UITTREKSEL
UIT 11E
wet van het N. O. G.
Hot dool van l.ot Nederlandsch Onderwijzers Genootschap is:
a. de voortgaande verbetering van het lager onderwijs en het lager schoolwezen in Nederland;
b. de behartiging der belangen van alle onderwijzeis en onderwijzeressen, inzonderheid de bevordering van hun vorming en ontwikkeling, hun stoffelijken welstand en dien
hunner nablijvenden.
Leden van het Genootschap kunnen zijn:
a. zij, die de wettelijke bevoegdheid bezitten tot het geven van lager, middelbaar en hooger onderwijs;
b. zij, die door conige autoriteit tot het geven van vooibereidend onderwijs zijn toegelaten;
c. zij, die onderwijs geven aan eenige inrichting van openbaar of bijzonder onderwijs;
d. de leden van het Rijks-schooltoezicht.



RAPPORT
OMTRENT DE
WERKING Bilt LEERPLICHTWET,
UITGEBRACHT DOOR HET
Mitatnnr vat let Merlaniscl Onflerwiizers Geiotstliap.
li.
HOLLAND en ZEELAND.
Mei 1904.
Prijs: f 0.20.
P. NOORDHOFF. — 1904. — GRONINGEN. S



UITTREKSEL wet van het N. O. G.
Het doel van het Nederlandsch Onderwijzers Genootschap is:
a. de voortgaande verbetering van het lager onderwijs en het lager schoolwezen in Nederland;
b. de behartiging der belangen van alle onderwijzers en onderwijzeressen, inzonderheid 3 bevordering van hun vorming en ontwikkeling, hun stoffelijken welstand en dien
hunner nablijvenden.
Leden van het Genootschap kunnen zijn:
a. zij, die de wettelijke bevoegdheid bezitten tot het
! geven van lager, middelbaar en liooger onderwijs;
b. zij, die door eenige autoriteit tot het geven van voorbereidend onderwijs zijn toegelaten;
c. zij, die onderwijs geven aan eenige inrichting van
openbaar of bijzonder onderwijs;
d. de leden van het Rijks-schooltoezicht.



WÏRIIHG Ml LlllPllClTïll
ÜITGEBRACHT DOOR HET
HoÉMnir m let McrlatiM OnilerwBïers GeEoatschap.
,
II.
HOLLAND en ZEELAND.
Mei 1904.
PrJis: f 0.20.
— GRONINGEN.







RAPPORT
OMTRENT DE
WERKING BIB LEERPLICBTfIT,
UITGEBRACHT DOOR HET
Hoofdbestuur van liet Nederlaüflscli Onflerwijzers-Genootschap,
ii.
HOLLAND en ZEELAND.
Mei 1904.
P. NOORDHOFF. — 1904. — GRONINGEN.







TOOEBEEICÏÏT.
In de Hoofdbestuursvergadering van 1 Maart 1902 werd besloten, dat vanwege liet O. Gr. een onderzoek naar de werking der Leerplichtwet over liet gelieele land zou worden ingesteld. Met de uitvoering van dit besluit werden belast de leden -T. .7. Dikker, M. Mieras Jr. en H. W. J. A. Scliook.
Hun eerste werk was een circulaire niet vragenlijst aan alle scholen in Nederland en aan alle afdeelingen van het Genootschap te zenden.
Deze circulaire en die vragenlijst volgen hieronder:
AMSTERDAM, April 1902.
Aan
de onderwijzers der Openbare en Bijzondere Scholen in Nederland.
Collega's.
Door het Hoofdbestuur van het X. O. G. is besloten een enquête in te stellen naar de werking der Leerplichtwet, met het doel daarover een rapport uit te brengen tegen den tijd dat, wijziging of intrekking dier wet door de regeering wordt voorgesteld. Het doet mitsdien een beroep op alle onderwijzers om aan de daartoe aangewezen commissie de onmisbare gegevens over het gelieele land te verstrekken. Als leiddraad zendt het hierbij nevensgaande vragenlijst aan ieder hoofd eener school met het verzoek haar zoo mogelijk niet het overige personeel te bespreken en haar te beantwoorden voor zijn school; antwoorden van klasseonderwijzers zullen evenwel ook dankbaar aanvaard worden. De bedoeling der lijst is niet, dat door ieder op alle vragen een antwoord gegeven
1*







In de Hoofdbestuursvergadering van 1 Maart 1902 werd besloten, dat vanwege liet X. O. G. een onderzoek naar de werking der Leerplichtwet over liet gelieele land zou worden ingesteld. Met de uitvoering van dit besluit werden belast de leden -T. J. Dikker, M. Mieras Jr. en H. W. J. A. Scliook.
Hun eerste werk was een circulaire met vragenlijst aan alle scholen in Xederland en aan alle afdeeliugen van liet Genootschap te zenden.
Deze circulaire en die vragenlijst volgen hieronder:
AMSTERDAM, April 1902.
Aan
de onderwijzers der Openbare en Bijzondere Scholen in Nederland.
Collega's.
Door het Hoofdbestuur van het X. O. G. is besloten een enquête in te stellen naar de werking der Leerplichtwet, met het doel daarover een rapport uit te brengen tegen den tijd dat, wijziging of intrekking dier wet door de regeering wordt voorgesteld. Het doet mitsdien een beroep op alle onderwijzers om aan de daartoe aangewezen commissie de onmisbare gegevens over het gelieele land te verstrekken. Als leiddraad zendt het hierbij nevensgaande vragenlijst aan ieder hoofd eener school met het verzoek haar zoo mogelijk met het overige personeel te bespreken en haar te beantwoorden voor zijn school; antwoorden van klasseonderwijzers zullen evenwel ook dankbaar aanvaard worden. De bedoeling der lijst is niet, dat door ieder op alle vragen een antwoord gegeven
1*



zal worden, dit zou voor velen, onmogelijk zijn. Zij dient alleen om de plinten aan te wijzen, waarover het onderzoek loopt. Ondergeteekenden zullen met dankbaarheid ook antwoorden op een deel der vragen ontvangen, alleen zagen zij gaarne, dat zooveel mogelijk ieder antwoord geteekend werd met het nummer der vraag, waarop het betrekking heeft. Het ligt voor de hand, dat zij de antwoorden gaarne zoo spoedig mogelijk ontvangen en wel aan het adres van den laatsten ondergeteekende. Leden van het Genootschap kunnen die ook inzenden bij den secretaris hunner afdeeling.
Bij voorbaat brengen zij hun dank aan allen, die bij deze enquête hun hulp zullen verleenen.
De Commissie uit het X. O. G. J. J. DIKKER. M. MIERAS Jr. H. W. J. A. SCHOOK.
Amsterdam, Overtoom 32G.
VRAGENLIJST voor de enquête naar (le werking der Leerplichtwet, ingesteld door het Hoofdbestuur van het N. O. G.
T , , , ,. „ . aan uw school .
1. Is het relatief verzuim — ;— na de ïnvoe-
ïn uwe omgeving
ring der Leerplichtwet verminderd?
2. Is dit ook het geval met het absoluut verzuim?
3. Zoo neen, wat kan hiervan de oorzaak zijn?
i e oorzaak weggenomen worden?
5. Laat de wel in de artt. 2 en 13 te veel verlof toe?
6. Indien het antwoord op de beide eerste vragen bevesti¬
gend is, kunt ge dan ook in percenten opgeven koe
groot dit vóór en na de invoering der wet was ?
7. Wordt de wet behoorlijk gehandhaafd?
8. Verzendt de schoolopziener de aanmaningen, kennisge¬
vingen, aanzeggingen en processen-verbaal, bedoeld in § 1—4 art, 21, tijdig genoeg?



1
9. Roept de commissie tot wering van schoolverzuim de aansprakelijke personen geregeld op?
10. Hoe denkt gij over de 'werking der commissiën en liaar
invloed ?
11. "Worden de wetsovertreders in uw omgeving voor den
kantonrechter geroepen?
12. Zijn de straffen van dien aard, dat zij het kwaad zullen
keeren ?
13. Indien uw antwoord op de vragen 8, 9 en 11 ontkennend
moet zijn, welke is dan de vermoedelijke oorzaak van het niet nakomen der wet?
14. Hoe is uw oordeel over de termijnen van art. 21 tus-
schen de overtreding en het optreden der autoriteiten?
15. Is het verzuim wegens ziekte toegenomen ?
10. Is er verzuim door gebrek aan kleeding of schoeisel of dooi grooten afstand van de school?
17. Blijven de kinderen langer op school dan voor de wet ?
18. Zijn de klassen beter bezet?
19. "Welken invloed heeft de wet op het onderwijs?
20. "Welk verband is er tussclien den aard van de werk¬
zaamheden der bevolking en liet schoolverzuim?
21. Hoe denkt ge over de bevoegdheid van het hoofd der
school in zake het verleenen van verlof om te verzuimen ?
22. Lijdt de goede verstandhouding tussclien het hoofd en
klasse-onderwijzers daaronder ?
23. Lijdt de goede verstandhouding tussclien het hoofd en
de ouders der leerlingen daaronder?
24. Aan wie moest de beoordeeling van het al of niet ge¬
wettigde van een verzuim volgens uw oordeel overgelaten zijn?
25. Welke vereenvoudigingen zijn er noodig en mogelijk in
de administratie?
20. Welke veranderingen moeten er in de wet aangebracht worden ?



27. Is liet wenschelijk de werkgevers, die leerplichtige kin¬
deren in dienst nemen, strafbaar te stellen?
28. Zijn er, ook zonder dat presentiegeld gegeven wordt, ge-
gescliikte leden voor de commissie tot wering van schoolverzuim te vinden?
29. Zou het oprichten van bewaarscholen en kinderbewaar-
plaatsen het verzuim verminderen ?
30. Acht ge politiemaatregelen gewenscht voor kinderen,
wier ouders niet voor geregeld schoolgaan hunner kinderen kunnen zorgen?
81. "Wat meent ge hieraan nog te moeten toevoegen?
N.B. Terzoeke de antwoorden, door scholen ingezonden, aldus te onderteekenen:
onderwijzer
hoofd
openbare
aan de school te 
bijzondere
Gemeente 
Provincie 
%
In het volgende overzicht is samengevat, wat de commissie uit de antwoorden op die vragen en uit andere bronnen omtrent de werking der Leerplichtwet in Holland en Zeeland is gebleken.
Namens het Hoofdbestuur van het N. O. Gr.: L. C. T. BIGOT, Voorzitter. K. ANDRIESSE, Ie Secretaris.



RAPPORT.
RELATIEF VERZUIM.
Hoe de Leerplichtwet in liet eerste jaar van liaar invoering -werkte kan in (le eerste plaats blijken uit de volgende aanhalingen uit het Verslag van den Staat der Hooge, Middelbare en Lagere Scholen van 1901—1902.
„Door den inspecteur van liet lager onderwijs in de tweede inspectie (de provinciën Zuidholland, Xoordliolland, Zeeland en Utrecht) is in zijn jaarverslag o. m. het volgende aangehaald van hetgeen door de onderscheidene districtsschoolopzieners iii deze inspectie omtrent de werking van de Leerplichtwet in hunne verslagen is medegedeeld.
District Rotterdam. „Tan verschillende hoofden van scholen vernam ik, dat het schoolverzuim na de invoering der Leerplichtwet is afgenomen.
Op enkele scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs doet zich het verschijnsel voor, dat leerlingen, die buiten den leerplichtigen leertijd vallen, thans meer verzuimen dan vóór de invoering der Leerplichtwet: dit komt evenwel sporadisch voor. Tot dusverre is mij in twee gemeenten de mededeeling verstrekt, dat het aantal verzuimen op de openbare school na de invoering der Leerplichtwet is toegenomen.
Te Hendrik-Ido-Ambacht bestond vroeger de bepaling, dat het gemeentebestuur zich het recht voorbehield, kinderen die 14 dagen lang verzuimden, van de school te verwijderen.
Deze bepaling is bij de invoering der Leerplichtwet afgeschaft en na dien tijd is het schoolverzuim toegenomen. Ook



te Heerjansdam is een dergelijk verschijnsel waargenomen, hoewel daar eene bepaling betreffende het verwijderen van leerlingen niet bestond. olgens het hoofd der school bestaat in voormelde gemeente bij sommige ouders, wier kinderen vroeger de school zeer trouw bezochten, de neiging thans hunne kinderen zóó veel te laten verzuimen als door de Leerplicht, wet wordt toegelaten.
Ten slotte zij hier nog vermeld, dat, waar de goede gewoonte bestaat, de leerlingen der volksschool voor trouw schoolbezoek op de eene of andere wijze te beloonen, dit gebruik na de invoering der Leerplichtwet niet (zooals aanvankelijk werd gevreesd) is afgeschaft."
District Gouda. „Geconstateerd kan worden, dat het schoolverzuim onder den invloed der Leerplichtwet, merkbaar minder is geworden, waardoor de toestand van het onderwijs moet verbeterd zijn, ofschoon eene afdoende verbetering om velerlei redenen nog lang tot de vrome wensehen behooreu zal. Als zoodanig vernield ik slechts:
lo. de onbeduidende boeten, na strafrechterlijke vervolging aan onwillige ouders opgelegd;
2o. den grooten afstand tusschen school en huis te plattenlande."
District Dordrecht. „Omtrent de werking van de Leerplichtwet, die door alle voorstanders van goed geregeld lager onderwijs met ingenomenheid is begroet en 1 Januari 1901 werd ingevoerd, kan voorshands gemeld worden dat zoowel het absoluut als het relatief schoolverzuim in tal van. gemeenten sterk verminderd is. Op den toestand van het lager onderwijs moet en zal het geregeld schoolbezoek ongetwijfeld van grooten invloed zijn, en zullen dus in het vervolg gunstige verslagen niet achterwege blijven, wat te aangenamer zal zijn, omdat men in de laatste jaren van de lagere scholen niet veel meer vernam dan klachten over het schoolverzuim, dat hier en daar met allerlei kleine middelen zonder voldoend resultaat bestreden werd."



District Amsterdam. „Vooralsnog ligt liet zwaartepunt der wet in de bestrijding van het relatief schoolverzuim.
Volgens de mij verstrekte inlichtingen, want over persoonlijke ervaringen heb ik natuurlijk nog niet te beschikken, kan men te dien opzichte over de uitwerking der wet in het eerste jaar inderdaad tevreden zijn. Het duidelijkste spreekt zich die werking wellicht uit in de snelle daling der onderstaande cijfers:
I
c s
5? • • o •
■P S A § 1° §-3
, -§ g SP '5 ■& s I
Arrondissement. S-S.S e.g 5c £-5
< § § £ « S 2 >
2 S * 60 § £
> I <
Amsterdam I . . 1255 346 110 83
III . . 835 233 104 31
IV . . 600 180 80 40 V . . 786 215 — 27
VI . . 1062 378 — 41
VII . . 1484 423 130 22
Totaal voor 6 arrondissementen . . . 6022 1775 244
Algemeen blijkt ook de gunstige uitwerking der wet uit het feit, dat het te vroeg verlaten der school zoo goed als heeft opgehouden.
Het zij mij vergund aan deze mededeelingen nog eenige algemeene opmerkingen toe te voegen.
Wanneer men in een land, 'waar nog geen leerplicht bestond, te eeniger tijd leerplicht invoert, wanneer dat althans •een beschaafd land is, welks burgers gewoon zijn de wetten te eerbiedigen, dan zal het enkele feit van de wettelijke invoering van den leerplicht, welke overigens de technische •deugden of gebreken der wet mogen zijn, noodzakelijk gunstig



effect sorteeren. En vooral zullen <lie gunstige gevolgen zich iloen gevoelen het eerste jaar na de invoering, want dan is de verandering het grootst en de heilzame schrik het werkzaamst.
De onloochenbare gunstige resultaten der wet pleiten dus ■wel voor de opportuniteit liarer invoering, maar bewijzen niet met al voor haar interne deugdelijkheid.
AA at bovenstaande cijfers reeds doen vermoeden, en wat door tal van andere gegevens bevestigd wordt, is dit: de ouders, die bij de invoering der wet niet voor voldoend onderricht hunner kinderen zorg hadden gedragen en dus met de wet in aanraking kwamen, zijn in twee klassen te verdeelen: lo. de sloffen en de nalatigen; 2o. de on- en kwaadwilligen.
En nu is de algemeeue indruk deze, dat de bepalingen der wet wel toereikend zijn 0111 de eersten, maar ontoereikend om de tweeden tot hun plicht te brengen.
Ja, de wet zelf geeft aan dezulken maar al te vele en te gemakkelijke middelen aan de hand om haar te ontduiken.
Zoo is een middel, dat in een stad als Amsterdam hoogstwaarschijnlijk in vele gevallen opzettelijk wordt te baat genomen : verhuizing. (Soms eenvoudig naar de overzijde der straat). AYel is door den Minister op een desbetreffende vraag van een der arrondissementsschoolopzieners geantwoord, flat in zoo'n geval de aangevangen administratieve procedure in het andere arrondissement kan worden voortgezet, maar dit schijnt weinig bekend te zijn, en helpt bovendien niet genoeg, wanneer niet maatregelen getroffen worden, 0111 den schoolopziener, in wiens arrondissement zulk een gezin komt tegen hetwelk reeds een administratieve procedure is ingesteld, daarvan tijdig en volledig op de hoogte te brengen.
Zoo wordt er algemeen geklaagd over den langen tijd, die er moet verloopen eer het vonnis, gewezen tegen de bij verstek veroordeelden, kracht van gewijsde heeft ontvangen, en zulksin verband met de bekende beslissing van den Hoogen Raad van 16 December 1901, ten gevolge waarvan het gemakkelijk kan voorkomen, dat een leerling 3 a 4 maanden straffeloos de school verzuimt.



Dit klemt te meer, wanneer men nagaat, dat reeds de administratieve procedure, die de inleiding vormen moet tot de gerechtelijke vervolging, onder omstandigheden zicli over een zeer lang tijdsverloop kan uitstrekken.
Voor mij liggen gedetailleerde opgaven omtrent een paar gevallen, die niets abnormaals hebben, en 'waar, bloot ten gevolge van de inachtneming van de voorschriften van art 21, volle dertien maanden (zeggen 13 maanden) hebben moeten verloopen tussclien het schoolverzuim en de opzending van het proces-verbaal. Commentaar overbodig."
District Haarlem. „Het jaar 1901 was voor het lager onderwijs in Nederland een gewichtig jaar. Op 1 Januari namelijk werd de Leerplichtwet ingevoerd.
Hoewel over de resultaten vooralsnog moeilijk een oordeel ie vellen is, valt toch te vermelden, dat de wet op vele plaatsen reeds heilzaam heeft gewerkt. Op grond der mededeelingen van de onder mij ressorteerende arrondissementsschoolopzieners, wil het mij voorkomen, dat het duurzaam succes der wet in hoofdzaak afhankelijk is van eene spoedige en flinke berechting der aangebrachte delicten.
Overigens meen ik mij voorhands aangaande de werking der wet van een beslist oordeel te moeten onthouden."
Disti ■iet Middelburg. „Als reden die tot de achterlijkheid van liet onderwijs in dit district bijdragen, kan ik voor Zeeuwsch-Vlaanderen noemen lietJ ondanks de wet op den leerplicht nog steeds talrijke schoolverzuim."
Deze schoolopziener zegt verder — naar de mededeeling van den inspecteur van het lager onderwijs in de tweede inspectie in zijn verslag — dat omtrent de werking der wet voor deze aan België grenzende streken nog weinig met zekerheid te zeggen valt; wel opmerkelijk is, wat hij vermeldt en trouwens ook uit den staat der processen-verbaal blijkt, dat de schoolopziener in het arrondissement Hulst (evenmin als trouwens die in Utrecht I) er geen enkel heeft opgemaakt. Twee arrondissements-school opzieners uit het district Middel, burg dringen op vlugger behandeling aan, daar het lang uitblijven der straf in het nadeel is van eeiie goede werking der wet.



District Goes. „De invoering van de Leerplichtwet loopt nog over een te kort tijdsbestek dan dat het nu reeds mogelijk zou zijn, met juistheid aan te geven, welke de werking en de invloed van die wet in mijn ambtsgebied was.
Alleen kan gezegd worden, dat vooral in het tweede halfjaar, niettegenstaande eene ruime toepassing van door de wet noodig geoordeelde verloven ten behoeve van werkzaamheden in of voor de bedrijven van landbouw, het schoolverzuim in het algemeen niet minder was dan in voorafgaande jaren en dat in vele gemeenten sommige ouders en verzorgers van schoolgaande kinderen zelfs deden als bestond er geen Leerplichtwet. Op hen maakten aanmaningen noch waarschuwingen een ige 11 indruk, terwijl de veroordeelende vonnissen, die door twee van de drie kantonrechters in mijn district werden uitgesproken, veelal zoo geringe boeten aan de overtreders oplegden, dat het geldelijk nadeel, hun daardoor berokkend, in de verste verte niet opwoog tegen het voordeel, dat de arbeid, door hunne kinderen verricht, hun had opgebracht. Bovendien ging het raderwerk der berechting zóó langzaam, dat oplegging van de straf eerst maanden na het plegen der overtreding plaats had, waardoor ongetwijfeld de indruk, die de rechterlijke beslissingen wellicht hadden kunnen teweeg brengen, niet werd versterkt.
Toch is reeds in verschillende plattelandsgemeenten gebleken, dat ten gevolge van de Leerplichtwet het aantal irilleieurige verzuimen aanmerkelijk ingekrompen is.
Eenige schoolhoofden konden aan liet einde van 1901 omtrent het bezoek aan hunne scholen het navolgende verklaTen:
a. nog nooit had ik zulk een sterk bezocht 5de en 6de leerjaar als gedurende de eerste helft van den zomer. Later, na de vacantie en na de zes weken vergunning voor landbouw, -was er nog al veel ongeoorloofd verzuim;
b. de invoering van de Leerplichtwet heeft beslist eenigen invloed ten goede gehad; terwijl in vorige jaren, gedurende de zomermaanden, bijna de helft der leerlingen, waaronder



ook beneilen den 10-jarigen leeftijd afwezig was, en ook in de overige maanden vaak om onbeduidende redenen werd verzuimd, lieeft thans de willekeur een gevoeligen knak gekregen, zoodat over het algemeen de klassen steeds flink bezet waren;
c. in de 38 jaren, die ik als hoofd aan deze school doorbracht heb ik nooit zoo flink bezette hoogste klassen gehad als dit jaar; de willekeurige verzuimen namen sterk af;
d. de Leerplichtwet heeft in zooverre gunstigen invloed gehad, dat het schoolverzuim in de zomermaanden niet half zoo groot was als in andere jaren, toen voor sommige maanden het verzuim over de geheele school tot 23 a 24 pet. steeg. Ja, in enkele klassen, waar toch zoo goed als uitsluitend leerplichtige kinderen zaten, bedroeg dat wel eens 00 pet.
Uit eene door den schoolopziener in liet arrondissement Goes opgemaakte statistiek van het schoolverzuim in de 5de en Gde klassen der scholen in zijn ambtsgebied, zoo over het jaar 1901, als over het jaar 1899, bleek overtuigend, dat in eerstgenoemd jaai' het verzuim aanmerkelijk verminderd was.
De drie arrondissements-schoolopzieners in mijn ambtsgebied zijn van meening, dat op den duur het schoolvrezuim niet de in de Leerplichtwet vervatte middelen te bedwingen zal üijn en dat die wet reeds in het eerste jaar van hare uitvoering, die om allerlei redenen nog zeer onvolledig en ongelijkmatig was, gunstig gewerkt heeft."
Nadere toelichtingen op deze verslagen geven de antwoorden op de vragen der enquête.
Op vraag 1: Is het relatief verzuim na de invoering der Leerplichtwet verminderd ? werd uit Holland 101 maal een "bevestigend, 52 maal een ontkennend antwoord gegeven; uit Zeeland 35 maal een bevestigend, G maal een ontkennend.
Op vraag 18 : Zijn de klassen beter bezet 1 luidde het antwoord uit Holland 103 maal bevestigend en 38 maal ontkennend, uit Zeeland 32 maal bevestigend en 6 maal ontkennend.
Hierbij dient opgemerkt, dat op het platteland van Xoordholland het relatief verzuim reeds voor de invoering der



