Prijs: 7% Cts.
vy ^ fl
JJÜ ^erkhervormiiig herdacht
NAAR
Openb. III: li.
s»6S>»—
TOESPRAAK TOT DE HERVORMDE GEMEENTE TE AMSTERDAM, GEHOUDEN OP ZONDAGMORGEN
31 Oktober 1869,
IN DE OOSTERKERK ALDAAR.
DOOK
J~- L- TZEjNT KATE.
Avereen. D00dSG, gemeentej
1869.



Ps. G8 : 10. Gez. 205: 2. Gez. 264: 1, 2. Gez. 96.



GELEZEN:
Openb. III.
GEZONGEN:
Ps. 68: 10. Gez. 205 : 2. Gez. 264: 1, 2. Gez. 96.



Openb. v. Jon. III: 11.
Zie, ik kom iiaastelijk ; iioud dat gij iiebt, opdat niemand uwe kroon neme.
Een woord des Heeren, den Apostel dien hij liefhad in hart en pen gegeven, voor de Gemeente te Philadelphia 1 Dat PhUadelphia, de Lydische stad, bezat een Christengemeente, die met recht mocht heeten een Gemeente der Liefde te midden eener booze waereld, tegenstelling van die Zustergemeente in Efeze, die hare „eerste liefde verlaten" had.
Heerlijke Broedergemeente! Zij diende den Heer, den heiligen, waarachtigen en machtigen Koning, die de sleutelen heeft tot alle schatten van wijsheid en vrede. Zij bewandelde den weg des heils, klein van kracht, maar getrouw aan Gods woord, en Jezus' naam niet verloochenend. Zij droeg den roem — zelfs de tegenstanders getuigen zijnde — van beminnelijk te zijn en van Jezus bemind, sterk in zwakheid, door dulden heerschend, en gelukkig door de liefde. Zij koesterde de hoop, dat de Heer haar nabij, haar triomf gewis, hare heerlijkheid eeuwig zou zijn, een vaste pilaar in Gods geestelijken tempel. En zoo was die Gemeente dan, naar haren innerlijken aart, wat elke Gemeente moet zijn, een type der ware Christenkerk. Die Christenkerk in 't algemeen, gelijk de Philadelphische Gemeente in 't bijzonder, had vaak hare beproeving en menige „ure der bezoeking." Maar de Heer, die „hare werken weet/' was met haar; en gelijk van al die oude Zeven Gemeenten, als Christen Gemeenten te niet gegaan, alleen die van Philadelphia nog staat „onder de verdwenen volkplantingen en kerken van Klein-Azië, als een ongeknakte zuil op een veld



van ruïnen" ')> zóó bestaat en staat het Christendom nog heden na achttienhonderd jaren, te midden van de versleten en verworpen leerstelsels van de wijsheid dezer waereld.
„Ik zal u bewaren," sprak de Heer; en zoo ooit op die tot op den huidigen dag toe vervulde belofte zijner trouw, het Amen onzer dankbaarheid past, het is wel op eiken, ook op dézen, 81" Oktober. Wij zullen die overtuiging in ons verlevendigen, als wij ons door onzen tekst de Geschiedenis der Hervorming doen herinneren, om in de stem van t Verleden straks ook een les te hooren, voor het Heden althands
niet zonder werkelijkheid.
„Die ooren heeft, die lioore wat de Geest tot de Gemeente
zegt!"
I.
Onze tekst herinnert ons de Geschiedenis der Kerkhervorming:
den strijd, dien zij streed;
de kracht, die haar sterkte;
de kroon, die zij won.
1. „Zie, ik kom haastelijk; houd dat gij hebt, opdat niemand uwe kroon neme!" Dat woord wijst ons op den strijd, dien de Hervorming streed.
Wij denken ons drie eeuwen terug, en vinden het Christendom, door millioenen beleden, waar wij tellen bloeiend, maar hoe waar wij wegen? llijk, tot overladens toe, van vorm, is het arm van gehalte geworden; want in dien vorm is de geest van Jezus' leer vervluchtigd, verstikt. Godsdienst der Waarheid en der Liefde, reine dochter des Hemels! hoe is zij miskend en verminkt. Wat zien wij ter plaatse waar zij alleieerst licht en leven had moeten spreiden? Dwaling, alom, uit Onkunde geboren, die den Bijbel veracht als een „boek vol
1) Gibbon.



