CONSTANTIJN HUYGF1ENS, ALS VRIEND VAN ORANJE EN ALS CHRISTEN. ')
't Gebeurde eens, dat verscheiden vorsten bijeen zaten in de keizerszaal te Worms en dat ieder hunner uitweidde in den lof van zijn land. Achtereenvolgens roemden de keurvorst van Saksen op zijn zilvermijnen, de vorst van den Ryn op zijn wynbergen, de monarch van Beieren op zijn oude kasteelen. Eberhard met den baard van Wurtemberg had lang gezwegen, maar kwam ten slotte ook voor den dag en zeide: „In mijn land „heb ik niets van dit alles, waarop gij roemt, maar ik „heb iets anders; ik durf mijn hoofd gerust in den „schoot van ieder myner onderdanen neer te leggen tot „midden in het eenzaamst woud." En toen zeiden al de anderen: „Ebenhard met den baard is de rijkste „van ons allen."
Voorwaar zoo is het. De hoogste rijkdom van een vorst is de trouw zijner onderdanen. Dit heeft koning
1) Een voorlezing voor enkele Oranjevereenigingen.
ljir*wL.. H<x*j£»cHdlL i V KAMftN jf



David in dc moeilijkste dagen van zyu regeering ondervonden. Uitwijkende voor den opstand, door Absalon verraderlyk gestookt, door Absalon, die meende dat 'n schoone haardos en een fraaie gestalte voldoende was om koning te zijn, ontmoet David by het veer over den Jordaan een vriendelyken grysaard, „Barsillai" genaamd. Deze tachtigjarige mocht in den vollen zin des woords genaamd worden: 'n oude, trouwe onderdaan. Beddegoed, tarwe, gerst, boter en honing, bracht hy aan zijn vorst en als David, in eer en macht hersteld, den Jordaan weer oversteekt is Barsillai een der laatsten, die hem vriendelijk groet en eervol uitgeleide doet.
Daar is niemand in geheel den Bybcl mot wien onze groote Vaderlander Huyghens zich beter laat vergelyken dan met dien Barsillai, wiens naam beteekenen moet: „man van yzer."
Gedurende twee en zestig jaar onafgebroken in dienst van het Oranjehuis, nog op tachtigjarigen leeftijd buitenlandsche zendingen op zich nemende ten dienste van zijn geliefd Oranje, is het yzer van zyn trouw geen dag ter linker- of ter rechterhand afgebogen.
Op dien onbezweken trouw wyst als profetie en sieraad zijn doopnaam Constantijn en zijn lijfspreuk Constanter. De laatste, duizende malen met krullende sierletters onder brieven en gedichten van zyn hand geschreven , heeft hy nooit door eenigen ontrouw besmet; de eerste, hem als doopnaam geschonken door de stad Breda, die als peter by zyn doop werd vertegenwoordigd, herinnerde aan de zonderlinge constantie door de goede



stad Breda aan het huis Oranje-Nassau bij herhaalde belegeringen getoond. ')
Met dezen Const. Fluyghens zag in September 1596 een kind het licht, dat door de Voorzienigheid bestemd was een schier nooit voorkomende hoeveelheid goede karakterhoedanigheden en uitnemende talenten in zich te vereenigen.
Wij hebben ons doel perken gesteld door de aankondiging, dat wij hem zouden teekenen als Oranjevriend en Christen, maar 'n enkel woord moet ons toch eerst van 't hart over de vele andere zaken, het velerhande ander terrein, waarin en waarop hij bepaald heeft uitgemunt.
Het is wel meer dan een geestigheid als de altoos geestrijke Jonckbloet vertelt, dat hy alles leeren kon behalve zwemmen. 2) In alle lichamelijke oefeningen was hij spoedig bedreven; het paardrijden, schermen dansen beoefende hij tot op verren leeftyd met meesterschap. In de kunst van teekenen, boetseeren, gieten en draaien was hij volstrekt geen vreemdeling, evenmin als zyn vrienden de Roemer-Visschers te Amsterdam. Bijna alle Europeesche talen leerde hij met zeldzaam gemak; in het Italiaansch schreef en sprak hij even vlot als in het klassiek Latijn, waarin vele gedichten werden vervaardigd. Het Fransch was hij zoo volkomen
1) J. ten Brink. Geschiedenis Ned. Letteren bl. 183.
2) Jonckbloet, 17e eeuw II, 57.



meester, dat dr. Balsac gezegd moet hebben dat het rampzalig Frankrijk zyn laatste voorrecht boven Nederland had verloren, nu men daar Franseh begon te schrijven als C. Huyghens.
Voor beeldende kunst had hy 'n open oog; alleen met talenten van den eersten rang wilde hij te maken hebben. Herhaaldelyk heeft hy zich en zyn gezin door niemand minder dan van Dijck laten schilderen; de acht beroemde voorstellingen uit het leven en lyden van Christus van Eembrandt heeft de kunstenaar door tusschenkomst van Huyghens aan prins Frederik Hendrik geleverd. Met Jacob van Campen, den beroemden bouwmeester uit het begin der 17e eeuw was hy bevriend. Maar vooral heeft Huyghens een zeldzamen aanleg en lust voor de muziek aan den dag gelegd. Op zyn vijfde jaar begon hij den cither te hanteeren; daarop volgde een jaar later de viool, op zyn zevende jaar de luit, waarby later nog het klavier werd gevoegd.
Voor koning Karei I van Engeland speelde hy als attaché van het gezantschap van Aerssen met zooveel succes op de luit, dat hem een halsketen werd vereerd. Met Maria Tesschelschade Roemer Visscher werden allergenoeglijkste uren doorgebracht in den tuin van Hofwijck bij de beoefening van zangenspel. Zelf schrijft hy in zyn dagboek (dagwerek, zegt hy) zyn hoogen leeftyd voor een groot deel toe aan zijn onveranderde liefde voor de muziek. In een tijd, waarin men voor het drukken van muziek niet eens in Nederland terecht kon, heeft hij een achthonderdtal melodijen gecomponeerd



