miDS VOOR BERGEN €N BERGEN AAN ZEE — DOOR P. RUS - 'MET ILLUSTRATIES VAN J. O. VELDHEER • t» M C M X V I I I UITGEGEVEN DOOR DE VEREENIQINO s—: TOT BEVORDERINO VAN HET : VREEMDELINGENVERKEER TE BEROEN MET TWEE KAARTEN. PRIJS 75 CENT f —Xf BouwExploitatieMaatschappij „BERGEN AAN ZEE. ES ' Breei O g« Veri VOOI fslag. >r n ren. 'SEN. VRIJE WANDELING st »' - • voor badgasten in 1500 H.A. der prachtigste DUINEN en DÜINBOSSCHEN.' Duinwaterleiding In ille gebouwen. — — — Eiectrisch licht. - POST- EN TELEGRAAFKANTOOR. - BOUWTERREINEN TE KOOP. Te bevragen bij D. HAASBROEK, Bergen a/Z. r & —J?' GIDS VOOR BERGEN EN BERGEN AAN ZEE — DOOR P. RUS - MET ILLUSTRATIES VAN J. G. VELDHEER DERDE DRUK M C M X V I I I UITGEGEVEN DOOR DE VEREENIGING : TOT BEVORDERING VAN HET : VREEMDELINGENVERKEER TE BERGEN VOORBERICHT BIJ DEN DERDEN DRUK. L. S. Het is ons gebleken, dat de uitgave van dezen Gids in een werkelijke behoefte heeft voorzien en aan zeer velen goeden dienst heeft bewezen. Ondanks ons streven om wederom zoo volledig mogelijk te zijn, houden wij ons er van overtuigd, dat er ook thans nog gebreken zullen zijn aan te wijzen, en leemten aan te vullen. Voor eventueele op» of aanmerkingen in het belang van een volgende uitgave houdt zich aanbevolen DE BEWERKER P. RUS. Amsterdam, Mei 1918. nieuwe aantrekkelijke hoekjes vormt; naar links wordt onze weg beschaduwd door hooge iepen en eiken, waarachter onmiddellijk een belangwekkend dorpscentrum zal te voorschijn treden. Weinig dorpen zullen als Bergen kunnen bogen op een middelpunt, als hier zich vertoont. In dc geheel vrij liggende ruimte tusschen den lagen kringmuur vraagt dadelijk de aandacht de statige Ruine van Bergens oude Kerk'), door de laatste drie eeuwen gebleven zooals zij zich thans nog voordoet. Dc eerwaardige, verweerde, met klimop bewassen fragmenten der parochiekerk, door den tijd gespaard na de vernieling, spreken van lang vervlogen tijden, waarin zij getuigen waren van Bergens wel en wee, van voor» en tegenspoed in het dorpsleven, dat er langs voorbijtrok, de eeuwen door. Om haar heen een rustige om» geving, waarin de nieuwe tijd al wat van haar nieuwe vormen mag hebben gebracht, maar die toch over het geheel in overeenstemming is ZEYENTIENDEsEEUWSCH HUIS. gebleven met de ernstige oude muurbrokken en het eenvoudige kerkje. Aan den Noordwesthoek het huis met zijn antieken bouw; daar* naast het Postkantoor; aan den Noordoosthock het gemoderniseerde oude dorpslogement „De Rustende Jager," dat hier steeds een natuurlijk middelpunt van verkeer was bij den driesprong Alkmaar— Schoorl—Egmond. Aan den Zuidoostkant een typisch dorpshoekje, gevormd door de oude smidse met den hoefstal onder zwaar lommer en het antieke 18e»eeuwsche gebouwtje, met gevelsteen, voorzien van opschrift en jaartal. Daarin houdt de Berger kunsthandel haar door» loopcnde tentoonstellingen. Beide oude woningen houden de herin» nering aan oud»Bcrgen levendig. 2) Bij het kerkepad het nieuwe Raadhuis, dat met zijn 17e*ceuwschen houw in vroolijke tinten en kleuren mede zijn stempel op de om» ge\ing drukt. Aan den Zuidwesthoek op den viersprong een andere nog krachtige getuige van den ouden tijd, de zware breedgetakte linde, in 1643 door Heer Adriaan Studler van Surek geplant. Bij de oude linde staan wij voor de Hoflaan, een heerlijk belommerde breede allee van beuken, waaruit op den donkeren achtergrond de weg naar Egmond zich ombuigt. Het is een statige entree voor wie aan deze zijde het dorp nadert; onze wandeling voert voorbij eenige buiten» verblijven, te midden van tuin en bosch; langs huize „Kranenburgh",') OUDE LINDE. dat de aandacht trekt in zijn schoone omgeving, waar mooie partijen dennen den achtergrond vormen van het open park, waarin het heerenhuis vroolijk uitkomt. Wij bevinden ons weldra te midden van hoog hout, op een punt, waar men onwillekeurig tot toeven genood wordt. Aan de bocht voor de Eeuwige Laan zijn in den zomer zelden de banken leeg. die er rondom de Ronde Kom staan. Van vele zijden loopen hier wandelingen samen en het is goed rusten onder het dichte bladerdak van hooge beuken, die hun takken over de waterkom spreiden. Over den levendig gestof* feerden zwanenvijver hangen zware dennen; langs den vijver loopen luwe paden; aan de overzijde van den weg verdwijnen een andere vijver cn zijwegen in het dichte hout; naar het dorp treft het perepcctief van de Hoflaan, naar de andere zijde het nog veel fraaiere van de Eeuwige Laan; aan de overzijde van den straatweg het uitgezochte hoschhoekje met Bergens rustieken muziektempel; achter de kom wenkt een pad. dat over een heuveltje voert; ter zijde een ander paadje, dat schuil gaat in het hakhout. Er zijn hier meer van zulke paadjes in dezen hoek; Heidepad, Kranenburgerlaan, Spaansche pad en het Droom: laantje met de beekjes mogen in dit gedeelte niet worden vergeten. Men smaakt er een volkomen rustig genot en vormt er zich een beeld van het binnenste van het bosch. Terzijde van de Kranenburgerlaan, den vijver over en den tuin door, bereikt men een der schuilhoekjes van het Bergerbosch, een open plek op het terrein van het vroegere „Maasdammer Hof", verborgen achter dicht beschuttend geboomte, waar de aangewezen plaats was voor het Natuurtheater, waar Open» luchtvoorstellingen plaats vinden. HET HOF. Den rijweg volgende door de eenvoudige baksteencn pilaren van het inrijhek kunnen wij Het Hof bereiken; we nemen voor ditmaal echter den straks aangegeven weg over het heuveltje, vanwaar zandige paden naar beneden voeren. Het eene loopt langs den vijver, het andere kruist de oprijlaan en leidt naar een tweede heuveltje. Deze beide paden omsluiten met de Nassaulaan en de Sluislaan het vierkant, waarin het heerenhuis ligt met zijn tuinen en grachten, zijn bijge» bouwen en het daarvoor liggende bosch, waardoor de beide oprijlanen haaks op het Huis aanloopen en over het tweede heuveltje, steeds door rijk beukenhout, komt het pad langs de bemoste wallen van de Koperen buis, op den straatweg uit, bij den ingang van de Mosselent buurt 4), de fraaie beukenlaan, die vijver en rijweg tegelijk beschaduwt en aan den westkant is beschut door dicht bosch. Wij slaan hier van den straatweg den rijweg in, die naar Het Hof wijst. Geheel vrij liggende tusschen zijn tuinen, overgoten door het volle licht; slechts aan de westzijde beschaduwd door hoog geboomte; met zijn witte muren en strenge rechte lijnen het karakter vertoonende van een eenvoudig«deftige patricische huizinge; — zoo doet bij den eersten aanblik den wandelaar, die voor de brug komt te staan, het „Hof van Bergen" zich voor s). De gcheele omgeving is, zooals zij voor cene van het hecrenhuis van een groot landgoed past. Rondom het particulier terrein een vijver, ZIJGEVEL DER OUDE SMIDSE. die in zijn bochten telkens nieuwe verrassend mooie boschgezichten aanbiedt. \oor de brug knoestige lindenreuzen, reeds uit de 17e eeuw dateerende, met de forschc*beukenlanen langs de grachten een indruk* wekkenden boschhoek vormende. Daar is altijd suizing in de kruinen, wier hoogte eerst in het oog valt, wanneer men over het veld geniet van het vergezicht op deze massa's. Het is een heerlijke partij, waarin de bijgebouwen wegschuilen onder zwaar lommer, de boomen donkere schaduwplekken op het zand werpen en hun breede armen uitstrekken over het water naar de hagen en muren der tuinen, ook langs de Nassaulaan. NTaar links en aan de achterzijde is de gracht meer open, -Spreekt voor het huis het bosch meer, daar achter komt het waters vlak meer tot zijn recht. Door de Nassaulaan bereiken wij een der schilderachtigste plekjes van Bergen: het z.g.n. Melkbruggetje, waar de vijver van de Mosselenbuurt aansluit bij de grachten van het vierkant. De breede gracht tusschen de tuinen en het boschvcld langs de Sluislaan ligt blank en vredig voor ons, in groene wanden gevat; een buurtje van boerderijen en kleine woningen verschuilt zich in het hout; een tweede bruggetje wijst naar de Voert, den uitgang naar het wijde veld; even schemert de duinrand bij De Franschman door de boomen. Onze weg is thans van hier linksaf langs de Sluislaan, aan de eene zijde beschut door het bosch met uit? en doorkijkjes op den Duinkant en het veld van den Duinkavel en de Bergermeer, op den achtergrond afgesloten door de bosschen bij Alkmaar; aan de andere zijde vertoont zij een boschweide, beplant met rijen slanke iepen, waaronder achter het Hof dc meer dan manshoogte opgeschoten brem de aandacht trekt, vooral indien zij in den Pinkstcrtijd met haar gouden pracht is getooid. Ken kleine ombuiging en een nieuwe verrassing wacht ons: de Studler van Surcklaan, een der fraaiste wandeldreven. De naam is een waar? dige hulde aan de nagedachtenis van den aanlegger der lanen in het Bergerbosch. Forsche beukenstammen rijen zich statig aaneen en strengelen hun takken samen voor dc vorming van een beschuttend hoog berceau, dat steeds diepe schaduw werpt, al schijnt de zomerzon ook op haar felst. Links verlevendigt in het voorjaar de overtalrijke vogelkers het bosch; dicht hoog hout, waarin zijwegen wegschieten, vergezelt aan weerszijden het zandige wagenspoor in dezen donkeren tunnel van groen, die langzamerhand meer open wordt naar den kant van het v rooi ijk 4de uri ge pension op den viersprong, in welks omgeving menig nieuw gebouw is verrezen, waaruit dc weg ook hier onmiddellijk in een der heerlijkste gedeelten van het bosch voert. Ook hier is vers andering gekomen en het bosch aangesproken door den aanleg van een villapark. De Hollandiaslaan en Schoollaan inslaande, waar links Bergens dooden rusten bij den zang van het ruischendc hout en rechts vriendelijke boschwoningen6) ons herinneren aan de onmiddellijke nabijheid van het dorp, bereiken wij spoedig weder het centrum, op den hoek van het Raadhuis tegenover de Ruine. 1) De stichting der Berger Kerk is gevoegelijk vast te stellen in de 12e eeuw; de muurstukken vermelden van een gothisclien bouw van flinke afmetingen, zooals op weinig dorpen in den omtrek werd gevonden. De geheele lengte was, volgens een oude opgave, 163 voeten, de toren (260 voet) was een baken in zee. Wat nu nog als bedehuis bij de Herv. gemeente in gebruik is, was eertijds het koor der verwoeste kerk. Ook een deel van het dwarskruis is blijven staan. De datum, dat „Bergen's Kerkhuis (werd) in 'tvuur gezet, jammerlijk verwoest en ellendig bedorven", is nauwkeurig bekend (Februari 1574); omtrent de ver¬ nieling zelf tast men in het duister. Waren het de knechten van Sonoy, die de vernieling van het kasteel vau Egmond op hun rekening hebben en ook hier verwoestend optraden, teneinde den Spanjaarden de gelegenheid te be¬ nemen, zich hier te nestelen ? Of zijn het stroopende Spanjaarden geweest, die in die dagen het Noorderkwartier afliepen en ook hier den rooden haan hebben laten kraaien? „Of" — zoo gist de heer C. W. Bruinvis, Alkmaars gemeente-archivaris — „huisden ook lieden, wier woningen verwoest waren, zoo goed en kwaad als het kon, in de kerk en hebben zij in het koude jaargetij ook wat veel hout in het schoorsteen loos gebouw ontstoken ? De zaak zal wel niet uit te maken zijn." Het duurde tot 1581, voor men het gebouw begon te herstellen. Geheel Bergen was verwoest en verarmd na de oorlogsjaren. Geheele herbouw was ook niet noodig, daar de Hervormden het herstelde koor in gebruik namen en toen reeds de minderheid der bevolking vormden. Eerst in 1597 was het geheele gebouw voltooid. Het inwendige van de kerk bewaart herinneringen aan vroegere ambachtsheeren van Bergen.*) De Kerk met Ruïne heeft in lateren oorlogstijd mede een rol gespeeld, waardoor dit geheele dorpscentrum historisch terrein werd. Het zij hier de plaats, de veel verbreide dwaling te bestrijden, alsof op 19 September 1799 in het gevecht tusschen Franschen en Russen de kerk werd vernield en de Ruïne uit dien tijd dagteekende en er nadrukkelijk op te wijzen, dat de Russen tusschen de oude muurstukken hun laatste wijkplaatsen vonden. Hoe er gevochten werd in deze omgeving, blijkt uit de volgende episode van „La batallle de Bergen". «Waar de wegen van Schoorl en Alkmaar samenkomen, stelt Arbenieff zijn ^musketiers en die van Fersen op. Scherebzow vereenigde alle grenadiers achter • de Protestantsche Kerk. De kanonnen waren met schroot geladen. Een zeer 'krachtig vuur op de verdekt opgestelde Republikeinen blijft echter zonder uitwerking; het verbruikte tevens den laatsten voorraad. •Toen de compagnieën van Van Damine uit de greppels en huizen te voorschijn kwamen, voerde Scherebzow tegen hen een bataljon in het gevecht, vast •besloten, met de bajonet aan te vallen. Maar nauwelijks was hij in de laan •naar Alkmaar uitgekomen, toen een artillerie-salvo weerklonk. Kolonel Strick werd ernstig gewond; de paarden der officieren, die hem omringden, werden •gedood, verscheidene peletons werden weggemaaid; de opmarsch der andere • was gestuit. *Op dit oogenblik forceerde Rostollant den toegang tot Bergen van de noordzijde. Dubianski, die hem tot staan wil brengen met de musketiers van Fersen ïziet zijne mannen vallen onder de losbranding van het geschut; hij zelf is achterover van het paard gevallen en gekneusd. De musketiers deinzen terug, bij •het geweervuur der infanteristen van Gouvion ter rechterzijde. • De Russische generale staf slaagt er in twee korpsen te vormen van in verwarring gebrachte bataljons, van een menigte eenlingen, uitgeput van vermoeidheid en verschrikt door de losbarstingen der houwitsers. Het eerste, dat • Hermann volgt, dringt door tot Het Hof, met het doel vandaar naar de duinen •te gaan; het wordt tot staan gebracht door Rostollant. Het tweede vormt een ■ massa rondom de Protestantsche Kerk; het strijdt met de sabel in de vuist, met •kolven en steenen; de laatste krachten worden ingespannen om Gouvion en • Van Damme tegen te houden. • De Franschen konden overtuigd zijn van den Russischen heldenmoed. Her- • mann, Scherebzow en de brigadier-majoor Stuckoff gaven hun degens over, •toen hun soldaten knielende aan de Republikeinen geweren en sabels toereikten •en genade afsmeekten van de mannen, die in razernij zochten te dooden." • De Protestantsche Kerk werd onmiddellijk in een ambulance herschapen. •Eensklaps vol erbarming jegens de overwonnenen, die totaal uitgehongerd waren, gaf de troep van Van Damme hun te eten en te drinken; de overige krijgsgevangenen, nog flink en weerbaar, werden naar Alkmaar gebracht."** richting, dc laan in, die van de spoorlijn langs het hakhout recht op de boerderij Oostdorp aanloopt, om voor het hek links af te slaan, den Natteweg op. Het is om het mooie ruime gezicht te doen, dat hier zich opent over de geest met zijn achtergrond van Schoorlsche: en Bergerduinen vol afwisseling en waar vroolijke landhuizen blinken in het groen naar den kant van de Breelaan. Naar rechts ligt Zanegeest als op een terp; daarachter verrijst over het afloopende veld de lange torenspits van Warmenhuizen. Op den driesprong over den overweg wijst de Natteweg rechtuit naar den Kruisweg, die door dc zware schaduw van naar weerszijden toebuigend eikenhout en dwars voor het Pensionnaat heen, recht op de Studler van Surcklaan aanloopt; rechtsaf loopt de Karei de Groote» laan parallel met de spoorlijn, achter de Dorpsstraat om, wier huizen er schemeren door het hout, waarin dwarslaantjcs aardige kijkjes leveren. Binnen enkele minuten bereikt men „De Buurt", het centrum van het dorp. 1). \ an de halte gaan wij weder recht op de boerderij Oostdorp (zie hierboven, sub C.), maar slaan nu voor het hek rechtsaf. De grintweg slingert voor het Zakedijkje nog eens linksom en wij staan weder voor de open geest. Wie van mooie vergezichten houdt, binnen een half uur telkens wisselende door het ombuigen van den weg, bevelen wij deze wandeling aan over Zanegeest, dat over het oploopende veld voor ons ligt. \ an het Zandgat af zien wij de duinen voorbij den Schoorlschen Nok en den hoogen Randweg, waar het zand schuil gaat onder den groenen mantel, naar het Noorden wijken. Bij klaren ochtendzonnes schijn boeit ons het levendige gezicht op de heldere tinten, die het weelderig eikegroen van beneden tot boven over het duin werpt; bij zonsondergang niet minder het geheimzinnig duister, waarin de hellingen worden gehuld. In wijden boog loopt de grintweg door het bultige weiland, ongelijk bedekt door het overgestoven duinzand, langs oude boerderijen, die hier den wind opvangen van over het Schoorlsche veld. Onder den naam van Kerkedijk3), vanwaar men bovendien kan genieten van het mooie kijkje op Bergens Kerkbuurt in de buiging van het bosch, loopt de weg uit op den Russenweg, waar het Grieksche kruis blank afsteekt tegen den donkeren boschrand. De open weg is nieuw beplant in verband met den aanleg van de Nieuwe bc» graafplaats. De Breelaan met zijn toegangen tot de Bergerbosschen is er niet ver meer. 3 De naam Kerkedijk, ook die van de Kapelweld, herinnert aan de vroegere Kapel van Zanegeest, opgericht in 1422 ter plaatse van het Berger Mirakel, en na dien lang een bedevaartplaats. De schilderij, vroeger in de doopkapel der R. K. Kerk, thans in de Raadszaal van het Gemeentehuis, bewaart er de heugenis aan. Voor uitvoerige bijzonderheden raadplege men Bergen in Woord en Beeld . III. STATION — DUINVERMAAK — HOF — RUÏNE. Hcbhen wij op onze eerste wandeling bij het verlaten van het station onze schreden gericht naar het mooie dorpscentrum en de naaste omgeving van het Hof, thans volgen wij het voorbeeld van vele reizigers en slaan dadelijk rechtsaf, de Breelaan in, die in het houts gewas verdwijnt, om daarna met bevallige bochten duinwaarts te slingeren. Langs dezen weg is in de laatste jaren veel veranderd door den aanbouw van villa's, pensions en uitspanningen, waardoor het eerste gedeelte zijn uiterlijk van fraaien landweg heeft zien wijzigen in dat van een nieuwe, lange dorpsstraat langs den zoom van het bosch. Het laatste gedeelte heeft echter zijn landelijk schoon behouden, waar nu eens het uitzicht beperkt wordt door dicht hout, dan weer rechts een verre blik wordt vergund over het open veld van Zanegeest naar den VINKENKROFT. kant van Koedijk of links een hooge weide zich voordoet, afgesloten door een zwaren boschrand. De Vinkenkroft, met ,,'t huys Kinheim", dat tusschen de velerlei nieuwmodisehen aanbouw de aandacht trekt door zijn architectonisch 'schoon, leunende tegen den boschhoek en met de overschoone partij van het oude witte Vinkenhuisje, onder het hoogstammig geboomte op den achtergrond, zooveel te schooner, wanneer felle zon het daarvoor liggende veld blakert en een blauw waas tusschen de beschuttende boomen hangt, zal iedcrcn wandelaar boeien. Boven het geheimzinnig duister van het bosch met zijn veels tintige kruinen verrijzen de blanke toppen van de hoogc binnenduinen, tot boven begroeid. Guurtjeslaan en Vinkenbaan voeren onmiddellijk linksaf in het volle bosch. Vóór de eerstgenoemde zijlaan is bereikt, is het aan te bevelen naar rechts af te dwalen langs den Russenweg. Ook deze landweg is bijna geheel bebouwd in de laatste jaren en thans de toegang tot een geheel nieuwe dorpswijk. Eenige ruim in hun tuinen gelegen landhuizen, een aantal rondom een pleintje gelegen pensions, enkele andere, zich verschuilende in het dichte hakhout als nestjes in het groen, vormen de omlijsting van dezen grintweg, die ons voert naar den boschzoom, waar het Monument verrijst op het z. g. n. „Russische Kerkhof". In deze omgeving zijn dc beide kampen voor Duitsche geinterneerden en deserteurs. Rl'SSISCH MONUMENT. Op een voetstuk van ruwe granietblokken verrijst een hoog wit marmeren Russisch kruis, ver over het open veld heenblinkend. In Sept. 1901 werd het onthuld, »ter eeuwige herinnering», zooals het opschrift meldt, aan de Russische Krijgers, gevallen in de slagen bij Bergen, 8 en 21 Sept. 1799" 19 Sept. en 2 Oct. volgens onze tijdrekening . Het hoekje grond is eigendom der Russische Regeering; op den 19den Sept. van elk jaar leidt een Orieksch geestelijke op deze historische plek een plechtigen lijkdienst. De open Kerkedijk loopt tusschen dc korenvelden en weiden en zich op den hoogen Zanegeest ombuigende, door naar de halte Oostdorp; linksaf volgt de Notweg onder door den zeewind gebogen knoestige eiken den zoom van het hakhout, langs den achterkant van tuinen en erven, om later om te buigen naar de Breelaan. , •/ < In deze omgevmg toevende, mag niet verzuimd worden aan den terw eg langs „het Musschennest" aandacht te schenken aan het zeldzaam fraaie gezicht op en langs de hooge begroeide duinen S e ent. LWeiden)°PrijZen- °VCMl verschillende ü'n hun stLds aÏdtrt1n7en t;maar V°°raI ^ me" telkens om steecis andere tinten te zien werpen en telkens ander spel van licht schaduw te kunnen genieten, doordat men hier het ruime gezicht heeft vLtenT^rtr'JSfng Va" h°°8 " C" dc ^en „ en wn het terrein. Een nieuw aangelegde wee becint a>,n ussenweg en 'oopt, zich voor de spoorbaan ombuigende naar het ontspan1 Daardoor verschillende wegen ontstaan waarlangs men den hoofdweg, de Breelaan, kan bereiken ' holk TnH ?ge" u duinvoet aan'0°pende, in een donkeren boschhoek onder hoog geboomte, dat een oude landelijke uitspanning eluwt, waar de straatweg rechthoekig ombuigt naar Schoorl waar een /.y, arte sintelweg wijst naar het duin en linksaf de toegangspaden schieten "KefT8"1" bj>Schwande,in^n het lommer weg. schieten. Hier is een ander middelpunt van gezellig verkeer in den ZTh* Zandsat" "Dui"vermaak", i„ den volksmond ook "Het Zandgat , of „Het=Vrouwtje=aan='t=Duin" geheeten ?eeu"d„eahe« ^ IOOP, het duin- naam afkomstig is. bewoners van Alkmaar enV^ "T 'neer aa" dCn tljd' waaruit die jaar geleden naar Bergen uit snetril„ , "T °mgeving' "^ongeveer tachtig rijtuig. De noodige mondvoorraad etc. werd dan' mlegedr ^ ^ M d0IP hCt duin, waar een gedienstige vrouw ->Hp* v » agen naar den voet van het het zetten van koffie eü thee EenTl,.? het water verschafte voor het heerlijke plekje Onder de Beuken h"" g bo"wde men er-Duinvermnak., Op of thee te drinken in eere zien hourirn m Tü 7'' "°g de°Ude traditie van er koffie keer dat rirh steeds vermeerderend vreemdelingenver* glooiing opzien, vooral als een brandend zonnetje er op staat doch terr^kkel kVen' **** 7" ** m0eite Van den steilen klim hÜ het Holland fa"°Ta' dat Zich over ee" groot deel van Noords oio 1"l ? ' dadelijk komen wij tot de ontdekking, dat hier eigenlijk twee vergezichten te genieten zijn; het eene rechts, het andere hnks van den toren der Alkmaarsche Waterleiding. Is deze hier min of wen' h6" fS W®8 V°°r hen> die alles mt't één blik zouden wenschen te overzien, daartegenover staat het voordeel, dat men twee uitzichten heeft van verschillend karakter en beide even schoon die voor de veel geroemde Geldersche vergezichten in geenen deele onderdoen.