distelen en onkruid", het arme volk uit de hand genomen in de boekerijen der kloosters gevangen aan een keten. Verbasterd alom he beginsel der Eeredienst, door de gedrochtelijke Le7 dat, met de Mensch met God, maar God met den Mensch verzoend moet worden: voldoening voor verzoening, waarbij
Ldtn!l "tf1 J t Tnderen m°et 611 ^oorza^heid minder der ■ , ef der rammeD- Gezocht, alom, de redding er niet in het eene offer van Christus aan het kruis
VT elgen.°ff'r fmaakt ^or de gehoorzaamheid des u ' r'Tr,-n da^ellJ'ksche Priesteroffer der Mis, ook werktuigelijk bijgewoond tot verdienste gerekend. Aan liet hoofd dier priesters (wat al menschen tusschen de ziel en haren God!) de Man der zeven heuvelen, zieh stellende in de plaatse van Hem die „de Vader" is, die zegt: „Ik ben heilig en niemand meer." Het woord van Bisschop Eligius
ken de°y<r 1^ ^ herhaald: "Geeft ^dienken den Geestelijken, en gij kunt op den oordeelsdag zeggen-
Pauseliik°H f ^ ^ ^ ü gW" Aan
uselijk Hof - een laaghartig stelsel van ongeloof, schert-
« T, Y"bd ™ cw"u'"en ^
ment ^ des altaars, even als de Heidensche Augurs tijdens Kome s verval. B,j het volk - een zielloos stelsel van werklei igheid, met Mananisme en Heiligenvereering - de oude Mythologie, in de namen gekerstend! - tot verloochend on het werk van den Ee'nigen Middelaar Gods en der Men-
dirHof eSCh;T vVD ^ de °Penbaa^ van
dat Hof en dat Volk, m 't verborgen een enkele monnik
bleek van peinzen en nachtwaken, „worstelend in de ensrte
van zijn cel", of zwoegend op den Pilatustrap in de stad der
Caesars, „beide vragend wat geen van beide te geven hebben" <)
n daar treedt nu op eenmaal die Johan Tetzel te voorschiin
die de onbeschaamdheid der kerk ten top voert. Ziet hem zijn
raam opslaan en de vergeving der zonde verkoopen. Hoort
iem legen, dat de allaten de grootste genadegiften Gods zijn,
1) Da Costa.



dat het roode kruis van den Aflaat evenveel vermag als Jezus kruis; dat de Heer zijn macht aan den Paus heeft overgedragen, en zich met de regeering zijner kerk niet meer bemoeit tot op den JongstenDag. Hoort hem lasteren, dat hij, Tetzel, geen Petrus benijdt, want dat hij door den aflaat meer zondaren zalig maakte dan Petrus door zijn woord, daar de ziel der stervenden, zoodra het geld in de offerkist klonk, uit de helle opvoer ten hemel.... Maar genoeg! Wij weten't, dit was de slotsom: „het evenwicht van Hoofd en Hart, dat levensbeginsel van ons wezen, door den val des menschen gebroken, na verloop van vierduizend jaren op den drempel der nieuwe waereld door de prediking des Geloofs weder hersteld, lag na vijftien eeuwen op nieuw ontbonden onder de volken!"
En daar treedt nu de Hervorming op. Zeker niet plotseling, niet onvoorbereid. Een Waldus en een Wicleff, een Huss en een Savonarola, hadden haar den weg gebaand, tot zij nu, met steeds klaarder bewustheid, in Luther optrad en voorttrad. Nu is 't: u Houd wat gij hebt:" Gods Woord, het eeuwig Evangelie; uw kindschap Gods en den zegen des geloofs. „Laat niemand u berooven: niet van uwe Vrijheid, om u op nieuw onmondig te maken en onder voogdijschap te stellen; niet van de Waaiheid, die alleen vrijmaakt en nu zelf in banden ligt! Dat was de wapenkreet tot den ontzachlijken strijd: strijd tegen Leugen en Huichelarij, tegen Bijgeloof en Waan, tegen Hoogmoed en Mammon, tegen Priesterdwang en Zielenmoord. Strijd, die gevoerd wordt op een keerpunt der waereldgeschiedenis, die beslissen zal over het lot van de grootste macht onder de menschen: de kerk van Jezus, het Christendom-zelf!
2- //Zie, ik kom haastelijk; houd dat gij hebt, opdat niemand uwe kroon neme!" Dat woord wijst ons op de kracht, die in den strijd de Hervorming sterkte.
Wat was die kracht? De ervaring van de waarachtigheid der belofte, ja, van hare dagelijksche vervulling: „Ik kom!" ik kom tot u, ik ben bij u, ik verlaat u niet, noch begeef u.



