D1SSERTATI0 PATHOLOGICO-MEDICA
d e
ABSCESSIBUS HEPATIS,
Q U A M ,
FAVENTE SÜMMO NUMINE,
EX AUCTORITATE RECTORIS MAC1UFICI ,
% k n i
JÜR. ÜTR. DOCT. ET Pltor. ORD.
NEC 505
AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ,
E T
NÜBILISSMAE FACULTATIS MEDICAE DECRETO ,
©trabti 2Joi:tov&tuei,
SCMMISQUE IS MEDICINA HONOKIBÜS AC PRIVILEGIIS , «J3 A cntletnia R/tetto - Ttutje ft in r;,
RITE ET LECITIHE COffSEQtJENDIS ,
PUBLICO AC SOLEMNI EXAMINI SUBMITTIT IiEOPOIiDU§ LEHIHMSf,
niLDESHEIMENSIS.
die XXII M. MARTII A. MDCCCXLI, hora XII—I.
AMSTELODAMI,
APUD J. D. SIJBRANDI.
MDCCCXLI.







IIA.S STUDIORUM PRIMITIAS ,
utut exiguae quidei» lruïis, wetl ofttimne volwitnds pleiiissimas,
OMNI , QUA DECHT, PIBTATE.
Vonaecvut
AUCTOR.



Cave si forte rem explicare aveas, ne ponas quidquam cum obaervationibus non consentiens.
Mob.ga.gni de sed, et caus. morb. Lib. IV. Ep. 51. art. 22,



P R A E F A T I O.
Mulla certe in medicina reperiuntur, quae priusquam et fidein habeant et vero mereantur iterurn iterumque et saepissime visa et observata sint oportet, ut ex datis cognitisque inter sese comparatis novae demttm emergant, atqne antea nondum cognitae veritates. Quantumvis igitur celebrentur encomiis, qui reperiundis novis insudando regiones quasi detecturi sint incognitas, non tarnen in inutili labore eos versatos existimem, qui parta tueri cupientes, illorum quae prisca aetas tulit notiones examinent, contrahant, dilatent, aut antiqua novis rationum momentis suffulciant, ut plus frugis ferant. Uaec et id generis alia in mentem veniebant, quum studiis in illustri Athenaeo Amttelodamensi post elapsum quinquennium valedicturo, specimen mihi quoddam medici argumenti ex lege academica conscribenduvi esset, quo gradum Doctoratns in Medicina capesserem. Arrisit mihi maxime prae aliis scientiae partibus Dleurophi/siologia, quo ex fonte , suadente etiam Promotore aestumat. cl. Schrödbr van der Kolk materiem eligere jam dudum mihi proposui ; sedproh dolor ! confiteri debeo, quod jam in initio suscepti laboris perspexerim, tenues meas ingenii et doctrinae vires tali materiac pro dignitate elaborandae minime pares esse. A coepto igitur destiti aliudque ex amplissimo Medicinae campo eligere voactus argumentum, imploraviauxilium cl. Suringar, praeceptoris aestumotissiini, qui mihi auctor fuit, ut quae de abicessibus hepatis tradiderunt observatores breviter et concinno



narrarem atquc corollariis illustrarem. Itaque mox manutn operi admovi, diligenterque lustravi praecipua Medicinae practicae, cum veteris, tum recentioris monumenta. I'raelerea tam felici esse mihi contigit , ut dudum cognitis novas quasdam morborum historias addere potuerim , auspice praeceptore aest. in Nosocomio nostro factas , iibi tam opima aegrotantium seges quotannis miseriarum quaerit solamen , ut opportuna quodcunque morborum genus observandi occasiotie fruantur, qui quotidie huic pauperum conrentui interesse vel int. Quum in Medicitia rationis fundamenta ex experientiae emolumentis repetenda sint, obseroata propterea de abscessibus hepatis , eorum interpretationi praecedere debere arbitratus smn. Itaque prima dissertationis pars complectitur, eo ordine, ut in primo capite de idiopathicis s. primariis , in secundo de secundariis s. sijmpathicis retulerim,ipsa hu jus morbi exempla. Pars altera in V cap. divisa, corollaria de hujus morbi Natie ra et Pathogenesi, Aetiologia, Sijmptomatibus et Diagnosi, Exitu et Medicatione continet, quantum pro ine is viribus fieri potuit, Anatome et Physiologia suffulta. Qui enim utriusque disciplinae luce atquc beneficio non fruitur, morbis tarnen gravioribns curandis sese accingit, tanquam Nauclerus oculis et mente captus, citra clavum et nauticam acum, procellosum in aequor sese committit, naufragium tandem misere facturus. Jlaec pauca de argumento ejusque dispositione dicta sunto , si forte quos invenerit mea scriptiuncula lectores, qui intelligant velim , me juvenem scripsisse, qui Aesculapii adytum vix ingressus est. Ne in legendo judices sint rigidiores , si quaedam ab exacta methodo aliena et perversa, cogitationum levitate in animum calamumque venerint vagabundum. In juvenili conaminc laiidatida est voluntas, etiamsi vires deficiant.
Jamque huic praefationi fmem imponere possem, nisi jucundissimim restaret officium vobis , quos in Athenaeo illustri tam in propaedenticis, quam in medicis disciplinis habuipraeceptores carissimos van Lennef, Roorda, Swabt,



DE VrIESE , VnoLIK, van der BrEGGEN, SlTRlNGAR et ïilanusgratias, quantos animo concipere possum et agere et habere. Ab eo cnim inde tempo fe , quo tos docenten audire mihi contigit, optimos vos utique atque benevolentissimos expertus sum. Vos rudem animum utilissimis notionibus atque praeceptis imbuistis, vestraqne me fructum esse disciplina tanto replet animum gaudio, ut cum eo una hu jus diei laetitia comparari queat, quo publice proclamare licet, quid vobis debeam.
Praesertim pie mihi semper colendi eritis vos Medicinae Antistites , inter quos primo totum me tibi obstrictum sentio aestumat. W. Vrome , qui in Physiologicis et Anatomicis studiis monitor diligens et assiduus atque fidelis mihi cxstitisti patronus. Ex tui ingenii et bibliothecae thesauro ■uberrimos percipere fructus mihi contigit, eaque erga me humanitate perpetuo uti solitus es, ut quam magister amictis mihi potius, sed doctior, sed prudentior visus sis. Pro tot tantisqne in me collatis beneficiis, quid debeam, verbis exprimere, mortalium sermo haud par est. Utinam quoque in posteruvi, etsi vinculum quod praeceptorem et discipulum jungit dissolvatur, eandem qua huc usque gavisus sum, benevolentiam mihi concedere velis, nee unquam denegare tuum patrocinium tuamque amicitiam, enixe precor. Tuo etiam favore me nunquam indignum censuisti cl. van der Breggen, quin dissertationem mihi elaboranti et mirabiletn ex ampla praxi morbi casum observandi occasionem praebuisti, et humanissima lïbrorum necessariorum suppeditatione projuisti, quae omnia me dulci obstringunt obligatione. Nunquam autem tibi satis devinctus esse possum cl. Suringar pro tua doctrina et consiliis optimis, nee non auxilio perpetuo , quod in hoe elaborando specimine utilissimum mihi fuisse gratns recordor. Praxin medicam docendo, tanquam temporis filiam , deelarasti mihi, quonam pretio habenda sit fidelis experientia rationis luce illustrata, et per gressus modo festinantes, modo lentos atqueprudentes succurrendam esse Naturae , si quid alieni tnrbaverit rotas ma-



chinae humanae. Utinam tna vestigia premere liceret, sapientissime natiirae minister, felix mihi esset vita et fansta. Si qnid in Chirurtjia et arte Obstetritia profecerim id plane tibi Me debere sentio cl. Tilanus , quetn in utraqne gravissima Medicinae parte, quae manu praesertim medetur, benevolum semper cognovi ar fis magistrum. Tutim quoque mihi mmquam defuit auxilium , tuoque demum favore factum est, ut jam Lucinae artem in Tocodochio nostro exercere queam, quae et alia plura beneficia ita me conscium premunt, ut v ere ar an nnquam meritas tibi habere possim gratias. Sancte tibi polliceor me omni studio, semper id acturum, ne tuorum in me meritorum iinqnam quis oblitum me videat, neque tuis praeceptis indigntis vide ar. Yohis aiitem cunctis omnia, quae hominibus tribui possuni hona, ]) O. M. munifice largiatur, ut hicse fruamini muitos per annos et vos el vestri, qui vobis sunt carissimi_ Non etiam mihi praetereundi estis silentio vos, in academia Rheno-Trajectina Medicinae Triumviri. Tibi praesertim cl. ScimÖDER van der Koi.k , quem in ntroque examinc promotorem habuisse me gaudeo, nunquam satis grati ac memoris animi mei symbolum consignare possum, pro hac plus quam singulari erga me alius scholae discipulum benerolentia, tantisque erga me meritis, quorum dum spiritus hos reget artus , mecum vivet msmoria sempiterna. Vobis denique vin doctissimi, Chirurgi dexterrimi, artisque Obstetritiae fautores, quorum selecta librorum supellex tanta mihi praebuit commoda, hic gratum animum publice declaro, meque in f uturum etiam vobis de amicitiacommendatnm habeo. Tandem commilitones optatissimi, quorum haud paitcos integerrimae amicitiae vinculo mihi conjunctos habui, vobis valedicturus intime sentio, quantopere mihi grata illa sodalitatis consuetudo valuerit. Fugit jucundissima vitae particula, fugitque dulcis, nunquam in hoe terrarum orbe sic reditura. Valeatis amici, meique immemores ne sitis , sed quae nos studiosos junxit amicitia eadem nos jungere pergat.



PA R S I.
selectas coivtinens 03servati0nes abscessuum x!f iiei'ate orservatorum.
CA PUT ï.
Casus abscessuum hcpatis , quos idiopathicos seu primarios vocar.t»
Cas. I. Christina van Leven , 29 agens aetalis annum , anciHa coquinaria , Nosocomium intravitl Amstelodamense die 18 m. Junii an. 1839 ibique die 29 ejusdem mensis fatum obiit supremum. Quo tempore Nosocomium adiit puella, per 8 fere dies acutissimo morbo jam laboraverat, et per omne id tempus curae commissa Medici, fama et nomine satis clari, Emeticis et Purgantibus fortioribus erat usa. Jam praesentern morbi conditionein liaec potissimum notarunt symptomata: Febris assidua bis aut ter quovis nychthemero statuin, acerbiorem adepta, praeeuntibus horroribus vagis et iatenso frigore, post noctem plerumque terminata , aut initior facta sudoribus copiosis, viscidis , singulari modo foetentibus. Facies quodammodo collapsa , sed si-
1



mul rubore sufl'usa est, cutis in toto corpore tuin et sclerotica oculi Havo coloro tinctae sunt; hypochondrium ilextrum tuniidum, ad profundiorem pressionem graviter doluit; alvus copiosa et liquida, quae vomitum nunc demum cessantem excepit, cum lingua praerubra conjuncta. Morbum habendum esse pro exitu liepatitidis acutae, a medico festinante neglectae, tam ex symptomatum natura, quam ex morbi anamnesi opinati sumus , quum quippe adstantes et familiares narrarent, puellam liane optima antesanitate esse gavisani, neque alia morbi initio adfuisse symptomata praeter anxietatem , oppressionis sensum in bypochondrio et febrem assiduam, nullas facientem inducias. Iteratis vicibus liirudines copiosae loco dolenti appositae sunt;attainen neque lioc praesidio , neque demulcentibus remediis morbus levari potuit. Secundo jam post introitum die aplitliae cojfiosae linguam et palatum obsidebant et faeces liquidae citra voluntatem exeernebantur. Ultimis, quos vixit diebus nullus rediit vomitus; nunquam
adfuit singultus.
Facta sectione cadaveris omnia organa perfecte inte<rra videbantur excepto liepate: hoe quij>pe \iscus in molem expansum majorein coj)iosos abscessus exliibuit per totain fere hepatis compagem dispersos, alios profundius, alios in externa superficie positos, inoneti magnitudinem , quod 3 florena valet, referentes. Abscessus in parte externa collocati album colorein referunt, ita quidem, ut medici aliquot adstantes et praegressum morbum ignorantes conjecturam faciant de praesente fungo medullari; dissecti autem copiosam materiem pur uien tam adeo foetentem , ut vix ferre possis, effundunt, pro parte crassam, lactis cremori similem, pro maxima



autem parte tenacem et ichorosam. Pci' utrumque hepatis lobum abscessus isti aequabiliter fere dispersi erant, ita ut manifestum es,set non partialem adfuisse phlogosin, sed omnem fere hujus visceris compagem acuta inflammatione fuisse occupatain. Mucosa intestinaJis nusquam insolitam refert rubedinem , ita ut hoe sensu eventus non responderit opinioni.
Cas. II. Teunis Veb.norin Gelria natus, 35 aetatisannuin agens, nauta ex Indiis in patriam redux , in medio fere itinere acutis corripitur doloribus in latere dextro, febrem , anorexiam , agrypniamet virium prostrationem excitantibus. Nihilominus infelix aeger a navis mercatoriae gubernatore omnem morbum, ut plerumque medicinae ignari solent, pigritiam et segnitiem salutante, ad duros labores perficiendos coactus est, quibus negatis alimenta subinde per 2 dies aegrotanti viro subtrahuntur. Post magnain miseriam per integrum mensem hoe modo perpessam , die primo m. Februarii 1840 in Nosocomio urbano auxilium quaesivit hic aeger, habitum procerum, graeilem , macilentum prae se ferens. Assidua febrieula cum pulsu admodum debili, color in toto corpore fusco , quam ilavo similior, qui nee morbi solius sed et aestuantis Indiae solis vestigia secumtulit, oculorum , quod album esse debet aurea , flavedine tinctum , cutis sieca et arida, quasi subjacentibus careret musculis, hypochondrium dextrum notabilem in inodum tumefactum, cujus percussionem prae dolore ferre non potuit aeger, respiratio naturalis, alvus plerumque dura et adstricta. Ecce signa quae tristem totius morbi iinaginem composuerunt, quem veterum loquendi more Phthisin hepatieam vocare non dubitavimus. Praeseriptum est Dec. Graminis c.
1 *



Manna. Ilirudines 12 iinpositae sunt loco dolenti. Post repetitas sanguinis detractiones topicas dolores quidem le-vati animadvertuntur , at febris una cum symptomatibus caeleris, quibus anorexia, dyspepsia cum alvo morosa , dura atque grisea accedunt in dies major evasit. Praescripta est sequens Mixtura R. Elect. Lenit. Extr. Tarax. Syr. c. aur. aa. unc. p Aq. Hord. unc. VII. Diebus aliquot elapsis ciborum appetitus adauctus est , atque dolores hiTudinibns per vices appositis paulatim mitigati sunt, sed \agi borrores cum sensu frigoris juncti, qui subinde teinpore insolito veniunt deceduntque, sudores matutini , copiosi, urina jumentacea terrorem jam nobis inferre coeperunt. Nunc a levissimo slimulo abstinendum esse opinati , ml praeter oleum Ricini, ad alvurn pro necessitate sollicitandam , atque hirudines ad dolores, ubi gravius urgebant subinde mitigandos administratum est. Percussione et auscultatione tubi acustici auiilio a praeceptore aestumatissimo cl. Suringar instituta, saepiusque a me repetita nunquam cavernae in hepate baerentis indicia detegi potuerunt, licet abscessum praegrandem adesse perperam suspicati simus. Ultimis (|Uos vixit diebus aeger urinain servare non potuit, ita ut de liac non amplius quid constiterit. Symptomata ieterica per totum morbi decursum nullo modo inutala sunt, nunquam autem adfuerunt vel vomitus, vel singultus, \el dyspnoea pleuritica: die 9 m. Martii aeger ex bujus vitae miseriis exiit.
Secto cadavere , cor et pulmones ab omni parte rite valebant : lobus dexter hepatis in molem insignem excreverat, et diapliragma ab omni parte secum coalitum altius quam ]>ar est in pectoris cavum protruderat. Explorantibus digitis nunc facillime sentiri potuit, totum



hunc lobum cï uno magno constare abscessu, quo aperto adeo inagna eiiit puris sanguinolenti copia , ut pondus referret libraruin 6. Ultra lineam medianam Iiepatis abscessus non eitensus erat. Superficies interna abscessus aparte superiore, ubi c. diaphragmate coaluerat, pure crasso et crassis filamentis fibrosis tecta erat.'a parte au tem postrema et infima , abscessus einollitionis gangraenosae speciem referebat. Yesicula i'ellea nullius bilis vestigia continebat, extrinsecus sana erat, licet non nisi tenuissiina inembrana ab ipso abscessu scparata esset, sed iutus tam profundum et aequabilem rubörem babebat cum vasculis minimis distinctis el cryptis tumentibus, ut summus inilamma tionis gradus adesse videretur. Lobus sinister hepatis, lien, renes et intestiria rite valebatit.
Cas. 111. JosEPiius Sliitke ex Hassia oriundus , per aliquot annos in Hollandia versatus, multosque per oinne id tempus morbos perpessus, praesertirn febres intermittentes, Nosocomiuin Amstelodameiise intravitdie 28 m. Julii an : 1840. Aeger tricesimum quintumagit aetatis anntun, satis robusto corporis liabitu praeditus est, excepto tarnen singulari cutis squalore, vix rej>etendo a f'abri ferrarii laboribus, quos perlïcere solet. Queritur aeger de insigni dedolatione et anorexia, de praemagna bibendi necessitate , de frigore et calore alternis, de agrypnia per aliquot jam dies praesente. Febrem, quam pulsuum frequentia et universalia sjmptomata indicant, allernis diebus , praegresso frigore diuturno, maxime intendi asserit aeger, hujusque rei veritatem die sequenti confirmatam vidimus. ltaque iebrem liemitx'itaeain adesse suspicati sumus, Lausa quaerenda videbatur in vita laesa intestinorum



conjuncta cum wtiato sanguiücationis negotio, Praeter anorexiam eniui et colorem corporis cacliecticum aderant lingua mucosa et pallida , oppressionis, sensus in liypochondrio dextro et sinistro, alvus tarda et irregularis , dyspepsiae symptomata a lc\issimis cibis et potulentis eicitata. Post paucos dies, sub usu extracti Taraxaci similiumque remedioruni peractos, morbi forma multum mutata est. Non alternis, sed singulis jam diebus manifesta notatur febris accessio, cuin intenso frigore conjuncta. Pravam hujus febris naturam metuent.es, eamque ex interinittentium familia esse opinati, in suJphate chinines periclitantis aegri saiutem quaesivimus. Attamen eventus spein nostram lefellit. Post grana 12 tempore remissiónis administrata, gravissim'is ortus est parosysmus , insigni sanguinis ad caput congestione, ingrato universi corporis ardore, jactatione perpetua , lingua maxime arida , aliisque symptomatibus pravis stipatus, et post 24 horas in respirationem stertoi'osam terminatus. Mortuus est aeger die 12 m. Augusti.
Sectio cadaveris sequentia exhibuit. Aperto abdominis cavo abscessus convexain hepatis superficiem et quidem dextri lobi externum parenchyma obsidens cernebatur , qui nucis avellanae magnitudinem bis circiter sujierabat et facta incisione initio paruin seri, turn autem puris albidi caseosi , tenacis, floccis abundantis largam copiam ellundebat. Parietes hujus abscessus membrana puogenetica pseudomucosae indolis obvestiti fuerunt, facile a reliquo parenchymate circumjacente , ([uod si profundum ruborem exceperis vix a norma recessit, separanda. Sinistri lobi eadem facies secanti cultro insolitain primo emollitionem obtulit, at(jue aperta utique icho-



re disseniinata foetidissimo ia gangraenam et putrilaginem maxima pro parte conversa reperiebatur ; concava ctiam hujus lobi pars hujus colluviei particeps fuit, potissimuai ubi vesiculae felleae vicina , dum pseudomembranarum quoque vestigia liic inde conspicua erant. Accuratius etiain hepar mibi investigaati obvium venit foramen in ductu cystico , per quod exiliebant foetentis saniei guttulae. Hanc viam sequentibus specilii auxilio alia adhnc vomica mox in conspectnm venit, nueis moschatae cavuin fere aequans , quae cum priori per fistulas liabuit comniunionem. Effluxit cx ea purulenta materies per dactum hepaticum in cysticum , penitus fere ichore repletum , turgido etiam choledocho in duodenum pus stillante. Vesicula fellea nil puris continebat. Reliqua etiam , quae in abdominesita suntorgana nil alieni vitiosique ediderunt praeter lienem , qui praegrandis volumine physconia correptus fuit. Inter thoracis viscera non nisi cor molle, vacuum et exsangue memorari meretur.
Gas. IV. William Solex ante aunos 39 in insula St. Salvador prognatus , caclieeticam constitutionem prae se ferens die 20 m. Julii 1840 in Nosocomium Amstelodamense deportatus est. Nautao inunere apud Batavos jam diu fnnctus ultima vice ex India orientali in patriain redux, initio itineris jam male se habere coeperat, dextri sc. liypochondrii , ubi boe ventriculi regionem respicit, pectoris, bumerique in eodem latere dolores subinde gravantes perpessus, quibus tarnen vilipensis solitos labores nihilominus obire porrexit. Et hanc ob causam, et ob curam penitus neglectam omnia podetentim aucta erant, superaddita febre cum tussi ac appetitu prostrato, quainvis incommoda per intervalla



longora aut breviora tantum manifestarentur. Quurn tristis ac cogitabundus depresso animo in Nosocomium veniebat, lassitudinem et dedolationem universalem , molestumque sensum in epigastrio et thorace cum oppressione et tussi frequenti vagoque subinde artuum dolore, appetituin dejecturn conquestus est; pulsus mollis et frequens, aueto corporis calore praesentem .febrem denotavit; lingua humida , leviterque albescens a sordibus fuit aliena; alvus naturalis. Flavus faciei color, babitu cacheetico stipatus dubium quodammodo reliquit, utrum perfuso ietero, an flagrantium radiorum solis in India efl'ectui tribuendus sit, oculis pulchre albicantibus , at reliquo corpore leviter flavescente. Sub medicamentoruin dernulcentium usu , initio quidem haec symptomata immutata fere perstabant, febrisque mane remissione manifesta notabilis , \esperi insurgere yidebatur, sed insequentibus diebus in melius rnutabantur. Respiratio quippe mos extra tussiendi tempora facilis, et ab omni dolore immunis est, raroque flava , viscida, tussi longe mitiori exscreantur, artumn dolores miteseunt, iinminuto febris vigore , manentibus tarnen aegritudinis sensu , apathia , appetitu prostrato et pulsu molli. Ilac conditione ad diem ö Julii versatus Nosocomium relinquere quaesivit aegrotus, quanquam in integrum nondum restitulus; rediit jam die 11 omnibus iterum in pejus mulatis. Jam enim febris et dolores in epigastrio dextro ad costas spurias , anxietate et angustia circa praecordia intermixti insigniter aucti sunt alvusque, quam interea copiosam semper et liquidissimam deposuerat, cibis more solito \ix assumtis, totius corporis marcorem et virium imbecillitatem longe majorem induxerat, quemadmodum facies cuin pallo-



re flavescens, extrema frigida, pulsus celer, frequens et tam mollis, ut digitum prementem fugeret denotarunt, Ab eo etiam tempore lussi maxime nocturna, fere assidua vexari et ingentem spulorum paene purulentorum copiam , admixto cruore educere coepit. Pcrcussus thorax adductis ad se mutuo et in rectum protensis digitorum apicibus sonum ubique naturalem edidit, neque achnoto tubo acustico quid audiri potuit, quod ■vomicarum in pulmonibus praesentiam declaraverit, etiamsi aegrotantis conditio nobis de Phthisi pulmonali fere persuasisset; praeter respirationem sonorain cum cordis ictu valde extenso , ronchumque leviter triturantem , qui Bronchitidis indicium fuit, nihil alieni perceptuin est. Vesicatorium thoraci imponitur et non nisi blanda remedia nutrientia exhibentur. Interjectis quibusdam diebus diarrhoea quidem cessavit, at tnssis vehementia cum sputis cruentis arga copia quotidie ejectis, quasi Bronchitis haemorrhagica cum vasorum atonia adesset, magis urgere incepit, quam ab causam respectu habito ad corporis cacliexiam die 31 m. Julii .Tulapia acidula praescripta sunt: aq. Laurocerasi paulo post superaddita , ut importuna tussis moderetur. Suspicabar quidem tuin temporis hepatis abscessum, qui perförato diaphragmate in pectoris cavum atque pulmones viam sibi parasset, quanquam symptomata rem non satis illustrare inihi videbantur. De doloribus eniin iu epigastrio non certe constitit, utrum ad jiulinoneni , an ad hepar magis restringendi sint, aegro semper pectoris dolores in latere dextro subinspiratione ac tussi multo vehementiores accusante, dum in hypochondrio destro sub costis spuriis atque in cordis scrobiculo modica manus com|>ressio absque doloribus ferri non po-



tuit , absente tarnen oinni tumore et fluctuatione, nc stetboscopio quidem percipienda. Administrato gummi catechu c. pulvere g. arab.per dies G continuato, sputa imminui coeperunt, mitescente etiam curn tussi dolorum vebementia , ncc desiit autem febris continua reinittens , cum siti magna magnoque corporis aestu , lingua sicca, pulsu molliet vacuo, agrypnia, viribus languentibus procedens. Roborandi scopo dein Extracta amaro aroinatiea , salina, Hellenii, Taraiaci , Saponariae propinata suut, donec tussis cum satellitibus mos recrudcscens, nil nisi demulcentium usum permiserit. Luctuosa bac, qua detentus erat aeger conditione die 19 Septembr. Nosocomio exire postulabat, ut instructa nave m Itispaniam proficisceretur , nullis precibus retinendus. Non multopost tarnen elapsa septimana auxilium iterum imploravit, caducam suain macbinam macie confectam fere exsanguem secum trahens. Faciei ac labiorum pallor, extremorum frigus, pulsus vix digitis percipiendus, tussis continua molestissima cum sputatione larga puris atque cruoris instantem corporis ruinain nunc vaticinantur. Sub usu dec. sem. lini dyspnoea et anxietas augentur , et vehementissirni dolores pungentes dextri lateris costas infimas ac dextrum bypocbondrium adeo occupant, ut levissima compressione ejulatus edantur. Frustra hirudines, cucurbitae cruentae et cataplasmata anodyna ex farina lini et lierb. Hyosciami dolenti loco imponuntur, non mitescit eorum cruciatus. Accedunt mox quoque diarrhoea nullis ar tis praesidiis compescenda et sudores colliquativi , febris horripilationibus insurgere incipit, ac miser aegrotans ultra demum suam sortein sapiens, tranquille febre hectica maceratus die 9 m. Octobr. obiit• Instituta cadaveris sectione, hepar prae-



grande atque 3 pollices et amplius infra costarum limbum cxtensum reperiebatur, externa ejus superfïcies naturalis Jicet coloris, paululum inturnuerat. Incisione profunde satis in einollito contextu forte facta, larga puris copia exibat, quapropter rem accuratius indagando, in concava liepatis facie abscessns enorinis absconditus in adspectuin mox veniebat. Dexter quippe lobos penitus evanuerat in purulentain paludem conversus, quae 8 circiter libras puris albo llavescentis , caseosi , sanguineis striis tincti coritinebat. Coercita fait liaec colluvies meinbrana puogenetica dura, librosa, totam cavernam intus obvestiente, quippe quae sursurn cum emollito hepatis parencliymate coaluit, deorsutn autem cum tunica hepatis peritoniali juncta, sola fuit superstes , reliquo parencliymate ibi depasto. Sinister hepatis lobus norinalis et integer nulla inflammationis signa exhibuit. Vesicula fellea cum colo trans verso cohaesit, et bilefusca absque puris vestigio referta, nullam communicationem cum apostemate aluit, iieque obstaculum bilis effluxum in intestinum duodenum prohibuit, ductibus valde patulis. Concretum erat arcte cum diaphragmate hepar et divisis cultro a se invicein connatis, in media a tendineo centro parte dextra perforatio deprehendebatur, qua digitus in pectoris cavum dextri lateris facile penetrare poterat: per illud quoque loramen puri via patula facta erat, dextrum thoracis cavum replenti. Ibidem scilicet purulentae materiae contactu, 5a, Ga, 7aqne costa juxta vertebrarum articulos erosa atque carie correpta inveniebatur. Infimus dextri pulmonis lobus in imo duntaiat loco cum septo transverso coalitus erat, quae cohaesio a diaphragmatis perforatione parumper remota erat;



utriusque pultnonis parenchyma sanuiri reperiebatur , attaincn mucosa quae internain dextri superficiem obvestit, rubro colore tincta et rudis attactu, bronchitidis indicia exhibuit, nullibi autern puns vestigium conspicutim erat. Cor et reliqua viscera abdominis et intestina nihil, quod praeter naturam esset, ostendebant.
Cas. Y, C. v. V.... w femina sexagenaria liaud obscuro genere in urbe nata, laxae constitutionis, teinperamenti ]»hlegmatici vitamque degens sedentariain , saepius jam ob tussiri inolestarn , qua sputa simul exscreantur copiosa flava cuin difficili spirandi negotio, auxilium cl. va5 der Breggett , praeceptoris aestuinatissimi imploraverat. A chronico pulmonum catarrho, quo correpta erat feliciter tandem liberata , per aliquod inde temporis spatium bene \alebat , dispositionem licet in Hydropem secum ferret. Die 2 Martii anni 1840 vesperi subito pectoris oppressione , anxietate ad praecordia, dyspnoea veliementi \exata est fenuna, quae symptomata insequentibus diebus vehementiora, superveniente tussi ab initio leviori, nunc gravi cum sputis difficilibus, glutinosis, noctu praesertiin infesta, decumbendi in dorsum iinpotentia, utriusque pedis extreini oedemate Hydrotlioracein. denotarunt. Remediis antispasmodicis, resolventibus, laxantibus per vices administratis, molestiae, elapso circiter bimensi mitigari ét diminui sensim coeperunt, quuin dolores satis vehementes atque pungentes dextrum hypoehondrium occupaverint, qui sc. ab ultima costa spuria ad cordis scrobiculum extensi, tam manu profundius preinente , quam inspiratione tussique insiginiter augentur. Yesicatorium dolenti loco impositum nullum attulit levamen, quin potius crescunt in dies dolores liane ad



partem ut videbatur concentrati cum febro nianifesta. Hepatis forto pblogoseos nunc suspicione nata , topica sanguinis detractio medio m. Maji in auxiJium vocata est per hirudines , quibus larga copia adliibitis saepius([ue repetitis dolores sensim evauueriuit. Non multo post etiam factuin est, ut aegra in iittegrum fere restituta res suas domesticas iterum adire potuerit, relicta tarnen oppressione cum ponderis sensu circa praecordia et obtusa ingrataque sensatione in regione hepatis; caeteroquin tarnen oinnes vitae vegetativae functiones bene sese iiabebant, si appetitum levem et alvum subinde morosam exceperis. Per longuin tempus secunda liac valetudine i'rui pergit, quae nonnunquam tantum llydropis universalis, pectoris potissimum symptomatibus turbata est. Etenim redierunt interduin cum oppressione tlioracis laboriosa respiratio, anxietas et tussis molesta, quibus rarius licet pungentes hypochondrii dolores, nausea , os amarum , appetitus penitus prostratus , et lingua Havo inuco illnita jungebantur , quae tarnen omnia baud ultra quatriduum vulgo perseverantia iteVuin eyanescere solebant, urina quoque identidem profundius quam par est colorata et sedimentum ostendens lateritium excernebatur. Initio autem m. Septembris dolores renovato vigore sese manifestare incipiunt, solito diutius perstantes, quos et graviores turbae in digestionis officina cum febri manifesta comitantur. Hirudinibus frustra dolenti loco impositis, cataplasma tepidum ex farina lini et berba cicutae compositum lioc consilio adbibetur , quo facto dolorum saevities paulo mitescit, sed obtusi et gravativi remanent. Interea etiam tota bepatis regio, proxime infra costa rum limbum ita intumescere coepit, ut hepar distinc-



te per adiposa abdominis integumenta esploraiite inanu detegi queat. Hepatis abscessum ex chronica inllammatione praegressa formatum iri, quum certius jam inde innotuerit, cum cataplasmatibus tepidis continuatum est, ut ad maturationem ille perveniat. Diebus adhuc quibusdam interjectis tumor 2 circiter pollices infra costarum marginem , ad cordis scrobiculum paulo magis directus, in apicem elevatus, basi lata duraque praeditus in conspectum sese prodidit, in quo purulentae materiae fluctuatio pulsante inanu quam accuratissime percipi potuit. Peritus quidam chirurgus nunc die 4 m. Octobr. in consilium adhibitus abscessum fore aperiendum judicavit, quo per punctionem lacto larga exiit puris laudabilis copia albo flavescentis coloris, paululumque caseosi. Aperturae dein cannula argentea immissa 6 circa pollices et profundius etiam in abscessus caveam et liepatis parenchyma penetrare potuit , qua in exploratione simul durities quaedam ibi obvia et instrumento ulterius introducendo repugnans animadversa est. Pure dein educto et vulnere injectione expurgato curabatur, ne cito liaec apertura abdomini inflicta clauderetur, sed ut liberrime semper efïluere possit collecta materia , siinplici apparatu et eataplasmate insuper obtegebatur. Aegra quae ultimis ante operationem diebus ratione temporis bene -valuit, febre leviori tantum correpta et laesa digestione, vesperi tamen hujus diei gravissimos derepente dolores, nunquam antea tam atrocesexperta est in hypochondrio , quorum causam nee non morbi totius explicuit calculus , qui mediocris voluminis paulo post e -vulnere protrusus cum dolorum levamine in apparatu chirurgico inveniebatnr. Postridie eadem ratione, praegressa iterum dolorum saevitie



cum purulenta simul materie 6 calculi in lucern editi sunt, acuniinati et conicaui formam referentes, quorum nonnulli riucis avellanae nucleum magnituüine etiaui superabant. Stillavit tune quotidie ex hac listula, parca licet copia, purulenta materies, e qua etiam quum praeceptoris benevolentia me invitaverit aegrotantein adeundi, premendo leviter supra aperturam , ubi durus hepatis margo veluti discus animadvertitur, materies flava seroso purulenta omni dote biliosa profluxit. Mstula duos circiter pollices infra costarum limbuni relicta ad hodiernum usque diem perstat, calculis snbindc adhuc prodeuntibus , quorum numerus liuc usque 11 est, femina optima valetudine gaudente. Verosimile est quod lii calculi in vesicula fellea antea obvii, quum tanti sint, ut in hepatis parenchymate non formari potuerint, irritatione hepatitidem induxerint in suppurationem lente transeuntein , dein autem praegresso hepatis aut etiam vesiculae felleae cum peritoneo coalitu in aegrotantis salutem foras expulsi sint. Maxime autem miruin est , feminam per totum morbi decursum nunquarn Icteri retulisse indicia. Omnibus tandem expulsis calculis, fluxus brevi plane cessabit et vulnusculum consolidabitur.
Cas. VI. Domiiucus Ferrerius ann. 36 aetatem agens rusticis laboribus deditus postr. Id Januarii anno 1720 1'ebre continua cum dolore gravativo in hypochondrio dextro, in parte tarnen posteriore ad costas spurias correptus deprehendebatur. Febris nocturno tempore suas habebat exacerbationcs. Diagnosis hujus afl'ectus, etiamsi aliqua signa abessent, hepar inflammatione laborare , Bianciiio luit. Ter secta vena , bis sc. in brachio dextro, semel in pede, exliibitis refrigerantibus



et humectantibus hepar respicientibus, morbus de sua feritate circa 18uln omnino remittere videbatur. Elapsis circiter 3 inensibus, etiamsi aeger aliqua frui valetudine \ideretur, de dolore tarnen in dicta parte iiio conquerebatur. Febris veluti habitualis eum exercebat, qui tandem in marasmum deductus erat. Detectus fuit die 9 Maji abscessus in dextro hypochondrio pro1'undius situs , quo aeger in particulari loco afflictus fuerat et adhuc affligebatur. Ad foras educendam materiain requirebatur in dicta parte apertio , quam causticis lapidibus faciendam delegi. Profundae escharae locum scalpello usque ad cavitatem aperui, atque a ventris specu ut iminissus stylus indicabat, effluxit purulenta inateria. Escharae lapsam, unguentis suppurantibus acceleravi, post cujus lapsum in foramen satis amplum digitum adegi et solutionem super hepatis gibbum tetigi, quae rotunda erat ad librae magnitudinem in latitudine, in profunditate autem crassitiem digiti unius aequabat. In dies pure meliorem notam acquirente, consecutus est aegrotans tandem integrarn sanitatem circa finem Junii ejusden anni (1).
Cas. VII. Sexagenaria muiier diu queritur de dolore supra umbilicalem regionem , sitit, tussit, exspuit catarrhalem materiam. Postremo difficile respirat, paucisque ante mortem diebus repente multuin intumescit "venter, oedemate pedes occupantur. Tandem sensim illo deliciente dolore, fit vivendi finis. In ventre limpidae aquae copia , nulluin vasorum lymphaticorum vestigium. Lien naturali duplo major. Hepar durutn,
(1) Vid. Joan. Baptista Bianchi, Hist. llepat. Genevae 1725. Tom. I. Pag. 367 et 68.



