V . • "
Bit» *
Vak 145
183















Vak 1-13
/ C# o
RO/AE
IN WOORD EN BEELD,
DOOR
CHARLES KIECKEN5,
EERE-KAMERHEER VAN Z. H. DEN PAUS
MET CAPPA EN SPADA,
DIRECTEUR VAN HET NEDERL. COAViTÉ — TOT REGELING VAN BEDEVAARTEN,
R JKSUNIVERS TEIT TE UTRECHT
lllllllllllllllllllil
2202 4123
TILBURG.
'u >
STOOM I>RUKKEH1,J \\*. JJEIïüM AXS. TIMilTKfi. ^



Z. H. PAUS LEO DE DERTIENDE.
joachim vlncentius raphael AlOYSIUS PegCI, geboren te Carpineto 2 Maart 1810.
In het opvoedingsgesticht der Jezuieten te Viterbo 29 September 1818.
Eerste H. Communie aldaar 21 Juni 1821.
Intrede in het Collegio Romano Augustus 1824. Doctor in de Theologie aldaar en intrede in de Accademia dei Nobili Ecclesiastici 1832.
Ontvangt de mindere wijdingen in 1834.
Benoemd tot Huisprelaat 14 Februari 1837. Subdiaken gewijd 17 December 1837.
Diaken „ 24
Priester „ 31
Eerste H. Mis opgedragen 1 Januari 1838.
Delegaat te Benevento 15 Februari 1838.
,, „ Perugia 17 Juli 1841.
Nuntius te Brussel 1 Januari 1843.
Aartsbisschop van Damiate i. p. i. 27 Januari 1843. Vestiging te Brussel 7 April 1843. Aartsbisschop-bisschop van Perugia 19 Januari 1846. Kardinaal 19 December 1853.
Camerlengo 21 September 1877.
(Pius IX sterft 7 Februari 1878.)
Verkozen tot Paus bij derde stemming met 44 van de 61 stemmen 20 Februari 1878.
Gekroond 3 Maart 1878.



I
I
Z. H. Paus Leo xiii.











St. Pieter.



HET SINT PIETERSPLEIN.
Het groote plein voor de St. Pieterskerk , door de colonnade omgeven , is van elliptisschen vorm , 273 Meter lang en 226 Meter breed. De colonnade, die het plein omgeeft, is gebouwd door Bernini ^1667); zij heeft vier rijen kolommen en pijlers, namelijk 284 kolommen en 88 pijlers, die de balustrade dragen, waarop 162 heiligen-standbeelden geplaatst zijn van 3.75 Meter. Twee prachtige fonteinen, die ons het oude gebruik der christenen herinneren, eerst de handen te wasschen voor men de kerk binnentrad, werpen een trotsche waterstraal van zes Meter ten hemel. Tusschen beide fonteinen door Maderna ontworpen, verheft zich midden op het plein de obelisk van Sixtus V, 27.70 Meter hoog, die eenmaal in Nero's circus neerblikte op de talrijke eerste bloedgetuigen, nu echter op dit heerlijkste plein der wereld met het kruis op zijn spits, Christus' triomf verkondigt op het heidendom. Deze obelisk werd omtrent het jaar 40 na Chr. door keizer Caligula van Heliopolis naar Rome overgebracht om zijn circus, later de circus van Nero genaamd, te sieren. Paus Sixtus V liet hem door Fontana op het St. Pietersplein overplaatsen, waar de zware monolieth van-^327 duizend Kilo in 1586 door 800 werklieden werd overeind gezet. Op het voetstuk leest men : Christus vincit, Christus regnat , Christus imperat. (Christus overwint, regeert en heerscht.)
De colonnade is aan de Sint Pieterskerk verbonden door twee gesloten galerijen, die zich aansluiten aan de portiek der basiliek. De galerij rechts is de ingang van het vaticaan, genaamd : de bronzen deur. Men ziet dan ook het vaticaansche Paleis zich achter deze galerij verheffen. Aan de binnenzijde der bronzen deur staat een wachtpost der Zwitsersche Garde.



Het vierkante plein vlak voor de St. Pieterskerk is voor een groot gedeelte ingenomen door den trap, die naar het portiek geleidt. Pius IX plaatste op dezen trap twee reuzenbeelden van St. Petrus en St. Paulus. Het front der St. Pieterskerk — 117 Meter breed en 50 Meter hoog — van Carlo Maderna draagt een balustrade, waarop de beelden der twaalf apostelen met den goddelijken Zaligmaker in het midden, ieder 5 Meter hoog. Het middelraam geelt toegang tot een balcon (loggia), vanwaar de Paus vroeger bij plechtige gelegenheden urbi et orbi (aan de stad en de geheele wereld) den zegen gaf. ^ De St. Pieterskerk binnengaande komen wij in het portiek, dat op zich zelf reeds een kathedraal gelijkt, 15.26 Meter lang en 142.60 Meter breed. Rechts en links staan de marmeren ruiter-stundbeelden van Konstantijn den Groote en Karei den Groote, die twee machtige keizers der christenheid , hier de eerewacht houdend aan het graf van den visscher. Boven de middeldeur van het portiek bevindt zich het beroemde mozaiek van „Petrus scheepje". De basiliek heeft vijf deuren. De eerste aan den rechterkant is de Jubilé-deur, die alleen in het jubeljaar geopend is , doch dan weer 24 jaren blijft dichtgemetseld.



Vaticaan.











St. Pieter.



DE SINT PIETER INWENDIG.
De Sint Pieter is de grootste kerk der wereld ; lang 186.98 Meter, breed (het transept) 137 Meter, hoog (de groote beuk) 45 Meter, kan zij 54.000 personen bevatten De groote koepel verheft zich tot 117 Meter. Na zijn marteldood aan het kruis werd de H. Petrus op het vaticaansche veld naast den circus van Nero begraven in een bezitting eener christelijke familie. In plaats der eenvoudige kapel op Petrus' graf bouwde Constantijn de Groote omtrent het jaar 325 een heerlijke basiliek. Toen deze in verval was geraakt, begon Paus Nicolaas V in 1450 terzelfder plaatse een nieuwe basiliek te bouwen, die onder leiding van Bramante, Raphael, Michel Angelo en later van Maderna en Bernini in 1620 gereed kwam en door paus Urbanus VIII plechtig werd gewijd.
Midden onder de groote koepel bevindt zich het graf van den H. Petrus, waarboven het pauselijk altaar, dat overhuifd is door een bronzen baldakijn door vier bronzen kolommen gedragen. Vóór dit hoofd-altaar omgeeft een balustrade , met 89 koper-vergulde lampen versierd , de confessie, waartoe men met een trap afdaalt. Hierbeneden knielt een prachtig beeld van Pius VI door Canova voor Petrus' graf, waarboven in een verguld zilveren cassette de palliums bewaard worden, die aan de aartsbisschoppen •als teeken hunner waardigheid worden toegezonden. Den trap der confessie weer opstijgend zien wij het bronzen standbeeld van St. Petrus, dat steeds in groote vereering bij de geloovigen is.
Tegen de vier pilasters, die den grooten koepel dragen, zijn de beelden geplaatst van den H. Andreas , de H. Veronica , de H. Helena en den H. Longinus, In een bovenkapel in den pilaster, waartegen het beeld der H. Veronica staat, worden de groote lijdensrelikwiën bewaard: het ware kruis, het H. Aanschijn en de lans.



In de abside (apsis) achter het pauselijk altaar, ter plaatse waar wij in onze kerken het hoofdaltaar zoeken, bevindt zich Petrus' Stoel. Onder Petrus' Stoel liet Pius JX een altaar plaatsen. De houten stoel van Petrus, een geschenk aan den eersten paus van den senator Pudens, is omsloten door een bronzen troon, waarvan de vier pootengedragen wordendoor de kerkleeraars S. Ambrosius en S. Augustinus, S. Athanasius en S. Johannes Chrysostomus. Midden boven dezen troon zien wij in een doorschijnende glorie den H. Geest afgebeeld.
In het rond der St. Pieterskerk zijn verschillende kapellen en eene menigte altaren. In de grootste kapel rechts , waar het H. Sacrament rust , bevindt zich de deur van het vaticaan, waardoor Z. H. in de St. Pieterskerk binnenkomt. Tegenover deze kapel, dus links, is de kapel der kanunnikken van St. Pieter , waarin twee vaste orgels. In het linker transept staan de biechtstoelen , in alle talen door de paters conventueelen bediend.
Het sacristie van St. Pieter is een monument, de groote basiliek waardig.
In de grotten van St. Pieter, waartoe de toegang niet gemakkelijk meer verleend wordt , bevinden zich eene menigte pauselijke graven.
De basiliek en de koepel kan men uitwendig bestijgen.
In de St. Pieter rusten 13 pausen-martelaars en 22 pausen , die zijn heilig verklaard ; het lichaam van den Apostelvorst Petrus en van de apostelen Simon en Judas; de hoofden van S. Johannes den Dooper , S. Andreas en S. Lucas en het gebeente van tallooze heiligen.



St. Pieter.











Gendarme,
edelwacht,
zwitser.



