20 Cent.
HET SAMENGAAN MET ROME.
EEN WAARSCHUWEND WOORD
door
J. H. EIJKMAN,
Predikant der Ned. Herv. Gemeente te Rossum.
BRO 1 lb#Üb: 17 ,
amsterdam — J. H. VAN DAM — 1905.







HET SAMENGAAN MET ROME.
EEN WAARSCHUWEND WOORD
door
J. H. E IJ KM A N,
Predikant der Ned. Herv Gemeente te Rossum.







Het samengaan met Rome.*
De Verkiezingen naderen meer en meer. Vele gemoederen worden er door in beweging gebracht; de couranten zijn er vol van; bijkans geen dag gaat er voorbij zonder lezingen, debatten en wat dies meer zij. Kamerleden, aspirant-kamerleden, predikanten, journalisten, onderwijzeis, vrije studenten, leden van Jongelingsvereenigingen, alles is in de weer. Aan groote woorden en valsche leuzen geen gebrek.
Rome gaat meer in stilte haren gang; zij weet haar volkje wel te bewerken door priester en biechtstoel. Er mag al eens eenige beroering zijn, schijn van oneenigheid — ten slotte weet toch de Kerk wel haren wil door te drijven, en gaat het als eene kudde schapen, geleid door den priester, ter stembus. (Let maar op 't geen in de laatste weken in de Noord-Brabantsche districten geschiedt).
Kuyper c. s. hebben het niet zoo gemakkelijk. Ja, onder de doleerende en afgescheiden broeders gaat het meestal naar wensch, — het woord van Kuyper is hun het woord van God; «Standaard" en »Heraut" zijn hun Wet en Evangelie , maar dat 's niet voldoende; moest het alleen van de »Gereformeerden" komen, dan stond zeker de zaak voor het huidige Ministerie niet rooskleurig; hun aantal is betrekkelijk gering; onze Ned. Herv. Kerk is nog altijd — in spijt van afscheiding en doleantie — eene macht waarmeê rekening dient gehouden te worden ; de hulp van al wat christelijk heet in den lande, kan Kuyper niet ontberen. En nu mogen daaronder al velen zijn (helaas ook onder de predikanten onzer
*) Lezing, gehouden op eene vergadering van predikanten der Ned. Herv. Kerk van den Ring Bommel den 16en Mei 1.1.; op verzoek in druk gegeven.
J. H. E.



Ned. Herv. Kerk), die hem volgen door dik en dun, trouwe aanhangers, die al hun best doen, in woord en geschrift het huidige coalitie-ministerie aan te prijzen, — toch zijn er óók nog, die waar zij letten op de 4 jaren, die dit ministerie nu aan het bewind is, ziende, dat er zoo weinig of totaal niets verwezenlijkt is van hunne christelijke verwachtingen, en daartegenover aanschouwende de klimmende macht van Rome, hoorende gewagen van allerlei »Paapsche stoutigheden", die onder dit ministerie ongehinderd ge_ schieden —, zich afvragen: waar moet zulks heen? zijn wij wel op den rechten weg?
Dat weet Kuyper óók, én zoo is hij met zijn trawanten druk in de weer, om de harten der goê gemeente te neigen tot zich — zoowel om hen, die dreigen afvallig te worden, opnieuw vaster aan zich te binden, alsook om versche hulptroepen voor zich te winnen. En daar dondert dan zijn machtwoord: Gij christenvolk van Nederland, 't gaat om uw geloof, om het Evangelie, om den Christus, om Zijnen naam. om Zijne eer; 't geldt hier: vóór of tegen den Christus, vóór of tegen ongeloof en revolutie, Christenen of Paganisten. Wij (Anti-Revolutionairen, Chr.-Historischen, Roomschen) -Christenen; de Liberalen, Vrijz.-Democr Socialisten enz.,-Paganisten, Ongeloovigen, Heidenen, Revolutiemannen. Steunt gij hen zoo gaat het land ten onder in ongeloof en revolutie; steunt gij ons, zoo is de gouden eeuw aangebroken; zoo komt de Christus weer tot zijn recht; daarin is gelegen het heil voor land en volk."
En menige eenvoudige ziel, die het waarlijk gaat om de heerschappij van den Christus, van Gods Woord, zegt »ja en amen" op het woord van den grooten volksleider, en roept meê: vóór of tegen den Christus; wèg met alles, wat niet met Kuyper meegaat; wèg met allen, die zich tegen de coalitie verzetten. Maar ook menige niet-eenvoudige ziel, menig hooggeleerd professor of zeergeleerde predikant (ook van onze Ned. Herv. kerk), geeft Kuyper gelijk, gaat met hem meê. steunt met vuur en ijver de coalitie.
En nu, de ernstige vraag is: Mag dat? mogen wij de coalitie steunen — van zulk een samengaan met



Rome, heil verwachten voor ons land en volk?
Wellicht zegt iemand: niet met Rome, maar met de Roomschen. Daarom vooraf dit: m. i. is hier geen verschil; bovenal in de politiek zijn Rome en de Roomschen niet te scheiden. Een ieder weet toch, dat de Kerk het is, die dengene, dien zij wenscht, in de kamer brengt. In Limburg mag dit misschien schijnbaar eenigszins anders zijn waar men zichzelf candidaat stelt en met bier werkt — maar ook dtór zal de Kerk er wel niet geheel buiten staan; en mag ze haren invloed ook al niet gebruiken, dan is" het, omdat zij wel weet, dat ten slotte elke Roomsche, als het er op aan komt (op enkele uitzonderingen na) de gehoorzame dienaar der Kerk is.
Hoe groot die éénheid is tusschen Rome en de Roomschen, blijkt wel uit hetgeen de (Roomsche) »Noord-Brabanter" onlangs betoogde (naar aanleiding van de ingezonden stukken in de »N. Rott. Ct." door verschillende Roomschen over de coalitie) n.1. dat een Roomsche, die er in de politiek een eigen meening op na houdt, en niet behoort lot de georganiseerde Cath. Staatspartij, geen ware Catholiek is. Juist: de ware Roomsche heeft geen eigen politieke meening, maar die van de georganiseerde staatspartij, georganiseerd door .... de Kerk, natuurlijk.
Het samengaan met Roomschen is dus samengaan met Rome, met de Roomsche Kerk.
F,n nu. nog eens: mag dat?
Het samengaan met Rome wordt verdedigd op grond van fundamenteele verwantschap. Kuyper c.s. zeggen: wij hebben dezelfde beginselen als de Roomschen,'t zijn onze mede-christenen, één met ons in den strijd tegeij de partijen van ongeloof en revolutie.
Is dat waar? Heeft Rome dezelfde beginselen als wij; heeft Rome een christelijk fundament; zijn de Roomschen onze medechristenen ?
Roomschen Christenen te noemen heeft m. i. alléén waarde voor de statistiek, voor zooveer zij zich naar Christus noemen; Christenen in tegenstelling met Joden en Heidenen. Maar



ddarmeê houdt het ook op; niet in tegenstelling met liberalen, socialisten enz.; naar dien maatstaf zijn deze laatsten evengoed Christenen als de Roomschen; in dien zin zijn allen Christenen, die geen Jopd of Heiden zijn. Maar zij, die de Roomschen christenen hoemen, onze lieve Roomsche mede-christenen doen dit o p andere gronden; zij zeggen: de Roomschen hebben eeneti christelijken Doop, eene christelijke geloofsbelijdenis, zij erkennen het gezag der H. Schrift, van het Evangelie, zij zijn belijders van den Christus.
De Roomschen dus Christenen — ten eerste op grond van hunnen Doop in den naam des Vaders, des Zoons en des H. Geestes. — Die doop, nog altijd door de Ruomsche Kerk .onderhouden, wordt algemeen, door de Protestantsche Kerken erkend, zoodat zij een Roomsche, die tot haar overkomt, niet herdoopen. Maar i5 als men op grond van hunnen doop de Roomschen christenen noemt, dan moet men evenzeer de liberalen, socialisten enz. (die toch veelal óók gedoopt zijn) Christenen noemen, terwijl Kuyper c. s. hen juist als paganisten tegen de Roomschen overstellen; doch 2° bewijst die doop niets voor het christelijk karakter der Roomsche Kerk.
Calvijn (op wien Kuyper zich steeds zoo gaarne beroept, naar wien hij zich bij voorkeur noemt) heeft den doop, door een Roomsch priester bediend, erkend; maar — en dat terecht,— niet omdat hij de Roomsche Kerk voor christelijk hield, maar omdat hij den doop op zich zelf beschouwde, omdat volgens hem de waarde van den doop niet afhankelijk moest gemaakt worden van den persoon, die hem bediende. Tegenover de Wederdoopers, die „ontkennen, dat wij wettelijk zijn gedoopt, omdat wij in het pauselijk rijk van de afgodendienaars en goddeloozen gedoopt zijn! en daarom op den wederdoop aandringen, zegt hij: moeten wij bedenken, dat wij gedoopt zijn niet in den naam van eenig mensch, maar in den naam des Vaders, des Zoons en des H. Geestes, en dat het derhalve niet eens menschen maar Gods doop is, van wien hij ook



