DIJ
MIN11SPR0BAB1LTNM0
AUCTORE
LU DU ViCO WOUTERS, C. SS. R.
THEOLOUI.-K MOKALIS FT PASTORAUS PROFE5SOKE.
EDiTiö ALTERA
peintus recoiruita et auctii. additis iiupriiitis responsis üit novissiiiias obiectioiies
AMSTELODAMI Apud: (. I. \ \> I.IX.KMII \sr.\
1908.







1)K
AUCTORE
LUDOVICO WOUTERS, C. SS. R.
THEOLOGIE MOKAI.IS ET FASTORAUS PROEESSORE.
EDITïO ALTERA
Itenitus revojruir» et aum. ;uMitis iiiipi in<i> responsie ad ihh Ksitiia.s <»Uiectioui'>.
AMSTELODAMI Apud: t . L, VA\ I.A\(.K\1I| \s*;\
iqotf.
MINUSPRDHABILISMO



istize-ïil obstat.
1>k. i'. MANNKNS, Can., Libr. Cens.
iis^efi^iivr^vtxjr.-
Rl'rkml'NDiC, 20 ctobris, 1908
j. n. episc. KUR.i-'.M.
11^1 ip r. iIVT a t "ct pi _
Amstmahmmi, 22 ('ctohris, 190S
J. Ï.OHMKVKK, t'. s>. R. Sun. pniv.
<tai.opi.i-:, typis m. ai.hkhts. Proprietas Auctoris ealva est.



PRiEFATlO.
Ouamquam superioribus annis de systemate morali acerrime disputatum est, nequit negari aliquos ad praesentem materiani quod spectat etianinum eiusmodi occupari erroribus, quos, spectato controversiae progresu, iam diu dimotos existimasses. Et sane; nonnulli ipsum de quo disceptatur punctum , seu statuin qutestionis paruni accurate definiunt ; alii ipsa sua argumentandi ratione palam faciitnt, se rectum principii primarii aequiprobabilistarum sensum non plane perspexisse. Idcirco disputationem, qua: quaestionem liane intricatani quoquoversus pertractet, haud supervacancam fore existimavi.
i'orro in dissertatione hac componenda methodo usus sum scholastica, ratus, prinntm, ut controversia de novo exorta prospere agatur , requisitum, esse breveni eamque plus minusve syllogisticam probandi atque refutandi methoduni, talem nimirum qua; eoruni qua; afferuntur argumentorum vim aut debilitatem statim ob oculos ponat.
Kn igittir, benevole Lector, ratio ob quam disputationem hanc typis describendam curaverim eamque ea, qua; ceteroqtiin in eiusmodi dissertationibus moris non est, methodo confectam.
Deum, O. M. enixe precor, ut ha;c mea, qualiscumque sit elucubratio non modo viris doctis probetur, verum etiam



prosit ad gloriatn Legislatoris supremi aeternamque subditorum salutem.
Scribebani Wittemii, in Hollandia, in collegio S. Alphonsi, die ï 5 I' ebr. 1905.
Auctor.
Praifatio ad editionem aiterain
I11 altera hac opusculi mei eüitione pauca qua:dam expunxi, alia parumper immutavi, addidi plura. Kxpunxi ea qua;, quamvis moderata- scribendi rationi studiierim, nihilo minus aliquos adversarios non nihil offendisse vi-.a sunt : quandoquidein censeo pacatum dicendi modum christiana: charitati apprime congruere, atque ad reruni intricataruni expositionem maxime conducere. Immutavi ea, qu;e, ulteriori inquisitione instituta, minus recte a me dicta e.-»e ctmperi. A< !<!:'; !i plura, videlicet omnia, qua; egregii adversarii priori editioni ••bieeerunt, quibusque a me in hac altera editione satisfactuii; e-.^e, censeo.
Scribebair Wittemii, in Hollandia, in collegio S. Alphonsi, die 20 Octobri-, u;o8.
Auctor.



FRAEAMBTJLA.
Systema morale est principium quo quis innixus actionem, cuius obiectiva honestas dubia est, certo practice honestam esse iudicat.
Ouo melius haec definitio intelligatur, primum recolas, requiri, ut lioneste agamus, dictamen intellectus certum de liceitate actionis hic et nunc ponend;e. Kt sane; qui vult actionem sive peccatum formale est sive non est, is procul dubio peccat. Atqui, qui agit, quin praihahuerit dictamen intellectus certum de liceitate actionis quam hic et nunc ponit, vult actionem sive est sive non est peccatum formale.
Porro duplex, ubi de materia subiecta tractatur, distingui solet certitudo, dircctavi dico atque indircctam. Certitudo directa habetur, quando quis de obiectiva actionis honestate certus est; indirecta vero, quttm , quamqitam dc obiectiva actionis honestate dubitamus, ope principii reflexi actionem /tic et nunc honestam esse persuasum habemus.
Certitudinem directam exigi ut honeste operemur, iam communiter a theologis reicitur. „Ante omnia, inquit S. Alphonsus, duo ut certa supponere debemus: primum, quod ad licite operandum necessaria nobis est moralis certitudo de honestate actionis. Alterum, quod haec certitudo haberi potest, non tantum ex directo, secl etiam ex reflexo principio, quo moralis illa certitudo actioni communicatur." i) 1'raeterea Alexander VIII eam quae sequitur thesim confixit: „Non licet sequi opinionem vel inter probabiles probabilissimam." Ex quo efficitur, ad honeste agendum non requiri, ut tanquam certam habeamus sententiam , quae actionem ponendam obiective honestam esse propugnat.
Id vero, ut mox fusiori calamo probaturi suinus, non impedit
I)Theol. mor.) I. 57-



quominus quis, antequam ad illuil de quo sermo fuit principium reflexum recurrat, obiectivam hnnestatem seu veritatem inquirere debeat. „Tnquirendum, inquit Ter Haar, congruatne actio ponenda cum natura rationali ut tali, congruatne ultimo cum I.ege aeterna, qu.e est obiectiva, altissima, omnemque humanam cognitionem pr.ecedens divini Intellectus Yoluntatisque circa actionem illani ordinatio." i)
lndagata rei veritate, obiectiva honestas haud raro dubia remanebit. Jam age; qu;Li itur quid in eiusmodi dubiis peragere licitum sit. Porro ad qua'stione;u propositam a diversis theologis diversimode respondetur, qu;e quidem diverss; respondendi rationes systemata moralia constituunt. Knunierantur praesertim sex, quae sunt: JUtiorisnius absolutus, Tntiorismus mitigatus, Probabiliorismus, - lequiprobabilismus, Probabilismus, Laxismus.
Tntiotismus absolutus statuit haec: Ut liceat sequi sententiam libertati faventem, h;ec sententia ccrta sit oportet.
Tntiorismus mitigatus docet: \on licet sequi sententiam benignani, nisi haec probali/isstma sit.
Probabiliorisiutts requirit, ut sententia quae libertati patrocinatur, pt obabilior sit sententia contraria.
Acquiprobabilismus edicit: L'bi dubitatur de exsistentia legis, licet sequi opinionem qua; libertati favet, modo haec opinio sit cequc probabi/is ac ea quae legem adstruit; stante dubio circa cessationem aut adimpletionem legis, servanda est lex.
Miiittsprobabilismits 2) profitettir: I.icct, sive de exsistentia
1) Ven. Innocentii PP. XI de Probabilismo Decreti Ihstoria et l indicio' p. i.
2) Aliquibus adversariis minus placuit denominatio Minusprobabi/ismi, qua post Karges (.Etudes philosophiques. t. VIII, p. 3*5) aliosque usi sumus. Xihilo minus denominatio praedicta denominationi Probabt/ismi pra;ferenda videtur: èt quia vox probabilis cui vox Probabilistni respondet diverso sensu a diversis accipitur; èt quia vox ista, si etymologice spectatur, soh probabi/iori congruit, èt quia prout recte censent Merkelbach Revue ecclêsiastique de Liége, I9°7? P- 42 e* Caigny i De Genuino mor. syst. S. Alphonsi^ n. 263 , ha_c ultima istius vocis acceptatio, olim communit .i' atque hodiedum a pluribus admissa, nostris diebus denuo in Scholi> florescere mere'.ur. II ine magU placet denominatio Minusprobabilismi, quippe qua? accurate exprimat tesseram systematis adversariorum eiusque signum charact&risticum, quo al» aliis systematibus distinguitur. Videlicet genuina illa tessera ac si. gnum characteristirum, quo systema ab adversariis propugiiatum ab Aequiprobabi-



sive de cessatione aut adimpleticine legis agitur, sequi sententiam benignam, modo ha;c sententia ven seu solide probabilis sit, idque etiamsi sententia contraria certo probabi/ior habeatur.
La .rismus usum opinionis etiam tcnuiter probabilis admittit.
I utiorismus absolutus, Tuttorismus mitigatns atque l.axismus communiter, Probabitiorismus autem quasi communiter reierti sunt; sustinentur Aequiprobabilisnnts et Pn>babi/isw//s, quod quidem ultimum systema liac dissertatione examini subicere in animo mihi est.
I'orro, probabilismus, uti e supradictis deducitur, duplici propositione constat, quje sunt: prior: Licitum est sequi opinionem vere probabilem, quae libertati patrocinatur, etsi opinio, quae legis exsistentiam propugnat, probabi/ior habeatur; altera: In dubio num lex cessaverit aut adimpleta sit, non datur obligatio servandi legem. Hinc duae exoriuntur sectiones, quibus ut Aequiprobabi/istm probationem absolvamus, adnectemus appendiculam, qua comprobemus thesim: Ubi dubitatur de exsistentia legis, licet sequi opinionetii qua? libertati favet, modo haec sit ieque probabilis ac ea qu;e legem adstruit.
lis moe t Probabiliorismo differt, in eo esi, quod perniittit usuni opinionis pro libertate, non solum quando hiec probabilior est aut teque probabilis ac opinio pro lege, sed etiam quando est minus probabilis; hinc Aliimsprobabilismui.



SECTIO I.
De priori atque primaria probabilistarum thesi.
De primaria probabilistarum thesi acturus primum statum quasstionis exponam, deinde thesim probabilistarum refutabo, tum adversariorum difficultatibus satisfaciam.
CAPUT I.
STATUS OU.KSTIONIS EXPONITUR.
Antequam ad probationem nostrae theseos gressum facinnis, e re ducimus statum quaestionis paucis delineare. Rum autem delineaturi Lectorem benevolum monitum volumus, heic prscipuum punctum controversiae, probabilistas inter et aequiprobabilistas agitatae, a nobis tactum iri.
Quaeritur igitur, quid agere debeat is, qui sedulo inquisita veritate, opinetur ipse seu probabilius habeat, aliquid praeceptum aut prohibitum es s e.
Qu$ ut magis clarescant, notentur haec:
Dixi primum: Ouaeritur, quid agere debeat is, qui, sed ulo inquisita veritate, opinetur etc.
Apud omnes enim in confesso est, antequam ad actionem quamdam progrediamur, debita diligentia indagandum nobis esse, utrum Lex seu Ordinatio Uei Kterna actionem illam permictat an prohibeat. Et sane; qui eam omittit inquisitionem vilem habet ipsam Ordinationem divinam, quippe quam infringendi periculo temerarie se exponat. Hinc D. Thomas docet: „Respondeo dicendum, quod electio, sicut dictum est, quaest. prsc., art. I. consequitur iudicium rationis de rebus agendis. In rebus autem agendis multa incertitudo invenitur, quia actiones sunt circa singularia contingentia, quae propter sui variabilitatem incerta sunt. In rebus autem dubiis et incertis ratio non profert iudicium absque inquisitione prceccdente: et ideo necessaria est in-



quisitio rationis ante iudiciuin do eligendis." i) Item S. Alphonsus: „Dico, quod si opinio, quae stat pro lege, videatur certe probabilior, ipsam oninino sectari tenemur. . . Ratio, quia ad licite operandum debemus in rebus dubiis veritatem inquirere et sequi." 2) Quod monituui quam sedulo in praxim semper deduxerit S. Doctor, ipse attestatur: „Testor Deum, cuius honorern et animarum salutem mihi proposui, quod quidquid scripserim, non aliqua passione impulsus, aut verbis aliquormn auctorum addictus, vel austeritati aut benignitati nitnis ailh;erens, atl hajc scribenda me induxi. In qualibet quxstionc, praevic diuturno studio, curavi quidem veritatem investigare, pnecipue in iis, quae ad praxim magis faciunt, et propterea non solum diligenti trutina perpendere elaboravi rationes, quas doctores classici tradunt; sed etiam plures doctos recentiores consulere non neglexi, adeo ut aliquando in recto iudicio de aliqua quEestione faciendo muitos dies consumpserim. Siquidem non tanquam ovis (ut verbis utar rigoristaruni) semitas scriptorum ca;co ductu sectatus sum, sed operam dedi, ut veritatem assequerer, aut sententias, qua: magis veritati accedunt, amplexarer." 3)
Ceterum advertas velim, quod notasse fere supervacaneum videtur, non eandem in omnibus atque semper requiri diligentiam. Doctiores sua ipsorum inquisitione, minus docti vero iloctiores consulendo veritatem attingere conentur. Ad rem De Caigny: „Dieet forte quispiam cum poëta: Non omnia possumus omnes. — 1'rofecte vel tempore forsan vel ingenio quis impeditum se iudicare posset; at methodum saltem Alphonsi pro modulo suo sectari quisque valet" 4).
Dixi secnndo: Qua:ritur quid agere debeat is, qui, sedulo inquisita veritate, opinetur seu probabilius habeat, aliquid pra;ceptum aut prohibitum esse.
Qua' ut rite intelligantur, advertendum , triplicem mentis statum distingui, dubitationis dico, opiniortis, certitudinis. „Ob-
I Summa TheolI II. qu. 14, a !.
2) Theol, mor., I. n. 56.
3) Theol. mor., IV. n. 547.
4) De genuino tnorali systematc S. Alphonsi, n. 416.



iectivam hunestatem, ita scribit Ter Haar, postquam ea qua par est diligentia inquisivit homocontinget, ut in uno ex his tribus mentis suae statibus versetur; videlicet aut obiectivam veritatem qua^sitam certo tenet, exclusa omni prudenti erroris formidine; — aut anceps plane haeret ita ut propter motivorum oppositorum morale aequilibriuni stricto dubio teneatur nee ad unam magis quam ad alteram partem constanter inclinet; aut tandem opmatur se quaesitam veritatem tenere." i) Qua; quum probe perspecta permultis tlifficultatibus aditum prascludant, singula pluribus exponere lubet.
Dubitatio est: status mentis fluctuantis inter duas partes contradictionis propter nulla aut lequalia utrimque motiva. „Intellectus noster, inquit Angelicus, respectu partium se habet diversimode. Ouandoque enim non inclinatur magis ad unum quam ad aliud, vel propter defectum moventium, sieut in illis problematibus, de quibus rationes non habemus, vel propter apparentem ;equalitatem eorum quae movent ad utramque partem: et ista est dubitantis dispositio, ijui fluctuat inter duas partes contradietionis." 2) Rursus: „Quando homo non habet rationem ad alteram partem magis quam ad alteram, vel quia ad neutram habet, quod nescientis est, vel quod ad utramque habet sed a;qualem , quod dubitantis est, tune nullo modo assentit, cum iiullo modo determinetur eius judicium, sed aqualiter se habet ad diversa." 3) Rursus: „Quidam actus intellectus habent cogitationem informem absque firma assensione, sive in neutram partem deelinent, sieut accidit dubitanti ; sive in unam partem magis deelinent, sed tententur aliquo levi signo, sieut accidit suspicanti, sive uni parti adhaereant, tarnen cum formidine alterius, quod accidit opinanti." 4) Nee aliter dicit S. Alphonsus: „Conscientia dubia est ea, qu;e suspendit assensum pro utraque parte dubii, remanetque anceps et hajsitans." 5) „Conscientia dubia ea e^t, qu.e indeliberata inanens, jiro utraque parte assen-
i > O. c., p. 2,
2) De l'erilqu. 14, a. I.
3) III. Dist. 23., (ju. 2, a. 2, qu. 3. sol. 1
4) II. II. qu. 2, a. 1.
5) Tkeol, mor1, 20.



suin suspendit." I) Et :i!iI>i: „Cum adest cx ;11 i.i parte opinio a:que probabilis pro libertate, tune cx neutra p irtc aliqu i potest superesse probabilitas, seu probabilis r.itio apta ui prudentem hoininis assensum sibi traliendum; nam ex his ;uqualibus probabilitatibus aliud quam merum dubium non resultat. .. . Id cl are docet S. Thomas. . . I'atcr Berti pneterea inquit, quod sicut statera tam in ;equilibrio est, cum ei nullum pondus imponitur, quam cum jequalia imponuntur onera, eodem modo, cum du;e (a:que) probabiles opiniones occurrunt, ips;e adeo judicium suspendunt, ac si nulla ex utraque parte probabilitas
exsisteret Idem dicunt P. Gonet, Vasquez, Lacroix, et
communiter omnes probabilista: et probabiliorisfce. . . . Ouando([uidetn, cum du;e ;equalis ponderis opiniont s loniiirrunl, evenit nullam earum pondus liabere.' 2)
Docent igitur Doctores, quos citavimus, dubitantem neutri contradictionis parti ut verte assensum ne infirmum quidem praebere. Cuius rei ultimam rationem liisce tradit S. Alphonsus: „Licet enim, quum utrique sententie a;qualis momenti rationes suffragantur, utraque vim haberet intellectum ad assensum movendi. si oppositie sibi inviccm non essent; attamen, quum directe //ie sibi opponantnr, utraque vi assensum ad se trahendi iam destituitur et ob momentoruin ;equalitatem altera alteram elidit, nee aliud proinde nisi merum dubium amb.t pariunt." 3)
1) //om. tipos/.y I, 12.
2) Iheol. mor., 1, 71.
3) Perchè quando le opinioni s«»no «li peso eguale, benclu' ciascuna «li loio avrebbe for/a di muover 1'intelletto al 1' assenso, se 1' una non si opponesse al 1' altra; nondimeno essendo elle direttamente opposte, niuna di loro ha piü for/a di tirare a sè 1'assenso, giacch'essendo le fbrze eguali, 1'una elide 1'altra; onde ambedue altro non partoriseono che 1111 mero dubbio." Dichiaruzione </<7 Siste/na; Aflpcn-
li. 2 1 )
II.«c ii.i emiiili.il JiMisen: k doute trut positif, dans lequel, comme
,V\piimc saint Thomas, rintellect liumain nttllo uiodo a>senlit, cum nullo modo «letcnninelur eius judicium, sed tcquali/er se habeal ad diversa, il n'y a pas du tout de eonviction personnelle positive quant a la question: Cett action est-elle lieite oü non? ('ar le oui et le non étant supposés ètre de force égale, ce n'est ni le oui ni le non, qui a une valeur réelle comme rèponse; puisqu'ils constituent iinc ri-ponse doublc maks contradiïtoirc a unc question.'' Rein, Thomiste. 1898. I». 4)-



Opinio est: status mentis adhaerentis uni parti contradictionis cum formidine alterius. Audi Angelicum: „Intellectus noster respectu partium contradictionis sc habet diversimode. Quandoque enim non inclinatur magis ad unum quam ad aliud. ... et ista est dubitantis dispositio, qui fluctuat inter duas partes contradictionis. Ouandoque vero intellectus inclinatur magis ad unum quam ad alterum : sed tarnen illud inclinans non sufficienter movet intellectum ad hoe , quod determinet ipsum ad unam paitium totaliter; unde accipit quidem partem unani , tarnen seinper dubitat tic opposita: et haec est dispositio opinantis, qui accipit unam partem contradictionis cum formidine alterius. r) Kt alibi: „Opmans habet cogitationem sine assensu perfecto ; sed habet aliquid assensus, in quantum adhaeret uni magis quam alii'2). ,,Opinio enim significat actum intellectus qui fertur in unam partem contradictionis cum formidine alterius"3).
1'orro opinans assensum formidolosum de quo sermo fuit, praibet propositioni seu uni contradictionis parti ut verte. „Opinans, inquit S. Thomas, dicit (utique cum formidine) verum esse quod opinatur 4). Item Card Gonzalez: „Opinio dici potest: assensus mentis alicui rei tan/quant verce cum formidine partis oppositie" 5)
Ccrtitudo est : status mentis adha-rentis uni parti contradi-
IVino ad tiubUatinntm redmitur tw/ni.-, id t-t, -tatu inenti-, cm alteiutra opini'i i/tfte ptof>nhhor videtur. „Su-nt onmes, mquit S. Mphonsu*, èt" Probatl AntiprobabilMs conveniunt, cum inter utramque opinionem modica est pi£p''ndeiantij. i'a u! \aldc ter.ui; et dubium iit excessus, tune ambas opmiones sque probabiles existimantur ïuxta commune illud axioma: parum pro nihilo rcputatur.' (Theol. mor., I, 55;. Item S. Thema*: „Quidam actus intellectus habent cogitatio ïem informem absque firma asstnsione, sive in neutram partem declinenl, sicut accidit dubi/un/i, sive in unam partem magis declinent, séil tententur aliquo levi siguo, sicut accidit suspicunti, sive uni parti adhaereant, tarnen cum formidine alterius, quod accidit opinanti. „(II. II, qu. 2, a. I). Kursus: „Quod parum est, quasi nihil accipit ratio." (I. II, qu. (4, a 4
1) De Verit, qu. 14, a. I.
2) III. Dist. 23, qu. 2 a. 2. sol. 3.
3) I. qu 79 a. 9. ad 4111.
4) In VI Eth I. 3.
5 Phil. Eiem., Log. sect. 1, c. IV, a. 5.



ctionis absque formidine alterius. „Quandoque vero, inquit Aquinas, intellectus, determinatur ad hoe, quod totaliter adhaeret uni parti i). Kt alibi: „Certitudo nihil aliud est quani determinatio intellectus ad unum 2). Adhuc : „Certitudo proprie dicitur firmitas adhjesionis virtutis cognoscitivs in suum cognoscibile"}).
Quibus de triplici mentis statu praelibatis, advertat Lector, statum qusstionis respicere eutn, qui in statu opiuionis versatur. (Juwritui nimirum, ad quid teneatur i 11e qui opinetur actionem aliquam pra;scriptarn aut vetitani esse. Sequitur igitur minus accurate quaestionis statuni exponi ab iis probabilistis, qui contendunt iridagari, quid faciendum sit, quum ignorctur, quid praecipiat Lex, quidve prohibeat. Ltenim ex iis qua; de statu opinionis disputavimus, (idque eandide Lector alte menti defigendum) luculenter patet, Ordinationem I.egis non f>enitns ignorari ab opinanti, sed aliquatenus, cogrnticiie dico opinativa, eani esse ab eo cognitam. „Sicut ergo, ita rectissime scripsit doctissimus Sweens, in dubio strieto nitlla nobis affluit cognitio positiva de
exsistentia vel non exsistentia legis ita in dubio lato veram
habemus cognitionempositivam etsi infirmani de legis exsistentia"4).
Dixi tertio : s e u probabilius habeat. Et sane : ex dictis colligitur, eum qui opinatur, inter tluas versari propositiones, quarum unam iudicat probabilion ïu, minus probabilcm alterani. Hinc status quaestionis hac quoque ratione rite proponitur : qua;rimus, quid agere debeat is, qui aliquid praeceptum aut prohibituin esse probabilius habeat, illud non esse praeceptum aut prohibitum minus probabile.
Dixi quarto : i p s e. Haudquaquani inquirimus , quid agere debeam, quum alu, etiam communius atque communissinie aliquid preeceptum aut prohibitum esse opinantur. Hinc statum quaestionis pervertunt illi probabilistae, qui quterunt, num sequenda sit opinio, qua; in publica et communi scnolarum aestimatione certo probabilior sit. Xequaquam contendo, setnper flocci facien-
I) Dl Verit qu. 14. a. I.
2 III. Dist. 23, qu 2, a 2, sol. 3.
3) III. Dist 26, qu. 2. a. 4.
Al InsUtutiones thcologica dt 1 hsoi, mot'. JunduHi , n. 729,



dam esse aestimationem conimunem, utpote quae inter argumenta qua; dicuntur extrinseca haud infimum occupet locum; verum dico indagari, num obligatie) mihi incumbat sequendi opinionem quam, argumentis tam extrinsecis quam intrinsecis pro viribus consideratis, egomet ipse certo probabiliorem esse habeo.
Dixi quinto: aliquid praeceptum aut prohibitum esse. Quocirca notandum, controversiam ad ea sola spectare dubia, quEe proxime circa actionum moralitatem versantur. Itaque abstrahimus a dubiis, qu;u sive actuum validitatem, sive materiam sacramentorum, sive quiil aliud — excepta sola liceitate — respiciunt.
( Uiibtis status qu.estiouis dilucidandi causa pnemissis, ad qiuestionem propositam atqueexpositam respondeo : l)cbeo facere i d q u o d p ra ec e p t u m, o mittere v e r o i 1 1 u d q u o <1 prohibitum esse o p i n o r seu probabilius h ab e o. Seu : d e b e o sequ i o pinione m f a v e n t e m 1 e g i q u a m ve r am esse opi n or ; o pi nio n e m vc ro f a ve n te m 1 i b e r t a t i, qua m fa 1 s a m e s s e o p i n o r s e u p r o ba b ilius habeo, in praxim deduci non licet. Brevi : non 1 i c e t mihi sequi opinio n e m benignam, qua e m e o i u d i c i o mi n u s p r o b a b i 1 i s e s t.
Poiro, antequam tliesini illain probandam aggredimur, paucis dicendum nobis est, quid sit opinio probabths; opinio probabilis, inquam, de qua in hac nostra elucubratione toties sermo recurret. Agedum vox „probabilis' aileo vaga est atque incircumscripta, ut diversi auctores diversa ratioue eam definierint atque etiamnum definiant. ProbabilistiE eam opinionem probabilem dicunt, quae nititur fundamento gravi, sive fundamentum illud certo minus grave est sive non est certo minus grave quam fundamentum, quo nititur opinio contraria. v\ 1 ii, inter quos S. Alphonsus, ut opinio quod ad pnesentetn materiam spectat probabilis nuncupan possit, exigunt, ut uitatur lundaiin'nto fere ;eque gravi. „Opinio fvobabilis, inquit, <s/ illti sola, cjiue habet fundatnenta intrinseca et extrinseca unjttc aut t/utisi a't/ni valuta ac opposita pro lege ita ut lex ccrtc ac strictc dubia appareat." I) Alii demum opinionem probabilem definiunt: Opinio,
1) ,,l,;u]I1I1IU11C veramentc pruljabile c '|Ucl!a sula chc ha fuinlaniL'iUi intrinscci



qu;e nititur fundamento adeo gravi, ut mereatur assensum viri prudentis. Porro ut opinio isto sensu probabilis dicatur, necesse est innitatur motivo rclative graviori, aliis verbis, probabilior sit oportet. Etenim ex dictis (p. 10.) consequitur, mentem inter duas opiniones a'que probabilis versantem, suspensam haerere, atque neutri ut verte prudenter assentiri posse. Hoe altero sensu e philosophis atque theologis bene multi vocem „probabilis" accipiebant atque etiamnum liaud ita pauci eam accipiunt. „Probabilia sunt, inquit Aristotelcs, quae videntur omnibus, vel plerisque, vel sapientibus atque his vel omnibus, vel plerisque, vel maxime notis.' i) Item Tourncly : „Illud solum vere probabile dicendum, quod per assensum prudentem approbari potest, quodque nititur fundamentis tam gravibus, ut per ea sufficienter elidantur oppositie opinionis motiva, adeo, ut, rebus mature et sine passione perpensis, possit homo prudenter iudicare, partem hanc esse alia veriorem. Atqui opinio minus probabilis hasee conditiones nee liabet nee qua talis habere potest. Ergo opinio h.ee non est \-ere et proprie probabilis sed abusive tantum et nomine tenus."
Itein, uti erudite exponit De Caigny, 2) docent Card. de Laurea, 1) Amort, 2) Sar rus, O. S. /»., 3) Brocardus, 0. C., 4) Thomas ex Charmes, O. S. Fr., 5) Henno, O. S. Fr., 6) Card. Gotti, O. F., 7) Billuart, O. F., 8) De Schilden-, S. 9) Jesuitce Lovanienses; 10) Gonzalez. S. J. 11) Boudart; 12) Kstrix.
ed extrinseci, egualmente o quasi egualmente validi, che non ha la contraria per la legge, in modo che la legge apparisce certamente e strettamente dubbia' (DeW uso moderato delV opinione probabile, Napoli, 17^5, c. V. n. 25).
1) Topic., 1. I. c. I.
2) De genuino Mor. Syst. S. Alphonsi, 11. 302 326.
11 /;/ III sent., t.#II, disp. XI, a. 4. n. 303.
2) Theol. rclect.y t. III, de act. hum., disp. II, § De consc. prob.
3) Clai'is Reguiy 1. I, c. V, De Consc. prob
4» De Consc. «ju. II, art. VI, $ 1.
5) Theol, mor., de act. hum., di*s. II, c. IV'.
6) Theol. mor., t. III, u. II, De Consc., disp. III. 411. I.
7) Theol. schol., de acl. hum., iju. V, dub. I, n. XIII, XIV, XV.
8) De Consc., art. II, prob. 2.
9) T)e prine. form. consc., tr. II, c. II, § l. 11. 12.
10 Apud Gonzalez, De recto usu op in. prob., diss. I, $ V, 11. 26,
II) De recto usu op in. prob,, diss. I, § II, n. 14.
J2j Man. Theol. t. I, tr. II, De Consc., $ 15.



S. J., 13) Collet; 14) Card. Zigliara, O. P., 15) Care/. Gonzalez, O. P., 16) Sansevcrino; 17) Peemans ; 18) Bujfier ; 19) Baldinotti; 20) De Caigny ; 21) Merkelbach. 22) Ipsemet S. Alphonsus interdum vocem „probabilis" eodem sensu accipit, eaque de causa subinde opinioni sque prubabili probabilitatem denegat. „Quando, inquit, opinio favens libertati ;equalis ponderis est ac illa quac favet legi, tune opinio pro lege ne probabilis quidem sed tantum dubia est, quoniani duae opiniones in hoe casu non pariunt probabilitatem, sed dumtaxat meruni dubiutn, quia tune una opinio aufert alteri probabilitatis virtutem." 1) I.adern habet Theol. mor., 1. I. n. 71.
Neque negari potest, postremum de quo sermo fuit sensum voci „probabilis" etymologice spectatae apprime convenire. „1'robabile, ita scite cl. Merkelbach, est id quod dignum est, ut probetur: inde proprie est illud pro quo stant rationes absolute graves et relative graviores quani pro opposito, et ideo saepius coniungitur cum veritate quam cum falsitate: secus enim approbationem non mereretur, nee esset dignum ut potius quam oppositum probaretur, nee esset simile vero. Sola ergo doctrina magis fundat'r» strictu sensu philosophico est probabilis." 2)
Atque haec dicta sunto, ut pateat, nequaquam omnem illum, qui usui opinionis probabilis patrocinetur, illico probabilistam appellari posse. lino vox „probabilis" adeo vaga est et incerta, ut non desint auctores , qui tradant definitionem, qua; in solam probabiliorem quadret, et nihilo minus parum consequenter opiniones wque et minus probabiles opinionibus vere probabilibus
13) l.ogistiid Trubahilitatis, I >ef. III.
14; Theol. mor., tr. J, Üe cunsc., c. V.
15 Slim. Phil., Log., 42.
16) Phil. Elemï.og., -eet. I, c. IV. a. 5.
17) Elem, Phil. Dy nam , c. x, a. 1. 11. 639.
18) Instit. log., p. II. c. IV, a. 1.
19) Traité des premières vérn. 195.
20) Dc rectu mentis hum. institn., 157 —120
21) L. c.
22) Revue ecclèsiastique de Liège, 1907, p. 41.
1 Dichirazione del Sis te ma, App. n. 20.
2) Reikte Ecclcsiastujuc de Liège, 1907, p. 41



accenseant. „Si, inquit Lehmkuhl, momentum grave rationis" (quod pro aliqua opinione inilitat) „opposita ratione non enervatur, opinio i 1 la manet etiam sensu ethico seu roorali vere probabilis, i. c. tal is, qiue quam plurimum cum vcro coniungatur ; luec est tuint notio u>v probabilis" i). Ad qua; respondeo : si ista sit notio mi' probabilis, èt minus probabilcs èt ceque probabilcs opinioncs ex probabilium albo expungendrt; sunt, quippe quum neque minus probabilcs neque tpqnc probabilcs qnam pluiimum cuin vero coniungi dici queant.
Si demum quaeras, num duae opinioncs contradictoriae ceque probabilcs altera alteram elidant, respondeo, ea elidere inter se, quatenus impediant, quominus intellectus alterutri ut verce assensum aliquem prudenter praebeat. Idem respondendum ad qu$stionem, num ccrto probabiltoi elidat ccrto minus probabilcm. Elidit eam, id est, efficit, ut mens ei .71 vene 11e leviter quidem prudenter assentiri possit. 2)
Quibus praenotatis, ad thesim nostram stabiliendam gressumfaciamus.
CAI'UT II.
THESIS PROBAHILISTARUM REFUTATUR.
Itaque thesis probanda hrec est : Non 1 i c e t a 1 i c u i s equi opionem b e n i g 11 a m, q u ;e i p s i u s operantis i u d i c i o minus probabilis est.
Argumentum primum.
EX AUCTORITATK ECCLESIAE.
Haud commendanda videtur doctrina, cui Ecclesia palam est adversata quamque inhibere per edicta et decreta tam doctrinalia quam disciplinaria et mixta haud semel conata est. Atqui eiusmodi est doctrina probabilismi, id est, doctrina quae docet licitum esse
1) O. c„ p. 46.
2) Cfr. Sweens, O. e., 11. G84.



sequi certo minus probilem faventem libertati, seu quod idem est, non dari obligationem sequendi certo probabiliorcm legi faventem. Ergo.
Ouod spectat Maiorem, quam nemo utique negabit, advertas, praeter definitiones dogmaticas sensu strictissimo sumptas, atque praeter opinionum condeinnationes, aliud dari criterium , quo theologus, singulas diiudicans seutentias, ducatur oporteat, declarationes dico minus solemnes atque Ecclesia: circa aliquam doctrinam agendi rationem. Etenim, omnes admittunt, Ecclesiam praeditam esse potestate doctrinam ecclesiasticam moderandi, cui quidem potestati in subditis obligatio respondet moderaminis praestiti rationem liabendi. „Kalsuni est, inquit Eranzelin, auctoritatem propter quam debeatur assensus intellectus, solatii esse auctoritatem Dei revelantis vel Ecclesia; aut Pontificis infallibiliter definientis; sunt enim gradus assensus religiosi multiplices. In praesenti distinguendus est assensus fidri proprie et imviediatc dwtna propter auctoritatem Dei revelantis; assensus fidei mediale divirne (seu fidei ecclesiasticEe) propter auctoritatem infallibiliter definientis doctrinam ut veram 11011 tarnen ut revelatam; assensus rcligiosus propter auctoritatem universalis providentice ccclesiasticce." i)
:) De divitta TradUione, Schol. |, post th. 12.
Ad rem Mandonnet: ,,I! existe pour le théologien un critère extérieur qui doit toujours lui servir de guide dans 1'examen et le choix des diverses opinions : c'est 1'attitude prise par 1'Eglise a leur endroit. Ouand des doctrines ont vécu longtemps, quand elles ont surtout soulevé de vives poléniiques dans le sein de 1'Eglise, il est bien rare <jue 1'autorité ecclésiastifpie, 1111e fois oit 1'alltre, n'ait pas fait entendre ses préférences et donné plus ou moins nettement une direction.
L'hglise, en etl'et, en dehors de 1'acte doctrinal souverain par lc juel, de loin en loin, elle définit sa foi; en dehors aussi des réprol>ations de doctrines qualifiées plus ou moins strietement selon 1'échelle des notes théologiques, 1'Eglise, dis-je, possède un pouvoir ordinaire de direction dans Ie domaine de Venseignement ecclésiastique, aussi bien que dans le domaine pratique de 1'action. Elle ne se soustrait pas a son devoir d'éclairer ou de conduire. Elle sait, au moment oppor-
tun, élever la voix, faire un signe, donner une direction 
En dehors donc de l acte de définition d'une verité et de condamnation d'une erreur, 1'autorité doctrinale peut manifester plus ou moins explicitement le degré de faveur oü de détiance qu elle professe a 1'egard d'une doctrine, et c'est icit comme nous 1'avons dit, le premier devoir du théologien de régler sur ces manifestations le degré de confiance que les opinions dites d'écoles méritent. De deux



Minor probatur atque unicuique patebit ex plurimis, quae edixit atque peregit Ecclesia eo quidem fine, ut probabilismi doctrina paulatim evanesceret ; qu;e summatim referre lubet.
A. KlHCTA noCTKINALIA.
I. l'ra.'fatio decreti a Congregatione, qn;c ln<]uisitionis nuncupatur, die 24 Septembris anno 1665 editi, ([uod decretum, nomine S. 1'ontificis A 1 e x a 11 cl r i VIJ 45 laxiores opiniones damnavit, prsefatio illa, inquam, h;ec habet: „Sanctissimus Dominus unster audivit non sine magno animi sui mierore, compllires opiniones cliristiania; discipline relaxativas et animarum j»ernicieni inferentes, partini antiquatas iterum suscitari, partim noviter prodire, et summam illam luxurantium ingeniorum licentiam in dies magis excrescere, per quam in rebus ad conscientiam pertinentibus modus opinandi irrepsit nlienns omnino a/> Hvangclica simplieitate et sanctorum Pat rum doctrina, et quam si pro recta regula fidclcs in praxi sequercntur, ingens irreptura csset cltristiaiue vitcc corruptclaPorro per modum istuni opinandi »ab Evangelica simplicitate alienum intelligi doctrinani qua; minus probabilem propugnabat opinionem, duplici comprobatur argumento.
0) Satis certum videtur per modum opinandi a. S. Pontifice improbatum designari aliquod systema morale; quod quidem deducitur tam ex eo, quod Alexander VII duo distinguit, scilicet ét opiniones laxas, qua; longe lateque grassabarttur, èt modum opinandi genera/cm ex priori malo exortum ; quam ex eo, quod decretum loquitur de regula, qua; non est deducenda in praxini. l'orro, posito atque admisso, in Decreto argui aliquod
opinions qui s'opposent, si 1'une a été l'objet de marqués «le défiance ou de défaveur; si ces actes sont allés jusqu'a une menaee de condamnation, ou a quelque chose qui resemble a une condamnation virtuelle; si, a plus forte raison encore, ces manifestations ont été répétées, il est impossil>le de donner sans restriction a cette opinion son assentiment et sa cmifïance. Cette considération prend une portee plus grande encore, si 1'opinion ad verse de celle qui est désapprouvée a recu elle-mème des témoignages de confiance et d'estime." {Revue Thomiste^ 1902, P. 9'.



systema niorale, illud, visis adiunctis, aliud esse nequit ac systema probabilismi. Ipsissimuni enim illud systema, uti historia testatur inde ab anno 1620 usque ad annuni 1665, annuni dico quo citatuni decretuni editum est, in dies niagis excrescebat. Adde, quod Alexander VII, uti statim enarrabimus, tam ante quam post decretum latum probabilismum insectatus est, imo iam anno 1656 Dominicanis indixerat, ut omni adhibito conatu contra probabilismum dimicarent; ex quibus sat suspicari >'mo concludere licet, systema ab ipso in Decreto impro batum aliud non esse atque systema probabilismi.
b) Accedit testimonium Stephani Gradii, Vaticana: bibliothecae praefecti, qui illius temporis coaetaneus erat, atque iussu Congregationis ab Indice nuncupatae de Decreto lato Votum exaraverat. 1 rimum testimonium afferani, dein argumentum ex eo deducturus. „Haec, ita Gradius in opusculo, rui titulum praefixit: „Disput, de opin. prob. cum Honor. Fabri" — hjec orta censura est, ut ego propter fidelem illius temporis notitiani (neque enim obscura res erat) compertum liabeo, ex animi indignatione Alexandri Pontificis adversus absurdas quasdani opiniones suscepta, coeperatque impetum egregius honoris Dei zelator gravia omnino ac severa de hac re tota statuendi, et malum, ut aiebat, in suo foute rouiicc funditus excidendi diserta edita Constitutione, ex qua finiuni huiusmodi regendorum leges et actiones facile peterentur; fecissetque sine dubio, nisi intervenisset eius consilio Cardinalis Pallavicinus, cui accuratiorem deliberationem desiderare ea visa res est, quam ut celeriter, quod apparebat futurum, explicari posset: ac multo fore consultius, si, dilata tantisper f>lcniorc censura, ijasre in
praesentia opiniones nominatim configerentur, ut factum est 
adiectaque Prjefatio, qu;e, licet sub involucro verborum, vere manifestum facit decernentis animum ab ea philosophandi de moribus ratione alienum, quam propterea, ut vides, appellavit Moduin Opinandi contrarium evangelie® simplicitati Sanctorumque Patrum docrina;." 1)
1) O. c„ c. 37. Videsis Patuzzi, Osservazioni, t. II, p. 33. Döllinger-Reusch, Gescbichte der M o ral s t reit ig k ei t en, I, S. 38.



Itaque Gradius adversus doctrinani, quam in sua de opinione probabili Disputatione impugnat, adducit Pra;fationem Decreti ab Alexandro VII lati, atque asserit, doctrinani a se impugnatam a S. Pontifice appellatam esse „modum opinandi contrarium evangelicae simplicitati et sanctorum Patrum doctrina?". Atqui Gradius toto opusculo, de quo verba allata deprompta sunt, impugnat probabilismum. Krgo, teste Gradio rei gnaro, Alexander VII per verba „modus opinandi alienus ab evangelica simplicitate et sanctorum Patrum doctrina" intellexit probabilismum.
Quibus expositis, ruunt haec patris Lchuikuhl-. „Re vera, oculis suis lector vix credat, si iegat apud adversarium, his verbis S. Pontificis (scil. „modus opinandi alienus omnino ab evangelica simplicitate et sanctorum Patrum doctrina") esse probabilismum reiectum ipsumque probabilismum dici a Pontifice „modum opinandi alienum omnino ab evangelica simplicitate et sanctorum Patrum doctrina". Nam de systemate probabilismi S. Pontifex ne verbulum quidem habet." i) Pariter ruunt ea quae de hac re scripsit Cathrcin, 2) qua;que ab allegatis ex Lehmkuhl non differunt. 3)
2. Benedict us XIV in Constitutione „Apostolica" docet luec: „Sat erit confessarios monuisse, ut in re dubia propri;e opinioni 11011 innitantur, sed antequani causani dirimant, libros consulaiil quamplurimos, eos cuin priniis quorum doctrina solidior est; ac deinde ui eam descendant senteutiam t/iuu/t latio suadet et firmat auctontas". Porro a;gre intelligitur, qua ratione lisec in praxim deducat is, qui opinionem sequatur, seu, ut verbis S. Pontificis utar, in eam descendat senteutiam, quam ipsemet, omnibus attentis probabilius falsam quam veram esse iudicet, qua;. que ea de causa a ratione potius dissuaderi quant suaderi dicenda sit.
B. Kdicta disciplinaria.
1. Alexander VII liortatu suo effec it, ut Ordo Domini-
1) Probabilismus vindicatus, p. 112.
2) Theol.-prakt. Qn ar tal schrift,, 1905, p. 546.
3) Cfr. Jansen; Geschichte und Kritik im Dienste der ,,Mi)ins-proba/>i/is)\ Antwort an P. V% Cathrein, S. J. Kerdinand Schöningh, Paderburn.



canorum anno 1656 Capitulo generali congregatus probabilismo belluni indixerit , 1) illudque ex eo temport' strenuissime gesserit 2).
Idem Pontifex auctorem, cui nomen Miehael Elizalde, exhortatus est, ut probabilismum impugnaret eumque in finem opus conficeret. „Cum, ita ille, quaestio illa de probabilitatibus magis in dies glisceret, iniunctum milii fuit a viro in Ecclesia Dei eiusque regimine conspicuo, Cardinali Pallavicini, ut causas istas haud refugerem, sed ingrederer et tractarem, ac intentionem ctiam Vicarii ( hristi, ut ii/ exequerer, significavit ; quibus obtemperans lioc qualequale opus confeci."3)
Congregatio S. Offïcii, pneside atque pnesente S. 1'ontifice, Innocentio XI, die 2(1 Junii 16X0, hoe decretum edidit: „Facta relatione per Patrem l.auream contentorum in litteris 1'atris Thyrsi Gonzalez, Soc. Jesu, SSmo 1). \. directis ; Eminentissimi U. D. dixerunt, quod scribatur per Secretarium Status Nuntio Apostolico Hispaniarum, ut significet dicto Patri Thyrso, quod Sanctitas Sua, benigne acceptis , ac non sine laude perlectis eius litteris. mandavit, ut ipse libere,et intrepide praedicet, doceat et calamo defendat opinionem magis probabilem, nee non viriliter impugnet sententiam eorum qui asserunt, quod in concursu minus probabilis opinionis cum probabiliori sic cognita et iudicata, licitum sit sequi minus probabilem, eumque certum faciat, quod quidquid favore opinionis magis probabilis egerit et scripserit, gratum erit Sanctitati Suae.
„Iniungatur Patri Generali Societatis Jesu de ordine Sanctitatis Sue, ut non modo permittat Patribus Societatis scribere pro opinione magis probabili et impugnare sententiam as
1) Cfr. Patuzzi. I'ego la prossima. t. II, p. 91—94; Gonet, Clypeus, t. III. Disseri. de consc. prob., J'raf\ Concina, Appara/ns, t. II, p. 174 (Ed. 1763).
2 „Vor Allen, inquit Noldin, waren es die Theologen des Piedigerordens, welche um die Mitte des 17 Jahrhunderts den Kampf gegen den Probabilismus eröflfneten und bis zu den Zeiten des hl Alfons mit unermüdlichem Eifer fortsetzten. Im Jahre 1651'i winde auf einem zu Rom gehaltenen (Jeneralkapitel des ()rilens allen Mitgliedern der Anschluss an die strengere Richting, wenn nicht zu I'flicht gemacht, so doch auf Wunsch des I'apstes Alexander VII. dringend an 's llerz gelegt." (Kirchenlexikon, VIII, col. 1881.
3) De recta Joctrina morum, 1. S, qu. 6, j 10.



serentium, quod in concursu minus probabilis opinionis cuni probabiliori sic cognita et iudicata , licitum sit sequi minus probabilem ; verum etiam scribat omnibus Universitatibus Societatis, mentem Sanctitatis Suae esse, ut quilibet, prout sibi libuerit, libere scribat pro opinione magis probabili, et impugnet contrariam praedictam; eisque iubeat ut mandato Sanctitatis Sua; omnino se submittant.
„Die 8 Julii 1680, renunciato praedicto ordine Sanctitatis Sua; I'atri Generali Societatis Jesu per Assessorem , respnndit, se in omnibus quanto citius pariturum, licet nee per ipsum, nee per suos Pnedecessores fuerit unquam interdictnm scribere pro opinione magis probabili, eamque docere." i )
Ouo decreto condito, Cardinalis Cybo, Secretarius Status, mentem Sumnii Pontificis Fhyrso Gonzalez, strenuo probabilismi impugnatori, liisce significa vit : „Admodum R. I'. - Kgregiam et l opiosam lucubrationem, quam una cum 1 itteris filialis obsequii plenis ad Sanctitateni Suam misisti de opinione probabili, 2) perbenigne excepit Sanctitas Sua, et pluribus laudavit singularem zelum et pnestantem doctrinam, qua maximi momenti argumentum tractasti, neque dubitat Sanctitas Sua, quin tu in praeclaro instituto pergas explicandi inateriam saluti animarum tam necessariam, et incceptum feliciter opus ad exitum perducas, eximiam suo tempore a Deo mercedem relaturus. Cetera cognosces a Xuntio Apostolico, a quo ha; meae littene tibi redduntur Pontificis; voluntatis et benedictionis interpretes. Tibique l;eta omnia a Deo auguror. Romae, die 7 Julii, 1680. P. tiue ad officia. A. Cardinalis Cybo."
Hasce litteras Nuntius Hispania;, cui nomen Mellini, die 7 Augusti, 1680, ad Gonzalezium transmisit, eisque addidit héec ; „Admodum R. P. — Ad litteras Eminentissimi D. Cardinalis Cybo, quas his adiunctas accipies, vix est quid adiciam ; ex his enim luculenter intelliges, quantum Paternitatis tuae zelus ac pietas scriptis argumentis hactenus probata a Sanctissimo
1) Tenorem Deereti esse illum, quem retulimus, die 21 April is, 1902, testatus est Mancini, S. Officii Notarius.
2) Lucubratio at»jue litterce, de quibus hic sermo occurrit, ansam dederant Decreto.



