De Ned. Herv. Kerk
in haar tegenwoordigen toestand,
- - door - -
Ds. M. van Grieken,
Ned. Herv. Pred. te AMEIDE,
en Lid v. h. Hoofdbestuur van den
Gereformeerden Bond tot vrijmaking der Ned. Herv. Kerken.
BRO 1908:28
JBBE&y'i 'VO —
?DENl:OL. UTRECI T. wijk<ii-v IJstraat No. 1.



Abonneert U
— — zoo ge dit nog niet reeds deed, op het — —
Gereform. Weekblad
orgaan tot verspreiding der Geref. beginselen, onder Hoofdredactie van Dr. J. D. DE LIND VAN WIJNGAARDEN, te Putten en mede-redactie van de heeren Ds. M. VAN GRIEKEN te Ameide, Ds. M. JONGEBREUR te Veenendaai, en L. F. DUYMAER VAN TWIST Lid der Tweede Kamer, te 's Gravenhage.
De abonnementsprijs bedraagt slechts f 0,80 per half jaar, franco per post, bij vooruitbetaling.
Het blad verschijnt Vrijdagavond.
Proefnummers worden op aanvrage gaarne verstrekt door den Uitgever J. P, HARDENBOL, Oudwij^eweldstraat 1, en door de Administratie S. IV. VERPLOEG, Zandhofschestraat 84, Utrecht.



De Ned. Herv. Kerk
in haar tegenwoordigen toestand,
- - door - -
Ds. M. van Grieken,
Ned. Herv. Pred. te AMEIDE,
en Lid v. h. Hoofdbestuur van den
Gereformeerden Bond tot vrijmaking der Ned. Herv. Kerken.
— 1908 — J. P, HARDENBOL, UTRECHT.
Oudwijkerveldstraat No. I.



BIBLIOTHEEK THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT APELDOORN 



Op verzoek van de plaatselijke afdeeling „UTRECHT" van den Geref. Bond tot vrijmaking der Ned. Herv. Ker ken, geef ik gaarne deze Lezing in druk. Behalve te Utrecht sprak ik dit woord op meerdere plaatsen o.a. te Rotterdam, Vlaardingen, Bodegraven, Ameide, Zutfen enz. Hoewel 7 gesprokene hier en daar nog al wat veranderd is, bleef de inhoud en volgorde 't zelfde.
De Heere gebruike dit woord nog in Zijn gunste, opdat onze Ned. Herv. (Geref.) Kerk er nog voordeel van ge niete en spoedig kome tot bevrijding uit hare banden, om van plaats tot plaats den Heere vrij te mogen dienen naar Zijn Woord.
A. Nov. 'OS. Af. v. O.







De Gereformeerde Bond tot vrijmaking der Nederlandsch Hervormde Kerken.
(EEN LEZING)
Ps. 150 : I en 2.
Lezen: Jes. 58.
Ps. 25 : 6.
Ps. 81 : 15, 15, 18.
Ps. 119 : 65.
Mijne Hoorders!
Het zal geen groote tegenspraak vinden, wanneer wijl zeggen: dat de tegenwoordige toestand van onze Ned. Herv. (pferef.) kerk niét velen bevredigt.
Vandaar ook de menigvuldige beraadslagingen en voorstellen: om tot verandering te komen.
Ook wij hebben geen vrede met den huldigen toestand der kerk, waarin wij geboren zijn. En met allen ernst zouden wij haar willen toeroepen: hervorm u naar de beginselen van Gods Woord, nader uiteengezet in onze Geref. belijdenisschriften.
Want — laten wij het maar aanstonds zeggen — daa! ligt, naar onze bescheidene meening de breuke van onze Hervormde (Geref.) kerk, dat Gods Woord in haar midden niet het hoogste zeggenschap heeft en zij niet meer leeft uit die heerlijke beginselen, die aan onze Geref. vaderen dierbaar waren.
* *
*
Uit Rome's diensthuis uitgeleid, werden onze Vaderen door Sions Bonds God in de Gereformeerde kerk gebracht.
't Was hun aanvankelijk als droomden zij, maar hun mond werd vervuld met lachen.



dat het getij verloopen is, moest toch ook de kerk de bakens verzetten,
gelijk die opmerking: „onze Vaderen leefden bij hun walmende olielampen in half duister, en wij, menschen van den nieuweren tijd, wij zien en onderscheiden de dingen toch veel beter dan zij, en daarom moest toch ook het licht in den vuurtoren wel versteld worden" — beantwoorden wij met deze opmerking: hoe de tijden en gelegenheden ook veranderen, Gods Woord Lfiijfit eeuwig heizelfde, en dat Woord mag nooit veranderd worden noch iets van hetzelve worden afgedaan!
En omdat de aloude belijdenis onzer Geref. kerk naar uitwijzen van dat onbedriegelijk en eeuwig-blijvend Woord was, zullen wij, menschen van den nieuweren tijd, tot die oude, beproefde paden terug modten keeren!
Want bij alle spreken over nieuw licht, klaagt de Heere dat het zoo duister is, zeggende: de zonne zal niet opgaan, tenzij gij teruggaat tot Mijn Woord; terwijl de dichter van Ps. 119 getuigt: „wat vree heeft elk, die uwe wet bemint; zij zullen aan geen hinderpaal zich stooten." (83)
Daarom zei Dr. Hoedemaker in 1883, Rector-Magnificus zijnde der vrije Universiteit, in zijn rede genaamd „de herleving der Geref. beginselen" (pag. 49): de ware vooruitgang zal moeten worden gezocht en zal worden gevonden op den weg, van welken men met het woord „repristina-
tie" (herleving van het oude) belieft te spreken.
* *
♦
Zoo is de Ned. Herv. (Geref.) kerk van ouds gebouwd geweest op het fundament der Apostelen en Profeten, waarvan Jezus Christus de u'iterste en eeuwige hoeksteen is.
Er was één Heere, één geloof, één doop — alles naar uitwijzen van Gods Woord en de 3 Formulieren van Eenigheid.
En zoo zal het wéér moeten worden.
Want onze kerk mag niet een huis zijn, waar waarheid en leugen samenwoont en waar ieder doen en laten mag wat hij wil.
Neen — zoo schrijft Mr. Groen van Prinsterer. (Verspreide Geschriften II blz. 86) „kerkgemeenschap, bij wederzijdsche bestrijding der grondslagen van elkanders geloof, is ongerijmd."
Ach — hoe is het goud zoo verdonkerd, het goede fijne goud zoo veranderd.
Hoe zijn de steenen des heiligdoms vooraan op alle stra/'



ten verworpen" — roept Jeremia, (4 : 1) en wij mogen het hem, in betrekking tot onze kerk wel nazeggen.
Want ja, onze kerk is nog de Hervormde kerk. En Hervormd beteekent nog altijd Gereformeerd. Onze kerk is nog de groote kerk, die de Vaderlandsche kerk mag genoemd worden.
Maar.... 't is Sion, doch niemand vraagt er naar. De muren zijn verbroken; desteenen tot gruis en ieder veracht haar.
Hoe dat komt?
In plaats dat zij het lichaam van Christus is, onder opperhoogheid staande van Sions Koning, elke gemeente een eigen kerkeraad hebbend, waarvan de leden ver ailtwoordelijk zijn voor den Heere en Gods Woord erkennen als een lamp voor hun voet en een licht op hun pad — is zij een groote vereeniging geworden onder een Bestuur, dat alles regelt naar de willekeurige meeningen der menschen, die meeningen der menschen des noods stellend boven Gods Woord, de plaatselijke gemeente met haren kerkeraad beroovend van elke zelfstandigheid.
Onze kerk heeft geen belijdenis waarnaar zij spreekt; geen geloof, waaru'it zij leeft, geen heilige orde om naar
te handelen en te wandelen — Gods Woord verachtend.
* *
♦
Zuchtend onder het juk van de Synode, door de vriendelijke hand van Koning Willem I, op onwettige wijze, opgelegd en met zondig stilzwijgen door de kerk ontvangen, moet zij het maar toelaten, dat de een leert wat de ander verwerpt, dat de een doet wat de ander veroordeelt, dat de leugen vredig woont naast de waarheid, dat het hei dendom geprezen wordt boven de leer van Christus, dat socialisme en anarchisme wordt voorgestaan en verdedigd. En zoo is zij naar de beginselen der Revolutie, met verwerping van Gods Woord als de eenige kenbron voor leer en leven, een vereeniging van „elk wat wils", niet meer zijnde een pilaar en vastigheid der waarheid; niet meer zijnde: een licht op den kandelaar, een stad op een berg, een getrouwe getuige van God en Christus.
Neen — zij is geworden een speelbal van de meeningen en leeringen der zondige menschen kinderen, die van nature vijanden Gods zijn en het licht der waarheid niet be/ grijpend de duisternis der leugen liever hebben.
Onze kerk is geen huis des Heeren meer, waar de Heere de Koning, de Wetgever en Rechter is. Onze kerk is een



