Prijs 25 Cent. ft,
CATALOGUS
A
van de
TENTOONSTELLING
te houden te ^
WOUBRUGQE »
I
van 4 JUNI tot en met 6 JUNI 1919, ^
ter herinnering aan ^
Dr. ALEXA.NDER COMRIE, \
- herder en leeraar te WOUBRUGGE, - 0
1735 — 1773.
Alphen aan den Rijn. C. van Wleringen Jr. 1919.







— 1.; T>s 
VOORWOORD.
Het doel van deze tentoonstelling is, om Dr. Alexander Comrie, kampioen van de Gereformeerde belijdenis te eeren, alsmede om zijn arbeid weder meer bekend te doen worden en ten andere om de geestelijke opwekking, die in ons dorp voor tweehonderd jaren plaats greep en in 1719 haar hoogtepunt bereikte, aan de vergetelheid te ontrukken.
Bij het inrichten van deze tentoonstelling is uitgegaan van de gedachte om een expositie te geven van Comrie, zijn tijd en omgeving, alsmede zijn werken.
Dit laatste werd ons gemakkelijk gemaakt door de studiën, welke Prof. Dr. A. G. Honig van Comrie heeft gemaakt, en over hem geschreven heeft.
Tot voor enkele jaren was het onbekend dat de laatste nazaat van dezen kampioen der Gereformeerde belijdenis, nog in het bezit was van een interessante verzameling en wij mogen hopen dat Tierings zeggen op de Cathechismus van Smijtegelt, op deze tentoonstelling van toepassing is:
• Ziet weer een nuttig wetk, 't geen velen zal behagen,
• Vooral aan hen, die steeds naar d' oude paden vragen,
• En ook aan die, wier geest de waarheid meest bekoort,
• Wanneer zij zuiver is gegrond op Godes woord.»
De tentoonstelling is verdeeld in drie rublieken, n.1.:
1. Werken van Comrie en zijn vriend Holtius en van hunne voor- en tegenstanders, alsmede zeer zeldzame uitgaven van Bijbels e?iz. uit dat tijdperk.
11. Portretten en voorwerpen uit de nalate?ischap van Comrie en zijne naaste familie.
Hl- Schilderijen, foto s, handschriften enz., betrekking hebbende op Comrie, zijn tijd en het dorp Woubrugge.
Aan personen zoowel als inrichtingen, (Vrije Universiteit te Amsterdam en Rijks-Universiteit te Leiden), welke ons inzendingen deden geworden, onzen hartelijken dank voor de bereidwilligheid waarmede zij aan ons verzoek voldeden en tot het welslagen van deze tentoonstelling mede werkten, in het bijzonder ook aan de laatste erfgenamen van Comrie's verzameling, den heer en mevrouw Marx-Zandstra te Bussem alsmede aan Dr. G. J. Boeken00gen te Leiden, Prof, Dr. A, G. Honig te Kampen, Prof. Dr. A.



Eek hof te Leiden, Dr. Mr. J. C. Overvoorde te Leiden, Dr. H. C. Rutgers te Driebergen en H.H. Kerkvoogden der Ned. Herv. gemeente te YVoubrugge voor het gebruik van het kunstig historisch Kerkgebouw waarin Dr. A. Corarie 38 jaren het evangelie heeft gepredikt.
Moge deze tentoonstelling strekken tot eere onzes Gods, opdat het ook hierin zij:
SOLI DEO GLORIA.
De Commissie voor de Tentoonstelling:
Ds. A. MEIJERS, Voorzitter.
O. C. VAN HEMESSEN, Secretaris.
W. VAN DER WAA.



[«. Werken geheel van Comrie zelf.
a. Philosophisch werk.
1 V^rtlitLs 1 pr0efschnft >De Moralitatis Fundamento et Natura
b. Dogmatische geschriften.
2' cfïe'iSmu" .PrT„kr,ga™;k,aaringe Va" de"
3. »Missive ... wegens de Rechtvaardigmakinge des zondaars en de toee.gen.nge van deze weldaad van Gods vrije genade aan hem door het mgewrochte gelove*. 2 uitgaven.
r ftVaardrakinge des zondaars door de 4 uitgaven °erekemng derB°rggerechtigheit van Christus,.
c. Polemische werken.
