GERMANIA
DOOR
BERNARD CANTER.
DE KL II.
AMSTERDAM VENNOOTSCHAP „LETTEREN F.N KUNST".







GERMANIA.







GERMANIA.







GERMANIA
DOOR
BERNARD CANTER.
DEEL II.
Amsterdam. Vennootschap „Letteren en Kunst". 1905.







GERMANIA.
HOOFDSTUK I.
Driemaal reeds had het Ding den priester Myst doen dagen door het geheele Nervische rijk, maar de zendboden waren allen teruggekomen met de mededeeling, dat de verblijfplaats van den ouden man niet was te vinden. Daarom vergaderden zij en verkozen Koeperan, die twee vaarten naar het Paardeneiland had medegemaakt en door den ouden koning zeer bemind was. Koeperan, die de groote zware vrouwen van zijn rijk zeer lief had, stelde de godin Haiwó als opperste godin van het land.
Hij gebood, dat zij voortaan heilig boven alle andere goden en godinnen zou zijn en gelastte de priesters, haar ter eer offeranden te brengen. Daar hij wist, dat er vele mannen morden en zeiden, dat het Ding een slechte keus had gedaan en dat ze op het Ding door meet en bier en vrouwen zoo bedwelmd waren geweest, dat niemand goed geweten had, wien hij koos, vormde hij geen lijfwacht van mannen maar van vrouwen. Honderd zware, groote maagden koos hij uit en deze wapende hij met speren, schilden en helmen. Hij zelf oefende ze eiken dag uren achtereen op de groote heide en toen hij zag, hoe vaardig en dapper ze waren, gaf hij elk der krijgsvrouwen, twee paarden, grootè zware paarden, kruisingen van 't grove inlandsche ras met de fijnere paarden, die zij als buit hadden meegebracht van de rooftochten op 't groote eiland in den oceaan.



Het was nu zijn vertier eiken dag zijn honderd vrouwen gewapend met speer en kortzwaard, de haren los over den rug, kruiselings te paard zittend, naakt te doen rijden en draven en ze te oefenen in 't gevecht. Toen zij voldoende geoefend waren verbood hij, dat andere lieden dan zijn honderd vrouwen te paard mochten stijgen. Wie rijden wilde, moest zijn paard voor een kar aanspannen.
Eenige Nervische jongemannen hadden zich verzet. Driest reden zij, hoog op hun rossen, den nieuwen koning tegemoet, toen dezen zich met zijn krijgsvrouwen op de heide oefende. De vrouwen, verhit door de oefeningen, overmoedig door haar voorrechten, ontvingen de jongemannen met gejoel en daagden ze tot tweegevechten te paard uit, wat den koning zeer vermaakte. Hij stond het tweegevecht toe onder voorwaarde, dat de man, die verloor, aan de vrouwen gelijk zou worden gemaakt. Dat voorstel namen de Nervische jongemannen aan en spoedig waren de tweegevechten gaande. Maar de jonge mannen konden niet op tegen de reuzenwijven en alle zeven verloren zij den kamp.
Toen vielen de wijven, op bevel van den koning op de jonge mannen aan en hieven ze met de slagzwaarden de geslachtsdeelen af en juichten en joelden en gierden als zij de smarten van de jonge mannen zagen, die daar voor heur oogen doodbloedden.
Sedert waagden de Nervische mannen het niet meer tegen de bevelen van koning Koeperan zich te verzetten. De koning, tevreden met zijn trouwe lijfwacht, liet zich met elk zijner krijgsvrouwen trouwen en ééne onder haar, Himilrat, had hij het liefste van allen, zoodat zij spoedig een overwegenden invloed op hem kreeg. Zij, in 't diepst van haar wezen, haatte hem echter en haatte alle mannen. Tot haar twintigste jaar was Himilrat opgevoed in de haag van Nehalennia en zij had levenslang kuisch willen blijven verzorgend zieke en oude vrouwen en als priesteres, de vrouwen verdedigd tegen den overmoed



der mannen. Want haar was het bewust geworden, dat de mannen in Germanië de vrouwen onderdrukten. Zij verachtte de mannen, die lui op het berenvel lagen, dronken, speelden, zwelgden en oorlogsspel bedreven, terwijl de vrouwen gedwongen werden uren na uren aan het weefgetouw te zitten, het land te bebouwen, het vee te verzorgen, de kinderen in de jaren, dat zij de meeste hulp vereischten, te behoeden. Zij, de vrouw, moest het graan dorschen en malen en 't brood bakken; zij moest de lijnwaden weven; zij moest de huiden looien; zij moest den man als slavin dienen en als een kind willoos gehoorzamen. De mannen, op hun rooftochten, mochten vrij maagden schennen en vrouwen onteeren. Maar de vrouw die ontrouw werd, bond men in een zak en verdronk haar of verbrandde haar of begroef haar levend. Wanneer een maagd zich, in de lichtzinnige jaren der jeugd, aan een minnaar gaf en de minnaar verliet haar, dan werd zij met het schandekind op een wagen door het dorp gevoerd en men hoonde haar, wierp haar met slijk en steenen en drek en dreef haar uit de gouw met het kind. Maar de ontrouwe man dronk honingbier en pochte op zijn schelmschen minne-handel.
Wanneer de man de kootjes wierp en nogmaals wierp en nogmaals wierp, tot hij verspeeld had, hof en hut en vee en zwaard, dan doorspelend, liet hij de teerling beschikken over 't lot van vrouw en kind, die zonder zich te kunnen verzetten, vrijheid en eer verloren en voortaan als slaven dienden, ja door den winner geruild werden tegen een waakhond of een paard of een stier, zoodat vrouw en kinderen, in een verre, vreemde gouw, onder een vijandigen stam vaak, tot het eind der jaren in slavernij en verachting leefden.
Maar als de verleide maagd, in wanhoop, om de schande te ontgaan en heur kind voor den smaad der slavernij en de pijniging van den honger te behoeden, heur kind om t



de ongeTukk/ge^veriefde en
haarh'ie to°g""den m°nd
of , g K J J0egen haar °p de hei, waar zij verhongerde
ï JL utVTin r ee"boom en zetten het
vaartuig uit op den wilden stroom en zoo dreef dan ^ ongelukkige, verdorstend te midden van 't waf Pr ^ •• hoorde klotsen rondom den hollen boom en welks vochtLen^ zoeten geur inatade en welks laveX^C^i' bobbelen zag 't zonlicht. Wel vaak had Htaitot 's nachïï
ze ïan«°dgê Ski™" verdr8temie gevangenen, wanneer
in ^r. hn n t Zr,V*!irt5 eveD' naakt vastgebonden hollen boom, beschenen door het maanhVhf «n h
zeegeest smeekend haar toch met goïvenT^ïmtII" en m de diepte te trekken. Zij dantadTteXltsTred en ze w de haag verpleegd en ze arbeid gegeven in de weefhutten of in de sandaalsnijderij.
bnrTn' MnTt t TT ? ^ Z°°Ul>" '""8t met ™«lzame
en, belust op strijd en avontuur. En niet zii leden rte
"ere:fdreaw:SSn tan in het land der R » m"n°en niet' zoc,als ze «at <««>
lrrr^ - —— -ei
CeTht^lT hUn 7en>° " geoefendheid in
C gevecht, liever als bronzende herten op elkaar aanvielen
de"zwakke " ^ "» he' ™Wer Zden
ae zwakke vrouwen te onderdrnk-k-Pn ,
vertier te leven, dan dag aan dag ploeg en eg en sikkel te vroren*



nomen tadZ'dalT„ITK°Ding Koeperan' dle
men had dat m de haag van Nehelennia een jonkvrouw van reusachtige lichaamsbouw woonde, haar wilde doen tot
de Kon,ne ha" ^ o»»» «C
dat zij tot opperpriesteres van Haiwó benoemd zou worden i « 'o *»»«. 2.r bemerkt" wZa'
aar nvloed op den koning en besloot daarvan nartii
hulpe Sarde"6 °mStandHigheden kwa™n haar zeer ter liifw^hf ! ma"nen' door de vrees voor de vrouwenlijfwacht van den koning en het verbod om naard tl
! " en voldoende waren verzwakt, drong zij er bij den koning op aan dat hij den mannen zou bevelen den vrouwen
recht werd opgesteld voor maTenV^?^»» ^ verewak"'" n tS d\vel° ««-achten met zijne vronwen
ZZ olZ h? ,8 f' "O'*6™'1 HimUrat, ging
zoover om te bevelen, dat op het Ding de helft rW hJTh Jf ^"itond^" 6" d" "« » «i"
^Z^i^lZZT ™or d0 hem uit
Spoedig zag men vreemde toestanden in de NervisrhP
tad ,"ate„B"vrarf • * ZiCh d0W - ^rZLfoZZ
I """ e" een «bandekind ter wereld had gebracht, werd voor den koning getocht. Het volk eischte
Z*LZ Zhenr ktad'met * ■' iïïïï
raipss
dp mof j handjes aan de vrouw en met
koning on T T j°ngeling ««bonden. Thans beval de ning, op aanraden van Himilrnf riaf ™ ±.
denman en de vronw elk
spoedigmbs trïomen^al frok hij 1 'd
' ai trok hlJ daardoor ook het kind



de beentjes uit het lijf. Maar de moeder liet zich geeselen en had slechts ééne zorg, haar kind te beschutten voor de slagen en te voorkomen, dat zij de armpjes van het kind uit het lid trok. Toen beval de koning, dat men beiden los zou binden. De moeder met haar kind werden in vrijheid gesteld, maar de man werd uit het dorp gegeeseld en aan een boom gebonden, waar hij verhongeren moest, 's Nachts sloop de vrouw naar den boom en bevrijdde den man.
Een moeder had baar pasgeboren schandekind gedood. Het volk wilde haar levend begraven. De koning, na raad gehouden te hebben met Himilrat, stond de straf toe onder
ééne voorwaarde Niemand mocht aan de bestraffing
deelnemen, die zelf in zijn geheele sipschaft een schandekind telde of een ongehuwde moeder. Het bleek, dat er geen sip was in de Nervische gouwen, waar niet ten minste één lid zich tegen de wetten der kuischheid vergrepen had. Daardoor bleef de moeder ongestraft.
Deze en andere voorvallen hadden een grooten invloed op het maatschappelijk en zedelijk leven van de Nerviërs. De mannen begonnen zich er aan te wennen mede te arbeiden op het veld en in den molen en aan het weefgetouw. De omgang tusschen de maagden en jongelingen werd vrijer en het aantal ongehuwde moeders nam snel toe. Daarom vaardigde de koning het bevel uit, dat voortaan alle kinderen niet meer naar den vader maar naar de moeder zouden genoemd worden; dat voortaan kinderen van ongehuwde moeders dezelfde rechten zouden hebben als kinderen van gehuwde moeders. Toen echter, ondanks zijn bevel, toch de kinderen der ongehuwden werden achtergesteld, gelastte de koning, die zich geheel door Himilrat liet leiden, dat de éénjarige kinderen allen elke week in den tempel van Haiwö zouden gebracht worden. Daar werden zij naakt uitgekleed en dan door het lot der godin aan de moeders verdeeld, die onmiddellijk huiswaarts moesten trekken met het haar, door de godin, toegewezen kind.



Het gevolg hiervan was, dat de moeders de verzorging van de haar vreemde kinderen verwaarloosden. Toen beval de koning, dat een dag na de geboorte de kinderen naar het lot der godin zouden verdeeld worden. Nu konden de moeders niet meer onderscheiden of zij een vreemd kind dan wel het eigen hadden terug ontvangen en zij droegen het haar toegewezen kind evenveel liefde toe als 't eigene. En daar zij bedachten, dat wellicht het kind eener andere vrouw het hare kon zijn, zorgden de rijke moeders ook voor de arme moeders, ja elke zuigeling scheen nu wel zooveel moeders te hebben als er zoogende vrouwen waren.
Himilrat voorzag, dat op deze wijze het geheele volk der Nerviërs zich langzamerhand als een groote sippe zou gaan beschouwen. Ieder kon de broeder of de zuster van een ander zijn en terwijl immers tot thans de sipschaften elk afzonderlijk hadden geleefd en voor 't eigen belang hadden gestreden, zou nu het geheele volk zich eensgezind voelen, zonder hoövaardij op afkomst of rang van vaders en voorvaders. Elkeen zou geen andere waarde en waardigheid bezitten, dan die hij of zij zichzelve door eigen kracht en deugd verwierf.
Koning Koeperan werd in deze dagen ziek en stierf na korten tijd aan uitputting.
Het Ding kwam bijeen om een nieuwen Koning uit te roepen. Thans kozen ook de vrouwen mede en de negenen-negentig krijgsvrouwen, in volle wapenrusting, verschenen te paard op den Dinghof onder leiding van Himilrat. De mannen wilden Solbert, een krachtigen en rijken Nervischen man tot koning kiezen. Maar de vrouwen, die vreesden dat zij hare rechten zouden verliezen, wanneer een man aan de regeering kwam, eischten dat Himilrat tot koningin met koningswaardigheid zou verkozen worden. Toen, op het Ding, ontbrandde plotseling het strijdvuur tusschen de mannen en de vrouwen, dat reeds lang gesmeuld had.



De vrouwen verlieten hun mannen, de dochters hun vaders, de vrijsters haar vrijers en weldra waren er twee kampen gevormd, dat der mannen en dat der vrouwen, die bereid stonden om door wapengeweld elkaar den voorrang te betwisten. De mannen stoorden zich niet meer aan het verbod, dat zij niet te paard mochten rijden. Zij begonnen zich weder ijverig toe oefenen in het paardrijden en in het vechten te paard. Maar Himilrat, die het bloedvergieten wilde voorkomen, liet groote wagens timmeren, die zij deed volladen met leeftocht. Toen, in den nacht, trok zij met alle Nervische vrouwen, jonkvrouwen en meisjes ver weg naar een dal in de bergen, dat slechts één toegang had en daar zette het vrouwelijk gedeelte van den stam der Nerviërs zich metterwoon neder, met geen andere leden van het mannelijk geslacht dan de mannelijke zuigelingen, waarvan de moeders zich niet hadden kunnen scheiden.
Toen de mannen bemerkten, dat de vrouwen gevlucht waren, jubelden zij en vierden feest omdat de vrouwen het pleit verloren hadden. Solbert werd tot Koning verheven en zijn eerste regeeringsdaad was de afschaffing van de godin Haiwo en de oude god Thius werd weder in eere hersteld. Doch na de gelagen en de offers begonnen de mannen naar de vrouwen te verlangen. Na een week hadden allen spijt over het vertrek der vrouwen en eenigen begonnen onderzoek te doen naar den weg, die de vrouwen op haar vlucht hadden genomen. Toen zij het dal gevonden hadden, begonnen zij de vrouwen, die de wacht hielden bij de ingangspoort te vragen of zij mee wilden komen. De vrouwen weigerden, maar den volgenden morgen waren twee van de schildwachten niet op haar post en den volgenden nacht lieten weer eenige vrouwen zich verleiden om mede te trekken. Himilrat, dit vernemende, verbood de vrouwen bij doodstraf, zich met de mannen te onderhouden en drie dagen later hief zij met eigen hand een jonkvrouw het



hoofd af, die het gewaagd had, met haar vader te spreken.
De mannen verdubbelden hun pogingen om hun vrouwen te bewegen, weder naar het dorp te komen. Zij kampeerden aan den ingang van het dal en riepen de vrouwen toe, dat zij toch onbekommerd tot hen zouden komen. Zij zouden haar verdedigen tegen Himilrat en zij konden er verzekerd van zijn, dat zij ook onder Solbert vrijheid zouden genieten en dingrecht.
Er waren in het kamp der vrouwen reeds vele maagden, die spijt hadden, medegetrokken te zijn. Zij keken met verlangenden blik naar de jongelieden, die zij van de heuvels konden zien rijden en loopen. Eindelijk vatte een der krijgsvrouwen, Blicdrüt genaamd, moed en zeide tot Himilrat dat zij niet langer zonder man wilde blijven. Toen Himilrat haar bestrafte, trok zij haar zwaard en verzette zich. Himilrat riep de krijgsvrouwen te hulp, maar deze waren van meening verdeeld en spoedig waren er in het vrouwenkamp twee partijen, die onder leiding van Blicdrüt, welke eischte, dat men tot de mannen weer zou keeren en die van Himilrat, die aan geen terugkeer wilden denken, voor Solbert was afgezet en aan Himilrat de koningsmacht was verleend.
De leeftocht begon te verminderen en daar Himilrat weigerde aan de partij van Blicdrüt levensmiddelen af te staan, besloot Blicdrüt met haar partij het dal te verlaten en naar de mannen te trekken. Ook dit trachtte Himilrat te vei hinderen en nu stelden de vrouwen zich in slagorde en de beide partijen, aangevoerd door de krijgsmaagden, vielen op elkaar aan. De krijgsmaagden streden naar de regels der vechtkunst te paard, met kortzwaard en schild, doch de andere vrouwen vochten naar vrouwenaard. Zij krabden elkaar in 't gelaat, trokken elkaar aan de haren en velen ook, zonder tot handtastelijkheden over te gaan, scholden elkaar uit, keven, spuwden naar elkaar en begonnen op haar vaders en broers en verdere sipschaft te schelden,



zoodat de vrouwen, die weigerden naar heur mannen terug te keeren, soms de eer van diezelfde mannen verdedigden wanneer die werd aangevallen door de vrouwen, die wèl naar de mannen terug wilden keeren.
De mannen, die den strijd hadden aangezien, sloten zich aaneen, drongen door den ingang in het dal en vielen nu op Himilrat en hare partij aan. Thans was voor haar de slag verloren. Met een aantal getrouwe krijgsmaagden nam zij de vlucht en de mannen, verheugd hun vrouwen weergevonden te hebben, keerden naar het dorp terug. Maar sedert werden de vrouwen weder tot huis- en veldarbeid gedwongen, de mannen bleven zich aan de jacht en de wapenoefeningen wijden en ook ontnam men den vrouwen het Dingrecht weder.
Ver in de bosschen rondom het Nervische gebied zwierf Himilrat met haar bende rond, de mannen, waar zij ze aantrof, beroovend en doodend.



HOOFDSTUK II.
Zij hadden reeds de eerste buien jachtsneeuw weerstaan, toen zij eindelijk, weder in de Batouw terugkeerden. Sigbert had veel last van jicht en Herebaeld was op de laatste wegen door Reri en Tjeerd op een baar van takken gedragen, want hij leed aan koortsen en uitputting.
Het zou een langen en strengen winter worden, want de eereprijs had hoog gebloeid en de igelriede was dicht met gewas bezet geweest, twee vaste teekenen voor Sigbert. Reri had zijn wapen berusting behouden en van Harimona drie groote gouden munten gekregen, belooning voor zijn trouwe diensten en voor de redding van het valsche offer. Reri was er trotsch op, den Nervischen prins nog levend uit den stroom te hebben getrokken. Want ware hij verdronken en zou de stroomgod het valsche offer ontvangen hebben, dan zou de Rïn zeker buiten zijn oevers zijn getreden en overal vloeden hebben veroorzaakt. Nu echter zou de watergeest, met de drie maagdjes, die men hem later had geofferd, in 't voorjaar genadig zijn en geen onheilen aanrichten.
Tjeerd had twee overkleeden voor zichzelf en Sigbert een stuk purperlaken en een stuk overzeesch lijnwaad waarin afbeeldingen van zeemonsters waren geweven, voor Maaike, zijn vrouw, medegebracht. Maar het beste wat hij van de lange, groote reis mede had genomen was toch wel de voorspelling van de groote priesteres, dat het komende jaar voorspoedig zou zijn, een rijken oogst zou opleveren en zeker weder de Batouw tot welvaart zou komen.
Ondanks hun vermoeidheid en de ziekte van den jong-



sten broer, waren ze dan ook gelukkig, toen ze eindelijk den lietweg afkomend, de Batouw zagen, bedekt onder een •sneeuwwa en de boomen al bladerloos. Sigbert blikte over e \erre velden, herkende de kleine boomgroepen, waarachter hij wist, dat de hutten lagen en denkend aan de goeden oogst, die te wachten stond en onder de witte sneeuw wetend de mulle, peerse aarde van zijn land, zei hij tot Sigbert:
,,'t Is toch een mooi land, jong, 't onze. Wij hebben veel gezien maar als du dat ziet, moet du toch toegeven smukker land is 't er niet."
Hij stampte met zijn voeten, die in schaapsvachten gewikkeld waren, stevig op den bekenden grond, zijn grond en weer voortgaande.
„Geen vloeden, geen marschen, alles smukke grond voor graanland en voor runderen. Een smuk land is 't jong, t onze... nou spreek eens op jong, du bent zoo stil
Reri, die voorop ging, de boomen van de draagbaar op zijn machtige schouders, stampte nu ook met den voet op den grond, in de vochtige jachtsneeuw.
„Ja vaer, smuk is 't zeker, maar daar aan den Rïn is 't ook met slecht. Als 't niet om du en moeder 'weest was, ik had den dienst bij den priester aangenomen. Want 't eten was best vaêr, zeg zelf of 't eten niet best was?"
„Nou," riep Tjeerd over de baar heen, waarin Herebaeld moede en koortsig lag, „zulke meet brouwen ze nergens. Wat was dat zuiver brouwsel."
„En du keuningskind, ben di niet blide, dijn Batouw weer te zien. Zie 'ns rondom. Komend voorjaar is dat alles golvend als 't groote meer van de aren. Dan is er weer meel voor moeder om flaaien van te bakken en honingkoeken en eiermeèl sal du drinken en weer sterk worden... Du moet met zoo slap zijn jong. Moeder sal di wel plegen en nou weten wi ook 't middel om altijd gezond te sin Weten wi niet Tjeerd?"



Hij keek knipoogend Tjeerd aan, die van een vroede vrouw 't middel gekocht had om honderd jaar te worden. Hij had haar zeven dagen moeten dienen en toen had zij hem ter belooning het wondervers geleerd dat luidde:
Vor methe saltu die huten,
Nicht lange vasten,
Kalt ezzen nutzen,
Blut saltu lazen,
Kaze saltu dicke hauen,
Sennep saltu ezzen,
Lange saltu slaffen,
Koden bat saltu miden,
Weinberen saltu trinken,
Rure kranken nicht,
Kol unde pippele saldu nicht ezzen. i)
„Ik zeg niks vaêr. Maar ik wou, dat ik al bij moeder aan de pappot zat."
„Het wondert mi, dat wi nog geen buren zien!" 2eide Herebaeld.
De drie anderen, zoolang nu al gewoon langs verre, eenzame wegen te loopen, voelden de waarheid van de opmerking van den zieke.
,,'tls al stevig koud buiten!" meende Sigbart.
!) Naar een perkament uit 1300. n. ehr, dus bijna 15 eeuwen later, dan den tijd waarin dit verhaal speelt. Evenwel thans, 6 eeuwen nadat het perkament beschreven werd, leert ons de moderne hvgiëne nog bijna juist hetzelfde:
Een zeer matig gebruik van alcohol; geen te warm eten gebruiken; niet te weinig slaap genieten; niet te koud baden; zuivel gebruiken; zieken niet aanraken!... Dergelijke levensregelen zijn gevolg van langdurige opmerkingen, waarschijnlijk door het eene geslacht aan het andere, eeuw na eeuw bij monde overgeleverd, juist als b. v. de bakerspreuken en wiegedeuntjes, tot ze eindelijk te boek werden gesteld, de dadelijk nuttige spreuken (zooals de medische) natuurlijk eeuwen vóór de bakerspreuken, die men van veel minder belang vond en lang voor de nuttige spreuken, de heldensagen — machtsmiddel van Koningen en priesters.
GERMANIA II. o



„Nee," zei Tjeerd, „daar zit wat anders achter, vaêr."
„Wat zou 't zijn?" vroeg Sigbart ongerust.
„Wi sin zoo lang weg ëweest, vaêr. En 't sin harde tiden... de Dantubaren hadden al honger toen wi wegtrokken. En veel is er nit bi gekommen ..
Uit de kille, dijzige lucht begon het fijntjes te sneeuwen. Sigbart voelde zijn opgeruimde stemming neerslaan. Hij klemde de knoestige vuist vaster om den stok waarop hij steunde, alsof hij de greep van een wapen omvatte, waarmede hij zijn land verdedigde tegen vijanden.
Zij liepen haastig door met vaste, breede schreden, Sigbart voorop, de twee broers vóór en achter de handbaar in gelijken stap wat schuin terzijde van den weg, die alleen door de boomenrijen aangegeven, voor hen uit zoo wit was als de velden rondom. Na een lange poos zoo voort te zijn getrokken in de doodelijke stilte van 't besneeuwde land, waar zelfs 't geluid van hun voetstap werd gedoofd, Sigbart steeds vooruitstarend, om door de al dichter vallende sneeuwvlokken het huis te kunnen zien, riep Herebaeld uit de baar:
„Vaêr, daar is onraad."
En hij wees met zijn vinger moe links van den weg, waar een vlucht kraaien verward opvlogen.
„Grendeldebliksem!" zeiden Tjeerd en Reri tegelijk, ook opziende naar de vogels, die blijkbaar opgeschrikt waren.
„Als ik maar kon zien!" zuchtte Sigbert, zijn hand nu boven zijn oogen en turend door de sneeuw naar de kim
en na een poos:
„Jongens, ik geloof, dat ze daar aan t branden bennen.
Mij dunkt, ik zie rook."
De beide oudste zoons tuurden in de richting, waar hun vader heenkeek.
„Wie wonen daar?" vroeg Reri.
„Dat moet Hadubrand zijn Die heeft toch zulke
popels bij zijn huis "



„We moesten er heen tijgen."
„Hoe wil di? We kunnen toch niet dwars over 't land .. Du kunt door de sneeuw niet zien, waar de kuilen zijn."
„ t Moet maar!" meende de vader. En hij stapte terzij 't land in. Maar zijn stok tastend vooruitzettend. voelde hij dat deze diep in de sneeuw wegzonk.
„Daar heb di 't al," riep Tjeerd.
„Grendeldebliksem... de schrabouwen... zij hebben de graankuilen leeggestolen!"
Versiagen bleven ze staan om den stok, die diep in de sneeuw stak. Dadelijk hadden ze het onheil begrepen. De karige wintervoorraad, die in 't land ingekuild werd tegen den winter, was door roovers leeggestolen. Wie de roovers waren wisten zij niet en ze dachten daar op 't oogenblik niet aan. Zij dachten alleen aan de verschrikking van den komenden winter zonder graan.
„Eén kuil zegt alle kuilen niet," meende Reri, ziende naar zijn vader, die de sneeuw met den stok wegduwend, de grootte van de graankuil mat.
„Wij moeten naar huis, zoo gauw wij maar kunnen," zei Sigbert. „Tjeerd ren du vooruit, ik blijf met Reri bij de baar. Hier, neem den horen mee om te waarschuwen als er wat gebeurt."
Hij gaf Tjeerd den horen, die aan zijn gordel hing en Tjeerd, hem aannemend, begon het dadelijk op een loopen te zetten, in den rustigen, gestagen draf van een, die wist dat hij lang zou hebben vol te houden.
Zij zagen hem voor zich uitloopen, vaal grijs tegen het blauwwitte der sneeuw en voortstappend, bleven zij hem naoogen, tot hij in de dichte vlokken verdween. Het voorgevoel van een ramp drukte hen zoo neer, dat zij geen van drieën spraken. Reri nu vooruit loopend, de einden der draagbaarboomen op zijn schouders, hield zijn kleinen kop op de lage dikke hals wat naar voren, de oogen op een kier geopend tegen de toewaaiende vlokken. Sigbart, de



achtereinden van de baarboomen op zijn schouders, de knuisten om de einden gekneld, al moede geworden, deed zich geweld aan om de vlugge maat der passen van Reri te volgen. Herebaeld, onder het dek gekropen, lag bevend en klappertandend, met zijn fijn meisjesgezicht, vermagerd en spits, meeschokkend bij eiken tred van de drageis.
Zij liepen, de twee mannen zonder bepaalde gedachten, vervuld van één verlangen, spoedig, heel spoedig thuis te kunnen zijn.
Sigbart bemerkte, dat Reri ook moede werd. Want dikwerf struikelde hij, en een paar keer had hij met de handen de draagboomen op zijn schouders wat verlegd. Maar nu liep hij geheel terzij en week van den weg af.
„Hebt di wat?" riep Sigbert.
„Vaêr, ik kan niet meer zien. Het zwabbert voor^mijn oogen.... ik moet me vasthouden om niet te vallen.
Hij omklemde een jongen beuk, die terzijde van den weg
stond en wachtte zoo.
„Dat 's niks jong. Dat 's van de vlokken. Loop du achteraan en houd de oogen toe. Ik zal vooraanloopen.
Zij verwisselden van plaats. Sigbert, nu vooraanloopend voelde zich uitgeput. Hij had achter Reri loopend, diens stappen machinaal gevolgd. Nu moest hij vooraan den pas aangeven. Zijn oogen had hij maar op een kier geopend om niet sneeuwduizelig te worden. Reri, na een koit poosje wat bekomen, merkte de vermoeidheid van zijn vader.
„Vaerl" riep hij. „'k Moest Herebaeld op mijn rug nemen
en de baar hier laten."
Maar Sigbert, denkend aan de statie-gewaden en ue geschenken, die in de baar lagen, gaf geen antwoord, stapte zich vermannend met vastere treden door.
Herebaeld scheen uit een slaap te ontwaken.
„Vaêr!" steunde hij.
„Wat is 't jong?"
„Vaêr, hoordi niks?"



Sigbert stond stil en luisterde.
„Neen jong!"
„En du Reri, hoor di niks?"
„Wat zou 'k hooren in de sneeuw!"
,,'t Was me of 'k een horen hoorde "
Maar nog had hij niet uitgesproken of Sigbert en Reri hoorden nu ook het zwakke toeten van een verren horen.
„Dat 's Tjeerd!" riep Reri.
„We moeten hem helpen daar is onraad vader
Wij zetten Herebaeld hier neer bij dien boom. Wij komen terug zoodra 't gaat."
„Ik blijf bij mijn kind," zei Sigbart vastbesloten.
„Tjeerd i" Jijn kind ook."
„Ga du naar Tjeerd ik blijf hier."
Reri gordde zijn zwaard wat hooger, opdat 't hem niet bij 't gaan zou hinderen en begon met krachtige stappen in de richting van waar het toeten geklonken had, te loopen. Na een wijle hoorde hij het toeteren weer, nu duidelijk de drie korte stooten, die een hulproep beduiden. Nu, zijn vermoeienis onderdrukkend, begon hij 't op een loopen te zetten, kierend door de oogleden om niet weder duizelig te worden. Een derde maal klonk het hulpsignaal — nu heel dichtbij. Ter zij, midden in een hoop sneeuw zag hij door den dichten, stagen val der sneeuwvlokken wat bewegen en meteen hoorde hij nogmaals de drie horenstooten.
„Hier ben ik!" riep Reri, tastend met de handen vooruit naar den horenblazer toeloopend. Het was een jongen uit't dorp van Reri, die hem herkennend, nu op hem toesnelde.
„Gauw, gauw haast-di Tjeerd zond mij uit 
De Dantubaren zijn gekomen en hebben 't graan geroofd en de hutten in brand gestoken.... Gauw, gauw.... Tjeerd vecht met de mannen van 't dorp mee.... maar er zijn er zooveel, zooveel "
„Voer me jongen, voer me!" zei Reri. Hij hield zijn



hand op den schouder van den knaap, die hem tusschen twee lage heuvels door, waarbij zij tot de knieën in de sneeuw zonken naar de woning van Wate leidde, een van de rijkste Batouwers. Daar vond hij een achttal mannen met aaksten, saksen en frammen gewapend, gereed om uit te trekken. Zij begroetten Reri met een handdruk, vroegen naar Sigbert, vertelden van den inval der Dantubaren, die door honger gedreven, zich allen hadden vereenigd en in de Batouw waren gevallen om 't graan te stelen en te plunderen. Zij waren als woedende dieren, sloegen allen die zich verzetten neer, mannen, vrouwen en kinderen, wilden de heele bevolking van de Bat'ouw uitmoorden uit vrees voor werwraak.
De Dantubaren trokken nu in de richting van de woning van Sigbert, wetende dat hij en zijn drie zonen op een verre reis waren. Tjeerd was al op weg naar de woning om zijn moeder en zijn bruid te beschermen. Zij waren gereed om hem te gaan helpen.
Reri trok zijn kortzwaard, toonde het even aan de verbaasde Batouwers, want in de Batouw kende men zulke schoone wapenen niet en het groepje van acht mannen schreed door de sneeuw, die wat minder dicht begon te vallen, naar de woning van Sigbert. Daar krinkelde de rook al op van het strooien dak, maar een tiental Batouwers waren vechtend tegen een zwerm Dantubaren. Reri herkende Tjeerd dadelijk en zijn kortzwaard opstekend in de lucht, rende hij toe, gevolgd door zijn strijdmakkers. De Dantubaren, een groep van wellicht vijfhonderd, waren rondom 't brandende huis bezig. Enkele droegen het huisraad naar buiten. Anderen waren aan 't zoeken naar de graankuilen. Maar de meesten wierpen met korte speren en steenen naar de kleine troep Batouwers, die zooeven teruggeslagen, opnieuw zich voorbereidde op een stormloop. Nu zij Reri en de zijnen zagen komen, riepen zij hun Hoeiej!... Hoeiej!... en Reri, antwoordend, stortte zich met opgeheven kort-



zwaard op de Dantubaren. Deze, den reus met het vreemde wapen ziende, waren bevreesd geworden. Zoodra zij bemerkten, dat Reri, zich midden tusschen hen werpend, naar alle zijden hun vermagerde, uitgeputte strijdmakkers, alleen sterk door hun menigte neersloeg, weken zij en nu twaalf Batouwers, een kleinen saks vormend, in gesloten krijgsorde op hen losstormden, Tjeerd voorop, baan makend naar Reri, die alleen midden tusschen de ellendigen, tot met de schouders boven hen uitstekend, met rustige slagen koppen spleet, zoodat hij in een kring van bloedende lijken stond.
De Dantubaren begonnen te vluchten. Een viertal hunner, grooter en breeder dan de anderen, trachtten hem te weerhouden. Met hun frammen vooruit, stormden ze elk van een andere zijde op Reri aan. Maar voor zij hem bereikt hadden, was de saks van Tjeerd genaderd en de vier, nu in verwarring, werden door de Batouwers van Tjeerds wig neergeslagen.
De Dantubaren, die op een afstand nog waren blijven wachten, hopend dat het de vier gelukken zou, den Batouwschen reus te vellen, vluchtten nu in een drom, de hoofden voorover, de ruggen in deining en in regelmaat stampend op den dichten sneeuwgrond.
Een paar Batouwers waren de hut binnengesneld en droegen nu Maaike naar buiten. Zij was door den rook ademloos, maar in de frissche buitenlucht kwam ze bij, herkende haar twee zonen, vroeg naar Sigbert en naar Herebaeld.
Met sneeuw werd de brand in 't rieten dak gebluscht. Vrouw Sigbert, hoorende dat heur man en heur kind aan den weg waren gebleven, riep een zestal maagden, die in doodsangst voor de Dantubaren, over de velden gevlucht waren en zich in een schuur hadden verstoken.
Zij liet ze een wagen uit een schuur halen, zond ze daarmede op weg naar Sigbert.
Ze vonden den uitgeputten man, half ingesneeuwd en



bewusteloos bij de baar van Herebaeld, die een lijkbaar was geworden.
Herebaeld lag met het vermagerde, ovalen meisjesgezicht boven het dek rustig en stil. Zijn baret was terzijde geschoven en onder den rand uit, krulden de blonde lokken van het hoofd, dat ondanks de dubbele kruin en de voorspellingen, op deze wereld niet heerschen zou.



hoofdstuk iii.
Toen Sogol ontwaakte lag hij in een groote hut, zacht op mollige pelsen en tegen de wanden zag hij schoone Oostersche weefsels. Door het venster woei een zoel windje en buiten hoorde hij het welbekende toeteren van Haun's horen.
Hij voelde zich zwaar in 't hoofd en zonder zich te verroeren, bleef hij nadenken om zich het doorleefde in zijn gedachten terug te brengen. Hij herinnerde zich het geroep van de menigte, het te water! te water! Hij herinnerde zich ook hoe hij de menigte overzien had, toen hij boven ze heen, weg werd gedragen naar den stroom toe... Méér herinnerde hij zich niet, maar half in droom doordenkend, kon hij wel zoowat opmaken, wat er gebeurd moest zijn. Ze hadden hem in 't water geworpen, hij was ondergedompeld en toen bewusteloos geraakt. Later was hij gered en nu lag hij hier.
Maar wie had hem gered? Wiens hut was dit? Hij keek eens rond, zag op een zetel in den hoek vrouwengewaden liggen. Hij lag dus in 't vertrek van een vrouw.
Meteen schoot het hem te binnen, dat dit de hut van Harimona moest zijn. Had zij hem gered? Was hij op haar bevel uit het water gebaald? En waar was zij nu?
Hij gevoelde zich zwak en vooral misselijk.
„Haun!" riep hij, hopend dat de jongen hem door het open venster buiten zou kunnen hooren.
Een gordijn van den wand werd opgetild en Harimona trad binnen.
Zij knielde bij zijn leger neder en hem met haar koperroode oogen liefdevol aanziende vroeg zij, of hij zich wat beter gevoelde.



„Wat is er met mij gebeurd?" vroeg hij kort.
„De dwazen wilden di verdrinken. Toen heb ik di door mijn Batouwschen wacht laten redden."
„Mij redden? Waarom?"
„Omdat ik di liefheb."
Zij lag geknield voor zijn leger. Hij zag het zilverwitte haar, dat in rustige golving van de scheiding in 't midden van den schedel neerstroomde langs het witte hemd, dat heur schouders losjes en ruim bedekte; de driehoek van 't blanke voorhoofd; de roode oogen tusschen de lange, witte, wimpers; de bleeke wangen; de lange spitse neus en de hoogroode lippen. Nu ook zag hij het haastige dansen van haar boezem onder 't flosse witte hemd en hij rook de geur van haar lichaam.
„Du antwoord niet?" vroeg zij hem smeekend aanziend.
Hij voelde dankbaarheid jegens haar wegens zijn redding en in hem kwam de gedachte op, dat zij wellicht beter was dan haar leven van bedrog. Zij zag aan zijn oogen, dat hij haar niet meer verachtte en niet langer op haar toornde en nogmaals herhaalde zij, haar mond dicht bij den zijne:
„Ik heb di lief prins, ik heb di lief!"
Hij richtte zich een beetje op. Een teederheid kwijnde in hem, een gevoel van zwakte en zucht om zich aan een ander over te geven.
„Waarom?" vroeg hij moe.
„Omdat du waar zijt. Omdat du van alle wervers de
eenigste waart, die trotsch bleef en heer van zichzelf 
Ik heb di lief, ik heb di lief ik heb di lief!"
Zij legde haar arm om zijn hals en boog nu zich zoover voorover, dat heur haren, afhangend, zacht zijn wangen kriebelden.
Maar hij weerde haar zacht af, sloot de oogen, voelde zich onpasselijk.
„Du bent nog ziek," zeide zij. „Ik zal wat sennep voor di trekken."



„Wrijf mij hier," zeide hij, 't dek opslaande en op zijn maag wijzend. „Zoo, steeds opwaarts."
Zij masseerde zijn maag en hij, na eenige hikken, begon spoedig water op te geven.
Liefelijk hield zij zijn voorhoofd vast, veegde telkens zijn lippen schoon, sprak onderwijl zachte woordjes van medelijden en troost en toen zij hem weer had neergelegd, depte zij zijn voorhoofd met koud water, veegde den grond schoon en strooide gedroogde thijm en lavendel in 't vertrek, zoodat een aromatische geur zich verspreidde.
Sogol zag haar stil bezig zijn en dacht aan zijn moeder, vooral toen de geuren van de kruiden naar hem opstegen, dezelfde geuren, die zijn moeder strooide in de lijnwaadkeet. En herinneringen aan den Donarsdag thuis kwamen hem voor den geest; hoe dan zijn moeder haar mooie, blauwe huifmantel had omgedaan en de schoone halsketting van om-en-de-om een barnsteenen en een bronzen bikkeltje en hij, door de week naakt rondloopend of met maar een klein vachthesje, kreeg dan zijn geel overkleedje en zijn leeren sandaaltjes aan. Dan gingen zij samen de wijding brengen aan Nehalennia; moeder bracht geneeskrachtige kruiden of brouwsels tegen de koorts en tegen het hartewee of smeersels tegen de jicht aan de godin en hij Sogol, een bundel bloemen, of 's winters een toortsje. En in den tempel rook het zoo vreemd en Myst, toen nog jong, gaf hem dan als hij zijn bloemen had neergelegd aan den voet van 't offerblok en hij had zijn wijding goed opgezegd, goudbruine honingballetjes, die als du ze wat in den mond bad gehad, kon uittrekken tot lange draden, die dan opeens krap afbraken en notenstokjes, waarop noten in honing gedoopt waren gestoken of koekjes in den vorm van heilige evers en 't Wotansros. Er was toch veel liefs in dien kindertijd gebeurd. Hoe was hij vast overtuigd geweest, dat Nehalennia de zoete kinderen op Baldersavond, als de dag 't kortst was, bezocht en naast de stookplaats lekkers strooide,



honigbikkels, thyrakoek, knappende molleboontjes, zonnetjes van eiertaart en kleine aaksten en kleine saksen en kleine frammen van hout om oorlogje mee te spelen. Ook stonden er dan 's morgens zoo opeens een paar nieuw helgele sandaaltjes en een karretje van leem met echte wielen, waarop 't beeld van Nehalennia, zooals 't was bij de groote optocht. Dan kwamen 's morgens de andere kinderen uit het dorp op bezoek en ze zongen samen wijsjes tot dank ...
Trijn en Volla zijn gegaan,
Op een grooten witten zwaan,
Hoog in de lucht al op en neer.
Lieve, lieve, lieve zusters, 'k wil niet méér...
Of
Balder-de-Balder is een goeie man,
Zonnetjes bakt-ie al in zijn pan,
Bruin van de boter en goud van het licht, Balder-de-Balder, de zon is in 't zicht!
Harimona zat stil op een lagen schemel bij 't bed en zag hoe de zieke, de oogen gesloten, lag te mijmeren. Want glimlachjes glimpten langs zijn mondhoeken weg en soms prevelde hij en de rechterhand boven 't dek, bewoog rhythmisch als sloeg zij de maat.
Toen hij de oogen opende, zag hij meteen in haar roode oogen en hij zag hoe de liefde en het meewaren daaruit straalden.
„Kind,' zeide hij, voor 't eerst haar zacht toesprekend, „ik heb aan mijn moeder gedacht. Het was een brave, edele vrouw, die ik zéér lief heb gehad."
Hij wachtte een oogenblik en ging dan voort:
„Zij is gestorven verdronken kind en nu ik zelf in
't water ben gestort weet ik, wat zij heeft moeten lijden, vóór zij stierf."
„Verdronken de arme!"
„Ja, wèl de arme de priesters heetten haar een
tooverkol, omdat zij hun schanddaden berispte.... en 't



had weinig gescheeld of het zou haar zoon niet anders zijn
gegaan Vertel mij eens, waar is Maresag, dien honger-
wolf..."
Zij legde den vinger op haar mond.
„Stil hij is in de schuren. Hij weet niet, dat du
hier zijt hij meent, dat du en den Batouwer beiden
op den bodem van den Rin liggen. Als du weer geheel gezond zijt, trek dan met uw kleinen horenblazer terug naar uw land ...
„Waar is de oude priester, die bij mij was?"
„Hij is gestorven van den schrik, toen hij, na zelf bevrijd te zijn, di wegvoeren zag naar den stroom.... De Ewarten hebben hem weggevoerd om den lijkdienst te bezorgen. De man wordt in een heilig graf bijgezet."
„Arme Myst!" zei Sogol eenvoudig.
„Wilt di niet voor hem bidden..."
„Ik bid nooit!"
Zij richtte zich verschrikt op.
„Du een prins du ?" vroeg ze, nog onge-
loovig.
„Neen ik bid nooit.... waarom zou ik bidden
er zijn geen goden .... en er is geen walhalla.... en geen eeuwig heiligdom en geen eeuwig leven "
„Prins .... prins! " zeide zij en langs haar meewarig
gelaat, kropen traandroppels.
„Hoe lang ben ik bewusteloos geweest?" vroeg hij.
„Toen de Batouwer di op den anderen oever bovenbracht, is hij met di naar de Wiebers-Riehe geloopen en daar heeft hij di gewreven en geknepen tot du 't water opgaaft uit de maag en even bij dijn zinnen kwaamt. Toen zijt di weer zinloos geworden en toen hij di 's avonds bij mi bracht, waart gi nog altoos zin-loos. Ik heb di hier genomen, di met warme doeken gewreven, dijn mondholte schoongewasschen en dijn neus van 't slijm bevrijd en daarna hebt du weer water gebraakt. Den ganschen nacht laagt du toen



weder zonder zinnen en nu is 't al na den noen. Zoolange bent di zonder zinnen geweest."
„Ik ben dood geweest kind en weer tot het leven teruggekeerd. En wat heb ik van Walhalla gezien of 't Eeuwig
Heiligdom ? Niets niets als wij dood zijn gaat het
met ons als met een dood blad.... wij worden verpulverd, zooals du de thym verpulverde en de lavendel, die ook eens leefden."
„De bloem heeft geen ziel maar wij menschen hebben
wel een ziel, die weder opstaat."
„Ja zooals de bloem wederopstaat uit zijn zaad....
zoo de mensch.... hij leeft voort in zijn geslacht.... Waar zou de ziel opstaan van den vrekkigen Maresag? De ziel van den priester, die mijn moeder deed ver drinken ?"
„De slechte zielen komen in den donkeren speerstroom, waar zij eeuwig zich wondden aan de punten," zei Harimona kinderlijk eenvoudig.
„Praatjes, mijn kind. Er is geen donkere stroom, er is geen licht Walhalla er is niets, niets "
„Hoe weet di dat?" vroeg ze angstig, nieuwsgierig.
„Ik heb zeven jaar in een stroth gewoond, die door geesten heette bewoond te zijn. Daar heb ik gezocht, dagen en nachten, en nooit een geest ontmoet. Op 't allerlaatst scheen er een kwelgeest te huizen, die alles wat men riep of sprak herhaalde. Ik vond zijn hol, dicht bij twee boomen, brandde de boomen aan den voet door tot zijn omvielen.
Toen was ook de kwelgeest weg Ik heb er lang over
gedacht — tot ik' gevonden heb, dat die kwelgeest de schal was van 't eigen geluid, dat terugsloeg tegen de twee
boomen. Zeg mij eens eerlijk heb di ooit een
geest gezien?"
„Ja.... als ik droom dan zie ik Wotan en zijn
oog...."
Hij keek haar lang en doordringend aan.



„Is dat waar?" vroeg hij ernstig.
„Waarom zou ik di beliegen ik heb di toch lief..."
„Hoe ziet hij er uit "
„Een lange, groote man in een bruine pij, met een groot hoofd, een langen grijzen baard tot op zijn voeten afhangend. Midden in 't hoofd, boven den neuswortel is een groot, driehoekig, bruin oog, dat straalt als een ster."
„Kunt di hem mi toonen?"
„Nee hoe zou ik dat? Ik zie hem niet altjjd en
alleen in mijn verrukking "
Sogol dacht even na. Zij bleef hem kalm beschouwen, wachtend op zijn woord.
„Komen de voorspellingen uit, die du in dijn verrukking zegt."
„Vaak."
„Dus niet altijd?"
„Neen niet altijd ...."
„Dus vergist Wotan zich dan?"
Zij zweeg nu een oogenblik en dacht na Hij lette er
niet op en ging, zonder haar antwoord af te wachten, voort:
„Als de goden niet alles weten, weten zij niets.... Ik zal di zeggen, waar dijn Wotan huist, hij en al de
anderen Thius, Donar, Balder, Rekwa, Freia, Volla,
Snitgunts, Sunna, Auva, Nerthus, Nehalennia, de Asen, de Nevelingen, de Walkuren, de Zwanemeiden, allen, allen, de mannen en de vrouwen, de groote en de kleine
geesten Zij huizen in het hoofd van de menschen, hier
achter "
Hij sloeg zich met zijn vuist tegen 't voorhoofd, als WJlde hij in toorn uit zijn hoofd de verbeeldingen bannen... „Wij zijn allen lafaards.... kloek in 't gevecht van man tegen man met 't zwaard, maar schichtig als paarden, zoodra er iets is, dat wij niet kennen. Aan 't domme vee
zijn wij gelijk neen erger want 't vee graast en
is tevreden en vraagt niet verder. Maar wij, wij zelve



monsters, hebben onze voorvaderen niet kinderen en maagden en jongelingen levend verbrand ter eere van Thius ? Zijn er niet ginds, hoog op de bergen nog lieden, waar vrouwen de krijgsgevangenen den hals afsnijden boven de ketel om uit den bloedstroom de toekomst te voorspellen? Slachten wij hier en in de lage landen en aan de Skaldemonding en bij de Bellovaken niet stomme dieren, wezenloos vee, dat heet den goden liefelijk te zijn als 't gebraden
wordt Den goden ! Ha! Neen weet di, wien
't liefelijk is aan de dikke priesters, die zich te goed
doen aan gebraad en die door de vrees en den leugen regeeren "
Hij keek haar opeens aan met in zijn oogen een blik van verwijt en zweeg.
Zij bloosde en sloeg de oogen neer.
„Is het niet waar, dat de priesters liegen en bedriegen en zwelgen ?....
„Ik kon niet anders.... Maresag dwong mij
„Dus du geeft het toe ?" 
„Hoe zou ik niet ik heb veel slechts gezien 
maar als de priesters ook slecht zijn.... daarom kunnen er wel goden zijn en groote goden "
„Zij zijn nooit grooter dan onze gedachten en onze
verbeeldingen "
Hij zonk terug met 't hoofd op 't Massiliaansche kussen, voelde zich hongerig.
„Geef mi wat te eten," zei hij.
Zij liep snel naar buiten en kwam een oogenblik later terug met een nap vol room, die zij hem toereikte. Hij dronk met graagte en bleef haar daarna weder aanzien.
„Du zijt goed voor mi, meisje. Waarom blijft di hier? Ga met mi mede naar mijn land. Het Ding zal mi tot koning uitroepen en dan kunt du aan mijn zij leven. Maar in mijn rijk zal ik den godsdienst afschaffen en de priesters verjagen. Ik wil zonder de goden regeeren en zonder de



duidingen. Ik wil, dat mijn volk zal leven naar zijn verstand en naar het koele overleg en in vrede."
„En hoe zult di de zieken genezen ?"
„Met kruiden en brouwsels."
„En de kwade geesten uitdrijven."
„Er zijn geen kwade geesten," stoof hij op.
„Maar ik heb er toch velen gezien, die bezeten waren. En ook vaak heb ik ze uitgedreven."
„Ik heb ze óók uitgedreven en ik heb zooals du
zieken geheeld door handoplegging en door het toereiken van vlierwater en berkenmelk of hanevoet of rosmarijn."
„Maar er zijn lammen en kreupelen genezen en diepe wonden.... du zijt toch in de tent der krukken geweest ?"
„Er zijn er ook veel niet genezen en die genazen
waren dikwerf onwaardiger dan die ongeheeld terugkeerden. Hebt di den Frieschen prins kunnen genezen! Neen nietwaar. Hebt di den ouden Myst in 't leven kunnen terugroepen? Evenmin."
„Maar hoe verklaart di dan de gelukte genezingen?"
„Ik weet het nog niet maar ik zal het eens weten.
Men moet alleen maar den moed hebben om door te denken niet vreezen voor zijn eigen denkkracht de
mensch moet niet voor zichzelf bang zijn. Ik weet, hoe ik eerst bang was voor de kleine geesten in den Ravenstroth tot ik mijn vrees overwon en toen vond, dat zij er niet waren. Ik weet, hoe ik toen bang was voor den Nickelman tot ik durfde en vond, dat hij er niet was 
weet, hoe ik tot op t laatst bevreesd ben geweest, voor den geest der twee boomen.... tot ik moedig de boomen velde en vond, dat het louter schal was.... En nu moet
ik voorwaarts ik wil ook weten, wat de groote goden
zijn Thius, Wotan, Donar, Freya Zie je kind 
om met het zwaard in de hand, welgeoefend te strijden' tegen een evenmensch, met de wetenschap, dat men wanneer men valt, als held zal worden gevierd en 't eeuwige leven
germania ii. q



van vreugde in Walhalla zal verwerven.... zie je kind....
dat wat wij nu moed noemen dat is geen moed 
dat noem ik geen moed .... Want dat is strijden tegen een bekend gevaar met een bekende zekere belooning in t
verschiet Maar te vechten zooals ik wil, hier met mijn
hoofd, hier met mijn gedachte tegen die groote, onbekende macht van het geheimzinnige, alléén op te dringen naar de poorten van 't Walhalla en daar de goden uit te dagen, ze te tarten zich te vertoonen, te voren wetend, dat wanneer zij zich vertoonen de eeuwige verdoemenis dijn deel zal zijn .... dè,t noem ik moed. • • • dat is strijden tegen een onbekend gevaar met een onbekend einde. En dat wil
ik.... Ik wil de menschheid tegen de goden opzetten 
Kom voor den dag uit dijn blauwe hemelen.... Stijg op uit dijn krochten.... Vertoon di.... waar en wie du ook
zijt dat ik di zie du geesten!.... En als zij
zullen verrijzen en zij zullen den moed eeren, dan zullen zij mij liever moeten hebben, dan al dat angstig en vreesachtig menschengespuis, dat hun den rug biedt gelijk een hoorige, die zich van kwaad bewust is of gelijk een hond,
die een stokslag verwacht "
Zij voelde haar liefde groeien, begreep zijn woorden en begreep zijn moed. Maar nog altijd twijfelend met ingeboren vrees voor het hoogere, geheimzinnige, antwoordde zij :
„Verklaar mij dan de volgende ingeving der goden. In dit" land werden de hutten, die tegen den heuvel staan, dikwerf door den bliksem getroffen. Men smeekte Maresag om goddelijke hulp tegen hemelsperen. Toen brandde Maresag kruiden en ik viel in verrukking. Ik zag een hoogen berg en daartegen veel hutten. Voor elke hut was een lange speer in den grond gesteld, wel driemaal langer dan een gewone en uit den heinel sloegen telkens vurige stralen naar de spitsen van die speren en kronkelden zich er rond, gelijk adders en verdwenen in den grond.... Ontwakend raadde ik het volk het planten van zulke lange



speren aan. Men volgde mijn raad en sedert schieten de hemelsperen langs de aardesperen "
„Altijd?" vroeg Sogol.
„Neen altijd niet maar vaak heel vaak
„Dus weder onvolmaakt.... Hoe di aan die ingeving kwaamt, weet ik nog niet. Ik begrijp ook niet, hoe kruiden verrukking kunnen brengen, hoewel ik weet, ook door mijzelf, dat de verrukking zóó komt. De geur van de thym en de lavendel die dijn lieve hand hier strooide, tooverde
al in mijn geest heel mijn jeugd aan moeders zij Er
is een opwekking van den geest.... Ik heb die speren hier
voor de hutten ingeplant gezien men had mi hun doel
en werkkring verteld.... toen heb ik nagedacht.... Maar ik kon de oorzaak niet vinden, waarom zij het hemelvuur afleidden van de hutten, hoewel ik vast overtuigd was, dat het niet de werking van een god is, want welk een dwaze god moet dat zijn, die eerst hemelsperen zendt om de menschen te straffen en dan weer hun het middel geeft om zijn straf af te leiden.... Dat zou zijn, alsof du een luien dienstknecht tuchtigde, maar te voren hem met een leeren schild bedekte, zoodat hij de slagen niet zou voelen "
„De bedreiging was wellicht voldoende en zoo ook
wil de god toonen, dat hij wel altoos de macht maar niet altoos den wil tot straf heeft.... En misschien ook daardoor
straft hij vaak ondanks de lange speren "
„Dat is het onoverwinnelijke bij de geloovigen. Zij beginnen zooals du, met te gelooven en leiden dan alles af en verklaren alles van dat geloof uit.... Zóó zou ik nooit den
Nickelman en den tweeboomgeest verdreven hebben 
als ik begonnen was met in ze te gelooven Neen 
"ij moet men beginnen moedig en vrij, los van
gelooven of niet gelooven.... zooals een koning op het Ding, die de twee partijen aanhoort voor hij recht spreekt, zonder zijn hart naar een der partijen te neigen.... Mij



valt daar een gedachte in.... In 't Brukterenland bij 't Aardenerwoud vallen ook de hemelsperen vaak.... maar daar is één kleine tempel, die nog nooit getroffen is....
de tempel van den heiligen eidebaar Dicht daarbij
staat een hoog, eenzaam ooievaarsnest en het heet,
dat de heilige vogels, de hemelsperen op 't eigen nest trekken om den tempel te beschermen "
Hij sprong op van het leger, wierp de dekpels ver van zich, stond geheel naakt voor haar. Zijn beide vuisten hield hij gebald voor zich uit, deed ze dreigend beven, alsof hij tegen een voor haar onzichtbaren vijand streed.
„Ik heb het!.... ik heb het!...." riep hij meteen heldere stem. „Of gij lange speren in den grond stelt of
hooge eidebaarnesten het is alles 't zelfde.... de
hemelspeer, komend uit den hoogen, treft 't allereerst wat het dichtst nabij is... dat is 't hoogste punt... en dat is 't geheim van uw lange speren "
„Zacht, zacht..." zei zij, hem met den vinger beduidend minder luid te spreken. „Als Maresag di hoort, zal hij di doen dooden .... Du moet ook niet zoo luid spreken, v* ant
dat geeft dijn woord niet méér overtuigingskracht 
Goed dan, de hemelspeer wordt door 't hoogste punt 't eerst aangetrokken maar wie zendt de vurige hemelspeer af? Wie geeft haar zijn verzengende kracht? En wie bracht mij in de verrukking de kennis dat' de lange speren, de vuursperen zouden aantrekken? Want ik kende den kleinen tempel van den heiligen eidebaar niet."
„Ik weet het nog niet maar ik zal het weten 
als ik maar durf als ik maar moedig ben het zal
altoos zoo gaan steekt men moedig den vork in de
poel van Nickelman, dan spietst men den aal wel vast 
De geur van thym en lavendel brengt de verrukking van de herinnering uit de jeugd ... misschien ... misschien ...
Hij zweeg, weifelend om de gedachte, die in hem opkwam te uiten.



„Onthoudt du mi dijn diepe woorden ?" vroeg zij, met een zacht verwijt in haar blik 
„Het is nog niet rijp ... ik moet nog lang, lang peinzen..."
„Ik wil met di mede peinzen!" zei zij, voor hem
gaande staan, haar oog frank en moedig in 't zijne doende stralen.
Zij zag aan zijn donkere blik hoe zijn geest bezig was.
„Zeg mi dijn gedachten " smeekte zij, bij hem neder-
knielend en haar hoofd tegen zijn been drukkend, de armen om zijn naakte dijen slaande.
Hij keek op haar neer, ging zacht met de handen langs haar witte haren, streelend de golven van die zilverstroom en haar kaak toen in de kom zijner handen vattend, haar gelaat naar 't zijne opheffend, zei hij:
„Goed goed mijn kind ik zal di al mijn
gedachten zeggen en du moet mi mee helpen denken 
Wotan heeft Frya ik zal di hebben in mijn strijd tegen
hem.... Wilt du met mi gaan .... naar mijn rijk en daar
naast mi zijn rein en vrij geheel vrij .... strijden
tegen de menschen, tegen de goden tegen di-zelve 
Wilt di.... wilt di?..."
„Ik wil, ik wil, ik wil!" kreet zij en opstaande, haar omvattende armen in drukking latend glijden langs zijn heupen opwaarts, langs zijn middel, langs zijn zijden, langs zijn schouders, drukte zij zich aan zijn borst.
Hij nu ook sloeg zijn armen vast om haar lichaam en bedekte haar wangen, heur voorhoofd, heur hals, heur lippen met innige kussen.



HOOFDSTUK IY.
Toen Koning Gise zijn eiland weder bereikt had, herkende zijn onderdanen hem niet. Hij was tot op het vel vermagerd en zijn drie koks, die vele dagen vóór de aankomst hun talenten getoond hadden bij de toebereiding van het geslachte ezeltje, geleken op elkaar als drie stafrijmen. Zij hadden het leege karretje voortgetrokken, nadat de ezel opgegeten was en koning Gise liep treurig achteraan, troosteloos omdat hij zonder de band en zonder de belofte van de groote priesteres, naar zijn eiland moest terugkeeren.
Zijn smart werd nog grooter toen hij eindelijk op 't eiland teruggekomen was. De fioord was na een storm zoo verzand, dat de schepen, die in de fioord lagen, niet meer konden uitvaren en de schepen, die van de oceaan aanzeilden, niet meer binnen konden vallen.
De Bedekauwers hadden zich hierom weinig bekommerd. Zij vertrouwden op hun koning, die wel de gunst van de machtige priesteres zou weten te verwerven en hadden zoo vroolijk en welvoldaan geleefd als dat gezeten lieden past.
Toen zij nu hoorden, dat de koning niet alleen afgewezen was als bruidegom, maar zelfs smadelijk als roover verdreven, begonnen zij den omvang van de ramp te beseffen en spraken er over, weder naar Nehalennia te gaan en haar door groote geschenken en veel offers te verteederen, zoodat zij den zeegeest zou gelasten, de fioord weder uit te diepen.
Koning Gise was mismoedig en bepaalde er zich voorloopig toe, zich weder op zijn vroeger gewicht te eten, want hij merkte wel, dat zijn mager lichaam alle waardigheid verloren had. Maar hij at nu niet aan vroolijke gelagen



en velerlei spijzen uit zilveren en gouden schotels, doch somber liet hij telkens een eenzamen houten nap met vleesch en kool vullen en at die leeg. De drie koks wilden sproken spreken, doch de koning legde hun het zwijgen op, legde geen waarde meer op stafrijmen en zuivere maat, maar verweet zijn drie dichters, dat zij niet in staat waren geweest de groote priesteres te bekoren.
De drie koks werden nu morrig en begonnen in 't geheim spotdichten te maken op hun eigen koning, die hun verwijten deed, hoewel zij hem trouw gediend hadden.
En hun spotdichten waren zonder stafrijm en zonder de juiste maat, navolgingen van Pill, Pimm en Pinn, doch als alle navolgingen zonder den geest van het oorspronkelijk voorbeeld.
Toen nu, korten tijd daarna koning Mise terugkeerde, werd koning Gise nog neerslachtiger en de Bedekauwers schoolden te samen en begonnen er over te spreken koning Gise af te zetten en koning Mise op den troon te verheffen. Want ziet hoe hij naderde. Dertig groote Rinsche wagens vormden den stoet. Op den voorsten wagen zat koning Mise, weldoorvoed en met een buik zoo mooi rond als een pasgevulden wijnzak. Hij droeg een kroon van echt goud rond zijn rood haar en had drie overkleederen over elkaar aan, een purper, "een groen en een wit, welks prachtige kleuren men alle drie kon zien bij de opslagen op de borst.
Achter de bok zaten in den wagen Pill, Pimm en Pinn. Doch zij waren nu geen magere scharminkels meer die grollen spraken. Alle drie waren zoo dik, dat de twee groote paarden, die den wagen van den Koning trokken, moeite
hadden om de drie ex-proeleten voort te trekken zoo zwaar
was de vracht van hun vleesch, hun vet en hun bloed.
Ook zij droegen elk drie gewaden van helle kleuren en op 't hoofd zilveren palmkronen. Zij maakten nu ook geen grollen meer. Zij vonden de wereld te ernstig om grollen te maken en meenden, dat het beneden de waardigheid was



van een zoo voornaam en rijk vorst als koning Mise van Yeloog, sproke-dichters aan zijn hoogheerlijk hof te hebben, die niet gepaste verzen spraken in zuiver stafrijm en streng in de maat.
Koning Mise veroorloofde geen grollen meer en hij had gezworen elkeen met den dood te straffen, die de waardigheid van zijn staat schond. Elk der drie dichters kreeg een afzonderlijk sproke-gebied toegezegd en verbanning zou onmiddellijk volgen, wanneer hij zich buiten zijn gebied waagde. Het gebied van Pill was: „de Waardigheid." Het gebied van Pimm was: „De Eerlijkheid." Het gebied van Pinn was: „De Heldenmoed." Gedurende de terugreis had Koning Mise ernstig en streng bepaald, welke eigenschappen tot de drie gebieden hoorden.
Onder „de Waardigheid," moesten bedicht worden:
Het Koningschap.
De Godendienst.
Het Staatsgeweld.
De Zedelijkheid.
De Orde.
De Vlijt.
Het Vertrouwen.
De Degelijkheid.
De Wijsbegeerte.
De Stand.
Het Bezit.
De Welvoegelijkheid.
De Kuischheid.
De Eer.
Onder „De Eerlijkheid" moesten bedicht worden:
De Arbeid.
De Plichtsvervulling.
De Onomkoopbaarheid.
De Gunst.
De Waarheid.
De Oprechtheid.
Het menschelijk lot.
De Wetgeving.



