\ ,.EEN I
PIC-NIC
IN PROZA
Deel.i
33 verred ruk
NED
"w 19'jj
PIC



IjEEN I
PfC-NIC
tN PROZA
Deel.l
33 verred ruk
NED
,1 LET s1>822 "18/19'V
PIC
I 'een pic-nic in proza!
3* verm, druk.
^CAMSTERDAM.5.L.-LoVyV>eS







PK 27
8126















EEN PIC-NIC IN PROZA.







EEN PIC-HIC
IN PROZA.
DERDE VEEL VERMEERDERDE DRUK.
I.
AMSTERDAM. — S. L. VAN LOOY. 1904.



(iodiukt by I)e Erven J. J. Tyl to Zwolle.



I ETS VOORAF.
Velen, die de afzonderlijke uitgaven van de zoogenoemde Nieuw-Oidsers èn te groot èn te duur vinden, willen toch wel kennis met hun maken.
In de Pic-Nic in Pro,ia, Bloemlezing uit de Nieuwe Gids, vonden ze huu gading; en vinden die nu weer, naar we hopen, in dezen derden druk.
Deze werd noodig. Wat een heuchelijk verschijnsel is. En hij is nog weer belangrijk vermeerderd. Meer dan in den tweeden druk zijn er schrijvers in opgenomen, die sedert '85 toonen van dezelfde geaardheid te wezen. Of er van dezen niet meer zijn? Zeker, maar noch was van allen iets te bekomen, nóch ook was het aangegevene altijd voor deze verzameling geschikt.
De omvang, die 't geheel nu kreeg, maakte het voor den uitgever wenschelijk het opgenomene in twee stukken verkrijgbaar te stellen.
De volgorde is zooveel mogelijk geregeld, in t algemeen, naar het moeilijke van de schetsen en fragmenten, naar 't min of meer afwijkende van gewone stijl en taal; naar de eigenaardigheid van elk stuk.



Waar 't kon, is 't gelijksoortige bij elkaar geplaatst.
Ondanks de correctie van den auteur zelf, in veel gevallen van den bewerker en den uitgever, zijn er toch nog drukfouten in gebleven. De welwillende lezer wil ze, hopen wc, stilzwijgend verbeteren.
Ten slotte een hartelijk woord van dank aan alle auteurs en uitgevers, die veel of weinig van hun eigendom zoo welwillend voor deze verzameling afstonden.
DE. B.



JOHANNES EN WINDEKIND.
(Fragment uit: De Kleine Johannes)
door Fredekik van Eeden.
Droomde hij? — Naast hem op de bank lag Prestro kalm te slapen. De warme adem van zijn hondje stelde hem gerust. De muggen krioelden op het watervlak en dansten in die zoele lucht, evenals gewoonlijk. Het was alles zoo klaar en duidelijk om hem heen. Het moest waarheid zijn. En altijd voelde hij dat Windekinds vertrouwelijke blik op hem rustte. Daar klonk weer de zoetruischende stem:
„Ik heb u vaak hier gezien, Johannes. Weet ge waar ik was? — Soms zat ik op den zandgrond van den vijver tusschen de dichte waterplanten en zag naar u op, als ge over het water heenboogt, om te drinken of om de watertorren en salamanders te bekijken. Maar mij zeiven zaagt gij nooit. Dikwijls ook keek ik naar u uit het dichte riet. Daar ben ik heel veel. Daar slaap ik meestal, als het warm is. In een leeg karkietennest. Ja! dat is heel zacht."
Windekind wiegde vergenoegd op den rand van de boot en sloeg met zijn bloem naar de muggen.
„Nu kom ik u wat gezelschap houden. Het is anders zoo eentoonig, uw leven. Wij zullen goede vrienden zijn en ik zal u veel vertellen. Veel beter dingen dan de schoolmeesters u wijs maken. Die weten er volstrekt niets
pic - nic. 1



van. En als gij mij niet gelooft, zal ik u zeiven laten zien en hooren. Ik zal u meenemen."
„0, Windekind! lieve Windekind! kunt gij mij daarheen medenemen?" riep Johannes, en wees naar den kant, waar zooeven het purper licht van de ondergaande zon uit de gouden wolkenpoort gestraald had. Reeds ging het heerlijk gevaarte in grijze nevelen vervloeien. Toch drong de bleekroode glans nog uit de verste diepte te voorschijn.
Windekind staarde in het licht, dat zijn fijn gezichtje en zijn blonde haren vergulde, en schudde zachtkens het hoofd.
„Nu niet! — nu niet! Johannes. Ge moet niet dadelijk te veel vragen. Ik zelve ben nooit nog bij Vader geweest."
„Ik ben altijd bij mijn vader," zeide Johannes.
„Neen! dat is uw vader niet. Wij zijn broeders, mijn Vader is ook de uwe. Maar uw moeder is de aarde en daarom verschillen wij veel. Ook zijt gij in een huis bij menschen geboren en ik in een windekelk. Dat laatste is stellig beter. Maar wij zullen het toch goed samen vinden."
Toen sprong Windekind luchtig op de zijde van de boot, die niet bewoog onder dien last, en kuste Johannes op het voorhoofd.
Wat was dat een vreemde gewaarwording voor Johannes! Het was of alles om hem heen veranderde.
Hij zag alles nu veel beter en juister, dacht hij. Hij zag hoe de maan nu veel vriendelijker keek, — en hij zag, dat de waterlelies gezichten hadden waarmede zij hem verwonderd en peinzend aanstaarden.
Hij begreep nu op eens, waarom de muggen zoo vroolijk op en neer dansten, altijd om elkaar heen, op en neer. tot ze met hun lange beenen het water raakten. Hij had er wel eens aan gedacht, maar nu begreep hij het van zelf.
Hij hoorde ook wat het riet fluisterde en hoe de boomen



aan den oever zachtjes klaagden, dat de zon was onder gegaan.
,0, Windekind! ik dank u, dat is heerlijk. Ja, wij zullen het wel goed samen vinden!"
„Geef mij een hand," zei Windekind, en sloeg de veelkleurige vleugels uit. Toen trok hij Johannes in de boot voort over het water, door de plompe bladen, die in het maanlicht glinsterden.
Hier en daar zat een kikvorsch op een blad. Maar nu sprong hij niet in 't water als Johannes kwam. Hij maakte alleen een kleine buiging en zeide: „Kwak!" Johannes boog beleefd terug, — hij wilde zich vooral niet ingebeeld toonen.
Daar kwamen zij aan het riet, — dat was breed en de geheele boot verdween er in, zonder dat zij het land bereikten. Maar Johannes vatte zijn geleider stevig vast en toen klauterden zij tusschen de hooge halmen aan land.
Johannes meende wel, dat hij kleiner en lichter was geworden, maar dat was misschien verbeelding. Toch herinnerde hij zich niet, dat hij ooit tegen een riethalm had kunnen opklimmen.
„Let nu goed op," zei Windekind, „nu zult ge iets aardigs zien."
Zij wandelden tusschen het hooge gras onder donker kreupelhout, dat hier en daar een smal, glanzig straaltje van het maanlicht doorliet.
„Hebt ge 's avonds de krekels wel eens gehoord, Johannes, in de duinen? — Het lijkt of zij een concert maken niet waar? en ge kunt nooit hooren, waar het geluid van daan komt. Nu zij zingen nooit voor hun plezier, maar dat geluid komt van de krekelschool, waar honderd krekeltjes hun lessen van buiten leeren. Wees nu stil, want wij zijn er haast.



Shrr! Shrr!
Het kreupelhout werd minder dicht, en toen "Windekind met zijn bloem de grashalmen uiteen schoof, zag Johannes een helder verlicht open plekje waar de krekeltjes bezig waren tusschen het dunne, spichtige duingras hun lessen te leeren.
Shrr! Shrr!
Een groote, dikke krekel was meester, en overhoorde. Een voor een sprongen de leerlingen naar hem toe, altijd met één sprong heen en één sprong weer naar hun plaats terug. Wie mis sprong, moest op een paddestoel te pronk staan.
„Luister goed Johannes! dan kunt ge misschien óók wat leeren," zei Windekind.
Johannes verstond zeer goed wat de krekeltjes antwoordden. Maar het leek niets op wat de meester op zijn school vertelde. Eerst kwam geographie. Van de werelddeelen wisten ze niets. Zij moesten alleen 26 duinen kennen en twee vijvers. Van hetgeen verder was kon niemand iets weten, zei de meester, en wat er van verteld werd, was ijdele fantasie.
Toen kwam de botanie aan de beurt. Daarin waren zij allen erg knap en er werden veel prijzen uitgedeeld, uitgezochte jonge en nialsche grashalmpjes van verschillende lengte. Maar de zoölogie verbaasde Johannes het meest. De dieren werden verdeeld in springende, vliegende en kruipende. De krekels konden springen en vliegen en stonden dus bovenaan, dan volgden de kikvorsehen. Vogels werden met alle teekenen van afschuw hoogst schadelijk en gevaarlijk genoemd. Eindelijk werd ook de mensch besproken. Het was een groot, nutteloos en schadelijk dier, dat zeer laag stond, daar het vliegen noch springen kon, maar dat gelukkig zeldzaam was. Een klein krekeltje, dat



nog nooit een mensch gezien had, kreeg drie slagen met een rietje, omdat hij den mensch bij vergissing onder de onschadelijke dieren telde.
Zoo iets had Johannes nog nooit gehoord.
Toen riep de meester op eens: „Stilte! springoefening!" Dadelijk hielden alle krekeltjes op met lessen leeren en begonnen op heel kunstige en bedrijvige wijze haasje-over te spelen. De dikke meester het eerst.
Dat was zulk een vroolijk gezicht, dat Johannes in de handen klapte van pret. Op dat geluid stoof de heele school in een oogenblik het duin in en werd het doodstil op het grasveldje.
„Ja, dat komt er van, Johannes. Ge moet u niet zoo lomp gedragen! Men kan toch wel merken, dat gij bij menschen geboren zijt!"
„Het spijt mij, ik zal mijn best doen. Maar het was ook zoo aardig!"
„Het wordt nog veel aardiger," zei Windekind.
Zij staken het grasveldje over en bestegen de duin aan de andere zijde. Oef! dat was zwoegen in het dikke zand; — maar toen Johannes Windekind bij het lichte blauwe kleedje greep, vloog hij er vlug en luchtig tegen op. Halverwege den top was een konijnenhol. Het konijntje, dat er thuis hoorde, lag met kop en voorpooten uit den ingang. De duinrozen bloeiden nog, en hun fijne, zachte geur mengde zich met die van het thijmkruid, dat op den duintop groeide.
Johannes had dikwijls konijntjes in hun hol zien verdwijnen en dan gedacht: hoe zou het daarbinnen uitzien? Hoeveel zouden er daar wel bij elkaar zitten, en zouden zij het niet benauwd hebben?
Hij was dan ook zeer verheugd, toen hij zijn medgezel aan het konijntje hoorde vragen of zij het hol eens mochten bezien.



„Wat mij betreft wel!" zeide het konijntje. „Maar het treft ongelukkig, dat ik van avond juist mijn hol heb afgestaan voor het geven van een weldadigheidsfeest, en dus eigenlijk geen baas ben in mijn huis?"
„Ei Ei! is er een ongeluk gebeurd?"
„Ach ja!" zei het konijntje weemoedig: „Een groote ramp! — Wij komen het in geen jaren te boven. Een duizend sprongen hier vandaan is een menschenlmis gebouwd, zoo groot! zoo groot! — En er zijn menschen komen wonen niet honden. Er zijn wel zeven leden van mijn familie bij omgekomen, en nog driemaal zooveel van hol beroofd. En het is met het geslacht Muis en de familie Mol nog erger gegaan. Ook de Padden hebben zwaar geleden. .— Nu hebben wij een feest op touw gezet voor de nagelaten betrekkingen. Ieder doet het zijne, ik geef mijn hol. Men moet wat over hebben voor zijne medeschepselen."
Het meewarig konijntje zuchtte en haalde met den rechter voorpoot het lange oor over zijn kopje, om er een traan mede uit het oog te wisschen. Dat was zoo zijn zakdoek.
Daar ritselde iets in het helm, en een dikke, logge gedaante kwam op liet hol toe scharrelen.
„Kijk!" riep Windekind, „daar komt vader Pad ook al aangehuppeld. Wel! wel! durft ge nog zoo laat op 't pad, Pad!"
De pad nam geen notitie van de scherts. Aardigheden op zijn naam verveelden hem al lang. Bedaard legde hij een volle korenaar, netjes in een droog blad gewikkeld, bij den ingang neer en klom behendig over den rug van liet konijntje in het hol.
„Mogen we binnengaan?" zeide Johannes, die erg nieuwsgierig was. „Ik zal ook wat geven."
Hij herinnerde zich dat hij in zijn zak nog een beschuitje



F
had. Een rond beschuitje, van Huntley en Palmers. Toen liij het te voorschijn haalde, bemerkte hij eerst hoe klein hij geworden was. Hij kon het nauwelijks met twee handen tillen en begreep niet hoe het nog in zijn broekzak gezeten had.
„Dat is zeer kostbaar en zeldzaam!" riep het konijntje. „ Dat is een kostbaar geschenk!"
Eerbiedig liet het aan beiden den toegang' vrij. Het was donker in het hol, en .Tohannes liet Windekind maar voorgaan. Spoedig zagen zij een bleekgroen lichtje naderen. Het was een glimworm, die welwillend aanbood hen voor te lichten.
„Het belooft een genoeglijke avond te worden," zeide de glimworm, onder 't voorgaan. „Er zijn al veel gasten. Gij zijt elfen, naar mij toeschijnt, — niet waar?" De glimworm keek daarbij eenigszins wantrouwend naar Johannes.
„Gij kunt ons als elfen aandienen," antwoordde Windekind.
„Weet ge dat uw koning van de partij is?" ging de glimworm voort.
„Is Oberon hier? Wel dat doet mij recht veel genoegen," riep Windekind, — „ik ken hem persoonlijk."
„O?" zeide de glimworm — „ik wist niet dat ik de
eer had" en zijn lichtje ging bijna uit van schrik. —
.Ja, Z. M. houdt gewoonlijk meer van de buitenlucht, maai' voor een liefdadig doel is hij altijd te vinden. Het zal wel een luisterrijk feest zijn."
Dat was het inderdaad. De groote zaal in het konijnenhol was prachtig versierd. De vloer was platgetreden en met geurig thijm bestrooid; — dwars voor den ingang hing een vleermuis aan de aehterpooten. Deze riep de namen der gasten af en diende tevens als gordijn, dat was een zuinigheidsmaatregel. De wanden der zaal waren



smaakvol gedecoreerd met dorre bladen, spinnewebben en kleine hangende vleermuisjes. Tallooze glimwormen kropen daartusschen en over de zoldering rond, en vormden een alleraardigste bewegelijke verlichting. Er was aan 't eind der zaal een troon gebouwd van stukjes vermolmd hout, die licht gaven. Dat was een mooi gezicht!
Er waren veel gasten. Johannes voelde zich maar half thuis in de vreemde menigte en drong dicht tegen Windekind aan. Hij zag er vreemde dingen. Een mol sprak druk met een veldmuis over de fraaie verlichting en decoratie. In een hoekje zaten twee dikke padden hoofdschuddend tegen elkaar te jammeren over het aanhoudend droge weer. Een kikvorsch poogde gearmd met een hagedis een wandeling door de zaal te maken, — wat hem slecht afging, daar hij verlegen en gejaagd was en telkens te ver sprong, waarbij hij soms de wandversiering danig in wanorde bracht.
Op den troon zat Oberon, de elfenkoning, omringd door een klein gevolg elfen, die eenigszins minachtend op de omgeving neerzagen. De koning zelf was naar vorstenwijze allerminzaamst en onderhield zich vriendelijk met verschillende gasten. Hij kwam van een reis uit het Oosten — en had een vreemd gewaad van schitterend gekleurde bloembladen aan. Zulke bloemen groeien hier niet, dacht Johannes. Op het hoofd droeg hij een donkerblauw bloemkelkje, dat nog een frisschen geur verspreidde, als was het zoo even geplukt. In de hand hield hij den meeldraad van een lotosbloem als koningsstaf.
Alle aanwezigen waren vol stillen lof over zijn goedheid. Hij had het maanlicht in de duinen geroemd en gezegd dat de glimwormen hier bijna even schoon waren als de Oostersche vuurvliegen. Ook had hij met genoegen naar de wandversiering gekeken en een mol had zelfs



opgemerkt, dat hij goedkeurend met het hoofd had geknikt.
„Ga mede," zei Windekind tot Johannes, „ik zal u voorstellen." En zij drongen tot aan 's konings zitplaats door.
Oberon spreidde de armen vol vreugde uit, toen hij "Windekind herkende en kuste hein. — Dit gaf een gefluister onder de gasten en afgunstige blikken van het elfengevolg. De twee dikke padden in den hoek mompelden samen iets van „vleiers" en „kruipers en „niet lang duren"; toen knikten ze elkaar veelbeteekenend toe.
Windekind sprak lang in een vreemde taal tot Oberon, en wenkte toen Johannes om dichterbij te komen.
„Geef mij de hand, Johannes!" zei de koning. „Windekind's vrienden zijn de mijne. Waar ik kan. zal ik u bijstaan. Ik zal u een teeken van ons verbond geven.'
Oberon maakte van zijn halsketen een klein gouden sleuteltje los en gaf dat aan Johannes, die het vol eerbied aannam en vast in zijn hand sloot.
„Dat sleuteltje kan uw geluk zijn, ging de koning voort. „Het past op een gouden kastje dat kostbare schatten bevat. Maar wie dat heeft, kan ik u niet zeggen. Gij moet maar ijverig zoeken. Als gij goede vrienden met mij en Windekind blijft en standvastig en trouw zijt, zal het u wel gelukken." De elfenkoning knikte daarbij hartelijk met het sclioone hoofdje, en overgelukkig dankte Johannes hen».
Daar begonnen drie kikkers, op een kleine verhevenheid van vochtig mos gezeten, de inleiding tot een langzame wals te zingen, en er vormden zich paartjes. De niet dansenden werden door een groen hagedisje, dat als ceremoniemeester werkzaam was en schutterig heen en weer vloog, naar de kanten gedrongen, — tot groote ergenis



van Je twee padden, die klaagden dat zij niets konden zien, — en daarna begon de dans.
Dat was eerst grappig. Ieder danste op zijn eigen manier en verbeeldde zich natuurlijk dat hij liet veel beter deed dan de anderen. De muizen en kikvorschen sprongen hoog op hun achterste pooten, een oude rat draaide zoo woest, dat alle dansers voor hem op zij weken, en ook een vette boomslak waagde een toertje met een mol, maar gaf het spoedig op, onder voorwendsel dat ze er een steek van in de zij kreeg, — de ware reden was, dat ze het niet best kon.
Het ging echter zeer ernstig en plechtig toe. Men maakte er een gewetenszaak van en gluurde angstig naar den koning om een teeken van goedkeuring op zijn gelaat te zien. Maar de koning was bang om ontevredenen te maken en keek zeer strak. Zijn gevolg rekende het beneden hunne danskunst mede te doen.
Johannes had zich bij dien ernst lang goed gehouden. Doch toen hij een klein padje zag rondzwieren met een lange hagedis, die het ongelukkige padje soms hoog boven den grond tilde en een halve cirkel in de lucht liet beschrijven, barstte zijn vroolijkheid in een schaterlachen uit.
Dat gaf opschudding. De muziek zweeg. De koning keek verstoord om. De ceremoniemeester vloog in volle vaart op den lacher toe en verzocht hem dringend zich wat gepaster te gedragen.
„Dansen is een ernstige zaak,'' zeide hij, „en volstrekt geen bezigheid om bij te lachen. Het is hier een deftig gezelschap, waar men niet zoo maar voor de grap danst. Ieder deed zijn best en niemand verlangde uitgelachen te worden. Dat is een grofheid. Men is hier bovendien op oen treurfeest 0111 droevige redenen. Men moet zich hier



fatsoenlijk gedragen en niet handelen alsof men bij menschen was!"
Daar verschrikte Johannes van. Overal zag hij vijandige blikken. Zijn vertrouwelijkheid met den koning had hem vele vijandfcn bezorgd. Windekind trok hem ter zijde:
„Het is maar beter, dat wij weggaan, Johannes!" fluisterde hij, „gij hebt het weer verkorven. Ja! ja! dat komt er van, als men bij menschen is opgevoed!"
Haastig glipten zij onder de vleugels van den vleermuisportier door en kwamen in den duisteren gang. De beleefde glimworm wachtte hen op.
„Hebt gij u goed geamuseerd?" vroeg hij. „Hebt gij
koning Oberon gesproken!"
„O ja! het was een vroolijk feest," zei Johannes, „moet gij hier altijd in den donkeren gang blijven?"
„Dat is eigen vrije keuze." zeide de glimworm op weemoedig bitteren toon. „Ik houd niet meer van die ijdelheden."
„Kom," zeide Windekind, „dat meent gij niet."
„Het is zooals ik zeg. — Vroeger, — vroeger was er een tijd dat ik ook naai- de feesten ging en danste en mij met zulke beuzelingen ophield. Maar nu ben ik door het
lijden gelouterd, nu . . .
En hij werd zoo geroerd, dat zijn lichtje "wedei uitging. Gelukkig waren zij dicht bij den uitgang en het konijntje, dat hen hoorde aankomen, ging een weinig op zijde, zoodat het maanlicht naar binnen scheen.
Zoodra zij bij het konijntje waren, zeide Johannes.
„Vertel ons uw geschiedenis eens, glimworm!
„Ach!" zuchtte de glimworm, „die is eenvoudig en droevig. Zij zal u niet vermaken."
„Vertel haar, vertel haar toch maar," riepen allen.
„Nu: — gij weet dan toch allen wel, dat wij glimwormen



zeer bijzondere wezens zijn. — Ja, ik geloof dat niemand zou durven tegenspreken, dat wij glimwormen het hoogst begaafd zijn, van al wat leeft."
Waarom? dat weet ik niet," zeide het konijntje.
Met minachting vroeg de glimworm toen: „Kunt gij licht geven?"
„Noen! dat nu wel niet," moest het konijntje bekennen.
„Nu, wij geven licht! Allen! En wij kunnen het laten schijnen of verdooven naar willekeur. Licht is de beste gave der natuur, en licht geven het hoogste, waartoe een levend wezen komen kan. Zou iemand nog onzen voorrang willen betwisten? Wij mannetjes hebben bovendien vleugels en kunnen mijlen ver vliegen."
„Dat kan ik ook niet," bekende liet konijntje nederig.
„Door de goddelijke gave des lichts, die wij hebben," ging de glimworm voort, „ontzien ook ons andere dieren, geen vogel zal ons aanvallen. Alleen één dier, het laagste onder allen, zoekt ons en neemt ons mede. Dat is de mensch, het verfoeielijkst gedrocht der schepping."
Johannes keek Windekind aan bij dezen uitval, als begreep hij het niet. Doch Windekind glimlachte en wenkte hem te zwijgen.
„Eens vloog ik vroolijk rond, als een helder dwaallicht tusschen de donkere heesters. En op een eenzaam, vochtig grasveldje, aan den oever van een sloot, daar woonde zij, wier bestaan onafscheidelijk aan mijn geluk was verbonden. Schoon schitterde zij in bleeken smaragd-glans, als zij tusschen de grashalmen rondkroop en machtig bekoorde
mijn jong hart. Ik vloog om haar heen en deed mijn best door verwisseling van glans hare aandacht te trekken. Dankbaar zag ik, hoe zij mijn groet bespeurde en zedig haar lichtje verduisterde. Sidderend van aandoening was ik op het punt mijn vleugels samen te vouwen en in



verrukking op mijne stralende geliefde neer te zinken, toen een ontzachlijk geluid de lucht vervulde. Donkere gestalten naderden. Het waren menschen. Ik nam verschrikt de vlucht. — Zij joegen mij na, en sloegen mij met groote, zwarte dingen. Doch sneller dan hunne logge beenen droegen mij mijne vleugels."
„Toen ik terug kwam "
Hier begaf de verhaler de stem. Eerst na een oogenblik van stille aandoening, waarin de drie hoorders eerbiedig zwegen, — ging hij voort:
„(iij kunt het reeds vermoeden. Mijn teedere bruid, — de glansrijkste en schitterendste onder allen, — zij was verdwenen, medegesleept door den boosaardigen mensch. Het stille, vochtige grasveldje was vertrapt en haai- geliefd plekje aan de sloot was duister en ledig. Ik was alleen op de wereld."
Hier haalde het gevoelige konijntje wederom een ooinaar beneden om een traan uit het oog te wisschen.
„Sinds dien tijd ben ik veranderd. Ik heb een walg van alle ijdele vermaken. Ik denk alleen aan haar, die ik verloren heb en aan den tijd dat ik haai- zal wederzien."
„Zoo! hebt ge daar nog hoop op?" vroeg het konijntje verheugd.
„Ik heb meer dan hoop, — ik hel) zekerheid. Daarboven zal ik mijn geliefde wederzien."
„Maar " wilde het konijntje inbrengen.
„Konijn!" zeide de glimworm ernstig, „ik kan mij begrijpen, dat iemand twijfelt, die in het duister moet rondtasten. Maar wanneer men kan zien, met eigen oogen zien! dan is elke onzekerheid mij een raadsel. Daar!" zeide het glimwormpje en keek vol eerbied naar den van sterren flonkerenden hemel. '„Daar zie ik hen! al mijn vaderen, al mijn vrienden en ook haar, duidelijk stralen.



in nog heerlijker glans dan hier op aarde. Ach! wanneer zal ik inij uit dit lage leven kunnen opheffen, tot haar vliegen, die mij lonkend wenkt? Ach! wanneer? wanneer?"
Zuchtend verliet het glimwormpje zijne toehoorders en knoop weder in het donkere hol.
„Arm schepsel!" zeide het konijntje, „ik hoop dat hij gelijk geeft."
„Ik hoop het ook," voegde Johannes er bij.
„Ik vrees er voor," zeide Windekind, „maar het was zeer aandoenlijk."
„Lieve Windekind," begon Johannes. „ik ben heel moe en heb slaap."
„Kom dan naast mij, ik zal u met mijn mantel toedekken."
Windekind nam zijn blauw manteltje en spreidde dat over Johannes en zichzelven uit. Zoo legden zij zich neer, in het geurige mos op de duinhelling, de armen om elkanders hals geslagen.
„Uwe hoofden liggen wat laag," riep het konijntje, „wilt ge die tegen mij laten rusten?"
Dat deden zij.
„Nacht moeder!" zeide Windekind tot de maan.
Toen sloot Johannes zijn gouden sleuteltje vast in de hand, vleide zijn hoofd tegen het donzige vel van het goede konijntje en sliep rustig in.
Frederik van Eed en, »De Kleine Johannes«, 's Hairö. Mouton k Co.



DE ERFENIS (Fragment uit „Eene do ode Musch") door Aug. P. van Gkoeningen.
De kat was op de „rechtbank" gesprongen en zoo op het kozijn. De raampjes konden niet gesloten worden dan door een touwtje en daar dit sluitingsmiddel nu niet was aangebracht, weken ze voor den druk van het dier.
Een zee van lage pannendaken lag omlaag, want het huis was nog al hoog en Neel woonde op de tweede verdieping. Hier en daar strekte zich een dak wat hooger op; maar omdat men bezig was daar een straat door te breken, bleek een groot vak van de lucht open. Ver weg, over de huizen heen, was de lucht rood gloeiend. Een paar grijze strepen liepen door den vuurgloed heen en eindigden in een zwarte stapel, aan de randen verguld. Het noordwesten spuwde nog steeds grijze massa's uit. die een oogenblikje de geheele lucht overtrokken als een grijze wasem, om dan weer door den wind weggeblazen te worden. Enkele gaspitten stonden stil tegen den horizon, die al grijzer en grijzer werd. Maar er vertoonde zich eindelijk een open vlak, doorloeid van kronkelende vlammen, als door den wind allen naar denzelfden kant gebogen. Toen kreeg het noordwesten een kleur als geel koper, dat doffer en doffer werd. Een mat licht doortrok den ganschen atmospheer. In de verte schenen zich de zwarte huizen



uit te rekken en de Jantaarnpitten leken groote vonken» in de duisternis verspreid 
Binnen in de kamer was het al geheel donker. Het knerpen van de keukendeur, door de tocht bewogen; het getiktak van den klokslinger en het gepruttel van den koffiepot op de kachel braken de hoorbare stilte af. Een groote lichte plek werd door het kachelgat op den vloer geworpen. Telkens als er stukjes asch omlaag vielen, was dit ook op den grond te zien. Op den gloeienden pot speelden sprankelende vonken krijgertje. Telkens als de vlammen opflikkerden, waren menigvuldige gaatjes en scheuren in de kachel zichtbaar, evenals de stukken waschgoed, die in het duister hun nevelige armen en beenen uitstrekten en waartegen de spelende vlammen gedempt uitkwamen. Ze bewogen zich zachtjes heen en weer. Het was in de kamer dompig en broeierig warm.
De deur werd geopend en twee gestalten bewogen zich n;iar de gloeiende kachel.
„Ze is er niet, maar ze zal zóó wel komen, anders had ze de deur wel gesloten."
„Zou je denken?"
„Niks vaster. Maar neem een stoel, mensch, en blijf daar niet staan als een bedelaar. We zullen eens een lekker bakje koffie inschenken. Nou, het is hier armoe troef. En dat legt nog al de kaart. Kijk ine die kachel eens: de mijne is er heilig bij."
„Alles goed en wel, Mie, als ze het maar niet kwalijk neemt."
„En wat dan nog'? Als ze begint, scheld ik haar de huid vol, we komen niet om te halen, wel?"
Vrouw Helms had wat gehoord en trad nu binnen. Terwijl ze de gordijnen neerliet en de lamp opstak, zei ze: „'k zal de lamp maar opsteken, al kan ik mijn geld



nog wel zien te tellen. Je wilt zeker, dat ik de kaart leg?" Ze ziet haar bezoeksters aan, de oogen met de hand beschermende. Verbaasd klinkt het: „Pietje en Miet?" En de in schoudermantels gehulde gestalten opnemend, zei ze wantrouwend: „Wat kom jullie doen?"
„Gut, mensch! je kijkt zoo kwaad als een spin, we komen je juistement wat brengen. Heb je iets warms?"
„Koffie? Je hebt je al bediend, merk ik!"
„Als je niets anders hebt, alla, geef maar op! Is't niet stief, het is warm in 't lief. Ik houd anders wel van iets hartigs. Als 'k zei, dat 't niet waar was, zou 'k liegen." Ze slurpten langzaam hun kopje leeg. Vrouw Ilelms nam een afwachtende houding aan, met de eene hand op de tafel leunende. Miet begon heel langzaam! „Je weet, dat je moeder van d'r eerste man Halen heette, 't Was een broer van mijn man zaliger. Eigenlijk heette ze Halen— Kalen, want ze waren van adel. Hun moeder gebruikte lum wapenschild voor aardappelenbak. — Nou was die oudste Halen, je moeders eerste man, een stiefbroer van zekeren van Aronskerke, die weer oom moest zeggen tegen". . . . „Oom? ben je belazerd of wat mankeertje? Hij was een neef," zei Pietje. „Wat neef?" en Miet keek iiaar vernietigend aan. „Ja, je zult me wat van de familie vertellen! Dan moet je vroeger opstaan." „Toch was hij neef."
„Kom, mensch! laat naar je kijken. Je grootje is je neef."
„Ik zeg, hij moest oom zeggen tegen den ridder van Achten tot en niet den Steendijke, die ergens goederen had in Brabant. En wie dat niet bevalt, bliksemt maar op ! Door versterf zijn de goederen aan ons gekomen, als ik maai- wist, wie ze had. We hebben een praktizijn gesproken en die vond het een mooi zaakje, niet waar, Pietje? Zit nu maar niet te donderjagen: hij moest oom zeggen.
pic-NIC. 2



Nu is er één moeilijkheid, het is al zoo lang geleden, van anno 1500 en nog wat. En dan was de Ridder Roomscli of doleerend of zoo iets. En toen hebben ze hem zijn goederen afgetrocheld. En Nap met zijn beroerde klauwen heeft de stukken verdonkeremaand, enfin het is een heele konkelarij. De prakkezijn zei: „Geef me ééne onnoozele vijfentwintig guiden en" .... „Schudt nou niet als een gek neen" (dit was aan het adres van Neel), „je bent het verplicht. Het is God geklaagd: we zijn rijk en ik moet op een halve roode cent doodblijven. En als ik het nou nog op lossen voet wou hebben, dan zou ik zeggen: alla. Maar nou is het zoo sekuur als iets; als het loskomt, hou je het voor onze neus af."
„Ja," zei Pietje, „en dan moeten we nog een doode
generaal of zoo iets" „Haha," barst Miet los, „die
is mooi. Een generaal! Houd mijn jas vast, dat ik eens uitlach."
„Word je gek of ben je het?" vroeg Pietje barsch.
„Och, gek mensch, je bedoelt een korporaal!" ....
Dat stemde Pietje niet toe. Als men een korporaal zag, zei men altijd: anderhalven man en een paardekop. Een korporaal? Die was de knecht van de soldaten. Het was een hondenbaantje. Een jongen van haar buurvrouw wou het niet eens worden, alhoewel ze hem gesoebat hebben.
Men besloot, de kwestie open te laten.
„Nou dan, zoo'n hooge van de soldaten," zei Pietje en deze formule voldeed beide partijen. „En die laat ordinair wat na."
„Dat er een erfenis op ons ligt te wachten, is zoo zeker als iets. Mijn moeder vertelde, dat er een grootvader van haar naar de Oost was gegaan, of naar de West, daar wil ik af wezen. Al licht is hij daar getrouwd met een rijke zwarte, 't Zou al casueel zijn, als hij niets had



nagelaten. Ik ben er voor naar den Haag geweest op audientie" .... „Op klompen," zei Pietje. „Maar die minister vroeg namen en die wist ik niet." vervolgde Miet. „Jij moet in de bres springen."
„Hoor eens, geld heb ik ook niet, maar daar hoor
ik Hein."
„Zoo? Ik moei me niet met andermans zaken, anders zou ik zeggen: Die is ook mooi in de olie! Ieder huisje heeft zijn kruisje. Laten we later eens terugkomen," zei Pietje. De stokoude wijfjes, met bevende handen en lippen, gingen. Hein gaven ze geen antwoord op zijn groet: Pietje, omdat ze „dronkelui niet kon luchten of zien," Miet, omdat ze voor vijftien jaren door Hein van de trappen was gegooid, toen ze over een erfenis kwam malen.
„Wat een bokkeneezen, wat een Hottentotten," mompelde de gekrenkte Hein. „Als jullie groeten, zal ik ook niet spreken. Kun je niet groeten?" „Kommandeer je honden en blaf zelf," zei Miet. „Hier, ouwe doerak!" Maar Hein had moeite om zich staande te houden. Hij was zeer aangedaan. Zijn tong sloeg dubbel en telkens viel hij „met zijn stem van de trappen. En dan was het ordinair donderen met hem." Boven gekomen, riep hij, bijna weenend: „Ik zal liet nooit meer doen!"
„Dronkenschap en barmhartigheid," constateerde Neel.
„Dronken? 'k Ben zoo nuchter als een pasgeboren kind. Nou ja... . één borrel. Mag een mensch dan eens nooit foudeeren?" repliceerde Hein.
„Eons in je leven? Wel, wel?"
„Van Piehiet gekregen, neen, van een kahapitehein."
„Je liegt. Eerst zeg je van Piet!"
„Van Piehiet? Je bent stapel. Heb ik dat gezegd? Dat kan ik niet gezegd hebben, want het is niet waar. Denk je, dat ik rusie met zijn vrouw wil hebben? Dat zou je



Avel willen, hè, beroerde .... de dwarsdrijver! En nu basta!" Hij beproefde vergeefs een eind sigaar aan te steken.
«Kijk eens, zes lucifers maar voor zoo'n verrot end. En dat zit nog met zijn sliksporen op mijn sporten."
„Wees maar stil, ouwe. ik zal wel zorgen dat we rijk worden, 'k Heb kameraden ontmoet, en die willen alle arme donders rijk maken. Je hebt niks anders te doen, dan je naam te laten opschrijven en van tijd tot tijd eens een liedje te komen zingen!"
„Wat is er van het prijsje V"
„Het prehijsje? Wat? o ja. Dat was een aardige streek. Die Piet is een verneukbroer. Ze hebben het me maar wijs gemaakt. Er was geen lor van aan. We hebben een niet. Maar ik vind het toch een echt grappige streek. Wat scheelt je oude?"
„Wat zeg je daar? Is er niets". . . .
„Ja, maar Piet heeft zich rojaal gehouden, dat moet ik zeggen. We hebben pret genoeg gehad. Ik ben". . . .
„Je bent Lazerus!" zei de gloeiend verontwaardigde Neel.
Au£. P. van Groen intron, »Een nost menschen«, Amsterdam, L. S.. van Looy.



IN MEMORIAM.
door Augusta Peaux.
Ant Keerte stond met de meid aan de deur te praten; Ant deed een stap terug naar buiten en ik wou haar voorhijgaan zonder meer, toen zij in een plotselinge uitbarsting grimmig stug zei, terwijl ze mij strak aankeek met haar oude oogen:
„Mijn jongen is dood."
Ik bleef staan, zonder haar zoo dadelijk te begrijpen, alleen haar gezicht zag ik, vol rimpels, en die oogen.
„Hij is vermoord daar op Atjeh, zij hebben hem met messen doodgestoken, hij had er vijftien, vijftien messteken."
Zij vertelde alles in bijzonderheden, zooals zij het wist uit een brief van een kameraad van Stef.
Het werken wou niet vlotten dien avond, onophoudelijk moest ik aan Stef denken, en aan den tijd toen wij twee kleine jongens waren, den dag toen ik hem voor het eerst vond zitten in de keuken. Hij zat boven op den turfbak en hij trappelde met zijn hakken de maat van een deuntje tegen het hout; op zijn knieën had hij een mand vol aardappelschillen en stronken kool. Ik kon zijn oogen niet zien, want die hield hij omlaag op de punten van zijn schoenen; bij een bizonder harden trap zei Griet, de meid:



„Zal je 't nou laten, jongen, jij verinnuweert den heelen boel!"
Maar het deuntje was nog niet uit en twee trappen kwamen na, zachter wel en tersluiks, toch.
„Ik waarschouw je," zei Ant die zijn moeder was.
De voeten hingen stil en nu zag ik zijn oogen, een komieke blik van verstandhouding was er in. Hij keek slim naai' de vrouwen en wij begrepen elkaar.
Griet tegen Ant, de werkster: .... „Pas op, kleine ezeltjes hebben gauw groote oortjes."
Ik begreep niet wat dat zeggen wou, maar omdat zij nu zachter begon te praten en ik niets meer verstond, keek ik naar den jongen en hij naar mij.
Plotseling stak hij zijn hand in zijn zak en haalde er iets uit, dat hij over zijn knie liet loopen, toen vatte hij het tusschen duim en vinger en zette het op zijn gezicht, daar kroop het langzaam hooger over zijn wang en ik zag dat het een meikever was. Toen zette hij hem op zijn tong met een gezicht van: „Zou jij dat durven?" Hij liet hem ver in zijn mond kruipen, dat was zijn heldenstuk.
Wij keken samen naar den meikever, die nu stil zat op het deksel van den turfbak.
„Wat doet hij?" vroeg ik, want hij zat vreemd te hijgen, de bruine schilden gingen op en neer.
„Stil," zij Stef even zacht, „hij telt zijn geld."
Daar kwam in mijn oogen iets vreemds wonderbaarlijks over den kever, of hij verdiept was in geheimzinnige ceremoniën; ik begreep dat Stef zachtjes sprak.
Onder de gladbruine dekschilden kwamen dun gevouwen, grijzige vliezen uit.
„Stil," zei Stef, „hij zal gaan porren."
Hij ving hem weer onder zijn hand en zette hem terug



op zijn knie, waar hij bleef kruipen; de grijze vleugelvliesjes staken nog even onder de schilden uit.
„Hij is van jou," zei Stef.
Dat was zijn manier van iets te geven, maar ik begreep het niet dadelijk.
„Wil je hem niet?"
Natuurlijk wou ik hem wel. Hij kriebelde in mijn hand met de fijne haakjes van zijn pooten, dat ik het gekriebel voelde aan mijn gehemelte en als een kirrenden lach diep in mijn keel; maar hij was van mij.
Later in den tijd bracht Stef appels mee, maar hij gaf ze eigenlijk nooit, alleen als hij en zijn moeder weggingen met den schillenbak, en tegen dat de deur bijna toe was, vlogen er door de reet nog een paar appels naar binnen, die met sprongetjes rolden over den keukenvloer, dat Griet er van schrikte en zei: „Wat zijn dat voor manieren!"
Neen, het vlot niet. het verleden is overal en de kamer is te veel zoo geheel als vroeger. Het is een tuinkamer, lichtgroen behangen, met teekeningen van tropische vogels en bloemen op het behangsel. De avondzon schijnt er in, een trilling als van levend water tegen den muur, altijd op dezelfde plek, waar een rose flamingo zijn langen hals buigt naai- een kronkelend stroompje.
Er was een Inzonderheid in het verhaal van Stef's dood:
Op den dag dat hij vermoord werd, — want het was uit een hinderlaag, niet in een gevecht geweest, — had een kameraad hem met een paard gewacht in de bergen tot aan den avond. Ant heeft dat maar even gezegd, in één kort zinnetje: .... „die had daar den heelen 'lag gewacht en toen het avond werd was hij weggegaan."
En daar moet ik onophoudelijk aan denken, als met geweld gedwongen om dat te zien: het gebogen hoofd van



dat paard naar den grond en hun weggaan in den avond: de neerhangende teugels en den man naast het paard, omziende in een langen blik. En zij zijn op een golvenden, bruinen grond, een soort van opgloeiende vlakte en over alles ligt een vreemd licht, diep oranje en tot aan de kim gaat het golvend bruin van dien grond en daar is een streep vlakrood, vlotstil als een rimpelloos water in rust.
Ik weet wel dat het zeker zoo niet geweest kan zijn, maar ik zie al die bizonderheden, tot het langzaam gaan van dien man en de beweging van zijn hoofd.
Die fronseling van levend lichtwater heeft uitgeschenen op het behangsel, alleen is daar nog een ronde, roode zonneplek, stil aan den muur, en dat ziet er uit als een bloedvlek op het lichte tropenlandschap.
Ik denk aan enkele wild fantastische verhalen, die niemand zoo vertellen kon als Stef, met détails die dat aan het verhaal gaven waarvoor ik nooit een naam heb geweten als eerst veel later: het engelsche woord weird.
Stef had een vertelsel van een Koningin die onthoofd werd in de gevangenis en het ergste was niet liet onthoofden, maar haar komen 's morgens in de vroege schemering en het stampen van haar kleinen voet. op den grond en haai' vragen: „deze zaal heeft geen klank?" Ik zag de hand die zij legde op het blok en den lach, als de witte geest van een lach om haar mond toen zij vroeg: „En het bloed wordt gemakkelijk van deze steenen afgewischt?"
Dit is een verhaal van Stef, bijna woordelijk:
.... „nou dan, daar was eens een boer en die huurde een knecht en toen zei hij tegen die knecht: de kost en zooveel geld. Maar die knecht schudde met zijn hoofd van neen. „'t is niet genoeg," zei de knecht. „Zooveel dan," zei de boer. „Neen," zei de knecht. „Zooveel dan?"



„'t Is niet genoeg," zei de knecht. „Hoeveel dan?" zei de boer. „De kost en dat ik jou ééns op een jaar een klap mag geven." „Goed," zei de boer. Non, die knecht werkte hard en toen het jaar om was, toen stroopte hij zijn mouwen op en toen zei hij tegen den boer: „nou dan, en toen sloeg hij hem tegen den muur aan. En het tweede jaar toen sloeg hij hem door den muur heen. En het derde jaar toen sloeg hij hem kwijt. Maar toen kwam de veldwachter en die zei: „waar is de boer?" „Die heb ik kwijt geslagen," zei de knecht, „en nou ben ik hier baas. En toen pakte de veldwachter die knecht op en toen werd die verkocht voor slaaf. Toen kwam die op een slavenschip en daar waren het allemaal nikkers behalve hij en de kapitein en de matrozen. Maar toen was daar een andere slavenhaalder en die zat hun achterna. „A olie kracht, kommandeerde de kapitein en toen stoomden zij vijf dagen en vijf nachten met volle krachten toen waren de kolen op.
„De kolen zijn op. kapitein."
„Dan beginnen wij aan de slaven," zei (le kapitein en toen werden er eerst een stuk of zes nikkers de koppen afgeslagen en dan werden zij verstookt in de machinekamer. Zoo stoomden zij nog twee dagen. Toen waren er geen slaven meer om te verstoken, als alleen de knecht en één kleine nikker. „Laat die maar leven," zei do kapitein, „daarvan loopt het schip toch niet."
Ik weet nog van een middag, dat wij een cent gingen leggen op de rails, om hem plat te laten rijden door den aankomenden trein, heel plat en breed, de violetten en chinoffels geuren in den kleinen stoffigen hof van liet halte-station en de leeuwerikken in twee kooien aan den geelsteenen achtergevel zingen hel op in den zonnigen middag, en de trein komt achter een werveljacht van stof.



en is voorbij, en in die wolk van stof en rook en fijn gruis knielt Stef, zoekend in het zand, naast de rails. Wij zullen hetzelfde met een dubbeltje doen, om de menschen te laten gelooven dat het een kwartje is.
Op een dag lees ik Stef voor uit een Indianenboek:
„ maar Roderiguez di Gama had in deze eenzame hut te midden der onafzienbare prairieën een magneet gevonden die hein aantrok."
Ik houd op met lezen, vroolijk verbaasd, maar Stef blijft mij bedaard aankijken; ik begrijp niet zijn weinig enthousiasme over zoo'n buitengewoon sterken magneet en ik zeg met grooten nadruk: „een magneet die hem aantrok!"
Over Stef komt een onbeschrijfelijk iets van supérieure meerderheid, tot in zijn woorden, effen bewust, hoog, zeker:
„Het was geen magneet," zegt Stef.
En als ik hem verwonderd en in de war gebracht aankijk:
„Het was dat meisje, och hoe hiet ze, die Bianca, die met dat zwarte haar."
Ik begrijp dan op eens, in een brandend gevoel van schaamte:
„Nou ja, dat weet ik ook wel."
En Stefs vernietigend:
„Je wist het niet, ben jij een jongen?"
Haar mijn oogen zien nieuwe perspectieven in de verhalen van de roode Apachen.
Bianca met het zwarte haar! En het hall' uitgewischte spoor dat „Sleeping Water" vindt in het zand, zijn de indruksels van haar kleinen voet. zij zit met de mannen om de wachtvuren.
En als dien avond de gloed van de ondergaande zon



<le meidoornbloesems blozen doet, is dat zachtrood in de onzekere schemeringen van de struik zóó, als komt zijzelve mij in mijn vernedering troosten, Bianca met het zwarte haar!
Uat Stef voor het eerst sprak van soldaat te worden, gebeurde zoo: wij zagen een witte wolk op den straatweg en daarin iets dat schitterde en blonk: „Paardevolk, zei Stef, „zeker wel een heel regiment."
In galop kwamen ze binnen, wij zagen wit schuim aan de bitten van de paarden, waardoor zij woest leken, mooie, wilde dieren, waarvan de oogen onbedekt, groot terzij uitkeken, achter de paarden manschappen te voet.
Midden in het dorp hielden zij halt, de infanterie zette daar de geweren aan rotten, de ransels en de soepketels er naast op den grond; het was een lange, blinkende
liaag in een oogenblik.
Na de korte rust verdeelde zich alles in groepen en een spiegelgevecht begon. Stef en ik stonden te kijken naar een troepje ruiters dat ergens een punt bezet hield. Alles was iets in die wachtende groep, het onbeweeglijk zitten van die mannen, het zonnegeflinker in het staal en het ongeduldig schrapen van een paardehoef die een kuil groef in het zand, alles iets van ver, van het onbekende,
van den oorlog.
Onder het wachten haalde een van hen appels uit zijn zak, die hij aan de punt van zijn sabel over de hoofden heen uitreikte aan dezen en genen in den troep.
Stef en ik keken elkaar aan, wij begrepen tegelijk dat het dat was, herkenden daarin den oorlog, ademloos, angstig bekoord door de vreemde zigzagbewegingen van het felle staal en in dat oogenblik zei Stef: „Ik word ook soldaat."



Het sabelblad was blank, glimmend scherp, het bewoog met een moordlustige flikkering naar de hóófden toe en ik keek naar het donkerruige haar van Stef, kroeszwart onder zijn pet uit, met een vreemden angst.
En nu, op dezen avond, komt, waar tusschen jaren liggen, als eindelijk één, samen in mijn gedachten: die blanke sabelflikkering van lang geleden en de roode zonnevlek aan den muur, — als bloed in het water, op die vlek waar de flamingo's komen drinken tusschen het riet —, en zij venvarren zich in Stef's zwarte haar.



.een dag met sneeuw
dook Jac. vah Looy.
Het sneeuwde in Venetië. Traag schommelend, teruggezogen door den Noord-Oosten-wind, die over de koppen deihuizen heensneed, daalde de sneeuw, als donzige veêrvlokken rijzend en dalend op den adem van een speleud kind. En de donkere winkelkasten schenen donkerder en verder achter het kringelende netwerk van witte vlokken met wijde mazen, dat brokkelend neerviel op hoofden en schouders der voortgangers. In de donkere, smalle straatjes had zich de sneeuw onder den eeuwigen cadans van trippelende voeten omgezet tot een smerige brei, die bij elke nieuwe witte vlok soppiger en troebeler werd.
Een vochte, griezelige lucht huisde tusschen de bonte gevels, en deed de mannen huiverend voortgaan, tot den neus gehuld in de wijde wollen mantels, met een dikke plooi slingerend van schouder tot schouder onder de kin, met een voorkomen van antieke bronzen bustes; en de vrouwen die hun inkoopen deden, scholen dieper weg in hun kleurige omslagdoeken, schuivende door die kringelende witte wisseling, als vlekken rood en geel en groen, als verdwaalde kleuren op een grijs palet.
De hemel was grauwgrijs, strak, als smalle strooken van een vuile stof uitgespannen boven de straatjes.



En het stille Venetië was stiller clan ooit. Slechts van tijcl tot tijd kwam het heesche roepen van een melkventer: „latte! latte!" die stilte storen. Het kwam van heel vei-, als de schreeuw van een drenkeling, een schreeuw met den mond vol water. Of hier en daar gleed een half, kort ■woord, uitgaande van een bedekten mond, grommelend en bijna onverstaanbaar: „koud, koud vandaag!" dan was alles weêr stil, en hoorde men alleen het gezuig en gekluts van schoenen in de modder.
Maar op het plein San Marco vierde de sneeuw feest in de groote stilte. Het was daar een jagen en woelen van witte vlokken, als een razende dans van bezetenen op de wilde maat des winds, die schuins van boven vrij in de vierkante ruimte viel. En zijn forsche slag joeg de dolle vlokken voor zich uit en brokte ze tot glinsterende schubben, tot fijn stuivend poeder, dat heel de sneeuw één rag van dunne, draaiende draden scheen, een groot doorzichtig weefwerk met witte verdiksels van plooien en krooken, wapperend op de richting van zijn adem. En achter die wriemeling waren de strakgelijnde gebouwen links en rechts als onbelijnde massa's en de kolonnade's als donkere holen aan hun voet.
En de sneeuw heerschte overal.
De Riva di Schiavoni, die zich in segmentlijn buigt om de zee, verlengde en verbreedde zich met het ebbende water, en water en lucht, alles smolt weg in dien trillenden chaos, alles werd meegesleurd in dat dolle winterbacchanaal; sneeuw, witte sneeuw overal en bleekgrijze schijnsels van huizen, schepen, gondels, lantarens en palen met bevende omtrekken, achter de in den val elkander kruisende vlokken.
Alleen aan den huizenkant daar sloop een vuile, gore streep langzaam voort, woelend over bruggen en stoepen, bevolkt met schimmen van menschen en opgestoken regen-



schermen, levend en bewegend als een levende slang. Dan op den hoek gekomen, die het plein San Marco maakt met de Riva di Schiavoni, kromden zij om het oude paleis der Doge's en spleet zich honderd passen verder in twee dunne streden.
En uit die slang rees als een groote adem, een geluid zonder geluid, een onbestemd mengsel van voetengeschuifel en gegons van gedempte stemmen, éenig teeken van bewust leven in al die krioelende doodschheid, in al die sneeuw heerschend overal, overal.
Doch eerst op den vlakken grond van het plein San Marco straalde de sneeuw in al haar oogverblindende Zuiverheid en grootschheid; achter het gaas der vlokken rekten de lijnen zich uit, wijder en wijder, verder en verder. En aan de verste grens dier ruimte rees daar het reuzige silhouet der Byzantijnsche kathedraal wonderlijk en vreemd, met zijn moskeevormen en grillige spitsen, als een Oostersch droombeeld geworden in éénen nacht; met zijn verguldsel en bonte mozaïeken, als een gouden zon neerziende op zooveel zuiverheid; met zijn uitgewischte omtrekken, als een fata morgana in een woestijn van sneeuw.
En van uit de wijde portieken der kerk suisde een zachte, wecke muziek. Een enkele kerkganger, uitgaande \an den mond der kolonnade's, ontrustte een oogenblik die onverstoorbare witheid, en verdween vervolgens in het rossige duister der portieken. Alleen een kleine, gekromde man bleef daar voor den ingang der kathedraal de sneeuw wegvegen, als een vlek uitgewasschen sepia; met witte sneeuwvlokken op hoofd en schouders als gespaarde lichten op een kantig begonnen aquarel; met een langen bezem, als een snelle penseelsliert vol ivoorzwart zich lossend op de sneeuw, den ganschen morgen lang.
Tegen twaalf ure hield het op met sneeuwen en daarmede



hernam Venetië zijn gewone aanzien. Toen kwamen van alle kanten de duiven van San Marco neervallen van onder de beschuttende overhuifsels der kozijnen; met hunne kleppende vleugels veegden zij de lange lijnen sneeuw weg \an de lijsten, in wolkjes stuivend poeder. Zij daalden in liet bed van blanke vlokken, zoekend en wroetend naar ondergesneeuwde maïskorrels, of er zich in rondwentelend, lollend als blauwgrijze ballen, dons in dons.
Van toen aan was het plein niet langer verlaten en ongeschonden.
De kathedraal stond daar pralend in zijn vreemden dos, als verwonderd over zijn eigen zonderlingen opschik, met zijn vier bronzen paarden boven den ingang dragend een witte kap van wollige sneeuw; met zijn marineren heiligen getooid met blanke aureolen om het hoofd; met zijn hooggekleurde boogvullingen in mozaïek, gevat in lijsten van blinkend wit; in zijn geheel éen massa van goud en rood en grauw, gestreept en geplekt door schelle witte lijnen en vlekken, volgend in architektonische juistheid iedere welving, iederen voorsprong, iedere verhevenheid. Zij stond daar 111 den namiddag als een groot ontzien meesterstuk van suikerwerk, neerziend op een- verlaten en ontredderde feesttafel vol met vuile vlekken.
En tegen vier uur rommelde de muziek der stedelijke garde boven de plassige en glimmende plaats, bevolkt met bonte groepen van mannen, vrouwen en kinderen, weêrkaatsend in den natten vloer als in een ouden en dof geworden spiegel; en de duiven zeilden en klapwiekten door de vochtige en ongezellige lucht, en de muziek klonk uit de koperen kelen der speeltuigen als een droevige treurmarsch.
„Zie!" klonk in een pauze de schelle stem van een jongen, gekleed in een flodderig pak van zwart geworden linnen, met een bezem op den rug en een anderen op de



borst saamgebonden door een tros touw, met oogen, glimmend uit een smoezelig gezicht vol roet als een kleine neger: „zie, San Marco heeft een witte muts op!" —
Een half dozijn paar oogen keken in de richting des zwarten vingers naar de koepels van San Marco.
— „Mooi, heel mooi!" — klonk liet uit de monden deikijkers.
— „Heel mooi, maar eet er maar eens van," — zei een man die naast zijn schoenen stond en wien de honger uit de oogen en het naakte lichaam door de kleêren keek.
Hij sloeg zich met de handen tegen de schouders om warm te worden.
— „Hoor me eens zoo'n smulpaap" — hernam de kleine
schoorsteenveger — toen trokken zich twee donkere
strepen boven zijn oolijke oogen, als werd hij gezet voor een onopgelost vraagstuk. Hij zag de man aan, draaide inet een zwiep van zijn lichaam en een zwaai van zijn bezems rond op de hielen en keek weder naar den tronenden heilige op de spits des gevels en naar de koepels van San Marco, die nog altijd prijkten met witte hoogsels, staande in een dommeling van wegvliegend licht, in een damp van smeltende sneeuw.
Toen zei hij: — „Doet niets, tóch mooi."
En de vochtige roode lippen plooiend tot een punt, floot hij weggaande een aria uit de Trovatore, die de muziek was begonnen te spelen.
Jac. van Looy, »Proza*, 2e druk, Amsterdam, S. L. van Looy.
PIC-NIC.
3



AFSCHEID door F. Roosdorp.
Ze stonden voor de dichte, dikke deur van 'tweeshuis.
Grootje, met vingers trillerig en schuchter, trok aan de zware bel, klinkend hel met klaren slag, die dan in luide koperklacht vervloeide.
Toen zag 't kuchend, knikkend hoofd naar kleine Mien. die stil, benepen naast haar stond, star naar 't harde hout te kijken, en streek haar even streelend langs 't gezicht.
Een zware, trage stap kwam langzaam nadertrappen, bebonzend dor en stug de echo-lange gang.
De dichte, doodsche deur schoof loom en sleepend open .... ze mochten binnengaan.
En éérst in schuchter schar'len, slonk wég 't zwakke, wrakke, néérgetrokken Grootje, wég in de grauwe diepte van 't hol gebouw.
Ze schuifelde zacht-waggelend, mager hangend in haar puntig, vaal-oranje omslagdoek, haar volle rokkenvracht.... Mooi pronkerig stond haar Zondagshoed met breede strikken, en zwarte, schitterende gitten, op 't grijze haar. Hot wreed doorgroefde hoofd zonk naar beneden, naar platte, smalle borst. De gitten schudden in haar trillend kuchen en bevend knikkebollen.
Ze ging zwak waggelend, met weifelende stapjes,



't mieren-minne lijfje schuifelend langs kantig, streng getrokken steenen van de gang.
Dicht achter haar, dicht bij haar dikke rokken sloop kleine Mien, gedwee, bijna beweegloos mee, met kattenzachte pasjes.
Ze had haar versch gestreken bonte boezel aan, haar gave, nieuwe schoenen, haar zwarte pas-gemaakte jurkje. De haren waren krullend opgemaakt, onder het kaalkastoren hoedje.
Haar bloeiend jong, haar frisch gezichtje, kwam juist tot aan de schouders van 't Grootje. Het keek nu moe en droef en hield zich angstig in.
De dorre, dikke deur werd toegebeukt, het slot doorknapte droog en hard de koude luidloosheid der gangen.
Ze moesten naar een kamer achter, een bleek doorlicht, een steenig-sober hok, waar kille stilte ijsde....
Mien had haar lichte blauwe oogen groot gesperd en zag benauwend naar de muren, naar al den stuggen weerstand van 't hóóg oplijnend, star gebouw.
Ze hield haar tranen koen en krachtig binnen, ze wou, ze wou niet huilen gaan....
Ze gingen voort, klein, nietig voort, achter den barschen weeshuisman.
Ze waren in 't hard-omlijnd vertrek gegaan en namen bij een lange tafel en een egale bank hun innig afscheid.
Grootje stond min en dun en knikkend met hare oude oogjes 't kindje aan te zien.
Ze troostte wat en zei maar telkens weer: „Zie zoo, lief kind, nou zijn we d'r, nou zijn we d'r" 
En mummelend achter haar gebroken tanden troostte 't oudje door naar Mien, die aldoor zwijgend vóór haar bleef:



„Non hartje-lief.... zal je gehoorzaam zijn'? zal je
'11 braaf meissie blijve?... Je heb 't hier zoo goed en best, véél beter dan bij Grootje hoor!... Grootje is non al een en tachentig, ze gaat gauw dood, en wat moet jij dan doen, klein schaapie? ... Grootje gaat naar 't bessieshnis de andere week, in net zoo'n huis as Mientje!... Daar ken ze ruste, ruste zooveel ze wil, daar het ze alles op d'r tijd, daar benne zooveel goeie mensche... Grootje komt dikwels na je kijke hoor!... dan blijf ik de heele hééle dag bij Mientje... dan breng ik iedere keer een zakkie lekkers mee, hé poesie'? Zal je Grootje dikwels schrijve? en s'avons voor d'r bidde hoor! voor moetje en voor vader óók!... Nou kindje-lief, nou moet ik weg... nou is 't tijd... Nee, néé, niet huile gaan, niet huile hoor! Dat heb je Grootje toch beloofd!... Een ferm meisie weze Mien, je hebt 't hier zoo goed lief kindje!... dat zal je zien... Geef Grootje nu nog maar een zoen en dan ga je na de andere meissies toe, dan mag je spele net zoo as thuis met Annetje en Wim, nèt zoo hoor!...
Ze kuste nog eens voor 't laatst 't reine, ronde mondje, de wangetjes, 't hoofd, de oogen ... met hare ingedroogde, bleeke lippen.
E11 Mien kuste ook haar slappe wangen toen, voorzichtig, met wrange bangheid op 't speelsch gezicht.
Toen nam 't oudje 't kleine hoofd in hare wreed gesleten handen en keek 't aan met knippend-kleine oogen.
En vleiend lei ze hare vingers op 't lichte haar, en neeg 't trillend hoofd en zegende...
Met haren zakdoek vegend, wrijvend, schommelde zij scharr'lend naar de deur:
„Dag snoes, dag snoes, dag snoes"...
Mien stond nog altijd koen en stil en hokte alleen soms



eventjes: „Dag grootmoetje, dag grootmoetje... kom je gauw weerom?"
Ze beefde van laug ingehouden, neergedrukt verdriet, de tranen braken bijna door, maar koppig, krimpend hield zij in.
Het oudje ging, zwak waggelend de straffe gang weer in... het rugje dieper néérgekromd, het oude hoofdje trillerig, de gitten schuddend in haar knikkend kuchen...
De zwijgend-stijve man bracht haar weer heen, de koude witte muren langs, en over kantig, streng getrokken steenen van de gang.
De deur stond in de verte dik en zwaar, nog nijdig-hard gesloten.
't Kind dat bleef alléén in vreemde vreezing, in 't bleekdoorlicht, 't hoekig-hol vertrek.
't Kind dat stond te hooren naar de stilte en 't zwak beweeg van Grootje in de gang.
Plots kreeg 't een schok van schrik, toen met een harden boenk en korten knip van 't droge slot, de deur dichtsloeg van verre, met doffe dreuning door de lange gang.
't Kindje wist, dat toen 't zwakke, schuddend Grootje buiten was 
Toen bonkte 't lenig lijfje plots in zwaren smak op harde bank en viel met ellebogenstoot op houten tafel.... toen kromp een wild getril door 't strak gespannen vel.... en sloeg 't wreed doormarteld lichaam uit: de lang begraven, warme smart in snerpend diep geril, in scherfscherp geschok en wilde siddering.
F. Roosdorp. -Kinderen». Arasterdam. S. I.. van Looy.



HET KRABBETJE EN DE GERECHTIGHEID door Fredekik van Eeden.
Een sprookje van Windekind.
Aan het zandige strand steken twee steenen dammen in zee. Het zijn zeehoofden en uit groote, zwarte steenen werden zij gebouwd. Als het vloed is en de zee op haar hoogst is gestegen, dekt het water hen bijna geheel, en bij eb liggen zij droog.
Daar zat een mensch op de zwarte steenen, zoo ver mogelijk in zee, zoodat het water aan alle zijden om hem heen spoelde. Hij keek over het aanrollend water, het was stil en warm. De golven waren klein en kwamen langzaam aan — ter nauwernood namen zij de moeite even om te krullen — en dan, plof! — sloegen zij afgemat neer op het vlakke strand.
Tusschen de steenen van het zeehoofd wachtten de donkergroene wieren geduldig op het wassende water. Sommige vormden een dik fluweelig kleed, de grootere spreidden hun platte, bruinachtige bladeren uit — wachtend op de zee, die spoedig komen zou.
Langzaam, langzaam steeg het water. Bij iedere golf sloeg het wat verder over de steenen en schoot haastig tusschen de spleten en groeven voort, bij het terugtrekken luchtig wit schuim nalatend met groote blazen, die één



voor één, stuk-spatten in de lucht. En dankbaar hieven de wieren zich op, als het water hen bereikte, en de leerachtige bladen weer deed zwellen en glanzen na urenlange droogte.
Tallooze kleine zeediertjes leefden nog tusschen het wier. .Mosselen hielden stevig hun schelpen gesloten tot dat de zee zou komen, en in het water, dat van den vorigen vloed in holten tusschen de steenen was achtergebleven, verscholen zich kleine garnaaltjes en krabbetjes, — allen wachtend op den wassenden vloed.
Voor de voeten van den eenzamen mensch lag een klein, dood kwalletje. Het was nog maar half levend door de golven op de steenen geworpen, en toen door de zon geheel gedood. Het glibberige, doorschijnende lijf was verschrompeld en dof geworden. De mensch boog zich voorover om het zonderlinge dier te bezien. Het was nog fraai, blauwachtig van kleur, doorschijnend als een edelsteen, en op den lialfbollen rug waren in den vorm van een ster regelmatige bruine strepen. Ja. het was een mooi kwalletje gefeest, toen het rondzwom in de groote zee. Doch nu was het dood en niet meer dan een rond plakje blauwachtig slijm, dat de terugkeerende zee niet meer zou doen herleven.
Daar kwam een kleine, grijze krab bedachtzaam uit de donkere spleet tusschen twee steenen. Hij had daar lange uren geduldig zitten wachten — doch nu moest het water haast komen, dacht hij, en hij waagde het langzaam en voorzichtig met kleine pasjes uit zijn schuilhoek te kiuipen. Want hij had het doode kwalletje reeds langen tijd voor den ingang van zijn hol zien liggen, en doode kwalletjes is het lekkerste eten, «lat een jong krabbetje zich bedenken kan. Langzaam scharrelde hij voort over het dikke kleed van groen wier, donzig als mos in het woud, éen twee, één twee, schuins-links op het kwalletje toe. Na iedere



vier pasjes bleef hij even staan om zich eens te bedenken.
De mensch die daar op de steenen zat, keek ver over de aanrollende golven naar de groote zon, die aan de kim onderging. Dat was voor den mensch een prachtig gezicht. Doch het krabbetje vond het in 't geheel niet mooi, hij had zoover nog nooit gekeken. Hij keek, met bei zijn zwarte oogjes, naar het kwalletje, dat was een mooi gezicht! — Ook lette hij niet op den mensch die daar zat, die was te groot voor hem om te bespeuren.
— „Zou het water haast komen," vroeg het wier, „wij worden droog: — wij zullen sterven." —
— „Het water komt altijd," zei het krabbetje in 't voorbijgaan — en het platte lijf hoog op zijn zes pootjes heffend, volgde hij deftig zijn weg, — sclmins-links naar het kwalletje.
— „Maar het water komt niet," zuchtte het wier: „het duurt zoo lang, — het heeft nog nooit zoo lang geduurd." —
— „Domme twijfelaars," zeide het krabbetje. „Ik erger me aan u. Zoudt ge nog leven als het water ééns was weggebleven? Wie heeft voor u gezorgd, voor u en uw geslacht, voor al het wier dat op de steenen groeit? Zoudt ge ondankbaar zijn aan het water, dat altijd juist terugkomt als ge bijna sterft? Zou het groote water, dat ons doet leven, dat ons gevoed en bevochtigd heeft, nu zijn kinderen laten omkomen in droogte en ellende? Domme wieren! gij zijt te klein om de groote gerechtigheid van het water te begrijpen. Het weet onze behoeften en kent onzen nood, het geeft ons vocht als wij versmachten en voert ons voedsel in den mond. Vraagt de mosselen, stil zitten zij aan de steenen en zij bewegen niet. Doch als de schalen openen stroomt het voedsel er in, dat het water voor hen heeft uitgezocht. Want het water is goed en wijkt niet af van zijn weg, — het water is gerechtig en geeft een ieder wat het zijne is. Schande over de ondankbaren die niet vertrouwen!"



Het krabbetje had bij zijn lange rede vlak voor het kwalletje stilgestaan. En nadat hij had uitgepraat, ging hij op het smakelijkste plekje af. dat hij onder t spreken reeds uitgezocht had.
Toen pakte hij met de stevige knijpers een stukje vast, trok het naar zich toe en begon er met de kleine, bewegelijke kaken aan te eten. Rustig en welbehagelijk. — want hij was de eenige krab in de buurt en den mensch zag hij niet.
De wieren zwegen beschaamd — en het krabbetje smulde gretig voort, dankbaar aan het groote water, dat zijn voedsel voor hem had neergelegd.
Toen zag de mensch op uit zijn mijmering, want de zon aan de kim was achter de wolken verdwenen, langzaam neergezonken als een groote droppel vloeiend vuur. En de mensch keek voor zich tusschen de steenen en zag het krabbetje aan zijn lekker maal. Een tijdlang keek hij aandachtig toe, dichter en dichter bij. Doch het krabbetje zag hem niet. Toen maakte de mensch een wonderlijk geluid.
„Brrr!" zeide hij, rhoe vies!"
En voordat het krabbetje begreep wat er gebeurde, vloog zijn middagmaal plotseling uit zijn knijpertjes weg en plofte een eind verder in zee. Had hij niet bij tijds losgelaten, dan zou hij inedegeslingerd zijn. Nu sperde hij in woedende verbazing en ergernis de nijdige schaartjes open, en keek wie hem dien trek gespeeld had.
„Wie doet dat," zei het krabbetje, „dat is onrecht. Het
was mijn eten.''
Een lang vleeschkleurig voorwerp kwam dicht bij zijn scharen. Het was een menschenliand, doch dat wist het krabbetje ongelukkig niet.



«Deed jij dat? Wacht jou!" zei hij, „ik zal je leeren," en fel sloeg hij de scherpe knijpers dicht.
Dat bekwam hem slecht, hij vloog nog venter dan zijn dood kwalletje — maar niet naar zee, maar in het mulle, droge zand, ver van de golven.
Hij kwam plat op den rug neer en lag een poosje versuft. Toen gelukte het hem met veel moeite zich om te draaien en weer op zijn pooten te staan. Hij zag er treurig uit, want het vochtige lijfje en de lange pooten waren met duizenden, droge zandkorrels bedekt. Wat moest hij beginnen!
„Is dat recht!" vroeg het krabbetje. „Is dat recht! Waar is de zee? — Ik wil weten of dat recht is. Het was mijn eten. De zee zal mij recht geven. — Waar is de zee? Wist ik maar waar de zee was! — Ik wil mijn recht," zeide het krabbetje.
Haastig begon hij te loopen. Één twee, één twee — schuins-links, met hooge zwevende pasjes. „Waar is de zee! vroeg hij, „waar is de zee." Doch de schelpen om hem heen waren dood en droog, wit gebleekt door de zon en antwoordden niet.
Gelukkig, het zand werd vochtiger. De zee was dichterbij. Een stervend vischje lag aan 't strand. „Breng mij naar de zee," zeide het, „ik ben een jonge haring — en op 't punt van te sterven."
„Kan ik het helpen," zei het krabbetje nijdig, „ik heb zelf genoeg te doen. Ik zoek gerechtigheid."
Een eind verder stond een meeuw dicht bij de golven.
Aandachtig stond hij te kijken of de zee iets lekkers aan 't strand zou spoelen, — geen vischje of wormpje ontging zijn oogen.
„Die zal mij helpen,' dacht de krab, en van verre riep hij: „Recht, recht! — ik zoek de zee en de gerechtigheid.



Men heeft mij mijn eten geroofd en mij op 't strand gegooid. De zee zal mij recht geven."
De meeuw draaide den vluggen hals om — en keek met één oog naar het krabbetje, dat naderbij scharrelde.
Stil wachtte hij tot het dicht bij was, scherp zijn beweging volgend.
„Recht!" riep het krabbetje „mijn eten."
Schuins-links liep zij juist op de meeuw toe. De meeuw zeide niets en liet hem vlak bij komen. En toen hap! — boorde de scherpe snavel door den rug van het krabbetje heen.
„Gerechtigheid!" riep het nog — en het volgende oogenblik lag hij plat op den grond — en haalde de meeuw de ingewanden uit het opengehakte lijfje.
De zee was gestegen en dekte de zwarte steenen geheel met krullende, schuimende, golven.
De geduldige mosselen openden hunne schalen, en lieten het lavende vocht instrooraen — de slanke wieren verhieven zich in den vloed en wiegelend golfde het lenige loof in het frissche woelende water.
„Ziet! ziet!" — zeiden zij zacht, „wij zijn slecht geweest. Is het goede water niet gekomen om ons te laven? Ja, tiet krabbetje had gelijk, liet water is gerechtig en gedenkt zijn kinderen."
Doch op het droge strand lag de leeggepikte schaal van liet krabbetje, tusschen de uitgespreide pooten. En de wind heeft haar gedroogd de volgende dagen en de zon heeft haar wit gebleekt, witter dan het schuim der aanrollende golven.



