgezonderd, veelal de « van den uitgang.
Dus: ein(e)B, mein(e)s, enz., daarentegen : uns(e)ree, eures.
N.B.: De er van „dies«r" ie uitgang, de er van „unser" en „euer" behoort bij den stam; wanneer de er uitgang was, zou b.v. de '2de naamval niet zijn unser-es, eur-es, maar ....
N.B.: een(e) vrouw eine Frau.
ons schip uns<?r Schiff.
V ertaal:
een vrouw die Frau, een bank die Bank, een vuist die Faust, een vrucht dieFrueht, een last die Laat, een worst die Wurst, een wereld die Welt, een daad dieTat, een koe die Kuh, — ons jiaard das Pferd, ons huis das Üau9, ons boek dasBuch, ons zwaard dasSchwert, ons geld das Geld, ons glas das Glas, ons graf das Grab, ons land das Land, ons dak das Dai'h, ons geslacht das Geschlecht.
§ 40. Opmerking.
Wanneer wij zeggen:
Dat is mijn hoed en dat is de jouwe (of: en die is van jouw), kan men in het Duitsch zeggen:
Das ist mein Hut und das ist der deine.
Gebruikelijker is het evenwel in dit geval den vorm van het bezittelijk voornaamwoord met ig te verlengen :
der meiniye, deinde, seinde,
der unsri'ye, eurige, ihri^e.
Nog gebruikelijker is het bij den onverlengden vorm het lidwoord



weg te laten. (In hoeverre is dit op de verbuiging van invloed P) B.v.: Das ist mein Hut und das ist deiner.
Vertaal nu op <lrie manieren:
Dat is zjjn ]>aar<l («las Pferd) en «lat ia het onze.
Das is mijn bock (das Kuch) en dat is het uwe.
Ik heb een boek en hij heeft er ook een.
Zjjn weg (der Weg) is de mijne niet.
§ 41. II. der.
„Der" beantwoordt zoowol aan liet Hollandsche de als aan het Hollandsche die, m.a.w. liet is zoowel lidwoord als voornaamwoord.
li.v.: der Mann = de man.
i dér Mann = die man.
ruum ij-un • I |laj. ps ge(;an — Die heeft het gedaan.
betrekkelijk: Der Mann, der es getan hat = De man die het gedaan heeft.
„Der" wordt afwijkend verbogen:
1". heeft het als uitgang ie in plaats van e, en in den ]sten en 4»l.ii naamval onz. enkelvoud as iu plaats van es;
2". wordt, wanneer het zelfstandig gebruikt is, bovendien de vorm van den 3(len naamval meervoud en van den 2llin naamval enkelvoud en meervoud verlengd met en, waarbij s van den uitgang verdubbeld wordt.
Verbuig nu „der" a) bijvoeglijk, b) zelfstandig.
§ 42. Opmerking
In den 2den naamval meervoud gebruikt men in plaats van „dere«" „derer", wanneer „der" het antecedent is van een betrekkelijk voornaamwoord.
(„Antecedent" is het woord, waarop het betrekkelijk voornaamwoord betrekking heeft).
B.v.: Het lot van hen, wier ouders gestorven zijn, is treurig.
Das Los der . . der. . Kltern gestorben sind, ist traurig.
§ 43. wer.
„Wer" wordt verbogen als „der" (bij zelfstandig gebruik);



alleen ontbreekt liet meervond, liet vrouwelijk enkelvoud, cn de 3de naamval onz. enkelvoud.
Verbuig nu ook „wer".
§ 44. Opmerking I.
„Wer" kan zoowel naar een enkelvoud als naar een meervoud vragen :
\ Wie gaat daarP
Wer geht daP j wie ^ daar?
maar is, daar het meervoud ontbreekt, wat vorm betreft, altijd enkelvoud.
Vandaar, dat men in liet Duitsch niet zeggen kan:
Wer gehen daP (evenmin als men zeggen zal: Er gehen da).
Wie gaan daar? Wer geht da?
Regel.
Na „wer" staat liet werkwoord steeds in het enkelvoud, tenzij het een vorm is van „sein" en op „sein" een meervoudig woord volgt.
B.v.: Wie zitten daar? Wer sitzt da?
Wie zijn dat? Wer ist dasP
Wie zijn het, die daar voorbijgaan P Wer ist es, der da vorübergehtP daarentegen:
Wie zijn die heeren? Wer eind jene Herren?
Wie is UP Wer sind SieP
Opmerking II.
In het DuitBch kan „wer" niet als betrekkelijk voornaamwoord worden gebruikt, wanneer een antecedent voorafgaat.
B.v.: De vader, wiens kind gestorven is ....
Der Vater, dessen Kind gestorben ist ... . (Waarom niet „wessen Kind P").
daarentegen: Eere, wien eere toekomt.
Ehre, wem Ehre gebiihrt.
Vertaal ook:
De moeder, wier kind . . . . ; de ouders, wier kind 
De man, wien (de vrouw, wie . . . . ; de mannen, wien . . . . ) ik een boek gegeven heb 
De man (de vrouw, de mannen), met (3) wie(n) ik wandelde (spnzierte) . . . .
Ik vertel (crziihle) dit niet aan ieder, met wien ik bevriend (bcfroundet) ben.
Ik vertel niet aan ieder, met wie(n) ik bevriend ben.



Opmerking III.
In het Duitsch kan „das" niet als betrekkelijk voornaamwoord worden gebruikt, wanneer het antecedent een zelfstandig naamwoord is.
B.v.: Veel, dat .... Viel, was.
Er is maar één ding. dat gelukkig maakt.
Es giebt nur ein(e)s, . . . gliicklich macht.
Opmerking IV.
Van de voornaamwoorden, die zelfstandig en bijvoeglijk gebruikt worden, wordt in het Duitsch de 2da naamval zelfstandig weinig of niet gebruikt. (Uitgezonderd is „der", dat een verlengden 2den naamval heefi). Zoo bij : welcher, jeder, einer (iemand), keiner (niemand). Men gebruike dan: der, jedermann, jemand, niemand.
B.v.: De man, welks kind — Der Mann, dessen Kind (niet „welches"). Ieders, iemands, niemands kind — Jedermanns, jomands, niemands Kind.
§ 46. III. De Persoonlijke Voornaamwoorden worden aldus verbogen:
1. ieb, mein(er), mir, niich.
2. du, dein(er), dir, dicli.
3. er, sein(er), ihm, iiin. sie, ilirer, ihr, sie. es, sein(er), ihm, es.
1. wir, unser, uns, uns.
2. ihr, euer, eucli, euch.
3. sie, ilirer, ibnen, sie. Opmerking I.
De er van meiner, deiner, seiner staat tusschen haakjes, omdat naast meiner, deiner, seiner, de gewone, vorm van den tweeden naamval, nog een oudere vorm mein, dein, sein voorkomt.
§ 47. Opmerking II.
sie haben zij hebben.
Sie haben jij hebt, jelui licht., U heeft.
ihr Freuml bun, liaar vriend.
Ihr Freuml jouw, jullie, Uw vriend.



sie of ihr (mot kleine letter geschreven) is een persoonlijk of bezittelijk voornaamwoord van den .ï'1'" persoon.
Sie of llir (met hoofdletter geschreven) is een persoonlijk of bezittelijk voornaamwoord van den 2(le" persoon, dat zoowel voor het enkelvoud als voor liet meervoud gebruikt wordt.
De verbuiging van sie en Sic, ihr en Ihr is dezelfde. In liet Hollandsch spreekt men één persoon aan met je of U, meer dan één persoon met jelui (jullie) of U.
In liet Duitsch gebruikt men in liet eerste geval du of Sie, in het tweede geval ilir of Sie.
Dus:
jij hebt, IJ heeft: du luist, Sie haben;
jelui hebt, U heeft: ihr habt, Sie haben.
zoo ook:
jouw, Uw vriend: dein, Ihr Freund;
jullie, Uw vriend: euer, Ihr Freund.
N.B.: In brieven worden ook: du en dein, ihr en euer, meteen hoofdletter geschreven (Du, Dein, Ihr, Euer).
Wanneer gebruikt men „du" (ihr, dein, euer), wanneer Sie (Ihr)? Wien spreekt men aan met du, wien met Sief
In de hedendaagsehe beschaafde spreektaal wordt „du" („ihr") gewoonlijk slechts in drie gevallen gebruikt. Met „du' („ihr") spreekt men aan :
a. zijn familieleden (zoowel kinderen als ouders, zoowel neven en nichten als ooms en tantes).
h. vrienden en kennissen, wanneer men het overeengekomen is, of wanneer men elkander van jongs af gekend heeft.
N.B.: Een intieme vriendschap is dus voor liet z.g. „duzen" (mit „du" anreden, met „du" aanspreken, vgl.: tutoyer) niet noodzakelijk; niet altijd is een „Duzfreund", een boezemvriend. c. onvolwassen personen.
Afgezien van deze drie gevallen, spreekt men gewoonlijk ieder aan met „Sie", onverschillig van welken leefliji hij is, of tot wellcen stand hij behoort.
Een dienstman zal dus een minister aanspreken met „Sie", maar omgekeerd de minister ook den dienstman.



Het Duitsclie „Sie" en het Hollandsche „U", het Duitsche „du ' en het Hollandsche „jij" map men derhalve geenszins met elkaar gelijkstellen.
Zoek eenijfe gevallen, waar dr lMiitsrlier de Hollander „( " gebruikt
en omgekeerd.
Men denke er aan:
1°. dat het gebruik van „Sie" zich tot de taal van het dagelijktck leven bepaalt;
vandaar in het gebed:
Vater, der Du bist iin Himmel ....
Vader, die in den hemel zijt 
Gij, mijn God! Du mein Gott!
(en niet: Vater, der Sie .... Sie, mein Gott).
2°. dat „Sie" alleen gebruikt wordt, wanneer men een bepaalden persoon aanspreekt;
vandaar:
Gij zult niet stelen: Du solist nicht stehlen! (een algemeen verbod: men zal stelen. „Sie sollen nicht stehlen zou men slechts tegen een bepaalden persoon kunnen zeggen: U of jij moet niet stelen);
Zegent, die U vloeken! Segnet, die eucli fiuchen!
zoo ook in spreekwoorden :
Vertrouw, maar zie toe op wien!
Trau, schau wem!
uit de voorrede van boek:
Waarde lezer, ik hoop, dat gij 
Lieber Leser, ich hoffe, dasz Du ....
Opmerking III.
Wanneer in het Hollandsch „hij" bepalingaankondigend voornaam woord is, d.w.z., wanneer „hij" vervangen kan worden door „degene" vertale men „hij" niet door „er", maar door „der" of „derjenige" B.v.: Hij, die zoo iets doet, is een gek.
. .., der so etwas tut, ist ein Narr.
De liefde van Hem, die de musschen voedt, zal ook ons behouden.
Die Liebe der auch die Sperlinge speiset, wird aucl
uns erhalten.
God is goed; Hij, die de musschen voedt, zal ook ons behouden. Gott ist gut; . . der die Sperlinge . . . , u. s. w.



N.B.: Is „hij" bepalingaankondigend voornaamwoord, (d.w.z. wordt het gebruikt om een bepaling aan te kondigen, een bepaling, die gewoonlijk volgt in den vorm van een betrekkelijken bijzin), dan kan die bepaling, die betrekkelijke bijzin natuurlijk niet worden weggelaten, zonder „hjj" zijn beteekenis te ontnemen.
Men vrage zich dus telkens af: Kan men den bjjzin weglaten? of ook: Kan „hij" vervangen worden door „degene"?
N.B.: Is „der" bepalingaankondigend voornaamwoord, zoo is de 2Je naamval meervoud niet „deren, maar " (vgl.: § 42).
B.v.: Het lot van hen, wier ouders gestorven zijn is treuri".
Das Los . . . . , ... Eltern gestorben sind, ist traurig.
De staat is de voogd van hen, die niet voor zich zelf kunnen zorgen.
Der .staat ist der \ ormund . ., die nicht fiir sich selbst sorgen können.
§ 49. Opmerking IV.
Na een betrekkelijk voornaamwoord in den lsten naamval wordt het antecedent gewoonlijk herhaald, wanneer dit een persoonlijk voornaamwoord van den l3t8n of 2den persoon is.
B.v.: ik, die ziek ben, ieh, der ich (*) krank bin, . . . .
gij, die ziek zijt, du, der du {*) krank bist 
wij, die ziek zijn, wir, die icir krank sind 
gij, die ziek zijt, ihr, die ihr krank seid, 
gij, die ziek zijt (tot één persoon):
Sie, der Sie (*) krank sind, . . . gij, die ziek zijt (tot meer dan één persoon)
Sie, die Sie krank sind 
Wanneer het antecedent een zelfstandig naamwoord in den aangesproken persoon is, wordt het antecedent eveneens herhaald, en we) als persoonlijk voornaamwoord van den 2d«" persoon.
Vader, die in den hemel zijt 
Vater, der Du bist irn Himmel ....
(*) of: icli, die ich, du, die du, Sie, die Sie (Verschil!).



DE VERBUIGING VAN HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD.
§ 50. I. De Zwakke, Sterke en Gemengde Verbuiging.
De zelfstandige naamwoorden zijn óf zwak óf sterk. Een aantal zelfstandige naamwoorden wordt gemengd verbogen, d.w.z. in liet enkelvoud sterk, in het meervond zwak.
Zwak:
der Bot-e, des Dot-en, dein Bot-e«, den Bot-en, die Bot-ew, der Bot-ew, den Bot-en, die Bot-en. De zwakke uitgangen zijn dus:
e in den l8ten naamval enkelvoud,
en in alle andere naamvallen.
Opmerking.
Een aantal zwakke zelfstandige naamwoorden missen de c van den lRtl'" naamval enkelvoud.
B.v.: der Mcnsch (de ïnensoh), tier Spat/, (de muscli).
Sterk :
der Knecht, des Kneeht-ps, dein lvnecht-t', den Knecht, die Knecht-e, tier Knecht-**, den Knecht-en, die Knecht-e. De sterke uitgangen zijn dus :
Enkelvoud: lsto nv.: geen uitgang, Meervoud: l8ts nv.: e, 2de n es , 2d» „ e,
3de n e , 3de n en,
4de „ peen uitgang, 4de „ e.
Opmerking I.
Alle vrouwelijke woorden hljjven tegenwoordig in het enkelvoud onverbogen.
Opmerking II.
De zelfstandige naamwoorden op -in, -is, -as en -us verdubbelen in de verbuiging hun slotmedeklinker. (Vgl.: § 29.)



B.v.: die Königin de konigin die Königiaaen,
dat Gefiingni» de gevangenis die Gefangnijse,
der Atlas de atlas, het satijn die Atlaase,
tier /irku.y hst cirkus die Zirku#-vc.
Verbuig nu:
der Kiese ,1e reus, der Tiseh sl„ ,1c tafel, der Untertan de onderdaan, die 1'Hieht :n-., de pli, ht, der Tor de dwaas, das Tor st., de poort, die Welt de wereld, dag Bett<jem., het bed, die Drangsal «/., ,1e tegenspoed, die Tu*e"',U dioGriifinde gravin, das Ereignis «t., de gebeurtenis.
Verbuig ook:
dieser Wein ut., diese Speise dieses Kier st.,
guter Wein gute Speise gutes Bier.
N.B.: Het bjjvoegljjk naamwoord wordt hier verbogen als „dieser". alleen wordt in den 2'lm naamval es door en vervangen.
11. OvEK HET WEGVALLEN VAX DE e IX DEN UITGANG.
§ 51. A Hoofdregel.
Do e van den uitgang valt weg, wanneer de stam van liet zelfstandig naamwoord uitgaat oj> e, el, er, em of en.
(rn.a.w.: op een e of op een e gevolgd door )
Bv.: das Getreide st., der Stachf/ yem., der Bauer zu>., der Atcra st., der Bes?» st.
De 2«Ie naamval enkelvoud van «leze woorden is «lus niet:
des Getreide-es, des Staehel-es, des Bauer-en, enz., maar ;
De .'JJe naamval enkelvoud niet:
dein Getreide-e, dem Staeliel-e, enz., maar ;
De 1ste naamval meervoud niet:
die Getreide-e, die Stachel-en enz., maar ;
De naamval meervoud niet:
den Getreide-en, den Stachel-en, enz., maar . . . . ;
Over den 3len naamval meervoud van „Besen", zie „N.B.".
Eveneens
bjj de verkleinwoorilm op Jein" (st.) en Itjj Konsul (*) (z\v. konsul), Nachbur (*) (gom. buurman) Ungar (*) (z\v. Ifongaar) en, maar alléén in het enkelvoud, bjj Herr (zw. beer).
N.B.: Bij de woorden op -en en -lein valt ook de « van den uitgang weg.
(*) inet korte, onbetoonde « en a.