zou mogen bediend zijn". (Inst. IV, 15, 16.) Waaruit wij duidelijk zien, dat Calvijn wel den Roomschen doop als christelijk erkende, maar dit niet gronde op de christelijkheid der Roomsche Kerk; integendeel hij noemt haar »het pauselijk rijk van de afgodendienaars en goddeloozen". Rome is nog niet christelijk, omdat zij de Christel ij ke doopsformule gebruikt.
Men zegt voorts: de Roomschen zijn Christenen, omdat zij eene christel ij ke geloofsbelijdenis hebben (de 12 Artikelen des geloofs.) Maar i° geldt óók hier wederom: als men dien maatstaf-aanlegt, moet men liberalen enz. evengoed christenen noemen, waar zij toch b.v. door geboorte, veelal óók door doop en afgelegde geloofsbelijdenis tot de Ned. Herv. Kerk behooren, en alzoo eene christelijke geloofsbelijdenis hebben, want deNed. Herv. K erk heeft toch nog altijd hare belijdenis, die toch zeer zeker eene christelijke is.
'a maar (zegt men) de liberalen houden zich meestal volstrekt met aan die belijdenis, maar verloochenen ze met woord en daad. Maar is het bij de Roomschen dan anders? Is het daar alles belijdenis des harten, een zich houden aan de apostolische geloofsbelijdenis, zooals zij i s?
Dat men ter kerk gaat, biecht enz., is dat: zich houden aan de christelijke belijdenis óf zich houden aan de kerk, aan de priesters?
Maar laten wij eens nader zien, hoe het met die christelijke geloofsbelijdenis van Rome staat. „Ik geloof in God den Vader, den Zoon en den H. Geest." zegt de geloofsbelijdenis. Maar als Rome daarbij voegt of liever bovenaan plaatst: ik g el oof in Maria, de moeder Gods, de Koningin des hemels; ik geloof in de heiligen, in den paus, de priesters; en - in plaats van ik geloof ééne kerk (n.1. dat die bestaat) — ik geloot i n ééne (d.w.z. onze) heilige catholieke kerk, d i e m ij alléén zalig m a a kt; en vóór het artikel van de wederopstanding des vleesches eigenlijk noginlascht: ik geloof een vagevuur — doet dat alles dan niet de geheele geloofsbelijdenis teniet? Is het niet in lijnrechten strijd er mede?!



Maar wanneer wij slechts dat ééne artikel alléén beschouwen — als Rome zegt te belijden: „ik geloof in Jezus Christus, Gods eeniggeboren Zoon, onzen Hee r", dan *s dat eene grove leugen, die zij zelf met zoovele woorden officieel erkent. Gelooft zij in den Jezus van die Geloofsbelijdenis, den éénigen en volkomen Zaligmaker; in den Christus van die belijdenis, den Gezalfde des Vaders tot Profeet, Priester en Koning Zijns volks, den algenoegzamen Heiland en Verlosser — als zij tot hare zaligheid óók Maria, de heiligen, de kerk, den Paus, de priesters noodig heeft, ja ze eigenlijk düt alléén van verwacht! -Dan houd ik mij aan het antwoord van den Heid. Catechismus op de vraag :„Gelooven dan die ook aan den één igen Zaligmaker Jezus, die hunne zaligheid en welvaart bij de heiligen, bij zichzelven of ergens elders zoeken r — Neen zij; maar z ij verloochenen metterdaad den eenigen Heiland en Zaligmaker Jezus, ofschoon zij Hem met den mond roemen; want van twee één: óf Jezus moet geen volkomen Zaligmaker zijn, óf die de zen Zaligmaker met
een waar geloof aannemen, moeten alles in Hem hebben, wat tot hunne zaligheid van noodei s."
En is niet één der besluiten van het Concilie van Trente, die ook heden ten dage nog gelden, dit: „Indien iemand zal gezegd hebben, dat het geloof niets anders is dan een vertrouwen op de goddelijke barmhartigheid, welke om Christus' wil de zonden vergeeft, die zij vervloekt
Is dat eene christelijke kerk, die zulks uitdrukkelijk leert? Bewijst het dan iets voor de christelijkheid der Roomsche kerk, al heeft zij eene christelijke geloofsbelijdenis, als zij die metterdaad openlijk in hare oflficieele leeringen verloochent?!
Hoe iemand als de >Gereform eerde« Dr. Kuyper zulks kan beweren, is mij waarlijk een raadsel. Maar misschien behoort de Heid. Catechismus ook tot »de oude plunje», die hij zoo gemak-



kelijk afwerpt; óf heeft men óók tegen vr. en antw: 30 H. Cat., evenals tegen art. 36 Ned. Gel. Bel., soms »gravamina« sedert men met Rome meegaat?!
30 men zegt: De Roomschen zijn christenen, want zij erkennen het schriftgezag, zij zijn belijders van het Evangelie.
Hoever die belijdenis van het Evangelie (het Evangelie van Jezus Christus dan toch! of kennen Kuyper c.s. nog een ander Evangelie?) gaat, hebben wij dus reeds gezien — maar erkennen van het schriftgezag. Kuyper c.s. zeggen: wat het fundamenteel uitgangspunt aangaat, is er overeenstemming: een niet uitgaan van 's menschen weten en willen, de rede, maar van de openbaring Gods, dus: van de H. Schrift (want die is toch zeker ook volgens hen de openbaring Gods.) Maar hoe staat het met het gezag der Schrift bij de Roomschen? Wat is de grond daarvan ? Immers het gezag der Kerk; daarvan maakt zij de waarheid der H. Schrift afhankelijk, dus van menschen; zij gaat dus evenzeer uit van de menschelijke rede, niet van de open • openbaring Gods. Verwerpt alzoo metterdaad het gezag der H. Schrift, terwijl zij trouwens aan de overlevering hetzelfde gezag toekent. Hoe de Roomschen overigens over het schriftgezag denken, zien wij genoegzaam daaruit, dat wij het mede aan hen te danken hebben, dat de Bijbel van de Staatsschool geworpen is.
Als wij dan terugkeeren tot het beweren, dat de Roomschen dezelfde beginselen, hetzelfde christelijk fundament hebben als wij, dan zeg ik: zij mogrn al wat uiterlijke christelijke gewoonten en gebruiken hebben, zich met een christelijk klee<l sieren — van het christelijk fundament der Roomsche Kerk (zooals die Kerk waarlijk naar haar wezen i s) bemerk ik niets.
Wat toch is het christelijk fundament? Het fundament der apostelen en profeten, de leer der H. Schrift, de leer des geloofs in Jesus Christus. En daarop bouwen zij niet, maar die verloochenen zij met woord en daad.



