(Overgedrukt uit de Bijdr. en Meded. Tan het Histor. Genootsch., gevestigd te Utrecht. VII. Dl.)



VISITATIE DER KERKEN
TEN PLATTEN LANDE
IN HET STICHT VAN UTRECHT, ten jare 1593.
Remonstrantie, overgegeven aen de E.E. Heeren Staten 'sLants van Utrecht, belangende den staet der kercken ten platten lande, tot verbeteringe van den selven.
13 Maart 1593.
Mijn Heeren;
Het is het meerderdeel van uwe E.E. bekent, met wat sachtmoedigheyt, bericht, eere en lijdtsaemheyt dat wij uwer E.E. onderdanige ende dienstplichtige, door wettelijcke bestellinge verordent, om de hoede ende wacht te houden over de kudde Christi alhier in dese stadt hem vergadert door 't Evangelium, gesocht hebben de selve uwe E.E. te bewegen, om eens ordre te stellen, tot behoorlijcke ende eenparige bedieninge der kercken ten platten lande onder uwer E.E. jurisdictie geseten. Maer niet tegenstaende dat wij ons in desen dele, met so eene getrouwicheyt ende onverdrietsaemheyt tegen uwe E.E. gequeten hebben inde Heere, het en is nogthans (eylacie) dit stuk geensins also



ofte ter herte genomen, ofte dadelijck bevordert, als 't van den genen te verwachten was, welcken de Heere door sijne naerder kennisse begenadigt ende verlicht heeft.
Of dit geschiet is door grote ende swaere affairen des Lants, met de welcke uwe E.E. geoccupeert sijn geweest ende grote moeyte gehadt hebben (gelijck men ons dickwils tot antwoort op onse nodich ende heylich versoeck gegeven heeft) ofte om eenige andere politijcke respecten, dat is ons onbekent ende en kan al-wel met seeckerheyt niet geseyt werden. Edoch so heeft ons dese saecke dikwils swaerlijck becommert, niet weynigh in onse herten bedroeft, ende verscheyden bedencken gegeven, dat men namelijck een saecke, uwer E.E. midschaders alle christelijcke overheyden voor-al ende op het hoochste bevolen van den levendigen Godt, so eenen langen tijt getraineert ende onbevordert heeft laten blijven.
Daer doch de selve uwe E.E. so dickwils beyde in 't openbaer ende in 't bijsonder met alle ernst onderwesen sijn, dat Godt belooft heeft den genen te eeren die hem in dusdanige dingen eeren, ende ter contrari den genen te verachten, die Hem daerin verachten. Item daer ons de Heere Christus self vermaent dat men voor-al het Coninckrijcke Godts soecken moet, opdat ons alle andere dingen, tot de policie ende het huys-regiment gehoorich, also in sijnen segen mochten toegeworpen worden.
In welcken allen (Edele en vermogende Heeren) wij achten ende weten, dat wij ons buyten de palen onser beroepinge en schuldige plicht geensins verloopen en hebben. Niet alleen overmidts uw E.E., professie doende van de Religie, hare halsen loflijck onder 'tsoete jock onses Eerts-herders Jesu Christi, doer de Boet-Tucht gebogen hebben ende ons de sorge over



uw E.E., sowel als over anderen plichts-halve bevolen is ende toecomt; maer oock overmits dat wij, onse bedieningè hebbende in de hoofdt-stadt deses Lants (inde welck ook uwer E.E. residentie is), de beste gelegentheyt hier-door hebben om ons in dusdanige dingen tegen de selve uwe E.E. te quijten. Boven desen, wij hebben ons so te voren, so oock nu tegenwoordelij ck dese Godtlijcke sorge voor sijn strijdende Kercke hier op der aerden derven aennemen, omdat uwe E.E. self ons dickwils (als de mont des Heeren in dese stadt sijnde) belieft heeft in gelijcke saecken te vragen ende verscheyden advysen goedelijck ende danckelijck van ons t'ontfangen ende aen te nemen.
Ende om voorts hier-op tot ons motyf te comen, wij hebben ons op de voorgaende fundamenten, oock als-nu ten desen dage aen uwe E.E. willen adresseren, of misschien onse goede Godt uwe E.E. door sijnen Heyligen Geest wilde inspireren een geneycht herte, om de saecke, die wij mits desen renoveren, eens ter herten te voeren ende ter hant te trecken, ten eynde hem sijne eere na behoren in dit stuck door een heylighe vrij-willickheyt mochte betaelt werden.
Temeer verhoopen- ende vertrouwen wij, dat wij de vrucht van dit onse oude versoeck verwerven ende genieten sullen, omdat de staet des lants tegenwoordelijck sulx meer vereyschet als oyt te voren. Als wesende op eenighe plaetsen geheel onversien met noodige dienaers, elders met sulcke vele beset, de welcke, wanneer behoorlijcke acht daer op genomen wierde, geensins voor de sulcke bestaen en souden gelijck se gehouden werden. En boven desen, om dat in verscheyden plaetsen, noch botte, ongeleerde, onvernuftige Papen geleden ende opgehouden werden, tot veler menschen onheyl ende eenen groten blaem over dit land in alle de genabuerde omliggende Pro-



vintien, in de welcke des Heeren naem hierom dagelijx gelastert wert. Waer uyt ook dit noch verner ontstaet, dat de schadelijcke jesuyten ende andere Paepsche gesinden lanx soo meer inbreecken ende quaet doen.
Wilt dan, wilt dan (ó E.E. en vermogende Heeren), bidden wij in den naeme en door de eerlijckheyt ende liefde onses Heeren Jesu Christi, de reformatie in desen iterativelijck ende so dickwils te voren versocht, eens met eenen ijver ende tot bewijs van uwer E.E. geneychtheyt tot den dienst ende de eere Godts, behooriijck behertigen ende sulo.ks metter daet betonen. Opdat wij door na-laticheyt ende slappicheyt in dese hoge saecke des Heeren toorn over ons niet en verwecken, gedachtich sijnde dat verschrikkelijck is also te vallen in de handen des levendigen Godts. Maer wilt veelmeer des Heeren werck voor allen anderen dingen getrouwelijck doende, hem veroorsaecken, om sijne genade over ons te continueren, ende uwer E.E. lof ende prijs bij allen nacomelingen in den segen te bewaren , ten eynde deselve ten jonxten dage voor den Richter-stoel onses Heeren Jesu Christi, hare herten ende hoofden verheffende, mogen verschijnen tot beërvinge der heerlij ckheyt die ons hiernamaels als eene gewisse bij-lage (gelijck d'Apostel spreeckt) toebereyt is ende sekerlijck bewaert wert.
Aldus gedaen in onse vergaderinge desen 13en Martii in 'tjaar der uterste lanckmoedigheyt Godts.
Uwe E.E. onderdanige ende dienstplichtige de Bedienaers des Woorts ende de Ouderlingen in de gemeente tot Utrecht, ende uyt den naeme van allen ondertekent.
Joannes Gerobulus,



In dorso: „Remonstrantie overgegeven bij de ministers des Woorts."
Origineel.
*
(NB. De notulen der Staten van dit tijdvak zijn niet meer voorhanden).
VERBAEL
van 't gebesoingeerde inde visitatie der kercken ten platten lande in 't sticht van utrecht, uit cracht van zeeckere commissie bij mijn E.E. heeren de staeten gepasseert, den 3en jüly a° 1593, op de persoonen van jonckheer frederyck van zuylen van Nyvelt, Henrick BÜth, Joannes Gerobulus ende Gerrit van Blockhoven.
Overgelevert nae voorgaende rapport bij Jonckheer Fredrick vaa Zulen van Nyvelt, Joês Cherobuhis ende Grerardus Blockhoven, Ministers t'Utrecht, mitsgaders Henriek Buth, Ouderlingh, op den lesten Octobris ende eersten Novembris 1593.
,aet ende gelegenheyt van de kereken ten platten Lande in 't Sticht van Utrecht, ende hoe men de volle ende behoorlijcke bedieninge der selver bequamelijck zoude connen aenstellen.
I.
Het Overq«artier.
I. Seyst.
Hier hebben wij de kereke gansch woest gevonden, behouvende groote reparatie van binnen ende buyten, waerin de Schout met die vanden Gerechte ende kerekmeesters (de welcke alle jaren bij de gemeyne bueren vercoren werden ende voor de selve haere rekeninge



doen) belooft hebben met den eersten te versien bij omslach, alzo van 't incomen tot de fabryca boven de 12 gl. 19 st. niet over en schieten, door dien zeeckere vier mergen lants, in Jaersvelt gelegen, beleent zijn met 300 gl., die se nochtans (soo men verstaet) na een jaer ofte twe meenen wederomme vrij te maecken. Verzouckende allen aen mijne Heren de Staeten, dat haere E.E. believe, die van de Bilt met die van Zeyst in 't stuck vande tegenwoordige airede begonnen reparatie te combineren, insonderheyt in 't betalen van de clocke, die se gecocht hebben.
Predicant in dese plaetse is Cornelis Anthonissz., wonende alhier t'Utrecht, de welcke aldaer eens Avontmael gehouden heeft met ontrent 200 persoonen, ende hem in sijne bedieninge draecht na de Christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum deser Geünieerde Provincie gedruckt.
Met het costers-ampt is de Schout versien, door collatie van de bueren; Ende verzoecken omme daer beneven een bequaem schoolmeester te becomen, dat mijne E.E. Heeren de Staeten believe yet hiertoe t'ordonneeren wt het incomen van zeeker vicarye, leggen te Drie-Bergen, edoch gehoorich tot dit Caspel, tegenwoordelijck gebruyckt bij eenen Thomas van Heurn, door collatie vanden Deecken van St. Jans, ende eertijts (gelijck wij hier verstonden) gestaen tot collatie van Heere van de Lande, doende in corpore 78 gl., een mudde bouck-weyts, 22 cappoenen, 100 eijers. Tot welck verzouck die van Zeyst verclaeren hen wel gefundeert te houden, overmits eertijts, tot een bewijs dat dese goederen haere parochie toecomen, daerwt plegen betaelt te werden 12 gl. voor wijn ende misbroot, ende daernae 10 gl. tot onderhout van den predicant, oock bij den tijt van Cornelis Anthonisz., tegenwoordelijck dienaer zijnde.



Bij den boeek van Floris van Wede ') wert fol. 28 noch eene andere Vicarie gevonden, gehoorich tot dese selve parochie.
De diaconie wert bedient bij de kerck-meesters op verbeteringe, ende houden alle jaeren behoorlijcke rekeninge voor den Predicant, Schout ende die van den gerechte, sonder datse nochtans eenich zeecker incomen hebben, behalven 't gene dat in de kercke gecollecteert wert.
Het heeft oock dese plaetse een pastoorshuys, maer gene gelegenheyt voor de schoole.
II. Doorn.
De kercke alhier is in goede reparatie ende heeft haere ordinaire twe kerck-meesters, tot welcke bedieninghe alle twe jaeren eenige gedenomineert werden bij de gemeyne bueren, ende daer na gestelt bij den Pastoor, ende doen haere rekeninge na ouder costuyme, alle jaeren tot een van de gemeynte ende den pastoor voorsz., 't welck nu in de laetste drye ofte vyer jaeren niet geschiet en is. Heeft des jaers aen lantpachten ende cijsen van huysen 110 gl. 6 stv., volgens de memorie daervan zijnde, edoch waer wt jaerlijx gaen 15 gl. voor den ingeseten armen.
Predicant ofte Pastoor is Anshelmus Ds Dunselis, dewelcke aldaer gestaen heeft den tijt van 21 jaeren. Dese heeft hem strax in den vrijen tijt gevoucht tot de Reformatie, is getrout met sijn huysvrou, ende heeft het Avontmael geadmynistreert a° 1585 op den
1) Floriii Tan Weede was in 1586 doov de Staten 's Lands van Utrecht aangesteld tot rentmeester Tan het comptoir der geestelijke ot gebenefieieerde goederen. Zie onze Bijdr. en Meded., IV, bl. 135. Over het Soek Tan dezen rentmeester zie ald. bl. 166.



Christ-dach, met ontrent 13 ofte 14 persoonen, maer noyt daerna, wt vrese van den viant. Item, propositie gedaen voor den kercken-raet t'Utrecht over vijf ofte ses jaeren, edoch en is niet geexamineert, waer-in sal connen versien worden; volcht nochtans in sijne bedieninghe, in bidden, den Doop, d'Avontmael ende het trouwen, de forme achter den Catechismus gedruckt.
Gaf aen voor een gravamen, dat die van Maren ende Meersbergen, gehoorich tot sijne Parochie, haere kinderen te doope brengen ende hen trouwen laeten bij Cornelius Wicanus, woonende tot Woudenberch, ende dat op sijn paepsch, niet tegenstaende dat hem Anshelmus dickwils hier over vriendelij ck vermaent heeft.
Is versien met eenen coster, Henrick Janssz., die sijnen dienst doet in 't clock-luyden ende singen, niet hebbende (soe se getuygen) eenige seeckere gaetje, behalve 't gene hem van de gemeynte wert gegeven op de hoochtijden.
Hadden geerne eenen bequaemen school-meester, en zoude hier-in (gelijck se aengaven) conen versien werden wt zeeckere vicarie, de welcke ontrent over 25 jaren vercocht ofte gebracht is van eenen huys-man, aen den Heere van Moersbergen s. m., sonder dat sijne E. nochtans oyt eenich jus patronatus daer van gecompeteert heeft. Maer zoude dit geschiet zijn met consent van de schutterie, mids conditie, dat sijne E. een huys zoude bouwen voor den Cappellaen, omme de schoole daer-in te houden, tot dienst van de gemeynte. Breder te vernemen wt het Schutters-Bouck ofte bij eenige oude persoonen, die noch leven en hiervan goede kennisse hebben. Dese vicarie wert tegenwoordelijck bezeten bij eenen Dirck van Wael, Procureur voor mijne Heeren de Magistraet van Utrecht.
Verclaert de predicant wijder, datter noch eene vica-
2



rie is tot dit Caspel ende tot de schoole zoude conen geëmploijeert werden, gelegen tot Darthuysen, een Buerschap onder Doorn resorterende, tegenwoordelij ck gebruyet bij den pastoor van Over-Lanbrouck, onder 't pretext van collatie (gelijck hij seyde), dewelcke bij Jonckheer Joost van Aemstel van Mynden zoude wesen.
Diaconie ofte bedieninghe der armen en is hier gene, behalve dat de kerck-meesters jaerlijx op den derthiendach (zoo men hem noemt) wtdeelen de 15 gl. boven genoempt; edoch belooven hier-in naerder ordre te stellen, ende op verbeteringe na te volgen 't gene wij verclaert hebben bij provisie tot Seyst te geschieden.
Heeft sijn pastoors huys, 't welck tegenwoordelijck gerepareert wert.
III. Leersum.
De kercke leyt gansch desolaet ende en heeft geen zeecker incomen dan omtrent 2 gl., maer plach bij de gemeynte onderhouden te werden bij omslach.
Heeft in seven jaeren geen predicant gehadt, ende is nochtans versifen met zeeckere pastorie goederen, gespecificeert in den bouck van Floris van Wede, fol. 13, 14, 15.
Daer en is noyt schoolmeester geweest, niet tegenstaende hier onder wel 14 ofte 15 bauhuysen resorteeren. Zoude (onder correctie) wt de pastorie een goede schoole conen gemaeckt werden, alzo dese plaetse bequamelijck in den kercken-dienst met Amerongen te combineeren is.
Heeft een costers woninge, waer in de schoolmeester zoude conen gestelt worden.