B.v.: der Besen, 3d« naamval meervoud : den Besen (voor : den Besen-?»).
Verbuig nu: (*)
der Kukel de kleinzoon, der StjLrht'l 'Jrm., de stekel, die Schwester de zuster, der Anstreicher de verver, das Getreide liet graan, die Seliaukel desehommel, das Knde tjt'm., lint einde, der Atem de adem, (alleen enkelvoud), <lrr Anker, //r/anker, das Madrben liet meisje, das Gebirge bet gebergte, derSehliissel de sleutel, die SehiUsel de schotel, der Kase de kaas, die Bibel de bjjbel, lias Alinosen (h- aalmoes, der Kcirper bet lichaam, der Vettergem., de neef (kind van oom of tante), der Onkel deoom, das Segel bet zeil, die Sehaufel de schop (spadel, dielnsel bet eiland, der Hiigel de heuvel, die Kanzei de preekstoel, ilerHobel de schaaf, der Kauer zw., de boer, der Bauer de vogelkooi, derKiefer de kaak, die Kiefer deden, der Leiter de leider, die Leiter deladder, das Steuer bet stuur, die Steuer de belasting, der Geisel de gijzelaar, dieOeiszel de geesel, das Kindlein het kindje, der Konsul zu\, der Nai'hbar 7' "'*, der Ilusdr c/r., de huzaar, der Ungar *«•., der Iïarb'/r zw., de barbaar, der Herr zw..
N.B.: Er zijn in het Duitsch slechts drie woorden op em: der Atem sl„ de adem, der O'/em (een dichterlijke bijvorm voor „Atem"), der Bro</em tl., de damp. (Een meervoud komt van deze woorden niet voor).
De overige woorden, die in het Hollandsch op em uitgaan, gaan in liet Duitsch uit op en:
de bezem, der Hes en,
de boezem, der Buse»,
de bodem, der Bode»,
de vadem, der Faden (ook: de draad).
52. Opmerking.
Evenals in liet Iïollandseli zijn er in het Duitsch een aantal sterke zelfstanditje naamwoorden, die in liet meervoud hun stam niet er verlengen; alleen is in het Duitsch het aantal dier woorden grooter. (zie (il). (**)
(*) Regel is dat de ;«/. en nu:, woorden «/., de or. woorden zir. zjjn; lnj «Ie uitzonderingen is de verbuiging aangegeven.
(**) Op grond van hun verschillende verbuiging, (vgl.: Knecht, Anker, Kind) ploegt men de vterkr zelfstandige naamwoorden in li Klassen te verdeelen:
lot Klasse III behooren de (sterke) zelfstandige naamwoorden die in het meervoud hun stam met er verlengen.
lot Klasse II belmoren de (sterke) zelfstandige naamwoorden, die uitgaan op een toonlooze /•, of een toonlooze e gevolgd door een vloeienden medeklinker en de verkleinwoorden op -lein.
lot Klasse 1 behooren de overige (sterke) zelfstandige naamwoorden.



vgl.: de wind de wind-en,
het kind de kinder-en.
der Wind die Wind-e,
das Kind die Kinder(e).
Op grond van welken regel moet de e van Kinder-(e) wegvallen? Aan welken regel heeft men bij de verbuiging van bet meervoud dezer woorden te denken ?
N.B.: De woorden, die in het Hollandsch in het meervoud hun stam met er verlengen, hebben (op een enkele uitzondering na) in liet Duitsch ook er (Vgl : § *>!)•
Verbuig nu:
das kin<l het Kind, das Rind het rund, das Licht het licht, de kaars, der Oeist de geest, der Bösewicht do booswicht, das Schwert het zwaard, das Brett de plank, das Ei het ei, das Bild de prent, das Geld het geld.
§ 53. 11.
In liet enkelvoud wordt de c van den sterken uitgang
bovendien vaak weggelaten;
a. in de taal van liet dagelijkseb leven met voorliefde oreral, waar de klemtoon niet op de laatste lettergreep valt.
B.v.: der König, des Künigs, dein Honig.
Verbuig nu: ...
der König der koning, der Hering de haring, der Jüngling de jongeling,
dasSchicksal hetnoodlot, der Reiehtum de rijkdom (alléén enkelvoud), der
Brautigara de bruidegom, der Leichnam het lijk.
I). bij de meerlettergrepige vreemde (*) woorden, onverschillig of de klemtoon op de laatste lettergreep valt ot niet.
Verbuig nu:
der Kanal het kanaal (alléén enkelvoud), das Komplott het komplot, <lrr Balkon het balkon, das Substantiv het zelfstandig naamwoord, der Doktor „em., de doctor en de dokter, das Gymnasium bet gymnasium (alléén enkelvoud), derAppetit de eetlust.
N.B.: De e van den uitgang moet behouden blijven, wanneer dit voor de uitspraak noodzakelijk is.
(*) L>c vreemde woorden kan men meestal uan den klemtoon gemakkelijk herkennen: der Kanal, das Komplott, enz.



B v r da» Eis het ijs des Eises.
dor Fiscli de visch des Fisches.
das Gefangnis de gevangenis des Gefangnisses.
der Arzt de dokter, arts des Arztes.
III. De Umlaut. (Vgl.: § 62).
De sterke zelfstandige naamwoorden krijgen in het meervoud den Umlaut.
B.v.: die Bank de bank die Banke.
der Topf de pot die Töpfe.
der Hut de hoed die Hüte.
der Strauch de struik die Straucher.
Breng nu in het meervoud over:
lo. de vrouwelijke woorden § 00. (Angst, Ausflucht, Axt, enz.) 2o. de mannelijke en onzijdige woorden § 61. (Geist, Gott, Leib, enz.; Aas, Amt, Augenlid, enz.)
§ 55. Uitzonderingen:
Geen Umlaut krijgen:
1". de meerlettergrepige woorden, wanneer de kliuker van de laatste lettergreep niet voor Umlaut vatbaar is. B.v.: das Augenlid het ooglid die Augenlider. der Abend de avond die Abende.
der Anker liet anker die Anker.
Uitgezonderd zijn een aantal woorden op el, er en en, die later genoemd zullen worden (zie § 62) o a.:
der Vater de vader, der Schwager de zwager, der Hruder der broeder,
die Mutter de moeder, die Toch ter de dochter.
Dus: die Tater, Schwager, enz.
2". de onzijdige woorden, die in hot meervoud hun stam niet met er verlengen.
B.v.: das Schaf het schaap die Scliafe.
das Boot de boot die Boote.
das Puit de lessenaar die 1'ulte.
das Wasser liet water die Wasser.
het schaap die Scliafe.
de boot die Boote.
de lessenaar die 1'ulte.
het water die Wasser.
3



3°. een aantal mannelijke woorden, die later genoemd zullen worden (zie § 62).
B.v.: derHund de hond, der Dolch de dolk, derTag de dag, der Mond de inaan, der Arm de arm, der Halm de halm, der Huf de hoef, der Pfad het pad ;
dus: die Hunde, Dolche, enz.
4°. de woorden mot vreemde uitgangen:
B.v.: der Roma» de roman, der Balko« het balkon, der Notar de notaris, der Major de majoor, de Genera/ de generaal, der Katalo^ dekatalogus;
dus : die Romane, die Balkone, enz
N.15.: De woorden, die in het meervoud huil stam met er verlengen, krijgen altijd,
de woorden, die hun meervoud vormen op en, krijgen nooit den Umlaut. (Waarom niet?)
IV. Zelfstandige naamwoorden, die onregelmatig
verbogen worden.
§ 56. a.
Een 8-tal (sterke) mannelijke zelfstandige naamwoorden op en verliezen in den lsten naamval enkelvoud gewoonlijk do n van den stam.
Friede(n), Funke(n), Gedanke(n), Glaube(n), Haufe(n), Name(n), Saine(n), Wille(n).
Dus: der Friede, des Friedens, enz., (Ygl.: der Besen).
Gelijk „Friede", „Flinke", wordt ook verbogen: <Jer Biichstabe.
b. Herz (onzijdig, gemengd) wordt in liet enkelvoud afwijkend verbogen:
Herz, Herzens, Herzen, 1 lerz.
c. De vreemde woorden op ion veranderen in het meervoud um in en of a.
15.v.: das Gym nasi mm, die Gymnasien of Gymnasia.
Vorm nu het meervoud van:
das Museum, Individuum (alléén op en), Lyceum.



V. Welke woorden zijn zwak, welke sterk?
§ 57. it. De mannelijke woorden zijn sterk. t>. De vrouwelijke woorden zijn zwak. c. De onzijdige woorden zijn sterk.
S 58. a. De mannelijke woorden zijn sterk.
Uitzonde ringen:
/wak zijn:
1". alle (mannelijke) persoons- en d/ernamen op e.
B.v.: der Knabe de knaap, der Affe de aap, enz.; daarentegen: der Kiiee de kaas sterk (een zaa/Cnaam!).
2'. een 30-tal (mannelijke) persoons- en diernamen, die niet op e uitgaan.
B.v.: der Spatz de museh, der Mensch de mensch, der Prinz de prins, enz. (zie § 64).
3°. de woorden op ant, ent, et, graph en mat.
B.V.: der Konsona»/, der Exponent, der Korne/, der VuT&graph, der Auto mat.
4". de meeste vreemde persoons- en diernamen.
B.v.: der Katholik dekatholiek, derAstronom deastronoom (sterrenkundige), der Astrolog de astroloog (sterrenwichelaar), der Leopard het luipaard, der Idiot de idioot, der Papagei de papegaai, der Soldat de soldaat.
Uitzonderingen, zie § 64.
N.B.: der Astrolog die
der Katalo^r (zaaknaam !) die 
der Astronom die
der Metronow (zaaknaam!) die 
der Solda/ die
der Sena/ (als zaaknaam!) die 
Gemengd
zjjn een twintigtal woorden, die later genoemd zullen worden (zie § 65).



§ 59. b. De vrouwelijke woorden zijn zwak.
Uitzonderingen:
Sterk zijn:
1°. die Mutter en die Tochter.
2°. eeu 30-tal eenlettergrepige stammen, die later genoemd zullen worden (zie § 6G).
B.v.: die Angst de angst, die Ausfluoht de uitvlucht, die Axt de bijl, enz.
§ 60. c. De onzijdige woorden zijn sterk.
Uitzonde ringen:
Gemengd zijn:
een tiental woorden, die later genoemd zullen worden (zie § 65);
°-a.: Auge oog, Olir oor, Herz hart.
N.B.: Ueen onzijdig woord is zwak.
Geen vrouwelijk woord is gemengd.
Aanvulling op de gkgeven kegkls. II. Meervoudsvorming op er. (Vgl.: § 52).
§ 61. In liet meervoud verlengen hun stam met er: 1°. de zelfstandige naamwoorden, die ook in het Uollandscli hun stam niet er verlengen.
B v.: das Kind liet kind, das Rind het rund, das Glied het gelid, daB Gemüt het gemoed, enz. (Men zoeke nog eenige andere!).
Uitgezonderd is:
liet heen de beenderen das Bein die Beine.
N.B.: het been (lichaamsdeel, meervoud: boenen) das Bein.
het been (bot meervoud: beenderen) der Knnchen.
2". mannelijke woorden:
!) eenlettergrepige:
Geist, Gott, Leib,
Man», Ort (vg].; § 67), Rand,
Strauch, Wald, Wurm.



4 meerlettergrepige:
Bösewicht, Vormund, Irrtum en Reichtum.
onzijdige woorden:
a. 41 eenlettergrepige stammen:
Aas. Aint, (Augen)lid, Bad, Band (vgl.: § 67), Bild, Brett, Buch Dach, Dorf, Fasz, Feld, Geld, Glas, Grab, Gras, Haupt, Haus, Holz, Horn (vgl : § 67), Korn, Kraut, Land, Licht, Loch, Mahl, iMal (vooral in de samenstellingen: Denkmal en Grabmal, daarentegen das Merkmal, die Merkmale), Maul, Nest, Pfand, Reis, Schild, Schlosz, Schwert, Stift, Tal, Tuch (vgl.: § 67), Wam's, Weib,' Wort (vgl.: § 67) en het vreemde woord: das Regiment.
b. 6 met het voorvoegsel qe:
Gehalt, Gemach. Geschlecht, Gesicht (vgl.: § 67), Gespenst, Gewand.
c. de woorden op tum.
B.v.: das Fürstentum het vorstendom.
III. Be Umlaut. (Vgl.: § 54 en 55).
§ 62. Kegel: Ue sterke zelfstandige naamwoorden krijgen in het meervoud den Umlaut.
Uitzonderingen:
Geen Umlaut krijgen:
1". de meerlettergrepige woorden, wanneer de klinker van de laatste lettergreep niet voor Umlaut vatbaar is.
Uitgezonderd zijn:
8 woorden op el:
Apfel, Hammei, Mangel, Mantel,
INagel, Sattel, Schnabel, Vogel (alle mannelijk);
8 woorden op er:
Acker ml., Hammerm/., Kloster ob*.,
en verwantschapsnamen:
Bruder, Schwager, Vater,
Mutter en Tochter;



7 woorden op en:
Faden, Garten, Graben, Hafen,
Laden, Ofen, Schaden.
Bovendien nog eenige andere, die even goed of beter zirnder Umlaut gebruikt worden.
2". de onzijdige woorden, die in liet meervoud liun stam niet met er verlengen.
Uitgezonderd zijn :
Chor, Flosz en Kloster, (dus: die Chöre, enz).
3". een tamelijk groot aantal mannelijke woorden, waarvan de bekendste zijn:
Eenlettergrepige :
Aal, Aar, Akt, Arm, Dachs, Docht, Doleh, Dom, Grad, Halm, Huf, Hund, Lachs, Laut, Luchs, Mond, Mord, Ort (vgl.: §61 en § 67), Pfad, Pfuhl, Pol, Puls, Punkt, Salm, Schuft, Scliuh, Star, Stoff, Strausz (vgl.: § 67), Strolch, Takt, Tag, Thron.
Meerlettergrepige:
Kobold, Raufbold, Trunkenbold, Herold, Unhold, Besuch, Beruf, Erfolg, Erlasz, Verlust, Versuch, Briiutigam, Gemahl, Vielfrasz, Ambosz, Leichnam, Monat.
4°. de woorden met vreemde uitgangen.
Uitgezonderd zijn :
der Knnal, der Palast en (tot de kerk behoorend:) der Bischof, der Kaplan, der Altar, der Choral.
5°. de vrouwelijke woorden op sal:
Drangsal, Mühsal, Trübsal (vgl.: § 70).
V. Welke woorden zijn zwak, welke sterk?
§ 63. Regel a en c.
Be mannelijke en onzijdige woorden zijn sterk.
Uitzonderingen:
§ 64. Zwak zijn :
lu. alle (mannelijke) persoons- en diernamen op e;
2". de volgende 34 persoons- en diernamen, die niet op e uitgaan.



24 eenlettergrepige :
5 diernamen: Bar, Ochs, Fink, Pl'au, Spatz. 4 titelnamen: Fiirst, Graf, Herr, Prinz.
6 scheldnamen: Geck, Narr, Tor, Lump, Protz, Schranz. 9 andere persoonsnamen:
Alm, Bur, Bursch, Christ, Held, Hirt, Mensch, Mohr, Schenk.
10 meerlettergrepige:
Hagestolz, Oberst, Steinrnetz, Schultheisz, Vorfahr, Bauer, Baier, Kaffer, Pommer en Hohenzoller.
3°. de woorden op nut, ent, et, graph en mat;
4". de meeste vreemde persoonn- en diernamen. Uitzonderingen :
sterk zijn: die op l, n en r met voorafgaanden langen klinker, (h.v.: Genera/, Kapit<z«, Offizi'er, Major, Patro»)
en eenige andere, als: Bischof en Lieutenant (meervoud Lieutenanti);
N.B.: Dlan, Veteran, Barbar, Husar, Korsar, Zar, Bulgar en Tatar zijn zwak;
gemengd zijn die op on en or (met korte o)
(b.v. : Damon, Eektor),
en eenige andere als : Konsul en Tribun.
§ 65. Gemengd zijn:
mannelijke woorden:
4 persoonsnamen :
Gevatter, Vetter, Nachbar, Untertan;
8 zaaknamen:
Dorn, Sporn, Stachel, Strahl en Schmerz,
(N.H.: Dornen, Sporen(!), Stacheln unit Strahlen stechen und verursachen Schinerzen)
Mast, See en Staat;
bovendien de vreemde woorden op on en or,
(b.v.: Diimo», Hektor, 1'aktor),
en eenige andere als : Lorbeer, Muskei, Nerv. Psalm, Zierat en Zins;
onzijdige woorden:
Auge, Ohr, Herz, Bett, Ende, Hemd en Weh en eenige andere als: Insekt, Interesse, Juwel en Verb.