5- »Berigt nopens de waarschuwinge van de heer J. T. Schultens, tegen de Catechismus-verklaringen van den heer A Comrie«. Een uitgave.
d. Praktikale werken.
6. 5Het A. B. C. des Geloofs of verhandeling van de benamingen des zal.gmakenden Geloofs,. 21 uitgaven
gelóóa"' !n2gJ41«„n,6e Eigen5chaPPOT d<=' za''gtnakenden 8. Verzameling Leerredenen. 9 uitgaven.
9' oveTsam" 2T flie\e" in zij" doodt betreurt,,
Cnmript 5 .1 n (L,Vkrede gehouden na het sterven van
Wm,h T Cornehs van Schellingerhout den baljuw te Woubrugge). 3 uitgaven. J
I&. Werken, waarin Comrie een aandeel had. u ^PcTk aan D°- f • V/n der 0s Predikant te Zw°lle 17.3.
' i®^chermer van de Aanspraak aan D». A. van der Ös*
;Bvtede„VH„n'S™75d3e 'Waarhdd °ree"St d= "«r
Nozeman D°°d-«



a. Werken door Comrie vertaald.
14. »De verborgenheit van de Evangelische Heiligmaking verklaart door Walter Marshal.» 4 uitgaven.
15.- »Eene beschouwing van het verbond der genade door Th. Boston*. 3 uitgaven.
16. »De Gelijkenis der Tien Maagden verklaart. Th. Shepard«.
3 uitgaven.
17. De Leere der Waarheit die na de Godzaligheit is«, door I. Chauny. 3 uitgaven.
\c. Werken waarin Bijdragen van Comrie opgenomen.
18. »Sakelijke en Praktikale verklaringe van de twaalf kleine profeten«, Mr. G. Hutcheson. 2 uitgaven.
19. »God verzoend« door S. Charnock. 2 uitgaven.
20. »De inwonende zonde in de geloovige«, door Dr. Owen, 2 uitgaven.
21. »Proeve van de kragt der Godzaligheid« door Gijsbert Voetius, 2 uitgaven.
22. • >Examen van het ontwerp van Tolerantie«, 10 samenspraken,
4 uitgaven.
23. »Openinge van de Arminianery«, 1746.
\d. Werken van voor- en tegenstanders van Comrie en Holtius.
24. Brief tegen J. Groenewegen voor Comrie.
25. Brief van J. Groenewegen tegen Comrie.
26. Schimpschrift op Comrie.
27. Samenspraak, tegen het Examen van Tollerantie (duldzaamheid), zeer zeldzaam.
28. Paulus over de Rechtvaardigmaking (uit den kring van Comrie, ï 761.
29. Beschrijving van 't Geloove (handschrift van Ds. van der Groe).
30. Nicolai Holtii v.d.m. »apophoreta sacra«.
31. Uitvoerig waarschuwing tegen de Catechismusverklaring van Comrie, door J. J. Schultens.
32. Brief aan Comrie en Holtius »Om de Leere der Dordrechtsche Synode 1619 met de veroordeelde Leere der Remonstranten te vereenigen.«
33. Portefeuille met Brochures, strijdschriften inzake Ds. A. van der Os en de Kerkeraad- van Zwolle, (zeldzaam).
34. Portefeuille met Brochures, strijdschriften inzake A. Comrie en H. Holtius (zeldzaam).
35. Een vijftal Engelsche Verken, welke door Comrie vertaald zijn.



35#. Avondmaalstel waarmede Comrie het H. Avondma'al bediende.
35b. Handschriften van Comrie uit het Kerkelijk Archief.
36. Statenbijbel, uitgave Joh. Elzevier 1663 welke ruim 200 jaren te Hoogmade op den kansel heeft gelegen en door Comrie meermalen gebruikt bij zijn prediking aldaar.