MET VATICAAN.
Het Vaticaan, het pauselijk verblijf, is een verzameling van paleizen en gebouwen door verschillende architecten naar de behoeften en den smaak van den tijd gebouwd. Het heeft 2000 inwoners, is drie verdiepingen hoog, bevat tallooze zalen, galerijen, kapellen en gangen, een bibliotheek, museums, groote tuinen, 20 binnenpleinen, 8 hoofdtrappen, 200 diensttrappen en naar men zegt 12000 vertrekken.
Sedert de italiaansche overheersching is de Paus nooit meer buiten het Vaticaan verschenen. Z. H. bewoont op de tweede verdieping eenige kamers, die op het St. Pietersplein uitzien. Aan den linkerhoek van den hoofdvleugel ziet men twee gebrandschilderde vensters van den gang ; de drie volgende vensters niet grooie jalousiën zijn die van de privé-bibliotheek van Z. H. en de vier volgende met kleinere jalousiën en gedeeltelijk dichtgemetseld zijn die van 's Pausen vertrekken.
De gewapende macht van het vaticaan bestaat uit de zwitsersche lijfwacht, de gendarmen en de nobelgarde. Het korps der nobelgarde wordt gevormd door 77 personen, allen tot den romeinschen adel behoorende ; zij omgeven den Paus, indien Z. H. zich buiten zijne privévertrekken bevindt, en hebben den holrang van kamerheer. — De gendarmen ten getale van 50 man bezorgen den politiedienst in het Vaticaan. — Aan de zwitsersche garde is de bewaking toevertrouwd van den geheiligden persoon des Pauses en der apostolische paleizen. De zwitsergarde telt 117 man, allen Zwitsers van geboorte. Daarenboven bestaat er nog een paleisgarde van 338 man, uit inwoners van Rome samengesteld, die bij bijzondere grootsche plechtigheden den eeredienst geheel zonder bezoldiging verrichten.



DE S1XTIJNSCHE KAPEL.
Paus Sixtus IV bouwde in 1473 deze kapel om te
«r r °*
eerste meesters. Michel Ange ^
35 tr';r2 « -r
Het hoofdportaal der S.xtijnsche kap.ellko de sala reg,a die met de sala ducale « verbmdmg staat.
DE LOQOIEN EK STAKZEN VAN RAPHAEL.
Het Damasus-plein wordt langs drie zijden omgeven en wel drie verdiepingen hoog, door gaandenjen, eerUjd,
geheel open, doeh than* ™et j^^ndemeesters bederijen (loggien) zijn door versch men
schilderd, gedecltelnk door Raphaef^ ^ be_ De stanzen zijn vier kame dood
schildering Raphael werkte van 1504 ^rus-zaal, •n r9n io De Constantijn-zaai, ^
3" de zaal der Disputa, der school van Athene: of d
conatura en 4° de zaal van den burgbrand. Aan deze segnatura, en 4 Onbevlekte Ontvangenis.
die zii bevatten. — van a Ranhael
L. JDe „eheele beschildering dezer zaal is van Raphael meer. L)e ^ . iaafinrrpn 7iin wereld"
zei ven. De beide groote ^uarsebildering^^ _ ^
beroemd: de Disputa en de schoolsacrament) Disputa (de bespreking van he
to een verheerlijking van h* ^^ene, tegengodsdienst (de t eo o 1 ) ^ Aristoteles en de
overigeewSgeeUrean to verschillende scholen der oudheid (de philosophie).



Sixtynsche Kapel.











Vaticaansche bibliotheek.



DE VAT IC AAN SC HE BIBLIOTHEEK.
In een onafzienbare rij van gesloten boekenkasten zijn 26 duizend handschriften en £00 duizend boeken gerangschikt. Deze rijkste bibliotheek der wereld beslaat een lengte van 306 Meter. De groote zaal der bibliotheek is 70 Meter lang en 15 Meter breed. Hier bevinden zich verschillende vorstelijke geschenken aan Z. H. gemaakt en een schat van oude handschriften achter glas. O. a. twee sèvres-kandelaars, geschenk van Napoleon aan Pius VII ; een sèvres-vaas van Charles X aan Leo XII; een malachieten vaas van keizer Nicolaas I aan Gregorius XVI ; twee meiszner-porseleinen vazen van Frederik Wilhelm van Pruisen ; twee vazen door Napoleon in 1856 aan Pius IX vereerd, enz. enz.
DE MUSEUMS VAN HET VATICAAN.
%
Deze zijn zoo talrijk en zoo uitgebreid dat zij hier slechts met een enkel woord kunnen worden vermeld.
De Borgia-appartementen bevatten kostbare muurschilderingen, wapenrustingen en majolica's.
De Pinacotheek is een schilderijen-verzameling waaronder de beroemde meesterstukken : de Madonna di Foligno van Raphael ; de Transfiguratie van Raphael ; laatste communie van den H. Hieronymus van Domenichino ; de kroning van Maria door Raphael; de kroning van Maria door Pinturicchio ; enz.
Het museum Pio-Clemetitino is een verzameling van 2000 standbeelden Op het achthoekig Belvedere-plein (octogone) vindt men de beide meesterstukken in wit marmer : de Apollo van Belvedere en de Laocoon-groep. Dit Apollo-beeld werd gevonden te Porto d'Anzio en is een der schoonste beelden der oudheid. De Laocoon-groep werd op den Esquilijn in 1506 gevonden en werd door Michel Angelo genoemd „het wonder der kunst". Deze groep stelt voor de dood van den trojaanschen priester



Laocoon, die met zijn beide zonen door twee slangen wordt gedood, daar hij de Grieken vijandig was, die door de goden werden beschermd.
Het museum Chiaramonti telt 700 oude standbeelden.
De Braccio nuovo bevat een menigte busten en beelden waaronder het kolossale beeld van den rustenden Nijl met zijne 16 kinderen, de symbolen der vruchtbaarheid.
De galery der candelabres bezit meer dan 600 beelden, tallooze bas reliefs. sarcophagen, vasen en kandelaren.
De galerij der arrazzi is een verzameling gobelins, door Raphael geteekend, en geweven te Arras.
De galerij der geographische kaarten heeft als muurschilderingen de landkaarten der provincies van Italië en telt 80 beelden.
De kamer der biga is een kleine ronde tempel en bevat een marmeren biga (een tweewielige zegewagen of renkar).



Laocoon.
.











De school van Athene.



DE KERKEN VAN RO/AE-
Zij kunnen in drie klassen verdeeld worden : 1°. De patriarchale basilieken (majora), vijf in getal ; Sint Pieter van het Vaticaan, Sint Jan van Lateranen, St. Paulus buiten de muren, St. Maria de meerdere en St. Laurentius buiten de muren. '2°. De mindere basilieken (minora) waai van de voornaamste zijn : St. Kruis van Jerusalem, Heilige Apostelen , Sint Agnes buiten de muren , St. Sebasthan, St. Cecilia en St. Clemens. De gewone
kerken.
De zeven hoofdkerken of statie-basilieken, aan wier bezoek bijzondere aflaten zijn verbonden, zijn : St. Jan van Lateranen, St. Kruis, St. Maria de meerdere, St. Pieter van 't Vaticaan , St. Paulus buiten de muren , St. Laurentius buiten de muren en St. Sebastianus.
5T. JAN VAN LATERANEN.-
San Giovanni in Laterano is de kathedraal, de bisschopskerk van Rome. De bisschop van Rome is de Paus. De St Jan is dus de eerste kerk der stad en der geheele wereld. Na zijne kroning in St. Pieter begaf zich iedere Paus naar St. Jan, om deze als bisschop van Rome in bezit te nemen. Het paleis der patricische familie der Lateranen op den Celius, was het eigendom van keizer Constantijn geworden, die het aan den Paus ten geschenke gaf om zich daar te vestigen. In de drie eerste eeuwen der kerk was het huis van den senator Pudens het pauselijk verblijf en de daarnaast gelegen kerk der H. Pudentiana de pauselijke kathedraal. In 313 riep Paus Melchiades een concilie bijeen in het paleis van Lateranen. Door zijn opvolger paus Sylvester werd de nieuw gebouwde basiliek naast het paleis van Lateranen ingewijd. Driemaal door brand en aardbeving verwoest, werd zij



steeds met grootere pracht opnieuw opgetrokken. In het paleis van Lateranen hebben 161 pausen gewoond, waarvan er 47 zijn heilig verklaard ; 23 pausen zijn in deze basiliek begraven en vijf algemeene conciliën werden er gehouden. Het front der kerk is van Travertijnschen steen ; het is bekroond met veertien heiligenbeelden , Christus in het midden. In de middelste arcade is de loggia , vanwaar de paus zijn zegen gaf aan stad en wereld. In het portiek links staat een oud marmeren standbeeld van Constantijn. Vijf deuren geven toegang tot de basiliek, waarvan de eerste rechts de gesloten jubile-deur is. De kerk heeft den vorm van het Latijnsche kruis en vijf beuken. Het middelschip, 16 Meter breed en 87 Meter lang, levert een gezicht op van pracht en majesteit , doch weldra vait alle kenners eene fout op , het gebrek aan eenheid van stijl. In het middelschip zijn tegen de pilasters de kolosale beelden der apostelen aangebracht. Boven deze beelden loopt een serie van bas-reliefs, voorstellende tafereelen uit het oude en nieuwe testament. Nog hooger ziet men in fresco de portretten der twaalf propheten. In het transept staat het pauselijk altaar, dat de houten tafel bevat, waarvan de H. Petrus en de eerste pausen zich zouden bediend hebben voor het H. Misoffer. Over het altaar verheft zich een baldakijn of ciborium, waarboven een tabernakel is aangebracht omgeven door een balustrade en een verguld traliewerk. Daar wordt een schat van kostbare relikwiën bewaard o.a. de hoofden van de Heiligen Petrus en Paulus, een arm der H. Helena, een gedeelte van den purperen spotmantel van Christus enz.
Voor het pauselijk altaar is een confessie, waarin een gedeelte der lichamen der H. Martelaren Chrysanthus en Darius. Ook bevindt zich hier het graf van paus Martinus V. Het machtige priesterkoor, met kvvistige pracht versierd, is door Leo XIII vergioot en vernieuwd.