§ 66. Regel b.
De vrouwelijke woorden zijn zwak.
Uitzonderingen:
Sterk zijn:
1°. die Mutter en die Tochter;
2°. de volgende 35 stammen:
Angst, (Aus)flucht, Axt, Bank, Braut, Brust, Faust, (Feuers)brunst, Frucht, Gans, Geschwulst, Gruft, Hand, Haut, E.luft, Kraft, Kuh, Kunst, Laus, Luft, Lust, Macht, Magd, Maus, Nncht, Naht, Not, Nusz, Sau, Schnur, Stadt, Wand, Wurst, Zunft, (Zusammen)-kunft.
Opmerking.
Deze 35 stammen zijn alle eenlettergrepig en hebben alle een klinker, vatbaar voor Umlaut.
Woorden als „Pflicht" of „Stunde" kunnen dus nooit tot deze reeks behooren.
3°. de woorden op nis en tal (vgl.: § 70).
B.v.: die Betrübnis, die Drangsal.
Aanhangsel.
§ 67. I. Woorden met dubbelen meervoudsvorm. das Band.
das Band liet lint, die Bunder.
das Band de band, die Barnier en die Bande.
Bander in eigenlijke beteekenis:
b.v.: die Strumpfbiinder de kousebanden,
die Halsbiinder de halsbanden.
Bande in deftige taal of overdrachtelijke beteekenis; b.v.: Zu Mantua in Banden der treue Hofer war. Die Bande der Freundschaft, des Blutes.
N.B.: der Band (Meervond: ....), de band van een boek. die Bande a de band van een biljart,
b de bende.
de band van een fiets, der Beifen eines Fahrradcs.



das Ding.
Dinge - de gewone meervoudsvorm.
Üinger - hierbij denkt men aan iets kleins of onbeduidends: zoo kan men jonge honden, katten, konijnen, enz. „kleine Dinger" noemen.
Dikwijls ook van kinderen, in het bijzonder van meisjes:
Die hiibschen Dinger!
Vaak minachtend:
Die frechen, dummen Dinger!
Die brutale, vervelende nesten!
Ook van voorwerpen, die men niet nader noemen kan of wil;
b.v.: Wie heiszen die Dinger noch?
Hoe heeten die dingen ook u-eer?
das Gesicht.
Gesichter - aangezicht.
B.v.: Wie kan al die vreemde gezichten onthouden?
NVer kann all diese fremden Gesichter behalten? Gesichte - datgene, wat men waant te zien, droomgezicht, visioen.
B.v.: Mijn vriend had in zijn ziekte allerlei visioenen. Mein Freund hatte in seiner Kranklieit allerlei Gesichte.
der Ort. (Vgl.: § 61 en § 62).
Orte - oord, plaats in 't algemeen.
B.v.: Brennesseln wachsen an allen Orten.
Orte of Orter - plaatsen, waar menschen samenwonen. Orte - groote steden j Orter - kleine steden en dorpen.
der Strausz.
a de ruiker, b de struisvogel.
Strausze - ruikers.
Strausze - struisvogels (vgl.: § 62).



das Wort.
Wörter (mots) - woorden zonder samenhing.
M orte (paroles) - woorden, die een gedachte uitdrukken. 13.v.: Den Sinn seiner W. . . . verstand ieli nicht, weil einige W. . . . inir unl>ek:innt waren. Die W. . . . eines Wörterlmches.
Wer kennt nicht jene bekannten W. . . . von Goethe: „Greift uur liinein ins volle Menschenleben!"
das Horn.
Winter - b.v.: van een Reit; muziekinstrument.
Home - boomsoorten (stofnaam).
das Tuch. doek, laken.
I'iicher - b.v.: Handtiichcr, Taschentiicher (handdoeken, zakdoeken).
Betttücher, Tischtiicher (beddelakens, tafellakens). 'J'iiclte - (lakensoorten, stofnaam).
der Faden.
Fiiden - draad.
Faden - vadem.
der Fusz.
Fiisze - voet (lichaamsdeel).
Fusze - voet (maat).
der Zoll.
Zölle - tol, belasting.
Zolle - duim (als maat).
B.v.: Men meet bij vademen, voeten, duimen. Man miszt nacli Faden, i'uszen, Zollen. daarentegen:
die Fiisze tun mir web; die Herbstfiiden;
Einfuhr-, Ausfuhr- und Durchfubrzölle,
in-, uit- en doorgaande rechten.



II. Eenige Gesi,achtsreget.s.
§ 08. Mannelijk zijn :
a. de meeste stammen met de voorvoegsels:
be, ver, er, ent.
B.v.: dor Besuch het bezoek ; der Beweis het bewijs;
der Verdrusz het verdriet; der Verkelir /^/verkeer; der Erfolg het succes; der Ersatz de vergoeding; der Kntwurf hel ontwerp ; der Entsatz het ontzet.
Uitzo nderi ngen:
die Begier de begeerte, die Vernunft liet verstand, das Besteck het foedraal, een stel gereedschappen, in 't bijzonder: een stel messen, lepels en vorken, das Verbot het verbod, das Verdeck het dek van een schip, das Verdienst de verdienste, das Verhör liet verhoor, das Verliesz het kerkerhol, das Versteek de schuilplaats.
N.B.: das Verdienst - wat verdienstelijk is. der Verdienst - wat verdiend wordt.
b. de zelfstandige naamwoorden op i(j, ich en liwj.
B.v.; der Kiitig de kooi, der Kranich de kraanvogel, der
Hering der haring, derJiingling de jongeling.
§ 69. Vrouwelijk zijn:
a. de zaaknamen op e.
B.v.: die Blüte de bloesem, die Decke de deken, die Ernte de oogst.
Uitzonderingen:
der Kiise, der Friede, Funke, enz., das Auge, das Ende, das Erbe;
en de meeste met het voorvoegsel ge.
B.v.: das Gebirge het gebergte, das Gemalde de schilderij, das Gestade de oever.
b. de zelfstandige naamwoorden op ei, in, ung, heit (keit) en schaft.
B.v.: die Schmeichelei de vleierij, die Freundin de vriendin, die Warnung de waarschuwing, die Wahrheit de waarheid, die Heiterkeit de opgeruimdheid, de hilariteit, die Gesellschaft het gezelschap, de maatschappij.



c. de vreemde woorden op ie, ik, ion en tat.
B '.: die Monarchie de monarchie, die Fabrik de fabriek, die Nation de natie, dieMajestat de majesteit.
§ 70. Onzijdig zijn:
de zelfstandige naamwoorden op chen, lein, sal en tum.
Uitzonderingen:
der Irrtum de dwaling, de vergissing, der Reichtum de rijkdom,
die Drangsal de tegenspoed, die Mühsal de kommer, die Trübsal de tegenspoed.
III. ÖVER DE VORMING DEK VERKLEINWOORDEN.
§ 71. De verkleinwoorden worden gevormd in de taal van liet dagelijksch leven op chen, in meer deftige taal op lein.
1. De verkleinwoorden krijgen den „Umlaut";
uitgezonderd:
a. Franchen, daarentegen: Fraulein;
b. de meeste voornamen: Dorchen, Karlchen, Juichen, enz. daarentegen: Franzchen, Hanschen;
c. de meeste vreemde woorden : Papachen, Mamachen, Tantchen.
§ 72. 2. De zelfstandige naamwoorden op e en en verliezen de e en en bij de vorming van liet verkleinwoord.
B.v.: die Eose de roos, das Röschen das Röslein, dieBlume de bloem, das Blümchen, das Blümlein, der Bissen de bete, das Biszchen het beetje, der !• aden de draad, das Fadchen, der Garten de tuin, das Gartchen.
§ 73. 3. Komt chen onmiddellijk achter een ch of g van den stam te staan, zoo wordt el ingelascht.
B.v.: das Bucli das Büchelchen.
die Saclie 
das Auge 
der Wagen 
Over het algemeen is het evenwel beter hier, (zoover dit mogelijk is, zie § 74N.B.) het verkleinwoord op lein te vormen; b.v.: das



Büchlein, das Auglein. De vormen op elchen zijn leelijk en worden weinig gebruikt.
§ 74. 4. ilie das Miigdlein of das Müdchen.
Men vorme nu <le verkleinwoorden van:
•las Haus het huis, die Nase de neus, das Kind het kind, die Pfeife de pijp, «le fluit, der Faden de draad, derVater de vader, derUarten de tuin Hamie (voornaam), derOfen de kachel, der Kasten de doos, de kist, der Bruder de broeder, der Bart de baard.
N.B.: Men zij in het Duitseh evenwel voorzichtig met het vormen van verkleinwoorden en raadplege in twijfelachtige gevallen liet woordenboek; niet elk zelfstandig naamwoord heeft in het Duitseh een verkleinwoord.



Woordenlijst behoorende bij het Zelfstandig Naamwoord.
§ Meervoudsvorming op er ([!).
das Glied. ,
d * ~dden - * -
marschierten in Reih und Glied.'
die Glieder des Körpers. t /'f feeledinS)alle Glieder tun mir weh e ^ het lichaam'
die Krankheit hat ihm .chon lange Li heeft f"- 7
in den Gliedern gesteckt , , ® f'ekte reeds lanS
J.. -V.VSli,d vZ. , J"'" de w™
eines Kasinos o " een Tereenig>ng. een
r i ~ societeit.
cier Leib, aer Körper u * i-t i
mit Leib und Seele , 'J ' llehaam'
der Wald me hchaam en z'el.
der Busch, die ^ woud, het bosch.
"■ de struiki i bet boschje; het
der Bösewicht. . b°sseLa«e= • de pluim,
der Vormund. f booS"'lcht'
der Vogt, die. . . f V°°^
j T t- ' ' de °Pz'ehter.
der Irrtum, irren. j0 A ,• ,
Vertehen (das VersehenW I /• *' vergis8ing. dwalen.
-«j*. *-r- • - -
de rijkdom.
das Aas. ,
das As, die Asse (vgl S 26) Ïl ^
das Brett j ('n het kaartspel).
, , de plank.
das Bild. . \
plaat, prent, portret (das Portrat),
photographie(diePhotographie)
das Bilderbuch , St"hilderiJ (das Gemalde), enZ. '
die Figur ',et Prente"boek.
das Porzellan, das Wachs f , **!"!" /' het beeId"
•». Pon,11,„S,,,,. d"' 111 ™
eine Wachsfigur porceleinen beeld.
b een wassenbeeld.



ein Wachsfigurenkabinett. een wassenbeeldenspel.
das Gras; die Griiser. het gras; de grasjes, grassprietjes,
der Kopf, das Haupt. de kop, het hoofd.
der Kopf (von Menschen und Tieren).
das Haupt («ar von Meuschen, nur in gehobxer Sprache oder iibertrugener Bedeutung).
das Haupt einer Familie. het hoofd van een gezin,
der Hauptschmuck. het voornaamste sieraad,
der Kopfschmuek. sieraad voor het hoofd,
das Korn. a. de korrel, tt. het koorn.
Samen- Sand- Hagel-Salzkorn (der zaad- zand- hagel- zoutkorrel
Sand, der Hagel, das Salz).
das Getreide. het graan.
das Kraut. het kruirf (plant),
das (Schiesz)pulver. het (bus)krui<.
das Licht. a. het lieht, b. de kaars,
das Licht, die Kerze. de kaurs.
das Loch. het gat.
das Mahl (die Mahlzeit). het maal (de maaltijd),
das Gastmahl. het gastmaal.
das Mal. het teeken.
das Denkmal, Grabmal. hetgedenkteeken, grafteeken(grafmonument).
das Merkmal, Brandmal. het kenteeken, brandmerk.
das Mal, die Male. de maal (keer).
viele Male. vele malen.
das Maul. de muil.
das Reis, der Reis. het rijsje (takje), de rijs<.
der Teller. het bord (waarvan gegeten wordt),
die Wandtafel. het bord(waaropgeschreven wordt,
het schoolbord).
das Brett (Schachbrett, Dambrett). het bord (waarop gespeeld wordt,
schaakbord, dambord),
das Schild. het bord ( waarop iets geschreven,
geteekend of geschilderd staat).
Aush.ingeschild, Namenschild, uithangbord, naambordje of naamWappenschild. plaatje, wapenbord of wapenschild.



der Schild, die het schild (wapen).
das Schlosz. a. het slot(de sluiting),b. hetslot,
kasteel, paleis.
die Schlösser der Türen. de sloten der deuren,
die Schlösser der Fürsten. de paleizen (sloten) der vorsten,
das Schlosz (selten der Palast). het paleis van een vorst
z. B.: das Königliche Schlosz. het koninklijk paleis.
dagegen : daarentegen :
Er hat sich da einen Palast bauen liij heeft daar oen paleis neergezet, lassen.
das Stift. het sticht, stift gesticht, klooster.
der Stift, die de stift (houten of metalen staafje
met spitse punt).
der Bleistift, Blaustift, Kotstift, potlood, blauw potlood,
Drahtstift, die. . . . rood potlood, draadnagel,
das Wams. het (wam)buig.
das Kohr. de buis (pijp).
das Weib, die Frau. de vrouw.
das Gehalt, der Gehalt. het traktement, het gehalte,
das Gemach, z B. die Gemacher het vertrek (iuen denkt daarbij
des Fürsten. aan een deftige omgeving),
die Abreise. het vertrek (het op reis gaan van
een persoon).
die Abfahrt. hetvertrek(van een trein,een boot),
das Gespenst, Gewand, Aint. spook, gewaad, amt6t.
Augenlid, Bad, Buch, Dach, Dorf. ooglid, bad, boek, dak, dorp.
Fach, 1'asz, 1'eld, Geld, Glas. vak, vat, veld, geld, glas
Grab, Haus, Holz, Nest, Pfand. graf, huis, hout, nest, pand.
Schwert, Tal, Regiment. zwaard, dal, regiment.
Geschlecht, Fürstentum. geslacht, vorstendom.
§ 7G. Umlaut (lil).
der Apfel, der Hammei. de appel, de hamel.
der Mangel. het gebrek.
wir haben Mangel an Geld. wij hebben gebrek aan geld.
Dieses Buch hat viele Mangel. Dit bock heeft vele gebreken (onvolkomenheden).
Dieses Buch hat viele Fehler. Dit boek heeft vele fouten (bepaalde onjuistheden).



der Fehlcr. de fout, het gebrek.
er hat in scinem Aufsatz viele hij heeft in zijn opstel veel fouten
Fehler gemacht. gemaakt.
jeder Mensch hat seine Fehler. ieder mensch heeft zijn gebreken,
die Mangel, mangeln. de mangel (werktuig), mangelen,
der Mantel. de mantel.
der Nagel. a. de nagel.
sich die Nagel schneiden. zijn nagels knippen.
b. de spijker, de nagel.
er ist ein Nagel zu meinem Sarge. hij is een nagel aan mijn doodkist,
der Sarg. de doodkist.
den Nagel auf den Kopf treffou. den spijker op den kop slaan,
der Drahtnagel, Drahtstift. de draadnagel.
der Sattel, der Sclinabel, der Vogel het zadel, de snavel, de vogel,
der Acker, Hammer, Brudcr. de akker, hamer, broeder.
Sehwager, Vater, M utter, Tochter. zwager, vader, moeder, dochter,
der Faden. de draad (uit hennep of vlas gevlochten).
der Draht. de metalen draad.
der Garten, der Graben. de tuin, de gracht of sloot,
der Laden. «. de winkel, b. het blind of luik.
die Innenluden und die Auszen- de blinden en de luiken.
laden.
der Laden. het (venster)luik.
die Luke (Boden-, Kellerluke, het luik (zolder-, kelderluik, enz.), u. s. w.).
der Laden. de winkel.
der Winkel, die Ecke. de hoek.
der Winkel (in der Mathematik t>r.), u. de hoek (in de wiskunde), een ein scharfer, stumpfer, gerader scherpe, stompe, rechte hoek.
Winkel. b een afgeschoten hoekje, een
afgelegen plekje.
in einem Winkel des Zimmers. in een (afgeschoten) hoekje van
de kamer.
in einem Winkel des Waldes. op een afgelegen plekje van het
woud
die Ecke; das Zimmer hat vier de hoek; de kamer heeft vier
Ecken. hoeken.
der Ofen. de oven, de kachel.



