GEDACHTENISREDE
UITGESPROKEN BIJ GELEGENHEID VAN
. HET 50-JARIG BESTAAI
DER
Ghristelijke Gereformeerde Gemeente te Kampen.
DOOR
I. SCHOUTEN,
V. D. M.
Op Zondagavond 10 Maart 1901.
Kampen. = J. H. BOS. — 1901.
BRO 1901:10







GEDACHTENISREDE
UITGESPROKEN BIJ GELEGENHEID VAN
HET 50-JARIG- BESTAAK
DER
Christelijke Gereformeerde Gemeente te Kampen.
DOOR
I. SCHOUTEN,
V. D. M.
Op Zondagavond 10 Maart 1901.
KAMPEN. — J. H. BOS. — 1901.



KAMPEK BOEK- EN STEENDRUKKERIJ VAN PH. ZALSMAN.



Vóór dat hetgeen hier volgt uitgesproken werd, was het mijn voornemen niet, deze pennevrucht het licht te doen zien.
Doch, op aandrang van den kerkeraad en van eenige leden der gemeente, heb ik mij daartoe laten bewegen.
Mogelijk denkt iemand, gedachtig aan mijne kortstondige Evangelie-bediening, aan overmoed ; doch, waar het inzonderheid voor 't opkomend geslacht der gemeente begeerd werd, mocht ik niet blijven weigeren.
Zooveel mogelijk heb ik mij van kritiek trachten te onthouden en slechts feiten laten spreken.
Alleen moesten enkele gebeurtenissen, waarin ook personen betrokken zijn, genoemd worden, om het voortbestaan der gemeente, dat betwist wordt en haar goed recht van bestaan in 't licht te stellen.
Met geringe verandering geef ik hiermede het gesprokene terug.
Oebiede de Heere over dezen arbeid Zijnen zegen.
S.
Kampen, Maart 1901.







VOORZANG: Ps. 74 : 2, 15.
Herdenk de trouw, aan ons voorheen betoond ;
Denk aan Uw volk, door ü van ouds verkregen ;
Denk aan Uw erf, het voorwerp van Uw zegen,
Aan Zions berg, daar G' eertijds hebt gewoond.
Hoe menigmaal hebt G' ons Uw gunst betoond,
't Zij G' een fontein deedt uit een rots ontspringen,
Of op een hoop de wateren samendringen,
"Wanneer de stroom door U werd uitgedroogd.
Vermenigvuldigen zich niet de gedachten in Uw binnenste M. H., wanneer gij met ons, in eene ure als deze, uwe voeten zet aan de plaats des gebeds ? Ongetwijfeld verdringt schier de eene gedachte de andere, wanneer gij de rijke geschiedenis der gemeente doorloopt en bepeinst, wat al bemoeienissen God in een reeks van vijftig jaren met haar heeft gehouden.
Weliswaar heeft de gemeente tegenstand verduurd, zijn er tranen gestort, zuchten geslaakt; doch, tot roem van Gods genade heeft de God Jakobs hulp verleend en zegen geschonken.
Die weldaden, door den Heere geschonken, bewust, betuigen wij met Paulus : „hulpe van God verkregen hebbende, staan wij tot op dezen dag."
Het zijn de daden des Heeren, welke ons tot herdenking, tot eene feesture, samenroepen. Helaas ! zoo dikwijls wordt dit vergeten.
Dat wij toch niet het schepsel, maar den Schepper eeren, niet in de gaven, maar in den Gever eindigen !



Geheel het Heidendom heeft naar Paulus woord: „het schepsel geëerd en gediend boven den Schepper, die te prijzen is in alle eeuwigheid." Als eene hoofdzonde staat van Israël opgeteekend : „Zij vergaten haast Zijne daden."
Toch is het niet alleen der schepselen plicht, maar tevens naar den wil van God, de daden des Heeren te gedenken. Niet slechts te gedenken in de binnenkamer, maar ook te vertellen aan kinderen en kindskinderen. Ex. 10 : 2.
Groot zouden de daden des Heeren reeds zijn geweest indien Hij Israël had doen vermenigvuldigen, en het land, van melk en honing vloeiende, had doen beërven. Oneindig voortreffelijker deed de Heere de eer Zijns naams uitblinken, toen Israël in banden der ellende geboeid, door den God der Vaderen verlost werd. Mozes, de dienaar des Heeren, herinnerde Israël dikwijls aan deze doorluchtige daden des Heeren. Hij deed het ongetwijfeld met het doel, om het volk van den weg der ongehoorzaamheid af te schrikken, hen te wijzen op hunne heilige roeping, en te leeren in tijden van nood en gevaar, op dien God, die wonderen deed, het oog te vestigend
Het is niet alleen naar den wil van God, maar ook eene behoefte van het Christelijk gemoed, Hem in erkentenis te houden. Israëls Zieners hebben er hunne tijdgenooten op gewezen. Zelfs drong hunne stem door tot de zetels der Vorsten.
De gewijde zanger Azaf, maakte de daden Gods in Ps. 78 tot een leerdicht. Hij ontboezemde zijn hart in deze schoone woorden: „Wij zullen het niet verbergen voor onze kinderen, voor het navolgende geslacht, vertellende de loffelijkheden des Heeren, en Zijne sterkheid, en Zijne wonderen, die Hij gedaan heeft." Heldendaden door menschen verricht, worden met eer genoemd, gedenkteekenen doet men verrijzen, om hun naam te vereeuwigen, zpnder God de eer van Zijnen naam te geven.