St. Jan van Lateranen.











St. Jan van Lateranen.



Indrukwekkend is het oude, hier weer aangebrachte mozaiek in de abside, het borstbeeld van Christus uit de wolken neerziende op verschillende heiligen. In het transept links staat het altaar van het H. Sacrament, waarboven achter een rood gordijn de tafel bewaard wordt, waarop Christus bij het laatste avondmaal het H. Sacrament heeft ingesteld (1.50 bij 1,20 Meter). Onder de kapellen van St. Jan is wel de schoonste en voornaamste de kapel Corsini, door Clemens X (van het geslacht der Corsini) gebouwd ter eere van St. Andreas Corsini. Op het altaar tusschen twee kolommen van vert antique een kostbaar portret in mozaiek van St. Andreas naar Guido Reni. Onder deze kapel is de grafkelder der familie Corsini. Hier bewondert men een allerprachtigste marmergroep, O. L. V. van Smarten (Piëta) van Montauti. — De g^oote banier, boven in het dwarsschip hangende is door den grootmeester der Malthezer ridders in 1721 buit gemaakt op de Saracenen.
Het vierkante kloosterplein van St. Jan (chiostro) met zijne sierlijke zuilen en mozaieken is het schoonste van Rome. Verschillende relikwiën worden hier bewaard, over wier echtheid nooit uitspraak gedaan is, als : de porphieren steen, waarop de soldaten Christus kleederen verdobbeld hebben ; een marmeren plaat door vier kolommen gedragen, die de lichaamslengte van den Zaligmaker zou aangeven (1.78 Meter) enz.
Het battisterio (doopkapel) is een afzonderlij k achthoekig gebouw door Constantijn opgericht, waarin vroeger uitsluitend het H. Doopsel bij immersie werd toegediend. In het midden een groote doopurn van groen basalt. Een viertal kapellen zijn met het battisterio verbonden. De bronzen deuren der kapel van St. Jan den Dooper zijn afkomstig van het badhuis van Caracalla en geven door hun geknars bij het open- en dichtgaan eenige melodische tonen, waarom zij de muzikale deuren genoemd
worden.



DE li. TRAP.
La scala santa is de trap van het paleis van Pilatus te Jerusalem. Vier malen werd hij door Christus op den dag van zijn lijden begaan. Kerst bij zijne komst voor den romeinschen stadhouder, vervolgens bij zijn gang naar Herodes en bij zijne terugkomst en eindelijk na zijne ter dood veroordeeling, de doornenkroon dragende. Hij bestaat uit 28 treden van wit geaderd marmer en werd door keizerin Helena van Jerusalem naar Rome overgebracht. De scala santa is in het midden van het gebouw aangebracht en wordt slechts op de knieën bestegen aan welke devotie vele aflaten zijn verbonden. De marmeren treden zijn met notenhout bekleed, waarin op sommige plaatsen glas is aangebracht om de bloedvlekken te kunnen onderscheiden. Hoven aan den trap bevindt zich een kleine kapel, sancta sanctorum genaamd, waar verschillende relikwiën bewaard worden, o. a. een beroemd portret van den Zaligmaker, naar de legende verhaalt door St. Lucas begonnen en door de engelen afgeschilderd ; een stuk brood van 't laatste avondmaal ; de spons van het lijden ; een stuk steen van het H. Graf enz Om af te dalen maakt men gebruik van twee trappen aan weerszijden van den H. Trap aangebracht. Pius IX plaatste aan den voet van den H. Trap twee groote wit marmeren beelden, een Ecce Homo en het Verraad van Judas
door Jacometti.



H. Trap.











Maria maggiore.



S. /AARIA WAGGIORE.
Onze Lieve Vrouw de Meerdere wordt deze basiliek genoemd omdat zij de grootste en waarschijnlijk ook de eerste kerk is , te Rome ter eere der H Moeder Gods opgericht. Aanvankelijk had deze kerk den naam van O. L. Vrouw ter sneeuw naar de bekende legende. De vrome senator Johannes de patriciër kreeg in den nacht van 5 Augustus een ingeving dat hij ter eere van Maria op zijn bezitting een kerk zou bouwen ter plaatse, die hij 's morgens met sneeuw bedekt zou vinden. Terzelfder tijde was ook de H. Maagd aan Paus Liberius verschenen. En zoo verrees (352—366) op den Esquilinus deze Liberiaansche basiliek. De vereering, welke deze kerk genoot, steeg nog toen Paus Zacharias in 750 het hout der geboortek ribbe van Bethlehem hierheen brachtNog bewaart deze kerk een oud portret der Moeder Gods , toegeschreven aan den H. Lucas, dat in ieder geval meer dan 1200 jaren oud is. In 432 vergrootte Paus Sixtus III deze kerk en gaf haar den vorm, dien zij heden nog ongeveer heeft.
Deze basiliek is uitwendig een groot langwerpig vierkant gebouw van travertijnschen steen met onregelmatige omtrekken. De kanunnikkenwoningen, die aan de kerk zijn aangebouwd, geven haar eer het uiterlijk van een paleis dan van een kerk, indien niet een klokkentoren boven het front uitstak en twee ronde koepels de bestemming aangaven. Een prachtige corintische kolom met een bronzen Mariabeeld is op het kerkplein door Paulus V in 1631 opgericht. Van de loggia van de portiek gaven de pausen den zegen urbi et orbi. De kerk binnengaande levert de hoofdbeuk een indrukwekkend gezicht : twee rijen van 44 kolommen van wit marmer, het houten plafond in vierkante vakken verdeeld en rijk verguld met het eerste goud, dat van Amerika



naar Europa kwam en door den koning van Spanje werd geofferd. Het pauselijk altaar bestaat uit een prachtige urn van porfier en een marnieren tafel, gedragen door vier verguld bronzen engelen. Onder dit altaar rust het lichaam van den apostel St. Mathias. Het baldakijn , wiens stijl niet overeenkomt met dien der kerk zelve , is van verguld brons en rust op vier porfieren kolommen. Voor het altaar zien wij de confessie door Pius IX gebouwd en met kostbare marmersoorten versierd. Boven het altaar beneden in de confessie in een nis, gesloten door twee bronzen vergulde deuren wordt de kostbare relikwiekast bewaard, die eenige plankjes der geboortekribbe van het Goddelijk Kindje bevat. De kribbe is niet meer in haar geheel, het zijn slechts vijf losse stukken plank. De relikwiekast is van zilver en kristal ; bovenop rust een verguld zilveren Christuskindje. In de confessie voor de geboortekribbe staat een groot beeld van Pius IX in knielende biddende houding. De abside en den triomfboog van Santa Maria Maggiore zijn versierd met kostbare mozaieken. In de kapel van het H. Sacrament, door Paus Sixtus V gebouwd, werd vroeger de geboortekribbe bewaard ; thans berusten in het altaar nog slechts eenige steenen der geboortegrot uit Bethlehem. Hier is ook het graf van paus Sixtus V, wiens lichaam in vrijwel ongeschonden toestand is bewaard gebleven. Tegenover de Sacramentskapel zien wij de kapel Borghese door Paus Paulus V van het geslacht der Borghesen gebouwd en toegewijd aan de H. Maagd. Boven het altaar is een zeer oud portret van O. L. Vrouw geplaatst, dat aan Sint Lucas wordt toegeschreven en vooral in de middeleeuwen zeer vereerd werd. Het altaar bestaat uit kostbare marmersoorten en gesteenten: lapis lazuli, oostersch jaspis en agaat. In de doopkapel een groote porfieren vaas met verguld bronzen dek.



S. Maria maggiore.











Pantheon.



HET PANTHEON.
Wie dezen reusachtigen rondbouw van wonderbare constructie heeft opgetrokken, leert ons het opschrift van het voorhof, voorheen in verguld bronzen letters, in 1894 vernieuwd van het metaal der in 1870 bij de inneming van Rome buitgemaakte pauselijke kanonnen ; M. Agrippa. L. F. Cos. Tertium Fecit. Marcus Agrippa de vriend en zwager van keizer Augustus liet het Pantheon 27 jaren vóór Christus' geboorte ter eere van alle goden bouwen. Door de keizers Septimius-Severus en Caracalla werd deze tempel 202 jaren na Christus gerestaureerd. Het was toen een schitterend luisterrijk
o
gebouw. Een menigte godenbeelden stonden er in twee
o ^ ^
rijen aangebracht, 't was in en uitwendig versierd met marmer en stucwerk, het dak was van binnen en buiten verguld 't geheel was met zware bronzen platen en
o ' o 1
ornamenten bekleed.
Acht marmeren treden gaven toegang tot het portiek met zijne 16 egyptisch granieten zuilen, waartusschen de beelden van Agrippa en keizer Augustus stonden. Na keizer Constantijn bleef het Pantheon tot 'tjaar 608 als heidensche tempel gesloten. Intusschen werd het door Romeinen en Barbaren geplunderd en beroofd, tot keizer Phocas het in 608 aan paus Bonifacius IV afstond, die het liet ontruimen en restaureeren om het daarna toetewijden aan den waren God, onder den titel van Sancta Maria ad Martyres. Dat de paus er toen 28 wagenladingen gebeenten van martelaren uit de catacomben liet heenbrengen, wordt als een fabel beschouwd. Wel werden door den paus eenige relikwieën van martelaren onder den altaarsteen geplaatst, hetgeen aanleiding gaf tot instelling van den feestdag : Allerheiligen.