De nabijheid des Heeren, steeds in zwakheid krachtig, steunde hem in wien de Hervorming haar kampstrijd streed.
Gedenkt den 31 Oktober 1517. Daar staat Luther voor de slotkerk te Wittenberg en slaat aan de hoofddeur met eigen hand zijn vijf-en-negentig stellingen over den aflaat aan, waarvan de eerste luidt: „Geen menseh kan voor zijne zonden aan God genoeg doen of iets bij Hem verdienen: de vergeving der zonden is een geschenk der vrije genade Gods, die men alleen door geloof en bekeering deelachtig kan worden." Door duizenden werden die stellingen gelezen, afgeschreven, met ongeloofelijke snelheid als op den adem der winden verspreid. //'tWas," schrijft Myconius, Luther's tijdgenoot, „ alsof de Engelen waren uitgezonden om den inhoud heinde en verre over de aarde te verkondigen." Binnen veertien dagen hadden zij de verste grenzen van Duitschland bereikt, binnen eene maand waren zij, in de landtaal overgezet, in Vlaanderen, in Italië verspreid, en binnengedrongen in het Vatikaan van den Paus; binnen zes weken waren ze alom bekend in Europa; een jaar later vond een reiziger ze tot in Jeruzalem toe. En die woorden vonden weerklank in duizende harten, bevredigden de behoeften van duizenden, die er door geroepen werden tot de Waarheid, geleid tot den Bijbel, gebracht tot het Leven. Maar die dat woord verwinnen deed, die het den Hervormer in den mond lei, die het in de ziel stortte van die het hoorden, dat was de Heer, de levende Heer, die „kwam" met zijnen zegen, en „haastelijk kwam", de Sterke en Getrouwe.
Gedenkt den 17 April 1521. De Eijksdag te Worms is beschreven. De verstokte monnik is opgedaagd. Even als een Paulus eens, worden hem op weg slechts banden of verdrukkingen voorspeld. Maar hij andwoordt: „ Al staken zij een hemelhoog vuur aan tusschen Wittenberg en Worms, zoo moet ik toch in den naam des Heeren verschijnen en mij in den muil des Ondiers tusschen zijne tanden wagen, en Christus belijden en het Hem overgeven." In de nabijheid van Wittenberg, als de averechtsche vriendschap hem voor het laatste zoekt te weerhouden met het oude: „ Zijt u-zelven genadig,"



(laar is het wederom: „Naar Worms ben ik geroepen, naar W orms moet ik optrekken, en al waren er ook zooveel duivels als pannen op de daken, toch moet ik er heen." Hij gaat er heen, en hij staat er. Welk een vergadering, machtiger dan die waarin een Paulus voor Felix of Festus verscheen! Daar troonde, omgeven van al de teekenen zijner heerlijkheid, de machtige Keizer, naast den Aartshertog Ferdinand zijn broeder. Zes Keurvorsten, vier-en-twintig Hertogen, acht Markgraven, dertig Aartsbisschoppen, Bisschoppen of Prelaten, zeventien Gezanten van de voornaamste hoven en vrije Staten van Europa, d° twee nuntü van den Paus, benevens een groot aantal Prinsen, Graven en Baronnen, vier honderd in getale, zijn rechts en hnksch van den prachtigen troonstoel gezeten. In het voorportaal en voor de vensters verdringt zich een schare van meer dan vijfduizend menschen. En als het nu heet: „Men vraagt u een kort en duidelijk andwoord: wilt gij terugtrekken of niet? daar klinkt het mannelijk en moedig: „Het is den christen niet geoorloofd tegen zijn geweten te spreken." En daarop, de oogen over de vergadering latende gaan, die zijn leven in handen heeft, spreekt hij: „Hier ben ik; ik kan niet anders; God lielpe mij, Amen!" — Welnu, welke was de kracht van dien armen monnik, over wiens onbeteekenend uiterlijk Keizer Karei zich verwonderde? Wie sterkte dezen man, dat hij aldus, onbevreesd, den elektrieken schok geeft aaii zijn tijd; dat hij,' wachter zijner eeuw, zijn volk roept uit den slaap; dat hij * ook op gevaar van op morgen den brandstapel te betreden, voor duizende geslachten, met een mannelijke stem, de blijde boodschap vernieuwt en er geen woord van terug neemt: „De rechtvaardige zal leven door het geloof?" Dat was de Heer, de levende Heer, die kwam met zijnen zegen, die ha astel ijk kwam, de Sterke en Getrouwe!... Neen, edele Erik van Brunswijk! niet de teuge uit uwen zilveren beker, dien vermoeiden kampioen toegezonden, was zijn ware verkwikking: hij had een verkwikking die gij niet weet, maar die gij later ervaren zult, als, naar zijne bede, de Heer Jezus uwer gedenken zal in uw stervensure. Neen, wijze Prederik van Saxen, grootmoedige Philip