37. Als voren, van den Kansel te YVoubrugge.
38. Kerkbijbel waarin nog een vers geschreven is van een leerlinge van Comrie, Anna van der Aar de Sterke.
39. Een vijftal werken van Comrie's opvolger Dr. B. Ouboter.
40. Levensbeschrijving van Dr. A. Comrie door Dr. A. G. Honig.
41. Beschrijving van Jacobswoude, het dorp welk Comrie aanhaalt in verband met Jan de Bakker en de hagepredikers.
42. Beschrijving van het kerkgebouw waarin Comrie gepredikt heeft te Woubrugge.
43. Historische beschrijving van Woubrugge.
44. »De Heraut van 1883 waarin Prof. Dr. A. Kuyper een korte levensgeschiedenis van Dr. A. Comrie geschreven heeft (vertaald uit een Schotsch blad.)
45. Bovenstaande levensgeschiedenis van Comrie met een voorwoord van Ds. J. G. Dekking te Monster.
46. »Dc zondaar gerechtvaardigd om niet« door Ds. N. Holtius.
47. Levensgeschiedenis van Comrie op scheurkalenderblaadjes.
BIJBELS, PRENTEN enz. uit het tijdperk van Dr. Comrie.
(Zeldzame uitgaven).
48. Bybelprinten, vertoonende de voornaamste Historiën der H. Schrifture, door M. Merian en P. H. Schut, Amsteldam, Nic. Visscher. Folio. Met Nederl. bijschriften en verzen in 5 talen.
49. Afbeeldingen der voornaamste Historiën, soo van het O. als N. Test., Amsteldam, Nic. Visscher. Folio. Latere uitgave van hetzelfde werk, met de bijschriften in 4 talen.
50. Afbeeldingen van de H. Historiën des O. en N. Test. Met gedigten van J. Vollenhove, Amsteldam, Nic. Visscher. 4".
51. Toneel der voornaamste Historiën des O. en N. Test., in 336 afb. door P. H. Schut, Rotterdam, Ph. Losel, 1749- Langwerpig 8°. Latere uitgave van het vorige werk, zonder de verzen.
52. Bybelsche Figuren, vertonende de voornaamste Historiën der H. Schriftuur. Amstelodami, J. Danckerus, 1689. 8°. 155 kopergravuren door C. Danckerts met Nederl. bijschriften en verzen in 5 talen.
53. C. Bruins, Dichtmaatige Gedachten over 155 Bybelsche Printverbeeldingen. Amsterdam, M. Schagen, 1737. 8". Verzen bij dezelfde prenten.
54. Historie des'O. en N. Testaments, verrykt met meer dan 400



printverbeeldingen. Amsterdam, 1700. Groot folio. Zoogenaamde Bijbel van Mortier. De tekst van D. Martin is vertaald door W. Sewel.
55. Hetzelfde werk. Amsterdam, 1722. Folio. Met andere, kleinere prenten.
56. J. Luiken, De Scbriftuurlyke Geschiedenissen en Gelykenissen van het O. en N. Verbond; vertoonende 337 Konstige Figuuren. Amsterdam, 1712. 4".
57- )■ Basnage, 't Groot Waerelds Tafereel. Vertaald door A. Alewijn. Amsterdam, 1715. Groot folio. Met prenten door Romein de Hooghe.
58. Bijbel. Gorinchem, Goetzee, 1748. Groot folio. Met de ingevoegde bijbelprenten van Hoet, Houbraken en Picart. 's-Gravenhage, 1728.
59. J. Luiken, Afbeeldingen der merkwaardigste Geschiedenissen van het O. en N. Test. Amsterdam, 1729. Groot folio. De groote prentenbijbel van Luiken.
60. Bijbel. 's-Gravenhage en Middelburg, 1757. Groot 40. Met prenten door S. Fokke; 6 op een blad.
61. Driehondert Schriftuurlyke Dichttafereelen. Amsterdam, 1758, 8". Met dezelfde prenten; 2 op een blad.
62. Bybelschat, Historische en Zedekundige Huisbybel, met voorrede van G. Kulenkamp. Amsterdam, 1758. 8°. Met deze zelfde prenten.