Paus Urbanus VIII liet in 1632 een groot gewicht aan brons, van het pantheon afkomstig, versmelten om te dienen voor de prachtige kolommen, die het baldakijn der confessie van Sint Pieter dragen. — Daar de bodem der stad Rome van lieverlede veel is verhoood
b *
is het Pantheon thans veel dieper gelegen. De machtige ruinen tegen de achterzijde van het Pantheon behooren tot de thermen of het badhuis, dat Agrippa voor het romeinsche volk liet bouwen.
Indien wij thans de rotonde langs het portiek met zijn 16 granieten kolommen door de prachtige bronzen deur binnenkomen, staan wij getroffen door de volmaakte harmonie aller deelen en de majestueuze rust dezer geweldige ruimte. Het Pantheon heeft 43.49 Meter doorsnee en is ook juist zoo hoog. Door een ronde opening van 8 Meter boven in het koepelgewelf valt het eenige licht naar binnen, voldoende echter om de groote ruimte te verlichten. Het marmer van den naar 't midden afloopenden vloer, der kolommen en der altaren is zeer verscheiden en rijk. In het rond zijn verschillende kapellen aangebracht. Bij het derde altaar links is het graf van den grooten Raphael (f 1520). (Raffael Santi da Urbino). Het Allerheiligste wordt in deze kerk niet bewaard, om reden der vele oneerbiedigheden, veroorzaakt door het bezoek aan het graf van Victor Emmanuel, die hier rust.



Pantheon.











S. Paolo buiten de muren.



SAN PAOLO FUORI LE AURE.
De H. Paulus de Apostel der volkeren werd in 67 onder Nero aan den weg naar Ostia onthoofd. Een godvruchtige en oude overlevering" zegt, dat zijn hoofd
o O
driemaal van de aarde opsprong en dat daar toen drie bronnen ontstonden. Eene kerk aldaar gebouwd kreeg den naam Sint Paulus bij de drie fonteinen. (San Paolo alle tre fontane.) Een vrome godvruchtige dame , Lucina genaamd, liet het lijk van den H. Paulus wegvoeren van de plaats zijner marteling en naar hare bezitting brengen om het daar, twee mijlen dichterbij de stad, te begraven. Constantijn de Groote bouwde op Paulus' graf een basiliek, die echter reeds 50 jaren later door eene grootere werd vervangen en in 395 door keizer Honorius voltooid. Dit oud eerwaard gebouw, dat 15 eeuwen lang overstroomingen en aardbevingen trotseerde, brandde in den nacht van 15 Juli 1823 geheel af. Door paus Pius IX werd de nieuwe basiliek in 1854 bij gelegenheid der dogma-verklaring van Maria s Onbevlekte Ontvangenis plechtig ingewijd. Het uitwendige van deSt. Pauluskerk buiten de muren maakt geen indruk; het is nuchter en koud. De hoofdingang, die eerst kort geleden voltooid is , maakt met zijne mozaieken een rijkeren indruk. Door dit hoofdportaal aan de Tiberzijde de basiliek binnenkomende staan wij tusschen twee machtige zuilen van geel egyptisch albast en genieten van den overweldigenden totaal-indruk , dien deze nieuwe rijke basiliek geeft. Zij is in vijf beuken verdeeld door 80 granieten kolommen van den Simplon. Vloer en wanden zijn met spiegelend marmer bekleed. Het plafond is in vakken verdeeld en rijk aan vergulde ornamenten op zilveren grond. In den middelbeuk boven de kapiteelen der kolommen zijn de mozaiekportretten aangebracht van alle pausen die de Kerk bestuurden



van Petrus tot en met Leo XIII. Het is een hofstoet eenig op de wereld en van een majesteit zonder weerga. Aan het einde van den hoofdbeuk, tegen den met mozaieken versierden triomfboog, staan twee groote marmeren beelden van St. Petrus en St. Paulus. Het pauselijk altaar, midden in de kerk, heeft een baldakijn, gedragen door vier kolommen van oostersch door-
O O
schijnend albast, een geschenk van den onderkoning van Egypte aan paus Gregorius XVI; deze rusten op vier basementen van malachiet en lapis lazuli, geschenken van Nicolaas I keizer van Rusland. Dit baldakijn omgeeft het oude gothische ciborium, dat uit den brand gered is. Onder dit altaar rust het grootste gedeelte van het gebeente van den H. Paulus. In de confessie wordt het lichaam vereerd van den H. Timotheus , martelaar uit de IV eeuw.
Aan beide zijden der abside in het dwarsschip vinden wij twee kapellen; links die van het H. Sacrament, waar de H. Ignatius met zijne eerste volgelingen voor het oude crucifix, dat tot de H Brigitta zou gesproken hebben, de orde der Jezuieten stichtte — en die van den H. Stephanus; rechts de koorkapel en die van den H. Benedictus. In de relikwiekapel in de sacristie worden ook de gevangenis-kettingen van den H. Paulus bewaard.
o o o



S. Paolo buiten de muren.











3. LOPenZO buiten de muren.



SAN LORENZO FUOR1 LE /AURE.
De Sint Laurentius buiten de muren is den heldhaftigen diaken-martelaar Laurentius toegewijd. In Spanje geboren werd Laurentius door Paus Sixtus II in 257 diaken gewijd en aangewezen om de gelden der Kerk te besturen en aalmoezen uit te deelen. Toen de beulen Paus Sixtus ter strafplaats leidden, riep Laurentius hem toe : „Hoe, mijn vader, kunt gij heengaan zonder uwen zoon ?" Waarop de paus antwoordde : „Binnen drie dagen zult gij mij volgen". Laurentius verdeelde toen het geld der Kerk onder de armen en verkocht zelfs de heilige vaten, opdat deze niet in handen der heidenen zouden vallen. De stadsprefect van Rome, belust op de Kerkgoederen, beval Laurentius voor hem te geleiden en eischte van hem de bezittingen der Kerk op. „Geefmij wagens en ik zal U de Kerkschatten brengen", antwoordde Laurentius. Laurentius bracht toen meer dan 1500 armen, zieken, ongelukkigen, weduwen en weezen bijeen en toonde ze den prefect zeggende : „Ziehier de schatten der Kerk, andere hebben wij niet !" Laurentius werd met stokslagen gemarteld, gegeeseld en op een rooster gebraden ; en terwijl zijn vleesch schroeide en het vel er uitdroop, sprak hij nog tot den tiran : „Deze kant is gaar, keer mij om en eet!" Laurentius stierf den marteldood op 10 Augustus 238 Een rijke christen edelvrouw, Cyriaca met name, bood een stuk grond aan op haar landgoed in argo verano om den glorierijken bloedgetuige te begraven. In 33° bouwde Constantijn hier een basiliek, welke Paus Pelagius II in 57^ restaureerde en met mozaieken versierde. In de V eeuw werd naast deze basiliek doch er tegenaan een tweede kerk gebouwd en aan de Moeder Gods gewijd. Paus Honorius III verbond deze beide kerken tot ééne basiliek in 1216 door de be.de absiden en tusschenmuren weg



te breken. Het constantijnsche gedeelte werd nu het priesterkoor. Pius IX liet de geheele basiliek grondig restaureeren.
Voor de basiliek staat een kolom van egyptisch graniet niet het beeld van den H. Laurentius. Het front is beschilderd met imitatie-mozaieken. Onder het portiek stellen twee fresco's uit de XIII eeuw het leven voor van den H. Laurentius en den H Stephanus Inwendig is de basiliek in drie beuken verdeeld door twee rijen granieten kolommen. Het bovendeel van den middelbeuk werd op last van Pius IX met prachtige fresco's beschilderd, tafereelen uit het leven der beide heilige diakens Laurentius en Stephanus. Aan den ingang van het priesterkoor verheft zich het pauselijk altaar, achter in het koor de pauselijke troon. Onder het priesterkoor zien wij achter een traliewerk het oude altaar der basiliek, dat een srroot deel van het lichaam van den H. Laurentius
o
bevat. Deze relikwieën zijn besloten in een marmeren urn met die van den eersten martelaar Stephanus. Hier bevindt zich ook de marmeren plaat, waarop het lichaam van den H. Laurentius na zijn marteldood gelegd werd, en die nog de bloedsporen daarvan vertoont. Hier tegenover heeft Paus Pius IX zijn laatste rustplaats gekozen. Vroeger was hier de ingang der oude constantijnsche basiliek. Pius IX had bij testament bepaald, dat zijn tombe zeer eenvoudig moest zijn en slechts een geringe som mocht ko>ten. Duizend gulden ongeveer is een geringe som in vergelijking der vele kostbare pauselijke graftomben. Aan dit verlangen is gevolg gegeven en een eenvoudige wit marmeren tombe dekt het gebeente van dezen beminden kerkvorst. Doch die zich vernedert zal verheven worden en een schitterende mozaiekversiering in byzantijnschen stijl heeft dit pauselijk graf gemaakt tot een der rijkste en prachtvolste. De teekening dezer versieringen is van den beroemden duitschen



S. Lorenzo











Graf van Pius IX.



schilder prof. Ludwig Seitz. Op de rechter bovengalerij der kerk hangt in een lijst dat gedeelte van het pauselijk testament, waarin Z. H. zijne grafplaats bestelt. Een menigte ex-voto's ter eere van den grooten Pius bedekken dezen muur.
Bezienswaard is de naast deze basiliek gelegen doodenakker, sinds Napoleon I de algemeene begraafplaats van Rome. Hier zijn de pauselijke zouaven, in den slag van Mentana gesneuveld, begraven onder een kostbaar monument. De H. Petrus geeft het gewijde zwaard aan Lamoricière. Na de verovering van Rome liet de italiaansche regeering tegen het basement een opschrift aanbrengen als zou dit monument een herinnering zijn aan ellendige tijden.



