Bij A. W. SIJTiiüFF, te Leiden, zijn verschenen
Prof Dr. P. Van Geer, Leerboek der Analytische Meetkunde, Eerste deel.
Meetkunde in het platte vlak en van de vlakken en rechte lijnen ti deru;m:e. f 2.90.
Twee ie deel. Oppervlakken en Ruimtekrommen 2 90.
Grondslagen der Synthetische Meetkunde „ 2.90.
Prof. Dr. J. Bosscha, Leerboek der Natuurkunde en van hare voornaamste toepassingen, iste Boek, 7de druk. Algemeene beschouwingen van lichamen en 1-rachten v 100,
idem 2de Boek, 6de druk. >vu. uie en
Moleculaire I'.achten, door Prof. Dr. J. P. K.UE>'SN ••••• ••••*. Idem 3de Bo?' , 5de druk. Trillingen
en ge iid, docr Dr. W. C. L. Van Schaik 3-25-
Dr W C L V in Schaik, l eerboek der Natuurkunde, bewerkt nr.ar hV leerboek var. Prof. J. Bosscha, ie Dee:. Grondbeginselen. Vaste
lichamen, vloeit >!Ten en gas:.en . • » '-90,
— 3.- deel: Trillingen en geluid. Licht I-9°-
Dr. W. F. Kop;>cschaar, Leerboek du Chemie en win ec ligeharer toepassingen. I Anorganische Chenvc. *, v-iaUoïden. 8e druk.
li: Metalen 7e d-uk. — III: Organische Chemie of de Chemie oer
koolstolverbint ir.gen. >>e druk.. °' Ch. Delaunay, Pi;utische er. Theorctls-hc Mechanica, geheel opnieuw
bewerkt dr-or . Krkdikt, 5* uruk, deel 1 •• ••••»> 2-75-
L er.i 5' v'ruk, deel li. .._ :*"V " S-25-
Dt r>. Molenbroek, I, erboek er Mt.tku k' . F *'e djel. Planimetrie „ 2.40.
i ... ' deel, Stereometrie „ 1.75. )) /-
Leert -k ue- ' ;akke diiehoi'-1. Jirtg 1 '
E. F. Sci.oll. 1 -v. " v -r Machinisten bij ?,kk. -s^en, op Fabrieken,
Locomotieve'. .oe -n, tevens geschikt to^ leidraad voor Fabrikanten, Ingenieur en Smu renden door N. C. li. Y-) DAM, geb. 6e druk „ 6.90.
M. C. F. T. Cosi'n. D- .: - itt.it, hare voorlbu-tgtr.,* en h.«.re toepaa-
'sing in'dt» indus^i. e" N Schappelijk ve.Veer. : druk g':b „
D Van Vliet, TH- Handboek voor M d.inisten en Om
eieren Met '' j figuren ... • - • — .. " ?(,°
J 0. Graue,'Prf tLch ". nb. en iTandbidin,* voor ' Onderwijs in de Stoon;werkt uigkv" de. 4. *ruk, hemen ca vc meerdere dooi C. W« K-r.su>;, Officier- vi anhinisi -e kl., niet 114 tigu en. geb. • » ^ 9°
Willam S. Auchinclos s, De praktische toef -ssing v :-toomschuif-e:.
schaa. bewegingen bij Ste'ion».;» "*e, i.o oï o..'iel-, Loco. ,otnen .-cnee^s-
rnachu.es door C. Steuk*.w t. , g' .. x ; • • • •; • \ : ' * :.* » 2*^"
A. Vosmacr, Elektrotechm k. Gids voor den Machinist-Elektricien, gen. „ 2.90. G. J. A. Steen, r-as-, Petroleum- er Benane-Motoren. Len Gids voor
Fabrikanten < r. Machinisten. Het »jO grav'cs, gebonden . • •• » 3-^°
Dr. E. Van der Ven, O" be^.-<elen van de Theoretische en 1 oege-
raste Mechanica. 2e druk Met I -utgreures • • • • • • » J
Prof. A. T \aA Pesch, Log? 1 ' ner. ïfels met > ..r Decimalen, benevens Phv%sche Consulten, oj li. m • "
Logarithn.en>afe!? m< : vijr Decima'en, 5e druk. .. » 1
p/of. Dr. L. A. J. Biv.-gc. sdijV, Scho. i Atlas voor d- beoefening der
IV.uiurlijke liisn rie. Vijfde, vermwrderde en herzi^we uitgave „ .-9°
Prof. Dr. P. J. YethNAtlas der ge!;etle ?.arde, geb. ƒ1.25, ingen... . . „ 0.90. Atlas va. Ne.ie-'' id zij) e Overzeesche Bezittingen, in nn- ^
nen ƒn.95, ingf"v ~ > - . . . ' 3' Mr. M G. Me^.s/2.» lli'-to.Isch'.y*L'asvan Noord-Nederland,vandeiode
sfuw tot op de scheiding van Bcigifi; m c beschrijving . n 2,IS-
Prof. ?Tr. L. D<Har^Cg.i-'egronden»1 .itaats-, Provinciale-en Gemeente-
Inrichting van""ï^dei.«*nd. Aehtcf nerziene druk .. ........... „ '*3°
Mi'. C. v'osmaer, de Ilias vr Homeros, 5e druk, prachtuitgaaf geb.. „ 8.90.
5 5i >5 4e druk, gebonden ,, 1.90.
Ho neros' .Ödussee, prachtuitgave, gebcaden . s 5°-
goedkoope uitgave, 3e Iruk, gebonden. . „ i.QO.
J. Bos T7., De Handelscorrespor 'ent, in vier talen •< I,25'



18$
PLATEN-ATLAS
TEN GEBRUIKE BIJ HET ONDERWIJS
IN DE
GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND,
DOOK
:- DR. M. G. DE BOER en H. HETTEMA Jr
LEIDEN. — A. W. SIJTHOFF.
TWEEDE, VERBETERDE DRUK.















PLATEN-ATLAS.







PLATEN-ATLAS
ten gebruike bij het onderwijs
IN UK
GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND,
DOOli
DR. M. G. DE BOER en H. HETTEMA JR.
TWEEDE, VERBETERDE DRUK.
LEIDEN. — A. W. SIJTHOFF.







UIT HET VOORBERICHT VAN DEN EERSTEN DRUK.
Bij het samenstellen van dezen Platen-Atlas !hebben wij allereerst gelet op de belangen van de school; ons doel was een verzameling te leveren, die door lagen prijs onder het bereik van alle leerlingen zou vallen. Daarom hebben we het allernoodigste bijeengezocht en, zonder de staatkundige geschiedenis te verwaarloozen, vooral zorg gewijd aan het weergeven van volksleven en beschavingstoestanden, waarvan zoo dikwijls bij gemis aan goede platen bij de leerlingen slechts vage voorstellingen overblijven. Een uitvoerige toelichting achtten
wij bij een schooluitgave als deze ongewenscht.
i
Voor het weergeven van bepaalde gebeurtenissen bepaalden we ons tot enkele typen; daarbij hebben we vooral getracht platen te vinden, die ook in ander opzicht (kleederdracht, bouw van SGhepen) te zien gaven of meteen het
portret van een belangrijk persoon bevatten. Om de verzameling niet te kostbaar
i • ' - > , ' *
te maken, was hier vooral beperking buitengewoon noodig. Overeenstemming op dit gebied zal wel moeilijk te bereiken zijn; voor opmerkingen en wenken houden we ons echter zeer aanbevolen.
Bij het doorbladeren van deze verzameling zal men opmerken, dat we vooral reproducties van oude prenten gegeven hebben. Het behoeft zeker nauwelijks vermeld te worden, dat we, om de uitgave mogelijk te maken, in hoofdzaak reeds bestaande clichés moesten gebruiken en dat we dus de beteekenis