samengestelde massa van allerlei menschen, die elkander haten en bestrijden — boven alles God hatende en Hem grievend in Zijn heilige Majesteit. Dat is hare zonde! —
♦ ♦
*
Zoo w a s er van ouds in onze Hervormde (Geref.) kerk geloofsgemeenschap.
Gemeenschap in dit geloof: Gods Woord is de Waarheid. En staande in dat geloof sprak men te samen met art. 5 van onze Ned. Gel. belijdenis: „alle de boeken van O. en N.T. alleen, ontvangen wij voor heilig en kanoniek, om ons geloof naar dezelve te regelen, daarop te gronden en daarmede te bevestigen. En wij gelooven zonder eenigen twijfel, al wat in dezelve begrepen is; en dat niet zoozeer, omdat de kerk dezelve aanneemt en voor zoo danig hbudt, maar inzonderheid omdat ons de H. Geest getuigenis geeft in onze harten, dat zij van God zijn.
Dat was de heilige belijdenis van elke plaatselijke Gemeente, staande onder eigen kerkeraad; — dat was de gemeenschappelijke belijdenis van heel de kerke, door Gods genadige hand in het midden van ons dierbaar Vaderland te voorschijn geroepen.
En tot dat geloof — tot die belijdenis willen wij terug; op dat fundament moet onze Ned. Herv. kerk weer komen staan; omdat wij van meening zijn, dat op geen ander fundament de kerke Gods kan cn mag gebouwd zijn en naar geen anderen levensregel mag handelen en wandelen.
Want immers art. 7 van onze Ned. Gel. belijdenis zegt het zoo klaar en zoo waar: „dati Gods Woord, van Genesis tot Openbaring, als de heilige Schriftuur moet worden aangenomen „waarin de geheele wijze van dienst, welken God van ons eischt, in den breede beschreven is, en waarbij het den menschen, al waren het zelfs apostelen niet geoorloofd is iets anders te leeren, ja, al ware het
ook een engel uit den hemel.
• *
*
D a t is dus de ellende van onze kerk, dat haar geloof, haar leer, haar leven niet is naar den Woorde Gods, naar de heilige Schriftuur, waarin de geheele wijze van dienst, welken God van ons eischt, in den breede beschreven is en waarbij het geen mensch, zelfs geen Apostel of engel, geoorloofd is, iets anders te leeren.



Onze kerk heeft hierin zwaar gezondigd. Haar breuke is in deze diep en ernstig.
De klachte Gods past hier, ons in Jeremia's boek opgeteekend: „mijn volk heeft twee boosheden gedaan: Mij, de springader des levenden waters, hebben zij verlaten, om zich zeiven bakken uit te houwen, gebrokene bakken, die geen water houden." (2 : 13.)
Of, wat we dan in het volgende hoofdstuk lezen: „waarlijk, gelijk eene vrouw trouwelooslijk scheidt van .haren vriend, alzoo hebt gijlieden trouwelooslijk tegen Mij gehan deld, gij huis Israëls- spreekt de Heere. (3 : 20.)
Dat is de ellende van onze Hervormde (Gereformeerde) kerk: dat zij haar oude beginsel verlaten heeft en Gods Woord heeft verworpen als kenbron en regel voor leer en leven (principium cognoscendi omnium credendorum ac agendorum).
En daarmede staat of valt toch eigenlijk onze Geref. kerk!
Want immers juist in de beschouwing van Gods Woord als kenbron en regel voor leer en leven verschilt onze Geref. kerk van de Luthersche en de Roomsche kerk, als ook van elk modern gezelschap.
— De Luthersche kerk beschouwt Gods Woord als toetssteen („Probierstein") wat iets anders is dan Gods Woord als kenbron en regel te achten. (Principium enz.)
De Roomsche kerk gelooft ook desnoods buiten de Schrift de waarheid te kunnen bewaren, daar de kerk in haar onfeilbaar htoofd, den Paus, de draagster is van 't geen men moet weten en gelooven.
En elke moderne sec t-e, zoowel de Modernen als de Evangelischen (Groningers) achten des menschen geweten en overtuiging van meerder gezag dan het beschreven Woord — gelijk ook de Ethisch en in hun Schriftbeschouwing! meer van des menschen gevoel en des menschen wijsheid uitgaan dan van de waarheid, die ons door de Profeten en de Apostelen is overgeleverd.
Daartegenover heeft nu altijd onze Geref. kerk met kracht en met ernst uitgesproken: „het beschreven Woord van God is de waarheid en Gods Woord alléén" — met ernst bij dit allerheiligst beginsel de wacht houdend, hoewel zij zich in deze niet heeft kunnen openbaren, gelijk zij zelf wilde, daar de Overheid hare overheersching over de kerk aan de kerken had afgedwongen en onze vrije Geref. kerk daardoor gemaakt heeft tot een gebondene, gelijkend op eene vogel, die met een keten aan een kruk is



vastgemaakt en wel vliegen kan, maar niet verder dan die keten toelaat!
Dat is de ellende van onze Gereformeerde kerk, dat zij haar beginsel: Gods Woord te eeren als kenbron en regel voor leer en leven, verlaten heeft.
Met dat beginsel was zij juist de Gereformeerde kerk — niet Luthersch, nier Roomsch, niet Remonstrantsch niet Doopsgezind zijnde, maar juist Gereformeerd.
En nu heeft zij haar eigen beginsel losgelaten en haar Gereformeerd beginsel ingeruild voor het verderfelijk beginsel der Revolutie: „ieder is vrij om te denken, te spreken en te handelen, zooals hij zelf wil."
Zoo is onze kerk geworden tot een wetenschappelijk disputeer-gezelschap, waar men naar een onbekende Godheid en eene nog verborgene waarheid zoekt — zooals Groen van Prinsterer zegt. (het Regt der Hervormde Gezindheid pag. 5, uitgave 1848.)
Zoo is zij een kerk geworden, waarvan niet meer getuigd kan worden: „al wat gij doet met woorden of met werken, doet het alles in den Naam van den Heere Jezus Christus dankende God en den Vader door Hem" (Groen.) Zoo openbaart zich onze kerk eenvoudig als eene vereeniging, waarvan ieder die er lid van is mag doen en laten wat hij wil, zonder dat men zich ook maar iets behoeft te bekommeren om de aloude belijdenis.
Terwijl dus God de Heere, die de groote Bouwheer is van de stad Sion, in Jezus Christus een eeuwig fundament gelegd hebbend, in Zijn eeuwig blijvend Woord onze Hervormde (Geref.) kerk den eenigen weg der waarheid heeft bekend gemaakt — doet in onze dagen in het midden onzer kerk, met verachting van Jezus Christus en met verwerping van Gods Woord, een ieder wat goed is in eigen oog en openbaart zij zich diens volgens als een vereeniging van „elck wat wils" en niet als „een getuige Chriati."
Eertijds riep men met den Psalmdichter „Uw Woord is een lamp voor mijnen voet en een licht voor mijn pad." (119 : 105)
Eertijds beleed men: „de wet des Heeren is volmaakt, bekeerende de ziel; de getuigenis des Heeren is gewis, den slechten wijsheid gevend" (,19 : 8.)
Waarom onze Geref. Vaderen ook gaarne de 3 Formulieren van Eenigheid opstelden en de Dordtsche kerkenorde aanvaarden, om daarin uit te spreken: „Heere, uw Woord



is de Waarheid en naar dat Woord hebben wij lust te spre ken en te handelen, in gehoorzaamheid aan koning Jezus!
En nu? —
Verachtende den Heiland, in zijn voldoenend lijden en sterven, en vertredende Gods onfeilbaar en eeuwig blijvend Woord — herbergt onze kerk leugen en Waarheid, Christendom en socialisme, bijbélsche waarheid en heidenschc? wetenschap, alles beschouwende als van gelijke waarde zijnde!
In één zelfde kerkelijke gemeente kan men een predikant vinden, die het Evangelie naar de Schriften predikt, alsook een predikant, die een Evangelie naar den m e n s c h verkondigt.
In één zelfden kerkeraad treft men mannen, die onze kerkelijke belijdenis eeren en mannen die haar trachten af te breken.
Alles beschermd en gedekt door een Synodale organisatie, die, onverdraagzaam zijnde tegenover de waarheid, alle partijen van dag tot dag tot verdraagzaamheid aanspoort, geen vreeselijker zonde kennend, dan dat iemand het zou ondernemen om die organisatie, die niet naar het Woord van God is, te doen verdwijnen.
Ontzettend!
Een boom laat nog aan de menschen zien welke boom hij is.
Want een eikeboom is getooid met dat kenmerkend ingesneden blad, troitsch diie groene bladerdosch verheffend met lieflijke schaduw voor héél den omtrek — terwijl de beuk bloedrood zijn bladerdosch in de avondzon doet schitteren, waarop menigeen met stille bewondering gaarne het oog laat rusten.
Maar aan onze Hervormde kerk is niet meer te aanschouwen dat zij de aloude Geref. kerk is, die uit Romes diensthuis verlost, zoo gaarne leefde naar de ordinantiën Gods, van Gods Woord bekennend d e Waarheid te zijn.
Hoe heerlijk was haar stand tusschen de andere kerken die in den loop der jaren de waarheid anders be leden.
Hoe onderscheiden van de Remonstrantsche, van de Luthersche, van de Doopsgezinde kerken; de souvereiniteit Gods op 't hoogst verheffend, den val des menschen op 't diepst peilend, het kruis van Christus roemend als den boom des levens!
En nu zoo vervallen, zoo treurig, zoo ellendig — zoo