Domino commendationem receperit. Unum illud addendum ipse liabes, quod cum Sanctitas Sua iudicet, hoe opus tuum, quod tractandum suscepisti, animarum saluti, totique Ecclesiae maxime proficuum futurum, ut te ad ipsum opus quamprimum perficiendum hortarer, mihi mandavit. Curet igitur Paternitas tua, ut haec Sanctitatis Sua; desideria impleat. ut prseclarae pietatis atque utilitatis publicae opus prelo dari quanto citius possit. Si quid interim ulterius elaboratum prae manibus sit, ad me diriget Romam cum litterarum fascicuüs mittendum. Tandem Paternitati tus nomine Pontificis benedicens fausta et salutaria quteque ctelitus eidem apprecor. Matriti, 7 Augusti 1680. Paternitatis tuae ad officia paratissimus, S. Archiepiscopus Caesariensis". 1)
Itaque Decretum citatum, uti cuique patet, duplex involvit praeceptum, quorum unum Thyrsum Gonzalezium respicit, Praepositum generalem Societatis alterum. Ad Gonzalezium quod attinet, S. Officium statuit, ei significandum esse, èt Sanctitatem Suam mandasse, ut ipse libere et intrepide pra;dicet, doceat et calamo defendat opinionem magis probabilem pro lege, atque viriliter impugnet sententiam eorum qui asserunt, quod in concursu minus probabilis opinionis pro libertate cum probabiliori sic cognita et iudicata pro lege licitum sit sequi minus probabilem; èt, quidquid favore opinionis magis probabilis egerit et scripserit, gratum futurum esse Sanctitati Suae. Pneposito generali Societatis iniungitur; primum, ut Patribus Societatis permittat scribere pro opinione magis probabili et impugnare sententiam asserentium, quod in concursu minus probabilis opinionis cum probabiliori sic cognita et iudicata licitum sit sequi minus probabilem; deinde, ut omnibus Universitatibus Societatis notum faciat, mentem Sanctitatis Suae esse, ut quilibet, prout sibi libuerit, scrioat pro opinione magis probabili et impugnet contrariam praedictam.
Obicitur : Per opinionem „magis probabilem." quam propu-
1) Patuzzi, Osservatiom, t. II, p. XCV. (juoad Decreti Innocentiani historiam cfr. 'Ier Haar: Ven. Innoc. XI ,/e 1'rohabilismo Decreti Ifistoria et Vindicim, (Romï, 1'ustet, 1904),—vel liuius operis eilitionem liermanicam: Das Deciel des Papstes Innocenz XI nber Jen Probabilis mus. (Paderliorn, Schöningh. 1903).



gnare iubet Decretum, intelligitur opinio, qua; edieit: So/ti opinio probabilior pro libertatc in praxim dcduci potcst; ex quo consequitur, Decretum non solum minus probabili seu probabilismo, verum etiani «eque probabili seu a;quiprobabilismo a tl versari. Ita Lemkuhl, I) Mahieu, 2) Cramer, 3) Cathrein, 4) Civilta cattolica, 5) Arendt, 6)
Respotldeo : Nego assertum, atque contendo per opinionem magis probabilem propugnandatn intelligi doctrinam : Opinio probabilior pro lege in praxim deditei debet, seu quod idem est — : Opinione/n minus probabilem pro libertate in praxim deduci non Heet; quod quidem multiplici argumento comprobo.
a) Sensus obvius integri Decreti — id quod nemo qui illud absque partium studio perlegerit negaturus est — innuit, duo mandati Gonzalezio comniissi membra unum idemque involvere. Quod prneterea confirmatur ex eo quod Decretum, postquam distincte dixerit èt de magis probabili propugnanda ét de minus probabili impugnanda, addit, quidquid Oonzalez e^erit favore magis probabilis,gratum futurum esse Sanetitati Snee, nulla mentione facta de minus probabili. Agedum, si duo mandati membra non in idem reciderent, S. Congregatio sua sponte addidisset, quidquid Gonzalez acturus esset tam favore magis probabilis quam contra minus probabilem gratum fore Sanetitati Suse. At qui in altero membro mandati de sola minus probabili, neutiquam vero de eeque probabili impugnanda sermo est. Neque dixeris cum Lehmkuhl: „Si duo membra Decreti unum idemque dicere contetidis illam impugnationem opinionum minus probabilium eo sensu intelligere debes, quo Gonzalez intellexit, ita ut reiectio sententice minus probabilis simul dicat neeessitatem maioris probabilitatis", 7) seu — addiderim ego simul dicat reieetionem sententice ieque probabilis ; h;ec, inquam, ne dixeris, quippe quum sensus Decretorum S.S. 1'ontificum atque Congregationum
1) O. C„ p. 92.
2) Colt. Brug., 1906, p. 3S2 ct p. 401.
j) De Studiën, 1904, p. 173.
4) Theot.-prakt. Quartalschrifl, 1905, S. 555.
5 6 Sept., 1902.
6; Analect. ecclcs., 1902, p. 306.
7) O. c. p. 95,



Romanarum ulterius quam verba patiantur extendi non debeat. Hinc ubi Decretum voce „minus j)robabilis" utitur, lisc de sola minus probabili, nequaquam vero de ea, qua nullo sensu est minus probabilis seu de eeque probabili intelligi debet, i)
b) Dein sensus obvius insinuat per magis probabilem intelligi probabiliorem, de qua sermo est, quum dicitur: „a Gonzalezk» impugnandam esse sententiam eoruni qui asserunt, quod in concursu minus probabilis opinionis cum probabiliorc sie cognita et nuiicata licitum sit sequi minus probabilem." Atqui per probabiliorem sie eognitam et iudieatam intelligitur probabilior pro lege. Ergo eadem intelligitur per magis probabilem propugnandam.
e) Admissa expositione adversariorum, alterum mandati membrum non solum nihil priori adderet, verum, etiam sensu ui magis nstrietum haberet; siquidem qui propugnavit doctrinam : sela opinio probabilior in praxim deduei pot est; co ipso iam ulterius progressus est, quam requiritur, ut probetur thesis: Non heet in praxim deduei minus probabilem. : de qua in altero membro sermo est.
dj Decretum opinionem, quae ut impugnetur a I'ra:posito generali Societatis permittendum est, id est, opinionem qua; docet : Lu-et in pra.xim deduei minus probabilem; Decretum inquam, istain opinionem dicit „contrariam magis probabili", qua; ut propugnetur permitti debet. Atqui opinio: I.ieet in praxim deduei minus probabilem, contraria esL huic : Xon Heet in praxim deduei minus probabilem, seu : Opinio probabilior in pra.xim deduei debet. Ergo per opinionem „magis probabilem" propugnandam intelligitur doctrina lixc : Opinio probabilior ui pra.xim deduei debet, seu : Aon Heet in praxim deduei minus probabilem.
e) In aliis documeiitis, qua: eandein materiam respiciunt, promiscue modo de magis probabili propugnanda, modo de minus
i Hinc rectissima sunt haec quic scripsit Jansen: „II est vrai que le décret d'Innocent XI est adressé en premier lieu au I'. Gonzalez, probabilioriste dans le sens historique de ce mot Mais cette circonstance ne peut rien changer au sens d'un document pontif.cal, torsque les expressions ellesmèmes y co n tenues marquent exacte»,ent le /•„int de doctrine que le Sotn erain Ponll/e a eu eu vue. ( Re. ue Thomiste, 1903, p. 324 .



probabili impugnanda sermo est; i) quocl innuit, etiam in Decreto eandem utrique modo loquendi subesse sensum, seu per magis probabilem propugnandam intelligi thesim : Opinio probabilior pro lege sequenda est. Neque denuo obicias, per minus probabilem impugnandani etiani eeque probabilem intelligi ; quandoquidem eiusmodi interpretatio e diametro vocum significationi opponitur. Accedit, quod magis probabilis propngnanda et minus probabilis impugnanda in aliquibus documentis htic spcctantibus ita uniuntur, ut manifestum sit, utratnque enuntiationem idem involvere. 2)
/) Accedit auctoritas S. Alplionsi, qui Patuzzi Dccrctum Innocentianum obicienti respondet : „ 1'oteritne igitur quis ex hoe Decreto inferre nostruni systema damnatum esse ? Minimc gentium. Neque enim lioc systema sequi minus probabilem in concursu probabilioris permittit, verum tum solum benigna sententia
1) Argumento sint documenta qua? sequuntur: a Praepositus Generalis Societatis in suo Congregationi S. Ofïicii responso dato de soln ma&is probabili propugnanda sermonem facit. (p. 23).
b) Innocentius XI Gonzalezium Generalem Societatis electum ,,ardenter hortatus est pro adhibendo remedio nimiae adhaesionis, quam Jesuitae ostendebant erga sentententiam benignam de usu licito opinionis minus probabilis et minus tutte" (p. 33). ()bserves de sola minus probabili non sequenda inentionem fieri.
c) Clemens XI Gon/.alezio significat: „rem gratissimam Sanctitati Suae facturos Superiores Societatis, si praestent, ut Jesuitae abstineant a docenda et defendenda sententia quae asserit, licitum esse usum opinionis minus probabilis et minus tutce." Vides, denuo de sola minus probabili institui sermonem.
2 Exemplo sint ha;c : a) Cardinalis t'ybo, Secretarius Status, die 5 Septembiis 1(187 Pra.'posito Generali Societatis aliisque Patribus quos se convenire iusse" rat, significa vit, ,, mandatum sibi es.-e a S. Domino N'ostro, ut Patribus exponeret eius Sanctitatem cupere, ut 111 doctrina de opinione probabili liberum esset Societatis theologis tenere atcjue etiam scriptis publicis, si vellent, tueri, in concursu opinionis magis probabilis magisque tutte, quod hcec sequenda sit pr<e minus probabili minusque tutaApud Patuzzi, I.ett. II, p. 23, et apud Halla, Lettere, p. I» 1>. 207, (Ed 1755).
b) Decretum quod Congregatie generalis Societatis iussu Innocentii tulit, ha:c habet: „t'iim relatum fuisset ad Congregationem, aliquos in ea esse persuasione, quod Societas communibus quasi studiis tuendam sibi sumsisset eorum Doctorum sententiam, qui censent, in agendo licitum esse seqiu opmunem minus probabilem faventem libertati, relicta prohabiliori stoute pro pr/rcepto; declarandum censuit Congregatie : Soeietatem nee prohibuisse nee prohibere, quominus contrariam sententiam lueri possent, quibus ea magis probaretur" (p. 34).



Uil concedit, quum aquc probabilis ac rigida est.. . Itaquc hoe Decretum nihil facit contra nosi)
Adde auctoritatem eorum qui extra partes litigantes stant ut dicitur, quiqne omnes uno alterove excepto, aut expresse nobis adhasrent, aut opus Ter Haar, cui titulus: Ven. Innoc Xr de Probabilisnto Deereti Historici et Vindicia tot tantisque laudibus extulerunt, ut laudati Auctoris interpretationi calculum adicere censendi sint. Sufficit nominasse Dr.Ant. Koel, qui quaniv.s ipsemet probabiliorismum propugnet, nihilo minus sinccro fatctui, Decretum iequiprobabilistno non adversari. 2)
.4,0 1'ostremo donec contrarium probctur, haud praesumendum est, S. Officium favisse doctrime quam falsam esse iam satis patet. Porro contrarium probat,,m esse, nemo attentis argumentis qus ultro citroque afferuntur, dixerit.
Neque mirandum, S. Congregationem authentico Decreto soh probabiliori pro lege favisse solique minus probabili pro libi/tati repugnasse , siquide m tune temporis maxime agitabatur quaestio — neque ïd S. Officio ignotum erat — utrum necne "nnus Probabilcm in praxim deducere fas tsset. Ipsi fautores probabiliorismi rigidi minoris faciebant thesim, qua: usum cequc piobabihs reprobabat. Imo ipsissimus Gonzalezius non adeo cequc probabi Ie m sed multo ma-is minus probabilcn, opinionem impugnat. 3) Hinc, uti testatur Kstrix, Societatis Secretarius, „una
ij La Legge incerta, n, 19.
2) „(ionzalez, inquit, lehrt den eigen, hel,en IV.»bal,ili,.rismus u,,<11,ekampft .,ueh dfters die opinio sque probabilis, dagegen fordert das pa,>stliehe 'Jekrct nu, die Hekampfung der opinio certo minus probabilis, d. h. der als « eniger wahrscheinlich erkannten Meinung, trift also tatsflchlieh den einfachen Probabilis,„us, nicht aber <len Aqmprobahilismus, den seit 1762 der hl. Alfons von l.iguori lehrte." (Deutsche Liter aturzeituni;. 1904, Sp. 2139
3, V,del,eet Auctor laudatus in priori opusculo quod (1610-1612) de hac materia conscripsit, cuique titulum praefixit: Fundament»,,, Theologie* moralis, in hoe mquam opusculo, a quo edendo a Prsposito (ienerali desistere coactus est re'n Prxnpu, intentam a,l eohibendun, opinionura probabilium abusum' latissime omn, genere argumentorum ostendit, bcitum non esse sequi opinionem mmus tutam ,n concursu tutioris, ./„an.to „ac turn „uetoritate, turn a ratio,n apparet operanti „1 manifeste rerisimitior" Suecincta narratio eorum ,/,<„■ Thyrsus Gonzate: gessU.... apud Pattuzi. Lettere, VI, p. m. In alter0> qUL,n (}on/ale/ exa.



insidebat animo (Gonzalezii) cura: ne Societatis propria videretur sententia benigna docentium, licerc sequi opinionem minus tutam minnsque probabilcm pro tali cognitam ab ipso operantei) Instant: „Tin *rsus Gonzalez, inquit Lehmkuhl, in suis literis in exponit doctrinam suam suosque conatus contra probabilismurn ; 2° proponit media ad probabilismum debellandum, unum : concertationem scientificam inter probabilistas et anti-probabilistas; alterum : principium statuendum, nemini licere ad praxim deducere opinionem minus tutam, quando oppositam tutiorem etiam longe probabiliorem es se evidenter cognoscit, vel potius, nemini licere sequi sententiam minus tutam, nisi apitd ipsum sensibiliter et cl are pree ponder ent fundamenta illiits fundamentis
ra vit libro, quique inscribitur : Tractatus succinctus iie recto usn opinionum pro• bahihum, exponit rationes, ob quas Jesuitis probabilismi impugnandi li bert as impertienda sit. Porro in prcedicto opusculo hivc habentur: „Cum summe sit difficile in examen vocare opiniones omnes laxas et scripta pernieiosa, nee Summus Pontifex possit semper habere evaginatum gladiuin ad praecidendos pestilentes (|uarumcumque opinionum ramos, cum prinntm pullulare cceperint : oportet maxime aliud adhibere remedium et gladium ad radicem mali applicare, stabiliendo aliquod principium, quo opiniones laxiv cohibeantur, ne noceant. Iloe autem remedium erit statuere doctrinam contrariam Antiprobabilistarum moderate acceptam, et quatenus afnrmat necessarium esse ad licitum usum opinionis minus tutae in concursu tutioris, ut minus tuta appareat operanti probabiiior «|uam opposita, ~'el saltem
cequt probabilis(apu(i Patuzzi, Osservaz. II, p LXI\', n. X Unde tamquam
tirmum principium stabilire, quod ad sequendas tuto in praxi benignas opiniones ut minimum opus sit, ut sint paris aut /ere paris probabilitatis cum oppositis, est omnino alas priecidere opinionibus laxis, ne invaleseant et bonos mores corrumpant ; illa.' enim nequeunt se solis multum nocere nisi robur accipiant ab illo principio reflexo, quod ubi alitjua opinio praxim concernens absolute probabilis est, secure possit quis suam conscientiam illi concredere, licet longe maiorem probabiutatem agnoscat in opinione contraria tutiore stante pro praecepto contra libertatem (n. XI).... „Ergo ad impediendum damnum imminens ab opinionibus laxis, oportet ut Societas cone ur infigere tidelium mentibus principium a nobis propositum, quod scilicet ad secuiitatem conscientiae non suf)iciat alitjuam opinionem ex minus tutis et faventibus libertati esse absolute probabilem, sed saltem ulterius requiratur» ut comparata cum opinione tutiore non excedatur ab illa in probabilitate sensibiliter et manifeste, sed ut maximum sit fere cvqualis in probabilitate". (1. c. )
Denique Cio ïzalez operis sui Funiiamentwu 'Vheolo^iü* moralis dissertationein tertiam, in qua minus probabilem refellit, inscribit : „Dissertatio tertia, prtecipue mtenta."
i Apud Patuzzi, Lett. VI, p. XXXI.



sententice contnuice. - Decrctum Innocentianum ptima sua parte favet doctrinae et conatibus Thyrsi Gonzalez: non stne lande pcrlectis eins literis, mandavit, ut ipse libere et intrepide prxdicet, doceat et calamo defendat opinionem niagis probabilem eumque certum faciat, quod, quidquid favore opinionis niagis probabilis egerit et scripscrit, gratum erit Sanctitati Suae , er>*o laudes et favores enuntiantur non erga doctrinam nescio cuius ignoti vel futuri scriptoris antiprobabilistici, sed erga doctrinam Thyrsi Gonzalez in literis ad Innocentium \I datis expressam. Seennda parh Decretum Innocentianum legenti se exhibet ut exsecutionem eorum, qua» Th. Gonzalez pro remediis proposuerat. Nam adest i" adhortatio qusedr.m ad defendenda illa principia, quae Gonzalez statuit; 2" apertior etiam suasiu concertationis scientifica: intcr probabilismum et antiprobabilismum. Gonzalez principium illud : 11011 licere cuipiam sequi opinionem, cuius oppositam cognoverit et iudicaverit probabiliorem : sic intellexit et alteris literis sic explicavit, ut excludatur non solum usus opinionis minus probabilis, sed etiam aequiprobabilis, siquideni opinionem minus tutam quam quis sequi possit, dicat debere esse sensibiliter et c/tire probeibiliorem. Nonne igitur decretum Innocentianum ita debemus intelligere, ut „magis probabilem", pro qua defendenda vult ut libere scribatur, liabeamus eam niaioreni probabilitatem, quam illius temporis antiprobabilistse cutn Gonz dez necessariam esse dicebant, ut opinionem minus tutam sequi liceret, i. e. rigidum probabiliorismum,
non aequiprobabilismum ? 1)'
Respondeo: ll.ee minus accurate atque minus consequenter dicta sunt. \'isis eis, quaE narrat Lehmkulil, Gonzalezius 1 in suis literis exponit doctrinam suani suosque conutiib contra probabilismum: 2" ilie 2y Julii, 1679, proposuit medium (juo probabilismus erueretur, scil. principium promoveiidum, quod ita ipsemet Gonzalez exponit: „Summa principii, quod cum hac Sanctitati Vestrae transmitto, est: Qnod nemini ad praxim reducere Heet opinionem minns tutam, quando oppositam tntiorem longc etiam probabi Horen' esse evidenter eognoscit, sa/tem en/n pio-
l) O. c. p. 93.



babilitatis cxcessus notabilis est, et ipsi operanti sensibilisi) 3° anno 1680, „aliud, ut ipsius Gonzalezii utar verbis , medium Innocentio XI repra:sentavit , ut sensim niinueretur auctoritas probabilismi et pauciores haberet paulatim sectatores;" scilicet: èt concertationem scientificam inter probabilistas et antiprobabilistas èt Decretum, 2) quo, ut iterum Gonzalezii verbis utar, „hortetur Pontifex professores Theologiae, ut in scholis legant et in libris edendis doceant, nemini licitum esse sequi sententiam minus tutam, nisi apud ipsum post diligentem veritatis inquisitionem sensibiliter et clare praeponderent fundamenta illius fundamentis sententia; contrariae." 3")
En ea, qua Gonzalez, attentis eis qua; narrat Lehmkuhl successive proposuit media , quibus probabilismus profligaretur. Verum aliud est diversa media ab aliquo proponi, aliud ea omnia vel unum ex eis admitti atque praesertim Decreto Congregationis S. Officii approbari et comniendari. Jam age, solum primuni medium a prsedicta Congregatione publico Decreto commendatum esse, multiplici demonstravimus argumento fp. 25) Neque ex eo, quod in Decreto dicitur, S. Pontificem „non sine laude Gonzalezii litteras legisse" concludi potest, omnia, qiiiE istis litteris contincutur a S. Officio approbari, atque Decreto commcndari.
Urgent. „Praeterea, inquit Mahieu, qui censet „liane quiestionem vix ab aliquo ex recentioribus methodo historico-critica fuisse tractatam4) praeterea, inquit, niodo explicato intellexerunt Decretum duo viri, qui sane potuerunt, si qui unquam, recte illud intelligere, Innocentius XI et Gonzalez. Ouod clare elucet ex factis historicis qua; Decretum S. Officii secuta simt. Sufficiat li.ee breviter notare: Innocentius statim urget editionem libri, in quo Gonzalez propugnat 1'robabiliorismum rigiduni; significat sibi esse in votis, ut Gonzalez in Praepositum generalem S. J. eligatur, „sperans fore ut factus Generalis cohiberet nimiam licentiam opinandi, de qua accusabatur Societas ; ut
1) Cf. Lehmkuhl. O. c„ p. 85.
2) Z. c. p. 89.
3) Z. e. p. 90.
4) Coll. Brug., 1906, p. 401,



aperiret ianuam doctrince securiori antiprobabilistamm, in qiuim inclinabatur magis Sedcs Apostolica; iubet Patrem Gonzalez, electum in Praepositum generalem, constituere in Collegio Romano eximium theologiae professorem , qui in illo publicc doceret sententiam sevcriorem, quant ego (Gonzalez) tncbar ct in quant magis inchnabat S Scdcs et quam quotidie magis propagari
vehementer optabat I'orro Gonzalez constituit professorem
patrem Josephum de Alfaro, probabilioristam rigidum. Denique anno 1094 inchoantc, iussu Innocentii XII, cui exhibitum fuerat decretum S. Officii, in lucem prodiit liber Gonzalezii, de quo supra monuimus. Ita autem inscribitur: Fttndamcntutn thcologice moralis, id est, tractatus theologicus de recto usu opinionum probabilium, in quo ostenditur, ut quis licitc possit scqui optmoui ui probabücDi faventem libevtati adversus legem , omnino ncccssarium cssc ct sufficere, quod post diligentem veritatis inquisitionem, ex sincero desiderio non offendendi Deum susceptam, opinio tlla ipsi appareat, attenta rationc ct authoritatc, vel unice t'trtsmiilis, vel manifeste vcrisiniiliov quam opposita stans pro le^c (idvcisus hbertatcDi, ae ideirco ab ipso 1 udieetnc vcva iudicio absoluto, firmo et non fluctuante. Authore 1'. Thyrso Gonzalez, Theologiae Professore Salmanticensi, nunc Praeposito Generali Societatis Jesu. Hac sua thesi pra-cipua se prodit Probabilioristam rigidum. impetus suos deinde in eodem libro dirigit in sententiam eorum qui asserunt licitum esse sequi opinionem minus probabilem in concursu probabilioris. Ur.de Gonzalez facit praecise utrumque ad quod Decretum Innocentii XI ipsum hortabatm . dcfendit magis probabilem et vinlitcr iiupugnat minus probabilem. II,lx luculenter ostendunt, S. Sedem voluisse favere probabilioristuo rigido1)
Respondeo : Aliud est per aliqtia media, puta per ea, de quibus sermonem facit Mahieu, aliquam doctrinam promovere, aliud illud facere per Decretum S. Oficii; quod ultimum, de quo priEcise .igitur, factum non esse supra demonstratum est.
Praeterea iucertum est atque attentis eis qua; adducit Mahieu incertum remanet, utrum Innocentii, promoventis doctrinam antiprobabilisticam sevcriorem et securiorem, mens fuerit favere sen-
I) Colt. Brug., 1906, p. 3S9.



tentia:: .Von licct scqni opinioncm pro libirtatc, nisi hac probabilior sit; an soli doctrine —- utique etiam anti-probabilistica: et probabilismo severiori et securiori, - qua.* doceat: Non licct sctjiu uiuiits probabilcm; quandoquideni ét ipsimet probabilioristcE prioreni thesim minoris ducebant, èt in plensque imo probabilius in omnibus alits documentis qu;e liane materiam respicilint, de som probabilwrc pro lege, qua: in praxim deduei debeat, propugnanda, de solo inutits probiioih p/o hbertote, quain sequi non liceat, impugnanda sermo est. (p. 26).
3. Innocentius XJ consilio suo et nutu effecit, ut Thyrsus Gonzalez in l'ra;positum generalem Societatis eligeretur, idque eo quidem fine, ut Societatis sodales a probabilismo averteret. „(Juni, ita Gonzalez in I.ibello supplici, anno 1702 Clementi XI directo, Innocentius XI. i . AI. 1111I11 dixisset, me lactum fuisse Geneialem 111 illum tluein, ut Sucietatem averterem a pra^cipitio, in quod 111 ere videbatur, de amplectenda scilicet ut propria eiusdem Societatis sententia laxiore circa usuni opinionum probabüium . dictum i 11 li cl \ icarii Chvisti tamquam eiusdem (Jhristi dictum accepi. 1) Quem finem ut strenue prosequeretur, Innocentius Ihyisuni Gonzalezium in J'ra;positum electum hortatus est. „Postquam, inquit, lui electus Generalis occasione qua adiv'i sanctum I ontificem ad pedum osculum, tne ardenter hortatus
est pro adhibendo remedio ninna; adhaesionis, quam Jesuitae ostendebant erga sententiam benignam de usu licito opinionis minus probabilis et minus tutae."2)
1 ïasterea S. Pontifex I hyrso Gonzalezio iniunxit, ut in Collegio magistrum nominaret, qui severiorem doceret sententiam. „Kxpresse, ita iteruni ipse Gonzalez, milii iniunxit Innoc. XI, ut ex Hispania adducerem in Collegium Ronianum theologum aliquem insignem, qui 111 illo publice doceret sententiam severiorem, quam ego tuebar et in quani magis inclinabat S. Sedes et quam quotidie magis propagari vehementer optabat; et vehementer dolebat, tot sectatores liabere sententiam probabilistarum,
1 Gfr. Patuzz;, Lettere, t. VI. p. i.XIV, et Concina, Apparatus, t. 11, lib. 3, diss. I, c. 8,
2) Acta Beati/icationis Innoc. XI, p. 182 1 Döllinger-Keusch, Geschichte der Mor alstreitigkeiten, 1, S. 132.)



qua; a multis et magnis viris iudicabatur radix relaxationis theologia: moruni et putahatur, ex illa doctrina tanquain ex fonte manasse I 10 propositiones Iaxas, quas ipse et eius antecessor Alexander VII danmasset." i) Denique idem Pontifex voluit, ut a Congregatione Generali, qua; Gonzalezium in Praepositum elegerat, decretum ferretur, quod omnibus Societatis sodalibus licentiam concederet severiorem tuendi sententiam. „Die 5 Septembris 1687, ita Acta pr,edict;e Congregationis Generalis, benigne admissis 1'atribus et considere iussis, 1 .minentissimus Cardinalis edixit, mandatum sil>i esse a SS. Domino Nostro ut Patribus exponeret, eius Sanctitatem cupere, ut in doctrina de opinione probabili liberum esset Societatis tlieologis tenere atque etiam scriptis publicis, si vellent, tueri, in concursu opinionis magis p/obabiiis magistjin- tutu- (sic enim loquebatur) quod liu'c sequenda sit prie minus prubabi/i minusi/m tutti." .') Atque in documento, quod probabiliter composuit Kstrix, Gun/.alezii Secretarius, lia;c habentur : „Mo tempore quo celebrabatur RoniE Societatis Congregatio Generalis XIII, cum intellexisset Pontifex sententiae illi benigme affectari quoddam veluti regnum et dominationem in scholis Societatis, ratus id esse indignissimuni, ut qua; fulmen suum vix evasisset, incertum quanto tempore permansura esset intacta, non acquievit nisi decreto eiusdeni Congregationis Generalis declararetur, esse in Societate liber tatem rcpugnandi sententia: benigiue.''3) Pst autem decretum illud lniiiis tenoris : „Cum relatum fuisset ad Congregationem, aliquos in ea esse persuasione, quod Societas communibus quasi studiis tuendam sibi sumsi^set eoruni Doctorum sententiam, qui censent in agendo licituni esse sequi opinionem minus probabilcm faventem libertati, relicta probabiliorc stank pro priecipto ; declarandum censuit Congregatio : Societatem nee prohibuisse nee prohibere, quominus contrariam sententiam tueri possent, quibus ea magis probaretur."4) Narrat quoque Gonzale/.ius : „Summus
1) Aeta Beatificationis Jnnoc, XI, p. 1S2, (Ü'tllingcr Keusch, I, S, !33.")
2) Acta, 45, (Patuzzi, Lett. II, p. 23.)
3) D ö 11 inger-K c u sc h. II, 53.
Cfr. Patuzzi, Lelt. t. VI, p. IXX.



Pontifex Innocentius XI me certuni fecit, se aliquid amplius contra probabilismuin desiderare a Jesuitis, quam pnuscriptum sit per illud deeretum." i)
4. In fine mensis Iunii, 1693, Congregatio S. Officii communi suffragio consilium cepit precandi S. Pontificem, Innocentium XII, ut opus Thyrsi Gonzalezii, quippe quo laxior impugnaretur doctrina, vulganduni curaret. „Circa festum S. Joantiis Baptistfe 24 Jun. 1693 in (jnadam congregatione S. Officii, cum ageretur de quadam doctrina theologica liberiore, illustrissimus Dom. Assessor, cum id ita incideret, forte verbo mentionem fecit de libro Generalis Societatis. Ibi vero quasi communi inspiratione sine alia tractaiuhu rei propositione omnium ad unum usque vox audita est primuin detestantium rem scandalosam in facie Curi;e Romanii' ipsiusque Kcclesia:, turn vero exclamantium faciendam esse repnesentationem Summo Pontifici nomine totius Con^regationis sanctie Inquisitionis de tanta rei indignitate, qua tanto tempore supprimeretur liber argumenti pii et sancti scriptique ad mentem superiorum Pontificum, quos studuisse constaret rcstringend;e theologiae morali."2) Cui voto S. Officii satisfecit Innocentius XII; atque ita factum est, ut tandem aliquando, initio scilicet anni 1694, opus, quod composuerat Gonzalezius, in lucem editum sit. Inscribitur autem : „ P undamentum TheologifE moralis, id est, Tractatus theologicus de recto usu opinionum probabilium.... auctore P. Thyrso (ionzalez, Theologiie l'rofessore Salmanticensi, nunc Praeposito Generali Societatis Jesu."
5. Anno 1702 Thyrsus Gonzalez ad Clemente m XI libellum direxit. cui titulus; „Libellus supplex oblatus SS"10 D. X. Clementi XI pro incolumitate Societatis Jesu ab eius Praeposito Generali Thyrso (ionzalez anno 1702." Quo in libello precatur S. Pontificem, ut prohibeat, „11e Jesuitae in lectionibus, thesibus aut libris aliquid Joceant aut defendant contra illos sensus in quos Sedes Vpostolica inclinare visa est, contra mentem S. Ignatii P. X. in constitutionibus expressam, contra ordinationes et decreta Praepositorum et Congregationum generalium,
1) Libellus supplex, j VI.
2) Döll-Reusch% II, S. 95.



quod sit alienum ab evangelica simplicitate ct SS. Patruni doctrina, ex quo possit erumpere christianae vitiE corruptcla, et pernicies animarum gradientium per viam latam qua; ducit ad perditionem ; et quud in Societatem ipsani refundere possit ét culpam ét pcenam ét dedecus ipsamque reddere minus utilein ad finem suuni, qui unice est inservire Deo et sanctie eins Ecclesia;, et quatrere toto corde cum divina gratia salutem et perfectionem propriam, et cum eadem impense in salutem et perfectionem proximorum incumbere." I
Ad ea C le mens XI respondit: „rem gratissimam Sanctitati Siut facturos Superiores Societatis, si pnestent, ut Jesuit;e abstineant a docenda et defendenda sententia qua; asserit, licitum esse usum opinionis minus probabilis ct minus tutte, cum Sanctitati Sua- compertum sit, ita omnino expedire ad incolu mitatem et honoiem Societatis." 2)
llisce, qua; a Sede Apostolica ad probabilismum diluendum gesta sunt, perpensis, nemo sane mirabitur ea, quae Gonzalezius, anno 1702 in suo libello supplici, Clementi XI directo, testatus est: „Romae et in facie Sedis Apostolica: nemo publice defendere audet probabilismi doctrinam." 3)
C. EüICTA MIXTA, ID EST, TAM nOCTKI.VVUA QUAM DISCIPL1XARIA.
Ad edicta mixta quae probabilismo adversantur, referri debent ea omnia quibus Ecclesia doctrinam S. Alphonsi positive connnendavit atque commendare non desinit. Et sane: a) ea quam diximus commendatio, uti unicuique patet, adversatur doctrinae, quam S. Doctor, cuius doctrina commendatur, tandem reiecit, impugnavit, refutavit. Atqui probabilismus, uti postca probabimus , a S. Alphonso reiectus, impugnatus, refutatus est.
b) Accedit, quod Ecclesia tune demum declaravit, de S. A. virtutum gradu heroico constare , quum Advocatus causa; proba-
1) Concina, .4j>j>tiraliis, t. II, lil). 111, diss. I, c. VIII.
2) Concina, 1. c.
3) Patuzii, Let!., VI, p. XXI.



visset, S. Alphonsi sententia so/ain legem stnete dnbiam non obligare scu probabilismum ab ipso reiectiim esse; quod sane innuit, oninia ea, quibus eadetn Kcclesia postea positive doctrinam S. Doctoris commendavit, neqiiiprob'ibilismo fa vore, ad versari prohabilismo. Sed iam satis de odictis mixtis, ([iiippe quum ex eis seu ex auctoritate S. Alphonsi, quatenus eis innitatur, mox distincte atque speciatim argumontaturi simus.
En igitur documenta, quibus nisi mca me fallit opinio, satis patet, Kcclesiam solertissimam ad probabilismum inhibondum operam impendisse. Ouibus expositis, restat, ut obiectionibus, qua; nostrae argumentationi opponantur, satisfaciatnus.
Obicitur 1". „Distinguo, inquit Kehmkuhl, Maiotem: Quod Kcclesia seu eius sunmius Pastor supremo suo iudicio avorsatus est, id non est commendandum. Couc. Mai., imtno id non solum non commendandum sed plano reprobandum est. Id contra quod aliquando summus Pastor Kcclesia;, plena sua potestate non utens, aversionem ostendit, immo quod extingui cupiebat quidem sed non exstinxit, hoe eo ipso condemnandum est, vel etiam hoe nunquam commendari amplius potest, ncgo \Iaiorem.
Distmguo panter Minorem: Plena scu suprema sua auctoritate summi Kcclesia; Pastores unquam probabilismum aversati sunt atque exstinguere voluerunt, nego Minorem; alias aversionem aliquani aliquis Rom. Pontifex ostendit, trauseat Min.
Re vera, si qu.elibet aversatio, quam quis superior Kcclesia; aliquando ostendit, damnabilem redderet doctrinam quam aversatus est, coniplures doctrina; certissimae non essent salva;!
Uonoritis / Iitteris, quas ut Papa .'cripsit ex officio, aversatus est disputationem duarum in Christo voluntatum. Numquid lutc accurata dist inetio ex eo evasit noii-eammeiidaiida! —
Joannes .Y.\// satis avorsatus est doctrinaiti, qua; docet, iustos defunctos ab omni labo puros immodiato ad visionem Dei intuitivam admitti. Numquid propterea ea ipsa doctrina evasit non-conimondanda, doctrina i 11a, quam Benedictus XII, Joannis successor, ut de Jide tenendam sollemniter definivit!? — Sixtus I doctrinam Bellarminii, qui nogavit Kcclosiae potestatem directam in res publicas temporales, longe magis aversatus est quam Innocentius XI aversatus est probabilismum. Nihilominus non Bellarminii, sed illa Sixti V' opinio evasit improbanda. At-
3



que ita porro exempla occurrunt, qua; ostendant, in adversarii thesi admittenda distinctione uti vehementer oportere". i)
Respondeo, Afmorcm nostri argumenti sensu minus recto ah egregio adversario esse acceptam. Scnsus est: prcesumptionan gravem faverc doctrime, quani P^cclcsia, etiam si plena sua auctoritate usa non sit, per plures Fontifices et per Congr. S. Oflïcii sustinuit ac Ibvit, adversari ei, cui Kcclesia est adversata. Paucitas autem casuum, in quibus opinione Lelimkulil Auctoritas ccclesiastica ductrina: minus recta: faverit, Alawrcm nostram rite intellectam confirniat, nedum debilitet eani.
^ rasterea maxima h«ibetur disparitas nostrum casum inter et eos quos refert I.ehmliulil; quandoquideni in posterioribus unus sol us Pontifex recta: doctrina: aliquatenus repugnavit, dum, si probabilismus verus esset, plures SS. Fontifices iteratis vicibus ver® doctrina: expresse et publice adversati fuissent. Forro posterius difficilius admitti posse quani prius unusquisque perspexerit.
Demque ulterius progredior atque contendo, exempla, qua: adducit Lelimkulil a causa nostra prorsus diversa acleoque nequa quani ad rem esse. htenim Honorius non aversatus est doctrinmn vcram, sed, ut verbis adversarii utar, „disputationcm duarum voluntatum in Christo;" 21 Joannes XXII non ut Papa aversatus est doctrinam quam Benedictus XII ut de fidc tatendam definivit, sed mere fertur in concionibus quas Avione habuit contrarium asseruisse; 3) dum Innoc. XI non ut doctor privatus sed ut Papa seu ut Pra-frtus S. Ojficii probabilismo adversatus est; Sixtus \' equidem librum Bellarminii Indici inseruit, verum Indicem a se compositum non promulgavit, adeo ut actus ille vi iuridica manserit destitutus. 4)
Obicitur 2 . Rdicta ecclesiastica qua: probabilismo adversari videntur, mere disciplinaria sunt. Ita Arendt 5) et alii.
Respondeo - Ex eis qua: supra (p. 19) disputavimus satis superque patet, nequaquam onmin edicta ecclesiastica qua: proba-
1) O. c. p. 79.
2) L. C.
3) Hefele. Conciliengesch., VI, s. 599.
4 I ïilgers, Dn• Index der verhol en en Pitcher, S. 103.
Anal. F.ccles1905, p. 123.



bilismo ailversantur inert; disciplinaria esse. Ceteroquin etiamsi ovincs dispositiones ecclesiasticje lmc spectantes vicrc disciplinairs fuissent, tiemo tanten affirmaverit, doctrinam, cui Ecclesia; edicta, ntut mere disciplinaria, adversentur, commendandam videri.
Obicitur 3". Kdicta ecclesiastica potius lihertatcm propugnandi probahilisnii concedunt quatn probabilismo ailversantur. „Ex hoe, inquit Mahieu, quoil agatur (in 1)erreto Innocentiam> de liherlate docendi, e ipso debet diei approbari implicite vel saltein tolerari iloctrina, qua; permittitur doceri". I) Lehmkuhl de eo.lem Decreto disserens hxc a-serit: „Sunrnus Pontifex vult, ut Patribus Societatis Iesu plena i-it libcrtas propuv.nandi probabiliorismi, probahilisnii impugnandi, ut, pront cmlibct iibmrit, systema morale exponat. Si quis monetur, ut pront ti Hbucrit, aliquid faciat, id certe illi non iniungitur, contrariutn non prohihetur, inimo contrarium aperte ei plane permittitur; ergo ctiam hoe decreto probabilismum docere cuilibet plane permittitur. At S. Seiles, quomodo potuerit adeo soleniniter probabilismum permittere, si S. Sedis iudicio fuerit condemnationi proximus." 2)
Pari ratione auctor laudatus exponit mandatum, ab Innocentio XI Congregationi generali Societatis Iesu impositum, ut decretum ferret, quod omnibus sodalibus licentiam probahilisnii impugnandi concederet: ,,I.ibcrtatcin, inquit, docendi probahilisnii et defendendi Tnnocentium etiani anno 1687 et deinceps concessisse, testis est i 1 la ipsa Congregatio generalis Societatis Iesu, quo Thyrsus Gonzalez ad munus Generalis l'r;epositi erectus est. Nam, ut ipse Wouters refert, Patribus congregatis Cardinalis \ inssu Pontificis declaravit mandatum sibi esse a SS. Domino Nostro , ut Patribus exponeret, eius Sanctitatem cupere, ut in doctrina de opinione probabili libcrum cssct Societatis theologis tenere atque etiam scriptis publicis, si vcllcnt, tueri, in concursu opinionis magis probabilis magisque tuta; quod haec sequenda sit pr;e minus probabili minusque tuta." 3) Denium Lehnikuhl pnedictam explicationem ad omnia edicta
1) Coll. Brug., 1906, p. 3S5.
2) O. t., p. 97. Kaden) haltet NuMin {/ei/schrift f'/ir kalk. VVwct., 1906, S. 552).
3) O. r, p. 115.



écclesiastica, quae liane materiam respiciunt, extendit: „Concludamus! Toto illo tenipore ab Alexandro VII usque ad Renedictum XIV, quo Wouters vult Kcclesiam toties probabilismum aversatam eumque exstinguere conatain esse, nullus invenitur S. Pontifex, qui non plenum libertatem docendi probabilisnii theologis coucesserit." i)
Respondeo: Qua.' modo ab adversariis obiecta sunt, edictis doctiiualibus p. 19) applicari non posse, nianifestum est; neque dispositiones disciplinairs sensu exposito sumi possunt. Potius dicendum , Kcclesiam edictis suis solum libertatem impugnandi probabilisnii positivo atquo expresse fovisse, quinimo ad illud systeuia debellandum expresse et iteratis vicibus excitasse. Libertatem probabilisnii proputmandi non proliibuit quideni; atvero nulluni exstat edictum pontificium, quod plenam libertatem docendi probabilisnii signanter coucesserit theologosve ad istius systematis propu^nationem oxcitaverit.
Dein libertati impugnandi probabilisnii eo fine positive et expresse consuluit Kcclesia, ut probabilismus paulatim evanesceret. 11ine Innoc. XI, condito a Generali Congregatione Societatis decreto, quod omnibus sodalibus probabilisnii impugnandi licentiam concedebat, Gonzalezio signiticavit, „se aliquid aniplius contra probabilisnium clesiderare a Iesuitis" (p. 35); liinc idem Pontifex Gonzalezium liortatus est, „ut adhiberet reniedium nimia; adhsesionis, quani Iesuit;e ostendebant erga sententiani benignam de usu licito minus probabi/is" (p. 33); li ine, ut in documento aliquo legitur, „dolebat Pontifex et conquerebatur de tanta conformitate et quasi coniuratione Iesuitarum in defendenda minori probabilitate , tanquani regula secura conscientias . . . Hoe malum totis i'iribus impedin conatus est, suaviter tarnen et sine strepitu"; 2) li ine Cleniens XI respondit libello a Gonzalez oblato: „rem gratissimam Sanctitati s/ne facturos Superiores Societatis , si praestent, ut Iesuitai abstincant a docenda et defendenda sententia, quae asserit, licituni esse usum opinionis minus probabilis ct minus tutce, cuni Sanctitati sua; compertum sit, ita omnino expedire ad incolumitatem et honorem Societatis" (p. 36).
1) (>. c., p 117.
2) Ter llnnr, O. c. p. 36 -37.