der Chor j 'coor (degenen, die zingen).
I hetkoor (hetgeen gezongen wordt),
das Chor. het koor (de plaats, waar gezongeu
wordt).
das Flosz, das Kloster. het vlot, het klooster.
der Aal. de aal, de paling.
der Adler. de aaelaar, de arend.
der Aar (dichterlijk). de adelaar.
der Akt der Aufzug. de acte het bedrijf.
die Szene der Auftritt. de scene het tooneel.
die Akte die Urkunde. de akte de oorkonde,
das Diplom. de akte het diploma.
der Arm, der Dachs. de arm, de das (dier), die Halsbinde. |
die Krawatte. j de das (kleedingstuk). der Schlips. )
der Docht. de pit (van kaars of lamp), het
kousje van een petroleumlamp,
der Glühstrumpf, der Dolch. het gloeikousje, de dolk.
der Kölner Dom. de dom van Keulen (Köln).
der Grad. de graad
die Warme wird nach Graden de warmte wordt naar graden
gemessen. gemeten.
die Grate eines Fisches in. de graat van een visch.
der Luchs. de los of lijnx
Mond, Mord, Ort. maan, moord, plaats.
der Pfuhl. de poel.
der Pol (der Nord-, Siidpol). de pool (de noord-, zuidpool),
die zwei Pole der Erde. de twee polen der aarde,
der Puls. de pols (de polsslag),
z. B.: jemand den Puls fiihlen. iemand den pols voelen,
das Handgelenk. de pols (het polsgewricht).
Wer Geige te. spielen will, musz Wie viool spelen wil, moet een ein bewegliches Handgelenk iosse po]s hebben.
haben.
der Punkt, pünktlich. de punt, stip, stipt.
der Schuft (der Schurke). de schoft (de schurk).
der Schuh, Spalt, Strausz, Stoff. de schoen, spleet, struisvogel, stof.
der Takt. de maat (in de muziek, poëzie).



den Takt schlagen. de maat slaan.
der Kobold, Raufbold, Trunken- de kabouter, vechtersbaas, dron-
bold, Herold. kaard, heraut.
der Unhold. eigenlijk: booze geest; dan:
monster.
der Besuch, der I3eruf. het bezoek, het beroep.
der Beruf eines Notars. het beroep van notaris.
der Erfolg, mit Erfolg. het succes, met succes.
viel Erfolg! veel succes!
der Erlasz. het decreet, de verordening.
der Verlust. het verlies.
der Versuch. a. de poging, b. de proef.
der Versuch scheiterte. de poging leed schipbreuk.
wir wollen einen Versuch darnit wij zullen daarmee een proef
machen. nemen.
die Uitte, das Gesuch. het verzoek,
der Brautigam (siehe Braut S. 54).
der Gemahl, Vielfrasz de gemaal, de veelvraat,
der Ambosz. liet aanbeeld.
der Leichnam, die Leiche. het lijk.
der Kunal, der Choral. het kanaal, het choraal.
der Altar. het altaar.
die Drangsal. de tegenspoed.
die Mühsal. de beslommering.
die Miihsale des tiiglichen Lebens. de beslommeringen van het
dagelijkscho leven.
die Triibsal. de droefenis.
§ 77. IV.
der Friede, der Funke, der de vrede, de vonk, de gedachte,
Gedanke, der Glaube. het geloof.
der Ilaufe. de hoop (stapel).
die Hoffnung. de hoop (verwachting).
der Same. het zaad.
die Saat. het graan, de veldvruchten,
das Herz, der Hirsch st., der het hart, het hert, de herder Hirt schw.
der Buchstabe, Name, Wille. de letter, naam, wil.



§ 78. y.
der Bar, die Beere, die Erdbeere, de beer, de bes, de aardbei, de
die Himbeere. framboos.
der Ochs, der Fink, der Pfau. de os, de vink, de pauw.
der Spatz, der Sperling. de musch.
der Fürst, der Graf, der Ilcrr, de vorst, do graaf, de heer, de
der Prinz. prins.
der Geck. de vencannde gek, de kwast,
der Stutzer, der Gigerl. de fat, de modegek.
der Narr; der Tor. de nar, de gek; de dwaas.
er ist verrüekt; er ist ein Narr; hij ie gek; hij is een gek; hij is
er ist ein Geek. een kwast.
das Tor, die de poort.
der Lump, der Protz, der Schranz de ploert, de parvenu, de hoveling (Hofschranz). (in ongunstigen zin, hofrekel).
der Ahn, der Vorfahr. de voorvader.
die Yorfahren. de voorouders (in 't algemeen),
die Ahnen. de voorvaderen (in een adellijk
geslacht).
der Bursch(e). de jongen, de jonge man.
der (OIBciers)bursche. de oppasser.
der Bursch aueh : der Student;
bursehikos. studentikoos
der Bauer zio., der Bnuer st. de boer, de vogelkooi.
der Bur. de Boer (in Zuid-Afrika).
der Christ. de Christen.
der Hirt; der Schilfer (Schafhirt). de herder; scheper (schaapherder),
der Mohr. de moor (in 't algemeen iemand
niet donkerbruine gelaatakl?ur).
der Maure. de Moor (bewoner van Noord-
Afrika).
der Schenk. de Bchenker.
der Hagestolz. oude vrijer,
der Steinmetz, der Steinhauer. de steenhouwer.
der Schultheisz, der Schulz(e). de(dorps)burgemeester (vgl.rschout).
der Baier, der Kaffer, der Pomincr. de Beier, de Kaffer, de Pommeraan.
die Hohenzollern. Duitsch vorstenhuis, waaruit de
Duitsclie keizers stammen, der General, der Kapitan. do generaal, de kapitein.



der Offizier, der Major. de officier, de majoor,
der Patron. de patroon (beschermheer, be¬
schermheilige).
der Prinzipal. de patroon (de principaal),
der Bischof, der Leutnant. de bisschop, de luitenant,
der Ulan, der Veteran. de Ulaan (cavallerist bij het
Duitsche leger), de veteraan (oud-gediende).
der Barbar, der Husar, der Korsar, de barbaar, de huzaar, de Corsaar, der/ar, der Bulgar, der Tatar. (zeeroover),deCzaar,deBulgaar,
de Tartaar.
der Ditmon, der Hektor. der daemon (booze geest), de
rector.
der Gevatter (verouderd). de peet(oom).
der Pate, die Patin (das gewöhn- de peetoom, de peettante.
liche Wort).
der Dorn, der Stachcl, der Strahl, de doorn, de stekel, de straal,
der Schmerz. de smart.
der Sporn. de spoor (prikkel).
er gab dem Pferd die Sporen. hij gaf bet paard de sporen, die Spur. het spoor ( overblijvend teeken).
es war keine Spur davon zu sehen. er was geen spoor van te zien. er war spurlos verschwunden. hij was spoorloos verdwenen, das Geleise, das Gleis. het spoor ( het spoor, waarin
of waarover een wagen loopt, wagenspoor, ook: rails), die (Eisen)bahn. het spoor ( spoorbaan, spoorweg),
er geht zur Bahn. hij gaat naar het spoor.
der See, der Mast, der Staat. het meer, de mast, de staat, die See, das Meer. de zee.
der Lorbeer. de laurier.
die Lorbeeren. de lauweren.
Lorbeeren einernten, pfliicken, er- lauweren inoogsten, plukken, beringen. halen.
auf seinen Lorbeeren ruhen. op zijn lauweren rusten, der Muskei, der Nerv. de spier, de zenuw.
muskulös, nervös. gespierd, zenuwachtig.
der Psalm, der Zierat. de psalm, het sieraad.
der Zins. de cijns, de schatting.



die Zingen. de interest, de rente.
das Interesse, das Juwel, das Verb. het belang, het juweel, het werkwoord.
das Insekt, das Auge, das Ohr, het insekt, het oog, het oor, liet
das Herz. hart.
das Bett, das Ende, das Hemd, het bed, eind, hemd, wee. das Weh.
die Angst, die Ausflucht. de angst, de uitvlucht.
die Axt, das Beil. dn bijl.
die Bank it. de (zit)bank.
die Bank schtc. de bank (het geldkantoor),
die Braut. de bruid, (gewoonlijk:) de ver¬
loofde, de aanstaande,hetmeisje. der Briiutigam. de bruidegom, (gewoonlijk:) de
verloofde, de aanstaande, de galant.
er hat mit seiner Braut die Ver- hij heeft met zijn aanstaande (met wandten besuclit. zijn meisje) de familie(leden)
bezocht.
die Familie. de familie (het gezin),
die Verwandten. de familie (de familieleden),
sie hat mir ihrem Briiutigam die zij heeft inet haar aanstaande (met Verwandten besucht. haar galant) de familie(leden)
bezocht.
das Brautpaar. het verloofde paar.
sie liaben sich gestern beim Stan- sinds gisteren zijn ze bruid en desamteinschreiben lassen(laten bruidegom.
aanteekenen) (*);
gestern sind siezum Standesamt gewesen.
das Standesamt. het bureau van den burgerlijken
stand.
die Brust, die Faust, die Feuers- de borst, de vuist, de groote brand, brunst.
die Frucht, die Gans, die de vrucht, de gans, het gezwel. Geschwulst.
*) ein eingeschriebener Iirief. een uanjeteelemlt brief.



die Gruft, die Hand, die Haut, de groeve, de hand, de huid, de
die Kluft. kloof.
die Kraft, die Kuh, die Kunst, de kracht, de koe, de kunst, de luis. die Laus.
die Luft, die Lust, die Macht. de lucht, de lust, de macht,
die Magd meist: die (Dienst)- de meid de dienstbode.
magd, gebrauchlicher: das (Dienst)OT3i/c//e«.
die Bauernmagd. de boerenmeid.
die Jungfrau. de maagd.
die Jungfrau von Orléans. de maagd van Orléans.
die Maus, die Nacht, die Nalit. de muis, de nacht, de naad.
die Not. de nood (moeilijke omstandigheid),
die Nusz. de noot (vrucht).
die Note. de (muziek)noot.
Haben Sie Noten (nicht: Musih) Heb je muziek meegebracht? initgebracht ?
die Sau. a. de zeug; b. het zwijn, varken.
Perlen vor die Siiue werfen. paarlen voor de zwijnen werpen.
das Schwein. het zwijn, varken.
das Ferkel. de big.
die Schnur, die Stadt. het koord, de stad.
die Wand. de wand, de muur.
die Waud, die Mauer. de muur.
die Mauer. de muur (de geheele steenmassa),
die Wand, z. B. ein Gemalde hangt de muur (het muurvlak, in ver-
an der Wand (nicht: Mauer). trekken, gangen, enz.),
die Wurst, die Zunft, die Zusam- de worst, hetgilde, desamenkomst. menkunft.



HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD.
§ 79. Het bijvoeglijk naamwoord liecft in liet Duitsch voor iederen naamval een dubbelen uitgang:
een zwakken uitgang,
en een voornaamwoordelijken uitgang.
Om een bijvoeglijk naamwoord te kunneii verbuigen, moet men dus weten:
1°. welke de zwakke uitgangen zijn,
2°. welke de voornaamwoordelijke uitgangen zijn, 3°. wanneer liet bijvoeglijk naamwoord den zwakken en wanneer liet den voornaamwoordeljjken uitgang aanneemt.
§ 80. I. De zwakke uitgangen van liet bij voegl ij k naamwoord zijn die van liet zwakke zelfstandi<j naamwoord, namelijk:
e in den l8tt'n naamval enkelvoud, mannelijk, vrouwelijk en onzijdig, en (natuurlijk ook) in den 4(lpn naamval enkelvoud vrouwelijk en onzijdig, (waarom natuurlijk? vgl.: § 38). en in alle andere naamvallen.
§81. II. De voornaam noordelijke uitgangen van liet bijvoeglijk naamwoord zijn de uitgangen van liet voornaamwoord, b.v.: van „dieser" (vgl.: § 38). (*)
(*) Het bijvoeglijk naamwoord, dat geen eigen >(jetal en geen eigen i/eslaeht bezit, — het getal en liet geslacht richt zich naar het zelfstandig naamwoord, waarbij het behoort („het draagt de livrei van het woord, in welks dienst het staat," Leopold) — heeft dus, als onzelfstandig woord, ook geen eigen uitgangen : wanneer het verbogen wordt, moet het een uitgang henen, óf bij liet zwakke zelfstandig naamwoord, óf bij het voornaamwoord.



Noem nu van eiken naamval den zwakken en den voornaamwoordeljjken (*) uitgang!
§ 82. III. Het bijvoeglijk naamwoord krijgt den zwakken uitgang, wanneer er een bepalend woord voorafgaat, dat den voornaamwoordeljjken uitgang heeft.
li.v.: dies-er gut-e Wein.
Het bijvoeglijk naamwoord krijgt den voornaam woordelijken uitgang:
1°. wanneer er <jeen bepalend woord voorafgaat. H.v.: gut-er Wein.
2". wanneer er een bepalend woord voorafgaat, dat den voornaamwoordeljjken uitgang wist.
15.v.: ein gut-er Wein.
N.ll. „Bepalende woorden" y.ijn alle bjjvoegljjk gebruikte voornaamwoorden en telwoorden en de beide lidwoorden.
I 'rayen:
Welke bepalende woorden missen den voornaamwoordelijken uitgang in den 1 sten naamval manneljjk enkelvoud en in don lstcn ,.n jileu naamval onzijdig enkelvoud ? Is de er van „unser" en „euer" een buigingsuitgang, gelijk bjj „dieser"? Welke bepalende woorden bljjven gewoonlijk in alle naamvallen onverbogen ? In hoeverre wordt „<l*r" als bepalend lidwoord afwijkend verbogen?
Verklaar den voornaamwoordeljjken of zwakken uitgang in de volgende voorbeelden:
gut-er Wein, mein (unser) gut-er Wein, dies-er gut-e Wein, unser-e alt-e Mutter, gut-e Freunde, zwei gut-e Freunde, diea-e gut-en Freunde, euer schün-es Pferd, dies-es schön-e Pferd, allerlei schleeht-es Volk, gut-er, alt-er Wein.
§ 83. Opmerking I.
In den 2,len naamval wordt es, de voornaamwoordelijke uitgang, in den regel door en, den zwakken uitgang, vervangen, li.v.: ein Trunk friscliew Wassers.
lieden: welluidendheid.
Slechts in enkele vaste wendingen is es bewaard gebleven,
(*) I)e voornaamwoordelijke uitgangen van het bijvoeglijk naamwoord, die, in tegenstelling met de zwakke uitgangen, de verschillende naamvallen duidelijk en krachtig onderscheiden, worden ook de sterke uitgangen genoemd.



b.r.: gerades Weges (rechtstreeks), gutes Mutes (goedsmoeds), reines Herzetis (rein van harte), enz.
§ 84. Opmerking II.
De bijvoeglijke naamwoorden op en en eren liljjven in het Hollundsch onverbogen;
vgl: mijn grijze vuiler.
mijn overleden vader.
liet oud-e, goed-e horloge.
het gouden, zilveren horloge.
In het Duitsch worden de bijvoeglijke naamwoorden op er en ern wel verbogen.
vgl.: mein greis-er Yater.
mein verstorben-er Vater.
die alt-fi, gtit-e (Taschen)ubr.
die golden-e, silbern-e (Taschen)uhr.
een houten deur: eine hölzern-e Tiir.
Vul in:
gut . . Wein ///., frisoh . . Luft t>#\, kalt . . Bier o., dieser dick . grosz . . Baum ///., diese rot . . Blume t'r., das treu . . Pferd o., mein gut . . Freund, unser alt . . , reich . . Onkel, eure krank . . Schwester, dein neu . . Hans o., unser scharf . . Messerx., meine neu . . golden . . Uhr vr,, die silbern . . Liïttel /«., die hölzern . . Tür vr.
Verbuig:
gut . . Wein, frisch . . Luft, kalt . . Bier.
der gut . . Wein, die frisrh . . Luft, das kalt . . Bier.
unser alt . . Vater, unsere alt . . Mutter, unser gut . . Kind.
Het zelfstandig gebruikte bijvoeglijk naamwoord.
§ 85. Het zelfstandig gebruikte bijvoeglijk naamwoord wordt in het Hollandsch verbogen als een zwak zelfstandig naamwoord. Vgl.:
de geleerde man de geleerde de bode.
des geleerde» mans des geleerde» des bode»,
den geleerde» man den geleerde den bode.
den geleerde» man den geleerde den bode.



de geleerde mannen de goleerde» de bod?»,
der geleerds mannen der geleerde» der bode»,
den geleerde» mannen den geleerde» den bode»,
de geleerde mannen de geleerde» de bode».
liet zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoord wordt in liet Duitsch als bijvoeglijk naamwoord verbogen, liet is dus in bet Duitsch voor de verbuiging geheel onverschillig, of op het bjjvoegljjk naamwoord een zelfstandig naamwoord volgt. Heeft men te vertalen „een geleerde", zoo vertale men eerst „een geleerde man" en late dan het zelfstandig naamwoord weg.
Dus:
een geleerde man ein gelehrt . . Mann.
een geleerde ein Gelehrt. .
den geleerden man (3 naamval) dem gelelirt . . Mann.
den geleerde dem Gelehrt . .
arme, geleerde mannen arm . . gelehrt . . Miinner.
arme geleerden arm . . Gelehrt . .
zijn eigen best paard sein eigen . ., best . . Pferd o.
zijn eigen best sein eigen . Heat . .
een groot geheel stuk ein grosz . . ganz . . Slück.
een groot geheel ein grosz . . Ganz . .
een jong dier ein jung . . Tier o.
een jong ein Jung 
het jong 
de jongen 
§ S6. Er is één afwijking: de 2,le naamval meervoud heeft bij het zelfstandig gebruikte bijvoeglijk naamwoord doorgaans den zwakken uitgang.
Vgl.: armer, gelehrter Miinner, en
armer Gelehrtew.
Uitgezonderd zijn:
der Oherst (de overste) en der Junge (de jongen), die als zwakke zelfstandige naamwoorden verbogen worden,
en der Greis (de grijsaard), dat als een sterk zelfstandig naamwoord verbogen wordt.