cui annera lellis vesicula plena erat calculis laevigatis. Alia au tem in parte vesicularum congeries hepati inhaerens cernebatur, quibus laceratis serum effïuebat. Intra substantiam autem ejusdem visceris eam partem versus , qua diaphragma spectabat, cavum abscessus frmn • tum est, plus quain tertiam jecinoris partem occupans. Eruperat diaphragmate perforato materia abscessus in dextram thoracis caveam, quae tota sanioso pure plena erat. Pulmo tarnen sanus fuit (2).
Cas. VIII. Stalpartius yak der Wiel cum D. Th. Ltjeergen curam habuit viri, qui diu dé latere suo dextro sub co.stis spuriis coxiquestus erat. Suspicabamur inde (sic pergit auctor) postquam alias satis intellexeramus circumstantias, hepar male se habere. Quum \ ei o ïlle n.iquoties sputa purulenta per os tussi egereret, nee ulla sese aflecti pulmonis proderent indicia, toti in hoe eramus, ut linde pus progrederetur expiscaremur. Quod tamen tum demum nobis scire licuit, quum apertocadavere praesente fratre meo quondam carissimo, ingens nobis apparuit jecoris abscessus, simulque vidimus illud inferiori diaphragmatis parti ad latus dextrum , in pectore autem pulmonem ad idem latus superiori diaphragmatis parti adhaerere et accretutn esse ita, ut pus e dicto abscessu per fi.stulam quandam illo loco diaphragma perforantem ex hepate in pulinonem haud difl&culter transire , atque ita ejus pars tussi egeri potuerit (3).
(2) ^ 'd. J* ■ Morgagni , de sed. et causs. morborum pér Anat. indagat. Epist. 36. art. 4.
(3) Vid. C. Stalpartii van der Wiel Obseivat. rarior. Med. Anat. Chirurg. Edit. noviss. Leidae 1727. Tom.I. Pa<*. 202. «bs. 46.
« r cc . 11/ >l ))■ 1ff. [i f.OO Hr
2



Gas. IX. Hoino ti7 annos rmtus tempcramentisanguinei, staturao «longatae corporisque eupepti, valetudine secunda semper erat gavisus, apto \itae regimini et robustae constitationi debita. Mense Junii 1730 ta-men iracundia atque tristitia graviori saepias correptus, in epigastrio nee non parte hypochondrio siriistro vicina obtusum dolorem sentire coeperat post prandium auctum , et copiosis frequenter eructationibus stipatuin. Medicamentis debellandi causa aft'atim at frustra adhibitis, dolor perseverana in punctorium dein mutatur, et debilitatae vitae vires aegrum stragulis teneri mox cogunt. Accessit etiam nausea et \omitus, quibus ornne quod deglutitur rejiciendo expelhtur. Haec rerum conditio ad 25 in. Febr. ann. seq. usque perdura\>it, quo temporo multum puris foetidi et sanguinolenti, exiguis nonnunquam ipsius hepatis substantiae particulis intermixti, violenter saepe evomitur, quod in vasculo receptum unciam circa vulgo adaequa~vit. Sex fere menses integros continuavit perniciosus ille vomitus , appetitu prostrato, ore naribusque cadaverosum halitum spirantibas , donec viribus siinul in dies magis labefactatis infelix aeger dio 22 m. Martii mortuus sit, decimo paene post morbi invasionem mense. Secto cadavere dexter hepatis lobus naturali similis repertus est, sinistri superficie tumorera referente cujus basis 12—15 lin. in diametro et pallida insolitam mollitiem ostendit. Ventriculus vacuus et detrusus parietes tenuissimos exhibuit, et superficiem contractarn tam arcte sinistro hepatis lobo coalitam, ut ab eo cultro separari vix posset. Aperto tumore sinistri hepatis faciem inferiorem detinente suppurationis focus in Conspectum venit, parietibus nigricantibus, quasi eos gangraena affectos diiisses , intolerabilem foeto-



rem eihalans. Inferior liujus abscessus portio cum venIriculo per latuin foramen communicavit, per quod saniosa materies et liepatis gruini transeuntes vomitu loras rejecti fuerunt. Oinnia intestina Aacua deprehendebantur, lien volutnine debito minor, omnia abdominis viscera integra , ut cor etiam atque pulmones (4).
Cas. X. Femina temperamento melancholico praedita, cum \itae molestiis adversaque fortuna diu et multum luctata , pertinaci obstructiorie abdoininali laborare coepit, cui successit demum abscessus hepaticus. Puris copia feliciter Chirurgi auxilio evacuata , ut morbi reditus quoque praecaveatur, remedia dein intus obstructioni cum in bepate, tum locis vicinis adhuc obviae , idonea impugnandae administrata sunt, quofactum est, uttnox pristinam salutem recuperaverit aegra. Yerum tarnen quinque fere mensibus post abscessum radicitus sanatum elapsis , binisque ex quo tempore a medicainentorum usu abstinuit, dyspepsiain iteruni, inepto vitae regimine inductam conquesta est femina, febre vehementi comité cum diarrhoea ac atroci colico dolore. liepatis tarnen regio doloribus prorsus fuit destituta , neque ullibi etiam tumor exercitata manu detegendus. Nihilominus abscessum bepatis suspicari existimarunt Chirurgi , ab omni tarnen remedio topico abstinendum fere opinantes, quum nihil in conspectum venerit. Die 13 et 14 bujus recidivae materia purulenta alvo mixta excreta est sine ullo aegrotantis levainine , quae venaesectione ahisque remediis quam plurimis idoneis frustra
(4) Vid. VoGFxin Actis Physico-Med. Nat. cur. vol. V. obs. 90. Pag 318, 21. Ilistoria quoque relata est apud Boyj.ii , Traité des malad- chirurg, et des operat- Brux. 1828. Tom. IV. Pag. 247.
2 *



intus propinatis , die 15 obiit. Sectö cadavere abscessus intcr concavam hepatis partem coliqué intestini flexuram cönspicuus fuit, materies albiila non nisi tunicas hepatis obvestiens colon perforaverat , quo facto pus in inteslinum hoe efi'usuin alvi dejectionibus excrelum erat. Convexa hepatis facies colore gaudebat normali , at simul praegressi aposlematis peritoneo coalili \estigia aperte monstrabat adhuc cicatrix superstes (5).
Cas. XI. Feminae 25 annoruin lapsum ad mensae angulum perpessae contusio in regione epigastrica lateris deïtri oborta luit, quo loco costarum sputiarum limbus cernitur. Venaesectio larga institula, topica quae optima modo exstant remedia in usum vocata, quies, diaeta aptumque vitae regimen , contusioni alias brevi rnederi solita , non prius quam post 2 menses desideratum mali levamen allerre potuerunt. Femina dein iterum domesticae , quae sunt vitae muniis functa, levem quandoque atque fugacem in loco eodem , quondam aftecto sentit dolorem , quem tarnen ob molestiam minorem brevemque durationem, quum tantum coeli vicissitudinibus, aut magna vii ium intensione ad perficiendoslabores incommoda paulo graviora inde nascuntur, attentione vix dignum judicavit. Biennio autem liac ratione absque notabili sanitatis turba lapso , aegra morosior fieri coepit et appetitu diminuto icterica devenit , dolores vehementiores, satis profundi et fere continui sese manifestarunt, liypocbondrium dextrum intumuit et oedematosum paululum evasit, febre continua comité. Venaesectiones repetitae, clysmata etnollientia aliaque
(5) Vkl. Petit. tlesapost. dufoie; in Memoires del'Acad.royale de Chirurg. Tom. II. Pag. 61.



r'emedia topiea nunc administrantur eo jam cucft eflectu , ut flavus cntis color dispareat, minuatur hypdchondrii tumor et mollior reddatur, cessante dolorum cruciatu : remanet tarnen febris, quae in speciem licet initior, horroribus levique frigoris sensu incerto tempore invadens, inStantis suppurationis inetum incutit. Non multo post etiam neque duritiem , neque tumorem 111 affecto loco amplius observare licuit, prementem mafiutn absque dolorum indicio ferente; attamen 2i mensibus interjectis subito dolores profundius in medio hypochondrii subito redeunt, qui gravissimis affectionibus colicis quoque stipati aegrotantein cito alvuin deponere coguut. Rumpitur jam abscessus, et larga materiae copia partim albi coloris, partim faecibus vini rubri aeinula per alvum evacuatur. Notabile symptomatum levainen hanc evacuationem consecutum est, quae 2 diebus sequentibos adliuc perseveravit, dein sensiin ad 0um imminui coepit. Aegra ex eo tempore perfecte sanata nunquam amplius doloribus obnoxia fuit (6).
Cas. XII, Adolescens 18 aetalis annuin agens florido gaudens corporis liabitu , liorrore et rigore corripitur, qüos excipil febris acuta, dolore aesluante et gravativoin hypochondrio dextro stipata. ï'acies pallore subviridi perfunditur , urgent tussis et spirandi difficultas tumente' hypochondrio affecto cum renitentia. Interea dolor lancinans ad caeteras abdominis partes propagalur, non secus ac ad pectus. Abdomen in dies altius prominet, ingruit singultus, mens obnubilatur et quinto morbi die ad plures migravit. Lustratis interaneis reperiebatur hepar ingens et inllamirïatum , partibus vicinioribus ejus-
(6) Ibidem* Pag. G'4.



dem mali consortibus accretum. Major lobus abscessum disruptum et hiantein in abdominis cavo exhibebat, cum stagnante colluvie purulenta et sordida. Intestina insuper etiam phlogosi tacta et nonnihil passim gangraenosa
conspiciebanlur (7).
Cas. XIII. Vir quadragenarius post febrem intermittentem , longo corticis Peruviani usu curatnm de dolore et duritie in regione hepatis querebatur cum flatulentiaDecem elapsis annis sub boe rerum statu ictero corripitur , dein urget dolor laneinans in hypoehondrio dextro cum inflammationis signis, unde emergit abscessus, e quo instituta sectione cducitur maxima puris foetidi copia materiae biliosae immixti. Persistente Üuxu cum Tigiliis et inappetentia die 25 ab abscessus sectione obiit. Reperitur cystis ingens in parte inferiore hepatis, quae accuratiori examini subjecta nil aliud erat, quam vesicula fellea suinme dilatata , quae pus vicinioris abscessus in ipsamet hepatis substantia reconditi , excipiebat. Partes circumambientes e situ nalurali depulsae , tuberculosae deprehenduntur , vel alio modo contaminatae (8).
Cas. XIV. Rusticus respiratione brevi, dolore obtuso ac ponderis sensu sub costis spuriis dextri lateris correptus in latus sinistrum deeumbere nequivit. Dextri hypochondrii regio tensa fuit . doluit tumuitque, tertiam inter quartamve costam spuriam fluctuatione manifesta. Postquam facta erat incisio, vesica quaedam aqua repleta per aperturam se ostendebat, quae dis—
(7) Vid. Hist. anat. inedic. auct. Joseph. Lu-UTAüb. Tom. 1. Parysiis 17G7 Lib. I. Obs. 597. Pag. 139
(8) Ibidem Obs. 708 rag. 1G5.



secta seri copiain ooiore et odore urinae persimilis sli 1 labat. Operatione hac peracta aeger bene sese habuit ac paulo post iterum solito suo munere fungi potuit. Sex autem circiter septirnanis inde elapsis, subito horripilationibiis et vehementi frigore in largum sudorein terininante correptus brevi postperiit. Secto cadavere patuit vesiculain, quae operationis teinpore in conspectum venerat aqua repletam, nil nisi meinbranam s. funicam peritoneaJem fuisse, quae extrinsecus heparobves tit, latice seroso extensam. Magnus hepatis lobus copia puris foetidi seu ichoris repletus fuit, minor exiguis ubique abscessulis et punctts induratis abundavit (9).
Cas. XV. Vir 39 annos natos ex hepate male alï'ecto diu jam laborans, Decembri mense anni 1785 angina pituitosa corripitur. Purgans drasticum medicus ei propinavit, quo factum est, ut angina perfecte decederet, aeger vero statim in bypochondrio sinistro ad ventriculi oram , dolore intenso , pressorio et pungent# corriperetur. Alvus pertinaciter obstrücta, purgante medicina data, aquosa crebro demisit, persistentibus dictis symptomatibus et tenesmo accedente. Arnica aliaque artis praesidia per triurn bebdomadum spalium adliibita doloris aucti levamen non attulerunt. Vocatus postea in consilium auctor dio 30 Dec. pulsum parvum, durum , tensum, celerem, faciem pallide flavescentem , appetitum prostratum invenit. In loco quem dolor occupaverat tumor circumscriptus, ad ventriculi regionem sinistrorsum directus conspicitur, tam manifeste
(9) Viel. Franc. Alix. Observat. Chirurg. Fase. 311.
Fiancof. 1777. 8. ctiam Ricïitjüi's Cliirur^isc-lie Bibiiothek 'i D. 3 st. Gotiing. 1778 P><;. 433 (ii 34.



et forfitcr pulsans, ut oeulis pulsationes animadverti possint. Refrigerantia alvum cum minima irritationc ducentia in usum vocata simt, quae quidem profuerunt et praesertim tenesmum mitigarunt, attamen sitis , vigiliae , febricula recurrens auctae .sunt, aucti etiani vespertini aegrum admodum exercentes ructus , nee imminutus est lumor. Cantharides vero Iiuic impositi Icvamen attulerunt, dolore tpntopere iinminuto, ut attactum rudiori etiam inanu i'erret. Exploratus sedulo tumor ad dorsi spinam usque descendit. Debilitate postea animi duliquium inferente, frigore extremoruin, raet. accedentibus aegvoque in summum inde vitae periculum deducto , tenuis et in grumos coaeti sanguinis librae 3 alvo redditae sunt. Vitrioli naplitha restitutis viribus , somnus placides rediit. Altero die purulentus ichor decessit, turnoris tarnen molc non minuta, aucta potius cum tensione et dolore. lneisus tandem tumor est non sine metu aneurysmatis interni, ob pulsationem tam continuam intensainque, pus reddidit vini faecem referens, copiosumcum maximo aegroti levamme. Nono autem post ineisum tumorem die, dolore et debilitate confectus obiit. Inciso post mortem ulccre, detectum ttandein est, lobum bepatis sinistrum cxesum illi sedem praebuisse, depulso ex naturali situ ventriculo. Colon intestinum purulento ichore obsitum callosum, steatoinatosum ; sana caeterum ornnia (10).
Cas. XVI. Femina quaedam hectica 1'ebre deeubuit, ultimo Phthisis stadio versata, sputa copiosa, purulenta excutiens, diarrhoea , pedibusque oedeinate tumi-
(10) vid. Joiiann. I'Rirj). Wr.issrNsoitN vori den EitergeseHwfiren der Leber durch einen merkw. Fall erlautert Erfurt. 178G 1'ag. 10 soqq.



dis afflicta. Ante aliquod sc. tempus dolores velieinentes dextrorsum sub costis spuriis, febri junctos perpcssa erat, et paulo post tussi sieca , febre hectica et dictis symptomatibus corripiebatur. Pus tussiendo nunc foras ejectum faecibus vini crassis et inspissatis haud absimile fuit, alvus etiam magis minusve purulenta deponitur , decubitus neque inunum, neque in alteruin iatus fuit tolerabilis. Aperto cadavre magna vomica superiorem liepatis partem obsidens observala est. In diaphragmate conspic.ua fuit apertura , erosione puris facta, per quam purulenta materies ex hepate in infiinum dextri pulmonis lobum viam sibi paraverat. Pulmo sinister integer fuit, neque in thoracis cavo puris vestigium detegi potuit. (1).
Cas.XVlI. Initio m. Junii faber lignarius 43 annos natus ad inedicum, inali auxilium implorandi causa se contulit, postquam et rei peritorum et medicastrorum artem jam diu fatigaverat. Adfuit tumor infra oculum dextrum, laesione esterna inductus , qui facta incisione cariem satis extensam palam fecit, qua apophysis nasalis et orbitalis usque ad jugalern et foveairi maxillarem ossis superioris , nee non os unguis et ossis ethmoidei particula correpta fuerunt, ad sinum sphenoidalem dextri lateris usque profecta. Antruin Highmori praeterea coercito pure multum intumuit. Operatio secundum methodum Meibomianam facta, opitulante congrua medicatione impedit, quominus haec carieslatius divagari queat, et aegri convalescentiain procurat; ininuuntur tumor et dolores, ac laudabilé pus, quod ex ulcere exilit sana-
(1) viel. Geoffjioy apud Fourcroy , la Medecine cclairée par les sciences physiques Tom. II Pag. 285—6.



tionem breyi consecuturam vaticinatur. Verum tarnen homo iste sanus atque robustus letalis morbi semina secumduxit. Elapso aliquo temporis spatio liypochondriasis signa animadvertuntur , quibus nostalgia supervenit, omnibus tarnen adhuc prospere cedentibus. Ad finem aulem mensis Julii prima vice ventriculi molestias, appetituin prostratum , saporem amaruin etc. conquerenti Rbeum cum sale communi, leviter purgandi scopo propinari debuit, quibus die 27 lateris dolores accedunt , qui mutata sede tanquam rheumatici dein humerum deitrum detinere pergunt, mox autem adininistrato laxante antiseptico iterum cessant. Interea quoque febris intermittentein typum adepta noctu quotidie frigore, calore et largo sudore subsequente sese nianifestare coepil. Saba media resolventia , quae alvum leniter ducunt nunc propinantur, et aucta dein debililate cort. Peruvianus, quo factum quidem est, ut febris ]>er aliquod tempus desinat, mox antem novo vigore vesperi hora 11 quotidie exacte recurrat, dyspnoea , doloribus in liypochondrio et latere dextro stipata, circa auroram paululum remittens. Morbus hepatis ab eo tempore suspicabatur, hypochondrium licet saepius exploratum nil praeternaturale exhiberet fortemque satis compressionem inanus absque doloribus ferret. Excrementa naturalibus etiam conveniebant, urina vix ab ea discrepante, quae in conditione sana evacuari solet, neque etiam cutis flavo colore perfusa cernebatur. Minuuntur autem sensim ac Jabefactantur, appetitu penitus prostrato; vires vitales, dum quoque Nostalgia \ehementius quam antea recrudescit; bene valere se fingit aegrotans, dummodo domuin profectus sit, quod die 21 oerte faciendi ccpit oonsilimn. Postridie quum



praeter modum iiilaris mane fuerit, subito magnain anxietatem et respirationein difficilem expertus est, brevi post ad summum auctam , pulsus non amplius tangi potuit et bihorio post mortuus est. Mortis et morbi causae scrulandae cupiditati satisfecit cadaveris sectio, sequentia illustrans. Hepar praegrande sani caeterum coloris , cutn facie sua canvexa pro parte peritoneo accrelum reperiebatur. Yesicula fellea fere vacua , intestina tenuia phlogosi erant correpta. Parca seri copia abdomen , major admixto cruore utrumqrie pectoris cavum idque dextrum plus , quam sinistrum replebal , pulmonibus integris , si lubercula sinistri exceperis. Dexter pulino cuiri lobo inferiori diaphragmati coalitus erat, ([uibus cultro separatis magna flavi puris copia prorumpebat, quod diapliragina ibidem fere jam perfregerat, viam ad pulinonem sibi paraturum. In hepate enormis vomica haerebat plures materiae purulentae libras continens. Quum nonduin satis de subitanea mortis causa constiterit , res ulterius investigatur, et aperto pericardio cor puris spissi flavique copia circunidatuin , quasi in ea fluctuans conspicitur , parenchymate licet integro. Tandem eliam apertura in diaphragmate conspicua fnit, itaut nunc pateret pus ex absce.vsu Jiepalis per carnosain septi partem perforalam , in pericardium erupisse, et cor ipsum , -vilae fontem inundando, derepente allulisse mortein (2).
Cas. XYIII. Laurent 45 annos natus, robuslae constitutionis, temperamenti irrilabilis, vagabundus, vino et
(2) viel. I. 15. von Sü'.noi.d Sammluiig seltener it. auscrlcsener Chirurg. Heobacht. u. Erfahrungen 1 R. Riidolsladt 1805. Pag. 243.



Veneri deditus crat; eolicos dolorcs vebementes, praegressa subinde obstipatione, experiebatur , cute sicca , ilavo colore intense saturata , imminuta aut suppressa per aliquod tempus urinae excretione. Dolores modo in regione liepatis , modo in lumbali sinistra manifesti duplicem quasi inorbi sedem, in liepateet rene sinistro accusare -videbantur. Rheumatismo quem initio hiemis sibi contrarerat neglecto, tussis et pectoris dolores destri lateris pariterquo hypochondrii oriebantur ad ventrem et regionem renalem sinistram saepe extensi. Respiratio diificilis dein devenerat, tussis vehementior, quae copiosam expectorationem muci tenacis , griseo-ilavescentis , admixto cruore , loturae carnium sensiin similioris coinitern liabebat. Lingua in medio crusta fusca obtecta erat, marginibus tarnen et apice , non secus ac velo palatino et tonsillis ruberrimis , ictericus cutis color , urina valde rubra , crassa cuin sediinenlo lateritio, pulsus celer , parum inaequalis. Aliquando etiam palmarum raanus et plantae pedis ardor observari poterat, materia saepe liquida flava, biliosae indolis per alvum excreta. Talis fuit aegri conditio, quo tempore curae Portalii commissus est: hic autem viscerum abdominalium statum attactu explorare conatus , levêm liepatis tumorem in hypocbondrio dextro animadvertit sirnilemque pariter in regione renali sinistra. Aeger pectoris oppressionem cuin molesta subinde respiratione, praesertim quando tussis invadit, conqueri pergit, nee tarnen decubitu in dorsum aut in latus aucta. Morbus pro catarrbali affectione hepar et pulmones simul aggressa habitus est, in suppurationem forte transitura. Praescribuntur potus demulcentes , vesicatorium tboraci et brachio imponitur , liirudines applicantur ad anum ,



sed vix cum ullo letamine; intensi dolores in locis affectis persistunt, et frequens et copiosa materiae liquidae per alvum excretio siinul. Quum paulo post liorrores leves cum frigoris sensu , insequente calore et largo dein sndore nati sint, et hujus febris invasio periodici quid secum tulerit, cortex Peruvianus, sedantibus junctus ad diarrhoeam compescendam propinatus est, administratis etiam demulcentibus , inucilaginosis et nonnumquain acidulis. At irrita fuerunt artis moliinina. Febris duplici vigore frequentius rediit, et diutius quam antea aegrum lacessivit, solito more sua stadia decurrens. Accessit etiam \omitus, ita ut quidquid ingessit aeger per fauces et guttur rejectuin sit. A pluribus nunc diebus cibos non amplius appetenti, gelatina Lich. Island. et Cornu Cervi c. Cort. Peruv. tanquam nutriens propinata est. Interim respiratio laboriosior apparet, tussis molestior, neque amplius in dorsum decumbere potest aeger, sed sedendi cupidus sudoribus colliquativis madens, insomnes degit noctes. Huc usque ille , respectu liabito ad largain substantiae jacturam per varia colatoria non rnultum emaciatus erat, nunc auteiri intra biduum ad completum fere marasmum devenerat, pulsu adeo parvo et molli, ut digiturn prementem fugeret. Augentur brevi etiam orthopnoea, debilitas, /ebris cum sudore viscido, et accedente delirio, syncope et sopore, obiit demum infelix aeger. Secto cadavere dextrum thoracis cavum hutnore purulento atque sanguineo , duas circiter libras aequante , repletum cernitur , superior ibi pulmonis lobus decolor bj'postliasi caret, inedius nigricante colore in locis quibusdam praeditus, ernollito contextu deprebenditur, inferior diaphragmati arcte coalitus et ejus portioni



tendineae et musculari concretus iuvenitur. Destructa bac adhaesione in diaphragmate foramen fuit conspicuurn floreni magnitudinein superans, marginibus erosis irregularibus, quemadmodum in ulceribas inveteratis fieri solet. Foramen illud dextrorsum prope ligamentuin coronarium positum cum abscessu communicavit, qui totum fere hepar et infimum dextri pulmonis lobum detinuerat. Alia etiam cominunio inter abscessuin liunc communein et cavum pectoris animadvertitur. Pulmonis quippe lobo non penitus c. diaphragmate loco perforationis concreto , particula quaedam il1 ius aperturae pseudoinembranis destituta fuit, per quain purulenta materies ex abscessu in dextrum thoracis cavum viam sibi fecerat, verosimiliter brevi ante mortem. Pulmonis dextri parenchymavichore abundabat; substantia hepatis in lobo majori destructa penitus erat enormi abscessu , reliqua tamen visceris parte normali, sed mole aucta. Vesicula fellea bile atra turgebat. Pulmo sinister et cor rite valebant, ventriculus et intestinum colon levioris inflammationis referebant indicia. Ren lateris sinistri triplo major substantiam mollem, steatomatosam monstrans, materia mucosa et puriformi, multisqne calculis plenus cernebatur; vesica urinaria integra (3).
Cas. XIX. Faber lignarias ob magnum tumorem, hepatis regionen) occupantem in Nosocomiuin suscipiebatur. A biennio jam ictero laboraverat, et decem circiter ante septimanas vehementi hepatitide corripiebatur,
(3) viel. Ahtoine Pohtal , Memoires sur Ia nature et le traitement de plusieurs maladies. Tom. 3. Paris 1808 Pag. 252 req.