Sane qui omnia docunienta, prout ea supra retulimus vel a Ter Haar in historiae nexu adducuntur, absquc partium studio perlegerit, non potest, quin fateatur, Kcclesiam per SS. 1'ontifices et S. Officium multis modis plurimisque edictis adversum suum animum ostendisse illi doctiin;e, <|u,e usum opinionis minus probabi/is concedit. Verba autem Dccreti, quibus I.ehinkuhl innititur, scil. „pront sibi libucrit" ad solam inipugnationem probabilisnii, 11011 ad eius propugnationem releruntur, ut ex conlextu palet: „ut quilibet, pront sibi libucrit, libere scribat pre opinionc magis probabili ct impu^mt contrariaui pnedictam (p. 23). Pariter libertas illa, quam Innocentius s incitani voluit in constitutionibus Societatis, tantum respicit impugnationem probabilisnii, non vero eius propugnationem, ut denuo ex contextu coiistat: „ut libcrum esset Societatis theologis tenen• ati/uc scrip/is pubheis, si ï'illcut, tucn in coneursu opinionis magis probabilis magisque tutie, i/notl hiec sequenda sit pne minus probabili miuusque tuta" (34).
Ouibus omnibus attentis, neino prudens mirabitur, plerosque auctores, eosque praesertini, qui nulla Schohe doctrina obstringuntur, nobis favere. Pavent 110bis, ut aliquorum dumtaxat nomina in medium proferani, ])' Mausbach I), Dr Sawicki 2), l)1' Ant. Kocli 3), 1'rof. Sclimuckenschliiger 4),
1 Der Eindruck der historischen Darlegungen IVm I laars wild für den unbefangenen l.eser zweifellos der sein, dasz nicht blosz Tnnocentz XI, sondern der romische Stuhl überhaupt sich der probabilistischen Ansicht, nach welcher die Befolgung einer wahrscheinlichen Meinung erlaubt ist, aucli wenn sie weniger wahrscheinlich ist als die gegenteilige, nuht ^tinstiezeigt lint" \ Literarische lU'ilage der Kolnischen Volk», eitung, 9 Ftbr., 1905).
2) Die let/.tc Zeit hnt den unumstösslichen historischen Beweis erbracht, dasz der Probabili sinus nie eine besondere Approhation von seiten der Kirche erfahren hat, vielmehr steht fest dasz die Stellung der Kirche ihm gegenüber, als die Krage in Kom wirklich zur IJeratung kam, eine keineswegs freundliehe gewesen ist." ( Katholischc Kirche itnd sittlichc Pcrsönlichkeit, S. 82J.
3> „Kom hal den Probabilisnius /.war nicht verurtheilt, aber die l.ehrc der opinio probabilior sichtlich begunstigt," (Deutsche Literaturzeitung, 3 S-pt. 1904).
4 Ter Haar erzahlt uns die Vor und Nachgeschiehte des berührlen Dekretes Innocent/ XI. Wie zu ersehen, bat sich aus dieser iiesprechung eine förinliche Geschichte des Probabilisnius in gedrangter Uebersicht entwickelt, und lflszt unschwcr erkennen, welchem Moralsystem gemOsz den Winken des heiligen Stcthles



Luperius a S. 1'odio i), Liese 2), D1' Vinati 3), atque alii bene multi.
Constat i^itur, Ecclesiam probabilismo esse adversatam eumque per edicta tam doctrinalia qiiar.1 disciplinaria inhibuisse. Eiusmodi autem doctrinam catholicis viris commendandam videri, nemo affirmaverit.
Kx dictis etiam consequitur — id quod obiter notatuni vc1 jni — qucim immerito Döllin^er-Reusch, 4) I lernnann, 5) l larnack-,6) Hoensbroeck 7) et alii Ecclesia: Catholica: exprobent, qu<ul doctrinam iusto laxiorem foverit atque commendaverit, Ecclesia- Catholica: inquam, qua: iteratis vicibus anin-.um probabilismo adversum prodiderit, nedum pncdictum systema foverit atque coininendaverit.
Argumentum alterum.
Ex 1.0 (JOUD I'KOBMIIUSMUM KKIKCIT S. Al.l'IIONSUS, Ol'HM l'K.KCII'UUM TllKOLOilI.K MORAI.IS MAOISTRUM AiiNOYlT ATQUE \( iNOSCKKK NON DESIN1T ECCLESIA.
Reiciendum vidctur systema monde quod pro viribus impu-
der Vorzug zu geben sei (I.inzer-thcol. Quartalschrift, 1904» ^421.
1) ],a teneur <lu resciit d'Innoeent XI, les eflorts que ce Pape de si sainte mémoire 11c cessa de faire pour «'ii assurer 1 execution montrent clairement en ctlct la répugnance iju'il éprouvait puur la doctrine du probabilisme pur .... La répugnance qu' Innocent XI a témoignée au probabilisme, les autres Souverains I'onlifes la lui ont témoignée également" I\tnd<.< hranciscames^ 1905, Uibliographie, p. 2).
2) „Die I»ehauptung Arendts, der II. Stuhl habe nur ein decretum permissivum quoad impugnationem probabilismi erlassen , das Dekret habe nur geschichtlichen Wert und höchstens die Bedeutung, das/ die dem I'robabilismus entgegengesetzte Lehre noch nicht verurtheilt sei (?), nennt Ter Haar wohl mit Recht sunderbar, unkritisch und untheologisch • /.ile/'<rr/sche kundsihau, 1^05, S. 133•'
31 „ Ter Haar non tantum ex Decreti tenore evincit purum probabilismum nunuuam Ecclesite nrrisisse , scd ex adiunctis potissimum ab eo fidelitei ïelatis, • jiue ipsum praecesserunt ac consecuta sunt." {Divus llwmas, 1904» P« 4!^)*
4) GeschichU der Moralstreitigkeiten in der römischen-katholischen Kirche seit dem sêchze linten Jahrhnndert.
5) Komische und eiHin^chschc Sittlichkeit
6) I.chrhuch der Oogwenscschuhte^ .S. 640 et 647.
7) Die ('/tramontane Mom/,



gnavit S. Alphonsus. Atqui S. Doctor pro viribus impugnavit probabilismum, id est, doctrinam qu;t admittit usum licitum opininionis, quam ipse qui operatur certo minus probabilem habet. Krgo probabilisnius videtur reiciendus.
Probatur Maior:
I. Improbabilo videtur in eligendo systemate inorali, ntpote quod per totani scientiam nioraleni quam latissitne patet eamque quasi pervadit, errasse eum, quetr> Kcclesia praecipuum theologia; moralis magistrum agnovit, atque tutissimuni ac divinitus datum theologorum duceni. Atqui S. .\l[)lionsum eiusmodi magistrum esse ac ducem, Ecclesia hand seniel testata est. Pr;ecipua autem docunienta ecclesiastica at(|tie testimonia ex iis excerpta h;ec sunt :
a) I.iltt r<e supp/iees Sitmmo Pontijiei directie. In eis quani sexcenli Sacrornm antistites amplins testanlur li.ee: „Ipsa (scripta moralia S. A.) in schuins catliolicis accept.ita, iure nierito tamquam tnta, sana, ac perpetua Regula ab ipsis reputantur." 1)
b) Deartum super revisione et approbationc operum I 'enerab. Alphonsi, die 19 Maii, 1803 :
„Facta. , plena relatione tam pnefatorum operum impressorum, quam aliorum Mss. omnium.... nihil in eis censura dignum repertum fuit.... Quibus SS. D. N. relatis, Sanctitas Sua benigne annuit."
c) Decrctum super dubio, nu constet de Virtutibus in grailu heroieo, die 9 Maii, 1S07 :
Magna, quae de castis sanctisque moribus Ven. Alphonsi
insedit opinio apud onines quoscnnique.... semper magis magisque aucta est.... Rlucebat.. . in verbi Dei ministerio apud rudem derelictam plebem dum eam pneceptionibus divinae legis imbuebat; in cathcdra uwruin, apud conscientiarum moderatores, dum doetrince eopiavi effuudebatin pastorali officio apud commissum sibi gregem, dum vigili custodia illuni salutaribus pascuis enutriebat."
d) Bit/hi Canonizationis, die 26 Man, 1Ö39:
i) Acta Doctoratus, Liltera sapflicei, 11. 2. p. 7.



„Sanctitas et Doctrina cx Apostoli Gentiuni sententia,
ornare Episcopum quemque debent.... Ad eximium lioc egregii Antistitis exemplum instaurandum datus divinitus Ecclesiae superiori saeculo visus est S. Alplionsus Maria I.igorius, qui, cuni.... sacris praesertim doctrinis niirifice polleret, ad Episcopatus nninus longe itnpeditissimum vocatus est.... 1'lurinios sane conscripsit libros, sive ad morum doctrinam tuendani, sive ad plenum sacri ordinis institutionem, sive ad confirmandam Catlioc;e Religionis veritatem, sive ad asserenda hiiius S. Sedis Apostolic;e iura, sive ad pietatis sensum in Cliristianorum anituis excitandum. In iis porro inusitatam vim, copiam, varietatemque doctrinie, singularia ecc'esiastic;e sollicitudinis documenta, exouisitum Religionis studium demirari Heet. Illitd vero imprimis notatn (iignum est, quod, Heet copiosissime seripserit, eiusdem tarnen Opera inoffenso prorstts pede percurri a fidelibus posse, post diligens institutum examen perspeetum f/ter/t."
e) Responsum Sanctie Pauitentiariie, 5 Jtdii, 1831 :
1. Utrum sacrae theologia: Professor opiniones, quas in sua theologia morali profitetur lieatus Alplionsus a Ligorio, sequi tuto possit ac profiteri ? R. „ Affirmative, qnin tarnen inde reprehendendi censeantur, qui opiniones ab aliis probatis auctoribus traditas sequuntur" 2. An sit inquietandus confessarius, qui onines S. Alphonsi sequitur opiniones in praxi s. poenitenti;e tribunalis sola ratione, (juod a S. Sede Apostolica nihil in operibus censura dignuni repertum fuerit (Confessarius, de quo in dubio, non legit Opera Heati Doctoris, nisi ad cognoscendam accurate eius doctrinam, non perpenduis momenta rationesve quibus varia' nituntur opiniones, sed existimat se tuto agere, eo jpso quod doctrinam qu;e ..nihil censura dignuni" continet, prudenter iudicare queat sanam esse, tutam, nee ullatenus sanctitati evangelicae contrariam.) R. „.Vcgativc, habita ratione mentis S. Sedis circa approbationem scriptorum servorum Dei ad effectuni canonizationis."
f) Responsum S. /'wniteutariie, die 19 Dec. 11X85.
Postulatum. — „Knie et Rme Dom ine. Supplex infrascriptus,
ad officium !'r;efecti publicarum Collationum muralium a suo Episcopo nominatus ob propriam erga S. Alphonsum a Ligorio devotionem ac reverentiam, valde oplat einsdem tanti Sancti



doctrinam in omnibus tenere, tradere et tueri, idque in proximo edendo Diocoesano Calendario (sicut etiam praelaudato suo Rpiscopo, erga S. Alphonsuni admodum propenso, placet) palam facere ; inhxrendo et servando Decisioneni liac super re editani sub die 5 Iulii 1831 ab liac S. l'cenitentiaria. Verum quoad id aliquali religïone detinetur, co quod, cum gradus acadeinicos ianipridcm obtinuit, iuramentuni ut infra praestitit, eiusdem sc Universitatis (qu;c I'robabiliorisnuim et 1'robabilioristarum sententias sequitur) doctrinam retenturum. Quum lia.-c ita sint, ct quutn insupcr clariss. Scavini, qui idem iuramentuni emisit, in sua theologia morali SS. D. N. 1'io. IX dicata, eundem S. .Alphonsuni pnccipuc Dticcm liabucrit : liinc pro suaj conscienti;c quiete, humillinic ad Kmincntiam Vestram rccurrit, et instantcr supplicat;
1" Ut doccatur, an pr;cfato iuramento obstet S. Alphonsi a Ligorio doctrinam in omnibus sequi et publice tradere, ut supra exponitur ? Vel 2° ut ab eodem servando iuramento dispensetur...'
Responsio. — „Sacra Pcenitentiaria, maturc perpensis expositis, dilecto in Cliristo oratori ad proposita dubia respondendum censuit, prout respondet : . ld primutti, Ncgative. — Ad sccundiim, Provisum in primo."
g) Dccrctuui Urbis ct Orbis dc die 23 Martu 1871, super coneessione tituli Doctoris.
„Inter eos qui fcccrunt ct docuerunt, quosque Dominus Nostcr Icsus Christus tnagnos forc vocavit in regno coelorum, nicrito rcccnscndus est S. Alphonsus .... Quod autem sancta operationc coniplcvit, verbis ctiam ct scriptis docuit. Siquidem ipsi errormn tan bras ab hu n du/is ct 'Yansenianis late diffusas, doetis Operibus, maximeque Thcologue Moralis tractatiombus dispulit citquc dimovit. Obscura insupcr dilucidavit, dubiaque dcclaravit, cum iutcr implcxas Ihcolugorum sivc laxiores, swe ngidiores sententias, tutam straverit viam, per q/iam L hristifidehum antmarunt Modcratores inoffenso pede incederc possent."
li) Uttine Apostolicie in forma Jirevis de dn 7 Ju/u 1871, super confirmatione tituli Doctoris.
„Neque enim sine providentissimo Omnipotentis Dei consilio factum est, ut, quum Iansenistarum doctrina Novatorum oculos in se converteret, errorisque specie muitos alliceret, agcretque transversos, tune potissimum exstaret Alphonsus Maria de



Ligorio,... qui, bonum certans certamen, os aperiret suum in medio Ecclesiae; scriptisque doctis et laboriosis, istam ab inferis excitatam pestem radicitus evellendam, et ab agro Dominico exterminandam curaret. — Neque vero lias solum sibi partes depoposcit Mphonsus ; sed in Dei gloriam, spiritualemque hominum salutetn unice intendens animutn, plnrimos libros eonscnpsit, sacra eruditionc et pietate nfcrtos; sive inter implexas Theologantm tuut laxiores tum rigidiores sententias ad tut,vu muntendam viam, per quaui Ütristifidelium anima mm Moderatores inoffenso pede ineurrere possent; sive ad Clerum infoi mandum instituendum ; sive ad catholicaj I'idci veritatein confirmandani, et contra cuiuscumque generis aut nominis h;ereticos defetidLiidam; sive ad asserenda huius Apostolica; Sedis iura, sive ad Hdeliuni aninios ad pietatem excitandos.
i) Supra positis adde, Sanctas Congrey;ationes Ronianas haud seniel eos, qui ipsas d«.' rebus inorum interrogabant, ad S. Alphonsum quasi ducem tutissimum delegasse. Argumento sint quae sequuntur quaestiones atque responsa.
d) Responsum S. Peemtentiariee, de die 8 Junti iS4-Consultatio. — „Bme Pater. Episcopus Benoinanensis .. . humillime repraesentat: Fere omnes iuniores sponsi niunerosiorem prolem habere nolunt, et tarnen ab actu coniugali abstinere
moraliter nequeunt Praefatus Cenoman. Episc., ingentia hinc
obventura esse mala pnevidens, ct anxietate turbatus, a bcatitudine Vestra sollicite exquirit: . . . 2" Si actus habendus sit ut moraliter malus, an coniuges de illo se non accusantes considerari possint tanquam in ea constituti bona fide, qu?e eos a gravi culpa excuset ? 30 A11 probanda sit agendi ratio Confes sariorum, qui, ne coniugatos oftendant, illos circa modum, quo iuribus matrimonii utuntur, non interrogant ?
Responsio. — „S. Pcenitentiaria, mature perpensis propositis quaestionibus .... Ad 2 et 3 respondet: quod prafatus Confessarius revocet in menten adagium illud, sancta sancte esse tractanda; atque etiam verba perpendat •lv . Uphonsi I.igorn, I 'u i docti et harum return peritissimi, qui in 1'raxi Confessariorum, § 4, n. 41. inquit: „Circa autem peccata coniugum respectu ad debitum coniugale, ordinarie loquendo, confessarius non



tenetur, nee debet interrogare, nisi uxores, an illud reddiderlnt, modestiori modo quo possit .. .
Respons urn S. Roiu. et Univ. /nquisit., de die i%Julii, 1860.
Postulatum. - „Hme Pater: Hodiernus episcopus N. in Gallia, . . . expostulat ... 2° Utrum (episcopus) saltem habeat pr;efatam facultatem (sc. extra Italiam sive per se, sive per delegatuni, absolvendi ab excommunicatione occulta, quam Confessarius contraxit, absolvendo extra artieulum mortis compliceni in crimine turpi) in casu quo, propter imminens periculuin scandali aut altcrius gravis mali, recursus ad S. Sedem fieri nequit opportuno tempore ? — 3" Utrum, in iisdem circumstantiis, habeat facultatem absolvendi sacerdotem, qui non esset suie dirccesis ? 4" Utrum, absolvendo a pnefata excommunicatione propter urgentem causam, debeat imponere poenitenti onus recurrendi cessante impedimento ad S. Sedem, sub ptena reincidentia; ? — Utrum facultatem pnefatam valeat ad tempus priefixum, vel ad praefixum casuum numerum, an tantum pro casu exposito delegare ?. . •"
Responsie. — „Feria IV, die 18 Julii 1860... Ad II, III,
IV et V Dubium. Consulat Decretales Clementis III et
probatos Auctores, inter quos S. Alphonsum de Ligorio. Lib. 7. cap. I, dub. 5, de Censuris, n. 84 ad 92 . . .
}•) Respons/nu S. C. Co>iciliiy </e die 29 Aug. 1860.
Postulatum.- „Bme Pater. Henricus .. . humillime requirit: 1" Utrum sacerdos, qui stipendium solito pinguius accepit, possit in gratiam pii operis alii sacerdoti ordinarium tantummodo stipendium tradere, retinendo prorsus partem, qua taxam ordinariam superavit ? — 2" Utrum idem sacerdos possit sibialium sacerdotem subslituere, ea lege, ut aliquain partem stipendii ordinarii vel extraordinarii, in gratiam pii operis determinati remittat ? — 3" Et quatenus negative in utroque casu, utrum sacerdos ita agens ad restitutioneni teneatur ? — 4" Utrum sacerdos petens ab alio huiusmodi condonationem, debeat prius illi stipendium totum tradere ? — 5° quatenus affirmative, utrum aliter agens ad restitutionem teneatur ?
Responsie. — „Die 27 Augusti, 1860. Consulat theologos, praesertim S. Alphonsum de Ligorio, tract. XIII, de Sacr. Kuch. cap. VII (seu lib. 0. tr. 3, n. 321 ct seqq.) et



Benedictum XIV eorumque sententiis sesc conformet."
f)) Responsum S. Pmiitentiariee, de die 10 IIcc. 1860.
Postulatum. — „ . . . . Quomodo se gerere debeant parochi in relebratione matrimoniorum illortim, qui notorie in ecclesiasticas censuras inciderint ?"
Responsie. — „I'arochus ürdinarium consulat, qui, liabita rerum ct circurnstantiaruni rationc, omnibus perpensis, qua; a probatis auctoribus, ct pncscitim a S. Alphonso dc I.igorio (I.ib. 6. tract. 1. cap. 11. 54) traduntur, ca dcclarct, qua; magis expedirc in Domino iudicavcrit . . . ."
II is decrctis atquc documcntis prolatis, integritatis causa observo, dccretum S. Kit. Congregationis quoil citat 1'. Cathrcin ü. I. — ,,Ouia, inquit, a.*quibrobabilista; prajsertim ad auctoritatem S. Alphonsi provocant, notarc iuvat, S. Rit. Congreg. die 21 Junii 1871 declarassc : approbationc data a sancta Sede S. Alphonso nullum iudicium ferri de controversia inter probabilismuni et aequiprobabilismum1) — Dccretum illud, inquam, non esse latum a legitima auctoritate eaque de causa in Editionc authcntica Decretorum S. R. C. dcesse 2).
Itaque stant inconcussa ea sola documenta atquc decreta, quibus Lcclesia S. Alphonsi doctrinam condecorare atquc commendare non desiit. \equc, istis documcntis atquc decrctis pra: oculis habitis, mirabitur quis, Illustr. Mcrcurclli iussu 1'ii IX significasse lia;c Auctori Vitozzi, qui doctrinam S. Alphonsi adversus Hallerini propugnaverat 3) : „Commendandum duxit (Sanctitas Sua), propugnandas tc suscepisse laudes ab Ecclesia tributas S. Alphonsi doctrime, eorumque malitia: studuisse occurere, qui abusi disquisitionibus in tarnden institutis, illam deprimere sunt conati." 4)
1) Philos. mor. n. 204. Idem affirmat Cia>pfert: „Was die verschicdenen Approbatiunen und Lobeserhebungen der Moral des 11. Alfons durch die I'ftpste usw. angeht, so stellt eine Eiklarung der Rltenkongregation vum 21. Juni 1871 ausdrücklich fest, dasz damil tin L rtheil über die beiden Sy.steme : 1'rob.ibilisrnu und Aequiprobabilismus; keineswegs; gegeben sei." (,Moraltheologie, I, 181.)
2) Cfr. Ter Haar, Ven. Innoc. XI. dc ProbubiUsmo Decreti Uittor ia ei Vindicia, p. 107.
3) 6". Alfonso e il Probabilismo commune.
4) Cfr. Ter Haar, O. c. p. 105.



2. Praeterea Maior nostra propositio, quae est: Reiciendnm videtur systema mom te quod pro viribus impugnavit S. Alphonsiis ; Maior nostra, inquam, aliquatenus confirmari videtur ex eo, quod priusquam latuni est „decretum super Dubio, an constet de Virtutibus in gradu heroico," przeter alias quaestiones systema moralc S. Doctoris speciali examini fuit subiectum. lam, uti Acta Causa: Beatificationis ferunt, Decretum erat latum super „nihil een se; ra dignum," iamque discussa; erant heroicae Alphonsi virtutes. At nihilominus, iussu 1'ontificis, nova instituta fuit Positie super virtutibus, et quidem super Prudentia, non quoad istius virtutis txercitium, sed ob nonnullas rcgulas moritm, in eins operibus contentas. IIine, praeter alias quaestiones particulares, ad severiorem trutinam revocata fuerunt speeiatim Systema morale, et doetrina de consuetudinariis et reeidivis. Quibus peractis, Pius VII solemniter declaravit de virtutum gradu heroico constare.
Ouae omnia si perpendimus simulque animo meminimus, systema morale ad universam pertinere theologiam moralem, minime admitti posse videtur, S. Alphonsum, Doctorem dico tot tantisque illustratum praeconiis, falsum systema docuisse, impugnasse verum. Atque hisce, quae in ratiocinii nostri vtaiort propositione enuntiavimus, probatis atque stabilitis, ad propositionem minoren/ probandam iam gressum faciamus.
Probatur Minor: S. Alphonsus pro viribus impugnavit probabilismum.
Minorem propositionem probaturi praevie notatum volumus, nos praescindere a qmestione, quonam pr;eciso tempore S. Doctor probabilisnumi oppugnare co perit, id tamen affirmantes, ipsum saltem ab anno 1762 illiul systema reiecisse atque in eo impugnando multuni fuisse. !)
1) S. Alphonsus mtnquam fïrmiler probabilismo adhaesit illudque systema ex obedientia potius quam ex aniii.o sectatus est ; quod adeo verum est, ut S. Doctori anno 1756 in summo vitre periculo versanti id unum timorem iniceret, quod prohal)ilismo fuerat patrocinatus. ,,Anno 1756 --- ita enarrat Melchionna qui rem coiam viderat atque audierat — Beatus noster Pater intra hebdomadam maiorem mortifere aegroiaverat. E morbo quum paulisper convaluisset, tota nostra Nucerina familia eum gratulabunda convenit. Tune vero Alphonsus sic locutus est: „In summo hoe vitse periculo adductus nihil erat quod me> inquietum atque



I. Ut Minor nostra prohetur, lubet, primum in medium producere quaedam ipsius S. Alphonsi testimonia quae quidem proferemus una cum elencho chronologico operum ex quibus desumpta sunt.
a) Breve dissertazione delf uso moderato delf opinione p/obabiie (1762).
Ibidem dicit : Ad ceteras contra probabilisnuim obiectiones respondere supers cd co, quoniam impugnant solum usum opiniou is notabilitcr minus ptobabilis, nullatenus vero usuni <ri/hc probabilis, qui solus a rob/s propugnatur." Accedit quod S. Doctor in hac dissertatione diserte asserit, suam sententiam fortiter defendi ab Amortio 1), quem genuinum aequiprobabilistam esse neino in dubium vocat.
b) Delf kso moderato delf opinione probabile (1765).
Ibidem docet ; „Toties dixi, quod non tantum ille qui liabet
notitiam evidentem legis, sed etiam ille qui iuxta lumen ratio nis iudicat, opinionem stantem pro lege esse notabiliter ant eerto probabiliorau, tenetur ad eam observandam, etiamsi detur disceptatio inter doctores ; sicut de facto plures opiniones a multis auctoribus olim approbatas ego equidem reprobavi in Opere meo Morali, tamquam eerto minus probabiIes"2).
c) „La leg ge meer la nou puo produrre un' obligazione eerta." (Circa ann. 1765).
In hac dissertatione S. Alphonsus declarat : ,,Xos (quemadmodum saepe diximus supra) 11011 propugnamus opinionem
anxium teneret. Hoe solum timorem mihi iniecit, quod nempe sententiam probabi lem seetntus sum; veruni (ju® (lireetori prastanda erat nbedientia id requirebat." (Cfr. Gaudé. De morali systetuate S. Alphonsi Maria de J.i^'orio, p. 17).
Quoad dissertationes probabilisticas a S. Doetore, anonymas tamen, annis I 749 *755 typis mandatas, ad quas aliqui probabilistae leetorem uscjue remittere non dubitant, eonfer Gaudé, O. c. p. 14.
1) „Ultimanentc a nostri tempi il dotto p. Eusebio Amort ha difesa fortemente questa nostra sentenza nella sua Theologia morale e scolastua
2) lo ho detto tante volte, che non solo chi ha una cognizione evidente della legge, ma aneora chi giudica seeondo il lume della ragione, che 1'opinione che sta per la legge è notabilmente, o sia certamente pii< probabile, egli è tenuto ad osservarla, quantunque siavi contrasto fra'dottori; conie in fatti molte opinioni approvate gia da molti autori, io ^>er me le ho riprovate nella mia Opera morale come certamente meno probabilis (n 1.)



probabih ui in concursu probabi/ioris; sed diximus licituni esse sequi aque probabilcm in concursu tutioris. i)
d) hitteree data ad Amortium. (17(15).
„Magna animi voluptate, Reverendissime Pater, in tua Theologia luculenter demonstratam ac rationibus et auctoritatibus probatam legi sententiani quod sequi liceat opiniones ceque nut quasi ceque probabiles, notabiliter minus probabilibus explosis ; atque iuxta luec tua documenta in sententie eiusdem approbationem italico idioniate dissertationem typis mandandam curavi,... in qua te ut meum magistrum adduxi". 2)
e) Hpistola ad sodalem Congrcgationis. (28 Mart. 1767).
„Ubi opinio pro lege cc ito pi obabi/ior est, minus probabilcm
pro libertate dico sequi non licere". 3)
f) l.ittcrce data ad P. Villani, Vic. den. C. ss. A'. (1767.)
Ex iis liaec exscribo : „Relate ad opinionem probabilem duo
pro certo habeo. Primum quidem adversus P. N., scilicet bene licitum esse sequi opinionem probabilem pro libertate, quando ceque vel paulo minus probabi/is est; ita ut dubium sit, num talis opinio ,-eque aut paulo minus probabilis sit quam opposita quae stat pro lege — Dico e contra et pro certo habeo illicitum esse sequi opinionem pro libertate, quando opinio favens libertati est
certo minus probabilis, et illa favens legi est certo probabilior 
Hoe scribere volui ad tuam Reverentiam, quoniam P. N. mihi movit difficultatein, dum sustinere contendit, quod liceat sequi opinionem libertati faventem, etiamsi certo minus probabilis eoouoscatur; sed fuse ipsi respondi, ac tandem declaravi quod, sicut angor iurisdictionem cuiquair. largiri, qui sequitur N., sic quoque formidarem confessiones excipiendi licentiam concedere alicui ex nostris, qui sequi vellet opinionem certo cognitam ut minus probabilem. Quare ad eum scripsi, ut hoe omnibus sodalibus illic commorantibus communicet. Tuam vero Reverentiam
I Xoi (siccome abbiam piü volte detto di sopra) non iletendiamo la probabite in concorso della probnbitiore: ma diciamo csser licito seguir Pegualmenteprobabile in concorso della pin sicura."i
2) Lettere, III, n. 151.
3) Dove 1'opinione per la legge è errtamente probabiltore, dico non potersi seguire la nieiu> probattile per la liberti {i'ulttre, III, n. 185.)



Hx pncclara hac elucubratione hunc liceat excerpere tcxtüni: „Nonnulli me redarguunt dicentes me esse Probabilistam. Ego itcrum m lioc brevi Opusculo deelaro, quod non sum probabilista, neque sequor Probabilismum, quinimo eum reprobo.... 1 )ico I, quod si opinio quae stat pro lege appareat ccrto probabilior, hanc sequi tenemur; plures ob rationes, quarum princeps liaec est, quod in dubiis moralibus debemus sequi veritatem; quapropter, ubi non possumus veritatem clare invenire, saltem sectari debenms illam opinionem, qu;e /vopins ad vcntut-m acccdit; itaque ipsa vcritas, qucc hos obligat ad ram scqtundam, nos quoquc obhgat ad scqucndam illam opinionem, qiue shit pro lege, qttando proptus acccdit ad camdcm illam veritatem." i)
p) Thcologia moralis. (Kditiones 8' 2) et 9' (1779 et [7^5-)
Quocirca prins notandum, editioncm nonain cmn octava plane concordare. Porro S. Alphonsus liisce editionibus inseruit Momtum, quod septim.e editionis tomo III adiecerat, ibique repetit, quod in illo Monito statuerat ratiocinium. ,, Dico 1" quod si opinio, qua; stat pro lege, videatur certe probabilior, ipsam omnino sectari tenemur; nee possumus tune oppositam, qua; stat pro libertate, amplecti. Ratio, quia ad licite operanduni debemus in rebus dubiis veritatem amplecti et sequi; at, ubi ventas clare inveniri nequit, tenemur amplecti saltem opinionem illam, qua; proptus ad vciitatcm acccdit, qualis est opinio probabilior. (I, 56.) Ouae in prioribus editionibus sequebantur atque
i ,, laluni mi tacciano, dieendo ch'i«» - >n Probabilista. Io di nuovo mi diehiaro in qut*sta breve Operetta, ch'io uju sono Probabilista, nè scguito il Probabilismo,
anzi 1«» ri provo Io <lico per 1, che quando 1'opinione, che sta per la legge, ci
apparisee certameute piü probabile, quella dobbiamo seguire; per piü ragioni, delle quali la piü principale si è, perchè noi ne' dubbi morali dobbiam seguire la veritA; onde dove non possiamo chiaramente ritrovar la verita, almeno s^guir dohhiamo quella opinione, che piü si accosta alla verita, quale appunto rispettivamente è 1'opinione, che ci apparisee piü prohabile; onde la stessa verita, che ci obbliga a doverla seguire, ci obbliga ancora a seguire «piella opinione, che sta per la leg$»e, quando ella piü si accosta alla medesima verita." n. 2.)
2) Octava „Theologice moralis" editione prrelo subiecta, scripsit: „Sola h;ec editio appellanda est opus omnibus numeris absolutum, et adeo expolitum, ut doctorum huius a_-tatis suflfragiis approbari mereatur." (Lettere, III, 318). Ea vero vulgata, dixit: ,,Placet iterare quae tibi iam pridem scripsi. l.a*tus nun» moriar, quia ultima h:vc editio prodiit." fLettere, III, 327).



in recentioribus passim reperiuntur verba: „Dixi: ccrte probalilior" usque ad „Dico IJ," liaec ab ipso S. Doctore ex postremis editionibus expuncta sunt.
Superest, ut notemus solavi nonam editionem, quae plane convenit cum octava, a S. Sede approbatam esse.
Kn igitur praecipua testimonia qua; luculenter efficiunt, S. Alphonsum probabilismum reiecisse. Pnuterea ex dictis colligi potest, quam incompletus sit atque mancus catalogus eorum, qiue opinione I.ehmkuhl ,,S. Alplionsus dixerit contra probabilismum." (O. c. p. 53.'
2. Dein Minor nostra (scil.: S. Alplionsus impugnavit probabilismun) confirmatur auctoritate. Et sane omnes ferme auctores qui nulli schola; addicti sunt, S. Alphonsum inde ab anno 1762 aequiprobabilismo suffragatum esse, testantur. Sufficit nominasse D"1 Schneider, 1) D"1 Pruner, 2) Dm Bellesbeim, 3) D1" Ant. Koch, 4) Krancois de Paule Blachère. 5)
1) „Seitdem die Briefe des Heiligen vorliegen, solte nicht langer bestritten werden, dasz er von 1762 an bis zu seinem Tode den Aequiprobabilismus im Gegensatz zum einfachen Probabilismus als seine Lehre ununterbrochen vorgetragen und stnndhaft vertheidigt bat, und /war nicht aus bloszer Vorsicht, sondern aus l'eberzeugung und Gewissensdrang." (Liter. Rundschau, 1895, Sp. 202).
2) ,,Den Aequiprobabilismus erklarte der heilige Kirchenlehrer wenigstens seit dem fahre 1762 ganz entschieden als sein Moralsystem unter vielfachen Protesten gegen die Unterstellung, er hftnge dem gewühnlichen Probabilismus an." (Theol prakt. Quartalschrift, 1895, S. 404 .
3) „Es erhellt aus den Briefen des dritten Kandes, welche Entwickelung das Moralsystem des Heiligen genomnien bat. Kine Zeit lang inag er Probabilist gewesen sein. Aber das Endergebnisz seiner durch Jahrzehnte fortgesetzten l'ntersuchungen lflszt auch nicht den mimiesten Zweifel darüber, dasz er am Ende seines Lebens Aequiprobabilist war, und die bekannten beiden Satze dieses Systerns zu 'Jardinalpunkten seiner Lehre erhoben hat. Die Texte sind derart zahllos und gerade/u überwilltigend, dasz jeder NViderspruch verstummen 111 usz. Scharfer, als es im dritten Bande geschieht, lflszt sich der Aequiprobabilismus nicht darstellen." {Der Kattiolil, 1891, II, S. 245).
4) „Wir können in aller Ruhe sagen : 1. Der hl. Alfonsus erklarte seit 1762 in seinen moraltheologischen Werken und Briefen mit den bestimmtesten Worten, dasz er den einfachen Probabilismus ganz und gar verwerfe, weil der Gebrauch der bloszen probabilis nur zu leicht zum Laxismus führe ; 2. Liguori wurde allgemein als Aequiprobabilist angesehen, bis im Jahre 1863 A. Ballerini S. J. erstmals nachzuweisen suchte, der Heilige sei einfacher Probabilist gewesen. Die Tatsache dieser beiden Satze kann nur derjenige verkennen und leugnen, der im Interesse einer Partei arbeitet." (Liter. Rundschau, 1898, Sp. 171).
5 ) L.es probabilistes out |>ris l'habitude de se mettre *ous son patronage, ma is combien a turt." [Rri'ue AugustinUnfie, 1905, p. 484,'.



! Uiinimo— idque causam nostram hand paruin corroboratplerique probabilistae recentiores, S. Alphonsum aequiprobabilismo adhaesisse admittunt. Gênicot, ut aliquorum nomina in medium producam, ha:c scribit: „Reapse videtur S. Alphonsus in ultimis operibus suis ;equiprobabilismum aperte docuisse, saltem si verbis qua; adliibet, nativuni siiuiii sensum tribuimus." 11 '1anqucrcy : „Hoe systema tequiprobabilismi S. Aphonsus magis ac magis expolivit,.... circa finem su;e vit;e laxismi accusationibus a tutioristis impetitus, timensque ne suutii systema cum simplici probabilismo confunderetur, aperte declaravit se non esse probabilistam." 2) Mic/ni: „Historice certum est, S. Doctorem initio exposuisse principia probabiiismi puri et decursii temporum sensim i 11a restrixisse, ita ut tandem ad aequiprobabilismum plus minusve expresse devenerit." 31 Kruller: „N'obis haud dubium videtur, S. Alphonsum in postremis operibus aequiprobabilismum docuisse." 4) Schindlrr : „Strenuissimus probabiliorismi impugnator, S. Alphonsum dico, inde ab anno 1761 (usque ad annum praedictum probabilista erat) aequiprobabilismum propugnavit." 5) Denique, ne longum traham funem, consentiunt ipsimet adversarii Ecclesiae Döllinger-Reusch, 6) quamvis eorum haud parum interesset affirmare contrarium.
Quibus stabilitis, restat ut difficultates ab adversariis motas diluamus.
Obicitur I". „Distingiio Mai. : Reiciendum videtur systema morale, quod pro viribus impugnavit S. Alphonsus, quatenus cum illa impugnatione iudicium Kcclesiae consentit, roncedo Mai. ; alias transeat Mai. Contradis/. Min. : S. Alphonsus pro viribus impugnavit probabilismum, ita ut iudicium Kcclesiae cum eo consentiat, mg. Min., alias transeat Min. I'roin nrgatnr Conscqtnns." Ita Lehmkuhl. 7)
1) Theol. mor. I, 72.
2) Theol. mor., De Consc., 405.
3) theol. m*r., 1, 389.
4) De Katholiek, 1901, p. 436.
5; Lehrbuch der Moraltheologie, I, S. 220. 61 Moralstreitigkeiten, I, S. 437. 7) O. c., p 51.



Respondeo I : Si quidquam valeat obiectio a Lehmkuhl proposita, primarium quo ipsemet probabilismum comprobat argumentum, corruit : primarium inquam argumentum, quippe quod egregius adversarius deducat ex eo, quod Ecclesia approbando doctrinam S. Alphonsi approbaverit probabilismum. I
Respondeo II ■ Minor nostra /Propositie, qualem ncnui neque ipsemet Lehmkuhl tam est negaturus, ita circumscribcnda est: Reiciendum videtur systema tnorale, quod pro viribus mipugnavit S. Alphonsus, quatenus aut iudicium Ecclesia cum illa impugnatione expresse et numinatini consentiat, aut — atque id est quod pr;ecise intenditur — laudes ,/uilms heelesia S. Alphonsum dccoravit ciusmodi snul, ut veritati systematis mtralis a S. Pelten propugnati gravissimam pnKsumptionem concilient. Atqui praedicta; laudes revera eiusmodi suilt: siquideui Ecclesia — uti diximus in Maioris nostne probatione, quam cl.adversarius in citanda nostra argumentatione ex oblivione prastermisit ■ l'.cclesia dico, S. Alphonsum prsecipuum Theologiae moralis magistrum agnovit, atque tutissimum ac divinitus datum theologorum ducem laudare non desinit. Atqui tales laudes toties repetita; praegraveni ingerunt pnesumptionem, S. Doctorem in re, qua; pei totam scientiani moralem quam latissime patet eamque quasi pervadit, aliis verbis, in ipso systemate morah non errasse.
Quod spectat approbationes et laudes, quibus Kcclesia S. Alphonsum afleert, quasque in opusculo meo retuli. eas cum lectore communicavi — id quod effugisse videtur Lehmkuhl — ut probarem thesim, qua; ab egregio adversario in referendo nostro argumento ex inadvertentia omissa fuit, quieque h;ec est: Ecclesia hand scnnl tcsra/a est, -S'. Alphonsum fnecipuuut esse theolegice mendis magistrum atque tutissimum ac divinitus datum theologen/m ducem. Verbo : Cl. adveisaiius in argumento nostro interpretando erravit, adeo ut ea qua; p.
2) alïcrt, utpote erronea inlcrprelationc innixa missa
facere possim.
Obicitur 2" <Vegv Minorem, scilicet: S. Alphonsum probabilismu advtrsatum fuisse ; etcnim, „principium in quo tandem systcma
1) Theol. mor., I. S6.
2) O, c.



probabilisnii totum innititur : lux dubia non obligat; vel : non est iniponenda obligatio nisi de ea certo constet ; est ipsum systematis alphonsiani principium, quod sanctus vir in posteriorihus scriptis a:que atque in prioribus niagno studio confirmat ac tuetur ; atqiti ex hoe principio formnla probabilisnii recte fluit, nullatenus vero formnla .equiprobabilismi." I)
Respondeo s. Alphonsus inde ab anno 17^2 principium: le. 1 dubia non obligat; eatenns tantum admisit quatenus de lege strictc dubia intelligitur. Atqui ex lioc principio co sensu intellecto formnla aequiprobabilisnv reele fluit, nullatenus vero formnla probabilisnii.
Miiior nostra />ro/>ositio luculenter eruitur ex textibus supra niemoratis. quibtis S. Doctor affirmat eam sequendani essc opinionem, quie (ipsius ntique operantis iudicio) uitluis ad veritatem appropinquat. Accedit quod S. Alphonsus diserte atque signanter dicit: „Cum autem opinio quae stat pro liberlate est eequalis momenti, tune adest dubium strictum de exsistentia legis ; ac propterea, sicut probavinius non adest tune obligatio amplectendi opinionem strictiorem, nee servandi legem, de qua omnino dubitatur an ipsa exsistat vel non exsistat," 2) Rursus : „Ubi opiniones sunt lequcprobabilcs, lex est vere dubia dubio stricto ita ut nullo modo tune lex dici possit sufficienter pronuilgata." 3) Atque in litteris, die 21 Novembris 1773, datis ad l\ Andream Villani, S. Doctor h;ec scribit: „Unum hoe dico, legem nempe non obligare, ubi opinio illi suffragans omnino dubia est." 4)
Obicitur 2: S. Alphonsus docet, certo probabiliorem ob eam tantum obligare rationem, quia moralitcr aut quasi moralitcr eerta est, seu, quod in idem incidit, quia certo minus probabilis tenuiter aut saltem dubic probabilis est. Atqui, qui ita docet, formaliter, id est quod spectat principia, non differt a probabilistis, quippe qui etiam admittant, opinionem niora/iter aut quasi mora/iter ca tam obligare, atque illicitum esse sequi tenuiter aut dubic probabilem. „Si, inquit Noldin, S. Alphonsus docet: non
1 • Noldin, De Principiis, n. 235.
2) Theot. mor., I, 67.
31 /- I, 88.
4 ,,So! 1 <1ico chc quando 1'opinione per la legge ó afiatto dubliia, la legge nun obbliga." Lettere^ III, 11. 284.



licet sequi opinionem minus probabilem, si opinio pro lege est eer te et notabiliter probabilior, hac formula niliil aliutl vult atque intendit, nisi ut excludatur usus opinionis tenuiter vel dubie probabilis; siquidem liane solam affert rationem, ob quam id non liceat, quia certe et notabiliter probabilior (certe probabilior c>c eius mente semper est notabiliter probabilior) est moraliter vel quasi moraliter certa, et quia minus probabilis eidem opposita non est vere probabilis ; iam vere etiam probabilist;e prohibent sequi opinionem minus probabilem, si h;ec non sit vere probabilis, et docent soquendam esse certe probabiliorem, si moraliter certa sit ; ergo eius formula soluni verbis a probabilisino differt. i)
Respondeo !'. Ex co, quod S. Alplionsus doceret, certo minus probabilem ob eam solam rationem, quod vere et certo probabilis esse desinat, non posse in praxim deduci, nequaquamconcludi posset, ipsum probabilistam fuisse; siquidem vox „probabilis" a S, Doctore alio ac a probabilistis, imo eo sensu accipitur, ut ex co, quod illam rationem afferat, potius, ipsum uequiprobabilistam fuisse, eruendum sit. (p. 14).
Respondeo II: Praeterea negandum est, S. Alphonsum in systemate suo probando solo argumento, de quo in obiectione sermo est, innixum fuisse. Et sane; in Monito quod septima; „Theologiae inoralis" editioni subiecit (1773)> 'n opusculo, cui titulus: „Dichiarazione del Sisteina che ticne 1 Autore intorno alla regola delle azioni morali (1774), in octava denique et nona „Theologia;" editione, utitur argumento, quod quum a morali aut quasi morali eerti/m/uie certo probabilioris, tum a tenui aut ditbia probabilitate certo minus probabilis prorsus abstrahit. „Dico, ita in illo Monito, quod, si opinio qu;c stat pro lege, videatur certe probabilior, ipsam omnino sectari lenemur, nee possumus tune oppositam qu;e stat pro libertate amplccti. Ratio, quia ad licite operandum debemus in rebus dubiis veritatem inquirere et sequi, at ubi veritas clare inveniri nequit, tenemur amplccti saltem opinionem illam, qua; propius ad veritatem accedit, qualis est opinio probabilior." Et in „Dichiarazione del Sistema" : „Dico I, quod, si opinio qua; stat pro lege appareat certo probabilior, hanc sequi tenemur plures ob rationes,
1) Noldin, De Principiis, n. 235.



quarum priucipalis haec est, quod in dubiis moralibus debemus sequi veritatem; quapropter, ubi non possumus veritatem clare invenire, saltem sectari debemus illam opinionem, quae propius ad veritatem accedit; itaque ipsa veritas quee nos obligat ad eam seqtieudam, nos quoque obligat ad sequendatn illam opinionem, qme stat pro lege, quando propius accedit ad eatndem illam veritatem." (p 43.) Denique in duabus postremis „Theologie moralis" editionibus repetit ea, qua; in Momto scripserat.
Porro, nenio diffitebitur, ratiocinium, quo S. Doctor systema suuni comprobat. ad liunc reduci posse syllogismum. Debemus sequi opinionem, qme (nostro utique iudicio) magis aeeedit ad veritatem. . Uqni eiusmodi opinio est opinio certo probabilior. l'.rgo ram sequamur oportet. Maior ulterius probatur r.t' obligationc proscquendi ipsissimam veritatem. lam age, unicuique perspicuum esse debet, argumentum praedictum a morali aut quasi morah ccrtitudinc certo probabilioris, atque a tenui aut dubia probabilitate certo minus probabilis pra:scindere. Sive enim certo probabilior dicitur moralitcr aut quasi moralitcr ccrta, sive non dicitur einsmodi; sive certo minus probabilis verc probabilis nuncupatur, sive non nuncupatur eiusmodi, certum est, certo probabihorem, nico iudicio, magis accedere ad veritatem, certissimumque, eum, qui certo minus probabiletn sequitur, non pro viribus prosequi veritatem.
Quo magis huius nostra; argumentationis vis pateat, duo supersunt notanda. Kt primum quidem in memoriam revocandum, S. Alphonsum postrema sua de systemate opera maximi fecisse (p. 54), opera dico, ex quibus argumentum, quod modo adduximus, deprompttini est. Alterum notandum est: S. Doctoren-, in dissertatione anno 1755 edita, pnedictum argumentum, tanquam probabilismo contrarium, itnpugnasse. 1 linc ex eo, quod illud reassumpsit, luculenter patet, ipsum probabilismum ab eo rciectum esse. Ceterum ipse doctissimus theologus Lehmkuhl illud ipsum, quo S. Alphonsus in scriptis postremis usus est, argumentum, utpote quod probabilismum subvertat, diluere conatur, sicque implicite S. Doctorem probabilismo adversari, testatur. Siquidem, proposita in textu Operis quadarn difficultate, hanc notam subiungit: „Hanc «jbiectionem, quae est propria probabilioristarum, etiain Vind. Alph. (ed. I. p. 35) aliique



movent hoe modo: Acl licite opcrandum debemus veritatem inquirere et sequi: ac proinde, ubi veritas clarc inveniri nequit, tenemur saltem illam opinionem amplecti, qiue iuxta propriam persuasionem propius ad veritatem accedit; qualis est opinio certe probahilior. Responsum habes ex niodo i'ictis. i)
Obicitur 4: S. Alphunsus exigit seientiam legis, id est, uti ipsemet vocein svientiic exponit, „cognitionem certain ae patentem." Ita I.elunkuhl 2) et alii.
Respondeo, verba allata sensu stricto sunii non posse; siquidem, si verba ista sensu stricto et obvio torent sunienda, S. Doctor daninatum laxismuin profiteretur; imo sibiinetipsi continuo atque in eodetn etiam loco aperte contradiceret, quuni tractatum, de quo verba pr;edicta deprompta simt, liisce concludat: „Deinde concluditur quod, nisi opinio qua; stat pro lege, sit aut vertil aut saltem verte probahilior, pront ab initio diximus, eam sequi non tenemur." 3) Quid plura! S. Auctor in eodem tractatu, atque paulo post verba ab adversariis obiecta, scilicet n. 67, docet, seientiam adesse, ubi opiniones non sint ceque probabiles seu ubi una opinio probabilior sit. „Posito, inquit, principio a S. Thoma tradito, nempe quod nullus ligatur per pra;ceptum aliquod, nisi mediante seie/itia iliuis pnevepti . . necessario eruitur esse mornliter certum, quod ubi duae opiniones (equalis ponderis concurrunt, non est obligatio sequendi tutiorem. I'.rgo ubi du;e opiniones non sn/it aeque probabiles, seu ubi una opinio vvrto probabilior est, datur obligatio; obligatio autem supponit seientiam przecepti. Krgo, ubi diue opiniones non stuit d'i/ite probabiles , seu ubi una opinio eerto probabilior est, sententia S. Alphonsi, iam sufficiens seientia seu notitia pnecepti habetur. 4)
Obicitur 5: S. Alphunsus subinde exigit ut lex sit eertn ae manifvstn, willens, eertissima. Ita Cathrein. 5)
I) Theol. morI, 98.
2 O. t\9 p. 27 et 28. Item Theol. morK«l. io", l'rsefatio.
3) Theol. mor., I, 83.
4j Ex hisce etiam liquet, S. Alphonsum, ubi opinionem diUinguit a seientia (Theol. mor., I, 74), per opinionem intelligere statum mentis, qux aliquam sententiam non habet pro terto probabiliori.
5) Philos. mor., n. 206, Ed. ó*.