van personen niet in verhouding geacht wenschen te zien tot de ruimte, die wij voor hun portretten inruimden.
Wat de rangschikking der platen betreft, hebben we, zooals uit den inboud blijkt, zooveel mogelijk bijeengebracht, wat bij elkaar behoorde; met het oog op de praktijk hebben we echter tevens gemeend de chronologische volgorde niet te mogen verwaarloozen. Soms dwongen de afmetingen der platen ons tot verschuivingen, die we niet gewenscht hadden.
Bij de keuze der platen hebben we van verschillende zijden vriendelijke hulp ontvangen, vooral van de ambtenaren van het Prentenkabinet te Amsterdam; daarvoor onzen hartelijken dank.
VOORBERICHT VOOR DEN TWEEDEN DRUK.
Waar de eerste uitgave van een werk als het onze altijd eenigermate het karakter van een proefneming draagt, was het ons zeer aangenaam, dat wij reeds zoo spoedig in staat werden gesteld onzen arbeid aan te vullen en te verbeteren. Daar wij het zeer gewenscht vinden, dat de atlas in het bezit der leerlingen komt, opdat deze bij het voorbereiden hunner les de prenten op hun gemak kunnen bezien, en verhooging van den prijs dus vermeden moest worden, hebben wij een aantal platen, die te veel ruimte innamen, door kleinere vervangen, andere, die gemist konden worden, laten vervallen. Met de aanvulling der onderschriften voldoen wij aan een door velen uitgesproken wensch en meenen wij vooral het Lager Onderwijs van dienst te zijn.
Van het 85-tal nieuwe platen heeft een belangrijk deel betrekking op de geschiedenis der 19"« eeuw. Bij bet nagaan van de verdeeling der platen over de verschillende tijdperken houde men overigens in het oog, dat voor den jongsten tijd van sommige zaken platen minder noodig zijn dan voor de eeuwen, die verder



achter ons liggen; men zie b. v. afbeeldingen als in Fig. 180—197. Andere platen (Fig. 211 b. v.) kunnen ook voor latere tijden als type gebruikt worden. Soms ook moet een geheele groep platen (Fig. 100—107) als toelichting van één zelfde zaak dienen.
Allen, die ons ook nu weer door inlichtingen verplichtten, hier te noemen, is ons onmogelijk; onzen hartelijken dank vooral aan de Heeren E. B. Kielstra, te 's-Gravenhage, E. W. Moes, Onder-Directeur van het Rijks-Prentenkabinet, A. Pitt, Directeur van het Nederlandsch Museum, beiden te Amsterdam, Dr. H. J. Dompierre de Chaufepié, Directeur van het Koninklijk-Penningkabinet te 's-Gravenhage, en Mr. S. Muller Fz., Archivaris en Directeur van het Gemeente-Museum te Utrecht.
In het bijzonder aan Mr. Muller, die ons voortdurend met raad en daad ter zijde stond, heeft de atlas menige belangrijke aanvulling en verbetering te danken.
Amsterdam ,
M. G. DE BOER. H. HETTEMA Jr.
Maart 1901.
Leiden ,



VERBETERINGEN.
Fig. 112. Lees: Aan de linkerzijde der zaal, achteraan, zijn de banken van de Gecommitteerden der Staten-Generaal: rechts die der godgeleerden uit Duitschland, Engeland en Zwitserland.
Fig. 162. fort lees Kasteel.



INHOUD.
Fig. 1. Hunebed te Borger.
„ 2—8. Opgegraven voorwerpen uit den
oudsten tijd.
„ 9. Valther-brug.
„ 10. Runenteekens.
„ 11. Nehalenniabeeld.
„ 12. Frankische krijgers.
„ 13. Brittenburg.
„ 14. Romeinen in strijd met vreemde volken.
„ 15. Romeinsche gedenkpenning.
„ 16. Romeinsche munt.
„ 17. Handteekening van Karei den Groote.
„ 18. 15de-eeuwsch schrift.
„ 19. Voorwerpen uit het graf van Childerikl.
„ 20. Merovingische munten.
„ 21. Karolingische „
„ 22. Ruiterbeeldje van Karei den Groote.
„ 23. Kapel op het Valkhof te Nijmegen.
„ 24. Het Valkhof te Nijmegen vóór de
slooping in 1795.
„ 25. Schepen der Noormannen.
„ 26. De burg te Leiden.
„ 27. De slag van Woeringen.
„ 28. Middeleeuwsch kasteel. (Brederode).
„ 29. Kasteel te Duurstede bij Wijk.
„ 30. Type van een ridderzaal (de hofzaal
in het Binnenhof in 1651).
„ 31. Valkenjacht.
„ 32. Ridderslag.
„ 33. Tournooi.
„ 34. Voordracht, van een ridderroman.
„ 35. Majesteitszegel van Willem II van
Holland als Roomsch koning.
„ 36. Zegel van Graaf Willem IV.
„ 37. Denarius van Floris V.
„ 38. Toursche groot van Floris V.
„ 39. Groot van Valenciennes van Willem VI.
„ 40. Bisschoppelijk zegel van Jan van Arkel.
„ 41. De St.-Adalberts-abdij te Egmond.
Fig. 42. Monniken.
„ 43. St.Servaaskerk te Maastricht. „ 44. Krijgsman, geleerde, koopman en landbouwers.
„ 45. Dom te Utrecht in 1660. „ 46. St.-Bavo kerk te Haarlem. „ 47. Koorbanken in de St.Bavo-kerk te
Haarlem.
„ 48. Glasschilderwerk.
„ 49. Monument van Engelbrecht II van
Nassau te Breda.
„ 50. Portaal der St.-Janskerk te 's Hertogenbosch.
„ 51. Verguld zilveren reliquieënkast van
St. Frederik.
„ 52. Bedevaart.
„ 53. Giftbrief aan Amsterdam (1275). „ 54. Stadsgezicht te Utrecht. „ 55. St.-Antonispoort te Amsterdam. „ 56. Middeleeuwsche stad.
„ ' 57. Stadhuis te Middelburg.
„ 58. Groot zegel van Amsterdam. „ 59. Middeleeuwsche maaltijd. „ 60. Geleerde (einde 15e eeuw). „ 61. Philips de Goede, enz.
„ 62. Keizer Maximiliaan I. „ 63. Erasmus. „ 64. Belegeringswerktuigen.
„ 65. Geschut uit het einde der 15de eeuw. „ 66. Ridder, gewapend met een handkanon. „ 67. Karei V.
„ 68. Calvijn.
„ 69. Karei van Gelder.
„ 70. Zilveren Reaal van Philips den Schoone.
„ 71. Zilveren Carolusgulden van Karei V. „ 72. Philips II van Spanje. „ 73. Margaretha van Parma. „ 74. Penning met de beeltenis van Granvelle.



Fig. 75. Alva.
„ 76. Prins Willem I. „ 77. Geuzenpenning. „ 78. Overwinningen van Alva. „ 79. Penning van Prins Willem I. „ 80. Zinneprent op den toestand in Nederland omstreeks 1568. „ 81. Het ontzet van Leiden. „ 82. Requesens.
„ 83. Parma.
., 84. Marnix van St.-Aldegonde. „ 85. Sonoy.
„ 86. Zilveren noodmunt te Leiden tijdens
het beleg geslagen. „ 87. Penning met beeltenis van Jan den Oude.
„ 88. Zinneprent op de Pacificatie van Gent. „ 89. Don Juan.
„ 90. Anjou.
„ 91. Leicester.
„ 92. Praalgraf van Willem I. „ 93. Zinneprent op het bondgenootschap met Frankrijk na den terugkeer van Leicester naar Engeland. „ 94. Zinneprent op de verwarring hier te
lande omstreeks 1580. „ 95. De Onoverwinnelijke Vloot. „ 96. Prins Maurits.
„ 97. Graaf Willem Lodewijk. „ 98. Prent, verschenen ter eere van Prins Maurits na den slag bij Nieuwpoort. „ 99. Oldenbarnevelt.
„ 100—107. Exercitiën ten tijde van Maurits. „ 108. Slag bij Nieuwpoort. „ 109. Bestorming van Oostende. „ 110. Legerkamp in het begin der 17tle eeuw. „ 111. Zinneprent op het Twaalfjarig Bestand. „ 112. Synode van Dordrecht. „ 113. Gomarus.
„ 114. Arminius.
„ 115. Zinneprent op de zegepraal der Contraremonstranten.
„ 116. Titelprent van Vondels Palamedes. „ 117. Zinneprent op de door de Spanjaarden bij het einde van het Bestand aangeknoopte onderhandelingen. „ 118. Beleg van 's-Hertogenbosch. „ 119. Frederik Hendrik met zijn gezin. „ 120. Willem Barentsz.
„ 121. Piet Hein.
Fig. 122. Olivier van Noort.
„ 123. Maarten Harpertszoon Tromp.
„ 124. Spotprent op de nederlaag der Spanjaarden bij Duins.
„ 125. De bezwering van den vrede van Munster.
„ 126. Prins Willem II en zijn bruid.
„ 127. Cats.
„ 128. Johan de Witt.
„ 129. Grafmonument van Maarten Harpertsz. Tromp.
„ 130. Van Beuningen.
„ 131. Kortenaer.
r 132. Penning op den vrede van Westminster.
„ 133. Penning op den vrede van Breda.
„ 134. Zeeslag in de Sont.
„ 135. Michiel Adriaansz. de Ruyter.
„ 136. Cornelis Tromp.
137. De gebroeders de Witt, Lodewijk XIV, Karei II en de Bisschop van Munster.
„ 138. Zinneprent op den toestand in 1672.
„ 139. Spotprent op de vereering van Willem III.
„ 140. Heinsius.
„ 141. Fransche zinneprent op den vrede van Nijmegen.
„ 142. Zinneprent op de kuiperijen van Frankrijk, om Holland tegen den Prins en de andere provinciën op te zetten.
„ 143. Zinneprent op de ondersteuning door Willem III en de Staten aan de Refugiés verleend.
„ 144. Wilhelmus Rex et Maria Regina.
„ 145. Slag bij Steenkerken.
„ 146. Het Binnenhof te 's Gravenhage.
„ 147. Het Buitenhof te 's Gravenhage.
„ 148. Vergadering der Staten van Holland bij het bezoek van Karei II.
„ 149. Vergaderzaal van de Staten van Holland in het begin der 18de eeuw.
„ 150. Ontvangst van een Russisch gezantschap door de Staten-Generaal (+ 1697).
„ 151. Zegel der Staten-Generaal.
„ 152. Zegel der Staten van Zeeland.
„ 153. Het Stadhuis van Amsterdam.
„ 154. Scheepskameelen.