Vertaal:
de grijze mannen die greis . . Manner.
de grijsaards die Greis . .
§ 87. Niet zelden gebruiken wij een echt zelfstandig naamwoord, waar de Duitscher een zelfstandig gebruikt bijvoeglijk nnamwoord bezigt. B.v.:
ambtenaar (beambte) der Beamt . . ein Beamt . .
bediende der Bedient . ein 
bloedverwant der Verwandt . ein 
Duitscher der Deutsch . ., ein 
gezant der Gesandt . ein 
kennis der Bekannt . ein 
reiziger der Reisend . ein 
vrijwilliger der Freiwillig ein 
Geef deze twee vormen ook aan van:
banneling Verbannt . bekeerling Bekehrt . drenkeling Krtrunken . kleurling Farbig . vertrouweling Vertraut . vreemdeling Fremd . . Vul in en verbuig eenige van de volgende bijvoeglijke naamwoorden: der grosz . . Oelehrt . ein grosz . . Oelehrt . riiuurb grosz . . Oelehrt . mancher grosz . . Oelelirt . inancher arm . . Gefangen . ein grosz . . Ganz . das gemein . . lïest . sein eigen . . liest. . liös . . mit(3)Büs . . vergelten, unser Bedient . . ist Keisend . ein treu . . Iteanit . ., ein Abgeordnet . . (een afgevaardigde).
§ 88. Opmerking.
De taalnanien op sch of isch b.v.: Deutsc/i, Französisc/t, — zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden — worden alleen verbogen, wanneer liet bepalend lidwoord onmiddellijk voorafgaat.
Anders (dus, wanneer het bepalend lidwoord niet of niet onmiddellijk voorafgaat) blijven ze onverbogen.
B.v.: tlie Schwierigkeiten des Französischen,
die Schwierigkeiten des modernen Französisch, er spricht ein achönes Deutsch.
Vul in, waar hot noodig is:
etwas aus dein Französisch . . ins Deutsch . . übersetzen,
ctwas aus jjutem Französisch . . in (4) schlech . . Deutsch . . übersctzcn.



De trappen van vergelijking.
§ 89. De bijvoeglijke naam woorden vormen den Comparatief (den vergrootenden trap) op er, den Superlatief (den overtreffende!) trap) op st.
est in plaats van st hebben do bijvoeglijke naamwoorden op d, t of een sisklank.
15.v.: élenrf (ellendig) elendest, bun/ (bont) buntest, gewissenlos (gewetenloos) gewissenlosest, beis# (heet) heiszest, fri.w/i frisehest, stol2 (trotseh) stolzest, hw (laks) laxest.
§ 00. Uitgezonderd zijn :
1". de bijvoeglijke naamwoorden, wier laatste lettergreep een toonlooze e bevat..
B.v.: wohlwollend (welwillend) wohlwollendst,
2°. de meerlettergrepige bij «ooglijke naamwoorden op inch, B.v.: narriseh (dwaas) uiirrischst.
Men vorme nu ilen Comparatief 011 Superlatief van:
heisz, frisch, aufriihrerisch (oproerig), stolz, lax, gewissenlos, reizend (bekoorlijk), nett (aardig), geliebt (bemind), gebildet (ontwikkeld, beschaafd), belebt (levendig, druk), gewis9enhaft (nauwgezet).
§ 91. De volgende bijvoeglijke naamwoorden krijgen in den Comparatief en Superlatief den Umlaut:
alt oud, arg erg, arm, dumm dom, vervelend, grosz groot, liart hard, hoch hoog, jung jong, kalt koud, klug verstandig, slim, krank ziek, kurz kort, lang, nah nabijgelegen, rol rood, scharf scherp, schwach zwak, stark sterk en warm.
Hovendien nog eenige andere, dit' evengoed of beter zonder Umlaut kunnen gebruikt worden.
§ 92. N.B.: £rosz gröszer gröszt.
gut besser best.
hoch höher höchst.
nah niilier niichst.
§ 93. N.li : De bijvoeglijke naamwoorden op el, er, ch verliezen in den Comparatief gewoonlijk de e van den stam.
B.v.: edel edler, mager magrer, trocken trockner.



HET TELWOORD.
§ 94. I. De Hoofdgetallen.
1 eins (ein). 11 elf.
2 zwei. 12 zwölf. 20 zwunzig.
3 drei. 13 dreizehn. 30 dreiszig.
4 vier. 14 40 vierzig.
5 fiinf. 15 50 
6 scchs. 1(5 sechzehn. CO sechzig.
7 sioben. 17 siebzehn. 70 siebzig.
8 acht. 18 80 
9 neun. 19 90 
10 zehn.
100 - liundert; 1000 - tauseiid.
het millioen - die Million.
het billioen - die Billion.
N.B. : de honderd - das Plundert.
de duizend - das Tausend.
honderd?», duizend?» (van) soldaten.
Hunderte, Tausend? ton Soldaten.
§ 95. Opmerking I.
In sechzehn en sechzig is de .s uitgevallen (uitspraak!), in siebzehn en siebzig de en;
zwanzig staat voor ;
dreiszig staat vuor 
§ 9G. Opmerking II.
In plaats van eins gebruikt men ein, wanneer „een" met een volgend telwoord onzelfstandig naatmroord verbonden is. B.v.: één en twintig - ej'/iundzwanzig;
daarentegen: honderd en een - hundertundeiws.
één boek - éi'n Buch.



Lees en vertaal nu: (*)
1, 2, 3 100; 100, 99, 98 1; 1 X 2 = 2, 2 X 2 = 4 u. s. w.;
1 x 3 = 3, 2 X 3 =. 6, u. s. w.; 1 X 4 =. 4, 2 X 4 =. 8, u. s. w.;
1 -|- 1 = 2; 21 + 1 = 22; 31 — 1 = 30;
11853; 46702; 20061; 8440; 33670; 8764; 45678; 43591; 63421; 22914. Tel van één tot honderd!
Zühle von bis !
Het is half (= halb) een. Het is kwart (= Viertel) voor één.
Het is één uur: Es ist ein Uhr of Es ist 
Het slaat één uur: Es schlagt ein Uhr of Es sehlagt 
§ 97. II. Ranggetallen.
üc ranggetallen worden van de hoofdgetallen gevormd, tot en met 19 door achtervoeging van een t (in het ITollandsch door achtervoeging van een d),
van 19 af door achtervoeging van st.
B.v.: de negende der neuni-e,
de negentiende der ncunzehn£-e, de twintigste der z\van/.ig.s7-e.
Onregelmatig zijn :
der erste en der d ritte;
in nclile is een t uitgevallen.
N.B.: de achtste: der achte;
de vieiv/e, vjjtV/e, zes'/e, enz.,
der vierde, fiinf/e, sechste, enz.
Vertaal:
de l«te, 2de, 3de lOOste; de 100ste, 99»te, 98»te lste.
§ 98. III. Breukgetallen.
De breukgetallen worden van de hoofdgetallen gevormd, tot en met 19 door achtervoeging van tel,
van 19 af door achtervoeging van stel.
B.v.: ein neunzehn<e/,
ein zwanzigsteJ.
In het Ilollandscli zijn de breukgetallen (uitgezonderd „een half") aan de ranggetallen gelijk.
(*) + : und j X : mal (1 X : einiual); —: weniger; — : ist.



Vgl.: de vierde en het vierde,
der vierte (Vierte) en das viertel (Viertel).
§ 99. N.B.: een vijfde Kilometer, ein /ünftel Kilonieter;
een vijfde van de winst, ein /'iinftel vom Gewinn.
N.B.: ein halb staat voor 
ein drittel „ „ 
ein achtel „ „ 
Spreek nu uit:
'/•J. Va. '/l CI1Z- M ty* + :i/l = 17/lï! + 1,3 - j,2;
»i/3 X 3 = 71/s; '/a> + Vlo = »/»; 5 - i/s = i'/r,; '/« * '/? = '/«;
Vs * '/s = V»; :,/n - -In = '/li; °,3 * 0,4 = 0,12;
0,02 X 0,03 = 0,0006 ; 31/s + 22/,, ~ 5'S/a; 4% — 22/s = 2'/s;
3'/a X 21 li - C«/s + l'/s + '/« - «>/,; + l-i/e + '/« = 78/o = «'/*



HET WERKWOORD.
§ 100. Namen der Tijden en Wijzen.
Praesens onvoltooid tegenwoordige tijd, b.v.: hij hoort.
Imperfect onvoltooid verleden tijd, „ hij hoorde.
Perfect voltooid tegenwoordige tijd, „ hij heeft
gehoord.
Plusquamperfect voltooid verleden tijd, „ hij had
gehoord.
Indicatief aantoonende wijs, „ hij hoort.
Conjunctief aanvoegende wijs, „ hij hoore.
Imperatief gebiedende wijs, „ hoor!
Infinitief onbepaalde wijs, „ hooren.
Particip Praesens tegenwoordig deelwoord, „ hoorend.
Particip Perfect verleden deelwoord, „ gehoord.
Inleiding.
§ 101. Op grond van het verschil in vorming van liet Imperfect en het Particip Perfect worden de werkwoorden verdeeld in zwakke en sterke werkwoorden.
Een aantal werkwoorden is onregelmatig.
Een werkwoord is zwak, wanneer liet Imperf. en liet Part. Perf. gevormd wordt, in het Hollandsch door achtervoeging van een t of een d, in liet Duituch door achtervoeging van een t.
B.v.: rook-en rook-^-e gerook-f,
raucli-en rauch-tf-e gerauch-£,
hoor-en hoor-r/-e gehoor-tf,
hör-en hör-i-e gehör-i.
Een werkwoord is sterk, wanneer het Imperf. gevormd wordt door verandering van den stamklinker, liet Part. Perf. door achtervoeging van en, vaak ook door verandering van den stamklinker.



B.v.: roep-en riep geroep-en,
ruf-en rief geruf-eii,
sehrijv-en schreef geschrev-en,
schreib-en sclirieb geschrieb-en,
zing-en zong gezong-en,
sing-en sang gesung-en.
Opmerking.
De werkwoorden, die in het Hollandsch zwak zijn, zijn gewoonlijk ook in het Duitsch zwak.
De werkwoorden, die in het Hollandsch sterk zjjn, zijn gewoonlijk ook in het Duitsch sterk.
(Over de uitzonderingen later, vgl.: § 126 en § 127.)
A. Het zwakke Werkwoord.
B. Het sterke Werkwoord.
C. De onregelmatige Werkwoorden.
A. Het zwakke Werkwoord.
§ 102. Vervoeging: horen - hörte - gehort.
Praesens.
Ind.:
ich hör-e, du hür-sf, er hür-<, wir hor-en, ihr hör-f, sie hör-ew.
Conj. :
ich hör-e, du hör-esi, er hör-e, wir hör-en, ihr hör-et, sic hör-ew.
Imperat.:
hör-e hör-i.
Imperfect.
Ind. en Conj.:
ich hör-te, du hör-t&s£, er hür-te, wir hor-te», ihr hör-te<, sic hiir-ten.



Inf.: hör -en.
Part. Praes.: hör-end.
Part. Perf.: gehör-f.
§ 103. Opmerking I.
Vergelijken we den Ind. Praes. en den Conj. Praes., dan zien we, dat in de uitgangen van den Conj. overal een e staat (vgl.: Ind. du hör-i< en Conj. du hör-esl, Ind. ihr hör-# en Conj. ihr hör-«<), en verder, dat de uitgang van den 3d=" persoon enkelvoud in den Conj. e, in den Ind. t is.
In het Imperf. zijn bij het zwakke werkwoord Ind. en Conj. aan elkaar gelijk.
§ 104. Opmerking II.
Vergelijken we de vervoeging van het zwakke werkwoord in het Duitsch met de vervoeging van het zwakke werkwoord in liet Hollandsch, dan is vooral op het volgende te wijzen:
1°. dat de lst« persoon enkelvoud Praes. Ind. in het Duitsch in tegenstelling met het Hollandsch een uitgang heeft;
vgl.: ik hoor en ich hör-«.
In het Hollandsch is de e slechts in enkele vaststaande uitdrukkingen bewaard gebleven :
b.v.: /.egge f 10 (op een kwitantie); verzoeke dat niet te doen.
Waar in het Duitsch de e voor een klinker een enkele maal wegvalt, wordt dit door een teeken (b.v.: hör' ich) aangeduid.
2°. dat in het Duitsch het zwakke Imperf. en Part. Perf. altijd gevormd wordt door achtervoeging van een I, en nooit, gelijk in het Hollandsch, door achtervoeging van een d.
Vgl.: suizen, suisrfe; bruisen, bruis/e.
Vertaal nu:
fonkelde, gefonkeld funkeln: geloofde, geloofd glauben; haalde, gehaald holen; ijlde, geijld eilen ; raasde, geraasd rasen ; reisde, gereisd ruisen; speelde, gespeeld spielen.
3°. dat in het Duitsch het zwakke Imperf in den lsten en 3den persoon enkelvoud altijd uitgaat op e, in tegenstelling met het Hollandsch, waar we de e bij enkele werkwoorden missen:
b v.: brengen bracht gebracht,
bringen brachte gebracht;
denken dacht gedacht,
denken dachte gedacht;



dunken docht gedocht,
dünken deuchte gedeuchtj
koopen kocht gekocht,
kaufen kaufte gekauft;
zoeken zocht gezocht,
suchen sucht« gesucht;
mogen mocht gemocht,
mogen mochfe gemocht;
moeten moest gemoeten,
mÜBsen muszte gemuszt;
weten wist geweten,
wissen wuszte gewuszt.
Vervoeg nu: hoffen hopen, raachen maken, ineinen meenen, sagen zeggen, spielen spelen, taufeu doopen.
B. Het sterke Werkwoord.
§ 105. Vervoeging: schreiben - schriel - geschrieben.
Praesens :
als hij het zwakke werkwoord.
Imperfect. :
Ind. :
ich schrieb, du schrieb-s£, er sehrieb, wir schrieb-e», ihr schrieb-<, sie schrieb-ew.
Conj. :
ich schrieb-e, du schrieb-es<, enz., als in liet Praesens;
(de Conj. heeft, zwak of sterk, Praesens of Imperfect, al tij d dezelfde uitgangen: e, est, e, en, et, en).
Inf.: schreib-e?i.
Part. Praes.: sehreib-e«rf.
Part. Perf.: geschrieb-ew.
Vervoeg nu:
bleiben, blieb, geblieben blijven, reiben, rieb, gerieben wrijven, steigen, stieg, gestiegen stijgen, greifen, griff, gegriffen grijpen, pfeifen, pfifï', gepfiffen fluiten.
§ 10G. Terwijl de stamklinker van het zwakke werkwoord



in alle vormen van het werkwoord onveranderd blijft, is de stamklinker \an liet sterke werkwoord aan verschillende veranderingen onderhevig.
§ 107. I. De veranderingen van e in i. (*)
Regel:
a. De sterke werkwoorden, die in den Inf. een e hebben, veranderen die e in i in drie vormen van het Praes.: in den 2',e" en 3^en persoon enkelvoud Ind. en in den 2^e" persoon enkelvoud Lnperat.
Ik De i is kort, wanneer de e kort is.
De i is lang, wanneer de e lang is.
(Men denke er aan, dat de lange i geschreven wordt als ie!)
c. A\ anneer de e in i verandert, heeft de Imperat. geen uitgang.
N.B. : Eveneens geen uitgang heeft Imperat. van „kommen" en „latten": komm! lasz!
B.v.: helfen: du hilfst, er hilft, hilf!
selien: du siehst, er sieht, sieh!
Vgl.. verderben st.: du verdirbst, er verdirbt, verdirb! en verderben zw.: du verderbst, er verderbt, verderbe!
Bovendien komt de verandering in i voor bij erlöschen (uitgaan van licht en vuur) en gebaren (baren, ter wereld brengen);
dus: ich erlösche, du crlischst, enz.
ich gebiire, du gebierst, enz.
§ 108. Uitzonderingen:
a. Geen verandering van e in i hebben:
bewegen, genesen, heben (heffen), melken en scheren. (**)
(*) Vgl. Hollandsch: 1/d, leden; schip, schepen; smid, smeden.
(**) Ook gehen en steken: zie onregelmatige werkwoorden.