IV. Amerongen.
Oock hier leyt de kercke noch gansch verwoest, wtgenomen dat se wederomme dack-dicht gemaeckt is.
Heeft haere ordinaire kerck-meesters, ende geven aen, dat d'incomen van fabrycke ontrent de 70 gl. des jaers beloopt, edoch waerwt 16 gl. renthen gaen; maer wij hebben elders vernomen, datter noch eenighe parchelen verset zijn, ende de penningen daerop genomen geemploijeert tot lossinge van eenige gevangens, ende dat men besich soude wesen met de gemeyne venen te vercopen.
Mathias Gestel is onlancx geleden van mijne Heeren ■de Staeten tot predicant gestelt, aen wiens gaven (zo ons de Drost verclaerde) de gemeynte het beste contentement niet en hadde. Daeromme na de verbeteringe van dien naerder zal moeten vernomen werden.
Belangende het corpus van Pastorie, seggen dat het Capittel van St. Peters de goeden van dien geincorporeert heeft, bij 't welcke oock de collatie staen zoude.
De costerie wert bedient bij Henrick Cornelissz., oock een herbergier zijnde, welcke dingen niet wel in eenen persoon en accordeeren. Dese heeft zeeckere 12 gl. 'sjaers, waer-voer hij een campken gebruyckt. Item plach bij outs hier toe te staen 2 st. wt elcke huys, ende een st. voor hoochtijt-gelt. Hij geniet oock 'tproufijt van de duyven op den toren ende aen de kercke, ende zeyt dat dit t'zamen plach wt te brengen ontrent de hondert guld. Hij heeft oock een veenken gehadt voor dese sijne bedieninghe, edoch 'twelck wtgegraven is, waer-voor hem lichtelijck een ander houxken bij de gemeynte zoude conen aengewesen werden.
Sij clagen zeer datse geen school-meester en hebben, ende alzo dit ampt eertijts bij eene vacares (sic) plach
2 *



bedient te wesen; wilden wel dat wt de twee vicarien, tot deese saeeke gehoorich, hier-toe yet zoude mogen gedestineert werden, van welcke vicarien het jus patronatus coempt aen die van Zuylen van Natewisch, ende eenen Cornelis Dircxssz. van Amerongen, met presentatie van wat daer bij te leggen wt de gemeynte.
Van de Diaconie ende gansche bedieninge moet den predicant gemeyne ordonnantie gegeven werden, als eerst onlanx geexamineert zijnde ende tot den dienst toegelaten.
Hier zijn oock eenige goeden, zeecker verdestrueert gasthuys toecomende, de welcke des jaer bedragen 13 gl. 61 st.
De pastorye leyt geheel onder de voet, hebbende nochtans een schoon erf, ende soude de selve, als oock de kercke van binnen, bequamelijck conen opgemaeckt worden, door 't vercoopen van de steen van eene onnoodige, bij menschen gedencken noyt tot eenige dienst gebruycte kercke, waer-van de Heeren van St. Peters hem d'eygendom aennemen.
Daer zijn noch eenighe renthen, edoch (soo se seggen) zeer-sobere, St. Barbaren gilde toecomende.
V. Venendael.
De kercke wert gerepareert ende heeft haere ordinaris kerckmeesters, de welcke gestelt werden bij de Veen-raden, daer van sij oock haere rekenynge doen. En hebben nochtans geen zeecker incomen.
Tot predicant is alhier gestelt Theodorus Siligineus, hem dragende in sijne bedieninge na de Christelijcke ceremonien ende gebeden achter den Catechismum staende. Ende heeft airede tweemnel d'Avontmael gehouden , met omtrent de 70 communicanten.
Clagen dat se wel van eenen coster, maer niet van



een school-meester voorsien zijn, ende zoude hierinne conen geremedieert werden bij generale ordonnantie van mijn E.E. Heeren de Staeten aen de Veengenooten, omme 't geene dat zo tot desen zaecke, als andere noodige kerckelijcke costen van doen is, te vynden bij omslach.
De aelmissen werden gecollecteert bij de Armmeesters, sonder dat alsnoch zeeckere ordonnantie gestelt is van d'administratie van dien, wtgenomen in 't stuck van rekeninge, dewelcke voor de gemeynte gedaen wert.
Heeft een pastorie, dewelcke dit jaer gerepareert is, edoch wel een weynich meerder verbeteringe zoude behouven. Ende dient hier wijder voor memorie de zaecke van Rhenen, omme mijne E.E. Heeren de Staeten den tegenwoordigen staet van dien verbalij ck t'ondecken.
VI. Over-Lambrouck.
De kercke leyt seer desolaet, behalven dat se van dack redelijck versien is. Heeft des jaers (na de verclaringe van de kerck-meesters) vier mergen lants ende 23 stv. van wtganck; edoch spreecken gansch onzeecker ende doen aenwijsinge, dat wel eenich naerder bescheyt hier-van zoude te vinden wesen bij joffrou van Amstel, dewelcke ter tijt van dese visitatie aldaer niet en was.
Heeft eenen paepschen pastoor met namen Steven de Cruyf, de welcke hier gewoont heeft 17 jaeren, en hem in doopen, trouwen ende celebreren draecht na d'oude wijse; verclaert nochtans, dat hij hem begeert te schicken tot verbeteringe als anderen, ofte ten minste (zomen hem hier wil laeten) de gemeynte voor te gaen in 't frequenteren van de predicatien;



maer is van cleyne, ja gantsch gene apparentie van eenigen goeden dienst te doen; wij hebben oock tot Wijck van den dienaer des Woorts Goeswyno verstaen, dat hij aldaer dik wils coempt ende in 't heymelijck kinderen doopt.
Het corpus van sijne pastorie seyt hij te doen omtrent 60 gld. sjaers, contrary den bouck van Floris van Wede, die de selve eertijts verhuert heeft, ofte immers aenteeckent tot de 72 gld. Ende dient hier wijder voor memorie, dat hij possessor is van d'eene vicarie, boven in Doorn gementioneert; item geseyt wert noch alimentatie in Hollant te trecken wt het Reguliers clooster ten Briele.
Coster is alhier Cornelis Hermanssz. de Wijse, dewelcke verclaerde niet zeeckers te hebben dan 'tgene hem bij de gemeynte gegeven wert. Maer bij den bouck voorgenaempt blijckt, dat hiertoe gehoorich is een zeecker hofstedeken, ende dat hij alle jaren een pont-groot plach t'ontfangen van de gemeynte voor sijn ommegangen.
Sij zouden geern versien wesen met een goet schoolmeester, ende zijn bereyt hiertoe wat te vynden bij omslach.
Hier is een pastoors-huys met een proper hoefken.
VII. Nedek-Lambrouck.
De kereke is wel onderhouden van binnen ende van buyten, wtgesondert datter e§nige bancken gebreck zijn, die de kerek-meesters beloven metten eersten te doen maecken, welcke jaerlijck gestelt werden bij de gemeyne bueren, ende voor de selve, ten overstaen van den predicant, haere rekeninge doen, met voorgaende openbaere kercken-spraecke. D'incomen van den fabrica is (so se verclaerden) ongeveerlijck 22 ofte 23 gl.



Predicant is Joannes Anthony van Bemmel ende heeft, zo int Paeusdom, zo inde Reformatie, alhier gedient omtrent 40 jaeren, hem alsnu ende lange te voren dragende na de Christelij cke ceremonien ende gebeden achter den Catechismum. Heeft wel eertijts d'Avontmael gehouden, maer zulcx nu drye jaeren onderlaten.
Heeft tot coster Aelbrecht Claessz., dewelcke jaerlyx zo aen wtgangen ende zeecker renthen van coorn geniet omtrent 25 gl.
Is sonder school-meester, ende zoude tot desen dienst yet conen gedestineert werden, wt zeeckere vicarye, tot de cappelle van Stercken-borch gehoorich, alwaer men eertijts een Cappellaen plach te houden.
D'aelmissen zullen voortaen in de kercke ontfangen werden bij de kerck-meesters bij provisie ende op verbeteringe.
Dese plaetse heeft oock haere pastorye met een hoefken.
VIII. Werck-Hoove.
Heeft een kercke redelij ck wel gerepareert, behalven dat-se noch niet geheel gezuyvert en is van de reliquien van 't paeusdom, waer-in de Kerck-meesters belooft hebben te versien metten eersten. Dese werden alle jaeren gecoren bij de bueren, ende doen voor de selve midsgaders den predicant haere rekeninge. D'incomen van de fabrica is omtrent 50 gld. jaerlijx ende dient hier voor memorie dat twee of drye parchelen lants verset zijn voor zeeckere penningen, geemployeert tot rantsoen voor eenige gevangens tot Deventer.
Pastoor is alhier Gilles Peterssz. van Heumen in de Betuwe, ende heeft gedient omtrent 20 jaeren, alsnoch weynich gereformeert, edoch eenigen schijn hebbende



van habiliteyt, omme voor 't examen (daer onder hij hem belooft te stellen) tot de rechte bedieninge te conen gebracht werden.
Gebruyckt tot sijne alimentatie de goederen tot de pastorie gehoorich, daervan hij seyt de speciale aenbrenginge onlancx bij geschrifte gedaen te hebben aen den Rentmr Simon Claessz.
Huybrecht Henricxssz., van Werckhoven geboren, is coster ende schoolmeester, tot welcke bedieninge nochtans niet zeeckers en staet, wtgenomen dat hem bij de kercke plegen (voor 't stellen van de clocke) betaelt te werden des jaers 5 gl., ende dat hij eenige ommegangen heeft ex gratia.
De bedieninge geschiet alsnoch sonder ordeninge ende sal derhalven nae 't examen behoorlijck moeten aengestelt worden, gelijck als in andere plaetsen van de selve conjuncturen.
Hier is een H. Geest meester (so men se noempt), de welcke sijnen ontfanck verclaert jaerlijx te bedragen 20 gl. 141 stv.
Dese plaetse is oock versien van pastoorshuys ende een woning voor den coster, bequaem omme de schoole daerin te houden.
IX. Cothen.
De kercke is wel gestelt van binnen ende van buyten, wtgenomen dat d'outaeren, het sacramentshuys ende .... *) noch vast staen, midsgaders verscheyden zo afgodysche ende superstitieuse, zo oock onschriftuermaetige geschreven spreucken. Heeft haer ordinaire twee kerck-meesters, die alle jaeren bij de bueren vercooren werden, ende voor deselve oock haere rekeninge doen.
1) Onleesbaar.



Dese verclaeren, dat de fabrica 28 mergen lants heeft, waervan jaerlijx comen 108 gld.; maer seggen daerbij, dat de twe parchelen van dien bezwaert zijn elck met 400 gld., ende noch een derde parcheel met 100 philips gl., welcke penningen sij betaelt hebben aen de viant van wegen haere gemeynte.
Pastoor is alhier een out man, Jan Gerritssz. genaempt (gebooren van Hooch-Blocklant bij Gorichem), noch gansch paepsch gesint, ende gansch superstitieus in sijne bedieninge, die oock verclaert, dat hij hem tot de Reformatie niet en soude conen begeven, voerende nochtans eene wterlijcke goede conversatie.
Dese heeft tot sijne alimentatie bij mijne E.E. Heeren de Staeten verworven de goeden, tot de pastorie gehoorich, doende jaerlijx ontrent de 100 gld., dewelcke hij zeer qualijck zoude conen ontbeeren.
In de dienst nochtans moet neotzaeckelijck versien wesen om redenen boven verhaelt.
Dese plaetse heeft oock een coster, de welcke des winters de schoole hout, ende ontfangt jaerlijx voor sijnen dienst 12 gld. van lantpacht, 3 gld. ende 2 st. van wtgangen ende dryemael zeecker broot van den huysluyden.
De pastoor heeft wel sijne behuysinge met eenen properen hof, maer daer en is geen woninge voor den coster ofte schoolmeester.
X. de Dwers-Dijk.
Resorteerende onder Werckhooven.
Hier staet een vervallen capelleken, waerin een paep woont, gansch ongesont in lere ende quaet van leven, daertoe bitter ende quaetspreeckende, genaemt Simon van Arckel, maer in de wandelinge beter bekent onder den tytel van „paep mutse in 't vyer", de welcke,



sonder eenige seyndinge, alhier af ende aen gegaen heeft den tijt van ontrent 20 jaeren.
Tot de fabrycke van 't voorsz. cappelken is eertijts geweest een mergen lants ofte anderhalf, 't welck meest gegeven is in de dijckaetsie.
Verclaeren voorts de gebueren, datter zeeckere vicarie tot haer kerxken is, doende in corpore (gelijck bij den bouck van Floris van Wede bevonden wert) 88 gld. jaerlicx, waervan de denominatie van rechts-wegen staet bij henlieden ende de collatie bij den Heere van den Lande, 't welck ons gebleecken is bij zeeckere bezegelde brieven de a° 1579. Dese vicarie is alsnu in handen van Cordenoort, Canoniek van St. Peters, onder eene gepretendeerde collatie (nae 't seggen van de huysluyden), die mijn vrouwe van St. Servaes zoude toecomen.
XI. SCHALCKWIJCK.
Hier is een kereke niet wel gerepareert, edoch die lichtelijck kan geholpen werden, 't welck de Schout aengenomen heeft de Kerck-meesters te bevelen, de welcke jaerlijx bij de bueren ten overstaen van die van den gerechte gestelt werden, ende haere rekeninge doen. Het goet, principael de fabrycke toecomende, is 23 mergen lants, waer wt jaerlijx voor erfpacht gaen 17 gld. 4 st. aen de Heeren van den Dom, edoch de welcke met de wtgangen van huysingen, de selve fabrycke toecomende en bedragende tot 17 gld. 17 st. t'jaers, conen gehaelt werden.
De bedieninge van dese plaetse geschiet door eenen Cornelis van Eek, aldaer gestelt bij sijne genade van Culenburch als Ambachtsheer ende Collator, met conditie dat hij niet predicken, maer den volcke voorlesen soude de sermoonen Anthonii Corvini over de



sondachsche Evangelien, onder den tytel van een devoten minne-broeder wtgegeven hier te lande.
Dese geniet oock de vicarie, hem eertijts bij den Burgemeester Amerongen ex jure Patronatus gegeven. Ende seyt dat tot dese twee beneficien staen ende eygen sijn 23 mergen lants, accordeerende met den bouck van Floris van Weede, in den welcke de specificatie ende parchelen van dien gevonden werden folio 46 ende 50 verso. Maer is alhier verzwegen zeecker thientjen, vercocht a° 88 voor 13 gld.
Is int wtvoeren van sijn ampt gansch sonder ordeninge, wtgenomen dat hij in de Duytsche spraecke doet, 't welck bij anderen in 't Latijn geschiet. Oock weynich ervaren in de Schrift, edoch bereyt hem te stellen onder 't examen ende alles te doen dat hem tot verbeteringe zal geordonneert werden, met heele sijn vermogen.
Coster ende Secretaris is Melchior Huybrechtssz., insgelijcx daermede begift bij sijne genade van Culenburch, maer en hebben geenen school-meester.
Heeft twee kercken-huysen, een pastorie, de kercke toecomende ende meest vervallen, ende een vicarishuys, bewoont bij den genen die hier den dienst bewaert, alzo hij van beiden possessor is.
Hier is oock een Breurschap van St. Annen, hebbende jaerlijcx wt zeeckere 4 morgen lants en erfpacht van vier gout gld., dewelcke in langen tijt niet betaelt en zijn. Item noch drye gld. staende tot last van Henrick Clerritsz. tot Schalckwijck ende van sijne broeders ende susters. 'Tlant daer de 4 gout gld. wt-gaen, coemt toe eenen Willem Joostensz., oock ingeseten tot Schalckwijck.
XII. 't Goy.
Is eene kercke gansch desolaet leggende, ende en



hebben, door d'absentie van enigh, niet zeeckers conen vernemen van den staet der goeden tot de fabrica.
Als pastoor draecht hem hier een frater Joannes de Busco, van Aelst wt Vlaenderen gebooren ende t'Utrecht 40 jaeren in 't Brigitten clooster geweest. Hij heeft dese plaetse ingenomen alleen op 't verzouck van de bueren, ende genouch tegen den wille van de Regeringe over 29 jaeren. Aen de welcke hij namelijck bij requeste versocht hadde, omme alhier te mogen gaen predicken op de sondagen, sonder oyt apostille daerop ontfangen te hebben, verclarende zulx desmaels versocht te hebben, overmits sij in haer clooster gesepareert waeren ende elck boven de 35 gld. 'sjaers niet en ontfingen.
Dese een weynich ondervraecht zijnde van den hoofdpoincten der Christelijcker Religie, en wilde gansch niet antwoorden, seggende dat hij begeerde te blijven bij 'toude ende bij den eet, dien hij sijnen Bisschop gedaen hadde.
Hij geniet alsnoch tot sijn alimentatie de goeden tot de pastorye deser plaetse gehoorich, jaerlijcx doende in corpore omtrent de 60 gld.
Coster is eene Marten Cornelissz., in 't Goy gebooren , niet hebbende dan 't gene hem bij de bueren gegeven wert. Dese is oock bode ende bereyt de schole te bedienen, indien hij bequaem daertoe gekent werde.
Het doopen der kinderen ende het trouwen van de ingesetenen van dese plaetse geschiet tot Houten.
Hier is een pastoors huys, maer gansch vervallen, ende eene costerie, gekoft bij den absenterenden coster voor 225 gld.
Item eene bruerschap van St. Annen, hebbende een acker lants van ontrent seven ofte acht hont, doende jaerlijx 6 gld.



XIII. Houten.
Hier is een begin van reparatie van de kercke, is nochtans gansch arm van incomen, als niet meer hebbende dan 2 mergen lants, waerwt 15 gld. lijfrenthen en drye mudden een schepel haenkens haver betaelt werden, zulcx datse clagen bij de begonnen reparatie bij de 400 gld. verachtert te wesen. Niettegenstaande datse van 't capittel van St. Marien met 120 gld. geholpen zijn, tot recompense van de maeltijt, die se in 't vercopen van de thienden plegen te genieten. Kerck-meester werden alle jaeren vercoren bij de gemeynte, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen. Verclaerden degene, die tegenwoordelijck dienen, wt noot aengeslagen te hebben zeeckere vicarie, omme d'aengevangen reparatie te volvueren, doende in corpore ongeveerlijck 50 gld. jaerlijcx.
De dienst wert gedaen bij eenen Jan Aertssz., van Houten gebooren, ontrent over 15 jaeren alhier gestelt door de collatie van eenen van de Heeren van St. Marien, diens tour het desmae.ls was dese pastorie te vergeven , wesende in corpore van ontrent 40 gl. lantpacht ende eenige thienden.
Dese man een weynich ondertast zijnde in 'tstuck van de religie, wert gansch onervaren bevonden, ende heeft rondelij ck verclaert, dat hij hem onder geen naerder examen en begeerde te stellen, alzo hij genouchsaem (gelijck hij seyde) geexamineert was, doe hij sijn tonsuram clericalem ontfinck, item doe hij priester gemaeckt ende daerna tot predicken toegelaten wiert.
Heeft tot coster eenen Rutger Duys, dewelcke oock Secretaris is, ende des winters de kinderen leert, wesende nochtans een out ende onvermogend man, hiervoor genietende twee mergen lants, midsgaders zeeckere ommegangen op de hoochtijden.