^ Recht voor ons, van boven de moeilijk genomen helling, teekenen zich duidelijk drie van elkander afgescheiden houtmassa® af. Aan onze voeten de houtrijke omgeving van „Duinvermaak" In hetNoord-Hollandsch Kanaal en de ni.-..nrjc*," f ' b'WC8ten We«l-Fflt,|,Bd. kerk samengevat worden onder den naam Zl i n J Aa«'«dljk achter Heem,Bergen, Alkmaar en Egmond-blnnen tellen wij aMeen M M ^ gemeen,en Schoorl, den ring van het Hoogheemraadschap van de VitZZ % f" poldert'es' *''e binnen est-Friesland en daaraan schuldplichtiir- uil h ' Sluizen in Kennemerland en merhoezem. Dit geheele gebied 'usscll 'L ^"7"^ T,T S^r- '■Zgen en de hooge duingronden, stond v roede Tn o ^ """'He"00 C" Um,nïn schelplagen, die langs de trambaan naar Egmond hier ü 8:emeenschal1 de zee. De inneren nog aan den ouden toestand e" Voor den daS ^'"en, her- De beide grootste polders zijn de Bergermeer en rf» F en gelijktijdig in 1564 drooggelegd door Heli EKmondermeer. resp. 5S6 en 692 H.A. van Bergen en Graaf Lamoraal van Egmo"d r'der°de' ,0""»<«*en Heer iüiïztz Z%£h.rd^' * gi.nden kam boven den bosehr.nd kei, "jn scher|>h<;liJ">l«n op. en ,f, den Meerweg af door het berkenh ' v, Cn ^ °nze schreden terug, Lijtweg dien kruist berkenb°«* met den eikenrand, tot waar de Ook langs deze laan mooie hoekjes- links van v ■ hooge beuken van de Studler val SurTkll kr"'spunt, voor de een groep gespaarde dennen nL V™ m00i °PCn Vak mct hoekje van de Broekbeek waar rerht" C1jen kant hct verloren lijsterbaan door het berkenhout voert S ^ S lngcrend pad a,s een mede heenwijst naar de^ d* Z,jn arbeiderswoningen tusschen de h'ouwakkers"' WaÏ . erhoek mct oude woning op den hoek van ,1,-n M f m°°' plegen hooge hout, of de Geestwei; uitlr» t k-- w° beschut door het wandeling „Langs den Rand " T IJ ct Pensionaat, wülen wij onze stellingen, besluiten. °° '"k ''«"l! «n tegen, Vele wegen leiden „i, de.e omgeving hct dorpiccntmm ,er„g É plotseling „De Franschman".»). Het is een rustpunt voor het oog, dat zich heeft kunnen verzadigen aan het groen, deze witte boerderij, die als een wachter op den driesprong het oog houdt op alles wat komt en gaat langs den ouden „Duinweg". Daar opent zich een der fraaie door* kijkjes, zooals er naar den kant van Den Hoef meer worden gevonden daar zien wij aan de linkerhand de duingeest afloopen naar het polderland; daar strijkt het oog langs den rand van het Rampenbosch BEOIN VAN DEN STRAATWEG NAAR ZEE BIJ DE FRANSCHMAN. en over de boomgroepen in het veld, waarin de boerderijen van de Bergermeer liggen verscholen; wij zien de houtmassa s achter Bergen uit het weiland oploopen tot naar de hoogste toppen voor en om Het Hof; daarboven vermag het torentje van de oude dorpskerk zich slechts even te verheffen; over het weiland, dat hier den duinvoet raakt schuift Alkmaar zijn torens voor. tegen de witte boerderij leunt. De halte is een geschikt punt om allerlei kleine wandelingen te beginnen of te eindigen. dan uit bij de koloniehuizen aan den voet van het Russenduin, r,; r sssr-tw «— - - Breelaan; «ie naar 't Woud, langs den straatweg heen en terug; H 6e. naar 'tWoud, langs den straatweg tot -Duinzicht., hier den duinweg in over sHeeren Wei naar Verbrande-Pan en Zeeweg; ...... p„n 7e. naar 't Hooge Duintje langs den straatweg, hier het duinpad op naar Verbrande-Pa e" TWDe' Franschman. is zoo genoemd naar een gevecht in de dagen van 1799, waar de Franschen de hoofdrol speelden. Een mulle zandweg leidde reeds van ouds rechts naar het duin, door de duinpan naar zee, op drie kwartier afstands. Thans is met gedeeltelijke gebruikmaking van den ouden weg de bestrate Zeeweg aangelegd, die tusschen de met helm beplante taluds door, voorbij hooger gelegen bosch, naar het dichte hakhout voert. Om een bocht van den weg verschijnt voor ons de breede baan door het Eerste Schulpvlak, zacht oploopende naar den overgang van den duinrug, met een der fraaiste punten in dezen hoek: Vlagduin. Het bosch wordt allengs dunner, de weg stijgt, het kale duin komt voor den dag. Een bank in schaduw en luwte noodt tot uitrusten en rondkijken. Over het bosch heen boeit hier het vergezicht op de hooge begroeide voorduinen bij den Schoorlschen Nok en de ontginning in de Staatsduinen, thans reeds een sterk gemarkeerde donkere duinpartij vormende tusschen de blanke toppen en hellingen. WEG DOOR HET EERSTE SCHULPVLAK. Tegenover deze bank slaan wij den weg duinwaarts in, om te genieten van het wijdere uitzicht naar den kant van den Watertoren, waar de kruinen van het hooge bosch bij „Onder de Beuken" en „Duinvermaak" uitkijken over de hooge toppen naar de zee; nog iets verder en spoor» baan en Zeeweg liggen voor ons, gevat tusschen het hout. Ons duinpad loopt dood op het hooge talud langs de spoorlijn; niettemin verdient het aanbeveling, het verste punt op te zoeken om het ruime uitzicht op de duinmassa's ver noordwaarts afwijkende en zich versmallende in de richting van de Hondsbossche zeewering. Links verschijnt een hoekje van de zee; voor ons ligt een diepe vochtige pan, waar de binnenweg van BergensaansZee naar het Bergerbosch doorheen loopt en den wandelaar verrassend mooie duin* en boschhoekjes aanbiedt. Oost» waarts gluurt Alkmaars Groote Kerk om den hoek van het „Hooge Duintje" aan den Egmonderstraatweg; zoeken wij even een hooger punt op en de stad ligt voor ons als mooie afsluiting van een boschs partij, waarachter de grazige vlakte van de Bergermeer niet schijnt te bestaan. Er is in dezen hoek nog meer schoons te genieten, wanneer wij van den straatweg, tegenover de Eikenlaan, een der uitwegen van de Verbrande Pan, het Vlagduin beklimmen. Naar het N. hebben wij er een onbelem* merd uitzicht over alle duinpartijen, tot Camperduin toe; naar het W. de Noordzee en bijna alle huizen van Bergen»aanSinaasappelenschip«. Bakens wijzen de plaats van het wrak aan. 4) Deze glijbaan van den hoogen duintop naar het strand werd in 1909 gemaakt in navolging van een dergelijke vermakelijkheid aan de Belgische kust. aandacht. Voor het Badhotel is noordwaarts de boulevard reeds aangelegd langs de rij villa's en pensions, die alle een ruim en vrij uitzicht hebben over de zee aan de eene zijde, over de duinen en bosschen aan den oostkant. Tusschen Badhotel en „Ulysses" daalt de Zeeweg naar het strand. Naar het Noorden wendt de rechte strandlijn zich in nauw merkbare ronding af naar Camperduin; naar het zuiden ligt zij in een weinig merkbare buiging voor ons open, tot IJmuiden toe. De eentonigheid en eenvormigheid wordt er thans des zomers gebroken door het bad* bedrijf. Waar vroeger meeuwen, scholeksters, wulpen, sterntjes en hoe al die gevleugelde stoffage verder moge heeten, in zelden gestoorde rust een bontgekleurde lijn trokken op de banken, waar de golven hun het voedsel toewierpen, daar vraagt thans de mensch zijn cijns van de zee. BERGEN%AAN«ZEE, GEZIEN VAN HET DUIN BIJ HET HER» STELLINGSOORD. Hij kan er zijn bad nemen in zuiver zeewater, niet verontreinigd door eenigcrlei watcrloozing, hij kan er zijn longen vullen met frisschc reine lucht, hij vindt er herstel van afgewerkte en geschokte zenuwen in een omgeving, op geen enkele wijze verontrust door een groote dorps» bevolking met eigenaardige gewoonten en waarin hij getroffen zal worden door de bijzondere reinheid en witheid van het zand en door de totale afwezigheid van alles, wat niet direct of indirect methet badbedrijf samenhangt. Wie zich kan losmaken van zijn gemakkelijken strandstoel en absolute rust of afwisseling zoekt, het wijde duin is er tot vrije beschikking van den badgast. Of lokt hem het ruime sop, een zeilboot is tot zijn beschikking. ^ Richten wij thans onze schreden weer landwaarts. Achter „Ulysses wijzen twee paden van witten Bergersteen zuidwaarts. Het eene leidt langs de monumentale bron (vermeldende 1906 als stichtingsjaar van de badplaats) naar de luw gelegen tennisbaan, waar tijdens het bad. Ta™ rSinade-dStrhjden gchouden' en la"«s den duinvoet naar het Juhanadu.n, het eigendom van Prinses Juliana. Het nad ze'egczicht'o^s boeitCl'jk b°VCn' Wa8r het minst het ruime e !n 7 / , Wa"r W'J neerzlen °P het strand, eenige palen veren op dat gedeelte, waar de gezellige beweging van het badbedriif zich concentreert. De geprojecteerde weg aan de zeezijde zal de voortzetting z,jn van den Strandboulevard, die om dit hoogste duin van dit gedeelte der kust zich zal heenbuigen naar en zal aansluitèn ons hot d,C het geheelc Park' da* daar aan de oostzijde voor ons ligt, zal omsluiten. Over de verspreide woningen van het nieuwe hoo0°rft-TVe hfllingen Van het R^enduin, rust het oog op de hooge blinkerts in het N. of op de donkere partijen van de Staats! ÏTrl^UÏ:IZ O' ^ Z" glijdtt hCt — Cen duimimlsa n allerle' grillige vormen en rondingen, met vele steile hellingen over ooge ruggen, tot het ten slotte den toren van Egmond voor zich ziet t andere witte.steenpad voert rechtuit over de Paulinestraat naar f 'ggende diePc duinpan, waarin het Parnassiapark is angelegd. Dit fraaie park — zoo genoemd naar de bloem, die er thuis s, de witte ster met 5 blaadjes - belooft een mooi hoekje, een unicum Aan de"mWtref * ^ oud*HolIandsche tuin in de zeeduincn. o» hï rS l CT meUWe tennisbaan (gravelbaan met tennishuisje); . , ?,UVe' J? daarncvens een sierlijk gebouwtje, een theehuisje in oudshollandschen stijl. Een schoone gedachte heeft bij den aanleg an dit ruim 5 H.A. groote park voorgezeten: de bescherming en het behoud van onze duinflora. Om te voorkomen, dat de laatste exem» plaren van soms zeer zeldzame duinplanten roekeloos worden uit» het0onttrkW °f begeerigheid' of da* zü verdwijnen door het onttrekken van water aan den bodem, is hier een veilige groei» plaats aangewezen in den botanischen tuin, waar o. a. 19 soorten duin» orchideeen voorkomen. Harde paden doorkruisen de geheele pan en ander 1 fc! TV" aa"tal afdeeIingen' s™mige hoog liggend, andere slechts enkele centimeters boven het grondwater, waar elke plantensoort er den bodem vindt, dien zij noodig heeft en waar hëlofT J°T dC?nCn de gr°enc toPPcn toonen als een schoone belofte voor de toekomst. Kruipwilgen houden er den bodem vast duindoorns en egelantiers bieden er beschutting, boschjes van els' berk en den bewijzen er denzelfden dienst; hooge duinen beluwen deze zeldzame plek, waar botanici in kort bestek een uitgebreid studie» materiaal bijeen vinden. In dezen botanischen tuin is een Duin» Museum gesticht, waarin alle soorten duin» en stranddieren worden verzameld en waarin tevens een collectie schelpen en andere merk» vaardigheden uit de omgeving zullen worden ondergebracht. mL1"* '°' S'a:d k°men e" inridlten van het Duin-Museum hebben bekwame krachten medegewerkt: Dr. Brants belastte zich met de dieren; de heer Steenhuizen verleende zijn medewerking bij het opzetten; mej. Voute verzorgde de schelpenafdeeling; de heer Van 't Sant rangschikte en beschreef de tentoongestelde eieren. In vitrines vindt men fraaie groepen opgezette vogels met de nabootsing van hun natuurlijke omgeving; men vindt er ook vogels, waaronder de meest zeldzame, die door storm verongelukt, op het strand gevonden werden. De zeldzame Jan van Oent is o.a. vertegenwoordigd in een mooi exemplaar. In de vitrines op de tafel bevinden zich nog andere curiosa: de baard van een voor eenigen tijd aangespoelden walvisch, wiens'skelet later in het park zal worden opgesteld. In een ander hoekje zijn zeldzame visschen, zeeëgels, reptielen en insecten te zien, terwijl voor geologen belangrijk is de collectie monsters van boringen in de duinen, waaronder tot op zeer groote diepte. In den zomer worden de bloeiende duinplanten hier in fleschjes gedemonstreerd, zoodat er voor belangstellenden alle gelegenheid is van naam en eigenschappen van de schatten der duinflora zich op de hoogte te stellen. In een tweetal cahiers, ter lezing voor de bezoekers, worden alle voorwerpen uitvoerig beschreven. Het is een der mooie intieme plekjes van de badplaats, deze onbe« krompen en fraai aangelegde tuin met zijn terrassen, zijn eendenvijver waarin zwanen, Guinca^ganzen, Kaapsehe eenden en ooievaars ronds scharrelen; zijn vischvijver met karpers en goudwinden en rondpoints, met de luchtige gebouwtjes, die een beschut verblijf aanbieden; waar de wind geen vat op heeft en er alleen het lied van de zee heendraagt over den smallen duinrug; waar de stovende zon een kleurig en fleurig geheel belicht. Het is een uitgezochte hoek voor vele badgasten, die er den getem» perden zeewind zoeken en wier kinderen er een even ideaal speelterrein kunnen vinden als op het strand. Is door den aanleg van dit park een vroeger uitgesproken gedachte vervuld uit den tijd, toen nog slechts dc groote lijnen getrokken waren voor de badplaats, een ander plan, uit een nog vroegere periode, toen het idee van badbedrijf zelfs nog niet had postgevat, door nieuwe, meer grootsche plannen op den achtergrond gedrongen, maar nooit geheel vergeten, is thans mede in vervulling gegaan. De eerste woning, als eenvoudige boerenhoeve ontworpen, de „Prins Maurits", uitgedijd tot landelijke uitspanning, sluit zich in de lage pan voor het station aan bij de dorpswoningen, die ten oosten daarvan zijn gebouwd. Het gcheele terrein, begrensd door de spoorbaan, de Elzenlaan, den Zeeweg en den Julianaweg is bestemd voor den aanleg van het eigenlijke dorp BergensaansZee, waar plaats is voor een landbouwende bevolking, die de daarvoor geschikte duinpannen in de omgeving in cultuur kan brengen en in het zomerseizoen gelegenheid vindt tot bijverdiensten, die het drukke vreemdelingenverkeer biedt. De gebouwen op den zeereep en die aan den Zeeweg, het hotel, dc pensions en particuliere villa's, de lunchroom cn dc winkel, waar vreemdelingen, zoowel badgasten als „dagjesmcnschen" meer of minder wijd dc beurzen openen en naar verschillenden eisch kunnen worden bediend, vormen de omlijsting van het dorp in opkomst, waar in den afgcloopen winter reeds een blijvende bevolking van 21 ge» zinnen aanwezig was, waar vroeger reeds een administratiegebouw met postkantoor zijn verrezen en in dit voorjaar ook een kerk is gebouwd »). Dat de bodem in de omgeving voor de cultuur geschikt is, bewuzen de terreinen aan de Elzenlaan, die van den Zeeweg recht op het Koloniehuis van het Burgerweeshuis aanloopt. Daar schieten elzen op ter halvemanshoogte, afgewisseld met wilg en populier. Daarachter zijn sedert 1910 niet minder dan eenige honderdduizenden jonge den* nen uitgezet. Het geheele geaccidenteerde terrein tusschen Elzenlaan, spoordijk en Prinses Julianastraat staat vol met de krachtige jonge stekken, die of in het reeds aanwezige struikgewas een welkome be. schutting vinden of in de hier zoo rijke duinvegetatie een onmisbaren steun voor bevestiging in den elders vaak zoo kalen zandgrond Het grasveld, de kweekerij aan den voet van het Russenduin, die ook het Parnassiapark van zijn jonge poten voorzag; de groententuin en de aardappelakkers in de nabijheid zijn aanwijzingen genoeg, dat de bodem niet zoo ondankbaar is. als hij wel schijnt. De Elzenlaan voert ons naar den koloniehoek der badplaats op ge» noegzamen afstand van deze gelegen, dat de woelige kinderscharen geen storend element kunnen vormen in de badbeweging. Daar zijn bij elkaar gebouwd het Koloniehuis van het Burgerlijk Armbestuur te Amsterdam®), dat van de Amsterdamsche vereeniging „Voor Jong Nederland" 7) en dat van den „Deutscher Hiilfsverein 8). 5) Het eenvoudige kerkje, ontworpen door Baron Taets van Amerongen, is van bescheiden afmetingen. Het is een geschenk van Mevr. Van Reenen aan Bergenaan-Zee en zal ten dienste worden gesteld voor alle gezindten. Op verlangen van groepen badgasten kunnen sprekers en predikanten van verschillende richting worden uitgenoodigd een spreekbeurt te vervullen. Als bijzonderheid diene nog vermeld, dat de details van den preekstoel zijn gebeeldhouwd door verschillende door den oorlog te Bergen vertoevende vreemdelingen van allerlei naties. 6) Dit Kindcrverblijf of Herstellingsoord is een stichting van het Burgerlijk Armbestuur te Amsterdam, waarin jeugdige personen uit de Gasthuizen, het Stadsbestedelingenhuis en het Burgerweeshuis gelegenheid hebben zoover op krachten te komen, dat zij weder voor het gewone leven geschikt zijn. Zestig kinderen kunnen hier worden onder dak gebracht in het drie verdiepingen hooge gebouw dat geheel vrij ligt vóór de zeeduinen. " ' 7) De vereeniging .Jong Nederland, heeft ten doel kinderen van alle gezindten uit den kleinen burger- en middenstand, die bij de bestaande vacantiekolonies voor kostelooze uitzending niet in aanmerking komen, tot herstel van gezondheid tijdelijk naar gezonde streken te zenden, mits de ouders of verzorgers naar de mate van hunne finantieele krachten in de verplegingskosten bijdragen of £eheel «nroeden. Donateurs en leden hebben het recht, kinderen aan het Bestuur ter uitzending voor te dragen, welke kinderen bij ongeveer gelijke omstandigheden den voorrang hebben boven die, van andere zijde aan het Bestuur opgegeven. Jaarlijks worden pl.m. 125 kinderen in het koloniehuis opgenomen meestal voor den tijd van 4 weken. ' 8) In dit .Kinderheim. worden in de eerste plaats opgenomen zwakke kinderen uit die gezinnen over wie zich de goede zorgen van het bestuur der Vereeniging uitstrekt; een tweede catagorie vormen die kinderen, wier ouders bezwaarlijk de verplegingskosten kunnen betalen; behalve voor deze beide „De Franschman" *) of noordwaarts den nieuwen weg opzoeken, die uit den Uilenvang rechtsaf2) aanloopt op het knooppunt aan het einde van de Guurtjeslaan, die den weg wijst naar het station te Bergen en naar ons punt van uitgang: de Ruine. Dgze wandeling van Bergen»aan»Zee naar Bergen»in»het«Bosch loopt geheel langs een mooien, afwisselenden binnenweg, langs duin* en boschpaden. Een andere, niet minder boeiende duinwandeling is die, welke aan den zuidkant van het Parnassiapark een aanvang neemt en als de Meeuwen» lekken bekend. Tusschen twee kopjes door wijst een pad over den rug duinwaarts; het voert dadelijk in een lang gestrekt smal del, dat wij linksaf volgen; het loopt uit op een wijder vlak, geheel bezet met elzen: en berkens boschjes, waartusschen zich meidoorn en eglantier vertoonen en vogels zich hun nesten bouwen. Het is een uitgezochte rusthoek of wandeling, beluwd tegen straffen wind, in de onmiddellijke nabijheid van het dorp. Paden brengen ons verder het duin in, naar de Ver» brande Pan, Vlagduin of Zeeweg. Slaan wij achter het Parnassiapark niet dadelijk linksaf, doch volgen wij het pad, dat over den tweeden rug heenklimt, dan opent zich een andere wandeling, langs een afwisselendsmooien duinweg, over breede vochtige pannen, waar allerlei duin= en zeevogels nestelen bij en tusschen de berkeboschjes en het struikerig duin of op het zandige vlak. Op en af gaat het pad, om en over steile kanten, langs en over de ruggen, steeds in zuidoostelijke richting, tot het uitloopt, ver weg, naar 's»Heerenwei, tegen Klampduin aan, in de nabijheid van „Duin» zicht" op het Woud. Bergen en Bergen»aan»Zee is het land voor genotvolle zwerftochten in het vrije duin. Wandelingen van uit Bergen-aan-Zee: 1. Langs het strand naar Egmond-aan-Zee. 2. Langs het strand naar Camperduin en Hondsbossche zeewering. Langs den straatweg terug. 3. Langs het strand noordwaarts tot paal 30; even benoorden dit punt, langs de fortruïne het pad volgen, dat voert naar den Langeweg in de Ontginning der Staatsduinen. Over Schoorl of Bergen terug. 