en in Parys ter perse gelegd. ') En nu werd er nog geen woord gezegd over het hiermeê samenhangend zeer productief dichterstalent, over die talrijke dichtwerken en gedichtjes in snipperuurtjes te paard of op straat, in wachtkamer of op schip vervaardigd; gedichten, die door Blok zoo eigenaardig genoemd worden: „soms geestig, maar altyd vernuftig." 2) Altijd vernuftig, geen kleine eer. Zelf zegt hij geestig in de voorrede van zijn Korenbloemen:
„Mijn bloemen stel ick met het haar voeten in den int, „Raed, dien ick tegen 't vroeg verleppen heb vorsint."
Zijn Potgieter en Busken Huet niet beiden zeer bcgeerig, hem als dichter ver boven Oats, hoewel 'n weinig beneden Vondel te plaatsen? Nader onderzoek doet algemeen toestemmen (beminneiyke vergetelheid) dat hij alleen daarom geen naam heeft gemaakt, gelijk Vader Cats, omdat hy te pittig, te inhoudryk was. Hy zegt altyd wat, ook al worden zijn gedichten nu en dan tot in het oneindige gerekt en aan de nietigste onderwerpen gewyd. Met smaak blyft men zyn een en dertig soorten geestelijke verbindheden doorlezen als oogeutroost aan de blinde Lucretia van Twello opgedragen; alleen het slot hiervan mag reeds onvergankelyk worden genoemd:
Blind en onblind is een, de vromen zullen God zien.
t) Busken Huet. Het land van Rembrand II, 2, 350. 2) P. J. Blok. Geschiedenis van het Ned. volk IV 321.



En nu is dit het merkwaardigste, dat al liet tot nu genoemde door den merkwaardigen man als zijne levensbijzaak wordt beschouwd. Slechts 'n weinig bloemen, onnoodig, zeer goed misbaar tusschen het koren van zijn leven.
„De bloem is noodeloos in 't koren en nochthans,
„Daer 's geen weerseggen aen, sij geeft de tarw een glans."
AI die kunsten en talenten zijn slechts:
„Gasten, die in 't mael der gasten niet en hooren."
De kunst in zijn leven geeft maar wat „toekruyd en bijslagh." Hoofdzaak in zgn leven is heel iets anders. Het koren van zyn doen en werken is zijn dienst voor land en Oranje:
„lek heb voor Land en Kerk Standvastelick gesweet, „Gedaen wat menigh man, niet alleman en weet;
„Voor volk en vorstenhuis tegens harde knoopen, „Kracht en geduit gestelt."
Tot op vijf en tachtig jarigen leeftijd altoos bereid, drie opeenvolgende Oranjetelgen overal en in alles te dienen, dat was het merg van zyn leven, al dat andro sierlijke, maar waardelooze schil. Ongetwijfeld handelen wij dus het meest in overeenstemming met het karakter van dezen grooten man, als wij hem nu gaan teekenen als vriend van Oranje. Geheel de kleur van dit welbesteed leven eischt, dat wij er aan toevoegen 'n beschouwing, hoe geheel hij zich in alle diplomatieke verwikkelingen en verhoudingen als christen heeft gedragen.



De tijdsomstandigheden, waarin Huyghens de werkperiode zijns levens bereikte waren wel geschikt om zyne groote talenten zich naar alle zyden te doen ontplooien. Had onze held vyftig jaar vroeger geleefd, hij ware hoewel even groot in kiem, niet zoo groot in ontwikkeling en ter aanschouwing geworden. De zeventiende eeuw, die B. Huet gelegenheid gaf zulk een schoon boek over kunsten en wetenschappen te schrijven als het land van Rembrand, de zeventiende eeuw, waarin 8de jeugd der zeven provinciën zich als die van een reus ontwikkelde was weeldetijd voor een kunstlievenden, letterkundigen, diplomatisch aangelegden geest als die van Huyghens. De oorlog met Spanje was wel niet geëindigd, maar had zijn eersten wilden tyd gehad. De wel wat kunstmatig opgedrongen slaap van het twaalfjarig Bestand had in zooverre goed gedaan, dat beide partijen wat wijzer, of moeten wij zeggen wat trager en onverschilliger waren geworden ten opzichte van den kryg.
Zie dit was nu juist iets voor onzen Huyghens, man des vredes. Hoe roerend klinkt zyn klaagzang als hy met den gezant Aerssen in Engeland van de krijtgebergten blikken van pynlijken angst naar het Vaderland werpt, waar de oorlog met Spanje voor de muren van Bergen-op-Zoom weer zoo vreeselijk woedde. Dit was een van de laatste bloedige tafereelen van den tachtigjarigen krijg. Nu komt er een oorlog juist geknipt voor onzen fijnen, scherpen geest. De belegeringen onder bevel van Fredrik Hendrik meestal door Huyghens