De bedieninge geschiet gansch confuselijck, gelijck als oock in 'tGoy, zulx dat noodelijck hier andere ordre zal moeten gestelt wesen.
XIV. Bunnick.
De kercke is in goede reparatie, wtgenomen dat d'outaeren ende meer andere superstitieuse dingen noch overich zijn. Kerck-meesters werden gecoren bij de bueren, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen. Dese seggen, maer vier mergens lants te hebben tot de fabrycke, diense ten halven laeten bouwen, waerna breder te vernemen staet.
Eene Joannes Gerardi Goudanus draecht hem hier als pastoor. Het corpus van de pastorye is ontrent 11 morgen lants ende is collator hiervan, als oock van de costerie de verwer.
Dese heeft hier gestaen 17 jaeren ende noch te paesschen laetsleden 't paepsche Sacrament wtgedeelt ende het wij-water vercocht. Is geheel onervaren in de religie, gelijck men wt zeeckere conferentie met hem gehouden, dadelijck bevonden heeft. Gevraecht zijnde ofte hij hem begeerde t'sijner tijt te laten examineeren, antwoorde, dat hij sijn beraet begeerde te nemen. Heeft zedert op den wech zeer hart ende bitterlij ck gesproocken tegen den Schout van Seyst, door dien hij meynde door den selven aen den dach gebracht te zijn, 'tgene hij te paeschen bedreven heeft.
De coster is in 't voorleden winter overleden, in wiens plaetse de pastoor de schoole gehouden heeft. Het corpus ende incomen tot dese bedieninge staet gespecificeert in den bouck van Floris van Wede, fol. 38 ende fol. 40.
Alle dingen gaen hier gansch sonder ordeninge ende meest paepsch in doopen, trouwen enz., zulx dat hier in nootsaecelijck zal moeten versien wesen.



Heeft een pastoors huys in redelijcke reparatie ende oock een oosters woninge met een hofstedeken.
XV. Odijck.
Heeft een kercke zeer-wel onderhouden, edoch noch vol van outaeren ende andere superstitieuse dingen. Kerckmeesters werden gestelt ende doen rekeninge gelijck als tot Bunnick geschiet. D'incomen van den fabrica seyden-se aengegeven te hebben, maer het wert 'tselve in den bouck van Floris van Wede niet gevonden. Zal daeromme hierop nader informatie moeten genomen wesen.
Als pastoor draecht hem hier Everardus Alberti, van Amerongen gebooren, van den jaere 1564 af. Wij sien hem aen voor een eerbaer man, hebbende kynderkens, waer-van de moeder overleden is. Heeft Bullingeri boucken neersterlijck gelesen, ende meer andere van de gereformeerde religie, ende is bereyt hem te vougen na de Reformatie generael, die bij mijne E.E. Heeren de Staeten zal ingevoert werden. Hij gebruyckt tot sijne alimentatie de goeden tot de pastorie gehoorich, doende in corpore eertijts stijf 60 gld. jaerlijcx, behalven het tientjen van 25 gl. jaerlijx, bij mijn vrouwe van St. Servaes, als collatrix tot haer convent onlanx getrocken.
Coster en schoolmeester is Joachim Janssz., alhier gebooren, waarvoor hij niet en geniet dan een mergen ende omtrent 4 hont lants.
In doopen ende trouwen hout hem deese pastoor niet na ééne wijse, maer accommodeert hem als noch na dat de lieden gesint zijn, waerin, als in de reste, door de reformatie van sijn persoon moet versien werden.
Hier is eene pastorie , maer nyet wel gerepareert.



Item een costers woninge, midsgaders een broerschap van onse lieve Vrouwe, maer niet zeeckers hebbende.
XVI. Tull ende 't Wael.
De kercke leyt gansch desolaet ende moet nootzaekelijck gerepareert zijn, aleer men daerin zal conen predicken. Kerckmeesters werden gestelt bij de bueren onder malcanderen, ende doen hare rekeninge voor den Schout ende de gemeente.
De fabrica heeft incomen van lantpachten ende wtgangen 45 gld,, waerwt den Secretaris 4 gld. sjaers betaelt werden. Dese kercke en heeft geen clocke.
Cornelis Alphartssz. van Everdingen draecht hem hier als pastoor, ende is met dit beneficium over 26 jaeren begift van 't capittel van Oude-Munster t'Utrecht. Het corpus van de pastorie doet ongeveerlijck 45 gl. ende plach hiertoe eertijts noch 14i gl. t'ontfangen wt het incomen van de kercke, waer-voor hij gehouden was zeeckere misse te doen.
Dese persoon is een out, miserabel ende in 'tstuck van de religie geheel onervaren man; hem noch in sijne bedieninge houdende na d'oude wij se, zulx dat hierin anders zal moeten versien wesen.
Coster is Jan Janssz., ende bedient oock de secretarie ende het school, oock een out man, heeft zeeckers 10 gld. van 2 mergen lants ende 't gebruyck van een ackercken van vijf hont, behalve het schoolgelt.
Het vervallen pastoorshuys wert wederomme opgemaeckt, ende heeft eenen properen hof; ende hier is oock woninge voor den coster.
XVII. Hagestein.
De kercke behouft van binnen gerepareert ende gezuyvert te zijn. Kerck-meesters werden gestelt bij de



Heeren van den Dom ende Oudemunster, ende doen voor de gecommitteerde vande selve ende die van den gerechte haere rekeninge, alle twee jaeren, ter presentie van de gemeynte ende d'oude kerckmeesters. De fabrycke heeft jaerlijx 89 gld., waer-wt 16 gl. renten betaelt, ende noch 22 gld. aen schoenen, hoosen ende turf den armen gedeylt werden.
Heeft een pastoor, genaemt Mr. Gerrit van der Goude, de welcke op de collatie van die van Oudemunster dit ampt bedient heeft 28 jaeren, woont tot Vianen, ende heeft sijne vrijheyt omme hem dickwils eenige weecken continueel te houden binnen der Goude. Hij geniet jaerlijx een thiende, genaemt het Papen-vierendeel , ende de huere ofte 't gebruyck van 12 mergen ende 4 hont lants.
Coster ende Secretaris is Jan Cornelissen, heeft een ackerken van vyer hont lants ende een boomgaertjen geldende 13 gl., midsgaders noch 15 gld. van de kercke.
De bedieninge geschiet noch op dtoude paepsche wijse, zulx dat hier nootzaeckelijck veranderinge zal moeten geschieden.
Behalve de coster hebbense oock een schoolmeester, wonende in de Garf-camer, den welcken de gemeynte jaerlijx betaelt 40 gld., 12 tonnen turfs ende eenen ommeganck.
Hier is een pastoorshuys met eenen hof ende een vervallen woninge tot de schoole, zulcx beyde moeten gerepareert wesen.
XVIII. DE Vaert.
De kercke is verbrant ende men behelpt hem met de Speuye-Boven, tot zeer groot ongeryf van de gemeynte. Kerckmeesters worden hier gestelt bij den Raet der stadt Utrecht, op de denominatie van de
3



Schout ende die van de Gerechte, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen. Zijn op zeeckere 4 meigen lants, met consent van mijne Heeren van Utrecht, genomen 425 gld. Ende heeft de fabrica noch ander incomen ter somma van 51 gld. 10 st. jaerlijcx.
Predicant is Cornelys Braeckel, alhier gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staten. Volcht in zijne bedieninge de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter
den Catechismum gedruckt.
Dese claecht, ende 'tselve getuycht oock die van den Gerechte, dat hij qualijck toecomen kan met sijne gaetsie, vermits den grooten aenval, die hij heeft. Ende alzo hij des sundaechs twemael predict, ende daertoe bereyt is somwijlen tot 'tWaelte gaen dienen ende de crancken te bezoucken, zoude (onder correctie) hierin op den tytel van combinatie conen versien werden.
Hier is eenige reysen 't Avontmael gehouden, met ontrent 8 ofte 9 ingeseten ende verscheyden vreemde
schippers met haere familien.
Die gene die secretaris ende coster is, bedient oock de schooien, qualijck compatybel zijnde, ende ontfangt alle maenden 48 stv., behalve de vrije woninge. Hij is (den) predicant zeer wederhoorich.
't Huys van den predicant wert bij die van den gerechte en den kerckmeesters gehuert ende betaelt.
II.
't Quartier van der Eem.
I. Emmenes-binnensdijx.
Heeft een kercke wel gerepareert, maer noch vol van der oude afgoderie. Daer zijn twe kerckmeesters,



de welcke bij de gemeynte in een dubbel getal gedenomineert ende bij den Maerschalck geëedet ende ingestelt werden. De fabrycke wert onderhouden bij omslach, overmits de selve gene zeeckere renten en heeft.
Hier wert gepredickt bij Dirck Rijxssz. van Amersfoort, des somers 's morgens te seven uren ende 's wynters des middachs te twaelven. Ontfangt hier voor sijne bedieninge jaerlijx 40 gld., dewelcke oock bij omslach gevonden werden.
Die van den Gerechte ende Kerck-meesters verclaerden ons, datse over eenige jaeren zeeckere vicarie gecocht hadden, tot proufyt van de gemeynte, ten overstaen van den Bisschop, waer-van zij zegel ende brief hebben, ende naerder verclaringe gedaen aen den Rent-meester Symon Claessz.
In den bouck van Floris van Wede werden, behalve 40 loot silvers, die-se schijnen te betalen met de 40 gld. boven aengewesen, noch 40 gld. jaerlijcxsche lantrenthen gevonden tot de pastorye gehoorich, die men ons verzwegen heeft.
I eter 1 imenssz., alhier geboren, is coster ende schoolmeester , en heeft niet zeeckers dan 26 gld., die hem oock bij de gemeynte betaelt werden, met eene bequame woninge.
Dese plaetse heeft oock een proper pastoorshuys.
II. Emmenes-buitendijcks.
De kercke is verbrant, zulx dat-men hier in de schoole moet predicken, wesende een huys vol stanx van den roock. Heeft sijn kerck-meesters gelijck als te Emmenes binnen, maer oock gene goederen tot de fabrycke gehoorich; seggen nochtans, datter eenige gemeyne landen zijn, ende hebben daerna bevonden bij
3*



zekeren legger, dat hier jaerlijx zijn, zoo aen lantspachten als aen memorien, 317 gld. 17 st.
De predicatie wert hier gedaen des somers 's morgens te negenen, desgelijx oock des winters bij den selven Dirck Rijcxss., dewelclte alhier gestaen heeft 26 jaeren, ontvangende voor sijne dienst des jaers 100 gl. Ende is oock Secretaris, daervan genietende de dagelij cksche vervallen tegen verscheyden expresse apostolische regulen.
Hij heeft een vrouwe, die hij seyt getrout te hebben , edocb sonder voorgaende proclamatien, bij eenen paep alleen, ende is beladen met vele kinderen. Heeft hem noyt bij eenige gereformeerde kercke gehouden, ende en is noch niet geexamineert, nochtans bereyt zijnde hem hiertoe te begeven, ende hebbende eenige wterlijcke apparentie van habiliteyt tot de Reformatie.
Hier is coster ende schoolmeester Lambrecht Gerritsz., dewelcke niet zeeckers en heeft dan een stuyver wt elck huys, met het bloote schoolgelt.
De pastoor ofte predicant alhier is versien met een behuysinge op cosfen van de gemeynte.
Heeft twee bruerschappen, d'eene van St. Annen en d'andere van 't Sacrament, derwelcker goederen in den bouck van Floris van Wede gespecificeert staen fol. 74, 75 ende 76.
III. Ef.m-Brugge.
Heeft eene kercke, in redelijcke reparatie zijnde, wtgenomen dat noch eenige outaeren ende andere superstitieuse reliquien daerin zijn. Kerck-meesters werden gestelt bij de gemeynte ten overstaen van den Maerschalck, ende heeft de fabrycke alhier vier dammen binnen lants en 3 dammen maetlants, doende t'zamen jaerlijx ongeveerlijck 42 gld. De rekeninge ge-v schiet voor den Maerschalck, 't Gerechte en de bueren.



Elbertus Richarcli Proot, van Bunschooten gebooren, is hieromtrent 23 jaeren pastoor geweest, hebbende dese cure ontfangen van den abt van St. Pauwels, ende geniet voor sijne bedieninge de goederen daertoe staende. Hij is een man van goede apparentie tot de volle reformatie, airede in sijne bedieninge hem houdende aen de christelij cke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, ende bereyt zijnde hem onder 't examen te stellen.
Hier en is noch coster noch schoolmeester, maer de pastoor heeft op 't verzouck van den Schout ende die van den gerechte dus lange 't beste gedaen in 't onderwij sen van de kynderen. Elck huys nochtans is des jaers den schoolmeester schuldich 8 stuivers, behalve dat degene die dit ampt bedient met eene woninge moet ex debito versien werden.
Dese plaetse is oock versien van een pastoors behuysinge.
IV. Bunschooten.
Heeft een kercke, niet wel gerepareert. Ende werden kerckmeesters gedenomineert bij 't gerechte ende geëet ende ingestelt bij den Maerschalck, voor dewelcke sij oock hare reeckeninge doen: d'incomen van de fabrica is darthien dammeten lants, waer-wt jaerlijx gedeelt wert zeeckere gemeyne aelmisse op paesschen. Noch anderhalf dammet op de groote maet, ende ses andere dammeten staende in quaestie.
Jacob Moy is alhier 7 jaren pastoor geweest, aengenomen bij de gemeynte voor de somme van 200 daelders sjaers van 30 st. het stuck, door dien hier gene zeeckere pastoryegoederen en zijn, heeft nochtans dese plaetse drye vicarien, waervan speciale aenwijsinge gevonden wert in den bouck van Floris van Wede.



Dese Moy volcht van alsnu in sijne bedieninge van doopen, trouwen en bidden de christelijcken ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum geplaatst, is oock wel te vrede hem te stellen onder 't examen. Maer also hij een man is van eene ongebonden, schameloos leven, niet alleen van wege sijne dagelijcksche ende gewonelijcke dronckenschap, maer oock om de gemeyne geruchte van sijnen hoerdom, item van wegen sijn dobbelen ende tuysschen, als oock omme den grooten twist, die hij met accysen te pachten ende anders aenrecht onder de gemeynte, staet alhier te considereeren ofte oock eenige naerder communicatie met hem aen te gaen is, ende of 't niet nutter en waere, dat men hem gaen liet, waermede hij selfden Schout ende anderen in onse tegenwoordicheyt dreychde, indien men hem na sijn sin niet en tracteerde. Te meer overmits hij bij ons namaels t'Utrecht van eenigen, absent zijnde, doen wij hier waren, van alle de voirgenoemde poincten beschuldicht is, met ernstelijck verzouck datse sijner doch mochten ontslagen ende met eenen anderen vroomen herder versien werden.
Loster ende schoolmeester is eene Hermanus Troost, van de gemeynte ontfangende 20 gl. jaerlijx, een man beruchticht van eenen moetwilligen dootslach, staende in twist met den pastoor Moy, ende de welcke ons verclaerde, dat hij van hier wilde vertrecken na de Betuwe, sijn vaderlant, ofte anderssyns.
De gemeynte versiet den pastoor met eene wooninge ende is alhier een costershuys met eene schole annex.
De Stadt Graft, eertijts gebruyckt tot de schutterie, wert alsnu geëmployeert tot de fabrycke van de kercke, ende insonderheyt tot betalinge van eenige renthen, daer se mede belast is.



V. Baaren.
Hier is men besich met het repareeren van de kercke. D'incomen verclaren de kerck-meesters (gestelt als in andere plaetsen van dit quartier) boven 10 gld. seeckers in 'tjaer niet te wesen, ende vinden derhalven de reste bij omslach.
Cornelis Egbertssen, alhier gebooren, is predicant, gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staeten. Volcht in sijne bedieninge de christelij cke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, maer en heeft noch geen Avontwael gehouden, ende beclaecht hem dat hij 'ttot het singen der psalmen niet brengen en kan, verzouckende hierin door generale ordonnantie geholpen te wesen.
Heeft een ouden coster, die oock boode is ende de clocke stelt, maer geen schoolmeester. Is nochtans onlanx bij omslach hiertoe gevonden geweest 8 pont Vlaems, ende zijn nu van meyninge hiervan te handelen met haeren coster.
Is versien van een pastorie ende een costers huysken, in desen jaere gerepareert ende bequaem gemaeckt omme de kinderen daerin te leeren.
Hier is een Bruerschap van St. Annen, hebbende eene vicarie, eertijts aengebracht aen Floris van Wede.'
De predikant beclaechde hem, dat de huyslieden haere kinderen niet en willen te doope brengen na de predicatie, maer begeren dat zulx extraordinairlijck mach gedaen werden, verzouckende oock hierin remedie tot verbeteringe.
VI. Soest.
De kercke en is niet wel gerepareert noch behoirlijck van d'oude wesen gezuyvert. Kerckmeesters werden gestelt ende doen haere rekeninge gelijck als in



d'andere parochiën van dit quartyer. De fabrycke heeft wt een weynich lants ende eenige cleine rentjens omtrent 25 gld. t' sjaers.
Bruno Jacobus van Amersfoort bedient hier de kercke met predicken, is een monick geweest in 't clooster t' Soest, ende heeft hem te deser plaetse als pastoor gedragen den tijt van 8 jaeren '). Is gansch onervaren in de religie ende verclaert dat hij sijns diensts begeert ontslaegen te zijn. Tot de pastorye staet weynich zeeckers, ende wert dese man onderhouden bij omslach.
Coster is Goort Janssen, dewelcke oock de schoole 's winters bedient; heeft hier voor twee cleyne ackerkens, ongeveerlijck 22 st. t'sjaers doende in huyre, met een huysken.
Hier is een pastorie. Ende hebben oock een schutterie, de welcke t'sjaers van lantrenthen heeft omtrent 100 gl.
VII. Leusden.
Dese kercke is van binnen niet wel gerepareert ende en heeft gene kerck-meesters, maer dienen metten eersten gestelt te wesen. D'incomen van de fabryck is 34 gld. 4 st.
Lambertus Brinxius is alhier dienaer, ende draecht hem na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, ende en heeft noch niet conen comen tot de bedieninge des Avontmaels.
Daer is een coster bij provisie, ende heeft niet dan 't gene hem bij de bueren gegeven wert ende eenige ommegangen na ouder costuyme.
De predicant alhier versocht, dat zeeckere clocke,
I) Dese monnick is ewech, ende is aldaer bij provisie tot predicant gestelt op den xiiiien Juuij '94 Theodorus Anthony Victor,



begraven in d'eerde bij laste van mijne E.E. Heeren deStaeten, ofte den Maerschalck, mocht in den toren gebracht werden, also de bueren hiertoe onwillich zijn.
Item, dat hier ter plaetse 'tplacaet van de huywelijcken eens zoude mogen gerenoveert werden, tot afdoeninge van verscheyden inconvenienten, die hij anders qualijck siet te weren.
De pastorie is verbrant ende is de predicant daeromme benodicht sijn habitatie tot Amersfoort te houden.
VIII. Wouden berch.
De kercke leyt geheel woest. Kerckmeesters werden bij de gemeynte vercoren, ende heeft de fabrica omtrent de 80 gld. zeeckers.
Cornelis Janssz. van Wijck te Duerstede hout hem hier alsnoch als predicant, niettegenstaende dat hij onlanx geleden in 't examen alhier t'Utrecht over hem gedaen, geensins bestaen en conde; edoch verclaerde dat hij van meyninghe was te vertrecken.
Heeft wel een coster, maer geen schoolmeester.
Is alhier een pastoors woninge, maer vervallen ende alleen een weynich gerepareert omme verblijf te hebben.
Dese plaetse heeft een vicarie ende oock een bruerschap van onse lieve Vrouwe, waervan de goederen met de lasten daerop staende specialijck geannoteert zijn bij Floris van Wede.
UI.
Uet Jfederquartier.
I. Blaeu-Cappelle.
Het kerxken is licht om repareeren ende heeft schoone goeden, te weten 43 gld. mergen lants, met een hofstedeken , bewoont bij Adriaen Hermanssz, Snouck.