Respondeo quod tnodo respondi, scil., verba, quae opponuntut stricto sensu accipi non posse, nisi ex S. Alphonso laxistam primi subsellii facere velimus. Quo sensu praedictte expressiones sumendae sint, S. Doctor ipse exponit tractatui, in quo plures id "cnus enuntiationes occurrunt, liisce finem imponens. „Concluilitur quoi! nisi opinio quae stat |)ro lege, sit aut icrta aul $ al tem certc probahilior, pront ab initio dixiimis, eatn sequi non teneniur." 1)
Obicitur 6: S. Alphonsus docet, minus probabilem tune tantum in praxini deduci non posse, quum desinit esse var probabilis. Ouod etiani probabilist;e affirmant. „Tune tantum, inquit Lchtnkulil, quando (minus probabilis) evadat non vere probabilis, eius
usum reiecit." 2)
Respondeo: S. Doctor, uti ex supra citatis testimoniis satis superque patet, omm in opinionem certo minus probabilem, nuba exceptione admissa, pro praxi reicit. 1'raeterea utitur, ut paulo ante probavimus, argumento, quod demonstrat, certo minus probabilem non posse in praxim deduci, etiamsi sensu piobabilistico probabilis habeatur.
Obicitur 7: S. Alphonsus simpliciter adniittit usum opinionis vere probabilis. Quod est systema probabilismi. Ita Lehmkuhl. 3) Respondeo: S. Alphonsus simpliciter adniittit usum opinionis vere probabilis, si vocem „probabilis" sumamus eo sensu, quo eam sumsit ipsemet S. Doctor; conc.; secus ncgo: Scilicet S. Alphonsus, ut opinio vere probabilis dici possit, exigit, ut (Ct/ui vel fere leque probabilis sit (p. 14). Atqui is qui solum adniittit usum opinionum, quae sensu prsedicto probabiles sunt, veie
ajquiprobabilista est
Obicitur 8: „Si S. Alphonsi systema a probabilisnio essen-
tialiter differret theologiam moralem ad nortnam novi syste-
niatis imniutare debuisset: exaraverat enini theologiam moralem longe ante a. 1762, quo formulam aequiprobabilismi primo proposuit; editiones autcm theologi;e moralis plures, qua; postea ipso adhuc superstite prodierunt, quoad qiuestiones particulares
I Thdol morI, 83
2) Theol. mor., I, 89.
3) O. c.t passim.



intact® permanserunt. Ergo ei persuasum esse debuit, novam formulam quoad rem a priore non differre." Ita Noldin, i) Lehmkuhl, 2) et Cathrein. 3)
Respondeo, quod S. Alphonsus suam Theologiam moralem ad normam aequiprobabilismi sin exaravit, saltem idque iatn ante annum 1762 — immutavit atque complevit; quod quidem ex disertis S. Doctoris testimoniis ita luculenter colligitur, ut nemo, nisi qui in luce meridiana ccecutire velit, illud inficias ire queat. „In lucem edere — ita in Monito ad lectorem, quod 2® editioni praefixit — decrevi hoe novum opus, quod inter opiniones nimis benignas et nimis severas medium locum teneret.... Ut vero sententias vcritati confonnivrcs silitfi/rm in quacuutquc qucestione, non paruin laboris impendi." Kt in litteris dedicatoriis eiusdem editionis ad iïenedictum XIV hiec habet: „Opportunum duxi opiniones probabiliores utilioresque ad animarum salutem seligere.,.. operae pretium me facturum credidi, si librum ederem, qui mediam viam tenens sententias magis veritati consonas magisque scitu necessarias ad conscientias dirigendas exponeret." 4) Rursus: „Toties iam dixi non illum dumtaxat qui evidentem legis cognitionem habet, sed et illum qui ex lumine rationis iudicat opinionem pro lege esse notabiliter aut certo probabiliorem, teneri eam observare, quamvis sit inter doctores controversia, quemadmodum re ipsa multas opiniones, a multis auctoribus approbatas, in mco opere morali reprobavi utpote certo minus probabilis5) Rursus: „Aliqui existimarunt, me in opere maiori Iesuitarum systema sequi, quod verum non est; nam ni conflict» opinionum probabiliorem sccutus sum." 6) Rursus: „In hoe (Monito) totum systema explico, quod in Theologia morali sequor." 7) 1'orro in Monito, de quo liic sertno est, iequiprobabilismuin doceri, certum est (p. 54). Rursus: „Qui meatn
1) De Ptincipiis, n, 235.
2) O. c., p. 62.
31 Theol.—prakt. Quartalschrift. 1905, S. 759. 4^ Lettere, III, n. 5 1753).
5 > DeW Csn moder., c. III. n, 81.
6) Lettere, III, 11. 308.
7) L■ c<



Theologiam moralem attente legit, facile videbit me opiniones probabiliores tenere, ita ut quidam me rigoristam censuerint." 1) Neque id alicui mirum videri debet, siquidem S. Alphonsus hunquam firmiter probabilismo adhresit, illudque systema annis 1749 et 1755 obedientia magis quam convictione ductus propugnavit. IIa;c colliguntur èt ex eis qua; supra (p. 49) enarravimus èt ex eo, quoil S. Doctor eisdem temporibus, quibus dissertationes probabilisticas et anonymas composuit, publice et non-anonyme, id est, in quatuor prioribus ,, I heologiie moralis" editionibus diserte declarat, se pnescindere a quaestione, utrum necne liceat sequi minus proLabilem. 2) Hinc Dubois, omnibus adiunctis attentis, iure concludit, „primas S. Alphonsi dissertationes de usu opinionis probabilis non fuisse nisi pra;vias eius inquisitiones et exaggeratam rtactionem quamdam contra simplicem probabiliorismum, quem ante propugnaverat. Omnes enim rationes in favorem simplicis probabilismi congessit, ut seipsum de eius veritate et de liceitate usus eius persuasum faceret." 3) Verum praedicta persuasio nunquam ea fuit, ut sincerus amator veritatis publice, nimirum in sua Theologia morali, sententias quas ipsemet probabilius falsas quam veras esse haberet, pro praxi approbarc ausus fuerit. Ktenim testatur ipse, se in opere maiori „sententias veritati conformiores elegisse...," „sententias magis veritati consonas exposuisse...," „opiniones certo minus probabiles reprobasse..," „systema Iesuitarum non esse secutum..," „in conflictu opinioiuim probabiliorem propugnasse." (p. 64).
Kx dictis etiam deducitur, quod, si S. Alphonsus saepe sa'pius opinionem quamdam firobobihin, oppositam veroprobabiliorem dicit, id de i/nbir probabiliori intelligenduni est.
Obicitur 9: Si S. Alphonsi systema a probabilismo essentialiter differret, probabilismum antea (nempe in dissertationibus prioribus) traditum revocare debuisset. Ita Meffert 4) et alii.
1) Letter,', III, 11. jog.
2) Cfr. Jansen, Geschichte und Kritik im Dienste der Minus-probaHlis. Antwort an P. V. Cathrein, S. 27.
31 De Excmplarismo divino, t. 111, 11. 1167.
4) „Volstandig ausser aller Betrachtung fiir <lie Beantwortung der Frage nach ilem Moralsystem des Heiligen kamen die heiden Werke nur dann, wenn sie von ihm ausdrücklich widerrufen worden waren. L>ass das Alfons getlian hütte, wenn



Respondeo Nihil luiir obiectioni inesse ponderis unicui<]iie patebit , si animo meminerit , dissertationes pnedictas (uisse anonymas, earumque auctorem S. Alphonsi 'idversariis penitus ignotum mansis.sc. i) II ine expressa illannn dnscrtatioiiuui retractatio non solum supervacanea veruin etiam inepta fuisset. Doctrince in supra memoratis dissertationibus expositie atque propugnatae retraetatio iis omnibus continetur, qnibus S Alplionsus in scriptis posterioribus impugnavit prohabilismum. Iline in litteris, quas ad I'. Maione Congregationis 1'roeuratonini scripsit S. Doctor, optimo iure tcstatur, se sententiam siiam rctrartassc scseque probabilioristam — utique, pront ipsemet alibi declarat, 2 I eo sensu quod ccrto probabiliorem sequendam esse d< iccbat esse professum; quibus subiungit, h;ec a se nequaquam eo fine esse peracta, ut Con»regationi su;e consulcret, sed quia ad ea se obligatum esse persuasuni habebat. 3)
Obicitur 10: S. Alplionsus opinionem ccrio probobtliorcm, quam sequendam esse docet, eam esse intelligit, qu;e coviinviutt'i certo probabilior liabetur. Kiusmodi autem opinionem utpote qua: sanc moralitcr aut qnasi moralitcr ccrta futura sit, in praxim esse deducendam, diffitebitur nemo probabilista. „Alterum, ita
er sich in einem principiellen Gegensatze dazu gefühlt hitlto, kann naeh dem Elenclius 99 qusestionum reformntarum, den er der II Auflage seiner Moral trotz des VVideispruchs seiner Kreunde beigefügt, doch nicht zweifelhaft sei •. (Der li. Alfons von Liguori. S. 49
1) Confer ijiur diximus p. 50
2 In quanto al sislenia, io sono gia probahiliori>ta : tutiorisla. 11 <1 , ma piiit'iibi/iorista coine è 1'anlore *1 el 1 i 1 >r< > ( lnrlora ; /vr< h, . / o/'/w u< /* > li />':, <■ eertamente probabitiore, dim non />> A > i se-iiir, /•/ m // pro'a'il, p< / l>i hlvrta Chi diee poi, ibe fra due probabili eguali der seguirsi la piü tuta, costui è tutiorista," (Lettert, III, n. 1S5.
■$) „Sento che Lione (Congregalionis adversarius) ha avuta qualche discettazione eon Celano (Congregationis patrono) per la nostra dottrina ; ma mi maraviglio conie Celano non ahbia risposta, esser vero ch'io, quando fui giovine tenni qualche dottrina benigna, ma poi mi son rivocato da molti itnui, <' mi sou dichiarato probabiliorista.... Questa raia rivocazione... 1'ho fatla non gia per la eausa, ma perchè cosi la sentiva in coscienza, e perciö 1'ho scritto in piii libri ehe ho fatti dopo; altrimenti non mi sarei rivocato mai, rivocandomi contra la mia coscienza. Non vi scorilate di avvertire ciö a Celano; perchè facilmente gli accadera di sentir parlare di nuovo della mia mala dottrina; e se 11e vogliono giuramento di questa mia sentenza, son pronlo a farlo." [1.ettert, 11, 11. $li>.



Arcntlt, mcnti revocandum idipsuni est quod ab initio iam innuimus: valorem nempe opinionis ut tuto doceri possit tanquam pro praxi probabilis vel moraliter certa, vel quacumque alia nota affecta, non tam ex privato cuiusque eruditi etiam theologi iudicio, sed ex publica scholarum catholicarum yestimatione tanquam ex immediata norma esse metiendum. Nam dum alii graves D.D. aliter sentiunt, grave usque superest praeiudicium quo illius „privati" theologi sensus possit in dubium vocari. Ko sensu igitur S. Alplionsus, (spectans nunc probabilitatem unice et ex<lusive in online ad praxim licite effbrmandi conscientiam certam ex principiis reflexis de honestate actionis ideoque ad inducendani obligationem,) S. .Alplionsus, inquam, censendus est requisivisse ut opinio.... esset certo et notabiliter probabilior, scilicet publica iu cestimationc certo et notabiliter probabilior, quando asseruit certo, et, uti sfepe dicit, si tic nl/a beesitatione probabilioreni esse sequendam." 1) Nee aliter docet Bucceroni: „Loquitur S. Doctor de multo maiori probabilitate certe et
evidenter tali; certe et evidenter cm'/ Non opinanti certe 
sed omnibus. Kt reapse si propositio est multo probabilior certe et evidenter omnibus, iam revera est moraliter certa." 2) Item 1'tpr, 3) et I.e Hac/iclct. 4)
Respondeo : Hisce, utpote disertis S. Alphonsi verbis oppositis, subscribere nequeo. „Toties, ita S. Doctorem testantem audivimus, iam dixi, non illum dumtaxat qui evidentem legis cognitionem liabet, sed ct illum qui ex lumine rationis indient opinionem pro lege esse notabiliter aut i crtoprobabiliorem, teneri eam observare, etiamsi sit in/er Doctores controversia, quemadmodum reipsa multas opiniones, a mnltis auetoribns approbatas, equidem in meo Open; morali reprobavi, utpote certo minus probabi les." (p. 54. Item : „Dum opinio rigida mihi (presso me) certo probabilior apparet, liane sequi debeo. 5)
1) Crisis, p. 116.
2) Instit. mor., Ed. an. 1892, t. I, I>e Consc.. n. 45.
3) Instit. Theol. /nor., I, n. 153.
4 La Question Li^iiorienne, p. 222.
5) ♦,Quando pero la rigidu t* certamenle presso me piü probabile, quella debbo seguire" (Lettere, III, n. 217).



Obicitur II: S. Alplionsus ob rationes extrinsecas, puta ne libris suis in quibusdam regionibus aditus pnecluderelur, declaravit, se severiori doctrinas adhaerere ; revera autem probabilismo patrocinatus est. Ita opinari videtur Lehmkulil. i)
Respondeo, ista admitti non posse ; siquideni S. Doctor etiam in 1 itteris ad intimos amicos directis probabilismuni reicit ,• proindeque si vera forent obiecta sine ulla ratione rcstrictionc mentali usus esset: quod nequit admitti. 2)
Suilt denique, qui suspicentur ea qua: in aliquibus S. Doctoris epistolis desint ?eu ab editore oniissa sint, fortassis probabilismo favere. „Kditor ipsi l'.pistolanini S. Du< toris, inquit Arendt, advertit intra parenthesitn illic (ubi < t porti ^ lesuitarum systema propugnasse fatetur) deesse nonnullas lineas. Quomodo autem acciderit huiusmodi mutilatie praecise in tali loco (Corr. spec., Kpist. CCC\ \ll), et ;n aliis etiam epistolis de simili argumento seniel vel iterum contigisse advertatur ; nobis quibus nee manuscripta originalia, nee eorum singulorum liistoria pra:sto sunt, divinari non licet, neque convenit, '3) Kadem urget Asenstorfer. 4)
Verum vehementer errarunt qui ita coniecere. Quod ut pateat, lubet ea qua: ab editore Italo praetermissa sunt una cum textu Italo subiungere, prout ea nuper publici iuris fecit Jansen in periodico, cui titulus „Jahrbuch für Phil. und spek. Theol." 5) Porro regulas omissas cursivo charactere distinguam. Litterae ad los. Remondinium. (in fine Dec. 177^)Corr. spec. p. 491: „ lutti Folia li;ec omnia, attento 110quelli fogli, secondo il mio 11110- vo meo systeniate, in Monito vo sistema che ho dichiarato exposito, iam parvi vel nullius nel . Monito, poco o per dir momenti sunt. Antea prodesse meglio niente piü servono; poterant utpote consentanea perchè servivano prima secondo systeniati Iesuitarum quod paril sistema de' Gesuiti ch' io tim sequebar; tinne vcro tllud
O. c„ p. 53 et 56.
2) Cfr. Dubois, De F.xemplarisnw divitio, t. III, nn. 1176—117$
3) Crisis, p. 172.
4) Theol. — prakt. Quartalschrift, 1907, S. 630.
5) 1908, S. 474.



non seqiior, utque in Montto illud perfcci, o m opiner, illud a nullo homine santé mentis raci pos se."
tenevo in parte ; ma ora non
1 o tcngo ed al presente per mezzo del M o n i t o 1'ho ridotto a perfezione,
i n m » do c li c parm i che non possa negarsi da n i uno ch'è di men te sa na."
Litterae ad los. Remondinium. Corr. spec. p. 511 : "Si
assecuri intanto che 1'opera ora e venuta een to volte migliore di quella che era ; ella è venuta alquanto piü breve, perchè son tolti piü fogli, che 11011 facevano onorc al libro, et all' incontro si sono aggiunti piü fogli, che la rendono assai piü desiderabile a compratori, secondo lo genio corrente, e secondo laragione, ment re
col tempo sempre meglio si riflette e si da concerto a molte cose sconcertate". |
Litterae ad los. Remondinium (19 Apr. 177^)
19 Jun. 1777 )
„Per>uasuin tibi habeas opus et nties melius factum esse quam erat. Paululum abbre\ iatum est, (luiim plura folia omissa sint, qtne libro dccori non erant: alia tarnen quae addita suilt libruni multo magis emptoribus commendant, èt attento gustu hodienio, it ob motiva rationis; quandoquidem decursu temporis res Diayis excimiuantur, multaqiie iulricata mag'is cleireseunt."
Corr. spec. p. 525 :
meno quando avra sbrigato i torclii, la prego a non dimenticarsi della Morale, della quale la ristampa mi farebbe morir contento, perchè lascio una m o r a 1 e 1111 ta c o 111 pita, u 11 if o r 111 a t a, c o 111 e i o 1 a d e s iderava."
„Id saltein te rogo, ut quum primum prela vacabant, Theologia; moralis memineris; ubi luec denuo typis mandata erit, libenter moriar: siquidem relinquo Theologiam moralem mnibits numeris eibsolutam ae uniformem, qualem eam desidnrabam."
Quibus omnibus sedulo perpensis, nemo negaverit, S. Alphon. sum pro \iribus oppugnasse probabilismum. Quod autem S. Alphonsus oppugnavit systema, illud prout ex pra_*missis concludere licet, reiciendum videtur.
S



Argumentum tertium.
Ex PRAX1 CuKliE UuMANI-:.
Curia Romana, cau.-a dubia rcmanente, iuxta sententiam quatn pro probabilion liabet, decernere consuevisse videtur; cuius rei testes sunt viri praxeos Congregationum Romanarum maxime periti, quorum quidem testimonia in medium producere
lubet.
Cardinalis Brnncatus de Laurca. „Sancta Sedes . . . plurium peritorum examim rem propositam) committit, et consideratis per eos utriusque sententie rationibus, Christi I icanus so/uhon ad haart et iuxta eam deeeniit; si, dr fraxi S. Sedis ego ifse
testis suut dc visa." i)
Michael de Klizalde, qui erat Cardinalis Pallaviani anncus,
testatur, pracdictum Cardinalem ob praxiin in Sacris Congregationibus repertam a probabilismo recessisse: „Eminentissimus Dominus, inquit. quamdiu sol urn egit theologum docuit usum vul garem probabilium. Deinde vero in Sacris Congregationibus acutissimum ingenium advertit, vel quaecumque in Sacris Congregationibus agebantur essc iniqua, vel falsam esse opinionem de 11 su probabilium, et ideo opinionem mutavit." 2)
Fagnani, qui pluribus Congregationibus a secretis fuit, testatur: Antiprobabilismus „servatur tam in Rota, qua; communem opinionem non sequitur, quando apparet, contrariam esse veriorem et validioribus subnixam rationibus, quam in S. Congregatione Concilii, qua; propterea in casibus contingentibus sa;pius man davit, ut videretur de veritate communis opinionis." 3)
Argumentum quartum.
F. SKNSU COMMUNI.
Sensus communis sententi® nostne patrocinatur, quando quidem nemo prudens, qui theologicarum disputationum ignarus
1) In 111 Sent., Tom. II, IJisp. XI. "• 44 J ■
2) De recta doctrina nwrui/i, Qusest. ad Logicam Mois, j> 4. P- («)•
3) In Cap. A'e innitaris, n. 347-



sit, admiserit, sibi licitum esse pera<rere id quod ipsemet, omnibus consideratis, probabilius inhonestum quam honestum esse iudicet. Neque dixeris, in present; quastione, utpote qua: vulgo impervia atque prorsus ignota sit, ad sensum communein pr> vocari non posse; etenim sufficit ut unusquisque, rogatus num opus prsedictum peragere liceat, illud sponte sit negaturus. Porro illud re ipsa negatum iri, experientiu me docuit atque adversarins satis facile concedet. i)
Argumentum quintum.
EX OBLIGATIONE SECTAND1 CONVEMENTIAM CL'M MOKAI.1TATE OBIKCTIVA, Ul.l lMA'l'IM C1JM (IKI)INA'I IONE D1V1NA OBIKCTIVA.
Priusquam argumentum hocce proponamus atque evolvamus paucis dicendum nobis est, quid sit moralitas obiectiva, quid lex divina obiectiva seu antecedens.
Moralitas obicctiva, prout a nobis accipitur, ita definiri potest: Moralitas, qua; actui vi obiccti inest. Est autem actus ex obiecto aut bonus, aut malus, aut indiffcrcns. „Bonum, ita rem exemplo explicat S. Hieronymus, bonum est continentia, malum est luxuria, inter utrumque indifferens ambulare." 2) „Si ergo, inquit Aquinas, loquamur de actu morali secundum suam speciem, sic non omnis actus moralis est bonus vel malus, secl aliquis indifferens." 3)
Lex ceterna obiectiva seu antecedens est: Ratio et Voluntas
1) Ad rem Daniël S. ï. de principiis probabilismi disserens : „La faiblesse et rinévidence de ces principes fait la solidité de 1'autre sentiment, selon lequel on est obligé de suivre le j>1 ns sur, quand il est en mème tempsplusprobable. C'ette assertion d'elle mème a une espèce d'évidence morale, qui attire 1'approbation de 1'esprit, et de nous-mème nous la suivons dans la pratique. Kt il me parait que si 011 n'avait point d'abord disputé sur ces matières d'une manière trop scolaêtique, trop subtile, trop métaphysique, mais qu'on eut examiné les choses selon un certain bon sens qui, généralement parlant, est la ineilleure règle de toutes dans la plupart des matières de Morale, le premier sentiment n'aurait point autant prévalu qu'il a fait." 1Oevres, Paris, t. II, p. 76.)
2) Ejrist. 89.
3) De malo, qu 2, art. 5.



divina, pront independenter ah honiinum notitia eorurn actiones ordinant. Qua; quidem definitio consonat hisce S. Augustini: „Ratio divina, vel voluntas Dei, ordinem naturalem servari iubens, perturbari vetans." i) Item S. Thomas: „I-ex atern.i nihil aliud est, quam ratio divinae sapientiae, secundum quod est directiva omnium actuum et motionum." 2)
Porro lex aeterna aut prcecipit, aut prohibet aut permittit vel suadet; praecipiendo vel prohibendo imponit officium, permittendo vero vel suadendo tribuit ius. 11 ine Leo XIII in Lncyclica Libertas: „Humana; rationis praiscriptio vim habere legis non potest, nisi quia altjoris est vox atque interpres rationis, cui mentem lihertatemque nostram subiectam esse oporteat. \ is enim legis cuni ea sit, officia imponere et tura tribuere, tota in auctoritate nititur, hor est in vera potestate statuendi officia describendique iura." Rursus: „Intelligitur omnino in aeterna Dei Lege normam et regulam positam esse libertatis." Kadem docet S. Alphonsus: „Omnis lex, inquit, est a Deo, omne ius naturale est a Deo; a Deo natura est, a Deo signatum est rationis lumen, solus Deus legem facit.... Sola Dei voluntas, utpote sanctissima, sapientissima, rectissima, est unicus tons omnis iuris, omnis ordinis, omnis legis, omnis regula;, et mensura honestatis. Atque ad hoe propositum vergit ha;c S. Augustini : sententia. Nihil fit quod non de invisibili sumini Imperatoris aula aut iubeatur aut permittatur. 3)
Quibus praenotatis, sit argumentum. Debeo sincere tendere ad convenientiam cuin moralitate obiectiva, seu, cum I-egis aeterna; ordinatione obiectiva vel antecedenti circa actionem. Atqui, id haudquaquam praesto, quum eligo seu sequor normam, quae meo iudicio pra;dictae moralitati seu ordinationi probabdius adversatur quam convenit cum ea, relicta norma quae eidem ordinationi probabdius coiigruit, quam hou cougruit ei, aliis verbis, quum tanquam normam agendi eligo seu sequor propositionem hanc: Actus Ine vel die permdtitur, dum mea opinionft probabdius antecedcntcr non pennittitur scd pro/nbetur. 4)
1) Contra Faust., 1. 22, c. 27.
2) I. II, 93, I.
3) Dichiarazione Sistema, 11. I
4) Cfr. Divns /'homos, 1901, p. 229. Perbelle atque energice I'. lansen:



Probatur maior. Maiorcm propositioncm, quamquam ea probatione non indiget, triplici argumento comprobo.
1. Deest neque excogitari posse videtur principium moralitatis, quod honestateni tribuat electioni qua, quum tendere possim, non tendani ad convenientiam cum moralitate obiectiva, seu cum Legis astern® ordinationi: obiectiva. Atqui, electio huiusmodi principio non innixa inlionesta dicenda est.
2. Debeo absoluto amore ferri in ordinationes, quas Deus Ü. M. ab aetcrno statuit atque absoluto prosequitur amore. Atqui amor absolutus qui debetur, secum fert obiigationem sincere in prjEilictas ordinationes teiulenili.
3. Actio seu electio, qua: ordinationi.-. divina: et obiectiva; vilipendium involvit, honesta itici nequit. Atqui, nisi sinceie tendani, quum tendere possim, in convenientiam cum ordinatione Dei obiectiva, actio seu electio mea prsedictae ordinationis vilipendium involvit. Minor ex se patet, atque ulterius evincitur ex eo, quod, nisi tendani in convenientiam cum Dei O. M. ordinatione, electio mea in discrepantiam potius quam in conformitatem cum praifata ordinatione tendere dicenda est; quod sane illius ordinationis vilipendium involvit.
Minor evolvitur et firmatur. Etsi minor nostra propositio adeo clara est atque perspicua, ut nemo eam negaturus sit, nihilo minus comparatione illam elucidare iuvat. Pac v. g. aegrotum eligere medicamentum, quod ipsius ;egroti iudicio probabihus nociturum quam projuturum est, spreto eo, quod probabihus profuturum quam nociturum est ei; quis sanae mentis contenderit,
„Dans toutes ses actions, 1'homme est tenu au moins de tendre A rendre conforme son action a la Loi éternelle objective... C'ar c'est pour le moins en cette tendance a rendre son action conforme a la I.oi éternelle «|iic consiste la bonte morale su'>jeetive iles actioas bumaines. Ce que S. Alphonse exprimait en disant: Ad licite operandum t.nemur in rebus dubiis veritatem inquirere et sequi. Cette vérité, dans Vordre mor al, est la conformité <le 1'action avec la Loi éternelle ohjective.
(Ir,tendre a cette conformité 'le 1'action avec la Loi éternelle objective, et choisir en menie temps ce qui, d'aprés le jugement du sujet agissant, s eloi^ie plus pt oc.i' . ment de cette conformité de 1 action avec la Loi éternelle objective comme le permet le Probahilisme sont deux choses contradictoires.
/'ar wn . quent: Si le -ujet qui veilt agir, estime eertainement que 1'action est y>//, probablement mauvaise que bonne, le choi.x de sa nornia agemli doit subir 1'influence dc cette probabiliorité subjective." ^Revue Zhomiste, I904, p. 337-,'



hunc aegrotum sincere in recuperandam tendcre sanitatem? A pari, qui ageret conformiter ad opinionem, quae suo ipsius iudicio moralitati obiectivEe seu ordinationi divinae obiectivas probabilius dissentanca est quam conscntanea, relicta ea, qu;e praedicta; moralitati seu ordinationi probabilius conscntanca quam dissentavea est, is haudquaquam sincere tenderet ad convenientiam cum illa moralitate seu ordinatione. Neqtic opponas, comparationem institutam claudicare, quippe quuni aegroto ad recuperandam sanitatem tendendi obligatio incunibat. Diximus enim in maiore propositione, illudque probavimus, queinvis hominem co eniti debere, ut convenientiam cum moralitate obiectiva seu ordinatione legis ;etern;e anteceuenti assequatur.
Quo magis clarescat argumentum a nobis allatum atque probatum, eam quae sequitur formulam subiungere lubet. Ut actio seu electio rnea honesta sit, dirigi debet, si fieri possit, i) studio assequendi convenientiam cum Legis a;ternae ordinatione antecedenti. Atqui eo studio non dirigeretur electio mea, si sequerer normam agendi, qua.' meo iudicio praedictae ordinationi probabilius adversaretur quam conveniret cum ea, aliis verbis, si sequerer normam liane: Actus bic vel Uk pennittitur, dum meo iudicio probabilius caiteecdenter tioii peviiutteretur.
Kn igitur argumentum primum e ratione petitum, ex quo tanquam ex stabili basi aedificium aequiprobabilismi exsurgit.
Porro eodem quoad rem argumento usi sunt non solum probabilioristae, veruin etiam permulti aequiprobabiliste. Ita argumentati sunt: S. Alphonsus, 2) Kspar/.a S. I., 3) Passerini de
I) Ubi, prout obtinet in dubio stricto, nulla presto est ordinatiunis antecedentis notitia (p. 13 electio neipiit dirigi studio assopiendi convenientiam cum Legis ordinatione antecedenti.
Cfr. supra, p. 61.
3) „Superest, ut omnes unanimi consensu enitamur quantum possumus ad veritatem, et ca circa rem quamlibet teneatur sententia quae vera esse convincetur, aut omnibus hinc et inde diligenter consideratis videbitur ad veritatem propius accedere, ea vero reiciatur ac reprobetur tpue fnlsitatis convincetur, aut ad falsitatem vergere potissimum videbitur; nihili interim habito, an sententia sit benigna vel aspera, lata vel angusta, levis vel gravis.'' (De Act. hum. App. n. 42; ed. lóóg;.



Sextula, O. P., i) Rutten, 2) Ernestus Muller, 3) Conradus Martin, 4) Linsenmann, 5) Simar, 6) Mare, 7) Aertnys, 8) Dubois et alii. Dubois ita dicit : ,,Itaque in dubio lato de euiusdam actionis honestate, quando Veritas seu Lex asterna non certe cognita est in aliqua eius applicatione particulari, certissime tarnen, viiiulc ratwnalis naturcc nos/rtc, obligamur ad conforinandani, inquantum scitnus ac possiumis, actionem istam, sicut rieteros aetus liberos, ordinationi divin;e Rationis ac Voluntatis, seu I.egi ïetern;e obicctivc spn tiiUe per inodum Regulie exemplaris, ita ut in hoe dubio accedamus (|iuun proxinie ad actionis nostra.' conforniitatetr cuni suprenio et universali linnestatis Kxemplari, cuius c;eter.e leges suilt derivationes, p.irticipationes, imitationes, applicationes particidares ; secus leges particulares non haberent verani legis rationem. — Atqui, opinio quae subiectivc nobis videtur ccrte et notabiliter probabilior in favorein alicuius
1) ,,^ex obligans ad sui observantiam, et qua.- in se determinate est vera, oliligat subditum ad faciendum totum quod in se e>t ut sui veritatem eognoscat, ut ex errore contra ipsam non agat. At non facit quod in se est ille qui cognoscens veritatem et habens motiva magis urgentia et talia j»er quae ipsemet iudicat veriorem esse unam partein et sic tenet, nihilominus in agendo oppositam partem sequitur, levioribus ductus rationibus .... Kt ideo in hac parte libenter adhiereo sententiae eorum qui dicunt, non licere sequi opinionem minus probabilem relicta probabiliori ; quam docuerunt S. Thomas..., Scotus, Maior, Gabriël, (icrson, Henricus, I). Antoninus, Caietanus, Sylvester, Tabiensis, Armilla, Sotus, Martitiez de Pravo. Iulius Mercorus et Fagnanus... et quamplures alii, quos isti referunt.' (De hominum statibus. In qu. 186, a. 8, n. 254'» ec'- '663).
Obiter advertas, èt Passerini de Sextula èt Ksparza admittere usum <equc probabilis; ex quo consequitur, aequiprobabilismum iam ante Decretum Innocentii XI èt bene definitum èt edoctum èt validissimo argumento probatum esse. II ine minus recte Mahieu : „Videtur nobis quod systema iequiprobabilismi potius ortum sit, qua systema definitum, praecipue ex I)ecreto Innocentii XI. Non diftitemur, ante istud tempus nonnullos Auctores explicari posse sensu lequiprobabilistico, sed systema hoe nondum erat clare propositum et definitum." (Co 11. Brug,, 1906
1». 390-
2) Ethica, n. 122.
3) Theol. mor., 1. I, $ 8l, 9*
4) l'.ehrbuch der kath. .Morui, Autl. S. 108.
5) 'T übiu^er- Qu ar talschrift, 1876, S. S.
6) Moralth., $ 48, 2.
7) Theol. mor., t. I, n. 100.
8i Theol. mor., t. I, n. 85 <-"1 87*



lcgis particularis ct exemplat$, est nostro iudicio eert, eonformior Legi (Eternee et exemplari, cum nobis videatur propinquius ad absolutam Veritatem accedere. — Ergo si in dubio lato de nostrae actionis honestate vel malitia, divinam Veritatem exemplarem certe et clare in particulari sua imitatione intueri non valemus propter rationis nostrae infirmitatem, debenius saltem uiige re et sequi in praxi opinionem probabiliorem pro lege, quia illam in conscientia iudicamus I.egi exemplari confornnorem. Secus in dubio nostram actionem divinae su;e Reguhe non conformaremus in quantum scimus ac possumus, sed e contra irrationabiliter, inordinate et consequenter inhoneste ageremus libere eligendo opinionem, qiue nobis certe probabilius apparet contraria ordinationi morali a divma Ratione et Voluntate st.ibilitae. Ergo stat firmissime et certissime principium : In dubio
lato verisimilius est eligenditm. i)
Sed iam veniamus ad difificultates, quas foite moveant
adversarii.
Obicitur I ; Cone. Maiscil. sincere tendendum esse ad convenientiam cum veritate obiectiva ; verum, „quid agendum mihi est, quum non certo cognoverim, utrum necne lex exsist.it.
Ita Cathrein. 2)
Respondeo: Ubi, veritate inquisita, non certo cognoverim, utrum necne lex exsistat, debeo, si possim, pergere tendendo ad praedictam convenientiam : quod possum peragere, si saltem cognoverim, legem probabilius exsistere, atque re ipsa perago sequendo opinionem probabiliorem.
Obicitur 2'. Disting. Mat. ; „Debeo, inquit Cathrein, sint ere tendere ad convenientiam cum ordine obiectivo, si certo cogmtus est; eoue. ; si probabilius cognitus est; neg." 3)
Respondeo: Debeo tendere ad convenientiam cum ordine obiectivo sein per ac ad illam tendere possum. Atqui, ubi ordo obiectivus probabilius seu potius notitui opinaliva cognitus est, ad convenientiam cum illo tendere possum, scil. sequendo opinionem probabiliorem. Ergo in casu tendendi obligatio mihi incunibit.
1) De Extniplarismo divino. t. III, n. 1194-
2) Theol. — prakt. Qtiartalschrift, I9°5» 1'- 5^°-
3) L. c. p. 762.



Instabis: Xequeo tendere ad convenientiam cum ordine obiectivo, ubi liic mihi ignotus est. Atqui, ubi solum probabilius est, quis sit ordo obiectivus, luinc notum mihi esse nemo dixerit.
Respondeo: Nequeo tendere a<' convenientiam cum ordine obiectivo, ubi hic mihi pcnitus ignotus est; trauseat. Verum, ubi probabilius est, quis sit ordo obiectivus, hic mihi non pcnitus ignotus, verum ahquatcuus, scil. notitia opinativa notus est (p. 13)*
Obicitur 3: I) „Distinguo maiorem: Debeo sincere tendere ad convenientiam actionis meae cum lege ;eterna coguita seu cum lege consequenti, cour. Maiorem, immo ad eani non solum debeo tendere, sed eam attingere debeo et in actione mea exprimere — ; debeo id facere quoad legem seternam non cognitam et cognitu impossibilem, subdist. hanc partem Mawris : eo sensu, ut paratum geram animum me ei conformandi, cum primum pratter exspectationem legem cognoverim, concedo hanc partem Mai.; eo sensu, ut neglectis opinionibus solide probabilibus circa legem non exsistentem, pro norma agendi sumam probabiliores contrarias, nego hanc partem Mawris. Contradistinrta minorc, neg. Conscquens. Nam probabilista sequitur legem cognitam seu ei se conformat, atque simul animo paratus est ad sequendam eam partem. si qua; fortasse postea ut lex cognita evaserit. Interea sibi servat libertatem in dubiis insolub'hbus ea amplectendi qu$ sunt solide probabilia." Ita Lehmkuhl, 2) quem sequitur Mahieu. 3)
I) Quamvis ha;c difficultas, qu* passim a probabilistis movetur, 2® obiectioni aflinis sit, nihib» minus re ipsa ah ea differt.
2^ O. C. p. 24.
31 Coll. Krug., 190S, ]>. 305.
Mahieu 1. c. addit h?ec : ..Quando cam moralitatem ohiectivam actionis n»»n cognosco, imo cam ignoro in vim il »i liter, ei me tonfurmare non debeo.
Rcsponiho i : Status quxstionis punit, moralitatem obieetivam non penitus ignorari (p. 13).
2 : Neoue itquipn»l>al)ilistae eontendunt, dari obligationein ei me conjormandt, sed asserunt esse obligationem saltem imdendi seu louandiy ut ei me conformem. Ex hisee atque ex eis qua? ad ohiectionem Lehmkuhl respondi, patet, cl. Mahieu principium êequiprobabilisticum recto sensu non accepisse.
Mahieu responsum suum hisce concludit: „lamvero quoties libertas est solide probabilis obligatio est incerta adeoque nulla."
Ilaee in tine huius sectionis refutata invenies.