SANTA CECILIA.
De H. Cecilia van patricische senatoriale familie, was gehuwd met den jongen edelman Valerianus. Zij wist haren eehtgenoot tot een maagdelijk zuiver leven te bewegen en bekeerde hem tot het christendom alsook zijn broeder Tiburcius, die beiden door paus Urbatius werden gedoopt. De vreeselijke vervolging door den stadhouder Almachius woedde op zijn hevigst. De begrafenis werd zelfs aan de martelaren ontzegd. Tiburcius en Valerianus beijverden zich de vele martelaren, de slachtoffers van den pro-consul Almachius, een graf te bezorgen. Aangeklaagd hiervan , werden zij tot onthoofding veroordeeld, welke straf buiten Rome zou worden voltrokken. Naar de strafplaats gaande bekeerden de beide broeders den griffier Maximus en verscheidene andere romeinen.
o
Maximus werd nu op zijne beurt met looden ballen doodgeslagen. Cecilia begroef de drie martelaren aan den Appischen weg, doch werd weldra zelve gevangen genomen en voor Almachius gebracht, die besloot haar in hare eigen badkamer te doen stikken. Nadat een dag en een nacht de badoven (hypocaustum) hevig bestookt was, zoodat de buizenleiding in de badkamer een doodelijke hitte verspreidde, vond men Cecilia nog in o-ebed verzonken. Ken lictor werd nu belast haar in hare badkamer met het zwaard om te brengen Na drie slagen met het zwaard te hebben ontvangen, leefde Hp heilige nog drie dagen, vermaakte haar huis aan
w o O ^
paus Urbanus en stierf een stichtenden dood (230) In dezelfde houding waarin zij gestorven was, werd de Heilige Cecilia aan den Appischen weg begraven.
In 'tjaar 821 bracht paus Paschalis I, nadat het huis der H. Cecilia in een kerk was omgebouwd, het lichaam der H. Martelares uit de catacomben hierheen, om het in een marmeren sarcophaag onder het altaar te plaatsen.



S. Ceciiia.











H. Cecilia.



De heilige zelf had in een verschijning den paus de plaats gewezen, waar zij in de catacomben van Callixtus bij de pau.cgroeve begraven was. Toen in *t jaar r 599 de basiliek gerestaureerd werd, opende men de sarcophaag en vond daarin de H, Cecilia ongeschonden, zooals zij begraven was. Zelfs de bloedsporen op haar kleed van goudstof waren duidelijk zichtbaar. Met ongemeen zachte beeld der Heilige, door -Maderna in marmer gebeiteld, toont ons de H. Cecilia zooals zij 14 eeuwen na haren dood gevonden werd.
De basiliek der H. Cecilia wordt voorafgegaan door een groot vierkant plein (atrium), waarin in het midden een marmeren vaas staat (cantharus) die voor de handwassching diende. Rechts in de basiliek is de badkamer, thans in een kapel veranderd. Van het verwarmingstoestel en de metalen buizenleiding zijn nog duidelijk gedeelten zichtbaar. De mozaiek in de abside is afkomstig
o
van den tijd van paus Paschalis. In de crypte rust het lichaam der heilige, waarvan wij het prachtige beeld van Maderna bewonderen.; daar zijn ook geplaatst de overblijfselen der martelaren Valerianus , Tiburcius , Maximus en zijner gezellen Lucius en Urbanus.



AL GESÜ-
Deze kerk is toegewijd aan den H. Naam van Jesus. Het is de moederkerk der Jezuieten en een der rijkste van Rome. In 1584 werd zij door den kardinaal Alexander Farnese voltooid. Het hoofdgewelf bevat een frescoschildering, voorstellende de glorie van den H. Naam van Jesus. De kapel van den H. Franciscus Xaverius bezit op het altaar in een verguld bronzen medaillon den rechter arm en hand van dezen apostel van Japan. De arm is verdroogd, maar nog in zijn geheel ; de vijf vingers zijn met kostbaar gesteente versierd. Tegenover deze kapel is die van den H. Ignatius van Loyola. Het altaarstuk is een schilderij van den H. Ignatius geknield voor den Zaligmaker door pater Pozzi S. J. Dit doek kan door een kunstig mechaniek verdwijnen, om dan het prachtige beeld van den H. Ignatius te vertoonen. Dit beeld is 3 Meter hoog, gedeeltelijk van zilver, gedeeltelijk van verzilverd koper. De nis, waarin het beeld staat, is met kostbaar lapis lazuli ingelegd. Onder het altaar in een vergulden kristallen urn met edelgesteenten bedekt, rust het lichaam van den H. Ignatius, den stichter der Jezuieten-orde. De marmergroep der H. Drievuldigheid boven in het altaar heeft een wereldbol in de hand uit een enkel stuk lapis lazuli, het grootst bekende stuk van dit kostbaar gesteente.
Naast de kerk ,,Gesu" in de via ara coeli is de ingang tot de kamers van den H. Ignatius : daar leefde hij, schreef er zijne ordensregelen, ontving er 't bezoek van verschillende heilige mannen en vandaar zond hij Franciscus Xaverius naar de missiën.



Gesu.











S. Maria in Trastevere.



SANTA /AARIA IN TRA5TEVERE.
Ter plaatse waar nu de H. Mariakerk over-den-Tiber staat, bevond zich reeds een kerk in 2^4 door Paus Callixtus aan Maria toegewijd. Naar een oude legende verhaalt, ontstond hier korten tijd vóór Christus geboorte een oliebron, waaruit de olie tot den Tiber voortvloeide. In de eerste tijden na den vrede van Constantijn in 312 werd de kerk, die in de vervolgingstijden verlaten was, herbouwd in 340 door Paus Julius I. Wel werd deze kerk zoo in- als uitwendig herhaalde malen gerestaureerd, in 1139 door Paus Innocentius II bijna geheel herbouwd, doch zij behield steeds haren ouden vorm, dien der basilieken (in de heidensche beteekenis van het woord, der gerechtshoven). In 1150 liet Paus Eugenius III in het front de mozaieken der wijze maagden aanbrengen. Pius IX deed haar rijk beschilderen en restaureeren. In de portiek, dat de basiliek voorafgaat, zien wij een menigte oude opschriften, grootendeels uit de catacomben afkomstig. Inwendig is de basiliek in drie beuken verdeeld door twee rijen van 24 kolommen van bruin graniet afkomstig van een Isistempel. Onder het hoofdaltaar worden de overblijfselen bewaard van verschillende heiligen, o. a. de Pausen Callixtus, Cornelius en Julius I. Daar wordt ook nog de plaats der oliebron aangewezen. Op een pijler zien wij hier ook den steen, waarmede de Paus Callixtus in een put werd geworpen. In de abside een marmeren pauselijken stoel en kostbare mozaieken. Op het gewelf van liet middelschip een kostbaar schilderstuk van Domenichino, voorstellende Maria s hemelvaart.



DE /AOZES VAN WICHEL ANGELO.
Op het plein voor de kerk van St. Petrus-Banden (San Pietro in vincoli) staat de schoonste palmboom van geheel Rome. De basiliek werd in 455 gebouwd door keizerin Eudoxia om er een gedeelte der ketenen te bewaren , waarmede de H. Petrus te Jerusalem gekerkerd was, en die hare moeder van Jerusalem had meegebracht. De Paus Leo I bracht deze ketenen bij die , welke Petrus in de marmertijnsche gevangenis te Rome onder Nero gedragen had , en zie , beide ketenen vereenigden zich onafscheidbaar. In de confessie dezer basiliek in een heerlijk reliekschrijn van verguld brons, achter kostbaar geciseleerde deuren worden deze ketenen van St. Pieter bewaard.
Doch ook om een andere reden is de basiliek van St. Petrus-banden bekend en wel om het wit marmeren Mozes-beeld door Michel Angelo, de hoogste schepping der moderne kunst. Tegen den grooten wand van het rechter transept is het grafmonument geplaatst van paus Julius II, die echter door een samenloop van omstandigheden niet hier , maar in de St. Pieter van het vaticaan begraven is. Ook dit grafmonument is nooit afgewerkt. Bij zijn dood had Michel Angelo slechts het Mozesbeeld klaar en twee beelden, die waarschijnlijk de godsdienst en de deugd voorstellen. De wetgever der Hebreeuwen is afgebeeld in zittende houding; zijn uitdrukking is woest ; op zijn voorhoofd de twee hoornen ; juist is hij van den Sinai afgedaald en daar ziet hij zijn volk in afgodendienst om het gouden kalf dansen ! Vooral de handen en armen van dit beeld zijn voor kenners bewonderenswaard. Men zegt dat Michel Angelo na de voltooing zoo tevreden was over dit werk, dat hij het beeld met den hamer op de knie sloeg roepend : Mozes spreek.



Moses van Michelangelo.











Piazza Navona.