Coster alhier is Gijsbrecht Gijsbrechtssen, dewelcke ook des wynters de kinderen leert, waer-voor hij geniet vrije huys-huyere, ende ses gld. des jaers.
Dese plaetse heeft oock eene vicarie, hebbende in corpore 9 mergen lants.
Item is alhier zeecker erfpacht goet, wtgeslegen voor 12 mergen, vercocht omtrent voor 400 gld.
Noch zijn hier 9 andere mergen lants, onzeker of se tot de fabrycke ofte tot de vicarie gehooren; van welcke vicarie de collatie geseyt wert eertijts gestaen te hebben bij eene juffrow Haere, bij den viant haer houdende. 't Lant voorsz. wert gebruyckt bij eenen Willem Eeuwoutssen.
II. Martens-Dijck.
De kerck is zeer qualijck gerepareert ende zal nootzaeckelijck hierin moeten versien wesen. Heeft twe kerck-meesters, dewelcke jaerlijx bij de bueren vercoren werden. Tegen woordelij ck maer eene, ende d'andere is in weygeringhe. Daer en is gansch niet zeeckers tot de fabrycke.
Predicant is Tielman Janssz., door translatie hier gestelt bij mijne E.E. Heeren de Staten; hout hem in sijne bedieninge na de chrystelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt. Heeft eens Avontmael gehouden, ende zijn ter tafel geweest over de dertich persoonen met grooter stichtinge.
Hier en is geen coster bij faulte van gaetsie, zulcx dat de predicant self altijt heeft moeten luyden. Heeft wel een schoolmeester, maer een boos ende argerlijck mensche, die hem in genen dele wil schicken; zal daeromme hierin moeten versien wesen.
D'ommegang voor d'armen in de kercke wert bij provisie ende op verbeteringe, door generaele ordon-



nantie in dese provincie, gedaen bij den Schout ende eenen Kerckmeester.
Heeft een pastoorshuys, maer zeer onbequaem omme bewoont te wesen, zulcx dat oock hierin zal moeten ordre gestelt en verbeteringe gedaen werden. Waertoe op 't bevel van mijne E.E. Heeren de Staten omslach zoude conen geschieden, oock tot reparatie van de kercke.
De Predicant, Schout ende Kerck-meester deden te zamen groote dachten over eenen paep, genaemt Willem Laurenssen, geboren van der Gouwe, alhier gecomen over 16 jaeren. De welcke eertijts t'Utrecht bordeel opgehouden heeft ende noch dansserijen ophout, en die hem oock onderstaet opentlijck duyvelen wt te jagen ende t' ontooveren.
III. West-Brouck.
De kercke is in raeck ende daeck wel onderhouden, maer noch vol van outaeren, sacramentshuys ende andere paepsche dingen. Kerckmeesters werden vercoren bij de bueren, ende doen hare rekeninge voor deselve in de kercke, ten overstaen van de Schout ende 't Gerechte. 't Goet tot de fabrycke is 125 gld. jaerlijx.
I redicant is Peter Dammissen, alhier gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staeten a° 90. Verclaert hem te dragen in sijne bedieninge, doopen, trouwen etc. na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt.
Heeft een coster, de welcke oock het schoolampt verwaert, waervoor hij ontfangt 38 gld. des jaers wt het incomen van de kercke. Heeft oock alle jaeren twe mael wt elck huys een stuyver.
De diaconie en het vergaderen der aelmissen is bij provisie aengenomen van de kerck-meesters.



De predicant voorgenoemt heeft zijne woonplaetse tot Zuylen in zeeckere gemeyne behuysinge, waer voor hij aldaer gehouden is de kinderen te leren, de welcke hij verclaert naerstelijck te onderwijsen in den cleynen Catechismo, anders het Corte Onderzouck genaempt, 't welck eenige alle dage in de schoole opseggen.
De coster heeft sijn wooninge tot Westbrouck.
Hier woont noch een paep Henrick Henrickssen van Haestert wt Hollant, ende heeft hem hier gehouden 20 jaeren, eerst als een gemeyn mispaep ende daerna als pastoor, door collatie van den proost van Oudemunster.
Hij wert zeer beschuldicht van heymelijcke paepsche diensten te doen, ende bekende zelf (hierop aengesproocken zijnde), dat hij eenige kinderen gedoopt hadde, sonder nochtans zout, zmout, ofte den exorcisme (zo hij seyde) daerin vermengt te hebben.
Seyt voor sijne alimentatie te genieten eene vicarie, de welcke, met de pastorie gecombineert zijnde, jaerlijx omtrent 10 ofte 11 ponden Vlaems wtbrengen; seyt noch t'ontfangen 4 goude gld. als pastoor, wt cracht van zeeckere misse, die hij plach te doen. Woont in sijn eygen huys, maer ontfangt noch als pastoor voor sijne huyshuyre 9 gld. van de kerckmeesters.
Gevraecht zijnde, hoe hij hem alsnu gestelt vont tot den kerckendienst, alzoo hij te voren om dezer zaecke met anderen t'Utrecht voor mijne E.E. Heeren de Staeten geroepen was geweest, Antwoorde, dat hij te deser tijt niet veel moets daer toe en hadde, overmits hij in drye jaeren qualick in eenige boucken gesien hadde. Heeft nochtans eertijts wel eenige schriften der gereformeerden gelesen, als Lutheri, Corvini, Brentii en meer anderen, ende is wel tot twemael toe t'Utrecht (zo hij seyde) gevangen geweest, omme dat hij deselve te veel gelaudeert hadde.



Een weynich naerder ondertast zijnde van de voornaemste hooftpunten der Religie als van de Rechtveerdich-makinge des mensehen voor Godt, van 't geloof, van den persoon en het ampt onses Heeren Jesu Christi, &cet., antwoorde hij niet geheel onbequamelijck. Maer als men quam tot de cracht van d'eenige offerhande Christi ende tot d'utsluytinghe vande paepsche misse, weygerde eerst daer-van sijne meyninge rondelij ck t'ondecken, seggende dat hem eertijts oock van Mr. Floris Tin s. m. zulx was afgevraecht, ende is eyndelijck door instantie zo verre gebracht, dat hij verclaerde, hij en conde geen quaet van de misse seggen.
Wij hebben daerna vernomen, dat hij een groot dronckaert zoude zijn, ende dat hij oock Secretaris is van Achtien-Hoven, gestelt bij 't Capittel van St. Peters. Item, dat hij dickwils aen eenige huysluyden verclaert heeft, dat hij onder hem hadde verscheyden brieven van fundatiën, daer-van hij tegen woordelij ck weynich weten wil.
De bueren gaven ons hier oock te kennen, datter een vicarie tot Wesbrouck is, tegenwoordelijck zijnde in de possessie van eenen Peter Vereem, geestimeert voor 60 gld. sjaers, ende bedient in voortijden bij den cappellaen. Collatrix is d'abdisse van 't Vrouwen clooster. Seyde noch wijder eertijts en dikwils gehoort te hebben van eenige andere geestelijcke goeden, ende met name van eene halve houve lants, die tegenwoordelijck gebruyckt wert bij eenen Cornelis Otten, ende eertijts van de pastorie getrocken is bij den Grave van Rennenberch, dewelcke deselve zoude gegeven hebben aen eenen paep, die hem te velde in den crijch gedient hadde; dese halve houve is gelegen bij zijde van de kercke.



IV. züylen.
Het cappelleken is in goede reparatie, alleen dat d'outaer noch daer-in staet. Ende heeft gansch geen zeecker incomen, maer wert gerepareert bij de bueren.
De bedieninge des H. Evangeli geschiet alhier bij Peter Dammissen bij combinatie met die van Westbrouck.
V. Thien-hoven.
Heeft een cappelle, woest ende onbequaem omme daer-in te predicken. Zal daeromme nodich zijn, datse gerepareert ende gezuyvert werde.
Kerckmeesters werden gestelt bij de bueren, ende doen voor deselve jaerlijx haere rekeninge openbaerlijck in de kercke. De fabrica heeft incomen van zeecker lant 12 gld., waervan die van Maerssen de helft trecken.
Hier is laetst een paep geweest, aldaer gecomen van de Meern, ende over eenige maenden vertrocken na Embderlant, door dien hem de huysluyden om sijn quaet leven beorloeft hadden, alzo hij daer door in den haet van alle menschen gecomen was.
Tot dese capelle is zeeckers een stuxken lants, gelegen te Breukelen-Veen, doende t' sjaers ontrent 20 gl., waertoe de gemeynte bij omslach noch 40 gl. gaf tot onderhout van den paep voorsz.
En heeft geen coster, maer de schoole is bedient geweest door den selven paep, in wiens plaetse een ander bequaem man zoude conen aengenomen werden omme beyde de kinderen te leren en somwijlen wat goets, na zeeckere ordonnantie hem daer toe te geven, de gemeynte voor te lesen, tot dat dese plaetse, wanneer te Maerssen (daer onder dat se resorteert) een die-



naer particulier zal gestelt wesen, ende alsdan door combinatie zal conen geholpen werden.
Heeft ene woninge voor den predicant, met bequaemheyt om schoole daerin te houden.
VI. Maerssen.
Heeft een kercke al wel dack-dicht, maer anders qualijck gerepareert ende t'eenemael ongezuyvert. Kerckmeesters werden vercooren bij de bueren, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen. De fabrycke en heeft tegen woordelij ck boven de 51 gld. niet, maer heeft eertijts meer gehadt, waer-van de Schout seyde wel eenige geheugenisse bij sijne moeder te wesen, de welcke noch in 't leven is.
Cornelius Petri, Trajectensis, draecht hem als pastoor, ende is te deser plaetse gecomen (gelijck hij seyde) na de restitutie van de wtgeleyde overheyt, te vooren seven ofte acht jaeren tot Breuckelen gestaen hebbende; verclaerde voorts, dat hij dese pastorye ontfangen hadde van den Heere van Vock, als collator daer van zijnde.
Ondervraecht zijnde van sijne bedieninge, verclaerde d'Evangelium gepredickt te hebben nae 't oude ende nieuwe Testament. Item, van 't examen ende of hij hem daertoe zoude willen begeven, antwoordde, dat hij hem begeerde te houden aen 't examen bij den officiael over 15 jaeren aen hem gedaen. Waerop als hem voorgehouden was 't gene sich met hem t'Utrecht dien aengaende hadde toegedragen, resilieerde hij daervan, seggende, hij en begeerde noch van de Staeten, noch van yemant anders in sijne conscientie gedwongen te wesen.
't Qorpus van de pastorie doet hem, na sijne verclaringe, tegen woordelij ck tusschen de 80 en 90 gld. Hij



en heeft sijn huisvrou noch niet getrout, niettegenstaende hem zulx bij mijne E.E. Heeren de Staeten bevolen is. Seyde oock wtdruckelijck, dat hij se in 't openbaer niet en wil trouwen, daerbij voegende dat hij se wel begeerde te verlaten, also hij sonder haer wel conde leven, ja presenteerde-se wel spottelijck aen yemant over te stellen, indien bij se van doen hadde.
Augustijn Isaacssen, oock van Utrecht geboren, is coster ende bedient des wynters de schoole.
Heeft na sijn aengeven niet zeeckers dan vyer mergen lants, ende eene wooninge met een boomgaertjen, staende aen den wech, waerin hij des somers herberge hout. Onderwesen sijnde, dat zulx qualijck accordeerde met de kercke te dienen ende schole te houden, ende gevraecht zijnde hoe hem hierin voortaen zoude begeren te draegen, gaf voor antwoort, dat hij acht kinderen hadde, wiste hij die sonder tappen t'onderhouden, zoude 't zelve geerne nalaten, ende dat hij hem in sijne bedieninge bereit was te dragen na gemeyne ordonnantie.
Ende also wt dese blijckt, dat alle dingen hier qualijck toegaen (gelijck oock des paeps speciale verclaringe van sijne wijse van doopen ende trouwen mede brengen), zal nootsaeckelijck andere ordre te deser plaetse moeten gestelt wesen.
Hier is een schoon huys ende hof tot de pastorye.
Het dorp heeft oock eene vicarie, van de welcke de Heere van Opdam collator is ende possessor Heer Jan van Os, maer principael Jonckheer Aert van Voirde, als voocht van den selven Heere van Opdam zijnde.
Hier is oock een bruerschap, hebbende jaerlijx omtrent 25 gl.
VII. Breukelen.
De kercke is wel dicht in dack ende glasen, maer



van binnen noch woest, onversien van ban eken voor de vrouwen, ende noch vele reliquien van outaeren ende andere paepsche dingen hebbende.
Kerckmeesters werden gestelt bij den Here van Nieuwen Roode, ende doen voor den selven haere rekeninge. De goeden, de fabryeke toecomende, doen ontrent 80 gld. jaerlijx.
Predicant is Erasmus Backer, alhier gesonden van mijn E.E. Heeren van Nieuwen Roode voorgemelt.
Dese volcht in sijne bedieninge de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, ende heeft des Heren Avontmael tot verscheyden reysen gehouden, oock noch op paesschen verleden.
Is versien met een coster, die oock de schoole bedient, niet zeeckers hebbende dan 5 gld. t'sjaers, waervoor hij d'uerwerck stellen moet, midsgaders eenige ommegangen van cleener weerden.
Hebben twee diaconen, die d'aelmissen vergaderen, dewelcke- gestelt werden bij den Heere van Nieuwen Roode.
Hier is een bequaem pastoors huys met eenen hof, ende eene costerie, bequaem omme de schoole te houden.
Hier gehooren oock tot dese parochie verscheyden vicarien, item incomen van verscheyden autaeren, alle t'zaemen specialijck geadnoteert bij Floris van Wede, met haere collateurs ende possesseurs.
Heeft oock een bruerschap, waervan d'incomen ende de gelegenheyt na te vragen is bij sijnen procurateur, de welcke, doen wij hier waeren, niet bij huys en was.
VIII. Ter-Aa.
De kereke is verbrant ende van binnen met een afdack hermaeckt, dat men daer in predicken kan. Kerck-
4



meesters werden jaerlijx gestelt bij den Here van der Aa ende den predicant, voor den weleke sij haere rekeninge doen. D'incomen van de fabrycke is omtrent 15 ofte 16 gld.
Henricus Dussius Alberti is predicant, heeft hier gewoont 10 jaeren, begifticht met pastorie van den Heere van der Aa ad vitam. Is wettelijck geexamineert, ende heeft goede attestatie van de Classe van Alckmaer. Draecht hem in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, ende beclaecht dat hij t noyt tot het gebruyck des H. Avontmaels heeft conen brengen.
De coster is oock secretaris, ende is behalven desen noch een schoolmeester, beyde gestelt ende gegaetjeert bij den Heere van der Aa voorsz..
Hier en wert noch niet gesongen.
Sijn oock sonder ordonnantie op den armen, waerin zal moeten ordre gestelt werden.
De predicant beclaecht hem, dat hij in doopen ende trouwen zeer geempecheert wert bij de papen tot Vincke-Veen ende Wilnis.
Heeft een schoon pastoorshuys, ende de schoolmeester wert insgelijx bij den Heere van der Aa met eene woninge versien.
Hier is eertijts een bruerschap geweest, waervan d'incomen aengeleyt wert tot de betalinge van den schoolmeester.
IX. Vree-Lant.
De kercke is in goede reparatie, maer noch bezuydelt met d'outaeren ende andere reliquien van 't paeusdom. Kerck-meesters werden vercooren, d'een jaer bij de burgerij e ende d'ander buyten de stadt van de parochie. De rekeninge geschiet voor den Maerschalck