Respondeo , distinctione ista principium nostruin luiudquaquam distingui. Eteilim, non edicit principium, tendendum nobis esse ad convenientiam cum ordinatione divina ccrto aut probabilius cognita, at, uti supra videre est, in convenientiam cum ipsissima ordinatione divina. Ex en principio indubitanter efficitur, eam qua: nostra persuasione cum prsedieta ordinatione probabilins convenit opinionem, sequetulam esse. I,i(|uet ergo, adversarium sensum principii non rite perspexisse.
Instabis : „Valde mirum est, inquit I.elimkulil, illa distinctione non peti principium enuntiatum, cum sententia, quam distinxi, sit verbotenus principium enuntiatum ! At reponit adversarius: — Non edicit principium, tendendum esse ad convenientiam cum ordinatione divina ccrto aut probabilins
cognita, at in convenientiam cum ipsissima ordinatione
divina. — Respondeo verissimum esse, principium, sicut ab adversario enuntiatur, non continere in se ipsam illam distinctionem, sed eam fieri a me oppugnando illud principium ; in lioc enim sita est oppugnatio per distinctionem, ut qui oppugnet id distinguat, quod alter non distinxerat. Sumo sane ipsissiniaiu ordinationem divinam, seu ipsissimaui legeni divinam, atque eam distinguo in legem homini cognitam vel cognoscibilem, et in legem non cognitam vel cognoscibilem; nanc nego esse normam cui me conformare debeam, illam normam esse fatoor."i)
Respondeo : l'rajcise, quia adversarius legem divinam, quae a nobis solum in sc ipsa et independen ter <t nostra eognitione spectatur, distinguere conatur in legem ccrto cognitam et in legem non ccrto cognitam, principium nostrum re ipsa non distinguit. Etenim distinctio exigit, ut unum e distinctis involv;:t obiectum distinguendum. Atqui iil in casu non obtinet, quum, viso nostro principio, obiectum in quod tendere debeamus, neque sit lex ccrto cognita neque lex non ccrto cognita, sed lex in sc speet ata seu lex ijuatcnus in se, et non in meute kominnni sit.
Obicitur 4 : Distin£. Mai. ; „Debeo ad convenientiam cum ordine obiectivo tanta cum diligentia tendere quanta requiritur, ut subiective honeste agam ; conc. ; debeo in eam tendere niaiori cum diligentia ; nego. Atqui ut subiective honeste agam suf-
I) O. c., p. 25.



ficit, ut sequar sententiam, qua; probabiliter cuni ordine obiectivo conveniat, etiamsi probabilius ab eo discrepet. Ita Cramer. i) Respondeo negando Maiorem. Kt sane ut subiective honeste agam, clebeo sinccre tendere ad convenientiam cum ordine obiectivo. Atqui, si sequor sententiam, qux meo iudicio probabilius discrepat a pnedicto ordine quam convenit cum co, ncquaquam tendo, neduin sincerc tendam, ad convenientiam cum isto ordine ; imo potius ad discrepantiam al) eo quam ad convenientiam cum eo tendere dicendus sum (p. 73)-
Obicitur 5 : Xcg. Mai. ; Nequit mihi incumbere obligatio tendendi ad rem quam attingere nequeo. Atqui, ubi ordo obiectivus non nisi ut probabilior notus est, convenientiam cum eo non possum attingere.
Respondeo : Maior transcat; nc^o Minorcin. Ktenim immerito absolute affirmatur, convenientiam cum ordinatione divina simpliciter non posse attingi, dum ordinatio ista cognoscitur ut probabilior, atque ob eam rationem potest probabilius attingi. Hquidem verum est, me eam iis in adiunctis non posse ccrto assequi; id vero me non liberat obligatione sincerc ad eam assequendam temicndi; quod quidem praesto , quum eam sequor normam agendi, quae, meo iudicio, cum ordinatione Legis antecedenti probabilius convenit.
Obicitur 6: Nego tendendum esse in convenientiam cum ordinatione divina obiectiva ; quandoquidem lex ;eterna, utpote quae extra ordinem creatum exsistat, nequit esse finis, ad quem tendendum nobis est. Ita van der Stok. 2)
Respondeo: Si ratio ab adversario ad assertum suurn probandum quidquam valeret, sequeretur, ne in Deum O. M. quidem, quippe qui etiam extra ordinem creatum exsistat tendendum nobis esse.
Obicitur 7: „In omnibus, inquit cl. Merkelbach, tenemur sincere tendere ad contormitatem cum recta ratione et lege a;terna seu voluntate divina, et si non possumus ipsis certo conformari, tenemur id facere quantum possumus, distingiw: si agitur de veritate qmerenda et de actibus intellectus conccdo:
1) Studiën. 1905. Extra Aflevering, p. 48.
2) JIcl nieuw Aequiprobabilismc weerlegd> p. ló.



absurdum v. g. forct in quaestionibus dogmaticis et spcculativis eligere id quod est minus probabile, vel non inquirere quid sit probabiüus; et similiter absurdum foret in qu;estionibus moralibus non prius, quantum moraliter possibile sit, directam quïerere certitudinem circa existentiam legis, ut dictum est q. 2,n.3; si agitur de actibus voluntatis et rebus agendis, snfrdist.: si recta ratio et lex deterna, voluntas Dei certo pnecipiant, concedo; si non praecipiant aut non ccrto, ncgo. Recta ratio enim et lex aeterna non obligant semper ut ipsis conformemur, sed si pr;ecipiant ; et voluntas Dei obligat tantum si velit nos aliquid veile; insuper etiam requirittir, ut id certo cognoscamus. i)
Respondeo: Neque principium nostrum exigit, ut ordinationi ilivin;e obiectivae conformemur, sed solum edicit, nobis saltcni tendciuium cssc, ut ei conformemur idque non solum per actus intellectus, sed etiam et praecipue per actus voluntatis. I'atet igitur, obiectionem propositam minus recta principii nostri interpretatione inniti. Quod si Auctor addat: „Ceterum cum eadem ratio et lex aeterna etiam dictent legem incertam non obligare, si nos sequimur legem incertam quamvis probabiliorem, adhuc legi aeternae et rationi conformabimur2) respondeo, ex principio nostro prrecise deduci, legem incertam, qua; certo probabihor sit, certo certius obligare.
Obicitur 8: A' XO Mai., quum lex seterna quatenus in se est, non sit norma recte volendi et agendi. „Restat, inquit Lehmkuhl, ut videamus quid sit de tendentia voluntatis. H.ec tendere debet et conformari ad suam uormaiu. Norma autem recte volendi et agendi non est lex reterna, quatenus est in se et antecedenter exsistit, sed quatenus in natura rationali hominis sese manifestat et in mente nostra elucet; aliis verbis: h;ec norma non est lex antecedens, sed lex naturalis et consequent." 3) Ka lem repetit in libro cui titulus: Casus conscicntiie (l'.ilit. uU., j>. IX).
Respondeo: Lex aeterna quatenus in se est non est norma proxima recte volendi et agendi, aliis verbis, non est norm 1, cui necessario conformari debeamus , couc. ; non est norma suprcma,
11 Re-.ue Ecclcsiastique tit Li?~e, 190;, p 47. 2) L. c.
1) O. c. p. 23 et passim,



id est, norma, cui ut conformemur saltem tendendum nobis
est, neg. (p. 73)-
Instabis : „I-ex aeterna, inquit van der Stok, quatenus in se est, non est lex. Ergo ad convenientiam cum ea teiulamus non est necesse." i)
Respontleo : „Lex aeterna quatenus in se est, non est lex in actu secundo, id est, lex cui conformari debeamus : conc. ; non est lèx in actu primo, cui ut conformemur conandum nobis est:
CP 73)-
Ohicitur 9 : Nego principium: Debeo sincere tendere ad convenientiam cum ordiuatione divina obiectiva ; nego, mquam, illinl principium prout ab ;equiprobabilistis intelligitur, quippe (juum sepositis seponendis, idem dicat ac : Debeo piobabilioia sequi, atque proinde petitionem principii involvat. „Si, inquit Cathrein, tendentia in convenientiam cum lege aeterna antecedente, intelligitur de voluntate, tune niaior argumenti est evidens petitio principii. Tune enini nihil significat quam nos obligari ad amplectendas opiniones probabiliores quae l^gi favent, et hoe est prrecise id quod probabilista: negant, freti pnncipio S. Alphonsi, quod lex, ut obliget, debet esse certa ac manifesta. \ oluntas enim nostra non dirigitur a lege aeterna prout est in se, sed prout a nobis est cognita et quidem eerto. „1 eto ab adversarns, ita S. Alphonsus, ut indicent (si possunt), ubinam legem hanc esse scriptam invenerint, quod teneamur inter opiniones probabiles probabiliores sequi ? Hïc lex quidem prout universalis deberet omnibus esse nota et certa ; at quomodo ista lex certa dici potest, cum communis sententia, saltem luiige nuiior illorum pars post tantum discrimen absolute asserat hanc legem non adesse ? Usquedum igitur de tali lege dubitatur, opinio quod adsit ha;c lex sequendi probabiliora, quamvis alicui videatur probabilior, numquam tarnen lex tliei poterit, sed appellanda erit mera opinio, utpote ex fallibili motivo deducta quae vim nequaquam habet ut lex obligandi." 2) Eadem obieit Noldin. 3)
Respondeo I: Nego, principium hoe: Debeo sincere tendere
1 O. c.t p. 20. Eadem habet Merkelbach, Revue Ecclêsiastique de Liege, I9°7 P- 47*
2) Philos. mor., 11. 208, Ed, 6a.
3) De Principiis, n. 225.



ad convcnicutiam cum ordinationc divina olncctiva; idem esse ac assertum: Dcbeo probabi/iora sequi. Sensus principii est: Debeo cotiari, ut actu mc conformeui ordiuationi divince obiectiva' vcre exsistenti, dum sensus praedicti asserti est: /Ie beo mc actu conformarc ordiuationi obicctivie qua ui cxsistcrc pro ptvbabi/iori habco. Age dum, adeo manifestum est, ista eadem non esse, sed alterum ex priori dedvei, ut merae lniius rei negationis non videatur ratio habenda
Respondeo II: Dato, non coneesso, principium aïquiprobabilisticum idem esse ac illud : Dcbco probabiliora sequi, restat ut cl. adversarii diluant argumenta, quibus assertum nostrum stabilivimus (p. 73). 1)
Obicitur 10 : ( o/ic. Mui.; scil. me dehere sincere, id est, conformiter rationi, tendere ad convenientiam cum ordinatione obiectiva. Nego Min.: videlicet affirmo, etiam euni, qui sequatur minus sed vere probabilem, sincere, id est, eonformiter rationi tendere ad praedictam convenientiam. Ita Sloet. 2)
Respondeo: Vox „sincere", quam sensu minus recto accepit cl. adversarius, denotat, ad id unum attendendum nobis esse. ut convenientiam cum ordinatione obiectiva assequamur. Atqui ita nequaquam agit is qui opinionem sequitur, qua; suo ipsius iudicio minus probabiliter cum praedicta ordinatione convenit, seu probabilius discrepat ab ea; imo, si stricte loqui velirnus, dicendum est eum, qui ita agat, in discrepantiam ab ordinatione obiectiva potius quam in convenientiam cum ea tendere.
Obicitur II '• Si debeam sincere tendere in convenientiam cum ordinatione divina obiectiva, etiam opinio pau/oprobabilior sequenda mihi est, seu neque fas est sequi pa tio minus probabilem. „Respondeo igitur, ita Lehmkulil, retorquendo argumentum contra sequiprobabilismum ab adversariis adniissum : secundum hunc ,'tquiprobabilismum licet sequi opinionem benignam, qua: sit pau/o minus probabilior, seu actionem ponere, qurc paulo proba-
1) Noldin etiam negat Minvrem nostram, nulla tarnen probatione addita ; verum, quum Minor nostra sensu ir.inus rectu a cl. adversario accipi videatur, sufficiat, ne eandera reordiar telam ipsum remittere ad ea, qua; supra ip. 73) Minoris evolvendx et tirmandae yratia adnotaviraus...
2) Acquifirobabilisme en Logica, passim.



bilius ut adversarii loquuntur — antecedenten est prohibita. Verum etiain in lioc agendi modo non minus quani in agendi modo probabilistarum deest i 1 la sincera tendentia ad conformitateni cum divino intellectu et voluntate antecedenti. keverentia cniiii u ga I 'cum piohibet, quoiuinus liceat „paululum ab eius voluntate declinare. Neque dicant, in co casu ditbium esse, sitne haec au opposita opinio probabilior. Nam S. Alphonsus, ubi de suo systemate a>quiprobabilismi loquitur, non ex solo dubio maioris aut minoris probabilitatis liceitatem 'oenignioris opinionis repctit, sed ex eo, „quod in moralibus pantin pro mhilo reputetur"; quod evidenter supponit, etsi c onstan t opinionem benignam esse paulo minus tantum probabiliorem quam oppositam, licere nihilominus eani scqui. Kr^o tota \'is retorsionis subsistit. f t Ita etiam Maliieu. 2)
Respondeo, quod praetice fas est sequi paulo minus probabilem, quia excessus parvus ab intellectu luunano ccrto percipi nequit, adeo ut opinio paulo probabilior practice non nisi dubie probabilior sit. H uc spectant hrec S Alphonsi : „Dicit Rev. Tua mentem humanam, ubi legi favens sententia sit vel uno gradu probabilior, sponte co propendere, ut eam amplectatur : hoe ego non inficior.... Ceterum dico rigidam opinionem, si certe, vel unico gradu, sit probabilior, esse etiain notabiliter probabiliorem, quia ista de maiori probabilitate certitudo demonstrat eam esse adeo prxponderantem, ut suftïciat ad inflectendam lancem ; et propterea assero sententiam certe probabiliorem eandem esse ac notabiliter probabiliorem. Si enim excessus non esset notabilis, fieri non posset, ut lancem inflecteret." 3)
Instat Lehmkuhl. Si principium ab a;quiprobabilistis statutum verum sit, etiam dubie probabilior sequenda foret. „Ceterum, inquit, ne id quidem quidquam valet, si adversarii fugere volunt ad minoren! probabilitatem dubiam. Nam sumo ipsissima verba S. Alphonsi a /.. IVouhrs 41, not. 1 laudata ex epistola ad Villani (Lettere II n. i8cS): „Circa sententiam probabilem teneo duas res pro certis. 1'ritnum est, contra P. N., posse nos omnino
1) O. c„ p. 18.
2) Colt. Brut,'., 1908, p. 503.
3) Lettere 111, n. 219.



sequi sententiam probabilem pro libertate, si eeque aut paulo minus probabilis est, ita ut dubium sit, f'ueritne tak- sententia aeque, an paulo minus probabilis quam contraria, qu;e stat pro lege." Quodsi conditio sententiarum ea est, qua; discribitur, usus sententiae stantis pro libertate certissime salton teguum periculum deviandi a lege aeterna inducit, quam usus sententiae stantis pro lege, fortasse inducit maius periculum; usus alterius sententiae stantis pro lege eertissinie non meims, foitassc minus periculum deviandi a lege aeterna inducit. Ex quo evidens est, si debeo, quam maxime possum, ad eonformitatem cum le^e ;eterna tendere, evitare difformitatem, me teneri ad eligendum usuni severioris sententiae, eo quod hoe modo evitem eerto maiorem difformitatem a lege aeterna, quam non certo evito per usum sententiae benignioris. Mihilominus S. Alphonso ccrtum <st, licere usum sententiae benignioris. Krgo S. Doctor non agnovit obligationem istam tendendi quam maxime seu quam proxime ad eonformitatem cum lege aeterna. i)
Respondeo Status mentis, qu;e alterutram opinionem pro dubie probabiliori habet, adeo imperfertus, creper, imperceptibilis atque \ olatilis est, ut eum in agendo attendi moraliter, ne dicam physice impossibile sit, atque, nisi eum negligi pos se admiscris, continuis immutationibus norma; agendi continuisque anxietatibus viam panderis atque aperueris.
Obicitur 12 : Si debeam pro viribus tendere ad convenientiam cum ordinatione divina obiectiva, etiam '\\\ dubio strieto opinionem tutiorem sequi oportet, quum eain sequendo convenientiam cum ordinatione prsdicta certo attingam. Ita Lehmkuhl, 2) Noldin, 3) Cathrein.4)
Respondeo: Nego, me in dubio stricto sequendo tutiorem, i. e. normam qu;e edicit : Aetus hie vel ille prohibitus est; eerto attingere convenientiam, in quam tendendum esse principium aequiprobabilisticum enuntiat. Ktenim convenientia, de qua in praedicto principio sermo est, consistit in eo, quod sequor nor-
1) O. c.. p. 18.
2) O. c„ p. 19-
3) Dt Princ., n. 225.
4) /.. c., S. 762.



mam, qua; cum ordinatione obiectiva convenit. Atqui quum in dubio stricto sequor normam : Actus hic vel ille pro/ubitus est; norinam sequor, qua; ceque probabilitcr non convenit cum ordinatione obiectiva ac convenit cum ea ; norma enim contraria : Actus kic vel ille lieitus est, asquc probabiliter ordinationi obiectivae conformis est. Ergo sequendo in dubio stricto normam tutiorem non certo sed dubie tantum attingo convenientiam in quam tendendum esse primipium nostrum enuntiat.
Instat Lehmkuhl : „Si qu;e est obligatio tendendi ad conformitatem cum lege Dei quae vocatur antecedens, longe maior obligatio quam tendendi ad positivam conformitatem, est negativa obligatio cavendi difformitatem actionum nostrarum a lege divina. Si igitur ante omnia cavenda est difforniitas a lege Dei antecedenti, prcestanda sunt omnia qux fortasse hac lege continentur, vitanda omnia, quae Jortasse vetantur, i. e. ea qua; aliqua etsi levi et tenui probabilitate sunt contra legem Dei antecedentem — id quod absoluti tutiorismi est." I)
RespOfldBO: Nego antecedens; et sane, praecepta Dei positiva a;quali iure obligant ac praecepta Dei negativa; proinde aeque gravis est obligatio positiva tendendi ad conformitatem cum lege Dei antecedenti, quam obligatio negativa cavendi quam maxime difformitatem.
Nego consequens; nam difforniitas, quae vi principii quam maxime cavenda est consistit in eo, quod non in norinam agendi assumani opinionem, quee discrepat ab ordinatione Dei obiectiva. Atqui obligatio cavendi quam maxime difformitatem a lege obiectiva ita intellectam, nequaquam secum fert obligationem vitandi ea qiue fortasse vetantur, sed solum obligationem conandi ut pro norma assumam sententiam, qiu-e congruit ordinationi obiectiva;. 2)
1) L. c.
2) Urget I.ehmkuhl : Certo certiu» eani obligationem secum fort. „Nam, inquit, neque valet quidquam quod obicit adversarius, adesse etiam legem Dei permittentem, cui nos, quuutum fieri possit, debeamu» confi^rmari; huic autem eurn non conformari, qui quod üeque probabiliter non sit prohibitum, consideret pro prohibito. Nam si qua;riturde conformitate et diflormitate intel/ectus cum divino intellectu, ne in minorequidem probabilitate liceitatis alicuius actionis debeo eam simpliciter pro illicita declarare, sed pro dubie illicita et dubie permissa secundum legem Dei antecedentem. Quodsi ita iudico, non plenam quideiu habeo conformitatem cum intellectu divino, quippe
6



Quo niagis pateat falsitas illationis cl. adversarii, lubet principiuni, quod ad tutiorismum ducere immerito censet adversarius noster , sub conceptu vaitatis enuntiare, uti illud enuntiavit S. Alphonsus (p. 54). Etenim, ante omnia sectanda est veritas, id est, convenientia norm®, quam in agendo sequamur, cum ordinatione Dei antecedenti, sive ha?c iura concedit, sive officia imponit. Atqui hanc veritatem nequaquam sectatur is, qui in quovis dubio— puta, quando aliquidprobabilius licitum est sequitur norniain, qua; dicit: /loc illicitUDi est, a. v. qui sequitur tutiorismuni.
Obicitur 13: Nego principium in Maiori enuntiatum, donec probetur. „Rquidem, inquit Lehmkulil, nego liane obligationern" 1) scilicet obligationern, „tendendi quam maxime seu quam proxime ad conformitatem cum lege ueterna." 2)
Respondeo : Principium nostrum ita in oculos incurrere videtur, ut, quin probatio seu ratio negandi addatur, negari non debeat. Accedit — id quod potissimum est — quod nos principium pra;dictum non solum affirmavimus verum etiam demonstravimus (p. 73).
Quodsi cl. Lehmkulil supra citatis addat: ,,Sufficit mihi ten-
in quem dubium cadere non possit, sed eam conformitatem quae mihi est possibilis ; verum si simpliciter actionem istam iudico vel illicitam vel permissam, fortasse turpiter erro plane difformis a divino intellectu.— At si agitur de conformitate vel difformitate voluntatis vel actionis meae relate ad legem Dei antecedentem, sane non sum actione mea al» illa difformis, si omitto quod permissum est vel si facio <juod omittere licet. Nemo enim dixerit, me debere agere secundum legem permittentem ; difformis autem omnino sum, si facio quod non est permis um, vel omitto quod ut omittam non est permissum. Ergo si ante omnia, quantum possim, difformitatem a lege divina antecedenti cavere debeam, debeo omnia omittere, quie fortasse non sunt permissa, omnia agere, quae ut omittantur fortasse non est permissum, i. e. debeo absolutum tutiorismum sequi." (O. c.y p. 20).
Hespoildöo : Vis instantiae est in eo, quod, si omittam quaj permissa sint, vel faciam quse omittere liceat, certo non sim difformis a lege Dei antecedenti. Verum in principio aequiprobabilistico non agitur, uti adversarius opinatur, de conformitate vel difformitate cum lege antecedenti, quam actio vel omissio qua /a/es involvunt; sed agitur de conformitate vel difformitate ipsius normie agendi ab agente assumptse cum lege pra'dicta, seu, de conformitate vel dirtormitate quam actio vel omissio involvunt, quatenus eliguntur vi norma1, (juse cum lege antecedenti convenit vel ab ea discrepat.
i) Casus conscientioe (Ed. 3a), p. X.
2 L. c%



dentia et conformitas re procurata cum lege naturali seu consequenti, qua; probabilitcr exprimat legem a?ternam uti in se est;" i) respondeo: Qua;ritur praecise, quae sit lex naturalis seu consequens; porro e principio nostro deducimus, opinionem, quse probabiliter exprimit legem aeternam uti in se est, sed probabilius ei contraria est, legem consequentem non involvere.
Obicitur 14: Sit postremo obiectio qua; ipsius Auctoris iudicio totam dirimat causam nostraeque sententie fundamentum penitus evellat. „Hodie itaque ego probabilista, inquit Arendt, tu;i insistenti requisitione adstrictus, sm tuam saltem argumenti tui fallaciam in apertam lucein addueo: obligatie moralis homini libero non resultat nisi ex imperio divino, et quidem in eius ordinatione certa mente iudicata non tantum ut probabiliori sed uti obiective certa: idque prima moralitatis principia demonstrant. Nego idcirco tuum fundamentale principium. Probationes autem quibus ipsum communire conaris oriuntur omnes ex illo duplici falso supposito: ex probabilitate enim vel maiori probabilitate ordinationis divinx etiam certe iudicata non potest per se resultare obligatio moralis: nee i) quia est ordinatio legis ceternce: nam lex ceterna non sufficit ad constituendam obligationem, quippe qua; lex cetcnia non est obligatio sed eius solummodo fundamentum; ex solo autem fundamento et quidem ex una parte sola non habetur relationis adaequatae constitutio; nee 2) quia est ccrtc cognita uti probabilior: nam per hanc certam cognitionem notificatur quidem probabilioritas obligationis, non per se obiectiva saltem moralis certitudo obligationis, qua; certitudo obligationis demonstratur in ipso initio Ethicae esse requisita, ut obligatio moralis resultet a suo fundamento." 2)
Respondeo : Concedo egregio viro, quinimo utroque pollice subscribo, ex probabilitate vel maiori probabilitate ordinationis divins etiam certe iudicata non posse per se resultare obligationem moralem certam, nee quia est ordinatio legis (eternce, nee quia est errtf cognita uti probabilior; verum obligatio nostra sententia exoritur ex lege peragendi id quod obiective probabi-
1) L. c.
2) L. c.f p. 314.



lius praescriptum est : quam legem exsistere deduximus ex obligatione tcndendi ad convcnientiam cum lege aeterna obiectiva. Itaque patet egregium adversarium argumentum nostrum sensu minus recto accepisse. Hinc fieri non potuit, quin ea quae passim in illud animadverterit Auctor, non tetigerint illud ; quod observasse sufficit, ut iis omnibus quae de principio aequiprobabilistico disputat, seu potius disputare intendit, tamquam errore substantiali innixis tuto supersedere possimus. Ruit igitur conclusio, ad quam argumento nostro discusso pervenit : „Kcce ergo miiabile inventum vi cuius probabilismus qui hanc demonstrationem non curat proclamatur condemnandus imo iam pridem mente adversa S. Sedis reprobatus, etc. etc. Sed obliviscuntur in tanto suo zelo hi boni viri, se non probavisse illa supposita sub ipsorum ratiociniis abscondita qua; superius e latebris extracta sunt. Ka autem, sine quibus non currit eorum consequentia, in
a:ternum non probabunt ideoque operam oleumque perdunt,
dum aëreum construunt aedificium." i) Ex dictis consequitur, nos haudquaquam supposuisse, imo ne admittere quidem quse a nobis supposita esse existimat P. Arendt.
Ruunt quoque ha;c, quibus P. A. obiectionuni nonnullarum solutioni finem imponit. ,, Prsetcr difficultates superius in notis relatas cum inepta solutione a P. VV. eis data, muite alia; solvuntur ab eo ex supposita veritate ratiocinii quod ostensum est falsis niti suppositis. Piget singula singulatim et in forma diluere. Hoe relinquo, exercitii causa, discipulis faciendum. Certe ipsi P. VV. qui est Professor theologiae moralis eiusque sociis sufficiet perspectam habuisse infirmitatem sui fundamenti." 2)
Solutiones a nobis datae nituntur supposita veritate ratiocinii, cuius rectum sensum egregius adversarius non percepit; supposita quas 1 . A. falsa esse dicit, etiam a nobis reiciuntur; fundamentum quod se evellisse autumat, a nobis positum non est.
Postremo observo, ex principio aequiprobabilistico nequaquam sequi id quod opinatur Merkelbach 3) — ut illicitum sit peragere illud, quod, abstractione facta a priecepto superioris, probabilius
ij L. c„ p. 313.
2) /.. p, 318.
3) Revue ecclêsiastique de Lic-ge, 1907, p. 47,



illicitum, sed hic et nunc a superiore pnescriptum est. Etenim obiectiva moralitas, in quam tendendum nobis est, intelligitur moralitas, qua; actui, aitcntis omnibus adiunctis, inest. Atqui actus qui abstractione facta a pra;cepto Superioris, probabilius illicitus est, accedente Superioris prceccpto, certo licitus evadit. Hinc convenientiam cum obiectiva inoralitate certo assequitur is, qui actum eiusmodi ponit.
Atque ita argumento nostro 5" ab adversariorum obiectionibus vindicato, non possum, quin finem istius argumenti pertractationi impositurus afleram h;ec qu;e scripsit doctissimus theologus atque antistes Dr J 'inati : „Gravis momenti est argumentum sumptuin ex ratione, ac irriti, ut clare ostendit cl. W., sunt conatus, quibus minusprobabilismi sectatores ipsum solvere ni-
tuntur Reponunt quidem assertores irinusprobabilistni 1" non
dari obligationem tendendi ad convenientiam cum orciinatione divina qua; ignota vel tantum probabilius cognita sit: 2° euni qui sequitur opinionem probabilem sincere tendere ad convenientiam cum lege divina obiectiva : 30 legem quse probabiliter non exsistit non esse satis promulgatam, quia cum lex habeat rationem regula:, certa sit oportet : 4" legem utpote quae onerosa est pro non posita habenda est, si probabiliter non exsistat : 50 ius antecedens libertatis per legem incertam tolli non posse;at cl. W. clare demonstrat has aliasque recentiorum probabilistarum animadversiones minoris momenti, qu;e hic reticentur, ad sui argumenti solutionem vi prorsus esse destitutas." 1)
Argumentum sextum.
Kx EO OUOI) ACTUS IIIC KI' NUNC EAM HA BET MOKAI.ITATEM, (JUAM AliENS EI IX SE SPECTATO INESSE AL1QUATENUS COGNOVERIT.
Dicendum actum hic et nunc ea indutum esse moralitate, quam ipsemet operans ei obiective spectato inesse qualicumque notitia noverit, potius quam ea, quam actui obiective spectato non inesse aliquatenus cognoverit. Atqui actus, qui ipsius ope-
i) Virus Thomas, I905, p. 340.



rantis iudicio obiective probabilius prohibetur et minus probabiliter permissus est, aliquatenus, id est, notitia opincitiva ab operante cognitus est tanquam prohibitus et non permissus. Ergo actus eiusmodi hic et nunc prohibetur et non permittitur.
Egregie doctissimus theologus Sweens in praeclaro suo opere, cui titulus: Institutiones de r/ieologirf iiwveili fuiidnnienteih: „Quum actus humanus moralitatem suam desumat ab obiecto pront illud est in ctpprehcnsioHc operantis, patet normam principalem recte agendi nobis repetendam esse ex cognitione, tjucivi eircet tllud obicctum habemus. Atqui opinio solide probabilis i) pro lege mente nostra cognitionem de eius obiecto prjecepto vel prohibito, cognitionem dico, non quidem stricte certani et absque formidine de opposito \ sed tarnen positivam et ïdoncdin ad pertrahendum viri prudentis assensum; a. v. ut dicit S. Alphonsus, etsi talis opinio non sit certo vera, habet tamen certum fundamentum quod ipsa sit vera. Ergo irrationabiliter ageret ille, qui adhiberet principium reflexum: Lex dubia non obligat, ut suae actioni tribueret bonitatem contrciriam ei qu<e actioni affulget ex proprio obiecto. Hoe enim principium est actioni plane extrinsecuui, et proinde non usuvenit, nisi quando post prudentem inquisitionem nulla cognitio positiva circa obiectum actionis nobis suppetit; seu, quod idem est, quando circa honestatem directam actionis versamur in dubio stricto (sive positivo sive negativo); tale enim dubium aequivalet ignorantiüi invincibili, ut supra vidimus. Ergo lex, cui sutTragatui sola probabilitas expedita, merito dicitur sufficienter promulgata." (n. 729.)
Argumentum septimum.
Ex eo quod Deus O. M. eoue okdinatioxibus suis pk/E-
CEl'TIVIS AC FEKMISS1VIS CONSULUISSE DICENDUS EST.
Deus O. M. ordinationes suas praeceptivas seu officia I10minis aequo amore prosequitur ac ordinationes suas permissivas
I Opinio solide probabilis, qualem eam in casu intclligit Auctor laudatus, coincidit cum probabiliori.



seu hominis iura, eaque de causa prioribus a:que ac posterioribus consuluerit necesse est. Atqui id haudquaquam obtingeret, si Deus permitteret, ut homo ordinationem permissivam minus probabi/cm ordinationi praeceptivae probabilwri seu ius minus probabilc officio probabiliori pneferret.
Argumentum octavum.
EX EO (JUOD PKOBABILISMÖS Al> AMl'LEC 1'KN'DAS SENTENTIAS IUSTO BENIC.NIOKES DUCEKK VIDETUR.
Haud commendandum videtur systema quod sponte sua ad sententias iusto benigniures clncit. Atqui probabilismus sponte sua ad eiusmodi opiniones ducere videtur.
Probcitur Maior:
1. Alexander VII, uti supra probavimus (p. 19) in Praefatione Decreti, die 24 Septembris 1665 editi, probabilismum dixit : „modum opinandi alienum omnino ab Evangelica simplicitate et sanctorum Patrum doctrina, et qucm si pro recta tegula fidele s in prilxi sequerentur, uigcns irreptura cssct christinnes i'itcB cormptcla" (p. 19). 1) Neque attentis adiunctis historicis negari potest, Innocentium XI, Innocentium XII, atque Clementem XI eo fine, ut montm leixitcis restringeretur, probabilismo repugnasse (p. 22—3C).
2. Vox „probabilis" prout a probabilistis sumitur, (p. 14), adeo vaga est atque incircumscripta, ut quando opinio sufficienter fundata esse desinat, nequeat determinari. Atqui doctrina eiusmodi, visa hominis ad id quod facilius est, propensione, sponte sua ducit ad amplectendas opiniones iusto benigniores. 2)
1) Advertas, fideles nativo veritatis amore ductos opinionem minus prohabilem de facto pro tuta non habere.
2) Appcsite Mandonnet 0. J\: „Ce n'est un mystère pour personne que la vie morale de i'homme est une lutte entre 1'idéal du bien que nous fournit notre raison supérieure et les aspirations inférieures et egoïstes de notre nature. Si nous sommes persuadés de la légitimité d'agir mème contre les plus grandes probabilités, il n'y a plus de règle claire et positive pour nous guider. L'intérèt et la passion qui sollicitent sans cesse le jugement de notre raison, pour 1'entrainer dans leur cause, auront vite fait de montrer que le devoir n'est jamais entièrement certain,



3- Denique historia atque experientia comprobant, probabilistas haud ita paucos, vi principii sui probabilistici atque vagi impulsos, in sententias laxas atque ab Ecclesia dein proscriptas inclinatos esse.
Ex dictis etiam liquet, quantus error eos teneat auctores, qui asseverent, probabilismum ab squiprobabilismo re vix differre, eaque de causa qusestionem nostram practicam non esse. Oui error ut magis profligatur, addo, l'indicias Alphonsianas aniplius 140 afferre sententias ad quotidianam praxini spectantes, quas S. Alphonsus «quiprobabilista reiecit, Gury-Ballen ui vero, probabiliste, pro praxi admittunt; quem quidem numerum, probabilismo longius latiusque grassante, notabiliter adauctum esse, nemo in dubium vocaverit.
Equidem fateor, multos probabilistas recentiores satis moderatos esse; verum id nullatenus inipedit, quominus non denegem, aliquos ïam probabilisnii fautores sensim sine sensu magis quam par est in sententias benigniores inclinare videri.
Argumentum nonum.
EX EO QUOD PKOBABII.ISMUS SALTEM DL'BIIJS EST.
Systema quod dubium est valore practico destituitur. Atqui probabilismus, quatenus permittit, ut minus probabilem sequamur, .saltem dubius est. „Qua ratione, inquit doctissimus theologus
nu en conséquence sa négation n'est pas improbable. Cette probabilité, minime pcut-etre au premier abord dans ses apparences, subira elle-même, A son tour, les vanatiuns que lui donnera le désir a riem, inconscient que noUS aVons d'échnpper aux obligations morales. Kinalement la conscience se familiai isera avec ces Solutions et ces pratiques suspectes. Kllc arrivera, sans se 1'ètre clairement avoué, a la négation des devoirs les plus simples, prescrits par 1'honnèteté naturelle, t'els qu'ils som affirmés par Ia raison pratique, avant qu'elle ait subi les sophistications de mauvaises theones. 11 se peut que, sel.m les individus, la probité- uative arrète ies déviations de la conscienee a des stades divers; néanmoins la marthe logique et naturelle du travail qui s'opère dans la conscienee, tend a la conduire de plus en plus vers 1'extrOme atténuation morale, vers la substitution de 1'arbitraire du bon plaisir, de 1 intérèt ou de la passion k 1'impératif de 1'honnAteté et du hien. Les casuistes relèchés sont les témoins, la preuve historique de ce phénomène de psychologie morale." (Revue Thomiste, 1902, p. 511.)



atque antistes Dr Vinati, minusprobabilistae ab hac difficultate
se expediant, prorsus ignoramus. Ut actio sit honesta, oportet ut norma uti aiunt practice practica qua regitur sit certa. Atqui principium reflexuni ininusprobabilistarum, scu norma practice practica ab ipsis proposita in conflictu opinionum, saltem est dubia. Ergo illicite agit, qui iuxta eorum systema se gerit.' i)
Probatur Maior: Systema morale est ipsum principium reflexum quod dubiis moralibus pro praxi solvendis inserviat oportet. Atqui principium reflexum, quod ipsutnmet dubium est, dubia solvere scu conclusionem certam inducere nequit.
Probatur ' Minor: a) Minor primum quidem deducitur ex co, quod uti sectione 3a efficiemus, omnia argunienta, a praecipuis adversariis adducta, puram putamque petitionem principii involvunt.
b) Deinde, dato, non concesso, argunienta adversariorum non inniti petitione principii ea tarnen non eiusmodi sunt, ut qua;stionem dirimant atque ipsamet ulteriori probatione non indigeant.
c) Tuni nemo, a partium studio alienus, inficias iturus est, argumenta a nobis adducta saltem ea esse, quae veram nostra: sententiae probabilitatem concilient.
d) Adde pro anti-probabilismo stetisse viros summos ex omni natione, quae sub coelo theologico est, atque etiamnum haud ita paucos theologos ei patrocinari, quinimo, si D" Sawicki credi possit, anti-probabilismum in dies invalescere.
Porro quis est, qui istis omnibus in sanctuarii lance libratis, probabilismum indubium esse asseruerit.
Idem argumentum ita enuntiat Billuart: „Qui, inquit, in conflictu opinionum de honestate obiectiva actus sequitur minus probabilem stantem contra legetn, relicta probabiliori stante pro lege, non potest sibi formare conscientiain moraliter certam de honestate et liceitate formali sui actus, neque ex principiis directis, neque ex principiis reftexis. Ergo peccat. Consequentia patet, ex his quu; supra diximus, solam conscientiam moraliter certam esse regulam nostrarum actionum : quia est alioquin imprudenter agere et se exponere periculo peccandi formaliter, consequenter peccare. Et ita communiter admittitur a Probabilistis. Antecedens etiam pro prima parte constat: ex principio
Ij Divtis Thomas, 1905, p. 340.



enim minus probabili non potest deduci directe et immediate conclusio moraliter certa; id etiam concedunt adversarii. Tota difficultas ergo est in secunda parte antecedentis. Itaque:
Probatur seeunda pars .bit: Principia reflexa ex quibus Probabilistae contendunt sibi posse immediate formare conscientiam moraliter certam de honestate formali suae actionis, sequendo opinionem minus probabilem et minus tutam, seu stantem pro libertate contra legem, sunt... incerta et ad summum probabilia. Ergo ex his non potest crui conclusio certa, seu formari conscientia moraliter certa practice de honestate formali actionis. Patet consequentia; non enim potest conclusio esse certior suis principiis. Probatur Minor. Omnes Antiprobabilistae negant h;ec principia tanquam absolute falsa, et indubie probabiliter negant; sunt enim auctores numero et pondere gravissimi, neque eorum rationes sunt improbabiles , quae duo fundant opinionem probabilem. Ergo ha^c principia sunt incerta et ad summum probabilia ; si enim sint probabiliter falsa, non sunt nisi probabiliter vera. Quapropter si Probabilistae velint sua principia reflexa esse certa, ex quibus formari possit conscientia moraliter certa, debent ante oir.nia evincere omnia argunienta quae hucusque protulimus et proferemus contra illos, non solum non esse certa sed nee esse probabilia; quod ubi pirestiterint, libenter eis associabimur." i)
Obicitur I.ex stricte dubia, omnium fere consensu, certo non obligat. Atqui, probata aequiprobabilitate probabilismi, lex quae edicit: Fac id quod probabilius antecedenter est prceseriptum, stricte dubia est. Ergo, probata aequiprobabilitate probabilismi, lex praedicta certo non obligat.
Respondeo I: Dist. Mai.: lex particularis stricte dubia non obligat, conc.; lex generalis, qu;e involvit ipsum systema morale, si est stricte dubia, non obligat, nego. Etenim, lex generalis stricte dubia arguit, ipsum systema morale adversariorum esse dubium. Atqui systema morale dubium conscientiam practice certam parere nequit.
Respondeo II: Transmissis omnibus, dieo, renianere obligationem probabilem exortam ex lege, quae non supponitur esse
Ij Cursus Thtnlo^ur, t. IV, p. jog, Leodii, 174S.



stricte dubia sed certo probabilior, quaque edicit: Fite hoe Tel illud) quam quidem obligationem probabilem subsequitur obligatio certa, vi principii ab omnibus admissi: In dubio practica non soluto pars tutior sequenda est.
En igitnr argumenta, quibus nisi niea me fallit opinio, thesis nostra satis superque probatur. Itaque iam claudanius rivos, quum sat biberint prata.
CAPUT III.
nlFFICULTATF.S RESOLVUNTUR.
Difficultates, quas movent probabilista.% partitn auctortatc, partim rationibus intrinsecis innituntur. Singulas perstringemus.
A. IlIFFICULTATES AUCTORITATE INNIX.E,
I. Difficulta8: „Ecclesia, inquit Lehmkuhl, non potest... positive approbare doctrinam ad quotidianani praxim spectantem, quse sit contra bonos mores atque illicitas actiones promoveat. Atqui Ecclesia... recentiore tempore in S. Alphonso positive approbavit doctrinam probabilismi. Ergo probabilismus debet esse licitus, atque — id quod sequitur — eius axioma certum." i) Eadem repetit Tepe. „Ecclesia, inquit, approbavit systema theologiie moralis S. Alphons!. Atqui hoe systema perfecte concordat cum systemate probabilistarum. Ergo. 2)
Respondeo, duplicem distingui posse atque debere approbationem, unam negativam, positivam alteram. Approbatio negativa ea est, qua Ecclesia declaravit, opera S. Alphonsi „nihil censura dignuin" continere; quae quidem approbatio, uti mox fusius exponemus, id unum importat, doctrinam aliquam summum non esse reprobatam. Approbatio positiva ea intelligenda, qua S. Doctoris scripta summis prseconiis illustrata, atque Auctor ipse prsecipuus theologiae moralis magister, tutus theologorum dux ab Ecclesia proclamatus est.
1) Theol. mor., I, S4. Item Casus consciëntie, Vtx{. ad 3m ed., p X.
2) InstU. theei. mor., I, 137.



Porro ultro fateor, approbationem ncgativam omnibus S. Alphonsi operibus sententiisque in iis contentis competcre, neque timeo, ne concessio hnec nobis sit nocitura; commendatio vcro quae dicitur positivo, soli requiprobabilisino fiivit, uti supra (p. 36) ostensum est.
Hinc iure meritoque Dr Mausbach, 1) Dr Sawicki, 2) quinimo ipsimet probabilistae Adlof 3) et Beek 4) argumentum a Lehrnkuhl ex approbatione Ecclesia; deductum reiciunt.
Nee quidquam roboris difticultati a P. Lehmkuhl mota: accedit ex hisce qua: scripsit .Voldm : „Explicite qtiiilem ecclesia probabilistnum nunquam approbavit; implicite vcro mentem suam clare et indubitanter manifestat peculiari illa approbatione, qua insignivit opera moralia S. Alphonsi, qua scilicet eius opiniones declarantur practice tuta: ; atqui impossibile est approbare opiniones, quae in operibus S. Doctoris continentur, quin indirecte et implicite approbetur systema morale, cuius usu et applicatione singula: sententiae deductae et stabilitae sunt; systema autem quo usus est S. Alphonsus in exaranda theologia morali est purus et simplex probabilismus." 5)
Respondeo. S. Alphonsum in complenda imo in exaranda sua Theologia morali r. >n probabilismi sed aequiprobabilismi systemate usum fuisse (p. 64) ; ex quo colligitur egregium adversarium proprio telo confodi.
II. DiffiCllitas: „Ecclesia non potest tolerare.... doctrinam ad quotidianam praxim spectantem, qua; sit contra bonos mores
1) „I)ass manche I heologen zu leicht /uni Schutze von Ansichten, die ihnen aus anderen Grimden einleuchten, einen consensus theologorum, bezw. t'inc entspiecheiuK' \pprobation der Kirclie anrufen, soll übrigens nicht bestritten werden. St» kann ich auch die Bcweisfiïhrung Lehmkulhl's für den Probabilismus nicht als stringent anerkennen." (Die UltramoMane Aforal, 1902, p. 23).
2) „Die Bemühungen der Probabilisten, eine Komische Approbation ihres Systems, besonders aus der Empfehlung der Schrifen des hl. Alphons von Liguori, zu construieren, können nicht als gelungen bezeichnet werden." (KutJioliscJu Kirche und sitt lid te Persönlichkeit).
3) Kirche hat nie den Probabilismus empfohlen." (Kathol. Moral und innere Uebcrzeugungy S 41).
4 »^s gelang dem \ erf. (Ter Haar) leicht, darzutun, dasz der Probabilismus nicht das Moralsystem der Kirche sci." (Tkeol. Revue, 1905, S. 340 .
5) De Principiis, n. 213.



atque illicitas actiones promoveat. Atqui Ecclesia per plura saecula saltem toleravit doctrinam probabilismi. Ergo probabilismus debet esse licitus." i) Eadeni habent Génicot, 2) Beek, 3) et alii.
Respondeo I: Ecclesia etiam tolerat aequiprobabilismum et probabiliorismum. lam age ; quum ea etiam doctrina, qua; magis quam par est aggravat iugum Domini, èt in se inhonesta seu bonis moribus adversa, èt indirecte ad bonos mores corrumpendos conferre dicenda sit, posito, falsos esse a;quiprobabilismuni et probabiliorismuin, Ecclesia eos tolerare non potuisset.
Respondeo II: Ecclesia, uti probavimus, 11011 solum toleravit, veruni etiam promovit atque conimendando doctrinam S. Alphonsi continuo proiitovel atque comuundat anti-probabilismum. Atqui ex eo quod Ecclesia antiprobabilisnium promovit potiori iure ad veritatem anti-probabilismi concludi potest, quam ex eo quod probabilismum tolt rat, huius systematis veritas potest inferri.
Respondeo III: Tolerantia, qua Ecclesia erga probabilismum usa est, non impedivit eam, quominus probabilismi doctrina: palam sit adversata eanique inhibere iteratis vicibus molita sit (p. 17-42). (Juis autem, eiusmodi tolerantiam in favorem alicuius systematis adduci posse contenderit?
Respondeo IV: Ecclesia probabilismum tolerare potest, èt quia de istius systematis falsitate nonduin satis constare videtur; èt quia damna hucusque ex hodierno probabilismo exorta nondum adeo gravia esse censentur. (p. 92). 4)
1) Theol. morI, 84.
2) Theol. mor., I, 57.
3) Theol. Revue, 1905, S. 340.
4) „Qu'on nous permette de 1'observer, 1'K^lise. <|Uoi qu'on en ilise, n'aime pas a condamner. Et la preuve de eette répugnance, c'est qu'elle ne eondamne qu'a la dernière extrémité. Elle préfère lorsque une doctrine n'est pas trés dangereuse, laisser aux progrès de la science théologique et aux éclaircissements des controverses le soin de montrer ce qu'elle est et d'en éloigner les esprits. Les esprits ainsi ménagés et arrivant d'eux-mèmes et par leurs propres efiorts a la découverte de la vérité 1'embrassent avec plus d'amour et lui demeurent plus tidèles. N'est-il pas vrai encore que 1'Hglise 11e eondamne souvent que paree qu'on la consulte et qu'on la force ainsi a se prononcer ?
Nous ajoutons. L'Église ne peut pas toujours condamner. Elle ne le peut que lorsque la fausseté et le danger d'une doctrine lui apparaissent avec clarté. Or qui 11e le sait ? Le Saint-Esprit 11e procédé pas ordinairement par illuminations



Respondeo V : Argutnentum ex tolerantia Ecclesia: deductum nullum facessere negotium postremo ex eo confirmatur, quod S. Alphonsus, Ecclesiae Doctor ac Sanctus, non obstante Ecclesiae tolerantia probabilismum reiecit, impugnavit, refutavit. „Hanc sententiam , inquit, elapsi saeculi auctores quasi communiter tenuere; sed nos dicimus eam esse laxam et licite amplecti non posse." i)
III. Difficultas: Licet, pront ex S. Pcenitentiariae responso diei 5 Julii 1831, iure meritoque infertur, licet, inquam, in praxim deduci thesim probabilisticam, modo luec „nulla censura digna" a S. Sede iudicata sit. Atqui ita factum est. Ergo licet sequi probabilismum.
Maior patet ex eo, quod S. Poenitentiaria ad consultationem: „an sit inquietandus confessarius, qui onines Beati Alphonsi a Eigorio sequitur opiniones in praxi sacri Poenitentia; tribunalis, luie sola ratione quod a Sancta Sede Apostolica „nihil in operibus censura dignum repertum fueritrespondit: „Negative." Pra;terea, S. Congregatio post verbum „Negative" adiungit „habita ratione mentis Sancta; Sedis circa approbationem scriptorum Servorum Dei ad effectum Canonizationis." Qua; verba satis clare innuunt, decisionem S. Congregationis sensu supradicti decreti inniti.
Minor probatur ex eo, quod inter opera S. Alphonsi, qua;
soudaines. II veut (jue, pour 1'Église aussi, la vérité soit le prix des recherches et des efforts; il surveillera ces recherches, il les empèchera <le s'égarer et de perdre de vue le droit chemin ; cc sera la sou unique role. Mais de hi un temps <juelquefois assez long avant que 1'Kglise voit avec clarté la fausseté de cette doctrine, son danger pour les mceurs, et } ar suite la nécessité de la proscrire.
N'est-ce point la ce qui se passé pour le probabilisme ? Peut-on dire «jue, contenu dans de justes bornes, la fausseté en soit évidente ? Le temps viendra peut-ètre oü des lumières théologiques plus abondantes réuniront dans une même condamnation la grande niajorité des esprits. Nous 11e croyons pas pour notre compte que ce temps soit venu. Le devoir de 1'Kglise pendant eet état de tdtonnements et de recherches sera de condamner les propositions dangereuses émises de temps en temps par des auteurs téméraires ou trop imlulgents. Ce devoir, 1'Église n'a jamais mantjué de 1'accomplir. On ne peut donc pas davantage lui reprocher sa tolérance pour le probabilisme." [Etudes Franciscaincs, 1905, Bibliographie, p. 3).
l) Hom. Ap.t tr. I, n. 31.