([uae male curata in suppurationem abierat. Tumor nter nonam deciinarnque costam apparebat, quas a se invicem propulsaverat, fluctuatione abscessus ibi manifesta. Acu triquetra dio 21 m. Junii a Chirurgo immissa , 10 fere puris griseo-flavi mensura3 tumor reddidit, quae identidem evacuatae sunt, postquam die 28 eadein operatio unurn pollicem supra locuin priorem repetita erat. Tumor quum brevissimo tempore iterum increvisset , die 4". 8°. 11°. 15°. mensis sequentis eadem operatione indigebat, larga semper puris copia efl'usa. Die 30 ejusdem mensis ultima vice instruinentum immisit Chirurgus, nee ut antea tarnen via recta , sed oblique versus cordis scrobiculum illud dirigendo, quod magua cara vi tandem efiiei potuit, quasi acus durum corpus penetrare debuisset. Sex circiter puris foetidi mensuris iterum evacuatis, cannula in vulnere relicta est; per quam ad diem 6 m. Aug. usque quotidie puris copia stillavit. Ab eo autem tempore imminutus tumor subsidet, redit appetitus , cessat 1'ebris, atque aeger recuperatis viribus radicitus in integrum restitutus Nosocomio mos valedicere potuit. Vulnus a die 22 m. Juuii ad 6 m. Aug. 70 puris mensuras efluderat (4).
Cas. XX. Michael Clingii vesperi die 23 m. Dec. 1814adiit Nosocomium, hepatitide jam satis provecta correptus. Alvum copiosam frequenter dejecit , lingua sordida fuit obscure colorata, crusta mucosa obtecta,
(4) vid. Edinburgh metlical and snrgical Journal April 1823 ; casus idem quocpie legitur in Journal der Chirurgie u. Augenlieilktmde von C. F. Ghüfe u. Ph. vos Walther. Band VI. Bevliu 182't Pag. 543.



labiis exsiccatis ; cutis 1'rigida viscido madet sudore, pulsus 96 numerantur parvi, facies livida et notabilis tumefactio ad marginem costarum dextri lateris conspicua luit. Administratae sunt calomel et pilulae Antimoniales. Sequenti die, postquam noctu paulisper dormiverat aegrotans alvum faeculentam coloris satis profundi absque dolore deposuit, cute nunc calido sudore maderite. Quovis bihorio jam pilula mercurialis propinatur et portio mixturae salinae, duin et unguentuin inercuriale liypochondrio inungi jubetur , et vesperi insuper, quum quinquies jam alvi secessus cum sanguinis gruinis imxtus , quem colici dolores et tormina ventris comitantur , deprehensus sit, enema emoliiens praescribitur, per vices applicatum. Nee tarnen moderari potuit materiae liquidae, bilioso-cruentae per alvum excretio, quae eadem vehementia diebus insequentibus perseverat, redit quoque exacte febris vespertina exacerbatio cum siti inexplebili , cutis calore et ardore sicco, quem dein sudores colliquativi per totam noctem excipiunt, agrypnia et delirio subinde accedentibus. Eadem fere cura continuatur et dolenti tumori in hy]>ocbondrio aliquando hirudines admoventur, sed nullum sequitur levamen. Usque ad diein 27 liaec miseriarum imago perstitit, quo tandem aeger exhaustis vitae viribus exspiravit. Replebat vitiatum liepar totam regioneui epigastricam , tres magnos etdistinctos continens abscessus , quorum unus in intestini coli arcum eruptus erat, quo in ioco membrana mucosa , quae intus intestinum obvestit, ulcusculis obsessa cernebatur, qualia in dysenteria nonnunquam deprehendi solent. Alius abscessus contenta partim per ductus biliferos in duodenum viam sibi paraverant. Maxima intestini



roli portio bene valebat, loco duntaxat exceplo , qui cum bepate concreverat. Reliqua etiam viscera erant illaesa (5).
Cas. XXI. Richard Morris ex Hydrabad profectus die 27 m. Decembris adiit Kurnool. Jam diu adversa valetudine luctatus, purulentam et sanguinolentam expectorationem curn oppressione pectoris conquestus erat. Adfuit nunc febris , pulsus numerantur 120, materia alvo excreta cum naturali convenit, molesta tussi difficulter sed coj)iose sputa exscreantur, absque lateris doloribus, nee tarnen in dorsuin sirie suff'ocationis sensu decumbere potuit aeger. Prognosis fuit infausta, nullam rediturae salutis spem fore certo certius augurari licuit , et vero quinque diebus liac ratione elapsis , jam diem obiit supremum. Extispicium cadaveris hepar maxiine tumiduin exhibuit, totum hypochorjdrium dextrum, partiin sinistrum et regionem quoque umbilicalem adnn[)lens; superficies bujus visceris exiguis llavisque inaculis punctata costarum impressiones manifeste exbibuit. Vesicula fellea bile flava turgida, ventriculi e sede sua naturali paruin detrusi et valde contracti , induratae tunicae apparuerunt; reperta est in pericardio mediocris seri copia. Pulmo dexter nullibi costis pseudomembranis adhaerens, parencbymate emollito, colore normali, ad posticain partem magnum abscessum ostendit cum hepate connexum, qui 2 ad 3 puris gallones continuit. Convexa hepatis superficies in focum purulentum conversa in conspectutn venit, cujus parenchyma ubique tarn emollituin deprehenditur , ut levi digitorum pressione dilace-
(5) vid. I. Annlslet. Researclies iuto the causes nature and treatment of llie more prevalent diseases of India and of warm climates generally etc. vol. I. Lond. 1828. obs. 91 Pag. 5C2.
■J



rari potuerit. Praeterea intcstinum colon contractum ; in üexura signioidea stricturae species, ct glandulae meseraicae tumentes et induratae repertae sunt (6).
Cas. XXII. Suscepta est in Nosocomium femina valdopere emaciata et liectica, febre vehementi correpta, quartum mensem numerans , a quo magno liepatis abscessu jam laborare coeperat. Puri exitum largiendi causa causticuin potentiale externae apostematis parti initio tanquam fonticulus imponebatur. Quum autem 9 diebus interjectis adliuc nihil puris efïluxisset, punctione tumoris facta nonnullae purulentae materiae unqiae emittebantur. Statim post banc operationem gravissimi hypogastrii dolores sese manifestabant cuin sensatione, quasi purulenta colluvies in abdomen effunderetur , qui dolores trihorio post per universum abdomen extensi, cum externa pressione , turn crurum motu , quae ideo contracta tenebat aegra, valde ougebantur. Accedebant bis symplpmatibus facies anxia et collapsa , vomitus fere continuus, pulsus parvus, miurus et adeo frequens, ut 146 intra minutam tangi possent. Inliacconditione pus in abdominis cavum eruptum esse auguratus est medicus, qui eandem nunc curam instituendam judicavit, quam in peritonitide paracenthesin insecuta saepius administare consuevit. Vesicatorium brachio impositum est, ut denudata cutis superficies dein Acet,ate Morpbii conspargeretur, et interno usui bihono gr. dimid. Opii propinatum. Sub Opii usu paulo post peritonitidis signa evanuerunt, attamen aegra viribus exhaustis die 27 post operationem obiit. Secto cadavere liepar in inagnam molem extensum et convexa super-
(6) Ibidem. Case 83. Pag. 542.



licie peritoneo concretum cernebatur. Enormis abscessus dextrum hepatis lobuin fere totum occupaverat, qui peritoneo propius accesserat.- In lobo sinistro dbscessuli plures adliuc conspicui erant. Inveniebantur praegres'sae peritoaitidis et hydropis purulenti vestigia, quae intestinorum flcxurae materie coagulabili, fere membranacea , invicem connexae palam faciebant. Ilaec peritonitis ex rupto abscessu, et in abdomen elfuso pure tuin temporis, quo incisio facta, repetenda erat (7).
Cas. XXIII. Sartor quidam 50 annos natus , morbo venereo aliquoties correptus, et ante annum ultima vice curae antisyphiliticae submissus, dein leves ac fugaces dolores in regione epigastrica sentiverat. Dolores isti ob subitaneam cessationein et reditum periodicum, atrocem , non minus, quarn naturam et intensitatem pro spasmodicis babiti, cardialgiam denotare videbantur. Tempore a doloribus \acuo initio aeger bene valebat, appetitu naturali; mox autem post vires diminui coeperunt: gastricos , fugaces et vehementes dolores , obtu^sus et gravativus sensus in epigastrio molestus excipiebat, appetitu irregulari et penitus prostrato. Ilaec symptomata jam ante 18 menses se manifestaverant , quo tempore solitos labores sein per perfecerat aeger. Ad finein liujus mensis conjunctiva oculorum et cutis superficiesflavo colore tingi incipiebant in dies manifestiori , hepatis tarnen regione adhuc a doloribus immuni; moi autem paulo post icteri praesentiam molestus et coutinuus dolor ad humerum dextrum apparebat, qui gradu
(7) vid. \V. Stores. The Dublin Journal of tnetlical andchemical Science vol. 2. Pag. 125. Casus quoque legitur in Nene Saminlung auserles. Abhatidliing.etc- Bind XVlf. 1 st. Leipzig 1835. Pag. 161.
3 *



et vehementia quidem variabilis, nunquam penilus desinebat. Quum homo curae cl. Asdr.\l committeretur , universalis corporis superficies icterico colore suffusa cernebatur , dolore dextrum humerum detinente. Ifi hypochondrio destro hepar tres pollices infra costarum limbum dependens sentiri poterat, prementem manum ferens absque dolorum augmento. Aderant ciborum fastidiurn , anorexia, ponderis sensus in hypochondrio, voinitus per \iees recurrens , lingua crusta alba obtecta, alvus morosa, reactio febrilis vesperi manifestior. Uno die subito vehementissimos dolores in dextro hypoehondrio percepit aegrotans, qni postridie totum per abdomen extensi fuerunt; tensum abdomen nullibi attingi potuit , quin dolores eiasperentur , praesente quoque vomitu. Pnlsus parvus , debilis et irregularis sensim devenit, cutis frigida et triduo post dólorum invasionem mors secuta est. Aperto abdominis cavo humoris seroso-purulenti copia effusa ibi reperta est; hepar mole auctumfuit; in infima dextri lobi superficie ad lattis dextrum vesiculae felleae, parenchymatis apertura in conspectuin se prodidit, digitum indicem facile admittens, quod foramen viam ad aliam cavernam ostendit pure repletam, eujus parietes hepatis parenchymate constituti erant. Deorsum parenchyma tenuissimum contextum referebat , relicta non nisi lamina , hepatis abscessum a peritonei cavo separante , quae rupta puri in bepate coacervato exitum in abdominis cavum concesserat. Ductus bi li feri erant normales, mucosa gastrica 2aut3 strata rubra referens, in quibusdam locis einollita erat (8).
(8) vid, G. Asbral Clinique Medicale. Maladies de 1' abdoilien. observat 32. Biux. 1838. Toni: 1\. Pag. 278-



CAPÜT II.
•Sislens casus absvassuum hepalis, htesiones capiHs cottseculorum.
Cas. XXIV. Willem Lotter 59 annos natus, temperament! cholerici, die 20 m. Aprilis arm. 183G in Nosocomium Amstelodainense deportatus est. Caminas pro suo munere vulgo detergens, hoe die fallente vestigio ex altitudine caminae devolutus , in canalem qui e tegulis excipit aquam coelestem , primo thoracem irnpegerat, dein lumbos in inachinam testis florum portandis destinatani. Caput exploratum, si contusionera et inde natum tumorein partium moJJiuin, quae sinistram verticis partem obtegunt exceperis , nihil alieni vitiosique porro ofl'erre videbatur. Thorax in loco quodam lateris dextri doloriiicus levissimamque pressionem \ix patiens, costam ibi difl'ractam et dislocatam denotavit. Moï frequetis respiratio, dj'spnoea, dolor molestus, punctorius pectoris cuin oppressione, tussis fere cohtinüa , pulsus magnus et plenus, plpuritidis consecuturae signa palam faciunt et curam antiplilogisticam postulant. Instituta est larga venaesectio unc. XX. Demulcentia Nitrosis juncta intus propinata sunt, fomenta frigida capiti ixnposita; sanguis crusta phlogistica coopertus



cernitur. Sequenti die quum symptomata eadem adhuc aniraadvertantur , imminuto tantum lateris dolore , qui nunc utrosque lumbos, ab oinni laesione extrinsecus conspicua licet alienos detinet, venaesectio unc. XII. repetita est, quo facto pulsus liberior et mollis evadit, et aeger melius se habuit, sanguine eandera crustam referente. Non multo post tarnen gravissimos capitis dolores, ad attactum intolerabiles in latere sinistro ille conqueri coepit, ab orbitae inargine superiori ad suturam coronalem protensos , quae tota regio caluit tumuitque. Capite accuratiori examini iteruni subrnisso , nullibi cranii ipsius quaedam laesio detegi potuit, quapropter hirudines 20 dolenti loco ejusque confinio apponuntur et dein fomenta frigida. Dolores hac ratione initigati sunt, et manu tantum integumenta capitis comprirnente adhuc excitantur ; mox autem renati ol) instantem ibi suppurationem , facta incisione , qua puri exitus praebetur , penitus evanuerunt. Jam die 1° m. Maji optima valetudine, quae desiderari possit gavisus est aeger , omni dolore dissipato , respiratione integra , sanguinis circuitu normali. Vulnus capiti inflictum mediocrem puris copiam obtulit, quo loco tarnen cranium periosteo orbatum detegitur. Tribus diebus sequentibus hac condilione frui pergit, dum alvus tantum paululum morosa , enemate sollicitanda fuit. Die 5 ejusd. mens. ex affectione catarrhali odontalgia nata erat, quae postridie tarnen iterum cessabat. Quum aegrotans bene valensnunc lectum relinquere quaesiverit, ejusdem desiderio satisfecit cl. Tilanijs , praeceptor aestuinatissimus. Obambulantem autem in cubiculo derepente vebemens paroxysmus febrilis, borroribus et intenso frigore stipatus aggressus est; dum et pectoris dolores atro-



ciores facti sunt, qui cuin symptomatibus aliis sequenti die 10 in. Maji, decimo quarto post lapsum ab alto , graviorem pleuritidem denotarunt, instituta venaesec,tione vix quidquam iaiminutam. Yesperi vehctnenti febre correptus decubuit aeger , quae cum frigore invadens in largum sudorem tcrminata est, sanguine crusta phlogistica obtecto. Postridie jam acerbi dolores in regione liypochondriaca destra prima vice percipiuntur , cum illa symptoinatum farragine, quae universalem aflectionem gastricam comitari solent; oculoruin quod album esse debet flavescit; faciei color ut et reliqui corporis , satiirata ilavedine tinctus apparet; appetitus est prostratus et urinae excretio difficilis. Hirudines nunc 8 dolenti hypochondrio admoventur, dec. Altb. c. Nitro praescribitur et clysina commune ; attamen nihil in melius mutatum est. Redit cum horrore et frigore vesperi febris ut antea , et absque levainine omnia in dies etiam pejora observantur. Mox facies collapsa , gravissima tormina ventris, qui levissimam pressioneni fugit, lingua sordida, alvus obstipata nullo clysmate sollicitanda , urinani mittendi impotentia, et febris vehementi frigore quotidie tempore vespertino insurgens , instantem corporis ruinam vaticinantur. Ad diem 15 m. Maji haec luctuosa rerum mutatio perseveravit, quae 1'actam suppurationem, latente liepatitide praegressa, certo certius ostendit. Topica sanguinis detractio per 'hirudines et cucurbitas saepissime, - sed frustra in hypochondrio instituta est, alvus quotidie clysmatibus et purgantibus remediis mota, ultimo tempore tandem pauca duraque dimisit. Aucta sensim debilitate et summa virium prostratione cum respiratione celeri atque sublimi, homo tandem ïpso illo die macie confectus obiit.



Sectione cadaveris instituta, utriusque pulmonis substantia integra reperta est, si infimum dextri lobum exceperis , quippe qui inflammatione ponderosus et carnosus hepatis parenchymatis instar , purulentam materiem dissectus stillabat, et arcte praeterea diaphraginati coalitus erat; costa quinta non diffracta, sed luiata tantum cernebatur. Aperto abdomine, liepar pseudomembranis cum septo transverso connexum deprehendebatur; illius superficies convexa abscessu obsita erat, et parenchyma cultro molJitiein solito majorein opponens purulentis foculis abundabat. lntestina et reliqu.i abdominis viscera a norraa baud recedebant. Caput antequain dissecaretur investigatum, partem sinistri ossis parietalis supra suturam coronalem pericranio orbatam exbibebat. Ibidem quoque rechiso cranio magna puri.s copia supra et infra duram matrem cft'usa cernebatur. Tunica arachnoidea majorem referebat crassitiem, cerebri pulpa integra relicta.
Cas. XXV. Rusticus quidam 40 annorum, Taurini in Nosocornio D. Joannis, per duos menses de accepto capitis vulnere , quod usque ad duram matrem penetraverat, eurabatur. Mense Junio ad agriculturae opera redibat, verum ad finem in. Julii aeger ad idem Nosocomium iterum deferebatur , cui caput erat monstrose tumidum, atque emphysemate ita deformatum , ut non novissent illum hominem esse, quem de illo vulnere curaverant. Facies erat bic illic erysipelatosis maculis interdistincta, tumor empbysematicus ultra claviculas et scapulas ad pectus extendebatur, respiratio difficiJis, anhelosa cum sibilo, atque aeger intra paucas horas moriebatur. Cadavere inciso in capite nil aliud observarunt, nisi crustain levem , facile deciduam ad antiqui



vulneris locum , quae ulcusculum obtegebat; reliqua in capite sana , ut ingcns illud emphysema , quod intra 6 dies ad eam molem , ob solis calorem , ut opinabantur pervenerat, nisi ab aère exteriore enatuin crederetur. Verum ab hepate ingentem puris copiam eduierunt, perforatoquodain albo, tenui folliculo ad convexam jecoris faciem sub diaphragmate protuberante. Ictericum jam a pluribus diebus devenisse , stupidum quandoque vaniloquum coinites narraverant , nunquam vero de lateris dolore esse conquestum , sed tantum de gravitatis quodain sensu (1).
Cas. XXVI. Juvenis 30 annos natus intravit Nosocoiiiiurn, osse parietali sinistro per contusionein laeso. Quamvis aeger sine conscientia corruerit et sanguinem nares et aures stillaverint , nihilominus tarnen contusio levis visa est. Venaesectio in brachio instituta est saepiusque repetita. Vulnus capiti inflictum , paucis diebus elapsis, jam cicatrice occlusum erat et in integrum penitus restitutus videbatur aegrotans , qui quidem Nosocoinium non r.elinquens, famuli niunere ab eo tempore ibidem fungebatur. Per quatuordeeim dies nunc ab omni i icommodo atque molestia irnmunis vitain degerat , licet copiose seinper coenaret atque meracius biberet , quum die 6° vehementi febre correptus est cum aïroci dolore ca pi tis. Doluit quoque -vulneris cicatrix , quae sequenti die apertaiterum invenitur. Venaesectio rftatim in brachio instituta est, bis etiarn repetita, quum postridie sopor et coma accesserit. Veruintainen , abdomine inflato , die 18° post morbi invasionetn periit.
(Ij Exhibft hunc cisuni Bertrasdi, Mem. sur les abscés du foie. Vid. Memoires rle l'acad. roy. de Cliir. Tom. JU. pag- 490.



Integumenta capitis ad ambituni vulneris paruin gangraenosa inveniebantur. Craniutn in loco tantum exiguo pericranio orbatum, nullibi fracturam monstrabat, neque praeternaturalis quaedam erat interna osseac calvaiiae conditio. Aperto abdomine intestina inflata, omriiaque viscera sana in conspecturn veniebant, excepto liepate, quod in inolem majorem extensum profundiusque coloratum erat; in ejus lobo majori praeterea puiis icliorosi copia , loturae carnis similis inveniebatur , in caverna coerciti, quae magnitudine ovum fere aequabat (2).
Cas. XXVII. Homo curae custodiaequc aegrotantium mandatus, vehementi ictu capiti illato prosternebatur extemplo, nee tarnen absque omni conseientia jacebat. Ortum erat simul vulnus , paululum supra supercilium dextrum. Tertio et quarto die post febre et agrypnia corripitur aeger, labia vulneris gangraenosa intensius dolent et eximia sensilitate praedita sunt. Accedunt jam vomitus , quo materies biliosa , viridis, copiosa per guttur et iauces expellitur, lingua sordida, sapor amarus , delirium ferox et furibundum atque gravissimi ventris in regione potissimuin bypochondriaca dextra dolores', quae symptomatum caterva brevi tempore adeo inerevit, superaddito etiam trismo, ut mors septimo jam die post inflictum capiti vulnus vitae filum abruperit. Sectio cadaveris magnam puris valde tenacis copiam, cranium et pericranium interjacentem exhibuit, qua materie simul cerebri sinus et tentorium cerebelli repleti fuerunt. Externa encephali superficies vasculis sangui-
(2) \id. M: Potttf.au , Oeuvres posthumes. Tomé II. Paris, 1783. Pag. 123.



ne turgentibus ubique rubro tincta erat colore. Hepar mole auctum et profundius coloratum abscessulos passim dispersos monstrabat, et intestina retracta, ubique maculis lividis variegata, in locis permultis exsudata materie viridi et puriformi obtecta inveniebfintur (3).
Cas. XXVIII. Vir quidam Malaxhe cognominatus mense Augusti anni 1809, baculi ictu in regione parietali sinistra laedebatur, quod autem non impedierat, quominus suuin iter 2 adliuc horarum persequi posset. Reversus domum ilico Chirurgi auxilium implorabat, qui simplici apparatu vulnus curabat. Suppuratione tertio die nata, vulnus Balsamo Arcaei dein deligatum est. Mox autem decimo die horripilationibus correptus intensam satis capitis gravedinem expertus est aeger , quapropter paulo post Nosocomium de Baviere adiit. Vulnus in trium circa pollicum longitudinem se extendebat, tubere parietali partim a pericranio orbato, absente fractura. Invasit die 14 febris convulsionibus stipata, et postridie mors secuta est. Secto cadavere abscessus in medio dextro cerebri heinisphaerio visus est, multisque stratis albidi coloris convexa hepatis superlicies obtecta apparuit , e quibus cultello apertis magna puris copia, striis sanguineis mixta efiundebatur (4).
Cas. XXIX. Miles cui nomen Mion duplici gladii ictu erat sauciatus , quorum alter leve faciei vulnus intulerat , alter externain laminam portionis verticalis diviserat. Quum parum aut nihil incommodi initio in-
(3) Vid. Journal de Médec. de M. Corvisaht, Leroox et Boxer. Déceinbre 1S08-
(4) Vid. N. Ansiaux , Clinique Chirurgicale. Licge 1816. Pas. 41.



de scntiisset, neglecta penitus vulnerum cura, demuiu 8 diebus jam elapsis in Nosocomium se contulerat , ubi per primos 5 dies adhuc satis bene se habebat. Nunc au tem insequenti noc.te , quumvino multum se obruisset, \ehementi febre liomocorri])iebatur, lingua sicca et aspera facta erat, cutis calida urens. Yulnera pallidam referebant condilionem , san ie , loco puris laudabilis, secreta. Symptomata in dies augebantur adliuc , et die 120 post primam invasionetn aniinam exspirabat aegrotans. Ex ejus cadavere bepar parvis ulcerationibus quasi disseminatum cernebatur , quod quoque per omnem dimensionem levi strato materiae purulentae obtectum erat (5).
Cas. XXX. Miles gladii ictu perculsus, qui parti laterali dextrae i'rontis plagam longitudinalem impegerat, atque laminam externam ossis coronalis ad diploen usque diviserat, in Nosocornium deportabatur. Initio coinniotionis cerebri quaedam symptomata ostendebat, quamquam uon extemplo post allatum ictum prostratus,sedpau!o post sensuum omnium muniis aliquatndiu destitutus jacuisset. Primis decem diebus, quin notabile quid acciderit, elapsis , intensum tune atque continuum dolorein ad fundum vulneris , cujus suppuratio de r.epente suppressa fuit conqueri coepit: deprehenditur simul soinnolentia motibus convulsivis per vices stipata atque delirio mitiori, dunij eodem quoque tempore oppressionis et ponderis sensurn , nee non dolorem obtusuin et constantem in liypochondrio deïtro expertus est aeger. Depletio sanguinis topica , diluentium atque laxantium «sus, ernollientia dolenti loco applicata moderabaritur inÜammationem, attainen perstabant signa, quae pressionem encepbali dictare videbantur. Perdiderat aeger bracbii
(5) Vid. Desa uit, Journal de chirurgie Tom. II. Pag. 11.



sinistriusuui, duin crus ejusdem lateris continuo fere motu versabatur, eadem semper aderat in latus affectum decumbendi cupiditas, et gravissiina dolorum in vulnere sensatio. Mox praeternaturalis liypochondrii tumei'actio, dolores pulsantes, liorrores inordinate redeuntes et frequens vomendi conamen, aff'ectionem hepatis profundam satis denotarunt. Ut satisfiat indicationi , quam cerebri pressio postulavit, ad fracturae partem maxime declivem terebra applicata est. Per factam aperturam cochlear materiae purulentae cum sanguinis grumis mixtae , quae inter cranium atque durain meningem collecta erat, foras educebatur, quae quidem duram matrem deorsum depresserat. Regioni hepatis etiam vesicatorium ex cantharidibus et catnphora imponebatur, eodem caeterum continuato regimine.Initio quidem parum levaminis sentiit aeger, licet non diu euphoriae sensus duraverit, signis evidentis adynamiae sese rnanifestantibns. Nam brevi post \irium prostratio, sudor frigidus , pulsus parvus , alvi fluxus colliquativus , liypogastrii tumor, respirandi difficultas et vulneris ipsius gangraenosa indoles vitae fïnein annunciant proximum, qui ilico etiam secutusest. Secto cadavere, in cavo abdominis inagna puris copia collecta cernebatur potissimum supra mesocolon transversuin, quam enormis abscessus in parenchymate inagni hepatis lobi obvius, haud procul a ligamento suspensorio, effu' derat. Cranium apertum praeter purulentum durae matris focum , hujus membranae inflammationem, nee non pcricranii et in loco Iiuic respondente, partem cerebri suppurantem ostendebat (6).
(6) Viel. Lahrey in Diclionnaite dessciences medicales Toin. XVI. Paris 1816. Pag. 147.



Cas. XXXI. Coisrad Brecht 36 aimos natus , inoiitor , ïioctu 23 m. Jan .ann. 1820 ab inimico impugnatus , gladio acceperat quinque capitis , binaque manus sinistrae vulnera , quibus parumper deligatis aliquot lioras postea in Nosocomiuin deportabatur. Susceptus ibi multura sanguinis adhuc profluit, vomuitque aeger, ab aliis symptomatibus gravioribus immunis, quapropter fasciatione intacta, caput ad cutem tondere et epithemata frigida ei imponere jubet Medicus. Sequente die cephalalgiam mane homo conquestus est, dolente potissimum osse parietali sinistro ob vulnus ibi mflictum. Abdomen
I
aecuratius investigatum ab omni labe alienum fuit, et bepatis regio fortissimam etiam pressionem absque dolorum indicio tulit, cessante etiam vomitu alvus naturalis deposita est. Praescribebantur emulsio c. Nitro, diaeta strenua , et vesperi pediluvium, epithematibus frigidis continuatis, quae curandi metbodus diebus insequentibus, eadem adhuc perseverante conditione, nihil mutabatur. Quum autem die 28 dolores in \ulnere posteriori graviores accusaverit, sublatus est apparatus liuc tisque integre relictus, quo facto exploratum caput 1°, vulnusculuin m. auricularis sinistri exliibuit 2°, -vulnus transversum ad faciei latus sinistruin supra os maxillare, 3°, levem integumentorum contusionem ad orbitam sinistram, 4°, Tulnus pauló extensius supra os parietale sinistrum , propius ad suturam lambdoideam , quam coronalem accedens , quod ad os ipsum penetraverat. Hunc potissimum locum intense dolentem indicavit, quapropter ibidem vulnus dilatatum est in crucis formam, ut os denudatum, fissura aut impressio forte obvia conspicua fieret. Quum nihil tarnen repertum fuerit, vulnus iterum dèligatum



est. Haud procul a commemorato aliud etiain vulnusculum supra os bregmatis in conspectum se prodidit, ad cutem fere solam restringendum , inusculo subjacente illaeso, quod pus largiri jam coepit. Omnia haec vulnera , si quartum exceperis , adhaesivo emplastro deligata sunt, repetito eodem potu et instituta venaesectione unc. XII. eo cuin effectu , ut die 29 et sequenti aeger bene valens, nil amplius , nisi unius vulneris intolerabilem dolorem queri pergat. Pulsus normalis apyrexiam denotavit , appetitus rediit et alvus modica excreta est. Omnia vulnera jam die 4 m, Febr. sanata fuerunt, excepto illo posteriore capitis, ubi denudala ossis parietalis portio granulationibus obtecta est, et quae mox versicolor futuram necrosin indicavit. Interim tarnen reliqua satis prospere adhuc procedere videntur ad diem 10, sive 20 post morbi invasionem , quo quippe noctu vehementi frigore perstringitur aeger , cum insequente calore, et alvum quinquies liquidam deponit, quibus sapor ingratus, appetitus prostratus, lingua sordida accedunt, febre paululum circa auroram remittente. Diaeta observaturstrenua et intus Tinct. Rliei aq. c. aq. Menth. administratur. Postero die diarrhoea quidem imminuta est, sed dolores veliementes punctorii in regione lienis et ad suram dextram nunc animadvertuntur, attactu plus etiam adaucti, pulsus notatur frequens et plenus, sed sine duritie; uriria leviter flavescit, lingua sordida fuit, cutis sicca, sitis magna et major virium prostratio, licet hepatis regio integra \ideatur. Praeter emulsionem c. Nitro, cucurbitae cruentae dolenti loco applicatae sunt, quae quoque parum aflferunt levaminis. Attamen nunc cutis superficies icterico colore suffusa cernitur , et simul liumeri ct lateris dextri dolores percipiuntur ; superadditur mix-



turae Liq. ammori. acet., cataplasma sihistro hypochondrio imponitur et venaesectio unc. VI. instituitur; verum eadem perseverat symptomatum vehementia, vitae viribus sensim in dies magis labefactatis. Denique tussis etiam supervenit, qua sputa flava rejiciuntur , urina crocea quotidie excernitur, et in denudato osse parietali macula nigra se manifestat, scalpello facile auferenda. Frustra adhuc Calomel c. Nitro propinatur. Infelix aeger die 14 m. Febr. hora vespertina 9«, conscientia ad ultimum vitae haliturn perpetuo se manifestante, abiit ad plures. — Aperto cranio externae quarti vulneris partes destructae cernebantur; vulneri anteriori quinto, cicatrice fere oceluso subjacebat rotundum osseum fragmentum, quod diametrum ^ pollicis aequabat, ibique fissura etiaui reperiebatur. Interna cranii Jamina vulneri quarto respondens penitus integra erat, duin sub quinto eadem , triplici ratlone , fissa apparebat, sine mobili tarnen fragmento; dura mater atque ramus arteriae meningeae mediae eïinde laesa videbantur. Praeterea neque encephalum, neque cavum thoracis quid alieni vitiosique exhibebat, abdominis quoque viscera integra inveniebantur, excepto hepate. IIoc quippe viscus tumidum et phlogosi ubique correptum plerisque in locis scatebat abscessulis , quorum quilibet unciani puris continebat. Lien penitus normalis in conspectuin veniebat, licet liac in regione gravissimos dolores aeger plerumque conquestus esset (7).
(7) Vid. cas. ap. Kajetan Textor iro neuen Chiion, erst. Band. Salzbach 1823. Pag. 409—16.



PA SI S il.
("OROLLAUIA CONTINENS Ofi ABSCESSiBlS IN HEI'AÏK OBSEKVATIS.
Grau ïst jede Theorie, doch grün des Lebens goldener Eaum.
Göthe.
CAPUT l.
De abscessuum iu hepate observatorum natura et pathogenesi.
§ 1. Inter abdominis viscera hepar etiam aliquando suppurationis foetentem fieri lacunain, eaque latius prógressa omnem hujus visceris structuram et vel umversam coinpagem organicam demoliri et funditus everti posse , probaat Medicorum iibri, Joquuntur ipsa vetustatis oracula, testantur Nosocornia quaecumque rnajora. j\ec mirum profecto, jecoris quando similis ut alibi inllammatio satis diu perseveravit, pus demum generari. Nihilominus tarnen 'negari nequit, quamquam fatalis bic exitus bepati non penitus parcat, inter omnes glandulas conglomeratas, quarum si non primuin , principem saltem tenet locum , rarius quam quis ex obser-
4



■vationum in capitc praegresso memoratarum copia credat , nostro saltem sub coelo phlogosi ejusve potissimum in suppurationem exitui, vitale hoe viscus esseobnoxium. Hepatitis quippe regionum calidarum germana atque nativa a recentioribus plerisque consideratur, qualem utriusque Iniliae medici quoque conspiciunt (1). In nostris videlieet terris aeuta et primaria raro cernitur, nee facile viscus igne inlerno adeo corripitur, ut vitae auctioris eflectu materiae purulentae aut ichorosae fiat secretio, et multiplex , quae hinc pendet, symptomatum nascatur farrago ; indolis plerumque mitioris, inter novem et undecim die terminatur, nisi decursum referat minus eelerem etiain ; crebrius contra chroniea, secundaria , quae praesens artis proceres alius valetudinis specie fallit, sive dyspepsiae, sive infaretus , sive febris biliosae, errore baud facile vitando, si quidem tam occulte ac clanculum istae liepatitides clironicae subrepunt, ut nulla fere sui praebeant indicia. Quod de hepatis plilogosi quoad geograpliiam in universum narrant auctores (2), de ejusdem visceris puogenesi quoque valet (3). Verumtainen licet
(1) vid And. Mcruay de hepatilide Goetting. 1779. P. 2. Is quum in India orientali aliquamdiu moratus morbum, qnem delineavit creberrime observasset , eum cum infl. similibus inprimis contulit atq. accuiatissime caeleroquin symptomata descripsi t.
(2) cf. Lub. Josepii. Sciimidtmann. Summa observat. med. vol. II. Berolini. 1821. 8o. P. 188. C. Phuijs v. der Hoeven. de arl. med. Lib. I. Pars 1. Lugd. Bat. 1838. P. 177. J. L. Schösi-ein Allgemeine n. specielle Palliol. u. Tlierajj. 1 Tb. 4 Auf!. St.Gallen 1839. P. 247. Ilic antem erronea idea liepatitidem Hollandiae endemicam arbitratur.
(3) Dietionnaire de Medeeine et de Chirurgie praliques par



inter tot varias atque diversas pathologicas , quas hepar subit, inetamorphoses, ut apud nos quoque sectiones cadaverum haud infrequenter palam faciunt, abscessus rarius obvenint, neutiquam plane insolitus est; sive itineratoi es aut nautae ex India tropicisque regionibus reduces reportaverint morbi semina, nostro quoque coelo evoluta ; sive causa quacunque indigena sporadice ortus sit, ut praeter alias observationes a me relatae satis docuisse videntur.
§ 2. Vulgatissimo usu , hujus abscessus nomine intelligitur inflammationis transitus in suppurationem purisque inde nati collectio in quadam parenchymatosi hepatis parte , licet ut mos videbimus, phlogosi neutiquam semper opus sit. Unde patet abscessum et vomicam, quales in pulmonum parenchymate recentiores tam strenue distinguendi operam sibi dcderunt, si ad hepar retuleris, confundi plerumque oportere. Haud facile enim quis vomicam ad tuberculorum solummodo in hepate genesin eorumque purulentam emollitionem referri debere statuat , nisi catenas naturae injicere cupiat. Sententiae cuidam non solum ratio suffragetur, verum experientia adstipuletur etiam oportet. Nee multum refert morbosum hunc jecoris processum aliis atque aliis nominibus interpretari, utpote cüm priscorum omnibus, tum hodiernorum plerisque monurnentis nitatur, djimmodo res ipsa satis stabiliatur. Non autem propterea more Galem (4) apostematis nomen tam generali
Andral , Begin etc. Tom. VIII. Paris 1832 Pag. 327. art-XXIV James Hope's Grundzüge der pathologischen Anatomie; aus dem Englischen von M. S. Krüger- Berlin 1836. Pag. 168
(4) Method. medend. ad Glauc. Lib. II. Cap. IX. ex edit. Charter. Toni. X. Pag. 382.
4 *



signilicatu adliiberi mihi placeret, omnes illas aflectiones in universum sic \ocando, in quibus ab invicem recedunt partes ante contiguae, adeoque spatiuin inter partes secedentes vacuum relinquitur , quod variam in suo cavo continere potest materiam, oriturae rerum confusionis causa, non paruin \ituperandae. Haud una ratione purulentam materiein in hepate coacervari, non soluin copia, sed et qualitate inultimode diversain, e praegressis observationibus satis probatuin iri existimo. Illud enim prae reliquis visceribus jecori proprium videtur , quod, mirum dictu, diversum puogeneseos lusum observatoribus perperam explanare solet , unde lites de hac illave puris sede ac indole probabiliori , quo magis alia atque alia hinc inde obvenerit compositae tamdiu durarunt, donec varia atque diversa omnibus innotuerit. Non dubito quin unusquisque utro<[ue pollice hic laudanduin comprobaverit doet. J. Anuesleï (5), Indiae Arcbiatrum, eui ut universa de morbis hepatis doctrina multuin debuit, oplima certe liac de re merita sunt tribuenda, qui in opere splendidissimo non tantum complures casus notaverit atque explicuerit, verum etium tanquam j>eritus Apelles permultis iconibus fideliter depinxerit.
Dift'erunt nimirum hepatis abscessus situ , magnitudine , forma punsque contenti indole. Omnibus quippe hujus visceris partibus infesti modo centrum detinent a superficie superiori convexa , alteraque inferion concava aeque distantes, modo uni aut alteri magis vicini sunt, vel unarn faciem obsidentes superiorem ad mar-
(^5) viel. Researches into the causea, nature and treatment of the move pi evalent diseases of India and of warm climates generally etc. by Jajils Ashesley vol. I Loiul. 1828. 1'ag C88, seqq.