Leerplicht wet zeer gering -was: uit Buiksloot, XoonlScliarwoude, Eansdorp, "Warder, Wognum en Wijdewormer wordt hierop nog opzettelijk gewezen. Uit Kolhorn, waarliet verzuim door schoolfeesten bestreden wordt, schrijft men: „De Leerplichtwet heeft op het relatief verzuim geen invloed gehad, omdat de toestand hier veel heter was dan die de wet voorschrijft."
Xiet van alle plaatsen, waar men reeds in deze gelukkige omstandigheden verkeerde, geldt evenwel de uitspraak van den berichtgever uit Kolhorn: Te Xoord-Scharwoude hadden de landbouwverloven het verzuim doen stijgen. Uit Broek op Langendijk, Oosthuizen, Avenliora, Beets, Oudendijk, Schagen en Yelsen kwam het bericht, dat het verzuim was toegenomen, omdat men nu gebruik maakte van de 2 schooltijden door de wet toegestaan in de GO dagen en van het verlof voor veldarbeid in den zomer, terwijl vroeger weinig verzuimd werd. Dergelijke berichten kwamen ook uit Zuidholland: uit Everdingen en Strijen. Uit de laatste plaats schrijft men:
„In deze gemeente heeft de wet op den leerplicht weinig uitwerking, omdat vóór 1901 eene verordening bestond, de bepaling inhoudende, dat geen leerling de openbare school mocht verzuimen dan met vergunning van een der leden der schoolcommissie, op straffe van wegzending voor een tijd, •welke maatregel altijd goed heeft gewerkt. Het absolute schoolverzuim is in 1901 dan ook grooter dan in vorige jaren, /tengevolge van het op de sclioollijst brengen van nog leerplichtige kinderen, die grootendeels toch niet weder ter school zijn gekomen."
En uit een Zeeuwsche gemeente komt dit bericht:
„Uit eigen ondervinding en uit de ondervinding van verscheidene hooiden van scholen kunnen wij mededeelen, dat de jongelui (en onder hen zijn er ook beneden de 10 jaar), wegblijven zonder eenige vergunning. Er is op dat gebied sedert de invoering der Leerplichtwet eene verslechting te bemerken. Doorgaans bleef geen enkel kind van eene eenigszins burgerlijke familie te huis, zonder daartoe vooraf ver-



gunning te vragen aan liet lioofd der school. Sedert de Leerplichtwet ingevoerd is, is in die gewoonte eene verandering gekomen, maar niet ten goede. Want — wij kunnen die gevallen ophelderen door voorheelden — wat gebeurt er? Ken kind komt aan het hoofd der school vergunning vragen om te huis te blijven voor een geval, waarvoor hij geeu vergunning geven kan.
Antwoord van het hoofd der school:
Mijn lieve kind, ik mag daarvoor geene vergunning geven.
De ouders of opvoeders, hebben er op gerekend, dat het kind thuis zou blijven en houden het dus ook thuis, vast besloten om te zorgen, dat het kind binnen de 2 maanden geen 2-maal aangeteekend zal worden met Or. Daar doet zich weer een geval voor dat hetzelfde kind een schooltijd zoude willen verzuimen.
Wil ik aan mijnheer vragen, moeder, of hij het goedvindt.
— Och neen, doet dat maar niet, want mijnheer mag toch .geen permissie geven.
En de kleine, die vroeger nooit moedwillig schoolverzuim beging, wordt andermaal aangeteekend voor ()r."
Hier heeft de wet dus een avereelitsche werking door haar gebreken.
In Enkliuizen, 's Gravenliage, Hoogwoud, Leiden en WestBeemster werkten reeds voor 1901 vereenigingen tot bestrijding van schoolverzuim met succes en ook op andere plaatsen, gelijk te Alkmaar, Amsterdam, Gorinehem, Haarlem, Hoorn, Rotterdam, Schiedam, Weesp, C'apelle a/d I-Tsel was het verzuim niet groot, terwijl uit de steden, waar standenscholen zijn, vele berichten kwamen, dat op scholen voor meer gegoeden ran de werking der 'wet zoo goed als niets te bespeuren was.
In de arrondissementen Gouda eni Middelburg, waar in 1901 respectievelijk 4 en G processen-verbaal opgemaakt werden wegens overtreding der Leerplichtwet tegen de verzorgers van schoolgaande kinderen, en in het arrondissement Haarlemmermeer, waar van de 155 processen-verbaal slechts 14 behandeld werden door den kantonrechter, verminderde



liet verzuim evenmin en ook niet te Herkin gen in liet kanton Sommelsdijk, waar ouders, wier kinderen in 1901 een geheelen zomer wegens veldarbeid verzuimd hadden, in October beboet werden met ƒ 1, ƒ 2 en f 8, terwijl andere ongestraft bleven, en te Nieuwe Tonge in hetzelfde kanton, waar dergelijke boeten gegeven werden aan verzorgers, die zich aan dezelfde wetsovertreding hadden schuldig gemaakt. Daarbij kwam nog, dat gedurende het verzuim het schoolgeld a f 0.10 per week niet betaald behoefde te worden, zoodat de boete meestal op het schoolgeld uitgewonnen werd en de kinderen daarenboven nog f 40 a f 70 verdiend hadden.
Andere toelichtingen omtrent het niet verminderen van het verzuim geven de volgende aanhalingen uit berichten, afkomstig uit Zeeland:
,,'t Wil mij voorkomen, dat zij die het meeste verzuimen, schuilen onder die leerlingen, welke zonder leerplicht heelemaal zouden weggebleven zijn; patienten, die gewoon waren van v vut !oi November vacantie te nemen. En wanneer nu die leerlingen liet eerste jaar na de invoering van de wet reeds gedeeltelijk de school bezoeken, dan heeft men, in vergelijking van vroeger, van vermindering en niet van vermeer <•ring van schoolverzuim te spreken. Een volgend jaar zal het resultaat nog gunstiger zijn; de wet moet eer igeu\ gerd worden."
„Het relatief schoolverzuim is niet verminderd. Yroeger toch lieten zich vele leerlingen (vooral meisjes) afschrijven op IQ- en 11-jarigen leeftijd. Het was een uitzondering een meisje boven de 11 jaar op onze school aan te treffen. Het verzuim dier leerlingen beneden 12 jaar werd niet meer aangeteekend, zoodat we nog al een dragelijk cijfer voor het verzuim kregen, maar het gaf den toestand niet zuiver weer.
Thans echter prijken bijna alle kinderen van 6—12 jaar op de lijst; maar velen boven de 10 jaar maken gebruik van de bij de wet toegestane 6 weken, terwijl niet weinigen wegens ernstige omstandigheden langer dan 6 weken verlof bekomen, ook van de leerlingen beneden de 10 jaar. Die „erntige omstandigheden" zijn veelal armoede der ouders."



Ook de bevestigende antwoorden gingen vergezeld van opmerkingen en toelichtingen. Dat de klassen beter bezet waren, gold soms alleen voor den zomer, 's winters waren, zij ook voor de invoering der wet goed bezet; elders was liet alleen met de hoogere, op weer andere zooals te Amsterdam en Leiden vooral met de middelklassen liet geval.
Voor Amsterdam blijkt de sterke stijging van de bevolking der middelklasse uit het volgende overzicht, dat alleen de scholen voor onvermogenden of die der le klasse betreft. De leertijd duurt er van 5 tot 12 jaar, zoodat het eerste leerjaar kinderen van 5 a 6 jaar, het tweede kinderen van (> aT jaar, enz. tot het zevende leerlingen van 11 a 12 jaar behoort te bevatten. De datums in de eerste kolom zijn die, waarop in de laatste jaren een cursus begon ; de procenten geven de verhouding der bevolking van het leerjaar tot de gelieele bevolking der bedoelde scholen aan.
le leer- 2e leer* 3e leer* 4e leer- j 5e leer* i 6e leer- 7e leer-
op jaar. jaar. jaar. jaar. ! jaar. jaar. jaar. totaal.
15 Sept. . 1899 6586 of 7:298 of 5883 of 5562 of 4694 of 3952 of 8005 of
17.8 pet. 1».; pet. 15.1 pet. 15.— pet. 12.7 pet. 10.7 pet. 8.2 pet. 37070 1 Feljr. . 1900 6476 of 7817 of 6498 of 5817 of 5221 of 4283 of 3612 of
16.3 pet. 19.7 pet, 16.4 pet. 14.6 pet. [ 13.1 pet. ! 10.8 pet. 9.1 pet. 39724 1 Juli . . 1900 6046 of 7730 of 7025 of 5921 of 5625 of 4225 of 3577 of
15.1 pet. 19.2 pet. 17.5 pet. 14.8 pet. 14.— pet. 10.5 pet. 8.9 pet. 40149
1 Jan. . . 1901 «176 of 7019 of 7256 of 6245 of 5328 of 4275 of 3619 of
15.9 pet. 17.5 pet. 18.1 pet. 15.6 pet. i 14.3 pet. 10.6 pet. 9— pet. 40118 1 Juli . . 1901 (>840 of 7298 of 7592 of 6835 of 5868 of 4994 of 3590 of
15.9 pet. 17.— pet. 17.6 pet. 15.9 pet. | 13.6 pet. j 11.6 pet. 8.4 pet. 43017
1 Jan. . . 1902 6561 of 7429 of 7529 of 7426 of 6429 of 5158 of 4061 of
14.7 pet. 16.7 pet. 16.9 pet. 16.7 pet. 14.4 pet. 1 11.6 pet. 9.1 pet. 44593
1 Juli . . 1902 6532 of 7662 of 7335 of 7549 of 6750 of 5343 of 4079 of
14.4 pet. 16.9 pet. 16.2 pet. 16.7 pet. j 14.9 pet. 11.8 pet. 9—pet. 45250 1 Jan. . . 1903 6821 of 7867 of 7:359 of 7610 of 7054 of 5530 of 4286 of
14.7 pet. 17.1 pet. 15.8 pet. 16.4 pet. 15.2 pet. 11.9 pet. 9.2 pet, 46528
1 Juli . . 1903 | 6574 of 7509 of 7487 of 7328 of ! 7148 of ! 5609 of 4198 of
14.3 pet. 16.4 pet. 16.3 pet. 16.— pet. , 15.6 pet. 12.2 pet. 9.4 pet. 45853
1 Jan. . . 1904 ! 6455 of 7485 of 7449 of 7347 of ; 7209 of ! 6000 of 4265 of
13.9 pet. 16.2 pet. 16.1 pet. 15.9 pet. 15.6 pet. 13.— pet. 9.2 pet. 46210
Hieruit volgt, dat te constateeren valt sedert 1 Juli 1900, het begin van den laatsten cursus voor de invoering der Leerplichtwet :
een vermeerdering in het le leerjaar met 409 leerlingen. „ vermindering „ „ 2e „ „245 „
2



een vermeerdering in het 3e leerjaar met 424 leerlingen.
» 77 77 » 4e „ „ 1426 „
^7 77 77 77 r 77 loS4 „
77 r 77 >7 77 7) 1"9 ri
n 77 77 77 77 77 688 „
Ook aan de organisatie der scholen is de invoering der Leerplichtwet ten goede gekomen. Waar bij een geheel normalen toestand ieder leerjaar een zevende der leerlingen of 14.2 percent zou moeten bevatten, vertoonden de bevolking dier leerjaren telkens groote afwijkingen, zooals uit de vetgedrukte procenten, die de maxima en minima op de verschillende tijdstippen aangeven, duidelijk op te maken is. Het verschil tussclien maximum en minimum, dat op 15 September 1899 nog 11.5 percent bedroeg, is thans reeds geslonken tot 7 percent en de afwijkingen van den normalen toestand, die toen naar boven 5.5 percent, naar beneden G percent bedroegen, zijn thans gedaald tot respectievelijk 2 en 5 percent; naar beneden zal zij ook spoedig kleiner worden.
In 1902, berichtte de afdeeling Zeeuwsch-Ylaanderen, (Oostelijk deel) gevestigd te Ossenisse: ,,Het kan niet ontkend worden, dat de wet zeer gunstig werkt op het onderwijs. Waren vroeger de klassen gedurende de zomermaanden half ontvolkt, thans mist men slechts enkele leerlingen."
Minder gunstig waren de resultaten in Hulst en Omstreken, zich uitstrekkende over de gemeenten Hulst, Clinge, Graauw, Sint Jansteen, Hengstdijk, Koewacht, Stoppeldijk, Boschkapelle, waar eenige leden te kennen gaven, dat het schoolverzuim in hun kring niet was afgenomen, behalve te Clinge, waar het aanmerkelijk verminderd was. Allen waren het er echter over eens, dat de wet, bij een goede uitvoering, toch veel goeds zou kunnen uitwerken.
Dat de wet in 1901 niet goed uitgevoerd werd in het arrondissement Hulst, waartoe beide afdeelingen behooren, blijkt uit Tabel A. hierachter. In 1902 ging het iets beter en de afdeeling Hulst e. O. schreef dan ook in het begin van 1903, op de vraag, hoe het met de werking der wet ging : „Een beetje beter. Er zit nog wat vrees in, dat de wet



nog eens zal toegepast worden." Docli te Koewaelit was toen reeds het verzuim meer toe dan afgenomen en den 9 Juni 1903 kwam in Het Schoolblad, het volgende bericht uit Hulst voor:
„Het is straks 2b jaar, dat de Leerplichtwet in werking is. Voorstanders van eene geleidelijke en humane toepassing dezer wet kunnen in het arrondissement Hulst een merkwaardig voorbeeld daarvan vinden. Het aantal veroordeelingen toch in die 21 jaar uitgesproken, bedraagt niet meer dan acht. Drie in de gemeente Graauw, drie in de gemeente Clinge en twee in de gemeente Sint-Jansteen. Oppervlakkig bekeken zou men dus denken, dat het schoolverzuim in deze streken al heel klein moet zijn. Dit is echter het geval niet. Waarschuwingen worden er genoeg gestuurd, de commissies tot wering van schoolverzuim hebben op tijd vergadering, doch tot veroordeeling komt het heel zelden. are het mogelijk op deze wijze het schoolverzuim voldoende te keer te gaan, het zou voorzeker de gulden weg zijn, doch dat is te betwijfelen. Hier en daar zou strengere toepassing der wet dringend noodig zijn."
Alleen te Zuiddorpe, waar een actieve commissie tot wering van schoolverzuim is, die zich reeds meermalen tot den gemeenteraad richtte met het verzoek om maatregelen ter beteugeling van het verzuim te nemen, is verbetering waar te nemen. Uit dat dorp schrijft men in Het Schoolblad van {{1 Maart 190-3:
„In tegenstelling met de vele klachten, die men hoort over de slechte werking der Leerplichtwet, maakt onze gemeente eene gunstige uitzondering. Uit het jaarverslag der commissie tot wering van schoolverzuim blijkt namelijk, dat er op een schoolbevolking van omstreeks 160 kinderen in den loop van 1902 slechts G personen door genoemde commissie opgeroepen zijn en dat alleen volgens art. 21 § 2 der Leerplicht, wet."
„Uit het arrondissement Terneuzen, schreef men in Juli 1901: „Men leeft hier alsof de Leerplichtwet er niet was. Zij5 die van Januari af steeds verzuimden, hebben aanmaning noch waarschuwing ontvangen. Op de dorpsscholen worden
2*
i.



■wekelijks 40°/0 der leerlingen opgegeven voor doorloopend verzuim wegens veldarbeid."
Op het einde van 1901 was de schoolopziener blijkens tabel A hierachter evenwel opgetreden en in het begin van 1902 kon de afdeeling Ter neuzen zich uitstrekkende over de gemeente : Terueuzen, Hoek, Philippine, Zaamslag berichten, dat de wet reeds een weinig ten goede begon te werken, doch dat de straffen te lang uitbleven. Te Biervliet was de dalingin het verzuim zeer sterk, (zie tabel B.); te Zaamslag en Hoek was nog weinig verbetering te bespeuren en de afdeeling Axel en Omstreken, zich uitstrekkende over de gemeenten Axel, Zuiddorpe, Overslag en Koewacht, moest melden: ,,Aan de Leerplichtwet is in deze streken door den arrondissementsschoolopziener slecht de hand gehouden; zoodat er van de resultaten der werking nog weinig te zeggen valt. In de meeste gemeenten is weinig verbetering op te merken. Het schoolverzuim is er nagenoeg even groot als vroeger. Was de Leerplichtwet goed uitgevoerd, dan zou naar onze meening het schoolverzuim veel verminderd ziin."
"Wat de gemeente Axel betreft, was dit in 1903 nog niet beter, want in Januari bleek uit het verslag der commissie tot 'wering van schoolverzuim aan den raad, dat het verzuim na de invoering der Leerplichtwet volstrekt niet verminderd was.
Tolgens bericht van de afdeeling Axel en Omstreken moest de oorzaak dezer slechte resultaten ook toen nog gezocht worden in de slechte uitvoering der wet.
Dat het in het arrondissement Tlissingen in 1901 niet veel beter ging dan in het arrondissement ïerneuzen, blijkt uit een ingezonden stuk in de Middelburgsche courant van 14 Augustus van dat jaar, waaraan het volgende ontleend is:
,,Sedert lo Mei wordt de school te Aardenburg bezocht door omstreeks 150 leerlingen, van welke 17 geboren zijn in 1891, 17 in 1890, 16 in 1889 en IC in 1888. Door deze leerlingen werden in de maand Juli verzuimd 163 schooltijden wegens veldwerk, 36 wegens huiselijken arbeid en 53 wegens overige redenen, waartoe te rekenen vallen: palingpeuren, eten brengen en eenvoudig te huis blijven, omdat het kind geen zin



had naar school te gaan. Door geen enkel dier wegblijvers is eene vergunning overgelegd. Zij geven zichzelf vergunning of ontvangen die van hunne ouders.
Hoeveel sommigen zich om de Leerplichtwet bekommeren, moge blijken uit het volgende voorbeeld:
Eene weduwe heeft twee schoolplichtige kinderen, een ■dochter geboren in 1899, en een in 1892. De eerste verzuimde in Maart eenmaal, in April 3 maal, in Mei 9 maal, in Juni 6 maal en in Juli 22 maal. De tweede in Juni 5 maal en in -Tuli ook 5 maal. Die verzuimen zijn zoo willekeurig mogelijk. De vrouw beweert baas te zijn van haar kindexen. Tot nog toe hoorde ik van geene enkele poging om die moeder en die kinderen de Leerplichtwet in herinnering te brengen.
In andere gemeenten o.a. in Cadzand, Oostburg en Zuidzan<le is liet schoolverzuim zonder vergunning wegens veldarbeid buitengewoon groot. In den laatsten tijd sprak ik nog al eens een hoofd eeuer school. Geen enkele zag eenige vermindering van schoolverzuim tengevolge van de Leerplichtwet."
In denzelfden geest spreekt een ander bericht, dat omstreeks cleiizelfden tijd in De Bude voorkwam uit hetzelfde arrondissement :
„In eene gemeente zijn 2 jongens, die doodgewoon koewachter zijn, ofschoon ze nog in de termen van den leerplicht vallen. Er zijn aan eene school leerlingen, die in liet begin van Juli 9 schooltijden van de 10 per week voor ,,Or" aangeteekend werden. Toch ontvingen de ouders geene waarschuwing.
Een jongen van 12 jaar gaat gewoonweg iederen Woensdagmorgen uit visschen en neemt dan soms een jongeren broer mee.
Vele onderwijzers en hoofden van scholen vinden zulk een uitvoering ridicuul. In het begin deden zij hun best om de kinders op school te houden, hetgeen ook werkelijk goed gelukte ; nu kunnen zij er niets meer aan keeren en hun prestige is er niet op verbeterd.
De meening van de nieesten, die ik gesproken heb, is: een



zoo uitgevoerde (beter „niet" uitgevoerde of niet uit te voeren) wet, maar zoo spoedig mogelijk in te trekken; zij gelooven evenwel, dat bij een beetje goeden wil, veel verbeterd zou kunnen worden. In liet begin ging het goed.''
Ook hierin, d.w.z. in liet niet vervolgen is A*erbetering gekomen, maar toch gaf de afdeeling Vlissingen als haar meening te kennen, dat scherper uitvoering gewenscht was, dat het recht niet snel genoeg werkte en dat liet verzuim wel verminderd was, doch, zooals een ander berichtgever uit dat arrondissement het uitdrukte, „op verre 11a niet zooveel als noodig zou zijn voor den goeden gang van het onderwijs.
„In het arrondissement Middelburg, waar de schoolopziener dadelijk met een krachtige bestrijding begon (hij verzond in 1902 niet minder dan 1400 aanmaningen) daalde het verzuim snel, gelijk blijkt uit de opgaven in. bijlage 13 omtrent 'Sint-Laurens, Koudekerke, Oost- en "West-Souburg en Trouwenpolder en uit dit bericht uit de gemeente Middelburg: ,,I)e werking der Leerplichtwet is gunstig te noemen, vooral blijkende hieruit, dat de hoogste klassen der scholen, voor mindei'gegoeden beter bevolkt waren dan vóór de invoering der wet. I11 1902 bedroeg het betrekkelijk schoolverzuim 41 /6 0/o van het getal schoolgaande kinderen, d.i. iets meer dan in 1901- Blijkbaar zat eerst de schrik er wat in; die schijnt later wat geluwd. Aan volstrekt schoolverzuim maakten zich schuldig 3 kinderen (van de 2210); evenwel zijn niet meegerekend de 12- en 13-jarige."
De schoolopziener in het district Middelburg, waartoe de arrondissementen Hulst, Terneuzen en Vlissingen behooren, vat zijn oordeel over de werking der wet in 1902 aldus samen 1
„Wat het schoolverzuim aangaat kan ik niet constateeren, dat daarin groote verbetering is gekomen. Valt er in de steden en in sommige plattelandsgemeenten ook al eenige vooruitgang te bespeuren, over het algemeen is op het platteland die vooruitgang zeer gering, en de omstandigheid, dat dooide gemeentebesturen geen gebruik gemaakt wordt van de bevoegdheid, hun bij art. 15 der Leerplichtwet toegekend, is oorzaak, dat er maar weinig maanden in het jaar zijn, waarin zoo goed als de geheele schoolbevolking bijeen is, en dus door



de onderwijzers, ook der hoogere klassen, zulk onderwijs kan worden gegeven als wensclielijk en bij geregeld schoolbezoek mogelijk is.
< hntrent de werking van de wet op den leerplicht kan ik, niet heel veel gunstigs melden. Een der arrondissementsschoolopzieners zegt daaromtrent: „de zeer lage boeten zijn zonder twijfel oorzaak, dat het relatieve schoolverzuim in dit arrondissement nog zeer groot is.' Zeker is het, dat ik bij mijne schoolbezoeken in Zeeuwsch-Vlaanderen den toestand op vele plaatsen nog alles behalve voorbeeldig vond.
Uit de arrondissementen Goes en Tliolen waren de berichten aanvankelijk niet ongunstig. Een berichtgever zegt: De klassen zijn beter bezet: het verzuim van April tot December heeft opgehouden." „Maar voegt hij er aan toe, „als men voortgaat met de wet te handhaven als tot nu toe, zal het weer spoedig het oude gangetje gaan. De afdeeling Krabbendijlce, zich uitstrekkende over de gemeenten Krabbendijke, Rilland-Bath, Waarde, Schore en Ierseke laat zich in denzelfden geest uit: „Het verzuim is veel verminderd. Te vreezen is echter, dat de vroegere toestand zal terugkeeren, daar overtredingen alleen met het zenden van de wettelijke waarschuwingen worden gestraft." Ook in de gemeenten Ellewoutsdijk, Wolfertsdijk, Ierseke en Schoondijke en Wissenkerke was in 1901 het verzuim blijkens tabel li sterk afgenomen.
Maar het overzicht in tabel A., zou bijna doen vermoeden, dat de kantonrechters in beide arrondissementen besloten hadden de 'wet fiasco te doen maken en dit geschiedde ook, want bij alle mildheid der schoolopzieners in het ^geven van verloven nam liet verzuim toe. Reeds in het begin van 1902 kwamen er berichten uit de afdeelingen als deze: „In het begin van het jaar 1901 was een invloed ten goede merkbaar; na April deed men alsof er geen Leerplichtwet bestond: in meerdere gemeenten was 10—20 °/0 schoolverzuim.
Vervolgingen werden in 1901 niet ingesteld. Men heeft de bevolking leeren sollen met een rijkswet, o.i. een bedenkelijke zaak." Dit bericht kwam uit de afdeeling Tholen, en de



afdeeling 3 oord—liereland sclireef: „De langzame berechtiging der Leerplichtwet heeft de aanvankelijke, gunstige werking der wet te niet gedaan."
AVel toonde de kantonrechter te Goes in het begin van 1902 wat meer activiteit en stonden in 10 zittingen 2-30 personen, beschuldigd van overtreding der Leerplichwet, te recht, maar daarvan werden er 135 vrijgesproken en 94 veroordeeld tot boeten van f 0.50 a ƒ 2.—; 4 recidivisten tot een boete van f 5.-.
Te verwonderen is het daarom niet, dat in den nazomer van 1902, dit berichtje in de bladen voorkwam.
„Zuid—Beveland. Tot op heden heeft de wet op den leerplicht hier nog niet kunnen bewerken, dat de kinderen der arbeiders ook des zomers de school helpen bevolken. Nauwelijks toch beginnen de werkzaamheden op het land, of de absenties nemen toe. Hier gaan eenigen mee om te helpen wieden, daar verhuren zich enkelen als koewachter, enz. En moeten de bieten gedund, het zijn schoolkinderen, die dit werk verrichten. Stijgend zijn verder de verzuimen bij liet plukken van de kruisbessen en de zwarte bessen. Eenigen verzuimen geregeld weken aan weken; enkelen komen naaischool, als er niet valt te werken. Beginnen eindelijk de werkzaamheden aan den oogst, dan is het een algemeene uittocht. Met zak en schaar gewapend gaan dan velen naar den akker om nalezing te houden. Een groot deel van den zomer is nu reeds zoo doorgebracht in de natuur en het rooien van de aardappelen en bieten moet nu nog volgen, waarbij zij ook weer behulpzaam moeten zijn.
Zooi was het vóór den leerplicht, en zoo is het nog. Bij liet in werking treden der wet was men algemeen onder den indruk, maar toen velen verzuimden en door den kantonrechter wegens armoede werden vrijgesproken of zeer licht beboet, toen was het voor goed gedaan met de wet. Meer dan eens siijn hier op een schoolbevolking van omstreeks 250 leerlingen ongeveer 100 leerlingen per week op de absentielijst te vermelden."
Evenmin is het vreemd, dat de afdeeling Xoord—Beveland



in het begin van 190-3 verklaart: „Het schoolverzuim is toegenomen, sinds gebleken is, hoe de wet door sommige kantonrechters wordt uitgevoerd."
En verandering scheen er ook in Juni 1903 nog niet gekomen te zijn, want toen las men nog in Het Schoolblad: „Hoe hier (te Ierselce) gesold wordt met de Leerplichtwet? Ongeveer 1 December van het vorige jaar maakte de schoolopziener verbaal op tegen een 50-tal verzorgers. Voor kort zijn een zestal (van deze?) veroordeeld. De andere verbalen zullen wel nooit door den kantonrechter behandeld worden. Een leerling verzuimt (op 4 halve dagen na) voortdurend sedert 29 April 1901. De verzorger is tot lieden nimmer voor den kantonrechter behoeven te verschijnen."
In het arrondissement Zierikzee was het resultaat der wet beter. In de Uitkomsten van het onderzoek naar den landbouw leest men nog omtrent Bruinisse:
,,'s Winters wordt de school bezocht door 352 kinderen, 's zomers door 250 en G5 kinderen beneden 12 jaar verzuimen meer dan één maand en minder dan 3 maanden, 80 beneden 12 jaar meer dan 3 maanden" ;
en omtrent Xieuwerkerk:
„In de laatste vijf jaar is het schoolverzuim zeer toegenomen ; vroeger kwamen de kinderen na den oogst, doch door den verbouw van uiën en beetwortelen vinden zij nu in October nog werk. In den winter bezoeken 220 kinderen vrij geregeld de school; in den zomer daalt dit cijfer wel eens tot 120; 94 verzuimen meer dan 3 maanden en 30 van 1—3 maanden de school, de verzuimen van enkele dagen per week en enkele weken per maand niet medegerekend;"
en omtrent Ouwerkerk:
,,'s Winters wordt de school door 132 leerlingen bezocht, op lo Juli waren er 119. Meer dan één en minder dan 3 maanden verzuimen 13, meer dan 3 maanden. 19 leerlingen. De leerlingen verlaten in den regel de school tusschen 10 en 13 jaar."
In het verslag in 1902 door de afdeeling Duiveland, waaronder Bruinisse, Xieuwerkerk, Ouwerkerk behooren, staat:



„Yóór de invoering der wet was een verzuim van 20% en daarboven niet zeldzaam, terwijl dit na de invoering teruggebracht is tot 5 a 6 °/0." 7)e afdeeling Zierikzee deelt mede,, dat in 1902 het procent geregeld schoolgaande kinderen aanzienlijk hooger was dan voor de invoering, dat het procent schoolverzuim in 1901 nog betrekkelijk hoog is geworden dooide leerlingen, die ambtshalve ingeschreven zijn, en de afdeeling Westerschouicen, omvattende de gemeenten: Burgli, Haamstede, lienesse, Xoordwelle, Serooskerke, Ellemeet, Elkerzeeen Duivendijke zegt: „De Leerplichtwet werkt hier over het algemeen goed : slechts enkele ouders verzetten zich er tegen. Werkt de wet een paar jaar, dan zal dat verzet geheel ophouden." Minder beslist drukt zich de afdeeling Oost— Schouwen, omvattende de gemeenten: Brouwershaven, Kerkwerve, Xoord gouwe, Zonnemaire uit in 1902; zij zegt:
„In het algemeen is het schoolverzuim niet zoo groot als vorige jaren. Ieder onderwijzer te platten lande, ten minste in onze landbouwstreek, vindt de invoering zonder een ige overgangsbepaling ten hoogste onpractisch. I)e bevolking zal er eerst na verloop van eenigen tijd ingroeien ; na hoe lang, zal veel afhangen van den ijver van den arrondissementsschoolopziener."
Aan den ijver van den schoolopziener heeft weinig ontbroken. Een blik op tabel A. leert, dat hij minder vrijgevig is geweest in het verleenen van verlof, veel meer processen-verbaal heeft opgemaakt en beter geholpen is door den kantonrechter en aan dien ijver zal het dan ook wel te danken zijn, dat de afdeeling Duireland in het begin van 190-3 kon melden : „Op alle scholen in Duiveland is door de uitvoering der Leerplichtwet de toestand veel verbeterd."
De afdeelingen Zierikzee en Oost—Schouwen constateeren hetzelfde verschijnsel en geven daarbij eere, wien eere toe•kunit. De eerste bericht:
„De wet werkt uitstekend, dank zij onzen ijverigen arrondissenientsschoolopziener. Maar de langzame gang der procedure doet aan de resultaten nog te veel kwaad."
en de tweede:
„Ieder jaar wordt het Or-verzuim minder. Dat is liet ge-



T0lg van liet werken van den arrondissenientsschoolopzieneiy die onvermoeid tle wet toepast, statistieken opmaakt, enz. Een •woord van lof komt liem in dezen wel toe."
Het zal wel, vooral met het oog op de scholen in het arrondissement Zierikzee wezen, dat de schoolopziener in het district Goes schreef: (zie Provinciaal verslag van Zeeland over 1902 blz. 143) „Omtrent meerdere dorpsscholen bleek, dat ongeoorloofd verzuim aanmerkelijk slonk, waardoor liet gros der leerlingen meer vrucht genoot van het onderricht. Een gevolg daarvan zal zijn, dat liet peil van het onderwijs ook in hoogere klassen zal stijgen en wanneer in volgende jaren, dank de Leerplichtwet, ook in die klassen het verzuim, vermindert en de klassikale behandeling aan grootere groepen leerlingen dan vroeger ten goede komt, dan mag ook gerekend worden op betere uitkomsten van liet onderwijs aan de volksschool voor hen, die gedurende den door de wet voorgeschreven tijd werkelijk geregeld de school bezoeken.
Terder zegt die schoolopziener omtrent de 'werking der Leerplichtwet in zijn district gedurende 1902 op bladzijde 155 e.v. van hetzelfde verslag: „Wat de werking van de Leerplichtwet betreft moet verklaard worden, dat die wet zeer verschillend werkte in de onderscheidene deelen van mijn ambtsgebied. Terwijl de invloed ten goede reeds zeer merkbaar was in het arrondissement Zierikzee, liet de werking van de wet in de arrondissementen Goes en Tholen nog zeer veel te wenschen over. Bij schoolbezoeken, in die arrondissementen gebracht, vernam ik telkens en telkens weer de klacht, dat de veldarbeiders hun kinderen, evenals voor de invoering der wet, van school hielden zoolang er voor de kinderhanden in het landbouwbedrijf iets te verdienen viel; dat het verzuim in meerdere gemeenten over het algemeen in 1902 niet beduidend minder was dan in 1901 en dat de behandeling der overtredingen, na eindeloos gerekt te zijn, veelal uitliep op vrijspraak, op grond van armoede, of wel eindigde met een veroordeeling tot een geringe geldboete.
„Dat in gemeenten, waar de toepassing van de Leerplichtwet zich op die wijze openbaart, de school al zeer weinig ge-



baat is met de verbodsbepalingen en de eerbied voor de wet •ernstig wordt geschaad, behoeft geen nader betoog.
„Een der arrondissementsschoolopzieners legt de verklaring af, dat hem gebleken is, dat bij voldoende medewerking >an de rechterlijke macht de toepassing der wet gemakkelijk is, dat de werking der wet op bijna alle scholen gunstig mag genoemd worden; dat het aantal schoolgaande kinderen tijdens de werking der wet, in verhouding tot vorige jaren, bijna overal is toegenomen en dat het schoolverzuim waarschijnlijk bijna overal tot een minimum zou gedaald zijn, wanneer slechts vroeger een aanvang gemaakt ware met het vervolgen der overtreders. Hij noemt het laat vervolgen de hoofdoorzaak, dat in zijn ambtsgebied de wet zooveel noodeloos werk van hem heeft geëisclit en dat het aantal geverbaliseerden zoo ontzettend groot is geweest.
„Verder geeft hij te kennen, dat hij van de hoofden der scholen en van het personeel van bijstand steeds de meest mogelijke medewerking ondervonden heeft, en dat er in verschillende gemeenten tussclien ouders en onderwijzers een betere band komt. AVas liet vroeger, zoo schrijft hij, de gewoonte van vele ouders nalatig te zijn in het zenden van kennisgevingen omtrent het al of niet ter school komen hunner kinderen, thans komen vele ouders persoonlijk kennis geven aan de schoolhoofden, waarvan het natuurlijk gevolg is, dat de ouders eens met het hoofd der school over hun kinderen spreken en dat zij belang gaan stellen in de school.
„Ook wijst hij er op, dat men in sommige scholen aan het uiterlijk der kinderen, vooral bij de meisjes, zien kan, dat de Leerplichtwet haar beschermt tegen overmatigen arbeid. Hadden velen vroeger, na maanden lang verzuimd te hebben, een verwaarloosd uiterlijk, thans is daarin veel verbetering gekomen.
„Een ander arrondissementssclioolopziener deelt mij mede, dat het ongeoorloofd verzuim op vele scholen in 1902 geringer was dan in 1901, dat sommige gemeenten daarentegen het verzuim sterk toegenomen was, schrijft die ambtenaar toe aan de geringe boeten en de vele vrijspraken van de overtreders.



„Naar mijne zienswijze is snellere behandeling der ingediende verbalen en bestraffing met hoogere boeten dringend noodig."
De berichten uit de gemeenten Beierland, Maasdam, Numansdorp, Sliedreclit, benevens de opgaven in tabel li omtrent de gemeenten 's Gravendeel, Zwijndreclit, Hardinxveld, Leerdam, Den Bommel, Ooltgensplaat en Oost-A oorne bevestigen wat de schoolopziener in het district Dordreent zeide volgens het llegeeringsverslag. ergelijkt men voorts dit verslag met een bericht uit Het Nieuwe Schoolblad van October 1894, dan blijkt, dat de wet zeer groote verbetering heeft gebracht. Dit bericht luidt : „Het jaar 1894 zal ook voor Yoorne en Putten, wat betreft de statistiek van het schoolverzuim, met een zwarte kool aangeteekend staan. Xog zijn de meeste scholen voor een gedeelte ontvolkt door het wegblijven van de jeugdige veldarbeiders en arbeidsters, van welke velen zich reeds in het voorjaar aan het onderwijs hebben onttrokken."
Maar toch kwamen er ook in 1901 uit dat district berichten van minder gunstigen aard. Het Rapport der Enquête uitgeschreven door het .Landelijk Onderwijscomité zegt omtrent Dubbeldam:
„In het begin zat de schrik er in. Men dacht, dat de straf op de misdaad zou volgen. Al gauw kreeg men in de gaten, dat de zeer omslachtige administratie en het lang uitblijven der waarschuwingen de wet tot een paskwil maakten. Onwillige ouders hebben gedurende zeven maanden hun kinderen kunnen thuishouden zonder vervolgd te worden. Deze wetenschap heeft velen tot navolging van lijdelijk verzet geprikkeld. Sommigen vragen voor den vorm zes weken aan, maar blijven daarna hun kinderen voor veldarbeid thuishouden. Gevolgen heeft dat voor hen nog niet gehad. Ook zelfs, waar de schoolopziener op wettelijke gronden verlof weigert, gaat men zijn eigen gang.
De wekelijksclie lijst bevat voor school 4, aantal leerlingen ongeveer 180, gemiddeld 70 namen, 'waarvan ruim de helft met ongeoorloofd verzuim. Erkend moet, dat in de meeste



gevallen armoede en lage loonen de hoofdoorzaken zijn. Wat de kinderen 's zomers verdienen, kunnen de ouders niet missen zonder, met hun gewoonlijk groote gezinnen, gebrek te lijden.
Zooals de Leerplichtwet echter thans werkt, geeft ze veel tijdverlies en hoegenaamd geen voordeel. In de hoogste klasse b.v. bedroeg het zoinerverzuiin hoogstens 75 °/0, nu (in 1901) 70V'
Aan den schoolopziener lag dit niet, want reeds in Mei werden daar een 18-tal ouders of verzorgers voor de commissie tot wering van schoolverzuim gedaagd en er kwamen gevallen voor, waarin hij de zes weken verlof voor veldarbeid weigerde, omdat er voor de aanvrage daarom te veel willekeurige verzuimen gepleegd werden. Te Sliedreclit werden voor het einde van Juni een 70-tal personen voor de commissie gedaagd en een bericht in Het Schoolblad van 2 December 1902 uit het arrondissement Dordrecht toont aan, dat hij ook in het. volgende jaar niet stilzat:
„In den loop van dit jaar heeft de Leerplichtwet aan den ambtenaar in dit arrondissement een vermeerdering van meer dan 000 zaken gebracht."
Waar veldarbeid wordt verricht zijn de overtredingen liet talrijkst, o.a. te Oud-Beierland, Klaaswaal en Dubbeldam. Vele ouders komen zelfs voor den rechter en geven dan als reden van het verzuim hunner kinderen den veldarbeid op. De opgelegde boete wordt er gemakkelijk uitgehaald.
Uit de afdeeling Leerdam en Omstreken werd reeds in het begin van 1900 geklaagd, dat de wet, ondanks de daling van het verzuim in 1901 niet aan de verwachtingen voldeed, nadat die afdeeling in 1902 gewezen had op te groote toegeeflijkheid van den schoolopziener in het arrondissement Gorincliem.
Niet alle berichten uit het district Dordrecht waren zoo ongunstig. Een" berichtgever uit Ooltgensplaat schrijft in Mei 1903: „Aangenaam is het mij te kunnen niededeelen, dat. de Leerplichtwet in deze gemeente, ondanks zijn zeer groot aantal veldarbeiders, nog steeds gunstig blijft werken. Ik moet er echter dadelijk aan toevoegen, dat het



aantal verzuimen niet in die mate is afgenomen, als waarop men had durven hopen. Dit is echter niet te verwonderen, als ik mededeel, dat in het laatste jaar bijna niemand vervolgd is geworden. Deze laksheid is vooral voor deze streken, waar de wet tengevolge der armoede zoo moeilijk is, zeer ie betreuren. De enkele onwilligen, die hier nog steeds zijn, drijven thans meer dan vroeger den spot met de wet en zijn, daar ze nu niet vervolgd worden, een slecht voorbeeld voor anderen."
Ook de afdeeling Maasdam en Omstreken verklaart in 1903, dat het verzuim vermindert er bij voegende, dat sneller toepassing der wet gewenseht ware.
Of het oordeel van den districtsschoolopziener te Rotterdam, in het begin van dit verslag aangehaald, niet op den duur wijziging zal behoeven, zal mede van de uitvoering en verbetering der Leerplichtwet afhangen ; in Het Schoolblad van 30 Juni 1903 kwam ten minste het volgende ongunstige bericht voor: „De commissie van toezicht op het Lager Onderwijs te Rotterdam constateert: de toeneming in 1902 van het schoolverzuim en het % erlaten der school, voordat alle klassen zijn doorloopen. Crevraagd wordt, of de Leerplichtwet reeds als geneesmiddel heeft uitgewerkt, of dat de toepassing niet deugt. Een fout is, dat zij te langzaam werkt, dat soms zes maanden verloopen, eer een overtreding bestraft wordt. De wet is blijkbaar niet streng genoeg tegen onwillige ouders, want op een dei tusschenscholen kwamen 1000 onwettige verzuimen ten laste van 3 leerlingen. De jongens hadden de boete dubbel en dwars voor de ouders verdiend."
Een flinke verbetering in het schoolverzuim heeft de Leerplichtwet tengevolge gehad in het W estland. De aan\ankelijke verbetering, sprekende uit d3 vermindering in de gemeenten Naaldwijk en Monster in tabel B, bleef aanhouden en in Mei 1903 luidde nog een bericht uit de laatste gemeente : „In de 5e en 6e klasse wordt nu niet G of 8 maanden, maar slechts G iceken verzuimd en dan zoo algemeen, dat 'san geregeld doorgaan in die 6 weken geen sprake kan zijn. Die klassen in haar geheel moeten daaronder natuurlijk iets lij-



den ; maar zij Wijven toch in liaar geheel. Dat verzuim Cal len oP denzelfden tijd) geeft geen aanleiding, dat er veleü
worden." ^ afl°°P ^ leei jaai' niet bevorderd kunnen
T ^ i'TUi!" 19?:1 SChrijft men m,X uit '9 Gravenzande • De Slch we *eeft » het Estland een ommekeer op sehöol-
B in dezl Tl Verzuim a«t. < »P de scholen A en
B m deze gemeente, waar vóór de Leerplichtwet een aanzien
lijk v erzuim was, bestaat nu geen noemenswaard verzuim meer
Ia het eerste jaar hebben we veel overtreders gehad m Jr
luk'dTd °ülVSch°o1 ^ekomen. Xu hadden wij het ge-
Ji te Sohtr'1'0^ 1SSer?t8SCh00l°PZiener en de kautonrechdam de zaak flink aanpakten en in een jaar waren
w, er door. Het tweede jaar werd er geen enkel proces-verbaal meer opgemaakt. Wel moesten de ouders nog voor de
ETSnr 07illg T 8Chool;erzuim tornen; maar daar
" m I I nr 8 m 0rde i8? Neen' het ver-
zuim op de wettig toegestane tijden voor veldarbeid enz. is
ermeerderd. "V oor de Leerplichtwet was veldarbeid verboden beneden 11 jaar, nu vragen ze, als ze pas 10 jaar Z ■?«™ : „(le Westlandsche o„de™5ze„ t.,J„
tevreden zijn met de werking der Leerplichtwet " Een berichtgever uit Naaldwijk wijst verder nog op de ooi-
het bedrT )g Van den tijd Toor verlof in verband met
land „ 1 met dC °Pmerkin?. dat in liet West-
heersclit 6611 JUa eei'bied V°°r Wet en autoiiteit
Helaas, niet uit alle deelen van het district 's Gravenhage komen zulke gunstige bericht™. In Het Handelsblad eest men omtrent Delft in het begin van Juni 1901:
„Het de Leerplichtwet schijnt het hier nog niet te willen gaan De schoolhoofden klagen over de niet-navolging der wet door den schoolopziener. Het komt voor dat kinderen met meer dan honderd schoolverzuimen gewoon weer ter school
a2"rd°raT,ÏJ"e " geWeeSt ZSD' heel
En als de schoolhoofden hun plicht doen, struikelen zij over



den schoolopziener, die geen notitie neemt van de klachten. Enkele schoolhoofden maken ook geen duplo van den weekstaat meer, andere laten het bijhouden van staat C eenvoudig schieten, overtuigd als zij zijn dat het toch niets geeft.
Laatst moest een vergadering der commissie tot wering van schoolverzuim afgezegd worden, omdat er niets te behandelen viel. Dat is toch wel wat erg."
In het begin van November 1902 kwam dit bericht uit Delft: „De Leerplichtwet moge, onmiddellijk na hare invoering, in onze gemeente hare meer of minder gewaardeerde werking hebben doen gevoelen, gaandeweg is dat minder geworden, en op het oogenblik is de toestand van dien aard, dat aan de lagere scholen het schoolverzuim weer aan de orde van den dag is.
In het midden latende waar in dezen de fout zit, — zoo daarvan al sprake kan zijn — het is een feit, dat een veroordeeling wegens leerplichtovertreding door den kantonrechter een zeldzaamheid is.
De schoolverzuimen wegens „ziekte"' passeeren aan enkele scholen onbelemmerd in steeds grooter wordend aantal; terwijl aan andere scholen het verzuim, dat niet of moeilijk te controleeren is, eenvoudig onder „verschoonbaar" wordt gerangschikt. Het is bijna chronisch. In liet kort er is te constateeren: eene bedenkelijk ruime opvatting van de bepalingen der Leerplichtwet, welke, zoo zij op eenigszins langen termijn toegepast wordt, de gansche wet tot een doode letter dreigt te maken."
Gelukkig is hierin verandering gekomen. Althans de afdeeling Delft II schrijft in het begin van 1903 :
„De Leerplichtwet wordt in den laatsten tijd strenger uitgevoerd en geeft op alle scholen o.a. dit uitmuntende resultaat, dat het te vroeg verlaten der school niet meer voorkomt. Ook het betrekkelijk schoolverzuim is zeer aanmerkelijk verminderd."
In het district Gouda werkt de Leerplichtwet mede zeer verschillend en de afdeeling Groot—Ammers meldt in 1902: „De invoering der Leerplichtwet heeft zeer gunstig ge-
3



werkt op het schoolverzuim; ongeoorloofd schoolverzuim komt zeer weinig voor. "Waren voorheen de 5e en de 6e klasse, vooral in de laatste maanden van het schooljaar, voorde helft ontvolkt, thans heeft men volle klassen."
en in 1903:
„Over het algemeen kan men zeggen, dat de Leerplichtwet in deze omgeving gunstig blijft werken. Ongeoorloofd verzuim komt betrekkelijk weinig voor."
Maar de afdeeling Lisse, die in 1902 kon berichten:
„Door de invoering van de Leerplichtwet is het relatieve schoolverzuim in bijna alle plaatsen uit deze omgeving zeer verminderd; doch het groote voordeel bestaat voor ons hierin, dat de kinderen nu genoodzaakt zijn tot 12- of 13-jarigen leeftijd op de school te blijven, waar het vroeger regel was, <lat ze haar op 10- en 11-jarigen leeftijd gingen verlaten," moest in 1903 melden :
„De slechte uitvoering der Leerplichtwet in het kanton „Haarlemmermeer", waaronder ook Lisse en Hillegom ressorteeren, maakt-, dat vele ouders met deze wet den spot drijven, Ouders van leerlingen, die een jaar achtereen permanent verzuimden, werden veroordeeld tot eene boete van 3 en 5 gulden, terwijl die kinderen in dien tijd met veldarbeid ongeveer f 100 hadden verdiend. De,ouders betalen lachend de geringe boete en — zenden hun kinderen weer naar het veld."
Dezelfde gevolgen dezer wijze van handelen van den kantonrechter deden zich in de gemeente Haarlemmermeer gevoelen. Althans in de Nieuwe Rotterdammer Courant kwam in het begin van Augustus 1902 dit bericht voor:
„Uit de gemeente Haarlemmermeer wordt bericht dat door de werking der Leerplichtwet de verzuimen der scholieren aanzienlijk verminderd zijn, hoewel het aantal wetsovertreders nog weinig afneemt. Vele processen-verbaal komen wel bij het kantongerecht in, doch, dank zij de geringe voortvarendheid van dit college, zijn er nog slechts éénmaal van 3 scholen enkelen tot een geldboete veroordeeld."
De aanvankelijk gunstige berichten uit Haarlem werden



teniet gedaan door liet volgende gedeelte uit liet gemeente-
verslap: over 1902:
.,De tabel van liet schoolverzuim toont geen verbetering, integendeel achteruitgang; ziekte is niet alleen de oorzaak daarvan, ook het ongeoorloofd verzuim is vooral op de koste looze scholen grooter dan in 1901. Eveneens is toegenomen het aantal leerlingen dat de school verliet, zonder die geheel doorloopen te hebben. Gevraagd wordt: „Kan het zijn dat de Leerplichtwet reeds als geneesmiddel heeft uitgewerkt, of is wellicht de toepassing ervan niet juist?" En dan wordt gewezen op het volgende: „l)e leerplichtwet werkt te langzaam. Een half jaar soms na de overtreding komt de vervolging en in dien tussclientijd wordt het eene verzuim na het andere gepleegd. Het zijn vooral de hardnekkige verzuimers, die het percentage van het ongeoorloofd verzuim doen stijgen. Zij wachten een vonnis af, en de geringe boete, den ouders opgelegd, is gemakkelijk te betalen met de verdiensten van de vele weken, waarin de school niet werd bezocht." Tegen onwillige ouders wordt meer gestrengheid gewenscht. Ook heeft de wet op den leerplicht het percentage van verzuim wegens ziekte verhoogd. Als vrij zeker mag worden aangenomen, dat er onder de geoorloofde verzuimen ongeoorloofde schuilen."
Uit het Noorderkwartier van Holland kwamen bijna geen klachten over vermindering der aanvankelijke resultaten; alleen de afdeeling Allernaar—Duiten schreef in 190-3:
„Langzamerhand verslapt de indruk door de bepalingen der Leerplichtwet in den aanvang gemaakt. Sommige leerlingen plegen weer dikwijls en lang aaneen willekeurig verzuim, zonder dat de verzorgers vervolgd werden. Evenwel is er nu een proces-verbaal tegen iemand opgemaakt, wat misschien
verbetering zal brengen.'
Het hoofd eener school te Zaandam berichtte de plaatselijke commissie van toezicht op het lager onderwijs daar ter stede, dat hij bij het in werking treden der wet op de leerplicht gehoopt had, dat het willekeurig verzuim belangrijk zou verminderen, hij werd daarin teleurgesteld door de slappe uit-
3*



voering der wet. Toen in de maand April de commissie tot wering van schoolverzuim haar taak begon, liet alles zich schoon aanzien en het willekeurig verzuim daalde tot 0.6 0.5 ja 0.3 procent, terwijl het in de voorafgaande maanden 1.6, 1.1 a 2 had bedragen. Toen nu echter begon te blijken, dat het met de vervolgingen zulk een vaart niet liep, steeg het cijfer gaandeweg en bereikte in de maanden October en November 2, in December 2.2 procent. Waarlijk, indien de wet niet krachtiger wordt uitgevoerd, doet zij meer kwaad dan goed.
Met een tweetal verklaringen van hoofden van bijzondere scholen te Hilversum, overgenomen uit het eerste jaarverslag der commissie tot wering van schoolverzuim te Hilversum, moge dit hoofdstuk eindigen.
Het hoofd eener school met den Bijbel zegt daarin:
„Als vrucht van het werken der Leerplichtwet zouden wij, om billijk te zijn, moeten wijzen op : le het bezoeken der school op de Zaterdagmorgenuren, wat vroeger veel te wencellen overliet; 2e het mindere verzuim van enkelen, die vioeger steeds tot de vaste klanten behoorden; 3e het langer op de school blijven der meisjes, waarvan velen vroeger op 11-, ja sommigen op 10-jarigen leeftijd de school verlieten. Dit laatste is mij sterk opgevallen bij de telling der leerlingen bij den aanvang des jaars, waaruit mij bleek, dat het aantal meisjes grooter was dan dat der jongens, 'wat mij nog nooit was voorgekomen. Dat dit alles én het onderwijs én den leerlingen ten goede moet komen, behoeft geen betoog."
En het hoofd eener E. K. stichting laat zich aldus uit: „Sedert de invoering der Leerplichtwet bezoeken de kinderen veel trouwer de school, we hebben echter nog te veel over verzuim te klagen. Het voorbeeld van enkele onwilligen, die zoo lang ongestraft verzuimen, werkt vooral slecht op de overige leerlingen."
ABSOLUUT VERZUIM.
Dat ook het absoluut verzuim afgenomen is, kan blijken : lo. uit een vergelijking van de toename der schoolbevolking; 2o.uit de antwoorden op de vragen 2 en 17.