„nulla censura digna" essc Sancta Sedes decrevit, recensetur dissertatio, anno 1755 a S. Doctore confecta. In ea autem thesis probabilistica propugnatur.
Respondeo I : Disting. Mai. : Licet in praxim deduci thesim probabilisticam, modo haec „nulla censura digna" a S. Sede iudicata sit, i<l est: iis in adiunctis nihil obstat a partc tkeseos l utpote non reprobatae) quominus ea in praxim ducatur, atque is, qui sequitur eam, recte agere dicatur, conc. ; id est, iis in adiunctis ex nullo eapite quidquam obstare potest, quominus eiusmodi thesis seu opinio pro praxi adoptetur, seu, illud Sanctae Sedis judicium est ratio, thesim eam, omni ulteriori veritatis inquisitione omissa, habendi adeo probabilem, ut in praxim possit deduci, ncgo. Ktenim, quid eiusmodi Ecclesiae iudicium involvit ? Id luculenter patebit ex enumeratione censurarum, quas, illo decreto latu, cuiusdam auctoris sententiis infligi non posse constat. Quaenam sint istae censurae seu notae theologicae Benedictus XIV hisce exponit: „Nonnullae sunt (propositiones) hareticce, nonnullae crroncce, nonnullae errori proxivia , nonnullae sapicntes hare sim, nonnulla; sapicntes errorem, vel de errore suspectce, aliae temerarice, ali<£ seaiuialum prcebentes, aliae pias aures offemientes, alise male sonantes, aliae simplieium seduetriees, nonnullae schisiuatieec, aliae iuiuriosu', nonnullae impice seu blasphemce" Demum, auctor laudatus, integra luie qiuestione pertractata, dissertationem suam de Revisione operum Servorum Dei liisce concludit: „Hoe imum pro coronide addendum esse videtur nunquam posse dici a Sancta Sede approbatam Servi Dei doctrinam,. sed ad summum dici posse non reprobatam, si Revisores retulerint, nihil in eius operibus reperiri quod adversetur Decretis Urbani VIII, et iudicium Revisorum fuit a S. Congregatione approbatum, et a Summo Pontifice confirmatum. 1)" (Juae doctrina confinnatur eo quod S. C. Indicis die 18 Aug.( I1S2S dedit responsum, propositc) dubio : „Utrum quis tuta conscientia sequi in praxi possit doctrinam alicuius Servi Dei comprehensam in operibus, in quibus S. Sedes declaravit nihil censura dignum reperiri." Ad quod quaesitum S. Congregatio respondit; „Ad propositum clubium iam provisum est in doctrina S. M. Renedicti XIV, qui
I) De Strv, Qei Btatificatione, lib. 2. cap. 34, 11. 12.



lib. 2, de Canoniz. Sanctorum, cap. 34, 11. 12, Ed. Rom. 1788, p. 87, scribit: Servi Dei doctrinam.... ad summum posse dici non reprobatam, si Revisores retulerint, nihil in eius operibus reperiri, quod adversetur Decretis Ubani VIII et iudicium Revisorum fuit a Sacra Congregatione approbatum et a Summo Pontifice confirmatum.'' 1)
Quibus expositis iure quidem ac merito concludere licet, illud, de quo verba fecimus Ecclesia; iudicium, per se solum non suffieere, ut opinio aliqua illico practice probabilis liabeatur ; quam conclusionem ipsa S. ('ongregatio Indicis sua respondendi ratione confirmare milii videtur.
Quibus ad maiorem notatis, conccdo minoren/, atque conclusionem eadem ratione distingno, qua distinxi maiorem. Neque reponas , S. Congregationem absolute declarasse, non esse inquietandum coniessarium, qiti omnes Beati Alphonsi sequitur opiniones liac sola ratione quod a S. Sede Apostolica „nihil in operibus censura dignum" repertum fuerit. Etenim, mens S. Congregationis ulterius extendi nequit quam fert ratio, qua sola confessarium niti supponit consultatio. Ea autem ratio efficit, ut confessarius praedictus nihil agat, quod, ratione habita opinionis quam sequitur, opinionis inquam, quae ab Ecclesia non est reprobata, reprehensione dignum sit aut ipsi crimini verti possit.
Huic autem responso fortassis obstat quod in eo non satis salvatur sensus, quetn auctores vocibus: „Non est inquietandus" inesse autumant; siquidem verba praedicta mente theologorum positivam permissionem involvunt. Utrum sensus hic necessario et semper admitti debeat, an ille quem in hoe nostro responso supposuimus sensus verba praedicta sufficienter explicet, sapientioribus iudicandum relinquo.
Ceterum potest etiam alia ratione difficultati propositae satisfieri. Hinc:
Respondeo II: .Vego maiorem, qua; est: Ut aliquam opinionem in praxim deduci liceat, mente S. C. Poenitentiariae sufficit, prout ex responso diei 5 Iulii 1831 inferri potest, ut a S. Sede nulla
I) Errant igitur I.ehmkuhl (O. c„ p. 70 , Cathrein ('Jheo/. —prak!. Quartalschr., 1905, S. 545), et Noldin (Zeitschrift für k-ath. Theologie, 1906, S. 5541, qui censent, maiorem subiectis verbis vim inesse.



censura digna iiiflicata sit. Id negandurr esse dico, quia sensus eiusmodi iudicii, uti docuerunt Benedictus XIV atque S. C. Indicis, id solutn importat, opinionem aliquam summum non esse reprobatam ; quod sane non sufficit, ut illico practice probabilis dicatur. lam vero, S. Congregationem I'oenitentiaria? pr;edicta: Benedicti XIV doctrinée adversari, ncmo dixerit.
Quibus stabilitis, restat nt, quod spectat ad probationes maiotis, respondeanuis : ad priorent, S. Congregationem ad sol urn qusesitum respondisse, et rationem qua confessarius nitebatur, non intendisse approbarc; ad altcram, verba: „habita ratione mentis Sancta: Sedis circa approbationem scriptortim Servorum Dei ad cffectum canonizationis" sensti restrictivo sumenda esse atque ita enuntiari posse: „habita tarnen", seu, „habeat tarnen rationem mentis Sanctie Sedis circa approbationem scriptorum Servorum Dei ad cffectum canonizationis. Mens autem S. Sedis est, ut illa quam diximus approbatio solummodo importet — id ad quod non attendit confessarius de quo sermo est — doctrinam aliquam summum dici posse non reprobatam. i)
Unusquisque eam qua; ei magis placuerit opinionem eligat. Sufficit nobis demonstrasse, S. 1'oenitentiariae respunsum ea interpretandum esse ratione, ut ex eo non possit deduci, omnem opinionem quam S. Sedes nulla censura dignam declaraverit, eo ipso esse practice probabilem.
Xeque opponas, posita altera Decreti interpretatione, o Mines S. Alphonsi opiniones, et consequenter etiam probabilismi doctrinam in primis disscrtationibns a S. Poe ton propugnatam esse practice probabilem. Consequens debet negari; siquidem doctrina probabilismi, utpote qua: a S Antistite derelicta atque in posterioribus operibus impugnata est, nonnisi sophistice inter S. Doctoris opiniones recenseri potest.
IV. Difficultas: „Innocentius III, inquit Rucccroni, coniugi impotentia laboranti indulsit experimentum triënnale (C. Laudabilcm 5, De Frig.) neque praescripsit videndum primum, utrum probabilior vel saltem teque probabilis esset potentia." 2)
Respondeo I: Retorqueo argumentum. Atqui, neque pra:scripsit
1) Cfr, Jansen, Revue Thomiste, 1903, p. 470.
2) Theol. morDe Consc. proln. 28.
7



Innocentius III, videndum primum, num probalnlis sit et probiibilis maneat potentia. Ergo — ita licet ratiocinari, si argumentatio nostri adversarii apte cohsereat — non oportet, sententiam esse vere probabiletn, ut possit in praxim deduci; quod a nullo admittitur.
Respondeo II: Decrctum Innocentii III, de quo Bucceroni, ad rem nostram nil facit. Etenim, inquirimus, quid agere fas sit in dubio, quod honcstatan aut inkomstatem actionis respicit, quum dubium ab Innocentio intentum inimediate circa validitatem matrimomi versatur.
Quod autem de respor.so ab Urbano VIII Cardinali de Lugo dato enarrat Bucceroni, (1. c.) id visis iis qua; de re illa disseruit Thyrsus Gonzalez (Fundam. theol. mor. p. 429—437) a nullo theoloyo urgebitur.
V. Difficultas: P robabilismus tot tantorumque theologorum auctoritate comniunitur, ut iam reici non posse videatur. „Nequit, inquit Noldin, esse falsum systema morale, quod quovis tempore a maiore theologoruni parte exponitur, vindicatur et in quaestionibus particularibus tanquain regula moruni adhibetur, cuiusmodi est systema probabilisticum." 1)
Respondeo, auctoritatem magis refragari quam favere probabilismo, prout ex dicendis, nisi mea me fhllit opinio, patebit.
1. Quod spectat SS. Patres, sincere fateor, mihi omnia eorum testimonia -- non ea sola qua; a determinati systematis fautore, verum omnia qua; a diversis diversorum systematum fautoribus proferuntur — attento oculo lustranti dubium remansisse, cui systemati, utique implicite tantum, SS. Patres adhaeserint. Id unum observo, spectato decreto, anno 1665 ab Alexandro VII edito, probabilismi doctrinam „esse alienani omnino ab Evangelica simplicitate et sanctorum Patrum doctrina." (p. iq).
2. Dein notandum, ante Bartholomaeum a Medina, qui anno 1 577 primus liane thesim enunciavit: „Si est opinio probabilis, licitum est eam sequi, licet opposita probabilior sit," 2) probabilismum communiter repudiatum fuisse. Quod ipsi antiqui probabilista: tacite aut expresse concedunt.
1) De Pr ine ij) iis, n. 222.
2) Expos^ in Iani 2® J). Th oma', (ju. *9, art. 6, concl. 3.



Ludovicus Lopt'c testatur : „Scio eommunem esse sententiam Soti, Cordub.t, Caietani, Conradi, Navarri, tenentiutr. non sat esse probabilem opinionem sequi, sed probabilioren: opinionem esse sectandam contra Medinam dicentem satis esse sequi probabilem." i) I'asqucz adversus probabilismum adducit Caietanum, Armillam, Henricum Gandavensem, Sylvcstrum, Tabienam, Rosellam, Angelum, Antoninum, Conluba, Adriammi, C.'onradum, Soto, Maior, Navarrum „cctcrost/Hc, ut loquitur, Summistas." 2) Amicits litec scribit : „A11 possunuis mm solum operari ex opinione probabiliore, sed etiam ex probabili minus tnta? Xegant fere omnes antiqui thcologi." 3) Mine nierito Bossuetius asserit, eam opinionem qure in salutis negotio pro muiore etiam probabilitate pugnet, esse novam ac omnibus retro sicculis inauditam, postremo demum saeculo tradi coepisse." 4)
Didacus Alvarcz, qui scripsit anno 1^17, ex antiquioribus theologis ununi Medinam pro benigniori sententia allegat, 5) atque ipse denique Medina nullum, qui ipsi patrocinetur, adducit theologum. Quibusadde testimonium Antonii Cordubae, O. S. Fr., qui paulo ante Medinam, anno scil. 157'. scripsit h;ec : „Quando opinio probabilior definit quod secundum se a parte rei tutum est et condemnat oppositum, tune neces-
sario talis opinio servanda est; et in hoe omnes Doctores
consentiunt." 6) Patet igitur veritati historicae contraria esse haec qua; asserit Lehmkuhl: „At rem non novam proposuit ( Medina), quum hucusque valuisset doctrina coninniniter adniissa, ex diversis opinionibus, modo sint solida; doctrinae, posse unamquamlibet etiam practice teneri." 7) Neque minus a vero aberravit Cathrein utpote qui scribit, „probabilismum practice semper in Ecclesia viguisse." 8) Immo ne certum quidem est, tres quos
1) Ittstructorium Consc., P. ï, l'. 120. concl. 2.
2) In 2'**, Disp. 62. c. I et 2.
3) Tom. 111, Disp. 15, 11. 75-
4Ï Oejwres de Bossnet, Paris, 1865, t. XXII, p. 7.
5) Quastionarium theol.y lib. 2, qu. 3.
6 In 2 'p. Disp. 80. 11. 1 et 4.
7) Theol. mor.y I, 78.
8) Phil. mor. n. 204.



solos argumenti causa adducit Lehmkuhl i) theologos, nempe S. Antoninum, /». Albtrtum Magnum, et Hostiensem benigniori systcmati adhaesisse.
S. Antoninus docet: „Cum ergo in aliqua materia morali sunt variae et contrariae opiniones, ille qui adhaereret opinioni latioris viae, videtur se exponere periculo mortalis, quia in dubio, cum possit illa opinio esse falsa et contraria vera. Sed ad hoe respondetur quod utique ille qui agit scienter id de quo dubitat esse mortale, permanente dubitatione, mortaliter peccat, etiam si illud in se non esset mortale, sumendo proprie et stricte dnhitationem, videlicet prout rationes sunt ceque pondcrantts ad unam quam ad aliani ^<jd dubitet leviter quis per moduni scrupuli sicut dubitat seu formidat liabens opinionem de aliquo quia ita inhteret ipsi sententiae, quod tarnen formidat de opposito. Sic agendo contra tale dubium non peccatur, dum adhaeret opinioni alicuius doctoris et ha bet rationes probabihores pro ipsa magis quam pro opposita, etiam si opinio quam tenet non esset vera, et hoe nisi ipsa opinio sumpta esset contra manifestum testimon'um scripturae vel determinationem ecclesiae." 2) Rursus: „Cum bona conscientia potest quis tenere unam partem alicuius opinionis et secundum <iam operari, excluso saltem scandalo, quae scilicet pars habeat pro se notabiles doctores, dummodo talis opinio non sit contra auctoritatem expressam sacrae Scripturae, nee contra determinationem Ecclesiae catholicas, et quando etiam ex contrarietate talium opinionum non inducatur ad dubitandum, sed bonam sibi conscientiam et credulitatem formet de eo, quod credit tanquani dt probabiliori parte, praecipue quando quis adhibet diligentiam inquirendo an liceat, nee invenit aliquid, quod eum sufficienter moveat ad hoe quod sit illicitum." 3) — 1'. Lehmkuhl innititur verbis .• „nee invenit aliquid, quod eum sufficienter moveat ad hoe quod sit illicitum." Sed verba illa per se in medio relinquunt, quando aliquis „sufficienter ad illud moveatur." Sufficienter moveri eum, qui aliquid probabiliter prohibitum esse habet, patet ex eo, quod S. Antoninus ut quis
1) c.
2) Summa theolp. I., tit. 3. c. jo, j 10.)
3) ^



licite agat, requirit, ut „adha;reat opinioni alicuius doctoris ct habcat rationes probabiliores pro ipsa uiagis quam pro opposita," ut „bonam sibi conscientiam et credulitatem formet de eo, quod credit tanquam de probahiliori parte." It.ique ex liisce locis S. Antoninus videtur potius esse probabiliorista quam probabilista.
Albertus Magnus fertur dixisse „quod frater simplex vel quilibet homo cum salute potest sequi in consiliis quamcumque opinionem voluerit, dummodo alicuius doctoris magni opinionem sequatur." i) Verum, quod alicui ita agere licet, etiam, si opinionem doctoris quem sequitur eerto minus probabilem, id est probabilius falsam quam veram habcat, id non ducct Albertus; docent autem illud probabili.itae.
Denique Hosticnsis dicit: „Ubi sunt diversie opiniones et diversa iudicia, semper humanior praïferenda est et aequior." 2) Utrum ex iis consequatur, ipsum quoqu.' operantem, Hosticnsis sententia, eam humaniorem opinionem quam probabilius a vero aberrantem quam cum ea concordantem habeat, in praxim deilucere posse, sapientioribus iudicandum relinquo.
3. Postquam Medina anno 1577 benigniorem docuerat sententiam, tlieologi oppido multi novae adhaserunt doctrinae, eaque paulatim ita invaluit, ut ab anno 1620 usque ad annum 1665 satis communiter recepta fuerit. Neque tarnen iudicandum, fere omnes post Medinam, aut ab anno 1620 usque ad annum 1665 theologos novo systemati favisse. Quod ut probemus, plurimorum asserta oculis subicere lubet.
Antonius Maria Coratius qui scripsit circiter annum 1584, in opusculo inserto Tottw X\'I// Tractatuum, centum theologos et canonistas pro sententia probabiliori amplectenda adduxit, nee unum vero in favorem contrarie. 3) Quod utique probat, probabilismum tune temporis adliuc comniunius fuisse reiectuin. Iinmo Concina asserere non dubitat: „Ante annum i6o<j iiiillum extra Hispaniam probabilismi vestigium." 4)
1) Apud S. Antoninum, Summa iheol. 1. c.
2) Apud S. Antoninum, Summa theol. 1. c.
3) Concina, App. T. II, 1. III, Diss; I, p. 165.
4 Concina, /. c. Intellige, paucos prfrt,r Hispanos extra liispnniam probabilismum docuisse.
Cathrein ^Iheol. prakt. Quartalschrift, 1905, p. 548; equidem affirmat,



Clerici regulairs Theatini probabiliter iam post capitulum generale anno 1598 habitum, strenuissime probabilismum oppugnarunt. 1)
Bcllanninns (1542 — 1620) ita scribit: „Si quis vclit in tuto salutem suani collocare, is omnino debet certam veritatem inquirere, ct non respicere quod multi hoe tempore dicant aut faciant, ut, si rei certitudo ad liquidum non possit apparere, debet omnino operans tutiorem partem sequi, et nulla ratione, nullius iniperio, nulla temporali utilitate ad partem minus tutam declinare." 2)
Ferditiainliis l\ebellus anno 160N h;tc adstruit: „Certum autem est, ut alibi ostendetur, neminem salva conscientia sequi posse opinionem qu;e minus probabilis ab 10 esse eognoseitur. 3) De
probabilismum iam in luie siuculi XV I fere communiler luissc admissuni. \ cruni ici nuii sequitur neque ex albo auctorum a Schmitt confecto (/.ur Geschic/ite des Probabilis mus, Historisch-kritische Untersuchung tiber die ersten 50 Jahre desselben), neque ex hisce Lessii, qua? citat Cathrein : „I)ico tertio: si utrimque sint opiniones, quarum tarnen altera sit probabilior altera, potes in operando, relicta sententia, quam iudicas probabiliorem, ordinarie eam sequi, qui videtur minus probabilis, modo tarnen sit vere probabilis, sive ea sit tutior sive minus tuta. Ita docet Medina hic, et passim tecenliotes, qui hoe tempore scribuntEtenim liber, ex quo ista desumpta sunt, post mortem Lessii, qui anno 1623 e vita discessit, editus est. Porro probari nequit, verba allata et cursivo cliaractere distincta iam anno 1590 vel lóco quo I.essiu> libruni composuit, ab Auctore addita esse. (Juinimo ex eo, quod aliunde constat, probabilismum in line saeculi XVI non fuisse communiter admissum, deduci debet, pra?dicta verba tune temporis addita non e>se.
I Simar. Morulth., $ 46.
2) Apud Gonzalez, J-undomentum i'heol. mor. Introd 11. 12.
3) De obligationibus Justitie, Re/i^iouis et Charitatis, (ed lóo.S . P. 1, 1. 3, qu. 5, 11. 5. „Erravit igitur, inquit Ter Haar, reeens quidam eruditus theologus, qui Thyrsum Gonzalez arguit quod ita scripserit : Tantum abest, verba sunt Gonzalez, ut hiee doctrina (probabilismi) prodierit a Societate, ut potius e Societate prodierint primi eius impugnatores. Nam anno 1608 1'. Ferdinandus l\ebellus tom. 1 de Iustitia et lure, (,)uiest. 5, in fine, oppositam appellat certam, sic diserte pronuntians: certum est neminem salva conscientia sequi posse opinionem qua minus probabilis esse ab ipso cognoscitur. (FiindamIntrod % n. 9 Post qua? verba ita prosequitur recens ille theologus : „Unde imposturam hanc ipse exscripserit (nisi a Nicolio) nescio nee eius puto ipsum auctorem. At impostura est et prodit se a modo allegandi.... ()stendit Gonzalez se librum non vidisse, cuius nee scit titulum nee tomos nee partitiones. Reipsa omnes quasstiones quintas inspexi et verba allcgata nullibi reperiuntur. Ergo est mera impostura". Opus. Theol. Mor.,



voto, quod legi particulari aequiparari potest, h;ec edicit : Si quis ita dubitat, ut tarnen vcrisiniilius sit, votum fuisse emissum cuin sufificienti deliberatione, tenetur sub mortali illud servare : secus, si tale non sit, etiamsi dubiuni sit pro utraque parte cequale. Prior pars a nc/nine nc^atur; posteriorem tenet Sylvestcr, Harth. Medina et alii conimuniter." i) Kst ergo Rebellus germanus yequiprobabilista.
Pauhts Comitolus „anno 1609 in Tonio Responsorum rnoralium, lib. 5, quaest. 5, inquirit : Utrumnc in pcrdisccndis pcrsequendisquc christiani officii ra/ionibus, cum discrcpant Doctores, sit satis probabilcm opinioncm scqui, probabiliori rclicta : et postquatn retulit quorumdam sententiam qui dieunt satis cssc probabiliorc abiccta probabilcm scqui opinio/u m, eamque appel lavit fcedam prolapsioncm, statim subiungit : „Ad id satis nou essc defendunt ii om nes ; et subinde citat pro iiae sententia Henricum Gandavensem, Gersonem, D. Antoninum, Ioannem Maiorem, Conradum, Adrianum, Caietanum, Sotum, Sylvestrum, Angelum, Tabienam, Navarrum et Panormitanum. Et postmodum hanc partem validis rationibus confirmat et probationes sic concludit: Deniqpc in Romanorum Pontificum responsis illud animadvertas, cum dc ca re duns contrarias sententias cxplicarint, cos probabiliores semper essc coniplcxos." 2)
T. I., de Consc. n 127.) -- At parum recte inspexisse clarum virum, recte autem Gonzalez Rebelli verba adduxisse, ex textu supra citato luculenter constat. Videsis ed. Venet. 161 < >, p. 146. col. 2 "(De Syst. mor. antiquorum probabilislarumy\>.'i\.
Neque minus erravit Lehmkuhl utpote qui hiec notat: „Consueverunt etiam Ferd. Rebelhim S. I. inter antiprobabilistas recensere. Verum locus, qui aflertur de obligat. iust. p. 1. Q. 5, hiec tantum 11. 2 continet: „Quid ea de re, et universim de consuetudine vcrisimilius sit, ut manifestum fiat, ali.juot regulns constituamus." — at eo quod verisimiliora se traditurum promittat, nondum se probabilioristam fatctur." Theol. mor. I 11. 77, in Nota.)- Hcec equidem vera sunt, al ea quse Rel)cllus loco a Lehmkuhl citato n. 5 habet, quneque egregium nostrum theologum aufugisse videntur, oinne dubium auferunt. Denique falsus est F. Arend!, qui lectorem ad Patres Palmieri et Lehmkuhl remittit. .Crisis, p. 301.
li O c, Pars II, 1. I, (ju. 2. n. 10.
2) Gonzalez, Fttndam. Theol. moralis, Introd. 11. 9. (^uod sententia Comitoli confessarius licite permittit pcenitenti, ut hic sequatur opinionem quam ipsemet confessarius minus probabiletn habet, id haudquaquam probat, Comitolum probabilisino adstipulari. Constat enim, etiam anti-probabilistas dari, qui illud admittant. i S. Alph. Theol, mor. I, 84,) Animus igitur Ballerini(Op. mor., I., Tr. 2, 11. 129J



Claudius Aquaviva in epistola encyclica, die 14 Dec. 1613 cmissa, ita loquitur: „1'rovincialcs unini cura ut sollicitudine sancitam legem observent, qua cantum est, 11c ad docendae philosophiae aut theologie njunus promoveantur, nisi qui Divi Thomae doctrina; sunt affecti, et a novandi studio alieni. Si quos vero non ita affectos deprehenderiut, qui probabilitatis. obtentu ab iis legibus diflecterent, illos libero amoveant et ad alia societatis officia cleputent. .. Attendet (l'nefectus) diligenter, doctrinae firmitatem multum iinminui ingeniaque confundi, plus quani eredi possit, ex ea hbertatc, quam sibi faciunt Magistri, quamlibet opinionein uti probabiU m probleniatice tuendi, qui fit, ut diseipuli nesciant ubi pedem figant: ideoque studeant Professores opinioties solidiorcs legere ac defensare."
Mutius I ïtelhscfti, Pr;epositus Generalis Societatis, in litteris quas anno 1617 ad Superiores suae Religionis dedit, liaec scribit : „Omni itaque studio perficiant, ut qui docent scribuntve minime hac regula et norma et delectu sententiarum utantur : Tucri i/uis potest, Probabilis est, Anctore non carct. Verum ad eas sententias accedant qua: tutiores, qu;u gniviorcs maiorisquc nontinis Uoctoruni suffragiis sunt frequentat;e, qua; bonis moribus conducunt magis, quae denique pietatem alert: et prodesse queunt, non vastare, non peraere. Quoniam vero constitutiones, decreta, regalas probe callent, de S. Thonia sequendo, de non provehendis ad cathedras, aut etiani removendis qui eiusinodi doctrinam parvi facere aut cordi non babere prae se ferunt, praesertim si novitatum amantes deprehendantur, qui nulla sunt ratione ferendi : reliquum mihi praeterea nihil est, nisi ut ha;c ipsa serventur, uti maxiini rein momenti quani ardentissime possum urgere " l) Quibus mand.itis „plurimi, inquit Concina, insignes Societatis tneok>gi, ut Coinitolus, Rebellus, Hianchus, Hlizalde, Gonzalez, Muniessa, Camargo, Bellarminus, Gisbertus, 1'allavicinus aliique.... paruere." 2)
Didacus Alvunrj, qui ipsemet probabilismo favet, anno 1617
fefellit, utpote qui praedictam opinionem lapidem lydium, quo ven agnoscantur probabilistoe, reputat, eoquo innixus errore Comitolum ex anti-prubabilistarum catalogo expungendum esse docuit.
1 Institutum Soc. Jesu, Ed. Antv., 174—» P» 749-
* 2 Concina, A]*p.% t. II, 1. III, diss. 1, c. I, p. l66.



log
te status est : „Prima (sentent ia) est multorum Thomistarmn asserentiuni, quod hom» seniper tenetur sequi practice opinionem, quam opinatur probabilioraii Tenent hanc sententiam Caietanus, Sotus et Conradus, allegati a Magistro Medina, et aliqui cx Hindernis Thomistis, quam etiam defendunt Hcnricus, Sylvestcr, Coniiiha." i)
Ctmdidus Philalcthis (Bianclii) (cirea 1642). De eo testatur Antonius Cotonius : „Negativam sententiam, (scilicet, non licere sequi minus probabilem) tam pro vita quam pro articulo mortis, doeuit Candidus PhiLdcthis, et pro ca citat Pasqualigo alios undeviginti, quibus novissime addendus est Antonius Merenda." 2)
Rx hactenus dictis patet — id quod obiter notare lubet — longissime a vero abesse h;ec qu;e scripsit Lchnikuhl: „Quo factum est, ut Medina; doctrina.... usque ad medium sequentis saeculi apertos adversarios di/vs tantum nacta sit, eosque e Societate lesu, Comitolum (circa annuni 1609) et liianchi sub norrune „Candidi Philalethis (circa 1642)." 3) Neque minus veritatem egrediuntur haec Ptrls Noldin: „Primus autem principium probabilismi explicite proposuit et argumentis demonstravit (1577) Bartholomeus Medina. Hoe principium theologis cuiusvis ordinis adeo placuit, ut communi consensu illud acceptarent et per intcgrum ferc seecu/unt vi.r ullo rcclamante libris editis exponerent et ad casus particulares applicarent." 4)
„Iacobus Booncn , Archiepiscopus Mechliniensis , amaras adversus probabilismum et eius consectaria querelas detulit Eminentissimis Cardinalibus Romana; Inquisitionis Praefectis, in epistola data 17 Iulii, 1654." 5)
Antonius Mcirndu „anno 1655 opus edidit quo quani sit bonis moribus exitialis probabilisinus, invictis demonstrat argumentis." 6)
Uirivcrsitas Pictavicusis anno 1655 unanimi consensu reiecit
1) In im ] )isp. S(i, n. I.
2) Celebrium controversiartun libri decetu, ... 1. I, contr. 5, de Consc., c. 5
3) Theol. mor., I, 78.
4 De Principiis, n. 222.
5) Billuart, Curs. theol., t. I, p. 505, Leodii, 174S.
6) Concina, t. II, 1. III, diss. I, c. I, p, 170.



propositionem liane: „Probabilem sequi tuto licet, ctiam probabiliori posthabita." i)
Schola Dominicana inde a Congregatione generali anno 1656 habita, probabilismum indesinenter insectata est. 2)
„Ludovicus Henrieus de Gondrin, Archiepiscopus Senonensis, in sua Synodo die 3 Septembris 1658 damnavit doctrinani, quae dicit: fas esse negleeta probabilion et tutiore, scqtti jpinionem minus probabilem et minus tutam, tatnquatn falsam et periculosam, et innumeris corruptelis viani aperientcm. Kodem anno 1658 Nicolaus de P'avillon, Kpiscopus Alectensis, Franeiseus, Kpiscopus Apamiensis, Gilbertus. Kpiscopus Convenarum, Stimuel, Kpiscopus Vasatcnsis, Bemardus, Kpiscopus Conseranensis, hustnehins de Cherv, Kpiscopus Nivernensis, I.udovieus, l'-piscopus Tullensis, Henrieus, Kpiscopus Andegavensis, Xieohius, Kpiscopus lïeliiacensis, Alauits de Solminihaeo, Kpiscopus Cadurcensis, latis Censuris damnarunt Apologiam Casuistarum et Doctrinani Probabilitatis in ea contentam. Anno sequenti 1659, idem praestiterunt Franeiseus de ï/arlay, Archiepiscopus Rothomagensis, postea Parisiensis, Auuas Levi ]7antadour, Archiepiscopus Bituricensis, I.eonorius de Matignon, Kpiscopus Kexovieiisis, helix de I Hart, Kpiscopus Catalaunensis, Aegidius, Kpiscopus P'broicensis et plures alii, sed praesertim magnus Godceus I e/ieiensis, Kpiscopus toto orbe christiano celeberrimus: ,,Heee probabihtatis doetnna, inquit in censura lata 6 Maii 1659, a mendacii parente proeul dubio bis postrernis temporibus eo consilio inventa est, ut omnia Kvangelii praecepta eluderet;" eamque variis et invictis rationibus ibidem impugnat." 3)
Universitas Parisiensis et Lovaweusis in altera s;eculi XVI parte thesim liane confixerunt: ,,In quaestionibus de bono vel malo, licito vel illicito, iure divino vel humano potest quis sequi opinionem minus probabilem minusque tutam, relicta probabilion et magis tuta, etiam sibi nota ut tali4)
Ludcn'ieus de Pon te S. /. sic docet: „Non est in potestate
1) Apud Patuzzi, Regola prossima, II, p. 129.
2) Concina, /. c.
3) Rilluart, l. c.
4) Apud Natalem Alex., Theol. dogm. ct mor., 1. III, c. IV, reg. 13.



hominis deponere opinionem, quam certo scit esse probabiliorem, quia intellectus necessitatur quoad specificationem assentiri probabilioribus." Praeterea quaestioni: ,,Utrum conscientia ofnnativa obligetrespondet: „Nullus potest speculative assentiri opinioni, quam videt minus probabilem." i) Demum de humilitatis actibus disserens, ait: „Septimus actus est, ita probabiles suas opiniones sequi, ut non contemnat sequentes contrarias.... Nam quod uni verum videtur, alteri videtur falsum, propter aliam rationem ceque probabilem atque est ipsius." 2)
Theophilus Raynaudus S. I. (1582 — 1^63) statuit: „Omnino existimo, etiam in materia aliarum virtutum quam iustitiae, fas esse in dubio favere possidenti, modo par sit causa .... Debet ergo statui par causa, ut in dubio potior sit possidentis conditio, nee sit necesse ampleeti tutiorem partem, et a culpae periculo omnino immunem. Ka autem eausae paritate supposita, par est adhaerere illi parti, qua; possessioni favet." 3)
Castro-Palao testatur, etiam Burgos de Paz miiiiis probabih adversari, propugnare autem cequc probabilem. 4)
Antonius Cotonius O. S. Fr. anno 1661 scripsit haec: „Quid agendum, quando altera contradietionis pars apparet probabilior, et illam sequi tutius sit? Tenemurne sequi probabiliorem, an possumus sequi minus probabilem ? Opinio affirmativa, quam
amplectitur Diana, hodie fere communis est Vcgativam senten-
tiam, tam pro vita quam pro articulo mortis, docuit Candidus Philalethis, et pro ea citat Pasqualigo alios undcriginti quibus novissime addendus est Antonius Merenda.... Kt liane ego sempcr veriorem existimavi, et omnium antiquorum, tam Theolo^orum quam Philosophorum, qui probabile pro eo quod nunc probabilius dicitur, frequentius usurpabant, et quod nobis minus probabile est, illi non reputabant probabile, certe non sequendum."5) Guilliel/nus llcrincx O. M. dicit: „Movetur difficultas, an
1) 111 im 33e qu. De consc. dub. 4 et 5.
2 Christiana perfectio, T. 4, tract. 6, c. 6, $ 3. n. 7. (Ed. 1613)
3) Moralis disciplina, Dist. ]V, 11. 251.
4) De £onsc. disp. 2, punct. 2, n. 1.
$) Celebrium Conir over sar htm libri decent, in quihits, repudiata Summa Diana, untversa morton doctrina novo ordine traditur. (Approb. 1657, ed. 1661.)



saltem per se loquendo licitum sit, sequi e probabilibus opinionibus alterutram ad placitum, etiam minus probabilem aliorum contra propriam ? Respondeo pro nunc breviter (quod fusissime tractari deberet, nee modo vacat) : ncgativc. Ita vtirii Doctores contra plures alios. Itaque requiritur, ut opinionem, quam quis in praxi amplectitur, faciat suam. l.)um enim haberi nequit veritas seu certitudo, censetur Deus substituisse illius loco opinionem seu existimationem operantis.... Quod si vero inter utramque opinionem dubius ha_'ream, plane videor sequi debere regulam dubitantium ; cum, utrimque esse o'.quale pondus auctoritatum vel rationum, sit perinde ac si utrimque sit nnllum : prout <equilibrium state ree tam causat oppositio squalis ponderis, quam omnis ponderis ablatio." i) Ita Herincx, cuius verba pra; oculis habeas, benevole Lector, dum legis Patrem Arendt scribentem: „Herincx ab ipso Rassier 1. c. dicitur vidcri tantum in eam (severiorem ) sententiam propendere." (Crisis, p. 301.)
Cardinalis Sfortia Pallavicini S. /., reiecto probabilismo, quem antea docuerat, severiori sententiae calculum adiecit; quinimo Klizalde exhortatus est, ut benigniorem impugnaret doctrinam. „Cum, inquit Elizalde, qua;stio illa de probabilibus magis in dies glisceret, iniunctum mihi fuit a viro in Ecclesia Dei eiusque regimine conspicuo, Eminentissiino Card. Pal/avicino, ut causas istas haud refugerem, sed ingrederer et tractarem, ac intentionem etiam Vicarii Christi (Alexandri VII), ut id exsequerer significavit: quibus obtemperans hoe qualequale opus confeci." 2) Quibus luec adde. „Hic, ita Elizalde, cum sortiti sumus impugnandum, qui magis amet vera quam sua, scilicet Emin. Cardinalem Pallavicinum, qui dignatus cetera huius operis perlegere, suam in en impugiiationeiH dcsuicravil, eamqne ut efficerem, iuiuuxit." 3) Denique Nicolaus Pallavicini, Theologus Poenitentiaria;, testatur lia;c : „Eminentissimus Cardinalis 1'allavicinus anno fere ante mortem dixit mihi, sibi esse fixum, relinquere post se scripturam, in qua retractare intendebut ea, quas scripserat in libro de Actibus humanis, nempe posse quem-
1) Summa Theologica, P. 2, Tr. 2, Hisp. 4, 11. 28, ct 36—43. (Eil. 1059*.
2) De recta doctrina morum, I.. 8. cju. 6, f io.
3) /. L. 3, qu. 8, S I-



piani practice sequi opinionem minus probabilem et minus tutam, relicta probabiliore." (ap. Gonzalez D. 13, n. 76). Patet igitur satis incompleta esse qu.ne narrat Arcndt. „Card. Pallavicini, ita ille, aperte docet benignam, sed a Thyrs. Gonzalez atque ab Eusebio Amort narratur voluisse eam retractare ante mortem : reapse Gonzalez recitat aliquam eius epistolam, in qua retractationem exhiberi clicit. Atvero in ea epistola ad P. M. Klizalde, 27 Maii 1T62, Pallavicinus non reicit benignam sententiam, sed perperas eius sententia; interpretationes sive extensiones, uti legenti fit manifestum." (Crisis, p. 301).
Passerini de Scxtula O. /'. notat: „Quamvis liceat opinari contra opinionem ab aliis communiter iudicatam ut veriorem aut probabiliorem, si qui operatur, rebus bene pensatis et utraque opinione txaminata, iudicat propriam opinionem esse veriorem : nihilominus omnino illicitum est, relicta ea, quam operans iudicat veriorem, operari secundum minus veram.... Et in hac parte libenter adhasreo sententia; eorum qui dicunt non licere sequi opinionem minus probabilem relicta probabi/ion, quam docuerunt S. Thomas,. .. Scotus, Tabiensis, Armilla, Sotus, Martinez de Prado, Mercorus, et Fagnanus latissime, et ijuamplures a/ii, quos isti referunt." 1) Kt paulo post: „Quod si, inquit, quis dicat,... quod liceat amplecti opinionem minus probabilem, relicta probabiliori, quia, cum opinio probabilior sit incerta, iudicare potest absolute, quod utrumque oppositorum sit incertum, et sic, quod /ex sit incerta et non obliget, negatur conscquentia. Non enim potest ferri hoe iudicium ex imequali incertitudine ; et ubi una pars simpliciter est certior, illa simpliciter est conformior rationi, et ideo, si certius sit, causam comprehendi sub lege, lex obligare censenda est." 2) — Adde, sententiam plurium theologorum tune temporis florentium dubiam esse atque ancipitem, ita ut in neutram partem trahi posse videantur. Quos inter numerandi sunt Carde nas, Bannez, Valentia, Reginaldus, Coninck, Card. Toletus, Graffitis, Angles, Zerola atque ipse etiam Vasquez. 3)
4. Postquam Alexander VII anno 1665 multas laxiores opi-
1) De Hominum Statibus ft Officiis, qu. 186, a. 8, n. 254.
2) L. c., n. 281.
3 Videsis I'er Ilaar, l»e syst. mar. antiquorum prohabilistarura, p. 73 et passim,



niones profligaverat, ipsumque probabilismum „modum opinandi alienum omnino ab evangelica simplicitate et sanctorum 1'atrum doctrina" dixerat, auctores numero maiori doctrina; benigniori refragati sunt, eaque speciatim ab illustris Ordinis S. Dominici Schola impugnata est. Quae quum ab omnibus etiam a plerisque probabilistis adniittantur, non est cur iis probandis inimoreniur. I) Ex hisce patet, errare cl. Arcndt, utpote qui innuere videtur, probabilismum „per scecu/um et ultra ' ante decretum ab Innocentio XI anno 16S0 conditum quasi communiter admissum fuisse. (1. c. p. 84).
Condito supradicto decreto, systema iusto benignius magis magisque evanuit atque tandem satis communiter derelictum est. „Est — ita Iesuita quidam anno 1692 de doctrina, qua; docet opinionem probabüiorem esse sequendam — adeo communis in Gallia inter Episcopos, inter Parochos, inter Doctores saeculares et inter faniilias religiosas doctrina affirmans, nemini licitum esse sequi sententiam probabilem minus tutam, quando proponitur ipsi ut minus verisimilis quam sententia tutior, ut Iansenista; in Prooemio ad notas in epistolas Provinciales ab a.° 1688 palam scripserint: soli lesuitte in lioc luto h:erent, ad huius doctrina;
1; „Nunmehr 1656, scribit Noldin S. J. probabilista, wandten sich mehrere Theologen vom Probabilismus ab, und gaben dem Probabiliorismus oder richtiger dem Tutiorismus den Yorzug. Von da an theilen sich die katholisehen Theologen in zwei Lager, in Probabilisten und Antiprobabilisten.... Vor allen waren es die Theologen des 1'rediger-ordens, welche um ilie Mitte des 17 Jahrhunderts den Kampf gegen den Probabilismus eröfineten, und bis /u den Zeiten des hl, Alfons mit unermlldlichem Eifer fortsetzten. lm J. 1656 wurde aul' einem zu Kom gehaltenen Generalkapitel des Ordens allen Mitgliedern der Ansehlusz an die strengere Richtung, wenn nicht zur Pflichl gemacht, so doch aul' Wunsch iles Papstes Alexander VII dringend an 's Herz gelegt. Seit dieser Zeit giebt es kaum einen Dominicaner, der nicht Anhanger und Vertheidiger des Probabiliorismus ware; dieser schien ihnen einzig mit den Anschauungen des hl. Thomas zu harmoniren. Uie hervorragendsten unter ihnen sind : Mercorus, Gonet, Joh. Martinez, Vinc. Baron, Contenson, Natalis Alexander, Concina, liilluart und Patuzzi....
Auf seite der Antiprobabilisten steilten sich mehr oder minder 'theologen aus allen religiüsen Orden, und aus dem Weltklerus, vollzalig die Augustiner. (lanze Universitaten halten sich verpHichtet, in der Moral nur den Probabiliorismus /uzulassen, und nahmen ihrt-n Schülern bei der Promotion zum Doctorgrade das eidliche Versprechen ab kein anderes System als den Probabiliorismus zu lehren und zu vertheidigen." (Kirehenlexicon, Moralsysteme, S. 1881.)



patrocinium universas Societatis vires conferentes ... in Relgio quoque adeo communis est sententia opposita opinioni benignae de usu licito minoris probabilitatis pro libertate contra legem, ut omnes Religiones et Doctores saeculares post decreta Alexandri VII et Innocentii XI, ab illa doctrina, qua a fine praecedentis sseculi usque ad pontificatum Alexandri VII fuit communis, pedem retraxerint, et in Italia et ubiquc ut plurimum aliae Religiones pr;eter Societatem illam doctrinam deserant." i)
Quinimo ipsemet Ordo S. Ftancisci, cuius plurimi sodales probabilismum propugnaverant, in Capitulo generali, anno 1762 celebrato, opinioncm probalnlwnni sequi praecepit. „Cupiens, — ita Decretum sessionis decimse quinta;, — generale capitulum ea scandala ab ordine removere, quae ex nimia opinandi licentia in doctrinis, pra;cipue ad mores pertinentibus, oriri et suscitari possent,... mandat et praecipit Sacra; Theologiae Lectoribus , aliisque omnibus, quatenus doctrinas tutiores et probabiliorcs semper doceant et amplectantur." 2)
Quod spectat Societatem Iesu liaec testatur Egidius Estrix, Societatis Secretarius: „Constat omnino, inquit, non de sola Societate Theologos esse quondam patrocinatos sententiae benignae; sed et constat, eamdem non paucis abhinc annis eo patrocinio esse destitutam, imo ab aliis passim oppngnatam publicis seu libris seu disputationibus scholasticis, et de sola Societate Theologos stare firmos in ea vindicanda, ut docent lucubrationes ab eisdem pr;elo partim dat.e novissime, partim dandae proxime, non sine approbatione Revisorum Generalium, ipsiusque permissu I'raepositi Generalis." 3)
Neque praetermittendum — id quod ex iis quae in Cap. II narravimus consequitur — haec ipsius S. Sedis consilio atque opera facta esse; immo quod spectat Urbem, Thyrsum Gonzalez anno 1702 testantem audivimus: „Roma; et in facie Sedis Apostolica; nemo publice defendere audet probabilismi doctrinam." (p. 25.) Noldin quidem asserit: „Tres potissimum rationes assignari possunt, ob quas complures auctores relicto probabi-
ij Döllinger-Reusch, Aforalstreitigkeiten, II, S. jo, 71.
2) Apud Patuzzi, La causa </<•/ Probabp. 255. Cfr. Ter Haar, O. c. p. 85.
3) Apud Patuzzi, Lelt. VI, p. VLVII.