Fig. 155. De Beurs te Amsterdam. „ 156. Haringvangst.
„ 157. De Dam te Amsterdam (± 1600). „ 158. De Paerrel een Oostindis Vaerder. „ 159. Oude houtzaagmolen. „ 160. De Overtoom te West-Zaandam. „ 161. Het Oost-Indisch zeemagazijn te
Amsterdam.
„ 162. Batavia in het begin der 17de eeuw. •„ 163. De Tijgersgracht te Batavia. „ 164. Gezantschap van de Compagnie bij
een inlandsch vorst.
„ 165. Kaap de Goede Hoop. „ 166. Nieuw-Amsterdam.
„ 167. Coen.
„ 168. Maetsuyker.
„ 169. Usselinx.
„ 170. Van Riebeeck.
„ 171. Johan Maurits van Nassau. „ 172. Oost-Indische duit.
„ 178—178. Munten uit den tijd der Republiek.
„ 179. Penning op den vrede van Utrecht. „ 180. Wever.
„ 181. Droogscheerder. „ 182. De Scheveningsche weg kort na den
aanleg.
„ 188. Boerenkermis.
„ 184. Trekschuit in het begin der I7(1e eeuw.
„ 185. Volksfeesten.
„ 186. Een buitenplaats aan de Vecht in
het begin der 18de eeuw. „ 187. 17dö-eeuwsche huizen met luifels. „ 188. Gezelschap met lantaarn. „ 189. Een school in 't begin der 17de eeuw.
„ 190. Schoolmeester (einde der 17de eeuw). „ 191. Haardstee „ „ „ „
„ 192. De Academische Bibliotheek te Leiden in het begin der 17de eeuw. „ 193. Een gasthuis (in de 17de eeuw). „ 194. Chirurgijn.
„ 195. Het kerkhof bij de Nieuwe Kerk te
Amsterdam. „ 196. De binnenplaats van het Rasphuis
te Amsterdam.
„ 197. Hugo de Groot.
„ 198. Pieter Corneliszoon Hooft. „ 199. Constantijn Huygens.
Fig. 200. Christiaan Huygens.
„ 201. Bredero.
„ 202. Blazoen der Oude Amsterdamsche kamer „In Liefde Bloeyende".
„ 203. Vondel.
„ 204. Het korporaalschap van kapitein Frans Banning Cocq.
„ 205. Rembrandt.
„ 206. Leeghwater.
„ 207. Spotprent op den tulpenhandel.
„ 208. Spotprent op den actiehandel.
„ 209. Johan Willem Friso.
„ 210. Van Slingelandt.
„ 211. Plundering.
„ 212. Zinneprent op de verheffing van Willem IV.
„ 213. De hertog van Brunswijk.
„ 214. Willem IV.
„ 215. Executie van plunderaars op de Waag te Amsterdam tijdens de Pachtersoproeren.
„ 216. Wilhelmina van Pruisen.
„ 217. Willem V.
„ 218. Spotprent op de Keezen.
„ 219. Exercitie genootschap.
„ 220. Wilhelmina, gemalin van Willem V, onder bewaking van de Patriotten, na de aanhouding aan de Goejanverwellesluis.
„ 221. Zinneprent op het herstel van Willem V.
„ 222. Vrijheidsfeest op den Dam te Amsterdam (1795).
„ 223. Spotprent op den benarden toestand der financiën van de Bataafsche Republiek.
„ 224. Assignaat.
„ 225. Daendels.
„ 226. Schimmelpenninck.
„ 227. Lodewijk Napoleon.
„ 228. Aankomst van Napoleon te Amsterdam.
„ 229. Kozakken.
„ 230. Het verbranden der douanehuisjes te Amsterdam.
„ 231. Aankomst van Willem I te Scheveningen.
„ 232. Van Hogendorp.
„ 233. Willem I.
„ 234. Bilderdijk.



Fig. 235. Da Costa.
„ 236. Gedenkpenning op het sluiten van het concordaat (1827).
„ 237. Metalen kruis.
„ 238. Citadel-medaille.
„ 239. Bezoek van den kroonprins aan Brussel (1830).
„ 240. Het binnenrukken van de Nederlandsche troepen door de Schaarbeeksche poort te Brussel.
„ 241. Van Speyk.
„ 242. Chassé.
„ 243. Ruïne van de kerk en het huis van Chassé in de citadel van Ant, werpen.
„ 244. Gedenkpenning op de opening van het N.-Hollandsch kanaal.
„ 245. Gedenkpenning op de droogmaking van het Haarlemmer-meer.
„ 246. Gedenkpenning op het openen van den Holl. IJzeren Spoorweg.
„ 247. Stoomboot uit het begin dezer eeuw.
Fig. 248. Willem II.
„ 249. Van Hall.
„ 250. Thorbecke.
„ 251. Groen van Prinsterer. „ 252. J. Heemskerk Azn.
„ 253. Willem III en Sophia. „ 254. Potgieter.
j i
„ 255. Van Lennep.
„ 256. Douwes Dekker.
„ 257. Mevr. Bosboom-Toussaint. „ 258. Beschieting van Palembang. „ 259. Dipo Negoro.
„ 260. Van den Bosch.
„ 261. Van der Heyden.
„ 262. Het kruis voor krijgsverrichtingen
met de gespan. „ 263. Inhuldiging van H. M. Koningin
Wilhelmina.
„ 264. H. M. De Koningin-Regentes. „ 265. H.M. Koningin Wilhelmina en Z. K. H.
Prins Hendrik der Nederlanden.



Fig. 1. Hunebed te Borger
Fig. 4. Lans en pylpunten van vuursteen
Fig. 3. Urn, gevonden in een hune bed by Eext, hoog 10 cM.
Fig. 2. Flesch van rood aardewerk, ge vonden in een hunebed op het Emmer veld , hoog 10.5 cM.
Fig. 6. Hamer van graniet, gevonden te Emmen, (13 cM. lang).
Fig. 5. Beenen schaats, gevonden te Warfum,
Fig- 7. Vuursteenen zaag, gevonden te Emmen, (lang 20 cM., dik 0.75 cM.).
1



Fig. 8. Bronzen armring en haarnaald uit Drentsche grafheuvels.
Fig. 9. Deelen van de Valther brug (houten weg door de Drentsche hoogvenen), misschien door de Romeinen aangelegd. De planken zijn + 3.3 M. lang.
Fig. 10. TJunenteekens- Fig. 11. Nehalennia-beeld,'te Domburg gevonden.
Fig. 12. Frankische krijgers. (Naar een miniatuur uit een handschrift der 9"115 eeuw).
Fig. 13. De grondvesten van den Brittenburg, zooals die in het eind der 16de eeuw bij lage eb te zien waren.