Rome belijders van der, Christus noemen, is bespotting van den christen-naam. van den Christus zelf.
Integendeel Rome is juist de vijand van den Christus, de v ij and van het Evangelie; dat heeft zij bewezen al de eeuwen door (ons Vaderland is er getuige van) door hare vervolgingen te vuur en te zwaard juist van de oprechte belijders van den Christus. Luther en Calvijn en al de Hervormers, dien het juist ging om de ware belijdenis van den Christus, om de zuivere leer des geloofs in Jesus Christus heeft zij vervloekt; en zij vervloekt nog heden ten dage alle oprechte Christus-belijders.
Romes doel is altijd geweest: uitroeiing van het Protestantisme, van het Evangelie van Christus; dat is en blijft haar doel; daarop is al haar streven gericht. Alle Protestanten moeten terug in den schoot der alléén zaligmakende Kerk, en daarop is zij uit; en of dat nu door list of door geweld geschiedt, dat komt er niet op aan; als de tijd voor geweld niet rijp is, dan door list. En dat noemt men dan: onze lieve medechristenen zou Rome ons óók zoo noemen?!
Hoe een man als de hooggeleerde Bavinck ter deputaten-vergadering heeft kunnèn zeggen (let wel: om het samengaah met Rome aan te prijzen): „Het geloof is de kracht onzer Vaderen geweest, het was de oorsprong van onze Republiek, enz", is, op zijn zachtst genomen, onbegrijpelijk Want van welk geloof spreekt Bavinck dan toch wel? Toch immers juist van d&t geloof, dat Rome met alle kracht ten vure doemde, het geloof dier martelaren, die Rome den gruwelijksten dood deed sterven! Met heel wat meer recht zouden wij de woorden van Bavinck kunnen gebruiken, juist om tegen het samengaan met Rome te waarschuwen, en zeggen: »Het geloof is de kracht onzer Vaderen geweest, het was de oorsprong van onze Republiek", — welnu: Rome vervloekt dat geloof.
En dan laat B. er nog op volgen: Laat wapperen de driekleur: »(}od, Oranje en Nederland". Oranje ja de Roomschen hebben nogal op met Oranje, vooral met den Vader des Vaderlands,



Prins Willem I. Mij dnnkt: de Roomschen zullen die driekleur wel liever niet laten wapperen; hun driekleur is: de Kerk, de Paus, Rome.
Het treurigste echter is, dat een donderend applaus op deze woorden volgde.
Maar (zegt men) het is geen samengaan op k e r k e 1 ij k, maar alleen op politiek gebied. Nu ja, dat spreekt wel van zelf 5 — maar alsof de politiek aan iets geheel neutraals is. Men redeneert — op confessioneel en kerkelijk gebied blijven wij vasthouden aan de tegenstelling tusschen het gezag der H. Schrift en het gezag van den Paus, en houden dus den naam Protestant in eere; maar op politiek gebied tjeldt deze tegenstelling tusschen Protestant en Roomsch niet — m. a. w op politiek gebied geldt niet het gezag der H. Schrift, het Woord van den levenden God, maar alleen op confessioneel, kerkelijk gebied; op politiek gebied zijn wij geen Protestanten; daar mogen wij het protestantsch (d. i. het christelijk) beginsel, Gods Woord, verloochenen; 111. a. w. in theorie geldt wèl het gezag der H Schrift, maar in de practijk niet. Hoe men zulks rijmen kan met het anti-revolutionair program, dal wij ook op staatkuhdig gebied de eeuwige beginselen van Gods Woord hebben te belijden ?!
Maar 't is ook één en al tegenspraak met zich zelf.
Waarom toch wil men m-t de Roomschen samengaan? Omdat (gelijk men zegt) de Roomschen Christenen zijn. Als men daar tegen opwerpt, dat naar dien maatstaf de liberalen enz dan even goed Christenen zijn (doop, belijdenis enz.) dan heet het: ja, maar alléén Christenen in naam. — Zijn alle Roomschen dan volgens Kuyper c. s. Christenen in der daad? Ja maar, de Kerk is toch christelijk. Welnu, daar hebben wij het weer zoo is het dan toch samengaan niet met de Rooinsc'nen, maar met Rome, met de Kerk.
Nogeens:Rome en de Roomschen e ij n één, niet het minst op politiek gebied. Of men al zegt: alléén samengaan op politiek gebied, dat verandert aan de zaak niets: het blijft: samengaan met Rome, met de kerk van Rome, met den vijand, het is steun zoeken bij den vijand van Christus.



Ook op politiek gebied blijft Rome Roomsch.
dat tot eer van Rome tegenover hen, die op politiek gebied geen Protestant willen zijn.
Maar toegegeven, dat Rome onze vijand is, de vijand onzer Kerk, . de vijand van het Protestantisme, de vijand van alle ware christendom, van het Evangelie, van den Christus zelf (gelijk menigeen dit gelukkig nog erkent); er is zegt men — nog een andere vijand, die op 't oogenblik veel gevaarlijker is, n.1. de partijen van ongeloof en revolutie; mogen wij dan niet in den strijd tegen dezen vijand een t ij del ij k verbond met Rome sluiten waar toch deze partijen zich óók tegen haar richten, — een tijdelijk verbond dus ter bestrijding van eenen gemeenschappelijken vijand?
Ja, het moge menigeen toeschijnen, dat het >roode gevaar" op t oogenblik veel dreigender is dan het »Roomsche gevaar», maar de vraag is: is het waarlijk zoo? Men zegt wel: als wij niet oppassen, zijn wij b.v. in een 25 tal jaren geheel en al aan de socialisten overgeleverd, — maar evengoed kan men er bij voegen: óf aan de Roomschen. — Daar kunnen wij volstrekt niet over oordeelen; menschelijke berekeningen falen zoo dikwijls. — En al zegt ook menigeen: liever bijgeloof dan ongeloof dan zeggen wij: het Roomsche b ij geloof is niets anders dan ongeloof. —Onze Vaderen zeiden: »1 i e v e r Turksoh dan Paapschi. Of ze het zoo geheel mis hadden?!
Toch, ongetwijfeld, wij hebben het roode gevaar niet gering te achten, en zeer zeker: »antirevolutionnair« is een schoon woord; de revolutie heeft veel kwaads gebracht; op allerlei gebied in Kerk en maatschappij, in school en huisgezin, overal komt dit aan den dag; ongetwijfeld de revolutie- en ongeloofspartijen zijn ook onze v ij a n d e n, die wij met alle kracht hebben te bestrijden.
Maar zullen wij in dien strijd nu hulp bij Rome zoeken? Is Rome een dam tegen ongeloof en revolutie, zooals men beweert?
Men wijst bij voorkeur op de flinke houding der coalitie-regeering bij gelegenheid van de bekende spoorweg-werk-



staking, en op de stakingswetten daarvan het gevolg. Dat hebben wij dan toch maar te danken aan het samengaan met Rome.
Ten eerste is het de vraag nog, of een liberaal ministerie niet evenzoo gehandeld zou hebben; daarvoor behoeft men toch niet bepaaldelijk tot de Rechterzijde te behooren. Maar wij willen het eens laten gelden: wij hebben het te danken aan het samengaan met Rome, — maar bewijst dit nu, dat Rome een dam tegen het socialisme, tegen de revolutie is?
Het is waar: de Roomsche kerk is tegen socialisme en revolutie, maar waarom.' Niet zoozeer uit beginsel, maar omdat het inden aard der zaak ligt. Het socialisme enz. is natuurlijk tegen eene kerk gekant, die de verpersoonlijking is van het gezag; en wederkeerig moet d'^rom die kerk wel deze partijen ten heftigste bestrijden:
Maar als Rome van de revolutie gebruik kan maken tot bereiking van haar doel, dan doet zij dit zonder eenig gewetensbezwaar. Rome's éénig beginsel is: het doel (n. 1. de heerschappij van Rome) heiligt de middelen.
In de p r a c t ij k blijkt trouwens duidelijk, dat Rome volstrekt geen dam is tegen socialisme en revolutie; dat wordt genoegzaam weersproken door 't geen wij zien in de Roomsche landen, die immers de bakermat der revolutie zijn; en waar tiert het socialisme, arnarchisme enz. weliger dan juist daar?! En geen wonder ook.— Rome stelt toch tegen de revolutie niet het Evangelie (zooals men beweert) maar de kerk. Immers zij leert niet: het E v a n g e 1 i e, Gods woord veroordeelt revolutie, socialisme enz. maar: de Kerk veroordeelt het, dtórom deugt het niet. En als nu hare leden, aangestoken door de zucht naar vrijheid, die allerwege het menschdom hoe langer hoe meer bezielt, het juk van priesterdwang afwerpen, dan is er niets meer dat hen bindt, omdat zij geene ware gehoorzaamheid, geene gehoorzaamheid aan God en zijn Woord, geen tucht des H. Geestes hebben geleerd.
En datzelfde geldt van Rome ten opzichte van haren stand tegenover het ongeloof. Immers, hoe kan Rome een dam zijn tegen het ongeloof, dat den Christus van den troon wil stooten,