lismo amplexati sint probabiliorisnuim: a. Ijcentui opuiandi multorum auctorum, qui opiniones parum probabiles levi ratione ducti tanquam probabiles et practice licitas venditabant. lam vero huic malo, solum relicto ipso systemate probabilismi, se efficacitcr mederi posse cxistimabant. b. Jmpugnahoncs lanscnistarum, qui odio in Soeietatem Iesu abrepti, systema rnorale, cui plerique Societatis theologi addicti erant, tanquam fontein laxismi morumque corruptelam traducebant. e. Damnatio propositionis 27. Innoccntii XI: complures enim theologi putabant luie propositione non solum usum sententi;e tenuiter probabilis, sed ipsum systema probabilismi tanquam fontein laxismi damnari. 3) Haec Noldin ; verum prxcipua ratio, ob quam altera siect.li XVII parte plerique theologi probabilismi systema reiecerint, fuere, prout documenta supra citata comprobant, curae atque conamina, quae SS. Pontifices probabilismi inhibendi causa adhibuerunt.
Hinc magno tenentur errore ii probabilistae, qui nostra critica indagatione praetermissa asserere pergunt, auctoritatem semper probabilismu favisse. 11ine immerito /.chmkuhl: „Nihilominus, si conferas catalogum scriptorum operi S. Alphonsi praefixum, primo intuitu patet, sanpcr longc maiorem portan thcologorum mansisse ex partibus probabilismi." 1 Immerito (icmcot: „Multi (post damnatas quasdam propositiones ab Alex. \ II et Inn. XI) opinati laxismum ex ipso systemate oriri, ad probabiliorisnuim confugere Nihilominus alii scriptores numero et doe trina minime inferiores in veteri sententia perstiterunt." 2) Immerito Xoldin: „Circa medium saeculuni 17 impugnationes probabilismi initium sumpserunt... Inde factum est, ut theologi quoad morale systema in duas partes scinderentur... Magna contentione et acri studio utrimque certatum est; maior tarnen doctorum pars adhairebat probabilismo." 3) Immerito Sabetti: „Neque dicas, probabilismum iacuisse quasi mortuum sa;culo decimo septimo mediante, et toto saeculo subsequente; nam respondetur mortem illam quam iactitant adversarii , nihil aliud tandem fuisse quam
1) Theol. mor.. I, n. 78.
2) Theol. mor., I, n. 70.
3) De Print. Theol. mor., n. 222.



immmutionem splcndoris, eamque Iansenianorum fraudibus, coiiviciis et clamoribus totam deberi. Quod si certum est, multas veritates quandoque obscuratas aliquantulum fuisse vi et pcrtinacia adversariorum, quid mirum si probabilismo idem acciderit." i) — Mortem illam probabilismi, de qua in citatis verbis sermo est, non tam Iansenianorum fraudibus, conviciis et clamoribus quam SS. Fontificum curis deberi, supra videre est. (p. 17—42.)
instabis : Dato quod multi probabilismum reprobaverint, certum tarnen est muitos theologos eosque graves praedieto systemati patrocinari. „Atqui, inquit Bucceroni, qui doctrinam sequitur in praxi quam plures iique gravissimi theologi docent, prudenter agit ; qui autem prudenter agit honeste agit. Ergo." 2)
Respondeo I. Neg. cons.; etenim quum permulti quoque iique gravissimi theologi probabilismum illicitum esse censeant, prudentia prEcipit, ut ille, qui sola auctoritate nititur, saltem in duino maneat quoad probabilismi liceitatem. Atqui systema dubie licitum nequit generare conscientiam practice certum. (p. y2) Ergo imprudenter agit qui ob solam auctoritatem probabilismum sequitur.
Quod spectat doctiores :
Respondeo li : Dis/mg. min.: Qui doctrinam sequitur in praxi quam plures iique gravissimi theologi docent, prudenter agit, si visis argumentis adversariorum prudenter iudicare queat, theologos memoratos non fuisse captos errore, conc.; si illud prudenter iudicare nequeat, neg. Atqui argumenta Capite II adducta eiusmodi esse videntur, ut patronos probabilismi recte sensisse nequeat prudenter iudicari. Ergo is, qui eorum doctrinam ad praesentem materiam quod spectat in praxi sequitur, non agit prudenter.
Idem respondendum ad h;ec P. Schiffini: „LTt vis huius argumenti enervetur, dicere fortasse qui posset, neminem revera actu obligari prascepto illo speciali, de quo probabilis habetur opinio, quod non existat, sed generaliori lege, qua adstringimur in rebus huiuscemodi sequendi quod tutius est, vel saltem quod probabilius ; quemadmodum qui conscientia erronea laborat, 11011
1) Theol. mor11. 62.
2) Theol. mor.y n. 25.
8



certe obligatur ex praecepto, circa quod errat, cum nullum sit, sed generali lege qua adstringimur non agendi contra conscientiae dictamen. Atqui hoe effugium nullum est omnino. Etenim argumentum a nobis factum totum quantum est, legitime instaurari potest contra hanc legem, quse supponitur, sequendi scilicet in rebus huiuscemodi, quod tutius est vel saltem probabilius. Constat enim Doctores innumeros eosque doctissimos el sanctissimos non agnoscere istiusmodi legem, tametsi rem undequaque consideraverint. Prudentissime itaque se gerit qui cum eiusmodi Doctoribus sentiret." i)
Ilaec quoad doctos vera suilt, modo ii, perpensis ;equiprobabilistarum argumentis, existiment, se praedictis Doctoribus posse firmiter assentiri. (Juod spectat indoctos dico, ut retorquendo verbis Schiffini utar : Constat Doctores innumeros eosque doctissimos et sanctissimos, qui rem undequaque consideraverint, quidem agnoscere legem probabilius sequendi. Hinc, si prudenter opinari velint, saltem du bit are debent de probabilismi liceitate ; quod ufficit, ut, mediante praedicto systemate, conscientiam practici ccrtam comparare nequeant.
VI Difficultas: .S'. Thomas docet : „Nullus ligatur per pra;ceptum aliquod, nisi mediante scicntia illius praecepti." 2) Ergo S. Thomas favet probabilismo. „Acccssus, inquit Lehmk'uhl, ad veritatem de exsistentia legis et ad eius scientiam non sufficit, si legis scicntia requiritur, ut obliger : qua;, testibus S. Thoma et S. Alphonso, necessaria est." 3)
Respondeo Textus allatus impar est dirimendo quaestionem, cui systemati morali Doctor Angelicus adstipulatus sit. Quod ut patescat, sufficiat mente recolere haec:
a) Vox „scientiae" ex se vagior est, quam ut ex solo istius vocis usu ad systema, quod aliquis admiserit, concludi queat. Ouae quidem ratio firmatur ex eo, quod, quamnam cognitionem involvat scientia, non una doctorum sententia est.
b ) Ex contextu D. Thoma; patet, eum per vocem „scientia;"
1) PJiil. mor., n. 169.
2) De Ver., Q. 17. a. 3.
3) Theol. morPrsefatio ad ed. 9.m; O. c., p. 28.



simpliciter intelligere notitiam seu cognitioncm praecepti. i) Vox autem „notitia;" seu „cognitionis" valde vaga est: datur cognitio stricte certa, lato vel latissimo sensu ccrta, cognitio upinativa, cognitio directa, cognitio indirecta etc. Ergo ex hac sola voce „scientiae" nequit inferri, S. Thomam probabilismo favere.
c) Omnes auctores, cuicumque systeniati patrocinentur, imo ipsimet tutioristae haud ita raro asserunt, neminem ligari per praeceptum aliquod, nisi seint praeceptum; quin ad exactum istius voois sensum attendant.
d) Accedit quod, attentis argumentis allatis a Rilluartio, 2) qui nee latum unguem a S. Thoma recedere solet, probabile, 11e dicam niulto probabilius videtur, J Joctorcm Angelicuni antiprobabilistam fuisse.
Quid plura? Prajcipuus probabilismi fautor, Bouquillon dico, in ultinia operis sui editione sincere fatetur: „Certum nobis videtur ea fscilicet verba: Xullus ligatur per praeceptum aliquod, nisi mediante scientia illius praecepti) non posse intelligi nee ab Angelico intellecta fuisse sensu probabilistico.'' 3)
Ouibtis omnibus pne oculis habitis, iure ac merito in dulnum vocatur, — neque, id quod opinatur Lehmkuhl, 4) in priori editione ulterius progressus sum — 1111111 S. Doctor in textu a probabilistis allato vocem „scientiae" probabilistico sensu sumpserit.
B. ARGUMENTA KATIONIBUS IN'1'RINSE CIS INNIXA.
I DifTiCUlta». „Lex, inquit Lehmkuhl, non satis promulgata non obligat, seu non est lex. Atqui quando ratio vere probabiüs suadet, obligationem in certa quadam re non exsistere, circa illam rem seu eius obligationem lex non est satis proniul-
1) „Cum dico conscientiam, ita H. Doctor in eadem Qiuystione ex <|ua verba supradicta desumpta sunt, non dico vel implico scientiam solummodo stricte dictam, pront est tantum verorum, sed scientiam largo modo acceptam pro quaa(ni<jne noti/ia, secundum quod oinne i|iiod noTimiis, ciMr.muni usu loquendi scire diciinur." (L. a. 2, ad 2).
2 Theol. mor., I, 1.
3' Theol. mor. funJ., p. 560, Nota.
4) O. c., p. 29.



gata. hrgo vera obligatio seu lex circa illam rem non cxsistit."i)
Respondeo I: Argumentum egregii adversarii petitionem principn involvit; siquidem quaeritur praecise, utrum necne lex de qua in obiectione sermo est, sit satis promulgata.
Respondeo II . Conc. mai. ; disting. min.; quando ratio aeque probabilis suadet, obligationem in certa quadam re non exsistere, circa ilain rem lex non est satis promulgata, conc. ; quando ratio certo minus probabilis illud suadet, lex non est satis promulgata, ihgu. ; quandoquidem conti arium effecimus.
II. Difficultas : ,,Lt abstraham a promulgatione, obligatio (seu lex), cuius exsistentia invincibiliter ignoratur, vere nulla est. Atqui quando gravis ratio seu opinio vere probabilis suadet, in certa aliqua re obligationem non exsistere, vere invincibiliter ignoratur, circa illam rem legem seu obligationem adesse. Krgo re ipsa obligatio nulla est.
Propositio mawr probatur: Ut enim homo subiective ligetur, debet percipere obligationem, i. e. non dubium obligationis, sed ïpsam, sive directe, sive indirecte. Quod in ipso etiam dubio practico verum est. Nam in dubio practico tutiorem partem sequi debemus, non propterea quod dubii sumus et mentem habemus suspensam, sed propterea quod percipimus obligationem, 'n tali statu mentis aut ulterius inquirendi aut tutiora amplectendi. Si quis autem talem obligationem prorsus ignoraret, aut ut levem apprehenderet — id quod in re notabiliter gravi sumi nullatenus potest — revera aut non peccaret, aut leviter tantum.
Probatur minor propositio: Porro invincibiliter ignorari, seu vere non percipi obligationem, contra quam gravis ratio intelligatur, facile ostenditur. htenim obligatio neque in se directe percipitur, neque indirecte. In se directe percipitur tantum dubium obligationis, quum sumpserimus, propter graves rationes ipsam rem in se non liquere. Sed neque indirecte percipitur obligatio, videlicet ita ut debeat homo sibi dicere, sibi potius sententiam probabilem pro lege (1. e. probabilioristarum) sequendam esse. Ut enim mittam quaestionem, num percipiamus sa/hi// dubium illius obligationis sequendi probabiliorismum — id
I) Theol, mor., I, gt.



quod prioribus argumentis revera exclusum est - hajc ipsa obligatio certo non percipitur. Quomodo enim aliquis id ab hominibus percipi ausus fuerit dicere, quod tot viri docti et sancti non perceperunt, cuius contrariuni se percipere et pro certo habere fassi sunt !" Ita Lehmkuhl i), Michel 2) etalii.
Respondeo I: Retorqueo argumentum eadem omnino forma atque u'sdeni fere verbis, quibus usus est Lehmkuhl: Libertas moralis, cuius exsistentia invincibiliter ignoratur, vere nulla est. Atqui quando gravis ratio seu opinio vere probabilis suadet, in certa aliqua re libertatein moralem non exsistere, vere invincibiliter ignoratur, circa illam rem libertatem moralem adesse. Lrgo re ipsa libertas moralis nulla est.
Propositio maior probatur: Ut enim homo subiective non ligetur, debet percipere libertatem moralem, id est, non dubium libertatis moralis, sed libertatem moralem ipsam, sive directe, sive indirecte.
Probatur minor propositie: Porro invincibiliter ignorari seu vere non percipi libertatem moralem, contra quam gravis ratio intelligatur, facile ostenditur. Etenim libertas moralis neque in se directe percipitur, neque indirecte. In se directe percipitur tantum dubium libertatis moralis, quum sumpserimus, propter graves rationes ipsam rem in se non liquere. Sed neque indirecte percipitur libertas moralis, videlicet ita, ut possit homo sibi dicere, se potius posse sequi sententiam minus probabilem pro libertate. Ut enim mittam quajstioncm, num percipiamus
sa/tem dubium illius libertatis moralis sequendi probabiIismuni 
id quod argumentis a nobis adductis exclusum est — hxc ipsa libertas moralis certo non percipitur. Quomodo enim aliquis id ab hominibus percipi ausus fuerit dicere, quod tot viri docti et sancti non perceperunt, cuius contrariuni se percipere et pro certo habere fassi sunt?
Respondeo II Disting. maiorem: lex cuius exsistentia invincibiliter pnütus ignoratur, nulla est, conc.; lex cuius exsistentia non pc hu ns ignoratur, sed notitia opinativa nota est, vere nulla est, nego.
1) Th tol, mor., I, 92.
2) Theol. mor. J>rincipia, I, 3S2.



Pariformiter disting. maiorem subsumptam: ut homo subiective ligetur, debet percipere obligationem seu legem, id est, eam cognoscere saltem cognitione opinativa, conc.; ut homo subiective ligetur, debet percipere obligationem seu legem, id est, eam cognoscere cognitione, quae notitia opinativa perfectior est, nego, idque ob argumenta, quibus notitiam opinativam sufficere demonstravimus. Atqui status quaestionis ponit, notitiam opinativam obligationis seu legis pnusto esse.
Si quis — quod obiter observasse sufficit, — instet atque cum Smit reponat: „Enuntiatum quod non teneor habere pro lege divina, id neque seijui teneor ac si esset lex divina", i) paucis respondeo distinguendo assertum : Enuntiatum quod non teneor habere pro lege divina, id est, quod legem divinam esse ne opinari quidem teneor, id neque sequi debeo ac si esset lex divina, conc.; enuntiatum, quod non teneor habere pro lege divina, sed tarnen legem divinam esse opinor, id non teneor sequi ac si esset lex divina; nego. ; quandoquidem argumenta a nobis allata contrarium efficiunt.
III. Difficultas : „Lex, inquit Cathrciu, habet rationem regulae et mensurae. Sed nemo potest recte mensurare actiones, nisi regula sit certa et non ambigua."2)
Respondeo: Disting. mai. ; Lex habet rationem regulze remotce, conc. ; proximce, nego. Regula agendi proxima est, ipso adversario nostro fatente, conscientia, qua; ab ipso ita definitur : .Judicium ultimo-practicum de honestate vel inhonestate agendorum."3) Disting. min. ; Nemo potest rccte mensurare suas actiones, nisi re°ula proxima sit certa et non ambigua ; transcat; (id eatenus admittenduni , quatenus quis, ut licite agat, certus esse debet; actionem quam ponat hic et nunc licitam esse); nisi regula remota sit certa et non ambigua, nego. „Bonitas actionis, inquit S. Alphonsus, non mensuratur a regula remota (i. e. a lege divina) sed a proxima (i. e. a conscientia) ut docent omnes cum I) Thoma in I, II, q. 19, a. 4, ubi ait: Ratio humana est regula
1) Gematigd Probabi/isme, p. 70.
2) Phil. mor., 206.
3) O. c.. 196.



voluntatis humanae, ex qua eius bonitas mensuratur." i) Ne probabilistae quidem exigunt, ut regula remota ccrta sit, sed docent, sufïficere, ut sit permulto probabihor, seu probabilissima, seu fere certa.
Tandem noto, difficultatem a Cathrein motam esse vagam atque ambiguam, neque, ubi subtiliter disputatur, tropicani qua usus est dicendi rationem comrnendandam videri. Clariora atque vera h$c sunt. Ut licite agamus, requiritur iudicium ultimo-praclicutn certum de lionestate actionis liic et nunc ponenda:. C)u,tritur autem a partibus litigantibus, quodnam exigatur iudicium re moto-practicum de honestate actionis, ut iudiciuin ultimo-practicum certum efformare valeatnus. Respondent probabilistae stifficere iudicium remoto-practicum quod ratione gravi nitatur, etiamsi oppositum sit ccrto probabilius ; il 1 Lid vero non sufïficere, multis demonstravimus argumentis.
IV. Bifficultas : Lex, quae utpote lig,imen agentem attingere debet, ipsum attingere nequit nisi per cognitionem proprie dictain. Atqui cognitio proprie tlicta est cognitio certa. Ergo requiritur legis cognitio certa. „Lex, inquit Cathrein, est ligamen impositum agenti, quo hic ad agendum adstringitur. Debet ergo ipsum attingere. Attingit autem per cognitionem. Porro cognitio proprie dicta est cognitio certa. Nemo enim, qui rem aliquam non certo scit, eam simpliciter cognoscere dicitur. Krgo nemo ligatur per praeceptum nisi mediante scientia pnecepti." 2) Noldin ita dicit: „Solum lex cognita obligationem inducere potest: lex enim nequit immediate et per se voluntatcm obligare, sed ut
1) Hiss. de op. min. />ro/>., n. 25.
I11 hwc animadvertit Cathrein : „Ganz richtig, nicht das Gesetz, sondern das (iewissen ist der unmittelbare Maszstab u user es Ilandelns. Aher sieht denn P. Wouters nicht ein, dasz das Gewissen uur dann sicher sein kann, wenn das Gesetz sichcr ist? Das Gewissen ist ja die Schluszfolgerung aus einem Syllogismus, die nur dann sicher sein kann, wenn die beiden PrSmissen sicher sind." (Theo/. — prakt. Qitar talschrift, I9°5> S. 7^4)» Respondeo: norina proxima respondet legi faciendi id quod probabilius obiective prsescriptum est. Itaque praemissae, ex «juibus conclusio nostra deducitur, sunt : ld faciendum est, quod probabilius obiective prasscriptum est. Atqui hoe vel illud probabilius obiective prsescriptum est. Krgo hoe vel illud faciendum est. .1faior autem propositw novem argumentis a nobis probata est.
2) O. c.t p. 206.



voluntas obligata maneat, lex per cognitionem ei exhiberi et applicari debet ; ergo soluin lex cognita voluntatem obligare potest, id quod S. Thomas his verbis docet: nullus ligatur per praeceptum aliquod nisi mediante scientia illius praecepti ; atqui quamdiu intellectus de exsistentia legis dubitat, legem non cognoscit: sola enim certa cognitio vera est cognitio; qui de aliqua veritate dubitat, cognoscit dubium circa eam et obligationem in eius exsistentiam inquirendi, ipsain veritatem autem non cognoscit." I} Kadem ratione ratiocinatur Gènicot. 2)
Respondeo I : Adversarii petunt principium, quum asseverant requiri cognitionem proprie dictam, ut lex obliget, intelligendo „cognitionem proprie dictam" ccrtudincm seu cognitionem certa ut vel ferc ccrtam.
Respondeo II: Trausm. •■■ai.\ neg. min. ; scil. affirmo etiam notitiam probabiliorem cognitionem proprie dictam dicendam esse. Kt sane ; inter dubium circa veritatem et ccrtitudincm circa eam, omnes philosophi imo omnes docti indoctique admittunt cognitionem opinativam, qu;e genui/ia quaedam, etsi imperfecta, cognitio est ; est enim assensus propositioni ut vcrce praestitus, etsi cum prudenti formidine, quemadmodum S. Thomas dicit: „üpinans dicir verum esse quod opinatur" (p. 12).
Respondeo III : Dato — non concesso - cognitionem opinativam cognitionis proprie dictie numine dignam 11011 esse, nego cognitionem proprie dictam requiri, ut lex sufïicienter attingat agentem. Hunc cognitione legis opinativa satis attingi, supra inultis argumentis demonstratum est.
V. Difficultas: „Illud axioma: lex dubia non obligat, aut verum est aut non. Atqui si non est verum (i. e. si lex dubia seu non certa obligat), non licet sequi opinionem aeque probabilem vel etiam probabiliorem minus tutam ; quia non obstante hac a;qua!i vel inaiore probabilitate lex manct dubia: si verum est, etiam admittendus est probabilismus. Lex enim, contra cuius exsistentiam ratio gravis stat, non est certa, sed dubia ideoque non obligat." Ita Cathrein. 3)
1) Df Principiis, 222.
2) Thfol. mor., I, 69. 3; Philos. mor., n. 206,



Respondeo, dilemma propositionis maioris non esse perfectum atque ob eam causam ratiocinium ei superstructum corruere. Superest enim, ut principium : lex dubia non obligat, uno sensu verum altero falsum esse possit. Atque ita rem sese habere demonstratum est. Falsum est principium supradictum quatenus intelligitur de lege dubia dubio /ato, seu de lege, qua; probabilius exsistit : hatic obligare multis iisque ni fallor gravibus argumentis probavimus. Verum est axioma, quatenus pronuntiatur de legt- dubia dubio stricto; hanc non obligare, seu, quod idem est, licere sequi opinionem cequc proliabilcm, patet ét ex auctoritate Ecclesia;, qua; systema S. Alphonsi commendavit, ét ex communi theologorum recentium consensu, ét ex ratione, quam in appendice exponemus.
VI. 0ifficulta8 Lex incerta certam obligationein parere nequit ; siquidem efifectus ipsa causa certior esse non potest. Atqui lex, qua; tantum probabilius exsistit, incerta manet. Ergo lex, qua tantum probabilius exsistit, nequit certam parere obligationem. „Effectus, inquit Sabetti, nequit superare causam; superaret autem, si obligatio ab aliqua lege producta certa esset, quando vis ligandi certa non est." i) Item Noldin. 2)
Respondeo I : indirecte: Reton]. argwnt ntum. Lex incerta certam obligationem parere nequit; siquidem effectus ipsa causa certior esse non potest. Atqui lex qua probabilissime seu fere certo exsistit, non est omnino certa ; ergo ne probabilissima atque ferc certa quidem certe obligant.
Respondeo II : Quum in dubio practico, dubio non soluto, pars tutior sequenda sit, liaud sufficit probasse, non certo dari obligationein, sed eam certo non dari demonstretur'nccesse est. (p. 92.)
Respondeo III: Obligatio quam adstruimus oritur ex lege faciendi id quod probabilius obiective prascriptum est (quam legem exsistere probavimus), sicuti, adversariis consentientibus, obligatio certa, qua adest ubi lex ferc certo exsistat, oritur ex certa lege peragendi illud quod fere certo praceptuni est.
1) Th rol. mor., n. 57.
2) De rrinci]>iist 11. 222.



Ex hisce patet, quid respondemlum sit ad hïec P. Tepe: „Neque lex naturae neque ius positivum dictat legem dubiam et incertam (qualis est lex etiam probabilius exsistens, quoties graves pro parte opposita stent rationes) certam inducere obligationem. Adversarii hucusque saltem talem legem proferre non potuerunt, quamvis ingens studium adhibuerint." i) Videlicet multiplici ratione ostendimus, exsistere legem generalem, quae praecipiat, ut practice sequamur opinionem ccrto probabiliorctn pro lege, relicta minus probabi/i pro libertate. Accedit, quod adversariis incumbit onus dcmonstrandi, eiusmodi legem generalem non exsistere, quippe quum, re illa dubia manente, ipsum eorum systema dubium sit (p. 92).
VII. Difficulta8: „Quando opinio, quae favet libertati, est vere probabilis, obligatio obiectiva seu in actu primo est incerta, etiam si opposita sit probabilior. Atqui obligatio in actu primo incerta nequit inducere nisi obligationem subiectivam seu in actu secundo incertam adeoque nullam. Ergo quando opinio, quae favet libertati, est vere probabilis, licet opposita sit probabilior, nulla inducitur obligatio in actu secundo.
Maior patet ex ipsa notione certitudinis et opinionis probabilis : haec enim includit prudentem formidinem oppositi adeoque excludit certitudinem, quae stare nequit cum huiusmodi formidine; aliis verbis, c[uotiescumque probabilis est liceitas alicuius actus, eo ipso dcmonstrari nequit eiusdem illiceitas, quamvis et hasc possit esse probabilis. Hoe autem verum est etiam si opposita sit probabilior, quia excessus ille probabilitatis non inducit certitudinem, sed potius eani excludit, duinmodo sententia favens libertati sit vere et solide probabilis, qu;e probabilitas, ut statim monuimus, vix non deerit, practice saltem, si opposita sit probabilissima seu notabiliter probabilior.
Minor probatur per partes : i" obligatio in actu primo incerta nequit inducere nisi obligationem in actu secundo incertam. Manifestum est hanc non posse fieri certam directe, id est vi ipsius obligationis in actu primo incertae: secus enim effectus superaret suam causam. Hoe generatim fatentur adversarii, sed
i) Instit. Thtol. mor,, I, 11. 135.



contendunt intervenire legem superioretn ita ut obligatio indirecte fiat certa: videlicet legem vitandi periculum peccati et consequenter sequendi tutius, vel legent accedendi ad veritatem quantum possibile est et consequenter amplectendi verisimilius. At vero non demonstrant talem legem exsistere, et multo minus eam ccrto exsistere ; hasc proinde lex est ipsa incerta adeoque nee ipsa obligat in actu secundo. 2° Obligatio in actu secundo incerta est obligatio nulla. Ratio est quia obligatio subiectiva implicat iudicium istud absolutum: teneor hoe facere; qui autem iudicat se teneri ad aliquid, necessario uidicare debet adesse imperium quo tenetur: impossibile vero est ut quis modo absoluto iudicet adesse imperium, et simul incertus maneat utrum imperium adsit." Ita Mahieu 1) post Bouquillon 2) et Raph;el a S. Joseph. 3)
Respondeo I: Retorquto argumentum: si, dum opinio qua; favet libertati probabilis est, obligatio subiectiva seu in actu secundo est incerta seu dubia, pariformiter libertas moralis subiectiva seu in actu secundo incerta seu dubia erit. Atqui libertas moralis in actu secundo incerta est nulla. Ratio est, quia libertas moralis subiectiva implicat iudicium istud absolutum: non teneor hoe facere; qui autem iudicat se non teneri ad aliquid, necessario iudicare debet, non adesse imperium quo tenetur: impossibile vero est, ut quis modo absoluto iudicet, non adesse imperium, et simul incertus maneat, utrum imperium non adsit.
Re8pondeo II: Ncgo priorem partcm minoris (scil.: obligatio in actu primo incerta ncquit sec 11 m ferrc nisi obligationcm in actu secundo inccrtam) et corrigendo dicta ab adversario contendo, obligationem certam oriri ex lege superiori, qua: pnecipit, ut peragamus illud, quod obiective probabilius praescriptuni est; quam legem superiorem exsistere — aeque ac legem superiorem, quae praecipit ut peragamus illud quod fere certo vel probabilissime praescriptum est novem argumentis demonstravimus. Accedit quod, etsi praedictam legem re ipsa ccrto exsistere effecimus, id opus non fuerat: sufficiebal enirn ostendere, eam probabiliter exsistere. Nam quamdiu lex superior: Certo probabilius
li Coll. Rrug, 1903. p. 95 2Ï Theol, mor. fumi.y n. 299. 3) De C vnscienlia, n. 189 et seq.



tst seqncndum, est probabilis, conscientia practice ccrta de 1 icito usu opinionis minus probabilis eiformari nequit; unde practice pars probabilior et tutior adhuc esset sequenda vi principii : In dnbio practica non so/uto pars tutior sequenda est (p. 92).
Altera pars minoris, (scil. : obligatio subiectiva incerta est nulla), qua; multipliciter distinguenda foret, transcat; sed, quo demum cunque modo res sese habeat, obligatio subiectiva seu in actu secundo oriri potest èt ex lege illa sttperiore quani exsistere probavinuis, èt supposito quod eam legem tantum probabilitcr probaveramus — ex principio: In dnbio practica non so/uto pars tutior sequenda est. Kx utroque probationis modo oritur dictamen certum: Teneor hoe facere.
VIII. Oifficuitas : I .icet sequi opinionem vere probabilem. Atqui opinio cerlo minus probabilis non necessario desinit esse vere probabilis.
R68pondeo : Disting. Mai.\ Licet sequi vere probabilem, si vox „probabilis" sumatur sensu quo a S. Alphonso sumitur; conc. : porro iudicio S. Alphonsi in nostra materia „opinio probabilis est illa sela, quaï habet fundamenta intrinseca et extrinseca teque aut quasi cequc valida ac opposita pro lege, ita ut lex certe ac strictc dubia appareat." (p. 14). Licet sequi minus probabilem si vox „probabilis" sumatur sensu, qui etiain certo minus probabili applicari possit, nego; nam eiusmodi opinionem non posse in praxim deduci, supra ostensum est.
Instabis: „Qui sequitur, ita Hueceroni, in praxi opinionem, quae sistit intra terminos recta; rationis et prudentia;, prudenter et consequenter honeste agit. Atqui opinio minus sed vere et solide probabilis sistit intra terminos recte rationis et prudente." 1)
Respondeo I: 'laior transcat. Vcgo ininnreui. Kt sane; opinio qua; probabilius fa/sa est quani ,'cra, scu opinio, cui tanquam verce ne infirmus quidem assensus prudenter przeberi potest, immo qua: assensu opinativo tanquam fa/sa habenda est, eiusmodi opinio, inquam, non sistit intra terminos rect;u rationis.
i) Ui col. mor, I., I)e Luiiöc., n. 26.



Atqui, id genus est opinio certo minus probabilis. i) (p. 17.)
Respondeo II: Dato, non concesso, opinionem vere sed minus probabilem sistere intra terminos recta? rationis et prudentise — siquidem haec verba ambigua sunt — neyo, innixus argumentis Cap. II allatis, oninem eiusmodi opinionem posse in praxim deduci.
Urgebis : „Sicut, ita Schiffini, indifferentia iudicii circa bonum est naturalis causa seu radix indifferentie arbitrii ; sic etiam indifferentia iudicii prudentiae est propria radix indifferentie moralis. Voco mdtfferaitiam moralcm quae exsistit in voluntate respectu eorum qua- licite potest efficere: indiffcrentiam autem indien prudentue, qu;e exsistit quando utraque pars contradictionis potest prudenti assensu a ratione acceptari. Atqui quamdiu vere probabilis est opinio negans obligationis cuiuspiam exsistentiam, iudicium prudentie in rem huiusmodi est indifferens. Ergo in casu proposito sequitur indifferentia moralis in voluntate qua; propterea tali obligatione non tenetur.
I'ropositio iraior est nota ex terminis. Oh liane causam prudentia definitur recta ratio agibilinm et medium virtutis ei tribuitur quasi architectonice ut suo loco declaravimus. Ob eamdem causam omne peccatum dicitur esse contra prudentiam, eo quod practice accipiatur tamquam bonum, quod prudentia dictat esse
I) Egregie iloctissimus philosophus Albertus Farges in opere suo prcestantissimo atque pervulgato, ctii titulus : Etudes Jrhilosophiques: „Lorsqu'on est en présence ile deux partis inégalement probables, et que le péril d'erreur est plus grand d'un coté que de 1'autre, notablement, ear ces degrés de probabilité morale ne peuvent s'apprécier que d'une manière large, il faut choisir le moindre mal, le moindre péril d'erreur, c'est ;i dire Ie parti le plus probable. En présence de ce conflit, et par la farce mime de ce conflit, 1'opinion, qui, prise isolément, paraissait assez probable pour ètre encore raisomuible, cesse de 1'ètre puisqu'elle devient imprudeute: le parti 011 il y a le plus de chances d'erreur 11e peut, en etlet, qu' être imprudent et déraisonnable, alors meme qu'il demeuierait métaphysiquement probable. Telle est notamment 1'opinion dernière et détinitivc de S. I.iguori, qui a évolué du minus-probabilisme i 1'équipiobabilisme, par un simple changement dans la définition de 1'opinion sérieusement probable. l'our lui, une opinion notablement moins probable, sans cesser d'ctrc probable métaphysiquement, cesse d'ètre une opinion prudente et raisonnable, d'après l'axiome : /•. ,/uobns uw lis minus tst eligendum.
(ue si 1'on se trouve en présence de deux partis également probables, les chances d'erreur étant égales de part et d'autre, aucun parti 11e s'impose, et la liberté reprend ses droits : ƒ;' duobus Dialis minus eligendum est : si sint <tquuliti elige quod vis." (VIII. La liberté et !e devoir, p. 315—316.1



malum. Assumpta minor constat quoque ex terminis. Tamdiu enim iudicium prudentiae manet indifiercns quoad obligationis cuiuspiam exsistentiam, quamdiu non temere sed prudenter talis exsistentia negari potest. Atqui id contingit, quoties opinio negans talem exsistentiam est vere probabilis ; opinio siquidem est et dicitur probabilis qua; motivo nititur, quod tametsi non certum, est tarnen eiusmodi ut mereatur assensum viri prudentis." i)
Respondeo, liane egregii adversarii argumentationem, quam subobscuram esse nemo negaverit, supponere, in casu nostro „utramque, uti ait, parteni contradictionis posse prudenti assensu a ratio 11 e acceptari. Atqui, id negandutii est; quandoquidem is, cui una opinio certo probabilior apparet, certo minus probabilis altera, is, inquam, si prudenter agere velit, uni tantum, ut vidimus (p. 17) opinioni, scil. ei qua: est probabilior, tanquam verce assensum infirmum praebere potest, alteram vero, qua; est minus probabilis, assensu infirmo pro fa/sa habeat oportet.
IX. Difficultas: Iti omni dubio, etiam in dubio lato melior est conditio possidentis. Atqui in dubio de exsistentia legis possidet libertas. Ergo etiam in dubio lato de legis exsistentia melior est conditio libertatis.
Respondeo: Dist. wat.; I11 dubio lato ahquatido (puta, ubi de pcena alicui inferenda agitur), melior est conditio possidentis, concedo; in dubio lato, quod respicit legem seu ordinationem divinam, melior est conditio possidentis, nego. Kfiecimus enim, conditionem libertatis in illo dubio 11011 esse meliorem.
Instabis : „Lex incerta, ita Mic/nl, nequit labefactare ius ütmunu certum libertatis sese pro libitu deterniinandi, donec iure stipet iori proprio iure quod a Deo naturaliter possidet spolietur ; quod evidenter fieri nequit per legem incertam." 2) Kadem liabent Noldin 3) et Goepfert. 4).
Re8pondeo: lus libertatis quod antecedenter certum est, per legem, qua: probabilius exsistit, practice exstingui, novem argumentis ostensum est.
1) Philos. mor., n. 170.
2) Theol, mor. princJ, 382.
3) De Principiis, n. 222.
4) MoralthI, 183.



X. Difficultas: Lex ex se quicl onerosum est. Atqui onus qu°d probabiliter non est impositum, practice pro non-imposito habendum est. „Obligatio, ita Cathrein, est ex se onerosa et quodammodo odiosa ; ergo quando solide probabile est, legem non exsistere vel cessasse, non censetur sufficienter proposita neque in eo casn prudens legislator censetur veile obligare, donec lex certius promulgetur." i)
R08pondeo : C onc. mai. ; dist. i/iin, : Onus quod probabiliter
non est impositum, practice pro non-imposito habendum est 
aliquando, concedo; 2) quum agitur de ordinationc divina, neg. l'.tenim, liane probabilius exsistentem negligi non posse, Cap. II mvicte probavinius. Distincta minor, nego conclmionem.
XI. Difficultas: „Nimis rigorosum esset homines veile obligare
ad observandas omnes leges non certas seu quarum probabilis sol urn notitia habetur. Id nobiscum admittunt et squiprobabilistae et probabiliorista:, qui turn saltem legem non obligare concedunt, quando opinio benigna est aeque probabilis vel probabilior. Atqui intolerabile onus esset omnes homines obligare ad conferendas inter se singulas opiniones probabiles, pnesertim cum mter ipsos Doctores magna habeatur diversitas et uni videatur magis probabile, quod alteri minus probabile videtur. Ergo licitum esse debet sequi quamcumque opinionem benignam vere et solide probabilem." Ita Cathrein. 3) Pari ratione dicit Paltnieri: „Si non licet, inquit, sequi opinionem vere probabilem pro libertate, nisi sit aeque probabilis, oportebit comparationem accurate instituere differentium opinionum, perpendere gradus probabihtatis singularum sive intrinseca; sive extrinsecae, nosse quantus debeat esse excessus, ut dici possit altera esse multo probabilior. Atqui hoe est onus moraliter intolerabile. Teneamus ergo, quod communis sententia tam bene a S. Alphonso propugnata docet: satis esse, si alicui constet sententiam aliquam esse vere probabilem, ut secundum eam agere possit." 4) Kadem repetit Sc kiffirn . „Si non liceret in praxi conformare suam operationem cum
1) Philos. mor., n. 206.
2) Puta, ubi qusestio est de pcena alicui infligenda. 31 L. c., n. 206.
4 Opus Theol. A/or., 1, De Consc,, 11. 197.



opinione vere probabili, qualern descripsimus, onefosa nimis et anceps et anxietatibus plena homini regula iniponeretur, qua in agendo vix aut ne vix quidem usui foret. Ouod autem tale est, a sapientissimo Legislatore proficisci non potest. Krgo dicenda licita fore talis operatio, utpote a Deo non prohibita. i) Neque aliter dicit Gt'nirot: „Insuper in hoe systemate (aequiprobabilismi) magnum illud incommodum reperitur quod cogit ad comparationem inter varios probabilitatis gradus , qu.i ie nihil fallacius et instabilius." 2) Kadcm habent Sn/nth 3), Lihmluh/,
4) et Noldin. 5)
Respondeo H;ec egregiorum adversariorum difficultas errore
innititur, qui „ignoratio elenchi" nuncupatur. Nihil aliud ex.gi-
mus, neque — id quod insinuat Lehmkuhl - - vi systematis
exig'ere debemus, nisi quod ab ipsis probabilistis exigitur, nimi-
rum, ut quisque antequam agat pro viribus, id est proforttonntn
cum dihgentia veritatem inquirat (p. 8). Quodsi, ventate debita
cum diligentia inquisita, non af>/>ant, probabilitatem unius sen-
tentiae superare probabilitatem alterius, nulla exontur obhgat.o.
Atque haec dicta sufficiant, ut priorem probabilistarum thesim
reiciendam esse patescat.
Faxit Deus O. M., ut omnes tam Seculares quani Regulares
veritatem tantum et pacem diligentes Ecclesia optatis respon-
deant, illudque cui toties SS. Pontifices adversati sunt, systema
deserant!
1) Philos. vior.,, 1, n. 171.
2) Theol. mor., I, n. 73.
3) Theol. mor., n. 63.
4) O. c„ p. 47-
5. De Principiis, n. 228.



SECTIO II.
De altera atque secundaria probabilistarum thesi.
IJriori atque primaria probahilistarum thesi explosa, restat ut alterum atque secundaiïum prolmhilistas inter et aquiprobabilistas dissensus obiectum ad trutinani revoceimis
Porro plerique probabilismi fautores contra plerosque aquiprobabilistas docent in dubio cessationis aut adimpletionis legis standum esse pro libertate. Cui asserto opponimus thesim liane • Quum ces sa ti o aut adimpletio legis stricte dubia est, sequenda est ea qua legi suffragatur opinio.
Dico: stnctc dubia; quandoquidern ultro fateor, non dari obligationem legis servanda in dubio lato cessationis aut adimpletionis, seu, ubi legem cessasse aut adimpletam esse probabilius sit. Quo posito, sit:
Arg. I: Ex auctoritate S. Alphonsi.
Quamquam mficiari nolo thesim alteram aquiprobabilismi non tanti faciendam esse quanti facienda est thesis prior, tarnen nequit negan, eam latissime patere atque ipsius systematis partem intcgralan lure ac merito nuncupari; ita ut ea qua supra (p. 42) de S. Alphonsi auctoritate diximus, etiam alteri systematis thesi appheanda esse videantur. Atqui Doctor zelantissimus int eg na u propugnavit aquiprobabilismi systema, seu, quod in idem incidit, intigrum reiecit probabilismum, id est, docuit non tantum op.nionem certo probabiliorem faventem legi esse sectandam, sed etiam in dubio stricto cessationis aut adimpletionis egis, eam qua legi suffragatur opinionem sequendam esse.
Equidem non mficior, S. Auctorem prius benigniori adliasisse sententia, veium, re melius perpensa, rigidiorem opinionem propugnavit.
Atque primum quidem certissimum est, legem, qua dubie cessaverit, opinione S. Alphonsi obligare; quandoquidern illud m postenoribus „Theologiae moralis" editionibus diserte asserit. „Si lex, inquit, est certe condita et certe promulgata, et inde
9



oritur dubium an sit abrogata, vel revocata, aut dispensata, est observanda, quia tune ipsa possidet." i)
I.egem autem, qufe dubie adnnplcta sit, sententia S. Doctoris obligare, ita probatur: S. Auctor docet principium possessionis unk'irsiiH seu absolute valere. Atqui, ipsius S. Doctoris opinione, in dubio, nuin lex adinipleta sit, possidet lex.
a) Maior primum probatur expressis S. Alphonsi testimoniis. „Hoe autem, inquit, secundum principium (scil.: in dubio melior est conditio possidentis) 1 i. et aliqui illud infirmare conentur, ego tarnen nescio quomodo in omnibus negari possit ... Nemo ne<rare potest principium, meliorem souper esse possidentis conditionem. Casu igitur quo possidet lex pro ea standum est; si vero possidet libertas, standum pro libertate." 2)
Acctdit, quod S. Doctor principium praedictum tot casibus applicat, ut omnino dicendum videatur, illud eius sententia semper valere. ,,Kx pnefatis (id est ex dictis de principio possessionis), inquit, infertur 1. quod, si lex dubie condita est vel dubie promulgata, non obligat, quia possessio non stat pro ipsa sed pro libertate. Idem dicendum, si dubitatur, an in lege promulgata comprehendatur vel ne aliquod onus ; tune enim non tenemur illud implere, quia pro illa parte, de qua lex est dubia, lex non possidet. Contra vero, si lex est certe condita et certe promulgata, et inde oritur dubium an sit abrogata, vel revocata, aut dispensata, est observanda, quia tune ipsa possidet....
„Infertur 2. id quod de lege dictum est, dicendum esse etiam de voto; votum enim est instar legis particularis quam homo sibi imponit. 11i 11c si quis dubitat an eniiserit votum, non
tenetur illud implere, ut communiter docent Sic pariter qui
dubitat, an in voto emisso comprehendatur aliquid vel non, non tenetur ad votum quoad partem de qua dubitat: pro illa enim parte votum non possidet.... Contra vero, si quis est certus de voto, et dubitat de satisfactione tenetur quidem ad votum, quia tune votum possidet ....
„Infertur 3. quod subditus, quamvis non teneatur obedientiam praestare superiori pr.ecipienti in iis qua; suilt certe illicita,
ij Th col, nwr., I, n. 27. I) /Zwol. mor., I. .1. 26.



tenetur vero in iis de quibus dubium est, an sint licita vel ne, quia in dubns standum est pro superiore possidcnte iubendi potestdtem, qua in dubio exspoliari ncquit.
„Infertur 4. quod adolescens dubitans, an vigesimum primum annum expleverit, non tenetur ad iVitinium. Dubitans vero an pervenerit ad annum sexagesimum, quo < ompleto probabiliter homo deobligatur a ieiunio ... . tenetur ad ieiunium, quia tune possidet leiunii pra:ceptum. Idem dicendum de eo qui dubitat de retate requisita ad sacruni ordinem vel beneficium suscipiendum: tune enim stat possessio pro pnecepto. Idemque dicendum de eo (jiu est 111 sabbato et dubitat an transierit hora media: noctis; tune enim nequit vesci carnibus. cii.11 adluie possideat pra;ceptun; abstinentie. Secus vero si quis dubitat de hoe in feria quinta, quia tune post adliibitam diligentiam lieite potest edere earnes, euni adhue possideat libertas ....
„Infertur 5. quod si post matrimoniuni bona fide contractum, supervenit dubium de valore iliius, ante inquisitione.n veritatis
dubitans non potest petere, sed tenetur reddere quia coniux
ignorans dubium adhuc possidet ius petendi. Post vero inquisitionem dubitans potest etiam petere
„Infertur 6. quod certus de debito et dubius de solutione, tenetur solvere." 1)
Quibus solutionibus menioratis haud dubium esse potest, quin principium quod />ossrss/t>n/s dicitur, sententia S. Alphonsi generalissimi!»! sit atque universim valeat.
c) Denique S. Doctor casus praedictos solvit, solo principio possessionis innixus, nulla ratione ex peculiari conini natura vel indole deducta ; quod quidem comprobat, principium illud al» eo absolutt' admitti.
Minor autem nostr.e aryumentationis vel ex hisce S. A11ctoris verbis satis evincitur : „Ad dignoscendum autem, pro qua parte in dubiis stet possessio, videndum pro qua stet prsesumptio. Prsesumptio vero stat pro ea parte, qua, nun tenetur ipsa factum probare, sed onus probandi illlud transfert in alterum : tactuni emm non prcesmnitur nisi proln-tur." 2) Porro nemo dif-
1) /-. <•„ n. 27 54.
2) Theo!, mot ., 1, 26.