bygewoond, waren 'n soort internationale vermakelijkheden. Veel bloed werd er niet by vergoten. Eeu beleg was in de eerste plaats een proefstuk van strategische bekwaamheid. Uit alle oorden van Europa zijn er nieuwsgierigen het beleg van 's Hertogenbosch, Maastricht en Breda komen bezichtigen (omstreeks 1630—1640.) Fredrik Hendrik bezat als militair schaakspeler een Europeesche vermaardheid en gaarne kwam men met eigen oogen zich overtuigen door welke zetten hy de party gewonnen had ').
In een dergelyken oorlog was Huyghens, de man des vredes geheel op zijn plaats. Met wat levendige kleuren geeft hg aan de vrouw van Fredrik Hendrik, Amalia van Solms, dagelyks schrifteiyk verslag met wat slimheid „het hoofd met de witte veeren" (zoo noemde Amalia haar gemaal by voorkeur) den vyand weer had verschalkt. Raadsman, secretaris en vriend van Fred. Hendrik bewyst Huyghens by die belegeringen ook belangryke diensten door nu eens opgevangen vyandelyk geheimschrift van den vijand te ontcyferen 2); dan weer latynsche studiewerken over krygskunde tydens het beleg te vertalen en in de rusturen aan zyn vorst voor te lezen, zoodat misschien 'n nog niet bepaald deel van Fred. Hendrik's roem aan den eenvoudigen man toekomt.
Ook was het tweede kwart der 17e eeuw de juiste
1) B. Huet II2 2-24.
2) Dr. Schuiling. Inleiding op een uitgave van de Nieuwe Zeestraet.



tijd voor Huyghens, omdat de grootste heftigheid der godsdieusttwisten nu voorby was.
Frederik Hendrik was te zeer wereldling en te veel staatsman om den heeren theologen toe te laten elkander nog langer met het gloeiend ijzer van dogmatisch getwist te lyf te gaan. Terwille van een enkelen wijsgeer, al was hij nog zoo vroom, wilde deze vorst den pas weer tot stand gekomen vrede des lands niet in de weegschaal stellen. Al zoo gaf Fred. Hendrik bewys van heel wat meer gezond verstand dan zyn onbesuisde broeder Maurits. Deze toch, hoewel zelf verklarende, dat hij niet wist of de uitverkiezing groen of blauw was, koos met eenige ruwheid partij voor de contraremonstranten, terwyl Fred. Hendrik bewijs van onafhankelykheid gaf door zich te onthouden. Hiermede is volstrekt niet gezegd, dat Fredrik Hendrik godvruchtiger was dan Maurits. Integendeel! Fred. Hendrik goed bij de mannen, met wie hij dagelijks omging voor een ruwen houwdegen, terwyl Prins Maurits nu en dan blijken heeft gegeven van ootmoedige vroomheid onder den ruwen bolster'). Maar de geest van
1) Van die godsvrucht van Maurits een enkel bewijs. Bekend is het hoe Maurits na den slag van Nieuwpoort op het slagveld neerknielde en met weenende oogen uitriep:
„O God! wat sijn wij arme zondige menschen, dat Gij ons heden tot Dijns Naams eere ende glory soodanige geluck mededeylt, U zij lof ende danck in der eeuwigheit!"
Minder bekend is het eigenaardig voorval, dat Bogerman met hem



verdraagzaamheid door Fredrik Hendrik bevorderd badde volle sympathie van Huyghens. Hij hield niet van dit heftig godsdienstig getwist Hij behoorde niet tot hen, die anders denkenden onbarmhartig veroordeelen, gelyk dat in de dagen van de Dordtsche Synode onbetoomd geschiedde.
Indien mijn broeder dwaalt, ick toon hem sijn gevaer, en soo hij 't niet en vatt', ick wenseh hem beter ogen ;
lek straf hem met niet meer als broederlijck meedogen.
De Synode van Dordt noemt hy dan ook kort maar krachtig: 8't seer van 18" ').
Hoewel zelf in dogmaticis Gomnristisch gezind (»zijn
beleefde op den dag voor zijn dood. Bogerman had aan den prins verhaald, hoe graaf Wilhelm in zijn krankheid tijding had ontvangen, dat wijlen aartshertog Albertus tijdens zijn ziekte een reis gemaakt had naar Scherpeuheuvel (een bekende bedevaartsplaats uit die dagen) om aflaat voor zonden te halen. Graaf Wilhelm had hier over geglimlacht en God met gebroken woorden gedankt, dat hij een ander licht had ontvangen en dat er een beter fundament in zijn hart gelegd was.
Men moet zeggen, dat Bogerman door het meedeelen van dit bericht toonde een goed ziekentrooster te zijn. Een en ander maakte dan ook indruk op den prins. Hij hief zich *n weinig op en sprak deze woorden: „Graaf Wilhelm hadde Scherpeuheuvel altijt bij hem."
Deze bijzonderheid wordt ontleend aan het schoone werkje van Da Costa „Het karakter van Prins Maurits". De ongekunstelde godsvrucht van Maurits onder een ruwen, onverschilligen en grappigen schijn wordt door de lezing hiervan vrij gewis.
1) Deze qualilicatie blijft natuurlijk voor zijn rekening.