Azaf daarentegen had behoefte den Heere te erkennen.
En zeg mij, Geliefden, ofschoon gij uzelven moet beschuldigen van zeer veel ontrouw, en schaamte uw aangezicht moet bedekken, gevoelt gij geenen drang des harten, om in deze ure de daden des Heeren voor Zijn aangezicht te erkennen en uw kinderen bekend te maken ?
Door dit te doen, in gehoorzaamheid aan God, kunnen wij eenen zegen voor het nageslacht verwerven.
Immers, een volk, dat zijne eigen geschiedenis vergeten is, wordt er gemakkelijk toe vervoerd, om andere beginselen, daarmede in strijd, te aanvaarden.
En aangezien wij geneigd zijn, de loffelijkheden des Heeren te vergeten, mogen we wel elke gelegenheid, die zich aanbiedt, aangrijpen, om ze door woord en daad der vergetelheid te ontrukken.
Dit geschiedde, met betrekking tot de daden des Heeren, niet zelden onder Israël. Er werd een teeken opgericht tot eer van God, om de gewaarwording des harten te versterken, en bovendien de gebeurtenis voor het nageslacht levendig te houden. Op zoodanig teeken der hulpe, tot eer van en uit dank aan God opgericht, wenschen wij u heden te wijzen.
Doch wenden wij ons vooraf in den gebede tot Hem —• „uit Wien, door Wien en tot Wien alle dingen zijn."
GEBED.
Gezongen : Psalm 118 : 7, 8.
De Heer is mij tot hulp en sterkte,
Hij is mijn lied, mijn psalm gezang;
Hij was het, die mijn heil bewerkte;
Dies loof ik Hem mijn leven lang,
Men hoort der vromen tent weergalmen Van hulp en heil, ons aangebracht;
Daar zingt men blij, met dankbre psalmen :
Gods rechterhand doet groote kracht.



Gods rechterhand is hoog verheven ;
Des Heeren sterke rechterhand Doet door haar daan de wereld beven,
Houdt door haar kracht Gods volk in stand.
Ik zal door 's vijands zwaard niet sterven,
Maar leven; en des Heeren daan,
Waardoor wij zooveel heil verwerven,
Elk, tot Zijn eer, doen gadeslaan.
Tekst: 1 Samuel 7 : 12.
„Samuël nu nam een steen en stelde die tusschen Mispa en tusschen Sen en noemde diens naam Eben-Haëzer en hij zeide: Tot hiertoe heeft ons de Heere geholpen
Samuël nam een' steen. Ditmaal een' steen tot een gedenkteeken.
Het was zeker geen ongewoon verschijnsel voor Israël, dat Samuël, bij eene gelegenheid als deze, een' steen tot gedenkteeken verkoos. Immers hoe dikwijls zag men bij belangrijke gebeurtenissen in gewijde plaatsen steenen oprichten !
Wij hebben u daartoe slechts bij enkele feiten, in de gewijde geschiedenis geboekt, te bepalen.
Denkt aan Jakob te Bethel.
Hij stelde den steen, welken hem tot hoofdpeluw gediend had, tot een opgericht teeken en zalfde dien met olie. Gen. 28 : 18.
Toen hij andermaal den Heere te Bethel ontmoette richtte hij bij vernieuwing een' steen op ter plaatse, waar de Heere met hem gesproken had.
Wendt uw oog naar de stroomende Jordaan, waardoor in Josua's dagen de Almachtige een pad baande en wat ziet gij daar ?
Gij ziet daar twaalf mannen ieder een' steen op den schouder tillen om op bevel van hun aanvoerder, een gedenkteeken te Gilgal op te richten. Josua zelf verzamelt



een twaalftal steenen en plaatst die in 't midden der Jordaan, daar, waar de priesters stonden. Jos. 4.
Wij zouden u meer voorbeelden kunnen noemen, doch genoeg om u te overtuigen, dat het voor Israël geen ongewoon verschijnsel was, Samuël een steenen gedenkteeken te zien oprichten.
Tusschen Mispa en Sen, wordt die steen opgericht, in het gebied van Benjamin, de plaats, welke aan eene zware neêrlaag, voor twintig jaren geleden, herinnert.
Daar zijn 30.000 van Israëls zonen, onder wie twee priesters, Hofni en Pinèhas, zonen van Eli, gesneuveld; daar is de ark Gods in handen der vijanden gevallen.
Die plaats is thans getuige van eene overwinning. Ons tekstverband zegt ons, wat er geschied is, Israël zag zich opnieuw door den ondergang bedreigd.
Door vrees aangegrepen zeide het volk tot Samuël: „Zwijg niet van onzentwege, dat gij niet zoudt roepen tot den Heere, onzen God, opdat Hij ons verlosse uit de hand der Filistijnen."
Samuël bad en offerde, en de Heere verhoorde hem.
Toen de vijand aanrukte met eene groote overmacht, donderde de Heere met een grooten donder over de Filistijnen ; Hij verschrikte hen, zoodat zij verslagen werden voor het aangezicht van Israël.
De aanvoerder van Israël nu wil deze groote gebeurtenis niet onopgemerkt laten voorbijgaan. Door het oprichten van een' gedenksteen, doet hij zijn volk verstaan: „Ons zwaard heeft ons dit heil niet verworven, de rechterhand des Heeren, de Heere heeft ons geholpen !"
Had Samuël rijke stof tot het oprichten van een steen der hulpe, niet minder voegt het ons Geliefden, na 't 50jarig bestaan der gemeente, in onze gedachten een gedenksteen op te richten.