ginem vel anteriorein , vel posteriorem , aut ad destrum sinistrumve organi latus directi cernuntur, siinilesque in ima superficie subeunt vices (6). Dextrum hepatis lobum longe frequentius , quam sinistrum occupare videntur , convexae faciei magis, quam concavae familiares, ut Baillou et serius Bonnet monuerunt, etiamsi dubitari hoe queat (7). Nee parvi aestimandus est illorum situs, quin contra attentione perdignus, unde multuui curandi negotio commodi redundat. Quoad voluminis discrepantiam illud potissimum ex relatis observationibus , quas cadaverum sectiones illustrarunt notandum est , quod in centro hujus organi reconditi in tantam subinde molern increscunt, ut ipsi eorumque confinia penitus in humoris vit.iosi sarcinam , sanguinolenti, faecibus vini saepissime haud absitnilis, convertantur, quandoque largae cystidis sub specie, quam indurati hepatis parietes perniciosae paludi tanquam aggerem opposuerunt inclusi, cujusmodi exempla bene inulta exliibent Portal (8) , Bonetus (9) et Lieutaud (10) ;
(6) cf. Observations on pos and lymph etc. by Thomas Rose, iri Medico-Chirarg. Transact, of London. Vol. XIV. Pag. 251—285.
(/) cf. Bertrandi, surles Absces du foie; dans les Memoires de 1'acadeinie royale de Chirurgie. Toni. III. Paris 1757- Pag. 492 J. Annesley. o. I, Pag. 532. A. Bonnet , Monographie complete sur les maladies du foie. 8vo. Pag. 176. Jon- INep.Rust, Theoretisch-practisehes Handb. der Chirurgie. Erste Licfr. Berlin u. Wien 1830. 8vo. Pag. 141.
(8) Observations sur la nature et le traiternent des maladies du foie. Paris 1813. Pag. 390—413.
(9) Sepulchrelum s. Anat. practica. Tom- I. L. B.-1700. Lib. II. et 1. a.



duin contra, qui in hepatis facie resident in universum propterea minus capaces evadunt, quoniam pus reconditum vuigo idque facilius, uno alterove modo dein accuratius indicando , exitum sibi parat (1). Ut praegrandibus autem apostematibus tumidum , ita quoque rninutissimis puris foculis infectum hepatis parenchyma observata demonstrant. Tanta nimirum puris parcimonia subinde deprehenditur , ut guttulae modo in hepate bic illic dispersaeoculoruin aciem fugere videantur , dum abscessuli aliquando unum lobum , nonnunquam totum viscus in suam potestatem redegerunt. Saepe a se invicem distantes, aut juxta sese positinullam coinmunionein alunt, saepe per canales fistulosos conjuncti reperiuntur. Plerisque in casibus cavernae variae molis ac maguitudinis deprehenduntur, per dissepimenta quandoque in loculamenta plura divisae , formam irregularem , ilexuosam , magis minusve rotundam referentes , quarum parietes aut peculiaris membrana obvestit, aut compactuin atque induratum circa abscessum parenchyma ejus locum excipit, liaud raro tamen ichore vicino in dissolutionem j>roclive. Abscessulos peculiari cystide coèrcitos , parietes vomicarum membrana puogenetica obvestitos , structurae cellulosae , vel pseudomucosae, instar pulmonalium , scalpello a ciruindante parenchymate , cui laxe adhaerebat facile separanda , in cadaveribus quandoque observare mihi contigit. Semel ejusmodi vomicae
(10) Hist. anat. med. Toni. I. Lib. 1- Pag. 163 et seqq. vid. et casiim I. et IV in Dissertat. et alios.
(1) cl'. Traité des maladies Chirurgieales et des opevat., qui jeur conviemietil j)ar M. Ie Baron Boylb. Brux. 1828 Nonv. edit- Tom- IV. Pag- 244-



ovi magnitudinem adhuc superantis parietes tendineos inveni, quae quidem nee purulenta materie, sed limpido sero, liydatide referta fuit. Variam harum membranarum structuram, a tenera mollitie ad cartilagineam usque duritiem multi notarunt (2) , de quarum praesentia in abscessibus liepatis non minus, quam compage diversa, si observationuin summam , quas hac de re recentiori tem]>ore Ge^drin (3) , Louis (4), Audral (5) et Ansesley (6) commemorarunt, rite perspexeris , utpote qui in instituendis cadavferum sectionibus multo magis , quam veteres excelluerunt, illud concludendum fore arbitror , quod a varia hepatitide praegressa id proficiscatur. Post bepatitidem quippe acutam istae cavernae inembrana obvestitae inveniuntur , qua carent saepius chronicae inflammationis pedissequae , ne vestigium referentes, ubi vis vitalisaut topica, aut universalis nimis fracta erat; duin compages densior et compactior chronicis , tenuior acutis propria est. Exinde jam ipsius membranae puogeneticae quae vocatur originein repetendam esse patet, partim quippe a plastica puris vi, quam huic inesse contendimus, partim idque praecipue e partiutn vicinarum repugnandi conamine, quidquid in inedio deponatur iisque obsit, obluctari atque innocuuin reddere tendentium. Opinioni
(2) Vid. Annesley. 1. c. Pag. 534.
, (3) Vid. Histoireaiiatomiqiiedesiiiflamniatioiis. Tom. 11. Paris 1826. Pag. 248—54 et Pag. 264 et seqq.
(4) Anat- Patholog- Untersucliungen iiber die Leberabscesse von P. Cii. A. Louis. Aus d. Französischen übersetzt von Gustav Bünger. Berlin 1827. Pag. 182—226.
(5) Clinique Medicale ou clioix d'observat. Trois. edit. Tom. IV. Brux. 1838. Maladies de 1'abdomen 255—279.
(6) 1. c. Cases.



favet eiperientiae placitum , pus bonum raro cystidecarere, ichorem frequentius. In aposteinatum genesi sacci loco initio tunica mollis, flocculenta , parum coliaerens, a circuindante contextu facile solvenda , conspicua est, quae serius densam acquirit indolem et pseudomembranis similior redditur, peculiares nietamorphoses subeundo rubra fit, nee non sanguine lurgere coepit. Obhancsanguinis copiam et adspectum villosum multi erroribus ducti, hanc membranam mucosis aequipararunt, quod autem et villoruin in superficie , muci et epithelii absentia iirw probat. Nee minus erronea illorum est sententia , qui bujus membranae formationem ut suppurationis prodromum considerent, quasi continentis instar contento exspectando dein inserviat, aut eam e tela cellulari , ratione duntasat mechanica coalifa, repetendam arbitrantur. Continua in sacco puris secretio , sicuti subitanea subinde puris evanescentia probare videntur, inenibranam abscessus intus fulcientein organon esse , cuin secernendo, tum resorbendo destinaturn (7).
§ 3. Dexter liepatis lobus pro varia contenti puris copia magis minusve turget, medius autem prope superiorem visceris faciem , ubi intus purulenta residet caverna spheroideam atque globulosam foraiam capessit, altiusque deitrorsuin versus tboracem adscendens. Binis aut pluribus voinicis refertae partes irregularem penitus subeunt formam. Yariis quoque coloribus ludit jecoris superficies ubi ambit abscessum, varias subitmetamorphoses ; pallido, aurantio aut fusco in apice tincta, partes quaebasin occupant aliquando flavescunt, aut apice maculoso atque niultiniode variegato , reliqua superficies
(7) cf. Rust's Hatulb. der Chirurg. 1. c. Pag. 58.



obscure fusca et subinde nigricans, vel maculis versicoloribus variata est. In plerisque etiam casibus (8), hcpatis superficies purulentae materiae foculis, qui inter ipsutn parenchyma et externuin integumentum formari videntur li ine inde abundat, aut granulis seatet levioribus, nee raro parenchymatis interstitia ernolJita , fusco colore induta purisque striis ornata, observare licet, sanguine vasorum exsule coagulato, aut grisei lutcique coloris ob infiltratum humorem purulentum (0). Tandem varia puris indoles investiganda adhucsuperest. Qualem quippe in hepatis abscessibus plerumque obviam saniosarn , alieno colore fucatam, instar loturae carnis, nee ut in aliis corporis partibus mariare solet perinultae scriptorum observationes docuerunt, talem refutarunt alii. Si quidem üdei non incertae observatores consulimus , ut sanedebcmus cum vetustatis, turn recentioris aevi, plerosque foetidum ichorem vulgo, pus bonum rarissime in abscessn hepatico secerni locutos esse invenieinus (10). Quum autem jam Hippocraticum tribunal loco, quohepatis crimina citantur purum et album pus , aeque ac amurcam, qualis in hepate fluat pulcherrime notaverit (1), non possum quin a sententia cl. Andral , quam etiam cl. Louis (2) amplecti videtur dissentiain, qui scilicet pus
(8) vid. J. Annesley 1. c. Pag. 532.
,(9) vid. Observationes complures, quas legimus in Revue raedicale Janv. 1825. Pag. 27. et seqq.
(10) cf. G. C. £. Surinuar Inst. demorb. acut. Amstel. 1836. Pag. 73. § 266.
(1) Hipp. Apkor. 45. Sect. VII. Charter. Tom. IX. Pag. 316.
(2) Anat. Pathol. Unlersuch. 1. c. Pag. 181 ubi dicit: n Wenn ich nacli meinen eigenen Beobaclitungen urtheilen soll, so sind die Abscesse in der Leber;die guten Eiter enthalten, nicht



hepatis ab eo , quod aliae partes largiuntur haud diversum contendit, atque colorem f'aecibus vini similem, quem ut pluriirium liuic puri proprium inedicinae principes pronunciarunt, refutat , confusionem esse fatendo cum alia productione morbosa praecipue materie enceplialoidea (3). Quod aulem album semper , consistens quale plilegmone praebet, ambo animadverserunt, nondum contrarium, quod alii alibi observaverunt, excludit. Si quis quid non viderit ipse id non exsistere propterea sibi caveat , ne concludat. Oppositam autem tueri ideam , quam cl. Boyer (4) professus est, pus album atque sanguineum ut ferunt auctores e tisceris parenclij'mate non profectum esse , vetat virorum , quos coinmemora\imus summa auctoritas atque fidelis observatio; licet jam diu quoque suppurationem tune fieri , quando circa eiteriorem , convexam hepatis partem vomica liaeret, per externam hepatis membranam coercita docuerit Swieteivius (5). Purulentam materiam omnis fere qualitatis omnisque coloris compotem , tenuem, aquosam , serosam , spissam , albam , flavam , sanguinis grumis inlermixtam et omnimode variam in hepatis parenchymate collectam observavit, cui maxime certe observandi luit occasio, celeber Indiae Archiater. Quae oinnia si ^accura-
geratle die seltensten ; deim in 430 Leichen in denen ich alle Organe sorgfiiltig untersuchte, faiul ich hiervon 5 Beispiele , wahrend sicli mir keines vom Gegentheile darbot."
(3) cf. Preps d'Anat. PaLholog. par G. ANDnAL. Tom. II. Brux. 1837. § III. Lesions de secretion Pag. 189.
(4) Traité des malad. chirurg. 1. c. Pag. 245.
(5) cf. Gjjuaiidi L. B. van Swieten' Commenlaria in H. llor.miAvit aphor. T. 111. Ed. II. I- B. 1/55 Pag. 10G § .)33.



tias perpendamus, nihil obstat, quominus omnis hac de re quaestio paucis absolvatur. Ecquid mirum ; quum et virorum auctoritas , quae per se quidem ignava est ac iners prorsusque manca, et gravissimi rationis testes, atque constans firmataque summorum Medicorum experientia liic militaverint, quibus trinis triplicis aerisscutis oblectus, adversus tela in se ab adversariis contorquenda , invictissimus quisque stabit. Litigantes igitur de varia puris indole in apostematibus hepatis reperiunda, pacein faciant, quod inter abscessus purealboac inodore repletos eosque , qui saniern continent varii co-| loris, distingui oporteat. Hi autein illis longe frequentiores sunt, ob impurae inflainmationis exitum. Ichorem au tem propterea saepius loturae carnis instar , sangninis grumis inquinatum oflerri , ex eo forsitan deducendum foret, quod in bene multis ejusmodi casibus sanguis , disruptis ob purulentam desorganisationein venae portarum surculis, puri admisceri potuisset. Memorata tarnen distinctio etiamsi diagnosi ae therapiae parum utilis, non omni carebit commodo , siquidem ad Pathologiani duntaxat restringatur.
§ 4. Quemadmodum tria autein in universnm stadia, si abscessuum patliogenesin interpretari cupias, plerumque distinguenda veniunt, quorum primum sanguine infiltrato dignoscitur ; alterum suppurationis initium , flavescente colore et marcida partium aegrotantium indole, quae indurato et vasculoso ambitu circumdantur, innotescit; tertium demum abscessus formationem complectitur , pure in cellulas elïaso seriusque in caveam collecto, sacco sensim densiore, superficie vasculosa relicta; eadem de abscessibus quoque, quibus hepar



infligitur dicenda sant (6). Oriuntur quippe initio maculae sanguineae, magis minusve obscuro fusci coloris , quas granulis parenchymatis coloratis generari inemoriae prodidit cl. Cruveilhier (7) , in quaruin centro pus producitur (8). Pure.dein infiltrato flavescunt granula, et quum fusco et fissili strato quotiescunque circumdantur, ipsa subslantia mox granitis similitudinem prae se fert. Color dein evanescit eoque simplicior evadit, quo major puris copia inliltrando deinum saccum sibi est paratura. Priora ista duo stadia observatu difficiliora dubiumque de iis judicium equidem crederem, quomam hepatis parenchyina in conditione jam sana tantopere duritiei , emollitionis, coloris non minus, quam voliiminis subit mutationem diversam , ut millies et amplius accurata investigatione, caute semper comparanda opus sit, si recti norina curvuin illustrando satisfactura sit. Redeamus igitur ad tertium , et abscessuuin incrementum indagenius. Purulenta scilicet materies atque sanguinea , iniiltrata per slrias , aut minutioribus foculis coercita, qui grani magnitudinem -vix exsuperant, in cellulosa capsula, ubi vena portarum arboris instar ramos distribuit, partibus maxime inllammatis , conspicua est. Sensim autein pus in foculos coacervatur irregulari ratione hepatis parenchyma perreptantes , quo tempore in ductibus biliferis simul humor grisei coloris , saporis amari, turbidi, fe-
(6) cf. II. Nasse . in Magazin für die gesammte Heilkunde herausgeg. von Joji. Nep. Rust. Band 111. Berlin 1835. Pag. 359.
(7) Anatomie pathologique dn corps liumain. XI Livr. Phlebite et abscés visceraux.
(8) cf. Gendiun , Hist, anat. des infl. Tom. II. Paris 1826. pag. 24'i •



re viscosi deprehenditur (9). Quum aulem abscessuli ab initio minutissiini hepatis parencbyma detinent, majori minorive spatio disjuncti , aut confines , fieri potest ut, si forte puris copia abundant , rumpantur interstitia seu dissepimenta , quibus a se invicem liucusque separati erant, quo facto minores antea in unarn caveam majorem coeant necesse est. In vomicis autem paulo majoribus aliiun inechanismum in auxilium \ocare licet, quo eorum augmentum explicari possit; e plicis nimirum, quas copiose atque ratione symmetrica distributas interna cystidum superlicies refert, 2 aut 3 linearum, veluti arboris rami novae propagines eliciuntur, unde augentur cavernae. Nee illud tarnen in omni casu comprehendi, vis est quod moneam. Si quidem lento gradu pus accumulatur et abscessus igitur cbronicura tenet decursum , totam cavernam sensim in omni ainbitu augeri verosimile est (10). Argumento sint sectiones cadaverum et aegrotantis bepatis accurata disquisitio. Puris quoque indole, initio foco inclusi dein mutata, parietes etiamsi mernbrana obvestiti sint, destrui posse, vicinum parencliyma emolliri et depasci penitus , multae observationes aliorum non minus docuerunt (1).
§ 5. Verum enirn vero uti e dictis maculis, quas flavi plerumque coloris praegressae tanquam pblogoseos producta c.1. Louis aliique multi considerant, puogenesin et abscessulos formari fatemur, ita e veris tuberculis idem proficisci infitiari non oportet. Monendum tarnen
(9) Ibidem. — cf. et Dictionnaire de Medec. et Chirurg, pratiques. 1- 1. Tom. VIII. pag. 327.
(10) cf. P.Cu. A.Louis 1. l.observat. 1, 2 , 3. pag. 182-212. (1) J. WiPFf/Rus, Observat. med. pract. obs. 60.



est hepatis tubercula multis anctoribus varia ratione , aut tanquam granulationum species considerari, aut communi nomine Cirrhosis compreliendi (2). Nee tarnen in animo est ejusmodi tuberculorum genera forsitan diversa enumerare , eorumque criteria exhibere , quibus inter se differant, aut in sensum revocare quidquid de eorum genesi notarunt auctores (3), utpote quod omne extra consilium mihi propositum sicco pede praetereundurn est. Memorasse modo hic sufficiat, esse hepalis tubercula corpusculasui generis , quae instar tuberculorum pulmonalium per secretionem ut videtur abnormem nascuntur , neque inüammatione acuta, aut chronica provocantur, quippe quae eorum evolutioni duntaxat ansam praebere potest, praesente diathesi, quam hereditariam aliquando observavit cl. Sciiöslein. Aetati puerili, mediae et provectiori propria, viris frequentiora sunt, quam sexui sequiori, testante Baillie (4), tropicis regionibus amica. Formae plerumque rotundae,
(2) James IIope's Grundziïge der Path. Anal. 1. c. Pag. 129 Clinique Med. par G. Andral Tom. IV Malad de 1'abd. 1. c. Pag. 158- Laennec de 1'auscullat. med. 2 vol. Paris 1819. observ. 25, 29, 35, 36. Is quidem 3 species admittit 1, Cirrhose en masses 2, en plaques 3, en kvsles.
(3) cf. Monographie compléte sur les Maladies du foie par A. Bonnet. Paris Pag. 178. Bodillaud in Memoires de la Soc. Med. d' Emulat. Tom. IX. 1826. p. 170. Cours de Patliologie interne par G. Andhal sec. edil. Brux. 1837, Pag. 256-7 c. f. ei. The morbid Analomy of the liver, order I. Tumours by J. B. Farre. London 1812 in Neue Sanmil. auserlesener Abbandl. 1 B. 1 St. Leipzig 1815 Pag. 1 seqq.
(4) vid. Encyclopadisches Wörlerbuch der inedicinischen



mox lotum liepar detinent, aut singulas hujus visceris partes conferta sparsim, aut concentrata occupant, aut ut vulgo fieri solet convexae parenchymatis superllciei mediate infra externam membranam inhaerent. Differt eorum magnitudo, capsula plerumque carent, ac parenchymate integro vulgo circumdantur, licet subinde phlogistico. Instructa esse peculiari systemate vasculoso, sanguinis quippe rivulo in se ipsum redeunte Meckel aliique monuerunt (5). Non secus ac pulmonum tubercula quibuscum aliquando juncta observantur solita stadia decurrere videntur , initio quippe cruda , emolliuntur dein, donec cavernulae demuin exinde pelant originem. Quum autem raro phlogistica conditio hepatis substantiae, ista paratrophiae producta in emollitionem ac suppurationem prona, ambientis manifesta sit, sed parenchymate saepe integro suppurata tubercula circumdantur , ut saltem mihi aliquando in cadaveribus videre contigit, non dubito quin emollitionem et suppurationem tuberculorum hepatis nutritionis etiam defectu, repetendam esse verosimile sit, quemadmodum in Plithisi pulmonali id fieri primo docuit cl. Sciiröder van der Kolk (6), quanquam negari non possit nonnunquam reactione phlogistica telae circumdantis suppurationem nasci posse, et purulenta materie dein, forsitan cliemice
"yVissenschaften, heransgegeben von Busch, GnaFi:, Horn etc. Band 21. Berlin 1839. Pag. 271. Lectures and observations in Medicine, in Neue Sammlung auserlesener Abhandl. 10 Band. 2 St. Leipzig 1827 Pag. 208.
(5) Cf. J. L. Schonlein, allgem. und spec. Patliol. und Therap- 1. c. 3 Theil. 4 Aufl. pag. 71.
(6) Observat. Anatomico Pathologicae et Practici argumenti. Tom- I. Amst. 1824.



tubercula dissolvi. Muituin saltein abesl, ut opinioni nonïiullorutn faveam, qui tuberculosam materiem hepatis tanquam pus induratum , partibas tenuioribus absorptis, considerare videntur (7). lstae autem cavernae, quas eiinde generari posse memo^avimus iisdem plane, quibus abscessus gaudent proprietatibus, nee iterura enumerandis, ne bis cocta repetamus. Qui igitur inter recentiores , judicio nituis subtili discernere consueti morbum universalem post cavernas e tuberculis natas, Phthisin hepaticam vocare malunt, ut a Tabe , bepate prorsusfere lentasuppuratione consunipto inque saccum niutato, inilucta distinguant, ne obliviscantur, liane distinctionem angusto litnite restrictam inagis in discipJinae gratiam i'actam esse , quam quidein voce naturae probari. IUud demum liac de re adhuc animadverti yelim , vomicas ejusinodi subinde evanescere non nisi cicatricem relinquentes. In cadavere enitn viri adulti, qui per unum diem modo in Nosocomio Amstelodamensi versatus Ictero laboraverat, praeter tubercula cum cruda, turn suppurata, quae convexae hepatis superficiei parenchyma abunde obsidebant, caeteroquin autem per totum hepar dispersa puncta suppuratoria abcesssulosque rei'erebant, cicatricem in parte superiore lobi dextri hepatis inveni durain, unius pollicis longitudinein aequantem. Reliquum parenchyma in abscessulorum confinio integrum a norma non recedebat. Vesicula fellea 2 calculos magnos in fundo continebat; reliqua abdominis et thoracis organa sana erant. Quo exemplo, quunï et aliis non caremus, a doet. Adnesley (8) commemoratis
(7) cf. A. BonïJit, Monographie. 1. c. pag. 179.
(8) 1. c. pag. 578. case 99. viel. etiam casum X. Dissert.



illud placituin deducendum esse autuino , quod naturae beneficio, formatae hepatis cavernae sanari possunt pure iterum resorpto, quarum vestigia reliclae denotant cicatrices, non secus ac illud de pulmonum vomicis ex omnium fere Medicorum observationc constat. Quaeritur tantum, num vera sit de tali cicatrice conjectura (9).
(9) cf. Louis, Anat. Patliol. Untersucli. 1. c. pag. 231 et 32.



CAPUT II. De Aetiologia.
Hepatis abscessus hujus visceris plilogosin plerumque insequi, non secus ac aliae partes inflammatione correptae in suppurationem abire solent, antea jam dictum est , superest ut jam de pluribus causis exponamus, quae huic exitui faveant. Hepatitidis cum acutae, tum chronicae soboles , sive haec protopatliica , sive deuteropathica sit,postpraegressam Gastro-Enteritidem,quod irnmerito semper fieri existimavit novae doctrinae auctor cl. Broussais , eam generis vasculosi auctam , atque incitatam actionem maxime sequi solent abscessus, quae medium inter utramque tenere videtur (1). Hinc distinctio etiam in acutos et chronicos repetenda est (2) , aut si majorum doctrina forte magis placeret in abscessus , qui fluctuatione aut congestione nascuntur, ut fecit Morand (3); illi cito, lii lente post plures septimanas, menses, quin annum evolvuntur. Quando jecoris inflammatio praecipue parenchymatosa male curata est, ab-
(]) viel. J. Annesley 1. 1. Pag. 517.
(2) ef. Boyer Traité des malad. cliir. 1. c. Tom. IV. Pag. 245.
(3) vid. Mem. sur les abscés du foie in Memoires de 1 acad. roy. de Chirurg. Tom. II. Pag. G9.



scessuum originem exinde repetendam esse multi sunt , qui arbitrantur. Ne nimiam curae tatnen culpam semper tribuamus , quae ut nonnunquam quidem ad provocandum hunc exitum suara confert symbolam , nee raro falso erimine insimulatur. Eteniin doctissimi subinde rnedieinae proceres varias machinas multoties struunt incassum hostem expugnaturi, qui pertinax et potens summos eorum frangit conatus, aut inultipliei larva eludit et Coam, et Mauritanarn manuin subrepens, donec sub tyranni atque tortoris persona post siparia funestas tragoedias moverit. Audiant hoe jaetatores, quibus in methodo antiphlogistiea sese gloriari libeat, inflammatorium sti— muluin suis armis semper in exilium profectum iri, et qui hepatitidis in aposterna exitum rariorem nostro, quam pristino tempore, inde deducant. Impura enim vulgo est, aliena indole fucata et adulterata hepatis phlogosis, ut patet ex observationum summa, quae purulentum generat foeum , cum causis internis , tum externis inducta. Hanc ad suscitandam praesertim in computationem veniunt aegrotantis constitutio atrabilaria, aut diathesis quaedain in corpore forte obvia , vel manifesta, vel oeculta , peculiaris generis vasculosi torpor , mutuo potentiarum nocentium concursu, quibus subinde aegri versantur, aeris quippe atque telluris influxu suffulta. Aufugit scilicet resolutionis oecasio, ubi vel irritantis specificus materiae nisus in abscessui, caclieetieus aegrotantium habitus , vel nimia partis aflectae debilitas et iinininuta reactio subest. Caeteroquin autem temperamentum cholericum et melaneholicum, plethora biliosa , infarctus venae portarum, Rheumatismus , Arthritis, mensiumque in feminis retentio, pinguedinis copia, haemorrhoides suppressae, calculi biliares hëpatitidem sus-



ten tan t, multaeque conditiones aliae universales, partiales jecoris valetudinem male afficiunt (4). Nam si perpendamus , hepar summae in oecouoiriia aniinali dignitatis viscus esse , quod non soluiri speeifieo muneri praeèst, scilicet cholopoiesi , sed etiam in assimilationis negotium plurimum influit, totaque parte cum plerisque organis in interna relatione existit, uil mirum sane est, ejus functiones ab epideinicis influxibus non minus, ac ab injuriis accidentabbus aliarumque partium morboso statu alterari posse. Et re vera experientia abunde confirmat, hepar in omnibus febribus epidemicis j)lus minusve occupatuin esse; aestivo enun tempore manifeste turget, ac biliosae dyscrasiae priruitivum largitur fontem; saeviente bruma non ininus exstimulatum ac saepe inflammatum deprehenditur ; sub aequinoctiis , dum vastissirnurn imperat febrium intermittentium dominium , diversis afl'ectionibus obnoxium cernitur (5). Tanquam privaecausae jeeori inimicae potissiinum enumerantur coelum aestuans , animi patbematurn impetus et alcoholis venenum, quarum tarnen et in oeconomiam organicam eo latius quidein regnum patet, quo magis puhnonum , cordis , aut cerebri vim labefactaverint. Calorein internum inprimis systeina secretioni
(4) cf. Meibom de abscess. intern, natura et constitut. Dresd. u Leipzig Pag. 71. Antoine Poiital observat. sur la nat. et le traitement des malad. du foie. Paris 1813. Pag. 390—413. Anneslïy 1, c, Pag. 522. Tlieorelisch-Praklisches llandbuch der Chirurgie von J. N. Rust. Pag. 142. G. A. Richter specielle Therapie 1 Band drilte xVull. Wien. 1831. Pag. 302. J. JV. E. von Raimann , IJandb, der spec. ined. Pathol. uud Therap. 1 li. 4 Auil. Stuttg. 1832. pag. 350.
(5) vid. J. Val» Nob. von Hii.debram>, Inslilut. practicomed. Tom. III. § 700. Vindob. 1822.



bilis destinatum male afficere, antiquitus jam notum fnit. Celsps (6) ideojam ait: »oranis calor et jecur et lienem inflammatquare aestati maxime addiierc morbos biliosos et atrabilarios el id merito (6*). Calor nimirum ad potentissima naturae irritamenta pertinet mngnamque in totum corpus exercet efficacitatem , insigniter exstimulat, sanguinis circuitum ceJeriorem reddit, se-et excretiones plurimas auget, humorum motum concitat, ferinentationem intendit , eorumque mütionem et alterat et corrumpit (7). Calente coelo, quum tenuiores humorura particulae difflentur atque dissipentur, relictae inspissentur et crassescant, stases in iis partibus nascuntur, in quibus sanguinis circuitus , jam lege naturae pigrius ac tardius procedit; prae omnibus bic se offert syslema venae portarum , beneficio valvularum carens. Aëre praesertim, quem vapores calore exhalati impururn reddunt, praeter pulmones etiain hepar , quo sanguis de]>uratur ad actionem incitatur majorem. Hinc non mirum est plerosque aestatis praecalidae morbos ex abdomine scaturire , ac epidemico more nonnunquatn tune insolescere hepatis phlogosin , ut multi narrant auctores (8).
(6) ct: Medic. Libr. oct. ex recens. Leonard taroae. Lib.il. rap. I. pag. 49.
(6*) vid. ÏIippocrat. de internis affect, cap. XXX. Ed. Charter. Tom- V]J. pag. 660. ,
(7) cf. Hieron. David. Gaurii , Institut. Patliol. ined. Edit. III. §422seqq. Sfrekgli/s Haudbuch der Pathologie, vol I. pa" 500. § 712.
(8) vid. IIaskow, in Act. societ. med. Ilafniensis. Vol. II. pag. 234. Sarcone, Vonden Krankheiten in Neapel. Vol. [. pag. 235. Bianchi, Hist. hepat. Tom. I. Pars III. pag. 434. rmi,enius in Hufeland's Journal der praktischen Heilkunde. Vol. XVI. Fase. I. pag. 78.