Bibelstof en godsdienst" zyn daarom 'n doorloopend bewijs) gaat hij èn Arminiaan en Gomarist te lijf met deze woorden:
„Schei uit, Arminiaan, die op den Gomarist uw
[tanden meent te slijpen;
Staat uit, gy Gomarist, die dezen meent te grypen!"
Men moet uit het tot nu toe gezegde volstrekt niet afleiden, dat Huyghens onverschillig is geweest in zake godsdienst. Het humanisme van Hooft was hem, trots zijn buitengewono ontwikkeling ten eenemale vreemd. Dit blijkt meer dan uit iets anders, uit zijne briefwisseling in dichtvorm met Maria Tesslschade Visseher. De verhouding iusschen hem en deze vrouw was door wederkeerige waardeering van elkanders groote gaven van zeer vriendschappelyken aard, maar Maria was Roomsch en alle gevoel voor kunst deed Huyghens dit verschil in godsdienst niet vergeten. Onophoudelijk spant hij zich in naar zijn eigen woorden: „de zaden van het gereformeerd geloof in het murwe hart van lesscheltjen te strooien.' — Hoe geestig, maar ook ernstig roept hij telkens haar toe:
Kom iesschel uit de mis en uit het misverstand,
lek weet een rechter pad naar het beloofde land.
Wij sullen op de reis ook peisteren en rusten
en houden heiligh-dag, maar niet in luye lusten.
De man die geschreven heeft: „In openbare partijschap tegen de Roomsche gesindheid ben ick, Godlof,
53



geboren, gevoedt en getucht en hope daerin dit leven te eindighen ten ingangli van een beter," ') kan men niet godsdienstig apatisch noemen. Bovendien voor ieder, die het welbesteede geduld wil nemen zijn gedichten door te lezen is het duidelijk, dat we in Huygheus te doen hebben met een man, die we in onze dagen rechtzinnig, gereformeerd zouden noemen in den vollen zin des woords. Als proeve hiervan mogen enkele coupletten van zyn „Beddenbede' worden afgedrukt.
Wilt dan deernis met iny hebben En de kwalen eens doen ebben,
Die my persen vloed op vloed.
Valt my niet te lastig, bange,
Heer! en worstelt niet te lange Tegen dit onmachtig bloed.
Machteloos en schuldig beu iek,
Maar voor Dyn aengesicht beken iek,
Daer genade staet by recht.
Laet myn sonden dusend wesen Boven dusenden geresen,
Emmer3 blijf iek noch Dijn knecht; Emmers een van Dyne schapen,
Die gij met de trouwe wapen Van Dyn Engelen beset.
1) Zoo in zijn werkje: „Gebruyk of ongebruyek van torgel.



Ook zyn dogmatiek, neergelegd in de berijming van de twaalf artikelen, de tien geboden en het onze Vader is wat men in onze dagen onverdacht zou noemen. Om het eigenaardig karakter van dit gedichtje halen we nog even aan zyn omschryving van de heilige geboorte:
Die, van den Geest ontfaen, die uyt een' Maeghd
[geboren,
Het gen' Hy had gemaekt niet wilde sien verloren; Die, sonder Moeder, God, die, sonder Vader, Mensch, Vervulde 's Moeders buyck, voldede 's Vaders wensch.
Men verontschuldige deze uitwijdingen; ze moesten voorafgaan om Huyghens te vrijwaren voor de bcschuldiging van humanisme. Huyghens was vroom, een godzalig man, maar Huygdens was te vroom om zich in uitersten te verloopen, misschien had hy ook te veel in het buitenland verkeerd om bekrompen en partyziek te kunnen zijn, daarom was de verdraagzaamheid door tred. Hendrik aangekweekt hem welkom, afgezien van het standpunt, dat zyn vorst hierbij innam. Nu kon hy rustig, als vogel in lentestilte, zyn rijmpjes rijmen en versjes dichten. Geen remonstrantsche stoutigheden behoefde hij nu te bestraffen; geen gomaristische beeldstormery aan te voeren; hij wilde ook geen van beide. Niets belette hem, nu de stormen gestild waren, zich zelf te zijn, d. w. z. vroom te wezen zonder meer; vrienden en onbekenden, vorsters en poorters alleen maar te stichten en te vermaken met pittige taal.



Deze Constantijn, wat zyn aard en aanleg betreft, in zulk een gelukkigen tyd geboren, is door de Voorzienigheid met de uitnemendste Oranjevorsten in aanraking gebracht, zoo vrouwelijke als mannelijke. Om met de eerste te beginnen, was Louise de Coligny de vierde vrouw van den Vader des Vaderlands, dochter en echtgenoote van twee hugenooten in den bloedbruiloft gevallen, niet een uitnemende vrouw? Was zy het, die de eerste staatsiekoets mee naar Delft heeft gebracht'), haar vroom en godvruchtig leven ging ook met staatsie en gracie door veel smaad en hoon. Nooit was ons volk het spoor meer byster, dan toen het in de nabyheid van de plaats, waar Willem door sluipmoord viel, zyn weduwe met modder en steenen wierp en uitschold voor Arminiaansche overspelige. Wat snoode ondank jegens haar, die zoo menige driftige bui van Prins Maurits ten gnnste van het land heeft beteugeld; zoo menig ernstig gebed voor het nieuwe vaderland heeft opgezonden en in diepe bekommering over den gang van zaken in Nederland in 1620 te Fontainebleau overleed. Deze geloovige vrouw heeft Huyghens zeer goed gekend en veel ontmoet. Louise scheen veel met den jonge rechtsgeleerde op te hebben. Zij was natuurlyk veel ouder, dus was de verhouding van haar kant meer beschermend, dan vertrouwelijk. Het staat evenwel vast, dat zy zich als petemoei bij zyn doop te Breda heeft doen vertegenwoordigen, dat hy als knaap vorstelijke
1) Blok. IV. 43.