4. Langs het strand tot paal 36. Daar langs het karrespoor het duin in, recht oostwaarts op Klampduin en «Duinzicht aan. Langs den straatweg terug. 5. Door de Meeuwenlekken het duin in. Langs den Zeeweg terug. 6. Het duinpad in zuidoostelijke richting volgen op Klampduin en »Duinzicht« aan. 7. Van den Zeeweg zijn naar verschillende richtingen paden in te slaan. Van het Russemiuin naar »De Franschman* of naar Bergen. 1) Zouden wij van »De Franschman» af de wandeling naar dezen nieuw geopenden hoek beginnen, dan voert het karrespoor, dat op den Zeeweg aanvangt even bewesten den Uilevangersweg, ons spoedig op dezen nieuwen weg, die uitloopt op den Verspyekweg naar Bergen-man-Zee. 2) Wanneer in den Uileavang de Watertoren in het gezicht komt, vindt de oplettende wandelaar weldra rechts het begin van het pad, dat haaks op den hoofdweg is gericht en in een wijden boog door duin en bosch aanloopt op het boven aangeduide punt aan den rand van het Bergertotch. IV VII. VAN DE RUÏNE NAAR SCHUILENBURG EN KLAMPDUIN. N B. Voor het eerste gedeelte van deze wandeling zie men Wandeling V,tot »De Franschman*. De „Duinweg" zet zich voorbij den Zeeweg in recht zuidelijke richting voort; de rechte lijn volgt zij echter zeer zelden en dat maakt juist een van hare vele schoonheden uit: het voortdurend afwisselende en ver» rassende bij elke nieuwe ombuiging tusschen het heerlijke bosch, dat haar aan beide zijden omzoomt en zich telkens anders voordoet. Aan onze linkerhand wordt de straatweg van het weiland gescheiden door een boschrand, hier enkele meters breed, daar dieper en dichter, nu eens ijler, soms niet meer dan een enkelen houtwal vormende, dikwijls een vak openlatende, waarvoor het veld met den telkens wiss selenden achtergrond van Alkmaars omgeving verschijnt. Aan onze rechterhand raakt bijna onafgebroken de duinvoet den berm. Onmiddellijk achter „De Franschman" boeit ons de partij, die tegen de duinhelling opklimt: rechte slanke beukenstammen, hier ten getale van zes of acht, daar bij een tiental, ginds bij een dozijn tegelijk, schieten uit denzelfden stronk op en werpen met hun glanzend dak zware schaduw op den humusbodem. De boomcn buigen van weerszijden hun takken naar en door elkander, zoodat een kronkelend berceau met donkere poorten ons beschut. Met ecnige bevallige bochten zet ons pad zich voort als tusschen hooge hagen van bijna ondoordringbaar hout en weldra bereiken wij een plek, waar de wandelaars tot rusten worden genoopt en voertuigen vaak stilhouden. Wij zijn aan het Hooge Duintje. *) Steil duin raakt den straatweg. Knoestige beuken strekken hun over* hangende takken beschermend uit over den weg en het duinwaarts voerend pad. Blootgewoelde en «gespoelde wortels toonen, hoe stevig zij hier zijn vastgehecht. Eén vooral trekt de aandacht; door den zee» wind ver naar voren gebogen, schijnt hij zich vast te klampen aan dc helling met zijn dooreengestrengelde wortels, die tevens als natuurlijke zitplaatsen dienen, vanwaar men in koele schaduw kan genieten van het gezicht over de weiden, met de stille boerderijen op den voorgrond en Heiloo's witte kerkje ver naar achteren. Even voorbij dit welbekende punt moeten wij nogmaals stilstaan, thans aan den ingang van De Voert, om een blik achterwaarts te werpen op den achterkant der Bergerbosschen, waarboven de duin: 1) De opgang aan den noordkant van dit fraaie duin wijst den weg naar De Verbrande Pan. nu wij er deze laatste van onze wandelingen door Bergens bosschen en duinen besluiten. Het past ons een woord van groote waardeering te uiten voor de gulheid en vrijgevigheid, waarmee alle lanen en paden, waarlangs wij het voorrecht hadden als geleider op te treden, voor het publiek worden opengesteld, zij het dan ook onder bepaalde voor» waarden. Deze onbekrompenheid, vooral ten opzichte van het bosch, treft zooveel te meer tegenover het onverbiddelijk dwingende verbod, dat elders den toegang tot zoovele schoone landgoederen afsluit. Wij behoeven niet verder te gaan dan den Duinkant, om dikwijls te kunnen ervaren, dat er vele schoone wandelingen zich veelbelovend openen in bosch en duin, maar waar wij verlangend voor het hek mogen blijven staan. Met de ervaring, dat onder het publick ook in dezen de goeden met de kwaden het moeten ontgelden, noodigen wij op dit hooge punt, waar wij het schoone geheel kunnen overzien, iedereen dringend uit, er toe mede te werken, dat een der groote voorrechten van Bergen: de toe» gang tot de duinen en bosschen,2) onverminderd behouden kan en mag blijven. ll Zie voor de omgeving Vlagduin hoofdstuk V. 2) In het bezit van een persoonlijke toegangskaart is het veroorloofd op die wegen en paden in de Berger bosschen en duinen te wandelen, die afgesloten zijn door een bordje met „Verboden toegang". Wenschende de zeldzame duinflora te behouden en de duinen en de kostbare duinbeplanting voor vernieling te vrijwaren, maar liefhebbers van wandelen toch daartoe de gelegenheid te kunnen blijven geven, ziet de eigenaar der bosschen en duinen zich genoodzaakt deze toegangskaarten te verstrekken onder de uitdrukkelijke conditiën: dat de wandelaars zich niet buiten de paden begeven; dat ze geen planten uittrekken of uitgraven; dat ze geen takken afrukken; dat ze de duinhellingen niet op- en afgaan; dat ze geen honden meenemen; dat ze geen brandende lucifer of sigaar achteloos wegwerpen. De toegangskaarten worden op aanvraag kosteloos verstrekt in het bijgebouw van den huize «Kranenburgh* door den boekhouder D. Haasbroek en te Bergen aan Zee. IX. TUSSCHEN BERGEN EN SCHOORL. A. Langs den Straatweg. Wie van Schuilenburg de wandeling heeft gemaakt langs den straat» weg naar Bergen en van de Ruine af den bij „De Franschman verlaten duinvoet weder opzoekt, om door te gaan naar Schoorl, heeft den mooisten weg gezien in Noord«Holland boven het IJ. Dit zij gezegd zonder vooringenomenheid en zonder iets te kort te doen aan vele andere schoone wegen in het polderland en in Kcnnemcrland, want geen enkele weg vertoont over zoo langen afstand zooveel afwisselend natuurschoon, dat ons tusschen Schuilenburg en Schoorl als in climax wordt aangeboden. De omgeving van Schuilenburg en „Duinzicht", de weg voor, bij en voorbij het Hooge Duintje, de partij bij „De Fransch» man", de omgeving van het Hof, de Hoflaan, het fraaie dorpscentrum om de Ruine, de Breelaan en de boschhock bij „Duinvermaak , zij hebben alle hun eigen schoonheid, maar de weg naar Schoorl, over een drie kwartier afstands, spant dc kroon. De beminnaars van natuur» schoon vinden er, wat dc gcheele duinstreek niet, of slechts sporadisch heeft aan te bieden. Heerlijk begroeide duinen worden in geheel Kcnnemcrland aan» getroffen en het eerste gedeelte van den weg draagt ook nog geheel het karakter van den hoek van het Bergerbosch bij „Onder de Beuken", maar nergens treft men een groene manteling aan, zooals deze zich in noordelijke richting voortzet. Het zijn daar geen slanke dennen, eiken of beuken meer, die in dichte gelederen opklimmen naar den top van het hooge laatste binnenduin en die hun zware schaduwen werpen op de hellingen, het zijn slechts dc lage struiken van het kreupelhout, die naar boven schijnen te kruipen en dezen hoek zoo aan» trekkelijk maken. Hooger dan ergens elders zijn hier de toppen en nochtans zijn de kruinen evenzeer bedekt als de onderste uitloopers, die tot aan den straatweg reiken. Als een lange hooge reuzenhaag van weelderig eikenloof zet zich dc duinwal voort van „Duinvermaak tot voorbij Schoorl. Steeds fijner uitloopcnd naar boven, ligt het groen tegen het duin als een reusachtige sprei, die het blinkende zand ver» bergt en alle plooien van het oneffen terrein toch tot hun recht laat komen. Zoo doen zich de Bergensch»Schoorlsche hellingen voor, aan den rand van het polderland. Tusschen de jongere aanplantingen liggen oudere partijen sparren en dennen in Groenveld, Asjesveld en Spijkerboor. Dit zijn de resultaten van den arbeid van den landhuishoudkundige en geoloog W. C. H. Staring* onder wiens toezicht van Rijkswege van 1865—1869 een ontginning werd beproefd, die niet werd voortgezet. Van de restanten van dezen voorarbeid werd gebruik gemaakt bij de nieuwste proefnemingeni zij bewezen den uitstekenden dienst van beveiliging van het jonge hout, dat uit de kweekerijen aan den straatweg en in het Spijkerboor naar het kale duin werd overgebracht. Vooral de Nielibllnk, het Spijkerboor en een gedeelte van het Groote Ganzenveld zijn in de laatste jaren tot technisch zeer mooie gedeelten geworden, die gaarne door Berger pensiongasten worden bezocht. Op verschillende punten heeft men tot deze welgeslaagde ontginning in de Rijksduinen toegang, n.1.: 1. In het „Zandgat" bij Bergen den Zwarteweg inslaande, brengen het Bergerpaadje of verder een zijweg bij het Pompstation der Alk» maarsche Waterleiding naar Waterleidingsweg en Blijdcnsteinweg; 2. Te Aagtdorp is een ingang naar Smalle weg en Waterleidingsweg en iets noordelijker dan deze een aan den Postweg naar den Randweg; 3. Te Schoorl langs den Klimweg'). Wij willen ons hier bepalen tot het aanwijzen der schoonste punten, die met behulp van de kaart gemakkelijk zijn te vinden, terwijl boven» dien op de hoeken der wegen de namen zijn aangewezen. Door het korte maar liefelijke Bergerpaadje en het krachtig aanslaande dennengroen van den Smalleweg bereiken wij langs den Nokweg als uit een doolhof den Schoorlschen Nok, het 54 M. hooge punt met den vlaggestok. Naar het oosten overzien wij daar hetzelfde deel van Noord»Holland, waarop wij van het duin bij den Watertoren neder» blikten, maar het uitzicht is ruimer. Ook het gezicht op de duinwereld is er nipt minder belangwekkend. Ver naar het Noorden overal grauwe toppen en witte blinkerts, die nog op stoffeering van den ontginner wachten; naar het Zuiden de bosschen van de Bergerduinpan; naar het Westen schuilt het witte en grauwe weg onder het jonge groen, dat golft in den wind en buigt als de halmen van een korenveld, zijn levenskracht toonende en beloften gevende voor de toekomst. Dui» zenden bij duizenden jonge stammen verrijzen er, op duin achter duin, tot over alle toppen heen. Wat zal het hier een verrukkelijk oord zijn, als al die glooiingen en toppen, die zich achter elkander verschuilen, gekroond zullen worden door de stevige slanke stammen van dit naald» hout, waartusschen thans nog alleen de bosschen van Staring donkere partijen vormen! Twee andere punten in dezen hoek hebben ons niet minder geboeid en een even onvergetelijken indruk achtergelaten. Van dit hooge punt teruggaande naar den Waterleidingsweg, volgen wij dezen tot den Staringsweg, om weldra rechts den Randweg op te gaan. Van den Nok hebben wij genoten van het contrast tusschen duinen en weiden en bosch; hier is het contrast nog grooter. Wie, alvorens hier van deze overschoone punten te genieten, langen tijd 1) Op de kaart sijn alle toegangen duidelijk aangewezen. heeft doorgebracht in de begroeide duinen met hun hoog en laag en hun boschwegen met hun dennenrijkdom, die zal zeker getroffen wor» den door het panorama, dat zoo onverwacht en plotseling over het open veld wordt te aanschouwen gegeven. Het oog moet op den verderen weg langs den rand eerst gewennen aan de nieuwe tinten en kleurschakeeringen; het is, alsof er een vers wisseling van gezichten heeft plaats gehad, zooals dit bij een ste» reoscoop geschiedt. Bij een ombuiging van den weg staan wij weder onwillekeurig stil; daar openen zich drie vergezichten tegelijk, doordat onze horizon in drieën verdeeld wordt door de beide voorduinen, die hun toppen voor ons verheffen. Waarlijk, wie dezen weg heeft aan» gelegd, toonde oog voor natuurschoon en heeft ongetwijfeld opnieuw zeer velen aan zich verplicht door het openen van een nieuwen wan« delweg, die aan den Randweg begint en eindigt op het punt, waar RIJKSDUINEN. Groenveldslaan, Mosweg en Klimweg samenkomen. Deze nieuwe weg, de Koninginneweg, belooft een der mooist gelegene van de geheele „Ontginning" te worden. Keeren wij van dit punt op onze schreden terug, tot op den hoek van Staringsweg en Waterleidingsveg, dan wacht ons daar een nieuw pa» norama naar den Zuidkant, over het uitgestrekte duin. Een bergland» schap in miniatuur! Vlak voor ons de hoogc Nok met oude partijen aan den voet en tegen de helling, met jong, groen, helder afstekend eikenloof. Tusschen hooge groene duinen rusten we; op eiken voet gronds een denneboompje tot over den top. In de diepte een lang breed dal met bosch bezet, in de verte afgesloten door zware duin» ruggen. Op den achtergrond wijst de Van Speykstoren Egmond aan. Wij gaan nog even naar rechts, den Staringsweg op en we staan weer onwillekeurig stil. Aan onze voeten voert de weg tusschen jong hout naar beneden in een ketel, met zwaarder, oud bosch, het Groenveld. Wij zien het pad aan de overzijde oprijzen en verdwijnen achter den top naar hoogere duinen, die alle gcteekend zijn als een stoppelveld, met jonge dennestekken, het begin van den groenen mantel, die ook daar over de hellingen wordt geweven. Welken indruk zal dit mooie duinlandschap over eenige jaren maken! Daar in de diepte, in de luwte van spar en eik, op het op* en afgaand pad, lijkt het vreemd, dat ge in het hartje der duinen zijt, de vroeger „verwaarloosde zandwoestijn. Te midden van hooge toppen is het er als in de verloren mooie hoekjes van het Bergerbosch. Wien het bij het bezoek aan „De Ontginning' alleen te doen is, om deze schoone vergezichten en een totaalindruk van het geheel, kan van dezen driesprong langs het Bergerpaadje den kortstcn weg naar Bergen weder opzoeken; wie bij feilen zonneschijn den open Zwarte* weg wil vermijden, raden wij aan, over den Randweg af te dalen door het bosch naar den Ouden Postweg, het mooie schuilhoekje achter Aagtdorp. De belommerde straatweg voert spoedig naar het Berger» bosch terug. Hun, die na de vergezichten genoten te hebben, „De Ontginning" willen indwalen voor het bezoeken van de verborgen hoekjes en plekjes, wacht eenige uren van een zeldzaam, onafgebroken genot. Het pad zal voeren langs vele hellingen, waar het witte zand nog blinkt, maar die alle reeds prijken tot over de kruin met jonge denne» toppen, die schuchter de kopjes omhoog steken en zij aan zij naar alle kanten aansluiten in golvende lijnen, nederduiken in een diepte en weer samen opklimmen naar den volgenden kop. Ook langs ouderen aanplant, een wazig groen spreidende over de kale vlakten aan den voet van hooge heuvels, voorbij vele oude boschhoeken, waar zoo menig open vak is aangevuld met soortgenooten, of met loofhout, hier vertegenwoordigd door eik, els, lijsterbes, virginische kers, acacia of berk, waar allerwegen de nestkastjes het oog trekken, een veiligen schuil biedende aan vele duinvogels, die mede het hunne bijdragen om de ontginning er bovenop te houden en er om zoo te zeggen den kost verdienen. Er zullen ook nog grauwe hellingen gevonden worden, waar pas de strijd is aangebonden, waar misschien opnieuw teleurstellingen wachten op den zoo beweeglijken, maar toch zoo weerbarstigen bodem, waar insecten den jongen aanplant kunnen vernielen, waar nacht» vorsten en felle winterkoude, zonnebrand en zandstuiving kunnen vernietigen, wat met zooveel zorg was aangeplant en verspeend. Op de hooge duinen, waarheen Groenveldslaan of Mosweg ons ten slotte voeren, kunnen wij het zware werk waardeeren, dat daar is ver» richt, voor het terrein voet voor voet was veroverd. Vooral daar in de hoogte, langs den Klimweg, waar de wind onbelemmerd heerschappij voert en het zand wordt opgejaagd van den duinkam, vooral daar is moeilijke arbeid verricht, niet noodeloos, of vruchteloos, maar toch dikwijls arbeid, om moedeloos te worden en er het bijltje bij neer te leggen. Rust te brengen in het zand, vast te leggen den beweeglijken bodem, dat is het hoofddoel van de ontginning, maar juist op die witte blinkerts, waar de wind zoo gemakkelijk vat heeft en het zand zoo fijn verdeeld is zonder bezwaard te zijn door iets, wat maar op een restje van een schelp gelijkt, daar was het juist het moeilijkst en werkte men onder de ongunstigste omstandigheden. Hier waren echter geen man. nen aan het werk, die spoedig den moed opgaven, doch mannen, die tot een resultaat komen wilden en zoo werden ten slotte ook deze weerbarstige duinranden vastgelegd, zoo secuur, dat den noordwester voor goed belet is, het heidekruid, dat hier zoo goede diensten bewees, weer uit te rafelen en voor zich uit te jagen tot over de duinen op den straatweg. Wij bereiken dezen in de onmiddellijke nabijheid van Schoorl, waar „Klein Zwitserland" ons boeit door de tegenstelling van het hooge duin en het wijde polderland, dat aan onze voeten ligt; door de schil» derachtige duinformatie met haar houtgewas, dat in golvende lijnen de ronding en welving van het duin volgt en waarin de woning van den houtvester zich zoo lieflijk verschuilt aan den voet. Een ander aan» trekkelijk punt in dezen hoek is het Zonneduin met zijn Oriënteertafel. N.B. Waar zooveel inspanning noodig is geweest om deze duinen vast te leggen, is er aanleiding een deel van het wandelend publiek te verzoeken wat meer waardeering en beschaving te toonen, dan wel eens het geval is. Door pensiongasten, schoolkinderen schoolfeesten en gezelschappen wordt onwetend en onbedachtzaam dikwijls aanmerkelijke schade toegebracht door: het loopen in de jonge aanplantingen, waardoor jonge planten worden vertrapt en terrembedekkingen vernield; het uittrekken van planten en afbreken van takken, speciaal van bloemdragende heesters en Amerikaanschen eik. Ook hier, evenals in de Berger duinen en bosschen, toone men, dat men den onbeperkt vrijen toegang waard is! V X. EEN UITSTAPJE NAAR DEN HONDSBOSSCHE. Voorbij Schoorl verliezen de duinen gaandeweg hun tooi, tot ze bij Camp even kaal zijn als bij Egmond. Alleen een punt, waar de R. C. kerk van Schoorl zoo rustig ligt en leunt tegen den hoek van het duin, herinnert weer aan de fraaie gezichten, waarvan wij tusschen Bergen en Schoorl hebben genoten. Toch biedt ook deze weg een aangename wandeling. In plaats van het dichte eikenbosch houden els, wilg en peppel en kweekerijen ons afwisselend gezelschap; tot over den Schoorlschen Slaperdijk valt ons ook de tocht niet lang door dc in het HONDSBOSSCHE ZEEWERING. lommer gelegen buurten Catrijp, Groet en Hargen met de vriendelijke boerenwoningen, waarvan vele nog het zuivere oude type vertoonen. Wanneer wij de rails der Harger Zandmennerij gepasseerd zijn, strekt zich eensklaps het polderland in al zijn eentonigheid voor ons uit en kunnen wij ons voorstellen, hoe men er toe gekomen is te zeggen, dat „de paarden ten noorden van Alkmaar „voor een boom schrikken kunnen." Om den langen plas heen den straatweg volgende, voelen wij den frisschen zeewind ons hier reeds tcgenwaaien en bereiken wij weldra den seinpaal van den stormwaarschuwingsdienst op het hooge Camperduin. Hier is de aansluiting van het duin met de kostbare Hondsbossche Zeewering, een der reuzenwerken onzer ingenieurs, dat een groot deel van NoordsHolland boven het IJ tegen dc aanvallen der zee beveiligt. Geheel het oude land van West=Friesland met Drechterland, van Ken» nemerland tot Velzen, van de Zaanstreek tot Zaandam, benevens de later aangewonnen, daartusschen gelegen polders, gezamenlijk een oppervlakte beslaande van 55000 H.A., zijn tot onderhoud verplicht. Eeuwen lang is dit deel van ons land bedreigd en eerst na eeuwen van \olhardenden strijd is men er in geslaagd aan den machtigen vijand paal en perk te stellen. In 1870 is door Hoofdingelanden een door den tocnmaligen Dijkgraaf, Jhr. Mr. C. van Foreest, ontworpen plan tot geheele reconstructie van de Hondsbosschc zeewering met eenige wij» zigingen aangenomen. Tengevolge van dit besluit werd in de eerst* volgende jaren een som van meer dan 2 millioen gulden verwerkt en vertoont dc 4 X' K.M. lange dijk zich in zijn tegenwoordigen staat. Vóór dien tijd werd het achterliggende land beschut door een zanddijk, laatste overblijfsel van den ouden duinregel en verdedigd door een in 1847 voltooid paalscherm en 29 hoofden van ouderen datum. Nog vroeger had men zich beholpen met het aanleggen van slaperdijken achter de steeds smaller wordende duinreeks, die zich van Camp tot de oude uitmonding der Zijpe bij Petten uitstrekte. Vooral de St. Elisabethsvlocd in 1421 en die op Allerheiligen in 1570 zijn de oorzaak geweest van den voortdu renden zorgwekkenden toestand op dit deel der kust. Deze laatst overgebleven duinenrij is verbreed en verzwaard en aan de zeezijde bekleed met een 1 Al. dikke kleilaag, die weder gedekt is door een steenbedekking, bestaande uit twee platte lagen en een stortsel puin en daarop met zorg naast elkander gezette bazaltblokken, waarvan de tusschenopcningen gevuld zijn met fijngeklopte steenen. Alleen op de bovenglooiingen vormt klei de bovenlaag, terwijl op som» mige gedeelten tegen den dijkskap ook bestrating met waalklinkers is aangebracht. Hoe hecht en sterk, hoe wel overlegd alles is ingericht, toch moet het dijkscollege voortdurend waakzaam zijn, om elke stormschade onmids dellijk te herstellen en ook dc andere, meer landwaarts gelegen dijken, die tot het stelsel van verdediging behooren, niet te verwaarloozen. Tegen de bedreiging van het achterloops worden van dc zeewering bij de aansluiting der duinen aan het zuidelijk einde, als een gevolg van den voortdurenden teruggang van den duinvoct, werd in het jaar 1912 een strandhoofd aangelegd, waarbij voor een groot deel een beton* constructie is toegepast. I. Station»Bergen, Ruine met omgeving, Museum, Hoflaan, Kranen: burghcrlaan, Studler van Sureklaan, om Het Hof heen naar Ronde Kom, Eeuwige Laan, Sparrelaan, Onder de Beuken, bij Duinver» maak op het Duin, Panorama, Breelaan, Russenweg, Monument, Notweg, Musschenlaan, Guurtjeslaan, linksaf door het Villapark langs den Hertenkamp naar het Station. Met den trein naar Bergen=aanszee. II. De wandeling I in omgekeerde richting; vervolgens met den trein naar Bergen«aanszee. N.B. Bij Duinvermaak worden duinwandelingen aangevangen langs Zwarteweg: a. Om de Waterleiding heen linksaf door de Uilenvang, in de richting naar Franschman, Zeeweg of Bergensaan» Zee; b. rechtsaf de Ontginning der Rijksduinen in, naar Schoorlschen Nok, Randweg; over Aagtdorp terug. III. Station, Ruine, Villapark of Breelaan, Guurtjeslaan. Voorbij den vijfsprong achter in het Bergerbosch over het duinpad naar den Uilenvang. Op den Uilenvangersweg rechtsaf naar Waterleiding, Ontginning, Duinvermaak; linksaf naar Franschman, Zeeweg of Bergensaanszee. IV. Station, Ruine, Hoflaan, Het Hof en omgeving, Eeuwige Laan, Franschman, Zeeweg, Bergen*aan»zee; met den trein terug. Voor verder uit te strekken wandelingen vanaf de Franschman zie men pag. 28. B. Met een morgentrein naar Bergen»aan«zee, strand, glijbaan, Parnassias park, Julianaduin, Russenduin. Terug wandelen of per spoor naar De Franschman (zie pag. 28) of terug per spoor tot Bergen. Hier wandelen volgens A I of A II. c. RIJTOEREN. I. Station, Dorpsstraat, Loudelsweg, Studler van Sureklaan, Sluis* laan, Mosselenbuurt, Eeuwige Laan, Hoflaan, Ruine, Breelaan, Hertenkamp, Villapark, Guurtjeslaan, Russenweg, Nieuweweg, Breelaan, naar Aagtdorp of Schoorl heen en terug. Te Bergen terug. II. Station, Ruine, Hoflaan, omgeving van Het Hof, Eeuwige Laan. Heen en terug naar het Woud, Zeeweg, Bergensaan»zee. Terug naar Bergen. III. I en II gecombineerd. INHOUD. A. Inleiding. B. Wandelingen. I. Van het Station langs de Ruïne naar Het Hof en terug Pag- 1 II. Van de halte Oostdorp naar het Dorp en de bosschen ■ . „ 10 III. Van het Station naar „Duinvermaak" en Het Hof en langs de Ruïne terug „13 III. a. Langs den Rand van het Bergerbosch . . . „ 20 IV. Het Bergcrbosch „24 V. Van de Ruïne naar BergensaamZee en terug . „ 28 VI. Bergen«aan»Zee „32 VII. Van de Ruïne naar Schuilenburg „41 VIII. De Bergerduinpan ..46 IX. Tusschen Bergen en Schoorl a. Langs den Straatweg „50 b. In de Rijksduinen .