zelfs, dat Prof. D. Chantepie de la Saussaye eenmaal getuigde: „tevergeefs zoekt men in de geschiedenis een weerga van zoodanigen kerkvorm (gedachten over het wezen en de bfchoeïten der kerk, bepaaldelijk der Ned. Herv. kerk" pag 35.)
Dat is de breuke van onze Gereformeerde, van onze Vaderlandsche kerk, die de Heere als Neerlands Bonds God onder onze natie heeft doen geboren worden en heeft doen groeien en bloeien lange, lange jaren.
Bij ons, bij ons ligt de breuke.
Bij ons ligt de zonde en overtreding.
Ja — men wilde toch een ander fundament leggen, dan hetgeen van God gelegd is.
Neen — men wilde de geesten niet beproeven, die onder ons volk uitgingen met leeringen van leugen en bedrog.
Men is ontrouw geweest; ontrouw aan den Heere, verwerpend zijn Woord.
„Zekerlijk, mijn volk is dwaas; Mij kennen zij niet; het zijn zotte kinderen en zij zijn niet verstandig; wijs zijn zij om kwaad te doen, maar goed te doen weten zij niet" zegt de Heere (Jer. 4 : 20).
Of op een andere plaats bij Jeremia: „ziet gij niet, wat zij doen in de steden van Juda en op de straten van Jeruzalem?
De kinderen lezen hout op en de Vaders steken het vuur aan en de vrouwen kneden het deeg, om gebeelde koeken te maken voor de Melécheth des hemels en anderen goden drankoffers te offeren, om Mij verdriet aan te doen." (Jer. 7 : 17, 18)
En ja — daar staat onze kerk als een huis voor Modernen, Groningers, Ethischen, Gereformeerden, Boedhisten, Spiritisten, Socialisten enz.
Daar staat onze kerk, dragende tegelijk water en vuur.
Bezield met dien laffen geest van zoogenaamde verdraagzaamheid, welke geest de leugen duldt, maar Gods Woord tegenstaat.
Dat is hare breuke!
Dat is onze zonde!
Daarover toornt de Heere, een jaloersch God zijnde, die Zijn eer aan geen ander geeft.
O! dat de Heere nog eens van Zijn ontdekkend licht mocht laten vallen over menige ziel, opdat het harte gansch ontbloot en verootmoedigd mocht leeren uitroepen', „laat



ons onze wegen doorzoeken en laat ons wederkeeren tot de Heere. Laat ons onze harten opheffen, mitsgaders de handen, tot God in den hemel, zeggende, wij hebben overtreden en wij zijn wederspannig geweest, daarom hebt Gij niet gespaard."—
* *
*
Maar Mijn volk wou niet Naar Mijn stemme hooren,
Israël verliet Mij en Mijn geboon;
't Heeft zich and're goon,
Naar zijn lust verkoren
Och, had naar Mijn raad Zich Mijn volk gedragen!
Och, had Israëls zaad Op Mijn effen paan
IJv'rig willen gaan,
Naar Mijn welbehagen!
'k Had u dan tot spijs Vette tarw' doen groeien,
En u, ten bewijs Hoe Ik u kon voen,
Honing beken doen Uit de rotsen vloeien."
Ps. 81 : 13: 15 : 18.—







II
Votl treurigheid is de toestand van onze Hervormde Geref. kerk.
De breuke is ook zoo diep; haar zonde is ook zoo groot.
Zij heeft den Heere verlaten; zij heeft Gods Woord verworpen; wat wijteheid, wat heerlijkheid en sterkte zou haar dan nog overig zijn?
En daarbij heeft Mr. Groen van Prinsterer altijd geleerd: „het is een hoonen van de slagorde des levenden Gods, dat men in het midden der kerk al wat de kerk van ouds heilig en dierbaar is, overlaadt met spot en hoon; ja, dat men in onze kerk den spot drijft met ons geloof en met onzen barmhartigen Hoogepriester.'*
(Kerk gemeentelijk overleg III pag. 39.)
* *
*
Wat nu bij alle ellende en treurigheid nog wel 't ergste is, is dit: dat er over 'talgemeen genomen zoo weinig van de zonde onzer kerk gevoeld wordt en er zoo weinig wordt gedaan wat waarlijk tot genezing kan strekken.
Dë Modernen klappen in de handen bij al die zoogenaamde vrijheid, die in werkelijkheid niets dan bandeloosheid is.
De Ethischen bekommeren zich er weinig of niets om niet begrijpend dat de menschen zich zoo druk kunnen maken om dingen, die eigenlijk, volgens hen, niets dan „vormen" zijn.
En degenen, die nog eerbied hebben voor Gods Woord en liefde gevoelen voor de gereformeerde waarheid, zijn zop verstrooid en wandelen in zoovelerlei wegen,, dat er niet veel hope is, dat zij spoedig zullen saamgebonden worden tot dit groote doel: dat onze Ned. Herv. Geref. kerk vrijgemaakt worde van alle banden die haar binden



aan de Synode en aan den Staat, om naar het karakter van onze aloude Gerei kerk op eigen terrein vrij den Heere te dienen naar uitwijzen van Zijn dierbaar Getuige nis, de plaatseijke Gemeenten weer staande onder eigen Kerkeraad, welke voor God verantwoordelijk is en Gods Woord efkent als kenbron voor leer en leven.
Dat de Modernen in de handen klappen van vreugd, hebben we in 1905 wel gezien bij „de kwestie Dr. L. A. Bahler."
We herinneren ons, wat er toen geschied is.
Ds. Bahler, een jong predikant in Friesland, was tot overtuiging gekomen dat de Boeddhistische leer in vele opzichten beter was dan de leer van Christus; en dat de heidensche godsdienst uit het Oosten hier in het Westen, onder de Christenen, moest worden bekend gemaakt, daar het hiter in het Westen eigenlijk niet meer dan een Christelijk barbarendom is, waarbij geen heil en geen vrede is te vinden bij al de ellende en de smart, die er onder rijken arm alhier gevonden wordt. Daarom vertaalde hij ook een boekje van Boeddhistische zendelingen, die naar het Christelijk Europa waren overgekomen: dat boekje van harte aanbevelend, omdat hij geloofde, dat daar de weg des geluks werd voorgesteld, die den mensch alleen vrede en ruste kan brengen.
Dus: Ds. Bahler verwacht het niet meer van het Christendom, maar wél van het heidendom, met name van het Boeddhisme.
Of op z'n zachtst uitgedrukt: hij ziet in het Christendom geen kracht genoeg tot redding en verlossing der menschheid en begroet het Boeddhisme blijde als een gewenschte hulp voor Christus' leer; als een gewenschte en noodzakelijke aanvulling van Jezus' woorden.
En die Ds. Bahler, die dus niet gelooft in de volkomenheid der H. Schrift, die niet gelooft in het verzoenend lijden en sterven van Christus, die niet gelooft, dat de Naam van Jezus Christus de eenige Naam is die onder den hemel is gegeven tot zaligheid, die niet gelooft, dat de Heiland gesproken heeft: „predikt het Evangelie allen creaturen" alsook: „die in den Zoon gelooft heeft het eeuwige leven"; die Ds. Bahler is in onzd Ned. Herv. kerk gehandhaafd — door allerlei kromme wegen te gebruiken, waarbij het Woord Gods vertrapt is, maar aan de reglementen der kerk zooveel mogelijk voldaan.
Dat is voor ons een bewijs, dat onze Herv. kerk diep



gevallen is en dat de synodale Organisatie er op aangelegd is om de leugen te handhaven, waarbij de waarheid altijd geweld wordt aangedaan en Jezus Christus, de koning der kerk, wordt gehoond en getergd.
— En S o c i a 1 i's t'i s c h'e predikanten als Ds. Bax, Ds. Bruins, Ds. Bakker, Ds. van der Heide, Ds. de Haas en anderen gebruiken kerk en catechisatie voor de bespreking van de beginselen der revolutie — zonder dat ze in iets bemoeilijkt worden.
En dat vinden mannen als Ds. Bahler nu het ideaal van een kerk: waar ieder vrij is om te leeren en te doen wat hij wil; waar men vrij is om Gods Woord te verwerpen, het eenig fundament der waarheid te ondergraven, God en Christus te hoonen, 't bestaan van den H. Geest te loochenen 
Ontzettend, dat men niet voelt, hoe gruwelijke zonde daarmede bedreven wordt tegen den Allerhoogsten God, die ge zegd heeft: die Mij eeren zal Ik eeren, maar die Mij versmaden zullen licht geacht worden!
Men heeft zich zelf goden, naar eigen lust, verkoren en daar knielt men voor, gewillig wierook brandend voor het maaksel van eigen hand, anderen medelijdend aanziende, dat zij nog zoo bekrompen zijn, om vast te houden aan die oude waarheid des Bijbels.
Toen 4 Oct. 1853 Dr. L. S. P. Meyboom van Gronin gen naar Amsterdam beroepen was, werd aan het Classicaal Bestuur van Amsterdam een adres gerifeht door tal van rechtzinnige leden der gemeente, waarin zij aantoonden, dat deze godgeleerde van Groninger richting, die onderscheidene boeken o.a. „het leven van Jezus" geschreven had: ,,des Heilands eeuwge godheid, de schulduitdelgende kracht Zijner offerande, de persoonlijkheid des H. Geestes en de onfeilbaarheid der H. Schriften ontkende."
En wat antwoorde het Class. Bestuur op deze beschuldigingen, die de voornaamste stukken der leer raakten?
Eenvoudig dit: dat zij daarin niets anders zagen, dan eene afwijking in sommige meeningjen van de leer, uitgesproken in de Belijdenisschriften der Herv Kerk."
Zoo werd dus in strijd met ons Kerkelijk Reglement de leer der Herv. kerk geheel op losse schroeven gezet, de uiteenzetting van onze Belijdenisschriften zonder eenige gezaghebbende waarde geoordeeld en de lastering van den Drieëeni'gen God en het verachten van Gods Woord de hand boven het hoofd gehouden.