Onder „de Heldenmoed," moesten bedicht worden:
De strijd tegen de roovers,
De tocht naar Renigau,
Het schuurbezock,
De terugtocht.
De daden van koning Mise.
De laatste taak van Pinn was het zwaarste. Koning Mise had het Pinn op 't hart gedrukt, dat deze sproke een heldendicht moest worden, 't welk zijn naam en zijn daden tot in het verste nageslacht moest doen eerbiedigen... ja vergoden.
„Als de haven van Yeloog volkomen uitgediept zal zijn en mijn rijkdommen die van Gise en Maresag samen verre zullen overtreffen, wil ik mij tot de half-goden laten verheffen. Wanneer men schatten genoeg daartoe heeft, kan men op deze wereld zijn aanspraken daarop doen gelden."
Zoo waren de drie dichters zeer ernstig geworden en dachten na over „De Waardigheid", „De Eerlijkheid" en „De Heldenmoed", elk op zijn gebied.
Was koning Gise nauwelijks herkend door zijn burgers, daar hij zoo vermagerd was en waren er zelfs geweest, die hem de toegang tot zijn eilandrijk hadden willen ontzeggen, koning Mise werd, ondanks de toeneming van zijn gewicht en van de waardigheid van zijn voorkomen, dadelijk door alle Velagers als hun koning Mise begroet. De trouwe burgers kwamen hem tegemoet met zang en dans en gejuich en geschenken. Want, de zeegeest, door Harimona daartoe gedwongen had in den zelfden nacht, dat de fioord van Bedekoog was verzand, de haven van Veloog geheel uitgediept, zoodat de schepen, die niet meer naar de fioord konden varen, nu in de haven van Veloog kwamen ankeren. En dadelijk begonnen de rijkdommen toe te stroomen. Nu zij hun koning zoo waardig zagen naderen, met dertig karren hoogbeladen met pakken en



kruiken en zakken en balen, gekleed met drie gewaden waren ze dadelijk overtuigd, dat alleen door zijn invloed, Harimona, de haven zoo plotseling dieper had doen worden. Toen zij achter hun prachtig dikken koning de drie dikke dichters, in hun volle waardigheid op den wagen zagen staan en daarna ook de dertig leden van de lijfwacht ontwaarden, die in gele statiegewaden met bronzen kortzwaarden, ernstig en fier naast de karren liepen, kende hun vreugde geen grenzen en een „Leve koning Mise!" weerschalde daverend dat de Bedekauwers het hoorden over de rivier heen.
De achterste twee wagens boden echter de allergrootste verrassing. Daar zaten de twaalf deerntjes, die koning Mise had medegenomen om de lijfwacht van koning Gise te vermaken. Maar het waren niet meer de naakte snolletjes van weleer. Koning Mise had ze allen in witte priesteresse gewaden doen kleeden, die het geheele lichaam, van onder de kin tot de voetzolen stemmig bedekten. In stede dat zij grollen zongen of liederlijke taal uitbraakten, zeiden zij heilige leuzen op en zongen kuische liederen over „De Waardigheid," „De Eerlijkheid" en „De Heldenmoed", met lange galmen, statig en stichtelijk, vroom opblikkend naar den hemel. En hare schoone, blanke overkleeden waren om 't middel door een losse gordel met gouden versieringen omsnoerd en heur lange haren waren verborgen, onder groote, witte huif kappen, zoodat onbescheidenen haar gelaat niet van terzijde konden zien en wanneer zij 't gelaat neerwaarts hielden, zelfs niet van voren. En zij hielden haar gelaat meestal naar den bodem van den wagen gekeerd, want zij hadden in de handen van den waardigen koning Mise, bijgestaan door Pill, Pimm en Pinn, de gelofte der kuischheid afgelegd.
Koning Mise, van de bok van zijn wagen, wenkte statig zijn juichend volk met zijn schepter toe. „Denk er wel aan!" zeide hij tot Pinn, dat in „De Misère" deze ontvangst



niet vergeten wordt. Het moet een heldendicht worden zoo schoon als nog geen heldendicht is gemaakt. Tot aan de verre nageslachten moet dit heldendicht de volkeren verkondigen hoe groot en verheven koning Mise is geweest op zijn koene tocht van Yeloog naar de Renigo, alwaar hij in de heilige haag ontvangen werd door den hoogepriester Maresag en de vroede vrouw Harimona."
Koning Mise, weder op Veloog gevestigd, liet een groot huis bouwen met drie afdeelingen. Middenin woonde hij en in de rechtervleugel werd een offerblok geplaatst en de linkervleugel vormde een schatkamer. Hij liet een beeld oprichten aan Harimona gewijd in de rechter vleugel en droeg zijn drie dichters op voor de verbreiding van den heiligen dienst der godin Harimona te zorgen. De twaalf deerntjes, die de gelofte der eeuwige kuischheid hadden afgelegd, stelde hij tot bewaarsters van de schat van Harimona aan. Naar het voorbeeld van Bedekoog deed hij op een hoog staketsel een vuur ontsteken, opdat 's nachts de zeelieden reeds van ver de haven van Veloog zouden zien.
Hij maakte nu ook een aanvang met de beschaving van zijn burgers. Strenge straffen werden gesteld op diefstal, roof, goddeloosheid, dronkenschap en onzedelijkheid. Daar de grond van Veloog onvruchtbaar was, kocht hij groote stukken land op Bedekoog, waar de verarmde bewoners met eerbied opzagen naar den waardigen koning Mise, die door Harimona's gunst tot rijkdom en aanzien was gestegen en wiens wensch door de groote priesteres verhoord was. En op die landen liet hij door Bedekoogers graan zaaien en op de grasvelden deed hij zijn vee weiden.
Ook liet hij de mee-hutten aan de verzande haven van Bedekoog afbreken en verbood op straffe van neusafsnijding aan de Veloogsche maagden of vrouwen zich met de matrozen af te geven, daar zij nu tot een rijk en godvruchtig volk behoorden, dat een koning had, die door de vroede vrouw van de haag van Renigo verhoord was.



De ongelukkige koning Gise moest het aanzien dat n Bedekauwsche deerntjes in de mee-hutten aan de haven van Veloog de vele zeelieden ter wille waren, die van alle landen van overzee naar de veilige haven van Veloog kwamen om ruilhandel te drijven met de volkeren der Belovaken, Nerviërs, Kaninefaten, Mannen, Bataven en Frisen. Hij werd steeds mistroostiger en door zyn droefen bleef hij mager en kon, zoomin als zijn drie koks, weder het oude, indrukwekkende voorkomen, herwinnen. Zyn vo ,
niet gewoon aan arbeid, moest schatten na schatten brengen
naar Veloog om in ruil graan en vee te ontvangen, dat op
't eigen land was geteeld en geweid.
Koning Mise begon feesten te geven aan vreemdelinge en onthaalde ze even gastvrij als Koning Gise vroeger gedaan had. Koning Gise noodigde de vreemdelingen ook uit en trachtte, zooals Mise in zijn slechte tijden, door kortswijl het gemis aan overdaad en fijne spijzen en dranken te doen vergeten. Maar de drie koks, die ster waren geweest in 't stafrijm en de maat, bleven stumperds in de grollen, zoodat de gasten zich verveelden en even gedwongen lachten bij de mismoedige woorden van de koks, als dat zij kieskauwend aten van het ongeboterde brood, en de smakelooze meelkoeken zonder honing.
Op een dag, toen een geheele vloot de haven van Veloog binnenstevende moesten de Bedekauwers de laatste schat van hun eiland gaan inruilen tegen graan bij de Velagers. De wonderkoe met de lange hals, die graasde in de boomen, werd op een vlot naar Veloog overgezet.
Koning Gise hoorde het tartend gejuich, waarmede de Velagers het wonderdier ontvingen, dat voor hen de volkomen verarming en onderwerping van Bedekoog beduid e.
Bii dit gejuich brak koning Gise in tranen uit. Daarna sloot hij zich op in een ledige schattenhut, trok zijn zwaar , zette het voor zich met 't gevest in den grond en de punt naar boven en wierp zich er in.



Hall, Hamra en Hann, de drie gidsen, vonden hun dooden Koning en alle drie weenden.
Hall zeide:
Hier ligt de arme koning dood,
Hij was als ryke koning groot.
Hamm zeide:
Raak over rykdoms bergtop heen,
Du zijt voor du het weet benefin.
Hann sprak:
De rijke roover leeft en sticht een ryk,
Verarmde eerlijkheid, hier ligt uw ljjk.
Zij verbrandden hun koning in 't tempelvuur*, dat daardoor uitdoofde en daarmede den laatsten glans van Bedekoog.
Maar op Veloog brandde het havenvuur hoog en de roem van den waardigen koning Mise breidde zich uit met het toenemen van zijn schatten — naar 's werelds loop.



HOOFDSTUK V.
Het was een droevige winter, die aan was gebroken ln de Batouw. Sigbert, zijn vrouw Maaike en zijn twee zonen, Reri en Tjeerd, zaten dagen achtereen in de half duistere hut voor 't haardvuur. De Dantubaren hadden veel graan gestolen en waren daarmede weder naar hun gouw getrokken. Aan vervolging was voorloopig niet te denken, want op den sneeuwval, die een week lang bijna onafgebroken had geduurd, waren een paar zoele dagen gevolgd. Toen was het gaan vriezen, steeds harder en de geheele Batouw was zelfs tot diep in den grond bevroren. Het snéeuwwater had zich tot een vaste ijskorst gevormd, die met veel moeite opengehakt moest worden, wilde men den bodem bereiken. Toch was een Ding geroepen om over den toestand te spreken. Ze kwamen uit de geheele Batouw de stevige, wat gebukte gestalten der vrije boeren, die leefden zonder koning, gehoorzamend aan den Raad deiOuden, die gevormd was uit de oudste aanvoerders der saksen, dat waren afdeelingen van honderd weerbare lieden die met den saks, een bijl die tevens lans was en als slag-, steek- en werptuig kon dienen, konden omgaan.
Maar hoewel uit de goede tijden van weleer de Batouwers nog dikke, mooie pelzen hadden, geruild tegen veldvruchten met de jagerstammen uit de boschgebieden, toch zag men de naderende armoede aan de magere paaTden, de weinige bronzen knoopen en fibels, de afwezigheid van bronzen borstspangen en armringen, die allen al waren ingeruild voor leeftocht bij de Frisen en de Kaninefaten.
En de gelaten der mannen stonden stroef en droef en de vrouwen, die medegekomen waren, droegen gelapte over-



kleederen en de teenen karbiezen, waarin zij de leeftocht droegen, waren zichtbaar licht.
Zij brandden een kring van groote houtvuren rondom het Dingveld om de koude te verdrijven en dichtopeen stonden ze in dien vurigen kring. Er waren nu geen spelen en geen hardrijderijen en geen mee-tenten om den Dingplaatb opgericht, zooals anders wanneer het Ding werd gehouden. Want men was mismoedig en wist dat dezen winter hongersnood te wachten stond.
Sigbert trad voor den raad der ouden, zeven grijsaards, die in berevellen gehuld en toch nog kleumend, gehurkt zaten bij een groot houtvuur. Hij gaf eenvoudig en kort een verhaal van de moeielijke tocht, hoe Reri was uitverkoren als de wachter der schattenschuren en hoe Harimona een goeden oogst voorspeld had. Hoe zij na veel wederwaardigheden huiswaarts waren getogen en hoe toen Herebaeld van uitputting en koude gestorven was.
Het was een wijle stil toen Sigbart zijn roerend verhaal had gedaan en de stoere Batouwer, denkend aan het kind, dat hem ontvallen was, wreef met den rug van zijn groote knuist, een traan uit de oogen.
De Oudste van den Raad der Ouden stond op en met een beverige stem, dankte hij Sigbart voor zijn beleidvol en opofferend gedrag. Hij stelde voor Reri en Tjeerd beiden te doen benoemen tot saksvoerders en hun recht te geven op een akker en een weiplaats op de meent.
De Batouwers staken allen de saksen op en sloegen die tegen elkaar ten teeken van instemming. Maar Sigbert was treurig teruggetreden en tot Maaike, die terzij bij een vuur wachtte, zei hij:
„Mi was t liever geweest, als onze Herebaeld rfog leefde." „Mi ook Sig!" zei Maaike, zich steunend tegen haar man. En de Batouwers zagen stil en eerbiedig de twee terugtreden.
Er was besloten tot het voorjaar te wachten om de Dan-



tnharen te gaan tuchtigen. De Raad der ouden had onderzocht hoeveel graan er nog in de Batouw gebleven was. u ,, vjei tegen en ondanks de voorspelling van Har m»a t hoop op de toekomst gaf, «aren de Batouwe. ^ •' on ernstig naar hun hutten teruggekeerd. "Het8 rrVrUik strenge winter. Van de koude werd niet veel geleden, want men had genoeg pelzen en hout Maar de honger kwam nijpen, toen het graan verk fvt was. Het vee en de paarden, waarvoor men geen a meer had moesten geslacht worden. Het vleesch, de open lucht gelegd, bevroor en bleef lang goed en ■ werd er van gebruikt. Doch het raakte ook op en eiken dag kwamen er bij Sigbert buurlieden en stamver♦ nm voedsel vragen. Die van verre kwamen, aan de wanten ö woonden, vertelden van de verschnk-
Dantubaars g Dantubaren, want het geroofde
kmg Vfad niefS gereikt en vee bezaten de arme Dantubaren shids lange uiet meer. Er waren daar mannen die hun vrouwen en kinderen hadden geslacht en opgegeten T)p zwarte ziekte heerschte er en men zag op de wegen ki L bevroren lijken van tot geraamten uitgeteerde Zhen liggen die ziek uit de dorpen waren gedreven Tn^an honger 'en kou spoedig waren gestorven. Soms kwamen de Dantubaren, in een groote troep 's nachts naar L woningen van de grens-Batouwers sluipen, loerend naarr00f Maar de honden sloegen aan en zoo krachteloos °P f 'verhongerde volk geworden, dat twee Batouwers Thts met de knods gewapend, er op één nacht tachtig , , neergeveld. Zij deden geen moeite om
vielen op de knieën en lieten zich neerslaan als
araeberhdadV°n™gdgeef''gebrek, want Reri, de zeeman, wis een middel om visschen in de rivier te vangen, maar T f ohftiirde in 't geheim, want de visch was schraal en £ anderen zijn geheim ontdekten, zouden ze allen naar



de rivier gaan en dan bleef er spoedig niets meer te vangen over. 's Nachts gingen hij en Tjeerd naar den stroom en hakten een bijt. Dan staken zij een bundel stroo in de bijt en daarin dan raakten wat kleine visschen verward, die ze thuis brachten. Doch de rivier vroor steeds dichter toe, zoodat de stroowisch wel tot een manslengte in 'tgat moest gestoken worden. Maar ook was het ééns gebeurd, dat zij een grooten snoek in 't ijs vonden vastgevroren. Dat was een vangst geweest! Moeder had hem in mooten gesneden, aan spitjes gezoden en daarna in den rook gebruind.
De vier zaten den ganschen dag voor het vuur in de hut. Sigbert en Reri waren beurtelings de bosschen gaan afloopen om naar winterwild te speuren. Maar de holen waren verlaten en de bosschen waren leeg. De dieren, door hun instinct gedreven, hadden andere streken opgezocht of waren bevroren en lagen verborgen onder de ijskorst van het bevroren sneeuwwater. Yèr dorsten zij niet van huis te gaan, want de honger maakte de beste lieden tot vijand en waar die dan voorraad vonden, stalen zij het weg en sloegen de bewoners neer, wanneer die te zwak waren om zich te verdedigen. Daarom bleef altijd een van de mannen bij moeder thuis en verder dan een horenstoot afstands durfden Sigbert en Reri niet te gaan.
De zeeman verhaalde in de eerste tijden van zijn reizen. Hij was vier keer naar 't Paarden-eiland geweest. Den laatsten keer was de schipper met de zeelieden, dwars over 't eiland getrokken, het schip medevoerend op vijf stel wielen, die ze hadden medegenomen. En toen, aan de andere zijde, hadden zij 't schip weder te water gelaten en waren voortgestevend, twintig nachten lang om den weg naar het vreemde land te zoeken, die bekend was ver in't noorden, waar de Recken woonden. Maar zij hadden geen land ontdekt, de wereldzee breidde zich steeds verder uit en vreeselijke stormen waren opgestoken. Toen wilden de zeelieden terug, omdat ze vreesden in den baaierd te geraken, en van de
G ER MAMA II. ,



aarde af te vallen in den diepen, donkeren zwind, waar de kwade geesten huizen. De schipper had ze schatten beloofd als zij hem trouw bleven en nog drie dagen waren zij blijven stevenen. Maar toen de stormen toenamen en de wacht 's nachts een groot zeemonster had gezien, dat zware stralen water opspoot en loeide met meer geweld, dan een barditus van tien saksen, weigerden de zeelieden vei der te gaan. Toen had de schipper een spaak in de hand genomen, gedreigd elkeen neer te slaan, die zich tegen hem verzette, de zeelieden opgeroepen, die mee durfden. Hij Reri, was als Batouwer, de eenige geweest, hoewel hij ook zeer voor 't monster en den zwind gevreesd had. Maar hij had zijn
woord gegeven voor de afreis.
„Hadden die anderen hun woord niet gegeven?" vroeg
Tjeerd.
„Dat zeker..." zei Reri.
,,'t Waren zeker Kaninefaten!" zei Sigbert verachtelijk.
Zooals du zegt vaêr, Kaninefaten en Dantubaren.
'^Dat's allemaal klootjesvolk! Als 't nu nog Frisen
geweest waren." t
,Neen," zei Reri, „een Fries staat zijn man als du m aanvalt. Dat is bekend. En als een Fries vecht, dan staat-ie of valt-ie. En als 't is om een skig te bouwen, laat ze dan maar loopen. D'r zijn geen betere bouwers.... onze skig was een Friesche, maar hij liep in den wind gladjes als een steen van den berg. Als wij het zeil ophadden en er kwam een skig van de Eierlanders of de Bellovaken, die mee wilden en ons vooruitloopen, dan wisten wij t al en
hielden een ham omhoog, dat ze 'm mochten halen 
als ze 'm krijgen konden. Maar krijgen deden ze 'm nooit. Wij waren al uit zicht als ze nog peuterden met nemen
om mee te komen!" (
„En hoe is het toen gegaan bij den zwind?"
Ik stond wel mijn man en de schipper ook, maar wat kan di tegen bang volk? En 't bleef stormen, altijd door



uit denzelfden hoek, dat wij niet van de plaats konden komen. Telkens werd di teruggeslagen. Toen kregen wij gebrek aan leeftocht en aan water. Wij vingen veel visch maar altoos visch, daar kan di niet op leven en wij moesten weer terug."
„Grendeldebliksem!" riep Sigbert, „wat een jammer!"
„Hè als du eens naar 't vreemde land was gekomen
Reri. Hoe ziet het er uit?"
„Gezien heb ik het niet hoor.... Maar de schipper wist er al veel van en als 't niet geweest was dat vaèr mij
hier noodig had, 'k was weer meegegaan want hij is
weer uitgevaren met de eigenste skig, maar met Noorsch
zeevolk er op allemaal kerels, waar ik nog een peuter
tegen was "
„En wat zei hij van 't vreemde land."
„Nou, daar wonen menschen zoo zwart als ievers. En er zijn boomen zoo hoog als drie beuken op elkaar, maar zoo kaal als een aal. Boven op den top zitten de blaren, die zoo lang zijn elk als een man. En er groeien noten aan zoo dik als een menschenhoofd."
„Zou 't waar zijn?" riep Sigbert uit.
„WiW,r? De schipper had zelf zoo 'n noot gezien. Ze was te kijk op het groote Ding in Abalsia 1) waar hij geweest was omdat hij er stem had."
„Hoe is 't mogelijk! Als menschenhoofden!"
„En 't zijn echte menschenhoofden geweest. Rondom zit het bruine haar en als dat opgelicht wordt, zijn er twee zwarte oogen en een neus op te zien. Als zoo'n boom oud wordt, groeit aan den kop een romp en aan de romp komen beenen en armen en dan valt er zoo 'n zwarte kerel naar beneden en zóó komen daar de menschen in de wereld!"
„Zijn er dan geen vrouwen?" vroeg Maaike.
*) Abalsia, Balcia, Zuid-Zweden, Vgl. Quellen und Forschungen zur alten Geschichte und Geographie, v. Prof. W. Sieglin, Heft II Berlijn 1904.



„Dat weet ik niet. Dat heb ik den schipper niet gevraagd."
„Hoe zouden die er zijn?" meende Tjeerd. „Als di toch hoort, dat de menschen van de boomen vallen."
Als Reri van zijn reizen verteld had, verhaalde de vader van vroegere tijden. Hoe zijn grootvader hem nog verteld had van de lange zwerftochten, die hij in zijn jeugd had gemaakt met den geheelen stam, het vee in groote kudden voor zich uitdrijvend, komend in landen, waar nog geen menschen gewoond hadden en afweidend de grasvelden en de meden en marschen, eiken nacht op een andere plaats kampeerend. Maar in de Batouw woonden al menschen in hooge hutten, die boven op palen stonden. Het was een klein slag en zij hadden geen andere wapens dan grove stukken vuursteen. Toen nu de stam van Sigberts grootvader daar aankwam met de groote kudden en de paarden en zij zagen hoe sterk de mannen waren, trokken al die lieden 's nachts in stilte weg en 's morgens was er geen enkele meer te vinden. Eerst hadden de mannen van grootvaders stam gedacht, dat het een krijgslist was en zich niet in de woningen gewaagd. Maar 11a een week was er nog geen weergekeerd en toen waren grootvaders lieden in die hooge woningen gaan wonen. Niemand heeft ooit meer van die menschen gehoord."
„Dan zijn 't zeker kobolden geweest," meende Reri.
„Mijn grootvader zei, dat zij naar het Alkmeeri) zijn getrokken en daar op vlotten de zee in zijn gevaren tot de kust. Op een nacht is daar de kust van 't land geslagen en ze zijn toen zeker allen verdronken. De Eierlanders moeten nog vuursteenen van ze hebben en van 't hout van de vlotten hun hutten hebben gebouwd."
„Waar kwam dijn grootvaêr van daan ?" vroeg Reri.
„Nu vraag di mij te veel... dat wist-ie zelf niet meer...
i) Alkmeer — Tempelmeer, naam van de Zuiderzee, vóór deze het meer Flevo werd.



Zoolang hij heuchenis had, trokken ze maar rond, overal waar ze meden vonden."
„Het was een rare, dijn grootvaêr!" zei Maaike tot haaiman. „Denk dn," ging ze tot Tjeerd sprekend voort, „dat-ie tot Wotan of tot Thor bad of ze offerde? Zij hadden een grooten steen meegebracht, daar waar ze vandaan kwamen en die was, zei-ie uit den hemel gevallen als een ster en dat was hun geloof. Ze stookten om den steen een vuur en dan gingen ze er naakt omheen dansen, mannen, vrouwen en kinderen, allemaal en als er een zwak kind was, namen ze het en wierpen het op den steen, dat 't stikte van den rook en verzengde van de vlammen. Als 't dan geroosterd was, vraten ze 't op "
„Zulke beesten!" riep Reri uit. „Daar had ik bij moeten zijn "
„Geloof is geloof!" zei Sigbert. „En mijn grootvaêr heeft nooit mee gegeten."
„Dat heeft-ie wel!" riep Maaike geprikkeld. „En 't was maar nauw, dat ik hier Reri uit zijn knuisten wrong, toen ie geboren was omdat-ie 'm op den steen wou brengen."
„Ze wisten nog niet bett:!" verontschuldigde Sigbert.
„Als du zoo eens denkt, dan leven wij toch in wat betere tijden vaêr. Wij hebben onze meent, en onze vaste hutten en wij kennen de ware goden."
„Ik weet het niet!" mompelde Sigbert. „Nu hebben wij al drie jaren slechte oogsten en wat hebben wij al niet gedaan om Wotan en Donar en Nerthus en Thius te verzoenen. Wij hebben als Batouwers allemaal bij de eerste ploegvoor brood geofferd voor Nerthus; bij 't zaaien, zaad voor Thius of zooals jelui tegenwoordig zeggen Wotan; na den zaai hebben wij in de Batouw over de duizend hanen geofferd tegen den hagel en 't onweer. Winkelfried heeft zijn twee mooie vaarzen geofferd voor de Batouw. En wat is 't geweest'?... Hagel, donder, overstrooming, bloedkoren, alles wat di maar voor kwaads hebben kon.



Nou zijn we naar Harimona geweest. Goed, we zijn naar Harimona geweest en we zullen zien wat 't geeft... du mag niet twijfelen, want als du twijfelt beginnen ze di eerst recht te pesten. Maar dat zeg ik di — als wij den winter dóórkomen en wij hebben gezaaid en 't is weer donderen, dan weet ik allang wat wij doen..
„Dan trekken wij weg!" riep Tjeerd.
„Wegtrekken? Bij den iever niet... wegtrekken doe ik niet. Beteren grond dan hier vind di nergens... in de heele wereld niet... 't Is grond waar di niet af mot gaan ... Hoe was de oogst Maaike, toen du Herebaeld baarde? Wij hadden zooveel, dat wij toen de winter om was nog méér in de kuilen over hadden dan in andere jaren vóór den winter... En hoe was de oogst, toen Herebaeld gewijd werd ? Ze hadden toen bij de Dantubaren een schralen oogst... Maar ze hoefden niet te komen rooven hoor ... Wij wezen ze de kuilen en zeiden, neem maar buur, zooveel als di nemen wilt... Wij konden 't zelf toch niet aan in de Batouw en 't zou verschimmeld en verrot zijn."
„Dat was allemaal door Herebaeld. Zoo dikwijls als er met hem wat gebeurde, bij zijn geboorte en bij zijn wijding en toen-ie de runen ging leeren en toen-ie uitgeleerd terugkwam, altoos bracht dat kind geluk... is 't niet Sig?" vroeg Maaike.
En voor 't vuur staande, voelde zij de oogen branden door 't stralen yan de vlammen in de opwellende tranen.
„Ik weet wel, wat ik doe!" zei Sigbert zachtjes knikkend met 't hoofd en daarna star in 't vuur blikkend.
„En wat zou du dan doen, vaêr?"
„Nou magge jelui lachen om mijn grootvaêr, maar ik weet, dat-ie altijd de grootste kalveren en de kloekste peerden had... dat heb ik voor mijn oogen gezien en wat du ziet, mot du aannemen."
„Dat zeker," meende Reri.



„En als 't weer slechten oogst is, dan kunnen Wotan en Nerthus en Frija en al dijn nieuwerwetsche goden mij d&t doen... en ik ga naar den zwarten steen aan de grens en ik offer er een vaars op..."
En mokkend nadenkend, bleef de oude boer verbitterd op Wotan en Nerthus, in 't vuur staren.



HOOFDSTUK VI.
Bij de Dantubaren leden zij nu al drie weken honger. Zij hadden de geroofde leeftocht zuinig verbruikt, maar 't reikte niet lang. Toen waren de sterkste mannen opnieuw op strooptochten uitgegaan en 't weinige dat nog overbleef, hadden ze als voedsel voor onderweg medegenomen. De vrouwen, de kinderen, de zieke mannen en de grijsaards bleven achter zonder ander voedsel dan het gras, dat ze uit moesten hakken uit den ijsvloer, die de heele Torngou als met een reusachtig bronzen schild bedekte. Omdat ze te zwak waren om hout te kappen, hadden ze de hutten verlaten en woonden in groote diepe holen bij elkaar, die daar nog waren uit den tijd toen de wildemannen, die hier hadden gehuisd, waren verdreven. In die holen lagen ze bijeen, vrouwen, kinderen, grijsaards, zieken, dicht op elkaar gedrongen om warmte te zoeken en met doffe berusting wachtend op de terugkomst van de stroopers.
Maar de vale schemer, die 's daags door de holgaten kwam en 's avonds verduisterde keerde weer, telkens weer en de mannen kwamen niet terug. Zij zaten tot hoopen bijeen, met doffe oogen en kleurlooze wangen, allen vermagerd tot op de beenderen zoodat de lichamen der jonge maagden niet waren te onderscheiden van die der grijsaards. Velen waren te zwak om zich op te richten en lieten hun uitwerpselen loopen, zoodat ze ook de anderen bevlekten. Die wat sterker nog waren, sleepten zich naar een hoek om hun gevoeg te doen maar vandaar walmde een zoele, dikke verpestende stank, die zwaar hing in 't hol. Soms stierf er een tusschen de anderen in, maar do anderen waren te zwak om het lijk weg te dragen en zij



bleven dagen achtereen op den verstijfden doode liggen tot anderen, door hun kermen gestoord, 't lijk wegtrokken en naar den hoek sleurden, waar 't lag te vergaan.
Ook kregen ze watergebrek. Want de enkelen die zich naar den ingang van 't hol hadden gesleept om daar buiten klompen sneeuwijs los te bikken, kwamen niet terug en de anderen, die om de kameraden riepen zagen ze liggen, door koude bevangen, zwart bevroren met de klomp ijs, die zij hadden willen brengen nog in de houterige knuisten gekneld.
Er waren moeders die waanzinnig waren geworden, 't verhongerde kind in de armen nog drukkend als 't al lang gestorven was. Dan stonden ze in waanzinswoede op en wankelden naar den uitgang en gilden onsamenhangende klanken, die dof in 't hol echoden. Ook waren er koortsige zieken, die maar steeds 't zelfde woord, zuchtend en kreunend herhaalden of anderen, die ijlden en spraken van honigkoeken en meê en kaas, zoo met herinneringen de anderen nog tergend. Er waren zoo twintig holen elk met drie tot vierhonderd menschen — tot zoo een klein aantal was de eens zoo groote en fiere stam der Dantubaren samengesmolten, sedert jaren gedecimeerd door honger en klimaatziekten. Want de Dantubaren waren uit 't Zuiden gekomen, verdreven uit een warm, mild klimaat door aardbevingen, die daar 't verblijf langer onmogelijk hadden gemaakt. Steeds noordwaarts trekkend, hadden zij door geheel Galliê zich door de daar wonende stammen moeten doorslaan, omdat overal de streken reeds bewoond waren. Steeds verder noordwaarts opgedreven, verminderend in getal maar door de vele gevechten geoefend en onvervaard geworden, waren zij ten laatste in de vruchtbare Torngou gekomen, waar zij een bevolking van holbewoners aantroffen, die geheel naakt, behaard gelijk dieren, de kinderen tot den jongelingsleeftijd gelijk dieren nog kruipend op handen en voeten, leefden van rauw gras, kruiden en



boomvruchten. Want zij verstonden de kunst niet, vuur te maken. Zij hadden geen andere wapens dan hun tanden, steenen en hertengeweien, die zij in de bosschen vonden. Als de Dantubaren verschenen, schoolden de holbewoners bijeen en toen, op hen aanrennend, vielen ze hun aan gelijk honden of wolven, naar voren springend op handen en voeten, de monden grommend open en hun tegenstander den strot trachtend door te bijten.
. De Dantubaren met hun Etrurische zwaarden stietten de wildemannen als beesten neer en voor zooverre ze niet vluchtten werden ze uitgeroeid. Levend werden de wilde mannen die krijgsgevangen waren gemaakt begraven, naar de gewoonte der Dantubaren. In de Torngou waren zy blijven wonen en sloten verbonden met de Frisen, de Batouwers, en de andere stammen rondom. Zij waren knappe landbouwers, leerden de andere stammen het zaaien van goudgraan, het weven van driekleurige gewaden en het looien van runderhuiden. Ook namen veel stammen hun goden aan, daar deze grootere macht bezaten dan de zwarte steen en Thius. Zij waren het ook, die Wotan en Donar in de Batouw tot oppergoden deden uitroepen. Doch gewend aan een warm klimaat, verzwakte de stam der Dantubaren. De mannen, bij hun komst reeds kleiner dan de Batouwers en Kaninefaten en Frisen, werden nog kleiner van lichaamsbouw, zoodat zij in den strijd niet tegen hun buren opkonden. Hun zwaarden, van een vreemd metaal, versleten langzamerhand en nieuwen konden zij niet maken, daar zij het metaal niet vonden in deze streken. Toen de oogsten mislukten en zij door den honger gedwongen, eerst hun have moesten ruilen voor leeftocht en toen op rooftocht uitgaan, werden zij door de naburige stammen getuchtigd. Zoo was dan slechts deze kleine stam van de Dantubaren overgebleven, na zes geslachten reeds geheel ontaard en met half-vergeten tradities.
Er was onder de hongerenden in één hol nog een enkele



grijsaard, die herinnering had aan de goede tijden van weleer. Hij vloekte op de goden, de ellende wijtend aan de vijandige oude goden, die van den zwarten steen cn aan Thius, die door de nieuwe goden .verdrongen waren. Hij bezwoer de jongelieden, wanneer ze in leven zouden blijven, Wotan en Donar weder af te zweren en de oude landsgoden te aanbidden, die in deze streken alleen de macht hadden. De holen hadden geen gemeenschap meer met elkaar, want niemand waagde zich naar buiten — vreezend te zullen bevriezen. Maar in één hoi, waar veel jonge vrouwen waren opgehoopt, die vreezend voor het geweld van de grijsaards en de zieke mannen, b\j elkaar waren gaan schuilen, hadden de hongerenden een gang gegraven onder den grond tioor, omdat zij zoo eetbare wortels vonden van diepgroeiende planten. En voortgravend waren zij toen aan het hol gekomen, waar de grijsaard lag. De vrouwen hadden de stamgenooten medegedeeld van de wortels en daar zij kleederen hadden, wikkelde eene zich in de gewaden aan veel anderen en zoo, tegen de koude beschut, kan zij naar buiten gaan om ijs te halen.
Dat bracht eenige lafenis en nu wekte de priester de vrouwen op, den zwarten steen te gaan halen van de grens en die naar het hol te brengen. Zoo vurig en overtuigend had hij gesproken, dat ten slotte een twaalftal vrouwen besloten de oude godheid te gaan zoeken. Zij kleedden zich met alle gewaden, die in de holen waren en eens buiten, liepen zij naar de hutten, verzamelden de huiden en zoo, geheel in pelzen gebakend, reden zij met een wagen naar de grens, zich voedend met gras, wortels en moes van dorre bladeren. Maar aan de grens werden zij opgewacht door de gewapende Batouwers, die haar in heur pelzen voor mannen aanziende, te lijf gingen. Doch zij gilden met heur hooge stemmen, rukten zich de pelzen van 't lichaam, toonden heur borsten en schaamdeelen en smeekten om deernis. De Batouwers, ziende dat zij vrouwen voor zich



hadden lieten af en meenend, dat zij om hun mannen kwamen, vertelden zij, dat zij de mannen allen hadden neergehouwen, omdat ze op roof waren uitgegaan.
De vrouwen jammerden en enkele Batouwsche vrouwen brachten haar wat brood en kaas, hoewel ze zelve bijna nood hadden. Daarna hadden zij den zwarten steen op de kar geladen en toen trokken ze weder naar het hol terug. Dien nacht was het nieuwe maan en het weer sloeg om. Het ving aan te dooien en in het woud, waar zij doorheen trokken, begon het al zachtjes van de takken te druppen. De maagden meenden dat dit het begin der wonderkracht van den goddelijken steen was, en dat was haar een troost in haar groote droefenis om den dood van de sterkste mannen van den stam. Tegen den morgen kwamen zij doodelijk vermoeid met den steen voor het hol aan. Zij riepen die in 't hol waren naar buiten, zeggende dat het dooide. Een zwak gejuich ging op en de menschen kropen naakt uit het hol en buiten gekomen, begonnen zij den vochtigen grond te lekken om hun dorst te stillen. Zij waren vaalbleek in 't gelaat, het geheele lichaam groezelig besmeurd met aarde en drek en velen hadden onstoken oogen, etterende wonden. Toen de maagden vertelden, dat de mannen, die op roof waren uitgegaan, door de Batouwers waren doodgeslagen, gromden zij als dieren en daar velen zich uit zwakte niet meer konden oprichten, geleken zij op dit oogenblik op de wildemannen, die hun voorvaderen hadden verjaagd. De grijsaard liet den zwarten steen opstellen op de mede en toen waarschuwden de maagden ook de lieden in de andere holen. Die kwamen nu ook naar buiten kruipen, knipoogend met ontstoken oogen tegen het daglicht. Zij kropen als dieren langs den grond, zoo verzwakt waren zij en velen begrepen niet wat er gebeurde, verwezen geworden in de vele dagen dat zij hongerend in het half duister der muffe, broeierige holen hadden gelegen. By twee holen kregen de vrouwen geen antwoord. Een



harer wilde binnendringen door de luchtgang, maar zij tradt terug en begon te braken zoo walgelijk was de stank die haar tegensloeg. De maagden riepen nogmaals en nogmaals, dat het dooide, dat de heilige steen was opgesteld, maar zij kregen geen antwoord. Toen keken zij elkaar zwijgend aan en liepen treurig verder. In die holen waren alle menschen van honger en ellende gestorven. Ze lagen er in 't half duister tegen elkaar, grijsaards, knapen, meisjes, moeders met zuigelingen en maagden, een dichte hoop stinkende lijken in plassen drek en vocht.
De grijsaard riep allen om den heiligen steen bijeen, doch maar enkelen konden loopen. De meesten, op handen en knieën voortkruipend, sleepten zich naakt door het smeltende, grijze sneeuwwater. Sommigen bevangen door het licht en de buitenlucht vielen terzij en lagen liggend op de smeltende ijskorst, die grijszwart om hen heen dooide. Anderen konden niet voort wegens hun zwakte en wilden weer terugkruipen naar het warme hol. Maar ook daarvoor ontbrak hun de kracht en zoo bleven zij steunend en rillend zitten en keken naar den zwarten steen van den ouden god op de mede, waar de sterkeren nu al een donkeren kring omheen vormden op het vaalwitte vlak van 't bevroren sneeuwveld-in-dooi.
De grijsaard zeide zich te herinneren, dat rondom den steen een vuur moest worden gemaakt en keek naar de takken van 't struikgewas alsof hij met zijn oude, slymige oogen de takken van de struiken kon halen. Maar er was er onder allen geen, die nog genoeg kracht had om naar 't struikgewas te gaan om hout te sprokkelen.
De anderen keken ook naar 't struikgewas en de twaalf maagden, hoewel vermoeid van de lange reis en het sleepen van den zwaren steen, den heelen nacht door, zochten over het veld tot den einder of niet ergens nog een houtstapel boven de sneeuw uitstak. En één harer wees den vinger naar een zwartig punt heel ver.... vragend of dat geen



hadden lieten af en meenend, dat zij om hun mannen kwamen, vertelden zij, dat zij de mannen allen hadden neergehouwen, omdat ze op roof waren uitgegaan.
De vrouwen jammerden en enkele Batouwsche vrouwen brachten haar wat brood en kaas, hoewel ze zelve bijna nood hadden. Daarna hadden zij den zwarten steen op de kar geladen en toen trokken ze weder naar het hol terug. Dien nacht was het nieuwe maan en het weer sloeg om. Het ving aan te dooien en in het woud, waar zij doorheen trokken, begon het al zachtjes van de takken te druppen. De maagden meenden dat dit het begin der wonderkracht van den goddelijken steen was, en dat was haar een troost in haar groote droefenis om den dood van de sterkste mannen van den stam. Tegen den morgen kwamen zij doodelijk vermoeid met den steen voor het hol aan. Zij riepen die in 't hol waren naar buiten, zeggende dat het dooide. Een zwak gejuich ging op en de menschen kropen naakt uit het hol en buiten gekomen, begonnen zij den vochtigen grond te lekken om hun dorst te stillen. Zij waren vaalbleek in 't gelaat, het geheele lichaam groezelig besmeurd met aarde en drek en velen hadden onstoken oogen, etterende wonden. Toen de maagden vertelden, dat de mannen, die op roof waren uitgegaan, door de Batouwers waren doodgeslagen, gromden zij als dieren en daar velen zich uit zwakte niet meer konden oprichten, geleken zij op dit oogenblik op de wildemannen, die hun voorvaderen hadden verjaagd. De grijsaard liet den zwarten steen opstellen op de mede en toen waarschuwden de maagden ook de lieden in de andere holen. Die kwamen nu ook naar buiten kruipen, knipoogend met ontstoken oogen tegen het daglicht. Zij kropen als dieren langs den grond, zoo verzwakt waren zij en velen begrepen niet wat er gebeurde, verwezen geworden in de vele dagen dat zij hongerend in het half duister der muffe, broeierige holen hadden gelegen. By twee holen kregen de vrouwen geen antwoord. Een



harer wilde binnendringen door de luchtgang, maar zij tradt terug en begon te braken zoo walgelijk was de stank die haar tegensloeg. De maagden riepen nogmaals en nogmaals, dat het dooide, dat de heilige steen was opgesteld, maar zij kregen geen antwoord. Toen keken zij elkaar zwijgend aan en liepen treurig verder. In die holen waren alle menschen van honger en ellende gestorven. Ze lagen er in t half duister tegen elkaar, grijsaards, knapen, meisjes, moeders met zuigelingen en maagden, een dichte hoop stinkende lijken in plassen drek en vocht.
De grijsaard riep allen om den heiligen steen bijeen, doch maar enkelen konden loopen. De meesten, op handen en knieën voortkruipend, sleepten zich naakt door het smeltende, grijze sneeuwwater. Sommigen bevangen door het licht en de buitenlucht vielen terzij en lagen liggend op de smeltende ijskorst, die grijszwart om hen heen dooide. Anderen konden niet voort wegens hun zwakte en wilden weer terugkruipen naar het warme hol. Maar ook daarvoor ontbrak hun de kracht en zoo bleven zij steunend en rillend zitten en keken naar den zwarten steen van den ouden god op de mede, waar de sterkeren nu al een donkeren kring omheen vormden op het vaalwitte vlak van 't bevroren sneeuwveld-in-dooi.
De grijsaard zeide zich te herinneren, dat rondom den steen een vuur moest worden gemaakt en keek naar de takken van t struikgewas alsof hij met zijn oude, slymige oogen de takken van de struiken kon halen. Maar er was er onder allen geen, die nog genoeg kracht had om naai' t struikgewas te gaan om hout te sprokkelen.
De anderen keken ook naar 't struikgewas en de twaalf maagden, hoewel vermoeid van de lange reis en het sleepen \ an den zwaren steen, den heelen nacht door, zochten over het veld tot den einder of niet ergens nog een houtstapel boven de sneeuw uitstak. En één harer wees den vinger naar een zwartig punt heel ver.... vragend of dat geen



houtmijt was ? Een der zieke mannen, die vroeger zeeman was geweest maar door een buis de beenen had gebroken en sedert zich op krukken voortrukte, keek nu ook maar hij gaf een gil van schrik.
"Dat zijn de wolven!" riep hij. En meteen, zijn krukken met een ruk neerzettend, begon hij zich daartusschen haastig naar het hol te slingeren. Anderen volgden hem roepend: „De wolven! De wolven!" en zwakken, die niet tot den heiligen steen hadden kunnen kruipen, nu door den schrik aangevuurd, sleepten zich terug naar het hol. Ook waren er die, geen raad wetend om onder weg te komen, hun naakte lichamen languit op den grond legden en zoo zich om-en-omrollend het naaste hol trachtten te bereiken. Maar zij werden spoedig duizelig en bleven verdoofd liggen op het kleffe, kille sneeuwijs.
„Vuur! Vuur! Wij moeten vuur maken om den god!" riep de grijsaard heesch. „Dan zal hij ons redden!" Daar waren enkele mannen uit een de verste holen, die nu naderden, die sterker waren dan de anderen. Zij hadden m het hol de vrouwen, de kinderen en de zwakken gedood en die rauw opgevreten.... en daarna hadden zij geloot en wie t lot trof was met een steen neergeslagen en dan in stukken gerukt en verzwolgen. Zeven mannen waren nog overgebleven, toen de maagden ze hadden geroepen en ze kwamen naar buiten, rechtop en niet vermagerd, maar hun lange haren en hun lange baarden en neerhangende knevels waren wit als die van grijsaards. Toen zij in de verte nu ook de wolven zagen naderen, een vaalroode driehoekige vlek die over 't blauwgrijze veld scheen toe te komen glijden, deinsden zij niet terug maar gromden diep in de keel en zij staken de koppen vooruit en snoven de frissche lucht op.
De maagden hadden met hun laatste krachten dor hout gezameld van de dichtbijzijnde struiken en de priester deed moeite om vnur te maken, door twee stukken hout tegen



elkaar te wrijven. Maar het smeltende sneeuwijs had de takken te vochtig gemaakt en de grijsaard was te uitgeput om het hont droog te wrijven. Hij keek vragend op, naar de zeven dikke mannen maar deze wilden hem niet helpen en hij, wel vermoedend waarmede zij zich gevoed hadden en hun onwil ziende schold:
„Vervloekte lijkenazers!"
Zij lachten en onder hun witte knevels schitterden hun lange tanden.
De maagden, dit hoorende, begonnen van afschuw en ontzetting te gillen en een harer wilde een steen oprapen om dien naar de kerels te gooien, die maar bleven grijnzen. De steen zat nog vastgevroren aan 't sneeuwijs en met dat zij nog gebukt stond, sprong een der kerels haar achter op den rug. Zij viel neer en hij wentelde haar om en volbracht zijn lust. De zes andere kerels, dat ziende, stortten zich nu ook op de maagden, die zich verweerden en eene haakte haar vinger in 't oog van een der mannen en haalde het er uit. Hij kreet, gaf haar een trap voor de buik en toen zij kreunend neerviel, stortte hij zich op haar om zijn lust bot te vieren.
De wolven kwamen nader.... en de grijsaard zag al de voorsten goed met de uitgerekte snoeten en de open muilen, waaruit damp stootte. Hij begon opnieuw een hout te draaien in de vork van een tak en nu vatte het hout vuur. Hij liet het even aanbranden en wierp er andere takjes op.... maar toen 't hout begon te vlammen op den grond, ontdooide het sneeuwijs en zoo werd het weer nat en smeulde met dunne zwartige wolkjes, waarin de einden als vurige oogjes gloeiden. Hij blies met zijn korte, hijgende adem, maar hij kon 't vuur niet doen oplaaien.
De kerels, na aan hun lust voldaan te hebben, de wolven ziende naderen, vluchtten nu naar het naaste hol en kropen er diep in weg, voor 't luchtgat de lijken duwend die zij daarbinnen vonden.



De maagden gilden en de wolven ziende naderen vluchtzij ook naar een ander hol.
De zwakken, die niet meer weg konden schoolden saam, hopend zoo de wolven nog te kunnen weerstaan. Het was een troep van twintig uitgehongerde dieren, die van zeer verre kwamen, aangelokt door den reuk van menschenvleesch. Zoo verhongerd waren ze, dat onder de oogen van de Dantubaren, die ze ongewapend moesten afwachten er telkens achterbleven, op den rug rolden en de pooten in de hoogte stekend, dood bleven liggen van uitputting. De voorste wolf bereikte met een sprong den grijsaard maar deze bukte achter den heiligen steen en de wolf over hem heen springend viel neer en kon zich uit zwakte niet meer oprichten. Twee anderen wolven sprongen den voorsten wolf na. Telkenmale bukte zich de grijsaard en nu wierpen de twee wolven zich op den zieltogenden éérsten wolf en reten diens strot met de muilen open en begonnen aan 't trekkende vleesch te eten. Het bloed sijpelde helderrood op de blauwgrijze sneeuw. De grijsaard nam een nog smeulenden tak en stak die naar de twee wolven uit, die de bebloede muilen oprichtend met vurige oogen naar den tak zagen maar de dwalmende rook opsnuivend deinsden zij terug en een kleinen jongen ziende, die bevroren voeten had gehad en daardoor zich slechts langzaam op de billen weg kon wippen, sprongen zij op den knaap toe en begonnen hem te verscheuren.
De grijsaard nu zich bukkend, den smeulende tak vooruithoudend, wilde de beide dieren ook daar verjagen maar ziende, dat de knaap al zieltoogde, werd hem de lust te sterk en hij wierp zich op 't half verscheurde, warme kreng van den eersten wolf en zijn tandelooze mond brengend aan de buikholte, begon hij gierig het warme bloed uit het dampende lichaam op te zuigen.
De andere wolven hadden zich midden in de hoop der menschen geworpen. En nu waren menschen en wolven



(]lkke' rollende, dampende, worstelende kluwen. Menschen en dieren beten zich aan elkaar vast en zogen het stroomende bloed op en kauwden op 't krimpende vleesch, zoo uit het levende lichaam gebeten. En tusschen het krijten en gieren van de menschen en het janken van de wolven was geen onderscheid... Eén wolf werd een eind omhoog geworpen en smakte neer met gebroken pooten. Dadelijk vielen vier vijf menschen op 't gekneusde dier aan. Een greep den strot en worgde den wolf, terwijl de anderen al de tanden ze ten in de pooten en met rukken van den nek, het harige vel afscheurden van 't nog levende dier. En een man, die zijn tanden had gezet in den achterpoot en 't bloed opzoog werd door een anderen wolf in 't eigen been gepakt en nu, zich met een gil krimpend oprichtend en zich achterwaarts buigend, sprong een tweede wolf hem naar de keel en beet hem den strot door en bleef met zijn tanden in zijn keel hangend het bloed opslurpen uit 't lichaam, terwijl
de man zijn vingers, gekromd in doodsangst, haakte in de oogen van 't dier.
Zoo bleven de wolven en de menschen in een bloederige dichte hoop wentelen en kruipen op de vaalzwarte plek in de smeltende sneeuwkorst, die aan de randen roodaderde van wegstroomend bloed, tot de wolven verzadigd grommend wegslopen en bloederige, kreunende gestalten zich losmaakten uit den hoop, zich wegsleurden, een zwart spoor met roode strepen achter zich latend.
doJrT 70lr ,WGg War6n Zag de griJ'öaard> gesterkt door t opgedronken lauwwarme wolvenbloed, uit het hol de
lijken naar buiten duwen en de naakte kerels met de
witte knevels en geelwitte baarden en lange witte haren
kwamen voorzichtig en gebukt nader.... zij slopen naar
de grauwwitte plek waar de krengen der opengescheurde
wolven en de bloederige stukken der menschelijken lagen
en giijnzend met bun lange tanden, hurkten ze neer en
begonnen hun maal te doen.... de stukken menschen-
GERMANIA II.
5



vleesch verkiezend boven de stukken dierenvleesch 
gulzig de monden wroetend in 't blauwzwarte dampende vleesch, zoodat langs hun geelwitte baarden rood menschenbloed traag werd ingezogen en in zwarte, stollende droppels neerbiggelde langs hun bloote, behaarde borsten 
Toen richtte de grijsaard zich op en hun met de vuist dreigend, riep hij.
„Vervloekt, vervloekt zullen de lijkenazers zijn, hier en
bij Thius vervloekt, vervloekt tot in de eeuwigheid!"
Toen liep hij naar de groote hut achter het bosch, terwijl de kerels, met de beide handen de brokken rauw menschenvleesch aan den mond brengend, met glinsteringen van genot elkaar toeknikten, knorrend schrapend met de groote, witte tanden in de rookende, bebloede hompen.



HOOFDSTUK VII.
Zij waren samen ontvlucht, Harimona en Sogol en reden op groote paarden naar het land der Nerviërs en Bellovaken Sogol wilde zich in zijn land tot koning doen uitroepen.' Dan zou hij met Harimona trouwen en een nieuwen godsdienst instellen, die van het nadenken. Hij zou de priesters verdrijven, het geloof in Tiusco, Wotan, Donar, Frya Grendel en al de andere goden en godinnen en ook in de' kleinere geesten, de goeden en de slechten, verbieden in zijn rijk. En van uit zijn rijk zou hij trachten den nieuwen godsdienst te verbreiden naar de Renigo en Maresag te schand stellen, de tempels verbranden, de menschen moed inboezemen en hen er toe trachten te brengen, door nadenken tot de waarheid te komen. Harimona zou hem daarbij steunen. Zij zou openbaar verklaren, dat zij een gewone vrouw was, niet geboren uit den geest maar uit vleeschelyken omgang. De offers zouden afgeschaft worden en het bidden worden verboden. Al wie bad, zou als een lafaard gestraft worden.
Sogol zou skiggen uitrusten, die het geheim van den oceaan hadden te doorgronden en dappere mannen zouden medegezonden worden met de Massiliaansche schippers die aan de kusten purperlaken en wollen weefsels kwamen ruilen tegen barnsteen en zink.
Zij moesten medevaren tot het land der Massilianen daar den koning de hulde gaan brengen van Sogol en' Harimona en terugkeeren verhalen van 't geen zij gezien Hadden. Maar alle overdrijving, alle leugen zou streng gestraft worden. De waarheid, de nuchtere, eenvoudige waarheid en werkelijkheid wilde Sogol weten.



Zij reden langzaam, omdat het paard van Haun, die op eenigen afstand volgde, kort na de vlucht op de kniëen was gevallen en nu gespaard moest worden, want de weg was ver en Sogol wist niet of hij een nieuw paard zou kunnen krijgen.
En terwijl zij samen vooruit reden, met elkaar lange gesprekken voerend over de toekomst en over de goden en het mysterie, blies Haun wijsjes op zijn horen en vergat dan somtijds waar hij was, liet zijn paard met lossen teugel loopen naar de lust van 't dier, zoodat wel soms Sogol terug moest rijden en den jongeling roepen en bestraffen wegens zijn onachtzaamheid. Dan was Haun bedroefd, beloofde oplettender te zullen zijn en reed wat sneller mede. Maar den volgenden dag als hij weer een nieuwe melodie gevonden had, en zijn horen blazend, zich voorstelde voor een schoone prinses te spelen, die wanneer zij door zijn spel verteederd was, met hem in 't huwelijk zou treden, dan vergat hij weder dat zijn paard slecht voort kon en zijn heer snel voorwaarts wilde. Toen had Harimona Sogol gezegd, dat het beter was wanneer Haun vooruit reed en niet volgde, hoewel dat tegen den regel was. Zoo moest Haun dan vooraan rijden en als hij weer begon te droomen nam Sogol op zijn beurt zijn horen en blies een paar schrille tonen, zoodat de jonge muzikant opschrikte. Sedert bleef Haun niet meer toeven. De bestraffende woorden van Sogol hadden minder invloed gehad dan de vrees voor de schrille tonen.
Zij reden in een sukkeldrafje en gaven de paarden veel rust omdat het mogelijk kon zijn, dat ze de snelheid en de kracht hunner paarden noodig konden hebben om roovers te ontkomen of vijandige lieden. Want Sogol was bang vooi stiijd met menschen. Dat had Harimona bevreemd, maar hij had haar gezegd, dat zijn leven hem te veel waard was om het te verliezen in een ongelijken strijd met onbeteekenende roovers. Hij verfoeide het zwaard-



gevecht om der wille van 't gevecht alleen. Het zwaard moest hoogere zaken dienen dan zichzelf, meende hij. Maar heur eerbied voor hem nam toe, toen zij zijn geestelijken moed leerde kennen. Zij wist hoe ook de dapperste mannen vreesden, wanneer in de toppen der boomen geheimzinnige geluiden klonken of wanneer eekhoorns dwars over den weg liepen, katuilen schreeuwden, dwaallichten glansten. Maar hij vermaakte zich er mede, de katuilen na te schreeuwen, joeg eekhoorns opzettelijk op, opdat ze dwars voor Harimonas paard zouden wegsnellen. Wanneer zij 's avonds de paarden hadden gekluisterd en de pelzen hadden neergespreid, waarin zij sliepen en zij hoorden in de toppen der boomen onbekende geluiden, dan stond Sogol weer op, maakte vuur, stak een dorre tak .aan en riep Haun op, om hem te helpen. En hij klom in den boom, tot bovèn in den top en was niet tevreden voor hij Harimona den oorzaak van 't geluid kon verklaren, beneden komend met een dikke, gebroken tak, die tegen den stam had geklapperd of met een grooten, dooden vogel, die met een poot in 't loover verward geraakt, in doodsangst met de vleugels had geklepperd. En dan lachtte Sogol met een vreemden, schriller, lach en vloekte op de asen en de elfen en de nikkers en de kobolden, ze uitdagend hem hier te komen bestrijden.
„Dat zijn hun goden!" zeide hij dan, den tak of het doode dier trappend met drift onder den voet. „Het zijn allen vruchten van hun lafheid. Laf zijn ze - - alle Germanen bij elkaar — — sterk als stieren en met hun zwaarden elkaar bestokend zooals balgende herten elkaar
met de geweien stooten. Maar moed echte moed 
moed om tegen de valsche goden op te treden.... die
hebben ze niet "
Hij hij bleef staan voor haar, breed de borst gezwollen en opziende naar den sterrenhemel, met uitdaging in zijn houding, als in verwachting, dat een der groote goden



op hem zou toetreden, Balder of Grendel of zelfs Thor of Wotan.... gereed om met hen den kamp op te nemen.
Zij zelve geloofde niet meer aan het bestaan der kleine geesten. Maar diep in haar hart, geloofde zij wel aan de
groote machten Wellicht waren Wotan enDonarmaar
verbeeldingen.... Zoo goed als de Thius der voorvaderen een verbeelding was geweest. Maar waarvan kwamen de sterren ? En wie spande de hemel ? En wanneer de mensch stierf, waarheen zweefde dan zijn geest?
In den laten avond wierp Sogol dan nog weer dood hout op het smeulende vuur en in de stilte van den winternacht zaten zij voor het vuur, opziende naar het vurige geprikkel der sterren en samen peinzend over de groote geheimen waarvan zij zich voelden omgeven.
Dan werd Sogol dikwerf bedroefd, want hij kon haar met op hare vragen antwoorden. Zeker, zij gaf toe, dat de sterren daar aan de lucht geen goden waren en ook geen zielen en die zeven daar, waren niet de naijverige minnaars van Nehalennia, zooals ze zeiden aan de kust. Maar wat waren het dan?
„Zeg mij Sogol, wat zijn ze dan, de sterren?"
Hij bleef zwijgend staren naar den winterhemel en zij zag hoe een traan uit zijn oogen welde en langs zijn wang biggelde.
„Weent di, mijn meester ?" vroeg zij zacht.
„Ja, ik ween.... ik ween.... omdat ik weten wil en niet weten kan, geliefde. Liefheb ik di, Harimona, omdat du zooals ik, de waarheid liefhebt en oprecht zijt. Mijn koninkrijk zal ik di gaarne aan de voeten leggen. Maar toch, hoe klein is mijn liefde, dat ik di niet dat simpele
antwoord op dijn vraag als bruidsgeschenk kan geven 
Want ik weet het niet, geliefde, ik weet het niet, ik weet het niet.... Ja, vraag het mi.... vraag het mi.... wat zijn de sterren?... Zijn het klompen vuur? Maar hoe komt het dan, dat hun vuur niets dooft.... Wie werpt hout op



dat vuur? En wat is achter die sterren?... En hoevelen, hoevelen zijn er niet.... Daar.... die heele breede zoom van einder tot einder.... en daar die met dat scherpe blauwe licht.... en daar die, die flakkert als een toorts...
en daar die, in een orde geschaard als een saks? "
„Als de zon opgaat dooven de sterren en als de zon ondergaat, vlammen ze weer op.... Wie steekt ze aan Sogol?... Moet daar geen groote macht zijn, die ze aansteekt, avond na avond en ze weer dooft, morgen na morgen ?"
Sogol peinsde en keek in 't vuur. Eindelijk antwoordde hij : „De maan, gaat die ook 's avonds aan en dooft die ook 's morgens uit, Harimona?"
„Niet altijd, meester."
„Neen, niet waar. Er zijn dagen waarop de maan heel
vroeg opgaat, als de zon nog schijnt Zij is dan heel
bleek, zoo wit als zilver en hoe later het wordt, des te rooder wordt zij. Dat is toch zoo, niet waar?"
„Ja, mijn meester."
Hij sprong op, liep op haar toe, omhelsde haar, kustte haar op 't witte haar, op de wangen, op de hals op den
mond. En juichend weer sprong hij recht, roepend 
„ik heb het gevonden, ik heb het gevonden ik zal
alles, alles vinden "
En zich weer neerzettend bij 't vuur, wilde hij opnieuw
spreken, maar de vreugde overweldigde hem opnieuw 
Hij sprong nogmaals op, hief zijn handen omhoog naar den sterrenhemel, bolde de vuisten en naar boven roepend:
„Ik heb het gevonden o zaligheid o geluk 
ik heb het gevonden ik heb het gevonden "
Zij keek hem bewonderend maar niet zonder angst aan, gespannen wachtend op zijn verklaring.
„En alles, alles, alles zal ik ontdekken! Wacht du daar, wacht.... ik zal dijn geheim doorvorschen.... Wacht du daar, wacht du!"