van Hessen! niet in de eerste plaats de wenk uwer vriendelijke oogen, te midden van zoo vele gefronste voorhoofden en dreigende blikken, sterkten dezen Pater Martinus; maar de blik van twee oogen, die hij niet zag maar gevoelde: die van zijn Heer en Helper, die ook dézen kruisgezant kon doen getuigen: „ In mijne verandwoording is niemand bij mij geweest, maar de Heer heeft mij bijgestaan en mij bekrachtigd!" ') Verketterd en verbannen en vogelvrij verklaard, gaat hij goedsmoeds zijns weegs met het woord: „Gelijk de Heer het gewild heeft, zoo is het moeten gaan: de naam des Heeren zij geloofd; en Hij staat mij ter zij!" En waar hij nu ook verder de vaan der Hervorming plant, steeds komt die stem tot hem, en tot allen die zich met hem gorden tot het groote werk, tot de gantsche strijdende Kerk: „Ziet, Ik ben met u al de dagen, tot aan de voleinding der waereld!"
3. „Zie, ik kom haastelijk; houd dat gij hebt, opdat niemand uwe kroon neme!" Dat woord, eindelijk, wijst ons op de kroon, die de Hervorming won.
Wat won de Reformatie? Wat heeft zij uitgericht, de grootsche daad, die haar uitzond, en zij triomfeerde? Hoort de stem des verwijts: y Stroomen bloeds, verwoesting op verwoesting, zijn dat „Ik kan niet anders" van Luther gevolgd. De bladen der geschiedenis, na de Hervorming, zijn onuitputtelijk in de verhalen van onverzoenlijke vijandschappen, van onmenschelijke slagen, van den boerenkrijg, vau onzen tachtigjarigen oorlog met Spanje, van den strijd tusschen de Ligue en de Hugenooten in Frankrijk, van den dertigjarigen oorlog in Duitschland. Ja, de Westphaalsche vrede was nog het einde niet. Wel vervuld is het woord: „Ik ben niet gekomen om vrede te brengen maar het zwaard!" 2) Wat zullen wij zeggen? Beklaagt gij u van het onweer, omdat het inslaat in de schaapskooi of een schuur in den aschlegt, terwijl het voor duizenden de lucht doorzuivert, van schadelijke dampen en pesti-
1) II Tim. IV: 10.
2) Beynen.



lentie zwaar? Er zijn dingen , schatten, kroonen, die men niet te duur koopt, ook niet met het edelste bloed. Niet het leven is het hoogste goed; maar het hoogste kwaad is de dwang des gewetens, en des leugens heerschappij. Wat baat het den mensch of hij, niet alleen zijn bloed behoudt en zijn leven, maar zelfs de waereld wint, en hij verliest zijn ziel?
Ziet, deze kroon heeft de Hervorming gewonnen—en is dat klein? — de scheidsmuur verbroken tusschen God en de ziel die Hij tot zich schiep. Geen mysteriën of voorrechten in de Godsdienst voor den Priester boven den leek, maar ook de leek, door den gescheurden voorhang, ingetreden in het Heilige der Heiligen, als een hunner die door den Heer die ons heeft lief gehad, gemaakt zijn tot Koningen en Priesters, Gode en Zijnen Vader '). Voor allen herwonnen, het recht op de Waarheid; want voor allen is eens voor achttien eeuwen hetzelfde volbracht. Het recht op de Vrijheid; want, zooals het eene opschrift luidt op het Luther-monument binnen Worms: „Die Christus recht verstaan, die zullen door geen leering van menschen meer gevangen worden genomen: zij zijn vrij, niet naar den vleesche, maar naar het geweten." Het recht op Gods Woord, Zijn licht op ons pad; Gods Liefde uit de eerste hand, uit Gods hart in rechte lijn uitstralend tot in het onze; op Gods Leven, onovergedragen in menschelijke vaten, maar in frissche stralen opgevangen, naar het woord: „Diewil kome en neme het water des Levens om niet."
Was niet binnen eene eeuw na dien 31 Oktober de zedelijke gedaante van half Europa herschapen, het gelaat van Christus' Gemeente vernieuwd?
En sedert, ziet door de Hervorming de Blijde Boodschap gebracht tot aan de einden der waereld. Den eenen dag is bevolen het aan den andere te melden, den nacht aan den dag, en zoo de menschen zwegen, de steenen zouden haast roepen: „Vrede! vrede dengeen die nabij zijn en dengeen die verre zijn, zegt de Heer, en ik zal ze genezen." Ziet gij het niet,
]) Opeub. I: 5, C.