• . . . 52 X. Een uitstapje naar Den Hondsbossche . . . „ 57 C. I. Wandelingen, uitstapjes en tochtjes in den omtrek en door NoordsHolland, met Bergen als uitgangs» punt 59 II. In en om Bergen en Bergen»aanszee (In één dag uit en thuis) „62 NOORDZEEBAD BERGEN-AAN-ZEE (N.-H^ JONGSTE EN MOOISTE BADPLAATS VAN NEDERLAND. BREED STRAND, PRACHTIGE DUINEN, UITGESTREKTE BOSSCHEN. — HOTEL „NASSAU-BERGEN". 80 Logeerkamers, Hall, Damessalon, Rooksalon, : Coiffeurs-Salon voor Dames en Heeren. : ELECTRISCH LICHT. ELECTRISCHE LIFT. W Café-Restaurant geheel afgescheiden van het Hotel. Restaurant a Ia carte. w VOOR LOGE' S VRIJE WANDELING IN 1400 H.A. DUIN EN BOSCH. — - — MEN VRAGE GEÏLLUSTREERD PROSPECTUS. C. F, ZEILER Jl\, Directeur. Hotel „Zeiler", Baarn. Hotel „Ponsen", Dordrecht. \ H. SCHOONHOVEN, \ HORLOGEMAKER, \ BERGEN, Stationsstraat. m Wapen van den Ned. Bond van \^ V Horlogemakers. 'A W\ Goud- en Zilverwerken, Horloges, Klokken, \ Barometers, Brillen, \ Pince-Nez, So-easy. Bril- en Lorgnetglazen. \ ANTIEKE \ \ Stoel- en Staartklokken. \ EIGEN WERKPLAATS. \ I Tl Pension „Rozenoord" Guurtjeslaan, — Bergen (N.-H.) Bijzonder mooi gelegen in het bosch, nabij de duinen en in de onmiddellijke nabijheid van het station. Bevat 11 kamers met hal; om het huis een g r o o t e tuin. Aparte zitkamer en bediening bij den pensionprijs inbegrepen. Voor en na het seizoen verminderde prijzen. ♦ ELECTR1SCH LICHT, WATERLEIDING. >—" n - —- — n Sigarenmagazijn „NEDERLAND", Oude Prinsweg A 419, | heeft steeds Sigaren en Sigaretten uit ie j klasse fabrieken in voorraad. = SPECIALITEIT IN: = ROOK-NOUVEAUTÉ's. Beleefd aanbevelend, C. J. VAN 'T SANT. ^ Electrische Droog-inrichting. ^ H= - O In de onmiddellijke nabijheid van bosch en duinen en het tramstation. 20 Kamers, Conversatiezaal, Eetkamer, Badkamer en Fietsenloods. M——■ . ■ ■——. Electrisch licht door het geheele huis. Het geheele jaar geopend. Pension „ERICA". Familie-Pension Bergen (N.-H.) Pension-Café-Restaurant. -:- €ir RUIHE ZALEN VOOR DEJEUNERS, DINERS, VERGADERINGEN ENZ. 'CP' AUTO-GflRflGE "CF PRACHTIG GELEGEN BIJ BOSSCHEN EN = TEGENOVER HET STATION. = fa Alle kamers electrisch verlicht. © BERGEN (N.-H.) ^.ï'ï J. HELSDINGEN. Wlz—»—-9^ Hötel - Café - Restaurant „DE RUSTENDE JAGER". Gelegen aan het Station te BERGEN (N.-H.) TELEF. INTERLOC. No. 20. Uitstekende keuken. — Prima consumptie. Prachtige zomertuin. — Stal en Garage. Gedurende Juli en Augustus iederen avond CONCERT; Woensdag en Zondag MATINEE. Verder UITVOERINGEN van bekende artisten, TUINFEESTEN, enz. — - — — — Aanbevelend, DE DIRECTIE. r : ^ Luxe Brood-, Koek- en Banketbakkerij „De Spoorklok", t. o. het Station te Bergen aan Zee. DAGELIJKS VERSCHE ZANDGEBAKJES. Specialiteit in: Gebak en Bonbons. AANBEVELEND, [) ROOS. VILLA „ACMA" - BERGEN AAN ZEE. vacantie- en herstellingsoord voor kinderen. A. H. WOUTMAN, gedipl. verpl. D. HAASBROEK, - BERGEN AAN ZEE - INFORMATIE-BUREAU. ------- _____ ADVERTENTIE-BUREAU. BOEKHANDEL. - - - KUNSTHANDEL. - - - - FOTO-ARTIKELEN. - - - - ms cggüg § Handel in Koloniale Waren, — COMESTIBLES — en Drogisterij-artikelen. Dorpsstraat 258 — BERGEN - nabij de Pastorie. Ruim gesorteerd in Verkade's artikelen enz. Dagelijks worden orders gevraagd en bezorgd te Bergen en te Kergen aan Zee. Aanbevelend, C MODDER Az. g? BgBIS^ aSEB^ ^SMSB g 'Bl Wed. J. PRINS & Zonen, Raadhuisstraat tegenover de Ruïne. 0 Kruideniers- en "JU" Grutterswaren. — Dagelijks aan huis bezorging. 'al Gebr. STROOMERT~ ST AANNEMERS en BOUWKUNDIGEN. W ra = Bergen, Breêlaan. = fep] uu Bergen aan Zee, „Prins Maurits". Q <$£ Belasten zich met het maken van ^ Q Im Bouwplannen en Begrootingen. M mt Bevelen zich aan voor het ^ maken van verbouwingen en ^ | herstellingen aan woningen. g Belasten zich met het verkoopen • en verhuren van perceelen. - ^ gg| m T" = Tabak-, Sigaren-= I en Sigaretten-Magazijn J I I 9 ^ tegenover het Station, naast het „Oranje-Hotel". jM DO yj Verkrijgbaar de voornaamste merken ||y uit de eerste fabrieken van ons land, = als: ,a Rijnvaan, Boele, Bijdendijk en Ten Hove, r^i Im ===== Binnenhof-Sigaren enz. enz. ===== 5\| ; \ - RUIME SORTEERINO - £ in de voornaamste Sigarettensoorten. ö \L SPECIALE DROOGINRICHTING. k l(\l) Aanbevelend, cJII M. Zaadnoordijk. M 1 ra BB EERSTE BERGER ELECTRISCHE VLEE8CHH0UW£RIJ« KERKSTRAAT. - INT. TEL. 12, - OPGERICHT 1882. - ALLE FIJNE VLEESCHWAREN WORDEN MACHINAAL UITGESNEDEN. 1 Noord-Brabantsch Schoenmagazijn, ft. C. SEEWflLD, Schoolstraat, tegenover de Openb. Lagere School. Inrichting voor Schoeisel naar maat. Reparatiën worden vlug en net uitgevoerd. ^ a-4= — Noord-Hollandsche Brood-, Beschuit- en Luxe Bakkerij, G. MEIJER Jr. v.h. J. VADER, :: hoek Oude Prinsweg en Raadhuisstraat. :: HET ADRES voor verschillende soorten BISCUITS. hm mm Illllllllllllllll Mi ■ ■ Het beste, goedkoopste en meest gesorteerde - adres in Kruideniers- en Grutterswaren - Comestibles en Drogerijen IS: MOLENSTRAAT 2S3a. = Aanbevelend, O. GROET. iiiiii,li, MUlQ ( plllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll"11111»111""111"111"""1""" Hotel „JULIflNd", bergen aan zee tegenover het Station. ra [iè2 Ruime Zaal, ten zeerste geschikt voor groote ————— gezelschappen. GOEDE CONSUMPTIE. Aanbevelend, C. SPRUIT. De Eerste Berger Fijne Vleesch- en Comestibleshandel. Alle Vleeschwaren worden machinaal gesneden. OUKES & Bergen (N.-H.) Stationsweg, hoek Smallepad. Telef. 18. BISCUITS, CHOCOLADE en SUIKERWERKEN. BOTER, KflflS en EIEREN. — WIJNEN en LIMONADES. — Houdt zich beleefd aanbevolen. L. RIJNIERSCE, MOLENSTRAAT 256, BERGEN. Electrische Bierbottelarij. — Uiterst hygiënische inrichting. HANDEL IN Binnen- en Buitenlandsch Gedistilleerd, — Wijnen, Likeuren, Limonades. — - Amstel-Bieren, Mineralen- en Bronwateren. - „DE GOEDKOOPE VOLKSWINKEL". Dames-Modemagazijn D RIJK ES, LOUDELSVVEG, - hoek STROOMERSTRAAT. Het meest gesorteerd in Kruideniers-, Koloniale- en Grutterswaren. RUIME SORTEERINO — SCHOONMAAKARTIKELEN. - UITGEBREIDE KEUZE IN: = MANUFACTUREN. Op verzoek wordt dagelijks aan huis gevraagd en bezorgd. Verkoop a contant. — Scherp concnrreerend. HET BIJENPARK „D E LI N D E N" TE BERGEN, verkoopt uitsluitend gegarandeerd zuiveren S Xj 1IN~ Q- El DR, ZEI O INT X IET O-. Dagelijks te bezichtigen i 10 Cent per persoon. C. F. BLANKEND AAL. BINNENLANDSCBE — BOUWMAATSCHAPPIJ van onroerende goederen. Gevestigd te HAARLEM. TB KOOP: BOUWTERREIN aan nieuw aangelegde wegen in het centrum van het dorp. • Te bevragen bij J. OLDENBURG, Dorpsstraat, BERGEN. H. van Wonderen, Huisschilder en Behanger. Vraagt eens prijsopgave voor het Schilderen en Behangen van uw Villa of Woning. Steeds het CONCURREERENDST adres. Behangselpapieren in alle genres. Stalenboeken en prijsopgave worden gratis verstrekt. Huize „Suzanna", SCHOOLLAAN A 485- Onmiddellijk bij tram en bosch gelegen. FAMILIE-PENSION. Ruime frissche Slaapkamers . met afzonderlijke bediening. Handel in flardappelen, Groenten en Fruit tp Geconserveerde Groenten. N. P. KOKKES, Nieuwe weg " bij het Station, BERGEN (N.-H.) [ ] — □ Huize „JOHANNA" * Breêlaan aan de Vinkenbaan. FAMILIE-PENSION. Groote Zit- en Slaapkamers. — Aparte bediening. — Rustig gelegen in de bosschen en bij de duinen. :—: Referentiën worden gaarne op aanvrage verstrekt. :—: Aanbevelend, P. GROOT ES. —. ;— .t | i i — - ei Pension „DE WILG". MOOIE UITZICHTEN. In de onmiddellijke nabijheid van bosch en duin. RUIME ZIT- EN SLAAPKAMERS. GELEGENHEID VOOR BEDIENING EN FAMILLE. = RUIME FIETSENBERGPLAATS. = Uitstekende referentiën worden gaarne op aanvrage verstrekt. Aanbevelend, G. ZUIDERBAAN. Êj,— — . {1 J. BRAKENHOFF, STALHOUDERIJ, DORPSSTRAAT, OP 4 MINUTEN AFSTAND YAN HET STATION BERGEN. ••• ■ i—M- Bloemisterij „KWEEKLUST, RUSSENWEG, - — - BERGEN (N H.) Bloemwerken, Snijbloemen, Kamerplanten, Versieringen, Boomen, Heesters, Rozen, = enz. enz. ===== Aanleg en onderhond van TUINEN. Aanbevelend, A | ft Kiosk op het Stationsplein. Cf Y HET WONINGBUREAU VAN CORN.. NAP - RUSSENWEG II 45, = BERGEN ic»i> makelaar en taxateur, belast zich met iiet HUREN EN VERHUREN, KOOPEN EN VERKOOPEN VAN GEMEUBIL. EN ONGEMEUBIL. VILLA'B LANDHUIZEN EN BOUWTERREINEN. - BOUWT VILLA'S e> LANDHUIZEN enz. - ^ J H. KUIJS, Schoenmagaziji), Oude Prinsweg 420A, nabij de Ruïne. Eerste Berger Electrische Schoenmakerij. SPECIALITEIT IN ALLE SOORTEN BAD ARTIKELEN. Inrichting voor Schoeisel naar maat. Solide reparatie-inrichting. Pension „Zonneheuvel" Guurtjeslaan, hoek Prinsesselaan. Rustig gelegen aan den ingang van het Bosch. C0) FAMILIE-PENSION. (©) Tevens gelegenheid voor VRIJE ZITKAMERS met aparte —:— bediening. —:— W - BADKAMER. -- Gedurende de voor- en natijd billijke conditiën. Aanbevelend, 6 E Z. SPflflRENBERG. Electro-Technisch Installatie-bureau J. BRUGMAN, SCHOOLLAAN. BEROEN. VAKKUNDIGE ADVIEZEN. SPECIALITEIT IN Electrische Kook-apparaten. RUIME KEUZE IN Electrische Ornamenten. BEZOEKT Sigarenmagazijn „DE MAGNEET", BREÉLAAN 304. Alleen-verkoop voor Bergen van Sigaren uit de bekende fabriek „De Huifkar". Aenbevelend, JOH. PRINS. Sterk concurreerend. Uitvoering met eigen personeel. Bouwt Uw Villa, Landhuis of Zomer-optrekje te Bergen en wendt U daarvoor tot Gebrs. VAN EIJK, Bouwk. Aannemers, = Studler van Surcklaan, Bergen. Vreemdelingen en Wandelaars. Tot u, wandelaars en tijdelijk in Bergen vertoevenden, wenschen wij een drietal verzoeken te doen: I. Mocht gij, bij uwe rondzwervingen door bosch en duin u aan* getrokken voelen tot den rijken plantenschat uit deze streek, ruk dan niet met onverschillige hand bloem of plant af... om die wellicht later, wanneer voor u de bekoring van het schoone er af is, weg te werpen ... Ontziet zooveel doenlijk onze schoone wilde Flora en vergeet niet dat het plukken van één zeldzame bloem onvermijdelijk in zich sluit de vernietiging van tientallen nakomelingen der soort. II. Onthoudt u van rooken in de dcnnebosschen en duinen. Eén roeke* loos weggeworpen sigaar kan tot gevolg hebben het in vlammen opgaan van verscheidene bunders hout. III. En zoo gij, vreemdeling, onder de bekoring van dit schoone plekje in het verre Noorden van ons land, er u blijvend wenscht te vestigen, vergeet dan nimmer, dat bij het grondvesten uwer woonstede ge tevens de verplichting op u laadt, zóó te bouwen dat uw huis een harmonieus geheel vormt met de omringende natuur en het intieme dorpje. Herinner u, dat op het land van oudsher anders werd gebouwd dan in de stad. Denk vooral toch niet, dat een goedsoverwogen huis uit een stadsstraat buiten evenzoo zal doen. Gemeenlijk zal het een vloek tegen de omgeving zijn. Overweeg uwe bouwplannen, zoowel van huis als van tuin, zorgvuldig en laat de menschenwoning door kleur, toon en lijn, de verbindingsschakel zijn tusschen intellect en natuur. Dring uw huis niet al te zeer aan den voorbijganger op. Het Bestuur der Verceniging tot Bevordering van het Vreemdelingenverkeer te Bergen. , waerom Ik dit Werk gemeen make: „Wil men denken, dat Ik Bergen daer door „zoek' te vereeren, En, dat Ik hier mede „een' Oedenkzuil van mijne Oenegenheid , voor (deeze Plaets') poog op te richten, „Men doe zulks. Ik acht zeker Bergen met „veel rede hoog, en keure Het zulk een „bewijs van mijne Liefde aliesints waardig. 't Zal mij genoeg zijn, als Het in „den Schoot der Bescheidenheid rusten en „onder de Vleugelen der Toegevenheit schuilen mag." (Kok: Het Tweede Eeuwgetij van Bergens Kerkverwoesting.) A INLEIDING. Het was een met voorliefde aanvaarde arbeid, mij door de Vereeniging tot bevordering van het Vreemdelingenverkeer te Bergen opgedragen: den nieuwen druk te bewerken van den Gids voor het mooie dorp in het Noorden van Kennemerland, het rijk gezegend hoekje, verscholen in zijn lommerrijke bosschen, achter luwende duinen. Het was opnieuw een dankbare taak, de beschrijving te mogen leveren van een der oudste dorpen in den omtrek van Alkmaar, van een der oudste ambachtshecrlijkheden van dit landschap, die als zoodanig door de eeuwen heen in haar geheel is gebleven en bovendien het voorrecht genoot, dat haar ambachtsheeren er grootendeels verbleven, voor» namelijk gedurende de laatste 250 jaren. De fraaie omgeving, de hoschrijkhcid, is vooral te danken aan de familie Studler van Surck *), die lanen liet aanleggen en bosschen plantte, welk werk werd voortgezet door de Nassau»Bcrgens. In de laatste jaren is veel gedaan ter verbetering van deze schoone bezitting van 1200 H.A. bosschen en duinen, waartoe het publiek onder enkele voorwaarden toegang heeft. Nieuwe wegen zijn aangelegd, dwars door 1) Claes Bruin vermeldt in zijn Noordhollandsche Arkadia Ao. 1732 daaromtrent: „de Heer A. Studler heeft het boscli veel verbetert, de Plantagie met wandelingen en fraaie afdeelingen voorzien." dc bosschen, die de ongeveer een uur gaans lange Bergerduinpan bedekken; een gemakkelijke straatweg werd gelegd dwars door de duinen naar de zee. Op ongeveer hetzelfde punt, waar eertijds de kust bewoond werd, verrijst Nederlands jongste badplaats: Bergen=aansZee, door den tegenwoordigen bezitter gesticht. Daarheen voert de spoor» lijn sedert 1909 tal van zomergasten; dc gelukkige combinatie van bosch, duin en zee trekt velen sterk aan en geeft aan Bergen een voorsprong, waarmee het zijn voordcel weet te doen. Zoo is deze hoek geworden een gemakkelijk te bereiken oord, overwaard om gekend te worden in zijn overvloedig natuurschoon, een plek, waarheen men wederkeert, zoo men er eenmaal is geweest en heeft genoten. Van welken kant de vreemdeling Bergen nadert, of van Alkmaar, of van Schoorl, of van Egmond, steeds zal hij bekoord worden door dc ligging. Wie van Alkmaar nadert door de vlakke velden, ziet tot zich komen dc blonde toppen van dc duinen, aan wier voet de zware massa's van het Bergcrbosch zich verheffen of er tegen opklimmen, naar boven toe, vooral naar den kant van Schoorl. Wie van Egmond den tocht maakt, hetzij langs den straatweg, hetzij langs het strand en door het duin, geniet van een weg, die steeds schooncr wordt. Wie in het bosch zelf vertoeft, heeft keus van wandelingen, met de schilderachtige Kerkruinc als uitgangspunt. Geheel verscholen in het groen, is het dorp één met het bosch; iedere hoek, iedere buurt ligt onder het geboomte of verborgen in een der uitloopcrs van het rijke hout; dc dorpsstraat is cr het voorportaal van; iedere uitgang voert er heen, aan alle zijden wordt het dorp belommerd en beschut. Wie zich Bergen herinnert, denkt in de eerste plaats aan het bosch, waarin het is gevat; aan weelde van groen in alle tonen en tinten, in de rijke afwisseling van het echte Kennemerbosch, waar vele houtsoorten naast en door elkander groeien; hij herinnert zich dc schilderachtige hoekjes en plekjes, waar het goed was te toeven, beschermd tegen brandenden zonneschijn of verkillenden wind. Het kon niet uitblijven, of zooveel gunstige factoren moesten samen» werken tot een steeds grootcr wordend vreemdelingenbczock, tot een steeds meer bekend worden in wijder kring, nu Bergen niet meer betrekkelijk afgelegen is. Het snellere verkeer heeft ook hier de ontwikkeling van nieuwe toestanden bevorderd. Was het dorp vroeger alleen een ontspannings» oord voor Alkmaarders en omwonende NoordsHollanders, die zich gemakkelijk konden verplaatsen; telde het voorheen vaak slechts als een zeer gewaardeerde pleisterplaats op een rijtoer van uit Alkmaar langs den Duinkant; bracht het rijwiel hier later velen, die dit oord als een zeer aanbevelenswaardig doel van een tocht roemden; de opening van de locaalspoor heeft aan duizenden vreemdelingen de gelegenheid geschonken met Bergen op gemakkelijke wijze kennis te maken. En elke nieuwe bezoeker werd een nieuwe vriend, die later andere vrienden meebracht. De vele nieuwgebouwde pensions, die in menigen boschhock verrijzen, het voortdurend grooter aantal familiën, die of geheel of gedeeltelijk den zomer hier doorbrengen, zijn er het bewijs van. Van het vreemdelingenverkeer, dat zich richt naar koele bossehen, waardoor de zeewind suist, heeft Bergen zijn gerechtigd aandeel verkregen. Is Alkmaar het algemeene centrum voor het doorgaand verkeer in de provincie, Bergen is in den zomer het punt, waar het vreemdelingen» verkeer van dc gchcele streek zich concentreert. Hier bevinden zich de meeste vreemdelingen in dc hotels en pensions; hierheen richt zich bij voorkeur dc grootc stroom van het publiek, dat slechts een dag kan doorbrengen in schoon»KennemerIand en te Bergen de grootc vrije ruimte en de velerlei afwisseling vindt, die een dag kan vullen1); hierheen worden ook dc vreemdelingen getrokken, die in de omgeving tijdelijk hun tenten hebben opgeslagen en in het doen van een uitstapje naar de heerlijke Berger bossehen steeds voldoening vinden. Het dorp profiteert daarbij van zijn goede ligging in dc onmiddellijke nabijheid van Alkmaar, dat uit alle dcclcn der provincie met spoor, tram en boot gemakkelijk en vlug is te bereiken, dat snelle verbin» dingen heeft met dc Zaan, Amsterdam, Utrecht en Hilversum, met Haarlem, Leiden, den Haag en Rotterdam, ook met Friesland en Groningen, en waar meestal directe communicatie is met den Duinkant. -Met sommige treinen wordt dc reis van Amsterdam naar Bergen binnen het uur afgelegd. Waar wij achtereenvolgens alle factoren hebben nagegaan, die hebben samengewerkt om Bergen tc bevoorrechten boven vele dorpen in Ken» nemerland, mogen wij hier niet verzwijgen, hoe de Raad der Gemeente alles bevordert wat dienstig is, om het dorp voor vreemdelingen aan» bevelenswaardig tc maken. \\ aterleiding, elcctrisch licht en rioleering zijn faciliteiten, die zomer» gasten gaarne en als iets»van»zelf=sprekends aanvaarden. Voor»zich» zelfsprekend zijn dc volgende staatjes; het is de vooruitgang, in cijfers geconstateerd. In het hartje van het seizoen, den Istcn Augustus, bedroeg het aantal vreemdelingen, dat tc Bergen tijdelijk verblijf hield, in het jaar 1908 .... pl.m. 350, 1909 550, 191 0 -50, 1911 ... „ 1100, 1912 1350, 1913 1400. 1917 2200. Het aantal inwoners der gemeente bedroeg op den lsten Januari van het jaar 1905 1729, 1910 2250, 1914 2709, 1915 2891, 1916 2956, 1917 3085, 1918 3358. Het aantal huizen bedroeg op den lsten Januari van het jaar 1905 425, 1910 528, 1914 730, 1918 879. Volgens de lijst, die ieder jaar door de plaatselijke Verceniging tot Bevordering van het Vreemdelingenverkeer wordt verspreid, bedroeg het aantal pensions (incl. hotels) in het jaar 1909 26, 191 0 58, 191 1 70. 