b. Een lange e, een korte i hebben:
nehmen (nemen) en treten (treden, trappen);
dus: du ninnnst, er nimmt, niinnt!
du trittst, er tritt, tritt!
Waarom wordt bij „nehnipn" en treten" in de vormen met i de m en de t verdubbeld ?
Waarom valt bij „nehmen" in die vormen de h weg? (vgl. 4? 22).
Opmerking:
nGeien." wordt in de spreektaal veelal met korte i uitgesproken. Vandaar naast „du gieb.it, er giebt, gieb"!
vaak du gibat, er gibt% gib!
c. „Seheti' heeft naast „aiehden gewonen vorm van den Imperat., een onregelmatigen Imperat. „aiehe \ die gebruikt wordt:
1) bij verwijzingen: siehe unten! siehe Seite 8!
2) in deftige taal en vooral in den bijbel als uitroep.
B.v.: Zie! de wereld is zoo schoon! Zie daarom de toekomst niet zoo donker in!
. . .! die Welt ist so schön!
Drum . . nicht so trüb in die Zukunft!
Vervoeg nu het Praes. van :
befehlen bevelen, breehen breken, empfehlen aanbevelen, erliïschen, gebaren, geben, nehmen, spreelien spreken, treten, werfen werpen, erschrecken zu\ verschrikken, erschrecken st. schrikken, verderben zu\ bederven trans,, verderben st. bederven intrans., bersten barsten, fechten vechten, Hechten vlechten, gelten gelden, sehelten knorren, schmelzen zw. smelten trans., schmelzen st. smelten intrans.
§ 109. II. De Umlaut.
a. In het Praesens.
Regel:
De sterke werkwoorden, die in don Inf. een klinker hebben, vatbaar voor Umlaut, krijgen den Umlaut in twee vormen van het Praes., in den 2'u" en 3'Un persoon enkelvoud van den Ind.
B.v.: graben: du grabst, er grabt.
Uitzonderingen:
In het Praes. krijgen geen Umlaut:



hauen (houwen), saiigen (zuigen), hommen (komen), rufeii (roepen), schaffen (scheppen == voortbrengen, vgl. § 148).
Vervoeg nu liot 1'raea. van:
fahren, graben, laden, schlagen, tragen, backen, schaften, wachsen, waschen,
kommen, lallen, fangen, halten, hangen, blasé», lirat raten, sclilafen, st^szen,
ruien, hauen, laufen.
b. In het Imperfect.
Regel:
De sterke werkwoorden, die in den Ind. Imperf. een klinker hebben, vatbaar voor Umlaut, krijgen den Umlaut in dei) geheelen Conj. Imperf.
B.v.: graben (grub, gegraben):
ich grub, ich griibe, du griibest, enz.
§ 110. Opmerking:
Benige werkwoorden, die in den Ind. Imperf. een a hebben, hebben in den Conj. Imperf. een afwijkenden klinker:
1°. ö in plaats van d hebben:
befMen, empfehlen, gelten (gelden) en de stammen op imm en inn ;
2°. « in plaats van a hebben:
helfen helpen, sterken sterven, verderben, werhen werven, werden worden, werfen werpen.
B.v.: befehlen (befahl, befohlen): ich befahl, ich beföhle ; gelten (galt, gegolten): ich galt, ich gölte; schwimmen (schwamm, geschwommen): ich Bchwamm, ich schwömmej
spinnen (spann, gesponnen): ich spann, ich spönne.
Vervoeg nu:
singen, sang, gesungen zingen, sterben, starb, gestorben, erschrecken, erschrak, erschrocken, fahren, fuhr, gefahren varen, laufen, lief, gelaufcn loopen, bergen, barg, geborgen, schlagen, schlug, geschlagen slaan, kriechen, kroch, gekrochen kruipen, werfen, warf, gevvorfen, quellen, quoll, gequollen opwellen, opborrelen, befehlen, befahl, befohlen, beginnen, begann, begonnen.
Over df. uitgangen.
§ 111. I. a. De uitgang st valt weg, wanneer de stam van het werkwoord reeds op st uitgaat.
B.v.: berst-en (barsten),
ich berBte, du birst (voor: du birst-st).



§ 112. 6. De uitgang ( valt weg, wanneer de stam van het werkwoord reeds op t uitgaat.
B.v.: rat-en (raden),
ich rat-e, er rat (voor: er rat-t).
§ 113. e. Van den uitgang sl valt de s weg, wanneer de stam van het werkwoord reeds op een «-klank (j, sa, az, z) uitgaat.
B.v.: reu-en reizen, haaj-en haten, rei«z-en rijten, rukken, scheuren, reiz-en prikkelen, bekoren, tergen.
Dus:
ich reis-e, du reis-t; ich hasB-e, du hasz-t;
ich reisz-e, du reisz-tj ich reiz-e, du rciz-t;
daaren tegen:
erlöacA-en, wijci-en wisschen ;
ich erlösch-e, du erlisch-st, ich wisch-e, du wiech-st.
§ 114. II.
a. De werkwoorden, wier stam uitgaat op d, t, cm of en hebben est in plaats van st en et in plaats van t; uitgezonderd zijn die vormen van het Praes., in welke de stamklinker verandert.
Vgl.: hör-en, du hör-s<, er hör-i, ihr hör-<, ich hür-<e, gehör-<;
bad-en, du bad-es<; er bad-ei, ihr bad-etf, ich bad-ete, gebad-e<;
lad-en, du lad-s£, er liid-i, ihr lad-e<; du lud-es<; (*) (geladen);
knet-en, du 
fechten, (**) du . . .
atm-en (ade/w-en), du 
rechn-en (reken-en), du 
N.B.: Van „bersten'' en „laden" komen ook zwakke vormen voor, dus vormen, in welke de stamklinker niet verandert (vgl.: § 106); hoe is de zwakke vorm van den 2ien en 3 len persoon Praes. Ind. ?
(*) In het enkelvoud van het Imperf. Ind. valt, vooral in de spreektaal, bij de stammen op d en t, de e niet zelden weg; dus naast „du ludest" ook „du ludst". Altijd valt de e weg in „du wardst", nooit in „du wurdest".
{**) fechten, focht, gefochten.



§ 115. b. De werkwoorden, wier stam uitgaat op een sisklank (s, ss, sz, z en sch), hebben in het Imperf. est, in het 1'raes. est of st (est in de deftige schrijftaal, st in de taal van het dagelijksche leven).
B.v.: les-en, las: ich las, du lasest,
. ich lese, du liesest of du liest;
wasch-en, wusch: icli wusch, du wuschest,
icii wasche, du uüschest of du ircischst.
§ 116. c. De werkwoorden, wier stam uitgaat op el of er, hebben n en ud in plaats van en en end. (*) Vgl.: hör-ew, hör-end, wir (sie) hör-m;
handel-w, handel-wd, wir (sie) handel-// (Hol-
landsch handel-en, bandek»*/);
erbitter-w, erbitter-we?, wir (sie) erbitter-// (Hollandscb verbitteren, verhittere//*/).
Oefeningen:
a. Vervoeg: falten, ztc. vouwen en halten, hielt, gehalten, houden; baden en braten, briet, gebraten, braden ; waten, waden en raten, riet, geraten, raden ; retten, redden en gelten, galt, gegolten, gelden; wetten, wedden en schel ten, schalt, gescholten, knorren.
Vertaal:
gij (enkelvoud en meervoud), hij bindt binden, glijdt gleiten, doodt toten, wacht warten, lijdt leidon, leidt leiten, vouwt falten eto.y houdt halten, redt retten, geldt gelten, luidt liiuten, vindt finden, proest prusten, rijdt reiten, waadt waten, raadt raten, braadt braten, biedt bieten, antwoordt antworten, kneedt kneten, vechten fechten, dicht dichten, overnacht übernachten, wedt wetten, scheldt schelten, begeleidt begleiten;
hij baadde, doodde, wachtte, leidde, luidde, proestte, baadde, waadde, antwoordde, kneedde, begeleidde, dichtte, overnachtte, wedde;
hij heeft gebaad, gedood, gewacht, enz.
Vertaal:
gij (enkelvoud en meervoud), hij ademt atmen, wijdt widmen (**), ontmoet bejegent begegnen, loochent leugnen, rekent rechnen, zegent segnen, rangschikt ordent ordnen, verwelkomt bewillkomnen (***), wapent waffnen, effent ebnen, opent ötfnen, maakt zich eigen sich aneignen, droogt trocknen (**♦*); gy ademdet, wjjddet, enz.; geademd, gewijd, enz.
(*) behalve natuurlijk in den Conj. (vgl. § 103).
(**) widmen, stam: widim.
(***) bewillkomnen, van: „willkomm^/i (welkom).
(***♦) trocknen, van: „trocken" (droog).



h. Vorm nu van flo volgende werkwoorden den 2'len persoon enkelvoud Ind. Praes. (twee vormen!) en Imperf.:
lesen, las lezen, essen, asz eten, messen, masz meten. reiszen, risz rjjten, rukken, scheuren, weisen, wies wijzen, heiszen, hiesz heeten, heiszen, bisz l»ijten, schieszen, schosz schieten, stoszen, sticsz stooten, preisen, pries prjjzen, wachsen, wuchs groeien, erlöschen, erlogch uitgaan van lielit of vuur, dreschen, drasch dorsehen, klissen kussen, sitzen, sasz zitten. wischen wissclien, löschen biuBSchen, kreischen zw. krijschen, speisen spjjzen, naschen snoepen.
r. Vorm den Inf. en het Part. I'racs. van de volgende stammen: hettel . . liedelen, begegen . ., plauder . . praten, atem . ., versammcl . . verzamelen, liften . ., wunder . . verwonderen, oben . ., widem . ., regel . . regelen, platscher . . klateren, raschel . . ritselen, zeichen . ., polter . . leven maken, tröpfel . . druppelen, schauder . . huiveren, leugen . ., schraeichel . . vleien, streieliel . . streo 'en, wallen . .
§ 117. Over het voorvoegsel ngé' in het Part. Perf.
liet I'art. Port. wordt gevormd zonder voorvoeging van ye, wanneer do klemtoon niet op de eerste lettergreep van het werkwoord valt.
Vgl.: overhalen - overgehaald,
overréden - overreed.
In tegenstelling niet het Ilollandsch geldt deze regel in het Duitseh zonder eenige beperking.
Dus: regceren, geregeerd - regieren, regiert.
Geef nu in het Hollandseh en in het Duitseh de hoofdvormen aan van: marehecren, duelleeren, studeeren, modelleeren, probeeren, passeeren, garneeren, applaudisseeren (applaudieren!) salueeren (salutieren!).
Geef nog de hoofdvormen aan van: overreiken en überréichen, overlaten en iiherlassen (liesz, gelassen), aanschouwen en linsehauen, overleveren en überliéfern, overnemen en übernéhmen (nalim, genommen).
n.b.: vgl.: óverkomen, kwam over, overgekomen,
overkómen, overkwam, overkomen.
De hoofdvormen (*) van het sterke werkwoord.
§ 118. Om een sterk werkwoord te kunnen vervoegen, moet men de klinkers kennen van hot Imperf. en het I'art. Perf.
(*) Praesens (Infinitief) - Imperfect Ind. - Particip Perfect.



§ 110. I.
Een i in liet Imperf. en Part. Perf. hebben de sterke werkwoorden niet ei als Praesensklinker.
De i is kort, wanneer op den Praesensklinker een sclierpe medeklinker volgt (f, t, ch, sch, sz), anders lam/.
N.B.: Men lette (lus op <len medeklinker, <lie op den Praesensklinker voljjt en denke er verder aan, dat de lanjje i geschreven wordt als ie (vgl.: § 36).
1 ï. v.: meiden, miod, genlieden,
rei/en, ritt, <?e ritten.
Waarom wordt bij „reiten" in liet Imperf. en Part. Perf. de f verdubbeld?
N.B.: heiszen, liiesz, geheiszen (lieeton),
leiden, litt, gelitten (lijden),
sclineiden, sclinitt, gesclmitten (sujjden),
wijken af. In hoeverre?
NB.: ieh bi.s-c, <lu liix.sesr, ir bïnz, wir bissen, ibr bisct, sie bissen; gebi.*.s-en, (vffl.: § 28).
§ 120. II.
ft - u (d.w.z. d in liet Imperf. en n in liet Part. Perf.) hebben de sterke werkwoorden, wier stam uitgaat op ind, ing of ink.
15.v.: binden (binden), band, gebunden,
singen (zingen), sang, gesungen,
sinken (zinken), sank, gesunken.
N.15.: schiiiden (villen), schund, geschunden w ij k t a f.
§ 121. III.
(i - o hebben de sterke werkwoorden, wier stam uitgaat op imm, imi of op el of er -f medeklinker.
B.v.: schwiinmon (zwemmen), schwamm, gesehwonimen, spinnen (spinnen), spann, gesponnen, helfen (helpen), half, geholfen, werfen (werpen), warf, geworfen.
N.15.: glimmen (smeulen) en ldimmcn (klimmen), qiiellen



(wellen, opwellen) en schwellen (zwellen), melken (melken) en schmelzen (smelten) hebben o, o;
dus: glimmen, glomm, geglommen.
§ 122. IV.
Van de overige sterke werkwoorden hebben de meeste in het Imperf. en bet Part. Perf. dezelfde klinkers als in het Hollandsch.
Alleen denke men er aan,
1°. dat bij deze werkwoorden de a van het Imperf. in tegenstelling met het Hollandsch altijd lang is (vgl. § 27 Opm. I);
2°. dat de e en de o van het Imperf. en het Part. Perf. bij deze werkwoorden kort is, wanneer op den Praesensklinker een scherpe medeklinker volgt en anders lang (vgl. § 119).
Spreek nu uit: spreken, sprak, gesproken, sprec/ien, sprach, gesproehen, bevelen, beval, bevolen,
befeh/en, befahl, befohlen,
lezen, las, gelezen,
lesen, las, gelesen,
vergeten, vergat, vergeten, verges,sen, vergasz, vergessen, vliegen, vloog, gevlogen,
Hiei/en, Hog, geliogen,
kruipen, kroop, gekropen, kriec/ten, kroeb, gekrochen.
N.B.: raten, riet, geraten (raden, ried, geraden), of: rilt, geraten P
(De ( is kort, wanneer op den Praesensklinker een scherpe medeklinker volgt, vgl.: § 119);
beginnen, begann, begonnen, of: began, begonnen.
(De a van het Imperf. is in tegenstelling met het Hollandsch altijd lang-, vgl.: § 122).