63. Bijbel. A". 1752. 8". Met ingevoegde gekleurde prenten.
64. Bijbel. A°. 1758. 8°. Met ingevoegde gekleurde en met goud gehoogde prenten naar Luiken.
65. Bijbelprenten door M. Scheits, J. Lamsvelt en J. Folkema, uitgegeven door F. Halma. 40.
66. De klyne Vraag en Printbybel. Amsterdam, 1736. 4". Met 288 kleine prentjes; 12 op een blad.
67. G. Klinkhamer, Keten der Bybelsche Geschiedenissen. Amsterdam, 1748. 8°. Met dezelfde prentjes; 4 op een blad.
68. Bybels Lusthof. Amsterdam, 1739. 4°. Met 200 houtsneden door C. van Sichem.
69. Hetzelfde werk. Dordrecht, H. Walpot (omstr. 1750). 4". Volksuitgave met 100 houtsneden.
70. Historische Kinder-bybel of Schriftuurlijke Lusthof. 4de Druk. Amsterdam, 1777. 8U. Met 252 houtsneden door Papillon.
71. Bybelsche Print-verbeeldingen, volgens het geleiden van L Borstius. Amsterdam, IC. de Wit (omstr. 1740). 8°. Vragenboekje met kleine prentjes.
72. De Kleine Print-bybel. Amsterdam, 1731. 8°. 150 Bijbelteksten als rebus.
73. Kern des Bybels. 's Hage, 1751. Miniatuuruitgave (43 X 30 mM.), in goud- en rooddruk. Met houtsneedjes.



74- Bybelsche Historie-Liedekens. Amsterdam, Erve de Wed. Jac. van Egmond. 12°. Met houtsneden.
75. Prenten ter invoeging in bijbels: a. Uitgave van F. de Witt te Amsterdam, b. Uitgave van J. en P. Keur te Dordrecht en P. Rotterdam te Amsterdam, c. Onbekende uitgever; voor octavo-bijbeltjes.
76. Kaart van het Heilige Land, waarop de bijbelsche geschiedenis is afgebeeld. Volksprent van Corn. Danckerts te Amsterdam.
77. 't Gebedt onses Heeren Jesu Christi. Calligrafische prent door Maria Strick, 1624.
78. Calligrafische prent met de 10 Geboden, het Onze Vader, Salomons Gebedt, het Credo, enz. Uitgave van P. Goos te Amsterdam.
79. De 10 Geboden, het Onze Vader en de Artykelen des Geloofs. Gegraveerd door G. de Broen Jun.
80. Christelijke A. B. C, Gegraveerd door G. Lucasz en uitgegeven bij Ysack Greve te Amsterdam.
81. Inhoud des Bijbels. Prent in boekdruk.
82. Randen voor Paaschbrieven enz. met bijbelsche voorstellingen, 3 stuks van 1732, 1755 en 1776.
83. De trap der Voorbeelen des Heeren Jesu Christi, der Patriarchen, der twalef Apostelen, enz. 5 Oude volksprenten, in kopergravure door C. Goutsblom en C. J. Visscher en in houtsnede door J. Robijn.
84. Verzameling van oude kinderprenten met bijbelsche voorstellingen, waarvan 1 met kopergravuren en 12 met houtsneden.
85. De geschiedenis van Jozef. Kompleet stel van 12 gekleurde Augsburgsche opticaprenten (omstr. 1750), ook in ons land zeer in trek.
86. Bewys, dat het een Predikant met syn Huysvrouw alleen niet mogelyck en is op 500 guldens eerlyck te leven. Gedrukt by Pieter de Menagie, aldernaest de goed Hoop, 1692. Den achtsten Druck. Blad in plano.
II.
87. Bul of oorkonde dat Comrie in de rij der doctoren is opgenomen (Op perkament met zegel in roode was).
88. Foto van het album studiosorum te Leiden met Comrie's naam.
89. Portret van Dr. A. Comrie. Schilderstuk (Pastel).
90. Portret van Rachel Cornelia Comrie, dochter, gehuwd met Gerardus Boufy. Schilderstuk.
91. Portretten van twee kleindochters van Comrie. Schilderstuk.
92. Portret van Cornelia Petronella Boufy en haar man C. L. Kolff met 3 kinderen.
93- Portret van Anna Jacoba Boufij (2e huwelijk).