Fig. lö.Romeinsche gedenkpenning ter eere vanGermanicus, die de neerlaag van Varus gewroken en een deel der
veldteekenen teruggebracht had.
Op de voorzijde is hij voorgesteld in zijn triumfwagen.
Fig. 14. Romeinen in strijd met vreemde volken (Germanen?) in Dacië. (Reliëf van de Trajanus-zuil te Rome
Fig. 16. Romeinsche munt met de beeltenis.van Vespasianus.
Fig. 17. Handteekening van Karei den Grooten (790). Ter weerszijden van de handteekening, waarin men de letters van den naam Karolus vindt, zijn door den klerk de woorden „Signum Karoli gloriosissimi regis" bijgevoegd.
Fig. 18, 15de-eeuwsch-schrift.



II.
III.
Fig. 19. Voorwerpen in het graf van Childerik I (f 481) te Doornik aangetroffen.
I. Zwaard in sclieede. — II. Strydbül- — UI- Mantelhaken en bij. Deze laatste, van goud met vleugels van rood glas, werd later door Napoleon overgenomen ter vervanging van de lelie der Bourbons en op zijn keizerlijken mantel en zwaardscheede geplaatst. De versiering van I en III bestaat uit stukjes rood glas in metalen vakjes gevat en is een voorlooper van het email. Zij komt voor bij alle volken der volksverhuizing.
Fig. 20. Merovingische Triens ('/3 gouden Sol), te Dorestad en te Maastricht (?) geslagen. Voorzijde: Vorstelijk borstbeeld.
Keerzijde: Gevoet kruis en de naam van den muntmeester.
Fig. 21. Karolingische zilveren munten. Denarius van Karei den Grooten, te Dorestad geslagen.
Fig. 22. Kuiterbeeldje van Karei den Grooten (Museum Carnavalet te Parijs).
Fig. 23. Kapel op het Valkhof te Nijmegen.



Fig. 25. Schepen der Noormannen.
Fig. 24. Het Valkhof te Nymegen vóór de slooping in 1795.
In het midden de „reuzentoren", waarschijnlijk het oudste deel van de palts. Rechts aan den ringmum de Karolingische kapel (Fig. 23); dè puntgevels links bevatten de vorstelijke vertrekken.



Fig. 26. De burg te Leiden (in 1670).
Fig. '27. Een veldslag volgens een oude teekening (de slag van Woeringen in 1288)



Fig. 28. Middeleeuwsch kasteel (naar een reconstructie vaji Jhr. Victor de Stuers). Op den voorgrond het buitenhof met boerdery en stallen. Langs een vaste houten brug met ophaalbrug komt men in de voorpoort, die naar de slotzijde >pen moet hebben gelegen; langs een dergelijke, maar smallere brug komt men van daar in het eigenlijke kasteel. De binnenpoort wordt beheerscht van uit den ronden toren links en den zwaren donjon rechts. In den laatste zijn de woonvertrekken; laarachter, om het binnenhof, vindt men beneden keukens en bergplaatsen, daarboven de groote zaal en andere vertrekken.
Fig. 29. Kasteel te Duurstede bij Wyk (in de 15de eeuw, residentie van den bisschop van Utrecht).



Fig. 30. De hofzaal in het Binnenhof (tijdens de Groote Vergadering in 1651), type van een ridderzaal.
V



Fig. 31. Valkenjacht (uit een handschrift der 14"1® eeuw).
Fig. 32. Kidderslag (Uit een handschrift der 13de eeuw).
Vergelijk hierbij uit de Ferguut (vers 1070—1084):
Hi dede hem bringen ridders gewade
Halsberch (borstpanser), cousen, helm van stale.
Pertsevaele brocht hem een swert.
Hi gaeft den coninc ende hiet
Dat hjj den knape gorden soude.
Die coninc gordet hem wel houde (spoedig).
Die camerlinc maecte hem vore
Ende spien hein sinen rechteren spore
Myn her Lanceloet die ridder goet
Spien hem den luchteren (linker; ane den voet.
2



Fig.h33. Tournooi (Miniatuur uit een handschrift van Froissard).
Fig. 34. Voordracht van een ridderroman (uit eeu handschrift der 13dt eeuw).



Fig. 35. Majesteitszegel van Willem II van Holland als Roomsch koning. Randschrift: Willelmus Dei gratia rex Romanorum semper augustus (Willem, bij de gratie Gods Roomsch koning,
altijd vermeerderaar des rijks).
Fig. 38. Toursche groot van Floris V.
Voorzijde: Binnen rand van lelieschildjes een kerkje met randschrift: Turonus Civis.
Keerzijde: Karolingisch kruis, binnenste omschrift: Florentius Co(mes), daaromheen: Bndictu sit nome Dni nri Dei Ihu Xpi. (Gezegend zij de naam onzes Heere Jezus Christus).
Fig. 39. Groot van Valenciennes van Willem VI.
Voorzyde: Leeuw in den tuin met wapen van den Graaf. Guilm.
Dx. Dei Gr. Com. Hanoie Holl. Z. Ze. (Hertog Willem, bij de
gratie Gods Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland).
t
Keerzyde: Vierbeenig ge voet kruis, waartusschen dubbele bogen en bloemsieraden; Moneta nova fac in Valenc. (Nieuwe munt te Valenciennes geslagen).
Fig. 36. Zegel van Graaf Willem IV.
Randschrift: S(igillum) Guil(lelmi) Comitis Hanonie Hollandie ac d(omi)ni Frizie. (Zegel van Willem, graaf van Henegouwen, Holland en heer van Friesland).
Fig. 37. Denarius van Floris V.
Voorzijde: Kopje van den Graaf: F(loris) Comes Ollandie. Keerzijde: Kruis, de munt in vieren verdeelend, met roosjes in de hoeken: Moneta Dord.ci (Munt van Dordrecht).
Fig. 40. Bisschoppelijk zegel van Jan van Arkel. Randschrift: Sigillu(m) Johannis Dei grat(ia) ep(iscop)iTrajecten(sis). (Zegel van Jan, bij de gratie Gods bisschop van Utrecht).



Fig. 41. De St.-Adalberts-abdij te Egmond in de lGde eeuw. Op den voorgrond in den muur de kloosterpoort, daarnaast een verblijf voor vrouwen, de portierswoning en een afdak, waar armen aalmoezen ontvingen. Het gebouwtje op den voorgrond links, vóór de kapel, is vermoedelijk het hospitaal geweest. De groote poort voert naar het eigenlijke klooster, dat door een gracht omgeven was; rechts van de poort was de eetzaal; de rechtervleugel achter de kerk was de kapittelzaal, aan de linkerzijde de abtswoning. Op den achtergrond de abdijkerk (met twee torens), waar de eerste Hollandsche graven een rustplaats vonden; daarachter de dorpskerk. Tusschen de kerk en de eetzaal was de kruisgang en daarbij lagen vermoedelijk ook de cellen der monniken.
Fig. 42. Monniken.



iig. 43. bt.-Servaaskerk te Maastricht (Romaansche stijl). De hooge toren aan de linkerzijde is van de Gothische St.-Janskerk.
Fig. 44. Krijgsman, geleerde, koopman en laudbouwers (uit een handschrift der 13de eeuw).



DEN DOM OFTE S! MARTENS KERCK EN TOOREN BINNEN UTRECHT AN° MDCLX.
Fig."45. De Dom te Utrecht in 1660 (Gothische stijl). Rechts op den achtergrond het bisschopshof.
Fig. 40. St.-Bavo-kerk te Haarlem, van binnen gezien.