P1AZZA NAVONA.
Het is een der schoonste en grootste pleinen van Rome. Eertijds stond hier het circo agonale, het stadium of de renbaan door keizer Domitianus gebouwd en dooi Alexander Severus herbouwd. De gebouwen, die het huidige Navona-plein omgeven, zijn alle opgetrokken op de fundamenten van den ouden circus, zoodat het plein nog juist den vorm der renbaan aangeeft. De obelisk midden op het plein werd door Innocentius X uit den circus van Maxentius aan den Appischen weg hierheen gebracht. Vier groote beelden omgeven de obelisk; zij stellen voor de vier grootste rivieren der wereld, den Ganges, den Nijl, de la Platarivier en den Donau. Naast deze middelfontein staan in de lengte van het plein nog twee kleinere fonteinen. De Triton van een dezer twee fonteinen , die een dolfijn bij den staart houdt, is het werk van Bernini, die ook voor de middelfontein de teekening maakte. Een eigenaardig volksgebruik bestaat hier in het octaaf van Driekoningen. Dan komen lederen avond op dit plein duizenden romeinen van allen leeftijd en stand bijeen om op alle mogelijke kindermuziekinstrumentjes een geweld en spektakel van de andere wereld te maken.
Tegenover de obelisk staat de Si. Agnes-kerk, op dezelfde plaats, waar de H. Agnes eenmaal in het huis van ontucht door den engel beschermd werd. In de onderkerk, in de gewelven van het stadium, toont men nog de gevangenis der H. Agnes en de plaats waar zij werd gewurgd, na door de vlammen gespaard te zijn.
De Santa Maria del Anima hier dichtbij is een oor spronkelijk hollandsche stichting, waarin de graftombe van Paus Adrianus VI van Utrecht, en verder van Vrijburch van Alkmaa, Nolen van Maestricht en eenige belgen.



FIAZZA DEL POFOLO.
Het volksplein heeft een ovalen vorm, en is in het midden versierd met een prachtige obelisk, geplaatst op een basement, op wiens vier hoeken egyptische leeuwen water uitwerpen in een bekken. Aan de zijde van den Pincio is een tweede fontein aangebracht, Rome voorstellende tusschen den Tiber en den Anio. De derde fontein van dit plein, hier tegenover gelegen, stelt Neptunus voor tusschen twee Tritons. Drie straten monden op dit plein uit, de Corso in het midden en daarnaast de via babuino en de via ripetta. Tusschen de corso en de via babuino verheft zich de kerk Santa Maria del monte Santo, en tusschen de corso en de via ripetta de kerk Santa Maria dei miracoli. Beide kerken zijn uitwendig geheel aan elksar gelijk. Aan de tegenovergestelde zijde, dus voor de stadspoort, verheft zich een derde kerk op dit plein : de Santa Maria del Popoio, gebouwd op het graf van Nero. Door buitengewone verschijningen beangstigd, wilden de Romeinen deze gevloekte plaats heiligen dooier een kerk te bouwen.
Op de piazza del popoio is ook een der opgangen naar den Pincio (vroeger collis hortulorum). Dit is de grootste en schoonste openbare tuin en wandelplaats van Rome, aangelegd waar zich eenmaal de tuinen van Lucullus en Sallustus bevonden. Men vindt hier de busten van 126 beroemde mannen van Italië en een kunstig wateruurwerk :
o »
voorts prachtige palmen en cypressen, een keur van bloemen en planten, verschillende vergezichten en panorama's over de stad.



Piazza^del Popoio.











Trinita dei monti.



S. TRINITA Al /AONTI.
De hooggelegen kerk der H. Drievuldigheid ligt aan het piazza di Spagna, het spaansche plein. Dit plein wordt zoo genoemd naar het paleis der spaansche ambassade bij den H. Stoel, dat aan dit plein gelegen is. Pius IX liet voor dit paleis in 1857 de kolom der Onbevlekte Ontvangenis oprichten. Midden op het plein bevindt zich een fontein in den vorm van een schip. Het is vooral hier, dat men in de morgenuren de bloemen meisjes en bloemenhandelaars in hunne origineele volkskleeding ontmoet. Bij deze fontein gaat de groote trap opwaarts, die ons naar de kerk S Trinita ai monti voert. Voor de kerk verheft zich een schoone obelisk van rood graniet, die eens de tuinen van Sallustus sierde. Boven aan den trap heeft men een prachtig gezicht over de stad. Deze kerk is rijk aan meesterstukken op 't gebied der schilderkunst. Vooral het fresco der tweede kapel links van den ingang, voorstellende de afneming van het kruis door Daniël de Volterra is beroemd. Indien men de Transfiguratie (de verheerlijking van Christus) door Raphael het eerste schilderstuk noemt, de Communie van den H. Hieronymus door Domenichino het tweede, — dan moet men de afneming van het kruis door Volterra het derde schilderstuk noemen'. Jammer dat het zooveel geleden heeft en dat daarenboven de belichting hier zoo slecht is. — Kerk en daarnaast gelegen klooster zijn toevertrouwd aan de fransche zusters van het H. Hart, die hier een pensionaat houden voor de voornaamste jongemeisjes van Rome. In een kloostergang bevindt zich een muurschildering van een der zusters, (1844) voorstellende ,,Mater Admirabilis", waarvoor Paus Pius IX ook veel devotie had.



FONTANA Dl TREVI.
De stad Rome is rijk aan waterleidingen, die van de bergen van Latium en van Sabitia het water stadwaarts voeren en door de oude romeinen zijn aangelegd. Het water der fontein van Trevi wordt genoemd acqua vergine. Agrippa de schoonzoon van Augustus bouwde een badhuis bij het Pantheon en gelastte zijne soldaten naar een bron te zoeken in het gebergte, niet ver van de stad verwijderd, om dat water naar het badhuis (thermen) te kunnen leiden. Bij Tivoli ontmoetten de soldaten een jong meisje, dat hun een zeer overvloedige bron aanwees, waarvan het water, door een leiding (acquedotto) naar Rome gevoerd, genoemd werd acqua vergine. Dit water wordt beschouwd als het beste van Rome en de legende zegt, dat de vreemdeling, die hiervan drinkt, stellig nog ooit naar Rome zal terugkeeren. De bouw dezer prachtige fontein werd door Clemens XII (i73°—4°) begonnen en door Benedictus XIV (i 740—58) voltooid naar de teekening van Salvi. In het midden prijkt een colossaal beeld van Neptunus, staande in een schelp, getrokken door zeepaarden , die door Tritons worden bestuurd. Aan de achterzijde, tegen den gevel van een paleis, stellen twee bas-reliefs de geschiedenis der fontein voor: het meisje (vergine) aan de romeinsche soldaten de bron wijzende en Agrippa, het maken dzr waterleiding bevelende. Het geheel is indrukwekkend en grootsch. De buizenleiding wordt hier in drie leidingen gesplitst, »trivio«, waaruit bij corruptie het woord »trevi« ontstaan is.



Fontana di Trevi.











Acqua Paola.



ACQUA FAOLA.
De Pauiustontein is op de hoogte van den Janiculus door paus Paulus V van het geslacht der Korghesen opgericht in 1612 naar de teekening van Jan Fontana en Karei Maderna. Het is een grootsch monument bestaande uit een front met vijf arcaden, waarvan drie groote en twee kleine , door vijf rood granieten kolommen van ionische orde verdeeld. Stroomen water golven uit de drie groote arcaden en storten met geweld in het bassin.
Een prachtige wandeling of rijtoer is die van hier naar de St. Onofrius door de passeggiata Margherita , de vroegere tuinen van het paleis Corsini. Deze weg in 1884 aangelegd door het heerlijke stadspark levert de schoonste vergezichten op. Reeds de oude dichter Martialis beschrijft deze vergezichten : »Van hieruit ziet men de zeven heuvelen der wereldbeheerscheres en de Tusculaansche en Albaansche heuvelen. Op de vlaamsche en ostiaansche straat ziet men de menschen rijden ; ook de milvisehe brucr kan men onderscheiden en de schepen die de Tiber draagt«. Aan het einde der villa Corsini daalt de weg en voert ons langs den Tasso-eik naar de St. Onofrtus-kerk. Deze eik was de lievelingsplaats van den kranken dichter, sinds hij zich hierboven bij de Hieronymitermonikken had teruggetrokken. In het klooster is nog de sterfkamer van Tasso (f 1 595) in haren ouden toestand bewaard, terwijl in de kerk de overblijfselen van Torquato Tasso onder een prachtig wit marmeren gedenkteeken rusten.
o



DE ENGELENBURCHT.
Keizer Adrianus of Hadrianus, die in 117 den Romeinschen troon beklom, liet voor zich een praalgraf bouwen, dat in pracht en praal alles overtrof wat hij op zijne reizen door het Oosten en Griekenland gezien had. Daar het aan de overzij van den Tiber gebouwd werd, liet hij deze rivier overbruggen. Na zijn dood in 'tjaar 138 werd hij daar begraven. Ook zijne eerste opvolgers vonden allen daar hunne rustplaats. Volgens de geschiedschrijvers had men eerst een vierkanten onderbouw van 90 Meter lang en 31 Meter hoog met marmeren platen bekleed. Op de vier hoeken stonden verguld bronzen groepen van menschen en paarden. De zich daarop verheffende rotonde was met rijkbewerkte beelden versierd. Bovenop stond een standbeeld van Adrianus. De bronzen poort bevond zich in den onderbouw tegenover de Tiberbrug. Ook inwendig was dit mausoleum rijk en weelderig versierd. Driehonderd jaar later werd het door de Gothen geplunderd en weldra als burg of fort gebruikt. Toen in 590 de pest te Rome woedde, schreef paus Gregorius de Groote een hoeteprocessie uit, waaraan hij zelf blootsvoets in een boetepij deelnam. Biddende trok de stoet langs het graf van Adrianus, toen men plotseling in de lucht engelachtige stemmen vernam, die zongen : Regina cceli laetare, alleluia ! Kn gelijktijdig verscheen de H. Michael boven dit keizerlijk graf, zijn zwaard in de schede wegstekende. De pest hield op. Ter herinnering hieraan werd door den Nederlander Verschaffelt een bronzen St. Michaelsbeeld gemaakt en boven op het mausoleum geplaatst,dat voortaan engelenburcht genoemd werd. Na tot verschillende doeleinden gebruikt te zijn, dient de engelenburcht thans aan de Italiaansche regeering tot kazerne.