OP DE BEWAARSCHOOL. i)oor Aug. P. van Groexixgex.
De bewaarschool ging aan. De vrouwen gaven hun meerendeels huilende kinderen aan de deur af, en een helpster bracht ze naar hun plaatsen. Zuster Angelica bleef niet de moeders nog wat praten, die onder druipende, glimmende regenschermen elkaar stonden te verdringen, luid kwebbelend. De non hield de tippen van haar sluier met de witte rechterhand bij elkaar, om haar streng, koud en bleek gelaat tegen den regen te beschutten. Vóór de doffe schoolramen stonden een paar druipende handwagens, glimmerig van het nat, en waarin half-verrotte stukjes koolblaren vastkleefden. Een drietal zinken goten in de nabijheid klitterden hun water op de straat, nu met forsche giüpen, door den wind opgejaagd, dan zachtjes, dun klipklitterend. Breede rimpels vaarden over den grooten plas bij de deur, telkens als de wind uitschoot. De vrouwen hadden dan beide handen noodig om haar parapluies rechtop te houden. Zij beklaagden de kinderen, die, dun gekleed, met roode, geweekte gezichten en handen aankwamen, druipend en bibberend in elkaar geslonsd.
Een klaterig geroezemoes van kinderstemmen en klonipengestommel rolde door het schoollokaal, een plomp, vierkant vertrek. Door den achterwand, grootendeels be-



staande uit een glazen beschot, zag men, over een klein plaatsje met een pomp heen, in een tweede lokaal, waarin de oudere kinderen zaten, die op de banken klommen 0111 naar de huilende kleinen te kijken.
Deze zaten op lage bankjes, met de handen op de knieën, benauwd rondturende naar de witte wanden en naar het kruisbeeld van wit gips, op een kruis van ebbenhout uitgestrekt, tusschen een Maria Onbevlekte Ontvangenis en een Jozef, die stijf rechtop tegen den muur stonden..
Leentje, de helpster, bracht maar steeds kinderen aan. Ze deed ze jassen en hoofddeksels af, en stapelde de trommeltjes met boterhammen die sommige meebrachten, op een plank, tot een staanden driehoek. De kast was vol uitwasemingen der natte kleêren.
Leentje was zeer aardig voor de kinderen. Ze sprak z vriendelijk toe en troostte hen de tranen weg, die bij sommigen tusschen de wimpers glommen.
De statige zuster aan de deur had woorden. Koud drongen haar woorden naar binnen naast de zenuwachtige,. lauwe geluidstukjes van een vrouw.
— Zeg eerwaarde zuster, m'n kleine Jan krijgt 's middags geen wateremelk, en 'k betaal er toch ampart voor,
iedere dag twee cente.
— Hoor is vrouwtje, op praatjes van kindero mot je niet afgaan. We trekke niemand voor. Je vertrouwt ons
toch wel?
— Wel zeker zuster, maar ....
— Nu dan, dan kunne we onze diskussie stake.
O ik houw ook niet van diskedië, maar ziet u,
het is eige vleesch en bloed mot u maar denke. Wel bedankt zuster! Dag zuster!
Statig boog deze. De vrouw nam niet de linkerhand — in de rechter droeg ze haar ouwe parapluie — haai



bestikte rok op en ging heen met een lachje van voldoening, dat ze zoo goed haar fatsoen wist te houden. Als ze een voet optilde, kwamen dik-gestopte roode kousen met zwarte voeten boven haai' klompen uit, waarin van onder groote gaten waren.
- - Leentje, je kunt de deur sluiten, zei de zuster en ging naar binnen.
Leentje nam de zware ijzeren ketting in de hand en boog zich om de deur heen, om te zien, of er nog kinderen kwamen. De lange, smalle straat lijnde zwaar voort, stil en leeg. Een menigte plassen glommen onder de grijze lucht, die aan het einde der straat afgestoken werd dooi1 een dompigen, zwaren toren, die plomp op den grond stond.
Leentje liet haar oogen door de straat gaan. tot ze bleven rusten op de ramen van de school aan den overkant. Een bleek, gebrild hoofd met kortgeknipte haren, waaraan dikwijls een pen was drooggemaakt, keek haar aan, en knikte half deftig, half jolig; maar jolig op een bijzondere manier. Leentje kreeg een kleur en flapte de deur dicht. Na een oogenblik echter stond ze weer tegenover het bleeke hoofd, dat even de oogen sloot, en toen achter de onderste betraliede doffe ruiten wegzonk. Toen ze nu voor de tweede maal de deur sloot, bromde ze: zoo'n kwibus. —
Het schoolvertrek was vol van een nattig, ongezellig licht, dat door de krijtwitte ruiten binnendrong. Helder waren alleen de vier bovenste ruiten, waartegen zich de gevel van de school aan den overkant plaatste, in drukkende platheid.
De zuster deed een gebed, waarna de kinderen op zingenden toon het wees-gegroet baden, de groote massa met een naren dreun, een eentonig vlak, waarop lichtere stemmetjes nu en dan krullen en spiralen ornamenteerden. Hier en daar liep er een vooruit, en na iederen zin kwamen



eenige doffe galmen, waardoorheen haastige beetjes brabbelden. — Vervolgens zongen ze eenige liedjes met kerkmelodieën: .Heilige Jozef, kinderhoeder" —en ten slotte, op de vroolijke wijze van een studentenlied: „De winter komt ons zijn afscheid brengen". De zuster gaf telkens den toon aan en de kinderen zongen verder, zonder eenige maat, lieten hun stemmen over elkaar buitelen en doorslaan, en eindigden met een overmatig schreeuwen, als in overmoedige wanhoop.
Zoo werd het half tien.
De kinderen kregen van Leentje leiên om wat te teekenen. Een doffe stilte, nu en dan even onderbroken door snerpende krassen op de leiën. De zuster stond met de helpster te praten, bijna onhoorbaar, zacht op de heupen wiegelend. Leentje leunde op één been en plukte aan haar rok en aan de kuoopen van haar japon, met een verveeld gezicht.
Als een zacht opkomend windje begon liet onder de kinderen te suisen, even zwijgend, dan in een anderen hoek weer beginnend, hier en daar met brokjes ondersteund, tot de zuster in haar gesprek gestoord werd. Ze ging rond om naar de handen te zien. Een vuile jongen met gescheurde kleeren, waardoorheen zijn bloote lichaam zichtbaar was, werd op bevel van de zuster door Leentje naar het plaatsje gesleurd. De pompzwengel piep-bonsde, en de jongen begon te schreeuwen, dat het water zoo koud was. Alle kinderen keken er naar, en die uit het achterste lokaal gingen daartoe op de banken staan. Telkens als hij schreeuwde, lachten ze.
Den heelen morgen zat hij stug vóór zich te kijken, met het natte haar over oogen en ooren. Eén ondeelbaar oogenblik ontluikteu de oogen van den tienjarigen jongen en keken de zuster honend aan.



Leentje keek nu ile leiën na, en prees of laakte. Plotseling- boog ze zich over een kleinen, blonden krullebol met roode wangen en blauwe kijkers, en gaf hem een kus; een bleek jongetje, dat naast hem zat, keek vluchtig toe en wendde snel het hoofd af.
De kinderen moesten hun leiën onder hun bankjes leggen, en er werd een sprookje verteld. Met ingehouden adem luisterden ze toe, dicht bij elkaar geschoven, met open monden en uitgerekte halzen. De stugkop, met zijn steil, nat haai', kneep in vervoering zijn buurjongetje in <le armen, doch toen de zuster, die tegen het raam geleund haar rozenkrans bad, hem aankeek, nam hij weèr een gereserveerde houding aan. Zijn buurjongetje keek droomend vóór zich, nu en dan zijn gebalde handen ontspannend om zich aan de tafel vast te houden. Yele kinderen zaten, half over de bank geleund, te rijden.
Na het vertellen werd nog even gezongen en het was halftwaalf. De zuster vroeg, wie van de kinderen alleen naar huis gingen. Leentje pakte ze zoo goed mogelijk in, en ze stommelden weg. De ketting werd van de deur gedaan, en de kinderen wrongen zich tusschen de vrouwen heen, die onder hare regenschermen op een hoopje stonden. Namen werden gezegd en galmend door de school geroepen en door de zuster, die bij het plaatsje stond, aan zuster Monica, uit het achterste lokaal, gezegd. Telkens stond er dan een kleintje op en waggelde naar de kleerkas, waar Leentje het aankleedde. De zuster nam het aan een hand en bracht het naar zijn moeder. De jongens, die alleen naar huis gegaan waren, liepen door de nauwe straat te schreeuwen, de petten en jassen in de hand rondzwaaiend. Een trekhond schoot blaffend uit een nauw steegje op hen aan en vervolgde hen tot ze de straat uit waren.
Eindelijk waren de moeders afgetrokken. De deur werd



gesloten. De zusters gingen door een achterdeur heen en Leentje bleef met de overblijvers achter. Ze haalde een brnine kan met melk van de hooge kolomkachel en deed er water uit de pomp bij. Toen deelde ze de trommeltjes met boterhammen uit en vroeg, wie er melk moesten hebben. Slechts een paar hadden het geluk en mochten beurtelings een slokje uit de kan nemen. Wier moeders niet voor melk betaald hadden, kregen uit een grooten tinnen kroes een paar slokken water.
Een kleine, bleeke jongen zat nog even onbeweeglijk als onder het vertellen. Toen Leentje haar bemoeiingen inet de water-en-melk geëindigd had, merkte ze hem op.
— Frans, mot jij niet ete?
— 'k Heb geen brood. Moeder hacl niet.
De kleine krullebol. een zoontje van een hoedenfabrikant, had als gewoonlijk te veel. Leentje zei, dat hij een paar boterhammen aan Frans moest brengen.
— Ik mot naar huis. Moeder heeft gezegd, dat ik t'huis most komine.
— Kom jonge, je moeder zal niet wille hebbe, dat je alleen gaat. Kijk me nou zoo'n snotblaag is simme.
— Ik mot naai' huis.
— En waarom heb je dat niet eerder gezegd? Kijk is hoe het regent? Als ik jou was, zou ik de boterhamme maar neme. Moeder heeft misschien toch geen ete, net zoo min als van inorrege.
Het kind voelde, dat de oogen der anderen op hem gelicht waren. Hij werd wrevelig en huilend liep hij naaide deur. Leentje hem na.
— Ho eve! mot je je jas en je pet niet hebbe, stoute jonge ?
De jas was onder de andere niet zoo gemakkelijk te
vinden, Leentje werd boos. „Wat een last heb je toch van die ape. Jonge, blijf hier!"
pic - NIC. 4



— Daar is t'ie, daar, met die groene voering.
— Neen! en ze rukte alles door elkaar. Eindelijk toch vond ze het stuk. Zij kleedde Frans aan, duwde hem de pet over de oogen en zette hem de deur uit.
— Daar ondeugd! nu sta je in den regen. Wij gaan lekker spele. Hoe is 't? Wil je blijve?
Frans liep hard weg. Eenige huizen verder keek hij om en toen hij Leentje niet meer zag, ging hij met het hoofd tegen den muur staan snikken. Een vrouw, die in een steegje stond te wasschen, riep: Gra naar huis jongen, je zult doorwaternat worde, 't Regent dat het giet. En tot een buurvrouw riep ze: Een ander mensch zou blij zijn, als t'ie er in kon blijve.
Dikke regenstralen sabelden neer en kletterden op de straat, opsputterend. Een paar lantaarns staken als druipende vuisten uit de natte muren der huizen. Aan het eind van de straat was een kolk, tusschen twee sluizen. Een schip lag daar te druipen, log en koud ineengeplompt, met glimmerig dek. De schipper in blauw-baaien hemdrok pompte. Met horten spuwde de pomp kleine brokjes water uit. Eén der brugwachters stond te visschen, de andere, met de kraag van zijn blauwe jas opgeslagen, een zwart eindje pijp in den mond, duwde met een langen haak de sluisdeuren open. Zijn handen waren rood en opgezwollen van den regen. Frans bleef naar hem staan kijken, tot hij verdween in zijn geelhouten huisje met kleine raampjes. Een paar bakjes met klimop stonden treurig in de smalle kozijnen. De blaadjes windtrilden bij beetjes.
Frans liep de smalle ka langs, de handen in de jaszakken, als een oud ventje en was nu spoedig t'huis. Zijn moeder wrong zijne natte kleeren uit. „ Waarom was hij niet in school gebleve? Ete had ze niet. Van avond zou vader misschien wat geld meêbrenge, want hij was niet t'huis



gekomme en werkte dus zeker." Frans bleef in een oud kieltje, dat zijn moeder tot borstrok gemaakt had door er de mouwen af te snijden, een poos voor de lage ramen kijken, die dik met stof en zeepsopspatten bezet waren. Een wasehvrouw aan den overkant was voor den regen naar binnen gegaan. Naast haar kuip, die door een engelsch hemd en een deken toegedekt was, lag een hoop vuil goed in een klein plasje.
Toen het tijd voor school werd, kleedde zijn moeder hem aan en ging met hem meê. De deur was nog niet open. Even als 's morgens stonden troepjes vrouwen met kinderen te wachten. Zijne moeder sloeg haar sloof om Frans heen. Frans vroeg waar kleine Leentje was. Die was bij de buurvrouw, zei zijn moeder. Ze had naar vader gezocht en had vergeten, het kind terug te halen, toen ze t'huis gekomen was. Dat kwam doordat t rans zoo nat t'huis kwam.
De schooldeur ging open. Voor en na verdwenen de kinderen in het vierkante gat, en de vrouwen gingen paarsgewijze heen, met hun klompen de dunne modder opspattend. Met de eeue hand tilden ze hare rokken op.
Frans ging schoorvoetend naar binnen. „Niet met de zuster prate," verzocht hij. Doch zijn moeder vroeg aan zuster Angelica, of hij voortaan bij zoo'n weer binnen mocht blijven. Het was geen weer, om er een hond door te jagen. En dan een kind, dat zoo weinig aan z'n lijf had.
De zuster, die door Leentje reeds ingelicht was, zei dat hij om huis geschreeuwd had. Ze hadden hem brood wille geve, maar hij wou niet. Er zat een leelijken kop op dien jongen. Hij was wel bedaard en stil, daarvan wou ze niets zegge; maar hij kon soms zoo norsch en koppig zijn. Die kop moest gebroke worden, dat was z'n moeder verplicht. Anders kwam er niks van hem terecht. En dan



speelde hij nooit is met andere kindere, er zat niet bij. Geen tier kon je er in krijge.
De moeder gaf haar gelijk. Ze wist niet naar wien hij een aard had. Zij was voor haar trouwen zoo stil niet geweest en wou wel weten, dat ze toen lang geen kniesoor was.
Enfin, de zuster zou hem voortaan binnen houden. „Met geweld zuster, gerust, ik geef u permissie."
De kinderen waren dien middag erg woelig. Vóór schooltijd al klommen de ouderen op de banken en liepen mekaar na. Er was tusschen den middag geen raam open geweest en de kachel had aldoor fel gebrand, zoodat een klammerige warmte uit de kleederen der kinderen opsteeg en hun handen en gezicht begroezelde. De zuster bad weer, de kinderen baden en zongen, iets lijziger dan 's morgens, en kregen hun leiën. Er werd een plaat aan den muur gehangen, die voorstelde: Roodkapje door den wolf verscheurd. Alleen het roode kapje van het meisje en de witte tanden van den wolf waren op een afstand te onderscheiden. De brekebeenen, die déze plaat niet konden nateekenen, mochten hun krachten beproeven aan een vruchtenstukje: een sinaasappel, een appel, een peer, een knol, een peen, een tros druiven, een aardappel, een hoopje aardbeien en een komkommer.
De kinderen krasten met hun griffels. Een kwartiertje was Leentje met de grootste bezig. Ze zei: spa-a; slee-e en de anderen schreeuwden haar na. Eindelijk zei de zuster dat het dien middag toch niet ging en dat de kinderen dus maar wat moesten gaan teekenen.
De goot op liet plaatsje pitte-pette: de regen scheen opgehouden te hebben. Soms even zwiensde het water langs het zink en plits-pletste op de gele steentjes. Glimmende droppels licht zaten verspreid tegen de bewasemde



ruiten en biggelden van tijd tot tijd een eindje naar beneden.
Het begon al vroeg donker te worden. Het licht schimde door het overwarme schoolvertrek, waarin een hooge kachel stond te gloeien. De hoofden van Maria en Jozef waren niet meer te zien. Als twee donkere vlekken, even naar vóór uitkomend, stonden ze daar omhoog. In het toenemende donker trokken hunne voeten op en de beelden werden twee wanstaltige, in elkaar geplompte gedaanten. De kinderen konden niet meer op hun leiën zien. In het achterlokaal was het licht aangestoken, doch in dit waren geen gaslichten aangebracht.
Er werd gebeden en gezongen en Leentje deed de ketting van de deur. Toen ze de deur opende, zwiepte de regen haar in het gezicht. Ze sloeg haar rood-wit-gestreeptkatoenen schortje over het hoofd en hield het met de linkerhand onder haar kin vast. De punten zwibberden schik-schokkerend-klip-klap langs haar gezicht. In de donkere ruimte tusschen de deurstijlen verschenen vrouwengezichten, onder flauw beglimplichte regenschermen. Ze noemden een naam, die door Leentje hooggillend in de school gestooten werd, tusschen de duisternis. De kinderen kwamen met slapende voeten aandribbelen. Ze werden door hunne moeders in jassen en doeken gerold, en groetten de zuster, die stijf rechtop naast Leentje was komen staan. Flauw-wit schemerde haar kap, als ze het hoofd boog om terug te groeten. Zwijgend stond ze daar en liet de kralen van haar rozenkrans tusschen de vingers glijden.
Tegelijk dat een man de lantaarn bij de bewaarschool opstak, werden ook de ramen van de school aan den overkant verlicht. Strak holoogden de ramen. Het licht schimmerde over de natte straat, tusschen de voeten van de silhouetten der menschen door, wierp strepen schamp-



licht langs de natte rokken der vrouwen en glom langs het plafond der zusterschool. De doffe ruiten hadden een flauwen goudgloed.
Een woelig geluid drong uit het achterlokaal in het verlaten vertrek, waar nog slechts enkele kinderhoofdjes in het halfdonker op de bankjes verspreid stonden. Heel in de verte naderde het geratelwiel van een rijtuig, op de ongelijke steenen ophotsend. Het kwam nader en werd toen dunner en onduidelijker.
Leentje hielp de laatste kinderen aankleeden. Geeuwend zei de zuster: wat een landziekig weer hè? en ze rekte zich uit. — Zou zuster Monica d'r kindere nog langer houwe? Ga 't is vrage Leen!
Leentje kwam met de boodschap, dat zuster Monica dadelijk gereed was. Terwijl ze Frans aankleedde zei ze: — Je kon het an de kindere wel zien. Ze ware zoo slaperig as de wiedeweegaai. — Ze boog plotseling het hoofd en schuinoogde naar zuster Angelica, die haar echter niet gehoord had, en met haar rozenkrans spelend in de lichte hokjes stapte, tusschen de schaduwlijnen die de raainsponningen op den vloer wierpen. Van tijd tot tijd geeuwde ze, en eindelijk liep ze naar het plaatsje en opende de schooldeur. Ze stond zwart tegen den gouden achtergrond, die van licht en leven tintelde. De kleine, vroolijke, mollige zuster Monica verbood met haar lieve stem de lastige kinderen, die aan haar armen en haar zwart nonnenkleed hingen. Ze ging door het holle voorvertrek en het jolige troepje maakte zich van haar los en liep lachend de straat op.
Frans werd door Leentje met nog een paar kinderen op straat gebracht. — Jullie moeders komme niet opzette, zei Leentje. We kanne je van nacht niet houwe.
Koud klamden Frans de klefren aan het lijf. Hij liep



«loor de donkere straat, tusschen de overhangende gevels. De lantaarns leken dun en teêr en hun treurige, bekoperrandgele vlammetjes met zwarte hartjes strakten in den regen, die grijsgestreept neersabelde in het opeengepakte kildonker tusschen de huizen, welke als verschroeide, uitgebrande, holle geraamten op en tegen elkaar huiverden, blind en koud in den regen. De regendroppels plekten kringetjes in de zwartgroening van de kolk, die tegen den steenen kant opkabbelde in zachte, schommelende deining. Voor één der gele raampjes van het brugwachtershuisje, die een gezellig licht uitwierpen, zat een man te eten uit een dampend ijzeren pannetje. Frans keek naaide sluis. Tusschen de sluisdeuren brabbel-zwapte het water met witte bruisjes. Uit tal van reten lekte het in fijne dunningen, dooraderd van straaltjes lantaarnlicht.
De straten waren hol en leeg en lijnden moeielijk voort in de dompige atmosfeer. De lantaarns leken met een stamp in den grond gezet, en streken langwerpige lichtplassen van zich af over de natte kleibollingen.
Een buurmeisje, dat boter en kaas gehaald had en op een stukje krant in de handen droeg, zei tegen Frans, terwijl ze nu en dan van de kaas snoepte: Je moeder heeft zoo gehuild. Ik heb het zelf gehoord. Je vader is dronke t'huis gebracht door drie mannen en hij heeft haar geslage. As ik jou was, ging ik gauw is kijke. Frans liep op een drafje het steegje in. De lamp was nog niet op. De waschvronw stond te boenen bij het licht \ an een petroleumlamp, die door het raam gezet was. Het glinsterende, rookende zeepsop scliuimvlokte langs haar armen. Ze had een witte doek om haar hoofd geslagen en stond in een plas licht voor de kuip, waarnaast vuilwit en rood en blauw goed op een viezen hoop lag, door den regen in elkaar geslensd.



In het donkere benedenhuis viel door de twee bezeepsopte ramen een twijfellicht, dat de enkele meubelen even liet onderscheiden. Op een stoel voor het raam zat zijne moeder. Een dof, reutelend gesnork klonk uit een hoek. Nu en dan bromde de dronkaard, die daar was neergevallen, ruwe vloeken en heesche uitroepen. Plotseling richtte hij zich soms op en slingerde lange verwenschingen rond zich. ïrans was stil bij zijn moeder gaan zitten. Ze legde zijne hand in de hare.
Een ongezellige koude kleumde in het vertrek.
Zacht vertelde de vrouw aan Frans, dat zijn vader s middags t'huis gebracht was. Hij had een halven dag gewerkt maar door den regen hadden ze moeten uitscheiden. Toen was hij in een herberg gaan zilten. — Eten had ze niet, kleine Leentje had straks ook al om eten geschreeuwd. Moeder was blij, dat ze sliep. Frans moest maar gauw naar bed gaan, dan lag hij warm. Misschien kwam er van nacht wel uitkomst. Of ze de lamp aanstak ? Er was nog maar een beetje olie in en dat moest ze sparen. Je kon niet weten wat er van nacht gebeurde.
Eensklaps begon de dronkaard in den hoek benauwd te gorgelen. En de vrouw barstte plotseling in woede los: Stik maar! ellendeling!



AFGESCHREVEN (Fragment uit „Eline Vere") door Louis Couperus.
Dien avond bleef zij lang op haai- divan liggen, starende in het donker. Ook Vincent wilde zij niet ontvangen. En eindelijk stak zijzelve het gas aan. deed de gordijnen dicht, en zette zich aan haar schrijftafeltje. Het moest.
Kalm begon zij te schrijven, telkens ophoudende, en ieder woord overlezende:
„Mijn beste Otto!"
„Ik bid je, vergeef me, maar het kan niet anders. Stel „jezelven de vraag of ik je gelukkig kan maken en of ik „je niet het leven tot een last zort doen zijn. Ik heb „gedacht, dat ik je gelukkig zort kunnen maken, en die „gedachte zal ik me steeds herinneren, want ze is m ij 11
grootste geluk geweest. Maar nu "
De tranen waren haai- in de oogen geweld onder het neerschrijven dier woorden, en op eens barstte zij in snikken uit en zij verscheurde het papier. Zij was niet eens in staat hem zulk een leed te doen. O God, zij kon niet! Maar wat dan'? Die pijnigende verhouding laten voortduren, tot de eene of andere nieuwe catastrofe toch een scheiding veroorzaakte? Neen, neen, dan was het nog beter in vriendschap elkander te verlaten met een laatst weemoedig vaarwel? Maar zij had hem reeds zooveel ver-



driet gedaan, zonder het te willen; zij verlangde hem voortaan zoo min mogelijk verdriet te doen, en nu ... . O, dat zij toch geslingerd werd in zulk een strijd, alleen en verlaten, zonder iemand tot steun, en zonder eigenlijk te weten wat zij wilde en wat haar plicht was! Zij was er te zwak voor, voor zulk een strijd.
Maai' zij nam toch een nieuw vel papier en schreef opnieuw:
„Mijn beste Otto!"
Eenige regels volgden daarop vlot, bijna gelijk aan het eerste begin, dat zij verscheurd had. Maar hoe het hem
verder te zeggen, hoe Toch vloog opeens haar pen
over het papier, woest, met bijna onleesbare letters, en
in een hartstochtelijken, overspannen stijl 
„Ik verzeker het je, dat mijn hart breekt, nu ik je zoo
„schrijf nu ik je vragen moet of het niet beter 
„was, dat wij elkander niet meer vleien met de hoop 
„dat wij in elkander ons geluk zouden vinden. Het is zoo „wreed die vraag te doen, omdat er zoo een heerlijke tijd
„is geweest, waarin we "
Zij bleef doorschrijven, verloren in de wreede herinnering dier dagen, terwijl een groote, sidderende snik haar borst telkens ophief als met een marteling, en een, steeds toenemende, hoofdpijn, zwaar als lood, met tal van hamers in haar slapen klopte, en heure hersenen in een ijzeren band scheen samen te schroeven.
„Een heerlijke tijd is geweest, waarin we zooveel
„van elkander hielden .... Ik verzeker je, dat ik onder
„dezen brief lijd als ik niet wist, dat een mensch
„lijden kon, maar ik geloof, dat het mijn plicht is, en dat „zoo ik nu niet schreef, ik je ongelukkig zou maken.
„Wij moeten elkaar vergeten, wij moeten nooit meer jaan elkaar denken .... Zoo zal het beter zijn, voor ons



„heiden, vooral voor jou. O, wanneer ik nog hoop koesterde, „dat ik mij verbeteren kon, en dat ik je nog waardig kon „worden, dan zort ik dit papier verscheuren, maar al mijn
„hoop is weg.
„Ik geloof wel, dat ik jou. mijn beste Otto, ook onder .dezen brief doe lijden, maar vergeef me die laatste smart, „die ik je aanbreng, en vergeet me. Je bent zoo goed en „zoo lief, je vindt zeker later, als je me vergeten hebt,
„een meisje ...
Zij liet hare pen vallen en wierp zich, verbrijzeld van ziel, met haar hoofd op de tafel, in haai' doorweekten zakdoek, terwijl de afmartelende, sidderende snik nu haar geheele lichaam doortrilde, en de hamers klopten in hare slapen, tusschen hare oogen. en in heur nek. Zij schudde dat bonzend hoofd van links naar rechts, van rechts naar links, maar de pijn vermeerderde met duizend kleine speldeprikken, en zij richtte zich weêr op, en schreef verder, terwijl zij met haar gebalden vuist op heur hoofd klopte. Zij kon geen afscheid nemen van haar brief, die haar Otto zort doen verliezen, en zij schreef door, telkens in herhalingen vervallende en telkens hem verzekerend dat zij zoo gelukkig met hem geweest was, dat zij leed, nu zij hem verloor, en dat het haar plicht was te schrij'v en. Dat denkbeeld van plicht maakte zich als iets romantisch geheel van haar meester, en zij schreef het telkens neêr: plicht, plicht.... Maar ook dacht zij, dat. zoolang ze schreef, ze hem nog niet verloren had en er nog iets tusschen hen was, dat hen bond.... Zoodra zij haar naam gezet zou hebben, was het gedaan, voor altijd .... En zij draalde dien naam te zetten en herhaalde telkens
haar arme zinnen:
„Dan vind je iemand, die je waard is en belangeloos „van je houden zal, daar ben ik zeker van. Dan ben je



„gelukkig en dan heb je mij vergeten Maar o, ver-
„geet me dan niet geheel en al: vergeet dan alleen je liefde
„voor me, en denk dan nog eens om me "
Hare geheele ziel golfde op in die laatste smeekklacht 
.Denk nog eens om me, zonder wrok en haat, en heb
„dan nog wat medelijden met je arme Nily, die "
— Ik kan niet, ik kan niet! gilde zij op eens, en vatte het papier, uat van tranen, en bijna onleesbaar, op, om
het te verscheuren maar zij zuchtte slechts diep en
zij eindigde snel en kort Daarna wischte zij haar gelaat af, en schreef den brief over, een weinig kalmer, nu
zij niet meer te denken had, wat zij zou zeggen 
Toen een postzegel op een enveloppe en het adres:
Den HoogWelgeboren Heer den Heere O. Baron Yan Erlevoort ter Horze,
Lange Voorhout. Den Haag.
Daarop las zij den brief over. Hare smart verlevendigde zich dadelijk bij de lezing dier wreede woorden, en nu
zij slechts den brief had in te sluiten, aarzelde zij nog 
Wilde zij dan haar Otto verliezen, of.... of wilde zij het eigenlijk niet? Neen, neen, zij wilde het niet, maar zij
moest het; het was haar plicht, haar plicht En zij
drukte een langen kus op het papier, en sloot de enveloppe.
O God, waarom moest zij leven, als er zulke smarten bestonden?
Zij stond op en staande, tuurde zij naar den brief, als verwachtte zij, dat die plotseling zichzelven zofl vernietigen, zou verdwijnen. Maai- de brief bleef onbewogen en vierkant liggen, met het koele adres: Den HoogWelgeboren Heer.... dat alleen nog zichtbaar was.
Eline zag even in den spiegel. Het was haar, of ze zichzelve niet erkende, zulk een bleek, overtraand, bijna vermagerd gelaat staarde haar toe, als een geest met



verwarde haren. Daarna helde zij tweemaal, en wachtte even, steeds turende naar den brief.
Er werd geklopt: Gerard trad binnen.
— Gerard, hoe laat is het?
Zij schrikte om haar klanklooze, schorre stem.
Bij twaalven juffrouw.
— Is meneer nog op'?
— Meneer is in zijn kantoor; mevrouw is al naai* bed en meneer Vincent ook.
— Kan je even een brief voor me in de bus doen?
— Goed juffrouw.
— Nu dadelijk?
— Zeker juffrouw.
— Hier dan, maar dadelijk, wil je? Wanneer wordt de eerste bus gelicht, morgenochtend?
— Ik geloof om acht uur juffrouw.
— 0 hier maar dadelijk, wil je?
— Subiet juffrouw.
Gerard ging, met den brief, en Eline bleef staan, bijna wezenloos. Zij hoorde Gerard de trap afgaan, zij hoorde hem de zware deur achter zich dichttrekken. Verder bleef het geheele groote huis stil.
En een kille schrik vloeide als een ijskoud water Eline over de huid.
Gerard was nu op straat, nu bij dat huis, nu bij dat huis, nu naderde hij de bus bij de Nassaulaan. En het was of zij den brief dof er in hoorde vallen, een slag als van een doodkist, die neerviel. Zij was op het punt in onmacht te zinken, want het scheen in hare, door hoofdpijn toegeschroefde, hersenen, dat tastbare verschrikkingen als spoken haar omsingelden. En op eens. als ontwaakte zij uit een nachtmerrie, besefte zij wat zij gedaan had, een onherroepelijke daad! Zij voelde nu haar geheele lichaam



als in koorts sidderen en hare vingers, hare lippen trilden. Morgen, morgen, in den ochtend, zou Otto den brief krijgen, dien brief....
0 God. het mocht niet, het kon niet zijn! Het was haar geluk, dat zij met beide handen van zich geslingerd had, omdat de rust van dat geluk haar verveeld had! Het was haar geluk, dat zij nooit meer herwinnen kon!
Het scheen haai-, of het plafond op haar neerzakte, of zij niet ademen kon. En zij stortte wankelend naar de. detu', haar kamer uit, het breede portaal over, de slaapkamer van Betsy in.
— Mijn God.... mijn God .... Betsy ....! Betsy! schreeuwde zij benauwd uit, alsof een vuist haar worgde.
Betsy lag in bed, in de, slechts door een nachtlampje verlichte, kamer, en zij ontwaakte met een doodelijken schrik. Een verwarde gedachte aan iets ontzettends, aan brand, aan moord rees bij haar op. — Wie! Wat! Wat is dat! Wat is er Eline?
— Ik o God ach 
— Wat is er dan? Wat is er dan toch Eline?
— Ik heb Otto.... ik heb Otto 
— Wat?
— Een brief gezonden 
— Een brief?
— Ik heb ik heb hem afgeschreven .... ik heb het
afgemaakt.... o God o God!
Betsy was uit het bed gesprongen, en zij stond rillend voor Eline, die op den vloer was gezegen, en zich snikkende het gelaat, omwarreld in het losgewoelde, kronkelende haar, bedekte.
— Wat zeg je? vroeg zij verpletterd.
Eline sprak niet meer en snikte slechts. De deur van Henks kantoortje en van Bens kamer stonden beiden open, en Henk, die had zitten lezen, kwam haastig aan.



— Wat is er'? vroeg hij ongerust.
— Sluit Bens deur, Henk. Hij zal wakker worden! sprak Betsy bevend.
Henk sloot de deur.
— Eline heeft Otto geschreven, ze heeft het afgemaakt! vervolgde Betsy, nog ontzet van verrassing.
Ook Henk bleef verpletterd staan, zonder te spreken, zonder Eline op te beuren. Maai* zij richtte heui afgemai teld hoofd op, en hare handen wringend, ijlde ze bijna van smart.
— Ja, God, ik heb het gedaan.... ik heb het nu eenmaal gedaan Een lange brief En o, het is vreese-
lijk het is vreeslijk, het is vreeslijk, dat ik het gedaan heb maar ik weet niet meer wat ik doe, ik
weet niet meer wat ik wil, ik weet niet meer of ik van hem hoft, of dat ik niet van hem hoft, of dat ik van een ander hoft ik weet niets meer En alles klopt hielen klopt hier in mijn hoofd!.... Toen heb ik het geschreven,
omdat ik dacht, dat het mijn plicht was Ik zoft hem
ongelukkig gemaakt hebben Maar het is wel vreeslijk,
dat ik het gedaan heb Misschien had ik het niet
moeten doen, misschien had ik toch wel van hem kunnen houden.... o God! Ik woft, dat het nu maar uit was, dat ik dood was, want ik kan niet meer, ik kan niet meer 
Dof en klankloos vielen de zinnen haar van de lippen, terwijl zij, op den grond zittende, neerzonk, heure handen wrong, en heur hoofd langzaam heen en weer wreef over het tapijt.
Betsy zag Henk aan: wat zou zij doen? De geheime wrok, dien zij voor hare zuster gevoelde, smolt voor het oogenblik weg in een groot medelijden bij het aanschouwen van Eline's smart. En nu zij haar man steeds wezenloos op Eline zag staren, werd zij geërgerd, dat hij niets



beters wist te doen. Zij stak het licht aan, en wierp zich een peignoir om.... en zij ontzette van Eline s veranderd gelaat, nu zij stil en radeloos voor zich uit tuurde met hare roodgeschreide oogen, de handen gevouwen op de knie ..
_ o Elly! Elly! Hoe heb je het kunnen doen!
sprak Henk dof, en hij dacht aan Otto.
Eline antwoordde niet en bewoog alleen het hoofd.
— O, mijn hersens barsten! murmelde zij flauw.
— Heb je pijn? vroeg Betsy.
— O .... kreunde Eline.
Betsy doopte een zakdoek in water en bette Eliue's gelaat, hare slapen en haar voorhoofd, waarvan zij het verwarde haar wegstreek.
Henk was even gaan zitten. En hij wist niet wat hij zou doen, wat hij zou zeggen; hij zag alleen Otto voor zich 
Hoe heeft ze het kunnen doen? Hoe heeft ze het
kunnen doen? dacht hij slechts.
— Is het zoo beter? vroeg Betsy zacht.
Eline lachte schamper en minachtend.
Beter neen maar het is toch wel koel 
dat water 
— Wil jc iets drinken?
— Dank je 
Zij snikte niet meer, maar steeds bleven hare tranen vloeien. En langzaam, wezenloos kijkend, sprak zij bijna onhoorbaar:
— O, niet te weten wat je doen zal niet te weten
wat je wil en dan zonder het te willen zoo iets te
doen Mijn arme man! En dan die pijn o God...
het is of ik gek word 
Betsy richtte op eens levendig het hoofd omhoog.
Wil Henk morgen vroeg naar het Voorhout gaan en
den brief terugvragen, voordat hij hem gekregen heeft 



bijvoorbeeld aan Willem of de meid zonder dat Otto
er iets van merkt.... zeg Eline?
Eline zag haar dof aan.
— Ik weet het niet ik weet het niet! murmelde
zij, haar hoofd schuddend.
— Toe, bedenk je nu! drong Betsy aan.
— Ach neen. laat maar het moet zoo! het kan niet
anders: het kan nooit meer worden zoo als het was....
Het was of Betsy en Henk dit begrepen; zij drongen niet verder, en Henk zuchtte.
— Laat me je dan uitkleeden en ga dan wat liggen op bed .... wil ik van nacht bij je blijven?
— Gaarne ach neen, het hoeft niet 
— Kom dan mee naar je kamer 
Zij voerde Eline als een kind mede, en zij kleedde haar als een kind uit, terwijl Eline's armen slap bleven hangen.
— 0 mijn hoofd! kreunde Eline en zij viel in de kussens van haar ledikant neer. Betsy ontkleedde haalverder en zij dekte haar toe en bette haar gelaat opnieuw met een natten doek.
— Toe, probeer nu wat te slapen.... Er is voor het
oogenblik niets aan te doen misschien komt later alles
nog in orde. Henk kan altijd nog gaan, morgenochtend 
Eline schudde het hoofd.
— Wil ik bij je blijven zitten?
Eline antwoordde niet, en staarde met haar doffen blik. Betsy schoof een der roode gordijnen toe en zette zich.
Zij spraken geen van beiden meer, en Betsy hoorde Eline slechts zachtjes kreunen, achter het gordijn. Het witte nachtlampje gloeide als een ster op de tafel en er glansden lichtweerschitteringen in het paneel van een kast, in den spiegel van de psyché, over de flacons en coupes van het mousseline toilette-duchesse, terwijl overal
pic-nic. 5



groote schaduwen roerloos lagen als donkere schimmen. Betsy huiverde in haar peignoir; zij wilde denken, maar zij vermocht het niet te doen, want telkens doemde het
feit in haar op, dat Eline Otto geschreven had De
tijd kroop langzaam voorbij en Betsy hoorde het één uur, hoorde het half twee slaan in de keuken, onder Eline's
slaapkamer Toen stierf het gekreun achter het roodc
gordijn weg Betsy stond op, en zag er even achter;
het scheen, dat Eline sliep, zij lag roerloos met gesloten oogen .... In haar eigen kamer zat Henk steeds met het hoofd in de handen. Zij gingen geen van beiden naar bed, en zij bleven fluisteren met elkaar en luisterden nu en dan aandachtig, of er zich iets in Eline's kamer bewoog. Zij vreesden beiden voor iets, waarover zij niet spraken en dat zich slechts in hunne gedachte afteekende als een vage angst....
— Cht! riep Betsy opeens, want Henk fluisterde nog en zij hoorde iets. Beiden luisterden. In Eline's kamer klonk een hevig gesnik, als van een ziel in wanhoop, hartstochtelijk en luid Een kille huivering overviel Betsy.
— Ik ben zoo bang ! stamelde zij met bevende stem.
Henk verliet zoo zacht mogelijk het vertrek en sloop
het donkere portaal over. De meiden, de knechts waren naar bed, het geheele huis was donker. In Eline's zitkamer brandde het gas, waaraan zij niet meer gedacht had. Henk zette er zich neer en hij hoorde Eline in d<*
aangrenzende kamer Zij snikte, snikte, zooals hij nooit
had hooren snikken, schor, krijschend, woest, als in eene radelooze smart; iedere snik moest haar pijnigen als een marteling en iedere snik dreunde in zijn hoofd weer; bij iedere snik wachte hij op den volgende.
Ten laatste verminderde het gesnik tot een zacht gesteen; toen hield het op. Alles was stil. En de haren rezen



Henk te berge Een cloodelijke angst overviel hem
in de tragische stilte, die nu het groote huis doorgonsde .... Hij stond op, hij was niet meer meester van zichzelven, hij moest zekerheid hebben, hij moest zien.... Toch aarzelde hij een oogenblik Eline's slaapkamer binnen te gaan. maai- ook slechts een oogenblik: hij draaide de deur open en trad binnen.
Op het verwarde bed, in den rooden weerschijn der gordijnen, lag Eline in een verwrongen houding, omwoeld door heur haren en haar verkreukeld nachtkleed. De dekens
had zij van zich geworpen En ook nu scheen zij te
slapen: zij lag ook niet roerloos, maar bewoog haar hoofd, heur handen en een brekende ademhaling doorschokte, als met een electrischen schok, haar lichaam. Onder haar dichte oogen groefden zich twee diepe, donkere kringen .... Henk zag op haar neer en zijn mond trilde van aandoening, bij het zien van dien smartelijken slaap. Zacht spreidde hij de dekens over haar uit en hij voelde, dat zij kilkoud was. Nog even bleef hij staren op dat, in tranen verwelkte, gelaat, toen ging hij door het boudoir, waar hij het gas uitdraaide 
En die zelfde tragische stilte vervulde daarna geheel en al het donkere huis, in dien nacht van smart en angst.
Uit: Louis Couperus. »Eline Vere«. 4e dr. Amsterdam. P. N. van Kampen k Zoon.



INTIEM
(Fragment uit De roman van Bernard Bandt) door Herman Robbers (Phociüs).
Eens, tegen half November, werd Bernard door Hendrik uitgenoodigd een Zondag met hem te gaan doorbrengen, in Haarlem bij zijn familie. Hij nam 't aan omdat hij 't moeilijk kon weigeren, zonder blijdschap. Hij was er nog nooit geweest, hij kende alleen Hendrik en zijn zuster Lize, die aan 't souper op die trouwpartij naast hem gezeten had. En 't was een groote familie; veel kinderen; Hendrik was de oudste. Nu kwam hij niet graag in groote families. Hij hield er niet van de eenige „vreemde" te zijn aan zoo'n intiemen familiedisch, de gêne, de gemaakte glimlachjes te zien op de gezichten van menschen aan hun eigen tafel; door de ouderen, ieder op zijn beurt, beleefd opgewekt aangesproken te worden en aldoor aangegaapt door de jongeren; kleine, met moeite bedwongen familietwistjes bij te wonen en te doen alsof je 't niet merkte; galant te moeten zijn met de gallige oude tante, die geregeld 's Zondags komt eten, en erg gesteld is op haar ,partijtje"; en in den loop van den avond al de stokpaardjes van den gastheer te moeten afrijden.
Maar hij wist dezen keer zoo gauw geen uitvlucht. En dus ging hij dien Zondagmorgen met Hendrik mee. 't Was



een koude, grijze Novemberdag zonder regen. Hendrik kwam hem afhalen van zijn kamer en ze kwamen tegen twaalf uur in Haarlem aan. De familie woonde op een van de Singels, in een groot heerenhuis met een hooge stoep, een ouderwetsch huis, suffisant-breed, van donkere baksteen, eenvoudig en pretensieloos van bouw. Er was iets goedigouds, iets aantrekkelijk rustigs in 't uiterlijk van dat huis, waarmee in overeenstemming de klank van de schel, een kalm-blank geluid, zonder natrilling. Even schoot die sensatie in Bernard op, maar hij kon er niet over mijmeren, want bijna dadelijk werd er open gedaan.
't Was een van Hendrik's zusjes, die dat deed, een meisje van vijftien of zestien jaar. een aardig donker kind, met losse krullen en lachende, klare oogen. Zij groette haar broer 't eerst, en gaf hem een zoen, waarvoor hij zich — wat houterig en licht verlegen — tintelblikkend vooroverboog. terwijl zij op haar teenen ging staan. En toen gaf ze ook Bernard een hand, bedaard-vroolijk groetend, luchtig en kort, als was hij een goede kennis. Hij voelde zich nu erg op zijn gemak, gaande door de rustige gang, langs de hooge donkerhouten lainbriseering, naar den kapstok, waar Hendrik hun beide jassen en hoeden aan hing, terwijl hij met zijn harde, hoekige stem praatte tegen zijn zusje, vragend naar allerlei dingen. En zij nam heelemaal geen notitie meer van Bernard, maar keek aldoor naar den grooten broer, vlug antwoordend op zijn vragen, met afdoende zakelijkheid, levendig en opgewekt.
„Ga binnen, ga binnen!" zei Hendrik, en duwde een deur open, waardoor ze kwamen in een ruime, hooge kamer, achter in 't huis. Er was niemand. Maar er was vuur in den haard, en op de groote, vierkante tafel stond de koffie klaar, op een groot blad met koppen, eigen koppen in allerlei vormen en kleuren, en er was gedekt



voor tien personen met aardig blauw porselein. De koffiekan stond te dampen uit z'n tuit, en er was een rood Edammer kaasje op tafel, en een aangesneden ossenhaas, en twee lange brooden. Naast de tafel stond de ketel op de theestoof met kracht te razen. Als een beeld van 't familieleven was die tafel, intiem, huiselijk, warm, gemoedelijk, onderons. En rondkijkend, vond Bernard, dat de heele kamer daar bijhoorde. De open piano, waar muziek over heen gegooid lag met een handwerk, de oude mahoniehouten boekenkast, met glazen deuren van boven alleen, waardoor je de boeken zag staan, in oude banden, met stille, bruinige, verschoten kleuren, een beetje rommelig, en de groote bloemenmand, waar veel in geplant en gekweekt scheen te worden, en de stapel stoven in een hoek, en de tegen 't behangsel geprikte platen, dat alles te zamen wekte begrip van vrij en onbeklemd leven en bewegen, en veilig thuis zijn. Bernard was de stemming van dat soort van kamers een beetje vergeten; 't was nu iets nieuws voor hem, iets bizonders, iets heel goeds en prettigs, en wat hij zoo zien kon, omdat hij er buiten stond, omdat hij er zoo heelemaal niet mee verwend was. 't Was dus weer zoo'n speciaal heimelijk genotje voor hem alleen. Want de menschen, die daar thuis hoorden, konden natuurlijk die stemming niet meer merken, want ze waren niet, zooals hij, gewoon aan alleen-zijn en aan koffiehuisdrukte; hun waren de muren van die kamer zeker geworden een aangenaam-rustig, stil-geliefd levensomhulsel, als eon oude, makkelijke jas of een luie stoel, waar je aan gewoon bent. Bernard dacht ook even aan de kamers van zijn oom in Bussum, en voelde nu veel scherper dan toen hij er was de onhuiselijkheid, de koude prachtigheid daar.
„Waar is moeder?" vroeg Hendrik.
„Ze komt dadelijk," zei 't meisje, „ze is zich nog aan



't kleeden, maar 't is haast koffietijd, dus zullen ze allemaal wel gauw verschijnen."
„Ga zitten Bert," zei Hendrik, een leuningstoel aan een van de twee breede ramen schuivend, „kijk zoo ziet onze tuin er nou uit in November."
En Bernard zat aan 't raam, en zag een zwartigen lap grond tusschen houten heiningen, een paai- dikke gebogen boomen, die hier en daar nog vol groen-gele blaren zaten, en tusschen de oude grijzige kiezel weggetjes de bloemperkjes, leeggehaald, daar liggend nu als neergegooid, verwaarloosd speelgoed, zwart en vuil geworden door den regen. Het stille, leege tuintje had iets droef-verlorens, iets triestigdoodsch onder de grijze, kil-strakke lucht. Maai- achter zich voelde hij de warme familiekamer, en hoorde hij 't kokende water razen, en de stem van 't meisje, die praatte tegen haar grooten broer, vertellend van wat er gebeurd was in de afgeloopen week, van de poes die vier muizen had gevangen, en van de St.-Niklaas-surprises waar ze aan bezig was, en waar eigenlijk niemand iets van weten mocht, maar Henk wel, want die zou 't wel niet verraden 
Toen hoorde hij de deur opengaan, en opstaand en zich omkeerend, zag hij een oude dame naar zich toekomen met een prettig-rond gezicht van nobele regelmaat zonder strengheid. Ze was niet groot, maar, ferm recht-op-loopend, zooals ze «laai- opgewekt-parmantig aan kwam stappen, scheen ze niet den indruk te willen maken van een klein vrouwtje, en dat deed ze dan ook niet. Ze had bijna heelemaal grijs haar, en kleine, ronde oogen, die Beniard recht en ietwat onderzoekend, maar erg goedig en vriendelijk, aankeken; ja, toen ze vlak bij hem was en hem een hand gaf, was 't of haar oogen vochtig werden van blije aandoening. „Dag meneer Bandt." zei ze, „'k ben blij dat ik



u s zie.' Toen gaf ze Hendrik een zoen, vragend met veel teederheid in haar stem: „Hoe gaat 't jou Henk? Goed?" en daarop praatte ze dadelijk weer door tegen Bernard en zei veel hartelijke woorden van welkom. Ze had een prettig-positieve, gulhartig-volle stem, soms even genoegelijk brommende, en dan weer melodieus-zangerig opklinkend, een heel mooie stem, vond Bernard. Al pratend was ze voor haai- blad gaan staan en had de koffie opgeschonken en begon nu de boterhammen te snijden, wat een aardig gezicht was, zoo pittig-vlug ging 't mes er door met een lekker-droog gespat en geknap van kruimels.
En daarop kwam Lize binnen, die Bernard heel vroolijk groette en dadelijk over de trouwpartij begon, waar ze beiden geweest waren. Of Bernard zich ook zoo geamuseerd had? O, zij dol! Wat een heerlijke zaal om te dansen! En ook zus Betsy, die achter haar de kamer inkwam, deed dadelijk vroolijk mee met uitroepen van verrukking over dat eenige bal! Want ze was er ook geweest, maar Bernard, verweet ze hem nu, had niets geen notitie van haar genomen, wat erg' onvrindelijk van hem geweest was. Hendrik plaagde haar en Lize 'n beetje met leuk-nuchtere opmerkingen over 't feest, en onder hun gepraat door hoorde Bernard telkens de stem van de moeder, die gedurig weer doorbabbelde met gemoedelij k-tevreden, bescheiden-vroolijke zinnetjes, als bruine moschjes tippend o]) een vensterbank: rIk ben 'n beetje in den late van
morgen! Dat moet je me maar niet kwalijk nemen! 
zoo Zondags!.... dat is zoo de eenige dag in de week .... zie je meneer Bandt, dat ik m' ook maar de weelde gun van n beetje langer (ze gaf Bernard eeivoolijk knipoogje)
te slapen, weet je Dat moet een mensch dan toch ook
zoo ééns in de week er 's van hebben, wat jij Henk!.... En de meisjes doen tóch alles zoo graag voor d'r oude



moeder nie waar? hier Bets. pak s 'an!.... geef t
'is even aan Jansje en |zeg dat ze me gauw de gekookte
melk brengt en jij Hans (tegen 't jongste meisje),
roep pa en de jongens 'is even, maar schreeuw niet zoo hard hoor! Betje heeft hoofdpijn.... arme meid!...
't Was nog al d'r uitgaansdag vandaag! Ja, 'k heb er
mee te doen hoor! Alle harten bij je eigen!.... ze moest nu maar omruilen, heb ik al gezegd.... Maar, je begrijpt, hij komt 'r halen!.... En ze gaat voor t eerst met 1 nieuwen winterhoed .... 'n aardig hoedje is t gew orden ....
ik heb 't voor haar opgemaakt! ze was er zóó blij
mee! O die meid!.... Och ja, wat wil je, in de
winkels worden die meiden dikwijls zoo bedot....
Hans bracht haar vader mee, die binnenkwam op zijn pantoffels en met de krant onder zijn arm. Hendrik stelde zijn vrind voor. „Aha! meneer Bandt! zei de oude heer, „aangenaam meneer, aangenaam! AVacht 'is even!... 'k zal
me fok opzetten, dan kan ik je beter zien! zóo
zóó.... kom je 's kijken hier? .... Wel dat 's best, hoor!.... Gaat 't goed ?.... in de zaken .... te% reden.
Bernard zei, dat hij geen klagen had, met een stil leed om 't banale van die uitdrukking.
Mooi! mooi! je doet veel op Indië hè? Ja ja!
ik \veet er alles van.... 'k heb zoo lang in Amsterdam gewoond, o jé!.... Hoe gaat 't met den ouden heer? Och nee, dat 's waar ook!.... je bent met je oom in
zaken ja ja, nu herinner ik me weer precies....
zoo'n kleine dikke man hè?.... ja ja, hij kwam vroegei
veel in Polen! "
Terwijl hij praatte draaide de oude heei vergenoegd aan zijn snor. Hij was een zestiger met een goed figuur, zonder embonpoint. Hij miste dat doorvoed-gezette, dat breed-gewichtige, wat Bernard soms zoo hinderde in de



vaders van zijn vrinden. Hij verbaasde Bernard, die veel gehoord had van 't werken van dien man zijn heele leven door, zonder rust, en nu had verwacht te zien een ernstig grijsaard, een beetje gebogen, een beetje moe. Maar o neen! dit was een opgewekte, levenslustige meneer, bijna jeugdig, met een zweem van coquetterie in de manier waarop hij zijn baard en snorren droeg, met een frisch-driesten oogopslag, met vrij wat zelfingenomenheid, met wat aanmatiging in zijn glimlach, met een gezicht van wacht is even, ik ben er ook nog! Zijn zakdoek stak met een keurig puntje uit den borstzak van zijn donkerblauw colbert en hij had welverzorgde witte handen met lange, bolle nagels.
Terwijl Bernard nog met hem stond te praten, kwamen ook Hendrik's beide broers hem een hand geven, twee lange jongens van twintig en één- of twee-en-twintig jaar. De een scheen dezelfde droge leukheid van Hendrik te hebben, maai' de ander leek meer op zijn vader, had iets bewegelijks, iets opgewondens, en was ook keuriger gekleed dan zijn broers.
Ze gingen aan tafel. Bernard zat tusschen de twee oudste meisjes met hun aardig-gelijke gezichtjes. En 't was heel vroolijk en gezellig; er was aldoor een algemeen over en weer gepraat, ook van de broers en zusjes met elkaar, en Bernard werd volstrekt niet gefêteerd of bizonder beleefd toegesproken. Hij voelde zich heel rustig en op zyn geuiak; hij zei tot zich zelf, dat hij tocli niet heeleniaal alleen op de wereld was, zoolang er nog plaatsen waren als dit huis, waar hij voor niemand een vreemde scheen; hij voelde zich dankbaar en welwillend gestemd. Maai thuis voelde hij zich niet. Hij had er maar een vaag benul van hoe Hendrik zich hier voelen moest, Hendrik, dien hij zoo dikwijls over zich had zien zitten in een



koffiehuis, en ook zijn eigen stemming was hem niet klaar. "Want Hij had nu geen tijd zijn indrukken goed na te gaan, zijn stemming te benaderen en te betasten met in zich zelf gesproken woorden. Dus trachtte hij zijn gemoedsgesteldheid vast te houden tot later, en 't gepraat van zijn mond daar buiten-oin te laten gaan, wat hem haast altijd gelukte. Dit voelde hij heel goed, dat hij niet ten volle genoot, dat er iets ontbrak. Even probeerde hij 't begrip jaloerschheid, maar dat was 't niet.
Na de koffie gingen de broers en zusjes dadelijk weg, ieder had zijn plannen, zijn afspraken. De oude heer ook; hij kwam nog even binnen met fijne sigaren, en trok toen weer naar zijn kamer. Maar Hendrik en Bernard bleven nog zitten, wiegwippend met hun stoelen, stil rookend en overwegend nu en dan de wenschelijkheid van een wandeling, en na lang luiig praten over de grijze lucht en de kans op regen besloten ze 't toch maar wel te doen, vooial op aanraden van Hendrik's moeder, die zei dat de frissche lucht altijd goed was voor menschen, die er niet veel uitkomen. Maar zij bleef liever thuis,.... ze was zoo gauw moe, door de dikte weet-je!.... O! 'n last, als je zoo
dik bent! en ze moest den pudding ook nog maken,
om de waarheid te zeggen dat deed ze altijd zelf, 
dan wist je zeker dat-ie lekker werd; 't ligt soms aan
zoo'n kleinigheid! 
Dus gingen ze aan den wandel, Hendrik en Bernard, en ze bleven den heelen middag uit, en dronken oen borrel in Overveen. Ze waren nog nooit zoo lang samen alleen geweest. Bijna altijd zagen ze elkaar in gezelschap van anderen. En 't was Bernard of hij zijn vrind nu voor 't eerst goed zag. Wat een verbazende kalmte en goed, gelijkmatig humeur, wat een leuke bedaardheid van doorzetten wat hij wou, zonder eenigen ophef! Wat een kracht.



wat een solide bezit moest 't zijn, zoo'n gestel. Bernard voelde zich eerst erg onder den invloed van die emotieverachtende gelijkmatigheid; hij voelde zich de mindere, de zwakkere, hij voelde zich een beetje kinderachtig eerst. Maar langzamerhand kwam hij dat te boven en begon t hem te vervelen, maakte 't hem een beetje kriebelig, dat Hendrik nooit 'is overdreef, nooit 'is schold op iemand of bizonder ingenomen scheen met een ander. En hij ging zijn best doen dat uit te lokken, begon te praten over allerlei menschen, die zij beiden kenden en vroeg dan op-den-man af: Hoe vind-je die? Wat 's dat voor 'n vent? Maar Hendrik antwoordde dan nooit dadelijk, maar deed een paar lange trekjes aan zijn sigaar, nam 'm uit zijn mond, keek er 's naar, klopte de asch er af, en zei dan:
„Och! lim! zoo! ik kan wel met 'mopschieten!"
of: „Ik vind 'm altijd nogal geschikt als je 'm zoo
's spreekt! Maar Bernard gaf 't niet op — hij voelde
zic h geergerd, maar bleef heel amicaal praten — hij begon over hun toekomst, over trouwen, en vroeg met een beetje spot in zijn stem of de ander nooit 'is verliefd was. Toen kreeg Hendrik een lichte kleur en zei: „Nou!....
nooit!.... dat 's een beetje sterk ik heb wel 'is zoo'n
bui gehad,.... ofschoon ik geloof dat ik niet van zoo'n verliefde constitutie ben als jij!" „Nee, dat geloof ik ook met," zei Bernard. „God, kerel, ik ben eigenlijk altijd verliefd, weet-je dat wel?" En Bernard begon zich een beetje te ontboezemen, fantaseerend nu en dan, onwillekeurig, zonder innerlijke oneerlijkheid; hij vertelde van Betsy Franck, van een meisje in Londen, van een achternichtje dat bij zijn tante gelogeerd had, maar sprak niet \an Mimi. Hij hoopte dat Hendrik daardoor aangemoedigd zou worden ook van zijn liefdesemoties wat te verraden, maar de ander zweeg, luisterend, rookend met aan-



dacht, kort lachend telkens 0111 Bernard's opgewonden taal, en bleef nu en dan even stilstaan om hein bedaard te wijzen op merkwaardigheden aan den weg.
Bernard was blij toen ze thuis waren.
Daar wachtte hen de oude heer met een bittertje, en ze zaten nog een uurtje met hem te praten voor ze aan tafel gingen. Hij praatte blijkbaar 't liefst over zaken, als een echte man-van-succes, altijd optimistisch, maar zonder veel pose, lnchtig-vroolijk, of in-eens vol vuur doordravend.
De andere leden van de familie kwamen weer één voor één binnen, en eindelijk kwam ook mevrouw, en vroeg of de lieeren kwamen eten. Bernard bood haar glimlachend zijn arm aan, en dat vond ze aardig. „Wel ja," zei ze, „laten we 's deftig doen!" En lachende, gekheid makend, gingen ze nu allemaal, twee-aan-twee-gearmd, naar de eetkamer, een kleine stoet vroolijk pratende nienschen.
Bernard zat nu rechts van de gastvrouw, en ze zorgde heel goed voor hein en wilde ook wel graag door hem bediend worden, en was bijna moederlijk hartelijk voor hem. Er werd weer echt-gezellig gepraat, soms door allemaal tegelijk, zoodat er een roezige volte van stemmen was. 't Viel Bernard op dat ze elkaar vrij wel precies zeiden wat ze dachten en elkaar niet ontzagen, maar niemand werd daar boos om. Ze schenen heel veel van elkaar te houden. Maar vooral op Hendrik waren ze gesteld blijkbaar. Die had een zeker overwicht door zijn groote kalmte. Hij praatte niet zooveel als de anderen, maar als hij wat zei luisterden ze bijna allemaal.
En in-eens, langs hun hoofden kijkend, zag Bernard den familietrek, die hen maakte tot één soort menschen, hij zag de familie om haar tafel even, als in een visioen, tot beeld verstard. En hij proefde de essence van hun leven-



met-elkaar, hij voelde hoe zij zich voelen moesten, hij voelde dat grage opgaan der velen in de éénheid: het gezin, hij voelde de opoffering der enkelen en de glorievan 't geheel. En nu wist hij 't ook wat er ontbrak aan zijn genieten van de warme koestering in dien familiekring. Het was zijn zoo heelemaal, zoo heelemaal daar buiten leven, in treurige en onbegrepen afzondering, vreemd aan de broederliefde. Hij hield die menschen eigenlijk een beetje voor den gek, hij speelde kalm komedie, hij was niet zoo als zij dachten, hij was heel anders, hij was een wereld in zich zelf, en hnn wereld was 't gezin. En dat was zoo'n enorm verschil. Hij kon hier zich zelf niet zijn, hij zou hen storen. Als hij ging spreken uit zijn innerlijke ingeving, gebruikend de woorden, die hij hoorde in zijn ziel, zouden zij zwijgen, en zich verlegen voelen. En dat hinderde hem, omdat ze toch allemaal zulke goede, zulke eenvoudige goede menschen waren, met wie hij zoo graag in vriendschapsbetrekking wou komen, 't Hinderde hem dat hij die menschen voor den gek houden moest; ze waren zooveel beter waard; hij schaamde zich er over. En — in-eens besloten — nam hij zich voor nooit meer terug te komen in hun kring, zich bannend, strengelijk en voor goed, naar 't Siberië van zijn eenzaamheid.
Toen hij dat besluit eenmaal genomen had, was 't hem of hij daardoor zijn schuld al eenigermate had geboot, en werd hij vroolijker en genoot rustiger. En ze brachten een heel prettigen avond door met muziek en gezelschapsspelletjes en veel gelach.
Tot ze Aveg moesten, Hendrik en Bernard. Hij legde bij 't afscheid nemen zooveel hartelijkheid in zijn stem als hem maar mogelijk was. En hij schaamde zich weer wat omdat 't toch niet warm genoeg klonk, wat hij zei. Hij vond zich zelf een kouden egoïst.



In den trein was hij stil en schijnbaar slaperig.
En lang lag hij dien avond wakker in zijn bed. Hij had wel willen huilen, maar zijn oogen bleven droog staren, hij werd niet week, hij kreeg geen medelijden met zich zelf. Maar soms voer er iets als wanhoop door zijn dordenkend hoofd, een zwarte angst, een dreiging van alle kanten. „Je zult nog gek worden," zei hij in eens, hardop in de stille kamer. En hij veegde zich met zijn drooggloelende hand 't angstzweet van 't voorhoofd.
Uit: Herman Robbers, .De roman van Bernard Bandt«. 2e dr. Amsterdam. J&c. G. Robbers.



EERSTE AVOND door J. Reddingius.
Het hazengrauwen was begonnen, de goudschijn der zon had een poos gerood in de bovenste kleine vensterglazen van de zaal, doch was gerezen tot de goot, — zij hadden gestaan als gloei-heet boven de lagere, matter van tint.
Het kreupelhout hurkte geheimvol in den avond, de laantjes waren dicht in het duister.
Herman had staan droomen op den zandweg, hij was uit de gymnastiek-zaal gekomen, had de „Kippenplaats' overgestoken, stil-verbaasd over den vroegen avondval. De poort had hij opengelaten en was met zachten tred getogen, het hellend pad af, tot den weg. Het gebouw lag in donker, nu de goudglans gedoofd was; als twee monster-doodkisten stonden de beide vleugels, plat van dak, wanhopig-leelijk. Fluister-waai end speelde de wind dooi' 't geboomte, zijn zingen klonk als zeegeruisch.
Herman luisterde of de jongens nog niet kwamen, hij hoorde nog niets. Langzaam liep hij een eind den weg af Leuk toch om zoo geheel vrij te wezen, je kon nu net doen wat je wou, 's middags had i sigaretten gekocht en een pak chocola, ja, t lolligste was toch dat i een konjakkie gepakt had, lekker had hij 't niet gevonden, maar 't stond zoo groot-mensch-achtig, hij had moeten slikken, slikken,



om den prikkel weg te krijgen in zijn keel. Gerard had er twee gedronken, je had niets aan hem kunnen merken, nou die had ook een flesch meegesmokkeld van huis, 's middags vroeg i altijd of i even zijn oogen mocht in-druppelen, doch dan nam i een glaasje, dat begrijp je; als hij beneden kwam rook i altijd naar pepermunt, dat was zoo goed voor zijn maag, had hij den onderwijzer verteld, hij had wel eens zoo'n naren smaak in zijn mond, die ging er heelemaal door weg. Een tijdlang liet hij zich 's avonds door zijn praten-op-de-slaapzaal naai' de „Badkamer" sturen, daar stond toevallig een halfvolle flesch met anisette, door mevrouw er neergezet, denkend de boorwater-flesch te hebben, den derden keer had i in donker zoo maar een slok genomen, doch 't was hem slecht bekomen, 't was de flesch met azijn geweest, mevrouw had inkt zitten maken; allemachtig wat was i nijdig geweest, den volgenden dag had hij uit wraak een twintigtal der boterhammen, die gesmeerd in den dienbak lagen, omgekeerd, deze werden toen aan dien kant ook gesmeerd door mevrouw. Toen had hij de jongens opgestookt om mee te helpen aan 't lolletje. Hij zou, indien hij een dubbel-gesmeerde boterham kreeg, deze om en om keeren met zijn hand en half hardop zeggen: „Wat is tie vet, wat is tie vet, d'r zit aan twee kanten boter," wie nu van de jongens in hetzelfde geval verkeerden moesten evenzoo doen. Mevrouw was rood geworden van asjitasie, bang dat mijnheer het merken zou, die elk
oogenblik kon binnenkomen, 't Was gelukt, gelukt 
Herman was tegen een houten hek gaan leunen en sloeg in zijn leut met zijn hand op zijn dij. Prettig dat Gerard ook mee mocht versieren, die kon altijd zulke gevaarlijke dingen bedenken, eigenlijk hield hij niet van Gerard, doch Gerard had overwicht over hem door zijn pic-nic. 6



(lurven en zijn van-alles-op-de-hoogte-zijn. Vóórzeggen kon hij goed, verleden week zou hij Frits helpen bij zijn Algeraeene Geschiedenis, namen en jaartallen kon Frits niet onthouden. „Frits, vertel jij eens hoe die bekende koning van Babvlonie heette," had de onderwijzer gevraagd, „en wat je van hem weet." Frits zette een leep gezicht, zijn kleine oogen waren voortdurend in beweging, even keek hij starend voor zich uit, hief het hoofd een weinig en Kleine Ping aanziend begon hij langzaam: „De meest bekende koning, die in de oudheid over Babylonie regeerde en zoovele belangrijke daden gedaan heeft,
waarvan de geschiedschrijvers melding maken, was 
•was , och, hoe heet i ook weer ? zoo net zei ik
't nog in mijzelf o ja, hij heette heette "
(lerard hoestte en fluisterde een naam, nóg eens. Ja, Frits
hoorde goed; „Neeb Neeb " — Neep!" zei hij
toen flinkweg. „Hoe?" „Neep, mijnheer!" herhaalde Frits. „Jawel, Neep van Babylonie, waarom niet? blijf jij met je Neep maar binnen in 't speeluur, je kent je les weer niet, je hebt een nul." Herman had voorgesteld Frits bij zijn andere namen nog dien van Neep te geven, 't voorstel had bijval gevonden.
't Was de eerste maal dat hij mee mocht versieren, 't vorige jaar was hij nog te klein geweest, hij droeg nu een lange broek en een slappen hoed met een deuk en had in zijn kast zes dassen en drie stukken zeep, Zondags kreeg i dertig cent zakgeld en van zijn moeder na elke vacantie een gulden extra, dan verdiende hij met 't maken van verzen voor jarige ooms en tantes en moeders en grootmoeders van alle jongens, hij kreeg voor een gedicht een kwartje en tien procent van de winst, dat wil zeggen, ingeval da ooines en tantes, moeders of grootmoeders sinaasappelen stuurden of een postwissel. Van Katjang,



den Indischeu jongen, kreeg hij iedere week vijf cent, hij schreef 's Zondags altijd een brief voor hem aan zijn grootmoeder, die in Breda woonde, deze dame was schrijfster, een vriendin van den ouden Goeverneur, wel een leuk mensch moest het zijn, Herman had een boek van haar. zij was altijd boos als Katjang van die neger-brieven schreef in zijn malle Hollandsch. Herman schreef dus zijn brief, dien Katjang overschreef.
Grootmoeder was wat blij dat Katjang zulke vorderingen maakte, nu mocht hij met de vacantie overkomen, dat was prettiger dan in 't hok te blijven. Ja, Herman had dat slim aangelegd, eerst had hij een brief geschreven met tien fouten, toen een met zeven, toen een met acht, toen een met vier en in de vijfde week met geen een, behalve een stuk of wat in een echten Katjang-zin, hij had expres onderteekend: „Ik ben uwen uw liefhebbenden gehorzame klijnzoon." Grootmoeder had op de fouten gewezen. Katjang beloofde voor dergelijke fouten te zullen waken, de volgende brieven waren zuiver geweest, de laatste van voor de vacantie was in één woord prachtig geweest, grootmoeder had hem aan al haar kennissen laten lezen, er werd een brand in beschreven, zoo effectief-echt, dat je er huiverig van werd en als vanzelf naar je jas moest kijken of i ook smeulde. Katjang mocht overkomen om te logeeren en zorgde wel dat hij nooit iets geschrevens aan zijn grootmoeder liet zien, hij had maar een keer een standje gekregen, hij had gevraagd of la maison onzijdig was in het Fransch.
Herman schrikte uit zijn gedroom door 't geroep van stemmen, hij was koud geworden van 't staan, de jongens kwamen aanzetten met de kar, zouden ze veel groen gegapt hebben en nog achterna gezeten zijn door dien kerel? straks zou hij hun verhalen hooren. „Hoera!" schreeuwde



hij op-eens en liep hard naar wie in de verte kwamen, 't Loopen deed hem goed. „Hoera!" klonk tot antwoord uit vijf jongenskelen. Herman was er spoedig en zette zijn hand tegen het zijvlak der kar en hielp meeduwen door het mulle zand, een dertig pas, toen de hoogte op. „Vooruit jongens, allo"'
De hoog-beladen kar denderde op zijn veeren bij 't oversc-hokken van den drempel der „Kippenplaats", nog weinige tellen en de jongens eindigden met trekken en duwen, de kar stond. Vlug werd het sparre-groen gesjouwd en gesleept naar de gymnastiek-zaal, toen de deur dicht en vijf jongens ploften lang-uit in den kolossalen berg groen, negen vrachten nu. Anton liep naar de kachel en wierp er drie scheppen kolen op, toen nog een halve na, duwde de schop in den bak en ging boren op zijn broer Albert zitten, die schreeuwende onder hem uitkroop.
— Wij hebben een lol gehad van wat ben je me, pochte Gerard.
— Ja? vraag-lachte Herman.
— Nou, dat zal waar zijn, zei Frits met zijn schelle stem, de koddebeier van mijnheer Van Loo zat ons achterop.
— Hou jij je bek vent, snauwde Gerard, ik zal alles vertellen, jij vergeet altijd de helft.
— Ja, dat doet i, zei Look Here, de dikste der jongens, die 't lekkerste plaatsje uitgekozen had, 't dichtst bij de kachel.
— Maai' ik snij niet op, waagde Frits te zeggen.
— Nou, goed dan, zeide Gerard, die edelmoedig wilde zijn, wij zullen geen ruzie maken, wat wij doen moesten lui, dat is dit, ik stel voor, jongens, het ons wat gezellig te maken, laten wij het groen in een halven kring spreiden rond de kachel, wij doen de buitendeur op slot en gaan in het groen liggen uitblazen, daarna zal ik Herman ver-



tellen wat wij beleefd hebben en daarna moet Herman ons een spook-historie vertellen.
— Hè ja, riepen de jongens in koor.
— Allo, stook de kachel nog wat op, zeide Look Here, die eigenlijk Heelderhont heette, maar die als stop-woord „look here" gebruikte, waardoor hij zijn bijnaam kreeg. Hij was altijd erg op zijn gemak gesteld en had een mooie zuster, die Jet heette, voor een cent liet hij haar photographie zien, hij zou dit jaar examen doen voor Adelborst.
Anton Woudman, die 't bewind had over de kachel, pookte met een eind hout eenige malen, 't ding kwam er half verkoold uit en stonk, de pot-kachel stond gloeiend, hij trok den asch-bak nog wat open.
— Wie nou de eerste tien minuten wat zegt moet morgen tracteeren, meende Frits.
— Né, een beetje langer, zei Look Here, die een dutje dacht te doen en ging verliggen.
— Goed, zei Herman, eerst rusten en dan vertellen.
De halve kring was spoedig gevormd, de jongens lagen
rustig in 't groen met de oogen dicht. Anton deed nog zwijgend het deurtje van de kachel heelemaal open, liep langzaam naar de zaal-deur en draaide met een fermen greep de sleutel om, 't slot knarste, toen snelde hij naar zijn plaats en bleef liggen.
Herman zag zijn rond hoofd tusschen het groen in gloed van 't dansende vuur, de zaal-met-balken was geheimzinnig als een grot, licht-gordijnen gleden langs den muur aan de overkant, een door-dringende geur verspreidde zich, 't kwam door 't gehakte natte dennenhout, dat tusschen de kolen gezeten had. 't Knappen gaf zoo n gevoel van behaaglijkheid. Hij kon alle jongens zien, Albert naast hem. met zijn kaffer-neus, je kon hein niet nijdiger



maken dan door hem ter leen te vragen zijn kaffer-doos of kaffer-nose, namen voor passer-doos, 't was eigenlijk flauw, maar hij werd er zoo lekker-nijdig om. Hij had Look Here eenmaal met zijn lei gegooid, 't was voorzien op zijn hoofd, doch de lei was door 't glazen beschot gegaan en terecht gekomen op de pijp van Herrn Overman, den Duitschen onderwijzer, die zich haast een aap schrok, Look Here had in zijn verbazing „look here"! geroepen, wat hem, behalve zijn gewone straf, nog een vrij uur kostte, er mocht alleen Fransch gesproken worden op Woensdag. — Anton, 't helst in den gloed, dan Frits, den bleeken, stillen knaap, die naar Breda wilde, hij had melkboere-hondehaar, was nog al lang- voor zijn jaren en had twaalf broers en zusters; zijn vader woonde in Zwolle, Klein Amsterdam, zooals in Bruins stond, en was wijnhandelaar. Alle Van Hagens hadden groote, roode neuzen. Frits had een jas aan, die aan zijn broer Ludolf, en een broek, die aan zijn broer uit Brussel behoord had. Als de oude heer aan zijn op verschillende kostscholen vertoevende jongens schreef, deed hij dit op een groot vel, dat doorgestuurd moest worden, de brief was voor allen. Er stond gewoonlijk boven: „Beste Adolf, Koenraad, Ludolf, Frits en Bernard, dan kwam een aanhef, die voor allen bestemd was, gevolgd door een streep en het bovenschrift: „Dit is voor Adolf," dan weer een stuk, dat op allen betrekking had, gevolgd door een kronkelstree]) en het opschrift in staande letters: „Dit is voor Koenraad." Zoo ging het den geheelen brief door, ieder kreeg een beurt. Ten slotte kwamen eenige bevelen als: „Koenraad zend een half-hemd naai- Frits," „Ludolf zend een jas naar Adolf," „Bernard zend een paar schoenen naar Koenraad," gevolgd door hartelijke raadgevingen en in stevige letters: „je liefhebbende vader."