Iiinc sub tropico Iniliae coelo, nescio an gravius usquani dirum Üla saevit tanquam flagelluin, atque contagio (9) lorsitari suffulta , irmumeras disseminat clades, non tantum indigeni.s funestas, sed et peregrinis , qui pro sua auri aviditate saepe solvant Tantali poenas (10). Quantum exserant inlluxum in hepar varia animi pathemata quis est , qui nescit , noxas allatura eo graviores , quo magis in corpore jam aegrotante eveniant (1) , et spirituosa , quae suuimo generis humani detrimento inventa jure dicuntur. Quas igitur commemoravimus causae , prouti •magis minusve concurrur.t non solum hepatis inüammationem provocant; sed ejus indolem quoque permutando exitum in abscessus adjuvare valent. Falluntur tarnen , qui hepatitidem genuinam in suppurationem plane abire non posse exinde concludant (2). Ne pulcberrimae quidem rosae parcit erucarum morsus. Tandem quoque de illis causis verba facienda sunt, quibus bepar non iminediate quidem vulgo afficitur, attamen secundaria ratione aegrotare et in apostema transire potest ,
(9J viel. Richter's spec. Therap. 1. c. pag. 303.
(10) cf- J. Clark, Observations on the diseases in long voyages to hot countries. Lond. 1773. in Richter's chirurg. Bibliothek. Vol. II. pag. 185. J. Lind, An essay on diseases incidental toÈnropeans in hol cliniates- Lond. 1768. Edit. Holland, pag. 94 seqq. J. Johnson, on the influence of tropical climates on European constitat. etc. ed. -4ta. Lond. 1827. vers. belgic. auct. J. Daum. Amst. 1824. pajy- 257 seqq.
(1) vid. John Andbèe , Considerations om bilious diseases and some particular afiect. of the liver etc. second. edit- Lond. 1790. in Sammlung auserlesener Abhandlungen. 14 Band. 1 St. Leipzig 1791. pag. 56.
(2) J. Annesley, 1. c. pag. 518.



cujus gerieris sunt variae capitis laesiones, lapsu ah alto, ictu et modo alio induclae, ut vulnera , vehemens conquassatio cerebrique commotio, cranii fracturae, turn eliain variae partium operationes chirurgicae, quemadmoduin exempla in capite II. Part. I. relata luculenter demonstrant, quo factum est, ut inter abscessus hepatis primarios atque secundarios, qui aliarum partium labe aliena formantur, distinguendurn sit.
§ 7. Jamque ad celebratam quaestionern accedimus , quae intricatior , quam Sphingis aenigina ab antiquioribus quondain babitum, nostro etiam tempore cum inagna industria investigari non desiit, accuratius nunc explicanda; quomodo scilicet abscessus hepatis ïnultiplices , laesiones eapiti inflictas variasqne partium affectiones traumaticas, insequi queant. Diu enim deejusrnodi abscessuum , quos secundarios vocare licet, genesi certarunt artis proceres , et ut omnibus satis innotuit phaenomenon, ita ejus causa inprimis coeca et abstrusa , tenebris demersa latuit, ofl'usa in veritatis puteo (3). Magna quidem oinni tempore fuit non tantum m observandis, sed et in explieandis sollicitudo , qua tamen hypothetica ingenii pliantasmata modo accumulata sunt, quibus priora saecula praecipue abundant. Sed doctrinam illi auctores suam , adulterinam licet, sinu foveant; dignemur nos rem minime praejudicatam ad unius veritatis leges excutere. Multi veter,um theorias pronuntiabant, quae potissimum spectare videbantur neium , quo secundarii abscessus et capitis laesiones inter se juncti essent. Galewum jam ad consensum inter vasa cerebri
(3) cf. Der neue Chiron von Ca/etan Tuxtor. 1 Band. 3 St. Salzb. 1823. pag. .409.



atque ventriculi attentum fuissc legimus (4). Sangui-* ïietn vulnere capiti inflicto ad cor et liepar congeri , haiul senus ac metu atque terrore id fieri soleat, docuit Aubrosius Paré (5) , unde bepatis inflammationein et puogenesin explicandam esse arbitratus est. Petrus Mahohetti (6) e descensu niateriae purulentae a capite ad pectoris et abdominis viscera per telam cellularem , rem explicaturus est, memorans ,(|uor[ue, quod si praegresso vulnere capitis , colium postrorsum et ad latus dolere coeperit, signum esse puris e capite migraturi. Secundum cl. Bektraitdi (7) abscessus bepatis, qui vulnera capitis sequuntnr, non ametastasi quadam , sed ab ïpso vitiato sanguinis circuitu orturn ducunt ; capite quippe laeso ait, major sanguinis copia per sinus et venas jugulares ad venam cavarn superiorem regreditur, dum accessus sanguinis ad dextrum corais ventriculirm per venam cavam inferiorem impeditur , ita ut major fiat sanguinis venosi ad bepar congestio. Eidem sententiae suff'ragat', sunt Andouillé(8) et Schmuckerus(9), quam ijmprobavit autem, quasi bypothesibus superstructam atque involutam Moris, nee quidquam tarnen probabilius docuit (10).
(4) cf. N. Ansiaux , Clinique Chirurgicale. Liège 1816. p. 35.
(5) vid. Les oeuvres cI'Ambroise Paré. Nouv.edit. Lyon 1633. Liv. 10e- Cliap. XII. pag. 269-
(6) vid. Observat. med. chiruig. pag. 15. Hrentmi's chirurgische Bibliolhek. Band 5. pag. 654.
(7) vid. Mem. de 1'aead. royaï.' de chirurg. Tom. III. p. 486.
(8) vid. Memoires I. c. p. 506.
(9) Chirurgische "Wahrnehmungen von Jon- Leur. Schvujcki:h. Berlin und SLettin 1774. pag. 159.
(10) cf. Journal de Medecine Chirurg. Pharmac. eaet. par M. Roux- Tom. XHV. 1775. pag. 342-



73
Diversam abhacopinionem protulit Claudius Poüteau (I), Hicquippe existimavit circulum sanguinis per obstructas capilis arterias impediri, ideoque effluxum sanguinis ar-teriosi ad coeliacam et ad reliquas arterias infinii veiltris majoretn fieri, et in eo causam abscessus formati consistcre. Refutata autem est a cl. Dessault mysticum inter hepar atque cerebrum consensum admittente (2) , (juuni jam pridem idein voluerit et ex vitiato nervorum imperio in . vitam hepatis, pbaenomeni causam internretari conatus fuerit Richakdus Cheston (3) docendo , »capite vulnerato in universum maxime turban nervorum in reliquum corpus imperium et actiones viscerurn abdominis , ad quas rite exercendas influxos ille requiritur, id quod vomitus biliosi, qui capitis vulneribus superveniunt satis nobis declarare videntur." Ilepatis vero actione laesa, inflammatio et aliae obstructiones ibidem nasci possunt et oriri abscessus. Idem eodem fere temporesimul professus est Da vides Mac.bridè, cujus Laec verba sunt. «Abscessus quoque jecinoris eranio fracto successisse observati sunt, quos a bilis secretione per systematis nervosi injuriam turbata , repetenuos esse statuunt, cui sententiae non mediocris ven similitudo indeaccedit, quod capite gravius laeso biliosus vomitus constanter et perpetuo insequitur." Maxime autem inter omnes certe singularis est opinio doet. Davi» , qui in disputatione de modoquo venaesectio in
(1) cf- Melange de Chirurgie caet. Lyon 1760. pag- 123 seqq.^ (2) Oenvres chirurgtcales. Tom. II- pag. 62- J. P. Dessault s Cbirurgiseher Nacblass, durch Xav. Biciiat . übers. von G. Wardenbuug- 2 Band. 3 Th- Golting 1800- § 18- pag. 72.
(3) Pathological inquiries and observations in surgery froin Ihe dissecl. of morbid. bodies etc. Glocesler 1766. pag. 32.



pcde facta post graviorem capitis laesionem, abscessuin in hepate producere pos.sit, haec fere de lioc argumento notavit. Materies purulenta per pletlioram , quae in vasis inferioribus venaesectione produeitur ex partibus superioribus dimovetur et ad bepar transfertur, ita ut hinc repetendus sit eorum abscessuum ortus (4); dum denique Darwis (5) banc puris inetastasin e motu retrogrado in parte quadam systematis lymphatici, repetendam credidit. At baec majorum placita , quae vana conjectura peperit, memorasse sufl'iciat. Nolim in illis et fabulositatum et j)hantasrnatuin portentis elevandis diu immorari. Nemo quippe omnium boe tempore est, quem aut merae nugae, aut spectra ludificantur. Scrutemur ergo recentiorum lide dignorum penetralia, et inquiramus seduli , num ex reconditioribus eorum. monumentis tale quid eitrahi queat, quod melius conveniat.
§ 8. Primus jam adspectus intueri nos cogit, quod cl. Richerand hac de re promulgavit. Hic quippe apostematum formationem e commotione, quam bepar simul cum cerebro subit, repetiit, cui hoe viscus ob suarn molem, pondus, parenchymatis structuram atque rationem , qua in loco, quem detinet suspensum tenetur , obnoxium esse arbitratus est (6). Ne autem anatome sola fundata haec conjectura , careat experientiae tutela,
(4) vid. Recherches sur la maniére dagir la saignée et sur les effets , quelle produit etc. par M. Dayxd. sec. edit. Paris 1763. pag. 199.
(5) cf. H. Nasse , in Magazin fur die gesaramte Heilkunde von J. N. Rüst. 33ster Band. pag. 378-
(6) Richerand, sur les abseés du foie qui accompagnent les plaies de laléte, in Journal de Medie. par Cobvisart , Lehoux et Boyp.r. Frimaire An. XIII. 1804.



quadraginta et amplius cadavera e loco 18 circiter pedes elevato dejecit , quo facto vehementibus commotionibus lapsu obortis , nullum viscus, cerebrovis excepto, gravius qnarn hepar affectum fuisse contendit. Quis autein est, qui non videat , quae in illis cadaveribus repertasunt, minime semper accidere. Insuper etiaiti cadavera aperta sunt, in quibus hepar sanum atque illae— sum in conspectuin venit , quamvis liomines antea post lapsurn ab alto cerebri commotionem, cranii fracturas membranarumque, quae enceplialum obvestiunt rupturas fuerint perpessi (7). Multo minus etiam experientiae respondet, quod Heurteloup similibus experimentis seductus statuit, »les plaies, produites par la percussion immédiate sur le crane, dans lesquelles la commotion est bornée au cerveau et ue s'etend point aux autres viscères , ne sont pas cornpliquées d'abscés au foie etc (8). Etiamsi vero non amplius dubitari queat, eadem utriusque auctoris theoria quin falsa sit atque erronea , negari tarnen non potest in singulis casibus suatn adhuc tenere partem. Accidit enim subinde, utob lapsurn ab alto praeter alias partes hepar quoque male afficiatur , sive id flat violenta totius corporis, aut speciatim hujus visceris conquassatione , sive contusione hypochondrii, ruptura bepatis et haeinorrhagia interna, unde inflarnmatio et faventibus conditionibus exitus in suppurationem et abscessum minime foret mirabilis (9) (10). Quominus
(7) vid. LarrrY, in Dietioa- des sciences medio. Tom. 16. pag. 141 seqq.
(8) vid. Op. ej. Tom. I-art. de M- Iii;uRTELOup, etiam Tom. 16. pag. 140-
(9) cf. Chelius , Handb. der Chirurgie. 1 Band. 1 Abth. drilte Aufl. Stutlgart 1830. pag. 187. § 393.



autem vulgo aut frequenter liac ex causa repetamus abscessuum originem vetat larga observationuin copia e quibus patet. lo Post ictum saepe capiti illatum, autvulnera leviora absque uila corporis percussióne, inflammationis et abscessuum genesin factam esse , 2„abscessusnon statim post corporis commotionein , sed muitos dies post generari, non solum in hej>ate , sed in aliis quoque visceribus, praesertim pulmonibus , 3o , vulnera cApitis, stadio suppurationis maxime cum hepatis abscessibus complicari (1), 4°, denique quod hypothesi plane fere repugnare videtur , non modo post capitis cerebrique laesiones , sed traumaticas eliam extremitatum affectiones secundaria nasci apostemata, diaria chirurgorum testantur (2). Ut haec ultimo potissimum loco memorata illustrentur melius, alia mox recentioris etiam aevi emersit sententia , similis licet, quarn biemali tempore pueruli ex nive fingunt imagini, quae leviori solis aestu attacta deliquescens evanescit. Tubercula quippe in auxilium -vocatasunt (3), e quorum emollitione per phlogosin, tanquam febris traumaticae pedissequam, inducta,
(10) Gravissirnas quoque hepatis laesiones mechanicas absque ulla salutis turba quandoque feliciter decurrere, meinorabile exempluvn argumenlo sit, quod nu per communicavit doet. Fricke , vid. Diefekbachs, Fricki.s und Oppenhbims Zeitschrift f. d. ces. Medicin. 1 B. 3 St- Seite 312.
(1) cf. de bis casns divers, in Part. I. Cap. II. Dissertat.
(2) cf. Pn. Pinel, Nosograpliie Philosophiquf etc. Edit. 6. Tom. II- Paris 1818. pag. 491—92. J. Cruveiliiier ? Anat. Patliologique du corps humain. Malad. du foie Livr. XVI. o. 1. Rust's Magazin fur die gesainmte Heilkunde. 1. c. pag. 379.
(3) vid. James IIope's Gruudzüge der palhologisclien Anatomie, aus d. Engl. vou M- S. Kroger. Berlin 1836. pag. 158.



secundarios hepatis abscessus, variis partium vulrieribus succedentes, derivandos esse nonnulli judicarunt. Verutn tainen in plerisque sauciatis , abscessu dein nato demortuis, nulla signa liujus morbi constitutionis antea sese manifestant, neque etiam in viscere aflecto aut in aliis tubercula post inortem inveniuntur. Quanquutn pulinones ea subinde eihibeant, in liepate rarissime obveniunt. Atque etiamsi tubercula cuin puogenesi in quibusdain casibus conspicua sint, abscessuli pleruinque non ex emollitis tuberculis, sed tanquam ïmyevö^a ex alia palhologica mutatione, phlebitide utplurimum evoluti videntur , nee quidquam materiae tuberculosae continent (4). Quae quutn ita sint non dubito, quin in casu singulari idque rarissimo duntaxat, tubercula abscessuum secundariorum genesi favere possint, quando sc. ea aut pulmonum , aut hepatis, ante affectiones trauniaticas forte obvia, puris dein secretione ob metastaticam inflammationem ia illis visceribus nata, chemica forsitan ratione dissolvuntur. Quod caeteroquin tarnen de ejusmodi apostematuin jecoris post operationem varicoceles, combustionem organ. geriitalium externorum ortu, non nisi ex tuberculorum hepatis einollitione intelligendo, traditum est apud scripores, commissi erroris suspicionem jure movere debet.
§ 9. Jam sponte etiam ratiocinium nos ad quaestionem ducit, ut rum fortasse e puris metastasi et quidem materiali ejusdem translatione apartibus vulneratis ad hepar, puhnones aliaque viscera, abscessuum genesis absque praegressa inflammatione foret repetenda. Hanc antiquiorum medicorum doctrinam , quo tempore Pathologia
(4) cf. IIust's Magazin, loco paulo ante citato-



humoralis caput extulit, celebratam tanquam unicam veram , reliciam dein ut adulterinam , recentiori aevo cl. Velpeau ab oblivione vindicavit, confirmarunt postea Marechal , Eug. le Gallois et alii (5), suam quoque fecit cl. Awdral (6). Quando autem banc puris metastasin abscessuum secundariorum hepatis evolutioni accommodare yelimus , unum tantummodo latus habere posse liane explicationem statiin patebit, si quidem scilicet abscessus suppurationi in partibus primarie affectis succes,serint; verum tarnen observantur subinde absque ullo, neque in encephalo, neque in locis aliis puris vestigio. At pauca praeterea sunt, quae invitant, plura quae repugnant. Asserunt quidem in suum favorem purulentae metastasis vindices , inveniri aliquando abscessus" sine praesente inflammatione, ita ut purulenta materies immutata in visceris parenchyma deposita videri possit; at hoe tantum evenit, quando abscessus perfecte evoluti fuerunt; nam si aegrotantes isto processu nondum penitus absoluto fato succumbant, necropsia omnia inflammationis ut plurimum circumscriptae signa, sive hepatis sive pulmonum, illustrabit, quae hepatitidis aut peripneumoniae lobularis nomen ideo accepit, quoniam exiguos jecoris acinos, aut lobulos pulmonum abscessuli frequenter obsidere solent (7). Et nonne in abscessibus etiam externis ex inflammatione ortis fieri possit , ut haec dein imminuatur sensim, aut evanescat ? Quod durante vita symptomata forte deficiant topica, nedum documento id serviat, abesse omnem hepatis inflainmationem; liane, quippe clandestinam subinde, subdole
(5) vid. J. Hope's Grundzüge der Path. Anat. 1. c. Pag. 160.
(6) Precis d'anat. palhologique 1. c. Tom. II. Pag. 190.
(7) vid. J. Hope ibid.



latentem signisque magis minüsve obfuscatam plerique medici agnoscunt (8). Neque etiain tantam üdem meretur . qiiod in medium quidam proferant, depositiones j)uris tam celeres fieri, multisque in locis simul formari abscessus, ut lentiori inflammationis decursu ld fieri non posset. Etenim lo, experientia comprobavit, membranas quasdarn, ut internam venarum tunicam intra nychthemeron inflamraari, ibidemque pus secemi posse (9), quapropter cogitabundum , inflammationem, quae in illis organis suppurationem provocat in ejusinodi etiam tunicis forte baesituram , non decet adeo admirare celerem abscessuum evolutionem ; et 2°, in corpore cachectico , vitiata sanguinis crasi manifesta , major evadit inilammationis in suppurationem exeundi nisus. Argumentum , quod brevi ante internae suppurationis exortum aut simul cum eadem evanescit , quae extrinsecus conspicua fuit, valde modificari meretur. Saepe etiam haec diu jam antoa desiit (10) , multo serius dein inflammatione et puogenesi intus nata , aut contra accidit, ut primaria vulnerum suppuratioad mortem usque procedat et nihilominus abscessus secundarii intus inveniantur (1). Denique licet primariam suppurationem semper etiam tune imminui ponamus , num inde merito concludere liceat, purulentam materiam , quae in loco quodam non amplius secernatur , ad alterum esse translatam? Dum insuper constat, leviores capitis integumentorum, aut cerebri membranaruin suppurationes ,
(8) cf. Max. Josepji Ciielius. 1. paulo ante cit. pag. 187. 394.
(9) viel. II. Nasse in Rüst's Magazin. 1. c- pag. 400.
(10) vid. Cas. XXVI- in Dissertat.
(1) vid. Cas. XXIV. XXVIII. XXIX. XXXI. ibid.



praegrandes liepatis abscessus habere posse, cum comités, tum pedissequas. (2) Probabilius erit quod cl. Burdacii monuit: (3) »VVie die Entzündung obne alles materielle Product öfters an einer Stelle aufhört und dafiir an tinei anderen erscheint, so kann nacb Unterdrückung einer Eiterung, ein anderer Theil antagonistisch entzündet werden, und in dessen Folge Eiter bilden u.s. w." Puris demum in venis majoribus,quin in gorde praesentiarn, prolatae sententiae paruin sufiragari vix est, quod moneam. Verum enim vero etiamsi omnia, quaerefutavimus arguinenta vera constitissent, nondum liquido rationem demonstrarent puris ab uno ad alium locuin migraturi. Sed quid verba adliuc perdarn , metastasin puris , materialeni iiimirum translationem ad partes remotiores ainplecti, vetat hodierna Physiologiae doctrina. Puris quippe globuli, licet cum sanguine misceri possint, vasa capillaria exire nequeunt aut propter magnitudinem, ut nonnulli judicant, aut quod haec'ostiis careant; humores tantum sine globulis exsudare valent, qui secretionis inomento forinari dicuntur (4). Ifaec pauca de abscessibus secundariis in universum , in specie liepatis absque praegressa inflammatione, et quid de iis existirnandum, dicta sunto; pergamus nunc iterum in investiganda proxima hujus secundariae inflanjinationis causa.
(2) vid. Cas. XXX.
(3) vid. Die'Pbysiologie als Erfahrungswissenschaft. Bd.1 .p.14G.
(4) cf- R. Frobiep, in Med. Zeit. vom Ver. fur Heilk. in Preussen 1834. No. 16. Bürdacii's Pbysiologie 1. c. Tom. V. loco quo dicit: Eiterkügelchen im Blule können nicht ausdein Blute abgesondert werden, da die Capillargefassekeine Art von Kügelchen durehlassen können. cf. et. Joijannj:s Muller, llandb. der Pbysiologie des Menschen. 1 Band. I Abtli. 3 Aufl. Coblenz 1837. pag. 254.



§ 10. Magnam semper sibi famam conciliavit doctrina de nervurumconsensu, cujus nomine magis , quain quidem intellectu quondam morborum mysteria explicari solebant omnia, ut pateret saltem ignorantiae asylum; ideo non mirum est, hanc in illustrando hoe phaenomeno suos etiam habuisse patronos. Ad sententiam, quam Cheston ut vidimus jam protulit, dein Bighat, Boter , Bric.heteau (5) multique recentiores Erisychtonia quasi fame refugerunt, statuentes , capite af! ecto ob nervorum sympatbiam liepatis irritationem nasci in inflammationem et dein suppurationem transeuntem (6). Esse omnino sympathiam inter baec viscera , quaenervi vagi rninisterio , liepar cum cerebro copulantis, atque n. sympatliico magno efficitur, et vomitus biliosus, et ictericus cutis color post capitis laesiones baud infrequenter conspicuus docere videntur, et quum jain animi pathematibus , ira atque moerore non tantum bil is copiam accumulari , sed ob ejus efi'ervescentiam cum hepatitidem , tum affectionum nervosi generis cohortem nasci , compei tum satis habemus ; jure eo majori ld augurari licet • turbata cerebri functione ob praegressas capitis ]aesion»s. Hoe fieri etiam aliquando et ratio, et experientia suadent. Sive commotione , sive consensu eveniat, bilis majori copia in hepate secernitur , atque in duodenum effusa motu antiperistaltico, per vomituin plerumque excutitur ('7) , quae autem si solito diutius rao-
(5) vid. Rust's Magazin. 1. c. pag. 381.
(6) vid. etiam J. B. von Siebold , Samml, sellener u. auserl. chirurg. Beobacht. u. Erfalir. 1 B. 1805. pag. 250.
(7) cf. K. H. Ba uïtoaHT.srj.n, Beobachtungen über die Nerven u. das Blut im gesimd, u. krank haft- Zustande. Freibure 1830. pag. 187.
6



ratur, sana \isccris conditio exinde mutetur necesse est, Bilis quippe stimuli instar agendo alieni inflammationem provocat, unde abscessus dein manare possunt, nisi forte mature ad praecordia attendatur , atque colluviei in primis viis haerentis incominoda auferantur (8). Quando ad Pbysiologiam experimentalein oculos quoque conjicimus , comperiemus , impedita nervorum potentia aeque ac incitata, partes quae iis obediunt inflammatione corripi. Quod quippe Brodje et Curling de medullae spinalis paralysi observaverunt, quam vesicae urinariae inflammatio cum suppuratione secuta est (9) , Bichat dissecto n. spermatico canis notavit, ubi inflammatio et suppuratio testis fuit pedissequa (10), alii de nervis aliis alibi simili cum eventu viderunt; Krjmer , Maïer , Philips et Brodie de nervo vago memoriae prodiderunt. Primus sc. ligato n. vago colli, post aliquod temporis spatium, pneumoniam cum purulenta exsudatione, et in casu altero, ubi idem nervus unius lateris in lepore cuniculo dissectus erat, 12 horas post, utrumque pulinonem hei>atisatione correptum vidit (1) , quod etiain alter dissecto n. vago asini reperisse narravit (2) ; tertius simili
(8) cf. A. G. Riciitek's chirurgische Bibliothek. 1. c. B. VII. 2 Sl. pag. 332- F. C. Reiniiard , iiber Leberabscesse nach Kopfverletzungen Dissert. Salzbach 1838. in Schmidt's Jahrbïicher der in- und ausland. gesammt. Medicin. Jalirg. 1840. No. V. 26 B. 2 Helt. pag. 250. art. 122.
(9) vid. London Med. Gazette for Nov. 1833. Vol. I. art. 19.
(10) vid- Recherches physiol. sur la vie et la mort. Edit. 4. Paris 1322- pag. 515.
(1) vid. Journal de Physiologie experimentale et pathologiqne May 1824. T. IV. pag. 172- et 141.
('1) vid. Zeitschrift li'ir Phys. vou Tiedemann und Thxvibakus. 1826. Bd. Hl. Heft. I. pag. 62.



operatione iti cane instituta Gastritidem inde evolutam notavit (3) , et Brodie filo per n. vagum transmisso pneumoniam iterurn exortam esse notavit, quod experimentum saepius eodem cum eventu in animalibus se repetiisse 1'atetur, licet refutaverit cl. Nasse (4). Quamvis haec experimenta cum vivis facta non adeo hepatis cum cerebro nejum sympathicum , quam quidem viscerum aliorum illustraverint, quuin de liepatitide post n. vagi dissectionem orta , mentio quaedam non facta sit, nihilominus tarnen ex memorato consensu et quidem pro hodierna Neurophysiologiae conditione, fortasse ex impedita aut perinutata nervi vagi in n. sympathicum , sive vasoïnotorium functione reflexiva , aliquando hepatis inflaininationem et abscessus secundarios derivandos esse arhitror. Hanc explicationem ad illos praesertim casus restrictam liabere velim , ubi ejusmodi abscessus cerebri afïectionem , interna quadarn causa obortam , ut chronicam meningum inflarnmationem , fangum durae matris (5), (6), aut graviorem commotionem cerebri statu ebrie-
(3) vid. Philip Lowei.i, Philips, one essay of inflammation Lond. 1833. pag. 63.
(4) vid. Dntei'suchungeii lür Pliysiologie und Pathologie von Fr. Nasse und II. Nasse. 1 Heft. Bonn 1835. pag. 141 seqq. el pag. 123.
(5) cf. N. Ansiavx , Clinique Cliir. 1. c* pag. 44. Chelius, Handb. der Chirurg. I. 1. jiag 187. § 392.
(6) vid. Larrey in Diclion. des sciences medic. Tom. XVI. pag. 143. ubi legimus. » II parait que 1'irritalion etablie dans quelques points des membranes fibreuses de Ia tête, ou des membres se propage rapidement par affection sympalhique, vers Ie centre des viscères animés par les nerfs de la vie interienre. Le foie comme 1'organe le plus compliqué, celui ou la circulation capillaire est moins active, et les filets nerveus
G *



tatis inductam (7), insecuti sint. Multum autem abe.st, ut haec semper sufficcre queat, natn excludit abscessus , qui absque encepbali turba, aut plilogosi capitis vulneribus stadio suppurationis succedunt, illis longe frequentiores , tum et qui extremitatum aliarumque partium laesiones comitantur, neque satis patet cur non ct alia viscera, ad quae iidein tendunt nervi, eodem simul afficiantur modo.
§ 11. Ut igitur his in conditionibus quoque caligini lux afl'ulgeat, alia adhuc indigemus theoria , quaquidein iutelligatur utut viscerum aliorum , ita hepatis abscessuum exortus , quando laesiones externae traumatici generis in locis etiainsi remotissimis praegressae fuerint, pure ibidem secreto. Inveniri quippe aliorum etiam organorum , praegressa capitis laesione, suppurationes antiqua jam observatio est. Valsalva sc. in capitis vulneribus affici aliquando vidit thoracis viscera, plura ejusniodi exempla exhibuit Nicolaus Massa , dubitationes aliorum , utruni haec thoracis apostemata ante illa vulnera forte jam fuissent, tum temporis repulsans. Marghetti in ventriculum , intestina et mesenterium apostemata translata, et in ventre lienis tabein et purulentas pustulas deprehendisse monuit, Bons abdoniinis viscera praesertim, Morgagni bepar nünquam abscessibus cor-
du grand iutei'costal plus nombreux , parait etre le plus disposé a recevoh' les effets de cette irritation sympathique. Les proprietés vitales sont bientot lesées, 1'inllainniatiou s'y etablit avee plus ou moins de promplilude et d'intensité, 1'abscès se 1'urme et parcourt ses periodes." etc.
(7) In bibacibus enim circa ebrietatem semper turbas systeïnatis hepatici, eamque animadvertimus hepatis leinperiem, quam iacete Richterus vocavit hysteiicam.



repturn invenit (8), quae omnia recentioribus etiam magis confirmata suilt. Modo pulmones soli labem patiuntur hepate integro (9), modo ut casus quidam antca memorati docent, Iiepar simul c. pulmonibus aegrotat, nut ïllud his intactis scatet abscessibus (10). Nee minus etiam aliis , quam capitis injuriis hi succedunt et varia viscera infestant (1). Vulnera enim extremitatum , amputationes atqne fracturas longe frequentius pulmonum, quam hepatis inducere abscessus auctor est Nasse, proportionem ut 11 : 3 esse opinatus (2). Quando Nosocomii Amstelodamensis autein observata de abscessibus hepatis secundariis, respectu habito ad eos pulmonum conferainus , illos rarissimos , hos frequentissimos esse statim Jiquet. Iiic quippe , ubi opiina aegrotantium seges , qui varia yariarum partium vulnera et operationes patiuntur aut sunt perpessi , bargum observatoribus quotidie concedit campum , intra duo lustra unicum duntaxat hepatis exempluin, quod supra etiam memoravimus, sese obserVasse interroganti mihi communicavit cl. Tilanus
(8) cf. de his Morgagui de sedib. et caus. morb. Lib. IV. Epist. 51. art. 21 et seqq.
(9) vid. Ulricii in Casper's Woclienschrift für die Ileilk. Nov. 1837- No. 47.
(10) cf. Rose, in Med. chir. transact, publ. by themed. and cliir, Soc. of London. Vol- XIV. P. 1. 1828. pag- 27G. J. Arnott, o. 1. Vol. XV. P. 1. 1829- R. Fjïrguson, das Kindbettiieber, übers. von Koj.b- Stuttgart, 1840- Tafel N. IV. C.
(1) vid. A. F. Lüdehs, iiber das intermittirende Wuudfieber s. Syrapt. Urs. u. Behandl. Hamburg 1831. pag. 4G seqq.
(2) Rust's Magazin 1. c. pag. 3C9. cf. etiam Gutiirii., iiber Schusswunden in den Extr. u. s. w. iibersetzt v. Spangenberg. Berlin 1821. C. BrLL, Snrg. Observ. Vol. I. 1817. Montfgcia, Instftut. Chirurg. Edit. 2. Vol. 1. Mil. 1830.



praeceptor aestumatissinius , dum contra pulmonum abscessus haud insoliti sunt. Multi autem sunt ut Hensen (3), Lawrence (4), Larrey (5), aliique, qui post femoris, cruris, brachii amputationem, Chaussier, La Motte. Rozet*blad, Ryan (6), Crüveilhier (7) etfergusojf (8), qui post utcri,vesicae, intestini recti et venarum haemorrhoidalium suppurationem secundarios hepatis abscessus viderunt. Ejusmodi observationes , quo magis in dies accunmlatae sunt necessario omnium nervos ad erueridam hujus phaenomeni causain intendere debuerunt. Viri cl. Daw§e et Crüveilhier demum Gordium nodum solvisse arbitrati sunt, qui cum experirnentis quam plurimis in brutis, in quibus materia varii generis per injectionein immissa erat, tuin experientia edocti, abscessus bepalis aeque ac abdominales alios phlebitide capillari, sive circumscripta inflammatione borum viscerum generari promulgarunt (9). Tanquam bujus secundariae phlebitidis causara bic purulentam materiem, in parte quadam vulnerata et remota, ob veriarum phlogosin ibidem secretam accusavit, quae in systemate capillari dein retardata , ibi inflammationem in suppurationem postea exeuntem productara sit. Cur
(3) cf. Grundzatze der Militar Chirurg, aus dem Engl. Weimar 1821. pag. 335.
(4) vid. Rose . in Medic. chirurg, transact- 1. c..pag. 280.
(5) Memoires de Chirurg, milit. Tom. I et IV.
(6) vid. Reiniiaed , über Leberabscesse in Sciimidts Jahrbücher, 1. c. 2G B. pag. 250. art. 122.
(7) Anat. Pathol. 1. c. Livr. XVI. pag. 2.
(8) vid. das Kindbettfieber von Robert Ferg-uson , übersetzt von Kolb. Stuttg- 1840. pag. 28 et 36.
(9) vid. Crdveiliiieii, 1. 1. XI Livr. Phlebile et abscès visceraux. Danqe in Archives generales de Medecine. Janv. 1829.



vero modo hepar , modo pulmones ejusmodi in conditionibus afficiantur hoe ex eo derivari posse arbitratus est, quod praegressa phlebitis aut systema venosum abdominale, aut universum occupet, in casu priori jecur, in altero pulmones vexari testatus. Quamvis sa'epe , ubi isti abscessus obvii, phlebitidem quoque conspicuam fuisse inulti affirmaverint (10) , seinper tarnen id fieri equidem dubitarem. In abscessibus saltem pulmones obsidentibus, amputationes extreinitatum aut superioruin , aut inferioruxn inseculis, quos in Nosocomio nostro aliquando investigare mihi fuit occasio, de praesente phlebitide certum aliquando judicium facere non licuit. Cadaveris exstispicium videlicet saepe venas pulmonales integras et bronchoruin ramulos pure turgides exliibuit, et non decet bronchitidem suppuratoriam cum phlebitide pulmonali confundere. Minime etiam phlebitis primaria in loco quodam reruoto semper praecedit, ut ex ea secundaria intus derivari queat. Quoadhepatis abscessus, quum tam rarae apud nos aves sint, equidem hac de re judicare non possum, sed magis ad illos pulmonum me restringere oportet judicium, tanquain frequentiores Nosocomii alumnos. Exemplo hic serviat observatiuncula ante inenses quosdam facta. Homo adultus ob comminutam fracturan exarticulationem phalangis secundae pollicis perpessus erat. Suppurante vulnusculo tussire coepit, accedunt mox peripneumoniae signa, et dein larga sputorum purulentorum copia quotidie exscreata , hecticus obiit. Quemadinodum nullum durante vitaphlebitidis signum in antibrachio sese manifestaverat, ita
(10) vid. Nasse, in Rust's \lagaziri. 1. c. pag. 393. J- Hopr.'s Patliol. Anat. 1. c. Ilist. morb. pag. 164.



quoque post mortem, neque in venis superficialibus cutaneis totius extremitatis, neque in profundioribus inflainmationis vestigium inveniri poterat. Pulmones utriusque lateris circumscriptis disseminati erant abscessulis , absente tuberculosi. Monuit cl. Cruveilhiek (1), qu°d praesertiin in venis ossa perreptantibus resideat phlogosis , unde foret repetenduin , cur tam saepe in vulnerum confinio et capitis et extremitatum , suppurationis stadio, phlebitis non detegatur. Commendat simul eum in iinein in instituenda cadaveris sectione diploen cranii, aeque ac mernbranam medulJarem sedulo investigare, ut in conspectum venire possit haec inflaminatio. Nescio tarnen an iactum sit, ut eaui ideo tam multi non viderint, quod non quaesiverint venarum surculos , qui abdito prensi Jatibulo oculoruin aciein fere fugere videntur. Sed pus in partibus sauciatis propter trauinaticam inflammationem natuin, sanguini misceri posse raihi videtur , absente etiam omni phlebitide primaria (2). De puris quidem absorptione tot disputatum est, quot capita sunt Physiologorum, quod veteres tanquam actionia considerarunt, recentiori aevo Velpeau, Gendrin , Marechal , Le Gallois et Marschall Hall aliique confirmarunt (3), licet Pbysiologia liodierna dubia afferre non desinat, puris globulos esse tan tos, ut suscipi nequeant. At hoe argumentum cura grano salis accipiendum erit , quoniam de magnitudine globulorum nondum convenit inter auctores diversos, neque de conditione vasorum
(1) cf. O. 1. Livr. XI et XVI. 1. c.
(2) cf. Researches on suppuralion by George Gulliver. 1838. apud Robert Ferguson, 1, 1. Anliang. pag. 239.
(3) viel. Rust's Magazin. I. c. pag. 386.



circa focuw purulentum satis concludere licet, nuai parietes forte solito magis dilatati sint. Altendenduin quoque est globulos non insolitam referre duritiem , sed molles esse , qui etiamsi non absorbeantur , in vasis ipsis regenerari forte queant, neque pus ex solis globulis constare. Verbo, quum viri cl. Baumes , Portal, Dupuytren, Dumas , Cruveilhier et Schröder van der Kolk (4) in vasis lymphaticis pus invenerint , quod autein hac via in sanguinis circuituni vulgo transire non posse investigationes cl. vir. Andral , Dumas , Gaspard (5) docuerunt, licet in ductu thoracico purulentam viderint materiem Velpeau et Dupuytren (6) , verum etiam mulli alii ut Ribes (7) Velpeau et Gendrin (8) venas non tantum suppurationis foco vicinas, sed et in locis remotissiinis pure repletas se invenisse professi sint , absque ut parietes phlogoseos signa palain fecerint; sequitur exinde purulentam materiam ut vasis lymphaticis , ita quoque venis resorberi. Apud Practicos jam diu eer te hoe placitum suos habuit fautores , quibus urinam cum sedimento purulento in febribus suppuratoriis animad-
(4) Ibid. pag. 387.
(5) vid. Magendie's Journ. de Physiol. Vol. II. pag. 9.
(G) vid. Archives generales de Medec. 1824. Tom. VI. pag. 227.
(7) vid. Memoires de Ia Societé med. d'emulation- Tom ■ VIII. 2 Part. pag. 613.
(8) Hist. anat. des Infl. Tom. I. pag. 25, ubi dicit strenuus iste iiiflammationum indagator in omnibus corp. humani rneinbranis : «Ce n'est plus aujourd'hui un fait rare, que la presence du pus dans les veines sans inflammatioii de leur tunique interne , lorsque les vaisseaux prennent naissance dans les parlies, ou se trouve du pus infiltré ou reuni en foyers."