ende die van den Gerechte. D'incomen van de fabrica is 9 gl. 13 st.
Predicant is Guilielmus Aegidii; heeft hier gestaen 8 jaeren, op de seyndinge van mijne E.E. Heeren de Staeten, ende draecht hem in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, maer en heeft noch noyt Avontmael gehouden.
Bruyn Peterssen, in Vrelant gebooren, is coster, schoolmeester ende oock schout. Heeft hiervoor eenen wter-dijck, geestimeert d'een jaer door d'ander op 18 gld. Item 20 gld. wt de vicarie van St. Antlionis, voor d'ommegangen, die eertijts geweest zijn, ende noch 2 gl. voor d'uirewerck te stellen.
Is noch sonder diaconie, en zal hier-in als anders moeten versien wesen door generale ordonnantie, 't Surplus nochtans van St. Anthonis Vicarie wert tot den armen geemploijeert.
Daer is een schoone pastorye met eenen boomgaert, maer gene costerie noch school-huys.
Burgemeesters met die van den Gerechte, midsgaders de burgers ende bueren verzoucken, dat haer predicant moge elders gestelt werden, blijckende bij zeeckere acte, die se ons hiervan medegegeven hebben. Verclaerden nochtans, dat hij hem met predicken wel genouch dede ende sich oock grootelijx gebetert heeft in sijne oude faulte van drincken. Ons dunckt dat dit versouck gedaen wert, ten aensien van eenige voorige kibbelingen ende harde woorden, daer wt geresen, waer-over eene aversie van sijne persoon schijnt te wesen.
X. Over-Meer.
Heeft een kercke, wel gerepareert ende gezuyvert. Kerck-meesters werden gestelt bij den predicant ende
4*



gebueren, voor de welcke oock de rekeninge gedaen wert. De fabrycke heeft omtrent 100 gld. jaerlijx.
Jan Hermanssen, alhier tot O ver-Meer gebooren, is pastoor geweest omtrent 37 jaeren, ende heeft dit beneficium ontfangen van den Grave van Egmont, doende in corpore omtrent 200 gl. Ende heeft geen huysvrou, maer daer is een eerlijcke oude weduwe bij hem, die hem dient en sijn huys voorstaet.
Is in sijne bedi'eninge noch meest paepsch, ende hem selven accommodeerende na de lieden, zulcx dat hij verclaerde, dat hij noch voor de dooden 't gebedt dede, omme niemant te argeren. Zal daeromme dese man moeten geëxamineert, onderwesen ende in sijn ampt in zeeckere gemeyne forme hart gebonden zijn.
Coster is Assuerus Dirxssen, dewelcke oock de schoole bewaert, ende daerbeneven Secretaris is. Heeft zeeckers ses mergen lants ende een halve.
Hier en is gene diaconie, maer emploijeeren 't surplus van de fabrycke voor den armen. Boven desen hebben de Kerckmeesters somwijlen ommegegaen ende belooven 'tselve voortaen bij provisie alle sondagen te doen.
Dese plaetse heeft een goet pastoorshuys, maer geene wooninge voor den coster.
Hier is een vicarie tot onser Vrouwen outaer, waervan de Heere van Jaers-velt collator is, ende possessor Volcker van Baer, Gijsbertus van Barenssoon, doende omtrent 40 gl. jaerlijx.
Item eene breurschap van St. Anthonis, hebbende jaerlijx omtrent een pont groot, d'welck oock den armen wtgedeilt wert.
XI. Cobte-Houve.
Heeft een kercke, wel onderhouden, maer noch besmet met d'outaeren. Kerckmeesters werden gedeno-



mineert bij den Schout ende de Wet, maer vercoren bij d'Ambachts-heeren, ende doen haere rekeninge in de kercke met voorgaende denunciatie van dien, voor de geheele gemeynte, ten overstaen van den Schout ende Wet. D'incomen van de fabrica is jaerlijx, zo aen wtgangen als landen, 160 gld. 14 stv.
Voor pastoor draecht hem hier Nicolaes Martenssen van Cralingen bij Rotterdam. Is hier geweest omtrent drye jaeren, versocht bij de bueren ende gesonden bij de Heeren van St. Marien, sonder mijne Heeren de Staeten gepresenteert te wesen. Ontfangt van de Kerckmeesters voor sijne bedieninge een daler ter weeck, ende dat wt de goederen, boven (zose namaels verclaerden) quaelijck gestelt op de kercke, de welcke gansch niet zeeckers en zoude hebben.
Dese mail een weynich ondertast zijnde in de hoofdstucken van de religie, en wist gansch niet goets te antwoorden. Beriep hem opt oude ende verclaerde van gene meyninge te zijn, omme hem na yet beters te vougen, hem dragende (zo hij seyde) in doopen ende trouwen, in latijn ende duytsch, gelijck als 't de lieden begeerden.
De Secretaris is oock coster ende schoolmeester, en heeft niet zeeckers, maer hem zijn 12 gld. van de bueren toegeseyt. Is hier eerst voor drye weecken gecomen wt Hollant van Hazerzou, genaemt Nicolaes Adriaenssen, een man (zoo 't schijnt) apparent omme goeden dienst te doen ende bereyt omme de Psalmen in de kercke te singen.
Hier is een goet pastoors-huys en eene bequame woninge voor den coster ende school-meester.
XII. Ankeveen.
Met de kercke ist hier vast gelegen als tot Cortehouve. Kerckmeesters werden gestélt door de deno-



minatie van de afgaende ende approbatie van den pastoor, wt den naem van de gemeyne bueren, voor den welcken oock de rekeninge met voorgaende publicatie van den predick-stoel gedaen wert.
Ende staet hier te noteeren, dat dese parochie ten dele Hollants ende ten dele Stichts is, daeromme oock een Kerck-meester van die sijde gestelt wert, waer-ut Cornelis Laurenssen ende Peter Cornelissen, dienende van deser zijde, geweygert hebben, de goeden tot de fabrycke gehoorich ons t'ontdecken, hen beroupende op den Hollantschen Kerck-meester, daer nochtans de kercke op den Stichtschen bodem staet. Zulcx daeromme (onder correctie) op eene andere wij se moeten geconstringeert werden, omme den staet van dien aen te geven.
Lambrecht Stapperts wt het lant van Luyck, gebooren in een stedeken Buystherck boven Hasselt, heeft alhier als pastoor gewoont drye jaren ende een half. Seyt van de gemeynte beroupen te wesen, onder voorweten zo van 'tcapittel van St. Marien, hebbende alhier d'Ambachtsheerlijkheyt ende collatie, zo oock van mijne E.E. Heeren de Staeten. Ondervraecht zijnde in eenige fundamentale saecken der christelijcke religie, antwoordde zeer confuselijck, vermengende de goede werken in 't stuck der salicheyt met de verdiensten Christi. Is oock in de bedieninge van doop ende huywelijck gansch onverstandich, ende sonder alle behoorlijcke forme, na sijns selfs verclaringe. Belooft nochtans evenwel opt examen te compareeren, sonder eenige apparentie van habiliteyt te hebben, omme daer-in te conen bestaen. Heeft 100 gl. van de kerck jaerlijx.
Hier is een coster, genaemt Claes Jacobssen van Anckeveen, edoch onbequaem omme de kynder te leren; ontfangt zeeckers 24 gl. insgelijx wt die kerckengoe-



den. Sal daeromme de dienst hier anders moeten bestelt werden.
Heeft gene verpleginge der armen, behalve dat het surplus van de fabrica bij de Kerckmeesters den selven wtgedeylt wert.
Hier is eene pastorie ende oock eens costers wooninge.
XIII. Nichtevecht.
De kercke is redelijck onderhouden, maer niet gezuyvert. De Kerck-meesters gaen hier aff en aen bij wisselinge, ende werden bij 't gerechte vercoren, daer voor sij oock haere rekeninge doen. D'incomen van de fabrycke is ontrent de 63 gld.
Hessel Robrechtssen draecht hem hier als pastoor van 't jaer van tachtentich af, gesonden ende gepresenteert (zo hij seyt) dooi* Frederick van Wtenenge ende Amerongen, deecken van Oude-Munster. 't Corpus van sijn pastorie verclaert hij te bedragen 64 gl. jaerlijx. In sijne bedieninge is hij noch gansch paepsch, wtgenomen dat hij somwijlen de lieden in duytsch trout. Seyde, wat de Reformatie belangde, te blijven bij sijne antwoorde, den gecommitteerden van de Heeren Staeten gegeven in de Camer t'Utrecht den 27 Junij a° 1590, met ronde verclaringe, dat hij altijts catholijck geweest was, ende alsnoch begeerde te blijven. Dese begost eyndelijck, als-men met hem socht in naerder conferentie te comen, quaet te spreecken, calumnierende dat men hem, ommp van goddelijcke zaecken te handelen, in 't huys van Bacchus, dat is in de herberge, t'huys van den Schout, ontboden hadde, ende zulx, niettegenstaende 't goet tegenbericht dat hem gedaen wiert, bitterlijck menichmael repeterende. Op welcke sijne insolentie sonderlinge acht staet te nemen.
Egbert Cornelissen van Abcoude, coster ende school-



meester, heeft zeeckers 30 gld., hout school (seyt hij) gelijck als-se comen, ende is als sijn pastoor, geheel catholyck ende bitter.
Hier zijn twee huyskens, die van de armen bewoont werden, ende wert tot onderhout van deselve ende andere gebrecklijdende geemploijeerd 't surplus van de fabrycke. Gaen oock omme op de feestdagen.
Pastoor ende coster zijn beyde met goede woningen voorsien.
'tGoet, eertijts tot de buerschap gehoorich, is begrepen onder de 63 gl. boven op de fabrycke gestelt, waer-wt oock de coster betaelt wert.
XIV. Abcoude.
De kercke is wel schoon en groot, maer zeer qualick gerepareert ende noch veel min gezuyvert van de reliquien des paeusdoms. Kerckmeesters werden verco oren bij den Maerschalck en die van den Gerechte, ende doen liaere rekeninge voor den Maerschalck ende de gemeynte met voorgaende clockslach, tot verwittinge van den tijd van dien. En wilden ons gene openinge doen van de goeden tot de fabrycke staende, maer seyden deselve eertijts aen de Direcsie-camer aengegeven te hebben.
Andreas Oosterbeeck is hier predicant, gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staeten. Hij draecht hem in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, ende heeft noch geen Avontmael gehouden, maer verhoopt 'tselve metten eersten te doen.
Hij beclaecht hem seer van de impechementen, die hem over zeeckeren tijt in sijnen dienst gedaen zijn door een paep, die wt Hollant daer quam predicken op alle sondagen, verzouckende dat de selve voortaen



van daer moge gehouden werden. Gaf oock aen, datter t'Abcoude noch een ander woonachtig was, genaemt Peter Claessz. van Amsterdam, de welcke dagelijcx hem onderstaet sijnen dienst te verstooren, met heymelijck te doopen ende te trouwen. Item," dat men schier alle dage noch keerssen openbaerlijck op d'outaeren stelt, tot groot schandael van alle passanten ende tot bedroeffenisse van hem ende allen vroomen.
Quyryn Dirxssen, t'Abcoude gebooren, is coster ende schoolmeester, ende verclaerde, dat hij een derde subdelegatus is in dit ampt, en dat hem eene Mr. Roelof de Schilder t'Utrecht voor den rechten coster wtgeeft. De collatie hiervan staet bij den Heere van den lande, zulx dat daer door zeer lichtelijck in deser zaecke zal conen geremedieert werden. De tegenwoordige huyrlynck en heeft niet zeeckers dan 22 gld. en 12 i st. voor 't stellen van de clocke ende 'tgene voor 'toverluyden van de dooden gegeven wert. Is gansch catholijck, den predicant wederhoorich, ende en wil niet singen in de kercke, ja en kan 's oock niet.
Hier zijn huys-sittemeesters, en seggen dat oock de goederen hiertoe de staende aengebrocht zijn aen de Camer van directie; maer en werden noch gene aelmissen in de kercke vergadert.
En heeft geen pastorie, maer wel een costers wooninge, met een school-huys daer aen; daer is noch een vervallen huys, zeeckere vicarie toecomende. Wij zijn oock bericht, datter over weinich jaeren zeecker gemeyn huys, ofte de kercke, ofte* den armen toecomende, zoude vercocht zijn, eertijts aen Cornelis Anthonissen gepresenteert tot zijne woninge, indien hij aldaer sijn plaetse als ordinaris dienaer quaeme te nemen.
Haere vicarien ende bruerschappen seggen sij mede aengegeven te hebben als boven.



XV. Bambrugge.
De cappelle alhier wert gerepareert ende bequaem gemaeckt omme te predicken; heeft incomen van ontrent 62 gl. t'sjaers van zeeckere vicarie, bij mijne E.E. Heeren de Staeten deese buerschap gegost, zo tot onderhoudinge van de fabrycke, zo tot de bedieninge van de schoole.
Zijn oock versien met eenen goeden school-meester, Aert Janssen, aldaer gebooren. Clagen dat-se van die van Abcoude verongelijckt werden, dat de selve tot de gemeyne schattinge gequotizeert wert, daer alle andere van gelijcken qualiteyt vrij gehouden werden, gelijck-se oock hem belooft hebben, ende hem daeromme niet meer zeeckers en geven dan 30 gld. jaerlijx ende vrije wooninge.
Andere wilden ons seggen, dat hij niet als coster, maer als eygen vast goet hebbende gequotizeert wert.
XVI. VlNCKE-VEEN.
De kerck is aenbesteet ende wert gerepareert, maer zal daer beneven oock moeten gezuyvert wesen. Kerckmeesters stellen die van de Gerechte met bewilginge van de gemeynte, ende doen haere rekeninge voor de selve, met openbaere voorgaende kerckspraecke. De fabryca heeft t'sjaers aen renthen ende landen 69 gld.
Matthias Arnoldi, van Naerden gebooren, draecht hem hier als pastoor van 'tjaer 77 af. Is gestelt van Cunertorf, Canoniek tot Oude-Munster, als collator. Heeft (zo hij seyt) den deecken Monsema tot sijn Curateur gemaeckt, de welcke van sijnentwege zeeckere 21 ackers verhuert, waervan hij ontfangt 64 gld. ')
1) De gemelde pastoor is gestorven, ende is in sijne plaet9e aldaer,



Het is een mensche gansch onbequaem omme te leren, wijst sijne toehoorders om salich te werden (na sijns selffs bekentenisse) op haere goede wercken ende en weet van het Euangelie ende het geloof niet te seggen. Voert daer beneven een geheel ongoddelijck ende argerlijck leven, met dagelijx te zuypen ende andersins, zulcx dat hij een spot is van goeden en quaden, ende van de lichte lieden in de wandelinge de groote godt van Vincke-veen genoemt wert. Heeft onlanx geleden een acte genonch van gewelt bedreven tot Mijdrecht aen de huysvrouwe van zeecker Hollantsch predicant aldaer wonende, tot dat sijn huys tot Waverveen zal gemaeckt wesen, in absentie van haren man ende droncken zijnde, om dat hij verstaen hadde wt desselven predicants mont gecomen te wesen, dat dese visitatie voor handen was.
Jan Jansz. wt Cassel-Ambacht in Vlaenderen, is hier twe jaer coster geweest, ende ontfangt van de Kerckmeesters 52 gld. met een vrije woninge. Is oock Secretaris ende een goet musicus, bereyt zijnde de psalmen te singen, ende de kinderkens den Catechismum lerende, wanneer't d'ouders begeeren.
D'ommegang voor den armen is airede hier in train.
Heeft een pastoors huys ende een woninge voor den school-meester.
XVII. Wilnis.
Heeft een zeer wel gerepareerde kercke van binnen ende van buyten, wtgenomen datter noch eenige reliquien van outaren zijn. Kerckmeesters werden gestelt bij den pastoor ende gebueren, ende doen haere reke-
met believen van die vau Oudemunster als eollateurs, bij provisie gecommitteert, op den xiiii Junij '94, Wigbaldus Belida,



ninge voor de selve met voorgaende publicatie op den predickstoel. En willen ofte en weten van geen zeecker incomen te zeggen, maer bekennen eenich lant vercocht te hebben tot reparatie van de kercke, waer van zij 't surplus niet en conden begrooten.
Wicher Janssen, tot Wilnis gebooren, hout hier als pastoor den tijt van 36 jaeren, ende is oock Secretaris. Heeft dese pastorie ontfangen van den proost Goch als collator. 't Corpus van sijne pastorie doet omtrent 70 gld.
Hij is een man gansch onverstandich in de religie ende vast van leven als die van Vinckeveen. Heeft noch op Paesschen sijn Broot-Godt vercocht, ende hem in 't openbaar beroemt dat hij een goede merckt voor dese reyse gedaen hadde, zulx dat verscheyden vrome lieden hier wonende, zo professie doende, so liefhebbers van de gereformeerde religie, benodicht zijn hem in andere omleggende dorpen van Hollant, en oock tot Mijdrecht te kercke te begeven.
Gijsbrecht Claessen, oock van Wilnis, is coster ende bode van den Gerechte, een man vast als sijn pastoor. Heeft wt elck huys 4 stv. jaerlijx. Hebben daer beneven een jonck geselle die de schoole bewaert, zonder eenige gaetsie ende sonder regel ende ordeninge.
Heeft een pastorie met een proper hoofken.
XVIII. Mijdrecht.
De kercke is redelij ck onderhouden ende behoeft maer van eenige rommelinge, daerin staende, bevrijt, ende beter met bancken voor de vrouwen versien te wesen. Kerckmeesters werden gecooren bij de gemeyne bueren, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen, ten overstaen van den proost. D'incomen van de fabrycke is 42 gl. wt landen ende huysen.