En hij balde dreigend de vuist tegen den hemel. Daarna zich weer neerzettend, ging hij voort:
„De sterren zijn niet anders dan de maan. De maan is een groote ster, veel grooter dan de anderen, maar er is geen ander verschil.
Wat met de maan gebeurt, gebeurt met de sterren. Maar omdat ze zoo klein zijn, kunnen wij het niet zien "
„Maar wat gebeurt dan met de maan ?" vroeg Harimona. „Zij wordt 's avonds niet ontstoken en 's morgens niet gedoofd. Zij brandt altoos.... altoos, altoos.... Zij staat
ook aan den hemel als wij haar niet zien Geeft een
toorts licht op den noen ? Neen, niet waar ? Maar naarmate het donkerder is, geeft de toorts meer licht. Zoo is het
met de maan en zoo is het met de sterren zij hebben
maar een zwak licht, zooals de toorts, dat men beter zien
kan, naarmate het donkerder wordt Vandaar dat de
maan op sommige avonden eerst bleek is gelijk zilver en hoe donkerder het wordt, des te heller schijnt haar vuur In den morgen wordt zij weer bleeker.... tot zij onzichtbaar wordt... het licht van de zon maakt haar onzichtbaar.. „En wie steekt de zon aan?" vroeg Harimona. „Wat wijf? Ik doe di kond van een groote ontdekking en in stede van mede te juichen blijft du vragen ? Is het al niet veel te weten, dat de maan en de sterren daags branden zoogoed als 's nachts?"
„Het is veel, maar de raadselen blijven raadselen, meester." „Neen, ze blijven het niet, vrouw. Raadselen waren de kobolden en de elfen, tot ik ontdekte, wat hun eigenlijk wezen was. Raadsel was het schijnen der sterren en der maan alléén 's nachts, totdat ik vond, dat zij ook overdag schijnen. Laat mij denken en ik zal ook vinden waar hun oorsprong was en waar de oorsprong dier oorsprong aanving. Maai ik moet tijd hebben om te denken. En du, geliefde, wees niet laf, als al die anderen maar durf óók door te'



denken, altoos dieper, alsof dijn gedachte een donker woud ingaat. Dring er doorheen en aan de andere zijde vindt du het nieuwe land."
Eenige dagen later terwijl zij de Bellovaaksche gouwen al naderden, werden zij door een zwaar onweer verrast. Harimona was angstig en wilde onder een boom schuilen. Maar Sogol toornde op haar en ook op Haun, die in 't bosch wilde blijven tot het onweer was voorbij getrokken. Hij dwong beiden hem te volgen op het groote, vlakke land, dat aan den zoom van 't woud aanving en zoodra de eerste bliksemstraal knetterde begon Sogol te woeden tegen Donar. Hij daagde hem uit, vloekte hem met de vreeselijkste vloeken, wees hem smadelijk op zijn achterdeel.
„Drekgod, drekgod, drekgod, kom op. Sla mij, drekgod met dijn bliksem, als du daar zijt.... Hier sta ik, een god zooals du, maar machtiger, want ik ben hier werkelijk en du, du, du, zijt niet, du zijt maar een schepping van lafhartigen en angstschijters "
Harimona en Haun, in den regen staande midden op 't land, staarden met onzetting naar Sogol, die slechts met een berehuid om zijn naakt lichaam, de machtige armen bloot, met opgeheven vuisten dreigende gebaren maakte tegen het blauwgrijze werk, waarin zij de bliksems zagen bersten en den donder rommelen. En bij eiken bliksemstraal, bij eiken donderslag vernieuwde Sogol zijn vloeken en bedreigingen. Hij liep soms op een drafje voorwaarts in de richting van den einder vanwaar de bliksem kwam aanlichten.
„Tref mi nu ... tref mi nu ... speer van den drekgod... Du durft kunt, du kunt niet.... hier sta ik.... bereid
om dijn speer op te vangen tref mi dan.... tref mi
dan!...."
Hij sprong op van den grond, zijn borst naakt, en gezwollen, zijn armen wijd geopend als verwachtte hij den bliksemstraal. Het schuim stond hem op de lippen van



woede en Harimona, hem zoo ziende, voelde zich bevreesd terwijl Haun weende.
Het onweer verminderde in kracht en trok weldra voorbij. De blauwgrijze hemel brak in wolkenbrokken en uit het diepblauw daartusschen kwam de zon schijnen.
Sogol werd kalmer en nu omziende voor Harimona zeide hij trotsch:
„Hebt di het nu gezien, dat ook de groote goden niet bestaan ? Waar was Donar met zijn gouden speren ? Waar
was zijn rollenden donderwagen ? Hebt du geweend
knaap ?..."
„Ik vreesde zoo, dat de speer di zou treffen," antwoordde Haun.
„Du zult niet weenen als dijn meester de goden uitdaagt .... maar du zult weenen, als de anderen zich voor
de goden verdeemoedigen Onthoud dat knaap en
bindt de kluisters los van de paarden."
Zij stegen op en reden door de frissche lucht onwaaierd, stapvoets verder.
„Waarom zegt di niets ?" vroeg Sogol, bemerkend hoe zijn geliefde zwijgend naast hem reed en geen woord van bewondering had voor zijn moedig bestaan.
Zij keek hem van terzijde aan en hij zag een schroomvollen eerbied in haar vreemde, roode oogen.
„Ik heb een zonderlinge gedachte, Sogol!"
„Gelooft di nog aan Donar?" vroeg hij haast angstig.
„Neen maar mi kwam de gedachte in 't hoofd, dat
du wellicht zelf een god zijt "
„Ik ben een mensch, een gewoon mensch zooals du,
zooals Haun Of meent du nog, dat du ook een godin zijt ?"
„Neen ... ik ben geen godin ... maar du zijt een god ... en du weet het zelf niet.... En misschien weten de andere
goden evenmin, dat zij goden zijn "
„Vrouw, du zegt zulke diepe gedachten, dat du zelve ze niet omvat...



Zij reden langen tijd zwijgend voort, Sogol zijn hoofd neerwaarts gebogen en zijn gefronste oogen naar den bodem gericht. Eindelijk zeide hij:
„Dat kan het zijn, mijn lief. De goden weten zelve niet,
dat zij goden zijn zooals dit paard onder mij, dat sterk
is, daden van kracht doet en toch zijn eigen kracht niet kent... Wat zijn de goden dan ?... Redelooze krachten, die hun daden doen zonder de macht over die daden...
„Maar het paard heeft een berijder, die het stuurt
meester Zoo heerscht dan Wotan over de goden als
de mensch over de dieren "
„Ik zou di kussen kunnen als du zoo spreekt, en toch weenen omdat du altoos weer tot Wotan dijn gedachte voert.... Maar Wotan kan niet bestaan.... zoomin als Donar bestaat.... zoomin als de kleinere geesten ...."
„Welke macht doet de zon da&r schijnen ?" vroeg Harimona.
En haar aanblikkend, zag hij uit haar roode oogen een straal gouden licht schijnen.
„Wie doet, die wolk daar schuiven ? En die daar ? En die daar ? Staat achter elke wolk een geest, die haar voortschuift ? Of zit op elke wolk een ruiter, zooals op het paard, en stuurt haar en leidt haar met bit en teugel en spoor? Ziet ze ijlen en barsten en vluchten in hare vreemde gestalten.... Voelt du niet, dat het de wind is, die ze wegblaast, zooals het kind de kaarsjes wegblaast van de weidebloem.... Ik kan nog niet alles
weten maar omdat ik iets weet, weet ik dat ik méér
zal kunnen weten.... Het zijn alles krachten, redelooze krachten, die niet anders doen dan ze doen omdat ze niet anders kunnen .... De zon, de maan, de sterren, de bliksem,
de donder, de wolken zij allen zijn redeloos en doen
zooals ze moeten doen ...."
„En wij dan?"
„Wij vrouw wij wij zyn ook al niet anders dan



de zon en de sterren en de wolken.... wij zijn ook klachten, die onze eigen macht niet kennen ...."
Hij reed een poos zwijgend voort, Toen weder, tot haar:
„Waarom zouden wij iets anders zijn dan de dingen om ons heen. Zijn wij niet even dom als de natuurkrachten? Moeten wij niet eten, drinken, slapen als het tijd daarvoor is, zooals daarboven het onweer komt, als het de tijd voor het onweer is? Weten wij met zekerheid iets meer dan deze paarden ? Weten wij meer van ons verleden ? Meer van onze toekomst? Meer van wat boven de hemelen is en onder de aarde ? Waarom val ik ter aarde wanneer ik van mijn paard stort en kan niet omhoog vallen, of in de lucht mij zwevende houden door mijn wil alleen ? De mensch is een natuurkracht zoo goed als de bliksem en de donder, zoogoed als de zonnestraal een natuurkracht is."
„Maar waar komen die natuurkrachten vandaan ?" vroeg Harimona weder.
„Ik weet het niet ik weet het nog niet En
moeten zij dan bepaald ergens vandaan komen ? En moeten zij dan bepaald ergens heengaan? Waarom zouden zij er niet altijd geweest zijn en er altijd blijven?"
„Ik kan dijn gedachten vlucht niet volgen Sogol In
mijn binnenste leeft gestadig het gevoel alsof er nog een
ander leven is een leven, dat als de gedachte of de
droom geen lichaam noodig heeft om te bestaan. Zoo dikwerf als Maresag mij met zijn kruiden in de verrukking bracht, ontsteeg ik mijn lichaam en zwierf langs onbekende velden en wegen en zweefde over oneindige wateren of steeg den sterren tegemoet."
„En hebt di dan wel eens andere dingen gezien dan hier ?"
„Ja ik heb de goden aanschouwd, Wotan het
meest.... En hij was het, die mij de kracht gaf, wonderen
te doen zooals du hebt kunnen zien toen ik de lammen
genas en de blinden en die met etterende wonden neerlagen." „Was dat geen bedrog, Harimona?"



Hij hield zijn paard in en zich over haar paard buigend en het ook tot stilstand dwingend, keek hij haar diep en ernstig in de oogen.
Zij keek hem onverschrokken aan.
„Dacht di, dat ik het liefste, dat ik ter wereld heb, zou bedriegen? Dan is het beter, dat ik terugkeer."
„Dus du kunt wonderen verrichten ?"
„Als ik in de verrukking ben .... ja "
„En die kreupelen, die reeds genazen zonder dat zij di zagen ?"
„Kan niet mijn ziel uitgestraald zijn ook zonder dat ik het wist of wilde? Was niet al wat ik in mijn verrukking deed, iets waarover ik geen macht had en waaraan ik zonder mijn verrukking vreemd was?"
Hij reed weer voort naast haar en dacht zwijgend na. „Het is droevig," zeide hij eindelijk. „Wie het gedachtenwoud binnenrijdt komt niet tot licht, maar hij verwart zich hoe langer hoe meer in 't donkere hout. In mij komt de vreemde lust op, dit leven te eindigen om te weten. En ik voel naijver op die anderen, die vroom gelooven kunnen in al de goden, de grooten en de kleinen. Maar ik kan niet... ik heb immers ervaren, dat de Nickelman een aal was en de grondgeest een geluidsschal....
Na een poos vroeg hij plotseling:
„En wat was er waar van Frango, den draak, Whridlo, den hond en Baza. de geit?"
„Begreep di dat niet?"
„Neen.... hoe zou ik.... Er bestaan geen draken!" „Het was een raadsel van Maresag om de vele minnaars te beproeven. Frango was de moed, Whridlo was de trouw, Baza was de soberheid. Wie dit raadsel zou begrijpen was mij waardig, meende Maresag honend."
„En du vondt dat goed?"
„Wat Maresag wilde moest ik doen... ik kon hem niet weerstaan. Hij had een groote macht over mij, waaraan ik



mij niet kon ontrekken... Eerst toen du kwam en ik door mijn geloof in dijn kracht overwon, kon ik met di medegaan.
„Ik dacht wel, dat de draak 't een of ander groote onbekende dier zou zijn, dat de laffen zou verschrikken."
„Maar er bestaan zeker draken, Sogol. In mijn verrukkingen heb ik ze gezien. Zij hadden lange muilen met scherpe tanden en lage pooten gelijk een hagedis en lange staarten met punten bezet..."
„Ik wilde, dat ik met di naar dat gewest van dijn verrukkingen kon opstijgen."
Zij reden een eind voort tot zij aan een klein boschje kwamen, waar zij afstegen om te rusten en de paarden te voederen. Zij zagen om naar Haun, die een eind vooruit was gereden en nu uit het gezicht was.
Sogol nam zijn horen en stiet een paar schrille tonen uit den horen. Toen na eenig wachten Haun niet terug kwam, kluisterde Sogol zelf de voorbeenen der paarden, nam ze het bit uit den mond en liet ze grazen. Daarna zocht hij met Harimona in 't boschje naar paddestoelen, die hun als leeftocht dienden wanneer geen klein wild gevangen was of niet een ree of een hert door Sogol met de speer was neergedrild. Nog zochten zij, toen zij Haun's horen in de verte drie korte stooten hoorden geven, het signaal, dat hij in gevaar verkeerde.
Harimona verbleekte maar Sogol snelde naar zijn paard ontkluisterde het en de hand aan 't kortzwaard, reed hij in galop naar den kant, vanwaar nu voor de tweede keer het alarmsignaal klonk.
Toen hij een eind gereden had, zag hij Haun staan nevens zijn paard. De jongeling kwam zijn heer te gemoet loopen. „Wat is er aan de hand?" riep Sogol.
„Meester... Meester... er is hier wat vreemds . . ." „Wat, mijn jongen?"
„Meester . . . het lijk van een draak ligt hier. .



Sogol steeg af en volgde Haun in 't kleine boschje. Daar had het instroomende regenwater den grond onderwoeld en uit een kuil, half met water gevuld, stak de kop uit van een draak.
Sogol groef met zijn zwaard de aarde rondom wat weg. Zij was vastgeslikt met het vleesch van den reusachtigen kop. Hij zette de zwaardpunt in den grooten muil van 't dier en trachtte deze open te breken. De kop brak broos vaneen en de scherpe, spitse tanden rolden naar buiten.
„Ga ^ de meesteres halen en de paarden. Ik blijf hier Haun! zeide Sogol en toen de jongen wegreed in de lichting, die Sogol hem had aangewezen, begon deze nu voorzichtiger met zijn zwaard het tot zwartige klompen met den huid en 't vleesch van den draak gesmijde veen van den kop af te steken.
Hij was nog bezig den kop vrij te steken, toen Harimona en Haun aangereden kwamen. Sogol voelde zich beschaamd, wist niet wat hij zou zeggen tot Harimona.
Zij voelde zijn schaamte en om hem niet te kwetsen zeide zij:
„Misschien is het toch geen draak maar een vreemd groot dier."
Hij zag haar aan met lichtjes van dankbaarheid en geluk in de oogen.
„Gelooft di dat? vroeg hij nogmaals.
„Het kon toch zijn..."
„Wij kunnen het ten minste onderzoeken... Als hij levend was geweest, zou 't minder makkelijk zijn gegaan. Zie dien muil eens. 'K heb er mijn zwaard tot aan den greep
ingestoken en nog altijd was ik niet aan 't keelgat 
Ga eens naast den kop staan Haun ... ziet eens... De muil alleen is hooger dan Haun..
„En waar zijn zijn oogen?"
„Ik heb al deze aarde rondom afgestoken, maar ben nog niet aan zijn oogen toe gekomen..."



„Ik denk, dat hij rechtstandig in den grond staat," zeide Haan, bemerkend dat de muil spits opstond, alsof het gat de uitgang van 't hol van den draak was geweest."
„Wat denkt di te doen?" vroeg Harimona aan Sogol, ziende hoe hij vermoeid was van 't graven.
„Ik wilde wel gaarne hier blijven en den heelen draak
uitgraven Dan kunnen wij zien hoe hij er uitziet." .
„Maar dat kunt di alleen niet "
„Haun zal helpen .... en en.... als du wilt....
du ook "
„Met onze handen?"
„Neen, ik zal spaden snijden "
„En uw koninkrijk?" vroeg Harimona.
Sogol dacht na.
„Het was misschien beter, dat du eerst mannen haalde,
die du hielpen ? " vroeg Harimona.
„Dat kan lang duren.... als 't gaat vriezen is 't graven
onmogelijk en ik weet niet of ik mannen zal vinden,
dapper genoeg om den draak uit te graven kom 
laten wij eerst eten, rusten en dan ten minste den kop
van het monster uitgraven "
Harimona maakte vuur en Haun, met een speer gewapend, ging in 't boschje naar wild speuren. Al heel spoedig kwam hij terug met een haas. die hij den speer door den kop gedrild had, toen 't dier voor zijn voeten opsprong. Harimona nam haar klein gordelmes en begon het dier te villen. Haun stond er bij en keek nauwlettend toe.
„Heb di zoo'n honger vent?" vroeg Harimona.
„Nee.... ik heb bessen gegeten en nootjes ik heb
geen honger "
Maar omdat hij toch bleef toekijken, vroeg zij weer:
„Wat wil je Haun? Je kijkt zoo vragend "
Hij kleurde, zag verlegen zijwaarts.
„Er uit er mee, als du wat zeggen wilt!" zei Sogol gewild streng.



„Ik wou de meesteres wat vragen.... ik ben nu al zoo
lang van huis en ik wou weten of ik vader of moeder
en mijn broertje gezond en wel zal aantreffen "
„Dat weet ik niet!" lachte Harimona.
„Als du wilde.... en eens voor mij keek .... daar ..
En hij wees, even bang naar Sogol opblikkend, op de darmen van de haas.
„Vervloekt!" stoof Sogol op.
„Ik wist wel, dat de meester het niet zou willen!" zei Haun, half schreiend.
„De meester heeft gelijk Haun. Ik kan niet uit de darmen waarzeggen "
„En niemand kan het, Haun. Hoe kom di aan die vraag."
„Ginds op 't groote veld te Renigo was een vrouw, die uit ingewanden de toekomst kon lezen. Wie haar een geit bracht, die spelde zij de toekomst uit de darmen van de geit; en wie haar een ree bracht, die spelde zij de toekomst uit een ree. En er kwam zelfs ééns een man, die een kalf bracht en zij liet het slachten en las uit de darmen."
„Dat is alles bedrog, Haun. Ze deed het om de dieren."
„Nee meester 't was geen bedrog. Ik heb de vrouw
een geitje gebracht en zij voorspelde mij, dat ik op reis zou gaan met een koningszoon en zijn bruid en die zullen tot hoog aanzien geraken: De koningszoon zal koning worden en de bruid, koningin! En 't is tot nu toe uitgekomen och lieve meesteres.... ik smeek di zie
toch even in de darmen en zeg mi of mijn broertje nog leeft
Harimona keek Sogol vragend aan, half besloten om den jongen zijn wil te geven. Maar Sogol keek somber.
„Als wij zelf de domheid bevorderen.... wie zal ze dan bestrijden?" vroeg hij.
En zich tot kalmte dwingend, zei hij tot Haun:
„Mijn jongen, al kwam wat zij zeide ook uit, toch was 't bedrog. Het gaat bij die voorspellingen zoo.... Komen
GERMANJA II. 6



ze uit, dan gelooft men aan de buitengewone zienerskracht komen ze niet uit, dan vergeet men de voorspelling of meent bij een slechte waarzegster te zijn geweest. Maar 't zijn alle slechte waarzegsters. Niemand weet iets van de toekomst.... niemand.... niemand de goden zelve niet.... zij zijn ook aan het lot onderworpen, zonder dat zij weten, hoe het zal loopen • • • en het zal een slecht lot voor ze zijn, als de koningszoon, werkelijk koning wordt."
Sogol had de laatste zinnen meer tot zichzelf dan tot Haun gezegd, die teleurgesteld naar den haas bleef zien.
Harimona, na den haas gestroopt te hebben en van de ingewanden ontdaan, stak hem aan een bronzen spits, dat op twee gevorkte takken rustte en nu moest Haun langzaam draaien.
Sogol, zijn ongeduld niet kunnende bedwingen, was al weder naar den kop van den draak geloopen en begon deze verder met zijn zwaard te ontgraven. Maar bemerkend, hoe weinig hij hierdoor bereikte, liep hij een eindje 't bosch in zoekend naar een boom, geschikt om er spaden van te snijden. Een zwarte stronk, die manshoog boven den grond uitstak, zeker 't overblijfsel van een boom, die door den bliksem getroffen was en daardoor van buiten bruin gebrand, kwam hem geschikt voor en hij sloeg er zijn zwaard tegen. Maar 't zwaard ging er diep in en stuitte toen op iets hards. Sogol keek verwonderd en nu, de stronk belastend, ervoer hij, dat hier weder het lijk van een draak was verborgen, nu met den staart opwaarts uit het hol. Hij zag de grove schubben van den staart, hoewel 't vleesch verkoold was en ook nog de knoesten van de dorens van den rug 
Daar waren dus twee draken in dit boschje geweest. Beiden wellicht door den bliksem getroffen. Maar boe deze vreemde houding te verklaren.... de één met den kop hoogopgestoken uit de krocht, de andere met den



staart opwaarts? Waren zij voor 't onweder gevlucht?
Hij mat den afstand tusschen de twee draken Een
denkbeeld kwam in hem op maar hij weifelde om het
aan te nemen.... Neen.... dat kon niet zoo groot
was een draak niet dat overtrof alle verhalen van de
sagen Het was wel de lengte van een wand') En
toch.... als kop en staart eens tot denzelfden draak behoorden de ligging was zoo, dat de mogelijkheid kon
bestaan?...
Hij keek met scherpen blik in de richting van den kop en zijn geoefend oog bemerkte, dat de bodem over dien langen weg voor een deel bol stond, zoo de richting aangevend, waarin het lichaam van den draak kon liggen.
Hij vergat het haasje, dat ginds aan het spit braadde, hoewel hij den heelen dag weinig anders dan wat bramen en hazelnoten gegeten had. Bij den drakenstaart zittend, de kin op den greep van zijn zwaard geleund, was hij in nadenken verzonken.
Dat was dus een draak, een echte draak. Ditmaal behoefde hij geen wonderverhalen van anderen te gelooven. De sagen waren dus geen bedrog. Faffner en Kirgold en Frango bestonden.... Maar als de draken bestonden, dan konden ook de goden bestaan.... Hier lag het geheim ontraadseld voor hem.... hier aan zijn voeten, weinige vamen onder den grond 
Hij mocht niet verder reizen al verloor hij er zijn
koninkrijk door.... wat beteekende een koninkrijk tegen de doorgronding van dit geheim. Wéten moest hij, voor alles wéten, wilde hij.
Haun blies een paar tonen om hem tot het middagmaal te roepen. Hij blies een paar tonen ten antwoord en liep langs de gewelfde lijn van de grond gaande langzaam terug naar Harimona, tellend zijn schreden om den afstand te
/) Wand — Gewanne, Gewende = 450 voet, de afstand van een ploegwending. (Pleiffers «Gennania" dl. 17).



meten. Twee honderd groote schreden was de draak lang. Veel hooger dan de hoogste boom hier in 't boschje... veel hooger dan ooit een boom, waar ook, gegroeid was...
Maar als dat dier zoo lang was en zoo hoog, hoe zou het dan hier in 't nauwe boschje, dat zelfs een man nauw doorliet, zich hebben kunnen bewegen? Hij keek naar de boomen rondom... Zij waren allen minstens vijf-en-twintig jaren oud... dus de draak moest al jaren lang dood zijn. Nergens ook was een spoor van gebroken boomen en de schorsen waren nergens afgeschuurd ...
Peinzend als altoos, kwam hij terug bij Harimona en zij, gewoon aan zijn peinzerijen, vroeg niets, sneed den haas in deelen en reikie Sogol een bout. Hij stak het geroosterde vleesch werktuigelijk in zijn mond, zijn donkere oogen starend voor zich uit zonder te zien, kouwend het vleesch zonder het te weten... altoos beziggehouden door zijn gedachten.
„Rijden wij verder, meester? waagde Haun ten laatste te vragen.
Harimona zag hem bestraffend aan. Maar Sogol had de vraag niet gehoord en bleef turen, altoos door turen in denkgestaar.
Haun sloop stilletjes weg van 't vuur en den kop van den haas nemend, begon hij dezen een eind verder om en om te gooien, om zijn geluk te beproeven. Want als de schedel boven komt, wacht men goede tijding en als de kaak boven komt slechte.
Harimona nam een berenhuid van het leger en legde deze zacht om de schouders van den peinzenden man. Daardoor uit zijn gepeins ontwakend, zag hij haar aan.
„Kind," vroeg hij, „zouden wij niet gaan eten?"
„Wij hebben al gegeten, liefste 1" zei ze met een zachten glimlach, „en du hebt medegegeten... waaraan dacht du zoo ingespannen?"
„Ik denk aan den draak ... Ik zou hem gaarne uitgraven ..



Wilt du mi helpen ?.. Ik denk zoo ... wanneer 't vriestijd wordt, zal het te laat zijn en als de stormen komen wordt de draak onder 't zand bedolven en als de bliksemspeer in 't boschje zwiert, kan alles verbrand worden."
„De tijd dringt, Sogol. Du zult in dijn vaders koninkrijk een andere koning vinden, die di zal weerstaan..
Ik zal mijn Nervieërs wel weten te herwinnen... en du zult mi helpen ..."
„En als de koude ons hier overvalt. Wij hebben nog wel vier nachtreizen ') af te leggen, voor wij aan uws vaders gebied komen.
Hij keek treurig.
„Als wij een gedeelte opgroeven?" vroeg hij. „Wanneer ik een gat groef in 't midden van de gewelfde lijn, dan zeker zou ik den omvang van 't dikste gedeelte van 't lichaam kunnen opdelven. En den maag openen om te zien, wat de draak gegeten heeft.... menschen, kobolden of.... of...."
Hij weifelde, het woord uit te spreken.
„Wat meent di?" vroeg zij.
„Of gras gelijk een koe "
„Dat hoopt di?" vroeg zij ondeugend.
„Ja dat hoop ik want mij is een gedachte door
't hoofd gevaren."
Hij zweeg en zij wachtte zonder te vragen op zijn antwoord.
„Een doode draak," ging hij voort, meer in zichzelf sprekend dan tot zijn geliefde, „is nog geen levende. Als
hij levend was geweest, ja dan dan had ik kunnen
zien in 't licht van zijn oogen en ervaren of hij vuur kon spuwen en ontdekken of hij meer verstand had dan een redeloos dier "
J) Nachtreizen. De oude. Germanen rekende bij nachten, dus dagreis kon hier niet gebruikt worden.



„Twijfelt di nog altijd?"
„Ja ik twijfel ik heb zoo getwijfeld voor ik den
Nickelman in den gröhl dorst aan te randen... en ook heb ik zoo getwijfeld, toen ik den schalgeest bij de twee eiken
aanviel durven moet men, altoos durven niet
vreezen voor de eigen gedachte... er zit in het menschelijk hoofd een groote spin, die verbeelding heet. Hij weeft spinsels, altoos nieuwe spinsels, en als men die spin door laat weven, bedekt hij de rede ten laatste met webbe op webbe, tot die een dik, taai kleed vormen, waaronder de waarheid onherkenbaar bedekt ligt.... "Weg spin! Weg
webben in mijn hoofd de waarheid wil ik weten....
de waarheid "
Hij stond op, liep naar de plaats, waar de kop van het monster uit het gat omhoog stak. Zij was hem gevolgd en wenkte Haun mede te komen. Toen Sogol, over de welvende lijn loopend aan een diepte kwam, stak hij daar diep zijn zwaard in en trok dan, een gat woelend, het zwaard weer
terug Dat rook vreemd, een reuk die Sogol, die toch
veel kruiden-aftreksels kende, onbekend was Hij streek
met den vinger langs het zwaard; daarop kleefde een taai, dik, bruin, stinkend vocht. En in het gat, dat hij door 't insteken van 't zwaard gemaakt had, kwam nu ook traag een dikke, half-vloeibare, bruingore massa oprijzen.
„Het drakenbloed!" kreet Harimona.
Sogol keek haar even aan en knielde bij 't gat, waar 't trage vocht nu al over den rand sijpelde.
„Haun, haal een brandenden tak van 't vuur!" beval Sogol. En tot Harimona:
„Als 't drakenbloed is, moet het branden!" 
Haun, kwam met den brandenden tak.
„Ga wat terug, meester!" waarschuwde Harimona, zelf
eenige passen terugtredend 
„Zijt di bang?" vroeg Sogol, met toorn in 't oog.



Hij stak de brandende fakkel, met een bitteren lach om den mond, in 't gat. Meteen sloeg de vlam als een zuil van vuur omhoog uit het gat en de gewelfde lijn op den grond sloeg met een donderend geweld open, stukken aarde, oude boomwortels en steenen opwerpend.
Haun was de eerste die wegrende, altoos maar rennend, niet omziende naar 't vuur. Harimona was achterover geslagen en op haar viel de kroon van een boom, die door de ontploffing ontworteld was en schuin naar voren viel. De vuurzuil was opgestegen vlak in Sogols gezicht. Maar zijn lange baard, tot de wortels verzengd, had hem behoed voor brandwonden 
Hij zag Harimona liggen, sprong op haar toe.
„Ben di gewond, liefste?" riep hij smartelijk.
„Neen, neen ... help mi... help mi..
Opnieuw volgde een ontploffing. Nu spoot een straal van 't trage vocht uit den grond en een dikke rookwolk begon langs de geheele lengte van de lijn op te stuwen. De schok had Sogol een eind opgeworpen in de lucht, maar hij viel terug op de kroon van den boom waarop hij veerde, hoewel enkele takken in zijn lichaam drongen. Hij voelde de pijn niet, stond op, trok Harimona onder de takken weg en haar optillend, snelde hij met haar weg van de gevaarlijke plek. Achter zich hoorde hij nogmaals een knal en nogmaals en 't geheele boschje stond in dikke en zwarte, stinkende rook, waartusschen het goud en rood der vlammen met vuursplinters oplaaide...
Buiten den wind bleef Sogol staan en keek naar 't brandende boschje.
„Gelooft di nu?" vroeg Harimona, wier gelaat geheel zwart was geworden door den walm. „Nu heeft de doode draak nog vuur gespuwd ... ziet di het nu ... du ongeloovige!"
In hare ontzetting zag zij hem met verschrikte oogen aan en haar stem klonk verwijtend.



„Verbrand mee, als du vreest!" antwoordde Sogol verachtelijk, de stukken tak, die in zijn linker arm en in zijn dij waren gedrongen er uittrekkend, waardoor het bloed naar voren kwam en begon langs zijn arm en zijn been te sijpelen.
En haar de bloedende arm dicht voor 't gelaat houdend, zeide hij :
„Kom ... genees deze wonden nu door dijn heiligheid ... stelp dit bioed op dit oogenblik en ik zal gelooven..
Zij keek naar de wonden met blikken, waaruit de wil en het verlangen om te genezen spraken... Maar het bloed bleef vloeien en stremde zwartrood op de huid...
„Ik kan niet!" zeide zij, „ik kan niet... Bind toch dijn kleed er om ... du zult verbloeden ..."
„Zóó genezen kan ik ook... en die daar, den draak zal ik ook wel leeren kennen ..."
Hij keek om naar water en zag Haun, die doodsbleek en klappertandend naar zijn meester kwam.
„Jongen, haal water voor dijn meester ... gauw ..riep Harimona. „Dtór is een kreek ..."
En zij wees op een regenwelletje, waarbij de paarden stonden, die met vooruitgestoken kop, snuivend van angst, naar 't brandende vuur zagen, door hun kluisters alleen verhinderd om er in te galoppeeren.
Hij schepte water in zijn lederen jachtbuis en bracht het naar Harimona, die een stuk van haar lijnwaden onderkleed scheurend, de wonden bette en verbond.
Sogol liet zich lijdzaam behandelen, zijn gedachten waren bij den brand in het boschje. Nog steeds stegen de vlammen op en van tijd tot tijd hoorde hij een zwakke ontploffing, waarop dan een nieuwe uitlaaiïng van 't vuur volgde. Daar 't nog helder dag was, wierpen de vlammen geen lichtschijnsel over de vlakte en de wind dreef de rook in roetige wadems weg.
Nu hij verbonden was, dacht Harimona aan zich zelve.



Zij had, terwijl zij bij Sogol gebukt stond, heur los wit haar, dat langs haar gelaat viel, weggestreken en toen gemerkt, dat haar vingers zwart waren. Haun zeide haar nu, dat heur gelaat met roetwalm was bedekt. Daarom liep zij naar de kreek en wilde heur gelaat afwasschen. Maar het water liep van heur gelaat zooals van een zwanenrug, zoo vettig was het roet. Haun, die naderbij was getreden om zijn meesteres te helpen, zag het en liep snel zoekend langs den grond, speurend naar vogelmest. Toen hij op het hooge gras wat mest vond, bracht hij het haar. Maar zelfs nu ze 't gelaat daarmede insmeerde, was het walm niet weg te wisschen.
Haun liep naar Sogol en vroeg hem raad. Sogol trad naderbij en overtuigde zich van de vetheid van den roetwalm.
„Het lijkt wel ievervet!" zei Haun.
Sogol zag hem met een snellen blik vol erkentelijkheid aan.
„Zoo, mijn jongen dat is beter dan bleek weg-
loopen ...." en zich tot Harimona richtend:
„Het zal met koud water niet gaan ik zal roode
zuring koken daarmede zal di 't wel weg kunnen
wasschen."
Hij plukte wilde zuringsteelen, legde ze in de holte van zijn bronzen schild, porde het vuur op, plaatste het schild op de gevorkte takken er boven, goot met Hauns jachthemd water in 't schild eti wachtte tot het water er in kookte. Toen bracht hij het schild aan Harimona en thans eerst kon zij 't gelaat schoonwasschen.
„Nu zijt di blanker dan weleer!" zei hij schertsend.
„Maar du hebt dijn mooien haard verloren .... en het is of du jonger zijt geworden Hoe oud zijt di?"
„Vijf en twintig jaren .... en du ?"
„Negentien jaren "
„Dat zijt di nog bijna een kind... ."
„Maar ik heb meer beleefd, dan menige oude vrouw ... en dat heeft mi wijs gemaakt.... Ik heb di nooit gezegd,



waarom ik niet wilde, dat du Maresag zoudt ombrengen vóór wij vluchtten "
„Hij had het verdiend, de schurk, de vrek "
„Haun," zeide Harimona, „maak het schild van dijn heer schoon."
Haun nam het schild op en liep er mede naar de kreek.
»Zeg geen booze woorden meer van Maresag, mijn geliefde Ik mag ze niet aanhooren "
„Staat di nu nog onder zijn invloed?"
„Neen maar weet, dat hij mijn vader is "
Zij lette schijnbaar niet op de verbazing van Sogol, maar ging voort:
„Mijn vader; niet alleen mijn wereldsche maar mijn bloed-vader is Maresag, de opperpriester. Mijn moeder was Anertha, de Druides, die met mijn vader in gemeenschap leefde. Toen ik geboren werd, gaf mijn vader mijn moeder bittere kruiden, zoodat haar borsten schrompelden en zij geen melk gaf. Want er waren vijanden van mijn vader, oude Druïden, die naar zijn plaats stonden. Zij beschuldigden Anertha van onkuischheid. Het Druïdending kwam bijeen en mijn moeder trad naakt voor de priesters, die haar ziende met de verschrompelde borsten, aan haar onschuld geloofden en over degenen, die den laster hadden verbreid werd gericht gehouden en men rukte ze de tongen uit, zoodat zij ellendig stierven, behalve een, die gevlucht was in 't woud en zich wreken wilde. Hij wachtte mijn voedstermoeder op en doodde het kind in haar armen, meenende dat ik het was. Doch het was het kind van haarzelve. Mijne moeder was sedert zeer bevreesd voor mijn leven en zü besloot de bittere kruiden niet meer te gebruiken, opdat hare borsten weder zwellen zouden en zij mij zelve zou kunnen zoogen. Maresag merkte dat en wilde haar dwingen tot het gebruiken der bittere kruiden. Zij bleef weigeren, van moederliefde vervuld. Toen was mijn vader zeer bang,'



want zoo het bedrog ontdekt werd wist hij, dat hem de
marteldood wachtte "
Zij zweeg en zal in gepeinzen, starend naar het brandende boschje, waar de vlammen zachtjes aan verminderden. „En toen?" vroeg Sogol.
„Toen.... toen.... toen heeft men mijn arme moeder dood in 't bosch gevonden .... en zij was geteekend met het bloedige kruis, dat de wilde mannen in de borst van hun slachtoffers kerven.... en de borsten waren haar
afgesneden en zij was geschoffeerd "
„Dat had Maresag gedaan ...."
„Ik mag het niet zeggen en niet doen zeggen .... laat ik nu zwijgen .... Maresag is mijn vader, bedenk dat.... Maar di wilde ik dit zeggen, omdat ik er een ter wereld
moet hebben, die met mij mijn geheim draagt Du weet,
wat men omtrent mij in de Renigo vertelde.... Het verhaal van de drachtige ree met de lichtende ster tusschen de ooren, de sprekende maan, de berg Wittewa, waar de
kroon bewaard wordt dat alles was leugen
„Dat is de oorsprong van onze mythen en sagen!" zei Sogol bitter.... „Alles misdaad, leugen en bedrog.... de
waarheid is zwart, zwart als de nacht en het leven
is leeg, bodemloos.... een vloek over het leven ...."
„Daarom mijn geliefde, voelde ik zooveel eerbied en ontzag voor di, toen ik zag hoe dapper du waart en hoe helderziend.... En daarom ook, daar du twijfelt, wil ik twijfelen en daar du ontkent, wil ik ontkennen.... want ik heb di lief, lief met een ontzaggelijken eerbied....
want moedig zijt di.... moedig boven allen, allen 
Toen ik door den slag van het drakenvuur werd teruggeworpen en onder den boomkruin lag, zag ik Haun vluchten
en toen zag ik dijn gezicht dijn baard smeulde weg,
het vuur spoot rondom di op.... maar in dijn oogen zag
ik geen schrik en dijn leden beefden niet maar met
groote, vragende blikken staardet di naar den wel, waaruit



't zengende vuur opspoot en ik zag hoe dijn wil om te
weten sterker was dan te leven En toen zijt di, niet
achtend op 't eigen gevaar over den vuurpoel heen naar
mi toegesprongen om mi te redden Du hebt de gouden
lindenkroon gehaald van den berg Rodewa moet ik die heeten ... en den draak en den hond en de geit verwonnen. En de zeven reuzen, zijn dat niet de boomen van 't boschje, die daar afgebrand zijn ...."
Zij wees naar 't boschje. Zeven boomen hieven boven het smeulende boschje hun zwarte, verkoolde stammen op.
„Het is vreemd mijn geliefde," zeide Sogol, naast haar gaande zitten en zijn arm om haar leest slaande, „er schijnt in al deze leugensproken der priesters vaak diep een waarheid te zitten, zooals in de bittere schaal van de walnoot een zoete kern kronkelt... En toch, leugens zijn het, misleidende, slechte leugens...."
„En de zoete kern in die leugens mijn geliefde, dat is de waarheid van onszelf. De sagen en de mythen schijnen mij toe allen te gelijken op den boom uit het sprookje van de wonderfee... kent di het?"
„Neen ... vertel het mi...!"
„Er was een wijzen koning in het verre land van Scandi, die oud was geworden en geen opvolger had. Toen was hij zeer bedroefd, want hij wist niet wien hij zijn kroon zou doen erven, zonder bevreesd behoeven te zijn, dat zijn rijk na zijn dood door een onwaardige zou worden bestuurd. Hij liep dag aan dag in het bosch te denken en vond geen middel om den waardigsten te kiezen. Toen ontmoette hij eindelijk een fee, die hem vroeg wat hem deerde.
„Maagd," zeide hij, „ik ben oud en dicht nabij den dood. Mijn zonen zijn allen gestorven in den strijd voor het vaderland. Nu weet ik niet wien ik als opvolger zal aanwijzen."
„Ik zal di helpen," zeide de fee. „Hier in 't bosch is



een wondervijver. Ieder, die er zich in spiegelt, ziet er zijn eigen beeld in, naar zijn eigen verbeelding. Zend degenen, die du meent, dat uw opvolgers zouden kunnen zijn, naar dien vijver en vraag hoe zij er zich in zien."
Toen ging de koning terug en liet verkondigen, dat in het woud een vijver was, waarin elk zichzelf zou kunnen spiegelen, zooals hij was. Tien mannen werden uitverkoren om in den vijver zich te spiegelen en wie de waardigste was, zou den troonopvolger zijn.
De tien mannen gingen naar den wondervijver en de koning stond aan den oever en hoorde, wat elkeen zeide, die in den vijver had gekeken.
De eerste, die zijn spiegelbeeld zag, zeide: „Koning, ik zie mij met een gouden kroon op 't hoofd." De tweede zeide: „Koning, ik zie mij met een purperen mantel aan." De derde zeide: Koning, ik zie mij zittende op een troon." De vierde zeide: „Koning, ik zie mij met een schepter in de hand." De vijfde zeide: „Koning, ik zie mij, met het koningszwaard voor den schouder." De zesde zeide: „Koning, ik zie mij met een lichtkrans om 't hoofd." De zevende zeide: „Koning, ik zie mij, staande op uw schouderen." De achtste zeide: „Koning, ik zie mij, staande aan uw sterfbed en uw vinger wijst mij aan." De negende zeide: „Koning, ik zie de schimmen van uw zonen, die mij op het schild heffen ..
De koning echter, die al deze negen mannen had aangehoord, voelde zich bedroefder dan ooit. Want hoe zou hij kiezen komen tusschen zooveel uitverkorenen. De tiende man nu, die de laatste was, die zich in den vijver zou spiegelen, omdat hij reeds van het begin nadenkend terzijde had gestaan, bleef wachten als schroomde bij, om zich te spiegelen.
„Waarom spiegelt du di niet?" vroeg de koning verwonderd.
„Koning," antwoordde de tiende man, „is het wel noodig,



dat ik de keus nog verzware, waar er zoovelen uitverkoren zijn."
„Spiegel di," gebood de Koning.
Toen schreed de man nader en boog zich over den vijverrand. Maar hij bleef gebogen wachten en scheen beschaamd om zich weder op te richten.
„Wat ziet di?" vroeg de koning eindelijk ongeduldig.
Nu richtte de tiende man zich langzaam op en de koning zag, dat een traan langs zijn wangen biggelde en in den vijver dropte.
„Sta op!" zeide nu de wijze koning, den tienden man met zijn schepter aanrakend, „du zijt uitverkoren!"
„Hoe juist!" riep Sogol uit 
„lk denk dikwijls aan dat sprookje, mijn geliefde. Is die wondervijver niet als het leven der oude tijden, zooals wij
dat onthouden in onze mythen en sagen wij allen die
er ons in spiegelen, zien onszelf zoo gaarne als waardig om de navolgers der grooten te zijn.... en maar een enkele beseft zijn eigen nietigheid "
„Neen neen die vijver is het geheele leven....
en wie zich er in spiegelen zijn de menschen de
menschen, die zich koningen wanen en alléén een heele, enkele wijze weent — want hij weet, dat hij het koningschap dezer wereld onwaardig is kom, wellieve, het
vuur sintelt nog maar na.... wij zullen gaan onderzoeken, wat er met den draak gebeurd is...
„Zij keek hem liefdevol aan en dan, met een zacht droevig, schertsend lachje, zei zij:
„Ja, laten wij gaan.... wellicht dat de oude koning ook di met zijn schepter aanraakt..
„De oude koning Wod ... hij daar?" spotte Sogol, wijzend in den hooge. „Hoe zou hij ? Is al niet lang onttroond ? Kom Haun! riep hij wat luider, tot den jongen, die 't bronzen schild blank had gepoetst met fijn zand en 't nu met een stuk vossevel opwreef, '„wij gaan naar 't vet van den iever zien!"



„Daar draagt hij den wondervijver aan!" schertste Harimona, toen ze zag hoe Haun, het blinkende schild hooghoudend om de vrucht van zijn arbeid te toonen, nader kwam.
„En wel mag du di er in spiegelen, wellieve!" zeide Sogol. „Maar weenen moogt di niet, want zoo schoon als du bent, was nooit een koningsdochter!"
„Du bent vol goeden moed, meester."
„Die kleine muzikant heeft mi de oplossing van 't raadsel van t brandende drakenbloed gebracht.... komt mee ik zal 't di zeggen."
De grond was nog warm in 't boschje, dat geheel uitgebrand was. De zeven naakte boomstammen staken met hun verkoolde stampen meewarig, op uit den zwartig-grauwe grond, waar nog sintels nagloorden.
Sogol trad voorzichtig naar de kuil, waar de drakenkop uit opstak, nu omhoog gewerkt tot aan den nek, maar witblank doorgegloeid, een geraamtekop. Sogol zag de diepe gaten der oogkassen en de machtige kaak met de platte groote tanden met verwondering aan.
„Hij heeft tanden als een groote bul," meende Haun.
Weer keek Sogol den jongen met innige erkentelijkheid in de oogen aan.
„Du, schrandere vos, uit di zal wat goeds groeien.... Het zijn werkelijk groote bulletanden" ... zei hij voortgaande tot Harimona... „en deze draak is geen roofdier geweest, anders zou hij tanden hebben als een beer of een wolf....
Dat zijn de tanden van een goedig vee die draak heeft
gras gevi eten .... of vruchten .... maar dan alleen bramen
en appels want knagen zooals een eekhoorn heeft hij
niet gekund 
Hij liep terzij van de opengespleten gewelfde lijn .... stond stil bij het gat, waar hij de vlammende fakkel had ingestoken.... het was bruin uitgebrand, met korsten van een zwartige, vettige, nagloeiende massa. Maar er staken geen beenderen uit 



„Ziet eens hier.... de draak was niet zoo lang als ik
dacht hij was in 't midden doorgebroken Daar lag
zijn kop Daar lag zijn kop en hier zijn staart 
Ik zal eens peilen waar zijn achterdeel begint. Maar toen hij zijn zwaard een eind verder in den grond stak, moest hij 't ijlings terugtrekken en loslaten.... zoo warm werd het onder den grond. Daar borrelde de trage, dikke, zwarte
massa nog op kookhitte.
Sogol tornde een paar draden uit het onderkleed van Harimona, draaide ze tot een pit en doopte ze in de gloeiende massa. Toen liep hij een eind terzijde en hield de pit tegen een smeulende tak, die hij tot een vlam aanblies.
De pit vatte vlam en brandde spoedig helder op. Sogol wierp haar op den grond en trapte haar uit.
„Haun heeft gelijk gehad.... ievervet en tanden als een bul.... die draak is geen draak geweest.... dat was een groot dier.... een heel groot dier.... Maar waar is het vandaan gekomen? De kop zal wel 't meest op dien van
een reuzensalamander hebben geleken zie di wel
Harimona denzelfden vooruitstekenden bek maar
deze hier heeft tanden gehad, platte tanden gelijk het goedmoedige vee .... Het is zijn vet, dat gebrand heeft... die zwarte brei is zijn vet geweest.... zooals het varken
in een vetlaag zit "
„Waarvan zouden die knallen gekomen zijn? vroeg Harimona. Nu zij dicht bij den kop stond, de reusachtige beenderen zag, zonder vrees thans nauwkeurig toekeek, begon ook zij aan de echtheid van den draak te twijfelen. Zeker, haar geliefde had gelijk. Wanneer Maresag den draak zou ontdekt hebben zou hij hem gebruikt hebben om het volk vrees en ontzag in te boezemen. Hoe eerlijk was haar geliefde. Indien hij den kop van den draak had medegenomen, gindsch in zijn rijk gestoft zou hebben op zijn gevecht met den draak en de verovering, zou hij zeker begroet zijn als de moedige prins, die den gruwelijken



draak had bevochten en overwonnen. Maar hij dacht zelfs niet aan die bedriegerijen. Hij was oprecht en waar.
„Ik herinner mij," zeide Sogol, „dat ik eens als jongen met kornuiten in 't bosch spelend het kreng van een ever vond, die daar was gestorven.
Hij was zeer dik en gezwollen en wij, meenende, dat het dier drachtig was geweest, staken nieuwsgierig een
fram in zijn vel Toen steeg uit het dier een stank op,
zoo verpestend, dat wij allen wegliepen en één van de jongens bezwijmde. De stank volgde ons een heel eind en thuis kwamen de honden ons besnuffelen en blaften en zochten, alsof zij wild speurden. Ons was het, alsof wij dien stank nog altijd inademden en wij werden door onze ouders uit de hutten gezonden om ons te baden...
Die stank van dat ieverkreng kwam sissend door 't vel naar buiten... Toen heb ik niet beproefd of 't ieverbloed branden kon... maar het had heel goed kunnen zijn, dat die stank toen ook met een knal was ontvlamd ...
Hoe lang ligt de draak hier?... Niemand heeft ooit zoo'n dier levend gezien... de regen heeft hier in 't boschje den grond omgewoeld en misschien hebben stinkbronnen, juist als in de Ravenstroth opspuitend, hem uit de diepte omhoog gewerkt... Hoe lang is het geleden, sinds de draak hier verrekte? Wel vóór hier de eerste boom groeide, want in dit boschje had hij zich niet kunnen bewegen . . . kijk dien breeden kop... hoe zou hij tusschen de boomen doorgekomen zijn, zonder ze te breken ..
Hij bleef een tijd zwijgen, in nadenken verzonken.
„Wij kunnen nu naar mijn koninkrijk optrekken Harimona. Laten wij nog eens langs de gebogen linie loopen... Het vuur heeft voor ons de graversarbeid gedaan... Ziet eens die ribben... Ze zijn zoo hoog als een paard en zoo breed als mijn schild ... Wat gruwelijk aanzien moet dat reuzenbeest gehad hebben... Maar gevaarlijk was hij toch niet, met zijn platte tanden en misschien wel even goedig als
GERMANIA II. 7



een koe ... Hier is 't gat weer ... ziet di... hij is doormidden gebroken ... maar hoe komen de twee deelen zoo ver van elkaar? Hier in dit gat, waar de knal uitkwam, is uit beide deelen van 't lichaam het vet heengesijpeld ..
Zij liepen een eind voort en kwamen nu aan 't andere deel van het dier.
„Hier vangt het lichaam weer aan... tot d&dr, waar de staart nog opsteekt..
Hij snelde vooruit, bemerkend dat de staart niet door 't vuur was aangetast. En den staart nauwkeurig beschouwend, bevond hij, dat zijn veronderstellingen juist waren geweest. Een zwartige, vettige massa, die hij met den vinger kon indeuken, zat als klei om de beenderen gekleefd.
„Schubben heeft hij ook gehad!" zei Sogol tot Harimona, wijzend op de schubvormige omtrekken van de zwarte massa.
Hij sneed de punt van den staart van den draak af en nam die mede. Toen traden zij terug, ontkluisterden de paarden, stegen op en reden verder naar de Nervische gouwen.
„De helden uit de sagen namen de koppen van de draken mede, die zij hadden gedood," zeide Harimona. „Maar du neemt den staart mede!"
„Ik wilde een herinnering hebben en de kop zou te zwaar voor mijn paard zijn geweest... Weet di, Harimona, du spreekt van de helden der sagen. Vroeger heb ik die sagen altoos voor leugenpraat gehouden, die de priesters hadden verzonnen om het volk te bedriegen. Maar nu ik dat dier heb gezien, ga ik twijfelen. De kern van de noot is weer zoet en alleen de schaal bitter en waardeloos. Waarom zouden de groote voorvaderen niet met deze dieren gestreden hebben? En later, toen de dieren waren gestorven en de voorvaderen ook, hebben de priesters goden gemaakt van de helden en draken van de groote hagedissen..."



„Hoe weet di toch alles .... alles alles mijn
geliefde!"
„Het is niet zoo moeielijk, wellieve Men moet
maar durven altoos door durven.... ook de waarheid is een draak, die men het hol der verdichting moet uitdrijven 1"



HOOFDSTUK VIII.
Toen Maresag 's morgens in de hut van Harimona komend bemerkte, dat zijn dochter gevlucht was met den Nervischen prins was hij zeer verschrikt. Want met haar verdween de reuk van heiligheid, waarin de haag van Renigo stond en hij vreesde, dat de partij der priesters, die hem om zijn macht en schatten benijdden, opnieuw het nooit geheel gedempte verhaal van Harimona's geboorte weder zoude opdelven en hem op zijn ouden dag doen boeten voor de zonden zijner jeugd.
Hij riep een priesterding te samen en deelde de priesters mede, dat de gruwelijke Nervische prins, Harimona geschaakt had en zeker hare heiligheid en wonderkracht zou gebruiken, om gindsch in zijn rijk een haag den roep van heiligheid te bezorgen.
De priesters, eerst ontzet, meenden dat de prins onmiddellijk vervolgd moest worden. Maresag deed twaalf der jongste priesters te paard stijgen en gaf ze bevel Sogol dood of levend hem terug te brengen. Maar Harimona moest gespaard blijven en met alle voorzorgen en eer weder naar de haag van Renigo worden begeleid.
De twaalf priesters, op flinke paarden, gewapend met kortzwaard en fram, reden zoo snel zij konden in de richting der Nervische gouwen. Zij vermoedden niet dat Sogol zich geenszins had gehaast en zoo reden zij hem reeds op den derden dag voorbij, terwijl hij, Harimona en Haun in een boschje kampeerden. Onderweg aan de groote pleisterplaatsen vroegen zij of men de vluchtelingen ook gezien had en vertelden van het snoode bedrijf van den Nervischen prins, die de kuische priesteres uit de haag



had geschaakt. Maar nergens had men Sogol gezien, die niet de groote heerwegen volgde, doch onbekommerd om betooverde bosschen, spelonkgeesten of roovers, zijn richting houdend door naar de sterren te zien, ver van de heerwegen met lange, maar langzame dagreizen naar zijn rijk reed en juist daardoor den roovers ontging, die allen nabij de heerwegen rond zwierven, waar alleen hoop op buit voor hen te verwachten was.
De twaalf priesters kwamen ten laatste lang voor Sogol en Harimona aan het Bellovaaksche woud, waarachter de Nervische gouwen liggen. Maar in dat woud stuitten zij op tegenstand.
Himilrat met de strijdmaagden, die haar getrouw waren gebleven, huisde in dit woud, de gelegenheid afwachtend om een aanval in het dorp van Solbert te wagen en dezen om te brengen. De maagden, half naakt, alleen gekleed in de huiden van de beren, of van de vossen, die zij in 't woud doodden, zich uitsluitend voedend met wildbraad, kruiden, noten en wilde vruchten, steeds bij elkander en zonder zelfs ooit een man te zien, gaven zich over aan de perverse instincten, die in haar door deze levenswijze, tot ontwikkeling kwamen. Himilrat had eerst gepoogd deze vreemde genegenheden tegen te gaan, doch op een avond, toen zij met een tiental maagden was uitgetrokken om te jagen was een der maagden, een groote, volle, blonde meid, toen zij een hert met een speer had geveld en toegeloopen was op de buit, door het dier, dat nog eenmaal opstond, met het gewei in de borst gestoken.
Himilrat hoorde haar hulpgeroep en snelde toe. Het gevaar was reeds geweken, want het dier was gestorven. Maar de maagd zat neer op een bemosten boomstam, die eens ontworteld door den bliksem, was neergevallen en trachtte met heur hand het bloed te stuiten, dat uit de wonde in haar boezem langs haar maagholte nederdroop.
Himilrat zette zich bij de maagd neder, die door bloed-



verlies uitgeput, heur hoofd tegen Himilr&t's boezem deed rusten en zich door haar liet verbinden. De bloedende vrouweboezem deed in Himilrat plotseling een vreemde begeerte opkomen. Zij beefde over haar geheele lichaam, voelde haar bloed naar heur hoofd stijgen en drukte de maagd zacht tegen zich aan. Die sloeg haar moede oogen op en scheen dankbaar voor de koestering.
Himilrat legde een paar groote, jonge bladeren op de wonde en het bloed stelpte. Maar zij stond niet op, gaf geen antwoord op het horengeschal der andere maagden, die heur zochten. Zij legde haar gespierden arm om den gebruinden hals der gewonde maagd en haar tegen zich aandrukkend, begon zij haar te vragen, met een liefelijke stem en zachte woordjes, terwijl heur borst beangst was van vreemden lust, of het haar nu beter ging en of zij nu geen pijn meer had.
De gewonde maagd, gewend aan de harde stem en de strenge woorden van heur opperhoofd, drukte zich nog dichter tegen Himilrat aan en deze, nu haar op de schoot nemend, begon heur ruwe wang tegen die der maagd te houden, streek haar wang langs dier boezem en toen, bij de wonde, drukte zij opeens de maagd met onstuimige kracht tegen heur hoofd en begon de bebloede boezem wild en hartstochtelijk met kussen te bedekken.
De gewonde maagd, in stede van te krijten, vond wellust in de pijn, die haar de wonde veroorzaakte, sloeg op hare beurt de armen om hare verzorgster en zoo bleven zij beiden bij elkaar tot den laten avond, zich verheugend, dat de andere maagden een tegenovergestelde richting hadden ingeslagen om haar te zoeken.
Sedert bleven deze twee vrouwen bij elkaar en Himilrat, wel verre van de vreemde genegenheden voortaan bij heur maagden te bestrijden, bevorderde ze en beval ze ten laatste, zoodat de maagden nu allen paarsgewijze leefden, vriendin bij vriendin. Maar Babehild, de uitverkoren vriendin



van Himilrat, voelde een andere genegenheid in zich opkomen en eens op een avond, toen Himilrat ongewoon vroeg thuis kwam van een jachtrit, vond zij een andere maagd bij Babehild. Himilrat, verblind door naijver, begon de andere maagd dadelijk te slaan. Babehild verdedigde heur nieuwe vriendin en beide vrouwen grepen naar het kortzwaard en het schild en buiten in de schemer van het woud, vingen zij een tweegevecht aan. Beiden sloegen op elkaar in met woede, maar wisten langen tijd de slagen op het schild op te vangen, tot eeü slag van Babehild den beukei van 't schild van Himilrat afsloeg. Hierdoor verloor Himilrat de zekerheid bij 't verweer en eindelijk trof een slag haar in den nek. Zij viel neer en bloedde dood.
De andere maagden verheugd, dat de strenge Himilrat gedood was, kozen Babehild tot hoofd.
Babehild bekommerde zich alleen om hare genegenheden en velen der maagden, allen overgegeven aan hare natuurlijke instincten, verloren het verstand. Eene maagd liep rond met een stuk hout in den arm, meenende dat dit haar kind was, koesterde het in heur armen; gaf het de borst; zong het stuk hout 's avonds met lange, treurige wijsjes in slaap en sprak het toe met kleine koosnaampjes. Een andere vertelde dat zij zwanger was en berekende den dag van de geboorte van 't kind. En zoo sterk was hare verbeelding, dat werkelijk haar buik opzwol als van een vrouw die een kind onder 't hart draagt, doch baren deed zij niet.
Een derde maagd, die langen tijd zonder vriendin was gebleken omdat zij, met zweren overdekt, door dezen gesneden werd, sloot vriendschap met een hond en werd door dezen bevrucht.x) Er waren maagden, die zich ver-
J) De oude Germanen zijn hoogstwaarschijnlijk veel minder »kuisch" geweest, dan men, hoofdzakelijk op grond van de tendenzieuse »Germania'' van Tacitus, aanneemt. Trouwens Tacitus zelf spreekt van straffen tegen



beeldden elfen te zijn. Zij liepen naakt rond in het woud, loerden tusschen de boomen op kobolden en nikkers, vertelden de anderen door een nikker of een kobold
echtbreuk; het ongehuwd blijven van vrouwen, die vóór het huwelijk zich met mannen afgaven en van straffen gesteld op tegennatuurlijke ontucht. Het ligt voor de hand, dat bij een volk, waar de mannen zich voedden met wildbraad en zuivel, zich overgaven aan luiheid en doorloopend drankmisbruik en de vrouwen onderworpen arbeidsters waren; dikwerf het aantal mannen door den oorlog aanzienlijk minder dan dat der vrouwen moest zijn, geen zedelijkheid kon bestaan, volgens de tegenwoordige begrippen. De ontvankelijkheid der Barbaren voor de Romeinsche verdorvenheid is wel merkwaardig Dertien eeuwen Christendom trouwens vermochten den Germanen nog niet de vroegere «kuischheid" weer te geven. In «Karls des fünfften und des heyligen Römischen Reichs peinlich gerichts ordnung" zijn o.m. straffen gesteld op : abort, schaking, verkrachting, tegennatuurlijke ontucht (eyn mensch mit eynem vihe, mann mit mann, weib mit weib), bloedschande ... kortom tegen alle zonden van de twaalf caesars bij elkaar!
Toestanden als hier beschreven, zijn geen fantasterijen doch reconstructie's met grooten grond van waarschijnlijkheid. Overal waar de omstandigheden de geslachten scheiden en de natuurdrift, door onthouding of overmaat, wordt geprikkeld, ontstaan afwijkingen zooals in kazernes, gevangenissen, bagno's, kloosters, weeshuizen, opvoedingsgestichten, kostscholen.
Overmatige lichaamsoefening en onthouding van lichaamsoefening leiden eveneens tot afwijkingen. Asceten en athleten (ook reuzen) zijn vaak op geslachtelijk gebied abnormaal.
De oude Germanen, drinkend, luierend, een cultus van 't lichaam makend door warme baden en lichaamsoefening, kunnen wellicht als «kuisch" hebben gegolden voor iemand als Tacitus, die kennis had van het Rome van Tiberius, Caligula, Glaudius en Nero, naar onze begrippen moeten zij barbaren in den vollen zin des woords zijn geweest.
Deze noot meent de schrijver hier te moeten inlasschen om zijn eerlijke poging een reconstructie van een tijdperk te leveren, niet als een onzedelijk werk te zien beschouwd. Een recencent meende op zijn roman •oKalverstraat" te moeten afdingen, omdat daarin o.m. het ongelukkig lot der vrouwen in bordeelen wordt geschetst. Diezelfde recencent beklaagde zich echter tenslotte erover, dat de schrijver niet in dat boek wat verteld had van 't geen na middernacht gebeurde in zekere oester-salons in de Kal verstraat. Dat zou dus niet onzedelijk zijn geweest!



geschoffeerd te zijn en deden lange, uitvoerige verhalen van de schrikkelijke dingen die zij gezien en beleefd hadden in het hol van de kobolden. Soms kwam ééne harer, de haren golvend in den wind, de armen vooruitgestrekt, gillend en krijtend naar de holen snellen, bleek van ontzetting, kilbezweet en buiten adem en als zij wat tot rust was gekomen, verhaalde zij van een grooten kobold, die heur achterna was gerend, omgeven door een aantal boosaardige dwergen, die springend, buitelend over 't hoofd en soms zelfs met groote, zwarte vlerken in de lucht vliegend, haar hadden willen pakken.
En niet zelden toonde zoo'n maagd sporen van beten in de naakte kuiten, nog roode indrukken van tanden, die heetten toegebracht te zijn door de kwaadaardige kobolden.
Toen de twaalf jonge priesters tegen den avond het Aarduwener woud betraden en hier halt hielden, werden zij in den nacht verschrikt door een vreemd hoog gillen, dat hun allen met schrik vervulde. Zij stookten het wachtvuur op en nu, bij den gloed van de vlammen, zagen zij naakte wezens, die in een verre kring hun beloerden.
De priesters waren zeer angstig en keken de vreemde wezens oplettend aan. Zij geleken wel 't meest op vrouwen, doch zij hadden slechts één borst. Ook droegen zij speren en schilden.
Eenige der priesters, zonder zich te bezinnen, namen de vlucht uit het woud, hun wapens achterlatend, zoo snel zij konden hun paarden bestijgend en wegrennend uit het betooverde woud. Anderen begonnen bezwering-formules uit te spreken en trokken in der haast heilige kringen en zevenhoeken op den grond, Wotan aanroepend om hen tegen de kwade geesten te beschermen. Maar een viertal, moediger dan de anderen, grepen naar hun kortzwaarden, sloegen de beukelaars voor de borst en renden op het woudgetwaas af om het neer te houwen.
Toen vluchtten de vreemde wezens diep in 't woud,



waar 't zwart en donker was en de vier priesters, in hun overmoed niet bij elkaar houdend, maar elk een ander pad volgend, ziende hoe de wezens paarsgewijze vluchtten, raakten in het woud verdwaald en toen zij, de horens blazend, elkaar signalen gaven, klonken van vele zijden dezelfde signalen terug, zoodat zij, nu wel overtuigd in een betooverd woud te zijn gekomen, hun moed voelden zinken en niet wetend naar welke zijde te vluchten, op de plaats bleven standhouden, het schild aan den arm en het zwaard in de vuist, gereed om hun leven te verdedigen.
Zij wachtten langen tijd maar hoorden niets meer en hoopten op den morgen om hun makkers weder te kunnen vinden of in elk geval, zich uit het betooverde woud te kunnen redden. Doch de vermoeienis van de reis won het van hun angst en zij vielen in slaap.
Toen kwamen de vreemde wezens nader sluipen en plotseling grepen vijf, zes van haar een priester vast en bonden hem de handen en de voeten met gevlochten tenen en brachten hem nu naar de holen.
Daar lagen de vier gebonden priesters weerloos en in doodsangsten tot den morgen. Toen, bij het daglicht konden zij de vreemde wezens nauwkeuriger bezien en nog altijd konden zij zich niet verklaren, door wat voor getwaas zij waren gevangen genomen.
Een der wezens, blijkbaar het opperhoofd, beval de anderen, dat zij de vier gevangenen geheel naakt zouden uitkleeden. Toen rukten de wezens hun de kleederen van 't lijf en nu keken de wezens met groote bewondering naar hun lichamen. Zij betastten hen overal, gilden op zonderlinge wijze, vormden kringen en dansten liedjes zingend om ben been.
De priesters hoorend, dat de wezens hun taal spraken in den Nervischen tongval, begonnen nu moed te vatten en vroegen het opperhoofd te spreken.
Het opperhoofd kwam en liet de vier mannen water te



drinken geven. Maar de priesters, vreezend dat zij vergiftigd zouden worden, zeiden geen dorst te hebben.
„Wie zijt di en wat kwaamt di doen in ons woud?" vroeg het opperhoofd.
„Wij zijn priesters uit den heiligen haag van Renigo. De Nervische prins Sogol heeft onze heilige jonkvrouw Harimona ontvoerd en de opperpriester Maresag zond ons uit om de jonkvrouw terug te voeren."
„Waar is de jonkvrouw?" vroeg het opperhoofd. „Wij zoeken haar sinds dagen. De prins kon slechts een korten voorsprong op ons hebben en nog dezen dag hoopten wij hem in te halen."
Een der maagden liep op den spreker toe en opeens gillend en hem spuwend, riep zij :
„Dat is de zwarte kobold, dien ik heb zien vliegen. Dat
is de kobold, die mij gebeten heeft "
En zich op den gebonden man werpend, begon zij hem met de lange nagels het gezicht open te rijten. Een tweede maagd sprong nu toe, duwde de eerste weg en schreeuwde:
„Du liegt, du liegt het is mijn nikker mijn
nikker, waar ik alle nachten mee samen ben.... Laat het hem zelf zeggen.... Babehild, Babehild .... laat het hem zelf zeggen ...."
Maar de eerste maagd greep de andere in de haren en deze twee elkaar stompend, bijtend, trappend, krabbend, geraakten in hysterische woede; andere maagden begonnen over de drie andere priesters te twisten en deze, gebruik makend aan de onoplettendheid der kijvende, gillende, krankzinnige vrouwen, wisten zich los te werken en tegelijk opspringend, vluchtten zij, geheel naakt nu, het bosch insnellend, zoo hard zij loopen konden. De maagden, dit ziende, snelden ben na. Drie priesters wisten te ontkomen en zich in 't woud te verbergen. Maar de vierde, een korte, wat zwaarlijvige man, niet zoo vlug ter been, viel en werd door eenige maagden achterhaald. Zij stortten zich op hem,



beten hem in 't liGhaam, rukten hem de haren uit. Hij verweerde zich, trapte van zich af, sloeg met de vuisten. Eene, die haar vingers in zijn mond stak, beet hij de vingers af. Met de andere hand greep zij hem in de oogen en haar lange, scherpe nagels sneden het oogvlies door. De verblinde man, gierend, joelend van woede en pijn, beet, trapte, stompte in 't wilde. Maar de vrouwen, in krankzinnige woede, wierpen zich op hem en één, een zwaren dorren tak nemend, sloeg hem daarmede op 't hoofd zoodat bij bewusteloos neerviel, roepend: „Dat 's voor di, zwarte kobold 1"
Toen, verschrikt over haar eigen bedrijf, stonden ze stil rond den zieltogenden man, verwonderd dat hij daar nu zoo stil lag en met kinderlijke belangstelling, schouwend naar zijn schaamdeel. Zij keken toen elkaar aan met vreemde blikken in de oogen en ééne begon op eens te schateren en een tweede, haar gelaat naar boven keerend, sloeg de handen samen voor de borst en proestte het uit
van lachen en een derde lachte en een vierde en
opeens liepen de ze lachend, proestend, huppelend allen in een verwezen, hysterische vreugde weg van den verslagene, gillend de holen tegemoet om te zeggen, wat zij voor vreemds gezien hadden.
De drie anderen, niet durvend roepen, vluchtten elk een eigen weg kiezend, in 't woud. Geheel naakt, dorstig, oververmoeid, doodelijk bevreesd voor het getwaas, liepen ze toch voort, altoos door in één richting, om maar ver van de onheilvolle plaats weg te komen.
Tot zij van vermoeidheid niet verder konden. Bevreesd voor roofdieren, zonder kleeding, zonder wapen, klommen zij in een boom en legde zich op het dichtineengestrengelde loover neder om te rusten.
Een der priesters, Wahnfried genaamd, voelde zich bekruipen door de lust om méér van de zonderlinge wezens te weten te komen. Daarom verliet hij tegen de scheme-



ring zijn schuilplaats en sloop weer terug naar de plaats waar de hutten en holen lagen. Daar brandden rondom vuren en bij den rooden gloed zag hij nu, dat de wezens in vrouwen en mannen onderscheiden moesten worden, hoewel uiterlijk tusschen de geslachten geen verschil was op te merken. Hij sloop zoo dichtbij, dat hij de woorden kon verstaan, die zij spraken. En nu vernam hij, dat een der wezens, door een nikker was nagerend. Deze -had haar gegrepen en haar medegetrokken naar zijn burcht onder de aarde. Het was een groote burcht van zwarte steenen, die verlicht werd door sterren, die tegen de zolderingen der hallen hingen. De nikker had haar door lange, onafzienbare hallen gevoerd waar op zwarte banken witte gestalten met gesluierde gelaten zaten. „Wie zijn dat?" had het wezen gevraagd.
„Dat zijn de geesten van gestorven maagden," had de nikker geantwoord. „Zij blijven hier zoo zitten, onaandoenlijk voor alle gevoelens, tot een minnaar ze komt verlossen. Want daar zij boven de liefde niet hebben gekend, kunnen zij niet opstijgen naar Walhalla, om bij de feestmalen de helden te dienen en te vermaken."
„En waar zijn dan hun minnaars?"
„Hun minnaars zijn de priesters, die de gelofte der kuischheid hebben gedaan. Wanneer zij waarachtig kuisch leven en onbevlekt sterven, zweven hun zielen mijn zwarte burcht binnen voor zij opstijgen naar Wotans heerlijk rijk en zij mogen zich onder de gesluierde maagden een eeuwige bruid kiezen.
De uitverkoren bruid stijgt dan mede opwaarts en krijgt van Wotan de gave der eeuwige jeugd en eeuwige wisseling. Zij kennen dan geen tijd meer en geen getijden en leven in durende gelukzaligheid van vervulde liefde.
Maar aan de hallen kwam geen eind en ik telde duizende en nogmaals duizende wachtende vrouwen.
„Zijn er reeds veel omhoog gevaren?" vroeg ik beangst.