De schoolbevolking bedroeg in Zuidholland:
begin 1899 160078 leerlingen.
„ 1900 162831 „ toename 2756 leerlingen. „ 1901 166396 „ „ 3562
„ 1902 179505 „ „ 13109 „
Tot deze snelle aanwas heeft de schoolbouw in Rotterdam en 's Gravenhage niet weinig toegedaan. De achterstand was daar bij de invoering der wet groot en de toename kan dus niet geheel beschouwd worden als een gevolg van de invoering der Leerplichtwet; maar voor een deel ook aan de uitvoering van het in beide gemeenten lang verwaarloosde art. 16 der wet op het Lager Onderwijs.
In Noordholland bedroeg de schoolbevolking:
begin 1899 141476 leerlingen.
„ 1900 145719 „ toename 4243 leerlingen. „ 1901 148321 „ „ 2602
„ 1902 159584 „ „ 11263
in Zeeland:
begin 1899 33395 leerlingen.
„ 1900 33424 „ toename 29 leerlingen.
„ 1901 43569 „ 145
„ 1902 34973 „ „ 1404
„ 1903 35082 „ 109
Yoor Amsterdam zijn de getallen aldus:
begin 1899 76642 leerlingen.
„ 1900 79194 „ toename 2552 leerlingen.
„ 1901 83293 „ „ 4099
„ 1902 88427 „ „ 5134
„ 1903 90414 „ „ 1987
Yoor Rotterdam en 's Gravenhage zijn deze opgaven om bovengenoemde redenen weggelaten.
Uit welke klasse der maatschappij de kinderen het meest van de invoering der wet geprofiteerd hebben, leeren de volgende overzichten van de aantallen kosteloos schoolgaanden.



in Zuidholland:
begin 1899 59012 leerlingen.
r 1900 o8445 „ afname 567 leerlingen. " 1901 58354 „ 91
„ 1902 61033 „ toename 2679 „
in Noordholland:
begin 1899 63832 leerlingen.
„ 1900 64799 „ toename 967 leerlingen. „ 1901 67395 „ „ 2596 „
„ 1902 73331 „ B 5936 „
in Zeeland:
begin 1899 14538 leerlingen.
„ 1900 14962 „ toename 424 leerlingen. „ 1901 14791 „ afname 171 „ „ 1902 15670 „ toename 879 „
In Amsterdam bedroeg de bevolking der openbare lagere scholen der le klasse: (zie blz. 17)
begin 1899 36184 leerlingen.
„ 1900 38193 n toename 2009 leerlingen. „ 1901 40982 „ „ 2789
„ 1902 46826 „ „ 5844
Gedeeltelijk moet de sterke vermeerdering toegeschreven worden aan de omstandigheid, dat vele kinderen, die vroeger niet naar school gingen het thans wel doen, maar voor een ander, nog grooter gedeelte, aan de omstandigheid dat vele kinderen, die anders de school hadden verlaten, nu moesten blijven. De volgende cijfers leeren dit duidelijk. In Zuidholland gingen school
kinderen van
in 6j. en af- 7,8 en toe- 10,11 toe- 13j.en toebegin jonger, name. 9 j. name. en 12 j. name. ouder. name.
1899 1401 65834 69451 23494
1900 1365 46 68470 2636 69588 137 23600 106
1901 1259 106 68533 63 72232 2644 24320 720
1902 950 309 70433 1900 76385 4153 31667 7347



in Noordholland:
in 6 j. en toe- 7,8 en toe- 10,11 toe- 13j.en toe-
begin jonger. name. 9j. name. enl2j. name. ouder. name.
1899 3835 56954 58194 22493
1900 4199 364 59416 2462 58645 451 22881 388
1901 5910 1711 60374 958 60184 1839 23123 242
1902 5998 88 61141 767 63543 3059 28919 5796
in Zeeland:
in 6 j. en af- 7,8 en toe- 10,11 toe- 13j.en toe-
begin jonger, name. 9j. name. en 12j. name. ouder. name.
1899 490 13533 13479 5893
1900 382 108 13758 225 13477 — 2 5807 — 86
1901 349 33 13679 — 79 13774 297 5770 - 37
1902 299 50 14233 554 14006 232 6467 697
Van de 151 antwoorden, die kwamen op vraag 2: Is dit ook het geval met het absoluut verzuim f kunnen er 3 buiten rekening gelaten worden, omdat de berichtgevers meldden, dat het hun onbekend 'was of dat zij er niet over konden oordeelen. 52 antwoorden (13 uit Zuidholland, 26 uit Noordholland en 13 uit Zeeland) luidden, dat absoluut verzuim ook voor het in werking treden der wet niet of bijna niet bestond en van de overige 9(3 (43 uit Zuidholland, 30 uit Noordholland en 23 uit Zeeland), waren er 00 bevestigend (30 uit Zuidholland, 24 uit Noordholland en 12 uit Zeeland), de overige 30 waren ontkennend.
Van de 157 antwoorden (59 uit Zuidholland, 02 uit Noordhollaiul en 36 uit Zeeland) op vraag 17 : Blijven de kinderen langer op school dan vóór de wet ? waren er 109 bevestigend (46 uit Zuidholland, 47 uit Noordholland en 16 uit Zeeland) en 46 ontkennend (11 uit Zuidholland, 15 uit Noordholland en 20 uit Zeeland), terwijl 2 berichtgevers verklaarden, dat de kinderen na de invoering der wet korter schoolgingen dan voor dien tijd.
Die twee gaven van dit verschijnsel de volgende verklaring: „Door de invoering van het herlialingsonderwijs zijn de



winteiklanten, dat zijn de leerlingen, die alleen van Xovember tot ilaart of April schoolgingen, verdwenen. Zij zouden voor liet grootste gedeelte volgens de Leerplichtwet niet meer leerplichtig zijn geweest."
oor de invoering der wet konden de kinderen tot hun lCe jaai °P school blijven. Dat kan ook nu nog; maar steeds minder komt het voor, dat zij meer dan een jaar in de hoogste klasse zitten."
Een der hoofden, van scholen beantwoordt vraag 17 ontkennend, doch acht het een voordeel voor het onderwijs, dat de jongens niet zoolang als vroeger blijven. Hij zegt: „De meisjes, die vrij zijn van den leerplicht, schijnen meer haast te hebben om te vertrekken dan vroeger, toen zij halve dagen naar de naaischool konden gaan. Dit geldt ook voor de jongens; boven den veertien jarigen leeftijd kwamen ze in den afgeloopen winter op de dagschool vrij wat minder teiug dan \roeger. Ik acht dit een zeer te waardeeren nut van de Leerplichtwet. Ik weet wel, dat dergelijke knapen gedurende de drie, hoogstens vier maanden, dat zij komen overwinteren, nog aardig wat van liet onderwijs kunnen profiteeren, maar ze zijn te veel een hinderpaal voor den geregelden gang van zaken om niet te veroorzaken, dat het onderwijs der getrouwe schoolbezoekers onder hun aanwezigheid lijdt."
Bij zijn ontkennend antwoord maakt een ander hoofd eener school, waar de leerlingen reeds opgenomen worden als zij 4j jaai zijn, de opmerking: „De leerlingen kunnen op den leeftijd van lOi. jaar de school verlaten. Dit komt nu wel niet v oor, maar wanneer de kinderen, die op dien leeftijd niet meer leerplichtig zijn, de cursus in de hoogste klasse nog eens gevolgd hebben, verdwijnen zij toch voor het meerendeel."
Een dergelijke opmerking maakt een ander hoofd bij zijn bevestigend antwoord. Hij zegt: „.Ta, ofschoon zich liet verschijnsel voordoet, dat kinderen voor hun 12e jaar de school vei laten, die het vroeger niet gedaan zouden hebben. 2ïu er een ontslag in massa plaats heeft bij het einde van den cursus, gaan er ook op den leeftijd van ruim 11 jaar enkelen heen,



die vroeger bleven; zelfs zijn er jongens, die dan langs den
weg gaan loopen."
l)e ontkennende antwoorden op vraag 2 gaan liier en daar vergezeld van opmerkingen als deze: „dat is toe te schrijven aan de treurige wijze, waarop de processen-verhaal behandeld worden."; zelfs de ambtshalve ingeschreven leerlingen blijven weg en worden niet vervolgd.
Als toelichting bij de bevestigende antwoorden op vraag 2 en 17 schrijft men :
„Het absoluut verzuim te Rotterdam, voor zoover dit veroorzaakt werd door gebrek aan plaatsruimte is sterk verminderd, want door de Leerplichtwet is met den scholenbouw flink voortgang gemaakt.' Het betrof ook vaak kinderen, die van <.e bijzondere school wegens veelvuldig schoolverzuim waren ver. wijderd of de school willekeurig hadden verlaten. De commissie tot wering van schoolverzuim, die deze mededeeling doet, voegt er aan toe: „Even willen wij hier aanstippen, dat de bijzondere scholen van aanhoudende verzuimen veel minder last hebben dan de openbare scholen, omdat de besturen of hoofden dier inrichtingen dergelijke kinderen eenvoudig van de school verwijderen, een vrijheid, die de Leerplichtwet aan de hoofden van openbare scholen heeft ontnomen.
„Te 's Gravenhage verlaten de kinderen beneden den 13jarigen leeftijd de school niet meer, zoodat de hoogeie klassen der scholen thans sterk bezet zijn."
Te Delft zijn de beide hoogste klassen beter bevolkt dan vroeger, toen telden zij 25 a <30 leerlingen, nu ruim 40.
„Het was vroeger een zeldzaamheid als ik een hoogste klasse had van 10 leerlingen, thans sta ik daar eiken dag voor 30 kinderen. Dat onze scholen nu ook goed bezette hoogste klassen hebben is zeker wel het grootste voordeel van de
Leerplichtwet."
„Velen, die anders in het 4e of 5e leerjaar verdwenen, zouden zijn blijven steken, doorloopen nu de zes leerjaren.
„Ingevolge de wettelijke voorschriften kwamen te Enkliuizen in de eerste helft van 1901 onderscheidene leerplichtige kinderen, die reeds waren afgeschreven, opnieuw ter school.



In Juni 1901 werd aan de commissie tot wering van schoolverzuim een lijst van 15 kinderen aangeboden ter ambtshalve inschrijving. Aan het verzoek daartoe kon voorloopig geen gevolg worden gegeven. Inmiddels voldeden enkele ouders a.lsnog vrijwillig aan den hun opgelegden plicht, zoodat een herziene opgave in November 1901 nog slechts 6 namen telde.
Uit een mededeeling van den schoolopziener in het arrondissement Medemblik, waaronder Enkhuizen ressorteert, blijkt, dat in 1902 in het arrondissement Medemblik alle leerplichtige kinderen zijn ingeschreven, behoudens die, voor wie wettelijke redenen van vrijstelling gelden."
„Ook het absoluut verzuim is verminderd, daar hier vroeger ongeveer 50 pet. van de mannelijke bevolking der school van medio Maart tot Xovember verzuimde. Dit behoort nu tot de onmogelijkheden. Alzoo is hier door de invoering der wet een geregelde toestand ontstaan."
„Het absoluut verzuim is verdwenen."
„Enkele meisjes blijven langer, terwijl jongens, die zonder Leerplichtwet reeds op hun 11e jaar des zomers zouden thuisblijven nu het geheele iaar komen.
Vooral in het 5e leerjaar waaruit vroeger nog al eens kinderen de school verlieten is dit te merken."
„Het is mij nog nooit gebeurd, dat de 6e klasse tot het einde zoo goed bezet was."
In een school met 180 a 190 leerlingen, waar in 1898 nog 6 jongens en 8 meisjes ontslagen werden eer ze den leeftijd van 12 jaar hadden bereikt en waar de hoogste klasse vroeger 2 of 3, hoogstens G leerlingen telde, bestond deze uit 16 leerlingen in 1901 en 19 leerlingen in 1902.
„De kinderen blijven, als ze niet alle klassen doorloopen hebben, en dat voordeel is nog al belangrijk."
„Het te vroeg vertrekken, voor de invoering der wet een gewoon verschijnsel, komt niet meer voor."
„Velen moesten een jaar langer blijven dan de ouders wenschelyk achtten."



Bij ,1 deze berichte» steekt dit uit Haarlemmermeer .terk
maar ze komen eenvoudig niet weer, als dienen of thuis behulpzaam moeten zijn.
OORZAKEN.
Voor een groot deel is het antwoord op vraag 3 reed, gegeven in het hoofdstuk ff verznim blijdei.de mededeel,ng dat m Mtcllfnbeid. Wwtde
ZtZ ^ThetT'vtni.deren. Maar zeer veel rapporten.
v,„ een slappe uitvoering en l.»g»^ be^ht „g al. oorzaak der geringe vermindering. V »
gen daarvan zijn bleek het best nit het ver.lag van het hootd
eener scliool in een Zeeuwsclie gemeente:
Het jaar 1902 zette zeer slecht in voor het relatief sc ■versmini? I)e reden ligt voor de hand. Men meende dat ae wet in alle strengheid toegepast zou worden, m we -e mni^g ik de ouders zooveel mogelijk sterkte. In omliggend, gemeenten was de toepassing der wet slap. Men fetool( S niet aan en de straf bleef uit. Pat kwade voorbed vond hier navolging en mijn persoonlijke invloed was 111 meer bij machte het kwaad te stuiten. De toestand is nu 70o- In 1901 werd alleen ongeoorloofd verzuim gepleegd als de ouders wezenlijk de leerlingen thuis of op het veld me missen konden. Men werkte zooveel mogelijk om de kind ren toch maar naar school te sturen. In 1902 zet men zie vierkant tegen de wet. Yoor de nietigste redenen houdt men de kinderen thuis. Kan men van de kinderen eenig voordeel of gemak hebben, dan getroosten vele ouders zich niet, zo als verleden jaar, eenige opoffering; maar zq overtreden
wet."
A'oorts worden als oorzaken gegeven:
lo. De overhaaste invoering der wet;
2o. Armoede. Naar aanleiding dezer oorzaak merkt de



afdeeling Goeree en Overflakkee op, dat de commissie tot wering van schoolverzuim bevoegd moest wezen tot het verleenen van steun aan ouders, die de inkomsten hunner kinderen niet kunnen missen. In een der gemeenten onder liet ressort dezer afdeeling doet de burgemeester dat en daar komen de minste overtredingen voor.
3o. Verzet tegen de wet, vooral op de Zuidhollandsche eilanden;
4o. Gebrek aan plaats in de scholen;
5o. Geringe belangstelling bij de ouders, die vaak zoo vroeg mogelijk voordeel van hun kinderen willen trekken.
Co. De omstandigheid, dat er ouders zijn, die hun kinderen nu 2 schooltijden in de C>0 dagen laten verzuimen en verlof nemen voor veldarbeid, omdat de wet daartoe verlof geeft, terwijl vroeger hoegenaamd geen arbeid door de kinderen' werd verricht.
To. Het niet betalen van schoolgeld;
80. < (nbekendheid met de wet: de ouders meenen vaak, dat op den 13en verjaardag de leerplicht eindigt en doen liet kind in een dienstbetrekking. Het aantal verzuimen wordt door dergelijke gevallen zeer verhoogd.
9o. Aanhoudend te laat komen en daaruit volgend verzuim, doordat het kind niet meer toegelaten wordt.
I11 verband hiermede geven de antwoorden op vraag 4: Hoe kan die oorzaak weggenomen u-orden ? de volgende middelen aan de hand: Strenger handhaving der wet; opdat lo. de ouders, die geen belangstelling toonen, hun kinderen uit vrees voor de gevolgen laten leeren en 2o. niet langer met een rijkswet de spot gedreven wordt; verscherping der wet, zoodat misbruik van haar faciliteiten uitgesloten wordt; overeenstemming brengen tusschen de Arbeidswet en de Leerplichtwet, zoodat leerplichtige kinderen geen arbeidskaart kunnen bekomen voor hun 13e jaar; naleving van het voorschrift van art. 1G der wet op liet L.-O.
De beantwoording der vragen omtrent de oorzaken van het schoolverzuim leverden uit den aard der zaak weinig nieuws op, daar die oorzaken vaak besproken zijn.



Uit het antwoord op vraag '20: TT elk verband is er tusschen den aard der werkzaamheden van de bevolking en het schoolverzuim ? bleek in de eerste plaats, dat in den regel bij den arbeid in fabrieken en werkplaatsen geen kinderen in de leerjaren gebruikt worden : toeli wordt uit Leiden gemeld, dat de mogelijkheid om de kinderen op 12-jarigen leeftijd in de fabrieken aan te nemen liet getrouw schoolbezoek niet in de hand werkt.
Het meeste verzuim wordt veroorzaakt door landbouwwerkzaamheden en veldarbeid. Van de Zeeuwsche en Zuidhollandsche eilanden en uit Enkhuizen, Grootebroek, Andijk, Beemster, Sint-Maarten en "Wieringen komen berichten van verzuimen, die hieraan toegeschreven moeten worden, hetzij doordat de kinderen rechtstreeks medehelpen aan het wieden van vlas, waarvoor de boer de kinderen huurt, of van uien, het wieden, dunnen en rooien van suikerbieten, het zoeken en kuilen van mest, liet poten en rooien van aardappelen, het planten van kool of bij het werk met de dorschmachine; hetzij zij zich bezighouden met het rapen van aclitergebles en aardappelen en korenaren of moeten thuisblijven om moeder in de gelegenheid te stellen werkzaamheden op het land te verrichten.
Volgens sommige verslaggevers zouden de kinderen met behoeven te verzuimen als slechts de loonen der ouders grooter waren.
„Zoolang de werkman met een dagloon van i0 a 80 cent een gezin moet onderhouden, zoolang zal schools eizuim een noodzakelijk kwaad blijven," schrijft men uit Zeeland; en van de Zuidhollandsche eilanden: „De overgroote meerderheid der bevolking bestaat uit veldarbeiders, wien men het niet al te kwalijk moet nemen, dat zij hun 11- a 12-jarige kinderen in den zomer laten werken om de zeer geringe verdiensten wat te verlioogen. Een flink werkman, die vast werk heeft, verdient hier hoogstens f 270.— 's jaars. ^ oor zulken is de wet een drukkende last, die aanleiding geeft tot
veel ontevredenheid.
Op de vraag of de arbeid, die vroeger door schoolkindeien



gedaan werd, nu bleef liggen, gericht tot liet hoofd eener school op de Zuidhollandsche eilanden antwoordde deze: ,,I)ie arbeid blijft thans niet liggen, docli wordt door grootere jongens verricht, echter tegen hetzelfde loon, want aan werkkrachten is hier volstrekt geen gebrek. Enkele drukke weken gedurende den oogst uitgezonderd, zijn hier steeds werkeloozen. Tan November tot Maart zijn hier zeer veel veldarbeiders zonder werk. Vandaar ook dat in deze streken werkelijk zulke arme gezinnen zijn, dat de verdiensten der kinderen, hoe gering deze ook mogen zijn, onmogelijk gemist kunnen worden."
In streken, waar de loonen niet zoo laag zijn, is de vermindering van het verzuim door de wet dan ook veel grooter; zooals in het Westland waar evenwel een verandering in de teelt medegewerkt heeft om den kinderarbeid te vervangen door dien van volwassenen. De grove vollegrondsprodukten (uien en aardappelen) worden voortdurend vervangen door glascultures, en deze eischen de ervaren hand van den volwassene, zoodat het akkerwerk voor kinderen vooral in het voorjaar is afgenomen.
Het verdient ernstig overweging of de loondienst van kinderen bij den landbouw niet verboden dient te worden, want een berichtgever schrijft: „Vroeger kwamen de kinderen, die nu zes weken verlof vragen getrouw ter school en het werk op liet land werd toch evengoed verricht," terwijl een ander opmerkt, dat kinderen de hulp van ouderen overbodig maken en volwassenen tot leegloopen dwingen. Indien kan bewezen worden, dat de landbouw in drukke tijdens wegens gebrek aan werkkrachten de kinderen niet kan missen, zal het de wetgever moeten zijn in plaats van de ouders, die den tijd bepaalt, waarin verlof voor die werkzaamheden verkregen kan worden. Dit geschiedde reeds met goed gevolg door de gemeentebesturen van Naaldwijk, 's Gravenzande, Lier, Maasdijk, Oudekarspel, Xoord-Scharwoude, die de vacantiën regelden in verband met de werkzaamheden op het land.
De afdeeling Westersehouwen verklaart op grond van ervaring, dat de veldarbeid buiten kinderhanden kan en een be-



richtgever uit Noord-Holland zegt: „Ofschoon onze meeste leerlingen kinderen zijn van arbeiders, die liun sober stukje T>rood met hard werken in de polders verdienen, heb ik tot nog toe geen aanvragen voor landbouw of tuinbouw. Toch komen er tijden, dat ook hier stevige jongens van 11a 15 jaar uitstekende diensten zouden kunnen bewijzen en de inkomsten thuis verhoogen. Men weet, dat men voor zijn kinderen de zes weken kan krijgen."
Een ander uit dezelfde provincie zegt: „l)e kinderen worden in den zomer gebruikt tot het verrichten van landarbeid, dikwijls geheel onnoodig. De landbouwers vinden in hen
goedkoope arbeidskracht."
Hier wordt de vinger op de wond gelegd; want ook een berichtgever uit Stavenisse schrijft: „Het wieden geschiedt door mannen, vrouwen en waar een boertje wat land gepacht heeft,
ook door kinderen. Zoon pacht is erop berekend en voor velen
zou het voordeel nihil zijn, als die goedkoope werkkrachten hun niet ten dienste stonden. Nu is het ontegenzeggelijk waar, dat, als de groote boeren ook niet vaak mannenwerk van kinderen leischten, de loonen zouden stijgen en dus in het algemeen de toestand van den arbeider zou verbeteren ; maar voor de kleine boeren zou gemis van kinderen als werkkracht een ramp .zijn. De groote boeren kunnen m. i. best meer loon geven; ze zullen daardoor niet te gronde gaan. Maar, zal l zeggen, waar is de grens tussclien groot en klein? Die is m. i. niet 4e trekken en dus, wil men de exploitatie van kinderen verhinderen, .dan is er, hoe erg zulks ook zou zijn voor de kleine boeren maar één radicaal middel: verbod van veldarbeid voor leerplichtige kinderen. Aannemende, dat dan de loonen der arbeiders zouden stijgen, wil ik niet in beschouwingen treden, hoe groot de financiëele schade voor dezen zou zijn; zonder verdienste van vrouw en kinderen verdient een arbeider zelden meer dan f 250 per jaar. Leef daar nu eens van met een gezin! Met de verdiensten van vrouw en kinderen wordt
die som vaak verdubbeld."
Wat hier doorschemert, dat de werkgever in veel sterker mate dan zijn arbeiders voordeel bij den kinderarbeid heeft en dat