lioe alles wat tot hiertoe vast en hecht was, los wordt in de gemoederen? Ziet gij het niet, hoe alle leugens wankelen en vallen, zij het ook nog niet om alle door waarheid te worden vervangen, dan ten minste om voor andere leugens plaats te maken, die door andere waarheden worden begeleid, en weldra gevolgd door de volkomen triomf der Eeuwige Waarheid ? Heeft en kent niet onze tijd zijn roeping: het afbreken en opruimen der puinhoopen uit de middeneeuwen, waardoor nog zooveel ongelijks en hobbeligs overbleef in de bewerktuiging van het Nieuwere Leven? Zoo worden alle bergen geslecht, alle laatste hoogten geëffend. Adel daalt; rijkdom slinkt; troonen storten in. Nieuwe schuddingen trillen reeds in den schoot der wacreldzee, al is het op hare oppervlakte nog kalm. De heirweg der Menschheid wordt gebaand voor de laatste en heerlijkste komst van Hem, die door de waereldgeschiedenis heen zijne stem steeds hooren: „Ik kom, ik kom haastelijk!" En ja, Hij was komende en is het tot dezen dag: komende als een bliksem, die van het oosten naar het westen gaat, een dood brengende, of een licht, een zuiverende kracht, een nieuw leven! En liet Christendom middelerwijl, bij velen gehaat en aangevochten, het zit, gelijk eens Luther op zijnen Wartburg: bij zijnen bijbel en zingende zijn psalm: „Een vaste burcht is onze God!"
Voor acht weken deed ik een bedevaart naar dien Wartburg. Ik zat aan zijn voet in de schemering. Daar brak de maan door de drijvende wolken en goot haar bleeken zilverglans over dat eerwaardig slot, dat in stilte zijn acht eeuwen droeg, en waar nu nergens eenig teeken van leven zich vertoonde. En ik dacht: „Is dat nu het beeld van dat Christendom, door zóóvelen voor uitgediend verklaard, een antiquiteit die men bezichtigt maar niet meer bewoont, een ruïne in de schaduw, bij het koude licht van den nacht?" Maar den volgenden morgen vroeg stond ik in de Luther-cel, en daar viel, met verkwikkelijke warmte, de zonneschijn door de ruiten, en bescheen er het beeld van den grooten Hervormer, en hulde daar buiten den burcht als in een krans van stralen. Het was



of die morgenzon profetesse was van een nieuwen dag, die over de Kerk zou opgaan; en ik herhaalde de vraag:
" O, Man der daden!
Wanneer, wannéér Daalt, uit den Wartburg der gebeden,
De held die in uw spoor zal treden,
Der Toekomst Reformator neer?"
II.
1. Der Toekomst Eeformator. Heeft dan de Hervorming niet hare taak volbracht, en is de kroon die zij won, niet de laatste, waarop geen andere meer volgen kan?
Gij weet het tegendeel, want gij leeft midden in den strijd, gij hoort de roepstem die nog altijd, meer dan ooit, weerklinkt: „Houd wat gij hebt, laat u niet berooven!"
Daar zijn roovers rondom u, en het geldt een kroon, de beste: die uwer schoonste hoop, die van uw waarachtig leven!
Elke tijd heeft zijn eigenaardigen strijd, die dan vaak tegelijk aan vele plaatsen losbreekt; want daar is als 't ware een strooming des geestes, en zoowel de hartstochten als de denkbeelden eener eeuw dringen, als door de poriën, tot binnen in het hart harer kinderen. De groote strijd ónzes tijds nu, is die van het Materialisme, zich bewegende als tusschen de beide polen van ongeloof en bijgeloof. Waar Eome de harten onverschillig vindt en de hoofden beneveld, daar wint zij veld. Dus in Engeland, waar aan de eene zijde de koude Negatie der Wetenschap vele leden als afgevroren heeft van het Christendom, en aan de andere zijde Zinnelijkheid en Onkunde bezig zijn het Protestantisme wederom te omhangen met de priesterstool van al de bonte plechtigheden van het Katholicisme. Dus in Duitschland, Luthers vaderland! waar de Jezuiten in de Kijnstreken een akker vonden, volkomen toebereid om het kwade zaad op te nemen, of waar het Indifferentisme van gisteren door het herleefde Formalisme van eergisteren vervangen wordt.