Wnaf Rome zelf niets anders doet dan den Christus van den troon stooten, en Maria, den Paus, de priesters, de kerk erop plaatsen.
En dan, wat blijkt van Rome's geloof in de practijk? Wat beteekent een geloof, dat alléén maar in wat uiterlijke dingen bestaat, als er in het leven niets van aan den dag treedt! O zeker, er mogen onder de Rooraschen waarlijk ernstige menschen gevonden worden, die ernst maken met den godsdienst, die ook in het dage» lijksch leven het nauw nemen, — maar is dit ter. gevolge van Rome's leer óf in weerwil van Rome's leer? Is het niet het laatste?
Immers goddelooze leer leidt tot goddeloos leven, en dat is duidelijk bij Rome te zien. Waar wordt de meeste verdorvenheid en zedeloosheid gevonden? Immers juist in de Roomsche landen; -— maar laten wij slechts in ons eigen land blijven: pastoor Arriëns heeft het zelf erkend, dat in ons land onder de Roomschen naar verhouding de meeste misdadigers gevonden worden. Hij wijt het aan de drankzucht. Maar is dan dronkenschap óók geen zonde, geen misdaad?
Doch hoe het zij ■— het feit ligt er. En dat heet dan een dam tegen het ongeloof! Moeten wij dd&rvan hulp verwachten in den strijd tegen de >ontkersteningc van ons volk, tegen de ellende en het bederf in onze maatschappij?
Maar letten wij eens op de vruchten, die wij tot nog toe zien van dit samengaan met Rome.
En dan vragen wij: wat hebben deze 4 jaren, die dit coalitieministerie regeert, ons gebracht? Welke specifiek christelijke wetten, welke weldaden? Wit goeds is er tot stand gebracht?
Kuvper heeft gezegd: ons land moet christelijk geregeerd, de Christus moet tot zijn recht komen, de ordinantiën Gods moeten geëerbiedigd. Uitstekend! Maar hoe? Alléén in theorie of ook in de practijk? Alléén maar in eenige vrome woorden van a<hter de ministerieele tafel of ook in de ministerieele daden? Wat mochten wij verwachten van een minister die altijd geschermd heeft



heeft met Gods woord en wet? Toch zeker wel eene flinke Zondagswet, drank-vet, wH tegen de openbare onzedelijkheid (tegen prostitutie, onzedelijke tooneelstukken, onzedelijke lectuur) herstel van de doodstraf, wet tégen het in 't openbaar vloeken, eene flinke loterij-wet enz. Kuyper heeft veel beloofd, — wat is er van vervuld? Bitter weinig.
Ja men heeft eene zwakke poging gedaan om den Zondagsdienst op de spoorwegen te beperken; en hoe is het daarmee nog afgeloopen? Een tijdlang hebben er wat minder treinen geloopen; hoe kort heeft het geduurd. Ja, er waren overeenkomsten met vreemde mogendheden, internationale verplichtingen enz. Heeft het ministerie ook gevraagd, of er ook andere dan internationale verplichtingen zijn, die wel eenigszins zwaarder mogen wegen, n.1. verplichtingen tegenover de Allerhoogste Mogendheid. den Potentaat aller Potentaten?!
Voorzeker, de vraag is niet ongewettigd: is die poging van het ministerie wel ernstig gemeend geweest? Sedert toch is er in die 4 jaren niets meer gehoord van Zondagswetten. Maar als nu ook de volkswelvaart door zoodanige wetten bedreigd scheen, welk een storm van verontwaardiging zou er in den lande losbraken, — niet alléén onder de ongeloovige paganisten, maar óók menigen «Calvinist» en «lieven Roomschen mede-christen" zou het wel wat var gaan, als hij zich ook in zijne verhouding tot het aardsche slijk christelijk moest gedragen, en het ministerie kon wel eens gevaar loofien niet bestand te blijken tegen de macht van het gouden kalf in een land, dat volgens Kuyper getoond heeft christelijk geregeerd te willen worden. Maar als het ons in waarheid gaat om God en Zijn gebod, dan is het de eerste vraag: wat eischt God de Heere van ons; dan staan Zijne ordinantiën bovenaan. Of zal het niet blijven staan: «Gerechtigheid verhoogt een volk, maar de zonde is een schandvlek der natiën»?
En dat geldt óók van 't geen men met een weidschen titel genoemd heeft: „Poging tot beteugeling van de speelzucht der natie en tot hei tegengaan van den speelhartstocht". Daartoe



heeft men eerst eene poging gedaan tot afschaffing der Staatsloterij. Maar hoe zou dit geschieden? Wel, geleidelijk in een 30-^tnl jaren. Maar waarom niet ineens? Ja, i° schadepost voorden Staat, 2° de collecteurs broodeloos. Waarom dan geen schadeloos stelling? Het geld moet óók wel gevonden worden voor de vrije school; dus kan dal óók wel voor de collecteurs. Maar ook hier is het niet alléén de vraag: Wat is gerechtigheid; wat wil God? maar: wat is het nuttigst, veiligst en voordeeligst óók voor de schatkist.
Is loterij onzedelijk, onchristelijk (gelijk Kuyper c. s. zelf beweren) welnu — weg er meê, 't koste wat het koste geen cent langer in de schatkist van zulk onrechtmatig verkregen goed. Kan daar zegen op rusten? En nu, voor dit treurige wetje schijnt men nog niet eens kans gezien te hebben, om het er door te krijgen, tenminste het schijnt in den doofpot geraakt te zijn. Doch 't was immers ook slechts eene »poging"l
Wat nu de overige „wettelijke bepalingen betreffende loterijen" aangaat, eigenaardig, dat ze zelfs den liberalen en socialisten (ongeloovigen, paganisten) niet scherp genoeg waren, door wier toedoen ze dan ook wat verscherpt zijn. Het is ook opmerkelijk (teekenend tevens hoe de Roomschen over loterijen denken) dat de Roomsche Minister Loelï bij de behandeling uitdrukkelijk deed uitkomen, dat de grond van het ontwerp is: bescherming van hel individu tegen exploitatie van zij :e speelzucht en daarmee ook (lees slechts) als gevolg-, beteugeling van den speelhartstocht. Nu op dien grond was o.a. prof. Drucker er ook voor. Dus — let wel! grond van het ontwerp is niet: eenig specifiek christelijk beginsel, maar slechts bescherming van het individu, dus een soort veiligheidsmaatregel.
Daar hebben wij voorts de vaccinewet. Kuyper heeft altijd tegen den vaccinedwang gestreden als in strijd met Gods woord, als conscientie-dwang. Wat geschiedt nu met dit wetsontwerp? In handen van eene commissie, die, zooals nu blijkt, reeds een jaar geleden rapport heeft uitgebracht; verder hooren wij erniets meer van; voorloopig óók al in den doofpot.