Doen wij het mede onder het opschrift: Steen der hulpe.
I. Teeken van rijke herinnering.
II. Vertolking van dankbaar gevoel.
III. Verklaring van ootmoedige verwachting.
Wanneer we ons de lotgevallen der gemeente uit het grijs verleden te binnen brengen, worden we onwillekeurig bepaald bij hetgeen vóór 9 Maart 1851 op haar betrekking had en bij hetgeen sedert 9 Maart van dat jaar, in verband-met hare stichting, alhier tot stand gekomen is.
Men zou geheel op een dwaalspoor komen, indien men van meening was, dat het werk der scheiding van 1834, de eerste verschijning van de kerk Gods op aarde was.
Met onze belijdenis zeggen we : „Deze kerk is geweest van het begin der wereld af en zal zijn tot het einde toe." „Deze heilige kerk" (zoo heet het verder) „wordt van God bewaard, of staande gehouden tegen het woeden der geheele wereld."
Verval in leer en zeden maakt het meermalen noodzakelijk, ingrijpende maatregelen te nemen, dat het kwaad geweerd worde of noopt ons, indien de fondamenten waarop het gebouw rust zijn weggenomen, met zoodanig kerkverband te breken.
De Synode van Dordt 1618—1619, door Prins Maurits sa&mgeroepen, doet ons aan het eerste, doch de Scheiding van 1834 aan het tweede geval denken.
Immers, het werk der Scheiding was niet slechts eene geestelijke opwekking die onze vaderen in een verkeerd spoor geleid heeft. Het was geen werk, krank aan den levenswortel, maar eene daad uit gehoorzaamheid aan God, door de kracht van Hem verricht.



Waar men straffeloos duldt, dat Gods Woord wordt ontzenuwd, Jezus, (althans door velen) wordt ontkroond, daar is het zeker plicht, gehoor te geven aan de roepstem : „Gaat uit van haar mijn volk!" al is het Babyion ook niet.
Dit laatstgenoemde gaf de Heere in het hart van den nu zaligen H. de Cock te Ulrum.
Nadat de Herv. Kerk, in het jaar 1816 in een koninklijk gewaad gestoken was, de gezangenbundel was ingevoerd, de deur opengezet voor leervrijheid, liet Ds. de Cock (toen de Heere hem voor den toestand der kerk de oogen opende) geen middel onbeproefd, om Koning Willem I en de Kerkbesturen tot terugkeer tot de waarheid, tot de paden der Vaderen te bewegen.
Alle pogingen bleven vruchteloos. Integendeel, ze wekten daarentegen hevige vijandschap. Afzetting van het ambt, berooving van goederen, mishandeling des lichaams, waren het gevolg. Hierdoor zag hij zich, met zijne getrouwen, geroepen oin 14 October 1834 de akte van Afscheiding te teekenen. Evenals te Ulrum en elders, deelden ook te Kampen eenige personen de overtuiging van de uitgetreden broeders en zusters. Het tijdperk van 1835—1851 herinnert ons alhier de aanvankelijke vestiging der gemeente, het weder uittreden uit het kerkverband der Christ. Afgescheidenen en de terugkeer tot de gemeenschap der kerk. Teneinde de gemeente alhier te vestigen, was H. de Cock van Ulrum binnen Kampen gekomen.
Wat hem hier wedervoer, blijkt uit het volgende :
Uit brieven, op den 4en en lOen Juni 1835 aan zijne echtgenoote uit Kampen geschreven, vernemen wij, dat ZEerw. bij E,. Nijhuis in de Buiten-Nieuwstraat gevangen genomen werd, eenige dagen op het Bureau van Politie en bij den Commissaris gevangen gehouden en bewaakt, doch daarna te half vier in den nacht naar Zwolle gevoerd



werd, om voor den Rechter van Instructie te verschijnen.
Na het verhoor werd hij terstond vrijgesproken, en terstond op vrije voeten gesteld. Keeren wij nu in gedachten naar de gemeente terug.
D. Hoksbergen, een eerwaardig man, was als Ouderling de leiding der gemeente in 't gebed, het lezen van eene predikatie en het stichten door woord en wandel toebetrouwd.
Genoemde broeder is, als voorganger, voor velen ten zegen geweest.
In 1837 onttrok zich Br. Hoksbergen met d<? gemeente aan het kerkverband der Chr. Afgesch. gemeenten.
Hoofdzakelijk tengevolge van eene gewijzigde Kerkorde van Utrecht (1837) waren er geschillen gerezen onder de afgescheidene broeders. Een 10 tal gemeenten, zonder een geordend leeraar, hadden een nieuw kerkverband gesticht onder den naam: „Geref. Gemeenten onder het kruis." Ouderl. Hoksbergen kon zich noch met de eene, noch met de andere gemeenten vereenigen. De voorm. Chr. Afgesch. werden dus eene gemeente op zich zelf. Door den drang der omstandigheden, werd de bediening der Sacramenten, naar den wil van het meerendeel der gemeenteleden, aan Br. Hoksbergen opgedragen.
Deze toestand der gemeente heeft voortgeduurd tot het najaar van 1850. Ook nadat de Chr. Afgesch. gemeenten de Kerkenorde van Utrecht hadden afgeschaft en de Kerkenorde van Dordrecht in eere hersteld.
Toen rees bij eenige leden der gemeente bezwaar, om in dezen toestand der gemeente te blijven voortleven. Tevergeefs spoorde men Ouderl. Hoksbergen en de andere leden tot terugkeer, tot vereeniging met alle andere gemeenten aan.
Na eenigen tijd vergaderde men ten huize van J. Heukels. Hier waren tegenwoordig, benevens andere broeders en zusters, Ouderl. D. Buijs en diaken J. Grootenhuis.