Fig. 47. Koorbanken in de St.-Bavokerk te Haarlem.
De zetels kunnen worden neergeslagen ,en rusten dan op de richels. In opgeslagen toestand dienen de klampjes (misericordes) om liet staan onder den dienst gemakkelijker te maken. Op de paneelen in den rug der zitplaatsen ziet men wapens van voorname personen, die vermoedelijk de kerk begiftigd hebben Links dat van Govert van Mierlo f 1587, den tweeden bisschop van Haarlem, vervolgens die van Lodewijk van Brederode 1 1557, van Jan van Egmond f 1528 (omgeven door een Vliesketting) en van Jean d'Estrées f 1571.
Fig. 49. Monument van Engelbrecht II van Nassau, Heer van Breda, gestorven in 1504,
en van zyn gemalin (Groote kerk te Breda).



Fig. 51. Verguld zilveren reliquieënkast van St.-Frederik, midden 14,le eeyv.
(Rijksmuseum Amsterdam).
Fig. 50. Portaal der St.-Janskerk te 's-Hertogenbosch (15de eeuw).



Fig. 52. Bedevaart (naar een 16de-eeuwsche afbeelding). Op den achtergrond hangen tegen den buitenwand der kapel tal van voorwerpen, die door de bedevaartgangers geschonken zijn, daaronder ook een been van was, vermoedelijk van een kreupele afkomstig.
Men zie ook de reusachtige waskaars, rechts van de kapel!



Fig. 53. Giftbrief aan Amsterdam, door Graaf Floris V den 275ten October 1275 verleend.
Florentius comes Hollandie universis presentes litteras inspecturis salutem. Noverit universitas vestra, quod nos homines manentes apud Amestelledamme, in restitutionem dainpnorum, que nos et homines nostri ipsis fecimus, abhinc deinceps ab omni exactione nostri thelonei cum bonis suis propriis, que deducent seu deducunt per totam terram nostram, duximus eximendos. In cuius rei testimonium presens scriptum sigillo nostro fecimus communiri. Datum apud Leyden dominica ante diem Svmonis et Jude apostolorum. Anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo quinto.
(Het oorspronkelijk stuk met zegel in bruin was, berust in het Oud-Archief le Amsterdam).
In het Eerste Privilegieboek dezer stad vonden we naast dit stuk de volgendo vertaling (begin 15de eeuw):
Dit is uten latyn geset in Duytsche.
Florens, Grave van Hollant, doen condt ende kenlic allen luden, dat wy onsen luden van Aemstelredamme overmids een versettinge hoirre scade, die wy ende onsen luden hen ghedaen hebben, soe gheven wy hen tollen vrv te varen mit horen eyghen goeden, wair dat sy doir onsen lande varen of keren. In oirconde der wairheyt soe hebben wy desen brief bezegelt mit onsen zegele. Gegeven tot Leyden des sonnendages voir Sinte Symons ende Juden dach Apostolen int Jare ons Heren MCC en LXXY.



Fig. 54. Stadsgezicht te Utrecht aan de Oude Gracht omstreeks 1660, links aan den waterkant
een houten huis. Rechts het huis Groenewoude.
Fig. 55. De St.-Anthonis-poort te Amsterdam (1543).
Gaat men door de voorpoort, dan komt men op een binnenplaats, welke van uit de torens van het eigenlijke poortgebouw kan worden beschoten. Deze torens sluiten zich aan bij den stadsmuur, waarin beneden de schietgaten voor de kanonnen, boven die voor de haakbussen zichtbaar zijn. Links een muurtoren, rechts een rondeel.







Fig. 57. Stadhuis te Middelburg (begin 16de eeuw).
Fig. 59. Middeleeuwsche maaltijd.
Vorken zijn nog niet in gebruik; als borden dienen ronde, eenigszins uitgeholde plankjes (einde 15de eeuw).
Fig. 58. Groot-zegel van Amsterdam (aan een charter van 1360).
Het volledige randschrift luidt:
Sigillum opidanorum de Amestelredamme, quos Florentius, comes Hollandiae, quitos clamavit a suo theloneo, quia ipsos incenderat teste cyrographo dicti comitis Florentii super lioc ipsis opidanis donato.
Zegel der poorters van Amsterdam, wie Floris, graaf van Holland, beeft vrij verklaard van zijn tollen, omdat hij hen in de asch had gelegd; blijkens het handvest, door gezegden graaf Floris aan de genoemde poorters daarvan verleend. (Vergelijk Fig. 53).
r Ig. UU. U ClCC-i UO Vy^Ulf /.



Fig. 61. Philips de Goede met zijn eerste, tweede en derde gade en zijn zoontje, den lateren Karei den Stoute- Op den achtergrond eenige edelen uit 's hertogen omgeving. De derde van de rechterzijde stelt vermoedelijk Adolf van Kleef voor, de eerste van links is blijkens zijn wapen Frank van Borselen, (naar een miniatuur uit|het midden der 15dc eeuw in het Ryks-archief te 's-Gravenhage).
y tT i. anrjj»rff .HjjjmrJCttpntwarujeifraufr fotjn w£ö(8}ctmae | nn $ aucïsjm f .v"Tax lir^von cn iomrrw, 3. J1?,
Fig. 62. Keizer Maximiliaan I.
Om den hals de keten van het Gulden Vlies, gouden vuurste.enen met gouden vuurslagen, daaraan een gouden schaap.
i }HN KPEITTH TA ZrrrPAMMATA AEïSBT,
IMAGO AD VIVAM EFFIGIEM EXPRESSA,
Fig. 63. Erasmus.



Fig. 64. Belegeringswerktuigen.
(Links een springaal, daarnaast een ram; verder naar rechts'een blijde).
Fig. 65. Geschut uit het einde der 15Je eeuw. De stukken worden van achteren geladen en gesloten door een sluitstuk, dat op den voorgrond te zien is (naar een handschrift van 't einde der 15de eeuw).
Fig. 66. Ridder, gewapend met een handkanon, dat met een lont ontstoken worat, (naar een handschrift van 't einde der 15de eeuw).



Fig. 67. Karei V.
Fig. G8. Calvijn.



Fig. 6i». Karei van Egmond, Hertog van Gelder. (Naar een geschilderd portret in het Museum te Arnhem).
Fig. 70. Zilveren Reaal van Philips den Sclioone onder voogdij van Maximiliaan van Oostenrijk (1487).
Fig. 71. Zilveren Carolusgulden van Karei V als graaf van Vlaanderen.
4



rig. (2. Philips 11, Koning van fepanje.
snvu^'
Fig. 73. Margaretha van Parma. Fi g. 74. Penning met de beeltenis van kardinaal Granvelle.



X Igi «V* 1 liUO T T 11XV111 A
Fig. 79. Penning van Willem van Oranje (1577). Voorzijde: zijn beeltenis.
Keerzijde: in een door stormen bewogen zee het nest van een ijsvogel met het devies van den prins: Saevis tranquillus in undis (Rustig te midden der onstuimige baren).
Fig. 78. Overwinningen van Alva.
Voorzijde: diens borstbeeld met omschrift: Ferdinand Alvarez
de Toledo, Hertog van Alva.
Keerzijde: Alva zittende op een triumphwagen, door twee i uilen getrokken. Omschrift: Hij heeft den godsdienst en de gehoorzaamheid hersteld.
Fig. 77. Geuzenpenning.
Voorzijde: buste van Philips II.
Keerzijde : bedeltasch en twee verbonden handen (zinnebeeld vai tronw) met aanhangende bedelnap en twee kalabasflesehjes



Fig. 80. Zinneprent op den toestand in Nederland omstreeks 1568.
Boven de grimden van de fepaansche inquisitie en van den bloedraad, o. a. de onthoofding van Egmond en Hoorne. Beneden ziet men den hertog van Alva, die, gehoor gevend aan de inblazingen van TJranvelle, de Nederlanden geboeid voor zich laat knielen, terwijl de Staten, rechts op den voorgrond, er het zwijgen toe doen. Daarboven is hij bezig uit een bloedplas voor zichzelf rijkdommen te visschen. Evenals Granvelle wordt li ij door den duivel gekroond.
Fig. 81. Het ontzet van Leiden.



Fig. 82. Requesens.
Fig. 83. Parma.
Fig. 84. Marnix van St. Aldegonde.
Fig. 85. Sonoy.



Fig. *6. Zilveren Noodmunten, te Leiden tijdens het beleg geslagen (verkleind).
Fig. 87. Penning met beeltenis van Jan den Oude.
De munt met bet randschrift; Haec libertatis ergo (dit is voor de vrijheid) had een waarde van 28, de andere met het opschrift: Pugno pro patria tik strijd voor de vrijheid) van 14 stuivers.
Fig. 88. Zinneprent op de Pacificatie van Gent (1576), voorstellende den Hollandschen tuin, waarin de provinciën met hare wapens gezeten zijn, door de Spaansche benden bestookt.
Fig. 89. Don Juan.