§ 123. Opmerking.
De werkwoorden, die in het Hollandsch denzelfden klinker hebben in 1'raes. en Part. Perf., hebben ook in liet Duitsch in deze beide vormen denzelfden klinker.
Dus:
komen,, kwam, gekomen; houden, hield, gehouden;
kommen, kam, gekommen; halten ;
zien, zag, gezien; loopen, liep geloopen;
sehen, sah, gesehen; laufen ;
treden, trad, getreden; laten, liet, gelaten;
treten, trat, getreten; lassen ;
stooten, stiet, gestooten; stoszen 
§ 124. l)e volgende werkwoorden der 4de Klasse wijken
in eenig opzicht af:
bieten, bot, geboten, bieden,
sieden, sott, gesotten, zieden, koken,
ziehen, zog, gezogen, trekken,
erschrecken, erschrak, erschrocken, schrikken (vgl. § 141),
treffen, traf, getroffen, treffen,
nehmen, nahm, genommen, nemen,
essen, asz, gegessen, eten,
bitten, bat, gebeten, verzoeken,
sitzen, sasz, gesessen, zitten,
heben, bob, gehoben, heffen,
schaffen, schuf, gesehaffen, scheppen = voortbrengen (vgl. § 148),
wachsen, wuclis, gewachsen, wassen, groeien,
waschen, wusch, gewaschen, wasschen,
backen, buk, gebacken, bakken,
bruten, briet, gebraten, braden,
hauen, bieb, gehauen, houwen.
Qeef nu de hoofdvormen aan van:
sieh befleiscen zich toeleggen op, beteren bijten, bleiften bljjven, gedei/fen gedijen, gleicAen gelijken, gleizen glijden, gr ei/en grijpen, knei/en knijpen, leitfen, leihen leenen, ineic/en, pfeifen Huiten, preisen prijzen, reiden wryven,



reiden rijten, rukken, scheuren, reHen rijden, soheWen scheiden, schei«en schijnen, schlei/en slijpen, schleic/ien sluipen, sehleiaren slijten, schmeis-en smijten, schneirfen. schreiien schrijven, schreien schrijden, stappen, schweiyen zwijgen, speien spugen, steden stijgen, streW,en strijken, streden Strijden, treiien drjjven, verblekten verbleeken, verzeilen vergeven, wei,/,en wijken, weiden wijzen.
binden, dringen dringen, emptinden voelen, finden vinden, klingen klinken, ringen wringen, worstelen, schinden, schwingen zwaaien, singen zingen sinken zinken, springen springen, trinken drinken, verschlingen verslinden winden winden, zwing-en dwingen.
Vertaal:
hij bond, drong, vond, klonk, wrong, zong. zonk, sprong, dronk, verslond wond, dwong;
hij heeft gedrongen, gevonden, enz.
Geef de hoofdvormen aan van:
beginnen beginnen, bergen bergen, bersten barsten, gelten gelden gewinnen winnen, glimmen, klimmen, rinnen vloeien, schellen schelden' sinnen peinzen, sterben sterven, verderben bederven, werben werven.
Vertaal:
hij begon, won, spon. zwom, borg, borst, gold, schold, stierf, bedierf, wierf hielp, wierp.
Geef eerst in het Hollandsch, dan in het Duitsch de hoofdvormen aan van:
befehfen hevelen, betrüyen bedriegen, beweyen bewegen, bie.yen buigen > asen blazen, brer/zen breken, empfangen ontvangen, empfehfen aanbevelen, e.«en eten, erwten overwegen, fahren varen, fallen vallen, fangen vangen, hchten vechten, flemen vlechten, flieyen vliegen, HieAen vlieden vluchten, fl,es«n vlieten, vloeien, friei-cn vriezen, fressen vreten, ge/,en geven, genese,, genezen, genieten genieten, gies^en gieten, graben graven hangen hangen, krie</.cn kruipen, lesen lezen, li.v/en liggen, liiyen lieden messen meten. raten raden, rieden ruiken, rufen roepen, saufen zuipen' sauyen zuigen, scheren scheren, sehieien schuiven, sehiescen schieten' sclilafen slapen, schHespen sluiten, a hwaren zweren = etteren, schwöz-en zweren een ee.1 afleggen, spre./ien sj.reken, sprie««n spruiten, steden steken prikken, steilten stelen, tragen dragen, trie/en druipen, verges.sen vergeten.
§ 125. Regel.
I. Werkwoorden, die in liet Hollandsch sterk zijn, zijn
ook in het Duitsch sterk.
II. Werkwoorden, die in het Hollandsch zwak zijn, zijn ook in het Duitsch zwak.



§ 12fi. Uitzonderingen I:
fluiten, floot, gefloten,
floten, fliitete, geflötet,
hijschen, lieescli, geheschen,
bissen, liiszte, gehiszt,
kerven, korf, gekorven,
kerben, kerbte, gekerbt,
kijven, keef, gekeven,
keifen, keifte, gekeift,
krijgen, kreeg, gekregen,
kriegen, kriegte, gekriegt,
nijgen, neeg, genegen,
neigen, neigte, geneigt,
plegen, placbt, (gepleegd),
pflegen, pflegte, gepflegt (vgl. § 149),
sebenken, sclionk, geschonken,
schenken, schenkte, gescheukt,
vragen, vroeg, gevraagd,
fragen, fragte, gefragt,
wreken, wreekte, gewroken,
rachen, riichte, geriicht,
zwelgen, zwolg, gezwolgen,
scbwelgen, schwelgte, geschwelgt,
stijven, steef, gesteven,
steifen, steifte, gestcift,
steken, stak, gestoken,
stecken, steckte, gesteckt,
duiken, dook, gedoken,
tauchen, tauchte, getaucht,
spannen, spande, gespannen,
spannen, spannte, gespannt,
verbannen, verbande, verbannen,
verbannen, verbannte, verbannt,



lachen, lachte, gelachen,
laolieu, lachte, gelacht.
N.B.: Naast de gespatieerde vormen komen ook sterke vormen voor: b.v.: naast fragte frug, naast geracht gerochen, enz.
§ 127. Uitzonderingen II:
gedijen, gedijde, gedijd,
gedeihen, gedieli, gediehen,
scheiden, scheidde, gescheiden,
scheiden, schied, geschieden,
baren, baarde, gebaard,
gebaren, gebar, geboren,
geschieden, geschiedde, geschied,
geschehen, geschah, gescliehen,
laden, laadde, (geladen),
laden, lud, ' geladen (vgl. § 145),
dorsclien, dorschte, gedorscht,
dreschen, drasch, gedroschen,
schreien, schreide, geschreid — weinen,
schreien, schrie, gesclirieen = schreeuwen,
lesschen, lesclite, gelescht = löschen,
erlöschen, erlosch, erloschen = uitgaan van
licht en vuur (vgl. § 138).
§ 128. Sterke werkwoorden, die in liet Ilollnndsch niet voorkomen, zijn :
Bick befleiszen zich toelegpen op, erschallen erseholl, eraehollen (•} weerklinken, garen, gor, gegoren gisten, gelingen gelukken, rinnen vloeien, verschwinden verdwijnen, enz.
(*) Eigenlijk zw.: erschallen, erschallte, ersohftllt; de st. vormen behoorenbij een werkwoord erschellen, dut verloren gegaan is.



Onregelmatige werkwoorden.
§ 129. a. haben, sein, werden;
b. gehcn, stellen, tuu;
c. bringen, denken, dünken;
d. brennen, rennen, kennen, nennen, senden,
en wenden;
e. dürfen, können, mögen, mussen, sollen, wissen
en wollen.
§ 130. a. haben hatte gehabt.
Onregelmatig zijn de volgende vormen:
du luist, er luit, icli hatte, icli hatte.
(In hoeverre?)
N.B.: Wanneer het zwakke Imperf. Ind. in eenig opzicht onregelmatig gevormd is, heeft de Conj. Imperf. den Umlaut (vgl. § 106). B.v.: haben, ich hatte, ich hatte.
bringen, ich brachte, ich brachte.
brennnen, ich brannte, ich brennte (vgl.: § 30). dürfen, ich durfte, ioh dürfte.
N B.: hij had er hatte er hat hij heeft.
§ 131. sein war gewesen.
Ind.: ich bin, du bist er ist, wir sind, ihr seid, sie sind.
Conj.: ich sei, du sei(e)st, er sei, wir seien, ihr seiet,
sie seien.
Iniperat.: sei! seid!
N.I3.: icli sei, er sei, en sci! dus zonder e.
§ 132. werden wurde (ward) geworden. Onregelmatig zijn de vormen:
du wirst, er wird, werde! ich wurde.
Opmerking I.
werden a worden, b tullen.
ich werde geschlagen ik word geslagen.
ich werde schlagen - ik zal slaan.



Opmerking II,
Het Part. Perf. van werden verliest het voorvoegsel ge, wanneer een ander Part. Perf. voorafgaat.
Vgl.: Er ist Soldat geworden. Hij is soldaat geworden.
Er ist pon ilim geschlagen worden. Hij is door hem geslagen (geworden).
Opmerking III.
Vgl.: ich habe gesclilagen, lijdende vorm : ich bin geschlagen worden, en: ik heb geslagen, „ ik ben geslagen (geworden),
ich hatte geschlagen, „ ich war geschlagen worden,
ik had geslagen, „ ik was geslagen (geworden).
N.B.: In het Duitsch mag „worden" slechts worden weggelaten, wanneer men niet denkt aan de handeling zelf, maar aan den toestand, die het gevolg is van de handeling.
B.v.: Toen de konigin de stad bezocht, waren de straten en pleinen feestelijk versierd.
Als die Konigin die Stadt beslichte, waren die Straszen und Pliitze festlich geschmückt.
(Hier een toestand: de stad zag er feestelijk uit).
Waar „worden" weggelaten is, neemt het deelwoord dus min of meer de beteekenis van een bijvoeglijk naamwoord aan.
Je laarzen zien er smerig uit: zijn ze niet gepoetst?
Deine Stiefel sehen schmutzig aus: sind sie nicht geputztP
d a aren tegen:
Mijn laarzen zijn van morgen nog niet gepoetst.
Meine Stiefel sind heute morgen noch nicht geputzt worden. De brief is verstuurd: Der Iirief ist abgeschickt (hij is er niet meer).
De brief is giBteren verstuurd
Der Brief ist gestern abgeschickt worden.
Die Tür ist verschlossen. De deur zit op slot.
Men kan dus, althans in de schrijftaal, niet zeggen: Der Brief ist gestern abgeschickt;
evenmin als men in het Hollandsch zeggen kan :
De brief is er gisteren niet meer.
§ 133. b. gehcn ging gcgangen,
stellen stand gestanden.
Urn tat getart.



N.B.: gehen en stehen hebben geen verandering van e in i. N.B.: tun heeft in liet Praes. geen Umlaut; in den Inf. en in den lst8n en 3den persoon meervoud Praes. Ind. heeft het » inplaats van en.
Inf.: tun; Ind. wir, sie tun (Conj.: wir, sie tuen).
§ 134. c. bringen brachte gebracht (brengeu),
denken dachte gedacht (deuken),
diinken deuclite gedeucht (dunken). N.B.: Conj. Iinperf.: ich brachte, daclite (vgl.: § 130). N.B.: ik bracht ich brachte. (vgl.: § 104, 3°.)
ik dacht ich dachte.
me docht mich deuchte.
$ 135. (I. brennen brannte gebrannt (Conj.: brennte vgl. § 130).
Zoo:
brennen (branden), rennen, kennen,
nonnen (noemen), senden en wenden.
N.B.: Naast sandte, gesandt en wandte, gewandt komt van Benden en wenden ook een regelmatig Imperf. en Part. Perf. voor: senden sendete gesendet,
wenden wendete gewendet.
De Imperf. Conj. van „senden" en „wenden" wordt van den drielettergrepige», niet van den tweelettergrej/igen vorm genomen; dus: senden, sandte. Conj. sendete, gesandt;
wenden, wandte, Conj. wendete, gewandt.
niet „sendte", „wendte".
N.B.: zenden, zond, gezonden, sterk.
senden, sandte, gesandt, zwak.
§ 136. e. diirfcu (ii), können («), iniigen (a), iniissen (u), sollen, wissen (ei) en wollen (i),
hebben een zwak Imperf. en Part. Perf., dat (*) den Umlaut verliest.
B.v.: dürfen durfte gedurft.
(*) Natuurlijk, voor zoover de Praeseusklinker den Umlaut heeft.



Yun „mügcn" zijn de hoofdvormen:
mogen mocAte gemocht, van „wissen": wissen w/mte gewwszt.
Geef na «le hoofdvormen aan (vgl. § 104, lio).
I)e Conj. Imperf. heeft den Umlaut, behalve bij „sollen" en „wollen".
Waarom juist „sollen" en „wollen" uitgezonderd (vgl. $ 130)? Geef den Conj. Imperf. aan.
In liet Praes. is alleen onregelmatig het Enkelvoud van den Ind.:
1". heeft het (behalve bij „sollen") een afwijkenden klinker, (die boven tusschen haakjes aangegeven is);
2". heeft liet in den l3tl-n en 3l,en persoon geen uit£nn<*. Dus: ich darf, du darfst, er darf, wir dürfen, enz.
(Hoe zouden die vormen zijn, wanneer ze regelmatig waren ?)
N.B.: ich musz du muszt (niet mussest).
ich weisz du weiszt (niet weiszest).
N.B.: wir sollen ich soll.
wir wollen ich will.
öeef nu van deze werkwoorden het Praeseng aan.
§ 137. Opmerking.
können kunnen; müssen ~ moeten;
wissen weten; wollen willen;
dürfen mogen i d.b.: verlof hebben;
mögen a mogen i.d.b.: kunnen, niet verhinderd worden te;
b mogen i.d b.: houden van;
durven wagen, sich getrauen ;
sollen zullen i d.b.: moeten.
B.v.: Ik mag niet rooken; de dokter heeft het mij verboden. Ich . . nicht rauchcn ; der Doktor hat es mir verboten. Dat durf ik niet doen.
Das . . ich nicht zu tun; ich . . mich nicht das zu tun.
Ik mag geen zure appels: Ich . . keine sauren Apfel.
Wat mij betreft, mag je (kun je) gaan.
Meinetwegen . . du gehen.
Gij zult niet stelen: Du . . nicht stehlen.
Wanneer het weer mooi is, zal hij morgen komen.
Wenn das Wetter schön ist, . . er morgen kommen.



Herhaling:
Geef de hoofdvormen aan van :
backen, befehlen, beginnen, beiszen, bergen, betrügen, bewegen, biegen, bieten, binden, bitten, blasen, bleiben, braten, brechen, dreselien, dringen, empfangen, empfehlen, empflnden, erlösclien, erschallen, erschrecken, essen, faliren, fallen, fangen, fecliten, finden, Hechten, fliegen, fliehen, flieszen, floten, fragen, fressen, frieren, giiren, gebaren, geben, gebieten, gedeiben, gelingen, gelten, genesen, geschehen, gewinnen, gieszen, gleichen, gleiten, graben, greifen, balten, hangen, hauen, lieben, heiszen, helfen, bissen, keifen, kerben, klingen, kommen, kriechen, kriegen, lachen, laden, lassen, laufen, leiden, leihen, lesen, liegen, liigen, meiden, messen, miszlingen, nehmen, neigen, pfeifen, pflegen, preisen, quellen, rachen, raten, reiben, reiszen, reiten, riechen, ringen, rinnenj rufen, saufen, saugen, schaffen, scheiden, schel ten, schenken, scheren, schieben, schieszen, schlafen, schlagen, sohleiehen, schleifen, schlieszen, schlingen, scbmeiszen, schmelzen, schneiden, schreiben, schreien, schreiten, schwaren, schwören, schweigen, schwelgen, schwellen, schwimmen, schwingen, selien, sieden, singen, sinken, sinnen, sitzen, spannen, speien, spinnen, sprechen, sprieszen, springen, steclien, stehlcn, steifen, steigen, stecken, sterben, stieben, stoszen, streichen, streiten, tauchen, tragen, treffen, treiben, treten, trinken, verbannen, verderben, verdrieszen, vergessen, vergleichen, verlieren, verschwinden, verzeihen, wachsen, waschen, wiegen, weiehen, weisen, werben, werfen, winden, ziehen, zwingen,
en van:
brennen, bringen, denken, diinken, dürfen, geben, habon, kennen, können, mögen, müssen, nennen, rennen, sein, senden, sollen, stehen, tun, wenden, werden, wissen, wollen.
Opmerkingen naar aanleiding van enkele werkwoorden.
§ 138. Löschen is transitief en zwak;
erlösclien is intransitief en sterk;
auslöschen | worden transitief en intransitief geverlöschen ( brui kt,
_ transitief zijn ze zwak, intransitief sterk, löschen = a. lessclien,
b. blusschen, uitdooven,
den Durst löschen, den dorst lesschen.
das Feuer löschen, het vuur uitdooven.
den brand blusschen.
erlösclien = uitgaan (van licht en vuur).
Das Feuer, das Licht erlischt, erlosch.
Het vuur, het licht gaat, ging uit,



ausloschen ) . . . , ,
, (worden minder gebruikt),
verloschen ^
transitief = uitdoen, uitblazen, uitdooven,
intransitief = uitgaan.
N.B.: Wanneer een werkwoord transitief en intransitief gebruikt wordt, wonlt bet in den regel in transitieve beteekenis strak, en in intransitieve beteekeuis sterk verbogen.
§ 139. Quellen:
quellen intransitief en sterk = wellen, opwellen, opborrelen, te voorschijn komen.
Das WaaBer quillt aus der Erde.
Het water welt uit de aarde.
Das Blut quillt aus der Wunde.
Het bloed komt uit de wonde te voorschijn.
quellen transitief en zwak — doen zwellen.
Kartoffeln, Erbsen werden gequellt.
Aardappels, erwten worden geweekt, in de week gezet, (vgl.: Holl. wellen koken, vruchten wellen).
§ 140. Schmelzen.
Van „schmelzen", dat vroeger volgens den regel sterk in intransitieve, en zwak in transitieve beteekenis gebruikt werd, zjjn de transitief gebruikte zwakke vormen min of meer in onbruik geraakt.
Het transitieve „smelten" wordt öf vertaald door „zerlassen" (van boter, vet, enz., die Buttcr, das Fett zerlassen), of men gebruikt een andere zinswending.
B.v.: De zon had de sneeuw gesmolten.
Der Schnee war in der Sonne geschmolzen.
Vaak ook worden van „schmelzen" sterke vormen in transitieve beteekenis gebruikt.
§ 141. Schrecken:
schrecken intransitief gewoonlijk sterk,
transitief gewoonlij k zwak.