vertere (9) , et dein post morteui orgaua uropoietica integra conspicere contigit; inonendum tarnen est in tali conditione hucusque nunquam globulos puris in urina esse repertos (10). Ex dictis ïgitur jam satis patet sententiain, quam Dah^e et Cruveilhier protuleruut, quod pus scilicet in venis repertum phlebitidis esset productum (1) maximam partem rejiciendam fore. Parulenta autem materies , quacunque ratione sanguine suscepta circumvehitur per varias vasorum ambages , et tanquam stimulus alienus in organis potissimum parenchymatosis inflammationern et abscessus producere vaJet. Pro eo militare possant experimenta in vivis, cum pure in venas injecto instituta, quae memoriae prodiderunt Gaspard , Magendie , Prevost , Dumas aliique (2). Non autem Phlebitis capillaris ita semper intelligenda est, ut voluit cl. Cruveilhier (3), quasi puris globuli majores iis sanguinis prohibeant, quominus hi angustum nimis vasculorum lumen trajicere possint, ideoque stagnando inhaerentes in iis inflammationern afferant. Abscessus quippe sparsim plerumque in parenchymate authepatis, aut pulmonum reperiuntur, ubi singulos lobulos modo detinent, et praeterea demonstrandum quoque foret, utrum sanguis non vim tam assimilantem in
(9) vid. Zeitschrift für Physiologie von Tiedemann und Treviranits. Bd. I. pag. 299.
(10) cf. J. Müxleu's Handb. der Pbys. des Menschen. 1. c. pag. 255.
(1) cf. etiam Stiliin», Physiologische, Pathol. und Med.pract. Untersuch. über die Spinal-Irritation. Leipzig 1840. p. 230.
(2) vid. Rust's Magaz. 1. c. pag. 372. et Robert Ferguson, 1.1. pag 43 seqq.
(3) vid. Dictionnaire de Med. 1. c. Tom. VIII. pag. 32S.



puris globulos (4) secutn mixtos exercere queat, ut lii subeundo metamorphosin, minutiores atque sanguinis globulis magis analogi reddantur. Probabilius mihi videtar, e puris cum sanguine mixtione vitiatam nasci sanguinis crasin , dein in parlibus singulis inllammationem, aut phlébitidem secundariam , demum abscessus genituram, quibus hepar et pulmones propterea maxime obnoxii evadunt, quoniam liis organis e sanguine praesertim expurgare nalura conatur principia, quae corpori detriinento fieri possint (5). Quomodo autem vitiata sanguinis crasis liisce in visceribus abscessus constituat, anatomicae eorum indagationes in variis evolutionis stadiis exponere debent, si caeterum a fallaciis satis sibi caveant oculi.
§ 12. Verum si haec omnia adliuc breviter strictimque conferamus, et perpendamus ad veritatis trutinam, comperiemus ejusmodi abscessuum, quos secundarios vocavimus genesin, traumaticis cum capitis, tum aliarum partium laesionibus suceedentiuirr, minime semper eadem penitus ratione esse explicandam , aut a gradu vel indole affectionum repetendam. Hinc tot vana opinionum commenta , quae dies delevit, tot errores, Haud secus ac
(4) Cl. Donne , in sanguine pridie mortem e corpore detracto puris globulos microscopica investigatione demonstravit. vid. Gluge , Anat. Mikroskopische Untersuch. Z, Pathologie Minden 1838. 1 Heft. pag. 82. Multi vit IIunter , IIome , YouitG et nuper quoque Gclhveh puris globulos, pro sanguinis liabentglobulis pblogistica modo conditione modificatis vid. Pioei:rt Feuguson, o. I. übers. v. Koi,b. Anhan». pag. 239.
(5) Puris absorptionem etiam morbus ille malignus probare videtur, qui belgice Morve vocatur, quo in musculis aliisque corporis partibus ubique abscessus deponuntur.



noster animus vaporoso vini tumulo sepultus deliriis pulsatur diversis, variis atque variis doctortim phantasia delusa est spectris. Hinc opinantium tarba , qui balantum ritu iverunt, qua itur , non qua eundum. Repurgabimur a falso dogmatis fermento, quo latuit verum , quamdiu abstineamus sectari extrema. Amica maxime sit veritas, ut nihil amicius unquam ; conjecturae alienas ad partes aut trahant aut allieiant, eam ubivis tueri decet ut gloriosum sic inprimis utile, pro ea ut pro aris et focis dimicandum, Sunt autem abscessus secundarii vel plerumque, vel semper , tanquam hepatitidis in suppurationem exitus coasiderandi (6). Haec tamen inflammatio vel idiopathiea est e ruplura , contusione hepatis etc., quas viscus siniul c. laesione capitis perpessum est, vel sympathica e consensu nervorum repetenda, qui cerebrum et hepar copulant, vel tandem secundaria Irequentissima , Plilebitis nimirum hepatis , a stimulo quodam heterogeneo , pure utplurimum sanguini admixto, quod sive in partibus sauciatis secretum dein per venas resorbeatur , sive earum ob praegressam ibi phlogosin sit incola, laticis vitalis flumina corrumpit. Investigationes igitur cl. Cruveiliiier optiinam recentiori Physiologiae experimentali magis consentaneain hujus phaenomeni explicationem elicuerunt , si quis recte iis uti sciat. Quod in universum de primariis hepatis abscessibus cognitum satis ponam , non minus de secundariis valet; esse inflammationem , quae puogenesi antecedit non genuinam , veram , sed impuram , adulteratam , exitum in suppurationem properantem, quo ma-
(6) cf. C. 13. 'Iilanus, Schels der Heelkunde. Amst. 1840* pag. 153. § 470. tweede Edit.



gis diathesis et potentiae nocentes faveant, inter quas diaetae errores praesertim meinoravit Yolpi (7). Documento sint prava puris indoles , ejusque satellites, gangraena ac ulcerationes, et dira symptoinatum caterva , quae serius ocius, certe tarnen corporis inducit ruinam. Ne autem videar umbratili larva delusus praeclaras hostium copias meis armis pulsos et esse fugatos, ne eredam omnia hac de re dissipasse dubia, clarissimamque lucem ubique affulgere caliginem. Scientia nostra cum ignoratione conjuncta et temparata, quem non stringit? Viam duntaxat veritati judicium praenuntiare, experientia demonstrare valet, et jam felix, qui ei proxime abesse fateri queat.
(7) vid. Medicinisch-Chirurg. Abhandl. und Versuche. Weimar 1824. pag. 75. ubi legimus. Endlich ist aucli noch beobachtet worden, dass bei armen Leulen eiue sehr gewöhnliche Ursache der Leberabsesse unvermeidliche Diatfehler sind, woran ich jiar nicht zweifle, da mir selbst in dem Spitale 5 Falie vorgekommen sind, woder Ursprung dieser Krankheitvon Diatfehlern herzuleiten war, vvelcbe die Kranken zu einer Zeitbegangen halten, \vo ihre Kopfwunden heinabe geheilt waren und sie sehon aus der Gefahr zu sein glaubten, etc.



CAPUT III. l)c Diagnoai et Symptomatibus.
§ 13. Quanquam symptomatum farrago comitari soleat hepatis abscesssus, falluntur tarnen, qui facilein semper diagnosin exinde proficisci existimant. Ut numerosa saepe deprehenduntur signa, ita obscura quoque aut dubia simul, vehementiaet gradu mirum quantum diversa , deficiunt non raro, quae alias fidem merentur , morbo clanculum subrepente, neque facile est determinatu , quae essentialia, pathognomica in omni casu salutanda sint. Hinc alii super alios accuinulantur errores , confusiones cum viscerum thoracis , abdominis, quin hepatis ipsius affectionibus diversis. Neque mirari decet liane symptomatum inconstantiam et indolem variam, dummodo memoria recolamus, quae Anatome et Physiologia circa hepatis fabricam, situm usumque docet (1). Tantum sc. viscus , tam late in abdominis caveain protrusum sensu obscuro praeditum, tum penitus, tum pro parte alio atque alio loco inflammatione
(1) cf. Pruys v. d. Hoeven, de arte Med. 1. 1. Lib. I. pag. 180. The anatomy and Physiology of the Liver by Fhancis Kiernan. Lond. 1833; in Philosophical Transactions. ]\'o. XXIX. pag. 711 seqq.



et suppuratione correptum, alia plurimuinque discrej>antia editurum esse aegritudinis signa, quis est qui non intelligat. Nam incumbit ventriculo , accumbit diapbraginati et reni dextro magnamque partem intestinorum tegit , cum splene praeterea, pulmonibus, cerebro associationis , antagonismi, consensus lege conjungitur , unde tot aegrotantium querelae , digestionis , assimilationis , nutritionis, refectionis sanguinis, excretionis alvinae lurbae, quae omnes et singulae suam conferant symbolam ad diagnosin firmandan. Futurus autem hepatis abscessus quomodo cognoci queat a Swietenio (2) et Stollio (3) praesertim docemur , e praegressae scilicet inflammationis signis , eorumque mutatione, resolutionis absentia , cocti excretionis aut sanationis, ex duratione quoque inflammationis ultra solitum tempus, pro acuta aut chronica omnino diversum. Praegressis injuriis externis decimo ut plurimum post laesionem die , raro prius augurari id licet. Monente quippe cl. Cruveii.jiier (4) inter decimuin et vicesimuin diem frequentissime secundarii abscessus pertimescendi sunt, at exstant exempla ubi seplimanis 4,5,6 quin mensibus duobus elapsis observati sunt. In universum ejusmodi abscessuum genesis tamdiu exspectari potest, quamdiu primaria remotarum partium perdurabit suppuratio, potissimuin ubi ossa periosteo orbata purulenta materie ambiuntur. In omni autem casu, quo praegressae hepatitidis signa manifesta satis et accurata animadverti potuerunt, non
(2) vid. Cumment. in H. Boehiiayii Apbor., Tom. III. pag. 106. § 934.
(3) Aphor. de cognosc. et curand. febvibus. pag. 65. Apb.273.
(4) vid. 1. 1. Livrais. XVI. pag. 2. cf. etiam Jam. Arnott, ** in roed. chir. transact. 1. c. pag. 21.



tam diificile esse sponte patet exitum in suppurationem vaticinari atque dignoscere, quapropter sedulo etiam, quantum fieri potest, anamnestica haec investiganda sint, ut melius de iis, quae sequantur dein feramus judicium.
§ 14. Quae suppuratione facta' manifestantur signa in topica et universalia distinguere liceat, ut aliquem in indagando ordinem sequarnur. Inter i 1 Ia primam attentionem meretur dolor in locoaffecto, acutie remissa obtusus plerumque et gravativus, symptoma, quod utut vulgo ralativum, inlensitate et sede caeteroquin diversum , abscessibus antecedit eosque subsequitur. Aliquando enim ut e casibus quibusdum antea memoratis constat, dolores antea veheinentes sunt,ac dein vagi et lancinantes perstant, aliquando sinistrum bypochondrium occupant(*)aut regionem aliam , modo contijnui, modo intermittentes ur-> gent, non sempera sympathicis, simplici nervorum irritatione inductis, accurate distinguendi; confundi etiam possunt cum iis,qui aliorum viscerum labem interpretantur(5). In humero dextro subinde cum constantes , tum fugaces per totum morbi decursum resident, ubi tanquam eccentrici in nervis superficiali scapulae et supraclaviculari a Pbysiologis salutari solent, centripetali ner\i pbrenici actione illati. In plerisque casibus chronicis multi dolores in regione bepatis non sentiuntur , aut ingrata modo sensatio molestias aflert leviores, corporis motu tamen, respiratione celeri, sternutatione ob diapbragmatis actionern augeri solita, aut ab aegro vilipensi a inedicis prae-
(*) cf. Casus XXXI.
(5) cf. AVilliam Wallace Untersucliungen etc. in Neue Saramlung auserlesener Abbandl. 7 Band 1 St. Leipzig 1823. Pag. 2.



tervidentur. (6). Quemadmodum au tem in caJaveribus quandoque hepatis abscessum inventum fuisse legimus , licetaegri de nullo dolore partis aflectae conquesti essent toto morbi decursu , sed tantum de gravitatis sensu, ita ab altera quoque parte observata sunt liaec apostemata , ubi soli dolores fuerunt signa (7). Ista dolorum varietas ab affectis nervorum filamentis, qui jecoris parencbyina sensus varii eau sa, perreptant repetenda est, prouti nirnirum in vario inflammationis gradu, quaeabscessibus etiam forinatis raro cessat, nervus pneumogastricus ali— enum hunc stimulum magis minusvecum sensorio communicat, aut nervus sympatbicus eum in sinu fovet. Diagnosin vulgo reddit certiorem tumor, si animadverlitur, sequente pulsatione et fluetuatione irianifesta. Yeruin tarnen liic variae magnitudinis in variis hypocbondrii partibus in adspectum veniens, baud facile sensibus depreheriditur eiternis, nisi versus exteriora promineat abscessus. Quando au tem convexa dextri hepatis lobi facies ab eo subacta est, per totam regionem hypochondriacam tumefactio cernitur , hepate ipso infra costas ad uinbilicum usque saepe extenso et nonnunquam decussatim epigastrium sinistri lateris implente. Magnus etiam plerumque tumor cum aucto caloris gradu, si infimas costas spurias spectant abscessus , in bac regione ejusque confinio cohspicuus evadit , utpote qui morbi progressu distinctior, immediate demum infra costaruin dextri lateris limbum emergere solet; duin hic perci-
(6) cf- Ankisley, 1. 1. pag. 531.
(7) cf. F. de la Motte, Traité de Chirurgie. Tom. I. pag. 318-329. G. Ajsdrai-, Clinique Medicale. 1. 1. pag. 184.
7



pitur quidem , at caloris augmento caret, simulac illi superficiem hepatis superiorem detinentes diaphragmati vicini suilt. Contingit etiam, ut abscessu costis appropinquante , costae spuriae promineant earuinque spatia referant tumorem (8*), quo in casu hepar deorsuin in hypochondrio, aut epigastrio ad dextrum sinistrumve latus sentitur (8) ; quo facto attendendum erit sedulo, ne rum pectoris morbis nascatur confusio, ut monuit Hallerus (9). In lioinine quippe pro empyematico curato, post operationem defuncto hepatis ulcus visum est in superficie diaphragmati vicinius,ut hepar tuinidum sursum repulerit hoe, medicosque felellerit in diagnosi. Ut autem de ejusmodi hepatis mutationihus pathologicis rile seinper judicari queat, praeter visum, tactu et auditu praesertim opus est. Prioris quidem auxilio optime jam dignoscuntur tumores , potissimum si aegrotantes situ horizontali cruribus pedibusque extensis decumbere jubentur, dorso pulvinari paululuin elevato (10) ; neque satis tamen solo adspectu eorum proprietates illustrari possunt, quam ob causam eiercitata manus plus juvabit. Hac quippe non tantum tumoris extensio et ejusdem liinites determinantur; sed et mollities cum pulsatione et fluctuatione melius innotescit. Exploratio tamen ista, ut accuratius fiat cruribus attractis, et relaxatis musculis abdoininalibus, aut aegrotante genibus manibusque innixo, instituenda erit. Quando in tali conditione aflectum
(8*) vid. Cas. XVII[.
(8) vid. Annesley. 1. c. pag. 527.
(9) vid. Albeht. Hallïrt, Opusc. palliol. Lausau. 1755. p. 67.
(10) vid. F.ncyclopadisclies Worterbuch der Medicinisclien Wissenschaflen. 21 Band. pag. 238.



hj'pochondrium pulsatur sive percutitur, cum obtusu.s et suffocatus fere sonus pathologicam in hepatis contextu metamorphosin (1) , tum fluctuantis materiae undulatorius motus abscessus praesentiam praesagit. Cavendum tarnen est, ne auribus ad digitos, tumidam hepatis regionein reciproce ferientes appositis et arrectis, dolosa fluctuatione decepti, pus copiosuin intus latitare decernamus. Huic consilio mediatam etiam auscultationem hodierni commendarunt, qua hepatis non minus, quam pulmonum vomicas dignosci posse arbitrati sunt. Admoto enim tubo acustico strepitus quidam peculiaris, (gargouillement) (2) , purulentae materiae fluctuatio et pulsatio percipi poterit, dummodo abscessus conveiae hepatis faciei vicinus est , in loco qui aegrotanti ejus parti respondet; duin strepitus contra vibratorius aut tremulentus Hydatidem in parenchymate hepatis latitantem denotare dicitur (3). Verum tamen hoe recentioris aevi inventum ad firmandam diagnosin tantillum valeat in casibus singulis; rarissime aut vulgo satagit (*), aut sub elusionis specie, si forte cordis ictus praetermodum extensus est, vel vena cava pulsat (4),
(1) cl'. Manuel complet d'auscultation et de percussiou par A. Raciborski. Brux. 1839. pag. 197.
(2) vid. R.T. H. Laehsec, Traité de 1'auscuHalion mediate. 4e edit. par Andral. Brux. 1837. pag. 494. § III.
(3) cf. Encyclopadisches Worterbuch. 1. c. pag. 285.
(*) vid. Cas. II et IV.
(4) Haec complicatie» minime rara considerari debet, quum hepatis raorbi saepe a vitiis cordis repeti possint, cujus rei ratio neque etiam difficilis est intellectn. cf. Corvisart sur les maladies du coeur. Paris 1811. pag. 443 et 452. A- Portal, Observat. sur la nat. etc. I. c. pag. 530.
7 *



)
mentitur. Tumores tarnen etiam , qui modo adsunt, aut percipiuntur sallem , si superiorem hepatis faciem abscessus detinent, quam si circa concavam superficiem ha eren t, nee magnae inolis sunt, difficulter aut plane non distingui solent (6) abscessuum specie fallere possunt. Legimus enim fidelibus observatis constitisse saepius vesiculae fellc-ae repletae et protuberantis tumorem pro abscessu hepatis habitum fuisse , fateturque cl. Petit (6), consilio instituto inter plures Medicos et Chirurgos, tuinorein similem omnium votis habitum fuisse pro abscessu liepatis et ipsi traditam fuisse provinciam aperiendi hunc tumorem. Verum discissis jam integumentis subsidere incepit ille tumor, unde Chirurgus similiurn casuum antea observatorum probe inemor , ab ulteriori sectione abstinuit, praedixitque brevi per alvum prodituram bilein , quae in cystide fellea haeserat accumulata. Vix applicatus fuerat apparatus chirurgicus vulneri integumentis abdominis inflicto, quin aeger copiam bilis -viridis alvo deponeret et intra paucos dies convaluit. Aliae plures ejusmodi observationes ibidem recensentur. Refert etiam casum Swieteiviüs (1), in quo ob tumorem mollem in ilio dextro, qui ab ultimo costarum limbo ad cristam ossis ilii usque pertingebat, praesente ictero se suspicatum fuisse fatetur , forte voinicam hepatis latere. Secto autem cadavere tumor ille in ilio dextro apparens fundus erat vesiculae felleae , distentae contento humore. Signa diagnostica praecipua, quibus a tumente vesi-
(b) cl. Jon- Nep. Rust, Handbuch der CBirurg. 1. c. jiag. 140. (6) viel. Memoires de 1'Acad. Roy.de Chir. Tom. I. p. 155 etc. (1) vid. Cornment. in Bomiiav. Aplior. 1. c. Tom. 111. § 935. pag. 107.
(1*) cf. PuciiTrR's specielle Therapie. 1. c. paj. 300. b.



cula fellea distingui possit abscessus (1*) , commemoranlur vulgo sequentia: suppurationein comitantur dolor pu Isa tori us , horrores vagi, frequentiores et diuturniores, tumor ab abscessu factus non adeo limitatam figuram liabet, neque statim in eo fluctuatio apparet, quae primo percipitur in centro , omni reliquo ambi tu adhuc duro (2). Facile au tem patet tune tantum illam distinguendi difficultatem taïis tumori.s adesse, ubi occupant illam regionem, ubi vesicula fellea ponitur. Rariorein etiam hepatitidis exitum , sub quo absqe ullo puris indicio externam hujus visceris membranam inter et parenchyma hepatis aquarum collectio detegitur, hydropem saccatuin appellant , pro jecoris abscessu haberi posse auctor est cl. Scuöslei* (3), a quo autein dignoscatur lenta evolutione, deficiente praegressae inflammationis indicio, tumore non dolente, atque signorum praesenlia , quae Hydropem in alits quoque partibus denotant (4). Piestat ut de peculiari casu demum mentionem adhuc faeiamus, quem ab commissum errorem in diagnosi memoriae prodidit Hallerus (*). In homine
(2) vid. Memoires de l'Acad. I. paulo ante c. De Sauvages, Nosolog. metliod. Part. II. pag. 110. iïic morbum Hepatalgiam Petitianam appellavit. J. A- 's Graeuwen von der Gelbsurht in Samml. auserlesener Abliandl. Band XIV. 1 St- pag. 121. Karl Gustav Schmalz, Versuch einer Medicinisch-Cbirnrg. Diagnostik in Tabellen. 4te Aiiil. Wien. 1831. Art. 1220. bb.
(3) vid. Allgem. u specielle Palhol. und Therap. 1. 1. 3 Tb pag. 184. cf. etiam Diction. des Scienc. Med. 1. 1. Tom. 16. pag. 120. Lassus, Recherches et Observat. sur les Hydropisies da foie; in Journal de Corvisart etc. Tom. I. pag. 128-
(*) vid. ej- opusc. patholog. o. l.p. 69. (4) cf. Casus morbi. in Journal, der Chirurgie und Augenhcilk. von Gnarji u. Waj> tiier. V Baud. Derlin 1823. pag. 146. vid. et Dissertat. Cas. IV'



hepatis abscessum dolor et tumor sub scapula ad decimain fere expansus costam , manibusque cedens , febris lenta et icterica facies indicarunt. Incisum tumorem haemorrhagia maxima secutaestet mors. Causa mali fuit saccus coecus, cruore grumoso plenus, ex arteriarum intercostalium ramo cutaneo natum aneurysma spurium. Quando animo etiam lustremus, tumores ex hepatis abscessu oriundos non tantum hypochondrium dextrum occupare , sed quoque alias nonnunquam abdominis regiones , exinde variorum viscerum tumores et degenerationes cum iis hepatis confundi possejure sequitur (5). Multa adhuc praetereasunt signa e topico abscessuurn situ repetenda, quae inorbi progressu evolvi et multimode modificari solent. Praecordiorum oppressio , anxietas , inquietudo, dyspnoea, singultus , prouti nimirum abscessus rnajores aut minores posteriorem hepatis partem in suain potestatem redegerunt, pressione diaphragmafci molestias afferunt, vel nervos irritant respiratorios ; tum, laesa ciborum concoctio , ructus frequentes, nausea , vomituritio etvomitus, si scilicet ventriculus ejusve nervi vario modo propter vicinos abscessus incommoda patiantur. Hujus loei quoque est decubitus, pleruinque in latus dextrum aut dorsum , aliquando in latus oppositum , quo tempore abscessus vulgo ventriculum et intestinum colon spectant; statu erecto ponderis sensus plerumque in hypochondrio augetur; nonnunquam inclinatio corporis antrorsum levamenattulit.abscessu tune in gibba hepatis facie diaphragma oppressuro (6).
(5) cf. etiam Andhad, Cliaique Wed. 1. c. pag. 164.
(6) cf. Rust's Handb. der Chirurgie. ]. c. pag. 140. J. Axnesley. 1. c. p. 530. Encyclopadisches Wörterbuch. 1. c. p. 237.



§ 15. Inter symptomata universalia , quae futurum hepatitidis in suppurationem exitum vaticinantur, principem tenent locum vagi horrores et formicationes, utpote qui omnein inflammationem in partibus corporis internis natam et in suppurationem tendentem comitari solent; quum icterus vel remanens tanquam praegressae phlogoseos pedissequa, vel puogenesi primum obortus , debilitas magna , permutatus corporis habitus aliaque signa minus constantia, febris denique hectici generis cuin tristi inaloruin caterva, purulentae materiae focum in hepate demonstrant. Istae horripilationes frigoris sensu plerumque stipatae, quum frequentissiine circa tempus suppurationis superveniant, quin raro deficiant, optimum esse signum diagnosticum a plerisque considerantur (1), nunquam autem solae absque aliorum sj7mptomatum concursu diagnosin firmare valent, quum et aliis organis eadem conditione versantibus tribuantur. Febrilis praeterea paroxysinus, quem simulant , certo tempore subinde tam constanter recurrens , febris intermittentis sub specie baud paucosjam fefellit, qui in tali casu celebratis febrifugis potissimum Sulpha-
(1) vid. J. Annesley, 1. c. pag. 528. ubi dicit. The inquit-ies of a medical man respecting the existence of this particalar symptom are not always understood , and amongst the lower classes of the community, the physician schould take cure to render his meaning perfectly intelligible to liis patiënt in his
examination into symptoms. If this injunction be eurefidly
attended to, he will often find, that slight rigors have been
actually present, although the patiënt had but a few minutes
before denied tlieir existence , and ewen when they have not
been lelt, slight schudderings or forinications have been percei-
ved.



te Chinines frustra eum impugnare conati fueruut (1*), non sine aegrotantis detrimento. Ejusinodi errores eo facilius committuntur , quum experientia docuerit, eertas febres if> termittentes cum morbosa liepatis afïectionc nonnunquam conjungi (2). Ut autem bac de re bonum faciamus judicium , ad symptoinatum syndromen sedulo semper erit attendendum. Undenam tarnen isti horrores cum frigoris sensu , instante suppuratione semper adeo manifesti, proprie 4epetendi sint, diiïïcile est deterininatu ; equidem crederem forsitan ex peculiari inflammationis gradu , quae puogenesin praecedit, in leviori quippe non constanter palam fiunt, atque nova simul secretione (3) materiae purulentae. In omni se. mflammatione nervos sensorios aöectos esse constat, quibus alienus iste stimulus centripetali suo munere medullae spinali atque sensorio communicatur. Quo vehementior phlogosis , vi eo rnajori nervi hunc stimulum medullae spinali tradunt, derepente permutatum, oborta nova secretione, quo fit ut, quum medulla oblongata tanquam caloris focus forte considerari potest omnesque n. sensorii hoe centrum adeant (4) , irradiatio nascatur in omnes nervos sensorios iis contubernales, qui aflecta organa perreptant. Eccentricum illud phaenomenon gravius animadverti, quando hepar aut pulmones
(1*) cl'. Casus III.
(2) viel. Andral, Cl. Med. 1. c. 24. pag. 186-
(3) Conslat eniin etiam febrem lacteam puerperarum, absque nmnmarum phlogosi, nova lactis secretione excitatam, cum levi frigoris sensu invadere.
(4) cf. de li is Physiolog. Patliol. u. Med-pract. Untersuchungen iiber die Spinalirritalion voti Dr. Stilling. 1. 1. pag. 416. et locis al.



suppurationis labem patiuntur, non mirum est: hujus quippe rei ratio e nervi vagi decursu deducenda erit, qui e medulla oblongata proficiscitur. Quemadnaodum Icterus hepatis affectiones plerasque fideliter forinsecus depingit, ita quoque abscessus indicium est, nisi aliasigna rspugnent. In oculis, cute , urina et faecibus alvi conspicuus vulgo hepatis inflammationem jam coinitari sulet, aliquando tarnen , ut e quibusdam observationibus patet , non nisi post formatum abscessuin primo cernitur , potissimum quaado hic infimam hepatis faciem detinet; nee desunt tarnen etiam casus, nullum Icterurn adf'uisse in magno licet hepatis apostemate (5). Ilaec autem Icteri praesentia minime semper ex eo derivari debet, quasi abscessus mole sua preinendo impediverit bilis cysticae liberuin exitum. Quatuor enim exempla memoravit cl. Louis (6), in quibus Icterus vi.sus est absque impedito aut intercepto bilis ad intestina itinere. Quae si \era sunt propterea demonstrant, Iaesam hepatis vitarn, cum per phlogosin , tum per suppurationem morbo saepe originem (>raebere , ita quidein , ut vel principii colorantis fiat absorptio ob inorbosam simul vasorum lymphaticorum irritationem , vel hepar, pessumdata ejus teitura , secernere desinat bilem e destinato sanguine. Inter symptomata magis minusveconstantia, quae hepatis apostemata comitantur , partim adbuc ad Icterum restringenda, pertinent turbae indi-
(5) vid. et la Motte, Traité complet de Chir. 1. c. Tom. I. pag. 327. Andral, Clinique Med. 1. e. pag. 183- et observat. 25 et 28. pag. 262, 269. vid. Casus IV, V. in Disseri.
(6) vid. Anatomisch-Pathologische Untersuchungen über Leberabseesse, etc. 1. !• pag 232.



gestionis officina , appetitus prostratus, sapor amarus , lingua sordida , crusta brunnea obtecta, aut alba mucosa, dyspepsia et quod in ventris specubus inde nascitur turbidum flatuuin agmen, qui quaquaversum impulsi, intestinis coerciti tumultuantur et murmurant, donec carceribus laxentur , vel per os acidi aut nidorosi eructentur , vel per inferiora silentes aut sonori trudantur. Lingua sicca, arida, fissa rubraque secundariam aut sympathicam ventriculi et intestinorum irritationein subinflammatoriam dictare videtur. Alvus saepe adstricta compactaque naturae negotium facessit propter materiae molem , vel viscosam , vel tenacem , quae intestinorum ductus infarcit; aliquando autem faeces nulla cunctatione extruduntur liquidissimae coloris viridis, aut abundante muco, aut sanguinolentae , icliorosae, praesertim ubi ulcera intestina simul detinent, vel pus in ea eflusum est, ut accuratius etiam videbimus dein. Quum enim meatus biliosi sensim latiores facti , tandem in unum ductum hepaticum coeant, patet satis purulentain materiem semel hos meatus ingressam declivi via in intestinum duodenum venire posse, indeque in ventriculum , tune per vomitum exire, vel per totum intestinorum tractum sicque per alvum expelli. Bonum quidem est pus evacuari e corpore, verum saepe antequam eieat, magnam hujus visceris partem depastajam tuit suppuratio, et locus ille ad perfectam depurationem deduci nequit, quin iino per validam suppurationem tantum de hepatis substantantia perit, ut postea ejus functiones ad sanitatem requisitae restitui nequeant; unde spes saepe in angusto (7). Urina quae profluit ple-
(7) Ita quandoque tota substanlia hepatis ia saniem conver-



rumque jutnentacea cuin sedirnento purulento , pellicula pingui obtecta cernitur. Nee ultimum certe locum meretur febris ; haec enim initio ex praegressa inflamtnatione ortum ducens in speciem mitior evadit atque in lentam continuam mutatur. Mox autem corrupti puris absorptione suscitata , modo continua exacerbatione vespertina , modo intermittentis sub larva hostiliter invadit atque clam arcis vitalis fundamenta suffodere studet, queuiadmodum cachecticus corporis habitus, facies pallida , collapsa, turbatae animi paces, apatlna , tristitia viriumque vitalium languor palam faciunt. Tanquam liectica dein cum rubedine circumscripta genarum atque calore palmarum manus et siti inexplebili quotidie saevit, signaque crescunt eundo. Interea humores spontanea degeneratione magis iinmutantur , ut naturalem crasin cohaerendique vim amittant, rarescant et disjecta elementorum mixtione fere corrumpantur; solidae partes simul, inprimis organa se-et excretionibus dicata laxantur, diducuntur et praeter naturae raorem biant, ut quidquid appellit, qua data porta ruat. Vires ita exhauriuntur , ut tandem marasmus completus , facies liippocratica et sudor viscidus frigidusque , quo madent exstrema, vitae finem annuncient proximum. Verum affectus pervicax saepe atque rebellis aegros fastidiosa diuturnitate inolestissime fatigat, donec natura, arietino insultu ab imis ad verticem succussata in deditionem veniat (8).
sa exiit, ut sola inembrana interna sed rrassior facta superesse inventa faerit, cavam sacctnn referens, qualia exempla recenset Bianchi. vid. Hist. liepat- Part. Ilf. Cap. IX. pag- 173*
(8) Symptomatum liaec enumeratio ex observationum sarnraa diducta est, quae hac de re conferri merentur.