Engelenburcht.







■



Capitool.



HET CAPITOOL.
Het capitool van vroeger was een heuvel met twee verhevenheden door een klein dal (intermontium) p-escheiden Aan de eene zijde bevond zich deTarpeische rots met den tempel van Jupiter Capitolinus, en op de andere verhevenheid de Capitolijnsche burcht , waar zich thans de kerk Ara Coeli bevindt. Onder I aus Paulus III (1534—1549) bouwde Michel Angelo op het intermontium de drie paleizen van het huidige campidoglio. Van de richting der Via Ara Coeli komende en den grooten trap naar het capitool opgaande, worden wij door twee groote beelden van Castor en Pollux boven ontvangen. Midden op het vierkante plein voor ons staat net groote ruiterstandbeeld vin Marcus Aurelius van brons, vroeger verguld Het middelste paleis is genaamd het paleis der senatoren. Voor den trap van dit paleis , dat thans dienst doet als stadhuis, ziet men drie oude beelden Minerva in het midden , den Tiber en den Nijl aan weerszijden. Rechts is het paleis der conservatoren, dat een beelden- en schilderijengalerij bevat. Links zien wij het paleis van het capitolijnsch museum, dat een verzameling antieke beeldhouwwerken bergt.
Juist achter dit paleis vinden wij de kerk Ara coeli ter plaatse waar keizer Augustus een altaar oprichtte ter eere van Gods zoon (haec ara filii Dei est). In deze kerk is keizerin Helena begraven , benevens meerdere heiligen. Zeer beroemd is ook het kleine Christusbeeldje, dat hier vereerd wordt (Santo Bambino,) en in een kapel in de Sacristie is geplaatst.



FORO RO/AANA.
Het romeinsche forum werd omtrent het jaar 730 voor Christus door Romulus tot plaats van bijeenkomst aangewezen voor de romeinen en sabijnen en was van toenaf de schouwplaats der groote historische gebeurtenissen van de romeinsche republiek. Van lieverlede werd dit groote langwerpig vierkant terrein bebouwd met prachtige tempels en groote beurs- en rechtsgebouwen, basilieken genaamd. In het rond verschenen winkels en herbergen. Bij de revoluties van republiek en keizerrijk werden verschillende dezer monumenten verwoest en weer opgebouwd, tot in het jaar 1083 bijna het geheele lorum werd vernield. De puinlaag ter dikte van 8 Meter werd gelijkgemaakt, met boomen beplant en diende voor wandelplaats en beestenmarkt (campo vaccino). In 1871 begon men met een algeheele ontgraving van het forum, welk werk thans nog niet geheel is afgeloopen.
Gaande van het plein van het Capitool naar het lorum romanum en den trap afdalende, hebben we aan onze linkerhand de Mamertijnsche Gevangenis uit twee beneden elkaar gelegen holen bestaande. Het diepste hol had slechts een opening midden in het gewelf, waardoor de gevangenen werden naar beneden gelaten. Het is hier
O O 1
dat de H.H. Petrus en Paulus verschillende maanden werden gevangen gehouden voor zij werden terdoodgebracht.
Vóór de mamertijnsche gevangenis, met den rug naar het paleis der senatoren, hebben wij een vrij uitzicht over de ruinen van het forum aan onze voeten gelegen ; rechts de ruinen der keizerpaleizen en op den achtergrond het colosseum : een treffend grootsch beeld, een wereldgeschiedenis op één blad geschreven, een doodenveld vol leven, waar iedere zuil, iedere steen spreekt.
De dichtst bij ons staande triomfboog is die van Sep-



Foro Romano.











Arco di Tito.



timius Severus, die zeer goed is behouden en drie bogen heeft. Hij werd in 205 gebouwd bij de viering der overwinning door Septimius Severus op de arabieren. Daarnaast zien wij de rostra vetera, het spreekgestoelte, waar Cicero zijne meeste redevoeringen gehouden heeft. De via sacra (heilige weg) liep van het colosseum naar de rostra vetera. Het was deze weg, dien de overwinnaars in den oorlog bij hun zegetocht reden, als ze zich naar den tempel van Jupiter Capitolinus begaven om daar een offer te brengen, terwijl de overwonnen koningen van de triomfkar werden losgemaakt om in de mamertijnsche gevangenis te worden gewurgd. Een weinig meer rechts zien wij de overblijfselen van een groot langwerpig vierkant gebouw, de basilica Julia.
Tot de ruïnes langs een trap afgedaald, komen wij o. a. voorbij het atrium Vestae, een langwerpig vierkant open plein, waarlangs de woonvertrekken der zes Vestaalsche maagden. Verder zien wij aan onze linkerhand de basilica Constantini, een der indrukwekkendste ruïnes van het forum. Voorts komen wij aan den triomfboog van Titus (arco di Tito) door den romeinschen senaat ter eere van Titus opgericht in wit marmer na de overwinning van Jerusalem en Judea in het jaar 70. Het is een modelstuk wegens de schoonheid zijner proporties en het kunstige der beeldhouwwerken. Aan de binnenzijde onder den boog bevinden zich de beroemde bas-reliefs. — Een weinig verder zien wij links den triomfboog van Constantijn, opgericht na zijn overwinning op Maxentius. (28 October 312.)
Wij staan nu voor het Colosseum, een monument zonder weerga, door Vespasianus in 72 begonnen en door Titus in 80 voltooid, tien jaren na zijne inneming van Jerusalem. Duizenden joodsche gevangenen werkten aan dezen bouw ; men zegt dat 12.000 joden hierbij omkwamen. Groote volksspelen werden hier gegeven, jachtpartijen, zeeslagen,



dierengevechten, tweegevechten enz. Soms kwamen bij eene voorstelling 3000 menschen en 5000 dieren om. Het colosseum is lang 200 Meter en breed 167 ; de arena (het strijdperk) meet 92 op 59 Meter. Het is hoog 49 Meter en kon honderdduizend toeschouwers bevatten. Het is het grootste amphitheater der wereld, van daar zijn naam colosseum. Paus Benedictus XIV liet een kruis in het midden der arena plaatsen en de 14 staties van den kruisweg in het rond. In 1874 heeft het gouvernement dit alles verwijderd. Door de invallen der barbaren en door aardbevingen heeft het colosseum veel geleden. Door Paus Pius IX is het gedeeltelijk gerestaureerd. Voor ons katholieken is het colosseum een bij uitstek geheiligd gebouw ter oorzake der tallooze martelaren, die hier hun geloof in Jesus Christus hebben beleden. Wie kan zeggen hoeveel heilig martelaarsbloed in deze arena gevloeid heeft. Zwakke maagden, eerwaarde grijsaards, priesters en bisschoppen hebben hier op de catasta gestaan om als gemeene booswichten door leeuwen, tijgers of beeren verscheurd en gedood te worden. — Bij het colosseum bevindt zich de meta sudans, de fontein, waar de zwaardvechters zich na het spel kwamen wasschen en verfrisschen.
DE CATACOMBE VAN S. CALLIXTUS.
De naam catacombe werd aanvankelijk alleen gegeven aan een gedeelte van het kerkhof van den H. Sebastianus; thans bedoelt men er die uitgestrekte onderaardsche uitgravingen mee, waarde eerste christenen hunne dooden



Colosseo.











Catacombe van S. Callisto.



begroeven. Het is thans met wetenschappelijke zekerheid bewezen, dat die uitgravingen het werk der christenen zijn. Een half uur buiten de poort van Sint Sebastiaan liggen aan den appischen weg de catacomben van St. Calixtus. Iti 'tjaar 197 werd door Paus Zepherinus tot bestuurder van het kerkhof aan den Appischen weg benoemd de diaken Callixtus (die later paus werd)Vanat de dagen der apostelen was dit kerkhof het eigendom der edele Cecilia's, waartoe ook de H. Cecilia behoorde, die er in 230 werd begraven. Dichtbij het graf der H. Cecilia was de pausgroeve waar o.a. begraven waren de heilige pausen Anterus , Lucius , Fabianus , Eutychianus en Sixtus. Sedert 410 hadden hier geen begravingen meer plaats. Van lieverlede wer den vele lijken opgegraven en elders geplaatst. Zoo liet paus Paschalis I 2300 lijken uit de catacomben naar de kerk S. Prassede brengen. Eindelijk geraakten de catacomben in vergetelheid, zelfs de toegangen waren niet meer bekend. In 'tjaar 1854 ontdekte j. B. de Rossi de pausgroeve, die nu weer werd toegankelijk gesteld De galerijen dezer catacombe zijn (aanéén gemeten) 600 Kilometer lang. Zij zijn hoog 4 a 5 Meter en breed 80 centimeter. Hier en daar zijn luchtkokers aangebracht. De paters trappisten hebben de bewaking dezer catacomben, en leiden de bezoekers rond , wien zij alle inlichtingen verstrekken.
CIRCO /AAS5I/AO EN COLOSSEO.
Het romeinsche volk was zeer gespannen op circusvoorstellingen als : wagenwedrennen , tweegevechten , zeeslagen, dierengevechten, gevechten tusschen menschen en dieren. Aanvankelijk waren dit slechts tijdelijke