Op die vergadering werd besloten, met den bestaanden staat van zaken te breken, en bij de gemeenschap der Chr. Afgesch. gemeenten zich aan te sluiten.
Tengevolge van dit besluit wendde men zich tot de classis Zwolle, welke Ds. Postma om de belangen dezer gemeente te behartigen, afvaardigde.
Den 9en Maart 1851 werd de gemeente te Kampen, van wier 50-jarig bestaan wij thans gedachtenis vieren, onder leiding van den leeraar D. Postma gevestigd.
Opmerkelijk, dat de gemeente destijds een even groot aantal manslidmaten telde, als na de vereeniging in 1892. Ook toen was het aantal manslidmaten, dat besloot, stand te houden, toen de menigte met den stroom der doleantie werd weggevoerd, dertien.
Leeft niet onwillekeurig het teeken van rijke herinnering in uwe gedachte, nu we uw herinneringsvermogen tot hiertoe geleid hebben ?
Ja, zegt gij ongetwijfeld : „Tot hiertoe heeft ons de Heere geholpen!"
Doch er is nog meer, Geliefden!
Er is zelfs zóóveel, dat onze aandacht verdient, van de daden des Heeren getuigt, dat woorden te arm zijn om de gewaarwording des harten te vertolken. Nogmaals het oog gericht op dien steen tusschen Mispa en Sen, en wij komen tot onze tweede gedachte: Vertolking van dankbaar gevoel.
Zeide Jezus eenmaal, wijzende op Zijne juichende discipelen : „Ik zeg ulieden, dat, zoo deze zwijgen, de steenen haast roepen zullen" — te Eben Haëzer staat naast een' sprekenden Samuël een steen als zinnebeeld van dankbaar gevoel ter verheerlijking Gods.
Of is het misschien te sterk gesproken ?
Weliswaar letten we dikwijls te weinig op Gods daden,



zijn we ondankbaar, blijven we koel onder Gods zegenende en bewarende hand; toch kent de Christen de oogenblikken van lof en dank aan God over de daden des Heeren.
Geen wonder, dat hij, getroffen door de gunstbewijzen des Heeren, niet alleen door woorden, maar ook door daden zijn dankbaar gevoel vertolkt.
Leeft er geen danktoon in uw hart, wanneer gij met ons de verdere geschiedenis der gemeente in gedachten doorloopt. Wij wijzen :
le Op talrijke zegeningen haar geschonken.
De gemeente werd voorloopig door onderscheiden leeraren bij afwisseling bediend. Ds. Bos te Hattem, Ds. Postma te Zwolle, Ds. Weers e. a. hebben haar het Evangelie verkondigd en de Sacramenten bediend.
Kunnen wij u al op talrijke zegeningen wijzen, toch groeide de gemeente niet op als een wonderboom, maar veeleer als een eik, die zich langzaam ontwikkelt, als een boom, die als eene planting des Heeren, wel telkens door stormen geteisterd, met ontworteling bedreigd wordt, doch wiens wortelen des te dieper in de aarde slaan, al wordt ook het loover beschadigd.
Gering was het begin der gemeente voor 50 jaren, schamel de plaats van samenkomst, ze verkeerde in herderloozen toestand, doch langzamerhand vermeerderde het aantal leden en werd de behoefte aan een eigen herder en leeraar gevoeld.
Op de bede der gemeente : „Geef dat onze oogen onzen leeraar mogen zien,'' gaf de Heere Ds. H. de Cock in 't hart, om de roeping der gemeente op te volgen.
In Januari 1853 werd Ds. de Cock door Ds. Postma tot herder en leeraar der gemeente bevestigd.
Onder leiding van ZEw. kwam de gemeente tot uit- en inwendigen bloei.



Hij diende de gemeente als leeraar tot Dec. 1854. In dat jaar werd de Theol. School te Kampen gevestigd.
Vier docenten, onder wie ook Ds. de Cock, werden aan haar verbonden.
Daar de Leeraar der gemeente, nu de voornaamste tijd en krachten aan de opleiding der studenten moest wijden, werd hij in de prediking des Woords enz. door zijne collega's bijgestaan, zoodat de gemeente tijdelijk door vier docenten Van Velzen, Brummelkamp, de Cock en de Haan, bediend werd.
Aangezien de gemeente voortdurend in ledental toenam, werden de behoeften steeds uitgebreider, terwijl door de docenten daarin niet kon worden voorzien.
De gemeente wendde nu opnieuw pogingen aan tot het verkrijgen van een eigen herder en leeraar, die zich uitsluitend aan hare belangen wijdde.
Ds. W. H. Gispen van Giesendam werd beroepen en aanvaardde de roeping; hem werd de herdersstaf over deze kudde toebetrouwd.
Aan ZEerw., een man met singuliere gaven bedeeld, gelukte het, de twee stroomingen in de gemeente in ééne bedding te doen vloeien.
De ledige plaats, welke door het vertrek van Ds. Gispen naar Zwolle ontstaan was, werd ingenomen door Ds. J. Bavinck.
Ook van ZEerw. moet gezegd worden, dat hij een groot aantal jaren de gemeente met zegen heeft gediend. Banden der liefde, welke wel kunnen verslappen, maar nimmer worden verbroken, hebben hem nauw verbonden aan het hart der gemeente.
Een tweeden leeraar ontving de gemeente in 1891 in Ds. Elzenga.
Wij betreuren het zeer, dat Ds. J. Bavinck in 1892 de