De nikker begon te lachen en mij met een grim aanziende, vroeg hij:
„Hebt di dan wel eens een priester ontmoet, die zijn gelofte gestand kon doen?"
Ik wist niet wat te antwoorden. Toen begon de nikkeite grijnzen en hij trok zijn gordel van loofbladeren los en begon ontuchtig te dansen. Ik vluchtte en hij liet mij stil gaan, maar door de hallen hoorde ik zijn ontuchtige woorden schallen en de witte gestalten trilden. Morgen ga ik weer zien .,. gaat di mede?"
„Ja, ik ga mede om den nikker te zien dansen." Wahnfried verschool zich nu dicht bij de hutten, besloten om de twee den volgenden morgen te volgen om ook den burcht van den nikker-koning te ontdekken. Hij wilde alle maagden bevrijden.
Maar toen hij 's nachts lag te denken, begon hij zichzelf af te vragen, wat dit toch voor wezens waren, die in dit woud huisden. Deze van hedenavond had niet gesproken, zooals getwaas dat gewoon is te doen en zij had blijkbaar een afschrik gehad van den ontuchtigen nikker.
Daarom kroop hij naar de hut en maakte voorzichtig een gat in het stroo van den wand. Maar binnen was het donker en hij hoorde alleen het ademhalen der twee.
Hij zag echter dichtbij den vagen omtrek van een groote, aarden pot en daar zijn hand instekend, voelde hij beenderen en toen hij deze buiten het gat had getrokken, bemerkte hij, dat het een stuk wildbraad was. Daarmede stilde hij zijn honger en ging toen slapen.
Tegen den morgen vonden de maagden den priester, maar dit keer bonden zij hem niet, maar wekten hem! Zoodra hij ontwaakte, wilde hij vluchten maar de maagd, die 's avonds van den nikker had verteld, zeide tot hem: „Waarom wilt di vluchten?"
En tot het andere wezen, zeide zij:
„Dat is nu mijn nikker."



De priester, bedacht op zijn redding, zeide dadelijk:
„Ja, ik ben dijn nikker. Wilt di weder mede gaan naar mijn hollen, komt dan ...,"
Hij stond op en de twee volgden hem. Toen hij een langen tijd geloopen had en geen gevaar meer behoefde te duchten van de andere wezens, zei hij tot het eene wezen:
„Du kent den weg .... Loop vooruit."
Zij gehoorzaamde en liep vooruit. Hij, met het andere wezen, volgde. Maar hij bemerkte wel aan het dwalen en zoeken van die voorging, dat het niet wist welken weg te zullen inslaan. Eindelijk riep hij het terug en zeide:
„Kent di den weg niet meer?"
„Ja heer nikker hier moet de ingang zijn.... bij
deze berken ...."
Wahnfried zocht en speurde en eindelijk zag hij sporen van menschenvoeten. Die sporen volgde hij en nu kwam hij werkelijk aan den ingang van een donker hol.
„Ga voor!" zeide hij tot het wezen.
Het wezen stapte over een steen, die voor den ingang lag, binnen.
„Heer nikker," zeide zij, „steek de sterren op. Het is zoo donker."
Wahnfried nam een dorren tak, zocht een stuk droog hout en wreef vuur. Toen de brandende tak opheffend, trad hij ook het hol binnen. Hij beefde van verrassing. Het was een groote hal, welke rondom, terzijde en boven met ijspegels was volgespikkeld, die nu de rossen vlam van den tak weerkaatsten. Hij streek zijn hand langs den wand. De pegels waren niet koud en smolten ook niet, toen hij de vlam er langs hield, maar waren hard en scherp, gelijk de stekels van een doornhaag.
Hij trad weder naar buiten en zamelde veel dorre takken, en de twee wezens elk ook een brandenden tak gevend, trok bij eerst voor den ingang een vijfhoek opdat hij niet bij een mogelijke vlucht achtervolgd zou kunnen worden,



en nu stapte hij het hol weder binnen. Op de eerste grot volgde een tweede, lager van verdieping maar met dezelfde zilverige pegels langs de wanden en het dak.
„Ga naar de gesluierde maagden," zeide Wahnfried tot het wezen.
Dit zocht langen tijd en eindelijk achter in de tweede grot vond zij een nieuwe opening, maar zoo smal, dat zij er met moeite zich doorheen wrong.
„Zijn ze daar, de maagden?" vroeg Wahnfried.
„Neen heer, ze zijn gevlucht."
„Wat ziet di dan?"
„Een groot water en slapende reuzen."
Wahnfried kroop door de opening en een nieuwen tak aanstekend en hoog houdend zag hij een groot, donker, stilstaand meer en terzijde groote schimmen van uitgehouwen rotsen, die wel op reuzen geleken bij het wakkelende schijnsel der brandende takken, maar het niet waren.
Langs het donkere water liep een breeden weg van gladgeslepen steenen.
Wahnfried liep dien weg langs, de twee wezens elk met een vlammenden tak terzijde. Aan 't eind van den weg waren breede trappen uitgehouwen. Moedig besteeg hij ze. Het was doodstil in de groote hul, die zoo hoog was, dat Wahnfried alleen bij benadering de hoogte van 't dak kon schatten. De trappen voerden naar een vlak en hier lagen op een groote hoop bijeen de schedels en beenderen van honderden menschen. En zoekend rondom bij 't rosse licht van zijn kienhouten toorts, zag hij daar veel oude wapens liggen, steenen aaksten, grof gebikte celten zooals de voorvaderen ze nog gebruikt hadden, aarden urnen met stoffig graan gevuld, kleine frammen van hertshoorn, vuursteenen mesjes. Ook lagen er grof geweven doeken, maar toen hij ze op wilde rapen, vielen zij tot grauw poeder te samen.
Wahnfried wist niet wat hij hiervan denken moest.
„Waren hier de gesluierde maagden?" vroeg hij het wezen.



„Ja hier.... en daar on daar en overal zaten
ze in 't rond," antwoordde zij verwezen.
De brandtakken begonnen ten einde te raken en daarom liep Wahnfried met de twee wezens terug. Toen hij weer buiten was gekomen, zag hij dat door het bosch Sogol, Harimona en Haun naderden. Hij wilde stil terugtreden in de grot, maar de twee wezens liepen gillend vooruit en vluchtten voor de drie reizigers op de groote paarden.
Sogol, de twee half naakte, verwilderde vrouwen ziende vluchten en den naakten man bemerkend, die zich in het hol terugtrok, vermoedde een misdaad.
Hij steeg af, en met het blanke kortzwaard in de hand, trad hij naar de opening van de grot, waarin de naakte man was verdwenen.
GERMANIA II.
8



HOOFDSTUK IX.
Maar de honger begon ook te nijpen in de Batouw. De weinige kuilen met graan, die de Dantubaren niet hadden ontdekt, waren volgeloopen met smeltend sneeuwwater en later had de ongewoon strenge vorst water en graan tot een harde ijsklomp bevroren. Er was in de heele Batouw geen mensoh, die heuchenis had van zulk een strengen winter.
De zwarte ziekte begon slachtoffers te maken en van alle zijden kwamen maren van hongersnood, koude en vorst.
Ook in de hut van Sigbert werd honger geleden. Zij hadden den grooten waakhond al moeten slachten en aten nu sedert dagen niets dan moes van dorre bladeren. Vergeefs liepen zij het woud af om wild te zoeken. Het wild was, instinctief den kouden winter voorvoelend, naar andere streken gevlucht en de weinige hazen, vossen, wolven en evers, die nog waren achtergebleven, ten buit geworden van de honderden hongerige Batouwers, die de bosschen afstroopten.
Ook bij de Frisen was de oogst slecht geweest. Maar koning Tjilbart had wel veertig groote schepen naar 't Paarden-eiland gezonden met barnsteen, albasten schijven, koehuiden en fraai besneden zetels, broodplanken, messenheften, sierframmen beladen, om graan te gaan ruilen op 't Paardeneiland.
Daar zou dus geen gebrek zijn! Maar Tjilbart, zou niet voor niets van zijn voorraad aan de Batouwers afstaan en veel om te ruilen hadden de Batouwers niet, want de Frisen waren rijk en kunstvaardig en hadden in hun rijk alles wat de Batouwers ook hadden.



Doch de geschenken, die Sigbert en zijn zonen van Maresag hadden gekregen, de mooie pels van marterbont van Sigbert zelf en het prachtige bronzen kortzwaard van Reri en zijn jachthemd met de koperen schakels en zijn bronzen helm, dat waren schatten, die ook de Frisenkoning wel gaarne zon willen bezitten en inruilen tegen graan.
Daarom dan zouden Reri en Tjeerd naar der Frisen koning optrekken en hem bericht brengen van prins Istovar en hun kostbaarheden in ruil voor graan aanbieden.
Zij trokken in snelle dagreizen naar Jelhiem, de hoofdstad van het land der dappere Frisen. Maar aan de grens van bet Friesche gebied vernamen zij van de groote hongersnood, die ook in Frisenland heerschte en al zoude men graan tegen goud willen opwegen, dan nog zou geen graan aan vreemdelingen medegegeven worden, want het volk zou in dat geval zeker oproer maken.
De skigge van koning Tjilbart waren wel teruggekeerd van het Paarden-eiland en blijkens de signalen waren ze volbeladen met graan. Doch de toegang tot de Aamshaven was bevroren en het ijs was te dun om er overheen te kunnen loopen tot aan de skigge, die ingevroren lagen.
Dag aan dag stonden de hongerende Frisen aan de kust uitkijkend naar de zwaar beladen skigge maar alle pogingen van die van de schepen om aan land te komen of van die van het land om de schepen te bereiken, faalden.
Een breede geul van stroomend water midden in 't ijs maakte het onmogelijk de schepen te naderen noch te voet, noch met kleine scheepjes, nog met groote vaartuigen.
Enkele dappere mannen hadden het gewaagd zoover mogelijk over het ijs te loopen, dan het ijs stuk te hakken en zoo zich tot de geul door te werken. Maar in 't ijskoude water waren zij door kramp bevangen en weggezonken. Reri ging naar koning Tjilbart, en verhaalde hem 't wedervaren van zijn zoon prins Istovar.
De koning vloekte, zeide dat hij reeds van Melle de



tijding had ontvangen en vroeg waarom de Bataaf oude wonden kwam openrijten.
Reri verontschuldigde zich en bood nu zijn schatten aan smeekend om één enkele zak graan.
„Van wien hebt gij al dat moois?" vroeg de koning wantrouwig.
„Van Maresag, den hoogepriester en Harimona, de heilige maagd!"
„Dus du bent wel uitverkoren geweest, maar mijn dapperen zoon niet...
„Ik was wachter heer, bij de schattenschuren! En de heilige maagd heeft vader een rijken oogst beloofd. Ik smeek di, geef ons één zak graan en wij zullen di dankbaar zijn en als de goede tijden voor de Batouw aanbreken gedenken, wie onze vriend in den rampspoed is geweest."
„De heilige maagd Harimona heeft dijn vader een goeden oogst voorspeld En daarop vertrouwt di ?.... Zotskoppen zijt di bij elkaar. Door dijn zotskopperij is ook
in 't Frisenland den roep van de heilige maagd Harimona verbreid en mijn eenigste zoon heb ik daardoor verloren... Als du weder heilige maagden kent, moogt du di eerst beter vergewissen, want dijne Harimona is een veile deern, een liderlicke hure, die met een Nervischen prins gevlucht is De trouwe Melle heeft mi de kond gedaan...
„Dat liegt di, koning'" zeide Reri verontwaardigd.
„Pak di weg met dijn schatten.... Koning Tjilbart verlangt geen hurenloon ... Pak di weg ... Hurenknecht!"
Met smaad waren Reri en Tjeerd weggezonden. Zij trokken eerst naar de kust om naar de graanschepen te zien. Daar lagen ze, veertig groote Frise skigge, met breede, hooge boegen en lange masten, waarvan de dunne lederen zeilen niet waren opgerold, maar stijf bevroren, strak uithingen aan de rondhouten.
Reri, tegen een paal geleund, keek lang en aandachtig naar de schepen.



„Zou di niet durven?" vroeg Tjeerd.
„Als 't moest zijn!" zeide Reri kort 
„Du zou al di Frisen te schande maken ...
„Wat heb ik daaraan Als ik nu 't graan van hun
skigge haal, is 't niet voor Tjilbart Kom mee jong,
eerst naar vaêr toe om raad te vragen."
Hoewel zij hongerden en zich met weinig anders voedden, dan met visch, die z\j in stroobosschen 's nachts op de Frise waters vingen en rauw opaten, liepen zij met snelle schreden terug naar de Batouw.
Zij vertelden Sigbert van de ontnuchterende ontvangst bij Koning Tjilbart.
Sigbert wreef een traan uit zijn oog.
„Grien je vaer?" vroeg Reri ontzet.
„Ja jong ja jong als dat waar is als die
Harimona een hure is geweest, dan is 't gedaan met de
Batouw Dan moeten wij weg met de saks er op
uit een nieuwe ouw zoeken .... En dan begint het moorden
weer dan moeten wij anderen menschen vellen... en
vrouwen en kinderen verjagen.... 't Is hard hoor.... 'k Heb nooit graag de saks gezwaaid... Wat is dat voor bloedgierig werk ?.... Achter den ploeg wil ik loopen.... dat wil ik, van den nuchteren morgen tot in den zwarten
schemer. En met dijn moêr wil ik de sikkel slaan dat
wil ik, naar Batouwschen aard ... Dat 's trouw werk en daar valt zweet bij maar geen bloed.... Grendeldebliksem ... zouwen wij Batouwers van ons land afmoeten! Zouwen wij jong? Dat mooie land, dat je overgrootvaêr heeft gebouwd, en je grootvaêr... je moeders moer en je
moer Wat zei Tjilbart? Is zij een hure! Wee, dien
hure als zij mij bedrogen heeft... Den kop inhakken
met den saks zal ik haar die kol, die dop... Gren-
deldebliksem .... d'r witte haren zal ik rood maken !... Grendeldebliksem hier.... met mijn saks!"
Hij had de saks van den wand genomen en drilde ze



in zijn schorschige vuist.... Ontzet zag Reri hoe dun vaders polsen waren geworden.
„\aêr, zei Reri, „er is wel raad...."
„Wat zou hier raad jong?... Zie di niet hoe dijn arme moeder afgeteerd is?... Hoelang vreten wij nu blaremoes? In Dantuba zijn ze allen verrekt van de kou en den
honger Hoe lang zal 't hier nog rekken? Hari, de
bode is hier geweest.... Weet di wat hij vertelde?...."
Sigbert kwam dicht bij zijn zoons staan en Reri diep in de oogen ziende met zijn driehoekige groene oogen onder de schuin neerhangende oogleden 
„Aan de grens hebben Batouwers van den honger elkaar opgevreten.... Van den honger.... van den honger, van den honger, jong ! "
Hij hief zijn saks dreigend op tegen een denkbeeldigen vijand, maar viel toen weer moedeloos neer op een hoop brandhout, zijn oud hoofd gebogen en snikkend hikkend met de borst zonder te weenen.
„Ik weet een middel vaer "
„Wat zou di weten? "
„Wij moeten de Frische skigge veroveren ...."
„Wat zeg di jong.... Batouwers rooven niet...." „Batouwers vreten ou elkaar op van den honger," waagde Tjeerd bitter te zeggen.
„Hou dijn mond, du melkmuil..." toornde Sigbert op. „ t Is zoo vaêr... Tjeerd zegt 't rechte woord ... wij
moeten Als 't nou niet is, moeten wij in 't voorjaar
er op uit "
„De Frisen zijn onze bondgenooten ...."
„Stikken kunnen ze die bondgenooten. Geen zak
graan ruilen ze voor een marterpels, die tien akkers groenland waard is... Als wij de skigge overvallen hebben wij graan zat... en ook om te zaaien in 't voorjaar... Waar wil di 't zaaigraan vandaan halen, vaer?... En anders moeten wij weg uit Batouw... Op de schobberdebonk naar een



nieuw ouw Dat zal wat geven, met de Batouwers...
Ze vechten tegenwoordig overal nieuwerwetsch met 't
kortzwaard Daar kunnen wij niet tegen op met de
saks..
„Ik zou wel willen zien, wie mi de saks uit de hand sloeg..
Hij hief zijn gepunte bijl weder op en drilde hem heen en weer, dreigend tegen een denkbeeldingen vijand.
„Du vaêr ja... du wel... maar d'er is al veel volk onder de Batouwers, die al in geen jaren van achter den ploeg zijn weggeweest... Du moet ze zien, zooals ze tegenwoordig vechten bij de Kaninefaten en de Sfafen op de wijze, die van 't Paarden-eiland is ingevoerd. Op lage wagens vaer, met vier vlugge peerden er voor en dan twee kaerels er in, één met met kortzwaard en schild en één die stuurt... Daar kan di met een saks niet tegenop... De peerden rijen je omver, de kerel hakt van zijn wagen op je in en als du terug hakt, is-'t-ie weg met zijn kar..."
„Grendeldebliksem, twee tegen een ... Dat's smuigerswerk!"
„Ze doen 't 'em maar, vaêr. En als de kop gekloven is, lig je... Als du nou wou vaêr... als du dijn saks opriep, en dan flink aangeloopen naar de kust en dan wij, als Batouwers, met 't schild en de saks over 't ijs tot aan de waterrand. En dan ik met nog een paar zwemmers flink ingesmeerd met berenvet, met een taai touw om 't lijf. Dan bij de skigge het touw vastgelegd aan één skig en dan weer met het touw terug. Als dan de heele saks aan het trekken gaat, krijgen wij een heel skig over den stroom heen en wij kunnen dan de zeelui binden en de skig leeghalen..
Sigbert had aandachtig toegeluisterd.
„Dat zou één skig zijn."
„Dat's genoeg."
„En de wraak van de Frisen?"



„Bent-di bang vaêr?"
,,'t Zijn kwaje kaerels als ze beginnen."
„Honger is ook een kwaje kaerel."
„Als du 't wilt, welnu dan jong... daar is dijn vaders hand..
Nog dienzelfden dag waren er op de heuvels vuren ontstoken, om de lieden van de streek te waarschuwen, dat er een saks gevormd moest worden en den volgenden morgen vroeg trok Sigbert met honderd Batouwers naar de Frise kust.
Zes nachten zou de voetreis der honderd duren, vóór zij aan de kust kwamen, waar de skigge lagen. Zij moesten afzonderlijk optrekken, want een gewapende saks van honderd Batouwers zou door de Frisen spoedig bemerkt en gevangen genomen zijn.
Bijna allen waren verzwakt door de lange tijden van schaarschte en maar een twintigtal, die vroeger tegen de Dantubaren gestreden hadden, waren vaardig met de saks. Reri was de grootste en sterkste van allen. De meesten, blondharig, breed van schouders, gedrongen van bouw,' waren iets kleiner dan Sigbert. Doch moed hadden ze allen, wetende welke buit hun wachtte en ook welke waarde die buit voor hen had. Het was niet alleen graan, waarmede zij den nijpenden honger van zichzelf, vrouw en kinderen konden stillen. Maar graan, dat was voor hen ook zaaigraan, het eenigste middel om 't volgende jaar aan den hongersnood te ontkomen, het eenigste middel wellicht om hun anders zoo vruchtbare ouw, in vrede te blijven bezitten. Want niets was vreeselijker dan op verovering van een nieuw gebied uit te gaan. De volksstammen waren talrijk en geheel Germanje was in de vruchtbare streken dicht bewoond. De voorbeelden waren niet zelden, dat stammen, die hun gebied verlaten hadden, overal waren verjaagd, opgedrongen, aangevallen, bestreden tot zij eindelijk weer het oude gebied opzochten, maar



daar reeds een nieuwen stam vonden. Dan moesten ze om het eerst verlaten land met de wapens in de vuist twisten en zoo waren wel gansche stammen uitgemoord of tot hoorigen en slaven gemaakt.
Waar zouden de Batouwers heen? Aan het bezetten van de ouwen der Frisen was niet te denken. De Frisen, hoe vreedzaam ook wanneer zij niet aangevallen werden, waren onoverwinnelijk als zij tot verdediging genoodzaakt waren. En de Frisen waren een ras van krachtige, slanke lieden, vaardig óók al op het nieuwerwetsche kortzwaard en onstuimig in den stormloop.
Naar de gebieden der Bellovaken en Nerviërs zouden zij evenmin kunnen trekken, want de Nerviërs waren uitstekende ruiters en de Bellovaken streden wel tegen die van 't Paarden-eiland, zoodat een Batouwer bier op geen overwinning mocht hopen. Naar de zijde der Sigambers en Chatten was wel een uitweg te vinden, maar die te verjagen naar de Hermoendoeren zou niet gaan, want de Hermoendoeren waren vrienden van de Cherusken en die twee stammen konden niet door de Batouwers verslagen worden als zij de Hermoendoeren nog daarbij voor zich uit hadden te drijven.
Zij moesten in hun ouw blijven en de honderd wisten wel, dat het van het gelukken hunner rooftocht afhing, of zij in 't voorjaar zaaigraan zouden hebben.
Er waren in deze koude dagen weinig lieden buitenshuis en vooral niet op de groote wegen. Want de honger had die wegen gevaarlijk gemaakt voor reizigers, die niet in groote troepen trokken. En daar in den winter geen groote reizen werden gemaakt, trok de Batouwsche saks onbemerkt het Frisenland binnen. Vooraf gingen straalsgewijze uitelkaar tien verspieders, die als zij twee gewenden geloopen hadden, weder straalsgewijze tot elkaar liepen. Waren zij bijeengekomen en had de weg niets verdachts opgeleverd, dan liepen twee van hen in twee richtingen in draf terug tot



zij in 't gezicht van de volgende tien man kwamen, die zij door 't opsteken van een grooten tak waarschuwden dat zij voort konden loopen.
Die tien deden door twee hunner op dezelfde wijze de
tien volgende waarschuwen en zoo voort van hoede tot hoede.
Was er onraad bespeurd, dan staken de voorloopende een tak op met een dwarstak bovenaan. Onmiddellijk liepen dan de tien mannen in stralen uiteen en kwamen, al naar afspraak na meer of minder gewenden afstands, weder straalsgewijze tot elkaar.
De mate van 't dreigende gevaar konden zij zien aan de wijze waarop de dwarsstok op de rechtstandigen was gestoken, meer of minder zuiver kruisvormig. Was de dwarsstok plat op de rechtstandige gelegd in een T vorm dan was 't gevaar 't grootst.
Reri was bij de voorste troep der tien mannen; hij kende den weg en wist de bewoonde streken, die voorzichtig gemeden werden. Daar rivieren en meren en poelen overal hard bevroren waren, kon hij een rechte korten weg volgen en zoo stonden de eerste tien, na zeven dagen van langen ingespannen marschen 's avonds aan het strand en zagen heel in de verte in 't maanlicht de donkere rompen van de graanvloot.
De twee konders liepen terug om de andere tienmannen te waarschuwen en het laatste eind van den weg werd in den nacht in looppas afgelegd zoodat het nog donker was toen de honderd zwijgend, met de saks in de vuist, gereed voor tegenweer tot op den dood, bij elkaar waren
Onderwijl waren Reri, Hindar, de snelzwemmer, Freihals die met Reri samen op een Scandischen skig had gevaren' en Baldei de jongere, bezig met de voorbereiding voor den zwemtocht. Het was windstil en hoewel de maan reeds onder was, toch nog licht door de heldere sterren aan den onbewolkten nachthemel. De vier Batouwers, de beste



zwemmers van den heelen stam, smeerden zich dik in met berenvet van het hoofd tot de voeten zoodat hun lichamen door een dikke laag hard vet waren bedekt. Nu werden de tien einden touw, die de tien mannen hadden gedragen, aan elkaar geknoopt en de vier zwemmers, onderling door touwen aan elkaar verbonden om bij ongeval elkaar te kunnen steunen, liepen vooruit over het ijs gevolgd door de overigen mannen van de saks van Sigbert. Toen zij daar kwamen waar het ijs geen mensch meer houden kon, omdat door de sterke strooming, die daar stond, het water niet dichtvroor, hielden de sakslieden stand elk met een gedeelte van het touw in de handen, dat zij langzaam lieten uitvieren.
De vier zwemmers, de saks in den gordel, sprongen zacht in 't ijswater en begonnen schuin op de rechter zijde zich werpend met kalme, slagen op de schepen toe te zwemmen. Reri, die merkte dat Baldei, de jonge, in zijn overmoed te snel zwom en zoo telkens een ruk vooruit aan het touw deed, waarmede hij aan de drie anderen was verbonden, waarschuwde hem.
„Zacht aanvangen Baldei anders houd di 't niet
vol..."
Maar Baldei, trotsch op de jonge kracht van zijn prachtige leden en zijn stronkige spieren, wilde niet luisteren.
Toen sloeg Reri even twee slagen sneller uit en gaf hem een slag met vuist op den schouder.
„Grendeldebliksem, zal di hooren als du nogmaals
aan het touw trekt verzuip ik di "
De jonge man hief even boven 't lijf op uit 't water, maar verbeet de pijn en zwom nu kalmer door.
Een geruimen tijd zwommen de vier zoo door 't ijswater. Maar 't berenvet in de koude stollend om hun lichamen, hield hen warm en eenmaal in de beweging was de bloedsomloop snel genoeg om hen voor krampen te bewaren.
Eindelijk beval Reri dat zij drijven zouden zonder zich



te roeren. Hij had de wacht gezien op 't eerste schip, dat zij nu al dicht genaderd hadden.
„Wij moeten langs het roer op .... Anders kom je nooit op een Frise skig "
Een ijsbergje dreef aan. Reri hield het met zijn schouder tegen 
„Hierachter aan mannen!" zei hij. Hij haalde zijn saks uit den gordel, sloeg het wapen met de scherpe punt van den bronzen bijl vast in den ijsberg en zachtjes met de voeten trappend, stuwde hij het ijsbergje met duwtjes naar het roer van het schip. Hij hief den vinger op, zijn lichaam steunend op het roer en de drie anderen, de handen klemmend om de stuurstaart, 't hoofd half boven 't water, wachtten.
Reri maakte het touw los van zijn gordel en zijn saks in de hand nemend, hakte hij het hout rond een zwaren spijker boven zijn 't hoofd los, zoodat hij er zijn gordel aan kon binden.
„Het is was hoog tijd. 't Weer slaat om" fluisterde hij tot zijn makkers. „Het ijs in de strooming is al gesmolten tot hier. Toen ik wegging lagen de skigge nog in 't ijs en
nu zijn ze al aan 't water toe. Kom hier Baldei du
bent de langste ga in de gordellus staan Dan
klim ik langs dijn schouders en reik aan de verschansing
Dan hier wachten tot ik terug kom. Maar hoort di
onraad of een plons, dan wegzwemmen.... Om mi is het dan toch gedaan en boven komt di toch niet zonder hulp
Baldei stond in de gordellus en zijn saks vastslaande in t hout, hield hij zich zoo rechtop. Reri klom langs hem op, voorzichtig en moeielijk, want beider lichamen, glad door het berenvet, gaven geen houvast. Maar Reri wreef zijn handpalmen droog tegen de ruwe kiel van de skig en vast de schouders van Baldei pakkend, heesch hij zich op diens rug, zette nu de voetzolen in de gleuven van de



schouderspieren, die Baldei opzette en nu zachtjes aan zich oprichtend, kon hij met de handen de rand van de borstwering van de skig grijpen, die aan de roerzijde 't laagst gebouwd was.
Nu, de saks bij den steel in den mond pakkend, heesch hij zich op het dek.
De roerganger stond geleund tegen het vastgezette roer met den rug naar Reri toe. Reri deed drie schreden voorwaarts, hief zijn saks met de rechterhand op en sloeg met één slag den man schuin tegen den slaap tegelijk met de linkerarm hem opvangend en de hand tegen 's mans mond houdend, opdat hij niet kon gillen.
Toen de wacht neerviel, zonder een geluid, herkende Reri hem met ontzetting. Het was een oude kameraad, een Scandiër, die hem toen Reri nog scheepsjongen was, knoopen had leeren leggen en netten breien.
Maar lang peinsde hij niet. Hij legde het lichaam van
den gedoode zachtjes neer Op zijn vette linkerarm
bleven wat roode pareltjes bloed hechten, dat was alles. Daarna sloop hij, welbekend met de inrichting der Frise skigge, naar het ruimluik. Toen hij zijn saks als koevoet gebruikend, den ijzeren sluitriggel over de kram heenzette, brak zijn saks. Hij nam den riggel met de handen vast, zette zich schrap en poogde den riggel te verbuigen. Doch
zelfs zijn kracht reikte niet toe. Hij keek rond liep op
't lijk van de wacht toe, haalde diens ijzeren mes uit de scheede en sneed het hout rond de kram weg. Toen gaf de riggel mede, en het luik kon opgetild worden. In 't zwarte gat van 't ruim zag hij niets. Maar dit behoefde niet. Hij kende de wijze waarop de skigge gestouwd werden, liet zich in 't luik afzakken, de hand om den rand van 't vierkante luikgat gekneld en even heen en weer zwaaiend voelde hij grond. Hij liet zich los en viel op de leeren zakken.
„Jammer," dacht hij „dat ik geen licht heb om te kiezen."



Hij greep met zijn vingers tastend in de zakken. Dat
was graan.... en dat was rogge en dat wat ronder,
dat zoo stak, dat was gerst en dat dat 
hij voelde nogmaals en nogmaals.... het waren kleine ronde korreltjes, maar wat voor graan 't was kon hij niet goed op 't gevoel onderscheiden, 't Zal spelt zijn, dacht hij.
En nu stapelde hij snel eenige zakken op elkaar, zoodat hij een soort trap vormend, makkelijk bij de opening van 't luik kon komen. Met twee zakken gerst klom hij naar boven, sloop naar 't roer.
„Gauw, gauw," zei Baldei „het water bevriest op
mijn leden "
„Volhouden!" riep Reri. Hij gaf hem den eersten zak, die Baldei overgaf aan de twee, die op de roerstaart zaten en wachtten. Toen de tweede.
„Volhouden!" riep Reri.... „er komen er meer."
„Ik kan niet ik verstijf "
Toen boog Reri zich over de verschansing, en een stuk touw latend afhangen gebood hij Baldei, dat vast te pakken.
„Ik kan niet meer. Ik kan mijn leden niet meer bewegen."
„In je mond!" beval Reri.
De jonge Batouwer pakte het eind van het touw vast met zijn tanden.
Reri, kennend de sterkte van het gebit der jonge Batouwers, die al als knapen zich oefenen in het tillen met de tanden, trok Baldei op, die nu boven het water zweefde, stijf bevroren maar klemmend zijn tanden, sterk als het gebit van een roofdier om het touw, schuingebogen het hoofd. Toen hij hem tot aan de rand van de verschansing had, greep hij hem snel hij den gordel, die kraakte van de het \js. Dan haalde hij den verstijfden, jongen reus op het achterdek.
Onmiddellijk begon hij hem krachtig te wrijven. Het waren niet zijn leden, die bevroren waren. Doch het vet



was door 't schuren tegen het roer weggewreven en het warme lichaam, leunend tegen de dikbevroren kiel, was eerst vochtig geworden en toen was 't water op 't harige lichaam bevroren.
Nu kwam Baldei weder bij en kon zijn leden weder bewegen. Met schrik zag Reri in de verte aan den einder de eerste paarsche schemer van het komende morgenlicht.
„Kom mee," beval hij.
Weer daalde hij in 't ruim af en gaf Baldei zakken aan, een, diie, zes, acht.... twaalf.... vijftien .... tot vijf en twintig. Toen droegen ze beiden de zakken naar de achterplecht 
„Dat krijgen we zoo nooit weg!" meende Baldei.
„Neen wij moeten de jol kapen kom mee "
Zij solbeden naar 't hooge voordek, sjorden de jol los ... droegen haar dwars over het skig naar 't achterdek en nu lieten de twee reuzen alleen de jol zachtjes met de punt vooruit langs het roer glijden. De twee beneden begrepen dadelijk waarom 'tging, stutten het vaartuigje, zoodat het recht op 't water kwam te liggen. Baldei liet zich weer af in de gordellus en nam de zakken een voor een aan, gaf ze aan de twee mannen beneden, die ze stouwden in de jol...
Toen de vijf en twintig leerenzakken met graan er in lagen, zakte het vaartuig tot den rand in 't water.
Reri liet zich langs Baldei afglijden, hielp Baldei bij 't afzakken en nu wierpen de vier zich in 't water, de jol voor zich uitduwend. Maar Baldei, niet meer beschut door 't berenvet, voelde de krampen komen.
De twee anderen wilden zooveel zakken graan overboord werpen, dat Baldei in de jol kon blijven zitten, zonder dat deze zonk. Maar Reri, die te goed wist wat een enkele zak graan beteekende voor de toekomst van den stam verbood dat. Steunen konden ze hem evenmin, want de drie waren ook vrij uitgeput en hadden de zware jol voort te duwen. Daarbij kwam dat het al begon te schemerlichten.



„Trek eens hard aan het touw," riep Reri tot Freihals. Maar de afstand was nog te gjoot, dan dat de makkers op 't ijs den ruk voelen konden.
„Mannen," zei Baldei, „ik mag di niet tot last zijn. Zorg voor mijn moeder, 't Is een weduwvrouw "
Hij hief zijn armen op en zonk weg in 't koude water.
Maar Reri greep hem vast, tilde hem hoog.
„Volhouden!" beval hij.
Doch de jonge reus was met open mond gezonken om snel weg te zullen zijn.
Reri legde zich op de rug en haalde 't hoofd van Baldei over zijn borst, hield den naar adem snakkende zoo boven.
„Hindar, zwem vooruit."
„Ik ben öp!" zei Hindar.
Op dit oogenblik weerklonk een signaal van de bestolen skig. Maar meteen begonnen de Batouwers op den wal, door 't signaal gewaarschuwd dat er onraad broeide, het verbindingstouw snel in de palmen. De drie mannen klemden zich aan de jol en lieten zich meetrekken, Reri den machteloozen Baldei nu met één arm boven water houdend.
De spanning van de drie mannen was zoo groot, dat zij de koude niet voelden en nu ook kwam Baldei weder bij.
Op de bestolen skig was de man van de laatste wacht opgestaan om zijn kameraad te gaan aflossen. Maar niet vermoedend, dat er een luik openstond, was hij daarin gestort. Hoewel hij zich zwaar kneusde, begon hij toch te schreeuwen en riep de naam van den man, dien hij wilde aflossen. Maar ook die gaf geen antwoord. Toen kroop hij rond en voelde de zakken die Reri, als trap had gebezigd. Maar hij had beide beenen gebroken en kon zich niet tot aan den rand van het luik opheffen. Daarom schreeuwde hij, zoo hard hij kon, tot eindelijk een stuurman ontwaakt was, die op 't dek komend uit het open luik het kreunen hoorde en bij 't roer den dooden wacht vond en daarna bij 't luik, de gebroken Batouwsche saks.



Hij liep naar de kajuit terug, nam een signaalhoorn en blies alarm.
Doch dit duurde lang genoeg en voordat in de vale moigenschemering ontdekt was, waar de aanvallers waren, hadden de Batouwers de joi met de vijf-en-twintig zakken meel al weder op 't ijs gehaald. En nu, vijf-en-twintig der mannen elk een zak graan op den rug dragend, begonnen de honderd weg te rennen, in den dreunenden, gelijkmatigen stap van krijgslieden, die een aanval doen.
Zij vormden een driehoek met telkens één der mannen voorop als windbreker en de anderen, hun handen op de schouders van de voormannen leggend, vermeerderden dier kracht.
Er was in al dien tijd geen woord gesproken.
Zoodra de vier zwemmers uit het water waren, hadden zij slechts één woord gezegd: „Den barditus!"
Dat^ was genoeg geweest. Sigbert, als de aanvoerder was t eerst voorop geloopen als spits van de wig. Maar naarmate de spits wisselde kwam hij, naar 't oude gebruik, des te meer naar achteren, terwijl de vier zwemmers, als t meeste vermoeid, achteraan waren gaan loopen, opdat de voorsten den wind zouden breken. Zoo kwam het, dat na eenige gewenden, toen de achterste lieden vooraan kwamen te loopen, Sigbert met Tjeerd achteraan liep, terwijl Reri in de voorhoede was. Maar toen Baldei, die nog altijd niet geheel bekomen, in de achterhoede bleef loopen, de handen op de schouders van Tjeerd, die hem steun gaf, los liet en niet meer mede kon, floot Sigbert op zijn vingers en de saks hield stil.
Zij waren, dank zij de snelle en ordelijke wijze waarop zij de vlucht hadden genomen nu zoo ver van de skigge, dat zij niet anders zouden kunnen worden ingehaald dan door paarden. Maar achterwaarts ziende bemerkten zij, dat het gevaar voor vervolging niet groot was. Want de beroofde skig lag vrij afgezonderd, 't meest naar voren en
GERMANIA. II Q



het was van de skig onmogelijk seinen naar den vasten wal te geven voor het goed licht was geworden. En dan nog... hoe zouden die van de skigge den menschen op den vasten wal op zoo'n verren afstand kunnen beduiden, dat men bestolen was en door wie. Om te verkondigen, dat zij een lading graan van 't Paarden-eiland hadden medegebracht, was slechts noodig geweest een zak graan in de mast te hijsclien en een vlag op te steken, zooveel keer als er zakken in de schepen waren. Maar die op het strand duidelijk te maken, dat Batouwers 's nachts de skig hadden overrompeld en het ruim leeggeroofd, ging bezwaarlijker.
Sigbert's saks hield dus een oogenblik halt om te rusten en te overleggen. De mannen stonden bezweet en hijgend, leunend tegen elkaar zooals dit in den krijg gedaan wordt. De mannen, die de zakken droegen zetten ze af, omdat nu de beurt van het dragen aan een tweede vijf-en-
twintigtal kwam.
Sigbert opende een zak. Daar lag de dikgezwollen weite, het zeldzame, beroemde koningskoren van 't Paarden-eiland. Sigbert woelde er met zijn hand in, liet een handvol in een stroompje weder neerglijden in den zak. De anderen drongen zich om den zak heen, zagen het prachtige koien begonnen te joelen van vreugde.
„Geef mi, geef mi," zeiden zij, de handen geopend uitstrekkend naar Sigbert, die hun handen vulde uit de zak. En zij liepen weg van den zak, de beide handen gegeuld bij elkaar, voorzichtig om niet een enkel korreltje te verliezen en toonden het verheugd den verder staanden, die naderbij drongen en met lichtende oogen keken naar dat mooie zaaigraan.
Zij wreven de graantjes op de handpalm, rollend ze bewrijvend om de dikte te voelen en hoewel ze allen hongerig waren, was er niet één, die een graantje naar den mond bracht. Zij wierpen het graan weer in den zak, tot het laatste korreltje toe.



Het was nu geheel licht geworden. Sigbert keek nog eens in de richting van het strand. Maar de schepen waren reeds lang uit zicht en de verre velden waren eenzaam.
De mannen vormden weder de saks en liepen in stevigen pas door, evenwel niet meer op een drafje, zooals zij tot nu toe gedaan hadden.
Sigbert droeg nu ook een zak en het was hem niet zwaar op den rug maar alsof hij iets liefelijks droeg, dat hem vroolijk maakte en licht te voet. Zoo had hij den kleinen Herebaeld vaak gedragen in de tijden, toen hij in stilte en zonder het ooit te durven uiten, hoopte dat zijn kind met de dubbele kruin eens koning zou worden van de Batouw.
Het weer was omgeslagen. Daar zij door het harde loopen allen bezweet waren, hadden zij het niet gevoeld. Maar toen ze aan het eerste bosch kwamen zagen zij, dat de stammen der boomen grijzer werden en van een enkel twijgje drupte al onder de stralen van de morgenzon een spettertje sneeuwwater. Zij zagen elkaar aan zonder wat te zeggen, te goed wetend welke gedachten dat droppeltje wekte, beangst om door 't uitspreken van hun hoop, 't geluk te verstoren.
Zij rukten den heelen morgen zoo voort, in gezwinden pas, weinig sprekend, de saks gereed in den gordel, hun vingers in 't voorbijgaan grissend langs den grond of een laaghangenden tak om een balletje sneeuwijs te pakken om dat ter verfrisscliing in den mond te steken.
De vier zwemmers, nog altijd in hun met vet besmeerde lichamen, waren sterk gaan zweeten en het vet begon langs hun leden te druipen. Sigbert beval, dat vier anderen hun pelzen zouden afgorden en ze om de schouders van de zwemmers slaan.
Maar Reri en Baldei waren te groot en nog twee anderen moesten hun pelzen afstaan, die, altoos onder't voortloopen, met de hoeken aan elkaar werden geknoopt.



Het bosch werd dichter en de mannen moesten daar 't pad smaller werd, achter elkaar loopen.
Op een beschutte plek achter struikgewas, wel geschikt om bij een mogelijken overval verdedigd te worden, beval Sigbert rust. Het was al later op den morgen geworden en het gevaar reizigers te ontmoeten vooral omdat de dooi was ingevallen, werd groot. De mannen gingen op stronken zitten of wierpen zich, hun berenhuid uitspreidend op den grond.
De geroofde zakken werden nu allen geopend. En de mannen, zich dicht om eiken zak dringend, kregen glanzen in de oogen en kreunden in de baarden van bewondering. Slanke haver, dikke, zware gerst, wichtige weite, zak na zak.
Reri drong zich naar voren.
„Er zijn twee zakken bij met vreemd graan," zeide hij. „In 't donker voelend, heb ik het niet op den tast kunnen herkennen."
De twee laatste zakken werden geopend. In de eerste zak lagen kleine, platte schijfjes van een vreemde graansoort, die geen der mannen ooit gezien had. Sigbert gaf een handvol aan den man naast zich om door te geven met de vraag of ook iemand er kennis van had. Maar in den laatsten zak waren korrels, groot als een boon, zoo geel als amber met aan de punt een wit spikkeltje.
„Wat 's dat?" vroeg Sigbert.
Hij nam een korrel op en stak deze in den mond, beet haar fijn, proefde haar.
„Hoe smaakt het?" vroeg er een.
„Als fijne weite, maar nog zoeter."
„Zit er honing in?" vroeg een ander, die getroffen was door de goudgele kleur en den vorm van de korrels, die wel eenigszins aan de cellen in een honingraat deed denken.
„Proef zelf," zei Sigbert, hem den zak voorhoudend.
Maar nu een ander dan de saksvoerder een korrel opat, wilden de anderen ook proeven. En de mannen drongen



zich om den zak en als kinderen begeerig, staken ze de groote, grove, rasperige boerenhanden uit en kregen een korreltje van het barnsteenkleurige graan. Zij gingen terug als met een schat, bekeken het kleinood, wreven het in de holte van den handpalm met de vinger der andere hand om en om, het keurend met de oogen zooals een kenner een edelsteen zou schatten.
En dan, het naar den mond brengend, hielden ze het zaadje er lang in zonder er op te bijten, het met zachte smakjes van de tong proevend, het omwoelend in de mondholte, om langer er 't genot van te hebben.
Onderwijl waren er al eenigen, die hout hadden gekapt en een vuur aangelegd en men wachtte op het woord van Sigbert, die zou bevelen wat heden gegeten zou worden. Zij hoopten in stilte, dat zij dit keer graan zouden krijgen, maar Sigbert liet de zakken weer sluiten en beval, dat men sporen zou zoeken van wild.
De mannen waren ontevreden. Eén trad voor de anderen op en vroeg, maar met veel meer deemoed, dan hij zich voorgenomen had:
„Sakshoofd, wilt di ons niet wat graan geven?"
„Grendeldebliksem!" stoof Sigbert woedend op, zijn hand naar zijn saks brengend, „du, smuigerd. Wilt di ons zaaigraan vervreten ?"
De man trad beschaamd terug. Maar een ander, die den smaak van het barnsteengraan nog naproefde, trad naar voren.
„Sakshoofd ... wi hebben honger ... En met wild zoeken gaat de tijd weg... Dat honinggraan is toch niet om te zaaien ... Laat ons dat nu opeten ..
„Ja, laat ons 't honinggraan opeten," riepen anderen.
„Hier met het honinggraan!" riepen nog weer anderen, verlekkerd door den smaak.
Sigbert trok zijn saks en stelde zich voor den zak.
„Wie een korrel neemt, kloof ik den kop!" riep hij.



„Stemmen, stemmen!" riepen de mannen terug.
Sigbart keek naar Reri.
„Ja vaêr, laten wij stemmen!"
„Zult di dijn vader afstaan, snotjongen?" zei Sigbart, zijn zoon een stomp voor de borst gevend.
„Is dat mijn loon, vaêr?" vroeg de reus, bedroefd ter zijde gaande.
„Stemmen, stemmen!" riepen de anderen met meer onstuimigheid.
Maar de ouderen onder de mannen, die zelf vaders waren en met bewondering zagen naar hun aanvoerder, die zoo zijn vaderlijk recht wist te bewaren, willende toonen, dat zij ook niet bevreesd waren voor hun zonen, gingen bij Sigbert staan, toonend dat zij voor hem partij namen. De vader van Hindar was de eerste, die naast Sigbart stond. Maar Hindar, op hem toetredend zei:
„Yaêr, ik moet eten... Du weet wel vaêr, de laatste bete heb ik gisteravond gehad... en toen heb ik met di gedeeld..
„Laat ze eten, Sigbert!" zei nu de vader van Hindar. „De zwemmers kunnen krijgen!" gaf Sigbert toe. „Stemmen, stemmen!" riepen de anderen dreigend. „Vooruit dan ... wie 't zaaigraan wil vervreten, steek op zijn saks..."
Alle saksen werden opgestoken. Sigbert boog voor de overmacht. De zak werd weer geopend en een der Batouwers, die een kleinen helm droeg, gaf ze om als maat te dienen.
En nu mocht elk man een halven helm vol van het zoete barnsteengraan uit den zak putten. Zij hielden hun pels als voorschoten op en liepen met hun schat naar het vuur of zetten zich wat verder alleen weg en begonnen het zoete graan rauw op te knabbelen.
Alleen Sigbert at niet.
„Vaêr!" zei Reri, „du eet niet?"
„Dijn vaer vreet zijn vrijheid niet op!" zei de Bataaf norsch.



Toen keek Reri even terzij naar Tjeerd, die al den mond vol had. En nog even wijfelend, wierp hij zijn deel weer in den zak terug.
„Gaat di mee Tjeerd... sporen zoeken?"
„Eerst eten ..
Maar tegelijkertijd zag hij naar zijn vader op en boog het hoofd.
Hij wilde nog een handvol graan naar den mond brengen. Maar hij dorst niet en schuin het hoofd afgewend, liep hij nu ook naar Sigbert toe en wierp de handvol graan, die hij nog slechts over had, ook in den zak.
„Ik had honger, vaer!" zei hij verontschuldigend, hoewel de oude niets gezegd had, alleen met de driehoekige oogen fél hem aanstaarde.
„Het was di geraden, knaap. Du hattet dijn erfdeel opgevreten ... Ga mee met dijn broeder..
De twee liepen 't kreupelhout in, zwijgend, onderworpen, beschaamd, voelend het overwicht van den vader, die hongerend zooals zij en met de volle beschikking, de eenigste van allen was geweest, die sterker zich toonde dan het verlangen, dat als een pijn knaagde in de uitgehongerde maag.
„Als 't voorjaar wordt, moet-ie koning worden!" zei Reri tot Tjeerd. „Denk er wel aan jong, onze vaêr is de grootste Batouwer Hij moet koning worden."
Tjeerd spuwde de restjes van 't graan uit zijn mond en rilde met 't hoofd als walgde hij nu van dat heerlijke koningsgraan.
Zij liepen beiden, de oogen naar den grond, zoekend of ook ergens den indruk van een dier merkbaar was. Doch zelfs hun geoefende oogen konden niets onderscheiden op den hard bevroren grond van sneeuwijs. Maar dichter in 't hooge hout, waar de boomen zoo vast opeen stonden, dat de vorst eenigszins geweerd was, merkten zij gebroken takken, waar blijkbaar een dier doorgang had gezocht. Opeens hield Tjeerd stil.



„Wat is dat?"
In 't sneeuwijs stak een zwartige punt uit. Tjeerd rukte het voorwerp uit de aarde.
„Een sandaal!" zei hij.
„En geen oude.... daar zijn hier raenschen."
„Wat voor menschen "
„Roovers! Anderen zijn niet in den winter hier in den dikicht."
Zij liepen voort, volgend het spoor van de weggebroken takken en vonden weldra een klein offerblok en vandaar voortgaande vonden zij den ingang van 't hol, dat met een zwaren steen was afgesloten, maar die de twee sterke kerels al spoedig hadden terzij geschoven.
Beiden traden dadelijk terug.
„Daar zijn lijken in!" meende Reri.
„Aan den stank te zeggen, ja!"
„Wij moeten vuur maken... 't Is te donker."
Zij keken rond, maar zagen geen kienhout. Het was een bosch van beuken en eiken.
„Wij moeten een lichtgat maken. Vooruit jong!"
Reri begon al met zijn saks boven in de sneeuwaarde te woelen en Tjeerd van de andere zijde wierp de uitgewoelde aarde terzij. Toen zij op een armdiepte waren, kwamen zij al aan de laag bladeren en mest, die spoedig doorgestoken was. Uit het gat steeg dezelfde doordringende stank op.
„Zooals ik di zei, lijken."
Hij maakte het gat nog wat grooter en nu weer, van de holterp afglijdend, gingen zij den ingang kruipend binnen.
Bij 't daglicht, dat door 't lichtgat boven, nu binnenviel, zagen zij de lijken van drie mannen en een vrouw in ontbindiug. Het hol was volgestapeld met zadels, schilden, huiden, kortzwaarden, bronzen bekkens, urnen met bronzen sluitspelden. Maar iets om te eten vonden ze niet.



„Wat denkt di, Reri?" vroeg Tjeerd.
„Dat zijn roovers, die zichzelf gevangen hebben. Zij hebben zich in 't winterhol opgesloten en vuur gestookt. Toen is 't vuur 's nachts, toen ze den steen al voor 't gat hadden gewenteld, gaan aansmeulen en zij zijn gestikt... Wat zei ik di... hier ligt er nog een ... die is bijgekomen en is nog naar den uitgang gekropen... maar hij was te zwak. Ga naar vaêr jong en roep hem. En laat de mannen kienhouten meenemen. Ze zullen wel graankuilen hebben gehad.
Tjeerd snelde terug en onderwijl begon Reri het lichtgat grooter te maken. Hoe meer licht er binnenviel, des te meer ook werd hij van de juistheid van zijn veronderstelling overtuigd. Roovers waren het zeker geweest. Dat zou een kind zien aan de soort van schatten, die zij verzameld hadden. Maar waren zij werkelijk gestikt? Of hadden zij geen leeftocht meer gehad ?
Die daar lagen, half vergaan, toen weder bevroren en nu weder ontdooid, zouden het niet meer zeggen. Reri keek naar de ontbindende lichamen en rilde. Het gezicht van een krijger, op 't slagveld gedood of van een mensch, kalm in zijn hut gestorven, maakte op hem geen indruk. Zij voeren op naar Wotan en waren voortaan gelukkiger dan op aarde. Maar deze hier, wier lichamen niet verbrand waren geworden, en wier zielen dus eeuwig zouden rondzwerven in den poel van Grendel, tot straf voor hun euveldaden, boezemden hem afschrik in.
Zijn honger dreef hem om in 't stinkende hol rond te zoeken naar leeftocht. Zijn oogen waren nu gewend aan 't schemerduister en tastend met de handen langs de met koemest en dorre bladeren bestreken wanden, vond hij achterin weder een grooten sluitsteen. Hij wilde hem wegrukken, maar de steen was te zwaar. Nog was hij bezig gebukt in het donker den steen weg te schuiven toen hij al het gele licht van de brandende kienhouten zag, waarmede Sigbert en andere Batonwers naderden.



Nu konden zij in 't hol goed zien, welk vreeselijk einde de roovers hadden gehad. In 't midden stond op een vuur van houtskool een groote pot, waarin een weeke massa. Melksoep, die eerst tot bederf was overgegaan en toen weder bevroren. Er lagen wel tien lijken in 't hol, mannen en vrouwen. Een vrouw lag dicht tegen een wand bij den toegangssluitsteen, de rechterhand met de magere, zwartige vingers nog gekromd uitgestrekt naar den steen, die hun noodlottig was geworden.
Reri en Tjeerd samen slaagden er in den steen van het tweede hol weg te schuiven. Dat was de welvoorziene voorraadkamer. Er lagen eenige zakken met graan, stapels gebakken, harde winterbrooden. Er hingen aan touwen stukken gedroogd vleesch en een twaalftal zijden spek. Tegen de wanden stonden groote, met was afgesloten, aarden vaten. Sigbert opende ze met zijn saks. De vaten waren gevuld met honig, mee, gestoofde bessen, ongebrande molleboontjes, meel, gesmolten vet.
Nu was er geen rede om niet te eten.
„Yrèt jong, vrèt!" zei Sigbert tot Tjeerd. ,,'t Is je gegund!" vroegde hij er tot Reri bij. En deze, niet langer wachtend, trok een reep gedroogd vleesch los en begon als met geeuwhonger te eten. En ook Tjeerd en de vijf andere mannen deden zich te goed aan wat zij maar 't eerst grepen.
Sigbert, met een reep spek in de hand, liep naar buiten en met zijn machtige kaak kauwend op de reep spek, snelde hij terug naar 't kamp, vertelde van de ontdekking en geen der mannen wist van vermoeidheid. In een vaart liepen ze naar het roovershol, dat weldra zoo vol was, dat er geen mannen meer binnen konden. Maar die binnen waren reikten door 't lichtgat, dat Reri gemaakt had, voedsel naar buiten. Heele zijden spek, groote potten met meel en honig werden naar buiten aangegeven en de mannen, bemerkend dat er overvloed was, sneden lange



repen uit het spek en begonnen als dieren te knagen, knorrend van genot, malkaar aanziend met verheugde blikken.
Maar daar de stank binnen te sterk was, kwamen alle mannen spoedig naar buiten. Een paar, die al half voldaan waren, begonnen onder leiding van Sigbert het lichtgat grooter te maken. Anderen kwamen helpen en spoedig lag het roovershol bloot met zijn rijkdommen, zijn voedsel en zijn vergaande lijken.
Een paar mannen, dankbaar voor 't voedsel, spraken er over, de lijken te verbranden en in een paar der ledig gegeten vaten bij te zetten.
Maar anderen waren er tegen, meenden dat menschen niet mochten ingrijpen in den wil van Wotan, die de roovers zeker had gestraft voor menige euveldaad en deze laatsten kregen gelijk.
Nadat allen verzadigd waren, werd de voorraadkamer van de roovers leeg gehaald en onder de honderd door Sigbert verdeeld. Onderwijl trokken de aangewezen dragers terug naar 't kamp om de vijf-en-twintig zakken graan te te halen en toen deze terug waren, zette de saks van Sigbert den tocht naar de Batouw voort.
Sigbert bleef bij het hol staan om bevelen te geven en voor de lucht te zorgen. Het bevreemdde hem, dat nog niets van een vervolging gemerkt werd en hij speurde rond of hij wellicht de vlam van een seinvuur zag ox luisterde nauwlettend of ergens een horen toette. Maar 't was doodstil en alleen het hem liefelijk geluid van de smiltende druppelen die in de twijgen patsten, vernam hij.
Tot het laatste stukje vleesch was weggedragen uit het hol van de roovers. Toen wilde een man, die weinig te dragen had, een bronzen ketel medenemen.
Sigbert riep hem terug.
„Wat doet di daar?" vroeg hij streng.
„Voor mijn moei!" antwoordde de man.