Waarom? dat is duidelijk; omdat de Roomschen er tegen zijn. Kuyper erkent dan ook ronduit, dat hij de handen niet vrij heeft, gebonden is door de coalitie; en dat geldt niet alléén in dit geval, maar ongetwijfeld ook bij de wet tot afschaffing der Staatsloterij, de Zondagswet, Drankwet en dat zal nog wel meer aan den dag komen, als dit ministerie aan blijft.
Maar: waartoe is dan die conlitie aangegaan? Immers opdat ons land christelijk geregeerd zou worden, God, Christus, zijn woord tot hun recht zouden komen.
En ziet — nu moet men zelf erkennen; juist onze bondgenooten zijn een beletsel daarvoor, binden ons de handen.
Men wijst verder op de drankwet (zooeven reeds genoemd), het postwetje, hooger- en lageronderwijswetten als vruchten van het samengaan met Rorae, en op hetgeen deze regeering gedaan heeft of in uitzicht gesteld heeft op 't gebied der sociale wetgeving, als ongevallenwet (trouwens erfstuk der vorige regeering), onderwijzerspensioenwetten, ouderdoms- en invaliditeitsverzekering, arbeidswet enz.
Wat deze sociale wetten betreft, nu — daar behoeft men waarlijk toch niet antirevolutionnair of Roomsch voor te zijn, die kan een liberaal ministerie ons ook geven; is daar nu iets specifiek christelijks in? Men zou eerder zeggen: 't heeft veel van staatssocialisme Over de drankwet en het onnoozele postwetje is het maar het beste te zwijgen. Zijn dat ernstig gemeende wetten tot beteugeling der drankwet en der openbare onzedelijkheid?!
Op de onderwijswetten komen wij straks terug. Vooraf nog over iets anders, waarop men ook wijs: als vrucht van de coalitie. Voorheen was alles in handen der liberalen, der ongeloovigen; in regeeringscolleges, openbare ambten enz. alles liberaal; alle geloovige christenen werden stelselmatig geweerd. Christelijke burgemeesters, wiar werden ze gevonden? Maar heeft niet Lohman zelf erkend, dat er zoo weinig geschikt materiaal voor was onder de niet-liberalen. Maar wij willen het gelooven, dat men



onder vorige regeeringen dikwijls partijdig geweest is in burgemeestersbenoemingen en dergelijke (of men n u altijd onpartijdig te werk gaat?!) en het is ontegenzeggelijk waar :geloovige, Christel ij ke (nietRoomsche) burgemeesters, die rekenen met God en zijn Woord, kunnen een zegen zijn voor eene gemeente, mits ook geschikt, bekwaam voor hun ambt — ja, het ware te wenschen, dat a 1 i e burgemeesters mannen waren, die buigen onder God en zijn Woord, en eene gemeente, die zoo iemand tot haar hoofd krijgt, mag den minister dankbaar zijn 5 en dan is dat ongetwijfeld eene goede vrucht van de. coalitie.
En nu de Hooger-ondenvij s-w e t, of die langs wettigen weg tot stand gekomen is? M. i. is het naar huis zenden der i° Kamer in dit geval eene daad van willekeur geweest. Maar dat daargelaten is tegen deze wet zelf niets te zeggen? Aan onze Ned. Herv. Kerk zal zij zeker geen goed doen. De Vrije Universiteit te Amsterdam zal niet weinig jongelieden, óók van onze kerk, tot zich trekken, en . predikant geworden zijnde (allicht doordrongen van eenen doleerenden geest) zullen zij de oproerige elementen in onze Kerk, die met eene nieuwe afscheiding dreigen, maar versterken.
Maar is hel dan geen heerlijk iets, geen groote zegen, dat voortaan christelijke ouders niet meer gedwongen zullen zijn hunne zonen over te leveren aan allerlei ongeloovige professoren, meesta van eene materialistische wereldbeschouwing? Zeer zeker is het bedroevend te zien, hoe tegenwoordig de universiteiten over't algemeen doordrongen zijn van een materialistischen, deterministischen, Lombrosiaanschen geest, waarbij alléén rekening gehouden wordt met menschelijk weten en kunnen, niet met God en zijn Woord. Waar de professoren bezield zijn met eenen christelijken geest, moet dit noodwendig zijnen invloed oefenen op hunne leerlingen.
Maar is het dan niet genoeg, dat de regeering streeft naar het beniemen van Christelijke hoogleeraren aan de Rijks universiteiten? Dan hebben wij immers geen Vrije Hoogescholen noodig.
Maar het is waar: wij houden wellicht niet lang een ichristelijk" ministerie (al heeft ook ons volk volgens Kuyper getoond christelijk



geregeerd te willen worden): en dan zijn wij weêr aan de Heidenen overgeleverd; dürom moeten wij zorgen intijds geborgen te zijn; zóó redeneert men
En nu de' 1 a g e r o n d e r w ij s - w e t. Ja, dit is toch onbetwistbaar eene heerlijke vrucht van de coalitie, het samengaan met Rome. Waar voorheen menig ouder bij gebrek aan eene christelijke school gedwongen was zijne kinderen le zenden naar de openbare onder ongeloovige, socialistische, anarchistische onderwijzers, tetwijl de jeugdige ziel van hun kind gevaar liep alzoo verpest le worden;
waar voorheen menig ouder huiverig was zijne kinderen naar eene christelijke school te zenden, doordat het gehalte van het onderwijs dikwijls niet in te goeden reuk stond; — waar voorheen voor de on- en minvermogenden het dikwijls ondoenlijk was hunne kinderen christelijk onderwijs te doen genieten — voortaan, dank zij de verhoogde subsidie, zullen overal christelijke scholen verrijzen, zal ook het christelijk onderwijs wat gehalte betreft met het openbaar kunnen wedijveren, zal er ook geen bezwaar meer zijn, om ook aan christelijke scholen meer dan tót dusver kosteloos of goedkoop onderwijs te geven - de christelijke school dus bereikbaar zijn voor heel de natie.
En gewis, die zegen is niet gering te achten — mits natuurlijk het onderwijs ook w a a r 1 ij k c h r i s t e 1 ij k z ij.
Maar ik vraag: waarom geene enkele poging gedaan om den B ij bel weêr op de staatsschool te brengen.' Nederland is toch nog steeds een Christelijk, een Protestantsch land. Rij de stembus van 1901 heette het: Gods Woord, de Christus, het Evangelie moet tot zijn recht komen; en daarna luidde het: het is gebleken, dat ons volk christelijk wil geregeerd worden. Welnu, als dat gebleken is, dan wil dat volk ook wel een Bijbel op de school hebben dan moet Gods Woord óók op de staatsschool tot zijn recht komen.
Was daar nu in 't geheel geen kans voor? Was dat totaal onmogelijk? Had men tenminste eerlijk eene poging gewaagd. Maar immers, dit is Kuypers doel nooit geweest; hoe lang heeft hij reeds



geijverd niet voor de christelijke school, niet voor de staats-school met den Bijbel - maar voor de vrije school voor heel de natie. Maar is dan eene christelijke overheid niet geroepen om al hare onderdanen christelijk te regeeren, d.i. in christelijke wegen te leiden, zoovee' in haar vermogen is, om al hare instellingen een christelijk karakter te doen dragen, dus ook er voor te zorgen dat het staats-onderwijs christelijk is?!
Maar (zegt men) dit is eenvoudig o n m o g e 1 ij k ; de tijden zijn voorbij; op 't oogenblik is er geen denken aan om den Bijbel weer op de staatsschool te krijgen (dank zij de Roomsche bondgenooten) daarom laten wij redden wat nog te redden is, zorgen wij tenminste, dat wij tegen de klimmende macht van het ongeloof geborgen zijn, en daarom laten wij de staatsschool maar schieten, aan haar lot over — daar is toch niets meer aan te doen. Daargelaten nu nog de vraag of dat waar is, óf er werkelijk niets meer aan te doen is, indien het streven der anti-revolutionnaire partij in ernst daarop gericht was maar als er nu te vroeger of later tijd een eind komt aan de «Christelijke" regeering — i s het chris telijk onderwijs dan gered? Wat belet een liberaal of socialistisch ministerie alles weêr omver te werpen, wat dit ministerie heeft opgabouwd; zou men de subsidie laten behouden? Ziet daar mogen wij óók wel eens aan denken.
Maar, ik herhaal het: de verhoogde subsidie voor de christelijke (vv e z e n 1 ij k christelijke) scholen is een groote zegen, die de vrucht is van het samengaan met Rome
Nu echter de vraag, die geldt ten opzichte van alles wat dit ministerie goeds mag tot stand gebracht hebben — de vraag: staat hier niet iets tegenover? Iets? Neen, wellicht zóóveel, dat wij moeten zeggen: liever geen enkele goede vrucht, waar zij verkregen wordt ten koste van zóóvele kwade vruchten.
Wat toch is het geval? Rome steunt ons niet dan tegen wederdienst — dat is duidelijk. Het is Rome er niet pm te doen, dat een staat zoogenaamd christelijk geregeerd worde,