Naast Frits, Gerard, een knaap, breed in de schouders mot koele oogen en sterke beenen, hij droeg een blauwe gpan-bioek en had om t lijf een nauw groen jasje, dat uitgelegd was in den rug, er liep door 't verkleuren deistof een donkere streep van boven naar beneden, als de graat van een visch, mevrouw had 'em dat geleverd, wat hem den bij-naam had bezorgd van „Graat".
Kring-sluiter was Look Here, vlas-blond van kop, hij kon grappig vertellen, in zijn verbeelding zag hij er altij wat bij, een eenvoudig voorval door hem verteld werd groot en vol en typisch-lollig, hij kon teekenen ook. Gisteren had hij Gerard een door hem vervaardigde caricatuur-teekening laten zien, waar deze niets van snapte, 't stelde voor 't zoldergedeelte van een kamer, in houten stoelen zonder pooten hingen aan vier katrollen vier kinderen, met het onderschrift „15 dagen", „ 10 maanden
22 maanden", „3 jaar", in den linkerhoek stond L. H., ;at beteekenen moest Look Here, in den rechter stond een groote man met langen baard naar boven te kijken.
Weet je wat dat beduidt?" had hij triomfantelijk gevraagd. Né." had Gerard gezegd, „daar snap ik geen snai-sel van." „Deze vier menschenkinderen," zeide toen Look Here met een kort gebaar van zekerheid, terwijl luj met een minachtend air op zijn makker neerkeek, „zijn vier broertjes en zusjes van Frits, hun moeder is gaan zwemmen, papa moet op hen passen en heeft hen, omdat zij schreeuwden, naar boven geheeschen, wie nu me schreeuwt mag beneden komen en in een leeg vat spelen, ,toch ze schreeuwen allemaal, ze denken dat ze een Aan Hagen-Concert moeten geven." Gerard had originee e woorden gezegd van de pret en in 't rond gedanst:



Neep, Neep,
Nebu, Nebucadnezar,
grooter nog dan Caesar,
Kanjerd, kokkerd, okshoofd.
engele-reine, Kadiri-Kados — op-stopnaalden-met-karne-melksoep,
IJsbrand, IJsbrand, beeste-viller 
kleine Ping van ringeling —
leve de neus van Hebbe-ding 
om te eindigen niet de verzekering dat i voor Look Here een krentenbroodje zou gappen en Frits over zijn neus zou aaien. Alle jongens moesten in een kring gaan staan rondom Frits, dan zouden zij het lied aanheffen van:
Engele-reine, Kadiri-Kados Sali-bom, rhinoceros....
en zoó den Grooten hulde bewijzen, daarna moest Herman een toespraak houden met zonderlinge rijmwoorden, zooals koestaart op hobbelpaard, bliksem op ik ze'em, en zoo meer. Daarna zouden ze hem zetten op een oude tuintafel en onder t zingen van een nieuwen krijgszang drie maal 't terrein ronddragen. En zoo was 't gebeurd ook. De surveilleerende onderwijzer had zich eerst wel tegen deze vertooning verzet, maar op het smeeken der jongens toegestemd, t was ook maar een grap. Frits was eerst bleek geworden van woede, maar Herman zei dat i zich goed moest houden, dan had i 't gewonnen en zou hij nimmer meer zoo geplaagd worden, omdat hij tot koning uitgeroepen zou worden, toen had hij zich de hulde laten welgevallen en Herman zelfs op zijn toespraak geantwoord, dat hij dankbaar van hart 't feit constateeren kon welbemind te zijn door zijn trouw volk....



Herman zag door de zaal, mooi die schemering zoo, mooi die zalige stilte en dat groen, dat groen, de ramen waren heelemaal niet leelijk meer, t zou prachtig worden dit jaar, de haas zou opkijken, de bovenbalken zouden beplakt worden met goud-papier, dat was nog nooit geweest. Frits had het bedacht, 't was gevaarlijk werk, maar Albert kon klimmen als een aap, t zou wel gaan, dan overal vlaggen en groen en papieren bloemen, de meisjes van 't dames-instituut en de enkele dag-meisjes van school hadden al slingers gebracht van kaarten, fijne takjes met kleine spijkertjes tegen dien muur zouden „Hulde aan den jubilaris" moeten laten lezen. Aan 't zaal-einde zou het „Tooneel" opgeslagen worden, wat zouden zij spelen, in twee tooneel-stukjes moest gegeten en gedronken worden, oorspronkelijk wel niet, maar Herman had er episodes bijgemaakt, waarin dat noodwendig gebeiu-en moest. Frits had vier flesschen Sint Julien van huis meegebracht, ze konden nu de water-en-wijn van mevrouw in de plé gieten. En dan het bal, Herman zat zich te verkneukelen, hij had Jo een briefje mee gegeven voor Coba, met de vraag of Coba die en die dans voor hem wou openhouden, ook de cotiljon. Coba had als antwoord meegegeven, aan Jo, mondeling „Misschien wel". Gister-middag op de wandeling was hij Coba tegengekomen, hij had diep-verlegen zijn hoed afgenomen, voelend dat i een rooie kop kreeg. Coba had heel lief geknikt, 't was een dot, een engel, Herman
werd er draaierig van als hij laug aan haar dacht 
Wat voor japon zou ze aanhebben, die van verleden jaar, wit met rose linten en een parelsnoer om de fijne, bloote
hals ? Coba Coba 
Herman, in clroomen verloren, schrikte wakker door 't stappengeklink buiten de deur, mevrouw deed haar sloffen sleepen over de steenen.



— Op jongens, zei Gerard, d'r komt iemand.
In een oogwenk waren allen overeind, Frits nam een tak groen, drukte die tegen de lambrizeering en sloeg er met zijn hamer op, de davering schrik-schokte door de holle zaal, de anderen bukten zich en gingen groen sorteeren. Buiten klonk een stem: „Doe eens open jongens." Anton was reeds bij de deur en ontsloot haar. Mevrouw verscheen in de opening, laag-houdend een lantaren, in haar rechterhand een lamp, welke niet aan was.
Wat voeren jullie toch uit, in donker, jongens, ik hoorde zoo niets, ik had je heele lamp vergeten, je moet er morgen maar om vragen.
— O mevrouw, wij waren aan het groen uitzoeken, zei Gerard, Herman was onder de hand bezig uit te leggen hoe de groote muur gedaan moest worden, we zou'en net om de lam] > gaan.
— Jullie magge wel oppassen dat er geen brand komt, wat staat die kachel rood.
— Geen nood, mevrouw, Anton heeft er het bewind over, stelligde Look Here, en die is altijd erg secuur, en ik kijk toe of i 't goed doet.
— Goed, ik bedoelde met de lamp, passé jullie dan maar op, nog een half uur en dan motte jullie naar bed, 't is nou al negen uur, de anderen zijn al aan 't souper.
— Nog een beetje langer, mevrouw, ja'? vroeg Frits.
Mevrouw lachte.
Magge wij de boterhammen hier opeten ? vroeg Albert, dan hoeft u zooveel bordjes minder om te wasschen.
— Hé ja, klonken verschillende stemmen.
— Daar heb ik niets op tegen, ik zal een flesch met wat limonade meebrengen, die is dan voor jullie, omdat jullie zoo goed gewerkt hebben vandaag. Waar hebben



jullie al dat groen vandaan? wat een boel.... Non ik zal je boterhammen laten brengen en de limonade.
— Graag mevrouw, mompelden de jongens.
Mevrouw vertrok, Albert maakte een flikker, Gerard
had net een verhaal klaar van wie en waar hij het groen gekregen had, maar hij hoefde geen antwoord op die vraag te geven, mevrouw vroeg wel eens meer wat, doch wachtte haast nooit op antwoord, 't goeie mensch had het ook veel te druk. Anton beweerde, dat het half uur wel een uur zou worden, mevrouw had schik om die bordjesminder. De meid bracht het beloofde, Gerard probeerde haai- in de beenen te knijpen, maar 't lukte niet, de meid gaf hem een pats en zei dat i 't laten moest.
— Hoe gaat het met je vrijer? vroeg Gerard, dood-
nuchter.
— Loop, zei de meid en ging.
De boterhammen verdwenen spoedig, de limonade was erg slap, maar enfin 't was toch beter dan water-en-melk.
Vertel nu op, zei Herman tot Gerard, van die groen-
gapperij.
— Ja, zei deze en begon na eerst rondgekeken te hebben of allen wel luisterden, erg veel zin om te vertellen scheen hij niet meer te hebben. Anton morrelde in liet vuur en draaide de lamp wat hooger, er zat haast geen olie in,
zei-d-i „wij gingen met ons vijven langs den „Mieren-
heuvel", 't begon al donker te worden, geweldig, drie jongens trokken, twee duwden, eigenlijk dee niemand wat, de kar was licht. Verder het land in gingen wij door laantjes en kwamen spoedig op den nieuwen ^eg. 'Wij keken goed uit of wij dien kerel ook zagen, die ons 's middags had weg-gejaagd, twee keer, den eersten^ keer was je er zelf bij, den tweeden keer vloekte-d-i dat 't een aard had, maar ik heb hem zijn vloeken terug gegeven,



hij stond raar te kijken, toen ik 'em uitschold voor pierenzoeker en mollenvreter. Wij kwamen nu voor de derde maal en wisten duivels goed dat wij nu moesten oppassen, dat i ons niet tusschen de vingers kreeg, dat had wel eens leelijk kunnen afloopen. Wij spraken af, dat Frits bij de kar zou blijven en fluiten zou, wanneer er onraad was, Anton en Albert en ik zouden snijden, Look Here zou de takken bij elkaar scharrelen en naar de kar dragen. Zoo gezegd, zoo gedaan, wij klommen over het prikkeldraad en slopen naar de heesters om de middelste takken er uit te snijden, spoedig lag een heele partij naast me, Look Here haalde weg, toen liep ik een eind het terrein op, daai stonden van die driehoekige boomen. je weet wel, en sneed in het taaie hout, 'k wou twee van die heele boomen hebben. Ik kreeg er kramp van in mijn hand, mijn mes was stomp geworden, ik stond te wurmen en te wurmen en kreeg 't er warm van, de boom zou ik hebben, ik draaide en trok, eindelijk daar ging i — toen de tweede. Look Here zag ik nergens, op eens zie ik een donkere gedaante naar mij toekomen, mijn hart klopte in mijn keel, ik bleef staan. „De kar is vol," zei Look Here, want hij was het, „heb je nog wat?" „Kerel wat schrok ik van je, zei ik. We stonden met elkaar te fluisteren, toen op eens een rilling door mijn lijf ging, Frits had gefloten, schel, twee maal, wij weg, loopen, loopen, 'k liet mijn boom in den steek, die zullen wij morgen wel halen, èn holde naai' de kar, twee jongens waren er al, éen kwam aanloopen, toen wij met ons beiden. Zenuwachtig grepen wij naar de touwen, die vast leken te zitten onder het groen, eindelijk lieten ze los, de kar was al in beweging, de kerel was al dicht-bij .... ik trok zoo hard ik kon, merkte twee jongens naast mij, Look Here en Anton. Zoo holden wij de straat op. de duisternis in van boomen en



buitens. De kar donderde over de steenen. W ij hoorden den kerel zijn voeten patsen. rHoudt den dief, riep i. Frits wist er raad op en begon te zingen: „allo, allo, allo gooit maar lekker naar de kegels," wij zongen mee, de kerel werd nog nijdiger en smeet niet een klinker, hij kletterde tegen 't wiel, 'k viel haast van schrik en het mijn touw los. „Staan blijven jongens," zei Kafferneus, .wij kennen 'em makkelijk aan met z'n vijven." k Greep naar mijn mes, „kom maar op, weerlicht,^' zei ik, „dan kun je op je verdommenis krijgen," wat i riep weet ik niet, Albert had zijn katapult uit zijn zak gehaald en schoot met een eikel, zooals i later vertelde. De kerel zei dat 't een schandaal was, maar scheen geen lust te hebben om te vechten. „Dat zijn nou jonge-heeren, rijp voor de Schans bennen jelui, maar ik zal proces-verbaal opmaken. Nog een boel meer riep i, maar wij gingen er van door, de kerel zei niets meer. Albert riep nog wat, maar Anton zei dat i zijn smoel moest houden. Wij liepen nu langzamer en kwamen bij den „Mierenheuvel", toen vonden wij
jou ZOO is 't gegaan dit is alles, zoo-straks had
ik meer van kunnen vertellen, maar nu ben ik te moei.
Frits zei niets, maar lachte fijntjes.
De jongens zwegen.
Anton zat zich angstig te maken over dat proces-verbaal.
— Zoo, zei Herman.
Frits speelde met een tak waarmee hij op t groen *loeg.
Albert voelde of hij zijn katapult nog wel had.
Look Here zat te bedenken wat er gebeurd zou zijn
als de steen iemand geraakt had.
— Wij hebben nou groen genoeg, hernam Herman, mooi zal 't worden, wij hebben nog vier dagen tijd, 't is vandaag de zesde, morgen zeven, acht, negen, tien, op den elfden moet het af zijn, dan is i jarig.



Wij hebben honderd gulden voor 't cadeau, zei Anton. morgen gaan Hendrik en Wouter naar Amsterdam om een canapé te koopen met zes stoelen, wat 't meer kost legt mevrouw er bij.
— Wij moeten pruiken bestellen voor 't tooneel, zei G1 iUit zachtjes, daar kunnen wij nog wat aan verdienen, 't huren kost een gulden per stuk, wij zeggen van twee. \ erleden jaar zei ik dat 't een rijksdaalder kostte, mevrouw zei, dat de andere jongens om twee gulden gevraagd hadden, ik redde mij er uit door te zeggen dat ik een dames-pruik gehad had, maai- ik zat in de rats, dat ze 't zou gaan onderzoeken, net als laatst met die kaartjesderde-klas, toen wij geld voor de tweede hadden gekregen, waarom vertelde IJsbrand ook dat wij zoo'n lol hadden gehad met dien goochelaar'? toen waren wij zuur.
Gerard zweeg. De jongens waren slaperig geworden, do kachel lag uit te gaan, de lamp flauwde doordat de olie opraakte, Anton smeet loom nog wat hout in 't vuur, 't hout vatte vlam.
Herman zat te zien, zich lekker voelend tusschen 't groen, bij de aangename warmte, aardig dat licht-gebeef op den grond, 't gleed over Anton zijn laars.
— Nou je spook-historie, meende Gerard.
— Ja, zei Look Here en bedekte zijn beenen met takken, Albert kroop dichter bij Anton, Frits voelde of hij zijn mes nog wel had, dat had hij graag in zijn hand als hij van spoken hoorde. De jongens zaten in afwachtende houding-van-luisteren. Herman kon vertellen, ja dat kon i.
Herman zag in 't rond en begon:
— In het oude kasteel van den graaf de la Mironde, dat gelegen was in de Ardennen, dicht bij liet plaatsje Laroche aan de Oerthe, bevond zich op zekeren somberen herfstavond in de torenkamer, welke zich bevond boven



de rivier, de blonde dochter van den graaf met haar voedster. Zij had uit het raam gekeken en gezien hoe c e maan uit een grauw-zwarte wolk rees om even later weer bedekt te worden door een aandrijvende wolkenmassa. De slag der torenklok liet het uur van twaalven hooren. „Ik heb u hiergebracht" zeide de voedster, „om u een geheim te openbaren, luister naar mij...De gravendochter wierp nog een blik door het venster, in de verte kwam....
— Klop, klop, klonk 't op-eens aan de deur, de jongens schrikten, ze hadden half in dommel te luisteren gezeten.
— 't Is tijd jongeus!
Goddank, 't was mevrouw. Zij stonden loom op. Anton sloot de kachel, de lamp was uit. Mevrouw keek in de donkere zaal, ja, alles was in orde. De jongens gingen éen voor éen naar binnen, Frits het laatst, jammer van die spook-historie.
— Nacht mevrouw! —



EEN ZONDAGAVOND door J. Everts Jr.
Toen Bram dien Zondagmiddag in liet begin van Mei thuiskwam van zijn alleene wandeling, merkte hij onmiddellijk, dat er 's avonds weer „gemusiceerd" zoo worden: zijn vader was bezig liet wrakke muziek-kastje te doorzoeken; en dat bracht altijd een onrustige drukte in liet anders zoo kalme samenleven der Kosters. Juist jammerde Mevrouw Koster tegen den rommel van de muziekboeken, waarmee Mijnheer in een indeelwoede bijna alle meubels bedekte, en trachtte ze zijn zoek-abstractie te doorbreken met den uitroep: „Maar Leen! haal je nou het heèle kastje overhoop?" en ze voegde er, als wanhoop-argument bij: „Medeen komt de meid hier 0111 te dekken, en waar mot ik dan met al die vodden blijven?" Maar Meneer Koster's ijver was niet te stuiten, alleen bromde hij zacht in den zwart gapenden boeken-bak, goedig-verontwaardigd: „Vodden?"
Gebogen over het heen-en-weer-piep-wrikkende kastje, dat van boven open-klepte, wentelde hij de diui-slappe boeken daar-binnen op, als waren ze de bladen van éen dik boek, dat — mot den rug naar hem toe — den geheelen bak vulde. Telkens bracht hij inet scheef-op-zijdraaiing van zijn hoofd de titels over-eind voor zijn lezende oogen, en plakte dan het kohier bij den buikig-



opstaanden bundel, waarvan de boven-rand met lang-evenwijdige overlangs-plooien naar hem omkrulde; of hij haalde de dunne papier-laag, tusschen duim en hoekig-gebogen wijsvinger geklemd, met een wijd arm-gcbaar naar boven, en als een verschrikking in Mevrouw Koster's oogen, vloog het boek door de kamer.
Eiken keer, als Mijnheer Koster opnieuw zoo'n voorwerp horizontaal schoof-wierp met mee-rekkenden rechterarm, instinctmatig in de knieën neergebogen om het boek vlak te kunnen gooien, terwijl hij met de breed-uit-gevingerde linkerhand, als een bezige goochelaar, den opstaanden slappen bundel in bedwang hield, schudde Mevrouw Koster het hoofd tegen haar beide zoons: Frits en Antoine, die elk bij een raam onder een bittertje zaten te wachten, tot er gegeten zou worden. Bram had nog geen stap in de kamer gedaan, of die witte plakkaten bedrukt met o\erdadig, be-krul-kriewelde letters hadden het onverwachte nieuws uit alle hoeken van het vertrek in hem geschrikt. „Ilè jassus! komme d'r menschen van avond?! Tjassus,
wat lam : je eenige vrije avond weêr naar de maan,"
jammerde hij teleurgesteld.
„Yin je dat zoo erg?" vroeg Mijnheer Koster, plotseling het omhulsel van voornemens, dat hem van al het omringende scheidde, verbrekend, oen beetje nijdig dat zijn genoegen zoo weinig-vriendelijk opgenomen werd.
Bedremmeld door dien onverwachten uitval, stamelde Bram, zoekend naar woorden om zijn meening verzacht
voor te stellen: „Nou, prettig vind-ik het niet erg,"
en toen, als reden: „ik weet bij zulke gelegenheden nooit, waar ik blijven mot: ik heb nog te werken."
„Je mag in de kamer blijven, als-ie je geheel stil houdt, loste Mijnheer de quaestie kort en bondig op, en liet tegelijkertijd den slappen boeken-klomp met een rettel-
pic-NIC. ^



pletterend geluid van op elkaar plakkend papier plat terugvallen, waardoor het kastje, als verontwaardigd, nog even klagend bleef nakraken.
Opgeruimd over den vol-einden arbeid, riep hij, zijn langinagere handen vèr-voor-zich-uit tegen elkander wrijvend :
Ziezoo! da's klaar! En nou zulle we jou is gauw uit de brand helpe, vrouw! Kom Bram! jij bent de jongste,
help jij je vader is die boeke daar links op de tafel
kan je wel op de kanapee leggen .... hier, leg er „Rienzi"
ook maar bij. En die andere wacht-is Ja?....
wacht, geef die maar liever hier.... die leg ik dan "
„Wat kijk je nijdig, vrouw?" brak hij zijn regelinggepeinzen af. „Is het nou nog niet goed? En nou help ik je nog al zoo gauw. Kijk! de tafel is al leeg." — En toen, als vond hij zelf, dat zij wel een beetje reden had om ontevreden te zijn, en wilde hij het nu goed-maken, riep hij dienstijvrig aan de deur: „Marie! je kan komme dekke....!"
Daarna — meenend dat hij ten volle zijn plicht in het huishoudelijk leven gedaan had, en onbetwistbaar verdiende tot ziji boeken te mogen terugkeeren — viel hij. als herademend, op de kanapee, diep neer-deukend in de breede, veêrende trijp-rug, naast de stapels boeken, en begon daar, zonder op zijn omgeving te letten, in de grootbladige cahiers te zoeken, terwijl hij er nu en dan éen geopend op zij legde.
Mijnheer Koster was een lange, magere man met een vriendelij k-energiek, bleek gezicht, dat van boven donker om-rand werd door zijn zwart, achterover-gestreken, langzacht haar. Aan de slapen sprongen de neer-gaande kleppen van den haarkap buitengewoon-vèr naar achteren, waardoor de middenbaan uit de verte den indruk maakte van een



grooten, zwarten nagel, clie — even over het voorhoofd af-buigend — zijn schedel dekte. Zijn levenrijke oogen waren in een voortdurenden strijd met zijn teringachtige wangen en mond, en straalden een nooit-verminderenden glans van opgeruimdheid uit over zijn bleeke gelaatskleur; een fraai-krullende knevel vlam-puntte aan weerszij van zijn smallen, forschen neus op. Hij droeg altijd een „gekleede jas" van dun zwart laken, die hem in soepele verticale plooien achteloos-open om het lijf lapte, gewoonlijk zijn rug alleen tusschen en boven de schouders rakend, doordat hij veel met de handen in zijn broekzakken liep, tot groote wanhoop van zijn vrouw, die altijd jammerde, „dat er an die zakken geen bijhouwen an was. Maar hij was — thuis althans — altijd te zeer met zijn geest bij de muziek om op zijn handen te kunnen letten, en mevrouw Koster had dan ook al vele jaren geleden de hoop verloren, haar man, „die onhebbelijke gewoonte" nog
eens af te leeren.
Hij dweepte met muziek, floot of sjiffelde voortdurend tusschen de tanden zijn geliefde motieven. Soms liep hij midden onder het eten van tafel, ging met zijn handen in de zakken naar de piano, zich op zijn kant tusschen iuden-weg-staande meubels doorwringend, sloeg in jongensachtigen overmoed zijn been over de tabouret, zoodat zijn lange jas bij het gaan-zitten hem niet meer kon hinderen, en liet dau even zijn lange, lenige handen zonder eenige merkbaar-heftige beweging over de smalle toets-geledingen vinger-weinelen, stond plotseling afbrekend op met een machtige verrijzing van zijn lang, zwart lichaam en at weer verder mee. Mevrouw en de drie zoons waren al gewoon aan die „spontane uitingen", zooals de oudste, Frits, het noemde. De jongens zelfs hadden hun vader nooit anders gekend; maar Mevrouw vertelde wel eens,



dat zij er erg raar van opgekeken had den eersten tijd van haar huwelijk, als Pa dan „zoo'n bevlieging" kreeg. Soms, als het heel dikwijls gebeurde, werd Mijnheer Koster geplaagd, dan was liet: „O, Pa heeft weer „de geest" vandaag," of er werd overdreven-lief gevraagd: „Willen we soms uw bord bij u op de piano zetten?"
Maar Mijnheer, goedig mensch zonder oonventioneele begrippen, gaf zelden antwoord, zelf niets vreemds vindend in het toegeven aan zijn muzikale opwellingen. Van Mevrouw, die er nog het moeielijkst aan kon wennen, kreeg hij wei-eens een scherpe vermaning: „Hè Leen, wees nou toch niet zoo schreeuwend ongezellig! Kan je daarmee nou niet tot na-den-eten wachten?" En als dit niet geholpen had, het verwijt: „Is dat nou een voorbeeld an de kinderen geven? Je moest je schamen: zoo'n ouwe man!'' Maar iiij werd er nooit kwaad om, en meestal als hij zich „van zijn muzikale prop verlost voelde", liep hij, als een ondeugend, bang kind, op een drafje weer terugnaar zijn stoel, heel gedwee vragend „of hij nou nog een stukje pudding kreeg, omdat-ie zoo gehoorzaam was geweest."
Dien middag ging het eten met de gewone muzikale interrupties voorbij. Op een gegeven oogenblik vroeg Bram, toen er over toebereidselen voor het soireetje gesproken werd: „En wie komme d'r nou eigenlijk van avond?" — „De van der Schrieken," antwoordde zijn moeder. En even daarna vroeg hij aan Antoine: „Waar ga jij na-toe, strakkies?" Maar als eenig antwoord — dat een oningewijde kort-aangebonden in de ooren geklonken zou hebben — had deze gezegd: „Het is Zondag," dat hij door deze korte mededeeling een herinnering in Brams brein deed oplichten, waardoor deze weten zou. Het schoot Bram ineens te binnen: „O God ja! da's waar ook: jij gaat



Zondags altijd naar de van Erpen;" en. als sprak hij hardop in zich-zelf, vervolgde hij: „En Frits gaat natnurlijk z'n partijtje in het „Zuid" maken." Toen zweeg hij: het vooruitzicht van de visite, „die het huis met-ter muzikaal lawaai verpesten zon," zweefde als een hinderlijke schaduw door zijn aangename, kalin-wijd-lichte Zondagsstemming. Waar zou hij naar-toe gaan, als die vervelende van der Schrieken kwamen? Hier, in de suite?.... Dan had hij rust noch duur den heelen avond. Boven op de slaapkamer was het te koud 0111 stil te zitten.... Als-t-ie is.... ? Goddome ja! dat zou-d-ie doen: de meid vragen 0111 de kachel an te houwe en olie in d'r lamp te doen, dan kon-ie heerlijk in de keuken gaan zitten. Dat was 'n idee!
Om half negen zou de visite komen. Reeds te voren had Bram in de keuken alles in orde gemaakt; de witgekrijto tafel met het oude tafelkleed uit de huiskamer, dat nu toch niet gebruikt werd, bedekt, zijn boeken en schriften en een inktkoker er neergezet. Ziezoo, dan had-ie er dalijk zóó maar na-toe te vliegen, als-t-ie ze op de trap hoorde ankomme, en dan kon-ie z'n grieksch nog een aardige opdonder geven van-avond.
Frits en Antoine waren al uitgegaan, en Bram zat nog even in den hoek van de kanapee bij het raam zijn kop thee te slurpen. Zijn vader en moeder zaten samen bij het andere raam, beiden weg-gedompeld in de aan-dikkende schemering van de hoog-leuning-de stoelen. Zijn vader kon hij nog even zien: deze zat met zijn gezicht naar Bram toe: het lange lijf, slap in zwakken bocht met den
rechten stoelhoek meegevleid.
En Bram vond zijn vader toch wel een héél goeje vent, hij hield veel meer van hèm, dan van z'n moeder. Keek-tie daar nou is ligge! Het was toch een onverschillig heer!



maar dat was juist aardig.... Soms net een jongen nog,
een ouwere broer As-tie zijn muziek maar had, dan
kon 'm de rest niks meer schele, en gunde-die een ander ook wat. Bram voelde een bijna-onbedwingbaren lust in zich stijgen, om dol met z'n vader te gaan stoejen, 'm beet te pakken in z'n twee zacht-omkleede armen, die altijd zoo gedwee neergingen langs zijn lichaam: en om dan — zoo vlak voor hem staande — heel hard te knijpen in de armen, ze te knellen om 'm toch maar goed te voelen, z'n vader.... en 'm dan lang te kijke, zoo van dicht-bij, in de zachte, vertrouwelijke oogen. 'sJonge! wat zou dat prettig zijn! En dan zou de ouwe — natuurlijk zou-die dat — z'n handen langzaam uit z'n zakken trekken, en — de onderarmen alleen buigend — 'm beet pakken, óók bij z'n bovenarmen; en hij zou voelen de forsche kneep en zou er trotsch op zijn, want het was de kracht van z'n goeje ouwe, die hij daar voelde. Dan zou z'n vader 'm, speels-lachend, omknikken zoodat Bram met den rug tegen zijn dij, even boven de gebogen knie kwam te liggen, en zijn vader zou over hem heen buigen en hem goed aankijken met een gezicht vol gullen lach, en ook hij-zelf
zou lachen, blij onderworpen En leuk onnoozel zou z'n
vader dan vragen: „Wat wil jij, m'n kereltje?"
Zoo was het vroeger dikwijls gebeurd 
Hij zou, geloofde Brain, nooit ruzie met z'n vader krijgen. De man was véél te goed.... Als Bram niet zooveel met hem ophad .... nou, dan zou-die dér aardig van kunnen profiteeren. Maar nou?.... nee, dat zou geméén zijn. Het vertrouwen, dat z'n vader in 'm stelde, gaf hem een heerlijke, het-leven-verlichtende voldoeniug, een kleine trots. Het was iets als een belooning, en die zou hij waardeeren. Wérken zou-die. Hard werken. Hij moést en zon van het jaar naar de „vierde", al zou het ook moeite kosten.



Vaag in de schemering zag Bram zijn vader nog altijd in dezelfde weggezakte houding: liggend m de slappe
plooien van zijn jas, als in een vreemdsoortige schnlp te
klein voor zijn lichaam. Ja, 't was 'n goeje kerel, die ouwe hij gunde 'm dat nou best, dat avondje, 't Was zoo s man s eenig plezier. Wat had-ie er zich voor uitgesloofd, daarstraks vóór het eten! Eigenlijk toch verdomd onaardig, dat 'm zijn genoegen zoo weinig gegund wer ' 'j™ voelde spijt over zijn teleurgestelde houding bij het thuiskomen. Hij verlangde naar de boete-doening daarvooi, om zich weer vrij van zelf-verwijten tegenover zijn vader te voelen; en met een sprong brak hij zich los uit zijn
luieren. , n. „„
Nou ik wensch u veel kunstgenot van avond. Ik ga
an" 't werk," zei hij, op weg al. En het klonk Bram als
een troost in de ooren, toen Mijnheer Koster zonder eenige
bitterheid antwoordde, grappig uit de hoogte, met een
roezige door-lippen-gedempte stem. als van een onbe^ust-
bedot-koning: ... ,
„Dank-je, mijn »on! U.V f»*l *«* » "'»« <lmk' Dat de hemelsche muziek je de arbeid moge Maar Bram was al de kamer uit.
Zijn moeder had een kort .Pesjoer" gezegd.
Het was al knap donker, vond Bram, toen hij in de keuken kwam. Hij zou ook maai- in-eens de lamp op steken, anders moest-ie daar straks maar weer voor op staan. De jaloezie neerlatenJa! dat valsche licht
was niet om uit te houwe.
Zie zoo.... Toch wel iets in: zoo alles zeil te doen,
je eigen huishoudster te spelen. Het is net, als je gaat zitten na al die kleine bemoeiingen, of de dingen je dankbaar aankijken voor de verzorging. Met veel hol gestomme van zijn stoel op het houten platform, dat, laag, oP den



steeuen vloer rustte, en als een groote luifel — rechtstandig neergezakt tot op den bodem — van den muur uithoofdde, was Bram gaan zitten.
s Jezus! 't was toch wel aardig in de keuken, vond-ie. Als een beproefd werker, die weet, dat het lichaam zal aanpakken, als zijn geest het gebiedt, genoot hij nog even, recht-op geleund in zijn stoel, een korte rust. Het was nu doodstil in de keuken. Alleen de klok liet haar tikgeluid on-ophoudelijk door de ruimte hinken, 't Klonk hier heel anders dan binnen, dat getik — vond Bram — zeker door de kale muren. Hij moest er even naar blijven luisteren: het geluid hinkte zuiver! Een vennoeienden gang hield die klok er op na: as-tie z'n oogeti dicht dee, zag-tie duidelijk een mannetje loopen op een langen, rechten weg. dat telkens met een schok z'n linkerbeen vooruitzette, als dreigde z'n lichaam te vallen om d'andere stap.
Ja, maar nou inoest-ie toch beginnen, anders kwam-die van avond nie-meer klaar. Hoe laat was het nou? Half nege: de Schrieken zouwen dalijk komen. Nou eerst is kijke. Hij hield van „kalni-an-beginnen", en het werk in te deelen. \ oor de „Geit dee-die niks van avond: die
moest morge maar-is besmokkeld worde wel ja! 't was
maar aardrijkskunde.... dat kwam wel terecht; was dat nou een vak!.... Geschiedenis?.... dat was ook geen werk voor op Zondag Verbeel-je, dat je nou moest gaan leeren van de Beeldestorm of van Radboud, den koppigen Fries! Nee, dat had-ie dan gisteren-avond maar moeten doen: op Zondag zulke dingen te leeren, dat was te gek.
latijn!.... Ja, daar kon-die niet biriten. Dat
was nog-al vèel ook. Beroerde vent, die „Soep-oog": hij gaf maar werk op! hield er nooit rekenschap mee of je
nou is repetitie voor 'n ander had of zoo „dat zijn
mijn zaken niet" — bootste Bram 'm na Pestkop!



Maai-, als koppig-aangeliouden plagerijtjes, als zachtgekietel, dat — in het eerst niet gevoeld — later dubbel hinderlijk wordt, trof zijn gehoor in eens het plok-plikgeluid van druppels, die van-uit de hoogte zich in stil water boren. Hij keek op niet bliklooze oogen en zocht, scherp luisterend, van waar het geluid kwam. Daar had je het weer: het kwam van de kraan boven de goot-steen. Het deelde de manke passen van het klok-mannetje in. Nee, dat was tè hinderlijk! Je ging aan !t tellen! Vier pas .... vijf pas .... zes pas .... daar had je het weer... • Drie pas. vier pas, vijf Hé, da's gek: nou maar vijf
pas Nou weer zes.
Met holgrommend rumoer schoof hij zijn stoel achteruit over den planken-vloer en draaide de kraan-kruk vastei. 'sjonge! het was te begrijpe, dat de meid die kraan niet dicht kon krijge: hij deed er z'n hand pijn an .... verdomd
stom gemaakt, die kraan-handels Hij wreef met de
vingertoppen van zijn linkerhand over de palm van zijn
rechter De putten stonden d'r goddome in! Maar nou
was-tie dan toch dicht. Met hetzelfde holle gerommel ging hij weer zitten. En even lichtte er een flauwe glimlach over zijn vredig gezicht: hij leek Wodan wel, die
kwam ook altijd met donder op 
Het gedweeë klokkemannetje werd nu niet meer gehinderd, ongestoord liep het zijn eenzamen weg 
Ze komme laat, de van-der-Schrieken, — bezon hij — •lat is anders d'r gewoonte niet. Maar, als had hij ze voelen naderen, en was die waarneming onbewust in zijn denken gevloeid, klonk een heftig ge-bel, dat als eet. verwijt-teeken zijn gedachten-zin afsloot. De deur van de huiskamer ging open, en even daarna kiekte het slot \au de voordeur: een klein geluidje, dat echter plotseling als een lucifers-vlam in stroo de lichte-laaie — een zware



walm van stemmen scheen te verwekken uit de stilte. Een geroezemoes van luidruchtig buiten-leven, op eens samengedrongen in de nauwe gang, steeg met onafgebroken geluidgolven naar boven. Maai* plots, werd het verwarde rumoer verslonden door een forsche fanfare, die Mijnheer Koster aan de piano ontbonkte met een door-en-in-elkaar gedrang van harde klanken.
„Tè turrè-tè-tè tèèè! tè turrè-tè-tè tèèèü! tè turrè-tè-tè tèèèü! tèèèè.... tè-turrè tè tèèèèè!!!" trompetterde een inannestein van beneden mee. En tegelijk schreeuwde boven de fanfare uit naar boven, de stem van Mijnheer van der Schriek: „Zeg Leen! je mot niet zoo groot-scheeps beginne, want dan gaan we niet zonder Champie naar huis!"
Dames-gegichel, fijne geluidjes als kriewelige motregen, volgde beneden op deze woorden. Maai- Mijnheer Koster, die even zachter gespeeld had om te verstaan, bonkte er nu weer opnieuw op los, onverstoorbaar genietend van zijn grap.
Op eens echter brak de muziek af, wat een plotselinge leegte van geluid gaf, waardoor zijn stem te duidelijker klonk:
„Nou, hoe is het? Komme jullie niet boven?" Waarop van beneden een protesteerend, gedempt stein-gerommel antwoordde. Toen was er even een gestommel op de trap, waardoor-heen dikwijls: dof-hol gebonk van de vioolkisten tegen de treden. Het werd al rumoeriger van stemmenmenigte boven in de kleine gang, en telkens hoorde Bram «le vroolijke, quasi-bevelende stem van mijnheer Koster, als een eommissaris-van-orde op een kinderfeest, roepend:
„üoorloope! doorschuive! de kamer in ! anders zijn jullie
dalik met geen breek-ijzer uit m'n gang te breke !
doorschuive!"
Het rumoer verminderde allengs, maar bleef nog staag



door-groezen van-uit de huiskamer, tot de dicht-slaande deur er een eind aan maakte, ruw een juist-begonnen zin van mijnheer van der Schriek afsnijdend voor Bram's ooren.
Bram flacht weer aan zijn werk: eerst het schrijfwer maar afmaken. Met een klik-geluid, fijn maar intens, als het licht van een ster, viel de ijzere deksel van den inktkoker in de bassijn-vormige rand er onder-om-heen. Doch nug niet lang zat hij te schrijven, — waarbij altijd zijn heele arm mee-bewoog: tot groote ergernis van zijn moeder vroeger, die hem de pols-beweging maar niet kon leeren — of hij hield op met een wrevelen trek op zijn gezicht. „Verdomde tafel," mompelde hij, „zwikt al net, als dat
bezope muziekkastje binnen."
Hij zou 't nóg eens probeeren: hij moest toch hier
schrijven! Nou z'n arm zoo min mogelijk bewegen.
Een poosje ging het goed, maar toen begon het tafelvlak weer heen en weer te zwiepen, horizontaal, als wilde het gaan vliegen maar zat het met alle vier de pooten aan den vloer vastgeplakt, „'sJezus! Dat gaat zoo niet,' zuchtte Bram. Hij gooide zijn pennehouder met een korten, kwaad-driftigen zwaai van zijn arm op den inktkoker en keek strak voor zich uit, bepeinzend, hoe hij deze belemmering te-niet zou doen.
Vóór hem was het raam met de neergelaten jalouzie 
Dat had-ie daar-net zelf nog gedaan. De nacht leek wel door de lange horizontale reten tussclien de jalouzie-latten om z'n tegenspoed te grijnzen met breed-mtgetrokken mond, neus en oogen; en er boven, fijner, allemaal rimpels
in zijn hoog-recht voorhoofd.
„ 'sJonge, as-taar nou links onder-in den hoek van het raam in eens is de wijsvinger van een inbreker opdook, heel klein Wat zou-die schrikke! —' dacht het in



hem; en nog even ging het door: „bê-jij gek! nie eens
zoo erg, mensche genoeg binne, en dan het kan niet,
of de vent most tegen een lood-rechte muur kenne opklimme...."
Binnen waren ze al een poosje geleden begonnen.
Hé, wat ging die 'cel valsch! Zeker van de oudste juffrouw van der Schriek, die kon d'r zoo onbarmhartig op los vegen. Het was binnen zeker ook opgemerkt, dat 't niet in den haak was, want het was een oogenblik stil, en Bram hoorde even de stem van zijn vader, die uitleggend aan-één-stuk sprak.
Nou zat z'n Ma zich te vervele, daar kon je op-au.
Zeker plaatjes te kijken in de illustraties En dan mocht
ze af en toe, als er toevallig is niet gespeeld werd, een koekie of een glaassie wijn prizzenteero. Hè, wat was z'n moeder toch voor een mensch! Wat-ie an z'n vader te véél had, had zij te wéinig....
Ze waren weer begonnen: breed vloeide de piano-muziek uit tot een zacht-donkeren achtergrond, en daarover trokken de violen en cellen de fel-gele lijnen der melodie 
Maar nou z'n tafel! Uit wanhoop ging hij, als om de tafel te dreinen, met zijn borst tegen den rand drukken, en zwiepte haar heftig heen en weer, zoodat zij begon te kraken en piepen, zooals hij dat wel eens gehoord had van een kikker, die hij per ongeluk doodtrapte. En het leek wel, of hij met al zijn aandacht zat te ziften, toeziend, wat er over bleef van zijn grieksche-thema-schrift boven het tafelvlak.
Het verveelde hem gauw. Hij zat weer stil, achterin zijn stoel, baloorig om het mislukken van zijn voornemens. Ineens schoot hem wat te binnen: als-ie de tafel is tegen den muur an plakte, dan had ze daar steun. Met gebogen rug en in zijn lenden geplante ellebogen schoof hij haar



mot den éenen rand tegen tien muur aan en ging vervolgens met zijn borst stijf tegen den tegenover-gestelden rand aan zitten. Toen nog eens geprobeerd; of het nu ging met het schrijven. Ja, waarachtig! als hij nou z'n
arm maar niet te veel bewoog, dan ging het wel 
Binnen hoog-jammerden de violen door, en steeds droefklaagde de piano. Af en toe klonk uit de stilte-poozen, gedempt als veraf, de stem van Mijnheer Koster of van Mijnheer van der Schriek
Maar voor Bram bestond dat alles niet meer. Hij had zich omhuld met oen sfeer van ijver, en daarbinnen was een wereld, waarin hij alleen met zijn vader leefde. Alles
wat Bram deed, was voor hèra, alles, alles En hij
verlangde daarvoor geen belooning, geen dankbaarheid; maar alleen de gunst lang bij zijn vader, dien heerlijk-
slordigen, onachtzamen man, te mogen blijven 
Toen de van der Schrieken om elf uur weer vertrokken, luidruchtiger nog dan ze gekomen waren, met veel lief gepraat van de dames en ge-waarschuw voor de frissche Meinachten van de heeren, speelde Mijnheer Koster in overdreven-gerekt tempo den treurmarsch van Chopin, en neuriënd daalde het gezelschap langs de trap in het koele nacht-bad af.
Maar Bram had zijn werk afgekregen 
Vit: J. Evorts Jr., «Klein Leven». Haarlem, De Erven F. Uohn.



NACHTFEESTEN DOOR S. G. VAN DER VlJGH JR.
In de berookte stokerij lieten de vuurpoorten, om beurt. ■ wapperende, geel lichtende vlamschijningen uit.
De gloed sloeg licht tegen de muren, bescheen den steenkoolhoop voor de vuren, de zwarte binten onder het oude dak, betastte het bestoven mechanisme der voedingspomp, x) die in een hoek van 't lokaal langzaam omwielde.
Als een poort openzwaaide scheen de gele vuurschijn het donker in, lichtte 't hol zwarte gebouw door als een aanvliegend brandbegin, en naar 't wit laaiende vlamveld van 't vuur keerde een stoker, die opgooide, 't heete gezicht. Na 't laden klauwde hij met zijn schop dan de ijzeren deuren dicht en begon te laden voor 't volgende vuur.
Er lagen er zeven naast elkaar in 't front van 't massieve muurwerk, waarin de ketels, vijftien meter lang, en de rookkanalen besloten waren.
Boven den rand van den frontmuur was 't groote donker tusschen 't geraamte der binten.
Er moest vannacht aangepakt worden.
De fabriek werkte vlot, zonder storingen, als 't lichaam van een onmatig, gezond man, zoog den stoom uit de ketels, die gromden in de rots van metselwerk, belekt door den gloed der straf gestookte vuren.
D© stoommachine, die het verdampte water in de stoomketels aanvult.



De jonge Kees Kamp, reusachtig arbeider, en de oude Piet Luidjes, gebogen, opgewerkt werkman, stookten hier
met hun beiden.
Zc hadden deze week den nacht en deden om beurte een gang; als de een opgooide zat de ander in een hoek
tegenover vuur éen bij de pomp.
Het was elf uur. De directeur had voor 't laatst de ronde gedaan, en ze hadden nu den nacht vóór zich zonder zijn toezicht. In rij suisden de vuren boven de aschkuilen onder de roostere, warm geel verlicht als door stille kamerlampen.
De stokers werkten regelmatig in t schemerlicht ketelhuis, zwijgend in de rumoerige nachteenzaainheid dei daverende werkplaats; regelmatig sloegen hun stalen schoppen metaalklinkend tegen de vuurpoorten en vloog de gele gloed uit in 't hooge hol als schrik van vlammen.
Schuifknarsend over den vloer schopten ze kolen op, zc uitslierend over de suisende vuurvelden, met een stoot deischop telkens op den rand van den vuurmond, het zweetglimmend gezicht pijnlijk vertrokken onder den bitsen slag-
van den gloed.
Als de vuren éen voor éen groot gelicht hadden in den slapenden nachtschemer van 't ketelhuis, gingen ze naar hun bankje, klam, 't gezicht nog brandend, blind in 't donker opeens.
Tegen twaalf uur waren de manometers l) iets gerezen. Zwaar op den koolhoop, in zwart lompenpak, keek Kees er naar, de oogen klein in 't bestoven gezicht, den zwaren beenkop hoog 0111 te kunnen zien op de wijzerplaatjes achter wapperende gasvlammen.
„Ze wonnen, bleven voor" en hij ging voorzichtig,
1) Instrumonten in den vorm van een uurwerk, die de spanning van den stoom in de ketels aanwijzen.



stram zitten naast ouden Piet, die stroef keek uit zijn zwart gezicht, onder geschroeide wenkbrauwen uit, naar «le manometers en eens kauwde met langzaam bewegen van zijn harige kaak. Dan, moeielijk opstaand, zijn schop naast zich verzettend als een stok, schoof hij nu den lcoolhoop af, in de laagte voor de vuren en deed zijn gang, kolen smakkend op de vuurbeddingen, de poorten open klauwend met den balaster.
Hij laadde rumoerend, dringend tegen den gloed, 't gezicht pijnlijk vertrokken; werkte langzaam met taaie gewoontekracht, scheppend en uitgooiend de koolklompen over de golvende vnureelden, ver weg onder de buiken der ketels, en na zijn laatste vuur rustte hij even, leunend op zijn schop, de kin op de handen.
Hij stond dan donker in den hoek, in weeke lichting der blauwwitte gasvlammen boven hem, tot de heupen omstroomd door den tocht, die suizend zoog uit de zwarte nachtpoort over den vloer naar de aschkuilen, geellichte holen onder de roosters, waar gloeiende aschklompjes voortdurend neertikten in langzamen regen; keek loom den frontmuur langs, zwaar boven de aschkolen en langs de gesloten poorten, waarachter de vuren suisden.
In den hoek waar Kees zat wielde het bestoven pompje moeielijk om, damp uitzuchtend, telkens dreigend stil te blijven door gebrek aan stoom, los rammelend in zijn verloopen mechanisme.
Piet wees er naar; Kees bukte zich naar den afsluiter, en klepperend schoot het in een drafje, als een oud paard dat voortgeransekl wordt.
* *
*
Kwart over twaalf had Kees een gang gedaan.
In den hoek zette hij zijn koffiekruik aan den mond en slokte liet drinken neer in zijn heet lijf, de oogen ge-



sloten, zat rustig daarna op 't bankje en keek naar Piet, die gloeiend stond voor 't eerste vuur en laadde op zijn rumoerige manier, telkens een slag gevend met zijn balaster in den vuurmond.
Hij werkte, diep gebukt, schoppen breed uitslierend in de vluchtende vlammen, het gezicht vertrokken tegen de hitte.
Hij vocht tegen de vuren, klein in den scherp likkenden gloed, langzaam gaande van 't eene vuur naar t andere, het heete gezicht telkens gekeerd naar de laaiende vlamholen; hij deed den gang, licht opgewonden door den gloed, die zijn gezicht verstarde in een heeten kus, voor ieder vuur zich gevend aan de hitte, zijn gezicht, zijn handen, de naakte borst, zijn geheele lijf.
Ht was een «lans in de helle lichtschijningen, een ernstige dans in de rust van den zwarten winternacht buiten de poort: de stoker dringend tegen den slag deihitte, gloeiend in vlamschijn de armen uitzwaaiend naaiden vuurmond, de schop stootend onder de koolklompen naast zich, en na het zevende vuur, als 't schemerdonker weer plofte in 't holle ketelhuis tusschen de suizende gebinten onder het zwarte schuurdak, even leunend op
zijn schop, de kin op de handen.
♦ *
*
Zij maakten driemaal per nacht schoon en begonnen met vuur éen tegenover de machine.
Kees trok wijde leeren wanten aan, zette (1e vuurpoorten open, droeg uit een hoek een lange ijzerstaaf aan en boorde die in 't vuur, koolklompen, aaneengesmolten in de hitte, losstampend van de roosters.
De staaf zwaar stootend rukte hij de vuurlaag los, bonken witgloeiend vuur opwoelend uit de sissende vlamvlakte, en met een ijzeren krabber, dien hij van den vloer
pic-nic. ®



opnam, trok hij ze de poorten uit, liet ze neerspatten voor zijn beenen op den vloer.
Zwijmelend in de hitte werkte hij ze het vuur uit. 't zweet-druipend gezicht gloeiend in den rossen gloed, die afsloeg van den vuurhoop vóór hem, bukkend tegen de hitte, als hij niet den krabber in den buik van 't vuur woelde, en de sissende gloeiklompen neerdropen op den laaionden hoop.
Eindelijk wendde hij zich af, gooide den krabber naast de stootstang op de kolen en dan goot Piet een emmer water uit over de gloeiende sintels, die donderknalden.
Witte dampwolken bolden dan langzaam op naar de binten, fijne asch strooiend, en 't felle hittestralen van den vuurhoop stierf onder de koude slagen van t water, dat Piet in volle emmers uitplaste, en dat telkens minder scherp opknalde in ijler dainpwolking.
Achter de open gebleven vuurpoort doofde het gedunde vuur op de roosters, donkerrood al, afkoelend in den kouden tocht, die nu binnen trok uit het ketelhuis, nevelig, vol kolendamp.
Kees riep nu:
„Hier!"
en uit 't donker gangetje naast het metselwerk kwam slaperig de kolentrainer, jong vagebond-arbeider in lompen, en schoof loom over de rails een rommelend wagentje naderbij tusschen de steenkoolhoopen.
Met Piet schepte hij de witdampende sintels op, en plomp voorover duwden ze langzaam stappend den vollen wagen naar de buitenpoort, waar de stoker terugkeerde, geslagen opeens op het naakte lijf door den kouden nachtwind.
Intusschen laadde Kees vijf schoppen in het schoongemaakte vuur, waarin roode vlammen en rook walmend



opgingen, en cluwde de zware poorten langzaam dicht.
Nu begon Piet met het tweede vuur, terwijl Kees, doodmoe, de overige langzaam bij stookte.
Om vier uur maakten ze voor 't laatst schoon; de meters gingen er door op vier en een half terug, maar tegen 't opkomen der dagploeg zouden ze tot vijf gerezen zijn. ^ %
*
Tegen den morgen was oude Piet moe en dommelde hij even in op het bankje, rustig in 't intieme gedruisch der stokerij; doch toen Kees naast hem kwam, schrok hij
Ze bleven een oogenblik zitten, beweegloos in 't ruischende geraas der ketels, die trilden in de rots van metselwerk, en de rust van den laten nacht buiten de poort hield hen
neer op de bank.
Ze hoorden nu den tocht suizend onder de roosters zuigen en voelden de spanning der bevende ketels, vol stoom gejaagd door hun hevig gewerk; maar Piet liet zich weer neer in de goot en gaf zijn moe, klam lijf in de dunne, natte kleeren aan den gloed, die bits sloeg op zijn naakt vleesch, en begon loom te werken; doch bij het tweede vuur joeg hij zijn balaster weer in de kolen, zware bonken ver wegslierend in de vlammen, weer opgewonden door de zweepende hitte.
Na het laden leunde hij op zijn schop, keek eens langs den frontmuur en de gesloten poorten, die uit een kier of barst hier en daar licht spoten over den vloer.
En nu kwam Kees uit den hoek.
De handen op den steel van zijn balaster stond hij een oogenblik op den koolhoop, achter zich de buitenpoort wijd gapend in den valen morgen.
Twee wijzers raakten nu het roode streepje bij de



vijf, !) eu bij 't eerste vuur bukkend, schreeuwde hij overmoedig in de eenzaamheid der stokerij en jueg snel de kolen de vuurmonden in, zonder nisten het eene vuur na 't andere ladend, zwaar bewegend als in gevecht, verlicht door den nachtbrandschijn, die tegen de muren sloeg, waar zijn reuzige schaduw bevend omzocht.
Toen hij de laatste poort dicht duwde wezen de meters vijf en begonnen opeens in de holle werkplaats de veiligheidsfluiten van ketels drie en vier te loeien.
Kees en Piet zaten nu weer op het bankje naast de machine, terwijl de fluiten een gerekten angstschreeuw joegen in de daverende ruimte der stokerij, die door trilde in de fabriek, waar het volk zich verwonderde over dien
gil van benauwdheid der ketels.
* *
*
Vóór half zes deden ze ieder nog twee gangen.
Buiten de poort over de steenkoolhoopen en de wintervlakten er achter stoof nu grijs morgenlicht uit bleeke wolkscheuren aan den horizont.
Bij een steenkoolhoop naast den schoorsteen laadde de
kolentrainer zijn wagen.
Kees keek naar buiten, slordig omhangen door zijn blauwen werkkiel en zwarte pilobroek, die rafelde op
geschroeide klompen.
Het bleeke morgenlicht betastte zijn bestoven kop, moe gezonken voor zijn harige borst.
Naast hem in den hoek dommelde oude Piet, het zwarte rimpelgezicht dood in rust.
De voedingspomp woelde langzaam om en zoog hoestend haar cylinder vol water.
Kees wachtte zijn meid, een fabriekschuurster, die
») Als de wjjzers der manometers vyf atmosfeer aangeven, waarschuwt de veiligheidsklep; de masimnmspanning in den ketel is dan bereikt.



's morgens kwart voor zes geregeld hier even kwam aanloopen.
Spoedig stond ze in de poort, breed in heur blauw katoenen werkjak, en hief het roode gezicht naar hem op, kwam vertrouwelijk naast hem in een geur van frissche lucht, meegebracht uit de velden bij 't gaan over den dijk buiten 't dorp.
„Wel? uitgeslapen?" vroeg hij moe uit zijn borst.
Hij zag haar nu eens aan, groote waakoogen in zwart gezicht, den mond moe, half open onder gezengde knevelflarden, en legde de hand op haar schouder, 't gezicht droomerig naar haar overbuigend: maar ze ging een stap terug onder zijn hand uit, onrustitr waarschuwend naar den donkeren hoek, naast de machine.
„De ouwe maft," zei hij, doch ze vertrouwde het niet en kwam niet dichter bij hem.
Een troepje arbeiders haastte de deur voorbij en Bet ging heen, bij de poort nog even omziend naar Kees, die haar donker nakeek uit de slaperige nachtholte der stokerij.
In den hoek hoestte oude Piet, wakker schrikkend uit zijn gedommel.
„Watte?"
Maar Kees antwoordde niet en begon zijn laatsten gang, snel ladend, de brandschijn der vuren nu gedoofd in blauwe lichting van den morgen, die opdrong naar binnen en wit lag op de glazen pannen in 't dak.
Oin zes uur kwam de dagploeg binnen.
Een der stokers, Arjaon Putters, riep dadelijk naar Kees:
„Hoe gaat-ie?"
Maar die zei niets en laadde druk, achter zich de teleurstelling der dagstokers en der twee kolentrainers van den dag, die ontmoedigd de hoog gerezen meters bekeken.
En toen Kees uit de goot klom, deden ze of ze hem



niet zagen, hun kleeren verwisselend bij 't bankje, waar oude Piet de jas dichtknoopte en met de blikken kruik over den schouder gereed stond heen te gaan.
Kees zette zijn balaster in den hoek, nog even omziend naar de meters achter de gasvlammen, krimpend in binnenrookend morgenlicht, en breed in dreiging van trots kwam hij naast de dagstokers, die nu dadelijk in de goot gingen, de vuren nazagen en de machine stil zetten om te smeren.
De stoomfluit der groote drijfmachine loeide nu gerekt uit de diepte der aangrenzende fabriekslokalen en de dagploeg ging heen uit de heete stokerij, die donderend haar gloeienden krachtadem spoot in de daverende fabriek, tot uitersten haast gejaagd door de hevige inspanning der twee arbeiders.
* *
*
Om zes uur 's avonds trok de dag-ploeg op een drafje
ontmoedigd af.
De „ouwe" had den heelen dag toezicht gehouden,
voortdurend in- en uitloopend.
De stokers hadden geladen zoo goed ze konden, maaide vijf haalden ze niet.
Angstig- bleven ze voor de vuren, soms hoorend boven het geraas van „'t opgooien" de zweepende kijfstem van den directeur, den jongen, driftigen heer, die op den koolhoop stond, en telkens vreesden ze dan dat het ergste komen zou, de veroordeeling tot de zwaarste straf:
„Ga maar heen!"
Want ze hadden al gehoord dat hij naar een stel andere stokers uitzag, en ze spanden zich tot het uiterste in.
Arjaon Putters had zijn handen doorgewerkt.
Ze kleefden bloederig aan den steel van zijn schop, maai- hij stookte verwoed, opgewonden door de weifelende wijzers, die klommen naai- vier en drie kwart, dan weer



terug zakten naar vier en een half en de roode vijf nooit bereiken konden.
Arjaon en zijn maat Driek Sanders werkten al een paar maanden in 't ketelhuis en konden den slag van 't stoken maar niet krijgen.
Ze wisten de kolen niet te spreiden tot achter over de vuurbedding, zóo snel te laden, dat de vuren door den tocht niet te sterk afkoelden, en ze werkten zich dood in de geeselende hitte, ontmoedigd door de minachting van 't volk, dat in 't aangenomen stond en haastig vooruit wilde, geprikkeld door het ongeduld van den directeur, die wilde dat ze de fabriek de voordeelige snelheid gaven van de nachtploeg.
Als ze afgemat, koud van zweet, dat hun onder de kleeren liep, even rustten, kwam soms aan de poort een koker schreeuwen dat hij zijn pan stil kon zetten, als dat zoo bleef met den stoomdruk; als de ouwe dan achter hen stond, zwegen ze, haat gloeiend in de oogen; maar kwam er een uit de fabriek als ze alleen waren, dan vloekten ze, onmiddellijk in bulderende ruzie met den arbeider. De kokers sarden voortdurend, kwamen drie-, viermaal per dag binnenloopen om standjes te maken en lachten als ze elkaar vertelden in de fabriek wat „die kaffers in 't ketelhuis gezegd hadden".
Toen om zes uur de nachtploeg opkwam, trokken ze haastig de jassen aan. naar buiten vluchtend voor de smadelijke meters, die vier en een half wezen, doodmoe, terneer geslagen, de dreigende fabriek afgejaagd door de minachting der nachtstokers en de ontevredenheid van den directeur, angstig bedankt te zullen worden, omdat zo niet konden voldoen, en zwijgend gingen ze den dijk op, liet donker in, lastig gevallen nu en dan door geestigheden van werklui, die voorbij kwamen.



's Avonds bij 't opkomen ontmoette Kees op den dijk de beide schuursters, en terwijl Kaat verder ging, bleef Bet een oogenblik praten.
„Hoe is 't gegaon, daar?" informeerde hij.
„Slecht, jö."
„Hoe da?"
„Ze konne de vijf op geen stukke na hale, jö."
Hij lachtte minachtend en Bet schaterde, plomp vóór hem, de handen zwaar op de breede heupen, maar Kees werd weer ernstig, stom opeens in ver gedroom, de oogen op de zwarte fabrieksgebouwen in de verte, onder den zwaar uiteenvallenden rookstraal van den hoogen schoorsteen.
Hij lette niet op Bet, die breed voor hem stond, het gezicht naar hem opgeheven, rond blozend vleeschgezicht, waarin volle bleekroode lippen iets open bleven.
Uit de verte kwain 't geraas der fabriek door de wijde stilte van den blauw neveligen voorjaarsavond, die stierf in lichtbrand achter de zwarte daken, waar de zon al diep weg was onder stille weening van avondkleuren.
„Bè jij stil?" waagde Bet te verwijten.
Hij zag op haar neer, opeens wakker.
„Hoe da?"
„Doe geen bek ope."
„Nou ja, 'k bè pas wakker. Mo'k j'is zoene?"
„Jizzes nee, daar nie om, zeg.'
„Nou dan nie."
En hij ging verder zonder groeten naar de zwarte fabriek, in licht dampende verte niet meer denkend aan Bet, die Kaat na draafde, nu eerst geheel wakker uit zijn zwaren slaap van afgemat werkdier, dat droomerig stapt naar zijn werk in jarenverre gewoonte van eiken dag, verstompt, geheel bevredigd door lange omhelzingen van den arbeid.



Bet was Piet Luidjes dochter.
De nu vijftigjarige stoker diende meer dan dertig jaar op de fabriek.
Als jongen werd hij er aangenomen, en onder het werk groeide van den schralen vagebond-arbeidersjongen een breede, taaie sjouwer, die twaalf uur aanéén bukte voor de vracht van zijn schop, en als zijn maat wegbleef, twaalf uur over kon werken zonder te slapen.
't Ontzag voor „de heeren" Avas als een koorts in hein geweest van 't oogenblik dat hij op de fabriek kwam, dreef hem voort in 't zwaarste werk.
Bij de drie directeuren, waaronder hij achtereenvolgens gediend had, stond hij onveranderlijk aangeschreven als een goed sjouwer, doodwerker, die uitstekend te gebruiken was; maar de dertig jaren arbeid hadden zijn lichaam verschrompeld, drukten hem al naar den grond, en soms in doffe moedeloosheid voelde hij zich minder worden en meende te merken dat de directeur hem niet meer op prijs stelde; doch na lang tobben in zijn eenzelvig denken, berustte hij.
En nu leefde hij lijdzaam zijn leven uit van oud werkman, gevend in behoefte aan zware inspanning nog al zijn krachten, gewillig doende naar de orders van directeur en opzichter, gewoon benut te worden om kracht te doen in den eeuwigen arbeid; want alleen het werk had hem geheel bezeten, bezat hem nog, en buiten dat was er niets.
Aan zijn tafel, die hij niet voelde als zijn eigen, maar als eene waaraan hij wèl zitten mocht als hij wilde, zonder ineer, zat hij zwijgend tusschen zijn groote jongens en meiden, nooit geheel gewasschen, als op zijn bankje in 't ketelhuis, en reeds na het eerste jaar van zijn trouwen lachte zijn wijf het minachtend uit in de buurt, dat die van haar zoo'n droge was....



Alleen als 's morgens zijn boterhammen voor de fabriek niet op tijd gereed waren, schoot hij uit in een ongeduldig geknor, dadelijk overschreeuwd door zijn wijf of de meiden.
„Nou, nou, hou je mond mar! Komt nog e trem!"
Als ze zijn broodzak op tafel smeten, nam hij hem op en ging zwaar stappend, als een paard dat den stal verlaat, de deur uit en den dijk op naar 't ketelhuis.
Hij had er in de twintig jaar dat hij er werkte een tiental maats naast zich gehad, die het er niet uithielden op den duur, heen gingen of stierven, goede en ongeschikte stokers, die hart hadden voor 't werk en die lui waren of bang voor den gloed, die hen verzengde, en den kouden tocht uit de groote buitenpooi-t, die den dood blies op hun natten rug. Maar een enkele had hij er onder gekend als de jonge Kees.
Dat was er weer een die lust had in den arbeid, 's morgens de zware schop licht voelde als een stok in zijn handen, de eerste gangen spelend deed in kittelende krachtsinspanning van zijn sterke spieren.
Als hij 't in 't eerst aanzag, zelf al moe na zes of zeven uur werken, vertrok zijn zwart rimpelgezicht in een grijns van ijverzucht om het stoken van dien jongen, die hem de baas was; doch na eenigen tijd berustte hij, nog tevreden dat hij geen praatjes maakte en naar den „ouwe" liep, als hij in den na-nacht bij ongeluk eens insliep na een gang.
En ze werkten voortaan met elkaar, altijd in overeenstemming, met slechts éen groote zorg: gedurende de lange werkuren op vijf te komen, langzamerhand elkaar onmisbaar achtend om de eer, de beste stokers der fabriek te zijn, waardig te kunnen blijven.



Nadat Kees zijn werkbroek had aangetrokken, bleef hij een oogenblik op het bankje, omsuisd door 't eentonig geraas der stokerij, in lichtdoorflitste schemering.
Hij dacht nu aan Bet, zich opeens herinnerend in stil gelukkig bedenken dat ze hem toch wèl graag mocht lijden, en langzaam kwam in zijn stille gedachten iets ongekend licht liefelijks, om zacht bij te weenen van verteedering. Dat hij dit voelde in 't ketelhuis, naast het schokkende stoompoinpje, voor den grauwen frontmuur, was hem zeer wonderlijk, en groot in innig gedroom waren zijn oogen in rustig gezicht.
Om negen uur kwam de directeur, bezag snel de meters en ging heen.
En na dit laatste bezoek droomde oneindige rust in het ruime nachtgebouw, en deden Kees en Piet ongestoord hun werk, de meters dwingend naar vijf, telkens tot felle inspanning opgewonden door den scherpen slag der hitte uit de vuren en der laaiende sintels, die ze bij 't schoonmaken voor zich ophoopten.
Kees werkte verwonderlijk licht dezen nacht, zonder inspanning de koolbonken weg slierend tot achter op de sissende vuurbeddingen, eens twee gangen achtereen nemend, toen oude Piet tegen den morgen wat vast ingedommeld was.
„'t Was altijd 'r vader."
Hij stookte onvermoeid, heel den nacht blij liefde-denkend aan Bet, en toen hij haar om zes uur afwachtte op den koolhoop, voelde hij den nacht van zwaar werk achter zich als een feestblijheid.
* #
*
Om kwart voor zes kwam Bet het ketelhuis in, een wollen doek om heur schouders, 't gezicht rood geblazen door kouden morgenwind.



Ze kwam onwillig binnen, nog mokkend over zijn kort aangebonden wegloopen den vorigen avond; maar hij wilde niets merken, gaf haar een klapje tegen de dij, dat ze
even lach-gilde.
Haar vader gluurde uit zijn hoek wie daar schreeuwde, maar trok snel het hoofd terug, bang voor een bestraf fenden blik.
Kees en Bet stonden nu naast elkaar, tevreden, verliefd mompelpratend, Bet gelukkig glimlachend om zijn vriendelijkheid.
En opeens zag hij haai- verlangend aan, haar geheel ziende in heur strak werkjak, de schort voor de zware dijen, en hij legde de armen om haar schouders, nam haar tegen zich aan, haar kussend op den mond; maar ze schrok, rukte zich los, snel omziend naar de poort of er niemand keek en, verschrikt door zijn plotseling verlangen ging ze het ketelhuis uit, achter haar zijn geschater, en buiten lachte zij nu ook, gelukkig, zijn kus nog op heur lipren, in haai' glasklare, grijze oogen een lichte
neveling van verlangen.
's Avonds voor 't opkomen ging een troep werklui in de schemering over den dijk naar de fabriek, v oorttrekkend tegen den jagenden vlaktewind, die stormde uit de nauv i wolkdonkere wereldholte waarin de zwarte fabriek groot lag'.
Halfweg ontmoetten ze de schuursters, achterover hellend in den weeken duw der windvlagen, voor de beenen het dof ploffend wapperen der rokken, waarin heur sterke beenen vèr stapten. Ze gingen snel voorbij, gewoonte groetend: „Tje!"
En eenige mannen, brommerig, zonder gedachten: „Tje!"
De geluiden woeien weg in de wijdte, en haastig schoven de meiden voorbij, den avond in.



Wat verder zag Bet Kees op het paadje onder den dijk, groot stappend, de beenen dun in wapper-waaiende broek. Hij zag haar niet en zij riep schel in 't windrumoer: ..Hei daor! Zie geen kleine mense meer?"
Haar kameraad ging verder, zonder omzien.
Kees, onder den dijk, zag op naar Bet, die zwart stond tegen verre grijs lichtende avondlucht, éene hand aan heur losfladderend haar, de andere op haar borst aan den omslagdoek.
Langzaam klom hij nu tegen de helling, en toen hij naast haar stond begon ze haastig te vertellen:
„'t Was van morrege weer raok, zeg. 'k Docht dat den ouwe stapelgek wier.
„'k Was net in de stokerij om heet water en daor komt-ie me binne zette om elf ure zoowat.
„Wel weerlichts," zeit-ie, „'t is zonde da'k 't zeg, is da nou stoke? Is da nou stoke?"
„'t Was 'in weer, zeg.
„Wa nou?" verwonderde zich Kees.
„Nou enne toen zeit Arjaon Putters, die zeit: „God meneer," net eender, „we kanne nie gauwer" en den ouwe der boven op:
„Dan zal 't uit zijn," zeit-ie. „'k Za me deur 'n stoker late dwinge!"
„Nou Arjaon en Driek zagge zoo wit as 'k weet nie wa, da snappie; nou en nijdig, och wa was die ouwe nijdig!"
„En toen?" vroeg Kees minachtend, dadelijk partij nemend voor de dagstokers.
„Nou enne toen zeit-ie nog:
„Nee jullie motte pap ete," zeit-ie. „Jullie zijn bang va je werk en da kost mijn duite! — Maar je kan 'n Zaterdag aan de poort gezet worre!" en toen met



'n vaartje de stokerij uit, met 'n kop as 'n stier en zukke ooge."
„Wel, wel!" smaalde Kees nog, knikte en ging verder, gebukt tegen den wind.
In de goot wachtten de dagstokers en de kolentrainers stonden in de poort gereed heen te gaan, de blikken kruik op den rug, de jas dichtgeknoopt om hun vormeloos vergroeid werklijf.
Oude Piet trok op 't bankje zijn voddige werkbroek aan over harige, zwarte dijen, peezig als paardepooten.
Toen Kees binnenkwam ging hij plomp naar de stokers: „Wa's da nou mè jullie?" en Arjaon Putters, kort. breed werkman van vijf-en-veertig, sjouwertype, kleine, donkere angst-oogen onder schrikachtig opgerimpeld voorhoofdsvel, wantrouwend tegenover Kees zijn belangstelling,
gromde huilerig:
„Ja da's 'n bakkie, zeg. We zijn der uitgegooid," en ziende, dat de ander niet lachte:
„En me wijf ziek! Mo'j niet uitpoetse, zeg?" Schreeuwerig betoogend nu, de zwarte, gewonde klauwhanden aan moedelooze armen zwaar naast zich optillend: „En kanne wij 't nou gebetere? Zeg nou zelf: kanne wij nou in twee maande stoke leere? Het iemand ons
gezeid: Mo-je zoo doen of zoo doen? Zeg nou zelf "
Maar in de morgenlichte poort riep zijn maat Driek Sanders hem, opgeschoten, jong arbeider, onverschillig in breede schouders, de handen in de zakken, toonend dat hij 't onnoodig vond er tegen die van de nachtploeg drukte
om te hebben:
„Of die 't kon schele en of die er geen pret in
hadde!"
In een hoek trok Arjaon haastig zijn voddige jas over



zijn boezeroen, knoopte een rooden zakdoek om en draafde het ketelhuis uit, Driek en de trainers na.
En Kees bleef een oogenblik op den koolhoop, groot in rustige kracht, zwaar staande in 't lichtgewuif der gasvlammen, en zijn gezicht vertrok in een stillen lacli van vreugde om den onmacht der dagploeg, die 't tegen hem en Piet had moeten opgeven, en dien nacht in heeten werklust joeg hij de meters naar vijf, stokend in 't geel gloeiende ketelhuis, dat de veiligheidsfluiten haar angstgil spoten in den stormwind, die zwaar over de verre weidevlakten achter den schoorsteen stroomde.
Toen om zes uur de dagploeg weer opkwam, begonnen de stokers het werk al ontmoedigd door het gesnerp der veiligheidsfluiten, die dreunend loeide in de stokerij, waar koud morgenlicht wit omzocht, de laaiende nachtschijn der vlamvelden doofde in de vierkante vuurmonden, en Kees bleef na 't aflossen een oogenblik toezien hoe ze stookten, de trainers naast zich, en hij lachte eens minachtend toen hij zag dat de wijzers wegzakten van de roode vijf.
Op eens zweeg de veiligheidsfluit van ketel vier, suizende stilte latend in de stokerij, en Kees zag nu dat ze de kolen niet voldoende spreidden over de roosters, de vuren te lang open lieten en de poorten niet vast genoeg aanduwden, en onverschillig de schouders optrekkend ging hij heen, nagedroomd door de stoinp lachende trainers.
Buiten de poort, ging de opzichter voorbij.
„Zeg."
„Nou?"
Langzaam kwam Kees terug, onrustig de oogen in die van den baas.
„Da's een bakkie met die lui, zeg."