En de kerk van Nederland, en uwe Hervormde Gemeente, gij Hoofdstad van mijn vaderland? Ik heb den grond lief, die om der godsvrucht en der vrijheid wil gedoopt is met het bloed der martelaren; ik bemin de moederkerk, aan wier boezem mijn geest het eerste voedsel, mijn hart de eerste rust genoot; en voor u, Gemeente van Amsterdam! trad ik wel allerlaatst als beschuldiger op. Maar de waarheid moet gesproken, al zou zij ook bijna als een besehuldiging luiden, want het is niet geraden, evenmin als tegen de conseieutie, tegen de ervaring te spreken.
Ook hier, ook bij u, bij de kinderen der Hervorming, een koortsig jagen naar allerlei zingenot, en daarom, steeds nieuwe proefnemingen van de oude kunst der legende : uit steenen goud te maken. En daarbij nu tegelijk, op elk gebied des levens, eeii onophoudelijke schermutseling tusschen de twee oude vijanden in het nieuwe, veelverwige kleed, Ongeloof en Bijgeloof, dit is: de Losbandigheid en de Slavernij. Hier — de slavernij: een angstig terughunkereu naar verouderde tijdvormen, enge kerkers, waaraan de altijd jonge geest zich lang ontworsteld heeft: een miskenning van de eeuwige wet der Geschiedenis zoowel als van des Christendoms eenigen grondslag, die niet is de doode formule, maar het levend feit: „ God was in Christus de waereld met zich-zelven verzoenende", gelijk elk feit een kracht, maar tevens, gelijk geen ander feit in die mate, een kracht van den God der liefde tot liefde '). Ginds —■ de losbandigheid, de Mephistopheles-geest, met of zonder de toga van Faust, in kerk en huisgezin, in school en leven, altijd dezelfde geest „ die steeds ontkent." Die het Gezag ontkent, en de willekeur wordt; het Geloof ontkent, en de twijfel wordt; het Gevoel ontkent, en het ijskoude verstand is; de Geestdrift ontkent, en de onverschilligheid is; de uitspraak der dankbare Bewondering ontkent en de honende, bijtende wankritiek is; de heilige, reine Liefde ontkent, en aldus de onreine, dierlijke drift en de onheilige
1) Zie mijne Eischen des tijds aan het Protestantisme, 1853.