hij het eigenlijk is, die liet kind exploiteert, is de meeningvan nagenoeg alle berichtgevers, die vraag 27: „Is het wenschelijk de werkgevers, die leerplichtige kinderen in dienst nemen, strafbaar te stellen 1 beantwoordden. Van de 178 antwoorden zijn er 107 bevestigend, 0 ontkennend, terwijl 5 berichtgevers nieenen, dat dit onnoodig is. \ an de laatsten wonen er twee in Amsterdam, waar de werkzaamheden in den regel van dien aard zijn, dat zij onder de Arbeidswet vallen. Een der berichtgevers, die een ontkennend antwoord gaven, woont in de nabijheid van steenbakkerijen; hij meent dat niet de Leerplichtwet; maar de Arbeidswet veranderd moet worden. Een ander ontkennend antwoord gaat vergezeld van de opmerking, dat de druk op de ouders te zwaar zou worden.
De bevestigende antwoorden zijn vaak vervat in sprekende termen, als: „zeer zeker", „zeer gewenscht", „zeer noodig „niet alleen gewenscht, maar noodzakelijk', „daarop moet vooral aangedrongen worden", want... de werkgevers zijn in de meeste gevallen de verleiders tot verzuim , „door lien strafbaar te stellen zou veel verzuim voorkomen worden", „dat zou een groot deel van het euvel verhel pen , „dan was in eens de geheele zaak in het reine , „dan bereikte men meer dan 1(XJ0 commissiën tot wering van schoolverzuim" en „het zou beter zijn dan de ouders te straffen. Enkele berichtgevers zouden de werkgevers niet strafbaar willen stellen gedurende den tijd van verlof door de wet toegelaten; anderen wijzen er op, dat ook voor en na schooltijden niet bij hen gewerkt zou mogen worden, omdat de kinderen dan ongeschikt waren voor het onderwijs. Ook zou, volgens een paar berichten, met een enkel strafbaar stellen der werkgevers het doel niet geheel bereikt zijn, omdat vele kleine pachters met behulp van hun kinderen een stuk grond bewerken. De boeten zouden echter meer moeten bedragen, dan het vooideel, dat de werkgever uit kinderarbeid trekt, want anders zou de werking der bepaling weder worden opgeheven door dezelfde overweging die nu hier en daar de boeren deed beloven, dat zij bij eventueele veroordeeling de boete der ouders zouden be-



talen. Zij konden toch beter het kleine bedrag, waarop die in den regel gesteld wordt, voldoen, dan den geheelen zomer f 1.50 per week meer uitgeven voor een grootere werkkracht. Tevens blijkt hieruit duidelijk, dat de wet zelf de strafbepaling moet bevatten en het maken daarvan niet moet overlaten aan de plattelandsgemeenteraden, welker leden vaak zelf leerplichtige kinderen in dienst nemen.
Het veehoeden of koewachten heeft plaats in Zeeuwsch Vlaanderen en op de Zeeuwsche en Zuidhollandsehe eilanden. „Daarvoor is een koewachter noodig en dat is gewoonlijk een. jongen (soms een meisje) van 11—13 jaar. De kinderen verdienen daarmede ongeveer f 2 per week of ongeveer /' 00 per zomer." Dit bericht komt. van de Zeeuwsche eilanden. Op de Zuidhollandsehe eilanden heeft de leerplicht uitgewerkt, dat het thans ten minste niet door kinderen beneden 10 jaar gedaan wordt, zooals vroeger ; maar door jongens, die niet meer leerplichtig zijn. Zou dit niet overal mogelijk zijn en zou de kinderarbeid bij den landbouw niet gemist en dus verboden kunnen worden? Een afdeeling in Zeeland beantwoordde die vraag bevestigend. Zij wijst op Burgli, Haamstede, Renesse en Xoordwelle, waar men het zonder kinderen afdoet en meent, dat waar dit daar mogelijk is, het ook elders kan, er bij voegende „Zal de positie van, den landarbeider verbeterd worden, dan moet kinder- en vrouwenarbeid, vooral de eerste
verdwijnen." En verder:
„Kinderen van fabrieksarbeiders worden door een wet op den kinderarbeid aan te vroegen arbeid onttrokken en daardoor naar de school gezonden; ouders laten niet gaarne hun kinderen in den wilde loopen. "\ oor een kind op liet platte land acht men bescherming onnoodig. Een kind in een stad mag niet 's morgens om 6 uur naar de fabriek: dat is beulenwerk ; kinderen moeten groeien en wassen door den \ ersterkenden slaap. Plattelandskinderen daarentegen kunnen vrijelijk om drie uur 's nachts uit bed gehaald worden, opdat ze om half vier, vier uur achter de koeien te kunnen zenden. In school kunnen zij uitslapen. Kinderen mogen in geen stoffige fabrieken tot schade van borst en



longen werkzaam zijn, maar wel mogen plattelandskinderen in meer dan stoffige schuren arbeiden, of ook in den regen tegen een dijk liggen, 0111 koeien te wachten, of in den brandenden zonneschijn op liet veld werken. Het kind dient tegen dit misbruik van macht door ouders en werkgevers beschermd te worden."
Tuinbouw, vlasserij, steenbakkerij, touwbaanderij, veehouderij, schipperij en visscherij zijn mede oorzaken \an schoolverzuim. Of de tuinbouw liet zonder kindei lianden kan stellen is een punt, dat onderzocht moet worden. Eien reeds boven vermeld bericht uit het W estland wijst er op, hoe verandering van teelt grooten invloed heeft op liet aerlangen van jonge door ervaren werkkrachten, lot. nog toe worden zoowel in het "Westland als in Oostvoorne, Beverwijk en Heilo kinderen gebruikt om te wieden, aardbeien en bessen te plukken, boonen aan staken te hechten en te plukken, wortelen aan bossen te binden en in de bloembollenstreken om bloembollen schoon te maken.
Bij de veehouderij moeten de kinderen op enkele plaatsen behulpzaam zijn bij het hooien.
In de vlasserij en steenbakkerij verrichten zij zelf geen werk in het bedrijf: zij verzuimen omdat moeder afwezig is: „De steenfabrikant aan den LTsel huurt een gelieele huishouding, d.w.z. man, vrouw en alle kinderen boven 12 jaar moeten werken in de steenplaats. Doordien de huisvrouw dus den gelieelen dag in de fabriek moet zijn, worden vaak leerplichtige kinderen tliuis gehouden 0111 op jongere broertjes en zusjes te passen en wat huishouding te doen.
,Kleine touwbaaiwlers zetten hun kind van 12 jaar aan het wiel en leerplichtige kinderen worden dan vaak belast met liet toezicht op de jongere, hnkele malen kwam liet v oor, dat voor een nog leerplichtig kind, maar dat al 12 jaai was, een arbeidskaart werd genomen en het aan het werk werd gezet. Op een waarschuwing werd niet gelet."
De schippers hebben liun kinderen aan boord. Deze moeten de scliool verzuimen, zoolang vader vaart.
De visscherij eisclit kinderhulp in de plaatsen langs de Zui-



derzee, welker bevolking aan ansjovisvangst doet. Of die hulp daarbij strikt noodig is mag betwijfeld worden want uit
17rk en Hoorn bericht men: 1 ,,
„Hier liebben bijna 100 kinderen, d.i. een zesde van alle leerlingen, tijdelijk de school verlaten om bij de vissclierij en de bereiding van ansjovis behulpzaam te zijn.
„Door de verbazend groote ansjovisvangst is er voor zooveel handen werk, dat verscheiden leerlingen van de school voor kosteloos onderwijs worden thuisgehouden om daaraan
mede te helpen."
Daarentegen zegt een berichtgever uit Edam-.
„Er is zeer weinig verband tusschen de werkzaamheden der bevolking en het schoolverzuim, omdat vissclierij niet opgenomen is, onder de bedrijven waarvoor men G weken verlof krijgen kan." Daar gaan de kinderen dus geen „ansjovig koppen" ; zij bezoeken de school en laten het werk aan ouderen over. j
In Zeeland zoekt de schooljeugd onder schooltijd hier en daar zeeslakken langs de zeeweringen en kleine oesters uit het verwijderde vuil en verrichten dus in zeker opzicht werk in het
bedrijf. „ „ ,
Dit is niet het geval in plaatsen als A laardingen en Sche-
veningen, waar verzuimd wordt als familieleden naar zee gaan of uit zee thuiskomen en waar de vrouw, terwijl de man naar zee is, uit werken moet en de schoolkinderen moeten thuisblijven 0111 op jongere kinderen te passen.
Uit den aard der zaak zijn de oorzaken van het verzuim in steden anders dan op het platte land. Uit de verslagen der ■commissiën tot wering van schoolverzuim blijkt, dat sommige ouders hun leerplichtige kinderen om de nietigste redenen uit school hielden. Het gezag en de toepassing der ouderlijke macht stonden bij enkele dier verzorgers op zulk laag peil, dat hun kinderen, buiten hun weten, willekeurig de school verzuimden. Enkelen verklaarden volmondig, dat ze hun kinderen niet naar school konden drijven, dat dezen soms een geheelen dag op straat rondzwierven, om eerst in den laten avond onder het ouderlijk dak terug te keeren. Zorge-
4*



loosheid, onverschilligheid en onwil speelden bij het relatief schoolverzuim een groote rol. Maar de ondervragingen der commissie brachten ook eigenaardige toestanden aan het licht en gaven een treurigen blik op sociale toestanden van armoede, huiselijke ellende, enz. Schrale loonen noodzaakten vaak ouders, vooral arme weduwen met groote gezinnen, hun leerplichtige kinderen, vooral oudere meisjes, thuis te houden om ze in hun afwezigheid op jongere broertjes en zusjes te doen passen, tevens 0111 hen allerlei huiselijke diensten en boodschappen te laten verrichten. Een commissie maakte hierbij de opmerking dat er veel meer gevallen van armoede zijn dan dooi haar behandeld worden, omdat armoede door vele hoofden ^ an scholen als geoorloofd verzuim beschouwd wordt en dan niet ter kennisse der commissie komt. In dit rapport zijn daarom weggelaten de cijfers door verschillende commissiën in liuu rubriceering der oorzaken opgegeven, te meer daar vele gevallen van verzuim verschillende samenwerkende oorzaken hebben.
Eindelijk laat de Arbeidswet toe dat 12-jarige kinderen gaan werken. Hebben zij dien leeftijd bereikt dan kunnen zij, al^zijn ze nog leerplichtig, een arbeidskaart bekomen en plaats vinden op de fabrieken in Leiden.
I11 een groote stad, waar onder de volksklasse zoo druk verhuisd wordt, is het vaak niet mogelijk te informeeren welke kinderen wel, welke niet op een school zijn geplaatst. Zij verhuizen dikwijls zonder dit aan het bevolkingsbureau te belichten.
raag 16: Is er verzuim door gebrek aan Weeding of schoeisel of door grooten afstand van de school ? is gedaan 0111 een andere oorzaak van verzuim te leereu kennen. Hierop waren 108 antwoorden ontkennend; 87 bevestigend. Tan die 87 zeggen 19, dat er alleen verzuim wegens afstand is; 25, dat het alleen door gebrek aan kleeding of schoeisel veroorzaakt wordt; 43 maken geen onderscheiding tusschen deze oorzaken. Slechts een 4-tal dezer 43 bepalen zich tot een eenvoudig „Ja". Eén berichtgever zegt, dat verzuim om die redenen meermalen voorkomt, drie dat gebrek aan schoeisel nog



al eens of nog al veel verzuim veroorzaakt. De verzuimen om den afstand worden gewoonlijk alleen bij sleclit weer gemaakt; een paar maal, zooals te Is'ieuwendijk en te Oudekarspel moeten de kinderen overgezet worden om de scliool te bereiken en dat overzetten gaat niet altijd geregeld zijn gang. Gebrek aan schoeisel komt het meest voor in de steden, als de schoenen gemaakt moeten worden; gebrek aan voedsel is slechts een enkele maal reden om niet school te komen en dat overigens het aantal verzuimen door de oorzaken 111 \raag 10 Benoemd niet groot is, blijkt uit de uitdrukkingen, waarvan verreweg de meeste bevestigende antwoorden vergezeld gaan: „uiterst gering", „sporadisch , „zoo goed als niet , „niet noemenswaard", „bijna niet", „zeer weinig", „zeer zelden", „weinig", „zelden", „bijna niet , „soms , „enkele malen , „één leerling af en toe", 0.003 %". Hier en daar wordt dadelijk geholpen als er gebrek is en op twee plaatsen woidt gesproken van voorgewend gebrek om daardoor de kinderen thuis te kunnen exploiteeren of om drang uit te oefenen op het verstrekken van schoeisel.
De bedoeling van vraag 15: Is het verzuim icegens ziekte toegenomen ? is gedaan om te weten of ziekte vaak als reden van verzuim wordt opgegeven, terwijl de ware reden een andere is. En dan schijnt er wel eens misbruik gemaakt te worden van dat middel om een onverschoonbaar verzuim toch verschoond te krijgen. Ook gefingeerde ziekte van bloedverwanten moet daartoe wel eens dienst doen. Het aanwenden van <lit middel is gemakkelijk, omdat, vooral in landelijke gemeenten, het coniroleeren van het al of niet voorgewend zijn der ziekte hoogst moeilijk is. Een drietal berichtgevers meent, dat. het aanbeveling zou verdienen voor een kring van scholen een arts aan te stellen, die de ziekte moest constateeren en dan geen ziekte als bestaande aan te nemen zonder bewijs van zulk een arts. Een andere gelooft, dat de commissie tot wering van schoolverzuim spoedig genoeg met de gevallen in kennis gesteld wordt om het kwaad te keeren. Tan de 172 antwoorden op de vraag V.ijn er 104 ontkennend. Van de G8 bevestigende verklaren er 17, dat het „zeer weinig , „weinig ,



„iets", „eenigszins", „niet noemenswaard" of met enkele gevallen toegenomen is, een zestal spreekt van een „zeer sterke", „verbazende", „bijzonder groote" toename of van tweemaal en zelfs driemaal zooveel verzuim wegens ziekte. Het antwoord uit een gemeente gaat vergezeld van de opmerking, dat de vermeerdering alleen geconstateerd wordt op de Rostelooze en de Tusscliensehool; op de Burgerschool niet.
Enkele commissiën tot wering van schoolverzuim wijzen er op, dat ontduiking der wet door voorgewende ziekte gemakkelijker te constateeren zou zijn, als de geneeslieeren niet vaak onwillig waren om mede te werken. Konden deze er toe besluiten om een door het hoofd der school verstrekte verklaring eenvoudig van hun handteekening of hun stempel te voorzien, als eeu leerling bij hen aan huis moest komen of als zij dien bezochten, dan zou men met een voorgewende doktersvisite den onderwijzer niet meer om den tuin kunnen leiden.
Een paar vragen hadden ten doel het oordeel te vernemen over enkele middelen, waardoor het verzuim, dat ook onder de wet nog bleef bestaan, zou kunnen verminderen. De eerste is vraag 29 : Zou het oprichten van bewaarscholen en kinderbewaarplaatsen het verzuim verminderen? Op deze vraag kwamen 91 bevestigende en 20 ontkennende antwoorden in. Waar de berichtgevers, die ontkennend antwoordden, eenigenadere toelichting gaven, was die geen andere, ilan (lat de bevolking te zeer verstrooid woonde, om van dergelijke inrichtingen gebruik te kunnen maken. Ook onder hen, die een bevestigend antwoord gaven, waren er eenigen, die meenden, dat de maatregel niet veel zou helpen; doch de meesten geloofden, dat veel verzuim voor oppassen bij jongere kinderen, vooral dat der meisjes, zou verdwijnen. Op plaatsen, waar bewaarscholen zijn, worden kinderbewaarplaatsen zeer noodig geacht en een der hoofden van scholen in Rotterdam wijst er op, dat een lokaal, waar bootwerkers een goedkoop maal konden krijgen het onderwijs ten goede zou komen, daar nu veel kinderen in die gemeente niet geregeld naar school kunnen gaan, omdat zij vader eten moeten brengen.
Een andere vraag, gedaan met hetzelfde doel is vraag 30:



Acht ge politiemaatregelen gewenseht voor lcmderen, wier ouders niet voor geregeld schoolgaan hunner kinderen kunnen zorgen . Hierop zijn 90 bevestigende en 38 ontkennende antwoorden ingekomen, terwijl 5 berichtgevers verklaren zulke maatregelen onnoodig te vinden en drie ze onuitvoerbaar achten. Sommigen meenen, dat de uitvoering op de uitgestrekthei der gemeente zou afstuiten; anderen gelooven, dat de maatregelen in groote steden niet, op het platteland en in kleinere plaatsen wel uit te voeren zouden zijn, terwijl weer anderen van het tegenovergestelde gevoelen zijn. Een hoofd in Amsterdam stelt zich de zaak zoo voor.
Ongeveer een half uur na het begin van een schooltijd wordt door een agent van politie aan de scholen een lijst opgehaald, bevattende de namen der verzuimers. Deze begeeft zich onmiddelijk naar hunne woning, ten einde de al of niet nettigheid van het verzuim te onderzoeken. I)e vader of moeder v an het kind, dat zich aan onwettig verzuim heeft schuldig Se»laa v ' ontvangt van den commissaris van politie een schrifte 13 ^ vermaning. Bij herhaling binnen een half jaar wordt de schuldige vader of moeder gestraft met eene boete van / 1U.
De voorstanders van den maatregel achten dien vooral gewenseht in die gevallen, waar beide ouders naar het werk en de kinderen onwillig zijn, of waar vader naar zee en moeder alleen de verantwoordelijke persoon is. Er zijn er echter, 1 ie in zulke gevallen overleg met de politie zouden wenschen. Een schrijft: „In sommige gevallen wel, b.v. als de ouders, die. zelf niet op het schoolgaan hunner kinderen kunnen toezien, te dier zake in overleg konden treden met de politie.
Wanneer verzuim echter voortspruit uit ontoereikendheid van het ouderlijke gezag, zoodat een knaap gewoon is zijn wil te volgen en ook tegen het gezag in school in verzet is gekomen (dit gaat gewoonlijk samen), dan zal in de meeste gevallen het optreden der politie dit verzet niet breken, en in de school integendeel nadeelig werken op de orde en den got den gang van het onderwijs. Het is toch niet aan te nemen, dat zoo'n leerling zich gewillig zal voegen naar de schooloii e.



oor dergelijke gevallen is de oprichting van tuchtscholen gewenscht."
Dat hij verzet der kinderen politiemaatregelen niet zullen helpen is de meening van meerdere berichtgevers.
hen bezwaar tegen de tusschenkomst der politie is bij sommigen, en daaronder zoowel voor- als tegenstanders, dat de agenten en veldwachters niet altijd met de noodige tact zullen optreden; zij zouden daarom die tusschenkomst alleen in het uiterste geval wenschen.
"V olgens het T erslag van den Staat der hooge-, middelbareen lagere scholen over 1901—1902 zijn er reeds verordeningen ingevolge art. 29 der Leerplichtwet tot stand gekomen in de volgende gemeenten: Aljbenbroek, ()ud-Beijerland en Yierpolders in Zuid-Holland; Diemen en Koedijk in Xoord-Holland; Brouwershaven, Driewegen, Duivendijke, 's Heer Abtskerke, Heinkenszand, Koewacht, Kruiningen, Xisse, Ovezande, Scliore, Stoppeldijk, Tholen, Yeere, Vrouwenpolder en Wissenkerke in Zeeland.
Het Schoolblad van 31 Maart 1903 bericht, dat ook te Goes een dergelijke verordening gemaakt is. Op de kolommen 4GT en 1G04 van denzelfden jaargang van dit blad komen dergelijke berichten omtrent Ylissingen en Groede voor.
VERLOVEN.
Bij de beantwoording van vraag 5: Laat de wet in de artikelen 2 en 13 te veel verlof toe ? is men in 95 gevallen van meening, dat dit niet, in 59 dat dit wel het geval is. Yan die 95 antwoorden hebben 9 uitsluitend op art. 2, één uitsluitend op art. 13 betrekking; van die 59 eveneens 9 uitsluitend op art. 2 en 14 uitsluitend op art. 13. De overige antwoorden gaan van geen nadere aanwijzigingen vergezeld.
Bij twee der niet gespecificeerde antwoorden maakte men de opmerking, dat men het verlof voorloopig, voor een jeugdige wet niet te veel vond; bij een ander, dat een leerling, die de klassen doorloopen heeft en toch nog schoolgaande blijft, ook nog als leerplichtig beschouwd moest worden; bij een vierde, dat bevestigend was, dat verscherping der wet on-



gewenscht was in de omgeving van den zender, omdat zij er niet populair genoemd kon worden; bij een vijfde, dat verscherping der wet in dit opzicht tot verzet zou prikkelen.
Overigens gaven de opmerkingen van zeer uiteenloopende «trekking hij de antwoorden een doorslaand bewijs, hoe noodi,g het was geweest in de wet rekening te houden met plaatselijke toestanden. Tan de bezwaren tegen de verloven dragen slechts enkele een principieel karakter.
Een berichtgever zegt :
„Ik acht het verkeerd in het algemeen, dat 2 willekeurige verzuimen binnen GO dagen zijn toegestaan: niet, omdat er bij mij misbruik wordt gemaakt, maar omdat ik het niet goed acht, dat ongeoorloofd verzuim wordt geduld";
en een andere:
„De tweede alinea van art. 2 is m.i. beslist verkeerd. Er moest geen verzuim voor zeker aantal schooltijden kunnen plaats hebben, dan alleen met goedvinden van den onderwijEer."
Nog een andere voegt aan zijn bevestigend antwoord toe:
Art. 2 geeft o. i. aanleiding tot verzuim, en is overbodig, omdat alle verzuim met ernstige reden wordt toegelaten door de wet."
Een vierde zou dan ook wensclien, dat aan den onderwijzer de bevoegdheid gegeven werd om een enkelen dag verlof te geven voor veldarbeid.
Yan minder principieelen aard is het bezwaar van den berichtgever die schrijft:
„De twee schooltijden, die niet verantwoord behoeven te worden, moesten vervallen. Ze verslappen en vertragen de werking van de toch al zoetsappige en langzame wet op een bedenkelijke wijze."
Hierbij sluiten zich de klachten aan in twee andere antwoorden, waarvan één er op wijst, dat vroeger slechts 3 schooltijden in het jaar toegestaan werden, wilde de leerling in aanmerking komen voor een prijs en waarvan de andere het verkeerd acht, dat de schooltijden in art. 2 onvoorwaardelijk worden toegestaan.



Een tweetal berichtgevers wenscht het getal 2 in art. 2r veranderd te zien in 4.
Ook de meeningen over art. 13 loopen sterk uiteen. Er zijn er, die meenen, dat het verlof, in dat artikel bedoeld, moet vervallen. Zij motiveeren deze meening aldus:
„Vóór de in werking treding der Leerplichtwet hielden welgestelde boeren hun kinderen hoogstens 2 a ;3 weken thuis; thans profiteeren zij van de toegestane zes weken. De persoonlijke invloed van het personeel der school is te dezen aanzien verminderd, juist omdat de wet zulk een langdurig verzuim toelaat. Ik zie bovendien niet in, waartoe een bevoorrechting van den landbouw dient; de arbeid van de kinderen voor dit bedrijf geëischt, is te zwaar en zwaarder dan menige fabrieksarbeid, waarvan de behoeftigen uitgesloten worden, zoolang ze nog geen, 12 jaar zijn. Een verbodsbepaling van allen arbeid voor leerplichtige kinderen is m.i. hoogst gewensclit."
„Ik geloof niet, dat de kinderhanden noodzakelijk zijn bij den landbouw. Onttrekt men die daaraan dan zal dit loonsverhooging voor de ouderen ten gevolge hebben."
Volgens een berichtgever zou het verlof in art. 13 kunnen vervallen, als de wet eenigen tijd behoorlijk uitgevoerd isr volgens anderen zou dit kunnen gebeuren als de vacantiën geregeld waren naar de drukke tijden bij den landbouw.
Eigenaardig is het antwoord van een hoofd der school in Zeeuwsch—Vlaanderen, waar hij zegt, dat uit het uitblijven van aanvragen om G weken verlof, niet de gevolgtrekking mag gemaakt worden, dat dit niet noodig is: „Het vorige jaar", zegt hij, „waren er wel eenige aanvragen; thans geen meer; men blijft zoo maar thuis."
Vrij talrijk zijn overigens de opmerkingen bij de vragen, die er op wijzen, dat de gemeentebesturen verplicht moesten worden bepaalde tijden vast te stellen, waarin de verloven gegeven konden worden, want waar ieder op zijn eigen gelegenheid verlof kan nemen, wanneer hij wil, kunnen de hoogste klassen geruimen tijd gedeeltelijk ontvolkt zijn en dan „zijn er slimmerds, die — al naar het in hun kraam te



pas komt - zooveel weken vrij vragen, dat ze ook de v^antie tuiten dien vrijen tijd laten vallen. Zoo doende kan thuisblijven 8 tot 9 weken bedragen. Dat is te lang vooi leerlingen, die toch al niet moeite hun klas volgen-
In ruim 80 gemeenten in Zuid- en Noordholland en Zeeland zijn reeds verordeningen vastgesteld, regelende den tijd of de tijden, waarbinnen de verloven voor veldar ei moe t vallen. Het Verslag van den Staat der hooge-, middelbare- e lagere scholen over 1901-1902 vermeldt in Zuidholland. Abbenbroek, Bleiswijk, 's Gravendeel, 's Gravenzande He vliet, Hekelingen, Naaldwijk, Ooltgensplaat, Ottoland, Ju dorp, Oudenhoorn, Pernis, Schipluiden, Schoonhoven, Schoonrewoerd, Sliedrecht, Sommelsdijk, Spijkemsse, Strijen, Meipolders, Zuidland, Zwartewaal;
in Noordholland: Abbekerk, Deemster, Dovenkaisp , Grootebroek, Hoogkarspel, Kwadijk, Midwoud, Oudendijk in Zeeland: St. Aniialaiul, Arnemuiden, Borsselen, B wershaven, Colijnsplaat, Domburg, Driewegen,
Eede, Eikerzee, Ellemeet, 's Gravenpolder, 's Heer Abtskeik (voor de kom en Sinoutskerke), 's Heerenhoek, HeinkenszaiK , Hoedekenskerke, Ivapelle, Kats, Kattendijk, Kerkwerve, Kloetinge, Koewacht, Kortgene, Koudekerke, Krumingen, St. Lauren.s, St. Maartensdijk, Nieuwerkerk, Nieuw en h . Joosland, Nisse, Noordgouwe, Oostburg, ()osterlan<l, Oost apelle, Oost- en West-Souburg, Oud-Yossemeer, Ouwerkerke, Ovezande, St. Philipsland, Poortvliet, Retranchemeiit Killand-Bath, Scherpenisse, Schore, Serooskerke (op Walcheren), Sluis, Tholen, Veere, Vrouwenpolder, "N emeldmge, Wissekerke, Wolphaartsdijk, Zierikzee, Zonnemate; ^
„Indien de gemeentebesturen er toe verplicht werden , voegt iemand op de Zuidliollandsclie eilanden aan zijl richt toe, „den tijd vast te stellen, waarbinnen van de vergunningen. van het landbouwbedrijf gebruik moet wok en g maakt, dan zou de tijd, in art 13 bepaald, wel met eenige
weken verlengd kunnen worden. *
Ook andere beperkingen worden gewenscht. Een berichtgever zegt:



„Zes weken verlof, ongerekend de vacantiën, is voor deze streek, waar uitsluitend zuivelbereiding is, te veel: de leeftijd van 10 jaar te jong. AVenselielijk was, de gelegenheid om verlof te bekomen te beperken tot de leerlingen der laatste twee feerjaren, die dan bepaald wel ouder dan 10 jaar zullen zijn, terwijl meteen een prikkel bestaat om die lioogere klassen te bereiken."
Een andere zou de verloven alleen willen geven aan leerlingen boven 11 jaar, waartegenover staat, dat er ook een voorstander is van uitbreiding van den leeftijdsgrens tot beneden 10 jaar.
Xaast het bericht van de Zuidliollandsche eilanden, zoo even 'aangehaald, staat een ander, dat mede op de wenselielijkheid van verlenging van verlof in art. 13 wijst. Het komt van de Zeeuwsclie eilanden en luidt:
„Zooals de omstandigheden hier zijn is er eer te weinig dan te veel verlof, d.w.z. voor den werkman; voor het onderwijs is het juist anders om."
Tegen de toepassing van art. 13 worden een paar bezwaren geopperd, die hier een plaats mogen vinden:
„Doordat het jaar gerekend wordt van Januari tot December en de schooljaren in verband met de toelating van nieuwe leerlingen van Mei tot April, doet zich het verschijnsel voor dat leerlingen der hoogste klasse en allen, die voor het laatste jaar de school bezoeken, gedurende den laatsten cursus in de gelegenheid zijn 2 maal G weken te verzuimen. Van die gelegenheid wordt druk gebruik gemaakt."
„De wet laat niet te veel verlof toe, doch het is niet altijd gemakkelijk te beoordeelen, of er wel eene gegronde reden voor opgegeven wordt. De schoolopziener kan dit onmogelijk doen. Hier is het voorgekomen dat een winkelier voor zijn dochtertje verlof vroeg wegens veldarbeid, wat door den schoolopziener werd toegestaan. Het hoofd der school diende in zulke gevallen toch wel gehoord te worden."
an de 165 berichtgevers, die antwoordden op vraag 21: Hoe denkt ge over de bevoegdheid van het hoofd der school in zake het verleenen van verlof? zijn er 102, die de bestaande re-



gel in# goed, gewenscht, nuttig of noodig vonden. Die bevoegdheid kan de sclierpte der wet verzachten en op het platteland moet het hoofd geacht worden in staat te zijn de wenselielijkheid van het verzuim het best te kunnen beoordeelen. In den regel wordt in de antwoorden het hoofd beschouwd als onderwijzer, niet als leider der school. Hier en daar wordt er echter uitdrukkelijk op gewezen, dat in overleg, met het personeel gehandeld moet worden. Slechts uit één antwoord van de 102 kan opgemaakt worden dat het hoofd als zoodanig alleen moet beslissen. Het luidt: „Die bevoegdheid is goed, mits er niet verlof wordt verleend voor allerlei bagatellen. Wenschelijk is het, dat bij het geven van verlof eenheid in alle klassen der school lieerscht. En waar ook verschillende klassen der school geplaatst zijn, zou het kunnen gebeuren, indien de beslissing van den klasseonderwijzer afhing, dat het eene kind wel en het andere om dezelfde reden geen verlof kreeg."
Aan een ander antwoord is toegevoegd: „Het is lastig, dat de hoofden van scholen in dezelfde gemeente verschillend gebruik van de bevoegdheid maken."' Een berichtgever zou daarom controle willen op de verloven door de hoofden gegeven.
Er zijn er twintig, die meenen, dat het hoofd geen bevoegdheid moet hebben om verlof te geven. Een paar geven van die meening den grond op: Den eenen komt het verlee11 en van die bevoegdheid overbodig voor, omdat verzuim om ernstige redenen zonder verlof, maar met kennisgeving als verschoonbaar beschouwd moet worden; de andere verklaart, dat het hoofd eener school soms vrijgevigheid gebruikt als lokmiddel om leerlingen aan een andere school in zijn omgeving te onttrekken; een derde vreest voor het prestige van den onderwijzer, daar de ouders hun kinderen toch thuis houden als het hoofd het verlof weigert; een vierde geeft de volgende verklaring:
..Hoewel het voor het hoofd aangenaam is, deze bevoegdheid te bezitten, zou ik het toch wenschelijk achten, dat ze hem werd ontnomen. De schoolopziener is volgens de wet wel de man, die handelend optreedt, maar de zorg voor de na-



lering der wet berust in mijne omgeving feitelijk bij liet hoofd der school. De schoolopziener heeft geen tijd om de gevallen te controleeren, waarin het hoofd verlof toestaat. De uitdrukking '„ernstige omstandigheden" is zoo rekbaar, dat liet hoofd, als hij toeschietelijk wil zijn tegenover de ouders, zich bijna altijd kan rechtvaardigen. Vooral ten plattenlande, waar zooveel wrijving is tusschen liet openbaar en het bijzonder onderwijs, is het bezitten der bevoegdheid, bedoeld in art. 10, ongewensclit."
Sommigen wijzen de personen aan, wien zij de bevoegdheid van het hoofd overgedragen willen zien. De een noemt ,,een neutraal, ontwikkeld man, bijv. den voorzitter der commissie tot wering van schoolverzuim: een ander den burgemeester, een derde den schoolopziener.
Een lfi-tal berichtgevers zou de bevoegdheid van het hoofd uitgebreid willen zien,. Een geeft daarbij als reden op, dat het dikwijls zoo moeilijk is een verzuim onder een rubriek der wet te brengen en zou dus waarschijnlijk die rubrieken willen laten vervallen, 0111 met een ander berichtgever het verlof geven voor alle verzuimen aan het hoofd op te dragen. Anderen zouden minder ver willen gaan en alleen vrijheid willen hebben om ook verlof voor veldarbeid te geven of het getal 10, in de wet genoemd als maximum-aantal schooltijden, waarvoor het hoofd ontheffing van bezoek kan toestaan uit te breiden, bijv. tot 20. Tegenover die 10 voorstanders van uitbreiding staan 2 voorstanders van inkrimping der bevoegdheid van het hoofd. Toorts zijn er een 25-tal berichtgevers, die geen direct antwoord op vraag 21 geven; doch naar aanleiding daarvan enkele opmerkingen maken, als daar zijn: dat de bevoegdheid vaak aanleiding geeft tot moeilijkheden, vooral als de ouders weten, dat het hoofd verlof kan geven; dat er misbruik van de bevoegdheid gemaakt wordt; dat zij een wassen neus is, want dat aanvragen om verlof zeer weinig inkomen en dat, als het al eens gebeurt, bij weigering toch verlof genomen wordt.
Een dier berichtgevers schrijft nog: „Waar de schoolopziener de bevoegdheid bezit tot vervolging over te gaan, zou ik



•dezen ook wel liever de bevoegdheid tot verlof geven zien toegekend, of anders beide bevoegdheden toekennen aan bet hoofd der school, die, indien hij gedurig overleg pleegt met zijn onderwijzers, van alle omstandigheden de kinderen en het gezin betreffende, nauwkeurig op de hoogte blijft en dus ook wel met grond kan oordeelen over het al- of niet verleenen van verlof."
Dat overleg met den klasseonderwijzer gepleegd moet worden is bij de opmerkingen schering en inslag; waarschijnlijk dacht men bij de beantwoording van vraag 21, reeds aan 22. Toch zonden een paar berichtgevers het niet verstandig vinden dit overleg voor te schrijven: maar een andere zegt: „Zoolang er een verantwoordelijk man is, moet die de verantwoording dragen en daar buiten de groote steden de klasseonderwijzers nogal verwisselen van betrekking, kunnen zij niet altijd oordeelen naar omstandigheden. Een lioofd is meer gevestigd en daardoor langer in de gelegenheid de ernstige omstandigheden te leeren kennen. Een 18 a 19-jarig onderwijzer kan daarover niet altijd oordeelen en is nog geen persoon om verantwoording te kunnen dragen als zoodanig."
Tan de 25 bovenbedoelden maken een tiental van de gelegenheid gebruik om te verklaren, dat zij het niet wenschelijk achten de bevoegdheid van het hoofd uit te breiden.
Zeer groote eenstemmigheid lieerseht er in het antwoord op vraag 22: Lijdt de goede verstandhouding tusschen het hoofd en de klasseonderwijzer daaronder? Slechts eenmaal luidt dit bevestigend, 1GG maal ontkennend. Van de ontkennende antwoorden zijn er sommige vergezeld van de opmerking „hier niet" of „tot nog toe niet."
Ook is op vraag 23: Lijdt de goede verstandhouding tusschen Tiet hoofd en de ouders der leerlingen daaronder ? liet antwoord in verreweg de meeste gevallen, (128 van de 109) ontkennend. Een hoofd voorkwam mogelijke kwade gevolgen door tegen de invoering van den leerplicht de ouders in een vergadering op de hoogte te brengen, en hun goed duidelijk te maken, dat het zijn plicht was overtredingen aan den schoolopziener



op te geven. Zij begrepen dat zeer goed en namen hem dan ook niets kwalijk in zake den leerplicht.
Een ander bericht: „In het begin wel; maar nu de ouders er aan wennen en leeren inzien, dat ik verplicht ben de wet te helpen handhaven, niet meer."
Ook hier gaan de ontkennende antwoorden nu en dan vergezeld van „hier niet'' of „nog niet. '
Bij de 41 bevestigende antwoorden zijn er 16, die in plaats van „ja", schrijven „een weinig", „soms", „bij uitzondering" „bij domme ouders", „in een enkel geval". Vijf schrijven, dat de goede verstandhouding meermalen., veel of zeer veel keeren verstoord werd, dat het hoofd de boeman is of dat hij bedreigd en gescholden werd.
Als oorzaak wordt opgegeven, dat in dezelfde gemeente het eene hoofd meer vrijgevig met verlof is dan het andere en dat de minder ontwikkelde bevolking, geprikkeld door het algemeen verzet (het bericht komt van de Zuidhollandsche eilanden) moeilijk personen van zaken kan onderscheiden.
Een bericht zegt, dat de verstandhouding zeker slechter zou worden als het hoofd grooter bevoegdheid kreeg voor het verleenen van verlof.
De antwoorden op vraag 24: Aan wien moet de beoordeeling van het al of niet gewettigde van een verzuim volgens uw oordeel worden overgelaten ? vormen een ware staalkaart van meeningen. Zij zijn te brengen tot drie rubrieken:
a. die de beoordeeling alleen aan de onderwijzers willen overlaten,
b. die haar willen opdragen aan anderen in samenwerking met onderwijzers,
e. die de onderwijzers er buiten willen houden.
De ouder a bedoelde zijn het talrijkst (J)7), en ook weer verdeeld. Terwijl 47 het hoofd alleen willen laten oordeeleu, achten 35 het beter dat hij dit in overleg met den klasseonderwijzer doet en willen 5 het alleen aan den klasseonderwijzer opdragen. Zeven antwoorden alleen „aan de onderwijzers", twee „aan het personeel" en een „aan de schoofeigadering."



Een berichtgever zegt:
„Aan wien kan ze anders opgedragen worden dan aan liet hoofd der school? Aan daarvoor aan te wijzen particuliere personen of corporaties? Maar deze zullen immers toch den last van het onderzoek zooveel mogelijk op het hoofd der school willen en moeten brengen. l)e administratie, nu al geene kleinigheid, zal nog mooier worden, aan het bereglementeeren en beïnstructeeren komt geen einde en al kan het hoofd geen vinger meer in de asch steken zonder eerst goedkeuring te vragen en naderhand rekening en verantwoording te doen, hij blijft toch de man, die de poppen aan het dansen brengt. Laat hem dus ook de macht, misbruik kan hij er niet van maken, schoolopziener en kantonrechter zijn er ook nog.
Het zal toch wel niet de bedoeling zijn de beoordeeling aan eene commissie uit den gemeenteraad of aan het college van burgemeester en wethouders op te dragen? Het is juist iets uniek moois in de wet, dat ze dit niet heeft gedaan. "Wil men daartoe overgaan, schaf dan den geheelen leerplicht liever van daag af dan morgen. Mocht het ooit het geval worden, dan twijfel ik niet, of op de meeste plattelandsgemeenten zouden weldra alle sporen van de wet verdwenen zijn, de nog wat meer uitgebreide administratie natuurlijk uitgezonderd. Wie op het platte land woont, weet genoeg, dat alleen de fiscale en militiewetten er stipt worden uitgevoerd, juist omdat de dorpspotentaten daarbij niets hebben in te brengen; met andere wetten, bij wier uitvoering zij ook een duit in het zakje leggen, wordt, de goeden niet te na gesproken, vrij wel gehandeld naar bevind van omstandigheden. Bij de het onderwijs zoo zeer rakende zaak als de leerplicht, zou zeker met alle mogelijke belangen, behalve juist met die van het onderwijs rekening worden gehouden. Is het nu al niet mooi genoeg, dat sommige schoolopzieners en kantonrechters hunrne opvatting van de wet zoo een beetje schijnen te regelen naar de antipathie, die ze er tegen hebben 1 '
Een andere:
„Aan het hoofd der school, die al de schoolgaande kinderen uit het gezin kent, die misschien al oudere zusjes en



%
broertjes onder zijn leiding heeft geliad en die meestal de familie, wat de waardeering van de school betreft, op haar juiste waarde weet te schatten. Konden de klasseonderwijzers het al of niet gewettigde van het verzuim beoordeelen, dan bestond er gevaar, dat ingeval 2 kinderen uit één gezin om dezelfde reden verzuimden, het eene verzuim onder kolom b of c, het andere onder d werd geboekt.
Bij de overige meeningen staan geen andere toelichtingen, dan dat de onderwijzers, door hun dagelijkschen omgang met de kinderen het best op de hoogte zijn met de toestanden in de srezinnen.
De onder l bedoelden willen het hoofd of den onderwijzer doen bijstaan: door de commissie tot wering van schoolverzuim in 4 gevallen, doch dan moet die commissie volgens den een anders ingericht zijn, volgens den ander bestaan uit personen intellectueel genoegzaam ontwikkeld ; door den arrondissementsschoolopziener in 3 gevallen, door beiden in één geval, door het gemeentebestuur in één geval.
Onder hen, die den onderwijzer buiten de beoordeeling wensclien te houden, zijn het talrijkst, die haar aan de commissie tot wering van schoolverzuim (15) of haar voorzitter (2) opgedragen willen zien. I)aii volgen er 11 die de arrondissementsschoolopziener den aangewezen persoon achten, „mits", voegt er een bij, „hij in staat gesteld worde zijn ambt naar behooren te vervullen." Een ander wil hem laten bijstaan door de commissie tot wering van schoolverzuim, nog een ander door de plaatselijke commissie van toezicht op het lager onderwijs. Yoor den burgemeester zijn er 3 ; die is in staat direct een onderzoek in loco te doen instellen.
De andere meeningen zijn verdeeld over een geneesheer, benoemd door den gemeenteraad, de politie, de ouders en een arts bij ongesteldheid van bloedverwanten. Eindelijk zou het, volgens een berichtgever, „aanbeveling verdienen een gemeente te verdeelen in wijken; in elke wijk te benoemen een. te goeder naam en faam bekend, onafhankelijk persoon, die, in de wyk wonende, de bewoners en hun omstandigheden kent, en aan dezen de beoordeeling over te laten."



UITVOERING DER WET.
Ter aanvulling van hetgeen reeds in liet begin van dit rapport uit liet Verslag van den staat der hooije, middelbare en lagere scholen aangehaald werd, diene liet volgende:
Van de ant woorden op vraag 7: Wordt de icet behoorlijk gehandhaafd? waren er 121 bevestigend (35 uit Zuidholland, {>7 uit Noordholland, 19 uit Zeeland), 31 ontkennend (15 uit .Zuidholland, 5 uit Noordholland, 11 uit Zeeland).
Tan de antwoorden, op vraag 8: Verzendt de schoolopziener de aanmaningen, kennisgevingen, aanzeggingen en jjrocessen•verbaal, bedoeld in § 1—4 van art. 21, tijdig genoeg ? zijn er 115 bevestigend (35 uit Zuidholland, 57 uit Noordholland, 23 uit Zeeland) en 21 ontkennend, (12 uit Zuidholland, 3 uit Noordholland, G uit Zeeland).
Van de antwoorden op vraag 9: Roept de commissie tot wering van schoolverzuim de aansprakelijke personen geregeld oj)? zijn er 144 bevestigend (52 uit Zuidholland, GO uit Noordholland, 32 uit Zeeland) en 1 ontkennend.
Yan de antwoorden op vraag 11: Worden de overtreders in uw omgeving voor den kantonrechter geroepen? zijn er 120 bevestigend, (48 uit Zuidholland, 44 uit Noordholland, 28 uit Zeeland) en 10 ontkennend, (5 uit Zuidholland, 3 uit Noordholland, 2 uit Zeeland).
Yan de antwoorden op vraag 12: Zijn de straffen van dien aard, dat zij het kwaad zullen keeren ? zijn er 45 bevestigend, •{19 uit Zuidliollaiid, 18 uit Noordholland, 8 uit Zeeland) en 71 ontkennend, (25 uit Zuidholland, 27 uit Noordholland, 19 uit Zeeland).
Een overzicht van het aantal processen-verbaal, veroordeelingen, vrijspraken of ontslagen van rechtsvervolgingen in de verschillende arrondissementen gedurende 1901 volgt hierachter in bijlage B.
De bevestigende antwoorden op vraag 7 luiden niet alle even volmondig „ja". Een 7-tal gaat vergezeld van de opmerking, dat het handhaven „tamelijk wel", „vrij wel", „niet ■streng" of „niet veel verzachtende omstandigheden" geschiedt, dat „meer vastheid gewenscht ware."
5*



Een der meest sprekende toevoegingen bij het „neen" is deze: „De wet wordt hier zoodanig gehandhaafd, dat de onderwijzers het woord „Leerplichtwet" tegen nalatige ouders of verzorgers niet meer durven uitspreken, willen zij niet worden uitgelachen."
De plaatselijke commissie van toezicht op het Lager Onderte Amsterdam zegt in haar verslag over 1903 :
„De berichten, die wij dit jaar omtrent de werking der Leerplichtwet ontvingen, zijn niet opbeurend. Het is waar, de hoogere klassen zijn beter bevolkt, maar verder werkt „de kracht der nieuwe leer" maar langzaam. Dezelfde klachten over langzame berechting, waardoor de wet haar doel mist; over onverschilligen, die ondanks veroordeelingen blijven zondigen; over min krachtige uitvoerders, kwamen tot ons. Het schijnt wel, dat de vrees voor de wet meer en meer verdwijnt en zij dus niet haar uitwerking kan hebben op die gezinnen, waarvoor zij voornamelijk bedoeld is."
Uit de verschillende rapporten der hoofden van scholen haalt datzelfde rapport deze staaltjes aan:
„De ouders van een leerling zijn in September tot een geldboete veroordeeld. Xa dien tijd ziju er 8G ongeoorloofde verzuimen, een tweede oproeping voor den kantonrechter laat nog steeds op zich wachten."
„Er blijven nog steeds gevallen bestaan van langdurig verzuim, evenzoo van veelvuldig verzuim (ongeoorloofd). Dit jaar is slechts één veroordeeling uitgesproken."
„Een leerling dezer school is van 28 September om zeer onwettige reden weggebleven. Tot lieden (15 December) is geen vervolging ingesteld."
„Het is voor de ouders geen geheim meer, dat 13-jarigen, die voor het eind van den cursus de school verlaten, door den rechter vrjj wel met rust worden gelaten."
„Het laatste jaar neemt het verzuim iets toe, daar er vele kinderen verzuimen, wier ouders niet vervolgd worden, ofschoon ze reeds lang in de termen vallen."
„Een meisje uit de 6e klasse, leerplichtig tot lo Juli 1904, verzuimde geheel moedwillig alle schooltijden sinds 2 Februari. Yan eenige vervolging heb ik nooit gehoord."



„Een jongen uit de 6e klasse werd 13 Maart van school genomen, zonder ooit terug te komen. Niet vervolgd.
„Wekelijks zijn er plm. 20 willekeurige verzuimen en phn. 2 briefjes der commissie tot wering van schoolverzuim. In 1903 werd ik éénmaal voor den kantonrechter geroepen. Sommige ouders doen juist wat ze willen. '
Om een geheel andere reden meent een berichtgever van de Zuidhollandsche eilanden, dat de behoorlijke handhaving der wet te wenschen overlaat. Hij zegt:
„Dit is in deze landbouwende streek trouwens geheel onmogelijk, zoolang de hoofden van scholen niet meer, dan tot heden, gebruik maken van hun recht, om een verzuim geoorloofd te verklaren wegens armoede. ,Van dit recht is m.i. tot heden te weinig gebruik gemaakt. De meeste veldarbeiders verdienen hier niet meer dan ongeveer f 250 per jaar. Hiervan te leven met een gewoonlijk talrijk gezin, behoort m.i. tot de onmogelijkheden. Er hebben hier veroordeelingen plaats gehad, waarvan de grootste voorstanders der wet, waartoe ook ondergeteekende behoort, moet zeggen, zoo iets mag niet gebeuren. Nergens is dan ook de tegenstand grooter dan op Elakkee.
Sommige berichtgevers verklaren op vraag 8 geen. antwoord te kunnen geven; andere, die bevestigend antwoorden, meenen, dat de schoolopziener krachtiger kan optreden of dat hij wel de waarschuwingen en aanmaningen, doch niet de processen-verbaal op tijd verzendt. Sneller verzending zou volgens weer anderen beter doel treffen en daarom wordt het afgekeurd dat een der arroiulissenientsschoolopzieners „elke twee maanden een lijst van overtreders opmaakte, zoodat de verantwoordelijke persoon soms eerst, wanneer twee volle maanden waren verzuimd, respectievelijk een aanmaning, waarschuwing, kennisgeving of proces-verbaal ontving. '
De volgende toelichting bij het ontkennende antwoord op vraag 8 is afkomstig uit het arrondissement Sommelsdijk:
„Men is thans (Mei 1902) nog aan het vervolgen van verzuimen, die in 1901 hebben plaats gehad.
Vele personen, die hun kinderen in den zomer van 1901 Lebben thuisgehouden, alsof er geen leerplichtwet bestond,



hebben tot lieden nog geen waarschuwing ontvangen. Waren dit alleen personen, die wegens armoede hun kinderen thuis hielden, het zou natuurlijk te verdedigen zijn, doch velen onder hen behooren tot de onwilligen. En juist dezelui hadden m.i. om een voorbeeld te stellen, het eerst vervolgd moeten worden. I)e vervolgingen hadden dus zeer ongelijk plaats. Een groot gebrek van de wet is, dat zij niet geleidelijk is ingevoerd, daarom vooral had de schoolopziener het eerste jaar, zich beter op de hoogte moeten stellen van de oorzaak van ieder verzuim, dat hij wenschte te vervolgen, 'door vooraf aan de hoofden van scholen, de commissie tot wering van schoolverzuim of den burgemeester breedvoerige inlichtingen omtrent de omstandigheden, waarin de ouders verkeerden, te vragen. Daardoor was veel onrechtvaardigheid voorkomen en het verzet tegen de wet mogelijk minder geworden. Een verontschuldiging dat hij zulks niet heeft gedaan, ligt m.i. hierin, dat hij met werk overladen was. Als ik mij niet vergis behooren tot het arrondissement Sommelsdijk 27 scholen met omstreeks 3700 leerlingen."
Aan het adres van het Hoofdbestuur wordt deze opmerking gericht. „Er is nog een vraag vergeten! Bij 8 had men moeten vragen, of het hoofd der school tijdig doet, wat de wet hem voorschrijft. Is'iet alleen immers van den arrondissementsschoolopziener, maar ook van hem hangt voor een goede toepassing der Leerplichtwet veel af. Mag men de berichten gelooven, dan wordt er zoo hier en daar de hand vrij wat meegelicht."
Uit de antwoorden op vraag 9 volgt, dat de commissiën tot wering van schoolverzuim de aansprakelijke personen geregeld oproepen. Over den invloed der commissiën was men blijkens de antwoorden op vraag 10: Hoe denkt gij over de werking der commissiën en haar invloed? minder eenstemmig. In 4G gevallen was het antwoord onvoorwaardelijk gunstig. Zij voldeden, werkten „nuttig," „gunstig," „goed,"' zelfs „zeer gunstig," „zeer goed" en „buitengewoon goed"; gaven „reden tot tevredenheid" en hadden „een merkbaren invloed," die hier en daar zoo groot was, dat hij sterker was dan die van aanmaning en proces-verbaal van den schoolop-



ziener samen, en dat de meeste ouders genoeg hadden aan de waarschuwing der commissie. Er waren er dan ook die het jammer zouden vinden, als een zoo „nuttige instelling", waarvan zooveel „moreelen invloed op de ouders" uitging, opgeheven werd.
Een verslag zegt:
„De werking kan niet anders dan heilzaam zijn en haar invloed op dat deel der bevolking, voor hetwelk de wet het meest noodig was, moet niet gering geacht worden. Jammer is het echter, ,^lat, door het ontbreken van elk machtsmiddel, nietverschijnen voor de commissie meer en meer regel zal worden."
Een ander verslag wijst op dezelfde onmacht der commissie ; in die gemeente heeft zij evenwel een machtig bondgenoot : ze is „van meening, dat zonder den prikkel, door de Vereen i ging tot bevordering van Getrouw Schoolbezoek uitgeoefend, haar invloed tamelijk gering zou zijn. Aan het voortwerken dier vereeniging hecht zij dan ook groote waarde."
Een berichtgever schrijft de gunstige werking der commissie toe aan haar samenstelling. Hij zegt:
„De bevolking bestaat hier uit werkgevers en van hen afhankelijke personen. Twee der werkgevers zitten in de commissie en nu zijn de ouders der leerlingen bepaald bang om voor hun patroon te verschijnen. Ze laten dus hier hun kinderen verzuimen tot ze de eerste aanmaning van den arrondissementsschoolopziener hebben ontvangen, waarom ze absoluut niets malen, waaraan ze hun pijp opsteken, zooals eenigen mij verklaarden, en zorgen dan verder voor trouw schoolbezoek."
Zulke goed werkende commissiën kunnen de harde werking der wet verzachten en als raadgeefster der gemeenteraden optreden, wat dan ook gebeurde. Hier was het de commissie, die een verdeeling der tijden van verlof krachtens art. 13 in verband met de vacantiën voorstelde, daar drong /.ij aan op een politieverordening krachtens art. 29, elders op toepassing van art. 35 of op de oprichting van bewaarscholen en crèches en aanstelling van schoolartsen, terwijl de commissie te Hoorn.