gemeente in de z. g. vereeniging wilde doen opgaan, onder voorwaarden als toen gesteld zijn.
In hoever dat gelukt is en welke gevolgen het had hopen we aanstonds aan te wijzen.
We worden hierbij herinnerd:
2e. Aan den strijd, dien de gemeente heeft doorworsteld.
Strijd kenmerkt den Christen en de gemeente evenzeer als overwinning.
„In de wereld zult gij verdrukking hebben" is het woord van het Hoofd der gemeente tot allen, die onder zijne banier zich scharen. De gezonde levensopenbaring van de gemeente Gods komt in tegenspraak met de openbaring der wereld.
Tegenstand en vervolging, bedekt en openbaar, hadden de Afgescheidenen van de wereld te verduren. Scheldnamen als: Cocksianen, dweepers, fijnen, enz. werden hun door klein en groot naar 't hoofd geslingerd.
Tot roem van Gods genade mag gezegd worden, dat de Heere meermalen eenen* woedenden Saulus in eenen biddenden Paulus veranderde.
Met tranen beleed de zoodanige het voor God, dat hij in het smaden van de Christelijke Gereformeerden de gemeente Gods, ja, wat meer zegt — Jezus zeiven vervolgd had.
Niet slechts de wereld, door eigen boosheid daartoe gedreven, maar ook Satan stelde zich tegen dit werk des Heeren. Maar al slaagden zij er ook in, de gemeente met kracht van wapenen te bestrijden, en haar hare bezittingen te ontnemen, toch werd de strijd eindelijk bedwongen. Zelfs verklaarde Willem II bij het aanvaarden van de kroon in 1840 : „Ik wensch mijne soldaten niet te gebruiken om de Afgescheidenen te vervolgen."
De gemeente is in den druk niet verkwijnd, maar evenals Israël in Egypte in den druk gewassen. Wat een hei-



densch Keizer, die allerlei wreede pogingen had aangewend om het Christendom uit te roeien, moest bekennen: „het Christendom is onuitroeibaar", dat kan tot op heden van het werk der scheiding en van de gemeente te dezer plaatse gezegd worden.
Niet alleen van vijanden van God en Zijnen dienst had men tegenstand te verduren, maar ook van hen (en dat was pijnlijker) die wel de „waarheid" zochten, maar zich tot leuze gesteld hadden: „Nooit afgescheiden !"
Anderen meenden zich van hare gemeenschap te moeten onthouden om het woord „vrijheid."
Met het verlies van stoffelijke goederen waren echter in geen geval de handen gebonden om God naar Zijn Woord te kunnen dienen, evenmin was het miskenning van het gezag van Koning Jezus. Immers, Jezus heeft Zijne gemeente geen stoffelijke, wel geestelijke gaven en zegeningen toegezegd. Wel kunnen we er niet buiten, wel hopen we ze dankbaar te aanvaarden, wanneer de Heere ze geeft, toch moet het stoffelijke, waar het eene belemmering wordt voor het geestelijke, worden prijsgegeven. „De rooving uwer goederen met blijdschap aangenomen, wetende, dat gij hebt een beter en blijvend goed in de hemelenHebr. 10 : 34.
Die dan het onrecht doet, zal het onrecht dragen. Wel valt het zwaar voor het vleesch, de met zorg verzamelde goederen prijs te moeten geven, maar nog zwaarder zijn geweten geweld aan te doen, door ongeoorloofde wegen te bewandelen. Toen de voorspoed, het goud en. het zilver Hiskia tot hoogmoed vervoerde, gaf de Heere het aan den koning van Babel, ofschoon deze het niet in Gods gunst bezat.
Spraken wij van den tegenstand, die de gemeente in den eersten tijd van hare oprichting te verduren had, in de laatste jaren was de strijd niet minder hevig en gevaarlijk.
Het lust ons niet, heel het optreden en streven der dole-
2