191 2 88, 191 3 105, 191 4 110, 1918 147. In dit zoo bekend en gewaardeerd geworden hoekje van Nederland heb ik thans weder het voorrecht de bezoekers te mogen rondleiden, hen te wijzen op veel schoons en merkwaardigs, ook op historisch gebied; hen te doen stilstaan op vele punten voor een mooi panorama of een fraai dorps» of boschgezicht, bij een noodigend in= of doorkijkje. Mogen velen na de kennismaking met een „dankbaar en voldaan" niet dan noode afscheid nemen! 1) Hoe men het best te Bergen zijn dag kan besteden? Men raadplege daarvoor de rubriek «Wandelingen en Uitstapjesi. Zie hierachter, in hoofdstuk C. In de „tram". Het is slechts een groot kwartier van station—Alkmaar per locaal; spoor naar Bergen, maar langs een traject, dat in zijn kortheid afwisseling genoeg biedt voor den reiziger, die noordwaarts het ruime vergezicht weet te waardeeren over WestsFrieslands begin met de dorpen van den Langendijk op den achtergrond, westwaarts dat over de velden tusschen den Duinkant en de bosschen van Alkmaar en Heiloo, of het fraaie kijkje op de wijkende stad, die vooral in den namiddag van deze zijde gezien, zoo vroolijk oprijst uit het groen van haar beplante wallen. Aan de vlotbrug te Koedijk het Noord*Hollandsch kanaal verlatende, treft den opmerkzamen beschouwer de overgang van de klei naar het zand, de zeldzaam mooi begroeide duinhellingen tusschen Schoorl en Bergen, die steeds naderkomen; de tegenstelling van de kale booms looze vlakte met de steeds boschrijker wordende omgeving van het doel der reis. Links boschjes van laag kreupelhout, verspreide lande* lijke woningen in het groen, de boschrand, die de huizen der lange dorpsstraat aan het oog onttrekt, een rij nieuwe woningen en pensions, die al dadelijk de eerste aanwijzing zijn van een steeds groeiend Bergen; ter rechterzijde boeit ons het gezicht op den hoogen be» boschten duinwal. Het is een veelbelovend welkom, dat nog vóór het uitstappen wordt toegeroepen. BEROER KUNSTHANDEL. B Wandelingen. I. Van het Station naar De Ruïne en Het Hof en terug naar het dorp. Bij het \erlaten van het station is van het eigenlijke dorp weinig te zien, naar rechts buigt de straatweg zich om door het geboomte; achter het reeds vergrootc „Oranje=Hotel" en de andere nieuwe gebouwen, die sedert de opening van de spoorlijn tegenover het station zijn verrezen, rondt zich de wijde boog van hoog hout, waarin \ oorheen de Renbaan was gevat en thans de Hertenkampsomgeving 1 2) Het pleit zeker voor Bergen, dat in de laatste jaren vele kunstschilders hier vertoefden en sommigen zich er blijvend vestigden. Gnder de laatsten noemen wij de heeren Graadt van Roggen, Tj. Visser en de heer en mevr. van der Hoef—Van Rossem. In den Berger kunsthandel heeft ieder der exposanten de gelegenheid op vaste tijden de schilderijen, etsen en andere kunstwerken naar eigen inzicht te groepeeren, waarbij dient vermeld te worden, dat het niet uitsluitend Berger landschappen of binnenhuisjes zijn, die hier op het doek zijn gebracht. De geheele inrichting van het kleine zaaltje met zijn matten lambrizeering, de zolderbalken, de roode tegels en de oude schouw met de houten blokjes in het kolkgat vormen met de kunstwerken een geheel, dat zeer de aandacht trekt, te meer, daar de stroom van het vreemdelingenverkeer langs de deur loopt. De gevelsteen vermeldt: Anno 178? ^ heeft Oerrit Willem Ivangh Oud 10j jaar Deerste Steen Gelegt. Het oude woonhuis dateert volgens de cijferankers in den trapjesgevel van het jaar 1665. Voor de meening, dat deze woning eertijds tot pastorie heeft gediend, bestaat geen enkele redelijke grond. Het oude huisje kwam bij den bouw van het Postkantoor in het bezit der gemeente Bergen. Op den voorgrond stond het merkwaardige huisje te behouden, doch de groote moeielijkheid was het zoo te herstellen, dat het bewoonbaar werd, wat de Gemeente zeer veel geld gekost zou hebben. Door de medewerking van de familie Sterken te Bergen, de tegenwoordige eigenaars, die alle kosten van den herbouw op zich namen, heeft men deze mooie oude woning voor afbraak weten te bewaren. Het huis werd geheel in eigen beheer gerestaureerd onder leiding van den architect M. Plate; het is een voortreffelijk voorbeeld van fraaien bouw geworden en geheel ingericht als Museum. Bij het afdrukken van dezen Gids was de volle eigendom door de familie Sterken aan de gemeente geheel belangeioos overgedragen. De oudheidkamer, die voorheen de beschikbare ruimte innam op de bovenkamer van het Raadhuis, is thans hier onder dak gebracht in de als daarvoor aangewezen omgeving. Door mevrouw M. van Reenen—Völter zijn in den loop der jaren bijeengebracht en van verwaarloozing of vernietiging gered allerlei voorwerpen van dagelijksch gebruik en ook wat dikwijls weggeborgen was in de laden van een ouderwetsch kabinet. Behalve den inventaris van een kamer, die aan typisch oud-Bergen herinnert, vindt men er velerlei andere voorwerpen, die in geen verband staan met het vroegere dagelijksche leven; of die historische waarde hebben. Een catalogus . verschaft aan belangstellenden de noodige inlichtingen. Wien het lust, voor een poos, zij het voor een kwartier, den „goeden ouden tijd" voor zich op te roepen, trede hier binnen. Daar is getracht een beeld te geven van het huiselijk leven, van zeden en gewoonten van een voorgeslacht, dat nog niet zoover van ons afstaat; daar is een loffelijk streven, om voor het nageslacht te bewaren wat thuis behoort in Bergen en zijn nabuurschap, met succes bekroond. Wat hier is bijeenverzameld, is werkelijk gered van vernietiging of verdwijning, zoodat het niet meer kan geraken in handen van opkoopers, die het wellicht zouden verstrooien naar alle hoeken der wereld. Dat er sympathie bestond dit streven te steunen, blijkt wel nit de vele voorwerpen, die niet in eigendom werden afgestaan, doch uit eigen beweging door de bezitters in bruikleen werden gegeven. Op trap en corridor trekken de aandacht de in den muur gemetselde wapenschilden ; het eene prijkte vroeger in den voorgevel van Slot Ramp, waarvan de afbeelding hier eveneens is te vinden ; het andere, het oude wapen van Bergen, dat met de zes witte merels, is afkomstig van het oude raadhuis. Daarnaast afbeeldingen van Craneborgh, het oude Hof en Poelenburg. —— rtrïïïtarsrr , een miniatuur-koestal in zomer-tenue; het oude spinnewiel Allerlei voorwerpen, thans „ie, meer of weinig in gebruik, worden er aange.roHe!, NoTs'fhe Z. 8ehee' 0n!'ekenCl' Z0°alS de °Ude Noorsche liksteen en de oude' Noorsche balk, resp. strijkijzer en muziekinstrument. Oude en nieuwe relieken de" Spaanschen tijd en aan 1799, zijn er mede aanwezig"' w»»rH T s " S,ee"en t0< de nieUWste ku"Stzandsteen worden er bewaard, evenals de staaltjes van penteekenkunst van meester Ellen - 3) D?0nraardhn,!dtbHZOnHderhCden '"""k* men Berge" in Woord en Beeld >. l ! u herinnering levendig aan het oude .Kranenburg!.,, later °° !r " 3S mer"»'- genoemd en dat vroeger aan den overkant van herJnh,f 7" g 8en' Het d°°r V,jVerS a,Keslo,e" terrein is nog altijd herkenbaar. In 1833 was slechts het poortgebouw nog aanwezig waarna^ WCrde" Vroe2er eenden,n osselen gevonden. De koperen buis, waarnaarst mooie hoekje met de bemoste wallen is genoemd, loop, onder Wiver I^den °' ? afv,oeiend «""«"water uit de beek naar den b«,h , J 1 'er Z,Jn de '"«"'"opende vijvers ideaal-mooie ijsbanen, beschut door hooge wallen en het bosch. 5) Als opeenvolgende bezitters vinden wij genoemd de geslachten Van Haemstede- ^chou h s4 'uVan B0rse,e'1 f43S-l507|, Van Brederode [1507—1563], Schouwenburg, Sterneburg en Lippe [156S-1641J, Studler van Surck [1641-1707 , l7"7-,797 'Mulert ('797 18.5:, Barnaert 1815-1851 en Van Reenel Uitgebreide fundeeringen, onder en naas, he, tegenwoordige gebouw, duiden een vroegeren bouw aan van het -Huis te Bergen , dat waarschijnlijk in 1574 mede werd ,n de asch gelegd. Het Hof bleef in puin liggen, tot in 1641 Heer Anthonius Studler van Surck met de heerlijkheid werd beleend en te Bergen kwam wonen. De bouw van een groot kasteel met zijvleugels werd ontworpen, doch kwam n.et tot stand. Het tegenwoordige heerenhuis is de na aan- en verbou w veranderde linkervleugel, die in 1660 gereed was. Sedert 1641, toen *oor Bergen betere tijden aanbraken, is het Hof onafgebroken door de Heeren van Bergen bewoond geweest. •) Voor uitvoerige bijzonderheden verwijzen wij naar De Heerlijkheid Bergen in Woord en Beeld , 2e druk door Mevr. v. Reenen—Völter. **) Naar Ed. Qachot: Les Campagnes de 1799. 6) In dit buurtje is opmerkenswaard de merkwaardige Louis XlV-bouw van de smidse, die ook in de Septemberdagen van 1799 een rol speelde. Het woonhuis was toen ingericht als barak, waar de Russische soldaten den brandewijn roof¬ den, die hen zoo slecht bekwam. II. VAN DE HALTE OOSTDORP. A. De Dorpsstraat in. B. Langs den Loudelsweg naar de bosschcn. C. Langs den Natteweg en Karei de Grootelaan naar het dorp. D. Over Zanegeest naar de Breelaan. Bijna alle reizigers voor Bergen verlaten de tram aan het station hij de Breelaan; zij, die in het oostelijk deel der gemeente wonen, in de omgeving van den Bergerweg, stappen een paar minuten vroeger uit, aan de halte Oostdorp, terwijl een klein gedeelte van de passagiers, die hier hun wandeling willen beginnen, hun voorbeeld volgen. Of dit laatste aanbevelenswaardig is, mogen zij beoordeelcn, die ook hier onze aanwijzingen zullen willen volgen. A. Bij de abri aan de halte Oostdorp links afslaande, wijst de Van Borselenlaan naar een op enkele meters afstands gelegen knoop in het wegennet. Wij gaan niet rechtuit, den Bergerweg op, die naar Alkmaar leidt, maar slaan slechts de Dorpsstraat in, die hier tusschen de hagen een aanvang neemt. Enkele bochten voorbij kleine hoekjes bosch voeren naar den rechten hoofdweg onder de lommerrijke iepen, tusschen nette, goed verzorgde burgerwoningen, optrekjes en winkel» huizen door, een vroolijk en welvarend uiterlijk toonende. Het is het veelbelovende voorportaal van een groot huis met vele afdeelingen: het Bergerbosch, waarheen zich de straatweg met een dubbele ombuiging wendt langs de pastorie, die geheel de lange straat overziet. Even daarvoor bereikt men door een der beide rcchtsehe dwarsstraten tegenover de openbare school het centrum van het dorp, de omgeving der Ruine. Links van den weg verheft zich de R. K. Kerk. >) B. Enkele schreden voorbij de Dorpsstraat staan wij op het kruis* punt, waar links de Koogerdijk begint, die voorbij de Kunstzandsteen: fabriek en grootendcels parallel met de spoorlijn, op de Koedijkers 1) De R. K. Kerk is een betrekkelijk nieuw gebouw, dagteekenende van 1867 en dat een vroegeren bouw van 1810 op dezelfde plaats verving. De vroegere kerk aan den achterweg op Oostdorp, die in 1809 door brand werd vernield, had bij den inval van 1799 zeer geleden, alle voorwerpen van waarde werden geroofd en de bibliotheek vernield. Voor verdere bijzonderheden raadplege men: .Bergen in Woord en Beeld . vlotbrug aanloopt; rechts neemt de Loudelsweg een aanvang voor „Zuilenhof". Deze grintweg voert achter het dorp om en biedt een aangename wandeling met het uit/icht op het hout, waarin de huizen der Dorpsstraat zich verschuilen en waarboven de spits der R. K. Kerk zoo bevallig uitsteekt; langs landelijke woningen bij akkers en kleine boschjes, voorbij open vakken met aardige kijkjes. Het is een andere toegangsweg, die voorbij het trotsche St.sAnthoniusgesticht2), onmid* dellijk naar een der schoonste gedeelten van Bergen voert, naar de Studler van Surcklaan en achter Het Hof, vanwaar men langs ver» schillende wegen het hart van het bosch kan bereiken. C. Van de halte linksaf de Van Borselenlaan in, dan rechtsaf door het HET ST.SANTHONIUSGESTICHT. eerste gedeelte van de Dorpsstraat, spoedig weer rechtsaf houdende, kunnen wij de Karei de Grootelaan volgen, die langs het veld recht op de Ruine aanloopt; wij nemen echter liever de tegenovergestelde 2 Het St.-Anthoniusgesticht, geheel vrij-Iiggende voor het open veld en door zijn statigen bouw allerwege in den omtrek de aandacht trekkende, is een groote Inrichting van Onderwijs, toevertrouwd aan de Eerw. Zusters Ursulinen. Met gebouw bevat een parochiale school voor R. K. kinderen van Bergen, een Kweekschool voor Onderwijzeressen, met daaraan verbonden cursus voor de hoofdacte, en een Pensionaat voor jonge dames uit den gegoeden burgerstand. In 1903 kocht de St. Josephstichting te Monnikendam hier 32 H.A. grond voor het vestigen van de Parochiale school en het Pensionnaat, dat in een behoefte voor de noordelijke provinciën bleek te voorzien, daar het getal pensionnaires in weinige jaren van I) tot 50 was gestegen. In 1936 werd het geheele bouwplan voltooid en in Sept. 1907 uit Monnikendam de bloeiende Kweekschool voor Onderwijzeressen met daaraan verbonden hoofdcursus mede hierheen overgebracht, zoodat de geheele bevolking van het ruime gebouw 90 X '9 M. thans pl. m. 170 personen bedraagt. Naast het hoofdgebouw ligt de Directeurswoning. Uitgestrekte moestuinen en eene groote boerderij behooren bij de Inrichting. het midden het gedeelte van het Bergerhout, dat in het eentrum de torens van de beide kerken en van het Pensionaat vertoont. Op den achtergrond de stad Alkmaar op bedrieglijk korten afstand en de zich naar het zuiden uitstrekkende partijen van Alkmaarder» en Heiloër» hout. Naar het N.O. één lange rij dorpen op den achtergrond, uit» loopende naar den kant van Schagen, terwijl in het midden het wijde veld doorsneden wordt door Koedijk, dat in zijn volle lengte zich voor ons uitstrekt en den eigenaardigen indruk geeft van vele op een lange rij geplaatste pvramiden. Op den voorgrond wijkt links de boschrand naar den kant van Schoorl en verdwijnen oude boerderijen onder statige grijze wilgen en populieren. Wij kijken hier Kennemerland uit en dat deel van WestsFriesland in, dat bekend staat als het Geestmer» Ambacht. Aan den anderen kant van den watertoren kijken wij Kennemerland in en ontrolt zich een geheel ander tafereel. Vlak bij ons, links om den hoek van het duin verrijst als een reusachtig prieel de kruin van de groep zware hoornen, die aan het begin van de Sparrelaan opwaarts gaan tegen de hellingen. Wat even verder in fel zonlicht gelijkt op struikerig duin, zijn de kruinen van het Bergerbosch, dat zich langs den Egmonderstraatweg uitstrekt en waarboven de toppen der sparren langs de Eeuwige Laan uitspitsen. Wij overzien den geheelen langen boschrand, die in wijden boog zich voortzet tot Wimmenum en waardoor de schoone straatweg loopt naar Den Hoef. Wij zien hier langs de geheele vaak sterk dalende en rijzende kam der Oostelijke duinreeks, die Zuidwaarts wegschemert naar Castricum en waarvoor enkele eenzame molens en boerenhoeven in het afloopende veld van den Duinkavel even zoovele rustpunten bieden voor het dwalende oog. Schenken wij ook onze aandacht aan de duinwereld achter ons. Waar wij niets dan grauwe en blonde toppen hadden verwacht, ontwaren wij tot onze verrassing een weelde van bosch, die wij hier niet zouden hebben vermoed. Rijke bosschen strekken zich in de breedc duinpan daar voor ons uit tot aan de grens van de heerlijkheid Bergen, daar tot den hoogen breeden Klampduin toe, dat van hier gezien met zijn lange westelijke helling heen vijst naar Egmonds torens. Er ligt daar voor ons in het duin een door gemakkelijke wegen doorsneden partij, die minstens even groot is als het Bergerbosch vóór het duin. Ongeveer in het midden van deze duinbosschen slingert zich de nieuwe straatweg naar de Noordzee, wier wateren blauwe hoekjes en vakken afteekenen tusschen de toppen der zeeduinen in de verte. In de richting W.Z.W. zien wij de roode daken zich afteekenen van BergensaansZee, Nederlands jongste bads plaats, waarheen thans de rookpluim van de locomotief voortschuift langs de nieuwe baan, dwars door het duin, van het bosch naar de zee. Door het Westen heen wenden wij ons van de gebouwen der waterleiding vlak voor ons rechts naar de duinen achter Schoorl met zijn oudere bossehen en jongere ontginningen. Wat vroeger dor en kaal was als de grond, waarop wij ons hebben neergevlijd, dat ziet nu groen en bewassen. Daar verdwijnen hoe langer hoe meer de witte plekken en is het duin vastgelegd na noeste vlijt. Rij naast rij jonge dennen klautert daar naar boven, om aan de andere zijde weer af te dalen. Zal het ook gelukken den strijd zoover door te zetten, tot ook die hooge blinkerts naar het Noordwesten, daar over het oudere bosch, zich gewonnen geven, en die andere, nog hoogere, waarop het waar» nemingsstation van den trigonometrischcn dienst verrijst? Met de mannen, die daar in de Staatsduinen hun sporen verdiend hebben, is veel mogelijk! Het einddoel dezer wandeling indachtig, keeren wij thans langs den kortsten weg, de helling af, naar „Duinvermaak" terug. Bij den slagboom slaan wij rechts het boschpad in tusschen slanke jonge eiken en een enkelen eschdoorn of berk; daar tusschendoor schemeren zware massa's van hoog hout en zien wij de ronding der kruinen bij de Ruine. Bij een kromming verlaten wij den duinvoet en betreden wij de Sparrelaan, die recht op Het Hof aanloopt. Van sparren is hier op dit punt echter niets te zien, doch wel wordt ons iets anders gegeven, dat juist het schoone van dezen hoek van het Bergerbosch uitmaakt en elders in Kennemerland tot de zeldzaam» heden behoort. Aan den rechterkant verbreedt zich het bosch en rijen zich de stammen tot aan den top op de steile helling met haar blader» tapijt; links verdichten zij zich tot een zuilenmassa, die een fraai boschplein vult. Vooral één hoekje aan onze rechterhand verdient onze aandacht: het welbekende veelbezochte plekje „Onder de Beuken", dat als een afzonderlijke boschzaal zich voor ons opent. Hooge beuken omringen de open ruimte of verrijzen er in het midden, als forsche, rechte pilaren, met twee paar armen te omspannen. Knoestige takken spreiden zich als reuzenslangen meters ver en stren» gelen zich naar boven in wirwar dooreen. Het glanzende bladerdak laat slechts even het zonnetje door, om hier en daar lichtsprankels en lichtende punten te tooveren op het bruin«doorspikkelde zand. En deze schaduw strekt zich uit naar den top van het duin, slechts hier en daar onderbroken door een heldere plek zand, waar de vallende wind of de gutsende regen de bruine bladeren heeft meegevoerd. Geheim» zinnig ruischt en suist het hier in de breede kronen, die den wind opvangen en hem verhinderen zich neer te werpen, die de hooge hal beluwen, ook als de zeewind gierend komt aanvaren. Het blijft hier beneden rustig en kalm, ook als boven de takken tegen elkaar klep» peren in worsteling met den bulderaar, die het duinzand over hen heenjaagt. „Onder de Beuken" wordt door niemand vergeten op deze wandeling naar het „Hof"; wie dieper in het bosch zijn doorgedrongen en zijn schuilhoeken kennen, zij weten, dat dit mooie hoekje slechts Óen punt is tussehen vele andere, die hetzelfde karakter hebben, in een geheele reeks gelijksoortige zich voortzettende langs den duinvoet. Het kan hier „Onder de hooge boomen" druk zijn. Vroeger kon het er zelfs drukker zijn dan thans, toen het hier de eenige gelegenheid «as om het duin te beklimmen. Waar nu de voet tot over den enkel weg» zinkt in het dikke bladerkleed, daar was jaren geleden een breed pad naar boven met duizenden diep ingetreden voetstappen in het mulle zand' daar klom men onder de boomen door tot aan den top. vanwaar een groet kon gezonden worden naar de verre zee. Thans wordt er op deze helling niet meer gezwoegd naar boven of in onbeteugelde vaart gehold naar beneden, maar wordt er aan haar voet kalmer genoten. Kom er op den namiddag en ge vindt er spelende en stoeiende kin» deren; er wordt krijgertje gespeeld en stuivertje gewisseld tussehen en schuilhoekje achter de breede stammen; er wordt blindemannetje gespeeld op de open ruimte, onder toezicht der ouderen, dle hler L traditie van „het.Vrouwtje^aan^Duin" voortzetten. Geen Alkmaardcr, of hij heeft daar genoten, zoover zijn herinnering strekt. Hij was er als kind met zijn ouders of zijn kornuiten; hij kwam er als jongeling met zijn vrienden of zijn meisje; hij bracht er later zijn kinderen heen en hervond er in het spel zijner kleinkinderen eveneens zijn eigen jeugd terug. Wat „Kraantjelek" is voor den Haarlemmer, dat is dit plekje voor den Alkmaarder. Thans betreden wij weder de straks verlaten Sparrelaan, die hier afwijkt van de duinen en onmerkbaar zich verbreedt; daar opent zich een andere heerlijke wandeling tussehen de afwisselend geplaatste dennen en sparren. Hoog en slank zijn de pijnboomen met; knoestig en door den zeewind gedeukt verheffen zij zich soms niet bo%erhet weelderig akkermaalshout, dat hen aan alle kanten omringt en dekke zij mede het pad. Ernstig en stil steekt het eeuwige groen af bij het meer beweeglijke loover aan weerszijden, nu eens licht, dan weer dicht, maar nergens hetzelfde. Een plechtigen indruk maakt deze gang door het hart van het rijke bosch, dat zich hier in al den overvloed v an /ij variëteiten vertoont en door het onafgebroken afwisse en van tint op stam en blad meespeelt in het spel van kleuren, dat ook de sparren tc genieten geven. Toeven wij hier bij dalende zon, even voorbij de Vinkenbaan en merken wij de tegenstelling op tussehen het duister van den pas verlaten sparrentunncl en de verlichting van de pijnen, stammen voor ons, wanneer het zonlicht nog hecnstrijkt over het lagere hakhout en alle boventakken verguldt met gloeiend oranje en goud en warmen gloed geeft aan de lichtende armen tussehen de donkere kronen en den grijzen stam. Voorbij de Guurtjeslaan worden de boomen voller; de takken met hun in alle jaargetijden groene franje worden dichter en lager, vooral in het gedeelte bij den straatweg. Hun tooi spreidt zich breed uit als een groene wolk, die het zonlicht schut en waaruit de grond bestrooid wordt met de afgevallen naalden, die hem dekken als met een zacht tapijt. De Sparrelaan blijft ons boeien tot het einde toe, omdat het begin niet is als het midden en dit niet als het einde, ook door de vele in® en doorkijkjes van het beschuttende hout, waardoor hier en daar de heuvelachtige grond der lage voorduinen te voorschijn treedt of op andere plaats een open vak ruime blik vergunt op schoone partijen. Waar de laan den straatweg kruist, ligt het Rondeel »)• Wij zijn hier in de onmiddellijke nabijheid van Het Hof, waarheen de koele schaduw der zware linden voor de brug ons wenkt. Aan weerszijden strekt zich de Eeuwige Laan voor ons uit; rechts wijst de weg naar Egmond, links keeren wij door de allee van hooge beuken voorbij de Ronde Kom en door de Hoflaan naar het dorp terug '). 