fitebitur, opinione eius, qui principium possessionis praeclicto sensu sumit, in dubio num lex adimpleta sit, legem possidere.
Quo argumento prolato, superest ut ad ea quae ab adversariis obici solent, respondeamus.
Porro tres sunt textus qui nobis opponuntur; quorum duo explicandi sunt, emendandus est tertius.
In „Tlieol. mor.'' S. Doctor ita dicit : „Quando autem prohabilc est quod obliyatio legis nunquam inceperit vel quod lex abolita sit, tune cessat praesumptio pro lege et possidet libertas." 1) Respondeo, S. Alphonsum loco citato dicere de probabilitate expedita, qua; tune tantum adest, quum dubium strictum solutum est 2), quod ipse S. Doctor innuit in textu qui obicitur asserens : „Nee huic obstat sententia, quam secuti sumus 1. I, n. 97. scil. quod in dubio an lex recepta sit, lex bene obligat. Nam hic non versamnr in dubio, sed in opinione probabili.'' (1. c.)
Secundus qui obicitur textus Hic est: „Notandum autem circa consuetudinem id quod dicit Viva, art. 2, n. 8. scilicet, quod ad excusandum sufficit probabilis consuetudo." 3)
Respondeo idem quod ad primum qui opponitur textum respondi : iterum sermonem esse de probabilitate expedita, nequaquam vero de probabilitate tninori aut etiam ceqitali. Hinc S. Alphonsus post verba citata ita pergit : „Bene autem advertit Mazz. de 3 prcec. e. 2, quod in dubio de consuetudine possidet prceeeptum, unde petenda est dispensatio ; secus, si probabile sit adesse consuetudinem." 4)
Denique locus in „Theol. mor." (1. I, 11. 99) emendandus
1) Theol. mor., III, 112.
2) Probabilitatem proprie diclam seu exjHvlitam exigere, ut (lul)ium strictum solutum sit, hisce docet S. Antistes : „Quum adest ex alia parte opinio ceque probabilis j>ro libertate, tune ex neutra ]>arte aliqua potest superesse probabilitas seu probabilis ratio apta ad prudentem liominis assen sum sibi trahen du 111; nam ex his a:quahbus probabilitatibus aliud quam nier urn dubium non resultat" (Theol. mor., 1. I, u. 71). Rursus : „Sieut statera tam in sequilibrio est, cum ei nullum pondus imponitur, quam cum a>qualia in ponuntur onera ; eodem modo, cum du» probabi les opiniones occurrunt, ipsa adeo iudicium suspendunt ac si nulla ex utraque parte probabilitas exsisteret" (1. c.).
3) Theol. mor„ III, 290.
4) ^



est. „Una sententia, inquit Acrtnys, obiter prolata, puta, I. I, n. 99, ex prioribus editionibus incorrecta reniansitn quod utique non alii tribuendum est causae quam S. Auctoris oblivioni vel ïpsius editoris indiligentiae.
..Dicimus S. Auctoris oblivioni. Licet enim ipse opus suum ad ultimas usque editiones continuo perpoliverit, illud tarnen <am a secundn editione ad tantani perftctionem adduxerat, ut "pen quoad universam eius rationem, nihil deesse viderêtur. Atque lunc fuit quare in ultcrioribus editionibus qusestiones tantum peculiares ad trutina.n revocarit, casque sigillatim, sive ad den do, s.ve reformando, sive denique magi, explanando i.nmutarit; qui agendi modus causa fuit quod S. Auctor non "innri in singulis editionibus relegebat; sed ea tantum corrigef!lt qU;b eo u'»'I"»re immutatione indigere ipsi videbantur. Humams enim vinbus impar est posse quemquam semper opportuno tempore singulis attendere, ut ipse ad Remondinium d.e 27 Januarii 1757 scripsit (Lettere, III n. 28); sicque evenisse videmus, ut in plerisque ad eumdem Remondinium epistolis novas aliquas notulas, in nioralia pnesertim opera inserendas Venetias transmitteret.
I'otest et editoris indiligentiae pradict^ omissio adscribi. Frequenter enim accidit, ut editor nullam de emendationibus ab Alphonso indicatis curam haberet; sic iam in tertia operis editione insertionem Elenchi quiestionum reformatarum pratermisit, quamvis Alphonsus, litteris 23 Ianuarii datis expresse de pra;d.cta msertione admonuisset. Nonnulla etiam in Hom. aflost. immutanda deinceps fuerunt iuxta Monitum „Theologi® morali" adiectum, de quo S. Alphonsus, in suis die 7 Septernbris 1772 dat.s litteris, Remondinium monet. At quarta immo et quinta Hom. apost. editio omnino similis est tertia; ; neque reperitur illa, quam S. Doctoris epistola circa conscientiam probabilem indicaverat immutatio.
Adde quod Alphonsi scripta, qua? Bassani seu Venetiis prelo subiciebantur, non a. S. Auctore, sed a quodam extraneo recognosci solebant. Kt quamvis Remondinio docti recognitionis-
I) Theol. mor., I, n. 81.



que periti viri solectum crebro commendaret, non seniel tanien accidit, ut S. Doctoris opera mendis referta in luceni prodirent, sicut ex pluribus eius litteris constat.
De cetero, ne in praesenti quidem materia desunt huiusmodi vel oblivionis vel indiligentiae exempla. F.tsi enim S. Alphonsus sententiani immutavit quoad probabilem voti satisfactionem, attamen h;ec immutatio in opere htruzwnr < P/atica, cap. 1, n. 17, locuni non obtinuit nisi in sexta editione, qua- Neapoli 1765 vu1<rata est ; alia: vero, Kassanenses scilicet seu \ eneta: editiones? item 1'armensis 1782, qua: nempe in regione valdc dissita prelo fuerunt subiecta, antiquam iu-iter, cap. I. n. 17. refcrunt sententiani" 1).
Uinc ex eo quod locus in //nol. mor. (1. I, n. 99) iinmuta111 s remansit, haudquaquam efficitur, S. Alplionsuin suam dj dubia legis adimpletione sententiani non immutasse. Kius etenim retractatio tam invicte probata est, ut pradicti textus expunctionis omissio aut Auctoris oblivioni aut ipsius editoris, quam toties S. Doctor conquestus est, indiligentia: tribuenda sit.
Ceterum ip.-i iam probabilistae apertis S. Alphonsi testinionjis coacti victas incipiunt tradere manus: „Videtur, inquit Sabctti, plein n tradassi quidquid in contrarium scripserat " 2) Item Xoldiu, „S. Alphonsus primis teniporibus suum systema probabilisticum pariter extendit etiam ad quaestiones, in quibus de cessatione le»is agitur ; postea verc» liane sententiani retractasse videtur, et plures quaestiones particulares sua; thcologia moralcs iuxta liane doctrinam reformavit. Quodsi in opere t/uologifë moralis nihilominus occurrunt resolutiones quae cum hac doctrina non concordant, id aut inadvertentia: tribucndi.m, aut dicenduni est, S, Doctorein in partieularibus quaestionibus noluisse urgere sententiani reformatam." 3) Maltiai : Obici quidem solent tria loca ex 'I/nol. mor. ; sed cum dubitari nequeat de mente S. Alphonsi, smae interprctatiuiiis reguhe exigunt ut, si fieii possit, aliquo niodo explicentur it.i ut 11011 contiadicant doctrinaj eius manifestae, vel simpliciter emendentur, tanquam inadverten-
I» Ciaudé, De morali systcmatc S. 2 1'heol. moj'.i 11. 67. 31 De PrittcipiiSy 11. 229
Alphonsi, p. 102



ter relicta ex editionibus anno 1764 anterioribus. Unde a probab.lististis non sunt in subsidium vocanda illa loca, pront adhuc facit I\ Lehmkuhl." 1
Arq. 2 Ex eo quod in dubio stricto conditio eius quod prius fuit, melior est.
In dubio stricto conditio eius quod prins exstitit atquc a>qnc probabilih r cxsistar pergit, melior esse videtur conditionc eius, quod dubie supervenit 2) Atqiti Lx seu legis exsishutia prior est legis eessatione vel ,1diwpletiom, quippe qua; legi pneexsistenti superveniant. Krgo in dubio stricto, mim lex cessavent vel adinipleta sit, conditio legis melior esse videtur.
Mawr propositie liisce argumentis stabilitur :
a) Assertum Maioris sua sponte magis rationi placet propositione contradictoria, a probabilistis admittenda, qua; est: In dubio stricto conditio eius quod dubh supervenit melior esse videtur condmone eius quod prins exstilit atquc cequc probabihtet i .isisti" pi/gtt, qua; quidem spontanea in eam rationis inclinatio argumentum, illud verum esse, suppeditare videtur.
b) Quum rationes immutandi normam agendi practicam directe squales sunt atque rationes eam qua; hucusque vigebat retinendi (quotl in hypothesi nostra obtinet), illa hic et nunc sequenda videtur norma, quae stabilitati seu stabili agendi rationi favet. Atqui stabilitati seu stabili agendi rationi favet norma qua; exsistebat vigebatque donec dubium supervenit. H;ec igitur norma practice assumenda videtur.
Obuitm : „Sequenda est, inquit Xoldin, norma quae stabilitati favet, quamdiu exsistit sufficiens ratio, qua; stabilitatem exigat mutationemque prohibeat. Atqui in dubio de cessatione legis non exsistit ratio, qua- priorem normam retinendam esse pr;escribat." 3)
I\ cspond co: Ip-ius praecise stabilitatis pr.estantia involvit ra-
I) Col/a/. Brug. 1903, p. 172.
21 Hoe seiistt S. Aiphonsus et alii aecipiunt „principium possessionis," .juuleiuis respirit materiam a materia iustiti* (listinetam ; verum quutn alii aliter illu.I e\plleent, al. ïsta denommatione abstinuimus, memores huins Aquinatis: „Sapientis est 11011 curare <le nominibus." Suffieit nobis demonstrasse veritatem in Maiori nostra froposiiione contentam.
3) De J'rimij)iis, 11. 230.



tionem, ob quam norma prior servanda est, ubi nulla ratio immutandi normam occurrat.
Urget Noldin: „Occurrit ratio, qu$ priorem normam i. e. legem hucusque certam nunc vero dubiam deserendam permittit, scilicet principium : lex dubia non obligat." i)
Rcspondco: Ratio allata non probat sed afifirmat idipsum quod probandutii est, aliis verbis, involvit petitionem principii; siquidem qua;ritur praecise, num lex stricte dubia, qua: certo exstiterit, obliget.
3- Denique ni>i .1 laior nostru admittatur, nulliim superest argumentum, quo comprobetur, legem strictc dubiam non obligate. kt sane; argumenta probabilistarum, utpote qua; diversis rationibus affirinant idipsum quod probandutii est, (p. 89) mera; pctitioncs principii simt. Xeque dicas, ut thesim illam denionstres: Lex seu ordinatio pra:cipiens, qua; penitus ignoratur, non obligat; atqui ordinatio praecipiens, qua: stricte dubia est, penitus ignoratur: — 11e illo, inquam, argumento utaris, quum ;equali iure ita ratiocinari liceat: Ordinatio permittens seu libertas a lege pneeipiente, quam exsistere penitus ignoratur, nihili faeienda est. Atqui libertas a lege pra:cipiente quae stricte dubia est, penitus ignoratur. llisce accedit, quod, si stricte loqui velimus, integrum illud argumentum petitione principii laborat; quandoquidem dicere: ordinatio pnecipicns qmv penitus ignoratur non obligat, idem est ac asserere: ordinatio prcecipicns qnce strictc dubia est non obligat. Restat igitur, ut dicamus, legem stricte dubiam non obligare, quia in dubio stricto melior est conditio possidentis, seu, prout supra diximus, quia in dubio stricto conditio eins, quod prius est ilubieque exsistere pergit, melior esse videtur conditione eius, quod dubie supervenit. Atqui, ita repetere licet, lex seu leg/s exsistentia prior est legis ccssatione aut adi/uplctionc, quippe qua; legi pneexsistenti superveniant. Krgo in dubio stricto, num lex cessaverit aut adimpleta sit, conditio legis melior esse videtur.
Arg, 3. Ex eo quod Deus 0. M. aeque legi ac libertati consuluisse censendus est.
1) L. c.



Sapientissimo Legislaton summopere convenit, ut hominis officis *que ac e.us iuribus, ordinationi su* prscipienti Sdue ac pernnttent. consuluerit. Atqui id exigit ut Deus O M
liuTlaV tnat0nem Pr£Edpientem non "bIig"e donec probabiH ' StatUerK Pr;edictam obligationem non ces,are
seu ord.nat,onem permittentem non reviviscere, donec lex pro-
e ïberteTaVer,t *■ »Iura '«gK aiunt Alph.,
ertatis m pan causa aequalia sint oportet. Ut. igitur lex
it *asnon r? **rtuum',ta divers°-^
bertas certam legem ev.ncit." ,) Item De Caigny: „Vix mtelI',' possc videtur, qua ratione duplicem in dub,is solvendis nnnsuuvni adhibere praesumant (probabiliste). Htenim, ut lex
.uxtno M1": °PUS CSt nü" ■SülUm °P« Probabiliore >• ,nU °S' neC cat' "vtobihtcrquc probabiliore iuxta plures alios ; sed e.usmod, probabilior opinio postulatur, quod sit pro-
ïuxta reliquos; quinimo, si Probabiliste forte probab.hss.mam opinionem ad menton S. Alphonsi sumerent Ier 1 gare dumtaxat inciperet quum practice certa nobis appareret ertitudine moral. non late sed strictc sumenda... Contra vero
'T"- "f' SUffiCeret' "°n SO'Um certitudo moralis
ou h uTm°-/"Milissi""1' nec so1"™ opinio certo notabilitcrq t probabilior ; imo neque solum opinio certc probabilior, (quod
d.co tantum pro iis, qui tot distinctiones admittere videntur)
sed ,am sufficeret opinio aqtK probabilis; quin etiam, adhuc
opinio ,vnotalnlitcnjuc minus probabilis satis esset: siquidem
mxta nonnullos luec opinio necdum strictum dubium posithmm
practice rumpit; pro.nde iamiam libertas solveretur. I'orro, nemo
non v.det mcnsitram certe duplicem, maxima cum ngiditate contra
Ugcm cum bemgn.tate valde notabili contra libertatem adhiberi
per.nie ac si uira libertatis hu ma me iuribus legis divince ,„ul-
tum, imo maxime prajponenda viderentur." 2)
Arg. 4. Ex eo quod thesis adversariorum dubia est.
Lex quae dubie cessaverit dubieve impleta est, obligat nis, dcmoHstretur seu eert urn sit, eam non obligare Atqui illud certum esse, nemo qui prudens audit pertenderit.
l) 11. 224.
2,1 t)e Ktn. mor. syst. S. \lpk„ 11. 514 515.



Maior cvincitui* e principio ab omnibus admisso : In dubio practica non soluto pars tutior scqncnda est.
Ut Minor comprobetur, sat erit advertere litec :
a) Argumenta adversariorum, prout mox videbimus, aut petitionem principii iiivolvunt aut eiusmodi sunt, ut ipsamet ulteriorem probationem exigant.
b) Addc permultos seinper eosque graves et insignes theologos conti ari;u sententia; patrocinatos csse.
c) Transmisso, argumenta adversariorum non carere probabilitate, nemo tarnen neg;tverit, etiam nostra argumenta eiusmodi csse , ut nostr.e sententi.t veram probabilitatem pnebeant.
Quis autem, hisce attento oculo lustratis atque bene libratis, asscrere pertentaverit, sententiam probabilistarum extra dubium positam csse.
Quibus omnibus pertractatis, patet, satis incompleta esse ea quae in liane materiam disputant Lehmkuhl, N'oldin, Cathrein, Maliieu atque alii quorum argumenta iam solvenda nobis sunt.
Obicitur |: I-ex stricte dubia, omnium consensu, non obligat. Atqui in casu lex, quippe qua; a;que probabiliter abolita aut adiinpleta sit, hic et nunc stricte dubia est. Ita Merkelbach i) et alii.
Respondeo I)ist. maiorem; lex qua; in praesenti stricte dubia est neque prins, id est antcccdcnter ad didnitm, certo exstitit, non obligat, conc.; lex qu;e in praesenti stricte dubia est, sed prins, id est, antcccdcnter ad dnbinm, certo exstitit, non obligat, nego. Kam obligare supra satis superque probatum est. hadem distinctione distingno ininorcvi. Nego conclnsioncm.
Instabis : I-ex quie in praesenti stricte dubia est, sed prius, id est, antecedenter ad dubium, certo exstitit, non obligat, prcecisc quia dubia est. Atqui si eiusmodi lex non obligat, qma dubia est, idipsum affirmandum est de omni lege dubia. lam age, lex qua; ;eque probabiliter cessax it ac non cessavit, stricte dubia est. Ergo eiusmodi lex non obligat. ,,Si, ait (rèmcot, (ut nobiscum admittunt jequiprobabilistae) lex dubia non obligat, prajeise quia dubia est, nunquam obligabit lex dubia. Atqui lex est ;eque dubia, quando probabile est eam desiisse quam quando
l) Kerm ftcclèsiiisliquc de 19°7i !'• 37-



S"aaSScè4r """ **S>Stm' E,E"' e,iam quantl° dubi«"'
ZZ, *ZT?m T- 'CX """ °bligat'" ')Itc-mAW-
,, ..." " "bla non " L'**U' prrecise q„ia dubu, semper 2 : 'bm """ >»", dnbl „ Ie* in dubfó
est in dub^T"3' """Pe * Pr""a 'iu''exsistentia'l""" dnbia
*■ io oó * r* Cei,"t"",C• * *"**»> «* «*» ces.
P C" '!ul»« «vad.t ipsamet exs,,tentia W,is " n "r:d'° A'X" 1"* «* = Lex, qua., in pra-'scnti
exstitit i"" L'St' l'S' ™tec«''-M»addubi„n,.ce,l„
maxns*mm t* 
obIi<r;>t '• , ; e,l,s,nod« ^x, nostra upinionc non
Prins fuit At' ■'!'U ^ mcIlor <--st conditio eius, quod i- ' I'bertas ab ordinatione praxeptiva iosa lnc
orcmat.one natura prior est; ipsa autem illa ordinatio prior est
oblLt oblaat V a(i"Tletl<,nC- Krg° in Pri0ri casu lex Hgat, obligat vero in altero.
k^T"J' "-uenla(,modllm obligatio pendel a notitia cal,,
£s-
,rL,(R®8.POn.d®° : f*" ; ratio autem, ob quam negari debet
leg is j CXSistCre i"Cipit' re(luiritur n°titia
Ma,! ' qUUm' Ub' * seu ortu obligationis agatur
obUgatio (>rta
sit Praiterci i 1 P°rRat' tlUL,,n eo in casu /«-prior
I LIZr t eX'g,t ;eqUa'itaS iurium' W sapientisJmus
' Instabis OhP' 7'"" Ml,l'isse c™scndus est' <P- '*'■)
Instabis . „Obl.gato m actu secundo, inquit Arendt non ex -U promulgationis certitudine fluit sed etiam ex .-Ja promuT gabon,s applicatione : ista anten defici, in eas„»4) '
. ... e8p0n,,eo- NeS<- PranufcaKonis applicationem, de qua adveraanus ^ ^ -
" Theol. mor., I, n. 76.
2) mor., I(t. consc. prob., 11. 3,.
3 Jheol, mor., n. 67.
4) ./«#/. ecclcs., 1902, p. 268



cundo oriatur ; siquidem argumenta a nobis proposita demonstrant, conscientia; obligationem adesse, si ea de qua in obiectione sermo est applicatio certo prceexstitcrit, atque hic et nutte ceqiu probabiliter exsistere pergat. < tbligatio autem in casu exsurgit ex lege servandi pra;ceptuni quod dubie cessaverit dubieve impletum est ; quani quidem legeni exsistere probavimus.
Obicitur 3 ; Ubi lex probabiliter cessavit vel impletaest, obligatio fit dubia. Atqui obligatio dubia obligatio nulla. „Qui, ita Noldin, legi probabiliter iani satisfecit, fsive extra sive intra materiam institiae), non tenetur : eo ipso enini, (|uod probabiliter iani *atisfei it, obligatio fit dubia; obligatio autem dubia nulla est. i) 1'ariter Sabetti ; „Non est imponenda obligatio, nisi de ea ccrto constct 1'orro non constat de obligatione, cui iani.... probabiliter satisfactum est." 2) Consentit Maliieu, 3) qui Lectorem remittit ad probationem Minor is, quam p. I20retulimus atque
ad trutinam revocavimus.
Respondeo I: Retonjueo argumentum: ubi lex probabiliter tantum cessavit vel impleta est, libertas a lege seu libertas moralis dubia est. Atqui libertas moralis dubia libertas moralis nulla.
Respondeo II: Neg. tnai.; quandoquidem probavimus, dari obligationem, ubi lex probabiliter tantum cessaverit vel adimpleta sit; obligationem inquam oriundam ex pra;cepto servandi legem dubie abolitam vel impletam ; quod praeceptum exsistere quatuor argumentis demonstratum est. Accedit quod sufficeret probasse, sententiam adversariorum dubiam esse (p. 141). Minor, quae multa explicatione indiget, transcat. Nego eoncl.
Obicitur 4' Mens legislatoris, ait I.ehmkuhl, liumana; infirmitati debet esse accommodata. At onus nimium esset, si omnimoda certitudo 111 omnibus illis casibus requireretur, id est, iuxta contextum, „si non sufficeret probabilis legis impletio. 4)
Respondeo: Quotl onus illud, a Deo O. M. nobis impositum, nimium foret, id èt gratis asseritur, èt experientiae adversatur.
i l)e 1'rincipiis, 11. 231.
2) Theol. mor.y n. 67.
3) (ollat. Brug., 1903 j» 173.
4) Theol mor., 1, 11, 109.



modo Z PCI' tra,1Sennam' M»»k«hUara solaw quam
modo ïefutavimus sententie su.e rationem afferre; quod sane
suspicionem mgerit, arguraenta ab aliis probabilistis v. g a
doctiore'atau'' ySabctt!< -l/a,w aüata, a probabilistarum cioctiort atquc solidiore pro infirmis haberi.
Obieitur 5. „Ouando , ita Génicot, agitur de obligatione mponenda, homo haberi debet ut reus a quo aliquid exigitur "c declaretur obligatus, o, Jet ut eius oblgtio
demonstretur et qu.dem pro illo instanti de quo agitur. Si autem
Zf—" 'T1 neqUit- llt C;iSU 'i P-babiltrce"
sant is, nianet liomo liber." ij
RMPO".!™,,qual,,n nunc |K.rtractamus co
sris ver°■««***
n 2 V" r "" M 'woeri debet ut
qu, v, sententra; .„dieialis ob%atio„e aliqua obstringebatur
Zi r mS'"rob»bilit" «™,„ necne fn elus-
? CaS" bI,«r,t"> »'&" P»»it ac debeat, per „e pendel a •solutioiie quajstionis modo a nobis agitato.
enim '«T 'T ^ d°Ctnna Probabilistica dicta sufficiant. lam
thé" ra 70nStraSSe m,hi Vk,e0r' «*»»¥* adversariorura thesim, j)r£Esertrai vero priorera esse deserendam. Quodsi autem
Z,S qm' qua ratiü"e fi-i potuerit, ut systema, quod ita
viltcm"'1'1" '' t0t TS d°CtiS sustineatur- respondeo id, mea
est è ;T'n'°ne' Ct °m,niS pr°Pensioni ad «Jud quod facilius
eSSêi^3^T^C7t:T,:ripr;babi:istarum
s"1 Mater'debi,itan<Ium »y»tem? Zra^
tationls fi T* ^ ** adversata' Ceteruni huiua dispuafora fi„era facens ,d u„um ab egregiis raeis advensariis peto,
ut .ps, (lissertationem hanc impugnaturi, èt argumenta nostra
n'ostra Z^Z' ? Ultenorem arff"me.itorura probationem, ét 3d obiectlones responsa cura lectoribus coramunicent.
i 1 Theo/, mor., 1} n. 76.



AFFENDICU LA.
Ut aequiprobabilismi probationem absolvamus, iuvat supra positis subiungere appendiculam, qua demonstretur thesis, quam jequiprobabilist;e cum proWabilistis contra probabilioristas propugnant. Sit igitur :
The8is : L e x s t r i c t e d u b i a non o b 1 i g a t, s e u : 1 i c e t s e q u i opinionem x q 11 c vel f e r e ae (| 11 e p r o b a b i 1 c 111 qua; fa v e t 1 i b e r t a t i, r c 1 i c t a :e q u e p r o b a b i 1 i qua; 1 e g i patrucin a t ur s e n t e n t i a.
1. Admittendum videtur systema n>orale quod propugnat S. Alphonsus, Doctorem dico, quem Kcclesia praecipuum 1 heologiae moralis magistrum tutuinque theologorum ducem laudavit atque laudare non desinit (p. 43). Atqui S. Alphonsus uti unicuique notum est, docet, licitum es?e usum opinionis ;eque vel fere aeque probabilis pro libertate, opinione a;que probabili pro lege relicta.
2. Accedit auctoritas theologorum. qui hodiedum ita communi calculo approbant thesim statutam, ut iam nullus dubitationi locus subesse videatur.
3. In dubio stricto conditio eius quod prius est melior esse videtur conditione eius quod supervenit. Atqui libertas ;i lege particulari ipsa lege natura prior est.
Ad rem S. Alphonsus in opere Confessore dirctto: „Inter ca;tera prinium obtinet locum principium hoe certum : Mclioy est conditio f>ossidrntis." 1) Kt pariter in Hom. apost. : „Cuni dubio speculativo operari licet, cum operans aliis ductus rationibus practice iudicat esse licitam eam actionem. Nam alia; sunt rationes ut iudicetur de rei veritate, v. g., quod bellum sit iustum, quod pingere in festo sit opus servile ; ali® sunt rationes, ut iudicetur actio esse honesta, nimirum licitum esse pr;eliari in bello dubie iusto, pingere in festo, ex alio principio certo (ut est illud : Melior est conditio possidentis aut aliud simile) c'ubium deponens. Qua de re in dubiis videndum est, cuius sit possessio, praecepti an libertatis." 2)
4. Quum ordinatio Dei permissiva seu ius hominis xque pro-



quum op!„io qu^Te" Hbertld'^ 7" *
qua favet legi, directe nulla datur ratio^'b ^ ^ 0pini° tanquam norma a^endi - ■ i quam una pr$ alia
gnari pote« ob '* ne1"c rati" indirecte assi-
hv,ndu„, z pracep"ra -ofifid-
iuam ordinationi permiss vae seu in.-; 4. ■ res ,ta se habet, licet, attenta Dei O Z u ^ "b'
opinionem bemVniorem id r t ben|gnitate, supponere
norma habendam <"« ««* pro est'in » ™-.
,m,erhii,e'
exponero pt.ric„J„"^Tf'"f **!
r
missiva i,„ ' 'i":,"''1'' emq°'"n °rd,na,i" P"-
ideo in dubio stricto non hr ' 't""" i>rlEcePtlva-' seu officio,
»—— « xr,j^r;rrr p~cep,ivam
tioms prceceptiv.-e vel nffi «.• ' '«sionem ordina-
«- W» «r.
P"n-"di^rolSSa!i^„"!;',,,!Cn,a , T'"' ' »*»• P*.
Hi ninii'-"»' l«ssini „itu„t 11 r ,; q"'Ydducl,ntl"' a Probabilistis.
vel V 1/' ' PnnCipi0: /"-1'
Vcrun, hmc ^Z^TI "f"
principii ; èt quia i„ auctores retorqucri -jotest °!'t ' I^'t't>ne™
-—x- zr'w







INDEX SYNOPTICUS.
Prsambula Pa?.
5
-IX 1 I«> PIIIJU.
,, ,, De 'Jrlor' probabilistaruni thesi. .
- ;
£1 , c 7* Pr0babll-tan"" refutatur . ' *
arg. I. Ex auctoritate Ecclesia; . 7
I. Argumentum proponitur atque evolvitur ' A. hd ïcta doctrinal ia ' '
i. Decretum ab Alexandr» Vllhtum ' ' '9
fened|cui XI ^ • »
• 1 c 1 'l c'1 s c 1 p I 1 n a ; a
1. Acta ab Alexandro \'J|
2. Acta a Cong. S. O Cf. et Innocentio XI ' \\ 3- Acta a Cong. S. üff. et I„,ioce„tio XII
4• Acta a Clemente XI J 3
C» i* d i c t a m i v f *1 ï . -i , * j ?
. 111 x t a , i. e. ea qu,bus hcclesia comni en davit doctrinam S. Alphonsi 2. Obiectiones refutantur 3
A. Obiectio ,« SS. I'ontificc, ' k.,n' 37 »ua auctor,tate arena' - uur probabifen,,,,,,
B. Ob2- Hdicta ecclcsiastica „rob.-,
b, ™,o adversantur mere d/sciplmaria ,8
C O b , e c t, „ 3. Kdicta ecclesia»,ica po.ie, 3'
totem propugnandi probabd.smi concedunt uuam systemati adversantur .
Arg. 2. Ex auctoritate S. Alphonsi 39
I. Argumentum proponitur atque evolvitur ] '
. Magna S. Alphonsi in re morali atque prêser1 in liac materia auctoritas
• 43
ie



Pas.
B. S. Alphonsus impugnavit primariam probabilistarum thesim 49
2. Obiectiones refutantur ...... 57
A. O bi eet  ia Iudicium Ecclesia; non consentit cuiii S. Alplionso impugnante probabilisnium . 57
B. Obiectio 2a S. Alphonsus semper admisit principium: 1-ex dubia non obligat ... 5^
C. Obiectio 3a S. Alphonsus docet, certo probabilior';m sequendam esse, quia moraliter certa
est ......... 59
D. Obiectio 41 S. Alphonsus exigit scientiam legis ......... 62
E. (Obiectio 5" S. Alphonsus exigit, ut lex sit manifesta ........ 62
F. Obiectio 6a S. Alphonsus docet, minus probabilem tune tantum in praxim deduci non posse,
quum desinit esse vere probabilis . . 63
G. Obiectio jn S. Alphonsus simpliciter admittit usum opinionis vere probabilis . . .63
H. O b i e c t i o 8" S. Alphonsus non immutavit suam „Theologiam moralem" ad normam a;quiprobabilismi ....... 63
I. Obiectio 9" S. Alphonsus probabilisnium antea propugnatum non retractavit . . 65
J. Obiectio io" S. Alphonsus opinionem certo probabiliorem quam sequendam esse docet, eam intelligit, quae communiter pro certo probabiliori habetur ........ 66
K. Obiectio 1 ia S. Alphonsus ob rationes extrin-
secas declaravit, se severiori doctrinas adhaerere . 68
L. Obiectio I2a Suspicari licet, ea quas in lit-
teris S. Alphonsi omissa sunt, favere probabilismo 68
Arg. 3. E praxi Curiae Romanae 70
Arg. 4. E sensu communi 7°
Arg. 5. Ex obligatione sectandi convenientiam cum moralitate obiectiva, ultimatim cum lege divina obiecliva seu antecedenti 7l



1. Argumentum proponitur atque evolvitur . 7I
2. Obiectiones refutantur . . ^
A. Obiectio i" Non datur obligatio tendendi ad convenientiam cum lege obiectiva, si hxc non est certo cognita . ^
B. Obiectio 2tt Non datur obligatio tendendi ad ? convenientiam cum lege obiectiva, si 11£EC non nisi probabilius nota est ... ^
C. Obiectio 3* Non datur obligatio tendendi ad convenientiam cum lege obiectiva ignota . . 77
D. Obiectio 4" Sufficit, ut tunta cum diligentia tendam ad convenientiam cum lege obiectiva,
quanta requiritur ut subiectivc honeste aga.n 7S
E. Obiectio 5« Non datur obligatio tendendi ad
rem quam attingere nequeo . . y(^
F. O b i e c t i o 6» Non datur obligatio tendendi in ° egem, quae extra ordinem creatum exsistit . 70
G. O b i e c t i o 7tt Non datur obligatio tendendi in tgem obiectivam, si lex aeterna non certo pr«e-
cipiat ...
H. Obicitio 8a Non datur obligatio tendendi in ^
legem obiectivam, quum haec non sit norma recte agendi ... i n i • • • . 8o
. blect|o 9a 1'rincipium quod adstruit obliga-
tioneni tendendi in legem obiectivam involvit petitionem principii . g
J. Obiectio ioa Etiam is qui sequitur vere etsi minus probabilem sincere tendit in legem obiectivani.
S?
K. Obiectio ii" Si debeain tendere in legem obiectivam, etiam opinio paulo probabilior sequenda mihi est
82
L. Obiectio ,2- Si debeam tendere in legem obiectivam, etiam opinio sque probabilis sequenda mini est
M. O b i e c t i o 13a Nego obligationem tendendi in ^ legem obiectivam, donec probetur • . . 86



Pa<r.
N. O b i e c t i o I4a Kx les^'c «eterna probal.ilius co-
gnita obligatio oriri nequit . . . .87
0. O b i e c t i o 1 5 1 Admissa obligitione tendendi in legem obiectivam, non licet facere quod probabilius illicitum est, sed a superiore pr.escribitur 88
Arg. 6. Ex eo quod actus hic et nunc eam habet moralitatem, quam agens ei in se spectato inesse aliqua-
tenus cognoverit 89
Arg. 7. Ex eo quoil Deus 0. M. ajque ordinationibus suis
proeceptivis ac peririssivis consuluisse dicendus est . 90 Arg. 8 Ex eo quod probabilismus ad amplectendas sen-
tentias iusto benigniorss ducere videtur -9'
Arg. 9. Ex eo quod probabilismus saltem dubius est . 92 t 111>. III. Difficultates resolvuntur . • 95
1. Difficultates auctoritate innixa: . . . -95
A. Difficultas i" Kcclesia approbavit probabilisn.um . . . 95
B. Difficultas 2il Kcclesia tolerat probabilisnium 9<
C. Difficultas 3" Kcclesia declaravit, doctrinam probabilismi nulla censura dignam esse . . 98
D. Difficultas 4'1 Innocentius III innuere videtur licitum esse sequi opinionem minus probabi lem . . . . . , 101
E. Difficultas 4* Probabilismus tot theologo-
rum auctorite communitur, ut reici nequeat . 102
F. Difficultas 6a S. Thomas favet probabilismo 1 18
2. lJifficultates rationibus intrinsecis innixa.- . .119
A. Difficultas iu 1 .ex qua; probabiliter non exsistit non est satis promulgata. . . .119
B. Difficultas 2" Lex quae invincibiliter ignoratur nulla est . . . . . . .120
C. Difficultas 3., 1 .ex quum habeat rationem regul» certa es-e debet . . . .122
D. Difficultas 4' I-ex nequit agentem attingere nisi per cognitionem proprie dictam, id est,
per cognitionem certam . . • 123
E. Difficultas Keiecto axiomate: lex dubia



, .. p*g
non obligat , etiam corruit asquiprobabilismus;
admisso axiomate pra;dicto, etiam probabilismus admittendus est
F. D i ff i c u 11 a s 6» Lex incerta certam obligationem parere nequit , ,.
G. Difficultas ja Obligatio in actu primo incerta nequit inducere nisi obligationem in actu secundo incertam adeoque nullam . . ^5
H. Difficultas 8' Licet sequi oinneni opinionem vere probabilein ...
I. Difficultas 9a In omni dubio, etiam in dubio lato, melior est conditio possidentis . . ,
J. Di rficultas ioa Lex utpote qua; onerosa est l>ro non-imposita est habenda, si probabiliter non exsistat
K. D i ffi c u 11 a s 1 1" Nimis rigorosum est homines obligare ad inquirendas et sequendas opiniones probabiliores
ijl
SKCTK) ALTEIU.
De altera atque secundaria probabilistarum thesi 1,,
I. Inesis altera probabili.starum refutatur . , '• Arg. 1. Rx auctoritate S. Alphonsi . .
■?. Arg. 2. Ex eo quod in dubio stricto con-
ditio eius quod prins fuit, melior est . nq 3- Arg. 3. Kx eo quod Deus O. M. sequelegi
ac libertati consuluisse dicendus est i4o
4' ;VrF' 4' K* C° quod thesis adversariorum d 11 b 1 a e s t
II. Obiectiones refutantur '4' 1- Obiectio 1" Xulla lex stricte dubia obligat .' \V2
Obiectio 2a Continuatio obligationis pendet a continuatione certae notitise legis ... r
3- Obiectio Obligatio legis, qua; asque probabi- 43
iter cessavit aut adimpleta est, est dubia adeoque
nulla . , H



Pa}:.
4. Obiectio 4a Onus nimium esset, si non sufficeret probabilis legis adimpletio . . . • '44
5. Obiectio 5a Quum agitur de obligatione imponenda, homo liaberi debet ut reus a quo aliquid exigitur; hinc antequam declaretur obligatus, obligatio denionstretur necesse est . . . 14?
Appendicula.
I)e thesi : 1 e x s t r i c t e dubia non o b 1 i g a t.
I. Thesis probatur . . • . • • .146
II. Obiectiones solvuntur . • . • • '47















-\pud cundem bibliopolam prostant:
Vener. Innocentii P.P. XI de Probabilismo Decrsti Histo-
ria et Viruiicias, una curr> responsione ad praecipuas recentium acatholicorum accusationes adversus Ecclesia; cathohcae doctrinam moralem, auctore Francisco Ter Haar C. SS. R. pp. 165. Pr. M. 2. — Fr. 2.50.
Be Systematö morali antiquorum Probabilistarum. Dissertatio historico-moralis, auctore Francisco Ter Haar, C. SS. R. pp. 108. Pr. M. 1.25. — Fr. 1.50.
Theologia Moralis, auctore jos. Aertnijs, Editio Septima, aucta. Pr. M. 10. — Fr. 12.
fheoiogia pastoralis, auctore Jos. Aertnijs, Editio quarta, Pr. M. 2.50. — Fr. 3.75.



















rogo, ut fratres istic manentes hac de re certiores facias. Xon loquor de opinionibus particularibus, quia in istis quisque se dirigat iuxta proprium dictamen, sed loquor de systemate generali quod teneri volo, ne fratres nostri verum arnplectantur laxismum. "i)
g) Theologia moralis (Editio 6:1, 1767.)
Preefatio huius editionis docet: „Opinionem minus probabilcm in concursu probabilioris (modo luec sit ccrte probabilior) sequi nee audeo, nee possuni".
h) Epistola ad Rcmondinium. f30 Junii, 1768).
„Sententiam reicio, quod opinionem minus probabilcm cogni-
tam sequi liceat, ut Busembaum, La Croix atque onines fere Iesuitffi dicunt, <jui minus probabilem opinionem admittunt." 2'
ij Eptstola ad P. Blasucci. (Novemb. 1768.)
„Quum cognosco rigidam opinionem probabilior cm esse, dico ipsam sequi oportere; atque in eo Iesuitarum systemati adversarius sum..„ Quum porro rigida ser.tentia ccrto mi/ti probabilior est, hanc sequi debeo". 3)
1) lo circa la probabile tengo <lue cose per certo. La prima, contro P. N , che ben puo seguirsi la probabile per la libertA, quando è probabile e^nahnentc o poco meno: in modo che sia dubbio, se tale opinione sia egualmente, o poco meno probabile della contraria, che sta per la legge. — Dico all'incontro, e lo tengo per certo, che quando 1'opinione per la liberta è certamento meno probabile, „e quella per la legge è certamento piü probabile, non puo seguirsi 1'opinione per
la libertd Ho voluto scrivere ció a V. R., perchè il I'. X. mi ha fatte alcune
difficolta, volendo sostenere, che ben potea seguirsi 1'opinione per la liberta, benchè fosse conosciuta per certamente meno probabile; ma io gli ho risposta a lungo, e finalmente gli ho scritto, che siccome io ho scrupolo di far confessare che sequita N., cosi avrei anche scrupolo di permettere e far confessare chi dei nostri volesse seguire 1'opinione conosciuta per certamente meno probabile Onde gli ho scritto che eiö lo faccia seiitiie a tutti i coinpagni «li la. Kd ora prego Y. R. di farlo sentire a tutit i fratelli di qua. Io non parlo delle opinione particolari, perchè in (pieste ognuno si regola secondo il proprio dettame; ma parlo del sisteina generale, che voglio che si tenga, accioccht- non abbraccino i nostri fratelli il vero lassismo." {Lettere, III. n. 188).
2) Io riprovo il j>oter seguire la meno probabile conosciuta, come dicono Busembaum, La Croix e quasi tutti i Clesuiti, che ammettono la meno probabile.'"' (Lettere III, n. 2091.
3) Quando conosco che la rigida è probabilioret quella dico doversi seguire, e qui son contrario al sistema dé Gesuiti.... Quando per<"> la rigida è certamento press» me piu probabile. quella debbo seguire." (Lettere, III, a. 21 7



j) Jipistola ad /'. Blasucci (8 Aug. 1769). „Dicit R. T. quando opinio pro lege est probabilior ctiaiu iiiucogradu, mentem naturiliter inclinari ad illam amplectendam. Moe ego non inficior; scd quando dubitatur, utrum iste gradus superior adsit necne, tune dico mentem non iam inclinatam sed solum suspensani remanere; hoe autem illud est quod siupius iam cxplicavi, dicens, quando errtun: est opinionem rigidam esse probabiliorem, liane sequendam esse; quando vero dubiuv est, an opinio rigida sit ;eque pn,babilis aut paulo minus probabilis, sed tam paulo minus, ut dubitctur, utrum paulo probabilior sit; in lioc casu dico legem esse stra tc dubiam, et non dici posse prouuilgatam ; et propterea ipsa naturaliter non ohligat conscientias mque doctorum, neque rudium." 1)
k) hpistola ad Rcinoudiniuin (9 Dcc. 1j(>y). ,,Iesuit;e communiter Jefendunt, minus probabilcm opinionem nos sequi posse; ego vero defendo, quum cognoscitur, opinionem legi faventem probabilio/rm esse, liane nos debere sequi, neque sequi minus probabi/rin licitum nobis esse; qua de re Iesuitae apud 111e conquesti sunt." 2)
1) Homo apostolicus. (Editio 3", 177°-)
Ibidem S. Doctor ita dicit: „Utrum autem liceat cum opinione probabili operari tres adsunt sententia:, prima quarum est, ut possit quis lieite sequi opinionem etiani minus probabileiu pro libertate, licet opinio pro lege sit certc probabilior. liane sententiam elapsi sneculi auctores quasi comniuniter tenuere, sed nos dicimus,
i I >ice V. K, che quando la sentenza per la legge è probabiliore atiche di u// X'ratio, naturalmente la meute è tirata ad abbracciarla. C'ió io non lo nego; ma quando poi si dnbita, se questo grado superiore vi sia, o non vi sia: allora dieo, che la mente resta non gia tirata, ma solo sospesa ; eo cio è quello, che io ho spiegato piü volte, dicendo, che quando è certo esser 1'opinione rigida pin probabile, quella dee seguirsi; ma quando poi è dubbio, se 1'opinione rigida sia egualmente probabile, o un poco piü probabile, ma tanto poco piü che si dubita, se sia un poco piü probabile, o sia egualmente probabile : in questo caso, dico, che la legge è strettamente dubbia, e non puo dirsi promulgata ; e percio ella naturalmente non obliga nè le coscienze dei letterati, nè quelle dei semplici." (Léttere, III, n. 219
2) I Clesuiti comunemente difendono, che puo seguitarsi 1'opinione meno probabile, ma io defendo che, quando si conosce che 1'opinione per la legge è piü probabile, quella dee seguirsi, e non puo seguirsi la mem» probabile, e di ciü i (Jesuiti si sono laiuentati con me." (Lettere, 111, 11. 230).
4



eam esse laxam, et Heit, mnplccti non posse." (Tr. I. c. 3, 11. 31.) m) Epistola ad P. Villam (1773).
„In eo (id est, in opusculo, cui titulus: Dichiarazione del Sistema) omnibus patefaciam, defensorern me esse doctrinse, qua; opinionem legi faventem sequendam esse asserit, si lirec nempe opinio sit probabilior, probabilismumque a me penitus reprobari. Unum lioc dico, legem nempe non obligare, ubi opinio illi suffragans omnino dubia est.'' 1)
11) Thcologia momlis (Kil. 7', i/73)-
Huic editioni S. Doctor adiecit Monitum, 2) in quo systema suum sic exponit atque comprobat: „Dico, quod, si opinio, quae stat pro lege, videatur eerte probabilior, ipsam omnino sectari tenemur: nee possumus tune oppositam quae stat pro libertate amplecti. Ratio, quia ad licite operandutn, debemus in rebus dubiis veritatem inquirere et sequi; at ubi veritas clare inveniri nequit, tenemur amplecti saltem opinionem illam , qu;e propius ml veritatem aeeedit, qualis est opinio probabilior."
0) Diehiarazioni del Sistema ehe tiene l'Antore intorno a/la rcgola de/Ie a.zioui morali. (1774). 3)
1) „Faro paleso a tutti che io sostengo che dee seguitarsi 1'opinione ] er la legge, quando è piü probabile, e riprovo aflatto il probabilismo. Solo dico che quando 1'opinione per la legge è affatto dubbia, la legge non obbliga." (Lettere9 III, n. 284).
2) Quanti S. Alphonsus hoe Monitum feeerit, patet ex litteris, quas die 7 Septfuibris 1772 a< 1 Remondinium iledit. „Plurimi, inquit, hoe monitum ego facio, quia profert t<»111 m nieuin systema in apricum, et «111 ia est totius moralis nieii' doctrina? regula. Kt quoniam in dispulatione adeo ancipiti versatur, ut omne ver. bum. suo loco dimotum, totum monitum perturbare posset, illud hic Neapoli pra?lo suhiciendum esse duxi, ut ita ab omni mendo immune ad te perveniret." {Lettere, III, n. 264). Rursus: „Est brevis quidem scriptura, sed succo ac sententiis referta, quae omnem ex argumento ambiguitatem paucis excludit." (Lettere III, n. 265). Rursus: „Breve est utique hoe monitum, quippe quod unico contineatur folio; sed pluris ego hoe folium facio, quam quodlibet aliud, quod in libro desideraretur; èt <juia in illo exarando multum laboris insumpsi, èt quia totum meum in re morali systema complectitur." (Lettere, III, 11. 308.)
3) lam audivimus S. I)octorem testantem, se in hoe opusculo quam distinctissime sententiam suam aperturum. Prceterea in eadem elucubratione hcec nequaquam silentio pra^tereunda profert: „Triginta circiter annis de hac materia innumeios legi auctores, tam rigidos quam benignos, et intra hoe tempus indesinenter a Deo lumen quresivi ad statuendum systema, quod tenere debeam, ne er rem. Tandem, ut initio huius Opusculi declaravi, systema meum statui."