Sigbert pakte hem bij den schouder, rukte hem de ketel uit de hand en wierp hem met een vaart in 't hol terug, waar hij met een helderen tink neerviel tusschen 't andere brons.
„Batouwers zijn geen dieven!" sprak hij dreigend. En zijn oogen vlamden. Toen, ziende, dat de mannen gereed waren, liep hij zijn troep langs en zijn saks opstekend in de lucht, zetten zij hun vlucht voort.



HOOFDSTUK X.
Er waren drie priesters in het land der Nerviërs aangekomen en deze, vernemende dat Sogol en Harimona nog niet genaderd waren, begaven zich naar Waberloo, de winterwoning van koning Solbert. Zij vroegen onderweg aan alle woningen of de lieden Sogol en Harimona reeds gezien hadden. Het begon koud te worden en de drie priesters overnachtten zooveel mogelijk in de hutten, waar men hun gaarne gastvrijheid verleende. En voor het vuur verhaalden zij van de schatten van Renigo, van de wonderen van Harimona en van de ontvoering door Sogol, den Nervischen prins.
Maar de menschen herinnerden zich niet, dat er een prins van dien naam bestond en schudden het hoofd, zeiden tot de priesters, dat zeker de een of andere roover zich die valsche waardigheid had toegeëigend.
Doch de priesters bestreden dat. Het was wel zeker een prins geweest, een echten prins en geen roover. Dat had men gemerkt aan zijn trotsche houding, zijn overmoedig gedrag, de schoone wijze waarop hij wist te spreken en de vele talen, die hij kende. Want men had hem in de kampen hooren redeneeren met priesters van de Sfafen en met gezanten van het Paarden-eiland en met schippers van Scandische vaartuigen, die hij naar den weg had gevraagd om naar het vreemde land te komen. Een Scandische schipper zelfs, die hem, naar de gewoonte der Scandiërs, die wanneer met hun naar den weg tot het vreemde land vraagt, altoos verhalen van den grooten zeeslang en het gruwelijke meerwijf, had hij voor leugenaar uitgemaakt. De Scandiër had zijn mes getrokken en was Sogol te lijf



gegaan. Die had een mes geleend en den Scandiër na drie trekken een stoot in de borst toegebracht. Maar hij had zijn tegenstander dadelijk verbonden en hem niet naar 't gebruik, den doodsteek gegeven, zoodat de schipper sedert dankbaar was en gezegd, dat hij Sbgol den weg naar 't vreemde land zou wijzen. Toen hadden de andere Scandiërs den gewonde tusschen zich ingenomen en later had men hem dood gevonden, hangende met de beenen naar beneden aan een boomtak. Zoo handelen de Scandiërs met allen, die het geheime middel willen verraden, waardoor zij het gruwelijke meerwijf, dat over de zee van het vreemde land heerscht, weten te paaien.
Dë* Nerviërs spraken nu veel over den onbekenden prins, die zoo dapper en knap was en begonnen bij de andere lieden te vrageu of zij ook herinnering hadden van prins Sogol. Toen was er een vrouw geweest, die Sogols moeder had gekend en een andere verhaalde van den ouden priester Myst, die voor jaren was uitgetrokken om den zoon van den Bellovaakschen koning te zoeken.
En de priesters, ondervraagd, verklaarden dat een ouden priester steeds in de nabijheid van den prins was gezien en ook een jongen horenblazer.
De priester was gestorven, maar de horenblazer was verdwenen in denzelfden nacht dat Harimona door Sogol was geschaakt.
Veel menschen gingen nu met de drie priesters mede loopen om naar den prins en de heilige jonkvrouw te zoeken en verbreidden door het land de geschiedenis van Sogol. Toen de priesters eindelijk te Waberloo aankwamen, waren hun al vele lieden vooruitgesneld en ook kondschappers van trouwe heertogen van koning Solbert, die den koning waarschuwen lieten voor den nieuwen dinger naar de koningsmacht.
Maar er waren ook vele heertogen, die den toenemenden macht van Solbert bemerkend, naijverig waren en wel gaarne



een nieuwen koning op den troon wilden zien. Want onder de Nerviërs en de Bellovaken, hoewel van Germaansche afstamming, zijn er, die van de Galliërs, waarmede zij dikwijls in aanraking komen, de onbestendigheid hebben overgenomen en altoos haken naar verandering van regeering. Daarbij kwam, dat Solbert een zéér strengen koning was, die den Galliërs vijandig was en de vrouwenregeering van vroeger toeschreef aan den invloed der verwijfde Galliërs. Hij had alle Gallische gebruiken onder de Nerviërs en Bellovaken uitgeroeid. Het drinken van wijn werd bestraft met het uitsnijden van de tong, omdat de wijn wellustig maakt. Niemand, ook de voornaamste hertog niet, mocht kleederen van meer dan twee kleuren dragen.
Zwakke kinderen en bastaarden werden dadelijk na de geboorte gedood en Solbert was het, die het oude gebruik weder in eer herstelde, dat kinderen dadelijk na de geboorte in koud water moesten ondergedoopt worden om hun levenskracht te beproeven.
Yooral de vrouwèn waren zeer ontevreden met de regeering van Solbert. Want hij, zich herinnerend waartoe de vrouwenregeering had aanleiding gegeven, had de vrouwen weder volkomen onderworpen aan den man. Zij moesten 's winters thuis weven en 's zomers het land bebouwen. De mannen hadden het recht hun vrouwen een weeftaak op te leggen en haar, wanneer zij haar taak niet voleindigd hadden, te kastijden met de zweep.
Ook de kleeding der vrouwen was door koning Solbert voorgeschreven. Zij moesten naar de oude zede der voorvaderen hals en armen bloot dragen, ook gedurende den winter. De boezem moest echter door een stijf lijnwaad worden weggedrukt, opdat de maagden de jongelieden, en de gehuwde vrouwen niet anderen dan hun eigen man tot begeerte zouden brengen. Ten einde de vrouwen en de maagden door een uiterlijk teeken te onderscheiden, moesten



de maagden twee kleine krullen buiten de hoofdhuive dragen, terzijde voor de ooren. Aan de gehuwde vrouwen was deze dracht verboden. Want het was voorgekomen) dat mannen door gehuwde vrouwen tot ontucht waren gebracht, doordat zij zich als ongehuwden hadden voorgedaan.
Door al deze strenge maatregelen was koning Solbert weinig bemind. Evenwel, daar men erkennen moest, dat dit alles in 't belang van den stam geschiedde, gevoelde men toch ontzag voor den strengen koning. Doch er was nog een andere reden waarom vele aanzienlijken Solbert een kwaad hart toedroegen, dan alleen wegens zijn beperking van de ontucht en de weelde.
De koning had de hoorigen onder hetzelfde recht gesteld als de vrijen. Dit nu was van oudsher nooit zoo geweest. De vrijen werden gevonnist op het Ding naar de wetten die in het groote gedicht van koning Norik was vervat en die de zeven priesters elk voor een zevende deel kenden. Stierf een der zeven wethouders of raakte hij door den ouderdom verzwakt, zoodat hij zijn deel niet meer voor het Ding vlot kon opzeggen, dan werd een jongen priester tot wethouder verheven, nadat hij op een Ding, ten overstaan van het geheele volk, zijn deel vier maal achter elkaar had opgezegd, zonder ook maar een enkelen keer te haperen. Maar de hoorigen werden gevonnist door hun heer en voor hen waren de straffen strenger.
Koning Solbert nu, die ervaren had, dat de heeren de hoorigen ook bij de minste vergrijpen zware straffen oplegden, zoodat de vrouwen der hoorigen nachten door zaten te weven om de boeten hunner mannen te kunnen voldoen, daar anders de mannen met wilgeteenen werden gekastijd of de ooren van 't hoofd werden gesneden of geblinddoekt naast den ezel in de graanmolen aangebonden, had bevolen dat geen heer zijn hoorigen anders rechten mocht dan naar het recht van koning Norik. En om te voorkomen, dat de heeren zouden zeggen, dat zij 't recht niet kenden, werden



in elk gebied zeven hoorigen en zeven heeren gekozen, die het gedicht van koning Noric uit het hoofd moesten leeren, juist zooals de priesters.
De priesters, ziende dat de heilige wetenschap van het oude recht aldus niet alleen aan heeren, maar zelfs aan het gemeen werd onderricht, verweerden zich en zeiden, dat dit een inbreuk op het recht der priesters was. Toen was koning Solbert opgestoven en hij had gedreigd, dat hij boodschappers zou zenden naar Scandin, waar het heilige recht was gegrift op bronzen tafels in de onvergankelijke runen. Die bronzen tafels had koning Noric in de jaren zijner eenzaamheid, toen hij met zijn lier had rondgezworven in het vreemde land, van Wotan zelf ontvangen.
De priesters waren zwijgend weggegaan. Want zij kenden de heilige runen niet en vreesden vervangen te zullen worden door priesters uit Scandia, die runen konden lezen en zoo zelfs spraken met de koningin van het vreemde land, die zij met de schippers eiken broodplanken stuurden waarop runen waren ingegrift. Maar zij morden en offerden in stilte een vaars aan Donar en smeekten hem koning Solbert door zijn bliksem te vellen.
De heeren, nu gedwongen hun hoorigen te vonnissen naar het recht van koning Noric, konden geen zware straffen meer opleggen en morden, wachtend op een gelegenheid om den koning ten val te brengen. Doch de hoorigen waren Solbert dankbaar en velen van hen, wetend dat zij allen voor zware misdrijven aan den lijve gestraft konden worden, werden overmoedig, zoodat zij, wanneer te veel van hen werd gevergd, weigerden hun taak te verrichten en riepen om het recht van koning Noric. Ook waren er veel misdrijven, waar in 't recht van koning Noric in 't geheel geen straf op was gesteld, zooals wanneer een maagd weigerde in den bruidsnacht bij heur heer te slapen; of wanneer een knecht weigerde de straf
GERMANIA II. -10



te boeten, die zijn heer op het Ding was opgelegd wegens een vergrijp. Want deze gebruiken waren ten tijde dat koning Noric in 't vreemde land zwierf, nog niet bekend geweest.
Toen de drie priesters van Renigo eindelijk bij koning Solbert te Waberloo werden toegelaten, was al in 't heele gebied bekend, dat Sogol, de dappere en geleerde prins, in aantocht was, vergezeld van een heilige maagd. De priesters en de heeren bereiden zich voor om prins Sogol waardig te ontvangen en een Ding te doen uitroepen, waarop gerecht zou worden, wie het meeste recht op den troon had. Maar de hoorigen waren vast besloten voor hun koning Solbert te strijden en zelfs als het Ding anders mocht beslissen, toch koning Solbert trouw te blijven en hem hun arm aan te bieden.
Onder de hoorigen liepen veel slechte geruchten omtrent Sogol. Zijn moeder was de gevloekte kol Spür geweest, die verdronken was bij de waterproef.x) Zijn vader, de roofzieke Bellovaaksche hertog. Hij had te Renigo zondige redevoeringen gehouden en de goden geschonden. Harimona, heette het, was door hem, met behulp van giftige kruiden in een diepen slaap gebracht en toen medegevoerd. De geest van zijn moeder, de kol Spür, was verschenen in de gedaante van den jongen horentoeter en deze had de heilige maagd in haar slaap besproken, ontheiligd en betooverd en zoo haar de wonderkracht ontnomen.
En telkens kwamen er nieuwe verhalen van de slechtheid van Sogol. Men had hem gezien in het Aardener woud bij de vervloekte krijgsvrouwen en hij had met haar ontucht begaan.
i) Er is geen reden om de waterproef voor onbekend bij de oude Germanen te houden, hoewel de berichten omtrent haar toepassing niet verder dan de middeleeuwen gaan. Het geloof aan heksen is veel ouder dan de middeleeuwen, waarschijnlijk door de Germanen uit hun vermpedelijk oer-land, Indië, medegebracht.



Hij had de krijgsvrouwen weder tot een horde gevormd en zijn moeder had ze hellewapens gegeven in den vorm van groote rietstengels. Wie door het riet werd aangeraakt kreeg groote brandblaren en stierf aan waterkoorts.
Koning Solbert ondervroeg de drie priesters uitvoerig. Zij vertelden van de schatten van den haag van Renigo, van de macht van den hoogepriester Maresag, van de wonderlijke geboorte van Harimona, van den roep die van haar uitging en van de laatste groote verzameling van pelgrims aan den Rin. Welke genezingen zij had verricht en hoe prins Sogol in de kampen was verschenen, vergezeld van een ouden priester en een jongen horenblazer. Dat Harimona alle bruidegoms had afgewezen maar prins Sogol, die als offer voor 't volk had moeten dienen, door haar Batouwschen lijfwacht had doen redden. En dat toen Harimona den prins bij haar in hare vertrekken dagen lang had verborgen gehouden en eindelijk niet hem was gevlucht.
Koning Solbert liet zich veel omtrent Harimona verhalen. Of zij schoon was? En hoe de kleur van heur haar was en hoe die van haar oogen. Hoe lang zij was? Zoo lang als gemeenlijk de vrouwen van Renigo, die bekend stonden als zware wijven of misschien wel van zijn lengte?
En Solbert sprak weinig over prins Sogol en scheen zich niet om Sogol te bekommeren. Maar veel sprak hij over Harimona, werd niet moede van haar te hooren en wanneer een der priesters vermoeid was van 't spreken, begon de koning den andere te ondervragen en wanneer deze ook 't zelfde vertelde, dan toch luisterde de koning met groote aandacht.
Hij wilde de namen kennen van al de bruidegoms, die om heur hadden geworven. Het verhaal van de zeven recken bij de burcht Wittewa, waar de geest des winters huisde, die de kroon van Harimona bewaarde en van den draak Frango, den hond Whridlo en de geit Baza, bracht



den koning zoo in vervoering, dat hij zijn hand aan de greep van zijn lang zwaard bracht en de priesters zagen hoe zijn hand sidderde, als was de koning gereed om het van 't leer te trekken.
Veertig snelle kondschappers riep de koning ten laatste tot zich. En door het geheele gebied moesten zij bekend maken dat zoodra Sogol en Harimona zich vertoonden, beiden gevangen moesten genomen worden. Sogol, t zij dood of levend, maar Harimona met veel omzichtigheid en met alle eer en waardigheid, die men aan een zoo schoone en heilige jonkvrouw verplicht was. Den dood wachtte dengeen, die haar op welke wijze dan ook, zou krenken, schaden of beleedigen en de tong zou dengeen worden uitgesneden, die een woord sprak, dat hare kuische eer bevlekte.
Onder het lagere volk nu was men zeer gebeten op Sogol, die een zoo heilige jonkvrouw door tooverkunst had geschaakt. Maar onder de edelen was gemor en werden geheime samensprekingen gehouden. En bitter vroegen de edelen, of in het gedicht van t recht van koning Noric soms straf stond gesteld op het smaden van een ontuchtige priesteres?



HOOFDSTUK XI.
Sogol, de beide vrouwen ziende vluchten en bemerkend, dat een naakten man naar een hol kroop, reed tot dicht bij het hol, steeg af en riep:
„Vriend, wie bent di? kan ik helpen?"
De priester, in grooten angst, vreezend dat Sogol hem zou gevangen nemen, daar Harimona hem kende, nam een kloek besliut. Zijn rol van kwaden kabouter beviel hem en daarom riep hij uit het hol:
„Treed niet nader, vreemdeling. Ik ben de groote kabouter. Wie mijn hol betreedt moet sterven 1"
Sogol, in stede van verschrikt terug te wijken, lachte helder op. Harimona en Haun kwamen nader en Sogol tot Harimona:
„Pas op, liefste. Hier is 't hol van den grooten kabouter. Wie zijn hol binnentreedt moet sterven!"
Harimona glimlachte zacht en Haun, hoewel inwendig toch bevreesd, verkloekte zich om Sogol te vragen,
„Meester, zal ik hem er uit toeten?"
„Blaas mijn jongen!" zei Sogol.
Maar nu Haun den horen aan zijn mond zou zetten, begon hij toch van vrees te beven en in stede van een flinken horenschal toeterde hij een iel, trillerig geluid.
Sogol wilde lachen, maar opeens keek hij ernstig. Uit het hol klonk de schal terug en daarna van heel ver nog eens.
„Hoort di het, Haun?"
„Ja, meester."
„Wie denkt di, dat daar blaast?"
„De zotte geest uit de stroth, dien du verjaagd hebt."



„Zal di nooit wijzer worden knaap.riep Sogol norsch. „Ik zal di nogeens een les geven, dat du alle vrees voor geesten en kobolden verliest.
Harimona was afgestegen en legde heur hand op Sogols schouder.
„Geliefde, wees voorzichtig. Een voorgevoel zegt mi, dat hier gevaar dreigt. Ik voel de tocht van den dood langs ons strijken."
„Zult di dan ook nooit moedig worden?" toornde Sogol en spottend riep hij: „Kom eens naar buiten."
„Vreest di niet vreemdeling? Weet, dat ik niet uit mijn hol treed zonder onheil!"
„Dan zal ik di halen, du leugenbeest!"
Moedig stapte Sogol de grot binnen. Maar de priester doofde meteen zijn brandend kienhout en vluchtte naar achter. Hij kende nu vrijwel den weg, sloop naar het plateau bij het water en verschool zich daar in een nis.
Sogol, die in de duisternis rondtastend, de scherpe wanden voelde, trad weder naar den uitgang.
„Is hij ontvlucht?" vroeg Harimona.
„Voorloopig ja. Maar wij zullen den vriend wel te pakken krijgen. Houd hier de wacht Haun. Ik ga fakkels snijden."
Sogol liep 't woud een eindje in, hakte eenige geschikte droge takken van jonge dennen af en met zijn rondhout vuur draaiend in 't blok, stak hij ze aan, tot ze goed opvlamden en liep toen terug, 't hol binnen.
De druipsteengrot wekte zijn verwondering niet, zoomin als de echo dat gedaan had. Hij had wel meer zulke grotten gezien en wist, dat de kristallen door Scandische zeelieden medenomen werden als ze naar het vreemde land voeren. Maar toen hij door de tweede grot aan het onderaardsche meer kwam en de zuilenrijen en gewelven langs de oevers aanschouwde, vloog de gedachte door zijn brein, dat hij dit keer werkelijk in een der paleizen van kabouterkoningen was binnengedrongen, waarvan de sagen zooveel verhaalden.



„Kabouterkoning!" riep hij, „Vertoon di. Ik ben dijn vriend en vraag gastvrijheid."
De priester, bemerkend dat Sogol alleen was, kwam op het denkbeeld Sogol hier in het meer te storten, dan naar buiten te vluchten, den horenblazer te verschrikken of door een vuistslag neer te vellen en vervolgens Harimona met geweld weg te voeren. Het groote paard van Sogol kon beiden dragen en de twee andere paarden zou hij een poot verbrijzelen, zoodat Sogol, ook wanneer hij zich uit het water redde, hem niet zou kunnen vervolgen. Daarom kwam hij nu uit zijn schuilhoek en riep:
„Hier ben ik, vreemdeling? Wat wilt di?"
Zoodra Sogol den naakten man zag en den beschaafden uitspraak van het Renigo'sche dialect hoorde, kreeg hij argwaan en nu gevoelde hij spijt toornig tegenover Harimona te zijn geweest.
„Waar ben ik hier, Kobold?" vroeg Sogol.
„In mijn rijk, vreemdeling. Hebt di geen vrees om de kabouters aan den arbeid te zien, kom dan mede "
Sogol volgde den naakten man, maar was zéér op zijn hoede. Deze liep hem vooruit, steeds meer naar achter en daalde toen de breede trappen van het ondergrondsche meer af.
„Sta hier vreemdeling en schouw in den zwarten spiegel. Dan zult di mijne kabouters zien."
Sogol trad nader. Plotseling sprong de priester terzij, sloeg hem het brandende kienhout uit de hand, zoodat het in 't water viel en sissend uitdoofde. Sogol had zich meteen schrap gezet en toen nu in 't duister de priester hem een duw gaf, wankelde hij niet maar greep den man vast. Deze, merkende dat zijn toeleg mislukt was, trachtte zich los te rukken maar Sogol, sterker dan hij, hield hem stevig vast bij de armen.
De twee mannen hadden geen woord gewisseld bij deze worsteling. Nu echter zeide Sogol, wien alles klaar werd:



„Als dijn leven di lief is, worstel dan niet langer en leid mi naar buiten."
Meteen pakte Sogol 's mans armen zoo van achteren vast, dat het hem weinig moeite zou kostten den man als een dunne plank naar achteren om te buigen.
„Heer, laat mi los... Ik zal di voorgaan en leiden. Ik ben een arme kobold, die 't daglicht niet kan verdragen."
„Verdraagt di dit beter?" vroeg Sogol, 's mans schouders zoo prangend, dat hij een gil van pijn uitte.
En den man voor zich uitduwend, liep hij op goed geluk in de richting van den uitgang. Maar in 't zwarte duister verdwaalde hij, liep zonder het te weten in de tegengestelde richting van den uitgang en ten laatste stuitte hij in den hoek, waar de geraamten en de steenen bijlen lagen.
„Heer, wij zijn den verkeerden weg geloopen."
„Wat ligt daar?" vroeg Sogol.
„Ik weet niet, heer?"
„Wat. Een groote kobold zou niet weten, wat in zijn eigen hol ligt?"
Sogol schopte tegen de voorwerpen op den grond. Iets ronds en hards rolde weg; zij hoorden het rollen langs den hellenden weg en dan een plons in 't water. De echo het rollen herhalend en weder herhalend maakte het roldebolder tot een lang, dof dreunend geluid.
Nogmaals schopte Sogol zijn voet tegen de massa voor zich en weder rolde met veel gebolder iets ronds weg langs den hellenden weg naar 't ondergrondsche meer.
„Wat zijn dat?" vroeg hij.
„Ik weet niet, heer!"
„Du liegt.. du weet het heel goed.. ik zal di zeggen, wat het zijn.... het zijn doodshoofden, du vervloekte roover! Dat zijn dijn slachtoffers!"
„Heer, geloof mi... het is niet zoo... ik ben een eerlijk man."



„Dat heb ik gemerkt, toen du mi in 't water wilde stooten... En wat is dat? En wat is dat?"
Sogol, nu trappend tegen de urnen en de steenen bijlen, vermoedend dat dit de buit van den roover was, omknelde de armen van den gevaarlijken moordenaar nog vaster. Want minder voor zichzelf dan wel voor Harimona vreesde hij, wanneer de roover mocht ontsnappen.
Van uit de verte klonk een angstig geschrei, dat zich herhaalde en in de gewelven voortschalde van muur tot muur. Daarna de eerste schallen van een Nervisch deuntje.
„Hierheen, hierheen!" riep Sogol.
Maar Haun, die op Harimona's bevel met een bundel kienhouten en een brandend kienhout Sogol tegemoet ging, door de echo misleid, liep een anderen weg op, dan waar Sogol riep. Sogol zag hem zoeken met zijn brandend hout, dat echter te weinig schijn verspreidde om den afgelegen hoek te verlichten, waar de twee mannen stonden
„Loop langs het meer en dan rechts af!" riep Sogol, de woorden langzaam uitsprekend met tusschenruimten, opdat het eene woord niet het andere door den echo-schal zou onverstaanbaar maken.
Nu liep Haun in de goede richting en was weldra bij zijn heer. Maar hij en Sogol verschrikten beiden, toen ze bij den roodgeligen schijn van den walmenden brandenden tak een hoop geraamten zagen bij elkaar liggen te midden van steenen bijlen en urnen.
„Draak, monster, ondier!" kreet Sogol. En den priester in zijn woede optillend wierp hij hem van zich af langs het hellende plateau, waar te voren de doodskoppen waren ingerold. De man trachtte zijn vaart te stuiten, doch slaagde er niet in en tuimelde in het zwarte meer. Sogol hoorde de plons en daarna begon de man, in 't zwarte duister zwemmend zonder te weten naar welke richting hij kon ontkomen, bevreesd in het donker alleen te blijven nu hij den weg niet meer wist, om hulp te roepen en te schreien.



En zijn angstkreten, door de echo's herhaald, klonken hol en vertienvoudigd. Het scheen of niet één mensch daar in het donker tegen den dood worstelde maar alsof tien, twintig lieden uit de zwarte kolk om hulp schreiden.
Haun stond bevend bij Sogol.
„Wilt di hem redden, meester?"
„heen .., laat hem verdrinken ... hij heeft zijn straf welverdiend..
Maar de man in 't water liet niet af.
„Heer, heer! schreeuwde hij, „ik ben een priester uit Renigo... Heer, om der wille van de heilige maagd, red mi... Heer, in naam van Harimona..
„Licht mi bij, jongen!" zei Sogol nu tot Haun. „In haar naam zal niet vergeefs erbarming worden ingeroepen."
Hij daalde voorzichtig langs het plateau af, stak een kienhout aan en verlichte het donkere watervlak. De priester lag al midden in 't water. „Kom... du hebt Harimona aangeroepen... Du zult gered worden!" riep Sogol.
„Ik kan niet meer heer... ik kan niet meer!"
Sogol sprong hem niet na. Want bij 't licht van de toortsen zag hij dat het water zwart en drabbig was, een donkere poel, die naar bedorven eieren rook.
Maar dichtbij kwam de naakte man weer boven. Sogol greep hem vast en trok hem tegen de kant op. Hij merkte dat het hellende plateau plotseling stijl eindigde, alsof een afgrond met drabbig water was gevuld. Maar de man gaf geen teekenen van leven meer eu neus en mond waren met een dik, taai slijk gevuld. Sogol tilde het lichaam op en door Haun voorgelicht, vonden zij de twee toegangsgrotten en kwamen eindelijk weder buiten in de frissche lucht.
Harimona wachtte met bleek gelaat en bevende lippen en toen zij Sogol zag terugkomen met het lichaam van den naakten man op zijn armen, snelde zij op hem toe.



„O vriend... hoe gelukkig ben ik, dat du bent weer- ' gekeerd ... Ik voelde mij zoo beklemd ..."
„Hier is de kabouter," zei Sogol, het lichaam zacht op 't mos uitstrekkend. „Du hebt wèl gelijk gehad mij te waarschuwen, geliefde. Want hij wilde mij tersluiks in een poel werpen, die daar achter in de grot is."
„Ik ken den man... dat is Wieland, de runenkenner..."
„Dan begrijp ik alles!" zeide Sogol. „Maar hoe kwamen die twee gevluchte vrouwen in zijn tegenwoordigheid? En waarom heeft hij al die menschen vermoord ?"
„Heeft hij menschen vermoord?" vroeg Harimona.
„Ja... het hol ligt vol geraamten en doodshoofden..." '
„Maar dan kan hij die moorden niet gedaan hebben. Want vóór wij vluchtten, was hij nog in de haag."
„Dat is waar," zeide Sogol.
Hij begon er spijt over te gevoelen, den man verdronken te hebben.
„Wij zullen hem verbranden en in een urn begraven, hoewel ik anders weinig geloof van de straf, die de zielen van niet-verbrande lichamen moeten dulden. Kom Haun, laat ons een brandstapel maken."
Zij zochten dor hout bijeen, stapelden het hoog op en legden toen het lijk van den verdronken Wieland er op. Toen draaide Sogol vuur en stak de brandstapel aan. De vlammen, lekkend om het dorre hout stegen, spoedig hoog op.
Sogol, Harimona en Haun wachtten op een afstand.
„Waar vinden wij een urn?" vroeg Harimona.
„Daar binnen staan er verscheidene ..."
„Wilt du di nogmaals er in wagen?" vroeg Harimona angstig.
„Waarom niet?... Of hebt di weder voorgevoelens?"
„Neen, nu niet..."
„Kom mee Haun!" beval Sogol... Maar hij bedacht zich.
„Neen... 't is beter dat Haun hier blijft bij de paarden. Licht di mij bij Harimona."



Hij nam zelf een kienhout en stak dit aan den brandstapel op. Nam een bundel andere toortsen in zijn arm en Harimona nam ook een bundel en een vlammend hout.
„Haun, denk er aan. Indien er onraad is, blaas driemaal. En zoekt di ons, altoos loopen naar de tegenovergestelde zijde vanwaar de weerschal komt..waarschuwde Sogol.
Toen ging hij met Harimona de grot in. Zij was vol bewondering voor de prachtige druipsteenen, die de gewelven bepegelden. Maar in de groote hal van het onderaarsche meer voelde zij zich angstig en greep Sogol vast.
Hij sloeg zijn linkerarm om heur middel en drukte heur vast tegen zich aan.
„Hier wilde hij mij in 't meer duwen !" zeide Sogol, wijzend op de verwarde voetstappen in 't slik van den meeroever ... „Ziet di de worsteling ..."
„Ik zie het, Sogol... maar ik zie het niet voor den eersten keer. Toen du hier binnen tradt en ik waarschuwde di zag ik in mijn droom du worstelen met een naakten man ... Het droombeeld duurde een oogwenk ... en toen was ik weer uit den droom geheven. Daarom waarschuwde ik di."
Zij schreden nu tegen het hellend plateau op. Bij 't rossige schijnsel der twee brandende takken zagen zij, dat de grond van zwarte, glimmende, harde aarde was. Sogol, zijn tak nu langs de zuilen der gaanderijen houdend, zoodat deze eenigszins verlicht werden, onderzocht ze zoo nauwkeurig als dat bij 't slechte licht maar kon.
„Dat is menschenwerk!" zeide hij, meer tot zichzelf dan tot zijn begeleidster. „Dat moet uitgehouwen zijn..."
„Hier zijn trappen," riep Harimona, die haar toorts wat terzijde had gehouden.
Naast den hellenden opgang was, naar de zijde van 't water toe een trap, uitgehouwen in den zwarten grond met groote treden.
Harimona zag er tegenop den trap te gebruiken en liep liever langs 't hellend vlak.



„Voor wien heeft dien trap gediend ? Het moeten reuzen zijn geweest, die zoo'n trap gebruikten..meende Sogol.
Boven op 't plateau waren zij beiden spoedig aan den hoek, waar de geraamten lagen en de urnen stonden.
Nu, rustig ze beschouwend, zag Sogol dat Harimona's vernuftige opmerking juist was geweest. De geraamten waren zeker al zeer oud en de doodshoofden, de borstkassen, de beenderen van de ledematen waren van ongewone grootte.
Nu ook vond hij de grofbewerkte bijlen van vuursteen.
„Het moeten reuzen geweest zijn, die deze werktuigen gebruikt hebben. En hoeveel kracht moeten zij niet gehad hebben om deze zuilen uit te houwen."
„Wat zouden ze hier gedaan hebben?" vroeg Harimona.
„Ik weet het niet ik weet het niet De wereld
is vol wonderen. Maar het zijn geen wonderen, die aan
goden doen gelooven. Het is alles te verklaren Wat
zou een ander, die den priester vervolgd had en ontkomen zou zijn, later verhaald hebben van kobolden en onderaardsche paleizen en zeeën en schatkamers en geraamten... Toen ik hier met den priester stond, trapte ik een paar bolvormige dingen weg, die langs het hellend plateau in t meer plonsten.... Het zullen doodshoofden zijn geweest... Wilt di eens hooren maar schrik niet "
Sogol schopte een doodshoofd naar 't hellend vlak. 't Zelfde donderende gebolder, dat hem in 't duister zoo verschrikt had, hoorde hij nu kalm aan, met een trek van minachting om de fijne lippen.
„Hoordt di dat is genoeg gerommel om tien welgewapende legers op de vlucht te drijven.... En toch is het niets, een leeg geschal.... de onttroonde schalgeest uit de Ravenstroth; en ik denk Harimona, dat de donderrommeling daarboven in de lucht weinig anders kan zijn .... een groot gloeiende steen, die ergens neervalt zooals wij dat wel eens hebben gezien en die daarboven in de lucht rommelt



zooals het doodshoofd hier.... Wanneer ik straks koning zal zijn, ruk ik met duizend man hier binnen. Groote brandende vetpotten zal ik hier dan neerzetten en alles onderzoeken.... Kom mijn liefste.... wij hebben haast... laat ons deze urn medenemen ...."
Zij wilden een buikige urn aan de twee ooren optillen. Maar de urn was zwaar en Sogol hield zijn toorts boven de opening.
„Er ligt iets in...." zeide hij. „'t Schemert geel, maar wat het is, weet ik niet."
Hij duwde de urn om en klopte tegen de wanden. Maar er viel niets uit.
„Dan zullen wij een anderen nemen "
Zij namen een kleineren urn op. Maar Sogol wachtte nog even. Hij nam een der zware vuursteenen bijlen op en sloeg er mede op de buik van de urn, waarin met een doffen slag een gat gruizelde.
Groote stukken barnsteen, tot een vaste massa versmolten, hadden de aarden pot zoo zwaar gemaakt.
„Dat wordt een bruidssieraad voor di, lieve!" zei Sogol vroolijk, een stuk van de massa barnsteen afslaande, en dicht naast haar gaande, wel op zijn hoede, dat zij niet op 't hellende plateau zou uitglijden.
„Vreemd nietwaar, de reuzen-kabouters van vroeger zijn
al net als de dwerg-kabouters van heden Tot aan hun
laatste stonden kunnen zij zich niet van hun schatten scheiden."
Buiten bij het daglicht bekeken zij de urn nauwkeurig. Sogol bemerkte dat de bruine aarde met roode figuren versierd was.
„Dat is Scandisch werk 1" zeide Harimona. „De Scandische urnen van Maresag hebben dezelfde versiering."
„Zou het dan waar zijn, dat de Scandiërs eens in 't land der Nerviërs gewoond hebben?" peinsde Sogol. „Er zijn Galliërs, geliefde, die volhouden dat Scandië,



bevolkt is geworden van uit Gallië. Maar wie kan dat nagaan ?"
Haun stond bij den doovenden brandstapel.
„Niets gebeurd ?" vroeg Sogol.
„Ja heer.... de twee vreemde wijven zwerven hier weer
rond Zij kwamen uit het boschje daar en toen ze mij
zagen, vluchtten ze weer naar dien kant weg "
„Zij zullen hun kabouter zoeken!" lachte Sogol, 't verschrikte gelaat van den jongen ziende.
Hij keek op het kleine hoopje witte asch en de witgebrande beenderen op den mutsaard.
„Veel is er voor haar niet van hem overgebleven!" zei hij, starend naar het verbrande lijk van den priester.
Voorzichtig schepte hij de asch en de beenderen met het plat van zijn zwaard van de mijt en liet het in de opening van de urn glijden. Toen bleef hij lang naar de urn staren.
„Hoe weinig beteekenen wij menschen toch, geliefde.
Ziet eens in zoo'n vaas gaat de asch van tien van
ons.... En dan zouden de hemelen en de goden in beweging zijn, wanneer een onzer stierf? Zijn wij iets anders dan
een dier? Weten wij iets meer? Wij wandelen
in raadselen .. als wij ten minste in raadselen wandelen .. Maar iets in mij Harimona, zegt mij, dat er geen raadsel is.... Het is onze domme, waanwijze, vervloekte verbeelding, die ons de raadselen schept.... Leegheid is er rondom
ons.... een afgrond zonder bodem een diepte waarin
wij verzinken om nooit weer te keeren.... noch hier noch
elders.... Daar, in dit vaasje ligt een mensch een
mensch, die gedacht, gevoeld, gestreefd heeft Had zijn
duw een beetje krachtiger geweest, ik zou in 't zwarte wad gevallen zijn en niet hij. En ik zou verdronken zijn
en niet hij En hij zou nu bij mijn asch kunnen staan
en bij mijn urn een lijkrede houden.... Hebben de goden de hand in 'smenschen lot, Harimona?"



„lk weet het niet prins... Du zegt, du twijfelt niet... maar dijn bitterheid getuigt tegen dijn beweren... In mijn diepste is er gestadig een sterk gevoel, dat mij een samenhang doet voelen tusschen dit leven en dat aan gene zijde ... waar hij nu toeft, wiens asch wij verzamelen... Leegte prins ?... Hoe zoudt gij, bloeiend, krachtig, vol geest, met glinsterende oogen en een sprekende mond, dezelfde kunnen zijn als hier dit hoopske overblijfsel? Wat wij verbranden kunnen, ja, dat is leegte... maar kunt di ook verbranden mijn droombeeld... mijn droombeeld van zooeven, toen ik di worstelend zag met den naakten man en ik di waarschuwen kon? Zeg mi prins, indien hij en niet du in zwarte meer stortte, was dat, wijl du di weerdet of wijl du gewaarschuwd waart? En wie anders dan de goden gaven mi dat droomgezicht?..."
Hij sloeg zijn armen om heur hals, kustte haar en weende. Toen zijn armen hoog opheffend naar den hemel, kreet hij :
„O Wot, Wot, Wot! Zijt di daar Wot? Is het waar dat du woont hoog in de heilige hallen... o Wot, Wot! Waarom rijt di mij de ziel open van twijfel... Waarom is elke gedachte een framsteek in mijn borst... Want ik weet niet... ik weet niet... o Wot! Wot 1... ik weet niet... ik weet niet!"
Hij zonk neer bij de urn en snikte met onstuimige rukken van de borst. Zij knielde bij hem neder en legde zacht heur arm om zijn hals:
„Waarom wilt di weten, wellieve? Zal het weten niet komen als de tijd daar is ? Zie, hij in deze urn... hij
weet Zoudt di reeds zijn willen zooals hij Is er
niet veel geluk en vreugde op deze wereld te vinden zonder het weten? Wacht di daar gindsch niet een troon? En kunnen wij niet nog lang leven, zalig door eikaars liefde en vertrouwen? En is daar niet in dijn rijk veel goeds te doen?"....



Hij blikte op en in zijn oogen lag teederheid en dankbaarheid, maar hij bleef bedroefd.
„Zonder het geheim weten, is alles een nutteloos spel, mijn zoete troosteres. Hoe kan het leven licht zijn, wanneer over elke daad, elke vreugde, elke gedachte de schaduw ligt van een onzekere toekomst? Wat is het leven waard, ook het leven van macht, eer, aanzien, weldoen en liefde, wanneer alles een vergankelijk tijdverdrijf is en elk oogenblik een
afsterven Ik ben bang Harimona.... o, ik ben zoo
bang voor den dood!"
„Du, mijn moedige, moedige, moedige held!" 
„Ja Harimona ik ben bang.... Al mijn koenheid is
angst, lafheid, vrees, voor dat donkere van 't einde 
Ik wilde, dat ik dijne gelatenheid had en dijne moed voor
't komende Ziet di daar den ingang van de grot 
Zoo is de dood.... En dijne hoop en dijne verwachting is een wondere grot met druipend edelgesteente tot behang
en een grooten kabouter, die daar heerscht Maar mijn
verwachting is de zwarte poel, waarin wij allen moeten verdrinken, en in den hoek liggen onze geraamten bij onze
aardsche schatten Iets mijn geliefde in mij is, is maar
grooter dan mijn verlangen, naar het weten van daar
gindsch dat is mijn vrees voor dat zwarte. En tusschen
verlangen en vrees leef ik, zoekend zooals ik straks zocht in het duistere hol, waar alles anders is dan de waarheid, tot de stem die hulpe brengt toe.... en die waarheid zelf
een ontnuchtering "
Hij stond op en leunde op zijn zwaard.
„Maar ik wil moedig blijven, tot het uiterste mijn lieve jonkvrouw.... Mijn heilige, hooge, goddelijke maagd .... kom.... kniel niet bij mij, maar sta recht naast mij .... Ik ben die grot ingegaan met geen ander wapen dan mijn zwakke toorts en mijn koenen wil, niet te vreezen voor mijn eigen verbeeldingen ... De mensch, die voor den dood vreest is als de haas, die vlucht voor zijn schaduw....
GERMAN1A II. H



Wat is een schaduw ? Een niets, en toch zij is Zoo
zal de dood wel zijn een schaduw van het leven 
zoo zal het zijn geen lichaam en geen geest, een
afschijn van ons eigen denken "
Hij legde zijn arm om haar schouder en bleef nog even peinzend naar de urn staren. Toen, zich met een ruk vermannend, wenkte hij Haun.
„Knaap, help mi graven. Wij zullen dezen een schoone terp schenken, opdat zijn schaduw rust vinde."
Zich bukkend, puntte hij zijn slagzwaard als een spade in den grond en begon een aarden heuveltje te maken. Maar Haun zette zijn horen aan den mond en blies de lange tonen van het Nervische graflied.
Harimona liep ter zijde en plukte wat veldbloemen. Toen, ze in het urngraf werpend, zei ze:
„Braaf zoo mijn jongen Braaf zoo! "
En Sogol, even opblikkend, zag dat zij weende.



HOOFDSTUK XII.
De Frisen van de beroofde skig, zeer verwonderd wegens den overval, waren in de eerste uren niet in staat voor een vervolging der roovers te zorgen. Zij lagen met hun skig, die den vorigen dag met behulp van ijshamers ver naar de landzijde was gekomen, te veel van de andere skigge verwijderd om door roepen verstaan te kunnen worden. Daar ook de jol gestolen was, konden zij evenmin naar de andere skigge roeien. De morgennevel maakte het geven van teekens vruchteloos en ook het land was te ver verwijderd, dan dat daar hun roepen verstaan zou kunnen worden. Het duurde daardoor geruimen tijd voor zij de vloot konden onderrichten van den overval en nog veel langer voor men aan de kust begreep, wat er gaande was.
Dadelijk werd toen een gezantschap naar koning Tjilbart gezonden met de opdracht den koning een verhaal van 't gebeurde te doen.
Maai het gezantschap moest twee dagen wachten voor het tot den koning werd toegelaten en toen eerst hoorde de koning van den driesten overval.
„Wie zijn de roovers?" vroeg de koning.
Dat wisten de afgezanten niet.
Tjilbart wierp woedend den drinkhoorn op den grond, dien hij juist aan den mond wilde brengen.
„Wat ? Du weet niet, wie de roovers zijn ?"
„Neen, koning," zeide de woordvoerder. „De overval heeft in den nacht plaats gevonden. De wacht is aan 't roer verrast en door een slag, die van achteren werd toegebracht, neeigeveld. Eerst toen de wacht ter aflossing kwam, is de overval gemerkt."
„Waarom heeft men de sporen niet gevolgd."
„Toen de roof werd uitgevoerd, vroor het nog heer. Maar toen de skig teruggetrokken was door den ijsgeul naar de andere skigge en van die skigge een jol werd uitgezet,



begon het te dooien. En het ijs en de sneeuw smolt, zoodat de sporen werden weggewischt."
„Waarom hebben de skigge niet eer jollen naar land gezonden met graan?"
„Heer, in den nacht was 't weer omgeslagen en het getij gaan werken. Anders hadden de roovers nooit de skig kunnen bereiken... en dan juist de beroofde skig had zich al een heel eind naar de kust doorgeslagen... Het was de rijkstbeladen skig en de roovers hebben ook de twee zakken met zeldzaam honiggraan gestolen, die de koning der Pieten had medegegeven ..
Koning Tjilbart liet den schipper van de skig tot zich roepen. De man kon weinig meer vertellen dan de afgezanten. Maar hij bracht de gebroken saks mede, die op de skig gevonden was.
De koning bekeek de saks i) en vroeg:
„Is dat niet een saks, zooals de Batouwers die gewoonlijk dragen ?"
„Ja heer."
„Kunnen dan Batouwers de roovers zijn geweest?"
„Ik weet het niet, heer. Niemand heeft ze gezien."
Nu zond koning Tjilbart verspieders naar de Batouw. Maar zij konden niets ontdekken. De Batouwers hadden veel van honger en koude te lijden gehad en nu het dooide, leden zij nog veel van den honger. Maar van een rooftocht en van gestolen graan wist niemand.
Koning Tjilbart, hoewel in zijn hart overtuigd, dat de Batouwers den roof hadden gepleegd, kon niet tot een bestraffingstocht bevel geven.
Maar hij wachtte vastbesloten om tegen het voorjaar nogmaals verspieders te zenden. Men kende het schoone
1) De saks was gewoonlijk een soort wigvormig kortzwaard. Ons woord zeis schijnt er van af te stammen. De wapens waren echter voor elke streek anders. De saks der Batouwers van 150 v. Chr. heb ik mij gedacht als een soort speerbijl, in saks een stam ak of hak zoekend en deze weder verbindend met haaks of hoeks.



graan van het Paarden-eiland aan de korrel en wist heel goed te onderscheiden wat Batouwsche tarwe was en wat niet.
Sigbert en zijn mannen, na de gelukkig volvoerde strooptocht, leefden met het geborgen graan nu in hoop en verwachting. Het graan was gelijkelijk verdeeld onder de honderd mannen van de saks en de zakken waren verbrand. Maar het gouclen graan was behouden door de vier mannen, die door het ijswater naar de schepen gezwommen waren en zoo dan bezat Reri een halve zak van het goudgraan.
Zij hadden het in een houten bak gestort, 't zorgvuldig bedekt met lijnwaad, zorgend dat het niet bevriezen kon en ook niet te warm stond. En den heelen winter spraken ze over het zeldzame graan, Sigbert, Reri, Tjeerd en moeder. Zij berekenden hoe veel land ze er mede zouden kunnen bezaaien, zaten te redeneeren over de opbrengst. Of het groote aren zouden worden of kleine. Of het stroo ook zoo geelgoud zou zijn?
Sigbert vooral had veel hoop op 't gewas. Hij kon lange poozen voor 't haardvuur zitten met de zaadjes in zijn holle hand, ze zachtjes, als streelend, bevoelend met zijn wijsvinger, ze met de hand hoog en neder bewegend, zoo de zwaarte keurend. Hij had al de korrels geteld, maar daar zijn kennis der getalnamen niet zoo ver reikte, had hij bij elk honderdtal een bekenden naam genoemd. Het eerste honderdtal heette, de saks; het tweede, de Batouwer; het derde, de meent; het vierde, de made; het vijfde, Thius; het zesde, Wotan; het zevende, Donar en zoo maar voort. Soms was hij 's nachts opgestaan, beangst door een droom, dat muizen of ratten aan het graan knaagden of dat Grendel het bezijkte of dat Tjilbard op het ros Zeven kwam aangereden en de geroofde zakken terughaalde, geholpen door Istovar en Herebaeld. Dan rakelde hij in 't haardvuur, tot het hout opvlamde en de hut in een goudrossen lichtgloed zette en hij begon het honinggraan na te tellen, zachtjes bij elk hoopje van honderd prevelend: de saks, de



Batouwer, de meent, de made, Thius, Wotan, Donar....
Tot den morgen grauwde zat hij bij de hoopjes honinggraan, dankbaar dat de zon al weder vroeger opkwam, naar buiten loopend om de morgenlucht op te snuiven en speurend met zijn neus in den wind naar zwoelte en geur van lente gelijk een hond naar een jachtbuit. Hij zag de zon opgaan in de violette wolken van den einder en de nevels wegsmilten van het glooiende land en onder de versmolten sneeuw uit kwam nu al de donkerblauwe grond met groote, zwartige plekken uit. Zoo stond hij, geleund tegen zijn hut, vele ochtenden wachtend op de lente en als de zon dan geheel boven den einder stond, zilverwit en glanzend blank, trachtte hij nog met zijn driehoekige, groene oogen nog meer ingetrokken onder de zware, blonde borstels der wenkbrauwen er in te kijken, tot hij 't hoofd moest afwenden en voor zijn gesloten oogen blauwe en groene en oranje brokken lichtschijn schemerden. Hij wischte met de pols een traan naar den ooghoek en keek naar zijn handen, zijn zware, groote, schorschige eelt-knuisten met de gebulte, stronkige vingers. Hij sloot ze bevend dicht, in gedachte den boom van zijn ploeg hanteerend. Droefenis kwam in hem als hij bedacht, dat zijn mooi span trekossen nu weg was, opgegeten uit honger maar toch, hij mocht nog niet klagen met twee zulke sterke kerels van zonen als Reri en Tjeerd, die wèl tegen een span ossen zouden optrekken als 't moest zijn en moeder zou ook nog wel een handje trekken.
Met zijn oogen mat hij de streken, die de ploeg zou
voren. Van hoog de delling langs, tot aan den loorand 
dat was alles zijn made — mooie, zuivere, blauwe grond, vaste aarde zonder een steentje er in.
Naar 't schuurtje gaande, liep hij al met de vaste, moeielijke stappen van den ploegvoerder, en in 't schuurtje ging hij naar zijn ploeg zien, streelde met zijn vingers langs de boomen, nam eventjes het handvat vast in bevend



verlangen om er al achter te kunnen loopen. En het met harige koehuid bespannen ossejuk ziende, dat nu nutteloos zou zijn in dit voorjaar, streek hij even de pols langs zijn oogen. Maar buiten was weer zijn droefenis weg, hij hield zijn pols tegen de zoele bries in, die was beginnen te waaien om te voelen of er al dracht in de lucht zat en hem was het of de wind zachtjes langs den grond streelend, den slapenden geest van Nerthus in den akker opwekte uit zijn winterverdooving.
Maar soms ook, als hij dacht aan de rooftocht, kwam een kille angst in hem op. Het was waar, zij hadden nog niets gehoord van een vervolging en bewijzen waren er niet. Maar koning Tjilbard was rijk en machtig en als hij kwaad wilde, kon hij kwaad! Wat zou hij doen, als 't honinggraan opwies, een made vol geelgouden aren met halmen neerhangend van zwaarte, vol nieuwe, gouden honingkorrels.... en een Fries zou voorbijkomen en zien het nieuwe graan en de mare konden aan zijn koning?...
Dan voelde Sigbert zijn maag inkrimpen en hij hoestte met dorre kuchen als een, die zieke longen heeft. Hij zag de scharen van de Frisen, de slanke, rijzige, koene kerels, die stormliepen als paarden bij een boschbrand 
Dan schrap zette de zwaar geschouderde boer zich en zijn hand klemde vast om den aakstgreep 
„Bij Grendel, zij zouden de saks van Sigbert niet over den kop loopen; de saks van Sigbert was er ook nog.... laten ze dan maar opkomen, de Frisen.... Batouwers
waren ook hun man weerd Hij en Reri en Tjeerd 
Ze moesten niet aan hun akkeas komen al waren ze
duizend maal Frisen Grendeldebliksem Batouwers
waren geen kerels, die van vechten hielden dat was
bekend zij hadden vredige harten maar van hun
land moesten ze afblijven dat wisten de Chauken en
de Chamaven en de Chasuaren en de Bructeren en de Kaninefaten en de Dantubaren die allen waren al



slaags geweest om 't bezit van die vette Batouw, maar de Batouwer was geen haas en geen eekhoorn .... de Batouwer
was als zijn vee harde koppen hadden ze met scherpe
horens en wie er tegen aanliep, werd opgespitst....
Maar geheel gerust was hij nooit. Want de Frisen bleven de Frisen, óók koppige kaerels met harde hoofden en niet bang uitgevallen.... hij had ze zien vechten in zijn jeugd, toen de Chauken kwamen opdringen omdat zij te veel mannen hadden en in hun landen gebrek kwam. Grendeldebliksem, wat was dat mooi werk geweest van de Frisen. In een zwerm kwamen de Chauken opzetten, met wel duizend wagens en peerden en hun vrouwen en kinderen, kinderen, kinderen .... als de mieren zooveel. En vooraan de kaerels met hun slingers en hun werplansen en hun
celten niet groot van stuk maar zooveel, zooveel, dat
't land er zwart van was, zooveel. En toen de Frisen, met kleine saksen van vijftig, Grendeldebliksem, met de aakst in de vuist, die op de horde in, met een vaart als vluchtende herten en toen, als een aakst in een blok, zoo spleten de saksvoerders in de horde van de Chauken en toen spreidden zij zich er in uiteen en de aaksten gingen maar al op-neer, op-neer, van boven neer op de koppen, tot de Chauken de honden loslieten. Grendeldebliksem, dat was een gezicht, die groote, gore beesten met blanke tanden en open muilen op de Frisen in. Maar de Frisen bleven slaan met de aaksten, altoos maar op-neer, op-neer, ook op de koppen van de honden en altoos maar weer de kleine saksen met nieuw volk aanvullende, tot de Chauken begonnen te wijken en gevlucht waren, de vrouwen en de kinderen bij de wagens achterlatend.
En toen had hij ze gezien de Frisen, opdringend naar de wagens, waar de waakhonden opnieuw op hen kwamen aangevlogen, opgehitst door de wijven. Zij hadden rondom 't wagenpark rijshout aangedragen en toen de vlam er in gestoken Gegild hadden de wijven en geschreid de



kinderen boven dien gloeienden ring uit en gehuild en gejankt en dof klagend gebast hadden de honden ..,. Maar wie er uit kwam, was teruggeslagen door de Frisen, die tot blakerens toe om den vuurring stonden....
Toen 't vuur gedoofd was, had Sigbert gezien waar de verbrande lijken lagen van de vrouwen en de kinderen en
de honden Met zijn grootvader was hij er langs geloopen,
hij was nog een knaap geweest, maar hij had 't gruwelijke
te dieper gevoeld omdat daar zooveel knapen en oude
mannen lagen, met vertrokken gezichten, zwartberookt of bloederig bruin gebrand en de armen stijf opgestoken met
de vuist verkoold omhoog 
Grendeldebliksem wee wanneer de Fries de Batouw
zou binnenvallen Ja, du kan dijn man staan en di
verweren,, maar toch, neergeslagen zouden er velen worden 
En diep-in begon hij spijt te gevoelen over de rooftocht
en te bidden tot Wotan „Groote Wot, spaar ons voor
den oorlog.... drie vaarzen zal ik di offeren.... drie beste vaarzen zonder gebrek en zonder vlek.... geen zwart haartje zullen ze hebben groote Wot, niet op de
schoften en niet op de borst Groote Wot, spaar ons
voor de Frisen "
Maar als hij na die eenzame morgentochten weer de hut was binnengegaan en zijn handen stak in de graanzakken en met uitgespreide vingers graaide door de wulle korrels, dan werd hij weer rustiger, voelde de korreltjes rul langs zijn handen glijden en hij nam er een handjevol uit en bracht het aan zijn mond en kuste het graan. Dan weer wierp hij de korreltjes zorgvuldig terug in den zak, bond dezen dicht met een heiligen knoop, knoopend tegelijk een zegespreuk sprekend:
Nerthus zal di garen,
Nerthus zal di baren,
en hij, vermoeid van den doorwaakten nacht en de bewogen



ochtend, sleepte een berenvel bij de zakken en strekte zich op 't vel uit en sliep in, het groote, grofgehouwen hoofd schuin tegen den graanzak geleund en de al grijzende, roodblonde baard, beschermend er voor....
En nog in zijn slaap, kneep soms plots de rechterhand zich ballend samen, alsof hij den boom van den ploeg omknelde of den steel van de saks.



HOOFDSTUK XIII.
Koning Solbert, die door vele boodschappers werd ingelicht, hoe groot de gisting was in zijn rijk, besloot zelf aan 't hoofd van een schaar, Sogol en Harimona tegemoet te gaan om Sogol tot een zwaardgevecht te nooden. Maar eerst toen hij de schaar wilde vormen, ervoer hij hoe groot de invloed van den kroonpretendent was. Want de hertogen weigerden eensgezind op te komen. Daarentegen stroomden de arme vrijen toe, maar ook vele hoorigen, het gevaar van de gruwelijke straffen, die op 't wegloopen gesteld waren, trotseerend, vluchtten van de gebieden, tot welks grond zij behoorden, en kwamen hun dienst aanbieden aan hun koning. Solbert deed toen door zijn herauten verkondigen, dat hij de hertogen wegens ontrouw en verraad bij het Groote Ding zou aanklagen en hun verbood, zich van hun haardsteden') te verwijderen. Daarentegen beloofde hij vrijdom aan eiken hoorige, die zich trouw jegens den koning betoonde.
Toen ontstond er groote verwarring in het land. Want de hoorigen vluchtten allen van de gronden, waarop zij behoorden naar de residentie en boden zich voor 't leger van Solbert aan die, wel voorziende dat hij, wanneer hij er niet in slagen zou Sogol onschadelijk te maken voor hij het Nervische gebied had betreden, een oorlog zou te voeren hebben tegen de edelen van zijn eigen rijk, volgens zijn koningsrecht al de hoorigen vrij verklaarde en ze van wapens voorzag. Daar er echter met genoeg korten langzwaarden aanwezig waren voor zoo'n groot leger,
J) De meening, dat de oude Germanen geen haardvuur kenden, deelt de schrijver, zooals de lezer reeds herhaaldelijk heeft kunnen merken, niet.



want de wegen waren gevuld met dichte scharen hoorigen, die met vrouw en kinderen optrokken naar Waberloo, om hun vrijheid te verkrijgen, de hoorigen van de goederen aan de wegen onderwijl aansporend om mede op te trekken met hen, liet hij frammen, celten, saksen, goedendags, vuursteen bijlen, aaksten, slingers uitdeelen uit de arsenalen en toen er nog altijd te weinig wapens waren, stuurde hij de hoorigen naar zijn bosschen om knodsen te snijden.
De hertogen op hun beurt vormden ook een leger. Wel waren zij aanzienlijk minder in aantal, maar zij rekenden op hun grootere bedrevenheid in den wapenhandel, hun lange slagzwaarden en hun paarden.
Solbert trachtte in den korten tijd, die hem restte, zooveel mogelijk een ordelijk leger van de hoorigen te vormen. Hij stelde ze op in slagorde, regelde de afdeelingen naar de wapens, leerde ze de stormloopen, langzaam aan te vangen om niet bij aankomst aan de vijandelijke linie, amechtig te zijn. Nu eerst echter begon hij te begrijpen, waarom het grauw zoo hard door de heeren werd behandeld. Want hoewel zij voor de vrijheid, het hoogste goed, zouden strijden, was er onder hen geen eensgezindheid. Solbert had voor elke groep van vijftig, hoofdlieden aangesteld. Doch de hoorigen waren er niet toe te bewegen, de bevelen van deze hoofdlieden op te volgen, zeggend dat zij hun hooggeboren heeren niet waren ontloopen om zich onder 't bevel van huns gelijken te stellen. De hoofdlieden daarentegen, overmoedig en opgeblazen, waren streng en harteloos en er ging geen dag voorbij of de afdeelingen vochten onder elkaar, sloegen hun hoofdmannen neer of de hoofdmannen straften hun onderhoorigen op dezelfde gruwelijke manier, die Solbert vroeger den heeren had verboden.
De leeftocht werd karig. Hoewel er in Waberloo groote kuilen met graan waren, daar de wintertijd was aangebroken en Solbert altoos voorbereid was geweest op



aanvallen van vreemde stammen, nu in zoovele gouwen hongersnood heerschto, toch had Solbert er niet op gerekend, zulk een groot leger van schooiers te moeten onderhouden.
De hoorigen nu, hun groote macht beseffend, stelden zich niet tevreden met de rantsoenen, hoewel zij op de goederen hunner heeren het nooit rijkelijker gehad hadden in den wintertijd, maar zij slopen 's nachts naar de kuilen en voorraadschuren en stalen die leeg, bedronken zich aan de weggenomen meê en zongen spotliederen op de heeren.
Zij hadden hun vrouwen en dochters vaak medegevoerd en de haastig opgeslagen tenten of hutten van twijgen met leem bestreken en spoedig ontstond er oneenigheid tusschen de mannen, die eikaars vrouwen tot echtbreuk dreven of jongelingen, die de maagden naar hun hutten sleepten, zeker van straffeloosheid.
Koning Solbert, verontwaardigd en teleurgesteld, begon strenge straffen te stellen op ontucht en machtsmisbruik. Maar daar de vrijgelaten hoorigen wel wisten, dat de koning geen macht had om zijn straffen met geweld te doen uitvoeren, stoorden zij zich er niet aan en bespotten de straffen van den koning. Ook waren er velen onder de vrijgelatenen, die met elkaar er over spraken, dat zij niet alleen geen edelen maar ook geen koning noodig hadden. Zonder koning zouden zij eerst recht van hun vrijheid kunnen genieten en zij besloten stil te zijn, totdat de groote slag tegen de edelen geslagen was, dan na de overwinning ook hun koning te verdrijven en het land opnieuw te verdeelen onder de vrijgelatenen. Een Ding der oudsten zou het land besturen en recht spreken en voorts zou ieder siphoofd op zijn gebied onbeperkte rechten hebben.
Verraders brachten die plannen aan koning Solbert over. Hij brak in woede uit, vervloekte zijn eigen bedrijf en begon een verlangen te gevoelen naar de vriendschap der edelen. Want wel waren zij gestreng geweest voor hun slaven en wèl hadden zij op het Ding de rechten van den



koning altoos trachten te beperken en hem hun wil op willen dringen, maar trouw waren ze geweest en nooit zouden zij beproefd hebben het koningschap aan te randen.
De hertogen echter, die door boodschappers bericht ontvingen, dat koning Solbert een onderhoud met hen verlangden, vermoedden een krijgslist en lieten antwoorden, dat zij geen koning Solbert kenden maar alleen een koning Sogol, die eiken dag verwacht werd en bij zijn aankomst door het Ding zou worden tot koning uitgeroepen.
Solbert nu, ziende dat hij door de edelen voor goed verstooten was en op de vrijgelatenen geen invloed kon uitoefenen, peinsde er over zijn rijk te verlaten en ver, in 't land der Galliërs, zich terug te trekken om daar vergeten te gaan leven. Maar hij dacht aan Harimona en zijn verlangen om de schoone, heilige vrouw te zien was zoo sterk, dat hij niet besluiten kon weg te trekken. Zoo leefden hij dan in dagen vol onrust, hoofd van een bende vrijgelatenen, die elk oogenblik tot muiterij geneigd, hem alleen nog slechts tijdelijk een schijn van macht toestonden, omdat zij hem nog noodig hadden als aanvoerder in den aanstaanden strijd tegen de edelen. Maar zijn hart was al aan de zijde van degenen, die hij beoorlogen moest en hij zinde er op, de vrijgelatenen een smadelijken nederlaag te doen lijden, opdat zij opnieuw tot hoorigen zouden gemaakt worden, zoo zich wrekende wegens hun ondankbaarheid, ontrouw en verwatenheid.
De hertogen onderwijl hadden zich gereed gemaakt voor den grooten slag. Zij hadden de aanvoerders der afdeelingen benoemd, rustingen en slagzwaarden in gereedheid gezet en de paarden geoefend.
Doch het aantal der edelen was gering tegenover dat der vrijgelatenen en zij hadden zelfs geen dienstknechten, die de leeftocht-wagens zouden sturen en de nood-paarden gereed houden voor de strijders, wien 't paard onder het lichaam werd gedood.