dat de Christus tot zijn recht kome — maar dat haar macht wordt uitgebreid, de kerk tot haar recht kome; niet, dat de Christus regeere maar de Paus; niet, dat het Evangelie heersche—maar het Roomsche dogma, de Roomsche kerkleer. Daarop is al haar streven gericht; dat doel houdt zij onder alles steeds vast in 't oog. En waar Rome dan in de politiek met de Protestanten (haar erfvijand) samengaat, daar is dit natuurlijk niet zonder bijoogmerk ; zij doet het niet voor niet. Vast staat het: door samengaan met Rome, steunt men Rome.
Is dat dan zoo vreeselijk? Kom, — de tijden van schavot en brandstapel zijn voorbij — de tijden ziin veranderd en wij met hen. In vele opzichten is dit waar. Maar of het menschdom er zooveel beter op geworden is — zooveel minder wreed en bloeddorstig? Op de slagvelden der oorlogen van «beschaafde" volkeren komt het wel aan den dag, wat de eigenlijke aard des menschen is, hoe men elkander meesleept in een soort van moordroes, waarin men dorst naar elkanders bloed.
En dit is zeker: Rome verandert niet — uiterlijk wellicht, maar innerlijk blijft zij dezelfde — dezelfde in haat tegen het Protestantisme, tegen allen waren godsdienst.
Door Rome alzoo te steunen, steunt men eene gevaarlijke macht; want Rome is eene macht, die te duchten is, dat zal ieder wel toestemmen — niet alléén numeriek, maar ook vooral door hare geweldige organisatie
Het Protestantisme is verbrokkeld in ontelbare kerken en kerkjes — er is geen éénheid. Rome is een éénheid. Al hare leden zijn onderworpen aan den wil van de kerk, van de priesters, van den Paus.
O zeer zeker, er zijn onder de Roomschen, wat men in 't dagelijksch leven: goede, beste, brave menschen noemt, die volstrekt geen haat tegen de Protestanten koesteren, — maar de Roomschen zijn ten slotte niet te scheiden van de Kerk, van Rome. Achter den leek staat de priester, de kerk — en hoe nauw is de band tusschen priester en leek, — in de kerk (,door den priester verte-



genvvoordigd) is de zaligheid gelegen, buiten de kerk gaat hij verloren. De kerk is hem alles; de priester is de man die zijne zaligheid in handen heeft — dat wordt er (zooals een Roomsche mij eens zeide) met den paplepel ingebracht; gehoorzaamheid aan de kerk, (den priester) dat behoort bij de eerste beginselen die het Roomsche kind leert; alléén zóó is men zeker van den hemel. Zoo is de kerk ten slotte richtsnoer van zijn doen en laten.
Al is men in zijn geweten ook overtuigd, dat iets verkeerd, slecht is — als de kerk (de priester) het goed noemt dan is het goed; en als het nu maar goed ingepompt wordt, dat iets tot meerdere glorie van de kerk dient, en dat het zooveel dagen aflaat bezorgt — dan brengt de kerk hare leden wel (al is het ook na menige tegenstribbeling) waar zij ze hebben wil.
En de priester is sedert 1870 voor alles Ultramontaan. Achter eiken priester staat de paus. wiens bevelen onvoorwaardelijke gehoorzaamheid eischen. — De paus is onfeilbaar — zijne stem = Gods stem; verzet tegen hem - verzet tegen God. Bij de minste ongehoorzaamheid loopt hij gevaar door den banbliksem buiten den hemel óf in een klooster gesloten te worden. Zoo heerscht de paus, de kerk, door de priesters oppermachtig over al die millioenen.
En nu — die geweldige macht is eene anti-christelijke macht, eene anti-Protestantsche macht, die geen andersdenkenden kin dulden. Rome moet de alléénheerschappij hebben, — niet alléén op godsdienstig gebied, over de zielen der menschen, maar óók op wereldlijk gebied; voor hare macht moet alles zich buigen van den machtigsten keizer tot den armsten bedelaar. En daarbij is het eene macht, die meestal in 't verborgene werkt, ongemerkt beslag leggend op regeering, handel, nijverheid, kunst, pers, kortom op alles, wat maar bevorderlijk kan zijn voor haar doel: de heerschappij van Rome.
Hoe machtig Rome is, dat is duidelijk aan den dag gekomen b.v. in de Dreyfus-zaak, om er b.v. van te zwijgen dat hoogstwaarschijnlijk de oorlog van 1870 enkel werk der Jezuieten



geweest is, om de toenemende macht van het protestantsche Pruisen te fnuiken.
Hoe machtig Rome is, blijkt wel duidelijk ook hierin, dat Protestantsche vorsten op audiëntie gaan bij den Paus, waarin toch rechtstreeks de erkenning ligt van de macht van Rome. Men zou nog kunnen wijzen b.v. op de quaestie van de N, Z. Kapel te Amsterdam, op den (van gemeentewege gesubsidieerden^ kerkbouw in 's Bosch en andere steden — en een ieder weet wel, hoe de groote zaken in ons land (vooral manufactuurzaken) veelal in Roomsche handen zijn.
Welnu, door het samengaan met Rome steunen wij die geweldige macht, dat is onweerlegbaar — Rome gaat niet met ons meê, steunt ons niet, dan op voorwaarde van wederdienst.
Wij spraken straks van de vruchten der coalitie, als. christelijke burgemeesters en dergelijke. Maar wij moeten niet vergeten, dat — waar wij (dank zij de coalitie) meer waarlijk christelijke burgemeesters, rechters enz. krijgen — Rome ook haar deel krijgt van den buit; en menige gemeente, waar vroeger een nietRoomsche aan het hoofd stond, (zij het dan ook een liberaal) nu een Roomsche in de plaats krijgt — en dat wil zeggen: daar heeft Rome dus vrij spel, ook in het onderdrukken der Protestanten. Dat is dus op de ééne plaats (laten wij het eens zoo noemen) het onkruid uittrekken, om het op de andere plaats aan te kweeken.
Rome haar deel van den buit — dit geldt vooral ook de o n d e r w ij s w e 11 e n . De Roomschen profiteeren even goed, ja hier profiteert zelfs onmiddellijk de kerk; scholen waar Roomsche broeders of zusters onderwijs geven, ontvangen ook subsidie Waar blijft dier Ze gaat onmiddellijk over 'n de kas der kerk of (wil men) der kloosters — wat hetzelfde is
Vrije hoogescholen opgericht — dus óók Roomsche. Wat gevolg? een heileger van: niet alléén Roomschen maar bepaaldelijk Jezuïeten en alle mogelijke »gestudeerde« betrekkingen.
Wat te verwachten van zulke 'Jtzuieten-leerlinyenf Wij zien



het aan de zaak Dreyfus (reeds genoemd) en hoe kan men ooit zeker zijn van de onpartijdigheid der Roomsche rechters (gekweekt in Jezuieten-scholen).' Zij zijn te nauw verbonden met priester en kerk. Zijn er Roomsche belangen in het spel, dan staan ze (behoudens uitzondering natuurlijk) veel te veel onder de macht der kerk om onpartijdig te kunnen zijn.
Maar iets anders: de vrucht der coalitie is: de vrije school (Hooge school) voor heel de natie. Wat wil dat zeggen ?
Tot nog nu toe was het onderwijs officieel nog neutraal wel was reeds ook het Roomsche bijzonder onderwijs gesubsidieerd; - wel was men reeds op den verkeerden weg maar nu gaat men op dien verkeerden weg met reuzenschreden vooruit. Voortaan zal van staatswege begunstigd worden het oprichten van anti-christelijke Roomsche, atheistische, socialistische (ja arnarchistische) scholen en hooge scholen; iedere school, die aan eenige wettelijke bepalingen voldoet, krijgt van rijkswege subsidie en niet gering ook.
Wij wezen er straks reeds op: mag eene overheid, die zich christelijk noemt, Gods dienares, die den Christus tot zijn recht wil doen komen, zulks doenf Is dat zedelijk, is dat christelijk, is dat in overeenstemming met Gods woord, en om allerlei a n t i-c h r i stelijke scholen in het leven te roepen en te steunen (door de subsidie) — alléén om maar zelf voor eigen partij voordeel te behalen? alléén opdat de kinderen van eigen partij christelijk opgevoed wordeni Is dit niet duidelijk: het doel heiligt de middelen! Ofschoon de openbare school officieel neutraal moet zijn klaagt men nu reeds steen en been over den anti-godsdienstigen, socialistischen geest, die er veelal heerscht, — doch voortaan is men zelfs niet eens meer neutraal, integendeel zulk anti-godsdienstig onderwijs zal van staatswege bevorderd worden door subsidie. Het is alléén maar vragen naar het heil van eigen kinderen — of de ziel der anderen hoe langer hoe meer vergiftigd wordt daar bekommert de christelijke overheid zich niet om, integendeel dat bevordert zij door zelf zulke scholen te helpen oprichten cn te