antie te ontwikkelen. Evenmin al de voorbereidende maatregelen, welke om te vereenigen genomen en getroffen werden, toe te lichten. Niemand denke, dat we haat in ons hart voeden tegen broeders en zusters, die den naam doleerenden dragen of hebben gedragen. Wij weten, dat velen zich -gansch andere dingen van het werk van 1886 hadden voorgesteld, dan nu reeds is gebleken. Nog enkele opmerkingen wenschen wij te maken om :
3e. te bewijzen, dat de gemeente op deugdelijke gronden de vereeniging heeft afgewezen en bij haar beginsel bewaard is gebleven.
„Is de Christelijke Gereformeerde gemeente dan blijven bestaan in 1892 ?" vraagt wellicht iemand uwer. Zeker zeggen we — ongetwijfeld. — Weet gij dan niet, dat circa 700 leden der Kerk op de Synode te Amsterdam een bezwaarschrift tegen de vereeniging hebben overgelegd ? Over die bezwaren is men zeer gemakkelijk heengestapt.
Ook met de vereeniging zijn enkele predikanten, zelfs geheele gemeenten o. a. Twelloo, Noordeloos en Zierikzee, staande gebleven.
Dientengevolge werd eene wettige bediening des Woords en der Sacramenten behouden. In de gemeente Kampen waren mede een groot aantal bezwaarden, doch slechts een klein getal bleef ten slotte aan eigen beginsel getrouw. Indien de vereeniging gesloten werd op de gelegde grondslagen, hoopten de bezwaarden, dat de oudste ambtsdragers op hunne zijde waren.
Doch hoe werd men ontnuchterd, toen den daaropvolgenden Zondag door den oudsten Leeraar o. m. werd bekend gemaakt: „Dat de lang gewenschte vereeniging tot stand was gekomen." „Tot nog toe hebben wij op twee schepen naast elkander gevaren, elkander met los kruit beschoten, doch nu zeilen wij op één schip onder eene



nieuwe vlag." Velen kunnen het getuigen, dat op deze wijze gesproken werd.
Deze hoogst gewichtige zaak, die het fondament van eigen huis en beginsel raakte, was zonder toestemming der gemeente tot stand gekomen.
Wij durven te beweren, dat dit werk niet uit den boezem der Kerk geboren, maar doorgedreven is.
Een invloedrijk persoon liet zich, toen hij tegenstand ontmoette de woorden ontvallen: „Het kan, het moet en het zal vereenigen."
Is het niet treurig ? Is dat geen heerschappij voeren over het erfdeel des Heeren ?
Zeker, de ambtsdragers hebben gezag van een dienend karakter van God ontvangen, doch zoover reikt hun mandaat niet.
Die boom kan geen andere dan kwade vruchten voortbrengen. Men versta ons wel, wij spreken thans niet over personen, maar over het werk der vereeniging.
Voorheen mogen de opvarenden van het tegenoverliggende schip met los kruit geschoten hebben; thans op één schip gekomen treft men elkander met scherpe patronen. Of blijkt het nu weêr niet duidelijk genoeg bij de schoolkwestie ?
Slechts enkele volzinnen uit „de Bazuin" geven we u ter lezing, om te bewijzen, dat ons gezegde waarheid bevat.
In „de Bazuin.' van 18 Januari j.1. wordt door Professor Wielenga gezegd: „De heer Dr. Kuyper treedt hier op als geestenziener; in die kwaliteit tracht hij blijkbaar het Heraut-lezend publiek in het harnas te jagen tegen mij en allen, die met mij gelijk denken inzake de Opleiding."
Dit werd geschreven, nadat Dr. Kuyper in „de Heraut" van 13 Dec. j.1. zich o. m. op de volgende wijze over het schrijven van Professor Wielenga had uitgelaten: „Wij
2



deelen dit niet mede om er iets tegen te schrijven, maar om toch onze lezers eene enkele maal eens kennis te laten nemen van den geest, die op het einde dezer eeuw uitgaat tegen de Universiteit."
In „de Bazuin" van 1 Maart j.1. wordt gezegd, door W. D.: „De kerken worden eene prooi van de hoogheid dezer particuliere vereeniging en officieel doet en zegt zij niets, totaal niets, om als eene ootmoedige den kerken in het gevlei te komen."
Bewijs genoeg, dat hier tweeërlei beginsel, tweeërlei diepe overtuigingen met elkander in botsing komen.
Men komt het langzamerhand in de praktijk te weten, dat Dr. A. Kuyper gezegd heeft: „Wanneer we de Christelijke Gereformeerden niet krijgen, dan kan onze Universiteit niet worden wat ze worden moet." Voor dat doel laten wij ons niet gebruiken.
Wel respecteeren we de groote gaven in Dr. A. Kuyper, in zoover ze tot een heilig doel worden aangewend, maar wij wenschen er de dupe niet van te worden.
Broeders en Zusters van hetzelfde huis zijn van elkander verwijderd; in plaats van éénheid bevorderd, is de twist en tweedracht verdubbeld. Niemand meene, dat we tegen eenheid en samenwerking zijn, op betrouwbare grondslagen gelegd, doch niet met prijsgeven van naam en beginsel. Niet met aanvaarding van: Onderstelde wedergeboorte, eeuwige rechtvaardigmaking enz.
Deze betwiste leerstellingen zijn thans niet slechts persoonlijke begrippen, maar met de vereeniging aanvaard en vervolgens leer der „Geref. Kerken" geworden.
De naam Christelijke Gereformeerde gemeente doet ons denken aan het jaar 1869. In dat jaar zijn de „gemeenten onder het kruis" met de Christ. Afgesch. (Geref.) vereenigd, of liever gezegd hereenigd.