94- Portret van Cornelis Leonardus Kolff Sr.



95. Portret van Cornelis Leonardus Kolff als kind.
96. Portret van Johanna Wilhelmina Maria Kolff ("dochter.)
97. Gerardina Cornelia Kolff gehuwd met
98. Jan Jacob de Groot, hunne kinderen.
99. Portret van Gerard de Groot.
100. Portret van Cornelia Gerardina de Groot.
101. Portret van Cornelis Leonardus Kolff Jr.
102. Oud Relief Portret.
(Zie over deze portretten Dr. A. G. Honig „Alexander Comrie bi. 63—68.
103. Wapens van familie van Comrie, Gray Lord Gray, Baillie van Jeriswoodt, Barnbarracca en Kolff. '
104. Afschrift van een geslachtslijst door Comrie zelf opgesteld.
105. Foto van het dorp Comrie (Schotland).
106. Silhouet en souvenier van C. L. Kolff.
107. Schilderijtje. C. L. Kolff. Anno 1806.
108. Landhuis te Nichtervecht van de familie Kolff (6 stuks).
109. Oude rijzweep, familie Kolff.
110. Gezegeld patent van C. L. Kolff.
in. Trouwacte van Jan Jacob de Groot en Gerardina Cornelia Kolff.
112. Extract als voren.
113. Ondertrouwkaart als voren.
114. Gezegeld bewijs van inschrijving.
115. Krant met advertentie, G. C. de Groot—Kolff.
116. Nieuwjaarswensch.
117. Geslachtslijst Kolff.
118. Kinderen van J. J. de Groot.
119. Schilderijtje van S. J. de Groot. 1807.
120. Schilderijtje van het keuken- en werkmeisje.
121. Portretjes van Jan Jacob de Groot.
122. Portretjes van Willem de Groot.
123. Geslachtslijst anno 1806.
124. Gekleurde teekening van Wilhelm Marie.
125. Leonard de Groot, vrijwilliger 10 Dec. 1832.
126. Gezegeld patent van A. J. H. de Groot.
127. Document van Hottentot de Groot.
128. Geslachtslijst familie De Groot.
129. Foto van de laatste nazaat van Comrie, Gerardina Joanna Cornelia de Groot en haar pleegdochter mevrouw Th. Marx— Zandstra te Bussum.
130. Kennisgeving overlijden van den laatste nazaat, 10 November 1912, in den ouderdom van ruim 84 jaren.
131. Foto van het sterfhuis.
132. Annotatiën voorgeslacht van Kolff en De Groot.



III.
133- Teekening-Interieur Kerkgebouw ten tijde van Comrie 72-82 c.M. (Zeldzaam).
134. Mimatuur van het Kerkgebouw van buiten zooals Comrie bet gekend heeft.
135. Foto als voren, door den Rijks-architect A. Mulder.
136. Teekening van de pastorie van Comrie.
J37- Schilderstuk van het huis van den ambachtsheer, waarin de \riend van Comrie, Cornelius van Schellingerhout, woonde, het eenigste huis dat nog uit Comrie's tijd is overgebleven.
138. Interieur van genoemd huis.
139. Miniatuur van de Woubrugsche jaagschuit waarmede Comrie naar Hoogmade en elders vervoerd werd.
140. Teekening van Comrie's kerkgebouw en in zijn tijd vervaardigd (Oostindische inkt).
141. Eenigste overgebleven teekening in sepia door A. Rademaker, van het verdwenen dorp Jacobswoude waarvan Comrie in zijn geschriften melding maakt.
142. Interieur van een huiskamer, meubelen en kleeding ten tijde van Comrie (Schilderstuk).
143• Foto s van monument en hardsteenen bank opgericht op de plaats waar Jacobswoude en de kerk van Jan de Bakker zich bevonden.