1 Het Rondeel was eertijds de plaats, waar de Heeren van Bergen hun paarden afreden. De beide kanonnen, die hier uit den grond steken, zijn bij de vlucht der Spanjaarden na het ontzet van Alkmaar 1573 hier achtergelaten. Een ander paar vindt men bij de brug voor Het Hof. 2' Voor de wandeling om Het Hof raadplege men het laatste gedeelte van Wandeling I. Illa. LANGS DEN RAND. Wij sloegen hij „Onder de Beuken" de Sparrenlaan in, die vandaar recht op Het Hof aanloopt en volgden toen den gewonen wandelweg van diegenen, die door kort vertoef slechts gelegenheid hehhen alleen met de hoofdwegen in het bosch kennis te maken. Wie met de zijwegen en achterpaden wat nader wil kennis maken en van hier tevens de omgeving van Het Hof wil bereiken, noodigen wij uit ons te volgen, waar wij onder de hooge boomen het pad inslaan, dat zich tusschen de stammen door slingert langs den voet van het duin en uitloopt op den vijfsprong aan het einde der Guurtjeslaan. Daar, achter de Vinkenbaan, eindigt de fraaie boschpartij, die zich met zijn donkerten en diepten zoo somber, bij grauwe luchten soms dreigend voordoet over het lagere hakhoyt; tot zoover loopt de dicht bewassen duinhelling, waarvan het voorliggend zacht glooiend terrein hezet is met hooge rechte slanke stammen, van beuk en eik vooral, die opklimmen naar den top van het duin en waartusschen hier en daar een zwaargetakte reus plaats vraagt voor zijn wijduitgespreide armen en wortels. Dicht struikgewas als onderhout is hier niet, doch ook geen felle zon kan er doordringen, om vroolijkc brecde lichteffecten te voor* schijn te roepen; ernstig en statig, in plechtige rust, zoo doet zich hier het Bergerbosch voor. Het Slangenpaadje begint als smal slingerpaadje langs den duinvoet. Zacht gaat er de voet op het fluweelen mos, dat zich voortzet onder het hakhout, waaronder het alle golvingen van het heuvelachtig terrein volgt. Het is er goed te wandelen of zich neer te vlijen in de schaduw van het dichte eikenblad op de helling van het beschuttende duin, in den zomer en in het najaar, waar hier als overal elders in deze bosschcn de goudkralen van de lijsterbes neerhangen en schitteren in zware trossen. Het is er aan den stillen buitenkant van het bosch een mooi paadje, dat zich voortdurend rondt en buigt en slingert, daalt en stijgt en wij vergeven het aan het einde zijn muilen bodem, omdat het dichte groen ons steeds zoo lieflijk blijft gezelschap houden en bekoorlijk de lage glooiingen der voorduinen blijft stoffeeren. Waar de bodem ruller wordt, verdient het aanbeveling, even door de struiken naar boven te gaan. Daar is een aardige kijk-over van het duin te genieten. Waar wij tegen den duinrug stuiten, wijst de Kerkelaan links naar het dorp. Nog een paar stappen en het Slangenlaantje buigt zich om, wij keeren het zandige duin den rug toe en volgen het Jachtpad naar den straatweg. Zacht hellend, ofschoon meer open, niettemin heerlijk beluwd aan weerszijden door dicht struikgewas, waarboven naar links eenige alleenstaande dennen zich verheffen, die beschermend armen en kronen uitstrekken, met rechts een inkijkje in een mooi slingerpaadje, dat in het bosch doodloopt, bereiken wij de Eeuwige Laan. Het laatste gedeelte van de Eeuwige Laan volgen wij tot voorbij den korten dwarsweg, den Slot=Rampweg, tot het punt, waar even voor de bocht de Buerweg haaks op den grooten weg een aanvang neemt. Om den hoek ligt diep en mooi in het groen, de boerderij „De Fransch» man", waarop wij thans even uit de verte een blik werpen met belofte voor later bezoek, om daarna den Buerweg in te slaan, die aan de zijde van het polderland het Bergerbosch begrenst. Als tusschen hooge eikenhagen, waar de overhangende bovenste takken een natuurlijk berceau vormen, zoo is het begin langs het smalle wagenspoor van dezen fraaien achterweg, die over zijn gcheele lengte zijn karakter behoudt van een goed beschutte wandeling, tusschen weelderig eikenhakhout. Niet het minst is zij loonend door de ver» gezichten over de weilanden heen en tusschen de boerderijen door, met den achtergrond van de bosschen langs den Egmonderstraatweg, waarboven de duintoppen blauwen. Wie dit vergezicht ruimer genieten wil, sla voorbij de beide woningen tusschen het hout den weg in naar het Wiertdijkje, dat achter het bosch om naar de sluis bij de Voert aanloopt, of make dc wandeling langs de geheele Voert tot aan den straatweg bij het Hooge Duintje. Ook nabij het einde van den Buerweg, bij Westdorp, trekt hetzelfde vergezicht de aandacht. Wie verborgen schoonheden van het bosch weet te waardeeren, dwale links af langs den Brederodeweg, die door het kreupelhout en over oneffen terrein met stille beschaduwde hoekjes kronkelt naar de Eeuwige Laan. Het bosch aan deze zijde van den straatweg is het oude Rampenbosch, met den SlotRampweg, in den naam de herinnering bewarende aan het slot Ramp, dat hier vroeger stond, ongeveer bij het midden van den Buerweg over het veld uitziende. Het Huis der Heeren Ramp was een statig gebouw met hoogen vierkanten toren, door grachten omringd; een afbeelding door Rademaker, bewaart er mede de heugenis van. Willem Adriaan, graaf van Nassau-Bcrgen, kocht in 1738 Huis en bosch en voegde de bezitting bij de heerlijkheid Bergen. Later werd het vervallen gebouw afgebroken. 1 Wanneer dc tallooze mooie hoekjes van het Bcrgerbosch eens met elkander zouden worden vergeleken, dan zou het boschgezicht, dat ons aan het einde van den Buerweg wacht en ons treft door zijn rustige schoonheid, stellig een der eerste zijn, om te worden geroemd. Aan den overkant van den dicht belommerden vijver welft zich over dc dwars» gracht achter Het Hof de boog van het oude grijze Melkbruggetje. Naar rechts sluit de boog van het Sluisbruggetje, waarover de Sluis» 1 «Heerlijkheid Bergen in Woord en Beeld., door Mevr. van Reenen-Völter, geeft ook de afbeelding. laan uitloopt op dc Voert, op even bevallige wijze den vijver van de Mosselenbuurt af. Daarachter verschuilt zich dc buurtschap, met de oude boerderij op den voorgrond; vóór ons, tusschen de beide bruggetjes, boeit de donkere achtergrond van een boschpartij, waar bij ondergaande zon wonderschoonc lichteffecten worden getooverd op de slanke stammen onder de dichte kronen. Na het ruime stads», veld», duin» en boschgczicht bij het sluisje op de Voert niet te hebben verzuimd, voert het pad, dat wij in onze tweede wandeling reeds heb» hen betreden, ons naar den tegenoverliggenden hoek achter Het Hof om naar den driesprong, waar De Doorntjes rechtsaf den verderen weg langs den rand aanwijst. Elzen en esschcn omzoomen den rechterkant van het wagenspoor; een berkenbosch met verspreide dennen vergezelt DE SLUIS. ons links; het zandpad buigt zich en kruist den Meerweg bij den een» zamen beuk, die droef verwaaid ons spreekt van de noordwesters, die over zijn hoofd zijn gevaren. De Doorntjes verloopt in den Zuidergeest in dc richting van de Roomboterfabriek, en volgen wij niet verder; den Meerweg echter willen wij opwandelen, het open veld tegemoet. Een brug, een water» molen, dijken, een kluft, een ringvaart, zij geven ons te kennen, dat wij het echte polderland voor ons hebben: wij staan aan den ingang van de Bergermcer, waardoor de Groeneweg zijn rechte lijnen trekt tot bij den Alkmaarschen tol op den Bergerweg. IV. HET BERGERBOSCH. Tegenover de oude linde voor den ingang der Hoflaan, rechtsaf, is een smal paadje tusschcn huizen en erven, de ingang van het groote bosch, waarvan de zoom het dorp heluwt. De Kerkelaan is het oude kerkepad in het „Bosch van Bergen, anders het HeeresBosch, om hetzelve te „onderscheiden van het Rampenbosch»), welke beide Bosschen door „haar uitgebreidheid na aan den anderen komen. Dit Hecre*Bosch dan „was al van ouds vermaart, doch heeft veel in waarde aangenomen, „door het aanplanten en de goede schikking van de vorige Heer en „Vrouwe van Bergen".2) \V ij bevinden ons dadelijk onder hoog hout. Waar de spoorlijn de laan kruist en achter Kranenburgh in het sparrenbosch verdwijnt, opent zich een breede baan, dwars door het geboomte geslagen en overal nieuwe kijkjes verleenende en nieuwe groepeeringen aan den dag brengende, die het traject naar zee zoo aantrekkelijk maken. Waar de Renbaanlaan uitloopt op de Kerkelaan, achter ons als afgesloten door den grijzen kerkmuur, ligt een bijzonder mooie plek in het Bergers bosch voor ons open: het vroegere terrein van de Renbaan, waar de KennemersSportclub jaarlijks talrijke meetings hield. Inderdaad levert de geheele omgeving van het ruime vijf bunder groote veld, gezien van het heuvelachtige hoekje, waar het mos een zacht kleed spreidt, een hoogst schilderachtig geheel. Over het terrein heen boeit de breede zoom van dicht hakhout met de alleenstaande naald; hoornen; dwars er doorheen loopt de donkergroene streep van de kruinen der Sparrenlaan, oploopcndc in de richting van Het Hof; daarachter loopt een zwaardere massa op tegen de hellingen der voorduinen, waarin de beuken wortelen; de blinkende klimweg van het „Zandgat" is de scheiding tusschcn deze duingroep en die van den Schoorlschen Nok, welks breede rug tot aan den top geheel met jonge dennen is bezet. Op den voorgrond naar rechts onder de iepen de oude boerderij met haar rieten dak, in harmonie met haar rustieke om= geving, waartegen de door het geboomte schemerende nieuwe gebouwen minder stemmig afsteken; naar links voor den boschzoom eenige ronde beukekruinen, die de enkele schaduwplekken werpen op geheel het wijde perk. 1) Zie lil A. De wandeling »Langs den Rand>. 2) Noordholl. Arkadia, door Claes Bruin, Anno 1732. III De vroegere Renbaan en de belendende bosschen hebben thans een geheel andere bestemming gekregen en zullen in de komende jaren stellig nog meer van aanzien veranderen dan in de afgeloopen ja het geval is geweest. Over het grasveld zijn wegen aangelegd, die zich buigen om het middenvak, gereserveerd voor een door den_ heer■ J. va Reenen aan de Gemeente Bergen ten geschenke gegeven hertenkamp, thans bevolkt met zestien herten; nieuwe woningen zullen zich er allengs meer en meer omheen groepeeren en een nieuwen voorgrond schuiven voor den ouden boschzoom. De bouwmaatschappij „Bergembinnen" sticht er haar villapark en wijzigt daarmede langzamerhand het karakter van de geheele om= geving er echter naar strevende, om voor het oude natuurschoon van het bosch het moderne schoon van een tuindorp terug te geven en alles te vestigen op den meest solieden grondslag. In de onmiddellijke nabijheid van de spoorbaan verschuilen zich reeds de eerste villas in den boschrand. De Komlaan strekt zich als een breede allee reeht naar de diepte van het bosch uit, in de richting; der duinen- om en in de houtwallen nabij de Guurtjeslaan ronden zich en buigen'zich af de nieuwe lanen, waarlangs hier en daar reeds de pasgebouwde villa's haar kleuren doen afsteken tegen de tinten van het hout. Ook tusschen Komlaan en Sparrenlaan werd het hout doorkruist met nieuwe wegen en ook hier is iets verloren en ingeboet van het stille bosch met zijn intieme verscholen hoekjes; ^^ ^ '^leyets gewonnen, nu de mensch er zich zijn woning kan stichten in rust e lommer in den schuilhoek, door hem voor zich zelf uitverkoren. e missen oude punten, waarheen we telkens werden getrokken, we vinden iets anders terug, dat we spoedig weten te waardeeren. Oude gezochte wandelpaden zijn opgeofferd en verdwenen, maar nieuwe rustpunt voor het oog het o,en K.rU«,„„ j. tusschen hLge'wallen"voorbij de Komlaan, naar de kleine waterpartij SXt omhangende bo.ch op de .teile oevers. Hier ,t.,gt het pad. dat nu niet meer gaat tu>«ehe« lage voorduinen, maar er overheen •. „ Kprlc door elkander, maar niet zoo dicht D"' TrzoÏJt'er d^r e» maakt dit gedeelte lieht en vroolijk. struikgewas rug achter rug ^ ^ sparren vormen er een talrijke verspreidc^grocp. die he't onderhout besehernit. Zandige, zet de laan zich tusschen mos en heide voort door het bosch, tot aan den achtersten hoek, waar zij op den achtergrond schijnbaar afgesloten wordt door een steil oploopend duinpad. Wat F. W. van Eeden in zijn >Duinen en Bosschen van Kennemerland* schrijft over het Bergerbosch, moge hier een plaats vinden: •Die houtgronden behooren tot de wildste en oorspronkelijkste van Holland. Tusschen «schaduwrijke dennenlanen strekken zich dichte boschjes uit, wier karakter wezenlijk van •dat der Haarlemsche bosschen verschilt. Hier groeien vooral de beuk en de lijsterbes in «groot aantal; daarop volgen de berk, de hulst, de den, de eik, de eschdoorn, de els en »de sparren. De hulst (llex Aquifolium L.) groeit hier zeer algemeen en plant zich, evenals »de sparren in het Blóemendaalsche bosch, uit zichzelven door zaden voort, een verschijnsel •dat, voor zoover ik weet, in Holland eenig is en aan de diluviale gronden van de oostelijke •streken des rijks herinnert. Ook de blauwe boschbes (Vaccinium Myrtillus L.), een plant, •die op de heiden en in de bosschen van Gelderland, doch nergens elders in de duinstreken •voorkomt, is hier door mij gevonden. Verder ziet men overal onder de lijsterbessen het •vrouwenhaarmos (Polytrichum), in de zandige lanen de gewone heideplant (Calluna Vul•garis Salisb.) 'en de brem (Sarothamnus vulgaris Wimm.), terwijl de lage weilanden in •den omtrek hier en daar als bezaaid zijn met het fraai violet bloeiende harlekijns-standel•kruid (Orchis Morio L.) — Het is als bevinden wij ons in een gansch andere streek en •de overeenkomst van den plantengroei der Berger bosschen met die der Oost-Nederlandsche •bosschen en heiden is voor de natuurlijke historie van ons vaderland ten hoogste merkwaardig." N.P. Wij meenen onze taak als gids niet zoover te moeten uitstrekken, dat wij ook andere mooie of zeldzame planten of haar vindplaatsen in het bijzonder gaan vermelden. Liever wekken wij op tot bescherming van de nog aanwezige flora en vragen wij de medewerking van het wandelend en b otaniseerend publiek, om vernieling en plundering van den plantenschat in bosch en duin tegen te gaan. Met de waarschuwingen op de bordjes langs de wegen en op de biljetten in den trein wordt den van elders komenden op het hart gedrukt het plukken en meesleepen van duindistels en bossen bloemen na te laten en de natuur niet ten eigen bate te berooven van haar schatten ten koste van het algemeen nut en genoegen. Ieder toone het bezit van zijnwandelkaart waard te zij n ! Een mooie viersprong, midden in de hosschen, is die, waar de Jan* Willemlaan de Kerkelaan rechthoekig kruist. Naar rechts verdwijnt deze onder het overhangend weelderig eikeblad naar den duinvoet, naar links schijnt zij tusschen hoogc boschkanten uit te loopen door spitsbogen, met groen omkranst. Voor ons gaat de JansWillemlaan, op en af, recht op de Mosselenbuurt aan, te zamen een lange laan vormende, die diep in het bosch doordringt en waarin twee openingen ons zullen treffen door haar natuurschoon: de Eeuwige Laan en de spoorbaan, die uit het hoogc hout breed oploopt naar het duin, dat hier voor den aanleg is ontbloot. Naar den tegenovergestelden kant richt zich de Jan:Willemlaan in de voortdurende afwisseling van dichter en ijler hakhout, ops en afgaand, ten slotte langzaam dalend naar het hooge donkere bosch, dat wij aan het begin der Kerkelaan tegen het duin zich zagen verheffen. Wij komen uit op den vijfsprong, waar wij vroeger het Slangenlaantje zijn ingeslagen en thans ons de Guurtjeslaan door het hakhout den terugweg naar het dorp aanwijst, dwars over de Sparrenlaan heen, die zich over den lagen lichten eikenopslag als een donkere massa voor ons afteekent. Een mooi schuilhoekje is hier de Salomon.-Katt.nberg; een dicht bewassen linkerdw.rspad is de Vlnkenbaan, waar onze voet gaat over het mos, dat zich naar weerszijden voorUet als een fluweelen tapijt onder het hout, waar eik, beuk, berk en lijsterbes door elkander groeien en fijne heideplanten den rand afzetten Waar over de beek het pad afbuigt en de Sparrenlaan kruist, helt het af naar het weiland, dat als een groene voorhang zich voor de boschopening schuift. Waar het hout wijkt, wijzen wij naar het mooie kijkje achter de boerderij om naar het duin en naar het andere over de Vlnkenkroft met zijn zwaren boschrand en het Berger kerktorentje op den achtergrond. De Breelaan voert ons weder naar ons punt van uitgang terug. V. RUïNE — DE FRANSCHMAN — BERGEN AAN ZEE De Hoflaan leidt naar de ons reeds bekende Ronde Kom, waar wij bij den rondblik naar het natuurschoon, dat hier zoo kwistig naar alle zijden wordt aangeboden, even onze aandacht hebben geschonken aan het mooie perspectief van de Eeuwige Laan, die wij thans geheel zullen afwandelen. De kastanjes vormen een zwaar belommerd begin, dat door het hooge hout, waarin de bemoste wallen zich verbergen, tot de Mosselenbuurt een meer afgesloten geheel vormt dan het verdere gedeelte. De Spar» renlaan, in den volksmond ook wel Kijklaan geheeten, de Jan»Willem* laan, de waterpartij bij de Koperen Buis en aangrenzende lanen zijn even zoovele punten, die tot een oogenblik toevens nooden, voor wij ten volle genieten van de fraaie dreef, die zich bij de Mosselenbuurt vernauwt. Langer schijnende, dan zij werkelijk is door den schuinen stand der sparren, die naar elkander overbuigen, is zij als de Sparren» laan, een tweede hoofdweg dwars door het Bergerbosch, tevens de verkeersweg naar De Egmonden. Statige boomen zijn er niet vele; de meeste hebben zich gebogen voor den noordwester, maar de onafge» broken reeks van knoestige verweerde stammen met hun naalden* kronen vormt een geheel bijzonderen boschweg, zooals men in geheel schoon Kennemerland niet vindt. In dichte massa's geeft het jongere akkermaalshout hier aan beide zijden luwte, doch nooit wordt dit zoo hoog, dat de koele zeewind geen vat kan krijgen op de laan en steeds heeft de zon gelegenheid plekken van vroolijk licht te tooveren op de lange baan, afgewisseld door de schaduwvlakken onder de grillig gevormde kronen der pijnboomen. Aan het eind omzoomen lage voorduinen de laan en vormen een groepje beuken een natuurlijke eerepoort, die zware schaduw werpt. Een donkere beek verdwijnt links in duister vochtig bosch, waar geen lichtstraal doordringt; de sparren houden op; achter ons boeit links de in het hout gevatte Buerweg; het lage heuvelachtige terrein rechts verheft zich tot hooge begroeide duinen, en terwijl de weg ongeveer een halven cirkel beschrijft, wordt een nieuw boschgezicht voorge» schoven. Op het punt, waar de weg met een wijden boog zijn richting OostsWest verandert in NoordsZuid, in de omlijsting van weelderig eikenbosch aan den voet van het hooge bewassen duin, verrijst VI. BERGEN AAN ZEE. Wie bij den aanvang van de 20e eeuw zou voorspeld hebben: „Aan het Bergerstrand, bij paal 33, zal over een dozijn jaren een badplaats zijn gesticht, zal een groot badhotel met modern comfort zijn ge» bouwd, zal een spoorlijn van Alkmaar loopen tot aan zee, daar zal dan BergensaansZee liggen", die zou zeer stellig van iedereen een verbaasd en ongeloovig antwoord hebben ontvangen, zelfs van Burgemeester J. van Reenen en van zijne echtgenoote. Mevrouw M. P. D. van Reenen—Völter, de stichters en opbouwers van het nieuwe dorp. Thans schrijven we 1918 en de badplaats, Nederlands jongste, maar een Benjamin, die cr wezen mag, is er; het groote badhotel „Nassau* Bergen", is er verrezen, de