Het intransitieve „schrecken" wordt evenwel weinig gebruikt en gewoonlijk vervangen door „ersehrecken". B.v.: Ik schrok - Ich erschrak.
Van het intransitieve „schrecken" komen ook zwakke vormen voor, vooral in verbinding met bijwoorden. B.v.: Er schreckte auf, zurück, zusammen. erschieckeu evenals „schrecken" /wak in transitieve, sterk in intransitieve beteekenis.
B.v.: Plotseling verschrikte mij het geroep: „Brand, brand!"
Plctzlich mich der Ruf: „Feuer, Feuer!"
Ik schrok, toen ik het geroep: „Brand, brand!" hoorde. Ich als ich den Ruf: „Feuer, Feuer!" hörte.
§ 142. Schwellen:
schwellen intransitief sterk, transitief zwak.
Das Segel schwoll im Winde.
Het zeil stond bol in den wind.
Das Segel wurde vom Winde geacliwellt.
Het zeil werd door den wind opgebold.
§ 143. Verderben.
\ an verderben (= verderven en bederven) zijn de zwakke vormen in onbruik geraakt, zoodat liet tegenwoordig in strijd met den regel ook in transitieve beteekenis sterk verbogen wordt.
Der Koch hat das Essen verdorben.
De kok heeft het eten bedorven.
§ 144. Stechen |
} = steken:
steeleen J
steken i. d. b. prikken = stechen;
steken i. d. b. a. zicli ergens bevinden;
b. maken, dat zich iets ergens bevindt = steeleen.
N.B.: steken, stak, gestoken,
stecken, steckte, gesteckt (vgl. § 120).



Vertaal: Hij stat het zwaard in de scheede.
Er . . . das Schwert in die Sclieide.
De bij stak hem. Die Biene . . . ihn.
Het zwaard stak in de scheede.
Das Schwert ... in der Scheide.
Iets met een speld vaststeken.
Etwns mit einer Nadel feststecken.
N.B.: in zee steken in See stechen.
§ 145. Laden:
laden = a. laden,
b. noodigen (einladen = uitnoodigen). Hij laadde het hout op den wagen.
Er lud das Holz auf den Wagen.
Hij noodigde mij ten eten.
Er lud mich zum Essen.
N.B.: Naast: du liidst, er ladt,
du ladest, er ladet (vgl. § 114 N.P.).
§ 146. Scheren:
scheren a. scheren - knippen;
b. zich wegpakken;
Pak je weg! Schere (schier, hier slechts in den Imperat. de verandering van e in «') dich fort!
c. aangaan, schelen.
Was schert mich Weib, was schert mich Kind!
Wat geef ik om vrouw en kind!
>T , l (van dieren) scheren
N.B.: scheren j '
( (van mensehen) rasieren.
Schafe werden geschoren, Menschen rasiert.
i scheren (alleen van het haar),
knippen = schneiden (gebruikelijker: ook van goed, kleoding-
I stukken enz.);
zijn baard laten knippen;
sich den Bart schneiden (scheren) lassen;
zijn haar laten knippen;
sich die Haare schneiden, (sich das Haar scheren lassen).



§ 147. Bewegen:
bewegen i. d. b. overreden (iiberreden) = sterk, anders zwak.
Vertaal: Hij bewoog mij mee te gaan.
Er . . . mich mitzugehen.
Hij bewoog de tafel. Er . . . den TiBoh.
Hij was diep bewogen. Er war tief . . .
§ 148. Schaffen:
scheppen i. d. b. voortbrengen, in het leven roepen = sterk, anders zwak.
God schiep de wereld. Gott schuf die Welt.
Er 9chaffte das Gepiick fort. Hij bracht de bagage weg. Er schaffte vom frühen Morgen bis zum spaten Abend. Hij werkte van den vroegen morgen tot den laten avond. § 149. Pflegen:
pflegen gewoonlijk, in tegenstelling niet het Hollandsch, zwak.
Er pflegte früh aufzustehen.
Hij placht vroeg op te staan.
Er pflegte (verpflegte) den Kranken.
Hij verpleegde den zieke.
Er pflegte keinen TJmgang mit ihm Hij ging niet met hem om.
N.B.: In verbindingen als:
Freundschaft pflegen mit (vriendschap onderhouden met), TJmgang pflegen mit (omgaan met), Rücksprache pflegen mit (ruggespraak houden met), Unterhandlungen pflegen mit (onderhandelingen voeren met), Rats pflegen (beraadslagen), enz. komen ook sterke vormen voor (pflegen, pflog, gepflogen).
§ 150. Garen:
giiren (= gisten) wordt in eigenlijke beteekenis sterk, in overdrachtelijke beteekenis zwak verbogen.
Das Bier gor, hat schon lange gegoren.
Het bier gistte, heeft al lang gegist.
Es garte im Volke.
Het volk was in gisting.



TABEL VAN VERBUIGING EN VERVOEGING.
A. Verbuiging.
I. Voornaamwoordelijke verbuiging.
dies-*/* dies-M dies-im dies-*«
dies-e dies-er dies-er dies-e
dies-e* dies-sa dies-M» dies-s.*
dies-e dies-er diea-e» dies-s
1.
I mein-er
i mein- mein-e* mein-e/// mein-e«
mein-e mein-er mein-er mein-e
j mein-e* ( mein-e*
i mein-e* mein-e/» i
' tem- ( mem-
mein-e mein-er mein-e« mein-e
l unaer-er
1 unser-e* unaer-e/« unser-e/; ( unser-
unaer-e unser-er unaer-er unser-e
( unser-e* ( unser-e*
) unser-e.« unser-e//< \
i unser- f unxer-
unser-e unser-er unser-e« unser-e ( eur-er
i euef_ eur-e* eur-e»/ eur-e//
eur-e eur-er eur-er eur-e
t eur-e* . eur-e*
eur-e* eur-e///
I euer- | euer-
eur-e eur-er eur-e* eur-e
2.
a. d -er d-e* d-em d-en
d-ie d-er d-er d-ie
d-as d-e* d-e/» d-as
d-ie d-er d-e» d-ie



b. d-er d-ess-en d-em d-en
d-ie d-er-en d-er d-ie
d-as d-ess-en d-em das
d-ie d-er-en (*) d-e*-en d-ie
ff. w-er w-ess-e n w-em w-en
w-as w-ess-e n . . . w-as
Persoonlijke voornaamwoorden, zie § 46.
II. Verbuiging van het zelfstandig naamwoord.
Zwak.
der Bot-e des Bot-e» dem Bot-e» den Bot-e»
die Bot-e» der Bot-e» den Bot-e» die Bot-e».
Sterk.
I. der Knecht- des Knecht-e« dem Knecht-e den Knechtdie Knecht-e der Knecht-e den Knecht-e« die Knecht-e
II. der Anker- des Anker-* dem Anke-r den Ankerdie Anker- der Anker- den Anker-» die Anker-
uit :
der Anker- des Anker-(e)» dem Anker-(e) den Ankerdie Anker-(e) der Anker-(e) den Anker-(e)» die Anker-(e)
III. dus Kind- des Kind-es dem Kind-e das Kinddie Kinder- der Kinder- den Kinder-» die Kinder-
uit:
die Kinder-(e) der Kinder-(e) den Kinder-(e)» die Kinder-(e).
Gemengd.
der Strahl- des Stralil-es dem Strahl-e den Strahl-
die Strahl-e» der Strahl-e» den Strahl-e» die Strahl-ew.
(*; Of „d-e/'-er" (vgl. § 12).



B. Vervoeging.
Verandering van e in «.
helfen (half geholfen).
Praes. Ind.: ich helfe, du hilfsl, er hilft, wir helfen, ihr helft,
sic helfen.
Conj : ich helfe, du helfest, er helfe, wir helfen, ihr helfet,
sie helfen.
Imperat.: hit/! helft!
Part.: helfend.
sehen (sah gesehen).
Praes. Ind.: ich sehe, du sieisl, er sieht, wir selien, ihr seht,
sie sehen.
Conj.: ich sehe, du sehest, er sehe, wir sehen, ihr seliet, sie sehen.
Imperat.: sieh! seht!
Part : sehend.
Umlaut.
graben (grub gegraben).
Praes. Ind.: ich grabe, du grabst, er grabt, wir graben, ihr
grabt, sie graben.
Conj.: ich grabe, du grabest, er grabe, wir graben, ihr grabet, sie graben.
Imperat.: grabe! grabt!
Part.: grabend.
Imperf: ich grub, du grubst, er grub, wir gruben, ihr
grubt, sie gruben.
ich grübe, du griibett, er grk'ie, wir grübe», ihr grübet, sie grüben.
dür/en, knnnen, mógen, müssen, sollen, wissen, wollen.
dürfen, durfte, gedurft.
ich darf, du darfst, er darf, wir dürfen, ihr diirft, sie dürfen. ihr dürfe, du dürfest, enz.
(dürfe! dürft!) dürfend,
ich durfte, ich dürfte.



kinnen, konnte, gekonnt.
ich knnn, du kannst, er kann, wir können, ihr könnt, sie können. ich könne, du könnest, enz.
(kiinne! könnt!) könnend,
ich konnte, ich könnte.
moi/en, mochte, gemocht.
ich mag, du magst, er mag, wir mogen, ihrmögt, sie mogen, ich möge, du mögest, enz.
(möge! mögt!) mogend,
ich mochte, ich mochte.
mussen, muszte, gemuszt.
ich inusz, du muszt, er musz, wir müssen, ihr müszt, sie müssen. ich miisse, du miissest, enz.
(müese! müszt!) mÜ98end,
ich muBzte, ich müszte.
sollen, sollte, gesollt.
ich soll, du solist, er soll, wir sollen, ihr sollt, sie sollen, ich solle, du sollest, enz.
(solle! sollt!) Bollend,
ich sollte, ich sollte.
nissen, wuszte, gewuszt.
ich weisz, du weiszt, er weisz, wir wissen, ihr wiszt, sie wissen, ich wisse, du wissest, enz.
wisse! wiszt! wissend,
ich wuszte, ich wüszte.
wollen, wol 1 te, gewollt.
ich will, du willst, er will, wir wollen, ihr wollt, sie wollen, ich wolle, du wollest, enz.
wolle! wollt! wollend.
ich wollte, ich wollte.



Hoofdvormen der sterke werkwoorden.
liif. Iinperf. Part. Pcrf. Int'. Imperf. I'art. Pci
Backen buk gebacken Fressen frasz gefressen
Befehlen befalil befohlen Frieren fror gefroren
Beginnen begann begonnen Giiren gor gegoren
Beiszen bisz gebissen Gebïiren gebar geboren
Bergen barg geborgen Geben gab gegeben
Betrügen betrog betrogen Gebieten gebot geboten
Bewegen bewog bewogen Gedeihen gedieh gediehen
Biegen bog gebogen Gelingen gelang gelungen
Bieten bot geboten Gelten galt gegolten
Binden band gebunden Genesen genas genesen
Bitten bat gebeten Geschelien gescbah geschehen
Blasen blies gehlnsen Gewinnen gewann gewonnen
Bleiben blieb geblieben Gieszen gosz gegossen
Braten briet gebraten Gleichen glicb geglichen
Brecben brach gebrochen Gleiten glitt geglitten
Dreschen drasch gedroseben Graben grub gegraben
Dringen drang gedrungen Greifen griff' gegriffen
Empfangen erapfing empfangen Halten hielt gehalten
Empfehlen empfahl empfohlen Hangen hing gehangen
Empfinden empfand empfunden Hauen hieb gehauen
Erlösehen erlosch erloschen Heben Lob gehoben
Ersclmllen erscholl erschollen Heiszen hiesz geheiszen
Erschrecken erschrak ersehrocken Helfen half geholfen
Essen asz gegessen Klingen klang geklungen
Fahren fuhr gefahren Kommen kam gekommen
lallen fiel gefallen Krieehen kroch gekrochen
Fangen fing gefangen Laden lud geladen
Fechten focht gefoehten Lassen Hesz gelasBen
Finden fand gefunden Laufen liet' gelaufen
Flechten flocht geflochten Leiden litt gelitten
Fliegen flog geflogen Leihen lieh geliehen
X1 lielien floh geflohen Lesen las gelesen
Flieszen flosz geflossen Liegen lag gelegen



Iiif. Imperf. Tart. Pcrf. Inf. Imperf. Part. Perf.
Liigen log gelogen Scliweigen schwieg geschwiegen
Meiden mied gemieden Scli wellen Bchwoll geschwollen
Messen masz gemessen Schwimmen schwamm geschwommen
Miszlingen ntiszlang miszlungen Schwingen schwung gegchwungen
Nehmen nahm genommen Sehen sah gesehen
Pfeifen pfiff gepfiffen Sieden sott gesotten
1'reisen pries gepriesen Singen sang gesungen
Quellen quoll gequollen Sinken sank gesunken
Haten riet geraten -Sinnen sann gesonnen
Reiben rieb gcrieben Sitzen sasz gosessen
Reiszen risz gerissen Speien spie gespieen
Reiten ritt geritten Spinnen spann gesponnen
Riechen roch gerochen Sprechen sprach gesprochen
Ringen rang gerungen Sprieszen sprosz gesproesen
Rinnen rann geronnen Springen sprang gesprungen
Rufen rief gerufen Steclien stach gestoehen
Saufen sotf gesoffen Stehlen stalil gestohlen
Saugen sog gesogen Steigen stieg gestiegen
Schaffen schuf geschaflen Sterben slarb gestorben
Scheiden schicd geschieden Stieben stob gestoben
Scheinen schien geschienen Stoezen stiesz gestoszen
Schel ten schalt gescholten Streichen strich geBtrichen
Scheren schor geschoren Streiten stritt gestritten
Schieben schob geschoben Tragen trug getragen
Schieszen schosz geschossen Treffen traf getroffen
Schlafen schlief gesehlafen Treiben trieb getrieben
Schlagen schlug geschlagen Treten trat getreten
Schleichen achlich geschlichen Trinken trank getrunken
Schleifen schliff gescbliff'en Verderben verdarb verdorben
Schlieszen schlosz geschlossen Verdrieszen verdrosz verdroesen
Schlingen schlang geschlungen Vergessen vergasz vergessen
Schmeiszen schmisz. geschmissen Vergleichen verglich verglichen
Schmelzen schmolz geschniolzen Verlieren verlor verloren
Schoeiden schnitt geschnitten Verschwin-
Schreiben schrieb geschricben den verschwand verschwun-
Schreien sclirie geschrieen den
Schreiten schritt geschritten Verzeihcn verzieh verziehen
Sch waren schwor gescbworen Wachsen wuchs gewachsen
Schwören schwur gescbworen Wasclien wusch gewaschen



Ind. Imperf. Pari. Perf. Ind. Imperf. Parf. Perf.
Wiegen wog gewogen Werfen warf geworfen
Weichen wich gewichen Winden wand gewunden
Weisen wies gewiesen Ziehen zog gezogen
Werben warb geworben Zwingen zwang gezwungen.