Predicant is Joannes Assueri, gesonden bij mijnen E.E. Heeren de Staeten, hem houdende in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt. Heeft dryemael Avontmael gehouden, ende zijn over de 60 communicanten.
Coster is Nicolaes Meeussen, van Mijdrecht gebooren, heeft des jaers voorluyden, d'uerwerck te stellen ende singen, 't gene (gelijck hij seyde dat hij conde) 12 gld. De schoole wert bij den Secretaris gehouden, gansch paepsch ende partiael zijnde, gelijck als oick de coster, zulx dat hier-in ten beyden zijden nootsaeckelijk zal moeten versien wesen.
Hier zijn twe diaconen bij de kercke gestelt (also hem d'Overheyt daer mede niet begeert te moeijen), dewelcke d'aelmissen in de predicatie vergaderen ende daerbij verantwoorden voor den predicant ende d'ouderlingen.
Behalve dese sijn noch twe andere arm-meesters, dit jaer eerst aengestelt bij 't Gerechte, houden goede correspondentie in d'wtdeylinge met die van de kercke. Hebben t'sjaers aen zeecker renthen 20 gl. ende doen rekeninge voor den genen, daervan sij gestelt werden.
Hier is een pastoorshuys maer gene andere kerckelijcke woninge.
Item een bruerschap van onse Lieve Vrouwe, waerover twe gilde-meesters zijn. De paep, die dit gilde plach te bedienen, moste oock de schoole waernemen ende versorgen in 't leren der kinderen, daer-voor genietende de vicarie hiertoe staendu.
Wij vonden hier oock een paep genaemt Anthonius Godefridus, te Pelt in 'tlant van Luyck gebooren, de welcke den dienst dagelijx groote verstooringe doet. Een weynich ondervraecht zijnde, bekende rondelijck, dat hij in 'theymelijck doopte ende troude. Ende wij



verstonden, dat hij 't selve daer om geit doet. Item, dat hij hieromme loopt door alle dorpen, oock onder Hollant gelegen, waervan airede dachten gedaen zijn aen de Classe van Amstelredam ende (zoo men meynt) aen de Heren Staeten van Hollant.
XIX. Tamen.
Hier is men besich met het repareren van de kercke. Kerck-meesters zijn eenige jaeren herwaerts gestelt geweest allen bij den proost, 't welck te voren bij den pastoor ende de bueren plach te geschieden. D'incomen van de fabrica is 125 gld., waerut den pastoor eertijts plegen 60, 70 ofte 80 gld. betaelt te werden voor sijnen dienst. Ende den coster 15 ofte 16 gld., waertoe deselve wt elck huys noch 5 stv. plach t'ontfangen, hoedanige huysen 60 zijn in getale.
Dese plaetse is gecombineert met Mijdrecht, als onder een Gerecht ressorteerende; wesende nochtans een zwaere combinatie, die oock niet sonder oncosten te draegen en kan geschieden, ende daeromme ten regard van dien vereyschende hiervoor recompensie na gelegenheyt der zaecke.
Heeft geen coster, maer is de gene die 't geweest is, bij den proost tot kerck-meester gemaeckt. Zijn nochtans versien met een schoolmeester, den welcken de gewillige begonnen hebben yet te vergaderen bij opteeckeninge, also de kerck-meesters in der tijt gansch in weygeringe zijn yet hier toe te geven, na ouder costuyme, verzouckende onderdanelijck dat-se int out recht bij haere hoge overheyt mogen gemaintineert werden, also 't middel bij hen ter hant genomen wt noot niet bestaen ofte immers niet langer gedueren en kan.
Hier zijn oock diaconen gelijck als tot Mijdrecht bij de kercke gestelt.



De vroome claegen, dat hen de proost haere clocke afgehaelt heeft, doe in de plaetse van de mispaepen een gereformeert predicant ingevoert werde. Item, dat overal in de proostdie een paep coemt predic.ken, heer Gerrit genaemt, ende t'Amstelredam woonende, tot groote verstooringe van den kerckendienst ende ophoudinge van 'tvolck.
XX. Segvelt.
De kercke is wel verbrant. maer alzoo gerepareert, dat-men bequamelijck daer-in predicken kan. Kerckmeesters werden gestelt bij den pastoor, schout en den genen die afgaen, maer doen haere rekeninge voor de gemeynte met voorgaende kercke-spraecke. D'incomen tot de fabryeke hebben wij, na lange weigeringe, bevonden te wesen des jaers 160 gld. wt zeeckere rekeninge bij den pastoor ons getoont op onse ernstige instantie. Dese pastoor is Dirck Cornelissen van Bergen, gebooren ter Gou, ende eertijts Rector geweest t'Utrecht. Heeft hier ge woont ontrent de vijf jaren, ende is met dese pastorye begift (zo hij seyt) van 't Capittel van St. Marien, doende in corpore 106 gl., waer bij hij noch van de kercke een pont groot ontfangt. Dese ondervraecht zijnde in eenige hooftpoincten van de christelijcke religie, zocht hem te behelpen met allerley wtvluchten in de Roomsche kercke gedreven, ende als-men hem vasthield in terminis, insonderheyt in 't stuck de perfectione scripturae canonicae, geen wtcomst siende, antwoorde met suchten, ende als vermoeyt zijnde: „wat wil ick veel seggen? Ick ben van 't oude ende begere daerbij te blijven en wil mij niet laten examineeren, also ick tot Leuven geexamineert ben." Hij is inde vasten tot Wilnis geweest, om geit de passie predicken , ende hier is wt



Hollant door zeecker predicant in Rijnlant staende, verwittinge gedaen dat hij, zeder dat wij daer geweest zijn, het volck zeer op den praedick-stoel geanimeert heeft omme vast bij d'oude te blijven, belovende sijne ziele voor hen in 't oordeel Gods te pande te stellen. Dese man bedient hier oock de schoole ende is oock coster, daer voor genietende, behalve zeecker half mergen lants, dat hij in zijn gebruyck heeft, wt elck huys 5 stv. behalven het schoolgelt.
Heeft een pastoors huys, maer geen costerye; edoch hebben begonnen een schoole te timmeren.
Hier is eertijts een bruerschap van St. Annen geweest, waer-van nu (zoo-se seyden) d'incomen tot de fabrica geemployeert wert.
XXI. Linschooten.
De kercke is verbrant geweest, maer daer is binnen in d'oude werck eene bequame plaetse gemaeckt om te predicken, edoch becladt zijnde met d'oprichtinge van eenen nieuwen outaer. Kerck-meesters werden gestelt bij 't Capittel van Oude-Munster, als AmbachtsHeeren, ende doen haere rekeninge voor de Gecommitteerde vande selve, mitsgaders den Schout ende de Gerechte, met voorgaende publycatie polityck. De goederen tot de fabrycke doen jaerlijx tusschen 50 ende 60 giet., gebleecken bij rekeninge de anno 91.
Joannes Wtenbrouck wt den Haege draecht hem hier als pastoor den tijt van 7 jaren, begift met dit beneficium van de Heeren van Oude-Munster, als collatores. Het corpus van de pastorie is 20 mergen lants en een ackerken, wtbrengende jaerlijx 80 gld., gelijck alst tegen woordelij ck verhuert is.
De selve is oick Secretaris ende heeft tot nochtoe oock de costerye ende schoole bedient, maer is onlanx



geleden van de costerie gepriveert, hebbende een corpus van 31 mergen lants.
Dese man en is wel niet geheel onervaren noch onbelesen in gereformeerde boucken, maer quaet van wille; want hij verclaert, dat hij hem niet en begeert te laten examineeren, en wil oock sijn huysvrou niet in 't openbaer trouwen, maer seyt de selve genouch getrout te hebben door sijne verclaringe hiervan gedaen bij die van den Gerechte.
Hier is ordonnantie, dat het overschot van de fabrica tot den armen jaerlijx gaen moet.
De pastorye is verbrant en de pastoor woont in een proper huysken, staende tot de schoole.
St. Anthoniss breurschap en heeft hier noyt eenich zeecker incomen gehadt.
Insereren voorts de visitateurs hier ter plaetse voor memorie, 't gene sij gehoort hebben van den ellendigen ende clagelijcken staet der kercke tot Montfoort, bezwaert zijude met een persoon niet alleen openbaerlijck als een verrot lidtmaet van 't lichaem Christi sijnre gemeynte, alhier binnen Utrecht om sijn continueel ende goddeloos ongeneeslijck quaet leven affgesneden (wesende een zaecke die noyt in eenige kercke geleden en is geweest, self niet in den Paeusdom), maer oock hem noch dagelijx dragende erger als een openbaer potteboef, tot groot schandael ende cleyniichtinge van de hooge Overheyt deser provincie. Wij hebben oock wt eenige verstaen, dat de kercken van de genabuerde geünieerde Provinciën hier van bedacht zouden zijn (na haere schuldige plicht) te doleren bij de Generaliteyt, indien door dese visitatie hierin niet en zoude mogen versien werden, also de name des Heeren om desen boosen mensche oock buyten lants geseyt wert, door 't overbrengen van den genen die hier handelen ende frequenteren, gelastert te wesen.



Biddende in den name onses Heeren Jesu Christi, dat hier-in doch eens ordre gestelt ende behoorlijcke veranderinge moge gedaen werden, met presentatie van haeren dienst, 'tzij omme de zaecke door voorgaende kerckelijcke informatie in loco (gelijck nu overal ten platten lande geschiet is) of d'authoriteyt van uwe E.E., met alle christelijcke bescheydenheyt genomen, te praepareeren ofte andersins te doen, zoo 't u E.E. zoude mogen goet vinden te believen.
XXII. Cameryck.
Heeft een kercke wel gerepareert, wtgenomen datter noch eenige paepsche reliquien overich zijn. Kerckmeesters werden gestelt bij den Schout, den predicant ende den genen die in dese bedieninge afgaen, voor de welcke sij oock haere rekeninge doen. De fabryca heeft in corpore 20 aan lantpachten, als wtgangen 198 gl.
Nicolaus Nicolaï, van Naerden gebooren, heeft hier ge woont 8 jaeren, ende is in dese pastorie gestelt bij last van mijne E.E. Heeren de Staeten, van den Heere van Moersbergen z. m. ende Floris van Wede, verclaert sijn corpus jaerlijx te bedraegen ontrent de 200 gl. Seyt oock hem gedragen te hebben na de Reformatie, ende op de kerckelijcke vergaderingen met anderen verschenen te zijn, sonder dat hij hier-van nogthans eenich getuychenisse heeft, als wel andere. Heeft sijn huysvrou in 't openbaer getrout in Noorthollant al over 17 jaeren, ende zoude aldaer oock t'Oostzaenen voor gereformeert predicant gedient hebben, van alle welcke dingen lichtelijck zeecker bescheyt zal conengecregen werden. Is bereyt hem in alles t'onderwerpen 't gene bij mijne E.E. Heeren de Staeten, zo in 't gemeyn zo in 't particulier, zal voorgenomen



worden. Hij bedient oock de schoole voor 't bloote schoolgelt.
Coster is Reyer Arentssen, en heeft niet dan wt elck huys 2 stv. t'sjaers ende vrije wooninge, ende van de Kerck-meesters 34 gld., gehouden zijnde hier-voór oock d'wer-werck te stellen.
D aelmissen werden in de kercke vergadert door de H. Geest-meesters, de welcke oock den ontfanck ende de distributie hebben van noch zeeckere andere lantpachten ende wtgangen, mede den armen toecomende ende jaerlijx bedragende 76 gld. 17 stv., van welcken wij gesien hebben, dat zeer goede rekeninge, bewijs ende reliqua gedaen wert.
De pastorie is geruineert ende wert de predicant met eene wooninge versorcht van de Kerck-meesters, doch (gelijck se seyden) niet wt plicht maer ex gratia.
Hier is een bruerschap, dewelcke zeecker eygen huys heeft. Item, zijn hier oock twee vicarien, waer-van d'eene onder de vrienden van Monsema verduystert is, hebbende in corpore wel over de 30 mergen lants; van d'andere is Heer Jan van Os possessor, dese staet tot collatie van den Kerck-meesters alhier.
XXIII. Hermelen.
De kercke is hier verbrant, maer daer is in de selve wederomme zeer-bequaeme plaetse gemaeckt omme te predicken.
Kerck-meesters werden gestelt van Joncheer Maximiliaen van Baex, als Ambachtsheer, ende doen haere rekeninge voor den selven, den Rentmeester van den balljer ende gemeynte. Ende hebben anders geen renten dan 10 gl. t'sjaers, met noch omtrent 12 gld. van den balljer met recht gewonnen.
Jacobus Herdenberch is predicant ende heeft hier
5*



gewoont 4 jaeren, gesonden van mijne E.E. Heeren de Staeten. Is geexamineert van de Classe van Utrecht (zo hij seyt) ende heeft hem altijt als een lidmaet vande selve gedraegen. Yolcht in sijne bedieninge de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt, en heeft drie mael des Heeren H. Avontmael gehouden, de eerste reyse met over de hondert communicanten.
Coster is Daniël Aelbertssen; heeft 2i morgen lants; item een cijse wt zeecker erfken, daer op de coster eertijts plach te woonen, ende wt elck huys des jaers eenen stuyver.
Heeft oock een school-meester, dienende voor 't bloote schoolgelt, een jonck-man die tot Leyden gestudeert heeft, ende zo verre in de theologia gecomen is, dat hij hem presenteert tot proponeeren, of hem de Here tot het predicampt zoude mogen geroupen hebben. Die van den Gerechte, de predicant ende gebueren versochten sijnenthalve, dat hij voor eerst met eenige gaetje mochte versien werden door den Balier, also de selve aldaer de kercken-goederen ontfangt ende genietende is. «
D'aelmissen werden in de kercke bij provisie bij de Kerck-meesters vergadert.
Daer en is geen behuysinge voor den predicant, maer hier staet een commandeurshuys genouch ledich, d'welck eertijts bij den pastoor plach bewoont te werden, en waer-in men hem lichtelijck eenich quartier zoude conen wijsen ende angeven.
XXIV. CoCKENGEN.
Heeft een kercke zeer geramponeert ende noch ongezuyvert van de reliquien van 't paeusdom. Kerckmeesters werden gestelt alleen bij mijn Heere van Zuylen, ende doen haere rekeninge voor den selven,



raidtsgaders den Schout ende die van den Gerechte. De fabrica en heeft niet meer dan ontrent 14 gld. jaerlijx en eenige stuyvers, overmits over thien jaeren zeeckere parcheelen goets vercochtzijn, omme de kercke daermede in raparatie te brengen.
Voor pastoor draecht hem hier Andreas Bartholdi, wt de Zeven-Wolden gebooren; heeft te vooren gewoont in Groninger-Lant, is in dese plaetse gecomen over 5 jaeren, gestelt (zo hij seyde) bij mijn Heere van Zuylen.
De pastorye doet in corpore aen lant, renten, erfpachten en zeeckere wtgangen 105 gld., waerop eene Peter van Honthorst pretendeert, wt cracht van eene Paeus-bulle, actie te hebben van 40 gld. t'sjaers, welcke zaecke noch in rechten staen zoude voor mijne Heeren de Magistraet der stadt van Utrecht ende alsnoch ongedecideert is.
Dese Andreas ondervraecht zijnde, wist weynich met bescheyt t'antwoorden, gaf hem wt voor een discipel Brentii ende Ubiquitist, edoch en wist self 'tbloote gevoelen van sijnen meester aengaende de lere van 't Avontmael niet voor te stellen. Nam eyndelijck aen, na eenige verdere communicatie, 't gene van dit poinct in den Catechismo geleert wert, ende verclaerde sijn gevoelen daer-mede in allen delen te accorderen, ende dat hij bereyt was hem selven tot het examen te begeven. Hij seyt, dat hij sijn huysvrou in Groningerlant getrout heeft, te dier tijt aldaer geen paep, maer alleen coster zijnde. Volcht in 'tdoopen de grove forme Lutheri, een weynich versuvert (zoo 't hem liet aansien) tot Woerden door J. Ligarium, ende in druck wtgegeven. Hij bevesticht de huywelijcken in sijn huys, edoch doet de geboden in de kercke, omme des volx ongestuymicheyts wille, ende 'tselve (gelijck hij seyde) voor te comen.



Na date van dese visitatie is t'Utrecht zeecker Hollantsch predicant gecomen wt de classis van Rijnlant, genaemt Robrecht de Ridder, te kennen gevende hoe dese man langen tijt met hen-lieden, aengaende sijne reformatie den spot hadde gedreven ('t welck wij oock wel verstonden wt sijn eygen propoosten, met hem handelende) ende dat hij berucht is van zeeckere dootslach, die bij hem zoude gedaen zijn in Groningerlant, ende alsnoch onversoent staen.
Hier is een costerie, waer-mede zeeckere jongen begift is van mijn Heere van Zuylen, wiens oom dese plaetse belooft hadde te bewaren, maer nu in den crijch is. 't Zeecker hiertoe staende is 5 mergen lants, item 8 gld. van de kercke, 36 st. van erfpacht ende twemael t'sjaers wt elck huys een stuyver. De moeder van desen jongen wert geseyt onder 't decksel van herberge een zeer-schandelijck ende argerlijck regiment te houden, met danssen, openbaer vuylspreecken ende allerhande lichtvaerdicheyden, waerin de Schout self badt dat doch ordre gestelt mochte werden.
Hier zijn twe H. Geest-meesters, ende men gaet omme in de kercke voor den armen ende de fabrycke op de feest-daegen. Zijn oock hier vyer camerckens den armen besproocken bij eenen Heer Cornelis, eertijts pastoor van Segvelt.
Op 'tkerck-hoff vonden wij een groot houten geschildert cruys, bebonden met vele vodden, hoosbanbanden ende anders, voor 't welck de Hollantsche predicant voorgemelt seyde wel gansche 8 daegen bedevaert gedaen te zijn na dese visitatie.
Hier is een pastorye, maer noch costerye, noch schoole, ende nochtans een schoon dorp. Eertijts was hier oock een bruerschap met eene vicarie, staende tot onser L. Vrouwen outaer, ende noch eene andere van St. Maria Magdalena.