§ 10. Pleraque autem ex liis signis cum topicis tuin utiiversalibus , quae hucusque commemoravimus minime sat firmam seinper absolutae suppurationis diagnosin (1) constituunt: 1°, quia latentein abscessum subinde non aperte comitantur et 2°, quantumvis evidentia videantur , decipit visus , decipit tactus , externa saepe mentiuntur, atque in errores conjiciunt universalia; liinc vel occulta quaedain viscus depascens vomica praetervidetur, vel abscessum repertuin iri augurantes cadaveris inspectio ita fefellit, ut aut nil commemorabile post mortem in Lepate repertum sit, aut puris loco, alius muteriae collectio conspicua devenerit (2). Tulem saccum gelatihosa materia plenum ad plures libras accumulata, in gibba hepatis regione in cadavere invenerunt Bianchi (3) , et Littre (4), siinilesque alii recentiores (5) notarunt. Me ipsum etiam in duobus casibus hac ratione errasse in dignosi, propterea luberts fateor ; in uno scilicet, ubi hepatis abscessum conjectura auguratus sum , vesiculam felleam praeter binos calculos magnos , purulenta materie distentam , cadaveris sectio exLibuit, in altero, abscessus loco Hydatis satis magna deprehensa est, quem breviter bic memorare non ab re esse puto. Intravit Nosocomium die 21 m. Juliian. 1840
(1) cf. Cours de Medecine Clinique , par Lion Rostan. Edit. 3. Erux. 1832. pag. 240.
(2) cf. Journal de Medecine, par Lüroux. Tom. 23. Juillet 1815. pag. 230. Meckel, Neues Archiv. der prakt. Arzneik. B. I. art. 5. Heinkicii Spitta , Die Leichenöffnung in Bezug auf Pathologie u. Diaguostik. Stendal 1826. pajf. 408.
(3) viel. ej. Mist. hepat. Tom. I. Pars sec. Cap. V-p. 153seqq.
(4) Acad. des scietices 1'an 1704. pag. 38.
(5) Clinique Mc tl- par Andsai.. § III. obs. 43.



femina 71 annos nata, vitlua , duorumque infantirn mater , pectoris oppressionem potissimum et anxietatem conquerens. Habitus corporis asthmaticis siinilis genarum labiorumque livorem referebat cum flavescente faciei colore , exceptis oculis ut par est albicantibus , pulsus frequens atque celer aucto caloris gradu et cute sicca lebrem pro hoe diei tempore valde manifestam denotabat. Praeterea cordis palpitationes, tussicula qua sputa cruda rejiciuntur, utriusque extremitatis iulerioris oedema , obtusus dextri hypochondrii, leviter tumentis dolor ultra cordis scrobiculurn extensus , laesa ciborum concoctio , appetitus prostratus , sapor amarus , lingua crusta flava obtecta et frequens inateriae liquidae per alvum excretio, tanquam reliqua morbi symptomata animadvertebantur. Yaletudine secunda antea fere semper gavisa , dimidium circiter nunc numerat annuin aegrotans, quo postquam fallente vestigio lapsa erat a scala, liaec cum pectoris, tum abdominis incommoda se retulisse ajebat. Praescribebatur , diagnosi adbuc incerta solutio pulv. rd. Saleb. Symptoinata tarnen in dies acerbiora facta sunt, decies vulgo 24 horarum spatio alvum liquidissimam deposuit, noctes semper insomnes degens atque anxias, urina aut crocea aut jumentacea plerumque eïcernitur. Medicamenta demulcentia, superadditis per \ices Laudani liquidi guttulis 12 ad compescenduin alvi secessuin per aliquod tempus administrantar , at eadem fere ut antea rnanet aegrolantis conditio. Sublatis deinsensim doloribus in hepatis regione manifestis per cataplasmata tepida, tota corporis superficies flavo magis colore saturata evasit. Interea febris etiam in dies major, vesperi levi horrore frigorisque sensu quotidie exacerbatur , totamque fere noctem vertigine



atque delirio implet, donec circa aurorani paulo iteruin mitescat- Quum die 30 forte ad eam accesserim ineffabili auiietate ad praecordia et oppressionis sensu eam correptam vidi, ita ut tanquam orthopnoica non nisi erecta cervice respirare potuerit, tubo aoustico thoraci imposito validura cordis ictuin late extensum.ronchumque crepitantem in pulxnone dextro distincte auribus percipere potui, necquidquam autempraeternaturale in hepate; morbum ab eo tempore pro organica cordis afiectione cum secundaria hepatis labe conjunctum habere arbitratus suin ejusque exitum brevi lethalem. Instituta venaesectio uil levaminis attulit, neque pulvis interno usui ex Ipecacuanlia et Mercurio dulci propinatus. Spes in angusto fuit, mortemque saepius ipsa invocavit aegra prae \ehementi anxietate. Veruin ad quartum adhuc usque diem m. Augusti caducam suam machinam secum traxit, quo tandem mors miseriis finem imposuit.Necropsia aperto tharacis cavo , magnam seri purulenti copiam dextri lateris cavum implentis exhibuit. Pulmo arcte ibi costis adhaesit, pleuropneumoniam interlobularem purulentam referens. Diapliragma qua thoracem spectat rubuit. Hepar mole permagnum ex rubro flavum, utrumque hypochondrium et praecordia tota repjevit, atque ad faciem posticam granulutiones ostendit. In ejus lobo dextro retrorsum tumor in conspectum se prodidit, qui scalpello apertus seri limpidi copiam stillavit, cavernam relinquens ad o%'i anserini magnitudinem , cujus parietes membrana quadam tendinea obvestiti fuerunt. In fundo vesiculae felleae duo calculi biliarcs deprehenduntur, attamen liber erat exitus bilis per ductus biliferos in duodenum satis amplos. Cor mole auctum videbatur.
Quod attinet ad symptomata, quae hepatis absces-



sus secundarios comitantur, praegressis affectionibus traumaticis, quum ea in universum cnm memoratis conveniant, non nisi paucis adhuc indigent verbis. Universalis plerumque totius corporis affectio interprodronios recensetur ; invadit febris cum vagis horroribus frigorisque sensu, calore insequente, quem largus dein excipit sudor. Paroxysmus iste febrilis ab eo inde tempore majori minorive spatio utplurimum inordinate redire solet, aliquando tarnen valde regularis tam exacte eadern fere hora recurrit , ut febris intermittens trau.matica adesse videatur. Vulnera ante febris invasionem per phlogosin subinde irritata (6), turbatum sanguinis potissimum venosi circuitum ostendunt; quae purulentam largitur materiem superficies, nata febre saepe exarescere coepit, pallescit et puris loco saniem offert (7), nonnunquam autem immutata manet, secretione puris neque aucta, neque imminuta. Postquam febrilis reactio aliquos dies duravit, serius ocius topica hepatitidis signa sensim manifestiora evadunt, quam citissime in suppurationem ruentis, licet haec ad mortem usque interdum animadverti plane nequeant (8). Abscessu dein formato, in adynamicam , typhosam conditionem convertitur aegrotans. vires vitales ilico labefactantur, inquietudo, agrypnia , delirium, vertigo vel continuo, vel in exacerbatione febrili tantum palam fiunt, insequitur mox stupor et 3 aut 5 diebus, non raro pluribus etiam a prima invasione febris suppuratoriae interjectis , mors vul-
(6) viel. Cas. XXVII. XXX.
(7) vid. Cas. XXIX.
(8) vid. Bertrandi, in Memoires de 1'Acad. roy- 1. 1. Tom. III. pag. 488.



go subitanea (9). Celerem liujus febris decursum et naturam adynamicam e pure cum sanguine mixto derivandum esse iteruin arbitror (10). Vitiata nimirum sanguinis crasi, aut abscessibusjam antecedente, aut serius iis inducta , organa systematis nervosi centralia, cerebrum et inedulla spinalis male affieiuntur , utriusque munera languescere incipiunt, simuiacjusto stimulo carent , quo excitari solebant, quo facto simul, per functionem relleïivam in nervos musculo-et vaso-motorios, eundem inox languorem et conditionem abnormen omnes aliae quoque partes experiantur oportet. Causa tarnen cur febris periodica ratione invadens intermittentem typum vuJgo referat, latet in tenebris. Praestat ignorantiam lateri, quam inanes fingere liypothes, vel obscura, obscurioribus etiam "verbis trudere.
(9) ef. Rust's Magazin. 1. c. pag. 374. A. F. Lüdeks , iiber das intermitterende Wundlieber. 1. 1. pag. 93.
(10) ef. Boïeh , in Gazelte med. de Paris. Toni. II. No. 13. Hic quippe nocivura, quem pns in corpus exserit effectmn a contenta Ammonia repetendnm fore putavit; observavit enim nullas oriri noxas, quando pus aeido chlorieo depuratum antea in animalium venas injiciebatnr, graviores contra si experimentum cum pure non depurato institutum erat. Hanc sententiam autem jam refutavit Gaspard. vid. Magendie's Journ. de Pliys, vol. II. pag. 31 et 32.



CA PUT IV.
I)e exitu vario.
§ 17. Tristis plerumque futurus rei fïriis est, ubi inquilinam puris colluviein hepar sina fovet, neque omnes tarnen aegrotantes unum idemque exspectat fatum. Mira quippe naturae humanae quae inest,.virtus pervigil, corpus utsanum ita morbosum procurans , quamdiu micat vitae scintilla, suas quoque bic agit partes. Si quidcm scriptoruin florilegia lustremus multoties bac in re ejus conamina admirare cogimur, quibus aliena et nocitura repellit. Verum taaien non sulutifera semper exinde proficiscuntur , neque optimi sunt, quos ailhibet modi, aut periculo immunes, quibus utitur eum in finein , viae inconsuetae. Patitur suos et nalura errores, viasque subinde sternit corporis ruinam serius ocius allaturas. L tinam quoque in procreanda salutenon tatn saepe succumberet. Commissum autein sibi jecoris apostema pro varia sua sede aliquando aut magnam , aut totam visceris substantiam, tractu temporis, depascitur, inque saccum vel foetentem lacunam subinde convertit, ut tabes bepaiica, quae exinde nascitur, cognitasymptomatum farragine , tanquam infamis maloruin Lerna, miseros diu luctatos devebat a sepulcrum. Nonnunquam
8



vero purulenta colluvies ad exteriora vergit, aut intus prorumpens thoracis , vel abdominis cavum inundat , et quae in utroque recondita sunt viscera sirnili labe pessumdat, eventum habitura diversam , non semper letalem , quo vario cxitu libri Medicorum abundant (1) , quosque illustrant memorata quaedam exempla. Quuin autem multimode differat, ut supra memoravimus, tumoris sedes , sequitur exinde variis etiam in locis foras ruin])i posse abscessus. Hi quippe , quando convexam hepatis faciem obsident, aucta visceris mole et praegresso ejusdem per inflammationem exsudativain cum peritoneo coalitu, integuinenta abdominis vulgo, vel immediate sub costis spuriis , vel ad cordis scrobiculum , vel in regione mesogastrica sponte perrumpunt, fistulasque generant , quae diu saepe persistentes purulentam continuo stillant materiem , haud raro in aegrotantis salutem (2). Attamen etiam per coslas spurias pus exitum
(1) vid. J. Lommii, Observat. med. pag. 188—89. Ki.ejn , Interpres. clinic. pag. 129. Junckerus, Conspect. Med. tlieoret. pract. pag. 542. v. Swiiten, Comment. 1. c. § 936. M. Stollti, Aphorism. 1. c. pag. 66. Apb. 2/5. R. A. \ooel, Acad. praelect. de cognosc. et cur. praec. corp. human. Effect. § 220. pag. 173. J. Quarin, de Curaiid. febr. et infl. comnientat. pag. 347. J. Ijapt. Rl'rserius , Institut. Med. Ti act. \ol. IV. § 179 pag. 467 et § 5-4. pag. 46. P. Franck, de Cur. bom. inorb. Epit. 1. c. § 249. pag. 276. Gendrin, 1. 1. Tom. 11. p. 246. Richter's specielle Therapie. 1. c. pag. 300. von Raimann, Ilaik]I). der speciell. med. Pathologie und Therapie. 1 B. 4 Aufl- Stiitlg. 1832. pag. 348. Surihgar , Institut. 1. c. §266. pag. 73. J. L. Sciiönlein , 1. 1. 3 Th. pag. 121. P. van der Hoeven , 1. pag. 198.
(2) cf- Rust's Haiulb. der Chirurg-. 1. c. pag. 141. Eucyclopad. Woiierbucli. 1. 1- pag. 239. vid. Casum V. Dissertat. et



sibi nonnunquam parare solet, tumore scilicet inter tertiam , quartam , quintamve costam spuriam, aut altius etiam oborto. Fieri enim potest, ut hepar in tali con(litione turgens abscessu , prctrudendo diaphragma altius, quain par est in thoracis cavum adscendat, quo facto aposteina costis vicinius redditur , curn iis sensim concrescit et ita deinum per musculos intercostales extrinsecus elieitur, quale quid observatum quoque est, septo transverso ob vicinam bepatis labem antea perforato (3). Quin imo purulentara materiem in ejusmodi conditionibus inter musculoruin strata nonnunquam effusam et cute sola admoduni obtectam , in locis dein a liepate longe 1 emotioribus, ad liumerum nimirum dorsumque prorupisse , observata virorum cl. van Lil (4), Portal (5) et Millar (6) , docere videntur. Fortasse tarnen quod in hisce casibus abscessus secundarii illis in partibus fortuito orti fuerint, quemadmodum id praesenti diathesi corporis purulenta non raro fieri solet. Quod saltem attinet ad Portalii observationem , qui post vehementem hepatitidem fere sanatam , remanente tarnen anxietate et levi bypochondrii dolore , post elapsos aliquot menses in liumero dextro pblegmonem in suppurationem ab-
Observat. al. apud Lieutaud, Hist. anat. raed. T. II. Lib. II. pag. 176. Obs. 753. et T. I. Lib. I. pag. 211. Obs. 909. etiam cf. J. L. Lieberkühn , Dissert. de absc. liepatis. $ 3.
(3) vid. Observat. cl. Petit , ia Memoires de 1'Acad. roy. etc. Tom. II' pag. 59.
(4) vid. Waarnemingen van zonderlinge verzweringen , door J. v. Lil, in Verhandelingen van het Balaafsch Genootschap der proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam, p. 28.seqq.
(5) vid. Cours d'Anat- medicale etc. Tom. II. pag. 304.
(6) vid. Diction. des sciences medic. I. c.Tom. 16. pag. 100.
8 *



euntein vidit , et aegrura pure evacuato et relicta cicatrice , paulo post inintegtum penitus restituluni deprehendit, dubitari adhuc oninino potest, utrum re vera adfuerit hepatis abscessus.
§ 18. Queinadmodum bona fortuna plerumque isti abscessus , si \ersus exteriora tument, vel sponte runipuntur, vel pertunduntur, ut collectum pus evacuetur , sic rarius contra fatalem effugiunt sortem aegrotantes , ubi rupto abscessu pus intus in corporis cavitates recipitur. Depluit aliquando nimirum purulenta materies ex abdomine in pectoris cavum atque purulentuna generat Einpyema , artis auxilio raro tollendum. Ilaec funesta via puri patet, quando peritoneo diphragjuatis arcurn inveslienli accreta est gil)ba hepatis superli cies , facta simul diapliragmatis erosione; dum pleura in tali casu adliuc integra subinde arcere potest, quin pus in thoracis cavum efi'undatur, causamque constituit, ut per musculos inlercostales iterum foras petat (2). Longe rarius autrm in universum pus in pectoris cavum Empyema generando, quam quidem in pulmonem ipsum dextri lateris depleri et experientia (3), etconjectura probare videntur. Plerumque eniin hepar cum diapliragmatis arcu , cui subjacet, connascitur et tam huic ipsi, quam vicino pulmonis deitri lobo inferiori dolorern et inllammationem praegressam communicat, quo fit, ut lobus liic quoque cum diaphragmate concrescat, et rnox triplici adhaesione, tria haec organa invicem co-
(1) vifl. casus IV. VIII. XIX. cf. et Casus Albim in Bisputat. *d inorb. liist. et curat. auct. Albeht. Halles. Tom. V. p. 832.
(2) vid. Dict. des sc. med. I. c. pag. 100.
(3J cf. J. Tiieopii. Grosciikd, Dissert. de Euipyemate..GoUingae.



haereant (4). Quomodo nunc hepatis phlogosi in suppurationem conversa, in concretcr pulinone aliquoties generetur purulenta colluvies , jam sponte intelligitur , dummodo attenti sumus ad observata , quae Stalpar-
TIUS VAN DER WlEL, GeOFFROY , PORTAL, AnïïESLEY alil-
que memoriae prodiderunt (5). Abscessu quippe hepatis, quo convexa liujas visceris superficies obsessa fuit disrupto, diapliragina ciun eo coalitum , sive sola iehori.s rodentis virtute , quein tam acrem subinde vidit Portal (6) , ut partes corroderet et colores vestimentoruin destrueret, sive phlogosi adjuta devastatur et perforatur. Per haec foraniina et fislulas, quae dein ibi relinquuntur, jam facile pus in thoracis cavum dextrum efi'undi posset, quod nonnunquam etiam accidit (7); quominus autem liane viarn vulgo sequatur arcet pulmo dexter, cum diaphragmate per pseudomeinbranas arcte conneius , quo fit ut primo hoe viscus corrumpatur et pure stagnet , quod e bronchorum ramulis tussiendo foras ejicere natura conatur. Eventus in utroque casu plerumque letalis est, quamvis hepatis apostemata hac via saepius sanari posse multi narraverint idque eiemplis se didieisse fateantur (8). Verum tarnen ut
(4) cf. J. Annesley. 1. 1. Cas. 86 etc.
(5) vid- Dissertat. Pat-t. I. Casus IX, XVII, XIX, XXII. eliara XXVIII. cf. etiam Lieutaud. 1.1. Tom.I. Lib. I. obs. 716. p. 168.
(6) 1. I. Tom. V. pag- 303.
(7) vid. Casum IV. et XVIII. Diss- cf. etiam Annesley. 1. 1. Case 89. pag. 558.
(8) vid. Journal de Medio. Tom. XXX1I1- pag. 211- Hebreard Memoire sur les terminaisons de 1'hepatite in Memoires de la Societó Med. d'emulat. Tom. VII. Matihew 1>aii.m f. , Lectures and observat- in Med.; iu Neue Saminl. auserl. Abhandl. 10,B' 2 St. pag. 207.



niedicorum conjecturas de sedibus et causis morborum sectiones cadaverum in universum saepe eludere solent et errores in diagnosi palam faciunt, ita c/uoque mullum de abscessibus liepatis fabulatum esse arbitrer, qui extispicium in cadaveribus effugerint. Esse tarnen ctiam data conditione diagnosin saepe difficilern vix est, quod moneam. Licet enim praesente pectoris oppressione, dyspnoea, anxietatead praecordia cum suffocationis sensu , tussi, singultu et aliis, quae vulgo commemorantur, symptomatibus augurari queat, hepatis abscessum diaphragma afficere, illud irritare , aut cum eo coalescere; reliqua tarnen signa, ut larga inatei'iae rnucoso-purulentae, ichorosae, cruentae, foetidae expectoratio per tussim continuam , lenta corporis emaciatio cum febre liectica,symptomata colliquativi generis varia , praegressa, aut praesente adhuc niolesta in bypochondrio sensatione nonduin sulïïciunt, ut de abscessus in pulmones eruptione certum feramus praesagium. Haec quippe signa, nisi stei lioscopii usu magis illustrata sint, incautos fallerepossunt, quum et in Phtbisi pulmonali ne Icteroquidem excepto (9) denotantur. Verum eliamsi de abscessu hepatis minime amplius dubitari queat, facta expectoratione purulenta , nihilominus tarnen falluntur, qui purulentam materiem 1unc semper ex abdomine, erosis diapbragmate et pulmonibus , exscreatam considerant, praesertim si aegri dein in integrum restituti fuerint. Sufficit enim jam secundaria sive sympathica bronchorum inflammatio, ob vicinum liepatis abscessum inducta, ut purulentae
(0) cf. G. Andhal, Beobachtungen über die Lungenschwindsuclit; in Neue Saminliing anserl. Abhandlungen. 1. i. B. XVI. 4 St. pag. 749.



materiae sputatio nascatur (10) copiosa, qvialis etiam conditio fortasse in multis illorum casibus adtuerit, qui alias vires uaturae medicatrices de secundaria pulmonurn vomica tantopere celebrarunt. Quando porro etiam computamus, pulmones, hepate in abscessum converso, integros subinde penitus repertos esse (1), licet tussis et larga puris expectoratio durante vitaobservata fuerit, verosimile nobis vidctur, pseudomeaibfanaruin vinculo, quibus adeo frequenter pulmo dexter, diaphragma et hepar invicem cohaerent, pus etiam ex hepatis sinu ad pulmones venire posse et dein tussiendo ejiei. Abundant eniin istae pseudonienibranae vasis lymphatic.is, quae ab liepate ad pulmonem uno traniite, permeando diaphragma eursum sequuntur, quemadmodum puleherritnae ejusmodi vasorutn injectiones ope Mercurii , quas el. Schhöder van der Kolk in suo Musaeo conservat, extra ouineni dubitationis aleam ponunt, unde ratio simul elucet, ({ua pseudomenibranae hoe inunere fungi queant. Tandem nienioratu adliuc superest rarissinius abscessus exitus, ubi purulenta colluvies ex jeeore in pericardium viarn sibi facit. Exstat praeter casuin , quein supra memoravimus , alter adliuc a doet. Smitii in diario quodam Ainerieano (3), de feniina aetliiope relatus. Unde sequitur quod faventibus conditionibus,pericardio sciltcet cuxn diapliragmate coalito, non secus ac illud de pulmonibus explicavimus, purulenta materies ex hepate per erosum diaphragma in pericardium etiam prorumpere
(10) vid. Casiini IV. in I) issert.
(1) cf. Cas. in Richtjer's Chirurg. Bibl. o. 1. VI. I], 4 Sl. p« 563.
(2) vid. Cas. XVII.
(3) vid. la Clinique des hopilaux, Toni. I. No. 71. apud G. Andral. Precis d'aiiat. pathologique. 1. 1. Toni. II. pag. 1'JO.



possit, quo facto tamcn mors subitanea stalim morbum absolvit.
§ 19. Rumpitur saepius abscessus in abdorninis specum , sive puris copia id liat, sive puris acrimonia stagiiantis (iiu, et contestum hepatis erodentis, ita ut pus saniosum eurn iiinndetet purulentum generet Hydropem, ut relatae quaedam observationes testantur (4). lloc potissimum accidit, quando concavam hepatis faciem apostemata detinent, duin et nonnunquam visum est, ubi in convexa eorum sedes fuit; hepate sc. peritoneo pa) um aut nihil coalito, aut dissoluta ejusdem , quae iorte antea adfuit, adhaesione. Sentiunt subinde aegrotantes internam hanc apostematis rupturam , quae valido corporis motu praegresso vulgo inducitur, intumescit dein abdomen, in quo fluctuationem pulsante manu annnadvertere aliquando licet. Eventus plerumque letalis est, lypothiinia sat cito(5), aut peritonitide serius oborta, si forte casus exceperis, in quibus paracenthesi ilico instituta, j)us evacuatum esse in aegrotantis salutem narratur (6). Utrum purulenla materies in abdorninis cavo resorberi adhuc queat, nonduin certe constat, licet observatio doet. Stok.es quaestionem quodammodo solvere videatur (7). Iinmediate eliam in tractuin intestinalem hepatis abscessus evacuatur, quippe
(4) vid. Casus XII. XXII. XXIII. et XXX. in Dissert. cf. etiam
obs. ap. Just* Ciir- Loder , Journal füv die Chirurg. GeburtsLiiife nnd gerichtl. Arzneik. 2 B. Jeua 1800. pag. 260. J. Anmsiey. 1. 1. Case 90- pag. 559. Legnnlur quoque pluraexemplaapud Boni;tum, Anat. Pj-acl- Lib. III. Seet-17. T.II. p.295 seqq.
(5) vid. Richter's specielle Therap. I c. pag. 3'31.
(6) cf. IIiiBREARD, Mem. de la Soc. med. d'ein. I, c Tom. VII.
(7) vid. Dissert. Cas. XXII.



quod triplici ratiorie fieri posso exemplis ab aliis depromtis compertum habemus. Colluvies niinirum in jecore progenita post concretionem cura ventriculo ejus meuibranas erodit, in lioc ciborura receptaculum effunditur , et ita malorum jam autea praesentium numerum auget, ut plurimum vomitu, quo pus per gulas rejicitur (8) ; vel data occasione in colon transversuni liiat (9), quod intestinum frequentius hepati adhaerere solet et spontaneae quoque sanationi magis favet, dum pus cum sanguinis grumis per alvum tune devolvitur , doloribus colicis , diarrhoea aut tenesmo plerurnque stipatum ; vel per duodenum viam capessit, quod rarius quidem evenit, materia tune aut sursum, aut deorsum, per voinitum aut alvi excretionem expulsa; ubi scilicet hepatis portio alteram duodeni curvaturam attingit, facto ibi coalitu, intestini perforatio obtinere potest (10). Ob purulentam igitur hepatis labem viscera in ejusdem conünio male plerumque afficiuntur , et orta phlogosi saepe cum hepate concrescere incipiunt, ita ut pus ex apostemate aeque minus in intestina ac in thoracis viscera abire queat, nisi antea jecur organo praedestinato adliaeserit. Hoe adeo constanter extispicia cadaverum enuclearunt, ut tanquam regula liaberi possit sine exceptione. Facto autem ejusinodi coalitu intestinoruin parietes facile perforari, et inde
(8) vid. ibid. Cas. IX. cf. etiam obs. cl. Simmons , in the London Meclical Journal, vol. 7. art. 5. pag. 22—26. C. J. Kneppelhotjt , Dissertat. secl. cadav. patholog. exhib. L. B. 1805. p. 19. obs- 2. G. Andbal , Clinique Medicale. 1. c. obs- 31. Lieutaud. 1. 1. Tom. I. Lib. 1- pag. 35. obs. 139.
(9) cf. Cas. X et XX.
(10) vid. Mf.ilat in dict. des sc. med. !• c. Tom. 16. p. 101



patulam materiae ficri viam, quae e corpore expellatur unusquisque sponte videt. Ecce naturae conainen propriam salutem propugnantis. Ponderosam vitiosi humoris sarcinam vel gravantem , vel pungente acriinoma velut aculcis diu cruciantem, quasi in ultiina microcosmi confinia relegare et evacuare stadet , uti mare spumans aquaruin sordes ad remotiores compellit littoiis oras. Neque autem praeternaturali hac via, intestina perforando semper indiget, ut scopum assequatui. Interdum quippe materies ex hepate per ductus liepaticos , demum ex canali choJedocho in intestinurn duodenum destilJat, atque tune vomitum purulentum aut saepius diarrhoeam saniosam, subcruentam non minus excitat. Talem hepatitidis suppufatae exitum notasse jam videtur Hippocrates (1) dicens: »qui circa hepar dolent, cardialgici, soporosi, rigentes alvo turbata, extenuati, cibos i'astidientes, multis sudoribus diffluentes, purulenta per alvum dejiciunt." Quomodo purulenta materies in ductuni hepaticum veniat, exesi vulgo meatuum biliosorum fines optime docent. Negai i tarnen non potest, dilficiJe quandoque esse dijudicatu ante mortem, num sanieg per alvum excreta , naturali via per ductus biliferos , an praeternaturali in tractum intestinalem delata sit, quapropter pauca adhuc hac de re ex observationuin serie deducta commemoranda habeo. Quando nimirum in fluxu hepatico apostematis symptomatapraeprimis topica , tumor potissimum si animadverti potuerit , non valde imminuuntur , viani qua abscessus cum primis viis communicationem alit, parvam et angustam inde repetendain esse crederem, et
(1) Coac- Praenot. Pag- 445. Charter. Tom. VIII. pag. 878



purulentam igitur materiem per ductus biliferos in dnodeuutn effusam ; quum contra praeternaturali et bre-viori ad intestina itinere, propter perforationem intestini coli aut duodeni oborto , major plerumque puris copia exibit , quain graviora etiam ventris tormina comitantur , et igitur etiam tumor, et signa reliqua cito mutationem ostendent. Exinde quidem nunc simul proficisci videtur , breviorem quam pus eligit viam , alteri caeteris paribus praeferendam esse, et eventum sic evasum iri feliciorem , quoniam lentioreet imperfectiori, quo natura per ductus biliferos utitur expellendi conamine, vires vitales facile adeo labefactari possunt, ut ante terminum absoluti muneris jam aeger succumbat. Yerum ab altera parte attendendum quoque est ad discrimen , quod majus minusve demonstrat copia et qualitas inateriae evacuatae. Si eniin ingens quantitas boni puris sic subito exeat de corpore , noviinus quoque simul, magnam partem hepatisper suppurationem consumtain esse, ideoque et tum magnum instare periculum. Ubi autem ichorosum, foetiduin et varii coloris exit, intelligimus pessimam conditionem loei ulcerati, inprimis si simul subito sequatur virium jactura , quae et in vera phthisi alvi fluxum colliqnativum in ultiina funesti morbi periodo comitari solet (2). Accedunt subinde obsta-
(2) Unde Aretaeus (vid. de causis etsignis morb. Lib. I. cap. XIII. pag. 173.) postquam monuerat, hepate suppurato quandoque pus ad intestina converti, recensetdiversitatem raateriae per alvum tune evacuatae , inalo fere semper cum eventu. Tune autem bonam spem babet tantum, asi omnia remittantur, pus album, leve, aequale, inodorum venter dejiciat, cibaria vero coneoquat."



cula , quae liunc puris trajectuin turbant aut impediunt, quin in duodenum eflfundatur. Contingit videlicet nonnunquarn , ut sive puris stagnantis abundantia , sive erodente ejus virtute , ductus bepaticus , cysticus aut qui ex utroque coalescit choledochus disrumpatur , atque pus iterum in abdominis cavum depluat. Hanc ductus cystici perlorationem reliquis pure turgentibus, sein el in cadavere observare inihi fuit occasio , quem casum etiam supra memoravimus (3), dum alii idem et de aliis prodiderunt (4). Aliquando etiam purulenta materie per ductum hepaticum et cysticum in vesiculam felleam delata , haec turgida et pure ex apostemale repleta dein reperta est [5). Quae si computemus , probabilem quoque reddunt conjecturam , hepatis apostemata in universum melius detergi et frequentius sanari , si reliqua non nimis repugnent, praegresso visceris cum intestino coalitu, quatn si pus per ductus biliferos exitum quaerat. Quando autein ventriculi erosio aut perforatio facta est, quae vomitu pertinaci et continuo cum signis praegressae Gastritidis, aut subsequentis quodammodo dignoscitur, in augustospes est, quin mors vulgo inevitabilis. Caeteroquin autem de apostematibus jecoris in tractum intestinalem eff'usis, ut exempla memorantur eventus funesti, ita plura quoque
(3) vid. Cas. III.
(4) cf. Morgagni. de sed. et caus. morb. Epist. 36. art. 10. Diclionnaire des sc. nied. 1. c. pag. 102.
(5) cf. Casus XIII. vid. eliam Auszüge medicinisch-chirurgisclier Beobaclitungen von G. A. Weinrich. 2 Th. Niirnberg 1790- pag. 207. G. Andral. Precis d'anat. Patholog. Tom. II. 1. c. pag. 190.



apud auctores exstant, quibus integrae salutis reditutn comprobatum legimus (6).
§ 20. Multae praeterea sont quoque viae, quibus abscessus colluvies hepatis parenctiyma detinentis, evacuari aliquando observata est. Et quidem haec per umbilicuin ipsum emungitur, quod ut fiat hepar mole aucturn umbilico partim vulgo adhaereat necesse est, aut per venam umbilicalem exit. Observasse enim fatetur Amiand (7) juvenem ictericum, cui aliquoties sanguis ex umbilico effluxerat, et qui hepatis abscessu laborabat. Legimus etiam observationem apud Lieutaud (8) , qui pus in muliere 39 annorum ad libras 2 per umbilicum effluxisse exhibet, et ubi post mortem vasa umbilicalia pure turgida reperta sunt; dum quoque in magno hepatis abscessu puris vestigia ad umbilicum et quidem secundum venae umbilicalis decursum
(6) viel. Cas. XI- viel. Tulpii. Observat. Med. ed. sext. Lib. II. Cas. XXVII. Siebern , Geschiclite und Versuche einer chirurgischen Privatgesellschaft zu Koppenhagen, art. 20. pag. 79. Voigtel, Handbuch der Pathologischen Anatomie. 3 Band. pag.
'21 23. Hic quidem pariter collegit plurima exempla concreti
hepatis cum partibus vicinis et abscessuiun hujus visceris, ex quibus purulenta materies versus exteriora , in abdominis cavum, per diaphragma sibi viam fecit (2 B. pag. 546.), aut in intestina vel ventriculum penetravit. — cf. et Latour, Hist. philosopli. des Haemorrliagies. Tom. I. pag. 143. obs. 171 et 173. CoNRADt, Ilandb. der Fatliolog. Anat. pag. 186.
(7) vid. A. J. s'Graeüwen von der Gelbsucht. 1. c. pag. 122. et ibid. citat- Cajetanus Tacconi. de raris hepatis morbis. Bonon. 1740.
(8) vid- 1. 1. Tom. I. Lib. I. obs. 1571. pag. 373. et Smittius in Miscellan. curios. pag. 569.



exteriora versus percolati vidit Merat (9). Aetate infantili non tam miriim esse potest, si pus per hanc viam ioras petat, umbilico noudutn firmiter occluso , at difficilius certe intelJigitur, quomodo in aetate provectiori tale quid contigerit, Novimus tarnen haemorrhagias Lujus venae in feminis , Ascitide laborantibus, subinde animadverti , cur igitur humor alius generis non eadem ratione emitti posset, praesertim quuin anatomica vasorum distributio facilius etiam viam demonstret. Purulentam materiem per venam cavam exitum quoqe sibi parare posse tradunt auctores (10). Quemadmodum autem abscessibus plerisque id proprium videtur, quod praesente diathesi purulenta in diversis partibus saepe siinul prodeunt' aut al» post alios nascuntur , quasi metastasi a partibus externis ad internas et vice versa migrant, evanescunt, redeunt in aegrotar.tium salutem, aut perniciem , ita de hepatis apostematibus id quoque fieH, exempJis diaria medicorum abundant. Vasa quippe absorbentia, lymphatica atque venae saniosam jecoris materiem absorbent, aut alia ratione suscipiunt, eamque per proprios canales in aliis partibus deponunt et accumulant , vel quod longe probabdius est, inflammationem primo in partibus , quas adeunt excitant in abscessus dein abeuntem. Hinc saepe lienis et vesicae urinariae suppurationes , abscessus ad crura (1), suras, musculos abdominales , lumbales, durante purulento jecoris foco, observati sunt, atque illo sublato alia derepente viscera, ut
(9) vid. Dicüon. des sc. med. 1. c. Tom. 16. pag. 102-
(10) vid. 1. 1. Tom. IV. pag. 252.
(1) vid. Richteu's Chirurgische Bibliothek. 1. c. V Band. St. pag. 175.



pulmones, ventriculus per metastasin eadem labeobruta, visa sunt (2). Prognosis quidem non semper infausla est, si versus exteriora migret materies, attainen metuunt potissimum abscessum ad suras,quem in periculosurn ulcus brevi ternpore mutari multi contendunt (3). Apostematis autem hepatici per urinas purulentas evacuati naturaeque beneficio sanati exempla feruntur (4). Ejusmodi inetastases generalia morbi symptomata, praeter peculiaria cuivis parti propria, icterus , obstructio , dyspepsia , emaciatio , febris lenta et bydrops comitari pergunt. Tandem , in casu licet rarissimo , abscessus hepatis , facta puris resorptione, evanescere potest, quemadinodutn relictae ibi cicatrices , de quibus jam antea egimus, probare videntur; verurn tarnen absorpto pure gravissima vulgo sanguinis oceanuui movet procella , qua demerguntur corporis vires , antequam felicem aeger reviserit portum.
(2) viel- Rust's llandb. der Chirurgie 1. c. pag. 142. Encyclopadisclies Wórterb. 1. e. Pag. 240.
(3) cf. Hollerius in Coac. HirrocnAT. pag. 348. 111e quidem bis vel Ier observavit dolores surae intolerabiles in febre , nullis reniediis cedentes, dum post morlem dissectisliis partibus invenlum fait pus album, leve, aequale per cellalosam tnnieam diffusum, et bepar purulenta vomiea obsessum. cf. etiam Chr. Gottx,. Selle Medicina clinica. 6 Aufl.Berl. 1793 Pag. 311.
(4) vid. La Motte Traité compl-de cbir. T. 1. Vll.obs. 670.