144. Teekening van het onthullen van voornoemd monument 1913.
145. hotos van een historischen optocht waarin Comrie en zijn dochter voorgesteld worden en portretten van voor- en tegenstanders van Comrie.
146. Teekening grafsteen uit de kerk van Jacobswoude.
147. Koopbrief van Klaas Janze Poldervaart. De man door wiens Godsvruchtigen wandel te Woubrugge een Geestelijke opwekking kwam 1719.
148. Penning van de vriend van Comrie Cornelius van Schellingerhout.
149. Transportbrieven 1729—1774.
150. Proces voor den Hove van Holland omtrent den strijd tusschen den Gereformeerden kerkeraad en den Ambachtsheer 1772 en 1773-
151 • Verzenboek, handschrift, van een leerling van Comrie Tan den Hoed. (Zeldzaam).
152. Verzenboek, afschrift, van een leerlinge Anna van der Aar de Sterke.
IS3- Brieven (handschrift) van een brandstichter aan Dr. A. Comrie.
154. Handteekening (facsimile) van Comrie en zijn ambtsbroeders onder de Drie formulieren van Eenigheid.
155- Als voren van de Woubrugsche schoolmeesters.
156. Zeldzame kwitanfiën van bovengenoemde schoolmeesters.



157- Publicatiën aan de kerk aangeplakt 1746 en 1758.
158. Publicaiiën van het verbouwen van Comrie's pastorie.
159- Trouwacten van een leerling van Comrie.
160. Twee oude brieven omtrent voorgangers van Comrie.
161. Interessante inventaris der bibliotheek van C. Valk, ouderling tijdens Comrie te Woubrugge.
162. Schoolschriften van H. Valk Czn, anno 1767.
163. Geestelijk doolhof H. Valk Czn.
164. Vers geschreven in den Statenbijbel, geschonken in 1773 en critiek op dat vers door een catechisant van Comrie.
195. Verzameling van Kerkelijke zegels van gemeenten der Ned. Herv. Kerk in Zuid-Holland ió"11,—19^ eeuw. In lak, papier, koperdruk en houtsnede. 50 stuks op 8 bladen.
166. Verzameling portretten van Calvijn. I7de—19de eeuw (10 stuks).
167. Schilderij voorstellende de Dordtsche synode 1618 en 1619. (met aanwijzing).
168. Zeer zeldzamen Liesveldschen Bijbel met historische herinneringen daaraan.
169. Laatste woonplaats van Comrie te Gouda.
170. Kerkgebouw te Gouda waarin Comrie begraven is.
2 Gravures (zeldzaam).
Namen der inzenders van Comrie's werken.
A. Blokhuis, Leimuiden; J. Bokelman, Arnhem; Ds. J. Brouwer, Oudewetering; L. Dompeling en Ds. D. Drenth, Leimuiden; C. A. Elstgeest, Woubrugge; J. C. Fernhout, Amsterdam; D. L. 't Hoofd, Haarlemmermeer; M. Hoogervorst, Woubrugge; G Kampen, Leimuiden; Dr. D. J. van Katwijk, Zwammerdam; A. van Leeuwen, Utrecht; B. de Kier, Leiden; Gebr. van Luiing, Woubrugge; Ds. A. Meijers, Woubrugge; C. Molenaar, Woubrugge; C. J. Sterk, Stad aan het Haringvliet; W. Strookman, Woubrugge; Wed. A. Kwak-van Harten, Woubrugge; A. Bol en F. Snel, Alphen aan den Rijn; Prof. Dr. A. A. van Schelven; C. J. J. Timmermans, Alblasserdam ; C. Verburg, Zevenhoven ; A. Vreeken, Oudewetering; C. Veldhuyzen, Rijnzaterwoude; J. Verdoes, Haarlemmermeer; J. T. J. Willems, Amsterdam; G. van Zeggelaar, Ransdorp; Dr. E. J. Wientjes, Barneveld; A. den Ouden, Woubrugge.
Van tal van andere plaatsen ontvingen wij mededeelingen, doch van exemplaren die reeds in ons bezit waren.