steunen. Maar minister Kuyper heeft het immers ook in de Eerste Kamer schaamteloos uitgesproken: »zulk een leven moet door de regeering in ons goede Nederland mogelijk worden gemaakt, waarbij een ieder komen kan tot vrije ontwikkeling van eigen beginselen en eigen overtuiging".
Wel zeker, waarom nietf »Wij leven vrij, wij leven blij, enz." Hoe dankbaar zullen b.v. de anarchisten Kuyper zijn voor dit woord — een ieder tot de vrije ontwikkeling van zijne beginselen, de regeering wil dat mogelijk maken (zeker door subsidie te geven voor het maken van bommen). Zijn er soms Buddhisten, die gaarne een afgodstempel willen oprichten — gaat maar naar Minister Kuyper, ge krijgt zeker subsidie — want leen ieder moet kunnen komen tot de vrije ontwikkeling van eigen beginselen" (hetgeen de regeering wil mogelijk maken).
Waarlijk dit is meer dan neutraal — steunen, bevorderen van 't geen men verfoeit. Nog eens — is dit z e d e 1 ij k, is dit c h r i s t e 1 ij kr Is dat de roeping eener christelijke overheid? Is dat christelijke overheidszorg voor alle onderdanen, is dat zorgen voor de wezenlijke belangen des volks — óf Gods wet met voeten treden de hoogste belangen des volks verwaar]oozen? Wil men zóó aan de kerstening van ons volk arbeiden, de overwinning behalen in de worsteling met het ontkerstend deel der natie.' Immers dit is niets anders dan het ontkerstend deel aan zijn lot overlaten, ja nog meer ontkerstenen, als het mogelijk is
Ziet, dat zijn óók vruchten van het samengaan met Rome, dat zijn de voorwaard en, waarop wij die goede vruchten (straks genoemd) verkrijgen. En dan moeten wij toch zeggen: als het dan ten koste ddarvan moet verkregen worden, dan bedanken wij voor die weldaden van het coalitie-ministerie.
Maar nu — al waren nu de voordeelen, de baten van het samengaan met Rome naar het zichtbare ook veel grooter dan de nadeelen, ja al konden wij tot nog toe op geen enkele kwade vrucht



wijzen, alléén maar goede vruchten aantoonen, dan bli ft nog de vraag over: mogen wij samengaan met Rome, mogen wij heil verwachten van zulk een verbond met den v ij and — niet onzen persoonlijken vijand, maar den vijand van den Christus, van het Evangelie, van God^ En dan is het antwoord: al moge het ook schijnbaar goed gaan, ja schijnbaar er zegen op rusten -- ten slotte zal het toch blijken, dat — zoo wij op dezen weg voortgaan — de vloek er op rust. Het is en blijft een monsterverbond.
Laten wij eens letten op het oude volk Israël.
Toen koning Asa van Juda een verbond sloot met de Syrische afgodendienaars tegen Israël, kwam de ziener Hanani tot hem om hem van Godswege aan te zeggen: »Omdat gij gesteund hebt op den koning van Syrië, en niet gesteund hebt op den Heere uwen God, daarom is het heir des konings van Syrië uit uwe hand ontkomen. Waren niet de- Mooren en de Libyërs een groot heir met zeer vele wagenen en ruiteren? Toen ^ij nochtans op den Heere steundet, heefi Hij hen in uwe hand gegeven. Want den Heere aangaande, zijne oogen doorloopen de gansche aarde, om zich sterk te bewijzen aan degenen, welker hart volkomen is tot Hem; gij hebt hierin zottelijk gedaan: want van nu af zullen oorlogen tegen u zijn". (2 Kron. 16, 7-9.)
Josafat van Juda verzwager; zich met den goddeloozen Achab, koning van Israël, sluit een verbond met hem tegen de Syriërs. Maar het was kwaad in de oogen des Heeren, die hem door Jehu den zoon van Hanani, deed aanzeggen: »Zoudt gij den goddelooze helpen, en die den Heere haten, liefhebben? Nu is daarom over u van het aangezicht des Heeren groote toornigheid". [2 Kron. 19,2.]
Maar bij denzelfden Josafat aanschouwen wij het tegendeel, als hij in de vreeze voor de Moabieten en Ammonieten tot God bidt en op Hem alléén zijn vertrouwen stelt; dan komt van Godswege het woord tot hem: »Vreest gijlieden niet, en wordt niet ontzet vanwege deze groote menigte: want de strijd is niet uwe, maar Gods". [2 Kron 20 5]. En de vijanden verdierven elkander.



Achaz, koning van Juda, zoekt hulp bij Assur tegen de Syriërs en Israël. Ziet eerst (zie boven) verbindt Juda (Josafat) zich met Israël (Achab) tegen de Syriërs — laten wij zeggen: anti-revolutionnairen met roomschen tegen de ongeloofspartijen. Wat geschiedt nu onder Achabr V erbroedering tusschen Israël en de Syriërs, zij keeren zich tezamen tegen Juda. Welnu, wat belet den Roomschen (eerst door ons gesteund en tot meerdere macht gebracht), als hel in hun kraam te pas komt zich te verbroederen met de r.u door hen bestreden revolutie- en ongeloofspartijen.
En denzelfden dag werden Pilatus en Herodes vrienden met elkanler; want zij waren tevoren in vijandschap tegen den anderen". Luc 23:12. De haat tegen den Christus bracht hen tezamen - En weê dan ons arme land!
Maar keeren wij terug tot Achaz, die hulp zocht bij Assur tegen de Syriërs en Israël, niettegenstaande de waarschuwing van den profeet Jesaja: > Wacht u, en zijt gerust, vrees niet aldus zegt de Heere Heere; het (de toeleg van Israël en Syrië) zal niet bestaan, het zal niet geschieden". Jes. 7 :4, 7. Maar Achaz luistert niet, wil zelfs geen teeken hebben van den Heere ten bewijze van de wjarheid zijner woorden; hij weigert zijn betrouwen op God te stellen, blijft het zoeken bij Assur. Wat is het gevolg? Eerst krijgt hij schijnbaar hulp en steun van den koning van Assur, maar later benauwde deze hem en sterkte hem niet En Jesaja moest hem aanzeggen: »De Heere zal over U en over uw volk, en over uws vaders huis, dagen doen komen, hoedanige niet gekomen zijn van dien dag af, dat Efraim van Juda is afgeweken, door .... den koning van A s s y r i ë" [Jes. 7:17]. O u s juist door hem, b ij w i e n hij hulp zocht, zal het verderf over hem komen. Opmerkelijk, dat de oude Assyriërs eene godin hadden, die zij Koningin des hemels noemden en afbeeldden met een kindje op den schoot (de Maria der Roomsche kerk.)
Geheel het tegendeel zien wij bij Hizkia, toen Sanherib en Rabsake hem benauwden in Jeruzalem, Rabsake wil hem doen weifelen in zijn Godsvertrouwen,