CAPUT V. De Medicatione.
§ 21. Quum bina plerumque in omni abscessu stadia deprehendantur, unum praesentis etiamnum inflammationis, suppurationis alterum , in curandis quoque hepatis abscessibus indicationes hinc repetendae sunt. Anceps autem profeclo rei evenlus est, hepatis infiammati in apostema exitus , quapropter omni, quo fieri possit artis moliinine, hic avertendus. Opitulatur liuic consilio interduin natura aut lysi, aut crisi facta , utpote quocl alvo biliosa cum pauco cruoi-e, urinave multa, crassa subrubra, cum bypostasi alba, diu continuata ante diem quarlum , superveniente mitiori lienis dolore ante suppurationis signa, epistaii larga e nare dextro, baemorrhoidum, mensium lluxu, sudoribus criticis peragitur, ita ut monente Galeno (1) gibbae hepatis partes inflammationem patientes tribus praecipue crisium modis obediant, fluxibus sariguinis e nare dextro, et sudoribus bonis et urinis abundantibus. Simae autem partes excrementis alvi biliosis atque sudoribus , non-
(1) De crisibus Lib. III. Cap. 111. Charter. Tom. VIII Pag. 430



nunquara vero et vomitibus. Alvus praesertim biliosa cum pauco cruore , a diarrhoca cruenta, symptomatica pariterque a dysenteria probe discernenda , xiec mala arte cohibenda est, sed universe moliminibus criticis succurrendum erit (2). Inter artis autem praesidia principein tenent locum sanguinis detractio universalis venaesectione , et topica hirudmibus , cucurbitis cruentis , quae tarnen antiplxlogistica medendi methodus generatiin neque tam universa, neque tam strenua, ut 111 aliis thoracis, aut abdominis visceribus fieri solet e. c. Pneumonia , (ïastritide, postulatur (3). Ratio fortasse in peculia'ri bepatis structura et organisatione , quum parvi sensus sit, ct sanguis in eo lente circumeat, tum et in impura, quam vulgo refert, inflamniationis indole fundatur. Caeteroquin autem in hac legitime administranda, ad morbi gradum et vehementiam , tum et aegrotantium constitutionem atque vires semper sed ulo attendendum est. Promptarn et largain sanguinis in parencbymatosa bepatis phlogosi, repctitam etiam per venaesectionein, depletionein esse debere, maxime in plethoricis, sanguineis, corporibusque juvemlibus praecepit celebratus Indiae Archiater doet. Asneslet (4), monens deinde convenire topicas per birudines 1G vel 18 in adultis, quas ebriosi faeilius, quam generales depletiones ferunt, earumque repetendarum indices esse linguam, anïietatem, dolorem , tensionem loei aegrotantis. Quo magis
(2) cf van Swieten Comment. in Boerh. Aphor. 1. c. T. III. Apli. 923 Pag. 99. P. van der Hoeven 1. ik Pag. 190.
(3) cf. Ackefman in Hom's Arcliiv 1819. Pag. 27 et 28. vid. L. J. Schmidtmann 1. 1. vol. II. Pag. 200. G. A. Richter's specielle Therapie 1. 1. 1 Band Pag. 303.
(4) vid. 1. ]. Pag. 582 et seqq.
9



vigeat inflaminalio ejusque urgeant signa, eo audentius corpus sit deplcndum , ea taaien cum cautela, ut analeptica volatilia Baclii cultoribus subinde afferantur, ne nimis cito vires labeiactentur ; quae regula praesertim quoque valet, ubi traumaticis variarum partiuni aflectionibus liypochondrii dolores, et praecordiorum oppressio cum anxietate succedunt. Praecavere phlebitidem cum primariam, tuin secundariam, formatam compescere , ecce praecipua artis praecepta , in quibus obsequendis totus Chirurgorum nervus consistat 11ecesse est (5). Neque parvi aestimandum , auferre potentias nocentes , quae ejus evolutioni ansam dare , aut i'avere possint, sive in ipsa afl'ectione traumatica liaereant, sive in ipsius aegrotantis indole , sive in rebus esternis (6). Multuin quandoque juvant hirudines ano, venis sc. haemorrhoidalibus appositae, quas coiiimendavit celeb. Sarcone , quibus circuitus in infino ventre, et abdominis plethora emendeiur optime, et plilogoseos turn seminium, tum reliquiae, aut auferantur, aut corrigantur. Laudantur praeterea ad usum externum tanquam praesidia topica, praegressa detractione sanguinis locali per cucurbitas cruentas, quae et revellendo prosunt, fomenta calida sicca et spirituosa cataplasmata similiaque adhibenda ex i'arina lini, lierba Hyoscyami, Cicutae aliis composita , enemata emollientia leniora ad revulsionis scopum et legitimum alvi secessum, et visceralia secundutn ïllustris Kaempfh
(5) cf. J. Cruveilhier , Anat. Path. du corps liumain. Livr. XVI- pag. 2.
(6) cf. A. F. Lüdeüs, iiber das interniittirende Wuudfieber. u. s. w. pag. 94 et 95.



praecepta (7). Sicubi rheumatici quid suLsit, vesicantia imponere jubet natura mali (8), inque ea specie etiam, quae erysipelacea appellatur, quam solvi per erysipelas in cute externa auctor est Bianchi (9). Ne praetervideantur etiam balnea tepida, atque unguentum Neapolitanum jecoris regioni illiniendum, ut chronica potissimuin , aut inflammatio lente procedens, resolutione adhuc terminetur ; nondum certe tarnen evictuin est, an liaec methodus in omni cliinate eundem ubique habeat effectuin, quam in India (10), quanquam hoe problema plerisque observationibus nostro ternpore in iavorein Mercurii solutuui videatur. Commendantur etiam progrediente dolorum acutie atque tumore externo inunctiones cum linimento volatili , superadditis Opio , aut Camphora , quae remedia multam juvare dicuntur, ubi spasmi praecordiis immisceantur (1) (2). Magnam recentiori aevo famam in curanda hepatitide, praesertim chronica, silii conciliarunt pediluvia et lotiones hypochondriorum, aut totius abdominis cum solutione nitrico-muriatica sive aquaregia (3), quorum tarnen usus,
(7) Von einer neuen Methode die Krankheiten des Unterleibes za lieilen. Leipzig- 1785.
(8) vid. Ant. Portal . Observat. sur la nat. et le traiteinent des malad. du foie. Paris 1813. pag. 390-413, in Neue Samml. auserlesener Abhandl. 3 Band. 4 St. Leipzig 1819. p. 695seqq.
(9) vid. Rist. hepat. 1. I. Tom. I. Pars 111. pag. 434.
(10) cf. Samuel Gottltee Vogel, Ilandb. der praktischen Heilk. Vol. IV. pag. 374.
(1) vid. Reeepte u. Kurarten der besten Aerzte aller Zeiten. 2 Theil. Leipzig 1817. pag. 172.
(2) vid. Richter's specielle Therapie. 1. 1. pag. 304.
(3) cf. William Wallach , Researches respect, the medic.
9 *



Heet a doet. Anuesley (4) inter efficacissiina numerentur remedia, ad i 1 los modo casus forsitan restringer.dus est, in quibus morbum e suppresso haemorrhoidum fluxu, congestione uterina cum Arthritide juncta, ortum duxisse pateat (5). Memorata artis praesidia , quae principem certe tenent locum , non tantum indicationi therapeuticae , sed et causali egregie respondent, contusioni quippe regionem hypochondricam detinenti , suppressis haemorrhoidibus aut menstruo fluxui, rheumaticis causis ac arthriticis, nee non retropulsis exanthematibus proficua. Superest, ut jam de medicamentis intus propinandis breviter etiam mentionem faciamus, quae iis in avertenda suppuratione et sananda phlogosi succurrere solent. Prosunt nimirum huic scopo cum diaeta refrigerante , acidula, victu e regno vegetabili medicamenta potissimum refrigerantia, eccoprotica et purgantia leniora , ubi acutum phlogosis tenet decursum , qualia a diversis eum in finem laudantur auctoribus, Nitrosa, Cremor tartari , fructus Tamarindorum , potus cum Oxymelle, succo Citri, saturatio salis Tartari c. aceto vini, acida mineralia diluta, decoct. Graminis c. Manna similiaque aperientia antibiliosa, sal Seignetti, polychrest. Epsamense aliaque neutra, aqua Selterana, tum et folia Sennae, oleum Ricini (6) et quae sunt id generis plura ;
powers of chlorine, particularly in diseases of tlie liyer etc. Lond. 1822. pag. 148 etc. etiam in Neue Samml. auserl. Abh. 1823. pag. 82 seqq. Band 7. 1 St.
(4) vid. 1. 1. pag. 628.
(5) cl'. J. L. Sciionlein's Pathologie u. Therapie. I. c. Tom. I. pag. 253.
(6) cf- C. AV. Huffland , Enehiridion Medicum. 2 Aufl. St. Gallen 1839. paj. 105.



nionente Annesleï cavendum esse , ne in curandis morbis hepatis aliisve regionum calidarum, Calharctico quies turbetur noctu. Conveniunt etiam Extracta resolventia, amaro-salina , Taraxaci, Cichorei, Graminis , Saponariae caet.; in chronica inorbi indole etiam Rhabarbarina, Aloètica cum salibus mediis , quae eau te tarnen adhibenda praecepit Riciiterus (7), dum roborantia, tonica, imminuta, aut cessante phlogosi . fractis vitae viribus ac debilitatis, instante suppuratione vel reconvalescentiae stadio administrari tantum licet. Emetica magis per accidens, quam quidem per se, praesente sc. colluvie biliosa sursum turgente propinari merentur, muitos tarnen pleruuique liabent fautores, ubi post capitis laesiones hepatitidis signa manifestari coeperunt. Caeteroquin tarnen ad singulos casus universe accommodanda erit medicina, suumque agendi modum agnoscat prudens Medicus. Nocentautem plerum(jue , qui spirituosa , vinosa, aut aromata calefacientia profusa manu ingerere jubent, quasi oleo exstinguatur incendiuin, qua consuetudine infensa et augetur inaluin, et homines ante diein ad inferos praecipitantur. Maxime etiam apud medicos Britannicos (8) in Iridia mos invaluit in morbis hepatis largum ac forte nimium Mercurialium faciendi usum. Utrum enim Mercurius dulcis tanti habendus sit, ut instar specifici et successu tam felici liepatitidi medeatur, nondum convenit inter auctores : laudatur ab liis, culpatur ab illis. Sunt qui in acuta phlogosi hoe me-
(7) in o. 1. 1. c. pag. 310-
(8) vid. Andr. Murray, de Hepat. 1. c. pag. 93. Annesmy. 1-c. pag. 592etseqq. Etienni: Mathews , Observatious on hepalic. diseases incideutal to Europ. in the East-Iadies. 8o.



dicamentum laudarunt, ut praeter alios Abhesleï (9) et Richter (10), aiii tarnen ut Quarin , Frakk et Pikel(I), ad chronicam solummodo restringere malunt (2). In nostris regionibus post sanguinis detractiones non opus erit ad Mercurialia , nisi in cbronica bepatitide devenire, in qua autem satis mature administrata , antequam instantis suppurationis signa habuerint locum, specifica virtute alterante agere videntur, sanguinis fibriiidin dissolutura. Inservit potissimum interrio usui Mercurius dulcis, eousque vulgo dari praescriptus, donec moveat ptyalismum et secretiones restituat, et symptomata tollat: raro autem dicta salivatio prodesse mihi videtur, qua aeque parum fortasse hic opus est, ac in rnedicatione syphilidis, qmpropter si ante ptyalismum meliora jam facta sint ab eo desislere praestabit. Dosis diflert pro inorbi gradu, corporisque indole. Usum gr. 24 tempore vespertino, mane superaddito pulvere e supertartrate Potassae et Jalappa, Annesley commendavit, quae derivantem ejus vim in tractum intestinalem adjuvent. Copula etiarn cum Antiinonio, inunctionesque mercuriales cum Camphora ab eo j>romovere dicuntur peculiarem mercurialinm actionem. Loco Mercurii dulcis sublimatum corrosivuin quoque in auxilium vocarunt, glandulis saliyalibus ab omni affectione exinde alienis. Sunt qui Mercurium extrinsecus frictionihus applicatum interno ejus usui praeferant, tuto citiusque in bepar sic agere dicentes et
(9) Ibidem.
(10) 1. 1. pag. 305-
(1) Nosographie Philosophique elc. Edit. 6. Tom. II. p. 499.
(2) viel. van der Hoeven, de art. med. 1. c. pag. 205-



leviorem inde uasci eredunt salivaliunem (3). ieiiendum tarnen est, ejusinodi judicium esse difficile, inultumque differre agendi inodum pro individuali aegrotantium conditione. Quemadmodum autem omnibus , quae hactenus inemoravimus remediis cum ad exteriora , tuin intus propinandis, prospero Marte morbus saepe debellatus certam solidamque pacem componit, itane raro quidein accidit, ut liostis insuperabilis maneat superstes, aut dolose f'ugatus clanculum in insidiis subrepat e-t damnosum in abscessuin exitum machinetur.
§ 22. Quando igitur abscessus evolutionem impediendi non sinit facultas, maxime tune ent curandum, ne extra determiuatos limites egrediatur suppuratio, inque foetentem hepar convertatur lacunam. Praecipitem quippe , quantuni fieri possil refrenare , universales effectus, quos habere solet satellites uiitigare et coercito puri largiri \iam , qua extrinsecus pellatur foras, nisi sedes repugnet, jubent artis magistri. Ut priori indicationi satisfiat vix alia cura opus est, quum facto etiam abscessu phlogistica conditio pergat, quocirca antiphlogosis ac derivatio licet cautius , viribus aegrotantis caelerisque conditionibus accommodatae , omnein iterurn bic absolvunt paginatn (4). Neque minus subinde cohiberi licet suppurationis progressum apto vitae regimine. Quamdiu nondum magna puris copia in bepate colleeta est, nee diu.ibi haesit, nee magna corruptela est , aliquid sperari potest, verum ubi a pure retento et acriori reddito consumitur totum hepar, spem
(3) Rxciiter's spec. Therap. I. c. pag. 311.
(4) cf. J. N. Rust's Theoret.-prakt. Handbuch der Chirurg. 1. c. pag. 143.



in angusto esse patet, \ix ullam baberi medelani supe-
rando taïi malo idoneam. Ilinc, ut in morbis incurabi-
libus, medici modo illud superest officium, utmitigando
symptomata, tolerabilcm magis miseris aegris vitain
reddat, arte paruin saepe praestante. Profuit autem
•vulgo largus eorum usus , quae \ires focillant, quum
magnam debilitatcin viriumque decrementum hoe mor-
*
bi stadium comitari omnes practici obser\averint (5): binc victus nutriens ac diaeta paruin roborans, juscula carnium, aut alimenta farinacea, vinum Rhenanum decocto panis, oryzae , avenae aliisque dilutum (6), tum ex medicamentorum serie Lichen islandicus, cortex Peruvianus, aqua calcis cum lacte, Pbellandrium aquaticum, extracta amara, sub-amara, tonica , analepticis levioribus juncta, et quae vitiatam sanguinis crasin corrigere solent acida mineralia , prae reliquis prosunt, atteudendo simul sedulo, si quae sint, quae repugnent (7). Felicem etiarn eventum in curando liepatis abscessu per oncotoiniam sperare adhuc restat, quanquam artifioialis aperiendi methodus ob diagnosin difficilem , metumque puris mtus depluentis, atque nocivum aeris irruentis effeetum in bepatis parietes , diu a plerisque irnprobata fuerit (8). Dolendum autem est, quod omnes chirurgicani manum non admittant, illique duntaxat abscessus liac
(5) cf. van Swieten , Conimen.l. in Boebh. Aphor. 1* c. Tom. 111. Aph. 942. pag. 114- M. Stoll , Aphorismi de cogn. et cur. febr. Aph. 281- pag. 67.
(6) Joseph Quabin, de curand. febr. et infl. Conimentalio. Viennae 1781* pag- 348.
(7) viel. Encyelopadisches Wórlerbuch- 1. c. pag. 242.
(8) vid. Alf. A. L. M. Velpeaü , nouveaux Elements de Medecine opeiatoire. Brux. 1832. pag. 341.



öperatione tentandi sint, qui in antica jecoris facie oborti extrorsum in dextro hypocbondrio, epigastrio, aut inter costas quoque spurias ultiinas intumescunt (9). Verumtamen quemadmodum abscessu aperto aegros bene sanatos esse exemplis diaria medicorum abundant, ab altera parte propterea non praetervidendum erit , letales etiam eventus multoties communicari (9*). Hinc ubi quid facere oportet, magisne an minus facere expediat considerandum est, nam utriusque usus tempestivus plurimum comniodi, intempestivus plurimum damni afiert; dandaque semper opera est, ut tam brevi, turn quam citissnne curatio morbi perficiatur. Solus autem is, qui signorum peritus est, liane chirurgiam aggrediatur, nam si obscurior morbi species nondum penitus cognita perspectaque est, ne tune properes auxilia adlnbere, sed rem potius naturae committas , quae proba forte vivendi ratione adjuta atque innixa nonnunquam sponte , ut supra jam memoravimus , purulentain paludem patulam facere ac per fïstulas foras propellere valet in aegrotantis salutem , duin incerta medicatio et irrita non nisi dispendio discerneretur. Quando vero suppurationis ad superficiem tendentis signa , fluctuatio manifesta tumorque externus conspicua sunt, et ex minori ejusdem mobilitate ad necessariam abscessus cum peritoneo pro hac operatione cobaesionem concludere possumus , promptissime bic aperiendus est , priusquam major jecinoris consuinptio locum ha-
(9) cf. Mohand, sur les abscès du foie in Memoires de 1'aead. roy. de Chir. 1. c. Tom. II. pag. 71. JBoyer , Traité des maladies chirurg, o. 1. Tom. IV. pag. 249. ,
(9¥) vid. Casus XIÜ. XIV- XV. in Dissert.



beat et sanguis purulenta collusie ouustus pessima mala laciat (10). Quanlocius idcirco puri coercito via quoque paranda est, ut lislularum genesis, gangraena integumentorum inducta, quibus aegri ob imperfectum puris effluxum ejus resorptioni expositi essen t, prohiberi queat(l), nee non hepatis cum peritoneo coalescentis dissolutio omni modo averti, quominus intus rumperotur abscessus. Eam quoque ob causam parcimode cum remediis uiercanduin egse cl. Rust (2) praecepit, quae ad maturationem abscessus perficiendam alias celebrantur, monens paullisper tantum cataplasmata tepida, aromatica , narcotica, ein])lastra maturescentia ac vesicatoria esse adininistranda, aegro in latus dextrum decumbente. Aperiendi sunt, abscessus secante instrumento in loco, ubi fluctuatio maxime manifesta animadvertitur; cavendum tarnen, ne vesicula fellea bile turgente decipiamur , quemadmoduin liortatur Asnesleï '(3) et pridem hortati erant Petitus et Swietesius (4). Tumore in apicem elevato, et purulenta materie immediate infra cutem tactu percipienda, scalpellum aut lanceolam audacter abscessui aperiendo iinmergere decet, ut incisio fiat, dum in casu opposito praestabit a parte externa introrsum secando, cautius et pedetentim cutem, museulos vel aponeuroses et parietes , qui suppurationis 1'ocum circuindant, dividere. In universum incisio longitudinalis sit oportet, quae tarnen, magna tumoris diametro cartilagineo cos-
(10) vid.'Memoires pour servir a 1'histoire de Cajenne etc. par M. Bayou. Tom. 1!. ei Annisliy. 1. c. pag- 654.
(1) cf. Boyer , 1. c. pag. 250.
(2) vid. llandb. der Chirurg. 1. c- pag. 144.
(3) 1. c. pag. 651.
(4) vid. Dissertat. § 14.



t ar urn limbo parailela, secus bujus limbi directionem paulo oblique deorsum instituenda erit, extensa satis pro tumoris volumine (5). Ut autein apertura satis magna atque profunda requiritur , ne citius, quarn' par est, vulnus claudatur, ita nimia haud paruin nocet, quae ultra abscessus limites divagatur , qua scilicet pus in abdomen efïundi , fistulae generari, quin intestina et bile turgens vesicula laedi possunt (6). Intestinum colon , quum ad lobi bepatis dextri limbum inferioreai abscessus liaesisset a Chirurgo, proi'undam nimis seclionein instituente, iucisione non parva laesurn fuisse in cadavere conspexit Joannes Petrus Frankius (7). Felix , quem faciunt aliena pericula cautum. Veteres autem medici, quum hepar adeo sanguinolentum viscus sit, et omnium venarum originem , et ipsius sanguinis fontem in hepate statuerint, summum inde periculum a sectione metuebaut. Aretaeus (8) enim jam voluit sectionem instituendam esse ferro candenti, ut simul et secaret et coinbureret, atque ita metuendam baemorrbagiam cauterio actuali compesceret eodem inomento, quo vulnus
(5) vid. Boyeb , loco jiaulo ante citato.
(6) vid. Mora"Nd in Memoires de Cliir. etc. 1. c- pag. 74. Rdst's Handb. der Chir. 1. c. pag. 144-
(71 vid- de curand. homin. morb. Epitome. Lib. II. de Intl. pag. 182.
(8) vid. de causis et sign- morb. diut. Lib. I. Cap. XIII. pag. 42. nbi monuit: »Si extra feratur abscessus , non secare utique inalnm est; si ennn ita" sinfttnr, a pnre jecur eroditur, nullaque mortis dilatio est" quibus verbis moi snbjungit. n Si secare atitem malis , proflnvii sanguinis periculum instat statimqne bominen perdi contingit, nam sanguinis e jecore profusio nnllo modo coerccri potest."



infligeretur. IIippocrates etiani ia eodem casu, quum liepar maximum fuerit et extrorsum prominuerit inuri jussit (9). Nee minus apud antiquiores inos invaluit caustico potentiali partein musculorum abdomirialium destruendi, ut postquam profunda eschara inusta erat, scalpello deinde subjacens abscessus pertundi possit(lO). Utraque autem medendi methodus penitus jam obsoleta est, quóniam aliquot saepo dies requiruntur, antequam illa eschara, optimis etiam remediis emollita a vivis partibus separala cadat, nee inagno sine dolore fiat inustio , ac tali crusta jam etiam decidua , scalpello adhuc opus sit, ut taceam de difficiliori labiorum vulneris sanatione. Praeterea experientia docuit non adeo letales haemorrhagias a sectione metuendas esse , atque lnesionein hepa*is cultro inductam saepius sine noxa sanari, quoniam jecoris parenchyma loco abscessus extrorsum tenuius redditum ac peritoneo ita coalitum est, ut et larga sanguinis jactura et purulentae materiae in abdominis cavum effusio impediatur ; quocirca cum etiam periculum in mora esse possit , sectio ustioni jure praeferenda est. Jam autem alia adhuc quaestio inoveri queat, utrum sc. illa abscessum aperiendi ratio acu triquetra , qua primo cum in fïnem usus est Cheston (1) , an vulgari scalpello peragenda sit, queinadinodum commen-
(9) De internis affect. Cap. XXX. Chabter. Tom. VII. p. 661. Opera omnia auct. Anut. Foësio. Sect. V. pag. 545-
(10) vid. morbi hist. apud Bianciii. liist. liep- Tom. I- Pars III. pag. 568. Casum Dissert. VI. ef- etiam Cel,sus de Medic. ex recens. Leonard. Tai!gae. Lib. IV. Cap. 8. Pag- 235.
(1) vid. Lvson's practical essays upon intermitting fevers , dropsies, diseases of the Liver etc. vei s. Germ. pag. 96.



davit Petitus (2); quamlibet cum quondam , tuin recentissimo etiain lempore bono cum eventu institutam fuisse legimns (3). Quando tarnen quae liac deredicta sunt conferamus, abscessus liepatis plerisque in casibus incisione aperiendos esse constabit, ubi certa quippe suppuratio , inusculi extenuati sint, hepar cum peritoneo coalescat. In abscessibus autem praegrandibus ubi cclerem puris evacuationein evitare subinde decet, punctio per acum saepius repetita, aut sola, aut cum dilatatione juncta serius sequente ; in auxilium vocanda est , quae cruciatim , longitudinalis aut T. formis caute instituenda erit , ne arteria epigastrica laedatur (4). In dubio hepatis abscessu forte etiam praemittenda incidendi loei perforatio; dum et vulgo , quando de concretione inter superficiem abscessus et peritoneum nata, aut de situ ejusdein non certam ferre licet judici-
(2) cf. Comment. des aposlèmes da foie in Memoires de 1'acad. roy. de Chir. Tom. 11. pag. 59.
(3) cf. Liebehkühn , Dissert. inaug. de absc. liep. 1. c. § 2. Olof. Acrel, Chirurg. Yorfalle aas dein Sehwedisch übers. von J. A. Murray. Golting. 1777. pag. 361. J. Pringll, Verhandeling over de Legerziekten enz., uil het Engelsch vertaald door L. Bikker. 1 deel. Amst: 1785. pag. 1-47 seqq. Michaelis, observat. in Richter's Chirurg. Bibliothek. 1. 1. VI Band. 1 St. pag. 113—119. vid. ibid. Vil B- 4St. pag. 669 seqq. Ant. Portal, Cours d'Anat. medic. etc. 1. c. Tom. V. pag. 305. D. J. Larhey, Relat. bist. et chirurg, de 1'expedit. de 1'arinée d'0rient en Egypte et en Syrië. Paris 1803. loc. var. J. Annesley, 1. c. Cases 122, 123 etc. Chirurg. Ilandbibliothek. Bd. X. Weimar 1828. pag. 326. Bulletin general de Therapeutique. Dec. 1839. pag. 9. in Encyclographie des sciences Med. Tom. 13. Janvier 1840. Brux. Casus Dissert. XIII. XIV. XV. XIX-
(•4) cf. Rust's Handb. der Chir. 1. c- pag. 145.



um, opcratio conveiiit, quain nuper laudavit atque feliciter se fecisse memoriae |>rodidit cl. Gkaves (5). Profunda sc. incisione , museulos abdominales secundum tumoris directionem dividendos praecepit, 1 aut 21ineas quantum fieri possit a peritoneo distante, ut abscessus ruptura exteriora versus ita proinoveatur. Verum tarnen purulenta colluvie ob rupturam internam in thoracis aut abdominis cavum effusa vix habeo , quod referam; restat illud, casuin tanquain desperatum linquere naturae , satisfaciendo duntaxat indicationi, quae vitain adhuc trahere jubet. Nihilominus autem paracenthesin pectoris Morand (6) et Larrev (7) fecerunt, quam et abdominis laudarunt Bell et IIebreard (8) Ilepatis vero apostcma quacunque ratione apertum ad artis cbirurgiae leges, inprimis recta corporis positione, et injectionibus nonnunquani repurgandum, et sollicite sub frequenti corticis Peruviani usu consolidandum est; dum quae operationem sequi possunt mala, ut inflamrnatio , suppuratio nimis profusa viriumque inde nata consumptio sccun-dum universalia therapiae praecepta curentur. Operatio tarnen etiamsi feliciter peracta sit, periculosi morbi eventus incertus evadit, unde prudentius suae fauiae consulet Medicus, qui certarn instare perniciem , nisi paretur puri in bepate collecto exitus, vaticmatur, quarn qui abscessu aperto certam salutem promittit.
(5) vid. Dublin Ilospital Raports. Tom. IV. 1827. Frohiep's Nolitzen. Band.XVII. No. 3G4 Velpeau, Medic. operat. l.l.p.341.
(6) vid. Memoires de 1'acad. roy. etc. 1. c.
(7J Dict. des sciences med. Tom. 1G. pag. 100.
(8) Memoires de la societé med. d'Emulation. Tom. Vil.
TANTUM.



THESES.
i.
Genesis abscessuum hepatis, laesionibns capitis aliarunique parliuni succedentiuin , e Plilebilide secundaria saepissime repetenda raihi videtur; improbabilis est materialis paris translatio.
II.
Iclerus, qui in Plithisi liepatica nascitur, saepe ex eo derivari polest, quod hepar ob destructum parenchyma e destinato sanguine bilem secernere desinit.
III.
Ars medica plus valet in praecavendo, quam in sanando iibscessu liepatico.
IV.
Quando sensationes, quae irritamentis ad filamenta sensoria nervorum applicitis enatae, motus in aliis parlibus provocant, nunquatn lioc mutua communicatione librarum fieri potest nervi ipsius, sensorias atque motorias eontinentis; sed centri nervosi opera ila perücitur, ut nervi sensiles centripetali raunere impressionem extrinsecus allatam cerebro atque medullae spinali comniunicent, unde nervi tum alius generis motorii excitanlur, qui centrifugali vi musculos ad contractionem stimulant, sive voluntate jubeantur, sive absque voluntate id iactitent.
V.
Fibrillae nervorum motoriae tantummodo via centrifugali operantur , sensoriae tarnen praeter centripetalem, functionem habent eccentricam.



VI.
Corporis humani secietiones ab actione systematis nervei reguntur.
VII.
Fibrae sensoriae, quas continet nervus vagus, acl fibras motorias n. accessorii in universum fere ila se habent, sicut n. trigemini major portio ad portionem ejus minoreui.
VIII.
Motus excito-motorius qui vocatur, voluntatis imperio non submissus, medulla spinali ejusque nervis praeprimis inducitur; forsitnn tarnen ganglia quoque n. sympathici tanquam organa reflexionis considerari possunt.
IX.
Quantumvis functiones systematis cerebralis atque spinalis inter se differant, magnam in se invicem exercent efficaciam essentialem , in vitae et sanitalis eommodum.
X. >
Das Wirken der organischen Kórper hangt nicht bloss von der Harmonie der Organe ab, sondern die Harmonie selbst ist eine Wirkung der organischen Körper selbst, und jeder Theil dieses Ganzen hat seinen Grund niclit in sicli selbst, sondern in der Ursache des Ganzen.
J. Mi'lLLT.R.
XI.
Motus respiratorius e functione reflexiva mednllae oblongatae repetendus est.
XII.
Multum nervorum functiones interpretari et confirmare possunt experimenta in brutis facta, tum et observaliones morborum.
XIII.
Inter signa pathognomica Phthisis pulmonalis, quae auscultatione eliciuntur sola recenseri merentur pectoriloquiutn evidens et peculiaris susurrus (soufflé) auribus ibidem perceptus.



XIV.
Eiicephalomalacia licet snbinde ab inflamniatione dependeat, pro ejus exitu vulgo liaberi nequit-
XV.
Variolae et varioloides, quae vocantur, gradu magis , quam natura difierunt. Ab utrisque uatura sua diversae sunL yaricellae, quae non majorein habent cum variolis convenientiam; quam catarrhus urethrae cum morbo Venereo.
XVI.
Arteriarum ossificatio magis a diathesi scrophulosa aut arthrilica., quam ab inflammatione repetenda est,
XVII.
Wenn die Brownsche Scliule von Stbenisclier u. Astlienisclier Entzündung spracli, so nannte sie eine grosse Walirheit, nur mit unrichligen Namen.
NEÜMANN.
XVIII.
Causa cur Tenotomia et praesidia Orlbopaedica non breyi auferre possint pedis' deformationem, quae Varus vocatur, liaeret plerumque in impedita singulorum ossium aut evolulione, aut ancylosi, aut luxatione.
XIX.
Symptoniata Luis sypliilitieae etiamsi congrua medicatione sublata sint, aut saltem videantur tiondiim morbum penitus sanatum esse demonstrant.
XX.
Quodcunque de cura Cataracfae per remedia pharmaceutica memoraverint auctores , illud sedulo tenendum esse arbitror; quod aeque ineptum foret, specifica venari, quae ejus resorplionem prodncant, ac medicamenta quaerere, quibus senibus reddantur arrni juveniles.



MIHHBH
flMBBi