„Wa zouwe die er ook van kunne? zei Kees, breed in zelfbewuste kracht, ruzieachtig uitvallend.
„Nou da wou k zegge, mar als jullie.... jij en I iet, er nou ieder is éen namme, dan konne jullie der wat op streek brenge, hè?"
„Watte?"
„Wel, as jij en Arjaon en Piet en Driek nou is ieder'n ploeg maakte, zoo gezeed."
„Lollig!" verongelijkte Kees, toch gevleid door de veronderstelling van den opzichter dat hij van een slecht een goed stoker zou maken, en dadelijk besloten:
„Anders — voor mijn part, zeg."
Blok ging heen, bedenkend hoe hij den ouwe, die geen doorzicht dulde in zijn werklui als ze lieten blijken zelf te weten het te bezitten, zijn voorstel zóo voorzichtig doen zou, dat hij er niet driftig om werd.
Gejaagd kwam hij telkens terug in 't ketelhuis, waaide stokers zich aftobden voor de vuren, in een koorts van opwinding om de meedoogenlooze wijzers, die weer op vier en een half waren teruggezakt.
Ze deden hun gang zonder opzien, klein onder de minachting der trainers en der maats in de fabriek, die ontevreden waren dat ze zoo weinig centen maakten.
Blok zweeg over zijn plan, den directeur hier opwachtend om hem na de teleurstelling over de lage drukking voorzichtig in een paar onderdanige zinnetjes zijn plan te zeggen, maar vóór negen reeds ontmoette hij hem in de fabriek.
„Hoe gaat 't in de stokerij?"
„Slecht, meneer."
„Slecht?"
Dadelijk gingen ze er heen, groot stappend door de uitgestrekte rumoerende fabriekslokalen en gangen.



Op den koolhoop voor de meters, in hittewalm van een vuur dat geladen werd, zag hij de wijzers op vier en een half, keek boos neer op de arbeiders in de goot, zwart bestoven, gebukt in 't werk, en driftig ging hij naar de poort, de opzichter stom naast hein.
In den kouden windstroom buiten bleven ze staan, bezig met de stokerij, de directeur mompelvloekend, een diepe rimpelsnede van bedreiging tusschen de donkere dwingoogen, en voorzichtig nu begon -Blok, onzeker, geschikte woorden zoekend:
n 'k Heb al is gedacht meneer, as da kon gevonde
worre U mot rekene, die kerels kennen 'et vak van
stoker niet. As nou Arjaon Putters met ouwe Piet, en Kees met Driek Sanders opkomme, dan krege ze de slag' misschien beet."
Hij zweeg, zijn vraagoogen onrustig betastend het verwonderd, wantrouwend gezicht van den directeur, die gerustgesteld echter door zijn voorzichtig, eerbiedig kijken toegaf.
„Nou, pak dat zoo maar 's aan."
„Goed meneer, best."
De directeur drentelde het ketelhuis uit, voor de werklui rustiger opeens door 't heengaan zijner gevaarlijke boosheid, en Blok liet zich van den koolhoop afzakken in de goot, warmde een oogenblik zijn rug voor een der gesloten vuren en schrikte de stokers toen op, die een wagen met asch van de laatste schoonmaak laadden.
7)Zeg, jongens."
Ze kwamen, de gezichten rookend, de monden open om zwarte tanden, angstoogen vragend in Blok's gezicht.
„De zaak is gezond, zeg. Jullie komme bij die van de nachtploeg."
„Al reit" lachte Arjaon, de hand op de dij kletsend,
fic-nic. 0



tabaksspuw spuitend tegen een vuurpoort, en de stokers laadden den wagen verder, vroolijk opeens in de ontspanning van hnn angst voor ontslag.
* *
*
De oudste stokers, oude Piet en Arjaon. hadden de eerste week den dag en het gelukte hun niet op de vijf te blijven.
Piet werkte hard, verwonderd in 't eerst dat de meters zoo slecht rezen, zich inspannend tot het uiterste, maar telkens vielen de wijzers terug; toen begreep hij opeens dat Arjaon te min was, toch niet opmerkend wat hij verkeerd deed bij 't laden, niet gewoon te letten op 't werk van een ander, in ieder geval te dom zijn maat uit te leggen hoe er gedaan moest worden, en twee dagen werkte hij zonder de spanning te kunnen bereiken, die hij vroeger met Kees voortdurend had, te zeer benadeeld door de ongeschiktheid van Arjaon, die geen slag van stoken had en na een gang of tien op was.
En hij bleef stroef zwijgend voor de vuren, kwam niet meer op 't bankje, durfde geen rust nemen bij meters van vier en drie kwart, angstig voor het ongenoegen van den ouwe, die al eens gezegd had dat de dagploeg hem tegenviel, en hij stookte zonder zich rust te gunnen, alles angstvallig sekuur doende, tegen den avond bevend van afmatting.
Dan ging hij naar huis, gebogen onder de langdurige inspanning van den dag, pijnlijk stram in de lenden en armen door de lange hevige aanvallen op de onwillige vuren, en nu voelde hij zich snel minder worden, wist nu zeker dat hij geen twee jaar meer in de stokerij zou staan, eindelijk bezwijkende, verstijfd en verteerd door dertig jaren arbeid.
Den vierden dag tegen den avond kon hij zich niet



langer verzetten tegen de vermoeidheid en viel in slaap op de bank.
Toen de directeur later kwam en Arjaon een snauw kreeg om een onhandigheid bij 't laden, verklikte hij in zijn angst voor ontslag dat ouwe Piet öp raakte en hij 't alleen niet an kon.
Daarover kregen ze ruzie, en in de grauwe avondschemerige stokerij gingen de oude arbeiders elkander te
lijf, redeloos door den angst voor naderende armoede. * *
*
Kees had Driek spoedig geleerd hoe hij laden moest, en hij had er binnen een paar dagen den goeden slagvan, voortaan even heftig de volle schoppen uitslingerend over de uitgestrekte vuurbeddingen als zijn maat.
Zij vormden nü de beste ploeg en wisten te stoken, dat de veiligheidsfluiten gilden over de wijde vlakten om de fabriek en in stille nachten haar gerekt getoet overvloeiden tot in 't dorp.
Als de schuursters opkwamen liepen ze bij hen aan om een praatje te maken, en in den hoek bij de kleine verloopen stoommachine zaten ze dan, kijkend naar 't werken der jonge gasten, die zooveel stoom konden maken als ze wilden, lachten liefkoozend naar de strakke, verhitte gezichten, verliefd, wachtend een geschikt woord of een kneepje van de vrijers, die het best verdienden van al 't fabrieksvolk.
Ze stookten gemakkelijk, snel hun schoppen uittellend, de vuurpoorten haastig dichtslaande met een stoot van den balaster, en als de directeur in 't ketelhuis kwam, zag hij het werken in de goot eens aan, ging tevreden heen, na even de meters langs den frontmuur gezocht te hebben in snel gewoontekijken.
En in lange werknachten vierden de jonge stokers



feesten van kracht, spelend met hun schop, dansend in 't roode brandlichten der vlamvelden, gaande van 't eene vuur naar 't andere, de druipende gezichten in den scherpen slag der rosse gloeihitte, en hun jonge kracht ging als een koorts in de rumoerende fabriek, die daverde, volgejaagd haar aders, de mt-dlen leidingen, door gloeienden stoomstroom uit de.ziedende ketels.
Uit: S. G. van der Vygh Jr., »Werken«. Haarlem. De Erven F. Bohn.



een avond
door F. CoENEN Jr.
Zij waren langzaam, als toevallig opgewandeld naar „Schreuder", het koffiehuis aan den overkant der rivier.
Het zou daar koel zitten zijn na dezen snikheeten Julidag, en het was ten minste een eindpunt voor doelloos slenteren langs dompige straten, waar de warme, loome lucht nog zwaar hing en het benauwend rook naar heete stof, die pijnlijk prikkelde in den neus.
Toch altijd nog beter op straat dan op de lauwwarme kamer, waar een atmosfeer was. als in een kast, die lang gesloten is geweest.
Het was tegen acht uur, toen zij over de groote brug gingen. Aan het andere einde lag „Schreiuier'.
De zon ging rosgoud gloeiend onder, rechts boven de rivier, hoog achter de violette huizenstad, maar zij zagen het niet, hadden alleen een vagen indruk van den wijden hemelbrand en de breede verte van het watervlak, dat blauwzilver tintelde.
Onderweg, in hun lange, moeie slentering hadden ze zonder belangstelling loopen praten over de dagelijksche gewone dingen, over wat op het bureau gebeurd was: „Zeg, wat was die Beukels weer gek!" of: „Ben je nog uit geweest gisteravond?" of: „Weet je wie ik gezien heb? Die meid van laatst, je weet wel, die zwarte "



Eindelijk hadden ze 't over de warmte gehad. Cnoop vertelde, hoe hij maar eens in zijn leven zoo'n zelfde hitte had bijgewoond: dat was nou twee jaar geleden bij de wielerwedstrijden in Arnhem 
„Ik kwam daar, got! zooals je gewoonlijk na die dingen toegaat, he! in velocipède-kostuum, met een shirt an en
korte broek en m'n jas over me arm Dan ka'je toch
waarachtig niet zeggen, datje dik gekleed bent, niewaar?"
„Nee, waarachtig niet," zei de ander.
„Nou maai-, meneer! ik verzeker je, ik was nog geen half uur op de baan of ik stierf gewoon van de hitte!.... en zoo in eens kwam dat! We waren hier weggegaan ...
ja Jezis! met warin weer een graad of 70, 72 nie
meer. Maar toe in de trein veranderde 't en got!
t was om gek te worden! De lui konne niet meer op d'r karren blijven ik heb er twee zóó af zien donderen."
„Sakkerloot!" zei de ander weer, om iets te zeggen. Cnoop was door zijn verhaal in vuur geraakt en vertelde ijverig verder.
„O, je verrekte gewoon! je wist niet waar je je bergen
zou en geen boom, dat begrijp je 't bestuur wou
dan ook ...
„En is t'r gerejen?" viel de andere in, uit zijn dofheid zich dwingend tot eenige belangstelling.
„Cereje? nee Jezis! dat kè'je begrijpen, of wacht
is! ja toch nog maar d'r kwam geloof ik onweer 
ja, zóó was '1! d'r kwam onweer...
Ze waren bij „Schreuder", gelukkig!
Hij werd wee en wrevelig van dat enthousiast gedane verhaal, dat zoo onnut klonk, zoo wezenloos en leeg* Hij wilde binnengaan in het café, maar Cnoop hield hem staande, de hand uitstekend:



„Hier zal ik de eer hebben afscheid van u te nemen, meneer ik wou naar huis toe, weet u?"
In zijn toon klonk het zich schrapzetten tegen mogelijk aandringen om toch mee binnen te gaan.
Maar de ander dacht er niet aan hem te bidden, hij voelde eer een kleine verluchting, nu Cnoop weg wilde.
„Toe, ga non effen mee, je bent nou al zoo ver," zeide hij echter uit beleefdheid.
„Nee meneer! ik heb je gezegd ik breng je tot aan
„Schreuder", maar d'r in ga ik niet en ik moet ook
thuis wezen: die arme Kees zit misschien al een half uur op me te wachten."
„Nou, in godsnaam!.... als je niet kan, dan kan je niet adieu dan! veel pleizier dan!" 
„Insgelijks, amuseert u verder, dag meneer!"
Een vischig-slappe handdruk, toen ging Cnoop niet een haastigen, ietwat gemaniereerden omdraai van hem af, weer naar de brug. Zijn klein lichaam, in een fattig, grijs pak, wipte haastig op en neer in geaffaireerd stappen. Een keurig heertje! was de indruk, dien de ander kreeg, toen hij hem even nazag, half wrevelig, half medelijdend.
Toen ging hij zelf langzaam, met een koel-ernstig air, tusschen de menschen aan tafeltjes door, de hellichte zaal in, zooveel mogelijk een correcte houding van kalme nonchalance bewarend. Door de glazen deur, de trap op met langzame, zelfbewuste stappen, eindelijk boven, door de deur, — waartegen een kellner leunde, die wezenloos voor zich staarde — op het balkon. Er was daar een lege koudheid van grijs ijzer en steen onder cru licht: drie trillende gasvlammen, blauwwit, langa den muur. Het was niet vol: er zaten twee paartjes in den hoek links, dichter bij nog een tafeltje met drie opgeschoten jongens, gymnasiasten



of hoogere burgerscholieren, met groote stokken en lage
hoedjes Rechts waren alle tafeltjes leeg.
Hij ging zitten, met zijn rug naar de anderen, twee tafels \an den hoek, bestelde aan den kellner, die een paar pas was nader gekomen, gemberbier, en had onmiddellijk daarop spijt dat genomen te hebben. Mr.ar de kellner was al weg, in de gang, en hij durfde hem niet terugroepen.
Hij schoof zijn ijzeren tuinstoel achteruit, ontevreden over 't niet-durven, ging leunen tegen den harden houtrand, puffend warm in zijn heete, schurende kleeren, benauwd met zijn lichaam en met zijn gevoel tegen het leven. Daar zat hij nu.... waarom eigenlijk?
ilaai het zacht aanzwellend, koele stroken van den avondwind langs zijn gloeiend gezicht deed hem kalmeiworden, toen hij ook van de wijde avondschoonheid vóór hem zich bewust werd.
Het was vrij stil voor zoo'n druk punt. Aan den brugkant alleen ging dof geroesem van geluiden om, soms ratelde hardop een rijtuig.
Achter hem zacht geprevel, dat in de stilte scheen te hooren.
Daar brak hard gelach uit aan het jongenstafeltje, zijn
wordende stemming storend. Het klaterde een oogenblik 
toen weer stil. De kellner had intusschen, met gerinke van glas op zink, het gevraagde gebracht. Een natte plof en het fleschje was open neergezet, met harden tik op de tafel.
„Asjeblief meheer!"
„Dankje!"
Zijn oogekijken ging nu weer naar buiten, dronk dat in met genot.
In den wordenden avond waren de dingen meer etherisch, \erijldon tot schaduwbeelden: de bladerboomen langs den



waterkant, de lange bruggebouw. Daarachter verinnigde de hemel tot donkerblauwe» ernst. Dof staalde de waterstrook, met plotselinge schitteringen der rivier, zichtbaar boven den steenen rand.
En tusschen water en hemel was de huizenstad aan den overkant, diep fonkelend violetzwart, met de fijne dakenlijnen en schoorsteenen tegen het transparant van de lucht.
Rechts vóór hem was de groote brugingang, half verborgen achter een kiosk. De twee vlaggestokken op de entreepoort hieven zich wezenloos in de lucht en daarachter deinsde weg, de ijzeren bewanding van het bruggevaarte, groezelend, vaag in 't donkere, van afstand tot afstand even aangelicht door lantarens, die te schijnen aanvingen, wit fel stralend, als heldere kijkers van vreemde natuur, geen deel hebbend in deze innige avondsamenvoeling van lucht en water en stad.
Maar als zwart kantwerk fijn, was de boging van de spoorbrug er naast. Met veerkrachtige sprongen gingen do bogen van den eenen pijler op den anderen. Door het zwart filigraan en hoog er bovenuit scheen het diepe, zalige blauw van den hemelkoepel.
De groote avond lag wijdopen voor hem.
Het was zóó stil bijwijlen, dat hij in de nachtboomen, vóór den waterkant, het aandachtig ritselen hooren kon, teer lispelen van avondwind in de bladeren, die flauw bewogen tegen de lucht.
Een onmetelijk zwijgen daalde neer, dempend de geluiden 
En het klare licht wolkte weg, langzaam en gestadig uit den vèrwelvenden dagkoepel. Van onderop gleden, donkerend en vervagend, de vluchtige schaduwen aan.
De Dag vervloeide luidloos in den grooten, alommen Nacht....



En zijn hart verruimde in 't éénvoelen, aanbiddend de pure schoonheid van dit groote drama; in vol genieten staarde hij, met tranen in zijn oogen 
Tot hij een schrijnen van zielspijn zich bewust werd en peilde wat het was, dat hein zoo drukte.... Ja, dat was het! het contrast tusschen dit vrije daarbuiten, waarmee hij zich verwant gevoelde, en de benauwdheid van zijn eigen duf, klein dagelijksch leven.
Neen! hij had met dat Hooge niets gemeen, zijn doen niet en zijn denken niet.
Hoog-impassibel, volmaakt zelfgenoegzaam ging het hem voorbij, hem en duizenden. En het liet hem en die allen terug om het na te staren met eindeloos, zelf onbegrepen verlangen.
Wat was die stad klein! Wat was zoo'n dag klein, zoo'n
leefdag: morgen, middag, avond, morgen, middag, avond 
regelmatig wentelde 't om en om en om, en hij was op het rad gebonden, dacht gek te worden onder die monotonie en regelmaat.
Het dagleven benauwde hem, zoo week na week, waarin hij eiken morgen bij het ontwaken den dag van gisteren zwaar in zich hervond. Een bezinksel der gedachten van den vorigen avond, éénzelfde gedachtenkleed, dat hij weer aantrok, zooals hij ook in zijn zelfde kleeren ging....
Was dit waarlijk weer een nieuwe dag?
En nog zoo kort geleden de tevredenheid, dat de vorige voorbij was Weer een nieuwe, die toch dezelfde was 
En hij kleedde zich, moe gedacht aan die oude gedachten, en zoo zat van alle doen terwijl toch even in
hem gelicht had de vage mogelijkheid van een leven, waarin hij dezen tiidgang in zijn schijnbaarheid begrijpen zou en gemakkelijk dragen.
Dat moest toch kunnen.



Maar meestal revolteerde hij zich, in een doffe rancune, omdat hij zoo weinig paste tusschen al dat frissche levende. Verjongde zich niet het buiten eiken morgen: een nieuwgeboren worden, groot onwetend van het vorige dagleven. Was er ooit moeiheid in de hemelpracht van het zonopkomen, in het licht tsilpen van de vroege vogels, in de dauwfrissche velden?
En de menschen hoorden ook zoo te zijn: in nieuw leven, in nieuwen dadendrang, eiken dag vernieuwd. Waarom droeg hij dan die zwaarte mee, waarom drukte hèm zoo de last van het voorbije leven, dat loom als een mist in zijn denken bleef hangen? 
Het was nacht nu.
Stil berustend lagen alle dingen: de zware bruggebogen op de donkere pijlermassa's, waarlangs het vluchtige water haastte, telkens even tintelend van licht.
Aan den overkant scheen de lange strekking der kaden teruggeweken, terwijl in de smalle strook donker violet daarboven, die de huizenstad was, de lichten alleen nu waakten, levendig sterrelend, oranje-goud. van afstand tot afstand.
Omhoog was het heldere versomberd tot diep-staalblauw, waarin, fijn als diamantschitteren, hier en daar een ster 
Maar niet tot zijn bewuste zien kwam dit meer. Hij zag het met vage oogen, den elleboog op liet tafelhout, de kin steunend in de hand.
In hem schrijnde het van denkwonden. Hij dwong zich te herinneren het doorleefde van gister en eergister, oogenblik na oogenblik, om te zien of zulke dagen ook verschilden en 't was hem een wreed genot te merken hoe gelijk ze waren.



Eerst de Donderdag.
Een grijs-beloken dag was 't geweest. In de nuchtere moi gen bleekheid was daar het bekende kamerzijn, met het wit van ontbijtgoed over de halve tafel. Het vaal gewone, suf treurige van dit daggelaat echode terug in de lusteloosheid van zijn matte ziel. Een weerzin had in hem geschreid weer den dagloop te beginnen tot met wegrukken uit die matheid hij zich dwong tot doen, tot aankleeden. Daarvoor was altijd een halve oplettendheid noodig. maar onderwijl, terwijl hij deed in de rillige morgenkilte, drukte hem de last van één gedachte.
Wat was dat ook weer geweest?
O ja. hij herinnerde zich! Een denken was in hem gekomen dat hij 's middags naar een vergadering moest om verslag te geven en tegelijk daarmee had hij vage zieningen van zijn bureaukamer op dat druilige middaguur. van de regengrijze stadsstraten in het tranenlicht. Alles doodsch en vaal!
En toen had hij ook den ganschen daggang vóór dat uur in één denklichten gezien: het morgenzijn in die kamer, 't koffiedrinken,.... al zijn handelingen, en zóó had hem de moeheid gedrukt, dat dit alles ook waarlijk elkaar moest opvolgen in het reële, hem dwingend, als met ijzeren greep in den nek, om de minuten alle te leven, onweerstaanbaar, de een na den ander dat hij met de spons
in zijn hand het wasschen had gelaten, om op bed neer te zinken, de armen steunend op de knieën, de handen gevouwen 
Maar het klokkentikken was weer in zijn bewustheid gedrongen en verbitterd over dit nutteloos zelf kwellen, dat toch geen verbetering kon brengen, was hij opgesprongen, en had. het denken onderduwend, nu voortgehaast tot hij klaai' was.



Even wat gegeten, brood gesmeerd om mee te
nemen voor 12 uur toen weg 
Zoo onwezenlijk, bedacht hij thans, was altijd 's morgens die ochtendkamer, zóó voortdringend naar weg en aan 't werk gaan, in zijn voelen. In zijn schooljaren had hij dit ook gehad. Het school was geducht, angstig drukkend in zijn gansch 3 denken, van het wakker worden af. Al het andere vóór 't daar heen gaan — de slaapkamer met 't aankleeden, de woonkamer met 't ontbijt in den bleeken ochtend, onder 't schaarsch gepraat der huisgenooten — al het andere zag hij maar vaag, gejaagdheid voelen overal, een voortdrijvende onrust.
In latere jaren, na zijn schooltijd, was 't er niet meer geweest, maar nu hervond hij het, ofschoon zwakker, omdat hem de bureaudag minder benauwde, dan vroeger de school. Toch ergerde het hem, dit gevoel nu weer in zich te weten. Dit was immers nu zijn leven voortaan. Zou hij dan nooit leeren rustig te zijn in het oogenblik,
buitensluitend de zorg voor wat komen moest'? 
Verder dacht hij. — Die Donderdag op het bureau! 't Was moeilijk er zich in terug te denken, in juist diè dagphysionomie. Ze leken zoo op elkaar!
Maar ja! Hij had toen dat stukje geschreven over 't nieuwe restaurant.... Hij zag zich dat weer doen, voorover de bruine schrijftafel in de zwakke lichtgrijsheid — de lage, donkere kamer naast hem stom .... Door het raam was, dichtbij, de dofbruine steenrijzing van de overkanthuizen met de starende, gordijnlooze ramen, kantoren meest 
Het schrijven had nog al gevlot, en een kleine tevredenheid in hem gloeide, toen 't goed af was.
Maar de tijd daarvóór, van het uithuisgaan tot dit oogenblik, was niet meer uit zijn herinnering op te roepen. Hij



wist wel hoe het móest geweest zijn als 't altijd was:
de hooge, donkere trappen op de eerste treê van de
tweede kraakte 't groezelige gangetje door, waar het
schemel-donkerde.... dan binnen, met altijd halfbewust het vies aanvoelen van de deurknop, die door zooveel vuile
zettersjongetjes was vastgepakt dan de morgengroet,
onverschillig' vriendelijk: „dag meneer Beukels!" en de teruggroet, waarvan hij den klank zoo wist: „Mórgen meneer Van Wijck!" met soms er achter: „wel gerust?" of „goed geslapen?"
Dan 't jasuitdoen, jas ophangen....
O! al die kleine, tergend bewuste handelingetjes, waarbij hij immer zich den vorigen dag herinneren moest, toen 't ook zoo 't zelfde was, zoo verbijsterend hetzelfde.
Wat dan kwam was het weggooien in de prullemand van knipsels en papieren, die nog van gister op zijn schrijftafel lagen 
Ja, zoo moest 't alles geweest zijn, maar het preciese Donderdaggevoel kon hij niet meer vinden, 't Deed er ook niet toe.
Hoe was 't toen verder gegaan, na dat verslagje
schrijven? 
Een kalme gewendheid had 't gegeven, hij was verzoend met het dagleven, en had andere dingen gedaan, in een gloeiing van energie veel willende afdoen, schrijvend op lekker glad papier, met een makkelijk loopende pen. smedige zinnen, een gedroomd rijke taal van onverwachte wendingen en verrassend schitterende woorden, die hijzelf nu nog niet wist, maar die zoo straks zouden vóór hem staan, tot zijn eigen verwondering,
Maar toch voortdurend, onderdrukkend dit rijk gevoel van tijd en werk, was hem het bewustzijn gebleven van



dien onaangenaraen gang, die hem 's middags wachtte, en waartoe hij telkens nader kwam 
Dit was wel de groote ellende van zijn leven, dat kleinigheden in staat waren zijn voelen zóó te bezwaren, dat de dagen er door bedroefd worden.
Om 3 uur — den ganschen ochtend door had dat „drie uur" een vijandigen klank voor hem gehad — was hij gegaan.
Onder de wijde dreiging van een enorme, inktzwarte onweerswolk, had hij het plein, vóór het bureau, gezien in valen schemer...., de dofgroene boomen, de strenge huizen, roerloos-angstig wachtend in een groote stilte op den eersten donderslag. Dit visioen kwam thans weer duidelijk voor hem op, ook hoe hij zich voortgehaast had langs de Breestraat, terwijl de stuifregen killend was komen vallen.
Vóór hem spatten groote droppels heftig op van den grijzen trottoirband. Dat was als kleine ontploffingen Enkele parapluien, deinend op en neer, gingen voor hem uit de straat af, zilverig zwart glimmend, terwijl bij korte tusschenpoozen in het schemerend-grijze omhoog weerlicht blikoogde met volle, zomersche donderslagen.
Van de vergadering kwam hem weinig te binnen. Een holle zaal, wist hij, tusschen grauwe pleisterwanden grijsAvolkig van sigarenrook. Bleek licht omhoog, beneden, in de schaduwen, veel dofzwarte menschenlijven, waartusschen hier en daar 't lichtbruin van een stoel. Aan het verre einde donkergroen van wachtende bestuurstafel 
Maar hij spande zich niet in om veel te herinneren. Een slappende weeheid kwam van die herdenking op. Dat was als een flauw-zoete, weeë reuk. Hij had toch die oogen-



blikken doorleefd en hij begreep nu niet hoè hij den moed had gehad.... Ze waren nu over. Maar ze zouden terugkomen en hij zou er weer dóórmoeten. Toch waren ze bij het doorleven zoo erg niet, als bij het herdenken. Eerst later, als hij een overzicht kreeg en neerzag op een stuk voorbij leven, steeg die weeheid in hem. Staande voor elke daad was daar volstrekt niet altijd die hopelooze moeheid 
Na die vergadering — hij zag even de zaal in het gele gaslicht, mi alles scherp belijnd — had hij gegeten in een restaurant waar ook weer? 't Deed er niet toe; maaiden avond wist hij duidelijk: die was erg geweest.
Ongemerkt was de dag langs hem heen geschoven met de elkaar snelopvolgende occupaties en zoo stond hij ineens, onverwachts voor den langen avond, als voor een wijde kloof, verbijsterd.
Wat te doen, hoe te leven die uren door.
Hij had nagedacht onder het eten, maar 't had niet gebaat. Beneden al het oppervlakkig zich-bezighouden, was de groote leegheid-zonder-vei-wachting geweest, tot hij ten slotte den strijd opgevend, op een stoel had zitten dommelen in zijn kamer, waar hij alleen was. En telkens werd hij wakker in het staren der wezenlooze dingen. In huis de leege stilte, buiten een enkele dronkemansgalm van een die nog laat uit de kroeg terugkeerde. In het stilteruischen, in het nadrukkelijk klokkerikketikken, voelde hij benauwend het leven vergaan: een koude luchtstroom voorbij hem, die niets achterliet in zijn grijpende handen. Een duizeling over hem in de kamerlichtruimte, zoo wijd gevoeld opeens: zijn eigen kleine bewustheid, doodsangstig in al 't ziellooze, onaantastbare, waarover de tijdgang wentelde.
Hij was vroeg naar bed gegaan, het verder zoeken op-



geveild in zijn groote verslagenheid 0111 het hopelooze van
dezen grauwen avond 
En zoo had hij ook den volgenden morgen zijn leven
weer gevonden 
Maar de spanning van zijn denken verslapte nu in een Jammende weeheid, die van zijn beenen opkroop. Hij tuurde soezend voor zich uit, waar aan 't naaste tafeltje een
paartje stoelknersend zich tot zitten schikte Hij
merkte de kleur van haar losomhangend zomermanteltje
zonder mouwen, het was heel licht bruin daarop
geschulpte pelerinekraagjes, drie boven elkaar. Hij had een
grijze demisaison aan, en een hoogen hoed Vreemd
in den zomer, zoo'n hoogen hoed! Weer knerste een
stoelpoot! dat was als een nagel over een lei, zoo wee! 
Waar was hij ook weer aan bezig?.... zoo slap en zoo
mat voelde hij zich o ja! hij was bezig te denken
hoe zijn leefdagen waren, achterna overzien maar het
was zoo lastig inspannend die herinnering. Hoe was de
Vrijdag geweest dat was gisteren pas! 
En terwijl hij nog zijn denken moeilijk richtte, sprong in eens voor zijn herinnering op liet oogenblik van wakker worden.
Met het oogopslaan had hij in het bleeklichte vierkant van zijn alkoofkamertje het geheel van zijn bestaan voor zich gezien zooals hij het gisteravond had gelaten: den «lag van nu, de komende dagen en wat geweest was.
Zwaar drukte hem de dag van gisteren. Al zijn denken en tobben van den vorigen avond was weer in hem als een zwaar bezinksel van het leven, weeër nog dan gisteren, ouder geworden, vergeeld. Dat was als het moemakend
schrijnen van rheumatiek door zijn leden en een
wanhopig zoekend verlangen was opengebarsten, niet meer te zijn in dat oude gedenk en gevoel, niet meer te weten 1*10 - nic. 10



het duffe, versleten geleef, uiet meer te wentelen met het traagdraaiend dagenrad .... omhoog .... omlaag .... morgen avond morgen avond 
In zijn zitkamer was de bleeke treuring van het grijze
dagbuiten als gisteren; het stihvachtende ontbijt 
als gisteren! 
Alles als gisteren! Met zijn handen steunend op de tafel, zag hij voor zich den daggang geprojecteerd; uitgaan naar het bureau .... trap op .... „goeden morgen, meneer
Beukels!" werken koffiedrinken eten.... O!
dat dat ook wraarlijk geleefd moest worden!
Hij werd rillerig, als altijd 's morgens, richtte zich op en begon zich te kleeden, wèèr te kleeden.
Terwijl hij voortging, groeide de veerkracht in hem, zoodat hij begon te ontbijten, met een kleine tevredenheid over hetgeen nu klaar was en alleen nog wat zachte melancholie als den vorigen dag.
Hard lachen brak eensklaps uit aan het jongenstafeltje 
zijn denkgang storend. Toch even afmaken dit! Hij was
naar het bureau gegaan natuurlijk maar zocht daarvan
te vergeefs momenten terug te zien.
Machinaal herhaalde hij, de lippen onhoorbaar bewegende:
Vrijdag Vrijdag Toen wist hij van het opklimmen
der kantoortrap het geluid van een deur verderop,
die piepend openging.... hart klakkend dichtsloeg de gewone traptree hoorde hij kraken.... Maar dat was Vrijdag geweest of Donderdag, of de vorige week of nam
hij meerdere dagen-herinneringen samen? Hoe kan hij
het ook weten: ze leken alle zoo op elkaar, geen had een eigen kleur.
O! de nutteloosheid van dat eeuwig herhalen, waarvan zelfs geen herinnering bleef.



Waarom was het niet gisteren of voor een week of over een jaar ?
Waarom ging hij straks slapen om morgen weer te beginnen .... waarom begon hij 's morgens om 's avonds weer te eindigen.... om den volgenden dag weer te beginnen?
Braudende tranen zwollen op naai- zijn oogleden en voor zijn blik schoot het gaslicht lange stralen, af en aan. Vervloekt! dat bestaan van kleine moe<-handelingen .... Levenleeren!
Ja, dat was het wèl: zich trachten te wennen aan het onvermijdelijke, met starren trots het onverschillig leven verduren en klachtloos doen met onverschillig schouderophalen, tot het zekere einde.
Wie dat kon! Niet te voelen, maar vooral niet te klagen, anderen niet en ook zichzelven niet.
De groote wijde rust vol trots kwam opnieuw over
hem de geluiden waren weg hij voelde zich weer
in de avondwijdheid, met het zoetsmartelijk verlangen.
Impassibel als de natuur ernstig gaan in zwijgen,
voorbij, naar het ongeweten einde.
Maar nee! dat was niet in hem op dit oogenblik 
geen verwantschapsgevoel. Hier was hij nu, een klein mensch, zijn eigen wereld, die niets gemeen had met de groote daarbuiten.
En dit was het wat hij voelde in bitterheid: dat het al leeg was van Grod, dat het verging in starre zelfonbewustheid en majesteit onbewogen.
Green stem sprak troost uit dit onmetelijk zwijgen tot hem, die alleen was met zijn begrijpen. Met dit kon hij niet één zijn. Het ging voorbij aan hem zooals aan alle menschen, sedert lang vervreemd. En zij hijgen in benauwdheid, tastend uit de laagte naar omhoog, als rupsen



tegen den wand van een doos, tot de dood hen ter rust brengt....
Hechts op de spoorbrug metaaldaverde een trein aan, niet statig, zwaai' schokkend rhythmus.
Dat ging zoo zeker, zoo aarzeloos....
Kom! hij moest gaan!
Een weeke melancholie bloeide innigeud in hem op, terwijl zacht windwaaien koelend langs zijn wangen streek.
Zoo teer alles! zoo zacht stil droevig, om het uit te snikken.
Dus ging hij nu weer weg.... het leven in 
In de verte verdween het roode treinoog. Een weemoedig fluiten haalde lang uit, na een laatste bruggedavering.
Toen was alles stil met blanke stadsgeluiden — aiwijd. —
Zoo ging hij dan weer het leven in; omlaag tusschen de menschen, die kudden voort....
Resignatie! — stil-vrome resignatie!
Zelfopgelegde last van het leven, zonder klacht gedragen .... zwijgend voortgaan, omdat droefheid te heilig is tot uiten.
Die dragen als een schat verborgen, diep innig aangebeden, 't eenige aanbiddenswaard 
Hij stond op, legde het geld neer op het tafeltje om niet noodig te hebben den kelner te roepen, — ging heen, de gang door, de trap af.
En tegen de vijandige indrukken van de zaal en de menschen trachtte hij zijn verkoelende emotie te dekken, door zoo weinig mogelijk rond te zien. Maar hij voelde zich weer gewoon worden: de ontroering bleef nadeinen



in een zachte bevrediging; overgevend en stil brandde in hein het vaag verwachten van de toekomst.
Toch was daar reeds weer het verwonderd, niet meer wetend vragen, wat hij dan had gewonnen, dat hij zich een oogenblik zoo lichtblij had gevoeld.
Zoo ging hij, een leege lichtheid in 't hoofd, stil tusschen de babbelende menschen, den weg naar zijn kamer.
Uit: Frans Coonen Jr., «Studies®, Utrecht, H. Honig.



EEN LEVENSGrRIL i)oor W. Steenhoff.
De zomer, de tijd van het bedrijvige leven in het visschersdorp, was voorbij. Het plaatsje, maar schaarsch door boomen beschut, lag frisch en open aan den Zeeuwschen stroom. De zomer bracht de dagen van vroolijkheid en druk verkeer; uit het naburige België kwamen zoo menigmaal in lange stoeten de rumoerige gasten om van de ware Zeeuwsche mosselen te eten, en zich aan het strand der wijde rivier de illusie te vormen van het vertoeven aan een zeebadplaats.
Het haventje lag altijd vol mosselenschuitjes, die bij hoog water wiegelend tegen elkander botsten op de trippelgolfjes van het naar dit nauwe hoekje heengedrongen rivierwater; bij eb lagen zij onbeweeglijk schuin en scheef tegen elkander te leunen, met hun bodem op het doorweekte grondslib.
De vracht uit de schuitjes werd overgeladen in karren, die dan met zwaar wentelende wielen, terwijl aldoor het zeewater uitsijpelde langs de straten, werden gereden naar het eenzame stationnetje; ruime spoorwegwagens namen de ladingen in en die onuitputtelijke toevoer van beslijkte mosselen werd verzonden naar de groote steden, voor restauraties en winkels.



Maar de vroolpheid werd eerst uitbundig, de bedrijvigheid rumoerig in Juli, als de kermis in 't land kwam, en iederen avond aan voortzeurde het deuntjesorgelen van den draaimolen. De nederige huisjes op het pleintje trokken zich dan bedeesd in 't donker terug voor al dien bonten sier van opgesmukte kraampjes en draaimolen in 't ongewone hellicht. En tot laat in den nacht klonk uit iedere herberg over de stille straatjes schelkleurig muziekgehud en verward geklapper van klompen en schoenen over den dansvloer.
Maar slechts één week kon die pret duren, en de nuchtere aanblik van planken en binten der kramen, van de onttroonde paarden en leeuwen der draaimolen, als een rommel-zoo slordig verspreid over de hobbelige keien van de kade, tot de gereed-liggende schuiten dat al zouden inladen, bracht den terugkeer uit de roes van brooddronkenheid naar den alledaagschen levensgang.
Daarna begon ook de mosselen vangst te verminderen, en werden de reisgezelschappen schaarscher gezien. En was eenmaal de herfst ingetreden, October genaderd, dan kwamen windslagen uit de groote watervlakte door het dorp varen, en vaagden heen de laatste herinneringen aan den tijd van druk verkeer en vroolijkheid. In de stille straatjes waren de lachgeluiden en schei-uitvallend vreemde woord-klanken verstoven, — nu werd nog gehoord het klepperen van door den wind bewogen luiken, het plotselinge dichtslaan van een deur, of het enkele geklik-klak van een paar klompen over de hobbelkeien.
De drie jonge schilders uit België, die van den zomer naar Zeeland waren gekomen om studie's te maken, waren ook weer naar hun land weergekeerd. Voor iederen dorpeling waren zij bekenden geweest; drie maanden lang zag men ze 's morgens met kist, paraplu en stoeltje uit-



trekken en straks voncl men ze weêr, schilderende aan den plas of op het land. Aan het uiteinde van de hoofdstraat, in den „Vergulden Beer", hadden ze verblijf gehouden. 's Avonds brachten zij vertier in de gezelschapppen der stamgasten, wel bewust van het belangwekkende hunner aanwezigheid in dit wereld-verloren levenskringetje. Tot ongewone avonduren, als de baas reeds naar bed was en de waardin slaperig achter het buffet de laatste dagbezigheden rekte, bleef het praten voortduren, want de heeren amuseerden zich met de boeren en visschers, die in hunne argeloosheid zich dooi- dien gemeenzamen omgang gevleid voelden.
Op dezen laat-October-namiddag hing er een drukkende stilte in de verlaten gelagkamer, waarin moeizaam hokhokte het immer-door getiktak uit de lange hangende klok. Dooi- de beslagen vensterruitjes, waarvoor de groene horretjes, kwam een grijs druillicht naar binnen misten, dat zich in enkele hooglichten hechtte op knoppen en sporten van stoelen, dan voluit gleed over de leege vlakte der tafel, al het andere versomberend. In den hoek het buffet, en in de verduistering van holle kastnissen stonden flesschen en karaffen te lichtglimpen. Door de vensters waren daarbuiten twee hooischelven zichtbaar, dichtbij, desolaat in de grijze omwademing van het eenzaam stildroeve landschap.
Maar in eens, als met een ruk, komt in de slaapstilte vallen het knersend geluid van de deur. die van buiten geopend wordt. En een man staat daar plotseling, hoekiggekant in het vierkante lichtvak, en de oogen in het volle gelaat hebben even een glans van verwondering in hun kijk naar het verlaten binnen der gelagkamer. Maar hij doet dan de deur weer dicht, en een stoel opnemend, gaat hij daarop zitten dicht bij de kachel, wachtend. Dan valt dn



starre stilte weer in; langwijlig klinkt weer het getiktak van de klok, want de man zit onbeweeglijk, de oogen staren zonder uitdrukking naar de blinkend-metalen knoppen en staven van de kachel. Zoo wordt hij uit zijn droomtoestand gewekt door de waardin, die door een deur naast het buffet komt aansloffen.
„Goeie middag, vrouw Hulst."
„Dag burgemeester wat een mieserig weertje vandaag, hé?"
„ Ja, de mooie tijd is om, 't wordt al koud ook,.... geef me maar gauw een klaartje.
„Asjeblieft."'
De vrouw frommel-wrijft haar handen aan de boezelaar, om ze te bezigen tot het inschenken in het schemerig buffethoekje. Toen ze voorzichtig voortschuivend, met een volgeschonken glaasje op een blad, naar den gast toetrad, verschoof deze met een plotselingen ruk zijn stoel naar de tafel, en de dikke vingertoppen omvatten voorzichtig het glaasje, — maar toch niet zonder te morsen had hij er een teugje uit gedronken. Dan het glaasje neerzettend, vóór zich op de tafel, weer opkijkend, groette hij de dochter, die ook was binnengekomen en achter de toonbank al in druk gedoe was met omspoelen en afdrogen van glazen. De moeder porde de pook in de kachel om het doovende vuur op te rakelen, en zei weer eenige woorden over het weer, dat al zoo guur werd. De burgemeester gaf eenige gelijke woorden en in beider gedachten gleed de herinnering aan den mooien zomertijd, nu voorbij.
„Ja, de prettige tijd was om, — anders een goeden zomer gehad van 't jaar, er waren veel vreemdelingen geweest, meer dan 't vorige jaar."
„Gisteren," zei vrouw Hulst, (ze was tot gemak gekomen op een stoel, en stofte met de hand haai- rok af. onder



't praten) „is een van de drie heeren er nog geweest; hij kwam om een schilderij weg te halen, dat hij hier had gelaten, omdat het nog niet goed droog was, toen ie wegging."
„Welke van de drie was het?" vroeg de burgemeester, die nu zijn glaasje tot op de helft leegdronk.
„Die langste, — de grappenmaker, zal 'k maar zeggen."
„Zoo, was die 't; 't spijt me, dat ik 'm niet gezien heb, want 't was een aardige snuiter; hoewel, die twee anderen mocht ik ook nog al."
De vrouw had nu haar stoel dichter bij de kachel geschoven, haar handen in rust lagen stil in den schoot, en in het gelaat, dat recht stond tegen het vlak kwijnlicht uit het venster, waren de oogen vredig-peinzend, starend in het buiten, over de platte ligging der eenzame velden, die zich heenstrekten tot aan den grooten straatweg, vèrweg, met zijn hooge boomen zichtbaar als een lange schakel pluimig gerag, nevelend in den horizont.
Haar oogen bleven strak turen, maar de mond gaf in langzame woorden den inhoud van haar overdenking.
„Och, hoewel het veel drukte voor ons gaf, was het toch een heele afleiding, — en moeilijk waren ze ook niet, altijd best. Ik had boven het achterkamertje in orde gemaakt, en daar sliepen ze, — twee in de bedstee en een, die lange, op een veldbed. Met het eten waren ze ook altijd content, nooit kieskeurig of vitterig"... „en je kunt anders onder die heertjes nogal eens viesneuzen aantreffen," praatte zij door, terwijl ze de armen over elkaar kruiste en den burgemeester aankeek; „toen ze weggingen, gaven ze Hulst nog een kisje sigaren, omdat ie wel eens riBtd'r lui uit zeilen was geweest."
Vervolgens weer met een verdwaalden blik over het veld:
„Ik had in 't begin anders niet veel zinnigheid ze in



huis te nemen. Men kan 'r wel eens tegen aanloopen met zulke jonge heertjes, als er dochters zijn; mijn man meestal uit visschen en ik kan op alle plaatsen niet gelijk zijn. Maar dat is me erg meegevallen; nooit heb ik wat onbehoorlijks gemerkt, wel eens gekheid maken en stoeien, maar altijd in 't fatsoenlijke."
De burgemeester had zijn borreltje bij herhaalde teugjes leeggedronken, en zat nu werktuigelijk met den voet van het glaasje te kringen in de jenever, die op tafel was gemorst. Hij keek op, zijn oogen zochten achter de toonbank naar de dochter:
„Ja Sanna, je zult het ook wel merken, dat ze weg zijn."
Sanna, wier druk beredderen was overgegaan in een treuzelig gedoe, wijl haar gedachten zich zoo innig hechtten aan het gekeuvel harer moeder, voelde het opwakkerend binnenleven geschokt door dat onverwachte toespreken. Een vloed rood eensklaps over haar gelaat.
Haai' hoofd neigde zich onwillekeurig onder een vaag gevoel van schaamte. Ze had zich willen onttrekken aan het lachend oog van den burgemeester en in verwarring gaf zij alleen een „Och ja" ten antwoord.
„Nou," zeide nu de moeder, „ze heeft van t jaar wel een plezierige kermis gehad; op dat groote bal bij Yan de Pijl, heeft ze heel wat met dien langen meneer Emiel afgedanst. En verbeeld u, als de twee anderen haar kwamen vragen om te dansen, wou ze niet; ze werden dan door meneer Emiel uitgelachen."
„Och," zei Sanna, nu hare verlegenheidsschrik te boven, „die twee anderen dansten niet zoo goed.
„En," vroeg de burgemeester, knipoogend naar de moeder, „heeft Arie d'r niks van gezeid, dat je zoo druk met zoo'n vreemde meneer danste?"



„Wat mot ie erover te zeggen hebben, 't is toch m'n vrijer nog niet, al loopt ie me achterna."
„Ja," getuigde nu de moeder, „van Arie wil ze maar nies weten; ik heb wel eens met den jongen te doen, zooveel moeite als ie om haar doet! 't Is een oppassende vent en een flinke werkezel. En hij zit daar ginds goed in zijn boeltje; 11 weet, dat de ouwe vrouw van 't voorjaar gestorven is. Ik zou het graag zien. dat ze een paar werden en haai- vader ook."
„Zoo, zoo," zei de burgemeester, die van zijn stoei was opgestaan en zijn vijf centen op tafel had gelegd, „nou Sanna, je mot 'm maai' nemen; d'r trouwen er zoo weinig tegenwoordig." Dan zijn jas dichtknoopend en zijn pet aanstrakkend over den schedel, zei hij tot vrouw Hulst: „Als de veldwachter soms hier komt, zeg hem dan, dat ik op de sekretarie ben, — gegroet."
„Dag burgemeester, ik zal 't zeggen."
Hij had de deur al dicht getrokken, eer vrouw Hulst haar zin had uitgesproken.
Toen kwam de vale stilte weer aanloomen; ernstig-gelijkmatig hok-hokte weer de oude klok en langs de beslagen vensterruitjes sijpelden onbestemd enkele droppels naar omlaag, eerst dralend dan schielijk neervallend. Vrouw Hulst bleef droomend bij de kachel zitten, en gedwee stonden de oogen in het flets-verlichte gelaatsmasker.
In den schemer-donkeren buffethoek stond Sanna, zwijgend-turend naar de ordelijke rangschikking van karaffen en schoone glaasjes. Maar in haai' hoofd woelden zooveel geheime herinneringen, opgediept door het praten harer moeder. Ze verliet de gelagkamer en ging de trap op naar het kamertje, waar de schilders geslapen hadden. De bedstee was weer aan kant gelijk vóór dien tijd; de dekens vierkantig opgevouwen, in het midden van het.



bed, en kussens daarboven, op elkaar gestapeld; het veldbed van Emiel stond ineengeslagen tegen den muur.
0, toen ze het bed opmaakte op een uur, dat zij beiden zwijgend gevonden hadden, tot ongestoorde ontmoeting!
En daar op die plaats die smachtende en eeuwig onleschbare dorst van zoenen, zoenen, en knellend omarmen !
En in een overstelping van herinneringen bleef zij als verdwaasd in het midden der kamer staan, in heftig smeulende hijging naai- die verleden uren, staroogend naar de regelmatige bloempatronen van het behang, waartegen het veldbed leunde.
Maai- zij hoorde beneden de deur der gelagkamer opengaan, en de stemmen van den binnentredende en vau haar moeder klonken tot haar op.
Ze nam haar hoed van het onopgemaakte bed, en de linten onder haar kin toestrikkend, ging ze weer naar beneden.
Zij wilde haar moeder zeggen, det zij graag even uit wilde gaan, maar toen ze haar hoofd om de halverwege geopende deur naar het binnen der gelagkamer boog, overviel haar een plotselinge wrevel-schrik.
Op dezelfde plaats waar straks de burgemeester zat, was nu Arie gezeten. Zij zag uit zijn glad rond gezicht de oogen in verrassing tot haar opblinken en in zijn mondbeweging een opkomst van nog niet bezonnen woorden. Maar vóór hij tot spreken kwam, had zij haar moeder al het verzoek gedaan: met schielijke luiking der oogen naar Arie had de oude vrouw toegestemd, en wreed haar rug keerend naar den gast, was Sanna achter de dichtvallende deur verdwenen.
Door het achterdeurtje, trad zij in den hof, waar nog enkele boerenkolen op verarmde groentebedden stonden.



Suffende kippen tripten kakelend ter zij. Door een opening in den haag kwam zij op het weggetje, dat uitliep tot den dijk. Zij trad nu voort inet ongelijkmatige stapjes en de geopende mond ademde gretig in de ijle najaarslucht. Zoo liep zij tot aan de kerk, die naar dezen kant alleen de dorre steilte van den venveerden muur te zien gaf. Daarvóór lag het kerkhof, van den weg afgescheiden door een laag ijzeren hek. Zij bleef daar staan, gedachteloos wijlend, dan turend door de spijlen van het hek naar een grafsteen, dicht bij den weg. Om het steenen kruis aan het hoofdeinde hing een ijzeren, gekleurde krans, die door den najaarswind bewogen eentonig klepperde, als de grinvb're harteklop van den eenzamen doodenakker. Zij. die onder dien steen lag, al sinds maanden, was een naaste vriendin van Sanna geweest. Zij was verloofd, en dat tooneel der begrafenis kwam nu zoo duidelijk weer in haar geheugen terug; zij kende nog dat geluid, toen de zwarte kist, knoersend tusschen de touwen, in den kuil langzaam werd neergelaten en aardkluiten op het deksel dof neerploften; een kort gesmoord geluid, dat den minnaar de beheersching over zijn ontroering scheen te ontnemen; in ki-ampachtig snikken was die in 't zwartlaken uitgedoste man uitgebarsten, eerbiedig-meewarig door de aanwezigen aangestaard.
En nu liep hij weer achter een andere!
Die herinneriug bracht keering in haar gemoedsstemming. Op het dorre wanhoopsvlak van onverdrijfbaren weemoed kwamen steilten van bitteren wrok zich heffen, nu zij overdacht, dat de gesloten oogen van haar vriendin niet die schennende verloochening konden zien. Maar plotseling kwam een bedenking haar opschrikken en deed feller schrijnen de wonde van haar smart. Zijn omhelzingen, zijn woorden van liefde waren eerlijk en over haar ver-



dwijnen voor altijd, was hij oprecht bedroefd geweest; zij was hem toen alles.
Zij drukte haar voorhoofd tegen het harde koud van de ijzeren hekspijlen, en als in wervelingen van nooit te lenigen harteleed, zag zij naast de betreurde doode haar eigen armelijke verlatenheid. En ze liep schielijk verdelen haar eigen woorden hoorde zij heenkeilen, toen zij »t uitschreeuwde op dat stille weggetje: „Zij is oneindig gelukkiger dan ik, met haar werd er niet gespeeld."
De weg begon te hellen; zij zag den dijk voor zich en de heenzwenking van zijn starre bovenlijn met daarboven de onverbroken lichtruimte; in de laagte tegen den dijk stond een dubbele rij knotwilgen; een geit liep aan een langen ketting tegen de helling te grazen. Toen zij moeizaam opstappend de hoogte beklommen had. voelde zij in het gezicht eensklaps de volle windlaaiing van de ontzaglijke wijdheid vóór haar. Ze ging tot aan het water en liep met ongelijke schreden langs den oever heen.
Haar schoenen weekten in het slib, kleine siepelgeluidjes waren dichtbij, om haar voeten, nuchter in de sonore overdruisching van het watervaren uit de riviervlakte. Het was ebbe en heel ver liet zich overzien de dorre wijdheid van ontbloote zandplaten, met vele bewegelijke afscheidingen van blinkende klaar-waterstrooken. Daarachter lag open de waterbaan der rivier, geheimzinnig ruischend uit de verte: het ongerepte beeld der eeuwige beweging.
De lucht eentonig grijs, mat-wazig; — ijle wolkjes daarin, toch te onderscheiden, luchtig aandrijvend, ijlings heenzwevend. Maar land moest daar zijn aan den overkant, want waar het water en het luchtplan elkander naderden, was een weeke kleurverdikking in de grijze kleurloosheid; éven-paars was de nevel-silhouette van een eenzame boerenwoning.



't Was het huis van Arie, die bij hoog water zoo dikwijls den plas overstak, in een schuitje beladen met mosselen. Als 's avonds het getij niet gunstig was, bleef hij in den „Vergulden Beer" overnachten; vanavond zou hij
daar ook zeker blijven.
Als zij thuis kwam, moest ze weer in zijn gezelschap zijn. Liever dan maar op zichzelf in deze eenzaamheid, die het verleden opriep. Haar gang ging nu teloor in een wassenden vloed van herinneringen, waaruit ook het hartstocht-broeien kwam aanwolken
Ze wilde in den geest herleven het leven van die voorbije dagen, in deze dierbare omgeving, waai- zij nu eenzaam henentrad, uit de stemmen van windvlagen over het nvierstroomen en de veeltallige lekgeiuidjes van liet beweeglijke water tusschen de dorre schorrer, luisteren naar de heiinneringen, die aan dezen plek vastleefden. .... De herinneringen uit dien tijd!....
Als de dijkweg zonnig openlag, onder de volle gloed1 aaiing van den hemel, en broeiend de berin waarop zij zaten.... zaten; — de hitte van de dijkhelling, die hoog achter hen op, hen beschutte, en veilig breed de riviervlakte voor hen heen! — Hoe ruim dan het zonlicht over de oneindige deining lag uitgegoten, en hoe het water, dat in zoete kabbeling hunne voeten naderde, daar verderop zijn leven had in een groote en gelijkmatige beweging, één rhythme van zang, als ware die onbegrensdheid van wateren onder de hitte van de alomtegenwoordige zou, vredig aan 't razen gegaan, gelijk een ketel op het vuur. Het was één matelooze fonkeling onder het luisterlicht, één groote wereld van vreugdestraling, die hen veilig omringde.
En in die wijdschheid van feest-licht en jubel-geglans, hoe intiem — zoo intiem het snelle geschitter van het



zuiver-witte hunner zakdoeken, met die lucht van odeur, ter verfrissching in de warmte, door Emiel uit zijn land meegebracht.
Zijn hoed lag op het gras, als een ongewoon zwart op het geblakerde groen. Zijn haren verwuifden om zijn gezicht, waarin stil stonden met blink-reflexen de oogen 
die oogen!
Hoe dan, als de woorden uitbleven, de nadering kwam van hunne handen en de vereeniging hunner monden, en, onder hitte van zonne-gloed en benevelende muziek van het suisende watervaren zij zich gaven aan de omhelzing, — onverzadelijk 
Maar straf nepen haar vingertoppen tegen de twee oogleden, want die oogenblikken zoo dierbaar, en altijd wéér te begeeren, ach! ze droegen een vracht van gewetenskwelling achter zich aan; als haar haren weer zorgvuldig waren glad gestreken, en liet stof van de rokken werd geschud, bedacht zij pijnlijk de inkleeding van het onbehoorlijke in haar gedrag voor de inaandelijksche biecht. Twee keeren had zij liet uitgesteld, en alleen toen Emiel weg was, ging zij haar biecht spreken.
Do oude pastoor had haar gesproken van verblinding door hartstocht en toeleg van den duivel om de reinheid te besmeuren, — over de heiliging van het huwelijk, en zij had zich vernederd gevoeld onder zijn ernstig-fluisterende stem en in zijn grijze haren en de star-appels dier oude oogen. zoo dichtbij, de zweemen gevonden van het hooge heilige, dat in eigen tabernakelen van de menschenwereld af-leeft, en in verborgen zelfverloochening alle hartstocht overwint. Maar haar liefde meende zij te mogen blijven koesteren, haar liefde, die ze heiligen zon, en den volgenden dag was zij te Communie gegaan ter intentie eener gelukkige weerkomst van Emiel.
pic-XIC. 11



En Emiel was gisteren wéér geweest, om zijn schilderij te halen, en hij had haar alleen op de bovenkamer ontmoet; zij was stil blijven staan en had verwachtend in zijn oogen gestaard. Maar zijn oogen gingen eerst wantrouwend naar de deur; toen, zeker van hun alleen zijn, had hij haar als vroeger omvat, als vroeger haar tegen zich aangedrukt en gezoend, totdat hij, beweging hoorend op de trap, haar losliet.
En terwijl haar lichaam nog zenmvtrilde onder dien schok van hartstocht, had zij de koude zelfzucht in den druk zijner hand gevoeld en hem onder een knipoogje van verstandhouding luchthartig hooren zeggen: „Nou, Sanna hou je goed, den naasten zomer kom ik weer."
En na zijn verdwijnen was, naast de smart over het afscheid, de kwelling blijven schrijnen van de schande harer wankelheid.
Haar schreden hielden hun drentel-gang in, zij stond nu op een plek stil, en het was haar, of de voeten inzonken in het drassige slib, nu zij met pijnlijk toegenepen oogleden in zich zelve tuurde naar die geheime schandvlek van zelfverguizing en zielsonteering. Alles Avas dan verloren. Zij dacht zich nu genaderd aan de wanhoopsgrens: in haar leven was de neerslag gevallen van het Onheil, dat onafwendbaar is. Zij meende nu in de sfeer, de zwarte sfeer te zijn zonder eenigen weerschijn van verblijdend licht, die zij soms vaag had doorzien bij het lezen van romans, of als zij wanhoopsdaden van werkelijke menschen vernam. Zij mocht dus ook daar onder meetellen.
Met onbewusten stap trad zij op den pier, die als een zwart gedrocht met geringe kromming op het water inlag. En hoe verder zij over die ongelijke gladde steenen voortschreed, hoe meer het haar toescheen, of die smalle vaste strook den weg der afscheiding was van de wereld.



Naast haar zag zij het watervlak al hooger aanzwellen, en luisterend naar een vèr-weg-drijvend geluid van radergegons, zag zij daar ginds een stoomboot heenvaren; uit den schoorsteen ontlastte zich gul een grauw-zwarte rookwolk, maar loom ging die daar hangen, in een lange baan van gore aandikking tegen de lucht. Een onzichtbaar voortgestuwde vloedgolf kwam van uit de verte aangestevend in lange lijning, tot aan de pier, waar hij, gestuit, in een slappe uitvloeiing over de steenen tusschen haar voeten te loor ging. Maar zij zag geen nieuwe rimpellijning; de golf herhaalde zich niet en effener werd de rivier, want de wind was zachtjes-aan verflauwd en ging geheel liggen.
Zij stond nu aan het uiterste eind van de pier, een nietig staakje in de groote lichtruimte. Het water lag roerloos voor haar heen; alleen de vloed, die nog wassende was, deed langs den boord der steenen enkele rimpelingen geluidloos uitdijen. De lucht had zich vereffend, was geworden tot een onmetelijke wand van blauw-grijs, een massieve begrenzing, die verticaal stond opgericht boven den horizont. Haar oog stuitte daartegen aan. Zij had de lucht nooit zoo gezien, zoo schrikwekkend steil opgetrokken, ook nooit als nu was het water, dat zoo roerloos lag-, zonder klank van golven-gestort: een grauw lichtveld, dat onheil verborg. Zij had de herinnering aan de woeste opvaart van zwarte wolken, met breede scheuren van felle lichtglanzen op het oneindige luchtveld, aan den duizelenden gang van donkere golven, met schrilwitte schuimvlokken, als ware de rivier een onmetelijk raderwerk geworden. Dat waren de kenmerken van noodweer, die de angst over de menschen bracht. Maar nu voelde zij iets dreigen, dat haai- zinnen niet konden benaderen.
Een nooit vermoed gevoel van algeheele verlatenheid



kwam nu zwaar over haar. Waren de werkelijke nuoden des menschen dan zoo onbewust aan de in dagelij ksche zorgeloosheid voortlevenden'?
En plotseling' stond het haar in de gedachten, dat haar gang naar die uiterste punt van de vaste aarde niet zonder bedoeling was geweest, — zij had zich willen verdrinken, — ja, maar wel in de bruisende rivier zooals ze geschilderd had gezien door Emiel, met veel donkere wolken boven woest beweeg van golven, — niet wilde zij wegzinken onder dat raadselachtige oppervlak, dat bodemloos moest zijn.
En een verschrikking greep haar plotseling aan; zij zag zich nu in een tweede werkelijkheid waarvoor haar innigste ik-zijn terugschrok.
Zij had nu wel om hulp willen roepen aan ongekende machten, om erbarmen willen snieeken met gevouwen handen voor haar verdwaalde nietigheid; ze wilde bidden om goedertierenheid tot leniging van het nijpende wee bij het inzien van haar hulpeloosheid.
Lang-uit hing tegen den verstaalden luchtwand nog de gore rooksliert van de verdwenen stoomboot. Dat was als een rustpunt, een vage vertroosting voor haar verschrikte zinnen: het weten daar van andere menschen wezens in die onmetelijkheid. Maar ze werd vager en vager en strakker scheen zich nu uit te spannen het morne luchtschild. De natuur vertoonde haar doodsgeraamte; het zichtbare leven was heen.
Zij wist nu zeker, dat uit die geheimzinnige verstorvenheid haar iets dreigde, — hoorde ze van achter het gespannen luchtschild niet een dof gebons? Maar ze hoorde nu allerlei geluiden; ook uit dat geelge waterdrab, zoo zwijgend, vernam zij iets als een stil geplons van roeispanen, en vèrweg een echo van menschenstemmen, die het bootje bevaarden, dat zij niet zag en dat er ook niet



was. Maar eensklaps hoorde zij dichterbij en duidelijker het stille plonsen, gevolgd door een nauw merkbaren zucht; 't was naar rechts. En turend in angst naar die plek, zag zij in eens den ronden rug van een bruinvisch boven de oppervlakte van het water, en hij dook neer en vertoonde zich weer; bij elke onderduiking dezelfde eenzame zucht; en zij meende het oog van het monster ontmoet te hebben; ze had het gezien in snelle toeluiking der leden.
Zij kon daar niet meer blijven, want andere monsters zouden zich kunnen vertoonen, en onverwachte verschijningen opspoken. En wat zij ooit had gehoord van voorgevoelens en geheimzinnige verschijnselen, gaarde zich saam in haar huiverende gedachten.
Dat zij in dit uur op die noodlottige gedachte was gekomen, — een gril was het toch maar — tot dezen tocht. Haar moeder was nu in de gelagkamer in onrust wachtend. Vader was misschien ook al thuis.
Dat leven was toch wel rustig, hoe had zij dat willen ontvluchten! Misschien was er nog een ander bestaan van hen, die in eenzaamheid hun eigen leven besturen en zonder ruggesteun als afzonderlijken tusschen de menschen voortschrijden. Maar zij was daartoe te zwak.
En eindelijk, 't moest toch Avel, keerde zij haar rug naar de verschrikkende leegte, wendden haar oogen zich naar het dorpje, waar de huisjes met het kerktorentje daarboven, zoo nauw tot straatjes van gezellige verkeering besloten lagen.
Maar daken en torentje zag zij zwart; het was ginds reeds geheel avond, een nieuwe schrik, en de afstand daarheen was de eenzame dijk, nauw zichtbaar in zijn zwenkingen voor haar heen vliedend. Aan de haven zag zij de lantaarnlichtjes gensteren; zij lokten naar het gezellig binnen. AVaarom, waarom toch had zij zich aan het



einde van dien pier in vreeselijke afzondering begeven? Zij voelde nu duidelijk den koortsangst rijden over haar rug, en opritselen tot in het achterhoofd.
Toen, in drang van verlangen naar den troost der gezellige behuizing, stapte zij eensklaps met overijlden tred op den dijk toe, in huivering denkend aan de geheimzinnigheden, die de donkere weg naar huis voor haar nog verborg. Op den rug van den dijk gekomen, vast turend op het lokkende lantaarnlicht aan de haven, zag zij uit de donkerte vóór haar een gestalte nader komen. Een gemengde gewaarwording van bangheid en vertroosting bracht die onverwachte verschijning haai-; maar de man dichtbij liet plotseling zijn stem hooren: „Sanna, ben jij het dan toch?"
Ze herkende Arie —
„Maar wat doe je toch zoo laat bij den weg, zoo heel alleen?"
„Ik weet het niet Arie, maar ik ben zoo verschrikkelijk bang geweest." Toen even hortend met snikgeluiden oh, oh, barstte een tranenvloed plotseling los. En een verrassing van onuitsprekelijke lafenis was het haar, dat hij zijn arm om haar heen sloeg, tot een veilig geleide naar huis.
En eenmaal thuis, in de vertrouwelijke omgeving van de verlichte gelagkamer, zag de moeder half verschrikt en verwonderd naar het tweetal, dat binnen kwam; Sanna met rood-geweende oogen, Arie met blij-glanzend gelaat. Hij kwam regelrecht op vrouw Hulst toe, zegevierend:
„Nou, moeder, ik hoop dat u en vader Hulst geen bezwaren hebt, als ik Sanna van jullie meeneem."
Toen Sanna 's avonds op haai- kamertje kwam, om naar bed te gaan en zij achter het beschot, daarnaast, het bekende geluid hoorde van het kraken der bedsteeplanken en een vermoeide zucht van haar moeder, die zich naast haai- vader te ruste ging leggen, was het of er een effe-



ning kwam in haar binnenleven. Ze hoorde de oudjes in bed druk fluisteren; 't was natuurlijk over haai- en Arie. Arie, dien zij toch heelemaal niet beminde, naar ze gemeend had, maar aan wien zij zich op een onvermoed oogenblik in haar leven, als op een keerpunt, gehecht had. En langzaam zich ontkleedend, starend naar de rustige doodgewoonheid van al die bekende en familjare voorwerpen in haai' kamertje, buiten wier enge begrenzing zij nog in haar gezichtsgeheugen had die barsche onmetelijkheid van de buitenwereld, bedacht zij, dat ze nu toch een wijze meid was, die zich daarin niet verloren had, maar zich gewillig schikte naai- de eerlijke bedoelingen van een braven man, naast wien haar verder leven vreedzaam en ordelijk kon afloopen.