XXV. Vleuten.
De kercke leyt geheel in 't wilt ende is noch vol geschilderde beelden ende outaeren.
Kerck-meesters werden hier gestelt bij de gemeyne bueren, ten overstaen van den Schout ofte yemant anders van wegen het Capittel van Oude-Munster, ende doen haere rekeninge voor de selve, met voorgaende publicatie van dien bij clockslach.
D'incomen van de fabrycke aen lantpachten, wtgangen ende renten is jaerlijx 4 gld. 10 st. 8 penn.
Dese plaetse is eenen tijt lanck bij provisie bedient door Gerardum Stratenum, alsnoch t'Utrecht wonende.
Hier is noch een paep, Henrick Willemssen van Segvelt, dewelcke seyt hier pastoor geweest te zijn 28 jaeren, door collatie van 't Capittel van Oude-Munster. Geniet alsnoch de goeden der pastorie, ende doet groote verstooringe in den kerckedienst met heymelijck te doopen ende te trouwen, item, met de lieden in de herberge op te houden onder de predicatie, waer-over Tieleman Janssen voor sijne translatie in Maertensdijck hem dickwils gedoleert heeft, gelijck oock Stratenus op desen huydigen dach doet.
Cornelis Cornelissen van Vleuten is coster en schoolmeester; heeft een mergen hooch lants, een wooninge ende wt elck huys twemael t'sjaers zo 5, zo 3 grooten, daertoe 4 gl. van de kercke.
Hier en is geen pastorie, maer de breurschap van onse L. Vrouwe heeft zeeeckere wooninge. Item 25 gld. jaerlijx incomen van lantpacht ende anders, ende noch eenige juwelen, die se op haere maeltijt van eenige continuele dagen plegen te vertoonen.
XXVI. De Meeren.
Heeft een arm vervallen capelleken, edoch waeraen



zo vele gerepareert is, dat-men de schoole daer-in houden can. Ende wert verclaringe gedaen, dat de vicarius in tempore de reparatie van dien bij outs doen moste. Was oock gehouden op St. Anthonisdach zeeckere aelmissen daer wt den armen wt te deelen.
Arnoldus Steenlant van Hulst is alhier bij de gemeynte voor predicant aengenomen, ende oock voor school-meester, in Januario laestleden voor de somme van 50 gld. t'sjaers, waertoe heer Willem Quirynssen, wesende possessor van de vicarie voorgemelt, belooft heeft te betalen 34 gld., ende de reste zouden de bueren daer bij leggen. Heeft (zo hij seyt) maer twe ofte drye sermoenen gedaen, ende daerna door verbot vanden onder-Maerschalck Nivelt het predicken opgegeven. Wij verstonden denselven dach tot Jutfaes, dat dese Arnoldus een duyvel-bezweerder is, ende dat hij hem onderstaet t'ontooveren. Een weynich ondervraecht zijnde van de religie, bleef vast op 't oude Roomsche geloof (zo hij 't noemde), dat is, bij de papisterye. En wist gansch niet t'antwoorden ten propooste in 't stuck van de aenroupinge der heyligen, bij hem selfs nogthans op de bane gebracht. Hij heeft een vrouwe bij hem met 8 kinderen, die hij seyt coram testibus getrout te hebben, maer niet in facie ecclesiae, met verclaringe dat hij-se oock also niet en begeerde te trouwen. De vicarie tot dese capelle gehorich doet des jaer over de hondert gl.
XXVII. Jutfaes.
Heeft een wel gerepareerde kercke, wtgenomen datter noch eenige outaeren in zijn. Kerckmeesters werden gestelt op den goeden Vrij dach (zoo men hem noemt) bij de gemeyne bueren, ende twee jaren gedient hebbende plegen-se haere rekeninge te doen voor



de gansche gemeynte, met voorgaende promulgatie van dien op den predick-stoel. Maer also hem vele, eenige voorleden jaeren hier-van geabsenteert hebben, geschiet zulx nu alleen voor die van den gerechte. D'incomen tot de fabrycke gehoorich, met de lasten daer-tegen, hebben-se door den Schout bij geschrifte overgegeven. Ende zoude na inhout van dien jaerlijx niet meer overschieten dan de somme van eenige in de t'seventich guldens. Maer wij verstaen dat de landen tot cleynen prijs verhuert zijn, ende men wil seggen dat oock eenige verpantschapt zouden wesen.
Predicant is alhier Gervasius Drijel, gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staeten, hem dragende in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden achter den catechismum, maer en heeft noch geen Avontmael gehouden.
Coster ende secretaris is een Jan Mattheeussen, genietende hier-van zeeckers 't gebruyck van 3 mergen lants, 14 gld. van de Kerck-meesters en 5 gld. van de procuratoren van de bruerschap. Maer is gehouden oock de schoole te bewaeren, 't welck niet en geschiet.
D'aelmissen werden bij provisie ende op verbeteringe vergadert bij de Kerck-meesters.
Hier is een pastoors-wooninge, maer in d'oorloge verbrant ende wederomme een weynich gerepareert. Heeft oock een bruerschap, waervan sij d'incomen jaerlijx seggen te zijn 12 gl. 13 stv. 4-penn.
XXVIII. Cappelle.
De kerck leyt woest ende heeft noch alle haere outaeren. Kerck-meesters werden gestelt bij den Ambachts-heer Buys, ende doen haere rekeninge voor den selven alleen. D'incomen van de fabrica is omtrent 65 gl.



Volpardus Nicolai, gebooren van Catwijck-binnen in Hollant, draecht hem hier als pastoor den tijt van 4 jaeren, versocht zijnde ven de bueren, ende met de pastorie begift van den deecken van St. Maryen, als collatie hebbende met den Heere van Wulven alternatis vicibus.
Dit beneficie doet in corpore jaerlijx 61 gld. 1 stv. van lantpachten ende wtgangen, waerbij de kerck noch 10 gld. plach te geven voor zeeckere cleyne cyskens; maer Volpardus tegenwoordelijck hier zijnde is aengenomen van de bueren voor 100 gld., nemende het supplement van dien tot het corpus van de pastorie, van de kercke, ofte 't selve bij de gemeynte vindende. En heeft noch coster noch schoolmeester, maer de kinderen werden geleert bij den tegenwoordigen pastoor. Daer en is gansch gene verpleginge der armen. Den doop bedient hij in latijn en het trouwen doet hij in duytsch, maer beyde confuselijck ende sonder fundament. Dese man heeft een vrouwe bij hem, die hij seyt te houden voor sijn echte huysvrou, verclarende dat hij-se met vrienden raet genomen heeft, 't welck wij namaels verstonden te zijn met consent van de mater van 't clooster, daer hij pater ende dese persoon bagijn is geweest. Diende derhalven hierna wat beter vernomen te wesen, dewijle hij-se wel 10 jaeren bij hem gehadt heeft. Ondervraecht zijnde van eenige poincten tot der religie, wist weynich t'antwoorden; item, van de reformatie en of hij hem daertoe zoude willen begeven ? Heeft 't selve eerst afgeslagen ende daerna sijn beraet genomen.
Des pastoors oude wooninge is geruyneert, maer heeft een erf met een cleyn boom-gaertjen, ende woont de tegenwoordige pastoor in een huysken tot de schoole gebout.



XXIX. Loopick.
Heeft een kercke wel gerepareert, wtgenomen datse noch niet van de outaeren t'eenemael gezuyvert en is. Kerck-meesters werden twe gestelt bij die van 't Capittel van St. Marien, op de denominatie van den Schout ende die van de Gerechten, ende een derde bij den Heere van Cabbau, ende doen hare rekeninge met voorgaende kerck-spraeck voor den Schout ende die van de Gerechten, door bevel van de Ambachtsheeren 't Capittel van St. Marien. De fabrycke heeft jaerlijx van lantpachten, wtgangen ende anders 174 gl. 12 st.
Predicant is Aegidius Nothaeus, gestelt bij mijne E.E. Heeren de Staeten, dewelcke hem draecht in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den catechismum gedruckt.
Coster, schoolmeester ende secretaris is Henrick van Haeften, ende heeft voor de bedieninge van de costerie 26 gld. wt hetincomen van de fabrycke, met noch zeecker 4 hont lants.
De Kerck-meesters ende heylige Geest-meesters gaen somwijlen om, d'eene voor de fabrycke, d'andere voor den armen. Ende hebben dese laetste tot de collecte zeecker incomen t'jaers 46 gld. 16 stv., waervan rekeninge gedaen wert voor Schout en Burgemeesters.
Hier is een pastoorshuys, ende wert van binnen gerepareert.
lot dit Caspel gehooren 2 vicarien, waer-van d'eene eertijts geseyt wert gestaen te hebben op eenen Buchel, sonder dat hij sijn jus patronatus zoude conen bewijsen, ende d'andere verduystert te zijn bij Straetman, bij wiens soons sone deselve zoude verbruyckt werden.
XXX. cüydelstaeet.
Dese plaetse wert hier in 'teynde van dit quartier



gestelt, overmits wij, omme d'ongelegentheyt van de reyse deselve niet besocht en hebben. Maer hadden den predicant met den Schout, eenige van den Gerechte ende de Kerckmeesters ontbooden, omme ons te gemoet te comen t'Wthooren, op den wech na Tamen, en zijn nochtans niet gecompareert, waer-van wij verstaen oorzaecke geweest te zijn de gezworens onder Hollant geseten, de welcke 't selve weygerden.
Predicant in dese plaetse is Lambertus Valckenaer, gesonden bij mijne E.E. Heeren de Staten, hem dragende in sijne bedieninge na de christelijcke ceremonien ende gebeden, achter den Catechismum gedruckt. Dese heeft ons namaels eenige gravamina overgeschreven, verzouckende onderdanichlijck, dat daerin zoude mogen geremedieert werden.
Als: Dat hij een coster ende schoolmeester heeft, die hem wel laet loonen, maer hem wederhoorich is in sijnen dienst ende insondêrheyt in 't opheffen ende singen der psalmen, die oock de schoole qualijck bewaert. Dat de bedieninge der armen bij den genen meest altijt geweest is die der waerheyt en de religie viant zijn, tot praejudicie van den vroomen. Item, dat het vast de selve gelegenheyt heeft met de Kerckmeesters , die oock haere rekeninge alleen voor de Magistraet doen. Ende dat hij sijn woonplaetse heeft op den Hollantschen bodem, alwaer hij meer lasten moet draegen als andere predikanten in 't Sticht van van Utrecht geseten, ende geerne wilde daeromme getransfereert zijn in de wooninge bij de kercke staende ende van den coster geotccupeert.



Recapitulatie van 'tvoorgaende Verbael, tot openinge van den tegenwoordigen staet der kercken in 't Sticht van Utrecht ten platten lande geseten. Item van de besettinge van dien, na gelegenheyt van desen tijt, midsgaders van de middelen omme alle gemeyne faulten (zo vele mogelij ck is) te verbeteren.
I. Van den tegenwoordigen staet.
Wt dit verbael, eenvoudelijck ende ter goeder trouw gestelt, gelijck wij alle zaecken van kercke tot kercke gevonden hebben, blijckt dat het Sticht van Utrecht ten platten lande met 20 predicanten, die gereformeert gehouden werden, beset is, in drye quartieren, boven aengeroert, ende in desen, omme alle dingen wel te onderscheyden, achtervolcht. Item datter acht zijn, apparent ende bereyt tot de reformatie, ende veerthien noch in actuelen ende ordinaris dienst staende, maer alle t'zamen onbequaem, edoch onder de welcke eenige lijdelijck ende zommige zodanich zijn, dat op haere zaecke (onder correctie) naerder gelet ende anders zal moeten gedisponeert wesen, ten eynde alle verdere schandalen van den waren godsdienst mogen voorgecomen werden.
In 't Over-quartier zijn vijff gereformeerde predicanten, te weten:
Cornelis Anthonisse, tot Seyst.
Matthias Gastel, tot Amerongen.
Theodorus Siliginius, tot Venendael.
Joannes Anthony van Bemmel, in Neder-Lam-
brouck.
en Cornelius Braeckel, op de Yaert.
Item, vyere apparent ende bereyt tot de Reformatie, namelijck:



Aangenomen. Anshelmus Danielssen, tot Doorn.
Niet aengenoraen maer n-iv r> , , , tTT ,
sijn predicken verboden, tmüs I eterssen, tot Werck-hoven. iecmTlirert in slJne° Cornelis van Eek, tot Schalck-wijck, en
Niet aensjenomen. maer TT* t A11 ,. . . ^ .... ,
sijn predieken verboden. -^VGr&rClUS Albcrtl j tot Odijck.
Ende acht onbequame, waer-van de vyere lijdelijck zijn en d'andere gansch onstichtelijck, beyde omredenen in 't verbael gespecificeert, ende hier wederom cortelijck aengewesen.
De lijdelijcke zijn dese:
Steven de Cruyf, in Overlambronck, dewelcke presenteert de gemeynte met een goet exempel in 't frequenteren der predicatie voer te gaen. Dese zoude hier (onses bedunckens) niet onbequamelij ck tot schoolmeester conen gebruyekt werden, bij zo verre als hij hem d'ordonnantie der gereformeerde kercke, in desen dele zoude begeren t'onderwerpen, omme deselve na te volgen.
Jan Gerritssen, tot Cothen, wesende een out man (en zo wij verstonden) goet van leven, ende oock apparent, omme hem, wat hartelijck daertoe vermaent zijnde, in stilheyt te draegen ende gene verstooringe aen te rechten.
Joannes Gerardi Goudanus, tot Bunnick, als eenige apparentie hebbende omme door goede instructie ende vermaninge gebruyekt te conen werden (gelijck als die van Overlambrouck).
Cornelis Alphaertssen, in 'tWael, zijnde vast van gelijcke conditie met die van Cothen.
Onlijdelijcke ende onstichtelijcke in dit selve quartier sijn:
Symon van Braeckel, aen den Dwers-dijck, getoenaemt paep mutse in 'tvyer, om sijn dagelijx lasteren ende argerlijck leven dat hij voert, waer door hij (ge-



lijck wij verstaen) meer voor een quaet-mal mensche, dan voor predicant gehouden wert.
Joannes de Busco in 't Goy, monick zijnde in 'tBrigitten clooster hier t'Utrecht, als bitter ende periculeus in 't diverteeren der simpelen van de christelij cke religie.
Jan Aertsen tot Houten, om deselve redenen. Meester Gerrit, tot Hagesteyn, in Hollant t'huys hoorende, ende hem den meesten tijt aldaer onthoudende bij sijne devotarysen, die hem oock als noch weygert alhier t'Utrecht te presenteeren, 't welck hem nogthans de Schout met die van den Gerechte (sonder twijfel) aengeseyt hebben.
Gereformeerde predikanten in 't quartier van der Eem:
Cornelis Egbertssen, tot Baeren.
""Lambertus Brinxius, tot Leusden.
Apparente ende bereyt tot de Reformatie:
Dirck Rijckssen t'Eemnes binnen en buyten. Elbertus Richardi, tot Eembrugge.
Onlijdelijcke en onstichtelij cke :
Jacob Moy, tot Bunschooten, omme de dadelijcke ondervindinge ende zware dachten van sijn ongebonden argerlijck leven.
Bruno Jacobi, tot Soest, dewelcke beter hier t'Utrecht in sijn clooster tot de Brigitten dienen zal bij sijne bagijntjens, dan hem hier ter plaetse van sijne tegenwoordige residentie occuperen, omme 't volck wt de kerck te houden.
Cornelis Janssen van Duerstede, tot Woudenberch, omme d'empechementen ende verstooring, die hij doet in den dienst tot Doorn ende elders, tegen sijn eygen conscientie.



Gereformeerde predicanten in 't Neder-quartier zijn derthien. namelijck:
Tieleman Janssen, tot Martensdijck.
Peter Dammissen, tot Westbrouck.
Erasmus Backer, tot Breuci<elen.
Henricus Dussius, ter Aa; noch levende doen wij daer waren, maer nu in den Heere ontslapen.
Wilhelmus Aegidii, in Vrelant.
Andreas Oosterbeeck, t'Abcoude.
Joannes Assueri, tot Mijdrecht.
Lambertus Valckenaer, tot Cuydelstaert.
Nicolaus Nicolai, tot Camerick.
Jacobus Herdenberch, tot Hermeien.
Gerardus Stratenus, bij provisie tot Vleuten gesonden.
Aegidius Nothaeus, tot Lópik.
Apparent ende bereyt tot de Reformatie.
Jan Hermanssen, t'Overmeer ]).
Andreas Bartholdi, tot Cockengen 2); indien wt Hollant de swaricheyt niet gemoveert ware aengaende de dootslach, die hij zoude gedaen hebben.
Lijdelijck in dit quartier zijn dese:
Joannes Wtenbrouck, tot Linschoote, ende zoude tot de schoole oock conen gebruyckt werden, met voorgaende noodige instructie ende sijn huysvrou eerst getrout hebbende in facie ecclesiae.
Volpardus Nicolai, tot Cappelle, op den selven voet.
1) Is gehoort op den len en 2en May 1594, ende de resolïïe hem aengaende noch opgehouden, dan hem belast dat hij pveecke wt den Ouden eade N.veuwen Testamente ende de Sacramenten na de insettinge ons Heere, sonder eenige ceremonien te administreren.
2) Andreas Bartholdi non comparuit, ende daeromme andermaei te beschrijven.