/• Fig. 90. Anjou.
Fig. 92. Praalgraf van Willem I in de Nieuwe Kerk te Delft door Hendrik de Keyzer (1620).
F o d v
Fig. 91. Leicester.
Fig. 93. Zinneprent op het bondgenootschap met Frankrijk, na de terugkeer van Leicester naar Engeland.
Links wordt Belgia, treurende bij de lijkkist van Oranje, door hilips II bedreigd; rechts houdt Parma den olijftak van den vrede mhoog, tegelijk echter het zwaard trekkend. Boven de ondergang er Onoverwinnelijke Vloot. Maurits raapt het ter aarde gevallen zwaard an zijn vader op.



ÏU'SZSmuGI •CBB2r«S>S5«6'.
Z&5&&S&
Fig. 04. Zinneprent op de verwarring liier te lande omstreeks 1580.
Verschillende krijgslieden zoeken zich van een koe, blijkens onderschrift het „volkreich Nideilandt", meester te maken. De een, een Engelschman (Leicester), melkt ze; de tweede, een Duitscher (Matthias), slaat zijn hand aan de horens; een derde (Anjou) tracht haar weg te voeren; de eigenaai (,1'hilips II) houdt de koe aan den staart vast.
Fig. 95. De onoverwinneiijKe vioor.
Links een Spaansche galei, daarnaast een galjoen of Spaansche kraak. Op den achtergrond eenige branders



Fig. 'J7. Graaf Willem Lodewijk.
Fig. 96. Prins Maurits.



Fig. 98. Prent, verschenen ter eere van Prins Maurits na den slag bij Nieuwpoort (1600).
Om het portret de wapens der door den Prins veroverde steden. Boven het wapen van Maurits de afbeelding van den slag bij Nieuwpoort; beneden links de inneming van Geertruidenberg, rechts die van Groningen. Onder de afbeelding van den Prins diens devies „Tandem fit surculus arbor1 (langzaam wordt het rijsje een boom); daaronder de slag bij Turnhout.
Fig. 99. Johan van Oldenbarnevelt.



Fig. 100. U roer lade*.
Fig. 101. Op u pan polver doet.
Fig. 102. U pan afblaest.
Fig. 103. Schiet.
Fig. 104. U spies neder staende, indrytyden opwaerts draecht.
De vuurroers in Fig. 100 en 101 zijn lichter daii de musketten in Fig. 102 en 103 en worden zonder furquet gebruikt. Alle worden ontstoken met een lont» die in den haan bevestigd en op de pan neergedrukt wordt. De kokertjes in Fig. 102 en 103 houden kruit voor één lading in.
Fig. 105. Achterwaerts u spies velt.
Fig. 106. Teghen u rechter voet u spies velt, ende u ghevveer treckt.
Fig. 107. Ruiters.
EXERCITIËN TEN TIJDE VAN MAURITS.



Fig. 108. De slag bij Nieuwpoort. Links de haven van Nieuwpoort.
Fig. 109. Bestorming van Oostende (7 Januari 1602).



Fig. 110.} Legerkamp in het begin der 17de eeuw. Op den voorgrond de gevangenis.
Fig. 111. Die cracht des Peys (Zinneprent op het Twaalfjarig bestand).
De wapenen worden omgesmeed tot akkerwerktuigen; op den achtergrond een scherpe tegenstelling tusschen de gruwelen van den oorlog en de zegeningen van den vrede.



Fig. 112. Synode van Dordrecht.
Voor den schoorsteen zit de voorzitter, Bogerman. Aan de linkerzüde der zaal, achteraan, zijn de banken der godgeleerden „it Duitscl.land, Engeland en Zwitserland. Aan de tafel in het midden zitten de Remonstranten.
Fig. 118. G miarus.
Fif-, 11J. Arminins.
#ünoDt #0lDmcen(r MYn enfin



l ig. 115. De Weegschaal (Zinneprent op de zegepraal der
contra-remonstranten door invloed van Maurits).
Op de eene schaal de privilegiën en de rok van den advocaat, op de andere de werken van Calvijn en het zwaard van den Prins. (Zie Vondels „Hollantsche Transformatie"). Dit laatste doet de schaal doorslaan. Op den achtergrond rechts de afdanking der waardgelders.
fig. iib. uteiprent van Vondels Falamedes. Deze is met de gelaatstrekken van Oldenbarneveld geteekend.
(Vergelijk Fig. 99.)
: '•■ :s viP-O». n-.en.
ï Koning -vasi S(%n;en.
. Na4.er!anci'chen Leeuw.
4 ?rir.s ittn Otan ;6 alsGoU" -/teneur, &c,
» rittusFcc,-» us,
<3 Olyftackof voorgsllciu's vrede.
7 'ti.Watr:offrï, drcygdi ooi-• leg.
5 DsLancevan
«!e NcdcrÜ!-. fche vtyheyde enda Prj\11ef.icn, dacr aen hangende.
,, Dc afyeonens V.om a;r.tr.cn.
Fig. 117. Zinneprent op de door de Spanjaarden bij het einde van het bestand
aangeknoopte onderhandelingen.



V <
Fig. 118. Beleg van 's-Hertogenbosch (1629).
In het midden de stad; in Z.-W. richting daarvan het legerkamp van Frederik Hendrik; aan de oostzijde die van graaf Willem van Nassau en Ernst Casimir. Deze zijn verbonden door een dubbele borstwering, van schansen voorzien. Bij de legerkampen beginnen de zigzagsgewijs loopende loopgraven, die naar de vooruitgeschoven batterijen en mijnen leiden. Bij de borstwering liggen in de Dommel en de A dammen. By het Engeler meer een aantal molens, voor het afmalen van het water.
Fig. 119. Prent op het veroveren van 's-Hertogenbosch en Wezel, met de afbeeldingen van Frederik Hendrik en Amalia van Solms met hun kinderen.
6



Fig. 120. Willem Barentsz.
Fig. 121. Piet Hein.
Fig. 122. Olivier van Noort. (Op de wereldglobe is de grens van de „terra australis" aangegeven.)
Fig. 123. Maarten Harpertszoon Tromp.



Fig. 124. Spotprent op de nederlaag <Jer Spanjaarden bij Duins,
Fig. 1*25. De bezwering van den vrede van Munster.



Fig. 127. Cats.
Fig. 12G. Prins Willem II en zijn bruid (naar een schilderij van Ant. van Dijck),
Fig. 128. Johan de Witt.
Fig. 129. Grafmonument van Maarten Harpertsz. Tromp in de Oude kerk te Delft.



Fig. 130. Van Beuningen.
Fig. 131. Kortenaer.
Randschrift: Verre zij van de
vereenigde gemoederen de vroegere bitterheid, opdat de uit
bloed geboren vrijheid niet plotseling weer verloren ga!
Randschrift: De zaken, gerust door het dubbele verbond, gaan op zee voorspoedig.
De gansche wereld ontvangt de eensgezinden met vreugde.
Fig. 132. Penning op den vrede van Westminster (1654).
lig. 133. Penning op den vrede van Breda (1667). Links vertreedt de Nederlandsche maagd den Nijd („Uit mijn rijk, gij verderfelijk beest"); op den achtergrond het verbranden der Engelsche schepen bij Chatham. Opschrift:
Mitis et Fortis (zacht en kloekmoedig). Rechts als symbool van den vrede koopvaarders en een hoorn des overvloeds.



Fig. 134. Zeeslag in de Sont. Rechts de Deensche, links de Zwcedsche kust.
Links op den voorgrond zijn de admiraalschepen van Wrangel (de Victoria) en van Wassenaar (de Eendracht) in gevecht.
Op den voorgrond rechts het zinkende schip van Witte Corn. de Witli.
Fig. 135. Michiel Adriaansz. de Ruyter.
Fig. 136. Cornelis Tromp.