KNIERTJE door Herm. Heijermans Jr.
Het heele dorp wist de historie van Klos. Een late bevalling — Jannie was twaalf en de jongste — had haar een groote vreugde gegeven, maar het kindje was na drie maanden gestorven door een val uit de wieg. Aan haaiman, die op zee voer, had ze geschreven dat Aagje in een stuip was gebleven en langzaam was ze aan 't malen geraakt, aan elkeen vertellend wat ze aan Simon Klos geschreven had en dat 't niet waar was en dat 't kind uit de wieg gevallen was, maar of ze 't 'm niet wouen zeggen as-die terug kwam, want Simon die was zoo driftig, zoo driftig. Soms had ze normale, heldere buien, meestal sprak ze van angsten, hield de klanten aan de praat, vertellend, kallend, onnoozel tot niemand van :t dorpje meer in 't winkeltje kwam en 't zaakje stilkens verliep. Ze was van een groote goedaardigheid, vrindlijk en stil. maar mèt den dood van de zuigling — een jaar nu geleden — had ze gekeven dag aan dag, afgesnauwd en verwaarloosd de oude moeder van drie en tachtig jaar, wier beenen gezwollen waren, die zij geholpen had, toen dat met de wieg gebeurde. En de last met het ouwemensch, dat niet sterven wou, lang gevoeld, last die haar telkens de laatste jaren geprikkeld had tot kleine kwaad-



aardigheden van goedaardig-vrindlijke-vrouw. was in haat en liondschheid overgegaan, zóo sterk dat liet oude vrouwtje in drift heen was geloopen naar Engel, haar zoon, die haar na veel gevloek en gevloek van zijn vrouw in zijn huis had genomen; maar Sina de vrouw, vrouw met een mannengezicht en snordons op lij), had de moeder twee dagen geduld en toen was er zoo'n ruzie geweest, zulk een geschreeuw en gescheld in het huis, had ze Engel zoo met een kruik op z'n hoofd geslagen, dat de oude vrouw — Kniertje noemde haar het dorp — haar schoudermantel had omgeslagen en het dorp was uitgeloopen. driftig passend den weg naar de stad met haai' gezwollen beenen. Dat wist alles het heele dorp, zooals het dorp wist dat dominee eiken Zondag om tien uur preekte en de pastoor om vijf uur zijn bittertje dronk. Tante Kniertje had een vol uur geloopen, verdwaalde. Den volgenden morgen vroeg vond een boer haar zittend naast een greppel met gevouwen handen en zachtjes-biddend. Zo had daar den lieelen nacht gezeten en haar kleeren waren nat van dauw. Op een kruiwagen had hij Kniertje, die niet meer loopen kon — zoo waren haai' watervoeten opgezet — naar Engel teruggereden, maai Sien, aan de deur, had hem gezegd twee huizen verder te rijden naar gekke Truns, haar schoonzuster, die de ouwe vrouw altijd gehad had en niks geen reden had om 'r nou naar een anderman te zenden. De boer reed tante Kniertje, die ingeslapen was, naar 't winkeltje van Klos. maar de juffrouw ilie dien dag een heele snffe bui had. dee niet open of ze hield zich maar zoo. Toen reed de boer terug naar Engel en zei dat-ie 't verdomde om heen en weer te rijden en de dorpsmenschen — goedhartig omdat het hun moeder niet was — begonnen saam te loopen en te schelden en te zeggen dat 't 'n schande was van zoo



een oud mensch met waterbeenen, dat 't godgeklaagd was en toen zei Engel op zijn eigen houtje — later kreeg-ie wéér met de kruik —: breng 'r maar in de loods. In de loods was een afgeschoten hokje, waar 's winters een varken word vetgemest, een hokje dat met weinig moeite een kamertje werd. Engel werkte er den heelen dag en nog een stuk van den avond aan. Het werd een kamertje van ruwe planken, met planken afgedekt. Twee wanden werden natuurlijkerwijze gevormd door de geteerde delen van de loods, de andere waren handig geprutst van kistenhout. Het stroobed werd gesteimd door een varkenskrib en een schraag, de deur was het deksel van een kist, bewoog zonder scharnieren, werd gesloten door een touwtje gedraaid om een kromgebogen spijker. Den anderen dag beplakte Engel de wanden met krantenpapier voor de tocht, bracht nog een tafel en een stoel en vroeg of 't zoo goed was. Kniertje, rustig te bed, knikte tevreden. Ze haatte met woede van wraakzuchtig oud vrouwtje haar dochter Truus, die liaar geslagen had bij de laatste ruzie; ze haatte nog sterker haar schoondochter Sien, die zij altijd gehaat had omdat ze een feeks was en Engel aan den drank had geholpen. Ja, hier lag ze rustig en best zonder ruzie, zonder gekijf, zonder slaag. Eiken dag bracht Klaasje, de oudste van Engel, een zieklijke jongen, het eten —, soms kwamen Jannie en Suus, soms ging ze zelf even uit, langzaam voortsukklend, opzoekend haar vriendin Staasje, die acht en zeventig was en heelemaal niet meer loopen kon. Maar met den winter kwam de ruzie weer los. Engel had twee jonge biggen gekocht om vet te mesten en in te zouten en zóo groot was de loods niet. Toen liep Sien, zuur en kwaadaardig naar Truus — en of dat nou was om te tempteeren as d'r 'n kamer lóóg



stond dat zij de last van de ouwe vrouw most hebben — en hoe dat nou most met de biggen'? En Truus verward idiootrig an 't huilen en toen Suze, 'n kreng van 'n meid al was ze pas vijftien, an 't opspelen tegen tante, dat groomoe zélf weggeloopen was en dat moe d'r heele leven voor groomoe gewerkt had en dat 't nou is de beurt van oom Engel was — en dat ze zelf niet te eten hadden. Tante Sien vinnig, valsch, belust om te slaan, had toen Suze uitgescholden voor snotneus en kwaje meid, maar Suus kattig had gezeid dat zij oome Engel nie-was en dat zij zich niks nie met 'n kruik op d'r hoofd zou laten slaan en dat zij niet zóóveel om tante gaf. En toen tante valsch: dat ze met haar niet te maken had, met zoo'n bleek nest en toen 'n lang, schreeuwrig gekijf, en nog eens gescheld en verwijtingen wat ze van mekaar wisten en wat diè vertelde en die zei.... Het eind was dat tante Kniertje in het varkenshok bleef en de biggen
een kamertje naast-an kregen, als in een hotel 110.15....
no. 16 De biggen kregen hooi en stroo, tante Kniertje
een roestig kacheltje dat niet meer gebruikt werd en een stukkend rooster had. Het werd een lange harde winter. Het behangsel van kranten was lang stuk gebarsten door de werking van het hout. Overal waren diepe naden gekomen, wat goed was voor de ventilatie. Klaasje had er een uur aan besteed de naden te dichten met stroo, maar de biggen naast-an wroetten het weg en de dekseldeur was niet sluitend te krijgen. Zoo ging de winter voorbij in koude en eenzaamheid. Er waren dagen dat Sien vergat het eten te laten brengen, want Klaasje lag ziek en zij had geen zin. Eens leefde de oude vrouw drie dagen van een korst brood, die ze bewaard had en den derden dag kreeg ze weer warm eten — aardappelen met vet — omdat Engel naar de biggen kwam kijken en



toen vanzelf naast-an een visitie maakte. Er waren ook
dagen dat zij geen brand had en in bed bleef en sliep 
sliep sliep en inet de biggen praatte, die dikker
en vetter werden en met de ruige snoeten bij haar bed konden komen, zulke gaten hadden zij uit verveling en moedwil in de planken geboord. Truus sprak nooit van moeder. Die kwam niet op straat. Dagen aaneen zat ze in het winkeltje, suf, het gelaat dat meer en meer knaagdier vormen kreeg over de breikous gebogen, aftobbend haar zwakke gedachten. Engel ging soms in de loods voor de varkens en Sien bevloekte het eten, de aardappels, de schraapsels die ze zond — als ze 't niet vergat. Eens bracht ze het eten zelf, toen érg goed van humeur, maar halfw ego had ze er spijt van, smeet de helft aan de biggen toe, die er vetter van werden, niet zulke dooie opvreters waren. Januari, den derden, was groomoe jarig — vier en tachtig, kwamen Jannie en Suze en Engel met Klaasje feliciteeren, Sien verdomde het. Die had beters te doen. Het was een snerpend-koude dag, veel hardgebakken sneeuw op de wegen en een wind die adem in ijs zette. Suus bracht een pakje zoetigheid mee. De kachel was uit. „'t Leek wel of de ouwe 't hout vrat" — had Sien gezeid en ook den vorigen dag had ze het eten vergeten. Bij het zien van de witte grootmoeder in het varkenshok, waar je de heele loods kon zien door de naden van 't hout, had Suus voor het eerst een meelij gevoeld, toen de oude met beevrige handen de toet van de zoetigheid openmaakte en half-huilend de likeurboonen at, zoo een honger als ze had. Ze zat op in het bed en de snerpende wind waaide de pluimen van zilverwit om 't beenige hoofd en de franje van den omslagdoek slierde naar een zij weg. Ze sprak geen woord. Naai' toen Engel heengaande zei: .Nou — nog veel jaren moeder" —, toen was er plots een verzet in haar gekomen,



verzet dat haar opdreef en schorrig deed raspen: „D'r is 'n rechtvaardige God, hond, hond, hond! hónden allemaal " Engel verbluft. Half-bukkend in de deuropening
had bruut omgekeken en gevraagd: „Wat mot dat nou
moeder? Wat mot dat nou? " Maar kort-aadmig van
opwinding, had ze kurkig gehijgd, met zwaar-dichte oogen en alleen het knoerstig gesnurk van de varkens naast-an had geklonken. Engel, grof en verlegen, had lomp de schouders geschokt en was in de loods blijven draaien bij de biggen, vloekend — al die komplimenten en die kakkie — en die last. Maar op Suus had het wanhoopsbeeld, de dreigende knokelhand, een hand van lang-magere kootjes en vel en het witte gestuif van de haren boven het bed, waaronder je den vroegeren trog en de schraag en de oude schoenen zag, indruk gemaakt. Ze haalde hout en een scheutje petrolie en een paar gesmeerde boterhammen — had hot gevoel dat ze iets wonderlijk-mals deed, iets waarvoor ze zich schaamde. Er was niet éen gevoelige in de familie en gevoeligs had ze nooit voor zich gezien. Je geneerde je as groomoe je ankeek. 't Was net alsof je bezig was te liegen öf centen uit de toonbankla had gegapt — wat ze vroeger wel dee — öf dat je 'n jurk met een modderrand an had en elkeen je nakeek. Zoo kemiek. Zoo verrekt kemiek. Net of je iemand met open oogen voor de mal
hield net as of ze zich wou anstellen om christelijk
te lijken. En nog meer gegeneerd had ze zich gevoeld toen ze 's middags naar de loods liep met een warm kliekje, dat ze lacherig onder haar schoot hield, omdat 't zoo verdraaid-mal, mal, mal stond as de menschen 't zagen. De vrouw van Breeman had 'r aangesproken net voor de deur, d'r an de praat gehouen, d'r nieuwsgierig gevraagd wat ze zoo weghield en toen had ze vierkant-weg gelogen, omdat 't zoo inmal, zoo belabberd mal stond en gezeid



dat 't niks was. niks, heelemaal uiks. En in het varkenshok bij grooraoe was 't zoo gek geweest, zóo gèk 
Die zat net te eten. Klaasje had 'n pan met hutspot gebracht met 'n stukkie klapstuk 'r in voor den jaardag en zoo raar as groomoe keek omdat 'r van twéé kanten gebracht wierd. Zoo had ze 't 'n week lang gedaan, stilletjes, zich onprettig voelend als ze 't dee, zoo raar als of je buiten je stand gekleed ging of alléén de volle kerk moest binnenkomen. En toen was ze 'r weer mee uitgescheiden, kil van verlegenheid, niet meer durvend de deur open te maken van het hok, waarin groomoe lei zonder spreken, altijd stroef, altijd gesloten. Nog éen dag had ze het willen doen, een kliekje gebakken aardappelen meegenomen, maar bij de deur van de loods, nog niet eens binnen, had ze zich lichtschuw-lachend omgekeerd, béng voor groomoe, bang voor de kleine, grijze oogen, bang voor den mond van dunne bloedlooze lippen, die alleen spraken met God en de varkens. Het was weer het oude geworden. Sien zond het afval of vergat het te zenden en een enkle maal bij toeval ging Jannie nog wol eens kijken. De varkens bleven tot Februari. Al de andere boeren hadden in Januari geslacht. Engel was er laat mee. Een deed hij over aan Abel, den bakker, en het ander slachtte hij op een regenachtigen dag. Tante Kniertje zat dien middag op bij de rookende kachel, hoorde den slag op den kop van 't beest, toen de val op den grond, toen het rogglend geklok van het bloed en het laatste gegil van het dier en beevrig opstromplend had ze geluisterd aan den wand naar het siepen van het zware bloed in do
puts, alsof ergens 'n dakgoot overliep Door de open
gaten van het beschot kon ze nu kijken in het leege hok van de varkens, waarin rul en dofgeel het stroo in sprieten opstak, 's Middags bracht Klaasje het eten, keek ze ang-



stig naar de deur, zag door de oopning de helft van het uitdruipend dier met de donze vetbulten en de regelmaat van roode ribjes en begon zachtjes te huilen, te klagen, zoó kindsch was ze geworden. Klaasje had 'r gevraagd wat 't was, toen had ze geroepen om Toto, die ze vermoord hadden en toen Engel, de boer, die 't hoorde, ruwlijk aan 't lachen, gorglend alsof-die zou stikken en an 't schreeuwen en voor de aardigheid — zóo'n lol had-ie 'r in en zoo goed was-die van humeur — duwde-die den kop van het dooie beest halfwege door het gat en knorde tot z'n verhemelte zeer dee en ie omviel van lachstuip op 't stroo. Aan z'n vrouw vertelde-die hoe de ouwe gehuild had om Toto, wat-ie gedaan had en Sien, zuur, grijnsde van lol. Maar in de loods lag dien nacht de oude vrouw wakker, benauwd en angstig, klappertandend, kijkend naar de reten van het beschot, die licht waren van maanschijn. De stilte gaf haar angstzweet, de stilte in het zwijnenhok naastan, waar altijd gerucht in het stroo was geweest. Dan bad ze.... lieve God.... lieve God .... niets anders dan lieve-God-zeggend, niet wetend wat ze zou bidden en trilde van schrik toen een rat bij de gereedschappen achter ritselde, telkens denkend aan het halve lijf van het beest, de kwakken vet en de egale ribben. En éénmaal door een zonderlinge speling van maanlicht, zilverend tusschen de reten, meende ze den kop te zien, zooals ze hem gezien had door het gat, dóód met de roze wijde neusgaten en de vele ruwe haren. Klappertandend onder het dek begon ze dan weer lieve God ....
lieve God heelemaal kindsch stak het hoofd tusschen de dekens riep kischt! kischt! kischt! 
luisterde naar de vale stilte, de onverbroken stilte met alleenig geklik van verregende sneeuw buiten. Den anderen dag brachten ze eten met een extra, een vettig varkens-



kluifje. Ze at niet. Den volgenden (lag was Engel van huis, vergat Sien eten te brengen en den derden dag vond Klaasje het eten zooals hij het gebracht had, met het vet gestolten en de kluif er héél bovenop. Groomoe die eet niet, boodschapte Klaasje: ze lijkt wel ziek. De ouwe dag zei Sien rustig: 't zou 'n zegen voor d'r zijn als ze uitstapte. Tante Kniertje stapte niet uit. Het leven leek ingeroest in het zieke lichaam. Drie dagen lag ze met koorts, kwam Engel eens kijken, kwam Jannie eens kijken, kwam Suus angstig verlegen eens kijken, kwam Sien stuursch en lompig eens kijken: ze stierf niet. Het was een wonder. Gezonde kinderen sterven gromde Sien, en y.oo een oud mensch, die God en de wereld tot last is, blijft léven. Het voorjaar kwam in het land, het werd Mei, Juni — groen aan de boomen, zang in het groen, fluiten van vogels. In de loods hadden zwaluwen een nestje gebouwd en die sjilpten zelfs 's nachts. In de hoeken bij Kniertje waren webben met ijvrige spinnen en bij tijden verdwaalde een gonzende bij in het kot. Simon, de man van Truus, was eindlijk terug voor drie weken, vond zijn vrouw verfletst, met een gezicht dat hem dee schrikken, zóo had de imbeciliteit haar vervormd en vermagerd. De oogkassen waren groot, de jukken uit-stekend. Alles op het gezicht was vermagerd, bijna verdierlijkt, geconcentreerd om den grooten geel-tandigen mond, die vooruitstond als om te knagen. En altijd het gedweeö smarttrekje 0111 de dunne lippen en de groef onder de oogen van het drenserig huilen. In het dorp hadden ze hem al gewaarschuwd van het kind dat uit de wieg was gevallen, terwjjl Truus haar moeder boven aan het helpen was —, maar dan daaglijks begon de vrouw weer stilklagend dat Aagje in een stuip was gebleven — en hoè ze er in gebleven was — en dat ze blauw zag — en dat



't niet uit de wieg gevallen was en dat-ie 'r moest ge-
looven niet slaan o God niet slaan en dat al
de menschen logen dat 't uit de wieg op de hersentjes
gevallen was maar dat ze lógen o logen o!....
o! en dat ze blauw zag van de stuip heelemaal
blauw zooals Jannie 't ook gehad had en o! o!
o!.... dat ze zoo angstig was en of-ie d'r niet naar
een gesticht wou laten brengen .... niet naar 'n gesticht 
Hij, ruw, hoekig, bang voor zijn vrouw, die zoo bang voor hèrn was, liep naar de kroeg van Hasselaar, daar drinkend met ouwe kennissen, kwam dan weer thuis als een schooljongen verlegen en rillerig, had voor geen goud een nacht in het bed bij zijn vrouw geslapen. De laatste week, heel toevallig, liep hij met Engel de loods in, hoorde geluid in het hok. Heb je nog varkens had hij gevraagd — en Engel verwonderd: weet je dan niet dat moeder 'r leit? Nee dat wist-ie niet. Hij was zooveel jaren weg geweest, had moeder niet gemist. Dat kun je zoo hebben, als 'r thuis gedonderjaag is. Simon aan het kijken in 't hok, an 't vragen, an 't vloeken. Wat deksel als 'r toch thuis 'n kamer was! Was 't dan moedwil ? En dienzelfden dag bracht hij Kniertje weer over, boven den winkel, dreigde zijn vrouw de beenen te breken als ze wéér d'r kuren begon. Wat moest 't heele dorp denken als de ouwe vrouw kwam te krepeeren in de loods? 't Was toch verdómme haar eigen moeder en d'r was toch plaats! En Truus weer aan 't lamenteeren over het kind dat in een stuip was gebleven. Kniertje, nu in het oude bed, sprak geen woord, knorde alleen van plezier om het warmere dek en het betere eten. Ze at met schrokkigheid van alles, maar bleef liggen. De beenen waren te dik geworden. Suus was veel op haar kamer, hielp haar, blij dat niemand het zag, wilde ook wel eens praten, maar groomoe antwoordde PTC-NIC. 12



niet, lachte soms, knorde zoo raar als een varken. Zoo raar als een varken. Bij tijden meende je'n varken te hooren en als je 'r aankeek had ze lichtende oogen. Je werd er koud van. Simon ging heen den volgenden dag en Truus werd kalmer van doen, liep soms de trap op naar boven, schuw nog van kijken en bracht wat te eten en Suus bracht te eten en Jannie bracht peren of applen. Groomoe at alles en knorde met lichtende oogen. Ze sprak niet. Twee dagen na Simon's vertrek, het was begin van Augustus en bij de herberg van Hasselaar waren ze al begonnen de koektent voor kermis te zetten, meende Suus dat groomoe's hand dikker werd. De magere hand van knokels en vel scheen meer vleezig te worden, 's Middags zwol ook de arm op. Toen zei Jannie: Groomoe gaat dood en Suus: Ze gaat dood van ouderdom, en juffrouw Klos die in lang niet zoo helder geweest was zei: God wil 't, en driemaal dien dag kwam ze boven met apartjes, boterhammen met appelstroop —, gebakken aarpeltjes —, en tegen den avond 'n botje, en alles at groomoe, zélfs de graatjes van 't botje kloof ze af met de vreemd-dikke hand — en ze knorde. Een juffrouw in den winkel vroeg dien avond of ze den meester niet lieten halen als 't toch tegen het einde liep, maar Jannie die haar hielp aan zwart veterband, zei rustigjes weer: Da's de ouderdom en de ouderdom kan je niet keeren. As je vier-en-tachtig ben, mot je wel dood. En de volgenden dag leefde ze nog, kon de waterig-zware hand niet bewegen, lei voortdurend op een zij zonder verroeren, 's Morgens bracht juffrouw Klos 'n kop koffie met een opgewarmden pannekoek met stroop. Stroop was goed voor zieken, 's Middags om twaalf bracht ze wéér koffie met suiker. Daar was groomoe altijd dol op geweest, en tegen twéé ging ze nog eens naar boven met een bordje soep om een dood mensch levend te maken, soep van een



heel ons kalfspoulet, erg fijn gehakt — nou als je weet dat 't heele dorp, zelfs de wethouder, alleen 's Zóndags magere lappies of varkensvleesch at — en zei toen: moeder hier hè-je 'n borretje — en warm was ze nog in d'r bed, maar d'r oogen lagen gebroken en alles an d'r was slap. Juffrouw Klos, Suze opgillend, was naar benee geloopen, naar d'r broer toe en Engel, die net druk bezig was den koestal te betimmeren om er in te laten dansen bij muziek — wat-ie elk jaar dee omdat er bij Hasselaar en Breeman zoo weinig dansruimte was en omdat 't altijd wat gaf van de boeren die bij hem stalden — was met haar meegegan, had moeder's oogen toegedrukt. En op de sterfkamer had hij knikkend gezegd met het gevoel van iets héel-braafs te zeggen, wat je rustig zeggen kon, omdat zeggen geen dóén was: „Dan zal 'k maar niet bij me laten dansen en de muziek afzeggen" —, maar juffrouw Klos er in haar nog heldere bui aan denkend dat het kermis was, en dat de levenden óók rechten hebben, had gezegd: „Je mot an je familie denken. Dat mag-ie niet doen" —, waarop Engel geantwoord had: „Dat is waar. Yan enkel treuren kan je niet leven." Den anderen dag was Kniertje gekist. De kist kon de trap niet af. Ze hadden Kniertje naar beneden gedragen, haar gelegd in het kamertje naast den winkel, gelijkvloers, het deksel nog niet aan-geschroefd — wat het gebruik was. De kist stond op den grond met èindlijk-dood vrouwtje.



SANGRE! SANGRE! MAS CABALLOS! i)
(Fragment uit: De jongen met de bloeze.)
Uit het leven van een Spaanschen stierenvechter
nooR J. Hora Adema.
Nog was het publiek niet tot bedaren gekomen, of op nieuw riep trompetgeschal den bunolero 2) op tot het binnenlaten van den volgenden toro 3).
Na de schreeuwers te hebben doen zien, dat hij ze staan durfde, was de president weer gaan zitten, had bedaard een sigaret opgestoken, en het teeken gegeven.
Hij was een van de weinige Spanjaarden, die in het buitenland hadden rondgezien, en die, daardoor op de hoogte van het onderscheid in beschaving tusschen Spanje en andere landen, op zijn gebied de uiterste pogingen aanwendde, om dat onderscheid zooveel mogelijk te doen verdwijnen.
Daartoe behoorde volgens hem in de eerste plaats de opheffing van de corridas 4), die zoozeer het hunne bijdroegen om zijn volk gedompeld te houden in den staat van barbaarschheid, waarin het sedert eeuwen was ver-
*) Bloed! Bloed! meer paarden!
*) De man die het hok heeft te openen, waaruit de toro in de plaxa komt..
*) Vechtstier.
*) Stierengevochten.



zonken. Ze geheel opheffen, dat was een onmogelijkheid. Hij zag dat zeer goed in. Ze verzachten, dat was het doel waarnaar hij streefde met alle kracht, die in hem was. Zijn pogingen daartoe waren tot dusverre echter te vergeefs geweest. Wat voorstellen hij daartoe al niet had gedaan! Eerst was door hem in den raad voorgesteld, om eiken toro, die niet vechten wou, uit de plaza ») te verwijderen. Daarmee zouden de banderillas de fuego 2) zijn afgeschaft. Hoe goed men hem ook gezind was, zoo werd niettemin zijn voorstel met algemeene stemmen verworpen. Het publiek een schouwspel ontnemen, dat tot een der aantrekkelijkste van de corrida behoorde, dat ging toch zeker niet. Zoo'n toro die niet vechten wou! zoo'n schaamtelooze! zoo'n lafaard! Verdiende hij dan niet, dat die helsche dingen diep in zijn vleesch werden gestoken en, ontploffend, dit in stukken scheurden, zóó dat hij brullend van pijn tegen de balustrade opvloog?
„'n Mooie grap!" had een der leden van den raad gezegd, „als de banderillas de fuego werden afgeschaft, zou hij met zijn vrouw niet graag van de conida thuiskomen; of met zijn dochter, een aankomende chula 8) van een jaar of vijftien, die thuis nog meer de baas speelde dan de moeder zelf. Het had hem al eens een mantilla van vijfhonderd pesetas gekost, toen een gek van een mono sabio 4) een opengereten paard, dat met geen knuppelslagen meer omhoog was te krijgen, te vroeg naar haar zin had afgemaakt. Op straat hield zij zich nog vrij fatsoenlijk, maar toen ze thuis kwam, nam ze in ziedende drift haar mantilla en scheurde deze in flarden, uitgillend dat de mono, de
*) Gobouw voor stierengevechten.
*) Banderillas mot ontplofbare stoffen, die moeten dienen om onwillige stieren tot vechten te dwingen.
8) Vrouwen, die speciaal omgang zoeken met toreros.
*) "W^jze aap (helper in een plaxa).



irapressario van de plaza, tot de president toe, naar de gevangenis moesten.
Wat zou hij doen! Natuurlijk een andere, veel mooiere mantilla geven, te meer omdat zijn vrouw van de weeromstuit ook mee was begonnen te krijschen. Dat hielp, want beiden bedaarden gauw daar op. Bij een goede corrida had hij dan ook nooit meer last van haar gehad. Bij een bnyada 1) echter had hij dat alleen maar te danken aan de vergoeding, die de banderillas de fuego haar gaven. En nu zou een onridderlijke poging in de hand moeten worden gewerkt om iets af te schaffen, waar ook andere nihas 2) zoo fel op waren? Neen, nooit zou hij daartoe te vinden zijn.
De andere leden van den raad dachten er niet anders over. Ook zij hadden een of meer, den geheelen, langen dag over balkons hangende ninas, en biddende, hun duimen kussende sehoras, alle even fel op die aardige, ontplofbare dingetjes, en daarom moesten ook zij tegen het voorstel stemmen.
Toen had de volhardende man een ander voorstel ingediend: het eerder afmaken van door den toiv opengescheurde paarden. Dat kon echter evenmin de goedkeuring wegdragen. Hoe, sehoras en nihas juist het grappigste van het heele feest ontnemen, niemand van de heldhaftige echtgenooten, die daar wat van weten wou. Was het geloei van een toro, die soms dol van pijn rondrende, als zoo'n banderilla in hem ontplofte, al een liefelijk geluid voor hen om aan te hooren, boven alles vermakelijk toch was het gezicht op die van bloed en zweet druipende, oude knollen, neervallend bij het toebrengen van een hoornstoot, met knuppels opgeranseld door de monos sabios, weêr neervallend, of weggevoerd oin te worden dichtgestopt als
1) Slechte corrida, woordolyk ossentroep.
2) Jonge meisjes*



een oude kous, en op nieuw te worden opengereten. En als dan een echte revoltoso !) zich wierp op zoo'n opengescheurd, in de plaza liggend, van felle pijn zwaar kreunend en in elkaar krimpend paard, om het nog verder uit elkaar te scheuren, dan moest je die biddende seho-ras of verliefde ninas eens zien. Wat een genot! wat een zalige verrukking! en daarom, por Dios, ook daarin geen sprake van eenige verandering.
Zoo waren de meest ingrijpende maatregelen van den president afgewezen, en alles gebleven zooals het was. Wel was zijn tegenzin om zijn functie te vervullen daardoor grooter geworden, vooral ook door het dwangidee, dat hij moést, maar toch had hij na rijp beraad besloten den presidentszetel te blijven bekleeden, juist om misschien in staat te zijn door de inwerking van zijn denkbeelden eindelijk menschwaardig gevoel te kunnen doen zegevieren over zoo wreede bestialiteit. Ja, optimist als hij was, wanhoopte hij er niet aan, nog eenmaal, al was het ook in verre toekomst, den tijd te zien aanbreken, waarin atavistische overblijfselen, uit tijden van barbarisme, voor altijd zouden zijn afgeschaft, de toreros nuttige leden van een beschaafde maatschappij geworden, de plazas, aankweekholen van dierlijke eigenschappen een modern volk onwaardig, gelijk zouden zijn gemaakt met den grond.
Even ongemerkt als Don Eusebio, de eigenaar van de (janadevia 2), was weggeslopen, toen het lawaai met El Blando 3) begon, even stil kwam hij ook weer binnen, nadat het tot bedaren was gekomen, zonder dat de aandacht op hem werd gevestigd. Bedaard zette hij zich neer
1) Eon toro, die telkens tot den aanval terugkeert, zonder zich te laten afleiden.
2) Fokkery van toros.
s) De zachtmoedige (naam van eer. toro).



bij El Sabio •) en zijn vrienden, die hem ontvingen met de vraag, hoe het toch mogelp was zich zoo in een toro als El Blando te vergissen, en of er weer zoo'n misselijke buy 2) voor den dag kwam.
„Een buy? daar zul je grappen van beleven," was zijn antwoord. „Beter toro dan Revoltoso is nog nooit in de plaza van Madrid geweest. Spreek er den ouden Pablo maar's over, en vraag hem wat een moeite het gekost heeft om hem in de corral ») te krijgen. Vaqueros *) te paard moesten heelemaal op een afstand blijven, want ziet hij een paard, dan trekt hij er terstond als een razende op los. Bovendien is hij nog wel zoo slim als Astuto »), en zal het gewoon niet mogelijk zijn hem door engaiios 6) te verschalken. Hij is revoltoso en de sentido 7) te gelijk. Wat een beest! wat een prachtstuk van een beest!"
De anderen, met El Sabio aan het hoofd, merkten echter spotlachend op, dat ze nog niets zagen van dat wonderbeest. En zoo was het ook. Hoewel de deur van den torril ») wyd open stond, kwam er niets voor den dag. Niemand die ook maar de schaduw van een toro zag. Evenmin de capeadores in het arena 9), met hun capas gereedstaand, en de picadores, die bij dat lang dralen denkend, dat er weer zoo'n buy als El Blando voor den dag zou komen, hun paarden rustig langs de balustrade heen en weer lieten stappen, of een buurpraatje onder elkaar hielden over de .goedkoope corrida van vandaag.
1) De wjjze.
') Os (scheldnaam voor oen slechte toro).
•) De ommuurde stalruimte in de plaxa.
4> Veehoeder (in het algemeen).
') Sluw (naam van een toro).
8) Uitlokkingen door capeadores.
') Eon toro, die achter hot dook den torero zookt.
■) Hok waarin de toro, die vechten moot, wordt opgesloten.



Alleen zij, die op de plaatsen zaten dicht bij den torril. en zoo in de gelegenheid waren daar een beetje in op te kijken, zagen heel achterin een formidabelen stierenkop, die met korte, nijdige rukken werd heen en weer bewogen, en oogen, die onderzoekend de arena rondkeken, met woest stampende voorpooten er onder, die hoopen zand en stof tegen de zoldering van den torril opwierpen. Blijkbaar wilde Rcvoltoso eerst het terrein verkennen, voordat hij er zich op waagde. De lui, die iets van hem konden zien, begrepen dat terstond, maar de bij elkaar staande, zorgeloos pratende torcros merkten dat niet. De capcadores hadden zelfs, toen er maar geen toro uit den torril kwam, hun capas weer over den arm of over de balustrade gehangen, en maakten zich, inet volkomen verachting voor de voortbrengselen uit Don Eusebio's ganaderia, gereed van het geheel een tertulia *) te maken. Dat werd toch eindelijk het publiek wat al te kras. Afkeurende kreten en gefluit word opnieuw gehoord, een paar appels, schillen van citroenen keilden door de lucht, gevraagd werd of ze soms een horchata 1) wou'en, en het gonzend lawaai en gescheeuw werd als te voren algemeen, toen hoog daarboven uit een angstige kreet wreerklonk. Maar te laat. Wild geworden door dat leven, of eindelijk wetend wat hij wou, kwam Revoltoso op eens met geweldige sprongen uit den torril te voorschijn, en rende, zonder zich te storen aan de verschrikt uit elkaar stuivende capeadores op den eersten picador aan, die hem in den weg stond. Het was El Gordo s) op hetzelfde oude, zwarte beest, dat hij in plaats van Maravilla 4) bestegen had, en dat op zijn dunne beenen
l) Gezolligo byoenkomst.
9) Spannsche vjs-drank.
8) De dikko.
4) Wonder.



van angst stond te trillen, toen hij het geweldige dier op zich voelde aanstormen. Een doffe bons, een kraken van den lans van El Gordo, waarvan de punt afschampte op het schouderblad van Revoltoso, terwijl een stuk er van hoog de lucht in vloog, en paard met picadm• lagen als een bloedige klomp op den grond. Maar dat was Revoltoso met genoeg. Even terugwijkend om een nieuwen aanloop te nemen, drong hij opnieuw met gebukten kop op het spartelende paard aan, boorde de vlijmscherpe horens hem in den reeds geopenden buik, zoodat de heele kop werd roodgekleurd, en de lillende ingewanden hem om den kop slingerden. Dan, onder gejuich van de geestdriftige menigte, stak hij zijn horens tusschen de ribben van het nu slap' in elkaar gezakte paard en tilde dit hoog op van den grond, het zadel op zij hangend van den rug, en El Gordo er aan, met het hoofd naar omlaag, en dit slingerend tusschen de voorpooten van den toro. Snel schoten nu de capeadores toe, om den toro af te leiden, en althans zoo mogelijk nog den picadorr te redden. Echter te vergeefs. De capas met zijn pooten aan flarden scheurend, het stervende, nog maar zwak om zich heen trappend paard, dat van den borst tot de staart opengescheurd aan zijn' van bloed druipende horens hing, eerst een eind wegdragend het daarna van zich slingerend, zoodat het met een geweldigen smak in het zand neeituimelde, viel het razende beest op den er onderwijl afgevallen picador aan. Deze w,en het eindelijk gelukt was zijn geharnast been uit den zadel te wringen, lag een eind van het neergeplofte paard in het arena. Gebruik willend maken van het oogenblik, dat Revoltoso nog met het paard bezig was, wilde hij' wegkruipen tusschen de capeadores in, die hem zooveel mogelijk met hun capas overdekten, om te verhinderen, dat de toro hem zag, en zich nu wierp op hem. Maar



El Gorclo had er den tijd niet toe. Blazend uit wijd geopende neusgaten, wendde Revoltoso, het paard latend liggen, zich schielijk om, rende den groep capeadores uit elkaar, en viel aan op den weerloozen picador. El Chico de la Blusa 1), moediger dan de anderen, waagde het met gevaar voor eigen leven het beest een capa over den kop te gooien. El Gordo zelf richtte zich met een arm op, met den anderen trachtend den cloodelijken stoot af te weren. Maar in een oogwenk, door den capa heen, El Gordo s arm uit elkaar wringend, stootte hij hem zijn horens in de borst. Dan hief hij hem snel omhoog, en voor dat iemand er op verdacht was, wierp hij hein hoog de lucht in, ver van zich af. Een oogeublik schitterde het met goud- en zilverdraad bestikte buisje van den picador schel in de zon, plekte het geel der beenstukken daartegen af. Dan plofte alles met een doffen smak op den grond. Toen El Gordo daar neer kwam, was hij dood.
Met ingehouden adem hadden toreros en toeschouwers alles aangezien. Dan weergalmde het plotseling van alle kanten „Bravo toro!" en schelle stemmen van vrouwen, dol van opwinding en bruut genot, krijschten hoog daarboven uit hun „Sangre! Sangre.' mas CaballosHet lawaai werd sterker of iets zwakker, golfde naar omhoog in snijdende discanttonen, of naar omlaag in sombei basregister, maar altijd klonk scherp er boven uit, de ritoernel uit duizenden vrouwenkelen „Sangre! Sangre! mas caballos!" Even scheen het dat Revoltoso nu op de capeadores wilde instormen, en deze maakten zich, terwijl El Gordo's lijk door monos sabios werd weggedragen, tot een wanhopigen wederstand gereed. Maar onmiddellijk klonk als een stormwind gierend door de plaxa een
*) De jongen met de bloeze.



,No! No! mas caballos!" En het was of Revoltoso begreep heum. Ult vrouwenmond werd toegeschreeuwd, want van richting veranderend en de capeadores voorrennend zelfs niet lettend op de monos sabios, die hij zijn nadering hun vrachtje lieten vallen, en over de balustrade een veilig heenkomen zochten, viel hij op den tweeden picador aan. Even daarna had hij, dringend door den goed aangedachten lansstoot heen, ook het paard van dezen den buik opengereten, zoodat het met het geopende achterlijf op zijn horens kwam te rusten, en de picador voorover ui den zadel tuimelde. Dan wilde hij ook op dezen aanvallen, en zich daartoe van het op hem liggende, en woest om zich heen trappende paard bevrijden. Toen hij dit echter van zich af wilde werpen, hield het zich staande op zijn voorbeenen, en viel het achto.lijf weer op de horens terug. Dat deed het gemartelde dier nog woester om zich heen schoppen, wat de toro, zich meer en meer in de uiteengescheurde deelen verwarrend, heelemaal verinderde los te komen. Toen hij, na lang en verwoed heen en weergeruk, eindelijk in staat was zijn horens uit de vreesehjke wonden terug te trekken, kreeg hij van het nog niet doodelijk gekwetste paard zulk een hevigen s ag tegen den kop, dat hij, dezen log schuddend, een oogenblik verdoofd bleef staan.
In dien tijd hadden de monos den tyd den picador in jieng ei te brengen, maar ook even was hij over de balustrade getild, of Revoltoso had zijn bezinning herkregen. ^ en pica r missend, boorde hij, spelend, nog even zacht P m het lijf van het paard, dat, met de om zich heen trappende pooten verwarrend in de uitgescheurde ingewan en, en deze daardoor nog verder uit het lichaam rekkend, eindelijk weinig teekenen van leven meer gaf Dan, plotseling, kreeg hij den derden picador in het oog,



en scherploeiend snelde hij met recht omhoog gestoken staart op dezen aan, het doffen van zijn hoefgestamp begeleid door de krijschritoernel, hoog boven al het andere uit. Ze hadden al veel gezien, de biddende en hun duimen kussende sehoras, de bruut verliefde, over balkons hangende nihas, ze hadden veel gezien, opgereten paarden, uitgescheurde ingewanden, maar zij wilden meer, zij wilden voor alles bloed, veel bloed, en daarom „Sangre! Sangre! mas caballos!" Ze hadden veel gezien, veel pijngelij en stuipgetrek, ook veel gehoord aan smartgesteun, maar voor alles wilden zij bloed, stroomen weggndsend, schuimend bloed, en daarom „Sangre! Sangre! mas caballosƒ" walgingwekkende wreedheidsritoernel!
Het paard van den picador waar Revoltoso nu op los stormde, was een oud raspaard, iets sterker gebouwd dan de andere, de picador zelf was moedig en goed. Hij wachtte rustig den woedend aanstormenden toro op, boog zich, met volle kracht drukkend, sterk voorover in den zadel, en plantte, op het oogenblik dat de toro binnen het bereik van den lanspunt was, dezen vast en juist. De schok was vreeselijk. Hoewel half uit den zadel gelicht, gelukte het den picador toch den druk op den lans even sterk te doen blijven. Ook het paard, hoewel wat terugwijkend, wist zich staande te houden, en terwijl een breede stroom bloed uit den geopenden schoft van den toro spatte, gelukte het dezen, hoe ook aandrukkend, toch niet zijn doel te bereiken, maar werd hij, naar rechts zwaaiend, voorbij het naar links gewende paard geduwd.
Dat deed het publiek in verdeeldheid opstuiven. Terwijl een gedeelte er van het in felle verontwaardiging uitschreeuwde, hoe een bruto van een picador het wagen durfde zijn paard, daarmee eigen leven te sparen, juichten



anderen, waaronder El Sabio en de aficionados 1), den prachtig aangebrachten vara 2) hartstochtelijk toe.
Eerder dan te verwachten was, kwam echter aan het lawaai een eind. Meer revoltoso dan iemand had gedacht, ongevoelig voor de diepe wond, hem toegebracht en waaruit het bloed nog steeds te voorschijn gudste, wendde Revoltoso zich terstond om, nadat hij het paard voorbij was geduwd en den lanspunt niet meer in zijn schouder voelde. Snuivend, met gebukten kop, kwam hij-tot den aanval terug. De picador, hoe goed daarop ook verdacht, had het paard niet zoo vlug naar links kunnen wenden, dat het in de vereischte houding voor den toro kwam te staan en hij zelf in staat was een nieuwen stoot toe te brengen. De toro vond nu den weerstand van zooeven niet, bonsde van voren op het paard in en, met volle kracht persend, stootte hij het de horens zoo diep in de borst, dat zwalpend het bloed er uit te voorschijn spoot.
Een nieuw gebrul van „Bravo toro!" weerdaverde, paard en ruiter vielen plompweg achterover en Revoltoso trok verder, op een anderen picador aan. Een vierde paard word aan de vreeselijke horens geregen, een vijfde volgde, en altijd rende het beest dofbulkend door de plaxa, paarden en picadors doorborend, overhoop gooiend, schrik en ontzetting om zich heen zaaiend. Het arena was één plas bloed. Stervende paarden werden met moeite weggevoerd, de met zand en weggeloopen excrementen bevuilde ingewanden er ingestopt, de buiken dichtgenaaid; dan werden ze waggelend naar binnen gedreven en weer doorstoken, tot ze eindelijk voor goed neervielen, zonder dat de puntillero in staat was een eind aan hun lijden
i) Liefhebbers op de hoogte van het vak.
8) Lansstoot.



te maken. Don Eusebio juichte. El Sabio en de aftcionados juichten, het publiek bulderde van emotie, senoras en nihas waren buiten zich zeiven van intens genot, met hooggekleurde wangen en schitterende oogen uitgillend hun „Sangre! Sangre! mas caballos!" En allen brulden op het laatst de hysterische bloedritoernel mee, tot zelfs de afschuwelijke monos sabios, zich lam ranselend op de ruggen der gemartelde paarden, die moesten maar niet konden, of ze vasthoudend, terwijl ze van pijn waggelend tegen de balustrade leunden, of half kropen langs den grond, om met hun picadors, weerloos, op nieuw door den verschrikkelijken toro te worden doorboord.
„Mas caballos! Mas caballos!'''' kwamen ze schreeuwend de binnenplaats op, rennend naar de stallen, waar de impressario in wanhoop met gebalde vuisten heen en weer liep. En onderwijl weerdreunde de plaza van het „ Sangre! Sangre! mas caballos!" Niet een onder de toeschouwers, die zich niet voelde meegesleept.
Ja toch. Yoor alles de president. Met afgewend gelaat, van ingehouden woede op zijn knevel bijtend, was hij achter in de loge gaan zitten. Hij had het sein willen geven aan den espada, om aan het menschonteerend schouwspel een eind te maken, maar zijn vrienden hadden hem met moeite daarvan teruggehouden. Met de uiterste moeite, want hoe kon hij beter zijn ideeën ingang doen vinden dan juist in zulke vreeselijke oogenblikken; wanneer kon hij beter de beestenbende om hem heen toonen, dat hij ze allen verachtte, dat hij ze staan durfde, hij, een tegen duizenden. O, als het niet was, dat hij op het eind hoopte toch te zullen zegevieren op de brute menigte, dat het hem toch gelukken zou van die barbaren menschen te maken, dan nam hij op dit oogenblik zijn ontslag en hij zou het hen toebrullen, het hen in hun gezicht spuwen,



hen, op bloed en lijden verzot gespuis, monsters, die wilden doen of het menschen waren. Maar zijn vrienden hielden hem terug. Mocht hij dat doen? Mocht hij eigen leven in de waagschaal stellen tegenover dat van eenige dieren, tevens het geluk van vrouw en kinderen? Had hij niet juist in zulk een land een mooie, een hooge beschavingsroeping te vervullen en moest hij daarvoor niet lijden en strijden tot het laatste toe? Maar met geduld. Hij had van daag al één overwinning bevochten. Den volgenden keer zou hij er op nieuw een behalen, en zoo voort, tot hij op het laatst in alles triomfeeren zou. En de president, tijdelijk daardoor getroost en terneer gezet, zag af van zijn plan en zweeg.
Nog iemand zat een anderen kant uit te kijken dan dien van het slachttooneel: El tonto '). Dat zulke vreeselijke dingen konden voorvallen, dat menschen zóó beesten konden zijn, dat had hij nog nooit bijgewoond en het zich evenmin kunnen voorstellen. En hij had als vaquero van de ganaderia, waarin Revoltoso was grootgebracht, er toch ook het zijne toe bijgebracht om dat volk in de gelegenheid te stellen hun wreedheid bot te vieren! Hij had dat ondier toch ook mee groot gebracht en met wat een zorg! Had zijn meester, als deze de ganaderia kwam bezoeken, Pablo en hem niet op het hart gedrukt om vooral voor Revoltoso te zorgen en er geen greintje zachtaardigheid in te laten komen, want dat Revoltoso voorbeschikt was om de roem van de ganaderia te worden? En zij hadden hem dan ook verzorgd, en dat alleen om hem in staat te stellen tot daden, die hij daar, rillend van ontzetting en afgrijzen, zag gebeuren. Mocht hij daarom voortgaan met iets, dat tot zulke walgelijke
i) De mallo.



dingen aanleiding gaf? Mocht hij vaquero blijven? — maar midden in zijn overdenkingen werd hij op eens gestoord. Solea, op wie hij een tijdje niet had gelet, viel met haar hoofd tegen zijn schouder aan. Zij lag half in zwijm en mompelde telkens door, dat ze uit de plaza wou. Maar enkelen om haar heen hadden dat gehoord. Vrouwen krijschten haar toe, dat, als zij het zou durven wagen hen zoo te beleedigen, ze haar eerder de beenen zouden stuk slaan dan haar door te laten. En zoo bleef ze, geleund tegen El totito, bevend van walging en afkeer, zitten.
En nog een ander was er, die van afgrijzen buiten zich zei ven was. Altijd gewend in plazas te werken, waar geen picadors optraden, had ook El Cliieo de la Blusn zoo iets nooit gezien. Men had hem toch al nooit kunnen overtuigen van de bewering, dat picador en paarden als slachtvee in een corrida onvermijdelijk waren, om de kracht van den toro te fnuiken, hij had wel altijd den moed in zich gevoeld een toro zonder dat te bevechten; maai- nu, te meer met een onbedwingbaren lust om alles wat aan menschen en dieren dood of stervend in de plaza neerlag, te wreken, voelde hij zich in staat op te treden tegen het ondier, zooals het nu was, zoo wonderbaar mogelijk nog steeds in volle kracht, zoekend naar nieuwe offers. Bovendien, was hij trouwens niet de espada, die Revoltoso zou hebben te dooden? Daarom rustig naar de balustrade gaande, nam hij muleta 1) en espada2). Dat was geheel tegen de regels, daar het sein voor de bandcrilleros nog niet eens gegeven was. Zijn makkers, zoo verbaasd mogelijk, maakten hem daarop opmerkzaam. Enkelen onder de naastbijzijnde toeschouwers vroegen hem
*) Een lichtrood doek van bizonder maaksel, waarmee de espada zich tegen den toro verdedigt.
a) Degen.
PIC-NIC.
13



ontevreden en barsch, of hij soms ook de gevangenis in wou, want dat er meer paarden moesten komen. Gestuwd door een gevoel van jeugdigen overmoed, stoorde El Chico zich daar echter niet aan en ging, gewapend met zijn attributen naar den president, om dezen verlof te vragen den toro te mogen dooden, toen er iets anders gebeurde dat zijn aandacht trok en hem muleta en espada deed neerleggen.
Al van het begin van de corrida af had Paco het zich in zijn hoofd gezet deze zoo luisterrijk mogelijk te doen zijn. El Chico, zijn vriend, moest er als espada immers in debuteeren. Verdrietig zag hij, toen El Blando zoo roemloos werd weggesleept, dat de corrida op weg was een afschuwelijke buyada te worden. En toch, wat kon hij daaraan doen? Op een schonkerig, oud paard had hij een beest als Astuto nog niet eens een ordentelijken lansstoot kunnen toebrengen en was bij den eersten aanloop al tegen den grond gesmakt. Met Revoltoso ging het er, por Dios! gelukkig anders van door en hij had dezen in stilte menig keer zijn bravo toegeroepen. Maar de glorie ging nu alleen van den toro uit, van de toreros niet. En ook deze hadden toch het hunne bij te brengen, om de corrida tot een bizondere te maken. Hij moest dat in de eerste plaats, maar wat wil een picador zonder goed paard? Al driemaal was hij in het zand gekwakt en er alleen maar goed afgekomen, omdat Revoltoso zoo buitengewoon fel op paarden was. Daarom had hij met dezen nog een rekening te vereffenen. Hoe dat echter nu te bewerkstelligen? — Bijna alle paarden lagen dood of stervend in het arena of op de binnenplaats; geen enkel meer, dat ook maar een klein kansje bood. Zoo trad een oogenblik van beklemmende stagnatie in, het publiek steeds brullend zijn refrein: „Mas caballos! Mas ca-



ballos— de president door zijn menden met geweld verhinderd het sein aan de banderilleros te geven, de impressario wanhopig, vreezend dat men hem te lijf zou gaan, omdat hij een oogenblik aarzelde zijn laatste paarden op te offeren. Er was trouwens geen daaronder, waarop Paco nog eens zijn naam te grabbel zou willen gooien. Toch! en zich voor het hoofd slaand, omdat hij zoo stom mogelijk niet aan iets gedacht had dat hij wist, ging hij de binnenplaats op, gevolgd door een paar monos sabios, wien hij gezegd had wat hij wou. — „Hij wil den ouden vos!' schreeuwden zij den impressario al uit de verte toe, Paco vooruitloopend, die zich met zijn dikken zeemlederen broek en zware, ijzeren beenstukken, bovendien met zijn door het vallen pijnlijk lichaam maar moeilijk voortbewegen kon! — „Den vos?" stamelde de impressario, den tot boven toe met bloed bespatten Paco nu ook op zich ziende afkomen — „'n — paard — dat me twintig duros heeft gekost — en dan tegen zoo'n demonio? — Nooit! — nooit!"
— „Geef mij den vos" — hield Paco aan — „en je krijgt je geld van mij terug, als Revoltoso het als de anderen openscheurt." — De ander gaf toe, en vlug renden een paar monos naar de stallen, om Maravilla in gereedheid te brengen.
Onderwijl was door de aarzelende houding van toreros en monos het geschreeuw in de plaza sterk toegenomen. De ondoordachte bewegingen van El Chico waren door velen gezien maar sterk afgekeurd, en op nieuw wendden zich duizenden door bestiaal genot verhitte gezichten naar de loge van den President met hun dreunend „Mas caballos.' Mas caballos /" Tot op het laatst had deze, in toom gehouden door zijn vrienden, niet gedaan, wat hij al veel eerder had willen doen: het sein geven voor het



plaatsen van banderillas. Maar op eens scheen hij toe te willen geven aan zijn innerlijken drang. Hij richtte zich op en gaf het sein. Opgevolgd werd het echter niet, want zulk een afkeurend geschreeuw, gekrijsch, gestamp viel in, dat zelfs de President, die op was gaan staan om zijn bevel kracht bij te zetten, onwillekeurig een schrede terugweek. Yan alle kanten Avendden gloeiend rood opgezette tronies, van woede schitterende oogen zich naar hem toe, stokken werden omhoog geheven en er dreigend mee gezwaaid, hier en daar flikkerde zelfs het lemmet van een navaja hoog boven de rijen uit. Het oogenblik was hachelijk, een menschenleven in gevaar, toen plotseling de achterdeuren van de plaxa werden opengeworpen en de eenig overgebleven picador die binnentrad.
Het was Paco. Wie kende Paco niet, de beste picador van Madrid. Sehoras en nihas vervloekten hem en noemden hem een bruto, omdat hij zich niet ontzag het vak van picador hoog te houden en den moed had hen te trotseeren. Maar allen, die wisten welke moeilijkheden aan zijn vak verbonden waren, El Sabio en de afmonados bovenal, eerden Paco hoog als picador. Zoo was zijn onverwachte komst, welke tegengestelde gevoelens ook opwekkend, voldoende om den storm, die reeds gedurende de geheele corrida door de plaxa had gewoed, te doen bedaren en het gevaar, waarmee de moedige President bedreigd werd, af te wenden. Eerst werd het stil, alsof men niet wist waaraan zich te moeten houden, maar eindelijk miste toch de zekerheid en kalmte, waarmee Paco zijn paard de plaxa liet binnentreden, zijn uitwerkingniet, zoodat de meest verzotten op Sangre en caballos zich niet langer konden onthouden een juichkreet te doen hooren.
Ook aan het paard zag men terstond, dat het iets on-



gemeens was. Paco had met het oog daarop dan ook wel reden zoo rustig te zijn. Het was niet een van die armzalige, houterige knollen, waarop juist het bloeddorstig publiek zoo belust was, maar een paard dat, hoewel met den besten tijd achter den rug, toch het voorkomen had van een edel dier. Aan kenners vielen terstond op de korte, breede lendenstreek, de ongewoon zware achterhand, de sterk ontwikkelde schenkel- en dijspieren, en Paco daarbij kennend, voorspelden zij al dadelijk Revoltoso, hoe geducht ook, niet veel goeds en in geen geval een gemakkelijke overwinning. De vrienden van El Sabio, die voor den aanvang der corrida het paard in de stallen der plaxa hadden bezichtigd, waren al lang onder elkaar aan liet mompelen geweest, waarom liet toch niet op de vlakte kwam, en telkens, als weer een ander, dichtgenaaid beest de plaxa werd binnengeranseld, was onder hen een kreet van verwondering opgestegen. Ook hadden ze er nog over gesproken of ze El Sabio, zijn vroegeren eigenaar, die ze wisten dat zooveel van liet paard gehouden had, op de hoogte van het feit zouden stellen. Echter hopend, dat het heelemaal niet in de plaxa komen zou, of dat El Sabio het op zoo'n afstand niet zou herkennen, hadden ze maar geëindigd met niets te zeggen en alles aan het lot over te laten.
El Sabio zag den vos niet binnenkomen, omdat hij, niet lettend op het lawaai om hom heen, juist met Don Eusebio zat te praten over de dikwijls oppervlakkige manier, waarop in de tientas J) stierkalveren worden beproefd, een manier, die ditmaal sterk aan het licht was gekomen door El Blando, toch niets meer dan een trekos. En juist verzekerde Don Eusebio met kracht van woorden
') Proefneming in de ganaderias, om te zien welke kalveren dapper genoeg zijn ora tot toro bravo to worden opgefokt.



en gebaren, dat zulks in zijn ganaderia niet meer gebeuren zou, toen op eens de blik van El Sabio, door de plaxa dwalend, viel op zijn oud paard, dat door Paco gewend was, zóó dat het van ter zijde voor hem zichtbaar werd. Het stond rustig zijn gebit af te knabbelen, met de voorbeenen ietwat gestrekt naar voren, de achterbeenen naar achteren, juist zooals hij gewend was een houding aan te nemen als El Sabio, in de Recoletos geurend, hem een oogenblik stil liet staan, om hem door ziju vrienden te laten bewonderen. Het beest had in dien tijd geleden, dat was duidelijk aa.i hem te zien. De flanken waren sterk opgetrokken, hals en schoft inge^al'en van magerheid, de zware dijspieren, door veel trekwerk, vormden diepe voren in de dijen, de voorbeenen stonden steiler in de koten dan vroeger, maar het was altijd de oude Maravilla nog. Onmiddellijk herkende El Sabio hem. Woest vloog hij overeind, uitroepend: „Dios mio! Maravilla! m'n ouwe vos!" zoodat alle lui, die naast hem zaten, verschrikt naar hem omkeken en meenden dat hij gek was geworden. — „O, die schurk, die hem aan den impressario verkocht, die schurk, die schurk!" — schreeuwde hij op nieuw, zich aan niets storend, al riep ook iedereen hem woedend toe zijn mond te houden, en de plaxa niet nog erger in opschudding te brengen. Xiets hielp. Een gua.rd.ia klom langs de banken naar hem op en dreigde hem de plaxa uit te zetten, als hij niet ophield met zijn geschreeuw. Maar altijd door brulde hij, met zijn vuisten voor zich uitslaande: „Die schurk! die schurk!"
Onder het gejuich van den eenen, het afkeurend gefluit van den anderen kant had Paco. na El Chico een veelbeteekenend knipoogje te hebben gegeven, zijn paard bedaard een paar passen verder de plaza in laten doen.



Steeds hield hij Revoltoso scherp in het oog, maar overigens zat hij volkomen ongedwongen, zelfs losjes, in den zadel en had hij ook zijn lans nog niet geveld. Zeer goed zag hij, dat op dit oogenblik nog geen aanval van Revoltoso te duchten was. En werkelijk was deze nog druk bezig met een van zijn gevallen vijanden zijn horens in de hijgende borst op te duwen, zoo groote stootgaten daarin vormend, waaruit het bloed, sterk schuimend, te voorschijn klotste. Hij stond met zijn voorpooten in een grooten plas er van, het voorstuk van zijn kolossaal lijf bijna tegen het nog maar zwakjes stuiptrekkende paard aan. En zóó was hij in zijn bloedig werk verdiept, dat Paco al vrij dicht bij hem was voordat hij dezen zag.
Toen, alsof een electrische stroom door hem voer, veranderde snel de onachtzame houding van den picador. In een oogwenk was de lans geveld, met de punt gericht op het linker schouderblad van Revoltoso, de beenen drukten vast toe, het bovenlijf nam een sterk voorover gebogen houding aan. Meteen wendde hij de voorhand van zijn paard een weinig naar links, zonder echter de achterhand van plaats te doen veranderen, en zoo wachtte hij den aanval van den toro af. Die snelle bewegingen, kalm en toch zoo juist, bleven niet onopgemerkt en lokten een storm van toejuichingen uit bij het publiek. Maar dan ontstond plotseling een diepe stilte, daar allen te veel onder den indruk van het gevaarlijke van Paco's toestand kwamen. Alleen El Sabio, nog zenuwachtiger dan de anderen, terwijl zijn angst voor Maravilla verdrongen werd door bewondering voor de kranige wijze, waarop Paco gereed stond den strijd aan te binden, schreeuwde, opspringend van zijn plaats, hoog boven het doffen der smorende stilte uit: „Olé, Paco, Olé!"



Onderwijl had Revoltoso den harigen kop opgeheven, zijn wilde, niet bloed doorloopen oogen op Paco vestigend groote dampwolken uit zijn wijd geopende neusgaten blazend. Hij was blijkbaar verbaasd, dat iemand het nog wagen durfde hem te staan. Dan schuurde hij zijn met bloederig zand besmeerden snuit langs een van zijn voorpooten. dien hij daartoe ietwat naar voren strekte, niet wetend of hij terstond aanvallen zou. Alsof hij voelde dat het nu ernst werd tegenover het andere, dat maar kinderspel was geweest, volgde hij dezelfde taktiek als bij het begin van de corrida, toen hij na lang dralen de heele cuadrilla van schrik en ontzetting uit elkaar had doen stuiven, en nam een afwachtende houding aan. Maar de staart geeselde onderwijl onrustbarend fel de machtige zijden. Paco, dat ziende, was zoo mogelijk nog scherper op zijn hoede dan te voren. Zoo stonden ze eenige oogenblikken tegenover elkaar, Revoltoso met elke spier van zijn lichaam gespannen, het juiste oogenblik afwachtend om aan te vallen; Paco, de oogen onafgewend gericht op die van den toro; Maravilla zonder den minsten angst ^oor den vijand, dien hij stellig vermoedde, zoo rustig ais Paco zelf, nauwgezet gehoorzamend aan elk van de met volkomen juistheid aangebrachte hulpen van zijn ruiter. Dan op eens, en verbijsterend snel, kwam verandering in de houding van Revoltoso. De staart hield op met slaan, het lichaam boog zich iets terug op de achterpooten, dan bukte hij diep den kop en onmiddellijk daarop zijn oogen sluitend, stormde hij met een dof geloei op zijn vijand aan. Maar de lans, door Paco onwrikbaar in dezelfde richting gehouden, trof vast en goed vlak boven het linker schouderblad; het paard, een kort oogenblik bijna onzichtbaar buigend onder den druk van het reuzensterke dier, hield stand en, gesteund door de gespierde beenen van



den picador, drong het zelfs naar voren tegen den druk van den toro in. Ook Paco hield zich machtig zittend in den zadel en Revoltoso, met zijn horens hoog de lucht instekend, stoof naar links, voor langs het paard heen. Maar het ook nu bij dezen aanval niet latend, hoe breed Paco zijn schouder ook had opengereten, keerde hij zich vlug om en stoof op nieuw op zijn vijand aan. Deze wist echter wat hem te wachten stond; geen Revoltoso, die hem verschalken zou. Maravilla steeds rustig en kalm, als één met zijn ruiter, latend staan waarheen hij hem na den aanval had gewend, alleen door een lichten spoorslag zijn aandacht oproepend, daarna de lans vellend en het lichaam voorover buigend, trof hij Revoltoso zoo op de juiste plaats, dat deze weer, met een hoornstoot in de lucht, langs hem henen stampte. De toro was tot vlak achter hem omgezwaaid. Daarom Maravilla vlug gewend. Maar het was of deze voelde van welken kant het gevaar nu dreigde, want niet had Paco de eerste hulpen voor de beweging aangebracht, of verdere waren onnoodig, daar het verstandige dier zich zelf vlug op zijn achterhand omwendde, den zwaren ruiter dragend als een veer. „ Olé, caballo, Olé.' riepen nu, dit ziende, velen, die vroeger het hardst hun wreedheidsritoernel hadden uitgebruld. En ook El Sabio, in verrukking over zijn oud lievelingspaard, gilde hoog boven de anderen uit: ,Olé, Maravilla, OU!" Eenige der capeadores vonden nu, dat door Paco genoeg werk was verricht en, tot bezinning gebracht door het moedig optreden van dezen, sprongen zij de balustrade over en plaatsten zich, om met hun capas de noodige quites 1) te maken, tusschen Paco en Revoltoso in. Deze riep hen echter driftig toe hem met rust te laten, want
*) Afleidingen.



dat hij alleen met Revoltoso wilde afhandelen, waarop de geheele bende weer achter de balustrade verdween. Alleen El Chico, die ook een capa had opgenomen, bleef bij de hand, om terstond een qnite te kunnen maken, als Pablo eens een ongeluk overkomen mocht.
Revoltoso, die zich na zijn tweeden aanval niet zoo spoedig had kunnen inhouden, en een eind ver de plaza was ingestoven, had zich onderwijl weer omgekeerd. Woedend over het ditmaal niet gelukken van zijn aanvallen, Avierp hij met beide voorpooten wolken stof en zand omhoog. Kortnijdig gaf hij een hevigen hoornstoot in de capa, die El Chico hem nu langs zijn kop heenzwaaide. Bij het terugtrekken van het doek stormde hij echter niet op den espada af, maar bleef roerloos staan, onderwijl met grimmige oogen het paard valsch beloerend. Sommigen der toeschouwers dachten, dat met deze twee afgeweerde aanvallen de strijd was afgeloopen. Het bleek echter spoedig dat zij zich vergist hadden, want nog maar een tijdje stond hij zoo te loeren naar het paard, of hij rende er weer op los.
Van dat oogenblik liet hij paard noch ruiter meer met rust. Beiden terugdringend of zelf terug gedrongen, terwijl stroomen bloed van zijn breede schoften dropen, werd hij spoedig overdekt met diep gapende wouden, hem door de lans van Paco toegebracht. Hij was dan links, dan rechts, dan voor, dan achter, telkens aanvallend of zich gereed makend tot den aanval, maar telkens ook tegen den lanspunt oploopend, waar klodders bloederig haar en stukken vel aankleefden, zijn vreeselijken hoornstoot de lucht in doende, en langs het paard weggeduwd, zonder dit ook maar ergens te kunnen deren. Dik, rood schuim stond hem op den breeden snuit, zweet en bloed maakten zijn huid spiegelend glad, en toch kwam hij onvermoeid



tot (len aanval terug. Zoo iets had men nog zelden gezien, zoo duro l) was een toro nog zelden geweest, en het daverde van Olé's, van zwaar voetgestamp en dreunend handgeklap. Mantillas werden woest van de hoofden gerukt, en er geestdriftdronken mee gewuifd, mantones van de schouders getrokken en er dolgillend mee gezwaaid, met hoeden, sigaretten, sigarenkokers, tot wijnzakken toe, werd onder hernieuwd daverende Olé's de plaza vol geworpen. Niet alleen ter eere van Revoltoso en van Paco, maar ter eere van Maravüla ook. Want Paco, rustig door de ongewone kracht die van het paard uitging, overtrof zichzelf in zekerheid en moed. En Maravilla ? — zoo'n paard was zeker nog nooit in de plaza gezien. Met den blinddoek over het rechteroog weggezakt, het geduchte monster dus ziende, dat steeds met gevelde horens op hem aan kwam razen, bleef hij zonder de minste angst, zonder eenige weifeling, kalm staan, gewillig en bedaard gehoorzamend aan wat zijn meester van hem eischte. En „ OU, caballo! Olé, Olé!" dreunde het daarom van verschillende zijden steeds sterker op.
Nog gaf hij, zoo min als Revoltoso, teekenen van vermoeienis, maar bleef met sterk gespannen achterhand weerstand bieden aan de enorme kracht, die van zijn onverzoenlijken vijand uitging. Alleen zijn oogen en neusgaten waren ongewoon wijd geopend, en zijn flanken sloegen onrustbarend fel. Angstig vroeg menigeen zich af, of hij het nog lang zou uithouden, want dat zoo iets haast niet mogelijk was. Zoo dacht ook El Sabio er over, en voordat zijn vrienden liet verhinderen konden, vloog hij van zijn plaats overeind, naar beneden, op de balustrade aan. Daar zag hij beter, en zeer duidelijk zelfs, dat niet Maravilla
1) Ongevoelig voor pyn.



teekenen van vermoeienis gaf, maai' dat Paco bijna niet meer in staat was het bovenmenschelijk zware werk te verrichten. Alleen de wil, deze corrida tot een zoo luisterijk mogelijke te maken, stelde hem in staat vol te houden, tot blijken zou dat Revoltoso zich gewonnen gaf. Haar dit vervaarlijke wonderbeest was nog op kracht, als bij het begin. Op nieuw kwam hij woedend aan, met diep gebukten kop. De lans viel ook weer naar beneden, maar iets te laag, te veel met den punt wijzend onder de schoft. Paco's rechterhand was blijkbaar stijf en moe. Maar als hij miste, Avas het met Maravilla gedaan. „Honderd duros, als je 't wint!" gilde El Sabio Paco over de balustrade toe. E\en wendde Paco de oogen naar El Sabio om, de lanspunt rees. kwam op de gewilde hoogte, stootte vast op nieuw, en weer suisde Revoltoso langs hem heen, terwijl het lanshout onrustbarend kraakte. Dan weer het paard gewend, de lans geveld, maar met veel moeite nu, dat zag El Sabio duidelijk. Dios mio! zoo moest dan toch gebeuren wat hij vreesde. „Vijf honderd duros als je 't wint!" gilde hij op nieuw. Maar veel helpen deed het niet, want de lanspunt wees dan hier, dan daar, en de toro was al in vollen aanloop. Niemand wist in dit hachelijk oogenblik wat gebeuren zou; iets vreeselijks, dat was zeker. Alles gilde, schreeuwde, brulde wild bezeten door elkaar. Op eens hief Paco, voelend dat hij niet meer kon, den lans omhoog, wierp hem den toro toe, juist toen deze den kop bukte voor den doodelijken stoot, wendde in het oogenblik van verwarring, waarin hij hem daardoor bracht, zijn paard linksom, daarna snel en vierkant achteruit. Revoltoso, gauw bekomen, rende, geen lanspunt voelend, met gesloten oogen in de eens aangenomen richting voort, vlak langs het paard, en geen schok ontvangend die zijn loop stuitte, tot aan de balustrade toe. Teleurgesteld in iets,



waarvan hij zeker dacht te zijn, wendde hij zich schielijk om, en sprong nog vlugger dan te voren, op zijn weerlooze vijanden aan. Nu snelden ook de capeadores toe, maar vóór hen trad een ander Revoltoso in den weg.
Lang had El Chico den bangen strijd aangezien, en eindelijk het oogenblik zien aanbreken, waarop zijn vriend het onderspit zou moeten delven. Hij voelde wat de heele plaza voelde, hij wist wat de heele plaza wist, dat tegenover zoo'n toro, geen capeadores, hoe goed ook, in staat zouden zijn paard en ruiter te redden, dat hij, de espada, dus tusschenbeiden komen moest. Hij voelde dat hier geen strijd volgens de traditioneele regelen meer mogelijk was, dat hier een moedig man, een braaf paard moest worden gered; hij voelde dat hier een ondier onschadelijk moest worden gemaakt, onmicldelijk, met sterke hand en vasten blik. Daarom, vlug zijn muleta en espada grijpend, liep hij, ver voor de capeadores uit, alleen den toro te geinoet. Het wapperen van het lichtroode doek deed dezen een oogenblik verbaasd stil staan. Maar ook onmiddellijk daarop volgde een sprong, en een heftige stoot, vlak langs El Chico heen. Zijn kolossuswoede bracht hij nu over op het kleine, tengere wezentje, dat de onbeschaamdheid had hem in den weg te treden, en stoot op stoot volgde in het doek. Maar hoe ook sluw zoekend naar het bulto !), telkens raakte hij niets dan het doek, — niets dan dat. Want daar omheen, en om den ruigen torokop, wendde zich El Chico als een slang zoo buigzaam, tevens zoo rustig zijn ontwijk-passen makend, en zoo zeker daarbij, dat het scheen, alsof het aan de lange, vlijm scherpe horens geregen worden voor hem een onmogelijkheid was. Het publiek wist niet wat te moeten. Het
1) Lichaam van den torero.



durfde niet toe te juichen uit vrees van El Chico af te leiden, en zag met angstige beklemming toe. El Chico zelf verveelde dit gevaarlijk spel geen oogenblik, maar eindelijk toch riep het publiek, steeds anstiger wordend, hem eerst zacht, daarna luider en van alle kanten zijn „Basta!" ») toe. Ook Revoltoso, het telkens stooten in het doek en in de lucht moe, zijn grooteren en massieveren vijand terugwenschend in plaats van den kleinen, zich met zoo snelle bewegingen om hem wendenden, ongrijpbaien plaaggeest, stond een oogenblik nadenkend stil, meteen trachtend om het doek heen te gluren. Dat wijzigde den toestand, daar El Chico er terstond gebruik van maakte om zich voor de esiocada 2) gereed te maken. Een goedkeurend gegons steeg op uit de menigte, en niet had Revoltoso opnieuw den kop gebukt om zijn aanval te hervatten, of El Chico had zich in de vereischte houding gezet. Scherp bliksemde een oogenblik het fijne staal recht voor hem uit, en onmiddellijk daarop, snel opflitsend tusschen de horens door, verdween het tot aan het gevest onder Revoltoso's schouderblad.
Even barst het publiek in een dol toegejuich los, toch ook heel even maar. Want dan gebeurt er iets heel onverwachts. Revoltoso is blijven staan, na het ontvangen van den doodelijken stoot. Met verwonderden blik ziet hij zijn vijand aan, die hem, den machtige, zoo treffen dorst. Ook deze heeft zich niet bewogen van de plaats, van waar hij de estocada heeft toegebracht, zoo zeker, dat deze doodelijk is geweest. En dan gebeurt, wat tot zoo plechtigen ernst stemt. Langzaam knielt El Chico neer in het zand, strekt zijn hand uit, en legt deze op het voorhoofd van het stervende beest, als wil hij dat de dood alles wegneme
*) Genoeg.
8) Degenstoot.



aan vijandschap tusschen levende wezens, door het lot tegenover elkaar geplaatst; als wil hij dat de dood verzoenend optrede tegenover haat en wrok. En het is alsof de geweldige dat voelt, want met een zacht, klagelijk geloei ziet hij met brekende oogen nog even naar El Chico op, en valt dan dood voor zijn voeten neer.



LIEDJESZANGSTER
door Hélène Lapidoth-Swakth.
In liet schelle schijnsel van de hanglamp, waarvan de gele vlam weerkaatst werd door een ronden spiegel, zat de dichteres te staren op de maagdelijke blankheid van iiet papier, dat zij met woorden vullen moest.
Zij zat in afwachtende houding, de pen tusschen de fijne vingers, de linkerhand in 't blonde golfhaar. Maar zij hoorde niets dan de banale straatgeluiden van den stillen zomeravond: pianogetokkel bij overburen, dreunend voorbijrijden van den tram, hooge kinderstemmen of zware voetstappen nu en dan.
Met een voorhoofdfronsing van ongeduld, gooide zij de pen neer, stond op en liep door de kamer, met driftige stappen, als een opgesloten dier in zijn stevig omtralied hok. Maar 't hielp niet en met een zucht ging zij weer zitten, het weerspannig hoofd gevat tusschen de uitgespreide vingers en, éen voor éen, uit haar wijdopen oogen, droppelden groote tranen op het onbeschreven papier.
Zoo was 't nu dag aan dag. En met stille wanhoopsoogen staarde zij in de grijze leegte van haar toekomst, als 't zoo moest voortgaan, als 't waar was wat zij vreesde: dat haar talent gestorven was.
Nog altijd had zij verlichting en troost gevonden in



het omzetten van haar leed in kunst, in het perelen-maken van haar tranen.
En die troost was haar nu ontzegd.
Alles had zij hem kunnen vergeven, niet alleen omdat haar hart zoo rijk, maar ook omdat haar blik zoo ruim was en zij zoo gaarne begrijpen wilde.... Maar dat hij haar ook dit ontnomen had, haar troost, haar trots, haar levensdoel! O dat was al te hard! dat had zij niet verdiend !
Zij schoof het papier opzij, draaide de lamp laag neer, haalde het gele valgordijn hoog op en nestelde zich in haar hoekje, voor het venster, op de ouderwetsche canapee. De lage, nog een- of tweemaal opflikkerende blauwe vlam scheen haar een beeld van haar talent, worstelend om zijn bestaan, door een onmeedoogende hand gedoemd te sterven.
Met een korten doodsnik ging de lamp uit. Nu was het donker in de kamer, maar een flauwe weerschijn van de laatste zonnestralen beroosde nog de wolkelooze avondlucht en deed de glasruiten glanzen en leven in de eentonige huizenrij, als oogen in een strak gelaat.
De dichteres liet haai- koortsig kloppend hoofd zoetjes streelen door den avondwind, maar verraderlijk als een liefkozing was dat fluweelig zoeltje: 't beloofde koelte en 't bracht haar gloed.
Zacht kreunend, als een verlaten kind, drong en drukte zij zich dichter in haar hoekje, tegen het groene trijp \an de canapee. Zij voelde zich zoo klein, zoo zwak, zoo hulpbehoevend. Zij had wel willen uitweenen, maar zij kon niet.
Ja, elke artist had wel eens zulke perioden van onmacht te doorworstelen, — maai- dit duurde al zoo lang, zoo ontzettend lang.
En als zij t ooit te boven kwam en haar leed uitstortte
pic-nic. 14



in verzen als voorheen.... zou zij er clan weer troost en vrede in vinden?
Had de vrouw in haar de dichteres niet gedood ? Waren haar vleugelen niet verlamd? Was zij niet veroordeeld haar leven lang die ellendige halfheid voort te slepen, treurend als dichteres om haar verloren liefde, evenals zij als echtgenoote zou hebben getreurd om haar verloren dichterschap?
In haar machtelooze smart balde zij de kleine witte vuist, en drukte zij de tanden in den zwellenden onderlip; haai- oogen vonkelden in het donker en zij toornde op den man die haar leven gebroken had.
Maar de gloed van zijn wilde kussen vlamde nog in haar koortsig bloed, beefde nog in haar zieke zenuwen, klopte nog in haar jagend hart.
O hij was slecht geweest! Hij had jegens haai- gepleegd een der stille wreede misdrijven die de man ongestraft mag plegen jegens de weerlooze jonkvrouw, die vertrouwend tot hem opziet en liefdevol haar lot iii zijn handen legt.
Wat was hij komen doen in haar kalm en kloosterachtig leven, alleen der dichtkunst toegewijd? Liefde en geluk had hij haar beloofd, liefde en geluk, twee tooverwoorden! En uit den koelen, reinen aether der hooge contemplatie had zijn roepstem haar naar de aarde gelokt.
Toen hij heel zeker van haar liefde was, toen zijn ijdelheid was bevredigd, had hem het spelletje verveeld.
Toen had hij haar zóo lang gemarteld, zóo wreed beleedigd dat zij den band der verloving verbroken had.
En nu was alles uit. En zij wist niet wat zij met haalverder leven zou doen.
Haar vrienden vonden dat zij zich op moest sluiten in haar kunst; dan zou de vleugelslag der Muze wel hart en hoofd verkoelen, dan zou zij wel troost en vergetelheid



vinden. Deze groote smart was een bittere bron van nieuwe inspiratie. Zij was nu eenmaal een lyrische dichteres en
'Les chants désespérés sont les chants les plus beaux."
Maar 't was niet alleen de verlammende invloed van haar groote teleurstelling, 't was een mengeling van trots en weerzin die haar weerhield te klagen, hoe heerlijk ook haar klachten konden vloeien, verlossend als tranen, in deinende golven van poëzie.
Terwijl ze aldus aan het lijden en strijden was, hoorde ze een welluidende vrouwenstem, die klagend zong, in de avondstilte, op straat:
„Quand vous verrez tomber, tomber les feuilles mortes, Si vous m'avez aimé, vous prierez Dieu pour moi!"
De dichteres stond op en keek uit het venster.
Zij zag een havelooze vrouw, nog jong, nog met een T,vaas van vroegere schoonheid op het vermagerd, verwelkt gelaat. Zij hield een klein kindje in een verkleurden rooden doek aan de ingevallen boezem geklemd, en twee kleine meisjes met welig zwart krulhaar om bleeke uitgehongerde gezichtjes met groote bedeloogen hielden blikken en handen gretig omhoog. De dichteres wierp den kinderen uit het venster wat centen toe, die rinkelend op de klinkers vielen en aanstonds werden opgeraapt.
Dienstmeisjes stonden aan de deuren, de handen op de heupen, in het prettig besef van de netheid harer witte mutsjes en lichte katoentjes, te luisteren naai- de arme liedjeszangster met haar flarden van kleeren, loshangend om het mager lijf. Straatjongens jouwden haar uit en bauwden haar na, want zij verstonden niet wat zij zong.