geschenken van haar ontving en dat zij 'n goed woordje bij Prins Maurits voor hem heeft gedaan, toen hy solliciteerde naar de betrekking van particulier secretaris.
Zyn volle kracht gaat Huyghens echter pas ontplooien bij het optreden van en door den omgang met Amalia van Solms. Deze was als gezelschapsjuffrouw van Elisabeth, vrouw van den vluchtenden winterkoning, in den Haag gekomen en niet lang daarna in het huwelijk getreden met Frederik Hendrik. Toen dit huwelijk voltrokken werd, zeide de ongelukkige Elisabeth, gedachtig aan haar eigen ballingschap: „Mevrouw, myn ongeluk is uw geluk. ' Deze bruiloftsgroet was als een profetie, want het huwelijk van Amalia met Frederik Hendrik is zeer gelukkig geweest. Amalia moet in een hoek van een geschilderd portret van hare dapperen krijgsheld geschreven hebben: „De beste van allen i).
Hooft geeft dan ook meer dan dichterlyke fantasie, als hy haar in een gedicht over het beleg van 's Hertogenbosch den onrust, die haar verteert aldus doet uiten:
Elk overlijdt aan eigen looden,
Maar alle kogels moorden my.
Met het oog op haar armoedige komst en spoedige verheffing in den Haag, werd zij door de Haagsche predikanten, niet zeer kiesch, in preeken, waar zij zelf bij tegenwoordig was vergeleken bij Esther, die arme
1) Deze bijzonderheden worden ontleend aan de veel te weinig gekende „Historische studiën" van rar. Veeghens.



nicht van Mordeebaï. Ja, na de geboorte vau Willem II werd haar zelfs toegevoegd, dat ze nog gelukkiger was dan Esther, want wij lezen immers niet, dat Esther moedervreugde heeft gesmaakt. Zij zelf gaf blyk van heel wat meer fijn gevoel door sedert baar verheffing als lyfspreuk te kiezen: Quid reddam Domino?
Deze Ama'ia van Solms bezat heel wat meer dan 'n buitengewone schoonheid, die door schrijvers uit dien tyd uitbundig wordt geprezen, 'n Zeer scherp geheugen, aangeboren beleid, staatkunde en majesteit maken het haast onbeprypelyk, dat prins Maurits op zyn sterfbed zooveel moeite heeft moeten doen om Fred. Hendrik het huwelijk met haar haast op te dringen. Hoeveel Huyghens nu met deze Amalia heeft gesproken en gecorrespondeerd, zoowel in haar qualiteit van echtgenoote van Fred. Hendrik en als, moeder van Willem II en als grootmoeder van Willem III, is niet te zeggen. Als haar raadsman heeft hij grooten invloed uitgeoefend op de opvoeding van Willem II en zyn aandeel gehad aan den vrede van Munster. Als geheimschryver heeft hij de goede verstandhouding tusschen de beide echtgenooten bewaard en bevorderd. Als kunstkenner bij den bouw van het huis ten Bosch aan Amalia, die toen weduwe was, menig gevraagd en ongevraagd advies gegeven.
Toch heeft het tusschen Amalia en Constantijn niet altijd geboterd. De schuld daarvan lag altoos by de hooghartige vorstin, 't Is bepaald aandoenlijk, hoe de trouwe man, soma na een vermoeienden rit te paard,



laat in deii nacht, soms in een boerenhut, een keer iu ern varkenshok, dikwijls met 'n vergrootglas iu microscopisch schrift 'n langen brief aan Amalia schreef, die dan in een ganzenveer werd verborgen en verzonden, om haar op de hoogte te houden van elk voordeel door den geliefden gemaal behaald.
Niet minder aandoenlyk, hoe hij later zyn best doet het moederhart te streelen door wel wat geflatteerde beschrijvingen van den gunstigen indruk, dien de jonge Willem II in het legerkamp maakt. Amalia was Huyghens nu wel dankbaar voor al wat hy deed, maar toonde toch telkens onvriendelijke hooghartigheid tegenover den vromen en trouwen man. Dikwijls klaagde zij zonder voldoende grond, dat zijn brieven te lang wegbleven, dan weer vond zij briefjes in een ganzenveer aan een vorstin verzonden niet voegzaam. Ook heeft ze hem af en toe verweten, dat hg een parvenu was, geen edelman van geboorte, slechts by ongeluk tot zoo hooge positie gekomen. Maar hieruit blykt nu de adel van karakter bij dezen man; in weerwil van een dergelijke grievende behandeling, bleef hij der schrandere vrouw ter zyde staan, want by al wat Huyghens voor Amalia en Fred. Hendrik deed werd hy door een hooger beginsel dan ambtsplicht en geldelijk voordeel gedreven. Het strekt hem dan ook gewis tot groote eer, dat hy in zijn „Dagwerck" met de grootste waardeering van Amalia spreekt en met geen woord melding maakt van deze grieven. De liefde zal menigte van zonden bedekken! Zij, die dagelyks met de grooten der aarde omgaan en hen