Toen kwam een edelvrouw, Yote genaamd, die vroeger tot de krijgsmaagden van koning Kundric behoord had, naar den Raad der Hertogen en bood zichzelve aan om een leeftocht-wagen te sturen of een nood-paard gereed te houden.
De hertogen beraadslaagden en zij kwamen op het denkbeeld de edelvrouwen allen op te roepen om hen te helpen in den strijd tegen het grauw onder aanvoering van koning Solbert. De edelvrouwen nu, allen verbitterd op koning Solbert, die haar van heur dienstmaagden had beroofd, zoodat zij met hare dochters moesten arbeiden als slavinnen, waren blijde, hun mans te kunnen bijstaan. Ook waren zij in heur hart den nieuwen koning, die met een heilige vrouw naderde toegedaan, wel beseffend, dat zij weder tot aanzien zouden geraken. De strijdmaagden, waarvan er nu velen getrouwd waren, begonnen zich weder in 't paardrijden te oefenen en leerden ook de andere vrouwen het rijden en strijden te paard. Zoo dan was in korten tijd het leger van de edelen, dank zij het aanbod van vrouwe Vote, ruim verdriedubbeld en de edelen hadden nu wagenvoerders en noodpaarden.
Maar hoewel het reeds was gaan vriezen, nog altijd kwamen Sogol en Harimona niet.
De edelen begonnen ongerust te worden en enkele van de vroegere strijdmaagden zeiden te vreezen, dat Sogol en de heilige vrouw door de andere strijdmaagden van Kuudric, die nog in het woud waren gebleven, misschien waren overrompeld en gedood of gevangen gehouden.
Deze veronderstelling vond veel geloof toen Scandische zeelieden, teruggekomen van een reis naar het verre land en naar het land der Nerviërs getrokken om daar den winter door te brengen, daar de tocht naar het verre Scandia in den winter niet te volvoeren was en hun skigge na de groote reis te wrak waren om de winterstormen te kunnen doorstaan, verklaarden in het woud door niksen te zijn



vervolgd, die hun te lijf waren gegaan en die zij met zeer veel moeite waren ontkomen. Een van hen, de stuurman, die door een werpspies van een duivel in het vreemde land in 't been was getroffen en daarom niet goed had kunnen loopen, was door de niksen achterhaald en weggesleept. Zij hadden hem vreeselijk hooren schreeuwen, maar hoe onvervaard ook anders, zij hadden tegen de niksen niet opgedurfd, wel wetend dat tegen bovenaardsche machten alle menschelijke kracht vergeefs was.
Toen de edelen hun vertelden, dat het geen niksen waren in 't bosch maar verwilderde krijgsvrouwen van koning Kundric, die daar huisden, waren de Scandiërs zeer beschaamd, gevlucht te zijn voor vrouwen. En om hun aanzien te herwinnen, vertelden zij veel van het vreemde land, waar zij gestreden hadden tegen zwarte duivels met vogelkoppen en met den reuzenzeeslang, die onder de kiel van hun skig doorduikend, zijn kop opstekend uit het water, zich dwars rondom hun skig had gewonden en toen had getracht het tot een bundel wrakhout samen te wringen.
Toen hadden zij fluks den mast gekapt en die was met zooveel kracht op het dek gevallen, dat de zeeslang een rib had gekneusd en zich niet meer bewegen kon. Zij waren met bijlen toegesneld om den slang middendoor te hakken. Toen was de slang gaan spreken en had hun beloofd, dat zij voortaan ongehinderd naar het vreemde land zouden kunnen varen, wanneer zij hem loslieten en dat hij elke skig, waarop geen Scandiërs voeren, naar de diepte zou halen.
Tegen dien prijs hadden zij den mast weder opgelicht en de zeeslang had zich langzaam losgewonden en was in de diepte van de wereldzee verdwenen.
Maar de edelen geloofden hun wonderverhalen niet en bespotten hen, dat zij, als Scandische zeelieden, die altoos in het vreemde land en in de wereldzee heetten met



reuzendieren, zwarte duivels, draken en reuzen te kampen, aan den haal waren gegaan voor een troepje naakte bosch wij ven.
Toen vereenigden de twaalf Scandische matrozen zich en trokken opnieuw naar het gevaarlijke woud, de messen scherp gewet in de gordels en vastbesloten, ter wille van hun eer, de boschwijven op te gaan vangen en ze als gevangenen naar het Nervische gebied te brengen.
gehmania xx.
12



HOOFDSTUK XIV.
Midden in het bosch, aan de grens van het Nervische gebied, was Sogol 's morgens ontwaakt, door een snijdende pijn in de polsen. Hij had gedroomd, dat een kobold hem met een zwaard de handen afsloeg.
Toen hij ontwaakte bemerkte hij, dat hij in een donker vertrek was en dat zijn polsen en enkels gebonden waren met dunne, snijdende riemen.
„Harimona!" riep hij.
Zijn stem klonk hol en daaruit leidde hij af, dat hij zich in een gewelf bevond.
„Haun!" riep hij, „Haun! Haun!"
Maar hij kreeg geen antwoord. Hij trachtte zich nu op te richten, maar hij ervoer, dat hij ook met een riem, die om de bovenarmen liep, ruggelings aan den grond was bevestigd.
Hij rukte even met zacht geweld om de kracht zijner boeien te meten. Ze waren zoo sterk, dat hij er niet aan behoefde te denken, ze stuk te trekken.
Het was zwart duister om hem heen, zonder zelfs een schemer licht. Sogol begreep, dat hij gevangen genomen moest zijn tijdens zijn slaap; dat men hem geboeid had en dat Harimona en Haun eveneens öf gevangen öf verjaagd waren. Meer kon hij niet te weten komen. Het beste was zich kalm te houden en af te wachten. Voorloopig overtuigde hij zich ervan of hij nog 't gebruik van al zijn ledematen had, Ja, zijn knieëen kon hij nog buigen, zijn vingers bewegen en behalve het schrijnen van de striemen der riemen om zijn polsen, voelde hij geen pijn. Maar wel was zijn keel droog en had hij een grooten dorst. Doch



zijn eigen lichamelijke kwalen telde hij weinig. Waar was Harimona? Lag ze ook zoo als hij, vastgebonden en versmachtend in een donker hol ? Hij wilde weer roepen maar bedacht zich. Waarom zijn bewakers te wekken? De wijze, waarop zij hem gevangen hadden genomen en hier gevangen gezet bewees voldoende, dat zij hem kwaad wilden. Wie waren zijn gevangennemers? En hoe hadden ze hem zoo kunnen binden, zonder dat hij ontwaakt was?
Het zware, doezelige gevoel in zijn hoofd, de dorst gaven hem een aanwijzing. Hij moest zeker te voren door kruidendamp bedwelmd zijn geworden.
Sogol bracht zijn hoofd wat naar voren en berook zijn naakte, harige borst. En hij herkende den geur van 't ginneblad, dat ook op feestdagen gebrand wordt in de heilige liagen, waar de priesters en priesteressen zich er door laten verhitten en dan tot zinneloozen lust worden geprikkeld. Maar wie te veel van den rook van 't geroosterde ginneblad opsnuift, verliest het bewustzijn en valt in een diepen slaap, waaruit men niet altoos ontwaakt.
Hij was dus gevangen genomen öf door priesters of door vrouwen. Want mannen, zelfs de meest schunnige
roover, zou een vijand niet op deze wijze onschadelijk maken.
Maar hoe lang had hij geslapen? En waren zijn gevangennemers wellicht overtuigd geweest, dat hij den doodslaap wel slapen zou en hadden zij hem hier zoo gebonden levend in een graf gelegd ?
Weer wilde bij schreeuwen, maar zijn instinct hield hem ervan terug. Neen, hij moest voorloopig zwijgen en stil onderzoeken. Hij was nu al zoo ver, dat hij wist, waardoor hij bedwelmd was en iets kon vermoeden van de persoonlijkheid zijner vijanden. Een poosje lag hij stil om tot rust te komen. Zoo hier te blijven liggen en te sterven ... was dat wel zoo vreeselijk? Die korte tijd van honger en dorst zou niet eeuwig duren. Maar wat dan?



Hij strekte zich lang en recht uit, als een die gestorven is en sloot de oogen, die vermoeid werden van in 't duister zien en peinsde over den dood.
Hier lag hij nu, onverwrikbaar vastgebonden, in een levend graf. Zou de dood nu werkelijk een verlossing zijn? Wanneer zijn levensgeest was geweken, zou dit lichaam, dat nu nog ademde, welks zwaarte hij nu nog voelde, dat zijn levenskracht verraadde door 't kloppen van t hart, het zware bonzen van de slapen, het zweeten van 't voorhoofd, hier dan liggen, een gevoelloos stuk dood vleesch, dat stinkend zou vergaan, weggevreten door wormen en maden, opgelost in een afzichtelijke brei, waarvan de grond de vochten zou opzuigen. Maar dan, langzamerhand was al 't vleesch vergaan en zijn beenderen zouden bloot komen, uitdrogen en op een dag, wellicht na eeuwen zou door een toeval een voorbijganger zijn geraamte hier vinden, zooals hij daar ginds bij 't onderaardsche meer de geraamten der reuzen had gevonden. En die levende zou naar zijn doodshoofd kijken en beschouwend staren naar dat bolle voorhoofd, waarachter de gedachten gewoeld hadden en die holle, zwarte oogkassen, waaruit zijn zielsbewegen door de glanzende oogen naar buiten geschenen had, maar ook hij zou voor het geheim staan van het zwijgende graf en de mond, die nu nog kon roepen en spreken, zou dan een afgrijnselijken, breeden grijnslach vertoonen met de witte tanden dreigend als in den bek van een dier. Zou daarmede dan alles gedaan zijn? .. En als de beenderen verbrand werden en een hoopje asch in een urn lei of de asch werd verstrooid door de winden... was dan hij Sogol ook voorgoed verstrooid en niet weer te vinden uit den baaierd ... ?
Of was daar dan werkelijk een ander leven, een leven buiten dit, dat niet gebonden was aan aardsche banden, niet vastgeketend kon worden gelijk dit lichaam nu, dat hij op dit oogenblik voelde als iets vreemds, als iets dat



niet van hem was, iets pijnlijks en wreeds dat hem vastbond aan een aardsch bestaan, een andere keten maar inderdaad gelijk aan de riemen, die hem nu vasthielden aan den rotsigen grond.
Waar gingen de gedachten heen uit zijn hoofd ?
Die waren vrij en niet gebonden aan zijn lichaam. Want zie, nu lag hij hier toch vastgeriemd zoo, dat hij zich zelfs niet geheel kon oprichten en alles om hem heen was zwartdonker en hij hoorde geen geluid en wist niet waar hij was noch hoe hij hier gekomen was. En toch, in zijn hoofd, daar achter zijn voorhoofd, woelden gedachten en voorstellingen, plannen, overleggingen, berekeningen. Hij kon zich verbeelden vrij te zijn en te zweven uit dit donkere hol ver naar de vrijheid en hoog boven de landen, steeds hooger, hooger, gelijk een arend, die naar de zon vliegt... o nog hooger, nog hooger ...
Neen, neen, neen ... hooger niet... daar in de blauwe luchten begon het groote geheim weder en daar vond zijn vrije geest die andere riemen, die hem vastsnoerden in een ander gewelf, dat maar scl ijnbaar vrij en helder en doorzichtig en licht was, doch inderdaad al even donker als dit hier, waaronder hij nu vastgebonden lag...
En in dat andere gewelf zou de geest ook verpulveren in den baaierd, zooals zijn lichaam hier in dit zwarte hol.. wellicht, wellicht, wellicht, want iets ontzwond zijn lichaam dan toch en was niet door de riemen hier gebonden, die hij voelde schrijnen... En iets wellicht zou ook weer den geest ontzwinden, wanneer die zich oplostte in de ruimte van het hemelgewelf zooals een brandoffer-geur, weggewaaid door den wind ... en uit dien geest, zwevend in hoogere ruimte zou eens weder een fijnere geest opstijgen en uit dien weder een eeuwig, eeuwig, eeuwig, in gestadige fijnere, hoogere ontwikkeling, verrijzend steeds schooner uit zichzelf.
Hij lag zoo in het donker te peinzen. Nu hoorde hij een dof, klotsend geluid alsof er ver een paard liep.... Hij



legde zijn oor op den bodem.... luisterde aandachtig met zijn scherp gehoor.... Dat was zijn paard .... hij herkende het aan 't rhythme van 't geklakkel der hoeven....
Maar de gedachte aan het geheim van den dood nam zoo zijn denken in beslag, dat hij niet zich bezighield met dat geluid, dat wellicht bevrijding kon beteekenen, maar bleef zweven met zijn gedachten in de ijle ruimten ver boven de aarde, waar de zielen konden zweven en zich van trap tot trap ontwikkelen tot hoogere volmaking.
Maar weer hoorde hij 't geklikkeklak der paardehoeven en nu ook een zacht hinniken....
Ja... wèl was het zijn paard ... Zijn paard ... zijn trouw, goed, groot paard, dat zijn meester misschien kwam zoeken...
Zou het hem vinden ? Had het besef er van, dat hij hier in nood verkeerde? Hoe dikwijls nu al, gedurende de lange reis van de Renigo naar Nervië, had hij in gepeinzen gekeken naar dien grooten kop van zijn paard. En ook vaak had hij getuurd in de groote bruine oogen, zich afvragend wat die wilden zeggen, van welke ziel zij de spiegel waren. En welke gedachten huisden achter dat zware, groote been tusschen de twee ooren. In den haag van Lagdün waren witte paarden, die voor heilig werden gehouden en uit hun brieschen voorspelden er de priesters de toekomst. Wanneer de groote koningen en zelfs de hertogen gestorven waren, doodde men in sommige streken hun hengsten en verbrandde de lijken van de paarden tegelijk met die van hunheeren, opdat deze in 't Walhalla hun lievelingsros weder zouden kunnen bestijgen. Hadden de dieren ook een ziel? Steeg hun ziel ook op na den dood, bevrijd van aardsche slaafschheid ? Ging hun ziel ook van trap tot trap hooger in een voortdurende ontwikkeling de hoogste volmaking tegemoet?
Wat was de ziel? Leefde zij zonder lichaam als een
wind of als een geur of als een zonnestraal?1)
En wanneer de dieren allen een ziel hadden, was dan
!) Wind, geur, zonnestraal — wij weten nü dat zij aan de stof gebonden zijn. Sogol kon dit niet weten.



na den dood de ziel van een laffen haas gelijk aan die van een moedigen ever? Of kwam de ziel van den haas, na diens dood tot hoogere volmaaktheid gekomen, in een hooger dier wonen, in een dier met grooteren moed en kracht?
Sogol bleef even geheel gedachteloos liggen. Het was hem of hier, in deze donkere krocht, waar hij machteloos en eenzaam te versmachten lag, opeens het groote licht des levens opging.
Hij voelde een grootsche, een alomvattende gedachte komen, maar weifelde om haar toe te laten in zijn hoofd.. Het was vrees en genot tegelijkertijd, dat wachten op de
groote openbaring van zijn rede Wellicht... wellicht...
wellicht o, hoe durfde hij die gedachte aan wellicht
was de ziel van al wat leefde één wezen, maar zooals de lucht één ding was en toch elk levend wezen naar zijn aard en behoefte zijn deel van die lucht inademde, zoo kon dan ook elk een deel van die al-ziel in zich omvatten en stervend zijn deel weer teruggeven, zooals de ademtocht
teruggegeven werd Het heele leven zou niet anders
dan één lange ademtocht zijn, ingehaald bij de geboorte en uitgezucht bij den dood.... De ziel van elk dier, ook het geringste, ware het een luis of een vlooi, was een gedeelte van dezelfde alziel van den mensch .... En het deel der alziel, dat heden in een luis leefde, zou na lange tijden van uit- en inademing, door verschillende trappen eindelijk den edelsten mensch kunnen bewonen. Daarna... ging dan dat zielsdeel voort in ontwikkeling zich vervolmakend, zou het den goden gaan bewonen? Was er dus waarheid in de sagen, die van de oude helden goden maakten? ...!) Begon dan de hemel reeds op aarde ? En bij
J) Het is waarschijnlijk, dat velen het voor onwaarschijnlijk zullen houden, dat deze gedachten een Germaan uit 150 v. chr. bezielden en aan een zeker soort geestelijk anachronisme zullen denken. Men houde echter in 't oog, dat de Germanen in hun oer-land, Indië, waarschijnlijk een hoogere beschaving hebben gekend en wellicht, in de eerste eeuwen



het kleinste, minst ontwikkelde dier? Wat zou het minst ^ontwikkelde dier wel zijn ?
De slak ? De oorworm ? De oester ? De zeester ? Ja 
van hun verblijf in Europa, ontaard zijn in het noordelijke klimaat. Eerst thans, na zoovele eeuwen, schijnt de Germaansehe ziel zich weder te openen voor de opneming van haar oer-droom. Uitstekende Germanen als Goethe en Schopenhauer hebben instinctmatig zich naar 't oosten gewend. Het Christendom, dat veel heeft van een Bhoedisme naar Joodschen karakteraard, door Christus van een individueel cachet voorzien, is juist door de Germanen het best begrepen.
Het is, alsof de Germaansehe ziel in het Christendom eindelijk weder den godsdienst naar heur waren aard vond, terwijl de Joden onontvankelijk blijken voor de leer van Christus, waarschijnlijk omdat hun oer-droom van leven en dood altoos een andere is geweest.
Er is geen enkele reden om te bestrijden, dat ook het geestelijk leven onderworpen is aan vaste natuurwetten. De godsdiensten zijn m. i. een gevolg niet allereerst van het denken en voelen, maar van het klimaat.
In dezen zin kunnen wij allen zon-aanbidders zijn. Het Christendom neemt onder onze oogen de nuanceering aan van het klimaat der streken, waarin het wordt uitgeoefend. Nergens duidelijker dan in Rénan's „Vie de Jésus," voelt men, hoe de omstandigheden van bodem en klimaat, dus eigenlijk van den stand der zon ten opzichte van het landschap Galilëa, de zachtaardige, vriendelijke en liefdevolle idee van den gevoeligste der Joodsche droomers, tot ontwikkeling brachten.
Ons heele leven is een gestadige poging om ons iets te herinneren dat wij voelen, dat in onzen geest besloten ligt, maar dat wij niet geheel kunnen terugvinden. Onze grootste geesten zijn wellicht lieden, die de meeste kracht tot weder te binnenbrenging bezitten, niet alleen van de dingen uit dit, maar ook van de dingen uit onze vorige levens.
Schopenhauer zegt, dat zijn hoofd gedachten opwierp en uitwerkte, zonder dat hij zelf het daartoe dwong. Het inspiratieve wezen van geniën is bekend. Het schijnt of zij werktuigen zijn van een geest buiten hen. Vandaar het dikwijls verbazende onderscheid bij geniën tusschen den mensch en zijn werken.
Sogol, éénmaal zich bevrijd hebbend van den oud-Germaansche Wotandienst, komt gelijk elke vrij-geest d. i. vrije geest, tot de verheven twijfelingen, onderstellingen, vermoedens en dwalingen, waartoe elk naar zijn aard noodzakelijkerwijze moet vervallen, zoodra hij het als onwaar bevonden dogma verwerpt, en moed, denkkracht, fantasie, waarheidsliefde en bewustheid van hoogere machten bezit. Sogols gebrekkige kennis heb ik laten doorschemeren.



bij de zeester zouden de levende dieren zeker aanvangen... zonder kop, zonder oogen, zonder schelp.... Hij had ze dikwijls op het Nervische strand gezien, als jongen ze wel 's morgens gezocht na den vloed, als ze nog leefden en de vijf punten bewogen. Ze hadden ze in de zon gedroogd, hij en de andere knapen en ze aan een draad geregen en op de borst gedragen. Lag er bedoeling in den vorm van dit dier, dat bijna op een plant geleek ? Een ster was de aanvang van alle leven.... O, mocht ik bevrijd worden... De ster zou mijn zinnebeeld zijn en op mijn wapenschild zal ik haar afbeelden 
Bevrijd zijn, bevrijd zijn! Hij keerde weer uit zijn gedachtenrijk terug als uit een droom. Maar de riemen om armen en beenen, die striemden zoodra hij zich bewoog, de zwarte donkerte om zich heen, nu hij de oogen weder opende, herinnerde hem smartelijk aan zijn vreeselijken toestand van de stonde.
Weer hoorde hij buiten het brieschen van zijn paard en het scheen of het dichtbij met den voorhoef in den grond
groef. Sogol bleef ingespannen luisteren O, als zijn
paard werkelijk zooveel verstand had om een gat te graven en zijn meester licht en lucht toe te voeren .. Zou in dien grooten kop, achter die goedige, bruine oogen zooveel besef huizen ? Wellicht.. waarom niet?. Hoe reusachtig was de afstand niet tusschen de zeester en zijn paard.. beiden toch dieren. Hoeveel malen moest de levensziel zich niet door sterven en wederopstand verreinen om den afstand af te leggen tusschen
de hulpelooze zeester en het al zoo redelijke paard 
En het bleef graven .... Hij hoorde het telkens brieschen en dan weer woelde de hoef in den grond. Het geluid van't woelen kwam van rechts en klonk alsof een dor blad, door den wind opgejaagd, langs een drogen grond schoof. Als hij t eens riep .... Maar zijn stem zou zijn bewakers
kunnen wekken Neen, zwijgen moest hij een
instinct zeide hem, dat hij zwijgen moest.



Stil, zachtjes ademend, lag hij te luisteren naar het
brieschen en het graven Ja het gat moest dieper
worden want hij hoorde den woelenden hoef steeds,
steeds duidelijker en het brieschen nu al heel dichtbij Nu kon hij zich niet langer weerhouden en zachtjes floot hij sissend tusschen de tanden, zooals hij dat deed, wanneer hij zijn paard tot zich riep. Even was 't doodstil. Nogmaals
floot Sogol.... toen hoorde hij een klagelijk gehinnik 
Ja dat was Hadoe, zijn trouwe hengst.... Nogmaals
floot hij twee, driemaal achtereen De hoef begon
weder te woelen.... En nu kwam opeens een blauw straaltje licht naar binnen, dat een klein licht plekje sloeg onder tegen den zijwand ver van Sogol. Even moest hij
zijn oogen wennen aan dat licht en tot zijn ontzetting
zag hij nu, dat het scheen op het gelaat van een ander mensch, een die nog toe in verdooving lag of dood was.
Zachtjes floot hij weder. Het gat werd grooter, nog
grooter en daar kwam het blauwe daglicht binnen. Het
was Sogol of het door dat gat, links van hem, zachtjes binnengegoten werd, als water uit een drinkkan. En snel flitste de gedachte door zijn hoofd of het licht misschien ook een soort water was, dat uit de zon over de aarde werd uitgegoten. Maar de gedachte hield hem niet langer bezig op dit oogenblik. Vrij wilde hij zijn, weer loopen langs de wegen onder het hooge, blauwe koepeldak en rondom gebaad in de winden, streelend om zijn naakt lichaam.
O, indien hij zich maar naar het gat had kunnen sleepen, vanwaar het blauwe licht binnenstroomde en scheen in het holle gewelf zijner gevangenis uit te vloeien, verschaduwend in de hoeken alsof het nog geen kracht genoeg had om zooveel duister weg te dringen.
Nu dorst hij te roepen. Het licht gaf hem geestkracht en vertrouwen en moed.
„Kom dan Hadoe.... kom dan zoet beest.... zoek



dan, zoek dan dijn heer .... züüüüüüt.... zsüüüüüüüt... dijn heer is hier.... kom .... kom...."
Sogol wachtte en keek even weder naar den anderen gevangene .... Hij schrikte .... daar, tegen den wand boven het lichaam van den onbekenden man, die daar lag, zag
nj een visoen een onverklaarbaar wonderverschijnsel.
Iemand.... een geest.... een ziel.... een god .... wie dan ook.... had met toovermacht daar tegen den muur een wonderschoon tafereel geteekend 
Met oogen, star van ontzetting, zag Sogol tegen den muur een boschje van hooge boomen, die wuifden in den wind en daaronder bewegende gestalten... met lange loshangende haren... vrouwen waren het, die druk, verward bezig waren om iets dat in hun midden lag, te dansen. Maar het grootste wonder was, dat alles omgekeerd op den muur geteekend stond, zoodat de boomen met de toppen naar beneden verschenen en de vrouwen met de
oofden... Dan, nu het gat nog grooter werd, was het opeens verdwenen.
„Hadoe! Kom dan, mijn jongen... kom dan!" zei Sogol aanmoedigend. Het paard stak zijn snoet naar voren in 't gat en snoof in de krocht naar zijn meester Toen zich overtuigd hebbend, begon het verder te graven. Sogol hoorde vrouwenstemmen en gillen en roepen, verstond de woorden. Zij spraken den zuiveren Nervischen tongval. Hij was dus doof vrouwen van zijn eigen stam gevangen genomen. Waarom? En wanneer? En waar was Harimona en waar was Haun.
Hij begon ongerust te worden over 't lot der twee. Nu hij weder het daglicht zag en rondom zich de dingen kon onderscheiden, verlieten hem de gedachten aan den dood en zijn mystenen en zijn jong lichaam verlangde naar de geneuchten van het leven.
Waar was zijn geliefde? Lag zij wellicht zooals hij gebonden in een duister krocht? Was heur paard ook



zooals zijn trouwe Hadoe, zijn meesteres licht en lucht komen brengen. Of versmachtte zij? En de jonge horenblazer? Waar was de knaap?
Hij hoorde het knallen van een zweep en daarna het geklikklak van de hoeven van Hadoe. Het paard werd weggevoerd ... Zijn laatste vriend liet hem alleen ... maar niet, dan nadat het hem zijn lot, zoover het in zijn zwak vermogen stond, verzacht had.
Licht was er tenminste in het hol. Nu zijn oogen geheel gewend waren aan den blauwen schemer die binnenviel, bemerkte hij, dat de man, die tegen den anderen muur gebonden lag, nog leefde, want zijn borst bewoog zich zwak op en neder. Hij was niet zooals Sogol, bijna naakt, maar had een rood buis aan, zooals de zeelieden dat gewoonlijk droegen.
„Schipper!" riep Sogol luide.
Maar de man antwoordde niet en bleef in zijn diepen slaap verzonken.
„Schipper!" riep Sogol nogmaals. „Schipper!"
De man antwoordde niet.
Zoo lag Sogol geruimen tijd, versmachtend van dorst, pijnlijk in al zijn leden door het gedwongen gestrekt liggen, zonder zich te kunnen verroeren. Hij voelde zijn hoofd zwaar worden, sloot de oogen, kreeg verwarde denkbeelden en verloor het bewustzijn.
Toen hij weer ontwaakte was het vaal donker in het hol, hoewel het gat nog open was. Het scheen dus avond te zullen worden. Hij hoorde nu geen geluiden meer, niet meer het gieren en joelen van de verre vrouwenstemmen en niet meer het klakkelen van de paardehoeven.
„Schipper!" riep hij nogmaals zwak.
„Leeft di!" antwoordde de man nu, sprekende het Nervisch met een Scandischen tongval.
„Ja, ik leef. Wie bent di en hoe bent di hier gekomen ?"
„Ik ben een Nerigoner, stuurman van een Noorschen



skig, die van het vreemde land kwam en in 't Nervisch gebied met mijn kameraden wilde overwinteren. Toen, in dat vervloekte bosch, zijn wij door nixen overvallen. Mijn kameiaden zijn ontkomen, maar ik, die een verwonden voet heb, kon niet vluchten en ben door de schoerhaaien gepakt en hier ingesmeten. Kunt di mi helpen... Ik heb zoo'n dorst..
„Ligt di hier lange?"
„Van gistermorgen... En al dien tijd niets gegeten; geen droppel water en geen brok brood. En du vriend wat is dijn wedervaren."
„Ik ben een prins der Nerviërs, op reis naar mijn land om mijn vader als koning op te volgen. Uit een bedwelming ontwakend, lag ik hier, vastgebonden, zonder te weten hoe ik hiei ben gekomen. Mijn trouw paard heeft van morgen hier, zijn meester zoekend, een luchtgat gegraven. Maar ik weet niet hoe lang ik hier ben en helpen kan ik di niet, want ik lig hier ook vastgebonden."
Zoo bleven zij een tijd weer zwijgend liggen. De zeeman begon te kreunen en kreeg koortsen. Sogol voelde zich ook verzwakken maar hij onderdrukte zijn neiging om gedachteloos in te sluimeren door zijn wil, verwachtend dat er redding zou opdagen. Nu hij wist, door vrouwen gevangen genomen te zijn en nog wel, uit zijn gebied en die zijn taal spraken, vertrouwde hij dat zoodra hij in hare nabijheid gebracht zou zijn, ze wel zou weten onder zijn invloed te brengen.
Hij begon ook weer te peinzen over de vreemde afbeelding, die tegen den wand was verschenen en nu niet meei zichtbaar was. Na 't geen hij buiten gehoord had en na 't geen zijn medegevangene hem had verteld kon hij nagaan, dat deze afbeelding niet een hersenschim was geweest, maar de voorstelling van een werkelijk tafereel. Maar waarom was het nu verdwenen? Hij beproefde zich de afbeelding voor te stellen, zooals hij ze gezien had.



Had hij ze gezien? Of was het een geestverschijning geweest? Of een droombeeld? Bestonden er dus werkelijk geheime krachten in den mensch? Zooals Harimona ze scheen te bezitten, die hem voor het binnengaan van de druipsteengrotten had gewaarschuwd? Hoe dieper hij doordacht, hoe grooter het aantal zijner ervaringen werd, des te moeilijker was het geheim van 't leven te ontraadselen. Wellicht was dan toch niet alles door de gedachte te ontdekken.
Van nixen had daar die zeeman gesproken... Waren het werkelijk nixen?... Had de priester, die in 't onderaardsche meer verdronken was, dan niet gelogen ? Er waren drie vrouwen uit het hol gevlucht, toen hij met Harimona en Haun naderden.
Nixen ? Neen.. het waren gewone, aardsche wijven. Zij spraken den Nervischen tongval en hun geroep en gejoel en geschreeuw was niet geweest als van nixen maar als van beschonken, aardsche wijven.
„Schipper!" riep hij nogmaals.
De Nerigoner antwoordde alleen door luide te steunen.
„Schipper, kunt di mi niet antwoorden."
„Heer ... heer... ik kan niet meer..
„Kom, kom... du moet niet versagen... De redding is nabij..."
„Neen heer, neen ... nixen zijn kwaie machten ... als nixen di pakken is het uit.. en ik heb het verdiend heer.. ik heb het verdiend... ik heb in de groote zee een nix met een harpoen gewond en dit is de wraak.."
De Nerigoner zweeg en hield op met steunen. Sogol riep hem nogmaals maar hij antwoordde niet meer en scheen te slapen.
Buiten was de zon ondergegaan en nu werd de krocht weder geheel donker.
Sogol, hoewel doodmoede en tot slapen geneigd, dwong zichzelf om wakker te blijven, want indien Harimona en



Haun pogingen tot zijn redding zonden wagen, was het er dat zij van de duisternis gebruik zouden maken en h i ™°eSt. °Plettend ^stèren blijven naar elk gerucht opdat hU, «o zij hem riepen, dadelijk zou kunnen antwoorden
Het werd nu koud in de krocht. Zoolang deze geheel gesloten was geweest, had de buitenlucht gee^ toegan'
kwam ! -nU' d°°r hGt luchtgat dat Hadoe had gegraven kwam een ijzige tocht binnenwaaien. Sogol rilde want
naakt!*6 " **** 'l «■*£
ve^ftorir ;,rrsairrn te sprete-
ging^ewenden'L'Sen'in £ ïggen"at
Maar tusschen de Nerigoonsche woorden hoorde hij anderen van vreemden klank- ^ u- J d,Ilueren,
taal sprak. SChlpper nog een andere
rïïrs
.et 1 ™„rgïaZ Z St
eze mei had nog zooeven van een nix gesproken diP Nn i°ad d« r0"" WereM2ee me' een harP»™ tad gedood
D„r^rr rszT*gehad ?
van de n,o„stera



leugens om navolgers af te schrikken? Het groote geheim van den weg werd daar, op eenige passen afstands van hem, geopenbaard en hij kwam er niets van te weten, dan wat vreemdklinkende woorden, voor hem zonder beteekenis.
Indien hij zich maar los kon werken. Hij zou den man te drinken kunnen geven, verplegen, de vrijheid hergeven en dan zeker zou hij hem uit dankbaarheid den weg naar het vreemde land wijzen.
Nogmaals wrong Sogol aan zijn riemen. Maar de kluisters waren te vast aangelegd en sneden hem in 't vleesch. Maar toch, eenigszins had hij ze verwrongen en de riem, die zijn linkerarm vastknelde, kon hij nu het hoofd zoover mogelijk ter zijde draaiend, met zijn tanden bereiken.
Dat was een aanvang. Dien riem moest hij doorknagen .. dat was het begin der bevrijding. Het ging heel moeilijk. Maar zijn tanden waren jong en sterk en steeds maar doorbijtend zou hij zeker den riem, al ware ze ook driemaal sterker, kunnen vaneenknagen.
Gestadig aan knaagde hij; het taaie leer werd week en glibberig door zijn speeksel. Toch bleef hij vezel na vezel doorbijten. Hij moest een poos rusten, misselijk wordend door den smaak van het leer. De stuurman kreunde nu weer.
„Schipper!" riep Sogol.
„Wat wil di, heer!" kreunde de zeeman.
„Houd di stevig... Ik zal di bevrijden."
„Het is te laat heer; ik kan niet meer."
„Ik zal di bevrijden en di redden.. Nog dezen nacht.."
En weer begon Sogol aan den riem te knagen, terwijl de Nerigoon bleef steunen. Telkens moest Sogol wachten, vermoeid rakend en misselijk wordend. Zijn tandvleesch begon te bloeden en het was hem, alsof hij geen tanden meer in den mond had. Maar toch bleef hij doorkauwen en knagen, vezel na vezel uit het leer losrukken. Toen eindelijk, nadat twee derde deel was doorgeknaagd, zette hij de spier van den bovenarm met kracht op. Het leer



I™ Kn ri6m 8af krakend iets mee- Sogol wachtte een
genbhk en opnieuw zijn armspier doende zwellen, gaf het murw gebeten leer mede.
Dat was de bovenarm. Hij kon nu den linker elleboog
n den linker schouder vrij bewegen en slecht het linker
polsgewricht was nog aan een bronzen ring in den rotsigen
bodem vastgebonden. Gelukte het hem den pols los te
wnngen dan was hij op ééne zijde vrij en de andere zijde zou weldra volgen.
Doch hij kon den mond niet tot aan het polsgewricht biengen, daar zijn rechterschouder, bij den bovenarm vastgebonden, hem aan den grond ketende. Daarom moest nj eerst den bovenarm van den rechterarm losknagen, zooals dat bij den linkerarm gedaan had. Gelukkig dat hij nu niet meer gestadig denzelfden kant van den mond behoefde te gebruiken, maar afwisselend met de linker- en met de rechterhelft kon knagen.
Als een dier, geduldig en onverzettelijk, beet en kauwde hij op het leer tot hij ook den rechter bovenarm ontboeid had. Zijn hart klopte heftiger van vreugde nu hij bemerkte dat hij zich halverwege kon oprichten. Het bovenlichaam was dus bevrijd, nu de polsen en enkels... Maar hij behoefde niet meer te kauwen. Thans, nu hij over zijn geheele lichaamskracht beschikte, begon hij aan de polsnemen te wrikken. Het leer gaf iets mede, maar de polsen zwollen door de krachtsinspanning en daardoor verloor hij e gewonnen verwijding. De polsen moesten glad gemaakt worden, opdat ze door de riemen heen konden glijden. Hii peinsde even. Indien hij maar een paar druppels olie gehad had... Doch een denkbeeld kwam in hem op en een poosje later zich met geweld overwinnend, nam hij de eigen rek in den mond en spuwde ze op zijn rechterpols uit. En nu weer begon hij te trekken en te wringen. de nemen gaven mee, de nu gladde polsen gleden onder de nemen weg en zijn rechterarm was geheel bevrijd.
GEHMANIA II.
13



Hij zwaaide hem rond om de stijfheid te doen verdwijnen. Toen tastend langs den grond, zocht hij naar een paar ruwe steenen. Hij vond een stuk rotsscherf met een vrij scherpen kant. Dien scherpte hij aan tegen den grond en nu het als mes gebruikend, telkens in een kerf in de riemen insnijdend en dan weder den steen aanzettend op den grond, slaagde hij er in zich geheel te bevrijden.
De moeilijke arbeid had hem zoo beziggehouden, dat hij niet op den schipper meer gelet had. En hij, zweetend van de inspanning, rekte zich uit en liep nu tastend naar den hoek waar de schipper lag.
Deze was weder bewusteloos en Sogol, hem betastend, voelde hoe zijn beenen ijskoud waren. De riemen hadden den bloedsomloop gestremd.
Geduldig en hardnekkig begon Sogol met zijn gescherpten steen de riemen door te snijden van den schipper. Doch de arbeid vorderde langzaam in 't donker. Daarom kroop Sogol naar het luchtgat en het haastig met de handen uitgravend, stond hij weldra buiten.
„Vrij!" zuchte hij.
Buiten was het doodstil. De hooge avondlucht stond vol sterren en in 't verschiet doemde vaag de zwarte schaduw van een bosch. Zijn gevangenis was een in rotsen uitgehouwen hol, dat met rulle aarde inderhaast was dichtgegooid.
Hij ademde de nachtlucht met volle halen in en hij voelde zich vervuld van een dankbaarheid, die hem tot weenen bracht. Het leven was dan toch zoet en schoon, ondanks zijn raadsels. Daar, gebonden in 't donkere krocht, had hij versmachtend den dood gewenscht. Maar nu rilde hij, denkend aan de doorgestane smarten en den dood. Leven wilde hij, het heerlijke, hooge leven bezitten, en zijn armen uitstrekkend, omarmde hij de nachtlucht als een bruid, die hij eindelijk weder omhelzen kon.
Hij keek om zich heen. De streek was hem welbekend.



Daar gindsch begon het groote Nervische woud Links
la^Bddun^ ^ t6f "geSteJde ziJ'de van de ster Brendel g Beldun, de groote havenplaats.
Hij was dorstig en hongerig en voor 't oogenblik niets anders vindend, trok hij wilde zuringstelen uit den grond en begon er op te kauwen. Eerst nu kwam de gedachte
aan den lijdensgenoot in de krocht weer in zijn hoofd zoo
geweest door het -*•
°m te Zien 0f niet ergens een boschje in de nabijheid was, waar hij droog hout kon vinden Dan
ad hij vuur en licht kunnen maken en met gloeiende
Maar^hetn bos ** SChipper kunnen d<^engen.
Maar het bosch in 't verschiet was te ver. Hij blikte
besluiteloos naar de krochtrots. Uit de wijze waaroo de
glooiing boven de krocht liep, in een langen, golvende lijn
eenLt"1118611' hij °P' dat hun kro^t niet de
eemgsie was, maar dat de rotswand over een groote
engte m krochten was afgedeeld. Daarom liep hij nu langs
den rotswand en voorbij de eerste inzinking vond hij een
tweede krocht, maar geheel open, zoodat't Z
ster wel iets kon onderscheiden. De krocht was lees
hÏÏtf'Het ™fe° "T8 T" brm POt bo™n ee"
Bit den ketting 1° WaS uit Sogo1 Dam den pot
dèn M r t! 'aa" h6t henSse' zwaaie"d> h« den pot met kracht tegen den rotsigen wand. De mt
sloeg met een hollen metaalklank stuk. Sogol zocht twee
SnttTJ" ^ ^ "S
nafitl P gen°eg Warön- Toen snelde hÜ terug
buiten bewus^n^ ^ ^ n0g aItijd
** ?6rfd° n", d6 ri6men Van ziJn armen en polsen • Hij bevoelde de nemen waarmede de beenen van den
™re" vastgesnoerd aan den grond. Ooi Wer was een bronzen ring vastgegoten in den rots. SogelrS ™



den ring, maar deze was te vast in den rotsgrond bevestigd. Hij moest opnieuw de riemen doorkerven en eerst toen lag de man bevrijd.
Sogol beurde hem op en droeg hem naar buiten. De koele nachtlucht hoopte hij, zou den man weder tot bezinning brengen. Hij wreef hem krachtig de beenen en nu in het nachtlicht bemerkte hij, dat de man een verkromden rechter voet had.
Maar terwijl hij den man tot bewustzijn trachtte te brengen, dacht hij aan Harimona. Nu hij vrij was, moest hij aan hare bevrijding denken. Maar waar was zij? Gevlucht? Gedood? Teruggevoerd naar Renigo? Of wellicht in één van de krochten vastgebonden, zooals hij bewegeloos aan den grond gesnoerd was geweest.
Daar de zeeman nog altijd bewusteloos bleef, nam Sogol hem op en liep met hem langs den rotswand, speurend rond met de oogen of hij niet ergens het glanzende vlak van een wel of een kreekje kon ontdekken. Maar het groote grasveld breidde zich tot aan den donkeren horizont uit, daar waar het woud begon zonder kreek of plas. Op de krocht waar de haard was, volgde een tweeden, geheel ledig. Een eind verder was er een derde.
Daarvoor hing een zwaar, dichtgeweven zeil. Sogol legde den zeeman zacht op den grond, tuurde terzijde door een kier in de krocht. Daar zag hij, voor een sintelvuur twee menschen liggen, geheel naakt, een groote man en een vrouw in zijn arm, die het hoofd op zij, sliepen. Sogol sloop geruischloos binnen, nam een gloeienden sintel van het vuur. Met verwondering bemerkte hij, dat de andere mensch ook een vrouw was. Hij rilde nu van afgrijzen. Voorzichtig een aakst nemend, die dicht bij de hand van de grootste der vrouwen lag, hief hij deze reeds op om de twee met twee snelle slagen te dooden. Maar hij bedacht zich. De dooden spreken niet en deze vrouwen moesten spreken, hem zeggen waar Harimona en Haun zich bevonden.



Met de aakst gewapend, sloop hij weder uit het woonhol en Jiep verder langs den rotswand. Daar was opnieuw een woonhol en ook hier sliepen twee vrouwen, half naakt, op pelzen voor een vuur. Tegen den wand stonden aaksten, een kortzwaard, een langzwaard en kruiken en potten.
Sogol, de aakst in zijn hand, sloop naar de potten. Maar bedenkend, dat een ontwaken hem veel last zou kunnen bezorgen, nam hij het langzwaard en sloeg met krachtigen slag de beide vrouwen in haar slaap tegelijk de hoofden van den romp. Zij uitten zelfs niet een korten gil, waren stom, zonder zucht of klacht van den eenen slaap in den anderen overgegaan.
Nu, rustig, nam hij een stuk hout van 't vuur en 't boven de potten houdend, bevond hij dat deze eetwaren en water inhielden.
Hij snelde naar buiten, tilde den schipper op, sleepte hem in de krocht en zonder zelf nog een teug waters genoten te hebben, bevochtigde hij de slapen en de borst van den bewustelooze, goot hem water in den mond, wreef hem krachtig langs de armen en beenen.
Nu sloeg de schipper de oogen op. Sogol hield hem de hand voor den mond.
rZwijg schipper.... du bent gered. Maar zwijg." Hij zette den man overeind, gaf hem te drinken en nu hem weder optillend en naar buiten brengend, zeide hij : „Stil en kloek, vriend. Ik heb dijn riemen losgesneden en di tot hier voortgeholpen. Wij zullen vluchten. Zeg mi, op welk wapen bent du geoefend?"
„Den harpoen, de knods en het mes."
„En de aakst ? Of het kortzwaard ?"
,.De aakst!"
Sogol snelde terug in de krocht, nam een aakst en een kortzwaard, liep weder naar buiten. Toen, nadat hij den schipper den aakst in de hand had geduwd, zei hij:
„Wacht mi hier, vriend."



Hij ging weer terug, haalde een kan drinkwater en een pot met eetwaar. Buiten zette hij de kan aan den mond en dronk, met voorzichtige, langzame teugen, als een man die gewoon aan honger en dorst, weet dat men na Tan, versmachten kalm en niet overhaast moet drinken.
nnVgaf ^ <le kan aan den zeeman> maar fluisterde: „Drink niet haastig.... met kleine teugen .... als dijn leven di waard is." J
tnSg°i!i St°Pte Zijn hand in den anderen pot. Hij voelde het raa[6' kle^enge van honig in raten. Gulzig bracht hij een stuk
horint h n tm°nd- °' h°e ZOet' hoe mild> ^akte ze, de , " 6 koesterde z« den vlijmenden kramp van zijn hongerige maag. De zeeman tastte ook toe.
Sogol liep een eind zijwaarts, wenkte den zeeman om
mede te komen. Maar deze was te zwak nog om te loopen
Daarom sloeg hij hem den arm om den rug en hem zoo
broederlijk steunend, liep hij met hem tot wat struikgewas.
„Blijf hier met den aakst in dijn hand en waak. Zoo du
hlh T l , dan< Er zijn n°S meer gevangenen en ik heb ze te bevrijden."
„Vertrouw op mi, heer."
Nogmaals ging Sogol terug om zijn dorst te lesschen en stak weer een stuk honing in den mond. Toen, eenige zwaaien en houwen in de lucht met het kortzwaard doende, om zich te wennen aan 't gewicht en om de dracht van den slag te meten, nu met zijn wapen in de hand te midden van wijven wel vertrouwend op zijn kracht en behendigheid sloop hij langs de pochten. Hij telde er twintig. In elke' krocht lagen twee vrouwen bij elkaar.
„Ontuig, ontuig! Liederlijk getwaas!" zei hij vol afgrijzen.
Maar waar waren Harimona en Haun?
Opeens herinnerde hij zich, dat hij de vrouwen had zien
16tS ' • *' Dat iets • • • • wat was dat geweest... Wellicht Harimona? Of Haun?
Hij schreed terug tot voor de krocht, waar hij gelegen



had. Toen daarvoor staande, zocht hij in den helderen sterrennacht naar een boschje, dat gelijken kon op 't geen hij omgekeerd in zijn visioen tegen den muur van de krocht had gezien. Recht voor 't gat zag hij iets, dat er op gelijken kon. Hij snelde er met groote, haastige schreden op af, het kortzwaard gereed.
Een boschje van tien boomen stond daar.... nu zag hij het duidelijk. En in 't boschje glimde het schijnsel van een vuur....
Ondanks zijn spanning, verminderde Sogol zijn vaart, liep terzijde om tegenwinds het boschje te bereiken, opdat niet zoo de lieden daar waakhonden hadden, zijn nadering verraden zou kunnen worden.
En nu, voorzichtig nader sluipend, zich plat op den grond leggend, kruipend langzaam voorwaarts ontwaarde hij vier mannen, eveneens met roode buizen.
„Norigoonsche schippers, de makkers van den manken schipper," dacht Sogol.
Zij zaten om het vuur en dicht bij hen zat Harimona, met de handen vastgebonden aan een boom, starend in het vuur, maar overigens kalm.
Sogol drong plotseling door tot voor het vuur en zich met het kortzwaard vooruitgestoken voor Harimona stellend, riep hij :
„Dood dengeen, die zich beweegt."
De vier mannen, opschrikkend uit hun sluimer, sprongen naar achter. Twee namen de vlucht. Een derde zocht bescherming achter een boom, maar de vierde, dapperder dan de anderen, trok een kortmes uit zijn gordel en bleef kloek staan, gereed het tegen Sogol op te nemen.
„Wie bent di, kaerel?" vroeg Sogol.
„Een Nerigoonschen zeeman Pas op, voor de kol
achter di. Zij heeft onzen makker gedood."
„Steek op dijn mes," zeide Sogol tegelijk zijn zwaard met den punt in den grond voor zich stekend. „Wij zijn



vrienden. Dijn makker is vrij en leeft hij was een
manke stuurman niet waar ?..
De drie anderen kwamen nu ook toeloopen.
Nu keerde Sogol zich om en omhelsde Harimona, kuste haar op mond en wangen, drukte haar aan zijn borst, reet met één snede van 't kortzwaard den riem door, waarmede haar handen geketend waren.
„Waar is Haun?" vroeg Sogol.
„Ik weet het niet... Ik ben 's nachts in een donker hol als uit een droom ontwaakt. Deze vier lieden, die hun makker zochten, hebben mij gepakt en naar hier gevoerd. Zij ondervroegen mij, hielden mij voor de aanvoerster van de vreeselijke wezens, die hier in 't bosch schijnen te huizen. Zij bezweren mij, dat hier heksen en nixen in 't woud wonen, die geheel naakt loopen en zich op reizigers werpen."
„Zij hebben gelijk..." „Mannen," ging Sogol voort nu zich tot de vier zeelieden richtend, „ik ben Sogol, prins der Nerviërs en dit is Harimona, de heilige vrouw van Renigo, mijn bruid. Wij zijn, zooals du, door die vervloekte wijven aangevallen. Ik ontwaakte in een donker krocht en daar lag ook dijn makker, geboeid en versmachtend. Ik heb hem bevrijd en hij houdt hier dichtbij de wacht. Indien du moed hebt, zoo volgt mij, dan kunnen wij de bende dier wijven ketenen en opbrengen of dooden."
De vier mannen keken elkaar aan.
„Heer," zei een hunner, „tegen mannen willen wij vechtén maar tegen nixen en kollen is alle strijd vergeefs."
„Wat? Bent di Norigener? Mannen, die de groote wereldzee bevaren en in 't vreemde land tegen de monsters en gedrochten vecht."
De vier waren niet zoodra met een antwoord gereed en bleven zwijgen.
„Als di niet durft, ga ik alleen. Bewaak hier de heilige vrouw."



Een der mannen, dezelfde die tegenover Sogol stand had gehouden, een rijzige, breedgeschouderde kaerel, trad naast Sogol.
„Heer, ik ben dijn man ...."
En zich tot de drie andere richtend, zeide hij:
„Bewaak de Bruid van den dapperen prins."
„Waar gaat di heen, liefste?" vroeg Harimona.
„Haun bevrijden. Wacht mi hier, mijn kind."
Hij kuste haar op 't voorhoofd en de twee mannen verdwenen in de duisternis.
De manke stuurman lag nog altijd wachtend achter 't kreupelhout. Toen hij zijn maat zag en nu zich eerst veilig voelde, begon hij te schreien van geluk.
„Ik dacht, dat ik daar levend verhongeren zou, meester," zei hij, na den anderen zeeman een kort versiag van zijn wedervaren te hebben gedaan.
„Bent di de meester?" vroeg Sogol.
„Ja heer, ik ben skigvoerder."
„Hoe is dijn naam?"
„Rytzell de Svizjoon. Mijn mannen zijn allen Nerigonen." Tien zijn er op de skig gebleven ter bewaking, twintig hebben over land de reis naar Scandia aangedurfd. Wij wilden in Beldun overwinteren om tegen het voorjaar met een nieuwen skig een nieuwe reis naar 't vreemde land te beginnen."
„Zend dijn stuurman weg. Wij samen zullen wel met dat vrouwsvolk 't alleen klaren, Rytzell."
De skig-kapitein zond den manken stuurman naar 't boschje, waar zijn makkers Harimona beschermden. De rust had den manke goed gedaan en hij kon nu weder loopen.
„Rytzell," zeide nu Sogol, „het hart is mij goed om al die wijven neer te slaan."
„Heer, 't is kwaad vechten tegen nixen en kollen."
Sogol haalde de schouders op.



ge^hln?"°0it ^ ^ Vreemde l3nd tegeD nixen en kollen
d "Nfpn * * * daar leven wel gruwelijke beesten, sterker
ik er a ^ ™eSter dan de ever" Maar getwaas heb ik er nooit gezien.
"?6b d,f dan getwaas gezien, ginds in dijn vaderland?" gezien _ „ heer.... maar anderen hebben er velen
°ZJLm[ 6enS oprecht °PPerschipper, heb di ooit in de wereldzee zeewijven gezien met vischlijven?"
„Neen heer... zelf niet. Maar anderen ..."
beidenZainÜrWat opper"schiPPer- Wij zijn mannen,
li \r T r geen kinderen' angstig ™r een ï k I I droombeeld. Ik ben een man, die lang in de bosschen heb geleefd en veel onderzocht heb. Dit zeg ik
jn dfr, Z'ln ge®n andere g^eime machten, dan die wij m ons hebben. En nn let op. Du zult zien, dat in de krochten geen nixen of kollen huizen, waarvoor koene manslui bang behoeven te zijn. Maar liederlijke boschwijven,
volg m. .7 een eerlyk zwaard schier niet waard- Nu
Zij liepen langs de krochten. Sogol, nu vreezeloos, trok de voorhangen terzij en toonde de slapende wijven paar bij paar. Ook kwam hij weer bij de krocht, waar de twee
/ d16 Wj met ééD h0UW de h00fden va» de 't ^nn 8® agfn' In den zwakken rossen schijn van in 't hS haar,dvUKUr. lagen daar ontzielden lichamen nitt 6n de beide h00fden sfcar en gelaten van uit-
hïïenIQS g6Q t8r Zij °P dö kUSSen der blonde' losse
„Die sloeg ik in den slaap neer!" zeide Sogol om mijzelf en dijn maat te kunnen helpen.
Sogol bemerkte aan 't zwijgen de ontzetting van Rytzell.
" 6g °PPerschipper, hebt di ooit zoo iets schrikkelijks ginds in t overzeesche land gezien?"



»Neen heer... wel heb ik er levende vrouwen gezien ie verbrand werden met het lijk van haar man. tiSrZ is om der wille van het geloof."
„Gelooven ze daar ook aan Wotan?"
„Neen heer en niet aan Odin ook."
„Wat gelooven ze dan?" vroeg Sogol, vergetend de gruwelijke krocht waar de twee onthoofde vrouwen aan hun voeten lagen, voor de oplossing van het groote vraagstuk
van hlh^el la°8St6mng dan d° ballen'
„Zouden wij niet eerst den gevangene redden?" vroeg Rytzell, naar de gewoonte der Scandiërs, ontwijkend het antwoord op alle vragen omtrent het vreemde land
steilen rotswand.^ ^ b"lte° " lanS8d°n
„De vrouwen, die ons vervolgden heer, geleken op deze."
er nfetZWiftin ^ Schipper- Gel°°f mi' andere best^n met. Wij zullen er nu twee in haar slaap wegvoeren
en dan vragen waar mijn horensteker is."
Sogol liep een krocht binnen en een prop makend
doen 'nam h" ^ " RytMÜ beduideod «7" doen, nam hij een wijf bij 't gelaat, rukte haar den mond
open en voor ze gillen kon, duwde hij haar de prop in
buLmTv Jn°a,/ade £"haar op en droeg haar
buiten. Rytzell, hield zijn hand voor den mond der andere
^Z^lienen Pt6 ^ ^ and6re band S°go1 achte™a. Zij hepen nu, elk een vrouw dragend, snel ver uit het
De r™* p1omids ■*<£
gewekt, verweerden zich maar de twee mannen, beiden van groote lichaamskracht, sleurden heur voort. Doch de
Sd LtT" dr°e.f ™n 810016
SnZt t m n Vinger' Even trok de zeeman
voet OD denUg ei71J' Sn? ZiCh losrukkend' kreeg vasten worstelen. g ^ D m6t haar ontvoerder te



De zeeman, korte wetten makend, trok zijn mes en stak haar dit in 't hart. Als een blok viel ze neer, maar heur gegil tijdens de worstelpartij had de andere vrouwen gewekt en enkele kwamen al, met vlamhouten en met zwaarden gewapend toerennen. Het was echter duister genoeg om de twee mannen, nu geen gillen der vrouwen den weg aanwees waar zij haar aanvallers konden vinden, aan haar oog te onttrekken.
Rytzell, de vrouw die Sogol tortschte, bij de beenen vattend, hielp Sogol haar zwaar lichaam dragen en beiden snelden naar het bosch, waar de andere zeelieden waakten.
Toen zij daar kwamen, waren de zeelieden zeer verwonderd de gevange nix te zien. Zij durfden haar nog altoos niet naderen. Rytzell scheurde een deel van het overkleed van Harimona snel in reepen en boeide de vrouw de handen en de voeten, handig de knoopen leggend, zooals zeelieden dat verstaan.
„Luister wel!" zeide nu Sogol tot haar. „Antwoord op mijn vragen naar waarheid en schreeuw niet; zoo du
schreeuwt, werp ik di in dit vuur "
Toen, met het mes van Rytzell voorzichtig de prop uit haar mond nemend, vroeg hij :
„Wie bent di. Hoe komt di daar? Waarom hebt dimijn bruid, mijn knaap en mij gevangen genomen en waar is mijn knaap?"
De groote vrouw, met lichtblauwe oogen, lang blond haar en zelfs niet gekleed met een schaamdoek, keek naar Harimona, maar antwoordde niet.
„Zult di antwoorden?" vroeg Sogol.
Zij bleef weigeren en staarde maar altoos Harimona aan. Sogol nam een vlammend hout van het vuur en duwde het even tegen haar arm. Zij sprong op en gilde.
„Zult di antwoorden?"
„Heer.... mijn naam is Koenegoend. Ik ben een krijgsvrouw van Koenderic, koning der Nerviërs geweest. Toen



Koenderic gestorven was zijn wij uitgetrokken, al de
krijgsvrouwen bij elkaar en leven nu in de bosschen."
„Een fraai leven, dat di voert."
„Wij hadden veel van de mannen te lijden gehad en
leefden nu zonder de mannen."
„Vervloekt getwaas!"
Zij keek weder naar Harimona met droomerige blikken.
Harimona wendde het hoofd af.
Sogol nam nogmaals een brandend hout en bedreigde haar.
„Waar is de knaap, die bij ons was."
Zij begon opeens schril te lachen 
„Waar is de knaap, wijf?"
Zij lachte hoog op en opeens viel zij neer en begon de beenen krampachtig te trekken.
Sogol stiet haar het gloeiende hout in de heup.
„Zult di spreken, luizenwijf."
Maar zij bleef lachen, scheen genot te hebben in de smart van de brandwond.
De vier Nerigonen traden angstig terug en Sogol zag, dat zij weer op 't punt stonden aan den haal te gaan. Hijzelf voelde zich vermoeid met een onbedwingbaren drang om te gaan slapen.
De vrouw, na eenigen tijd op den grond zich om en om gegooid te hebben, kwam weder tot kalmte.
„Wilt di antwoorden, kol ? Of ik steek di hier vast in den grond?"
Sogol hief zijn zwaard op.
„Ach heer, vergeef mi ach heer, dood mi niet "
kermde bet wijf.
„Waar is de knaap?"
„Ach heer... dood mi niet... ik heb het niet gedaan ...
De andere vrouwen Wij dooden alle mannen. Du en
ie daar, de manke zeeman, zouden morgen gedood worden.... en die daar.... die minneclïche maide, zou verlost worden.... want velen beminden haar.... maar



de horensteker ls door Nilka en Ortrüd naar het kleine zand gebracht en zij hebben om hem gedanst en hem tot een maagd gesneden en nu is hij dood...
„Waar is 't kleine zand?."
„Daar heer, daar.. bij de boompjes .. daar.. daar.
„Komt mee Rytzell... en du mannen, bewaak haar en vlucht niet.. het is geen nix maar een liderlicke hure.."
Sogol en Rytzell liepen met een brandend hout in de aangewezen richting. Bij 't kleine boschje op een open plek van hel geel zand, lag daar het naakte lijk vanHaun.. zijn hand nog aan den horen, alsof hij in. doodsstrijd hem nog aan den mond had willen brengen. Rytzell hield het brandende hout dicht bij 't gelaat... bij de borst... Toen, in den rooden gloed, zag hij de gruwelijk wonde, waaraan de knaap verbloed was... Hij trad met een gil terug en steunend op den schouder van Rytzell begon hij te weenen.
„Mijn arme, arme knaap. Mijn trouwe, kleine jongen ..."
Hij tilde het al koude, stijve lijk van den kleinen horensteker op en droeg het met Rytzell terug naar het woud.
„Zij heeft de waarheid gesproken!" zei Sogol dof tot Harimona..."
Zacht legde hij 't lijk neder op 't boschmos en bedekte de vreeselijke wonde met het stuk lijnwaad, dat van Harimona's overkleed was overgebleven, i) Ook Harimona weende. De zeelieden, die met ontzetting het geschonden lichaam van den jongeling hadden gezien, stonden dicht bij elkaar, alleen door 't oog van Rytzell in bedwang gehouden om niet te vluchten.
In de verte zagen zij de andere wijven nog altijd met de vlammende toortshouten zoeken naar heur aanvallers.
1) Atjehsche vrouwen, vertelde mij een geloofwaardig kolonist, wreekten zich soms op dergelijke wijze, wanneer Nederlandsehe soldaten krijgsgevangen waren gemaakt.



deemoed" n\°e^eid voelend' wein'g vertrouwend op moed der zeelieden, vreezend voor het leven van
BeTdüT?' t6?! °P te br6ken 6n 5500 sneI m°8eliJk naar Beldün te trekken. Maar voor de stoet zich in beweeg
zette, hakte hij van takken een baar, legde het lijk van
den verminkten knaap er op en deed het zoo mededragen
door twee der Nerigonen, opdat het verbrand zou kunnen
STt^r6t met de eere' " ~ «entr
Doodmoede, tot schreiens toe bedroefd, liep hij naast Hanmona achter de baar, met gebogen hoofd en zS steunend op den schouder van de heilige vrouw.



HOOFDSTUK XV.
In Nervigo wachtte koning Solbert vol spanning op de komst van Harimona. Toen hij hoorde, dat de edelen hun vrouwen en dochters gewapend hadden om mede te vechten, voelde hij zich weder vol hoop op de toekomst. Zoo zwak was dus hun bent en zoo gering hun aantal, dat zij de hulp der wijven moesten inroepen!
De vrijgelatenen echter werden met den dag veeleischender. Zij hadden uit hun midden een raad van oudsten benoemd en zij eischten, dat Solbert zich aan de besluiten van dezen raad zou onderwerpen. De raad van oudsten wilde een nieuw Ding instellen, waartoe elke vrijgelatene toegang zou hebben. De Nervigo zou opnieuw verdeeld worden en elke sippe zou een stuk grond toegewezen krijgen. De edelen, voor zoover zij niet in den slag zouden worden geveld, zouden tot hoorigen vernederd worden en voortaan aan de overwinnaars ondergeschikt zijn en heerediensten verrichten.
Toen de zeven oudste vrijgelatenen koning Solbert dit voorstel deden, zeide hij niets en beheerschte ook de uitdrukking van zijn gelaat. Maar in zijn hart zwol een diepe verachting voor het hondsche volk, dat nauwelijks zelf de vrijheid had verworven of het poogde anderen tot slaven te maken. Zijn verachting werd afschuw, toen vrouwen van vrijgelatenen van Solbert de belofte wilden afdwingen, dat de edelvrouwen en jonkvrouwen, die zoo moedig haar mans in den strijd wilden bijstaan, na de overwinning haar tot dienstmaagden zouden worden gegeven.
„Na de overwinning, zeker, na de overwinning!" beloofde koning Solbert.