Dat is de gruwelijke dwaasheid en zonde, die bij de Modernen en de Evangelischen gevonden wordt, waarbij men blijmoedig met alle kracht volhardt, niet alleen meenende het volste recht te hebben in onze Hervormde (Geref.) Kerk te mogen blijven, maar ook de hooge roeping te hebben héél onze kerk te moeten bewerken, opdat zij die leer, en die leer alléén aanneme, geloovende dat zij dan een toekomst tegengaat, die veel beter is dan zij ooit te voren gekend heeft!
Hoort maar wat Ds. P. Bruining van Almeloo 3 Maart 1906 in ,,de Nederlander". schreef: „het vrijzinnig Christendom is meer waarachtige christelij k dan het oude christendom onzer Geref. Vaderen. Wat wij, vrijzinnigen, prediken is het morgenrood van een nieuwen dag. Het oude wordt door ons niet verlaten, maar wij willen het ontdaan zien van 't geen de heerlijkheid er van verduistert.
Wij nemen dén fakkel over van de oudrchristenen, in wi'er handen hij walmende brandde, om hem nieuw en helderder te doen lichten; om hem, zooveel ons gegeven is, hooger op te heffen, zoodat hij zijn licht verder dan te voren, over meer toestanden verspreidt.
En dan zal het Christendom beter doen, waartoe het van God is gegeven, de menschen beter leiden tot eendracht, tot gehoorzaamheid aan God, meer tot vertrouwen op Hem."
Wat dwaas om zooM idealist tie zijn bij de leugenleer. die van ouds door de Chr. kerk is verworpen, toen Arius, Pelagius, Armi'nius enz. het waagden er voor uit te komen. Wat gruwelijke zonde om zoo den strijd aan te binden tegen de waarheid, die van God geopenbaard is in Zijn onbedriegelijk en eeuwig fblijvenid Woord.
En we weten het, in 1897 is te Utrecht de Evangelische Unie opgericht, om met de leugenleer van de Groningers te werken in onze kerk — gelijk er hoe langs hoe meer organisatie komt onder deze lieden, mede door de geschriften en de woorden van Prof. Eerdmans, Cannegieter, Knappert, enz. die er hun talenten, hun tijd en hun krachten voor over hebben, om onze kerk meer nog te verscheuren en te bederven, door een leer, die van God geoordeeld, door onze kerk verworpen en voor de ziele tot een vloek is, voor te staan en te verbreiden.
Dat zijn schrikkelijke toeslaand en in onze aloude Gereformeerde kerk, die wij zoo gaarne als ons Vaderlijk erfdeel beschouwen.'—



Toestanden die onze kerk aanklagen voor God, daar zij niet de wacht houdt bij het heilige — en waarbij de Modernen en Groningers een alleszins oneerlijke positie in nemen.
Want zij zijn in heel hun leer en hun optreden in strijd met de historie onzer kerk, zooals die ons van de eerste eeuwen na Christus geboekt ts, maar dat kan hen niet dringen heen te gaan en in een eigen kerk zich te vereenigen rondom een eigen beginsel.
Neen — heel gedwee beloven zij keer op keer de stukken van onze belijdenis in geest en hoofdzaak te zullen verkondigen en te zullen handhaven — en in werkelijkheid leeft dan bij hen, wat Ds. Beversluis in „Geloof en Vrijheid" dorst te schrijven: de hooge roeping van de Evangelischen is: om de stukken van de Calvinistische leer te bestrijden, opdat die leer met wortel en tak moge worden uitgeroeid, liefst zoo spoedig mogelijk!"
Dat dat nu Christenen zijn, in welker mond geen bedrog gevonden wordt, kunnen wij juist niet zeggen.
Edeler en eerlijker zouden wij het vinden, wanneer die menschen — die toch met goede werken in den hemel willen komen! — ophielden met hunne booze daden, en inplaats van zichzelf en anderen te misleiden met hunne eigengemaakte afgoden onze kerk verlieten om te gaan wonen in eigene tenten.
Wij denken hier onwillekeurig aan Ds. Domela Nieuwenhuis, eertijds predikant bij het; Evangelisch-Luthersch1 genootschap, nu beh'oorend tot de vrije socialisten in ons Vaderland.
Deze man, predikant te Beverwijk zijnde, dacht gansch anders over de dingen dan waarop de gemeente, die hij diende, recht had.
Hij kwam daardoor in moeilijkheden, waarin de kerkeraad hem evenwel gaarne te huip kwam en b.v. met hem instemde om het Hemelvaartsfeest af te schaffen.
Maar toen hij in 1875 in den Haag predikant werd, moest hij juist op Hemelvaartsdag voor de gemeente optreden.
Wat moest hij doen? Hij moest spreken en kon niet spreken — en vroeg daarom verlof om van die beurt te worden vrijgesteld. Dat gelukte hem — en Ds Knottnerus predikant der Ned. Herv. Gein. te 's-Gravenhage, trad in de Luthersche kerk voor de gemeente op.
Onopgemerkt ging deze historie niet voorbij — en men spreekt dan ook van ,,de Hemelvaartsstorm."



Domela Nieuwenhuis, bleef nog predikant, hoewel het over duidelijk was, dat zijn geloof een gansch ander geloof was dan het geloof der gemeente; wat hem mogelijk gemaakt werd — zooals hij zelf getuigt — „door de groote mate van vrijheid, welke in die dagen in het Ev. Luthersch kerkgenootschap aan' een idder werd verleend." Maar in 1879 legde hij toch zijn ambt neer, gevoelende dat zijn posiiïe eene oneerlijke en ongeoorloofde positie was, getuigende: „had ik meer met de waarheid kunnen sollen, dan zou ik gebleven zijn, maar dat kon en wilde ik niet."
En hoe is 't met Ds. Hugenholz gegaan, die nu sedert 1877 zijn Vrije gemeente heeft in Amsterdam?
Banden knelden hem in de Hervormde kerk, die hij niet langer kon en wilde dragen en er werd met 250 gemeente leden een uitgang gezocht naar een gemeente, waar men mocht gelooven en leeren wat men zelf wilde en waar men aan alle kerkelijk karakter vreemd zou zijn.
Men ging dan ook henen uit onze kerk en men heeft nu een „Vrije gemeente," waar niet wordt gesproken van „predikant en kerkeraad" maar van „voorgangers en bestuur"; waar de catechisatie een vijfjarge „cursus" van godsdienst onderwijs is geworden; waar in de godsdienstige samenkomsten soms teksten ontleend worden aan den Bijbel zelf, wat het O. Testament betreft in de nieuwe Leidsche, wat het Nieuwe aangaat in de nieuwe Synodale vertaling, maar veelal aan drie bloemlezingen, door den Voorganger met anderer medewerking verzameld, te weten: „Levenslicht uit vroeger eeuwen" „Levenslicht uit den nieuweren tijd" en ,Levenslicht uit den Bijbel;" waar dus feitelijk de oude Bijbel is verwisseld voor „het boek der menschheid;" waar op de ramen der groote „zaal" een beeldengallerij is aangebracht van helden geleerden en profeten; waar in gekleurd glas, sierlijk in lood gevat, Socrates naast Mozes, Marcus Aurelius naast Christus, Augustinus naast Hugenholz, Luther naast Spinoza staat: waar het Psalmboek is verwisseld voor den bundel liederen van den Protestantenbond; waar Doop en Avondmaal zijn afgeschaft, waar men goeden Vrijdag vereenigd heeft met Paschen, zich dan verheugend in de herlevende natuur; waar Hemelvaartsdag en Pinksteren vergeten worden.
En ziet, zoo zouden wij ook willen dat allen van onze Ned. Herv. (Geref.) Kerk uitgingen, die met haar leer en historie openlijk in strijd zijn, en waarin men niet anders



kan blijven, dan door te „sollen met de waarheid" — wat Dom^la Nieuwenhuis oneerlijk vond^
En ja, „het is ook oneerlijk, uit ongeloofsijver of roembejag, in de kerk te blijven waarvan men toont njiet een oprecht lidmaat maar een felle vijand te zijn". (Groen van Prinsterer.)
En wij zouden wenschen, dat die lieden, die des Heilands eeuwige godheid, de schulduitdelgende kracht zijner offerande, de persoonlijkheid des H. Geestes, de onfeilbaarheid der H. Schriften enz. ontkennen een eigen gemeente gingen stichten, vertrouwende op hun e'igen beginsel, gelijk men ook Remonstrantsche, Doopsgezinde en andere gemeenten heeft.
Maar wij zagen reeds, daar valt geenszins op
te hoopen.
Integendeel hoort men in die kringen meer en meer als
wachtwoord: „blijft en vereenigt U!"
* *
*
Diep, diep treurig is alzoo de staat en toestand van onze Ned. Herv. (Geref.) Kerk, van ouds gebouwd op het fundament der Apostelen en Profeten, waarvan Jezus Christus de uiterste en eeuwige hoeksteen is.
„Er is geen onschadelijke verscheidenheid van denkbeelden en leeringen in haar midden maar een scherplijnige en snijdende tegenstrijdigheid van gevoelens".
('Ds. J. G. Oosterbeek, pred. te Wildervank in zijn adres aan de Synode in het jaar 1842.)
tn immers de ware geloovigen, die van Gods Woord nog gaarne belijden „dat het , van Genesis tot Openbaring als de Heilige Schriftuur moet worden aangenomen, waarin de geheele wijze van dienst, welken God van ons eischt in den breede beschreven is en waarbij het den menschen, al waren het zelfs Apostelen, niet geoorloofd is iets anders te leeren, ja, al ware het ook een engel uit den hemel"— de ware geloovigen kunnen en mogen niet anders dan zich tegen die valsche vrijheid, tegen die bandeloosheid en tegen die zonde met kracht verzetten.
„Zij kunnen en mogen geen ware gemeenschap oefenen met degenen, die het fundament van der zondaren behoudenis zoeken om te keeren en een anderen God, een anderen Christus, een anderen Geest, dan dien des Bijbels, willen verkondigen."
(Ds. G. Engels, predt te Nieuwolda, in zijn adres aan de Synode, in het jaar 1842.)