— Je zou toch warempel meelij krijgen met het arme schepsel! zei een meid tegen de andere, verbeeld je dat ze vroeger op de planken is geweest, en nou loopt ze te zuigen langs de straat.
— Mensch wat zeg je? Op de planken? zoo'n tooneelkoningin ?
— Ja ja, toen droeg ze zijde en fluweel, en ze had wat een lief snoetje en een stem als een klok.
— Ja, 't kan verkeeren, vandaag ben je rijk en morgen arm.
— Ik ben maar blij dat ik een fatsoenlijke dienst heb, waar ik nog een stuivertje kan opleggen voor den kwaden dag.
— 't Gaat toch nooit lang goed met die dames van het tooneel.
En klagend zingend het treurig lied met haar lieve gebroken hartbrekende stem, verdween, aan het einde van de lange straat, de uitgebloeide zangeres.
Toen zonk de dichteres weer in haar hoekje neer, getroffen diep in het hart door wat zij had gezien.
Was het lijden van een andere een heilzame afleiding voor haar eigen leed?
Had zij in het lot der havenlooze liedjeszangster den troost gevonden, die de teleurgestelde pleegzuster in het lot van haar zieken vindt?
Slaakte haar hart den echt-menschelijken kreet deizelfzucht, vermomd in het kleed van medelijden: vIk lijd,, maar Goddank! niet ik alleen!"
Neen, anders, dieper — en beslissend voor haar verder leven trof haar de arme vrouw, die zingend was voorbijgegaan.
Die liedjeszangster was haar het symbool van den lyrischen dichter, uitweenend zijn harteleed voor de menschen, die hem benijden in zijn gloriedagen, die hem verachten als zijn frissche lente is uitgebloeid, gebannen van het



tooneel van zijn faam, wanneer zijn stem gebroken is, zingend tot in den schemeravond van zijn leven van lang doorstreden liefdesmart, traag gevolgd door zijn uitgevaste moegezworven kinderen, zijn bleeke illusieën, die oogen en handen strekken naar de vensters der menschen, om "wat kopermunt van lof; — aangestaard door koel-nieuwsgierige oogen, de havelooze die eens gekleed ging in vorstelijken dos; — uitgejouwd en nagebouwd door het volk, dat den zin van zijn lied niet kan vatten, omdat het niet de taal van den dichter verstaat.
En toen dit haar, in deze ure van crisis, zoo helder voor de oogen des geestes stond, richtte de dichteres zich op uit de moedeloosheid, waartoe haar een duldeloos leed had gedoemd.
Zij richtte zich op en strekte den arm uit naar de straat, waar alles nu stil was en leeg.
En zij legde zichzelve een plechtige gelofte af, te zwijgen over haar harteleed.
Toen liet zij het valgordijn neer, schoof de overgordijnen ook dicht, als om zich beter af te zonderen van de buitenwereld, stak haar lamp weer aan, en stond in het heldere licht.
Neen, zij wilde niet langer gelijk zijn aan de liedjeszangster, haar klacht uitgalmend langs de straat. Wel wist zij dat zij haar publiek zou teleurstellen, het klein publiek dat zij zich had veroverd in een land, dat van handel leeft en weinig hart heeft voor poëzie, — het klein publiek dat zich vermeit in de angstkreten van een gefolterd hart, dat zijn lieveling gaarne de oogen uit zou steken, om hem nog mooier te laten zingen, zooals de jongens niet hun vinkjes doen. Zij wist dat sommigen zich al, in wreede zelfzucht, hadden verheugd in het groote leed dat haar trof, om de hartstochtelijke verzen



vol toorn of weemoed, vol ingehouden snikken of stroomende tranen. En met walging wendde zij zich af van een succes dat haar zoo ijl, zoo armzalig, zoo verachtelijk scheen.
En terwijl zij daar stond, viel toevallig haar blik in den spiegel en zij zag haar gelaat, bleek, met sombere oogen, maar met een vastberaden trek van trots en energie.
Toen ging zij zitten aan de met boeken en papieren bestrooide tafel, nam een bleekgeel deeltje engelsche dameslectuur, en een vel wit papier, door geen tranen bevochtigd en ging moedig aan haar vertaalwerk, haastig bladerend, van tijd tot tijd, in een lijvig beduimeld woordenboek.
En terwijl zij, zin voor zin. vertaalde het huiselijk romannetje, waar veel geflirt werd, maar ten slotte alle minnende paren elkaar plechtig eeuwige trouw beloofden en vereenigd werden voor het altaar, op een zonnigen lentedag, hoorde ze, in de stille kamer, geen ander geluid dan het stage knagen van muizen achter het grijze behang en het schelle fluiten van den tram, die zwaar dreunend aan kwam rijden door de stille, nu geheel verlaten straat.
En als de muizen met hun scherpe tandjes, knaagden de smarten die zich niet laten verjagen aan haar hart. En als de tram, die de ruiten deed trillen, kwam het logge onverschillige leven op haar aan.
Onafgebroken werkte zij voort, het vervelend vertaalwerk, het werk om den broode, in den zeurigen sleur van het dagelijksch leven het dichterhoofd buigend over de taak die zoo verre beneden haar lag.
En zij weende niet meer, maar zij kon ook nog niet glimlachen over de ironie van het wreede leven, dat haar, in haar verlatenheid, zulk een honigzoet boekje te vertalen



gaf, vol geur van thee en oranjebloesem en zedig kozen van trouwe minnaars en engelreine bruiden 
En tot middernacht werkte zij voort, in het zweet van haar aanschijn. En toen zij opstond 0111 zich ter ruste te begeven, viel er geen traan op het volgeschreven papier, maar een droppeltje bloed, een heel klein drupje bloed uit haai- stukgebeten lip.
Uit: Hélène Lapidoth-Swarth, »Van Vrouwenleven». Amsterdam, P. N. van Kampen & Zoon.



AUTEUR (Fragment uit „Op Zee") door Marcellus Emants.
Altijd had hij in de litteratuur belang gesteld. Als gymnasiast was hij voorzitter van een letterkundig genootschap geweest; als student had hij gewerkt voor de almanak, de Vox, en stil voor zich zelf in verzen wisselende stemmingen geuit. Maar eerst vele maanden na zijn promotie, in de lange dagen, die hij eenzaam doorbracht, ronddolend door de duinen, of lezend in zijn gezellige kamer, in die zonderlinge dagen vol tevredenheid over de volbrachte onaangename taak, vol schuwheid voor nieuwe maatschappelike aanrakingen, en vol opworstelend verlangen naar een nieuw blinkend doel, in die geheimzinnige dagen van intens gemoeds- en geestesleven door niemand gekend of bespied, toen eerst kwam over zijn artistiek gevoelsdenken de glans, die hij hoopte, dat ook anderen eens als zijn glans zouden aanschouwen en prijzen. Zijn jeugdig krachtige begeerte om het leven mooi te zien en om er mooi in te handelen, behaalde nogmaals een zegepraal over de verlammende ontgoocheling van zijn ervaring, en ter wille van zijn eerzucht, welke bevrediging zocht, sloten nu die twee een tijdelik verbond.
Toen dacht hij zó: eenmaal gerealizeerd is het leven niet mooi, kan 't zelfs niet mooi wezen; maar toch was



't mooi bedoeld; toch verdient het de naam van mooi, zolang 't nog huist in het menselik brein.
Dat een leuk goed mens als Passtra lachen moest om de dwaze tegenstelling tussen menselik beweren en menselik doen kwam hem zeer verklaarbaar voor. De tegenstelling kon echter ook tragies worden opgevat en deze opvatting leek hem zelfs de juiste.
Geen schuld scheen 't hem van het menselik willen, maar wel een onvermijdelik gevolg van het menselik kunnen, dat het werk altijd tot de parodie werd van de leer. En terwijl nu de realisten en de naturalisten slechts die parodie afbeeldden, wel het uiterlik noodzakelike van zijn wording latende gevoelen, maar niet het innerlik verhevene van de conceptie, wilde hij juist schilderen, hoe in de aanvang alles een groots of liefelik ideaal is van menselik denken en gevoelen, dat pas misvormd wordt in de maalstroom van het alvermoordende leven. Le beau c'est le laid klonk hem als een ondoordachte stelling. Het mooie is gedoemd het lelike voort te brengen; dat was zijn formulering van die voorgevoelde waarheid.
De mensen, die op hun eilandjes leefden, van de hoge boomtoppen af naar andere eilandjes blikkend, of uit het lage gras opstarend naar de blauwe hemel, die mensen zochten in hun eenzaam denken en gevoelen niets anders dan mooi geluk: ongetwijfeld eerst geluk voor zich zelf — van de anderen scheidde hen immers de peilloze diepte — maai' dan ook voor hen, die zij niet kenden en die zij daarom zich voorstelden als hun evenbeeld. Zij wilden geen kwaad, en waar 't scheen, alsof zij dit wel begeerden, daar was maar strijd tussen hunne wensen en die van anderen, noodlottig gevolg van ieders leven in eenzaamheid. Het mooie is in de mens en wat in de mens is, dat is ook voor hem het mooie. Is 't wonder, dat hij dit verwezenliken



wil, zonder te vragen, of anderen er van gediend zijn?
-Met deze opvatting als sluitsteen begon hij tans zijn fantazie-wereld te houwen: een wereld, die uitwendig op de menselike samenleving evenmin zou gelijken als het verborgen uurwerk van een klok op de zichtbare wijzerplaat; maar die zou doen zien, wat voor de meesten verborgen blijft, de tragiese strijd, waarin het schuldeloze, soms grootse willen verwordt tot nietswaardig of verderfelik doen.
^ leefde hij in die tijd met zijn personen mee, luisterend in zijn ziel naar de echo's van hun denken en go\ oelen, toetsend hun handelen aan de daden, die hij om zich henen zag! En 't was, of dit met-zich-omdragen-van een-fiktie-wereld hem verzoende met de werkelikheid. Ja, die fiktie-wereld werd hem allengs tot het ware zijn en het leven om hem kreeg iets onwezenliks. Zo verflauwen in de krankzinnige alle indrukken van buiten naast zijn schel lichtende waan-iedee. De onrechtvaardigheden, de knoeierijen, het gehuichel, al wat hem vroeger terug had doen deinzen, gelijk het gekef, het gebas en het gebrom van kwaadaardige honden een schuwe bezoeker afschrikt, maakte hem nu niet langer bang; maar begon hem meer en meer belang in te boezemen, als was 't een hoop dof -onogelike mieneralen, waaruit hij te voorschijn zou brengen glanskleurige edelgesteenten.
Natuurlik behandelde hij al gauw zijn eigen leven — zijn leven, gelijk hij 't toen zag — de korte lijnen er van dooitiekkend, totdat hij het beeld verkreeg van een willen van het schone voor zijn medemens, van het grootse voor zijn natie, dat verstrikt raakt in de duizenden wilsdraden, die t moet kruisen en dat smoort op de logge tegenweer van het niet-kennen, niet-begrijpen. En als van zelf kwam hij tot zijn tragedie van Jan de Witt, die hij aanschouwde als een kolos, hoog zich verheffend, om voor zijn volk de



vruchten te plukken, welke alleen rijpen op onbereikbare boomspitsen, en onderwijl met de voeten zich verwarrend in het lage struikgewas, dat hem doet vallen, om nooit weer op te staan.
Voor het struikgewas kon de indrukwekkende gestalte immers niets zijn dan een sta-in-de-weg, een onderschepper van licht en lucht.
Tussentijds vond zijn pen die kleine novellen en gedichten, waarvan meestal het thema was een fijnvoelend mens, behoedzaam de voelhorens van zijn ziel uitstrekkend naar de onbekende wereld, en dan plotseling stotend op een harde tegenstand, waarvoor hij zich ontmoedigd terug trekt in de stil droefgeestige eenzaamheid.
Ook had hij toen zijn verhaal geschreven vau de jonge man, die, onverwachts een meisje ontmoetend, dat hem de inkamatie lijkt van een vurig begeerd iedeaal, een jiaar uren lang in haar gezelschap de hoogste zaligheid geniet, en dan haar nooit terug wil zien, beseffend, dat op den duur de werkelikheid onmogelik aan zijn verwachtingen kan beantwoorden.
Vlot was hem het eerste verhaal uit de pen gevloeid. Daarvoor had hij zijn stof dan ook kant en klaar gevonden in zijn eigen ambitie, zijn eigen illuzie's, zijn eigen teleurstellingen. Dat moei goed worden; hij voelde 't, en later, toen Jan de Witt werd afgebroken, bleek 't dan ook, dat men Eerzucht stil had geprezen.
Terwijl hij zijn andere stukken nog in portefeuille hield, weifelend hoe er mee te handelen, zond hij Eerzucht al gauw naar een tijdschrift-redakteur, die 't aannam, en zelfs een spoedige plaatsing beloofde.
O, die heerlike eerste voldoening!
Hoe dikwijls had hij de aflevering niet opgeslagen, om zijn naam weer eens gedrukt te zien er buiten op, of zijn



woorden, zijn eigen woorden, die hem nu zo betekenisvol aanzagen, zo kleurrijk tegen gloeiden, er binnen in, waar zij regel aan regel, bladzijde aan bladzijde vulden, tot eindelik er weer onder stond: zijn naam.
Dat was dus zijn eerste daad geweest: de daad waardoor hij zijn loopbaan had gekozen en aan zijn leven een inhoud gegeven, een doel gesteld. Anderen mochten werken voor een algemeen nuttigheidsbelang, nog anderen alleen om zich zelf en de hunnen te kunnen onderhouden, hij zou werken voor de glorie: de glorie van zijn naam, wijd uitstralend als glorie van zijn volk! Zonder op iemand te steunen, zonder iemand naar de ogen te zien, zou hij fier, met opgeheven hoofd, recht op zijn doel afsturen, en voor geen hinderpaal zou hij uit de weg gaan, geen verleiding hoe groot ook, zoo hem ooit die rechte weg doen verlaten.
Zo had hij gedacht en gevoeld in de geestdrift, welke hem voortjoeg; maar zo dikwijls de twijfel zich slechts even gelden deed, bezag hij zijn werk weer met een gans andere blik. Dan was 't hem een brokje leven van zijn leven, een brokje ziel van zijn ziel, een wezen, waaraan hij het aanzijn had geschonken, gelijk een moeder 't aan haar kind schenkt en dat nu, net als een kind, van hem moest vervreemden, onder de mensen gaan. Zou 't bemind, gekoesterd, geëerd worden, of gehaat, verwaarloosd, geminacht? In zulke ogenblikken rouwde hem zijn daad, en Noelde hij iets als medelijden met zijn weerloze vertelling.
Dan speet 't hem, dat onverschillige lieden nu konden lezen, wat er was omgegaan in zijn gemoed. Hij zou 't hun nooit verteld hebben, al hadden zij er nog zo dringend naar gevraagd. Waarom had hij 't dan onaangezocht zo haarfijn beschreven ?
Soms was 't hem te moede als iemand, die in de opwinding van een halve roes een gevaarlik hartsgeheim



heeft geopenbaard. Edoch, die eerste sentimentaliteit verdween, toen Passtra hem vertelde, dat een van zijn vrienden het stuk verduiveld kranig had genoemd. Meer was er niet nodig om zijn ziel te doen weergalmen van een zegevierend gejubel, als was ie een feestzaal, waarin een vorst wordt gekroond. En nog eens glansde de sensatie in hem op, welke hem als schooljongen doorstraald had: het trotse gevoel, dat men hem opmerkte en nakeek, als iemand, die meer is dan anderen.
O, verrukkelike tijd vol gedachten-opzwepende werklust, vol wil-stalend zelfvertrouwen, vol gemoed-doorzingende tevredenheid! Nooit, nooit meer was hij zo blij gelukkig geweest. Dacht hij tans in zijn lome ontmoediging aan dat stuk leven terug, dan was 't hem, of hij toen vleugels gehad en op die uitgebreide wieken geplaand had hoog in het blauwe luchtpaleis, glimlachend neerziende op de wemelende mensjes. —
t Is waar.... dat geluk berustte op verblinding: de verblinding van ieder, die meent voor anderen iets goeds of iets moois te doen of te scheppen, terwijl hij öf in t geheel niets tot stand brengt, öf de verbittering wekt van wie hij overbodig maakt, de verbolgenheid vermeerdert van anderswillenden, de teleurstelling vergroot van hen, die niet kunnen bereiken, de wanhoop verscherpt van wie afstand moeten doen.
Iets moois, iets goeds! Hoe gauw werd hem die illuzie ontnomen!
Zolang zijn arbeid de tijdschrift-afleveringen niet verliet, gebeurde er niets, dat hem wekte uit zijn droom en werkte hij voort, dag in dag uit, niet vragend naar de lof van vriend of bekende, niet denkend aan de blaam of de spot van vijand of onverschillige, en toch zich vleiend met de



bewondering van een denkbeeldig publiek, dat hem nu eens groot leek, wanneer de populariteit hem bekoorde, dan weer uiterst beperkt, als de lof van enkele kenners hem mooier scheen. Eindelik kwamen zijn beste verhalen in een bundel uit, en toen geschiedde 't voor de tweede maal, dat het mensdom hem zonder beleefdheidshuichelarij recht in de ogen keek, en dat hij verschrikt en ontmoedigd terugdeinsde voor die blik.
Ja, de mensen hadden hem alles vergald en toen 't gebeurd was, vroegen ze: hoe kom je zo bitter?
Het eerst stelde zijn moeder hem te leur.
Zij meende 't zo goed met haar enige zoon; maar inet zijn schrijverij was zij nooit ingenomen geweest. Had hij in zijn lege tijd eens een verhaaltje gemaakt, zeker zou zij 't aardig hebben gevonden; maar in ons land moest een man van zijn stand maatschappelik werkzaam zijn. Toen ze uit de tijdschrift-overdrukjes voor 't eerst met zijn novellen kennis maakte, had ze telkens niet veel meer gezegd dan:
„Ik.geloof, dat je een goede stijl hebt en 't is ook wel
interessant geschreven; maar het spijt me toch, zie je.
Iemand van jou bekwaamheid met jou naam "
En toen ze eindelik de bundel in handen kreeg, waarvan ze begreep, dat ie ten toon zou liggen bij alle boekhandelaren, toen had ze gezwegen.
Louise — zijn zuster — zei alleen:
„Ik kan maar niet begrijpen, waar jij al die woorden van daan haalt."
Van zijn kennissen hadden de meesten — gelijk zijn moeder, maar om andere redenen — gezwegen; enigen hadden ter loops gezegd:
„Ik heb gezien, je hebt een boek geschreven. Ik ben er erg benieuwd naar."



Een enkele slechts verklaarde, dat hij niet belangstelling of genoegen de bundel gelezen had; doch die enkele vertrouwde hij al niet meer.
Toen moest hij wel denken, dat geen mens hem presies zijn gedachten wilde openbaren en dat haast iedereen hem misprees. En dit zwijgen en veinzen van de weinigen, in wie hij geen vijandigheid kon onderstellen, voelde hij om zich als een gordel van kille en stille, afstotende leegheid, die hem verder dan ooit van het mensdom verwijderde.
Zijn werklust ontzonk hem weer; een verlammende onverschilligheid breidde zich uit over zijn hersenen en een afwerend wantrouwen verving zijn toenaderend deelnemen. Zonder te kunnen zeggen waardoor en waarom, voelde hij zich gefnuikt en gekrenkt, en toch had hij nog geen werkelike vernedering ondervonden; toch waren al die gevoelens nog niets meer dan vóör-gevoelens van 't geen de toekomst hem brengen zou.
De eerste ware krenking sloop het huis binnen in de duisternis van een winteravond, verborgen in de kolommen van een koerant, onmerkbaar als een ziekte.
Hij wist niet, dat ie komen zou: want hij was er de man niet naai- om handjes te gaan drukken ter wille van zijn werk en te beproeven een beleefdheidsoordeel te suggereren, waar een jaloersheids- of waanwijsheidsmening te verwachten was. En bescheiden als het onbeduidendste nieuwtje van de dag, maar toch aanmatigend als een onvernietigbaar vonnis, door geen naam gewaarmerkt, maar juist door zijn anoniemieteit zich voordoend als de waarheid, zó wachtte het hatelik vittend beoordelinkje het moment af, dat de blik van een lezer eventjes op 'm zou rusten.
Het eerst werd de oude vrouw 't gewaar en weer zeide ze niets. Maar in plaats van naar gewoonte het gelezen blad aan Louise te overhandigen, die het dan aan haar



broer gaf, vouwde zij 't dadelik samen, schelde de meid en stuurde 't naar de keuken.
„Mogen wij de koerant van avond niet inzien?"
rAch, doe dat morgen maar en laten wij nu liever een kaartje leggen."
Louise vermoedde niets; maar hij had alles begrepen. En toen hij de volgende morgen de woorden van het krantemannetje gelezen had, het ventje, dat hij niet kende, maar toch vóór zich zag als een bleek, mager, gluipend indieviedu, in wie handigheid talent moest vervangen en plooibaarheid overtuiging, toen was 't hem, of dat onbekende wezen gesproken had uit naam van de hele mensheid, die hem niet begreep, die zijn mooi willen niet verkoos te erkennen, die oorspronkelikheid eiste, maar hem het recht ontzei de zijne te geven. En weer overmande hem dezelfde tegenzin in elk streven, die hem ook in Leiden zijn studies had vergald. Weer vroeg hij zich af: wat hebben ze me nu gebaat, al die uren van taai blokken, van onverzettelik volhouden, van stage genotsontzegging?
Hij had iets moois tot stand gebracht?
Hoogstens voor een paar mensen, ofschoon 't immers nog de vraag bleef, of deze de waarheid spraken.
Maar al kon hij die enkelen geloven, wat baatte hun stille lof, als anderen in 't openbaar zijn taal gekunsteld noemden, zijn onderwerpen ziekelik, zijn analyse onwaar? Ze beweerden 't met een zekerheid, alsof honderden 't met hen eens zouden zijn, alleen omdat zij 't zeiden met die zekerheid.
Moest hij zich daarvoor — om van het vervelende gepen te zwijgen — zonder tegenspraak de ellende getroosten van openlik, tot groot plezier van vijand en onverschillige, als een misdadiger te worden aangeklaagd, besproken en gevonnist?



Ba, wat een vuil handwerk!
Had hij maar Byron kunnen nazeggen: „those who succeed will console me for a failure"; doch het denken aan al de lof dageliks aan nietswaardigheden verspild, vermeerderde slechts zijn bitterheid.
0, de akelige avonden, wanneer onverwachts, in de stilte om de huistafel, uit een blad of een tijdschrift zo'n koudafbrekende, uit-de-hoogte-blamende recensie opdook, die zijn moeder, zijn zuster, zijn kennissen, ja, misschien zelfs de dienstboden al hadden gelezen en waarover niemand hem een woord had gezegd! O, het vernederende, ontzenuwende, verstikkende gevoel van honderden argumenten tegen elke aanval in het veld te kunnen brengen en toch te moeten zwijgen, toch het hoofd te moeten buigen als voor de uitspraak van een erkend gezag. Wat hielp 't hem dan, of hij zich al meer voelde dan al de nulliteiten met klinkende maatschappelike tietels, over wie hij zich zo vaak met Passtra vrolik had gemaakt? Keek hij op hen neer, zij gaven hem ongetwijfeld zijn minachting met interest terug, en wat vermocht hij alleen tegen zulk een meerderheid? Wat vermocht zijn onbekend werk tegen het krantengeschrijf, dat iedereen onder de ogen komt?
Niet alle beoordelingen waren ongunstig; maar hij kende de mensen genoeg om te weten, dat twee afkeurende regels dieper indruk maken en meer geloof vinden dan kolommen vol lof. De vraag kwam bij hem op, of hij zich niet minder zou geblameerd hebben, indien men hem een van die gemene daden had kunnen verwijten, waartegen geen justitie iets vermag en waarvan in het openbaar niemand durft gewagen.
Hoe dom ook: niet met de mensen te willen huichelen en toch in de ogen van diezelfde mensen iets moois te willen zijn!
Soms was 't hem te moede geworden, of een subtiel pic - NIC. 15



vergift op één na al de gedachten uit zijn hersenen wegvrat en of die éne, het besef van zijn onverdiende vernedering, loodzwaar borend in zijn ziel neerzonk en 'm uitholde tot een zwarte, peilloos diepe afgrond.
Kijk, zeide hij tot Passtra, die de gek stak met zijn teergevoeligheid, wanneer een kleine meubelmaker een lelike stoel heeft vervaardigd, dan zet hij het ding met een geringe verdienste van de hand en terwijl hij zelf er een stukje brood door krijgt, heeft een ander er nog zijn genoegen van. Niemand denkt er aan zo'n meubelmakertje zijn verdienste te ontnemen, of de koper van de stoel zijn plezier te bederven. Ben ik dan nog minder dan een slechte schrijnwerker ? Moet en mag een boek be- en veroordeeld worden door een rechter zonder bevoegdheid, naar wetten zonder sanktie? Schimp op de stoel van de meubelmaker en hij klaagt je aan wegens laster en benadeling in zijn beroep. Schrijf ik een antikritiek, vertel ik, dat de lui mij bedoelingen en gedachten toekennen, die ik nooit gehad heb, mij nabootsing verwijten van auteurs, die ik nog lezen moet, dan word ik nog uitgelachen op de koop toe. Hoort 't dan bij de roeping van een artiest, dat hij zich zwijgend laat trappen?
Nog heugde hem Passtra's antwoord:
„Mijn waarde..;, wie aan de weg timmert, moet zich de beoordeling van de eerste de beste kruidenier laten welgevallen. Dat is nu eenmaal zo! Daar komt bij, dat jij theorieën ten beste geeft, die in een welgeordende maatschappij — gelijk de onze immers is — niet kunnen worden geduld. Wie zich door jou laat meeslepen, moet tot het inzicht komen, dat de mensen met de beste wil van de wereld hun leven niet behoorlik kunnen fatsoeneren. — Nu vraag ik je! — Weet je dan niet dat het leven een puik kado'tje is, waarvan we allemachtig veel plezier zouden hebben, als we de wijze raadgevingen van onze leraars



maai beter ter harte namen? — Neen, hoor eens, als de argeloze schapen van de kudde naar jou luisterden, dan zouden ze op een gevaarlik dwaalspoor komen. Daarom is 't maar gelukkig, dat er zorgzame herdershonden bestaan, die, al blaffend en bijtend, de kudde van het gevaar terughouden. Waarom maak je geen romans met sympathieke karakters ? Het publiek verlangt nu eenmaal sympathieke karakters."
De ironie had hem goed gedaan, 't Was, of Passtra hem wreekte op de mensen.
Als ik maar wist wat sympathieke karakters zijn. Wat anderen sympathiek vinden, is voor mij dikwijls erg onsympathiek.
„Houd je dan aan het volgende resept: een sympathiek mens — wel te verstaan in een boek of op de planken — is een wezen zoals ieder weet, dat je er nooit een tegenkomt, zoals ook niemand zelf zijn kan of zijn wil; maar zoals ieder graag zou willen, dat al de anderen waren, met wie hij te doen heeft. In het werkelike leven zou iedereen zo'n sympathiek schepsel een dwaas noemen; maar in de kunst vinden ze hem o, zo mooi!"
Maar dat is dan toch meten met twee maten! „Natuurlik! Ken jij veel lui, die met één maat meten? De meesten hebben er wel tien."
Wie weet, of Passtra hem niet tot volhouden had kunnen bewegen, als niet door een dagblad-redakteur, aan wie hij enige honderden guldens geleend en daarna enige tientallen geweigerd had, van hem geschreven was:
„ De jonge man heeft geld. Moet hij nu ook nog naam hebben ?" Toen had hij tot zich zelf gezegd:
Die man heeft gelijk. Ik heb geld! Zal ik mij nu gaan aftobben voor niets en dan nog kans lopen ploertig te worden behandeld? Qui se respecte, s'abstient.
Uit: Mare. Emants, »Op Zoo«. Den Haas, Haagsche Boekhandel- en Uitgovers-Maatschappy.



HET WOUD VAN HET EEUWIGE VERLANGEN door P. H. van Moerkerken Jr.
Het was op een anderen avond dat de grijsaard aldus sprak:
In een woeste bergachtige landstreek waar de beken klaterend nederstortten in diepe ravijnen en donkere wouden de kruinen van het gebergte omwuifden, bevond ik mij op een koelen en stormaehtigen October-namiddag in een oude romaansche kapel. Slechts door riet en wilde slingerplanten gedekt, had zij van verre het aanzien eener schamele boerenhut. Evenwel, onder dit sobere hulsel lagen op een graftombe twee steenen beelden van statige ranke schoonheid, maar grauw en groen van het vocht veler eeuwen. Het waren oude menschen, man en vrouw, gekleed in strak-geplooide gewaden. In de edele gelaatstrekken was een glimlach vol goddelijke rust en hunne half-geopende oogen staarden naar heerlijke verten.
Tot deze eenzame overblijfselen uit vergeten tijden, hoog op een ruige somber-omgroeide rots, had ik mij begeven door vreemden innerlijken drang gejaagd, door een verlangen dat als heimwee was naar de herinneringen van een vroeger leven, en daar, luisterend naar het ruischen der watervallen in de afgronden diep beneden mij, voelde ik steeds klaarder de gedachte in mij worden, dat onder deze tombe een verdwenen levenstijdperk van mijn eigen wezen sluimerde. Omstreeks het uur dat het daglicht in schemering verkeerde, de maan opkwam en de



oude bleeke gestalten bescheen, begon er ver in een dal een helder avondklokje te luiden. Toen hief het beeld van den ouden man langzaam het hoofd, opende wijd de starre oogen en legde de rechterhand op het hart der vrouw; dan ontsloot ook zij hare oogen en hij zeide tot haar: — Liefste, het uur is gekomen dat wij spreken zullen. Op deze stonde van den avond zijn er duizend jaren voorbijgegaan sedert wij ons hier ter ruste nederlegden.
Eindelijk ach! hoe lang duurde de slaap! Want
bij het versterven van iedere eeuw voelde ik mij de randen naderen der donkere vergetelheid des doods en een schemering van het leven voer in één stip des tijds over mijne oogleden. Nu echter is de openbaring nabij van twee levens die door ééne liefde bewogen elkaar zochten en vonden. Maar ik zal spreken als sprak ik niet tot u zelve maar tot de wereld der menschen.
Het verre klokje luidde niet meer, de droeve vlagen van den najaarsavond zwegen, het geruisch der watervallen verzonk in diepere spelonken, en in de huiveringen dezer vreemde stilte verhaalde het oude beeld:
Het was in de gaarde van mijn voorvaderlijk slot dat ik voor het eerst de geliefde mijns levens zag, wandelende onder de bloeiende boomen en liet koele morgenlicht. Wel moeilijk is het de ontroeringen der ziel met een enkel woord te benaderen; maar nu, als ik terugdenk aan dat onvergetelpste tijdstip van mijn leven, geloof ik dat geen woord op zich zelf de huivering van geluk zou omvatten die mij duizelen deed bij zoo een nooit-geziene schoonheid; want al wat een onbevangen menschenziel aan eerbiedige en liefelijke gevoelens kan doorstroomen, werd hier in één rythme bewogen door de aanschouwing eener bovenaardsche heerlijkheid. Op haar gelaat straalde



rustige wijsheid en liefde voor alle dingen leefde in den helderen glans harer oogen. Wij kregen elkaar lief, wij dwaalden in de vroegte der morgenuren door de tuinen van het slot en nog herinner ik mij vele woorden van ondoorgrondelijke wijsheid die zij sprak. Op een avond nam zij mij mede in den hof. Reeds was een diepe duisternis gezonken onder de zware welving der boomen en een geurige nachtkoelte woei ons tegen langs de hellingen der bergen. Wij zetten ons neer aan het einde der gaarde, waar het dal met ruischenden stroom wijd openlag in de schemering van het rijzend maanlicht. — Lieveling, zeide zij met zeer zachte stem, wij moeten scheiden, maar wij zullen elkaar weerzien en oneindig schooner zal het zijn dan nu; want dan zullen wij voor altijd bij elkaar blijven. In den herfst van dit jaar moet gij het huis uwer vaderen verlaten en in westelijke richting gaan. Gij zult over vele rivieren en beken trekken, tot gij na enkele dagen in een bergachtig land komt bij een bosch van hoog en zwaar geboomte. Midden in dit bosch ligt mijn woning op een steile rots. Maar nog dit zeg ik u: vraag aan niemand den weg, zeg aan niemand het doel van uw tocht; geen zou u begrijpen en uw eigen hart is de zekerste geleider.
Innig dankbaar sloeg ik mijne armen om haar hals en dien stillen zomernacht bleven wij sluimerend zitten in het stralende licht der maan. Toen ik ontwaakte was er zonlicht om mij heen, vogelen kweelden in het frissche loover, maar de geliefde jonkvrouw zag ik niet meer. Echter bedroefde mij haai' verdwijnen niet; ik leefde nu met de schoonste herinneringen en de zekerheid haar weer te zien.
Op een zonnigen herfstmorgen nam ik afscheid van mijne ouders en geheel alleen reed ik westwaarts een mij onbekende wereld in. Visschers scheepten mij de



stroomen over, de beken doorwaadde mijn ros; ik overnachtte in armelijke hutten of onder een boom in het gras. Na zeven dagen bereikte ik tegen den avond een onafzienbare glinsterende zee, op wier eenzame wateren geen zeil bewoog. Aan den oever lag een enkel scheepje, en toen ik den schipper vroeg mij over te varen, maakte hij zwijgend zijn toebereidselen; even na zonsondergang heesch hij zijn zeil en voer met zachten wind over het stille meer. Allengs verzonk de kust en een stralende sterrennacht overwelfde de donker-blauwe wateren. Tegen den morgen landden wij aan den voet van -woeste steile rotsen, wier toppen met een dicht en somber woud begroeid waren. Ik gaf den veerman zijn loon en reed de kust langs, waar ik weldra een donkeren hollen bergweg bespeurde, die mij opwaarts voerde naar het vreemde bosch. Gedurende eenige dagen volgde ik een zelfde pad, des nachts slapende in het hooge woudgras. Maar terwijl ik mij dieper en dieper begaf in deze onbekende streken, werd het geboomte steeds hooger, steeds zwaarder, en eindelijk bevond ik mij in een woest en treurig oord, slechts doorkruist van smalle lanen, dagen en dagen ver. Telken avond kwam de duisternis vroeger over het woud; kille nevelen hingen onder het stervende gebladerte. Iu die eenzaamheid groeide mateloos mijn verlangen naar de goddelijke klaarte Harer oogen, naar de wijsheid sprekende stem Harer ziel. Tot de boomen, tot de zwarte wintervogelen, tot de wolken riep ik: waar is zij? — maar in de stilte van het woud hoorde ik slechts de echo mijner eigene stem.
En verder, verder droeg mij mijn ros. De eerste sneeuwvlokken daalden op de dorre looveren en de boomen bleven stil en wit tot de zachte winden des voorjaars woeien en liefelijke bloemen ontsproten aan den vochtigen



grond. De getijden van het jaar gingen voorbij, weer geelden de bladeren en steeds verder, verder reed ik door de onbegrensdheid der lanen. En jaren lang doolde ik, het werd lente, het werd zomer, en herfst en winter, en de schoonheden van het oneindige woud wisselden verwelkend en herbloeiend. Waar ik ging had ik de openbaringen des levens lief, want ik wist dat al wat ik zag slechts leefde ter verheerlijking van Haar die door mijn hart gezocht werd met een al-machtig en wereld-omspannend verlangen. \ aak hoorde ik hare stem achter verre bosschages, en voort, voort joeg ik mijn ros, maar de stem verstierf in het geruisch der bladeren en de geliefde vond ik niet.
Toen bezweek mijn trouwe paard, afgemat door een zwerven dat eeuwig scheen. Nu ging ik te voet van den morgen tot den avond, van lanen tot lanen, eindeloos. Ik at het zwarte brood der eenzame woud-bewoners, ik sliep op het stroo hunner schamele hutten. En, terwijl jaren en jaren ongeteld vervlogen, mijne haren vergrijsden, gestalte zich boog, gloeide door de aderen der wereld een leven van steeds inniger schoonheid en in iedere vezel van het woud streefde het oneindig verlangen naar de eenig-geliefde verre Vrouw. Groot was mijn smart, maar schoon; zij omvatte de witte wolken boven het woud, zij omvatte van horizont tot horizont de diepte der schemerige lanen, zij omvatte het leven en den dood, niets was haar vreemd. En daar zij zoo groot was, werd zij schoonheid, en een liefde die zich, in de stralende nachten, over de onbegrensdheid der werelden uitbreidde. Ik beminde de geboorte der jonge bloemen, ik beminde den dood der gebladerten; want boven de sterfelijke wisseling van leven en vergaan zag ik nu klaar en onwankelbaar het onsterfelijk-Eeuwige.
Op een vroegen morgen in den herfst stond ik aan het



einde eener laan en een verre blanke weide lag voor mij, wier zoom ik volgde tot ik weer andere lanen betrad; maar de sombere woestheid van het woud scheen nu door menschen-arbeid tot statige geordende schoonheid bedwongen. Ik ging langs wijde stille vijvers, aan wier zonnige oevers donkere asters bloeiden. Toen het licht van dien dag begon te dalen, bevond ik mij aan den rand van het gebergte en in de diepte, waar reeds de eerste schaduwen van den schemer zonken, lag een vallei met vele ruischende beken, en op een eenzame steile rots een kleine witte
woning. Toen, maar ik weet niet meer of ik de aarde
betreden heb, of de duisternis van den nacht mij omgaf of het licht van den avond; ik weet slechts dat ik neerlag aan de voeten van Haar die mijn oneindig verlangen stilde met één oogopslag. In hare oude verbleekte trekken, bleek maar vergoddelijkt door de rust van een leven uit andere sferen, lachte uit hare oogen mij toe het licht eener onvergankelijke liefde. En eene beving voelde ik gaan door het onsterfelijke van mijn wezen, toen die Stem, diezelfde stem uit oude jaren, tot mij sprak:
— Nu hebt gij de wereld gezien zooals nog geen de wereld zag; gij hebt het schoonste leven gehad dat op aarde een sterfelijk wezen kan hebben; de ruwheid der menschen is u onbekend gebleven, maar de hoogste ontroeringen der liefde hebt gij doorleefd. Want het woud waardoor gij gezworven hebt is het Woud van het eeuwige Verlangen. Deze schoonheid gaf ik u, wijl ik u liefhad boven al wat mijne oogen zagen, mijne ooren hoorden. Denk niet, al moge wellicht even die gedachte in u gerezen zijn. dat alles slechts een heerlijke droom was waaruit gij zult ontwaken jong en bloeiend. Wij zijn beiden oud, onze haren zijn wit, ons gelaat is vermagerd; maar onsterfelijk zijn onze zielen en tot in de oneindigheid



der dagen zullen zij vereenigd zijn. Ik had de macht u in dit woud van het eeuwige verlangen te doen zwerven totdat het leven op deze wereld terugviel in het niet, maar ook mij doorvoer een steeds sterker verlangen u weer te zien en de onzichtbare sferen van een eindeloos geluk met u in te gaan. Daarom riep de kracht van mijn hart u tot mij. Schoon was uw verlangend leven, schooner zal de vrede van den dood zijn.
Het oude beeld zweeg, en zij die naast hem rustte nam zijne hand in de hare en sprak:
Ja, zoo waren mijne woorden; ik gaf u deze schoonheid wijl ik u liefhad. Toen wij moesten scheiden na die dagen van onuitsprekelijk geluk en ik in de stilte van den dageraad u alleen liet in heerlijke droomen, was ik nog jong en, naar ouderen waanden, onervaren; maar, wat géén mensch wist, diep in mij had ik als een leven van eeuwen her en woelden de herinneringen aan wereldvernielende hartstochten. Zoo kende ik leed en vreugde der inenschenziel; zoo leerde ik den hoogsten geluksstaat van uw liefhebbend hart doorgronden. Ik wist dat uw innigst verlangen was tot den dood toe mij te hebben als de trouwe gezellin uws levens, en ook ik zelve wilde dit. jtfaar — aldus overwoog ik — een zoo vroege rust in het jonge nauwelijks-ontbloeide hart ware ontijdig, ware niet de vrede die woont op de witte bergtoppen van het verste en onwankelbare geluk; want noch liet leed der scheiding, noch de extatische schoonheid van een eindeloos verlangen zoudt gij gekend hebben. Daarom liet ik u herwaarts komen langs andere wegen dan ik zelve ging; ik liet u dolen langs lanen, door lang-gestorven geslachten aangelegd in tijden waar geen heugenis meer van is. Voorwaar, zoo mijn eigen hart anders ge-



kund had, gij waart blijven leven tot den ondergang der aarde, zwervende door het eeuwige woud, en eerst na eeuwen van eeuwen zouden wij elkander hebben weergezien.
Toen sprak weder het beeld van den ouden man:
Ik ben u zoo dankbaar voor al wat gij mij gaaft, o wijze en ondoorgrondelijke vrouw. Er waren uren, in dien korten tijd dat ik met u samen was op het slot mijner vaderen, zóó rijk aan geluk, zóó groot van ontroering, dat ik honderd jaren had kunnen dwalen door uwe lanen, en, eenzaam met de herinnering aan die stralende momenten mijns levens, niet eenzaam zijn, maar den samenhang voelen van eigen ziel met de natuur, leven van verrukking op verrukking om de schoonheid die de gedachte aan u, o ver-afwezende, o innigst-geliefde, over de wereld deed lichten. Een enkele kus, van ziel tot ziel, kan een geluk zijn voor jaren. En nu, daar ik de grootheid uwer liefde geheel doorschouwen kan, weet ik dat deze duizend jaren van vrede tot de eeuwigheid zullen overgaan.
Hij zweeg, en zijne en hare oogen sloten zich. Nu rezen er uit de diepte der dalen de galmen van het verre klokje, nog even zochten hunne handen elkaar, dan lagen zij weer in den kouden sluimer teruggezonken.
En ik heb, zittende op de rots in dien maanlichten nacht, neergeschreven wat ik gehoord had, woord na woord; want al wat zij spraken had zich in mijn geheugen gegroefd, vast en onvergankelijk, daar ik, o eeuwig en onontwarbaar raadsel, het woud van het verlangen weervond in mijn eigen hart en ik Alfrune's stem herkende, die, door den koelen steenen vrouwe-mond, klonk uit de diepte van dat eeuwenoude graf.



DE SCHOONE JACHT door Arthur van Schendel.
Een poos geleden was ik bij mijnen oom Theobalt te gast, en met mij was er Roderick, een ridder van den zeekant vandaan. Mijn oom Theobalt is een goed en redelijk man, hij leeft zeer rustig met zijne kleindochter, zich met boeken vermakende en spreekt zelden; het is mij niet aangenaam bij zwijgzame lieden te zijn, derhalve was ik blijde toen Roderick kwam. Hij was een groote geweldige man met zwarte oogen en een zwarten baard, die reeds te grijzen begon; maar ook hij sprak zelden, zoodat mijn verblijf op Bardely wel eentonig geweest zoude zijn ware het niet om één enkelen voortreffelijken avond. Een kloek jager was hij echter en verzelde mij gaarne op de jacht; zoo keerden wij dan eenen avond in de maand October genoegzaam vermoeid van eenen genoeglijken tocht terug op het slot en vonden aan het maal oom Theobalt in eene spraakzame gezindheid, welke zich thans ook tot Roderick meedeelde. Later bezagen wij — de twee ouderen bij elkander, ik de hand van mijn nichtje houdende — de portretten die in de voorzaal hingen, en mijn oom vertelde bij ellc'eene uitstekende gebeurtenis uit het leven van wien het verbeeldde, Veronica aanvoegende wat zij meende dat hij vergat. Hierna begaven wij ons naar de woonzaal waar mijn oom gemeenlijk



den ganschen dag vertoeft, wakende menigmaal tot na den nacht, en teleurgesteld zag ik de lieve Veronica naar haar eigen salet gaan.
Het was een ruime zaal waar wij in zaten, twee ramen waren er in den eenen wand en twee in den andere; in de haardsteè brandde een klein vuur, en wij hadden slechts twee kaarsen aan die schaars maar licht afgaven wijl de dralende avondzon nog aan de roode lucht staande door de ramen scheen. Wij zaten ter linker van het vuur, mijn oom Theobalt in eenen fraai gesneden rugstoe]. Roderick daartegenover hem en ikzelf tegen het licht deiruiten. Dan wierden drie bekers ingebracht en eene kan vol zoeten geelen wijn, en eene vol rooden. Al na den eersten teug verschoof zich mijn oom behagelijk in zijnen zetel, en met de oogen knippende daar de wijn hem smaakte, vroeg hij mij of ik, nu ik mijn plicht van christen had vervuld, eenig oogmerk had op vestiging en huwelijk? Ik verstond zijn stille gedachte en wensch de jonkvrouw Veronica te zamen met zijn slot en have in mijne hoede verzekerd te zien voor zijn verscheiden; nochtans bedroefde ik mij en ik liet hem kortelijk weten wat grievend bedrog en ontrouwigheid mij was aangedaan van een meiske hetwelk zich mij had toegezworen voor ik mijn tocht naar 't oost ging. Nauw had ik dit gezeid of heer Roderick richtte zijn hoofd op en opende zijn oogen groot, zeggende:
Hadde ik uw vrijheid en uw jaren, Alvijn, waarlijk ik zou blij zijn dat ik kon dolen door vele landen.
Gij zoudt veel zeldzame dingen zien en licht uw graf ook vinden in een ver land. Begeerlijker schijnt het mij met een geliefde vrouw te wonen op mijn slot —
Ik zeide niet meer, daar ik zoude hebben moeten spreken van de schoone verbeeldingen die bloeiden uit de volheid



van mijn hart, immers uiijn zeer was daarvan al bijkans geheeld. De dienaar droeg schalen in met veelderlei fruit, oranjes en amandels en wichtige druiven en verscheiden meer, prachtig in de groene schalen. Dan, toen wij weder alleen waren zeide mijn oom:
Wel, Roderick, waart gij vroeger niet zeer gelukkig met me vrouwe Lucia?
Zoo is het, heer Theobalt. Toen ik wederkwam uit den oorlog was ik, zooals gij weet, zeer begeerig met mijn liefste getrouwd te zijn, en ik voelde mij goed en gelukkig in 't eerst, totdat zij mij een dochterken baarde en meerdere kinderen daarna; mijn geluk vlood heen, schoon ik het niet wist. Toen wierd ik allengs ontevreden, en Lucia en mijne hoorigen hadden veel te duren. Ik was barscli en hard jegens haar, en wist de reden niet. — Gij zelve zijt oud geworden in dagen van krijg, en thans nog geeft gij de kracht van uw geest aan geleerde geschriften.
Het is waar, arbeid en wijn doen veel vergeten.
Zoo meende ik ook, in den beginne. En tot de verbazing mijner lieden bond ik een schootsvel voor en arbeidde in de smidse met de smeden; dit deed ik acht maanden lang, van zonsopgang tot de avondklok — het baatte mij niet. Mijn liefde voor Lucia was uit. Hoewel ik den dag zonder spreken doorgebracht had en zeer vermoeid was, gevoelde ik mij in den avond als ik bij haar zat afkeerig en vijandelijk, zoodat ik haar vaak wen ze me kussen wilde een driftigen slag gaf en zoo zeer mijn toorn branden voelde bij 't zien harer stille tranen, dat ik uit moest gaan.
Hij dronk uit zijn beker en voor zich ziende zweeg hij. Ik wilde hem juist vragen wat hem dreef tot zijn zondeiling handelen en wat hem bezat jegens de vrouwe Lucia, toen hij vervolgde:



Wat in uw boeken te lezen staat verklaart meer dan ik u vertellen kan van de onkunde, die mij bevangen hield. Ik was een tevreden man geweest en wel voldaan; in Palestine had ik gestreden en roem verworven voor het Kruis, in mijn land lag mijn lief kasteel waar ik de langbeminde vrouw had heengevoerd, toen had ik alles wat ik mij wenschen kon. Maar onrust hield aan en gepeinzen in slaaplooze nachten gaven op 't onverwachtst mij het schrikkelijk inzicht van niets te kennen in zuivere waarheid. Ik had geloofd in het groote heil dat komen moest daar het mij was geleerd door mijn moeder en door mijn vrienden in lateren tijd, het heil van de liefde; thans kwam het al te overweldigend over mij neder, zoodat ik weerloos lag als een kind, de zwarte waarheid, dat mijne liefde, mijn gebeden, mijn gedachten tot op dat donkerst uur van dien donkersten nacht al ijdel waren geweest, al ijdel en verloren voor goed.
Mijn oom Theobalt hield op merkelijke wijs zijn lippen genepen en knikte zijn hoofd verscheiden keeren als om te beduiden, dat hij wel verstond.
Ai heer Ridder, ik had te goed geloofd zonder te weten.
Ik luisterde aandachtig schoon ongeroerd en gelijk mijn oom gevoelde ik mij van den zoeten wijn behagelijk in den ruimen stoel, en een schoone, vurige schijn van den westerhemel verdwaald vloot tintelend door de kamer, langs Rodericks donker gebogen hoofd, een warm licht in bei mijn oogen stralende zoodat de kaarsen verdwenen.
Ziet gij, nu mijn liefde weg was waar ik in had geleefd, verwachtte ik het heil niet langer; slechts wist ik, dat wat ik kende van wereldsche dingen en liefhad ook verduisterd was, en dat wat ik ook nog mocht leeren kennen, verdwijnen zou en vergaan. Dit is zeer duidelijk, nietwaar vriend Alviu, aan alles komt een eind.



Ik beaamde en vulde de bekers weder.
Zoo goed als gij zag ik dit in en berustte. Haar wat ik niet begreep was dat, dit wetende en berustende, ik niet anders handelen kon dan als ik deed, niet handelen kon zooals ik wist dat goed was en wenschte. Was dan de duivel in mij gevaren, dat bij dit verlies ook mijn goedwilligheid verlamd was? Was ik dan niet de heer van 't land met al wat daar op woonde en kon ik niet naar keur zoowel mijn vrouwe als den geringste mijner eigenen dooden of, naar mijn innigst wenschen, bevrienden en verheugen? Zij zeiden dat het van de starren kwam — en uit de starren heb ik sints geleerd dat er veel is daar geen wijsheid bij gaat. Ik wil u niet verhalen van de angst en pijn, die ik mijn vrouw en mijn lieden deed; er waren er die ik doodde in toorn, en eers zelfs — vergeef me. Mijne kinderen vluchtten haastig als ze mij naderen hoorden, Lucia durfde mij nimmer meer aanzien en verkwijnde, bleek en mager. Arme vrouw, dacht ik wel eens, ziet gij dan niet hoe 'k in mijzelven troost behoeft? Een nietigheid kon wel mijn meewarigheid veranderen in vervaarlijke woede, en vaak vreesde ik zelfs voor haar. —
Het was een winternacht en twee zeer oude reizende monniken, verkleumd, klopten aan de poort. Zij waren blijde bij mij in de warme zaal geleid te worden, en dra zaten wij welgemoed aan, ik zie hun vroolijkheid nog. Ik dronk slechts matig van den wijn, de arme broeders echter namen er vrijelijk van. Wij zaten vriendelijk en opgewekt te praten, toen ik bespeurde dat mijn tong verstramde en er een nijdig gesuis in mijn ooren te roezen begon; verschrikt leunde ik naar achter en opziende zag ik de broeders, beiden waggelend staande, met monsterlijk groote gelaten, grijs en gewrongen, schaterlachen uit wijde monden. Ik lag stijf en koud. Een der grijzen bewoog zich, om



heen te gaan meende ik, en met een vreeselijk gebaar slingerde hij neder in het hoogvlamniend haardvuur — de ander zakte in zijn stoel, ik zag zijn gesperde oogen. Een oogenblik zag ik niets, verdwaasd door het gevoel dat ik van de aarde afviel; toen rook ik een akeligen reuk van brand, en ik zag dat kleine vlammetjes smokend speelden om het hoofd en den schouder van den monnik in 't vuur. Een schrikkelijke lach kwam van den andere vandaan en hij viel voorover. Ik kon niet opstaan. Een knecht kwam in en schrok terug. Zoo zat ik langen tijd en hoorde vreemde geruchten. Zoodra ik mijn kracht genoegzaam herkregen had liep ik naar de keuken, waar ik met goede slagen de koks afmaakte en, om zeker te zijn dat ik den schuldige trof, den tafeldiener ook. —
Uit het raam ziende zag ik, dat de zon zelve nu verdwenen was achter paarschkleurige heuvelen, waar schaduw dwaalde zoo ik zelden nog zag. Gloeiend rood, den weerschijn van donkere juweelen gelijk, was de lucht daarover en door de duistere boomen, nog tintelend van de warmte vaarde een wind die was als adem uit een groote borst. Bij mij stond de zware figuur van Eoderick met zijn beker in de hand. Wonder en vaag zweefde in mijn gedachten het verhaal van die betoovering. Toen Eoderick weder te spreken begon bemerkte ik, dat zijn forsche stem allengskens lichter in toon werd, gelijk een schip uit de rivier komende vrijer vaart op wijde zee. En rustig in mijnen stoel liggende bij het stille kaarslicht hoorde ik toe:
Dan leidde ik een paard en vele koppels honden het veld in. In jacht en gepeinzen bracht ik vele, vele weken door in bosschen en bergen, mijn eigene stem vergetende. Al dra werd ik zachter en voelde mij beter. Ik werd vriendelijk jegens het paard en vond het aangenaam te zien hoe de goedige Sinthuiberts honden zich om mij PIC - NIC. 16



verdrongen, en de krompootige speurders van Languedoc elkander wangunstig eene aanhaling betwistten, en de fiere witte honden van Savoye die zelden blaffen geduldig wachtten. Heerlijk was het. heerlijk met gevelde spiets onstuimig te draven, dat met zijn hoeven de sterke hengst de aarde opwierp bij de wilde muziek der honden, wijl een klein haasje, een gauw beestje, ijlings wegsprong en ten leste verscheurd wierd en onder de honden verdween; onverschillig toeziende, stevig in mijn zadel, zwijgend, voelde ik mij rijzen uit mijzelf. Lichter hief zich mijn hart, want, schoon ik het nog niet wist, goed vertrouwen stond ongeweten in den donker aan het stuur. Waar zou dat henen?
Bij een vuur gezeten eenen nacht — een enkele rustlooze hond zwierf nog wel, wantrouwend misschien den bewegelijken schijn op de boomen, maar de meesten hadden hun koppen rond mij neêrgelegd en ook het paard sliep stil — strak in de vlammen starende zag ik een nieuwe gedachte dagen uit mijn dorheid en die gedachte was als een vogel, die langzaam voorbij vliegt hoog aan de lucht. Het was onmogelijk, dat ik zoo sterven zoude. Dat was onmogelijk. In mijn hopeloos hart hoorde ik een ver, een zacht, een lief lied waar mijn oogen van weenden, en dien ganschen nacht sliep ik niet, denkende aan vroegere zonnedagen, aan menschen lang geleden gezien, aan mijn zoete Lucia zooals ik haar eerst beminde. Ach, het berouw baatte mij niet; dit leven was zoo niet te dulden en thans was ik er diep van overtuigd: er zou een goede uitkomst komen. Daar was velerlei ademhaling rondom mij, de aanwezigheid mijner honden schonk mij een rustig behagen.
Maar bij het gerucht van den dageraad verloor ik weder den lust te leven, vernederd bij 't licht. —
Onwillekeurig ontging mij een zucht. Een dienaar kwam



sluipend volle kannen brengen en een blokje leggen op 't vuur.
Bij den dageraad was ik weer stug. Wij hadden spoedig een ree geveld, en ik weet nog hoe met een soort van grimmigheid, terwijl de honden het uitvloeiende bloed van de aarde lekten, ik mijn scherp mes door het glanzige vleesch sneed, in het stille daglicht scheen het ernstig en duldzaam, gelijk wij allen van onze tochten het gezicht wel kennen van onwillige vrouwen, die bezwijken onder onze kracht — en dan zag ik toe hoe de honden ieder hun deel verslonden. Ik was bezig voor mij zeiven te roosteren teen ik een gerucht van vederen hoorde, een gerucht van vederen nabij en een nooit gehoord geluid, mij docht van een mensch. Warm woei de lucht tegen mijn aangezicht en de blauwe hemel gaf een weeke geur. Ik zocht haastig, ongeduldig, en tusschen de takken van een wilgeboom zat roerloos een vogel met een nobelen kop, ik had er nooit een zoo schoon gezien. Aan mijn boog dacht ik niet, maar wilde als een knaap die slim meent te wezen voorzichtig naderen om hem te grijpen; ik had hem bijna, toen hij opvloog en zeer dicht bij weer op een tak ging met een zwierigen streek. Nacor, mijn gunsteling, alleen stond bij mij, den staart gestrekt en één voorpoot in verbazing naar voren keek hij. Nogmaals faalde ik den vogel te grijpen en haalde nu mijn boog; in een rechten, bewonderenswaardigen vlucht steeg hij naar boven — met een uiterste spanning schoot ik mijn pijl af die gierend omhoog schoot den vogel voorbij. De honden stonden woedend te blaffen naar den vogel die heenging.
Wrevelig was ik dien dag, daar mijn beste schot had gemist. En 'savonds — weder lagen de honden gerust; eensklaps richtte Nacor zijn kop op en luisterde en keek



en zijn richting volgende vond ik op een laaghangende» twijg dienzelfden vogel mij aanziende met oogen die wisten; een witte verschijning was het in het onzekere roodduister van 't wachtvuur. Ik stond op en verscheiden honden keken naar mij; ook de vogel, dacht ik, bewoog. Eén pijl miste, een tweede weder, toen wierp ik mijn spiets die diep in den boomstam drong. Nu naderde ik, behoedzaam, ademloos — de honden waren stil en zagen mij sluipen, het hout knetterde in 't vuur, ik hoorde de vlammen; ik naderde en naderde, mijn handen tot grijpen gestrekt, ik bleef den vogel scherp aanzien recht in de oogen, ik hoorde alles, alles, achter mij bliezen de vlammen, ik hoorde de groote stilte, dichtbij mij stonden zwarte oogen, mensche-oogen in een wonderschconen kop, ik voelde al — plots recht open sloegen de vleugels en een lange, een hooge, een ontzettende schreeuw drong door de duisternis. Ik stond, mijn handen gestrekt, geheel alleen met het wachtvuur en begreep, dat wat ik alzijds hoorde de honden waren die vluchtten en het loopende paard — ai, slechts het wachtvuur was trouw. Met fluiten en moeiten en list had ik dra het paard, dat sidderde, weer gevangen en gebonden, maar de honden waren verdwenen. Ik leide mij neder en sliep vermoeid. Het was nog nacht toen ik ontwaakte, vooraan stond Nacor en rondom snuivend de anderen — o het was vreeselijk dat zij zoo gedurig mij aanzagen, zoo angstig, en zelfs mijn liefste hond, dien ik streelen wilde sprong weg en zag mij aan. Ik had ze niets gedaan.
Maar bij den dageraad vertrouwden zij mij weder, en wanhoopte ik weder. —
Hij zweeg en vervolgde in zich zelf. Mijn oom ademde geregeld en diep, in den hof hoorde ik iets, vrouwen misschien die spraken. Er waarde in de kamer een geur-



245
van zoeten wijn, herinnering aan avondzon — het was een groote kamer waar wij in zaten, het licht van de hoogstaande kaarsen was strak en broos, het fruit op de tafel dreef in wazigen glans. En Roderick weder, langzaam en zachtmoediglijk, het was de stem van een goed man die zóó sprak:
Ik zag hem weder, maar wilde hem niet meer vangen. En waar hij verder vloog daar volgde ik verder. Het was een treurige tijd voor mij, ook de jachtlust verging. En in die dagen dat ik geleerd had mijn honden te verstaan zooals zij waren, goed en hulpeloos, en zóó ook mijzelven verstond, openbaarde ik mij het groot verlangen van mijn leven naar een mensch, dien ik meer kon liefhebben dan mijzelf, een verlangen zoo mateloos, dat het mij zekerlijken veilig zoude leiden — en nu, het zou nu wel gauw gedaan zijn, dacht ik. Is er niet een wanhoop in ons allen ?
Zoo, eenen heeten namiddag, was ik gekomen aan den kust der zee. Daar was een groot woud, en op den steilen berggrond waar de zee tegen deinde groeiden schaars boomen, slanke popelieren en andere met gewrongen stam en ruig groen aan den top. De zon was laat toen ik daar kwam, ver aan den gezichteinder stond een driekantig zeil. Wij waren zeer moede, zoo leiden wij ons neder in de schaduw en dommelden. Ik sliep niet lang, reeds vergaderde de zon haar licht en er steeg damp langs den oever. Toen ik mijn hoofd van den grond oprichtte stonden op eens alle honden op — wie had er een sein gegeven? Onduidelijk, onhoorbaar soms van den wind, hoorde ik eene zangwijs en neerziende in de zee zag ik een klein vaartuig met een driekantig zeil waar een merk op stond, vier zeelieden zaten er in, zij leken mij visschers te zijn. In mijn hart daar brak iets, daar sloot iets open; mijn oogen naar rechts ziende zagen voor het donkere woud —



langzaam gaande, gebogen, zag ik een vrouw die van den zeerand komende naar 't woud toeging. Ik rees op, met snelle schreden liep ik er heen, en toen zij den voorsten boom van 't woud genaderd was kon ik met mijn speer haar slepend kleed aanraken; toch was zij verre, haar teeder lichte gestalte was een bevende vlinder. Zij had het hijgen der honden gehoord en keerde zich zóó dat zijdelings de zon in haar oogen twee vuurtjes ontstak, het waren twee gloeiende karbonkels. Als ze naar mij opzag rees ze uit haar gebogene houding en werd ze grooter. —
Heer Roderick dronk in eenen zijn grooten beker uit. Wij wachtten terwijl hij dien weder vol schonk.
Mijn arm om haar leest gingen wij langzaam door 't bosch, in 't struikgewas beneden krioelden de honden, achter stapte vredig het paard. Ik was een gelukkig man, een nederig man. Haar hoofd naar achter leunde zij in mijn arm, en weder uit het bosch gekomen op de plek waar ik geslapen had, vanwaar we den bergkust konden zien met de schaarsche boomen begroeid, hielp ik haar nederzitten en nam haar geheel in mijn armen. De beesten lagen bij. Koelte kwam van 't water gewaaid, de zang der zeelieden was zeer verre. Ik had mijn lippen aan haar lippen, en mijn oogen aan haar oogen, maar zij was koud en ik hoorde haar adem niet. De zon, achter die boomen, smolt in prachtig purperen gloor, bleek was de hemel boven ons, de golven bruisten beneê. Ik drukte haar tegen mijn borst, zwaar en groot was mijn hand op haar weeken schouder, maar zij was zoo koud en zoo stil, hadde ik haai' oogen niet gezien.... Een der visschers in 't vaartuig zong alleen, hij leek een oud man en 't was een weemoedig lied, klaar en in korte maat, dat wij hoorden over 't golvengebruis. De zon ging achter het water, het schemerde. Daar bewoog zij haar hoofd, en zij gaf mij



een kus, de eenige dien zij mij gaf, het was de kus van een onsterflijke — o, ik was een gelukkig man. Toen sloot zij haar oogen. En dien nacht, en den morgen, en den dag tot den avond weder zat ik daar met haar lichaam bij mij en de beesten rondom mij, en in mijn hoofd daar leefden vele gedachten. Toen dan, toen de zon weder ten ondergaan stond droeg ik haar lichaam naar den steilen kust waar de popelieren stonden en de kromme boomen. Daar kuste ik haar witte lippen en haar gesloten oogen en haar lange haar, en liet haar lichaam vallen in de zee, in de koude bruisende zee. Het visscherscheepjen zeilde zwierig met dat verre gezang en naast mij klonk de groote, zwaarmoedige blaf van Nacor mijn hond.
Heer Theobalt, een wonder is een ondoorgrondelijk iets!
En mijn oom Theobalt knikte zijn grijs hoofd verscheiden keeren en zeide:
Zeker, zeker waart gij een gelukkig man.
En hij weder: Ik toefde daar nog dagen, alleen op dat wereldeinde; den vogel zag ik niet meer en de visschers waren huiswaarts gevaren. "Wat hield ik veel van mijn honden die dagen en zij van mij.
Laat des nachts kwam ik op mijn slot en liep terstond naar Lucia's slaapsalet; de deur was gegrendeld, maar als ze op haar vraag wie daar was mijn stem zeggen hoorde: Roderick, haastte zij zich en ik trad binnen. Ze hield een kaars in de hand en in haar schaduwig nachtgewaad was ze kleiner dan ik gedacht had; er was bloed van dieren aan mijn lederen buis, en naar Lucia ziende, die geknield mijn beenriemen losbond met zorglijke handen, voelde ik mij sterk in die vrouwekamer. Was dit goede wezen mijn vrouw die mij vreesde? In mijn warm hart vond ik toen de liefde voor mijn arme, mijn goede Lucia weder — en, heer Theobalt, ik geloof dat zij, sedert ik van de jacht



■wederkwam op mijn slot tot haar sterven toe, gelukkig is geweest, want op haar laatste bed schreide ze. En mijn hoorigen noemen mij hun vader. —
Het was koud en ik stookte het vuur op. Waarlijk, ik zou die Lucia wel gezien willen hebben en die stille vrouw aan de zee. Mijn oom zeide nog iets van wonderen, en menschen die er nooit een vinden; en van den tijd waar wij in leven dat die vol geheimenis is; en Roderick zeide, dat hij nog wel gaarne door onbekende landen zou dolen — maar ik sloeg op hun woorden geen acht en voor 't raam staande, voor 't nachtdonker raam, vond ik dat Rodericks wonder geen wonder was en ik dacht veel lieve gedachten aan wel menig zoet meisken in 't land. Wij dronken onzen wijn en begaven ons ter rust; de jonkvrouw Yeronica sliep reeds lang in de stilte van dit zeer oude slot.



GERMAANSCHE DINGPLAATS (Fragment uit „Irmenloo")
dook Adriaan van Ooht.
In 't Hornlosche woud tusschen Irmelo en Telgud werd de ding gehouden, een geboden ding, waarvoor de markgenooten door Brunar, den dingbode, waren opgeroepen. Tusschen begroeide heuvelen lag de maalstede, een groote kuil, waar de mannen zich schaarden om de dingplaats, omheind door met koorden verbonden hazelroeden, 't aan Wodan gewijde hout.
Tegen den westelijken heuvel, aan den voet eener linde, zat de schout als rechter, den ontschelden rechterstaf in de hand, den rechtervoet over den linker, onbewegelijk, hoog verheven, 't gelaat naar 't Oosten, vanwaar het licht kwam. En beneden hem waren de oldermans in hun zetels van zand. Den mantel trotsch over schouders en armen, staarden ze over den ommestand heen, zooals sedert onheugelijke tijden hun vaderen gedaan hadden, van vader op zoon de wijsheid overdragend, die thans in hen leefde als water eener altijd wellende bron.
Aan de zuidzijde, aan den ingang stonden Warnef en achter hem de kerkheer als bruidswerver met zijn twaalf getuigen. De gelaatstrekken bleek-gespannen, de gebaren onberispelijk afgemeten, bracht Warnet zijn klachten omhoog.
Hij klaagde Alkwert aan. Hij stelde hem aansprakelijk



voor de verdwijning van Gonda, met wie hij wel is waar nog niet was verloofd; maar 't aanzoek was gedaan naar de eischen der vormen. De koop was gesloten. Hier stonden bruidswerver en de twaalf getuigen.
En tusschen zijn koude woorden kwamen leemten, trillingen van onderdrukte smart en spijt. Zijn naam was geschonden. Driftig wees hij naar Alkwert, die als beklaagde aan de noordzijde van den ding stond, aan de donkere zijde, 't gelaat naar den grond, bevend van de spottende woorden en blikken, die hij om zich heen voelde.
De menschen verdrongen zich om de omheining van hazelroeden, hoofden over schouders, elkaar aanstootend, lachend om de onnoozele houding van Alkwert, die op de vragen van den rechter verwarde antwoorden gaf.
De oldermans stonden op en beraadslaagden, waarna ze de uitspraak van hun oordeel mededeelen aan den ordeldrager, die den mantel achterwaarts, statig luisterde, en dan de boodschap overbracht naar den rechter.
Winkhorst veroordeelde den beklaagde tot betaling van vijf zilveren schellingen. Maar Alkwert keek hulpeloos rond; en toen de rechter vroeg, of iemand uit den ommestand voor hem wilde betalen, ging er een gelach op. De mannen woelden in een grauwen halfkring, waartusschen hier en daar een hartstochtelijk roode mantel of een weemoedig blauwe lijfrok wegkleurden door 't verwelkende groen der elzen en olmen, die bewogen door den wind, mee zweepten, terwijl eike- en lindetakken over de maalstede wenkten en verder in 't woud de sparren even schudden als oude menschen, die niet mee willen doen.
Verrast keken de mannen naar de wolkenjacht langs den hemel; en den fladderenden mantel over de schouders sluitend, deden ze onverwachts 't geroep door den ommestand gaan: „De heidenen, de heidenen!"



Door een regen van bladeren naderden ze, Woonfredin 't witte priestergewaad, gevolgd door zijn mannen, twee aan twee bochtend door 't woud, waar de dierenvachten lenig over hun schouders glommen. De hand aan 't gevest van de saks, deden ze 't naar achter hellende bovenlijf met een loome beweging op de heupen wiegen. En deopen ruimte der maalstede bereikt, kwamen ze aanstuwen, langzaam als een wassende zee. Ze duwden den bode van den ingang en traden de dingplaats binnen, onder de wachtende stilte met hun voeten schuifelend door de gevallen bladeren.
Warnet, met de zijnen naar de zijde der beklaagden verdrongen, trad toornig naar voren. Trillend wees zijn arm naar den rechter. Hij wilde spreken. Maar Winkhorst, bevreesd voor twist, maakte een afwijzend gebaar; en zich schielijk tot Woonfred wendend, sprak hij, dat de kerkheer, als afgezant van den bisschop, nogmaals op 't strenge bevel van dezen zou wijzen.
Placidus, die zich achter de anderen verscholen had, werd naar voren gedrongen. Zijn gela.it was bleek. Onzeker lichtte hij de armen op, en met een stem, die telkens terugweek, begon hij te spreken: „Waarom zal ik veel woorden verspillen? Ik ben een arme kerkheer, die verdwijnt onder de volte der strijdbare mannen. De bisschop daarentegen is een machtig heer. En al ga ik niet mee met al wat hij zegt van de Heilige Schriften, hij is goed, hij is vroom. Vreedzaam drijft hij de menschen als een herder zijn schapen naar den weg der zaligheid. Ge hoort 't, zaligheid! Zaligheid is 't doel van zijn streven, en vrede! „Vrede met u, mannen van Irmenlo," gaf hij me zegenend mede. Maar niettegenstaande zijn onbegrensde goedheid, staat hij evenals wij allen onder de bevelen des grooten Keizers. Ge kent hem. Ge weet, wat hij wil. Hij wil



kerstening der heidenen. En als ge zijn geboden niet volgt, zal hij komen, de vreeselijke, die 't naaste staat tot den vreeselijken God. O, verbergt u dan! Ik heb een groote vreeze! Hij zal u geeselen met morgensterren en zwaarden. Hij zal uwe vrijheden rooven. Ach, ook ik heb de vrijheid lief. Zonder haar is 't beter te sterven!" En met aarzelende stappen trok hij zich terug, en verdween achter de twaalf getuigen, terwijl onder den ommestand een gemoppel van afkeuring wegstierf.
Allen keken afwachtend naar Woonfred, die voor de heidenen lichtte in zijn wijd priesterhemd, waarover de naakte armen bronskleurig neerhingen. Een zilveren hoofdband glansde boven zijn voorhoofd en zijn haren lagen als een krans over zijn schouders.
Hij wachtte een wijle. Gewoon in plechtige bijeenkomsten te spreken, zag hij rustig om zich heen, en dan overheerschte hij met een groot gebaar de maalstede, zijn rede aanheffend: „Ik vraag u allen, gij, rechter, oldermans en ommestanders. Hoe lang zult ge nog luisteren naar woordengeraas van vet geluierde Christenpriesters? Hoe lang zult ge u nog verschuilen in kerken en kapellen en u rekken aan kruisen, waar de Christen God als een lijfeigene stierf?"
„Woud en woudtempel zijn verlaten. De Wodanpriester tandeknarst over 't volk, dat zich verlaagt tot bukkenden arbeid der vrouwen en lijfeigenen, dat slechts leeft, om zijn tamme vruchten in vrede te eten. Eens zult ge evenals deze priester in pijen rondwandelen, om uw vrouwenarmen en uw vadsige buiken te verbergen. En dan zal de vreemdeling vragen: „Welk volk is dit, dat kruipt en knielt langs den weg, dat te lui en te log is, den beer en den ever te ontmoeten?" En dan zal de vreemdeling wederom vragen: „Welk volk is dit? Nog nimmer hoorde ik in verheven zangen van zijn daden gewagen."