Fig. 137. De gebroeders De Witt, Lodewijk XIV, Karei II en de Bisschop van Munster. Van de bovenzijde bezien vertoonen deze portretten spotprenten op de afgebeelde personen.
Fig. 138. Een nacht-gesicht, waarin vertoont wordt den geparsten koe.
Zinneprent op de Fransche brandschattingen in 1672 en '73. Nederland is als een koe voorgesteld; de monsters, die de pers aandraaien, zijn de gebroeders De Witt. Frankrijk is door een haan voorgesteld, die de zyde van de koe openryt. Het afgeperste geld wordt verzameld in zakken met de Fransche leliën. Op den voorgrond een matroos en een koopman, treurende over den algemeenen achteruitgang; een op het kussen gezeten regent tracht zyn aandeel van den schat machtig te worden.



Fig. 139. De groote afgodt van Hollant (1674).
Spotprent op de vereering van Willem III, blijkende uit liet aanbieden van den titel van hertog van Gelder.
Fig. 140. Heynsius.
Fig. 141. Fransche zinneprent op den vrede van Nümegen. (Lodewyk XIV als zonnekoning voorgesteld.)



Fig. 142. Vette Koe van Farao gy moet weeten, Dat gy van de magere kunt werden gegeeten.
Zinneprent op de kuiperyen van Frankrijk, om Holland tegen den Prins en de andere
provinciën op te zetten.
In Nederland, aan drie zijden omgeven door water, staan zes koeien bij elkaar, die front maken tegen den wolf (Frankrijk), die door de omheining (den Nederlandschen tuin) trachtte dringen. De zevende, dikkere koe (Holland), opgestookt door den vos (den Franschen gezant d Avaux), toont zich onwillig tegenover den herder (Prins Willem III).
Fig. 143. Zinneprent op de ondersteuning door Willem III en de Staten aan de Refugiés verleend.
7



Fig. 144. Wilhelmus rex et Maria Regina.
Zinneprent op de aanvaarding der Engelsehe kroon door Willem III en Maria. Op den achtergrond een koninklijk paleis (Whitehall).
Fig. 145. Slag by Steenkerken.



Fig. 146. Het Binnenhof te 's-Gravenhage.
Het gebouw met de torens is de Ridderzaal; daarachter liggen de gebouwen van graaf Willem II; ze zijn echter op deze plaat niet zichtbaar. Aan de linkerzijde ziet men het kwartier der Staten van Holland, dat der Staten-Generaal en de Hofkapel.
Fig. 147. Het Buitenhof te 's-Gravenhage.
De vierkante toren werd met de links aangrenzende en daarachter gelegen gebouwen door Maurifs bewoond; achter den toren werd later de zaal der Staten van Holland gebouwd; de gebouwen verder naar rechts gelegen dienden toen tot stadhouderlijk kwartier.



Fig. 149. Vergaderzaal van de Staten van Holland in het begin der 18'ie eeuw. (Nu door de Eerste Kamer als vergaderzaal gebruikt).
Fig. 148. Vergadering der Staten van Holland bij het bezoek van Karei II (1660),



L i^oeddttiq van éc qroctc nieuwe yfuutïncu Zaa/n aar i\- tn- QliaU 0 ffU
raa/ lan de Wretntjdc ^èderlamlen <)<• ~/fm6at/aJeun cnt£anytn> tnl^n .'Luj,
' D ƒ>/ * /w»' I*/1»
•« *• -•»» ■« V»» b />» ft» '
H - SrKui—r
«O.:— A / | "w,. K
-v" L ' d. ƒ.' M o.
. /. ff/ [««I •- <~au.~ N .«<*/
/• 7 < P Ar Atr» ^ .y■ Im. »ir ^jwra mo L
rfn. (franje OJ'a/e CD''~StuiSitn.ce. en i(J Ofeujneun C'rafj (/sneraux
JJrvuinct-f Wnic/. recci/yvnt 7ej Qy{m hu faiu urs a la J^aye
'l/ffJie' j leur, J'ijHt/j — -V
Fig. 150. Ontvangst van een Russisch gezantschap door de Staten-Generaal in de Trèves-zaal (+ 1G97).
A i »
C B
e — i>» -O— r f~—~ *'/ * * *•
* «.i.j<*. ■ —- >• «<r o **■ » ',
M t. *— m "I* * «• ■ j-y *
f /«■ jift Aai» |<yia« t»" * ""•« fc
, t, Ü,. m<,A.wxt»/—■**««' ■■*
CeJiUttHtrr tJ'1 -1JJ r- ,7,wr.T,v«. f /vr ^
y^>»y y"'"' "" 3 •*"*' ■f-"""*' - *"> mt



Fig. 152. Zegel der Staten van Zeeland.
Fig. 151. Zegel der Staten-Generaal,



Fig. 154. Scheepskameelen.
Fig. 156. Haringvangst.
Fig. 155. De Beurs te Amsterdam.
Fig. 157. De Dam te Amsterdam op marktdag (+ 1600). Links het oude stadhuis, rechts daarvan de Waag en het Damrak. Op den achtergrond de Nieuwe kerk.



Fig. 158. Eeierrcl een Ooftindii Vaerder-,
Fig. 159. Oude houtzaagmolen met vaste kap, opj een vlot gebouwd.
Fig. 160. De Overtoom te West-Zaandam by het overtoomen van een nieuw gebouwd zeetchip.



*
Fig. 161. Het Oost-Indisch zeemagazijn] te Amsterdam.
I^ig. 1G2. Batavia in het begin der 17de eeuw. (Op den voorgrond het fort.)
8



Fig. 103. De Tijgersgracht te Batavia.
Fig. 104. Gezantschap van de Compagnie bij een inlandsch vorst (den keizer van Kandy op Ceilon).



Fig. 165. Kaap de Goede Hoop.
Fig. 166. Nieuw Amsterdam (thans New-York) 1665.



Fig. 167. Coen.
Fig. 168. Maetsuyker.
Fig. 169. Usselinx.
Fig. 170. Van Riebeeck.



Fig. 174. Stuiver van Utrecht.
Fig. 175. Scheepjesschelling van Holland.
Fig. 173. Pietje (| Rijksdaalder) van Zeeland.
Fig. 171. Johan Maurits van Nassau.
Fig. 172. Oost-Indische duit (geslagen op de Geldersche munt 1731).
Fig. 176. Dubbele Dukaat van Holland (goud).
Fig. 177. Provinciale Driegulden van Holland.
Fig. 178. Dukaton van Holland.
Fig. 179. Penning op den vrede van Utrecht (1713).
De vrede sluit den tempel van Janus, aan welks drempel de god van den krijg geboeid ligt.
PkINCEPS NASSAVI.E ,COMES CAT'TIME ^L JjMFy LïUOCI VlAND* \c Dfcj^ï. Dominus in 3/ BfclLSTElN. OR DIN IS S? lOF.ANNIS HlEROSO
UM1TAN1 jt.r Ma*chiam.Saxonjam. Pome ka via m .et Van da li am Magister. Ducatus 'MRT CLIVIiC Principatv.1 Mikdensis et CÓMITA
TUl'M MaRK/F. ET RAVEN'SBFKA-A. C.UBRRKATOR. ► n
MAUKJTZ w«i ««.-/> *«.•/.* ."J *"• * •*•'*■* trtm
Xm lm f »y»yh.»tlf./*uir . V. UCWOMX fntDAlX
,4mt miu M , Ar 'm tnta itlt rtrfjmr , Kt* j'i ****** juk w ■
Ttt .•**tfMni — rmf< f* > mM/lUf.iI yijUtit , li' UfeAnr Ié* tem msm /.-t reut* l.. Jr **rttfc* U >tr it wtUrr *%• turn 1* Kt/tu vjfr mtr mi**> ti W Ktu. »a >uto er-/



Fig. 180. Wever.
Fig. 181. Droogscheerder.
Op den achtergrond het kaarden van het laken.
Fig. 182. De Scheveningsche weg kort na den aanleg.
Fig. 183. Boerenkermis (links ringsteken; rechts ganstrekken.)



Fig. 184. Trekschuit in het begin der 17,u' eeuw.
Fig. 185. Volksfeesten bij gelegenheid van den vrede van Breda. (Uit de pijlen van den leeuw komt wijn; verder [brandende pektonnen).
Fig. 180. Een buitenplaats aan de Vecht in het begin der 18'1'' eeuw.



Fig. 188. Gezelschap met lantaarn op den stoep van een huis.
Fig. 187. 17de-eeuwsche huizen met luifels.