Deze hereeniging vond plaats tusschen Broeders en Zusters van eenzelfde beginsel, doch tijdelijk, door bijkomende omstandigheden, van elkander verwijderd.
Die naam is op eervolle wijze aanvaard, die vereeniging met heerlijke vrachten gekroond. Bovendien is het een Bijbelsche, een Apostolische, met geheel bet karakter der Kerk overeenkomende naam.
Eene vergelijking te willen maken van de vereeniging in 1892 gesloten, met die in 1869 is, gelijk boven bewezen werd, geheel onjuist.
In 1892 heeft men den naam „Geref. Kerken'" aanvaard, omdat de „Nederd. Geref." het als voorwaarde ter vereeniging stelden, met verbreking van het besluit, in de vorige Synode-zitting der Christelijke Gereformeerden onder opzien tot God genomen. Hiermede heeft men andere beginselen aanvaard en niet slechts in naam, maar metterdaad de Kerk der Scheiding vaarwel gezegd.
Geve de Heere een wederkeeren tot de paden der vaderen !
Na deze korte toelichting vatten we den draad der geschiedenis weder op.
Waar nu te dezer plaatse de ambtsdragers, met het grootste gedeelte der gemeente op het nieuwe schip waren overgegaan, wie ter wereld kon aan de bezwaarden naar recht betwisten (aangezien de ambtsdragers tot deze buitengewone daad geen mandaat der gemeente hadden) om op het oude schip te blijven varen onder de vlag: Christelijke Gereformeerde gemeente.
Maar de gemeente, die als een nachthutje in den wijngaard, als een belegerde stad, was overgebleven, stond nu van de stoffelijke goederen beroofd, zonder ambtsdragers.
Dat zij niet meer gerekend werd te bestaan deerde haar niet. Meermalen is het gebeurd, dat iemand dood verklaard werd en toch leefde. Wel valt het smartelijk



van eigen huisgenooten zoo bitter te worden bejegend.
Ofschoon men met kracht tegenwerkte (men denke aan de vergadering in „Christelijke belangen") om maar niet meer te noemen, mogen wij zeggen „Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen."
Weldra kwam men des Zondags bijeen. Na eerst hier en daar geweest te zijn, vergaderde men vervolgens in een huis in de Voorstraat. Nog wordt ons dikwijls meêgedeeld, dat daar veel geestelijke zegen werd genoten.
Zes en twintig Dec. 1892 werd bij vernieuwing een kerkeraad gekozen, terwijl deze brs. 15 Jan. '93 in hun ambten door onzen geachten Docent Van Lingen, bevestigd werden. Tijdelijk was de gemeente herderloos ; onderscheidene predikanten hebben haar gediend, totdat men in 1898 een eigen herder en leeraar verkreeg. 9 October werd een candidaat van de Theol. School te 's Gravenhage, in haar midden bevestigd. Voegt het ons niet Gel., om waar de gemeente aan zooveel beproevingen was blootgesteld, maar nog bestaat, zelfs bij vernieuwing op daden des Heeren mag wijzen, in deze ure een Eben-Haëzer, een' steen der hulpe, op te richten ? Immers, wij zeggen niet te veel, wanneer we beweren, dat de Heere boven beê en wenschen wel gedaan heeft. De Heere heeft ons eene eigen plaats beschikt, om Hem te dienen, eene eigen bediening des Woords geschonken, het ledental bij vernieuwing belangrijk doen toenemen. N.og meer heeft de Heere gedaan. "Wij mogen vertrouwen (en dat is wel het meest verblijdend) dat er kinderen in Sion geboren werden.
Weliswaar, was er niet slechts strijd van buiten, maar ook van binnen te verduren, die groote verwoestingen scheen te zullen aanrichten ; te meer stof hebben we bij de uitkomst om te zeggen : Eben-Haëzer, tot hiertoe heeft ons de Heere geholpen.



Welk een groot onderscheid tusschen dit en vele andere opschriften.
Een groot veroveraar en Vorst van Egypte liet in alle veroverde landschappen altaren of kolommen oprichten, met dit vermetel opschrift: „Dit landschap heeft door Zijne wapenen veroverd de koning der koningen en heer der heeren". Nebukadnezar roemde in grootschheid des harten over het Babel, door hem gebouwd. De hoogmoedigen noemen de landen naar hun' naam. Samuël daarentegen gaf de eer niet aan zichzelven, noch aan een twee- of drietal helden, maar wars van alle schepselvergoding, was hij een van die ootmoedigen, die zeggen : „Niet ons, o Heer! niet ons; maar Uwen Naam geef eere."
Staande bij dien steen der hulpe wordt zeker mede een blik in de toekomst gericht.
Met 't oog daarop schrijven wij eene derde gedachte op dien steen.
III. Verklaring van ootmoedige verwachting.
Doch, aleer wij deze laatste gedachte eenigszins gaan ontwikkelen, zingen we:
Ps. 126 : 2.
God heeft bij ons wat groots verricht •
Hij zelf heeft onzen druk verlicht;
Hij heeft door wondreu ons bevrijd;
Dies juichen wij en zijn verblijd !
Breng, Heer ! al Uw gevangnen weder,
Zie verder op Uw erfvolk neder,
Verkwik het, als de watervloed,
Die 't zuiderland herleven doet.
„Tot hiertoe" zegt Samuël. Door deze woorden wordt Israël er opgewezen:
le. Zich niet door overmoed te laten vervoeren. Zij