In zichzelf vloekte hij op de laaghartige wijven en toen hij ze, tevreden met zijn belofte, zag heengaan, op den van zijn paleis arm in arm loopend, de schunnige oproerliedjes zingend, lachte hij smadelijk.
Na de overwinning! Maar het zou niet overwinnen, dat slaventuig. In hun verderf zou bij ze voeren, mannen en vrouwen, ze laten neerhakken met kortzwaard en aakst, vertrappen laten onder de hoeven der paarden, zooals ze verdienden.
Hoe had hij hun best gewild. Rechten en vrijheid had hy hun gegeven en tot dank wilden zij zijn recht, zijn hoog koningsrecht verkorten en zijn wil tot het goede en deugdzame buigen, opnieuw slavernij en hoorigheid invoerend in de Nervigo, dat hij tot een vrij land had willen maken, zooals de Batouw vrij was, waar geen edelen en geen hoorigen waren maar alleen saksaanvoerders voor oorlogstijd en een volksding voor de zaken van recht en rede.
Zoo ging het den koningen, die, met het volk heulden.
n ïen hij er in slaagde, zijn macht opnieuw te bevestigen
zou zijn hand zwaar drukken op de hoorigen. Dicht zou hij
zich aansluiten bij de edelen en zich herinneren, hoe het
volk der hoorigen hem beloond had voor zijn rechtvaardigheid en deugd.
De edelen, die door kondschappers hoorden, hoe de hoorigen koning Solbert behandelden, wel wetend dat een leger van grauw zonder gehoorzaamheid en ontzag door een kloeke, vastberaden bent, ook al was ze klein, kon worden neergeslagen als dor hout, voelden zich zeker van de overwinning.
De winter begon zich te doen gevoelen. Stormen staken op en daarna ving het aan te sneeuwen.
De heele Nervigo werd bedekt door een dichte, witte
wa en in de verlaten dorpen der hoorigen heerschte doodsche stilte.
GERMANIA II.
14



De edelen huisden in hun groote hutten, waarvan er sommigen zelfs geheel van steen waren gebouwd.
Daar, in de groote hallen, brandden den heelen dag knapperende houtvuren. De mannen zaten voor 't vuur, sprekend over de kansen van den slag, of oefenden zich in het trekken op 't kortzwaard om lenig en behendig te blijven. De vrouwen bakten brood, melkten de koeien, sleepten het hout aan voor de haardvuren en ook zij, in de weinige uren die haar restten, oefenden zich in het trekken op het kortzwaard, het zwaaien van de aakst en het steken met de speer, bijgestaan door de mannen, die haar de grepen en de trekken en de verweren toonden.
Op een helderen winterdag zagen de edelen, die 't dichtst aan de grens van het groote Nervische woud woonden, dat op een der grenstorens een vuur was ontstoken. Dadelijk togen zij, hoewel de wegen dikbesneeuwd waren en slecht te herkennen aan de boomen langs den weg van het omringende land, naar de grens. Aan elke groote woning werd stilgehouden en het beuchelijk bericht gemeld, dat prins Sogol in aantocht was. Kondschappers snelden te paard door het gebied, ontstaken vuren in de meld-torens en spoedig waren vele edelen, welgewapend en goed bereden op weg naar den grenstoren, om te vragen van welke zijde prins Sogol naderde.
De eerste edelen, die den grenstoren bereikten en van daar den woudweg langs reden waren teleurgesteld, toen zij het kleine troepje zagen naderen. Want Sogol was half naakt en zijn lange haren en verwaarloosde baard, die nadat zij geheel verzengd was geweest, slecht was aangegroeid, gaven hem meer het woeste uiterlijk van een hoorige, dan van een toekomstigen koning. Harimona, de heilige vrouw, in lompen gehuld, barrevoets over de sneeuw loopend, maakte ook geen eerbiedwekkenden indruk.
Sogol naderde twee ernstige, breedgebouwde edellieden,



die van hun paarden gestegen waren, maar weifelden hem te begroeten.
„Kunt di dijn heer niet begroeten, wanneer hij zijn rijk binnentreedt?" vroeg Sogol toornig.
De twee zagen elkaar aan en dan de jongste, met zichtbare minachting naar de lompen van Harimona schouwend antwoordde:
„Wie zegt ons, dat du onze heer zijt?"
Meteen had Sogol zijn kortzwaard getrokken en sloeg met één slag den man neer.
„Ik, Sogol, prins der Nemers!" zei hij, met vuur in de oogen.
„Breng de paarden voor!" gebood hij den tweeden edelman. Deze, die even de hand aan de greep van zijn zwaard had gebracht, toen zijn reisgenoot met gekloofden schedel neerviel, was doodsbleek geworden maar waagde niet het zwaard te trekken.
„Leid de paarden hier!' beval Sogol nogmaals met een dreigend licht in zijn oogen. „Of zoowaar, 't is met di ook gedaan."
De edelman boog nu het hoofd en naar de twee paarden gaande, leidde hij ze tot voor Sogol en Harimona.
Sogol hielp Harimona bij 't opstijgen en besteeg daarna zelf het tweede paard. Toen nu de edelman de twee te paard zag zitten, ondanks hun lompen, fier, rijzig, rechtop en met waardigheid in de opgeheven hoofden, voelde hij zijn ongelijk en knielend bij het paard van Sogol, zeide hij: „Heer, vergeef mi!"
Maar Sogol verwaardigde hem met geen blik, doch reed den weg verder langs, ziende de vuren op de meld-torens branden en van verre, grauw op het wit der sneeuw, de menschen naderen.
De edelman was opgestaan en bukte zich tot zijn neergevelden kameraad. Maar deze was levenloos.
De vijf Norigeners waren op eenigen afstand gevolgd.



Toen zij nu den edelman geknield vonden bij den neergeslagen makker, wiens bleek hoofd op een purperen kussen scheen te liggen, daar de sneeuw het bloed snel had ingezogen en vroegen wie den man had vermoord, antwoordde de edelman:
„Hij is niet vermoord maar gericht, omdat hij den prins niet geëerd heeft."
De Norigeners vertelden den edelman van den moed en de kracht van Sogol. Hoe hij den stuurman had bevrijd, de wijven uit haar krocht had gehaald en tot spreken gedwongen en hoe hij op den verderen tocht vreezeloos was geweest in velerlei omstandigheden. Ook spraken zij over Harimona. Ja, zij was een heilige vrouw en leefde in strenge kuischheid. De prins en de heilige jonkvrouw verkeerden met elkaar als geliefden, maar niet als gehuwden.
De zeelieden hielpen den edelman zijn gedooden makker naar de naaste woning dragen, waar het lijk werd neergelegd, tot de vader en moeder hun zoon een afscheidsgroet hadden kunnen brengen en voor de verbranding zorg konden dragen. Toen trokken de zeelieden en de edelman achter Sogol en Harimona aan.
Deze waren al een eind weegs gevorderd en de andere edellieden, die hun toekomstigen koning tegemoet reden, Sogol en Hrrimona fier en rijzig ziende op de zware, hooge paarden, staken hun zwaarden met de punt ver in de hoogte, ten teeken van eerbiedigen groet.
Ernstig, met zijn nog bebloed kortzwaard met edelen zwier terug groetend, reed Sogol en Harimona nevens hem, voort, zonder te spreken, recht voor zich uitstarend over het verre, blauwblanke vlak der Nervische landen.
De edelen vormden een lijfwacht achter hem en bij elke woning, die zij voorbij reden, werd de stoet grooter. Er traden nu ook vrouwen en maagden uit de hutten en huizen, velen met een zwaard of een spiets in de hand,



die met heldere stemmen hun juichend een: „Wotan were!" toeriepen.
Andere vrouwen kwamen met kannen warme bloesemmelk, schotels geboterde mikjes en konfijt van roode boschbessen en boden die den hoogen prins en de heilige jonkvrouw aan met hoofsch en onderdanig gebaar.
Een rijke weduwe, wier man onder Sogols vader had gestreden op 't Paarden-eiland, ziende dat de prins een schamele pels en de heilige jonkvrouw een door de lange reis verscheurd gewaad droeg, zond heur zoon en heur dochter naar den jongen vorst om hun eigen gewaden aan te bieden. De zoon droeg een pels van blauw dassenbont, gevoerd met witte lamswol en de dochter een lange huifmantel van purperlaken met gouden boorden en kwasten.
Sogol wierp Harimona eerst den rooden mantel om de schouders en heur witte haren, beschenen door de zon, stroomden als gebleekte zijde over het purper van schouders en rug. Toen sloeg Sogol met waardigen zwaai zichzelf den blauwen pels om de schouders en stak haar vast met den bronzen sluitspeld voor den linkerschouder.
„Heer," zeide de zoon, „mijn vader streed en stierf in uw vaders dienst."
„Volg mi. Du zult mi dienen."
„Heer," vroeg de dochter, „sta mij toe, uw bruid te dienen." „Volg haar!" zeide Sogol.
En beiden, op schoone rossen stijgend, volgden achter Sogol en Harimona.
Voor een tempel aan den weg stonden de priesters blootshoofd, in witte gewaden, met lange grijze baarden en zongen een plechtigen lofzang, toen Sogol naderde.
Maar hij, met de punt van zijn bebloed zwaard naar hen duidend, gebood hen met luider stemmen te zwijgen.
Een der priesters, een groot, breedgeschouderd man met een rustigen tred, trad op Sogol toe en tot hem opziende vroeg hij:



„Heer, is di onze zang niet aangenaam ?"
„Noch dijn zang, noch dijn wezen!" antwoordde Sogol en reed verder, de priesters niet meer met een blik verwaardigend.
Onderwijl hadden de zeelieden aan de velen, die hun om inlichtingen vroegen, van den moed en kracht van prins Sogol verteld. De manke stuurman, meestrompelend in den stoet, heette hem luidde zijn levensredder. De rijzige, kloeke Rytzell, met zijn blauwe, onvervaarde oogen, liep tusschen een drom edelen en verhaalde van de wonderdaden van prins Sogol. Ook had de prins met hem gesproken over de groote goden en hem afvallig gemaakt van Odin. De prins zou in Nervigo den nieuwen godsdienst invoeren, die den menschen moedig maakt en sterker dan al de kleine geesten van woud en stroom en de groote van de zeeën.
Voor een groot huis stond een schreiende vrouw.
Sogol hield zijn paard in.
„Wat deert di?" vroeg hij.
„Heer, mijn zoon u tegemoet rijdend, is van zijn ros gestort en ligt binnen met gebroken been!"
„Draag hem hier!" beval Sogol.
Hij steeg af van 't paard en nu eerst zagen de Nervische edelen de hooge, waardige gestalte van hun nieuwen vorst.
Op een baar werd de zieke naar buiten gedragen. Sogol bevoelde de beide beenen van den jongen man. Het rechterbeen was bij den voet verstuikt, het linker had slechts een vleeschwond.
Sogol vroeg olie, wreef de voet met olie en rukte hem weder in t lid. Toen gebond hij de vleeschwonde met gekookt water schoon te wasschen, deed geplozen lijnwaad op de wonde leggen, verbond de wonde en beval den jongen man rust.
„Zal hij genezen ?" vroeg de moeder.



„De volgende week verwacht ik hem op 't kroningsfeest te Beldun!" antwoordde Sogol.
De moeder trad op Harimona toe en een tip van heur kleed grijpend, kuste zij de slip.
„Wotan were!" riep de zieke op de baar. En van alle zijden klonk een juichend „Wotan were! Wotan were!"
Het paard van Sogol, verschrikt door 't geroep, begon te steigeren, stelde zich op de achterpooten met de voorpooten graaiend in de lucht.
De edelen zagen met bewondering, hoe Sogol het paard bedwong door de kracht zijner klemmende beenen.
Toen zij het dorp Waldsend bereikt hadden, waar de edelen, door kondschappers gewaarschuwd, in slagorde geschaard, mannen, vrouwen en jonkvrouwen, hem opwachten en het vorstelijk paar met een luid en herhaald : Wotan were! begroette, traden zeven der oudste edellieden tot voor Sogol.
„Heer!" zei de woordvoerder, „de reis van Waldsend naar Frigsb^ek, het naaste dorp op den weg naar Beldün, is ver. Vóór den nacht is het niet te bereiken. Daarom smeeken wij di om de eer in onze stede te willen overnachten."
„Wij zullen blijven," antwoordde Sogol.
De zeven edellieden voerden hem door het dorp naar het groote Dinghus. Sogol en Harimona stegen af en traden het groote houten huis binnen.
Binnen in de hal brandde een groot houtvuur en terzijde waren zware eiken zetels met lederen kussens neergezet.
Links en rechts waren groote zijzalen. Daar ook waren groote houtvuren aangelegd en breede rustbedden met zachte pelzen belegd, stonden daarbij.
Sogol en Harimona zetten zich op de zetels voor den haard en rustten een wijle. Een edelvrouw met hare dochters naderde en vroeg wanneer de vorst en zijn bruid het maal wenschten te zien opgediend.



„Zoodra," beval Sogol. „Buiten staan vijf Scandiërs. Laat ze binnentreden en disch voor hen op. Zij zijn vrienden van de Nerviërs."
De vrouwen droegen groote kommen met warme wildbraadsoep, gebraden kippen, eierkoeken, rollen geperste hazelnoten en rood boschbessenkonfijt op. Zij zetten groote kommen met honingbier daarnevens.
Sogol en Harimona zaten aan en voor 't eerst na vele weken, konden zij zich sterken aan een rustigen, welvoorzienen disch.
De vijf zeelieden traden beschroomd binnen, maar Sogol noodde ze aan zijn vorstelijke tafel en als gul gastheer gebood bij zijn nieuwen knaap, den zeelieden rijkelijk bier te schenken.
Maar hijzelf dronk matig. Nog steeds was hij er niet in geslaagd, een der vijf er toe te brengen, hem den weg naar het vreemde land te wijzen. Wel hadden Rytzell en de stuurman hem onderweg verhalen gedaan van 't geen zij in t vreemde land, dat zij in hun taal Masar noemden, hadden beleefd en welke waren zij er heen brachten, barnsteen, gepolijste horens, bronzen knoopen en sluitspelden. Maar 't meest toch verkregen zij door wapengeweld. Zij landden 's nachts aan de kusten, sloegen hun mantels van stierhuid om met de horens boven op 't hoofd en dan, onder gejoel en geschreeuw, stormden zij de dorpen binnen.' De menschen, verschrikt door 't geweld, meenden dat de duivels losgebroken waren en viuchtten uit hun huizen. Dan namen de lieden al wat hun behaagde en met hun buit snelden zij terug naar hun skig en zeilden snel weg of wanneer de wind niet gunstig was, werden de roeiriemen uitgestoken en de skig werd weggeroeid. Maar welke schatten in de Norigeenscho skigge geborgen waren, had geen der zeelieden willen zeggen. Nu deed Sogol hun kroes na kroes volschenken.
Harimona, niet begrijpend maar ziende, dat de mannen



beschonken raakten, stond op van tafel en door haar maagd gevolgd, ging zij naar het linksche zijvertrek om zich af te zonderen en rust te nemen. Zij liet de twee voorhangen van het toegangspoortje neervallen en legde zich op een der rustbedden neder, na heur maagd geboden te hebben, bij de edelvrouwen lijnwaad voor heur te halen en onderkleederen en voor een warm bad te zorgen.
Sogol zond alle aanwezigen uit het vertrek, behalve de vijf Norigenen.
Hij moedigde hen steeds maar tot drinken aan, zelf de kannen en kroezen vullend, hun zeggend, dat zij nu met den prins der Nerviërs dronken, maar dat zij zeker binnenkort met den koning der Nerviërs zouden drinken. Doch dan moesten zij niet zooals nu, kleine teugjes nemen gelijk kinderen, maar meer eer aan het brouwsel van 't Nervische land schenken. Hij had altijd gehoord, dat de Nerigonen de beste drinkers waren van heel Germanje en hij hoopte dat hij zich niet vergist zou hebben.
De vijf zeelieden, hoewel ze al veel gedronken hadden, wilden niet de schande lijden, door den toekomstigen koning der Nerviërs geminacht te worden wegens hun gebrek aan dorst.
Sogol, ziende dat Rytzell een groote kan in een teug opdronk, knikte goedkeurend.
„Opperschipper," zeide hij, „wie is thans koning van de Scandiërs?"
„Hallander, heer!"1)
x) Sommigen meenen, dat de Scandiërs tegen 100 v. Chr onder Odin uit Azië zijn gekomen. Anderen noemen als datum 250 n. Chr. Is de onderstelling te gewaagd, dat de Scandiërs een Aziatisch kustvolk waren? Eenige hunner schepen werden tot Scandië gedreven, daar landden de lieden na lange zwerftocht, vestigden er zich en huwden met vrouwen van andere volksstammen. Hun oorspronkelijke beschaving ging grootendeels verloren, maar zij behielden herinnering zoowel van den cultus als van de ligging van het land hunner afkomst, ten minste van het bestaan daarvan. Men heeft te weinig aandacht geschonken aan het feit,



„Zoudt di dijn koning mijn vriendschap willen gaan aanbieden ?"
„De eer is groot, heer."
dat het menschelijk instinct, het onbekende te doorvorschen, zoo goed den Aziaten op den zoek naar 't avondland heeft gedreven als het, vele eeuwen later, den Europeërs (Spanjaarden, Portugeezen, Nederlanders) op den zoek naar 't morgenland drong. Ulysses, Columbus, Magalhaens, Willem Barendts, Livingstone, Emin-Pascha, Stanley staan niet zonder verband in de geschiedenis van het menschdom. Thans, nu de oppervlakte van onze planeet zoo goed als bekend is, onderzoeken wy de andere hemellichamen, wier oppervlakten zeker het menschdom eens eveneens bekend zullen zijn, sedert de spectraal-analyse aan heeft getoont hoe verreikend schijnbaar eenvoudige middelen kunnen zijn. De vele moderne Marsromans zijn weinig anders dan de vooruitloopende fantasie de voelhoorns van ons instinct — en de wetenschap zal ze eens ontnuchteren, zooals de wetenschap de fantastische verhalen der ouden omtrent onontdekte zeeën en landen, hun »Mars-romans", ontnuchterd heeft, maar niet geheel tot onwaarheid gemaakt. Wij vermoeden méér dan wij weten of wellicht juister, wij weten méér dan wij vermoeden.
En meent men, dat ook de Aziatische oer-volkeren niet het UlyssesColumbustype hebben gehad? Veronderstel dat Barendts en de zijnen werkelijk er in geslaagd waren om de Pool heen te komen, tot b.v. Japan door te dringen, daar gevangen waren genomen, tot dienstbaarheid verplicht, gevlucht naar een eiland, zich vermengd hadden met de eilandbevolking?
Na eenige eeuwen zou dan op zoo'n eiland een bevolking leven, wier raadselachtige, afkomst den etnologen veel te denken zou geven.
Daar hebt gij wellicht Othon en de zijnen en men bedenke, dat
Othon waarschijnlijk niet een sanskriet-geleerde aan boord had, zooals Gerrit de Veer een kenner van 't Nederlandsch was, daar bij de oude Indiërs het schrijven, een gewijde kennis, uitsluitend door de priesters beoefend werd.
Wjj zouden méér van de oud-Germaansche geschiedenis te weten komen indien men op de gymnasia in eenige klassen met het Sanskriet-leeren begon op twaalf-jarigen leeftijd; thans, nu men met Sanskriet-studie aanvangt op een leeftijd, waarop het geheugenwerk moeielijk valt, gaan uitstekende denkers en zoekers verloren voor een vak, dat ons tegenwoordig véél meer belangstelling behoort in te boezemen dan de humaniora, die nu sedert eeuwen voldoende zijn doorzocht en zelfs m de meest gewaagde conjuncturen geen groote verrassingen meer opleveren, wat men van conjuncturen als deze, vermoed ik, niet beweren zal.



„Zeg hem, dat Sogol, koning der Nerviërs, di zendt. Ik zal di een schoon zwaard medegeven om dijn koning te schenken en twaalf Nervische paarden met twaalf knechten." „Heer, du bent te goed voor mi..."
„Drink met mi, op het heil van koning Hall&nder. Wotan were!"
Sogol hief zijn kroes op. De Scandiërs hieven hun kroezen eveneens op en ledigden ze tot op den bodem. „Nu een lied, een Norigeensch lied!" riep Sogol.
Rytzell stond op en begon te zingen:
Een zeeman ging het zeegat uit,
Al om ver weg te varen,
En achter liet hij toen zyn bruid,
Een meid met blonde haren.
Zijn liefje wachtte aan de heg,
Alwaar de koetjes grazen.
De skiggen voeren heel ver weg,
De winden bleven blazen.
Toen 's nachts de bruigom wachtstond had,
Zwom voor hem op de baren,
Een meeremin in 't pekelbad,
Met lange, blonde haren.
De meermin sprak toen: „Schippersmaat,
Ik kom di niet vervelen,
De morgen rijst, het wordt al laat,
Laat ons een beetje spelen.
De zeeman zei: Dou valsche kol,
lk ga met di niet mede,
Speel di alleen dijn rolde bol,
Mijn bruid wacht op de reede.
De meermin sprak: Dou domme maat,
Dyn meid vrijt met een ander,
Waarvan ze zieh braaf kussen laat,
B\j Wotan, 't is een schande.



Het meerwijf lonkte hem zoo zoet,
Hy is haar gaan gelooven,
De maat sprong hij haar in den vloed,
Nooit kwam hij weer naar boven.
En aan het strand op verre ree,
Stond toen de bruid te schreien,
Zij stortte zich op 't lest in zee,
Daar rusten ze nu beien.
De andere zeelieden, goed beschonken, begonnen nu ook liedjes te zingen en Sogol, steeds zorgend dat de roezen gevuld bleven, begon hen te roemen en voorzichtig uit te vragen naar den weg naar 't vreemde land.
Rytzell, hoewel smoordronken, behield zijn geslotenheid. Maar de roes beving hem en hij stortte van de bank en bleef onder de tafel liggen ronken.
De manke stuurman, los van tong, begon nu van het vreemde land te verteilen. Het was een verward dronkemans verhaal, vol leugens en verdichtsels en hij vertelde de geschiedenis van zijn gevangenzetting en verlossing door de boschniksen alsof zij in 't land Masar was voorgevallen. Maar tusschen het dronkenmansgelol door hoorde Sogol, dat de schepen altoos gericht werden links van de ster Raits, zoodat met deze steeds recht achter de nöta van de skig moest zien. Op den terugtocht moest men weder op Raits aanvaren, zoodat de ster nu recht voor den boeg stond.
Ook vernam hij, dat in 't vreemde land niet aan Odin geloofd werd en niet aan Wotan, noch aan Thor of Freya. Zij hadden daar een vreemden god, die onzichtbaar was en de deugdzamen gingen stervend op in het niet. Maar e slechten werden na den dood in dieren veranderd, tot zij door leed gereinigd waren.
Meer dan dat kon hij niet te weten komen, want de zeelieden begonnen liedjes te lollen en vielen daarna één voor één terzij van hun zetels en begonnen te ronken.
Toen was Sogol tevreden. Hij riep edelen naar binnen



en beval, dat men de dronken lieden naar hun rustbedden zou leiden.
De edellieden, ziende dat allen dronken waren behalve Sogol, voelden grooten eerbied voor den jongen vorst, die blijkbaar zoo goed drinken kon.
Nu ook legde Sogol zich ter ruste. Maar tegen den avond stond hij op, riep de oudsten der edelen bijeen en liet hen in de groote hal, zittend rondom het houtvuur, dat het vertrek met zachten rossen gloed verlichtte, verhalen wat in 't land gebeurd was, sedert hij het had verlaten.
En vol verwondering hoorde hij van koning Kundric en zijn strijdvrouwen. Van de twisten tusschen de mannen en de vrouwen en van de regeering van koning Solbert, die de edelen had geknecht en de knechten geadeld en nu met de vrijgelatenen, wachtte op den beslissenden slag, die de edelen hoopten onder Sogols aanvoering te zullen winnen.
In den nacht was Sogol weder alleen. Maar zijn gedachten waren niet bij de staatszaken.
Hij peinsde over het vreemde land, het wondere Masar, dat lag tegenover de ster Raits en waar een god was, wiens zaligheid in vernietiging bestond.
En in zijn nachtdroom voer hij op een groote skig, over verre groene zeeën naar een heilig wit land, dat aan den einder oprees.



HOOFDSTUK XVI.
Koning Mise had een groot feestmaal doen aanrichten. Alle voorname Velagers waren uitgenoodigd en ook waren voorname Bedekouwers tot het feest toegelaten, hoewel zij arm waren, daar zij gedurende den winter dure leeftocht hadden moeten koopen voor de schatten, die op hun eiland waren opgekoopt. Het graan was tegen goud opgewogen en honig of kaas was bijna niet te krijgen geweest.
Maar Mise had gewild, dat ook de Bedekouwers zouden hooren hooren hoe heldhaftig hij, de eens gesmade, zich op den tocht naar Renigo gedragen had.
Sedert den dood van hun heer waren Hall, Hamm en Hann in droevige stemming. Mager als geesten, in lompen gehuld, zwierven ze bedelend rond op 't eiland, altoos sprekend over hun goeden koning Gise, die zoo ongelukkig aan zijn eind was gekomen.
Soms werden zij door Mise naar Veloog geroepen en voor een goed maal lieten de drie hongerhalzen zich vinden om een wedstrijd in 't sprokespreken aan te gaan met Pill, Pimm en Pinn. Maar het was een onbegonnen werk, want koning Mise keurde al te voren hun sproken af en prees de sproken van Pill, Piinm en Pinn, hoewel de drie door 't goede leven en de eer opgeblazen fluizen waren geworden, niet meer in staat een hartig woord te zeggen. Ze waren nu lafhartige en laaghartige vleiers en hun sproken bevatten niets anders dan de verheerlijking van koning Mise.
Tot diens geringste daden werden door de drie, hooggeroemd met overdreven woorden. Maar Mise was daarmede nog altijd niet tevreden en zoover gingen toen Pill, Pimm



en Pinn, dat toen koning Mise eens, na een drinkgelag zichzelf en de gasten bekotst had, Pill sprak:
De kots van den koning,
Smaakt zoet als honing.
Pimm zeide:
't Volk in óvervloeden leeft,
Als zijn koning overgeeft.
Pinn sprak:
Toen Mise véél gedronken had,
Gaf hij den gasten elk nog wat.
Maar eindelijk vonden Hall, Hamm en Hann een middel om hun gedachten te uiten zonder gevaar te loopen getuchtigd te worden. In de bitterheid huns harten zeiden zij in hun sproken en boerden wat zij van Koning Mise meenden, maar zij deden alsof zij niet koning Mise maar koning Gise bedoelden.
Dan lachtte koning Mise en alle Velagers lachtten, tevreden dat de doode koning nog in zijn graf bespot werd en dat wèl door zijn eigen sproke-sprekers.
Hall, Hamm en Hann lachtten dan ook met een bitteren grim en zoo dikwijls grimden zij, dat hun gezicht gram ging staan en om hun monden altoos een grijnslach speelde, hie hun magere gelaten afschrikwekkend maakten.
Ook op het groote feest, waar de „Misère," zoo was de titel van het heldendicht op de reis van den dapperen koning Mise naar t land van Renigo, zou worden voorgedragen door Pill, waren Hall, Hamm en Hann aanwezig. En zij stonden in zwarte pijen met de hoofden dicht bij elkaar, achter in de hal toe te luisteren en onder hun donkere pijen balden zij de vuisten, en hun mondhoeken trokken ze zoo ver naar achter van verbeten woede, dat hun lange, blauwe tanden te voorschijn kwamen.
Koning Mise, in een purper gewaad met breede, hermelijnen boorden en een groote kroon op 't hoofd, zat op een gouden



zetel, op een troon hoog boven de gasten uit, opdat tijdens de voordracht, de lieden den held van het heldendicht goed zouden kunnen zien. Want koning Mise wilde breken met het gebruik van den tijd, om helden eerst na hun dood te bezingen en ze als goden te verheerlijken. Hij wilde van zijd heldhaftigheid nog tijdens zijn leven genieten, en den indruk te zien, die het verhaal van zijn daden op het menschdom maakte.
Zoo zat hij dan hoog op den troon, goed voor allen zichtbaar en in zijn rechterhand hield hij een zwaard om bij de zinnen, waar dat te pas kwam, aan te toonen op welke wijze hij van het wapen gebruik had gemaakt om de gruwelijke monsters, draken en roovers te vellen.
Naast den troon was een stellage gemaakt met groene doeken behangen en in 't midden daarop stond Pill, in een lang gewaad van fijngeweven, witte lamswol. Ter zijde stonden Pimm en Pinn, eveneens in blanke lamswollen gewaden.
Toen het dan stil was geworden, verhief Pill zijn stem en riep:
MISÈRE.
Pimm schreeuwde het eerste deel van den ondertitel uit:
„Of de waarachtige, heldhaftige daden van den hoogverheven, doorluchtigen, onversaagden, rechtvaardigen en zedigen koning Mise, beheerscher van Veloog...."
En Pinn besloot:
„Hoe dezelve, na in armoede en nederigheid te zijn uitgetrokken naar het verre land van Renigo, in gezelschap van den overmoedigen en weelderigen koning Gise van Bedekoog, om



velerlei avontuur en gestadigen kamp, door den edelen hoogepriester Maresag wordt geschat om zijn kennis en wijsheid, door de heilige maagd in liefde wordt ontvangen en na haar gunst deelachtig te zijn geworden, met schatten beladen huiswaarts keert, alwaar het wonder van de uitdieping der fioord, tot loon van 's konings deugdzaamheid, eerlijkheid, rechtvaardigheid en godvruchtigheid, door Harimona's toovermacht heeft plaats gehad."
Een luid gejuich ging op uit de rijen der gasten. Koning Mise groette met zijn pronkzwaard dankend en wenkte dat men zwijgen zou, daar er nog meer kwam.
„Terwijl," sprak Pimm, — de zin van Pinn weder voortzettend, „de overmoedige en grootsprekende koning Gise van Bedekoog, na door koning Mise uit velerlei gevaar te zijn gered, te Renigo aankomend, zoodanig het misnoegen van den hoogepriester Maresag en de heilige jonkvrouw Harimona verwekt, dat hij door de wacht wordt uitgedreven, op een ellendige ezelkar, gelijk een bedelaar en verachtenswaardige schooier, naar zijn rijk terugkeert, alwaar hij, door de toovermacht der hoogheerlijke vroede en a 1 wijze jonkvrouw Harimona, zetelend in de heilige haag van Renigo, de fioord verzand vindt en ervarende, welke rampen hij, door zijn zedeloosheid, lafheid en eerloosheid over zijn volk heeft gebracht, zichzelf ellen digi ijk den dood geeft. Slot!"
Een gejoel en gesis van verachting steeg op. De drie sproke-sprekers in de zwarte pijen, gingen nog dichter bij elkaar staan, zoodat hun kappen eikaars gezichten ver-
GERMANIA II. 15



borgen en niemand zag, dat de grijnzen om hun monden nog verbetener werd en hun holle oogen vochtig.
Nu breide Pill de armen uit en met luider stem zeide hij op:
Ez wuohs in Velagó
ein armer Künic her;
Geheizen was er Miseman
sin vater der hiez Gèr,
Sin muoter diu hiez Wote
und was ein Küniginne,
Durch ir höhe tugende
sö gezam dem arme wol ir minne.
En ook was er in Bedekoog,
een koning van veel zwier, Geheeten was hij Giseman,
zijn vader heete Tsier,
Zijn moeder was een weduwvrouw,
al na heur man zijn dood,
En van een halve wees werd Gies,
een rijke Koning groot.
De koning Miseman hoe droef,
bezat noch geld noch goed,
Zijn schat bestond slechts uit zijn zwaard,
en uit zijn heldenmoed.
Maar 'laas de wereld schat dat niet,
en dies was hij veracht,
Doch daarom boog hij niet het hoofd,
noch uitte ooit een klacht.
De koning Giseman hoe slecht,
bespotte vaak zijn buur,
En toonde al zijn schatten graag,
al in een groote schuur,



De wereld bracht hem toen veel eer,
verhief hem hemelhoog, Aanschouwt des werelds spiegelbeeld,
in Yel — en Bedekoog.
Maar zij het menschdom dan ook veil,
niet zoo het vroom geloof, Dat stelt des menschen eigen aard,
ver boven goud en roof, In 't groote land van Renigo,
' daar leefde eene maagd, Met Maresag, dien eed'len man,
een priester hoogbedaagd.
Die maagd verwekte wond'ren veel,
en had een schoone ziel, Zij achte niet op goud of goed,
maar op wie haar beviel, En wie het meest haar gunst verwierf,
die koos zij zich wel uit, Tot bruidegom en echtgenoot,
die zoete, lieve bruid.
De haven nu van Velago,
die was heel dik verzand, En daardoor heerschte arremoed,
in der Yelagers land,
Maar Bedekoog had een fïoord,
die was diep als de zee, Deswege werd het volk er rijk,
door skigge op de ree.
De Giseman dacht op een keer,
ik zoek een mooie vrouw, Wat let mij en ik ga op reis,
naar 't wijf in Renigou,



Met pronk en staat, met schat en gift,
en door mijn hoogen stand,
Kost 't zeker luttel moeite mij,
zij schenkt mij graag heur hand.
De Miseman, die peinsde ook,
en dacht al aan die vrouw, Hij meende en met 't meeste recht,
Dat zij hem passen zou,
Gelijk een need'rig held betaamt,
trok hij toen naar de meid, Met geene and're schatten dan,
zijn onverschrokkenheid.
De Giseman, die lachte luid,
toen hij held Mise zag.
En hoonde toen den dapp'ren man,
met zijnen pratsten lach, Beroemde zich al van te voor,
op zijne zegepraal,
De menschen gaven hem gelijk,
"Want Miseman was kaal.
De Miseman die zweeg maar stil,
zijn vingers om de greep, Hoe dieper smaad hem wedervoer,
hoe vaster 't zwaard hij neep. Zoo trok hij eenzaam met zijn moed,
al naar de heil'ge haag,
Langs woud en weg, langs dorp en huis,
men zag hem nergens graag.
De Giseman al met zijn stoet,
die maakte veel radau,
Hij zwoer bij al wat heilig is,
hem hoorde reeds de vrouw,



En daar hij zooveel schatten had,
zei overal 't gemeen, Dat koning Gise trouwen zou,
de heil'ge Haromeen.
Ze kwamen in een duister woud,
daar zat een groot gedrocht, Toen liepen Gises lieden hard,
en scholen in een krocht. De koning kroop het diepste weg,
in d'allerversten hoek, En aller monden waren leeg,
maar vol was aller broek.
Held Mise die den draak ook zag,
trok dapperlij k van leer, En na een kort maar woest gevecht,
bestond de draak niet meer. Toen stak de held zijn zwaard weer op,
en sprak met kalm geluid, Een heldendaad is ook een schat,
en hoopte op de bruid.
De Giseliden kwamen nu,
weer bevend voor den dag, En keken bijster ernstig naar,
de plaats, waar 't ondier lag, De Giseman stak met zijn zwaard,
toen in het drakenlijk, De menschen riepen „Heldenzoon!"
want Giseman was rijk.
Zij kwamen aan een diepen vliet,
daar stond een watergeest, De Giselieden vloden snel,
voor 't hachje zeer bevreesd.



Zij klommen in een hoogen boom,
en keken naar beneên, En dreigden wel met menig woord,
maar vechten deed er geen.
De Miseman, die zag den geest,
en trok meteen zijn zwaard, Gelijk de dapp're Sigefried
sloeg hij den geest ter aard. De Giseliden kwamen nu,
al van hun hoogen tak, En met zijn zwaard de Giseman,
den dooden geest doorstak.
Zoo dan na menig avontuur,
kwam men in Renigo,
Held Mise met zijn bloed'rig zwaard,
en Gise evenzoo,
Van vele zijden liep men toen,
al naar den Giseman,
En toen men al diens schatten zag,
sprak men daar wond'ren van.
Hoe anders ging het Mise laas,
die 't pralen niet verstond, En wel een zwaard had, glad en rad,
maar ach, geen radden mond, Men keek niet naar dien stillen heer
en geen gaf hem een kans, Op de zoo schoone Haromien,
want hij was zonder glans.
Doch in het Renigosche kamp,
daar waren helden groot, Die trokken gaarne op het zwaard,
en streden op den dood.



De Giselieden hielden zich,
als muizen in een hoek, En koning Gise zelf die was,
in al die tijden zoek.
Maar Mise als een ware held,
die stond er wel zijn man, Hij hakte heel het heldenheer,
alleenig in de pan.
Gelijk de helden uit de saag',
die kennen vrees noch pijn, En die door and're helden steeds,
onoverwinbaar zijn.
Zoo streed held Mise onvervaard,
en bleef zelf ongedeerd, Tot er geen held meer overbleef,
hij was zijn dichters weerd. Nu trad hij voor de heil'ge vrouw,
en bad heur om heur min, Toen sprak de schoone priesteres:
Du zijt zeer naar mijn zin.
Maar Gise, die geen held meer zag,
trad nu ook voor heur troon, En bood haar schatten en zijn land
en sprak van Mise hoon. De opperpriester hield nu raad,
en gaf als zijn besluit, Dat Gies met Mies op 't korte zwaard,
zou vechten om de bruid.
Toen Giseman dat woord vernam,
verschrikte hij zoozeer, Dat haastig op de vlucht hij sloeg,
men zag hem nimmer weer.



Want in zijn land teruggekeerd,
was de fioord verzand,
En Gise bang voor arremoed,
sloeg aan zichzelf de hand.
Maar Mise, als een waardig held,
kreeg toen van Haromien,
Yeel kussen op zijn schoonen mond,
en schatten bovendien,
Hij voer terug met pronk en praal,
en komend in zijn rijk,
Vond hij zijn haven uitgediept,
bevrijd van zand en slijk.
Heil, koning Mise, dapp're man,
het volk, dat bidt di aan,
En tot het verre nageslacht,
zal 't konden dijne daan,
In sagen zal dijn stout bestaan,
di hooger heffen tot,
Men Mises naam vereeren zal,
gelijk die van een god!
Doodstil was het in de groote hal geweest, toen Pill de heldensproke met krachtige stem uitsprak. De gasten keken beurtelings naar den sprokespreker en naar hun heldhaftigen koning, die waardig, zooals dat een rijken vorst past, met krachtige stooten van zijn fraai pronkzwaard, toonde hoe hij den draak, den watergeest, de helden en ten laatste den lafhartigen koning Gise had verdeemoedigd en aldus de waarheid als het ware nog meer waarschijnlijk maakte.
Hall, Hamm en Hann echter, dicht de gelaten bij elkaar, vormend een driehoek, sloten de ooren, want de drie gidsen gruwden van deze sproke-kunst.



Thans begonnen zij te jouwen, riepen dat het heele heldendicht een opeenstapeling van leugens was en protesteerden in naam van de realistische kunst.
Doch het gejuich en het geroep van „Were Wotan!" „Were Mise!" „Nere Gise!" overstemden de protesten en een uur lang duurde dat donderend gejuich, gedurende 't welk Pill dankbaar boog, Pimm de stafrijmen lovend opsomde en Pill de maat roemde, terwijl koning Mise met zéér veel waardigheid, niet moede werd met zijn zwaard nogmaals en nogmaals in de lucht de stooten te toonen, die hij op de gevaarlijke reis niet in de lucht had toegebracht.
Eerst toen het feestgebraad werd opgedragen en eiken gast een heel, gebraden speenvarken werd voorgediend, verzwakten de stemmen maar zelfs tusschen twee kluiven door, riepen de geestdriftige onderdanen nog Were Wotans! en Were Mises! of Nere Gises!
Nu stapte koning Mise waardig van de treden van zijn troon en de eereplaats aan de feesttafel innemend en zich plaatsend voor een iever, in zijn geheel aan 't spit gedragen, riep hij Pill, Pimm en Pinn tot zich, roemde hun waarheidsliefde, trouw en kunstvaardigheid en zeide hun het loon te zullen schenken voor zooveel koningsgezindheid.
Hij hief zijn gruwbaar en gevreesd zwaard op, maar ditmaal voor een werk des vredes. Want hij hakte den iever in vier deelen. Pill kreeg de ooren, Pimm de staart, Pinn de snuit. De koning vergenoegde zich met de rest van den iever, zeggende: „Ziedaar, de dankbaarheid der koningen!"
Weer ging een trillend gejuich op, na deze daad van grootmoedigheid en men zag zelfs gasten, die reeds met de kluif voor de lippen, deze een oogenblik terug hielden, om een „Were Mise!" te roepen.
De drie koks van wijlen koning Gise echter sloegen hun kappen wat terug en grijnsden.



Koning Mise dit ziende, riep het drietal tot zich en sprak:
„En waar blijft de sproke op Gise!"
„Heer, antwoordde Hall, „hoe zouden wij heldensagen op onze koning kunnen spreken, nu hij er niet meer is om ons te beloonen?"
„Heer," antwoordde Hamm, „de grootmoedigheid des konings is de zalf der sprokesprekerij."
„Heer, antwoordde Hann, „Geen heer, geen smeer."
„Ondankbare!" vloekte koning Mise, „zult di dijn heer geen grafsprook naspreken! Op den bida, zeg ik di!..
De drie koks liepen naar de verhevenheid, waar Pill, Pimm en Pinn zooeven onsterfelijke triomfen hadden beleefd en stelden zich daar op, gereed om te spreken, Hall vooraan in 't midden, Hamm en Hann terzijde.
De urn met de asch van den koning van Bedekoog werd voor Hall nedergezet en de kok bedacht zich even.
Toen keek hij koning Mise aan, met in zijn holle, zwarte oogen een vreemden glans en hij zeide, wijzend met den vinger op de urn, maar met zijn oogen duidend op koning Mise:
Dit is eens konings honk. Hij at, dronk en stonk.



HOOFDSTUK XVII.
Tegen het voorjaar was Reri zeer stil geworden. Hij sprak weinig, zat gehurkt voor 't vuur in den gloed te staren en liep daarna opeens naar buiten, langs de velden, die ver tot den horizont glooiend oploopend, blauwzwart lagen onder den d\jzigen luchtboog. Hij liep dan los op de bonkerig gekniede beenen, met groote stappen, zijn klein hoofd op den korten nek, naar den grond tot hij, bij de rivier in een eenboom stappend, met krachtigen riemwrong stroomafwaarts wrikte tot bij de hut van Reginbirn, die twee dochters had, Swanhild en Walhild.
Hij klopte aan de deur en als een van de twee meisjes opendeed, vroeg hij of Reginbirn binnen was. Dan kwam hij bij den boer voor het vuur zitten en hij ging spreken over het land en den oogst en over de jacht en over het Friese vee.
Na een poos ging hij weg en thuis zat hij weder voor het vuur. Hij vroeg na eenigen tijd of Tjeerd ook niet eens mee wou gaan naar Reginbirn, die wilde eenden wist te vangen, door een stuk veen te branden, waardoor ze den jager niet in den reuk kregen en ze dan door een klein hondje in een net te jagen.
Tjeerd ging mede en zat ook bij Reginbirn te spreken voor het vuur en dan keken zij beiden, de twee kerels, naar Swanhild en Walhild, die in 't halfduister zaten te weven.
Nu ook werd Tjeerd stil en Maaike begreep wel, dat als de twee bij het vuur zaten te peinzen en dan opstonden en naar Reginbirn gingen, dat het om de meiden was.
Sigbert vond het goed. Zij waren oud genoeg om den



meiboom te planten. Maar voor gezaaid was, zou hij toch zijn toestemming niet geven, want hij wist wel hoe 't ging als de liefde ze in den kop zat. Dan was alle werk te veel en de beste kinderen werden opstandig tegen den eigen vader.
„Vaêr," zei Tjeerd, „wij moeten het di nou maar zeggen. Ik neem Walhild en Reri neemt Swanhild."
„Nou jong, vrijen is geen trouwen... en vóór den zaai komt er niks van ..
Reri zei heelemaal niets en Tjeerd wou nog wel even wat terug zeggen, maar hij zag de oogen van zijn vaêr en hield zich stil.
Nog een paar dagen liepen ze allen dag naar Reginbirn. Als ze nu kwamen, stonden Swanhild en Walhild al aan de deur, twee breedheupige maagden, met zware schouders, korte nekken, ronde gezichten met blauwe oogen, groote neuzen, forsche kaken en vlassig haar, die zéér op elkaar geleken, van gelijke grootte, half-weezen en bekend als goede weefsters.
Achter de hut, waar de linden stonden, ging Reri met Swanhild en Tjeerd met Walhild, ieder naar een andere zij zitten en terwijl de maagden weefden, zaten ze te kijken naar het afloopen van de leemen ring om de spoel en het trekken der draden uit het vlas.
Reri zei weinig. Zijn kleine oogen keken naar de knuistige handen, naar de ronde armen, naar den dikken, korten, roomigen nek, naar het haar, dat dezelfde kleur had als het vlas op 't rokken en naar de schouders, de borsten en de heupen. Swanhild deed alsof zij het niet merkte en spon heel ijverig. Maar soms keek ze even op en dan kleurde ze meteen en spon weer ijverig, want ze had wel gezien wat Reri in zijn oogen had.
Tjeerd sprak veel met Walhild, die gaarne het rokken rusten liet en naar hem opzag en hoorde naar zijn verhalen van de groote reis of van de heilige jonkvrouw met de



roode oogen en het witte haar. Soms ook stond ze op en ging met Tjeerd wandelen. Zij liepen over den al zachten grond langs de velden van Sigbert en Tjeerd vertelde, dat zijn vader na den zaai zijn toestemming zou geven en het land toewijzen voor hem en voor Reri. Tjeerd sloeg zijn arm om haar hals en de twee, zoo zachtjes langs de velden loopend, keken beiden naar de einder en naar de zon, wachtend op het voorjaar.
Reri hield er meer van bij Swanhild te zitten en haar te hooren zingen. Zij kende veel weefliedjes, die ze zong op deuntjes, die pasten bij het regelmatige trekken van de draden. Maar enkele liedjes, die zij wist dat hij 't allerliefste hoorde, zong zij niet tot hij haar er om vroeg en zij eerst hem plaagde, zeggend dat zij ze vergeten had, tot hij haar beetpakte om de schouders en haar kneep en zij hem met een stomp of een klap van zich afsloeg. Want hij was erg onhandig en hij wist niet, dat bij haar pijn deed. Maar als hij dan wat bedremmeld bleef zitten, spijtig dat hij haar geknepen had, begon zij weer, heur vingers nat makend, het vlas van 't rokken te trekken en zong, met hooge stem de liedjes, die hij 't liefst hoorde, als:
Spoeletje min,
Spoeletje min,
Draai di fin,
Draai di fin,
Frikke vrouw, Frikke vrouw,
Die di rustend vinden zou,
Draaide di dan in liet rond,
Slaapsters komen op den hond. l)
of:
Draai, spoeltje draai,
Het lijnwaad wordt zoo fraai,
Spin een kleedje voor een bruid,
Die gaat in het voorjaar uit,
J) Frija, (Frea, Fri, Frig, Fris, Frée, Frecke, Fricke, Frigg, Friecke) heeft 24 dochters, die in honden zijn veranderd.



Meien op het huis,
Moeder is niet thuis,
Meien op den nok,
Vader heeft een stok,
Meien in de hand,
Vrijen is geen schand.
Fluk spoeletje fluk,
Het lijnwaad, dat wordt smuk.
Sigbert was nog een laatsten vroegen ochtend langs de akkers geloopen, en toen, met een paar handevol graan naar een offersteen gegaan, die grenssteen van zijn akkers, aan Nerthus gewijd was. Hij strooide het graan op den steen en ook een paar korrels van 't honiggraan er bij, keek rondom of hij alleen was. Toen sprak hij, de handen beide zegenend boven den steen houdend:
Erce, Erce, Erce, Moeder der aarde,
Dat de geweldige, eeuwige Heerscher,
De akkers doe gedijen, vol en krachtig,
Gun veel halmen en veel korrels,
Laat de breede gerste wassen,
Laat de witte weite wassen,
En aller aarde wasdom.
Erce, Erce, Erce, Moeder der aarde. 1)
Zoo bleef hij staan, wachtend tot de zon van achter de wolken opgerezen was en zijn stralen over het graan en den steen wierp. Toen, de armen naar de zon uitbreidend, zeide hij :
Oostwaarts sta ik, hulpe smeek ik
Ik bid tot den hoogen Heer, tot den grooten Heer,
Ik bid tot den heiligen Wachter van 't hemelrijk,
Tot de aarde bid ik en tot den hemel daarboven,
En tot de waarachtige, heilige Freija,
Dat zij wasdom verwekken en doen gedijen.
!) Erce van erco, Aarde. Attilas gemalin heet Erka. Gevonden, gebedelde of gestolen zaden gelden bij den akker/.egen voor bijzonder heilzaam.



En nu, zijn oogen afwendend van de zon, knielde hij ter aarde, omvatte den offersteen met zijn beide armen en zei:
Heil zij di, Aarde, Menschenmoeder,
Worde vruchtbaar in Wot's omarming,
Vul di met vrucht, den menschen tot nut,
Heil zij di, Aarde, Menschenmoeder.
Toen stond hij op en keek langs zijn landen, paarsblauw schemerend onder de ijle, wegvliedende morgennevels. Ver, bij den hoogen liethweg, zag hij twee paren loopen, blauwzwart tegen de wijde blankheid van den luchtboog. Hij liep dwars over het land ze tegemoet, aan zijn hooge gestalte Reri herkennend.
„Kinders, zei hij, toen hij dichtbij ze was, „vandaag is het ploegdag en morgen is het ploegdag, tot de akkers omgewoeld zijn. Wij zullen samen ploegen maar ieder hoede daarna zijn eigen akker, ik den mijne, Reri den zijne en Tjeerd den zijne."
„Vaer," zei Swanhild, „de ossen zijn weg in 't Batouwsche land en 't zal lang duren voor 't land afgeploegd is. Laat mi den ploeg trekken nevens Reri."
„Ik wil trekken naast Tjeerd, vaer!" zei Walhild.
In 't oog van Sigbert glansde liefde. Hij bekeek de struische meiden, zooals ze daar voor hem stonden, vast geplant met de groote, bloote voeten op de aarde, breed en zwaar de heupen en forsch de vleezige schouders.
„Du denkt wel, dubbel ploegt snél?" schertste bij. „Mi
is 't goed kinderen want het offer is gebracht en de
spreuken zijn gesproken."
Hij liep vooruit naar den leegen ossestal en haalde de jukken van de haken.
„Twee ploegen ?" vroeg hij, nog niet goed in zijn geluk kunnend gelooven.
„Ja vaêr!" zei Reri. „Ieder met zijn meid."
„Jong, ongelijk gaat niet. Een hond en een os vóórt niet Du en Reri neemt den rechtschen ploeg en de



twee meiden voor den averschen ploeg dat vóórt
Moêr moet den meidenploeg boomen "
„Wat worden mijn akkers?" vroeg Tjeerd.
„Eerst ploegen!" zei Sigbert, wimperend met het rechteroog.
Hij haaide de ploegen uit den donkeren stalschuur en begon buiten het ijzer met een vuursteen te scherpen.
,,'t Sjirpt als een vogel!" zei hij, met knipperend oog opziende naar de twee meiden, die den kleinsten ploeg zouden trekken en haar groote, bloote voeten in houten klossen met leeren wreefbanden staken, om meer kracht te kunnen zetten, trekkend in het zeel.
Maaike kwam met een pot warme vischsoep. Toen ze de twee meiden zag, begreep ze al veel.
„Breng nog een pot soep wijf!" zei Sigbert. „Hier de meiden willen meeploegen en du moet den boom houden.. 't Zal nog wel gaan, wat?"
,,'t Zal zeker gaan," zei Maaike. „Hebt di al geofferd?"
„Zou 'k anders hier staan? Dat 's ook een vraag."
Maaike ging een tweeden pot vischsoep halen. Sigbert dronk 't eerst, toen Reri. Maar Tjeerd, die aan de beurt kwam, zette den pot niet aan zijn mond, maar gaf ze 't eerst aan Walhild.
„Zie de!" zei Swanhild verwijtend tot Reri, „dat het du niet daan!"
„Had di dan honger?" vroeg Reri.
„Dat kost di doen, zonder da 'k honger had."
„Begrijp di daar wat van vaêr?" vroeg Reri.
„Ja jong, waive is mal volk," zei Sigbert.
Hij wimperoogde gestaag, met een schalksch licht in zijn oogen, luimig bij 't begin van dat heerlijke werk, blij met den dubbelen ploeg en de goede keus, die zijn beide jongens gedaan hadden.
Toen Maaike terug kwam met den tweeden pot vischsoep nam Reri den pot en stak ze dadelijk Swanhild toe.



,,'k Heb nou geen honger meer!" zei ze, den pot afwerend.
„Grendeldebliksem!" riep Reri, „nou zie ik vaêr, dat du een waar woord zeê."
,,'k Zou maar drinken, maid!" zei Sigbert, goedig. „Du mot er op trekken en de kluit zal onder vast zitten na den winter!"
Gehoorzaam dronk nu Swanhild, den pot aan den mond zettend. Toen zij hem eindelijk van den mond nam, was er nog maar een kliekje in.
„Dat mag 'k zien !" zei Sigbert. „Vlugge vreetsters zijn vlugge werksters. Dat 's nog een woord van mijn grootvaar."
Tjeerd had den kleinen ploeg al aangezet in de aarde. Nu kwamen de twee meiden naar hem toe en sloegen het zeel om de schouders. Maaike ging achter den ploeg staan, den krommen boog van den boom, met de beide handen naar elkaar gekeerd, omknellend om 't ijzer in de voor te leiden.
De groote ploeg werd door Sigbert daarnaast gesteld, maar met den spanboom naar de tegengestelde zijde, zoodat ploegend, hij tot het ontmoetingspunt van achter zijn ploeg, den andere kon zien naderen.
Reri en Tjeerd wierpen het zeel om de schouders. Zij stonden met de gezichten naar het westen en de zon verguldde hun blonde achterkoppen en Sigbert zag naar de breede ruggen der twee kerels. Reri stond aan zijn rechtsche zij, waar het trekken 't zwaarst viel.
Maar voor hij zijn handen aan den boom zetten, liep hij naar de schuur en diep van achter een dik zeil, dat er beschuttend overgelegen had, haalde hij een stuk brood te voorschijn, dat daar sedert 't vorige jaar gelegen had. Het was hard. verdroogd, geleek een stuk steen. Hij wilde het doorbreken, maar 't was te hard. Daarom gaf hij 't Reri. Die nam het in zijn groote kruisten en de palmen tegen elkaar drukkend, deed hij 't stuk brood bersten.
„Had di dat bewaard?" vroeg Reri, met bewondering opziende naar dien grooten vader, die in den strengsten
GERMANIA. II 16



hongersnood toch nog een stuk wete-brood had bewaard „Zou ik niet ?" vroeg Sigbert.
„Zoon vaêr als du bent, hebben d'r weinig!" meende Ken. „Ik zal 'm vandaag een zetje geven, vaêr!" voegde hij er bij, zijn schouder hoogrukkend in 't zeel, om zijn vader door iets zijn liefdevolle bewondering uit te drukken. „Heil zij de aarde, de menschenmoêr!" riep Sigbert luid. Hij bukte zich en legde een stuk van het brood voor de ploegschaar.
„Heil zij de aarde, de menschenmoer!" riepen de twee reuzen in koor, krom de ruggen buigend, vast de voeten drukkend tegen den grond.
Sigbert greep den boom van den ploeg en hem wrikkend, ging de schaar diep in den zwarten grond en dan over het brok brood, dat in drie stukken werd verkruimeld.
Sigbert liet den boom los, beurde twee stukken op, gaf Tjeerd en Reri elk een stuk. Ze staken het dadelijk in den mond, het achter de kiezen duwend, zoodat hun wang bol stond.
Toen ging Sigbert naar Maaike en gaf haar het tweede brok brood.
De vrouw boog zich en legde het een eindje voor de schaar van den kleinen ploeg.
„Zal ik 't brood boomen?" vroeg Sigbert.
„Loop kerel. Ik kan d'r nog best méé, hoor!" en tot de twee meiden, die als twee dieren, geduldig in 't zeel stonden te wachten, riep ze, den ploegboom wrikkend •
„Vort!"
Swanhild en Walhild zetten aan, de handen om 't zee. en de zware voetklossen duwend in de aarde, trokken ze den ploeg voort. Maar Maaike kon de voor niet houden en het ijzer gleed langs het brood zonder het door te snijden.
„Grendeldebliksem!" stoof Sigbert op, zijn vrouw bij de schouder ruw wegrukkend van den ploeg. „Als de wijding verkold, is 't dijn bedrijf 'weest," verweet hij haar.



Hij rukte den ploeg terug, zoodat Walhild, plots de zeelband tegen de borst krijgend, even gilde.
Toen, den boom wrikkend, riep hij:
„Vort!"
De meiden zetten weder aan.
„Heil zij de aarde, de menschenmoêr!" riep Sigbert weer.
„Heil zij de aarde, de menschenmoêr!" riepen de drie vrouwen te samen hem na, terwijl hij, met den boom handig sturend, het stuk weibrood in de voor in vier stukken deed brokkelen. Eén stuk liet hij in de voor liggen. Eén stuk gaf hij aan Swanhild, één aan Walhild. Het derde stuk stuk nam hij zelf in den mond.
Maaike wreef de pols langs haar oogen en knippend tegen het zonlicht, begon ze te weenen.
Maar zij vroeg niet om 't brood, wèl wetend dat zij er geen recht op had, nu zij 't met de schaar had gemist. *)
„Vort!" riep Sigbert, den boom van den grooten ploeg vattend.
Geduldig trokken de twee reuzen, westwaarts gaande tot den grenssteen. De kleine ploeg, getrokken door de vrouwen en gevoerd door Maaike, ging naar den grenssteen oostwaarts. Bij den grenssteen keerden de ploegen om en nu zagen Reri en Tjeerd toeloopend op Swanhild en Walhild, de meiden op 't gebogen hoofd. De meiden ontwaarden nu de twee reuzen, verguld door 't licht van de morgenzon, met de hoofden vooruit. En telkens keken ze op, om naar elkaar te schouwen en dan moest Sigbert een „kalm an!" roepen en moeder Maaike een „zachter meiden... of 'k hou de voor niet!"
En als ze dan zoo dicht bij elkaar waren, dat ze malkaar voorbij moesten gaan, dan juichten de meiden op en de twee trekkende kerels juichten ook.
Een broodoffer voor 't begin van 't ploegen werd in geheel Germanje gebracht.



„Gaat het?" vroeg Sigbert zijn vrouw, al weder gelukkig en welgeluimd door den voorspoed.
„'t Sniedt lijk een kaas!" zei Maaike, vastklemmend den ploegboom om mooi recht te vóren onder 't oog van heur man en heer.
„Hier dan wijf!"
Hij spoog in zijn holle rechterhand een stuk van het wij brood, dat hij achter zijn kiezen had bewaard en reikte het haar toe. Zij nam bet snel aan en stopte het gulzig in den mond, zuigend op het kleffe meelballetje.J)
Toen trokken ze weer verder, van elkaar af. Maar Reri en Tjeerd blikten zoo dikwerf om, dat Sigbert met een „Vort jongens!" moest waarschuwen en de twee meiden trokken als ze den grenssteen naderden te snel voor Maaike, die dan schuine voren sneed, want het verlangen om hun vrijers te zien was haar te groot. Sigbert snoof den geur op van den doorwoelden, donkeren grond. Hij scheelde langs de diepe, rechte groeven en soms nam hij even een kluitje aarde op, wreef het fijn tusschen wijsvinger en duim en riep tot zijn gebogen zonen voor zich:
,,'t Is vet 'lijk room van 't jaar," of ,,'t is zeven vaarzen offers waard!" en andere uitroepen van bewondering. Ook zag hij aan velerlei teekenen van de krinkeling der wormen en de soort en aan enkele vogels, die opvlogen, dat het een vroegen en warmen zomer zou worden.
Tot den noen trokken de twee ploegen in de stille eenzaamheid der onbewoonde velden, tegenloops en afloops, elkaar strijkend voorbij. De vrouwen, zwaar bezweet, rood van de inspanning, hangend met de borsten op het zeel waren doodaf, konden niet meer voort en de voren van Maaike waren dikwijls bochtig. Maar zij hielden vol, wilden niet opgeven en Sigbert ze zoo ziende trekken, wimperoogde
l) Een deel van liet broodoffer, werd aan de bij den veldarbeid werkzame mannen en vrouwen gegeven, opdat zij op deze wijze de wonderbare geneeskracht van 't offer zouden deelachtig worden.



ze toe en in 't voorbijgaan zeide hij hun bemoedigende woorden of schertste, dat ze tegen de kerels optrokken en dat hij ze niet voor de beste ossen ruilde.
Ze waren dan trotsch en trokken met nog meer kracht om te toonen, wat ze als vrouwen waard waren en Maaike, angstig onder 't oog van heur man, klemde den boom vast, hoewel zij voelde, dat zij rusten moest of neervallen.
Maar nu was het noen en de ploegen, bij het kruispunt werden stilgehouden en ze liepen allen over het land naar de hut om te gaan eten en slapen.
Boven het vuur hing in den grooten pot een brei van hazevleesch met kruiden en winterwortels te pruttelen.
Maaike droeg den pot naar buiten, want ze waren allen te warm om binnen te zitten en hurkend rondom den pot begonnen ze met houten lepels te eten.
Ze spraken weinig, moe van den arbeid en na den eten gingen ze in de hut en legden zich te slapen op pelzen.
Sigbert was 't eerst weer wakker en wekte de jongens en de meiden. Toen trokken ze weer naar de ploegen en begonnen opnieuw het werk. Doch de meiden konden niet meer zoo snel voort en Maaike hield zich moeielijk op en het kruispunt des ploegen werd telkens dichter verlegd naar den grenssteen, totdat de meiden een heele voor achter waren en tegelijk omkeerden met hun vrijers. Doch ze konden hen niet bijhouden en raakten ten laatste geheel uitgeput.
„Gaat naar huüs kinderen!" zei Sigbert. „Voor meiden hebt di dijn taak gedaan!..
Hij keek ze nogmaals aan, knikkend goedkeurend, ziende haar bezweette roode gezichten en haar vochtige blauwe jakken.
,,'t Was bestig hoor. En als 't trouwdag is, zult di beiden een bruidsnoer van barnsteen hebben."
De meiden gingen voor de hut zitten en keken naar het ploegen der vrijers. Die bleven trekken, met de geduldige koppigheid van lastdieren, gebogen hangend in de zélen



terwijl de vader, hoog en stoer, wrikkend den ploegboom, onvermoeid bleef loopen, zijn luim niet verliezend, met de oogen op de breede ruggen en vierkante schouders van zijn twee zonen.
En als zij wat langzamer trokken, moedigde hij ze aan.
„Vórt Reri.. . laat di niet door de meiden uitlachen. Je grootvaêr heb ik eens zien ploegen twee weken lang.. alléén met mijn grootmoêr, zeven wenden op een dag....
Die was van jou slag, Reri as 't gemeten zou worden
een handbreed hooger "
En zij, krachtig de voetklossen zettend in de aarde, voelend de bewonderende oogen van hun vrijsters in den rug of ze ziende in 't gelaat, trokken den ploeg tot de zon al onder was en een paarsig duister de akkers besloeg.
Toen stond ook hun ploeg stil naast dien van de vrouwen en zij liepen moe en zwaar terug naar de hut, waar nu de meiden zaten in het goudrossige licht van 't knapperende houtvuur, wachtend met den avondkost.
En den volgenden dag trokken ze weder de ploegen, de kerels en de meiden, en den volgenden dag, en den volgenden dag tot de week om was.
Thonarsdag werd gerust. Sigbert sliep den heelen dag door bij de zakken graan. De jongens en de meiden gingen langs de geploegde landen wandelen, hand in hand, Tjeerd met Walhild en Reri met Swanhild en bij de boschjes keken zij naar de boomen, waarvan er enkele vroege, die op de zonzijde stonden, al gingen ontknoppen. Reri vertelde ook van de twee goudstukken, die hij had gekregen van Maresag en hij overlegde met Swanhild wat zij er voor ruilen zouden, Friesche koeien, zwijnen van de Skaldeeilanden, Friesche sandalen voor Swanehild en een bronzen oorijzer.
Tjeerd vertelde van de groote reis, van de heldendaden van Reri en van zijn broers kracht. Maar Walhild zei



dat ze Reri toch nooit tot man zou willen, al zou hij ook aanvoerder van een saks worden. En dat Tjeerd toch ook sterk was en dat hij toch tegen zijn grooten broer had öp-geploegd.
Toen keek Tjeerd Walhild dankbaar en liefdevol aan en hij pakte haar in den nek en drukte haar hoofd tegen zijn borst en kuste haar in den hals en op de wangen. Zij begonnen samen te spreken over de akkers; welke vader Tjeerd zou toewijzen en welke Reri. Walhild zei, dat Sigbert beiden met de bijl moest doen werpen.
Maar Tjeerd wilde liever dat met de kootjes zouden worden gerold, want als Reri de bijl zou werpen, ging zij over zoovele akkers heen.
Met de nieuwe week begon het zaaien en eggen. Sigbert had het graan afgedeeld en bestemd wat weite-akker en wat gerste-akker en wat spelt-akker en wat rogge-akker zou worden. Maar voor het honig-graan had hij nog geen akker gekozen en hij wist niet welken grond hij er voor kiezen zou om 't beste beschot te krijgen.
Daarom nam hij een handvol honing-graan en wierp het omhoog in de lucht. De wind woei het oostwaarts. Toen besloot hij den kleinen, glooienden akker, die tegen het oosten lag, te kiezen.
En nu, met een schort vol zaad, liep hij langs de blauwzwarte gronden; zijn hand gruiste zacht in 't rulle zaad en dan, met gelijke arm-zwaaien naar rechts en links, strooide hij de korrels met de zware rechterhand uit, bij eiken zwaai mompelend: „Voor Wot, voor Nerth, voor Wot, voor Nerth," en dan weer na een poos „voor Thor, voor Frigg, voor Thor, voor Frigg."
Reri en Tjeerd, de eg trekkend, liepen achter hem aan en zagen hun vader voor zich uitgaan, zijn groot, recht lijf in gelijkmatige deining.
Drie dagen duurde het zaaien en het eggen. Toen, tegen den nanoen, als alle akkers geploegd, gezaaid en geëgd



waren, riep Sigbert zijn twee zonen en de twee meiden tot zich en gebood hun, hem en Maaike te volgen.
Zij gingen naar den stroom en aan den oever ontkleedden zij zich allen. Toen daalden ze naakt af in het koude water en namen met elkaar een bad.
Maaike had aan den oever voor allen de nieuwe kleederen uitgebreid. Voor de twee vrijsters elk een wit onderkleed en een fijngeweven lichtblauw wollen opperkleed. Voor de twee zonen lange witte onderkleeren en zwaargeweven, bruinwollen bovenkleeren. Sigbert sloeg de groote, zware pij om met de witte puntmuts op den rug hangend, die hij als saksvoerder en dingrechter mocht dragen. Zij zelve trok een nieuwen donkergrijzen huifmantel aan over een wit wollen onderkleed. De oude kleeren van allen werden tot een bundel gebonden en toen naar den grooten offersteen gebracht.
Daar draaide Sigbert vuur en stak eerst een kleine mutsaard aan voor den offersteen. Daarop legde elk zijn bundel oude kleeren en toen de kleeren brandden, een dichte, zwarte rook opsteeg, hief Sigbert de handen hoog en ving met een zware stem den lofzang aan, waarop de twee zonen invielen en daarna de moeder en de twee nieuwe dochters:
Wotan, groote Heer almachtig,
Donar, met den donder krachtig,
Tivaz, aller helden vaêr,
De drie goden bij elkaar.
Heilige Drieëenigheid,
Heilige Drievuldigheid.
Houdt ons van de zorg bevrijd,
Al de donk're akker-wenden Dragen kind'ren in de lenden,
Heil, de groote hemelheeren,
Dat zij weren, weren, weren !..."
„Were Wotan!" riep Sigbert na den zang. „Were Donar!" riep Reri.