Fig. 189. Een school in 't begin der 17de eeuw. (Gevelsteen boven de Weeshuispoort te Enkhuizen.)
Fig. 190. Schoolmeester (einde der 17de eeuw).
Fig. 191. Haardstee (einde der 17de eeuw).
9



Fig. 192. De Academische Bibliotheek te Leiden in het begin der 17de eeuw.
Fig. 193. Een gasthuis (in de 17Jc eeuw).
Fig. 194. Chirurgijn, bezig met aderlating. Blijkens scheermes en scheerbekken is hij tevens barbier.



"" flilirr - r,-• l ■ - — -*»dfc^TT • .. .. ■■ HL - — -i — ■»" 
Fig. 195. Het kerkhof bij de Nieuwe kerk te Amsterdam. (Links het armen-kerkhof, rechts het rellendigen,1-kerkhof voor misdadigers en zelfmoordenaars; een begrafenisstoet gaat de kerk binnen.)
Fig. 197. De binnenplaats van het Rasphuis te Amsterdam (op den voorgrond het raspen van het verfhout, op den achtergrond de geeseling van een onwilligen tuchteling.)



?E.TRVS COS.NÏL1VVHOOFDIVS, ZQVE5 REGII ORD1NIS S.MIC.HAELIS, ARCIS^S J"IVDAN*. PR A.FF.CTVS, OPPIDORVM ET AT.RI GOF.1L/lNJHA. PRJLTOR. J5.TAT LXH. AN° ARSCHRIST.cmocjan
Stujuee, belga» virutn, trajico jac vatejiarahL Sccjiti-aj Borbonii yifani'a. et ~ata recciijct,
Cacjüt et JlrclooJctna. tuf axc [êmi . It ta.nU.im. hieUs jfran.ufus imjifet ojuis.
bafia qiiem iitiiOs, Hatavus tot ftuiwus ornat, At ctun £cst.z lcjes nostris £uog,. fella suf oris,
,Ct U ommunt aaatfet Mtu),i juraejic Ji.fi . 1'tita£. jfa/Zovia- rejna. Ducejtnie ma nu:
Qui patrt.u scrijuit Ventres) Crfirum^ Grti/ïimjfc Dié iCCuni, £u<z ms ja ei mus t sicJlrifvre, tanii 'Jrniubidtin ter rus, dmslefz c[tire, tuis. 1 't fitcrit, 'Kejes fuceufuijie tifi .
1. SaJliir art pinx it . x. Trrfn s.-uip c. UénktrU ixctiM*t - C. i4fl*US.
Fig. 198. Pieter Corneliszoon Hooft.
Fig. 197. Hugo de Groot.
Fig. 199. Constantijn Huygens.
Fig. 200. Christiaan Huygens.



Fig. 201. Bredero.
Fig. 20'2. Blazoen der Oude Amsterdamsche kamer „In Liefde Bloeyende.'
Fig. 203. Vondel (1657).



Fig. 204. Het korporaalschap van kapitein Frans Banning Cocq (naar de schilderij van Rembrandt).
Fig. 205. Rembrandt (naar een schilderij van hemzelf, lbM).
Fig. 206. Leeghwater.



Fig. 207. Spotprent op den tulpenhandel (1635).
(Op een zegewagen van Flora bevinden zich een aantal met bloemen getooide personen, waaronder „Vergaer-al" en „Ydel-hope". Op den grond een aantal der meest bekende tulpen. Een aantal lieden zoeken ook plaats op den wagen te krygen.)
Fig. 208. Spotprent op den actiehandel (± 1720).
(Op den voorgrond is de handel in actiën voorgesteld. Als symbool der „bubbelnegotie" ziet men een man, die, door een aantal zeepbellen gedragen, vliegen wil; een ander kykt „den kat uit, den boom" en wacht af. Op den achtergrond Vianen, het toevluchtsoord der bankroetiers.)



Fig. 209. Johan Willem Friso.
Fig. 211. Plundering by het Aansprekersoproer te Amsterdam (1696).
Fig. 210. Van Slingelandt.
Fig. 212. Zinneprent op de verheffing van Willem IV,



Fig. 213. De hertog van Brunswijk.
Fig. 214. Willem IV.
i' A Wr «w mtfwtr 1»? t
Fig. 215. Executie van plunderaars op de Waag te Amsterdam tydens de Pachtersoproeren (1 <48).
10



Fig, "216. Wilhelmina van Pruisen.
Fig. 217. Willem V.
Fig. 218. Spotprent op de Keezen; deze worden door den duivel ten dans geleid.



Fig. 219. Exercitie-genootschap.
Fig. 220. Wilhelmina van Pruisen, gemalin van Willem V, onder bewaking van de Patriotten,
na de aanhouding aan de Goejanverwellesluis.



Fig. 221. Zinneprent op het herstel van Willem V in zijn waardigheden onder bescherming van den Pruisischen adelaar.



I
Fig. 222. Vrijheidsfeest op den Dam te Amsterdam (1795).



Fig. 223. Spotprent op den benarden toestand der financiën van de Bataafsche Republiek.
(Het Comité van tinanciën wordt verpletterd onder pakken assignaten. Daar de schatkist leeg is, valt men in handen
van woekeraars en moet men op allerlei wijzen geld zien te krijgen.)
Fig. 224. Assignaat.



Fig. '226. Schimmelpenninck.
Fig. 225. Daendels.
Fig, 227. Lodewijk Napoleon.



Fig. 228. Aankomst van Napoleon te Amsterdam (1811).



Fig. 229. Kozakken.
Fig. 280. Het verbranden der douanenhuisjes bij de Nieuwebrug te Amsterdam, 15 Nov. 1813.
11



Fig. 231. Aankomst van Willem I te Scheveningen, 30 Nov. 1813.



Fig. 232. Van Hogeudorp.
Fig. 233. Willem I.



Fig. 234. Bilderdijk.
Fig. 235- Da Costa.
Fig. 236. Gedenkpenning op het sluiten van het eoncordaat van Nederland en den Paus met de portretten van Leo XII en Willem I (1827).
Fig. 238. Citadel-medaille.
Fig. 237. Medaille op het instellen van het Metalen kruis (1831!



Fig. 239. Bezoek van den kroonprins (den lateren Willem II) aan Brussel (1830).
Fig. 240. Het binnenrukken van de Nederlandsche troepen door de Schaarbeeksche poort te Brussel (1830).



Fig. 242. Chassé.
Fig. 241. Van Speyk.



Hg. 243. Ruïne van de kerk en het huis van Chassé in de citadel van Antwerpen na het beleg.



Fig. 244. Penning op de opening van het Noord-Hollandsch kanaal (1824).
(Nieuwe weg voor Neptunus geopend naar Amsterdam. I)e burgerij verheugt zich, nu het kanaal door NoordHolland onder koninklijke bescherming voltooid is).
Fig. 245. Penning op de droogmaking der Haarlemmermeer (1853).
(Neptunus wordt door Ceres uit zijn gebied verdreven; rechts op den achtergrond een stoomgemaal).
l ig. 24<i. ] enning op de opening van den Hollandschen IJzeren Spoorweg (1839).
Fig. 247. Stoomboot (1810).



Fig. '248. Willem II.
12



Fig 249.jFloris Adriaan van Hall.
Fig. 250. Thorbecke.
Fig. 251. Groen van Prinsterer,
Fig. 252. .T. Heemskerk Azn.



Fig. 253. Willem III en Sophia, koning en koningin der Nederlanden.



Fig. 25G. Douwes Dekker.
Fig. 254. Potgieter.
Fig. 255. Van Lennep.
Fig. 257. Mevr. Bosboom—Toussaint.



Fig. 258. Beschieting van 1'alembang (1821).



Fig. 260. Gouverneur-Generaal Van den Bosch.
Fig. 259. Diepo Negoro.
Fig. 161. Luitenant-Generaal Van der Heyden
Fig. 162. Het kruis voor krijgsverrichtingen met zes gespen.



MMHBMMHHMHHMBMMMI
Fig. 2Go. Inhuldiging van H. 31. Koningin Wilhelmina in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.



Fig. 264. H. M. de Koningin-Regentes.
Fig. 265. H. M. Koningin Wilhelmina en Z. K. H. Prins Hendrik der Nederlanden.