spoortrein brengt er in de zomermaanden dagelijks zijn gasten voor korteren of langeren duur; op elke nieuwe landkaart staat aan de Noordhollandsche kust een nieuwe stip en de naam, die er bij behoort: Bergen=aan=Zee, door niemand bedacht en door iedereen er aan gegeven, is thans bekend in heel Nederland en ver daarbuiten. Het is met de stichting der badplaats gegaan als met alles, wat wordt en ontstaat en langs lijnen van geleidelijkheid zich ontwikkelt. Ook aan de vestiging op dit punt aan de Noordzeekust is een voor» geschiedenis verbonden; allerlei andere, kleinere plannen en voor» bereidingen, die met een badplaats oogenschijnlijk niets te maken hadden, maar toch ten slotte onafwijsbaar daarop de aandacht vestigden en op het groote plan deden aansturen, hebben den grond» slag gevormd, waarop de latere werden opgebouwd. Er was aan» vankelijk aan de vestiging van een landbouwende bevolking gedacht, voor de gedachte ten slotte post vatte: „Daar zal op dat punt een „badplaats ontstaan, die, op stevige basis gevestigd en in verband met „bijkomende gunstige omstandigheden en medewerkende factoren, niet „misschien levensvatbaarheid zal hebben, maar wel degelijk een veel» „belovende toekomst zal moeten hebben." Groote opofferingen heeft het ongetwijfeld gekost, om te kunnen tot stand brengen, wat gebleken is een noodzakelijkheid te zijn, nu het er eenmaal is; veel arbeid en zorg heeft het gevraagd van hen, die zich de taak der voorbereiding en der uitvoering van de noodwendig uit elkander voortvloeiende plannen op de schouders legden; maar zooveel De Druyvesteinstraat geeft al dalend en stijgend langs gemakkelijke baan gelegenheid het strand te bereiken. Wij beklimmen liever bij de Echo het pad, dat het Russenduin opgaat, dat met zijn breeden voet, zijn lange helling en vlakken top hier de aandacht trekt. Het punt leent er zich toe, om uit te rusten na onze rondwandeling, om niet alleen een terugblik te werpen op het jonge dorp met zijn vcelbe» lovende toekomst, maar ook naar het verleden met zijn oude herin» • neringen. Weet gij wel, wandelaar die hier ons voorbeeld zult volgen en U hier zoo gemakkelijk neervlijt en geniet van het schoone ver» gezicht, dat dit hoogste punt de top is van een kolossalen grafheuvel, door de natuur zelf opgeworpen? Diep onder ons is de laatste rust» plaats van vele gevallen Russische krijgers, die bij een der gevechten in 1799 hier in dezen eenzamen hoek sneuvelden. Tot de herinneringen onzer jeugd behoort nog steeds het luguber gezicht van een door den regen doorwoeld doodenveld, waarop thans een monument is gesticht door den zeewind, die het kerkhof overstoof en van den zeekant bergen van zand verplaatste en steeds hoogcr opstapelde, tot hij dezen heuvel had gevormd. Heerlijk en ruim, nog mooier dan op Vlagduin en Julianaduin, is het vergezicht op het Russenduin, waarheen de P. W. Janssenlaan leidt. • Naar alle zijden overziet men hier de duinen, die naar het N. op den voorgrond oploopen met lange vlakke hellingen met breede vlakken er tusschen. Scherp onderscheiden zich de duinen van den zeereep, „de Olmers", die in duidelijk afgeteekende rijen voortloopen in de richting van de blinkerts vóór Camperduin. Met de andere hooge binnen» duinen, de hoogste in Nederland, vormen zij een zware massa als een bergland in miniatuur, waartegen zich de begroeide Staatsduinen donker af teekenen. Naar het Z. de torens van Egmond en een duin» wereld, die zich voor het oog grilliger en wilder voordoet dan die naar het N. Over den Zeeweg heen loopen de ruggen loodrecht op het strand en vormen zij achter de steile glooiingen, sommige dreigend als massieve hooge fortwallen, vlak na vlak, del na del. Naar het Z.O. torent boven alle uit het hoogste punt, Klampduin, kenbaar van alle richtingen, een baken voor hen, die ginds dc richting of het pad bijster worden. Naar het O. zien wij over de duinen heen; boven het Bergerbosch spitsen de torentjes van Bergen uit; molens en boerenerven teckcnen zich af vóór Alkmaar op den achtergrond, dat daar ligt op dc schei» ding van Kennemerland en West»Friesland. Op den voorgrond rechts een landhuis in een schuilhoekje, in landelijke rust tusschen de donkere dennen van de Verbrande Pan; links een ander schuilhoekje van het groepen, openen de deuren zich ook voor kinderen uit meer welgestelde Duitsche gezinnen tegen een gematigde vergoeding of geheele betaling van de kosten van hun verblijf, om hierdoor èn de algemeene onkosten te verminderen èn van het schoone gebouw zooveel mogelijk profijt te trekken. Bergerduin, waar een zandweg zich slingert door een vochtige pan, met akkermaalshout bezet. Onze laatste wending is naar het W., naar de zee, die over het jonge dorp heenblinkt; naar de veelbelovende badplaats daar voor ons, die zich daar onder wakende oogen en zorgende, leidende handen gaandeweg ontwikkelt tot een model» badplaats, wier nabijheid mede een der bestaansvoorwaarden is van Bergen»in«het»bosch, daar ginds verscholen achter en in de groene manteling. Het is niet te verwonderen, dat op dit eenig punt aan de kust het oog is gevallen voor bebouwing. Vroeger was de toegang vrij en iedereen kon genieten van de duinen zeepanorama's, hierboven aangeduid ; thans zijn de hellingen beplant en troont op den top het Huls Russenduin, bewoond door de familie Janssen. Het is een indrukwekkend gebouw, uit alle richtingen verre zichtbaar en dat den geheelen omtrek beheerscht als een oud ridderkasteel in een bergland. Verrassend is de indruk voorden wandelaar en voor den treinreiziger, wanneer voor een opening van het bosch in het duindal of om den hoek van een helling onverwacht het imposante huis te voorschijn wordt geschoven op den duinfilm. Is de heenreis per spoor afgelegd en wordt voor de terugreis de voorkeur aan een wandeling gegeven, dan biedt naast den Zeeweg nog een andere weg daartoe de gelegenheid. Wij zoeken den zandweg op, dien wij daar voor ons oostwaarts in het hakhout zagen verdwijnen. Slaan wij daartoe aan dc oostzijde van het Kinderhuis den door helm» beplanting aangegeven weg in, den Verspyckweg, die uit de zeeduinen voert naar een gedeelte, dat door wat verwaaid en armelijk kreupel» hout is bezet, om later af te hellen naar een vochtige boschvallei, een duinpan, waar het bics manshoog opschiet. Aan den ingang van dit met hout dicht begroeid vlak splitst zich de weg in tweeën; steeds rechts houdende passeeren wij weldra de spoorbaan, om bij Vlagduin op den Zeeweg te komen. Het is voor de badgasten van Bergen»aan» Zee een aangewezen duinwandeling, die zich niet te ver uitstrekt. Houden wij bij het neerdalen in bovenbedoelde duinpan steeds links, dan brengt de zandweg ons langs een begroeiden duinrand allengs in dichter hout en na ongeveer tien minuten aan een driesprong. Sloegen wij thans rechtsaf, dan zouden wij de bijzonder mooie, met houtgewas bezette duinpan geheel omcirkelen en over de spoorbaan weder het» zelfde punt bij Vlagduin bereiken, dat wij hierboven aangaven. Van den driesprong steeds links houdende, vinden wij na een kleine stijging van het pad weldra een steile helling, die onder zwaar lommer naar beneden voert en na nog een paar malen gedaald en gestegen te zijn, verliest de weg zich in dichter hout, tot wij weder aan een drie» sprong komen. De weg aan de rechterhand leidt door bosch langs een duinhelling naar het Schulpvlak en den Zeeweg, ongeveer recht uit» loopend tegenover den Verbrande»Pan»weg. Dc weg links, aanvankelijk een bemost pad, gaat over in een karrespoor, langs bosch en duin naar den Uilenvangersweg op een vijftal minuten benoorden den Zee» weg. Hier kunnen wij doorwandelen naar de dichtbij gelegen halte aan massa bij den Watertoren nu eens helder en lichtend, dan weer grauw en somber uitsteekt. Nog eenige meters verder en wij staan voor een geheel ander gedeelte, voor een donkeren tunnel, waar zonnestralen slechts zeer spaarzaam den weg bereiken, waar oude beuken en rijzige eiken hun takken en bladeren dooreenmengelen, ook op den zwaar beboschten, hoogoploopcnden wal rechts, terwijl links oprijlanen naar achter het bosch verscholen oude boerderijen voeren. HOOGE DUINTJE. Over lage voorduinen, met akkermaalshout bezet en waarachter het hoogste punt in deze streek opdoemt, het breede Klampduin, bereiken wij de jagerswoning s) (brievenbus!), waar weer een verrassend kijkje over het open veld ons wacht. Hier neemt de weg het karakter aan van een landweg door een eenvoudige buurtschap, Het Woud3) en 2) De bollenschuur wijst ons op de bloembollenteelt, die in den laatsten tijd zich hier ontwikkelt. De boerderijen, waarheen de oprijlanen loopen, benevens.Wouden-Duin< aan den straatweg, te zamen pl. m. 100 bunders beslaande, zijn voor bollenland aangekocht door kweekers uit den omtrek van Haarlem. De aantrekkelijkheid van dezen weg zal er in het voorjaar niet minder om zijn, als van • De Voert« tot aan »Duinzicht< de bloemvelden prijken in hun volle pracht. 3l Op He» Woud, in de nabijheid van café >Duinzicht<. achter het bosch in Z.O. richting, stond voorheen de Kapel van Cosmas en Damianus, volgens een oud memorielied gesticht tot hulp voor diegenen, die van het Egmonder klooster komende, langs den duinkant noordwaarts moesten reizen. Later werd de Kapel veranderd in een school, die in 1865 verbrandde. iVoor uitvoerige bijzonderheden raadplege men: Bergen in Woord en Beeldo spoedig ligt voorbij de boerderij Woud-en nn!n"i> j ™ Mirt h„ doe, v„ vüasrü.'.rde <"°gev,n! De laatste uitloopers van de Bergerbosschen vormen hier een fieheel vanadenangS, w "Duinwe«" noS niet » waargenomen: een duingroep' , K o ^ , tOP bewasscn met weelderig eikenhout een part» huizcn van Het w°ud- -te ^ei"tLzxdrhsr:p ïïeirrd°** 6eb,cd te mi„e, Als SCHÜILENBURG. otrra^DVw * ^ 'j deZe fraaic wandcli"g de kennismaking overwaard. De woningen in den overvloed van groen, het bosch met Sen het ^ ^inkende "Z^dgat" met zijn begroeide kanten, het vergezicht over het veld van de Egmondermeer en het panorama van Klampduin, de slingerende weg tusschen den smallen =S5rS? - •t ' ,In het Iot van zoovele andere buitenverblijven onder de Egmonden, die in de vorige eeuw vielen onder moker en bijl. 5) De gunstige rustige ligging van het pension .Duinzicht, is oorzaak, dat de vele Z771 \r .' " dC 'aatSte jare" den we* hee" ^bben gevonden, hét wLdilinJ" hJ. Z"rSte waardeeren' Me« z'in speeltuin en zijn mooie duinwandeling is het een aangewezen punt voor een pleisterplaats op wandeling of rijtoer. De rijweg naast den speeltuin geeft ook rijtuigen gelegenheTd den nieuw geopenden weg in het duin te bereiken; de toegang is echter niet vrij. boschrand en het hakhout op de helling, het optrekje als een nestje in het groen, de omgeving van het oude landhuis Schuilenburg, •) dat de helft van zijn bosch aan het nieuwere Kaninefatim afstond, zij her» inneren alle aan typische Berger hoekjes en plekjes. Voorbij de boerderij „Groenland" (brievenbus!) neemt de straatweg afscheid van het bosch en zet hij zich tusschen wallen met elzenhout voort naar Den Hoef. Recht tegenover „Duinzicht", enkele minuten van den weg af, verrijst het massieve Klampduin, welks breede rug overal in dezen omtrek kenbaar is en in het duin als een baken dient voor wie er de goede richting hebben verloren. De klim naar den top mag niet worden verzuimd. Door den lommerrijken speeltuin en langs de mooie zitjes in de scha» duw van overhangende elzen voert ons pad naar een wagenspoor tusschen het eikenbosch naar de mooie partij, die de noordelijke helling van Klampduin vult en de lange Bergerduinpan aan de zuid» zijde afsluit.7) Vóór de beboschte helling gaan wij linksaf naar boven, waar een ruim gezicht wordt aangeboden, even schoon als aan den Zeeweg en niet minder wijd en toch weer anders dan bij „Duin* vermaak". Hier geen breed bosch, maar onmiddellijk voor ons de smalle bosch» rand met het polderland. Boomgroepen wijzen er ieder een boerderij aan; blinkende waterloopcn doorsnijden het groene veld met zijn enkele molens; naar het zuiden liggen in het houtgewas verscholen de BinnensEgmonden. Over het geboomte van den oostelijken achtergrond herkent het gewapend oog de torens naar den kant van Hoorn en Purmerend; bij helder weer blinkt er naar het Z.O. de spiegel van het Alkmaarsche Meer, weten wij er de fabrieken van de Zaanstreek aan te wijzen en dwaalt er de blik naar het Zuiden, diep Kennemerland in. Dichterbij verrijzen Egmonds torens en zijn nieuwe gebouwen op den zeerecp. Daarvoor en door het Westen heen een wild gegroepeerde massa duin, waarin als eenige regelmaat naar den Egmondschen kant . de opeenvolgende dwarsruggen zich afteekenen in de richting O.W.; een chaos van zand, opgehoopt tot ronde, breede of spits toeloopende heuvels met rechten, vlakken of gekartclden kam, alles kaal en zonder spoor van boomgroei, die voorbij de grens van Bergen schijnt op te houden. De zee vormt den achtergrond van dit duinlandschap. Naar het Noorden steken de daken van Bergen»aan»Zee uit voor schijnbaar langzaam oploopcnde helling, maar waarin de plooien even grillig zijn als wij zuidwaarts hebben waargenomen. Tusschen de wes» telijke duinen en den oostelijken rand strekt zich voor ons in haar geheelc lengte de ruim 4 K.M. lange Bergerduinpan uit, bijna geheel met bosch bezet en op den achtergrond afgesloten door de hooge en breede ruggen van de Schoorlsche duinen, die naar deze zijde hun boog beschrijven bij „De Franschman" en ligt het Bergerbosch in zijn volle breedte voor ons. ♦ Van de lange westelijke helling af zoeken wij ons pad tusschenhet rKke hout van den steilen noordkant, waar eik, els en berk door elkander groeien. Geheele hoeken zijn er bovendien gevuld met mei» doorn of berberis, met hun weelde van bloesem in het voorjaar terwijl in het najaar het herfstblad er doorspikkeld is met de dofgloe.ende doornappels en de vuurroode bessen. Rondom Klampduin geurt in den Pinkstertijd de duinroos.8) , c,h„„.nbnre was in de 18e eeuw het zomerverblijf der familie Van Vladeracken, 6) Schuilen!»* was w ^ ^ jn de kerk aan Den Hoef. De geheele oude """,a '""v" konslsehilder Hitchcock heefl hier lange jaren gewoond. »ir.r. 5r«lXr.^''n Heeren-w.l U.W. .„l-.de. .o.? P«l W SSrSSiiEV.s appelveiden loopt een wagenspoor naar het strand bij paal 36. . Klampduin ligt oP de grens oude num, tevens de ook het houtgewas in de duinpan®" re'eTvan ouden datum. Uit een beschrijving der Berger du.nen u.t het laatst der 18e ««w 'eekenen^aa- ^ die ^ aitge. :™, ÏÏ?» -o"en. D. opbrengst ... de ho».•» de dn,- ^^rrSsiSr-- VIII. DE BERGERDUINPAN. De weg, die achter den speeltuin van „Duinzicht" het duin invoert, buigt zich voor de zwaar beboschte noordelijke helling van Klamp* duin rechts af, het houtgewas in van de Bergerduinpan, waarover wij reeds eenige malen verrast den blik hebben laten weiden van de hoog» gelegen punten aan de uiteinden en in het midden. Het was een goede gedachte in de geheele lengte van deze bosschen een goed begaanbaren wreg aan te leggen, waar een nieuwe, zeer aan» bevelenswaardige wandeling werd ontsloten voor het publiek, waarvan tot 1908 slechts een zeer klein deel de enkele paden wisten te vinden, VERBRANDE»PANWEG. die er dwars doorheen loopen. De eigenaar der duinen heeft zeer velen bezoekers van Bergen opnieuw aan zich verplicht, door ook dezen toegang te openen. Zware boschpartijen, waarin oude reuzen hun takken breed uit» spreiden, indrukwekkende lanen als in de naaste omgeving van Bergen, men zal er langs den Verbrande»Panweg vergeefs naar zoeken; er ligt eerder over het geheel iets landelijks, liefelijks, vroolijks, waarin de volstrekte eenzaamheid van het stille duin de ernstige toon spreekt. Geen woning, slechts een paar akkers herinneren aan de nabijheid der bewoonde wereld; een enkele maal rommelt dof een voertuig over den straatweg of klinkt helder een geluid over van een der boerenwo» ningen; nog verder weg zingt naar het westen de zee haar eentonig lied: niets dan de voortdurende afwisseling van het slingerend pad houdt onze aandacht bezig. Op en af gaat het zandspoor tusschen het hout, dat zich hier eveneens in zijn rijke verscheidenheid vertoont; de vogelwereld is rijk vertegen» woordigd en vindt er, evenals het gedierte des velds, dat telkenmale voor den voet opspringt, een rustige woonplaats. Een duinweg ver» schijnt, om even spoedig weer te verdwijnen; het bosch verbreedt zich, dan weer wordt het ijler; zandpaden schieten weg langs de hellingen of over toppen, vanwaar men vaak over de lage voorduinen een ver» rassend vergezicht heeft op Alkmaar; soms liggen de duinen open of beschutten zij een afzonderlijk liggenden boschhoek. Achterwaarts vormen de ronde kop en de breede rug van Klampduin vaak een mooie Wemogen de zandige kling tusschen 's=Heeren=Weide en de Bokken, weide niet overtrekken, zonder ook hier op den afgelegden weg terug te zien en te genieten van het schilderachtig doorkijkje naar beneden en op de afsluitende boschhelling, vaak in wazig verschiet of onder vroolijke belichting, bij wijlen ook in sombere dreiging, naar gelang van het jaargetijde, het uur van den dag of de bewolking. Rijker en voller groeien in de Verbranden eik. els en berk dooreen; dichter is er het bosch, dan in de pas doorgetrokken gedeelten. Weel» derig tiert er in de open vakken de duinroos, wier donkerrood najaar» blad aan de geheele breede pan tusschen het hout het aanzien geeft, alsof er een verwoestende vlam over heeft gespeeld. Het hart van het bosch is een woeste open partij van grillig gevormde sparren, waardoor de weg zich voortzet; de ongelijke belichting van het licht, rood en donker der stammen steekt hier zonderling af tegen de rustiger tinten van het omringende bosch, dat de tamelijk vlakke pan hier geheel vult. , . . Van hier leidt de Eikelaan links door het hakhout naar Vlagduin met zijn mooi duinpanorama; rechts afbuigend slingert de Verbrande»Pan, wetf zich voort door het binnenduin met mooie hoekjes van verspreide boschjes van hoog opgeschoten akkermaalshout naar het fraaiste ge» deelte van den Zeeweg. , Na het lange vertoef tusschen het dichte hakhout in het duin heeft de overgang naar den weg door het Schulpvlak ook weder zijn aangename zijde. Wij slaan rechtsaf, op dat deel van den straatweg, dat in de richting van „De Franschman" met langzame glooiing in zijn geheele lengte zich voor ons uitstrekt tusschen de beschuttende boschranden, waar velen dankbaar de schaduw zullen vinden, die men op warme dagen meer westelijk in de zeeduinen vergeefs zoekt. Recht tegenover het punt, waar de Verbrande»Panweg eindigt, kruist de spoorweg een dwarsweg, waarlangs men, linksaf houdende, recht op het Kinderhuis te Bergen»aan>Zee uitkomt en rechtsaf het bosch van de Uilenvang bereikt. Aan de zuidzijde van den straatweg noodigt een mooi diep laantje ons uit, het hout in te dwalen. Waar de Zeeweg zich voor het bosch van de Uilenvang, dat het Schulpvlak aan zijn noord» en oostzijde zoo mooi afsluit, even ombuigt, om aan te loopen op „De Franschman," die hier in de onmiddellijke nabijheid is, daar neemt de Uilenvangersweg een aanvang. Ook deze is een gemakkelijke breede laan, tusschen mooie, dichte en zware bosschen, die voornamelijk in het eerste gedeelte, rijker en voller zijn dan langs den VerbrandesPanweg; het is ook hier de weelde van het groote Bergerbosch, slechts door een strook binnenduin er van ge» scheiden en zijn voortzetting naar den zeekant, waarheen in dicht hout verscholen wandelwegen wijzen naar den mooiers hoschhoek achter Vlagduin.') Ook hier golft er de grond en lijkt er de bodem beter gedekt dan in het zuidelijk deel der pan; soms is het pad omzoomd door dichte heide. Men waant zich ook hier niet te midden van schraal zandig duin, tot ook dit weer plotseling verdwijnt. Over een breed open vak blinken de helwitte stammen van het overliggende berken» bosch ons tegen; onder hun lommer biedt de hooge kant van een door» geslagen rug een fraai punt, waar het goed is te rusten bij het genot van het mooie kijkje op den afgclegden weg. Onmiddellijk daarop begint weer het bosch, waaruit naar rechts een zijweg zich richt naar het knooppunt in het Bergerbosch, waar Slangen: laan, Jan Willemlaan en Guurtjeslaan samenloopen. (Zie pag. 38, noot 2). Nu eens door dichter soms weer door ijler en lager bosch, dan weer als door een ongeregeld bezette duinweide, naderen wij het einde van onze boeiende wandeling door de geheele Bergerduinpan. Langs den stillen vijver, mooi»blank tusschen de hooge wallen en aan den boschkant, als een verrassing bewaard aan het slot; om het bedrijf der Alkmaarsche Waterleiding heen, gaat de uitweg, hetzij langs het wagenspoor van den Zwarteweg, aan den rand der Ontginning in de Staatsduinen, hetzij langs het steile pad, dat de moeite van den langen klim beloont met het panorama bij den Watertoren. Met een laatsten groet aan de bosschen, waarin wij zoolang hebben gedwaald, kunnen wij daar boven de andere, zandiger helling afgaan, die haar voet heeft aan het uiteinde der Breclaan bij „Duinvermaak". Wij hebben ons hier echter eerst van een aangenamen plicht te kwijten, Hierover valt bovendien nog menig vergezicht te genieten. Naar den kant van Aagtdorp, waarachter de Oude Postweg een mooi verscholen hoekje levert, wijkt de weg van het duin, wanneer het bosch verlaten is; rechts heeft men als langs den Egmondschen straatweg zeer te waardeeren kijkjes over de weiden, maar dc achtergrond is anders: hier kijken we WestsFriesIand in en over het Schoorlsche veld tot Koedijk en Bergen. Vooral een bijzonder mooi, op eenigen afstand van den weg gelegen groote boerderij, onder de hooge olmen en schietwilgen en met haar witte muren vroolijk uitkomend in de donkere omlijsting, vraagt er onze belangstelling. Achter deze boerderij »PoeIenburg« is nog een door grachten omgeven vierkant, waar vroeger 1iet slot van dien naam verrees. De Poelenburgerlaan, die van den straatweg het bosch inschiet, levert voor natuurhistorici, evenals deze geheele streek, veel aantrekkelijks op. In dezen hoek heeft ook vroeger een landhuis »HazendaaI« gestaan, in 1727 nog afgebeeld, doch vóór 1750 reeds afgebroken. Voorbij den driesprong te Aagtdorp, waar oostwaarts een weg zich afscheidt naar het Groot N.