Maar moeten wij onze kerk dan niet verlaten?
Mogen wij dan, bij zoo groote afwijking van dei\ weg des Heeren, wel langer in haar midden blijven wonen? Staat er niet geschreven: „onttrek u aan den ongeloovige en scheid u af, uitgaande uit Babel?"
Wij willen aanstonds van harte verklaren dat dit een zeer ernstig punt van bespreking moet uitmaken.
Want ja, ^onze Herv. (Geref.) kerk, waarin wij geboren en gedoopt zijn is zoo diep, zoo ontzettend diep gevallen.
En er staat geschreven Jeremia 51 : 9 „Men heeft Babel gemeesterd, maar zij is niet genezen, verlaat ze dan."
Er staat geschreven Jesaja 52 ; 11 „vertrekt, vertrekt, gaat uit van daar, raakt het onreine niet aan; gaat uit het midden van hen, reinigt u, gij die de vaten des Heeren draagt."
Er staat geschreven in Openb. 18:4 „gaat uit van haar, mijn volk! opdat gij aan hare zonden geene gemeenschap hebt en opdat gij van hare plagen niet ontvangt."
Dat staat geschreven! En de zonde van onze kerk is groot; die zonde mag niet vergoelijkt, niet verkleind wor/ den; én in de leer én in het leven, én in de prediking des Woords en in de bediening der sacramenten is die zonde gruwelijk.
Maar 
is er in de aangehaalde teksten geen sprake van B abel?
En Babel was het land der heidenen.
Babel was ook slechts nood-gedrongen, als straffe op de zonde voor een tijd, aan Israël tot een woonstede beschikt.
En dus, toen de Heere op den bestemden tijd de jaren van ballingschap kwam beeindigen en krachtens zijn genade verbond en rijke beloften zelf Zijn Bondsvolk Israël weer uit het huis van ballingschap, uit het vreemde land kwam vrijmaken en brengien in Kanaan, de erfenisse der vaderen, — was het toen geen zonde, ongeloof, halstarrigheid van de Joden, die niet uittogen maar bleven waar zij waren?
Men verachtte Gods genade, men twijfelde aan de vervulling Zijner beloften — en men had zich thuis gemaakt in een vreemd land, in het vaderland der heidenen.
Is het wonder, dat de Heere daarover toornt en Zijn Bondsvolk, de kinderen Abrahams, oproept om Babel te verlaten, nu de tijd der genade reeds lang vervuld was en



de bestemde tijd der verlossing reeds lang was aangebroken?
Israël behoort niet in Babel.
Israël behoort in Kanaan.
De Heere wilde Jacob weer doen nederliggen in de landpalen Zijner erve — en de Heere gaf de heidenen weer over om te gaan in eigene wegen, knielende voor hun eigen gfemaakte goden!
Maar zoo staan de zaken bij ons toch
niet?
Wij en onze Ned. Herv. (Geref.) kerk staan toch in een andere verhouding dan Israël tot Babel, na de dagen van Juda's verlossing?
Want immers, wij en onze kerk behooren bij elkander. Onze Geref. kerk is ons Vaderlijk erfdeel.
Ons volk en onze Geref. kerk zijn in de historie niet te scheiden.
En dus: wanneer onze Geref kerk zoo diep, zoo héél diep in de zonde gevallen is, dan is dat onze val, onze zonde, onze schande en onze ellende.
Dan past het ons voorzeker om met D, niël te spreken: „wij en onze Vaderen hebben gezondigd' (Dan. 9 : 5, 6.) Ps. 106 : 6; Want neen! wij staan niet als een vreemde tegenover den val, tegenover de zonde en ellende van onze kerk. > ( ; , |Uj I I'
Onze Ned. Herv. (Geref.) kerk is niet het land der heidenen gelijk, terwijl wij uit onze gevangenis, uitgaande na den bes;emden tijd Gods, vrij dan kunnen wonen in Kanaan.
Onze Ned. Herv. (Geref.) kerk, onze Vaderlandsche kerk, het erf onzer Vaderen is onze moeder.
Haar zonde is onze zonde.
Ons past over te nemen het woord van Jeremia 3 : 21 „wij liggen inj onze schaamte, en onze schande overdekt ons; want wij hebben tegen den Heere, onzen God, gezondigd, wij en onze vaderen, van onze jeugd aan tot op dezen dag; en wij zijn der stemme des Heeren, onzes Gods, niet gehoorzaam geweest."
En neen! dan past niet, om in één adem te lezen: „vertrekt, vertrekt, gaat uit van daar" (Jes. 52.)
Maar wel wat Jes. zegt in het 58ste hoofdstuk van zijne Godspraken: „de fundamenten, van geslacht tot geslacht ver woest, zult gij opirichten; en gij zult genaamd worden: die de bressen toemuurt, die de paden weder opmaakt, om te bewonen." (vrs. 12.)



Ut om met den Psalmist te bidden en te smeeken: „Gij hebt een wijnstok uit Egypte overgebracht, hebt de Heidenen verdreven en hebt denzelven geplant; Gij hebt de plaats voor hem bereid, en zijne wortelen doen inwortelen, zoodat hij het land vervuld heeft. De bergen zijn met zijne schaduw bedekt geweest, en zijne ranken waren als cederboomen Gods. Hij schoot zijne ranken uit tot aan de zee en zijne scheuten tot, aan de rivier. Waarom hebt Gij zijne muren doorgebroken, zoodat allen, die den weg voorbijgaan, hem plukken? Het zwijn uit het woud heeft hem uitgewroed en het wild des velds heeft hem afgeweid.
O God der he'irscharen! Keer toch weder en aanschouw
uit den hemel, en zie, en bezoek DEZEN wijnstok" 
(Ps. 80.)
Ja — dat is onze hooge en heilige en goddelijke roepingi-
Niet: „verderf dezen wijnstok, o Heere!"
Neen: „keer toch weder en aanschouw uit den hemelen zie en bezoek dezen wijnstok."
Want onze Ned. Herv. (Geref.) kerk is een plantihge Gods!
* *
*
Of wij dan vijandig staan tegenover degenen die wél onze Ned. Herv. ({Geref.) kerk verlaten hebben, 't zij bij de Afscheiding in 1834 of bij de Doleantie in 1886?
Geenszins!
Veel, veel meer zijn zij onze broeders in onzen Heere Jezus Christus dan de Modernen, Evangelischen enz. die in onze kerk zijn, maar onze kerk haten en haar fundamentsteenen omwroeten gelijk het zwijn uit het woud.
Maar, vriend zijnde van onze uitgetredene broeders, zeg gen wij met des te meer vrijmoedigheid, gelijk eenmaal Groen van Prinsterer tot zijn vriend Ds. Schwartz: „wij gaan niet met u mede, omdat wij niet m og e n!"
„In het genootschap, hoe diep gezonken en ontaard, leeft de Hervormde kerk nog." (Groen, kerk gem. overleg iIlV pag. 100)
Neen — wij verlaten onze kerk -nog niet.
Niet tevergeefs is onze kerk gedrenkt met het bloed der martelaren.
Wij geven het erfdeel onzer Vaderen nog niet over aan de vijanden.



Te meer niet, daar de Heere nog zoo kennelijk bewijst aan onze Herv. kerk den scheidsbrief nog niet gegeven te hebben.
Of weet gij het niet dat er nog op vele, vele kansels in de Ned. Herv. kerk het Evangelie Gods verkondigd wordt waarbij Christus op 't hoogst verheerlijkt en de zondaar op 't diepst vernederd wordt, terwijl de Heere met Zijnen H. Geest den rijken Christus aan de ziele van menig arm zondaar en gansch verlorene zondaresse lieflijk wil te genieten geven?
Weet gij Wet niet, dat er nog honderden, neen! duizenden zijn overgebleven, die de Heere nog wil doen zijn: vrienden der waarheid?
Zeker, ze zitten verspreid over gansch de erve onzer Vaderen.
Ze moeten in de stilte vaak hun weg gaan.
Maar ze mogen ook bij elkander komen. Ze mogen ook met elkaar vergaderen, spreken en bidden.
En hoe het staat, zoo staat het, maar Art. 11 van het Algemeen Synodaal Reglement schrijft nog altijd voor, dat aan alle Besturen in onze Ned. Herv. kerk (kerkeraad, Classicaal Bestuur, Provinciaal kerkbestuur en Synode) is toebetrouwd en opgedragen: handhaving van de leer der kerk.
En immers, dat kan nooit een andere leer zijn dan de officieele leer onzer kerk: De Drie Formulieren van Eenigheid.
Zoodat zij, die op den bodem der H. Schrift staan en belijders der Geref. waarheid zijn, de kinderen van onze kerk zijn, terwijl degenen, die van de Geref. leer in hoofdzaak en beginsel afwij ken, officieel gestempeld zijn als vreemdelingen en indringers.
Daarom is onze Ned. Herv. kerk ook niet een valsche kerk.
De leer der vrije genade is niet kerkelijk verboden en de handhaving der leer is niet in strijd met haar wezen.
Neen — door 's Heeren rijke barmhartigheid is de Geref. waarheid officieel in onze kerk ongeschonden gebleven, terwijl de Heere nog vele trouwe vrienden der waarheid deed overblijven, die mogen leven onder een rechte prediking des Woords.
We zeggen dat n i e t, om de zonden van onze Ned. Herv. kerk te vergoelijken of hare breuke te verkleinen.