„ Mannen van Irmenlo, spitst uwe ooren! De Christenen willen terugkeer van hun leugenparadijs, van hun leugenleven van vrede. Vrede? Strijd zeg ik u! Strijd is leven. Worden reeds de kinderen niet geboren onder strijd? Strijden Goden niet tegen reuzen en booraen niet tegen storm?"
„Ook in mij, den Wodanpriester, is strijd en smart en schande over de schande van mijn volk. Als ge de Christenen volgt, volgt hen! Maar geeft uw wapens over! Ik zal ze in den tempel bewaken als heilige teekenen van een eertijds heilig volk."
Heftig bewoog zijn baard zich tegen 't priesterhemd, terwijl zijn arm met zware gebaren over den ommestand dreigde. Hij boog 't bovenlijf, alsof hij wierp met de speer; en dan zweeg hij, de lippen verschroeid van de hitte deiwoorden.
Maar zijn oogen bleven in de verte zoeken. Onder luisterende stilte richtte hij 't hoofd hoog op en vervolgde: „Wanneer ik onder u wandel, is 't licht als een leugen om mij heen. De nacht was mij liever, want dan zie ik 't bedrog niet, hoe ge in lui- en lankmoedigheid overoude zeden verwaarloost, hoe ge uw afstamming van den goddelijken Irmin verloochent. Maar wacht — en vreest ten laatste, 't zal om niet zijn. Maar bidt en smeekt en laat u weeklagend vallen aan vermolmde kruisen, 't zal om niet zijn. Ik heb erge dingen in de toekomst gezien. Ik zeg u! Ik heb de vlucht der vogels bespied. Ik heb in de ingewanden der offers gelezen. Ik heb de runenstaven geschud. Ik heb uit den tempelbeker gedronken. Ik zeg u! De Goden leven. Walhalla beeft van hun toorn. Er zullen dagen komen, dat de wolken scheuren van hun wraakzang, dat de sterren als rotte vrachten van den hemel vallen, dat zon en maan niet gezien worden. De



aarde zal beroerd worden als een zee. Bergen zullen wandelen, hoeven gevuld worden met zand. Vlucht dan, vlucht dan, 't zal om niet zijn. Er zullen ommegangen zijn van smart en wanhoop. Vrouwen zullen naar de kinderen zoeken, mannen elkaar roepen. Maar 't geroep zal om niet zijn in den nacht, als een mantel over den smaad en de schande.
„En als ik denk over deze dingen, die door Skoeld onder den wereld-esch zijn gezien, dan wordt de dracht der smart mij te zwaar. Tranen worden geboren.
„Maai- nog niet zijn alle wegen versperd. De nacht is nog niet gevallen. En de Cristenen zijn weifelend en wijkend in hun leer. In hun kronkeltaal verstaan ze elkaar niet. Straks hoordet ge 't den kerkheer verklaren.
„Wat zult ge nu talmen en den roem doen verwalmen als een uitgebrande toorts? De saks is gewet, 't Moer is onverzadelijk. Wat zult ge nu talmen, totdat ge den stroodood sterft en als een schaduw door Hels rijk gaat rondwaren?
„Wij, wij mannen zullen onder heldenzangen den meed met Wodan in Walhalla drinken en dan uittrekken, en strijden en vallen en weder opstaan en aanzitten. Doodde de onoverwinlijke Irmen zich zeiven niet, omdat hij den smadelijken stroodood niet wilde sterven, omdat hij verlangde naar zijn gereedstaan den zetel in Walhalla? En zoudt ge dan als vrouwen blijven loochenen en luisteren naar beloften der Christenen?
„Grijpt naar de wapenen! Beantwoordt de komst van strijders met geklikklak van wapenen. Grijpt naar de wapenen! Alvader, Alvader is getoornd!"
De mannen rekhalsden over schilden en schouders. Wildbegeerig loerden ze naar Woonfred, wiens woorden als hamerslagen dreunden.



En toen hij zweeg, volgde er een oogenblik van stilte. De ommestand rilde langs de gespannen koorden. En dan donderde een gejuich. Wapens ratelden. Speren en saksen lichtten door elzen en olmen, die heftig over den ommestand waaiden. Zelfs de oldermans vergaten hun waardigheid. Onstuimig stonden ze op. En de twaalf getuigen aan de noordzijde traden met hun saksen zwaaiend naar voren, zoodat Placidus, die op de knieën lag te bidden, ontdekt werd.
Haastig stond hij op, trachtte door de heidenen te dringen. Maar teruggestooten, liep hij heen en weer, radeloos, de armen in de hoogte, om 't wapengekletter en geschreew te bezweren. Hij drukte zich tegen den ommestand aan, verbrak 't heilige koord der omheining en ontvluchtte, door een storm van verwenschingen achtervolgd. De mannen dreigden met vuisten en saksen. Ze wierpen met speren naar den heiligschenner. Maar Brunar, ijlings toegeschoten, verbond de hazelroeden met een nieuw koord. En toen de kerkheer verdwenen was, wendden de mannen zich naar den ding. Geestdriftig wenkten en groetten ze de heidenen, terwijl anderen, de woorden van Woonfred bepleitend, hun gedachten beeldden in zware gebaren, in telkens herhaalde juichkreten, waartusschen 't wapengekletter onophoudelijk beukte.
Winkhorst, die vergeefs zijn waarschuwende stem over 't rumoer deed donderen, sloeg met den rechterstaf tegen 't boven zijn hoofd aan den lindestam opgehangen schild, 't Geschreeuw verstomde. En ook hij stond onwillekeurig op, en verklaarde, dat de heidenen als vrije Saksersde vrijheid hadden, te gaan en te komen, waar zij wilden. En als zij de oude Goden bleven vereeren, dan moest de bisschop of de keizer maar komen en de heilige eiken en den heiligen tempel verwoesten. Ze zouden mannen gereed vinden.



Nogmaals sloeg hij met den staf tegen 't schild. En de ding was geëindigd.
De heidenen verstrooiden zich onder de Irmenloërs, het woud verschrikkend door hun zangen ter eere van "VVodan, terwijl Woonfred, eenzaam te midden van hen, naar de sparren staarde, die langs heuvels stijgend de toppen als speerpunten naar den hemel dreven.
Bij 't verlaten van 't woud vereenigden de mannen zich. Als een lichaam togen ze naar Irmenlo, vanwaar vrouwen en kinderen hen tegemoet kwamen en den stoet omzoomden onder schelle kreten. En toen gaandeweg de kerk van uit de geboomte rees, borrelden hier en daar vloeken op tegen den kerkheer. Scheldwoorden braken elkaar af. Vuisten dreigden. En bij de nadering der kerk zwol hun toorn, uitbarstend tot een geschreeuw van bedreigingen, door elkaar geslingerd tot een wilden wraakzang. Ze verdrongen elkaar voor de kerk, met wapens beukend tegen de deur, terwijl anderen, de haren wild naar achteren schuddend, als blaffende honden naar omhoog schreeuwden. Ze tartten den Christen God, de kerk te beschermen, want ze zouden alles verbrijzelen. En elkaar aanhitsend, namen ze steenen op en smeten naar de wanden, totdat Woonfred zich met ruwe rukken een doorgang baande en zich voor de deur plaatsend, de mannen maande. De tijd der verwoesting was nog niet aangebroken. Wie nog een steen durfde aandragen, zou zich te verantwoorden hebben. Zijn woord was wet. Allen, mannen en vrouwen moesten hem volgen tot aan den rand van 't woud, waar hij den dag van 't offerfeest en andere dingen zou verkonden.
Ze lieten de steenen vallen, terwijl hun blikken verlegen naar een rustpunt zochten. En onder weifelende woorden liepen ze Woonfred na, die voor ging in 't wijde witte priesterhemd.



De kerkheer, die sedert zijn vlucht van de maalstede in de kerk geknield lag, trachtte te bidden. Hij beefde, strekte de gevouwen handen. Maar Woonfred hoorende bevelen en de heidenen heengaan, loosde hij een zucht. Een glimlach lichtte over zijn gelaat. Hij stortte zich neer, 't gelaat naar de aarde en bad en dankte. En dan stond hij op en keek nadenkend rond. Zoodra hij buiten kwam, zouden de saksen over zijn hoofd zwaaien. Hij dekte de oogen met zijn handen. O, die heidenen, die naar zijn leven hijgden. De kerk was gevangenis en de kerkheer gevangene geworden.
Uit: Adriaan van Oort, »Irmenloo«. Amsterdam, W. Versluys.
PIC-NIC.
17



HET AANZOEK door J. de Meester.
I.
— Heij ze gezien?
— Ze gezien? — Wie? — Ze?
— Netuurluk freule Lewiese en d'er vent, menheer en
mevrouw Bolnes.
— Spreekt vezelf dat ik die gezien heb. Wie zou ze
hebben opegedaan?
— Nou, en hoe ziet de slampamper d'er uit?
— 'k Weet niet, wie je daarmee bedoel.
— Och, zeg, lamzak, loop heen. Hè, jij kimt 'en menseh zoo peste Toe, zeg nou us, hoe dat ie leek?
— Nette man, nog jong, toch eerwaardig.
\Va zei zoo'n vent zich voele, hé, nou dat ie hier as
geljjke-n-in huis komp. As tie dan denk an bij um thuis.
— Ph! ja, spreekt vezelf. Gaat zoo met menigeen in de wereld.
— Zeg, je motter m'ar min over spreke, 't Is zeker 'en ieder z'en werk om domenee in Utrech te worde-n-as je vader brandersknech is.
— Brandersknecht istie niet.



— Mijntje he 't et zeivers gezeid. Die he 't et netuurluk hier van de juffrouw.
— D'ouwe is nachpertier in 'en likeurstokerij.
— Nou pertier of weet ik veel, maar hij werkt in 'en branderij.
— Och! as 'en rijke meneer je fort help 
— Ma'r die he't dat toch zoo niet gedaan. As de jongen al niet geleerd was.
— O zoo! En wat zou dat nou? Dach ie datter onder ons soort mense niet net zoo goed knappe bolle te vinden wazze as onder de rijke?
— Man je ben toch niet 
Rika wou spotten: „bij de sesjale", maar aangezien Mijntje de keuken inkwam, hield ze den mond. Met 'er ou'e kameraad moest ze oppassen. Mijntje had het toch al telkens over vrouwen die geen slot doen op d'er mond.
Mijntje deelde met gepaste voldoening mede, dat mevrouw Bolnes langs de mangelkamer was gekomen, terwijl zij het tafelgoed in de pers lei, en haar toen had meegenomen naar de lesjeerkamer, waar ze gezeid had: — „Kijk man, hier is Mijntje", waarop Domenee had gevraagd, hoe lang Mijntje al bij Oom van Weeliën diende.
— Oom ? zei die nou ook al Oom ? grofde Eika's harde stem over het, als verlegen mompelen zoo bescheiden, geluid van Mijntje heen.
— "Wa' dach ie dan? Meneer is toch z'en oom nou?
Mijntje keek verbaasd naar Jakob, nu die zoo bits-
schielijk Rika beantwoordde. Zij zeide niets. Wanneer je naar de vijftig loopt, heb je geleerd op je tijd te zwijgen. Het was Mijntje vreemd te moede geweest, toen ze de mooie freule Lewiese, wel de eigen nicht hier van de dames, maar die vroeger altoos iets nog voomamers had — ze was dan toch ook beronesse en hier de dames waren



géén adel — toen ze die in de lesjeerkamer zag, als man-en-vrouw samen met domenee Bolnes, van wiens
kom-af ze alles wist.
Doch waartoe zoo iets te bespreken met jonge menschen gelijk Eika en Jakob? Die zouden denken, dat zij aanmerkingen maakte, en ze beschouwde het als een bestel van De Heer, dat het hart van de freule geneigd was geworden tot deze echtverbintenis, die natuurlijk van gewicht moest wezen, ook voor het openbare leven van den dienaar in den wijngaard te Utrecht.
Dies humde Mijntje zacht elk verder woord weg, en, de handen kruiselings vóór de borst, het hoofd scheef als had ze een stijven nek, smakte ze, terwijl ze plaats nam aan de tafel tusschen de beide ramen, haar stoel een weinig ter zijde schuivend, opdat het October-zonnetje haar enkel den rug verwarmen zou. Ook het smakken klonk bescheiden en Mijntje smakte vaak na het spreken; nochtans begreep
Eika haar wel.
Je moe nog effe wachte, Mijn, de buljon staat nog
te trekke.
— 't Is goed, en Mijntje knikte deemoedig.
Roep je mijn as ze klaar is? vroeg Jakob. Hij zou
niet meekrijgen uit de pan, maar hij moest den kop brengen aan juffrouw Woltera en kon nog eerst even zijn zorgen wijden aan een restantje tafelzilver.
Mijntje liet haar gebogen rugje stoven. Zij overlegde, dat Eika, al had de jonge meid gebreken, al was ze heibeiig en grof in den mond, toch duizendmaal beter was dan het spook, dat haar verleden winter had getreiterd, verleden winter en in de schoonmaak, heel dien vreeselijken tijd. Wat had Eika den boel altoos netjes aan kant; je merkte haast niet dat er gekookt werd en toch was 't al over vieren. O, die herrie van den winter, toen Mijntje



's namiddags er tegen op zag, in de keuken, haar keuken, waar ze nu al negentien jaar leefde, terug te keeren; toen het aanrecht nooit groot genoeg was, en de tafel hier, de glimmende keukenkleptafel, telkens vol lag met slobber en vet. Nu — wat stond er zelfs op 't aanrecht, en hun tafel, als in een selon! Altijd even gezellig-netjes. Nauwkeurig in het midden en dicht tegen de tegeltjes van den muur, onder den spiegel, hun blad met kopjes. Naast het blad, een stapeltje, hun Bijbels en het Zendingtijdschrift, dat juffrouw Agaat vanmorgen had gegeven en dat Jakob van avond zou voorlezen. Als-z-ie netjes gehouden wier', was het zóó'n gezellige keuken, hoog en ruim en prettig licht — Dina van hiernaast, hoe goed ze 't gewoon was, hooger loon en in alles zóó ruim, zei laatst ook nog: „hè, jullie keuken" Als-t-ie maar netjes gehouden wier'!
Wanneer het Mijntje een beetje fertuinluk ging met haar wasch, had ze in den namiddag, voordat ze naar boven moest om de dames te helpen, een genoegelijk tijdje rust. Jakob was dan bezig in het messenkamertje of op de plaats, Rika kwam niet af van 't fernuis. anders dan om de buljon in te schenken — zij zat zoo heelemaal stil, of ze al op d'er eigen leefde. Rika deed wèl in alles d'er best, vooral nu het niet meer zoo aan was met Jakob. Mijntje voelde groote voldoening, dat ze het Rika toch maar gezegd had, vriendelijk maar flink, opeens: — „Kameraad, alles goed en wel, maar geen vrijerij in de keuken." Dat jonge bloed, zoo onvoorzichtig! maar Rika had het goed opgenomen, echt als een net meisje betaamt 0, daar kwam ze met de buljon.
— Dank je, kind, zalvigde Mijntje, nog voordat Rika den kop had gevuld.
Een klein beetje zout èn een boschuitje. Citroen? och kom, was dat iets voor haar!



Maar met het welwillendheidslachje, dat ze nog hier van Mevrouw had geleerd, keek ze Jakob's bedrijvigheid aan: hoe die 't vingerdoekje spreidde over 't kleine presenteerblad en daar den kop op zette, het zoutvaatje, en het schoteltje met citroenschijf. Netjes, 't moest gezegd, ■was Jakob. Meer dan-d-ie doen moest, deed-t-ie niet; maar wat-ie doen moest, deed-t-ie netjes.
— Had Domenee niet 'en kop motte hebbe? aarzelde Jakob heen te gaan.
— He't iemand jou daar wat van besteld? heftigde dadelijk Eika tegen.
Wat kon die meid toch uitvallen! Was dat nu weer een toon tegen Jakob! Vroeger zoo koek-en-ei met hem, dat Mijntje gemeend had een stokje te moeten steken vóór een gemeenzaamheid die niet paste, en nu krek het tegendeel. Zóó mal was Jakob zijn vraag nu toch niet. Een predikant wil graag zoo iets hartigs, daar hij natuurlijk nooit iets van drank neemt. En dan na de reis van Utrecht — 't verwonderde Mijntje, dat de dames niet hadden gezegd, dat Domenee en freu.... mevrouw Bolnes vóór den eten buljon moesten hebben. Mijntje zei dat echter niet. Jakob ging brommend de keuken uit.
— Wat Jakob he't met die domenee! mokte Rika na, ongepast, plotseling kletsend met ijzer op het fornuis.
— Jakob voelt met reden eerbied voor het ambt, zei Mijntje.
De buljon was weldadig geweest — zij wou Rika niet iets onaangenaams aandoen. Doch met de bedoeling, haar kameraad, die nog zóó weinig christin was, ook in dezen te stemmen tot deemoed, sprak ze van Jakob zijn vrome moeder, van wie hij ook zeker dit had geleerd: eerbied voor 't ambt van den predikant.
— 0 zoo'n innige vrome vrouw. Ze was altoos vriendin



met me tante, zei vers ook vast in et geloof.... heb ik je niet al es van d'er verteld? Me tante was tuinmansvrouw op de Brinkhorst, 't landgoed van beron Van Reest, hier meneer z'en bloedeige neef, 'en prachtig goed, as ik daar
nog an denkt! Nou en Jakob z'en vader was koetsier
op den Essenhof, vlak d'eran, effe buite Brumme. Maar die man droeg et hart zoo hoog — z'en vrouw had-t-er veel weet van gehad, toen die geen koetsier wou blijven
en 'en stalhouderij begon Daarom ben ik zoo bang ook
voor Jakob, zie je, want-e 
Nijdig porde Rika de kachel. O die Mijn met d'er zalvend gezeur! Dat van d'er tante -n-en Jakob z'en ouwers had ze-n-in de vijfdehalve week dat Rika hier was zeker al wel zes keer verteld. Of et Rika wat kon schele! AV at ging haar Jakob z'en vader an! En wat kwam die nou hierbij te pas, dat Jakob, anders voor niks zoo bang as om 'en sikkepit méér te doen, uit z'en eigen dacht au
beljon voor Bolnes 
Toen Jakob in de keuken kwam, meende hij aan Rika te zien, dat er ruzie geweest was met Mijntje.
II.
— 'k Mag domenee Wulfers liever hoore leze, sprak plotseling Mijntje, vreemd-beslist, bijna bits, zonder dat Rika een oordeel gevraagd had.
Zij waren terug van het avondlezen en treuzelden, terwijl Jakob was achtergebleven in de huiskamer om af te nemen en op te ruimen, bij de tafel en de kast in de keuken, als mensclien, die eigenlijk niets meer hadden te doen dan naar bed te gaan.
Rika gaf geen antwoord, vol slaap. Bij dat bijbellezen kreeg z' altoos slaap. Je hadt je gerept met de vatenboel, 't werd dikwijls toch al zoo verrekt laat; dan gauw aan



de gang voor je eigen: telkens van alles te doen aan je spullen; en dan plotseling bellebel, vort, de keuken uit, naar binnen. Ze had het nog in geen dienst zoo gekend: 's morgens vóór het ontbijt en 's avonds binnenkomen voor het lezen. Daar zat dan meneer met de boeken, die Jakob vóór hem had neergelegd; verder aan de tafel de dames, met nog strakker gezichten dan anders; en een eind van de tafel af, in een rij öp den hoek waar de hondemand stond, had Jakob drie stoelen klaar gezet, voor zichzelf en voor Mijntje en haar. Mijntje nam altoos den stoel in het midden; „z' is bang, dat ik je kietele zal", had Jakob in het begin eens gezeid; en Eika was herhaaldelijk geschrikt, daar ze, loom met de vallende oogleden knippend onder het hooge licht van de kroon, in die zwoele, zorgvuldig bewaarde warmte, die haar somtijds suizelen deed, plots als een por in d'er dij gevoeld had, bij een gewaarwording als zeeg ze van d'er smallen stoel. Haar ooren vingen 't gelees als gemurmel, tot, na dien schrik, het geluid van de stem op eenmaal doorgebroken leek, en zij
hóórde: Menéér, uit de Schrift Nu had domenee Bolnes
meneer vervangen. Of die man dat nou mooi had gedaan, of minder mooi als domenee Wulfers, Eika had er maling aan, ze liet d'er kameraad liever praten.
Maar daar kwam Jakob de keuken in. blijdschap om den mond, in d'oogen.
— Domenee he't 'en heele poos mè' me gesproke, over de lidmatekattechesassie, juffre' Agaat stond-t-er bij, we hadde 
— Ik mag um niet graag hoore leze, viel Mijntje verkoelend-zelfvervuld in.
— Zoo.
— Domenee Wulfers is meer me man.



Mensch, wat praat je toch ? Meer me man! Hei je den deze dan hoore preeke?
'k Spreek enkelt van et hoore léze. Met leze sticht domenee Wulfers me meer.
— 'k Hoor et je zegge. Maar werom?
Wulfers geeft den eisch an ieder woord van de Schrift. Hier meneer zelfs sticht me meer. Bolnes las et... net as en boek.
— Mensch je zanikt! Net as en boek! Is de Bijbel dan géén boek'? 'k Yon dat ie juist zoo plechtig et zei.
En Jakob trachtte plechtig te wezen:
„Want de Zoon des menschen is gekomen om zalig te maken, dat verloren was."
Jakob, Jakob.... Nou zeg je 't ook! — Mijntje's kleine
hoofdje schudde als een kefferskopje van drift — Je
mag niet zegge „de zoon des mense", „mensgen" staat er in de Schrift, en eve te vore: „in het helsge vuur geworpen te worden", domenee zei „helse vuur", net of-t-ie zoo maar wat las, uit 'en boek.
Och loop heen, wat beteekent dat nou! 'En domenee uit Utrech' zou nie wete, hoe dat-t-ie de Bijbel voorleze mot! Wat 'en mooie stem he't die man. Je ha's motte zien hoe de dames keke. Juffre' Agaat lachte tege z'en
vrouw Nee hoor! kranig! Da' zeg ik! Wat 'en toekomst
he't zoo'n man! Nog zoo jong! Die wordt perfester, wat ik je zeg.
— Hoor hum! Jakob weet et, Mijn!
Rika rilde van den slaap. Hun lantaren was aan: als Mijn nou maar mee ging! Maar die zette d'er vuist in d'er zij, och heerejee, dan was et meene's....
— Jakob! Foei! As je moeder je hoorde! Wat'en zonde van ijdele eerzucht! Zóó te spreke van 't predikambt. Staat daar één bediening gelijk mee? Hè, je doet 



— Wat doe ik nou?
— Och ik weet niet. Je neemt et zoo wereldsch. Tot et predikambt -wordt men geröepe 
— Heb ik dan gezeid van niet? Zeker is et die man z'en roepink. Jij von' juist....
— Maar je sprak van perfesser!
— Nou. Wat zou dat? Dan was-t-ie toch méér? Uit de knapste domenees kieze ze die perfester worde.
Mijntje zuchtte. Haar kleine hoofd leek nog smaller, nog meer verschrompeld. Maar de oogen waren grooter en de mond klemde dicht voor den aanstoot, dien de jongen haar nu weder gaf.
— Kóm toch, Mijn! drong Rika brutaal.
Mijntje voelde zich diep-gegriefd. Welk een onrustige dag was dit! Door de komst van freule Lewiese, ieder dacht enkeld aan die en d'er man. Ook zijzelve was vol van hun hier-zijn. Ze had Lewiese altoos mogen lijden. En hem, Domenee, nu ja, zijn lezen had hare ziel niet voldaan, maar wel had hij met stichting gebeden, o, ze wist, hij was een vroom man, een zéér achtenswaardig Dienaar des Hoeren. En nu al die wereldsche taal, waarin Jakob en Rika den gansehen avond over Domenee en zijn huwelijk met freule Lewiese hadden gesproken! Jakob had niet eens voorgelezen uit het Zending-tijdschrift, schoon Mijntje het hem driemaal gevraagd had. Almaardoor gepraat over boven: hoe Meneer tegen Domenee was, of Meneer vroeger boos was geweest, of hij het trouwen had bijgewoond, en mèt vader en moeder Bolnes.... Jakob was telkens opnieuw begonnen: met het Zendingtijdschrift op zijn knie. En nu dit, dat hij sprak van perfesser: of een Christen aan zoo iets dacht 
Nauw hoorbaar wenschte Mijntje Jakob wel te rusten, en ergerde zich aan de slordige wijs, waarop Rika, slaap-



ziek, hield de lantaren: 't vet droop warempel tot óp het glas 
Sinds het ongeluk met "Willem, den huisknecht van Beron van Baerle, dien Jakob nog gesproken had den avond vóórdat de arme man in zijn zolderkamertje omkwam: stikte in den rook van den brand, kon meneer Van Weeliën genist wezen op de zorg voor den gasmeter. Jakob beschouwde dit laatste werk, waarbij alleen hij nog beneden was: het grendelen van de huisdeur, het uitdraaien van het licht in de gang en het sluiten van den meter, als het gewichtigste van zijn taak. Ook nu deed hij de dingen nauwkeurig. Toen hij, zijn brandende lantaren bungelend aan zijn linker pink, het onderhuis verlaten zou, waar de atmosfeer van gestoofdheid, van menschen-, kachel- en etenslucht, sterker leek, als dichter omsloten, nu er de wijde schaduwen waarden, 't licht als een gril plekte onder-omheen hem; toen hield hij rezoluut even
stand, als bedacht hij zich, wilde hij keeren neen, het
was nu wel alles verricht. Ook in zijn kamertje bleef hij nauwkeurig acht-geven op wat hij deed. Maar uit den bijna gevaarlijken druk, waarmee hij langzaam, uiterst langzaam, 't sleuteltje draaien liet in zijn horloge, bleek dat hij was in-gedachten-verzonken, eindelijk vrij, met zijn denken alleen.
't Had hem daarnet een ontroering gegeven, toen hij, over de bovengang sluipend, juist tegenover zijn zoldertrap vóór de deur der logeerkamer die twéé paar laarzen, de groote, de kleine, naast elkander had zien staan. Brandersknecht En domenee! Daar nu, met een berones! Man
en vrouw, zoo héél gewoon, of ze bij mekander hóórden. Als jongen gewend geweest, zoon van een werkman in een stad met verscheiden kinders, om zéker niet beter te



liggen dan hij, Jakob, het had te Brummen; minder dan
hij nu, hier, op zolder Zijn livrei aan den kapstok
hangend, keek hij het geschaafd-houten-beschot-hokjen er
op aan En zijn geest zag de kamer beneden, met het
mollige tapijt, de leuningstoelen, de schilderijen: mannen met pruiken en dames zóó sjiek, en het deftige ledikant, ruim als een huis, met een hemel er boven, net als de Koningin au d'er troon 
— „Oom van Weeliën", als je Bolnes hiet... Tegen Meneer hier, Oóm tegen Menéér!....
Maar — als predikant te Utrech' ging-d-ie als gelijken om met de heele deftigheid, 't Zou um niks bezonders wezen, hier te lesjeeren as gast, as gelijk 
Een golf van geestdrift doorwoelde den huisknecht, juist toen zijn mond de lantaren uitblies, 't Kilklamme van zijn zolderleger deerde hem niet — hij was nu geest. Hij lag op den rug en hij bleef onbeweeg'lijk, beide handen omhoog naast het hoofd. Straalstarend doorboorden zijn oogen het duister, dat nu en dan vonkte van snelspringend licht. Tot de lichaamsoogen sloten en het geestesoog schouwde in glans, rose, groen, en goud en rose.... alles heerlijkheid, weelde, geluk.
Maar een ruk, en hij lag op de zij, zijn elleboog stootte tegen den rand van de bedstee. "Weer staarde hij, het bleef nu duister. Zijn vader had gelijk gehad! Toen hij, als sekretaris van de Brummensche Jongelingsvereeniging, zooveel bijval vond bij zijn lezen, Domenee Harstkamp zelf eens gezegd had: — „Jakob, ik heb met genoegen geluisterd"; toen had Móeder van niet anders dan katechiseermeester willen weten, onderwijzer of evangelist; Ida, zijn zuster, ried: zendeling! dat was mooi, voor de Heidenen preeken; maar zijn Vader zei: predekant! dat moet ie worden, mijn eenige jongen .... Indien Vader was



blijven leven, zou dan? Moeder wilde niet. „Hoogmoed", zei ze!.... D'er was geen geld....
Maar Bolnes dan? Brandersknechtszoon, met een sleep van broertjes en zusjes. En die lag nu hier benee, „de Heer en Mevrouw Bolnes—Van Reest"! 
Warm was thans het straks kille bed. Maar voor Jakob's zielewarmte was een dorre koelheid gekomen. Enkel spijt, een starre spijt, en een wrok-die-niet-durfde tegen zijn moeder. Zij met 'er praten van hoogmoed en trots! „Jakob, ik heb met genoegen geluisterd". Nu nog las hij stichtelijk. Mijntje verzocht hem haast iederen avond. Wat was ze nu niet ontstemd geweest, omdat hij geen Zendingtijdschrift had gelezen! „Domenee Jakob Hinnebaan" O!
En dan! Hij dorst niet denken ....
Hij wierp zich om en nog eens om, 't straks kille leger prikte, benauwde; hij bleef verhit van ergernis, tot de slaap hem toch bevrijdde.
Hl.
Jakob bereidde de koffietafel. Onhoorbaar sloop hij rond op de haklooze leeren schoenen. Zijn huisjasje van smalle roode en witte streepjes plekkerde vroolijk in de stemmige deftigheid der ouderwetsche kamer. Jakob-zelf voelde zich vroolijk. Hij wist heel goed dat hij treuzelde. Maar hij maakte zich geen zorg. Inwendig was hij toch zóó jolig. Hij stak de handen in de buffetla, waar de vorken lagen en lepels, of hij in eigen brandkast greep. Hij nam een handvol in ringetjes gerolde vingerdoekjes, spreidde de hand uit als woog hij de doekjes, wierp ze tegelijk de lucht in, en toen ze alle vielen op den grond, doordat hij niets had van een jongleur, boog hij zich voor zijn doen lenig, dacht hij zich lenig en pikte ze op, ving ze dan met de tweede hand — een pas vooruit doend om niet



te vallen. Toen moest hij zuchten, glimlachte, keek om — de dames hadden niet op hem gelet. Hij hurkte nu voor het buffet, stak het hoofd tusschen de deuren, als had hij iets te onderzoeken; maar meteen keek hij achterwaarts, nog eens naar de suite-kamer, waar de dames zaten te naaien.
Er ruischt langs de wolken...
Het blijde wijsje zong in zijn hoofd. Hij kuchte den lust om te neuriën weg, keek nu gewichtig de kast in, als vorschend wat hij daar wegnemen moest.
Toen hij alles op tafel geplaatst had — den broodbak in 't midden; de broodplank er voor, daar waar nooit iemand kwam te zitten; de kaasstolp, het muisje rookvleesch en de schaal met peren — overzag hij, tevreden, zijn arbeid en wierp weer een blik de voorkamer in. De dames zaten daar toch maar gezellig. Prettig snorde 't in het blok op den haard. Vooral niet vergeten, straks nieuw hout te brengen. Hij tilde het tafeltje met het koffieblad uit den hoek naast het groote tuinraam en zette het naast
den stoel van juffrouw Woltera. De bouilloire er naast 
Nu moest hij om water Maar opeens ja, eerst moest
hij het zeggen. Geruchtloos dribbelden de haklooze schoenen over het dikke tapijt, recht op de twee dames aan. — Juffrouw Woltera keek om, zóó snel kwam hij naar hen toe. Maar hij, zonder op haar te letten, keerde zich naar juffrouw Agaat:
— 'k Wéét weer wat, juffre' Agaat....
Hij stokte. Hij zei het zóó snel, na dat snelle loopen. Was het astrant, dat hij zoo maar uit z'en eiges begon? De juffrouw keek wel een beetje vreemd. Maar ze stélde d'er toch belang in Flink-besloten ging hij voort:
— Dinsdagavond is ze-n-al de kroege van de Binnewal



afgeloope! Heel alleen. Broeder Zwammaker had lezing met de schippersknechts. Bij Meenwesen in Het Roode Hert zatte soldate. Die hebbe d'er zóó in de maling genome, dat ze niet is kunne blijve....
— Meen je juffrouw Molenkap, Jakob? vroeg juffrouw W oltera, zich ergerend aan den toon van den huisknecht.
Jakob hoorde 't verwijt in haar stem. Bedremmeld zag hij naar haar zuster, die meelij kreeg, geroerd door zijn
ijver: Jakob's vormen waren wel meer , maar de jongen
bedoelde het goed. Hij kende haar meening over het optreden van Trui Molenkap, hij wist dat dominee Wulfers het ook afkeurde — daarom hield het hem zoo bezig.
— Weet je het zeker van die soldaten? vroeg ze vriendelijk om iets te vragen.
Jakob's hoofd knikte eenige malen ter verzekering van gewisheid.
— Janse, de looper van d'er vader, he't et m' eiges verteld, vemorge. Ze was d'er tremetane heelegaars kwijt gewees, toe ze d' appeteek weer in kwam!
En Jakob lachte, zegevierend.
— Foei Jakob, lach je daarom?
Zoo was de aanmoediging niet bedoeld geweest. "Wat moest men toch oppassen met zijn bedienden. Nu het 's avonds donker was, placht Agaat zich door den knecht te doen vergezellen, wanneer zij 's Woensdags naar het Lokaal ging voor den naaikrans, dien zij presideerde. Jakob had dan juist zijn vrijen avond: om tien uur haalde hij haai' weer af. Beide keeren sprak zij met hem, over zijn Jongelingsvereeniging, waar dominee Wulfers nog al eens kwam en waai' broeder Zwammaker, de middernachtzendeling. zich trachtte in te dringen. Het had haar genoegen gedaan, aan Jakob te bemerken, dat Zwammaker ook in de Jongelingsvereeniging niet in den smaak viel.



En zoo had zij zich laten ontvallen, hoe drijverig zij den zendeling vond, niet wien Trui Molenkap nu meedeed. Vandaar hun spreken over Trui's malle nieuwigheid van zelve in de kroegen te gaan om met dronken menschen te praten. Agaat voelde thans bijna iets als berouw: — Jakob, die lachte om Trui's wedervaren.
— 'k Meende da 'k et de Juffrouw toch zeggen moest.
— Ik heb met juffrouw Molenkap te doen.
Toon en blik verwittigden Jakob, dat hij naar de keuken kon gaan om koffiewater te halen. Hij voelde zich even teleurgesteld. Juffre' Agaat scheen niet erkentelijk voor die tijding, die hij toch overtuigd was, dat haar belang had ingeboezemd. Peinzend liep hij weg niet het water. Rika moest hem naroepen, of hij nu haast kwam om „het schoteltje" — het vleesch met opgewarmde groente, het dagelijksche extra aan meneer Van Weeliëns lunch.
Toen alles in de huiskamer klaar en Meneer geroepen was, zette Jakob zich bij de meiden, schuin op een punt van zijn stoel, afgetrokken. Hij heibeide niet om zijn koffie, als anders — droog at hij zijn dikke snee, tot Rika hem den kop drinken toeschoof.
— Wat hadt jij weer een drukkie d'arnet, tartte zij uit
weerzin van zwijgen.
— Geef jij liever wat warmer koffie, nijdaste hij hooghartig terug, lui, of 't spreken hem te veel was.
— Ja, 'k zal ze voor jou op 't vuur late staan. Je weet da' Mijn ze nie' heet ken hebbe.
— Ik ken toch nie' helpe da' me-n-ingewande nie' meer benne wat ze wazze, klaagde Mijn, zich verongelijkt voelend.
— Weet je 't van juffer Molenkap, Mijn?
Jakob's stem was iets zachter. Hij wist de dames boven
in de gesloten kamer. Toch ze mochten hem eens
hooren. En eigenlijk was dit niet iets voor de keuken.



Dit Avas uit zijn, Jakob's, betrekking tot juffre Agaat. Maar het drong zoo, hij moest er van spreken. Ook zijn ijdelheid genoot, nu hij vertellen kon, hoe zijn boodschap boven met belangstelling was ontvangen.
Maar Mijntje had een stille genegenheid voor juffrouw Molenkap, in weerwil van die haar doleantie, waar Mijntje, evenals hier de dames, streng tegen was. Eerst smakte ze haar ontstemming weg: het gaf geen pas voor zullie, als bojen, zich te mengen in de ruzie tusschen de dames en heeren van het Lokaal en juffrouw Molenkap, die met broeder Zwammaker en de menschen van 't Leger des Heils het Tehuis aan den Binnenwal was begonnen: geen pas gaf het, daar juffrouw Agaat immers ook zat in het bestuur van het Lokaal, en daarbij, het stond in de Spreuken, dat de Heere dengene haat, die tusschen broederen krakeelen inwerpt. „Verlaat den twist, eer hij zich vermengt" Doch toen Jakob ook nu zich verkneukelde in den smaad, een weerlooze christin door ruwe dronkaards aangedaan, terwijl deze zich ontfermen wilde over hunne nooddruftige ziel, toen trilden de lippen en wilden niet smakken, en Rika, die aan het fornuis geweest was, bedacht, terwijl ze zitten ging, dat de oogen van d'er ou'e kameraad, bij al d'er lijzerige vroomheid, venijnigvalsch een mensch konden aankijken.
Jakob liet zich geen schrik aanjagen. Door zoo'n totebeluit-de-keuken. Juffre Agaat was het eens met hem! Hij vond zich goedhartig, dat hij hier in het benedenhuis van het heele geval had gerept. Ooglachend slurpte hij zijn koffie, zette den kop neer met vroolijken armzwaai, toen drukte hij zijn stoel achteruit, en, vóór Mijntje staan blijvend, treiterde hij:
— He't Trui geen kamenier noodig, Mijn? De salepdrankies hei je d'er vrij.
PIC- NIC. 18



IV.
Meneer Van Weeliën kortte den triesten Novembermiddag met de nauwgezette lezing van een genealogisch opstel in den Gelderschen Volksalmanak, waarin zijn vriend, de gepensionneerde majoor Graat van Westermeulen, trachtte vast te stellen, dat Hendrik Graat, die in 1567 te Antwerpen werd gevierendeeld, een naar het zuiden gezakte Arnhemmer was, uit het nu nog Gelclersch geslacht, zoodat dit wel degelijk was vermaagschapt aan de Belgische ridders de Graat, met René de Graat de Knesselaere in den Senaat vertegenwoordigd.
't Betoog had voor Van Weeliën onmiddellijk belang, want door de Van Reesten waren zij, de Van Weeliën's, aan den tak Graat van Bronkhorst verwant. Stamde Karei van Reest, die met den Koning-Stadhouder in Engeland verwijlde, niet door zijn moeder onmiddellijk af van den met die moeder uitgestorven oudsten tak der heeren Graat? Het speet meneer van Weeliën dat zijn vriend het uitsterven van dien oudsten tak onvermeld had gelaten. De Belgische Graat's waren toch maar een zijtak — hun ridderschap was trouwens niet een erkenning, slechts een Oostenrijksche gunst. Ais de majoor hem had gew aai schuwd, dan had Van Weeliën uit zijn papieren over de heerlijkheidsrechten die Maria Graat aan Wouter van Reest. den vader van Karei, had aangebracht, allerlei kunnen
mededeelen. Het ware er zóó goed bij vermeld 
Den duim der linkerhand tegen het voorhoofd, terwijl een Nederlandsche-Bank tusschen wijs- en middelvinger dampte, peinsde meneer Van Weeliën over dat tijdvak van voorvaderlijken roem buiten Gelderland, toen Karei van Reest te Londen toefde. Niet dadelijk liet hij zijn mijme-



ring, nadat er op de deur getikt was. Een weinig gehinderd, riep hij nochtans: — Binnen.
Zou ik Meneer wel es moge spreke?
Jakob, bleek, met een angstig gezicht.
Den vorigen dag ouder het eten had hij zijn heer ontstemd door met een juskom te morsen op het Smyrnaasch tapijt. Hij zag nu even ontdaan als toen, en onwillekeurig fronste zich het aristocratische grijsaards-voorhoofd in de verwachting van een ongelukstijding.
— Hééft Meneer een oogeblik?
Zonder een woord tot aanmoediging, legde Van Weeliën den \ olksalmanak met de studie over het aanzien dei* Geldersche Graat's uit de rechterhand op het blad van zijn schrijftafel.
Jakob zag, dat hij moest spreken.
Snel pinkte hij een zweetdroppel van het voorhoofd: hij stond terzijde van den haard vol met roodgegloeide briketten, en hij had zich met messenslijpen gehaast 
Heeft Meneer soms wat vernomen van me
wensch om da 'k wou gaan stedeere-n-as et kon 
voor evangelis?.... Niet?.... 'k Dacht dat misschien
juffre Agaat 'k Zou et zielsgraag wille prebeere....
'k Heb d'er de juffrouw iets van gezeid....
Jij studeeren ?! Maar goeie man.... hoe ben je op die gedachte gekomen?
Altoos heb ik de roeping gevoeld. Yader wou me domenee hebbe. Maar Meneer weet, toe me vader stierf, kreeg me moeder meer schuld as goed .... Zij had et anders
ook van harte graag gezien te minste, da 'k voor
mééster gaan zou, onderwijzer óf evangelis 'k Heb een
dienst kunne vinde .... En 'k heb me geschikt.... (Jakob dorst nu wel eens diep zuchten). Maar m'en idee bleef altoos op dat punt.... Toen doom'nee Bolnes verleje maand



hier was, heb ik die d'er van wille spreke.... Domenee was zoo minzaam, telke's.... Maar netuurluk, in mijn
pesitie Meneer begrijpt Et is een ding En
begunstiger zou me motte bescherme, dat ik die roeping
volge kon....
— Als er een roeping in je is, Jakob.
— O Meneer! Gelooft u dat wel! 'k Heb et pas zóó vast gevoeld.... Heef'.... de juffrouw Meneer niks gezeid?.... Ziet u, met dat bijbellezen in et Lekaal.... ik voel et.... As ik.... Al die anhang die Zwammaker
volgt! Domenee Wulfers kan et niet doen. En nie
waar.... d'en ou'e Van Essen.... Met ontzag gesproke, Meneer, als ik in onze Vereeniging bid.... 'k voél dat
m'en gebed de vergadering sticht Al die strijd is zoo
bedroevend, dat drijven van juffre Molenkap Hier de
juffrouw trekt et d'er ook an, 'k heb et m'ar al te goed an d'er gemerkt, de juffrouw kan zoo diep bedroefd zijn, as ik de juffrouw 's Woensdags haal.... Zie, Meneer, dan bloédt m'en hart.... O, dan zou ik....
— Maar beste Jakob,.... alles nu goed en wel, maar je bént nu eenmaal huisknecht. Evangelist wor' je zoo maar niet. Heusch, ik zou die mooie illusie.... Ieder mensch heeft zoo wel iets.... dat ie graag had willen worden. Je hebt het hier toch goed in je dienst....
— Och Meneer, dat is et niet! Denk ik nou an ijdel gewin? „Dat onze God u waardig achte de roeping, opdat de naam van onzen Heere Jezus Christus verheerlijkt worde...." Meneer weet: in Thessalonicensen.... Daarom zou et me te doen zijn En dan is 't me-n-of 'en ster....
— Kóm, Jakob, wat voor ster 
— Niks van bijgeloof, Meneer. Ik wil zegge.... Mag ik et zegge?.... Zal Meneer dan vast niet boos zijn? .... Zeker wete doe-n-ik et niet Maar een hart dat mint,



voelt fijn. O, Meneer, ik heb d'er lief.... 'k Weet et 
bergen scheiden ons Maar as et nu toch is naar Gods
wil.... „Ik zal mijne bergen tot een weg maken". Nietwaar, Meneer ?.... 'k Zou toch ook de eerste niet weze. Denkt u an domenee Bolnes. Och, Meneer vinde me niet hoovaardig.... 'k Smeek u.... Als het ook is voor haar geluk 
— Man, ik begrijp niets van wat je bazelt 
De Geldersche Heer zei het kort, beslist.
— Ik vraag u de hand van juffre Agaat.
— Wat?!
Van Weeliën stond — als een wegwijzer.
Ruggekromd, op-eens weer knecht, als kwam hij gesmakt uit een wereld van droomen, zag Jakob, hondsbang, op naar zijn meester. Diens arm, gestrekt, wees naar de deur 
De Amhemselie Courant, het Nieuws van den Dag en de Standaard vroegen daags daarna, voor een klein gezin in een Geldersche stad, een huisknecht P. G. om terstond in dienst te treden. Het woord terstond stond met vette letter.



TROUWEN door Je anne Reyneke van Stuwe.
De wind was sterk; kil joegen, om de hoeken der straten, de vlagen hem langs het gebogen hoofd. Hij huiverde in zijn dunne jas, en haalde de kraag wat hooger op in zijn hals; maar het gaf niet veel, kleumerig doken zijn handen in de zakken weg, zonder dat zij warm konden worden. Hij had kou gevat, vast, nooit voelde hij zich anders zoo dof en moe; maar het was geen wonder, hij was al bang geweest, dat hij het beet zou krijgen op die tochtige brug. Dat stil daar bezig zijn den heelen middag met zyn dunne kiel, in de scherpe kou, had het hem gedaan. En hij was nog alleen maar klaar gekomen met éénmaal meniën, hij moest daar dus morgen wéér aan den gang. Maar, och, hij mocht nog blij zijn, dat hij werk had, hoe dan ook, en hij kon morgen zijn dikken borstrok
aantrekken Nu maar gauw naar huis, eten, de kinderen
helpen, en dan dadelijk naar bed.
Hij sukkelde voort door de donkere straten, een armelijk, klein mannetje, met een mager, zorgelijk gezicht. Benauwende, bedroefde gedachten trokken hem door de hersens; het was, alsof hij een veel dieper besef van zijn akelige omstandigheden had, nu hij zich lichamelijk minder prettig voelde.
Het was toch ook wat drie maanden geleden nog



maar, ging alles zoo goed.... en toen opeens zijn vrouw
dood.... en hij alleen met de kinderen over Wat een
tobben, wat een tobben, om alles goed in orde te houden 
om te zorgen voor zichzelf en de kinderen, en dan nog zijn werk goed te doen.... mi merkte hij pas, wat een vrouw waard was, góud was ze waard, tenminste zoo'n goeie, brave, beste vrouw als de zijne 
Hee hij ook zijn best deed, de boel liep geregeld in 't honderd Zondags alleen kon hij nog eens wat opruimen en schoonmaken, maar door de week bleef 't toch niets gedaan, 't Was een ellende, zooals alles er uitzag, zoo verwaarloosd en vuil, — als Sien dat nog eens kon zien, zou ze haar oogen niet gelooven....
Hij kocht een brood, nam het onder zijn arm, en sloeg het straatje in, waar hij woonde. Zijn drie kinderen liepen hem woelig tegemoet. Telkens weer deed het hem pijn, als hij ze 's avonds op straat vond, en dan in die kou, — maar er was niets aan te doen; op de kamer was vuur noch licht, wat hadden ze daar, en buiten stoeiden ze zich nog wat warm 
Hij ging mee naar boven, ontstak de lamp, verdeelde het brood, en gaf ervan aan de kinderen, die hongerig hapten in de droge sneden. Zelf had hij geen trek, hij zat maar stil en suffig op een stoel, zonder iets te doen. Soms hoestte hij, dat schokte hem zóo pijnlijk door het hoofd, dat hij het tusschen zijn beide handen nemen moest, en hij dacht ontsteld: Goeie god, als ik nu óok nog eens ziek worden moet....
De kinderen hadden gedaan met eten, zij plaagden elkacr, en rumoerden door de kamer, wat hij niet kon verdragen.
— Sien! riep hij tegen het achtjarige oudste meisje, haal de bak en 't water!



's Avonds waschte hij altijd de kinderen, opdat zij den volgenden dag toch een béétje schoon op school zouden komen; hij keek ook hun kleeren na, of die niet te vuil en gescheurd waren, — maar nu kostte elke beweging hem zóó'n inspanning, dat hij alleen het hoog-noodige deed.
Jantje had hij geboend.... Betje ook, nu kwam Sien aan de beurt.
— Sien! waar blijf je!
— 'k Het m'n zelf al gewassche, vader zei Sien,
bang voor haar vaders hardhandigheid.
— Zelf al gewassche?.... Kijke! Zoo, is da' schoon.
smeerpoes! Allemaal zwarte vege! Is da' soms schoon ? 
En hij wreef en wreef haar over haai' zich terug-trekkend gezicht, dat het meisje bijna huilde.
Hij zuchtte van vermoeidheid, toen hij klaar was.
En nou, alla, na bed, da'k jullie nie meer hoor! Toen de kinderen in de bedsteden lagen, kleedde hij zich ook uit, en kroop rillend onder zijn deken. Hij sliep dadelijk in, maar telkens schokte een hoestbui hem op, en toen 's morgens om zes uur zijn wekker afliep, voelde hij zich zwaar in zijn leden, en onverkwikt door zijn rust.
Maar er was niets aan te doen, hij moest naar zijn werk. Zich ziek-melden, en de kans loopen, dat een ander voor hem werd aangenomen, wilde en kon hij niet. Gelukkig was het morgen Zondag, dan kon hij uitvieren 
nu moest hij zich voor vandaag nog maar goed zien te houden....
Hij sneed het overgebleven brood in drieën, zette een kan met water en melk er naast, borg het mes en de lucifers weg, verplaatste den wekker op acht uur, en verliet de kamer. Sien kleedde altijd haar broertje en zusje aan, maar zij was nog te jong, om verder iets te kunnen doen.



Hij vond het zoo ellendig, de kinderen den heelen dag aan hun lot te moeten overlaten; altijd tobde hij daarover, maar toch wist hij niet, hoe er iets aan te veranderen. Nu, in zijn ziekelijken toestand, waarin hij zich met inspanning dwingen moest, zijn werk te verrichten, kwelden hem zijn gedachten meer dan ooit, en het was in een gespannen-onrustige gejaagdheid, dat hij 's avonds terugging naar huis.
De kinderen sprongen hem luidruchtig tegemoet op de straat.
— Vader! we hebbe warm ete gehad!
— "Wann ete?
— Ja, van de juffrouw-vóor ze kwam vrage, ofdat
u thuis was, vader en toe het ze-n-ons ete ge geve....
En nou motte we d'r roepe, omdat u d'r is!
— Zoo! zei hij, en liep de trappen op. Hij begreep niet, wat de juffrouw-vóor van hem hebben moest.... maar hij was blij, dat de kinderen warm eten hadden gehad, dat kregen ze niet veel 
Nauwelijks had hij in de kamer het licht aangestoken, of de juffrouw-vóor klopte. Een lange, magere, oudachtige vrouw, in een paarse japon, en een witte muts op het hoofd, de kleedij van werkvrouw in het ziekenhuis.
— 'k Had u wa' te vrage, baas, zei ze. 'k Heb 'n
wasch taf eitje, zie u, en da' mot 's overgeverf worde 
nou, 'k doch. da' ken 'k eve goed u gunne as 'n ander 
wa' zou u d'r voor neme, denk u? 't Is maar 'n gewoon éen-persoons.
— Mot 't ook nog gegolfd of gemarmeru worde?
— Welnee heel gewoon glad, bruin.
— En zorg u voor de verf?
— Nee, as u da' zelf maar bedistele wou?



— Nou, dan zei 't u op 'n paar gtdde korarae.... op 'n stuiver na ken 'k 't u uie zegge.
— Nou, ja, da's goed.... dan breng 'k 't u raorge wel
effe.... Maar wa'k zegge wou is u nie goed, baas ?
U zie d'r zoo uit?
— Ja, verkouwe 't Is vendaag wel nie erreger ge-
worde maar 'k het 't nog leelek te pakke.
— 'k Het u vannach ook zoo hoore hoeste 'k zei
u 'n warm glas cetroen brenge, en dan ga u maar gauw
na bed O, ja, en as u dan morge voor mijn bezig
ben, dan ken 'k 't hier wel 's wat opruime, wa' denk u?
Hij vond het niet prettig, dat een vreemde zoo op de hoogte van zijn verwaarloosde huishouden kwam, maar hij durfde haar vriendelijk aanbod niet weigeren, en zei:
— Assublief.
Den volgenden morgen om tien uur kwam zij kloppen; zij bracht het waschtafeltje mee. Elk der kinderen gaf zij een cent, en stuurde hen te spelen op straat. En zonder iets te vragen, of hem te raadplegen, ging zij in de kamer aan den gang. Maar onderwijl praatte zij, en keek naar zijn werk, vriendelijk en belangstellend.
— En verdien n nogal goed, baas? Ga dat nogal?
— Nou, goed nege gulde.... Maar as daar elleke
week 'n riksdaler afmot voor brood en vijfeveertig stuiver voor de huur, waar blijf ie dan 
Zij boende en wreef de ruiten.
— Ja, 't leve-n-is duur.... En mot u da' gevareleke werk óok doen, baas? Zoo op 'n toestel hange-n-in de luch ? Da' ziet 'k wel 's, as ze an 't ziekehuis bezig benne de gevel te verve En da' duurt dan zoo lanl^ 
— Ja, as 't goed is, mot 't ook viermale overgeverf
worde en 't houtwerk in de huize, da' ga ook nie
met stoom, da' mo' je gronde, en dan stoppe, en dan nog



tweemale overgronde soms ja, d'r komp wa' bij
kijke....
— Maar 't mos u wa' meer inbrenge, nege gulde, da 's 'n schijntje u vrouw, die verdiende zeker mee?
— Ja, anders hadde we d'r nie gekomme.... Meidewasschies had ze, da' brach wel 'n daalder in.
— Ik verdien veertien stuiver per dag, en dan ken 'k
nog overgeschote ete krijge 'k Het 't best op me
eentje, zoo nie, maar as je wat ouer wor, dan begin 't je
wel stil te worde Me moeder, die zee: meid, as jij
je brood het, dan mo' je nooit nie trouwe, dan wor 't tobbe en arremoei, maar zooas 'k zeg, as je wat ouer
wor.... Me, da' 'k nou al zoo oud ben veertig, da'
zei u ook allich weze?
— Nee, tweeëndertig.
— Nou, maar 'k denk wel 's zoo: as 'k nou 's 'n
fesoendeleke man krijge kon Denk u nog nie 's zoo
over trouwe?
— Ik, juffrouw, nee! Ik en me vrouw, we ben veuls te goeie kammeraje gewees, om nou maar weer zoo ineene....
— Zoo ineene? Drie maande is 'tal! Da's lank genog voor 'n weeuwenaar! U mot 't me nie verkwalek neme, maar 't zie me d'r hier bij u uit! Nou ga 't weer
'n beetje.... nou dat ik hier bezig gewees ben En
dan de kindere! 't lijkent wel schorem, je zou ze mit geen tang anvatte wille En as u nou 's ziek wor, wa' dan ?
Haar woorden benauwden hem; ze had gelijk, ging 't hem zelf niet aan 't hart, de kinderen en den boel zoo verslonsd te zien? Maar trouwen, neen, dat kon hij toch niet.... En met wie moest hjj trouwen ?
Hij zuchtte.
— Ja, 't gaan nie, hoe dat 't mot gaan, da' weet 'k



wel maar in trouwe het 'k geen zin, nee 'k wil
nie trouwe, — nee, 'k wil nie trouwe.
— ü mot 't zelf wete! zei ze bits. Nou, 'k ben hier klaar, dus 'k ga.
Hij was zoo verbluft door haar plotselinge kortafheid, dat hij haar nauwelijks kon danken. Zij sloeg de deur achter zich dicht.
Hij keek om zich heen, en vond, dat alles er nu weer heel anders uitzag, veel helderder, met de gewreven meubels,
de gezeemde ramen, den omgewasschen rommel op tafel 
Maar trouwen, en al zoo gauw, neen, dat kon hij niet; hij had veel van zijn vrouw gehouden, en niet zoo spoedig na haar dood wilde hij haar voor een ander vergeten.
Hij was nog niet weer beter, den volgenden dag. Maar hij sukkelde toch maar voort, moeilijk zijn werk verrichtend, en blij, als hij 's avonds maar weer naar bed kon gaan. De juffrouw-vóor bracht den kinderen geen warm eten meer, ook hielp zij hem niet meer met opruimen, en hij schaamde zich te zien, dat de kamer al gauw weer even vuil en onordelijk was als vóór haar komst.
Maar 's Zaterdagsavonds, toen hij op een stoel zat, sufferig, uitgeput, half wanhopig onder de omstandigheden, waarvoor hij te zwak bleek te zijn, klopte zij aan.
— Baas, 'k ken 't toch nie langer meer anzien, baas .... Drie maande het 'k je late tobbe, het 'k gedoch, da' je wel 's an mijn zou denke, 'n flinke, werkzame vrouw.... toe ben 'k je komme hellepe, en nou het 'k je weer in de steek gelate, maar 't help me allegaar niks.... We kenne mekaar genogt, jij weet wie ik ben, ik weet wie jij ben.... wille me 't 's mit mekaar perbeere? Botje bij botje legge?
— Wa' bedoel u? vroeg hij verward.
— Wa' 'k bedoel? Nou, trouwe, — tróuwe!



— Trouwe? met u?
— Ja, trouwe mit mijn.
— In gosnaam dan! riep hij, geen uitkomst meer ziend, 'k Ontkom d'r nie an!
Maar zij, verblijd haar doel te hebben bereikt, lette niet op zijn toon.
— Sien! riep zij. Daar hè je geld; haal jij 's 'n maatje
annijs, hè, en 'n ons koekies.... Ik trekteer Je vader
en ik gane trouwe 



DE STICHTELIJKE WAGEN dook Gh van Hulzen.
De koft snerpt vinnig op de menschen in. De lucht, vol en zwaar van sneeuw, druipt grijs omlaag, maar dunne, relle wind houdt nog het vlokken tegen.
De weeksche marktplaats, vodden-rommelig, ligt kil en leeg in het gure weer, — de zwak bevolkte paden ijzerroestig, grauw en bleek.
Sjachermenschen, schriele schouders armelijk opgehoekt, teruggewrongen naar kouden, rillen rug, de gezichten paars, in ontevreden blik over slechten dag, loopen voetestampend, schreeuwend, langs hun niet-verkochte spullen. Ze rumoeren luid, sjokkend heen en weer, met schonkig arm-en-handgezwaai om zich te warmen, dc markt, nu er geen koopers komen, toch eenige drukte gevend.
Tusschen wijd-verspreide waar van rommelmarkt en daagsche nering, naast kipverkooper, schuins over welbespraakten fabrikant van fijne stoksigaren, plekt rustigecht en onberispelijk-recht de wrakke, schriele romp der kristelijke wagen, die op stadsche markt verloren, als heg in weideveld, toch gedurfd er staat, alsof bij wekelijkschen uitzoek-rommel hoort dees' stichtelijke sante-kraam.
Op uitstaltafel, gebrekkig met 'n paar haken aan den wrakken romp gelipt, zijn ordelijk geschikt, gestapeld:



Oude en Nieuwe Testament in deugd'lijk-nagemaakt leeren band, vlugschriftjes en traktaatjes in zondagsch-zwart, naast goud-op-sneeë zang- en gebedeboeken. Er doorheen gesnuisterd liggen kalenders met schilden van murwig rood tot spinazie-groen, drabbig-vet van lieve woorden. En daarboven, hoogerop aan den wagenwand vastgestift, pronken hei-opzichtig biljetten van melkigwitten glans, waarop gedrukt met gouden letters fluweel en spreuken, die dienst doen als vaan en uithangsbord van dezen vromen winkel. Dan nog, bij den hoek, vlak boven de spanendoos met religieuze printen, het kruis met doornen, van goudig hout, waarover bloemenschat, gespat in goedkoope analinetinten.
De geheele wagen, ruw-rooderig geschilderd in smoezeligschrale kleur van d:k-besmeerd roodaard, geeft klaar en eerlijk te zien zijn doel. Geen plekje bleef gespaard, waar niet, in blank serafijn gemaald, te lezen staat, dat de dood
is een bezoldiging van 't leven dat 't weinig baat
zoo ge de wereld wint dat ge u bekeeren moet en
gelooven in 't Evangelie en ook de vraag of ge al
bereid zijt voor de Eeuwigheid? En boven deze zielespijs stijgt vrank door 't dak, als bewijs van 't aardsche leven, de pijp van 't fornuis, waaruit heel huishoudelijk een luchtje dwalmt van witte kool, die al aangebrand, staat bruin te koken.
Het dak heeft tot pronk rondom 'n geschulpte lat, met puntige vaasjes schrieltjes opgepiekt in de hoeken. En op die lat, in het front, prijkt kloek, in krul-gothiek, 't naamwoord „Bijbelwagen".
Van het bordes, waar, als men rijdt, het achterwerk van schimmelhitje hobbelt, tot aan de uitgezaagde lijst, rijst spichtig-zwak, in kleur van kogel-blauw, een kolommetjeszuil, van onder uitgedeid tot 'n gansche balustrade, waar-



tusschen, heel praktisch, een eigen-getimmerden ruig-houten bak als zitplaats, te gelijk dienend om handelswaar te bergen. Want, als men trekt van stad tot stad, en iemand tot zijn zaligheid iets koopen wil, of enkel maar aandrang merken laat, blijft het wei-bedacht, 't paardje stil te houden, de waar vlak bij de hand te hebben.
De man, verschrompeld-mager en de vrouw uitgegroeiddik, hebben juist hun plicht gedaan, hun psalm gezongen, kijken in 't druile weer met kleffe, toch onverdroten oogen.
't Gaat niet naai- den vleeze, berusten blijft de taak, maar 't wordt toch zwaar, — en kleine bijbelman, half heer, half sjacheraar, glipt weg in zijn wiebelwagen, om de kleume vingers zich wat warmte blazend.
De vrouw zoo welgedaan en zeug, 't zwaar-volle haar zorgzaam-vet en gladgestreken om rimpelige slapen, blijft op haar post, staat strak, kijkt rond, kijkt naar haar uitstaltafel met welbewusten blik van kommandant. Zij staart rustig stijf, het wei-doorvoede lijf niet in beweging, de kouwelijke voeten lekkertjes op 'n gesleten stoof, waarin een test met doovekolen, zij zelf nu grooter door die stoof, — aan de uitstalling bijna vastgegroeid, ornament van vleesch, een grof-gepleisterd beeld van goed begrepen welbehagen.
De dag blijft grauw en snijdend-koud, geen weer tot markten. Maar langzaam slenteren toch enkele kijkers aan, met neuzen rood, de gezichten kniezerig weggetrokken, in opgestoken kragen. Fluks tast ze naar een boekje, bladert, vindt een tekst, begint een vers te zingen, 't Geluid ontsnapt haar neuriënd, lijmerig-zacht, alsof zij 't doet voor zich alleen, voor Gode's eer, en niet om koopers aan te trekken. Ze weet het, bij tocht en winterweer kan 't gevaarlijk zijn uit volle mond te zingen. Een verkoudheid



is gauw opgedaan, en wat dan?.... Wie 't rechte hooren wil, en 't goede zoekt, zal zich niet laten wachten.
Van lieverleê blijven menschen staan, èn nog weer enkelen, t Groept zich samen tot 'n vreemdig-starend troepje van jong en oud, elkaar aanstootend in zachtelijk spotten. Twee meiden van de straat, met bolle, blinkende groenezeepgewasschen wangen, de maandagsche stijfselstijve schort over de schots-ruiten rok, de wateroogjes vol gluurgespot, in jonge overmoed niets voelend van koude voeten, blerren grappend meê, de volle lippen scheefgewrongen.
Even kijkt ze op, verachtelijk, met een enkelen, langaangehouden blik der oogen, die zegt: schaam je wat.... 'n schande.... hoe durf-je 'et wagen! Na dit oogverweer, zingt ze al weer, gaat ze door, alsof ze niets hoorde, niets zag, alsof ze 't had vergeten. En door dit lijdelijk protest toch in de war gebracht, zwijgen de ongesjeneerde kelen.
De bolle meiden blikken verlegen, koonen-rood terzij, houden zich 'n oogenblik koest, tot in de achter-rij, de jongens druk aan 't herrie-maken, weer botweg-spottend de malste dingen hard-op zeggen. De meiden, achter elkaar verschuilend, met 'n sneu gezicht, alsof zij 't niet zijn die gekheid maken, anderen het doen. zich onnoozel houdend door 'n schuld-terugwerpend schouder-schokkend van „schei toch uit", steken ook de bedaarden aan, die hoofdschuddend over deze baldadigheid, toch moeten medelachen, — en nu t veld vrij, proesten ze eerst danig los, wringen zich van losgelaten jool in alle bochten, zwadderen dan, de ongetogenheid te groot, schal-lallend heen, met de jongens luid-lachs op h'r hielen.
De vrouw, het vroom gezicht niet uit de plooi, — t raakt evenmin haar ziel wat het godd'loos krapuul
misdoet, alsdat ze kans ziet de profanatie te beletten, 
pic-nic. iq



verschuift in verkropte ergernis, die haar toch sterk doorwoelt, gedwongen-kalm en welbedacht de stichtelijke boeken, de liederen, de traktaatjes, zonder daarvoor van haar verhooging af te dalen. En nu weer in evenwicht, recht op de warme stoof, die gemoedelijk-zacht haar rokkenboel doorwarmt, zingt zij opnieuw haar lied, dat langzaam dreint door de nare wintersfeer, in 't stemgegons der stadsche marktgeluiden zwaklijk klaagt vergaat verteert.
De wagen, zwakgetimmerd van dunnig kraalschroothout, een vierkante kermisbak op versleten rijtuigwielen, wibbelt door een ruk van 't schimmelhitje, dat met zijn kop te kort aan den voorkant vastgebonden, in den treure-staart naar de schoone woorden op 't front der wagen, er genoeg van heeft, in de winterkofl naar wat beweging snakt.
't Was maar één rukje van ongedurigheid, 't Ruwrooderig karkas met bijbelspreuken, weerstaand den schok, al wiggelde het ook in al zijn groeven, raakt weer tot rust.
Zacht zingt opnieuw de vrouw, lispelt door, verheven oj) haar warme stoof, de vrome wenschen en begeerten, blijft zich gelijk, de wei-bewuste kommandant der wagen. De grond is koud en nat, het doovekooltje stovend-warm. Te lekker om eraf te komen! Wie aandrang heeft, koopt toch. Voor de anderen blijft 't voldoende getuigenis te geven. Zoo zij 't dan geloofd!
Maar het schimmelhitje, rillend van koü onder kaaigesleten beddedeken, looft het niet, vindt zich te beklagen bij al deze heilige zaken.
De menschen, in gevoelloosheid, blijven rustig 't geval aangapen. Vreemdig-eigen, suffig van niet begrijpen, staren ze onaangedaan naar de glacè-printen, naar de traktaten, de spreuken, naar 't schoone kruis met rozen, en luisteren



vaag naar de vrouw die zingt. Naast kwezel-trage oudjes nieuwtjes-graag, loensen zware mannen zonder werk, naast dienstmeisjes voor-boodschappen-uit met lichte pon en tulle-muts drensen flodder-juffrouwen, slordig in de kleeren, even van huis maar weggeloopen. Ook ouwe vrouwtjes droevigzwart, gekrompen met de jaren, in 't zwakke oog een flauwe straal van hoop en schoon begeeren, staren naar den vreemden wagen.
Allen blijven staan, als gezogen aan den grond, in gedachtenlooze overweging; ze kijken staar, denken niet, noch voelen, èn luisteren zonder ooren.
De vrouw schijnt haar pleit te winnen. Maar dat verdriet de jongens, die driest en wild, gaan rellen, zonder veel erbarmen, èn schreeuwen:
— 't Is toch maar lak nou seg, die doene' et voor
de sjente, of niet? O sjo!
De menschen, uit hun staring opgeschrikt, lachen even, toch ontstemd. Een onbezonnen meid van zestien op z'n maandags met h'r jongen aan 't lanterfanten, beweert:
— 't Is alles verneukeratief, wat ik je smoes. Kom la we gaan!
Maar de jongeklant, die er meer van weet, weerhoudt, zegt:
— Als je wacht, dan komt de andre ook gane se
met z'n beië aan 't singe.
De vrouw, het geelig voorhoofd rimpel-vast, de rechte brauwen tot ééne enkele ruige borstelstreep geknepen, doet of ze niet hoort, acht 't nauw'lij ks de moeite waard ervoor op te kijken. Aan hoon en spot gewoon, wordt ze niet boos. blijft in stille gelatenheid van wil, bewegeloos op haar warme stoof. Ze staart strak, met leege oogen over den menschenwriemel heen, zalig berustend in 't lot,



wat haar vergunt te werken voor den Heer, en peinst
maar door 
Maar in deez' mijmering wordt ze toch on-lief gestoord. Want schimmelhitje wringt en rukt met z'n lodderkopr door den knecht wat kort gebonden aan den wagen.
Het beestje, goor en ruig, het vlokhaar aan de plompe pooten groenig bespat door 't dras van den modderweg,, rukt, trekt opnieuw, met starre kracht, aan den tekort gesnoerden halster. Nog één ruk en 't ceel glipt los, over den gladden kop, doet schokken heel den wagen, — en hitje, ineens vrij-gekomen, zoo onverwachts na hevigen ruk, tuimelt zelf erbij, op d' achterpooten.
Onnoozel pruikt hij met zijn vaal gespikten kop, blikt, profaan 't lief gezicht, over de schat van heil'ge traktaten.
Voorgoed nu lopgeschikt, schreeuwt ruw, met mannestem, de anders zoo vleeme vrouw, vraagt waarom de knecht het beest niet beter bindt, beveelt:
— Allé, vooruit, hij gooit de heele boel nog om! En onthutst, den kleinen mond woedend, vage wijd, komt bijbelvrouw van haar warme stoof op kouden grond om eens geducht los te branden.
De knecht, een lange, schrale, knuistige schippersvent, met nieuwe trui onder gesleten groen-geele jas, de grauwe wangen dun beplakt met striempjes baard, die samen schuilen in 't stoppelgrijs van grauwe kin, schuift norsch, zonder 'n woord te zeggen, de klep van pet op zij, wetend dat met bijbeljuf niet is te mallen. Snel-gevat heeft hij Blesje bij den kop gepakt, duwt hem met 'n enkelen zet weer op z'n pooten, strikt nu beter-bedacht, met barsch gezicht, het beestje toch wat meer ruimte latend in het losgetrokken touw, hem weer aan den wagen vast.
De vrouw, nog uit haar hum, het breede lijf in waggeiing, bestijgt opnieuw haar st^of; ze ontrimpelt brauw en.