ondor alle omstandigheden des levens hebben waargenomen, loopen groot gevaar voorbij te zien wat zij in hen bezitten. Men moet dan soms door vreemden opmerkzaam gemaakt worden op den schat, waarvan men zelf de waarde niet meer ziet. ') Dit gevaar is Huyghens ontkomen. Door Prins Maurits werd hij miskend; hy heeft een geestdriftig gedicht aan Mauring gewijd. Door Amalia werd hij beleedigd; hij heeft haar in zijn „Dagwerck" alleen geprezen.
Na de beschrijving van deze Oranjevorstinnen met welke Huyghens in aanraking kwam, behoeven wy als van zelf niet veel meer over de Oranjevorsten te zeggen. Zij werden reeds een en andermaal genoemd.
Dat Prins Maurits, de man der leuke kwinkslagen, die onder meer moet gezegd hebben, dat hij zich liever van den toren in den Haag wilde praecipiteeren dan vorst worden op beperkende voorwaarden, dat Prins Maurits, die 'n goddelyken aanleg bezat voor de wiskunde, onzen Huyghens niet in dienst wilde nemen bewyst, dat iemand, die veel aan wiskunde doet nog niet altijd veel menschenkennis bezit. Dat Fred. Hendrik Huyghens aanstonds in dienst nam en hem nooit meer kon missen, is een bewys voor ayn bijzondere trouw en kunde, want mooy Heintje, zooals Huyghens hem wel eens noemt was bij eigen genialiteit niet gemakkelijk
1) Hoedemaker. Jacob—Israël, II 382.



te bevredigen en sloeg er in een booze bui wel eens op met het plat van den sabel. ')
Dat deze twee niettegenstaande groot verschil in rang en geloof haast vrienden werden, zoodat de prins Huyghens boomen schonk voor zijn tuin, hem in zijn tent liet slapen en hem heel huiselijk opzocht op zijn buitenplaats »flofwijck , heeft drie redenen. Vooreerst verstonden zij elkaar zoo best in de diplomatiek, vervolgens waren zy beiden, zooals B. Huet het belieft uit te drukken een Jantje secuur; nauwkeurig tot in bet bespottelijke. Hoe ver die nauwkeurigheid van Huyghens gaat blijkt wel uit het feit, dat zijn kasboek, gedrukt en uitgegeven een van de beste gegevens is voor de levensgeschiedenis van Huyghens. Ten slotte waren zij beiden eersterangskunstkenners en kunstminnaars; zoowel over de verbouwing van het oude Hof, nu koninklijk paleis in den Haag, als over den aanleg van Hendrik's villa te Honselaarsdijk heeft Hendrik met Huyghens herhaaldelijk intiem geconfereerd.
Tot de meer jonge prinsen Willem II en Willem III was de verhouding uit hoofde van het verschil in leeftijd meer een vaderlijke, schoon eerbiedige dan vriendschappelijke en vertrouwelijke. Alleen moet er over Willem III nog wat worden opgemerkt. Van de opvoeding van dit kind met zijn overwarm gevoelsleven zou zonder Huyghens niet veel zijn terecht gekomen. Prins Willem II was zeer jong gestorven en liet zijn zoon
1) B. Huet, vrij geciteerd.



over aan een wufte en ydele weduwe; prinses Marie ging liever naar Parys dan zieb ernstig aan de opvoeding van haar knaap te wijden. Nu leeren wij den beminnelyken grijsaard weer van een geheel anderen kant kennen; met de grootmoeder Amalia van Solras neemt hg de opvoeding van den verlaten prins ter hand. Dat by, die zijn eigen kinderen zulk een uitnemende opvoeding heeft gegeven, daarbij de goede richting heeft gewezen, staat wel vast. Zou de oorzaak van 's Prinsen groote Bijbelkennis niet ook in de opvoeding door Huyghens waarop Ds. Corn. Trigland voortbouwde moeten worden gezocht.
Wy mogen dus wel zeggen, dat Huyghens in heel het huis der Oranje's van die dagen is geweest 'n oude, trouwe onderdaan, 'n getrouwe buisbezorger. Zelf heeft hij zyn leven dan ook genoemd 'n „getrouwe slaverny" voor het huis van Oranje. Hoever zyn liefde ging voor het Oranjehuis blijkt nog uit twee belangrijke feiten. Toen hij reeds meer dan 80 jaar oud was werd hij namens Willem III uitgenoodigd het koninklijk huis bij de begravenis van admiraal de Ruyter te vertegenwoordigen. Geen mensch beter daarvoor geschikt dan hij de oude Oranjevriend, niet groot van gestalte, maar waardig van houding. Maar het is 'n zware taak; er is veel loopen, veel staan aan verbonden. Zal de oude man daartoe bekwaam zijn? Huyghens gaat; als er sprake van is iets te doen voor het huis van Oranje, doet hij dit op 80-jarigen leeftijd even gaarne als op zijn 18e jaar.



Niet rniuder sprekend waren zijn bemoeiingen in zake het prinsdom Oranje, in Frankryk. Reeds 85 jaar oud, hunkerend naar rust op zyn buitenplaats Hofwijok, laat hij zich door Amalia zooals hy 't zelf noemt 4 jaar naar Frankrijk verbannen1), maakt in die vier jaar nog weer eens voor hetzelfde doel 'n reis van Frankryk naar Engeland , is onvermoeid bezig met den inhaligen Lodewyk XIV, maar heeft toch eindelyk de voldoening, dat geheel Oranje Willem weer als onafhankelijk souverein kan, mag en wil huldigen. Wat de oude man bly was met dit schoone resultaat. Zelf geeft hij, met een tikje zeer begrijpelijke ijdelheid, 'n beschrijving, wat n heerlyke dag dat was, toen hij als vertegenwoordiger van het Vorstelyk huis de huldo van Oranje's onderdanen in ontvangst moest nemen. Juist op het hoogtepunt van dit feest brak de zon door de wolken en gaf alles een nog schoouer glans, 't Oranje zonnetje !
Wat dunkt u, past het niet geheel by dezen nobelen geest, dat hij zyn kinderen smeekte de buitenplaats Hofwyck nooit te doen vervreemden, tenzij het Vaderland mocht ondergaan?
Deze man heeft alles, wat hij deed, niet kunnen doen als geen hooger beginsel hem had gedreven. Waarvoor toch behoefde hij zich al deze inspanning te getroosten, indien het niet was uit hooger plichts gevoel? In zijn overvloedigen rijkdom had by voldoende middel van
1) Groen v. Prinsterer weidt hier vriendelijk over uit in zijn studie; „C. Huyghens, voornamelijk als bewoner van Ilofwijck."