Maar we zeggen dit tot roem en prijs van Gods rijke barmhartigheid — alsook om onze gescheidene blroeders tot voorzichtigheid aan te manen, als ze niet weinig hoog/ hartig en kwetsend den volke verkondigen, dat er niets goeds meer in de Ned. Herv. kerk, het groote Babel, is overgebleven.
Neen, des Heeren barmhartigheden zijn veel te talrijk, dan dat men zoo op onze kerk zou schelden, zonder eenige barmhartigheid te kennen.
En veel liever dan weg te gaan van de plaatse, waar onze zonde ligt en des Heeren barmhartigheden nog niet zijn afgesneden, willen wij blijven op onze Vaderlijke erve, smekende: „o God der heirscharen! Keer toch weder; aanschouw uit den hemel, en zie, en bezoek dezen wijnstok, en den stam, dien Uwe rechterhand geplant heeft en dat om den Zoon, dien Gij u gesterkt ,hebt!" (Ps. 80 : 15, 16.)
Wij zeggen het den profeet Jesaja, met droefheid des harten na, wat hij i'n het 5de hoofdstuk van Zijn godsspraken meldt: „Nu dan, Ik zal ulieden nu bekend maken, wat Ik mijnen wijngaard doen zal: Ik zal zijnen tuin wegnemen, opdat hij zij tot afweiding; zijnen muur zal Ik verscheuren, opdat 'hij zij tot vertreding. En Ik zal hem tot woestheid maken; hij zal niet besnoeid noch omgehakt worden, maar distelen en doornen zullen daarin opgaan: en Ik zal den wolken gebieden, dat zij geen regen daarop regenen. Want de wijngaard van den Heere der heirscharen is het huis van Israël, en de mannen van Juda zijn eene ' plant zijner verlustingen; en Hij heeft gewacht naar recht, maar ziet, het is schurftheid; naar gerechtigheid, maar ziet, het. is geschreeuw." (Jes. 5 : 5—7.) Wij gedenken met srrtart -wat de Heere bij Hosea zegt: „Ik zal verwoesten haren wijnstok en haren vijgeboom" (2 : 11) ,,En Ik zal over haar bezoeken de dagen des Baals, waarin zij dien gerookt heeft" (2 : 12.)
Maar wij mogen ook gedenken, dat de Psalmist op zijn aangezichte viel en smeekte: „Heere gedenk uwen wijnstok" (Ps. 80) en dat de Heere in de godspraken van Hosea laat zien, hoe zijn harte omkeert over Zijn erfdeel en zegt (2 : 13) „Daarom, ziet Ik zal haar lokken en zal haar voeren in de woestijn; en Ik zal naar haar harte spreken. En ik zal haar geven hare wijngaarden van daar af, en het dal Achor tot een deur der hope, en al-



daar zal zij zingen, als in de dagen harer jeugd en als ten dage, toen zij optoog uit Egypteland. En het zal te dien dage geschieden spreekt de Heere, dat gij Mij noemen zult: Mijn man; en Mij niet meer noemen zult: Mijn Baal." (Hosea 2 : 13—15)
Dat is onze hope; omdat onze Ned. Herv. kerk niet het Babel der heidenen is maar de plantinge Gods, ons Vader lijk erfdeel.
En daarom, gevoelende de breuke, willen wij onze wegen doorzoeken, en op den Heere aanloopen, die gezegd heeft: „keert weder, gij afkeerige kinderen! Ik zal uwe afkeeringen genezen" (Jer. 3 : 22).
Gelijk wij het woord van Groen overnemen, gesproken in de diep treurige dagen, dat onze kerk door de Zaalbergsche kwestie beroerd werd: „verbreking van kerkgemeenschap met de modernen!, voorzeker, dit is, volgens Ds. Schwartz, zoowel als voor mij plichtsbetrachting. Maar ik verlang ze niet door Afscheiding, veeleer door doeltreffenden strijd op een tegelijk confessioneelen en reglementairen grondslag. Thans meer dan ooit is afscheiding in mijn oog onraadzaam en voorbarig. Voorbarig in 1837; en na dertig jaar ook thans voorbarig." (Groen: kerkgem. overleg VI, 95).
,,In het genootschap, hoe diep gezonken en ontaard, leeft de Hervormde kerk nog" (Groen kerk gem. overleoVI pag. 100).
Maar nu zal die Hervormde kerk ook uit dat genootschap, met z'n synodale organisatie, moeten worden vrijgemaakt.
Daar ligt de genezing; opdat onze Ned. Herv. (Geref.) kerk weer vrij zal kunnen gaan leven naar Gods heilig Woord, met hare Geref. belijdenis en hare Geref. Kerkeorde.
*
* *
Door adressen aan de Synode te richten heeft men reeds herhaalde malen beproefd verandering te krijgen in onze treurige kerkelijke toestanden.
In 1823 schreef Da Costa zijn boekje „bezwaren tegen den geest der eeuw." In 1827 schreef Ds. Dirk Molenaar van den Haag een adres aan al zijn Hervormd-1 geloofsgenooten.
In 1842 een adres aan de Synode van „de zeven Haagsche heeren ' zijnde Groen van Prinsterer en zijn vrienden ( van Hogendoip, Gevers, Capadose, Elout van Soeterwoude Siegendonck en van der Kemp.)



In 1843 een adres aan de Gemeenten.
In 1841—42 adressen van Z. van der Brugghen en twee andere lidmaten der gemeenten Nijmegen; van Ds. I. I. Ie Roy en T. van Schuylenburgh, pred. te Oude-Tonge en Hellevoetsluis; van Ds. B. Moorrees, pred. te Wijk bij Heusden, ge teekend door bijna 9000 gemeenteleden; van Ds. C. C. Callenbach en S. J. de Hoest, pred. te Nijkerk o. d. Veluwe; van Ds. J. C. Eijkman pred. te Oosterwolde van Ds. D. A. Detmar pred. te Ede, Ds. J. G. Oosterbeek të Wildervank, Ds. G. E. Engels, pred. te Nieuwolda enz.
In het bekende adres van Ds. Morrees lezen we o.a. dit: „dat de hooge kerk vergadering de Gereformeerde kerk herstelle op hare oude en vaste grondslagen, door het handhaven der Formulieren van Eenigheid, door het herstellen van het oude formulier tot onderteekening van aankomende leeraren en herziening der kerkelijke reglementen en verorningen, ten einde dezelve in overeenstemming te brengen met Gods Woord en de kerkenorde van D o r d t".
En wat dorst men op deze kloeke taal, waarbij duidelijk een weg tot .kerkherstel werd aangewezen, te antwoorden?
Dit:
„onze gansche kerkelijke inrichting aan te randen, aan onze Hervormde kerk, gelijk zij thans bestaat, een verderfelijken onchristelijken geest toe te dichten; een aantal achtenswaardige leeraren in gevaar te brengen het vertrouwen hunner gemeenten te verliezen, en alzoo de jammerlijkste onheilen in onze kerk voor te bereiden, in een tijd waarin alle krachten zich moesten vereenigen om aan de Pauselijke kerk eendrachtelijk het hoofd te bieden; waarlijk, zulk een daad verdient zoo zeer alle afkeuring, dat wij niet aarzelen te zeggen, dat Leeraren, die zich daartoe geleend hebben, zich eene ernstige bestraffing naar kerkelijke verordening, hebben waardig gemaakt!"
Zoo dorsten dus toen mannen, die God en Christus las terden, over godzalige mannen te oordeelen, die klaagden over de breuke Sions in ons Vaderland, den weg van Gods Woord roemende als den éénen waren weg tot ge nezing en vrede.
Is het niet ontzettend!
En ja, Groen van Prinsterer heeft het eenmaal naar waar heid gezegd: „de Synode is de reglementaire toovercirkel,



die telkens meer de gemeente onder de slavernij van het ongeloof brengt" (kerkgem. overleg I, pag. 1)
Of wat hij elders zegt: „De Synode, om des lieven vredes wille, bracht telkens de waarheid ten offer en „met de overige kerkbesturen heeit ze telkens, wanneer men tegen de verkrachting van de leer opkwam (art. 11.) den weerstand der gemeente onder het looden juk van haar oligarchische oppermacht gesmoord." (kerk gem. overleg IV, pag. 47.)
Waarin nog niet zoo heel veel veranderd is, getuige het feit, dat Dr. Bronsveld van mannen als Dr. Hoedemaker en Prof. Gunning dorst getuigen in de Sept. kroniek van 1902: „dat zij onrust stokers en verbreiders van onwaarachtige voorstellingen waren."
Wee u dan, wanneer gij de Synode durft naderen met Uw conscientie — klachten, dat in onze Herv. kerk de leer van Gods Woord geweld wordt aangedaan en dat dat moet veranderen — want het geldt nog altijd wat Prof. Doe des eenmaal zei: „niet de afwijking van de belijdenis der kerk, maar het ijveren voor de handhaving dier belijdenis
wordt als ketterij beschouwd-
* ♦
♦
Hoewel onze Vaderl. Kerkgeschiedenis vanaf Molenaars adres (1827) tot op den hluidigen dag toe een doorgaand protest is tegen de synodale staatsorganisatie van 1816— '52 is er van de Synode tot reformatie van onze diep gevallene kerk niets te verwachten.
Want niet alleen, dat onze Synode uit haar aard taaivasthoudend aan het eenmaal bestaande is en in de hoogste mate conservatief — maar zij is blind voor het feit dat héél onze kerkelijke organisatie in strijd is met de Gereformeerde beginselen van kerkregeering.
Haar staat niets anders voor oogen, dan maar b ij e 1kander te houden wat met onderscheidene belijdenis in de ééne „groote" kerk samenwoont — terwijl wij niet moeten zwijgen, om de Gereformeerde beginselen van kerkregeering bekend te maken en aan te prijzen, waarbij wij de leuze van wijlen Prof, Gunning overnemen: „niet bij elkander houden — maar uit den grond opbouwen."
En neen — wanneer wij dan belijden, dat de breuke van onze Herv. (Geref.) kerk diep is, omdat zij Gods Woord heeft verworpen als kenbron en regel voor leer en leven — daarbij uitsprekende, dat wij, met erkenning van