zelfzucht is!... In hoe menig protestantsche woning is het vuur op het huisaltaar der Godsdienst, indien niet uitgegaan, dan slaaprig-smeulend, zieh-zelf verteerend onder de assche. Wisselende aandoeningen en gewaarwordingen voor vaste beginselen; uitwendige betamelijkheid, in plaats van inwendige vernieuwing; ingebeelde vrede des harten, zonder waarachtige verzoening met God. Ik zie — een vermoeiend hinken op twee gedachten, waarbij het nooit tot de ruste van een innerlijk veroverd standpunt komt; een gedurig twisten met Gods geest in de conscientie, waarbij het proces nooit voortgaat en het pleit nooit voldongen wordt; een /, immer-leeren" bij een „ nirnmertot-kennis-komen". Ik zie — overtuiging van het verstand zonder overbuiging van den wil; of hardnekkige betweterij in de theorie, ter wille van de liefst voor de waereld als systematiesch voorgedane praktijken van den meest wuften waereldzin. Ik zie — eigenwijsheid in het hoofd, eigenliefde in het hart, eigengerechtigheid in het leven!
Is deze rede hard? Kunt gij ze niet hooren? Ga ik te ver, en wilt gij ook, dat ik intrekke wat gesproken is? Maar toon dan, Hervormde Gemeente! dat gij het Geloof bewaart en beschermt bij u-zelf en bij anderen; dat gij de Zelfverloochening, als eerste vrucht van het geloof, predikt met woord en voorbeeld; dat er een hervormende kracht van beide uitgaat, in uw eigen huis allereerst, en voorts zoo ver uwe stem kan reiken en uwe gangen kunnen worden gezien? Want weet het wel, de hervorming der Gemeente moet uitgaan van de hervorming van het Huisgezin, en de gehalte van het Huis wordt beslist door het Hart van des huizes leden, van des huizes hoofd allereerst.
Gewis, er zijn vijanden te over, vijanden uwer moeder, kinderen der Reformatie! en daarom uwe vijanden: vijanden uwer ziel en zaligheid; en zoo is er dan een strijd nog altijd, waarbij de roepstem niet overbodig werd, indien gij immers nog iets te verliezen hebt: „Houdt wat gij hebt, laat uwe kroon niet rooven!"



2. Indien gij nog iets te verliezen hebt. Maar dat hebt gij, Gemeente! zoo lang er onder uwe leden nog een beginsel of een overblijfsel van waarachtig Geloofsleven gevonden wordt. Aangaande hen, die dit ten eenemale missen — wat zij hebben, hebben zij niet, en wat zij meenen te hebben kunnen zij niet houden. Maar dit geldt van u allen niet, dit geldt niet van Uwe minderheid. Want bij de minderheid was van ouds het recht: de levende waarheid en het waarachtige leven. Er zijn meer dooden onder de aarde dan levenden op de aarde, en ook op de aarde, in hoogeren zin, meer die sterven dan die leven. Die minderheid is het bewarend zout te midden van het bederf der meerderheid, de kleine zuurdeessem in den grooten meelklomp der waereld. En wij, uwe Voorgangers, kennen haar. Wij weten het, God dank! en het bemoedigt ons bij allen, vaak schijnbaar onvruchtbaren arbeid, ook in uwen schoot, Hervormde Gemeente van Amsterdam! is nog altijd een schat van Geloof en Liefde verborgen. Wij doen die ontdekking juist niet altijd bij vele edelen en grooten en machtigen; wel menigmaal daar, waar alle andere schatten vergeefs zouden worden gezocht. Er zijn kelders en zolder-kamerkens in deze groote stad, noode door een zonnestraal bezocht, waar een liefelijk licht van vrede en lijdzaamheid schijnt: onbekende kluizen, maar waarvan wijk en nummer in Diens gedenkboek blinken, die „ in de straat genaamd de Hechte" een Saulus bidden zag. Maar rijk of arm, waar zij dit beide zijn als armen van geest en verkorenen om rijk te zijn in God, tot hen, als tot de vertegenwoordigers van het ware Christendom der Hervorming, tot hen komt de bede: ,/Houdt wat gij hebt!" en de kracht der belofte, die tot alles sterkt: „Ziet ik kom haastelijk, ik ben komende, ik ben met u!"
De Heer komt, en Hij is er, gij die Hem wacht! om u te doen behouden wat gij hebt. Wat gij niet houdt, dat hadt gij ook niet: dat was leengoed, voor een tijd, geen tot blijven bestemde bezitting. Bekommert u daarover niet, dat rijker en rijper ervaring u veel ontneemt wat u in den aanvang van uw Christenleven nuttig was, onontbeerlijk scheen, ook waarlijk