Onlijclelijck ende gansch onstichtelijck zijn:
Corneliss Peterssen, tot Maerssen, als hartneckich, «en verachter van sijne hooge Overheyt, ende perieuloos zijnde omme de parochianen van de religie of te houden, dewijle hij hem nieten ontsiet self tot Breuckelen sich alsnoch recht aen te nemen, van aldaer verus (zo men 't noemt) te wesen, niettegenstaende dat deselve plaetse met een ordinaris dienaer versien is.
Nicolaus Martenssen, tot Cortehouve, de welcke hier maer onlanx sonder eenige kennisse van de Hooge Overheyt gecomen is, ende meer apparent omme quaet dan goet te doen.
Lambrecht Stappaerts, tot Anckeveen, vast om de selve redenen.
Hessel Robrechtssen, tot Nichtevecht, wesende t'eenemael paepsch, stout in den mont omme den eenvoudigen daer-in bestrickt te houden. Ende insonderheyt van wegen sijn ongebonden quaetspreecken ende calumnieeren tegen ons gedaen, tot groote vilipendïe van mijne Heeren, onse respectieve meesters in 'tstuck deser visitatie.
Matthias Arnoldi, tot Vinckeveen, om sijn boos argerlijck leven, 'twelcke hem tot een spot van allen menschen gemaeckt heeft. Ende insonderheyt om het quaet stuck, bij hem tot Mijdrecht bedreven aen de huysvrou van den Hollandtschen aldaer voor desen tijt wonenden predicant, in haers mans absentie, in 't verbael specialijck aengetoogen.
Wicher Jansen, tot Wilnis, vast om deselve oorzaecke in 't gemeyn. Ten waere dat mijne E.E. Heeren goet vinden, hem als een buerenkint, te deser plaetse gebooren, bij 't secretaris-ampt te laeten, met beloften, dat hij hem als een goet schaep in 't voorgaen van de gemeynte, tot de predicatie dragen zal, waertoe men verstaet dat hij hem niet ongereet zal vougen.
6



Dirck Cornelissen, tot Segvelt, als den oppersten in 't voorstaen van 't paeusdom, ende volgens dien meest periculeus omme 'tvolck daer ende elders optehouden, gelijck hij airede door't protest, in't verbael verhaelt, hem opentlijck onderstaen heeft zedert dat wij daer geweest zijn.
Boven dese ende d'andere, elck in haer quartier aengeteeckende, onstichtelijcke, onlijdelijcke ende periculose personen, noch in actuelen dienst zijnde, tot 14 in getale (gelijck boven geseyt is), werden noch eenige andere papen gevonden, sonder openbaere bedieninge, dewelcke insgelijcx zeer groote, ja noch meerdere als de voorgemelde empechementen ende verstooringen van den waren godtsdienst alle dage aenrechten, niettegenstaende alle ordonnantiën ende interdictien particulier ter contrarie.
Als de paep, die aen de Meeren de school ophout, wesende boven dien oock een Duyvelbesweerder, ende hem aennemende de macht van te onttooveren.
Item, Willem Laurenssen, tot Maertensdijck.
Henrick Gerritssen, tot Westbrouck.
Peter Claessen, t'Abcoude.
Anthonius Godefridi, tot Mijdrecht.
Heer Gerrit, ons tot Tarnen ontdeckt, ende overal in de proostdie veel quaets doende.
Henrick Willemssen, tot Vleuten.
Dewelcke alle seven nootsaeckelijck (onder correctie) wt de plaetse van haere residentie zullen elders moeten getransfereert wesen, omme de redenen in 'tverbael particulierlijck ende van elck in 't bijsonder verhaelt; ende omme den waren gods-dienst eens oock van alle zulckö moetwillige verstooringen te verlossen.



II. Van de volle aenstellinge des kerckendiensts in elck quartier, bij combinatie, eenige bij provisie voor den tegenwoordigen tijt, ende bij aenneminge van noch weynich andere gereformeerde predicanten tot de tegenwoordige, daer de plaetsen na dese visitatie, ende d'ordre daerop daerop te stellen, zullen ledich vallen, ende met den genen, die alsnu dienen, niet en conen gecombineert werden.
I. Combinatiën in H Over-Quartier.
Seyst met Bunnick, door Cornelis Anthonissen bij provisie, ende tot dat do gelegenheyt haer zal mogen vertoonen om elck in 't bijsonder met sijn eygen predicant te versien, ofte door Everardum tot Odijck, als hij tot den dienst wettelijck zal opgenomen wesen.
Amerongen met Leersum, door Matthias Gastel, voor altijt, ende
Neder-Lambrouck met Over-Lambrouck, door Joannes Anthonii van Bemmel.
Welcke combinatiën geeffectueert zijnde ende gepresupponeert, dat d'apparente vier tot de Reformatie bequaem, ofte immers tolerabel zullen gevonden werden, zal voorts dit quartier bequamelijck conen versien werden met drie nieuwe predicanten, in de drye aldaer door de inhabiliteyt van d'oude pastooren vaceerende plaetsen, insgelijx te combineeren, gelijck volcht. Te weten: Tot Cothen met den Dwersdijck gecombineert. Edoch waerbij alhier voor memorie dienen zal, dat, also de pastoor van Cothen een out man is ende niet sonder alle quetsinge van de bueren zal conen bequamelijck voor d'eerste instantie ewech genomen werden wt sijne wooninge, de predicant tot Wijck aen ons versocht heeft, wij wilden doch mijne



E.E. Heeren de Staeten onderdanichlijck aendienen, dat degene die alhier zouden mogen gestelt werden, sijn woonplaetse mochte geassigneert wesen bynnen Wijclc voorsz., van waer hij lichtelijck des sondachs tot Cothen comen kan, ten eynde den dienst in de stadt door sijne siecte, wanneer hem de Heere zulcx zoude mogen toeseynden, niet ledich en stonde, ende hij somwijlen in de weecke nootsaeckelijck yet buyten te doen hebbende, zoude conen ontset werden.
Item, tot Houten gecombineert met het Goy, als t'zamen eene pastorie maeekende.
Ende tot Hagesteyn gecombineert met Tuil ende 'tWael, ten waere dat men die van de Vaert hier mede belasten wilde. Weleke laetste plaetse tot Ainbachtsheere heeft 't Capittel van den Dom, hebbende alhier oock collatie van de pastorie (zo wij verstaen) alternatis vicibus met die van Oude-Munster.
II. Combinatiën in H quartier van der Eem.
Emmenes binnen- ende buytens-dijx door Dirck Rijxssen, geexamineert ende geadmitteert zijnde.
Eembrugge met Baern, door Cornelis Egbertssen, als dicht aeneen gelegen, ende bequaem om gaen, zo wel 'swynters als somers, ende zal also door combinatie Elbertus Richardi op Bunschooten conen getransporteert werden, 't welck aldus gedaen zijnde, vallen in dit quartier ledich twe plaetsen, Soest namelijck ende Woudenberch, requirerende elx eenen bijsonderen predicant, ende zal alzo hiermede behoorlijcke besettinge te wege gebracht zijn.
III. Combinatiën in 't Nederquartier.
Blaeu-Cappel metMartensdijck, door Tielman Janssen
Westbrouck met Zuylen, door Peter Dammissen alrede aen train zijnde.



Breuckelen met Maerssen bij provisie, door Erasmum Backer, omme den zuyveren godsdienst in zwange te brengen, tot dat anders hier-in zal gedisponeert wesen. Ende zal middeler tijt Thienhooven met eenen bequamen man, wat meer als een school-meester zijnde, conen bestelt werden, de weleke de gemeynte somwijlen wat goets voor houde, ende hem oeffene tot het predicampt, item, de ziecken vertrooste ende de bueren vermaene haere kinderen tot Breuckelen ten doope te brengen ende aldaer haere huywelijcken nae 'tplaccaet te doen solemnizeeren, tot dat Maerssen (daer-se van outs te kercke hooren) zijn eygen predicant hebben zal. Hiertoe zoude (onzes bedunckens) de schoolmeester, tegenwoordelijck tot Hermeien zijnde, bequamelijck conen aengevoert werden, dewijle hij hem tot proponeeren van self aengeboden heeft, te meer overmits de bueren (gelijck bij 'tverbael blijckt), den paep laestmaels van hier vertrocken, wt eygen vrijwillicheyt 60 gl. gegeven hebben, ende met eene bequame plaetse om te woonen ende schoole te houden versien is.
Item, zullen in dit selve quartier wijder conen gecombineert werden:
V reelant met Nichteveclit bij provisie, ofte met O vermeer, als de predicant aldaer staende zal geexamineert wesen, door Willem Gillissen, ofte den genen, die hem zal succedeeren, dewijle alhier translatie versocht wert bij d'Overheyt.
Abcoude met Bambrugge, door Andreas Oosterbeeck.
Mijdrecht met Tamen, door Joannes Ashueri, weleke combinatie airede in train is.
Camerick met Segvelt, door Nicolaum Nicolai bij provisie, ende tot dat het ministerium hier zal in zwang gebracht wesen.
Vleuten met de Meern, door Gerardus Stratenus,



>»
ofte den genen, die tot Vleuten ordinaris diener zal mogen gestelt werden, ten waere dat de Meern conde met een school-meester versien werden, gelijck Loven van Tienhoven voorslach gedaen is.
Loopick met Capelle, door Aegidium Nothaeum. Het zullen oock noch twee combinatiën, in dit quartier ledich vallende door d'inhabiteyt van d'oude pastooren, bequamelijck conen aengestelt werden, door twe nieuwe predicanten, te weten:
Cortehouve met Anckeveen, alwaer de Heeren van St. Marien d'Ambachts-heerlicheyt hebben.
Item, Vinckeveen ende Wilnis, gehoorich tot de proosdie van St. Jaiis.
Ende resteren alzo noch in dit quartier de dorpen van Linschooten ende Cockengen, waervan d'een bij provisie zoude conen tot de Reformatie gebracht werden bij een vroom ende naerstich predicant te stellen binnen Montfoort (ten waere hem de tegenwoordige pastoor Joannes Wtenbrouck noch anders mochte bedencken ende hem vougen), ende wat d'ander belangt, daer-van zal informatie moeten genomen werden, 01 't oock met den pastoor (aengaende den dootslach) gestelt is als geseyt wert.
Om weleke beraminge bequamelijck te prepareren, ende daerna, alst behoort, in 't werek te stellen, zal vooral noodich zijn:
Ten eersten, dat de 8 boven, elck in haer quartier, benoemde predicanten, apparent ende bereyt tot de Reformatie, zo haest 'tselve zal conen geschieden, alhier ontboden werden tot het examen, ten eynde de selve also wettelijck tot den dienst opgenomen ende in possessie van dien mogen gestelt werden.
Daerna, dat insgelijcx gedaen werde met den genen, die in de plaetse van haere oude residentie, tijdelijck ende enige tot den schooldienst gebruyckelijek gehou-



den werden, opdat dié oock mogen weten hoe-se hem voortaen hebben te draegen.
Ten laetste, dat ordre werde gestelt op de onstichtelijeken ende de verstoorders der kercken, zo wel in actuelen, ordinairen dienst noch zijnde, als buyten den selven, achtervolgende d'advys boven ende in 't particulier daer-van gestelt.
III. Middelen omme alle gemeyne fauten in 'tverbael aengewesen (zo veele mogelijck is) te verbeteren ende den kercken-dienst tot eenen nodigen welstant te brengen.
Zoude vooral hier-toe sonderlinge dienstelijck zijn . dat alle kerck-meesters bij placcaet ofte anderssins geboden wierde, haere kercken van d'overgebleven outaeren ende andere reliquien ende vuylnissen der papisterie metten eersten ende binnen zeeckeren prefixen tijt te doen zuyveren. Item, het superstitieus clock-cleppen 's middachs ende 's avonts ingelijx af te schaffen. Dat oock alle herbergiers op zeeckere peyne verbooden werde niet te tappen, ofte yemant te setten, onder de predicatie; ende dat het placcaet over 't stuck van de huywelijcken, in dese provincie gemaeckt bij last van de hooge Overheyt, door den predicanten (op den stoel) mochte gerenoveert werden, tot voorcominge van alle verder overtredinge van dien.
Item, dat mijne E.E. de Staeten deden stellen een forme van de bedieninge, na de welcke alle predicanten in dit Sticht, ten platte lande geseten, hen van nu voort-aen eenpaerlijck bij provisie zouden draegen, waer-in 't project aen mijne E.E. Heeren 't voorleden jaer, van wegen den Kerckenraet deser stadt overgegeven, zal conen geresumeert ende tot de meeste stichtinge vermeerdert ende verandert werden.



Dat oock zeeckere schoolordeninge mochte gemaeckt werden, ende over-al op eenen voet in train gebracht. Ende also aen de zaecke veel gelegen is, ende op deselve tot nochtoe alderminst acht is genomen (gelijck wt eenige drouvige exempelen van misdaders alhier geëxecuteert, onlanx meer als te vele gebleecken is), dat, 't zij bij omslag ('twelck generalijck met een cleyn zoude conen geschieden) ofte anders, seeckere jaerlijcksche gaetje mochte gevonden werden, omme alle schoolmeesters op eenen voet ten minsten zo vele toe te leggen, datse de schamele noottruft hebben mochten , 't waer 50 gld. min ofte meer, als men zulx in reden zal gefundeert vinden. Te meer overmits wt het verbad op eenige plaetse gebleecken is, dat sommige dorpen van selfs hiertoe wat goets doen, met den welcken d'onwillige ende quade billix op d'authoriteyt van de hooge Overheyt hen behooren te conformeeren. Item, overmits 't geene dat zeeckers tot de schoole van outs plach te staen, gansch cleyn ende onzeecker is.
Wijder, dat om dit ende d'eerste poinct van de zuyveringe der kercken te effectueeren ende in train te brengen, een generael gestelt wierde, omme overal op d'authoriteyt van de hooge Overheyt acht te nemen , of in dese dingen oock eenige vorderinge gedaen wert; ende den onwilligen te vermanen, tot volvueringe van de selve. De welcke oock de bedieninge van alle Kerck-meesters, na zeeckere instructie hiervan te maecken, op eenen voet zoude mogen brengen, de penningen over-all doen restitueren, die hier ende daer, tegen d'ordonnantie ter contrary, op der kercken landen genomen zijn. Hij zoude mede jaerlijx van wegen mijn E.E. Heeren de Staeten, over alle reeckeningen van de fabrycken staen conen, van 't surplus van dien pertinente notitie overbrengen, ende midsdien



tot den ontfanck van 't gene dat voor de schoolmeesters zoude mogen wtgeslagen werden, gecommitteert zijnde, jaerlijx wt beyden eenich overschot aenwijsen, tot versterckinge van 't comptoir van den Rentmeester, gestelt tot betalinge van de predicanten. Ten ware dat-men desen dit alle t'zamen wilde opleggen ende bevelen. Zoude boven desen wijder goet zijn, dat door den selven alle kercken, bij laste van mijne E.E. Heeren de Staeten versien wierden met eenen goeden bijbel, tot coste van de Kerck-meesters in elcke parochie.
Voorts omme alle dingen, ende insonderheyt het ministerium, op eenen vasten voet te brengen ende te houden; als oock omme goede eenicheyt, liefFde, correspondentie ende onderlinge opsicht tot ordre, met wechneminge van alle voorgaende misdunckingen, te planten ende conserveeren, zouden sonderlinge noch twe dingen nodich zijn: Eene generale vergaderinge namelijck van allen, zo in de steden als ten platten lande dienende, ende een zeecker middel tegen alle zwaricheyden, die nu voortaen, insonderheyt op de dorpen, zouden mogen voorvallen.
In de vergaderinge aentestellen op d'authoriteyt van de hooge Overheyt, daerin deselve oock door haere Gedeputeerde zoude presideeren, conde zeeckere oratie gedaen werden van den dienst ende het- leven van alle oprechte leeraers, d'ordonnantie van de eenparige bedieninge voorgelesen, bewillicht ende aengenomen, de predicanten alle t'zaemen in behoorlijcken eet gebracht, de beraemde combinatiën een yegelijck opgel eyt , ende in summa alle 't gene gedaen ende verordent, dat tot zulcke vergaderingen eygentlijck gehoorich ende in dese provincie meest noodich ende stichtelijck is.
Ende wat het middel aengaet omme alles van nu



voortaen in eenen goeden staet te houden, ende in alle 't gene dat zoude mogen vervallen, bij tijts ende behoorlijck te remedieren, men zoude inspectores conen stellen, omme acht te nemen op den predicanten ten platten lande, na zeeckere repartitie daervan te maecken, also d'ordinaire toesicht, die in de steden bij de Kercke-Raden valt, aldaer niet wel practycabel en is. Welverstaende, indien yet met yemant in lere ofte leven mochte voorvallen, dat de selve inspectores zulx zouden aengeven aen eenen in de hoofstadt dezer Provincie te nomineeren, omme voorts door den selven openinge van dien gedaen te werden aen mijne E.E. Heeren de Staeten, ten eynde alle dingen verner met kennisse, ende op de commissie daertoe, na gelegenheyt van zaecken te verlenen, tot de minste argernisse ende quetsinge mochten affgedaen werden. Tot desen genomineerden zouden oock de praedicanten self haere toevlucht conen nemen in alle andere occurrentien ende difficulteyten van huywelijcken, ofte hoe-se zouden mogen wesen. Van welcken acten de selve goet register houden zoude omme t'allen tijden van 'tgene dat gepasseert waere, goede kennisse ende zeeckerheyt te conen doen, daer 't behoort, dies noot zijnde, achtervolgende d'instructie oock hiervan te maecken ende hem te verlenen.
Ende dese hiermede besluytende, stellen voorts dese Rapporteurs (niettegenstaende d'advyse ende voorslagen in dit verbael bij hen gedaen) de dispositie ende d'executie ven alle zaecken, tot goede discretie van E.E. Heeren haere respectieve meesters als behoorlijck is. Yerclarende nochtans met goeder conscientie, niet anders dan Gods glorie, de stichtinge der kercken ende de eere van 't landt, ende d'Overheyt, daer-over gestelt, voor oogen gehadt te hebben.
Biddende met aller onderdanicheyt, dat dit goet



werck, nu dusverre door des Heren genade gecomen zijnde, tot een goet eynde moge gebracht werden, met presentatie van haeren dienst in 't gemeyn ende particulier, waertoe de selve wijder zal mogen gerequireert ende nodich bevonden werden.
Aldus gerapporteert ende overgegeven in de vergaderinge van de Staten, desen .. Septembris a° 1593. ')
I) Dit handschrift, (hans in hef bezit van den Heer Mr. Rovaards van den Ilnm, ia door diens vader, den Hoogleeraar in de Godgeleerdheid, aangekocht uit de nalatenschap van Pfr. Heringa, wien, bij de opruiming van een goed deel van het Proviuc. Archief in 1810, de vrijheid was gelaten enkele stukkeu uit dat Archief voor zich te behouden.