onze zonden1 bidden en werken willen voor haar herstel op haar aloude fundamenten, die van God gelegd zijn —
Neen! laat ons dan niet droomen, dat alles langzamerhand nog wel terecht zal komen in ons lieve Vaderland, waar nu de partijen zoo scherp tegenover elkaar staan en de verachting van Gods geopenbaarde waarhetd gruwelijk is'
Laat ons niet droomen met de Confessioneelen van een Gereformeerde Staatskerk en een Gereformeerde Overheid — alles één zijnde voor heel ons volk en héél ons Vaderland.
Want ja — wij kunnen die droombeelden wel lieflijk en schoon vinden.
Maar nuchter en waakzaam zijnde, hebben wij te letten op de teekenen der tijden; en dan wijst de Heere ons met de vinger aan, dat op een Gereformeerde kerk voor heel onze natie niet meer valt te hoopen
Want voor samenwonen van heel de natie in eene groote kerk is over eenstemmig in belijdenis noodig — en wij ge looven niet in de illusie der Confessioneelen, dat de Moderne zijn weg zal verlaten, dat de Evangelische het ware Evangelie zal aannemen, dat de Ethische in onze Gereformeerde kerk zal leeren spreken naar het beschreven Woord van God.
Neen, wij belijden, dat de zonde van onze kerk is: dat zij Gods Woord verlaten heeft en dat zij, met verachting van de waarheid, de leugenleeraars in haar midden vredig doet wonen. — Waarom wij ook belijden, dat dit de verlossing uit de ellende zal wezen, wanneer zij weer fier op eigen terrein leert uitspreken: Uw Woord, o Heere, is de waarheid — en alle leer, die met dat Woord in strijd is, is van God vervloekt en mag in onze aloude Geref. kerk niet worden geduld. —
Er zijn toestanden, zoo ongerijmd, zoo ondragelijk, dat daaraan een einde moet worden gemaakt. Toestanden, waarin men niet lijdelijk mag blijven, daar men anders medeplichtig wordt en den ondergang bevordert. (Groen.).
En daarom, laat ons de Gereformeerde beginselen meer en meer bloot leggen en aanprijzen — en het dan erkennen, dat in 1816 van Regeeringswege er alles op aangelegd is om het Gereformeerde beginsel in onze Hervormde kerk te dooden en de leugenleer vrijspel te laten en tot heerschappij te brengen.
Daarom moet heel de geschiedenis van de Synodale or-



ganisatie worden herzien, omdat de Gemeente van Christus recht heeft op haar belijdenis en op hare vrije beweging in de wegen van Gods getuigenis.
Onder de opperhoogheid van Christus regeere de kerk zich zelve en spreke recht en geve wetten door den kerkeraad als haar orgaan — in alles gebonden aan Gods Woord, gevoelende elkanders leden te zijn en daartoe samenkomende in Classicale vergadering en Provinciale en Nationale Synoden, zooals van ouds gewoonte is geweest.
De kerk worde weer zich zelf — belijde den Naam van haar Heer en koning — en ervare: „wat vree heeft elk, die Uwe wet bemint, zij zullen aan geen hinderpaal zich stooten."
Hoe zullen wij dan ooit tot oplossing van het kerkelijk vraagstuk komen?
Wij willen helt nog eens herhalen: wat zou het heerlijk zijn, wanneer alle menschen in één kerk zouden kunnen samen wonen en zoo de Hervormde (Gereformeerde) Kerk de kerk van héél de natie kon zijn.
Maar juist om dat héél de historie van onze kerk bewijst, dat er tal van geesten onder ons volk heerschappij voeren, die de Regeering met de hand der Synode gedwongen heeft, om in één huis saam te wonen, waarbij dan natuurlijk de waarheid moest verkracht worden en den Naam des Heeren smaadheid worden aangedaan — willen wij het openlijk bekennen, dat dat ons geleerd heeft, dat er Igeen andere en geen eerlijker oplossing is, dan dat de Regeeringsdaad van 1816—'52 worde te niete gemaakt en uit elkander gaat, wat niet bij elkaar behoort — dan zal bij elkander komen wat van één belijdenis is: de Gereformeerden in onze Hervormde kerk — de anderen in hunne eigen gemaakte tenten, om daar voor eigen gemaakte afgoden te knielen en te leven naar eigene inzettingen.
Of dat dan gjeen verscheuring van onze kerk zal geven?
Ja — gewisselijk. Althans van ons tegenw. kerkgenootschap, zooals dat sedert 1816 bestaat.
Maar een verscheuring, zooals er verscheuring plaats
had in Jakobs huis, toen hij gereed stond om het land Kanaan binnen te gaan, komende uit Mesopothamië —



want toen beval hij: „doe uit u midden weg! de vreemde goden, die gij uit Ur der Chaldeën hebt medegebracht."
Die scheur moest er komen.
Omdat de Heere alléén God is.
En zoo werd Jacobs huis niet verteerd, maar mocht
groeien en bloeien en groot worden.
Zoo gelooven en belijden wij ook ten opzichte van onze Ned. Herv. kerk, dat de vreemde goden, die uit de dagen van Neerlands slechte tijden in ons kerkgenootschap zijn over gebleven en door de hand der Regeering en der Synode sedert 1816 worden beschermd en gfehandhlaafd, moeten worden weggedaan — en wij gelooven en belijden daarbij dat de God des Verbonds dan in onze Geref. kerk veel volks zal bewaren, zich daarin betoonende de God des eeds en des Verbonds, die met Zijn Woord ons volk nog niet heeft losgelaten.
Gelijk Groen van Prinsterer zeide: laat ons hetlChristelijk geweten eener bevolking, bij welke het Evangelie nog niet in vergetelheid geraakt is, niet te licht achten." (kerk gem. overleg VI pag. 110).
Neen — wij zijn niet zoo bang voor die groote woorden van de vijanden der waarheid, die de menschen willen bang maken voor den Geref. Bond door toeroepen: men wil onze kerk verscheuren en verdeelen en er allerlei kerkjes van maken.
Neen — dat is een valsche en laffe beschuldiging-
Wij willen alleen uitspreken, dat waarheid en leugen niet bij elkaar in één kerk kan en mag wonen en dat men niet moet talmen om hierin te getuigen naar uitwijzen van Gods Woord.
Er is reeds zoolang een zondig stilzwijgen bewaard.
Ja — Groen van Prinsterer getuigt:
„vrees voor rustverstoring, voor tweedracht en scheiding, gaf de dierbaarste en heiligste belangen en rechten der
gemeente aan het ongeloof prijs Dat is in 't kort 'de
geschiedenis van het Hervormd kerkgenootschap sedert 1816" (kerk gem. overleg IV pag. 45.)
Om de wille van het beginsel en het karakter van onze Hèrv. (Geref.) kerk moet dus getuigd worden dat uit elkander moet gaan wat niet bij elkander behoort!
Die des Heilands eeuwige godheid, de schuld uitdelgen-



de kracht Zijner offerande, de persoonlijkheid des H. Geestes, de onfeilbaarheid der H. Schriften enz. ontkennen, hebben geen recht om te wonen in hèt midden onzer Herv. kerk — hoewel de Synodale organisatie van 1816 dat gaar ne wilde bevorderen en het als een van hare idealen beschouwde.
Uit elkander moet gaan — wat niet bij elkander hoort!
Het is naar uitwijzen van Gods Woord, om op de teekenen der tijden acht te gegeven, met beproeving der geesten of ze wel uit God zijn!
En allen die dan zoo laf bang zijn, om waarheid waarheid te noemen — en maar altijd roepen: niet scheuren niet scheuren!, die mogen het woord van Groen wel ter harte nemen: „Scheiding of revolutie vreest men. Laat men dan in het oog houden, dat men, door ze tot eiken prijs te ontwijken, naar scheiding of revolutie geleid wordt."
(kerk gem. overleg IV. pag. 56.)
♦ *
*
Uit elkander moet gfrtan — wat niet bij elkander hoort.
Er ligt een diepe kloven tusschen hen die Gods Woord eeren naar de opvatting onzer Geref belijdenisschriften en hen, die onze belijdenisschriften verdraaien of verwerpen. En oneerlijk is hfct, wanneer die te samen wonen in één huis.
Want zingende: „hoe lieflijk is 't, dat zonen van hetzelfde hu'is als broeders samenwonen" — iroet men elkander bestrijden en tegenstaan, om der waarheid wil.
En daarom zij, eerlijkheidshalve, onze leuze: „uit elkander, wat niet bij elkander behoort!"— dan komt bij elkan-
dei wat één is in leer en leven! —
* *
*
Maar hoe zullen wij uit elkander kunnen gaan — en hoe zullen wij bij elkander kunnen komen?
Zou het anders kunnen, dan met waarachtige verootmoediging voor den Heere, belijdende onze zonden?
Hoe groot is de ongerechtigheid!
Hoe lang is er stilzwijgen en overtreding geweest!
En neen — dan geen blijven bij de overtreding — maar een afleggen van het juk der zonden, in de kracht des Heeren, die het roepen der ellendigen hoort.