bestaan en in zyn geniale gaven voldoende middel lot afleiding om ambteloos te blijven. Het was godsvrucht, hooger leven, dat hem aandreef tot liet schoone ideaal: „Voor land en kerk heb ick standvastelick geswcet.' Dat hooger beginsel treft men aan in heel zyn dichtbundel en in talrijke feiten en eigenaardigheden. Ik kan de verzoeking niet weerstaan als proeve van een vroom en schoon gedicht een gedeelte uit zijn biddagsbede aan te halen:
„Ick kan Dijn oore niet genaken,
„Tensy Dijn oore dael
„En onzen laffen aem van mond ten hemel hael.
„Hael op den droeven galm van Diju' verslagen kindren, „Die meerderende minderen „En groeiende vergaen.''
Nu ik toch over die gedichten bezig ben, moet Huyghens met een enkel woord gezuiverd worden van een smet, die hem als eerbaar christen schijnt aan te kleven en dan ook dikwgls is aangewreven,
Zijn taal is niet altyd gekuischt en rein! Dit is niet tegen te spreken. Zijn afgeluisterde vryage-gesprekken in zyn gedicht: „Voorhout" zijn niet geheel voegzaam. Zijn dichtverhaal over Tryntje Cornelis, de schippersvrouw, die heel netjes aangedaan de stad ingaat en in de lichte buurt terecht komt, zou als antiquiteit door de nieuwe zedewetten gespaard, als noviteit in beslag worden genomen. Zyn beschrijving van de rgke vrijster:
„die kermisgans, die menig boer ontglipt" kan er maar net mee door.



Wy achten dit niet beantwoordende aan den Rijksregel: alleen bedenken wat rein is, lieflijk en welluidend. Toch moet dit niet in Huyghens veroordeeld worden ; het was de geest des tyds. Vroeger werd er misschien wat meer plat gesproken, nu wat meer plat gedaan, 't Lijkt ons van den grooten Potgieter dan ook wat kortzichtig, als hij van den vriend, tijdgenoot en geestverwant van Huyghens, Vader Cats met het oog op diens platheden durft zeggen, dat Cats 'n tweede vrouw had moeten nemen en dan geen gedichten had moeten maken.1) En dat, waar diezelfde Potgieter zoo terecht heeft gezegd, dat de ontluikende dichtkunst dier dagen in haar jeugd nog onbeschaafd moest zyn. Dit in ieder geval is zeker, zoowel Huyghens als Cats waren beiden lieden van rechtschapen, onbesproken gedrag. Daar is geen vinger op hen te zetten. Zij waren zich zoo weinig bewust onkuisch te schrijven, dat zy, op verzoek, hunne meest onkiesche dichtwerken aan eerbare, ongehuwde dames als de Roemer-Visscher's ter kennismaking zonden. Dit alles is hoogst opmerkelyk, omdat Huyghens veel heeft omgegaan met vorstelijke personen, wier eerbaarheid niet ongerept is gebleven. Maar rein als n blanke lelie op morsig water is Huyghens al zijue dagen gebleven, een man van constante goede zeden in een tijd van verregaande zedeloosheid. Dit klemt te meer door het volgende feit waarop Mr. Veeghens de aandacht vestigt. Op jeugdigen leeftijd weduwnaar ge-
1) Potgieter. Rijksmuseum.



worden heeft Huyghens naderhand veel omgang gehouden met Maria Tesselschade, die hem dikwyls op zyn buitenplaats opzocht. Er zijn uit zijn gedichten wel gegevens bij te brergen om het vermoeden van Mr. Veeghens te wettigen, dat er verlangen bij Huyghens heeft gezeteld om Maria de plaats te doen innemen van Suzannsi van Baerle, zijn eerste vrouw. Wellicht is er onder het geboomte van Hofwijck ook wel sprake over geweest tusschen hen beideu. Waarom is dit huwelyk tusschen twee zielen zoo overeenstemmende ten opzichte van muziek en kunst niet gesloten'?
Ongetwijfeld, omdat er geen overeenstemming was in zake godsdienst. Voor zulk 'n huwelijk was Huyghens, de oprechte vrome, de man niet. Hoe eigenaardig klinkt van uit dit oogpunt bezien, het slot van een zyner gedichten aan Maria:
„Gebeurde u 't geluck, gebeurde mij 't vermaken, „Van uw mismaektigheid door my te zien vermaeken, „(Vermaaklyke reis, dat ik zoo gaerne sag) „Wat maakte ick van u een nieuwen heilgen dag —"
Nu dit niet geschiedde, nu hy haar godsdienstige mismaaktheid niet kan vermaken, laat hy, naar hij zegt, het gety van zijn jaren liever verloopen zonder te huwen.
De wijding van dit leven blijkt ook treffend uit de vriendelyke behandeling van de edelvrouwe Katharina de Baudaquin '). Deze dame bewoonde een heerlijkheid
1) Deze bijzonderheid werd ontleend aan: Schinkel, Bijdrage tot