Hizkia bidt tot den Heere: ,,Heere onze God verlos ons uit zijne hand, zoo zullen alle koninkrijken der aarde weten, dat Gij al'één de Heere zijt — enz." [Jes. 37 : 15 v. v.]
God antwoordt hem: Hij zelf zal de stad beschermen. „En de engel des Heeren voer uit, en sloeg het leger van Assyrië 185000". (zie vs 21-37^
Welnu—wat Israël gold, geldt ook o n s — blijft steeds gelden: geen hulp gezocht b ij den v ij and Gods.
Het kéin niet goed gaan. Ja óók, als wij door een gemeenschappelijken vijand worden aangevallen (i. c. revolutie- en ongeloofspartijen), dan is dat nog geen reden om steun bij elkander te zoeken, met den vijand Gods in één gelid te staan. Neen, hier is geene Verzoening mogelijk (ook geen tijdelijk verbond) nooit! Hier geldt: „Wat gemeenschap heeft het licht met de duisternis? En wat sa mens temming heeft Christus met Belial? of wat deel heeft de geloovige met den bngeloovige? of wa t samenvoeging heeft de tempel Gods met de afgoden?" en weder o m: „V er meng u niet met de afgodendienaars"
Nogeens: geen hulp gezocht bij den vijand van Christus, van het Pjvangelie geen hulp ook van hen aangenomen op éénige voorwaarde.
Maar waar moet het dan heen.' Dan krijgen immers derevolutie- en ongeloofspartijen de overhand. Want op eigen gelegenheid vechten, dat baat ons niets; daarvoor zijn wij te zwak.
Ook van uit menschelijk oogpunt beschouwd, verstandelijk geredeneerd, is dat nog de vraag. Indien de anti-revolutionnaire partij eens op eigen gelegenheid vocht met het waarachtig doel: ons land moet christelijk geregeerd worden — dan zou zij zeer zeker den steun hebben van velen, die nu uit afkeer tegen den Roomschen bondgenoot niet willen meêgam, en dat zijn er allicht meer dan men denkt. — En indien er dan mannen candidaat ge steld werden, wien het waarlijk gaat om God en Zijn Woord, zouden er dan onder de liberalen nog niet velen zijn, die om welke reden



dan ook (laat het maar zijn: alléén uit. vrees voor Rome en het socialisme) de zoodanigen steunen zouden, even goed als er nu onder hen eene partij is, die uit vrees voor het socialisme de huidige regeering steunt.' Willen zij uit eigen beweging ons steunen
— zonder toezegging of voorwaarde van wederdienst — waarom niet?
.Vlaar zou dit wel opwegen tegen de hulp van Rome? Ja, daarop kunnen wij natuurlijk niet antwoorden. Maar ten slotte zeg ik: welnu,
— er kome van wat wil — beter: vallen in een eerlijken, rechtvaardigen strijd, dan staande b 1 ijven met Rome ten koste van gerechtigheid en waarheid.
Maar, Goddank, zóó ver is het nog niet gekomen. Ja. 't moge er donker uitzien, en als wij letten op de toenemende macht óók van ongeloofs- en revolutiebegrippen, dan vragen wij ons bekommerd af: wat moet er worden van ons land en volk?
Maar er is nog een andere bondgenoot, bij wien wij hulp mogen en moeten zoeken, Hij, van wien Prins Willem I zeide: „Ik heb met den Potentaat aller potentaten een vast verbond gemaakt".
Ja, de oude, trouwe God. de God van Israël, die het leger van Sanherib sloeg, die Gideon met 300 man het leger der Midianieten deed overwinnen, dat 135000 man sterk was de God onzer vaderen, die ons in den worstelstrijd met Rome en Spanje de zege heeft doen wegdragen, — H ij leeft nóg, en Hij is machtiger dan alle machten ter wereld, dan alle machten van ongeloof en revolutie. En gewisselijk, Hij beschaamt nooit, alwie op Hem vertrouwt
— al gaat het dan ook misschien door eenen weg van schijnbaren ondergang heen.
Maar als 't nu gaat tusschen een coalitieman (hetzij een Roomsche of een bondgenoot van Rome) en een liberaal of socialist.' Dan blijven wij zeggen: geen samengaan met Rome — d. i. in geen geval een Roomsche of bondgenoot van Rome.
Of men dan een liberaal, vrijz. democraaat of socialist moet



steunen ? Hoe wij te denken hebben over de socialisten en hen, die dien weg opgaan — daarover hebben wij het in het voorafgaande reeds gehad. En wat de liberalen betreft — meen niet, dat ik hier een pleidooi voor hen wil houden; — mijn doel is alléén: te waarschuwen tegen het samengaan met Rome — ook bij de liberale partij hebben wij geen hulp te zoeken. — Maar als wij voor de keus gesteld worden: een liberaal of een coalitieman, dan is het voor mij de vraag: wie is de persoon van den liberaal, die candidaat gesteld is.' En dan zijn er zeker liberalen, die wij met een goed geweten de voorkeur zouden geven boven een coalitieman. Waar ik echter volgens mijn geweten mijne stem óók niet kan geven aan den liberaal — welnu dan b 1 ij f i k thuis. Maar thuisblijven is ook kiezen als ge niet stemt, dan kiest ge indirect toch. Zoo? Maar wien stem ik dan indirect? Natuurlijk de revolutie- en ongeloofspartijen, zeggen Kuyper c.s. Natuurlijk de coalitie, zeggen liberalen enz. Wie heeft gelijk? M. i. geen van beiden — neen, dan laat ik God kiezen ik bedoel: als ik volgens mijn geweten mijne stem niet kan geven aan éénig candidaat, dan ben ik verantwoord, en mag het veilig aan God, die alles regeert en bestuurt overlaten, wat Hij doen wil. Evenals Josafat en Hizkia zich in Gods handen stelden, zich in het gebed aan Hem overgaven — zóó mogen en moeten óók wij doen. •— En dan mogen wij bidden:
»0 nze Vader, die in de hemelen zijto gij almachtige en getrouwe God en Vader, die alles regeert en bestuurt naar Uwen wijzen raad en voorzienigheid,
'Uw Naam worde geheiligde — geef> dat het ons alléén te doen zij om Uwen Naam en eer niet om onze eigene, laat Uw Naam door ons en om onzen 't wil niet gelasterd worden door allerlei onchristelijkheid onder christelijken mantel.
>Uw koninkrijk kome« — bewaar en vermeerder Uwe Kerk, verstoor alle raadslagen, die tegen Uw heilig Woord bedacht worden door de partijen van ongeloof en revolutie èn door Rome. ïUw wil geschiede» — al moeten wij daarbij ook den



ondersten weg gaan — al ga het ook door ellende en schijnbaren ondergang heen. —
,.Geef ons heden ons dagelijksch brood" — d. i. geef ons alles wat in uwe oogen goed voor ons is — voor ons land en volk voor ons en onze kinderen -- geef ons te erkennen, dat Gij alléén de oorsprong alles goeds zijt, en dat niets gedijt zonder uwen zegen, dat — „zoo de Heere de stad niet bewaart, tevergeefs waakt de wachter; zoo de Heere het huis niet bouwt, tevergeefs farbeiden deszelfs bouwlieden eraan" en dat wij derhalve ons vertrouwen van alle schepselen (ook van de Roomschen) aftrekken, en op U alléén stellen.
[Heid. Cat. Zond. 50.] „Vergeef ons onze schulden" — want w ij hebben gezondigd en onze vaderen — neem uwe rechtmatige oordeelen van ons weg — stort Gij uit over land en volk den geest der bekeering; — breng ons weder tot U.
„En leid ons niet in verzoeking" ook om te heulen met den vijand van uwen Christus, van uwe Kerk. —
„M aar verlos ons van den booze" — d. i. van den rooden èn van den Roomschen duivel. —
„W ant Uw is het koninkrijk, en de kracht, en de heerlijkheid, in der eeuwigheid" — d. i. [H. C. antw. 128.] „Zulks alles bidden wij van U, ddirom, dat Gij als onze Koning, en aller dingen machtig, den wil en het vermogen hebt om ons alles goeds te geven, en dat alles opdat daardoor niet wij, maar uw heilige Naam eeuwiglijk geprezen worde".
En de Heere Jezus leert ons dit gebed besluiten met het woordje „Amen": het is waarachtig — het zal waar en zeker zijn — gij moogt u verlaten op de trouw, de almacht, de genadeuwsVaders die in de hemelen is. Hij zelf legt ons het »amen« des geloofs op de lippen, tegen al het zichtbare, tegen allen twijfel en ongeloof en wantrouwen in, opdat wij, ziende op Hem, dit >amen« Hem nazeggen — en wij zullen gewis ervaren, dat God om Christuswil hoort



en verhoort het gebed dergenen, wien het alléén gaat om Hem, om zijnen Christen, om Zijn woord en wet, om Zijnen naam en eer.
Myn schild ende betrouwen
Syt ghy, o Godt, myn Heer! Op U soo wil ick bouwen, Verlaet my nimmermeer.