$Hollandsch$Kanaal, loopt de landweg weer op het duin aan en zet hij zich slingerend tusschen den overvloed van het eikengroen voort naar de dorpsstraat van Schoorl, dat zich evenals Bergen geheel in het geboomte verschuilt. Recht tegenover den straatweg naar Schoorldam, midden in het dorp, loopt een zandpad op het duin aan. Het wijst naar Schoorls hoogste duin, waar de Trigonometrische dienst een waarnemingsstation heeft en waar men de vermoeienis van den langen klim spoedig vergeet bij het genot van het schoone vergezicht, dat zich naar het N. uitstrekt tot Den Helder, naar het O. over geheel West*Friesland tot Hoorn en Medemblik. Een Water- of Tram- en Wandeltochtje. Voor zeer velen gaat een bezoek aan Schoorl samen met een mooi water- en wandeltochtje. De vaart van Alkmaar naar Schoorldam duurt niet lang en biedt ruime vergezichten over het vlakke land en op de begroeide hooge hellingen. Van Schoorldam bereikt men den duinvoel in een groot kwartier. Halverwege kan men bij den driesprong rechtsaf, langs den molen en door de noordelijke Nollen, (evenals de zuidelijke van gemeentewege met dennen beplant), den omweg maken over Groet en van hier naar Schoorl. Deze wegen bieden tal van fraaie gezichten op duinen; vooral de glooiingen achter het dorp doen zich op dezen korten afstand op haar schoonst voor. Van Schoorl kan men naar Bergen den straatweg volgen, of met een omweg door »De Ontginning* te Aagtdorp of aan het >Zandgat« uitkomen. De nieuwe tramlijn Alkmaar—Schagen volgt het Kanaal tot Schoorldam. IX. TUSSCHEN BERGEN EN SCHOORL. B. De Rijksduinen. Ten W. van den straatweg, achter de groene voorduinen, strekt zich een duinwereld uit, die hier niet alleen breed is en hooge punten heeft als nergens elders in ons land, maar in nog ander opzicht zeer merk» waardig is en een bezoek ten volle verdient. De Rijksduinen in de onmiddellijke nabijheid van Bergen en dadelijk aansluitende bij het Bergerbosch zijn in de laatste jaren gemaakt tot een lustoord, een duinparadijs zoo groot, als langs onze geheele Vader» landsche kust geen tweede is aan te wijzen. Van de pl.m. 1500 H.A., die zij beslaan, zijn thans pl.m. 440 H.A. be» plant, hoofdzakelijk met dennen. Een net van wegen, dat voortdurend wordt uitgebreid, leidt over een lengte van ongeveer 36 K.M. door „De Ontginning" heen en buigt er zich over en om dc ruggen, langs de hellingen en in de diepten tusschen het eeuwige groen, dat hier het blonde duin voet voor voet dekt. In het laatst der 18e eeuw werd van deze duinen geschreven: •Geheel verwaarloosde bergen, in het midden een volstrekte zandwoestijn. Behalve het «witte zand en het hakhout aan den voorkant, worden van deeze massa Duinen groot tus>schen 2500 en 3000 morgen geene de minste voordeelen getrokken, liggende woest en 'ongebruikt; in het midden zijn zeker vele aanmerkelijk groene vlakten, waarop mogelijk »eenige schapen geweid, of hout zou kunnen geplant worden; maar vele van dezelve zijn «moerig door het water van de Bergen afzakkende en hebben ook gevaarlijke Welgronden, 'terwijl zij des Winters in Poelen en Meiren veranderen. 'Het is daarom zeer verschoonbaar, dat de hoogten in het midden rauw en onbezorgd >worden gelaten, waardoor zij naar welgevallen verstuiven. Alle deeze oorzaken brengen »te weeg, dat nergens in het overig Holland eene zoo barre uitgestrekte woestijn gevonden 'wordt dan in het midden der Schoorlsche Duinen.€ De geheele massa was toen in erfpacht uitgegeven tegen een rendement van f 40,— jaarlijks. De hooge blinkerts in het midden zijn er nog, maar over de geheele oppervlakte is men in den strijd tegen het stuifzand overwinnaar gebleven. De namen van de heeren Blijdensteln en Lovink mochten in deze omgeving niet achterwege blijven; de eerste als een der voormannen, zoo niet de voorman der Ned. Heide-Maatschappij, onder wiens toezicht in 1894 de ontginningen in de Rijksduinen, een aanvang namen; de tweede als de Directeur*Oeneraal van Landbouw, die het Staatsboschbeheer mede onder zijn hoede had en als oud*Directeur der Ned. Heide Maatschappij, onder wiens bekwame leiding de heer F. A. Rusch als Opzichter werkte. Laatstgenoemde ging in 1809 in Rijksdienst over en heeft tot 1916 de dagelijksche leiding der werkzaamheden gehad. Thans is deze in handen van den boschwachter Th. E. Jansen. HOOFDSTUK C. I. AANWIJZINGEN VOOR WANDELINGEN, FIETSTOCHTEN, RIJTOEREN EN UITSTAPJES MET BERGEN ALS UITGANGSPUNT. N.B. Goede diensten kan hierbij bewijzen de groote fraai uitgevoerde „Wandelkaart voor Alkmaar, Bergen en Heiloo, met verzamel» kaart van Schoorl tot Heemskerk," uitgegeven door „Alcmaria" bij de N.V. v/h Herm. Coster en Zn. te Alkmaar. 1. NAAR BERGEN.AANsZEE. a. Langs Eeuwige Laan en Zeeweg; terug langs Zeeweg en door den Uilenvang. (I, V, VI, VIII.) *) b. Per spoor heen en terug. 2. NAAR „DE FRANSCHMAN." a. Langs de Eeuwige Laan en terug. (V.) b. Per spoor heen en vandaar diverse wandelingen te beginnen. (V.) c. Van Bergen dwaaltochten in het duin en eventueel met den trein van de halte terugkceren. 3. NAAR SCHUILENBURG en door dc Bergerduinpan terug. (VII, VIII.) 4. NAAR DE EGMONDEN. a. Eeuwige Laan — 't Woud — Schuilenburg — Wimmenum naar Eg. mondsaansdensHoef. (VII.) Aan Den Hoef bewaart een muurbrok de herinnering aan het kasteel van Egmond. De Herv. Kerk is de vroegere slotkapel. Per spoor over Alkmaar terug. N.B. Wie dit uitstapje in omgekeerde richting maakt, kan op de heenreis uitstappen aan de Halte Egmondermeer; vandaar langs Meerweg, Hoeverweg, (van den molen tot het witte hek voor den driesprong is pl.m. 200 M.), bij den driesprong rechtsaf, den Driehuizerweg op naar „Duinzicht." Van hier verder den straatweg of door de Bergerduinpan. De wandeling van Egmondermeer naar Schuilenburg levert vele mooie ver» gezichten over het open veld op Alkmaar, duinen en bosschen. b. Over Den Hoef naar Egmond«aan»Zee en per spoor terug. Te Egmond»aan»Zee komen voor een bezoek in aanmerking de PrinssHendriksStichting, het „Kerdijkhuis" en „Zwartendijk", (ko* •) De RomeUeche rijten tuMChen () Terwijien n«r d. nummer. der w.ndelinjen in hoofd.tuk B. lonichuizen van het Centraal Genootschap voor Vacantiekolonies) en de Van Speykstoren. c. Over Bergen*aan*Zee naar EgmoncUaan>Zee en per spoor over Alkmaar terug. Dc weg langs het strand (pl.m. een uur gaans) is doorgaans ook voor fietsen geschikt. 5. NAAR HEILOO. a. Over Den Hoef, Rinnegom en EgmondsBinnen. Halverwege Heiloo en Limmen de Runxputte (bedevaartplaats). Voor de witte dorpskerk van Heiloo de Willebrordusput. De bos* schen van het landgoed „Nijenburg" vormen den Heiloërhout, met vrije wandelingen. Met spoor of tram over Alkmaar terug. b. Over Alkmaar. Van Alkmaar heen wandelen; terug per spoor of tram. (Gids voor Alkmaar, uitgave van J. Boodc, Amsterdam). 6. NAAR CASTRICUM. a. Door De Egmonden en over Bakkum. Te Bakkum mooie wandelingen in de bosschen rondom het krank* zinnigcn=gcsticht „Duin*en*Bosch." Idem in de onmiddellijke nabijheid van Castricum; 1 minuut ten N. van het station de spoorlijn over naar „Kijkuit"; een vijftal wegen voeren van hier diep de bosschen in. De wandeling langs „De Brabantsche Landbouw" kost een paar uur minstens. Zeer schoone vergezichten van het Papeduin tegenover het Station. Met fietsen over Limmen, Heiloo en Alkmaar terug. b. Per spoor over Alkmaar en terug. c. Voor flinke wandelaars: Van Bergen*aan*Zee het strand af voorbij Egmond tot paal 45 (af* stand plm. 11 K.M.). Schelphoopen wijzen den ingang van den Castricummer Zeeweg aan. De zeeduinen zijn hier enkele minuten breed. Waar de Zeeweg afdaalt van het duin, een verrassend verge* zicht over het wijde vlak met zijn bosschen, waardoor het wagen* spoor zich voortzet naar „Duin*en>Bosch." 7. NAAR HEEMSKERK. a. Over De Egmonden, Bakkum, Castricum naar Noorddorp. Een mooi tochtje, waarbij slechts voor een gedeelte de fiets aan de hand behoeft te worden gehouden, levert de route: Station Castricum — „Kijkuit" — linksaf de laan in tegenover „Kijkuit" — Noorddorp — Omgeving kasteel „Marquette" — Heemskerk — kasteel „Assumburg" — Station Uitgeest >) b. Per spoor naar Castricum, voorts volgens a. 1) Ui Ja T«n Beverwijk en omstreken, door Sepp, c. Per spoor naar Uitgeest; bezoek aan „Assumburg"; wandeling over „Marquette" naar halte Noorddorp; van hier per stoomtram naar station Castricum of over Heiloo naar Alkmaar. 8. NAAR ALKMAAR. a. Wandelingen in de stad. (Bezoek aan Stedelijk Museum en Bruin; viskamcr (oud*Hollandsche kamer). Groote Kerk. Waaggebouw met toren). b. Markten. (Voor een bezoek aan de Vrijdagsche kaasmarkt diene men te 10 uur op het Waagplein te zijn). c. Wandelingen in de plantsoenen om de stad, langs het Kanaal en de Singels (Monument „Alcmaria Victrix.") d. Idem in den Hout. (Cadettenschool. Hertenkamp. Zondagavondcons certen). N.B. Men raadplege verder den Gids voor Alkmaar; uitg. J. Boode, Amsterdam. 9. NAAR SCHOORL. (IX A en B). a. Langs den straatweg heen en terug. b. Door de „Ontginning" en langs den straatweg terug. c. Over Alkmaar met de boot naar Schoorldam. Wandelen over Schoorl naar Bergen. 10. NAAR DE HONDSBOSSCHE ZEEWERING. (X.) a. Heen en terug over Schoorl. b. Van Camperduin over BergensaansZee terug; ook per fiets. 11. NAAR HET KOOLLAND. a. Naar Warmenhuizen. Met de tram over Koedijk en Schoorldam. Met de fiets over Schoorl en Schoorldam naar Warmenhuizen; over Koedijk naar Bergen terug. Of: Met de boot naar Schoorldam; van hier wandelen. b. Naar Den Langendijk. Met de fiets over Alkmaar en St. Pancras naar de vier typische dorpen Broek, Zuid: en NoordsScharwoude en Oudkarspel. Of: Met den locaalspoor van station Alkmaar naar Broeksop=Langendijk. Te acht uur is er veiling. Laadplaats in de onmiddellijke nabijheid van het station; afslaggebouw (toegankelijk) op 10 minuten afstands. c. Naar de Zijpe en Schagen; met de tram heen; per spoor terug. 12. NAAR DE ZAANSTREEK. Met de Alkmaar»Packet over Alkmaarsche=meer naar Wormerveer en Zaandam. Per spoor terug. Geregelde communicatie per boot met Amsterdam en Haarlem. N.B. De boot vertrekt half tien van Alkmaar. 13. NAAR HOORN EN ENKHUIZEN. a. Te Hoorn: Groote Kerk. Oosterpoort. Kaasmarkt op Donderdag. West*Friesch Museum en Waag. J. Pz. Coen. Vele oude gevels. Op den hoek van Siapershaven stellen gevelsteenen den slag op de Zuiderzee voor. Bij de Buitenhaven Hoofdtoren en Rijkswerkinrichting. Wandeling langs Zuiderzee. N.B. Men raadplege den Gids van Hoorn, uitg. bij A. C. Boldingh te Hoorn. b. Te Enkhuizen: Nabij Station en Haven 't Snouck v. Loosenpark. In de hoofdstraten vele merkwaardige antieke gevels, waaronder die van Weeshuis en Waag. Te bezichtigen: Stadhuis met fraaie zalen en museum; Wes* terkerk; Weeshuis; Wandelingen door de plantsoenen. Men raadplege den Gids voor Enkhuizen, uitg. A. Egmond, aldaar. N.B. Dit uitstapje kan gevoegelijk zoo worden ingericht, dat men den voormiddag te Hoorn, den namiddag te Enkhuizen doors brengt; of omgekeerd, wat van de verbinding afhangt. 14. NAAR PURMEREND. Van Alkmaar met boot of stoomtram. Markten op Dinsdag. Mooie rit door Schermer en Beemster. 15. NAAR EDAM EN VOLENDAM. Via Alkmaar—Hoorn en Kwadijk. Voor dit uitstapje neme men te Bergen of Alkmaar een biljet over Hoorn naar Kwadijk, waar men overstapt naar Edam en Volens dam, op de terugreis over Purmerend en Zaandam terug of met de stoomtram naar Alkmaar. N.B. Omtrent 14 en 15 raadplege men ook den Gids voor Alkmaar en omstreken, uitgave van J. Boode, Amsterdam. Kleinigheden: 1. Aan de hoofdstations van de H. IJ. S. M. geeft men doorgaande kaarten naar Bergen en Bcrgen^aanszee af. 2. Op directe biljetten, naar en van Bergen*aan«zee mag te Bergen niet worden uitgestapt. II. IN EN OM BERGEN EN BERGEN-AAN-ZEE. (In één dag uit en thuis). Aan het slot van dezen Gids voor Bergen en Bergensaanszee worde velen een dienst bewezen door aan te geven, hoe diegenen, die slechts een heclen of halven dag tot hun beschikking hebben, het meest kuns nen profiteeren met het oog op den beschikbaren tijd. Daarom worden hieronder de volgende aanwijzingen voor een geschikte dagverdeeling toegevoegd. flj! hotel ===== Pension J. P. KREB. BREELAAN, NABIJ HET STATION. Lunch 12-2 Diner 5-8 Restaurant a la Carte — den geheelen dag. — m Afzonderlijke eetzaal voor Pensiongasten m ELECTRISCH LICHT — op alle kamers. — m ===== BADKAMER. == — pp Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinill I „RUSSENWEG". | □ Pension Lunchroonr\. □ | BREELAAN, hoek RUSSENWEG, Hl IIIHIIIIIIHIllllllllllllIHHIlllHIIHIIIIIHIIIIIIIIIIIlj BERGEN , |llllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll]=| l H jj Onmiddellijk nabij Bosch en Duin. 1 | Voor Lunch en Diners, ook voor jj | Partijen zeer aanbevelenswaardig. @ [ J — 12 Kamers, alle electrisch verlicht. — m ■ Gaarne inlichtingen voor langer of korter ■ J Aanbevelend, Bj | Dames HEKKET. j liliiiiniiiiiiiiMiiiiHiiiiiiiiiiniiiiiiiiimiMimiiiiinniiiiiiininiiniiiniiiiiini^l DeBergerKunsthandel van P. J. Brouwer, Raadhuisstraat, Bergen. Permanente Tentoonstelling van werken van Mevrouw F. v. d. Hoef—van Rossem en de Heeren J. W. Graadt van Roggen en G. v. d. Hoef. — — — — — Tevens modelkamers voor KUNSTAARDEWERK uit de fabrieken Brouwer te Leiderdorp, St. Lucas te Utrecht — — K. Vet en de Arnhemsche Fayencefabriek. — — Bergen aan Zee. - Pension „Wilhelmina". GUNSTIG GELEGEN. — UITZICHT OP ZEE. TWAALF KAMERS. — ALLE KAMERS ELECTRISCH LICHT. — Aanbevelend, A. PASSER. IIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIItHIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMUIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIlllMIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIHIIIIIIIIIIIUIIIIIIMIHUHIlIHMIMIIIHIIIIHHIIIH „BERGER DROGISTERIJ". : BREELAAN, TEGENOVER 'T STATION. : DROGERIJEN, CHEMICALIËN, - MINERALE WATEREN. VERBAND- EN BAD-ARTIKELEN. TOILETZEEPEN, - EAU-DE-COLOGNE. VERPAKTE GENEESMIDDELEN. AANBEVELEND, A. E. SCHEFFELAAR KLOTS. | M. EIJKEN , ASS.-APOTH. ■iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiaiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiinninnnnniniiniHiinimni M AARDEMA, - BERGEN AAN ZEE. - Kruideniers- en Comestibleswaren en aanverwante artikelen. y lste Berger Bloemkweekerij t; Loudelsweg 628, — BERGEN (N.-H.) t£ö Oroote Kweekerij voor Serre- en Kamerplanten. ^ Snijbloemen. = l ? ® k %) LEVERING frj j van Bouquetten en Bloemstukken. \ Aanleg en onderhoud van tuinen, met vertrouwd en geschoold personeel. Attesten en referentiën van uitgevoerde werken ter inzage. Aanbevelend, H. DE JONG, '-sA Gedipl. Tuinbouwkundige. JA. fbs gdf Pension „BAKHUIS" Bergen aan Zee. Ruime Zit- en Slaapkamers met mooie uitzichten, voorzien van waterleiding en — electrisch licht. — Onmiddellijk aan Zee en Station gelegen. ff Café-Pension „DUINZICHT" op 't Woud. Halverwege den weg van Bergen naar Egmond. Heerlijke speeltuin met zitjes op het duin. DE WANDELING DER TOEKOMST. Op 20 minuten afstand van de halte „De Franschman" ■ en i uur van het Station den Hoef. Aan het einde van den Verbrande-Pan-weg. Aanbevelend, K. SWAAN Wz. ^ I KI ANKFR LOUDELSWEG, HOEK J. I\ L n 11 l\ C, r\, ST. ANTHONIESTRAAT. Kruideniers-, Grutterswaren en aanverwante artikelen. Ruime voorraad in verschillende Wijnen. J. SMITJz., Schoolstraat 510. RIJWIELHANDEL en = REPARATIE - INRICHTING Magazijn van prima geëmailleerde IJZERWAREN. Meest gesorteerd in Huishoudelijke Artikelen. BAD E-D U P L E X Flesschen en Ketels. PATRIA Brandblusch-apparaten. Hooikisten. Tuinslangen. Fornuizen. Kindervouwwagens. Tuingieters. Tuingereedschappen. FILIPS-Lampen. = EERSTE BERGER ELECTRISCHE — GROF-, HOEF-, KACHEL- EN KUNSTSMEDERIJ. b] - - - -- — ... — [a Stalhouderij en Sleeperij „KENNEMERLAND" Telefoon 22 BERGEN. Breelaan 24 Gelegenheid tot het stallen van Rijtuigen en Paarden. — Per dag, week en maand. — W Toeren uitsluitend met geschoold en vertrouwbaar personeel. Aanbevelend, Q KWANT, i ~~~ ; ï H Café „HILBRAND", DORPSSTRAAT, — BERGEN. Voor vergaderingen, repetitiën van vereenigingen en partijen, alsmede voor lezingen zeer aan te bevelen. — Conditiën worden op aanvrage gaarne verstrekt.— — — — — — Ruime stalling en bergplaats voor rijwielen. - UITSTEKEND BILLARD. — Aanbevelend, H. C. SMIT. / \ \v* ^y***?**/ V4W Xv1 #Vx V/(' Eerste Berger Lanchroom. Op 2 minuten afstand van het Station naar het dorp vindt gij de meest geschikte gelegenheid tot het gebruik van goede — — consumptie - — DAGELIJKS VERSCHE BOTERCAKES en BEROER MEISJES. Nette bediening. :: Bittijkste prijzen. Aanbevelend, H. ROOS. INHOUD ADVERTENTIE-RUBRIEK. HóTELS, PENSIONS EN CAFé's. • o'"1 ..Rozenoord?"' G u urtjeslaan ZeC' ^ G F' Zeiler Jr- • 1 ; ;• • •• : : : \ hoek Russenweg ■' : | ifoteI „L»e Rustende Jager hii Hp R.,ï„„ • 8 "*B"ïï;„™nhzeerllln8'~rf voo, nL'd„,„. vl„.-.,Acm,.; ' :::::: 12 Café,pension „Duinzicht," op 't Woud ' ' ' ' 14 Hotel „Juliana," Bergen aan Zee " öu('fe "SuMnna, Schoollaan Gafe „Hilbrand, Dorpsstraat . 22 Huize „Johanna," Breelaan, aan de Vinken'haan ' ' ' • "24 Pension „De Wilg," Breelaan Vlnkenbaan ■ ... 25 Gafespension „Prins Maurits." Bergen aan 7 pp Pension „Het Witte Huis," Schoolstraat • • • • 27 Pension „De Haemstcde," Breelaan Cafe „Duinvermaak," Breelaan Pension „Kennemeroord," Breelaan ■ 29 Pension „Zonneheuvel," Guurtieslaan Eerste Berger Lunchroom, Kerkstraat 36 BOUW GRONDsMAATSCHAPPIJEN. BouwsExploitatie Maatschappij, Bergen aan 7pp KI, \ t i ^ 7óm5«) <,"W8'0nd Binnenlandsche Bouwmaatschappij . ^ KRUIDENIERSWINKELS. C. Modder Az„ Dorpsstraat . s***. : : I! h"k st A",l-o"«~.. : : : : i? D. Rijkes, Loudclsweg, hoek Stroomer'straat ' 20 BROOD» EN KOEKBAKKERS. ^Ioos' Bergen aan Zee £• S2TKES3 '• ^ ^ : : : .? H. Deijs Fz., Dorpsstraat 29 VLEESCHHOUWERIJEN, VISCHHANDEL, COMESTIBLES. EN GROENTEWINKELS. Aen;.tH°0fiJ°:St- vleeschhouwerij, Kerkstraat. . . . ^7 N P Kokke/ Mnsweg' f,jn^.y'eesch= en comestibleshandel . . 19 e™!ï?£iïZeWee' bl] hCt Stati0n' handelin ««dappelen. H. Halff, vischhandel, Russenweg 26 SIGARENWINKELS. C. J. van t Sant, Oude Prinsweg ... -> M. Zaadnoordijk, Breelaan J. Prins, Breelaan ) j BOEK, EN KUNSTHANDEL. P. J. Brouwer, Raadhuisstraat . 7 D. Haasbroek, Bergen aan Zee • . / A. J. Bond», Oude Prinsweg (Foto-artikelen) . ' ' ' 31 SCHOENWINKELS. A. C. Seewald, Schoolstraat ... ,a H. Kuys, Oude Prinsweg STALHOUDERS EN VRACHTRIJDERS. C. Kwant, Breelaan . ™,B,r?k^n,hoff' Dorpsstraat * ,! W. H. Schutte, voorheen H. Lek, vrachtrijder 30 RIJWIELHANDEL. J. Smit Jz., Schoolstraat t-i L. Rijnierse, Molenstraat, in wijnen en gedistilleerd . ! .36 BLOEMISTEN. H. de Jong, Loudelsweg. .... n A. Kofman, Russenweg ~>6 MAKELAARS EN VAKLIEDEN. H. Schoonhoven, uurwerkmaker .... 2 H \»r/°0n3er' Br,celaan' Bergen aan Zee, Prins Maurits * ' 15 r' FaRi r 5re?' SiUiSwh'1^er en behanger. Dorpsstraat ' 21 C. F. Blankendaal, Mr. Metselaar, Dorpsstraat. . " 27 1' d a^' Woningbureau, Russenweg . x> J. Brugman Electro-Technisch Bureau. Schoollaan.' .' ' 33 v' t!Jk' Bouwondernemers, Studler v. Surcklaan . . .35 DROGISTERIJ. Dames A. E. Scheffelaar Klots en M. Eyken, ass.«apoth., Breelaan 12 BANKINSTELLING. Bank van Wisselink, Alkmaar, blz. 3 (omslag). DIVERSEN. |1'»filli>„0nh0VMn,iin gouds en zilverwerken. Stationstraat . 2 L. Rijmersce, Molenstraat, in wijnen en gedistilleerd . . 20 P' v uiCS'iin I?an.u^facturen, Loudelsweg .... 20 C. F. Blankendaal, Dorpsstraat, bijenpark . 20 J. Smit Jz., Schoolstraat, huishoudelakCMil/^^v ' 23 H. kuys, Oude Prinsweg, Badaitf^ïèn . .32 fr* wr* u cV\ DE BANK VAN WISSELINK □ □ MAATSCHAPPELIJK KAPITAAL ƒ1 000.000 WAARVAN GEPLAATST EN VOLGESTORT „ 500.000 RESERVEFONDS „ 75 000 □ □ HOOFDKANTOOR: ALKMAAR, HOUTTIL 8 :: :: BIJKANTOOR: DEN HELDER, LOODSGRACHT 44 □ □ REALISEERT VREEMD BANKPAPIER, MUNTSPECIËN EN CHEQUES :: :: OPENT VOOR TOERISTEN TIJDELIJKE CHEQUEREKENINGEN :: :: :: :: :: :: :: BETAALT TRAVELLERCHECKS EN CREDIETBRIEVEN VAN VELE BUITENLANDSCHE BANKEN :: :: :: VERHUURT SAFE-LOKETTEN, OOK VOOR KORTEN TERMIJN :: :: :: :: :: :: :: □ □