de noodzakelijkheid betoogde om ook de visscherij op te nemen onder de bedrijven, ten behoeve waarvan verlof gegeven kon worden. Andere eommissiën deden huisbezoek, stelden zich in verbinding met de hoofden van scholen of de politie en hielden zoo controle op de kinderen. "Waar werkelijk armoede bestond, verwezen zij naar liefdadige instellingen en hier en daar gelukte het haar leerplichtige kinderen die reeds in dienstbetrekking waren uit die betrekking te doen ontslaan en weer naar school te zenden.
Uit 47 antwoorden bleek, dat men minder met de werking en den invloed der commissie ingenomen was. Die zich in deze categorie het minst ongunstig uitlaten zeggen, dat „zij {■enigen invloed kan uitoefenen" ; dat zij „tamelijk gunstig", „niet ongunstig", „niet kwaad", „vrij goed" werkt; dat zij het getrouw schoolbezoek „eenigszins", „bij sommigen", „in enkele gevallen" bevordert; dat haar invloed niet gering is, mits politieke agitators niet tegen haar ageeren (dit bericht komt van de Zuidhollandsclie eilanden); dat zij „niet veel, maar toch wel eenig nut sticht"; dat zij „met goedgezinde ouders uitstekend werkt, maar anders overbodig is"; dat zij „goed werkt, maar geringen invloed heeft"; dat de invloed eerst nihil was, maar na de veroordeelingen een weinig toegenomen is".
Nbg ongunstiger laat de berichtgever zich uit, die zegt:
„Met onwillige honden is het kwaad hazen vangen!" Yele eommissiën tot wering van schoolverzuim zullen deze verzuchting slaken. Overtreders der Leerplichtwet, die met de wet op de hoogte zijn, verschijnen niet. Ze nemen het gemoedelijk schriftelijk preekje van voorzitter of secretaris voor kennisgeving aan, ze lachen met de heeren van de commissie en hebben alleen eenig ontzag voor den kantonrechter, die ze in de beurs kan tasten. Maakt deze het echter schappelijk — zooals de gewoonte is — dan redeneeren de onwilligen: Mijn kind kan tusschen het eerste verzuim en de veroordeeling heel gemakkelijk f 1 a f 2 + nog een kleinigheidje voor de huishouding verdienen.
M.i. moet er aan de commissie tot wering van schoolverzuim meer invloed worden toegekend of ze kunnen zonder schade voor de goede uitvoering der wet verdwijnen;"



of deze andere, die schrijft:
„De invloed der commissiëii moet weinig beteekenend heeten ; misschien voor enkele plaatsen weinig meer dan eene dure aardigheid, waarmee het publiek den draak steekt. Tegenover personen, die volstrekt ongezind zijn naar hare vertoogen te hooren of voor haar te verschijnen, staan zij machteloos. Indien in hare inrichting geene ingrijpende verbetering kon worden aangebracht, ware opheffing wenschelijk; de verhouding tusschen. inwoners van kleine gemeenten vooral onderling, zou er wel bijvaren- '
Bij deze beide antwoorden sluiten zich andere aan, die de werking der commissiën „niet gunstig" en haar invloed „gering", „zeer gering", „bitter klein", „onbeduidend", „van weinig beteekenis" noemen en als oorzaak van dit verschijnsel opgeven, dat haar „niet genoeg macht toegekend is", dat „niemand voor haar verschijnt".
Een berichtgever spreekt de vrees uit, dat de geringe invloed der commissie geheel verdwijnen zal, als de ouders de wet kennen; een ander gelooft, dat haar nut grooter zou zijn, als na hare waarschuwing straf kwam.
Eindelijk zqn er nog een 23-tal antwoorden, waarin eenvoudig verklaard wordt, dat de commissiën bij haar tegenwoordige inrichting „niet noodzakelijk „van nul en geener waarde" en „een wassen neus" zijn, „dat zij afgeschaft kunnen worden", wijl zij „hoegenaamd geen invloed hebben", dat het „ondingen" zijn.
De eene berichtgever zegt: ,,Pe commissiën tot wering van schoolverzuim zijn overbodig, aangezien haar invloed nihil is. Ze zijn eer een belemmering voor den gang van zaken te achten; ze houden de zaak slepende en belemmeren een kortere berechting. Haar waarschuwingen beteekeneu vrijwel niemendal."
Een tweede:
„De commissiën doen, wat de wet eischt, doch hun invloed is nihil. Onze gemeente is zeer uitgestrekt en de commissie vergadert des Zaterdags (om 2 uur) in liet raadhuis. De opgeroepen verzorgers moeten te ver loopen en — het zijn



meestal werklieden — verzuimen. Daarom blijven ze gewoonlijk stilletjes aan hun werk."
Een derde:
„De invloed der commissie is m.i. nihil. Hadden liare ijverige en bezadigde) leden in liet begin de voldoening de ouderszelve voor zich te zien verschijnen, tegenwoordig kunnen zij bijna geregeld onverrichter zake weer naar huis keeren daar de opgeroepen personen niet verschijnen. Dit leidt tot ontmoediging'."
Een vierde (hij 'woont op de Zuidliollandsclie eilanden):
„Zij kunnen alleen de overtreders raad geven zich in het vervolg niet meer aan verzuim schuldig te maken. Doch waaiv zooals in deze streek in bijna alle gevallen het niet kunnen missen van de verdiensten der kinderen de oorzaak van het verzuim is, daar kan de commissie slechts de schouders ophalen, overtuigd als zij is, dat de werkmansloonen zoo schraal zijn, dat eenige guldens, door de kinderen ingebracht, in vele gevallen onontbeerlijk zijn."
Een vijfde, mede op de Zuidliollandsclie eilanden wonende:
„Het A'erzet tegen de wet is hier zoo algemeen en de commissie is zoozeer overtuigd van het geringe resultaat harer bemoeiingen, dat zij zich strikt houdt aan art. 21 en de aansprakelijke personen enkel wijst op hun verplichting en tegen herhaling der nalatigheid ernstig waarschuwt. (Bijna alle ouders der leerlingen uit den arbeidersstand en hieruit komen de overtreders voort, zijn lid van een vereeniging van de „slachtoffers" van de Leerplichtwet", uit welker kas de vrouw f 1 per dag ondersteuning ontvangt, zoolang de man in de gevangenis vertoeft : „Elk lid is verplicht zijn boete met lijfstraf te betalen!"
Eenige antwoorden gaan vergezeld van opmerkingen, die hier volden:
„Er hangt zeer veel van af, hoe de connnissiën zijn samengesteld. Bestaan zij grootendeels uit onderwijzers, dan kan het niet missen of deze laden den schijn op zich in hun eigen zaak min of meer recht te spreken en moet de goede verstandhouding tusschen hen en de ouders er wel onder lijden. Bestaan zij uit één, hoogstens twee onderwijzers en overigens-



uit liefst niet te weinig mannen buiten liet vak, dan kunnen de laatsten door hunne allicht betere bekendheid met de maatschappelijke positie enz. van de opgeroepenen, aan de eersten de noodige inlichtingen geven, dienende om te beslissen of een der ernstige omstandigheden, bedoeld in art. 12
al. 5 aanwezig is.
Heeft bij de benoeming der commissiën liet streven om toch vooral „den minderen, man" stem in het kapittel te geven,, zich wat al te veel doen gelden, dan zullen de opgeroepenen de zaak allicht wat minder ernstig opvatten. De van schuld bewuste ziet er nog altijd tegen op om voor eene vergadering te komen, wier leden in maatschappelijk opzicht ver boven hem staan en zal eene op gepaste wijze gegeven vermaning dankbaar aannemen, zelfs al heeft hij juist nog niet het vaste voornemen er zich aan te storen. Komt hij daarentegen voor mannen, die met hem gelijk of beneden hem staan, het behoeft nog niet altijd uit een financieel oogpunt te zijn, dan wordt de zucht om den lui eens „hun vet te geven of „hun zaligheid te zeggen" soms vrij wat grooter dan zijn gevoel van schuld en is van. den moreelen invloed, dien de commissie kan uitoefenen, weldra weinig over en wordt zij de risee van de voor haar geroepenen.
Waar de schoolopziener de schuldigen voor haar doet komen, doch daarna de zaak met rust laat of, zoo hij ze ^eulei doorzet, met een kantonrechter te doen krijgt, die alles aangrijpt om vrij te kunnen spreken, ook daar zal weldra de invloed
der commissie beneden nul zijn gedaald en acht ik liet in het belang van haar eigen fatsoen, dat ze er zoo spoedig mogelijk het bijltje bij neerlegt.
Overigens hangt haar invloed geheel van haarzelve af. Z& scliere niet alle schuldigen over één kam, wijze den een op zijne verplichtingen, den ander op de straf, late altijd nierken, dat ze zeer goed de moeilijkheden gevoelt, die aan den veranderden toestand voor velen zijn verbonden; zij toone zich nooit hard en ontlioude zich vooral van te preeken over het heil- en zegenrijke van de wet op den leerplicht.
„De commissie kan gezegend werken, als zij tot hare taak ook rekent liet voorkomen van verzuim; dat de invloedrijke



burgers (leden der commissie) met de ouders van. schoolkinderen in aanraking komen is een gelukkig gevolg van de Leerplichtwet."
„De commissie in deze gemeente bestaat bijna alleen uit de onderwijzers: daar andere benoemden bedanken. Zoo acht ik de commissie geheel verkeerd, en wel geschikt om de verbittering, die hier tegen de wet bestaat, op den onderwijzer •over te brengen."
In een Zeeuwsche gemeente heeft men den veldwachter in de commissie opgenomen.
„Voor de gemeente Haarlemmermeer, groot 18000 H.A., bestaat eéne commissie van i personen, waarvan de secretaris en de voorzitter werkende leden en de andere figuranten zijn. Ximnier is mij gebleken, dat een der leden een onderzoek heeft ingesteld naar het al of niet gewettigde der talrijke verzuimen. De invloed der commissie is dan ook nihil." De fout schijnt hier te liggen in de groote afstanden, want van een andere school in dezelfde gemeente komt het bericht, dat de commissie zeer gunstig werkt en in Het Schoolblad van 1902 kol. 8(>3 is een gedeelte van een adres opgenomen, door haar zelf aan den minister gezonden, waarin zij zegt; dat het haar in verschillende gevallen gelukt is, beletselen tegen het getrouw schoolbezoek uit den weg te ruimen; dat in verscheiden andere gevallen het vermanend en waarschuwend woord des voorzitters en der leden van gunstigen invloed is geweest, op de ouders der verzuimende kinderen; dat zij overtuigd is in vele gevallen den arbeid der betrokken arrondissementsechoolopzieners door het geven van gevraagde inlichtingen en adviezen te hebben vergemakkelijkt; dat er mede en vooral door haren arbeid in de opvatting der verschillende wetsartikelen en bijgevolg in de toepassing der wet door de respectieve hoofden der openbare en bijzondere scholen in deze gemeente eene zekere gelijkmatigheid is ontstaan, welke gunstig werkt om de impopulariteit der Leerplichtwet eenigszins te neutraliseeren; dat zij op deze gronden, welke wellicht niet andere zouden te vermeerderen zijn, de instelling der comlïiissiën tot wering van schoolverzuim als één der beste elementen van de Leerplichtwet heeft leeren beschouwen, en



dat zij het dientengevolge ten zeerste zou betreuren, wanneer door eene wijziging der Leerplichtwet deze eommissiën zouden ophouden te bestaan."
Hoe groot het aantal opgeroepenen was en hoeveel daarvan voor de commissie verschenen in een tiental gemeenten, blijkt uit onderstaand overzicht:
in 1901 in 1902
werden op- , werden op-
geroepen verschenen geroepen verschenen
Alkmaar . . 70 44 of 66 pet. 61 43 of 70 pet-
Axel ... 63 23 „ 36 „ — —
Delft ... 113 51 „ 45 „ 100 49 „ 49 „
's Gravenhage 492 277 „56 „ —
Den Helder . 195 99 „50 „ 265 88 „ 33 „
Leiden ... — — 199 144 „ 72 „
Rotterdam . 1216 763 „ 64 , 1847 1098 „57 „
Schiedam . . 123 74 , 60 „ 122 84 „ 69 „
Vlissingen. . 91 47 „ 52 „ 94 59 „ 63 „
Zaandam . . 126 62 „ 49 „ 61 42 „ 69 „
Zierikzee . . 133 70 „ 53 „ 45 21 „ 77
Yoor Amsterdam en Haarlem verstrekten niet alle eommissiën een bruikbare opgave. Voor 's Gravenhage lieten 2 ze in 1902 weg.
Tan het resultaat harer bemoeiingen geven de eommissiën te Rotterdam het volgende overzicht. In 1869 gevallen werd geconstateerd:
geheele of veel verbetering 762 keer of 41 pet.
gedeeltelijke of tijdelijke verbetering 333 „ „ 16 „ geen verbetering 559 „ „ 30 „
In de overige gevallen bleven de leerlingen weg.
Door twee eommissiën werd nagegaan in hoeveel gevallen, waarin verbetering was waar te nemen, de ouders voor de commissie verschenen waren; zij vonden dat dit in 59 pet. der gevallen was geschied; in de gevallen, waarin geen verbetering waar te nemen viel, had dit 40 van. de 100 keer plaats gehad.
Ook een der eommissiën in 's Gravenhage deed onderzoek



naar liet resultaat van liaar werk en kwam tot de uitkomst, rlat in 20 van de 58 gevallen, die liaar werden voorgelegd, een belangrijke verandering ten goede was te bespeuren: in 13 daarvan was na de oproeping geen enkel verzuim meer gepleegd. In 10 gevallen waren de kinderen naar andere scholen of naar elders gegaan en kon dus het resultaat door de hoofden niet opgegeven worden; in 16 liad het optreden der commissie geen volledig effect.
Te Schiedam waren van 122 in 1902 behandelde gevallen 51 herhalingen van dergelijke gevallen van dezelfde gezinnen.
Over het algemeen wil men de eommissiën meer macht toekennen. Volgens sommigen moest zij over een zeker bedrag kunnen beschikken om tijdelijk hulp te kunnen verschaffen; een der eommissiën te 's Gravenhage betoogt ook de wenschelijkheid hiervan. Zij wil bij gebleken werkelijke behoefte der leerlingen aan schoeisel en kleeding, eenige hulp verstrekken, opdat de eommissiën, nevens haar vermanend optreden, ook hulpbiedend zullen kunnen handelen, wat zeer zeker tot meer populairniaking der wet op de leerplicht zou leiden.
Volgens anderen moesten zij boete kunnen opleggen met recht op hooger beroep en volgens weer anderen moest er dadelijk vervolging komen als de waarschuwing der commissie niet hielp of de aansprakelijke personen niet voor de commissie verschenen. In de gemeente St. Annaland nam de commissie ontslag omdat haar advies niet den minsten invloed had op de vonnissen; doch ook omdat zij in meerdere of mindere mate door ouders, die veroordeeld waren, onheusch bejegend werd.
Eindelijk is er een berichtgever, die de taak der commissie zoo geregeld zou willen zien, dat zij tusschen het hoofd der school en den schoolopziener instond, dat zou groote bespoediging in de behandeling der zaken geven: nu is het: hoofd der school, schoolopziener, commissie, schoolopziener.
Dat er in elke gemeente wel geschikte personen zijn om in de commissie tot wering van schoolverzuim zitting te nemen mag niet betwijfeld worden. Een andere vraag is echter, of die geschikte personen altijd bereid zullen zijn de zittingen der



commissie zonder presentiegeld bij te wonen. Daarom is vraag 28 gedaan: Zijn er, ook zonder dat presentiegeld gegeven icordt, geschikte leden voor de commissiën tot wering van schoolverzuim te vinden ? Yele berichtgevers onthouden zich van antwoord, omdat er in hun gemeente presentiegeld gegeven wordt en zij dus niet uit ervaring kunnen spreken. Een 91tal beantwoordt de vraag bevestigend; een paar met de opmerking, dat zij niet instaan voor de geschiktheid der leden. Een 12-tal zegt, dat dit moeilijk is en een 22-tal, dat zulke leden niet te vinden zijn, doch 10 verklaren, dat de toestand ook met presentiegeld zoo zou wezen, hier omdat de commissiën niet de minste macht hebben, elders omdat één commissie voor de zeer groote gemeente te weinig is. Was daar een commissie voor elke school, dan zouden er wel leden te vinden zijn.
Uit Groede, Zs'oordgouwe, Terneuzen, Poortvliet en Herkingen wordt bericht dat de commissie niet voltallig te maken is.
Bijlage B geeft een overzicht van het aantal processenverbaal en het aantal rechterlijke beslissingen in 1901.
Bij de bevestigende antwoorden op vraag 11, worden lieelwat reserves gemaakt: „Zeer weinig," „somtijds," „zelden, „niet altijd," „een enkele maal," „slechts enkelen," „bij uitzondering," zeggen een 9-tal berichtgevers: „-Ta, maar het duurt schrikbarend lang", „na een jaar , „dit gebeurt wel, zeggen andere. Zeker is het, dat er in sommige arrondissementen veel meer zou moeten gebeuren, sommige overtreders gaan ongestraft voort met verzuimen. Een ontkennend antantwoord op vraag 11, wordt aldus toegelicht:
„Bijna al het willekeurig verzuim van Oetober tot April is gepleegd door één leerling, die bij een rijtuigverhuurder in dienst was gegaan Eerst in het laatst van Maart werd de vader veroordeeld tot f 5 boete of een paar dagen gevangenisstraf. De arrondissementsschoolopziener, dien ik in den loop van dat half jaar zoo nu en dan eens sprak over het verzuim van den jongen en de middelen daartegen, verzekerde mij ielkens, dat hij deed wat in zijn vermogen was om de zaak voor den rechter te krijgen; maar dat deze blijkbaar onwillig



treden, <locli meest allen beschouwen het als schande met den strafrechter in aanraking te komen."
„In de meeste gevallen is het idee van straf al voldoende. Voor de onwilligen wordt de geringe boete met schouderophalen beantwoord."
„Hij het antwoord op de vragen 7—13 moet in 't oog gehouden worden, dat de kantonrechter de overtreders van de Leerplichtwet steeds zooveel mogelijk vrijspreekt, of hen zoo licht mogelijk straft. De commissie tot wering van schoolverzuim en de arrondissementsschoolopziener ondervinden daarvan de nadeelige gevolgen."
Zij die vraag 12 ontkennend beantwoorden voegen, daaraan deze opmerkingen toe: „de overtreders lachen met de straffen," „het is voor de ouders veel voordeeliger de boeten te betalen."
„Neen, ze zullen ze nog meer verbitteren, doch niet verbeteren. Zoolang de arbeider er voordeel in ziet zal hij zijn kinderen in den zomer van school houden om ze iets te laten verdienen."
„De kantonrechter spreekt de meesten vrij wegens armoede en de overigen wordt een geringe boete van f 0.50 tot f 2 op$releg:l."
„Straffen van ƒ0.50 a f 1.— of 1 a 2 dagen hechtenis voor ouders wier kinderen weken achtereen verzuimden, zullen het kwaad wel niet hard doen afnemen."
„Over het algemeen zijn de straffen licht. Het Openbaai Ministerie eischt soms een. zware straf, maar meestal wordt de eisch tot een gering bedrag gereduceerd, (f 0.50, f 1.— f2. maximum f 5.—). Waar kwaadwilligheid en onverschilligheid oorzaak van overtreding waren, heb ik, als hoofd deischool op schriftelijke aanvrage een enkele maal verzwaring van straf of handhaving van het requisitoir verkregen.
„Iemand, die geheel moedwillig zijn zoontje ongeveer drie maanden thuis hield, kreeg f 3 — boete."
Te Rotterdam werd een vader voor verzuim van 132 schoo tijden veroordeeld tot een boete van f 0.50.
„Dit jaar zal het verzuim vermoedelijk grooter zijn dan in 1901 Vele ouders zeggen: „dat zij voor een paar gulden
6



als liaar leden beloond werden. Weer een andere ziet het kwaad in de omstandigheid, dat de betrekking van schoolopziener een bijbaantje is en dringt op beter bezoldiging dier ambtenaren aan. Het overgroot aantal overtredingen, waardoor én de schoolopziener én de ambtenaren van het openlaar ministerie zoo met werkzaamheden overladen worden, dat zij niet alles kunnen afdoen, zooals het behoort, geldt mede als oorzaak van de slechte uitvoering der wet, die ook gezocht wordt in haar voor het platte land onpracfische samenstelling en in liet klein aantal zittingen van het kantongerecht en onwil van den rechter. Een berichtgever van de Zuidhollandsche eilanden vat zijn meening samen in deze drie punten:
n. het zeer groot aantal verzuimen als ongeoorloofd aangeteekend, die naar mijn bescheiden meening als armoede (verschoonbaar geacht) hadden moeten zijn opgeschi'e\ en. Hieidoor was het nakomen der wet totaal onmogelijk, daar anders half Flakkee reeds één of meer dagen in de gevangenis had doorgebracht.
b. bij velen onwil.
e. doordat de arbeiders, vooral door de boeren, tot overtreding werden aangezet."
INVLOED OP HET ONDERWIJS.
Als slot op de tot hiertoe behandelde reeks vragen, kan de 19e dienen: Welken invloed heeft de wet op. het onderwijs? Slechts een 9-tal berichtgevers noemt dien invloed ongunstig en een hunner licht zijn antwoord aldus toe:
„De zoogenaamde zomerverzuimers verlieten vroeger met Mei de school tot het verrichten van veldarbeid en mochten niet terugkomen vóór den lsten Maandag in Xovember. Hun aantal bedroeg plm. 20 op de 150 leerlingen. Hun wegblijven stoorde den geregelden gang van liet onderwijs weinig. Zij werden gedurende de wintermaanden ingedeeld bij de 4e, 5e en Ge klasse en kwamen eigenlijk liet weinige, dat zij ge-



leerd hadden, herhalen. Sdert de invoering der Leerplichtwet is deze bepaling onzer gemeenteverordening natuurlijk vervallen en verzuimen soms 4, 5 tot 9 leerlingen eeuer afdeeling naar willekeur. Andere nemen 0 weken verlof en verlengen dit met 2—5 weken. Komen de verzuimers terug, dan kunnen ze niet geweigerd worden en storen aldus den geregelden gang van het onderwas."
Een tweede zegt:
„Het door allen geregelder volgen van het onderwijs is een groot voordeel; het terugvoeren en langer doen blijven van ongewenschte exemplaren, als straatbengels, zwakzinnigen is een zeer storend nadeel."
Een derde verklaart:
„De klassen zijn grooter, dus is het onderwijs slechter. De classificatie is moeilijker geworden, doordat men de leerlingen, als het slechts eenigszins mogelijk is, verhoogt om de ouders niet in ongelegenheid te brengen, die de verdiensten van hun 12-jarige kinderen zouden moeten missen, als deze niet bevorderd werden." Anderen zien hierin het voordeel, dat de belangstelling der ouders in het onderwijs grooter wordt.
Een vierde deelt mede:
„Eer een ongunstigen dan een gunstigen, daar zij vele ouders tegenover de onderwijzers, vooral de hoofden, als aanklagers, ontstemt."
Dan zijn er een 35-tal berichtgevers, volgens wie de wet weinig of geen invloed op het onderwijs heeft, doordat er weinig of geen verandering in het verzuimen gekomen is. Gelukkig behooren tot hen veel meer, die berichtten, dat het verzuim niet veel voor vermindering vatbaar was, dan die verklaarden, dat er in den slechten toestand geen verandering was gekomen.
Alle overige berichtgevers, iiitgenomen enkelen die zich niet uitspraken, constateeren een giinstigen, een goeden, een heilzamen invloed; doordat het onderwijs meer klassikaal gegeven kan worden, doordat het beter methodisch kan wezen, doordat er bij de verhoogingen minder achterblijvers voorkomen, doordat de vorderingen grooter en gelijkmatiger zijn en het aantal herhalingen kleiner is. Aan sommige scholen openbaren de betere resultaten zich vernamelijk in de middelklas-



sen; het zijn die, waar het zomerverzuim nog groot is. Toch heeft de wet ook voor die scholen voordeel aangebracht, want „waar vroeger in Maart of April verscheidene leerlingen verdwenen, om tegen den winter voor een paar maanden terug te komen, beperkt zich thans dat verzuim wegens veldarbeid tot de maanden April, Augustus en September, zoodat met het onderwijs vrij geregeld kan worden doorgegaan en het leerplan kan uitgevoerd worden."
Aan die scholen, waar men minder met zomerverzuim te kampen had, ligt het voordeel der wet in de hinderpaal, die zij vormt om de school te vroeg te verlaten. Ook is zij oorzaak dat velen een jaar later de school moeten verlaten dan vroeger het geval was en dat zijn juist de kinderen, die het meest verlenging van den leertijd noodig hebben.
Voor een drietal gemeenten, Amsterdam, Delft en Ylissingen waren de resultaten van het onderwijs in de laatste jaren gedeeltelijk onder cijfers te brengen. Die cijfers volgen hier. Zij betreffen de openbare scholen voor on- en minvermogenden. Uit die scholen vertrokken zonder haar geheel doorloopen te hebben, de volgende procenten van alle leerlingen, die de school verlieten:
in 1898 in 1899 in 1900 in 1901 in 1902 in 1903
te Amsterdam . 68.5 63.5 56.5 30.— 40.5 43.5
„ Delft . . . 36.- 26.— 21.6 4.3 11.—
„ Vlissingen . 36.5 43.5 39.— 4.— 10.—
Ten slotte verklaart een l»erichtgever:
„De eerbied voor de school is gestegen, nu men haar niet meer kan beschouwen, als een inrichting, waar men naar verkiezing in- en uitloopen kan."
Het is daarom niet te verwonderen, dat op vraag 31: Wat meent gij hieraan te moeten toevoegen? antwoorden komen als dit:
„Ik meen hieraan alleen nog te moeten toevoegen, dat eene oordeelkundige toepassing der Leerplichtwet een zegen voor ons volk worden kan en dat alles moet worden in het werk gesteld om verslapping in hare toepassing te voorkomen.
of als dit andere:



„Hoe gebrekkig deze wet reeds nu blijkt, en lioewel het verzuim verbazend zal toenemen, als de verzorgers eenmaal weten, hoe groot de mazen dezer wet wel zijn, in geen geval intrekking ; de reactie zou groot zijn en het aantal verzuimen, zij het dan ook tijdelijk, een ongekende hoogte bereiken."
De Commissie uit het Hoofdbestuur van het X. O. G.:
M. MIEBAS.
J. J. DIKKER.
H. W. J. A. SCHOOK.
Rapporteur.