hebben er meê te rekenen, dat zij in dagen van voorspoed even afhankelijk van den Heere zijn als in dagen van tegenspoed. Er dreigt gevaar, dit laatstgenoemde te vergeten.
Immers, de mensch valt zoo spoedig in het een of ander uiterste. Zijn de omstandigheden, welke ons levenspad vergezellen ontmoedigend, dan denken we menigmaal, dat er nu nimmer een lichtstraal op onzen weg zal schijnen, het levensgeluk voor altijd gebannen is, de aarde niets anders dan doornen en distelen voor ons draagt. Schijnt integendeel de zon van voorspoed op ons pad, geeft de Heere ons den schat der gezondheid; hoe spoedig vergeten wij, dat we door tal van ziekten bedreigd worden, dat onze vijanden op wacht staan om ons in een onbewaakt oogenblik te overvallen, dat wij de bijblijvende genade Gods behoeven.
Hierop wordt Israël gewezen ; al is er een groot leger verslagen door den arm des Heeren — de laatste van Israëls vijanden is nog niet verdelgd. Integendeel, de overgebleven volken des lands zijn om Israël te beproeven of zij den weg des Heeren zullen houden.
Is dat woord „tot hiertoe" ook voor ons geen woord, dat we ter harte hebben te nemen ? Wel heeft de Heere ons „tot hiertoe" bij de waarheid, bij ons beginsel bewaard, maar noch kunnen wij in eigen kracht niet voortgaan op dezen weg. Wel heeft Israëls Helper in den strijd uitkomst verleend, maar nog leven we in de strijdende kerk. Hij, de Machtige Jakobs, heeft ons tot heden gezegend, doch hoe bang zou het ons zijn, indien om onze zonden die hand gesloten werd.
Onze verwachting moet eene ootmoedige zijn. Dit doet ons denken aan :
2e. Een onderwijzing om den Heere niet te vergeten, in ons tekstwoord vervat. Indien Israël den Heere



vergeet, zal deze opgerichte steen tegen hen getuigen. Zoodra hunne kinderen af hoereeren, de omliggende volken in grootheid en luister willen evenaren, zal Israëls geschiedenis het leeren, dat ze vallen in den strijd. Zelfs dan, wanneer de ark de ledige plaats van Jehova moet vervullen, wordt de eere weggevoerd. Evenzoo Gel. indien men vleesch tot zijn' arm stelt, zal men de neêrlaag lijden. Zoodra men zich in vormen verliest, is de gemeente eene vallei gelijk vol doodsbeenderen,
Beware de Heere ons en onze kinderen voor het verlaten van de waarheid, voor het verlaten van Hem! Zij het onze bede met de Emmaüsgangers: „blijf bij ons." Met den zanger der oudheid : „zie verder op uw erfvolk neder."
Doch nogmaals op dezen steen der hulpe gestaard en wij lezen :
3e. Eene verwachting voor de toekomst.
Het is zeker niet zonder geloofsvertrouwen, dat Samuël zegt „tot hiertoe." Het blijft voor Israël een teeken tot bemoediging. Wanneer bij vernieuwing donkere wolken zich boven hen dreigen te ontlasten, de vijand den bodem betreedt, de Sanheribs Israël hoonen en den ondergang verklaren — is het dan niet Gel. alsof de geloovige Israëliet op dezen steen leest: „Jehova is onveranderlijk" Mal. 3 : 6. Dat de Heere onveranderlijk is, is een waarborg, dat ze niet verteerd worden. „God is getrouw". Hij laat het werk Zijner handen niet varen. Hij is, bemoedigend woord, ook dan getrouw wanneer wij ontrouw zijn. „De Heere is een hoorder des gebeds" leest de Christen op dezen steen.
Van die gebeds verhooring is deze steen het bewijs.
Zegene de Heere de gemeente tot in lengte van dagen ! Zegene Hij bovenal met geestelijke zegeningen ! Niemand bedriege zich met een schoonen naam, zonder iets wezenlijks te bezitten. De naam Christelijk Gereformeerd te



dragen opent ons de poorten van den hemel niet. Alleen de zalving van Christus maakt ons één met Hem, erfgenamen van de heilgoederen, Zijne gemeente toegezegd en doet ons eenmaal ons heerlijk Hoofd gelijkvormig worden.
Geve de Heere, in het midden der gemeente, dat geestelijke dooden worden levend gemaakt, blinden ziende worden, en bovenal onder het opkomend geslacht velen worden toegebracht tot de gemeente, die zalig worden. Zij die steen der hulpe ook voor ons tot bemoediging bij de zorg, die het hart bezwaart, bij den strijd welke nog wacht met het oog op de toekomst. Het woord van haar Koning mag de kerk des Heeren tot blij venden troost verstrekken : „De poorten der hel zullen dezelve niet overweldigen" en wederom: „Ziet, ik ben met ulieden al de dagen tot de voleinding der wereld."
Het leven van den Christen is eene reis van het eene Eben-Haëzer tot het andere. Dan hier, dan elders wordt een steen der hulpe opgericht. Eenmaal zal het volk des Heeren de laatste Jordaan zijn overgegaan, om in het Jeruzalem, dat boven is, het laatste Eben-Haëzer te plaatsen en met al de verlosten te juichen: Tot hiertoe, tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen! Amen.
DANKZEGGING.
NAZANG: Psalm 68 : 8.
Dat Bazans hemelhooge berg Met al zijn henvlen Zion terg',
En wane t' overtreffen;
Wat springt gij, bergen trotsch omhoog ?
Wat wilt g'u, in der volkren oog,
Bij Zions berg verheffen ?
God zelf heeft dezen berg begeerd Ter woning, om, aldaar geëerd,
Zijn heerlijkheid te toonen;
De Heer, die hem verkozen heeft,
Die trouwe houdt, en eeuwig leeft,
Zal hier ook eeuwig wonen.















ËMËIsHLM