't gefronste hoofd, doet lief en heel gewoon als 'n kooper daagt, een oude man naar 't Nieuwe Testament gaat vragen.
Tegelijk, ook opgeschrikt door 't ongeval, komt kleine bijbelman in ooge-vragen uit den wagen zetten. Hij daalt dadelijk af, kauwend op een stukje zoute drop, verscholen achter dun-behaarde kaken. Zoo'n stukje drop is goed voor de hoest, snijdt af de tocht, en 't geeft meteen nog tijdverdrijf!
Al is hij een hoofd kleiner dan zijn vrouw en minstens driemaal dunner, toch meent hij onversaagd ook den knecht te moeten schelden. Edoch, voor hij iets zeggen kan, treft hem den blik van z'n lieve vrouw, die klaar beveelt: „kom schei mar' uit 't is al mooi genoch "
Hij begrijpt het ras, en in gewoonte van zacht te zijn en toe te geven, bindt hij zich gereedelijk in, oogedreigt alleen den rampenknecht met ontevredenheid. Niet wetend aan zijn handen dadelijk werk te geven, iets aan te vangen, verschikt ook hij de spullen op uitstaltafel, begint dan in goeden moed te neuriën, zachtjesaan te zingen.
Werken als gewonen man kan hij niet: zijn linkerbeen is korter dan zijn rechter, een boog van ijzer lengt het aan, maar werken voor den Heer, dat wel! 't Brengt allicht steun van goedgeefsche menschen, en ook wat in
den pot wat wil men meer? Hij voelt zich braaf,
is kermis-man en toch mijnheer, gentleman en charlatan, weet het goede met het betere te vereenen.
En in de kleeren toont hij zich ook dubbelmensch. Achter 'n baard goed-verzorgd, goort 'n vuilig liempje en bij een smoezelige boord draagt bij een verlept wit strikje, dat dekorum houdt, recht deugdelijk staat, symbool van reinheid, van blank vereeren.
Ook hij bestijgt aan 't boekenstal een verhevenheid,



DE STICHTELIJKE WAGEN.
al heeft hij geen stoof, dan maar een oude appelenbak, kijkt devotelijk met zacht dwaleoogen naar begeerig menschenkind, dat moog'lijk wat wil koopen.
Hij zingt zachtkens, lijmerig voort.
De vrouw valt in, vult breeder aan den toon, die al zwellen gaat tot volle akkoorden. Er komt stemming tusschen man en vrouw, door dit gedachten-looze zingen, meer kontakt dan 't rak van platen en gebedeboeken zou vermogen. Zooals nu, beiden aan de hoeken, de bijbelman, de bij bel vrouw, beelden machinaal en onbewogen, is het een orkestrium, met schel en trom en vele tonen..
En zalvend gaan over kleurenschat van wit glacé, over kalenders, bijbelboeken goud-op-sneê, hun vrome zangegalmen.
Zoo gaat het door.
'n Schrielerig jodenkind, vreemd onuer ^indruk van t ceremoon, de bril op t nuffig, bleek gezicht tot dekking van de zeere oogen, tuurt zich blind, kijkt met open mond, naar kristen-waar, — en kristen-man, met dikke pruim achter bolle wangen, spuwt op den grond, gaat bonkig heen, schouder-schurkend van kort, van onverschilligheid. Toch blijven enkelen talmen.
Veel zucht tot koopen blijkt er niet te zijn, maar aanzien doet gedenken. Dat meent ook bijbelman. Wat hem werd toebedacht, zal hem toch niet ontvallen. Zijn kracht, z'n overmoed zijn in zorg, in wereld's tegenspoed geslonken; hij tobt en vraagt niet meer, neemt 't leven van den zekeren kant, — bevindt zich goed daarbij.
Al verkoopt hij niet, 't komt toch terecht!
Het handelt hier om getuigenis te geven.
Zoo wordt den Heer geloofd, meteen zijn eigen brood



gekocht, gaat zijn kar op goeden weg, gaat hij zelf, kristelijk, zorgenloos door 't leven.
De menschen zijn nu afgezakt, van de markt door vinnige kofl der felle wind naar huis gedreven. Het begint te vlokke-sneeuwen. En schimmelhitje, tusschen marktgeschreeuw en vroom gezang, gebonden aan de stichtelijke sante-kraam, staat met zijn vaal-gespikten kop suffendloom, soest voort, in eigen paardgedroom, bepeinst hoe vrome menschen in gurig winterweer, tot Gode's eer en welbehagen hem, zonder dek bijna, laten kleumen aan hun bijbelwagen.
Uit: G. van Hulzen. .Cinematograftf*. Wageningen, Joh. Pieterse.



holland
(Fragment uit: „Van Scheiding en Dood") DOOR m. ScHARTEN—antIXK.
Buiten, op straat, liep Jacqueline met omzichtige, zachte pasjes, langzaam, als gedragen door den weemoed van haar teer-getinte treur-stemming.
Dichtbij, in de nauwte tusschen de winkelhuizen, was de morgennevel al weggewaasd, vervluchtigd boven de daken, waar, hoog, schemervlakte wat blauw als door gaas-lagen heen.
Het diepere straat-verschiet was nog in ijlen damp verdoezeld. Vocht-dof donkerde het asphalt en ook de huizen waren vocht-beslagen, maar de eene gevel-zij begon toch al te aarzel-glimmen onder de waterwitte zonne-zeving, wierp bij plekken wat kleur-reflex in de ook óp-glanzende plaveiing.
Jacqueline, zonder doel, zonder te denken zelfs waarhéen ze ging. wandelde voort; weldadig voelde zij aan haar tranen-roode oogen de bettende koelheid der vocht-atmosfeer.
. Toen ze de straat ten einde was, ging ze een tweede in; dan kwam ze aan een gracht, tegenover een brug.
Weerszij die brug boog statig de dubbele huizenrij langs de waterwallen; de gracht-einden waren nog afgefloersd door de damp-dichtte, maar boven de brug welfde, hoog.



als een klók van helderheid, waarin glans-geelde al het balkwerk en bewegeloos afhingen, zilverblauw, de kettingen. En het grachtwater lag er glas-blank en rimpelloos, even maar sidder-gekreukt en gekleurd langs het fluweeligbruin kielhout van rustende schepen.
En nog zóo teer was in de mist-wazing het doorzijgende zonlicht, dat de gevelvakken der huizen naar omhoog vervaagden, roze en violet en blauw, als gewasschen teekeningen van enkel kleuren zonder lijn. Recht tegenover de brug alleen tandden duidelijk een paar heele puntgevels op, kwam een frontonpui te zien met sculptuurwerk en figuren tegen het leien-dak.
Jacqueline moest er wachten; een bataillon soldaten kwam de éene grachtzijde af, marcheerde de brug over, moest de andere grachtzijde weer verder; schimmig kwamen ze uit het nevelwaas aan, liepen in de lichthelderte boven de brug, bont van uniform-gekleur met schitteringen van glim-leer en sabel-bloot, vervaalden dan w eder, schimmige massa, in den mist, die ze omving.
Droom-kijkend, verloren nog in de wijdte van haar eigen treurigheid, met een duizelende lichtheid ook in 't hoofd na 't heftige weenen, zag Jacqueline, stilstaande voor het troepen-gemarcheer, de grachtbuigingen langs.
Zij keek zonder belangstelling, zonder willen-zien.
Schuin aan den overkant, langs den waterval, was de kleur-streping van een bloemmarktje; de nevelige lucht hield alles in waas-tinten; fijn, bleekrood, rijden de bloempotten ; daarboven wolkte wat grijs-groen; dan strekten zich de vakken van den bloembloei, teer roze en flets blauw en heel licht violet: broos lentegoedje. Zelfs het goudbruin van de muurbloemen en het tulpenvuur was gedempt in het damp-verschiet. Zilverblank beefde er het licht.



Even verwonderd, als opgeschrikt, dacht het Sydney'sche vrouwtje:
,Zie! dat zijn de bloemen, de bloembollen van Holland
Midden op de gracht kwam langzaam nog een vlonderschuit aangegleden; het lage dek was één tapijt van lila en rozenkleur en groen; geruischloos boomde de schipper; op het zilverige mist-water kwam het aangedreven als een teer wonder van kleuren-mooi.
De soldaten waren voorbij; werktuigelijk ging Jacqueline weer door, zonder keuze volgend de straat die zich voor haar uitlengde, aan het einde volgend weer een andere, spoor-verloren.
Helder alleen was in haar de gewaarwording hoe goed het deed en hoe heerlijk het was, na dagen van ingekamerd zijn aan een ziekbed, daar nu te loopen in dien aanwarmenden Meimorgen, in die frischte van vochtstreeling, in dien teederen zonneschijn door de nevels die geen nevels meer waren, enkel verwazingen van lijnen, verzilveringen van kleuren, verdroomingen van verschiet.
Zoo kwam ze eindelijk in de buitenwijken, aan een singel.
Een breede buitensingel was het, buigend zijn wandelweg tusschen heesterplantsoen en afgehekte tuinen.
't Was er verlaten nog, geruchtloos, op 't vroege morgenuur; de door 't nevelvocht gezachte zandweg lag donker, fluweelig beglimd onder de boomen. kastanjes, laag getakt en vol al in blad. een dichtheid van groen als in 't midzomer, maar met de gaafte en de frischheid als alleen Mei heeft.
Links was een plantsoentje met slingerpaden tusschen perken heesters vol gebot en geborrel van al 't bladgroen en met wat kleurigs er tusschen van roode pirus en



rhododendron; bij plekken was er een uitkijk op water en villa's daar weer achter.
Rechts, tusschen de zware kastanjestammen, blokten grasvlakken, doorsneden van grintpaadjes die naar hekken voor tuinen leidden. Die tuinen lagen wat dieper dan den singelweg; achter ieder hekje gingen een paar trapjes neer. Aan den singel, van boven af, was precies de teekening dier tuinen te zien, met de palmvonnige en ovalen gazonnen, de bloembedden, de kiezelwegjes en de groenbegroeiïng der scheidende schuttingen.
En op den achtergrond, wat ver lijkend nog door de sluiering van damp, hoogden de achtergevels der huizen, stille, vriendelijke, deftige huizen, met bordesjes en breede tuindeuren en veranda's in kamperfoeliegroen en wingerdgerank; of gesloten serres met, achter de azuur-glanzende ruiten, 't gekleur van rietmeubeltjes en wandsieringen en bloeiende planten in een jardinière.
En heel die huizenhooging achter in de lente-tuinen, met de rijen van gordijnramen en spiegeldeuren, leek als in een droom gezien, violet-grijs en roze-grijs door de omhuiving der lucht-gazen, die de zon nu ook tintte, rozig en goud.
Jacqueline, bevangen plotseling door de lieflijkheid van dat voorjaarsche hoekje buitenstad, ging al dralender, voetgebonden, in stille verrukking, kijkend kijkend....
Al spoedig bleef ze zitten op een bank, die ze vond in de zon.
Mijiner-stil zat ze er te kijken, genietend, nog wat gedachten-leeg eerst, bewuster dan.
„Hoe lief is dat alles! hoe teer! hoe jong!" dacht ze
In den tuin vlak voor haar stond een klein kerseboompje in bloei; 't stond op den punthoek van een gazonbed; een zand-cirkeltje was er om gelaten, keurigjes rond ge-



stoken in 't geschoren gras; dat zand, pas opgeschoffeld, donkerde mollig zijn vocht-rosse kluitjes aan den voet van het boompje. Midden in dat zandcirkeltte, dunnetjes nog, zoo jong! stond het, een gaaf, recht stammetje, vief en slank, en het droeg, zoo liefjes! zijn kruintje van enkel blanke bloesem, met maar een tipje groen hier en daar. een bloesemvacht, zij-zacht en een glorie van zilver-licht was er omheen.
In een tuin er naast stond heel een schutting roze van den rozenbloei der perzikboomen: daar, in het nog wat overdauwde gras, slingerden guirlandes van gele tulpenbloemen en trosten, paarsig en wit al, beginnende seringen. Een jonge kastanje was er wat achter gekomen, propte nog pas zijn wollige rimpelbladen, als een groen-bouket, uit de hars-begliinde schubknoppen, maar het kaarsje zat er al recht middenin.
In een anderen tuin weer stond, boven zomerhuisje, een groote bruine beuk vol vlim-dunne, zijen blaadjes die nog zoo weifel-gekleurd waren of 't niet zeker was wat ze worden moesten, groen dan wel bruin.
En overal, overal was 't gewriemel en gefrutsel van al het malsch en mollige groen-goed, 't gerank en gebot en gebarst van de knopjes en de jonge loten, het eerste gekleur der beginnende bloemen.
Geruchtloos, bladstil, lag de singel in de morgenrust; een paar merels tipten over het gras, suizel-vlerkten even door de koele lucht; de zon kwam klaarder door.
Stil op haar bankje, bevangen, ontroerd, overweldigd, zat daar het Sydney'sche vrouwtje, Jacqueline.
Plotseling, in fel-snelle opeenvolging van scherpe beelden, had zij visiën van plekken en streken bij hen, in 't Australische land.
Ze is in de oranje-boomgaarden van Paramatta; rond-



koppig, zwaar zwartgroen, verschroeid rijen eindeloos de citroenboomen en de sina's; de appelen, gouden bollen, hangen te flakkeren in den zonne-zeng en 't late gebloesem doorgeurt nog de hette-lucht, heftig, ver zwijmelend, wellustig-zoet; — met dansende Anny aan de hand wandelt ze in de tropen-lanen van den Botanischen tuin; kolossen zijn er de palmen, de boomvarens en de pandanen; over marmer-balustrade flonkel-blauwt, immens, de baai, met zijn eilanden en rotsbergen; een reuzen-stoomboot komt aangedampt; blank zeil van jacht scheert langs; — ze staat aan zee; honderden voeten hoog overklippen riffen de waterwoeling; de schuimvlokken der branding dansen er dol tegen op, stuiven over de hoofden heen van wie er omlaag kijken, en cormoranen en alcyons zwirrel-jagen boven de zeewoede; — ze hoort in haar nachttuin de geheimzinnig-verschrikkende ritsel-vlucht van een opposum die de vruchten steelt; ze ziet opium-schuiven in een Chineezen-wijk; troepen squatters, die maanden in de verre vlakten waren, verweerd en verwilderd, komen luidruchtig te paard Sydney binnen om wat geld te verbrassen; — ze is bij vrienden op een farm in 't binnenland; er is droogte; onafzienbaar dorre landen smoren, stof-vaal, onder den daverenden zonne-slag; gebronsd staan de bladlooze boomen en 't stof-gore schapenvee ligt er bij duizendtallen onder te dorst-smachten; kerels torsen wat water aan in tonnen; een jager komt thuis, een gedooden kengoeroe van den schouder; met kameelen bespannen rijdt een wagen voor; — ze is in de Illawarra-wouden, in de wouden van Woolongong; ondoorkoombaar is er de groei van de muskusboomen, de kasuarinen, de koraalboomen, de grasstruiken en de reuzenvarens; op een palmbosch, als een donzen veeren-val, zijgen vluchten van witgekuifde kaketoe's en uit de verte klinkt de roep van den lier-



vogel. Onreëel beklemmend lijkt het gansche woud van uitzinnige vormen en dol-grillig gekleur; en boven alles uit, duizclhoog, staan de hooge, hóóge groepen der gomboomen, eindeloos hoog tegen de barnend blauwe tropenlucht; lange zilveren schorsflarden flapperen naar omhoog; spits piekt het eucalyptloof, leer-grijs, tegen de lapis-lucht en als staal-besprinkeld flikker-blinken de vruchtenrissen; jn schaduwlooze rijzing, hoog, hoog, staan ze daar, glansblank, als reuzen-kunstboomen met gebladerte van metaal 
Dat alles ziet, in seconden-snelle opeenvolging, visioensgewijs, het Sydney'suhe vrouwtje, terwijl zij daar al peinzend op haar plantsoenbankje zit aan den menschenleegen, morgenschen lente-singel.
„Hoe lief, hoe klein is het nu hier.... hoe frisch"
denkt zij „hoe frisch en jong hoe weldadig
jong.... dat is nu Holland.... dat is nu Holland weer "
Suizel-koel frischt de wind haar de wangen; de nevels zijn verzwonden; het groen glanst zijn lente-pracht uit; de huizen verwerkelijken zich. En de singelweg is v0l plekken blond bezond zand en blauwingen van teere schaduw.
„Hoe mooi!" denkt ze „hoe mooi! dat is nu
Holland de Hollandsche lente !"
Dan, plotseling, is er licht gerucht in de laan.
Onder het lage kastanjegroen, in de verte, komt een wagen gereden.
't Is een handwagen; een vrouw gaat er achter.
Gedempt, als een traag gezucht, strijkt de wielenwenteling over t vocht-zachte zand; even kraken de assen onder de vracht der volle manden; geluidloos gaat de vrouw.
Jacqueline ziet den wagen komen; zij kijkt gretig, oogen-geboeid.



't Is mooi, zooals het daar nader komt uit de diepte der lente-laan. als één met de atmosfeer, één plek daarin, de wagen en zijn schaduwvlak en het kleurlaagje van zijn groentelading en het bovenlijf van de vrouw; dan maakt het zich los uit de lucht-omhuiving, toont zijn details: een tweewielige bakwagen is het met korven blad-groente en radijs; de zonneglans flikker-vlekt er op al naai* hij onder de boomen rijdt; 't is een oud wijfje dat duwt; sjok-sjok sloft ze tusschen de disselarmen 
Nu is de wagen vlak bij haar; Jacqueline onderscheidt alle vrachtjes; zij vorscht of het wel schatten zijn: achter de saladepollen, elk een bouket van smeu groen en geel, staan de bennetjes met ajuinen, zalm-geel en goud; dan de hengelmanden opgekopt van 't geblader der moeskruiden ; een bakje met late appeltjes, vermillioen-geplekt op 't grijzig rimpel-fond, glimwangig of ze opgepoetst zijn; een spaankistje kostelijke mandarijntjes in vloei gepakt ; een korfje met armelijke sina's, zwart gepikkeld op de pokkelige schil; dan de lage maat-mandjes vol malschheid van bladsla en de stapels bossen radijs, uitbundig frisch van schelrood en wit.... bovenop ligt een ruiker muurbloemen waarvan 't wijfje zeker aan haar klanten geeft.
Nu is de wagen voorbij; nu ziet zij eerst goed liet vrouwtje, oud moedertje met een bochelrugje in paars en wit jak, een gehaakt flap-mutsje op met een sterretje over den haarknoet; zachtjes schuifel-loopt ze op haar trijpen sloffen en het lijf leunt voorover op 't wagengareel waar rond de rimpelhanden zijn geklemd. En de wagen rijdt heen, verkleurt en verluchtigt weer in de laan-verte, wordt weer één met de atmosfeer.
En Jacqueline wat staat ze nu op wat loopt
ze nu dat groentewijfje na ? Wat is daar voor bizonders



aan, zoo een groentewagentje met een arm sloofje er achter een ordinair groentekarretje ?
Even roest Jacqueline de warrelende herrie van Sydney's immense marktgebouwen door het hoofd, de bergen ananassen en meloenen en bananen, de schildpadden en de
voorraden van kengoeroe-vleesch ze ziet ook in de
menschen-foule van de Wooloomooloostraat een Chineesch venter zijn twee bengelmanden met zuidvruchten, aan een staak over den schouder, tusschen 't gedrang redden.
Maar kijk! kijk! hoe stilletjes, hoe lief rijdt daar dat moedertje nu, hoe rustig, daar langs den morgen-kalmen lenteweg!
Daar, op een terrein-hooging ter zijde, staat een huizenblok ; je ziet in 't verkort de hoeking van voor- en zijgevels en de balcons; 't grijs cement is als duif-rozeblauw in 't licht.
Daar rijdt het menschje heen, de wagenwielen knerpen over de grind-glooiïng; zij, voorover, lijf-duwt wat ze kan de hoogte op.
Jacqueline gaat haar na.
Voor 't eerste huis houdt de wagen stil vlak er bij
is een bankje...., daar valt het Sydney'sche vrouwtje neer, en tuurt! tuurt! en het moedertje dribbelt naar de
huisdeur zij belt.... wacht wacht heel geduldig....
oogt naar haar wagen 
Dan, bij het Sydney'sche vrouwtje, een schok, een schok plotseling van verblufte herkenning.
Precies.... ja, precies zoo.... zóo moet de meid open doen.... zóó dat inkijkje de gang in, alles wit met wat koper van een lantaarn.... zóó de houding van die twee, het meisje, het groentewijfje ze praten.... een babbelpraatje .... het meisje, jentig met haai- wit tuilemutsje en haar japon achter opgepoeft in de schortebanden 



Nu haalt het menschje haar mandjes mandje met
dit.... mandje met dat.... de meid komt de stoep-
trapjes af naar den wagen toe ze neust boven alle
korven, kieskeurigjes, tipt met de vingers in 't groen, betast de appeltjes.... beiden een mandje in de hand babbelen ze weer....
Wat, wat is daar nu voor bizonders aan?
Niets .... niets Alles!
Het Sydney'sche vrouwtje, zij voelt zich de tranen kroppen in de keel zij snikt haar ontroering uit 
Want dat is nu gansch Holland! Holland herboren Dat is haar jeugd terug. Heel haar jeugd 
Haar vaderlijk huis Gelderland hun stadje 
haar vader en broeder.... hun doen, hun leven het
doen van de menschen alles! buiten, de bosschen,
de velden en de dorpen Het leven in Holland!
En al het andere verbleekt, verzwindt!
De Chineesche venter en de Engelsche markt en de eucalyptenwouden en de oranjeboomen en de Sydney'sche
baai Ja, dat heeft ze alles gekend, ze is er thuis 
vertrouwd thuis maar hier! hier is nu Holland, haar
land toch! haar schooljaren! haar ouderlijk huis!
Holland! Holland haar land!
En dat nu om een groentekarretje? om een koopwijfje
en een babbelend deerntje? Maar alles, alles had
immers meegedaan, alles wat ze die wandeling gezien had....
't Was de herovering, plotselijk, de overweldiging heftig door de dingen: de lucht, de nevels, de zachte zon, de boomen, de wolken, de tuinen en de huizen, de wegen en de grachten, dat was Holland! Holland!
En 't Sydney'sche, neen, het Hollandsche vrouwtje, Jacqueline, ze kan niet zitten blijven meer op haar
pic-nic. 20



bankje ze móet voort, loopen, zich bewegen! Ze gaat,
gaat! en o! wat blije ontroerdheid! tranenvolle, borrelende blijdschap Ze zou de boomen wel willen kussen
en de bloemen en den grond wel willen voelen aan haar wang!
Hoe zoet, hoe weemoedsvol, hoe tranenrijk blij is ze Hoe licht loopt hier de grond! Hoe koelt hier de lucht! Hoe aroomt hier de lente!
Zij gaat.... zij gaat! zij keert om. De wagen is er nog, rijdt den grindweg weer af. Ze wil nu hooren spreken ook de Hollandsche volksspraak! Zij houdt het wijfje aan. Zij wil wat koopen, zegt ze. 't Geeft niet wat!
Die sina's ? Nee! nee! wat echt Hollandsch! Daar,
die appeltjes, die roodwangige appeltjes „zijen herap-
jes," zegt het wijfje.
Och God! Ja ja!.... zijden hemdjes! ja! zoo
heeten die appeltjes.... ze weet het nog best zijden
hémdjes.
En ze laat haar babbelen, het groentewijfje praten
over het weer.... vertellen dat die appeltjes zoo duur
zijn, de laatste van 't seizoen nergens meer te krijgen 
daarom zoo érg duur !
Zij weet het wel.... het menschje bedriegt haar, dat oolijke wijfje, dat zoo vriendelijk doet en bij zichzelf toch
lachen moet om een dame die appeltjes koopt op straat 
Maar wat geeft dat wat geeft het.. Hoor! hoor!
hoe dat ouwe rimpelbakkesje babbelt hoe vertrouwd,
hoe overbekend klinkt het, die wat teemerige klankrekking van 't Hollandsch dialect!
Nu doet het wijfje de appeltjes voor haar in een zakje 
Zij betaalt 
Gek! Engelsch geld! Wat doet ze daar nu mee? 
Hier, een gulden 't Wijfje geeft terug dubbeltjes.



een stuivertje stuivertjes, die verzamelde ze vroeger,
toen ze nog klein was.... in een schelpdoosje met een gleufdeksel.... thuis werd het gezegd, de stuivertjes
waren voor Jacqueline Nu telt het wijfje met centen 
er ontbreekt nog wel een kwartje aan langzaam telt
ze, cent voor cent 
Maar Jacqueline knikt het oolijkerdje toe „hou nou
de rest maar, moedertje, hou het maar!" en 't koopvrouwtje, verrukt, knikt terug, het oude tronietje één
rimpel-krioeling van pret hoe gul zegt ze goedendag!
„God zegen je," zegt ze 
God zegen je, heeft ze gezegd Goed wijfje! 
Ze had haar wel bedrogen met die appeltjes, maar hoe
guitig en hoe bijdehand! En, God zegen je, had ze
gezegd, zoo goed gemeend! zóó: zèè-ge-je met
haai- lijmerige ouwe-wijfjesstem goed, goed wijfje! 
Jacqueline houdt de appeltjes in haar arm geperst....
of 't een schat is O! Holland, Holland!
* *
*
En 't Sydney'sche vrouwtje wandelt door. Zij wil nu méér zien, al méér.... Zij weet van geen vermoeienis.
Welk een alles-opmerkende, alles-tegemoetgaande teederheid van blik nu, welk een verfijning van voelen, van dóórvoelen den dieperen, lieven eigen-aard aller dingen! Haar blikken, als vluchten tuk-fladderende vogels, gaan
rechts, links, eiken vorm tegen, elke kleur, elke lijn !
Wat het haar plots wonderlijk verleefd heeft, die schok der hervinding, doorsidderend de ontvankelijk-makende
weekheid van haren weemoed 
De singel of.... straten door straten met de oude
vaderlandsche namen op de bordjes der hoekhuizen en het gewandel der typische Hollandsche menschen op de kleine steentjes voor de winkelkasten Zij komt aan



een kade zie, daar zijn weer de oude trapgeveltjes
en de spitse punt-puien.... lage huizen met ramen vol bloemen, hyacinthen in blauwe glazen en de teere lila primula's! en zie, de luifeltjes, de bankjes voor de deur, de gestrookte gordijntjes en de kleine ruitramen!
Koddige uithangborden ook ziet ze; „In de drie Fleschjes", leest ze; „In den Bruinvisch"; „In 't verguld Hoentje."
Wat dat alles haar aardig lijkt!
Dan de gevelsteenen met de opschriften in oud-Hollandsch, die zij bijna niet ontcijferen kan:
Distele en dornen steeke seer Qua clappertonge noch vhel meer.
en:
Leve en late leve En elck het sijne geve.
Zij spelt woord voor woord de verweerde letters, vol belangstelling, lachende in zich zelve.
En daar, dat hoog huis met zijn stoep-trap, zijn oudzwart en mossig-groen geworden guirlandes onder de ramen, zijn metsel-mozaïkjes in de muren en de grijnzende beestensnuiten boven de deur-pilasters !
Nu gaat ze een poort door, een oude stadspoort 
O! lief, groot-roemrijk Holland van voorheen! wat
voor poort dat is, uit wat tijd, ze weet het niet. Zij wenscht het ook niet te weten, 't Is een fel-vage hervóéling van brokstukken historie 
Nu wordt het grachtje gansch onaanzienlijk een
turfmarktje is 't.... Schuit bij schuit ligt er gemeerd aan den wal; de rosse, half gereefde zeilen licht flappergaan op den wind; uit de schouw-pijpjes azuur-kringelt de turfrook en 't water, in zilver-krullende schulpranden, kabbelt tegen de kielen. Mannen lossen er, schippers in



wijde bombazijn-broeken, de molm-bestoven korven op den rug.
En recht in 't verschiet verbreedt zich het grachtwatertje tot een wijde buitenpias met aan weerszijden uitzicht op erven en rap-wiekende molens, waarvan de zeilen blinken door vocht-in-zon, tegen wolkenstoeten en vervazingen van verre weilanden.
„God! hoe mooi! hoe mooi!" fluistert Jacqueline.
De ontroering zal haar nu gansch gaan overmeesteren .... En zij loopt, zij loopt....
Hoe veranderd is nu ook haar terugdenken aan Ruth geworden: zijn herinnering een niet meer los te rukken deel van haar innerlijk bestaan, hij gansch behoorend tot het leven van dit land, en zij daartoe behoorend; onuitroeibaar deel zijn leven van 't hare, 't hun beider van dit land 
Zij herleeft plotseling, seconden-snel, als een levende herinnering, episoden uit haar jeugd.
Ze is er vlak bij; de scheidingsjaren zijn verzwonden, 't Is of ze zoo naar huis zou kunnen gaan: „dag vader! dag Ruth!"
Hiér is haar land!
Hiér is haar innigste thuis!
En zij gaat, zij gaat 
Armoedig, povertjes plokken de huisjes langs 't kadetje; maar daar, over 't water, is de eindelooze groenheid deilage landen, 't gestapel der blanke wolkgevaarten, en de violette horizon!
Eindelijk loopt het grachtje dood met zijn steenwalletje tegen den waterkant.
Zij, aan den uithoek, blijft staan, turend, turend de zon-glanzige verte in!
Iemand roept haar naam verschrikt keert ze zich om.



t Is dokter Hoogstad. Hij kijkt of hij zijn oogen niet gelooft.
„Maar mevrouwtje, hoe kom jij nou hier beland? 
't Zeilgrachtje de stad is zoo groot ?"
Jacqueline, verrukt, knikt hem toe, drukt stevig de toegestoken hand.
„Maar ik vind het hier mooi!" zegt ze, „heel mooi.... dat uitzicht!.... kijk toch eens....! en ik heb al zoo gewandeld, straten en groote grachten en een plantsoen .... 'k ben toch blij, blij dat ik weer in Holland ben?"
„Dat s anders dan gisteren!" lacht dokter Hoogstad, „nog al een omkeer! en hoe komt dat zoo?"
Zij, wat onbeholpen, plotseling even verlegen, zegt iets van een singelweg, mooie lente-tuinen, het groen, de Hollandsche zon 
Van 't groentewijfje rept ze niet; 't zakje appelen houdt ze weggemoffeld onder haar cape-manteltje.
„De Hollandsche zon!" plaagt de dokter: „Nou wordt
het pas goed, Mevrouwtje de Hollandsche zon!" En
hij lacht tot heel zijn verweerd, goeiige gezicht één kriskras is van streepjes en groefjes vol pret.
Zij lacht mee.
Een kerkklok begint te slaan.
„Tien uur?" vraagt ze.
„Half twaalf!"
Jacqueline schrikt. Zij heeft zoo lang gedwaald, al van negenen af....! ze moet naar haar hötel terug.... maar hoe zal ze den weg vinden .... ?
De dokter verontschuldigt zich; hij zou wel graag met haar mee gaan, maar men wacht hem, en hij hoofd-beduidt een huisje waar een vrouw al verlangend staat te wachtkijken voor de rommelige ruiten.
Hij wijst echter het Sydney'sche vrouwtje duidelijk den



weg uit: een poort door, drie bruggen over, de zooveelste
straat rechts en dan de tram volgen 
„Al maar de tram volgen" zegt hij nog en met een lach en een handdruk scheiden ze.
Jacqueline wandelt het grachtje wreer af. De zonneglans gloeit over het water, over de booten, over de geveltjes en daken. De straat is zon-geplaveid; half-gereefde rosse zeilen zoetjes flapper-gaan op den zachten wind....
Doch zij ziet het niet meer. Stil aangevlot komen weer de trieste gedachten:
„Want nu is Ruth dood Zaterdag gaat zij weer
naar Sydney .... nu ziet zij Holland wel nooit weerom nu is 't alles verleden....
„Nooit, nooit moest je voor goed uit je land gaan," denkt Jacqueline, „je hoort bij den grond, je hoort bij de lucht, bij de huizen, de boomen, de bosschen, de weiden,
bij alles wat je jeugd heeft omringd "
Zij kan zich niet meer begrijpen dat ze ooit volkomen gelukkig is geweest in Sydney. Iets heeft haar toch altijd ontbroken.
En weer volkomen gelukkig zijn, dat zeker, lijkt het haar, zal ze nu wel nooit.
Ze zal nu wel altijd Holland missen.
Stil gaat zij den aangeduiden weg, de poort door, de
drie bruggen over, rechts de tram langs 
't Is al weemoed in haar en kroppende tranen-drang. Zij kijkt niet veel meer rond, ziet in zich nu de dingen. Eindelijk nadert zij weer haar hötelplein; de straat van Ruth's kamer gaat zij door.
't Bordje is weggenomen voor het winkelraam. „Verhuurd, de kamer," denkt zij bitter.
Bij den straathoek wordt zij plotseling opgeschrikt door schril aanjoelend kinder-ramoer; 'tis de school die uitgaat.



Troepjes kleine jongens stuiven in draf-lawaai de straat binnen, grootere vechten er tusschen door.... ook werk-
vok » er dat schaften gaat.... een tram luidt aan, rijtuigje rolt langs....
Bang voor 't getier der dolle jongens vlucht een klein meisje tusschen de herrie door.
„Jacquelientje! Jacquelientje!» roept angst-genepen, uit
e e, een oudere, een zusje, dat niet door kan. t Sydney'sche vrouwtje schiet toe; trekt ijlings het kindje van de tram-rails op den trottoirrand....
lievM^Hn"^' V '' haar naam" haar naam raet dien lieven Hollandschen verklein-klank, dien ze zoo in jaren
net meer hoorde.... Jacquelientje! haar naam van klein
schoolmeisje, haar naam van thuis 
Ze heet nu Jacquelin, op zijn Engelsch.
„En heet jij Jacquelientje?» vraagt ze aan het kind dat rei-verschnkt haar nog bij de hand houdt. Het kleintje ' V,an Ja' dnrft niets zeggen, verbaasd-bang óp-oogend. ," °mt °,°k het Srootere zusje bijgeloopen; jongens blijven voor hen staan; 't wordt een kringetje rond de vreemde mevrouw.
't Sydney'sche vrouwtje, op eens, voelt zich verlegen w ore en onder het wat spot-nieuwsgierig aangestaar van al clie glundere, brutale kinder-kijkers.
Dan onbedacht^een plotselinge ingeving volgend, drukt
de hand ^ Zakj8 met gekochte aPPeltjes in
„Hier" zegt ze, „hier, samen deelen".... en zij, wat vei egen nog, voort, het plein over, naar haar hotel toe.
V't. AI. Antink. »\ an Scheiding en Dood«. Haarlem, De Erven F. Bohn.



-
■
DE REGENBOOG door Jac. van Loov.
Stilletjes stapte llarie naast Antoon en ze liet haar
jongen maar begaan, zoo hij haar hand bij een vinger
\astnieia en aaar Kinderachtig heen en weêr meê schommelde. Over het hooge pad dat uit de duinen was komen dalen, treuzelden ze daar met hun beidjes alsof er heel geen tijd bestond in de wereld, tot eindelijk het lekkere weggetje voor goed gelijk bleef met de morsige kanaal¬
straat en Marie zoetjes-aan het spel met haar arm hield tegen, heusch, ze moesten het nu uit laten bloeien. Had zoo pas nog niet een man in een blauwe jjijjekker zijn ringbaard opgestoken naar het paartje dat daar als opgetild liep over den rand? Een loods was het geweest, wist Antoon, al droeg hij zijn koopren plaat niet, een zeeman, er was toch altijd wat plezierigs aan om te zien. Als een schat zoo innig had hij 'n dichtgeknoopten rooien zakdoekonder den arm vastgekneld gehad en hoog-gelaarsd was hij op zijn zee-beenen in de laagte woelig weggestevend.
En heerlijk dat ze nog gingen; verrukkelijk wanneer je zoo iets zekers vast in je bezit. Het hobbel-zeeïge water van het kanaal dreef er als niet hen meê, telkens klokte het ouder den wal met zacht geweld naai' hun lustige jeugd toe. Hoor, daar gonsde 't nu weêr zoo leuk,



waren het de telegraafdraden'? die weten van geen Zondag; dan joedelde Antoon wat binnensmonds en nog eens moest ze alles zoo drijverig vinden en deinend, met die dodderige wolken en al die aaiende vogelstemmen diep uit 't duin; aan den anderen kant van het water was het ook wel of er het smijige wei-zand van hen henendreef. Daar scholfde het om een paar slobberige keten, lag het aangespoeld tegen heipalen als over gestrande houten, over spoorleggers, om verder-op, langs de met leêge handkarren volgepropte zanderij te vervloeien naar een beursch stuk land. Wat was het toch genottelijk zoo over alles heen te kijken, en wonderlijk wonen was het wel in zoo'n barak, maar met Antoon zou ze overal intrekken, overal. Gezellig krinkte boven de planken keet de rook recht op, tot het in eens ophield te stijgen en in de lucht verwaasde; een poldergast vertoonde zich in zijn schoone zondagsche baadje en rekte zich uit 't lid van 't gapen dat hij doen moest; en daar op de zand-bakken, met de beenen buiten boord, zat nog een ander rood-heind over zijn hengel te koekeloeren, moeder de vrouw er bij toekijkend, een echte driedekker, de vuisten op de heup. Ruw volk, beter om er meê te eten, dan er meê te vechten. Toch hadden ze van alles, tot een duivenhok toe en het droog-rek stond er buiten de deur. Eenzaam anders genoeg, moest ze meenen, en ze zag naar wat anders, en naast de wintersche schim van een buitenplaats de liaan van een toren met zijn staart aan 't wuiven, terwijl, wanneer ze omkeek, ze altijd nog wist het kruis van de nieuwe toren te kunnen zien boven den weg. Stevige pasjes makend, stapte Marie naast Antoon, terwijl haar blauwe oogen vroolijk door de ruimte keken en ze stil was, ze hadden zooveel gepraat.
Links stapelde het zand berg-hoog, nu en versmalde



zich het pad, doch al meer en meer verbrokkelde de duining langs de breeë geul van het kanaal. Een enkele plek sneeuw verdooide er nog in holen, in de als uitgehakte groeven der helling, harig van helm en van ranken dikwijls, armoedige ranken die je toch bij de sneeuw al aan bramen deden denken. Juist dat beetje suikerige sneeuw nog had het zoo bizonder gemaakt, dat zich ontsnapt weten uit een kluis. "Wat een dag, wat een heerlijke dag en nog, en hoe hij de weg kende in zijn duinen, overal waar je niet en waar je wel mocht loopen. Zij zou er gauw verdwaald geraakt zijn in zoo 'n woestenij, 't Leek alles op mekaar. Van die duin af had je dit vergezicht en van die weèr af zag je dat, en als je die kruin maar in je rug bleef houden kon je nooit dwalen. Ja wel, morgen thuis. Hoe had hij met zijn paraplu als een kwaaie jongen in dat konijnenhol leggen peuteren, twee maar hadden ze er opgejaagd, precies rolletjes bont en zoo gauw als de wind met hun komieke staartjes. Ze hadden je wat afgerid van middag, ze was er nog heelemaal gloeiend van, hij wou altijd overal boven-op zien te worstelen en haar opsjorren tegen de duinen, zoodat je schoenen er vol van klodderden en je verplicht was ze uit te doen bij dat geschoffel door het zand.
Hé, wat 'n voetstappen, wat 'n gaten door het duin
trokken er lange sporen, wat hadden daar al menschen geloopen en toch niet één hadden ze er gezien. Als of je zal smelten van zoo'n beetje regen. Grijze slibberingen met vlakke trappetjes beribbeld zakten er door de gele dalen en dan kon je van zelf niet nalaten daar even met de spits van je voet in te morrelen, net als aan het strand. Hier merkte je de zee nog heel goed om je wangen, doch niet zoo ver waren ze gekomen, ze hadden geen zin gehad in de zee, ofschoon ze wel degelijk waren van huis ver-



trokken om het wrak te bekijken, dat er toch niet eens meer lag, anders, nie-waar, zouen er wel meer fietsen voorbijgaan. Profiteeren, eens flink vèr tijgen met de Zondag, dat was het doel geweest en daartoe hadden ze vroeg gegeten. „Ik zal de vaten wel doen, gaan jullie maar heen," had moeder gezegd, „neem het maar waar, je bent nog jong, ga maar." Ze hadden het zich geen tweemaal laten zeggen, uitgevlogen was het heele nest, de zusters zaten van-af kerktijd ook op heete kolen; Geertrui vlaste al zoo lang op mooi weêr. zoo'n griemelige winter word je beu op het laatst, en buitenlucht is beter dan dat eeuwige staal innemen, 't Zou er toch benieuwen welke kant ze waren opgewandeld. Jammer voor Greet dat er nog niemendal groeide, maar wacht maar, en ze zou toch nog wel wat ontdekken, ze wist een plekje waar sneeuwklokjes waren te vinden.... „Vergeet je besteedster niet".... Greet.... verbeel-je, Greet haar
nieuwe parapluutje vergeten, ze sliep er meê en
„natum-lijk nemen jullie er maar een voor je tweeën, da's
warmer" O, het was heerlijk geweest en nog eens
heerlijk, die goddelijke mengeling van vocht en warm voorjaars-licht, en een zonnetje af en toe.
— „Als we het de volgende Zondag nu weêr eens zoo troffen".... begon ze.
„Als het nou zoo er 'es was, je lijkt moeder wel al, lachte Antoon, maar of hij wel goed begrepen had wat ze zeggen wou, daar was ze nog zoo zeker niet van, want hij trok haar naar zich toe, onhandig, dat de zoen flapte op haar mond. Dan keken ze gelijk om of ook iemand het had kunnen bespeuren.
— „Laat me toch eens een beetje uitblazen," zei Marie,
ofschoon ze evengoed met haar lippen getuit had „Ze
kunnen ons zien."



— „Die daar?" grommelde Antoon, „niemand hier kent
ons ons rijk is zoo gauw gedaan." Maar zij hield vol
dat je toch niet kon weten.
— „Je kunt toch nooit eens praten," vond ze, terwijl ze haar hoed recht zette, „'t is akelig."
— „Geertrui," oordeelde hij daarentegen, „moest eindelijk die kiep eens vermaken, dat ie niet meer zoo wild was, hij steekt me iedere keer in mijn gezicht."
— „Wat?" deed ze op haar beurt of ze niet verstond, nog nooit was hij over die hoed gevallen en nu de tweede keer al van daag en ze liet het hem, „da's eens, da's twee's, da's driemaal" herhalen en zei dan dat die hoed, als in 't liedje, de mode was van het jaar; dat ze er een stuk zou afknippen; dat ie overdreef, vroeger had hij het zee-groene lint wèl mooi gevonden. O, vroeger; en toen had Antoon dadelijk zijn bas-geluid het wijsje laten dreunen en daarna teutten ze weêr tegenover elkaar. Hij kon al maar enkel kijken naar de kleine, mollige bovenlip waaronder ze de hoedespel had vastgebeten gehad en waar telkens wat wits kwam blinken, wanneer ze zich groefjes lachte in haar roode wangen; zij keek naar zijn heele gezicht. Blauw kleurde hem bepaald heel mooi, hij had iets van een Itaaljaan, die zijn ook bleek en donker en echt heerig stond hem die snor; maar 't mooie aan haar was juist uit haai levendig gezicht, het blauwe paar oogen te zien, ze kon er meê kijken dat je er van smolt. „Wezenlijk, we moeten weg," liet ze dan nog eens hooren en al trok hij dadelijk zijn klok uit om te laten zien dat ze de tijd nog hadden, ze gingen toch verder, naast elkaar, allebei even groot en rijzig op de beenen en babbelden al gauw over allerlei, over de dingen van de week. O, de menschen die tegenover de deur waren komen wonen, toch zulke engelen van kinderen



hadden, en eergisteren had de juffrouw haar achter de winkel geroepen en gezegd ze mocht niet zoo zingen, ouwe menschen, maar moeder zei ook, waar je het goed heb moet je blijven, het is overal wat. Doch vooral drong ze er op aan, hij zou nu Woensdag de repetitie niet verzuimen ; de direkteur had laatst geducht het zijne gezegd, als het zoo gaan moest kwam van de heele uitvoering geen spier terecht. Daarover begon zijn stem dadelijk te grommen; hij durfde bijna niets meer vragen, het was je wat lekkers zoo bobbekoppig als de jonge patroon was tegenwoordig; wat Marie deed meenen hij moest maar spoedig een vrouw zien te krijgen, dan zou hij wel schappelijk worden. Hij, knorde Antoon, hij hield het maar met de beesten, met de kippen en met de honden. En vervolgens begon ze over wat anders, vroeg of hij ook niet vond, dat Greet weer opvallend stil was en zoo bleven ze praten over alles wat maar te voren kwam.
Het pad werd telkens rommelig; gras van verleden jaar, schriel en met dorre punten kruifde over den rand der delling, ruig van verstorven planten en wit uitgevrozen vezels. Soms lag er een hoop straatklinkers in de laagte met nog een zooi botte sneeuw er tusschen, en soms ook moesten ze, slecht voor je schoenen, over geklopt puin treden, zoo gaande-weg neergestort om het pad te harden. Doch ze verkozen boven te blijven op de hoogte der telegraafdraden, in het wijde uitzicht waar de lucht overal met hen was. Zonder dat ze het hadden opgemerkt was er het licht veranderd, ijle gewolkten gloeiden over hunne hoofden, kwamen als getoover uit de zeeë-diepte op. Mooier kon het al niet. Nu kon Antoon al dadelijk bij hun eerste groote wandeling zijn hart ophalen, hij die het altijd had over zons-ondergangen; hij deed precies of hij 't zoo besteld had en 't haar nood-



zakelijk moest laten zien; hij was in staat te wachten, let op, ze zouen nog moeten hollen naar de tram. "Want al had hij nu nog zoo het voorjaar in zijn hoofd, hij wilde toch telkens stil staan en blijven omkijken of ze de zee nog zagen. Maar het lijntje was verdwenen en bleef verdwenen. Hij beweerde nog wel het te zien, boven die eene duinrand, waarvan het blanke zand helder-donker plakkaatte onder het wonderbaarlijke dat er kleurde, zij zag er wel licht maar geen zee.
"Wolken waren het niet. Het stoof er als van geblazen veêren, het vlokte en vlosde en pluisde, achter een lange purperen geer als uit een snoer, waaierde en pruikte het licht op of 't geurelijk was ontstoken, en zoo luchtig en vluchtig als zingingen van jeugd die over de wereld gaan. In sierige wappers toog het naar boven, uit smeltend donker, goudgeel en roodig, welig als al wat in 't voorjaar de wandeling verheugt en tliuis-gebracht, binnenskamers in vazen fleurt; het kleurde er en bloeide er al door-een, om uit te smeuren en te vliezen, honing-rijp, tot een rozenobel verguldsel. Heel de hooge hemel was er lichtend van beslagen. En midden-in daar raakte de vloed versteld, tot bleeker roerselen en schijnselen van beweging, geleidelijken, als de ribbelingen in het zand, als 't effen gestroom in blanke moirée-zijde en teerder of 't met warme vingerdrukken was betipt. Vloog er een loerende meeuw, dan wemelde het boven over het beest, hèl geworden gelijk een koele hals-kraal sperde het vogellijf of 't werd getrokken naar de aarde, voort tusschen de knakkende vleugels. En 't bleef maar aangevoerd worden tut de zee, uit een gloed zilverig, die als uit een anderen hemel, parel-grijze verhevelingen meè uitzond naar dezen, prachtig gerafeld en uitgespannen hoe meer je er naar keek, of dekte er goud-waas, goud-waas.



„Is het niet verrukkelijk, is het niet meer dan verrukkelijk," jubelde Antoon en hij zwaaide zijn regenscherm een slag in de rondte.... „O, ik zou je wel kunnen
wacht nou even, blijf daar nou eens staan Nee, die
hoed is bepaald een monster, ik zie heelemaal niets dan die hoed."
— „Wil 'k hem weêr afdoen," gaf Marie toe en meteen trok ze de pen los, zoodat haar zwaai- uit den hals opbuigend en haast kinderblond haar begon te gloeien en te glanzen in de vreemde daging, en haar rond hoofd, dapper en bedeesd opstak uit den schotel der kraag van het donkere, met groote knoopen als bedaalderde jacket.
— „Laat ik je nog even pakken," smoesde hij.
— „Wat ben je vandaag toch een lurk, mijn lippen doen er zeer van, neen niet hier," verzette zij zich wezenlijk, „daar komt wat aan," en meteen liep Marie de schuinte af, met veel waaiing om haar bloote haren.
— „Da's gemeen, ik blijf.... toe!" riep hij, „je krijgt een nieuwe hoed, zoo fijn als j'er nog nooit een gehad hebt."
— „Als 't Paschen en Pinkster is op éen dag," juichde ze naar boven, „bewaar jij je centjes maar, ze kunnen te pas komen, vriend."
En gelijkvloers stonden ze weêr even te vrijen, tot het andermaal Marie was die zei dat ze wat hoorde en dat ze in elk geval moesten maken dat ze voortkwamen, dat de trein niet zoo geduldig zou wachten als moeder met de boterham.
— „Dan maar weêr een stappie op."
En langs de magere nieuwheid van het kanaal, maar zonder nog als in de stad gearmd te gaan, liepen ze wat rasser. Antoon gaf de pas aan, en plotseling glisterde het schril over den weg, kwamen hun schaduwen voor hun



voeten sproeien. Want, achter hen, verder dan de windstille wimpelmasten in de sluis, waar dreigden nu de zandplaten met al hun borstelige helmsprieten en plaggend groen, had het zich boven de zee gescheiden, daar berstte uit een ijselijk blauwe strook de open zon naai- alle streken henen en zoo fel kristallig schitterde het witte zonnevuur, dat 't onder den boven-hemel goud-omberig geworden water beneden alle golf-rimpels vonkelde, of 't was ingelegd met klappend spiegelglas.
— „Zie je nu wel, dat ik gelijk had," pruttelde Marie.
Dicht achter hen was een rijtuigje aan 't rollen; klipper-
de-kJap, op een sukkeldrafje trok het dikke en zwaar omtuigde paard een glinsterend oliewagentje tusschen hen door, waar ze ieder waren uit gaan wijken naar een kant van den weg. Zouen die menschen wat hebben gezien? De paarsch-wangige voerman hield een sigaar in zijn hoofd en schuinoogde naar de zomersche juffer. Marie keek voor zich, Antoon kwansuis voor zich heen floot.
— „Wat 'n bruigoms-gezicht die er in zat," spotte hij toen 't rijtuigje voorbij was, „hij had het benauwd."
— „Je moest je schamen, wat moeten die menschen wel denken, 't is jouw schuld, altijd dat geravot ook, ik lijk ook wel mal, 'k kan je ook niets weigeren," mokte ze, „steek liever je paraplu op, 'k voel regen."
— „We waren daar eventjes in 't zonnetje gezet," snaakte hij, toch even beteuterd om haar spijtig gezicht. „Kom het is geen zonnetje dat veel water zal halen, 't is geen dood-wond .... wacht, ik zal je uit den drop houden.... wat is zoo'n Zondag toch ellendig gauw om."
Hij beschermde haar terwijl ze haar hoed weêr opdeed; nu ja, het was alleen iets tusschen hen beiden, daar behoefde geen wildvreemde zijn neus tusschen te steken, en nu zou zij het scherm wel even vasthouden opdat hij
pic-nic. 21



zijn broekspijpen kon omslaan. Dan gingen ze op-nieuw gezellig. De schaduwen waren in de glanzende sappigheid rondom vervloeid, even gauw weg als ze waren aangesneld. Zij aan zij, onder het baleinen en doeken dakje, door Antoon wat hoog opgebeurd om de omgeprikte hoed, gingen ze zoo knus en lekker dicht bij mekaar, dat ze de regen wel hadden willen zegenen. Enkel wat flusjes en dropjes of er muggen dansten op het water. Marie had nu haar arm door de zijne gebogen, terwijl ze met de vrije andere aan een slappe plooi haar rok van den weg aftilde om geen rand te krijgen en hij kon maar niet nalaten af en toe het ringetje onder haar handschoen rond haar vinger te draaien. Ze liet hem maar weêr begaan. Genoegelijk begon het in haar gezicht te lachen, terwijl ze parmantig stapten, als op een zelfde veering, allebei aangedaan van het wonderlijke licht, donker en toch helder.
Wat 'n heerlijkheid, dat je het wel niet zeggen kon hoe. Honderdmaal meende je 't wel te zeggen, maar nooit je 't zei; als je maar bij mekaar was, dan was het goed. Je zei maar wat, je voelde het zelf heel goed dat je maar wat zei. 't Leek kinderachtig voor 'n ander. Bij verliefde luidjes, zei moeder, schijnt er altijd wat op de loop. Die begreep alles. Yroeger had ze zelf het ook wel flauw gevonden, bij Leendert en Anna en dat was toch lang niet zoo standvastig; ondervind het eerst maar eens zelf, dan leer je wel anders praten en laten ze maar meesmuilen die zeggen dat je mooi mal bent op je jongen, met je Antoon voor en je Antoon na, en dat het nog een nieuwtje is. Dat had ze wel geleerd, 't was beter er zoo weinig mogelijk bij een ander meè aan te komen. „Ik weet niets op hem aan te merken, ga jij de zorg maar te gemoet, als je maar begrijpt geen gevrij in mijn huis." 'n Yrien-



delijke toeziende voogd, hij behoorde blij te zijn voor haar....
O, ze zou de heele wereld wel willen omhelzen. Hoe was het toch mogelijk dat ze voor die tijd schik in haar leven had kunnen hebben. Zoo kort geleden nog en nu al of 't zoo hoort. En dat deed het ook. Ze behoorden bij elkander, ze had het van 't begin af geweten. Casueel, dat hij nu juist lid moest worden van dezelfde zangvereeniging: hij bij de bassen en zij bij de sopranen en haar zijn oogen verklaren en ze toen beschikt bleken voor elkaar.
En 't was goed en gelukkig voor hem ook, ja zie
maar eens aan hoe je hem hebt veranderd, zei moeder, hij had allang niets meer, bei zijn vrienden waren den een na den ander gaan verkeeren en wanneer het 's Zondags geen weêr bleek te zijn, zat hij de geheele middag de krant uit te spellen, met al zijn narigheid. Het is een mensch zijn bestemming, ze moesten nu maar niet aan haar denken, tijd schaft raad, vrijen is nog geen trouwen, strootje voor strootje worden de nestjes gebouwd 
O, die heerlijke angstige avond, toen hij voor 't eerst haar thuis bracht; ik leg totaal overhoop, had hij verklaard en dat om jou alleen. Dat je voor die tijd vreemden waart, onbegrijpelijk. Hij kon onmogelijk zooveel van haar houden als zij van hem; nooit zou hij toch eens praten
over zijn gevoel. In 't ongeluk zou je voor hem gaan 
dat zou ze. Altijd brandt een vuurtje aan éen kant harder, zei moeder, maar stel je maar gerust, ik mag mijn zoon niet tegen je opvijzelen, ik had het allang zien aankomen dat er wat broeide, en ik durf wel zeggen te weten wat je aan mijn jongen zult hebben, hij lijkt op zijn vader, net zoo kort-af en zoo driftig soms, en altijd grappen-
maken bij wijze van uitdrukken ja, hij was driftig,
maar rechtvaardig.



Eén, twee, eén, twee, ze geleken wel soklaatjes, wat liepen zij nu netjes in de pas. Dat was je eerst een toer geweest, mannen maken zulke groote stappen. Nu al zóo, hoe zou het dan van de zomer wel wezen; hij zou altijd vèr gaan, hij wou altijd vèr. In de stad doe je boodschappen en daar kom je kennissen tegen en die zeggen: gut, ik wist niet dat je verkeering had, heerlijk, ze had nooit kunnen denken dat het was zoo heerlijk.
Hij zou zien, hij zou zien. Ze zou er hem nog maar niets over praten, ze moesten mekaar goed leeren kennen, daar verkeerde je voor. Eigenlijk had ze wel een beetje gauw 't ja-woord weggeschonken, had hij wel wat langer in de penarie mogen zitten, dat bindt. Bang voor Koos, was dat nu een vrouw voor hem. Zij wist wel beter, ze had het dadelijk geweten, dadelijk.
Hij zou zien, vooruit over wat praten geeft toch niets, hij zou weêr aan 't leeren vallen en al zijn genie gaan gebruiken om minder afhankelijk te worden, wat te pas kon komen voor een betere betrekking. Neen, ze zou hem niet storen, hij werkte voor hen beiden. En hij zou merken dat ze 'n paar goeie, gezonde handen aan 't lijf had....
Heerlijk zoo alles met mekaar te bedisselen plagen
nu ja, dat kon ie. „Hoe raak ik je weêr kwijt, zou je niet liever weêr met Louise gaan wandelen, hoe maakt het die vriendin van je met 'r gezicht als een uitgeknepen citroen, heeft ze 'r ideaal al?" Louise, ze kende haar nu,.... „zóo, krijgen we ook nog eens iets van je te zien, je lijkt de koningin wel, zoo zeldzaam word je, leef je nog, is het nog niet af, ik zal op je wachten,
hóór" dat er ook altijd menschen moeten zijn die roet
komen doen in het eten, maar van Louise had ze dat nooit kunnen denken. Antoon had wel gelijk, 't was een. zure meid. Afraken, verbeel-je....



— „Vin-je me stil?" vroeg ze.
„Hoe kom je er bij, schepsel, dat mag je mij wel vragen."
Nou was 't goed, schepsel wel ja, ze was er allang aan gewend en ze was wel gek haai1 liefde te laten bederven door zoo'n spook.
„Gezellig, hè," herhaalde ze weêr een drukje gevend.
Onder het regenscherm keken ze naar el kaai-, anders, beiden beschenen en als kostbaar geworden van licht. Al de straaltjes in haar oogen zag hij sterrelen en zij, als of ze hem op een jokken betrapte, merkte een verlegenheidje lachen onder zijn knevel. Hij maakte zijn hand vrij.
— „Weet wel, wat je beloofd hebt," zei ze dadelijk.
— „Wie is er begonnen," triomfeerde Antoon. „Ik? k weet wel dat je stil bent, verschrikkelijk stil, onmenschelijk stil, ik dacht aan heel wat anders."
— „Je dacht aan mjj, toe nou," vleide Marie..
— „Dat moch je willen."
Ze lachten allebei schuwig en zwegen weêr. Om hen was de aarde zoo wonderlijk verhuld. De weg gloorde en glom gloeden uit, rijken en innigen, bruin en blauw, als nat oogengespiegel onder de heimelijke vergulding van den hemel. Dompiger werd het en toch bleef het hel en schitter-stil; al wat groen in de helling en langs het water was, fluweelde zwaar en flonkerde zoo warmig, dat er de laatste kouwe blauwe sneeuw wel voor smelten zou als op een vuurplaat. Ver-weg dampten de zwaar geworden schimmen der boomen en 't leek er of de knoppen al sprongen in de zoete zoelte; of de prachtige overwelving zelve losleekte, konden ze het zeven van den regen zien en het drenken hooren. Stil stapten ze zoo een poosje de kanaalbrug te gemoet, stiller nog indien het mogelijk was, zouen ze hebben gegaan. En in de beklemmende bekoring



kwam dan naar Mar ie weêr het sappelen van het water onder den wal, luider en zoo afzonderlijk, dat een onnoozel gevoeltje als van bangheid haar even overviel.
— „'t Is haast tè warm," zei ze en voelde zich dan gerust.
Antoon gaf niet dadelijk antwoord.
— „'t Is of we in een droom loopen," zei hij, „zalig."
Een ingetogenheid was in zijn stem verstaanbaar. Yan
zelve antwoordde ze niets terug. Zalig, ja; ze voelde het daar om haar arm zoo eigen, zoo veilig, zoo zou je altijd wel willen blijven gaan, de wereld uit. Wat 'n geluk, wat 'n heerlijkheid, wat een dag der dagen; alles was losgeraakt; al de vogels kweelden en wisten van geen enden. Hiep, hiep, hiep, hoerah, schalde daar weer de vink, hiep, hiep, hiep hoerah, doordringend de lucht tot in de vochte verte.
En ze zag een beestje donker gehurkt zitten op de telegraafdraad of 't was een zomer-avond; dan liep ze met de oogleên neêr of telde ze de stappen van haar voeten over. Boordevol was ze, ze kon het haast niet op, leek diep te muizen, wanneer ze dan weêr eventjes hief haar heel stil stralend gezicht. Al wat haar zoo bij ongeluk telkens door het hoofd kwam malen, het kwam er als in een wasem en raakte haar twee-eenig gevoel niet aan. Dat ze morgen allereerst de wasch had en dat de winkeldeur bij zulk mooi weêr wel zou mogen openstaan, en meer zoo, het ging voorbij, zelfs was het haar een oogenblik geweest of ze de stem van juffrouw Anna verstond, die ze in de pas-kamer voor het huishouden hielp „Waar zit je hoofd toch kind, zijn al de servetten er wel?" ze had er heelemaal geen last van en geen schuldgevoel en geen kriegeligheid om het zeuren van het ouwe menschje, want dat alles dat ging voorbij, zeker en wis.



Een tik op een bel schrankte achter in haar hoofd, dan zag ze den hard-trappenden fietser voorovergebukt boven zijn stralend wiel onverschillig na. De tijd was voorbij dat ze naar een fiets hunkerde.
— rHet wordt al twee jaar van vader," zei Antoon.
— „Dat hij 't niet heeft mogen beleven, hij zou het wel goed hebben gevonden, van ons?"
Als over een bekende had ze gesproken. Haar gedachten hadden als een oogenblik gekeken naar het gezicht dat uit het lijstje keek bij moeder Weelsen. En dadelijk had ze het gevoel teruggekregen wat 'n thuis-hebben in heeft.
Zoetjes prevelde het milde regenen rondom de paraplu. "Willig werd het in haar oververteld van de eerste keeren dat ze daar over huis kwam. Ze had er wel tegenop gezien, en 't was toch zoo gemakkelijk gegaan. Als in de stilte van haar vreemd en afwachtend zelf toen, hervond ze weêr het hartelijke praten van moeder, u-zeggend en niet als tot een kind nog, zoo die had gesproken over haar man, en de vergoelijking, toen ze gezegd had blij te zijn met Antoon's keuze: „we kunnen toch niet altijd, niet-waar, met een dooie huizen" 
.... Kinderen, herinnerde moeder telkens, jullie zullen het toch moeten doen, 't maakt kwaaie vrienden, zeg ik
maar Ze hadden nog maar weinig bezoeken afgelegd;
het was dan ook nog niet zoo heel lang, amper twee maanden, en ze waren beiden gebonden in de week, dat moest je niet vergeten. Dan, haast al zijn famielje van moeders kant woonde buiten de stad. Ja ze moesten nog een berg dooreten, en Antoon verschoof telkens. Verleden week waren ze alvast naar tante Mijntje getrokken, midden in de sneeuw, alles lag onder, en met een plotselinge groote neiging om te lachen, herzag ze het binnene van de tram waarmede ze 's avonds waren naar huis gereden.



Met die ongegeneerde meid, die alleen het woord hield onder het gerij en elk gezegde afbeet tegen haar jongen of ze wou zeggen: „als je 't niet doet." Zoo'n sul, ze moest Antoon voor hebben. En of ze de bank-rij weer afkeek dacht ze aan die goeige man, die de geheele rid lang, zijn jongetje dat hij onder de schoudertjes vast hield, tusschen zijn knieën had hangen en het dansen liet om het uit de slaap te houden. Aan zijn nagels was te zien, 't was een schilder.
En opnieuw begon het in haar te gedijen, het vooruitzicht van nog de heele avond te hebben om de tafel. Hij wou altijd dat er het blaadje staan zou, zonder dat vond hij de tafel ongezellig. „Daar zitten we weêr om het blaadje," zei die spotvogel Geertrui, maar hij kreeg geregeld zijn zin. Hij was het hoofd. O voor moeder zouen ze altijd goed zijn, overdacht ze wat Antoon eens gezegd had „het heeft me veel gekost, ik heb er om gestreden". ...
Hoe hadden ze verleden zondag na die kleumen rid pret gemaakt en wintersche melk nog gedronken en gezongen. Moeder zelf, vanwege de toepasselijkheid, zooals Geertrui meende, van „wat wordt het laat, de klok slaat acht, waar of mijn Kloris blijft", en dan die kleine verandering van éen woordje maar:
Blijft Antoon mij getrouw,
Dan word ik eens zijn vrouw,
En dan is er geen koningin op aard.
Waar ik mee ruilen wou.
De goudelende ontlating suisde uit. Maar in haar heerlijk gesoes lette zij niet op de smijige rafels die den weg in glanzen bleven spreiden. Schuchterder sijfelden de droppen, belekend nauwelijks meer het oppervlak van het



■water, dat nu weêr breed-uit glimpte, of roerde er goud op uit 't donker. En ze waren wel een tijdje stil gegaan, toen Marie plotseling bemerkt had dat het niet meer regende.
— „Man," zei ze.
„O, bent u daar, snaakte Antoon, „zeg het nog eens."
„(jekke jongen," lachte ze terug, „wat wou 'k ook weer zeggen, t is droog dunkt me, we zijn er haast."
— „We hebben nog een zee van tijd," verzekerde hij, „kijk daar heb je waaraehies nog es de zon."
Hij liet het regenscherm naar achter over zijn schouder duiken, keerde zijn gladgeschoren kin of hij nog een droppel op zijn neus wou vangen en bevrijdde zijn arm, toen 't niet anders lukte, om het scherm te sluiten. Kil eventjes bleef Marie daar staan.
„Hapert ie? maak je nu niet driftig," suste ze.
rHij is nog geen half jaar oud en hij verdijt het al, 't is een schande."
„Misschien leef je er te veel mee."
Hij foeterde nog wat over de knip. Veel verder dan waai het licht was langs de gracht komen glinsteren, glom de spijlige spoorbrug of die was bestreken met een gladde ohe. Gelijk een mager spul voor vuurwerk staketselde er het gedoe der spoor, de witte potjes der telegraafdraden tikkelden als illumineerglaasjes en de roode schijf van een sein vuurde als een ronde lampion. In dwingerige rijen stampten duc-dalven, nat van kop, naar den middendoorgang waar duister het water spuide, er onder-door dan zwom het weêr vrij en gloedend langs den gegraven kant. Weg wemelde het zon-licht, maar aan Marie had het gezicht der spoor en het wachthuisje doen gevoelen dat ze nu spoedig zouden zijn onder de nienschen.
„Man,' herhaalde ze, „laat ik je kolletje recht doen, 't zit scheef."



— „Als-je blieft, vrouw." Antoon ging er voor staan met de borst vooruit en liet zich helpen.
— „Sta toch een oogenblikje stil, het lijkt wel of je paardevleesch heb gegeten."
— „Gauw," haastte zijn stem, toen ze nog wat frummelen wou aan de kraag van z'n overjas, „'n regenboog."
— „Gunst!" uitte ze onwillekeurig.
Dadelijk toegevend aan de bewogenheid van zijn stem, was ze mee opgeloopen tegen 't zoor-natte duin, al opkijkend naar het onverwachte dat in den hemel bloosde.
— „Wat is ie mooi," zei ze boven.
— „Ook dat nog, 't is een weelde."
Omvangen door het zachte geweld waarmee de kleuren overboogden de wereld, hadden zij zich toen eerbiedig voelen worden en zonder woorden. Het was machtig en 't was teeder; met allebei zijn broze polen stond hij op de aarde gelijk een poort. Doorzichtig en water wazig en los van struiken en boomen, welfde het zevenbundelige gespante van den grond op luchtwaarts en 't was heerlijk en 't was droevig, zoo hij daar gloeide in den hemel, zwaar van laatte.
Onder de rouw van de binnenboog zagen zij de opene poort in; daar leek het nu dieper, ijler en zilverig nog aan 't regenen. Besloten als onder een hooge lijst rustte er de koele beeltenis van het vlakke land, meer-blauw, van kalm licht belegen, allerlei verschieten stonden er op en de verheffingen spitsten er in de helderheid uit van een paar herkenbre torens. Wijl 0111 de buitenste krans, hoe hooger hoe blozender, de hemel dichterbij leek en zwaarmoedig toewendde al zijn verstolde ribbelingen en roerlooze vlucht van wazen.
Met vrome oogen bleven zij er naar zien. Nu was het of het klinkklaar uit de ruimte kwam aandringen en dan



of het zou verwisschen, ademlijk, om het terug te willen grijpen met je heele wezen. Maar de boog hield stand. Marie had haar handen om Antoon's arm gevouwen en toen had dat eigene thuis-gevoel haar bevangen, hetzelfde gevoel dat ze kreeg in het voorkamertje van moeder Weelsen, wanneer ze haar hoofd neerlegde tegen zijn schouder. Het waasde door haar gedachten, over Noach en van het teeken des Verbonds, maar al luisterde ze naar Antoon, die uit de gevangenheid vrij, had gezegd: 't was wonderschoon, en haar toen de kleuren aanwees, met ontzag, éen voor éen. Had zij wel ooit zoo'n zuivere boog gezien en in zoo 'n hemel. Ze zagen er het karmozijne rood gloeien als zomer-rozen en hoe het ontplook in de hooge zoom en aandeed het oude goud met blijheid, geweldloos; een glimlach om jonkheid en joligheid zoo de ernst overwint in een bezorgd wezen. Ze zagen en vergaten te zien naar het wijdom-stralende en statige dat daar gebood en gebaarde en toch heel en al niet drukte, maar liefelijk al het ontbondene saambond en schooner was dan een droom. Het gebeurde zoo stil, wat als dagbreek eerst bloosde, verging naar het avondlijke oranje, het vervloeide er als water in water, van graad naar graad; zoo getijden en jaren gaan; het was er als keer en weêrkeer; uit het doovende oranje welde er 't klare geel, tot in het brandende midden het aanving te groenen, gelijk in het voorjaar alle takken ontsteken in het groeien van het licht. En dan werd het al plechtiger, het werd er als een verschimmen van vluchtige horizonnen, het groen blauwde en het blauw werd dieper en verstierf in het schemerige paarsch zoo wijlend, of het achterom weêr naar het rood verlangde.
— „Ja, schat," zei ze, „ik zie het."
En hij wilde haar vertellen gaan wat hij wist van de



regenboog en sprak over zeepbellen en kristallen luchters. Maar veel begreep ze er niet van en verzuimde te vragen, zooals die kleuren-stilte van de boog haar boeide. Maar ook Antoon zweeg, midden in zijn uitleg of vond hij woorden niet gepast en zijn donkerder oogen staarden als van zelve weèr öp naar het wonderbare, als naar een luchter in de lucht.
Forscher, ön-rul van vocht weken de kuddende duinen achteromme en bouwden hun kaalste kruinen en schijnen van omstortende golven. Vanaf de zand-hoogte, de laatste waardoor het kanaal gebaand was en waar zij stonden met den rag naar 't water als de eenige levende wezens, stuwden de heuvels tot eene onbewoonbaarheid in elkander en zwenkten met een land-omvamende vlucht voort langs de onzichtbre kust. Op een uithoek, naar de monding van het kanaal, pijpte de grauw en zwart geringelde vuurtoren, opgeklonken en driest voor het grottige, wit-westelijke licht, maar hoe sterk het hief en bultte, het was toch alles als niet meer wezenlijk, het holle duin en heel de vlakte beneden geleek als in de zand-ombers te vergaan, aandachtig saamgetrokken rond de koestering der boog. Het kanaal spoeide amber-gloeiend door der landen schaüw, onder een verschietje van mallige molentjes; de rookpluim van een onteziene boot walmde met het steel-einde naar zee tusschen aarde en lucht; het stationnetje was er een verlaten til. En de spoorbaan met zijne ompaling van telegrafen gleed naar het mollige duin, gelijk eene rastering al verloren geraakt in het wordende gehucht, dat zijn nieuwen en hard-doorraainde huisjes uitbrokkelde en gestreept planken keten, en daar waren vele menschen uitgeloopen voor hunne woningen, keken omhoog met kleine en stil-gloeiende gezichten.
— „Wat is het alles vreedzaam," zei Marie.



— „Ja," beaamde Antoon, „je kan je niet begrijpen nu, dat er zooveel onheil is in de wereld."
— „Nu gaat ze toch henen," zei Marie.
En 't was als een treuring toen ze de boog nakeken. Werkelijk scheen het of hij heentrok naar achteren, al verder en verder, met heel zijn wijde vlucht en bescherming, blijvend een poort. Het inzicht was verflauwd, de horizon verlengde zich weerzijds door de wazige polen heen, verweerd kleurig glas op het zware land, terwijl er vlokkige koeligheidjes nu als schapen-wolkjes weidden over den als schouwenden hemel. Nog was het mooi om er naar te kijken. Glansloos karmijn en glansloos violet verzwijmelden er de beide uiterste banen, meevoerend tusschen hun volhardend kleuren een zacht uitschijnend en sterrig licht; tot plotseling een wattig-witte stoom tusschen uit de huizen kwam poefen en geruchtig rollend, barsch gillend, een trein binnen in de vlakte vaartte en als rammeide de poort. Antoon schreeuwde wat.
— „Ajakketie, ajakketie!" riep Marie.
— „Loopen, loopen!" kommandeerde Antoon. En meteen draafden ze met hun beiden daar de hoogte af.
— „We halen hem nog wel," verzekerde Antoon, „ons treintje stond er nog niet."
En ze liepen wat ze konden. Achter mekaar geraakt, want zij had de zorg voor haar rokken. Ze liepen, ze liepen. En wanneer ze dan zijn gebiederig gezicht zag omkijken en sporen tot haast, voelde Marie zich, ondanks haar ontsteltenis en verwarring, van een lachbui bestoken en herhaalde ze al loopend:
— ,Hèb ik 't niet gedacht."
Uit: Jac. van Looy, » Feesten». Amsterdam, S. L. van Looy, 1903.



INHOUD.
I.
Blazd.
Johannes en Windekind Frederik van Eeden .... 1
De Erfenis Aug. P. van Groeningen . . 15
In Memoriam Augusta Peaüx 21
Een Dag met Sneeuw Jac. van Looy 29
Afscheid F. Roosdorp 34
Het Krabbetje en de Gerechtigheid. . Frederik van Eeden .... 38
Op de Bewaarschool Adg. P. van Groeningen . . 44
Afgeschreven Louis Couperus 57
Intiem Herman Robbers (Phocius). 68
Eerste Avond J. Reddingius 80
Een Zondagavond J. Everts Jr 96
Nachtfeesten S. G. van der Vijgh Jr. . . 110
Een Avond F. Coenen Jr 133
Een Levensgril W. Steenhoff 150
Kniertje Herm. Heijermans Jr 168
Sangre! Sangre! Mas Caballos! . . . . J. Hora Adema 180
Liedjeszangster Hélène Lapidoth-Swarth . . 208
Auteur Marcellus Emants 216
Het Woud van het Eeuwige Verlangen P. H. van Moerkerken Jr. 228
De schoone Jacht Arthur van Schendel . . . 236
Germaansche Dingplaats Adriaan van Oort 249
Het Aanzoek J. de Meester 258
Trouwen Jeanne Retneke van Stuwe 278
De stichtelijke Wagen G. van Hulzen 286
Holland M. Antinx 296
De Regenboog Jac. van Looy 313



II.
Bl*dz.
Markt-Kunstenaar Is. Querido 333
Een Kamer G. van Hulzen 356
Jules Louis Couperus 362
De Conferentie Franqois Erens 366
Herfst in het Woud Frans Netscher 379
Malle Jetje Delans 383
Eson's Verhaal Herm. Heijermans Jr. ... 387
Een Transport Henri Hartoo 396
Zondag-Ochtend L. van Detssel 403
De Eenzame Cyriel Buysse 406
Een Hengelaar Jac. van Looy 421
Een Achtermiddag Dr. A. Aletrino 428
Een Zang Dr. A. Aletrino 442
In de Zwemschool L. van Deyssel 447
Een Speeldag Stijn Streuvels 454
Harold Arij Prins 499
De Koning der Eeuwen L. van Deyssel 513
Poëzie Willem Kloos 516
Boeddha (Een dialoog) Frederik van Eeden .... 524
De Oude Garde en de Jongste School. L. van Deyssel 545
De Kunst en de Maatschappij H. J. Boeken 549
Socialistische Aesthetiek F. v. d. Goes 555
Hoe een Roman geschreven wordt . . Dr. Aletrino 573
De Wolken van Aristofanes Dr. Ch. M. van Deventer . 594
Kunst en Samenleving Jan Veth 609
Over Architectuur H. P. Berlage Nzn 615
Het Begrip Schilderij Jan Veth 643
Schilders in het Gooi J. "Winkler Prins 648
Derkinderen's Processie van het H.
Sacrament van Mirakel Jan Veth 665
Rembrandt W. Steenhoff 673