Bijlage A.
Overzicht van het relatief verzuim in sommige gemeen ten vóór en na de invoering der leerplichtwet.
Het verzuim bedroeg in:
voor de na de
invoering. invoering.
pet. pet.
Alkmaar 0.37 a 1.4 0.9
Biervliet (Driewegen.) . . 30.— 10.—
Bodegraven 2 (ongeoorloofd) 0.25 (ongeoorloofd)
Bolnes 10 10
Capelle aan den IJsel. . 3 1
Edam 5 a 8 0.75
Everdingen 2.8 3.1 ')
's Gravendeel 13 8.5
Hilversum (Neuweg) . . 13.7 0.78
Hof van Delft .... '±16 ±9
Ierseke (Iersekendam) . . 11 0
Koudekerke (Zuidholland). 16 7.75
Koudekerke (Zeeland) . . 13.5 7.3
Leerdam 7.1 (niet gewettigd) 1.2 (niet gewettigd)
8.2 (gewettigd) 4.2 (gewettigd)
Monster 10 3 a 4
Nieuw-Lekkerland ... 10 7.5
Oestgeest 8 5
(Jost- en West-Souburg . 10 3
Oudekarspel 6.5 6.3
Ransdorp (Schellingwoude) 5 3
Schoondijke (Sasput) . . 24 14.5
Sint Laurens 2 il4 en meer (ongeoorloofd) 0.7 (ongeoorloofd)
Sint Maarten (Valkoog) . 8.3 2.7^
Sint Maarten (Eenigenburg) 3.87 0.67
Vrouwenpolder .... 30 9
Wolfertsdijk (Oostkerke) . 15 8
Zwijndrecht 13 8
') Er wordt te veel gebruik gemaakt van de verloven in art. 2 en 13.



Te Benthuizen bedroeg het verzuim:
in 1900 9.6 pet., zonder de 10- en 11-jarigen, die wegbleven. * 1901 6.6 „
„ 1902 10.4 met inbegrip der leerlingen, die nu ingeschreven bleven en niet kwamen.
Te Den Bommel:
in 1880—1894 27 pet,
1895 22.9 „
1896 25
1897 27
1898 24.4 „
1899 23.9 „
1900 20.78 „ „ 1901 19.67 „
Te Broek in Waterland:
in 1888 5.4 pet.
„ 1891 4.2 „
» 1894 3
„ 1897 2.8 „
„ 1900 4.03 „
v 1901 2.02 „
Te Broek in "V in 1&99 7.6 „ 1900 3.9 „ 1901 0.6
pet. met uitzondering van ziekte en andere ernstige omstandigheden.
Te Ellewoutsdijk:
in 1898 12 pet., waarvan 1 pet. door ziekte en 11 pet. willekeurig. , 1899 11 „ „ 1 „ „ „ „ 10 „
„ 1900 10 „ „ 2.5 „ „ „ „ 7.5 „
„ 1901 6.7 „ „ 2 „ „ „ „ 4.7 „



Te Gouderak:
in 1889 1892 1899 1900 1901 1902. Januari 21 pet. 21 pet. 24pet. 10 pet. Spet.
Februari 19 , 20 „ 20 „ 11 , H n
Maart 12 „ 15 „ 19 , 8 „ 10 „
April 13 „ 17 „ 14 „ 7 „ 8 ,,
Mei 17 „ 16 „ 14 „ 12 „
Juni 13 , 18 „ 18 „ 18 „
Juli 14 „ 22 „ 18 „ 16 „
Augustus 35 pet. 16 „ 23 „ 18 „ 14 „
September 15 „ 14„ 18„ 7 „
October 15 „ 16 „ 13 „ 17 , 9 „
November 14 „ 16 „ 17 „ 22 „ (veel ziekte).
December 18 „ 28 „ 15 „ 12 „
Het geheele
jaar 20 „ 18 „ 18 „ 12 „
Te Hardinxveld:
in 1886—1891 10 a 13 pet.
1899 12.3
„ 1901 10.7 „ (waarbij het verzuim van 6 schipperskinderen).
Te Naaldwijk:
in 1889 1890
April 50 pet. (2 hoogste kl.)
Mei 60 n n r> v
Juni 67 „ „ n v
Juli 67 pet. (2 hoogste kl.)
Augustus . . . 45.2 „ „ „ „
September. . . 33 „ „ „ „
Het geheele jaar 12 „



in
Aprii . . . Mei .... Juni .... Juli .... Augustus . . September. . Het geheele jaa
Te Ooltgensplaat:
in 1880—1894 26 pet.
1895 24.8 „
1896 27.1 „
1897 24
1898 24.3 „
1899 21 1901 11
Te Oost voorne:
voor de invoering der wet 14 pet.
"'1 n v v v 0.43 „
waarbij evenwel niet uit liet oog verloren moet worden, dat door de invoering van liet herlialingsonderwijs de „winterklanten", dat zijn die leerlingen welke alleen van November tot Maart of April school gingen, verdwenen zijn. Zij zouden volgens de Leerplichtwet niet meer leerplichtig zijn geweest, voor liet grootste gedeelte althans.
Te Stavenisse:
in 1897 27 pet.
„ 1901 19 „
„ 1902 20 „
Te TVissenkerke:
voor de invoering der wet 35 pet.
n n r n n »
1807 1898 1900 1901
7.4 pet. (drie hoogste klassen.)
15.2 pet. 15.8 pet. 17.6 pet. 7 pet. 5.75 (noodz.) 5.5 (noodz.) 4.5 (noodz.) 2.8 (noodz.)



in 1885 alleen voor veldarbeid 1G pet.
„ 1886 „ „ „ 18.2 „
„ 1887- „ v n 10.5 „
„ 1888 „ „ „ 16.5 „
„ 1889 „ „ 15.4 „
„ 1890 „ „ „ H.7 „ en „ 1886 door kinderen van 9 tot 12 jaar 30.2 pet.
„ 188/ „ w n v n n n 36.4 „
„ 188S „ n n v v » n 27.2 „
„ 1889 „ - ri V v n r 24.8 „
„ 1890 „ „ „ „ „ „ „ 38.3 „
Te Zijpe (Oude sluis):
in 1889 11 pet.
voor de invoering der wet 3 „
na . j n n n 0.3



Bijlage B.!)
Arrondissement.
ende ren.
rezen fen.
Duur der verleende vergunningen.
Aan lal verlet vergunning Aantal afgew vergunning Korter dam 1 week.
1—2 welcen. j
2—8 weken, j
3—4 weken, j
4—6 weken.
5—6 weken, i
Ten opzichte van kinderen, bedoeld in art. 21 par. 4 en 5 der Leerplichtwet.
VGravenhage I . i 15 8 0 1 6
" III . 13 2 — | — i — 1 — 12 25 Mol 17
Delft 101 1 8 2!) 15 10 9 :)0 65 23 12 0 30
Leiden 88 8 — 6 7 11 4 60 166 17 21 9 | 7
Maassluis .... 388 42 6 51 88 22 4 217 51 11 0 0 40
Rotterdam I . . 24 0 0 0 '>4
II .. 65 — 2 18 11 3 4 32 39 7 1 2 29
m • • 8 o o : o 8
T n • • 3 — 1 I — _ ; _ _ 2 34 6 0 0 28
Schiedam .... 127 35 7 25 8 17 13 57 24 8 1 0 15
Hillegersberg. . . 173 36 11 21 2!) 21 9 82 106 12 2 0 <r>
Gouda 70 32 3 4 3 8 13 39 4 0 0 1 ft- 4
Schoonhoven. . . 159 22 1 6 21 18 41 72 87 43 , 5 0 39
Woerden k . . , 76 19 11 7 10 11 5 :!2 26 16 1 8 6
Alkemade .... 381 14 11 21 47 31 274 42 18 2 3 19
Dordrecht . ... 349 65 76 81 30 65 18 79 84 18 3 3 60
Oud-Beijerlalul . . 791 114 26 91 128 140 75 331 50 35 0 1 14
Gorinchem. ... 361 10 19 37 83 55 52 115 50 37 3 3 7
Sommelsdijk ... 357 125 12 18 39 28 30 230 105 101 0 0
Amsterdam I. . 76 4 0 10 1 6°
• 12 1 0 | 0 11
III 31 5 0 2 24
I>. • • 53 7 8 0 38
V. . 27 9 1 10 17
i> > I . . 3 — 1 2 35 5 16 0 14
r VII . . 22 0 0 0 22
Hilversum .... 39 2 34 3 1 1 31 22 0 2
Haarlem 62 8 7 13 17 6 9 10 102 30 15 6 i 51
Haarlemmermeer . 209 28 4 28 31 26 34 S6 155 13 1 0 141
Beverwijk .... 4:» 54 5 18 42 26 2S 317 69 21 0 0 , 48
Purmerend. ... 44 — 1 4 5 5 11 18 115 3 0 0 112
Zaandam . ... 46 10 1 — 1 4 4 4 33 56 22 4 12 18
Alkmaar 217 9 6 30 86 77 12 6 20 17 0 0 3
Hoorn 138 — — 18 10 22 I 45 ) 43 7 5 ! 2 0 0
Medemlilik.... 161 12 2 35 31 30 25 38 16 13 0 0 3
Den Helder ... 55 22 — 14 15 10 8 8 34 7 1 0 26
Texel 63 5 1 13 21 9 12 7 2 1 0 0 1
| (»)
Middelburg ... 530 4 38 228 149 41 34 40 6,221 6<12| 0 0|3| 0(71
\llssingen . ... 266 6 8 15 43 74 25 101 3» 109) 17|71| 1(1) 0(3) 20(34)
Neuzen 371 52 3 58 42 53 42 173 62,204 ) 2|89) 0(3) 0(22) 1 60190)
Hulst 856 2 25 167 210 180 72 '202 0(16 ) 0(9 ) 0(1) 0 016)
®.oei?, lr>7~ 88 290 586 371 248 [ 82 — 60(1681 2l23) 0(8) 0(11) j 57(126)
Zienkzee .... 42o 65 23 16 38 50 58 240 407(1711 55(8) 0(5 ) 8(4 ) 344(154)
Tholen 624 189 29 152 197 134 20 92 126(7431 O1681 0(1) 0(58) 126,616)
I I I I I I I | | || |
*) Ontleend aan het Verslag van den Staat der hooge-, middelbare- en lagere scholen «ver 1901—1902.
') De cijfers tusschen boogjes gelden voor 1902 en zijn ontleend aan het Provinciaal Verslag voor Zeeland.
Aantal processen-verbaal.
Aantal veroordeelingen.
Niet vervolgd.
Vrijgesproken of ontslagen van rechtsvervolging.
Nog in onderzoek, i



Bijlage C.')
KANTONS.
Vrijspraak. Dntslag rechtsvervolging. Niet ontvankelijk. Veroordeelingen.
BOETEN.
f 0.50 ƒ1.-" f 1.50 f2.-
f 2.50 J f*-
f 4./•ö.-/- io.-; ril.—/15.ri(i.~/2o.—
Alfen 31—115;—j 6 - 7 1 2 31
Delft 1 5 3 32 3 7— 6 2 5 2 7 41
Gorinchem .... 3 106 8 59 — 32 — 7 — 109
Gouda 2 14 2 8— 4 16
's Gravenhage . . . 12 6— 77 2 22 — 41 — 10 1 1 95
Leiden 3 4 — 49 521 — 17— 3 1 2 — — 56
Oud-Beierland . . . 20 2 8 — 4 — 4 1 1 20
Ridderkerk . . . . 2 5 — 72 15 54 — 3 — 79
Botterdam I, II, III 6 3 — 84 2 24 — 5 145 — 7 93
Schiedam .... 1 48 5 5- 11 6 5 L3 3 — 49
Schoonhoven . . . —1 4 1 36 615— 6 — 5 — 4 41
Sliedrecht . . . . — 3— 28 42— 9—11 1 1—— 41
Vianen 2 2 — 21 — — — — — 25
Woerden 2 7— 8 3 4 — — 1 17
Amsterdam I—IV . 26 1 — 108 10 36 — 19 — 34 — 8 1 — 135
Haarlem 1 5 — 4923 24— 1 — 1—1— 55
Hilversum . . . . 22 355212— 31— 22
Hoorn 16 1 4— 8— 3 16
Schagen 1 13_ 7— 3_ 2—1 14
Zaandam 11 13 2 5— 3- 2— 1— 24
Oostburg . . . . 1 24 316— 4 — 1 25
Goes 30 — — 21 118— 1— 1 51
Hulst Geen enkele vervolging ingesteld.
Middelburg. . . . 1 3— 13 — 5i— 8[ 17
Tholen 5 7— 1 — 4 1 1 12
*) Ontleend aan De Leerplichtwet van Mr. A Kerdijk.











■was om haar aan te pakken. Zoo heeft de jongen een half jaar kunnen rondloopen, en is hij eindelijk teruggekomen om plaats te nemen in een klasse, lager dan 'waarin hij had gezeten. Is de toedracht der zaak, gelijk die hier beschreven is — en ik heb geen reden om daaraan te twijfelen — dan is het hoognoodig, dat van regeeringswege scherpe controle wordt gehouden op de rechterlijke macht, die onwillig schijnt de wet toe te passen."
In het Verslag der Plaatselijke Commissie van Toezicht op het Lager Ondericijs te Rotterdam leest men:
„Andere hoofden klaagden ernstig over de wijze, waarop aan de uitvoering van de Leerplichtwet de hand wordt gehouden. Naar hun oordeel zijn de vervolgingen te scliaarsch en te langdurig, daar, nadat procesverbaal door den schoolopziener is opgemaakt dikwerf geruimen tijd verloopt, voordat de ouders of verzorgers gerechtelijk vervolgd worden. Het prestige der hoofden wordt geschaad en het aanvankelijk verkregen resultaat zal spoedig weer geheel verloren gaan. Snel en kort recht kan hier alleen de gewenschte uitwerking hebben.
Hoe goed de wet werkt, als zij behoorlijk uitgevoerd wordt, blijkt uit deze aanhaling uit het verslag der plaatselijke commissie van toezicht op het Lager Onderwijs te Amsterdam over 1903: „Ik ben in den loop van het jaar stellig 10 maal als getuige bij een proces wegens leerpliclit-ovetrreding voor den kantonrechter geweest. Het willekeurig verzuim, dat liet vorige jaar zeer groot was, is thans belangrijk v ermindei d.
Een overzicht der opgelegde straffen geeft bijlage C.
Dat de boeten in den regel onvoldoende zijn blijkt uit de antwoorden op vraag 12, waarbij niet eens alle bevestigende Tan gelijke waarde zijn; want, terwijl de eene berichtgever er aan toevoegt:
„Een der overtreders werd gestraft met f 5. boete en dit werkte dadelijk uitstekend", zeggen anderen: „het schijnt wel eenigen invloed te hebben," „het zou invloed hebben, als boeten gegeven werden," „in geringe mate, „soms.
AVeer anderen schrijven:
„De boete weerhoudt de verzorgers niet om de wet te over-



boete liun kinders niet naar school zenden, want dat zij (de kinders) meer verdienen dan de boete bedraagt."
„Yoor ouders, die hun kinderen exploiteeren door hun loonarbeid (vooral, wanneer die goed betaald wordt, zooals bijv. in het seizoen der ansjovisvisscherij) te doen verrichten, zijn de straffen bepaald onvoldoende."
„De straffen zijn van dien aard, dat zij in geen enkel geval het kwaad keeren- Er zijn hier gevallen bekend van een vader, die tot f 1.50 of tot f 3 boete werd veroordeeld en die zijn jongen, meer dan een half jaar thuishield. "Wanneer de kinderen verzuimen, wordt er hier geen schoolgeld betaald. Daar het schoolgeld per week en per kind 10 cents bedraagt, wordt door te verzuimen meestal de boete reeds bespaard. Bovendien verdient zoo'n jongen in het zomerhalfjaar van f 40 tot f 70 + eenige mudden „poters", wat voor een arbeider een niet te verwerpen bijverdienste is."
„De hoogste boete bedroeg hier f 2. De jongen, 'wien dit gold, had toen reeds den geheelen zomer door gemiddeld /'2.40 per week verdiend. Geen wonder, dat de ouders daarom lachen."
„In vele gemeenten zijn vereenigingen opgericht, welker doel is: het bijeenbrengen van gelden, waarvan óf de boeten betaald worden óf de vrouw van den overtreder tijdens diens verblijf in de gevangenis ondersteund wordt."
„De boeten zijn te laag en bij recidive werd onlangs de boete lager gesteld dan bij de eerste veroordeeling."
Naast deze klachten afkomstig van het platte land, zijn er ook uit de steden. De commissie tot wering van schoolverzuim te Zaandam schrijft, dat de wet op den leerplicht nog geringe resultaten heeft opgeleverd, wat zeer zeker een gevolg is te achten van de weinig doeltreffende straf, welke zij den onwilligen ouders oplegt.
Algemeen zijn naar aanleiding van vraag 14: Hoe is uw oordeel over de termijnen in art. 21 tusschen de overtreding en het optreden der autoriteiten 1 de klachten over de lange termijnen. Slechts 8 van de 151 berichtgevers vinden de regeling goed. Een lmnner vindt dat de kracht der wet door verandering dier termijnen zou verminderen; een ander, dat de
6-
X;V ff



•wet daardoor scherper zou ■worden.
Hieronder volgen een paar opmerkingen van berichtgevers, die de termijnen te lang vinden:
„Iemand kan zijn kind eerst zes weken met verlof thuis houden; (hetzij voor welken arbeid, want de aanvragen om verlof voor land- en tuinbouw worden op secretarie afgegeven en de schoolopziener teekent die aanvrage, controle is er niet en misbruik is dus niet uitgesloten* om het op zijn zachtst uit te drukken) op de zes weken verlof kunnen 2 weken vacantie volgen, daarna kan het kind nog, als alles vlug gaat, negen 'weken thuisblijven, voor de aanzegging (art. 21 § -3) komt, of 11 weken voor het eerste proces-verbaal verschijnt, dat is dus een verzuim van 18 weken zonder, of van 20 weken met proces-verbaal, als... alle aanschrijvingen enz. zoo vlug mogelijk plaats hebben. Een proces-verbaal is echter nog geen veroordeeling. Hier althans verzond de schoolopziener half December aan één vader twee verbalen, waarop einde Maart twee veroordeelingen, ieder tot f 0.50 boete volgden. Een slim verzorger, kan dus jaarlijks zijn kind boven de 10 jaar 18 weken ongestraft thuis houden. Zulke verzorgers z\illen er binnen enkele jaren in overvloed zijn."'
„Dat op de lange baan schuiven is m.i. een der hoofdoorzaken van het niet bang zijn voor de wet, en is tevens oorzaak dat de leerlingen, die na het einde van een cursus niet leerplichtig meer zullen zijn de laatste 2, 3, 4 zelfs 5 a 6 maanden ongestraft veel, zeer veel verzuimen. Practisclie ervaring!"
„Die heele zaak schijnt mij veel te omslachtig. Ik vrees, dat men met de aanmaningen van den schoolopziener en de commissiën mettertijd den draak zal zien steken. Mij dunkt het moest kunnen gaan als bij de waterschapsbesturen. Dij het constateereu van overtredingen leggen die boeten op volgens hunne reglementen. Betalen dc overtreders, dan is alles afgedaan; anders komt de kantonrechter er bij te pas, wat betrekkelijk zelden gebeurt. Het recht, dat in dezen de waterschapsbesturen hebben, zou ik aan de commissiën ter bestrijding van schoolverzuim wenschen toegekend te zien. Als secretaris van een waterschap weet ik, hoe snel en practisch dat recht werkt."
6*



Een der commissiën tot wering van schoolverzuim in '8 Gravenhage zegt, „dat, willen de aanmaning en waarschuwing een meer afdoend gevolg hebben dan bij andere wetten het geval is, de termijn van zes maanden, bedoeld in art. 21 § 2 te lang is, daar in de meeste gevallen de tijd, tussehen de verzuimen verloopen, zoo groot is, dat zij, welke de verzuimen begaan, de portee van hun handelingen niet meer kunnen begrijpen. •
De commissie te Schiedam deelt mede, dat haar buurten bekend zijn, waar onverschilligheid van onwilligen en de trage gang der bestraffing de halfslachtigen verleidt en bederft. In één straat met nog geen 20 gezinnen moest door haar 12 maal een geval van ongeoorloofd verzuim behandeld worden. Een der commissiën in Rotterdam constateerde:
„In enkele gevallen kwam het voor, dat de onjuiste voorstellingen door de aansprakelijke personen gegeven een gevolg waren van de groote tijdruimte, die ten gevolge der bij de wet gestelde termijnen tussehen het plegen der verzuimen en het verschijnen voor onze commissie verliep en waardoor men zich de juiste redenen van het verzuim niet meer wist te herinneren.
Ten slotte volge hier de beschouwing van een vader tegenover het hoofd der school:
„Dus, meester! ik gebruik die GO schooltijden: voor half Juni doen ze me niks. Dan een kaart, voor de commissie, dan zoo'n groot papier, zoo wordt het September. Er kan dus hoogstens één vonnis vallen voor den winter, mijn jongen heeft dan f GO verdiend en daar moet dan maar f -5 af."
Bij vraag 13: Indien uw antwoord op de vragen 8, 9 en 11 ontkennend moet zijn, welke is dan de vermoedelijke oorzaak van het niet nakomen der wet ?, worden niet veel oorzaken opgegeven, die niet reeds genoemd zijn. Toch zijn er eenige: Men vindt de administratie te ingewikkeld, het aantal termijnen te groot; volgens den een zouden de waarschuwingen, volgens den ander de commissiën tot wering van schoolverzuim, volgens een derde de aanmaning kunnen wegvallen om sneller recht te krijgen. Een andere berichtgever gelooft, dat de commissie tot wering van schoolverzuim actiever zou wezen,