Ja — onze persoonlijke ongerechtigheid zullen wij moeten gevoelen en belijden voor God en voor de menschen maar dan mag er ook geen stilzwijgen en geeni stilzitten bij ons gevonden worden. (Rom. 16 : 17.)
Dan zullen alle Gereformeerden zich moeten vereenigen rondom de banier der waarheid en onze Hervormde kerk moet worden opgeëischt als ons Vaderlijk erfdeel — om vrij van de Synodale banden, die de Overheid onze Geref. kerk heeft aangelegd, den Heere weer vrij te eeren op elk terrein des levens, zijnde een getrouwe getuige Christi, een pilaar en vastigheid der waarheid, een licht op den kandelaar.
En zullen wij dan handelen, alsof heel de historie van 1816 er niet geweest is?
Alsof wij aan die synodale organisatie, die ontworpen is om modernen van allerlei slag vrij spel te geven, geen part of deel hebben?
i
* *
♦
Alsof wij kunnen gaan en staan, waar wij willen)?
Immers dat kan en mag niet.
Want ach, dan staat maar één weg open, dat Gij uw gehoorzaamheid aan de Synode opzegt — maar dan staat Gij ook buiten onze Herv. kerk, al deed Gij het met honderden en duizenden en tienduizenden tegelijk.
Want de Regeering en de Synode kennen maar één toetssteen om te onderzoeken wie Hervormd is en wie niet, en die toetssteen is: gehoorzaamheid aan de Synodale organisatie van 1816—'52.
Wie onder de organisatie leeft, deelt in alle rechten en aanspraken der Ned. Herv. kerk — maar wie die organisatie verlaat, staat naakt aan den dijk: het is al mooi, dat men U niet meer, zooals in 1834, vervolgt, beboet en in de gevangenis werpt!
De Regeering heeft altijd de bril van het staatscreatuur van 1816 op.
Zij vraagt niet: wie is trouw aan de belijdenis der Ned. Herv. kerk en wie is ontrouw daaraan.
Neen — zij vraagt: wie is gehoorzaam aan de Synodale organisatie en wie verzet zich daar tegen.
En als gij dan, uit liefde tot de Geref. belijdenis onzer Herv. kerk, bezwaar maakt tegen die organisatie, dan wordt Gij buiten alle rechten en aanspraken gesteld en de Modernen, de Evangelischen enz. die rustig het synodale juk



blijven dragen krijgen recht op al het kerkegoed en op al de geldelijke voordeelen van rijks tractement enz.
Daarom zal de Regeering, die zich in 1852 terugtrok, maar toen alle macht des konings overdroeg aan de Synode, dat college dat boven de kerken staat, en sinds dien tijd maar één weg bewandelt, zeggende: gehoorzaam aan de Syn. organisatie = deelen in al de rechten en aanspraken der Ned. Herv. kerk, maar ongehoorzaam aan de Syn organisatie = verstoken zijn van alles — daarom zal de Regeering van dezen verkeerden weg moeten terugkeeren.
Het is onrechtvaardig, dat in onze kerk niet gevraagd wordt: wie zijn kinderen der Geref. kerk en wie zijn indringers en vreemdelingen.
Waarbij wij ook aanstonds willen belijden: desnoods willen wij aan die indringers en vreemdelingen, die in den tijd van de triumfen der Synodale organisatie in onze Herv kerk geboren zijn en wederrechterlijk, uit de hand der Synode, allerlei geestelijke rechten hebben ontvangen wel een deei van het kerkelijk goed afstaan, als onze kerk maar vrij mag komen om op geeste ijke wijze vrij den Heere te dienen, naar uitwijzeti van Gods Woord.
* *
*
't Is ons dus allerminst om het geld te doen of om de kerkelijke goederen.
Integendeel.
Want zijn wij er niet onverschillig voor, gelijk wij als rentmeesters door den Heere zijn gesteld over hetgeen Hij onze kerk in den loop der tijden wilde schenken — wij willen het g e e s t e 1 ij k e boven het stoffelijke stellen en jagen naar de geestelijke vrijheid onzer kerk, om den Heere vrij te mogen dienen naar Zijn Woord.
Wij geven de rechten van onze Geref. kerk niet prijs.
Wij verlaten haar niet, omdat zij ons Vaderlijk erfgoed is en de Heere haar niet gesticht heeft om te worden overgegeven aan de vijanden.
Maar omdat men nu een eeuw lang aan het ongeloof vrij spel gelaten heeft en rechten heeft gegeven, mede door ons zondig stilzwijgen, daarom willen wij desnoods een deel van de stoffelijke dingen prijs geven, daar wij gelooven dat wij anders nooit tot oplossing v.h. kerkelijk vraag



stuk komen, waarbij stoffelijke dingen altijd een groote rol spelen.
Daarom oordeele men over onze pogingen rechtvaardig en men beschuldige ons niet van dingen, die wij van gansciter harte verwerpen.
Neen — wat wij willen is — zooals Groen van Prinsterer zeide: „een middel niet tot scheiding maar tot hereeniging; een redmiddel uit jammerlijke verdeeldheid, een opbeuring uit een diep gezonken toestand." (kerk gem. overleg VI, pag. 98).
Laat men dus eerlijk zijn in deze.
De kwestie van het kerkelijk goed is een zaak die achteraan komt en naar onze bescheidene meening eenvoudig niet weg te cijferen is, wanneer de reformatie van onze Ned. Herv. kerk eenigen voortgang verkrijgen zal.
Maar het gaat allereerst en allermeest om de g e e s t e1 ij k e zijde van het herstel van onze kerk — en wel hierom: dat de organisatie van 1816, die er op aangelegd is, om het Geref. beginsel te dooden en aan de leugenleer vrij spel te laten, verdwijne en de kerk weer vrij door haar eigen orgaan, den kerkeraad, leve en zich bewege, Jezus Christus erkennend als haar Hoofd en Heer, van Gods Woord gietuigend: „Uw Woord is een lamp voor onzen voet en een licht op ons pad."
Het gaat om de ware vrijheid; n.1. om God te mogen dienen naar Zijn Woord, de waarheid verkondigend en de leugen veroordeeld.
En neen! dan zeggen wij niet, dat wij beter zijn dan de Modernen, de Evangelischen enz.
Neen. geenszins!
Wie door genade, bij ontdekkend licht van Gods Geest iets van zich zelf hföeft mogen leeren kennen, zal alzoo niet spreken.
Maar wij belijden wél, dat de Geref. leer beter is dan de moderne leer, en dat in onze aloude Hervormde (Ge. ref.) kerk niet anders dan de Geref. leer thuis hoort.
En daarom M. Br. en Zusters, laat ons ophouden met de zonde van onze kerk te vergoelijken of te bestendigen.
Laat ons de bieuke mogen gaan gevoelen en voor den Heere onze zonden belijden.
En laat ons daarin één mogen zijn, om naar Gods Woord te vragen en de Geref. beginselen van onze belijdenis te bepleiten en te verdedigen.



Dan zal waarheid en leugen moeten onderscheiden worden — en in) onze Hervormde kerk zal het Vaderlijk erfgoed moeten worden verdedigd, om haar te mogen brengen tot de gewenschte vrijheid om den Heere te mogen dienen naar Zijn Woord.
En ja — dan zal dat rijke evangelie in Christus weer alom gehoord worden dat de Heere wil bekend maken aan al de plaatsen Zijner heerschappij — waarbij Sion mag zingen:
Des Heeren vrees is rein,
zij opent een fontein van heil dat nooit vergaat!"
De Heere geve dan veel gebed.
Hij geve samenbinding in liefde onder de broeders en zusters.
En Hij zie op ons Volk en op onze kerk neder in genade, om de wille van Sions koning, die van eeuwigheid is gezalfd.
Hij brenge ons weder in de Geref. kerk, de plantinge Zijner handen, en Hij doe ons vrij wonen in ons Vaderlijk huis, waarvan wij de rechten willen handhaven, om de wille van Gods eere;
waarvan wij de opbouwing begeeren, tot lof onzes Gods;
waarvan wij het welzijn van ganscher harte bedoelen, Sion tot vrede en vreugde en vele onsterfelijke zielen, om Christus wil, tot behoud en zaligheid.
Ik heb gezegd.
Hoe wonderbaar is Uw getuigenis!
Dies zal mijn ziel dat ook gerouw bewaren;
Want d'oop'ning van Uw woorden zal gewis,
Gelijk een licht, het donker op doen klaren;
Zij geeft verstand aan slechten, wien 't gemis
Van zulk een glans een eeuw'gen nacht zou baren.
Ps. 119 : 65.







Abonneert U op:
telen de Garven opgelezen.
PREDIKATIËN
voor eenvoudigen
door Prof. Dr. H. VISSCHER.
WIJZE VAN UITGAAF.
Deze korte Predikatiën zullen verschijnen in afleveringen van 16 pag. druks, royaal formaat, met duidelijke letter gedrukt, tegen den prijs van slechts 10 cent per aflevering voor Abonné's op het „Gereformeerd Weekblad" en zal compleet zijn in 14 a 15 afleveringen, bevattende minstens 18 Predikatiën, terwijl bij het verschijnen der laatste aflevering tegen matigen prijs, een band verkrijgbaar zal ■worden gesteld.
Zij die zich wenschen te abonneeren en geen abonné zijn op het „Gereformeerd Weekblad", kunnen dit doen tegen betaling van 15 cent per aflevering.
DE UITGEVERS
Hardenbol & Verploeg.



De aandacht van Heeren Predikanten en Ouderlingen wordt gevestigd op de navolgende werkjes, welke zeer geschikt zijn ter behandeling op de Catechisatie en welke uitgegeven worden bij KEMINK & ZOON, over den Dom te Utrecht.
M. VAN GRIEKEN. Leerboekje voor Bijbelsche Ge^ schiedenis (Oude Testament) voor Catechisanten opgesteld. Prijs f0.15.
M. VAN GRIEKEN. Kort voorbeeld der Goddelijke waarheden. Opgesteld naar orde van het voorbeeld van Hellenbroek en vermeerderd met aanhalingen uit de drie Formulieren van Eenigheid onzer Kerk. Prijs f 0,20.
M. VAN GRIEKEN. Kerkgeschiedenis, leerboekje ten gebruike bij het Catechetisch onderwijs. Prijs f 0,20.
M. VAN GRIEKEN. De drie Formulieren van Eenigheid.
(De Ned. Geloofsbelijdenis, De Heidelb. Catechismus, De 5 Leerregels van Dordt) zijnde de drie Historische Fundamentstukken onzer Nederlandsche Gereformeerde (Hervormde) Kerk. Prijs f 0,45.
Zie vooral de binnenzijde dezer omslag.