Zeelhem, waarop de schatrijke Huyghens het oog had geslagen. In 1647 schyut hij van Prins Willem II, die er pandheer van sehgnt geweest te zijn, deze buitenplaats te hebben gekocht, maar nu deed zich het eigenaardig geval voor dat de 85-jarige dame zoo zielsgaarne als vrouwe van Zeelhem = (Zuilichem) wilde sterven. De brave Huyghens kon het nu niet over zijn hart verkrijgen de bejaarde edelvrouw te verjagen. Zij mocht zonder geldelijke bezwaren haar tijd daar uitleven. Huyghens zou nog tijd genoeg hebben „heer van Zuilichem" te zyn.
Dit klemt te meer, omdat wg van elders weten, dat onze vriend toch wel op de penning was. Geheel tot eer strekt hem niet het geschil met Vader Cats, omtrent goldelijke afwikkelingen van ingepolderd land in Engeland, waarop beide dichters geld hadden geschoten. Er was niet voldoende grond voor Huygens om het teleurstellende geldelijke resultaat daarvan aan Cats te wijten. Vader Cats was daarover dan ook niet best te spreken, bchinkel deelt het volgende merkwaardige briefje van Cats aan Huygens daaromtrent mee:
„Ik hebbe nu dickmaels tot U.E. huyse geweest om „U.E. eens grondelyk te spreken van de landen in „Engeland, daer U.E. mij laetstelijck van spraekt ende smy een insinuatie daernaer gedaen."
de kennis van het karakter van C. Huyghens, bl. 76. Dit is de uitgave van dat uitvoerig en nauwkeurig kasboek, waarop hier voor werd gezinspeeld.



De echtheid van zyn vroomheid blijkt verder ook zoo eigenaardig uit de schoorsteenen op zijn huis in den Haag en wat er mee samenhangt.
Huyghens kende het leven, door al zyn reizen en trekken, gelijk niemand. Hij wist van roem, ydel als een ademtocht; van vleiery waardeloos en bedwelmend als rook. Daarom had de vernuftige man boven de vier schoorsteenen by wijze van sieraad wereldgloben laten aanbrengen, die altoos in der rook symbolisch moesten voorstellen het verband, dat hy zag tusschen ijdolen dienst der wereld, laffe vleiery en rook.
Deze gedachte aan ydelheid en vergankelijkheid houdt hem altoos bezig. Als by met zijn jongens kegelt en de koningskegel valt trekt hij zich 'n weinig terug en peinst over de ongewisheid van alle.aardsche grootheid. Is zijn geliefde koning Karei I in Engeland niet van zijn troon gevallen gelyk deze kegel?
Huyghens heeft met bezieling geyverd voor een nieuwen weg van den Haag naar Scheveningen en schrijft hiervoor een lang en meesterlijk gedicht: „De Nieuwe Zeestraet."
Deze yver kwam voor een deel voort uit medelijden met de bloote voeten der Scheveningsche vischventers, die over zoo slechten weg zoo zware lasten moeten dragen. In dit gedicht en hier komt de Christen weer aan 't woord, vindt hy gelegenheid de Scheveningers te berispen en te vergelijken met den tollenaar. Ook geeft by hierin blyk het kaartspelen, vooral van jonge dames niet goed te kunnen keuren:



Zulk afbreuk in de beurs maakt spytige gedachten Tijd moet gesleten zijn, zoo moeten wij 'tverstaen, Maar t scheelt onendelick, wanneer, waerom, waer aen.
Dit merkwaardig gedicht wordt dan besloten met een ontboeseming over de verschillende beteekenissen van het woord weg, die den vromen dichter gelegenheid geven aan den hemel te denken en naar den hemel te wijzen.
Zoo kan hij in de wereld en toch niet van de wereld eerlyk dichten:
„lek heb den boosen 't hoofd geboon,
„Een christelick gemoet in 't christeloos gewoel van
[Haeg en Ilof behouden."
Toch alles behalve een domper en een knyser — overal bemind om zyn gezeüigen kout.
„Uit den weg ontijdig pruylen, 't leven is zoo korte span." „Ernst wil getemperd wezen; jock moet er onder zyn."
Toch ook weer geen man die op zijn deugd en hope bouwt, wsnt in de korte omschrijving van zijn „dagelijksch huisgebed" doet hy een aandoenlijk beroep op de zoenverdienste van Christus:
„Gy hebt ons laten melden,
„Dat niet des sondaers dood, maer de behoudenis, „Die siju bekeering volgt, Dijn welgevallen is.
„Om de voldoeningen Dijns soons en onzes Heeren, „Scheldt z'ons genadig quyt en helpt ons hart bekeeren."
54



Zulk een man kon aan het einde van zijn welbesteed leven zeggen: „Na vele en lange dagen beleefd te „hebben wil ik gereed en gaerne uit de wereld gaan, „te landwaert in volle rust en eenparigheid van gemoed, „afwachtende des Heeren toekomst, den weg op ter
„heilige woonstede Gods.
Het zal dan ook niemand verwonderen, dat deze man op meer dan 90-jarigen leeftyd ontsliep met den uitroep: „Kom Heere, het is genoeg.'
Inderdaad, het was genoeg. Genoeg gedicht, genoeg geschreven, genoeg gereisd, genoeg gewerkt voor het Oranjehuis en voor de stichting en onafbankelijkheid
van ons dierbaar Nederland.
God-zelf heeft in den hachelijksten en moeilyksten tijd der Oranje's aan het hof dezen eikenboom der gerechtigheid geplant, die met sterke wortelen en veel breede takken van stille, maar groote beteekenis » geweest.
L. Zw. S- H- J' J'