„Were Tivaz!" riep Tjeerd.
Wóre, wére, wére!" riepen de vrouwen in koor. En allen zich bukkend, kusten zij Nerthus, de aarde-
moeder.
Toen nam Sigbert de kootjes en wierp ze op den offersteen, eerst voor Reri en Swanehild. Die hadden zes oogen. Toen'voor Tjeerd en Walehild. Die hadden vier oogen. Zes wenden akker voor Reri, Vier voor Tjeerd!" zei
Sigbert.
En in hun nieuwe kleederen, verfrischt door het bad, zachtjes gewarmd door de stralen van de nanoenzon van 't beginnende voorjaar, liepen zij allen paarsgewijs, hand in hand, langs den lietweg waar goudbruin in de zon, de hut lag van Reginbirn, den vader der twee maagden, zingend een lustig landliedje, de gevatte handen los slingerend aan de armen en voor zich den hoogen halboog van den goudbewolkten hemel....
„Zije aan zije,
Al in de Meie,
Paar aan paar,
Al naast elkaar,
Nieuwe Heeren,
Nieuwe kleeren Komt de nieuwe zonnegloed.
Leef di in de Batouw goed."



HOOFDSTUK XVIII.
Den heelen winter bleven de twee partijen in Nervigo gewapend tegenover elkaar staan, zonder dat het tot een groot treffen kwam.
Sogol woonde op het groote Schedelhuis te Beldün en in een zijvleugel van dat versterkte slot huisde Harimona.
Het Ding der edelen was bijeengekomen en Sogol was tot eersten hertog gekozen. Na den beslissenden slag zou het Ding opnieuw vergaderen en als de overwinning aan de zijde der edelen was, Sogol tot koning uitroepen. Het huldigings-feest zou tegelijkertijd de bruiloft van Sogol en Harimona worden.
De strenge winter maakte het onmogelijk om veel te verandeien in t staatsbestuur. De edelen en de edelvrouwen zaten thuis in de groote, houten huizen, versierd met paardeschedels, die het ongeluk afweerden en warmden zich voor de groote houtvuren. Sprokesprekers trokken rond en zegden vergezeld van knapen of maagden, die vaardig waren in 't begeleiden van de recitatie met horen en liermuziek, sproken en heldendichten op en sagen. De mannen hoorden het liefst naar de verhalen der krijgslieden, den strijd van Berenwelp met Grendel, de wraak van Grendels moeder, het gruwelijke poelwijf, den strijd van Berenwelp en Wigleif tegen den rotsdraak. Maar de maagden en vrouwen luisterden liever naar de liefdesgeschiedenis van Waldiwa, de vreemde maagd en prins Rutger of naar de smartelijke liederen die Hildburg zong, toen haar broeder en haar zonen gevallen waren.1)
11 Het komt mij voor, dat ook de oud-Germaansehe kunstenaars standaard-verhalen hadden van onbekenden ouderdom, die elk dichter naar zijn eigen opvatting weergaf, juist zooals thans nog. Historische of



Sogol liet ook dikwerf sagen-zeggers komen, maar hij hoorde norsch toe en vond geen vermaak noch in de strijden der helden noch in de liefdesgeschiedenissen of rouw-zangen. Hij vroeg de sagensprekers of zij de helden gekend hadden en of zij wel eens een draak hadden gezien en als zij ontkenden maar voortgingen met het opzeggen, zat hij somber toe te hooren.
Er was een sproke-spreker te Beldun aangekomen, een magere, roodharige man, die zonder begeleiding was en een lier had van twee stierhorens gemaakt, waartusschen zeven snaren gespannen waren. Hij was in lompen gekleed en zag er verhongerd uit. Daarom werd hij van alle deuren teruggewezen en hij viel tegen den laten middag uitgeput neer voor het venster van Harimona's vertrek. Zij hoorde buiten steunen en toen zij het gespannen kalfsvel, dat het venster afsloot, afnam en riep, wie daar klaagde, antwoordde de man slechts met een zucht. Zij keek nu uit het venster en den armen man ziende liggen in de koude, noodde zij hem uit, binnen te komen, zich te verwarmen en wat te eten. De man keek dankbaar op en hoewel hij zeer uitgeput was, sleepte hij zich naar de deur en Harimona, den grendel wegschuivend, liet hem binnen. Zij bood hem een ligplaats bij 't houtvuur aan en gaf hem een nap met warme bouillon van paardevleesch.
Toen hij zich wat hersteld had, vroeg zij hoe hij in dezen ellendigen staat was geraakt. Hij antwoordde, dat hij een Skandiër van geboorte was, maar als schandekind overal veracht was geweest. Toen had hij zichzelf een lier
plaatselijke nauwkeurigheid bond hun evenmin als b.v. de NederlandsChe schilders, die de geboorte te Bethlehem voorstelden, zelfs in een tentje op 't ijs. Vandaar het moeielijke werk van het nasporen van den historisehen achtergrond der sagen, die velen zeer vernuftig in de Germaansche hemel-fantaisie zoeken. Bij mijn voorstudiën voor deze reconstructie heb ik zeer een vergelijkend overzicht der oud-Indische en oud-Germaansche sagen gemist. Een uitvoerig werk, dat de sagen der menschheid omvatte, zou de vergelijkende sagen-studie zeer te stade komen.



vervaardigd en was zingende en sproke-sprekend naar de Nervigo getrokken omdat de mare ging, dat in Nervigo elkeen geacht werd om zichzelf en niet om zijn afkomst. Maar nu hij na veel ontberingen eindelijk in de Nervigo was aangekomen had hij vernomen, dat er strijd te wachten stond tusschen de edelen en de vrijgelatenen en niemand had zijn sproken willen hooren omdat hij geen schoone kleederen had en geen fraaien lier en geen geleide, dat de liederen kon zingen.
Harimona diende den man nog een nap met paardevleesch toe en zette een kan mede voor hem neer, hem gebiedend te wachten en zich voor te bereiden. Want hij zou voor Sogol mogen spreken.
Zoodra de zanger alleen was, liet hij eten en drinken staan, maar wierp zich op een overkleed van Harimona, dat over een stoel lag, 't welk hij met kussen overdekte. Ook een paar van hare sandalen, die bij 't vuur stonden, nam hij op en drukte ze aan zijn borst en kuste ze.
Maar Sogol wilde den man niet hooren. Hij had genoeg van de sproke-sprekers. Ellendige leugenaars waren het. Leugens waren de verhalen van de gevechten der helden en leugens de verhalen van de draken. Het waren laffe kruipers, die men onder den voet moest vermorzelen. Want wie hun geschenken gaf, bezorgen zij zoodra als held, al ware hij ook laf als een haas.
„Maar zij spreken toch ook schoone sproken van ware helden!" meende Harimona.
„Dat zijn geen helden.... de heldenmoed bestaat niet in 't trekken op 't zwaard en 't sterven in den kamp. Want al die helden waren verzekerd van het eeuwige geluk in Walhalla, wanneer zij stierven. Strijden met den twijfel in de borst, strijden zonder uitzicht, dat is moed. En strijden tegen de duisternis van 't eigen gemoed, dat is heldhaftig. Vraag dijn sprokespreker of hij een sproke kent van den strijd van een held tegen de zwartheid van 't menschelijk



lot. Yan een held, die den draak van onze verblinding kan verslaan "
Hij sloeg zich toormig met de vuist tegen het hoofd.
„Dan moest hij di bezingen, mijn geliefde!" zeide Harimona zacht.
Zij ging terug naar heur vertrek en zich tot den mageren Scandiër wendend, zeide zij:
„Mijn heer wil di hooren op één voorwaarde dat du
geen kampen tusschen helden sterk dan lichaam bezingt maar kampen van helden, sterk van geest."
„Vrouwe," zei de sproke-spreker, „ik ken de sproke van den geketenden held Sinterfietzilo. Maar het is een gevaarlijke sproke, want wie haar zegt wordt door de priesters gebannen."
„Komt mede, Scandiër. Mijn heer zal di vrijdom geven."
Hij volgde heur naar de groote, halfduistere hal. Sogol zat op een lagen zetel voor 't houtvuur en roode schijnsels schemerden om hem heen.
„Mijn Heer," zeide Harimona, „hier is de Scandische sproke-spreker."
Sogol keerde zich half om.
„Kom dichterbij, dat ik dijn gezicht zie."
De magere, roodharige man trad tot bij 't vuur.
„Zijn dijn haren zoo ros of is het 't schijnsel van 't vuur, dat ze zoo kleurt?" vroeg hij.
„Heer, het is de kleur van mijn hoofdhaar."
„Hoe, een Scandiër met rood haar ?" vroeg Sogol verwonderd.
„Ja heer mijn moeder was een Scandische "
„En dijn vader? "
„Heer, ik heb geen vader."
„Du hebt geen vader.... en wie was dan dijn moeders vrijer ?"
„Heer, mijn moeder voer mede op een skig. En in een vreemd land werd zij geroofd en die van daar verkrachtten



haar. Na jaren kwam een andere skig en zij vluchtte met mi naar de skig en werd weder na lange reizen, teruggevoerd naar 't Scandische rijk."
„Bent di in 't vreemde land geweest?" vroeg Sogol, vol belangstelling.
„Ja heer, maar ik was nog slechts een knaap."
„Wat hebt di daar gezien?"
„Heer, wat ik weet is de herinnering van het kind. Er waren groote witte huizen en tempels. Er stonden beelden van goden en godinnen van witten steen, den menschen gelijk maar met edeler trekken. Meer weet ik niet, Heer."
„Weet dijn moeder meer?"
„Zij is dood, Heer."
„Vertelde zij di nooit wat van 't vreemde land ?"
„Niet veel heer.... maar één sproke ken ik. Doch daar ik den naam niet behouden heb van den held, wil ik hem Sintarfletzilo noemen, omdat hij ook aan een rots geketend was."
„Spreek dijn sproke, man!" zeide Sogol ernstig. „En zoo du mij vermaakt, zal ik di kleederen en stand schenken."
Harimona vleide zich neer op een berehuid naast Sogol's stoel, heur hoofd lenend tegen zijn knie.
De sprokespreker knielde voor beiden, stemde zijn lier, tinkelde er even op en begon:
„Er was in 't verre vreemde land een man, die op een nacht droomde, dat hij gestorven was. Het was alles duister om hem heen en hij hoorde een gestadig ruischen als van een verre zee. Hij meende, dat dit de kar van den oppergod was, die naderde, maar hij bleef in 't duister liggen en hoorde het ruischen doch de kar kwam niet naderbij. Toen wilde hij roepen om te zeggen, dat hij daar dood lag, wachtend op de komst van den oppergod. Doch de oppergod kwam niet en toen ontwaakte hij.
Sedert begon hij te peinzen over het leven na den dood



en hij ging naar alle tempels om met de priesters te spreken. Doch de verhalen van de priesters gaven hem geen vrede en steeds werd hij gepijnigd door de gedachte, dat de dood het einde van het leven was en er daarna geen leven meer bestond, maar dat de ziel zich oploschte in het ruischen van de wereldzee.
Dat vertelde hij ook aan de andere menschen en toen hij eens, bij een offerplechtigheid, de priesters hoonde, werd hij gegrepen en tot straf aan een eenzame rots geketend, waar hij moest verhongeren.
Toen hij nu daar vastgeketend stond, had hij geen berouw, maar hij vloekte de menschen, die hem zoo gestraft hadden en den oppergod, die hem wel het ruischen van zijn kar had doen hooren, doch hem niet verschenen was. Dat maakte den oppergod toornig en hij hield den doodsgeest ver van de rots waar Sintarfietszilo aan was vastgeketend, zoodat de zondaar eeuwig moest hongeren.
Maar Sinterfietzilo op zijn beurt, vloekte den oppergod en tartte hem, zeggend: „Du wreedaard, het leven kuntdi mij wel geven, maar nemen kunt di het mi niet!"
De oppergod nu, daalde af en verscheen hem en zeide:
„Wat, du maaksel van mijn handen. De sterren allen kan ik met één slag vernietigen en dan zou ik di niet kunnen verpulveren?"
„Neeniet, du machtelooze. Want wat geweest is, is geweest en du kunt het niet ongedaan maken."
„Du menschenbroedsel, wat let mi, en ik vernietig di en de heele wereld met di ?"
„Du kunt niet du kunt niet Want wat geweest
is, is geweest...
Toen nam de oppergod de zon van den hemel en door het gat stortte een stroom water over de aarde en alles wat daar op leefde verdronk.
Jaren liet de Oppergod de aarde zoo woest en ledig. Toen hing hij de zon weder uit en de aarde droogde en de landen



kwamen weer boven en de levensboom sloeg weer nieuwe wortels en nieuwe menschen groeiden er aan, geslacht na geslacht en op een dag werd ook Sinterfietzilo weder geboren en weer droomde hij zijn doodsdroom en weer stond hij tegen den oppergod op en toen hij weder geketend was, daar sprak hij tot den oppergod:
Ziet di wel, dat du machteloos bent. Hier ben ik weer en "wat geweest is. is geweest en geen macht, in de hemelen niet zoomin als op de aarde, kan vernietigen wat bestaan heeft.
Toen werd de oppergod zoo woedend, dat de wereldzee opschuimde en de heele aarde overstroomde. En weer was de aarde woest en ledig, eeuwen na eeuwen tot de oppergod voldaan was en moede van het straffen. De wateren weken terug en de aarde dook weder op en de levensboom sloeg nieuwe wortels en de eerste menschen werden geboren en geslacht volgde op geslacht tot Sinterfietzilo geboren werd en tot man opgroeide en zijn droom van den dood droomde en de priesters hoonde en weder geketend werd aan de rots. En weder smaadde hij den oppergod.
De god nu heeft zoo duizendmaal het menschdom vernietigd en duizendmaal is de levensboom weder opgegroeid en Sinterfietzilo is uit de geslachten opgestaan en heeft telkens met meer smaad den oppergod gehoond, omdat hij niet ongedaan kon maken wat gedaan was. Toen heeft de oppergod hem laten leven, zoo vastgebonden aan de rots, eeuwig versmachtend en nooit kunnende verdwijnen. En tot straf zendt de oppergod elk jaar een heiligen gier naar Sinterfietzilo en deze rijt hem met den scherpen snavel zijn lever uit. Daar lijdt Sinterfietzilo, de godenhoner, dan 't heele jaar onduldbare smarten door, tot de lever is aangegroeid. En dan na één jaar, zoodra de lever genezen is, komt de heilige gier opnieuw. En dat altoos door, jaar na jaar, totdat Sinterfietzilo deemoedig is geworden en erkennen wil dat de oppergod almachtig is. Maar Sinterfietzilo lydt lieVer alle eeuwige smarten dan dat hij zich verdeemoedigd.



En de oppergod is onmachtig, want wanneer hij den levensboom uitroeit, roeit hij zichzelf uit, omdat de wortels van den levensboom gevoed worden door de ziel van den oppergod, die den levensboom uitroeiend tegelijk zichzelf zou uitroeien. Zoo leven zij dan, beiden in eeuwigen stiijd, Sinterfietzilo en de oppergod en de strijd kan slechts eindigen, wanneer beiden sterven en daarom zal de strijd eeuwig duren, want alles kan de oppergod, behalve dit ééne, zichzelf vernietigen. Daarom is in dezen strijd geen overwinnaar en geen overwonnene maar een eeuwige kamp "
De sprokespreker zweeg en bleef in het vuur staren. Harimona hief het hoofd op naar Sogol en zij zag, dat tranen
langs zijn wangen biggelden.
„Waarom weent di?" vroeg ze zacht, opstaande dan en hem haar arm troostend om den hals leggend.
„Zou ik niet weenen?... Wèl heeft hij de waarheid gesproken .... Sinterfietzilo, dat ben ik .... en dat is elkeen die naar de ontraadseling van het geheim des levens streeft... En toch, hij had gelijk, Sinterfietzilo had gelijk.." De sprokespreker zag met eerbiedige bewondering naar
Sogol op. ..
„Groote Heer, is het mogelijk, dat zooveel wijsheid van di afstraalt.... Want ook ik Heer, geef Sinterfietzilo
gelijk hij is grooter dan de oppergod. Want de oppergod
heeft de macht tot aanval en bestraffing, maar Sinterfietzilo heeft slechts de macht tot verdediging."
„En wat denkt de heilige vrouwe?" vroeg Sogol, zacht
ironisch.
„Ik denk, dat Sinterfietzilo ongelijk heeft..."
„Ik wist het, dat du zoo denken zoudt," ^antwoordde Sogol onwillig. „En waarom heeft hij ongelijk?
„Omdat hij met menschenkracht den hemel wil bestormen. Laat menschen met menschen en goden met goden strijden. Kampt bij het zwaardspel de dwerg tegen den reus? Of
17
GERMANIA II.



de zwakke tegen den sterke? Neen, nietwaar, alleen de strijd tusschen porturen met gelijke zwaarden is schoon en edel..
De sprokespreker was opgestaan en naderbij gekomen. Nu vleide hij zich voor Harimona neder en keek naar heur op met groote, verbaasde oogen.
„Wat is het zwaard van Sinterfietzilo?... Een kleine, kromme sikkel vol scharen, het arme, geringe menschenverstand. Maar de oppergod heeft het reuzenzwaard, waarmede hij met één slag de zon van den hemel kan losslaan, gelijk een schild van den wand. Zaagt du ooit een boer vechten tegen een hertog? De boer lag geveld vóór hij den hertog geraakt had. Zoo Sinterfietzilo, die den oppergod te lijf wil. Du kondet sprokespreker, dat de oppergod alles vermag, behalve zichzelf te vernietigen. Maar ik zeg di, dat hij ook dat zou kunnen, als hij dat wilde....
„Onmogelijk, onmogelijk!" kreet Sogol, als voelde hij de smart van den gier, die hem de lever openreet.
„Wanneer du denkt met dijn verstand... dan ja, mijn bruidegom, is het mogelijk. Maar als di den oppergod wilt naderen, in zijn ondoorgrondelijk wezen, moet du hem tegemoet treden zooals de boer, die den hertog tegemoet komt, niet met zijn sikkel gescherpt en gereed tot den ongelijken strijd, maar deemoedig en vol vertrouwen, zooals dat een boer past, die niet weet welke groote wijsheid woont in 't hoofd zijns heeren, noch richten kan over diens wil en daden. Het goddelijke- vangt aan, waar het menschelijke eindigt..."
Zij schrikte even op. De sprokespreker was met gebukt hoofd tot aan heur voeten gekropen en had die gekust.
„Kus mi niet, maar kus den geest, die door mi spreekt 1" zeide zij, heur voet terugtrekkend.
„Di kan hij niet kussen dan in dijn lichaam!" antwoordde Sogol. En zich tot den sprokespreker richtend:
„Du man, sta recht. Ik houd niet van gebogen ruggen.



Het dier gaat gebukt, omdat het een slaaf is, maar de mensch gaat rechtop. Zijn verstand heeft hem bevrijd uit den eersten staat der onderworpenheid. En het zal hem bevrijden uit den tweeden staat, tot hij vliegen kan gelijk de geest, zonder de afstanden te kennen, noch den duur van den tijd ..
„En wat de mensch zou kennen, dat zou de oppergod niet vermogen?" vroeg Harimona, zacht-droevig haar geliefde aanziende. „Want wie tijd en afstand kan vernietigen, die kan ook méér vernietigen, dan een menschenverstand kan uitdenken. Hoe groot is niet het onderscheid tusschen het dierenverstand en het menschenverstand. En du zoudt meenen, dat dan de afstand tusschen menschenverstand en godenwijsheid niet nog grooter moest zijn? Dijn trouw paard groef wel een gat in den wand van 't donkere hol, waar zijn meester lag geketend. Maar méér vermocht het niet. Zoo dan, wel kunt di een gat graven in den hemelwand, waarachter de groote goden zijn, maar ze bevrijden kunt di niet, omdat dijn verstand daartoe niet rijkt. Het is niet hun schuld, dat zij voor di onbereikbaar zijn, maar dijne. De oppergod kan alles, alles, alles, maar Sinterfietzilo kan niet alles, alles, alles begrijpen. En daarom past hem deemoed en vertrouwen en zoo goed als de wantrouwige godenvijand door den oppergod wordt gestraft, zoo goed wordt de vertrouwer in zijn alwijsheid beloond..."
„O vrouwe ... o heilige vrouwe ... hoe dank ik di... straks schonkt di mi spijs en drank voor het hongerende lichaam, maar dit is meer... want du verzaadt mijn smachtende ziel... o, heilige vrouwe!"
De sprokespreker had zich weder voor haar neergebogen en weende van dankbaarheid.
„Ik wil niet, ik wil niet!" kreet Sogol. Hij bracht beide handen aan de zijde, alsof zijn lever hem pijn deed. En opeens, in toornige woorden losbarstend: „Ik kan niet vertrouwen ... ik ktin mi niet verdeemoedigen... Ja, du



vrouwen, die van dijn eerste jeugd gewend wordt op te zien en te vertrouwen en deemoedig te zijn en afhankelijk te wezen van den man... du kunt di verdeemoedigen ook voor de goden ... En du sprokespreker, die rondreist, verbeeldend en lofzingend en uw woord tot dienend verheerlijken van anderer daden maakt — du kunt vertrouwen. Het is dijn slaafsche, zwakke aard... Maar ik ben een vorstenzoon en de kampioen, die voor mi verschijnt met verdekt gelaat, ik dwing hem met mijn zwaard 't gelaat te toonen... Rechtop ben ik geboren en rechtop wil ik leven, al moet het dan ook zijn opblikkend naar den hemel, met een vloek op de lippen en een traan van smart in 't oo». Mijn verstand is geen sikkel... het is een scherp gewet zwaard, dat ik wèl weet te hanteeren... En dit zeg ik di vrouw, en dit zeg ik di, sprokespreker... een slavengod mint de gebogen ruggen, maar een heerengod mint het opgerichte gelaat en 't gereede zwaard. Ik zeg di, dat er niets bestaat buiten het verstand, en wat buiten het verstand bestaat, welnu, dat het vertrouwen vrage en
deemoed eische van die dat, wat buiten het verstand is bezitten..." '
„Ik bezit het!" zeide Harimona fier.
„Heilige vrouwe!" murmelde de sprokespreker.
„Slaafschen zin bezit di! Een kol zijt di en een leugenwijf , toornde Sogol op ... Ha ... Sinterfietzilo .. wel bent di eenzaam aan dijn rots van marteling geketend ... Want die t liefste di was, staat het verste van di... Gelooft di vrouw? Zeg mi, gelooft di in de goden?"
Hij pakte haar bij den arm en schudde haar heftig. „Ja heer... ik geloof... ik kan niet anders dan gelooven.
Want wat in mij is, volgt niet mijner wil maar die der goden ..."
„Wat... na al wat du ervaren hebt aan mijn zijde,
gelooft di nog?" '
„Hoe meer ik ervoer, hoe dieper ik geloofde..."



„Dan weg, wèg uit mijn huis... du slavenziel, du leugenkol... wèg, wèg... ik wil di niet meer zien !.."
Hij wees haar met uitgestrekten arm naar de deur... Zij keek hem met betraande oogen verwonderd aan en volgde dan de richting van zijn uitgestrekten hand... naar de deur, de koude nachtlucht tegemoet.
De roodharige Scandiër, den rug gebogen, sloop haar na.
„Dien haar ... Dien haar!" riep Sogel hem na... „Want dienen is dijn aard, slaaf!"
Hij zonk eenzaam in zijn zetel terug en staarde in den flakkerenden vuurgloed. Zijn mond vertrok zich tot een breeden trek, zijn hart bonste en zijn handen trilden.
Opeens stond hij op, trok zijn zwaard en 't met de punt omhoog srekend, liep hij naar buiten, keek omhoog in de winteravondlucht, waar de gouden sterren in 't diep blauw flonkerden...
„Tegen di, tegen di, tegen di, du mijn vijand zal ik kampen!" riep hij, driegend het zwaard hooghoudend, starend met vlammende blikken in de lucht. „Verdoemd zijn de menschen, verdoemd zijn de goden... Het leven is een verdoemenis!"
Ver op den blanken weg schreed donker de vluchtende Harimona en naast haar de lange, magere sprokespreker, beiden de hoofden ver voorovergebogen, inloopend tegen den snijdenden noordenwind.



HOOFDSTUK XIX.
Nu het voorjaar was aangebroken, begon Solbert zijn mannen voor den grooten slag gereed te maken. Hij had ze allen voorzien van kortzwaarden, gesmeed door Friesche zwaardvegers, die door kondschappers onderricht van den vrijheidsoorlog, welke de hoorigen tegen de edelen in Nervigo strijden zouden, uit liefde voor de zaak der vrijheid de wapens hadden gezonden. '
De vrijgelatenen, wel wetend dat van den grooten slag hun toekomst zou afhangen, gehoorzaamden Solbert zonder morren en zoo had hij, door gestadige oefening en herhaald spiegelgevecht, ze tot een sterke bende vereenigd.
Het was bekend geworden, dat de heilige vrouw uit Beldun verdreven was en met een roodharigen sprokespreker rondzwierf in de bosschen. Solbert, verlangend haar te zien en hopend op haar bezit, reed met een vijftigtal van zijn trouwste mannen de bosschen in. Zij zaeen een vrouw vluchtten, volgden haar, maar toen zij de vrouw pakten, bleek het een boschwijf te zijn, dat wartaal sprak. Zij lieten de vrouw weder los en volgden haar voorzichtig hopend zoo het verblijf van Harimona te ontdekken. Doch zij wamen aan de rotswoningen, waar de verwilderde strijdvrouwen van koning Koenderic op hen aanstormden.
ert gaf zijn mannen last op de vrouwen in te hakken e mannen stormden toe. De vrouwen verdedigden zich met et kortzwaard, maar zij waren te verzwakt en werden neergehouwen of gevangen genomen. De gevangenen werden medegevoerd naar de kampen van koning Solbert
Zhf h l TWarde verhalen raaakte hij op, dat Harimona dicht bij de holen zich ophield en dat een roodharige



lange man, met een zwaard gewapend, dat hij uit een der holen gestolen had, haar beschermde.
Solbert nu ging op een dag alleen naar het woud en bleef nabij de holen zwerven. Hij vond schreden en ontdekte een hol waar zeker nog menscben woonden, want een sintelvuur gloorde onder een pot en er lag versch geveld wild in een hoek. Hij verbergde zich achter een rotsblok en wachtte. Tegen den avond kwamen Harimona en de lange sproke-spreker terug naar het hol. Maar de koning bleef wachten den heelen nacht door om haar s moigens bij 't daglicht te zien. Tegen den morgen verscheen eerst de roodharige sprokezegger en daarna uit een ander rotshol kwam Harimona. Nu kon Solbert haar hooge gestalte en haar fraaie leden zien en heur wit stroomend haar.
Zij legde rijshout op een offersteen, en zich buigend begon zij een hymne te prevelen. Hij zag nu ook haar' schoone, roode oogen, haar rechten, fleren neus en haar zachtgewelfde kaak.
Toen zij gebeden had, kwam- Solbert voor den dag. Zij verschrikte en de sproke-zanger, zijn zwaard trekkend, stelde zich voor heur op zeggende: „Kortzwaard tegen kortzwaard!"
„Man! riep Solbert, zijn zwaard voor zich in den grond stekend, „ik ben geen vijand, maar een vriend."
„Wat wilt di hier?" vroeg de sprokespreker.
„Ik ben Solbert, koning der Nerviërs, de vijand van den onwaardigen Sogol, die heult met de wreede edelen. Mij is het bekend, dat de heilige jonkvrouw Harimona onschuldig en smadelijk is verdreven uit Beldun. Dat zij mij vertrouwe en mij volge... Ik bied haar eer, vrijdom en bescherming aan..."
Hij trad nader en bleef met bewonderende oogen, dicht bij Harimona staan.
„Koning,' antwoordde zij, „indien du waarheid spreekt



on mijn vriend zijt, dan gaat heen en laat mi in vrede.
„Wat? Mi zendt di weg? Mi, den vijand van den verwaten Grendelszoon, die di wegjoeg in nacht en nevel ?"
„Als du zijn vijand zijt, bent di mijn vriend niet!" zeide zij uit de hoogte.
„Wat? Du blijft dien hondsvot trouw?"
„Het staat di slecht, den toekomstigen koning der Nerviërs te smaden, man!" riep Harimona uit.
„Hij, de koning der Nerviërs!... Nooit zal hij heerschen. De slag wordt weldra geslagen ... mijn mannen zijn talrijk gewapend met Friesche zwaarden en welgeoefend. Ik waarschuw di, vrouw. Nog voor deze maan van den hemel zal zijn gestreken, is de Grendelszoon weder teruggejaagd in de poel, waaruit hij is opgestegen en de edelen met hun wijven zullen neergehouwen zijn..."
„Hertog Sogol is geen lafaard!"
„Een man, die een heilige jonkvrouw in den winternacht naar de bosschen jaagt, is een lafaard!" kreet Solbert.
„Ik verbied di, mijn heer te smaden... Want mijn heer is hij nog altijd ..."
Solbert was weggegaan. Maar hij bleef denken aan de heilige maagd en heur trouw aan Sogol deed hem nu nog meer dan ooit, naar heur bezit wenschen.
Nogmaals kwam hij terug en nogmaals. Maar telkens werd hij smadelijk afgewezen.
Toen kwam er bitterheid in zijn hart. Hij zwoer, dat hij zijn mannen tot de overwinning zou voeren, ook al moest hij vreezen, daarna door hen met ondank beloond te worden. Maar Sogol zou hij vernederen, al kostte het hem ook alles. Dan zou zij zien, wie de sterkste was en zeker zou zij dan hem, den overwinnaar, eindelijk wel haar gunst schenken.
Hij had het plan gehad zijn mannen in een hinderlaag te voeren en ze door de edelen in de pan te doen hakken, nadat hij te voren zich van de genegenheid der edelen



verzekerd had. Dan kon hij nog altijd op het Ding naar de kroon mededingen. Nu echter besloot hij zijn volk niet te verraden, hoewel hij vreezen moest zelf verraden te worden.
Op een helderen voorjaarsmorgen verscheen hij met zijn bende, zesduizend welgewapende mannen sterk voor Beldun, liet zijn horenstekers den barditus blazen en stelde zijn troepen in de saksen-slagorde.
Te Beldun was men voorbereid. Sogol verscheen met zijn horenstekers, gevolgd door de edelen te paard, in volle wapenrusting, met helmen, ronde schilden, kortzwaarden, arm- en beenringen, gevlochten ijzeren hemden met borstbukkels.
Het waren in 't geheel twee duizend man. Maar achter de mannen volgden de edelvrouwen en maagden te paard, ook gewapend met kortzwaarden en schilden en de borsten beschermd door bronzen bukkels. En verder naar achteren volgden de knapen en meisjes, die de noodpaarden aan den teugel voerden, die dienen zouden voor de krijgers, wier paarden gewond of gedood werden.
De zon scheen Sogol en zijn mannen in 't gelaat. Daarom begon hij dadelijk met een zwenking. Maar Solbert, die de poging merkte, zond tien saksen van honderd man voetvolk op de zwenkende ruiters aan en deze leverden den eersten strijd.
De edelen, die gemeend hadden, dat de hoorigen naar hun gewonen aard zouden vechten met knuppels, sikkels, bijlen, speren en goedendags1) aarzelden, toen de hoorigen met getrokken kortzwaarden op hen indrongen.
De hoorigen sprongen links van de ruiters en sloegen naar Solberts bevel, de paarden de achterpooten door. Daardoor vielen de paarden zonder te steigeren neer en nu vormden de strijders een verwarde massa van paarden,
J) Knods met geprikkelder! knop.



die terzij of op den rug gewenteld, de pooten in de lucht uitsloegen, gevallen ruiters, die door de eigen paarden werden bedreigd en gehinderd en opdringende hoorigen. De ruiters, die goed te voet waren gekomen, stonden hun man, met het kortzwaard in de vuist. Doch de hoorigen schermden niet naar edelen aard, ook in den heetsten strijd de regels van 't zwaardgevecht volgend, maar zij sloegen woest op de tegenstanders in, soms zelfs 't zwaard met de linkerhand voerend. Ook hieuwen soms twee, drie hoorigen tegelijk op een edelman in, zelfs als deze al gewond was en de knie buigend, het genade-recht inriep.
Hierdoor verloren de edelen den eersten aanval en Sogol moest honderd gedoode edelen achterlaten, snel zich terugtrekken naar Beldun en zijn zwenking was mislukt.
De saksen der hoorigen, zegevierend teruggekeerd naar Solbert, begonnen een triomfgeschreeuw aan te heffen. Zij omringden Solbert, die alleen op een hoog paard zat met een „Were Solbert! Were de koning!"
Maar Solbert keek somber, staarde over de verre landen, mistroostig dat zijn zege niet door Harimona aanschouwd werd.
Onderwijl had Sogol de teruggekeerde edelen vermaand. Hij bestrafte den hertogen, dat zij, in stede van hun mannen los van elkaar, tegelijkertijd van verschillende zijde op de saksen der hoorigen in te doen draven, bij elkaar op één hoop de saksen waren tegemoet gereden en zoo elkaar's vrijheid van beweging hadden belet.
Nogmaals liet hij de horens schallen en nu gebood hij een nieuwe afdeeling de zwenkingslijn te verkennen.
De hertogen, Sogols les ter harte nemend, reden nu los van elkaar, met groote afstanden, terzijde een boog om de hoorigen bestrijdend om de zon in den rug te krijgen; zoodat de hoorigen het zonlicht in de oogen hebbend, minder zeker waren van hun mikpunten.
Solbert zond tien andere saksen op de edelen af. Maar



ziende, dat zij los reden, vermaande hij de saksvoerders om zich niet te verdeelen, doch de edelen schijnbaar den doortocht te laten. Waren zij eenmaal door de saksen, dan moesten do saksen omkeeren, de edelen in den rug achtervolgen en Solbert zou andere saksen zenden, die dan de edelen in 't gelaat te weer stonden, die zoo ingesloten, weder tot een klit te samen zouden worden gedreven.
Drie saksvoerders echter gaf hij deze vermaning niet, opdat zij hun saksen dadelijk tegen de edelen aanvoerend en waarschijnlijk het onderspit delvend, geen achterdocht zouden geven.
Het waren drie saksvoerders met saksen, wier mannen zeer gemord hadden. Solbert zag ze met een grim op 't gelaat, hun verderf te gemoet rennen.
Toen de edelen de drie saksen ontmoetten en deze weder met het kortzwaard links van de ruiters indrongen, deden de edelen, die nu ruimte hadden, hun paarden snel op de achterpooten een halven draai maken. Zoo hadden zij hun aanvallers rechts en met geweldige slagen sloegen zij ze neer, geen genade kennend en ook de gewonden door een laatsten slag afmakend.
De drie honderd hoorigen lagen na een kort gevecht uitgestrekt op 't groene veld. De andere saksen hadden de mannen toegeschreeuwd toch hun voorbeeld te volgen, doch de drie saksvoerders, meenend dat het lafheid was, hadden hun mannen op de edelen aangedreven en nu scheen de zege aan de zijde der edelen.
Deze, verheugd over hun aanvankelijke zege, draafden nu, met lossen teugel in de aangegeven zwenklijn. Doch de verspreide saksen sloten zich achter de edelen aaneen, keerden zich om en draafden in koppigen looppas de ruiters achterna.
Nu zond Solbert hun vier andere saksen tegemoet, doch deze vochten niet in gesloten wig, doch deelden zich in zeventallen. En elk zevental omringde één ruiter, die



zoo, van alle zijden aangevallen, wijken of sterven moest.
De ruiters, de overmacht ziende, wendden dadelijk hun
paarden om, ten einde naar Beldun terug te snellen. Doch
nu stuitten zij op de hen achtervolgende saksen, die
zich eveneens zevendeelden en thans stormden op
eiken ruiter veertien man aan. De ruiters werden gedood
en de paarden in triomf onder luide „Were's!" naar Solbert gevoerd.
De hoorigen, het beleid van hun aanvoerder erkennend, begonnen spijt te gevoelen over hun gemor en hun plannen van vroeger. Zij drongen om hem heen, staken de zwaarden naar hem op met luide juichkreten en waren vol vertrouwen in hem. Maar hij, die overdacht, hoe zij hem zouden vernederd hebben, indien het begin van den slag minder zegerijk ware geweest, keek trotsch op hen neer met een minachtenden trek om den mond.
De hoorigen nu, kregen nog meer eerbied voor hem.
„Dit is een waarachtige koning!" zeiden enkelen. Wij hebben ongelijk gehad te morren."
De edelen van Sogol, ziende dat ook de tweede poging om te zwenken zoo geheel mislukt was, begonnen zich onwillig te toonen. Enkele hertogen zeiden, dat zij nooit op deze wijze zouden kunnen zwenken, daar de kleine afdeelingen altoos door de overmacht der hoorigen zouden worden vernietigd. Anderen vroegen, waar hij het kampen had geleerd, dat men hem tot aanvoerder had gesteld. Misschien in de bosschen ?
Doch de vrouwen, die haar mannen hadden verloren, waren het meest verbitterd. Zij droegen hem, sedert Harimona s verjaging, reeds een kwaad hart toe, doch zij hadden het niet gewaagd zich te uiten. Nu echter riepen eenige maagden, minder voorzichtig dan de moeders, dat dit de straf was voor de verjaging van de heilige vrouw. En anderen spraken van den „godverzaker"!
Want Sogol had verboden, voor het begin van den strijd



een offer te doen brengen aan Tivaz en Donar en had al de paardenschedels van zijn huis geslagen, voor hij ten krijg reed, zeggende, dat het krijgsgeluk niet in een geslachte vaars en niet in een dooden paardeschedel school, maar in het verstand onder den levenden menschenschedel.
De zon steeg hooger aan den hemel en de edelen moesten, om de bewegingen van de hoorigen te kunnen volgen, de handen dwars voor de oogen schermen. Zij zagen dat Solbert vijf saksen tot één grooten saks vereenigde en zelf aan 't hoofd rijdend, optrok tegen Beldün.
Sogol gebood, dat de edelen een wijden kring zouden vormen om den saks en dan op dezen inrijden, zoo den saks omsluiten.
Een hertog trad naar voren en zeide, dat deze vechtwijze verouderd was. Want een kring van ruiters om een saks van voetvolk kon alleen de buitenste rijen wonden en de binnenste rijen konden dan, gedekt door de lijken der buitenste, de ruiters van links naderen en doorsteken. „Zwijg!" beval Sogol. „Ik beveel!"
„Maar ik gehoorzaam niet," zei de hertog.
Hij wilde zich met zijn mannen terugtrekken.
Sogol reed op hem toe en hieuw wet zijn zwaard naar den hertog. Deze weerde met zijn schild den slag af en hieuw nu op Sogol in. Sogol's arm werd geschampt. Hij keek rond maar de oogen der edelen waren koud en wantrouwig.
„Zult di dijn aanvoerder niet wreken?" kreet hij.
„Wreek di zelf!" riep een edelman.
„Jaag hem weg.... naar 't bosch!" gilde een maagd. Onderwijl naderde de drom van Solbert en de edelen stonden nog niet geschaard.
„Schaart u!" kreet Sogol, zich vooropstellend.
De edelen bleven weifelen.
Toen reed Sogol alleen met gevierden teugel den drom der hoorigen tegemoet.



Solbert, den eenzamen ruiter ziende, vermoedend dat hier een list te vreezen was, gebood zijn drom stand te houden en reed alleen op Sogol aan.
Toen hij hem dicht genaderd was, riep hij :
„Vrouwebeul sta Ik ben de wreker van Harimona!"
„Kortzwaard tegen kortzwaard, slavenheer!" antwoordde Sogol.
De edelen, door den moed van Sogol, die alleen den heelen drom had doen stand houden, weder verzoend, kwamen nu hun veldheer achterna rijden en wachtten gespannen op bet tweegevecht dat volgen zou.
Solbert, gebogen over de hals van zijn paard, zijn kortzwaard geveld vooruit, reed op Sogol in.
Deze gaf zijn paard een kleinen ruk aan den teugel en liet den aanvaller voorbijschieten.
Een gejoel ging op uit de rijen der edelen. Zij schaamden zich, dat hun voorvechter op deze wijze de regelen van het tweegevecht te paard schond, daar de eerste aanval met het geheven schild behoorde afgeweerd te worden.
Sogol wendde zich echter niet tot de edelen en zonder Solbert verder te weer te staan riep hij, zijn paard aanzettend en in vollen draf op de hoorigen inrennend:
„Weg met de slaven! Voorwaarts!"
Hij rende alleen vooruit op den dichten drom der hoorigen in. Deze, zonder aanvoerder, weken terug voor den ruiter.
Sogol gaf zijn paard een ruk aan 't bit en met een sprong over de hoofden der voorsten heen, kwam hij midden in de troep hoorigen en zich buigend terzij van het paard, sloeg hij op ze in.
Solbert snelde nu Sogol achterna. Maar toen hij zijn zwaar paard eveneens den sprong wilde doen wagen, hield het paard de beide voorpooten gestrekt voor zich uit en weigerde den sprong.
De edelen, hun aanvoerder ziende hoog te paard midden tusschen het voetvolk der kerels, snelden hem thans te hulp,



dadelijk als hun heer, inhakkend op het voetvolk, dat verward, begon te wijken en zonder bezonnenheid met de kortzwaarden in 't rond sloeg.
Solbert nu, snelde zijn mannen vooruit, trachtend achter hen te komen, om ze zoo te kunnen bevelen. Doch de hoorigen, hun aanvoerder spoorslags ziende rijden in de richting van den vijand afgekeerd, snelden in wilde vlucht hem achterna.
Sogol vervolgde ze niet en liet de edelen, die de vluchtenden achterna snelden, door zijn horenstekers terugroepen.
Want hij berekende dat Solbert spoedig zijn reservesaksen, die verder naar achteren wachtend stonden, zou bereikt hebben en dan met een overmacht vallend over de door de vervolging vermoeide edelen, deze zou van de paarden slaan en ombrengen.
De ruiters bleven onwillig staan.
„Wat heer? Verbiedt di ons dat grauw neer te hakken ?" vroeg een hertog.
„Wilt di bevelen ?" antwoordde Sogol smadelijk. En toen de man hem honend met de oogen aanzag, hief Sogol zijn zwaard op en hieuw hem met één slag neer.
De man viel terzij van zijn paard, dat wegrende over het veld. Nu zagen de edelen, dat Sogol gelijk had gehad. Want Solbert kwam aanrennen gevolgd door versche saksen. de grootste kerels van de bende en toen het paard met ten gedooden ruiter terzij naast zich slepend over grasveld hun bereikte, ging een gierend hoongeschrei uit de rijen op.
„Aan di hertog!" zeide Sogol tot den hertog, die hem voor dezen aanval te lijf had gewild.
De hertog, den aankomenden drom gewapende reuzen ziende, wijfelde.
„Hoort di niet ?" 
De man keek om naar zijn ruiters.



Nu reed Sogol weder alleen vooruit, maar hij uitte geen krijgskreet. Dicht bij Solbert hield hij zijn paard in.
„Verrader!" schreeuwde Solbert, die ook zijn paard betoomde.
„Treed toe!" riep Sogol, zijn schild ophoudend.
Solbert rende, met vooruitgestoken zwaard op hem af, en 't dicht bij 't schild van Sogol hoogheffend, sloeg hij toe.
Het zwaard butste domp en brak dan middendoor.
Solbert week snel ter zijde uit en rende in vollen vaart achter zijn mannen om.
De edelen snelden nu opnieuw Sogol te hulp en weer vlood de bende der hoorigen, vervolgd door de edelen. Ditmaal liet Sogol ze niet terugblazen, want hij wist wel, dat Solbert niet dadelijk tot een derden aanval gereed zou zijn en eerst zijn mannen opnieuw zou moeten ordenen.
De edelen, inrijdend op de vluchtende drommen, Sogols moedig voorbeeld volgend, deden hun paarden te midden van het voetvolk springen en dan, zich buigend over de paarden, hakten zij de vluchtenden over de ruggen, de schouderbladen en de achterhoofden of met schuine slagen in den nek zoodat het gebeurde, dat een man nog een stap voortliep, terwijl zijn hoofd, door een krachtigen slag geheel van de romp gescheiden, al neergevallen was.
De edellieden gilden en riepen al slaande smaadwoorden:
„Vaal grauw! Lompenpak! Hongerlijders! Slavenzielen!" De vluchtende hoorigen, te midden van de kreten en het gekerm der gewonden en stervenden, hieven vluchtend vaak de handen omhoog roepend: „Genade heer! Genade heer!" Maar de ruiters zwierden hun zwaarden suizend door de lucht en sloegen de beide hooggeheven handen van de polsen af, met een luiden lach opschreeuwend of smadend:
„Pak dijn genade, hondsvot! Grijpt de vrijheid, Grendelgebroed!"
Solbert, bij zijn laatste wachtende saksen gekomen, gebood hen onmiddellijk tegen de vluchtende ridders op te trekken. Doch de eerste verwonden waren reeds aangedragen



en hun gekerm en afzichtelijke verminkingen, maakten de hoorigen, niet gewend aan de verschrikkingen van den krijg, beangst. Zij aarzelden.
„Zult di optrekken, lompenpak!" gilde Solbert.
„Lompenpak!" riepen de hoorigen verontwaardigd. „Als wi lompenpak zijt, bent di een lompenkoning!"
„Weg met de lompenkoning!" riep een saksaanvoerder, die al vaak tegen Solbert gekuipt had. Solbert reed op hem toe, sloeg hem met het zwaard den arm van den romp.
„Voorwaarts!" riep hij, nu alleen wegrennend, de schaar van vluchtende hoorigen te gemoet, waarachter hoog de ruiters reden, de zwaarden met snelle slagen heffend en doen dalend. Ver achter hen, over hunne hooge hoofden heen tegen het zachtglooiende groene veld, was de weg geteekend door neergehurkte menschen zich als donkere, bruine dieren wentelend in doodskrampen en wondsmarten.
De vluchtende horde, ziende dat tegen hen tegemoet de eigen genooten inrenden, wilden stilstaan en zich omkeeren. Maar de volgende scharen vluchtende, liepen tegen hen op en een wijle was 't een handgevecht tusschen het voetvolk onderling, dat een dichte kluwen van met de zware lijven tegen elkaar opwerkende menschen vormde.
Doch de stroom van de opdringende versche saksen was te sterk. Hun voormannen wigden in het kluwen doorgangen en eenmaal in gang, dreef de geheele bende nu weer voorwaarts tegen de horde der vervolgende ruiters in.
Deze, in de woede der vervolging, stortten moedig en onvervaard op de saksen in. Maar de versche saksen, vechtend met kalmte en links de ruiters aanvallend, drongen de ruiters opeen en deze, door de opdringende, ruiters achter hen aan, gehinderd in 't zwenken en wenden, sprongen van de paarden.
Nu kwam een soortgelijke verwarring onder de ruiters, als straks onder het voetvolk was ontstaan. Zij vluchtten terug, achtervolgd door de saksen.
GERMAMA II. 48



Doch zoodra de ruiters ongewond uit het gedrang kwamen, wonnen ze dadelijk afstand op de voetgangers, daar deze geen paard konden bijhouden en zoo vielen er minder van de vluchtende ruiters dan er van de vluchtende voetknechten waren neergeveld.
Het was onderwijl noen geworden en de zon, schelzilver aan een blankblauwen hemel, begon nu de hoorigen in de oogen te schijnen.
Nu zou het voordeel geheel in dat van Sogols mannen komen, want de edelen waren in den rug door Beldun beschermd, dat tegen de glooiing gelegen, een natuurlijke schans vormde.
Solbert verzamelde daarom zijn mannen en ordende ze opnieuw. Hij liet de gewonden door de vrouwen en grijsaards naar de kampen dragen en besloot tot den laatsten beslissenden aanval over te gaan, voor de zon lager was gedaald.
Hij reed op een versch paard voor de hoorigen heen en weer, moedigde hen aan, herinnerde hen er aan, dat het thans hun laatste kans was om de overwinning te behalen.
Sogol, bemerkend dat een groote, algemeene aanval voorbereid werd, riep nu de vrouwen-bende op.
Hij reed langs haar heen en stil staande voor haar gelid, hoog en somber op zijn bezweet en beschuimd zwart paard, zeide hij:
„Vrouwen en maagden, volgt uwe mans getrouw. Bedenk wel, dat dit onze laatste kans is. Winnen wij dezen aanval, dan is ons de zege!"
Hij vernachtte, dat zij hem met een jubelend „Were!" zouden beantwoorden, maar zij zwegen allen.
„Zijt di bevreesd, kinderen ?" vroeg hij wat milder, ziende naar de gelederen der vrouwen en maagden, kloek maar zwijgend op de trappelende, hooge paarden gezeten.
„Heer, waar is de heilige vrouw?" vroeg een maagd.



„Ja ... de heilige vrouwe ... waar is de heilige vrouwe? Zij zal ons aanvoeren!" riepen anderen.
„Zij is bij haar drekgoden!" zei Sogol minachtend. „Ik zal
di aanvoeren ..."
Hij reed weg van de gelederen en rende naar de mannen.
„Mannen, dit is onze laatste kans. Bedenk wel... als du di ditmaal zelve helpt,, zal de zon di helpen ..."
Hij wees met zijn zwaardpunt naar de zon, die recht achter hen al begon te dalen.
„Were Balder!" riep een stem.
„Were Balder! were Balder!" riepen ze allen.
„Were dijn zwaard!" riep Sogol, duister en honend.
„Voorwaarts!" gilde hij.
En hij reed vooraan op den toestormenden dichten drom der hoorigen aan, die ditmaal dicht bijeen aanstormden, in hun schilden het hihahiha van den barditus doende weersohallen.
Ditmaal reed Solbert achter den eersten drom, van verre gevolgd door een tweeden drom.
Sogol, zijn doorzicht erkennend, hield ook in en liet zijn ruiters voorbij rennen, achter hen de leiding nemend.
De vrouwen hadden zijn bevel niet gevolgd. Haar breede rij stond onbewogen, wachtend op het treffen der mannen.
Het schampen van de zwaarden en het gegil en gekrijsch kondde Sogol, dat de eerste drommen op elkaar gestooten waren.
Beiden bleven thans, vechtend tot op het uiterste, dicht bijeen, geen voet wijkend, de stervenden nog trachtend door zwakken stoot of houw den vijand te treffen. Er waren hoorigen, die in waanzinwoede gerakend, met schuim op den mond en bloedbeloopen oogen opsprongen tegen de paarden en zich met de tanden vastklemden in t vleesch van den hals. Er waren ruiters, die van de paarden afgedrongen, te voet zich bleven weren, houwend rond zich heen een open plaats en zelf bloedend uit vele wonden,



verwoed doorhouwden, tot ze opeens stijf achterover vielen.
Toen gaf Solbert een teeken aan zijn horenstekers en opeens wierpen wel honderd hoorigen de zwaarden weg, staken twee vingers van elke hand in den mond en begonnen schril en met korte stooten te fluiten.
De paarden, verschrikt, steigerden, hoorden niet naar het toom, keerden zich op de achterpooten draaiend om en snelden door elkaar weg.
Sogol wilde ze terug drijven. Maar opnieuw schrilde het snerpende, snijdende krijschgefluit en ook zijn paard werd schichtig, keerde zich om en hoewel hij 't den bek samenneep met het bit, nam het in doodsangst het bit tusschen de tanden en snelde weg...
„Verloren! Verloren! Verloren!" huilde Sogol, zijn hoofd naar den grond om niet zijn ondergang te zien. Maar opeens hoorde hij juichend geroep, hooge stemmen van vrouwen... Hij keek op ...
De bende der vrouwen en maagden kwam aangerend en voorop reed Harimona, in een lang, wit gewaad, dat ver naar achteren over haar slank, zwart paard heen hing. Zij hield een klein, glinsterend zwaard stijf en schuin-recht voor zich uit. „Were Wotan! Were Wotan!" gilde zij.
Heur witte haren zwierden haar, wijd golvend in den wind, na. Heur roode oogen glinsterden als ros vuur in windtocht. „Were Wotan... Were Wotan!" gilde zij.
Zij scheen Sogol niet te zien, reed hem voorbij en de vrouwen en maagden reden hem bijna omver. Doch zijn paard, nu schrikkend van de hooge gillende stemmen der vrouwen keerde zich om en rende weer op de vijanden in, Harimona achterna.
De paarden der vluchtende ridders waren kalmer geworden. Want de fluiters bij de hoorigen raakten vermoeid en de natgeworden vingers en beblaarde lippen maakten het fluiten steeds moeielijker.
m



Nu zagen zij de vrouw, blank op haar donker ros.... Zij reed alleen alle anderen vooruit, midden op de benden van de hoorigen aan.
Solbert kreeg haar in 't oog.
Hij hield zijn paard in.
„De heilige vrouwe!" kreet hij, zonder zich rekenschap te geven van zijn roep.
„Were Wotan! Were Wotan!" gilde zij.
De hoorigen hadden den roep van hun aanvoerder gehoord. „De heilige vrouwe!" riepen er eenigen, die haar faam kenden van verhalen... Een paar mannen keerden zich om, verschrikt door de gestalte.
Maar Solbert, zich herstellend, rende op haar toe, het zwaard opgeheven... De man en de vrouw stieten op elkaar in.
Doch Solberts paard, vlak voor zich ziende het wapperen van haar wit los gewaad, steigerde, draaide zich schichtig om.
Solbert rukte aan 't bit. Maar opeens zag hij Harimona in de oogen. Het was hem of een stralend vuur daaruit op hem toe schoot... Hij sidderde door al zijn leden, liet zijn zwaard uit de handen vallen... hief de handen op.
Nogmaals sprong het paard op... Solbert viel van 't paard en op den grond knielde hij:
„Genade, heilige vrouwe?" smeekte hij.
Zij liet het bebloede zwaard zinken ...
„Genade di en dijn mannen \" antwoordde zij.
Zijn mannen, ziende hoe hun aanvoerder talmde voor de heilige maagd en neerviel, waren ontzet. Eén riep er: „De heilige vrouwe is onkwetsbaar!"
Een ander: „Zij roept Wotan aan ..." En meteen wierpen zij de wapens weg en renden terug naar de kampen.
De vrouwen en maagden waren Harimona genaderd en wilden voortstormen, de vluchtende hoorigen achterna. Maar Harimona hief haar zwaard op en beval: „Sta!"
Toed de vrouwen weer stil stond, riep zij:



„Vrouwen en maagden, stijgt af en help de gewonden... die van de edelen en van de hoorigen. De strijd is geeindigd. Solbert vraagt genade."
Sogol was terzijde te paard blijven zitten.
Hij zag hoe Harimona afsteeg, op Solbert toeliep en hem opheffend, naar hem toeleidde.
„Koning Sogol, uw hertog vraagt genade!" zeide Harimona.
„Heer, ik vraag genade!" zeide Solbert... „Zie, mijn mannen vluchten en ik ben machteloos..
Nu eerst zag Harimona, dat Solbert bloedde uit een wonde in de zijde ...
Sogol steeg af en steunde zijn tegenstander van zooeven.
„Koning" zeide Solbert, „mijn rijk is uit... wees goed voor haar... weet, dat ik haar beminde ... maar zij heeft mij verworpen, ofschoon ik haar alles aanbood, voor di, hoewel du haar alles had ontnomen... Vaarwel, heilige vrouw ... Trouw is het hoogste !.
Hij sloot de oogen en zijn gelaat werd lichtgeel.
„De lever is doorboord!" zeide Sogol, de wond beschouwend.
Zij-tilden den dooden Solbert op en droegen hem langzaam naar terzij.
„Hertog, zorg voor zijn eer!" beval Sogol een der edelen.
Sanaen liepen daarna beiden een poos zwijgend naast elkaar naar Beldun toe.
„Hoe kwaamt di hier, heilige vrouwe?" vroeg Sogol.
„De oppergod leidde mi!" antwoordde Harimona.
Hij keek haar donker met vragenden blik aan.
„Is dijne lever ook nog krank?" vroeg Harimona.
„Nog altijd " zeide hij somber.
„Hoe kwaamt di hierheen ?" vroeg hij weer.
„Ik voelde, dat du in nood waart. Toen heb ik een wit kleed aangegord en een paard bestegen en een zwaard in de hand genomen om di te redden "
„Wie meldde di mijn gevaar?"
„De oppergod in mjj, Sogol "



„De lever?" vroeg hij.
„Neen .... het hart!" ....
Hij zag haar aan en uit haar oogen straalde hetzelfde licht, dat Solbert verward had en verdeemoedigd.
„Vergeef mi!" zeide Sogol, voor 't eerst zwak en
deemoedig.
„Ik heb di niets te vergeven ... want ik heb di altoos blijven beminnen ...."
„Ook toen ik di verjoeg "
„Toen het meest want weet koning, de lever begrijpt
het hart niet, maar het hart begrijpt de lever wèl 
In de lever woont de twijfel, maar in het hart de liefde... En dat koning is de levensboom, die duizendmaal vernietigd,
duizendmaal weer wortels schiet want hij is een deel
van God zelf "
Berlijn 1905.
EINDE.



Biij den Uitgever van dit boek verscheen ook:
B. CAÏÏTER.
KALVERSTRAAT.
Roman in twee deelen f 4.25, geb. f 5.—
De Amsterdammer, Weekblad voor Nederland, schreef o.a.:
Ik heb mij bijzonder met dit boek geamuseerd.... 't is een al heel erg ónhollandsch woord, om in te leiden de bespreking van een boek met zoo n kern hollandschen titel, kern van Holland: Amsterdam, kern van Amsterdam: Kalverstraat! — maar mij wil geen ander woord uit de pen. Ik kan zeggen : vermaakt, maar dat is zoo'n café chantant-plezieraanduiding; öf geboeid: maar dat is zoo'n krant-feuilleton-waardebepaling; of genoten : maar ook dat is weer zoo'n zinstreelende genieting in het gamma van laagste lol tot verhevenste kunstproeving.
En van dit alles heeft het boek wel iets, maar, als ik mag, blijf ik, na lezing van Canter's jongsten roman dit werk aanduiden als amüsémenlslectuur. Van de goede soort dan t....
Ik wil, nu ik de laatste pagina heb afgelezen, het boek heb dichtgeklapt, roiji gewaarwordingen niet zeven. En ik schrijf nu neer wat mijn doorloopende indruk was, van het begin tot het eind, hoofdstuk voor hoofdstuk, ja eigenlijk pagina na pagina, aan het eind gekomen. Jammer, dat 't uit is, want 't was 'n leuk boek, amusant. Het Nieuws van den Dag schreef o.a.:
Het moet gezegd worden, dat de auteur met talent het leven en streven in dezen kring heeft geschetst. Met een duidelijke voorliefde, die ook bij den lezer sympathie wekt, teekent hij den eigenlijken hoofdpersoon, den braven winkelier Jacob de Leeuw. En zoo zijn er nog verschillende personen: we denken aan den altijd, „geintjes" makende winkelbediende Nathan' Souget en aan de ondernemende dochter van David de Leeuw.
Men dankt aan Canter een met talent geschreven zedengeschiedenis uit een bijzonderen kring.
Verschillende Dag- en Weekbladen, beoordeelden „Kalverstraat" uitstekend.
Het is dan ook een mooi en hoogst amusant boek.
Amsterdam. Vennootschap „Letteren en Kunst."