gebouwen van hout opgetrokken. Later verrezen er groote langwerpig ronde steenen gebouwen. De circus maximus tusschen den Aventijn en Palatijn gebouwd, waar thans de straat via de' cerchi loopt, en door Julius Caesar met buitengewone pracht herbouwd, kon 150.000 volgens andere schrijvers zelfs 485.000 toeschouwers bevatten. De grootste wreedheden hadden hier onder keizer Nero plaats in het jaar 64-67. Aan palen in het rond werden christenen gebonden, met teer en pek besmeerd en in brand gestoken. Geheele groepen christenen werden voor de wilde dieren geworpen. Bekend is de plaat : het laatste gebed", 't Zijn christenen die allen om een hunner neerknielen, een priester of bisschop om zijne laatste absolutie te ontvangen voor zij door de leeuwen en tijgers zullen verscheurd worden. — Van den circo massimo rijn slechts enkele onbeduidende ruines overgebleven — De schouwspelen der tweegevechten begonnen met een feestelijken optocht der zwaardvechters (gladiatoren) door het colosseum. Voor de plaats van den keizer gekomen riepen zij : ave Caesar, morituri e salutant (heil u Caesar, zij die gaan sterven groeten u). Dan had er een spiegelgevecht met stompe wapenen plaats tot op een trompetsignaal het spel 111 bloe ïgen erns overig. Gewapend met een net , een drietand een zwaard en een schild traden de half naakte vechters paarsgewijze tegen elkaar op. Was een der gladiatoren gevallen en alzoo in de macht van zijn tegenstander, dan werd over zijn lot beslist door de vestaalsche maag en en de overige toeschouwers: hielden zij den du,m omlaag, zoo was dit het teeken van zijn doodvonnis en werd hem
den genadeslag gegeven ; hielden zieden d«.» omo^g,
zoo was hij begenadigd. De scnuaer j. stelt dit op zijn schilderstuk genaamd „den duim ondaa voor, dat ons een beeld geeft van een feest m t cola. ten tijde van keizer Titus Flavius in t jaar 78 80.



Circo massimo.











Colosseo.



ADVERTENTIËN.



FRUCESCO DE FEDERICIS,
Pauselijk Photograaf en Cinematografist.
— —-fc» "
De eenige Concessionaris tot het deen fan photografische opnamen fan personen en groepen van bezoekers in de JKuseums, Galerijen,Tuinen en £oges fan hef "Oaticaan.
Gelegenheid tot het p h o t o g r a f e e r e n van groepen fan pelgrims foor of na de ====== Pauselijke Gudiëntie-
Gelegenheid tot het p h o t o g r a f e e r e n f an pelgrimsgroepen foor de Pauselijke Grot fan Courdes in den tuin fan h^ "Oaticaan-
Verkrijgbaar de laatste portretten van Zijne Heiligheid en de Diploma's voor den Paoselijken Zegen.
RONIE,
St. Pietersplein 18,
Paleis Rustioucci.
SUCCrR.SA.LE : Via delle fondamenta S. Pietro 8A, dichtbij den ingansr van het A aticaan.



ALLIANCE CATHOLIQUE.
Directeur: ALFRED FRANQOIS.
45 Boulevard du Nord 45,
BRUSSEL.
iA*
Wendt U in alle vertrouwen tot dit adres voor gezelschaps- of afzonderlijke reizen, voor familie- of huwelijksreizen.



Hotel üaurati.
Via nazionale. t^O(DE* Via nazionale.
fiaar het zuiden gelegen, midden in de stad,
gezond en luehtig.
o* Familie-Hotel. «*
Diners aan afzonderlijke tafels en table d'hötes. Verschillende groote zalen voor bijeenkomsten.
LUaterdruk—lift
Eleetriseh licht in alle kamers.
****************
Vlak bij de Galerijen Colonna,
Torlonia en Doria,
bij het Koninklijk Paleis ,
bij het Tramway station
en het forum Trajanum.
****************
Directe verbinding met liet
Sint Pietersplein.
Omnibus aan alle treinen3Itodern comfort van eersten rang.
2?eer matige prijzen, naar overeenkomst bij langer verblijf.
Directeur-eigenaar :
0 -1- v
rimilic Mauraii.



Rome.
Kófel de 1'Surope.
Prachtig gelegen, t>lal* op zuiden IPiazza &i Spagna en 3Itignanelli.
31taison He luj?e.
De groote restauratiezaal is de plaats van bijeenkomst geworden voor de elite der maatschappij. ******
• O 
CHEVALIER
E. FRANCESCHINI.
EIGENAAR.
Hötel de l'Europe. HOME.



Jtl ^ellejwno Galfolico.
(In bon Katfjolijfcen Ü^tyrim.)
^nis tmtt rnrftumtmn.
p>9. en (Ban. ©tacumint.
j3i ^lEÏüPsplcm 2—5.
m tnagöjijn turn tmmttiwiq»» tian bcttöfic.
Rozenkransen , medailles , crucifixen in goud , zilver en andere metalen. Beelden van St. Pieter en van de H. Cecilia. Kruisen en andere voorwerpen in mozaiek.
jïrfifcülGn Hoon ^«lijr-ims.
Hafimfc ban Tjüilixjüti hcelbcn.
©roofc ïjüninncnimjsmcböillc Uan bef jnhsljaar.
Rijke keuze van Bijouterien in mozaiek als: papiersnijders, penhouders, chatelaines, armbanden, brochen, gespen en kruisen vanaf 50 centimes.
Een salon de Toilette staat gratis ten dienste der koopers om zich gereed te maken voor de pauselijke audientie, de dames kunnen er hun toilet in orde brengen en zwarte sluiertjes huren.
Men belast zich met het doen zegenen van voorwerpen door Z. H., met het doen onderteekenen van pauselijke zeeenformulieren en met hunne verzending Gratis
o
wordt aan pelgrims alle inlichting gegeven.
*V"ösfE m mdigü pijjen.



Ditta Giovanni Gilardini.
Parasols en I^onfu>erl^n. FABRIKANT
van Parapluies, Parasols, Waaiers en Wandelstokken, Valiezen, Koffers en Reisartikelen, Portefeuilles, Portemonnaies, Boas, Veeren en alle reorten Bontwerken, Lederwerken enz. VASTE PRIJZEN.
185-188 Corso HOJV1E. ViaS. Claudio 89.
TURIJN MILAAN
18 via Ponte Mosca, Corso Vittono
3 via Palazzo Citta. Emmanuele, -
FLORENCE NAPELS
Via Cerretani | Via Roma oo, «Mo.
WrateiIi^ipaM
j Rijtuigverhuurders.
1 ROME, Via dell' arancio 83-84-86. j
landauers en alle soorten van ]Qiitizigen met een of txöee paarden per uur of per jj| dag naar overeenkomst, ^



M. J. H. Kessels, Tilbnrg.
Kon. Ned. Fabriek van Muziekinstumenten.
De eenige in Nederland. De grootste in Buropa.
12 de hoogste onderscheidingen
op de Int. Wereldtentoonstellingen.
PIANO'S.
Eerste klas
* * HARMONIUMS. * ^
enz. enz.
filaas. en Strijkinstrumenten.
Artistiek fabrikaat.
TROMMEN. SPEELDOZEN.
j{arïï]oni/(C{'s enj. enj.
Geen beter dan ons EXCËLS10R-PIAN0.
Brengt een bezoek aan de fabriek en komt oordeelen. Geïllustreerde Prijscouranten met honderden attesten van tevredenheid op aanvraag gratis.
Prijzen, in vergelijking van kwaliteit
beneden elke concurrentie.







<2/————-■— 
^4 R. K. BOEKHANDEL K
w van \j
W. BERGMANS,
TILBURG.
Verkrijgbaar :
de bleser, Rome et ses Monuments.
Guide du voyageur catholique etc., suivi du Guide pour les pèlerins et les touristes qui n'ont a passer daas Rome que quelques jours, par 1'abbé Jean Roger.
Tome I : partie descriptive.
Tome II : partie pratique.
Prijs compleet f5.—. Franco per post f5.20.
1de waal, DER ROMPILGER.
Wegweiser zu dem wichtigsten Heiligtiimer und
Sehenswürdigkeiten der ewigen Stadt. ■
Met 96 platen en een plan der stad. I
In slap linnen band f 2.75. Franco per post f 2.85.
baedeker, ITALIEN.
In einem Bande f4.80.
BREVIARIUM ROM.
4 deeltjes in 48°, formaat 12 bij 7 cM., dikte 12 m.m,,
gewicht 120 gram.
Kleinste en handigste reisbreviertje.
Prijs 14 Gulden.
Steeds voorhanden diverse BrevierS, Diurneels, Missalen, Kerkmuziek, Theologische en Liturgische uitgaven.
V Eenig Depót voor Nederland van het Huis A
vLj FII. PUST ET, Regensburg^j^



INHOUD.
Pag.
Z. H. Paus Lao XIII 2
St. Pietersplein
St. Pieter . • . • • • 13
Het Vaticaan . . • • • • .19
St. Jan van Lateranen . . • • • 31
De H. Trap 3iS
S. Maria Maggiore. ...... 43
Het Pantheon. 49
S. Paolo fuori le mure . . . • • 5 5
S. Lorenzo fuori le mure, graf Pius IX. . .61
S. Cecilia 68
Al Gesu. . . • • • • • -74 S. Maria in Trastevere . . • • • -79 S. Pietro in Vincoli, Mozes van Michel Angelo . 80 Piazza navona, S. Agnese en Anima . . • $5 Piazza del popoio, Pincio . . • • .86 S. Trinita ai monti. . • • • .91
Fontana di Trevi 92
Acqua Paola 97
Mole Hadriano ...•••• 98 Campidoglio, Ara coeli . . • • • • 1 °3 Foro Romano, Carcer mamertinus . . . .104 Colosseo. . . • . • • • .109 Catacombe di S. Callisto . . • . .110 Circo Massimo in 'tjaar 64 . . • • • IT5 Colosseo in 'tjaar 78 • • • - .116