toen en zóó, in (1e ontwikkelings-geschiedenis van uwen uitwendigen menscli noodzakelijk was, onmisbare schakel der groote keten. Betreurt het niet, dat de bloesem afvalt als de vrucht is gezet, maar zorgt voor de vrucht. Betreurt, nu gij een man geworden zijt, de kinderschoenen niet, waarin gij loopen leerdet, maar die u nu zouden knellen en uwen voortgang belemmeren. Wat tot blijven bestemd was van de ure des wordens af aan, het immer-noodige en eeuwig-duurzame, het waarachtig goddelijke in den mensch, houdt dat! Dat is — uw Geloof, dat geloof, waarvan Luther sprak, en het nageslacht heeft het woord op zijn monument gegriffeld: „Het geloof is niets anders dan het rechte, waarachtige leven in God-zelf." Dat is •— uwe Liefde: liefde uit een rein hart en een goed geweten, waardoor de meeste zich den minste acht en het voorbeeld des Meesters volgt, die kwam om te dienen en zijn leven boven allen waarlijk te genieten, door het voor allen waarlijk te geven. Dat is — het heilig Vertrouwen op de eeuwige liefde des Vaders, dat kracht geeft om te leven en moed om te sterven. Dat is — het Geduld der heiligen, waardoor gij rust hebt onder arbeid, berusting onder teleurstelling, daadkracht onder bidden, en gebed om eiken zegen over ieder goed werk. Dat is — met één woord — om, als de gemeente van Philadelphia, Gods woord te bewaren en Jezus' naam niet te verloochenen in woord noch wandel, en getrouw te zijn in het kleine en in het groote, om den wille der getrouwheid van Hem, die u „liefheeft." Hij zal komen — vaak bij stormen en in den nacht; maar Hij stilt de stormen en Hij blijft uw licht. Hij zal komen — ook in beproevingen, want de nood der tijden klimt; maar bij Hem zijn uitkomsten in leven en dood. Hij zal komen — met de wan in de hand om te ziften, maar ook met de kroon, de blijde oogstkrans, om het koren der garven, dat niet doorviel, te verheerlijken. Hij komt in zijn kracht, Hij komt haastelijk.
3. Met de kroon. Ik noemde haar een oogstkrans, maar dat is niet juist. Er is een kroon, die reeds vóór de vol-



einding beide arbeid en arbeider kroont. De Hervorming heeft de hare, en ieder waarachtig kind der Hervorming de zijne. Dat is de kroon der gerechtigheid, d. i. der welbehaaglijkheid voor God, omdat men geloovig streed voor het recht, het hoogste: dat der Waarheid, die uit God is omdat Hij de God der waarheid is. Die kroon wordt als zoodanig door de waereld niet gezien, maar voor die haar dragen, blijft haar geur niet verborgen, die het hart versterkt door het gevoel van Gods genade. Wat de waereld van haar ziet, dat zijn hare doornen, want zij is hier slechts zichtbaar als een kroon der lijdzaamheid. Zoo is zij gezien op het gezegend hoofd van den Grooten Hervormer, zich buigend aan het kruis met een „'t Is volbracht." Zoo werd zij gedragen door Zijne Jongeren, die het Hem napredikten, ook in pijn en banden en in veel gebeds: „Wordt hervormd door de vernieuwing uwes gemoeds." Zoo droeg haar Luther bij al zijn werk, tot hij inging tot zijne ruste. En zoo moet gij haar dragen, broeders van des Yaders Zoon, Gods kinderen en dus medeerfgenamen, hier van het kruis en ginds van de heerlijkheid! Want die kroon ondergaat een verwonderlijke verandering, die begint op het sterfbed. Daar vallen de doornen af. En dan — rondom het vredig gelaat, waar nu de rimpels zijn geglad en waar de ontboeide ziel een naglans van hare zaligheid achterliet, blinkt zij al vast als de kroon der heerlijkheid, de onverwelkelijke en onverderfelijke, die de Heer beloofd heeft aan die Hem op hunne beurt liefhebben.
In die hope, Broeders! zetten wij het werk der Hervorming voort, in de kracht en het oog op de kroon van Hem die gezegd heeft: „Ziet, ik maak alle dingen nieuw." Dan mogen de aardsche bedehuizen en kerkgenootschappen vervallen en vallen, de Geest des gebeds blijft wonen in de Gemeente, en de ware Kerk, onzichtbaar en toch merkbaar in haar werk, dat een voortgaande reformatie is, blijft en gaat het volmaakte te gemoet. Hare kinderen aijn hare pilaren. „Die overwint," zegt de Heer, „ik zal hem maken tot een pilaar in den tempel zijns Gods, en hij zal niet meer daar uit gaan, en ik zal op hem schrijven den naam mijns Gods."
Amen, Heer! kom haastelijk.
AMEN.



Door den Uitgever dezes wordt met succes gedebiteerd:
STEMMEN DES VREDES.
TWAALF NIEUWE LEERREDENEN
VAN
J. J. Ij. TEN KATE
TWEEDE DRUK. — VOLKSUITGAVE.
Prijs: ƒ 1.—; Gebonden ƒ 1.25.